Descartes, Oeuvres, Volume VII, Meditationes

s
Presented to the
LIBRARY of the
UNIVERSITY OF TORONTO
^^*'
"f-vic^*^*k
.w*''.
Norman Robert son
^,
^^:
\.-
A
~^v
>.
^
^f:
y,
A
,>-,
Digitized by the Internet Archive

in
2009
with funding from
University of
Ottawa
http://www.archive.org/details/oeuvresdedescar07desc
OEUVRES
DE
DESCARTES
MEDITATIONES
DE
PRIMA PHILOSOPHIA
VI
la
de
M. Darboux, de l'Acadmie des Sciences, doyen honoraire de

Facult des Sciences de l'Universit de Paris, et M. Boutroux,
l'Acadmie
d'histoire
l'Institut
des
Sciences
Morales
et
Politiques,
professeur
de la philosophie moderne la Sorbonne, directeur de

Thiers, ont
suivi
l'impression de cette publication
qualit de commissaires responsables.
en
OEUVRES
DE
DESCARTES
PUBLIES
PAR
Charles
ADAM &
Paul
TANNERY
sous LES AUSPICES
DU MINISTRE DE L'INSTRUCTION PUBLIQUE
MEDITATIONES
DE
PRIMA PHILOSOPHA
VII
PARIS
LOPOLD CERF, IMPRIMEUR-DITEUR
12,
RUE SAiNTE-ANNE,
1904
12
TANNERY
Paul
Le 2^ novembre igo4, Paul Tanncry est dcd la Manufacture des Tabacs de Pantin (Seine), dont il tait Directeur.
Il tait n Mantes ( Seine-et-Oise), le 20 dcembre 1843.
Ses obsques eurent lieu le l'endredi 2 dcembre i go^.. Les paroles suivantes j- furent prononces
i>
les
nombreux
titres scientifiques
pas peut-tre auquel
il
travail, dont
de Paul Tannerj',
il
tenait plus que celui de colla-
borateur l'dition de Descartes.
grand
Nous
pressentait ds
tions deu.K
pour
ce
y a dix ans,
nous voj-ions cependant les volumes
se succder rgulirement d'anne en anne : encore trois ou
quatre ans, et tout serait fini. Cette Joie de parvenir ensemble
au terme final lui a t refuse, ainsi qu' moi, et ce ne sera
pas la moindre amertume de ma vie, que de rester seul conqu'il
il
ne verrait pas la fin
le
dbut,
il
tinuer tristement l'uvre inacheve.
Parmi
n'en est
D'ordinaire, lorsque deux
hommes s'engagent dans une
treprise de ce genre, c'est que ce sont
en-
deux amis d'enfance ou
au moins de Jeunesse, d'une amiti toute preuve, qui
tout
d'avance peut braver toutes
dissentiments possibles,
ejfet,
pas trop d'une telle amiti pour l'assurer et la garantir. Cependant Paul Tannerj- et moi, nous ne nous connaissions pas, il
et
les
divergences d'opinions, tous
en triompher
le
les
succs dpend, en
d'une entente parfaite, d'une inaltrable union,
et ce n'est
nous ne nous tions Jamais vus, nous tions l'un

pris, il est vrai, tous deux, d'un
ardent amour de la science. Aucune amiti pralable n'a donc
motiv notre collaboration ; mais cette collaboration ne pouvait
manquer de produire vite entre nous l'amiti, une amiti virile
de deux esprits qui se sont
_y
a dix ans
pour
l'autre
deux trangers,
lis l'un
l'autre, amiti intellec-
phrases
rien qu'un change incessant dj l'ues, en
tiielle, seins
notes brves et sixhes en apparence,
un parfait accord.
pour aboutir toujours a
Mais quelle estime ne tard-je pas prouver pour la haute

probit scientifique de Paul Tannery ! Quel respect pour son
impeccable conscience! Bien des fois, dans nos reche}xhes, Jious
nous sommes trouvs seuls, loin de tout secours : qui, en effet,

nous adresser ? Nous tions comme un carrefour, et pour
ainsi dire
devant nous
bonne, qui l'aurait paru certainement tous, sauf tious-
deux consciences face

:
l'une,
face.
Deux
voies s'ouvraient
plus courte, plus aise, qui pouvait paratre
mmes ;
donnait pleine satisfaction. C'tait toujours cette dernire que,

d'un doigt sur et inflexible, indiquait Paul Tannerv ; c'tait
celle
Et
j'ai
l'autre,
plus longue, plus pnible, mais qui seule nous
o nous nous ensranions rsolument.
/naintenant que ce collaborateur unique n'est plus
l, si
dans mon travail dsormais solitaire, comme J'en aurai,

et de dcouragement, me recueillant en
des heures de doute
moi-mme. J'interrogerai encore
enten Ire sa l'olx. Je ferai ce que nous aurions fait tous deux
de concert, s'il tait encore mes cts : sa conscience Jusqu'
la
" Le souvenir de Paul Tannerv restera donc grav ineffaablement au Jond de tnon esprit. J'ajoute aussi de mon cur,
comme de tous ceux qui l'ont connu. Et comment ne pas le
revcir, rien qu' ouvrir et feuilleter un de
nos deux
n
"
fn
doublera
la
mienne.
l'ami
disparu, je croirai
noms demeurent insparablement
ces
unis ?
volumes, o
Comment
ne
pas se rappeler, pour ainsi dire chaque page, tel problme

pos par l'un ou par l'autre, tel cas de conscience discut
ensemble, telle Joie, hlas ! cause par une petite dcouverte '?
Comment ne pas en tre douloureusement mu?
< C'est le privilge des bons serviteurs de la science comme
Paul Tannery, que les services rendus par eux pendant Lur
vie se continuent par des services rendus aussi aprs leur mort.
fcondit de leur uvre se fait sentir de plus en
du tombeau.
L'utilit, la
plus, bien au del
Ch.
ADAM.
AVERTISSEMENT
Reuati
PHiA,
in
I
Des-Cartes Meditationes de Prima Philosoqua Dei existentia et Anim immortalitas de|
complet de
premire dition de
l'ouvrage que nous appellerons tout simplement, en franais,
moiistratiir
tel est le titre
la
Mditations de Descartes. Cette premire dition fut publie Paris, chez Michel Soly, en 1641 (achev d'imprimer,
les
28 aot 1641), ciim Privilgia
le
Le
et
Approbatione Doctorum.
privilge se trouve, en effet, la fin du volume, ou plutt
un Extraict du Privilge du Roy, que nous avons reproduit au

prsent volume, p. 448. Mais l'approbation annonce manque;
nous savons, par
la
Correspondance de Descartes,
nous
et
verrons, dans la Vie du philosophe, au chapitre de l'historique
de cette publication, toutes
mais en vain.
Il
reste, ce sujet,
qu'aux Docteurs de
Viris
la
pour l'obtenir,
TEpitre au Doyen ainsi
les tentatives faites
Sorbonne
Sapientissitnis Clarissimisque
Sacr Facultatis Theologi Parisiensis Decano
et
Doc-
Renatus Des-Cartes S. D., imprime en tte de l'dition. Viennent ensuite trois pices prliminaires
une Prface,
Prcefatio ad Lectorem,\xn Index,et un plan ou vue d'ensemble,
toribus,
Synopsis, laquelle seule est pagine, p. 1-7. Puis, successive-
ment,
les six
Mditations, qui forment
le
corps de l'ouvrage,
bien que matriellement elles n'en occupent que la cinquime

partie environ, p. 7-1 16. Les Objections suivent, avec les
R-
ponses du philosophe .premires Objections, d'un Thologien,

32 -160; secondes Objections,
p. 117-131, et Rponses, p.
1
de Thologiens et de Philosophes,
suivies d'un
uvres.
Abrg
II.
la
p.
161-172, et Rponses,
faon des Gomtres,
p.
172-282;
a
Avertissement.
VI
troisimes Objections, d'un Philosophe, avec Rponses intercales, p. 233-271, quatrimes
p.
Theologi,
subtil, subtilissimi
trs
Objections,
p.
d'un Thologien
3o5-354; cinquimes Objections, de Pierre Gassend,
nomm,
qui soit
p.
ou dernires Objections,
p.
493-55
p.
p.
le seul
siximes
566-6o2.
Total, 602 pages (plus 20 pages prliminaires, non numrotes); format in-8.
Des-Cartes Meditationes de Prima PhilosoPHiA,

In quibus Dei existentia, et anim hwnance a corpore
demonstraniur. His adjunct sunt varice objecdistinctio,
demonstrationes docto\rum rirorum in istas de Deo et anima
cum Responsionibus Anthoris. Secunda editio septitioncs;
Renati
non visis aucta : tel est le titre

mis objectionibus antehac
publie Amsterdam, chez
dition,
seconde
complet de la
\
Louis Elzevier, en 1642. Format, petit in-12. Marque
la
Minerve; c'est mme un des premiers ouvrages o figure cette

marque, avec la devise Ne extra oleas. Le titre, on le voit, est
un peu chang in quibus, au lieu de in qua ; et surtout, au
:
de
lieu
ni
anim
human
immortalitas, cette variante significative
a corpore distinctio. Point d'approbation non plus
de privilge. Mais on retrouve, d'abord,
d'ailleurs, et plus
mme
ani-
contenu que dans
la
premire dition, et dans
le
le
mme
ordre, sauf toutefois V Index, qui a disparu (nous l'avons donn
en note,
p.
lo-ii).
Voici ce contenu
Epistola, Prfatio,
Synopsis, celle-ci p. 1-6; les six Mditations, p. 7-95
mires Objections
troisimes,
191;
p.
et
Rponses,
p.
96-131; secondes,
1641
p.
dans l'dition de 1642,
pre-
p,
i32-
225-296; cin455-496. Mais en outre,
192-224; quatrimes,
p.
297-454; et siximes, p.
ainsi que l'annonce le titre de tout l'ouvrage,
Objections ne sont plus les dernires, ultim,
quimes,
elles sont suivies
les siximes
comme
en
des septimes
Objections avec les Notes de l'Auteur. Et cette importante addition forme
comme un nouveau volume,
avec un frontispice particulier
la suite du premier,
Objectiones seplim
/;/
Medi-
vu
Avertissement.
tatiojies
lodami,
dprima Philosophia cum
Apiid Ludoviciim Elievirium, 1642.
notis Aiithoris.
consensu), et avec une pagination part, p.

tispice et le revers
comptant
Cum
[AmsteAiiihoris
i-i38, le fron-
comme pages et 2.
mmes que pour toutes les
d'ailleurs
Les caractres restent d'abord
les
Objections et Rponses et les Mditations qui prcdent. Mais

la
seconde dition
fait
suivre ces septimes Objections, o les
Notes de Descartes sont intercales, d'une pice
fort
impor-
tante encore, la Lettre de Descartes au P. Dinet, intitule
Admodum
Reverendo Patri Patri Dinet Societatis Jesu

Prposito provinciali per Franciam, Renatiis Des Cartes
S. D. Cette Lettre est imprime en caractres plus forts, et
1
page iSg 212;

des septimes Objections,
va de
qu'en
la
effet,
continue donc
elle
forme avec
et
pour une partie au moins,
elles
elle les
la
pagination
un
tout. C'est
complte
les
septimes Objections sont du P. Bourdin, jsuite, qui avait
pour suprieur
rcit
le
un
P. Dinet, et Descartes fait ce dernier
de ses dmls avec Bourdin,
comme
aussi, par la
mme
occasion, avec un ministre d'Utrecht, Gisbert Vot. Cependant

ce nouveau volume, bien que pouvant se dtacher du premier,
fait
vritablement corps
celui-ci en
fait
avec
lui,
puisque
expressment mention
le
de
faux-titre
Secunda
editio
septimis objectionibus... aiicta.
Telles sont les deux sources auxquelles nous puiserons pour

une nouvelle dition latine des Mditations. Celles-ci furent
cependant rimprimes encore une

mais sans
les
fois
du vivant de Descartes,
Objections et Rponses qui les accompagnent,
sans l'Eptre ni
la
Prface,
avec
la
Synopsis cependant, et
Descartes n'eut aucune part cette rimpression. Ce fut en
Amsterdam, apud lohannem Blaev un ami de Gassend, Samuel Sorbire, tabli pour lors en Hollande, y publia
1644,
les
Objections de celui-ci, c'est--dire les cinquimes, avec
les
Rponses de Descartes, et de longues Rpliques ou Instances

de Gassend encore, le tout sous ce titre Ptri Gassendi Dis:
QUisiTio
Metaphysica.
Seu
I
Dubitationes
et
Instanti
Avertissement.
VIII
\ad versus
Renati Cariesii
Metaphysicam
et
Responsa. L'ou-
vrage in-4 ne compte pas moins de 3 19 pages (plus 14 pages

non numrotes). A la fin du volume, pour la commodit du
lecteur, Sorbire a ajout le texte des six Mditations, avec
une pagination nouvelle, de 48 pages (le faux-titre comptant

Renati Des-Cartes Meditationes De Prima
pour
et 2)
I
In quitus Dei
Philosophia,
exisientia, et
Anim humaii
demonstrantur. [Avistelodami,
a cor\pore distinctio,
lohannem Blaev,
CID ID C XLIV.)
Cette addition
Apud
n'olfre
aucun intrt.
Les autres ditions des Mditations en latin ne parurent
qu'aprs la mort de Descartes. Les Elzevier d'Amsterdam en
d'ailleurs
pour
le texte
donnrent jusqu' cinq, sans compter
un
tait
petit in- 2, les cinq autres furent

1
La premire
si
dans
1642; celle-ci
le
format
in-4''.
dition elzevirienne in-4 est de i65o; les quatre
suivantes sont de 1654,
mme,
celle de
Le
i663, 1670 et 1678.
ce n'est que ces quatre dernires portent
au
editio ultima,
lieu
En
de tertia en i65o.
titre est le
la
mention
outre les deux pre-
mires (i65o et 1654) portent le nom de Louis Elzevier, la

troisime (i663) ceux de Louis et Daniel, et les deux dernires
(1670 et 167SJ celui de Daniel seulement. Voici
mun
toutes
philosophia.
Renati Des Cartes
/;;
le titre
Meditationes
quitus Deiexistentia,
et
com-
de prima
anim human a
pore
distinctio,
demonstrantur.
tiones
doctorum virorum
tiones.
Cum Responsionibus
ultima) prioribus auctior
Mme
savoir
is
in istas\de
et
cor-
adjunct sunt vari objec-
Deo
Authoris.
et
anima demonstra-
Tertia editio (ou Editio
emendatior. (Marque
la Ainerve.)
pagination galement dans ces cinq ditions in-4,

:
6 feuillets liminaires,
191 pages pour
la 1" partie,
164 pages pour VAppendix (dat 1649 dans l'dition de i65o),

88 pages pour V Epistola ad Voetium. Ces 88 pages constituent
une addition,
suite
fort
importante de l'dition nouvelle. Elle
naturellement
la
Lettre au P. Dinet, qui terminait
dition de 1642; et surtout elle complte

cela, aurait peut-tre
paru
un
un volume
fait
l'-
qui, sans
peu maigre, avec 1914-164
Avertissement.
pages seulement, tandis
ou 355
ix
3554-88
lui-mme imprim
compte
en
qu'il
ou 443. D'ailleurs Louis Elzevier avait

dj cette lettre Voet sparment, en 1643.
premire
donne,
partie
aprs
siximes
les
En
outre, la
Objections
et
Rponses, une pice que Louis Elzevier avait aussi publie

en 1648
part,
quoddam,
p.
ne
Renati Des Cartes, Not

anni
sub finem
169-191. Par contre, les
etc.,
cinquimes Objections de Gassend
pas leur place, entre les
figurent
programma
Belgio editum,
in
164-],
in
quatrimes
et
les
donne la traduction latine de

deux pices insres en 1647 dans le volume des Mditations
en franais savoir, un Avertissement de Descartes, au sujet
des Objections de Gassend, et une Lettre Clerselier en rsiximes.
cet endroit, Elzevier
ponse quelques-unes des Instances publies dans la Disquisitio Metaphysica en 1644. La premire de ces deux pices
oflfre,
dans l'dition de i65o, une particularit fort intressante
que traduire exactement l'original, un passage cependant se trouve tout chang.

A propos des Objections de Gassend, Descartes avait dit en
tandis que, pour tout le reste, elle ne
franais
fait
Lors que i'ay fceu que Monfieur C. L.R. prenait
veine de traduire les autres objections,

celles-cy.
(Vol. des Mditations
dition, p. 109,
1.
8-1
1.)
ie I'ay
la
pri d'obmettre
en franais, dans
la
prsente
Voici la phrase latine correspondante
Citm audivi Liidovicum Elievirium,
phutn, Meditationes nieas iin
cum
aliis
industrium typogra-
Objectionibus prcelo suo
iterum subjicere decrevisse, rogavi ipsum ut Quintas objectiones omitteret.
(Edition d'Amsterdam, Louis Elzevier, i65o,
lui-mme des recommandations expresses Louis Elzevier, pour que l'dition de i65o
(commence d'ailleurs en 1649, comme en fait foi la date de
p. 141.) Descartes aurait donc
VAppendix), c'est--dire
d'Amsterdam,
imprime en
il
uvres.
seconde
diffrt de celle
Hollande.
exclure tout
Rponses
la
fait
fait
Toutefois
du volume,
qui sortit des
de 1642, qui tait
les
Elzevier ne
la
presses
premire
voulut pas
cinquimes Objections et
se contenta de les relguer, avec les septimes

II.
Avertissement.
(du P. Bourdin), dans un Appendix, ainsi
graphus
Lectori
p.
3,
compos
Objectiones qiiiiii
Renato Cartesio P. Gassendus Gassendits S.
ad
AiitJioris
cum
quintas Objectiones
notis Authoris, sive
p. 143,
Dissertatio de
la
p. 55,
Au
etc.
Typoviro
Responsio
reste, voici,
dclaration de l'diteur lui-mme, en tte de cet
Appendix, sous
p. 2,
prima philosophia
Admodiim Rererendo Patri Dinet,
ce sujet,
Eximio
78, Objectiones septim
p.
le titre Trpographus Lectori

Etiamsi Aiictor Meditationum de Prima Philosophia no-
liierit
ut Objectiones qiiint
legerentur, ut ex posita
amplius
loco
in sua libro
illaruni
cum
cteris
Admonitione liquere
magni nominis Philosopha sunt profect,

non ingratam me facturum existimavi, si
quamvis alieno, un cum Responsionibus repO'
potest ; quia tajnen a
rem
curiosis ingeniis
nias hoc loco,
nerem.
Qu
pro septimis etiam Objectionibus et

Responsionibus tnilitet, eas quoque Quintis subjunxi, simulque
Epistolas ad lesuitam Dinet & ad Gisbertum Voetium Vltrajectinum Theologum. Et ne qua in re illorum votis desim,
eadem opra hic significabo, Primarum objectionum auctorem
esse doctiim quendam Fderati Belgii Theologum, Secundas
ratio ciim
Luteti a Marino Mersenno ex diversorwn Philosophorum
Theologorum ore exceptas
fuisse, Tertias esse
et
Thom Hobbii
Arnaldi Doctoris
celebris Philosophi Angli, Quartas Antonii
Theologi Sorbonici, Quintas nomen auctoris sui Ptri GasMersenno ex aliorum
sendi prferre, Sextas rursus ab eodem
ore fuisse exceptas, Septimas denique apparere ex Epistola
Patrem Dinet
esse lesuit
Vinrent ensuite
i685, 1698, etc.,
cujusdam.
les ditions
aussi
dans
de Blaev, Amsterdam,
le
format in-4. C'est
Mme
duction des ditions elzeviriennes.
quimes Objections de Gassend, entre

siximes
mmes
on trouve,
pices
franaise de
des
Not
in
ad
la place, la
les
la
en
repro-
omission des cin-
quatrimes
et
les
traduction latine des deux
Avertissement de Descartes, dans l'dition
1647,
^t
Lettre
Clerselier.
programma quoddam,
etc.,
Mme
addition
aprs les siximes
xi
Avertissement.
Objections.
Mme Appendix compos
de
mme
la
manire
Descartes,
cinquimes Objections de Gassend et Rponses de
intercales de
les septimes (du P. Bourdin) et les Notes
terLettre de celui-ci au P. Dinet. Enfin, pour
Descartes,
miner,
De
Lettre Voet.
la
les ditions
quelle faon maintenant convient-il d'utiliser
anciennes, soit pour
le
rtablissement du texte
contenu du prsent volume,
pour
seconde dition,
le
contenu,
la
demment
faire loi.
La premire
Pour
soit
celle
de 1642, doit vi-
dition, en effet, est
incom-
qui n'avaient pas

y manque les septimes Objections,
d'ailleurs ont t
t envoyes temps pour y figurer, et qui
non pas, comme les autres, sur une copie manuscrite
plte
il
faites,
thologiens
adresse avant toute impression par Mersenne aux
sur le
ou philosophes dont il provoquait les critiques, mais
imprim ds le 28 aot 1641, et que le P. Bourdin,
volume
seule fin
auteur des septimes Objections, tudia de lui-mme
septimes
de le critiquer. Descartes ayant joint, en outre, ces
crivit
Objections, accrues de ses propres Notes, la Lettre qu'il
plus dans
ensuite au P. Dinet, nous ne les sparerons pas non
ajouterons pas cependant,
le prsent volume. Mais nous n'y
de i65o 1678, et ensuite Blaev,

part des imprila Lettre Voet. Cette addition, en effet, de la
le
meurs de Hollande, semble n'avoir eu d'autre cause que
format in-4,
besoin de grossir un volume qui, sous le nouveau
comme
l'ont fait les Elzevier,
aurait t un peu mince.
Or
notre prsent volume des Mdita-
D'ailleurs, si
tions en latin se trouve assez gros sans cela.
bonne moiti de la Lettre au P. Dinet relate, en effet,
une
les
dmls de Descartes Utrecht avec Voet, ce qui explique que

suite, il faudrait donc
la Lettre Voet vienne naturellement la
encore la Lettre
aussi, pour avoir un tout complet, imprimer
mme
apologtique au Magistrat d' Utrecht, toujours sur le
hollandaises
et en outre, comme l'ont fait les ditions
sujet,
partir de i65o, les Xot.v in
programma
etc.,
dernire pice
Avertissement.
XII
du dossier des relations de Descartes avec son ancien disciple
ami d'Utrecht,
et
mieux, puisqu'aussi bien

ces trois pices
gistrat d'Utrecht,
et
place nous
la
vaut-il pas
ferait dfaut, rserver
Voet, Lettre apologtique au
Lettre
Henry de Roy. Ne
professeur
le
Noi
in
programma
etc.,
Ma-
qui compl-
teront fort bien notre autre volume, un peu mince sans cela,
des Principia Philosophice en latin
D'autre part, nous n'imiterons pas
les diteurs
de Hollande,
qui ont t de leur place chronologique les cinquimes Objections et
Rponses, pour en
septimes, etc.
Ils
faire
un simple Appendix avec
les
ont bien pu s'autoriser pour cela de V Aver-
tissement de Descartes, dans l'dition franaise des Mditations
mme
en 1647, ^^
d'instructions prcises que
philo-
le
sophe parat avoir donnes Louis Elzevier en 164g.
Tou-
Descartes ne parle, en 1647, que de la traduction de

ces cinquimes Objections, et il engage Clerselier ne pas
tefois
l'entreprendre
mme,
il
mais lorsqu'elles eurent t traduites quand
ne s'opposa pas ce qu'elles fussent imprimes
la
du volume. Plus tard, galement, en 1649, malgr ses

instructions Louis Elzevier, il laissa rimprimer le texte, au
fin
moins en Appendix. D'ailleurs lui-mme avait dj permis, et

sans doute pris soin, qu'on imprimt ce texte des cinquimes
Objections, avec ses propres Rponses en latin, entre les qua-
trimes et les siximes, dans

lui,
la
seconde dition
Amsterdam, par Louis Elzevier en
donc plus
fidles, ce
maintenant,
comme
faite
1642.
auprs de
Nous serons
semble, sa pense premire, en

lui,
leur
dans
place
l'ensemble de
l'uvre, qu'en coutant avec trop de complaisance un

lui
sera peut-tre chapp plus tard dans un
meur,
et qu'aprs l'avoir dit,
il
les
mot
moment
qui
d'hu-
n'aura pas voulu retirer, sauf
fermer demi les yeux sur ce que feraient ses diteurs. Et

tait si loin
il
de rester lui-mme indiffrent aux Objections de
Gassend, que non seulement
il
permit, en
imprimt, bien qu'
la suite
aise en
texte latin en
1647
^'^
^^
fin
des autres, et
la
de compte, qu'on
traduction fran-
1649-1650, mais
il
voulut
en outre
lire
physica, et
A
(p.
le
Avertissement.
xiii
gros livre d'Instances ou Disquisitio Meta-
au
y rpondit
moins
sur quelques
points.
ce propos, nous avons cru devoir reproduire in
extenso
il
394-409 du prsent volume)
table des
la
matires de
donner
dtaill
Instances
sommaire
des
de
Gassend
et, ce
qui manquait dans les ditions de 1641 et de 1642, les sommaires, point par point, des Objections de Gassend et des
cette Disquisitio, laquelle table a le double avantage de
la fois le
Rponses de Descartes, bien que, fort probablement, ces dersommaires soient l'uvre de l'diteur de la Disquisitio,
Samuel Sorbire.
niers
Enfin
la
il
est peine
besoin de dire que, tous
chose est ncessaire,
le
les endroits
lecteur sera averti des diffrences
entre l'dition de 1642 et celle de 1641, et dont la plus notable
Rponses de Descartes aux quatrimes Objections d'Antoine Arnauld

ce pasl'Eucharistie,
envoy d'abord en 1640
sage trs important sur
Mersenne, n'avait point paru dans la premire dition, en
est
un assez long passage qui termine
les
1641, sans doute afin d'obtenir plus aisment l'approbation de

la
Sorbonne
fut rtabli
il
(voir ci-aprs, p. 252,
Pour
1.
naturellement dans l'dition de 1642
22, p. 256,
1.
8).
on doit suivre aussi cette seconde dition de

1642. Celle de 1641, en effet, fut imprime Paris, loin de
Descartes, qui tait en Hollande, et qui on n'envoya point les
preuves. Mersenne, qui eut le soin de l'impression, se contenta de
le texte,
demander de temps en temps au philosophe quelques
corrections ou modifications, quelquefois pour
souvent pour
la
la
correspondance de Descartes,
donne ce
le
sens, le plus
langue. C'est tout ce que nous apprend du moins
renseignements qu'elle
et les
sujet sont rappels avec soin,
dans
le
prsent volume,
par des notes au bas des pages. D'ailleurs, nous avons une
dclaration qui, elle seule, suffirait pour tablir l'infriorit du
texte de la premire dition
l'dition
compare
la seconde.
de 1641, page des errata, on trouve ceci
la fin
de
Quotiiam
XIV
hc
Avertissement.
abfente Authore^ atqiie ab exemplari, non ab eius mamif-
quin
aliqui errores
gentiir,
Ce
mandata
typis
cripto,
niilla
suiit,
diligentia potuit inipedire,
quorum prcipui
irrepferint,
corri-
fie
que
n'est pas
revu lui-mme
sr cependant que Descartes
l'on soit
preuves de
les
est vraisemblable,
la
seconde dition. Mais
chose
Amsterdam, qui
l'impression se faisant
n'est pas tellement loign (huit lieues
la
ait
environ) d'Endegeest,
o habitait Descartes toute cette anne 1642. Nous pouvons

donc suivre ce texte avec pleine confiance, sans manquer d'ailleurs de signaler
soigneusement toutes les variantes de la premire dition. D'autres variantes encore, et parfois mme des
corrections heureuses, nous ont t fournies, pour
cinquimes Objections
(celles
le te.xte
des
la Disquisitio
de Gassend), par
Aletaphysica de 1644 nous avons signal chacune au passage.

L'orthographe non plus n'est pas la mme dans les deux
;
ditions de 1641 et de 1642.
Nous adopterons
aussi celle de
Hollande en 1642. Elle prsente cependant plusieurs innovadu j (sauf cependant pour les majuscules en tte des mots, o l'on trouve presque toujours I, et
tions
le
distinction de
1'/
et
cas particulier, ajo, ajebant)
bien
comme
lettres initiales
L'dition de 164
chaque
elle
coniicere, etc.)
tte des
mots
mots
1,
distinction de
que dans
au contraire,
ne distingue point
;
elle
(;'/_,
[diuersus,
le
faite
le
Paris,
j de
vnus, etc.), et u pour
;'
de
et
v, aussi
corps des mots,
1"/
imprime uniformment
viuunt, etc.).
11
i>
etc.
est plus ar-
(exemple
eius,
pour u ou v en
ou u dans
le
corps des
cet gard, elle se rapproche
certainement plus de l'orthographe de Descartes,
comme
et peut-tre
imprim
Paris l'a t, non sur le manuscrit du philosophe, mais sur une
copie [ab cxemplari, non ab eius manufcripto), et comme,
d'autre part. Descartes a laiss passer dans l'dition de 1642
convenait-il de l'adopter. Toutefois,
l'orthographe des Elzevier, et
par
dsapprouve, nous pourrons donc
comme
le texte
consquent
la suivre
plus conforme aussi d'ailleurs
ne
l'a
pas
sans scrupule,
nos habitudes mo-
Avertissement.
xv
Notons une particularit intressante des cinquimes Objections, et qui parat propre Gassend car on
la retrouve, non seulement dans le texte de ces Objections,
dernes.
imprim en 1641
en 1642, mais dans
et
la
Meta-
Disqiiisitio
physica de 1644, et en gnral dans toutes les uvres de ce

philosophe (Gassendi Opra, dition de i658). Presque toujours, e/ est mis
mme
pour
aussi pour
dans
dans
les
mots omneis,
heic, heinc, etc.
plureis, etc., et
Nous reproduirons
cette particularit.
Une
difficult
nous a quelque temps arrts. Le texte
latin
des Mditations est imprim, soit en 1641, soit en 1642, tout

d'une venue, presque sans mettre la ligne, ce qui en rend la
lecture assez fatigante. Sans doute on a l'impression en quelque
raisonnement qui se tient d'un bout

et comme un bloc. Touraisonnement de Descartes a bien aussi quelque sou-
sorte matrielle d'un

l'autre, et qui
tefois le
forme un tout compact
comme
plesse et
des articulations
il
ressemble un organisme
qui se dveloppe, ou bien un corps de troupe en marche,
avec ses compagnies et ses escouades qui se succdent des intervalles rguliers. C'est pourquoi les anciens diteurs, au
pour
la
traduction franaise, n'ont pas craint de mettre la
ligne aussi souvent que la chose leur a paru possible.

fait
mme, avec
de
moins
attentive
Nous avons
d'autant moins de scrupule qu'une tude
du texte de Descartes
fournit, ce semble, quelques
indications ce sujet, et qu'en dcoupant par tranches, autant
que possible en habile cuisinier, comme disait Platon, la pense

du philosophe, nous n'avons point cru trahir ses intentions,
mais, au contraire, les respecter et les suivre plus fidlement.
En
effet, la
sixime Mditation et dj
mme
la
cinquime
ne ressemblent point en cela aux quatre qui prcdent,

si les
diteurs s'taient lasss
comme
eux-mmes de ces longues phrases
mises bout bout interminablement, sans un repos au moins
pour
les
ment,
yeux, ni un arrt pour l'attention du lecteur. Exacte-
les
deux premires ditions commencent diviser
le
XVI
Avertissement.
texte des alinas, p.
68 du prsent volume,
de
la
ligne (2^ dition), et

est peut-tre
mme
vingt-neuf
excessif; et le texte de
mme
suivre pour imprimer de

III et
II,
Mais Descartes
la ligne
le texte
Dans
les
pas souvent
voulu
Ou
il
aprs un point,
la
ne
so\t
I,
pas
bien n'est-ce pas la
autographes que nous avons de

il
un exemple
l'a-t-il ainsi
la ligne,
la
des Mditations
faute de ses diteurs, qui n'auraient pas compris
tions?
texte
cinquime, quatre
la
IV, bien que, ni en 1642 ni en 1641,
une seule fois mis
Le
fois
o\s (1" dition), ce qui
qui n'est pas assez. N'est-ce pas
fois dj, ce
20.
1.
sixime Mditation est mis jusqu' dix-neuf
est vrai;
ses indica-
lui,
il
ne met
mais, de temps en temps,
phrase suivante, au
lieu
de reprendre imm-
diatement, laisse un petit intervalle en blanc, trs distinct, et

qui,
remarquons-le, ne se retrouve pas
phrases, mais devant celles

d'ides.
Ce
une mise
qui
devant toutes
passent
un autre ordre
petit intervalle en blanc correspond

la ligne, et c'est tre fidle
les
donc bien
Descartes, ce semble,
que de l'interprter ainsi typographiquement, comme nous

avons fait maintes reprises dans les cinq volumes de la Correspondance,
Au
contraire, n'en pas tenir compte, et passer par-
dessus ce petit intervalle en
ngligeant, serait tablir un pont
le
y a un foss, et rattacher indment ce qui prcde un

dveloppement nouveau que le philosophe a voulu manifeste-
il
ment en dtacher. Que
le
manuscrit des Mditations
sent cette particularit, on
mme
n'en peut rien savoir, et on doit
une copie, avons-nous vu plus haut, ab exemplari,
non ab eius manuscripto ; moins que

bable, n'ait reproduit,
comme
la
copie, chose impro-
au dcalque, les moindres par-
ticularits de l'original. Toutefois,
1642,
pr-
en douter, puisque ce n'tait pas un autographe de Des-
cartes, mais
petits
ait
au moins dans l'dition de
on remarque assez souvent, la fin des phrases, de

intervalles en blanc. On n'oserait dire que c'est par
conformit avec
celui-ci
le
donnt de
manuscrit, surtout
telles
indications.
si
l'on n'est
pas sr que
Peut-tre ce sont de
Avertissement.
simples ncijligences du typographe,
xvii
d'autant
plus
intervalles correspondent bien quelquefois, mais
changements
jours, des
d'ides. Alors le
que ces
non pas tou-
doute
mme
peut
s'interprter en notre faveur, et nous ne voyons pas pourquoi
nous [aurions
le
respect superstitieux d'une disposition typo-
mme
graphique, dont on ne peut
pas dire que les diteurs
eux-mmes ont gard l'observance (au moins dans
tions
et
le
contraire.
pourra cependant objecter que,
qu'on mt davantage
l'dition
d'abord
est possible,
ait t faite,
pas pris
la ligne,
de 1642, imprime
il
la
il
si
est
prs de
mme
si
Descartes avait voulu

corrig en ce sens
aurait
il
Amsterdam. Mais
lui,
probable, que cette dition
non pas sur un nouveau manuscrit, qu'on n'aura
peine de recopier pour cela, mais sur l'dition de
1641, dont on aura sacrifi un exemplaire
on en aura donc
suivi \ plus souvent les divisions. Ensuite,
ment
Mdita-
VI), et qu'on n'a d'ailleurs point de raison d'attri-
buer Descartes, mais plutt
On
les
n'est pas absolu-
il
certain que Descartes ait revu toutes les preuves, sur-
on n'attachait pas, au xvu^ sicle, la

importance que nous une disposition purement typo-
tout ce point de vue
mme
graphique, et
il
se
peut fort bien que
le
philosophe, tout
entier l'ordre logique, ait nglig de rectifier celle qu'avait

suivie l'imprimeur, pure question de forme, aprs tout, assez
indiffrente qui est principalement attentif au fond.
Aucune
consquence donc, aucune obligation
et
retrouvons toujours
Nous en avons us pour

hsiter, la ligne,
ment nous y
tirer
cet gard notre pleine

le
chaque
de
l,
nous
et entire libert.
mieux. Nous avons donc mis, sans
fois
que
le
autoriser, mais l'exiger.
sens a paru, non seule-
Or
le
raisonnement de
Descartes est tellement net, que bien peu de chances d'erreur
en cela sont laisses une interprtation attentive:
c'est pres-
que coup sr qu'on peut mettre le doigt au point prcis o

une argumentation finit, o commence une autre argumenta-
Nous avons dcoup
chaque Mditation en
autant d'alinas que nous l'avons jug ncessaire, pour la
tion.
uvres.
II.
le
texte de
Avertissement.
XVIII
commodit de la lecture et pour l'intelligence plus aise du

dveloppement mtaphysique. Aussi bien le lecteur pourra
toujours reconstituer le texte tel qu'il_ a t imprim d'abord,
dans sa
continuit
trop
absolue
endroits o notre dition met seule
des notes
la ligne,
de 1641 ou de 1642 n'y met pas. Mais nous
que nous n'avons t
sommes persuads
infidles la lettre, sur ce point, et encore
en apparence, que pour rester plus fidles

cartes, et peut-tre
indiquent les
tandis que celle
mme
de sa main, et avec tout ce
son texte,
qu'il a
si
l'esprit
pu y mettre d'indications.
C.
Nancy,
3i juillet 1904.
de Des-
nous l'avions crit
A.
REN ATI
DES-CARTES,
MEDITATIONES
De
Piniit
PHILOSOPHIA,
In quibus Dei exiflentii , Cs? animiS
huTMn corporediJinBio,
demonftrantur.
Hisadjuiv^ funt varte objciftiones doflorum virorum io iftas de Deo & anima
demonftrationes
Cutn Re^mfionihm ûthor),

Sccnnda edicio reptimis objeionibus antehic
nonviUsauîa.
^mjlelotlami
Apud Ludovicum
Ezeviriunj.
1641.
R E N A T
DES-CARTES,
MEDITATIONES
DE
MA
PHILOSOPHIA'
QVA
DEI EXISTENTIA
ET ANIM> IMMORTALITAS
DEMOT45TRATVK.
IN
Apud
PARIS
I
C H A EL E M
ITS,
S o L Y ,?i
hcohch i ru>
figno Phnicjs.
M.
Cfm TrJHileîo,
DC. XLI
^ y^^fToHttone DQ^Qmm,
RENATI DES CARTES
ME DITATI ON E S
De ?rmA
PHILOSOPHIA,
&
anims iumanx
In quibus Dei exiflentia ,
demonflrantur.
corpore diftindio ,
in JtiS
Hii djunÂfimt varu objeîones io[orum virorttm
de Deo " iinimx demonflrationes
-,
CvM ReSPONSIONIDVS
Xertiit cdiiiv prioribia
auUior
AVTHDTIIS.-
& etnentUtior,
AMSTELODAMT,
Apud Ludovicum
C
3 I D C
ElzevinuiT.
L,
N D
A P P E
X,
Continens
OBIECTIO NES
QJ/
INTAS
SEPTIMAS
&
In
N A T
DE
S-C A R T E
MEDITATIONES
De Prima
Philofophia
Ciim ejufdem ad illai Rejpotifwmhus
& dmbus
Epijlolis
n e t Societatis lefu Prspoftum

Provincialcm pcr Franciam,
Vna ad Patrem
Ahera ad cekhcrr'nnum Virnm

D.
B E
A M
R T V
T E L O D A
Apud Ludovicum
ClO lOC
V M.
Elzcvirium
XLIX.
SAPIENTISSIMIS CLARISSIMISQUE VIRIS
SACR/E FACULTATIS THEOLOGIE PARISIENSIS
DECANO & DOCTORIBUS

RENATUS DES CARTES
Tarn jufta caufa
impellit ad
d'''''.
hoc fcriptum vobis
&
tam juftam etiam vos habituros effe

confido ad ejus deft'eniionem fufcipiendam, poftquam
inflituti mei rationem intelligetls, ut null re melius
illud hic poffim commendare, qum fi quid in eo feofferendum,
me
S.
quutus fim paucis dicam''.
Semper exiflimavi duas qucefliones, de Deo & de

Anima, prcipuas effe ex iis qu Philofophise potius
qum Theologice ope funt dmon jftrandse nam quamvis nohis fidelibus animam humanam cum corpore non
:
lo
sont ceux de la
a. Les numros inscrits en haut de chaque page
deuxime dition (Amsterdam, 1642); les traits verticaux de sparation
dans le texte, sans numros en regard dans la marge, indiquent les
commencements des pages de celte deuxime dition. Les traits avec
numros en regard reproduisent la pagination de la premire dition
(Paris, 1641).
Les numros de cette Epitre, ainsi que de la Prface qui
suit, sont entre parenthses, parce que, pour ces deux pices, ni la premire dition ni la deuxime ne sont pagines.
b. Cf. t. \U, p. 236, lettre CCXV. Voir aussi ib., p. iSg, 1.
12;
p. 387, 1.3.
c. Celte Epitre la Sorbonne est imprime tout d'une venue dans
premire dition et dans la deuxime, sans division en paragraphes,
mise la ligne .
UVUES.
II,
la
ni
OEuvRES DE Descartes.
interire,
Deiimque exiere,
nuUa
infidelibus
religio,
fide
(2-4).
credere
fufficiat,
nec fere etiam
virtus, videtur poffe perfuaderi, nifi prius
pauci
iilla
moralis
illis
iftaduo
cmque fcepe in hac vit

qum virtutibus prmia proponantur,
ratione natiirali probentur
majora
certe
vitiis
redum
utili preeferrent,
fi
nec
Deum
limrent,
nec aliam vitam expedarent. Et qiiamvis omnino ve-
rum
fit,
Dei exiftentiam credendam
effe,
facris fcripturis docetur, e^ vice verf

(3)
quoniam
in
credendas fa-
quoniam habentur a Deo; quia nempe,

donum Dei, ille idem qui dat gratiam ad
cras fcripturas,
cm
fides
lit
10
reliqua credenda, potefi: etiam dare, ut ipfum exillere
credamus
non tamen hoc
infidelibus proponi potefi,
quidem animadverti
non modo vos omnes aliofque Theologos affirmare
quia circulum
elTe jujdicarent. Et
Dei exiftentiam naturali ratione polTe probari, fed
i5
&
ex facr Scriptur inferri, ejus cognitionem multis,

qure de rbus creatis habentur, elle faciliorem, atque
omnino
tam facilem, ut qui illam non habent fint

Nec his
culpandi. Patet enim Sap. 13 ex his verbis
effe
Si enim tanlum potiierunl fcire,
dbet ignofci.
fcnt
(4)
ut poj-
jimarc Jcvcuhim, quomodo hiijus dominum
facilius invenerunt? Et ad
eie inexcufabiles
Qiiod notum
ej
Rom.
cap.
i,
Atque ibidem etiam per

Dei,
manifejlum
ejl in
20
non
dicitur illos
h?ec
illis,
verba
videmur
admoneri ea omnia quse de Deo fciri polTunt, rationibus non aliunde petitis qum ab ipfmet nollr
mente poffe oftendi. Quod idcirco quomodo fit, &
qu via Deus facilius & certius qum res fceculi cognofcatur, non putavi a me effe alienum inquirere.
Atque quantum ad animam,etfi multi ejus naturam
2 5
3o
non
invefligari
facile
etiam dicere aufi

illam fimul
rium
5
Mditation ES.
(4-5).
p.ole
judicarint,
^^
cum corpore
interire, folque fide contra-
tamen hos condemnat Concilium
Lateranenfe fub Leone lo habitum, feffione
mandat
prei'e
menta
Chrillianis Philofophis ut
&
diffolvant,
nonnulli
rationes liumanas perfuadere
fint
teneri, quia
Epistola.
8,
&
ex-
eorum argu-
veritatem pro viribus probent,
hoc etiam aggredi non dubitavi.
(5)
quoniam fcio plerofque impios non aliam

ob caufam noUe credere Deum effe, mentemque huPrseterea,
10
manam
a corpore diflingui,
qum
quia dicunt hsec
duo a nemine liadenus potuiffe demonflrari

nullo
modo
contra rationes fere
fed
ailentiar,
iis
|omnes, qure pro his quseftionibus a magnisviris

'5
funt,
cm
allatê
vim demonftrationis hadari polTe mihi perfuadeam,
fatis intelliguntur,
bere putem, vixque ullas
non prius ab aliquibus aliis fuerint inventse nihil tamen utilius in Philofophi prftare poffe exiftimo, qum fi femel omnium optim iUidiofe quserantur,tamque accurate & perfpicue exponantur,ut apud
omnes conilet in pofterum eas effe demonftrationes.
Ac denique, quoniam nonnulli quibus notum efl me
quse
20
etfi
quandam
excoluiffe
Methodum ad
|
quaflibet difficul-
non quidem novam,

antiquius, fed qu me fpe in
tates in fcientiis refolvendas,

25
quia nihil
aliis
non
efl veritate
pere flagitarunt
nihil
hac
ideoque
Voir
t.
officii
in re conari*.
i8 prcellarcl pra.Mtari (/"
a.
hoc a me fummomei effe putavi non-
infliciter uti viderunt,
III, p. 3S7,
I.
11.
t'V///.).
(6)
OEuvREs DE Descartes.
(s-s).
Quicquid autem prftare potui, totiim in hoc Tractatu continetur. Non quod in eo diverfas omnes rationes, quse ad eadem probanda afferri poffent, coUigere conatus fim, neque enim hoc videtur oper pre|
tium
ubi
elle, nifi
mas tantm &

pro certiffimis
nuUa habetur
fatis certa; fed pri-
& evidentiflimis demonftrationibus illas
Addamque etiam
putem uUam viam humano ingenio
meliores inveniri unquam poffint
cau[fse
neceflitas,
&
gloria Dei, ad
refertur, ut hc aliquanto liberius de
mea
fert
jam
praecipuas ita profecutus fum, ut
aufim proponere.
(7)
non
taies elle, ut
quam
enim me
patere, per
:
cogit
lo
quam totum hoc

meis loquar qum
&
confuetudo. Atqui quamtumvis certas
vi-
putem, non tamen ideo mihi perfuadeo

ad omnium captum effe accommodatas fed,quemadmodum in Geometri multae funt ab Archimede, Apoldentes
illas
i5
lonio, Pappo, aliifve fcriptse, quae,
etfi
pro evidentibus
nempe nihil plane continent quod feorfim fpedatum non fit

cognitu facillimum, nihilque in quo fequentia cum
etiam ac certis ab omnibus habeantur,quia
20
antecedentibus non accurate cohccreant, quia tamen

longiufculse funt,
rant,
(8)
non
nifi
ab
&
valde attentum letorem defide-
admodum
paucis intelliguntur
ita,
quamvis cas quibus hc utor, certitudine & evidenti

Geometricas quare, vel etiam fuperare, exillijmem,
vereor tamen ne a multis fatis percipi non poffint, tum
quia etiam longiufculse funt, & aliae ab aliis pendent,
tum prcipue quia requirunt mentem a prjudiciis
plane liberam, & quse fe ipfam a fenfuum confortio
facile fubducat. Nec certe plures in mundo Metaphyficis ftudiis
qum Geometricis
apti re|periuntur.
Ac
25
3o
Meditationes.
(8-10).
praeterea in eo difFerentia
omnibus
fit
perfuafum
eft,
Epistola.
quod
Geometri,
in
nihil fcribi folere, de
cm
quo certa
demonflratio non habeatur, fepius in eo peccant imperiti,

5
approbent,
dum
ea vidcri volunt in-
qum quod vera rfutent contra ver in

Phiiofophi, cm credatur nihil effe de quo non pof:
utramque partem difputari, pauci veritatem invefligant, & multo plures, ex eo quod aufint optima
quseque impugnare, famam ingenii aucupantur.
Atque ideo, qualefcunque mese rationes effe poffint,
quia tamen ad Philofophiam fpedant, non fpero me
in
Jilarum ope
me
magnum
omnium mentibus
tantseque
cm
tanta inhce-
de veilr Facultate opinio,
authoritatis
fit
(9)
operae pretium effe fadurum,nifi
patrocinio veftro adjuvetis. Sed
reat
i5
falfa
telligere,
fit
lo
quod
Sorbon.:
nomen, ut non
unquam Societati pofl facra

Concilia tantum creditum fit qum vertrce, fed etiam
in human Phiiofophi nullibi major perfpicacia &
|modo
in rbus fidei nulli
foliditas,
2o
nec ad ferenda judicia major integritas
tantam
curam fufcipere dignemini, pinmo qui-
fapientia effe exiflimetur;
hujus fcripti
dem, ut a vobis corrigatur
25
non dubito quin,

:
memor
humanitatis, fed
maxime etiam
affirmo nullos
eo effe errores
dfunt, vel
&
-in
non
fatis
enim, non
infcitise
;
fi
modo
meae,
non
deinde, ut quae vel
abfoluta funt, vel
majorem
cationem dcfiderant, addantur, perficiantur,
expli-
illuflren-
me, poftquam a vobis ero admonitus

ac deniquc, ut poftquam rationes
in eo contentse, quibus Deum effe, mentemque a corpore aliam effe probatur, ad eam perfpicuitatem erunt
tur, aut a vobis ipfis, aut faltem a
;
3o
perdudse, ad
quam
ipfas per|duci poffe conlido, ita
(lO)
OEuvRES DE Descarte?.
nempe
bendse
litis
ut pro
(lo-i.;.
accuratifimis demonftratioaibus ha-
hoc ipfum declarare & publie teilari venon dubito, inquam, quin, fi hoc fit, omnes
Tint,
de his qutefiionibus
errores,
qui
brevi ex
hominum mentibus
unquam
deleantur. Veritas enim
& dodi
ipfa facile efficiet ut reliqui ingeniofi

(11)
judicio fubfcribant
l^
fuerunt,
5
veftro
authojritas, ut Athei, qui fcioli
magis qum ingeniofi aut dodi efie folent, contradicendi animum deponant, atque etiam ut forte ratio-
omnibus ingenio prditis pro dmonfi:rationibus haberi fcient, ipfi propugnent, ne non
intelligere videantur. Ac denique caeteri omnes tt
nes, quas ab
tefi:imoniis facile credent,
mundo, qui
aninite a
care.
fi:r
nemoque amplius
vel Dei exifi;entiam, vel
corpore difiindionem
Cujus
rei
quanta
in
realem humanae
aufit in
eflet utilitas,
erit
lo
dubium revo-
vos
i5
ipfi,
pro ve-
omnium optime seftimare pome vobis, qui maximum Ecclefise
fingulari fiipienti,
tefiis
nec deceret
columen femper fuiftis, Dei

caufam pluribus hic commendare.
Catholicse
&
Religionis
20
PRyFATIO AD LECTOREM
mente human jam ante pauDijfertatione de Methodo 'cle regend
Qu?efliones de
cis attigi
rationis
&
in
e^
vcritalis in fcientiis invejligand, gallice dita
anno 16^7, non quidem ut ipfas ibi accurate tradarem, fed tantm ut delibarem, & ex ledorum judiciis addifcerem qu ratione poflea elTent tradandce.
Tanti enim momenti mihi vif funt, ut plus un vice
de ipfis agendum ele judicarem; viamque fequor ad
eas explicandas
10
Deo
tamparum
tritam, atque ab ufu
com-
muni tam remotam, ut non utile putarim ipfam in

gallico & paffim ab omnibus legendo fcripto fufis
I
docere, ne debiliora etiam ingnia credere poffent
eam
Cm
i5
mais
ejus
ingrediendam ^
autem ibi rogaffem omnes quibus aliquid
fibi elle
fcriptis
reprehenfione dignum occurreret, ut
me monere
dignarentur'', nulla in ea qu?e de his
qujeftionibus attigeram
pr?eter duo, ad
20
in
qu
notatu digna objeda funt,
hc paucis,
priufquam earumdem
accuratiorem explicationem aggrediar, refpondebo.

Primum eft, ex eo quod mens humana in fe cona. Celte Prcface, comme VEpitre qui la prcde, est imprime tout
d'une venue dans la premire dition et dans la deuxime, sans division
en paragraphes ni mise la ligne .
b. Voir Discours de la Mthode, p. 75, I. 22, de cette dition.
(2)
(2-4)-
non percipiat aliud fe elle qum rem cogitantem,

non fequi ejus naturam five c[fentiam in eo tantm
confiftere, quod fit res cogitans, ita ut vox tantm
ctera omnia excludat qu forte etiam dici poffent ad
animce naturam pertinere. Cui objedioni refpondeo
verfa
me
fam
etiam
rei
excludere in ordine ad ip-
ibi noluille illa
veritatem (de qii fcilicet tune non agebam),
fed dumtaxat in
ut fenfus eiet
me
effentiam
meam
ordine ad
meam
perceptionem, adeo
plane cognofcere quod ad
niliil
fcirem pertinere, prseterquam quod
10
elTem res cogitans, five res habens in fe facultatem

(3)
cogitandi. In fequentibus autemj oftendam
ex eo quod nihii aliud ad effentiam
cognofcam, fequatur
nihil
meam
quo paclo,
pertinere
etiam aliud rvera ad illam
pertinere.
i5
Alterum efl, ex eo quod ideam rei me perfedioris

in me habeam, non fequi ipfam ideam effe me perfediorem, 0^ multo minus illud quod per iflam ideam
reprsefentatur exiflere. Sed refpondeo hic fubeffe
tequivocationem in voce ide fumi enim poteft vel
materialiter, pro operatione intelleds, quo fenfu me
:
20
perfedior dici nequit, vel objedive, pro re per iflam
operationem repraefentat, quae
natur extra intelleclum exiflere, poteft
perfedior ratione
non fuppotamen me effe
res, etfi
Quomodo ver, ex
me perfedioris idea in me fit, fe-
fuse effenti.
hoc folo quod rei

quatur illam rem rvera
25
exiftere, fufe in fequentibus
exponetur.
qudam fcripta fatis

quibus non tam me his de rbus rationes
Vidi quidem prseterea duo

longa, fed
quam
conclufiones
argumentis ex Atheorum locis
3o
Meditationes.
(4-6).
Pr.efatio
communibus mutuatis impiignabantur ^.
quoniam
illiufmodi argumenta nullam vim ha^bere polTunt apud
eos, qui rationes meas intelligent, adeoque praepoftera & imbecillia funt multorum judicia, ut magis a
5
primum
Et
acceptis opinionibus, quantumvis
ratione alienis, perfuadeantur,
qum
falfis
a ver
&
&
firm,
fed pofterius audit, ipfarum refutatione, nolo hc ad

illa
refpondere, ne mihi
tmque
10
prius referenda. Tan-
fint
generaliter dicam ea omnia, quae vulgo ja-
impugnandam,
humani afFeclus Deo
clantur ab Atheis ad exiftentiam Dei
femper ex eo pendere, quod vel

affingantur, vel mentibus noflris tanta
|
vis
&
fapien-
quidnam Deus facere poffit acdebeat,

determinare e^ comprehendere conemur adeo ut,
modo tantm memores fimus mentes noftras confidetiaarrogetur, ut
i5
randas
bilem
effe ut fnitas,
&
Deum
infinitum, nullam
auteni ut incomprehenfidifficultatem fmt nobis
ifta
paritura.
20
Jam ver, poflquam hominum judicia femel utcunque fum expertus, iterum hc aggredior eafdem de
Deo L^ mente human quaefliones, fimulque totius
primae Philofophiae initia traclare
vul gi plaufum,
fed ita ut
nullum
nuUamque Lectorum frequentiam
ex-
peclem quin etiam nuUis author fum ut haec legant,

nifi tantm iis qui feri mecum meditari, mentemque
:
25
a fenfibus, fimulque ab omnibus prcejudiciis, abducere poterunt ac volent, quales
non
nifi
admodum
paucos reperiri fatis fcio. Quantum autem ad illos,

qui, rationum mearum feriem & nexum comprehendore non curantes, in fingulas tantm claufulas, ut
(
3o
a.
Cf.
t.
III, p. 296,
uvres.
II.
1.
23, et p. 3oo, claircissement.

a
(5)
OEuvRFs DE Descartes.
lo
multis in more
efl,
(6--).
argutari ftudehunt,
non magnum
ex hujus fcripti ledione friidum funt percepturi
&
quamvis forte in multis cavillandi occafionem inveniant, non facile tamen aliquid quod urgeat aut refponfione dignum
fit
objicient.
Quia ver nequidem etiam aliis fpondeo me in

omnibus prima fronte fatisfaclurum, nec tantum mihi
arrogo ut confidam me omnia pole prvidere qu
alicui difficilia videbuntur, primo quidem in Meditationibus illas ipfas cogitationes exponam, quarum
ope ad certam
&
lo
evidentem cognitionem veritatis
mihi videor pervenilTe, ut experiar an forte iifdem

|rationibus, quibus ego perfuafus fum, alios etiam
poffim perfuadere. Poflea vero refpondebo ad obje-
diones virorum aliquot ingenio & dodrin excellentium, ad quos hê Meditationes, antequam typis mandarentur, examinandse milfge funt. Satis enim multa
& varia ab illis fuerunt objecta, ut aufim fperare non
i5
quicquam aliis, faltem alicujus momenti, venturum in mentem, quod ii nondum attigerint. Ideoque
rogo etiam atque etiam Ledores, ut non prius de Mefacile
ditationibus judicium ferant,
qum objediones
earumque folutiones omnes perlegere
iftas
dignati fint'\
Prfatio ad Lectorem et la Synopsis, l'dition de Paris

un Index, qui ne se retrouve plus dans l'dition
d'Amsterdam (2 dit.). Descartes ne l'ayant pas reproduit, c'est que sans
doute il n'en tait pas l'auteur; Mersenne l'avait probablement compos
lui-mme, en l'accommodant la pagination de la i''' dition. Voici cet
a.
[V
Entre
dit.i
Index
la
intercale
Index tractatvvm hoc volvmine contentorvm.
Poj fynopfim perlegendam, prima pagina vfque ad 7.

quarum prima de ijs qu in
Sequiintiir fex Meditationes
uocari poj/int, pag. 7 ad 16.
dubium
re-
20
MeDITATIONES.
Seciinda de meule liumana,
Pr.'EFATIO,
& qud fit
II
ipfa notior quant corpus,
pag.
i6ad32.
Tertia, de Deo, qud exijlat, pag. 32 ad 5g.

Quarta, de vero falfo, pag. 5g ad j4.
Quinta, de ejfentia rerum matei ialium, iteruni de Deo, qud exijlat,
pag. j5 ad Sj.
Sexta deniqiie, de rerum materialium exijientia, & reali mentis
corpore dijliiidione, pag. 8j ad
16.
Sequuntur Objeftiones aduerfus prcedentes

Refponliones Authoris fiibijciuntur.
Mcditationes quihus
Objeiones prim Theologi, pag. iij vfque ad i3i
Refponi32 ad ibo.
Objeiones fecund Theologorum & Philofophorum, pag. lOi ad
Refponfiones ad quarum calcem prcedeiites Mcditationes ad
772.
morem Geometricum reducunlur, pag. 772 ad 232.
.
fiones, pag.
11
Objeiones tertia' Philo foplu, cum Refponfionibus, pag. 233 ad 2j i

Objeiones quart J'ubtiliffitni Theologi, pag. 272 ad 304.
Refponfiones, pag. 3o5 ad 35-/..
Objeiones quinta' Ptri GafJ'endi Dinienfis Ecclefi Prpofiii &
acutijjimi Philofophi, pag. 355 ad 4g 2.
Refponfiones, pag. 4q3
Il
()
I)
Il
ad 55 1.
pag. 556 ad pag. 602.
Il
Objeiones fext, feu vltim, pag. 552 ad pag. 566.

Finis.
Refponfio,
SYNOPSIS
SEX SEQUENTIUM MEDITATIONUM
In prima,
cauf exponunliir proplcr
omnibus, prfertim
qiias
pojjumus
materialibus,
de rhus
dubitarc
quandiu fcilicet non habemus a lia fcientiarum fundamenta,
qim
ca
qu antehac habuimus.
ijliiis
prima fronte non apparca, cji

maxima qudd ab omnibus prjudiciis nos
tant dubitationis
tamen
Etfi aulcm
co
iitilitas
viamque facillimam Jernat ad inentem a fcnfibus

abducendam ; ac dcnique cfficial, ut de iis, qu poje
liberet,
vera
\
ejje
comperiemus, non amplius dubitare poj/imus.
In fecund,
mens qu, propri
libertate ulcns, fup-
lo
ponit ea omnia non exijere de quorum exijenti vel mi-
nimum
poejl dubitare, animadvertit Jieri non pojfe quin
ipfa intrim
cxijlat.
Quod
etiam
fumm
efi
utilitatis,
quoniam hoc paclo facile dijinguit qunam ad fe, hoc

efi, ad naturam intellelualem, & qunam ad corpus per1
tineant.
Sed quia forte nonnulli rationes de anim im-
mortalitate
illo
in loco expeclabunt,
eos
hic
monendos
12 dubitarc pote {i" dit.).
Voir t.
364-355.
a.
p.
III,
p.
26S,
1.
9;
p.
271,
1.
p.
297,
1.
G.
Cf.
ib.,
i5
Meditationes.
2-3,
puto me conatum
Synopsis.
12
nihil fcribere qiiod non accurate
ejfe
deinojijrarem ; ideoque non aliiun ordinein fequi potuiJTe,

'
qum
apud Geomet'as
illinn qui ejl
omnia prmittercm ex quitus

5
ujtatus, ut
nempe
qujita propojtio de-
de ipf quidquam concluderem. Pri-
pendet, antequam
& prcipmim
quod prrequiritur ad cognofcendam anim nmoTtalitatcm, ejje ut qum maxime

perfpicuum de e conceptum, & ab omni conceptu cojporis
plane dijinlum, formemus; quod ibi falum ej. Prmuni autcm
10
terea verd 'equiri etiam ut fciamus ea
dijinde intclligimus,
mus, eJJe vera
non potuit;
&
illa
intelligi-
quod ante quartam Meditationem probari

habendum eJJe dijinlum natur corpore
in
ipf fecund,
partim etiam
in
& fext formatur ; atque ex his debere concludi ea

omnia qu clare & dijinde concipiuntur ut fubjanti
diverf, Jicuti concipiuntur mens & corpus, eJJe rvera
quint
fubjantias realiter a Je
concludi.
20
modo quo
&
conceptum, qui partim

i5
eo ipfo
omnia qu clare
mutu
Idemque etiam
nullum corpus
in
dijinas;
hocque
in
fext
ipj confirmari ex eo
quod
nifi divifibile intelligamus,
nullam mentem
nifi indivifibilem
contra autem
neque enim
|
ullius mentis
mediam partem
jujlibet quantamvis
poffumus
concipere, ut poffumus cu-
exigui corporis; adeo ut eorum na-
tur non modo diverf, J'ed etiam quodammodo contrari

2 5
agnofcantur.
me
Non autem
ultcriiis e
de re in hoc fcripto
tum quia hc fufficiunt ad ojendendum ex corporis corruptione mentis interitum non fequi, atque fie ad
cgiffe;
alterius
vitfpem mortalibus faciendam; tum etiam quia
prmijf, ex quibus ipfa mentis immortalitas concludi

3o
potef, ex
to\tius
23 quantumuis
Phyfic explicatione dpendent : primo
(z'^'-'
c^y//.).
14
ut fciatur
onmes ojnnino
fuhjlantias, Jive res
creari debent ut exijant, ex natur fu

biles,
3-4-
ncc poffe unquain dejnere
ejfe
ejje, nifi
qu
Deo
incorrupti-
ah eodem Deo
concurfuin fuum Us denegante ad nihilum reducantur ; ac
deinde ut advertatur corpus quidcm in geiiere /u?npluin

Jubjautiam,
eJfe
ideoquc
nunquaiii
Sed
ctiam pcrirc.
corpus humanum, quatenus a reliquis dijfert corporibus,
non
niji
ex ccrt niembrorum conjguratione aliijque ejuj-
modi accidcntibus
non
ex uUis accidcntibus conjare,
ita
fubjlanliam
qud
ut
ctj
intelligat,
lo
ejus accidentia viutcntur,
enini ojunia
alias res
humanam
fed puram c[fe
conflatum; mentem ver
eJfe
alias relit,
alias
fentiat,
humanum autem
qud figura quarumdam ejus
&c, non idcirco ip/a mens alia euadit;
corpus aliudfit ex hoc folo
partium mutetur
perfacilc
ex quibus
fequitur corpus quidcm
mentem autem ex natur fu
in\tcrire,
i5
eJfe
immortalem.
In terti Meditatione,
ad probandum Dei
tur,
explicui.
qum maxime
meum prcipuum argumentum
exificntiam fatis fuf, ut mihi vide-
Verumtamen, quia,
ut
Leclorum
obfcuritates remanferunt,
fcd qu,
uti,
mult fortaljfe
ut fpero, pofiea in
refponfionibus ad objecliones plane tollentur ;
quomodo
idea
tantum habeat realitatis objecliv, ut non
eJfe
a cauf
fumme perfecl, quod

enim
in nobis
rel
2 5
non
compa-
idea efi in mente
artificium objeclivum
ide dbet habcre aliquam caufam, nempe fcientiam

artificis,
inter
pojjit
ibi illufiratur
machin valde perfecl, cujus
alicujus artificis; ut
ut,
entisfumme perfecli, qu
efi,
ratione
20
a fenfibus abducerem, nullis ibi compara-
tionibus a rbus corporels petitis volui
cteras,
animos
alicujus alterius a quo illam
Inijus
liujus
accepit,
ita
3o
Meditationes.
4-5.
qu
idea Dei,
nobis^ ejl,
in
Synopsis.
non potej non habere
pro caufd.
In quart, probatur ea omnia qu clare
De uni
ipfiim
&
dijincle
'percipimus, ejfe vera,Jimulque in quo l'atio falfitatis con5
/ijijt cxplicatur
qu
necejjfario fciri
debent tam ad pr-
adrehqua intelligenda^. (^Sed ibi

adverten\dum nullo modo agi de peccato, vel
ccdentia Jrmanda,quni
intrim
ej
errore qui committitur in perfecutione boni
&
mali, fcd
&
de eo tantiijn qui contingit in dijudicaiione veri

lo
Nec
ea fpeclari
qu
ad Jidem pertinent,
agendam, fed tantiim fpeculativas

ralis
& folius
vel
falji.
ad vitam
luminis nalu-
ope cognitas veritates.)
In quint, prterquam qud natura corporea
fumpta
i5
explicatur, nova ctiam ratione
nionjlralur
difficultates,
folventur
fcd
Dei
in
gnre
exijientia de-
qu rurfus nonnull forte occurrcnt
in
qu pojiea
in
rcfponfione ad objelione.s rc-
ac dnique ojlenditur quo paclo verum
fit,
ipfarum Geometricarum dcmonflrationuin certitudinem a
Dei pendere.
cognitione
mtellelio ab
In fext deniquc,
20
nitur ; difincionum
arl
fgna defcnbuntur; mentcm
diflingui probalur;
a corpore
illi
effe
imaginatione fecer-
conjuncam, ut
realiter
eandem nihilominus tam

unum quid cum ipfa com-
ponat, o/lenditur; omnes crrorcs qui a Jcnfibus oriri fo25
lent recenfentur;
&
denique
modi quibus vitari poj/nt exponuntur
rationcs
omnes ex quibus reriim matcria-
lium exifentia pojjit conchidi, afferunlur

valde utiles effe putarim ad
6-12 Sed.
a.
Voir
t,
veritates.
III, p.
yi^,
1.
La
lo.
probandum
pi\'inii're pareiillise
id
non qud cas
ipfum qiiod
manque
{2' dit.).
i6
probant, ncmpe rcvera
habcre corpora,
mentis fcrid
agnofcitur non
& fimilia,
dubitavit
funt e, pcr quas

devenimus
dentiffim
tant
e[fe
in
adeo ut
aliquem mundum,
ejfe
homines
fed quia, illas conjderando

Jrmas nec tant perfpicuas qu'ani
fint
qu ab humano
unius rei probationem
&
de qiiibus iiemo unquam fan
mentis no/ir
s-e.
in
omnium
& Dei
cognitionem
cer\tijjim
ingenio fciri pojjint.
&
hic
qujiones de quibus etiam in
ipfis
recenfeo
evi-
Cuj'us
lus Meditationibus ?nihi
fcopo propofui. Nec idcirco
pro
varias illas
ex occafione tracatur.
lo
MEDITATIONUM
DE PRIMA
PHILOSOPHIA
QUIBUS DEI EXISTENTIA & ANIMEE A CORPORE
DISTINCTIO DEMONSTRANTUR
IN
PRIMA
De
qu
lis
in
diibium rcvocan^'' pojjunt.
Animadverti jam ante allquot annos

ineunte
dubia
setate,
fint
falfa
qum
pro veris admiferim,
qugecunque
iflis
multa,
& qum
poftea faperextruxi, ac
proinde funditus omnia femel in vit
effe
evertenda,
atque a primis fimdamentis denuo inchoandum,
cupiam
in fcien-
fed ingens opus effe videbatur,
eamque
quid aliquando firmum

tiis ftabilire
& manfurum
fi
tam matura, ut capeffendis difciplinis aptior nulla fequeretur. Quare

tamdiu cunclatus fum ut deinceps effem in culp,
fi quod temporis fuperefi: ad
agendum, deliberando
confumerem. Opportune igitur hodie mentem curis
aetatem expeclabam, quse foret
10
a.
Au
lieu
de ce long
titre,
en
tcie
de page,
tout simplement, aussitt aprs la Synopsis,
la
premire dition donnait

sur la mme page 7
et
Mi:DiTAfio Prima.
b.
Voir
t.
III, p. 267,
uvres.
II.
1.
25.
3
i8
omnibus
7-9-
cxfolvi,lecii|rum mihi otium procuravi,folus
fecedo, feri
&
tandem
mearum
libre generali hiiic
opinionum everfioni vacabo.

Ad hoc autem non erit neceile, ut omnes elle falfas ortendam, quod nunquam fortaffis alFequi polTem;
fed quia jam ratio perl'uadet, non minus accurate ab
iis qiise non plane certa funt atque indubitata, qum
ab apertc falfis afTenfionem effe cohibendam, fatis erit
ad omnes rejiciendas,
i\
aliquam rationem dubitandi
unquque reperero. Nec ideo etiam

percurrendc-e, quod operis effet infiniti;
in
toffis
fundamentis, quidquid
iis
fingulse erunt
10
fed quia, fuf-
fupera^dificatum
cft
fponte collabitur, aggrediar ftatim ipfa principia, qui-
bus
illud
omne quod
olim credidi nitebatur.
Nempe quidquid hadenus
ut
maxime verum
vel a fenfibus, vel per fenfus accepi''
terdum
illis
admifi,
autem
lios
fallere deprehendi, ac prudentise efh
'5
in-
nunquam
plane confidere qui nos vel femel deceperunt.
quamvis interdum fenfus circa minuta

qusedam & remotiora nos fallant, pleraque tamen alla
funt de quibus dubitari plane non poteft, quamvis ab
iifdem hauriantur ut jam me hc effe, foco alidere,
hyemali tog effe indutum, chartam iflam manibus
Sed
forte,
20
&
contredare,
fimilia.
Manus ver bas
tumque hoc corpus meum

negari?
nil
me
effe,
qu ratione
comparera nefcio quibus
forte
ainsi
intervalle en blanc {2' dit.), et
omis [i"
Voir
t.
III, p.
b. Ib., p. 267,
I.
268,
].
27, et
3.
t.
V,
p. 146.
to-
poffet
j
3 Aprs vacaho, non la lii^)ie

(/" ni 2' dition), mais un petit
a.
ipfas,
la
pendant tont
Mditation.
dit.).
le
infanis,
cours de
16 hos
autem
Meditationes.
9-10.
quorum
Prima.
contumax vapor ex
cerebella tam
labefadat, ut conftanter affeverent vel
cm
i
atr bile
reges,
fe effe
funt pauperrimi, vel purpura indutos,
cm
funt
nudi, vel caput habere fidile, vel fe totos elTe cucur5
bitas, vel ex vitro conflatos
fed amen|tes funt
nec minus ipfe dmens viderer,
fi
quod ab
ifti,
lo
exem-
iis
plum ad me transferrem.
Praeclare fane, tanquam non fini homo qui foleam
nodu dormire, & eadem omnia in fomnis pati, vel
10
etiam interdum minis verifimilia,

lantes.
tog
Qum
vefliri,
cm tamen
i5
qum
frquenter ver ufitata
quse
ifta,
me
ifti
vigi-
hc effe,
foco affidere, quies nocturna perfuadet,

pofitis veftibus jaceo inter flrata!
Atqui
nunc certe vigilantibus oculis intueor hanc chartam,

non fopitum efl hoc caput quod commoveo, manum
non tam
iftam prudens & fciens extendo & fentio
diftincla contingerent dormienti. Quafi fcilicet non
;
recorder a fimilibus etiam cogitationibus
alis in
qu dum cogito attentius,

tam plane video nunquam certis indiciis vigiliam a
fomno poffe diflingui, ut obflupefcam,& fere hic ipfe
fomnis
20
me
fuiffe
delufum
Itupor mihi opinionem fomni confrmet.
Age ergo fomniemus, nec
particularia ifta vera
fint,
nos oculos aperire, caput movere, manus extendere,

|
25
nec forte etiam nos habere taies manus, nec taie to-
tum corpus; tamen pro|fedo fatendum eft vifa per

quietem effe veluti quafdam pidas imagines, quse non
nifi ad fimilitudinem rerum verarum fingi potuerunt
ideoque faltem generalia haec, oculos, caput, manus,
totumque corpus, res quafdam non imaginarias, fed
veras exiftere. Nam fane pidores ipii, ne tum qui;
3o
ii
OEuVRES DE DeSCARTES.
20
lo-ii.
dem, cm Sirenas & Satyrifcos maxime inufitatis formis fingerc fludent, naturas omni ex parte novas iis
polTunt afllgnare, fed
lium
tantummodo diverforum anima-
membra permifcent
tent adeo noviim, ut nihil
fum, atque
ad
ita
minimum
vel
omnino
plane fiditium
fit
veri colores elfe
componant. Nec
forte aliquid excogi-
11
&
ei fimile fuerit vi-
falfum, certe
tamen
debent,ex quibus illud
difpari ratione,
quamvis etiam gene-
manus, & fimilia, imaginaria

elle poffent, necelTario tamen faltem alia qusedam adhue magis fimplicia & univerfalia vera elle fatendum
ralia haec, oculi, caput,
ell,
feu ver, feu
12
tanquam coloribus
ex quibus
falfae,
veris
omnes
lo
iflse,
quê in cogitatione noftr funt,
rerum imagines effinguntur.

Cujus generis effe videntur natura corpojrea in
communi, ejufque extenfio item figura rerum extenfarum item quantitas, five earumdem magnitudo &
numerus item locus in quo exiftant, tempufque per
quod durent, & fimilia.
Quapropter ex his forfan non maie concludemus
Phyficam, Aftronomiam, Medicinam, difciplinafque
alias omnes, qu a rerum compofitarum confideratione dpendent, dubias quidem elfe; atqui Arithmeticam, Geometriam, aliafque ejufmodi, quse nonnifi
i5
de fimpliciffimis
& maxime generalibus rbus tradant,
atque utrum e
fint in
20
25
rerum natur necne,parum cu-
rant, aliquid certi atque indubitati continere.
Nam
dormiam, duo c^ tria fimul junda

funt quinque, quadratumque non plura habet latera
qum quatuor nec fieri polfe videtur ut tam perfpifive vigilem, iive
cuse veritates in fufpicionem falfitatis incurrant.
3o
Verumtamen
Meditationes.
II-I2.
Prima.
21
qUcTdam eft meae menti vtus

opinio, Deum elle qui potefl omnia, ^^ a quo talis,
qualis exiilo, fum creatus. Unde autem fcio illum non
lecilTe ut nulla plane fit terra, nuUum clum, nulla
res extenfa, nulla figura, nulla magnitude, nul lus
locus, L^ tamen haec omnia non aliter qum nunc mihi
videantur exiflere ? Imo etiam, quemadmodum judico
interdum alios errare circa ea quae fe perfedifiime
fcire arbitrantur, ita ego ut fallar quoties duo
tria
infixa
13
^.K:
10
fimul addo, vel
numro quadrati
latera, vel
aliud faeilius fingi potefi:? At forte
noluit
J
me
i5
enim fumme bonus
fi
quid
Deus
ita
hoc
ejus bonitati repugnaret, talem me creale ut femper
fallar, ab edem etiam videretur elfe alienum permittere ut interdum fallar; quod ultimum tamen non
decipi, dicitur
fed
fi
potefi dici.
ElTent ver fortalle nonnulli qui
quem Deum mallent

20
2 5
3o
qum
negare,
credere elfe incertas. Sed
tam potentem
iis
res alias
ali-
omnes
non repugnemus,
to-
tumque hoc de Deo demus eie ficlitium at feu fato,

feu cafu, feu continuat rerum ferie, feu quovis alio
modo me ad id quod lum pervenilfe fupponant; quoniam falli & errare imperfedio qusedam elle videtur,
quo minus potentem originis mese authorem afilgnabunt, eo probabilius erit me tam imperfedum effe
ut femper fallar. Qtiibus fane argumentis non habeo
quod refpondeam, fed tandem cogor fateri nihil elfe
ex iis quse olim vera putabam, de quo non liceat dubitare, idque non per inconfiderantiam vel levitatem,
;
fed propter validas
^.^
meditatas rationes
etiam ab iifdem, non minus
qum ab
ideoque
aperte
falfis,
i^
22
accurate deinceps affenfionem
12-1S,
cohibendam,
efle
fi
quid certi velim invenire.
Sed nondum
fufficit hsec advertiffe,
curandum
eft
enim recurrunt confuetse opiniones, occupantque credulitatem meam tanquam longo

ufu & fami|liaritatis jure fibi devindam, fere etiam
ut recorder
me
invito
affidue
nec
unquam
jam oftenfum
&
confidere de-
ell,
elTe
fed nihilominus valde probabiles,
quas multo magis rationi confentaneum
dere
is
&
affentiri
lupponam quales funt

nempe aliquo quidem modo dubias, ut jam
fuefcam, quamdiu taies

rvera,
iis
qum
lit
lo
cre-
negare. Qiiapropter, ut opinor, non maie
agam, fi, voluntate plane in contrarium verf, me

ipfum fallam, illafque aiiquandiu omnino falfas imaginariafque elle fngam, donec tandem, velut sequatis utrimque prsejudiciorum ponderibus, nuila amplius prava confuetudo judicium meum a red rerum
i5
perceptione detorqueat. Etenim fcio nihil inde periculi vel erroris intrim fequutururn,
diffidentise
& me
plus sequo
indulgere non polie, quandoquidem nunc
non rbus agendis, fed cognofcendis tantm incumbo.

Supponam igitur^ non optimum Deum, fontem veritatis, fed genium aliquem malignum, eundemque
fumme potentem*" & callidum, omnem fuam indullriam in eo pofuilTe, ut me falleret putabo clum,
arem, terram, colores, figuras, fonos, cundaque ex:
terna nihil aliud elle
qum
ludificationes
quibus inlidias credulitati mese tetendit

a.
Voir
t.
III, p. 147.
b. Ib., p. 147.
fomniorum,
confiderabo
20
25
Meditationes.
i3-i5.
Secunda.
2J
meipfum tanquam manus non habentem, non oculos, non carnem, non fanguinem, non aliquem fenfum^ fed hsec omnia me habere falfo opinantem
manebo obftinate in hac meditatione defixus, atque
ita, fiquidem non in poteftate me fit aliquid veri cognofcere, at certe hoc quod in me efl, ne falfis affentiar, nec mihi quidquam ifte deceptor, quantumvis
|
potens, quantumvis callidus, poffit imponere, obfir-
10
mat mente cavebo. Sed laboriofum efl hoc inflitutum, L^ defidia qucedam ad confuetudinem vit?e me
reducit. Nec aliter qum aptivus, qui forte imaginari libertate fruebatur in fomnis,
quum
poftea fu-
fpicari incipit fe dormire, timet excitari, blandifque
illufionibus lente connivet

'5
teres
opiniones, vereorque
fie
fponte relabor in ve-
expergifci,
quieti laboriofa vigilia fuccedens,
non
ne placidae
in aliqu luce,
fed inter inextricabiles
jam motarum difficultatum
tenebras, in pofterum
degenda.
fit
Meditatio il
De
20
natura mentis
notior
human
quod
ipfci
Jt
qum corpus '\
In tantas dubitationes heftern meditatione conjec-
tus fum, ut
nequeam amplis earum
deam ta|men qu
14
a.
fie]
Voir
hc (/" cdit.).
t.
III, p. 297,
oblivifci,
ratione folvendse fint; fed,
].
19 II] secunda
22.
{i'' dit.).
nec
vi-
tanquam
16
24
i5-ic.
profundum gurgitem ex improvifo delapfus, ita

turbatus fum, ut nec poffim in imo pedem figere, nec
enatare ad fummum. Enitar tamen & tentabo rurfus
eandem viam quam heri fueram ingreflus, removendo
in
17
fcilicet
omne
illud
qiiod vel
qum
admittit, nihilo fecius
comperilTem
vel,
minimum
fi
omnino falfum
pergamque porro donec
nihil aliud,faltem
dubitationis
effe
aliquid certi,
hoc ipfum pro certo,nihil
elle
cognofcam. Nihil nifi pundum petebat Archimedes, quod effet firmum & immobile, ut integram
terram loco dimoveret magna quoque fperanda funt.
Il vel minimum quid invenero quod certum fit &. incerti,
10
concuffum''.
omnia quse video falfa effe credo

nihil unquam extitiffe eorum quse mendax memoria
nuUos plane habeo fenius corpus, fireprêfentat
Suppono
igitur
i5
gura, extenfio, motus, locufque funt chimer. Qiiid

igitur erit verum ? Fortaffis hoc unum, nihil effe certi.
omnibus
quse jam jam recenfui, de quo ne minima quidem occafio fit dubitandi ? Nunquid ert aliquis Deus, vel quocunque nomine illum vocem, qui mihi lias ipfas cogitationes immittit Quare |ver6 hoc putem, cm forfan
ipfemet illarum author effe poffmi ? Nunquid ergo laltem ego aliquid fum ? Sed jam negavi me habere uUos
fenfus, & uUum corpus. Htereo tamen; nam quid
Sed unde
18
fcio nihil effe
diverfum ab
iis
20
.-'
Pas plus pour cette deuxime Mditation que pour la premire, ni

1641 ni celle de 1642 ne distinguent les alinas en mettant
mais la 2= dition spare d'ordinaire par un intervalle en
la ligne
blanc chaque point de la majuscule suivante, et ces sparations, trs
visibles dans l'imprim, correspondent presque toujours aux commena.
l'dition de
><
cements de nouveaux alinas.
25
Mditation ES.
16-17.
inde?
Sumne
Secunda.
2(
corpori fenfibufque alligatus,ut fine
ita
non polim ? Sed mihi perfuafi nihil plane

eie in mundo, nullum cliim, nullam terram, nullas
mentes, nulla corpora; nonne igitur etiam me non
eie ? Imo certe ego eram, fi quid mihi perfuafi. Sed
10
lumme potens, fumme callidus, qui de indufi;n me femper fallit. Haud dubie
igitur ego etiam fum, fi me fallit; &. fallat quantum
potefl, nunquam tamen efficiet, ut nihil fim quamdiu
me aliquid efiê cogitabo. Adeo ut, omnibus fatis fu-
elle
illis
efi;
deceptor nefcio quis,
perque
penfitatis,
denique llatuendum
fit
hoc pronun-
Ego fum, ego exifto, quoties a me profertur,

mente concipitur, neceffario efle verum.
tiatum,
vel
Nondum
i5
quifnam fim ego ille,

qui jam necefiario fum; deincepfque cavendum efi:
ne forte quid aliud imprudenter allumam in locum
ver
aberrem etiam
me, ficque
j
omnium
fatis intelligo,
quam
in e cognitione,
certiffimam evidentifiimamque efle contendo.
Quare jam denuo meditabor quidnam me olim

20
efife
crediderim, priufquam in has cogitationes incidifiêm;
ex quo deinde fubducam quidquid allatis rationibus

vel
minimum
remaneat
tandem prsecife
tantm quod certum efl & incon-
potuit infirmari, ut ita
illud
cufllim.
25
Quidnam
fcilicet.
Sed quid
eft
Non, quia pofiea qurendum foret quidnam

animal fit, & quid rationale, atque ita ex un qusefi.ione in plures difficiliorefque delaberer; nec jam
mihi tantum otii eft, ut illo velim inter iftiufmodi fuhnale
3o
me efi^'e putavi ? Hominem

homo ? Dicamne animal ratio-
igitur antehac
.'^
tilitates abuti.
uvres.
II.
Sed hic potius attendam, quid fponte
4.
19
26
&
ly-'S.
duce cogitationi mese antehac occurrebat,
natiir
quoties qiiid eflem confiderabam.
Nempe
occurrebat
me habere vultum, manus, brachia, totamque

hanc membrorum machinam, qiialis etiam in cadavere cernitur, & quam corporis nomine defignabam.
Occurrebat prse terea me nutriri, incedere, fentire, &
quas quidem acliones ad animam referecogitare
primo,
20
bam. Sed quid elTet hc anima, vel non advertebam,

vel exiguum nefcio quid imaginabar, inllar venti, vel
ignis,vel ?etheris%quod craffioribus me partibus effet
infufum. De corpore ver ne dubitabam quidem, fed
diftinde me noffe arbitrabar ejus naturam, quam fi
forte, qualem mente concipiebam, defcribere tentafI
fem,
fie
explicuiffem
quod aptum
fcribi.
eft
fpatium
per corpus intelligo illud
omne
figura ali|qu terminari, loco circumfie
replere,ut ex eo aliud
excludat; tadu, vifu, auditu,
gufliu, vel
lo
i5
omne corpus
odoratu per-
necnon moveri pluribus modis, non quidem a

namque
feipfo, fed ab alio quopiam a quo tangatur
habere vim feipfum movendi, item fentiendi, vel cogitandi, nuUo paclo ad naturam corporis pertinere
judicabam; quinimo mirabar potius taies facultates
in quibufdam corporibus reperiri.
Quid autem nunc,ubi fuppono deceptorem aliquem
cipi,
21
potentiflimum, &,
fas
fi
efl:
dicere, malilgnum'', data
oper in omnibus, quantum potuit, me delufiffe ? Poffumne affirmare me habere vel minimum quid ex iis
omnibus, qu jam
dixi ad
24 nunc manque {2"dit.).

a.
Voir
t.
III, p. 362,1. 8.
b.
Voir
t.
V,
p. i5o.
naturam corporis
perti-
20
25
Meditationes.
is-ig.
Secunda.
27
nere? Attende, cogito, revolvo, nihil occurrit; fatigor
eadem
fruftr repetere. Qiiid vero ex iis quse anime
tribuebam ? Nutriri vel incedere ? Quandoquidem

jam corpus non habeo, hcec qiioque nihil fiint nifi
figmenta. Sentire ? Nempe etiam hoc non fit fine corpore, & permulta fentire vifus fum in fomnis quae
deinde animadverti
invenio
cogitatio
me non
efi;
heec fola a
Cogitare
fenfifie.
me
Hc
divelli nequit.
10
Ego fum, ego exifto certum efi;. Quandiu autem ?

Nempe quandiu cogito nam forte etiam fieri polTet,
i5
omni cogitatione, ut illico totus elle

definerem. Nihil nunc admitto nifi quod necefifario fit
verum fum igitur prsecife tantm res cogitans, id
eft, mens, five animus, five intelledus, five ratio,
voces mihi pris fignificationis ignote. Sum autem
fi
cefiârem ab
&
res vera,
vere exiflens
fed qualis res
Dixi, co-
gitans.
Quid prseterea ? Imajginabor non fum compages

illa membrorum, quee corpus humanum appellatur;
non fum etiam tenuis aliquis ar iftis membris infufus, non ventus, non ignis, non vapor, non halitus,
non quidquid mihi fingo :fuppofui enimilla nihil efiê.
Manet pofitio nihilominus tamen ego aliquid fum.
:
20
Fortafiis
25
ver contingit, ut haec ipfa, quee fuppono
nihil elTe,
quia mihi funt ignota, tamen in
rei veri-
non dift'erant ab eo me quem novi ? Nefcio, de

hac re jam non difputo de iis tantm qu mihi nota
tate
funt,
quis
3o
judicium ferre pofiiim. Novi

fini
preecife
me
exifiere; qusero
ego ille quem novi. Certiflimum

fumpti notitiam non pendere ab
23 Manet] tnaneat [i"
dit.).
efi:
hujus
iis
quae exi-
fie
22
28
nondum
ftere
non igitur ab iis ullis, quse imaAtque hoc verhum, cffingo, admonet
novi
natione effingo.
me
erroris
mei
19-20.
nam fingerem
imaginarer, quia nihil aliud
rever,
Il
imaginari
efl
me
elle
qum
rei
quid
Jam
corporese figuram, feu imaginem, contemplari.
autem cert fcio me elle, limulque fieri polie ut

omnes ilite imagines, & generaliter qucecunque ad
corporis naturam referuntur, nihil fmt praeter infomnia. Qiiihus animadverfis, non minus ineptire videor,
dicendo imaginabor, ut diftindius agnofcam quifnam fim, qum fi dicerem jam quidem fum exper-
23
'
10
redus,
videoque nonnihil
veri
fed
quia
nondum
video fatis evidenter, data oper obdormiam, ut hoc
ipfum mihi fomnia verius evidentiufque reprsefentent. Itaque cognofco nihil eorum quje polTum imaginationis ope comprehendere, ad hanc
quam
de
i5
me
habeo notitiam pertinere, mentemque ab illis diligentiflime elle avocandam, ut fuam ipla naturam
qum
dillindiffime percipiat.
Sed quid igitur fum? Res cogitans. Qiiid
Nempe
efl:
hoc
dubitans, intelligens, affirmans, negans, vo-
lens, nolens,
Non pauca
imaginans quoque,
fane hsec funt.
neant. Sed quidni pertinerent
Il
l^
fentiens.
cunda ad me pertiNonne ego ipfe fum
qui jam dubito fer de omnibus, qui nonnihil tamen

intelligo, qui
tera,
hoc
unum verum
elle affirmo,
nego
cse-
cupio plura nolTe, nolo decipi, multa vel invitus
imaginor, multa etiam tanquam a fenllbus venientia

24
animadverto? Quid
18
[1"
avocandam
dit.).
20
efl
horum, quam vis femper dor-
clTe (/"' dit.).
24 Sed... pertinerent? luaiique
25
Meditationes.
20-22.
Secunda.
20
miam, quamvis etiam is qui me creavit% quantum in

fe ert, me deludat, quod non seque verum fit ac me
elle? Quid eil quod a me cogitatione diftinguatur
Quid ert quod a me ipfo feparatum dici poiit ? Nam
quod ego fim qui dubitem, qui intelligam, qui velim,
tam manifeftum eft, ut niliil occurrat per quod evidentius explicetur. Sed ver etiam ego idem fum qui
imaginer; nam quamvis forte, ut fuppofui, nulla
prorlus res imaginata vera fit, vis tamen ipfa imaginandi rvera exiflit, & cogitationis mete partem
facit. Idem denique ego fum qui fentio, five qui
res corporeas tanquam per fenfus animadverto
videlicet jam lucem video, flrepitum audio, calorem
fentio. Falfa hsec funt, dormio enim. At certe videre videor, audire, calefcere. Hoc falfum elle non
potefl hoc eil proprie quod in me fentire appellatur
atque hoc prsecife fie fumptum nihil aliud efl qum
j
10
i5
cogitare.
20
'
Ex quibus equidem aliquanto melius incipio noile

quifnam fim fed adhuc tamen videtur, nec poifum
;
abrtinere quin putem, res
gines cogitatione formantur,
corporeas,
&
quas
quarum ima-
ipfi
fenfus explo-
multo diflindius agnofci qum iftud nefcio quid

me, quod fub imaginationem non venit quanquam
profedo fit mirum, res quas animadverto elfe dubias,
rant,
25
efl,
me
qum quod verum

quod cognitum, qum denique me ipfum, a me
ignotas, a
alinas, dillindius
comprehendi. Sed video quid fit gaudet aberrare

mens mea, necdum fe patitur intra veritatis limites
cohiberi. Eilo igitur, & adhuc femel laxifiimas habe:
3o
a.
Voir
t.
V, p. i5i
25
ô
nas
ei
permittamus,
dudis, facilius
22-23.
paulo pofl opportune re-
ut, illis
fe rgi patiatur.
Confideremus res illas qu vulgo putantur omnium

diftindiffime comprehendi corpora fcilicet, qu tangimus, quse videmus non quidem corpora in communi, gnrales enim iftse perceptiones aliquant
magis confufe effe folent, fed unum in particulari.
Sumamus, cxempli cauf, hanc ceram nuperrime ex
favis fuit educta; nondum amifit omnem faporem fui
:
meliis
26
lecta
funt
efl;
nonnihil retinet odoris florum ex quibus col;
ejus color, figura, magnitudo,
dura
efl:,
frigida
eft, facile
fonum
culo ferias, emittet
manifefta
tangitur, ac,
omnia denique
fi
admovetur
Sed ecce,
dum
arti-
adlunt
illi
qu?e requiri videntur, ut corpus aliquod poffit

diflincliiime cognofci.
qum
loquor, igni
fit
i5
faporis reliquicT purgantur, odor expirt,
color mutatur, figura tollitur, crefcit magnitudo,

liquida,
10
calida, vix tangi poteft, nec jam,
fi
fit
pulfes,
emittet fonum.
Remanetne adhuc eadem cera? Rema-
nere fatendum
eft
nemo
nam qucunque
vel tactum, vel
nemo
aliter putat.
20
quod tam diflincle compreheneorum quee fenfibus attingebam;
Qiiid erat igitur in e
debatur? Certe nihil
negat,
|
fub guifum, vel odoratum, vel vifum,
auditum veniebant. mutata jam funt
remanet cera.
25
Fortalis illud erat
ipfam non quidem
quod nunc cogito
fuilfe ifiam
florum fragrantiam, nec
nempe ceram
dulcedinem meliis, nec
iftarn
albedinem, nec figu-
ram, nec fonum, fed corpus quod mihi apparebat

paulo ante modis
2''
ell
confpicuum,nunc diverfis.Quid
autem hoc prcife quod fic.| imaginor ? Attendaiftis
3o
Meditationes.
23-24-
Secunda.
}I
mus, &, remotis iis quse ad ceram non pertinent,

videamus quid fuperfit nempe nihil aliud qum extenfum quid, ilexibile, mutabile. Quid ver eft hoc
flexibile, mutabile ? An quod imaginor,hanc ceram ex
figura rotund in quadratam, vel ex hac in triangularem verti poffe ? Nullo modo nam innumerabilium
ejufmodi mutationum capacem eam effe compre:
lo
hendo, nec polTum tamen innumerabiles imaginando

percurrere; nec igitur comprehenfio heec ab imaginandi facultate perficitur. Qiiid extenfum ? Nunquid
etiam ipfa ejus extenfio
cente
fi
eft
ignota
Nam
in cer liquef-
major, major in ferventi, majorque rurfus,
fit
calor augeatur
nec rede judicarem quid
fit
cera,
putarem hanc etiam plures fecundm extenfionem varietates ad|mittere,qum fuerim unquam imaginando complexus. Supereft igitur ut concedam, me
nequidem imaginari quid fithc cera, fed fol mente
percipere; dico hanc in particulari, de cer enim in
nifi
i5
communi
20
non
tango,
Qusenam ver
quam
eft hsec cera,
quse
quam
video,
imaginor, eadem denique
quam
elle arbitrabar.
ab initio
ea|dem.
notandum eft,
non imaginatio
Atqui, quod
non taclio,
eft, nec unquam fuit, quamvis prius ita videretur, fed
foiius mentis infpedio, qu vel imperfeda elle poteft
ejus perceptio
25
eft.
mente percipitur ? Nempe
nifi
quam
clarius
&
non
vifio,
confufa, ut prius erat, vel clara
nunc
prout minus vel magis ad
eft,
&
diftinda, ut
illa
ex quibus
conftat attendo.
qum prona fit mea mens in

nam quamvis haic apud me tacitus & fine
Miror ver intrim

3o
errores
3-4
Quid.
mutabile
manque {1"
dit.).
28
uvres
}2
de Descartes.
voce confiderem, haereo tamen
24-25.
in verbis ipfis,
&
fere
decipior ab ipfo ufu loqiiendi. Dicimus enim nos

videre ceram
figura
tim
eam
non ex colore
vel
Unde concluderem
oculi, non folius mentis
fla-
ipfammet,
li
adfit,
adeffe judicare.
ceram ergo
vifione
fpedione, cognofci
nifi
jam
forte
refpexiffem
in-
ex
homines in plate tranfeuntes, quos etiam

ipfos non minus ufitate qum ceram dico me videre.
Quid autem video prseter pileos & veftes, fub quibus
latere poiTent automata? Sed judi|co homines effe.
Atque ita id quod putabam me videre oculis, fol judicandi facultate, quse in mente me eft, comprehendo.
Sed pudeat fupra vulgus fapere cupientem,ex for-
10
mis loquendi quas vulgus invenit dubitationem qusefiviiTe; pergamufque deinceps, attendendo utrm ego
perfedius evidentiufque percipiebam quid effet cera,
i5
feneflr
29
cm primm
afpexi, credidique
externo, vel faltem fenfu
me
illam ipfo fenfu
communi, ut vocant,
potenti imaginatrice, cognofcere
id elt
an ver potis
nunc, poftquam diligentis invefligavi tum quid ea
20
quomodo cognofcatur ? Certe hac de re dubieffet ineptum; nam quid fuit in prima percep-
fif'jtum
tare
Quid quod non a quovis animali

haberi poffe videretur Atver cm, ceram ab externis formis diftinguo, & tanquam veftibus detradis
tione diflinclum
.'
nudam
confidero,
meo
ror in judicio
human mente
3
a.
ipfammet,
Voir
t.
5 i.
quamvis adhuc ernon poffum tamen fine
illam rvera,
effe poffit,
percipere.
iplam,
fij
V, p.
fie
etfi
[i"
cdit.).
25
Mditation ES.
=5-26.
Secunda.
jj
Quid autem dicam de hac ipf mente, five de me

ipfo ? Nihildum enim aliud admitto in me effe prseter
jmentem. Quid, inquam, ego qui liane ceram videor
tam diftincle percipere ? Nunquid me ipfum non tantm multo verius, multo certius, fed etiam multo
diftindius evidentiufque, cognofco
ceram
exiftere, ex eo
evidentius efficitur
Nam,
fi
30
judico
quod hanc videam, certe multo
me ipfum
etiam exiftere, ex eo
quod hanc videam. Fieri enim potefl ut hoc quod

video non vere fit cera; fieri poteft ut ne quidem oculos habeam, quibus quidquam videatur; fed fieri plane
non potefl, cm videam, five (quod jam non diftinipfo
lo
guo)
i5
cm cogitem me
videre, ut ego ipfe cogitans
non aliquid fini. Simili ratione, fi judico ceram effe,

ex eo quod hanc tangam, idem rurfus efficietur, videlicet me effe. Si ex eo quod imaginer, vel quvis ali
ex cauf, idem plane. Sed & hoc ipfum quod de cer
animadverto, ad reliqua omnia, quse funt extra
pofita, licet applicare.
20
vifa
fit
Porro autem,
cerse perceptio,
poftquam
fi
me
magis diftinda
niihi,
non ex
folo
vifu vel tadu, fed pluribus ex caufis innotuit,
quanto
me ipfum a me nunc cognofci fatendum
eft, quandoquidem nullse rationes vel ad cerae, vel
ad cujufpiam alterius corporis perceptionem pofint
juvare, quin esedem omnes mentis mex naturam melius probent! Sed & alia infuper tam multa funt in
ipf mente, ex quibus ejus notitia diftindior reddi
diftindis
25
potefl, ut ea,
3o
qua ex corpore ad
illam manant, vix
numeranda videantur.
Atque ecce tandem fponte fum reverfus e qu
19 diltinda] diftincl
uvres. H.
(/''''
dit.).
5
3i
26-28.
volebam nam cm mihi nunc notum fit ipfamet corpora,non proprie a fenfibus^vel ab imaginandi facul;
tate, fed a folo intelledu percipi,
qud tangantur aut videantur,
fed
nec ex eo percipi
tantm ex eo qud
intelligantur aperte cognofco nihil facilius aut evi-
dentius
cito
me mente
me
Sed quia tam

deponi veteris opinionis confuetudo non potefl,
poffe a
percipi.
placet hic confiftere, ut altius hccc nova cognitio
m-
morise mese diuturnitate meditationis infigatur.
32
I
De
MeDITATIO
Deo, qud
to
III.
exijat^.
Claudam nunc oculos aures obturabo, avocabo

omnes fenfus, imagines etiam rerum corporalium
omnes vel ex cogitatione me delebo, vel certe, quia
,
hoc
fieri
vix poteft, illas ut inanes
& falfas nihili pen& penitius infpi-
i5
meque foium alloquendo

ciendo, meipfum paulatim mihi magis notum
familiarem reddere conabor. Ego fum res cogitans, id
dam,
e<;
eft
dubitans, affirmans,
negans, pauca intelligens,
multa ignorans, volens, aolens, imaginans etiam cS:

fentiens; ut enim anteanimadverti, quamvis illa qUcS
|
fentio vel imaginor extra
me
fortaffe nihil lint, illos
tamen cogitandi modos, quos fenfus

1
a.
ipfamet] iplam, &. {i"
Voir
t.
III, p.
297,
1.
dit.).
25.
&
imaginationes
10 III] tertia {i" dit.].
20
Meditationes.
28-29-
me
Atque
faltem
5
effe
fum
me
qiice
certiis
omnia recenfui
his paiicis
fcire
qiiae
vere fcio, vel
Nunc
hac| tenus animadverti.
nihil aliud
cognitione
Nempe in hac prima

qum clara qudam &
efl,
quod affirmo;
non
fufficeret ad me certum de rei veritate reddendum, fi
poffet unquam contingere, ut aliquid, quod ita clare
& diftinle perciperem, falfum effet; ac proinde jam
diilincta perceptio ejus
quae fane
videor pro rgula generali poffe flatuere, illud

1
effe
verum, quod valde
Verumtamen multa
fefla admili,
fydera
&
caetera
Quid autem de
clare
& diftinde
prius ut
ifla
fuere
omnia
illis
talium rerum ideas,
quse
omne
percipio.
omnino
certa
tamen poftea dubia
quse
hendi. Qualia ergo
20
Nempe
effe
terra,
& manidepre-
clum,
fenfibus ufurpabam.
clare percipiebam
five cogitationes,
Nempe
ipfas
menti meae ob-
Sed ne nunc quidem illas ideas in me effe

inficior. Aliud autem quiddam erat quod affirmabam,
quodque etiam ob confuetudinem credendi clare me
verfari.
25
percipere arbitrabar, quod tamen rvera non percipie-
bam nempe
quafdam extra me effe, a quibus ideae

iilce procedebant, & quibus omnino fimiles erant. Atque
hoc erat, in quo vel fallebar, vel certe, fi verum judicabam, id non ex vi mex perceptionis contingebat.
Quid ver ? Cm circa res Arithmeticas vel Geome:
3o
33
circumfpiciam diligentis an forte adhuc apud me

alia Imt ad quce nondum refpexi. Sum certus me effe
rem cogitantem, Nunquid ergo etiam fcio quid requiratur ut de aliqu re fim certus
10
2 c
quidam modi tantm
appelle, quatenus cogitandi

funt, in
Tertia.
a.
res
Mme remarque
que ci-avani
p. 24,
note a.
34
)6
& facile
tricas aliquidvalde fimplex
29-30.
confiderabam, ut
quod duo & tria fimul junda fint quinque, vel fimilia,
nunquid faltem illa fatis perfpicue intuebar, ut vera
elle affirmarem ? Equidem non aliam ob caufam de iis
dubitandum elle poflea judicavi, qum quia veniebat
in mentem forte aliquem Dcum talem mihi naturam
etiam circa
indere potuiffe, ut
deciperer, quse
illa
manifefliffima viderentur. Sed quoties hsec prêcon-
fumm
cepta de
Dei potenti opinio mihi occurrit,
non polTum non

efficere ut
oculis
35
converto
fiquidem
errem, etiam in
qum
ipfas res
fateri,
nunquam
puto mentis
Qiioties ver ad
me
fallat
quifquis poteft,
quandiu me
cogitabo; vel ut aliquando verum fit
fuilTe,
&
nihil fim,
cm jam verum
tria limul
fit
me
ali-
me
vel pauciora
vel fimilia, in quibus fcilicet reEt certe
occafionem habeam exiftimandi aliquem
deceptorem, nec quidem adhuc
Deus, valde tenuis
tS:,
fatis
Deum
elle
fciam utrm
fit
ut ita loquar, Meta-
dependet. Ut autem etiam illa-tollatur,

occurret occafio, examinare debeo an
poffit elle
Nunc autem ordo

1
iis]
25
quamprimum
fit
Deus, &,
fi
deceptor; hac enim re ignorat, non
videor de uU ali plane certus elTe
20
cm nullam
phyiica dubitandi ratio ell;,qu?e tantm ex e opinione
an
i5
eie; vel forte
junda plura
pugnantiam agnofco manifellam.
fit,
10
qum quinque,
aliquis
effe
quas valde clare percipere arbitror me

tam plane ab illis perfuadeor, ut fponte
etiam ut duo
fmt
me
illi
efle
quee
evidentiffime intueri.
erumpam in bas voces

nunquam tamen efficiet ut
quid
iis
velit, facile
his (/" dit.).
unquam
pofle.
vidctur exigere, ut prius
omnes
3o
Meditationes.
38-3i.
Tertia.
IjI
meas cogitationes in certa gnera diftribuam, & in

quibufnam ex illis veritas aut fallfitas proprie confiftat, inquiram. Qucedam ex his tanquam rerum imagines funt, quibus folis proprie convenit idese
5
ut
cm hominem,
gelum
cogito. Alise ver alias
praeterea formas habent
ut,
cm
volo,
quafdam
cm
timeo,
cm nego, femper quidem aliquam rem

ut fubjedum mes cogitationis apprehendo, fed aliquid etiam amplius qum illius rei fi militudinem cocm
lo
Chimseram, vel Clum, vel An-
vel
Deum
vel
nomen
se
affirmo,
compledor; & ex his alise voluntates, five

affedus, alise autem judicia appellantur.
Jam quod ad ideas attinet, fi folse in le fpedentur,
nec ad aliud quid illas referam, falfse proprie effe non
poffunt; nam five capram, five chimseram imaginer,
non minus verum eft me unam imaginari qum algitatione
i5
NuUa
teram.
faUitas eft
etiam in ipf voluntate, vel alFedibus,
timenda; nam, quamvis prava, quamvis
etiam ea quse nufquam funt, poffim optare, non tamen

20
ideo non
verum
eft
fuperfunt judicia, in
me
Ac proinde fola
quibus mihi cavendum eft ne
illa
optare.
Prsecipuus autem error &[ frequentiftimus qui
fallar.
polit in illis reperiri, confiftit in
judicem rbus quibufdam extra me pofitis

fimiles elfe five conformes; ijam profedo, fi tantm
in
25
me
eo qud ideas, quse
funt,
ideas ipfas ut cogitationis mese
fiderarem, nec ad
quidquam
quofdam modos con-
aliud referrem, vix mihi
materiam darepoftênt.
autem ideis ^ alise innatse, alise
ullam'' errandi
Ex his
a.
b.
Voir
Cf.
t.
t.
V, p. i52.
III, p.
383,1.2.
adventitise,
37
j8
aliae
ligam
haec
me
ipfo fadse mihi videntur
qiiid
non
fit
res,
quid
fit
nam qud
veritas, quid
habere videor
aliiinde
31-33.
cogitatio,
fit
qum ab
intel-
ipfmet
me
natur; qud autem nunc ftrepitum audiam, folem
quibufdam extra me
videam, ignem fentiam, a rbus
procedere hadenus judicavi
pofitis
renes, Hippogryphes,
&
Vel forte etiam omnes

tare, vel
as
omnes
fimilia, a
me
ipfo finguntur.
adventitias poifum pu-
elfe
innatas, vel
ac denique Sy-
omnes fadas
nondum
enim veram illarum originem clare perfpexi.

Sed hic prrecipue de iis eft qurendum, quas tanquam a rbus extra me exiftentibus defumptas confidero, qusenam me mo|veat ratio ut illas iflis rbus
fimiles effe exiflimem.
Nempe
ita
tur. Et praeterea experior illas
dodus a name voluntate
lo
videor
non
i5
nec proinde a me ipfo pendere; faepe enim vel invito

obverfantur ut jam, five velim,five nolim, fentio calorem, & ideo puto fenfum illum, five ideam caloris, a
;
re a
me
nempe ab
diverf,
ignis cui aflideo calore,
mihi advenire. Nihilque magis obvium
judicem iflam rem fuam fimilitudinem
me
aliud quid in
me
ita
fatis firm?e fint,
dodum
dendum, non lumine aliquo

verum. Qiice duo multum
potefl,
nam
quse-
naturali mihi oflenduntur, ut
qud
effe polTunt,
difcrepant
me
effe,
&
25
fimilia, nullo
quia nulla alia facultas
eife
quseque
illa
eque fidam ac
cui
ad hoc cre-
ferri
naturali mihi oftendi elfe
ex eo qud dubitem, fequatur
modo dubia
Cm
jam videbo.
eife a natur, intelligo tan-
tm fpontaneo quodam impetu me
cumque lumine
20
immittere.
Quae rationes, an
hic dico
qum ut
potius qum
eft,
lumini
ifti,
3o
MeDITATIONES.
33-34.
non vera
effe poffit
docere
TeRTIA.
fed
}C)
quantum ad impetus
jam fsepe olim judicavi me ab illis in deteriorem partem fuiffe impulfum, cm de bono eligendo ageretur, nec video cur iifdem in uU ali re
naturales,
39
magis fidam.
Deinde, quamvis idese
me non
rbus extra me
a voluntate
illse
pendeant, non ideo confit ipfas a
Ut enim impetus illi, de

quibus mox loquebar, quamvis in me fmt, a voluntate
tamen me diverfi elle videntur, ita forte etiam'' aliqua alia efl in me facultas, nondum mihi fatis cognita, iftarum idearum effedrix, ut hadenus femper
vifum efl illas, dum fomnio, abfque ull rerum exterpofitis neceffario procedere.
lo
i5
narum ope, in me formari.

Ac denique, quamvis a rbus a me diverfis procdrent, non inde fequitur illas rbus illis limiles
effe debere. Quinimo in multis fsepe magnum difcrimen videor deprehendiffe
diverfas folis ideas
20
ut,
exempli cauf, duas
apud me invenio, unam tanquam
&
a fenfibus hauftam,
adventitias exiilimo
quse
efl
maxime
inter illas quas
recenfenda, per
quam mihi
valde parvus apparet, aliam ver ex rationibus Altro-
nomi defumptam, hoc ell ex notionibus quibufdam mihi innatis elicitam,;Vel quocumque alio modo
a me fadam, per quam aliquoties major qum terra
|
25
exhibetur; utraque profedo fimilis eidem
me
ei
exiilenti effe
maxime
non
potefl,
effe diffimilem,
&
extra
foli
ratio perfuadet illam
qu qum proxime ab
ipfo
videtur emanaffe.
3o
QjLue
a.
Voir
omnia
t.
fatis
Y, p. iSa.
demonllrant
'
me non hadenus
ex
40
40
34-35.
certo judicio, fed tantm ex Cccco aliquo impulfu, cre-
quafdam a me diverfas
didifle res
exiftere, quae ideas
imagines fuas per organa fenfuum, vel quolibet

alio pado, mihi immittant.
Sed alia qusedam adhuc via mihi occiirrit ad inquirendum an res aliquse, ex iis quarum ideae in me funt,
five
me
Nempe, quatenus ide ifls cogitandi quidam modi tantm funt, non agnofco ullam
inter ipfas inqualitatem, & omnes a me eodem modo
procedere videntur; fed, quatenus una unam rem, alia
extra
aliam
exiftant.
repraefentat,
valde diverfas.
Nam
patet eafdem
proculdubio
effe
illse
ab
plus realitatis objedivse in
fe
continent,
quse
tantm modos,
rurfus
illa
per
10
invicem
quse fubftantias
mihi exhibent, majus aliquid funt, atque, ut

41
ita
loquar,
qum
illse
five accidentia, repraefentant;
quam fummum aliquem Deum,
&
i5
êter-
num, infinitum, omnifcium,omnipotentem, rerumque

omnium, quce praeter ipfum funt, creatorem intelligo,
plus profedo realitatis ohjedivse in fe habet,
illse
per quas
finitse'
qum
fubjflantise exhibentur.
20
Jam ver lumine naturali manifeftum efl tantumdem ad minimum effe debere in cauf efficiente &
totali % quantum in ejufdem caufse effedu. Nam,
qusefo, undenam poffet affumere realitatem fuam effedus, nifi a cauf.? Et quomodo illam ei caufa dare
poffet, nifi
etiam haberet
.?
Hinc autem fequitur, nec

nec etiam id quod magis
poffe aliquid a nihilo
fieri,
perfedum
quod plus
a.
Aprs
Voir
t.
eft,
hoc
eft
certo] aliquo ajout [i" dit.).
III, p. 274,
1.
20.
realitatis in fe
con-
25
MeDITATIONES.
35-35.
modo
ab eo quod minus. Atque hoc non
tinet,
picue verum
adualis
eft
de
iis
effedibus,
quorum
modo non
perf-
realitas eft
formalis, fed etiam de ideis, in quibus
five
confideratur tantm realitas objediva.

5
4I
TeRTIA.
Hoc
non
eft,
poteft, exempli cauf, aliquis lapis, qui
42
nunc incipere effe, nifi producatur ab

aliqu re in qu totum illud fit vel formaliter vel eminenter, quod ponitur in lapide; nec poteft calor in
fubjettum quod pris non calebat induci, nifi a re
non
prius
10
quse
&
fie
eft"e
fuit,
ordinis faltem aeque perfedi atque eft calor,
fit
de cseteris
fed prterea etiam
idea caloris, vel lapidis,
aliqucauf, in qu
tatis
i5
quantum
quamvis
dum
20
poteft in
me pofita
minimum fit
nifi in
tantumdem ad
fit
efte in calore vel lapide concipio.
meam ideam
transfundat,
me
ab
reali-
Nam
caufa nihil de fu realitate actuali
ifta
formali in
non
five
non ideo putan-
minus realem efife debere, fed talem efife

naturam ipfius ide3e,ut nullam aliam ex fe realitatem
formalem exigat, prseter illam quam mutuatur a cogitatione me, cujus eft modus. Qud autem hsec idea
eft
illam
realitatem objedivam hanc vel illam contineat potius
qum
aliam, hoc profed habere dbet ab aliqu
cauf in qu tantumdem
25
formalis
quantum
ponamus
aliquid in
ejus
ad
minimum
ipfa continet objedivse.
ide reperiri,
j
quod non
realitatis
enim
Si
fuerit in
cauf, hoc igitur habet a nihilo; atqui
quan-
modus, quo res eft

objedive in intelledu per ideam, non tamen profed
plane nihil eft, nec proinde a nihilo eue poteft.
Nec etiam debeo fufpicari, ciim realitas quam confidero in meis ideis fit tantm objediva, non opus
tumvis imperfedus
3o
fit
uvres.
II.
fit ifte
efiTendi
43
42
effe ut
eadem
realitas
fit
idearum, fed fufRcere,
Nam qiiemadmodum
fi
?6-37.
formaliter in caufis iftarum

in
fit
modiis
ifte
etiam objeclive.
iis
effendi ohjedivus
competit ideis ex iplariim natur,
modus
ita
elTendi
formalis competit idearum caulls, faltem primis
&
earum natur. Et quamvis forte una

idea ex ali nafci poffit, non tamen hic datur progreffus in infinitum, fed tandem ad aliquam primam
prcccipuis, ex
dbet deveniri, cujus caufa
fit
inftar archetypi,
in
quo omnis realitas formaliter contineatur,quce efl: in

ide tantm objedive. Adeo ut lumine naturali mihi
fit perfpicuum ideas in me effe veluti quafdam imagines, quce poflunt quidem facile deficere a perfedione re|rum a quibus funt defumptae, non autem
quicquam majus aut perfedius continere.
Atque hsec omnia,qu6 diutius & curiofms examine,
tanto clarius & dirtinctius vera effe cognofco. Sed
quid tandem ex his concludam ? Nempe fi realitas
lo
44
objediva alicujus ex meis ideis

fim
fit
tanta ut certus
eandem nec formaliter nec eminenter
nec proinde
me ipfum
hinc neceffario fequi,
caufam
non me folum effe
ejus
fed aliquam aliam rem,
etiam exiftere.
Si
idccne
qu
ver nulla
iltius ideae
talis in
i5
me
in
me
effe,
20
effe poffe,
in
mundo,
eff
caufa,
idea reperia-
nullum plane habebo'' argumentum quod me de

alicujus rei a me diverfse exiftenti certum reddat
omnia enim diligentiffime circumfpexi, >X: nullum
tur,
25
aliud potui haclenus reperire.
Ex his autem meis
fum mihi
a.
Voir
t.
V,
exhibet, de
p.
i52.
ideis,
prter illam qu
qu hc nulla
me
ip-
difficultas effe
3o
Meditationes.
37-39.
potell, alia
inanimes,
denique
eu
qiije
Deum,
4^
quae res corporeas
&
quse Angeles, alise quse animalia, ac
aliae
homines me
quse alios
alia;
alise
Tertia.
fimiles reprce-
lentant.
Et
quantum ad
ideas
quse
alios
homines,
vel
45
animalia, vel Angeles exhibent, facile intelligo illas
quas habeo me ipfius & rerum corporalium

& Dei poffe componi, quamvis nulli prseter me homines, nec animalia, nec Angeli, in mundo effent.
ex
iis
Qimntum autem ad
10
hil in illis
me
&
occurrit,quod
fmgulas examinem eo
eerae,
in illis clare
dinem,
five
fundum
obtinent;
&
nam fi penitis infpiciam,

modo quo heri examinavi
diftincle percipio
nempe magnitu-
figuram, quse ex terminatione

;
fitum,
&motum,
quem
five
iflius
&
pro-
exten-
diverfa figurata inter fe
mutationem
iftius fits; qui-
bus addi polTunt fubftantia, duratio, & numerus

caetera autem, ut lumen & colores, foni, odores,
&
frigus, aliseque tadiles qualitates,
nonnifi valde confufe
&
obfcure a
adeo ut etiam ignorem an
3o
effe quse
extenfionem in longum, latum,
fapores, calor
25
tantum ut non videatur a
animadverto perpauca tantm
fionis exfurgit
20
fit
ipfo potuilTe proficifci
ideam
i5
ideas rerum corporalium, ni-
me
cogitantur,
hoc
efl, an ideae, quas de illis habeo, fmt rerum quarundam idese, an non rerum. Quamvis enim falfitatem
proprie dictam, five formalem, nonniii in judiciis
polfet reperiri paulo ante notaverim, efl tamen profint verae,
vel falfae,
fedo qudam aliafalfitas materialis in| ideis, cm non

rem tanquam rem reprfentant ita, exempli cauf,
idecE quas habeo caloris & frigoris, tam parum clar
:
46
44
&.
diftind funt, ut ab
gus
iis
tantm privatio
vel utrumque lit
fit
goris,
Et quia nullae idese nifi
fiquidem verum
tionem
quid
difcere
39-40.
non
poffim, an
caloris, vel calor privatio fri-
realis qualitas, vel
tanquam rerum
caloris, idea quse mihi
neutrum.
elle polTunt",
frigus nihil aliud elle
fit
fri-
qum
priva-
tanquam
illud
reale
pofitivum reprsefentat, non immerito falfa di-
L^
&
cetur,
fie
de
cseteris.
Quibus profecto non ell: necele ut aliquem authorem a me diverfum afiignem nam, fi quidem fint
;
falfse,
hoc
illas a nihilo
efi;
aliam ob caufam in
naturse mese, nec
ut ne
quidem
video cur a
Ex
efl:
effe
qum
quia
plaine perfeda;
iis
me
efl:,
deefl:
fi
non
aliquid
autem
fint
ipfo
difl:inguere,
qusedam ab ide me
merum, &
fi
efife
nempe
î:
mu-
fubftantiam, durationem, nu-
quse alia fint ejufmodi;
fubftantiam, five
eft exiflere,
ipfius videor
itemque
me
efife
nam cm
rem
20
cogito
quse per fe
ef|fe fubftantiam,
quam-
rem cogitantem & non exteneftê rem extenfam & non cogitantem, ac proinde maxima inter utrumque conceptum fit
diverfitas, in ratione tamen fubftantise videntur convenire itemque, cm percipio me nunc eflfe, & pris
etiam aliquamdiu fuifte recordor, cmque varias habeo cogitationes quarum numerum intelligo, acquiro
concipiam me
fam, lapidem ver
vis
i5
non
ver quse in ideis rerum corporalium clara
tuari potuiiTe,
lapidem
non re pofiim
eflTe non poflint.
illud a
diftincla funt,
apta
me
procedere, hoc
quia tamen tam parum realitatis mihi exhibent,
verae,
10
nullas res reprsefentent, lumine naturali
efl:
notum mihi
47
elle
25
a.
Voir
t.
V,
p.
i53.
3o
Meditationes.
40-4I.
Tertia.
4t
&
numeri, quas deinde ad quafcunque alias res polTum transferre. Csetera autem
ideas durationis
omnia ex quibus rerum corporearum
nempe extenfio, figura, fitiis, & motus, in me

quidem, cm nihil aliud fim qum res cogitans, fortur,
idese conilan-
maliter non continentur
quidam
me
fed quia funt tantiim
autem
fubantiae, ego
48
modi
lubllantia, videntur in
contineri polie eminenter.
Itaque fola reftat idea Dei, in qu confiderandum

10
efl
an aliquid
fit
quod
me
ipfo
non potuerit
profi-
Dei nomine intelligo fubllantiam
quandam infinitam, independentem, fumme intelligentem, fumme

potentem, & a qu tum ego iple, tum aliud omne, fi
quid aliud extat, quodcumque extat,efl creatum. Qiiae
cilci.
i5
fane omnia talia funt ut, quo diligentius attendo,

tanto minus a
me
profeda
folo
Deum
Ideoque ex antedidis,
2o
eife polie
videantur.
necelTario exiflere, ell
concludendum.
Nam quamvis fubflantise quidem idea in me ft ex
hoc ipfo quod fim fubllantia, non tamn idcirco elTet
idea fubftantiê infinit,
cm
fim finitus,nifi ab aliqu
lubllanti, quce rvera effet infinita, procederet.
2 5
Nec putare debeo me non percipere infinitum per

veram ideam, fed tantm per negationem finiti, ut
percipio quietem & tenebras per negationem mots
&
lucis
contra manifee intelligo plus reali-
qum in finit, ac
proinde priorem quodammodo in me elle perceptionem infiniti quam finiti, hoc ell Dei qum mei ipfius.
Qu enim ratione intelligerem me dubitare% me
tatis
3o
nam
a.
elfe
Voir
t.
in
fubfianti
V, p. i53.
/
infinita
49
4^
cupere, hoc
cfl,
aliquid mihi deeffe,
omnino perfedum, nulla idea
me
etlet,
cerem ?
Nec
4i-42-
& me non
elTe
entis perfedioris in
ex cujus comparatione defeclus
meos agnof-
hanc forte ideam Dei materialiter falfam elle, ideoque a nihilo elTe polie, ut paulo
ante de ideis calons & frigoris, & milium, animad-
verti
&
dici poteft
nam
cm maxime clara & diilincla lit,

objedivae qum ulla alla contineat,
contra,
plus realitatis
magis vera, nec in qu minor falfitatis fufpicio reperiatur. Eft, inquam, hsec idea entis
fumme perfedi & infiniti maxime vera; nam quam|vis
nulla
per
eft
fe
forte fingi poffit taie ens
poteft ejus
50
ide
ideam
nihil
non
exillere,
reale mihi
frigoris ante dixi.
Eft
quod
reale
non tamen
(X:
"o
fingi
exhibere, ut de
etiam maxime clara
riam quidquid clare
diftinda
&
i5
diftinde percipio,
& verum, &
quod perfed:ionem aliquam

importt, totum in e continetur. Nec obftat quod
non comprehendam infinitum, vel quod alia innumera in Deo fint, qu nec comprehendere, nec forte
eft
etiam attingere cogitatione, ullo
modo
poftlim
20
eft
enim de ratione infiniti, ut a me, qui fum finitus, non

comprehendatur & fufiicit me hoc ipfum intelligere,
ac judicare, illa omnia quae clare percipio, & perfedio;
nem aliquam importare

innumera qucE ignoro,
atque etiam forte alia
vel formaliter vel
25
eminenter in
quam de illo habeo fit omnium quse

me funt maxime vera, & maxime clara & diftind;a.
Sed forte majus aliquid fum qum ipfe intelligam,
Deo
in
fcio,
elfe,
ut idea
omnefque
ti
illse
perfediones quas Deo tribuo, poten-
quodammodo
in
me
funt, etiamft
nondum
fefe exe-
3o
Meditationes.
42-4--'-
Tertia.
47
neque ad adum reducantur. Experior enim jam

cognitionem meam paulatim augeri nec video qiiid
ohftet quo minus ita magis & magis augeatur in infinitum, nec etiam ciir, cognitione lie aud:, non pofiim ejus ope^ reliquas omnes Dei perfediones adirant,
5i
pifci"";
nec denique cur potentia ad
iftas
perfecliones,
jam in me efl, non fufficiat ad illarum ideam producendam.

Imo nihil horum eie potell. Nam primo, ut verum
fi
10
cognitionem
fit
me
effe
meam
potentia quae actu
horum ad ideam Dei

omnino ell potentiale
i5
nondum
&
multa in
funt, nihil
tamen
qu nempe nihil
namque hoc ipfum, gradatim
augeri, certiffimum efl imperfedionis argumentum.
Prterea, etiamfi cognitio mea femper magis l^ magis augeatur,
idcirco fore
adu
Deum autem
pertinet, in
nunquam illam
nunquam eo deve-
nihilominus intelligo
infinitam, quia
nietur, ut majoris
20
gradatim augeri,
ita
adhuc incrementi non
judico elle
ejus perfedioni addi poffit.
fit
capax;
adu infinitum, ut nihil

Ac denique percipio effe
objedivum idese non a folo effe potentiali, quod proprie loquendo nihil eft, fed tantummodo ab aduali
five
formali poffe produci.
Neque profedo quicquam eff in his omnibus, quod

diligenter attendenti non fit lumine naturali manifellum; fed quia, cm minus attendo, & rerum fenfibilium imagines mentis aciem excaecant, non ita facile
I
25
recordor cur idea entis
me
ente aliquo procdt quod

a.
Voir
t.
V,
b.
Voir
t.
III, p. 329,
p. 154.
1.
12.
perfedioris neceffari ab
fit
rvera perfedius, ulte-
52
48
ego ipfe habens illam idcam

ens nullum exifteret.
rius qucTrcre libet an

elle
poirem,
Nempe
a quo eiTem
ab
tibus, vel
nihil
taie
fi
enim
4^-45.
A me
vel a
fcilicet,
paren-
Deo minus perfedis

nec etiam que perfeclum,
quibuflibet
aliis
ipfo perfelius,
cogitari aut fingi poteft.
Atqui,
il
me
eflem, nec dubitarem, nec optarem,
nec omnino quicquam mihi deefTet; omnes enim per-
quarum
fecliones
fem, atqiie
illa
ita
idea aliqiia in
me
eft,
mihi dedif-
ipfemet Deus elem. Nec putare debeo
forfan que mihi dfunt difficilius acquiri poffe,
qum
qu jam
illa
feftum
efl:
longe
me
in
funt;
difficilius fuille
nam
contra, mani-
me, hoc
ell
rem
fubftantiam cogitantem, ex nihilo emergere,

53
10
five
qum
multarum rcrum quas ignoro cognitiones, quae tantm irtius lubrtantice accidentia funt, acquirere. Ac
certe, fi majus illud a me haberem, non mihi illa fal-
i5
tem, quse
facilius
neque etiam
ulla alia ex
percipio; quia
dentur^;
fi
meam
nempe
quse
etiam mihi
qu habeo,
haberi pofl'unt,
iis,
quai in ide Dei contineri
nulla difficiliora factu milii vi-
autem
difficiliora
fadu
difficiliora viderentur,
denegaffem, fed
me haberem, quoniam
20
effent, certe
fiquidem reliqua
in
illis
potentiam
terminari experirer.
Neque vim harum rationum
fupponam
me forte femper fuilTe ut nunc fum, tanquam fi inde
fequeretur"\ nullum exirtentice mece authorem elTe
quaerendum. Quoniam enim omne tempus vit?e in
effugio,
|
i5 cognitiones^ cogitationes
a.
Voir
b.
Ib., p. i55.
t.
V,
p. 154.
(/'''
dit.).
fi
25
nondum
potell:,
fi
exifteret;
beam ahquam vim per quam
poffmi efficere utegoille,
qui jam fum, paulo poft etiam fim futurus

i5
nihil aliud iim
qum
cogitans, quse talis vis in
bio confcius effem. Sed
&
me
agam
nam, cm
cm
quae ell res
&
effe experior,
me
de
ejus proculdu-
effet,
nullam
hoc ipfo evidentilime cognofco
me
res cogitans, vel faltem
e tantm me parte prêcife nunc
20
54
adeo ut confervationem fol ratione a creatione differre, fit etiam unum

ex ils quse lumine naturali manifeflafunt.
Itaque debeo nunc interrogare me ipfum, an ha-
creandam,
10
49
quarum fmgul a reliquis nullo modo dpendent, ex eo qud paulo ante

fuerim, non fequitur me nunc debere efle, nifi aliqua
caufa me quafi rurfus creet ad hoc momentum, hoc
efl me confervet. Perfpicuum enim eft attendent! ad
temporis naturam, edem plane vi & aclione opus
efle ad rem quam libet lingulis momentis quibus durat confervandam, qu opus effet ad eandem de novo
partes innumeras dividi
TeRTIA.
MeDITATIONES.
45-46.
ex
ab aliquo ente a
diverfo pendere.
Forte ver illud ens
non
ell
Deus
fumque
parentibus produclus, vel a quibuflibet
vel a
cauiis
aliis
Deo minus perfeclis. Imo, ut jam ante dixi, peripicuum ert tantumdem ad minimum effe debere in caul
quantum efl in effeclu; & idcirco, cm fim res cogitans, ideamque quandam Dei in me habens, qualilcunque tandem mei caufa affignetur, illam etiam
effe rem cogitantem, & omnium perfedionum, quas
Deo tribuo, ideam habere fatendum efl. Potellque de
|
25
3o
illa
fe,
rurfus quri, an
lit
a le, vel ab ali.
patet ex diclis illam ipfam

uvres.
II.
Deum
effe,
Nam
li
quia nempe,
7
55
50
cm vim
habeat per
fe exiftendi,
etiam vim poiidendi
ideam
hac altra
fit
quiieretiir,
an
perfecliones
eft
fit
dem ad caufam ultimam

enim apertum
habet proculdubio
quarum
Deo effe
omnes quas in
ab ali, rurfus eodem modo de
hoc
in fc habet,
concipio. Si autem
adu omnes
46-47-
fe,
vel ab ali,
donec tan-
deveniatur, quse erit Deus.
nullum hic dari polfe progreflum in infinitum, prêfertim cm non tantm de

caiif, qute me olim produxit, hic agam, fed maxime
etiam de ill quê me tempore prsefenti confervat.
Satis
Nec
efl
fingi potefl plures forte
&
efficiendum concurrilTe,
caufas partiales ad
jund?e
ab un
in
uno
aliquo, qui
fit
tas, fimplicitas, five
quse in
quas
Deo
funt,
una
Deus.
infeparabilitas
efl
in eo effe intelligo.
10
me
ideam unius ex
perfedionibus quas Deo tribuo, ab ali ideam alterius
me accepille, adeo ut omnes quidem illce perfediones
alicubi in univerfo reperiantur, fed non omnes fimul
56
Nam
i5
contra, uni-
eorum omnium
ex prsecipuis perfedionibus
Nec
certe illius
omnium
ejus
perfedionum unitatis idea in me potuit poni ab ull

cauf, a qu etiam aliarum perfedionum ideas non
habuerim neque enim efficere potuit ut illas fimul
jundas l^ infeparabiles intelligerem, nifi fimul effecerit ut quaenam illae effent agnofcerem.
Quantum denique ad parentes attinet, ut omnia
vera fint quae de illis unquam putavi, non tamen profedo illi me confervant, nec etiam ullo modo me,
quatenus lum res cogitans, effecerunt; fed tantum
dilpofitiones quafdam in e materi pofuerunt, cui
me, hoc el1: mentem, quam folam nunc pro me acci-
20
18 perfcdionibus pntcipuis [i" edit.).
25
3o
Meditationes.
47-48.
Tertia.
^ I
Ac proinde hc nulla de iis diffifed omnino efl concludendum, ex
pio, ineffe judicavi.
cultas elTe poteil;
hoc folo qud exiftam, qudamqiie idea entis perfediflimi, hoc efl Dei, in me fit, evidentiffimc demon5
Deum
flrari
etiam exiflere.
examinem qu
neque enim iUam
Superell tantm ut
Deo accepi;
nec unquam non expedanti mihi
iftam a
10
ratione ideam
57
fenlbus haufi,
advenit, ut folent
rerum fenfibilium idc, cm illse res externis fenfuum organis occurrunt, vel occurrejre videntur; nec
nam
etiam a
me
nihil
fuperaddere phine poliim; ac proinde fuper-
illi
ut mihi
eft
effida
eft,
innata,
lit
nihil ah ill
quemadmodum
detrahere,
etiam mihi
eft
innata idea me ipfius.

i5
Et fane
non mirum
Deum, me creando, ideam

eifet tanquam nota artificis
eft
illam mihi indidilTe, ut
operi fuo imprelfa; nec etiam opus
eft
ut nota
illa fit
uno qud
me quodam-
aliqua res ab opre ipfo diverfa. Sed ex hoc
Deus me
creavit, valde credibile
&
eft''
fadum
20
modo
2 5
iUamque fimilitudinem, in qu Dei idea continetur, a

me percipi per eandem facultatem, per quam ego
ipfe a me percipior hoc eft, dum in meipfum mentis
aciem converto, non modo intelligo me elfe rem incompletam & ab alio dependentem, remque ad ma-
ad imaginem
fimilitudinem ejus
elfe,
jora
&
majora
meliora indelinite afpilrantem; fcd
five
fimul etiam intelligo illum, a quo pendeo, majora
omnia non
indelinite
inlinite in fe habere,
3o
vis
a.
argumenti
Voir
t.
V,
p.
in
i56.
eo
&
potenti tantm, fed reipf
atque
eft,
ifta
ita
Deum
qud agnofcam
elfe.
fieri
Totaque
non polfe
es
OEUVRF.S DE DeSCARTES.
C2
Ut exiftam talis naturae qualis fum,

in
me
hahens,
nifi
illas
dere, fed
fum,
&
nempe ideam Dei
rvera Deus etiam exifleret, Deus,
inquam,ille idem cujiis idea in
omnes
48-4?.
perfecliones, quas
me
|
habens
ego non comprehenefl,
hoc
eft,
quocimque modo attingere cogitatione pof-
nullis plane defeclibus obnoxius. Ex
illum fallacem elle non polie;
fatis patet
quibus
omnem enim
fraudem c^ deceptionem a defedu aliquo pendere,

lumine naturali manifeflum crt.
Sed priufquam hoc diligentius examinem, fimulque
in alias veritates
qux
lo
inde colligi polunt inquiram,
placet hic aliquandiu in ipfius Dei contemplatione
immorari, ejus attributa apud me expendere, & immenfi hujus luminis pulchritudinem, quantum caligantis ingenii mei acies ferre poterit, intueri, admi59
|rari,
adorare. Ut enim in hac fol divin?e majeltatis
contemplatione
fummam
alterius
confirtere fide credimus, ita etiam
vit
flicitatem
jam ex edem,
licet
multo minus perfed, maximam, cujus in hac vit

capaces limus, voluptatem percipi polTe experimur.
Meditatio IV.
De
me
vcro
&
fa I/o.
mente a fenfibus
abducend, tamque accurate animadverti perpauca
Ita
i5
4-6 quas.
[i' L'dil.).
his diebus alTuefeci in
polTum entre
pareiitlii'scs [i" dit.].
21
IV] quarta
20
MeDITATIONES.
49--="-
QUARTA.
rbus corporeis vere percipiantur, multoqiie plura de mente human, multo adhuc plura de
efie qu?e
de
Deo cognofei,
5
ut
jam abfque
ull difficultate cogita-
tionem a rbus imaginabilibus ad intelligibiles tantm, atque ab omni materi fecretas, convertam. Et
fane mult magis diflindam habeo ideam mentis hu-
manae, quatenus
10
eft
res cogitans,
non extenfa
in lon-
gum, latum, & profun dum, nec aliud quid a corpore

habens, quam ideam ullius rei corporeae. Cmque
attendu me dubitare, five elle rem incompletam &
eo
dependentem, adeo clara & diilinda idea entis indcpendentis & completi, hoc eft Dei, mihi occurrit; &
ex hoc uno quod talis idea in me fit, five qud ego
ideam illam habens exiftam, adeo manifefte concludo
i5
Deum
ctiam exiftere, atque ab
totam exiftentiam
meam
illo fingulis
dependere,
momentis
ut nihii
evi-
humano
dentius, nihrl certius ab
ingenio cognofei
polTe confidam. Jamque videre videor ahquam viam
quam ab ift contemplatione veri

nempe funt omnes thefauri fcientiarum
per
20
Dei, in
l^
quo
fapienti
rerum cognitionem deve-
abfconditi, ad c?eterarum
niatur.
enim agnofco fieri non poile ut ille me

unquam fallat; in omni enim fallaci vel deceptione
In primis
25
aliquid imperfefliolnis reperitur;
& quamvis polie fal-
nonnullum elfe videatur acuminis aut potenti

argumentum, proculdubio velle fallere, vel mahtiam
lere,
jvel
imbecillitatem teftatur, nec proinde in
Deum
cadit.
3o
Deinde experior quandam

cultatem,
quam
certe, ut
eK:
in
me
reliqua
elle
judicandi fa-
omnia
qucX in
me
61
^4
51-52.
Deo accepi; cmque ille nolit me fallere, talem

profedo non ddit, ut, diim e rede utor, poffim unfunt, a
quam
Nec
errare.
iillum de hac re
dubium
me igitur
quodciinque in me efl:,
qui videretur,
errare
fiiperelTet, nifi
nunquam
inde
polTe;
fe-
nam
fi
Deo habeo, nec iillam ille

mihi dederit errandi facultatem, non videor polie unquam errare. Atqiie ita prorfus, quamdiu de Deo tantm cogito, totufque in eum me converto niillam
a
caufam deprehendo; fed,poftmodum ad me reverfus, experior me tamen innumeris

erroribiis effe obnoxium, quorum caufam inquirens
animadverto non tantm Dei, five entis fumm pererroris aut falfitatis
fedi,realem
&
pofitivam, fed etiam, ut ita loquar, ni-
quod ab omni perfedione fumm abefl:,

negativam quandam ideam mihi obverfari, & me tan-
hili,
five ejus
quam mdium
fummum
quid inter
Deum &
nihil, five
i5
injter
non ens ita elle conrtitutum, ut, quatenus a fummo en| te fum creatus, nihil quidem in me
fit, per quod fallar aut in errorem inducar, fed quatenus etiam quodammodo de nihilo, five de non ente,
participo, hoc eft quatenus non fum ipfe fummum
ens, defuntque mihi quamplurima, non adeo mirum
elfe qud fallar. Atque ita certe intelligo errorem, quatenus error eil, non eue quid reale quod a Deo dependeat, fed tantummodo elTe defedum; nec proinde ad
errandum mihi opus elle aliqu facultate in hune finem a Deo tribut, fed contingere ut errem, ex eo
qud facultas verum judicandi, quam ab illo habeo,
non fit in me inhnita.
Verumtamen hoc nondum omnino fatisfacit; non
ens
10
l^
20
25
3o
MeDITATIONES.
52-53.
QliARTA.
^ ^
enim error eft puranegatio, fed privatio, five carentia

cujufdam cognitionis, qiise in me qiiodammodo effe
deberet; atque attendent! ad Dei naturam non videtur
fieri
5
qu?c
fibi
poffe, ut ille
non
fit
aliquam in
in fuo
me
pofiierit facultatem,
gnre perfela,
dbita perfedione
fit
privata.
tlve quse
Nam
il,
aliqu
quo
pri-
63
tior eft artifex,
eo perfediora opra ab
illo proficif-
rerum omnium conditore ladum effe

quod non fit omnibus numeris
ablolutum? Nec dubium eft quin potuerit Deus me
talem creare, ut nunquam fallerer; nec etiam dubium eft quin velit femper id quod eft optimum
anne ergo melius eft me fiilli qum non falli ?
Dum hcTC perpendo attentis, occurrit primo non
mihi elTe mirandum, fi qudam a Deo fiant quorum rationes non intelligam nec de ejus exiftenti ideo efTe
dubitandum, qud forte qusedam alia efte experiar,
quse quare vel quomodo ab illo fala fint non comprehendo. Cm enim jam fciam naturam meam eftevalde
infirmam & limitatam, Dei autem naturam elfe immenfam, incomprehenfibilem, infinitam, ex hoc fatis
cantur, quid potefl a
fummo
illo
10
20
etiam fcio innumerabilia illum polie quorum caufas
25
ignorem; atque ob hanc unicam rationem^totum illud

caufarum genus,quod a fine peti folet, in rbus Phyficis nullum ufum habere exiftimo; non enim abfque
me
puto pofTe inveftigare fines Dei.

Occurrit etiam non unam aliquam creaturam fepa-
temeritate
ratim, fed
3o
omnem rerum
univerfitatem efte fpedan-
dam, quoties an opra Dei perfeda fint inquirimus;

quod enim forte non immerit, folum eftet, valde
a.
Voir t.V,
p. 158.
g4
^6
53-54.
imperfeclum videretur, ut habens in mimdo rationem

partis efl perfediffimum & quamvis,ex qiio de omni;
adhuc pr?eter me & Deum

exiftere cert cognovi, non pol'um tamen, ex quo immenlam Dci potentiam animadverti negare quin
multa alia ab illo fada lint, vcl faltem fieri pof|lint,
adeo ut ego rationem partis in rerum univerfitate obbus volui dubitare,
nihii
tineam.
Deinde,ad me propius accedens, ^^ qualefnam Tint

errores mei (qui foli imperleclionem aliquam in me
arguuntj invelligans, adverto illos a duabus caulis fi-
mul concurrentibus dependere, nempe a

cognofcendi qux in me eft, & a facultate
G5
facultate
eligendi,
hoc ei\ ab intelledu & fimul

a voluntate. Nam per folum intelledum percipio tantm ideas de quibus judicium ferre polfum, nec ullus
five
ab
10
arbitrii libertate,
i5
error proprie dictus in eo pra.>cife

tur;
quamvis enim innumerse
rum
ide;e nullv in
me
fie
fpedato reperi-
fortaife res exiftant,qua-
non tamen proprie illis

privatus, fed ngative tantm dellitutus, fum dicendus,
quia nempe rationem nullam polfum afterre, qu probem Deum mihi majorem qum dederit cognofcendi
funt,
facultatem dare debuilfe
20
atque quantumvis peritum
non tamen ideo puto illum

in fingulis ex fuis operibus omnes perfediones ponere
debuilfe, quas in aliquibus ponere potefl. Nec ver
etiam queri polfum, qud non fatis amplam & perfedam voluntatem, live arbitrii libertatem, a Deo acartificem elfe inteliigam,
ceperim;
nam
experior. Et
25
lane nullis illam limitibus circumfcribi
quod valdc notandum mihi
i3 eligendi] intelligendi
(/"' dit.).
videtur, nulla
3o
QlARTA.
MeDITATIONES.
54-56.
me
57
tam perfeda aut tanta, quin intelligam perfecliora tive majora adhuc eue polie. Nam fi,
alia in
funt
exempli caul, facultatem intelligndi confldero,

tim agnofco perexiguam illam
5
elle,
me
valde finitam in
l<:
llmulque alterius cujufdam multo majoris, im
66
ideam formo, illamque ex hoc

qud ejus ideam formare poffim% ad Dei naturam
maxinice atque
ipfo
fta-
infinitae,
pertinere percipio.
Edem
ratione,
fi
facultatem recor-
dandi vel imaginandi, vel quallibet alias examinem,

10
me tenuem &
nullam plane invenio, quam non
in
cumfcriptam, in Deo immenfam,
elle intelligam.
eflvoluntas, five arbitrii libertas,
quam tantam
cir-
Sola
me
in
experior,ut nullius majoris ideam appreliendam; adeo

ut
i5
&
illa
precipue
fit,
ratione cujus
fimilitudinem Dei
me
imaginem quandam
referre intelligo.
vis
major abfque comparatione
fit,
tum
ratione cognitionis
&
in
Nam quam-
potenti quce
junda; funt, redduntque ipfam magis firmam

20
in
me
illi
ad-
&
effi-
Deo qum
cacem, tum ratione objedi, quoniam ad plura fe extendit, non tamen, in fe formaliter'' & prcecife fpedata,
major videtur; quiatantm in eo confiftit, qud idem
non facere (hoc
vel facere vel
eft
affirmare vel negare,
profequi vel fugerej poflimus, vel potius in eo tantm,
quod nobis ab intelledu proponitur affirmandum vel negandum, five profequendum vel fu-
qud ad
25
id
||
giendum,ita feramur, ut a null

determinari fentiamus.
V,
\'oir
b.
Ib., p. i58.
t.
p.
uvres. H.
extern nos ad id
Neque enim opus
utramque partem ferri pofl'e, ut

quo magis in unam propendeo
a.
vi
eft
me
in
fim liber, fed contra,

,
five
quia rationem
58.
67
^8
veri
&
boni in e vidente!" intelligo,
intima cogitationis mea;
56-37.
five
quia Deus
tanto liberius
ita difponit,
illam eligo; nec fane divina gratia, nec naturalis co-
imminuunt libertatem, fed potius aucorroborant. Indifferentia autem illa. quam
gnitio Linqiiani
gent
L^
experior, ciim nulla
quam
me
&
unam partem magis
ratio in
in alteram impellit, ei\
infimus gradus liber-
tantummodo
in cognitione defeclum, five negationem quandam,
teftatur; nam fi femper quid verum & bonum fit clare
viderem. nunquam de eo quod ellet judicandum vel
tatis,
nullam
in e perfeclionem, fed
eligendum deliberarem; atque

ber,
68
nunquam tamen
quamvis plane
ita,
fecla
10
li-
indifferens effe poflem.
Ex his autem percipio nec vim volen |di, quam a Deo

habeo, per fe fpecl:atam, caufam elle errorum meo-
rum,
i5
enim ampliflima, atque in fuo gnre perneque etiam vim intelligendi, nam quidquid
efl;
intelligo,
cm
Deo habeam
dubio recle intelligo,
ut intelligam, procul
nec in eo
poteft ut lallar.
iieri
Unde ergo nafcuntur mei errores ? Nempe ex hoc uno

qud, cm latius pateat voluntas qum intelleclus,
20
non intra eofdem limites contineo, fed etiam ad

illa quce non intelligo extendo; ad quae cm fit indifterens, facile a vero v_^ bono defleclit, atque ita & tallor
illam
1.^
25
pecco.
Exempli cauf,
aliquid in
mundo
cm examinarem
exifteret,
hifce diebus an
atque adverterem, ex hoc
quod illud examinarem, evidenter fequi me

exiftere, non potui quidem non judicare illud quod
tam clare intelligebam verum elfe non qud ab aliipfo
M in cognitione iraiisfos aprs
quandam
(/"
cdit.).
3o
MeDITATIONES.
57-58.
qu
vi
QlJARTA.
^9
extern fuerim ad id coadus, fed quia ex
luce in intelledu
magna
confequiita eftpropenfio in
&
voluntate, atque ita tanto magis fponte
lo
libre illud
quanto minus fui ad ilUid ipfum indifferens.

Nunc autem, non tantm fcio me, quatenus fum res
qusedam cogitans, exiftere, fed prseterea etiam idea
credidi,
magn
69
qusedam naturse corporese mihi obverfatur, contingitque ut dubitem an natura cogitans quae in me eft,
vel potius qu ego ipfe fum, alia fit ab ilhi natur corpore, vel an ambae idem lint; & fuppono nuUam adhuc intelledui meo rationem occurrere, quce mihi
unum magis qum aliud perfuadeat.Certe ex hoc ipfo
fum indifferens ad utrumlibet affirmandum vel negandum, vel etiam ad nihil de e re judicandum.
Quinimo etiam haec indifferentia non ad ea tantm
|
i5
fe extendit
de quibus intelledus nihil plane cognofcit,
omnia
non fatis perfpicue cognofcuntur eo ipfo tempore, quo de iis a volunquantumvis enim probabiles contate deliberatur
fed generaliter ad
quae ab illo
20
jeclurse
qud
me
fint
trahant in
fufficit
contrarium impellendam.
fum expertus, cm
2 5
fola
tantm conjecturae, non autem
indubitabiles rationes,
in
unam partem,
cognitio
certse
ad affenfionem
Quod
fatis
atque
meam
his diebus
omnia qu pris ut vera

quammaxime credideram, propter hoc unum qud de
iis
aliquo
modo
illa
pofle dubitari deprehendii'em, plane
falfa elTe fuppofui.
Cm
3o
autem quid verum fit non fatis clare&diflinde

percipio, fi quidem a judicio ferendo abllineam, clarum eft me rette agere, & non falli. Sed fi vel affirmem
vel negem,tunc libertate arbitrii non rede utor; atque
70
6o
in
cam partem
fallar;
i\
qu?e falla efl
me
58-6o.
convertam, plane
ver alteram ampledar, cafu qiiidcm incidam
in vcritatem, fed
non ideo culp carebo,qLiia lumine
manifellum efl perceptionem intellecls prrecedere femper dehere voluntatis dcterminationem.

Atque in hoc liberi arbiirii non recto ufu privatio illa
ineft qu formam errons conflituit privatio, inquam,
natiirali
quatenus a
ineft in ipf operatione,
non
in
facultate
quam
operatione quatenus ab
71
Deo
illo
me
procedit, fed
accepi, nec etiam in
dependet.
lo
Neque enimhabeo cauiam ullam conquercndi,qud

Deus mihi non majo!rem vim intelligendi, five non
majus lumen naturale dederit qum ddit, quia efl de
ratione intelleds finiti ut multa non intelligat, & de
ratione intellecls creati ut fit finitus efique qud
agam gratias illi, qui mihi nunquam quicquam debuit,
pro eo quod largitus cft, non autem qud putem me
;
ab
illo iis elle
privatum,
five
i5
illum mihi ea abfiulile,
non ddit.
Non habeo etiam caufam conquerendi,qud volun-
qua^
tatem dederit latius patentem
qum
intelleclum
cm
un tantm re, & tanquam in indivifibili confirtat, non videtur ferre ejus natura ut quicquam ab ill demi poflit; & fane quo amplior efl:, tanto
majores debeo gratias ejus datori.
Nec denique etiam queri debeo, qud Deus mecum
concurrat ad eliciendos illos adus voluntatis, five illa
judicia, in quibus fallor illi enim actus funt omnino
veri & boni, quatenus a Deo dpendent, e<L major in me
quodammodo perfedio efi;, qud illos poflim elicere,
qum fi non poflem. Privatio autem, in qu fol ratio
enim voluntas
20
in
25
3o
Mditation ES.
6o-6i.
formalis
fairi|tatis
&
Quarta.
culpc-e confiftit,
curfu indiget, quia non
eft res,
6i
nullo Dei con-
neque ad
72
illiim relata
tantummodo negatio dici dbet. Nam fane nulla imperfelio in Deo eft, qud mihi
libertatem dederit allentiendi vel non affentiendi quibufdam, quorum claram c^ diftindam perceptionem in
intelledu meo non pofuit fed proculdubio in me imperfedio eft, qud ift libertate non bene utar, & de
iis, quse non rede intelligo, judicium feram. Video tamen fieri a Deo facile potuiire,ut,etiamfi manerem liber, & cognitionis finit?e, nunquam tamen errarem
nempe fi vel intelledui meo claram c^ diftindam perceptionem omnium de quibus unquam effem deliberaut caufam privatio, fed
10
adeo firmiter mmorise

impreffii'et, de null unquam re effe judicandum quam
turus indidiffet; vel tantiîm

1
clare
&
diftinde
fi
non intelligerem, ut nunquam ejus
me, quatenus rationem habeo totius cujufdam, perfediorem futurum

fuiife qum nunc fum, fi talis a Deo fadus effem. Sed
polTem
20
oblivifci. Et facile intelligo
poium negare quin major quodammodo

perfedio fit in tot rerum univerfitate, qud qudam
ejus partes ab erroribus immunes non fint, aliae vero
non ideo
fint,
25
qum
fi
omnes
plane fimiles elTent. Et nullum
habeo jus conquerendi qud eam me Deus in mundo

perfonam fuftinere voluerit,qu?e non eft omnium praecipua
& maxime
Ac
prceterea,
perfeda.
etiam ut non poflim ab erroribus
abftinere priori illo
modo
qui pendet ab evidenti eo-
rum omnium perceptione de quibus

3o
poffum tamen
a.
Voir
I.
V,
illo
p. iSg.
altero
''
eft
deliberandum,
qui pendet ab eo tantm,
73
02
OEi'VREs DE Descartes.
qud recorder, quoties de
5i-g;.
non liquet, a
judicio ierendo eie abflinendum nam, quamvis eam
in me intirmitatem efe expcriar, ut non polim femper
uni L*c eidem cognitioni defixus inhrere, poffum tarei veritate
;
men
attenta
&
fepius iterat meditatione efRcere, ut
ejufdem, quoties ufus exiget, recorder, atque
74
ha-
ita
bitum quemdam non errandi acquiram.

Qu in re cm maxima l^ prcipua hominis perfeclio conlillat, non parum me hodiern meditatione
lucratum efle exiflimo, qud erroris & falfitatis eaulam inveftigarim. Et fane nulla alia elle poteft ab e
lo
quam
explicui;
nam
quoties voluntatem in judiciis
ferendis ita contineo, ut ad ea tantm fe extendat qu?e

clare
illi
l^
dirtincle
ab intelledu exhibentur,
fieri
plane non potell ut errem, quia omnis clara & diftincla perceptio proculdubio ell aliquid, ac proinde
i5
non poteft, fed neceffari Deum authoDeum, inquam, illum fumme perfeclum,
a niliilo elle
rem
liabet,
quem
fallacem efle rpugnt
ideoque proculdubio efl

vera. Nec hodie tantm didici quid mihi lit cavendum
ut
nunquam
fallar, fed
fimul etiam quid
agendum
aflequar veritatem; aflequar enim illam profedo,
20
ut
fi
tantm ad omnia qu perfecte intelligo fatis attendam, atque illa a reliquis, qux confufius & obfcurius
apprehendo, lecernam. Cui rei diligenter impofterum
operam dabo.
25
Meditationes.
62-63.
Qlinta.
6^
Meditatio V.
De
qud
ilcriun de
Dco,
cxijat''.
Multa mihi fuperfunt de Dei attributis, milita de

mc ipfius live mentis me natur inveftiganda; fed
illa forte alis refumam, jamque nihil magis urgere
videtur (poftquam animadverti quid cavendiim atqiie
agendum fit ad afequendam veritatem), qum ut ex
dubiis,
10
&
rerum malcrialiinn ;
ejfenti
in
fuperioribus diebus
quae
emergere, videamqiie an aliquid
certi
incidi,
coner
de rbus mate-
rialibus haberi poffit.
quidem, priufquam inquiram an aliquae taies res

extra me exiftant, coniiderare dejbeo illarum ideas,
quatenus funt in me cogitatione, & videre qucxnam
Et
i5
qucenam confufae.
Nempe diinde imaginer quantitatem, quam vulgo
Philoibphi appellant continuam, five ejus quantitatis
ex
iis lint
diilincla,
aut potius rei quantae extenfionem in longum, latum
& profundum; numro

20
partibus magnitudines, figuras,
iilis
motibufque
locales,
Nec tantiim
nota
irtis
illa, fie
& perfpecla
innumera de
2 5
in e varias partes
in
a.
V] i"
Voir
t.
cdit.
figuris,
III, p.
iitus,
quallibet
& motus
quallibet durationes afligno.
gnre fpedata, mihi plane
funt, fed praeterea etiam particularia
de numro, de motu,
bus, attendendo percipio,

I
quinta.
297,
1.
26.
quorum
veritas
&
fimili-
adeo aperta
76
64
eft
&
natur mese confentanea,
detego, non tam videar aliquid
63-64.
dum
primm
novi addifcere, qum
ut,
illa
eorum qu jam ante fciebam reminifci, five ad ea

primm advertere, quae dudum quidem in me erant,
licet non prius in illa obtutum mentis convertiffem.
Quodque hic maxime confiderandum puto, invenio
apud me innumeras ideas quarumdam rerum, qu,
etiam fi e.vtra me fortaffe nullibi exiflant, non tamen
quamvis a me quodammodo
ad arbitrium cogitentur, non tamen a me finguntiir,
fed fuas habent veras & immutabiles naturas. Ut cm,
dici poilunt nihil effe
77
exempli
cauf,
0^
triangulum
imaginor,
etll
10
fortale
gentium extra cogitationem meam

exiftat, nec unquam extiterit, eft tamen profedo determinata qusedam ejus natura, Iive effentia, five
forma, immutabilis i^ sterna,qu?e a me non effida eft,
nec a mente me dependet; ut patet ex eo" qud detalis figura nullibi
monftrari poliint varie proprietates de
ifto
triangulo,
nempe qud ejus trs anguli llnt eequales duobus

redis, qud maximo ejus angulo maximum latus fubtendatur,
&
limiles,
agnofco, etiamii de
iis
i5
20
quas velim nolim clare nunc

nullo modo antea cogitaverim,
cm triangulum imaginatus fum, nec
proinde a
me
luerint effidse.
dicam mihi forte a rbus

externis pcr organa fenfuum iftam trianguli ideam
Neque ad rem
advenifte, quia
attinet,
fi
25
nempe corpora triangularcm figuram
habentia interdum vidi; pofTum enim alias innumeras

figuras excogitare,de quibus nulla fufpicio efTe poteft
qud mihi unquam per fcnfus

a.
Voir
t.
V,
p.
i6o.
illapfe fint,
i^
tamen
3o
Meditationes.
64-65.
Qlînta.
65
non minus qum de triangulo, proprietates demonftrare. Qiise fane omnes funt verse, quandoquidem a me clare cognofcuntur, ideoque aliquid
funt, non merum nihil
patet enim illud omne quod
verum eft elle aliquid; & jam fufe demonllravi illa
omnia quse clare cognofco efle vera. Atque quamvis
id non de|monflraffem, ea certeefl nalura mentis meae
ut nihilominus non polem iis non alTentiri, faltem
quamdiu ea clare percipio meminique me femper,
etiam ante hoc tempus, cm fenfuum objectis quamvarias de
iis,
10
maxime
de
inhcTererem, ejufmodi veritates, quae
figuris, aut
Geometriam
numeris,
vel in
nempe
ad Arithmeticam vel
aliifve
gnre ad puram atque abftradam
Mathefim pertinentibus, evidenter agnofcebam, pro

i5
omnium certiffimis habuille/

Jam ver ex eo folo, qud alicujus rei ideam poffim ex cogitatione me depromere, fequitur ea omnia,
II
quse ad illam
rem pertinere
clare
l^
diftincle percipio,
rvera ad illam pertinere, nunquid inde liaberi etiam

20
potefl
argumentum, quo Dei
exiftentia
probetur
nempe entis fumme perfedi, non

minus apud me invenio, qum ideam cujufvis figurae
Certe ejus ideam,
aut numeri
nec minus clare
&
diilinde intelligo ad
naturam pertinere ut femper exiftat, qum id quod

de aliqu figura aut numro demonftro ad ejus figure
aut numeri naturam etiam pertinere
ac proinde,
quamvis non omnia, qu?e fuperioribus hifce diebus
ejus
25
meditatus fum, vera effent, in eodem ad

certitudinis gradu elfe deberet
i5 non la ligne
i"
et 2^ dit.).
minimum
apud me Dei
24
femper
exirten-
exillat^ exillat
[i"dil.).
uvres.
II.
adu
78
66
65-67;
quo fuerunt hactenus Mathematicae veritates.

Qiian|quam fane hoc prima fronte non efl: omnino
tia, in
quandam fophifmatis fpeciem refert.

enim alTiietus lim in omnibus aliis rbus exi-
perfpicuuiti, ied
Cm
ftentiam ab elTenti dillinguere. iacile mihi perfuadeo
'
illam etiam ab elTenti Dei fejungi polie, atque ita
Deum
ut
non exillentem
gentius attendenti
cogitari.
Sed tamen
dili-
manifellum, non magis polTe
lit
exillentiam ab elTenti Dei feparari,
qum ab
elenti
magnitudinem trium ejus angulorum ?equalium duobus reis, live ab ide montis ideam vallis
adeo ut non magis repugnet cogitare Deum (hoc eft
trianguli
10
fumme
ens
80
perfectum) cui dlit exiilentia (hoc
eft
cui dfit aliqua perfedio),
qum
cogitare
montem
cui dfit vallis.
i5
Verumtamen, ne poffim quidem cogitare Deum
nifi
montem fine valle, at certe, ut

neque ex eo qud cogitem montem cum valle, ideo
fequitur aliquem montem in mundo elTe, ita neque
exiftentem, ut neque
Deum ut exiftentem, ideo lequi

Deum exiftere nuUam enim neceffitatem comea rbus imponit; & quemadmodum ima-
ex eo qud cogitem
videtur
gitatio
20
ginari licet
equum
alatum,
etfi
nullus equus habeat
Deo exiftentiam polTum affingere, quamvis nullus Deus exiftat.

Imo fophifma hic latet; neque enim, ex eo qud
non pof|fim cogitare montem nili cum valle, lequitur
alicubi montem & vallem exiftere, fed tantm monalas, ita forte
2,
"
(/"
16
et
-2'
li"
et
20
dit.).
uuii
la
/"
lig-iw
iidit.:
cdit.:
actu ajout aihint exillentem.
II
cogitare
gitare
Deuml Deum
(/"' cdit.)
co-
2 5
MeDITATIONES.
fi7-68.
QUINTA.
(:)'J
tem &vallem, five exiftant, five non exiflant, a fe miituo fejungi non polie. Atqiii ex eo qud non poffim
cogitare
a
5
Deo
Deum
exiftentem, fequitur exillentiam
infeparabilem, ac proinde illum rever
elle
exillere
nifi
non qud mea
aliquam neceffitatem uUi

ipfius rei,
mint ad
eft
10
Deum
nempe
lioc
cogijtatio
rei
hoc
officit,
si
imponat, fed contra quia
exiftentitC Dei, neceffitas
cogitandum
five
me
dter-
neque enim mihi liberum
abfque exiftenti (hoc
efl
ens
fumme
per-
fumm perfetione) cogitare, ut libeequum vel cum alis vel fine alis imaginari.
felum abfque
rum efl
Neque etiam hic dici dbet, necefle quidem elle ut
ponam Deum exillentem, poftquam pofui illum habere omnes perfecliones, quandoquidem exiflentia
i5
una efl ex illis, fed priorem politionem neceffariam

non fuilTe ut neque neceile efl me putare figuras
omnes quadrilateras circulo infcribi, fed pofito qud
hoc putem, necefTe erit me fateri rhombum circulo
infcribi, quod aperte tamen efl falfum. Nam, quamvis
non necelTe fit ut incidam unquam in ullam de Deo
cogitationem, quoties tamen de ente primo & fummo
tanquam ex mentis
libet cogitare, atque ejus ideam
meae thefauro depromere, neceiTe eft ut illi omnes
perfediones attribuam, etli nec omnes tune enume;
20
2 5
rem, nec ad fingulas attendam qufe neceffitas plane

fufficit ut poflea, cm animadverto exillentiam elle
:
perfedionem, rede concludam ens primum
mum
quemadmodum non efl

ullum triangulum unquam imaginari,
3o
exiflere
&
fum-
necelTe
me
fed quoties
volo figuram reclilineam trs tantim angulos haben-
tem confiderare, necelTe
efl
ut
illi
ea tribuam, ex qui-
82
OEuvRES DE Descarte?.
68
bus rede
infertiir ejus trs
68-69.
angulos non majores
effe
duobns redis, etiamfi hoc ipfum tune non advertam.

Cm ver examino qua.'nam figur circulo infcribantur, nullo modo neceire eft ut putem omnes quadrilaim etiam idipfum nequiteras ex eo numro elle
dem fingere polTum, quamdiu nihil volo admittere nifi
quod clare & diflincte intelligo. Ac proinde magna
;
difi'erentia
efl:
&
inter ejufmodi falfas pofitiones,
ideas
quarum prima & prcipua efl:

Nam fane multis modis intelligo illam non
veras mihi ingenitas,

idea Dei.
elTe
quid fiditium a cogitatione
imaginem
83
verte
&
me dependens,
immutabilis naturse
quia nul la alia res poteft a
me
ut,
Deos
&
primo,
Deum;
aut plures ejufmodi
& quia, pofito qud jam unus

effe neceffarium ut & ante ab
intelligere",
plane videam
fed
excogitari, ad cujus
effentiam exiftentia pertineat, praeter folum
deinde, quia non pollum duos
10
i5
exiftat,
terno
ternum fit manfurus ac denique,

qud multa alia in Deo percipiam, quorum nihil a
extiterit,
me
in
detrahi poteft nec mutari.
20
Sed ver, qucumque tandem utarprobandi ratione,
femper e res
quse clare
&
redit, ut ea
me
fola plane perfuadeant,
diftinde percipio. Et quidem ex
ita percipio, etfi
ver nonnili ab
iis
quse
nonnulla unicuique obvia fmt,
alia
iis c[ui
propis infpiciunt
&
diligen-
portquam tamen deteda

funt, hcTc non minus certa qum illa exillimantur. Ut
quamvis non tam facile appareat in triangulo redanter invelligant deteguntur,
24
hc
a.
iis]
eis (/"' cdit.].
{i" dit.).
Voir
t.
V, p. i6i
2(")
lunt, h;fc]
j'irfiiile
ti\iusporte aprs
25
Meditationes.
cg-jo.
gulo quadratum bafis aequale

quni illam bafim
maximo
Qlunta.
69
elle quadratis
laterum,
ejus angulo fubtendi,
non
tamen minus creditur,poflquam femel eft perfpectum.

Quod autem ad Deum attinet, certe nifi prêjudiciis
obruerer, & rerum fenfibilium imagines cogitationem
meam omni ex parte obfiderent, nihil illo prius aut
facilius agnofcerem
nam quid ex fe eft apertius,
|
84
qum fummum
ens
Deum, ad
elle, live
effentiam exiftentia pertinet, exiftere
cujus folius
Atque, quamvis mihi attenta conlideratione opus
10
fuerit ad
modo
tamen non
ac de omni alio quod
hoc ipfiim percipiendiim, nunc
de eo que certus fiim
certiffimum videtur, fed praeterea tiam animadverto
c?eterarum rerum certitudinem ab hoc ipfo

i5
dere, ut abique eo nihil
unquam perfede
ita
pen-
fciri poflit.
enim ejus iim naturse ut, quamdiu aliquid valde

clare & diftincle percipio, non polim non credere verum eie, quia tamen ejus etiam fum natur ut non
poffim obtutum mentis in eaiidem rem femper defEtfi
20
gre ad illam clare percipiendam, recurratque fepe
memoria
judicii ante facti,
cm non amplius
attendo
ad rationes propter quas taie quid judicavi, rationes

alise aflerri poi'unt
cile
2 5
Deum
ab opinione dejicerent^ atque
ita
igno| rarem, fa-
de null
unquam
&
certam fcientiam, fed vagas tantm &

mutabiles opiniones, haberem. Sic, exempli cauf,
cm naturam trianguli conlidero, evidentiffime quire
veram
dem
3o
quee me, H
Geometri principes imbuto, apparet ejus trs angulos quales elfe duobus redis,
nec polfum non credere id verum elfe, quamdiu ad
mihi, utpote
10 lion la ligne [i" et 2' dl.].
3o verum
elle id (/"' dil.].
85
OEuvRER DE Descartes.
70
ejus demonftrationem attende
70-72-
fed ftatim atquc
men-
quantumvis adhuc recorder

me illam clariime perfpexite, facile tamen potefi: accidere ut dubiteman fit vera,fi quidem Deum [ignorem.
Polfum enim mihi perfuadere me talem a naturfadum
elfe, ut interdum in iis fallar quae me puto qum
tis
aciem ab
ill detlexi,
evidentiflime percipere,
multa pro veris
feepe
86
&
cm praefertim meminerim me
certis habuilfe, quje
pollmo-
dum, aliis rationibus addudus, falfa eie judicavi.

Poflquam ver percepi Deum efe, quia fimul etiam
intellexi caetera omnia ab eo pendere, illumque non
effe fallacem; atque inde coUegi illa omnia, quae clare
& diflinde percipio, necelfari elle vera; etiamfi non
attendam amplius ad rationes propter quas iftud verum elfe judicavi, modo tantm recorder me clare &
lO
i5
dillinCle perfpexite, nulla ratio contraria afferri po-
veram &
certam de hoc habeo fcientiam. Neque de hoc tantm, fed & de reliquis omnibus quae memini me aliquando demonftraffe, ut de Geometricis & fimilibus.
Qiiid enim nunc mihi opponetur? Men talem fadum
elfe ut lpe fallar? At jam fcio me in iis, quae perfpicue intelligo, falli non polTe. Men multa alis pro
tefi,
qu me ad dubitandum
veris
hendi
&
?
impellat, fed
20
certis habuilTe, quae poflea falfa effe depre-
Atqui nulla e\
iis
clare
&
dillinde percepe-
25
ram, fed hujus regulae veritatis ignarus ob alias caufas

forte credideram, quas poflea minus firmas effe de|texi.
Quid ergo dicetur? Anne
ciebam)
me
forte fomniare, five
nuper mihi objiilla omnia, quae jam
(ut
non magis vera effe qum ca quae dormienti

occurrunt ? Imo etiam hoc nihil mutt; nam certe,
cogito,
3o
Meditationes.
72-73.
Sexta.
71
quamvis fomniarem, li quid intellectui meo lit evidens, illud omnino eu verum,
Atque ita plane video omnis fcientise certitudinem
& veritatem ab un veri Dei cognitione pendere, adeo
ut, priufquam illum nolTem, nihil de uU ali re perfe:e fcire potiierim. Jamver innumera,tum de ipfo
Deo
omni
aliifque
ill
rbus intellelualibus, tum
natur corpore, quse
obje;um, mihi plane nota
e^
eil
87
ctiam de
purse Mathefeos
certa effe poffunt.
Medita'I'io VI.
10
De
&
rcriim materialium cxijlcnti.
rcali nienlis
a corpore diflinlione'.
i5
Reliquum eft ut examinem an res materiales exiItant. Et quidem jam ad minimum fcio illas, quatenus
funt pur?e Mathefeos objedum, poiTe exillere, quandoquidem ipfas clare & diftincte percipio. Non enim
dubium eft quin Deus fit capax ea omnia efficiendi
quse ego fie percipicndi fum capax nihilque unquam
ab illo fieri non pofl'e judicavi, nili propter hoc qud
j
20
illud a
me
diftinde percipi repugnaret. Praeterea ex
imaginandi facultate, qu
me
uti experior,
dum
circa
res iftas materiales verfor, fequi videtur illas exiftere^'

;
nam
I)
attentius conilderanti
poli'unt] polTint (/"' cdit.).
a.
Voir
b.
Tome
t.
III, p. 297,
V, p. 162.
1.
aj.
quidnam
10 VIj 1"
c'dit.
lit
imaginatio,
fexta.
ss
j2
apparet
nihil aliud effe
7-^-74-
qum qucedam
cultatis cognofcitiv ad
corpus
applicatio fa-
intime praefens,
ipfi
ac proinde exiftens.
Quod
primo examino differentiam

imaginationem &puram intelleftionem.
ut plaiium
quce efl intcr
Nempe, cxcmpli
fit,
cauii,
cm
trianguliim
imaginer,
non tantm iniclligo illud elle figuram tribus lineis

comprehenfam, fed fimul etiam iftas trs lineas tanquam prsefcntcs acie mentis intucor, atque hoc eft
quod imaginari appello. Si ver de chiliogono velim
cogitare, equidem xque bene intelligo illud effe figu-
ram conftantem
lum
elle
modo
illa
10
mille lateribus, ac intelligo triangu-
figuram conflanlem. tribus; led non eodem

mille laiera imaginor, five
tia intueor. Et
tanquam prfen-
quamvis tune, propter confuetudinem
i5
aliquid femper imaginandi, qtioties de re corpore cogito,
figuram forte aliquam conrufe mihi reprlen-
tem, patet tamen illam non

null in re
cil
chiliogonum, quia'
effe
quam mihi
diverfa ab e
etiam reprê-
fentarem.fi de mvriogono aliave quvis figura pluri-
morum huerum
cogitarem
20
nec quicquam juvat ad
eas proprietates, quibus chiliogonum ab
polygo-
pentagono
quêffio
nis differt, agnofcendas. Si ver de
aliis
poffum quidem ejus figuram intelligere, ficut figuram chiliogoni, abfque ope imaginationis fed poffum
etiam eandem imaginari, applicando fcilicet aciem
mentis ad ejus quinque latera, fimulque ad aream iis
contentam; & manifeffe hic animadverto mihi pecufit,
imaginationem] illam (/"

dit.).
23 Aprs agnofcendas,
la ligne (/" dit.), mais non
b
pas dans
ginari
la
seconde.
eandem
26
(/'' dit.).
ima-
25
Meditationes.
74-75-
Sexta.
73
qudam animi contentione opus effe ad imaginandum, qu non utor ad intelligendum quse nova
liari
animi contentio differentiam inter imaginationem
&
intelledionem puram clare oftendit.
90
vim imaginandi quse in me

eft,prout differt a vi intelligendi,ad me ipfiuSjhoc eft
ad mentis mese eirentiam non requiri nam quamvis
illaa me abelTet^ procul dubio manerem nihilominus
unde fequi videtur illam ab
ille idem qui nunc fum
aliqu r a me diverf pendere. Atque facile intelligo,
Ad
hsec confidero illam
corpus aliquod exiftat cui mens
fit
ita
conjunla ut
ad illud veluti infpiciendum'' pro arbitrio

fieri
fe applicet,
pofe ut per hoc ipfum res corporeas imaginer
adeo ut hic modus cogitandi in eo tantm a pur

intelleftione diflerat, qud mens, dum intelligit, fe
|
i5
ad feipfam
quam
quodammodo
ex ideis quse
illi
convertat, refpiciatque ali-
ipfi
infunt;
natur, fe convertat ad corpus,
&
dum autem
imagi-
aliquid, in eo
ides
conforme inimaginationem ita
vel a fe intclledcC vel fenfu perceptse
tueatur. Facile, inquam, intelligo
20
fiquidem corpus exiltat;
perfici poffe,
alius
modus
&
quia nullus
seque conveniens occurrit ad illam expli-
candam, probabiliter inde conjicio corpus exiftere

fed probabiliter tantm, & quamvis accurate omnia
invefligem, nondum tamen video ex e naturse corpo;
25
rese ide diflind,
quam
in
imaginatione
me
invenio,
ullum fumi polTe argumentum, quod neceflari concludat aliquod corpus exiftere.
4 Aprs
a.
Tome
b. Ib
oilendit, ni la i" dit., ni la 2' ne inetteiil la ligne.

V, p. 163
p. iCa.
uvres.
II.
10
oi
uvres
74
de Descartes.
75-76.
Soleo ver alla multa imaginari,prseter illam natu-
ram corpoream, qu
tam diilinde
purcc Mathefeos ohjectum,
fapores, dolorem,
ut colores, fonos,
nulla
eft
i^
&
limilia,
fed
quia hcec percipio melis fenlu,
que videntur ope memorie ad imaginationem perveniffe, ut commodis de ipfis agam, edem oper
etiam de fenfu eft agendum, videndumque an ex iis
qu?e ifto cogitandi modo, quem fenfum appello, percipiuntur, certum aliquod argumentum pro rcrum
corporearum exiftenti hahere poflim.
Et primo quidem apud me hc repetam qucenam ilia
a
Tint
10
quse antehac, ut fenfu percepta, vera elfe putavi,
&
quas oh caufas id putavi deinde etiam caufas expendam propter quas eadem poftea in dubium revo92
cavi
quid mihi nunc de
ac denique confiderabo
i3
iifdem
fit
credendum.
Primo itaque
î:
membra
me habere
fenfi
caput, manus, pedes,
quibus conftat illud corpus, quod
caetera ex
tanquam mei partem, vel forte etiam tanquam me totum fpectabam fenfique hoc corpus inter alia muha
corpora verfari, a quibus variis commodis vel incom:
modis
affici
luptatis,^!^;
poteft,
Os;
commoda
incommoda
prter dolorem
me famem,
&
ifta
fenfu
quodam
vo-
fenfu doloris metiebar. Atque,
voluptatem, fentieham etiam' in
fitim, aliofque
ejufmodi appetitus
item-
que corporeas quafdam propeniiones ad hilaritatem,

ad triftitiam, ad iram, fimilefque alios affedus foris
;
ver,
praeter
corporum extenlionem,
jo
\ojlprl's
gprol de '/''^t'cf//.':.
{indit.),
ligue
Jtoii
la
poUim,
mais petit intervalle en blanc
;2'
dit.).
dum, non
dit.).
^^
figuras,
'
16 Api-i's credenla
ligne
(/"' et
2'
25
motus, fentiebarn etiam

lores,
&
7^
&
calorem,
ac prterea lumen,
&
co-
& fapores, & fonos, ex quorum varieterram, maria, & reliqua corpora ab invi-
odores,
tate cselum,
cem diflinguebam. Nec

iflarum
Sexta.
in illis duritiem,
aliafque tadiles qualitates
Meditationes.
76-7.
fane abfque ratione, ob ideas
omnium qualitatum
ofterebant,
&
qu?e
quas folas proprie
cogitationi mecC fe
&
immdiate
fentie-
93
putabam.me
barn,
fentire res
nempe corpora
tione plane diverfas,
illse
quafdam
procdrent; experiebar enim
me
cogita-
a quibus ide?e
illas
abfque uUo
meo confenfu mihi advenire, adeo ut neque poiem

objedum ullum fentire, quamvis vellem, nifi illud
fenfs organo effet prfens, nec poffem
cm
i5
erat praefens.
multo magis
magis
&
Cmque
&
vividcs
diftindcS,
qum
non
fentire
idese fenlu perceptse effent
expreffee,
uUce ex
iis
&
fuo etiam
modo
quas ipfe prudens
meditando effingebam, vel mmorise meee

impreffas advertebam, fieri non poffe videbatur ut a
ideoque fupererat ut ab aliis
meipfo procdrent
quibufdam rbus advenirent. Quarum rerum cm
fciens
20
nullam aliunde notitiam haberem qum ex
iflis
ipfis
non poterat aliud mihi venire in mentem qum

illas iis fimiles effe. Atque etiam quia recordabar me
prius ufum fuiffe fenlibus qum ratione, videbamque
ideas quas ipfe effingebam non tam expreffas effe,
ideis,
2 5
qum
illce
erant quas fenfu percipiebam,
&
plerum-
que ex earum partibus componi, facile mihi perfuadebam nullam plane me habere in intelledu, quam
non prius habuiffem in fenfu. Non etiam fine ratione
3o
corpus
illud,
quod
23 Aprs finiiles
elfe,
fpeciali
|
quodam
jure
meum
ap-
hi lis^ne {i" cdil.^, mais uon dans la 2'.
9i
76
/
pellabam, magis ad
trabar
illo
nem
illo
alia ulla arbi-
poteram unqiiam lejungi,
omnes appetitus
fentiebam
qum
pertinere
neque enim ab
ut a reliqiiis
pro
me
78-79-
afiedus in
Ov;
ac denique dolorem
&
illo
&
titillatio-
non autem in aliis

advertebam. Cur ver ex illo nef-
volupiatis in ejus partibus,
extra illud politis,
quo doloris fenfu qudam animi triftitia, & ex

fenfu titillationis Icetitia qusedam conTequatur, curve
cio
illa
qu
nefcio
voco,
me
vellicatio
de cibo fumendo admoneat, gutturis ver
ariditas de potu,
ni quia
neque enim ulla plane
ita
doctus fum a natur
ei\ affinitas
(faltem
intelligam) inter iftam vellicationem
volunltatem,
&
fenfum
five inter
cogitationem
10
de cceteris, non aliam fane ha-
^^ ita
bebam rationem,
famem
qiiam
ventriculi.
ab
triitiae
rei
illo
&
quam ego
cibi
dolorem
fumendi
inferentis,
fenfu exortce. Sed
i5
&
reliqua omnia,qu3ede fenfuum objectis judicabam,vi-
debar a natur didiciffe
pris enim
qum
mihi perfuaferam,
illa ita le
habere
rationes ullas quibus hoc
ipfum probaretur expendilTem.

Poftea ver multa paulatim exprimenta fidem om-
nem quam
fenfibus
habueram labefadarunt
20
nam &
interdum turres, quse rotundae vif fuerant longinquo, qua|dratae apparebant propinquo, & ftatuse permagUcTe. in
eorum
faftigiis fiantes,
fpedanti videbantur;
Os:
non magnse
terra
talibus aliis innumeris in r-
bus fenfuum externorum judicia falli deprehendebam. Nec externorum duntaxat, fed etiam interno6
illud";
illum
;"' et
2' dit.).
Aprs advertebam, a
[i"
dit.), niais
non dans
la
ligne
la 2'.
20 Apres &\^Qn\\tm, un point

virgule
et Jton
un point
et
et
laligne[i"dit.)',
la ligne {2' dit.).
25
Meditationes,
yf-no.
rum
nam
Sexta.
jy
dolore intimius elTe poteft
qiiid
Atqui
audiveram aliquando ab iis,quibus crus autbrachium

fuerat abfciiTum, fe fibi videri adhuc interdum dolo-
rem
5
qu carebant ideoque etiam in me non plane certum effe videbatur

membrum aliquod mihi dolere., quamvis fentirem in
eo dolorem. Quibus etiam duas maxime gnrales dubitandi caufas nuper adjeci
prima erat, qud nulla
unquam, dumvigilo, me fentire crediderim, quse non
fentire in e parte corporis
so
10
etiam inter dormiendum poffim aliquando putare

fentire;
cmque
illa,
quse fentire mihi videor in
me
fom-
non credam a rbus extra me pofitis mihi advenire, non advertebam quare id potius crederem de iis
quse fentire mihi videor vigilando. Altra erat, qud
cm authorem meae originis adhuc ignorarem, vel faltem ignorare me fingerem,nihil videbam obflare quominus etlem natur ita conflitutus ut fallerer, etiam
in iis quse mihi veriflima apparebant. Et quantum ad
rationes quibus antea rerum fenfibilium veritatem
mihi perfuaferam, non difficulter ad illas refpondebam.Cm enim viderer ad multa impelli a natur, quae
ratio diluadebat, non multm fidendum effe putabam
iis quae a natur docentur. Et quamvis fenfuum perceptiones a voluntate me non penderent, non ideo
concludendum effe pujtabam illas a rbus a me divernis,
i5
20
25
fis
procedere, quia forte aliqua effe potell in meipfo
facultas, etii mihi
nondum
Nunc autem, poilquam

authorem originis melius
3o
cognita, illarum effedrix.
meipfum meseque
non quidem omnia,
incipio
noffe,
quse habere videor a fenfibus, puto effe temere admit7
Aprs dolorem,
la lis^ne
{i"
dit.),
mais non dans
la
2\
97
-8
OEuvRES D Descartes.
tenda; fed neque etiam omnia
in
so-si.
dubiiim revocanda.
quoniam' Icio omnia qux clare diftincle

intelligo, talia a Deo fieri polTc qualia illa intelligo,
fatis ell qud polim iinam rem ablque altra clare &
Et primo,
^1'
dillinde intelligere, ut certus lim
diverfam, quia potell faltem a
unam ab
Deo
altra effe
feorfim poni
&
qu potenti id fit, ut diverfa exiftimetur; ac proinde, ex hoc ipfo qud Iciam me exiftere,
qudque intrim nihil plane aliud ad naturam five
eientiam meam pertinere animadvertam, prseter hoc
folum qud fim res cogitans, recle concludo meam
non
refert a
uno confiftere,qud fim res cogitans.

Et quamjvis fortaie (vel potis,ut poflmodum dicam,
pro certo) habeam corpus, quod mihi valde arcle conjundum eft, quia tamen ex un parte claram & dillindam habeo ideam me ipfius,quatenus fum tantm res
cogitans, non extenfa, v.^ ex ali parte difiindam
ideam corporis, quatenus efl tantm res extenfa, non
lo
eirentiam in hoc
93
efl
me
a corpore
abfque
illo
pole exifiere.
cogitans, certum
dillindum,
&
Praterea invenio in
me
rvera
efiTe
20
facultates fpecialibus qui-
bufdam modis cogitandi. puta
&
meo
i5
facultates imaginandi
totum me pollum clare &

fed non vice verf illas fine me,
fentiendi, fine quibus
diilincte intelligere,
hoc
eft fine
fubftanti intelligente cui infint
leclionem enim
nonnuUam
includunt, unde percipio

diflingui.
in fuo formali
illas a
intel-
conceptu
me, ut modos a
Agnofco etiam quafdam
re,
alias facultates, ut
locum mutandi, varias figuras induendi, & fimiles,

quse quidem non magis qum prsecedentes, ablque
a.
Tome
V,
p. i63.
25
3o
MEDn'Al'IONES.
8i-82.
aliqiui fubrtanti cui infint,
inde etiam abl'que
ill'
70
SeXTA.
poflunt intelligi, nec pro-
exillere
fed manilellum eft
99
fiquideni exiftant, iiiele debere fubliantice cor-
lias,
nonautem intelligenti, quianempe

aliqiia extenfio, non aiitem ulla plane intelledio, in
earum claro & dillinclo conceptu continetur. Jam
porese five extenf,

5
ver
eft
quidem
in
me
paliva
quiedam
facilitas fen-
rerum lenfibilium recipiendi & cognofcendi, fed ejiis nullum ufum liabere poftem, nifi
qua;dam activa etiam exifteret, five in me, five in alio,
facultas iftas ideas producendi vel efficiendi. Atque
haec fane in me ipfo elle non poteft, quia niillam plane
intelleclionem priupponit, 0^ me non cooprante,
fed fsepe etiam invito, ideae iftae producuntur
ergo
fuperert ut fit in aliqu fubftanti a me diverf, in qu
quoniam omnis realitas vel formaliter vel eminenter
tiendi, live ideas
lo
i5
inelfe dbet, quse eft objective in ideis
produdis
(ut
ab
jam fupra animadverti),
ift
vel hcec fub-
ftanti eft corpus, live natura corporea, in

20
qu nempe
omnia formaliter continentur quse in ideis objedive;

vel certe Deus eft, vel aliqua crea,tura corpore nobilior, in qu continentur eminenter. Atqui, cm Deus
non fit fallax, omnino manifeftum eft illum nec per fe
immdiate
23
facultate
iftas
ideas mihi immittere, nec etiam
diante aliqu creatur, in qu
earum
me-
realitas obje-
non formaliter, fed eminenter tantm contineatur. Cm enim nullam plane facultatem mihi
dederit ad hoc agnqfcendum, fed contra magnam
cliva,
Api's exillere,
(/"' dit.),
II
mais
Aprs
no)i
la
dans
efficiendi,
ligne
la
2'
mme
remarque.
27 Aprs contineatur, mnie remarque.
lOo
8o
82-84.
propenfionem ad credendum illas a rbus corporels

emitti, non video qu ratione poffet intelligi ipfum
non elle fallacem, h aliunde qum a rbus corporels
emitterentur. Ac proinde res corporcce exiftunt. Non
I
omnlno exiftunt, quales Illas

fenfu comprehendo, quonlam ifta fenfuum compretamen
forte
omnes
taies
henfio In multls valde obfcura
tem
omnla
illa
lig-o,
in
lis
&
eft
funt, quê clare
confufa
fed fal-
& diftlnde
omnia, generallter fpeclata, qute
id eft
Mathefeos objedo comprehenduntur.

Qiiantum autem attinet ad rellqua quae
Intel-
in purae
10
vel
tantm
qud fol lit talis magnitudlnis

autfigurce &c., vel minus clare inteliecla, ut lumen,
limilia. quamvis valde dubia & incerta
fonus, dolor,
fint,
hoc tamen ipfum, qud Deus non fit fallax,
qudque idcirco fieri non poffit ut ulla fallitas in meis
partlcularla funt, ut
101
v_K:
opinionibus reperiatur,
facultas a
Deo
nifi
aliqua etiam
tributa ad illam
non dubium
eft
in ils atequendae.
20
per naturam enim,
nunc aliud qum
Deum,
rerum creatarum coordinationem a Deo
generaliter fpeclatam, nihil
inftitutam intelligo
particulari,
me
quin ea omnia quae doceor a
natur aliquid habeant veritatis

ipfum, vel
in
emendandam, certam
mihi fpem oftendit veritatis etiam

Et fane
fit
i5
vel
nec aliud per naturam
meam
qum complexionem eorum omnium
in
qu?e
25
mihi a Deo funt tributa.
autem eft quod me ifta natura magis expreft'e

doceat, qum qud habeam corpus, cui maie eft cm
dolorem fentio, quod cibo vel potu indiget, cm faNihil
mem aut
fitim patior,
& limilia;
debeo, quin aliquid in eo
fit
nec proinde dubitare
veritatis.
3o
Meditationes.
S4-85.
Senta.
8i
Docet etiam natura, per illos fenfus doloris, famis,

fitis &c., me non tantm adeffe meo corpori ut nauta
adeft navigio, fed illi arcliffime effe conjunclum &
102
unum
quafi permixtum^, adeo ut

5
quid
cum
com-
illo
ponam. Alioqui enim, cm corpus lditur, ego, qui

nihil aliud fum qum res cogitans, non fentirem idcirco dolorem, fed puro intelledu Isefionem iflam per-
ciperem, ut nauta vifu percipit quid in nave fran-
10
& cm corpus cibo
potu indiget, hoc ipfum

expreffe intelligerem, non confufos famis l^ fitis fenfus
gatur;
haberem.Nam
certe
nihil aliud funt
&
ab unione
ifti
qum
vel
fenfus
confufi
fitis,
famis, doloris l^c,
quidam cogitandi modi
quafi permixtione mentis
cum
corpore
exorti.
Preterea etiam doceor a natura varia circa
i5
meum
corpus alia corporaexiftere, ex quibus nonnulla mihi

profequenda funt, alia fugienda. Et certe, ex eo qud
valde diverfos fentiam colores, fonos, odores,
pores, calorem, duritiem,
20
&
fimilia,
dents, etiamfi forte
qusedam ex
illis
adveniunt, varietates
iis
non
fa-
rede concludo,
aliquas elfe in corporibus, a quibus varise
fuum perceptiones
iis
iftae
fen-
refpon-
qud
ilmiles; atque ex eo
perceptionibus mihi gratse fmt,
alise
certum eft meum corpus, five potius me

totum, quatenus ex corpore & mente fum compofitus,
ingratce, plane
2 5
variis
commodis
corporibus
I
(/"
a.
Tome
incommodis a circumjacentibus
affici poffe.
habcrem, la ligne
mais non dans la 2'.
Api'cs
dit.),
&
V,
14 Aprs exorti, la
{2' dit.),
mais non dans
p. i63.
uvres. H.
liiîie
la i'\
ii
103
82
Milita vcr alia funt quse,

efle,
non tamen rvera ab
etfi
s^-m.
dodus
videar a natiir
ipf,
fed a confuetudine
qiidam inconfiderate judicandi accepi,
atque ideo
qud omne fpatium, in

quo nihil plane occurrit quod meos fenfus moveat,
fit vacuum; qud in corpore, exempli grati, calido
falla elle facile contingit
aliquid
fit
ut
me
plane fimile ide caloris quae in
albo aut viridi
fit
eadem albedo aut
amaro aut dulci idem

qud & allra & turres, &
viriditas
&
fentio, in
fapor,
teris;
qucevis alia
corpora ejus
fint
tantm magnitudinis
in
hac
re
non
fa.tis
&
lie
eft,
in
quam
de
Cce-
remota
lo
& figure,quam
alia ejufmodi.
Sed ne quid
diftinle percipiam,
accura|tis
fenfibus meis exhibent,

104
debeo definire quid proprie intelligam, cm dico me

aliquid doceri a natur. Nempe hc naturam ftridis
fumo, qum pro complexione eorum omnium qu?e
mihi a Deo tributa funt; in hac enim complexione
multa continentur quce ad mentem folam pertinent,
ut qud percipiam id quod falum eft infeclum effe
non pofife, & reliqua omnia quse lumine naturali funt
nota, de quibus hc non eft frmo multa etiam quse
ad folum corpus fpedant, ut qud deorfum tendat, &
fimilia, de quibus etiam non ago, fed de iis tantm
qure mihi, ut compofito ex mente & corpore, a Deo
tributa funt. Ideoque heec natura docet quidem ea
refugere quse fenfum doloris inferunt, & ea profequi
quse fenfum voluptatis, & talia; fed non apparet illam
prseterea nos docere ut quicquam ex iftis fenfuum perceptionibus fine prsevio intelleds examine de rbus
extra nos pofitis concludamus, quia de iis verum fcire
i5
20
3 idcol
adeo
(1"' dit.).
25
3o
Mditation ES.
6-87.
Sexta.
83
ad mentem folam, non autem ad compoltum, videtur

pertinere. Ita quamvis ftella non magis oculum meum
j
qum
realis five poltiva propenfio eft

5
non
tamen
ad credendum
ignis exiguae facis afficiat, nulla
105
in eo
illam
majorem, fed hoc fine ratione ab ineunte

setate judicavi
& quamvis ad ignem accedens fentio
calorem, ut etiam ad eundem nimis prope accedens
effe
fentio dolorem, nulla profeclo ratio eft

in ign aliquid elfe fimile
10
ifti
dolori, fed
cunque
ifti
tantummodo
demum
calori, ut
in
qu fuadeat
ne {que etiam
eo aliquid
effe.
quod-
quod iftos in nobis fenfus caloris

vel doloris efficiat; & quamvis etiam in aliquo fpatio
nihil fit quod moveat fenfum, non ideo fequitur in eo
nullum elfe corpus fed video me in his aliifque permultis ordinem naturse pervertere elfe alfuetum, quia
nempe fenfuum perceptionibus. quse proprie tantm
lit,
i5
a natur dat funt ad menti fignilicandum quaenam
compofito, cujus pars
20
eft,
commoda
fint vel
incom-
moda, & eatenus funt fatis clar i_^ diftindae, utor

tanquam regulis certis ad immdiate dignofcendum
qunam fit corporum extra nos pofitorum effentia,
nihil nifi valde obfcure & confufe
de qu tamen
|
fignificant.
Atqui jam ante

25
fatis perfpexi
ftante Dei bonitate, judicia
mea
qu ratione, non obfalfa elfe contingat.
Sed nova hic occurrit difficultas circa illa ipfa quse

tanquam pcrlequenda vel fugienda mihi a natur exhibentur. atque etiam circa internos fenfus in quibus
errores videor deprehendilfe
3o
ut
cm
quis, grato cibi
alicujus fapore delufus,venenum intus latens alfumit.

2 Apri's pertinere, a la ligne
[i" dil.), mais non dans la 2'.
106
OEUVRES DE Descartes.
84
87-89.
Sed nempc tune tantm a natiir impcUitur ad
illud
quo gratus fapor confiflit, non autem

nihilqiie hine
quod plane ignort
ad veneniim
aliud eoneludi poteft, qum naturam illam non efle
omnifciam
quod non mirum, quia, em homo fit
res limitata, non alia illi eompetit qum limitatc
appetendum
in
perfedionis.
At ver non raro etiam in iis erramus ad quse a naut em ii qui ?egrotant, potum vel
tur impellimur
eibum appetunt fibi paulo port noeiturum. Diei lorfan
10
ob id errare, qud natura eorum lit

eorrupta; fed hoc diffieultatem non tollit, quia non
minus vere homo grotus creatura Dei elt qum fanus; nec proinde minus videtur repugnare illum a
Deo fallacem naturam habere. Atque ut horologium
hie poterit, illos

107
&
ponderibus confectum non minus accurate

leges omnes natur obfervat, em maie fabricatum
eil L^ horas non rede indicat, qum em omni ex
parte artificis voto fatisfacit ita, li confiderem homiex rtis
quatenus machinamentum quoddam eft ex

nervis, mufculis, venis, languine & pellibus
nis corpus,
olihus,
ita
aptum
&
compofitum,
ut, etiamfi nulla in
20
eo mens
eofdem tamen haberet omnes motus qui

eo non ab imperio voluntatis nec proinde a
exifleret,
nunc in
mente proeedunt,
fore,
fi,
facile
etiam ab
difponi ut
ifs
ill
?eque naturale
25
Aprs
fitis
fenfum menti inferre
ejus nervos
&
iolet,
reliquas partes ita
potum fumt ex quo morbus augeatur,
qum, em nullum
H)
illi
exempli cauf, hydrope laboret, eam faucium
ariditatem pati, qucT
atque
agnofco
taie in eo vitium
fatisfacir, !a ligne (/'" dit.).
ell,
mais non dans
fimili
|
la 2'.
3o
Meditationes.
89-9f-
Sexta.
8^
faucium ficcitate moveri ad potum fibi utile affumendum. Et quamvis, refpiciens ad prseconceptum horologii ufum, dicere poflim illud, cm horas non recle
indicat, a natur fu defledere; atque
machinamentum humani corporis tanquam comparatum ad motus qui in eo fieri folent,

putem illud etiam a natur fu aberrare, fi ejus fauces
confiderans
cm potus
fint aridse,
prodefl; fatis
lo
i5
eodem modo,
ad iplius confervationem non
tamen animadverto hanc ultimam na-
acceptionem ab altra multm differre

haec
enim nihil aliud ell qum denominatio a cogitatione
me hominem grotum & horologium maie fabricatum cum ide hominis fani & horologii rede facli
tur?e
comparante dependens, rebufque de quibus dicitur

extrinfeca; per illam ver aliquid intelligo quod rvera in rbus reperitur, ac proinde nonnihil habet
veritatis.
Ac
certe, etiamfi refpiciendo
tantm denominatio extrinfeca, cm dicitur ejus

natur effe corrupta, ex eo qud aridas
habeat fauces, nec tamen egeat potu; refpiciendo
tamen ad compofitum, five ad mentem tali corpori
unitam, non eft pura denominatio, fed verus error
naturcB, qud fitiat cm potus efl ipfi nociturus
ideoque liic remanet inquirendum, quo paclo bonitas
Dei non impediat quo minus natur lie fumpta fit
laborans,
20
ad corpus hydrope
fit
2 5
fallax
Nempe imprimis
tiam inter
3o
natur fu
2
hc adverto
mentem & corpus,

fit
femper
Aprs alfumendum,
magnam
efle differen-
in
eo qud corpus ex
divifibile,
mens autem plane
la ligne
{i"
dit,),
mais non dans
la 2'.
'.CD
86
nam
indivifihilis;
fum
cm hanc
fane
fum tantm
qiiatenus
me
effe intelligo;
mens unita
tota
confidero, five meip-
me
unam &
res cogitans, nullas in
rem plane
partes polTum diflinguere, fed
integram
90-91.
& quamvis
tamen pede,
abfciffo
eTe videatur,
corpori
toti
vel brachio, vel quvis ali corporis parte, nihil ideo
de mente fiibdiiclum
cognofco; neque etiam
effe
fa-
cultates volendi, fentiendi,intelligendi &c. ejus partes

dici poffunt,
lio
qu
qu?e fentit,
porea
inteljligit.
extenfa potefl a
five
in partes
cile
& eadem mens
quia una
efl;
quce vult,
Contra ver nulla res cor-
me
cogitari, qiiam
non
fa-
cogitatione dividam, atque hoc ipfo
illam divifibilem effe intelligam
r[Uod
unum
fuffice-
me docendum, mentem a corpore omnino

nondum illud aliunde fatis fcirem.
diverfam,
ad
ret
10
effe
i5
fi
Deinde adverto mentem non ab omnibus corporis

partibus immdiate affici, fed tantummodo a cerebro,
un tantm exigu ejus parte,
vel forte etiam ab
|
qu dicitur effe fenfus communis;

qu, quotiefcunque eodem modo eft difpofita, menti
idem exhibet, etiamfi reliquat corporis partes diverfis
intrim modis poffint fe habere, ut probant innumera
nempe ab e
in
20
exprimenta, quee hc recenfere non efl opus.

Adverto prceterea eam effe corporis naturam, ut
nulla ejus pars poffit ab ali parte aliquantum remot
moveri, quin
libet
ex
iis
nihil agat.
fatis
poffit
quce interjacent,
nondum" non
omis [i"
quamvis
modo
illa
a qu-
remotior
Ut, exempli cauf, in fune A, B, C, D,
cogitari^ excogitari
?
tiam moveri eodem
dit.).
''
c'd .)
(/"'f'tY/.).
28
Dans
la /"' edit., les lettres
sont au-dessus
fi
A, B, C, D,
d'un trait hori-
\ontal, reprsentant
le l'unis.
25
trahatur
tur
Mditation ES.
91-92.
ejiis
ultima pars D, non alio
prima A, quam moveri etiam
87
pado molvebi-
poffet,
traheretur
ad quas pertingunt,
quemdamque motiim in iis excitant, qui inllitutus eft

a natur ut mentem afficiat fenfu doloris tanquam in
pede
Sed quia
exillentis.
lumbos, dorfum,
OL'
illi
coUum
nervi per tibiam, crus,
tranlire debent, ut a
ad cerebrum perveniant, potefl contingere
eorum
i5
20
pede
ut, etiamfi
non attingatur, fed

aliqua tantm ex intermediis, idem plane ille motus
fit in cerebro qui fit pede maie affedo, ex quo neceffe
erit ut mens fentiat eundcm dolorem. Et idem de
quolibet alio fenfu eft putandum.
Adverto denique, quandoquidem unufquifque ex
pars,
quce eft in pede,
motibus, qui fiunt in e| parte cerebri quse immdiate
mentem
2 5
111
una ex intermediis B vel C, & ultima D maneret immola. Nec diffimili ratione, cm fentio dolorem pedis,
docuit me Pliyfica fenfimi illum fieri ope nervorum
per pedem fparforum, qui, inde ad cerebrum ufquc
funium inftar extenfi, dum trahuntur in pede, trahunt
etiam intimas cerebri partes
10
"
Sexta.
aificit,
non
hac in re
fert,
nihil
eum
infrt qui, ex
unum aliquem fenfum illi inmelius pofle excogitari, qum fi
nifi
omnibus quos
inferre poteft, ad
hominis fani confervationem qummaxime & qum

frequentifiime conducit. Experientiam autem teftari,
taies efte
omnes
fenfus nobis a natur inditos; ac
proinde nihil plane in
iis
reperiri,
tentiam bonitatemque teftetur.

4 Aprs immota, la ligne
mais non dans la -y.
27 i" dit. immenlam ajout
(/*" dit.),
quod non Dei po-
Ita,
exempli cauf,
ai'aiU Dc\ {coiiiine ci-aprs, p. S6',

l.
2u),
ligne
-H
{/'''d.),
Aprs
teitetur, la
mais non dans
la-j'.
112
88
cm
92-93.
nervi qui funt in pede vehementer
fuetudinem moventur,
ille
& prter
eorum motus, per
confpinse
medulhim ad intima cerebri pertingens,ibi menti

fignum dat ad aliquid fentiendum, nempe dolorem
tanquam in pede exiflentem, a quo illa excitatur ad
ejus caufam, ut pedi infeftam, quantum in fe efl, amovendam. Potuilet ver natura liominis a Deo fie conftitui, ut ille idem motus in cerebro qiiidvis aliud
dorli
menti exhiberet
cerebro, vel
|
113
nempe
quatenus
locis intermediis,
efl in
quatenus
efl in
pede, vel in aliquo ex
10
denique aliud quidlibet; fed

aliud ad corporis confervationem seque con|
nihil
vel feipfum,
vel
Eodem modo, cm potu indigemus, qusedam

inde oritur ficcitas in gutture, nervos ejus movens &
illorum ope cerebri interiora; hicque motus mentem
duxiiet.
afficitfeniu
fitis,
quia nihil in toto hoc negotio nobis
utilius ert fcire,
qum qud potu ad confervationem
valetudinis egeamus,
&
ilc
de
i5
cseteris.
quibus omnino manifeilum efl, non obftante

immenf Dei bonitate, naturam hominis ut ex mente
Ex
& corpore compofiti

lacem. Nam
quse
non
20
non aliquando efle fal11

caufa, non in pede, fed in ali
quvis ex partibus per quas nervi a pede ad cerebrum
poiTe
porriguntur, vel etiam in ipfo cerebro,
motum
excitet qui folet excitari
fentietur dolor
cm
pede maie
afteclo,
25
in pede, fenfufque naturaliter
idem motus in cerebro non

eundem femperfenfum menti inferre, mul-
falletur, quia,
poffit nifi
tanquam
eundem plane
toque Irequentius
dem, qum ab
ille
oriri foleat a
cauf quse
ali alibi exirtente, rationi
lifidit
pe-
confenta-
18 Ap?-s cteteris, la ligne {2" dit,), mais non dans la i'\
3o
MeDITATIONES.
93-95.
neiim
pedis potius
efl ut
SeXTA.
qum
89
alterius partis
dolorem
114
menti femper exhibeat. Et
non ut
5
ex contraria aliqu cauf oriatur, ut in
hydropico contingit, longe melius
qum
lere,
10
qiiando faucium ariditas,
eo qud ad corporis valetudinem potus
folet ex
conducat, fed
fi
li
ell^ illam
contra femper falleret,
tune fal-
cm corpus
efl
bene conllitutum; & fie de reliquis.

Atque hsec confideratio plurimum juvat, non modo
ut errores omnes quibus natura mea obnoxia efl animadvertam,fed etiam ut illos aut emendare aut vitare
facile poffim.Nam fane, cm fciam omnes fenfus circa
ea, quse ad corporis commodum fpedant, multo frequentius verum indicare
qum
falfum, poffimque uti
femper pluribus ex iis ad eandem rem examinandam, & infuper memori, quge prsefentia cum prsece-
fere
i5
dentibus conne;it,
&
intelledu, qui
jam omnes
er-
randi caufas perfpexit; non amplius vereri debeo ne

illa,quse mihi quotidie a fenfibus exhibentur,fint falfa,
fed hyperbolicê fuperiorum dierum dubitationes,ut

20
rifu dignse,funt explodendee.
fumma
Prsefertim
illa
quem a vigili non diflinguebam; nunc

enim adverto permagnum inter utrumque eife difcrimen, in eo qud nunquam infomnia cum reliquis
de fomno,
omnibus adionibus vit a memori conjungantur, ut

25
ea quse vigilanti occurrunt;

vigilo,
fane,
fi
quis,
dum
mihi derepente appareret, (latimque poflea
pareret, ut
nillet,
nam
fit
in fomnis, ita fcilicet ut
nec quo abiret,
Aprs
a.
Tome
V,
nec unde ve-
viderem, non immerito fpec
reliquis, la ligne {2'
c'dit.),
mais non dans
la i'^.
p. i63.
uvres.
II
dif-
12
115
90
trum potius, aut phantafma
qum
veriim
hominem
effe
in cerebro
judicarem.
95.
meoeffidum,
Cm
res occurrunt,qiias diflind:e,unde,ubi,&
ver
ese
quando mihi
adveniant, adverto, earumque perceptionem ablquc

ull interruptione cum tot reliqu vit connelo, plane
certus fum,
116
non
in fomnis, fed vigilanti occurrere.
Nec de ipfarum veritate debeo vel minimum dubitare,

11, poftquam omnes fenfus, memoriam & intelledum
ad illas examinandas convocavi, nihil mihi,quod cum
ceeteris pugnet, ab ullo ex his nuntietur. Ex eo cnim
qud Deus non fit fallax, fequitur omnino in talibus
me non falli. Sed quia rerum agendarum neceflitas
non femper tam accurati examinis moram concedit,
|
fatendum eft humanam vitam circa res particulares

epe erroribus effe obnoxiam, & natur nofliae infirmitas
eft
agnofcenda.
10
OBJECTIONES
DOCTORUM ALIQUOT VIRORUM
PR.ECEDENTES MEDITATIONES
IN
CUM RESPONSIONIBUS
AUTHORtS
PRIM.
OBJECTIONES^
Viri Clarijffmi,
Ut
vidi vos
omnino
i/lius
animi
effe, lit
fcripta
Domini
Carteji penitiiis infpiciam, non dcbui hac in caiif vins

lo
?nih undeqiiaque amicijjimis
ipfo videatis
&
quantum
non obtempe7\ire
lum
ut hoc
quanti vos jimem, tuin ctiam ut conjet
viribus vicis
&
ingcnio
dfit, ut in
pojerum
& minus onen Jtis, Ji
ametis plus\culum, Ji indigeo,
&
non
fufficio.
EJ fane D. Cartejius, quantum animadverto, vir in-
i5
genii maximi fummque modeji, quales vel ipfe

amet, Ji adfit. Cogito, inquit. ergo
tatio,
i5
aut mens fum.
Pas
d'alina
i"
Ita.
fum
p.
ipfa cogi-
Atqui, cogitando, ideas rerum
et 2' dit.\.
i(3
Momus] Mieuius
[i"
dit.).
Ces premires Objections sont de Caterus, prtre d'Alkmaar, qui

envoya deux amis de Descartes, Bannius et Bloemaert. Voir t. III,
a.
les
imo
Momus
242,
1.
p. 265,
1.
20
p. 267,
1.
p. 272,
1.
27.
118
92
me
in
impnmis
habco, ac
Etiam.
finiti.
06-98.
idcani cutis pcrfcclijjimi
&
in-
aiilcm caiifa ego non fuin, qui cjus
Illiiis
realitatem ohjclivam non quo: ergo aliquid\caufa cjus

ejl
me perfeius,
iie
perfelius eji; aliquis qui non quovis
& incircumfcripte
fimpliciter
&
plexus,
me cj},
modo eus
ac proinde aliquid prter
toium
relut caufa anticipans
c[Je in fc
aliquid
ej,
fcd
paritcr com-
ul habet Dionys., de
divin, nom., cap. 8.
Hic vero cogor pauhdum
fuhfijicre, ne fatiger nimiiim.
Jam enim ingenium mihi jluat

aio,
Euripi :
10
nego, probo, refello itcriim, dijfentire a viro nolo,
ajfenti'i
quirit ?
119
in/Iar Jlucluaniis
nonpofjum. Qiiam enim, qufo, caufam idca re-
Aut fare quid
idca
fit.
EJI ipfa res cogitata, qua-
tenus objcclive ejl in intcllcclu. Scd quid efl ejje ob\ieclive

in
per modmn
nominatio
cft
Olim
intelleclu?
didici
eji
objeli terjnmarc.
ej,
&
qum alum
Quod
intellecs
i5
fane extrinfeea de-
Sicut enim videri nihil aliud
nihil rei.
vifionis
ipfum aclum
in
??ic
tendere, ita cogita'i, aut
objeclive cjjc in intelleclu, ejl mentis cogitationem in fc

fifiere
non
& terminare;
quod, rc immola immutatque, quin
exijente, fieri potej.
quod au non
eJ,
Quid ergo caufam
quod nuda denominatio
&
&
cjus inquiro,
nihil ejl?
Et tamen, inquit magnum ijlud ingenium, quod hsec

idea realitatem objedivam hanc vel illam contineat
potis qum aliam, hoc profedo habere dbet ab ali-
qu cauf^ Imo\a
denominatio
ejl,
null
aclu non
9 Pas d'alina [i"dit.).

requiro {i" dit.].
a.
Voir ci-avant,
p. 41,
1.
i3
20-23.
realitas
ejl.
enim objeliva pura
Caufa autem realcm
ipla] igitur \i'' dit.).
20
21
in-
inquiro]
25
Prime Objectiones.
98-99-
fluxum donat
non
-ecipit,
&
alualem
habeo, tantm abcj

5
A t fi
ifliid
quod
non
alii
ejl
ac proinde alualem caiif efhixiun non pali-
neduin requirit.
liir,
illam
9}
Ergo ideas habeo, caufam earum non

lit me majorem, & infinitam.
idearum caufam non
das,
rationem faltem afiigna,
120
cur hc idea hanc realitatem objelivam potis contineat
qum
illam.
Opportune admodum; non foleo cnim cum
amicis parce agere, fed

dico de ideis omnibus,
10
gulo
qum
largijfime. lllud univerfvn
quod D. Cartefius
Etfi fortaffe, inquil, talis
extra cogitationem
meam
alias de trian-
figura nullibi gentium
exiflat,
nec
unquam
extite-
tamen profedo determinata queedam ejus nafive ellentia, five forma immutabilis & seterna''.
rit, efl
tura,
Efi nempe terna

i5
illa veritas,
Scapham, fcapham
ejfe,
&
quce caufam non pofiulat.
nihil aliud;
Davum, Davum
non OEdipum. Si tamen tJiordicus rationem exigis,
e/je,
imperfelio
ciim
efi
intelleds
cnim univcrfum quod
nofiri,
qui
efi fiimul
infiinitus
& femel
non
efi
uno complexu
non comprehendat, bonum omnc dividit &partilur ; atquc

20
ila,
quod lolum parlurire non poteft, fcnfim
concipil, aut,
ut etiam ajunl, inadquate.
\Pergit porrovir
Atqui, inquit, quantumvis imper-
modus, quo res eft objedive in

intelledu per ideam, non tamen profedo plane nihil
fedus
25
fit ifi:e
efifendi
nec pro[inde a nihilo elfe poteft''. ^quivocatio efi.

Si enim nihil idem efi quod ens non alu, omnino nihil
eft,
efi,
<^
quia non
efi alu,
Aprs infinitam,
la ligne (/'" dil.).
a.
b.
Page 64,
Page 41,
1.
12-16.
1.
26-29.
)ioii
alque
la
ita a
liffiie
nihilo
{indit.}.
efi,
25
id efi non a
Aprs
potcll,
121
uvres
94
de Descartes.
mhW fcii m
caiif aliqu. Si verd
ens rationis indigelant. non
99-100.
qiiid diciL qiiod rulgo
cjl nihil,
fed rcalc aliquid
qiiod dijin}c concipilur. Et iaincn, quia folvi concipiliir
&
aclu non
cj,
concipi quideni, al canjari
minime
polcjl.
5t\7ulterms qiuerere libet, an ego ipfe, habens illam
ideam,
polem,
elle
me
a quo idea entis

antc dicit.
li
Nempe,
nullum
taie ens
exifteret^,
nempe
perfectioris procdt, ut immdiate
inquit, a
vel a parentibus, vel
ab
quo
&c.
aliis,
A me fcilicet,
Atqiii, a me effem,
elTem.'
nec dubitarem, nec optarem, nec omnino quicquam
10
mihi deeffet; omnes enim perfecliones, quarum idea

aliqiia in
me
eu, mihi dediffem, atque ita ipfemet
Deus
elTem^\ Si verd ah alio fum, tandem ad illud deveniam
quod a Je
tu?u^.
& ita
de mu m
ej;
nia
quam
ingrcditur,
122
de
idem quod de me,
il la,
ipfa illa via
eft,
eft
quam &
argmnen-
Thomas
S.
i5
vocat viam a caufalitate caufae effi-
eamque defumpfii ex Philofopho; niji quod ijli

de caujis idearum non fint folhciti. Et forte opus non erat;
quidni\eni?n /h'icle recaque incedam? Cogito, ergo fum,
cienitis'',
imo ipfa mens
&
cogitatio fum. Illa
ah
tatio aut a feipfi eJ, aut
quo ? Si a
fc
ejl,
ergo Deus
alio.
eft
&
autem mens
cogi-
Si hoc, ijhid porro a
quod enim a fe
ejt,
om-
nia fihi ipfi facile dederit^

4 quidemi equidem
(7'" dit.).
b.
Ci-avant, p. 47, 1. 29, p. 48,

Page 48, 1. 3 10,
c.
Page
a.
5o,
!.
1.
14 idem omis {i"dit.].
2.
4-6.
Siitnma totius Theologi S. Thom.s Aquinatis Doctoris Angelici

De Deo, an Deus sit ? Art. 3
Ordiiiis Prdicat., pars I, qustio 11
d.
ab
p. 7,
col. 2
[Deum
Egmond, CID ID CXL.)
eientis...
Secunda
via est e.x ratione caiis effiesse,quinque viis prohari potesi.] (Col. .Xgrippina-.Coi-n.
Vtnim Deus sit?
20
Prim.'E
loo-ioi.
Rogo virum
Objectiones.
ohfecroque, ut avidum Lecoreni,
& forte
minus intelligentem, Je non celet. Accipitur enim a fe

duplici modo. Primo^ pojitive, nempe a feipfo ut a cauf;
atque
5
ita,
quod a fe
effet,
fibique ipfi daret
prvio deleclu fbi daret quod
Deus
nia daret, atque adeo
vellet,
efje
fuum,
fi
haud dubie fbi om-
Secundo, accipitur a le
effet.
ngative, ut fit idem quod, feipfo, aut,
non ab
alio; atque
hoc modo, quantum memini, ab omnibus accipitur.
Nunc
ta
ver, Ji aliquid a fe
modo probem
ef,
id efl non ab alio, quo-
ijhid ojunia complecli
& effe
infinitum ?
Jam
enim non audio,fi dicas :fi a fe eft, fbi facile omnia dediffet. Nec enim a fe eft\ut a cauf, nec fibi prvium fuit,
ut ante deligeret quod effet pojhnodum. Scio me aliquando
Suarem
ita
i5
audiviffe
omnis limitatio
enim limitata fnitaque res
ejl,
efl
123
a cauf; ideo
vel quia caufa
majus per-
fecliufque dare nihil potuit, aut quia non voluit; fiergo

aliquid a fe
&
ejl,
non a cauf, profeclo illimitatum
ef
&
infinitum.
j
20
Ego
iio fit
ipf
ver non omnino acquiefco. Quid, fi enim limita-
ab intrinfecis principiis conjituentibus, hoc
forma
&
effenti,
quam tamen nondum
probajli, quantumvis a fe
fit,
calidumf fupponas calidum

conjituentibus calidum erit,
25
gineris a nullo
ejje
hoc
effe,
&
ijlud ipjum
efl
ejl
ab
infinitam effe
non ab alio? Sane,
ex intrinfecis principiis
non frigidum,
quod
Non
ef.
licet
ima-
dubito D.
Cartefio rationes non decfje, quibus fubjituat illud quod

alii fortaffis
non faiis clare prfliterunt.
Tandem mihi cum

nerali Jatuit
3o
iflud fane ens

a.
Voir ci-avant,
viro convenit. Illud
pro rgula ge-
quicquid clare diftincteque cognofco,
verum
p.
efl''.
35,1. 14-13.
Imo quicquid
cogito,
verum
124
96
e/I.
Jam cnim
101-102.
&
pucro pne chymeris omnibus
eni rationis aqii
&
ign interdiximiis.
cuivis
NuUa namque po-
proprio objelo deviare potejl : voluntas Ji nioin bonuni lendit. Quin nec fenfiis ipfi errant : vifus
tenlia a
veliir,
enim videt id quod
videt, aiiris aitdil id qiiod audit,
& fi
aurichalcuni vides, bene vides; fed erras, ciim judicio tuo
annun
effe
decernis id quod vides. lia ut
fvne onineni errorem judicio
Sed nunc ex rgula
i/I
&
rneritif-
voluntati expenfum ferai.
quod
infer
in/inituni clare dijinleque cognojco;
&
D. C.
ahquid. Interrogabit non nenio
vole\bas.
Atqui cns
ergo ens vernni
ejl
10
clarene dijincleque
Quid ergo Jibi vult tritum ijlud

& vulgo nolum infinitum, qua infinitum, eil ignotum.
Si enim ego, ciun de Chihagono cogito,Jigurani aliquani
cognofcis ens injinitum ?
:
confuje mihi reprfentans, non chiliagonum ipjum di-
i3
Jinele imaginor, aut cognojco, quia nulle ejus latera non

dijlincle intueor,Jane rogabit ille
125
quomodo
infinitum ut
infinitum dijlinle\& non confufe tantiim cogitet,

nitas ejus perfecliones, quibus conjat, clare
oculum videre non
&
fi
infi-
relut
ad
pojjit ?
20
quod fanlus Thomas voluit. Ciim

enim nega[]et hanc propoftionem per fe notam effe : Deiis
Et
forte ijhid efl
eft, objicit
flendi
eft
fibi ex
Deum
per
effe, in
Damafceno
quantum
Deus
fcilicet
naturaliter nobis infertum
a.
e)l
Summa,
p. 6, col.
Deum effe
cognofcere Deum
notum". El refpondet
aliquo communi, fuh qudam,
28 elL..]
1.
exi-
naturaliter inferta eft; ergo
fe
fione, in
id
omnibus cognitio
[i"
confu-
liominis batitude,
eft...
Sed hoc,
inquit,
et 2' cdil.).
etc., quitsiio
[Ouvrage
efl:
inquit,
ii,
cite', p.
an.
Vtriim
94, noie d.]
Deum
esse sit
per se notiim
'?
25
Prim.e Objectiones.
I0J-I03.
non
eft fimpliciter
non
cere venientem,
Petrus
cognofcere
eft
Deum
P7
efje; ficut
cognofcere Petrum, quamvis
veniens^, &c. Qiiaji dicat Dcufn
fit
commiini, aut finis ultimi, aut etiani prinii

5
feclijjiini,
ejfe; ita
lo
i5
ratione
entis
& per-
omnia, cognofci,fed non fub prcif ratione
enim
infinitus
efi,
& nobis
qu
illis,
D. C.
ignotus. Scio
facile fie inerroganti refponfurum
qudd ex\
fiib
aut denique fub ratione compleclentis confufe
& in gnre
fui
cognof-
effe.
Credo tamen
exercitii ego cauf folinn allego, iflud
qud qusedam funt communes

animi conceptiones, & per fe notae apud fapientes tantm*". Adeo ut mirandum non fit.fi multuvt interrogent
qui plus fapere defiderant ; fique his rbus diutius immorentur, quas utprimum totius negotii fundamentum inculcatas effe noverunt. & tamen fine magna invefiigatione
Bo'tii
recordabitur
non intelligunt.
Itaque permittamus, aliquis clarani difiinclamque ideam
fummi & perfecliffimi ; quid inde promoves

ulterius ? Nempe ifiud infinitum ens exifiere, idque ita
certo ut in eodem ad minimum certitudinis sradu
Dei exiftentia apud me efle debeat, in quo fuerunt
haclenus mathematicce veritates'' adeo ut non magis
habeat entis
20
repugnet cogitare
Deum
(hoc
eft
fumm
perfeclum)
cui dfit exiftentia (hoc eft aliqua perfeclio),

25
gitare
qum
co-
montem
cui dfit valHs^'. Ibi totius rei cardo efi;

qui nunc cedit, vicum fe fateatur oportet : inihi, quia cum
fortiori ago, libet paululum velitari,
a.
Summa,
etc.,
qustio
11,
art.
Vtriim
ut,
Deum
ciim vincendus
esse sit per se
notum ?
p. 6, col. 2.
c.
Citation de Boce, faite par S. Tliomas,

Voir ci-avant, p. 65, 1. 28-3o.
d.
Page 66,
b.
1.
uvres.
loc. cit.. p. 6, col. 2.
1-14.
II.
i3
126
OEuvRES
)6
127
Descartes.
i)E
io3-io5.
nonnihil amai differam quod\ vitare non pofjiun.
JJiii^
I
Ac
in pj-iuis, elfi ?jiodd aiithorilate
tonc tantm,
reliiclari,
non agimus,fed ra-
tamen ne ex libidine maxime ingenio videar
ipfum potis S.
intelledo quid lignificet
Thomam aiidite. Objicit fibi

hoc nomen Deus, llatim ha-
nomine id
quo majus fignificari non potefl. Majus autem eft
quod eft in re & in intelledu, qum quod eft in intelledu tantm unde cni intellecto hoc nomine Deus
ftatim fit in intellectu, fequitur etiam qud fit in re'\
Quod argumentum in forma ita reddo Deus ej quo mabetur quod Deus
eft; fignificatur
enini hoc
lo
jus fignificari non pole/l; fed iUud,quo majus fignificari

non poiefi, includit exifientiam; ergo Deus ipfo nomine vel
conceptu fito includit exifientiam, ac proinde fine exifienti
nec concipi,
nec
ipfum hoc argumentum

ita
dfinit
Nunc, amabo
ejje pote/f.
efi
quo majus
D. Cartefii?
S.
non
fignificari
vos,
nunquid
i5
Thomas Deum
poteft.
D. C.
eum Ens fiimme perfeclum; illo fane majus fignifinon poiefi. S. Thomas fubfumit : id quo majus fi-
vocat
cari
128
gnificari
non
poteft, includit exiftentiam; alioqui eo
20
majus aliquid fignificari
nempe
poiefi,
id
quod etiam
At nunquid D. C. idem
exifientiam fignificatur includere.
fubfumere videtur?\ Deus eJ ens fumme perfeclum, atqui eus fumme perfeclum exifientiam includit, alioqui
fumme perfecl,um
non
effet.
Thomas : ergo cm
Infert S.
nomine Deus ftatim in ipfo

fequitur etiam quod fit in re; hoc efi, eo
intelledo hoc
ipj'o
quod
in
entis,
Idem Dominus Cartefius

a.
ipfo
fit,
quo majus fignificari non

involvatur exifientia, fequitur illud ipjum ens efj'e.
conceptu efentiali
potefi,
intellectu
25
Siimma,
etc., quitstio
ii,
art.
infert
i,
p. 6, col.
atqui, inquit,
i
ibid., col. 2.
ex
eo
3o
Prim/E Objectiones.
!o5-io6.
non
qiiod
poiTiim cogitare Deiim
quitiir exiftentiam
ab eo
exiflentem, fe-
nifi
infeparabilem, ac proinde
effe
& fibi & D.
Ntinc ver S. Thomas
illum rvera exiftere
^.
Cartejio refpondeat
Dato,
99
inquit, qiid quilibet intel-
hoc nomine Deus fignificari hoc quod dicitur, fcilicet illud quo majiis cogitari non poteft, non tamen
propter hoc fequitiir qu6d intelligat, id quod fignificatiir per nomen, effe in rerum natur, fed in appreligat
henfione intellels tantm. Nec poteft argiii quod
fit
129
10
quod fit in re aliquid, quo majus

cogitari non poteft, quod non eft datum a ponentibus
Deum non efte'^. Ex quo ego quoque b-evitcr refpon-
in re, nifi daretur
deo
etiamji dctiir ens fumme perfeum ipfo nomine
importare exiftentiam, tamen non fequitiir ipfammet

i5
exiftentiam in rcrum natur alu quid
fuo
illau
fed tantm
effe,
ciim conceptu entis fummi conceptum exifenti infeparabiliter effe\conjunum.
Dei
alu quid
exiftere; tune
20
nifi
effe,
&
enim
Ex quo
non inferas exiftentiam
fupponas illud ens fmnmum acu
omnes perfeiones,
& Iianc
quoque
realis exifenti, alu includet.
Ignofcite,
Viri clariffimi, laffus
fum; ludam paululum.
CoJiptexum hoc, Lo exiftens, utrumque includit,
dem
ejfentialiler,
nempe leonem
enim alterutrum demas, idem

25
& modum
&
qui-
exifenti; fi
complexum non erit.

Nunc autem, nunquid ab terno Deus hoc compoftum
clare difincleque cognovit?
Iioc
Et nunquid
idea huj'us compo-
compoftum, utra7nque ejus\partem efentialiter

involvit? Hoc ef, nunquid exifentia de efenti Iiuj'us
fiti,
ut
a.
Voir ci-avant,
p. 66,
b.
Summa,
pars
dicendum
etc.,
(loc. cit.).
1.
I,
29, p. 6j,
quastio
11
I.
3.
art. i,
p. 6, col. 2
Ad
secundum
130
loo
compojiti
Lo exiflens
ej,
Et tamen
106-107.
dijlincla cogniio
Dei,di/}incla,inquam,cognitio Dci ab tenio nonnecejja-
partem hujus compojiti
rid iirgel alterutram
cjje, 7iiji
fup-
ponas ipfum compojitum ejje: tune cnim cjfentiales fuas

perfccliones omnes, ac proinde eliam aciialem exijentiam
involvet. Ita quoque, etiamfi dijiinclc
mum, &
tiali
licet ens
cognojcam eus fiim-
fiu7ime perfecum in conceptu fuo ejfen-
exiftentiam includat, non tamen fequitur exi/Ientiam
mode
alu quid
ejJe, niji
fupponas ens illud fiimmum
eJJe;
tune enim, ut omnes fui perfeliones, ita etiam hane exi-
Jenliam alu in\cludet. Atque
feelum
De
exiftere aliundc
ejfenti
ita
probandum
ens illud fumjue pererit.
anim, ejufque dijinlione a eorpore,pauca
magnum
dieam. Fateor enim,
i/ud
ingenium jam
ita
me
pne nihil pojfim. Dijinclionem

anim a eorpore fi fit, videtur probai-e ex eo quod
dijincle & feoTjim concipi pojfjint. Ubi\virum doclijfjimum
ut ulteriiis
defatigavit,
10
i5
131
cum Scoto committo

alio diftincle
&
dieit ipfe
feoiTim concipiatur, fufficere diftinc-
tionem quam xocatformalem
diam ponit
ad hoc qud iinum ab
inter realem
&
&
objeclivam,
rationis.
Atque
quam me-
20
ita dijinguit
& ejus mifcricordiam habent enim,

inquit, ante omnem operationem intellels rationes
formales diverfas, ita ut jam tune una non fit alia; &
jiiftitiam
divinam
tamen non fequitur

concipi poteft, ergo
&
feorfim juftitia a mifericordi

feorlim exiftere.
Sed omnino video me epijhl moduin
excejfijje.
He
funt qu de propoji re dicenda habui. Vos ver, Clarijfimi
Vin, difpicite quid melius
i3 eiTenti] exillenti
il"
et 2' dit.).
i"dtt.\.
e[je judiectis.
Si a nie
26 Aprs exillere, non
la ligne
25
Prim.e Responsiones.
loy-ios.
ftatis, facile
in
ioi
Doininiim de Cartes amiciii obniemus, ne
pojeriun maie
dixerim. Si ab
me
fit habiturus,J paululum ei contra-
illo ejiis,
mamis
bentius, ne iterum vincar.
5
II
do, viclus fian, idque
li-
Valete.
RESPONSIO^ AUTHORIS
132
AD PRIMAS OBJECTIONES.
Viri Clariffimi^
10
i5
Fortem fane adverfarium mihi concitaftis, ciijulque

ingenium & dotrina multum mihi negotii faceffere
potuillent, nifi piiis & perhumanus Theologus Dei
caufce, ejufque etiam qualicunque patrono., favere maluiffet, qum illam ferio impugnare. Sed quamvis ifta
in eo pfcevaricatio perhonefta fit, non tamen que in
me coUufio effet laudanda; ideoque hc malo ejus in
me juvando artificium exponere, qum velut adverfario refpondere.
Imprimis praecipuam
meam
rationem ad exiften-
tiam Dei probandam paucis complexus
efl,
ut tanto
melius leclorum mmorise inhsereret, iifque breviter

20
conceffis qucTe fatis clare demonflrata effe judicavit,
atque
ita
quifivit a
authoritate fu firmatis, in illud
quo
difficultas
a.
Voir
b.
Descanes s'adresse
t.
III, p. 340,
1.
unum
in-
prcipua de|pendet, nempe
9.
ses
deux amis, Bannius
servi d'intermdiaires entre lui et Caterus.
et
Bloemacrt, qui avaient
i33
102
10S-109.
quidnam hic per nomen ide intelligendum fit, &

quam caufam ifta idea requirat.
ideani cfje ipfam rem cogitatam, qiiaScripfi autem
:
tcnus cjl ohjcdive in inlclleclu; qupe verba plane aliter
quam a me dicantur, fingit a le

nem det illa clarius cxplicandi.
in Intel lecJu,c/
intelligi,
ut occafio-
EJJe, inquit, objeclivc
ipfum aelum intellecls per
modum
tcrminare, quod tanm extrinfeca dcnominatio
objecli
&
ej,
ni-
Ubi advertendum, illum refpicere ad rem

ipfam tanquam extra intelledum pofitam, ratione
cujus efl: fane extrinfeca denominatio qud fit objective in intelledu me autem loqui de ide, quae nunhilrei, (&c-\
lo
quam
efi;
extra intelledum,
&
ratione cujus
cjfe
oh-
non aliud fignificat qum elfe in intelledu eo

modo quo objeda in illo elle folent. Ita, exempli grati, fi quis quc-erat quid Soli accidat ex eo quod fit
jeclive
objedive in
accidere
ei
meo
nifi
intelledu, optime refpondetur nihil
extrinlecam denominationem, qud
nempe operationem
134
i5
intelleds per
modum
objedi
minet. Si autem de ide Solis quratur quid
refpondeatur illam
elfe
ter&i
fit,
rem cogitatam, quatenus
20
eft
objedive in intelledu, nemo intelliget illam elle ipfum folem quatenus in eo extrinfeca ifta denominatio
neque ibi, objedive effe in inlelleclu,gmficahh ejus

operationem per modum objedi terminare, fed in intelledu eo modo elle quo folent ejus objeda, adeo ut
eft;
idea folis
fit
fol ipfe in
intelledu exiftens, non quidera
formaliter, ut in clo, fed objedive, hoc eft eo

2
Aprs requirat, non
ligne
fne il"
a.
2' dit.).
et 2"
la
8 extrin-
Voir ci-avant, p. 92,
1.
14-17.
leca] intrinleca
:i"
corrig l'errata
modo
et 2' cdit.
/"
dit.
25
PrBLE ReSPOXSIOXES.
log-iii.
quo objecta
IO^
in intelledu effe folent; qui fane|effendi
modus longe imperfedior
eft
qum
quo
ille
res extra
intelledum exiftunt, fed non idcirco plane nihil

ut
jam ante
fcripfi.
Cmque
tionem in
eft,
dodiffimus Theologus dicit
illis
verbis, videtur
effe quivoca-
me ejus,quam mox
no-
monere voluiffe, ne forte illam ignorarem. Ait

enim primo, rem ita exiflentem in intelleclu per ideam
non efle eus alu, hoc eft non effe quid extra intelledum politum; quod verum eft. Deinde ait etiam
eandem noti cjje ficliim quid, Jive ens rationis, fed rcale
tavi,
10
aliquid,
id
quod
dijinle concipitur ;
quod affumpfi
&
linn concipiur,
i5
idea
&
eft,
non
qui bus verbis
Sed addit tamen, quia fonon alu eft, (hoc eft, quia tantm
admittit.
res extra intelleclum pofita) concipi
quidem, at caufari minime poffe^
hoc
digere ut extra intelleclum exiftat
fane indiget cauf ut concipiatur,

ftio eft. Ita
20
machinae
fi
faciet,
fi
eft
cauf non in-
quod
& de
fateor, fed
hac fol quse-
quis habeat in intelleclu ideam alicujus
fummo
quseri poteft
omne
artificio excogitatse,
qusenam ejus
idccC
fit
merit profedo
caufa.
Neque
fatis-
quis dicat illam extra intelledum nihil effe,
nec proinde pofle caufari, fed tantm concipi; nihil
enim aliud hc quseritur qum quse

2 5
cipiatur.
Neque etiam
fit
caufa quare con-
fatisfaciet qui dicet
intelledum
ipfum efle ejus caufam, nempe ut fuse operationis de

hac enim re non dubitatur, fed tantm de cauf ar;
tificii
objedivi quod in e
4 Apres
a.
fcripli,
non a
eft.
Nam qud
h?ec idea
la ligne (/'" et 2' e'dit.).
Voir ci-avant pour tout ce passage,
p. gS,
1.
22, p. 94,
1.
4.
135
I04
m-u.
machine taie artificium objedivum contineat potius
qum
136
hoc profedo hahcre dbet ab aliqu

cauf; eftque idem refpeclu liujus artificium objejclivum, quod refpeclu idese Dei realitas objectiva. Et
quidem hujus artificii caufa varia poteft affignari vel
enim efl realis aliqua talis machina prius vifa, ad cujus fimilitudinem idea ifta formata efl, vel magna Mealiud,
chanicae fcientia, que
magna
efl in illo intelleclu, vel
forte
ingenii fubtilitas, cujus ope etiam fine prsevi
fcientia potuit illam invenire.
Notandumque omne
ar-
lo
tantm objective, neceffario effe debere in ejus cauf, qualifcunque tandem

illa fit, vel formaliter, vel eminenter. Et idem etiam de
realitate objeliv,quse efl in ide Dei,efre putandum.
tificium,quod in ide
In
quonam
ill efl
ver hsec
ita
erit,
exiflente? Sed vidit optime
hc omnia
ideoque fatetur peti pofre,cz/r hc

objelivam potins contineat
refpondit primo
exijlat,
efje
etfi
guli
fit
illam''
eique quseflioni
ejfe
quod fcripj
forte triangulum millibi
20
formam immutabilein & -
caufam non po/ulare.
fatisfacere fatis vidit;
immutabilis
vir perfpicax,
ternam.\h\.c[Vie illam ait
men non
i5
tamen ejus determinatam quandam
natu'am, Jve ejfentiam, five

137
realiter
idea hanc ?-ealitatem
de ideis omnibus idem
de ide trianguli; nempe,
gentium
qum
Deo
in
nifi
&
aeterna,
quserere licet cur ejus idea
fit
Quod
ta-
enim natura triannon tamen ideo minus

in nobis. Ideoque fubetfi
2 5
junxit J tamen mordicus rationern exigrent, ejje iriiperfeione7n intellels nojlri, c. Qu refponfione non
:
qum nihil verilmiile

a me voluerint dillen-
aliud videtur fignificare voluifTe,
hac de re refponderi ab
a.
iis
qui
Voir, pour ceci et ce qui suit, ci-avant, p. 93,
1.
5-2
1.
3o
Prdl: Responsiones.
I2-II3.
105
tire.Neque enim profedo magis probabile
10
i5
20
caufam,
imperfedionem
cur idea Dei
fit
leds
qiim imperitiam artis mechanicae effe
noftri,
in nobis, effe
intel-
caufam cur machinam aliquam valde artificiofam potius qum aliam imperfediorem imaginemur; nam
plane ex adverfo, fi quis habeat ideam machinse in
qu omne excogitabiie artificium contineatur, inde
optime infertur ideam iftam ab aliqu cauf profluxiffe,
in qu omne excogitabiie artificium reipf
exiftebat, etiamfi in e fit tantm objedive; edemque ratione, ciîm habeamus in nobis ideam Dei, in
qu omnis per|fecl:io cogitabilis continetur, evidentiffime inde concludi poteft, iflam ideam ab aliqu
cauf pendere, in qu omnis illa perfedio etiam fit,
nempe in Deo rvera |exifi;ente. Neque fane in uno
major difficultas quam in altero appareret, fi,quemadmodum omnes non funtperiti mechanici, nec idcirco
ideas machinarum valde artificiofarum habere poffunt, ita etiam non haberent omnes eandem facultatem ideam Dei concipiendi fed quia illa omnium
mentibus eodem modo elt indita, nec advertimus un;
quam
25
eft
nobis aliunde
qum
a nobifmetipfis advenire,
ad naturam noftri intelleds pertinere fupponimus.

Et quidem non maie, fed aliud quid omittimus quod
prsecipue efi; confiderandum, & a quo tota vis & lux
hujus argumenti dependet, nempe quod hsec facultas
non poffet
intelleclus tantm
ideam Dei
in fe habendi
effe in noilro in-
telledu,
hic''
eflet
fi
16 appareret] apparet (/"
a.
Voir
t.
III, p. 278,
uvres.
II.
1.
4,
ens finitum,
ecfz.).
de cette dition.
14
iss
io6
.>-!
14.
nullamque haberet fui caufam quae effet

Deus. Idcoque ulterius inquifivi, an ego pojjcm cxijhre,
fi Deus non cxiJlereV\ non tam ut diveram a prcecedenti rationem afferrem, qum ut eandem ipfam abUt rvera
139
eft,
folutis explicarem.
Hc ver
me
vir
adducit;
quodam
nimis officiofus in locum invidiofum
confert enim
Thoma &
meum argumentum cum
defumptum, ut
rationem exigat, cur, cm eandem quam illi
viam effem ingreffus, non tamen in omnibus eandem
alio
ex S.
Ariflotele
ita veluti
fim fecutus; fed permittat, qucefo, de
atque eorum tantni, quse ipfe
aliis
fcripfi,
me
10
taeere,
reddere ra-
tionem.
Primo itaque, non defumpfi meum argumentum ex

eo qud viderem in fenfibilibus effe ordinem five fucceffionem quandam caufarum efficientium tum quia
Deum exiflere multo evidentius effe putavi, qum
i5
tum etiam quia per iflam caufarum fucceffionem non videbar ali poffe devenire,
ullas res fenfibiles;
qum ad imperfedionem mei intelleds agnofcendam, qud nempe non poffim compreliendere quomodo infinitee taies caufam fibi mutu ab seterno ita
fuccefferint,
i40
ut nulla
fuerit prima.
Nam
20
certe, ex
eo qud iftud non poffmi compre^hendere, non fequitur aliquam
primam
effe
debere, ut neque ex eo qud
non polim etiam comprehendere

in quantitate finit,
fequitur aliquam dari ultimam,
ita ut ulterius dividi
i3
a.
Aprs rationem, non

Ci-avant, p. 48,
1.
1-2.
infinitas divifiones
non
poffit
la ligne
[i"
fed tantm fequitur
et 2' dit.).
2 5
Prial Responsiones.
II4-II5.
meum,
non capere infinitum. Itaque malui uti pro fimdamento meae rationis
exirtenti meiiplius, quae a null caufarum ferie dependet, mihique tam nota efl; ut nihil notius efle poffit
& de me non tam quaefivi a qu cauf olim effem
produclus, qum a qu tempore prcefenti conferver,
ut ita me ab omni caula|rum fuccelione liberarem.
Deinde non qusefivi qu fit caufa me, quatenus
conflo mente & corpore, fed praecife tantm quatenus
fum res cogitans. Quod puto non parum ad rem
intelled;iim
10
qui
cil finitus,
pertinere
me
nam
potui longe melius a praejudiciis
fie
liberare, ad naturee
lumen attendere, interrogare
meipfum, ac pro certo affirmare
modo fim
qum fi, ex
nullo
i5
eft
nihil in
me, cujus
quod plane aliud

eo qud videam me a ptre genitum
confcius, eife polTe";
patrem etiam ab avo effe confiderarem & quia,

inparentum parentes inquirendojnonpofiemprogredi
in infinitum, ideo ad finem qurendi faciendum ftatuerem aliquam effe caufam primam.
Prceterea non tantm quaefivi quje fit caufa me,
quatenus fum res cogitans, fed maxime etiam & prcipue quatenus inter citeras cogitationes ideam entis
elfe,
20
107
fumme
me
animadverto. Ex hoc enim

uno tota vis demonftrationis mese dependet primo,
perfecli in
effe
2 5
quia in
quantum
ide
ill
me
continetur quid
poteft intelligi
unquam
Logic'', de null
7
Aprs liberarem, non

et 2" dit.).
lii;-ne
{i"
a.
N'oir
t.
III, p. 273,
1.
b.
Voir
t.
III, p. 272,
1.
la
19 Apj-i's
i,
25.
fit
Deus, faltem
&, iuxta leges verse
re quaeri dbet an
primam,
fit,
nifi
jncinc rema>\]uc.
26-27 Logicaa vent' [i"' ddit.).
de cette dition.
i4i
io8
hs-h.
prius quid fit intelligatiir; fecundo, quia
& defectus meos
alTo,
agnofcendi; ac poftremo,
non modo aliquam
qUcT docet
ell
la ipfa
efi:
mihi dat occafionem examinandi an fim a me, vel
qiicG
ab
il
fed prseterea etiam in cauf
ill
eie
illa
mei caiifam,
contineri
omnes
per-
fectiones, ac proinde illam
Denique non
quando
elle.
dixi impoffibile elle ut aliquid
efRciens fui ipfius;

142
Deum
etfi
enim aperte
caufa
verum
id
fignificatio
efficientis
reiftringitur
fit
ad
fit,
illas
caufas qu?e funt efFedibus tempore priores, vel quse
non tamen videtur in hac

qurtione ita eTe reftringenda tum quia nugatoria
quseftio effet quis enim nefcit idem nec feipfo prius,
nec a feipfo diverfum effe poffe ? tum etiam quia lumen naturale non didat ad rationem efficientis requiri
ut tempore prior fit fuo eftcctu nam contra, non proab
diverf,
funt
ipfis
lo
quandiu producit efprior. Diclat autem pro-
prie habet rationem cauf, nifi
fectum, nec proinde
illo eft
fedo lumen naturpe nullam rem
exiftere,
de qu non
caufam efficientem inquirere, aut, fi non habet, cur ill non indigeat,
poflulare; adeo ut, fi putarem nullam rem idem quoliceat petere cur exiftat, five in ejus
dammodo
effe poffe
erga feipfam,quod
efl;
caufa
20
effi-
ciens erga effedum'*, tantum abeft ut inde conclude143
rem aliquam
^ Aprs
t{{t,
et 2' diL).
efFeclum]
verba
a.
la
ligne 1"
\
inquirere
cdit.\.
[Notandum
t.
III, p.
ell
335,
effi-
24 Aprs
per
1.
hc
qum
aliud intelligi
nil
Voir
non
21
cientcm {i"
caufam primam, quin
effe
i.
qud
contra ejus
alicuius rei elfentia talis
effe pofllt vt
null cauf efficiente
indigeat ad exillendumj
(
/"
cdit.).
ajout
25
Prim^ Responsiones,
116-117.
ipfius, quse
&
rem,
ita
109
vocaretur prima, caufam rurfus inquire-
nunquam ad ullam omnium primam deve-
nirem. Sed plane admilto aliquid effe poffe, in quo
&
tam inexhaufla potentia, ut nullius unquam

ope eguerit ut exifteret, neque etiam nunc egeat ut
tanta
5
fit
quodammodo fui caufa;

Deumque talem effe intelligo. Nam quemadmodum,
etiamfi fuiffem ab aeterno ac proinde nihil me prius
confervetur, atque adeo
nihilominus, quia confidero temporis partes
extitiilet,
10
fit
a fe
mutuo
non
fequi
fejungi polie, atque ita ex eo
me mox
futurum,
quafi rurfus efficiat fmgulis
me
illam caufam, qu
etiamfi
ita,
i5
ipfe
me
aliqua caufa
nifi
momentis, non dubitarem
con(Qr\a.t, efficientem appellare
Deus nunquam non
fuerit,
quia tamen
ille
non nimis imUbi tamen efl notandum,
qui fe rvera confervat, videtur
efl:
proprie dici poiTe/wf caufa.
non
qud jam fim
intelligi
ullum caufe
effentia
fit
confervationem quce
influxum,fed tantm quod Dei
efficientis
talis,
ut
per pofitivum
fit
non
poflit
non femper
exiftere^
Ex quibus facile refpondebo ad diftinctionem verbi
20
I
a fe,
quam
candam
'\
ftridam
doctifiimus Theologus monuit effe expliEtfi
enim
ii
'^
qui,
non
ad propriam
&
efficientis fignificationem attendentes, cogi-
tant impofiibile effe, ut aliquid

2 5
nifi
fit
caufa efficiens fui
nullumque hc aliud caufse genus efficienti analogum locum habere animadvertunt, non foleant aliud
ipfius,
iG-ig
non
[Notandum etiam
intelligi...
a.
Voir
b.
Ci-avant,
c.
Tome
t.
fluxum...
III, p. 335,
p. 95,
1.
III, p. 336,
1.
19,
hc
e.xi-
p. 336,
1-8.
1.
4-31.
itxo..]
{1"
dit.].
ucrtant (;"
1.
3.
e'cf/f.).
2G animad-
144
lo
intelligere,cm diciint aliquid a fe
effe,
|
17-119.
qum qud
nullam habeat caufam . tamen iidem ipfi ad rem

potius qum ad verba velint attendere, facile advertent negalivam vcrbi a fe acceptionem a fol intelle;
ds humani imperfeclione procedere, nuUumque in

rbus habere lundamentum quandam vero aliam effe
pofuivam, qua) a rerum veritate petita

fol
meum argumentum
grati, quis putet
aliud intelligit
145
proceiTit.
corpus aliquod a
efl,
Nam
&
fi,
de qu
exempli
non
neque
fe effe, forte
qum nullam caufam habere
hoc ob pofitivam ullam rationem affirmt, fed ngative tantm, quia nullam ejus caufam agnofcit. Atqui
hoc impcrfedio quidam in eo eft, ut facile experietur poflea, fi confideret partes temporis unas ab aliis
non pendere, nec proinde, ex eo qud illud corpus
fupponatur ad hoc ufque tempus a fe fuiffe, id eft fine
cauf, hoc fufficere ut etiam in pofterum fit futurum,
nifi aliqua potentia in eo fit ipfum continuo veluti reproducens tune enira,videns talem potentiam in ide
corporis nullam reperiri, ftatim inde colliget iftud a
fe non effe, fumetque hoc verbum a fe pofitive. Simili
modo, cm dicimus Deum a fe effe, poffumus quidem
etiam intelligere iftud ngative, ita fcilicet ut tantm
fenfus fit, nullam efle ejus caufam; fed, fi prius de
10
i5
cauf cur
fit,
five
cur
efte perfeveret,
attcndentcfque ad imrnenfam
&
inquifivimus,
20
23
incomprehenfibilem
potentiam qu in ejus ide continetur, tam exupe-
rantem illam agnovimus,ut plane fit caufa cur ille efle

perfeveret nec alia prter ipfam efle poffit, dicimus
Deum a fe effe, non amplius ngative, fed quammaxime pofitive. Qiiamvis enim dicere non opus fit
3o
PrIM^ ReSPONSIONES.
M9-I20.
III
illum effe caufam efficientem fui ipfms, ne foiite de
tamen hoc, qud
verbis difputetur, quia
qud nullam
a fe diverfam habeat caufam,
immenfitate
hilo, fed a reali ejus potentiae

5
pimus, nobis omnino
modo idem
a fe
prêftare
licet cogitare
refpedu
illum
fui ipfius
146
five
fit,
non a
ni-
efle perci-
quodam-
quod caufa
efRciens refpedu fui efFects, ac proinde elle a feipfo

pofitive
gare, an
10
licetque etiam unicuique feipfum interro-
eodem
fenfu
fit
a fe
cmque nullam
in fe
invenit potentiam,qu8e fufficiat ad ipfum vel per
mentum temporis confervandum, merito

effe
ab alio
& quidem
ab alio qui
fit
mo-
concludit fe
fe,
quia
cm
de tempore prccfenti, non de prseterito vel futuro,

quceflio
i5
fit,
non
poteft hc procedi in infinitum
quin-
imo etiam hc addam, quod tamen ante non fcripfi,

nequidem ad fecundam ullam caufam deveniri, fed
omnino illam,in qu tantum potentiie eft ut rem extra
fe
pofitam confervet, tanto magis feipfam fu pro|
pri potenti confervare % atque adeo a fe elfe

20
^.
Ciim autem dicitur omnem limitationem ejfe a caufd'^,

rem quidem veram puto intelligi, fed verbis minus
propriis exprimi, difficultatemque non folvi
nam,
proprie loquendo, limitatio eft tantm negatio ulte|
non eft a cauf, fed

ipfa res limitata. Etfi autem verum fit, rem omnem elle
limitatam a cauf, per fe tamen non patet, fed aliunde
elt probandum
ut enim optime refpondet fubtilis
Theologus, putari poteft rem unamquamque hoc vel
rioris perfeclionis, quse negatio
25
Voir t. III, p. 273, 1. 16.

Voir la suite de ceci, dans
qui ne se trouve en latin ni dans
c. Voir ci-avant, p. 95, 1. 14,
a.
b.
la
la
iraduciion, un paragraphe important,

premire dition ni dans la deuxime.
112
illo
modo
turam, ut
120-121.
effe
limitatam, quia hoc attinet ad ejus na-
efl
de natur trianguli qud non pluri-
qum tribus. Per fe autem notum

mihi videtur, omne id quod cil, vel effe a cauf, vel
a fe tanquam a cauf: nam, cm non modo exiften-
bus
lineis conftet
tiam, fed etiam exiftentise negationem intelligamus,

nihil
poffumus fingere
ratio cur potius exiftat
ita effe
ut
fe,
qum non
nuUa danda
exiftat,
hoc
eft
fit
ut
non debeamus interpretan tanquam a cauf,

propter exuperantiam poteftatis, quam in uno Deo
illud a fe
demonftratur.
effe poffe facillime
148
10
Quod deinde mihi concedit",etiamfi fane dubitationem non admittat, tam parum tamen vulgo confideratur, & tanti eft momenti ad omnem philofophiam
e tenebris eruendam, ut, dum illud authoritate fu
confirmt, me in inftituto meo multum juvet.
Prudenter verhic quserit,a7z cla?-e & diftincle cognof|
cCLin
i5
enim objeclionem iam prvenire

tam fponte tamen unicuique obvia efl,
""
infinitum
conatus fim,
etfi
ut operse pretium
fit
ad illam fufius refpondere. Itaque
20
imprimis hic dicam infinitum, qu infinitum eft, nullo

quidem modo comprehendi fed nihilominus tamen
"-,
quatenus
aliquam rem talem
intelligi,
fmt reperiri,
12
eft
prudemer
a.
b.
c.
17
Hic ver
mots Hic
ver n'tant donns que

rata.
la ligne
1-2.
p. 2-3,
1.
par
l'er-
25 Aprs infinitam, non
28.
1
diftinde intelligere
ut nulli plane in e limites pof-
dit.), re-
indit.), les
Page 95, 1.
Page 96, 1.
Voir t. III,
effe,
&
clare intelligere illam effe infinitam.
deinde omis \i"
tabli r errata.
fcilicet clare
24, de cette dition.
/"
et
2''
dit.).
25
Prim^ Responsiones.
I2I-I22.
Et
quidem
tum, illudque
ii^
hc diflinguo inter indejnilum
tantm proprie
&
injni-
infinitum appelle, in
null ex parte limites inveniimtur
quo
quo fenfu folus
Deus eft infinitus illa autem, in quibus fub aliqu

tantm ratione finem non agnofco, ut extenfio fpatii
imaginarii, multitude numerorum, divifibilitas partium quantitatis, & fimilia, indefi\nita quidem appelle,
non autem //w/Va, quia non emni ex parte finecarent^
Prseterea diflinguo inter rationem formalem infinam
niti, five infinitatem, & rem qu eft infinita
quantum ad infinitatem, etiamfi illam intelligamus
elle qum maxime pofitivam, non tamen nifi ngative quedam modo intelligimus, ex hoc fcilicet qud
;
10
149
in re
i5
nuUam
rem,quse
limitationem advertamus; ipfam ver
non adaequate, hoc

ligibile
quidem intelligimus, fed

non totum id,quod in e intel-
eft infinita, pofitive

eft
eft,comprehendimus. Sed,
mare oculos convertentes,

20
non totum
in
vifu attin-
gamus nec immenfam ejus vaftitatem metiamur, dicimur tamen illud videre & quidem fi eminus refpiciamus, ut quafi totum fimul oculis compledamur,
non videmus nifi confufe, ut etiam confufe imaginamur chiliogonum, cm omnia fimul ejus latera com;
pledimur; fed
25
etfi
quemadmodum
fi
cominus
obtutum defigamus,
&
in
aliquam maris partem
talis vifio ciê poteft
valde clara
diftinda, ut etiam imaginatio chiliogoni,
fi
tantm
unum aut alterum ejus latus fe extendat fimili

ratione, Deum ab human mente capi non pofiTe, cum
ad
a.
Apres carent, non

Voir
t.
III, p. 273,
uvres.
II.
1.
la ligne
{i"
et 2' dit.),
27.
5
i50
CEuvRES DE Descartes.
14
omnibus Theologis concedo
122-1:?.
nequidem etiam ditotum fimul conantur
î
flinde polie cognofci ab iis,qui
animo complecli, & tanquam e longinquo refpiciunt

quo fenfu dixit S. Thomas, loco citato, Dei cognitionem fub qudam tantm confufione'-^ nobis inel'e. Qui
autem ad lingulas ejus perfectiones attendere, illalque non tam capere qum ab ipfis capi, & intellects
:
lui vires
nantur,'
omnes
iili
in
contemplandis occupare co-
iis
profeclo multo ampliorem facilioremque
&
materiam clar
niunt,
qum
diflinclse
cognitionis in eo inve-
Thomas, ut manifeflum eft

ex eo qud, articulo fequenti'', Deum exiltere demonfcrabile effe affirmet. Ego autem, ubicunque dixi Deum
clare ;1 diftincle poie cognofci, non nili de hac finit
& ad modulum ingenii noftri accommodat cognitione intellexi. Neque etiam ad veritatem eorum qu
negavit
ibi
afferui, aliter intelligere
S.
opus
luit,
me hoc dixille
ide, quam forma-
nempe ubi quaeftio erat utrum in

mus de Deo, aliquid reale vel fola
'
'',
rei
&
ubi alTerui
perfedi non minus pertinere,

I
a.
b.
dubium
ell:
qum
qum
elle potelt
exillentiam ad rationem Entis
""
tria latera
fumme
ad ra-
^\p~es creatis, non a la ligne (/"' ut 2' dit.).
Voir ci-avant,
p.
Sitinma, etc.,
pars
trabile ? (loc.
I,
1.
26-27.
qux'stio
cit., p. 6, col. 2,
c.
Ci-avant, p. 46,
d.
Voir
c.
Ci-avant,
t.
91"),
1.
IIl,'p. 274,
p. 65,
1.
14.
1.
2?.
3.
11,
art. 2
Vtnini
et p. 7, col. i).
20
negatio con-
tineatur, ut forte in ide frigoris nihil aliud
negatio caloris, qu de re nullum
i5
ut fa|cile apparebit
advertatur duobus tantm in locis
Il
10
in ullis rbus creatis.
Neque hoc
151
Deum
esse sitîenions-
2 5
Responsiones.
Prim/p:
123-124.
ii^
tionem trianguli, quod etiam poteft abfque adsequat

Dei cognitione
intelligi.
unum" ex meis argumentis cum

alio ex S. Thom, ut me veluti cogat oflendere quse
major vis in uno qum in altero reperiatur. Atque
hoc videor fine magn invidi facere poffe, quia nec
S. Thomas argumento illo ufus efl tanquam fuo, |nec
idem concludit quod meum, nec denique ull hc in
Confert hc rurfus
Angelico dodore
re ab
10
Deum
dilTentio.
Quseritur enim ab
notum fecundum nos,

hoc efl an unicuique fit obvium quod negat, & merito. Argumentum autem, quod fibi objicit, ita poteft
ipfo,
an
elle
fit
per
fe
proponi
Intellcio quid Jignificct hoc
nomen Deus,
in-
quo
telligitur id
i5
re,
e[je in
non poteft ; fed
majii.s ftgnificari
& <in>
qum
intclleu,
e[fe
in
eji
majiis
intellelu
nomen Deus,
intelligitur Deum effe in re & in intellelu ^\ Ubi eft
manifeftum vitium in forma; concludi enim tantm debuillet
ei'go, intellelo quid Jignificet hoc nomen Deus,
tantiim; ergo, intellelo quid fignijcel hoc
20
intelligitur fignificari
Deum
efje
in re
&
in intellelu;
quod verbo fignifkatur, non ideo apparet eife

verum. Meum autem argumentum fuit taie. Quod
atqui
& diftinde intelligimus pertinere ad alicujus rei

veram & immutabilem naturam, five effentiam, five
chire
25
formam,
3 hc
dit.
id
omis {1"
poteft de e re
dit.).
in rpt
avant intelleclu,
comme dans
a.
Ci-avant, p. 98,
b.
Ib.,
5-10.
i5
z'"'
deux reprises
texte de saiulTlioDias.
1.
1.
le
Omis dans
2.
cum
veritate affirmari
la 2' dil.,par inadvertanc-e,
on
l.
le
i
j et
car
retrouve aussitt aprs,

l.
20, Rtabli
seulement par l'errata
la
2''
place
[2' dit.).
152
ii6
124-1:5.
pollquam fatis accurate invefligavimus quid lit

Dcus, clare & diftinde intelligimus ad ejiis veram &
immutabilem naturam pertinere ut exiftat; ergo tune
cum veritate poirumus de Deo affirmare,quod exiftat.
Uhi faltem conelufio rede procedit. Sed neque etiam
major potefl negari, quia jam ante eonceffum efl
illud omne quod clare & dijinclc mlcUigimus ejfe verum ^
fed
153
Sola minor reftat, in qu fateor
non
elTe diffieultatem
parvam primo, quia fumus tam aflueti in reliquis

omnibus exiflentiam ab elTenti dillinguere, ut non
fatis advertamus quo paclo ad ellentiam Dei potiiis
qum aliarum rerum pertineat ae deinde, quia non
diftinguentes ea qu ad veram & immutabilem alicujus rei effentiam pertinent, ab iis quje non nifi per fig'^
10
mentum
intellecls
illi
tribuuntur, etiamfi fatis adver-
i5
tamus exillentiam ad Dei elfentiam pertinere, non

tamen inde concludimus Deum exiftere, quia nefcimus an ejus effentia fit immutabilis e^ vera, an tantm
a nobis eftida.
Sed, ut prima hujus difficultatis pars tollatur,
dirtinguendum inter exillentiam polibilem
notandumque
fariam,
clare
&
diilinde
in
intelliguntur, conceptu
nifi in fol
five
quse
ide
fed nullibi neceffa-
ide Dei. Qiii enim ad hanc diverfi-
ideam Dei ^^ reliquas omnes diligenter attendent, non dubito quin fint percejpturi,
tatem quae
154
"^
19
Aprs
a.
Page
b.
Voir
c.
Tome
q5,
t.
ell inter
efficta,
V,
1.
non
la ligne
28.
p.
164.
III, p. 274,
1.
9.
{/'''
20
necef-
eorum quidem omnium,
exiftentiam poffibilem contineri
riam,
&
efl
et 2' dit.).
25
Prim^. Responsiones.
125-127.
117
nimquam
etiamfi caeteras qiiidem res
intelligamus
non tamen inde feqiii illas exifed tantummodo pofle exiftere, quia non intel-
tanquam
flere,
exiflentcs,
liffimus necelTe effe ut aclualis exirtentia

5
omnino Deum
iequi
conjundam,
attributis effe
difficultatis tollatur,
adver-
non continent veras & immutabiles naturas, fed tantm fiditias & ab intelledu
compofitas, abeodem intelleclu non per abfiradionem
tendum
eft illas ideas,
quae
tantm, fed per claram
&
diftinclam operationem di-
adeo ut illa, quse intelledus fie dividere

non poteft, procul dubio ab ipfo non fuerint compofita. Ut, exempli cauf, cm cogito equum alatum, vel
leonem adu exiftentem, vel triangulum quadrato in-
vidi
polfe,
fcriptum, facile intclligo
me
etiam ex adverfo pofle
equum non alatum, leonem non
cogitare
20
aliis
exiftere.
Deinde, ut altra pars
i3
cum
ipfarum proprietatibus conjuncla fit; ex hoc autem

qud intelligamus exiftentiam aclualem neceilario &
femper cum reliquis Dei
10
nifi
triangulum
fine
quadrato,
&
talia,
exiftentem,
nec proinde
illa
veras
&
immutabiles naturas habere.
Si
ver cogito
triangulum, vel quadratum, (de leone aut equo hc
non loquor, quia eorum natur nobis non funt plane

qucccunque in ide trianguli
contineri deprehendam, ut qud ejus trs anguli fmt
quales duobus redis cS:c., de triangulo cum veritate
perfpicuee), tune certe

25
affirmabo,
quadrato queecunque
in ide|quadrati
enim poffim intelligere triangulum,

abftrahendo ab eo qud ejus trs anguli fint quales
duobus redis, non pofliim tamen de eo id negare per
reperiam
3o
& de
etfi
N Aprs exiftere, no)i la ligue [i"
et
fi"
edit.).
i55
uvres
ii8
claram
&
de Descartes.
127-128.
diftinclam operationem, hoc efl recle intel-
ligendo hoc quod dico. Praeterea,
gulum quadrato infcriptum, non
fi
confiderem trian-
ut ea qu?e pertinent
ad folum triangulum quadrato tribuam, vel triangulo

ea qu pertinent ad quadratum, fed ut ea tantiam
examinem quai ex utriufque conjunclione exurgunt,
non minus vera
&
folius quadrati vel trianguli
quadratum non
cebit
156
infcripti,
j
&
limilia,
qum
erit ejus natura,
immutahilis
atque ideo affirmare
li-
minus duplo trianguli
elle
qu ad
illi
compofitfe hujus figure
10
naturam pertinent.
vero confiderem in ide corporis
Si
fumme
periecli
nempe major perfeclio efl;

qum tantm elle in intel-
contineri exiftentiam, quia

effe in re
&
in intelleclu,
ledu, non inde polTum concludere corpus illud
iumme
i"
perfeclum exiftere, fed tantummodo pofle exiflere;

fatis enim animadverto ideam iftam ab ipfomet meo
intelleclu
gente
omnes corporeas
fuifle
conllatam
rels perfeclionibus
perfectiones limul jun-
exiftentiamque ex
non exurgere, quia de
poteft negari atque aftirmari
corpo-
illis
que
20
c[uinimo ex eo qud,
ideam corporis examinando, nullam

|
percipio. per
aliis
quam feipfum producat
in eo
five
vim
elle
confervet,
concludo exifl;entiam necelTariam, de qu fol

hic ell qujellio, non magis ad naturam corporis, quantumvis fumme perfedi, pertinere, qum ad naturam
montis pertinet ut vallem non habeat, vel ad naturam
recle
trianguli ut angulos habeat majores
Nunc autem
157
fi
reclis.
quseramus, non de corpore, fed de
qualifcunque tandem
I
duobus
Aprs pertinent, nou
illa fit,
la
ligue
>
quce habeat
i"
et 2' dit.).
25
omnes
re,
eas
ô
PRIMiE ReSPONSIONES.
I28-I29.
perfediones quse fimul
effe poffunt,
I IC)
an exiflentia in-
numeranda, prima quidem fronte dubitabimus quia cm mens noflra qu finita eft non foleat
illas nifi feparatas confiderare, non llatim fortaffe adter illas
fit
fi
attente
examinemus an
tat exiftentia,
&
percipere primo
fl;entiam,
10
conjund
vertet qiim necelTario inter fe
fumme
enti
fint.
potenti
&
qualis, poterimus clare
Atqui,
compedifiincle
faltem competere pofibilem exi-
illi
quemadmodum
quarum difiinda idea
in
reliquis
nobis
omnibus
etiam
eft,
aliis
iis
rbus,
qu?e per
figmentum intellects componuntur. Deinde, quia

cogitare non pofumus ejus exiflentiam effe poffibilem, quin fimul etiam, ad
immenfam
ejus potentiam
attendentes, agnofi:amus illud propri fu

i5
poffe
% hinc concludemus ipfum rvera exijftere,

atque ab ?eterno extitiffe; efl; enim lumine naturali
notifiimum,id,quod propri fu vi poteft exifl;ere,femexifi;ere
perexifiere.
Atque
ita
fariam in ide entis

20
vi
intelligemus exifi;entiam necef-
fumme
per figmentum intelleds, fed
& immutabilem naturam
non
quia pertinet ad veram
pojtentis contineri,
talis entis,
ut exifiat
nec
non etiam facile percipiemus illud ens fumme potens

non poffe non habere in fe omnes alias perfediones
quce in ide Dei continentur, adeo ut ill, abfque ullo
25
figmento intelleds
&
ex natur fu, fimul
jund
fint,
atque in Deo exiflant.
Qu
fane omnia manifefia funt diligenter atten-
i3 hinc.
(/" diL).
proinde
a.
[id.).
Voir
t.
ipfum] ac proinde
i8
Atque
ita]
ac
19 entis] mentis
III, p. 329,
1.
(/'" cdit.),
rata.
faute signale a l'cr26 Aprs exillant, non
la ligne (/''
20, et p. 336,
1.
22.
cl
-2'
dit.).
158
I20
denti; nec difFerunt ab

nifi
tantm
in
modo
iis
i^g-iSo.
jam ante fcripferam,
qucc
explicationis, queni de induflri
mutavi, ut ingeniorum diverfitati fervirem. Neque hc
hoc argumentum
diffitebor
nium qu ad
ejus probationem faciunt recordabun-
tur, facile illud
me
non om-
taie elTc, ut qui
pro fophifmate
initio nonnihil dubitalTe
Tint habituri,
an
illo uti
&
ideo
deberem, ne
non caperent, occafionem darem de

reliquis etiam diffidendi. Sed, quia dufe tantm funt
vise per quas poffit probari Deum elle, una nempe per
forte
iis,
eftedus,
159
qui ipfum
&
'o
altra per ipfam ejus effentiam five natu-
ram, prioremque
Me
in
ditatione terti pro viribus
non credidi alteram
explanavi,
elle
poliea prseter-
mittendam.
QjLiantum attinet ad diftindionem formalem,
doctiffimus Theologus affert ex Scoto
illam
non
qu
entia incompleta,
&
fufficere
modal i, nec
differre a
fe
'',
quam
breviter dico
extendere
nifi
ad
a completis accurate dirtinxi
quidem ut unum ab
&
alio diflinde
feorfim
concipiatur per abrtralionem intellecls rem inadse-
quate concipientis, non autem

ut
ita
diflinde
unumquodque tanquam ens per
fe
&
'5
20
& feorfim,
ab omni alio
diverfum intelligamus, fed ad hoc omnino requiri diftinlionem realem

Ita, exempli cauf, inter motum
''.
&
figuram ejufdem corporis diflindio
eft
formalis,
poffumque optime motum intelligere abfque figura,

& figuram abfque motu, & utrumque abflrahendo a
corpore fed non polTum tamen complte intelligere
motum abfque re in qu fit motus, nec figuram etiam
:
a.
Voir ci-avant, p. loo,
b.
Cf.
t.
III, p.
474,
I.
9.
1.
i8,-
^5
SeCUNDÊ ObJEGTIONES.
i3o-i32.
abfque re
motum
in
qu
figura
fit
figuram in re mots incapajci.
nec denique fingere
non pofiit, vel

Nec eodem modo jufli-
qu figura
elle in re, in
12
elle
leo
tiam abfque juflo, vel mifericordiam abfque miferi5
corde, intelligo
eft juflus,
non
nec fingere
elfe
illum eundem, qui
pofle elle mifericordem.* Atqui
plte intelligo quid

j
licet
com-
corpus, putando tantm illud
fit
extenfum, figuratum, mobile &c., deque
illo
ne-
gando ea omnia quse ad mentis naturam pertinent

& vice verf intelligo mentem elfe rem completam,
quse dubitat, quse intelligit, quse vult &c., quamvis
negem in e quicquam elfe ex iis quse in corporis ide
continentur. Quod omnino fieri non poffet, nifi inter
;
lo
mentem & corpus

i5
efifet
diflindio realis.
Hsec funt, Viri Clariffimi, quse ad amici veftri perofficiofas
ingeniofifiimafque animadverfiones
refpondenda, quibus
nondum
habui
rogo ut
eorum quse vel defiderantur vel errata funt admoneat;
quod fi ab ipfo per vos impetrem, in magni beneficii
20
fi
ipfi fatisfeci,
partem ponam.
Il
Cm
OBJEGTIONES SECUNDO .
authorem rerum omnium, V.
C,
16I
adverfus novos
gigantes ajjerendum, illiufque dcmonjrandain exijlentiam

12 elfe ow/s [I" dit.).
a.
Voir
t.
III, p. 283,
uvres.
II.
1.
6 et
i5-20 Hase...
1.
ponam manque
[i"' dit.).
18-19.
16
122
adeo flicilcr ciggrcffus fucris,

rare qucanl
nuUum
cjfc
voluinius, ut
ml
luce affulgcas,
fi fier i
Medi-
fiiturum, qui poj tuarum
ternuni, a quo Jingula pendeant,

tuvi
deinceps probi fpe-
ut
lelioncm non
tationum attentam
i32-i?3.
quibufdam
te
numcn
c[fc
monituni atquc roga-
locis infcrhis notatis lanta
ut /upcr/il in
opre tuo quod non clare,
Cm
pot ej, demonfiretur.
fateatur
aulem a phiribus annis
tuujn aniniuni ita continuis ineditationibus exercuens, ut

162
quce reliquis dubia perobfcuraque vi\dentur, certijjima tibi
eaque forte claro mentis intuitu vehiti prima prci-
fint,
puaquc
naturel'
lo
lumina percipias, ea foliim hic advertemus
quibus oper pretium
clarius latiufque cxplicandis
e/I te
atque demonfirandis incumbere
quibus perais, vix
efi
qui pojfit ncgare tuas rationes, quas ad majorem Dei glo-
riam
& omnium
mortalium ingentcm fruclum
inchoafii,
i5
vim habere demonfirationum.

Imprimis, memineris
non aclu quidem
te,
&
rvera, fed
tantm animi ficlione, corporum omnium phantafmata pro

viribus rejecijje, ut
te
folam rem cogitantem
ejfe
conclu-
deres, ne pofiea forte concludi pojfe credas, te rvera

ejfc
ml
prter mentem aut cogitationem, vel rem cogitantem
20
quod circa duas primas Meditationes folum animadvertimus,
in
certum
quibus clare ofiendis, Jaltem

ejje.
Sed
agnoj'cis te effe
nej'cis.
163
(S'
lue
fi
illud
qui cogitas,
fubfifiamus.
rem cogitantem ;fed quidfil
Quid enim
occurfibus
tantifper
te cjje,
fuerit corpus,
quod
Haclenus
res illa cogitans
25
variis motibus
quod vocamus cogitationem ?
facial
\
Licet enim cxifiimes
te
corpus omne
cipi potuifii,qud tcipfum
(/"'
et 2^ cdit.).
eo de-
minime rejcccris,quifis corpus.
Quomodo enim demonfiras

19 Iblam, s/c
repiilijje, in
corpus non poffe cogitare?
Lire (olum't
3o
vel
Objectiones.
Segund.:
i33-i;-i5.
motus coi'poreos non
c[Je
ipfam cogitationetn? Sed
otum tui corporis fyjlema, qiiod
qu partes
mandos
5
illius,
2J
l'ejecijfe piitas, vel ali-
puta cerebri, po[funt concurrere adfor-
motus quos appellamus cogitationes Siim,
illos
&
ui-
quis, res cogilans
;fed qui
motum ?
Secundo, ex idefummi
num Jis motus
fcis
corporeus,
aut corpus
quam
cutis,
te
minime pro-
duci poffe contcndis, audcs concludere necej/itatem cxiJen\ti

lo
fummi
quofolo
entis, a
pojjit ejje illa idea,
tu menti obverjatur^. At ver

reperimus fundamentum
ideam formare pojjumus,
cm
aut illud cxijcre nefciremus,
me
prdilam
non
exijeret,
de eo exijente
gradum
aliquem habere perfeclionis ? Igitur & aliquos prter me
habere Jimilem gradum, unde fundamentum habeo cujujlibet niimeri cogitandi, atque adeo gradum perfeclionis
cogitanteni
alteri
tum.
&
alteri
gradui fuperextruendum
Qiiemadmodum
loris exijeret, novos
gere
entis,
&
quem
in
per-feli
me
&
iifque in infini-
etiam, Ji unicus gradus lucis aut ca-
femper gradus
addere pojfum
alium gradum,
25
fummum
& nequidem
20
innixi
foliim
cogitaremus Nunquid enim video
i5
nobis ipjis fufficicns
in
licct ens
qu
in infinitum
ufquefin-
cur, fimili ratione, alicui
gradui
percipio, non pojfim addere quemlibct
ex omnibus addi pojfibilibus ideam entis
formare?
Sed, inquis, effcclus nullum
gradum
pefeionis feu realitatis potej habere, qui nonprceferit

in
cauf.
Veriim [prterquam qudd videmus mufcas,
&
alla animalia, vel etiam plantas, produci a foie, pluvia,
&
terra,
in
quibus non
cf vita,
gradu mre corporeo, unde fit

3o
latcjn
a.
habeat a cauf,
Ci-avant, p. 45,
1.
ij-iS.
qu
nobilior efl quolibet
ut efclus
qu tamcn non
fit
aliquam rcali|
in
cauf]
illa
164
OEuvREs DR Descartes.
124
idea nil efl
ahud quam
35-1 36.
en s rationis, qiiod mcnlc tua cog-
tante non e/I nobilius. Piwtcrea nifi doclos inter nulnlus

165
fcd folus in de/crto\quopia?n lotvit degiffes. unde
ejj'es,
J'cis
libj illam
ideam adfiilurani ? quain ex prconceptis
animi incditatiunibu.s,
libvhs, mului.s
&c., non a
mente
/old tua
Itaque clarius
haufijli.
non pojje,
adejje
fi
fummo
aiil
amicorum Icniionibus
probandum
non
ej,
ente exijicnte,
ijiam ideam tibi
fuinmiun ens: quod ubi
cxijlat
manus omnesdatnus. Qnbd aiitem
prcejfitens,
illa
idea re-
nit ab anticipalis notionibus, inde con/Iare videtur, qiid
&
mare
fe
ferant
adeo ut
reliqui fylve/Ires
ex prvi rerum
pojjis
nil idea tua prter
frt, qui perfelionem
pleelatur
ut
'o
hommes nulhujufeemodi ideam; quam etiam effor-
Canadenfes, Hurones,
lam pr
corporalium
mundum hune
omnimodam
infpcflione,
corporcu?n r-
a te cogitabilem co7n-
i5
nondutn quidpiam concludas prter Ens
corporeum perfeclijjimum, nifi quidpiam aliud addas quod
ad incorporeum feu fpirituale nos evehat. Vis addamus te

angeli poffe [quetnadmodum & entis perfelifjimi) formare
idem; fed
166
tamen
es\
modum
poj/is
idea non eficictur in
illa
te
ab angelo, quo
20
imperfeJior. Sed nec ideam habes Dei, quemad-
nec numeri
habere,
ej
injniti,
&
ille
fimplicitatis unius perfelionis,
complelatur, fieri tantummodo ab opra-
tione intellels ratiocinantis, co
univerfales,
qu non
ut confit ex unitate
funt in
re,
modo quo Jiunt
te
unitates
gcnenca, trafcendentali, &c.
de ulld re certum
28 trafcendentali,
2 5
fed tantiun in intcllelu,
Tertio, ciim nondum certusfs de
neque tamen
quam fi
impojjibilis. Adde
aut infinit linece;
tamen numerus
ideam illam unitatis
qu omnes alias
sic [i" et 2' dit.).
effe,
illa
Dei
vel clare
exiflenti,
&
dijlincle
3o
SeCUNDE ObJECTIONES.
i36-i37.
te
Deiim
novcris
Adde Atheiim
nondum
cm ex
&
clare
cognitio
exiflcntis cognitione, qiiam
nondiun
rcs cogitans,
ubi concludis
illis,
te
clare
te illa
qudd fis
probafti locis
fequitur
cxijlere,
pendeat a clard Dei
trs
&
cognofcere, pojfe dicas, nifi prius certo
aliquid
dijincle foire
12^
&
clare
angulos quales
ejfe
qudd fs.
clare noffe
te
dijUnle cognofcere trianguli

duobiis rlis; quamvis tantiim
abft ut fupponat exijlentiam Dei, quam plane negat,

ex\eo qudd, fi exijleret, inquit, effet fummum eus, fum10
mumque bonum,
hoc
efl
infnitum
at infinitum in
omni
gnre perfeclionis excludit quodlibet aliud, nempe quodlibet ens
&
bonum. imo
&
ciim tamen plura, entia, bona, non
i5
&
quodlibet non ens

entia
&
malum,
niala, fint
fatis\facere debere judicamus, ne quid
cui objeioni
te
impiis fuperjt
quod obtendant.
Quarto, Deum negas poffe mentiri aut
decipere, ciim
tamen non defint Scholajlici qui illud affirment, ut GaAriminenfis^,
briel^,
&
alii,
qui putant
Deum
abfolut
&
contra id
poteflate mentir i, hoc ejl contra fuam mentem,

20
quod
decrevit,
hominibiis fignificare
aliquid
ut
ciim
abfque conditione dixit Nmivitis per Prophetam, adhuc
quadraginta dies
2 5
fi
Ninive fubvertetur
[i"
a.
alla
dixit,
Pharaonem induravit
5
& cm
qu tamen minime contigerunt, qudd verba

menti fu aut dccreto juo re [pondre noluerit. Qudd
multa
illa
&
Aprs Us, non

et 2' dit.).
i8
Sans doute Gabriel
lastique
la
&
ligne
Arminen-
obccavit, in Prophetas
fis
(2''
in]
&
Biel, piiilosophe
dit.), faute.
ajout
du xv
ii'''
sicle,
men-
25 ai'ant
dit.).
le
dernier sco-
b. Grgoire d'Arimini ou de Riniini, thologien du xiv sicle. Voir

Bayle, Dictionnaire historique et critique, art. Rimim [Grtôire de).
167
120
137 i38.
dacii fpirimn immi/il. undc habc.s nos ab eo decipi non

168
pojfe? Nunquid Dcu.sife polcj erga homines gei'cre, ut

mcdicus circa gros, & pater circa Jliolos, quos uterque
&
tam fpe decipiunl. idque fapicntcr
ciim utihtate? Si
cnim Deux puram nohis ojlenderct vcntatem.

oculiis,
qu
ut in
piai'is, ciim
eam
mentis acies fitjincre valeat?
Quanquatn non
-cm,
qiiis
iis
ej neccjjariiim
qu
te
clare
&
Deinn Jngere decepto-
dijincle nojfe
putas deci-
deceptionis ijiius caufa in te pojfit
de e ncquidem cogites. Quid enini,
fi
ejje.
licet
tua natura Jt ejuj-
\o
cemodi ut fcmper deci\piatur, vel faltem fpe fpius?

Sed undc liabes qud in iis, qu clare & dijlincle putas te
cognofcere, certum fit
te
neque decipi, ne que poffe decipi?
Quoties enim quempiam experti fumus deceptum fuijfe
in
qu foie clarius fe [cire credebat ? Hoc igitur principium clar & difincl cognitionis ita clare & dijlincle
dbet explicari. ut nuUus prob mentis pofjit unquam decipi in iis. qu fe clare & dijlincle fcire crediderit; alioqui nullum adhuc ccrtitudinis gradum pnes homines, feu
169
iis,
i5
apud te,\po[fibilem cernimus.
20
Qi"iNTO.yz nunquain abcrrat voluntas aut pcccat. ciim
fequitur claram
qiie
&
dijlinclam mentis
periculo exponat,
minime clarum
&
fi
fu
conceptum
di/linclum, ride
cognitionem, fe-
mtellecls fecletur
quid inde fequatur
nempe Turcam, aut alium quemlibet, non foliim non peccarc qud non ampleclatur religionem Chrijlianam, fed
etiam pcccarc
fi
ampleclatur. quipipe cujus vcntatem ncque
clare ncque dijlincle cognofcat.
rera
Jit.
25
Imo
fi
lic
tua rgula
nil fere liccbit amplccli voluntati, ciim
cognofcamus c claritate
& dijlinclione quam
certitudincm nulli dubio ohnoxiam.
ml
fere
requins ad
Vide igitur
ut,
ciim
3o
Secund.e Objectiones.
I38-I40.
veriati cupias patrocinari,
127
nunium probes,
& evertas,
non
difices.
Sexto, uhi rcfpondes Theologo,
aberrare
videi'is
in
concliijione,
5
quam
proponis
ita
quod
intelligimiis pertinere ad alicujus rei
tabilem naturam, &c.^ id de e re
mari poteft; fed (poftquam
10
& diftinle
veram & immu-
clare
cum
veritate affir-
accurate inveftiga-
fatis
iio
vimus quid fit Deus) clare & diftincle intelligimiis ad

ejiis naturam pertinere ut exiftat''. Oporteret concludere : ergo (poftquam fatis accurate inveftigavimus quid
fit Deus) cum veritate poffumus affirmare ad naturam
Dei pertinere ut exiftat. Unde non fequitur Deutn rvera
exijhre, fed tantm exijere debere, fi illius natura Jit
pojffibilis,feu
i5
natura feu
exiftat.
non repugnet; hoc
ejffentia
Quod ad
nonpotej concipi Dei
ejt,
abfque exijienti. adeo
ut, Jifit,
illud arguvientuni revocatur,
rvera
quod
alii
non implicet Deum effe, certum eft illum exiftere; at non implicat illum exiftere.
Sed de minori laboratur, qu ej fed non implicat, de
hifce verbis afferunt
li
20
qu veritate adverfarii vel Je dubitare ajunt, vel

gant. Prterea, claufula
illa
diftincte inveftigavimus
quam
25
vera,
tu rationis (ubi
quid
fit
illain ne--
fatis clare
&
Deus) fupponi tu r tan-
quod nondu?n omnes credunt,
ciim
&
ipfe fa-
tearis te Joliim inada?quate ens infinituni attingere.
Idem-
que plane dicendum de quolibet\
enim quidquid
ejl in Deo-, fit
inadquatijjivic,
ut
ita
illius
attributo
prorfus infinitum, quis
&
nifi
loquamur, vel aliquantifper Dei
quidpiam mente potefi attingere? Quomodo igitur

clare
ciim
diftincle inveftigafti quid
fit
Deus
itis
Septimo, nequidem rerbuluni de mentis humanx' facis
3o
a.
Voir ci-avant,
p. 11 5,
1.
22, p.
116,
1.
'}.
I7i
128
immoi'talitate,
quam tamen niaximc probare atque
monjlrarc dehueras advcrfus

indignas, quippe qui
illo.s
140-141.
hojiiines
eam pcrncgant
&
de-
i?)imo?'jlitate
forte oderunl. Sed
necdiim videris fatis probajfe diJhncJionem illius ah onini
jam prima
coipore, uti
addimus, non ex
ill dijinclionc a
mcorruptibilcm feu immortalem; quid cnim.fi
ejffe
illiiis
natura duratione vit corporece limitata fit,
cum
vit
corpore fequi videri,
illam
tantumdein
ei
ririum
&
folummodo
exijenti
& Deus
dederit, ut
corpore definat ?
Hc funt
Vir ClanJJime)
10
qu
abs
te
defideramus
il-
tuarmn /ubtiUj/iniarum, S\ ut exijlimamus,

verarum Mcditationum Icclio fingulis utiliffnnajit. Quamut
lujirari,
172
anvnadverjionc diximus ; cui jjm
obrem fuerit opra? pretium,
ad luaruni folutionum
calcem, quibufdam definitionibus, pojulatis

tibus prmijju,
rem totam more geometrico,
&
axioma-
in
quo an-
topere
vei'fatus
lecloris
cujufcunque anunum expleas, ac ip/o numinc di-
es\
concludas,
ut
unico
vclut
i5
intuitu
vino perfundas.
RESPONSIO
20
AD SECUNDAS OBJECTIONES".
Legi perlibenter animadverfiones, quas in
meiim de prima Philofophi Icriptum

ftram erga
a.
Voir
t.
me benevolentiam
III, p. 286,
1.
18
p. 293,
1.
exiguum
fecillis, ^^
fimulque erga
;
p. 328,
1.
21.
ve-
Deum
Secund.:
i4i-'42-
Responsiones.
120
pietatem ejufque gloriae promovendse curam ex
agnofco; nec pofum non gaudere, non
meas rationes
veftro
examine dignas
modo
jiidicaflis,
iis
quia
fed
etiam quia nihil in ipfas proponitis, ad quod non mihi

5
commode
videar latis
polie refpondere.
admonetis ut mcmincrim me, non
Imprimis,
aclu,
&
173
fed tanm animi ficlione coi-poriim phantafmata

rejecijjfe, ut me rem cogitantem effe concluderem, ne forte
rvera,
10
putem inde fequi me rvera nilul effe prter mcntem-^.

Cujus rei fatis memorem me fuilTe, jam tertatus lum in
fecund Meditatione his verbis Fortaffis vero contingit
ut hc ipfa, qu fc fuppono nihil cfe, quia mihi funt
:
ignota, in rei tamen veritatc non diffrant ah eo
novi; nefcio, de hac rc

i5
20
2 5
jam non difputo^\
lIc.;
me quem
quibus
ledorem monere vokii, me nondum ibi quserere an mens a corpore effet diftinda, fed examinare
tantm eas ejus proprietates, quarum certam & evidentem cognitionem habere poffum. Et quia multas
ibi animadverti, non queo fine diftinclione admittere
id quod poil;ea fubjungitis, me tamen nefcire qui d fil res
cogitans". Etfi enim fatear me nondum fciviffe an illa
res cogitans effet idem quod corpus, an quid diverfum, non ideo fateor me illam non noviffe: quis enim
ullam unquam rem ita novit, ut fciret nihil plane aliud
in e effe qum id ipfum quod cognofcebat? Sed qu
expreffe
plura de aliqu re percipimus,
magis novimus
e melis dicimur
homines quibus
diu conviximus, qum eos quorum tantm faciem
illam noffe
ita
a.
Voir ci-avant,
h.
Ci-avant, p. 27,
c.
Page 122,1. 25-26.

uvres.
II.
p.
1.
122,
1.
illos
17-21.
24-27.
.-t
174
}o
nomen
aut
vidimiis,
aiidivimus,
142-143.
etfi
etiam
me
plane dicanturele ignoti. Qiio fenfu exiftimo

monftrafle mentem, fine
iis qiia;
confideratam, elle notiorem
fpedatum, quod folum
ibi
non
hi
de-
corpori tribui folent
quam corpus
fine
mente
intendebam.
Sed video quid innuatis, nempe
cm
fox
tantm
Medilationes de prima Philofophi fcripferim, miraturos effe ledores qud nihil

dixi,
in
nifi iftud,
duabus primis concludatur,
nimis jejunas
&
qu
illalque idcirco
luce public indignas judicaturos.
Quibus tantm relpondeo me non

liqua
quod jam jam
fcripli
cum
judicio
vejreri,
legerint,
10
ne qui re-
occafionem
habeant lufpicandi materiam mihi defuiie; vald autem rationi confentaneum vifum effe, ut ea, qua; lin-^
175
gularem attentionem deliderant, l^ feparatim ab aliis

funt confideranda, in fmgulas Meditationes referrem.
Cm itaque nihil magis conducat ad firmam rerum
i5
cognitionem alTequendam, quam ut prius de rbus
omnibus
etli
corporels dubitare aliiefcamus,
prsefertim
libros e de re
ticis fcriptos
complures ab Academlcis
dudum
vidilTem, illamque
&.
Scep-
20
crambemnon
recoquerem, non potui tamen non integram Meditationem ipfi dare vellemque ut leclores
non modo brve illud tempus, quod ad ipfam evolvenfine fallidio
dam
menfes aliquot, vel faltem hebdomadas, in iis de quibus traclat confiderandis imita
pendcrent, antequam ad reliqua progrederentur
requiritur, fed
25
enim haud dubie ex
ipfis
longe majorem friiclum ca-
pere poiTent.
Deinde, quia nullas antehac ideas eorum qux ad
mentem
pertinent habuimus,
nifi
plane confufas
Ov:
3o
Secund.e Responsiones.
h^-kS-
cumrerur''
^'enfihiliiim ideis
j r
permixtas, hsecqiie prima
& prsecipua ratio fuit cur nulla ex iis, quse de anima

& Deo dicebantiir, fatis clare potuerint intelligi, magnum me
5
oper?e
pretium
fadurum
effe
putavi,
fi
docerem quo pacto proprietates feu qualitates mentis

a qualitatibus corporis fint dignofcendse. Qiiamvis
enim jam ante didum
lo
a multis, ad res Metaphy-
mentem
intellie:endas
ficas
fit
a fenfibus elle abducen-
dam, nemo tamen adhuc, quod fciam, qu ratione id

feri poflit, oftenderat
vera autem via, & meo judicio
unica ad id prsellandum in fecund me Meditatione
continetur, fed quse talis eft ut non fit fatis ipfam femel
:
perfpexiffe
diu terenda
eft
&
repetenda, ut totius
vit confuetudo res intellecluales

i5
176
cum
corporeis con-
fundendi contraria paucorum faltem dierum confuetudine eafdem diflinguendi deleatur. Quse caufa
fima
fuiffc
juflif-
mihi videtur,cur de nuU ali re in fecund
Meditatione traclarim.
ift
Prseterea vero hc quceritis quomodo dcmonjrem cor20
pus non polje cogitare''} Sed ignofcite
fi
refpondeam
nondum me locum dediffe huic quftioni, cm de ipf

primm egerim in fext Meditatione his verbis Sais
:
ej
qudd poj/ini unam

ut certus
intclligcrc,
25
&c^\ Et paulo port
rc/;z
&
eft,
iS tradarini
b.
dijincle
quia tamen ex iin parte cla-
dij'nclam habco ideam mei ipjius, quatenus
res cogitan.s, non extenfa;
a.
&
Jim unam ab altra ejfe diverfam,

quamvis habeam corpus quod mihi
valde arclc con\junc!u?n
ram
ab/que altra clare
traclauerim
Voir ci-avant,
Page
78,
1.
p. ia2,
et
1.
&\ex ali parte dijlinclam ideam
{i'" dit.).
3o.
suivantes.
fum
26
eft] fit
[indit.].
ip
145-146.
corporis, qnalcnus eft rcs cxtcnfa, non cogitans, certum ejl
me fhoc
&
clum,
gitiir
eft
mentem)
abfquc
illo
meo
a corpore
po[je exiflere\
'evera efjc dijlm-
Quibus
facile
adjun-
oinnc id quod potej cogitarc eJl mens, fivc vocalur
mens: fcd ciun mens & corpus rcalitcr dijinguanlur, nullum corpus c/l mens; ergo nulhnn corpus potejl cogilare.
Nec fane hic video quid negare poffitis; anne fufficere quod unam rem ahfque altra clare intelligamus,
ut agnofcamus illas realiter dillingui ? Date ergo cerfignum dirtindionis realis; nam confido
nullum dari polTe. Quid enim dicetis ? An realiter illa
diftingui, quorum utrumlibet abfque alio potell exitius aliquod
Sed rurfus quseram unde cognofcatis unam rem

abfque ali elTe poffe Ut enim fit fignum diltinclionis,
dbet cognofci. Forte dicetis hoc haberi a fenfibus,
ftere
10
.'
178
quia
unam rem
Sed fenfuum
multis modis
abfente ali videtis, aut tangitis,
i5
tic.
qum
fides incertior eft
poteft ut
fieri
una
^^
intellects
eadem
&
res fub variis
formis, aut pluribus in locis aut modis appareat,atque
pro duabus fumatur. Et denique,
ita
fi
recordemini
20
eoruni quse in fine fecund Meditationis de cer dida

funt^\ advertetis nequidcm ipfa corpora proprie fenfu
percipi,fed folo intelledu, adeo ut
rem abfque
rei,
&
ce
parafrraphc
suivant ii"
a.
b.
Page
Page
Non autem hoc
et
dit.).
78,
?o,
unam
qum habere ideam unius

ideam non eandem effe cum
cogitare dtach de
fit
ide alterius.
.
aliud
ali fentire,
intelligere iflam
5-6 fed.
non
au
hc omis
rattach
1.
i3-2o.
1.
8, et p. 3i,
1.
25
aliunde poteft intelligi
[l'-'dit.].
i5
illas] \\\a[2'dil.
Aprs cognofci,
{i'''dit.'.
1.
la ligne
25
Secundo Responsiones.
146-147.
i)^
qum
ex eo qiiod una abfque altra percipiaUir; nec

potefl certo intelligi, nifi utriufque rei idea fit clara
&
diftinda
ad
meum
Si qui
&
tis
atqiie ita iflud
dbet reduci, ut
autem negent
fe
fignum
fit
realis diflinclionis
certum.
habere diilindas ideas men-
corporis, nihil poffum amplius
qum
illos ro-
gare, ut ad ea, quae in hac fecund Meditatione continentur, fatis attendant;
&
fciant
opinionem quam
habent, forte habent, qud partes cerebri concur10
i3
non ortam elfe ab

ull pofitiv ratione, fed tantm ex eo qud nunquam
experti fint fe corpore caruiffe, ac non raro ab ipfo in
operationibus fuis fuerint impediti; eodem modo ac
eo qud ab infanti compedibus vindus
fi quis, ex
femper fuiffet, exiflimaret illas compedes effe partem
fui corporis, ipfifque fibi opus elfe ad ambulandum.
rant ad formandas cogitationes,
in nobis
Secundo, ciim dicitis
ipfis fiifficiens
repcriri
fundamentum ad ideam Dei formandam^, nihil a me

opinione diverfum aertis. Ipfe enim exprelTe dixi,ad
20
finem
terti?e
tam^, five
Meditationis, hanc ideam mihi
non aliunde qum
Concedo etiam
ipfani poljc fo?-\niari, licet eus
2 5
nefciremus,
qiiodfieri non pojjit
me
fed
lit
Deo Jim
Nec urget id quod
a.
b.
c.
d.
e.
fit,
nifi a
Ci-avant, p. i23,
Page 5i, l. 6-14.
1.
Page 123, 1. i2-i3.

Page 48, 1. 24.
Page i23, 1. 26-27.
inna-
a meipfo mihi advenire.
non Ji rvera non

nam contra monui omnem vim argumenti
exiftere
efjc
fummum
exiflerel
in eo
'
;
effe,
facultas ideam iftam formandi in

creatus
dicitis
10-12.
'^.
de mufcis, plantis &c.
'',
ng
ij4
147-148.
gradum perfedionis effe poffe in

non prceffit in cauf. Certum enim efl,
ut probetis aliquem
effeclu, qui
180
nullam
perfedionem
carentibus, quae non etiam
fit
animatis; vel,
ipfis
vel
in
effe
animalibus ratione
&
nec folem,
il
qu3e
fit,
pluviam,
illam
&
terram
corporibus non
in
aliunde advenire,
effe
ipforum caufas
adsequatas. Effetque a ratione valde alienum,
il
quis,
ex eo folo qud non agnofcat caufam ullam, quê
generationem mufcte concurrat liabeatque tt

gradus perfectionis quot habet mufca, cm intrim
non fit certus nullam effe praeter illas quas agnofcit,
occafionem inde fumeret dubitandi de re, quae, ut
ad
10
paulo pofl fufius dicam, ipfo naturali lumine manifefta eft.
Quibus addo
cm
rerum materialium confideratione fit defumptum, non poffe venire

in mentem iis qui, Meditationes meas fequuti, cogitationem a rbus fenfibilibus avocabunt, ut odine phiiflud de mufcis,
i5
lofophentur.
Non magis
qud ideam Dei, quse in nobis

Neque enim hoc eo fenfu
eft, e?is ralionis appelletis
verum ell,quo per cns rationis intelligitur id quod non
eft, fed eo tantm quo omnis operatio intelleds ens
}-atwnis, hoc eft ens a ratione profedum
atque etiam
urget,
20
''.
181
totus hic
mundus ens
rationis divin, hoc eft ens per
25
limplicem aclum mentis divin?e creatum, dici poteft.
Jamque
fatis variis in locis inculcavi,
de perfedione
five realitate
me
agere tantm
ide objectiva, qune, non
minus qum artificium objelivum quod eft in ide

machin alicujus valde ingeniofe excogitatae, caufam
a.
Page 124,
1.
I.
3o
Secund.'E
I48-I49-
Responsiones.
qu rvera contineatur
continetur tantm obje(^tive.
illud
exigit, in
ipf
Nec fane video

ideam
5
iflara
j 5
omne quod
qiiid addi poffit,ut clarius
mihi adeffe non pole,
nifi exiilat
in
appareat
fummum
ens, prêterqum ex parte ledoris, ita fcilicet ut, ad ea

quee
jam
fcripfi diligentis
&
attendendo,liberet fe pr?e-
quibus forte lumen ejus naturale obruitur,
judiciis,
primis notionibus, quibus nihil evidentius aut ve-
nus
10
elfe potell, potius
falfis,
qum opinionibus
obfcuris
&
fed longo ufu menti infixis, credere alTuefcat.
Qiid enim
nihil Jt in effeclu,qiiod non vel Jimili vel
eminentiori aliquo modo prextiterit in cauj, prima no-
182
qu nulla clarior habetur haecque vulgaris, a

nihilo nihil fil, ab eo non differt; quia fi concedatur
aliquid effe in efFedu,quod non fuerit in cauf, concedendum etiam eft hoc aliquid a nihilo faclum effe
tio efl,
i5
nec patet cur nihil non poffit effe rei caufa, nifi ex eo
qud in tali cauf non effet idem quod in effedu.
20
Prima etiam notio efl, onincm realitatem fivc perfelionein, qu tantiim ej objeive in ideis, vel for7naliter
vel eminenter effe deberc in carum caujis ; & huic foli
innixa efl omnis opinio, quam de rerum extra mentem
noflram pofitarum exiftenti unquam habuimus unde
enim fufpicati fuimus illas exiflere, nifi ex eo folo
:
2 5
qud ipfarum ide per fenfus ad mentem noflram

pervenirent
Qud autem
potentis
3o
&
aliqua idea
perfedi, ac etiam
fit
in nobis entis
qud hujus
fumme
ide?e realitas
objediva nec formaliter nec eminenter in nobis reperiatur, clarum fiet iis qui fatis attendent, & diu
mecum
meditabunjtur.
Nequc enim
id,
quod ab
alte-
183
uvres
de Descartes.
149-150.
tantm pendet, poiTum
rius cogitatione
ofcitanti
ipfi
obtrudere.
Ex his autem manifeftiffime concluditur Deum exillere. Sed pro iis quorum lumen naturaletam exiguum
eft, ut non videant primam efle notionem, qud oninis
perfeclio,
qu
cfl
aliqu
cjiis
cauf, palpabilius
in
jflravi,
ide, debeat ejje realiter
adhuc idem demon-
ex eo qud mens, quse habet iftam ideam, a
ipf elle
non
poflit
defideretur ut
Non
objeivc in
manus detis^
10
Deum
reprcefentat, ex prconceptis animi noionibus, libris,
Eodem enim modo procedet argumentum,

iis aliis,
ipfam habeant a
an ab
fe,
alio, ac
fi
i5
ipfo qusere-
profluxit,
Deum
concludam.
Quod ver hic

184
me
de
vi
fi
a quibus dicorillam accepilTe, an
rem femperque illum,a quo primm

elfe
mu-
non a fol me mente^\ ac-
tuis a?nicoru?n colloquiis &c.,
quram de
fe
nec proinde video quid amplius
etiam urget,qud forte ideam, quse mihi
ceperim.
admifcetis, eampojjc efformari ex pr-
rerum corporaliiim
qum
infpeione'^,
non
verifmiilius
20
nullam nos audiendi

habere facultatem-, fed ex fol colorum vifione in fonorum notitiam devenire plus enim analogies five
mihi
vi detur,
diceretis
fi
paritatis fingi poteft inter colores
corporeas
ter res
&
fonos,
& Deum. Cmque
qum
in-
ut quid
petitis
addam, quod ad cns mcorporcmn jeu fpirituale evehat'\

2
.{pi's
obtrudere,
)ioii
la
ligne il" c'diL), mais intervalle

a.
Voir ci-avant,
b. Ib.,
1.
4-5.
Ib.,
1.
i2-i3.
c.
d. Ib.,\. 17-18.
p.
124,
1.
9.
oi blanc (2' dit.).

detis, o;/ la ligne
10
i"
Apres
edit.\.
2 5
i5o-i5i.
izy
poffum melius qum vos ad fecundam meam

Meditationem remittere, ut faltem aliquem ejus ufum
effe advertatis. Quid enim hc un aut altra periodo
nihil
prseftare poffem,
5
parat,
quam
&
in
aliud
longiore
fi
ibi
unum
oratione,ad id
quam non minus indujftriae qum in quicquod unquam fcripferim mihi videor con-
tulilTe, nihil effeci
qud in e de mente human tantm

egerim fateor enim ultro & libenter ideam quam
habemus, exempli grati, intelleds divini, non differre ab ill quam habemus noflri intelleds, nill
tantm ut idea numeri infiniti differt ab ide quaternarii aut binarii atque idem effe de fingulis Dei attri-
Nec
obftat
;
10
butis,
i5
quorum
aliquod in nobis vefligium agnofcimus.
Sed prterea in Deo intelligimus abfolutam immenfitatem, fimplicitatem, unitatem omnia alia attriI
buta compled:entem
habet, fed
efl,
quse
nullum plane exemplum
ut ante dixi, tanquam nota
artijcis
eorum
fuo imprefja^, ratione cujus agnofcimus nihil

20
operi
quse particulatim, ut in nobis ea percipimus, ita etiam
Deo propter defedum
in
intellects noflri confide-
ramus,univoce illi & nobis convenire atque etiam

dignofcimus ex multis particularibus indefinitis, quorum ideas habemus, ut cognitionis indefinitae, iive infinitae, item potentise, numeri, longitudinis &c., etiam
;
25
infinitorum, qusedam in ide Dei formaliter contineri,

ut cognitionem
&
potentiam, alia tantm eminenter,
numerum & longitudinem
ut
14
a.
Aprs agnofcimus,
Voir ci-avant,
uvres.
II.
p. 5i,
1.
quod fane non
fieret,
)ion la ligne (2' dit.).
16-7.
18
i85
1^8
idea
fi
Neque etiam tam conflanter ab omnibus eode^m
modo
conciperctLir. Eft
enim notatu valde dignum,
qiid
omnes Metaphyfici
in Dei attributis (iis icilicet
quse per folam

186
qum figmentum.
aliud eflet in nobis
ifla nihil
iSi-i??.
defcribendis
fit
humanam
rationem cognofci pofTunt)

iinanimiter confentiant, adeo ut nulia
res phylica,nulla fenribilis,nulla cujus
ideam quam-
maxime craiTam & palpabilem habeamus, de cujus

natur non major opinionum diverfitas apud Philo-
fophos reperiatur.
lo
Nec fane polTent
ulli
concipiend aberrare,
fumme
homincs
fi
in ili ide Dei recte
tantiîm
ad naturam entis
perfedi vellent attendere; fed qui aliqua alia
fimul mifcent, ex hoc ipfo pugnantia loquuntur,
&
chimericam Dei ideam effingentes non immerito poftea

negant illum Deum, qui per talem ideam reprfentatur, exirtere. Ita hc,cm loquimini Je cuc corporeo
perfeliffimo'^
ut fenfus
fit
fi
nomen
perfecliflimi abfolute fumatis,
rem corpoream
effe
omnes
ens in quo
quonatura corporis imperfediones multas in-
perfediones reperiantur, pugnantia loquimini
niam
ipfa
20
qud corpus fit divifibile in partes, qud

unaquseque ejus pars non fit alia, & fimiles eft enim
per fe notum, majorem perfedionem elle non dividi
volvit, ut
187
qum dividi, &c. Si vero

fcd;if|fimum
Quod
2.S
ligne
Apres
eft in
ratione corporis, hoc
non
eft
Deus.
additis de idc Angcli^\ qii fmniLs imperfcclioSec, la ligne
(ih.).
a.
Ci-avant, p. 124,
b.
Voir
t.
intelligatisduntaxat quod|per-
V,
p.
?j.
1.
1G-17.
(y"-'
cdil.\.
2()
Apres Dcus, non a
la
25
Secund/E Responsiones.
i53-i54.
nempe
res,
non
opiis cfjc ut ipfa
i^
ab Angelo
in
nobis ef-
fecla fit^^ facile concedo, quia ipfe in terti Medita-
tione jam dixi illam ex

,
Neque hoc mihi
conponi po[[e^\
Qui autem negant
illius
habemus Dei & hominis,
ideia, qiias
ullo
modo
habere ideam Dei, fed vice
fe
efformant aliquod idolum &c.,
& rem
adverfatur.
nomen
negant,
concedunt. Ne'que enim ego iftam ideam puto
ejufdem naturse cum imaginibus rerum materialium in phantali depidis, fed effe id tantm quod
effe
10
intellelu five apprehendente, five judicante, five ra-
tiocinante percipimus
&
contendo ex hoc folo qud
attingam quomodolibet cogitatione
five intellelu per-
fedionem aliquam quse fupra me elt, puta ex eo folo

quod advertam inter numerandum me non poffe ad
i5
maximum omnium numerorum
devenire, atque inde
agnofcam effe aliquid in rationenumerandi quod vires

meas excedit, neceffario concludi, non qui|dem numerum infinitum exiftcre, ut neque etiam illum iniplicare,
ut dicitis^fed me iflam vim concipiendi majorem nu20
merum
efe
cogitari,
qum
cogitabilem
non a meipfo,
me unquam
poflit
fed ab aliquo alio ente
me
perfetiore accepiffe.
Nec ad rem
niti
25
vocetur idea, vel
gatur
fit
quodnam
ipfe
aliquid
prseter
a.
b.
c.
attinet,
fit
numerus
aliud,
numeri indefinon vocetur. Ut autem intellifi
conceptus
illud ens
me
ifte
perfedius, an fcilicet
infinitus realiter exiftens,
confideranda funt
alia
vim dandi mihi iltam ideam, in
Page 134, 1. 18-21.

Page 43, 1. 5-g.
Page 124, 1. 2?.
an ver
omnia
eodem
quse,
quo
140
proficifcitur elle pofTimt,
Denique,
cm Deus
&
ita
154-155.
invenietur folus Deus.
dicitur elle incogitabilis, intel-
de cogitatione ipfum adquate comprehendente, non autem de ill inadsequat, quce in nobis
ligitur
&
cognofcendum ipfum exiftere

parumque intereft qud idca unitatis omnium Dci pcrfelionum eodem modo quo iinivtrfaha Porphyrii efforquamvis profedo in hoc plurimum
?nari dicalur''
differt, qud peculia|rem quandam & pofitivam perfedionem in Deo defignet, unitas autem generica
eft,
qu3e fufficit ad
189
nihil
10
addat reale lingulorum individuorum naturis.
Tertio'', ubi dixi nihil nos cci-to po[fe fcire, niji prius
Deum exiihre cognofcamus, expreffis verbis teftatus fum

me non loqui nifi de fcienti earum conclufionum,
quariim memo7-ia potej recuri'ere, cm non
dimus ad rationes ex quihus
ipfas
ajnpliiis atten-
deduximus". Princi-
non folet a dialeclicis fcienti

appellari. Cm autem advertimus nos efe res cogitantes, prima qudam notio ell, qufe ex nuUo fyllogifmo"^ concluditur; neque etiam cm quis dicit, ego
piorum enim
cogito, ergo
notitia
fum, five
exijio,
fe
no-
fimplici mentis intuitu agnofcit, ut patet ex eo
qu6d,fi
eam per fyllogifmum
deduceret, noviffe prius
majorem, illud omne, quod cogitt, ej

atqui profedo ipfam potius difcit, ex eo
five exi/lit
qud apud fe experiatur, fieri non poffe ut cogitet,
Ea enim ell natura noflrse menjtis, ut
nifi exiflat.
debuiilet iftam
;
190
20
exiftentiam ex cogitatione
per fyllogifmum deducit, fed tanquam rem per
tam
i3
a.
Page 124,
b.
Ib.,\. 29.
c.
Page 69,
d.
Voir
t.
1.
V,
1.
24-28.
19-21
p. 147.
25
Secundê Responsiones.
i55-i56.
141
gnrales propofitiones ex particularium cognitione

efformet.
Qud autem
non nego fed

cognitionem non effe veram fcien-
angulos quales
trs
5
Atheiis pojjit clare cognofcere trianguli
tantm illam ejus
duobus
ejje
rlis^,
tiam affirmo, quia nulla cognitio, quse dubia reddi
cmque
poteft, videtur fcientia appellanda;
ponatiir effe atheus,

cipi in iis ipfis quse
10
non
illi
poteil effe certus fe
ille
fup-
non de-
evidentiffima videntur, ut fatis
&
quamvis forte dubium iftud ipli non

occurrat, poteft tamen occurrere, fi examinet, vel ab
oilenfum
alio
eft
proponatur; nec
prius
Deum
unquam ab
eo erit tutus,
nifi
agnofcat.
Nec refert qud forte exiftimet fe habere demonftrationes ad probandum nullum Deum efte. Cm enim
nullo modo fmt verse, femper illi earum vitia oftendi
j
i5
poffunt;
Quod
bus
20
& cm
hoc
fiet,
fane non erit
fuis id
infnitiim in
ab opinione dejicietur.
difficile,
li
pro demonftrationi-
tantm afferat quod hic adjeciftis, nempe

omni gencre perfeionis excluder-e quodlibet
Nam
aliud ens, &c. ^
primo,
fi
quseratur unde fciat ex-
omnium entium pertinere ad

habebit quod cum ratione ref-
clufionem iftam aliorum
naturam
infiniti, nihil
pondeat, quia nec nomine

2 5
infiniti folet
aliquid intel-
quod exiftentiam rerum finitarum excludat, nec

quicquam fcire poteft de natur ejus quod putat nihil
elfe, nullamquc idcirco habere naturam, nifi quod in
ligi,
17
Aprs
ligne {i"
a.
Voir
b.
Ib.,
dejicietur,
dit.).
p. i25,
1.
1.
lo-n.
6.
non
la ligne
[i" dit.).
Aprs &c.,
la
i9i
14-
ise-iSy.
fol nominis fignificatione ab aliis recept continetur.
Deinde, quid
infiniti,
fieret infinit
nihil
unquam
potenti
iftius
creare poiTet
imaginarii
Ac denique, ex
eo qud in nohis nonnullam vim cogitandi adverta-
mus,
facile
concipimus
in aliquo alio
vim etiam cogi-
majorem qum in nobis

fed quamvis hanc augeri putemus in infinitum, non
timebimus idcirco ne noflra minor tiat. Idemque ei\
de reliquis omnibus, qiiae Deo tribuimtur, etiam de
tandi elle polTe, irtamque
potenti,
modo nullam
fubditam fupponamus
nitus abfque ull
in
nobis
nifi
ac proinde
Dei voluntati
ille
plane
lo
infi-
rerum creatariim exclufione potefl
intelligi.
IQljarto'*, cin ncgo
192
Deum
mentiri, rcl cjje deccpto-
me ciim omnibus Metaphyficis & Theologis,

qui unquam erunt aut fuerunt, confentire. Nec magis
negaffem
obflant quse in contrarium attuliftis, qum
rcm, puto
i5
fi
Deum
iralci, aliifve
xium,&
animi commotionibus
effe
objiceretis locaScripturae in quibus ei
obno-
humani
Omnibus enim eft nota diftinclio

modos loquendi de Deo ad vulgi fenfum accom-
affeclus tribuuntur.
inter
20
modtes, i_^ veritatem quidem aliquam, fed ut ad

homines relatam, continentes, quibus Sacre litterae
uti folent,
atque alios, magis
nudam
veritatem, nec ad
homines relatam, exprimentes, quibus omnes inter

philofophandum uti dehent, & ego praecipue in Meditationibus meis uti debui, cm nequidem ibi adhuc
ullos homines mihi notos elfe fupponerem, neque
I
Aprs continetur,
mme remarque.
a.
Page
i25,
1.
i6.
la ligne
{1"
cdit.).
20 Aprs tribuuntur,
25
ReSPONSIONES.
SeGUND.F.
i57-i58.
etiam meipfum ut conftantem mente
I43
d:
corpore, fed
mentem folam, confiderarem. Unde perfpicuum

ell: me ihi de mendacio, quod verbis exprimitur, non
fuiffe locutum, fed de interna tantm ^^ formai! maut
i93
quse in deceptione continetur.
liti,
Quamvis itaque
quadraginta aies
&
id
quod
aflertur de Prophet, adhiic
Ninive \fiihvertetur, nequidem ver-
mendacium,
tantm comminatio, cujus

eventus ex conditione pendebat & cm dicitur Deuni
indiira(fe coi- Pharaonis, vel quid fimile, non intelligendum fit ipfum id effeciffe pofitive, fed tantm ngabale fuerit
fed
10
gratiam
tive,
fcilicet efficacem
Pharaoni ad
fe
conver-
tendum non largiendo. Nolim tamen reprehendere

illos
i5
qui concedunt
Deum
per Prophetas verbale
quod mendacium (qualiafunt
ali-
medicorum, quibus
eegrotos deipiunt ut ipfos curent, hoc eft in quo dfit
omnis malitia deceptionis) proferre poiTe.
illa
Quinimo etiam, quod majus efl, ab ipfo naturali

inflindu, qui nobis a Deo tributus eft, interdum nos
20
realiter falli
videmus, ut
cm hydropicus
fitit;
tune
potum a natur, quse

ad confervationem corporis a Deo efl data, cm
enim impellitur
men
ipfi
ta-
hsec natura illum fallat, quia potus eft ipfi noci|
turus
25
pofitive ad
fed
qu ratione
id
cum
Dei bonitate vel vera-
non pugnet, in fext Meditatione explicui.

In iis autem qu?e fie non potTunt explicari, nempe
maxime claris & accuratis noftris judiciis, qucc, fi
citate
in
Aprs conlderareni
ligne (i"dit. seule).
continetur,
dit.i.
i3
la
Aprs
non a la ligne [i''

Apri largiendo,
lieu
15-17
de parenthses, virgules
la ligne (i'" ciit.].
dit.).
la ligne
\-;
[i''-'
Aprs
polie,
et 2" dit.:.
-'^"
(/"'
non
194
144
falfa effent,
i38-i6o.
per nulla clariora, nec ope ullius alterius
naturalis facultatis, poffent emendari, plane affirmo
Cm
non poOe.
non potefl non eile
nos
falli
fummum ens,
fummum honum & verum,
enim Deus
etiani
atque idcirco rpugnt, ut quid ab eo

tcndat in falfum. Atqui,
cm
fit
fit,
quod
pofitive
nihil reale in nobis eile
quod non ab ipfo fit datum (ut fimul cum ejus

exillenti demonflratum eftj, realem autem habeamus
facultatem ad verum agnofcendum, illudque a falfo
diftinguendum (ut patet vel ex hoc folo quod nobis
infint ide falfi & veri), nifi hcec facultas in verum
tenderet, faltem cm ipf rede utimur (hoc efl cm
polfit,
nullis nifi clare
enim
& diftinde perceptis
affentimur, nullus
alius rectus ipfius ulus fingi potefl), merit
Deus
ejus dator pro deceptore haberetur.
Atque
195
ita videtis,
tum
efl,
necefe effe
i5
poftquam Deum exiftere cogniut illum tingamus efle decepto-
& diflincle percipimus, in dubium

revocare velimus & quia deceptor fngi non potefl,
illa omnino pro veris & certis effe admittenda.
rem,
fi
qu
ea,
lo
chire
;
20
Sed quia hc adverto vos adhuc hcerere in dubiis

qu3e, a me in prima Meditatione propolta, fatis accu-
putabam fuifTe fublata, exponam

iterum fundamentum, cui omnis humana certitudo
rate in fequentibus
hic
niti
polfe mihi videtur.
25
Imprimis, flatim atque aliquid a nobis rede percipi
putamus, fponte nobis perfua|demus illud effe verum.

Haec autem perfuafio li tam firma fit ut nullam unquam polfimus habere caufam dubitandi de eo quod
nobis
perfuademus,
ita
quiramus
nihil
efl
quod
habemus omne quod cum
ulteris in-
ratione licet
3o
Secund.: Responsiones.
i6o-i6i.
145
Quid enim ad nos, fi forte quis fingat illud

ipfum, de cujus veritate tam firmiter fumus perfuafi,
Deo vel Angelo falfum apparere, atque ideo, abfolute
loquendo, falfum effe ? Quid curamus iflam falfitatem
optare.
196
cm
abfolutam,
modo credamus, nec
illam nullo
vel
minimum fufpicemur ? Supponimus enim perfuafionem tam firmam ut nullo modo toUi poffit quse
;
proinde perfuafio idem plane
eft
quod
perfed:ifima
certitude.
'0
Sed dubitari poteft an habeatur aliqua

tudo, five firma & immutabilis perfuafio.
Et
quidem perfpicuum
minimum
quse vel
hsec
"5
de
efl;
non haberi de
illam
iis
obfcure aut confufe percipimus
enim qualifcumque obfcuritas

dubitemus.
ipfis
talis certi-
Non habetur
fatis eft caufse, ut
etiam de
iis
quae,
quantumvis clare, folo fenfu percipiuntur, quia fsepe

notavimus in fenfu errorem poffe reperiri, ut cm hydropicus fitit,vel cm iftericus nivem videtut flavam
non enim minus clare & diftind;e illam fie videt,qum
nos ut albam. Supereft itaque ut, fi quae habeatur, fit
tantm de iis quai clare ab intellelu percipiuntur.
Ex his autem qudam funt tam perfpicua, fimulquc
tam fimplicia, ut nunquam poflimus de iis cogitare,
quin vejra efi'e credamus ut qud ego, du m cogito,
exiftam
qud ea, quê femel fada funt, infeda elle
non poflint, & talia, de quibus manifeftum eft hanc
certitudinem haberi. Non pofimus enim de iis dubitare, nifi de ipfis cogitemus
fed non pofiumus de
:
20
25
Aprs opiare, la ligne (/"

9 Aprs certitude,
dit. seule).
non
la ligne
(/"'
uvres.
II.
et 2' dit.).
11
[/'''
Apres perfuafio, la ligne

dit.).
27 Aprs haberi,
la ligne
/''
(
dit.'\.
iq
197
146
161-162.
iifdem cogitare, quin limul credamus vera elle, ut

aiTumptum eft; ergo non poffumus de iis dubitare,
quin fimul credamus vera
unquam
effe,
hoc
non poffumus
eft,
dubitare.
Nec obftat, qudfcvpe Jmiis cxperti alios deceptos fuijfe

in lis qii foie clariu.s fc [cire credebant'\ Neque enim
unquam advertimus, vel ab uUo adverti poteft, id contigiffe iis qui
claritatem fuce perceptionis a folo in-
telledu petierunt, fed
tantm qui
iis
vel a falfo aliquo prsejudicio,
Nec
obftat etiam,
apparere
efte falla,
non permittet
ipfam defumpferunt.
quis fingat
li
vel a fenfibus,
illa
Deo
vel
10
Angelo
quia evidentia noftrae perceptionis
ut talia fingentem audiamus.
Alia funt, qucs quidem etiam clariffime ab intelledu

noftro percipiuntur,
198
cm
ad rationes ex quibus pen-
i5
det ipforum cognitio latis attendimus, atque ideo tune
temjporis non poftumus de
iis
dubitare
fed quia ifta-
rum rationum poftumus oblivifci, & intrim recordari

conclufionum ex ipfis dedudarum, quceritur an de his
conclufionibus habeatur etiam tirma
perfuafio,
quandiu recordamur
principiis fuiffe deduclas
hcc
&
immutabilis
20
ipfas ab evidentibus
enim recordatio fup-
poni dbet, ut dici poflint conclufiones. Et refpondeo

haberi quidem ab
iis
qui
Deum
fie
norunt ut
intelli-
non poffe quin facultas intelligendi ab eo

non autem haberi ab aliis.
ipfis data tendat in verum
Hocque in fine quintae Meditationis tam clare explicatum eft'^', ut nihil hc addendum videatur.
gant
fieri
unquam omis
(2' dit.)
a.
Ci-avant, p. 126,
b.
Page 70,
I.
i5.
1.
sans doute par
14-1?.
iiiadi'ertaiice.
25
Secund.: Responsiones.
i62-i63.
147
QuiNTO, miror vos negare vohintatein
exponere
pcriculo, Ji conceptiim intellecls fecletur
minime clanim
&
reddit,
Quid enim ipfam certam

non perceptum fit id quod fedatur? Et
5
fc
dijinclum''.
vel Philofophus, vel
non
tione utens,
qiiis
Theologus, vel tantm
confeilus;
eft,
fi
clare
iinquam,
homo
ra-
e minori in errandi
199
periculo nos verfari, qii clarius aliquid intelligimus,
antequam
caiif
10
ipfi
affentiamur, atque illos peccare qui
ignot judicium ferunt
Nullus autem concep-
tus dicitur obfcurus vel confufus, nifi quia in ipfo ali-
quid continetur quod
efl;
ignotum.
Nec proinde id quod objicitis de fide ampleclend'

majorem vim in me habet, qum in alios omnes qui
unquam rationem humanam excoluerunt, nullamque
proteclo habet in uUos. Etli enim fides dicatur elle de
obfcuris, non tamen illud, propter quod ipfam ampledimur, eft obfcurum, fed omni naturali luce illuftrius.
QjLiippe dirtinguendum eft inter materiam five rem
ipfam cui affentimur, & rationem formalem qua: moI
i5
20
vet voluntatem ad affentiendum.
ratione
Nam
in
hac fol
perfpicuitatem requirimus. Et quantum ad
materiam, nemo unquam negavit illam elle pofle

obfcuram, imo ipfammet obfcuritatem cm enim ju;
dico obfcuritatem ex noflris conceptibus efe tollen25
dam, ut abfque
polimus,
I
ullo errandi periculo ipfis alentiri
de hac ipf obfcuritate clarum judicium
formo. Deinde nolandum

2
efl
claritatem, five perfpi-
Aprl-s requirimus, la ligne \i'''dii. seule).
niuie
remarque.
a.
Page 12G,
b.
Ib.,
1.
1.
21-24.
25-28.
27 Aprs formo,
200
148
163-164.
cuitatem. a qu moveri potefl noftravoluntas ad affen-
tiendum, duplicem
rali,
&
elle
aliam Icilicet a lumine natu-
aliam a grati divin. Jam vero,
fides
etfi
vulgo
dicatur elTe de obfcuris, hoc tamen intelligitur tan-
tm de re, five de materi circa quam verfatur, non

autem qud ratio formalis, propter quam rbus fidei
nam contra hc ratio foraffentimur, lit obfcura
malis coniiftit in lumine quodam interno, quo a Deo
fupernaturaliterillullrati confidimus ea, quse credenda
proponuntur, ab ipfo
poffe ut
certius
ille
eft,
eie revelata, c^ fieri
plane non
10
mentiatur, quod omni naturse lumine
&
ftepe etiam, propter
lumen
gratine, evi-
dentius.
Nec fane Turcse aliive infidles ex eo peccant, cm

non ampledunturreligionemChriftianam. qud rbus
i5
obfcuris, ut obfcuree funt, nolint ailentiri, fed vel ex
eo qud divinê gratie interius

201
gnent, vel jqud, in
aliis
illos
peccando,
fe
moventi repugrati reddant
indignos. Atque audacter dico infidelem qui, omni

grati fupernaturali deftitutus,
qu?e nos Chrifliani credimus a
&
plane ignorans ea
Deo
effe revelata, ipla
tamen, quamvis fibi obfcura, falfis aliquibus ratiociniis adduclus amplederetur, non ideo fore fidelem,
fed potius in eo peccaturum, qud ratione fu non
rede uteretur. Nec puto ullum orthodoxum Theologum aliter unquam de his fenfille. Nec etiam ii, qui mea
legent, putare poterunt
non
agnoviile,
me
cm valde
itl:ud
lumen fupernaturale
expreiTis verbis in ipf quart
Meditatione, in qu caufam
fallitatis inveftigavi, dixe-
3 Apt-s divin, la ligue (/"' dit. seule).

}!!C))ie
remarque.
20
25 Aprs uteretur,
^5
164-166.
149
rim illud intima cogitationis nojrce difponere ad volcndmn, nec tamcn minuere libertateni*.
Caeterum velim ut hic memineritisme.jcircaea quse
:
licet
5
amplecti voluntati, accuratiffime diftinxifle inter
ufum vitse & contemplationem veritatis. Nam, quod ad

ulum vitse attinet, tantum ahell: ut putem nuUis nifi
clare perfpectis effe aiTentiendum. quin contra ne-
puto ee lemper expedanda, fed

interdum multis plane ignotis unum eligendum. nec
minus firmiter tenendum, pollquam eleclum eft, quan-
quidem
10
202
verifimilia
diu nuUce rationes in contrarium haberi poiTunt.

fi
ob rationes valde perfpicuas
DilTertatione de
fuilTet
Methodo pag. 26
qum
eleclum, ut in
explicui''.
Ubi autem
agitur tantm de contemplatione veritatis, quis nei5
gavit
unquam ab
obfcuris
fpectis allenfionem effe
in Meditationibus
indicat,
tum etiam
20
fatis diliincle
per-
cohibendam ? Qud autem de
hac fol
declaravi, dicendo
& non
meis egerim. tum res ipla
expreffis verbis
vie ibi
ad finem prime
plus quo diffidenti
indiil-
gre non pojfe, quandoquidem non rbus agendis, fed

cognofcendis tantiim incumbebam'^.
Sexto ^, ubi reprehenditis conclufionem fvllogifmi
me fali, videmini ipfimet in e aberrare. Ad concluonem enim quam vultis, major propofitio lie enuna
25
tiari debuiffet
quod clare intelligimus pertinere ad
cujus rei naturam, idpotej
naturam pertinere ; atque
cum
veritate affirmari
ita ni^hil
b.
Voir
Voir
c.
Ci-avant, p. 22,
d.
Page 127,
p. 58,
1.
2-4.
p. 24,
1.
18 et suiv., de cette dition.
1.
1.
3-12.
19-22.
ejiis
in ipf, prter inu-
tilem tautologiam, contineretur. Major autem

a.
ad
ali-
mea
fuit
203
i)0
talis
166-167.
Qiiod clarc intelligimus pcrlincrc ad
aliciijiis
naturam, id poteji de e re cum veritale affirmari.

eft,
fi
elTe
affirmari
rei
Hoc
animal pertinet ad naturam hominis, poteft
hominem
quales duobus
effe
animal
il
habere trs angulos
ad naturam trianguli,
reclis pertinet
potell affirmari triangulum habere trs angulos sequa-
duobus
les
reclis
effe
Deo
potejl de
naturam Dei,
Minor ver hcec
exiftere pertinet ad
exiftere, cic.
A tqiii pertinet ad naturam
quibus patet
autem
Il
Deum
potefl affirmari
luit
Dei, quod exijial. Ex
concludendum,
ut conclufi
ciun veritate affirmari, qiid exijiat
ut vultis
Ergo cum
ad naturam Dei pertinere
7-^0
'o
non
veritate poffumus affirmare,
ut exijlat.
utendum exceptione quam fubjungitis",

neganda vobis fuiffet major, & dicendum idquod clare
Itaque ad
intelligimus pertinere
ad
alicujiis rei
i5
naturam, non ideo
pojje de e re affirmari, nifi cjus rei natura fit poffibilis,

204
Jive non
repugnet. Sed videte
hc
qucefo
qum parum
omnes, per
poffibile intelligitis illud omne quod non rpugnt
humano conceptui; quo fenfu manifeftum eft Dei naturam, prout ipfam defcripfi, elTe poffibilem, quia
nihil in ipf fuppofui nifi quod clare & diftinde perciperemus debere ad illam pertinere, adeo ut conceptui repugnare non poffit. Vel certe fingitis aliquam
aliam poffibilitatem ex parte ipfius objecli, qu, nii
cum prcdente conveniat, nunquam ab humano intelledu cognofci poteft, ideoque non plus habet virium
valeat
exceptio. Vel enim, ut vulgo
20
a.
Aprs
talis,
Page 127,
1.
la ligne
12-16.
[i'" dii.).
^5
Secund^; Responsiones.
67-168.
ad negandam
ici
Dei naturam five exiflentiam,
qum
ad reliqua omnia, quse ab hominibus cognofcuntur,

evertenda. Pari enim jure, quo negatur Dei naturam
effe polibilem,
5
qiiamvis nulla impolibilitas ex parte
concepts reperiatur, fed contra omnia, quce in
naturs divinse conceptu compledimur,
connexa
ad
iis
fint,
ita
iflo
inter fe
ut implicare nobis videatur aliquid ex
Deum non
pertinere, poterit etiam negari poffi-
duobus
redis, vel ut ille, qui adu cogitt, exiflat & longe meliori jure negabitur ulla ex iis quce feniibus ufurpamus
vera effe, atque ita omnis liumana cognitio, fed abfque
bile effe ut trs anguli trianjguli fint cequales
10
205
ull ratione, tolletur.
QjLiantum ad
i5
hoc
fcilicet
argumentum quod cum meo
fi non implicet
Deum
illum exijhrc ; fed non implicat
ergo'
ccrtum
cj
materialiter
<kc.
quidem efl verum, fed formaliter eft fophifma. In majori enim verbum implicat refpicit conceptum cau a
qu Deus effe potefl in minori autem folum conceptum ipfius divinae exiftenti & natur. Ut patet ex eo
qud, Il negetur major, ita erit probanda fiDcm non;
20
exij}erc,
confertis,
diini exijit,
fufficien.s
exijlere,
25
minor,
implicat ut exijat, quia nulla dari potejl eau fa
ad illum produeendum ; fed non implicat illum

ut affumptum efl; ergo &c. Si ver negetur
fie
erit
dicendum
formait conceptu nihil
Jcd
efl
in
illud non implicat, in eujus
quod involvat eontradielionem
formali conceptu divin exifenti vel natuiw
nijiil
quod involvat eontradielionem ; ergo &c. QucG duo funt
21
Aprs probanda,
mme remarque.
a.
eft
Page 127,
1.
17-18.
ci
la ligne (/"' iit. seule).
24 Aprs
&.C.,
206
1.-2
valde diverla.
Nam
intelligatur,
fieri
i68-i6q.
poteft ut nihil in aliqu re
quod impediat quominus
ipfa poffit exi-
interimque aliquid intelligatur ex parte caufse,

quod obftet quominus producatur.
Etli autem Deum inadquate tantm, vel, fi placet,
fiere,
concipiamus, hoc non impedit quo-
inadceqiiatijfune''
minus certum lit ejus naturam elTe poffibilem, live

non implicare; nec etiam quominus vere affirmare
poffimus. nos fatis clare ipfam inreftigalTe 'quantum
fcilicet fufficit ad hoc cognolcendum, atque etiam ad
lo
cosnofcendum exiftentiam neceffariam ad eandem

Dei naturam pertinere). Omnis enim implicantia five
mutuo
nec in uU
impolihilitas in folo noftro conceptu, ideas fibi
adverlantes maie conjungente,

re^'
conliflit,
extra intelleclum pofit elTe poteft. quia hoc ipfo
qud aliquid
lit
extra intelledum. manifeftum
eft
i5
non
implicare, fed elle polTihile. Oritur autem in nortris

207
conceptibus implicantia ex eo tantm qud lint obIcuri & confufi, nec ulla unquam in claris & dillinclis
efle potelV. Ac proinde fatis eft qud ea pauca. qu
de Deo percipimus. clare
nullo
modo
adcequate
mus necelTariam
cK:
l^
diftincle intelligamus, etfi
qud
inter caetera adverta-
exiftentiam in hoc noftro ejus con-
ceptu quantumvis inadcX^quato contineri, ut affirmemus

nos fatis clare inveftigalfe ejus naturam, atque ipfam
non implicare.
I
Apri's divena, la ligne (/"
dit. seule).
8 /[prs implicare,
a.
Page
b.
Voir
c.
Ibidem.
127,
t.
1.
27.
V, p. iCi.
20
mcme remarque.
fihile (Jd.).
17
Aprs
pof-
2 5
169-170.
^ j
Septimo, cur de immortalitate anime nihil fcripfe-
rim
jam
^,
Qud
dixi in
ejus ab
Synopfi meariim Meditationum
omni corpore diftinclionem
fatis
'^
baverim, fiipra ollendi. Qiiod vero additis, c\

5
anim
ctione
ejfe,
pro-
dijin-
a corpore non /cqiii ejus immortalitateni,
quia nihilomimis dici pote/1
faclam
".
illani
Deo
natur
talis
ut ejus duratio Jimul cuni durt ione vit cor-
fateor a me refelli non poffe. Neque

pore finiatur
enim tantum mihi affumo, ut quicquam de iis, quse a
libra Dei voluntate dpendent, humanae rationis vi
determinare aggrediar. Docet natui'alis cognitio mentem a corpore elTe diverfam, ipfamque effe fubflancorpus autem humanum, quatenus a reliquis
tiam
'^ ,
10
corporibus
is
diftert,
ex fol
membrorum
configura-
tione aliifque ejufmodi accidentibus conftare
nique mortem
ac de-
corporis a fol aliqu divifione aut
mutatione pendere. Nullumque habemus argumentum, nec exemplum, quod perfuadeat mortem,
figurse
five
20
annihilationem fubilantise, qualis
efl
mens, fequi
debere ex tam
levi cauf, qualis efl figurse
qUcT nihil aliud
efl;
qum modus,
J^
mutatio,
quidem non mo-
dus mentis, fed corporis a mente realiter diflincli.

Nec quidem etiam habemus ullum argumentum, vel
exemplum, quod perfuadeat aliquam fubflantiam
25
pofTe interire. QjLiod fufficit ut

4 Aprs ortendi,
remarque.
la ligne
c.
Page 127, 1. 3o, p. 12S,

Page I?, 1. 25, p. 14, 1.
Page 28, 1. 4-5.
d.
Ib.,
a.
b.
1.
[i'''
concludamus mentem,
dit.).
Aprs
polir,
i.
17.
1.
6-10.
uvres.
\\.
20
mme
208
CEuvRES DE Descartes,
quantum
'70-171.
ex naturali philofophi cognofci poteft, elle
immortalem.
Sed fi de abfolut Dei poteflate quseratur, an forte
decreverit ut humante animii^ iifdem temporibus effe
definant, quibus corpora quce
folius
tur,
209
Dei refpondere.
efl
nobis revelaverit
minima,
efl
adjunxit deflruun-
illis
Cmque jam
non futurum
id
ipfe
nuUa plane,
vel
occalio dubitandi.
Supereft jam ut vobis gratias agam, qud tam
offi-
tam candide, non modo eorum quae ipfi fenlirtis, fed etiam eorum quce ab obtredatoribus aut
Atheis dici polTent, monere me dignati fitis. Etli enim
nulla videam, ex iis quae propofuillis, quee non jam
ciofe
L^
10
ante in Meditationibus vel folvillem, vel exclufiffem
(nam, quantum ad ea qu de mufcis a foie produclis,de
&
Canadenfibus, de Ninivitis, de Tiircis
i5
fimilihus attu-
non polTunt venire in mentem iis qui, viam a

me monllratam fequuti, omnia quae a feniibus acceliflis%
pere aliquandiu feponent, ut quid pura
c^
incorrupta
ideoque ipia putabam jam fatis

exclufa), etfi, inquam, ita lit, judico tamen
ratio diclet advertant,
me
fuile
bas veflras
objecliones valde ad
meum
20
inlfitutum
profuturas. Vix enim ullos lectores expedo, qui
tam
accurate ad omnia quse fcripfi velint attendere, ut
cm ad
iinem pervenient,
omnium
prcecedentium re-
cordentur & quicumque hoc non agent, facile in

aliquas dubitationes incurrent, quibus poflea vel
;
2io
S Xoii la ligne [1" edit.).
5-6 dcliruantur \i" dit.) cor-
rig l'crrata.
ponderei
a.
la
ligne
Aprs
Ci-avant, p. 12?,
1.
20
14 Meditationibus] meditatione
{i" dit.).
23 ullos] illos [ib.),
rel-
/"' dit.).
y. 124,
1.
11; p. i25,
1.
21
p.
126,
1.
2 5.
2 5
Secund.c Responsiones.
171-172.
me
videhunt in hac
I
5
refponfione effe fatisfadiim, vel
faltem ex e occafionem fument veritatem ulterius
examinandi.
Quantum denique ad
5
more geoinetrico proponendis,
rationibus
intiiitu
confilium veflrum de meis
a leclore percipi pojfint'% operse
lit
unico
pretium
veliit
eft
ut
exponam quatenus jam illud fequutus rim,& quatenus deinceps fequendum putem. Duas res in modo
hc
fcribendi geometrico dillinguo, ordinem fcilicet,

10
&
rationem demonllrandi.
qud ea, quce prima

proponuntur,abfque uU fequentium ope debeant cognofci, & reliqua deinde omnia ita difponi, ut ex prscedentibus folis demonftrentur. Atque profedo liunc
ordinem qum accuratiffime in Meditationibus meis
fequi conatus fum ejufque obfervatio fuit in cauf
cur, de diflindione mentis a corpore, non in fecund,
Ordo
eo tantm
in
confiflit,
i5
fed
demum
multa volens
20
traarim, atque alia
in fext Meditatione
&
quia plurium rerum
fciens omiferim,
!
explicationem requirebant.
Demonflrandi autem
ratio
duplex
elT:,
alia fcilicet
per analyfim, alia per fynthefim.

Analyfis veram viam oflendit per
dice
25
& tanquam
a priori inventa
quam
eft,
adeo
res
ut,
methofi ledor
omnia fatis attendere, rem

non minus perfeciile intelliget fuamque reddet, qum
illam invenillet. Nihil autem habet, quo
fi ipfemet
leflorem minus attentum aut repugnantem ad creillam fequi velit atque ad
19 plurium]
ligne (/" dil.).
a.
Page 128,
1.
plurimarum
16-18.
(/"' dit.).
27 Apres invenillet, la
211
156
dendum
impellat
nam
(1
vel
172-174.
minimum
quid ex
iis
proponit non adveriatur, ejus concluiionum neceffitas non apparet, faipeqiie multa vix attingit, quia
qucTe
perfpicua funt, qii tamen prcipue
fatis attendenti
funt advertenda.
Synthetis contra per viam oppofitam
& tanquam
a poflerioii quiitam (et fpe ipfa probatio
212
fit
in
hac magis a priori qum in ill) clare quidem id quod

conclufum eft demonllrat, utiturque long definitionum, petitionum, axiomatum, theorematum, & problejmatum ferie, ut fi quid ipfi ex confequentibus
negetur, id in antecedentibus contineri
non
cupientium animos
inventa non docet.
tinaci, affenlionem extorqueat; fed
nec difcere
modum
ll:atim oflen-
quantumvis rpugnante ac per-
dat, ficque a leclore,
tisfacit,
10
ut altra faexplet, quia
i5
quo res fuit

Hac fol Geometrse veteres in fcriptis fuis uti folebant, non qud aliam plane ignorarent, fed, quantum
judico, quia ipfam tanti faciebant, ut
quam arcanum
fibi folis
tan20
quid refervarent.
Ego ver folam Analyfim, qu vera & optima via

efl ad docendum, in Meditationibus meis fum fequutus fed quantum ad Synthefim, qus procul dubio ea
efl: quam hc a me requiritis, etfi in rbus Geometricis aptilime pofl Analyfim ponatur, non tamen ad
;
bas Metaphylicas tam
commode
Hsec enim difFerentia
ert,
25
poteft applicari.
qud prim notiones, qu
ad res Geometricas demonltrandas prsefupponuntur,

cum fenfuum ufu convenientes, facile a quibullibet
213
admitjtantur. Ideoque nulla

2 Aprs applicari,
jioji
efl ibi difficultas, nifi in
la ligue (/" dit.).
3o
SeCUND. ReSPONSIONES.
174-175-
deducendis
confequentiis rite
etiam minus attentis
1)7
quod
quibuflibet
modo tantm
fieri poteft,
prse-
cedentium i-ecordentur & propolitionum minuta diftindio ad hoc efl parata, ut facile citari atque ita vel
;
nolentibus in
memoriam
reduci poffint.
Contra ver in his Metaphyficis de null re magis

laboratur,qum de primis notionibus clare & diltinde
percipiendis. Etfi enim ipfse ex natur fu non minus
notê vel etiam notiores fint,
10
tris
qum
confiderantur, quia tamen
ills qucS a
iis
Geome-
multa rpugnant
fenfuum prjudicia quibus ab ineunte setate afluevimus, non nili a valde attentis & meditantibus,
mentemque
avocantibus
i5
a rbus corporeis,
cognofcuntur
perfe6te
,
ponerentur, facile
quantum
;
a contradicendi
fieri poteft,
atque
fi
folse
negari
cupidis
poffent.
Quse ratio
fuit
cur Meditationes potius qum, ut
Philofophi, Difputationes, vel, ut Geometrae, Theore-
mata
20
&
Problemata, fcripferim
nullum mihi
tertarer
elfe
nempe hoc
ut
negotium,
nifi
cum
ipfo
iis
qui
non
re-
mecum rem
attente confiderare ac meditari
cufabunt. Etenim, vel ex hoc ipfo qud quis ad im-
pugnandam veritatem
fe
quoniam avocat
accingit,
feipfum a rationibus quse illam perfuadent confide|
25
randis, ut alias quê difluadeant inveniat,
minus red-
ditur idoneus ad ipfam percipiendam.
Forte" ver hic aliquis objiciet, nuUas quidem rai8 Dil'putationcs omis {i" dit.).
Toute cette tin, jusque p. 59,1.22, qui se trouve et dans la 1'" dition
dans la 2", manque dans la traduction franaise celle-ci ne donne, la
place, qu'un court alina de six sept lignes.
a.
et
214
1^8
175-176.
cm
tiones ad contradicendum eue qurendas,
veritatem
fcitur
proponi; fed qiiandiu de hoc dubitatur,
fibi
mrita rationes omnes in utramque partem expendi,
cognofcatur
ut quge firmiores fint
ccquiim poflulare,
Il
meas pro
atqiie
;.
me non
veris admitti velim, an-
teqiiam fuerint perfpedfe, aliafque
ipfis
rpugnantes
confiderari prohibeam.
Qiiod jure quidem diceretur,
aliis
iis,
in qui-
leclorem defidero,
ut illum polTent avocare ab aliquibus
elTent,
minima
confiderandis, in quibus vel
plus veritatis
215
qu?e ex
& non repugnantem
bus attentum
talia
fi
qum
in
meis reperiendi. Sed
10
effet fpes
cm
inter
fumma de omnibus dubitatio conmagis commendem qum ut fingula
qUcT propono,
illa
j
tineatur, nihilque
diligentillme circumfpiciantur, nihilque prorfus ad-
i5
quod tam clare & diftinde fuerit perfpectum, ut non poffimus ei non affentiri il: contra
non alla fuit, a quibus ledorum animos cupio avocare,
mittatur,
nili
qum
ea
qu nunquam
fatis
firm ratione, fed a fenlibus
quemquam
aliquo
eft
in
il
hauferunt non puto

;
Il
ea quse
mentem
ipfi
propono
revocet,
&
fola confideret,
ad
alia, quse ipfis
adverfantur, tenebraique offundunt (hoc
ad prsejudiciafenfuum), illam convertat.
Ideoque non modo merit Ilngularem attentionem

ledoribus meis defidero, illumque fcribendi mo-
dum
quo iHam quammaxime conex quo mihi perfuadeo ledores
prse cteris elegi,
ciliari poffe putavi,
4 cognolcatur
20
ab his
modo
folis,
poffe in majori fe errandi peri-
credere
culo futurum,
qum
examinarunt, nec ab ull
t'rrj/tz
&
2" dit.);
cognoi'cantur aiipararatit li"
et
-j'
io\i\
22 ea] Ibla [indit.],

omis [i" c'dit.).
dit.).
25
Segund/E Responsiones.
I76-I77-
1^9
qum ipfimet fmt animadverfuri, cm e contra ex modo fcribendi fynthetico plura lihi videri foleant didiciffe, qum rvera
plus utilitatis effe percepturos
didicerunt
5
fed etiam
aequum
216
effe exiftimo, ut illo-
rum, qui mecum meditari noluerint anticipatifque

fuis
rent
qu de meis feprorfus recufem, & tanquam nullius moment!
opinionibus adhaerebunt, judicia
contemnam.
Sed quia novi quam
10
qui attendent
Ov:
difficile lit
futurum, etiam
veritatem feri qurent, totum cor-
pus Meditationum mearum intueri,

fingula
membra
iis
&
fimul ipfarum
dignofcere, quse duo fimul exiilimo
frudus ex iis capiatur; pauca

quccdam fynthetico llilo hic fubjungam, a qui bus, ut
fpero, nonnihil juvabuntur
modo tamen, fi placet,
advertant me, nec tam multa hic qum in Medita-
effe facienda, ut integer
i5
tionibus compledi velle, quia mult prolixior

in ipfis effe
qum
deberem, nec etiam ea qu compledar
accurate effe explicaturum, partim ut brevitati

20
deam,
&
ftu-
partim ne quis, hc fufficere exiimans, ip-
fas Meditationes, ex
cipi poffe
quibus mult plus
utilitatis per-
mihi periuadeo, negligentius examinet.
4 Aprs didicerunt,
la ligne
i'''
dit.].
RATIONES
DEI EXISTENTIAM
^ ANIM.E A CORPORE DIS TINCTIONEM
PROBANTES
MORE GEOMETRICO
DISPOSIT.:
DeFINITIONES.
217
I
I.
Cogitationis
fie in
nobis
ell,
nomine compledor
illud
omne quod
ut ejus immdiate confeii fimus. Ita
omnes voluntatis,
fuum operationes
intelleds, imaginationis
&
funt cogitationes. Sed addidi
fen//;/-
lo
excludenda ea qii?e ex iis confequuntur,

ut motus voluntarius cogitationem quidem pro prinmdiate, ad
cipio habet, fed ipfe

II.
Idcce
formam
ipfius
nomine
tamen non
intelligo
illam, per eujus
efteogitatio.
cujullibet
eogitationis
immediatam perceptionem
i5
ejufdem cogitationis confcius lum; adeo ut
quod
dico, quin ex hoc ipfo certum fit, in me efle idem
ejus quod verbis illis fignificatur. Atque ita non folas
imagines in phantali depidas ideas voco imo ipfas
nihil poflim
verbis exprimere, intelligendo id
hc nullo
modo voco
1-5 Rationes.
ideas,
difpolit
quatenus funt
manque
(/'''
dit.).
in phantafi
20
Secund.^:
i79-i8o.
[corpore, hoc
Responsiones.
i6i
in parte aliqu cerebri depiclae,
etl
tantm quatenus men[tem ipfam in illam cerebri

partem converfam informant.
JII. Per realilatcm objcclivam idece intelligo entitatem rei reprpefentatae per ideam, quatenus eft in
fed
ide;
eodemque modo
dici poteft perfeclio objectiva,
vel artificium objectivum, &c.
cipimus tanquam
in
218
Nam
qucecumque per-
idearum objedis, ea funt
in ipfis
ideis objective.
10
Eadem dicuntur elle fonnalilcr in idearum objeclis, quando talia funt in ipfis qualia illa percipimus; & cininenter, quando non quidem talia funt, fed
IV.
vicem fupplere poflint.

V. Omnis res cui inelV' immdiate, ut
tanta, ut talium
i5
five
per
quam
exiilit aliquid
in fubjeclo,
quod percipimus, hoc
eft
aliqua proprietas, five qualitas, five attributum, cujus

idea in nobis
realis
enim
20
eft,
vocatur Sub/lantia. Neque
ipfius fubftanti prsecife
ideam,
qum qud
nenter
exiftit illud
fumptse aliam habemus
qu formaliter vel emialiquid quod percipimus, five quod

fit
res, in
objedive in aliqu ex noftris
eft
lumine notum
eft,
nullum
ideis,
efle poft'e
j
quia natiirali
nihili reale at-
tributum.
Subftantia, cui ineft immdiate cogitatio, vo-
VI.
25
catur Mens: loquor autem hic de| mente potius
de anima, quoniam anim

fsepe
Subftantia, qu?e eft
tenfionis
localis,
&
a:quivocum,
&
Voir
i.
V,
uvres.
p.
II.
fubjedum immediatum
ex-
accidentium quce extenfionem
prfupponunt, ut figur,
a.
eft
pro re corpore ufurpatur.
VII.
3o
nomen
qum
fits,
mots
localis, c^c,
56.
2i
219
OEuVRES DE DESCAfiTES.
102
An
vocatur Corpus.
qu vocatur Mens
erit
ver una
eadem
^*^
1S0-18:.
fubftantia
fit,
Corpus, an diue diverl, poftea
^^
inquirendum.
quam fumme perfeclam
Suhftantia,
VIII.
ligimus,
&
qu
in
qnem defedum
nihil plane
concipimus quod
five perfectionis
Deux vocatur.
IX. Cum quid dicimus
conceptu, contineri, idem
elle intelali-
limitationem invol-
vat,
re
verum
elle, five
in alicujus rei natur, live

ell
ac
li
diceremus
id
de e
de ipf poffe affirmari.
,0
X. Duc fubftanti realiter diftingui dicuntur,
unaquque ex
ipiis
cm
abfque ali poteft exillere.
P0STULAT.\.
220
II
Peto, PRIMO, ut ledores advenant,
qum
dbiles fint
rationes, ob quas fenfibus fuis hactenus crediderunt,
15
omnia judicia qu illis fuperidque tam diu & tam fpe apud le
llruxerunt
revolvant, ut tandem confuetudinem acquirant non
amplis iplis nimim lidendi. Hoc enimnecelTe judico
ad certitudinem rerum Metaphylicarum percipiendam.
20
& qum
incerta fint
;
mentem propriam, cunc-
Secundo, ut confiderent
taque ejus attributa, de quibus deprehendent fe dubitare non polTe, quamvis omnia, quse a lenlibus fuis
unquam
acceperunt, falfa
elle
illam confiderare defiftant,
piendi
c^
fupponant; nec prius
qum ipfam
clare perci-
rbus omnibus corporels cognitu faciliorem
credendi ufum libi compararint.

Tertio, ut propofitiones per
fe invenient,
quales funt
fe
notas, quas apud
Quod idem
non pojjit
ejjc
25
&
fiinul
non
I
uUius
Responsiones.
Secund.;
i8i-i82.
rci,
&
qudd nihil nequeat ejfe caufa efficicns

fimiles, diligenter expendant, atque ita
elfe;
perfpicuitatem intelleds
quam lenfuum
5
i6^
vifa
fibi
a natur inditam, fed
quammaxime
obfcurare, piiram atque ab
ipfis
turbare Iblent
liberatam exerceant.
enim ratione lequentium Axiomatum
Hac
221
veritas
ipfis facile innotefcet.
QiARTo, ut examinent ideas naturarum, in quibus

multorum fimul attributorum complexio continetur,
10
qualis ell natura trianguli, natura quadrati, vel alteriusfigurae; itemque natura Mentis, natura Corporis,
& lupra omnes natura

Advertantque
illa
pimus,Yere de
i5
fumme
Dei, five entis
omnia. quse in
contineri perci-
iis
ipfis polie affirmari.
Ut, quia in natura
Trianguli continetur ejus trs angulos sequales elfe
& in natur
duobus redis,
Corporis, five
continetur divifibilitas (nullam enim
20
rei extenfe,
rem extenfam
tam exiguam concipimus, quin illam faltem cogitatione dividere poffimus), verum efl dicere omnis
Trianguli trs angulos cequales efle duobus rectis, &
omne Corpus effe divilibile.
QuiNTo, ut diu
multumque
in
natura entis
fumme
contempland immorentur & inter caetera

confiderent, in aliarum quidem omnium naturarum
ideis exilientiam poffibilem, in Dei autem ide non
perfecti
2 5
perfecli.
poffbilem tantm, fed
Ex hoc enim folo,
Deum
exiftere
&
au second
tirasse.
dit.),
contineri.
abfque ullo difcurfu, cognofcent
eritque
i3-i4 Advertantque...
mari, manque [i"
omnin neceflariam
ipfis
affir-
ajout
22 Dans
un
non minus per

second tirage,
mencc
la
l'alina
fe
notum,
page
222 corn-
Quinto.
..
222
CEuvRES DE Descartes.
164
182-184.
qum numerum binarium efTe parem, vel ternarium

imparem, & fimilia. NonnuUa cnim quibufdam per fe
nota funt, qu ab aliis non nifi per dilcurliim in|
telliguntur.
Sexto, ut, perpendendo exempla

diftincl perceptionis,
itemque
omnia
&
obfciirae
&
clarai
contufe,
Meditationibus meis recenfui, ea quce clare
qiice in
cognofcuntur ab obfcuris diftinguere affuefcant; hoc

enim facilius exemplis qum regulis addifcitur, &
puto me ibi omnia hujus rei exempla vel explicuiffe,
vel faltem
utcumque
223
in
iis
10
attigiffe.
Septimo denique, ut, advertentes nullam
quam
fe
un-
perceperunt falfitatem de-
quae clare
prehendiiTe, nulllamque e contra veritatem in obfcure
tantm comprehenfis
a ratione plane
elle
nifi
cafu reperiffe, confiderent
i5
alienum, propter fola ienluum
prjudicia, vel propter hypothefes in quibus aliquid

ignoti contineatur, ea, qune a puro intellectu clare
e^
dubium revocare. Ita enim

fequentia Axiomata pro veris & indubitatis
diflinde percipiuntur, in
facile
admittent. QjLianquam fane pleraque ex
melius explicari,
lK:
inftar
Axiomatum proponi
iis
20
potuilent
Theorematum potius qum
debuillent,
li
accuratior elfe vo-
luiffem.
Axiomata
2 5
SIVE
Communes Notiones.
I.
fit
Nulla res
exiflit
caufa cur exiftat.
de qu non
polit
Hoc enim de
quri qu?enam
ipfo
Deo
queeri
Secund.; Responsiones.
i84-i85.
non qud
potelt,
indigeat
uU cauf
quia ipfa ejus naturse immenfitas
i6^
ut exiftat, fed
caufa
eft
five ratio,
quam nuU cauf indiget ad exiftendum.

Tempus preefens a proxime prsecedenti non
propter
224
II.
5
pendet, ideoque non minor caufa requiritur ad rem
confervandam, qum ad ipfam primm producendam.

III. NuIIa res, nec ulla rei perfeclio aclu exiftens,
poteft habere nihil, five
fu
10
rem non exiftentem, pro cauf
exiftentice.
IV.
qu
Qiiidquid
re, eft
efl realitatis five
perfedionis in
formaliter vel eminenter in prima
&
ali-
adse-
quat ejus cauf.

V.
i5
20
Unde etiam
fequitur,
realitatem
objeclivam
idearum noflrarum requirere caufam, in qu eadem

ipfa realitas, non tantm objedive, fed formaliter vel
emi|nenter, contineatur. Notandumque hoc axioma
tam necelTario eile admittendum, ut ab ipfo uno
omnium rerum, tam fenfibilium qum infenlibilium,
cognitio dependeat.Unde enim fcimus,exempli cauf,
clum exiftere ? An quia illud videmus ? At ifla viiio
nientem non attingit, nifi quatenus idea eft idea,
inquam, menti ipfi inhcerens, non autem imago in
phantafi depicta. Nec ob hanc ideam poiumus judicare clum exiftere, nifi quia omnis idea caufam fucC
realitatis objedivse habere dbet realiter exiftentem
quam caufam judicamus effe ipfum clum, & ftc de
:
25
CcCteris.
VI.
nam
3o
vel
Sunt
diverft
gradus
realitatis,
fubftantia plus habet realitatis,
modus;
etiam plus
&
fubftantia infinita,
five
qum
entitatis;
accidens
qum finita. Ideoque
eft realitatis objective in
ide fubftantia^,
225
uvres
i66
qum
&
accidentis;
de Descartes.
183-186.
in ide lubfl;anti?e infinitte,
qum
in ide finitse.
Rei cogitantis voluntas fertur, voluntarie qiii-
VII.
dem &
libre fhoc
nihilominus
enim
eft
fi
Qiiod poteil
difiicilius. potell
Majus
IX.
qum
eft
attributa
tem majus
diclum
efi;
'
fibi
clare cogni-
norit aliquas perfediones quibus ca-
reat, fibi ftatini iplas dabit,
226
bonum
infallibiliter, in
tum ideoque,
VIII.
de effenti volimtatis),fed
fint in
fi
efficere id
etiam efficere
fu poteftate.
quod majus efi;

id quod minus.
|
creare vel confervare

five
fubftantiam
10
non auqum confervare, ut jam
proprietates fubftantise
idem creare,
five
eft.
X. In omnis rei ide
five
conceptu continetur
quia nihil polTumus concipere
ftentia,
exiftentis
nempe continetur
contingens in conceptu
perfeda
in
nifi
exi-
fub ratione
i5
exiftentia pofi!ibilis five
rei limitat?e. fed necelTaria ^^
conceptu entis fumme
PROPOSITIO
BEI EXISTENT1 EX SOLA EJUS
perfecli.
I.
NATURE CONSIDERATIONE
20
COGNOSCITUR.
Demonjratio.
Idem
eft
dicere aliquid in rei alicujus natur five
conceptu contineri, ac dicere idipfum de e re efie

verum (per def. 9,. Atqui exiftentia necefaria in
ig Prima.
a.
Voir
t.
V,
p.
154.
25
186-187.
Dei conceptu continetur
io\ Ergo veriim
de Deo dicere, neceirariam exiftentiam
efl
five
ipfum
in
eo
eft
fyllog-ifmus, de
objeclionem fextam
quo jam fupra
ejufque conclulio per
''
effe poteft iis qui a prsejudiciis funt liberi, ut
poftulato quinto
eft
effe,
22?
exiflere.
Atque hic
5
per axio.
16 /
fed quia
tam perfpicacitatem pervenire,
non
aliis
facile eft
fe
ad
nota
diclum
ad tan-
modis idem quse-
remus.
Propositio
10
II.
QUOD EJUS IDEA SIT

NOBIS, A POSTERIORI DEMONSTRATUR.
DEI EXISTENTIA EX EO SOLO
IN
Dcmonflratio.
Realitas objectiva cujullibet ex noftris ideis requii5
qu eadem
ciaufam, in
rit
ipfa realitas,
non tantm
objective, fed formaliter vel eminenter, contineatur
(per ax.
&
8),
Habemus autem ideam Dei
^-).
(per def.
hujufque ide realitas objectiva nec formaliter
nec eminenter in nobis continetur (per ax.

20
in ullo alio
6),
prcCterqum in ipfo Deo poteft conti|neri
(per def. 8). Ergo hcec idea Dei, quse in nobis

requirit
nec
Deum
pro cauf, Deufque proinde
eft,
exiftit (per
ax. ^).|
2
2''
eo]
Deo
(/''''
dit.
dit.K
a.
Page 149,
1.
22.
Apres
cxillere,
non
la ligne
'/"'
et
228
i68
Propositio
DEI EXISTENTIA
IPSI
iss-iSg.
III.
DEMONSTRATUR ETIAM EX E0 QUOD NOS
HABENTES EJUS IDEAM EXISTAMUS.

Deinonflratio.
vim haberem me ipfum confervandi, tanto magis

haberem etiam vim mihi dandi periectiones qu mihi
illae enim funt tantm attridfunt (per ax. 8 & 9)
buta fublhmti, ego autem fum fubftantia. Sed non
habeo vim mihi dandi iilas perfediones alioqui enim
jam ipfas haberem (per ax. 7). Ergo non habeo vim
Si
meipfum confervandi.
Deinde, non poiTum
me
diu exiflo, five a

229
five
exiflere,
iplo,
quin conlerver quan-
fiquidem habeam iflam vim,
qui illam habel (per ax.
ab alio
lo
&
2).
Atqui
exifto,
& tamen non habeo vim meipfum
ut jam jam probatum
eft.
Ergo ab
confervandi,
i5
alio confervor.
quo confervor, habet in fe formaliter vel eminenter id omne quod in me efl; (per ax.
4). In me autem eft perceptio multarum perfedioPreeterea, ille a
num qucC mihi dfunt, fnnulque ides

2 & 8j. Ergo efl etiam in illo, a quo
rumdem perfeclionum perceptio.
Dei
(per def.
conlervor, ea-
idem non poteft habere perceptionem

ullarum perfedionum qu ipfi defmt, five quas in fe
non habeat formaliter vel eminenter (per ax. 7). Cm
enim habeat vim me confervandi, ut jam didum eft,
tanto magis haberet vim fibi ipfas dandi, li deellent,
Denique,
[G
Non
la
20
ille
liizitc
::''
[
dit.).
25
iSg-igo.
&
(per ax. 8
169
Habet autem perceptionem earum
9).
omnium quas mihi deelTe, atque in folo Deo effe polie

concipio, ut mox probatum elt. Ergo illas formaliter
vel
eminenter in
fe habet,
atque
ita eft
Deus.
COROLLARIUM.
230
CREAVIT DEUS CLUM ET TERRAM, ET OMNIA QU^ IN

Eis sunt; INSUPERQUE POTEST EFFICERE ID OMNE QUOD
CLARE PERCIPIMUS, PROUT IDIPSUM PERCIPIMUS.
Demonjraio
10
H?ec omnia clare fequuntur ex prsecedenti propofitione. In ipf
Deum
enim
exiflere ex eo
probatum
eft,
qud debeat aliquis exiftere, in quo formaliter vel eminenter fmt omnes perlediones, quarum idea aliqua eft
in nobis. Eft autem in- nobis idea tantse alicujus potenti, ut ab illo folo, in quo ipfa eft, clum & terra, &c.
I
i5
&
creata fmt,
etiam omnia, qu?e a
alia
intelliguntur, ab
eodem
feri poflnt.
me
ut poffibilia
Ergo limul
cum
Dei exiftenti hcec etiam omnia de ipfo probata funt.
Propositio IV.
23i
MENS ET CORPUS REALITER DISTINGUUNTUR.
20
Demonjraio.
Quidquid clare percipimus, a Deo

illud
prout
percipimus (per coroll. prcedens). Sed clare
7 Eis] iLi.is
[i"
rVRKS.
II.
dit.).
23 pnccedens]
fieri poteft,
pr;\iced. [Ibid.].
22
I70
190-101.
percipimus mentem, hoc c, luhflantiam cogitantem, abfque corpore. hoc ell, abfque fubflanti aliqu
extenf (per poft.
2)
&
verf corpus ablque
vice
omnes conccdunty. Ergo, faltem per

divinam potentiam, mens elle potefl: fine corpore,
mente
(ut facile
^.^
corpus
fine
mente.
Jam ver
ali, realiter
&
232
lubfianti,
qu eue
diflinguuntur 'per
corpus funt fubftantiee (per
abfque ali
efife
poiTunt (ut
pollunt una abTque
def. 10
def.
5,
&
Atqui mens
7),qu2e
mox probatum
eft).
una
Ergo
mens ^ corpus realiter diflinguuntur.

Notandumque me hc ufum elfe divin potenti
pro medio, non qud extraordinari aliqu vi opus
fit ad mentem a corpore feparandam, fed quia, cm
de folo Deo in prsecedentibus egerim, non aliud habui quo uti polem. Nec refert a qu potenti du?e res
10
feparentur, ut ipfas realiter dillinclas elle cognof-
camus.
>5
I'
OBJECTIONES TERTL^
233
CUM RESPONSIONIBUS AUTHORIS.

OBJECTIO PRIMA.
Sais con/Jjt ex
5
nullum
qii dicta funt in lue Mcditatione,
'x
quo fotnnia noftra a vigili
cjfc Az<-r,z'.oy,
Jone ver dignofcantur ;

vigilantes
& fentientes
cxtei'nis inhrentia,
&
&
proptcrea phantafmata.
Ad Meditationem
Primam.
fen-
qu
De
in
ejje
talia objecla
externa oninino exijere. Ideoque fi fenfus noftros fine ali

lo
ratiocinationc fcquamiir, mrito dubitabimus an aliquid

exijat, necne.
Veritatem crgo
hiiju.s
Meditatwnis agnof-
cimus. Sed quoniam de eddeni mcertitudinc jenjibilium

difputavit Plato
&
antiquoriim Philofophonun,
alii
viilgo obfervatur difficultas

i5
&
dignofcendi vigiliam ab in-
fomniis, nolim excellentijjimum authorem novarum fpeculationiun
illa
refera publicare.
Responsio.
I
Dubitandi rationes, qus; hc a Philofopho admttuntur ut verse, non a
2o
me
tanquam verilimiles
fuere propofitce; iilque iiius fum, non ut pro novis
venditarem, fed partim ut ledorum animos praeparaniii
4 Ad Meditationem Primam omis i"

<
a.
Voir
t.
III, p. 36o,
1.
19.
cdit.
qu
pojjunt.
habemiis. non elfe accidcntia ohjeclis
neque argumento
lis
dubiiim revocari
234
172
rem ad
193-194.
confiderandas, illafque a
res intelleduales
corporels diftinguendas, ad qiiod omnino neceffarije
mihl videntiir; partim ut ad ipfas in fequentibus Meditationibus refponderem
235
&
partim etiam ut often-
derem qum firmc-e fint veritates quas poftea propono,

quandoquidem ah illis Metaphyficis dubitationibus
labefadari non poffunt. Itaque nuliam ex earum refed non puto me magis
cenfione laudem qu?efivi
ipfas omittere potuil'e,
qum
medicinte fcriptor morbi
defcriptionem, cujus curandi
OBJECTIO
Sum
Ad Meditationem
De
'
.
natiira mentis
res cogitans''
phantafma habeo,'
-^
qud
-'
hiimana:
rele.
vult docere.
10
IL
Nam
ex co qudd cogito, fivc
fivc Jfomnians, collio-itur

five visiilcins,
> J
o
o
'
fiim cogitaus
cogitans.
Ex
idem enim fignificant cogito
eo qiiod
fum
quia id quod cogitt non

eft,
mens, animus,
Non cnim
& lum
Ego fum,
Sed ubi fubjungit, hoc
i5
cogitans, fequitur,
eft nihil.
intelleclus, ratio
*",
oritiir diibitatio.
vidctur recla argumcntatio, dicere
ego fum
fum cogitatio neqiie ego fum intelligens, ei-go fum intelled:us. AKun eodem modo poffcni
dicere fum ambulans, e?-go fum amhulatio. Sumit ergo
cogitans, cro-o
236
methodum
20
D. Cartefius idem
nem, qii
ejjc
rem intelligentem,
ej alus intelligentis, vel faltem
intelligente??!,
& intellcclum,
qui
ejl
&
intelleclio-
idem
ej]e
rem
potentia i?itelhge?Uis.
0?nnes ta?nen Philo/ophi di/inguunt fubjelu??? a fuis

facultatibus
a.
b.
&
Page 27, 1. i3.

Ib\ 1. 13-14.
aclibus.
hoc
e/,
a fuis proprietatibus
&
25
Objegtiones
194-196-
ejfentiis
aliud cnim
ijj
Terti.;.
ensâliud
c/ ipfiim
eft ejus effentia
poteft ergo efjc ut res cogitansjit fubjeclum mentis,

vel intellecls, ideoque
ni.s\
corporeum aliquid:
trarium fwnitur, non probatur ;

5
eft
tamen hc
ratio-
ciijus conillalio fun-
danicntum conclujionis, quamvideturvellc D. C.Jabilire.

Ibidem, novi
novi
me
ego qiiem
exiftere, quccro quis fim
certiffimum
hujus
ell
tiam non pendere ab
fie
iis qiise
prsecife
fumpti noti-
nondum
exiftere
novi".
CertiJ/imum cfnotitiam hujus propojitionis, egoexifto,

10
pendere ab hac, ego cogito, ut rele

unde nohis
ego cogito
eft notitia hujus,
qum ab
alio
Sed
Certe non ab
qudd non poffumus concipere alum
hoc,
quem\cumquc fine
ipfe nos docuit.
j'ubjeclofuo, veluti faltarefine faltante,
fcire fine fcienle, cogitare fne cogitante.

i5
Atque hinc
rem cogitantem
videtuj' fequi,
corpo-
efte
reum quid; fubjela enim omnium acliium videnlur mtel-
folummodo fub
ligi
rationc cojpore,
materi, ut ofiendit ipje

tt is colore, duritie,
20
figura,
tamen /emper eadem

tionibus fubjecla.
pof
res,
in
&
hoc
aliam cogitationem
exemplo cer^\ qu, mu-
eadem materia
coUigitur
me
tt
muta-
cogitare per
quamvis cnim aliquis cogitare potej
[qu cogitatio nihil aliud
fe cogitaffe
ratione
cteris adibus, intelligitur
ej
Non autem
fve fub
e/l
qum memi-
fient
tamen omnino ef impoffibile cogitare fe cogitare,

ncc /cire je fcire. E/fet enim interrogatio infini ta :
unde
jeis le /cire, te /'cire, te
nijfc),
2 5
Quoniam
fcire?
igilur nolitia hujus propoftionis,
pcndct a notitia hujus, ego cogito;
&
ego
exifto,
notitia hujus, c\ eo
qud non po/Jumus /'eparare cogitationem a materia cogiu.
b.
Page 27,
Page 3o,
1.
1.
28, p. 28,
8.
1.
2.
237
174
238
196-.97.
Unie, viJclur infcrcndum polius rein cogitanlcm
cjjc
ma-
Icrialcin quain iinmalcrialcm.
Responsio.
dixi hoc cj mens, animus. inlelleeliis, ratio, &c.,
Ubi
non
intellexi per
ifl:a
nomina
fol as facultates,
iaciiltate cogitandi prreditas, ut
intelligitur ab
omnibus,
&
fed res
per duo priora vulgo
per duo pofteriora fr-
quenter; hocque tam exprefle, totque in locis explicui, ut nullus videatur fuifle dubitandi locus.
Neque
tionem
ipla;
ambulationem & cogitaquia ambulatio fumi tantm folet pro aclione

hc eft paritas inter
10
cogitatio interdum pro actione, interdum pro
facultate,
interdum pro
rc in
qu
efl facultas.
Nec dico idem elle rem intelligentem c^ intelleclionem, nec quidem rem intelligentem & intelledum, fi
fumatur intelleclus pro facultate, fed tantm quando
fumitur pro re ipf qute intelligit. Fateor autem ultro
me ad rem, five fubftantiam, quamvolebam exuere omnibus iis quce ad ipfam non pertijnent, fignificandam,
i5
239
ufum
fuile verbis
quammaxime
potui abilradis, ut
contra hic Philofophus utitur vocibus

concretis,
nempe fubjeeli,
materi,
20
quammaxime
& co?-pon's,
ad iftam
rem cogitantem fignificandam, ne patiatur ipfam a

corpore
divelli.
Nec vereor ne
cui videatur ide ejus
modus plura
fimul conjungendi aptior ad veritatem inveniendam,
qum meus, quo fmgula quammaxime polTum

guo. Sed omittamus verba, loquamur dere.
diftin-
25
Ob.if.ctiones Terti.e.
197- "js
i-c
Potej. inquit, effc ut rcs cogita us /il
quid
cujus contrarium
fumitu'r,
ufque ad fextam Meditationem in qu probatur.

Deinde rele dicit nos non pojjc concipere acliiin ullum
fine fubjeclo fiio^^ ut cogitationem fine re cogitante,
ratione,
&
contra
omnem
ell nihil.
:
\
20
rein cogitanteni cjje

intel-
fubjianti" (vel etiam,
nempe
ratione materi,
luhet, fub
Metaphylicae),
non autem idcirco fub ratione corporum.

Sed & logici & vulgo omnes dicere folent fubllantias, alias elfe fpirituales, alias corporeas. Nec
aliud probavi exemplo cerse, nili tantm colorem,
duritiem, figuram, non pertinere ad rationem formalem ipfius cerse. Nec etiam de ratione formali
mentis, nec quidem de ratione formali corporis
egi.
ibi
Neque ad rem
pertinet,
unam cogitationem non

cogitationis.
25
omnemque
omnium acluum
fubjecla enini
liguntur quidem fub ratione

fi
Sed ahfque ull
loquendi ufum
logicam, addit, hinc vidcri fcqui
corporeum quid
i5
eo ufiis fiim
fed plane indeterminatum reliqui.
quia id quod cogitt non
10
modo
ali~
Imo
non probatur'\
contrarium non alTumpli, nec ullo

pro fundamento
corporeum
Qiiis
quod
hic Philofophus dicat
polfe elle fubjeclum alterius
enim unquam,
preter iplum,
hoc
rem ipfam paucis explicem, certum elt

cogitationem non polfe elfe fine re cogitante, nec
omnino ullum adum, five ullum accidens, fine fubfinxit? Sed, ut
22
h\c apr'cs Philofophus
b.
Page 173, 1. 2-4.

Ib\ 1. 12-1 3.
c.
//'.,
a.
1.
i5-iS.
<
i"
d'il.).
dicat^ ait
/'/:'.).
240
1/6
/
Cm
autem ipfam fiibftantiam non

immdiate per ipfam cognofcamus, fed per hoc tantm
qud fit fubjediim quorundam aduum, valde rationi
confentaneum eft, ^^ ufiis jubct. ut illas fubllantias,
qiias agnofcimus elle fubjeda plane diverforum acftanti cui infit.
241
198-199.
tiium live accidentium, diverfis nominibtis appelle-
mus, atque ut poftea, utrum
unam & eandem
illa
diverfa
nomina
ras
examinemus.
Sunt autem adus quidam, quos vocamus corporcos,
motus, l^ alia omnia quee
ut magnitudino, figura,
abfque locali extenfione cogitari non polunt atque
fubrtantiam, cui illi infunt, vocamus corpus nec fingi
potell alia effe lubftantia qu lit fubjedum figurse,
alia qu lit fubjedum mots localis l^c, quia omnes
illi acl:us conveniunt fub un communi ratione extenfionis. Sunt deinde alii attiis, quos vocamus cogitt ivos,
diverlas vel
gnificent,
10
ut intelligere, velle,imaginari, fentire &c., qui
fub ratione
communi
omnes
cogitationis, five perceptionis,
confcientice, conveniunt;
five
i5
atque fubflantiam cui
infunt, dicimus elle rem cogitantem, five juentcm, five
modo ne ipfam cum fuban-
quovis nomine,
alio
corpore confundamus, quoniam aclus cogitativi

nullam cum adibus corporels habent affinitatem, &
ti
242
communis, toto
gnre diftert ab extenfione, qu ei\ ratio communis
aliorum. Poftquam ver duos dillindos conceptus
iflarum duarum fubftantiarum formavimus, facile efl;,
ex didis in fext Meditatione, cognofcere an una &
eadem lint. an diverf?e.
[cogitatio,
Aprs
ddit.i.
qucT
infit,
8 Aprs
ell;
20
iplarum
la ligne
(/"'
examinemus,
ratio
mme remarque.
26 Aprs
aliorum. m!e remarque.
23
Objectiones
OBJECTIO
i-j
Terti.:.
in.
Quid ergo efl:,quod a mecogitatione dillinguatur

Quid, quod a me ipfo feparatum dici poteft'' ?
Forte refpondebit
5
aliqiiis
huic quce/ioni
tationc diflinguor ipfe ego qui cogito
tante.
ligit,
lo
qiio (ût
ante dicliim
me
cogi-
a me, non fcqâ-
cogitationcm, eo
enm qui
effe
m modum
intelleclum, rccideinus
la/Iicuni. Inelleclus intelligit.
& per
dijinguitur faltatw a jal-
eft)
Qiid fi D. C. o/endcril idem
&
&
meam
ratatn quidem, fed diverfani effe
modo,
intcl-
loquendi Scho-
rifus videt,
volunta.s vult,
analogiam optimam, ambulatio, vel faltem facultas
ambulandi, amhuLihit.
& perfpicuiate
Qu
om'nia ohfcura. impropria,
johl Domini Des Cartes indignijjhna.
Responsio.
i5
Non nego me. qui

tione, ut rem a modo
a
me
me
cogito, diflingui a
;
fed ubi qu?ero, quid ergo
cogitatione di/hnguatur.
gitandi modis ibi recenlltis,
hoc intelligo de
non de me
cogitaeft
quod
variis co-
fubftanti;
l^
ubi addo, quid, quod\j meipfo feparatum dici po[fit, figni20
fico
tantm
illos
omnes cogitandi modos mihi
nec video quid hc dubii vel obfcuritatis
OBJECTIO
a.
b.
Page 20,
Page 3i,
fit
I.
1.
rvRrs.
haec cera, fed fol
fingi polit.
me
ne imaginari qui-
mente concipere^\
3-4.
16-18.
II.
Descanes
IV.
Supcreft igitur ut concedam,
dem quid
inelTe
avait ccr'n -percipere.

23
243
OEUVRF.S DE DeSCARTES.
178
inuginan, hoc
DiJJcrciiliJ iiugita e/I intcr
&
aliqiiain hahcre,
244
cxphcuit
lion
qiioqiic
mcnlc concipcre, hoc
ahqnam
colUgcrc rem
nobis
cjjc,
D.
qiio
in
Peripatetici dociicnint
jali.s
cfh idcain
raliocinaudo
c/I,
rem aliquam
vcl
C.
201-202.
Scd
exi/Icre.
Vccrcs
dijfcriint.
non
clarc
percipi
liibjantiam fcnjibiis. /cd colligi ralionibus.
Quid jam
dicimii.s,
qiim copulaiio
&
fi
for le raliocinatio nihil aliud fit
concalhenatio noininuin five appcUatio-
num, per vcrbum hoc
cil
iindc
colhgimus ratione nihil
omnino de nalur rerum, /ed de
eariiiu appcllationibus,
nimiruju utriim copulemus rerum
nomma /ecundm p>acla
[qu arbilrio no/fro fecimus circa
ip farum Jignificationes)
vcl non. Si hoc
fit,
bit a nominibiis,
forte, fcnt /entio,
mens
iiihil
fient effe polejl, ratiocinatio
nomma
ab imaginalione,
&
depende-
imaginatio
ab organoriim corporeorum moin,
aliud enl
praUerquam malus
lo
& fie
i5
partibus qui-
bujdam corpons organici.
Responsio.
DifFerentiam inter imaginationcm
conceptum
245
& pur
mentis
exemple enumerans
qunam lint in ccr qiuc imaginamur, ^K: qurenam
quce lol mente concipimus fed & alibi cxplicui quo
pacto unam l^ eandem rem, puta pentagonum, aliter
intelligamus, & aliter imaginemur. Elt autem in ratiocinatione copulatio, non nominum, fed rerum nominibus lignificatarum mirorque alicui contrarium venirc pole in mentem. Qiiis enim duhitat quin Gallus
hic cxplicui, ut in
20
Dicinuis" dicemus (i"cdil. mieux).
ligne
^/'
dil.
1.
27 Apres iiicntcm,
tWa
25
Ob.iectiones Tertl;.
202-20^.
& Germanus eadem

cm
tiocinari,
plane iifdem de rbus polllnt ra-
tameii verba concipiant plane diverfa
nunquid Philofophus feipfum condemnat, cm
Et
loqiiitur de pactis quae arbitrio noftro

5
179
verborum
iignificationes
fecimus circa
enim admittit aliquid
Si
non vult ratiocinationes noftras elle de hoc aliquid quod fignificatur, potis
qum de folis verbis ? Ac certe eodem jure quo concludit mentem elle motum, polTet etiam concludere
verbis fignificari, quare
terram
10
effe
crelum, vel quidquid aliud
placuerit.
ipfi
Qiidam ex
OBJECTIO
246
V.
his (fcilicet cos;ilationihus hinuanis) tan-
quam rerum imagines
lunt, quibus lolis proprie
Ad Meditationem
con-
^^
nomen, ut cm hominem, vel Chimseram,

vel Clum, vel Angelum, vel Deum cogito'\
Cm hominem cogito, agnofco ideam, Jivc imagincm
venit idea:
i5
& colore,
cojijitutam ex figura
hominis fiimilitudo, vel non. Similiter cm cogito c-
fit
lum.
20
Cum Chimram
cogito, agnofco ideam, five imagi-
ncm, de qud pofi'um dubitare an

animalis, non exifientis, fied
quod
fit fiimilitudo alicujus
exifiere pofiit, vel exti-
tempore, vel non.
terit alio
Cterum
2 5
de qud po[j'um dubitare an
cogitanti
Angelum
ohverfiatur
animo
ali-
quando imago flamm, aliquando puelli fiormofi alali, de

qucertus mihivideor cfife, quod non habet fiimilitudinem
Angeli
8
a.
ncque ergo
\
Ac manque
Page
87,
1.
(/"
3-6.
cfife
dit.).
eam An\geli ideam. Sed credens

26 credensj
lire
crcdcntes
247
d,,
iô
ejje crcaliirai; aliqua.s
Dca
204-203.
viini/Irantcs, invifibiles,
&
im-
matcnales, rci credit rcl fuppofil nomen imponimus

Angcluiii,
cm tamcn
fit compofila ex idcis
Eodein modo ad
idea,
rcrum
fub
qiid
Angehun imaginor,
vifibilium.
nojiien vcnei-andiiin Dci,
nullam Dci
Jiabemus imagincm, five ideam; ideoque prohibemur Deum
fub imagine
adoi'are, ne illum, qui inconceptibilis ef,
v'i-
deamiir nobis concipere.
Videtur crgo nullam
cffc in
nobis
&
cxcus natus, fpius igni admotus,

agnofcit
aliquid,
elfe
a quo
Dci ideam. Sed ficut

fentiens fe calere,
calefacus
e/,
10
audienfque
ignem exifere. nec tamen

ignis ft cognofcit, rcl ullam om-
illud appellaj-i ignem, concludit
quahs figiir aut
coloris
nino ignis ideam, rcl imaginem animo obveifantem habet;
homo cognofccns dcberc efe caiifam aliquam /uarum imaginum rcl idcarum, & caiif illius aliam caujain
itaquc
248
pnorcni,
& fc
continuo, deduci tur tandem
i5
adfnem,five
fuppoftionem alicujus caufx xtern, qu, quia nunqiiam

cpit efe, caujam fc habcre priorem non polc/l
rio aliquid tei-num exifere concludit.
ullam
liabct,
quam pofit
fed rem crcdi\tam
rcl
nece/jd-
Nec tamen ideam
dicere efe ideani j.'tcrni
20
illius,
agnitam nominat, firc appcllat
Deum.
Jam quoniam
Dci
ex poftione hac,
qud habemus ideam
anima nofrd, procedit D. C. ad probationem liujus

Theorematis, qud Deus [id ef fumme potens, fapiens,
mundi Creator) exifat, oportuit illam ideam Dei mclius
in
explicare,
&
non modo indc deduccre ipfus exifentiam,
fed ctiam mundi creationem.

14 Afv'es habet, la ligue
(/"' et 2^ dit.).
25
Objectiones Terti.e.
2o5-2o6.
i8i
Responsio.
Hic nomine ide vult tantm
intelligi
imagines
rerum materialium in phantaii corpore depictas;

quo pofito facile illi efl probare, nullam Angeli nec
Dei propriam ideam eue polie. Atqui ego paflim
ubiqiie, ac praecipue hoc ipfo in loco, oftendo me
nomen ideae fumere pro omni eo quod immdiate a
mente percipitur, adeo ut, cm volo & timeo, quia
249
me vclle ^^ timere, ipfa volitio & timor

me numerentur. Ufufque fum hoc no-
fimul percipio
lo
inter ideas a
mine, quia jam tritum erat a Philolophis ad formas
perceptionum mentis divinê fignificandas, quamvis

nullam in Deo phantafiam agnofcamus; ^t nuUum aptius habebam. Satis autem puto me explicuille ideam
Dei pro iis qui ad meum fenfum volunt attendere fed
pro iis qui mea verba malunt aliter qum ego intelligere, nunquam polfem fatis. Quoddenique hcadditur
;
de mundi creatione, plane
efl
OBJECTIO
20
Alice
VI.
ver (cogitationes) alias quafdam prceterea for-
mas habent,
cm
a quseftione alienum.
ut
cm
volo,
cm
timeo,
cm
affirmo,
nego, femper quidem aliquam rem ut fubjecl:um
me?e cogitationis apprehendo. Sed aliquid etiam amplis

25
quam
plector,
&
iilius rei
ex his
fimilitudinem cogitatione com-
alise
voluntates
autem judicia appellantur'\

22 aliquam
a.
Page
?7,
aliam
1.
6-12.
(/"' et
-j'
dil.).
five
aftedus,
aliae
150
OEuvRESDE Descartes.
i8i
Cjji qiiis vuh, vel timet,
&
qiiam timct,
::o6-
207.
habet qiiidcm imaginem rei
mil; fed
alionis quant
qiiid
amplis vo-
lens vcl liincns cogitatione complcclilur, 7ion cxplicatur.
Efi
quidcm timor fit
Icjl ejjc
enim
leonis,
qnam quis timct. Quid

aliiid, qum idca irruentis
qiiam cogilatio rci
alla,
timor irruentis leonis
cj
&
non video quo modo po-
cogitalio,
cjfctlus [qiicm talis idca
gcncrat
in corde)
quo
motum animalcm illum,quem vocamus

fugam ? Jam motus hic fug non cJ cogitatio ; quare remanct, non effc in timorc\aliam cogitationem prter illam qu
timens inducilur ad
confijlit in
10
Jimilitudinc rci. Idem dici poffct de voluntate.
Prxterca affirmatio
&
negatio non
/unt fine voce
&
appcllationibus, ita ul animania bruta non poj/int affir-
marc neque negarc, ne cogitatione quidem, ideoque nequc

judicarc; altamen cogitatio fimilis potcji
251
(S
bejli.
Nam,
effe
homine
in
hominem\currcre, non
ciim affirmamus
habemus aliam cogitationem ab e quam habet canis

dens currenlem
tio vel
dominum fuum
i5
vi-
nihil igitur addit affirma-
negatio cogitationibus fimplicibus, nij forte cogi-
tationem qudd nomina, ex quibus confit affiirmalio, fuit
nomina ejufdem rei

cogitatione plus
militudinem
in
quam
20
affirmante; quod non ef complecli

rei
fimilitudinem, fed eandem fi-
bis.
Responsio.
Per
fe
notum
efl:
aliud elle videre
leonem
26-27
'V^^ elle'
(/" dit.].
fimiil
qum tantm illum videre item aliud

hominem currentem, quam libi ipfi affir-
illiim timere,
elle videre
&
qud
aliud
eft
(/"
dit.^.
27
fibi ipli
manque
23
207-209.
mare
illum videre,
fe
quod
i8?
fine voce.
fit
Nihilque hc
animadverto quod egeat relponfione.
OBJECTIO
VII.
Supereft ut examinem. qu ratione ideam iflam a

5
Deo
accepi; neque
quam
enim illam fenfibus
haufi; nec un-
expeclanti mihi advenit, ut folent rerum fenfi-
bilium ide,
cm
ipfae res
externis fen'fuum organis
me
occurrunt, vel occurrere videntur; nec etiam a

effitta eft,
10
nam
nihil
ab e detrahere, nihil
illi
fuper-
addere plane polTum; ac proinde fuperell ut mihi

innata,
quemadmodum
etiam mihi
fit
innata idea me
eft
ipfius^
Si non detur Dei idea [nonaiitem probatiir dari), quem-
admodum non dari

1
fitio.
videtur,
tota
hc collabitur difqui-
Prceterea idea me ipfnis mihi oritur
[fi
corpus
meum
fpeclatur) ex vijione (fi anima) nulla ojunino aninuv eft
fed ratione coUigimus effe aliquid internum corpori

humano, quod ei motum impertit animalem, quo fentil &
idea,
movelur; atque hoc quidquideji,fine idea vocamus an imam
Responsio.
20
detur Dei idea fut manifeflum eft illam dari), tota

hsec collabitur objedio. Cmque additur non dari aniSi
ideam, fed ratione
mae
colligi,
idem
ac
fi
dicere-
non dari ejus imaginem in phantaf depiclam,

dari tamen illtid quod ego ideam \ocavi.
tur
25
efb
quod.
Page
manque [i"
Desc.
7 ipfe" illi
a.
voce,
1.
6-14.
dit.).
4 illam"
fed
ipfam (indit.).
252
184
253
OBJECTIO
=05.210
VIII.
Aliam ver folis ideam, ex rationibus aftronomicis

defumptam, hoc eft, ex notionihus quihufdam mihi
innatis elicitam-'.
Solis idea iinica uno tcmpore vidctur e[Jc, fivejpcclelur
ociilis,
fivc ratiocinatione intcUigatur e[Je multotics jnajor
Nam
hc altra non cfl idea folis, fed colper argumenta ideam Jolis multotics fore majorcm,
qiim vidctur.
lelio
Ji multo propiiis fpedaretur.
Verm
divcrfis temporibus
pojjunt
cffe folis
tcmpore nudo oculo, alio tuho
ide, ut fi uno
majorem,
Icm fallaccm
optico
vcl
minorem; docent potis ideam fenfibi-
ejje.
Responsio.
dicitiir
dercribitur, eft
25 i
I
Nam
i5
non elle idea folis, & taidiplum quod ego ideam voco.
Hc quoque qiiod
mcn
OB.TECTIO
procul dubio ill
IX.
idecT, qUcT
lubftantiam mihi
exhibent, majiis aliquid funt^ atque, ut ita loc[uar, plus

realitatis
objediv
tantm modos
illa
per
5 Solis
a.
'o
Sed rationes AJlronomi non reddunt ideam
fpecletur.
folis
dircr/a.'
in le continent,
qum
Paiê 39,
1.
la ligne
22-24.
quac
accidentia reprfentant. Et rurfus
five
quam lummum aliquem Deum,

non
ill
i"
et 2' Jil.
).
a?ternum, in-
20
10-2
Objectiones
M.
i8^
Terti.:.
omnipotentem, rerumque omipfum funt, creatorem intelligo'
finitum, omnifciiim,
nium, qu pr?eter
plus profedo realitatis ohjecliv
pcr quas
illê
Notavi
finita; fubflantise
quam
in fe hahet,
exhibentur''.
Dci, ncquc anun, dari ul-
fcepiiis antc, ncqiie
lam idcam; addo jam, ncquc fubjlanti. Suhjlantia cnim

{lit
matcria fuhjccla accidcntibus
qucv cjl
&
miitatio-
nibus) fol ratiocinationc cvincitur, ncc tanicn concipitur,

lo
aiil
quomodo
idcam
iillam
Hoc
fi
vcriiin fit,
dici potcj ideas, qiice fub/lantias mi/ii exhibent,
majiis aliquid
qiim
nobis exhibct.
illas
cffc,
&
plus habcrc realitatis objcclivce,
qiuv inihi exhibent accidcntia ? Prtcrea con-
fideret de\nuo D. C. quid relit diccre plus realitatis.

realitas fufcipit
i5
magis
ali
magis
& minus?
An
Vel fi putat unam rem
rem, conjidcret quomodo hoc pojjit captui
ejfe
cum tant\perfpicuitate explicari, quanta

omni demonjrationc, & quanta ipfe alias ujiis
noftro
exigitur
in
ejl.
Responsio.
Notavi fpius
2o
me nominare
ratione evincitur, ut
lK:
& minus
ita
nempe
qum modus; atque

fubdanticC
25
ii
qu quolibet modo perciquomodo realitas fufcipiat
alia
piuntur. Satifque explicui
plus
ideam, idipfum quod
ut fubflantia
fit
magis res
dentur qualitates reaies, vel
incompletoe, funt magis res
qum modi,
minus qum fubftanti completae; ac denique, fi

detur fubliantia infinita & independens, efl; magis res
qum finita &dependens. Hcecque omnia per fc funt
fed
notilima.
a.
Page 40, 1.
uvres.
2-20.
II.
24
255
OEuvREs de Descartes.
;86
256
OBJECTIO
A.
Itaque fola reilat idea Dei, in qu confiderandum
an aliquid fit qiiod a me ipfo non potuerit proficifci. Dei nomine intelligo fubftantiam quandam infinitam, independentem, fumme intelligentem, fumme
eft,
&
tum ego
tum
omne, fi
quid aliud exftat, eft creatum. Quse fane omnia talia
funt, ut que diligentius atjtendo, tanto minus a me
folo profeda eiTe videanuir; ideoque ex antedidis,
Deum neceirario exirtere, eft concludendum".
Con/derans attributa Dei, ut Dei ideam inde habeapotentem,
&
jHu.s,
ut
a qu
videamus an
in
ipfe,
ill
aliquid
aliud
fit
lo
quod a nobis
non potuerit profci[ci, inrenio, ni fallor, nequc a no-
ipfis
bis proficifci
qu ad nomen Dei
cogitamus, neque
ceffarium ut proficifcantur aliunde
Na?n Dei nomine
ternis.
quam ab
ejfe
ne-
objeclis ex-
'5
intelligo fuhftantiam, hoc ej
per ideam, fed per ratiocint ionem). Infinitam (hoc ejl, qudd non pojjum concipere,
intelligo
ss?
Deuvi
exijlere [non
neque imaginari terminos ejus, five partes extremas, quin

j
adhuc pojfim imaginari ulteriorcs) ex quo fequitur ad

nomen infiniti non oriri ideam infinitatis divin, fed
20
Independentem, hoc
eft, non concipio caufam ex qu Deus oriatur; ex quo
patet me aliam ideam ad nomen independentis non harneorum
bere,
ipfnis finium, five limitum.
prler memoriam mearum idearum incipientium
diverfis temporibus, ideoque dependentium.
Quapropter dicere
23 Aprs oriatLir,
a.
Page 43,
1.
'j-iS.
la
Deum
ligue
/"
e[je
et
:;''
independentem,
dil.].
nihil
12-2 14.
aliud
ej
qim
diccre Deiim ejje ex
quariim non imaginoi' originem.

infinilum, ide?n
ejl
i8~
earum rerum numro,
Siciit dicere
ac Ji dicamus
eum
ejJe
Deum
in
ejfe
numro
earum rerum, quarum non concipimusjnes. Et fie omnis

5
idea
Dei
excluditur; qualis cnim cj idea fine origine
&
terminis?
Summe
per quam ideam
Dei?
Summe potentem. Item per quam ideam intelligitur
potentia, qu efl rerum futurarum, hoc eft non exifenD. C.
10
intelligentem. Qiiro hic
intelligit intelleclioneju
tiiim ?
I
Certe ego potentiam intelligo ex imagine, five
memori aclionum prteritariim, hoc modo
ih%
colligens : fie
ergo fie potuit facere; ergo exifiens idem fie poterit

iterum facere, hoc efi, habet potentiam faciendi. Jam
fecit,
i5
hcec
omnia funt ide qu ort
effe
pojfunt ab objeclis
ex ternis.
2o
Creatorem omnium quse extant. Creationis iniaginem quandam mihi ipfi fingere poffum ex iis qu vidi.
velut hominem nafcentem, five crefcentem relut ex punco
in figuram & magnitudinem quam nunc habet. Aliam
ideam ad nomen creatoris nemo habet. Sednonfufficitad
probandam creationem, qud imaginari poffumus mundum
creatum. Ideoque,
etfi
tum, independens,
25
demonfiratum
fumme
effet
aliquid infini-
potens, &c.
exifiere,
non
tamen fequitur exifiere creatorem. Nifi quis putet recle

inferri ex eo qud cxifiit aliquid quod nos credimus
\creaffe ctera omnia,
idco
mundum
ab eo fuiffe ali-
quando creatum.
Prterea, ubi dicit ideam Dei
8 Apres Dei, non la ligne
10- II Apres
{j" et 2' dit.].
&
ani
exiftentium, la
2'i
nofir nobis
liffne (ib.).
Apjx'S creatum, la ligne
[ib.].
259
i88
innalam
idcas
cog-ilcnl.
Qiiarc
ulla.s.
/anpcr
natinii,
[cire fi anima' dormienliinn
cJJl\ veliin
in/oninio
fine
214-215.
profundc
Si non, non hahcnl co Icmpore
niilla idca cjl
innata; nain quod
c/I in-
adc/l.
Responsio.
eorum qu.a.^ Deo tribuimus, ab objedis externis tanquam ab exemplari potell elle profedum, quia
nihil ei\ in Deo fimile iis qux funt in rbus externis,
hoc eft corporeis quidquid autem iis diffimile cogitamus, manifeftum ell; non ab ipfis, fed a caula illius
Nihil
10
diveditatis in cogitatione nollr proficifci.

Et
quro
hic
quo paclo
ifle
Philofophus intellectio-
nem Dei a rbus externis deducat. Qiuim autem habeam ejus ideam, facile explico, dicendo me per
ideam intelligere id omne quod forma ei\ alicujus
non percipiat fe
proinde qui non liabeat iam
perceptionis. Quis enim eu qui
quid intellig'ere? ac
260
mam,
five
ideam
intelleclionis,
quam
Quoniam
ali-
for-
indefinite ex-
tendendo, format ideam-' intelleclionis divinse,

de ctcteris ejus attributis
&
fie
fumus ide Dei qu in nobis eft

ad ejus exirtentiam demonllrandam, atque in hac ide
tam immenfa potentia continetur, ut intelligamus repugnare, fi Deus exillat, aliquid aliud prteter ipfum
exillere, nifi quod ab ipfo fit creatum, plane lequitur,
ex eo quod demonllrata fit ejus exiftcntia, demonratum etiam effe totum mundum, five res omnes a Deo
diverfas, qucunque exillunt, ab ipfo elfe creatas.
j
a.
Voir
t.
ver
III, p. 36i.
i5
20
uii
I.
?.
25
Objegtiones Terti.e.
2i3-2i6.
Denique,
189
cm dicimus ideam aliquam
nobis
elle
innatam, non intelligimus illam nobis femper obverfari
enim nulla prorfus
fie
nos habere
in nobis ipfis
effet innata: fed
facultatem illam eliciendi.
OBJECTIO
tantm
XI.
Totaque vis argument! in eo eft, qud cognofcam

fieri non poffe ut exiflam talis naturse qualis fum,
nempe ideam Dei in me habens, nifi rvera Deus
etiam exifteret, Deus, inquam, ille cujus idea in me
10
eft'.
Qiioniam ergo non

habere,
effe
&
cfl
demonjratum non ideam Dci
ChrijUana religio nos obligat credere
inconceptibilem, hoc cjL
lit
Deum
ego opinor, cujus idea non
habetur, fequitur cxiJcntiam\Dei non ejfe demonjratani,

1
niiillo
minus creationem.
Responsio.
Cm
dicitur
Deus
inconceptibilis, intelligitur de
comprehendente. Qiiomodo autem idea Dei habeatur, ad naufeam ulque
20
conceptu
adaequate
repetitum
eft;
illum
ac nihil
mon ftrationes meas
omnino
dit.).
a.
Page
5i,
1.
20, p. 52,
quod d-
convellat.
6 cognofcaml agnolcam Desc.
{i"
hic affertur,
1.
20-21 ac.
convellat. inauqitil
26I
io
262
Ad Meditationkm
ûARTAM
De
vero
& jaljo.
OBJECTIO
216-217.
XII.
Atquc ita cert intelligo errorem, quatenus error

.^ reale, fed tantummodo defeclum.
^^ ^^^ ^^^
Nec proinde ad errandum mihi opus elle aliqu po'
-i
ad hune finem a Deo tribut''.

Certinn ej ignorantiajii tantummodo
teflate
que opus
e[fe
facutate aliqu pofitiv
de errore non
&
eft ita rcs
ejjc
defeclum, ne-
ad ignorandum; Jed
manifejfa. Videntur enim lapides
inanimata errare non pojje, proper hoc Jolum quod
non habeant facul\tatem ratiocinandi, neque imaginandi
proinde pronum
ejl colligerc,
amb pofitivw,
10
qudd ad errandum opus fit
facutate ratiocinandi, vcl faltcm imaginandi,

tatcs funt
tribut omnibus
qu
& folis
facul-
erran-
tibus.
Prceterea D. C. dicit
263
crrores] a
dere,
&
duabus
nempe
fie
adverto
illos
fcilicet
meos
i5
caufis fimul conciirrentibus depen-
a facutate cognofcendi quae in
me
a facutate eligendi, five ah arbitrii lihertate''.
videtur prcedentibus
contradiclorium.
eft,
Quod
Ubi notandum
quoque arbitrii libertatem ajjumi fine probatione, contra
20
opinionem Calvinijlarum.
Responsio.
Etfi
ad errandum opus
potius judicandi,
nempe
a.
b.
ell
five
facutate ratiocinandi (vel
affirmandi
ejus defedus,
Page 54, 1. 24-28.

Page 56, 1. 1-14-
lit
l^
negandi),
quia
non ideo fequitur hune de-
Ob.iectiones Terti.e.
2I7-2I8.
fedum
ioi
realem, ut neque ccitatem effe realem,

quamvis lapides non dicantur cci, propter hoc i'o-
eie
lum qud non Tint vits capaces. Mirorque me nullam

hadenus rectam illationem in his objedionibus inveniffe. Nihil autem de lihertatc hic alumpli, nili
qiiod omnes experimur in nobis; eftque lumine naturali notiimum, nec inteUigo quam ob caufam piîe|
cedentibus contradidorium
Etfi
10
ver forte multi
elTe dicatur.
fint qui,
cm ad
pnieordina-
tioncm Dei refpiciunt, capere non polunt quomodo

cum ipf confiflat noflra libellas, nemo tamen, cm
feipfum tantm refpicit, non experitur unum & idem
elle
voluntarium
minandi qusenam
&
liberum.
Neque
hc eft locus exa-
e de re opinio aliorum.
lit
OBJECTIO XIH.
i5
Exempli cauf,
quid in
mundo
cm examinarem
his diebus,
an
ali-
atque adverterem ex hoc ipfo

qud illud examinarem, evidenter fequi me exiftere,
20
exilleret,
non potui quidem non judicare quod tam clare intelligebam verum elle, non qud ab aliqu vi extern fuerim ad id coadus, Icd quia ex
magna confequuta
ita
tanto magis fponte
minus
fui
Vax
25
eft
magn
luce in intelledu
propenfio in voluntate, atque
&
libre illud crcdidi,
quanto
ad iftud ipfum indifterens".
luvc,
magna
lux in intelledu, mctaphorica
cfl,
ncc igitiir arg-umcnlativa. Unufquifqiie aiilcm cpii dubita14 aliorumj Caluinillariim [i'' dil.).
a.
Page
58,
I.
26, p. 5q,
1.
4.
264
IC)2
265
&
tione carel, lalcm liicem pjwteudit,
ad affirmandum
volunlali.s
2iS-2;o
hahel propenfioncm
quo non
id de
diibitat,
non
he
efje
minorcin quani qui rvera
/cit.
Pate/I ergo lux
cau/a quare quis oh/Iinale opinioneui aliquani dcfendai vel

Icneal, /ed
non quod
Prcvterea non
/eial verani eani c[le.
modo
/eire aliquid veruvi c[fe, fed
&
crc-
dere vel ajjenluni prbcre, alina junt a volunlale; nani

qua.' validis
argumentis prohanlur. vel
ul eredibilia
nar-
quod
^fjir-
rantur, volentes nolentes credimu.s. Veruni
mare
&
negare, propugnare
&
e/l,
re/ellcre propofitioncs,
ro
funl aelu.s voluntatis; fed non ideo /equiiur a[fenfuni in-
ternum dcpenderc a voluntate.
Non
ilaque
atque in hoc
inell
/j//.v
demon/lratur conelufio
libcri arbitrii
qu formam errons
non recto
qu
jequitur
privatio
ulii
illa
conflituit''.
i5
Responsio.
Nihil ad
266
rem
argumentativa,nec-ne,
ell:.
Nemo enim
perfpicuitatem
qurerc an vox, magna
attinet
modo
lux.
fit
explicativa, utj rvera
fit
nelcit per liicem in intellectu intelligi
quam
non habent
habere; fed hoc non impedit
cognitionis,
omnes qui putant fe

quominus valde diverfa
fit
forte
ab obftinat
20
opinione
abfque evidenti perceptionc conccpt.

|Ciim autem hic dicitur nos rbus ckire perlpeclis
volentes nolentes alTentiri, idem
honum
ac
fi
diceretur nos
ckire cognitiim volentes nolentes appetere
verbum enim,
nolentes,
in talibus
quia implicat nos idem velle

a.
efl
Pat;c 60,
1.
G-j.
&
non habet
nolle.
lociim,
25
Objectiones TERTLf:.
193
OBJECTIO XIV.
Ut cm, exempli cauf, trianirulum imaginor, etfi

^ r
n11 M
fortalle talis figura nullibi gentium extra cogitationem
meam exiftat, nec unquam exftiterit, ell tamen protedo determinata qusedam ejus natura, five eientia,
& seterna, qu a me non
five forma immutabilis
r
ad Meditationem
Qlintam.
j^^ //v,,(u7
257
nec a
efficta ell,
quod
me mente dependet,
ut patet ex eo
poffint demonflrari varise proprietates
de
ifto
triangulo'''.
10
Si
trianguliun
nullihi
gentium
cxijat
non
intcUigo
quomodo naturam ahquain habcat; quod cnun nulliln cjl,

non eji neque ergo habet ejfe, feu naturam aliquam.
;
Triangulum
oritu?-
ex triangulo
vifo, vel
ex vi-
Cm
autem \Jemel rem [unde putamus oriri

ideam trianguli) nomine trianguli apq-'ellaverimus, quan-
Jh
i5
mente
in
ficlo.
quam prit
if /ujn
triangulum, nomen manet.
Eodem modo,
fi cogitatione nojlr femel conceperimus angulos trianguli
omnes fimul quari duobus redis,
& nomen
hoc allerum
dederimus triangulo, habens trs angulos sequales duo20
bus reclis, etj nullus angulus

nomen maneret, & fempiterna
ijius
triangulum
reclis eequales.
eft
Sed non
exijleret in
mundo, tamen
erit veritas propofitionis
habens
trs
angulos
duobus
erit fempiterna natura trianguli,
omne triangulum periret.

Vera fimiliter in ternum erit
fi forte
2 5
homo
efl
animal, propler nomina terna; fed pereunte gnre
liu-
mano, non
erit
amplius natura liumana.
S pollintj poH'unt [i"

a.
Page 64,
1.
uvres.
propofitio,
dil.).
20 Apres redis,
la ligne (/"' dit.).
1-18.
11.
25
rerum
)ualeriiiliimi.
268
194
Unde
confit cflcnliain, quatenus dijjinguitur ah cxi-
/leuliJ, niJiil aliiid cjjc
vcrbinn,
tum
221-222.
efl:.
Idcoquc cjjenia abjque cxi/Ienti
nq/nnii.
ad honiinem,
prlcr noniinuni copulationcm per
Et vidctur
cjjc ut iiiiago
homo, ad
exiftit, ita Socrati.'i cffcntia

cil
connexioneni
hominis
coinmcnin
animo
eljcntiam ad cxijcntiam; vcl ut Juvc
ita cjJc
propojtio, Socrates ert
Socrates
ejl
hanc, Socrates eft vel
ad ejufdcm cxijentiam. Jam,
homo, quando Socrates non cxijlit, fignificat

nominum tantiun, & efl, \/ive elTe, habetfub
fe imaginem unilatis
rci
duobus nominibus noininat.
10
Responsio.
omnibus eiTentise ab exiflenti diflindio

^^ qii hic de nominibus feternis, loco conceptuum
livc idearum aetenicE veritatis, dicuntur, jam ante fueNota
ell
riint (atis
explofa
i5
269
Ad meditationkm
Slxtam.
De rcrum
lium
malcria-
eA-ijieni,a.
OBJECTIO XV.
Cm
cnim nuHam
11^ûs ad hoc [utrum
plane facultatem mihi dederit

;
ideoj cinittanlur a
corponbus necnc)
cognofcendum fed contra magnam propenfionem ad

credendum iUas a rbus corporels emlttl, non video
qu ratlonc polTit intelllgl ipfum non elle fallacem,
,
li
allunde
quam
a rbus corporels emitterentiir;
ac
proinde res corpore exlftunt".

5 elle est snppr-iiiiL'r':''
7 cf-
i\tIj
Je la i" cdil., supprivices
iN
Pa-
dans
la 2'.
fcnii;p
//';v
client 1:1 ni
dans
rciUltcsi's iiilroduilcs
a.
Pai^c
7'),
1.
24,
il
p.
So,
l'cr-
1.
4.
10
cognofcendum]
aginilccndniii. Dl'sc.
20
Objectiones Tertiê.
222-224-
Communis
eji opinio,
19^
non peccare medicos qui grotos
nequc patres qui filios
decipiiint ipforuni falutis caiif;
fuos fallunt\ boni ipforum grati; neque crimen deceptionis confiJ}ere in falfitatc diclorujn,
5
Vider it igitur D. C. an vera Jit propojitio univer-
tiujn.
faliter fumpta,
fi
non
illa.
fed in injuria decipien-
fit
vera
Deus nullo cafu
potefl nos fallere; nain
univerfaliter, non fequitur con\clufio
ita
270
ergo res corporece exiftunt.
Responsio.
'o
Ad meam conclulionem non

cafu polimus
requiritur, ut nullo
admifi enim ultro nos frepe
falli
falli),
non fallamur, cm ifte nofter error decipiendi

voluntatem in Deo teftaretur, qualem in eo effe rpugnt. Rurfufque hic efl mala illatio.
fed ut
OBJECTIO ULTIMA.
i5
Nunc enim adverto permagnum

{hoc ejl inlcr rigiliam
&
ele inter
utrumque
infomniuni) difcrimen, in eo
qud nunquam infomnia cum reliquis omnibus

nibus vit?e a memori conjungantur^
io
aclio-
Qucero utrumfit hoc ccrlum, qud quis,fomniansfe duhitare an fomnict nccne, non pojjit fomniare cohrerc
fuum /omnium cum

rum.
ideis
rerum long feric prceterita-
Si potcjl, ca qua,' fomnianti videntur cjjc acliones

I
vit fu anteaclci\ pojfunt cenferi pro veris, non minus

25
quam
a.
fi vigilaret.
Page 89,
1.
21-24.
Prterea, quo\niam, ut ipfe affirmt,
27i
ic)6
&
oiiinis fcicnlia: cei-tiliido
vcrilas ab
224-225.
und vcri Dci co-
gnitione pcndct, Athcus vcl non potcj colligcre
le
vigilare
ex mcmorid anteacl vit, vel potcj aliquis fcire Je vigilare Jine ven Dei cognitionc.
Responsio.
Non
potefl fomnians ea qu?e lomniat
cum
ideis re-
prceteritarum rvera connedere. quamvis fom-
rum
niare poffit fe conneclere. Qiiis enim negat dormien-
tem
falli
fuum
polie
Atqui poftea experredus errorem
'o
facile dignofcet.
Potell:
anreadê
ver Atheus colligere

vitae
cere ut certus
led
fit
fe
non pote
non errare,
le vigilare
fcire
ex
memori
hoc lignum
nifi Iciat le
luffi-
Deo non
fallente elfe creatum.

j
JOBJECTIONES Q_UART.^
272
Ad Virum
Clarilimum Epiftola.
Noluiji, Vir Clarijfimc, gratis
compenfationan
Jicii
.5
exigis,
&
me bcarc
fuinini
benc-
quideni gravcm, diim e
taniim legc ingeniofijfimi operi.s participent nie Jicri vohiijh, ut fenfiis de illo jneos
ditio,
Dura profcclo con-
quant res pulcherrivias nofcendi cupiditas extorjit,
9 AtquiT atque
a.
aperirem.
Voir
t.
/"" dit.<.
III, p. ?2S,
1.
24
p.
3?4,
1.
2.
20
ObJECTIONES QlART.E.
225-226.
&
I"
advcrfus quain Ubcntijfimc rcclamarcrn,
//,
ut a
Pr-
novam pofquid fuadente voluptate falum eft.
orc datur exceptio,
fi
quid
fim obtinere, fi
Quid cnim vis libi?
5
vi
Meum
aut metu,
ita
de Authore judicium non
fummani ingenii vim eruditioiiemque Jin-
cxpcclas, cujus
273
gularem quanti faciam janf pridem
quid
dcccat, fequitur ut ego
me
tcnuitatis confcius non
fim
&
tatnen
quod cxaniinanduni
prxbes, cin ingenium non vulgarc, tuni plurimuni feren
omnium exteriorum
mentis defiderat, ut a rerum

libra fibi ipfi vacet,
quod
nonniji
nihilominus, fiquidem jubs
pnes
te
ver
tolum
culpa
&
Parendum
quidquid a me peceabitur,
qui ab fcribendum cogis.
erit,
Jlrepilu
attenta meditatione
defixo in feipfam obtutu Jieri pojfe fatis vides.
i5
ignoras
etiani qu'ani molejis occupationibus detinea?\ ncc, fi
inihi tribuis atnplius quant
10
Non
nojli.
Quanquam
hoc opus Philofophia fibi vindicare
pojjit,
quia tamen vir aiode/lij/imus ultro je Theologorum tribunali
2o
Jijit,
duplicem lue agam per/onam
proponamque
primm qu circa prxcipuas de naturd Mentis nojlr &

de Deo qujhones a Philojophis opponi pojfe mihi videbuntur
tum ver fcrupulos aperiam, quos
in
opre uni-
verjo Theologus pojjet offendere.
|De NATURA mentis HUMAN.C

Hic primum mirari
2 3
totius fua'
Virum ClariJ/imum idempro

Philojophuv principio /latuifle, quod Jatuit
jubit.
D. AuguJlinuS; acernmi
modo, fed ctiam
Lib.
a.
274
vir ingnu,
in P/iilo/ophicis
nec in
Theologicis
rbus plane mirandus.
cnim 2 de Libero arbitrio, cap. 3'\ Alipius cum EuoVoir
t.
III, p. !^5S,
1.
i5.
ic)8
Deum
dio difputans probaturufque
abs
quro
te
utrm
rogatione
fallaris,
nino non
vej'ba
fumme
Prius, inquit,
an tu forte metuis ne hac in inter-
cm
utique,
non
il
effes, falli
om-
poiTes? Qiiibus funilia funt Authon's nojlri
fed
fis,
cjfc
capiamus exordium,
ut de manifeftiffimis
tu ipfe
226-227.
eft
fumme
deceptor nelcio quis
callidus,' qui de induftri
potens,
me femper
fallit
haud dubie ego etiam fum, fi me

&, quod potius ad rem facit, vidcamus qiio paclo ex hoc
principio conjci pojjit Mentcm noflram a corpore ejjc
Sed pergamus,
fallit".
\o
feparatam.
Duhiare pojjum an corpus habeam,\in
275
rerujii
in
natur corpus
ait
ullum fit
nec tamen mihi Uccl dubitare
quin JTi, Jive exifiam, quandiu dubito, Jivc cogito.
Ego
igitur, qui dubito,
&
cogito, corpus non
quin, de corpore dubitando, de
me
fum
omnino corpus, manet nihilominus
pofitio
nullum
nullum
effe corpus. Fortaiis
tingit, ut hcec ipfa qu?e
fuppono
non
me quem novi. Nefcio, inquit, de hac

novi me exiflere quaero quis fim ego
;
certiffimum
efl
pendere ab
iis
20 AcaiQ, HOU
a.
b.
Page
Page
hujus
fie
prcccife
quse exiflere
la ligne
[i"
25,
1.
5-8.
27.
1.
24, p. 28,
1.
i.
au-
effe
nc-
20
ergo con-
mihi
diffrant ab eo
re
non difputo
ille
quem
novi
zS
;
fumpti notitiam non
nondum
et 2' dit.).
ipfi
nihil elle, quia
funt ignota, tamen in rei veritate
ejje
ego aliquid
fum, non fum igitur corpus.

Acute fane, fed opponet aliquis quod etiam fibi
thor objicit qud de corpore dubitem, rel corpus
cfficitur
i5
ipfo dubitarem.
Im, etiamj objinat mente contendam
gem, non
alio-
novi^\
22 P'orta(ris,
la ligne [ib.).
ObJECTIONES Ql'ART.E.
228-2;9-
99
Verm,cm fateatiir,per argumentum in Methodo propojitum, rem c lantm dediiclani ejfe, ut quidquid corporeum ej excluderet a natur mentis \fu, non in ordine
ad ipfam rei veritatem, fed dumtaxat in ordine ad
fuam perceptionem adeo ut lenfus effet fe nihil plane
cognofcere, quod ad effentiani fuam fciret pertinere,
praeterquam quod effet res cogitans""), patct ex hac refI
ponfwne,
in
''6
iifdem adhuc terminis difpiitationem hrere,
proinde integram rcjlare quxjhonem qiiam je foluturum

10
quo paclo, ex eo quod nihil aliud ad effenfuam pertinere cognofcat, fequatur nihil etiam
Ipondel
tiani
aliud rever ad illam pertinere''.
prjiitum
Mcdiaione
ejfe tot
meam, deprehenderc non

i5
2,
Quod tamen ab
illo
ut fatear tarditatem
potui. Sed.
quantum conjicere
pojjum, hujus rei prohationcm aggredilur
in
Meditatione
quod illam dependere judicarit a clar Dei notiti,

quam Meditatione 2 fibi nondum compararat. Sic ergo
6, eo
rem ijlam probat
Quoniam,
20
ligo, fatis
clare
v!^
inquit, Icio
eil:
omnia
quae clare
diftinle
intel-
altra
unam ab
Deo feor-
diftinde intelligere, ut certus iim
altra effe diverfam, quia poteft faltem a
non
qu potenti id fit, ut diverfa exiflimetur. Qiiia ergo ex un parte claram &

dirtindam habeo ideam me ipiius quatenus fum
tantm res cogitans, non extenfa, il' ex ali parte
dirtindam ideam corporis, quatenus efl: tantm res
extenfa, non cogitans, certum ell: me a corpore meo
fim poni
2 5
&
Deo fieri poffe qualia illa

qud poffim unam rem abfque
talia
intelligo,
e^
refert a
|
a.
b.
Voir Prfatio, p.
Ibidem, 1. 2- 15.
i
8,
1.
(j-i i.
277
OEuVRES DE De>CARTES.
20O
rvera ef[Q dirtinclum,
Hc paulifpcr
fitio,
ahfque
fuhfi/letidinn
totiiis difficultatis
Ac pnmm
&
illo
quidein, ut vera /h
illiiis
&
non de qucunquc, etiain dard
C.
enim V.
alio diilincle
dem
&
Jcd tan-
intelligi dbet. Fale-
unum
ab
feorfim concipiatur per abftractionem
loco fuhfumit
concipientis'^'
unde
in co-
lo
Atqui complt intelligo quid
278
dijhn,
refponfwne ad Theologum, fufficere
in
rem inadsequate
intellels
/yllogi/mi propo-
formalem, ncc rct^/Zr/realem, ut
dijinclionein
'.
cardo verfay-i mihi videtur.
liunmodo de adqnat rei cognilione,

iuj-
poffe exiftere
cnun paucis vcrhis
lus
in
2:9-;?o.
fit
corpus, putando
tantm illud elle extenfum, figuratum, mobile &c.,

deque illo negando ea omnia qu ad mentis naturam
pertinent
& vice verf intelligo mentem elle rem
:
i5
completam, quae dubitat, quse intelligit,qu vult &c.,

quamvis negem in e quidquam elle ex iis quse in corporis ide continentur. Ergo inter corpus & mentem
diftindio ralisa
eft
Scd J
qiii.s
hanc fumptionem
tendatque inadcequatam tantiim

le
concipis tanquavi
terque cinn
rem
diihuim
cffe tii
revocet, con-
20
conceptwnem, dum
cogilanteni, non extenfam.fimih-
concipis tanqiiam
te
in
rem
exien/ain. non cogi-
quomodo id in fuperioribiis prohatiim fit.

Non enim arbitror rem i/Iam ita claram effe, ut tanquam
tantem, videndum
principium indemonjlrabile affumi debeat. non probari.
Et quidem, quod ad illius primam partcm attinet, qudd

fcilicet complte intelligas quid fit corpus, putando
n.
b.
c.
Page 78, 1. 2-S, et

Page 20, 1. g-2
Page 121,1.6-14.
1
1.
5-2o.
^5
Orjectiones
230-23..
tantm
illud effe
Qi'art.;.
201
extenfum, figuratum, mobile ilc,
negando ea omnia quse ad mentis naturam

pertinent, parum ad rciu facit. Qui cnim contenderct
me m an noJJram cffc corporeani, non idco cxi/Jiinaret
corpus mnnc mcntcm c[fc. Corpus crgo je haberel ad mcnteni, Ji\cut genus ad fpecicm Al genus potej intclligi fine
deqiie illo
&
279
negando quidquid fpeciei proprium &

peculiare ejU nnde vulgo Logici ajunt, negat fpecie, non
fpecie,
de
illo
negari genus
10
fie
pojfuni intelligere figurant ahfque eo
qudd intelligam ullam ex
pri
funt.
affeclionibus
circulo pro-
intclligi fine corpore.
aliud in loto opre idoneum video ad hanc proba-
tionem argumentum, prter illud quod

i5
qu
Probandum ergo fuperef, mentcni complte &
adqualc poffe
Non
iis
initio propofitiim
ef :\ poffiim negare ullum effe corpus, ullam rem extenfam, & tamen certum mihi eft me elle, quandiu
hoc nego, feu cogito; lum ergo res cogitans, non corpus, & ad me notitiam non pertinet corpus.
At ex eo
20
confici tanluni
video, aliquani
parari pojfe abfque notiti corporis

efe completam
falli,
&
adquatam,
ita
ejl.
Rem
culi
ut certus fini
& proinde
triangulum ex
rcdangulum
effc;
niilii
illo
in
femicirculo recluni
angulo
& diametro
bafs reclanguli quale

3o
quam
cir-
dubitet vcro, nccduni certo depre-
hcnderit, inid fophifmate aliquo delufus neget,
ralionc
me non
nondum
exeniplo declarabo.
Certo noverit aliquis anguluni

ejje^
fed notitiam illam
duin ab effentid nie corpus excludo,
plane perfpicuum
2 5
mei notitiam
effe
quadratum
quadratis laterum
edem
vir clarijfjimus proponit, videtur fe in falf
fu perfuafione confirmaturus
Ut enim,
inquit, clare e^
diftinde percipio triangulum illum elle redangulum.

uvres.
11.
.ii
28O
202
dubito tamen utrum
qud
quadratum squale
illius balis
lit
non ergo ad illius effentiam perbafis quadratum sequale fit quadratis
quadratis laterum
tinet,
23i-2rv
illius
laterum.
Deinde, etiamfi negavero qud
fit
quadrcium
qualc quadratis laterum, ccrtus tamcn rcmanco qud
&
fit rcclan\gulus,
notitia,
Non
clara dijlinclaquc remancl in nie mente
qud unus ex
Deus quidem
illius
angulis fit reclus ; quo falvo, ne
cfficere poffit ut
non
rcclangulus.
fit
ergo id de quo dubito, immo quo fublato, ea mihi
remanet
281
illius bafis
idea,
ad
illius
'o
effentiam pcrinct.
quoniam fcio omnia qu clare & dillincle

intelligo, talia a Deo fieri poffe qualia illa intelligo,
latis elt qud poffim rem unam ablque altra clare &
\Prterea,
diftinde intelligere, ut certus lim
diverfam, quia poteft a
Deo
ab altra
efle
feorfim poni. At clare
hune triangulum
di/incle intelligo
unam
effe
i5
&
relangulum, abf-
que eo qud intelligam quadratum
illius bafis
quadratis laterum; ergo faltem a
Deo fieri poteji
quale
effe
trian-
gulus rcclangulus, cujus bafis quadratum quale non
fit
20
quadratis laterum.
Non
clare
video quid hic rcfponderi pofjit, nifi illum
&
At unde
quam
ejl
dillincle
liabeo
illc
non percipere triangulum reclangulum
me
clariiis
percipere naturam menlis mc,
pcrcipiat naturam Irianguli ? Azquc cnim certus
aie triangulum in /emicirculo habere
reclum,
qu ef
25
unum angulum
notio tnanguli rcclanguli, ac ego certus
fum me exiftere, ex eo qud

Quemadmodum ergo illc
282
hominem
trianguli naturam,
'
quem
cogitem.
qud ad
in eo fallitur
illius
clare
&
dijhncle novit
reclangulum, pertinere non arbitretur qud
illius
effe
bafis
3o
ObJECTIONES QuART.E.
233-234-
quadraluin
fit &c.
ita
ad inci naturam, quam
cur
ccrlc
in eo forlajje
20}
nonfallor, qud
& dijlincle nom
ejfe rcni cogi-
tanteni, niliil aliud pertinere arbitrer, quant
qud Jim
res
cogitans? ciun ctiam forte ad
qudfini
res
illani pertincat,
extenfa.
Et profeclo, inquiet
eo
qud
aliquis, miruni
cogiteni, colligo
me
non
efl,
fi duni ex
cxifere, idea quant de
me
hoc palo cognito efformo, nihil aliud animo meo repr-
qum meipfum tanquam rem cogitantcm quippe

qu ex fol me cogitatione defumpta fit ; ut proinde ex
ill ide nullum argumentum defumi poffe videatur, nihil
amplius ad me effentiam pertinere, qum quod in c
fentat
lo
continetur.
Accedit qud hoc argumentum nimis probare videtur,

i5
& nos in
author
eam Platonicam opinionem deducere (quam amen
refellit), nihil
tinere, ita ut
homo
vehiculum animi
corporeum adnofram effentiam per-
fit folus animiis,
unde\hominem
corpus ver non
definiunt
animum
nifi
uten-
tem corpore.
Qud f
20
ti
refpondeas, corpus non fmpliciter a me efen-
excludi,
fed tantummodo quatenus prcife fum
res
cogitans, ine\tuendum videtur ne quis hanc in fufpicionem

veniat, nuni forte notitia me, quatenus
non ft notitia alicujus cntis conpletc

2 5
fed tantiim inadquate
fum
res cogitans,
& adquate concept
& cum qudam
i,
ahfralione intel-
lels.
Unde, ficut Geometr concipiunt lineam tanquam Iongitudinem latitudinis expertem,

longitudinem fimul
3o
&
& fuperjiciem
tanquam
latitudinem abfque profunditate,
etf nulla ft longitudo fine latitudine, nec latitudo fine
profunditate:
ita
forfan aliquis duhitare
pojfjt,
num
res
283
204
cogitaus
)77/7?/,v
07
fit
cm tamcn prter
cliani rcs cxlcu/j, fcd
communes
cuin rchus aliis extenjls affecliones, ut c[[c fi-
gurabilc,
mobile, &c.,
Unde fui
lit
peculiaris cogilandi virlus.
infit
ciim hac fol virlule
per ahjiraclionem
284
:;m-2?-^
intelleels
tanquam
res cogitans,
apprchendi
licet
pofft,
rvra rei cogitanli corporis afccliones convenianl
quantitas ciim fol longitudine concipi polefl, licet

quantitali reipja conveniatjimul
cum longitudine
Jciit
omni
laliludo
& profunditas
Dijjicullalem augel, qud
organis affixa videatur, ciim
illa
po
ijfim u
lo
in infantilnis fopila, in ameii-
tibus cxtinela judicari poj/il ;
n ifie es
cogilandi vis corporels
quod impii animorum car-
u rge n t
Haelenus de reali mentis nojhw
a corpore dijhnelionc.
Citiii
morlalitalem, mrita quri pofjil an

o'identer fcqualur.
cipiis id
minime
ex e feparalione
brulorum ani-
fequitur, ciim vulgo velinl

ejje dijlinelas,
qu lamen cum
mtereanl.
Hue
20
&
ufque refponfionem prolraxeram,
o/lendcre
i5
In vulgaris enim Philofophicc prin-
mas ab illorum corporibus

illis
animorum un-
verd V. C. demon/frandam fufceperit
quomodo fecundum autlwris
in
animo erat
nojlri principia,
quiv ex ejus philofophandi ratione collegiffe mi/ii videbar,

285
ex reali mentis a corpore di/linelione, illius immortalitas

|
ficillime concliidalur,
cum ad me perlata
Clarifimi lucubratiuncula\ qua' ciim
lam
afferl,
tum
in
a.
le
?i
nova Vin
operi lucem mul-
hac parle eadem prorfus adducit ad
propojilam qu/honem diffolvendam
Quod
loti
efl
qu eram
allaturus.
vero fpeelat ad brulorum animas, Jalis infimiat
La Synopsis (ci-avant p. 12-16;, envoye par Descartes Mersenne,

dcembre 1640. cinquante jours aprs les Mcditationes.
2 5
Objectiones Quart.e.
2:^5-230.
locis inillam
quodam
certo conjiguraluin,
lis
fed tantiun corpus modo
mcjje,
aliis in
&
lum, ul opcralioncs omnes in
20^
vanis organis
& per
illo
illiid
ita
confla-
Jicri pojfinl
qiias vidcinus.
5
Scd
hc perfuafio
vereoj- ut
invenirc pojjit,
rationibus comprobeiur
validijjiinis
nifi
animis hominuin fdem
in
prima fronle apparet, quomodo fieri

anim minijerio, ut lumen a lupi corpore
Incredi\bile enim
pojfit fine ullius
reflexum
"
Jila moveat,
oculos tcnuijjima nervorum opticorum
ovis
in
&
ex
illd
motione ad cerebrum u/que pertin-
gente fpiritus animalis
in
nervos diffundatur eo paclo quo
ejlad hoc, ut ovis fugam arripiat.
necejjfe
Unum
addam, quod de imagi'nationis a cogitationc
hic
five inlelligenti dijlinclione,

i5
qu
qum qu corporeis fenjVir C. docet, fummopere a me probari.
Jamdudum enim ab
tate%
didici,
Augujiino,
qu
qui fibi perfuadent
ejje
intelligentid cernimus,
corporeis oculis femper
Unde etiamait,
Solil.,
/.
cum
&
jam
in folo pofitus
geometrico
e/fe.
Nam cm,
inquit, ipfi
cpi cogitatione
vere, diu mihi veftigia titubarunt
videtur in terra polTe navigari,

fibus percipi,
Voir
t.
(/'''
iila
di-
vol-
qiiare citis mihi
qum geometriam
fen-
quamvis primo difcentes aliquantum
adjuvare videantur.
9 ovis] ejus
his
in
^,fenfus fe
ad locum qu tendebam pervexerint, ubi eos
mili,
a.
qum qu
pituit bellum gerentibus.
/, c.
negotio quaji navim experium
25
i5, de animse quanti-
c.
procul abjiciendos
miniis ejJe certa
me
majori certitudine
ratione comprehendimus,
bus obverfantur,
20
& illorum
et 2' ddil.).
III. p. 3 5q,
1.
i.
28
videatur
{ib.).
286
206
237-238.
|De Deo.
Dei demonjrationis, quam in Meditationc 3 author explicat, du funt partes : prior\eJl,
qudd Deus Jit, fiquidcm ejiis idca in me fil pojlerior eft,
Prioris de cxijienti
287
qud ego habens
taleni ideani
non pojjim
ejje niji a
Deo.
Circa prioreni partent id uniim mihi non probatur, qud

ciim
VirC.
non
afferuiffet
nifi in
judiciis falfitatem pro-
prie reperiri, paulo poft tamen ad?nitat ideas,
non
for-
maliter quidem, fed materialiter, falfas elle poffe-';

qitod ab ejus principiis diffonum mihi videtur.
Sed vereor
ut in rc obfcurijfun anivii
di lucide poj/ini cxplicare
illud
mei fenfa
exemplo clarior fiet
fatis
fit
materialiter falfa
erit*".
i5
Im,Ji frigus fit tantiim privatio, nulla poterit dari

goris idea,
fentetf
qu
hic ab authore
eji idea
288
cum
ide confunditur
frigoris ? Frigus ipfum, quatenus
Atf
objeclivc in intelleclu.
objeclive
fri-
mihi tanquam rem pofitivam repr-
illud
& judicium
Quid enim
e[fc
Si,
tantm privatio caloris, idea frigoris,

mihi tanqiiam rem pofitivam reprsfentat,
inquit, frigus
qu
res
10
in intelleclu
ef
frigus ft privatio, non pote f
per ideam, eu jus
vum ft ens pofitivum. Ergo,fi frigus fit

nunquam illius poterit effe idea pofitiva,
qu materialiter falfa fit.
\
effe objecli-
tantiim privatio,
&
proinde nulla
Confirmatur eodem argumento quo probat Vir C. ideam

entis infiniti
a.
b.
Page 43,
Page 44,
non poffc non
1.
26-29.
1.
5-8.
effe
vcram
20
nam quamvis fingi
25
ObJECTIONES QjART.E.
238-i39.
non cxi/fcre, non tamcn fingi polej cjus
pojjit talc eus
ideam
Ita
rcalc niihi exhibere.
fentari, non e[fe pofitivum,
pofitivani nihil reale
quarn-
non tamen fingi potefi ideavi
& pofitivum
mihi exhibere ; ciim idea
quod habet tanquam
pofitiva non dicatur feciindum effe
modo omnes pofitiv ejfcntjedab
inodus cogitandi, eo envn
quod continet
ejfe objeclivo
lo
Nam,
plane de omni ide pojitiv dici potejl.
fingi poJJit frigus, quod arbitror ide pofitiv repr-
vis
5
niliil
207
ergo
illa
&
menti nofir exhibet. Potefi
idea non effefrigoris idea, fed non potefi eJfe
Sed, inquies, eo ipfo falfa

idea.
qud non
falj'a.
efi
frigoris
Imo judicium tuum falfum,fii illam judicas
efje fri-
goris ideam
efi,
ipfa vero in te verifiima. Si\cut idea
Dei ne
materialiter quidcm falfa dici dbet, quamvis illam quis

i5
ad rem qu non fit Deus, ficut fecerunt
poj/it transferre
idololatr.
Deniquc,
frigoris idea,
illa
quam
dicis materialiter
falfam efe, quid menti tu exhibet ? Privationem ? Ergo

vera
20
Ens pofitivum
efi.
prterea,
vis,
qu caufa
Ergo non
efi
frigoris idea. Et
illius entis pofitiviobjeclivi,
ut materialiter falfa fit illa
tenus a nihilo fum. Ergo
efi'e
undefieri
idea? Ego, inquis, qua-
objeclivum pofitivum ali-
cujus ide a nihilo efc potc/l, quod prcipua C. Viri fun-
damenta
2 5
convellit.
Sed pergamus ad pofieriorem demonfirationis partem,

qu quritur, utrum ipfe habens ideam entis
alio elle poflim
(J-7
qum ab
idea pofitivaj ide; polliivie
7 dicatur] dicantur
j"
rage], habent
(!"' cdit.).
(ib.).
iiabct] iint [i.,

:.>'
lii-iigc).
li-
ente infinito,
cS
niodus] modi
tinetj
continent
exhibent
[ib.].
&
infiniti
ah
prselertim
q con exhibet]
(//'.).
iib.).
289
OErvRES DE Descartes.
2o8
utrum a me
239-240.
me ipfo ejfe non

po[fe, eo ijudJ. fi mihi ipfe elVe darem, darem etiam
omnes perfeliones qiuirum ideam in me eiTe animadverio^\ SeJ nponil aciite Theologus Elle a fe non politive fumi dbet, fed ngative, ut fit idem quod non elle
ipfo'\ Conlcndil ]'ir C. vie a
290
ab alio'. Nunc ver,
non ab
eft
pledi
inqiiit.
Il
aliquid a
fe
eft,
id
quomodo probem iftud omnia comdicas

infinitum ? Jam enim non audio,
alio,
i^ elle
il
omnia
fe eft, fibi facile
ut a cauf, nec
dedilet
ante prvius
fibi
nec enim a
fuit,
fe eft,
ut ante deli-
quod effet poftmodum

Ut hoc argumentum diljolvat, contenait VirC. elle a fe,
non ngative, fed pofitivC, debere fumi, etiam quantum ad Deum fpeclat ita ut Deus quodam modo idem
pra^ftet refpedu fui ipfius quod caufa efficiens refpeclu
fui effecls'. Quod fane durum mihi vidctur, & falfum'^.
taque partim cum Viro C. confentio, parlim ali illo
diffentio. Fat cor enim non pojje me a me ipjo effe ni/i
pojitive, nego vero idem de Deo dici debere. Im ai'geret,
10
'.
bitj-or
manife/am
a feipfo pofitive
quod author
conlradictionem, qudd ahquid
cffc
&
noJe?\
fit
tanquam a cauf. Unde idem efficio

fed alid plane via. in hune Jcilicet
modum.
Ut a me
2 ipfe] ipfi (/"'
a.
Page 48,
b. Ib[,
c.
1.
deherem
ipfo effem,
cdit.).
omnes
&
me
omnes
1-6.
1.
7-10.
Page 95,
6-7.
1.
d. Jb^, l.'q-i3.
f".
Page 110,
Page III,
g.
Voir
e.
t.
1.
1.
?o-?i
5-7.
Voir
III, p. 33o,
I.
t.
3.
III, p. 3?7,
1.
17.
ipfo effe pofitive,

(//'.).
&
20
240-24'-
Objectiones Quart.:.
tanqiiani a caufd
209
me
crgo Jeri non potej ut a
ipfojim.
Hujus fyllogifjui propojitionem prbant Vin' rationes

ex eo defumpt, qiidd, cm temporis partes a Je mutuo
5
rum,
quoi Jim, non fequatur
pojjnt, ex eo
fejungi
nifi aliqiui
me
caufa
me
291
futu-
quafi rurfus efficiat fingulis
momentis''.
Quod
claram
ad fumptionetn
re?'d
attinet, illam arbitror
lumine naturali, ut rix probari poj/it
ejfe
gatorie,notum pi'obando per minus notum. Imo

10
niji
nu-
illius veri-
tatem Author ridetuj- agnovijje, ciim apei'te injiciari aujus
non
ej.
Hc cnim,
ad Theologum
I
Non
qujo, verba penicntur in rcjponjione
dixi, inquit, impoffibile efle ut aliquid
efficiens
i5
adco
quando
fui
ipfius
enim aperte
etfi
id
fit
caufa
verum
fit,
reftringitur efficientis fignificatio ad illas cau-
tempore priores, vel quae ab

ipfis funt diverfae, non tamen videtur in hac quaeflione
ita effe reftringenda'^', quia lumen naturale non didat
ad rationem efficientis requiri ut tempore prior fit fuo
fas quce funt eftectibus
effectua
Optime, quantum ad prius 7nembrum; Jed cur o?ni/fum

pojterius, nec additum idem
rationem
nij
efficientis requiri,
effe
(/"
ut diverja \Jit a fuo effeclu,
quia per lumen ipjum naturale id afjerere non licebatV
Et Jane
25
lumen naturale non diclare ad
Juum
ciim effeclus omnis a caujd dependeat, a caufd
accipiat,
nonne clarum
Aprs dm, non

et 2' dit.).
a.
Page 49,
b.
Voir
c.
Page 108,
t.
1.
4 fequatur]
idem a Jeipfo depen^
fequitur {i"
dit.).
n^ [abrviation,
i"
11
1.
22.
7-16.
uvres. H.
enim]
et 2' dit.).
3-5.
III, p. 337,
1.
la liffue
ejt
27
292
210
OEuVRES DE DrSCARTES.
dcre non po/je, idcni a /cip/o
Prlcrca,
omnis
caiifa
cauja: cffeliiy,
&
accipcrc non polje ?
luiiin elfe
c/I
241-242.
&
cffels eau fa,
proinde inulua
cft inlcr
cjfcclus
caufani
fclinn hahiludo ; a habiludo nonniji duoruni
&
cf-
cj.
Dcindc, concipi fine ahjurditale non polejreni alujuani

aeeipere
&
effe,
eoneeperinius
lavien illud idem e[je habere,
illiid
notiones cau/lv
&
jam
Al
aeeepi[]e.
i/Iiid
priufquam
eontingeret, fi
ejfecls cideni rei refpeclii jui ipfni.s
bueremus. Qiuv c/\enini notio canfa:? Darc

noiio cffels ? Aeeipere
efje.
Prier
In-
effe.
Qiuv
e/ aiiteni natiir
cauf
lo
notio, qivn notio effels.
Jam
tione
vero eoncipere non pojjumus rem aliquam fub no-
eauf
lit
dantem
effe, nij
illam eoneipiamus habere
ncmo enim dat qiiod non habet. Ergo priiis rem coneiperemus habere effe, qufn coneiperemiis illud eam aeeeeljc;
293
piffe;
&
tamen
in eo
qui aeeipit,
pnus
e/l
aeeipere
qudm
habere.
Aliter ea
formari pote/i
ratio
habet; ergo nemo pote/I fibi dare
nemo
efje, niff
dat
quod non
qui
jam
illud
habeat ; Ji autem jam habet, ut quid fibi illud daret?
ejfe
Denique,
nem
afferit
lumine naturali notum
effe,
a confervatione fol ratione diftingui''.
lumine naturali notum
eff,
20
creatio-
At eodem
nil fcipfum ereare poffe ;
ergo
nec feipifiun confervare
gnerai i ad hypothefim de Deo fpecialcm defecndamus, res adhue meo judieio manifeffior
Verm, Ji a
Deum
erit,
a feipfo polit ive ejje non
ngative, id
9 Darc] dans
a.
Page 49,
iheji
1.
non ab
e/l
alio.
ii'^ cl -y dil.).
9-1
pojj'e,
/ed tantiim
2 5
ObJECTIONES QuART/[^.
242-244-
Ac primm quidcm,
ici
211
patct ex ralionc qiiam ajfcrt
ad probandiim, Ji corpus a fe lit, dcbcrc a fcipfo ejfe

politive. Temporis enim, inquit, partes ali ab aliis
V. C.
non pendent; nec proinde, ex eo qiid illud corpus

fiippo|natur ad hoc iifque tempus a fe fuille, id eu. Une
cailla, hoc fufjficit ut etiam in pofterum fit futurum,
aliqua potentia in eo
nili
fit,
294
ipfum continuo veluti
reproducens^.
At tantum
10
ahej ut luvc ratio in ente fumine perfedo,
Jive infinito, locum habere poj/it, quin potins contrariiun
ob contrarias caufas evidenter deduci pojjit. In ide enim

entis infiniti continctur, qiid ejus durt io/it etiani injinita, fcilicet nullis claufa limitibus,
bilis,
i5
&
permanens,
tota Jimul,
&
in
ac proinde indiviji-
qu non
nifi
per errorcin
intellecls nojlri imperfelionem concipi pojjit prius
&
pojerius.
Unde nianifefle fequitur concipi non po[[c Ens injinitiun

vel per momentum exijere, quin Jimul concipiatur & fempcr extitiffe, & in ternum exijlentiam habilurum (quod
20
Author
cur in
ipfe alicubi docet)^\ ut
c[le
proinde vanumjit qua'rere
perfeveret.
Imo, ut frquenter docet Augujlimis {quo ncmo unquam

pojl authores facros dignius
ej), in
25
Deo nullum
& fublimius
eji velfuilJe vel futurum
de
Deo
locutus
effefedfempcr
cnm alfurditalc
ciim hc qujio
efe; ut hinc evidentius appareat, non nifi
quri poffe, cur Deus
in cffc perfeveret,
manifefle involvat prius
& pojlerius, prtcritum &
futu-
rum, qu ab Entis infiniti notionc cxcludi dcbcnt.

Prtcrea, Deus a
I
a.
P;igc
b.
Pa;e 68,
10,
1.
1.
4-11).
14-
G.
fe cffe polilive cogitari
non pote/i
L95
OEUVRKS DE DkSCARTES.
Jeip/um primo produxcnl
qita/
cjfct
fcd
fuiljcl
ut /a'piii.s dclarai
lantinii
244-245.
cnim anlequam
/liil/inrj^
quia fc
rcvcra confcrvat.
.1/ lu
eus injnituin confcrvatio non magis cadit qujiii
prima producio. Qiiid cnim, qujo, conjervalio
cmi-
ni/i
qudam rei rcproduclio? Undc confervatio omni.s

fupponit primam prodiiclioyictn ; & propterea nomen ipfum
liuiia
conlinuationi.s\Jcut
& confcrvalioni.s-,potentialitalcni qiian-
Ens
aiitcm infinilum acliis ejl purij/imu.s
involvit.
da?ii
Jinc u lia potcntialitalc.
Conchidamiis
concipi
igitiir.
feipfo politive, nifi
Dcuni
pcr iinpcrfcclioncni
rerum crcataruni
injlar
non pojje Dcinn
cjje
nojlri inlellccls,
Quod
concipientis.
inagis
adhuc conjlabit alla rationc.

296
Caufa eficiens rei alicujus non qu\ritur,

exi/lcnlia.\
trianguluni
non rcro raiione ejjenli.
i5
Verbi grali, fi
cau/ani cfficienleni
confpicio.
nifi raiione
qitam faclum fit ut hic iriangulus exijleret
qurani pcr
;
fed caufam
eficicnlem fine ah/urdilale non quatrain cur Iriangulus
habeal 1res angulos quales duobus redis

rcnli non bene refpondercliir
id lanlm. quia ea
lici,
nionfranl pcr ejjicienleni
qudd
1res
in cjJe
&
id
qu-
20
pcr caufam ejficienlem, fcd
ef nalura trianguli. Unde Malhema-
quia de fui objecli
eljenli enlis
infinili
cxifenti non agunt, nihil de-
& fnevi.
quod
Al non minus
imo eliam.
exijlal,
ejl
de
velis,
25
perjeverel. quant de effenli irianguli liabere
angulos a'quales duobus
r'cclis.
Ergo, ficul qurenli
cur Iriangulus 1res angulos quales duobus rlis habeal,

refponderi non debel per caufam efficienlem, fed dicendiun foluminodo
guli naluram
eam
ita
effe
lcrnam
&
unmulabilem trian-
qurenli cur Deusfit, vel
in elfe
per-
3o
Objectiones Quarts.
24>i4fi-
Deo
feveret, nulla, vel in
213
Deum, caufa
vel extra
efficiens,
vel quafi caufa efficiens 'de re enim. non de nomine, dif-
fed id unum pro ratione afferendujn.

quia ea ejl natura entis jumnie perfcci.
LJnde ad id quod ait V. C. : diclare lumen naturje
quxrenda
puto]
ejl,
297
nullam rem exiflere de qu non liceat petere cur exillat, five in ejus caufam efficientem inquirere
aut fi
;
non habeat, cur
deo petenti cur Deu.s

10
indigeat, poflulare% refpon-
exijat,
non per caufam efficientem
refpondendum effe,fed nihil aliud quam quia Deus efl,feu

Ens infnitum. Et in ejus caufam effcientem inquirenti,
refpondendum, cauf
percontanti cur
infnitum
i5
non
ill
efl,
ill
non indigeat. refpondendum, quia ens
cujus exiflentia
folummodo cauf
non indigere. Et rurfum
efficienti
efl
efficienti indigere, in
aclualem ab effentia diflinguere
Quamobrem corruunt qu
20
fua
effentia;
ea enim
quibus exiflentiam
licet.
verbis citatis fubjungit.
Adeo, inquit, ut fi putarem nullam rem idem quodammodo'' elle poffe erga feipfam quod efl caufa efficiens
erga efFeclum. tantum abeft ut inde concluderem
aliquam elTe caufam primam,
quin e contra ejus
ipfius, quae vocaretur prima, caufam rurfus inquirerem; & ita nunquam ad ullam omnium primam deve|
nirem^
25
Ima vero, J putarem cujufcunque rei caufam efficientem, vel quafi efficientem, effe qurendam, cujufcunque
rei afjignat
21 contra
caufam ab ea diverfam inquirerem, ciim evi-
contrario {i"
a.
Page 108,
b.
Voirt. III,p. 337,
c.
Page 108.
1.
1.
dit.).
18-22.
I.
4-16.
22, p. 109,
1.
3.
293
CElJVliES DE Dl'.SCARTES.
14
mihi
dcntijjiuujn
poJJ'c,
quod
nihil
fil,
modo crga
iillo
cj caiifa cfficiens
:4<"-^47.
feipfiun cffe
crga efciim.
Monendiis vcrd inihi vidctur, ut hc attente diligenterque conjidcrci, quia cerlo jcio vix ullum Thcologum
rcpcriri poffc, qui non ed propojitione ojfendatur, quod
Dcus
a J'eipfo fil pofitive,
Unicus niihi
l'cflat
qu
a nobis clare
tanquani a cauf.
quonwdo
fcrupulus,
dum
non conimillalur,
&
&
ait,
non
aliter
circuhi.s
ab co
nobis conftare,
diftinde percipiuntur, vera eue,
qiim quia Deus eft^
At nobis confarc non
lo
pocj
Deum
quia id a
cffe, nifi
& cvidcnlcr percipitiir
nobis clare
299
confet
Dcum
nobis confare
cffe,
dbet,
|
verum
effe
quod-
falfum mihi videri, quod pro

nihil in fe, quatenus efl res cogi-
excidcrat,
certo affirmt V.
C,
tans, elle polie, cujus confcius
quatenus
crgo, priiijquain nobis
& evidenler percipitur.
cunque a nobis clare
Addo quod
efl res cogitans, nihil
non
t^\
Per
aliud intelligit
fe enim,
qum men-
tem fuam, quatenus a corpore difincla ef. Al quis non

videt, mulla in mente effe poffe, quorum mens confcia non
ft? Mens
i5
20
infantis in matris utero habet vim cogitandi
at ejus confcia
De
lis
non cf. Mitto innumerafmilia.
QU.K
ThEOLOGOS MORARI
POSSl'NT.
Ut tdiofum fermonem aliquando abfolvam,

brevitati confulere,
& res potius
indicare,
libet
qum de
iis
hic
ac-
curatius difputare.
Primum,vcreor ne quofdam ojfendat libenor hc Phia.
Pat;e 6g,
1.
b.
Page 49,
1.
14-18.
5, etc.
2 3
ObJECTIONES QlIART/E.
247-:!49-
21)
lofophandi ratio, qud omnia revocantur
A ut ho r
fane
ipfe fatctur in
duhium. Et
Mcthodo'\ mcdiocribus
ingc-
hanc viani elfe\periculofam; fateor tamcn hanc invi-
niis
300
diani in Synopji^ mitigari.
Vcruintanien haud fcio an aliqu prfatiiLncul hc
Meditatio prniuniri dcbcat, qud Jignijicctur de

feri non dubitari, fed
aliquantifper fepojitis
minimam & hyperbolicam,
vel
alio in loco",
lo
ut, iis
rbus
iis
qu
ut AutJior ipje vocat
dubitandi occafionem relinquunt, aliquid
firmum & Jabilc reperiri pojjit, ut de eo ne pcrvicacijfimo quidem liccat vel tantillum dubitare. Unde ctiain
ita
illorum verborujn
ut loco
fit,
qud cm Authorem
me
originis ignorarem, reponendum cenfereni
rare
me
igno-
fingerem''.
In Medilatione 4, de
i5
quas longum
Vero
effet recenfere,
&
Falfo, multas ob caufas,
vehenicnter optarem, ut in
duo fignifcaret
ipf Meditationc vel in Synopf
Priniuni ef,fe,
dmn
caufavi crroris inquirit, de illo po-
tijfimum fatagere qui commit litur in dijudicatione veri

20
falfi,
&
non autem de
illo
in
perfecutione boni
mali.
Ciini
enim prius illud
& fcopum, & qu
fufficial
ad Aiitlioris inflitutum
hic dicuntur de cauj crroris, in
vifjimas objeliones
25
qui contingit
&
incidant, fi etiam
ad
gra-
poflcrius caput
fe extendant, prudentia, nifi fallor cxigit, & flagitat

docendi ordo, cujus Aulhor nofler amanlifjmus cjl, ul
,
qucunque ad rem non faciunt,

a.
Page i5,l. 12-17, de
b.
Ci-avant,
c.
Page 8q,
Page 77,
d.
p.
1.
1.
2 et
H).
i5-i u.
16.
cette cdiiion
&
altercationibus
anfam
301
2i6
prbere
po[Junt, oaiillantur, ne,
dum
249-250.
Icclor de fupcrfluis
a necejfarioruin pcrceptione retar-
inulililer jurgatur,
de tu?-.
Allerum quod Authorem nojhun indicare vclim,
dum
fe,
afferil nulli nos rei ajjcntiri dehere,
nifi
ejl
quam
dire & dijUncle noverimus, de lis tanluni rbus agerc,

qu ad difciplinas [pdant & fuh intelligenliavi cadunt,
non verd de iis qu adjidem pertinent, & ad vitam agendam itaque fe damnare opinantunn temeritatem, non
;
10
prudenter credentium perfuajioneni

Tria enim
de
utilit.
credendi,
hominum
animis
fapienter monet B. Augujlinus,
ut
iiint,
c.
i5^, velut fnitima
dillindione digniflima
fibimet, in
:
intelligere,
credere, opinari.
302
\InteUigit, qui cert ratione aliquid
comprehendit.
i5
commotus verum
ratione non com-
Crdit, qui gravi aliqu authoritate

elle arbitratur
etiam quod cert
prehendit. Opinatur, qui,
quod
nefciat, fe fcire exi-
flimat.
Opinari autem duas ob rcs turpiffimum

edifcere
modo
non
potefl, qui fibi
illud difci poteft
&
jam
per
fe
efl
qud
fe fcire perfuafit,
ipfa temeritas
bene affedi animi fignum eil.

Qiiod intelligimus igitur, debemus
credimus, authoritati; quod opinamur,
rationi
j
crrori.
20
fi
non
quod
HcTC
25
ditla funt, ut intelligeremus nos, retent fide illarum
etiam rerum quas

ritate
a teme-
opinantium vindicari.
Nam
Voir
quod
unum cavent nomen opinationis, quod
qui dicunt nihil elfe credendum,
fcimus, id
a.
nondum comprehendimus,
t.
III, p. 359,
I.
i.
nifi
3o
Objectiones Qjjart.e.
25o-25i.
fatendum
ei\
217
turpe ac miferrimum. Scd quis dili-
genter confideret plurimum intereffe, utrum fe fcire

quis putet, an quod nefcire fe intelligit, credat ali-
qu authoritate commotus, profedo erroris

manitatis atque fuperbi crimen vitabit.
Et paulo
ferri,
tatls
12, fubjiingit
poj, c.
:
\
inhu-
1.^
Multa poffunt
af-
sos
quibus oftendatur, nihil omnin humana focieincolume remanere, fi nihil credere flatuerimus,
quod non potuerimus tenere perceptum. Hue ufquc

10
Augiij{inus).
Quanti momenti
muli, hoc tenipore
ad
fit
Virum C. hc
difinguere,
ad impietatcni proclives,
ever-Joncm Jidei abuti pojjint, ipfc facile
ne
illius vcrbis
pro fu pru-
dentid judicabit.
i5
Vcriim, quod
video, eft
maxime Theologis
offendiculo fore
pr-
&
int-
qud,fecunduni Viri C. dogmata, falva
gra remanere non pojjc vidcanlur, qu de facrofanlis

altaris myfleriis docet Ecclefia.
Fide ennii credimus, ablat ab Eucharijiico pane panis

20
fubfanti, fola
illic
acci\dentia
remanere
ea aulem funt
extenfo, figura, color, odor, fapor, alique fenfiles qualitates.
Qualitates fenfiles nullas efe putat Vir
C, fed
lan~
umniodo varias corpufculoruni nobis adjacentium mo~

25
tiones,
quibus varias
illas
impreffiones percipimus, quas
dcinde coloris, faporis, odoris nominibus appellamus
Refiant\ergo figura, exlenfio, mobilitas.
At
negat Aulhor
fjcultates illas abfque aliqu fubfianti cui infint, poffe

G Ualina ne cojnmence qu'aprs l'ubjungit (indit.).
caloris
[i'''
2G colorisj
dit.).
uvres.
II.
a8
304
2i8
inlcUigi,
ncc proindc cliam ahfquc dl exijcrc
etiam repetit
Nec
251-232.
quod
rcfponjionc ad Theologum'^.
in
agnofcit, inter ilLis affcdiones
& fubjlanliam,
di-
Jlinlionem nifi formalem^\ quo! fufjicere non videtur, ut

qucv fie di/linguuntur, a fc invicem etiam diviniliis fcpa-
renlur.
Non
dubito
qiiin,
qiid pictate e/I
attente diligenterque perpcndat,

cet incumbendinn, ne,
agere meditatur,
cinn
fdei, illius
Dei
Vir Clarijfimu.s, id
& fumnio fibi Jiidio judicaufani adverfus impios
authorilate fundat,
&
ciijus
10
beneficio immortaleni illam vilain, qiiani hominibus per-
fuadendam fufcepit,
fe confecuturuin fperat,
aliqu
re
periciilum creaffe videatur.
||RESPONSIO
AD Q.UARTAS OBJECTIONES.
Non
potuilTem optare magis perfpicacem, nec limul
magis officiofum
fcripti
illum elle experior

fifti
mihi
ciijiis
qum
animadverfiones ad me mimei examinatorem
tam humaniter enim mecum
L*v:
i5
agit, ut ipfiim
caufse favere facile percipiam
tam accurate
illa
qu oppugnat
&
circumfpexit, tamqiie
a.
Pasê i;o,
b.
Ib\
1.
i5.
1.
niliil
ejus
tam acute illa urget quee

minus probanda, ut non verear ne quis
eifugifle; ac pr?eterea
judicavit elle
&
nihilominus
intime pervidit, ut fperem etiam in rcliquis
aciem
24. etc.
20
Ql'art.e Responsiones.
=^=-3i:^
219
quicquam gratise cauf diffimulafle

ideoque non tam moveor iis qu ohjecit, qum gaudeo
qud in pliiribus non adverfetur.
exiftimet illum
Rcfponjio ad
pn'mam
parteni,
306
de natiir mentis hinn.m.
Non hc morabor in gratiis Viro Clarilimo agendis,

qud me divi Auguftini authoritate adjuvarit, rationefque meas
non
10
ita
propofuerit. ut timere videretur ne
fatis fortes aliis
apparerent.
Sed primm dicam uhinam probare cperim quo

pacto, ex eo qud nihil aliud ad meam ejfentiam (hoc eft
I
ad eentiam folius mentis) pertinere cognofcam, p?\vterquam qudJim res cogitans, fequatiir nihil etiam aliud
rvera ad illam pertinere""
i5
Deum fcilicet
clare & diflinde ut
nempe
ubi probavi
exiilere,
illum, qui poteft
ego
poffibilia
Etfi
enim multa
verto (ut rvera
advertere
20
forte in
illo in
loco
me
omnia
nondum adfupponebam me nondum

fint
quse
vel
illi
unitam), quia tamen id quod ad[
verto, mihi fufficit ut
fum me a Deo
quae
cognofco.
mentem habere vim corpus movendi,
effe fubftantialiter
Deum
cum hoc
folo fubfiftam, certus
non
ad mentis elTentiam non
potuilfe creari abfque aliis qua;
adverto, atque ideo
ifla alia
pertinere.
2 5
Nihil
enim eorum
fine
quibus res aliqua
mihi videtur in ejus eflenti comprehendi

vis
mens
fit
de effenti hominis, non tamen
de eftenti mentis, qud

a.
Page 199,
1.
10-12
humano
corpori
elfe poteft,
;
& quam-
eft
fit
proprie
unita.
307
20
Dicendum etiam
eft
quo fenlu intelligam,
ncm rcalcm non infcrn, ex

concipiatuj'
=53-254.
quod una
co
pcr ah/Iraionem
concipienlis, fcd tantiun ex co
diftinclio-
rcs ahfque alid
inadquate
inlcllccls re?n
quod unaququc
?'cs
ahfque
alla complte fivc ut rcs complta inelligatur^.
|Neque enim exiftimo adcequatam
rei
cognitionem
hc requiri. ut Vir C. alumit; fed in hoc differentia
quod, ut aliqua cognitio
eft,
e contineri
re cognit;
omnes omnino
i&
omnium
adj:quata,
debeant in
proprietates qure funt in
idcirco folus efl
cognitiones rerum
308
lit
Deusqui no vit
le
habere
'o
ada.^quatas.
[Intelleus autem creatus,
etii
forte rvera habeat
rerum multarum, nunquam tamen potefl fcire fe habere, nifi peculiariter ipfi Deus revelet. Ad hoc enim
ut habeat adrequatam alicujus rei cognitionem, requi-
'^
tantm ut vis cognofcendi qu in ipfo eft adquet iftam rem quod facile feri poteft. Ut autem fciat
fe ilhim habere, five Deum nihil amplius pofuilTe in
ill re, qum id quod cognofcit, oportet ut lu vi
cognofcendi adquet infinitam Dei potellatem'' quod
20
ritur
fieri
plane rpugnt.
cognofcendam diftinctionem realem

inter duas res, non requiritur ut noltra de iis cognitio
fit adequata, nifi polimus fcire ipfam elle adquatam fed nunquam polumus hoc fcire, ut mox diclum
eft; ergo non requiritur ut fit adêquata.
Jam
ver, ad
Itaque ubi dixi, non fufficere quod una res ahfque alid
3
Apres
ligne
a.
b.
(2''
intelligatur.
cdit.
1.
Page 200,
Voir t. V,
1.
6-19.
p. i5i.
lu
multarum,
rerum
adivquatas
non
3 Apj-i's
siipptcCy
(
/.
cognitiones
/ 7 ci-dessiis).
^5
QUART.E ReSPONSIONES".
234-256.
intelligatui-
per ahjraclionem
concipientis'',
intellecls
non putavi inde
221
rem inadquatc
polTe inferri, ad diftin-
ctionem realem requiri cognitionem adquatam, fed

tantm cognitionem, quam nos ipfi per abftractionem
intellecls non redderemus inadquatam
309
Longe enim
aliiid
plane ad?equatam, quod
nunquam
ele
certo fcire polTu-
verum nifi a Deo reveletur & aliud,

eoufque efle adquatam. ut a nobis per abflraclionem
intelleds inadquatam non reddi percipiamus.
Eodemque modo, cm dixi rem intelligendam effe
complte, lenfus non erat intelleclionem debere effe
adquatam, fed tantm rem fatis debere intelligi. ut
mus an
lo
cognitionem aliquam
eft,
fit
fcirem elle completam
Quod tam
i5
putabam
ex antecedentibus
manifertum
effe
qum
ex fequentibus
diftinxeram enim paulo
ante entia incompleta a completis, dixeramque requiri
unumquodque ex iis quse realiter diflinguuntur, tanquam ens per fe & ab omnialio divcrfum intelligatur^
ut
20
Portea ver,
eodem
fenfu quo dixi me complte
inlcl-
me etiam intelligere mentem ejje rem complta??!'^, fumendo fcilicet intelligere complte & intelligere effe rem completam, in
un & edem fignificatione.
Sed hc merit quri poteft quidnam injtelligam
per rem completam, & quomodo probem fufficcre ad
ligerc quid fit corpus, flatim iubjunxi
25
di/linclionem realem, qud duo.' res lanquam complet iina
ahfquc alla intelligantur.

a.
b.
c.
Page 200,
Page 120,
Paê 121,
1.
1.
!.
6, etc.
18 et
6-7
1.
et
1.
22-23.
10.
310
uvres
222
Itaquc ad
de Descartes.
256-257.
primum refpondco, me pcr
rcni
completam
indutam iis
ut ex iis agnofcam
nihil aliiid intelligere, qiim fuhilantiam
Ibrmis
ipfam
fivc attributis, qiKe fufficiunt
clTe fubllantiara.
Neque enim
fubflanlias immdiate cognofcimus, ut
notatum eft, fed tantm ex eo qud percipiamus

quafdam formas (ve attributa, qure cm alicui rei debeant ineffe ut exiftant, rem illam cui infunt vocamus
alibi
Suhjantiam.
Si
ver portea
eandem illam fubilantiam
fpoliare vel-
10
lemus iis attributis ex quibus illam cognofcimus, omnem noftram de ipf notitiam deftrueremus atque ita
verba quidem aliqua de ipf poflemus proferre, fed non
;
quorum fignificationemclare&diftindeperciperemus.
Non ignoro quafdam fubftantiasvulgo vocari incomplcla.s.
non
effe
311
Sed
dicantur incomplets, qud per
fi
poffint, fateor
ut fint fubftantice,
hoc
lentes. Aliter
autem
res per fe fubfiflentes,

I
&
per fe fubfiftere non va-
ert,
dici
polfunt fubftantice incom-
quatenus funt fubftanti,
pletae, ita fcilicet ut,
fol
mihi contradidorium videri,

efl,
fimul incompletcT, hoc
fe
i5
20
nihil
quidem habeant incompleti,
tantm quatenus referuntur ad aliquam aliam fubftantiam, cum qu unum

per fe componunt.
Ita
manus
efl
fubftantia incompleta,
ad totum corpus cujus

plta,
&
cm
fed
eft
pars
fola fpedatur. Et
cm
refertur
fed efl fubflantia
25
com-
eodem plane modo mens
corpus funt fubflanti incomplets, cm referuntur
ad
hominem quem componunt;
fed,
fols fpedats,
funt complets.
i3
PoUenuis' polfumu'^,
3o
1"'
cdil. cl l'criMla
poflimus.
QUART;E ReSPONSIONES.
237-258.
Qiiemadmodum enim
effe
guratum &c., funt forme
12
extenfum,
divifibile, fi-
ex quibus
five attributa,
agnofco fubftantiam illam quse vocatur corpus ; ita effe

intelligentem, volentem, dubitantem &c., funt fornice,
ex quibus agnofco fubftantiam qu vocatur mens ; nec
minus
cogitantem
intelligo fubftantiam
effe
qum fubftantiam extenfam.

Nec uUo modo dici poteft id quod Vir
rem com-
pletam,
C. fubjunxit,
312
corpus forte fc habere ad mentem,ficut genus ad fpeciem

10
etfi
enim genus
renti fpecific,
fine
non
nihil
modo
ullo
fpecies
cauf, facile intelligimus figuram,
cogitando de circule (quamvis
diftincla, nifi
fit
tamen
poteft
ill diffe-
gnre cogitari.
Nam, exempli
i5
hac vel
poffit intelligi fine
"
ratur,
nifi
fed
intelledio
non
ad fpecialem aliquam figuram refe-
nec de re complta,
prehendat)
ifta
nuUam
naturam corporis com-
circuli differentiam fpecificam
intelligimus, quin fimul de figura cogitemus.
Mens autem
2
diftinde
&
formis
ull ex
iis
corpus
effe
five attributis,
fubftantiam, ut puto
;
iis
Hic tamen urget Vir C.
pojjit
fuf-
ex quibus agnofcimus
me
in
fecundMedita-
quse pertinent
etfialiqiia
me
admentem
notitia
parari
ahfque notitia corpo\ris, non tamen inde confici, no-
titiani
fini
quantum
corpufque intelligitur diftinde
atque ut res complta, fine

-
five
ut habeaiur pro re complta, percipi poteft, fine
ficit
tione fatis oftendift'e
2 5
complte,
illam ejje complctam
me non
falli,
dum ah
'2H Ap}-s excludo, la ligne

a.
Page 201,
b.
IbiJ.,
1.
1.
5-6.
iq-22.
&
adquatam,
cffenti
(/"'
ita
ut cerlus
mcd corpus excludo^\
dil, seule).
3i3
24
Remque
fcripti,
258-259.
dclart exemplo trianguli femicirculo in-
quem potrumus
clare
vc
dillinde intelligere
quamvis ignoremus, vel etiam negemus, illius hafis quadratum quale eiTe quadratis
laterum
nec tamen inde licet inferre, dari pofe
triangulum, cujus hafis quadratum ?equale non fit quaelTe reclangiilum,
dratis laterum.
Sed quantum ad hoc exemplum, multis modisdiflert

a re propofit.
Nam
primo, quamvis forte triangulus fumi
polit in
lo
concreto pro fubftanti figuram hahente triangularem,

certe proprietas habendi
quadratum
qua-
bafis sequale
|
non efl fubftanti nec proinde unumquodque ex his duobus potefl intelligi ut res com-
dratis laterum,
plta,
quemadmodum
intelliguntur Alcns
&
Corpus
nec quidem potefl rcs vocari, eo feniu quo dixi
i5
fatis
unam rem (nempe rem completam)

ut fit manifeftum ex
ahfqiic allcrd intelligere, r.
verbis que fequehantur Prterea invenio in me facilittes, &c.''\ Neque enim iftas facilittes dixi elTe res,
qud
ejje
314
pojjiin
'',
20
fed ipfas accurate a rbus five fubrtantiis diftinxi.
Secundo, quamvis clare

ligere triangulum
in
l^
diflinle poffimus intel-
femicirculo elfe redangulum,
abfque eo qud advertamus ejus bafis quadratum
non tamen ita pofiutriangulum in quo bafis quadra-
a;quale elle quadratis laterum,
mus
clare intelligere
Aprs laterum, 0 la
ligne (2'' edit. seule).
9 Aprs
ligne {i'''dit. seule).
propofit, non la ligue [i" et
d\iVin\\,
a.
Page
b.
Ibid.A- 21.
78,
1.
4-5.
2' dit.).
20 Aprs tkc,
uicme remarque.
la
Aprs
^5
Quarts
259-260.
tum
Responsiones.
22^
quale quadratis laterum, quin fimul advertamus effe reclangulum. Atqui & mentem fine corpore,
& corpus fine mente, clare & diftincle percipimus.
Tertio, quamvis conceptus trianguli femicirculo in-
fit
haberi
fcripti talis
pofiit,
ut in eo êqualitas inter qua-
dratum bafis & quadrata laterum non contineatur,

non potefi tamen haberi talis ut nuUa proportio inter
bafis quadratum & quadrata laterum ad hune triangulum pertinere intelligatur ac proinde, quamdiu
;
10
ignoratur qualis
negari,
nifi
fit
ifta
quam
nuUa de eo
proportio,
potell
clare intelligamus ad ipfum
non
pertinere
quod de proportione
aequalitatis
nunquam
potefl intelligi. Sed nihil plane in corporis conceptu
quod pertineat ad mentem; nihilque in

conceptu mentis, quod pertineat ad corpus.
Itaque, quamvis dixerim, fatis ejfe quoi -pojjim unam
rem abfqiie altra clare & dijlincle intelligere &c., non
includitur,
ideo poteft fubfumi

triangulutn,
:o
tum
bafis
(S'c.^.
&
at clare
&
dijincle intelligo
hune
Primo, quia proportio inter quadra-
quadrata laterum non
Secundo, quia non clare
eft
res complta.
intelligitur ifta proportio
equalitatis, nifi in triangulo retangulo. Tertio, quia
2 5
nequidem triangulus
diftincte poteft intelligi,
getur proportio quse
eft inter
&
fi
ne-
quadrata ejus laterum
bafis.
Sed jam dicendum

3 Api'i's
eft
percipimus, non
ligne {2" dit.).
i3 Ap?~s Intel-
Ugl, la ligne [1" et 2' dit.).

19, 20, 22,
a.
Aprs
Page 202,
rvkics.
1.
II.
la
&.C.,
...com-
quo pado ex hoc folo qud

pleta,
.redangulo,
{i"dit. seule).
comme
La
2"
la ligne
e'dit.
l'ordinaire,
laisse,
un petit
intervalle en blanc.
6.
29
3i5
20
luiam fubjantian abfque altra clare
gam,
dijlincle inlclli-
ccrlus fim iinam ab alid cxcludi^.
Nempe
316
&
260-261.
qud per
hsec ipfa ell notio fubjlanti,
fe,
hoc
abfque ope ullius alterius lubftantia;
eft
exiftere
duos
nec ullus
unquam
poffit
qui duas fubllanlias per
conceptus percepit, non judicavit
div'erfos
illas
effe realiter diflindas.
Ideoque,
fivilTem,
certitudinem vulgari majorem quse-
nifi
contentus fuillem oftendille, in fecund Me|
Mcntem ut rem fubfirtentem intelligi, quamvis nihil plane illi tribuatur quod pertineat ad corpus,
^^ vice verf etiam Corpus intelligi ut rem fublillentem, etfi nihil illi tribuatur quod pertineat ad mentem.
Nihilque amplius addidilTem ad demonftrandum mentem realiter a corpore diftingui quia vulgo res omnes
ditatione,
eodem modo
fe
lo
i5
habere judicamus in ordine ad ipfam
veritatem, quo fe habent in ordine ad nollram per-
ceptionem. Sed, quia inter hyperbolicas

tiones, quas in
ufque proceffit
dubita-
illas
prima Meditatione propofui, una eout de hoc ipfo (nempe qud res juxta
20
veritatem fmt taies quales ipfas percipimus) certus
non poffem, quandiu authorem me originis ignorare me fupponebam, idcirco omnia qu de Deo & de
effe
317
veritate in terti, quart
& quint
Meditatione
fcripfi,
conferunt ad conclufionem de reali mentis a corpore

rtinclione,
2
{2^
quam demum
Aprs excludi, ni))i la ligne

dil.).
7 Apres dilHndas,
la ligne {i" dit.
seule).
17-18 Aprs perceptionem,

a.
Page 78,
1.
4-6.
la
di-
in fext Meditatione perfeci.

/"'
ligne
ma
vaut
{2" edit.,
:
19 prierrata). Aiipara-
dit. seule).
iccunda {/"
et 2' edit.).
25
QUART/E ReSPONSIONES.
261-262.
Atqui,
Vir
ait
C,
intelligo
227
triangulum femicirculo
abfque eo qud fciam cjus bafis quadratiim
infcriptum
qiiale ejje quadratis lateru?u'\ Im, poteft
triangulus intelligi,
5
etfi
&
qiuidrata ejus bafis
de proportione qu
laterum non cogitetur
poteft intelligi ipfam de eo effe
ver de mente, non
modo
nent, de ipf poffe negari
i5
20
ille
eft inter
fed
non
negandam. Contra
intelligijmus illam effe fine
corpore, fed etiam omnia
10
quidem
qu?e ad corpus perti-
illa
;
hsec
enim
eft
natura fub-
mutu excludant.
Neque mihi adverfatur, qud VirC. adjunxit, mrum
non ejJe, Ji, dum ex eo qud cogitein colligo me exifiere,
idea quam hoc pao efformo, vie tantinn reprfentet ut
rem cogitantem ^. Nam eodem modo, cm naturam
corporis examino, nihil prorfus in e reperio quod
redoleat cogitationem. Nullumque majus argumentum diftindionis inter diias res haberi poteft, qum
qud in utramvis nos convertamus, nihil plane in ipf
deprehendamus quod ab altra non fit diverfum.
Non etiam video qu ratione hoc argumentum nimis
qu6d
ftantiarum,
fefe
enim minus
probet^. Nihil
unam rem
realiter
divinam potentiam
dici poteft,
ad oftendendum
ab altra diftingui,
poffit
qum qud
per
ab ipf feparari. Satifque
di-
ligenter cavere mihi vifus fum, ne quis ideo putaret

23
hominem
3
Aprs laterum,
dit.).
Page 202,
Page 20?,
c.
Ib.,
1.
14.
d. Ib..
1.
18-19
1.
1.
ligne
omis
Aprs negan-
b.
a.
la
quidem
[i^'^dit. seule).
{r"
folm animiim ulentem
effe
7.
(j-Q.
dam,
corpore'^.
in
la ligne (/"' dit. seule),
25 Aprs
(i'^"
Nam
corpore, la ligne
dit. seule).
318
28
edem
fexta Meditatione, in
262-263.
qu egi de dillinclione
mentis a corpore, limul etiam probavi lubftantialiter

illi
unitam
eiTe
memini me
ufufque fum rationibus, quibus non
idem probandum fortiores alibi

Atque, qiiemadmodum ille qui brachium ho-
legille.
ullas ad
minis di|eeret
319
elle
fubilantiam realiter a reliquo ejus
corpore diftinclam, non ideo negaret illud idem
ad
hominis integri naturam pertinere; nec qui dicit idem

brachium ad hominis integri naturam pertinere, ideo
non polTe illud per fe fubnec mihi videor nimium probaOe, often-
dat occafionem fufpicandi

fiftere
ita
dendo mentem abfque corpore elle poiTe, nec etiam

nimis parum, dicendo illam eiie corpori lubftantialiter unitam, quia unio illa fubftantialis non impedit
quominus clarus e^: diftindus lolius mentis tanquam
rei
lo
i5
multum
non ita ut
completse conceptus habeatur. Ideoque
a conceptu fuperficiei vel linese % qure

res complte polTunt intelligi, nifi, praeter longitudidift'ert
nem
&.
latitudinem, etiam profunditas
tribuatur.
iis
Nec denique, ex eo qud vis cogitandi fit m infanfilms fopita, in amentibiis non quidem extincla^\ fed
perturbata, putandum eft illam organis corporeis ita
elTe affixam, ut abfque iis exiftere non poflit. Ex eo
enim qud experiamur laepe ab ipfis eam impediri,
nullo modo fequitur ab iildem produci neque hoc
;
ull, vel
320
minim, ratione probari
poteft.
ardam illam mentis cum

corpore conjundionem, quam fenlibus alidue expeVcrumtamen non
3
a.
b.
Aprs
inficior
legilfe, la lii^nie
Page 2o3,
Page 204,
1.
1.
27.
10-12.
[i" cdil. seule).
20
25
Quarts
263-265.
Responsiones.
229
rimur, in cauf effe cur realem ejus ab ipfo diftindio-
nem
meo
non
meditatione advertamus. Sed,

qui frquenter ea qu in fecund Me-
fine attenta
jiidicio,
apud fe revolvent, facile fibi perluadebunt, mentem non diftingui a corpore per folam
ditatione dicta funt
rem
fictionem, vel abftraclionem intellecls, fed ut
diftindam cognofci, quia rvera diftincla
qu de animse immortalitate Vir C. hic adjecit'', quia mihi non adverfantur.

Sed quantum ad animas brutorum"", etfi earum confiNihil refpondeo ad
10
efl.
non
deratio
fit
hujus
tradatione plura de
illa
nec
loci,
fine
dicere poflim
ipfis
totius
qum
Phyficse
quce
jam
Methodo parte quint explicui",

ne tamen omnin nihil dicam, maxime notandum mihi
videtur nuUos motus fieri poiTe, tam in brutorum
corporibus qum in noftris, nifi adfint omnia plane
in dilTertationis de
i5
organa,
inflrumenta,
five
quorum ope iidem etiam
in
machina peragi pofiênt adeo ut nequidem in nobis

ipfis mens immdiate moveat memhra externa, fed
dirigat tantm fpiritus a corde per cerebrum in mufculos fluentes, eofque ad certos motus determinet,
:
20
cm
ad multas acliones diverfas

seque facile applicentur. Plurimi ver ex motibus qui
ex fe
ifl:i
fpiritus
in nobis fiunt, nullo pacto a

2 5
mente dpendent
taies
funt pulfus cordis, ciborum coclio, nutritio, refpiratio
dormientium, atque etiam
in vigilantibus
ambulatio,
Aprs advertamus,
gne [i"
dit. seule).
i3
la li-
Aprs
explicui,
Page 204,
b.
Ib^.
c.
Disc, de la Mtb., p. 56-5g de cette dition.
1.
remarque.
23 Aprs applicentur, idem.
a.
1.
incinc
5.
29.
321
2^0
265-266.
& lmilia, cm fiiint animo non advertente.

Cmque illi qui ex alto decidunt, manus in terram
cantio
prcemittunt ut caput tueantur,
nullo fane conlilio
tantm quia vifio impendentis

cafs, ad cerebrum ufque pcrtingens, fpiritus animaies in nervos mittit, eo modo quo neceffe eft ad
hune motum, vel mente invita, & tanquam in machina,
producendum. Cmque hoc in nobis ipfis pro certo
experiamur, quid efl: quod tantopere miremur, fi lumen
rationis id faciunt, led
322
eandem habeat
lo
excitandum ?
Jam ver, il velimus uti ratione ad dignofcendum
an aliqui brutorum motus timiles fint iis qui peraguntur in nobis ope mentis, vel iis tantm qui a folo fpirituum influxu & organorum difpofitione dpendent,
i5
c liipi
corporc
vim ad motum
in ovis oculos reflexiim^

fugcTe in ipf
confiderandtE funt difterentia^quceinteripfos reperiim-
nempe
quas in parte quint DilTertationis de

Methodo explicui, non enim alias puto inveniri tunc-
tur
illa
que facile apparebit, omnes brutorum acliones iis

tantm fmiiles effe quse fine ull ope mentis a nobis
funt. Unde concludere cogemur nullum plane in ipfis
principium mots a nobis cognofci, praeter folam
pofitionem organorum,
323
dif-
continuum afflujxum fpirituum, qui a calore cordis fanguinem attenuantis producuntur. Simulque advertemus nihil nobis antehac
occafionem dedilfe aliud ipfis affingendi, nifi tantm
qud illa duo prinjcipia mots non diinguentes, cm
prius, quod a folis fpiritibus & organis dependet, in
I
a.
c^
Apri's advertente, a la ligne
[Indit, seule).
Page 2o3,
1.
8 Aprs
8-9.
20
pro-
ducendum, inne remarque.

21 Aprs liunt, idoii.
25
QUART.C ReSPONSIONES.
266-267.
brutis,
quod
tanquam
in
mente,
j I
videremus, aliud etiam
in nobis, effe
five cogitatione, confiftit, ipfis inelTe
inconfulte crederemus. Et fane quidquid ita nobis ab
ineunte aetate perfuafimus, quantumvis poftea falfum

5
effe rationibus oftendatur,
frquenter ad rationes
non tamen
iftas
facile, nifi
diu
&
attendamus, ab opinione
noflr deletur.
Rcfponjio ad alteram partem,

de Deo.
10
Hactenus argumenta Viri Cl. diffolvere, ejufque

impetum furtinere conatus fum deinceps, ut ii qui
cum fortioribus pugnant, non direcle ipfi me oppo;
nam, fed ab
De
i5
iclu potius declinabo.
tribus tantm agit hae in parte, quee facile pof-
funt admitti, prout ipfe
qu
fcrip-
verus etiam
mihi
illa intel|ligit;
feram, alio fenfu intellexi,
qui
fed
videtur.
Primum
eft,
c]udd qiidam
ide materialiter Jint
hoc eft, ut ego interpretor, qud taies fmt, ut

judicio materiam prsbeant erroris. Ille ver, ideas
formaliter fumptas confiderando, nullam in iis falfitatem effe contendit.
Alterum eft, qud Deus fit a {q pojtive, & tanquam a
caufd^; ubi tantm intellexi rationem, propter quam
falf^^
20
2 5
Deus non indiget ull cauf efficiente ut exiflat, fundatam effe in re pofitiv, nempe in ipfmet Dei immen3
a.
b.
Aprs crederemus,
Page 206,
Page 208,
1.
1.
8-9.
i2-i3.
la ligne
{1"
dit. seule).
324
2j2
267-268.
magis pofitivum effe poteft. lUe vero

probat Deiim a fe non produci, nec confervari, per
pofitivum aliquem caufcc efficientis influxum; quod
fitate, qiui nihil
plane etiam affirme.
Tertium deniqiie
non fnnus
pojjit cujus
intellexi,
ell,
&
ille
qiidd nihil in mente noftr effe
confcii''
quod de operationibus
de potentiis negat.
Sed, ut fingula diligentius exequamur, ubi

frigus
fit
ait, fi
lantiim p?-ivatio, nullam po/Je dai'i ideam
qu
tanquam rem pojilivam reprjentet^^ manifeftum
illud
lo
ipfum agere tantm de ide formaliter fumpt.

Nam, cm ipf?e ideae fint forme quae|dam, nec ex mate-
efi;
325
componantur, quoties confiderantur quatenus

aliquid repraefentant, non materialiler, fed formaliter
fumuntur fi ver fpedarentur, non prout hoc vel illud
ri ull
i5
tantummodo prout funt operationes

quidem pollet materialiter illas fumi,
repraefentant, fed
intelleds, dici
fed tune nullo
rum
modo
veritatem vel falfitatem objedo-
Nec ideo mihi videtur
refpicerent.
materialiter falfas dici poffe,

plicui
nempe
non aliam
me eadem
five frigus
fit
illas alio
fenfu
qum eo quem jam
ex-
res pofitiva, five privatio,
habeo ideam, fed manet in

illa quam femper habui
quamque ipfam
dico mihi prbere materiam erroris, fi verum fit frigus
effe privationem & non habere tantum realitatis qum
calor; quia, utramque ideam caloris & frigoris confiderando prout ambas a fenfibus accepi, non pofTum
I
idcirco de ipfo
Apres lumpt,
(/'' dit. seule).
a.
b.
Page 214,
Page 206,
20
la ligne
i(5
1.
17.
1.
16-18.
funt
(Jiis
{1"
cdil.').
19 Af?-s refpice-
rcnt, la ligne {i" dit. seule).
25
QuARTiE ReSPONSIONES.
268-269.
advertere plus mihi realitatis per
ram exhiber!
Nec fane judicium
2jJ
unam qum
nam
ide confudi'^;
ciim
per alte-
in
dixi reperiri falfitatem mate?'ialem, in illo ver

5
non
326
poteil effe nifi \formalis.
Cm autem
prout
ait
objedive
ejl
Vir C
in
ideam frigoris ejjefrigiis ipfiun
intelleclu^\
diilindione arbitrer
hoc enim fsepe contingit

confufis
inter quas hae caloris
opus
&
10
hac
effe
in ideis obfcuris
&
frigoris
qum ad
numerandae, ut ad aliud quid referantur

cujus rvera idese funt.
idea
tio, frigoris
non
Ita,
efl
fi
frigus
fit
funt
id
tantm priva-
frigus ipfum, prout eft ob-
jedive in intellelu, fed aliud quid quod perperam pro

iftc
i5
privatione fumitur
nempe
Deorum
quidam nul-
fenfus
ideas quie ab idololatris effinguntur,
non video cur non etiam materialiter falfse dici poflint,

quatenus falfis ipforum judiciis materiam prsebent.
Quanquam fane iILt quse vel nullam vel perexiguam
judicio dant occafionem erroris, non tam merit materialiter falf dici videntur,
2 5
efl
lum habens effe extra intelledum.

Neque eft par ratio de ide Dei, faltem de ill quae
eft clara e^ diftincla, quia dici non poteft ipfam referri
ad aliquid oui non fit conformis. Quantum autem ad
confufas
20
qum qu
magnam
unas autem majorem qum altras erroris occafionem

prsebere, facile eft exemplis declarare.
b
AprsoxmaXxSfHon laligne
{i" et 2" dit.),
la
ligne
{/"-'
&.
Page 206,
h.
Ib.i
1.
dit
I.
/Ijprt's
funt,
seule).
18
Neque enim
Aprs conformis, mme re-
marque.
21,
2(),
aprs prab-
bent, ...declarare, idem.
18.
19.-20.
uvres. U.
3o
327
2^4
tanta
269-270.
confufis ideis ad arbitrium mentis efficlis
cil in
(quales funt idese falforum Deorum), quanta
eft in iis
quae a fenfibus contufe adveniunt, ut funt idese caloris
&
frigoris;
fi
quidem, ut
reale exhibere.
dixi,
verum
Omnium autem maxima
cm
roris,
petit Vir Cl.
fit
eft in ideis
ut idea
in
materiam prsebet
er-
dat occafionem judicandi
profuturum, qui tamen
At
ipli
nihil
litis
quse ab appetitu fenfitivo oriuntur
hydropico, nunquid rvera
illas
fit
nociturus
potum
tibi
effe
quidnam mihi exhibeat
illa frigoris
10
idea,
quam
dixi materialiter falfam effe
Si enim, in-
quit, exhibet privationem, ergo vera ej; fi ens pojitivum,
non
ergo frigo?-is idea\ Rede, fed propter hoc tan-
eft
iliam materialiter falfam appelle, qud,
tm
obfcura
&
fit
confufa, non poffim dijudicare an mihi
quid exhibeat quod extra fenfum

328
cm
meum
fit
i5
pofitivum,
necne ideoque occafionem habeo judicandi effe quid

pofitivum, quamvis forte fit tantm privatio.
;
Nec proinde
quceri dbet,
qu
fit
caufa
illiiis
pofiliv ohjeclivi, iindc fieri ajo ut materialiter

illa idea^';
quia non ajo illam
fieri
ends
falfa fit
20
materialiter falfam
ab aliquo ente pofitivo, fed a fol obfcuritate, quse

tamen ens aliquod pofitivum habet pro fubjedo,
nempe fenfum ipfum.

quidem ens iftud pofitivum in me eft, quatenus
ego fum res vera; obfcuritas ver, quse fola mihi dat
occafionem judicandi iftam ideam fenfs frigoris reEt
Aprs exhibere,
mme remarque.
a.
Page 207,
b. Ib.,
1.
1.
21-22.
ig-20.
la
ligne [/" dil. seule).
i3 Aptx's idea,
25
Quarts
270-27'-
prsefentare
Responsiones.
objedum aliquod
extra
2}(
me
pofitum, quod
vocetur frigus, non hahet caufam realem, fed inde

tantm oritur, qud natura mea non fit omni ex parte
perfecla.
5
Ncque hoc iill ratione fundamenta mea convellit.

Vererer autem ne forte, quia in legendis Philofophorum libris niinquam valde multum temporis impendi,
non fatis ipforum loquendi modum fequutus fim, cm
|
materiam prsebent erroris, nianifi apud primum authorem qui

manus, vocem matrialit?' in e-
dixi ideas, qu?e judicio

lo
icrialic?- falfas elle,
mihi jam incidit in
dem
fignificatione
fumptam invenirem nempe apud

:
Suarem, Metaphylicse difput.
Fr.
mro
fedione
4.
prehendit, mihi autem
Deum
qiiodam
quod cau/a
dixi, licej'c nobis cogitare
modo idem prjlare refpedu
cjficicns refpelu fui ejfels''.
caufa efficiens
fit
fui
&
nino
licel cogitare,
ipfo
falfum,
ipfius, quia,
dicendo idem quodammodo piwjiarc, oftendi

exiflimare idem eiQ]
ipjius
fui
Hoc enim
negavi illud quod Viro Cl. durum videtur
nempe qud Deus
re-
minime omnium reprehenfione
digna videntur, nempe ubi
25
nu-
2,
Sed pergamus ad ea qu?e V. C. omnium maxime
i5
20
9,
me non
prmittendo verba, nobis omfignificavi me hsec tantm propter

<k
imperfedionem intelleds humani fie explicare. Sed

& in reliquo fcripto idem ubique confirmavi nam
;
flatim ab initio, ubi dixi, nullam rem exijhre in cujus
caufam efficientem non

19, 25,
a.
Aprs effeds,
Page 208,
1.
14-16.
liceat
inquirere, addidi,
uxplicare, la ligne (/'"
e'dit.
vel,
seule).
329
2^6
non indigcat,
7on habct, ciir illJ

330
me
indicant
fatis
271-273.
po/hilare'-';
qu verba
quod cauf
pu|taffe aliquid cxiftere

|
efficiente
prter
&
non
Deum
autem
indigeat. Qiiid
Dixique paul
.'
tam incxliau/Iain potcntiani,
egucril
iil
ncqiic
cxi/Ierel,
vetiir, atqiie
in
pofl;,
ni
taie elle poteft
Deo
nullni.s
modo
unqiiam
uhi verhum,
de efficiente potell
intelligi, fcd
tantm qud inexhaufta Dei potentia

ratio propter quam cauf non indiget.
fit
caufa
idem
dici
tantm
idcirco dixi rationem five
quamcaufam ob
quamvis
in fuo
perfecl; fed
re finit,
fi
diceretur elle a
intelligi poiTet ngative,
defumpta
10
fit
Quod
pofitiv ejus natur
quam
illa
indiget cauf, elle pofitivam.
non poiTet de ull
fumme
gnre
five
Cmque
inexhaulla potentia, live effentiae immenlitas
maxime pojtira,
quam Deus non
ope
etuvn nunc cgeat ut confcr-
adeojit quodannnodo fui eau fa
u caufa, nullo
tantani
c[Jc
fe,
quoniam nulla
afferri poiet,
hoc
i5
ratio a
propter
intelligeremus ipfam caul efficiente non in-
digere.
331
Atque eodem modo, in omnibus aliis'locis, ita contuli caufam formalem, five rationem ab elTenti Dei
petitam, propter quam ipfe cauf non indiget ut exiItat, neque ut conferuetur, cum cauf efficiente, fme
qu res finit effe non poilunt, ut ubique illam a cauf
20
meis verbis cognofca-
25
efficiente elle
tur.
Nec
diverfam ex
ullibi dixi
Deum
ipfis
confervare per pofitivum
fe
aliquem influ|xum, ut res creatse ab ipfo confervantur,

3
(/'''
^l/Tt'5
indigeat, la lii^nc
dit. seule).
7,
10, i3, nj,
aprs cau\a, ...indiget, ...pera.
Page 108,
1.
19-22
fect
marque.
.indigere,
catur, Idem.
puis page 109,
1.
3-6.
mcme
23-20 Aprs
rc-
cognof-
Quarts
273-274-
Responsiones.
237
fed tantm immenfitatem potentise, five eflentiae, propter
quam
confervatore non indiget, effe rem pojitivjtn.
ItaquepolTum ultroadmittere quecimque a ViroCl.

afteruntur ad probandum Deum non effe caufam effi5
cientem
neque
fui ipfius,
confervare per
fe
uUum
in-
fluxum politivum, five per fui reprodudionem continuam quod folum ex ejus rationihus efficitur. Scd,
ut fpero, etiam ille non negabit immenfitatem illam
;
potenticc, propter
10
quam Deus non
exiftat, effe in ipfo
quod
fit
rem
indiget cauf ut
pojtivam, nihilque ejufmodi
poffe in ullis aliis rbus,
po/iiriun intelligi
\
propter quod cauf efficiente non egeant ad exiflen-
dum quod
folum fignificare volui,
poffe intelligi
i5
effe
cm
dixi nullas res
a Je, nifi negxitive,
prseter
unum
Deum. Nec quicquam amplius affumere mihi opus

fuit,
ad difficultatem quse propofita erat diffolvendam.
Sed, quia tam ferio hic
monet Vir
Clar., vix ullujn
Theologiun 'eperin pojjc, qui non e propofitionc ojfcn-
quod Deus a
datur,
20
cauf''
modus
farius,
fe
&
ipfo fit pofitive,
paulo accuratius exponam quare
tanquam a
iffe
loquendi
hac quseftione perutilis, atque etiam necef-
in
& ab omni offenfionis
fufpicione valde remotus,
mihi videatur.
Scio LatinosTheologos
25
in divinis,
cm
non ufurpare nomen cauf

|
agitur de proceffione perfonarum fa-
crofanclse Trinitatis, illofque, ubi Grseci indifferenter

aTiov
&
maxime
2
''J'^'/î'^
dixerunt,
nomine
ut
generali uti malle, ne cui fcilicct inde occa-
Aprs politivam,
}ion la lif^-uc
la ligne [indit, seule).

a.
lolo principii
Page 214,
1.
4-6.
(2''
dil.).
7 Aprs
cflicitur,
332
2^8
333
fioncm dent judicandi Filium
efle
274-275
minorem
Ptre. Sed
|
ubi nullum taie erroris periculum effe poteft, nec agi-
Deo
tur de
nomen
tantm ut uno, non video cur

tantopere fugiendum, prsfertim cm
ut trino, fed
cauf
fit
talem locum incidimus, ut
in
pemodum
necelarium
illo uti
perutile ac pro-
elle videatur.
Nulla autem major hujus nominis utilitas
qum
tcil,
li
effe
po-
Dei exirtentiet demonftrandcT inferviat;
nuUaque major
neceffitas,
qum
cue demonftrari non poffit.

Atqui confiderationem cauf
mum
abfque eo perfpi-
(i
10
efficientis
pri-
effe
prcipuum mdium, ne dicamunicum, quod

habeamus ad exillentiam Dei probandam, puto omnibus effe manifeftum. Illud autem accurate perfequi
non poffumus, nili licentiam demus animo noilro in
rerum omnium, etiam iplius Dei, caufas efficientes
quo enim jure Deum inde exciperemus,
inquirendi
priufquam illum exillere fit probatum ? Qiijerendum
&
igitur ell; de unquque re, an lit a fe, vel ab a Ho
quidem per hoc mdium exiftentia Dei concludi poquo modo intellitell, etfi non expreffe explicetur
gendum lit aliquid effe a fc. Qiiicunque enim folius
iX:
i5
334
20
luminis naturalis
dudum
fequuntur, fponte
libi for-
conceptum quendam caufie efficienti

& formali communem, ita fcilicet ut quod eft ab alio,
quod autem
lit ab ipfo tanquam a cauf efficiente
ell a fc, lit tanquam a cauf formali, hoc ell, quia
talem habet elentiam, ut cauf efficiente non egeat;
mant hoc
in loco
dit.
Apres Patre,
seule).
l'eilum,
la
14
la
ligne
(/'''
Aprs mani-
lig)ie
[1" dit.).
iS Apres probatum, wme

remarque.
22 Apres a le,
idem.
25
Quarts, Responsiones.
275-276.
ideoque illud
quam
per
fe
meis non explicui, fed tan-
in Mdit,
notum
259
prsetermifi.
At cm illi qui aflueti funt judicare nihil effe pofTe

caufam efficientem fui ipfius, illamque a cauf formali accurate diftinguere, qusri vident an aliquid fit
a feipfo, facile
fit
ut,
de fol efficiente proprie dicl
non putent illud, a fe, debere intelligi

tanquam a cauf, fed tantummodo ngative tanquam
fine cauf, ita fcilicet ut aliquid fit de quo non deheamus inquirere cur exiftat. Quee interpretatio verbi
cogitantes,
10
afe
admittcretur, nulla poffet ab eff'edibus haberi
fi
demonftrandam, ut reie in
primis Objedionibus ab ipfarum Authore probatum
ratio ad exiftentiam Dei
ideoque nullo
efl,
modo
eft
admittenda.
Ut autem appofite ad ipfam refpondeatur,
i5
necefi^'e elle
didam &
exifi;imo
ofiendere inter caufam effieicn\tem proprie
nullam caufam
efife
pofitivam rei efjeniam, ad
quid intermedium,
quam
nempe
caufse efficientis con-
eodem modo potefl; extendi, quo folemus in Geometricis conceptum linccC circularis quammaximse
ceptus
20
ad conceptum
linese redse,
cauf
fignifcationem non effe in hac qufione
conceptum polygoni
redilinei, cujus indefinitus fit numerus laterum, ad
conceptum circuli extendere. Hocque non milii videor
uU ratione melius explicare potuifiê, qum cm dixi,
25
efficientis
refringendam ad
Apres
ligne
itat,
illas
prfetermifi,
(2'' dit.'j.
10
caufas
non
Aprs
la
exi-
la ligne (/" dil. seule).
14 Aprs admittenda, noji

23 Aprs
ligne
[2' dil.).
la
c.\-
vel
qu funt
effedibus tempore
tendere, la ligne
Les mises
j'ent^
jusqu'
Notandumque
{ci-
5) non compris,
trouvent pas dans la 2' dit.
aprs, p. 242,
ne se
[i^^ d. seule).
la ligne qui sui-
l.
335
uvres
240
qux ab
priores. vel
nemo
gatoria. ciim
diverfum
336
de Descartes.
funt diverfx
ipjs
ars-;?:-
tum quia
effet
nu-
ncfciat idem nec feipfo prius nec a J'eipfo
ejfe polje: tur?i
quia una ex
nibus ab ejus conceptu tolli pote/l,
&
/lis
duabus conditio-
ni hilominus intgra
notio efficientis re7?ianere^.
Nam. qud non
requiratur ut tempore
quod non haheat rationem
patet ex eo
fit
prior,
caulcE.
nifi
quamdiu producit eteclum. ut didum eft.

Ex eo ver quod non poffit alia conditio etiam tolli.
dbet tantm inferri non elle caufam efficientem proprie didam. quod concedo non autem nullo modo
elle caufam politivam. qucc per analogiam ad efficientem referri poffit. hocque tantm in re propot requiritur. Eodem enim lumine naturali quo percipio me
mihi daturum tuil]le omnes perfediones quarum idea
10
aliqua in
me
e..
liquidem exiitentiam mihi dedilTem.
percipio etiam nihil
modo
ad
illo.
quem
libi
ipli
exirtentiam dare polie
caufee efficientis proprie diclse
fignificatio reringi folet. ita fcilicet ut
nus dat bi
cipit elle,
five
t diverfum a fe ipfo. quatenus acvi
non idem
cm
quaeritur an aliquid
eil
Iibi
ipfi
exiften-
intelligendum.
quam
qucereretur. an alicujus rei natura five elentia
talis.
fubfumitur.
fi
quidfit
taie, illud /ibi
omnes perfediones quarum idea aliqua
Jiquidem ipfas nondum habet', fenfus

a.
b.
fit
ut cauf efficiente non indieat ad exiflendum.
Cmque
ejje
20
diverfum.
tiam dare poUit. non aliud

fi
idem, quate-
quia contradidoria funt idem
Ideoque.
337
elTe.
i5
Page io8,
Pase 208,
1.
7. etc. Cf.
1.
2-j..
page 209.
1.
21-24.
efl fieri
in
daturum
ipfo
non
eji,
polTe
-5
Quarts
277-=7S-
quin habeat
adu omnes
Responsiones.
perfectiones quas cognofcit,
quia lumine naturali percipimus
cujus effentia
illiid
non indigeat ad
exiftendum, hac etiam non indigere ad habendas omns perfediones quas cognofcit, propriamque effentiara dare ipfi eminenter illud omne quod polTumus
tam immenfa
5
241
cfl
ut cauf efficiente
cogitare aliquibus aliis rbus a cau'i efficiente dari

polie.
Atque
10
hsec verba,yz
nondum
habet, ipfum fibi e[fe da-
rem explicandam, quia eopercipimus illud jam non polie
turum, juvant tantm ad
dem lumine
habere vim
naturali
&
voluntatem
libi
dandi aliquid novi, fed
ejus ellentiam talem elle ut habuerit ab ceterno illud
omne, quod jam cogitare pollujmus ipfum

i5
elle,
nondum
fibi
daturum
haberet.
Atqui nihilominus
ill:i
omnes modi loquendi,
caufse efficientis analogi petiti, perneceilarii funt ad
lumen naturale
ita
dirigendum, ut
perfpicue ad-
ifta
vertamus eodem plane modo quo nonnuUa de fphsera

& aliis figuris curvilineis ex comparatione cum figuris
:
20
redilineis
apud Archimedem demonftrantur, qu
aliter intelligi potuillent. Et
quemadmodum
demonftrationes non improbantur,

inftar polyedri
25
fit
confideranda
ita
etli
vix
illiufmodi
fphaera in
illis
non puto me hoc
quod analogi caufse efficientis ufus fim ad ea quê ad caufam formalem, hoc
efl ad ipfammet Dei ellentiam pertinent, explicanda.
Nec ullum hac in parte erroris periculum timeri
potell, quoniam id unicum quod cauf efficientis proin loco polie reprehendi,
21 Aprs potuillent,
/c7
lif;-ne[i" dil. sciik'iuenl).
27
eli'cntiam|
exirteniiam (/" dit.).
uvres.
II.
3i
338
242
prium
cfl;,
atque ad formalem non
278-279.
extcndi, ma-
potefl:
nifellam contradidionem involvit, ideoque a nemine

credi polet
3S9
iive
nempe qud
aliquid
fit
a feipfo diverfum,
idem limul & non idem.
Notandumque
eft caufse
dignitatem
a nobis
fie
Deo
tributam, ut nulla effecls indignitas in ipfo
fuilTe
Nam, quem|admodiim Theologi, cm

Patrem effe principiiim Filii, non ideo conce-
inde fequeretur.
diciint
dunt Filium
Deum
men
dici
illum
eie principiatiun
quodammodo
eodem modo
fcilicet effelus
&
ill elle
ita,
quamvis admiferim
poffe fu caufam, nullibi ta-
nominavi, quia
fui cffcliim
ad efficientem prsecipue folet
quamvis
ignobilior,
faepe
10
referri,
nobilior
fit
aliis
caufis.
Cm
autem integram
elTentiam pro cauf for-
rei
mali hic fumo, Ariftotelis veftigia tantm fequor
nam
lib.
milT,
ii,cauf materiali praeter-
anal. port. c.
primam nominat
i5
cj!ti7-v
to tl
live,
sva'.,
r,v
ut
vulgo vertunt Latini philolophi, caufam fonnalem,

illamque ad omnes
quia
ut
nempe
ibi
omnium rerum
non
neque ego etiam
Qud
ver
fieri
20
agit de caufis compofiti phyfici,

hic, fed generalius
quibus aliqua cognitio peti

340
elTentias extendit,
de caufis ex
poflit.
propofit ut a
vix potuerit in re
|
cauf nomine
Deo tribuendo abftinerem,
poteft probari, qud,
ego
efficere
fliterit,
conatus
faltem
fit,
Vir Cl. ali via idem quod
non tamen
quantum mihi
multis verbis ollendit

22 ego omis [i" cdiL).
seulcnient).
cm
id
videtur.
Deum non
vel ex eo
elle
28 Aprs videtur,
uUo modo prseNam, poftquam

caufam
t
7a
efficien-
lii^mc
{i" dit.
25
Quart^; Responsiones.
279-281.
tem
fui ipfius,
ut diverfa
quia requiritur ad rationem efficientis
a fuo eftedu
fit
24 j
intelligendo per
verbum
item non
elle a fe pofitivc,
pofitivum cauf?e in-
pojitive
j
fluxum; itemque feipfum rvera non confervare, fu5
mendo
confervationem pro continua rei produtione,
omnia lubens admitto rurfus probare contendit

Deum non dici debere caufam efficientem fui ipfius,
quae
quia, inquit, eau fa ejficiens rei alicujus non quritur, nifi
ratione cxijhnti, neutiquam ver ralione cffcnti

10
minus
cjl
cjjenti
rlis
de ejjenti cntis
qud
trianguli habei-e trs angulos
ergo non niagis per efficientem
cm quritur eur Dcus

trs
infiniti
qum
exijat,
exijlat,
at non
quni de
quales duobus
cj
refpondcndum,
ciim quritur cur
anguli trianguli Jint quales duobus
Qtii
rlis''.
|
fyllogifmus facile in illum poteft retorqueri hoc paclo
non quseratur efficiens ratione elTentie,

tamen potefl; ratione exiftentise at in Deo non
etfi
guitur elTentia ab exiftenti
qucTri
diilin-
ergo de Deo quri po-
tefl efficiens.
20
2 5
duo fimul concilientur, dici dbet,

quserenti cur Deus exiflat, non quidem effe refpondendum per caufam efficientem proprie dictam, fed
tantm per ipfam rei elTentiam, five caufam formalem,
qucg propter hoc ipfum qud in Deo exiftenti non
diftinguaturabeffenti, magnamhabet analogiamcum
Sed ut
efficiente,
lisec
ideoque quafi caufa
Denique, addit
refpondcndum
ejjc
Dei caufam efficientem inquirenti

illum canon indi\gere ; & rurfum perin
14 Aprs redis, la ligue

a.
Page 212,1.
efficiens vocari poteft.
5, etc.
(/"' cdit.
seulement).
341
244
contanti cur
ill
non indigeat, refpondendum quia eus
fmium c'//, cujus exijienlia ejl fiia

tummodo cauf eficienli indigerc,
aclualein
281-282.
dijiinguere
al? effenti
in-
cnim tan-
ejfentia; ca
in quibiis exijlentiani
licct'-'.
Ex quibus
ait cor-
nire id quod dix'eram, nemê,J puLvcni nulLvn rem

342
\idcm
cien.s
quodamnwdo
cffc pcffc
erga feipjam, quodcauja
crga cjjcclum, nunquam
mihi videtur
cffi-
?ne in caiifas reriun inqui-
rendo ad ulLvn oninnun prnnani dcvenurum^\
Quod
ta-
modo conciiti vel iniirmari,

& prsecipua vis, non modo me, fed &
men nec cornire, nec

;
ullo
omnium omnino demonftrationum
10
quae afferri pollunt
ad exiftentiam Dei ab effedibus probandam, ab eo
dependet. Nullam autem Theologi fere omnes,
nifi
contendunt.
eftectibus, afferri polTe
Itaque, tantum abeft ut demonftrationem de
cm analogiam
illuffret,
ab
caufae
efficientis
illi
Deo
i5
erga
feipfum tribui non permittit, quin potiusabillintelli-
gend lectores
Jiputarct
avertit,
pracipue
in fine ubi concludit
cuju/quc rci caufam effidentem, vel
in
qiiafi effi-
cicntcm, cjjc inquircndinn. je cujii/cunqiie rci caufain ab cd

rc diverfani quv/iluruni'
nondum
Quomodo enim
ii
qui
jo
Deum
norunt, in caufam aliarum rerum efficientem
inquirerent, ut hoc paclo ad Dei cognitionem deveni-
caufam efficientem
quomodo tandem in Deo ut caul
rent, nifi putarent cujufque rei

343
polTe inquiri
4 Aprs
licet,
Et
la
dit.seidemenl). 14
tendunt, non a
lii^'-iie
J/vv.s-
la ligne
a.
Page 2i3,
b.
Ibid.,
1.
18-24.
c.
Ibid.,
1.
23-27.
!.
11-16.
(/"'
con-
2' Jdil.
).
21,
2.^
Aprs quiL-fituium,
...inquiri, la ligne {indit,
seulement).
25
Quarts
282-283.
Responsiones.
245
prima finem qucerendi facerent, Il putarent cujufque

rei caufam ab e re diverfam elle quserendam ?
Certe idem fecifle mihi videtur Vir Cl. hac in parte,
ac Cl, poflquam Archimedes, loquens de iis quê de
5
fphser per analogiam ad figuras redilineas fphcerse

infcriptas demonftravit, dixilfet
putarem fphaeram
fi
pro figura rediline vel quafi rediline infinitorum

laterum fumi non poffe, nullam vim ifli demonftrationi tribuerem, quia,
10
non de
fph?er ut figura curvi-
tantm de ipf ut figura rediline infinitofi, inquam, Vir CL,

rum laterum, rede procedit;
nolens fph?eram ita nominari, ^.^ tamen Arcliimedis
demonftrationem cupiens retinere, diceret fi putarem
id quod ibi concluditur de figura rediline infinitorum laterum elle intelligendum, id ipfum de fphr
line, fed
i5
non admitterem, quia mihi certum

fphaeram nullo
modo
effe
& compertum
figuram redilineam. Qiiibus
non idem quod Archimedes
fane verbis
eft,
efficeret, fed
contra prorjfus ab ejus demonflratione rede intelli20
gend feipfum aliofque avocaret.

Heecver paulo prolixius hc perfequutus
res forte poftulabat, ut ofl;endam
effe
cavere
ne vel
minimum quid
fumqum
fummae mihi
in
meis
curse
fcriptis re-
quod merito Theologi reprehcndant^

Denique, qud circulum non commiferim^, cm
dixi non alite?- nobis conjare, qu clare & dijine pcrci^
periatur,
25
phinlur vcra
cffe,
quant quia Deus
Aprs procedit, la ligne {i"

redilineam, mme remarque.
II
a.
Page 214,
b. Ibid.f
1.
7.
1.
Voir aussi
t.
&
nobis non con-
cdit. seulement).
4.
cj ;
V, p. 148.
17
Aprs
344
OEuvRES DK Descartes.
246
283-2S4.
jam fatis in
refponfione ad fecimdas Objediones, numro } e^ 4,
expliciii% dirtinguendo Icilicet id quod reipla clare
pcrcipimus, ab eo quod recordamur nos antea clare
Jare
Dcum
percepiffe.
c[je, nifi
quia idclare percipilur
Primm enim,
nobis conllat
Deum
exi-
quoniam ad rationes qucT id probant attendimus

poftea ver, lufficit ut recordemur nos aliquam rem
clare percepiile, ut ipfam veram elle limus certi quod
non fufficeret, nifi Deum elle : non fallere Iciremus.
Qud autem nihil in mente, quate^nu.s cj re.s cogitans,
per fe notum mihi viclje pojjil, cuju.s non fit confcia
itre,
345
10
"",
detur, quia nihil in
ill fie
fpedat
elle intelligimus,
quod non lit cogitatio, vel a cogitatione dependens";

alioqui enim ad mentem, quatenus ell res cogitans,
non pertineret nec ulla poteft in nobis elle cogitatio,
cujus eodem illo momento, quo in nobis ell, confcii
non limus. Quamobrem non dubito'' quin mens, lla;
i5
tim atque infantis corpori infulaeft, jincipiatcogitare,
fimulque
libi
luae cogitationis
confcia
fit,
etfi
pollea
non recordetur, quia fpecies illarum cogitationum mmorise non inhrent.

Sed notandum ell, acluum quidem, live operationum, nollrse mentis nos femper aclu confcios elle;
facultatum, live potentiarum, non femper, niii potenti; ita fcilicet ut, cm ad utendum aliqu facultate
ejus rei
nos accingimus, llatim,

b
Aprs
fimus,
facultas
illa lit in
percepiile, la ligne [i'' dit. seulement).
mme remarque.
h.
Page 140,
Page 214,
c.
Tome
d.
Ibidem.
a.
li
1.
1.
12, et p. 142,
i5.
Voir
V, p, 149.
t.
1.
14.
V, p. 149.
mente,
17
Aprs
20
25
Quarts
284-285.
fiamus ejus a6lu confcii

elTe in
mente,
Ad
Responsiones.
atque ideo negare poffimus
ejus confcii
fi
247
fieri
nequeamus.
ea quce Theologos morari po [finit''.
346
Oppofui me primis Viri Cl. rationibus, a fecundis

declinavi jam iis quse fequuntur plane alTentior, praeterquam ultim, de qu fpcro me non difficult!" ef:
feclurum ut ipfe mihi affentiatur.

Itaque,
qud ea
qua in prima Meditatione atque
etiam in reliquis continentur, ad

10
i5
omnium ingeniorum
captum non tint accommodata'', plane concedo; idque,

uhicunque fefe obtulit occafio. teftatus fum, atque in
pollerum teflabor. Et hsec unica fuit caufa cur eadem
in DilTertatione de Methodo, quae gallice fcripta erat,
non tradajrim, fed ad bas Meditationes, quas a folis
ingeniofis & dodis legendas elle prsemonui, refervarim. Neque dici dbet relius me faclurum fuilfe, fi
abftinuilTem ab
iis
fcribendis a quibus legendis per-
multidebeant|abfl;inere; tamneceffariaenimexiftimo,
ut fine
20
ipfis nihil
unquam firmum &
ftabile in philofo-
phi ftatui poffe, mihi perfuadeam. Et quamvis ignis
&
ferrum ab imprudentibus aut pueris
non tradentur, quia tamen

qui putet idcirco
eft
Qud
11
c'dit.
b.
ipfis effe
ad vitam,
nemo
carendum.
ver in quart Meditatione tantm egerim de
Apres icWahov,
seiileincni\.
rcferviirim, ininc
a.
utilia funt
fine periculo
Pages 214
Page 214,
la
ligne
i.^-iG
[i'''
Aprs
remarque.
a 218.
1.
27, p. 2i5,
I.
14.
20 Aprs perfuadeam. idcui.

23 ipfisl ipl {i"dit.).
347
248
285-286.
& falfi, non

boni & mali'']
crrorc qui commiltitiir in dijudicationc veri
autcm de
qui contingit
illo
in
perfecutione
qudque ea qu adfideni pertinent atque ad vitam agcndam femper exceperim, cm alTerui nulli nos rci aljenliri
debere, nifi quant clarc cognofcamus^
totius Icripti
mei contextus oftendit & expreffe etiam

fione ad lecundas Objediones, numro ^,
;
nec-non
&
in Svnopfi
Cl. judicio tribuam,
prmonui
& quam
''
;
ut
ita,
refpon-
in
explicui'';
quantum Viri
accepta mihi
fint
ejus
declarem.
confilia,
10
Supereft facramentum Eucharirtire,
cum quo
judicat
Vir Cl. meas opiniones non convenire, quia, inquit,

348
Jide cre dinius, ablat ab
Eucharijico pane panis fubjan-
i,fola illic accidcntia rcmanere'^
putat autem me nulla

,
accidentia realia admitterc, fed tantiim modos, qui abfque
aliqud fubjianti, cui

inde etiam abfque
Quam
injint,
il l
non peffunt
intelligi,
i5
nec pro-
exijere^
objeclionem perfacile poflem eludere, di-
cendo me nunquam hadenus accidentia realia negaffe

nam, quamvis iplls in Dioptric & Meteoris non ufus
fim ad ea de quibus agebam explicanda, dixi tamen expreffisverbis in Meteoris, p. 164^, me illa non negare.
In bis ver Meditationibus fuppofui quidem ipfa non;
17 Apri'S exillere,
la ligiie
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
non
la ligne {2' dit.).
[i" dit. seitlcinenl).
Page
Page
Page
Page
Page
Page
Page
5,
216,
1.49,
I
5,
18-21.
1.
1.
1.
8-9.
7-12.
1.
217,
5-6 et
3-21.
1.
1.
19-20.
2i7,1.23,p. 218,1.
239,
1.
5,
i.
de cette dition.
22 Aprs negare,
20
QuART.E Responsiones.
286-287.
dum
me
non
cognofci, fed
idcirco
249
nuUa
elle
modus
enim fcribendi analyticus, quem fequutus fum, id

patitur ut qiiaedam interdum fupponantur quse nondum fint fatis explorata, ut patuit in prima Meditatione, in qu multa alTumpferam, quse deinde in fequentibus refutavi. Nec fane hc quicquam de natuni
accidentium volui
ftabilire, fed
ea tantm, quse de
ipfis
tanquam prima fronte apparuerunt, propofui. Ac denique, ex eo qud dixerim modos abfque aliqu fubftanti oui infint non poffe intelligi, non dbet inferri
349
10
me
negaife illos abfque ipf per divinam potentiam
poni poife, quia plane affirmo
&
credo
Deum
multa
non polfumus.
Sed, ut hic agam liberalius, non diflimulabo me
mihi perfuadere, nihil plane aliud elfe a quo fenfus
polie efficere, quae nos intelligere

I
i5
nollri afficiantur prseter
terminus dimenfionum ejus corporisquod fentitur
ell
in fol
20
folam illam fuperficiem, quse
enim
fuperficie
fit
contadus;
&
nullum fen-
fum affici nifi per contadum, non ego folus, fed fere
omnes pliilofophi cum ipfo Arillotele'' affirmant. Ita
ut, exempli cauf, panis vel vinum non fentiatur, nifi
quatenus ejus fuperficies,
immdiate a fenfs organo, vel mediante are aliifve corporibus, ut ego

judico, vel, ut ajunt plerique Philofophi, mediantibus
2
vel
fpeciebus intentionalibus, attingitur.
Notandum autem
corporum
iftam fuperficiem,
eft,
non ex
figura extern quse digitis tradatur, elfe
ftiman'dam, fedconfiderandos etiam elfe omnes

6 Apt's refutavi,
a.
Voir
fol
!a lippue
ci-apri-s, p. 25i,
uvres.
II.
1.
{i" dit.
23.
sculciiiciit).
illos
350
2^0
287-288.
exiguos meatus, qui inter pulvifculos larinse ex quihus

panis conflatus eft, atque inter particulas fpirits,
aquae, aceti,
vinum
& fcum
confit,
feu tailari, ex
quorum
miftur
itemque inter reliquorum corporum
Nam fane particule \i\x, cm

figuras & motus, nunquam tam apte
minutias reperiuntur.
diverfas haheant
jungi pofTunt, quin multa inter ipfas fpatia relinquan-
qu vacua non funt, fed vel are vel ali materi

repleta ut ad oculum videmus in pane fpatia ejufmodi fatis magna, quae non modo are, fed etiam
tur,
lo
aqu, vel vino, aliifve liquoribus impleri poflunt.
Cmque
panis maneat femper ipfe idem, quamvis ar,
aliave materia ejus poris contenta mutetur, patet ifla
ad ejus fubflantiam non pertinere

perficiem
grum
non eam
cingit, fed
ideoque ipfius fu-
efTe quse brevifimo
eam
ambitu inte-
quae fingulis ejus particulis
i5
efl:
immdiate circumpofita.
351
Notandum etiam efl:, hanc fuperficiem non modo

totam moveri, cm totus panis ex uno loco in alium
transfertur. fed etiam moveri ex parte, cm aliquîc
20
panis particulae ab are aliifve corporibus ejus poros
qu corpora talis
omnes eorum partes
ingredientibus agitantur adeo ut,

:
lint
natur, ut vel aliqua?, vel
li
moveantur (quod de plerifquc partibus panis

>.^ de omnibus vini verum exiflimo), intelligenda etiam
lit ipforum fuperficies in continuo quodam motu elfe.
afidue
Notandum denique, per
25
fuperficiem panis, aut vini,
non hc intelligi partem uUam

lubflanti nec quidem quantitatis ejuf'dem corporis,
nec etiam partem corporum circumjacentium, fed tanalteriufve corporis,
Aprs reperiuntur,
a la liffiw {i" cdit. seulement).
3o
Quart.: Responsiones.
288-290.
tummodo terminum
& corpora
nnllam plane habet entitatem,
&
ver,
nihil nifi
cm
^ i
illum qui mdius ejje cancipitur intcr
Jingulas cjus pai'ticulas
Jam
ipfas avibientia, qui\que
nifi
modalem"^.
hoc folo termino contadus fit,

per contaclum fentiatur, manifeftum eft,
in
ex hoc uno qud dicantur panis
Ot
vini fubftanti in
alicujus alterius rei fubflantiam ita mutari, ut hsec
nova lubftantia fub eifdem plane terminis continea|
quibus
tur. fub
10
aliae
loco exiftat in quo panis

potius (quia
jam
^^
vinum prius
eorum termini
exifterent
fi
eodem
prius erant, five in
adelent,
prcile
exiftebant, vel
alidue moventur;, in
fequi
novam
omnes
neceflario
eodem plane modo fenlus

debere, quo panis & vinum illos
illam lubrtantiam
noflros afficere
i3
cerent,
nulla tranfubantiatio facla
\i
Docet autem
&
i^. can. 2
in
affi-
ellet.
Ecclefia, in Concilio Tridentino, lelV.
4, conve7-fionem Jeri totiusfubjlanti
panis
fubflantiam corporis Chnfli Domini nojlri, manente
Ubi non video quidnam
duntaxat fpecie panis.

20
quo
intelligi
quse
poflit
per Ipeciem panis, prter illam fuperficiem,
mdia
eft inter
fingulas ejus particulas
e^
corpora
ipfas ambientia.
Ut enim jam diclum

contactus
25
ille,
i^,
eft, in
hac fola fuperficie
non modo fenfus
latente ipfo Ariftotele,
qui fpecialiter taclus vocatur. fed
taclu fentiunt,
lib.
de anima, cap.
22 Ap'es ambientia, non la ligne (2'
dit.).
ij
Voir
i.
III. p. 38;,
I.
i5
et
t.
IV, p. i63,
1.
&
:
alii
24.
fenfus
x,al tcc
27 Aprs
mime remarque.
a.
fit
a/.A7.
y.W:-y.'ji-.ji.
352
2
353
290-
nemoeft qui putet hc perfpeciemjaliud intelligi,

quam prsecife id quod requiritur ad fenfus afficiendos.
Et
nemo etiam
Et
qui credat converfionem panis in
elt,
Chrilli corpus, quin fimul putet
hoc
edem accurate
qu continetamen ibi non fit tan-
retur panis,
quam
fi
Clirifti
corpus fub
luperficie contineri, fub
adelTet
etiamli
proprie in loco, fcd fac\imcntaliter,
& e exijcndi
ratione, cjuam ctfi verbis expruncre rix pojfujnus. poj/ibi-
tamen
lern
ejje
DEO cogitatione pcr fidem
illujrat ajjequi
& con/hntijjime crederc dcbejnus''.
pfjumus,
QucC omnia
lo
tam commode ac tam rede per mea principia explicantur, ut non modo nihil liic habeam quod verear,
ne orthodoxis Theologis offendiculo
contra potius
magnam me
ab
fit
futurum, fed
gratiam initurum
ipfis
confidam, qud eas in Plivfic proponam opinio-
elfe
i5
qu longe melius qum vulgares cum Theologi

confentiant. Nam fane nullibi unquam, faltem quod
ns,
& vini
fciam, docuit Ecclefia fpecies panis
rmanentes
Sacramento Eucharifti?e eie accidentia qua^dam

realia'', qus. fublat fubrtanti cui inhserebant, miin
354
raculofe fola fubfiant.
Sed\ cm
hanc quaeflionem Phiiofophico more explicare conati funt, tam

21
Aprs
forte primi Theologi qui
fubfirtant.~
gulis obieclionibus hac in mate-
Omitto
ctera.qua; hc requiri polient,

donec fufis in lunim Philolo-
ri fieri Iblitis latisfaciant.
phi;t,quam pra; manibus habeo,

ea omnia demonlirem, exquibus
dans la
primons, p. 2S2,
Iblutiones deducantur, quae fin-
a.
Voir
b.
Tome
c.
Ibid., p. 340,
t.
IV, p. i65,
1.
III, p. 545,
1.
1.
1-
7, et p.
/.
346,
1.
S,
l.
349,
1,
Fin
2 2, p. 2S6,
ne se trouve que dans la
i5.
i5.
p.
aux 4" Objections

i" dition. Ce que nousim-
des Rponses
4:
p.
416.
1.
p.
449,
1.
12.
2'.
20
Ql'art.:
290-292.
Responsiones.
^ j
fenfus
firmiter
fibi
perfuajderent accidentia
movent
effe
quid reale a fiibftanti diverfum, ut ne
illa qucê
adverterent quidem e de re pofTe unqiiam dubitari,

fine ullo
5
examine ac
fine juft ratione
fuppofuerant
fpecies panis elle accidentia ejufmodi realia
deinde in eo fuerunt, ut explicarent
fubjedo
effe poffint.
Qu
totique
quomodo
ipfa fine
in re tt difficultates inve-
(quemadmodum viatores,
loca nullo modo pervia deve-
nerunt, ut vel ex hoc uno
cm
10
forte ad falebras
fe a
vero itinere deflexiffe judicare debuiffent.
In primis
enim non videntur fibi conilare, ialtem ii

fenfuum perceptionem per contaclum fieri
nerunt)
qui
omnem
concedunt,
in
objedis aliquid aliud, qiuim iplo-
fuperficies varie difpofitas, ad

:
fpeciem
20
cm
movendos fenfus
requiri fupponunt quia perfe notum efl ad contaclum
folam fuperficiqm fufficere. Si qui ver id non concdant, nihile de re afterre poffunt quod ullam habeat
rum
i5
&.
veritatis.
Deinde non poteft humana mens cogitare accidentia panis effe realia & tamen abfque ejus fubftanti
exiftere, quin fmiul illa per modum fubftantiae concipiat.
Adeo
Itantia
ut implicare videatur, ut tota panis fub-
mutetur.
quemadmodum
crdit
Ecclefia,
&
intrim ut aliquid reale, quod prius erat in pane, re25
maneat; quia nihil reale poteft intelligi remanere,

nili quod fubfiftat, &, quamvis verbo vocetur accidens,
concipiatur tamen ut fubftantia. Ideoque in re idem
eft ac fi diceretur totam quidem panis fubftantiam
mutari, ied tamen illam ejus fubftantiai partem, quse
|
10
Aprs debuillent,
veritatis,
iiuii
mme remarque.
la ligne [i" et 2' ditX
18 Aptx's
2^4
vocatur accidens reale, remanere

verbis, certe in
292-293.
quod,
conceptu contradiclionem
Atque hc prcecipua
Roman
in
involvit.
ob quam
ratio elle videtur
nonnulli hac in parte ab Ecclefi
non
fi
diienferunt.
Quis autem neget, ubi liberum ell, & nulla ratio, nec
Theologica, nec quidem Philofophica, cogit nos ad
aliqiias opiniones ampledendas, quin illae potiffimum
tint eligendE, quse nullam aliis occafionem nec prsetextum dare poffint a veritate fidei defleclendi ? Qud
autem opinio, quse realia ponit accidentia, cum Thologicis rationibus non conveniat, puto hic fatis perlpicue ortendi
qudque Philofophicis plane adverfetur, fpero me in fumm Philofophice, quam jam
habeo in manibus, clare elTe demonftraturum ibique
quo paclo color, fapor, gravitas, & reliqua omnia quê
fenfus movent, a fol extim corporum fuperficie de-
10
i5
pendeant, oflendam.
Denique non poTunt accidentia realia fupponi, quin

miraculo tranfubftantiationis, quod folum ex verbis
confecrationis concludi potefl, aliud novum, & quidem
incomprehenfibile, gratis addatur, per quod acciden-
20
"tia ifta realia
ipfa intrim
abfque panis fubftanti
non
fiant
fubflantiae;
ita exiflant, ut
quod non modo
pugnat contra humanam rationem, fed etiam contra

axioma Theologorum, qui dicunt verba ifla confecrationis nihil efficere nifi
fuum
fignificatum,
& qu
per
rationem naturalem poluntexplicari, miraculo nolunt

adlcribi.
Quse omnes
difficultates per
explicationem plane toUuntur

2 Aprs involvit, iiuii
dam, nicwc remarque.
la
meam
nam tantum
ligne {i" et 2'
c'dit.).
hujus
rei
abell ut
17 Aprs olkn-
25
Qi'art.:
29:^-294-
juxta ipfam opus
fit
Responsiones.
25^
aliquo miraculo ad confervanda
accidentia poil fublatam lubllantiam, quin potius fine
novo miraculo (per quod

tur^ tolli
5
non
pofTmt.
puer in
dimenfiones muten-
Hocque aliquando
contigille
me-
cm, loco panis confecrati, caro

manibus facerdotis apparuit non enim id
moricC proditiim
vel
fcilicet
eft,
unquam per miraculi celationem, fed omnino

novum miraculum, accidille creditum eft.
per
Praeterea nihil eft incomprehenfibile aut difficile in

10
eo qud Deus creator omnium poffit

in aliam mutare,
i5
qudque
unam
fubftantiam
haec pofterior fubftantia fub
edem plane fuperficie remaneat, fub qu prior continebatur. Nec etiam quicquam rationi magis confenbaneum dici poteft, nec vulgo apud Philofophos magis receptum, qum non modo omnem fenfum, fed
generaliter
omnem
corporis in corpus lactionem,
fieri
per contaclum, huncque contactum in fol fuperficie
unde fequitur evidenter, eandem fuperficiem, quantumvis fubftantia quse fub e eft mutetur,
eodem femper modo agere ac pati debere.
effe poffe
20
QjLiapropter, fiverum hc fine invidi fcribere licet,
aufim fperare venturum tempus aliquando. quo illa

opinio qu?e ponit accidentia realia, ut a ratione alina,
&
25
incomprehenfibilis,
logis explodetur,
& parum
& mea
in ejus
tuta in fide, a
locum ut certa
Theo-
&
in-
Quod hc diflimulandum efle non

quantum in me eft, occurram illorum ca-
dubitata recipietur.
putavi, ut,
lumniis, qui,
nihil
3o
quod
-S
quoniam
segrius ferunt,
fibi
Ap}-s
aliis
quam
fi
dodiores videri volunt,

quid novi in fcientiis,
prius cognitum tuie fingere
cit. )ion
la ligue.
non
poiint,
2^6
294-295.
afferatur. Et fccpe in illud eo acrius invehuntur,
verius
&
majoris momenti
effe
putant
quodquc
quo
ratio-
nibus refutare non valent, Sacris Scripturis ac veritatihus fidei adverfari ahfquc ull ratione affirmant.
Impii certe hac in parte
qud authoritate
Eccleficne uti
evertendam veritatem. Sed provoco ab iftis

ad pios & orthodoxes Theologos, quorum me judiciis
L^: cenfur libentilime fubmitto.
velint ad
IIOBJECTIONES Q_UINT..
355
ReNATO CaRTESIO
Gassendus S.^
EXIMIO VIRO
p.
10
Vir Exirnie,
Bcavit
hhmium
me Mcrjcnnus
de
nojlcr,
cm
prima Philofophia Meditationum participem

ingnu perfpicacia,
fecit. Qiiippc argiirnenti prjantia,
m torque
lor,
dielionis minfice placuit. Qitare
qudd anno adeo
i3
& liibens gratu-
excella ac flici aggrederis fcien-
tiarum fineis provehere,

356
tuaruni illarum Ju-
&
rex
omnibus retrd fculis
abjrujijjimas enucleare. Id milii fuit
durum,
qudd
ille
prceterea amiciti jure excgit. ut ad
te perfcribere??i, Ji
quis fortajjis fcrupulus ingererelur fuperejjetve.
dem prwfenji
rum,
/i
nihil aliud me,
rationilnis
tui.s
quam
Siqui-
Jiebeludinem te/fatu-
non acquie/ccre?n
vel potiu.s,
qum
temerilaleni, Ji tantillum etiam in oppojtum, quaji repua.
Voir
t.
III, p. 363-3(J5, claircissement, et p. 384,
I.
i5.
20
Objegtiones Quint.e.
295-297-
-^7
gnando, hifcere auderem. Anniii tamen viro amico, valus

aliunde
non tam meiun, qiim
te
illiiis,
confilium qiii
bonique confulturum ;\cni eo nempe candore Jis, ut facile

5
putes nihil aliud me,
quni nudas
nieas diib ita n di ra t ion es vo lu ijfc
proponere
tibi
Tejlo r fane abunde fore,
fi
nias vel adcalceni ufjue leget-e fujinueris
te
permoverc debeant, ut
nam, quod
vel de tuis ratiociniis
minimum
ad refpondendum tempus deteras melioribus

curis deflinatum, ipfe profeo Author non funi. Quinctiam non audeo, nif cum rubore, illas coram te p'opadiffidas, vel
lo
qui certo
larc,
fum
medilandum occurrerit,
tibi pluries inter
qu non
& quam tamen,
certior nullam effe earum,
certo conflio, vel contempferis, vel cenfueris
i5
diffimulan-
dam. Profra ergo, fed e mente, ut prolatas duiaxat

velim ; prolatas, inquam, non de rbus ipfis, quas demonJlrandas fufcipis, fed de methodo ac vi demonjrandi. Prcfelo
&
enim
ter-maximi Dei exifentiam,
& animorum
noflrorum inuiiortalitatem, profteor ; ac hreo duntaxai

circa
20
alla
energiam
ratiocinii,
illius
quo
tu
tam
ifla,
quam
Metaphyfca cohrentia, probas.
Meditationem L
In
De
Ac
iis,
circa
quac in
dubium
primam quidem Meditationem, non
mulliim immorer
comprobo enim
tuam exuere omni pra.judicio

percipio
quamobrem
qu
uvres.
II.
vera
injlitutum,
voluijU.
Id
ejl
quod
quo mentem
unum non
fatis
fatius non duxeris, fimplicitcr ac
paucis verbis incerta habere

feligeres,
revocari poirunt.
qu prnoveras,
deprehenderentur
ut ea deinde
quaju,
habendo
33
357
353
2^8
omnia pro
non
faljis,
297-298.
exuere, quhni induere
tant vctus
novuni prjudicium. Et vide, ut necclfe fuerit, quo tibi

ipfi
faceves fidem, fingere Dciim deccptorem,
quetn maliim Geniuni deluforcm
vifum fuijjet fuffi-
ciini
cerc, liiiinan mentis caliginem, fola??ive

litateni,
Fingis prterea
cauj/dri.
&
duhium omnia revoces,

ludificationc ducas ;
non vigilare
coram
erit,
ex
le
credas,
quicquid reriim
Jum,
te effe
extorques, ut
perfuafum, nihil
An
Deum,
vel fomniinn, vcl
fuijfe.
te
pro
falfaque habeas, qii
incei'ta
omnibus qu cognoveris
lis
agitiir,
amore digniim,
ejje
10
veriim
ac tibi perptua velfen-
cacodmonem impo-
vel
non futurum fuiJJet magis
& veritatis
in
Junt aut geruntur ? Quicquid dixeris, nemo
te
qui perfuadeatur
dore
&
natur imbecil-
fomniare, ut
te
fed an propterea
aiit nefcio
res,
& philo fophico canut fc habent, & bond
i5
fide ac fimplicitcr enunciare, qum, quod objiccre quij-
piam
pojjet,
feclari
recurrere ad machinam, captare prcefligias,
ambages? Quanquam, quia
tibi ita eft vifum,
no-
lim amplius contcndere.
^^^
I
In
Meditationem
De natur Mentis humanse; quod
qum
Circa fecundam, video
Jhrc,
&
te
ipfa
fit
notior,
corpus.
adhuc
in
ludijicatione per-
nihilominus animadvertere, faltcm te effe, qui
pronunciatum
profertur, vel mente
ludifcaris; alque idcirco flatuere illud
Ego fum, Ego

7
20
II.
exifto, quoties a te
quicquid^ quidquid
(:,'
dit.).
25
Objectiones Quinte.
298-299-
2^9
concipitur, effe verum". Attamen non video libi opus

fuijje tanto apparatu,
rum
erat, te e[fe
quando aliunde certus
eras,
q nid agit,
non propterea
Hoc autem ferid
Nempe
10
quid
fatis intelligere
&
accipitur,
que opus ac labo7\

ill
fit,
quic-
ejje.
Siibdis, te
I
ve-
poterafque idem vel ex quvis ali tua
aelione colligere, ciun lumine naturali notiun

5
&
ultra conceditur
id abfque
lis^\
id ipfum-
ambagibus totquc
fuppojitione videtur fuijje requirendum
qualem te efTe credideris,

ut, fubtraclis dubiis, id folum remaneat, quod certum fit & inconcuiTum'^. Hoc vero nemine non probante
Meditari
confequentcr,
vis
facis.
Rem
quris, quid
i5
&
agg^cjfus,
homo
fit
ciim te putaris effe
&
homincm,
dimijfd confult definiiione
prima fronte tibi occurrebant,

vultum, manus, & caetera membra, quae
vulgari, feligis ea, quee
ut habere te
nomine corporis defignabas
itemque, te nutriri, in-
cedere, fentire, cogitare, qu?e referebas ad animam''.
20
Hoc porro
animam &
elTet
modo caveamus
ejo,
corpus. Dicis te tune
non
advertiffe quid
anima, fed imaginatum folm aliquid inflarventi,
quod
ignis, vel setheris,
tibus effet infufum
25
diJ}inionem tuam inter
''.
craffioribus tui corporis par-
IJud memorabile
ejl.
De corpore,
non dubitaffe naturam ejus in eo effe, ut fit quid

aptum figurari, circumfcribi, fpatium replere, & ex
5
Aprs
(/"
cdil.],
inlcrvalle
a.
Page
25,
1.
h.
Ibid.,
1.
14.
c.
Ibid.,
1.
d.
Page 25,
Page 2G,
e.
non
elfe,
la
eu
ligne
(2' dit.).
blanc
dum,
i-i3.
2 1-24.
1.
26
ei
1.
8-1
1.
1.
?i, p. 26,
1.
8.
iiicnw
Aprs rcquiren-
remarque.
360
uvres
00
omne
co
de Descartes.
aliud corpus excludere
odoratu, guftu percipi,
l^
299-301,
talu, vifu, auditu,
pluribus modis moveri
".
Potes ver hc etiam hodie attribuere corporibuS; diim-
modo non omnibus omnia : Jiquidem

non percipitur tamen vifu
nain ventus, ignis,
3)1
& phi\ra
ventiis
corpus
eji,
&
yicque excludas adjuna alla
nioven. Qiiod fubjicis autem,
vim feip|fum movendi'', non apparet

jam pojfis : quaj corpus omne efje debeat fupte
negafje te corpori
qui tueri
natur immobile, omnifque ejus motus a principio incorporeo procedere
&
neque aqua fluere, neque animal ince-
10
dcre, fine incorporeo motore, cenfcatur.

2.
Exploras deinde,
num,
fuppofit adhuc decep-
tione, affirmare poffis efle in te aliquid ex
iis,
quse per-
naturam corporis, &, attentiffimo

examine fado, dicis te nihil taie in te reperire''. Hoc
jajn loco non fpelas te quafi hominem i7itegrum,fed quaji
tinere cenfuifli ad
occultioremve partem, qualem cogitaras
interiore?n
ejj'e
Anima, feu quocumque relis

cenferi : emendajline halenus eam cogitationem,
animam. Qufo
nojjiine
i5
te
ergo,
quprius imaginabaris
te
efe quidpam infar ventifimi-
poj/is
membris infuf? Non fecifi fane. Cur non

igitur ejj'e adhuc ventus, vel potius tenuij/mus fpi-
ritus,
qui calore cordis ex puriffimo fanguinc, aliundeve,
20
lifve rci lus
aut ab ali cauff exciteris, ferveris,

362
viiam
illis
tribuas,
cum ccrcbro
& cum
& fufus per membra
cum aure audias,

cteraque, qu rulgo tibi tri-
cogites,
oculo videas,
buunlur, munia exfequaris? Id fi
ita fit,
cur non habeas
eandem figuram, quam lotum hoc cor\pus,

a.
Page
b. Ibki.,
c.
Page
26,
1.
26,
1.
1-18.
20.
1.
24, p. 2j,
1.
2.
uti aer can-
23
Objectiones Quint^.
3oi-3o2,
quam
dcni
Cur non
vas continens ?
261
ccnfcaris
codcm ambientc, quo corpus,
fcribi ah
circum-
a corporis
aiit
epidennidc ? Cur non replerc fpatium, five partcis
fpatii,
quas crajjuni corpus feu parles ipjnis non repleut? Qiiippe

5
corpus craljuni habel porulos, per quos ipfa dijfundaris ;
adeo
ut,
ubi partes tufuerint, partes
dem modo, quo
in vino
& aqu mijis,
illius
non Jnt
eo-
ubi funt partes unius,
non funt parles alterius, quantumciwique vifus difcernere

nequeat.
10
Cur non
excludere corpus aliud ab eodem fpatio ?
ciim in quibufcunque fpatiolis fueris, partes corporis crafJioris ejje
libus?
modo
funul nequeant. Cur non moveri plurihus rno-
Cm
tu
enim plureis
ipjis
memhris
quo-
tribuas,
id pojjis, quin movearis ipfa? Certe neque
moves
immola, ciim opus contentione ft; neque potes non moi5
veri ad ipfius corporis motu?n. Si

\dicas in te nihil eie
fpedant
y
20
eorum,
hc
qiise
igitur ita fini, cur
ad naturam corporis
neque
Pergis,
effe in te
ex
iis,
quse
tri-
buuntur, nutriri, vel incedere ^ At primiim, poteft

aliquid effe corpus, nec tamen nutriri. Deinde, fi laie fis
corpus, qualem fpiritum diximus, cur,
membra
cm craffwra
ciijus
illa
crajjiore fubflanti nulriuntur, non poj/is ipfa le-
nuior tenuiore quoque nu\triri? Et nonne,
2 5
anim
e funt partes,
quod attinet,
lum concdant,
fine luo incefju?
non habeo,
a.
Page 27,
b,
Ibid.,
1.
1.
debililaris
nifi
corpore,
adolefcenle, ipfa adolefcis?
quoque ipfa?
cm membra incedant per te, &
illud debilitatur,
illo
agente
& fer ente
Qiiandoquidem,
te,
Ad
in
inceffum
locum nul-
quomodo
inquis,
& dum
id fit
jam corpus
hsec nihil funt, nili fig-menta^\ Verm, feu

2-3.
3-5.
363
OEuYRES DE Descartes.
262
302-303.
nos ludis, feu ipfa dcludcris, nihil nobis morandinn
prohandum
loqiieris fcrid,
c/1 tihi,
corpus quod informes, nequc
te
nequc
le
Sin
hahere iillum
quod una
ejje ejufniodi,
nutriri incederequc valeai.
364
Pergis adhuc, neque te fentire'\ At ipfa profeclo
es,
non
fit
qu
Hoc,
vides colores, audis fonos, &c.
fine corpore.
inqiiis,
|
Credo equidem ; fed primiim adefi
tihi cor-
pus, ipfaque es intra oculum, qui non videt fane abfquc

te
ac ples deinde
e[fe leniie
corpus,
quod per organmn
fenfs opereris. Permulta, inquis, vifa
qu me non
fomnis,
fenfifije pofi:ea
fum
fentire in
10
animadverti. Enini-
vero tametfi fallaris, qudd non utens oculo videaris fentire
quod fine oculo non

eandem
fcris,
fentitur,
non
es
tamen feinper experta
falfitatem, neque non ufa es oculo,
iniaginefque hauferis, quitus
jam
per quem fenoculo
fine
uli
i5
pof/is.
Deprehendis tandem
non
fed
efi;
te
probandum
cogitare*". Id verd
abnuendum
fiiperefl\ tibi, vim cogitandi ita
fupra naluram corpoream, ut neque fpiritus, neque

aliud corpus agile, purum, leniie, iill difpofitione paraeffe
bile fit,
quod cogitationis
20
Probandum fmcorporeas, videlicet qu cogi-
efficiatur capax.
mul animas brutorum effe

tent, feu, prter funlioncs fenfuum externorum, aliquid
interne, non vigilando
cant.
365
modo, fed fomniando etiam, cognof-
Probandum rurfus craffum hoc corpus ad
cogitaio-
nem luam nihil prorfus conferre (ciim abfque illo tamen

nunquam fueris, neque ab illo fejuncla aliquid huc-ufquc
|
4 Aprs
va'leat,
non
mme remarque.
a.
Page
b.
Ibid.,
27,
1.
1.
7.
5-7.
la ligne
ii"
et 2' e'dit.).
16
Apres
poflls,
2 5
Objectiones Qlunt/E.
?o3-3o4.
263
cogitaveris)^ ac te idcrco ndependenter ah eo cogiarc
adeo
lit
dum
tani
maie cerebmim inter-
afficiunl.
Concludis
4,
neque impediri, neque turban' valcas a vaporibus
fumis ttris crajjifquc, qui
fivc
Sum
igitur praecife
Res cogitans,
id
animus, intelledus, ratio-'. Heic ego

agnofco me hallucinatum Exijimaham cnim me alloqui
animani humanam, feu internum illud principium, quo
Mens,
cft
five
homo
10
vivit, fentit, loco
moveiur, intelligit;
&
alloquebar
tamen folam mentcm, quippe qu non modo corpus
cxuit,
fed exuit quoque animam ipfam. Anne id facis, vir cximie,

antiquorum illorum inftar, qui, ciim putarent animam
diffufam tolo corporc, principem tamen partem to
|[j.ovi/,ov
i5
habere fedem opinabantur
animani quoque
rent
anim
dunarique,
in e
mcntein vcluti fuperaddi,
ill
de Methodo
vifus
qu anim tam
enim
coa-
partem informare. Et debeham
fane id commeminijfe ex difputatis

20
Non qudd cenferent
parle non reperiri, fed qud crcde-
illeic exijenti
& un cum
determinat parte
in
corporis, ut in cerebro, aut in corde?
rr(t-
in ill tua Differtat'ione
es in e relie
vegetativ
munia hc omnia,
quhm fenftiv
tribuuntur, non
dependere a rationali, pofeque etiam exercer, antequam

adveniat, ut exercentur quoque in brutis, in quibus
illa
rationis nihil effe con tendis.

2 5
id
fueram,
nif
non
briita
vegetamur atque fenti-
animam, fed animam propr effe

cm tamen illud principium dicalur
relies dici
noflram mcntem
propr animare, mens nihil aliud prflet, quam

3o
tcmus, quod tu quideni feri afjeris.

a.
Page
27,
oblitus
quia dubius remanferam, illudne princi-
pium, quo tam nos qum

miis,
Sed nefcio quo palo
1.
3-14.
Utcumque
ut
cogi-
id fue-
363
264
304-305.
jam Mens, atque ejlo Res cogitans prcife.

Subdis folam cogitationem non pofTe divelli a te'\
dicarc
ril,
Hoc
vero non
Mens,
&
car libi ncgclur, fi pra^/ertini fis fola

nolis tuaui fubjanlijni a fub/lanti anim plus
c/
quain confiderationc dijincam.

367
dicis
non poiTe cogitatio|nem
Quanquam hrco,
an, cian
divelli a te, intclligas
te,
qiiandiu\cs,indcfincntcr cogitarc. Id fane conforme effalo
Philofophoruni celcbriiini, qui inunorlalilalem uamprobaturi aijumpjere
lepcrpeluo moveri, /eu, ut ego quidcni inter-
verm
prelor, cogitare pcrpetuo ;

qui non capicnt quo
cum, aut
tcrea.
modo
ii
po[Jis aut
non perfuadebuntur,
per foporem lethargi-
utero etiani, cogitare. Qiio loco hreo
an exijimes
le in
rum, aut ab exortu,
10
pr-
corpus illiufvc partent, intra ute-
effe
infufam. Sed nolo molcfius id
inquirere, neque cogitare, an remini[caris quid in utero,
i3
primifve ab exortu diebus, menfibus, aut annis, cogitaveris,
omnium fueris.
Injinuoduntaxat, utmemineris, qumobfcura, qum tenuis,
neque,fidfs refponfura, quamobrem
quant pne nu lia
efje
non
Pergis, te
potuerit temporibus
elle
humanum
corpus
ohlita
il lis
tua cogitatio.
compagem memhrorum,
appellatui"'\ Id verd admittendum
quia fpeearisfoliim ut res cogitans,
&
non ventus, non
ignis,
Ap)-cx pra'cile,
:2'cdit.}.
siisfL'ct.
Page
b.
Ibid.,
27,
1.
1.
1
la ligne
i5cogitarcl mot
Faut -il
a.
iiuii
lire
8.
8-1 y.
agitarc
Non fum
iflis
quicquid mihi fingo. Suppofui eniip
(i"et
eft,
membris infufus,
non vapor, non halitus, non
etiam, inquis, tenuis aliquis|ar
iij
lisuc
20
pars humani com-
pofti, ab liac exteriore crajfioreque dijUncla.

363
quee
ifla nihil effe;
Apri'S cogitatio, non a la
[i"
et
-j'
cdit.).
2 3
Objectiones Quint.:.
3o3-3o7.
maneat
pofitio''.
Heicaulemconjije, Mens, &pofiliones,
tandem face[fan l. Non fum, inquidai fi anima Iota taie

ar, aut aliquid taie
feu potius Jliones

quis,
26^
ill,
piam
5
ef,
quorfum
lu,
non cenfearis quoquc
lijfvna,
anim nobiflos, feu portw
qii cenferi potes pars

e/fe
quaf
fubtilifjma, puriffima, aluofifjmaque illius ? Fortaffis,
neque
diverfum ab eo me quem novi; nefcio tamen, nec de
hoc jam difputo Sedji nefcis,fi non difputas, cur te nihil
inqui's, haec,
quee
fuppono
nihil effe, lunt aliquid,
''.
10
efe ijhrum affumis? Novi, inquis,

aiitem rei notitia prcife
non
me
exiflere
i5
qud non fis
a'r,
non vapor, non
hujus
pendere ab eo,
potefi:
quod non novi ". Hoc ejh ; fed memineris

fcciffe,
te
nondumfdem
alia.
Defcribis confequener quidfit, quod imaginationem
appcllas. Dicis quippe, imaginari nihil effe aliud,
contemplari figuram imaginemve

licet, ut
inferas
te alia
rei corporeae'^; vide-
cogitationis fpecie,
qum imagina-
A ttamen,
ciim iihipro tuo
cognofcere naturam tuam
tione,
qum
arbitratu imaginationem defnire liceat, qufo

20
te, fi
cor-
poreafs, ut nondum probaji oppoftum, cur non contemplari

te,
te poffis
dum
fub figura imagineve corpore
Et qufo
contemplaris, quidnani experiris tibi obverfari,
quandam puram, perfpicuam, tenuem,
prceter fubjlantiam
aur univerfutn corpus vel cerebrum certe illiufve

partem pervadentis, animantis, funcliones tuas illeic obcuntis? Cognofco, inquis, nijhil eorum, qua} pollum
injlar
2 5
imaginationis ope comprehendere, ad hanc,

a.
Page
27,
I.
2-2?.
Var.
b. Ibid.,
1.
24-27.
c.
Ibid.,
1.
28, pi 28,
d.
Page 28,
1.
uvres.
1.
manci
polliio
quam de
[DisqiiisHio etc.).
I.
4-5.
II.
34
369
i66
me
307-308,
habeo, notitiam pertinere ^ Veruni, quomodo co-
gnofcas, nondici.s;
adhuc
ad
ijane
te
& cm
paulo auLc
Jaluifj'cs ncfcirc te
pertinerent, undenaiii, qufo, id
jam
concludis ?
Pc fgis : Mentem ef[e ab irtis diligentiffime evocandam, ut fuam ipfa naturam qum diflincliffime perci6.
Id rccle mones ; fed pojquam ipfa
piat*^".
quam
avocajU, renuncia, qufo,

370
Nam
perceperis.
dicere foliiju
naturam tuavi
dijincle
Rem
te e[fe
diligenti[Jime
te
cogitantem,
opcrationem memoras, quam omncs prius tenebamus ; fed

oprante??! fubftantiam, qualis ne??ipe
quo??wdo ad agendu??i
reat,
co??iparet, ac hujuf??wdi
tat?i
fit,
varia
10
quotnodo cohta??i
varie fefe
ctera prius ignora ta nobis non
dclaras.
quod imaginatione [quam

co??u?iuni) non poteft''. Sed,
Dicis, percipi intelledu,

idc?n effe Jlatuis cu??i JhiJ'u
bona
Mens, docerene potes plureis intus
ca?n Jimplice??ive facultate?n,
camus ? Ciim ego Solem

feja cji
??ie
fe?ifio.
cogito,
qu quidvis
non uni-
de??iu?n
cognof-
oculis apertis intueor, ?nani-
C?n deinde oculis
??ianifeja
&
efje,
claufis
interna cognitio.
cjl
apud
Sole?n
valea?n, ?ne fenfu co?J??iuni, feu facul-
tate i?naginatrice,
non vcr ?nente, feu
adeo ut poffwi pro
Solei?i,
qu non
Sole??i
a.
Page
b. Ibid.,
c.
Page
28,
1.
?4,
L 8, avocasti.
cl cp.
1,
nunc intelledione,
14 Apres dclaras, non la ligne
(i"
S-ij.
17M9.
1.
perd-
co?7iprehendere ? Sane, fi cerebro tur-
5-6 evocandam] avocandani,

Desc.
intclle\clu
nunc i?naginatione, qu non ft
fit i??iaginatio,
intelleclio,
libitu,
1-3. Cf. p. 32,
1.
18-19.
dit.),
20
At quo?nodo
tandem difcernere
pre
>5
blanc {2^
dit.).
^5
3o8-3o9.
hato,
&
267
imaginalricc lf, intelleclus conjarct, qui fun-
cliones proprias purafquc ohirel, tinn poffcl in\telle}io
371
ab imaginatione, qitam imaginatio afenjionc
dici di/Iingui
cxtcrnd ; at quia fecus

5
tam
c[Je contingit, facile
profeclo non
appofitum Jatuere difcrimen.
cj
Dicere
cm
rei
imaginationem tune elTe,

corporeae contemplamiir imaginem% vides,
ceric,
ut in facis,
cinn non alid ratione contcmplari corpora liceat, fore igi-
lur corpora imaginatione foliwi cognofcenda ; aut ita cer/e,

10
ut facultas alia cognofcens difccrni non valeat.
Dicis
reas,
adhuc non
fieri
poie, quin putes res
quarum imagines cogitatione formantur,
ranturque fenlibus, diftindius agnofci,

nefcio quid
1
mirum
fit
tu,
quod
res dubias
dicis, illud
ejus fit
20
pojjit.
Demde
facis, ciim
rvera enitn nefcis quid fit,
in
imaginationem cadere non
omnis nofra notitia videtur plane ducere
originem a fenfibus ;
&
qiiamvis tu neges, quicquid efl
debere in fenfu, videtur id
in intelledu, prcejeie
nihilominus verum, ciim nifi fol incurfione, /.ax

TiTTcoTiv,
2 5
ut
nec proinde potes certior fieri,
quod
idne hujufmodi fit,
a te alinas diftindius cognofci
nefcio quid tu
qu natura
iftud
imaginationem non cadit
in
&
explo-
qum
atque comprehendi^\ Sed priniiim, peroptinie
feu
corpo-
ut loquuntur, fat, perficiatur
ejfe
izzz'i-
tamen analogi,
conipofitione, divifione, ampliatione, extenuatione, aliifque
commemorare nihil efl neceffe. Niliil

ea, qu per fe incurrunt & percellunt
fimilibus modis, quos
proinde mirum, fi
5
Aprs difcrimen,
ligne
a
(/"'
cdit.i,
Page 28,
Page 2g,
1.
I.
}ion
la
i}itcrvalk
4-5.
20-28.
en
blanc
(-y
dit.\.
10
valeat, injiie remarque.
Aprs
372
208
fenfum, imprcjfwnem vchcmcntiorcm

qiiain
309.310.
animo faciant,
in
qiuv animus, accepta folinn occa/ione, ex
rchii.s in
fcnfiim incidcntibii.s fibi ipfajingit atqiic compreliendil.
Et
vocas lu quideni dubias res corporeas ; fed J verum falen
non minus certa
ris,
&
ija
El
ciifu
citur,
qu
omnia,
es cxijcrc corpus, intra
le
circumjanl,
qum
quodverfaris,
cxiflcre eipfain.
ipfa le tibi ipfifol operatione, qnce cogitatio di-
manifcjas, quid hoc
cfl,
'cfpelu manifejlationis
hujufmodi reruiu ? Quippe non modo manife/lanliir variis

operalionibus
&
fed
aliis
prterea multis cvidenlijfimis
10
accidentibus, niagnitudinc , figura, foliditatc, colore, fapore
&c., adeo
373
ut,
di\jEnlius,
fmt, nihil mirum, Ji ipfas

cognofcas comprehendafque At quo-
quavivis extra
qum
te,
te
nam modo fier i potej, ut rem alienam melius qum teipJm inlelligas ? Quo nempe modo oculus ridet ctera, non
i5
videt feipfum.
I
eft
7.
Sed, inquis, quid
hoc
.^
Nempe
lum
igitur
Res cogitans. Quid
dubitans, intelligens, affirmans, ne-
gans, volens, nolens, imaginans quoque,
Mulla heic
dicis, in
hreo, qud
te
&
quibus fingulis non hreo
rem fentientcm
dicis.
fentiens^.
in
hoc uno
20
Id nempe mirum,
jam an le a[ferueris oppofilum. An dicere forte voluifii, ejje prler te facullalem corpoream refidentem in
oculo, aure, clerijquc organis, qu, fpccies rerum fenficiim
lium excipiens, fenfonem
ila inchoet. ni lu
deinde pcrficias,
&
ctera fentias?
ipfaque fis,
qu
Hac nempe
de cauf, ut pulo, lam ipfam fenfionem,
rvera videas, audias,
qum
ctiam imaginationem, cogitationis fpecian facis. Id porro

3
ipfa]
lire
ipfe.
[2' cdit.).
a.
Page
28,
1.
20-22.
8 manifclles
ôn-ata,
]"' dit.)
manifellas
25
Objectiones Quint.^.
3io-3ir.
fcd vide tamen, an non qii fenjio
cfto
non
fil
269
in briitis cji, ciini
iuv ab/iniilis, cogitatio quoqiie dici valeat,
in ipfis etiam brutis juens Jit
non
Jlcque
dijfjimi\lis tii.
374
Ego, inquies, arcem in cerehro tenens, excipio quic5
quid per fpiritus nervis tradudos renunciatur; ficque
apud me peragitur
pore. EJo :fedjunt
brum,
ejl in
fenfio,
qux
dicitur feri toto cor-
in brutis nervi, funt fpiritus, eji cere-
cerebro principium cognofcens, qiiod renun-
ciata perfpiritus pari modo excipiat ,fenfionevique pcrjiciat.

10
Dices illud principium in hrutorum cerebro

aliud
qum
cem. At
tu ofende te aliud in
critrium, quo
allatura.
effe
Phantajliam, five facultatem imaginatri-
fiam, imaginatricemve
i5
non
te
qum PhantaQurebam mox antc
cerebro
humanam
effe,
probares aliam ; at non
es,
opinor, illud
Afferes fane oprt iones longe prflantiores,
qum qu eliciuntur a
brutis : at
fit prflantifjimum animaliuii,
malium numro,
ita,
quamvis
quetnadmodum,
licet
liomo
non eximitur tamen ex ani-
tu exinde
proberis imagina-
tricum five Phantafiarum prflantiffima, non eximre ta20
mcn ex numro earum. Nam & qud te mentent fpecialiter

voces, nomen effe potef dignioris, fcd non diverf propterea, na\tur. Sane, ut te effe diverf (Jioc
incorpores) naturce probares, deberes
ncm
25
ira
ali ratione exferere,
qum
ef,
ut contendis,
quandam operatio-
exferant bruta, ac
nifi
ex-
ccrebrum,faltem independenter a cerebro : quod tamen
nonfacis. Siquidem illo perturbato perturbaris ipfa,
eodem
&fi qu rerumfpecies ex eo excidant,

ullius vejligium. Fiunt omnia, inquis, in
oppreffo opprimeris,
non rtines ipfa
brutis impulfione csec fpirituum cteterorumque orga3
[1"
Apris
tui,
et 2' dit.).
non la ligne
18-19 imagi-
natricum
five]
[Disqinsilio),
imaginari,
cm lis
mauvaise leon.
375
2-0
noriim
eo modo, quo in horologio machinvc ali pe-
raguntur niotus.
Se:!,
iitcunquc id vernmfit circa fiincio-
ca'lcms, ut nulntioni.s, pulfationis artcriarum,
jies
ipfcpioque pan ra\t{onc pcraguntur
lcis-,qiuv
anim
;
5
oulum canis fui fpeciem, qu,
nobis? Emittil
offa in
in
cerebrum ufque
irajccla,
quibufdam quafi hamulis hcvret
& cohrens ipfi totum cor-
ipfaque anima proindc,
quibufdam quafi catenulis
pus,
hominc
in
dicunt, exfcri in hrutis cceco impetii, non exfcri vero
in
anim
& fimi-
vel quas pajjioncs
ajjerinc poiej vcl acliones fenfuiun,
376
:mi-3i3.
fubtilijjimi.s
ad
ra\pitur
lo
offam. Emititeliam lapis intentatus fui fpeciem, quveclis
anima m
injar
cogat.
tajffis
pi' ope lit, c orpu f que
Sed nonne hc eadem
alius eji modus,
in
quo ficri
un abigat, feu fugere
homine Jiint? Nifi forconipis.
ifla
quemque fi
doceas, valde objiringas.
i5
mc
Ego, inquis, libra fum, eftqiie in
hominem
,qiie a
nempe facit idem

licetcanis, nihil
&
fug
potcate, ut
prolequutione avertam. Sed
bruto cognafcens illud pi'incipium;
in
interdum minas iclufque rver itus,
in
&
ojjam
confpeJampro filial, quam facit homofpefimilia ! Latrat,

inquis, canis
mero
impetii,
tX:
non ex
20
deleclu, ut loqui-
homo. Scd & caujj homini fiint, ut loqui cenfeatur ex

impelu ; nam & quod tribuis deleclm, ex majore impetu
tiir
ejl,
tus.
& fuus
quoque bruto
Vidi certe canem Jic lalratum
ad lituum,
ut
omneis foni
tationes imitaretur
ubi major
ejl delelus,
eft
impe-
fuum attemperantem
acuti, gravis, lenti, cleris
quantumcumquc
ill,
pro
lubitu
mu-
&
ex
inopinato,aut crebrejcerent, aut producereniur. Ratione,

377
inquis,
i5
carent bruta.
Apres obltringas, non
(/'' dit.).
Sed nimirum carent human,

la ligne
[i"
et
2''
dil.j.
16 inquies
2)
Objectiones Quinte.
;m3-3i4.
non fu
adeo proinde
alioqiiin
poffcque
5
non videantw
qum facultas cognofccns, fenfufve

ea non ratidcinari. Verm, cm non ra-
attribui,
illis
internus. Dicis
ratiocinantur
fecundm
&
tt rbus, ac honiines,
nihil
videtur difcriminis ,
&
tamcn,
tnagis
deque
minus. Dicis ea
non profe7'ant voces humanas
proferunt tamen proprias,

liluntur. Poteft, inquis,
i5
non
ut nos nojhis,
iifque,
&
nifi
loqiii. Scd, cinn
homincs non
[fcilicet
funt).,
perinde
etiam deliius plureis voces con-
texere ad aliquid fignificandum
non
dicenda,
nos,
tiocinentu?' tant perfele,
10
rj'Lo^'r/.
feu ad nojram Jpeciem, cm

Aoyo feu Ratio tam videatur effe generalis,
ad
conparata
niji
lit
271
cm nihilominus
id
brutorum fapientiffimum. Sed vide, an fis

fatis quus, qui voces humanas exigis in bruto, nec attendis
ad proprias. Veriim hc longioris funt difquiftionis.
8. Adfers deinde exempliim cerse, ac circa illud plupoffit
rima habes, ut fignifices aliud
quse vocant acci-
effe,
dentia cerae, aliud ipfam ceram ejufve fubllantiam;
opus
ac
effe foliiis
mentis
five intelleds,
non ver
20
fenfs aut imaginajtionis, ipfammet ceram ejufve fuh-
fcantiam diflinde percipere
'\
At prima,
illud ipfum
ejl,
quod omnes vulgo proftenlur, abfrahi pojfe conccptum

cer fubjlantive cjus a conceptibus accidentium An
.
ver propterea ipfa fubjantia feu natura cer difince

2 5
concipitur? Concipimus quidem prter colorem,figuram,

liquabilitatem &c.,
efj'e
aliquid,
quod
fit
fubjelum acci-
mutationumque obfervatarum ; fed quidnam aut

quale illud fit, nefcimus. Quippe latet femper, & folm,
dentiiun,
quafi conjiciendo, fubeffe debere aliquid putatur. Heine

3o
miror qui dicas

a.
Page 3o,
1.
3, p.
'le,
3i.
pera
I.
detraione
ill
28. Cf. p. 34,
I.
i-3.
formarum
s^s
272
314-315.
quaji vejlium, perfeclim atque evidentius pexipere quid
cera
debere
fit,
Nam
fit.
cjje
percpis quidem ccram ejufvc fiihftantiam
aliquid prceter ejufmodi formas
non percipis,
nos fallis.
at quid illud
Ncque enhn
id tibi rcve-
revclari potef homo,
ut
latiir ,
nifi
cujus pj-ius
leumque foliim confpcximus, dum ifa

379
quis, aut qualis ft,
illi
vefcis pi~
dctrahimus, ut
nofcaur. Dcinde. ciim putes id
te
quomodocmnquc percipc7-e, quomodo, qufo, percipis ? A nnon ut aliquid fufum cxtcnfumque ? Neque enini tanquam
punclum concipis, tametf hujufinodi fit, ut nunc laliu.s,
nunc contraclius extendatur Et citm hujufjiodi extenfo
10
infinita
non
concipis
qudam
illud
quaf
fit,
habeatque ternii\num, an non illud
e lia
ratione fguratum ? Et ciim vidcaris tibi
vidcre,
nonne
illi
prterea ncfcio quem, ta-
metf confufum, colorem afingis ? Habes id certe, ut corpulentius, ila vifbilius, qum merum inane. Quare & tua
intelleclio imaginatio
qud'dam ef. Si dicas
te
abfque ulld
extenfone, figura, coloreque concipere, die, bond
fde
qualenam ergo?
Illud,
quod habes de hominibus
perceptis,
380
quorum tamen non
nifi
vifis,
feu
mente
pileos, aut vefleis,
confpicimus% non arguit mentem potius efe quant imaginatricem, qu dijudicet. Certe & canis, in qiio parem tibi
mentem non admittis, fimili modo dijudicat, ciim non
herum fuum, fed pileum foliim aut vefeis videt. Quid,
qudd tametf herus fct, fedeat, cubet, reclinetur, contra^
j
fiatur, effundaiur,
omnibus
illis
agnofcit tamen
formis
ejfe
femper herum. qui fub

potef, cm tamen non fub iina
19 Aprjs ergo, non la ligne
a.
Page 32,
1.
6-to
/"'
i
20
et 2' cdit.'i.-
2 5
ObJECTIONES QuINT.E.
3i5-3i6.
qum fub
potius
ali, fit
27 J
edem propoj-tione
qii cei'a ?
Et cm leporem ciirrcntem venatur, integruj?iquc

ac pojca
tiium,
videt, putas,
difcerptumqiie
in
dicis,
perceptionem coloris,
mor-
fi'ufla,
non exijimat eundem femper leporcni
Quod proinde
cxcoj-iatum
6'
effe
duritiei,
&
non vifionem, non tatlionem, fed folius

mentis infpeclionem-'; ejo : dummodo mens non diff-
fimiliiim, effe
ab imagina\trice reipf.
rt
fpedionem
illa,
verd
addi.s,
in-
imperfedam & confufam, vel

diflindam, prout minus vel magis ad
ex quibus confit cera, attenditur
guit, non
eam
effe poie
&
perfeclam
10
Cm
"^^
id fane ar-
infpelionem mente falam illius nefcio cujiis
rei quce ejl
prter omneis formas,
ejje
clararn dijin-
lamqiie cognitionem cer, fed infpelionem per fenfiis
falam omnium, quantum
i5
Jieri poteft, accidentium
tionumque, quarum cera ef capax.
his certe concipere
&
explicare poterimus, quid\ nomine cer intelligamus
at
nudam
illam vel potius occultatam fubjlantiam, neque
ipf concipere, neque explicare aliis valemus.

9- Siibdis confequenter : Qtiid autem dicam de hac
20
Nihildum enim aliud admitto in me elTe prseter mentem. Quid, inqiiam, ego,
qui hanc ceram videor tam diftinde percipere ? Nunquid meipfum non tantm multo verius, multo certius, fed etiam multo diflinctius evidentiufque cognofco ? Nam, fi judico ceram exiflere, ex eo ipfo
qu6d hanc videam, quant magis me ? Fieri enim
poteft, ut hoc quod video vere non fit cera. Fieri
potefl, ut nequidem oculos habeam, quibus quicipf mente, five de
25
Ex
muta-
a.
Page
b. Ib.,
1.
3i,
1.
meipfo
23-25.
25-28.
uvres.
II.
35
381
274
quam videam. Sed
fieri
?i6-3i7.
cm vidcam,
cm cogitem me videra,
plane non potefl,
jam non diftinguo)

ut ipie ego cogitans non aliquid lim. Simili ratione,
ceram effe, ex eo qud hanc tangam, idem
ii judico
rurfus efficietur, me effe. Si ex eo qud imaginer,
vel qiivis ali ex cauff, idem plane. Sed & hoc
iplum, quod de cer animadverto, ad reliqua omnia,
fivc ''quod
382
rci-hd,
fiinl
Jlrarc
eo
me
funt extra
qiicT
illa
qud
ideo
qiicc
cjuidcm
Toi tua
pofita, licet applicare-'.

|
rcpono, ni animadvcrtas dcmon-
cognofccre qud exijas, ex
te dijincle
dijincle vidcas cognofcafve
cxijhre ceram
10
il laque
ejus accidentia, at non probare te propterea cognofco'e
qu
aut
qualis Jis, nec dijincle, nec indijmcle;
oper prctium tamen fuerat
nani,
qud
exi/as,
quod
non du-
bitatur. Vide interijn,ut heic non infijam, ut neque prius

injliti circa id,
qud,
ciini
nihil in te adniittas
i5
prter folam
mentem, atque idcirco oculos, nianus, cteraque organa

cojporea excludas, niliilominus loqueris de er ejufque
qu ndeas, qu
accidentibus,
feclo neque viderejine

ut
[feu,
tecuni
oculi.s,
&c.
tangas,
qu pro-
neque tangere fine manibus
toquar, cogitare
te
videre
&
20
tangei-e)
potes.
Pergis
Si
magis
dillincta vifa
lit
cer?e perceptio,
poftqum mihi, non ex folo vifu vel tadu, fed pluribus ex caulis innotuit, quanto diftinclius meipfum a
me nunc cognofci fatendum eft quandoquidem nullse
:
rationes vel ad cer, vel ad cujulpiam corporis per11)
qu [leon
^: qu ,/"
Troisime
Difquilitio,)
la
de
et
21 Aprs potes, non a
ta
ligne
(/'''
et 2'
dit.).
2' dit.).
a.
Page 33,1.1-19.
23
dillincia] diilinft (/"(.'ti//.); cor-
rig /'errata de la 2' dit.
25
ObJECTIONES
3i7-3i9.
Qj!JINT/E.
275
ceptionem poffunt juvare, quin esedem omnes mentis

me naturam probent" ? Ve'ju, ni qii de ccr de|
383
diixiji,
probant lanlm perceptionem exijenti mentis,
non verd natinw

5
alia.
Qud fi
illiu.s\
relis
non probabiint aniplius oninia
ta
prterea dediicere aliquid ex percept
cer aharumque rerum

moduJH fubjantiani
fiib/Ianti, infres foliim,
illani
confufe /olinn
&
quemad-
ut nefcio quid
concipitnus, ita inenleni quoqiie concipi ; aded ut vcre re-
petere liceat quod

lo
ej a te
dielum, illud nefcio quid tui
'\
Atque ecce tandem fponte fum reverfus

e qu volebam. Nam, cim mihi nunc notum fit ipfam Mentem & corpora, non proprie a fenfibus vol
Concludis
ab imaginandi facultate, fed a folo intelledu percipi,
i5
nec ex eo percipi, qud tangatur aut videatur, aperte

cognofco nihil facilius aut evidentius me mente
poiTe percipi ^ Ita lu quidem
at ego non video, undenain
dedueas, aut aperte cognofcas, aliud po[fe percipi de tua
Mente, quant qud
exi/Iat.
Unde
& quod
fuerat ipfo titulo
Meditationis promi[funi, fore ut per ipfani mens

20
ejfceretur corpore notior, non video qui
humana
prflitum
fit.
Neque enim tuum injitutum fuit, probare e[fe mentem

humanam, ejufve exi/lentiam effe exiftenti corporis noio\
rem, ciim faltem, an fit exijatve, controvertatur a nemine;
2 5
Jed voluifi haud-dubie facere illius naturam notiorem

natur corpore, & hoc tamen non prjiitifli. De naturd
certe
corpore reccnfui/li
9 Aprs
a.
b.
c.
lui,
non
qum mu Ita
.'
34,
1.
6.
Gassend
corpora, tandis que Descartijs

ipfamet corpora.
ipj'am
Mens,
tu ligne (/"' el 2' Jdit.).
Page 3.^, 1. 19-26.

Page 29, 1. 23-24.
Page 33, 1. 3o, p.
&
ip/'a,
a ajout
n'avait
Menlcm
parle que
il.
121, lisant
des corps
384
276
319-320.
nofcamus, cxenfioncm, fgiiram, occupationem fpatii, &c.
De
ver ecquidnam
te
tandem
porea, non ar, non vcntus, non
non
Hc
alla.
quoque
jed quid tandem
&
385
enim
magis
non
te
<S'
fis.
cogitantem,
Hc
dicere.
id efl
vox
te
efi,
Sed
es
la\pis etiam nihil
&
fimiliter,
dicis,
nihil non
tam, neque requifitam a
fiantia
Quod
efi,
efi
feu,
non
efi,
dicis,
te.
in
toto
Tu
prorjus nihil.
quod
efi
idem,
feu aliquid
ctera omnia. Deinde, qud
rem quidem notam
cogitans?
fis,
te
notum
efi nihil
qum quicquid
attinens,
generalis, indifcreta, vaga,
Res
es.
qu expeclamus
Rem,
e[Je
efi
lu
dubitantem, affirmantem,
qum quicquid non
id
qudam
non po/ulatu?- quid non
mundo,
?
incedens, non fentiens,
Itaque refers nobis ad fummum
Sed dicere primm
&c.
re.s
compages cor-
es
non ca funt tamen,
refellijii),
Rem
Non
ut concedantur [quoriun tamen
Scilicet negationes funt,
effe
^/
te
efi,
10
efi
es
aliquid
& mufca
cogitantem
i5
fed tamen non prius igno-
Quis dubitet enim quin
fis
quod quritur, intima tua fuhcujus proprium efi cogitare. Quocirca, ut

nos
latet,
inquirere, fie concludere oporteret, non
qud fis
res cogi-
20
fcd qualis fis res,ques cogitans. An-non, fi quratur

ex te Vini notitia fupra vulgarem, non fatis crit tibi
tans,
dicere:
Vinum
efi res
liquida, ex uvis expreffa, alba vel
inebrians, &c.
rubra, dulcis,
fed conabere explorarc
declararcque, utcumque internant ejus fubfiantiaju, prout

contexta obfet'vatur, ex fpiritu, phlcgmate, tartaro, ctc-
hac alive quantitate tempcrationeque
rifquc partibus,
intcr fc commifiis?
vulgarem, hoc
7
e/l
quid] quis {i"
(2'dit.).
Pari ergo modo, ciim
tui notitia
fupra
halenus habitam, quratur, vides haud
dit.),
corrig en quid [voir errata), non corrig
25
Objectiones Quinte.
320-321,
diibie
non fatis
e[)e,
fi
nobis renuncies te ejje
tantem, dubitanteni, intelligentem, &c.
labore
nes, ut
internam tuam fubfiantiajii
qiiodani quafi
quod chymia, quod

menta, ciijufmodi
tt
ali artes, tt fenfus,
Meditationem
De Deo, qud
10
demon-
tans,
fers
expen-
tt
III.
exiflat.
Circa tertiam, ex eo qud agnoveris claram diftin-
lamque
caufi-im effe certitudinis,
te
^.
tant
tanien
Ego fum res cogiquam de ill habes, in-
notitiajii illius propofitionis.
pojje fiatuere gneraient hanc Rgulant
omne verum
eft,
Cteriim,
quod valde
licet
clare
&
ingnia
tani
veritatem vel in
Deo
illud
dillinde perci-
haclenus Rgula nulla melior
rerum caliginc inveniri potuerit
plurima percipere,
vel in
puteo
ejfe
in
ciun videanius
magna, qu videntur
clare tamque difiincle

20
&
debuijje tam
rerum
cenfiiifje
abfconjam
an-non
J'ufpicari
par
efi
Rgulant forte
ejfe
fallacem ? Et
certe,
argumenta nonfint, quid efi,

quod poffimus verum inferre, tanquam clare & difiincle
perceptum, nifi apparere id, quod cuiquc apparet? Ego
ciim tibi ignota Scepticorum
25
faporem pcponis gratum clare difiincleque percipio

itaque
a.
386
miiltum manifefiant.
fit,
In
pio
exami-
certe fi prfiiteris, explorabiipfimet, fiis-ne ipfo corpore notior, quod anatomia,
mus
i5
detegere
ita
Hoc
firare nobis pofiis.
&
rem cogi-
fed incumbere
chymico teipjam
tibi, ut
277
verum
Page 35,
1.
efi
peponis faporem apparere mihi hujufce-
14-15.
387
2j8
At qud propterea
modi.
veruju
talcm
fit
321-323.
i?i
ipfo
pepone
quomodo mihi pcrfuadeaju? qui. puer ciim cffem ac

hene valcrem, Jccus judicavi, nnnirum clarc di/linclcque
ejfe,
alium
pepone faporem percipiens. Video
in
minibus fccus videri ; video
&
An
qud aliquid clare
potius, non ex eo
qud clare diftinclequc
ejl
dicendum de
iis,
taie
ejl,
dijlin-
fed verum
per\cipiatur?
qu ad mentem fpe-
10
Jurafjem allas non pojfe a minore quantitate ad
ant.
388
ejl,
qu
ergo verum vero r-
cleque percipitur, id fecundiim fe verum
folummodo
Idem pne
multis ho-
multis animalibus,
guju pollent, optimequc valent.
pugnt? An
&
ma\jorem
tranfiri, niji
tranfeundo per qualem; non pojfe
item duas lineas, ad fefe continuo magis accedenteis, fi

producerentur infinit, non tandem concurrere. Nempe
videbar mihi
adeo clare difiinclequc percipcre.
ifia
axiomatibus verifiimis
indubitatijjimifque
po/lea tamen fucre argumenta,
qu
ut
habcrem
pro
:
i5
&
oppofitum fuaferint,
perceptum clarius difiincliufque. Nunc vero rurfus

ambigo, ciim ad Mathematicarum fuppofiitionum naturam
veluti
Quare &
quidem potefi verum ejje me taleis

taleifque propofitiones agnofcere, prout quantitatem, li-
attendo.
neas,
at
& fimilia,
qud
ill propterea
te,
cur-nam
ver fecundum fe fint, pronunciari
Et quicquid
fit
de rbus Mathematicis,
qud ad cteras, de quibusjam quritur, Jpeclat,

tt
20
hoc fe habcre modo fiuppono aut concipio;
tut non potefi.
quj'o
dici
25
tamque varice funt inter homines opiniones?
Putat unufjuifque fe clare difiinclequc eam percipcre,

quam dfendit. Et ne dicas plerojque aut hrere, aut
389
fiingere,
funt
ecce,
qui pro
iis,
quas
habent, opinionibus
etiam mortcm oppctant, lametfi vidcant alios pro oppofitis

oppetenleis
nifii
ver putas\tum
demum
a peclore
imo
3o
32:^-324.
279
Et attingis quidem
ipfe djficultatem,
veras voces non ejici.
qud prius multa ut omnino certa ac manifefta admiferis, quse pollea deprehenderis dubia"*. Vcriun hoc
loco neque folvis, ncquc
5
Jnnas Regulam ; fed occajoneni
folm captas dijferendi de
Ideis,
quibus deludi potueris, ut
reprce/entantibus quidpiam extra
te,
quod extra
fortajfis nonfuerit, iterumqiie traas de
que fallj potueris circa

funt quinque,
10
propojtiones
quadratum non habet plura
deceptore, a
duo
&
latera
tria
qum
quatuor^; quo nenipe innuas expeclandani conjrmatioRegul, donec
nei-u
deceptor.
tibi
laborandum,
aded
efi
Deum
Quanquam,
effe
clive
i5
illas
Dec
tamen
te
ejfe ojenderis,
qui non
pojfjit
ut hoc prcemoneam, non tam ejl
ut confirmes
hanc Rgulant, ex qu pro-
falfum pro vero adviittere,
qum
ut
propo-
nas McthodujH, dirigentem nos, ac docentem quando fallajnur aut non fallamur, quoties exifiimamus
nos clare
difiincleque aliquid percipere.

1.
Difiinguis confequenter Ideas [quas vis
tationes,
20
titias,
eJfe
cogi-
prout funt tanquani imagines) in innatas, advenEt primi quidem generis
factitias.
intelligas quid
lit
fiatuis,
qud
res, quid veritas, quid cogitatio
quod flrepitum audias, folem videas, ignem

tertii, qud Sirenas & Hippogry|phes fingas.
fentias
Ac fubdis poffe forte omneis effe adventitias, val omneis innatas. vel omneis faclas. quatenus nondum originem illarum. clare perfpexifti^ Porro, ne aliqua in-
fecundi,
25
terea,
donec perfpexeris, fallacia fubrepat, adnotare placet
videri omneis Ideas c/]c advcntilias. proccdereve a rbus

a.
b.
c.
Page 35,1.
Page 36, 1.
Page 17, 1.
16-18.
2.
29, p. 38,
1.
10.
390
OEuVRES DE DkSCARTES.
280
?24-325.
mentem cxijlentihiis, & cadenibus

fenfum. Vidclicet mens facultaicm habet {vel
extra ipfain
qiias ex rcbiis per fcnfus
inqiiam, nudas
fed prterea
391
ipfa potius
non perfpiciendi niodd ipfas Ideas adventitias,
facilitas ej)
feu
aliqucm
in
trajedas accipit, perfpiciendi,
& dijinlas, &omnino qualeis infe
illas varie
recipit
&
id genusjmilia^.
Heine tertium faltem Idearum genus diftindum non

nain Idea
componendi, dividendi, contra-
hcndi, ampliandi, com\parandi,
a fecundo
chimr
capitis leonis, ventris capr,
alia non ejf,
ej
qum Idca
caud fejpentis, ex quibus
'o
mens iinam componit,ciim illJeorfim,fiveJngul,adventiti Jint. Sic Idea Gigantis, hoininifvc injiar montis aut
mundi
otiiis
concept i, non alia
eJf,
qum
adventitia: Idea
puta hominis magnitudinis vulgaris, qiiam mens ampliat

pro libitu, tametfi tant confufis, quanta amplis concipit
illam. Sic Idea Pyramidis, urbis, aut alterius rei
vif, non
alia
eji,
quam
nunquam
adventitia vif antea Pyramidis,
urbis, aut alterius rei, non nihil deformata,
acproinde con-
coiiiparataque
fuf aliqu ratione multiplicata
Quod fpelat ad fpecies, quas dicis innatas, ece profel
& qucunqiie dicuntur taies,
niill videntur,
i5
20
videntur ori-
ginem quoque habere adventitiam. Habeo, inquis, a me

natur, qud intelligam quid fit Res'\ Nonputo vero te
relie loqui de ipf vi intelligendi, de
392
qujlio
ejl
qu ncc diibium, nec
fed potius de Idea Rei. \Non loqueris etiam
de Ide alicujus Rei particularis
nam
Sol, hic lapis,
omniafingularia, funt Rcs, quarum efc Ideas innatas non

dicis.
a.
La
Loqueris crgo de Ide Rei univerfc confiderat,

i'^<^
et la 2"
dition ne mettent point la ligne dans
de ce paragraphe 2.
b. Page'38,1. 1-4.
totit le
&
cours
25
ObJECTIONES QuINT^.
35-326.
proutcum
Qufo
te ver,
Jimuljint
ente fynonyma
ac tam late
ejl,
qum
hc Idea quomodo eepoteJl
tt re.sjingiilares,
in
illiidpatct.
mente, niji
illarumque gnera, ex quibus
mens ahjlrahat formctque conceptum, qui nuUiiis Jingularium proprius Jit, & omnibus tamen conveniat ? Profecld
Rci innata
fi Idea
plante, lapidis,
ej,
innata quoque erit Idea animalis,
omnium
ut nos fatigemus
iiniverfalium
N Unique
ej-it
opus,
ad internofcendiim plura fingularia, que
folum retineainus, quod

vidcbitur omnibus commune, feu, quod idem ejl, generis
id
refeclis variis difcriminibus,

10
28 1
Idea m.
quoque
Dicis
te
habere a tua natur, ut intelligas
quid
Veritas, yz/, ut ego interpreto?-,
fit
cum
re,
ejl,
ac proinde nihil dijlin\clum ab ipjis re Ideque

feu, quod idem
tis,
&
rem, qualis
tatis Idea,
20
ejl,
ejl,
ab ipj rei Ide
reprjentat Quare
.
qum Idea
rei,
fi Idea rei non innata,
veritatis adventitiaft,
ad Je
quippe
& non
ejl
Jed adventitia
fit,
rela-
qu & fe
alia ejl veri-
quatenus rei conformis
quatenus ipfam reprfentat cujufmodi

ut,
veritatis.
qum conformitas judicii

de qufertur judicium, Veritas ejl qudam relatio,
Porr, Ji Veritas nihil aliud

1
Ideam
ejl,
J'eu
adeo proinde,
Idea quoque
non innata. Et ciim id de qulibct
veritate fingulari intelligatur, intelligi ctiam potefl uni-
jam diclum ejl

ex notionibus feu Ideis fngularium eruilur.
verfe de veritate, cujus notio,feu Idea {ut

2 5
de ide rei)
Dicis rurfus te habere a tua natur, ut intelligas
quid
fit
nis).
Verm, ut
Ideam cogitatiomens ex Ide unius urbis fingit Ideam
cogitatio (Jnteipretor femper
alterius, ita ex Ide unius alionis, ut vifwnis, vel gujia3o
lionis,
nis.
fngere potejl Ideatn alterius, ipfus puta cogitatio-
Nempe
uvres.
analogia agnofcilur
II.
qudam
inter facultates
3G
393
282
326-328.
cognofccnlcis, unaqiie ad altcrius notitiam facile deducit.
Quanqiiam de Ide
394
Idc poilus
cogitaiioni.s
ipfius incn
alquc adeo anim,
li.s,
nalain dedcrimus, nihil
laborandum non
ci'it
cfl,
fed de
quam
fi
in-
incovimodi adniitlcre quoquc
&
Idcam cogilationis innatam. Qiiarc
exfpeclandiun
ej},
donec probata rcs fucnt de ipf mente, feu anima.

).
dubium non tantm
Videris pojlea vertere- in
aliqu procdant ex rbus externis, fed
iitriim Idea,'
etiam iitrum omnin
fint extern?e res aliquse.
que proinde inferre
quamvis
quce dicuntur extern,

res fmt,
ipfis
modo
puto de eau fi ante dicebas
te
eife.
Hac
non percepiffe prius
ter-
quibus pollet
elfe delufio. Itaque, fi
rain ambulas,
ctera
quo
alio nefcio
fidera, fed terr, cli,
&
ejfe,
promore fvc corpus,
fiderum Ideas, a
nondum
credis ter-
fupra terrefpecles Salem ? Cur
ut
Cur ad menfam,
aut
ris,
famem exfities? Cur mores linguam, ut laquaaut manum, ut lic ad nos fcribas? Certc ijla quidem
aut
dici,
cibum, ut
20
aut excagi\tari fubtihter poffunt ; at negotium
nihil promovent
extra te fut,
Et ciim rerera nan dubites, quin res
agamus
loquamur. Sin,
ferib ac bon fide,
fuppofitd exijlenti
&
rerum externarum,
quas habemus ipfarum Ideas, folvend

non modo quas ipfe
tibi abjicis, fed
i/lce
ut res funt, ita
putas abundc demonjlratum nan poffe, nos ex
pojfunt
i5
cur, qufo,
ducis ad ignem, ut calorcm jentias?
395
10
necelTario procdant,
ram, clum,
ram, clum, ftdera,
rerum,
non tamen Ideas arguere, qud
quoniam non ab
fed polint vel a te, vel
fint in te Ideae
Viderif-
tibi
illis
miituari
ratwnes funt,
qu prterea
objici
'-'.
a. Pour ce paragraphe
cune division d'alinas.
3, les
deux premires ditions ne donnent au-
25
Objectiones
328-329.
Scilicet ita accipis, qiiafi ideae
ex rbus, quia
ita
28 j
Olunt,?^:.
admittantur provenire
videmur dodi a natur,
&
quia ex-
perimur illas a nobis nollrve voluntate non pendere''. Verm, ut nihil neque de ralionibus, neqiie defolu5
twnihus dicamiis, opponendum quoque

interctera,
quamobrem
aut infurdo vocis.
cco nato millafit idea
in
illius
qiid fores a nativitate conchif, obiccfque
ret
una haufla ex
cm
duse Tint
qu parvus appaaltra ex ra|tionibus Aflronomicis, qu ingens
concipitur
efle
illa
fenfibus, ut puta
fimilior ac verior
ell,
qus non
ex
duda eft, fed ex notionibus innatis elicita,

qucumque ali ratione efteda''. Eniniver gemin
fenfibus
vel
Solis idc fimiles funt,
illiV
fed una magis,
alia minus.
homints ide, una
eiiijfa
illa
magis,
ijla
deteriur minus,
ver, feu Soli conformes;
ex decimo paffu, alia ex cente-
&
ver, feu conformes funt
minus, eo qud
qu
neque
liceret, paucis,
&
Eodem modo, quo du ejufdem
fimo, aut millejimo, Jimiles,
\fed
illa,
qu propior venit,
longius, magis, ut explicaretur, fi

tu ipfe fatis caperes.
Qud autem mente folpercipiamus

25
illis
trajiciendis fuerin t perpetiio po/iti.
idese,
20
coloris,
nientem ullam fui
Urges pojea exemplum Solis, cujus
i5
erat
quia ijl res extern non potuc-
niji
runt ex Je immittere in inflicis
fpeciem
& folvendiim
vajam illam ideam
non ea propterca elicitur ex innat quddam notione ;
folis,
fedea, qu per fenfum incurrit, qua tenus expericntia probat
&
ratio
illi
minores feipjs
innixa confirmt res dijanleis apparere

vicinis,
tantum ampliaiur ipf ri mentis,
10 Fucrint [i" el 2' dit.)\ fuerunt {Disquisilio Melaplnsica).

a.
b.
Page 38,
Page 39,
1.
1V16.
1.
18-25.
396
284
quantum
confit Soient a nobis difiare, exquariquc dia-
inelro fu loi
Et capere
397
229-330.
Icrrenis feviidiametJ-is.
illis
vis
hujufce ide nihil a nalur efic mfitum ?
Illam rcquirc ex cco nato. Expcriere \primm non
mente coloratam aut lucidam ; experiere deinde neque
illius
rotundam,
effe
nifi qui.s
ejfe
tantam,
illum monuerit, ipfeque prius cor-
pus rotundiim manibus attreclaverit

non
ejjc in
nifi vel rationc,
experiere denique
vel authoritate moins
pracceptam ampliaverit
Quanquam,
qufo te: nos ipfi. qui

Solem confpeximus, qui loties apparentem ejus dia-
loties
ut ifiud interjiciam,
metrum obfervavimus, qui

qufo
te,
toties
de ver ratiocinatifumus,
inquam, habemufne aliam, qum vulgarem ima-
ginem Solis? Colligimiis quidem ratione

terra centum fexaginta
jorent
10
&
e[fe
Solem ma-
pluribus viibus
at
i5
pro\pterea ideamne tam vafii corporis habemus? Amplia-
mus hanc fane fenfibus acceptant, quantum pojfumus ; contendimus mentem, quantum poffumus. A t nihil tamen aliud,
quant tenebras tueras nobis facitnus ;
&
quoties habere
mens
difiinclam de Sole cogitationem volumus, oportet
redeat ad fpeciem,
398
cil
au,
ft
quam
20
intercedente oculo accepit. Suffi-
non abnuat, quin Sol rever\ major fil, quin,fi
oculus propius admoveatur, amplioretn ideani adepturafit
&
interea tatnen quantatn obtinel, ad tantatu attendat.
Agno/cens deinde inqualitatetn
4>
rum
Procul dubio,
& divcfitatem
inquis, illse quae
ita
plus realitatis objectivce in fe continent,
quam
tantm modos
rurfus
num,
illa,
per
five
loquar,
illse,
accidentia repr?efentant.
quam fummum aliquem Deum,
infinitum, omnipotentem,
25
fubftantiam mihi
exhibent, majus aliquid funt, atque, ut
quai
idea-
Et
ter-
rerum omnium, quse
3o
Objectiones Quint.;.
33o-33i.
pr3eter
ipfum
funt,
creatorem
intelligo, plus
qum
realitatis objeclivae in le habet,

finitce fubllantise
circa id,
in feipfis,
dicant res externas

ohjeclivc
10
non hreo quidem
rei,
contineat,
cujus
quod
ejl
idea
Sati's ejl,
qudd,
ejje fubj elive feu formaliter
autem feu idealiter
videaris tu nihil aliud velle,
mari
Ac
es.
quod rocas realitem objeclivam.
cm vulgo
illae
profedo
per quas
exhibentur^. Incedis porrd heic pajju
grandi ; quare nonnihil Jjlenda

5
28^
in
intel\leelii,
qum dcbere ideam confor-
adeo ut reprafentative nihil
ipfo faclo non
ipfimet
in
fil
re,
&\ tanlo
399
plus reprfentet realitatis, quanlo rcs reprfentata plus

realitatis in feipf habucrit. Di/linguis ccrte Jlatim pft
reahtateju objeclivam
qu,
ut
interpretor,
non ut reprcefentans, Jed ut entitas aliqua.
ft ipfa idea,
i5
a formait
Cterm confit feu ideam, feu reahtatem objeclivam ejus

non effe menfurandam pnes lotam realitatem formalem
rei, feu quam rcs ipfa habet in Je ; fed pnes eam duntaxat
partent, cujus intelleclus notitiam accepit. Jeu,
idem, pnes notitiam,

20
nempe
effe in te
attente
& fpius &
illius,
qucm
liim vider is,
hominem,
25
intelleclus habet de rc.
dicetur idea perfecla ejus hominis,

in
omncm faciem
tranfcurfu,
quem
ideam, aul fi
Ex quo
b.
Qudd fi non
&
vefleis
at fub/lanluv
Page 40, 1. 12-20.

Mcmc remarque que pour
le
quem
ipj'um
corpus
aut dicendum ejl non
illam cfjc imper^
^\
dico haberi quidem ideam diflinclam
que accidentium
a.
ejl aliqua,
fccliffimam Jiwimeque confujam
Sic
circumfpexeris ; at
larvam faciei obduclam,
undequaque contegenteis adfpcxeris

effe in te illius
ejl
femel, quetn ex parte fo-^
profecld imperjecla
erit
J'cd
quam
quod
germanam-
fub us latent is non
paragraphe
(page 282, note
niji con-
a;.
400
286
fufam fclamque
adfuininuiii.
Adco
ut,
cm
realitatis ohjedivai in ide fubllantise,
331-333.
dicis
qum
AccxenviVCi^prnm ncgandumjit fubjantuv
ideam
[cil
reprcefeniationem
rcalilaicm objcclivam
plus elle
in ide
effe vcraiii
alquc idcirco ullani ipjius
ac dcindc, ubi fucnt aliqua cou-
ncgandum quoquc fit eam cljc majorem, qum fit in

ideis accidentium, cm quicquid realitatis hujufmodi habet,
habcat ex ideis eorum accidentium, fub quibus vel quorum
cc[fa,
injlar concipi fubjlantiamfupra diximus, dclarantes illam
concipi non pojfe, nifi ut extcnfum, Jiguratum, coloratum
10
aliquid.
quod fubdis de Ide Dei, qufo te, ciim tibi

nondum conjet an fit Deus, quomodo nojli Deum repirCirca
id.
fiimmum, ternum, infinitum,

omnipotentem, omnium creatorem? Annon ex prconccpt de Deo notiti, quatenus audii/h illa attributa de
Dco enunciari ? Quippe fi nihil talc haclenus audiiffcs,
tane de/cribcres
Dices hoc jam /oliim ajjern m cxem-
fentari pcr fui ideam,
i5
'/
401
plum, abfque
co,
quod quidpiam adhuc
fcd vide ne po/lea id habeas

Dicis
VGe,
c[fc in
qum
definiatur.
Efo
quaf prjudicatum.
20
ide Dei infiniti plus realitatis ohjedi-
in ide rei finitee".
concipiend
intelleclus non fil
Sed prima, ciim humanus
infini talis capax, idco
neque
habet neque refpicit ideam infinit rei reprfentatricem
Quare & qui infinitum quid dicit, attribuit rei, quam

non capit, nomen quod non intelligil
quoniam, ut res
25
extendilur ultra
cxtenfwni
illi
omncm
Deinde, ciim
Page 40,
1.
ita finis
ncgatio
altribula, ab eo non inlelligitur. eujus inlcl-
ligenlia fine aliquo
a.
illius captuvi,
/empcr corcetur.
maxim quque perfecliones
19-20.
foleant
Deo
3o
333-334.
287
attribui, vidcniur
c omncs defiimpt ex
rehus, quas viilgo
miramiir
cujufmodi
in nobis,
finit diulurnita.s,
fcientia, bonitas, bcatitudo &c., qii
pronunciamus
pliaulc.s,
5
qum habcant
oninipotentem,
&c. Qua.^ idea porro
rcs Jinit Jimul funipt, ex
idea illa compacta
quaruni ideis
Nam
diclo adaucla.
c//,
demdc modo jam
ac
nunquam
cpit,
& nunquam
defitura ejl
qu
neque qui omni-
potentem, totam multitudmem cjfeelorum poj/ibilium
at-
de cteris.
ita
Po/rem, ecquis dici potej habere ideam de

i5
402
neque qui dicit ternum, compleclilur
proptei'ea mente totam extenjionem ejus durationis,
que
ani-
omnia reprfentat, non habet proplcrea plus reali-
tatis objeclivce,
10
quantum pojfunnis
Deum ternum,
omnifcium, optimum, beatijjimum,

hcec
pocntia,
manam,
feu
qu
Deum
reprfentct
Deo ger-
Qum
qualis ej?
pu/illa res ejfet Deus, niji effet alius, haberetque alia,
qum
hc quantillacumque ! A nnon cenfendaejlefje minor

perfeelionum proportio inter Deum & hominem, qum
nojra
in ter
20
An
elephantem
ergo, Ji
&
intercutaneum animalcuhim acari?

ex ob/erratis
quix,
efformaret in Je ideam,
namque
quam & Dei
& germanam
ijlas,
quas
quomodo in Deo agnofcimus

\qualemnam licebit propterea
EJl pi'ofecl Deus fupra
&
ciim
mens
20 Acari [errata de
acari.
germa-
&fibi plaudet,
hominis perfeionibus ideam ejformet,
ejfe,
etiam, pauculas
vallis ;
elephantis diceret,
ajfeveraret, ineptifjimu.s haberetur,
Ji quis ex vifis
2 5
quam
acari perfecJionibus,
noflra
la
effe
contendat? Qufo
nobis cjje deprehendimus

ejffe
? El ubi agnoverimus,
cjus e[]euliam imaginari".''
omncm captum
ad
illius
2' cdil. et
injnilis
intcr-
contemplationem com-
Disquis. Met.); auparavant
in
403
288
paralur. non modo caligat, fcd
&
nulla
cur dicamiis gerruanam iillam
ejl,
reprfenlci :'abundcquc
cj, fi,
nojratium, qiialemcumque
?34-3?5.
ej.
Quarc nequc
ejfe ideain,
qu Deum
ex analogi hariun rcnim
& ad
ufum nojlrinn eliciamus
qu captum humanum non fupcret,

contnieat, quam m rchus cteris, cte-
formeinufqiic ideam,
nequc realitatem
rarumve rerum
occafione, non percipiamus.
Ajjumis confequentcr manifeflum
^.
effe naturali lu-
mine tantumdem ad minimum dehere

efficiente & totali, quantum in efteclu
tantumdem
inferas,
elTe in
eft''.
cauf
Idque
ut
lo
faltem effe debere realitatis for-
malis in cauf idese, quantum objedivse in ide

Paffus ncmpc hic etiam g?-andis,
&
in
eft^\
quo nonnihil conj-
Jcndum fit.
Prima, vulgarc illud
non
404
fit
diclujn, nihil elle in efeclu,
in cauf, vidctur debcrc potius de matcri,
de efficiente intelligi.
Quippe
quod
quam
externum ejf &

Et quamvis effeclus
cfficiens
diverf plerumquc natur ab effcclu.
dicatur habere realitatem ab efficiente, habet tamen, non
quam
efficiens
aliunde
poffit.
habeat necejfario
in je,
Patet res perfpicuc
fcd
quam mutuari
in effcclu artis.
quamvis domus habeat totam fuam realitatem ab

artifex tamen illam non a
buit.
Idem
facit Sol,
je,
licet
artifice,
matcriam inferiorem varie com-
ciiiii
Imd etiam parens,
objicis, elle eftecls

14 Ap)-i's
b.
proies habeat materi aliquid, illud tamen non
ut a principio efficiente, fed ut a materiali habet.
a.
Nain,
fed aliunde acceptam tri-
mutt, variaque animalia procrt.
quo
71011
lit
Page 40,
Page 41,
1.
22-24.
1.
22-2?.
Quod
debere vel formaliter vel eminen-
la ligue
20
/"' et 2' dit.).
2 5
ObJECTIONES QuiNT.E.
335-336.
289
quhm effeclum aliquando habere formam Jmilem form fu

ter contineri in cauf, nihil ainpliiis arguit,
adeo
5
imperfecliorcm qiiidem,
forma cauf fupra illam
ut
Sed non
cmincat.
fequitur ut propterea vel eminens caufa det aliquid de
fuo
qu
vel
ej]e,
continet
j
in
formaliter, partiatur fiuvn
&
formant cum effeclu ; nam
quamvis id ficri vi\deatur

generatione viventium, qu ejl ex femine, non dices
tamen
10
&
aliquando dijfnnilem
caiif,
cm gnrt Jlium,
opinor. patrem,
illi
cificiens
non ali ratione continet
Deinde circa
Uno verbo, caufa

effeclum, qum quatenus
illud,
adumbrare potej ac perficere.

quod infers de realitate objediv,
exemplum ufurpo imaginis mex, qu fpeclari

fpeculo cui
in
me
quatenus ex
caufa imaginis,
vel
20
me
objicio,
Ut enim ego
adornat.
qu
in
exhibetur
in
intelleum
quodam
oculum,
;
te
&
an ver
in
tabula
illius,
qupiam
caufa
Jt
intelleclus
met
effe
alia,
qu
illam
ideam ampliare, minuere,
quam
^c (5/V,
I"
et 2'dit.,
ainsi que Disquis. Met.) parait
Cependant on trouve de
ci-api-s
uvres.
II.
Certe
&
nifi
nam &
requirenda;
caufa primaria totius realitatis,
mme
quri
intercedente oculo in ipfum ufque
poffit,
inutile.
ciim idca
ita.
quatenus emitto me
componere, ali ratione tralare
24
quafi penicilloflylove in intelleclu delineet. Vide-
quamvis pojea
7 et
& piclor
vel quovis alio intelleclu,
turporr non alia caufa prter me

2 5
piclor
ipfe fum caufa imaginis in fpeculo,
an ego ipfe fim caufa
fpeciem
quam
tabula
vel in
potej, vel
emitto me fpeciem in fpeculum,
imago me ft
poteft,
refecare
rationalis animce partem.
dareque
illum ex cert materi
i5
*05
p.
2gy,
t.
ipfe
23
t.
ta?nen
liabet
illa
tura [p. 3o2,
fum
...
Quare
3-4
Disquis. Met.)] &c.
..
in
iS:
21
[faute,
et 2' dit.).
3-
fe.
fu(Se
1"
406
290
Et
qiiod hcic diciliir de
336-3?8.
me, idem intclli\gendum
ej
de
per
te:
&
quolibet objeclo exteriio.
Jam
rcalitas illa idecv dijlinguitur duplex
formahs quidem
qu
fubjhntia,
non potejh quam tenuis
alia ejfe
ex
me
efluxil,
inque ideam conformata
ejl.
&
in intellelu recepta,
{Niji relis autem fpeciem ex
objeclo procedentcm cjfluxionem efje fubjantialem
quodcumque
illa
lubiierit, realilatem
fac
femper imminues.) Ob-
jecliva autem nihil cjje potej prter reprfentationem
feu fimilitudinem met, quam gerit idea, aut certe prceter

fymjjietnajn, qu partes idece ita difponuntur, ut me rf-
Quocumque modo
rant.
quoniam
videtur
fue, vel
modus
formata
efl.
acceperis, nihil cffe

relatio
efl fola
realitatis formalis,
Sed
nihil refert
10
quidem reale
partium inter fe
&
ad
quatenus hoc modo con-
dicatur, quia placet, rea-
i5
litas objecliva.
Hocpojto, videreris
407
litatem for\malem idece
mc
&
fubjlanti,
tu
quidem debere comparare rea-
cum
me formali feu cum

objeclivam ide cum fym-
realitate
realitatem
metri partium me feu delineatione
tamen
at placet
tibi
&
forma extern
20
comparare realitatem objeclivam
ide cum realitate me formali.
Porrd quicquid
tis,
patet non
malis,
fit
modo
quantum
efl
de explicatione fuperioris axioma-
effe in
me tantumdem
objeliv in me ided, fed rea\litatem
etiam formalem ide nihil pne
mahs, feu
dendum
effe
formalis
2
totius
in
me
\.
effe,
refpelu
fubjlanti. Quocirca
&
me for-
tibi conce-
tantumdem faltem effe debere realitatis

cauf ideae, quantum objedivse in ide
Aprs externe, non la ligne

De mme pour les
(/"' et 2' dit.
realitatis for-
alinas suivants, jusqu'au pai~a-
graphe
6.
25
Objectiones Quint^.
;<38-339.
eft
quando totum quicquid
^,
comparatione
in te
: Il
ade
tinueris, atque
tum demum
nihil
fit
ej
idea, cujus realitas objeliva
caufa
illius
cm
effe
fecus careas
certus reddaris effe aliquid^'.

caufa non es
non
potueris,
argumente, quo
Verni ex jani diclis tu
idearum, Jed ipfmet res pc?ideas reprfentat, quatenus emittunt imagines fui in t
realitatis
fpeculum
ut in
licet
tu ex ipfis
occafionem poffis ali-
quando fumere chimrarum depingendarum.

ipfa fis caufa,
i5
pne
fequi necelTari, exiftere aliquid prseter
mundo
te in
10
ej,
tanta, ut nec eminenter nec formaliter illam con-
fit
5
ide
ipfius eau [ce.
Siihjumis
6.
in
291
feu non, an propterea incerta
mundo
Bona
quid prter
te in
non
quicquid de ideis
ejl,
ut,
verba, qufo
ft,
Sed,
feu
es, effe ali;
nam apus
argumenta ad
id
qu-
ramus.
Percurris deinceps ideas,
qu
in
te
funt, ac, pra,^ter
ideam tui, numeras ideas Dei, rerum corporearum

inanimatarumque, angelorum, animalium
homi,
20
num
cm
de ide tu difficultatem non effe
ideas
hominum, animalium, angelo-
idque, ut,
inferas
dicas,
rum, componi poffe ex iis, quas habes tui, Dei,

rerum corporalium, & ideas rerum corporalium poI
tuiffe
25
quoque
a te proficifci
^.
Hoc
verd
loco mirari
fubit, qui dicaris habere ideam tui
ex
illd pofjis tt alias
[& fcundam adeo, ut

depromere)^ ac rem carere difficul-
i5-i6 Apri's queramus, non la ligne. Aucun alina avant
paragraphe
a.
b.
c.
Page 41,
Page 42,
Page 42,
!"-'
1.
1.
1.
et
2''
c'dit.).
23-24.
18-26.
21),
p. 4!^,
1.
().
le
408
uvres
292
tate
illani
409
de Descartes.
339-340,
cm rvera tamcn aut idcam iii nullam hahcas, aiit

admodum confufam atqiic iniperfelam, proiit jam
obfervavimus
fuperiorem Mcdita\tionem. Et inferebas
in
lu in ill, nihil pojjc facilius atqiie evidentius a tepcrcipi,
quni
fis
ipfam. Quid,Ji, ciim non haheas nec habere pof-
te
ideajn, dicaris pojje quidvis aliud facilius atque
lui
evidentius quajn teipfam percipere?
Cogitanti certe inihi quorfum Jieri pojfit, ut neque vifus
neque intellelus feipfum
feipfuJi videat,
in
mentem
intelligat, illud
qudd nihil agat infeipfuin
fubiit,
quippe nec
10
tnanus (aut in ipf digitus fumnius) fe verberat, nec pes

fibi calceni
impingit. Ciiin aliunde verd,
ad notitiam
ali-
cujus rei eliciendam, necejje fit rem agere in facultatem
cognofcentem, immittere nempe

fui fpecie
illani
informare
in illani fui
fpeciem,
fve
perfpicuum videtur ipfam
i3
facultatem, ciim extra feipfam non ft, non poffe illam fui
fpeciem
in
feipfam tranfnittere, neque fui notitiam con-
fequenter elicere,five, qiiod idem
Et quarc, putas,
tamen
410
in
fpeculo ?
efl interflitium,
in
oculus,
&
inter
oculum fpeculumque
quod
in
reflclentc in
20
oculus ita agit in fpeculum, immit\tens
fpeculum
ipfum reagat, pro-
in
ejus fpeciem in illum ronittens.
fpeculum,
feipfam.
non videat, videt
fe in feipfo
Nempe quia
illud fui fpeciem, ut
priam
cm
percipere
eft,
ipfa
perinde agas
Dato mihi porr
fpondeo fore
teipfam lui fpeciem, tum
demum
ut,
te,
eo
non
25
direel quidem, fed reflex tamen, cognitione percipias
quoufque autem non dederis, fpes non
efl,
ul
te
ipfim
nris.
Pofem lieic quoque injjere qui dicaris habere ideam

Dei? nifi forte qualem, & quo modo jam diximus. Qui
Angclorum? de quibus, nifi aliquid audiiffes, nefcio an
:
3o
>'4o-:H'-
iinquam cogitajfes
rum?
quariim.
fi
Qu ammaliiim
ctcrarumqiie re-
non incidijjent, pne certus
in jcnfus
fum le niilla.s ideas fui[[e habituram : ut

innumerarum rcrum, quarum ad te neqiie
5
29^
&
nullani habes
adfpeclus, neqiie
fama pervenit. Sed his dimijfu, illud admitto, ideas diverfarum rerum in mente exijentcis ita pojje componi, ut
plures aliariim forvi cooriantur,
ta?netj
quas maneras,
non videantur fufficere ad ijlam tantam divcrjitatem, inw

neque ad dijinclam determinatamque cert cujufpiani
10
^11
ideani.
rei
\
Hreo autem foliim

qud
I
dum
difficultas
te
rerum corporearum,
non parvajt, quomodo ex fol tu ide,
pro inco^pored
eas deducere ex te
|5
circa ideas
incorpoream
nojfi,
geris, teque ut talem conjdei-as,
Nam,
poj/is''.
quomodo
fi
folam fubjantiam
pr-
fieri potej, ut capias
terea fubjantiam corpoream ? Eji-ne aliqua inte?' hanc
&
illam analogia ? Dicis utramque convenire in eo,
apta exijere
fit
at ija convenientia
non intelligitur,
qu convenit, intelligatur. Notionem quippe communcm facis, qu priufquam fornietur,
niji
20
qud
prius res utraque,
oportet particularia intelligi.
Profel, fi ex intelled
fubjanti incorpore potej intelleclus formare
fub/anti corpore, non
ej
cur duhitemus quin
ideam
ccecus,
vel qui a nativitate detentus fuerit in denfijfimis tenebris,

25
formare apud fe ideam
&
lucis
&
colorum
pojfit.
Dicis
pojfe confequenter haberi ideas extenfionis, figurse,
mo-
aliorumquc fenfibiiium communium ; fed facile nimirum dicis. Id mirum : cur non lucetn, colorem, alia, faci-
tus'^',
22
a.
b.
Formare
Page 44,
Page 45,
[2' dit., cl Disqiiis.
1.
18-20.
1.
4.
Met.)]
formam
faulc, :"dit.).
294
412
pari de'ducas ? Verm vnmoranduin
litate
Concluais
j.
conlderandum
an aliquid
eft,
nomine
intelligo fubftantiam
indefinitam, independentem,
ligentem,
fumme potentem, &

omne,
fumme
intel-
qu Uim ego
quid aliud exflat, quodcumque
li
ut,
quo diligentius attende, tanto minus a me folo profeda elle poffe videantur
ideoque ex antediclis,
;
Deum
ipfe,
creatum. Quê fane omnia talia funt,
exftat, eft
ej.
quod a meipfo non
lit,
quandam
aliud
non
in ijlis
Itaque fola reftat idea Dei, in qu
potuerit proficifci. Dei
tum
î-h^.
necelfari exiflere,
efl
concludendum-'.
'o
Scilicet
hue cjh quo tcndebas. Ego verd, ut conclujoncm amplecor, ia non video qui Jic eoncludas. Dicis
de Deo
quse
ifla,
hujufmodi ei^Q, ut proficifci a te

lolo non potuerint id nempe intendens, ut debuerint
ab ipfo Deo proficifci. Sed pri??im, nihil verius ej,
qu'am qud a te folo profea non fuerint, feu quod illorum intelligentiam a te vel per te duntaxat non habuens junt enini profea habitaque a rbus, a parentibus,
intelligis,
i5
413
a docloribus, a focietate
niagijh'is,
At mens fola
es verfatus.
fujn, inquies
hominum,
qu
in
20
nihil admitto extra
me, ne aures quidem quibus audierim, neque homines me-
cum
Hc
colloquutos.
auribus nos audires, ac
dicere potes
niJi ejjent
fed dicerefne,
niji
homines, a quibus verba
Loquamur ferio. & die bonjide : Voces il las,

quas de Deo effers, nonne habcs a focietate hominum,
acciperes?
indefinitam [i"
infinitam
8 exihu
exiltat
Page 43,
1.
-j'
ddit.)]
Met.).
faute, 2" dil.,
corriiê l'ei-rala
a.
et
[Disquis.
8-17.
extat'.
i5 intendens
qtiis.
[i"
dit., et
Met. Y intendes
t'rr(7/tj
intendis
{2'
Discdlt.,
2 5
342-344-
quibus convixiji? El cm ab
illis
29 ^
&
voces habeas, nonne
notiones fubjelas defigiiatafque vocibus? Igitiir non fint

a te folo, videntur tamen non propterea a
ejfe.
5
Deinde, quid\nani
habere ex
7-ebus occajione,
Anne
in illis ej,
te ipfe
p?-opterea aliquid capis,
captum ? Sane
cur a Deo
te
Deo,fed aliunde
quod, accepta primiim a
deinceps non potueris ?
quod
fi intelligeres Deiun,
fit
fupra humaniun
cujufmodi
cj,
effet
doclum piitares ; hc ver oninia, qu Deo
qum obfervat aliqu in homirbus perfecliones, quas mens humana valeal
attribuis, nihil aliudfunt,

10
nibus aliifque
&
intelligere, colligei-e
jam
eJ.
Dicis
cm
ex te polit elTe idea fiibftantise, quia
non
fubftantia es,
i5
amplijcare, ut aliquoties dicluni
polTe
tamen ideam
nitse,
quia infinitus non es
in
infinit fubjanti idea, nijl
te
''.
fuhftantice infi-
Veriini nulla ejl propterea
nomine
tenus,
&
tenus homines comprehendere (quod eJ rvera non
qua-
com-
prehendere) infinitum dicuntur. Adeo ut nccejje proinde

non
20
talem ideam a fubfanti infinit proficifci
fit,
ca
nempe fieri componendo ampliandoque potef, quemadmodumjam diclum ejh Nifi, ciim prifci Philo fophi ex comprehenfo hoc
vifibili patio,
hoc unico inundo, his paucis
principiis, ipforum ideas fie in fe habuerunt, ut illas
am-
pliantes ideas efformaverint infiniti univerfi, infinitorum

2 5
miindorum, infnitorum principiorum : diclurusfis

efformaffe taleis ideas
mentem ex
in
principiis.
Quod
Page 45,
b. Ib..
1.
1.
mundis, infmilis
dfendis autem, te percipere infinitum
10-21.
23-24."
non
ex vi fu mentis, fed cas procejfiffc
infinito univerfo, infinitis
per veram ideam

a.
illos
*",
fane, fi illa effet vera, reprfentarcl
4i4
296
infmitum cujiifnwdi
4i5
ipfo p?\vcipuun,
Vcrum
&
ej,
344-343.
ac proinde perciperes qiiod
cjl in
de quo niinc agitur, videlicet infimla-
femper terminaturadjinitum aliquid, foliimquc infinilum dicis, quia non pcrcipis quod ejl
tem.
ultra
cogitalio tua
tuam pejxeptioncm
ut proinde non inale cenfearis
percipere infinitum per negationem Jiniti. Neque fuficit

dicere percipere te plus realitatis in infinit fubftanti
qum
infinit''.
Jnita?n,
quod
percipis,
Oporteret cnim
tanien non facis.
te
percipere realitatem in-
Quinetiam rvera non plus
quoniam finitam foliim amplias,ac deinde imagi-
naris e[fe amplius realitatis in eo
quod dilatatum
ejl,
ro
qum
dum ejcontraclum. Nifi relis quoque Philofophos

illos plus percepifje realitatis, qu rvera ejjet, ciim plurcis
mundos conciperent, qum dutn unicum in jnentc haberent.
Ex quo obiter adnoto cauffam, cur mens no/lra tant magis
eodem,
in
confundatur, quanta aliquamfpecieni five Ideam magis am-
quod hujufmodi Jpeciem ajuo fitu

dijlinclionem partium illiadimit, ac iia otam atte-
pliat, ex eo ejje rideri,

dijlrahit,
416
nuat, ut tan\dem evanidaJiat.\N e
memorem mentempenndc
confundi ob caufam oppojitam, ciim nimis contrahit Ideam.
20
non obftare qud non comprehendas infinitum aut omnia qu in illo funt, fed fufficere ut pauca
qudani intelligas, quo veram & maxime claram dillindamque ideam habcre dicaris'\ Im ver non habes
Dicis,
veram ideam
4
dicis
ij"
infniti,
cdit.
cl
fed Jiniti foliim, finon comprehendas
Disqiiis.
Met.)] A'ich, tort [2' dit.).

" et 2^ dit. ad [Disquis.
2 o ob ( /
)1
Met.), corvig l'errata
a.
b.
Page 45,
Page 4,
1.
26-27.
1.
18-28.
ob.
21
comprehendas
apprhendas
leon fautive
/.
25
i/"' e/
s'' etYi.)!
{Disquis.
Met.),
voir
ci - dessous,
comprehendas).
25
Objectiones Qlunt.:.
345-346.
Dici ples ad
infimtum, fed Jnitum duinUxal.

cognofcere partem
nitum
fummum
non propterca ipfum
infniti, at
nunquam
ut lUc qui,
297
egrejfiis fpccuni fubtcrra-
neam, dici quidem potej cognofcere partem niundi,

5
propterea pfuvi munduni
veram gennanamque
ut a
infniti eft,
10
te,
Credo equidcm
infinit,
totius
nullam ob nullam cum

ais,
elfet
met egregia
ejuj've
ideam
de ratione
non comprehendafire
potiu.s-
a te clajre percepta intel-
ut fujjicit videre
ejfe
proportionem, reprjentet.
hcic
effigies
inqui.s,
partem minimam,
extrcmum
capilluni
germanani Ideam. Annon
cjus hominis, eu jus vis habere

i5
non
de ratione ver idcx rei
cft
toto
ut pauca
Sed nempe,
ligas.
non
at
ut illius tantiun
Sufficere
mundi. At,
qui finitus es,
at
adeo ut propterea ineptus cva-
tam angujf partis ideam ccnfeat
luru.s fit, fi
tur"*.
infi-
unum mei capillum
Ji piclor
cxtrenium duntaxat depinge\ret? At niinor, non
dico longe, aut longiffime, fed infinit etiam, e/l proport io
eorum omnium qu de
20
qum unius mei

Uno verbo, hc
capilli apicifve ejus
de
ctiam de in/initis
illi
infinito feu de
Deo
illis
potuerunt clarius ex hoc uno clare perfpeclo
8.
Argumentaris aliunde
me
telligerem
mihi deeffe,
dubitare,
& me non
tione defedus
b.
Page 46,
Page 45,
1.
1.
uvuKS.
fie
me
intelligi,
tu fub/Ianti, qua.' cujuf-
Qu enim
ratione in-
cupere, hoc
eft aliquid
omnin perfectum, fi nulla

me effet, ex cujus compara-
elle
idea entis perfedioris in
a.
quod non probenl
ac tant magis, quanta
qum Deus vel eus infinitum ex

modi Jit^ nondum tibi conjat.
25
ad meipfum totum.
nihil probant,
mundis
Deo cognofcimus,
meos agnofcerem
^'
Veriim,
fi
de re
21-23.
lo,
FI.
il
p.
46.
1.
4.
38
ali-
'ii7
298
fi aliquam cupis,
c]ud duhitas,
418
dcefife,
quid
proinde omnino perfedum
te,
pancm
Ergo
dc/ideras,
infiofnacho tuo
non
panis
efi
te
vel corporc tuo undc-
ed inanitate,
foliiJH
aliquid
effe
compleclitur
adeo
ut,
quam
in
Hoc
igitur
modo
parte; ac
ejfe
&
ex iifdem
po[fe tuos defelus agnofci.
hominem, qui foret
&
gradum fanitatis,
feclionum, qu in illo forent.
Objicis tibi po/l-modum
intelligam,
neque fuit
ipt'a
.2''
20
tibi difficile
roboris, aliarumque per-
2 5
Sed forte majus aliquid fum,
omnefque
reducantur, ut
perfediones,
illse
quas Deo tribuo, potenti qudam in
lii
tecum comparatis
ex illius comparationc intelligerc
effe in te
nondum ad adum
te
fanior, robufiior, pulcrior, doclior,
concipere illius ideam,
ipfa
efi'e,
Ut
Quippe cognofcere potuifii
moderatior, ac proinde perfeclior
qum
i5
potefi in te idea entis
pofie qiioque parteis alias perfecliores
cupere quod ill habent,
non
&
fit intel-
per/eclioris, ex eujus comparationc defeclus agnofcas.
419
10
ciimfis foliim pars, debere agnofcere quidpiam
te perfeclius.
prteream
te
ciim
univerfii aliquid perfieclionis habcant,
ligere plus perfeclionis effe in toto,

te,
quce
|
ali aliis inferviant, advenireque valeant, facile
proinde
quatenus vides univerfitatem rerum,
& panem, & ccetera
pai'tes
fingul
efi,
intelligis effe aliquid
Quomodo ergo coUigas
c/I.
Nempc
perfeclius?
te,
effe
quaquc perfiecior ;fed perfieclior
qu &
non
le
Quidni? tamctfi quicquid cupis, non fit

qucumquc rationc, perfeclius. Quippc, c?n
perfeirtius
fcjupcr
? Agnofcis
fiis
Et hoc profecld verum
diciquc citra invidiam potefi.

te
nris om\nia, ciim non
cm non haheas omnia
otnnia,
agnofcis quidpiam tibi
fil
cm non
inij-um,
346-347.
me
fieri
fiint,
etiamfi
poteft,
dit. et Disquis. Met.)'' ipfe [i'' dit. cl Di'scw.
mea
3o
ObJECTIONES QuINTÊ.
347--M9'
299
cognitio magis magifque augeatur in infinitum^ Rcf-
pondes autem
datim augeri,
nondum
5
Ut verum
&
milita efTe
tamen horum ad ideam Dei per-
fimt, nihil
qu nihil efl: potentiale namque hoc ipfum,

gradatim augeri, certiffimum efl imperfedionis argumentum^. Porro verum quidem eft illa, qu n ide pertinet, in
ide; at non funt tamcn propter'ea
cipis, ejfe alii in ipf
adu
10
meam cognitio|nem grain me potenti, quse adu
fit
ipfmet
in
cujus
re,
qu
fingit ideam doms,

parietibus, tabulatis,
Architecliis quippe fibi
idea alu confit ex dejignatis
teclis, fenejris
nondum aclu
partes
illa ipfiufque
ejl idea.
&
&c.,
tamen domua
funt, fed potenti tantiim.
Sic illa Philofophorum idea continetaclu injnitos
at non dices propterea

i5
quid
in te fit, fine
non
il las
420
injnitos aclu eJfe.
mundos
Quare, five
qudd idea
fit potenti, fatis eft,
vel
cognitio tua gradatim augeri ampliarive poffit ; neque
propterea inferri dbet,

cognofciturve, au
effe.
nem tuam nunquam

20
qiiod
Quod
per eam reprfentatur
agnofcis deinde, cognitio-
fore infinitam
ultro accipitur
'^,
fed ne?npe agnofcere debes neque fore in
te
unquam veram
germanamque Dei ideam, de quo fcmper amplius [imd

infinit) cognofcendum refiet, quam de homine, cujus vi~
deris
extremum duntaxat capillum. Certe
illum totum videris, vidifii

2 5
ratione aliquam facere de
&
hominem
tamen alium, ex cujus compa-
illo
nifi
conje\cluram valeas ; at ali-
quid fimile Deo illiufque imfuenfitati nunquam
efi
datum
cognofcere
Dicis te judicare
b.
Page 46,
Page 47,
c.
Ib.,
a.
1.
1.
29,
1.
9-14.
16-17.
ii
Deum
p. 47,
1.
4.
aclu infinitum,
j
ut nihil pcr-
421
joo
?49-33o.
feclioni ejus addi valeat^. Scd judicas ncinpe
&
ras,
quod igno-
ex prcefumptionc folum judicas, ut judicabant Phi-
lofoplii infinitos miindos, injnita principia, ac infinituni
m lui addi pojjet. Quod fub-
univerfum, cujus immenjitati

jicis
tiali,
fed ab actuali', vide qui pojjit ejfe vcrum,Ji veruvi
quod
fit.
non pendere abelTe poten-
elTe objecliviim idee
&
diximus de ided Architccli
javi
Philofophorum
antiquoj-um
ac prcelertiin, ubi mcmineris hujufcemodi
ideas conflatas cffe ex aliis, quas inteUcclus prhabuerit
ab cxi/entibus aclu
Quci'ris deijiccps.
).
\o
cau/is.
an jam habens ideam entis
perfeclioris, elle ipfa polies.

ret
Et refpondes
vel a parentibus
perfeclis"
Nempe
vel
ab
quo elTem
aliis
nuUum exifte? a me fcillcet ?
taie ens
Il
quibullibet
Probas confcqueiiter, te non
hoc nihil neccffe. Rationem

fueris'^
te
reddis.
etiaiii
Deo minus
elTe a te'*
fed
i5
cur non femper
fed id quoquc fuper/Iuu?n, nif quatenus vis funul
inferre habere te caufvn tui non produclriceru modo, fed

422
&
confcrvatriccni.
Nempe. ex eo qud tempiis
vit?e tuje
plureis parteis habet, infers te creari debere in parti-
bus
ob mu|tuam illarum a
llngulis,
tiam. Sed vide qui id intelligi
quidem
effeclus.
pojjit.
fe
Nam
independenfunt nonnuUi
qui ut perfeverent, nequc momento quo-
libet de/iciant, indigent prcefenti
cauf,per quam primiim
efje
continuque efficienti
cperunt : cujufmodi ejJolis
lux 'quanquam hujufmodi effeclus non tain iidein reipfd

funt.
quam
a.
Page 47,
b.
Ib.,
c.
Page 48,
d. Ib..
e.
Ib..
1.
1.
1.
quivalentcr, ut de fluminis aqud dicitur).

1.
19-20.
20-2?.
1.
1-4.
7-24.
25 et sq.
20
At
25
ObJECTIONES QuINT^,
35o-35i.
vidcuus alios, qui perfeverent, rion
modo
agnofcunt, non aniplius agente, fed, Ji
rupt rcduclquc
in
nihilum
JOI
c caufa, quant
relis,
etiam cor-
hujus generis funt
tt l'cs
genit falque, ut recenfere piget, fufficitque

5
unani ex
qucunquc tandem
illis,
temporis non dpendent
tui
qunam
pofj'et,
tu caufa fit.
alise
ab
aliis.
fit cxcogitabilis res, cuj us
te
ejje
At partes
Heic
inftari
partes fint a
fe invicem infeparabiles magis ? inte?- cujus parteis fil

inviolabilior fej'ies & connexio? cujus qu funt paUcs
lo
pofieriores, poffint
minus
averti,
de\pendere a prioribus ? Sed ne
magis cohrcre, magis
hc urgeamus, quid prop-
hc feu dependentia feu independentia par-
terea facit
tium temporis,
qu extcrn funt, fucceffiv funt,
acliv
non funt, ad tu produclioncm reproduclionemve? Proi5
fecld
nihil magis,
qum fluxus ac pertranfitw partium
aqu, ad produclioncm reprodu\clionemve ahcujus rupis,
quam
fueris,
non fequitur
veriim non ex eo
20
creet,
qud paul ante
fluvius prterfluit. At, ex eo

te
nunc
eile
debere. Credo fane
qud caufa requiratur, qu
fed qud non teneatur
abeffe caufa)
te
qu
de novo
te pojfit
deftruere, vel tu non debeas in te habere imbecillitatem,
qu tandem
deficias.
Dicis proinde effe manifeftum naturali lumine, con-
fervationem a creatione non-nifi ratione difFerre'\ Sed

2 5
quomodo
efi
manifefium, nifi forte
in ipf luce, effeclibufvc
quam paulo
non lis, cm fis
fimilibus? Subdis non effe in te vim, per

pofl
fis
tamen
futura,
qud confcia
illius
res cogitans*". Veriim efi in
exifiimare
a.
Page 49,
b.
Ib.,
1.
te
1.
te
aliqua
vis,
qu poffis
quoque paulo pofi fuluram : non tamen necejg-io.
12-18.
423
^02
424
J'-iTi
aul indubic, quia illa
qucumque
tio,
liia vis
?5i-352.
feu naturali.s conflitu-
ca Jil, co non cxlcnditur, ut omneni caufam
corrumpentem, feu inlernam. jeu cxternam, arceat. Quare
&
fuiura
qud vim habeas, non qucv
es,
fedqu,
cat,
de nova produ-
ut perfeveres, prjlare fiifficiat, nifi
Quod autem
pens caufa fupei'veniat.

te
te
corrum-
dependere
colligis,
ate-', henc colligis, non
ab aliquo ente diverlo
tamen
quaji de novo ab eo producans, jed quaj p7-oducla ab ipfo

oliin
Pergis taie ens non elle parentes aliafve
fueris.
cau|lasquallibet. Sed quare parentes nonjint, a quibus

deris adeo nianifejle una
cum corpore producla
At ego,
me
habens.
fum
ideamque Dei
res cogitans,
in
tiii
mentefve illorum fuere quoque
res cogitantes habentefque
ideam Dei ? Ut propterea heic
Vcriun nonne parentes
urgeri non deheat ejfatum
dem
minimum
ad
effeclu^\ Si
poteft,
an
lit
fit
effe
illud,
jam
c7;2?t';tantum-
Deum caufa, quseri

Nam a fe, erit Deus
prter
ab ali
li
Il ab ali, toties quseretur, donec ad illam perveniatur,

quse fit a fe, & fit Deus, cm in infinitum progredi non
liceat^ Veriim,
non a
fe,
fi
i5
debere in cautla, quantum in
alia, inquis,
le, vel
de quo
lo
? ne aliquid
dicani de Sole clerifque caufis concurrentibus.

inquis,
^25
vi-
caufa fuere parentes, ea potuit
20
ejffe,
fed ab ali; iliaque rurjus ab ali, atque ita in
Neque abfurdum probaveris progrejfum ijlum

infinitum, nifi fimul probes cpijfe aliquando mundum, ac
ide fuiffe parenteni primum, eu /us parens non fuerit.
infinitum.
Infinitus certe progrejjus videtur duntaxat abfurdus ni

caufis ila intcr fe conncxis fubordinatifque,
a.
b.
c.
Page 4?,
Page 49,
Page 4C1,
1.
iij-20.
1.
24-25.
1.
2Q. p. ru,
!.
lo.
ut
inferior
25
Objectiones
352-354.
agere fine fuperiore movente non pojfit
piam
impellil, inipulfus a haculo,
vel ciim injimus annuliis caten
&
a fuperiore,
5
i/c
ut,
quem
pondus
diim lapis qiiid-
impellit
manus
ah alio ; Jic enim per\venienduni
priore dejiruel, ea quce ab
trahit, traclus ipfc
unum moyens, quod prinium moveat. At

natis, ut,
jOj
Qliint.t:.
ejl
ad
in caujis ita ordi-
ill
pendet, fuperjit
pojjitque agere, non videtur cjfe perinde abfurduni. Heine,

Clan dieis
non
lo
fatis
apertum, progreilum heic inlinitum
vide an fuerit aded
dari'',
apertum Arijoteli, qui
per\fuafus tantopere fuit nullum fuiffc parentein primum.
Pergis
nec plureis caufas partialeis ad
te efficien-
dum conveniTe, ex quibus ideas variarum perfectionum Deo attributarum acceperis cm illse reperiri
;
non
i5
poffint, nifi in
uno ac
folo Deo, cujus unitas feu
fimplicitas efl prsecipua perfedio''. Verumtamcn, feu
una,feu plures tu cauf fuerint, non

ut ill in te imprefferint
efl propterea neeeffe,
fuarum perfeionum
ideas,
quas
adunare potueris. Interea ver occafionem facis qurendi a

te,
20
cur,
nifplures tueaufce,faltem res plures effepotuerint,
quarum perfeliones
inirata,
heatam illam rem duxeris,
qu exiflerent omnes fmul. Nofli ut Pandoram Poet

cribant.
Quidni
tu,
mirata
in
in
def-
hominihus variis eminentem
quandam fcientiam, fapicntiam,
jufitiam, conflantiam,
potentiam, fanitatem, pulchritudinem, beatitudinem, diu25
&
turnitatem,
alia,
componere hc omnia non
potuifi,
&
fufpiciendum exiflimare, fi quis omnia fimul haheret ? Cur

non deinceps omneis per\feliones variis gradihus adau1
agere] agens [indit.), cor-
rif^ l'errata,
a.
Page
b. Ib.,
5o,
1.
non corrig {2'

7-8.
II, etc.
dit.).
25 non {i"
omis (Disquis. Met.).
el 2" dit.),
^26
304
427
doncc
gei'C,
tice,
ille
magis viderctur fufpicicn\dus, J ejus fcien-
&
potenti, durationi
voffct,
ficque
354-355.
twtcris nihil deejfet, addivc
omnifcius, omnipotcns, cvlcrnus,
foi'ct
tera
omnia ? El ciim vidcrcs
naiii
naluram cadcrc non
c-
huma-
lacs perfeclioncs in
pojfc, cur non potuiji
&
exijhmare
beatam fore illam naturam, fi ciii i/la compctercnl? Cur

non digniun piitare inve/figalione, lalij'nc cjjct aliqua,
an-non ? Cur non argumenti.s quibufdam
fentaneum magis videretur
confequenter
ipj
ctera omnia,
ejjc,
l'nduci, ut
quam non
ejfe ?
con-
Cur non
adimere corporcitateH, limitationem,
&
10
qu imperfelioncm quandam connolarent?
Ita profel procejjijje plurimi vidcntur
ciim, exijicnlibus
tamen variis ratiocinationis modis gradibufque, aliqui cor-
poreum
reliqucrint
Deum,
mcmbra humana habenmultiplicem, & qu funt alia
aliqui
tem, aliqui non unum, fcd
i5
nimis vulgaria. Circa illud, de perfedione unitatis, nihil
rpugnt omneis perfediones Dco attributas concipere

intime junclas
428
&
infeparabileis; tametji idea,
illarum, non ab ipfo \fueril in te pojita,
fcd
ex rbus perfpelis, amphataque, ut diclum
quam
ut
liabes
a te haujla
cj.
Sic cerle
20
depingunt non modo Pandoram, omnibus donis perfeclio-
RempuDenique, ex eo qud
nibuf\que ornatam deam, fed perfcclam eliam
blicam, perfeclum Oratorem, &c.

exiftas,
entifque perfediffimi
conludis,
ideam
in
te
demonftrari evidentiflime exiftere
At, ciim conclufio vera fit,
apparet lamen ex
diclis,
Deum
eam
effe
habeas,
Deum.
25
nempe exiftere, non

a le evidenliffime de-
monjratam.
examinem, qu ratione ideam

iftam a Deo accepi neque enim illam a fenlibus haufi
tiec etiam a me efficla eft (nam nihil ab ill detrahere,
10.
Supereft, inquis, ut
:
3o
Ob.TECTIONES QuINT.T:.
355-356.
nihil
illi
fuperaddere plane polTum)
pereft, ut
mihi
lit
ac proinde fu-
quemadmodum
innata,
innata idea me
efl
]0^
Enimverd,
ipfius''.
etiam mihi
ut illam
pariim
haurire a fenjibus, partim cffingere potucris, aliquoies

5
jain dicluju c/l. Qiiod
autem
dicis te nihil pole
illi
ad-
dere, aut detrahere, cogita ul initia non cequc pej-felani
habucns. -Cogita ut pojjint

ali
I
natur
\o
homines, vel Angeli, aut
quibus aligna moneri de
te docliores, a
qu nondum
valeas,
cjje
Deum
Cogita pojfe faltem
novijii.
Dca
429
le
erudire, edque claritate, Jive in hac vit, /ire in alid
fie
perficere, ut reputari nihilum, quicquid de illo javi no/li,

pojjit.
Quicquid denium
fit,
cogita, ut ex perfeclwnibus
rerum creataruni fieri afcenfus valeat ad cognitionem

perfeliomun Dei,
i5
&
nofcunlur, pojfuntque
ill onines non
ut
&
plures
& plures
uno momenUo
in dies detegi,
Dei non uno niomento haberi perfeclani,

fed inagis magifque in dies perfeeliorem Pergis : Et
fane non mirum eft Deum in creando, ideam illam
mihi indidiffe, ut effet tanquam nota artificis operi
ita
poffe ideam
20
fuo impreffa. Nec opus
efl,
ut nota
illa
fit
aliqua
res
ab opre ipfo diverfa; fed ex hoc uno qud Deus
me
creavit, valde credibile eft
me quodammodo ad
imaginem & fimilitudinem ejus fadum effe illamque limilitudinem, in qu idea Dei continetur, a me
percipi per eandem facultatem, qu ego ipfe a me percipior h. e., dum meipfum intelligo, non modo intelligo me effe rem incompletam & abj alio dependentem.
"
2 5
remque ad majora
live
meliora indefinite afpirantem.
fed limul etiam intelligo illum. a

3o
ifta
a.
omnia, non indefinite

Page
5i,
1.
uvres.
&
quo pendeo, majora
potenti tantm, fed re-
6-14.
II.
3o
430
5o6
Deum
ipf intinilc, in fe habere, atque ita
objicio
fed qiuvfie?-im
idea Dei
Si
Qiia.'n<.i!ii
forma
c/l
vcra non
cil in
ut
te,
modus imprefQuonani modo
artificis operi impreila, Ljuifnam c/l
/ionis^/
efje
Ac
elle''.
tamcn undcnani probentiir? Ut
antcdicla cnini pi\v(c?-ca!n
nota
non
lic omnia. ip/cquc
lu fpcciofc qiiidcm
336-357.
i/lius noLv'.''
non elt aliud ab opre five a reipi,

Tu ipfa ni hil aliud es, quam cogitalu ipfa crgi) es idca
lionis\modu.s? Tu ip/a es & nota imprcjfa & fubjecuni
illam difccrnis? Si
'/
iniprefjionis? Credibile eft, inqui.w te
nem &
limilitudinem Dei. Credibile fane religiofdjde
al ralione naturali,
hominiformem
ludo?
An
qui liceal inlelligere, nifi
? El in
lu.ciim
potes tern
/!3i
'
&
&
ipfa
facias
cinis,prfumcre
le
fimilem
incorporc, immcnl, perjeelijjim,
quod capul
prehenlibilifjimque nalur
cum
Deum
10
quonam conjjhre potejl hc Jimili-
pulvis
fis
illi.
gloriofiJJima\
ut le
fadam ad imagi-
e/I,
An
\^
inri/ibilij/ma.'.
i5
incom-
de facie novi/h.
illani
comparans, affeverare eonformem
pojjis
\^
Credibile dicis, ex eo qud creavit. Sed ex eo polius

incredibile
ej.
Siquidem opus operanli Jimile non e/f
eiim ab eo gencralur
hoc modo genila a
niji
per eommunicationem natur. At
Deo non
es
neque enim
nalurve ejus parlieeps; fed ereala jolum
tu
es ejus proies,
es,
hoc
ell
ab eo
fada fccundum ideam : adeo ut non poj/is le dicere illi

magis fimilem. quam fl domus fabro murario. Atque id
quidem, fuppojil
lui,
quam nondum
probaji, a
Deo
crealione. Percipis, inquis, limilitudinem. diim intelligis te
24
a.
rem incompletam, dependentem,
fada"; fcta, cori-i^- (/"" dit., L'ri\ila
Page
1.
5-29.
iioti
20
&
ad majora
cori-ig ^2'
ciit.).
25
ObJECTIONES QjINT.E.
3i--:iD).
}0'J
melioraque afpirantem. Sed quarc non hoc potius Jh

dijjunilitudinis argumentum, cm Dcu.s ex oppojito fit
completijfunus, independentijfinius,
qiiippc
5
fihi fuificicntijjimiis,
optimufquc? Ut prteream. cm
maxiviu.s
dependentcni intelligis, non proptcrca Jlatini intelligere

le
a quo dpendes, elfe aliud,\qum parentes; vel fi
id,
aliud intelligis, non fuheljc caufani,
Ut prteream quoquc mirum
putes-.
elfe,
cm non
/crtim.
pcrinde ac
unum
tibi,
ratio,
impre[fijj'e
arguit, non
quidem, fi
cur non
&
& fimul
omnibus,
il lis,
Profcclo vel hoc
ideam a Dec imprejjam
ejj'e
ita effet,
jui.
ac pr-
Dcum
cur non crcdatur
idcam
ca.'tcri
quando-
una eademque,
hominefquc omnes conciperent Deiim fimili forma ac fpecic, eadem illi tribuerent, eadem plane
impreffa
i5
fit
effet,
cm oppo/tum tamen
tamen mulla jam nimis.
de co /cntirent:
de lus
In
Meditationem
notijjmiim fit.
Sed
IV.
433
De Vero,
2o
I.
l^
Fallb.
Circa quartam\ recenfes initio qua? putas
rioribus dcmonjlrata. quibufque faclam viam
progrediendum
ullerius. Ipfe, ne
infifam continua dcbuiffe
abunde
25
432
ip/ /mileni
ciir te
liominunujve mcntium. idem quod tu intclUgant

lo
te
ne
l'cs
erit, fi
illa
fupe-
prfumis ad
injiciam, non
firmius dcmonflrare
niemincris quid conccffum fuerit. quid non.
trahatur in praf.idicium.
j8 IV] IIII (/"

[i" et 2' dil.\.
a.
le
rcmoram
in
Ci-avani,
iidil.',
p. 52.
ib
Aprs pra-judicium, non
a la ligne
ô8
Ratiocinaris confequenter
& ut facultatem
non
Deum
polie
te'',
quam ab
ipfo
in nihilum, cujus tihi
ideam quandam obverlari dicis, ex quo

cipare, inter quod & Deum te mdium
pulchra quidem ratiocinatio
fcd
ut
non poffc, qiiomodo habeatur aiit

quomodo parlicipcmus ex nihilo,
Ac
ajfumis^\
prceteream explicari
qiialis fit nihili
&
idea,
alia, objervo
judi\candi erroris
honiini facullateni
te ais parti-
Jolm
quin Deus potuent dare
ex di/inelione hac non toUi,

434
fallere
fallacem crron'vc obnoxiam,
cxcufcs, conjicis ciiipam
habc.s,
?59-36o
immunem. Na?n,
lo
quainvis non dedi[fet infinitam, ejufmodi amen dare poteqiuv errori non ajjenti'etur, aded
i\7l,
dem, ea clare perciperct ;

rel
efjfe
Id
Deo
hujufmodi, potins
qu non
qum
ut,
noffet,
non pronuncia-
non mirandum
quorum rationem non
cenfes,
fiant,
intelligas'.
reprfentet
&
Deum
in te
adeo
ul,
eiim
caufarum
c.
Page
Page
Page
d.
Ibid.,
efje
& potens
imper feclioni.
a Phyfic conderatione rejicis iifum
non
la ligne
<i"-'
53,
1.
21-24.
54,
1.
12-17, et L 21-22,
55,
1.
14-16.
1.
Ac
finalium'', alia fortaffis occafiwne poluijjes recle

alia,
2?-25.
el
2'
20
videa-
aut non potueril, aut noluerit.
noluerit, pofihabuerit perfeelionem
Qud autem
om-
faltem potuent perfeliora
eo imper felus fuerit, qud, fi fciens
fil Item in
Apres
Et id
omnifcium, omnipotentem, omnind
tur, qiid aut nefcierit,
i5
ideam veiwn,
eondere, neque Iamen condiderit, argumento
b.
fi
videre te nihilominus aliqua ejus opra non
nind abfoliita
a.
aliqua a
libi objiciens,
bonum,
14
nojfet qui-
alia.
quidem rele ; fed mii-andum iamen, eê
qu
qu
L\iit.i.
25
Objectiones Quint^.
36o-36i.
faccre
at de
Deo cm
cipuum arguvientum
vi\dentia, potentia,
agitiir,
rejicias,
309
verendum profecl ne prquo divin a fapientia, pro-
atque ade exijentia lumine natur
435
Jabiliri potej. Quippe, ut niunduni univerfum, ut cluni

5
&
alias cjus
quomodo
nielius
in plantis, in
pore
prcipuas partes prtereain, iindenani aul

argumentari valeas, qum ex ufu partiuni
animalibus, in hominibus, in teipf [aut cor-
qu fimilitudineni Dei geris? Videmus profeo
tuo)
niagnos quofque viros ex fpeculationc anatoniic corporis

10
huniani non ajfurgere mode ad Dei notitiam, Jed
quoque
ipfi
canere,
:ollocaveritque
itque
ai
ad
qu
ufus, ut fit
ita
conforniaverit,
omnin propter folertiani
providentiani incomparabileni commendandtis.
Dices Phyjicas
i5
qudd omnes partes
hymnum
e[]e
caujas hujufmodi forme ac Jits,
invejligari debeant,
potius
qum \ad agens
nemo mortalium
ineptofque
qui ad finem,
effe,
aut materiam recurrant. Sed^ ciim
pojjit intelligere
necdum
quod
explicare,
agens formel collocetque, eo quo obfervamus modo, valvulas

20
illas,
qu ad
va forum orificia in Jnubus cordis con-
jUtut funt; cujus conditionis, aut unde muluetur materiam, ex qu illas labort ; quomodo feje ad agendum
j
applicet
quibus utatur organis, aut quomodo
quid opus
illi,
flexilitate,
2 5
ut e lemperie,
ufurpet ;
conjijlenti, cohrenti,
magnitudine, figura, Jitu
inquam, nemo Phyfcorum hc
illa
&
illas perficiat
cm,
alia perfpicere decla-
rareque valeat, quid ef cur non faltem miretur prfan-
3o
&
qu
tam appofite ad illum taleis valvulas concinnavit? Cur
non laudetur, fi exinde primant quandam caiifim neceffario admillendam agnofcat, qu ifa cteraque omnia
tiffimum
illum ufum
W\\îd[bisquis. Met.
cl
inejfabilem providentiam
crrala /"
cdit.)\ iQpi'o
(i"-'
et 2" dit.).
436
OEi-VRES DE Descartes.
10
fapicnlijjhne
Dici.s
&
ad fiio.s
-301-36?.
fines confonantijjnuc difpofuerit
temeritatem
'/
effe invelligare fines Dei'". Sed,
cm id pojfit ejje vcrum, fi intcUigantur fines quos ipfe

Deus occultos voluit aul invejligari prohibuit, non profeld
tamen, fi illi quos quaji in propatulo pofuit, quiqiic non
niulto laborc innotefcunt, ac [uni alinnde liiijujmodi ni
magna ad
laus
Dciun, tanquani aulhoreni, refc-
ipfnni
ratur.
qn e/l in nnoquoquc, fnffiad habcndiun vcram gcrmanamque de Deo ejufquc
Dices forlc idcani Dei,
437
I
ccre
providcntid noliliani
10
ab/que eo qud aul ad fines rerum,
aul ad aliud quid ouinind refpiciat. J'erinn non funl onines

e flicilale, qu
lu. ul
ideani illani lani perfeelam a nali'
ritale obtincant, vel lanl clarilale objeelani conlueanlur.
Quaniobreni. quibus Deus non dedil lanlani liane perfpi-
non
caciani, invidenduni
ej\,
quod ex infpeelione operum
eognofeere glorificareque opijieem pojjinl.

id non ob/iare,
quominus ide
ill uli
videur omnino ex eognitione rerum
rerum dicere
relis,
eorpus.
Ne menwreni
liceal.
qu
ila per/iei. ul
etiam
lu,
Ji
huic eognilioni non pror/us parum, ne
omnia pne dicam, debeas. Qufo

de m progrejjfuram
te
fui[Je
manffes hue ufque
i5
pu las.
in
le
20
enim, quoufque lan-
Ji ex quo es infufa in
eo elaujis oculis, obluralis
& nullo denique fenfu externo hane rerum unirerfitatem & quiequid exlra eji pereepijfes ; totaque interea,
meditando apud te, rolrendoque & rerolrendo cogitationes, a.'rum Iriri/fes? Die, bond fide, & defcribe, quam
auribus,
438
ideani lui
2.
Deique
te
exijh'mas fuijje habiluram ?
qud creatura, vifa imdebeat, non utjtotum quid, fed
Solutionem deinde
perfeda, conliderari
a.
V'a'j.c
55,
1.
5-20.
25
ajfers,
3o
Objectiones Quinte:.
wi-iG^.
tanqiiam univeiTi pars, qii ratione perfecla
Et Luidanda fane
dijinclio
'perfeclione partis,
confertiir, jed ut
5
excrcet. Qiiod
erit'.
/cd hic non agimus de ini-
& cum
c/1
je tolinn giiid ejf
ad univerfum
integriiate loliiis
iminufque fpeciale
fuijjei
feclius. /i oinnes ejus parles perfeclce exjhtijjent, qiivi
nune
fini,
ciiiii
retuleris, dijficultas
annon rvera univerfum futurum
rc/ahit,
parlihus plerifque impcrfeelis e.xf/fentihus. Sic cnini
iUa Rcfpublica
fulura perfeclior,
ejl
boni fuerinl, quni
&
Quarc
modo
alia, in
imiverlitatis
elTe
nes limiles
dammodo
ejje
qu
cives oinnes
dicis
Tint errori
e/1
iiiali.
majorem tûodam-
rerum perfectionem
perinde
elTent'',
in
qud plerique aul aliqui
pojhnodum
cinn
partes aliquae illius
i5
pars
obnoxiae, qiuim
qiid
fi
om-
ac Ji dicas niajorcni \quo-
Reipublica' pcrfcclionenr quod aliqui cives
quod onines boni. Ex quo
niali fini, quin
moduin videtur plane
c[fc
fil ul,
qucniad-
debere pro optuni principis volo,
liabcre onines cives bonos, iia videatur cjje debuiffe
Authons
injlitulo
20
fcmpcr-
per
lo
ut
e[Jeque
errons
univer/i,
iiiununes.
parles
Et quanivis
pro
oinnes
creari
pojjis dicere
perfe-
ejus
qu fiint inununes, apparere majorem ex

oppojitione earum qu /uni obnoxi, ilhid lamen ejl per
quem\admodum virlus bonorum, quauivis
accidens jhliim
eluceat quodammodo ex oppojitione corum qui vilioji funl,
elucet folm ex accident Adeo ul, quemadmodum defiderandum non e/l, ul aliqui cives mali fini, quo boni fiant
clionem earum
2 5
i.
illu/lriores,
II)
ila
neque videalur
univerli (Disijuis.
errata], non cnrris^c

a.
Paiê 55,
l),
PaiIL'
Ij
1.
I.
MeL)\
2" cdit.).
3o, p. 36,
2o-2;.
1.
2.
fuijfe
commit lendum
ul
un'wcri'o, corri^-c en univciie [i"cdil.,
439
OErvRES DE Descartes.
?54o6=..
aliqu univerj partes forent errori obnoxi, quo cLire-
qu forent immunes.
Dicis: non habere te jus conquerendi, qud Deus te
eam in miindo fuftinere perfonam voluerit, que non
ciret omnium pnt^cipua & maxime perfecl;a\ Sed hoc
rent magis
440
non\tollit dubiiun,
dare perfonam,
ciir fatis illi
qux
vitio
non fiicnt fujlinendain
ex perfecli.s minima
ctiam libi dare imperfelam.
Nam &
ejjet,
&
non
qiiamvis principi
non vertatur, qud non omne.s cives ad fiihhmia niu-
ncra vocel, fed aliquos habeat in mediis, aliqiws

verterelur tamen,
fi
in injimis,
non aliquos modo deflinaret
operibu.'*
non polTe rationem afterre, qu probes

Deum tibi majorem cognofcendi facultatem, qum
atque quamtumvis peritum
dederit, dare debuiffe
artificem elTe intelligas, non ide tamen putare te
illum in fingulis operibus omnes perfectiones ponere
debuiffe, quas in aliquibus poteft ponere ^\ Verm
Dicis
te
femper quod
cultatem
lo
fed aliquos etiam de/linaret pravis.
vilijfimis,
viget
elfe,
rnodi)
dicebam; videfque non tam
cur Deus tibi facultatem cognofcendi
i5
dijfi-
ma-
20
jorem non dederit, qum cur dederit errantem ; neque

controverti cur artifex jummus pcrfecliones omnes dare
nolit
omnibus operibus, fed cur etiam aliquibus tribuere
relit imperfecliones
441
non valeas ab erroribus abftinere

ex evidenti perceptione rerum, poffe tamen ex inl1:ituto, quo firmiter tibi proponas nuUi rei affentiri,
quam evidenter non perceperis'. Sed, utcumque poj/is
Dicis
tametfi
a.
b.
c.
Page 6
Page 56.
Page 6t,
i
1.
1.
1.
2 3-20.
2 1-26.
27, p.
Cy2.
1.
2.
25
Objectiones QyiNTiE.
;;63-:^66.
cd femper allentione
nonne fcmper
e/Je,
Dicis
5
errorem
quam
accepifti
Deo
Deo
tate a
illo
quatenus
ineffe in ipf operatione,
& privatio qudam
imperfelio,
perptua obnoxium ?
a te procedit
quatenus ab
lo
effe
ejl
non pei'cipere evidenter, ac
ea, quce dijudicare eft opus,
errandi periciilo
} i }
eft,
non
in facultate
neque etiam ab operatione,
dependet''. Sed, non fit crror in facul-
accepta proxime,
eft tanien
remote, quatenus
Quare
eft quidem, u ais, qud conquerare de Deo, qui
rvera tibi nihil debuit, & tamen illa bona tribuit, ob
quae debes illi gratias agere ''; fed eft fempei- qiid ad-
cum
non
e imperfelione creata
cj,
ut
errare
pojjt.
niiremur, cur perfecliora non dederit, Ji fcivit quidem.
fi
dudus non fuit.

neque effe cur conquerare, qud tecum
potuit, Ji livore
\Addis
i5
concurrat ad errandi
veri
&
adum cm
aclus
boni, quatenus a
culpse eft ratio formalis, concurfu Dei
quia neque
fit
res,
neque ad eum
illa fubtilis diflinclio,
(il
quideni non concurrat

aclu falfitafque
25
&
falfitatis &:
nuUo
non tanien plane
e/l,
indigeat,
relata'^. Veriim, ciun

fatisfacit. Si-
quce
ejl
in
concurrit tanien ad acluni
ad quem Ji non concurreret, privatio non
Author pot eut i qu
ipfe ejl
illos poffe,
Deus ad privationem
error
lint
Deo dpendent, majorque
quodammodo perfeclio in te lit, elicere

qum non poiTe; & privatio, in qu fol
20
omnes
efjet.
Et aliunde
fallilur aut errt, atque
ade, ut ita dicam, impotcntis potentuv. Sicque defeclu.s,

10 ais
{!"' cdit. et Disqiiis.
a.
Page 60,
b.
Ibid.,
1.
c.
Ibid..
1.
1.
MetX,
aias, //z/c 12' Jdil.).
7-10.
i-iQ.
26, p. 61,
iivRis.
II.
1.
2.
40
442
OEiJVRES DE Descartes.
14
non Uni jj
c/i ni jclii,
ijiii
;66-h6-.
inipolcns c/L quani
ilLini. iju.v
ad Aulhorcni. qui unpotenteni fcciL nec potenleni polcnciin po//ct,
tiorenn'c,
videtur efje referen-
roliiit faccrc,
dus. Ccrlc. ni jabro non vcnilur vitio.
qudd apcricndo
piwgrandcm clavun non elahorct, fcd qiid, pufillam fahncalu.s, formam apcricndo aiil inhahilcni aut
fcriniolo
difficilcni Iribual
''43
non
lia
illi
quidcni culpa
tnbucns
facultatcni judicatnccin
lam
ejl
omnibus
dcderit, quanlani rcbus vel
cur ad pauca
illa,
Dco, qud,
homuncioni, non tan-
mis vcl maxinii.s lulfcclurani arbitrarclur

ej,
in
vcl pluri-
Icd pcrniiruvi
qu dijudican ab homme
\o
roluii,
imparem, implicitam inccrtamquc tribucnt.

j.
Requiris proindc qiiienam
erroris caufa".
in te l'allitatis vel
lit
Ac primiim quidem
hic non difputo, cur
intelleclum roccs folam facultatem nofcendi ideas, feu

res ipfas Jimplicitcr
&
tionc apprehendendi,
i5
ab/quc ulld affirmationc aut ncga-
voluntatem vcro ac liberum arbi-
triiim voces facultatem judicandi. cuju.s fit affirmarc
aut negarc, aljentiri aut dij/entire. Propono folum

voluntas libertafve arbitrii limitibus millis
batur pcr
dent'ur
te.
quare
circumjcn-
20
circumfcribatur intellelus? Sane en un )7-
duce facultates
lelus falem
que
la te
paterc,
minus qum voluntas, eiim
in
&
non intel-
nullam rem
quam intellelus non prviderit

Disi non faltem minus; quippe videtur intellelus
etiani latius qum voluntas patere. Siquidem non modi>
voluntas feratiir,
444
2 5
voluntas, Jive arbitrium. judicium,

elio,
a.
confequenter ele-
profequutio, fuga. de nulld re cjh
henderimus, feu eu jus idca pcrcepta

leelu
&
non fuerit
Paê 58,
1.
20.
&
quam non
ap>prc-
propojita ab intel-
fed etiam multa obfcure intelligimus, de
3o
ObJECTIONES QuINT/E,
367-368.
nullum judicium, pTofequutio
quibiis
facultas judicandi ita
num
fpe
aut fug^
eji anceps, ut,
^-
Et
paribus ratio-
momen\tis, nullifve exijentibus, nullum fequatur ju-
dicium, cju intelleclux intrim apprhendt ea

3
c/i.
qu rema-
nent injudicata.
Quod porr
femper majora majoraqiie

intelligere, ac nominatim facultatem ipfam intellecls, cujus ideam etiam infinitam formare valeas^,
dicis
te poffe
hoc ipfum arguit intelleclum non

10
qum
voluntatcm,
tuam
dem,
exccquari voluntati divinae,
quando fejc extendere ad ufquc objecliim infinitum poteji. Qud ver agnofcis voluntatem
qiii-
quoque
dici,
ubi formaient intellecls non fecus
atque voluntati.s notionem definivcris. Sed, paucis, dic nobis,
ad quidfe voluntas extendere pojjit, quod intelleclum
Non
effugiat?
&
fefe
videtur proinde error ex eo nalci,
qud voluntas
ajjeris,
20
non extenfive
fed formaliter*^", vide quorfum idem non pojfit de
intelleclu
i5
magis limitatum
e/fc
ad
qum
latius
ut
intelledus pateat,
judicanda extendat, quae intelledus non
illa
percipif^, fed ex eo qud, ciim

lecls aliquid percipit
que
non bene,
&
late pateant, intel-
voluntas Judicat non
bene.
Quarc neque
ejl
cur voluntatem ultra fines intel-
lecls promoveas, ciun neque judicet de rbus quas in2 5
tclleclus
lecls
non percipit,
& prave
prave percipiat
Non la ligne [i" et

dit.). De mme pon?- Ions
26
a.
/olm judicet quod intel-
Page
07,
b.
Cf. p. 57,
c.
Page
58,
1.
1.
1-2
les
antres alinas, Jusqu'

ergo... ip.3iy,
'
1-6.
1.
2"
[.
21-23.
l.
6).
DcniquQ
^^5
ji6
Qz/oJ
exemplum de
a le faclum de l'enim
te ipf" adfers circa
alia,
ratwcinium
cxi/lcnti, procedit qiiidem reelc,
quantum ad judiciuni de
tum fpcelat ad
?68-37o.
tu exijlenti fpeclat ; Jed
videtur non reelc afjumptum
quan:
cm
quicquid dicas, vel potius ludas, rvera non dubites, Jed

oinnino judices
ejje
aliquid prter
quippe aliquid prxter
Quod
gens.
unum
te,
&
te,
&
te
dijinclum
a te dijineluni printelli-
nullam rationem occurrere, quê

perfuadeat magis qum aliud'^', fupponere potes ;
fupponi.s,
/equuturum judicium,
at fimul debes- fupponere, nullum
lo
fed voluntatem femper fore indifferenlem, neque je ad
judieandum determinaturam, quoufque
intelleclui
quam ex
aliqua vcrifimilitudo ex un parte
major
ali occur-
rerit.
Quod
proinde dicis :\v.nc indifferentiam ita extendi
ad ea, quae non
fatis
perfpicue cognofcuntlir, ut quan-
tumvis probabiles conjectures

liant,
fola cognitio,
lere ad
qud
te in
unam partem
contrariam al'enfionem
polit'',
illa,
id nullo
qudd Jint
cum
numquam
niji
aliqua formidine
ut
faciet.
&
modo
foliim con-
jeclur, faciet quidem ut judicium de e parte, in

trahunt,
tra-
conjeclur, te impel-
fint
videtur verum. Quippe cognitio
te
hcefitatione feras; fed
judicium feras de parte contraria,
pojiqum occurrerint conjeclur non modo que pro-
Quod J'ubdis
te id fuiffe
ialfa effe fuppo|fuifti, quse

te ipl (eri-ala,
b.
Page 58,
Page 59,
c.
Ibid.,
a.
20
quam
babiles, veritm etiam probabiliores.
i5
1.
1.
1.
i" dit.W
26.
10-12.
i5-23,
expertam
2 5
his diebus,
maxime vera
cm
effe credide-
re ipf il" et 2' dit. et Disquis. Met.).
ObJECTIONES Ql'INT/E.
370-371-
ras
'\
mmento
jlj
id tibi non fuijje concejfum. Neqiie
rvera fenfijfe aut perfiiafijjc tibi potes,
folem, terram, homines,

bulaff'c,
3
alia,
non
non
aiidiijj'efonos,
corpore organifve ejns), non
non am-
non redo ufu
fuilje
videtiir conj-
quam
liberi 2iyvxx\\'^ ficut ajjeris,

.^
in dijfonanti judicii
a re judicat,
qiiod intelleclus illam rem, fecus

10
hcndat.
&
Qiiare
&
quam
qiid non recle judicet,
ex eo quidem ort,
quam
non tam videtur
447
alia.
Denique ergo forma erroris non tam

flcre in
ridijje te
non comedijjc, nonfcripfi[Je, non loquiitam
{iijani jcilicet
enim
fefc habeat,
e[fe
intelleclus,
culpa
appre-
arbitrii,
qud non
recle
Quippe ea videtur arbitrii ab intelleclu dependentia, ut,Ji intelleclus quidem aliquid clare percipiat
.demonjret.
videaturve percipere,
i5
arbilrium ferat judiciuni
atque determinatum, Jeu id reipf verum
fit,
ratuni
feu verum
exiflimetur ; fin autem obfcure,'
tum arbitrium ferat

judicium dubium ac formidolofum, & pro tempore tamen
habitum verius quam oppoftum, feu in re ipf reritas,
feu falfitas fubfit Ex quo fit ut non tam cavere pofimus
effe
20
ne erremus,
quam
ne in eri-vre perfeveremus, expenda-
miifque propria judicia, non tam vim facientes arbitrio,
quam
applicantes intelleclum
ad cla\riorem notitiam, quam
judicium femper fecuturum fit.

4.
2 3
Concludis frucum exaggerando, quem ex hac
dilatione potes confequi, ac prfcribis quid
nempe aireqiuituriim te dicis,

tantm ad omnia qu perfede intelligis latis at-
ut aiequaris veritatem
Il
lit
Meagendum,
tendas, atque
illa
a reliquis, quse confufuis
rius apprehendis, fecernas'.

y.
Pai^c 54,
b. Ibid.,
c.
\.
Page 62,
1.
23-27.
28, etc.
1.
2 1-25!
<^*c
ohfcu-
448
ji8
Hoc porrd non mode

iil
tola
î^-'^r--
vcnim, fed etiam hujiifmodi,
cj
prcedens Mcditatio, fine qudpotuil
intelligi, vi-
deatur fui[Jc fupervacanea. Attende tanien, eximie Vir,
non vidcri an,
difficultaleni
non fallamur, debeamiis
ut
clare alque di/Iincle inlclligere aliqiiid, jcd qiui arle aul
inethodo difccrnere liccal,
nos hahere clarani dijhn-
caniqiic inlelligentiam, ut ea vcra
fil,
fallaniur. Quip'pe inilio ob/ecimu.s\
;;o.v
me l/
449
ita
ncc ficri pojjil ut
non raro
falli, la-
nobis rideaniur aliquid ade clare dijlincleque cogno-
fcere, ut ntliil poj/il clarius

///'/
&
ipfe objeci/Ii,
feu niet/wdum, cui
&
dijlinclius.
Tu quoque
expcclamu.s lanien adhuc
piwcipue
fil
i/Iaiii
id
lo
arlcni,
incumbendum.
Meditationem V.
In
I
De
I.
elTenti
rerum muterialium
qud exirtat.
Circa quinlaui,
dici.s
prunum
iterum de Deo,
^!^
i5
le
dijhncle iinaginari
quaiititatem, hoc eft extenftonem in longiim, latum
profundum
numerum, figiiram, litum, moEx lus omnibus, quorum te ideas ha-
ilemquc
tum, durationem''.
bere dicis, feligis figuram,
quo
IilVc
&
habes
etli
&
ex Jguris Iriangulum, de
fortaiis talis tigura nullibi
tium extra cogitationem
meam
exiat, nec
gen-
unquam
tamen profedo determinata qusedam

ejus natura, qiue a me non effida ell, nec a mente
medependet, ut patet ex eo qud demonllrari pofextiterit,
i3
a.
ell
Aprs V" Qu;v

Page 63,
20
1.
ell
i(j-2i.
ajoute [Disqiiis. Met.).
25
Objectiones Quint.c
?72-:v3-
vari proprietates de
tint
anguli
trs
ejiis
maximo
ejus angulo
limiles,
qiias,
etiamli de
iis
triangulo,
irto
maximum
velim nolim
modo
ntillo
nempe qud
lattis
clare
luhtendatiir,
nam
ante cogitaverim,
quiV pancula fiibjicis,
hrere quidem hic nolo

10
Jlatiiere aliqtiam
Deum
prtcr
Dices
proferre nihil
te
i5
perinde
ejl,
jeu e[Jentias
aliiid,
qum
rcrum
ejje
capi aliunde non potejl
cm nuUus
ne roja quidem
Dicunt aliud
&
rcrum,
fcd
c[fc
e/l
in
non
reternam,
qiiod in Jcholis effe-
tenias,fierique de
ejl
ejjc
homo, aul dici rofam
naturam
e[fe
durnm
hiinia-
florem, cni
ejl.
c[Je
ejJe
loqui de ejjenti, aliud de exi/enti
quidem ab terno exiftentiam rcrum,
tamen ejjentiam. Veriim, ciim prcipuuni, quod
magni Deus
rbus, fit ejJentia, ecquidnam
quando producit exijentiam ? Videlicet non ampliu.s
qum dum Jartor
ve/le
induit
dfendent cjjcnliam hominis,

2 5
facit,
facit,
hominem. Qiianquam qui
qu
ejl in
Platone, eJJe ter-
nam & independentem a Deo ? Ut iiniverfalis ejl, inquient ?

At in Platone nihil ejl, nifi fingulare. Et folet quidem intelleclus ex vijis Platonis, Socratis, ac cterorum hominum
confimilibus naluns ahjlrahere quendam conceptum comniuncm,
3o
Ac
videri
duriini
&
fiie-
inalcria-
propojitiones fempiterna.' veritatis. Sed hoc
nani,
20
me
tennaxiiniiin.
riint, naliira.s
ipfis
naturam immutabilem
quo omnes conveniant,
pojfil univerjalis
a.
Paj^c
450
ciim
eodein\ pcrlinenl.
injnuo folm
&
nunc agnofco,
triangulum imaginatus- fum, nec proinde a

rint effiae". Et tautum hahes de e[Jenti rcruin
liinn
qud
duobiis relis,
tequales
iint
jiq
(J4, 1.
&
qui proinde cenfcri
nalura effcnliave hominis, qualcnus omni
2-24,
451
po
\hom{ni
intelligiliir
qiiam Plato
&
conrenire
cteri c[fent
&
;^74--^75-
al univei-falcm fuiffc, anlc-
intelleclus abj}rahcrct, c.\-
plicari fane non polej.
Diccs
numquid, honiine cliam non
hc
idcirco ah tcrno, vcra propofitio
animal? Scd videtur plane non

quandocumqiie
homo,
fiierit
cxijlenlc. alquc
cjl,
nifi co fenfii
cjfc,
fiiliirus
fil
animal.
cnim, licet difcrimen videatur inter diias
& homo
tiones :\\on-\o eft,
eft
attamcn nequc ah
illd
illas
cil;
qud,
Certc
propoj-
animal, qud priore cxi-
Jentia difertc magis fignificctur,

452
homo
&
pojlcriore cffenlia,
cjjentia cxchrditur,
neque ah
\o
ijl
cm dicitur: homo eft, intelligitur homo

animal; & cm dicitur homo eft animal, intelligitur
homo dum exiftit. Prterea aiilem, ciim hc propofihomo eft animal, non fit juajoris necejjitatis qum
tio
ifa Plato eft homo, fore igitur etiam ifamfempitern
cxijlentia; fed
i5
veritatis,
& fingiilarem
effentiam Platonis non fore minus
independentem a Deo, qum univerfalem hominis;

fmilia,
qu profequi
piget.
effe talis natiir, ut ef[c
maU non
effe
non pofjit quin fl ani-
propterea imaginandum, talem naturam
aliquid aut alicubi prter intelleclum
mile
efe,
e[fe
ad hoc
cteris
iis
alla
Et addo tamen, cm dicitur
hominem
modo
&
20
e/fe
fed fenfum folum-
ft homo, dehere ipfum frehus, quibu.s propter fmilitudinem
ut aliquid
mutuam eadem hominis denominatio
trihuta
ef
fimilitu-
dincm, inquam, naurarum fngularium, ex qu
2 3
intel-
anfam efformandi conceptum fu ideam formamve natur communis, a qu difidere non dchcal
lelus accepit
453
quicquid homo futurum ef.

\Hinc eadem de tuo triangulo illiufe naturd dico
Nam
triangulus quidem mentalis ef veluti rgula, qu
3o
Objectiones Quinte.
395-396.
corporeum. Et ciim
^^7
fecund Meditatione
in
eniinciajfes te
non ventum, non ignem, non vaporem, non
elle
tum%
admonita profedo
es,
hali-
id fine probatione fuijfe
enunciatum.
Dicebas te de
iflis
rbus
illeic loci
non difputare
"^
at deinceps non difputaji, neque ull ratione probaji non
corpus hujufcemodi. Spes erat, ut heic id prjares
ejfe te
&,fi quid tamen difputas, fi quid probas, difputas & pi'obas te non eJfe cra/fum coipus hoc, de quo, ut jani dixi,
10
non
ej difficultas
un parte claram & dillindam ideam me ipfius, quatenus fum tantm res cogitans, non extenfa, & ex ali parte diflindam ideam
corporis, quatenus eft tantm res extenfa, non cogi4.
i5
At, inquis, habeo ex
tans. Enimver, qiiod fpeat primiiu ad ideam corporis,
non videtur multuni de e laborandum. Nam,Ji id quidem
pronunciares de ide corpo\ris univerfe, repetendum
quod
obj'ecimus,
probandum
eJfe
ejjet,
repugnare natur
tibi,
corpore ut fit cogitationis capax. Sicque principium pete20
retur, ciim qujlio de te infituta fit,
corpus non
fis,
an tenue nempe
quafi cogitare corpori repugnet.
& agis cer\te foliim de crajfo

difiinlam & feparabilem con-
Veriim, quia id pronuncias

ifio
corpore, a quo
non
tenais, ideo
25
qum
tant inficior,
habere pojfe
te
Qufo
te effe
te
quin habeas ipfius ideam,
inficior, fi inextenfa
Seu enim
talis fpecies
corporea
efi,
Page
b. Ibid.,
res fis.
enim, quomodo exifiimes in te,fubjeo inextenfo,
recipipoffe fpeciem idcamve corporis,
a.
quidem
27,
1.
1.
27.
uvres.
quod extenfum
procedit ex corpore,
illa
efi
liaud dubie
habetque partes extra partes, atque adeo ex21.
II.
43
478
^]8
tenja
per
aliunde imprejja
femreprfentet corpus extcnfum, oportet adhuc ut
cj. Seii
cj},
ut
quia
396-397.
habeat partes,
ejl,
& perinde extenfafit.
jiecejfan'ujji
Alioquin certe,fi par-
quomodo partes reprfentabit ? Si exten/one,

quomodo rem extenfam? Si Jigur, quorjiodo rem figuratam ? Si po/tione, quomodo rein habentem fuperiores,
tibus careat,
479
inferiores, dextras, finifiras, obliquas partes ? Si varie-
Non
quojnodo colores varias &c. ?
tate,
extenfione prorfus carere
nifi
ergo videtur idea
quonam modo
Quomodo illam tibi
vero careat,
?
fi inextenfa fueris, illifubjicieris
aptabis ? Quomodo ufurpabis ? Quomodo fenfim oblitetu,
10
rari evanefcereque tandem experieris ?

nihil efi
addendum
dicla funt, ac in Meditatione7n
prfertim
Deinde, quod fpeat ad ideam
ad ea qu jam
tui,
fecundam. Exinde enim evincitur, tantiim abejfe
ut\
ideam
i5
claram difiinclamquc habeas, quin penitus nullam
tui
habere videaris. Quippe quia, tametfi agnofcas cogitare

te,
nefiias tamen qualis res fis,
qu
fola hc operatio nota fit, lateat
te
cogitas; adeo
tamen quod
efi
ut,
ciim
prci-
puum, fubfiantia nempe, qu operatur. Unde fuccurrit

comparatio, qu dici potes
tiens,
ram
480
admonitufque eum
&
quid fit
fiimilis cco, qui,
ejje
20
calorem fen-
a foie, putet Je habere cla-
difiindam ideam folis,quatenus, fi ex eo quratur

fol,
refpon\dere pofiit
efi res calefaciens.
Scd, inquies, heic addo, non tantiim

tîns, fied etiajn,
qudfim res cogiquod res non extenfa. Verumtamen, ut
taceam fine probatione id
qufo prim?n
habes? Dicis
ver quid fis.
te
dici, ciim in
qufiione tamen fit,
idcircone ideam tui claram
&
difiinclam
non extenfam; dicis quid non
An ad habendum
25
fis,
non
claram difiinlamque, feu,
24 Aprs calefaciens, non la ligne (/" et 2'
dit.).
3o
397-398-
quod idem
non
veram germanamque alicujus rei ideam,
eji,
ipfammet rem
efi necejjc
pojitive,
affirmate nojfe fufficitque nojfe,

,
piam
5
fi
&,
ut ita dicam,
quod illa non fit
qu-
alla
Ergone clara difiinlaque erit Bucephali idea,

quis faltem norit de Bucephalo, qud mufca non fit?
res ?
Sed, ne hoc urgeam, requiro potius
extenfa
tu igitur res
es diffufa
bro fiolm, id tamen conjiciendo potius
qum plane
quendo opinionem tuam. Conjeuram duxi ex
qu
non
per corpus ? Nefcio quid refnam, licetegoab initio te agnoverim in cere-
annon
es,
p onfur a fils ;
10
J59
iis
afi'e-
verbis,
non ab omnibus cortantummodo a cerebro, vel
pofiea fiequuntur, du?n ais te
poris partibus
affici,
fed
etiam ab un tantm exigu ejus parte
Veriim certus
''.
plane non fui, an

i5
ciim pofiis effe in corpore toto,
illius,
affici
&
in
&
in
cerebro parteve
unfoliim parte
ut vulgo
fatemur animant diffufam

oculo tamen duntaxat videre.
:
Dubium
20
effes propterea tantiim in
fimiliter moverunt verba
illa
toto corpore,
fequentia,
&
quamvis toti corpori tota mens unita effe videatur,

Quippe illeic loci non afferis quidem te effe uni&c.
"".
tam
corpori ; fed
toti
Utcumque
te
efe tamen unitam non negas.
primiim, fi placet, diffufa toto corpore. Sive idem cum anima fis, fiive quid diverfum, qufo
2 5
fit,
efio
qu es a capite ad calcem protenfa ? qu

coquaris corpori? qu tt illius partibus correfpondente,
inextenfa
teis
parteis habes?
es,
tota in toto fis,

5
Aprs
fit,
et 2 dit.).
non
&
Page 86,1. 16-18.
b.
Ibid.,
4.5.
dices te ideo effe inextenfam,
tota in
la ligne
10 duxi
a.
1.
An
(/'''
[i"
dit.
qulibet parte ?
et
Qufo
qud
te,
fi
Disquis. Met.)] dixi [2' dit.)
26 dices] dicis
{2' dit.).
48i
^40
dicas,
qiiomodo id capis? Itane potej unum quid ejfejimul
totum
in pluribiis locis?
Jlerio
482
398-400.
inine
&
ejjfe
te,
quidem
non
iino ?
de
eJfe
Fidcs nos id doceat de facro
ut de re naturali, difputatur heic,
&
ex lu-
natu\rali. Licetne intelligere\plura ejfe loca,
plura locata? Et nunquid centum funt plura
Et nunquid, J res aliqua
tota ej in
uno
Dicito quod voles
loca?
& obfcuruni & incertum erit,

tota, & non potius in Jingulis par-
faltevi
Jifne in qulibet parte
per Jingulas
loco, poterit
in aliis, nifi ipfa fit extra fe, uti locus ejl extra
tibus
my-
tu parteis.
Et cinn
fit longe evidentius
10
nihil poffe totuJii fmul effe in pluribus locis, etiam evidentius evadet
duntaxat
non
effe te
in toto,
totam
in
fngulis partibus,fed totam
atque adeo per tu parteis diffufam per
totum, ficque habere extenfonem.
EJo deinde in cerebro foliim, aut in exigu foliim ejus
i5
parte. Cernis idem plane incommodi effe; quoniam, quan-
tulacumque ft
il la
pars, extenfa tamen ef,
&
tu illi coex-
tenderis, atque idcirco extenderis, particulafque particulis

illius
refpondenteis habes.
An
dices te cerebri partem
pro
punclo accipere? Incredibile fane ; fed ejlo punlum. Si

illud quidem Phyfcwn fit, eadem remanet dificultas,quia
20
punlum extenfum efi, neque partibus prorfus caret.

Si\ Mathematicum, nofii primiim id nifi imagmatione non
dari. Sed detur, vel fingatur potius dari in cerebro Mataie
483
thematicum punlum, cui

fias
vide
quam futura fit
tu
adjungaris,
inutilis ficlio.
&
in
Nam,
quo exiut
\
25
fin-
gatur, fie fin gi dbet, ut fis in concurfu nervorum per

quos omnes partes informat anima tranfmittunt in cere-
rerum fenfibus perceptarutn. At

primiim, nervi omnes in punclum non count, feu quia,
brum
ideas feu fpecies
cerebro continuato infpinalem medullam, multi nervi toto
3o
Objectiones QuinT;?;.
400-401.
dorfo
eam abeunt : feu quia qui tendunt in mednnn

non in eundem cei'ebri locum dejinere deprehen-
in
caput,
dunur. Sed demus concurrere omneis
fpiritus
mathemaicum punlum
per
illos
nequit, quia
effe
mathematic line funt,'ut coire
videlicet corpora, non
pojjint in
nihilominus con-
mathematico punlo
curfus illorum in
5
541
Et ut detnus coire,
traduli exire e nervis aut fubire nervos
nonpoterunt, utpote
ciivi
corpora Jint,
&
corpus effe
non
in
loco,feu tranfire per non locum, cujufmodi ej punlum

10
ma\thematicum, non
fire pojfe, attamen
plag
pojjit.
tu, in
Et quamvis demus
punclo
exijens, in
ejfe,
& tran-
que non funt
dextra, finijra, fuperior, inferior, aut alia, diju-
dicare non potes unde adveniant, aut quid renuncient.
Idem autem dico de

i5
&
renunciandumve,
quos tu debeas ad fentiendum
iis,
ad movendum tranfmittere. Ut pr-
teream capi non poffe, quomodo tu motum illis imprimas,

Ji ipfa in punclo fis, nifi ipfa corpus fis, feu nifi corpus
quo
habeas,
illos
Nam,fi
contingas, fimulque propellas.
per fe moveri, ac tefolummodo dirigere ipforum motum, mmento te alicubi negalTe moveri corpus
dicas illos
20
per
fe
",
ut proinde inferri poffit te effe mots illius cau-
fam. Ac deinde explica
nobis,
quomodo
talis direclio fine
aliqu tu contentione atque adeo motione
modo
25
talu
contentio in
rem aliquam,
mutuo moventis
&
mobilis?
&
fine
a.
Page
b.
Lucrce, De natura rertim,
26,
1.
ef
va leat?
illius,
contaclus fine
adeo perfpicuum)
Tangere
et
ligne {i"
et 2' c'dit.).
aprs
res,
18-19.
Tangere enim
I,
et tangi, nisi
Quo-
fine con-
corpore nulla potell
Aprs renuncient, 0 la
ligne [i" et 2' cdit.).
27 Avant
i3
moio
Quomodo
corpore, quando (ut lumine naturali
Tangere nec tangi
effe
3o5
corpus, nuila potest
:
res.
res'' ?
non
la
484
j42
\Quanquam quid
485
bat pj'obare, ejfe te
ream ? Neque
in his
rem
verd,
immoror, ciim
401-402.
incum-
tibi ipfi
inextenfa77i atqiie idcirco incorpo-
quantum opinor, argumentum ex eo
qudd homo conjiare vulgo dicitur ex coipore
duces,
animo
cm una pars corpus
quafi,
corpus dici debeat. Si enimfaccrcs,
dicatur,
ita
alla
&
non
dijingucndi occa-
fionem dares :con/Iare hoiiinejn ex duplici corpore, crajfo
&
cm illud retineat commune

nomen corporis, ifti nomen anim detur. Ut prteream
idem de aliis animahbus diclum iri, quibus tu mentem
tibi ipji parem non concejjeris
beatis illis fane, fi vel
fcilicet,
fubtili ; ade ut,
10
animant,
cludis,
authore, habeant. Heine igitur, quando con-
te
certum
effe te a corjpore
tuo rever
effe di-
ftindam% vides concejfuin id quidem iri, fed non conceffum iri propterea, e[fe te incorpoream, & non potius
fpeciem tenuijfimi corporis a crajjiore
&
Addis
riim,
486
te
proinde polie abfque
porno exiliens
in
exifiit
illo exillere''.
vapor odoratus,
Ve-
'
diun e
auras difpergitur, quidnam exinde lu-
crata cris? Certe aliquid amplius,
memorati'^ volunt, qui perire
te
injlar figur fcilicet,
opinantur
mutationc
ita evanefcit, ut
fit.
ijlo dijinci.
ubi concejfum fuerit te perinde pojje abfque craffo
corpore exifere, ac
ijo
penitus
qu
in
ipfd
morte
ex fuperficiei im~
deinceps nulla, feu nihil plane
qudam Jeu
tenuisfubflantia, non diceris ipfa in morte penitus evanef-
plane
cere, abireve
Aprs
dillincti,
a.
Page 78,
b.
Ibid.,
c.
Page 328,
1.
in
non
nihilum,fed per tuf parteis

la
ligne [i" et 2' dit.).
19-20.
1.
20.
1.
7.
20
qum quod Philofophi
Siquidem, cm fueris prterea corporea
16
i5
difji-
25
Objectiones Quint.c
402-403.
}4^
patas fubjftere, quanturncumque ob dijraclionem cogitatura amplius non
&
fis,
neque res cogitans, neqiic tnens,
neque anima fis dicenda. Qu tamen omniafemperobjico, non lit de conclufione a te intenta dubitans, fed ut de
:5
vi demonfirationis a te expofit diffidens.

^
tia,
eodem pertinen-
Inteifipergis confequenter nonniiUa
quibus omnibus non
e/l
in/ifiendum. Id noto,
docere naturam per fenfum doloris, famis,

te
non
quod
ais
fitis d:c.,
adeffe corpori, ut nauta adeft navigio, fed
10
conjundam, & quafi permiam,

adeo ut unum quid cum illo componas. Alioquin
efTe te
j
enim,
illi
ardiffime
inquis,
fum qum
cm corpus
res cogitans,
Iseditur, ego, qui nihil aliud
non fentirem idcirco dolo-
rem, fed puro intelledu laefionem iftam perciperem,

i5
ut nauta vifu percipit, h quid in nave frangatur. Et
cm corpus
cibo vel potu indiget, hoc ipfum expreffe
intelligerem,
rem.
Nam
certe
nihil aliud funt,

2,0
^^
efi,
qum
quide?nfe
quonam modo
divifibilis, pofiit.
modo
conjunge'is
fitis
confufi
ifia
i/a
confufio competere
2 5
fenfus
ifli
quafi permiftione mentis
Ac bene
&
non confufos famis
&
fitis
fenfus habe-
famis^ doloris &c.,
quidam modi ab unione
cum corpore
exorti^.
habent ; fed explicandum fuper-
conjunctio
tibi, fii fis
&
quafi permiftio aut
incorporea, inextenfa
Si punclo enim grandior non

toti
corpori,
quod
efi
[ut dilum efi)
quantulacumque
fit,
in-
quo-
magnitudinis
tant? Quomodo faltevi cerebro, aut exigu
qu
es,
&
illius parti,
rnagnitudinem
tamen feu extenfionem habet? Si partibus omnino cares,

2o Apres exorti, non
a.
Page 81,
1.
1-14.
la ligue (/" et 2' dit.;.
487
OEuvREs DE Descartes,
J44
403-40S.
quoniodo mifceris, aut quajl mifceris, partis hujus parti488
neque enim
ciilis?
ejl mijio
fine pai'tibus commifcibili-
bus utrinque. Et, fi difcreta plane

iiniimque
deris,
cojupojitio,
coniponis
ciini
quomodo confunmateri? Et, cm
es,
ipf
con\jundio feu unio inter parteis aliquas fit,
no7ine dbet effe proportio inter parteis hujiifmodi?
nam
verd corpore
Capimufne quomodo
in putnice, ut
tamen
corpus
lapis
germana
ef proportio
ef},
cum incorpore
quam
&
inde
inter corpus
&
v. c.
compofitio ? Et major
fat
&
inter lapidem
Qu-
intelligi potejV?
compingantur,
a'r ita
arem,qui
ipfe
quoque
10
animant, mentemve plane
Et nonne dbet unio per contaclum intimum

fieri? Quomodo id verd, ut ante dicebam, fine corpore?
Quomodo quod corporeum efl, apprehendet quod incorpoincorporeani.
reum, ut fibi junClum teneat, aut quomodo incorporeum
i5
apprehendet corporeum, ut fbi devinclum reciproce habeat,fe nihil prorfus in illo
fit,
neque quo apprehendatur,
neque quo apprhendt ?

Heine, quia
489
modo
ejfe
te putes,
te
fateris fentire dolorem, qufo
quo-
f incorpore & inextenfa fs, fenfs doloris
capacem ? Quippe doloris
partium
te,
affeclio
difli-alione intelligitur,
non
nifi
ex
cm quidpiam
20
qudam
interji-
quod continuitatis folutionem faciat Videlicet flatus

doloris efl quidam flatus prter naturam ; quomodo verd
citur,
poteft prter naturam
effe, afficive,
quod, per naturam,
25
uniufmodi, fmplex, indivifibile, intranfmutabileque efl?
cm dolor aut alteratio, aut non \fine alteratione fit,

quomodo potefl id alterari, quod, cm fit punlo impartiEt,
non poteft fieri alterum, definereve effe cujufmodi

quin in nihilum redigatur? Addo &, cm dolor ex
bilius,
efi,
18 Aprs apprhendt, non la ligne (/"'
et 2' dit.).
3o
ObJECTIONES QuINT.'E.
4o5-4o6.
ex brachio, partibufve
pede,
oportet in
te ejfe
aliis
34^
Jmul advenit, nonne
parteis varias, in quibus illum varie ex-
cipias, ne confufe
&
quaji unius duntaxat partis dolorem
fentias ? Sed uno verbo, generalis femper difficultas mane,

5
quomodo corporeu??i cum incorporeo communicare valeat,

quam proportionemjatuere alterius cum altero liceat.
Ccetera prtereo,
|6.
ris, ut
enim
10
qu fufe &
ojendas ejje aliquid prter te ac
qu
in
i5
Deum. Deducis
tuosfenfus ac teipfam immittant fui
fpecies, efficiantque voluptatis
profequutio
in te
490
tuum corpus facultatefque corporeas ; itemque
ejJe
alia corpora,
funt
eleganter profeque-
&
doloris pajjiones, unde
& fuga.
Ex quibus hune tandem fruclum colligis, ut, cm

omnes fenfus circa ea, quse ad corporis commodum
fpedant, multo frequentius verum indicent qiim falfum^, idcirco inferas te amplius vereri non debere, ne
eafalfafint, quse tibi quotidie a fenfibus exhibentur''.
Idein confequenter dicis de infomniis, quae,
cum
perinde
20
reliquis
omnibus adionibus
mori conjunguntur^ ut ea quse

(
ideojatuis tibi res veras,
occurrere
fequitur
modum
2 5
''.
Et,
ex eo,
omnino
pie
non
vitse
me-
occurrunt%
in fomnis, fed vigilanti,
qud Deus non fit

te non falli^. Quod,
inquis,
in talibus
dicis, ita,
vigilanti
quia non
cm pojrem
concludis
eie
fallax,
ut ad-
huma-
namvitamerroribusobnoxiam,nofl:rsequenatur3einfir-
mitatem
a.
Page
eie ^gn.oicQwa.VL\^facis profeclo
89,
1.
1.
17-18.
Ibid.,
1.
23-25.
c.
Page 90,
1.
6.
IO-I2.
e.
Ibid.,
f.
Ibid.,\. 14-16.
1.
optime^.
i-i3.
b. Ibid.,
d.
qum
uvres.
II.
44
49i
}4^
Hcfunt,
Vil-
eximie,
qu
iiihi
circa Meditationes tuas
adnotanda occurrcrunt. Repeto non
qudd meum judicium

te
meo fuavis
meum
gujatum
me
in
ejje
veriorem
enini,
cm
apud
aliquis cibus palato
difplicere aliis video, non defendo
alieno perfecliorem
qu non
placet opinio,
tuear
quem
ej,
cjfc ciir ipfc ea cures,
tanti non fit, ut habcri debeat
momenti. Ut
tantilli
406-407.
ita,
ciim menti
arridet cteris, longe abfum ut
incidiffe.
Id potius puto vere diclum,
fuo quemque fenfu abundare ; ac tamprope iniquum habeo,

velle ut omnes edemfententi, quam ut omnes eodemjnt
Quod
gujiu.
dico, ut exijlimes tibi,
per me, liberum
10
ejJe,
hc, quce cenfui, omnia flocci-facere, nulloque plane loco

habere.
Abunde
agnofcas,
inter
pronum meum erga
te
affeclum
non ducas pro nihilo venerationem tu vir-
Pote/t forte aliquid effe inconfideratius prolatum, ut
tutis.
492
&
erit, fi
dijjen\tiendum proclivius nihil
plane devovco
antiquius,
tu
quam
eJ.
i5
Id fi occurrat,
& fie habe, nihil juihi fuiffe

demererer & fartam teclamque tuerer
duc lituram,
ut
amicitiam uam. Vale. Scribebam Parifiis, Pojhidie Eidus
Majas, an.fal. 1641.
20
IRESPONSIO AUTHORIS
493
AD QUINTAS OBJECTIONES^
Vir prseftantiffime,
Tarn eleganti
5
10
&
accurat differtatione Meditationes
meas impugnafli, queeque ad earum veritatem illuftrandam adeo profutura elle mihi videtur, ut multum
me tibi debere exiilimem, qud ipfam perfcripferis,
multumque etiam R. P. Mercenno, qud te ad fcribendum incitant. Quippe optime novit vir ille rerum
omnium fludiofiffimus indagator, & eorum praecipue
Iquse fpedant ad gloriam Dei promotor indefeffus,
nuU via melius cognofci poile an mese rationes pro
j
veris demonftrationibus habendse fmt,
quot ex
i5
iis,
&
qui dodrin
fi
ali-
ingenio reliquos antece-
dunt, ipfas examinarent ac totis viribus impugnarent,

ut deinde fieret periculum an ego fatis
omnia
20
qum
commode ad
propota effent rerponderem*". Idcirco quamplurimos ad hoc provocavit, a nonnullis

impetravit, & gaudeo qud etiam a te, Quamvis enim
non tam Philofophicis rationibus ufus fueris ad opiquse ab
iis
qum
niones meas refutandas,

artibus ad illas
mihi gratum
me
a.
b.
eft,
quibufdam
eludendas, hoc tamen ipfum ideo
qud inde conjiciam non facile in
oratoriis
rationes afferri potuiffe diverfas ab

Voir
Voir
t.
III, p. 384,
1.
t.
III, p.
416,
I.
20.
p. 386,
1.
i8, et p. 388,
iis
1.
quse in prae-
25.
494
348
408-409.
cedentibus aliorum objeclionibus quas
legifti
conti-
Neque enim, fi quse effent, ingenium & diligentiam tuam effugilTent, l^ judico te hc non aliud
habuiffe inftitutum, qiim ut eorum me admoneres,
quibus mece rationes, ab iis quorum ingnia fenfibus
nentur.
495
immerfa funt ut a Metaphyficis cogita.tionibus
ita
prorfus abhorreant, eludi poffent, atque ita mihi dares
occafionem
iis
occurrendi.
Quamobrem ego
hc,
tanquam tibi Philofopho acutiiTimo, led tanquam

cui ex hominibus iftis carneis refpondebo.
IN
De
lis
non
ali10
qiice
MeDITATIONEM PRIMAiM
obj eda funt
Ais te comprobarc injitutum quo mentem prjudiciis

exuere conatus fum, utpote
effe
improbandum
verbis^^
hoc
eft,
quod nemo
fingere poteft
fed velles ut fnnpliciter ac paucis
perfundrie tantm
id
efFeciffem.
omnibus fe erroribus libe& quafi nimis

rare, quibus ab infanti imbuti fumus
accurate id fieri poffit, quod nemo negat effe faciendum ? Sed nempe indicare voluifli plerofque homines
fateri quidem verbo tenus pfccjudicia elTe vitanda,
fed tamen nunquam illa vitare, quia nuUum ftudium
aut laborem in hoc impendunt, nullaque ex iis quse
femel ut vera admiferunt pro prsejudiciis habenda
elle arbitrantur. Tu certe hc illorum perfonam egregie agis, & nihil eorum quse ab ipfis dici pofTent omitQuafi
fcilicet
tam
i5
facile
fit
.'
496
a.
Page 257,
I.
24-27.
20
25
Quinte Responsiones.
409-410.
quod Philofophum redolere videatur. Ubi enim ais opus non effe Deum
Jngere decepiorem, neque Jios Jo?nnia?-e^, nec talia,
Philofophus putaffet fibi addendam efle rationem cur
vel, nuUam hailla non poffint in dubium revocari
builTet, ut rever nulla eft, id non
dixiffet. Neque
addidiffet /J^cere hoc in loco hiiman mentis caligitis
349
fed intrim nihil afFers
nein,
aut naturce nojlr imbecillitatem caufari^. Nihil
enim prodeft ad errores noflros emendandos, qud

10
dicatur nos errare, quia noflra
mens
caligat vel na-
idem enim eft ac fi tantm diceretur nos errare, quia fumus erroribus obnoxii
&
manifefte utilius efl attendere, ut feci, ad omnia in
quibus contingere poteft ut erremus, ne ipfis temere
tura
efl
imbecilla
i5
Non etiam
affentiamur.
bendo dubia omnia pro
dixiffet
faljis,
induere novum prjudicium'^
tus fuiffet ex
Philofophus, me, ha-
non tam vtus exuere qiim

;
vel prius probare
cona-
periculum alicujus deceptionis. Sed tu contra paulo poft affirmas me

tali
fuppofitione oriri
20
non
me
poffe a
extorquere, ut
illa p?-o incertis
falfifque
habeam qu falfa Juppojui^ hoc efl, ut novum illud

induam preejudicium quod ne induerem verebaris.
Nec magis miraretur Philofophus ifliufmodi fuppofi^
tionem,
25
vus
efl
qum qud aliquando, ut baculum qui

redum reddamus, illum in contrariam
tem recurvemus. Novit enim

utiliter fie affumi
a.
Page 258,
b.
Ihid., 1.4-5.
c.
Page 257,
Page 258,
d.
1.
fsepe
falfa
1.
28, p. 258,
1.
8-10,
1.
2.
par-
pro veris
ad veritatem illuftrandam
3 et 6.
cur-
ut
cm
497
uvres
^ô
de Descartes.
410-411.
Aftronomi TEquatorem, Zodiacum, aliofque circules

in clo imaginantur, cm Geometrse novas lineas
datis figuris adjungunt,
locis.
&
fsepe Philofophi mul|tis in
autem hoc vocat, rcurrere ad viachinam,
Qiii
captare prjigias, felari ambages, aitque Philofophico
candore ac veritatis amore
ejje
indignii?n\
non
carte ipfe
Philofopliico candore nec ull ratione, fed Rhetorico
tantm fuco,
uti fe velle teftatur.
De
lis
qu
SECUNDAM MeDITATIONEM
IN
objea finit
^\
Pergis hc Rhetoricam fimulationem loco ratio-
nis ufiirpare
&
<>
enim me ludificari, ubi feri ago

tanquam vere dilum & affirmatum,
fingis
feri accipis,
quod tantm interrogando
î
ex vulgari aliorum fen-
i5
tenti propofui, ut de eo ulterius inquirerem. Qiiod
omnia fenfinnn tejimonia pro incertis, imo

etiam pro falfis, e/fe habenda^^ omnino ferium efl, & ad
enim
dixi,
meas Meditationes intelligendas adeo neceffarium, ut

quifquis illud admittere non vult, aut non potefl, nihil
in ipfas refponfione dignum ohjiciendi fit capax. Sed
advertenda
eft
cata, inter
adiones
Aprs
funt]
a.
Page 258,
b.
Ibid.,
c.
Page 24, 1.
Voir t. III,
d.
1.
1.
dillindio, variis in locis a

vitse
numro primo
14-18.
20.
14,
p. 398,
I.
9.
&
me
incul-
inquifitionem veritatis'^
ajout
{i'' dit.).
20
QuiNT.^ Responsiones.
4"-4i2-
cm enim de regend
vit quseftio eft,
}Î
ineptum fane
non credere, planeque ridendi fuerunt

qui res humanas e ufque negligebant, ut,
effet fenfibus
10
illi
Sceptici
ne
fe in praecipitia
affervari
conjicerent, ab amicis deberent
admonui, neminem
dubitare''. Cm autem,
at|que idcirco alicubi
499
fan juentis de talibus feri

quidnam certiffime ab humano ingenio cognofci poffit, inquiritur, plane a ratione alienum efl, eadem
nolle ut dubia, imo etiam ut falfa, feri rejicere, ad
animadvertendum alia qusedam, quse fie rejici non pofhoc ipfo effe certiora, nobifque rvera notiora.
Quod autem dixi, me nondum fatis intelligere quis
funt,
fit ille
qui cogitt,
non bon
fide ut feri
acci-
cm id ipfum explicuerim nec etiam quod dixerim, me non dubitaffe de eo in quo natura corporis
pis,
i5
didum
nullamque vim feipfum movendi illi tribuiffe, meque imaginatum effe animam inftar venti,
vel ignis, & talia, qu?e ibi tantm ex vulgi opinione
confiflebat,
retuli, ut fuis locis falfa effe
Qu autem
20
referri
Jiie
oflenderem.
fide ais nutriri, incedere, fentire &c., a
ad animam, ut
fi;atim
fubjungas
caveamus dijinclionem tuam inter animam
&
ejo,
modo
corpus ^1
Ego enim paulo pofl exprefiis verbis nutritionem retuli ad folum corpus, inceffum ver & fenfum maxim
25
ex parte refero etiam
ad corpus, nihilque quod ad
pertineat anime tribuo, praeter id folum
illos
quod
efl cogitatio.
La /"
graphe
a.
b.
el
la
2' dition
n'ont point d'alina jusqu'au
2.
Page i6, 1. 2-3.

Page 25g, 1. 17-20,
para-
500
j^2
Quam
412-414.
deinde habes rationem ut dicas non opus

I
fuijje tanto apparatu
ad probandum me
exijlere''}
Certe
ego ex his ipfifmet tuis verbis optimam mihi videor

habere rationem judicandi, nondum me ibi fatis magno apparatu ufum fuilTe, quandoquidem efficere
nondum potui ut rem recle intelligas. Cm enim ais
me idem
potuijfe ex quvis alid jned aclione colligere^,
multum
omnino
a vero aberras, quia nullius meae adionis
fic,
certus
fum (nempe
certitudine
de qu fol hc quseftio
cogitationis.
Nec
ambulo, crgo fum,

tia cogitatio eft,
eft),
licet inferre,
nifi
exempli cauf
501
ego
quatenus ambulandi confcien-
de qu fol hsec
etiam
Metapliy-
prseterqum folius
illatio eft certa,
de motu corporis, qui aliquando nullus
cm tamen
ill
milii
eft in
videor ambulare
non
fomnis,
adeo ut ex
i5
hoc qud putem me ambulare, optime inferam exiftentiam mentis quse hoc putat, non autem corporis
quod ambulet. Atque idem eft de cseteris.
[2. Incipis deinde non injucund profopopei me,
non amplius
ut
hominem integrum,
fed ut
animam
20
quo me videris admonere

hafce objediones, non a mente fuhtilis Philofophi,
feparatam
interrogare
"
fed a fol carne, fadas fuifle. Qusefo te igitur, caro,
quocunque velis nomine cenferi, habefne tam

parum cum mente confortii, ut advertere non potueris quandonam emendavi illam vulgi imaginationem,
per quam fingitur id quod cogitt, efle inftar venti
ftmilifve corporis ? Emendavi enim illam profedo,
feu
a.
Page 259,
b. Ibid.,
c.
1.
1.
1-2.
?-4.
Page 260,
1.
18.
25
Objectiones Quinte.
375-376.
321
explores an aliqiiid mereatur dici trianguliun
propterea dicendum, talem trianguliun
c[Je
at non eji
reale quid
ve'amque naturam prceter intelleclum, qui folus,

triangulis materialibus,
5
perinde ac diclum
illatn,
vijis
ejl
de
& communem fecit.
natur human, formavi
LJnde neque eji exijlimandum, proprietates demonjlra-
de triangulis materialibus, idcirco
tas
qud nias mutuentur ab
ideali triangulo
ipjis
;
convcnirc
ciini ipji
potius
fe habeant, & idealis non habeat, nij quatenus intelleclus ex ipjs infpedis eajdeni illi tribuit, redditurus poin
10
Jea inter denwnjranduni. Eodein modo, quo proprietates
natur human non funt
Platone
in
&
Socrate, quafi ipJi
nias a natur univerfali acceperint, ciim potius natura

j
i5
pojlqum
diturus
in Platone,
mis
Notum
deinceps,
ejl enini
propojitionem
cm
ciini
vult
intelleclus ipfi eas tribuit,
&
Socrate
cteris aniniadvertit, red-
ratiocinatione opus fuerit.
intelleclum ex
omnibus rationahbus,
aliis,
20
qud
univerfalis ideo habeat,
vifis
collegijje
omnis homo
Platone, Socrate
434
&
hanc univerfalem
efl rationalis
probare Platonem rationalem
ejfe,
ac deinde,
illam pro
principio in lyllogifnuan induere. Et dicis, tu quidem,

7l/f7z.y
25
habere
te trianguli
ideam, habituramque illam
fuiffe, tametfi
nullam unquam
larem figuram
vidiffes,
corporibus triangu-
in
quemadmodum habes
figurarum complurium, qii
tibi
in fenfus
aliarum
niinquam
incurrerunt \
Veriim,
fi,
utfupra dicebam,fic
omnibus fcnfuum funclionibus,
ut
fuijjes
hadenus orbata
nunquam neque
vidijjes,
21 induere [i" et 2' dii.)] inducerc [Disqiiis. Met.).
a.
Page 64, I.
uvres.
25, p. 65,
II.
1.
2.
41
jii
necjiic Icligiljcs
pillas
:^76-377-
varias fupcrficics five exlrema corporum,
li-ianguli alteriufve Jigiir haberc aut effor-
idcam
Habes jam compiures in te, qu?e

in te illapf per fenis non tint". Scd niininiin facile
habes, quia ex iis, qu illapf fmit, ipfas effngis, forma/marc
in
le
potui(fes?
que varias, modis /uperius
Dicendum
455
cxpofitis.
hic piwlcrea forci de falja ill
trianguli
naturd,
qu fupponilur
conjlarc ex lineis,
carcant, continere arcam,
qu
qu profunditate,
latiludinc
terminari ad
qu omnibus partibus. Altamen nimium
Iriapuncla,
cva-
lo
garemur.
2.
Aggrederis confequenter demon/irarc Dei exijicn-
argumenli
liam, vifque
ej in illis verbis
Attendenti
fit
manifelUim, non magis poiTe exiftentiam ab elTenti
qum ab
Dei feparari,
nem
effenti trianguli magnitiidi-
'5
angulorum qualium duobus redis,

adeo ut non magis
live ab ide montis ideam vallis
repugnet Deuni cogitari (hoc ei\ ens fumme perfedum) cui dfit exiflentia (lioc ell, cui dfit aliqua
trium
ejiis
perfedio),
qum
cogitare
Enimverd adtendendum
cj,
montem,
videri
cui dlit
vallis"^'.
ô
luam hujujmodi com-
parai ionem non latisjujam.
Nam
quidem comparas effenliam cum
rile
veriim non comparas deindc aut cxijenliam
456
li,
aul proprietatem
cum
propric^tate.
habes
habet
rig l'errata.
{i"
a.
b.
dit.).
Page 64,
Page 66,
1.
1.
(2''
quae^
28-3o.
7-14.
cum
cum proprietate, fed
Hinc
ejfenti
exijen-
exijfenliam
vel
dicendum fui/e videlur, non
dit.),
cor-
2' dit.),faute corrige [errata,
iptas^
ipfa
q^ dit.).
qua
[!'''
et
^5
ObJECTIONES QuINT.:,
377-379-
pojjfe 7nagis
qum ah
feparari oninipotcntiam,
v.
J2J
c, a Dei
effcnti,
magniludinis anguloruni
cffenlid trianguli illam
qualitatem ; vel certe, non pojfe magis feparari Dei exi-
qum ah
Jlentiam ab ejns ejfenti,

5
exijentiani. Sic
&
cnim hene\proceJJiJJct
non modo prior

nequc
eviciffes
comparatio,
etiam po/Ierior
Deum necelfari exijere,
triangulus ncceffarid
tameiji
exijlit,
illius
feparari rcipf non valeant, quan-
ejfeniia exijentiaque
lo
ulravi.s
fuiffet concc[Ja, veriim
quanquam non propterea

quia
eljenli trianguli ejus
tumcumque mente feparentur five fcorfim
cogitentur, ut
cogitari etiam effentia exijentiaque divina poffunt.
Deinde adtendendum
&
divinas perfeciones,
e/ te
collocare exijientiam inter
non collocare tamen intcr perfe-
eliones trianguli aut montis, ciim perinde tamen,

i5
id,
Deo, neque
in ulld a lia re exijlentia
\fine quo non
Siquidem
id,
perfeio
cjl,
fed
/'uni perfeclione.s.
quodnon
457
neque perfeclionem neque
exijlit,
&
imperfeclionem habet;
quod
exijlit
plurefque perfe-
cliones hahet, non hahet exijientiam ut perfeclionem Jin-
gularem unamque ex eo numro, Jed
ut illud,
ipfum qum peifecliones exijlentes funt,
&
que exijlentia perfeclionum injlar exijlere
quo tam
fine quo nec
ipfum hahere, nec perfecliones haberi dicuntur.
25
fuo
cuju/que modo, perfeclio dici valeat. Sed nimirum, neque

in
20
&
in
H inc
ne-
re dicitur,
neque, fi rcs careat exijlentia, tam imperfe\cla [five privata perfeelione) dicitur
qum nul la.
QuaHobrem, ut enumerando perfecliones trianguli non

recenfes exijientiam
triangulum
3o
huijli
neque proinde
illis
concludis exijlere
enumerando perfecliones Dei, non deponere exijientiam, ut concluderes Deum
ita,
exijlere, nifi
principium petere
relies.
P4
Dicis
omnibus rbus
in aliis
379-380.
diftingui exiftentiam
ab etlenti, non ver in Deo. Sed quomodo, qufo, exi458
&
Jlcnlia Platonis
fc, nifi
cjjcntia Platonis diflingmintiir
intcr
cogitatione duntaxat ? Fac enim Platoncm non
pliiis cxi/crc
ubinam
Dca pari modo
erit ejus ejjentia?
ejjenlia
&
am-
Nonne porr
in
exijhntia cogitatione dijin-
guuntur ?
Ohjicis tibi ipfe
montem cum
Forte, ut cogitando
equum alatum, non fequitur propterea aut

montem, aut talem equum exiftere; ita ex eo qud
valle, aut
cogites
Deum
ut exirtentem,
non
fequi illum exiftere''
ac tiim latere fophifma arguis. Veriim non fuit
quod
folverc fophifma,
exijlerc,
At
tum
Deum cum
montem cum
Deum
exijentem non
valle
& equum cum

|
explicandumque
tibi incubuif-
qui Jieri poffit, ut mons declivis, aut equus alatus co-
gitari valeat, abfque eo qud exijlat; Deusfciens

cogitari, abfque eo
\
Dicis
quod
liberum non
ftenti, h.
exijlat,
elTe cogitare
rum
ej} cogitare
ia?!i
a.
b.
abfque
exi-
niji
qud, ut libe-
equum non habentem alas, noii cogitat

qu fiadvenerit, perfeclio, per te, in eo fuerit:
ejl
cogitare
Deum
& perfecliones cceteras,
Page 66,
Page 67,
Deum
fumme perfedum abfque fumm

liberum eft equum cum alis vel fme
imaginari^. Sed nihil addendum,
liberum
20
non valeat.
alis
exi/lenli,
& potens
ens
e.
perfedione, ut
ita
i5
fcienti, potenti attributifre aliis,
difficultas proceffiffet,
fct,
459
difficile
neque perinde affumendo hominem aut equum.
Ji accepijfes, ut
alis, ita
ipfe finxijli, ajfinnendo prfertitn
quod tam manifejle rpugnt,
id
10
5-20.
1.
1.
6-0.
habentem Jcientiam, poten-
non cogitat exijlenti, quam
25
ObJECTIONES QuINTÊ.
38o-3Sr.
Ji habuerit,
tum conjummat
^2^
fil perfeclionis
Qiiarc, ut
ex eo qud equus, cogitatus perfeclionem alarum Jiabens,
non proptei'ea colligitur hahere exijicntiam, pcrfeclioniim,

5
per
te,
prcipuam
neque ex co qud Deiis cogi-
ita
tatur habens fcientiani perfelionefque cceteras, colligitur
propterea ejus exijlentia, fed ea demni probanda
quamvis dicas
tam exillentiam qum perfecliones
fumme
teras in ide entis

dicis,
10
quod probandum
affumis.
&
ejl,
conclujoneni
Na?n ctiam alioquin dicereni

|
beat alas, fed etiam
illani,
Et
cse-
perfecli comprehendi'', id
pro principio
in ide
fecli contineri, non tantm perfeclionem
Pegafiper-
illam,
qud ha-
qud exifat. Ut enim Deus
cogitatur perfeclus in omni gnre perfeclionis,
i5
ejl.
ita
Pega-
fus cogitatur perfelus in fuo gnre ; nihilque hic pojfe

infari videtur, quod, proportione fervat, ufuipari utr inique non valeat.
Dicis: ut cogitando triangulum
non
efl;
neceffe cogi-
qud treis angulos habeat pareis duobus reclis,

licet id minus verum non fit, ut attendenti poftea patet; ita polie quidem cogitari alias Dei perfediones,
non cogitat exiltenti, fed illam non elfe propterea
minus veram, cm attenditur perfedionem elfe''. At-
tare
2o
tamen rides quid dici
2 5
attenditur
pofea
probatur
ita,
effe
ut
pojfjit.
in
Neinpe, ut
proprietas
triangulo, quia demonfratione
exifentia attendatur
monfratione probandam
illa
effe.
effe in
Deo, de-
Sccus profeclo quidlibcl
in
quolibet effe facile evincam.
Deo omnes perfecliones, non

putes omnes quadrilateras figu-
Dicis : te attribuentem
perinde facere, ac
a.
Cf. p. 6-,
b.
Ibid.,
I.
1.
10-26.
27-?!.
fi
4G0
p6
381-382.
quoniam, ut heic falleris, quia

deprehendis poftea rhombum non infcribi, non ita
ras circulo infcribi
461
quia poftea exiilentiam Deo convenire
falleris,
illic
deprehendis ^ Scd pcrindc prorfus faccre videri.s aul, fi

non fjcis, ncccffe c/ ul ojkndas Dca non rcpugnarc cxi:
oJendilur\ rcpugnare
/lenliam, qucniadniodinn
circulo infcribi.
Clcra prtcreo, quvel non
non probas, vcl ex jani allatis folvuntur, ut
rhombo
explicas, vel
nihil poffe
excogitari, ad cujus elTentiam exiftentia pertineat,
folum
ejufmodi Deos
prseter
tite,
&
alia in
in
Deum
intelligi
cCternum
elle
Deo, quibus
Oporere
non
polTe duos,
Deum
talem
aut plureis
ab terno
manfurum percipere
te
nihil polit detrahi,
exfti-
multa
nec mutari'".
propiiis infpici, ac diligentis inve/Iigari,
ifta
ut dctcgantur, certaquc habeantur, &c.

j.
,0
i5
Dclaras pojlrenio omnis fcienti certitudinem
veritatem ab un veri Dei cognitione
ita
&
pendere, ut,
hac non habita, nulla certitudo aut fcientia vera haberi poflit^ Exeniphun adfers : cm enim, inquis, natu-
ram
trianguli confidero, evidentiffime
quidem mihi,
20
utpote Geometrise principiis imbuto, apparet ejus trs

angulos qualeis elle duobus redis; nec poilum non
462
quandiu ad ejus demonftrationem attendo. Sed ilatim atque mentis aciem ab ill
deflexi, quantumvis adhuc recorder me illam clariflime perfpexiffe, facile tamen poteft accidere, ut ducredere id verum
eile,
14 Uportere, /a;//f probable,
pour oporteret.
a.
b.
c.
Page 67,
Page 68,
Page 69,
1.
1.
1.
23 id
10-17.
1
1-18.
12-14.
verum
elle
(2'"
verum
dit.
elfe id
el
Disgiiis. Met.)]
(/"
cdit.).
25
ObJEGTIONES QlIINT.E.
382-384.
bitem an
Deum
vera, fiquidem
fit
P7
ignorem. Poffem
enim mihi perfuadere, me talem a natur falum

ut interdum in
tiffime
5
percipere
&
multa pro veris
cm
me
qu?e
iis fallar,
puto qiim eviden-
meminerim me
prsefertim
poflmodiim,
certis habuilTe, quae
rationibus addiidus, falfa effe
aliis
elle,
judicavi. Poflj
qum
tera
ver percepi
quia fimul intellexi cae-
effe,
omnia ab eo pendere, illumque non
atque inde coUegi

10
Deum
illa
effe fallacem,
omnia, qu clare
&
diftincle
non attendam
amplius ad rationes, propter quas ilUid verum effe
modo tamen recorder me clare & diftinde
judicavi
percipio, neceffario effe vera
etiamfi
percepiffe, nulla ratio contraria afferri potefl, quae
ad dubitandum impellat
i5
ut de Geometricis,
fidcm impetraturus,
Deo
es ratiocinatus,
te,
fimilibus".
qud
te ferio loqui,
gre a qiioquam
videris
ante id tempus qiio fuperiora de
minus
tricarum demonjlrationum ,
felo
d'
Vir eximie, cm admittam
nihil aliud licet dicere, niji
fin'lfe
ccrlum illanim Geome-
qum pojimodum
fiien's.
Pro-
enim e demonftrationes ejus evidenti ac certitu-
dinis videntur, ut
per
fe ajfenfum extorqueant,
&
femcl
percept inteUeclum amplius hrere non Jnant ; adeo

etiam pravo ilh Gcnio lam facile
urus, ac
dum
ajfeveraji
[tametji
non
quantumvis
a.
Page 69,
fil
1.
Deo nondum
pojffe tibi
nem illationemve
3o
certam de hoc
;
Ad ija porr,
25
&
habeo fcientiam. Neque de hoc tantm fed & de

reliquis omnibus, qu memini me aliquando demonftraffe,
20
fed veram
me
fit
imponi circa illam propofitio-
verum, uti nihil

1.
20.
laqueum manda-
cognito) Lam animofe
ego cogito, itaquc
25, p. 70,
ut
exiffo.
verius,
Quineliam
Deum
exijlere,
463
p8
e[fe
omnium Aulhorcm, non
illum
lamcn hc
tiones
il/a.'
/Icntiam,
vertant,
464
c[fe
384-?85.
cjjc
quia
fallacem,
quam demonjha-
videnlur minus cvidentia,
Gcomciricw, vel co argumenta qud Dci cxi-
rcrum creationem,
&
alia de
has demonjrationes nemo
Deo multi
inficietui',
contro-
ecquis
ejl,
quem perfuadeas ijas ah illis evidentiam\ certitudinemque

mutuari ? Et quis capiat Diagoram, Theodorum, aut fi
qui funiles J'unt athei, certos omnino reddi non pojfe hu-
jufmodi dcmonjj-ationum? Et quotufquifquc credentium

ejl, quem Ji rogaris, ur cerlus fit in triangulo quadra-
tum bafeos quale

quia fcio
cffe
Deum
e[Je quadi'atis
e[Je,
& Deum
crurum, rcfponfurusfit
non poffe fallere,
&
quoniam
ipfum
tam hujus rei qum aliorum omnium Authorem?
non refpondeat potins
&
illud fcio, ac perfuadeor
indubitat demonjiratione? Quanto magis id refpondc-
rent Pythagoras,
Plalo, Archimedes, Euclides,
Malhematici, quorum nemo

gitet,
ut
eff'e
videtur qui de
dcmonjrationum ccrlijjimus
quia forte non de
que aliunde pium
aliis,
cteri
Deo
co-
Qiianquam,
ejl
profcelo quare contendam.
20
Meditationem VI.
In
465
fit
i5
fed de teipfo folo fpondebis, id-
non
e/l,
lo
II
De rerum materialium
&; reali
exillenti,
mentis a corpore
dirtindione.
I.
Circa fextam, id non moror quod
materiales, ut funt
inilio dicis
objedum pur Mathefeos,
10 A}vi's triangulo] rectangulo ajout [Disqiiis. Met.).
Res
polTe
2 5
ObJECTIONES QuINT^.
385-386.
cm tamen
exiftere";
non pur, mathcfeos

puncliun,
rcs jnater-iales Jint objeclum mixl,
pojfint.
lijiea, fupei-Jcies,
pur
mathefeos, ut
conjantiaque ex
ii.s
indiri/-
unius ejufdemque facultatis aiones,
fupra injinuavinius; &,

tur amplius
ma
intelledione dijlinguis. Quippe, Mens,
duce videntur
ut
objeclufn
fe habentia, exijlere reipf non

In cofolm hreo, qud heic l'teruni imaginatio-
nem ab
10
&
indivijbiliterqiie
bilia,
5
329
in de
Ji
quid Jit difcj-iminis, id non vide-
qum fecundm
ejjfe,
ut
niagis
&
&
minus;
vide
ja m probentur
Dixiji fupra
imaginari nihil eue aliud,
templari figuram imaginemve
rei
qum con-
corporece. Heic
ver non abnuis intelligere effe contemplari
Trigo-
num, Pentagonum, Chiliogonum, Myriogonum &

hujufmodi c\tera, qu fgur funt rerum corporearum.
Et difcrunen quideni jam Jlatuis, qud imaginatio fit
cum qudam applicatione facultatis cognofcitiv ad
,
,5
corpus, intelledio ver talem applicationem feu con-
&
fine
labore percipis Trigonum ut figuram conantem
tri-
tentionem non exigat. Adeo

20
bus angulis,
ut,
cm
fimpliciter
id intelligere te dicas. Et
cm non
fine
aliqutu contentione figuram quafi praefentem habes,^

infpicis, exploras,
diftindeque
&
figillatim agnofcis,
difcernifque treis angulos, id te dicas imaginari.

2 5
cm
Ac
quidem abfque labore Chiliogonum effe figuram mille angulorum, neque tamen,
applicando &l contendendo teipfam, difcernere poffis,
proinde,
percipias
\/^C\\\\\ogQnmw{i"et2'dit.)]
Chiliagonum
Miriogonum
a.
{Disquis. Met.).
[i"
et 2' dit.)]
riagonum {Disquis. Met.). De

mme ci-aprs, p. 33o, l. 3, &.c.
Mi-
Page 71,1. 14-ib.

uvres.
II.
42
<66
jjo
&
386-387.
quafi prfenteis habere, figillatimque
omneis
ac circa
illius
angulos; fed
te
difcernere
perinde confufe habeas,
Myriogonum, aut quamcumque aliam hujuf-
cemodi figurarum
idcirc cenfeas, refpedu Chilio-
goni aut Myriogoni, Intelleclionem
elle,
non Ima-
ginationem-'.
ad Trigonum,
Veriintanien nihil fane objat quin, ut
467
I
ad Chiliogonum, quemadmodum intelleelionem,
fie
imaginationem extendas. Narn
&
ita
nonnihil conlcndis, ut
figuram illam tam multorum angulorum aliquo modo

imagineris, licct multitudo illa angidorwn tanta fil, ut
ipfam difinle capei'e non poffis
&
10
aliunde pcr\cipis
quidcm voce Chiliogoni fignificari figuram mille angulorum, fed hc eji tantm vis nominis ; nam non prop-
quam
terea in e figura intelligis magis mille angulos,
i5
imaginai"! s.
Attendcndum verd
confufio per gradus.
ut amitlatur difinclio
Tetragonum enim,
&
acquiratur
confiifiiis
quam
Trigonum, percipies imaginaberifve aut intelliges, fed

difinlius quni Pentagonum; tum hoc confufius Tetragono, Hexagono
di/linclius,
non habeas quid diferte

capere non
poffis,
Quamobrem,
468
intelleclionem
fen/bili
atque
tibi proponas;
a.
sic
voeare, quandiu
|
{1"
Cf. p. 72 et 73.
&, quia jam diferte
quidem imaginationem
contentione
ver folm, diim confufe foliim

22 diferte,
confequenter, donec
contendere tcipfam ut plurimum ne-
fi velis
qudam
ita
20
et 2" c'dil.).
fimiil
figuram
difiincle
cognofcis
& cum
Lire dilUnde
&
& cum
intelleclionem
null aut perexiou dilcrete?
2^
ObJECTIONES QuINT^.
387-388.
gu contentione
j j
At non
fpecularis, licebit profeclo.
erit
vropterea, ciir plu/quiii ununi geniis internes cognitionis

adjruas, cui accidentariuin
magis
5
&
niim,
fecundiim
lit,
minus, dijine vel confufe, intente vel
quampiam
figurant
folummodo fit,
intuearis
Et
rcinifjfe,
Heptago-
certe, ciun
Olagonum, cterafque porro figuras ad Chiliogo-
num aut Myriogonum ufque percurrere

majorem niinoremque diftinlionem
volueriinus,
vel remiffwneni feni-
per continuoque adtenderimus, dicerene poterimus,

10
nain, feu in
& ad
qu figura, imaginatio defnat,
iibi-
intelleio fola
remaneat? Nifi potiiis non apparebit feries tenorque uniufmodi cognitionis, ciijus continua infenfibiliterque decrefcat
dijinlio
&
contentio,
&
crefcat confufio
remiffio.
Alis certe confdera, ut intelleclioneni dprimas, imagi1
nationem extollas. Quid enim aliud, qum
commendationem quris, dum
iji
fufwnem
illi
ludi\brium,
negligentiam
huic ver diligentiam
tri buis,
illi
& con-
& perfpicuitatem
adfcribis ?
vim imaginandi, prout a vi intelligendi dirtinguitur, ad tu elentiam non requiri''.

Ajferis poftea
2o
Quomodo
id ver,fi
una cademque
nes diffrant fecundiim magis
Subjicis
&
vis fit,
cujus funlio-
minus duntaxat?
mentem, imaginando,
fefe convertere
corpus, intelligendo, ad feipfam ideamve

23
Quid
quam
ad
habet
non potef mens fefe ad feipfam

ideamve ullam convertere quin fimul fefe convertat ad
in
fe"".
ita vero, fi
aliquid corporeum, ideve corpore reprfentatum?
Nam
Trigonum quidem, Pentagonum, Chiliogonum, Myriogonum, cterque figur earumve idece corporec omnino
a.
Page 73,1.
b,
Ibid.,\. i5-i8.
5-7.
469
jj2
l'uni
ad
ncqiic potej jnens
illas,
nifi ut
388-390.
corporeas corpo-
rcarumvc injhr, inlelUgcndo alicndcre. Qiiod fpeclal ad
anim human feu

iio
ut Dei, Angeli,
rcrum immatei-ialium creditarum,
ideas
habcmus de
inentis, conjlal
corporeas, \vel quafi cor-
ipfis ideas, ejje vel
&
human
poreas, ex forma fcilicet
etiam quafciunquc
5
ex rbus alias tenuif-
Jimis, fimplicijfimis, infenfihilijjimis, cujufmodi funt a'r
therve, defumptas, ut fupra quoque attigimus.
autem
conjicere te probabiliter folm aliquod
dicis
corpus exiflere
morandum non
quia non potes dicere ferio, idcirco
^,
10
ej.
Difputas deinceps^ de Senfu, ac prceclare primiini
2.
cmimerationem
rant
Quod
&
in/ituis coruju,
qu per fenfus
crdita vera a te fucrant, fol judice ac duce na-
tur. Refers fubinde exprimenta'^^
fidem
innotue-
ita
labcfaclaverint, ut e
qu
habitant fenfibus
adegerint, que
te
te
i5
recep-
tam vidimus circa Meditationem prirnam.
Hoc porro
loco
de veritate
fenfuum
fit,
non
fenfu, qui mre pafjive fc habet, refertque foliim ea
qu
fum
apparent, quque talia ex fuis

cj,
\aliifve caiifis
propefunt,
fit,
caiifis
fed in judicio, five in mente,
fatis non agit, neque advertit ea

471
cJI
Tametfi enim fallacia falfitafve
intendere litem.
in
mens mihi non
&
apparere nccef-
qu
circumfpecle
qu procul finit,
ex hifce
apparere confufiora mi\noraque feipfis,

ita
de cteris
negandum non
ej
dum
attamen, ubicumque fallacia
quin aliqua
fit.
Soliimque difficul-
femper fit, ut nunquam de rei cujiifpiam Jenfibus percept veritate conjhre poffit,
tas efl, ficne
a.
h.
c.
Page 73,
Page 74,
Page 76,
I.
23.
1.
I,
1.
21, p. 78,
p. 76,
I.
20.
1.
I.
20
25
39o-?9i.
Sane ver nihil

Dico folm ad
ea,
omnin vider i,
objicis, conjlare
& prope fpeclamus &
contin-
qud fit quadrata,
qui, remotiores,
habueramus anfam judicandi rotundam,
vel certe dubi-
tandi,
ejje
quadratane an rotunda an alterius Jigur
Sic fenfus
ille doloris'^,
aut manu, po/quni ea
quando
10
obvia conquirere.
qu profers Jive pois
ciim turrim
gimus, certos nos

5
ejl necejje exernpla
)JJ
qui apparet adhuc
membra
poteji, in iis fcilicet
ejfet.
eJJe in
refcijfa funt, fallere ali-
quibus funt
refciffa,
idque ob
fpiritus fenforios affuetos in ipfa dferre inque ipfis fen-
fum
exprimere ; attamen qui integri fini, tam certi funt fe
inpede aut manu, quam compungi vident, dolorem fen

ut dubitare non valeant.
Sic, ciim
i5
pcde
tire,
vigilemus fomniemufque per vices, donec vi-
quidem per fomnium
vimus, fallacia
ef,
qud ea videri
coram appareant, qu coram non funt ; attamen nec femper foniniamus,
nec,
dum
rvera vigi\lamus, dubitare pof-
fumus vigilemufne an fomniemus potius.

Sic,
2o
ciim cogitare poffimus nos effe naturce fallaciis
obnoxi, etiam
in
tamus etiam nos
effe
a natur veritatis capaces. Et ut ali-
quando fallimur,
ut
mdia ex parte
aquam immerfo ;
gimus verum,
25
rbus verijjimis vifs, nihilominus cogi-
in
ut
non deteclo fophifmate, vel baculo

ita
aliquando intelli-
Geometric demonjhatione
aut in
baculo ex aqu educlo, adeo ut de neutrius veritate dubitare plane pojjimus Et ut dubitare de cteris liceat,faltcm
.
de eo dubitare non
licet,
qud
res taies appareant; nec
potejl non effe veriffimum taleis apparere.

28 Apres apparere, non la ligne {1"
a.
Page 77,
1.
1-7.
et 2' dit.).
472
jj/\
Qudd
aiitem ratio milita dijfuadeat, ad
impellit, non tollit

473
ToO
cpa'.vo|j.vou.
391-392.
qu
nos natura
hocfaltem veritatcm cjus quoi apparet,
Tametfi nihil
cj necejfe
heic difquircre,
ratio-ne fenfs impulfui rcpugnct, co duntaxat inodo, quo
dextera maniis prolabcntem lvam
pr
lajfitudine fujen-
an ver quodam a lia.
tat,
3.
Accedis confequenter ad
vclitatione. Pergis enini
Jcd
Icvi
quaji
Nunc autem, poftqum
inci-
injiliitum,
pio meipfum, meeeque aiithorem originis melius noffe,
non quidem omnia, qu habere videor a fenfibus,

puto elle temere admittenda, fed neque etiam omnia
in dubium revocanda''. Bene hoc habct, qiianqiiain &
10
antea idem haiid dubie putavcras.
quoniam fcio omnia quae clare

& diflincle intelligo, talia a Deo fieri poffe, qiialia illa
intelligo, fatis eft qud poffim unam rem abfque alSequitur: Et primo,
tra clare
ab altra
fim poni
&
dillinde intelligere, ut certus fim
elle diverfam,
& non
probare
474
/;;
te
unam
quia potefl faltem a Deo feor-
refert a
verfa exiflimetur ^.
i5
Ad hoc
qu potenti
nihil aliud
id fit, ut di-
dicendum
efi,
quant
20
clariim ex obfcuro, ne cauffer ejje obfcuritatem
Ac non hreo quidem
illationc aliqiiam.
in
eo,\qiiod
probare prius oportuerit, exijlere Deum, & ad qu potenti ejus fe cxtendat, ad ojlendendum facere eum pojfe
potes intelligere.
Qujicrim Jolitm, nonne
quicquid
tu
tu clare
dijlinleque intelligis in iriangulo proprietatem
illam,
qud majora
latera majoribus angulis fubten-
23 oportuerit [errala 1" dit.)] oporteat [i"

giiis.
a.
b.
Met.).
Page jj,
Page 78,
1.
28, p. 78,
1.
2-8.
1.
i.
cl
2'dit., et Dis-
2 5
Objectiones Quintê.
?g2-igi.
dantur^feparatn ab
qu trs fimul anguli haben-
ali,
duobus redis
tur pares
Et
admittifrie pi-opterea
pojfc illam proprietatein ab hac jcparare
ita
&
pone'e, ut triangulus ijlam,

5
Jji^
non
Deum
& Jeorjim
habeat, vcl
illani,
ijla
quoque prterea fit fcorfim a triangulo?
hc feparatio pariim ad
fubjicis : kc proinde ex hoc ipfo, qud fciam
Sed, ne te heic reviorer, qiiod

reiJifaciat,
me
10
qiidque intrim
exiftere.
niliil
plane aliud ad
naturam five elentiam meam pertinereanimadvertam,

preter hoc folum, qud fim res cogitans, rede concludo meam elTentiam in hoc uno confiflere, qud
res cogitans
ficit qii
circa
^ Heic reinorarer ;fedvel repeterefufMeditationetn fecundam dicla fiint, vel
exfpelandiini quid inferre relis.

,5
Pojremd enim
Et qiiamvis, inquis, fortalTe
(vel
pus,
poftmodum dicam, pro certo) habeam corquod mihi valde arcle conjundum efl, quia ta-
men
ex un parte claram
me
ipfius,
potius, ut
20
&
extenfa,
quatenus
tum
efl
abfque
illo
diftindam habeo ideam
quatenus fum tantm res cogitans, non

ex ali parte diflindam ideam corporis,
efl
me
&
tantm
res extenfa,
a corpore
meo
non cogitans;
cer-
rever effe diftindam,
0^
pole exiftere''.
Videlicet hue properabas ? Ergo, quia cardo difflcul25
tatis heic potijfimuni
vertitur, conjijendum nonnihil
ut pateat qui illum flabilias.
Jhnclione inter
5
fum
te
Aprs triangulo,
(/'''
dit.).
a.
Page
b.
IbiJ.,
78,
1.
1.
8-12.
i3-20.
&
no}i
corpus.
la
eji,
Agitur heic priiniim de di-
Quod porro
ligne [i" et
2''
corpus intelli-
dit.).
lo
eM2
fim]
^75
jj6
Nempe
gis ?
fiint
ex membris conjlam, de qiio
c?-ajj'um
hc verba habeo mihi conjundum,

me a corpore meo effe diftindam &c.
haiid dubie
certum
&,
hoc
eft
393-395.
Atqui, Mens, de hoc corpore non
eji difficultas. Effet
quidem, fi objicerem cum plerifque Philofophis
te
hTzliyv.a.v^lperfeionem, alinn, formam,fpeciem,
modum
vulgari modo loquar,
Quippe
corporis.
cffc
&
illi
ut
non
inagis te ab ijlo corpore dijinclam feparabilemque (.Tgnof-
476
I
cunt, qiim figura jn

Iota,
Jeu
fis
modumve alium ; idque,feu fis anima
prterea
etiavi voO
vo TraQxxi/.o,
o'jva,a'..
intelleclus poffibilis, feu paffbilis, ut loquuntur.
placet teciim liberalius,

7i:o'.Y,T'.x,ov,
illi
illi,
&
-/oiînTov,
ut voOv
fepara-
ratione.
enim ijum fatuerent omnibus hominibus [nif
potius rbus)
communem, prfantemque
i5
intelleclui poffi-
edem prorfus ratione ac
ut intelligat,
bili,
Sed agcre
nimirum confderando
intelleclum agentem, im
bilem, lamelfi ali, qu
Ciim
te
10
necejfitate,
qu lux oculo, ut videat [unde folari lumini comparare

foliti erant, fpeareque
proinde ipfum,
extrinfecus), ipfe te potius confidero
bene
in
vis) ut
intellelum
[nam
&
tu
quoquc id
corpore.
annon, ab hoc corpore {unde

fuiffe
effe,
& paul
fifne feparabilis,
ante innuebam non
necefarium recurrere ad Dei potentiam, qu
fint feparabilia,
\quod ipfamet fs
qu feparatim
:
illa
intelligis),fedde corpore,
quafi poffis ipfa effe tenue corpus, intra
craffum i/lud diffufim, aut in ejus parte fcdem obtinens.

j
20
quendam fpecialem, qui domineris
Repeto autem difficultatem non
477
ut advenienteni
Cceteriim
nondum fecifi fidcm,
8 dirtinctum (/" dit., faute
corrige l'errata).
i5 iltum
effe te
aliquid pure in-
ajouU' [Disquis. Met.), omis [i"

et 2' dit.).
25
4i4-4'5.
cm
oftendi fupponi polTe,
mundo
corpus in
quibus
me
effe,
^55
nuUum ventum
ac nihilominus
illa
nec aliud
omnia, ex
rem cogitantem agnofco, remanere. Ac
ut
proinde qusecunque poftea interrogas, cur non pojfun

5
igitur ejje adhuc ventus, cur non replere fpatium, cur non
&
moveri pluribus motibus^^
talia,
tam inania
non egeant.
refponfione
Nec magis urgent quse fubjungis fi fim tenue

quoddam corpus, cur non pojjini nuriri^, & reliqua.
Nego enim me effe corpus. Atque, ut femel abfolvam, quia fere femper eodem ftilo uteris, nec meas
rationes impugnas, fed ipfas, tanquam fi nuUse effent,
diffimulando, vel imperfedas tantm & truncatas re).
10
funt, ut
ferendo, colligis varias difficultates, quse vulgo ab

i5
imperitis in
meas conclufiones,
aliafve
aut
iis affines,
etiam diffimiles, moveri folent, quaeque vel ad rem
non
pertinent, vel
jam a me
fuis locis fublatee funt
aut folutae, non operse pretium

interrogas refpondeam
20
jam ante
fcripfi effent
agam
efl
ut ad fmgula quse
centies enim
eadem
quce
|
repetenda. Sed breviter tantm
non plane ineptos morari

poffe videbuntur. Et quantum ad illos qui non tam
ad vim rationum, qum ad verborum multitudinem
attendunt, eorum approbationem tanti non facio ut,
de
25
iis
quse ledores
ejus promerendse grati, verbofior
Primm
itaque hc notabo, tibi
mentem dolefcere ac
debilitari
25 Aprs velim, non la ligne [i"
b.
Page 260,
Page 261,
c.
Ibid.,
a.
1.
1.
21, et p. 261,
1.
19-20.
1.
cum
fieri
non
velim.
credi,
corporc'^^
cm
nuUque
et 2' dit.).
et i-i2.
23-25.
uvres.
II.
ais
45
502
J')4
nam, ex eo qud non tam perfede
ratione id probas;
503
415-416.
agat in corpore infantis
qum
adulti, ac fsejpe a vino
aliifque rbus corporeis ejus actiones poffint impediri,
fequitur tantm illam, quandiu corpori
eft
adjuncla,
ipfo uti ut inflrumento ad eas operationes, quibus ut
plurimum occupatur, non autem perfediorem
vel im-
perfediorem reddi a corpore

nec melius hoc inde
infers, qum fi, ex eo qud artifex non recle opre tur
quoties malo utitur inflrumento, inferres ipfum artis
^
peritiam ab inflrumenti bonitate nancifci.
fuse
Notandum etiam
caro, quidnam
10
plane non videri intelligere,
te
quandoquidem, ut
probes fenfuum fidem mihi non debere elfe fufpedam,
ratione uti,
fit
dicis, etj aliquando non utens oculo vifus
qu Jine
oculo non fentiuntur, ?ne
expertuni candem faljitatein^
Jim ea fentire
tamen non e/Je fe?nper
tanquam
fi
non
i5
fufficiat
ad dubitandum, quod errorem aliquando deprehenderimus;
& tanquam
fi
fieri
fallimur, adverteremus nos

ipfo error confillat,
polfet ut femper, quoties
cm
contra in hoc
qud a nobis fub
fpecie erroris
falli,
20
non advertatur.
504
De|nique quia fsepe a
me
&
tibi
caro, nullas habes,
petis rationes,
cm
ipfa,
probandi onus incumbit,
advertendum efl: ad rede philofophandum non opus

effe ut ea omnia quse non admittimus, quia ignoramus
an fmt vera, probemus falfa effe; fed tantummodo
eue fummopere cavendum ne quid ut verum admittamus, quod non poimus probare verum effe. Ita,
21
Aprs advertatur, non
a.
Voir
b.
Page 262,
t.
III, p. 400,
1.
12-14.
1.
la ligne
i.
,
{i"
et 2' dit.).
25
QUINTÊ ReSPONSIONES.
416-417-
) ^ 5
cm deprehendo me effe fubilantiam cogitantem, formoque clarum & diflindum iftius fubflantiae cogiconceptum, in quo nihil eorum quse ad conceptum fubflantiae corporese pertinent, continetur,
hoc plane fufficit ut affirmem me, quatenus me ipfum
novi, nihil aliud effe qum rem cogitantem, quod
folum in 2. Meditatione, de qu jam agitur, affirtantis
mavi. Nec debui admittere iftam fubftantiam cogi-
tantem
10
ef[Q
quoddam corpus
agile,
purum, tenue
quandoquidem nullam habui rationem quse id

mihi perfuaderet; tu, fi quam habes, tuum eft ipfam
docere, non autem exigere a me ut probem id falfum
effe quod non aliam ob caujfam admittere recufavi,
qum quia mihi erat ignotum. Idem enim facis ac
dicenti me jam in Hollandi verfari, negares effe credendum, nifi probarem me non effe etiam in China,
nec in ull ali mundi parte, quia forte fieri poteft ut
idem corpus per divinam potentiam duobus in locis
&c.,
i5
diverfis exiflat.
20
Cm
dum animas brutorum
ver addis, mihi etiam probaneffe
incorporeas,
&
craffum cor-
pus nihil conferre ad cogitationes^^ tellaris te non
modo
ignorare cujus fmt partes probandi, fed etiam quid a
quoque fit probandum nam ego neque animas brutorum puto effe incorporeas, nec crafum corpus
nihil conferre ad cogitationem, fed tantm iflarum
rerum confiderationem nullo modo effe hujus loci.
;
25
4.
Quseris hc
cis anima,
fed
obfcuritatem ex sequivocatione vo-
quam ego tam
locis, ut hc piget repetere.

a.
b.
Page 261,
Page 263,
1.
21 et 25.
1.
7.
accurate fufluli fuis

Itaque dicam tantm
505
^^6
417-418.
nomina rbus ut plurimum impofita fuifTe ab imperitis, ideoque non femper fatis apte rbus refpondere
nollrum aiitem non effe illa mutare, poftquam ufu
;
506
recepta funt, fed tantm
licere
cm advertimus
ipforum
fignifica-
non
rede intelligi. Sic, quia forte primi homines non
diflinxe|runt in nobis illud principium quo nutrimur,
crefcimus, & reliqua omnia nobifcum brutis communia fine ull cogitatione peragimus, ab eo quo cogitamus, utrumque unico ann nomine appellarunt
tiones emendare,
illas
ab
aliis
10
ac deinde animadvertentes cogitationem a nutritione
quod cogitt vocarunt jnentem,

hancque animse prsecipuam partem effe crediderunt.
Ego ver, animadvertens principium quo nutrimur
toto gnre diftingui ab eo quo cogitamus, dixi
anim nomen, cm pro utroque fumitur, effe sequidiftindam,
effe
vocum
five
effe
id
atque ut fpecialiter fumatur pro aclu primo
prcipu homi'nis forma, intelligendum tantm

de principio quo cogitamus, hocque nomine men-
plurimum appellavi ad vitandam aequivocationem mentem enim non ut animae partem, fed ut totam
ut
tis
i5
20
507
illam
animam
quse cogitt confidero.

|
Hres ver,
inquis, an ergo exijlimem
animam fem-
per cogitare^ Sed quidni femper cogitaret, cm fit fubftantia cogitans ? li: quid miri qud non recordemur
.
cogitationum quas habuit in matris utero, vel in lethargico &c., cm nequidem recordemur plurimarum,
quas tamen fcimus nos habuiffe,

I
2'
rbus omis
{2' dit.).
dit.'j.
a.
Page 264,
1.
5--.
22
dum
effemus adulti,
Apr-s confidero, tion la ligne (/" et
25
QUINT.E ReSPONSIONES.
4"8-420.
fani,
&
J^7
Ad recordationem enim
vigilantes.
num quas mens habuit, quandiu

requiritur ut quaedam
corpori
eft
cogitatio-
conjuncla,
ipfarum veftigia in cerebro im-
prefTafint, ad quê fe convertendo, five fe applicando,

5
recordatur
quid autem miri,
lethargici veftigiis
Denique, ubi
iilis
cerebrum
fi
recipiendis
fit
infantis vel
ineptum''?
quod non-
dixi, forfanjieri pojje, ut id
dum novi (nempe meum corpus) non fit diverfum ab

me qucm novi (nempe a me mente), nefcio, de hac
10
non difputo, &c.
objicis
atTumpfifTe
re
Ji nefcis, Ji non difputas, cur
ijiorum ajfumis^?
te nihil effe
quam
eo
Ubi falfum
quod nefcirem
nam
eft
me
quic-
plane e con-
corpus idem quod mens

necne, nihil e de re affumpli, fed folam mentem confideravi, donec poftea, in 6. Meditatione, illam rea-
tra,
quia nefciebam
eiletne
i5
liter a
corpore diftingui, non affumpli, fed demon-
Tu ver, caro, in hoc plurimum peccas,

qud, cm nullam vel minimam habeas rationem ad
probandum mentem a corpore non diftingui, nihilo-
ftravi.
20
minus tamen id aifumis.

y Quae de imaginatione
attendenti
tantur
23
fint
fed nihil miri,
perobfcura.
fi
fcripfi% fatis clara funt

forte
iis
Moneo autem
qui
non medi-
ipfos, ea quae
ad
hanc quam de me habeo notitiam non pertinere afiirmavi, non pugnare cum iis quae dixeram antea me
nefcire an ad me pertinerent quia plane aliud eft,
pertinere ad me ipfum qum pertinere ad eam quam
de me habeo notitiam
;
'*.
a.
Voir
b.
Page 265,
c.
IbU., 1. 14.
Voir t. III,
d.
t.
III, p. 400,
1.
1.
8.
9-10.
p.
400,
I.
24.
508
^^8
6.
509
Qiisecunque hc habes
^,
420-421.
optima, non
caro
tam mihi videntur QiTe objediones, qum obmurmurationes qusedam null refponfione indigentes.
fed quse, non
7. Hc etiam'' multa obmurmuras,
|
magis qum praecedentia, egent refponfione. Nam,

quse de brutis inquiris,
non funt hujus
loci,
quia
mens meditabunda apud fe ipfam potefl experiri fe

cogitare, non autem an bruta etiam cogitent necne
fed hoc poftea ex eorum operationibus a pofteriori
tantm inveftigat. Nec hreo in iis qucc me inepte
;
loquentem introducis abnegandis, quia mihi

femel monuiffe, te non omnia
mea
10
fatis eft
fideliter referre.
quo dignofcitur mentem

nempe qud tota mentis naaliam efle a corpore
tura confiftat in eo qud cogitet, tota autem natura
corporis in eo qud fit res extenfa, nihilque prorSsepe vero attuli critrium,
:
fus
commune
fit
inter cogitationem
Oftendi etiam fsepe diflinde,

denter a cerebro operari
mentem
nam
&
extenfionem.
poffe indepen-
fane nullus cerebri
ad pure intelligendum, fed tantm ad

imaginandum vel fentiendum. Et quamvis, forti accedente imaginatione vel fenfu (ut fit cm cerebrum
ufus
i5
elTe potefl
20
perturbatur),
510
non
facile
mens
aliis
rbus intelligendis
experimur tamen, cm imaginatio eft minus

fortis, nos fpe aliquid ab ipf plane diverfum Intelut, cm inter dormiendum advertimus nos
lieere
fomniare, opus quidem eft imaginationis qud fomva|cet,
21-22 accedente {errata 2'

2' dit.).
a.
b.
Page 266,
Page 268,
1.
5.
1.
17.
dit. cl Disquis.
Met.)] accidente (/"
et
25
421-422-
J59
niemus, fed qud nos fomniare advertamus, opus
eft
folius intellecls.
non fatis intellig-ere illa quse conaris reprehendere. Neque

enim abftraxi ^ conceptum cerse ab ejus accidentium
conceptu fed potis indicare volui quo paclo ejus
Hc^, ut faepe alibi, tantm ollendis te
8.
fubftantia per accidentia manifeftetur,
&
ejus perceptio reflexa
diftincta,
& quomodo
qualem nuUam,
unquam habuiffe, diffrt a vulgari &

confuf. Nec video quonam fretus argumente pro
certo affirmes canem fimili modo atque nos dijudicare, nifi quia, cm videas illum etiam carne con-
caro, videris
10
flare,
in illo
i5
eadem omnia
;
quae in te funt, putas effe etiam
fed ego, qui nullam in eo
verto, nihil fimile
iis
quee in
mentem animad-
mente cognofco,
in ipfo
reor inveniri.
omnia illa quae in cer

confidero, demonjrare quidetn me dijlincle cognofcere
I9.
Miror
te hc
"^
fateri,
qud exijiam, non autem quis aut qualis Jm'^ cm unum

fine alio non demonftretur. Nec video quid amplius
^
20
|e de re expedes,
&
nifi
ut dicatur cujus coloris, odo-
mens humana,
phure &fmercurio fit conflata;
quo fale, fulvis enim ut ipfam,

inftar vini, labore quodam Chymico'^ examinemus.
Quod te profedo dignum eft, caro, & iis omnibus
ris
2 5
faporis
fit
24 Aprs examinemus,
a.
b.
c.
d.
e.
Page 271, 1. 16.

Voir t. V, p. i5i.
Page 27?, 1. 20,
Page 274, 1. 9-i3.
Page 277, 1. 3.
la ligne
p. 274,
1.
8.
[i"
vel ex
dit. seulement).
511
uvres de
360
qui,
cm
nihil nifi
Descartes.
admodum
de quque re quserendum
fit
4=2-423.
confufe concipiant, quid
ignorant
fed
quantum
ad me, nihil unquam aliud requiri putavi ad manifeftandam fubftantiam, prseter varia ejus attributa, adeo
ut, quo plura alicujus fubftanti?e attributa cognofcamus, eo perfedius ejus naturam intelligamus. Atque,
ut multa diverfa attributa in cer diftinguere poiTu-
612
mus, unum qud fit alba, aliud qud fit dura, aliud
ita etiam in mente toqud ex dura fit liquida &c.
tidem funt, unum qud habeat vim cognofcendi albedinem cerse, aliud qud habeat vim cognofcendi ejus
duritiem, aliud qud mutationem duritiei five liquefadionem &c. potefl enim quis nofle duritiem, qui
non ide novit albedinem, nempe qui ceecus natus
;
10
efl
&
de
ita
Unde clare colligitur nullius

cognofci, qum nollrse mentis, quia,
cseteris.
rei tt attributa
quotcunque cognofcuntur in qulibet ali re,

etiam numerari poffunt in mente, ex eo qud
cognofcat
atque ideo ejus natura
omnium
eft
tt
illa
no-
Denique hic obiter reprehendis" qud, cm

nihil in me ejfe admiferim prter juentem, nihilominus
loquar de cer quam videam, quam tangam, quod Jine
oculis & juanibus Jieri non potej. Sed notare debuifti
me accurate monuiiTe, non ibi agi de vifu & tadu,
quse fiunt ope organorum, fed de fol cogitatione
videndi & tangendi, ad quam organa ifta non requiri
quotidie in fomnis experimur. Nec fane hoc non
notafti, fed tantm monere voluifli qum abfurdae
tiffima.
9 Aprs &c.,
a.
Page 274,
1.
la ligne
16-22.
(/"
dit. seulement).
i5
20
25
423-424.
faepe
atque
injulftae
aliquid intelligere
cavillationes ab
j6i
iis
qum impugnare
non tam
qui
513
fatagunt, exco-
gitentur.
De
IN
iis
qu
TERTIAM MeDITATIONEM
objea funt^.
Euge hc tandem aliquam contra me affers rationem, quod nullibi prius te feciffe animadverti. Ut
enim probes non ejje regulam certam, qud ea qu valde
I
10
clare
&
dijlinde percipitnus Jint vera^^
dicis ingnia
permagna, quse videntur debuiie plurima clare &

diftinle percipere, cenfuiffe nihilominus rerum veritatem vel in Deo vel in puteo effe abfconfam. In quo
Ifateor te rede ab authoritate argumentari fed me;
i5
miniffe debuiffes, caro, te hc afFari
corporeis
abduam,
fie
quam homines
20
locus
efl
Quod
oppetant*^, quia probari
&
fciat ullos
un-
deinde affers de Scepti-
communis non malus,
qud quidam pro
ut neque
nequidem
a rbus
ante fe extitiffe, nec proinde ipforum
authoritate moveatur.
cis,
ut
mentem
falfis
fed nihil probans,
opinionibus mortem
nunquam
poteft illos clare
quod pertinaciter affirmant.

Quod denique addis, non tam de veritate regulse efle
laborandum, qum de Methodo ad dignofcendum an
2 5
diftinde percipere id
fallamur necne,
non
percipere,
a.
Page 277,
b.
Ibid.,
c.
Voir
t.
1.
1.
cm exiftimamus nos
inficior; fed
aliquid clare
hoc ipfum accurate a me
9.
14-16.
III, p. 401,
uvres.
II.
1.
19.
46
514
uvres
ji
de Descartes.
424-425.
primm
enumeravi omnes
prseflitum fuiffe contendo fuis in locis, ubi

abftuli
omnia
prsejudicia,
&
poflea
prsecipuas ideas, ac diftinxi claras ab obfcuris aut

confufis.
Miror ver ratiocinium quo probare
2.
vis
omnes
noftras ideas effe adventitias, nullafque a nobis fadas,
mens facultatem habet no?: tantm perciideas adventitias, fed prterea illas varie com-
quia, inquis,
piendi ipfas
ponendi, dividendi, contrahendi, ampliandi, comparandi,

id genusjmilia^
quas mens
effej
unde concludis ideas Chimserarum,

componendo, dividende &c., non
facit
ab ipf fadas, fed adventitias.
polies probare nec figna ulla

515
quoniam a
fe
&
fada
Quo pado
fuiffe
etiam
a Praxitle,
non habuit marmor ex quo
illa ex|cul-
peret, nec te has objediones feciffe, quia ex verbis
a te inventis, fed ab
aliis
10
non
i5
mutuatis, ipfas compofuifli.
At carte nec forma chimaerse in partibus caprse aut

leonis, nec forma tuarum objedionum in fmgulis verbis quibus ufus es, fed in fol compofitione, confiflit.
Mirabile etiam
mente
efl
20
Tanquam fi, ut
rem cogitantem, debeam agnofcere
omniumque
agnofcam me
animalia
&
effe
denique,
cm
impugnes, non
Aprs
quoniam debeo Rem, five quid

Nec verius hc de veritate agis. Ac
ea tantm de quibus nihil affirmavi

nifi in
confiftit,
a.
Page 280,
b.
Ci-avant, p. 281,
G.
Voir
t.
univcrfaliu?n^.
plantas,
Res, agnofcere''.
ig
poffe effe in
fuflineas, niji fimul Jint idece animalis, plant,
lapidis,
fit
qud ideam Rei non
1.
non
2-7.
1.
III, p. 403,
5-7.
1.
I.
ventos
preeliaris.
la ligne {j" et 2" dit.).
25
QuiNTiE ReSPONSIONES.
425-426.
Hc
j6j
ut convellas rationes ob quas de rerum
materialium exiftenti cenfui
dubitandum, quseris cur ergo fupra terrain ambule??i &c. ^. In quo manifefle principium petitur
affumis enim id quod effet
probandum, nempe tam certum effe me fupra terram
ambulare, ut de eo non poffit dubitari.
Et cm rationibus, quas mihi objeci & refu|tavi,
unam vis addere, quamobrem in cco nato nullajit idea
effe
coloris, aiit in
fur\do vocis", plane ollendis te nullam
habere ullius momenti. Qui enim
nullam effe
ideam colorum in cseco nato ? cm interdum in nobis,
etii claudamus oculos, nihilominus fenfus lucis &
colorum excitentur. Et, quamvis quod ais concedatur,
nunquid eodem jure dici potefl ab eo qui negat exi-
i5
ftentiam rerum materialium, caecum
natum non hamens facultate illas
bere ideas colorum, quia ejus
formandi
eft deftituta,
non habere, quia
quo a
te dicitur
oculis eft privatus
Quse fubjungis de duabus

20
bant; fed,
unum
&
fois
ideis folis'', nihil pro-
cm ambas pro un
folem referuntur, idem
ipfum eafdem
quoniam ad
diceres verum
accipis,
eft
ac
fi
cm de eodem fubjedo affirmantur. Et cm illam, quam ex rationibus aftronomicis coUigimus, negas effe ideam, nomen idese ad
falfum non differre,
4 petitur
{2' dit. et Disqnis.
Met.)] petis {l'^dit.).
6 Aprs
2' dit.).
dubitari, non la ligne (/" et
a.
Ci-avant, p. 281,
b.
Page 282,
Page 283,
c.
1.
12.
1.
17, etc.
1.
6-7.
,
d. Ibid.,
1.
1, etc.
18
Aprs privatus,
mme remarque.
5i6
^64
426-417.
folas imagines in phantafi depidas, contra id
quod
exprele alTumpfi, rellringis.
Idem hc^
4.
517
facis,
cm negas
ram ideam, quia nempe|
fubftantia
fubftantige efTe ve-
non imaginatione,
dudum ego
negotii effe cum
fed folo intelledu percipitur. Atqui

teflatus fum, caro, nihil mihi
qui fol fu imaginatione,
pro-
illis
non autem intelledu,
uti
volunt.
as fubjanti ideani nihil habere realitatis,
Ubi ver
eorum accidentium, fub quibus

concipitur^ probas te rvera nuUam
quod non habeat ex

\vel
quorum
inftar
ideis
diftindam, quia
habere
10
nunquam
fubflantia inftar
accidentium concipi poteft, nec fuam realitatem ab

fed contra vulgo a Philofophis accideniis mutuari
;
fubftantiarum inllar concipiuntur, nempe quoties

realia elle dicuntur. Nulla enim accidentibus reali-
tia
tas (hoc eft nulla entitas
non ab ide
potefl, quse
plufquam modalis)
tribui
fubltantiae defumatur.
ideam Dei haberi tantm ex eo qud

audiverimus qudam attributa de Deo enuntiari", vellem
adderes undenam ergo primi homines, a quibus ifta
audivimus, eandem Dei ideam habuerint. Si enim a
Porro ubi
i5
ais
20
cur non etiam eandem a nobis habere potTuSi ver a Deo rvlante, ergo Deus exiftit.
fe ipfis,
mus
518
Cm
autem addis, eum qui infinitum quid

attribuere rei, quam non capit, nomen quod non
1
8 Apres volunt, non la ligne (/" et 2' dit.).
matur,
mme
remar-que.
b.
Page 284,
Page 286,
c.
Ibid.,
a.
1.
1.
25.
1.
7-9.
16-17.
dicit,
intel-
18 Apt-s defu-
2 5
427-4!'8-
365
non diftinguis intelledionem modulo ingenii

nofcri conformem, qualem de infinito nos habere
unufquifque apud fe fatis experitur, a conceptu rerum
adaequato, qualem nemo habet, non modo de infinito,
ligit"^,
fed nec forte etiam de ull ali re quantumvis parv.
Nec verum efl intelligi infinitum per finis five limitationis negationem ^, cm e contra omnis limitatio
negationem infiniti contineat.
Nec verum etiam efl; ideam, omnes illas perfeliones
qiias Deo tribuimus reprfentanteni, non habere plus
-ealitatis objectives qum habeant res finit '^. Fateris
enim ipfemet illas perfecliones ab intelledu noflro
ampliari ut Deo tribuantur. An ergo exiftimas illa
quee fie ampliata funt, non ideo majora efTe non ampliatis ? Et unde effe potefl facultas omnes perfecliones creatas ampliandi, hoc ell aliquid ipfis majus five
amplius goncipiendi, nifi ex eo qud idea rei majoris,
nempe Dei, fit in nobis ? Nec denique verum eil, perpiifillum fore Deum, fi non fit major qum a nobis intelligaur ; intelligitur enim efi"e infinitus, atque infinito
I
10
'5
20
majus
Atqui confundis intelledionem cum imaginatione, fingifque nos Deum imaginari

inftar hominis alicujus permagni, tanquam fi quis
nihil
25
effe poteft.
nunquam vifum elephantem imaginaretur

animalculi acari quammaximi quod tecum
;
ineptiffmium.
8
Aprs contineat, non
b.
Page 286, p. 25-26.

Voir t. III, p. 4o3, 1.
c.
Ci-avant, p. 287,
a.
1.
17.
b-~.
la ligne
(i"
et 2' e'dit.].
effe inftar
fateor effe
519
j66
428-429.
Milita hic"" dicis ut mihi videaris contradicere
5.
modo
nec tamen ullo
contradicis,
cm
plane idem
quod ego concludas. Sed tamen multa hinc inde permifces, a quibus valde diffentio, ut qud axioma, n/A//
ej in
effedu quod non prextiterit in cauf^, de cauf
materiali potius
qum de
nunquam enim perfedio
efficiente
formse
fit
intelligendum
in cauf materiali,
fed in fol efficiente, prseexillere potefl intelligi. Et,
quod formalis
quid haberes ad exiftentiam rerum materia-
Si
6.
realitas idece Jt fubjantia'^, &talia.
lium probandam, procul dubio

520
cm
ejje
10
Sed
hc'' attuliffes.
tan|tm interroges, an ergo mea mens incerta Jt
aliquid prter fe in mundo^,
&
fingas
non opus
efle
ut argumenta ad id quseras, atque ita provoces tan-
tm ad
prcejudicaas opiniones, multo clarius oftendis
nullam
ejus
te
quod affirmas dare pofle rationem,
qum omnino
tacuilTes.
Qusecumque ver
refponfione, quia tu
hc difputas de ideis
nomen
ideae
^,
non agent
ad folas imagines in
phantafi depidas reftringis, ego ver ad id
quod
Sed obiter quserere

nihil agere in fe ipfiim
17
a.
Aprs
tacuiffes,
d.
non
mme remarque.
Page 288,
1.
8.
b. Ibid.,\. i5-i6.
c.
omne
cogitatur, extendo.
extendo,
Page 290,
Page 291,
1.
17-19.
1.
3.
e. Ibid.,
1.
i3-i4.
f.
Ibid.,
1.
17.
g.
Page 292,
i.
10.
quo argumento probes,

Nempe non foies uti argu-
libet,
^.
la ligne
[i"
et 2' dit.).
21
Aprs
20
429-430.
mentis.
Hoc autem
probafti
Tf(^'j
exemple
ipfum non verberat,& oculi qui
qui fe
digiti,
non videt,
refpondere, non efle
fe in feipfo
Quibus facile efl

oculum qui fpeculum videt magis qum feipfum,
fed in fpeculo.
mentem
&
quse fola,
fpeculum,
&
oculum,
&
fed
feipfam
quoque, agnofcit. Atque etiam dari polTunt alia exempla in rbus corporels ut cm turbo fe in gyrum ver;
nunquid
tit,
ifta
converfio adio
efl
quam
in fe
ipfum
exercet^?
>o
Denique notandum eft, me non affirmaffe ideas rerum tnaterialium ex mente deduci^^ ut non fatis bon
fide hc fingis. ExprefT enim poflea oflendi, ipfas a
corporibus fsepe advenire, ac per hoc corporum exiftentiam probari. Hc ver tantm expofui, nullam in
lis tantam realitatem inveniri, ut, ex eo qud nihil fit
in eedu quod non formaliter vel eminenter praeextiterit in cauf, concludi debeat illas a fol mente non
potuiiTe proficifci, quod nullo modo impugnas.
j. Hc'' nulla habes quae non jam ante dixeris, & a
\
20
me
fuerint explofa.
quam
ais non poffe ejje veram, nifi
tum, dicique pojfe

niti,
Unum monebo
&
adfummum me
rcprfentt
'^.
b.
c.
d.
com-prehendam
Voir
et
Disquis.
t.
III, p. 404,
Ci-avant, p. 293,
1.
etc.
1.
2.
1.
24, et p. 297,
I.
r,
10, 16.
t.
infini-
contra plane repu-
9 Aprs exercet, non

{i" et 2^ dit.).
Voir aussi
infi-
horninem integrum
14.
Lu,
Page 294,
Page 296,
dit.).
injini-
cognofcere partem
effigies
Moneo, inquam,
6 agnofcit {2'dit.
Met)] cognofcit (/"'
a.
infiniti,
quidem partem minimam, qu non melius
tum refert,qum exigui capilli

25
de ide
III, p. 404,
1.
19.
la ligne
521
^68
comprehendam,
infinitum; idea enim
gnare, quid
hendo
nullo
fit
modo
ut id
430-431.
quod compre-
infiniti,
ut
fit
vera,
dbet comprehendi, quoniam ipfa incom-
prehenfibilitas in ratione formali infiniti continetur.

522
ideam quam habemus

infiniti, non reprfentare tantm aliquam ejus partem, fed rvera totum infinitum, eo modo quo dbet
Et nihilomins efl manifeftum,
humanam
reprcefentari per
ideam,
etfi
procul dubio
multo perfeflior, hoc ell accuratior & dijftindior,

haberi poffit a Deo, alive natur intelligente, quse
fit human perfedior. Edem ratione qu non dubialia
10
tamus quin Geometri imperitus totius trianguli

ideam habeat, cm figuram effe tribus lineis comprehenfam intelligit, etfi a Geometris alia multa de eo-
dem
triangulo cognofci poflint atque in ejus ide ani-
madverti,
quse ab illo ignorantur.
intelligere figuram tribus lineis
dam ideam
fufiicit
contentam, ad haben-
quoque fufiicit intellilimitibus comprehenfam, ut vera &
totius trianguli
gere rem nullis
Ut enim
i5
fie
intgra idea totius infiniti habeatur".
20
Eundemhc'' repetis errorem, cim veram ideam

Dei haberi negas. Etfi enim omnia quae in Deo funt
non cognofcamus, omnia ea nihilominus funt vera,
8.
quse in eo effe cognofcimus. Quse ver intermifces, ut

523
pa\nem
qui
Jion ejje eo,
panem
ex eo qud percipiam aliquid

eJJe
a.
adu
in re cujus ejl idea
Voir
t.
III, p. 403,
b.
Ci-avant, p. 297,
c.
Page 298,
Page 299,
Page 3oo,
d.
e.
1.
8,
1.
7.
1.
i.
I.
1.
22.
25.
"^
dejierat, perfediorem'^\
ejfe
aclu in ided,
me judicai'e
id
non ideo
quod ignoro'e
,
25
QUINTÊ ReSPONSIONES.
43'-4?2-
& talia,
teftantur
ejfe ipfo
perfecliorcm, fed
369
tantm te, caro, miilta temere velle

impugnare, quorum fenfum non affequeris. Neque
enim ex eo qiid quis paiem defideret, infertur panem
imperfecliorem
elTe
tantm illum qui pane
fe ipfo,
cm non
aliquid fit in ide, non infero idem

nili
ter
eget. Et ex eo qiid
ejje in
rcrum natur,
cm nulla aliairtius idese cau|ta reddi poteft, praerem quam repraefentat aclu exiftentem quod non
;
de pluribus mundis, nec de uU ali

10
eget,
re,
praeterquam
de folo Deo, verum elTe demonftravi. Nec judico id
quod ignoro ; rationes enim attuli cur id judicarem,
&
quidem tam firmas ut nullarn ex

impugnare potueris.
Cm
9.
i5
digre,
ut
omnes
ut
terati
fieri,
minimum
negas^ nos continua cauf prim influxu inconfei'veinur, negas rem quam Metaphylici
manifeam
atirmant, fed de
qu
fsepe illi-
non cogitant, quia tantm ad cûiîs fecundiim

non autem fecundiim effe, attendunt. Sic Archi-
doms Se pater ln fecunditm Jeri tantm, ideoque, cm opus abfolutum eft, potefl abfque
teclus
20
ipfis vei
caufa
efl:
ifliufmodi cauf remanere; fed fol eft caufa lucis ab

ipfo procedentis,
non modo
& Deus
fecundiim
fieri,
eft
caufa rerum creatarum,
fed eldim fecundiim
que dbet femper eodem modo

25
eundem
Hocque
ut
effe,
ideo-
intluere in effeclum,
confervet''.
apert demonftratur ex eo quod explicui
de partium temporis independenti, quodque fruftra

conaris eludere, proponendo neceffitatem confeculionis
25 Aprs confervet, non
a.
Page 3oo,
b.
Voir
t.
1.
II.
(/"-'
et 2' dit,).
1.
III, p. 405,
uvRKS.
la ligne
1.
3.
47
524
)']0
432-433.
parles lemporis in iibftrado confiderati
cjucv cjl inler
de qiio hc non
qiu^llio, fed
efl:
de tempore, feu dura-
tione rei durantis, cujus non negas linlgula

polie a vicinis feparari, hoc ell
momentis defmere effe.

Cmqiic ais, viin cfj'e
priVjlare fufficiat,
525
''
momenta
rem durantem
fingulis
5
in nohis,
qu
ni
perfcvcrcinus
cornimpcns cauja /uperrenul^',
niji
non advertis te creaturae tribuere perfedionem creatoris, qud nempe independenter ab alio in effe perfeveret, ac creatori imperiedionem creatur, qud
nempe per pofitivam adionem tendere debeat in non
ens, fi quando velit efficere ut effe definamus.
Qiiod deinde
non ahfurduni
^.'is
ejje illuin
nempe
de progreffu in infinitum,
da?-i% a te ipfo poftea infirma-
tur. Fateris
enim abfurduni
conncxis ut
infcrior fine fiiperiore agere non poj/if^;
c[Je
in
non de
efj'e,
intcr fe
in caiijis ila
de talibus enim tantmhic qufiio

fis
eft,
nempe de
caufis in Jieri, ut funt parentes
".
verto, variis gradibus poffe a
me
poftea videam taies effe, ut in
non
7nine
humanam naturam
la ligne (/"' et 2' cdit.).
b.
Page 3oi,
Page 3o2,
c.
Ibid.,
1.
24.
d.
IbiJ.,
1.
27, p. ?o3,
e.
Voir
a.
remarque.
t.
1.
6, etc.
1.
4-G.
III, p. 406,
I.
1.
20.
I.
20
adaugeri, adeo ut
quod omnino mihi

exiftentiam demonftrandam. Eft enim
5 Aprl'S elle,
i5
cau-
Nec proinde Ariltotelis authoritas hic mihi adverfafateris

tur; ut neque etiam id quod ais de Pandor
enim omnes perfediones quas in hominibus animad-
cadere non poffnit
10
lufficit
illa
ad Dei
ipfa
vis
Apres definamus,
25
QUINT.'E
433-434.
ReSPONSIONES.
j'Jl
perfediones omnes humanas eoufque ampliandi, ut
plufquam human effe cognofcantur, quam urgeo &

contendo non futuram fuile in nobis, nifi a Deo facli
effemus^ Atqui,
qiid tibi non appareat me iud
|
evidentiffime demonllraffe,
nequaquam miror, quia
non haclenus animadverti

rede percepiiTe.
ullam ex meis rationibus
Cm
lo.
addi
10
ah e detrahi po[fe
effe indivilibiles.
tiam, cui
i5
non
videris atten-
Idea enim reprsefentat rei effen-
fie
Pandora,
fie falfi
omnes
verum Deum non rede concipiunt,
At pofl;qum femel concepta
efl:
vis novae detegi pofint in ipfo
dum
Dii ab
fit
iis,
effinguntur.
ideaveri Dei, quam-
perfediones quae non-
fuerant animadverfse, non ideo tamen augetur
ejus idea, fed tantm difi;indior redditur
quia omnes in edem

20
ide Dci
quid addatur, aut detrahatur, protinus
fi
alterius rei idea
qui
^\
dixi, nihil
ad id quod vulg aiunt Philofophi, effentias re-
diie
rum
reprehendis id quid
nihilqiie
te
ill,
& exprefior,
quse prius habebatur, de-
buerunt contineri, quandoquidem fupponitur fuiffe

vera. Ut neque augetur idea trianguli, cm varias in
eo proprietates, quse prius fuerunt ignoratae, adver-
Neque enim,
tuntur.
ex perfeclionibus creaturarum ampliatis^, fed
fucccjfive
2 5
ut fcias, idea Dei formatur a nobis
qud ens infinitum omnifque ampliaincapax mente attingaraus.
tota fimul ex hoc

tionis
26 incapacem
(/"' dit.).
Apres attingamus, non
2' dit.).
a.
Voir
b.
Page 3o5,
c.
Ibid..
III, p.
t.
1.
1.
12.
40?,
5.
1,
27.
la
ligne [i" et
526
x'ji
Cm
527
aulem
petis
434-435.
undcnam prohcm idcam Dci
&
nohis tanquam nolam artijcis operi nnprcIJam,
in
iiu>\Jii.s
Jil
ac
eft
11
in
c[fe
guis
quve forma ijlius note'' idem

tabell tantm artificii deprehen-
imprcjjionis,
aliqiu'i
'
dens ut ipfam a folo Apelle pingi potuile judicarem,
diceremque inimitahile ilUid artificium effe veluti

quandam notam, quam Apelles tabellis omnibus fuis
impreffit ut ab aliis dignofcantur, tu ver qureres qu forma illius not, quifve modus impref:
fionis? Certe rifu potius
qum
refponfione dignus
10
videreris.
Quid, cm pergis
fi non eft aliud
ab opre,
tu ipfa
qum cogitationis mo& fuhjeum imprej/ionis^ ?
es idea, tu ipfa nihil aliud es
ergo
&
dus, tu ipfa es
nota impreffa,
Nunquid que acutum efl ac fi dixilem artificium

illud, quo Apellis tabell?e ab aliis dignofcuntur, non
eie
quid diverfum ab
urgeres
ipfis tabellis,
bellas illas nihil aliud eie
qum
tantm
quibus
I
acutior
20
Alexandrum
II
a.
&
c.
pigmentis compofitas
Pafc 3o6,
1.
1.
fuilfe,
effe,
colligis in
diceres ergo
fuiflc inftar tabell, tabellas
Aj:ri's videreris,
h. Ibid.,
falos
humana natura differt a divin ? efne in eo

qum fi, ut negares quafdam Apellis tabellas
ad fimilitudinem Alexandri fadas

ligno
modum
Quid, cm ut neges nos ad imagincm Dei

dicis, ergo Deum effe ho?niniformem% & ea
528
ergo ta-
artificium, nec ex
ull materi conftare; ergo ipfas elle
pingendi &c.
i5
3-6.
7-10.
Ibid., 1.10-1?.
non
ta tisane
effe,
[i"
non ex
et 2^ dit.),
autem ex
oflibus
&
25
QuiNT.t;
435-436.
ReSPONSIONES.
X'J
Nempe non eft de ratione imaomnibus eadem fit cum re cujus efl; imago,
carne, ut Alexander?
ginis, ut in
&
fed tantm ut illam in aliquibus imitetur;
cuum
5
Deo eue
intelligimus, per illam
perfpi-
quam
perfediffimam illam vim cogitandi,
eft
in
minus perfedam, quee
in nobis eft, reprcefentari.
Cm
ver mavis conferre Dei creationem
operatione,
qum cum
ratione id facis.
10
gnre diverfi
Etfi
fint,
naturali ad divinam
i5
fabri
generatione parentis% fine ull
enim
propius tamen
qum ab
modi toto
a produdione
trs agendi
illi
eft
argumentari.
artificiali
Sed nec tantam fimilitudinem
Deum, quanta
cum
&
eft inter filios
inter nos
effe dixi
&
parentes; nec etiam
femper nulla eft fimilitudo inter opus

fabrum, ut patet cm ftatuarius fibi
&
fabri
fimile
ipfum
fignum
exculpfit.
Qiim mal autem fide refers mea verba, cm fingis

me dixifte a me percpi Jimilitudineju in eo qiiod Jni res
incompleta
2o
&
dependens^\
cm
e contra ifta in diffimili-
argumentum attulerim, ne putaretur me velle

homines Deo sequare. Dixi enim, me non modo percipere me in iftis Deo effe inferiorem, & intrim ad majora afpirantem, fed etiam majora ifta in Deo efte,
tudinis
quibus majoribus aliquid fimile in

25
aufim afpirare
Apres Alexander, la ligne

[i^' dit. seulement).
6 Aprsxzprilentari, non la ligne {i" et 2'
Aprs argumentari,
dit.).
I
a.
c.
Page 3o6,
b. Ibid.,
Page
I.
1.
27.
5i,
1.
me
fit,
cm ad
ipfa
''.
20.
24, etc.
la ligne {i" dil. seulement),
\6
Aprs
exculpfit,
ligne {i" et 2' dit.).

afpirare,
non
la
25 Apres
mme remarque.
529
jj4
cm mirum
Dcnique,
niun idem qiiod ego de
Deo
elTe ais cur
intelligant,
436-4?7.
non cxHeri homi-
cm
in illis, ceque
idem eft ac fi mirareris

qud, cm omnes norint ideam trianguli, non tamen
omnes que multa in ipf animadvertant, >.^ forte nonniilli falfa qucedam de ipf ratiocinentur.
ac in me,
impreljerit ideamju'',
De
530
qu
iis
IN
Meditationem QL'ARTAM
objela
I.
de
Quamnam
72072
nihili
fiinl.
ideam liabeamus,
& quomodo
,o
eêparticipemus'',fatis explicui,YOcando illam
& dicendo nihil

non effe fummum ens,
negativam,
hoc aliud
nos
c^
iignificare
qum
nobis deelTe quamplu-
rima. Sed tu nodos ubique in fcirpo quseris.

Et cm ais me videre aligna Dei opra non
omnino
i5
abfoluta% plane affingis id quod nullibi fcripfi nec cenfui,
quaedam fpedarentur, non prout

mundo rationem partis, fed ut totum quid,
fed tantm,
habent in
fi
tune videri poffe imperfecla.

Qiiaecunque deinde afters pro cauf
finali"^,
ad
effi-
cientem funt referenda; ita exufu partium in plantis,

in animalibus &c., etfectorem Deum mirari, & ex infpedione operum cognofcere ac glorificare opificem,
14 Aprs quris, non la ligne [i"
perfecla,
b.
Page 307,
Page 3o8,
c.
Ibid.,
a.
et 2" dit.).
mme remarque.
d. Ibid.,
1.
1.
1.
8-1
1.
3.
19.
25.
1.
Voir aussi
t.
III, p.
407,
1.
i3.
19
Aprs im-
20
437-438.
)']
'^
non autem quo fine qnidque fecerit divinare.Ac quamvis in Ethicis, iibi faepe conjeduris uti licet,
aliquando lit pium confiderare quem finem con|jicere
par
efi:,
Deum
poffimus
5
in
fihi
531
regendo univerfo propofuiire,
omnia firmiflimis rationibus niti

debent, eft ineptum. Nec fingi potefi: aliquos Dei fines,
magis qiim alios, in propatulo elle; omnes enim
certe in Phyficis, ubi
eodem
debes neminem
in imperfcrutabili ejus fapientite abyffb funt
modo
10
Nec etiam
reconditi.
fngere
mortalium caufas alias poffe intelligere nulla enim

non eft cognitu mult facilior qum Dei finis''; l^ eas
ipfas quas in exemplum difficultatis proponis, non
;
nemo
exiftimat fe novifle.
Denique, quia hc tam ingnue interrogas, quaspui5
tcm mentem
quo infuja
oculis,
&
mcam habituram
fuiffe
Dei
&
fui ideas, fi, ex
corpus, manjiffct hue ufque in co claujis
ej in
ingnue
&
(modo ipfam
in
abfque ullo aliorum fenfuum ufu
candide refpondeo
me non
dubitare
^\
cogitando non impeditam a corpore, ut neque etiam

20
adjutam, fupponamus), quin eafdem, quas nunc habet,

Dei
&
fui
ideas fuilTet habitura,
nifi
tantm qud
Senfus enim
multo puriores & clariores habuiflet.

ipfam in multis impediunt, ac in nullis ad
perci-
illas
|
piendias juvant;
2 5
l^
nihil obftat
quominus omnes ho-
mines eafdem fe habere que animadvertant, qum

quia in rerum corporearum imaginibus percipiendis
nimium occupantur.
9 recondit (/"
dit.).
2' dit.).
a.
Voir
b.
Ci-avant, p. ?[o,
t.
III, p. 408,
1.
1.
i3.
21-28.
i3
Aprs
novillc,
non
la ligne
(/'''
et
532
^7^
2.
439-440.
Hc^ ubique maie alTumis pro pofitiv imper-
fedionc, qudd Jimus erroribus obnoxii\
cm tamen
fit
tantm (prcefertim refpedu Dei) majoris perfedionis

in creaturis negatio. Nec rede quadrat comparatio
civium Reipublicse cum partibus univerfi civium enim
malitia, cm refertur ad Rempublicam, eft aliquid
pofitivum; non autem qud homo fit errori obnoxius,
five qud non habeat omnes perfediones, cm refertur ad bonum univerfi. Sed melius inftitui potefl comparatio inter eum qui vellet totum humanum corpus
:
10
oculis tegi, ut elegantior appareret, quia nulla ejus
pars oculo pulchrior videtur,

creaturas in
perfedas,
mundo
& eum
errori obnoxias,
qui putat nuUas
hoc
eft
non plane
elle debuiffe.
Planeque falfum
eft
quod fupponis, Deum
nos dejli-
nare opcribus pravis, nobifque tribuerc imperfcliones
&
533
talia.
Ut etiam plane falfum
eft,
i5
^\
Deum ad illa pauca,
qu
dijudicari ab hojiime
voliiit,
imparem,
incertamque facultatetii judicatricem ei

j.
implicitaiii,
t-ibui'lfe'^.
Vis ut hc paucis dicam ad quid Je voluntas
poj/it
20
quod intelledum effugiafK Nempe ad id

omne in quo contingit nos errare. Ita cm judicas
extendere,
mentem effe tenue quoddam corpus,

dem potes, ipfam elfe mentem, hoc
eft,
tantem, itemque tenue corpus
efte
rem extenfam
unam autem & eandem
quce cogitet
eft'e
rem
\^ Apres debuiffe, non la ligne (7" et 2'

a.
b.
c.
d.
Page
Page
Page
Page
29, etp. 3ii,l. 11, etc.
3io,
I.
3i2,
1.
11.
314,
1.
3i5,
1.
i5.
1-12.
intelligere qui-
dit.).
rem
&
cogi;
quae
25
C'UINT^ ReSPONSIONES.
440-441-
non intelligis, fed tantummodo

vis credere, quia jam ante credidifti, nec libenter de
fententi decedis. Ita cm pomum, quod forte venenatum efl, judicas tibi in alimentum convenire, intelligis qiiidem ejus odorem, colorem, & talia grata
eile, non autem ideo ipfum pomum tibi effe utile in
alimentum fed quia ita vis, ita judicas. Atque fie
fateor quidem nihil nos velle de quo non aliquid aliquo modo intelligamus fed nego nos seque intelligre ac velle polTumus enim de edem re velle permulta, & perpauca tantm cognofcere. Cm autem
prave judicamus, non ideo prave volumus, fed forte
pravum quid nec quidquam prave intelligimus, fed
tantm dicimur prave intelligere, quando judicamus
lit
)"']
extenfa, profecto
'o
i5
nos aliquid ampius intelligere
qum
rvera intelli-
gamus.
QucC poftea de indifferenti voluntatis negas% etfi
per fe manifefta Tint, nolo tamen coram te probanda
fufcipere. Talia enim funt ut ipfa quilibet apud fe
20
debeat experiri, potius
qum
tuque, caro, ad ea quse

ris
attendere.
certe
me
&
non
vide-
non lubet ego

gaudebo, cm & illam apud me
fis
libertate
intra fe agit,
igitur libra,
fi
tantm negationibus, impugnetur. Majoremque forte apud alios

mereborfidem, quia id aflirmo quod expertus fum, &
quilibet apud fe poterit experiri, qum tu, quee idem
negas ob id tantm, quod forte non experta fis.
experiar,
25
Ne
mens
rationibus perfuaderi;
a te null
ratione, fed nudis
i5-i6 Apres intelligamus,7/o

fis,
a.
la !iffne{i" et 2' dit.).
28/lji;rt's
mme remarque.
Page 3i6,
uvres.
1.
II.
5.
48
524
jyQ
QjLianquam etiam evinci
ipfum
535
poffit
ex tuis verbis, te id
expertam. Negando enim
elle
ne crremus, quia
non
vis
44>-442-
?os
cavere pojfe
voluntatem in|quicqiiam
ferri
ad quod non determinetur ab intelledu. fimul concedis cavere nos poffe ne
omnino
fe
nequit abfque
fieri
ipfam
fine
in error-e
ill
perfeveremus'^
quod
voluntatis libertate,
unam aut
quam negabas. Nam,
determinatione intelleds in
alteram parteni movendi
fi
femel intelleds determinavit voluntatem ad falfum

aliquod judicium proferendum, qucero a
mm
ipfa incipit cavere ne in errore
quonam ad
ad aliquid
id
determinatur
ferri,
cm
pri-
perfeveret,
Si a fe ipf.
&
de quo folo controverfia
ficut prius ferebatur in falfum
eft.
fed tan-
quod
ligo
536
ita
Ego enim, qui per falfum
qum
i5
ipfi
jam cafu contingit ut

feratur in verum, quia intellectus ei verum proponit^.
Sed prseterea vellem fcire quam naturam falfi concipias, & quo pado putes illud effe polTe objecT:um| inab intelleclu proponebatur,
tellecls.
lo
ergo poteft
ver ab intelleclu, ergo ipfa non cavet
tummodo,
ad quod ab intellectu non impellitur,
quod tamen negabas,

Si
te
veri privationem, plane
20
nihil aliud intel-
repugnare mihi
perfuadeo, ut intelleds falfum fub ratione veri ap-
prhendt; quod tamen
elTet neceile,
fi
determinaret
unquam voluntatem ad falfum ampledendum.

4. Quantum ad frudum harum Meditationum
fatis prsemonui, in, praefatiuncul quam te legiiTe exi'",
flimo,
non magnum illum futurum pro
b.
Page Sij, p. 19-20.

Voir t. III, p. 408, 1.
c.
Ci-avant, p. 317,
a.
1.
22.
24.
iis qui, ratio-
25
QuiNTiE Responsiones.
442-443.
vicarum fcricm
niiin
comprchendere non curan-
infingulas tantm carum partes difputare Judebunt^
tes,
Et
& nexum
quantum ad Methodum qu poflimus ea dignofcere,
quse rvera clare percipiuntur, ab

5
}79
tantm putantur,
cipi
accurate traditam
iis
quse clare per-
credam ipfam a me fatis

ut jam didum eft, nequa-
etfi
effe'^',
quam tamen confido illos, qui de praejudiciis exuendis

tam parum laborant, ut querantur qud non fimpliciter ac paucis verbis"^ de ipfis fim loqiiutus, eam facile
'J
percepturos.
elle
Il
IN
De
iis
qii
537
QUINTAM MeDITATIONEM
objea Jiint.
I.
>5
Qiiia hic, relatis pauculis meis verbis, addis
habere de quce/Iione propojt
ea tantiim
nere te non
fatis
'\
me
cogor mo-
ad cohserentiam eortim qu^
fcripfi
Talem enim illam puto, ut ad cujufque rei

probationem confrant omnia quse ipfam prsecedunt,
& maxima pars eorum quae fequuntur adeo ut bon
fde non poflis referre quantum de aliqu qu^sftione
habeam, nifi etiam totum id, quod de reliquis fcripfi,
attendiffe.
20
recenfeas.
ipfis, omis [i" dit.).

quintam] fexlam, faute non
g de
12
corrige {i"
dit.).
a.
Page
9,
b.
Voir
t.
c.
Page 257, 1. 26-27.

Page 3 19, 1.7.
d.
1.
22 [Aprs
28, etc.
III, p.
402,
I.
4.
recenfeas, non la ligne [i" et

2' dit.).
}8o
Qiiod ver ais

viulahile
&
tibi
durum
termini prter
vider{,jlatuere aliquid im-
Deum
de re exiftente quftio
tur,
fi
quid
ita
443-444-
merito
'%
vel
effet,
lie
videre-
tantm,
fi
immiitabile flatiierem, ut ejus immutabilitas
Deo non penderet. Sed, quemadmodum PotEe fingunt a love quidem fata fuiffe condita, fed pollqiim
a
condita fuere, ipfum
fe iis
fervandis obftrinxiffe
ego non puto effentias rerum, mathematicafque

538
ita
illas
veritates qii de ipfis cognofci poffunt, effe indepen|
dentes a Deo*": fed puto nihilominus, quia Deus

voluit, quia
a;ternas.
lie
difpofuit, ipfas effe
Qtiod feu durum, feu molle
mihi qud
lie
immutabiles
lo
&
effe velis, fufficit
verum.
lit
Otiae deinde contra Dialeflicorum univerfalia ha-
me non
bes,
tangunt, utpote qui ipfa, non ut
intelligam. Sed
quantum ad
effentias quae
dirtinde cognofcuntur, qualis
illi,
clare
i5
&
ea trianguli alte-
eft
riufve cujufvis ligur Geometricae. facile
cogam
te
ut fatearis illarum ideas, qu?e in nobis funt, a fin-
gularibus non effe defumptas

dicis,
quia
fcilicet
cum
hc
enim
illas lallas
20
prceconcept tua de natur
rerum opinione non conveniunt.

Et paulo poil ais ohjeclum
pur
Mathefeos, ut piin-
lum, lineain, fiiperficieni, confiant laque ex

bllla,
pofe"
unde fequitur nullum triangulum, nihilque
omnino ex
iis
quse ad iplius
aliarumve figurarum
22 Apres conveniunt, non la ligne {i"

a.
b.
c.
Indivlj-
habentla, '^xljlere relpfi non
Indivlfibiliterque fe
;
iis
Page Sig, 1. 9-11.

Voir t. III, p. 406, 1. i5.
Voir Object. la 6' Mdit.,
p. 329,
1.
dit.
2-5.
seulement).
444-445.
Geometricarum
quam
ullis
effentias pertinere intelliguntur,
ac proinde iftas effentias
extitilTe,
non
effe
unab
|
539
rbus exillentibus defumptas. At, inquis, funt
falfce.
5
^8i
Opinione tua
quia naturam
fcilicet,
rerum
non fint ipfi conformes.

Sed, nifi omnem Geometriam faffam quoque effe contendas, negare non potes quin de ipfis multae veritalem
effe fupponis, ut eae
qu, cm Ccsdem femper lint,

merito dicuntur immutabiles & aeternae. Qud autem forte non fint conformes ei rerum naturam quam
tates demonftrentur,
10
tu fupponis, ut nec etiam
illi
Epicurus ex atomis effinxerunt,
quam Democritus &

eft
tantm
&
minatio extrinfeca quae nihil mutt;
haud dubie funt conformes

i5
quae a vero
fubftantise
Deo condita
efl.
veree
Non qud
longitudinem habentes
latitudinem fine profunditate

metricce
illi
non confiderantur ut
ipfis
deno-
nihilominus
rerum naturae
fint in
mundo
fine latitudine, aut
fed quia fgurae
Geo-
fubftantise, fed ut ter-
mini fub quibus fubftantia continetur.

20
Intrim autem non concedo ideas ifiarum figxirarum

nobis iinquam per fenfus fuijfe illapfas'', ut vulgo omnes
enim haud dubie dari poffint in

mundo, quales a Geometris confiderantur, nego tamen ullas dari circa nos, nifi forte tam minutas, ut
nullo modo fenfus noftros attingant. Nam componuntur ut plurimum ex lineis redis
at nequidem
unquam ulla pars lineae, quse rvera reda effet, fenfus
fibi
25
Iperfuadent.
Etfi
nollros movit, quippe

g Aprs aetern,
{1" dit. seulement).
a.
Page 322,
1.
2-6.
la
cm
ligne
19 Aprs
illas,
quce
maxime redre
cominctur, non la ligne {1"

2''
dit.).
20 iftorum {i"
et
dit.).
540
282
nobis
4a'>-4a<^-
perfpicillo
examinamus,
pulicario
fiint,
vif?e
&
undulatim iibique incurvas effe

deprehendimiis. Ac proinde% cm primm olim in
infanti figuram triangularem in chart depiclam
plane irregulares
afpeximus, non potuit
pado verus
figura
illa
nos docere quo
riangulus, ut a Geometris confideratur,
concipiendus, quia non aliter in e continebatur qum velut in rudi ligno Mercurius. Sed quia
iam ante in nobis erat idea veri trianguli ^, &. facilius
1
effet
qum magis compofita
a mente noflr.
trianguli, concipi poterat,
541
figura pidi
idcirco, vif ifl
10
figura
compofita, non illam ipfam, fed potius verum triangulum apprehendimus. Eodem plane modo quo, dum
|
refpicimus in chartam, in qu lineolae atramento ita

dud funt ut faciem hominis reprsefentent, non tam
excitatur in nobis idea ifi;arum lineolarum,
minis
quod omnino non contingeret,
humana nobis
aliunde nota
fuiffet,
qum honifi
facis
atque effemus
qum de lineolis illis cogitare,

quippe quas ipe etiam, cm aliquantulum a nobis
magis
de
affueti
i5
ill
20
remotpe funt, ab invicem diftinguere nequimus. Ita

fane triangulum Geometricum, ex eo qui in chart
pictus
agnofcere non poffemus,
eft,
nifi
aliunde
mens
nortra ejus ideam habuiffet.

2.
Hic non
video cujus generis rerum velis
non que proprietas atque

poffit, fumendo fcilicet nomen
exiflentiam, nec quare
omnipotentia
i3
Aprs apprehendimus,
t.
V,
t.
III, p. 409,
b.
Voir
Voir
c.
Paê 322,
a.
dici
p. i6i.
1.
12.
I.
effe
7.
la
ligne [i" dil. seuletnent).
25
4+6-447-
]Qj
pro quolibet attributo,
proprietatis
five
pro omni
eo quod de re potefl prsedicari, ut hc omnino lumi

dbet. QLiim etiam exiilentia neceffaria ell rvera in
Deo proprietas
5
foli
&
competit,
Nec proinde
modo
flrildiimo
fumpta, quia
partem
in eo folo effenti
exiftentia trianguii
cum
illi
facit
exiftenti Dei
dbet conferri, quia manifefte aliam habet relatio-
nem ad
Nec magis
10
Deo qum
elTentiam in
in triangulo.
efl petitio principii
^,
quod
exijlenlia intcr
Dei pertinent, numeretur, qum

qud eequalitas trium angulorum cum duobus redis
ea,
qiuv ad eljentiam
inter trianguii proprietates recenfeatur.
Nec verum
admodum
i5
tari"^
efl:
effentiam
in triangulo, iinam ahfque
quia Deus
gulus.
25
fuum
efl
Nec tamen
eile'',
in
Deo,
quem-
ali pojje cogi-
non autem
quin exiflentia
trian-
poflibilis
flt
perfedio in ide trianguii, ut exiftentia neceflâria
eft
inficior
enim illam prseflantiorem

qum flnt idese illarum Chimeerarum, quarum exiftentia nulla efl^'e poffe fupponitur. Nec proinde vel
minimum ull in re argumenti mei vires infregifti,
hserefque femper delufus illo fophifmate, quod ais tant
facile a me folvi potui/fe'^.
Ad ea autem quse fubjungis, jam alibi fatis refperfedio in ide Dei
20
& exijientiam
efficit
pondi. Et plane falleris,
cm
8 Aprs triangulo, non la

ligne [i" et 2'dit.].
a.
Voir
b.
c.
Page 323,
Page 324,
d.
Voir
e.
l'age 324,
t.
t.
416,
III, p.
1.
1.
12
Aprs
1.
25.
1.
14.
3i.
I.
III, p.
1.
410,
r2-i3.
ais non denwnjlrari exi-
recenfeatur,
mme remarque.
23 Aprs potuillc
{id.).
542
584
543
Jcntiam de Dco, ut demonjlratur
de triangulo qud
anguli fint quales duobus redis
trs
par ratio,
eft
exillentiam
nifi
fit
altra
utriufqiie
multo fimplicior
quia,
c.xplicare^, nihil ipfe explicas
te
'^
quod demonflratio probans
Caetera denique prtereo,
tm
447-44.
&
dum
&
ais
ejiis
enim
Deo
in
clarior.
?}ie
nihil
nihil probas, nifi tan-
probare nihil pofle.
Contra ea quse hc habes de Diagor, Theodoro,

Pythagor aliifque % oppono Scepticos, qui de ipfis
Geometricis demonftrationibus dubitabant & affirmo
ipfos id facluros non fuiffe, Deum, ut par efl, coNec rede probatur unam rem ali elle
gnovillent
.
10
''.
notiorem, ex eo qud pluribus vera videatur,
fed
tantm ex eo qud
eft,
cognofcunt, appareat
&
qui utramque, ut par
illis,
effe
cognitu prior, evidentior
i5
certior.
De
544
lis
qu
In 6.
Meditationem
objedafunt.
I.
De eo qubd
neges res materiales, ut funt ohjeclum
pur Mathefeos, exijlere'^ jam ante egi.

Falfum autem eft intelledionem Chiliogoni
^
confufam
21
Apres
egi, no)i la ligne
c.
Page 325,
Page 320,
Page 328,
d.
Voir
e.
Page 328,
a.
b.
t.
diftindiffim
1.
23-27.
1.
7.
1.
7, etc.
III, p. 410,
1.
25.
1.
18.
enim
{i"
&
clariffim
et 2' dit.).
efte
multa de
20
QuiNT.4-:
448-4^9-
Responsiones.
58^
eo poflunt demonftrari, quod certe non
non
fieret,
coniufe, vel, ut ais, nominc tenus" perciperetur.
nifi
Sed rvera
totum fimiil clare intelligimus, etli

non polimus' totum limul imaginari ex quo patet
vires
intelligendi & imaginandi non difterre tantm fecundm magis & minus, fed ut duos modos
illud
operandi plane diverfos. Qiiippe in intelledione mens

ie fol utitur, in imaginatione ver formam corpo'o
ream contemplatur. Ac quamvis figur Geometric

fint omnino corporeie, non tamen idcirco ideac ill?e,
per quas intelliguntur, quando fub imaginationem
non cadunt, corporeai funt putandse.
Ac denique te fol dignum ert, caro, exi ftimare
ideas Dei, Angeli,
i5
quafi corporeas,
&
mentis hunian
cjj'e
corporeas, vel
ex forma fcilicel human,
&
ex rbus
al lis tenuij[imis,jimplicijfimis, infenfibilijjimis, cujufmodi
acr therve, defumptas^\
funt
mentem
aut
2.
niti,
&
nihil
vel mentis falfo tribuit.
mentis ide fola cogitatio
quorum
25
nomen Dei
effingit, oui
in ver
rem non imaginabinifi corpoream idcam
ita fibi repniefentat,
lem conatur imaginari,

20
Deum
Quifquis enim
cum
Nam
ejus attributis,
nulla corporea funt, continetur.
Hic' manifefte oitendis
nunquamque
illa
exuere,
te praejudiciis
cm
velis
tantm
nos in
iis,
quibus falfitatem nunquam deteximus, nullam falfitatem luipicari; atque ideo, eum lurrim & prope fpeelamus & contingimus, certos nos elje quod fil quadral.v\
in
12
a.
b.
Aprs putandif,
Page 33o,
Page 332,
c.
Ibid.,
d.
Page 333,
1.
1.
14.
1.
3-8.
iiou !a liîic (i'' cl 2' dit.).
12.
CEUVKKS.
1.
3-4.
!l.
^y
545
^86
Il
quadrata appareat
l^
cm
449-4^
rvera vigilamus, duhi-
lare nos non poljc vigilcrniifnc an foninic\mns'\
&
talia.
Nullam enim habes rationcm exiftimandi omnia, in

qiiibus error elle potelt, jam olim a te fiiiie animadverfa;
546
qu
0^ facile
probari polTet.
certa elle
fie
admittis.
te in iis
Cm
interdum
autem e
falli
redis, ut
faite jn dubitare non liceat quin
7'
es taies
appareant quaies
ad viam redis, hocque ipfum in fecund
apparent^\
Meditatione afferui. Sed hic de veritate rerum extra

nos pofitarum quftio erat, de qu niliil veri attiiliiti.
Non
].
tiill:i'
flravi
me
in
iis
qu
t?ediofe
fepe repe-
qu tamen demonde craffo tantni eorporc, cm tamen

etiam qum maxime fubtili; ^^ talia.
qudani non probajje,
nie
hreo
hic
10
egiffe
egi de quolibet,
Quid enim
iftiufmodi affirmationibus null ratione
i5
opponi dbet aliud qum negatio ? Sed obiter

tamen vellem fcire quo argumento probes, me potius
de cratlo corpore qum de fubtili egitle'*. Nempe quia
lulcitis
dixi
liabeo niilii conjuncluni,
& certum
ejl
me
a corpore
Qii verba non video cur non que

fubtili ac cralfo corpori conveniant, nec puto prteter
te quemquam videre.Cfeterm in 2 Meditatione fidem
meo
e[Je di/linclam.
feci^
tem,
547
mcntem
etfi nihil
quantumvis
intelligamus exillere quod

Langue

Descartes, Oeuvres, Volume VII, Meditationes

Transféré par

Informations du document

Description :

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Description :

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Descartes, Oeuvres, Volume VII, Meditationes

Transféré par

Description :

Droits d'auteur :

Formats disponibles

s

Norman Robert son

Digitized by the Internet Archive

with funding from

M. Darboux, de l'Acadmie des Sciences, doyen honoraire de

de la philosophie moderne la Sorbonne, directeur de

l'impression de cette publication

qualit de commissaires responsables.

sous LES AUSPICES

DU MINISTRE DE L'INSTRUCTION PUBLIQUE

pas peut-tre auquel

tenait plus que celui de colla-

borateur l'dition de Descartes.

ne verrait pas la fin

tinuer tristement l'uvre inacheve.

D'ordinaire, lorsque deux

hommes s'engagent dans une

treprise de ce genre, c'est que ce sont

deux amis d'enfance ou

au moins de Jeunesse, d'une amiti toute preuve, qui

d'avance peut braver toutes

divergences d'opinions, tous

d'une entente parfaite, d'une inaltrable union,

nous ne nous tions Jamais vus, nous tions l'un

de deux esprits qui se sont

l'autre, amiti intellec-

rien qu'un change incessant dj l'ues, en

notes brves et sixhes en apparence,

pour aboutir toujours a

Mais quelle estime ne tard-je pas prouver pour la haute

nous sommes trouvs seuls, loin de tout secours : qui, en effet,

bonne, qui l'aurait paru certainement tous, sauf tious-

deux consciences face

plus courte, plus aise, qui pouvait paratre

donnait pleine satisfaction. C'tait toujours cette dernire que,

plus longue, plus pnible, mais qui seule nous

o nous nous ensranions rsolument.

/naintenant que ce collaborateur unique n'est plus

dans mon travail dsormais solitaire, comme J'en aurai,

des heures de doute

moi-mme. J'interrogerai encore

revcir, rien qu' ouvrir et feuilleter un de

noms demeurent insparablement

pas se rappeler, pour ainsi dire chaque page, tel problme

plus, bien au del

Des-Cartes Meditationes de Prima Philosoqua Dei existentia et Anim immortalitas de|

tel est le titre

28 aot 1641), ciim Privilgia

privilge se trouve, en effet, la fin du volume, ou plutt

un Extraict du Privilge du Roy, que nous avons reproduit au

verrons, dans la Vie du philosophe, au chapitre de l'historique

de cette publication, toutes

les tentatives faites

Sacr Facultatis Theologi Parisiensis Decano

Synopsis, laquelle seule est pagine, p. 1-7. Puis, successive-

Mditations, qui forment

bien que matriellement elles n'en occupent que la cinquime

ponses du philosophe .premires Objections, d'un Thologien,

faon des Gomtres,

troisimes Objections, d'un Philosophe, avec Rponses intercales, p. 233-271, quatrimes