AMKK - Raporti I Natyres 2010-2014 Web

MINISTRIA E MJEDISIT DHE PLANIFIKIMIT HAPESINOR
AGJENCIONI PR MBROJTJEN E MJEDISIT T KOSOVS

INSTITUTI I KOSOVS PR MBROJTJEN E NATYRS
RAPORT PR
GJENDJEN E NATYRS
2010 - 2014
131
MINISTRIA E MJEDISIT DHE PLANIFIKIMIT HAPESINOR

AgjencioNi pr Mbrojtjen e Mjedisit T Kosovs
Instituti i Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs
RAPORT
PR GJENDJEN
E NATYRS
2010 - 2014
Prishtin, 2015
T nderuar lexues,
Trashgimia natyrore e nj vendi sht nj ndr pasurit m

t rndsishme t tij. Parqet Kombtare, ekosistemet pyjore,
monumentet e natyrs dhe burimet ujore, prve q jan
vendbanime t shum llojeve t rralla bimore e shtazore dhe q
bartin n vete shum fenomene e dukuri t rralla e interesante
gjeologjike, morfologjike, hidrologjike e peizazhore jan edhe
burime t rndsishme pr zhvillim ekonomik, mirqenie
shoqrore, edukim dhe rekreacion.
Megjithkt, shfrytzimi i pakontrolluar dhe i paplanifikuar i
ktyre vlerave dhe burimeve natyrore, mund t sjell dme t
pariparueshme t cilat do t ken pr pasoj edhe zhdukjen
e llojeve t rralla bimore dhe shtazore dhe dmtimin e
fenomeneve t rralla natyrore.
Duke u nisur nga ky fakt, institucionet e Kosovs kan vn
n kuadr t prioriteteve t tyre edhe mbrojtjen dhe konservimin e vlerave t rralla t
trashgimis natyrore. Sot, Kosova ka rreth 11 % t territorit t saj t mbrojtur me ligj, n
kuadr t s cilit prfshihen zona t mbrojtura t kategorive t ndryshme si Parqe Kombtare,
rezervate t natyrs, parqe t natyrs, monumente t mbrojtura si dhe zona tjera natyrore m
rndsi t veant.
Gjithashtu, me qllim t menaxhimit m efikas dhe t qndrueshm t ktyre vlerave prve
hartimit t legjislacionit prkats n sektorin e mbrojtjes s natyrs dhe biodiversitetit jan
hartuar edhe strategji, plane t veprimit, plane hapsinore si dhe programe qoft pr natyrn
e Kosovs n prgjithsi ose pr zona t caktuara n veanti.
Me qllim t promovimit t vlerat e trashgimis natyrore t Kosovs dhe sensibilizimit t
opinionit t gjer pr rndsin e tyre, ato jan br pjes jo vetm e projekteve dhe iniciativave
nacionale por edhe e projekteve regjionale dhe ndrkombtare.
Prkundr ksaj, nevojitet edhe m tej angazhim i vazhdueshm i t gjitha institucioneve dhe
organizatave t tjera por edhe i gjith shoqris son pr te mbrojtur dhe konservuar kto
vlera natyrore dhe shfrytzimin e tyre n mnyr t qndrueshme pr t mirn e gjeneratave
t sotme dhe t atyre q do t vijn.
Njeriu sht pjes e natyrs dhe jo zotrues i saj, andaj edhe krkesat dhe interesat e tij duhet
t jen n harmoni me ligjet e natyrs dhe me balancn ekologjike t saj.
Dr.sc. Ilir Morina
Kryeshef ekzekutiv i AMMK-s
Prmbajtja
1. PJESA HYRSE.................................................................................................................... 13
1.1. Hyrje .......................................................................................................................... 13
1.2. Profili i Kosovs............................................................................................... 13
1.2.1. Pozita gjeografike ................................................................................................ 13
1.2.2. Relievi.................................................................................................................... 13
1.2.3. Klima..................................................................................................................... 14
1.2.4. Hidrografia............................................................................................................ 14
1.3. Historiku i mbrojtjes s natyrs n Kosov........................................................... 15
2. KORNIZA LIGJORE DHE INSTITUCIONALE............................................................ 17
2.1. Korniza ligjore dhe strategjike......................................................... 17
2.1.1. Ligjet...................................................................................................................... 17
2.1.2. Aktet nnligjore.................................................................................................... 18
2.1.2.1. Rregulloret................................................................................................ 18
2.1.2.2. Udhzimet Administrative..................................................................... 18
2.1.2.3. Vendimet.................................................................................................. 19
2.1.3. Strategjit, Planet Hapsinore, Planet Menaxhuese dhe Dokumentet tjera.19
2.1.3.1. Dokumente n procedur t miratimit................................................. 20
2.1.3.2. Strategjit sektoriale................................................................................ 20
2.1.4. Marrveshjet regjionale....................................................................................... 21
2.1.5. Harmonizimi me Direktivat e BE-s n sektorin e mbrojtjes s natyrs...... 22
2.1.6. Konventat ndrkombtare.................................................................................. 23
2.2. Korniza Institucionale...................................................................... 25
2.2.1. Organet vendimarrese......................................................................................... 25
2.2.1.1. Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor MMPH................ 25
2.2.1.2. Ministria e Bujqsis, Pylltaris dhe Zhvillimit Rural MBPZHR.. 26
2.2.1.3. Ministria e Kulturs, Rinise dhe Sportit- MKRS................................. 26
2.2.1.4. Pushteti lokal Komunat....................................................................... 26
2.2.1.5. Institucionet Shkencore.......................................................................... 27
2.2.1.6. Organizatat e Shoqris Civile Mjedisore............................................ 27
3. KLASIFIKIMI I ZONAVE TE MBROJTURA................................................................ 28
3.1. Rezervati strikt i natyrs......................................................................... 28
3.2. Parku Kombtar................................................................................................ 28
3.3. Zona e veant e mbrojtur....................................................................... 28
3.4. Parku i natyrs.................................................................................................. 29
3.5. Monumenti i natyrs..................................................................................... 29
3.6. Peizazhi i mbrojtur........................................................................................ 30
3.7. Monumenti i arkitekturs s parkut............................................... 30
5
4. KRONOLOGJIA E ZONAVE T MBROJTURA..................................................... 31

5. ZONAT E MBROJTURA T NATYRS.................................................................. 33
5.1. Rezervatet strikte.......................................................................................... 35
5.1.1. Maja e Arnenit...................................................................................................... 36
5.1.2. Rusenica................................................................................................................ 36
5.1.3. Pisha e Madhe...................................................................................................... 37
5.1.4. Oshlaku................................................................................................................. 38
5.1.5. Kozhnjeri dhe Maja e Ropsit.............................................................................. 39
5.1.6. Gubavci.................................................................................................................. 40
5.1.7. Malet e Prilepit..................................................................................................... 40
5.1.8. Bifurkacioni i lumit Nerodime........................................................................... 41
5.1.9. Kamilja.................................................................................................................. 41
5.1.10. Gazimestani.................................................................................................... 41
5.2. Zonat e propozuara pr rezervate.................................................... 42
5.3. Parqet Kombtare........................................................................................... 44
5.3.1. Parku Kombtar Sharri.................................................................................. 44
5.3.2. Parku Kombtar Bjeshkt e Nemuna........................................................... 54
5.4. Zonat e veanta t mbrojtura.............................................................. 59
5.4.1. Ligatina e Hencit/ Radeves................................................................................. 59
5.5. Monumentet e natyrs................................................................................ 64
5.5.1. Shpella e Gadimes................................................................................................ 64
5.5.2. Monumenti i natyrs me rndsi t veant Ujvarat e Mirushs............. 67
5.5.3. Gryka e Rugovs................................................................................................... 69
5.5.4. Burimi i Drinit t Bardh me Shpelln e Radavcit.......................................... 70
5.5.5. Muzeu i kristaleve................................................................................................ 71
5.6. Peizazhet e mbrojtura................................................................................ 72
5.6.1. Parku i Shkugzs.................................................................................................. 72
5.6.2. Parku Regjional Grmia...................................................................................... 75
5.7. Ndrhyrjet n zonat e mbrojtura 2010-2014................................. 77
6. ZONAT TJERA T MBROJTURA........................................................................... 79
6.1. Zonat e Natura 2000......................................................................................... 79
6.2. Rezervatet e gjuetis me rndsi t veant............................. 81
6.2.1. Vendgjuetia me Rndsi t Veant Blinaja.................................................. 81
6.2.2. Vendgjuetia me Rndsi t Veant Duboaku............................................ 83
7. BIODIVERSITETI............................................................................................................... 85
7.1. Gjendja e biodiversitetit........................................................................... 87
7.1.1. Gjendja e flors dhe vegjetacionit...................................................................... 87
7.1.2. Gjendja e fauns................................................................................................... 87
7.2. Llojet invazive dhe aliene........................................................................ 88
7.3. eksponatet e natyrs n muzeun e Kosovs............................. 93
8. PYJET E KOSOVS............................................................................................................. 94
8.1. Gjendja e ekosistemeve pyjore............................................................... 94
8.2. Inventarizimi i pyjeve................................................................................... 95
8.3. Siprfaqet e pyllzuara.............................................................................. 96
8.4. Zjarret......................................................................................................... 96
9. EKOTURIZMI ......................................................................................................... 99
9.1. Ekoturizmi i zonave t mbrojtura..................................................... 99
10. MASAT E NDERMARRA PER MBROJTJEN E NATYRES.................................... 101
10.1. Projektet nacionale dhe ato t financuara nga
donatort............................................................................................................. 102
10.1.1. Libri i Kuq i flors vaskulare......................................................................... 103
10.1.2. Pylli i arinjve................................................................................................... 105
10.1.3. Menaxhimi i Qndrueshm i Shfrytzimit t Toks dhe Konservimi i
Biodiversitetit n Komunn e Dragashit..................................................... 106
10.1.4. Projekti i Grmis.......................................................................................... 107
10.2. Projektet regjionale dhe ndrkufitare....................................... 108
10.2.1. Parqet e Harkut Dinarik................................................................................ 108
10.2.2. Projekti e zons se pyjeve t ahut................................................................. 110
10.2.3. Zonat e Mbrojtura Ndrkufitare.................................................................. 111
10.3. Promovimi i shenjs s mbrojtjes s natyrs n Ditn
Ndrkombtare t Biodiversitetit 22 Maj 2013........................... 111
11. KONKLUZIONET DHE REKOMANDIMET......................................................... 112
12. REFERENCAT.......................................................................................................... 114
13. SHTOJCA I: Harta e Zonave t Mbrojtura........................................................................ 118
14. SHTOJCA II: Tabela e Zonave t Mbrojtura..................................................................... 119
Treguesi i shkurtesave
AMMK
Agjencia pr Mbrojtjen e Mjedisit t Kosovs
BE
Bashksia Evropiane
CITES
Konventa pr Tregtin Ndrkombtare t Specieve t Rrezikuara
APK
BKK
DMM
DPK
ENVSEC
FAO
Agjencioni Pyjor i Kosovs
Buxheti i Konsoliduar i Kosovs
Departamenti pr Mbrojtjen e Mjedisit

Drejtoria e Parkut Kombtar
Nisma pr Sigurin dhe Mjedisin
Organizata pr Ushqim dhe Bujqsi (Food and Agriculture Organisation)
GIZ
Bashkpunimi Teknik Gjerman
IKMN
IUCN
Unioni Botror pr Ruajtjen e Natyrs
MMPH
Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor
PK
Park Kombtar
GZK
IPH
MBPZHR
OJQ
PKVM
REC
SKM
UNDP
UNEP
Gazeta Zyrtare e Kosovs
Instituti pr Planifikim Hapsinor
Ministria e Bujqsis, Pylltaris dhe Zhvillimit Rural
Organizata Joqeveritare
Plani i Kosovs pr Veprim n Mjedis

Qendra Rajonale e Mjedisit
Strategjia e Kosovs pr Mjedis
Programi i Kombeve t Bashkuara pr Zhvillim
Programi i Kombeve t Bashkuara pr Mjedisin
UNSECO
Programi i Organizats s Kombeve t Bashkuara pr Edukim, Shkenc dhe Kultur
VNM
Vlersimi i Ndikimit n Mjedis
PPJD
Produktet Pyjore jo Drusore
Treguesi i tabelave
Tabela 1.
Tabela 2.
Direktivat dhe Konventat e Bashkimit Evropian n sektorin e mbrojtjes s

natyrs
Konventat ndrkombtare
Tabela 3.
Zonat e Mbrojtura t Natyrs sipas kategorive
35
Tabela 4.
Ndrhyrjet n zonat e mbrojtura
77
Tabela 5.
Llojet e fauns n Blinaj
82
Tabela 6.
Lista preliminare e llojeve aliene invazive n Kosov
92
Tabela 7.
Vllimi n kmb n pyje specie druri kryesore (dbh >=7cm) (1000 m3)
95
Tabela 8.
Zjarret pyjore pr periudhn 2010 2014
97
Tabela 9.
Lista e projektet nacionale dhe ato t financuara nga donatort
101
22
23
Treguesi i figurave
Fig. 1. Hidrografia e Kosovs

Fig. 2. Numri i Zonave t Mbrojtura t natyrs npr vite (1950 - 2014)

Fig. 3. Harta e Rezervateve t Natyrs
Fig. 4. Harta e zonimit te PK Sharri

Fig. 5. Siprfaqja e PK Bjeshkt e Nemuna sipas komunave- pjesmarrja
Fig. 6. Ligatina e Hencit

Fig. 7. Harta e Shkugzs
Fig. 8. Skema e funksionimit t Rrjetit ekologjik

Fig. 9. Siprfaqet e pyllzuar
Fig. 10. dhe 11. Performanca e prgjithshme e shteteve (Maj 2013-Prill 2014)
Fig.12. Paraqitja grafike e numrit t llojeve bimore t cilat iu takojn kategorive t
krcnueshmris
Fig.13. Shenja e Mbrojtjes s Natyrs

Fig 14. Harta e Brezit t Gjelbr Evropian
15
31
42
46
55
60
73
79
96
91
103
111
114
Treguesi i fotove
Foto 1. Maja e Arnenit: bashksit pyjore t rrobullit dhe ahut

Foto 2. Gryka e Rusenics

Foto 3. Pisha e Madhe: Ekosistemet pyjore te rrobullit, dredhakut,

Foto 4. Oshlaku (ekspozicioni jugor) habitat i rrobullit dhe dhive t egra

Foto 5 dhe 6. Kozhnjeri dhe Maja e Ropsit
Foto 7. Malet e Prilepit

Foto 8 dhe 9. Intervenimet n Bifurkacionin e lumit Nerodime

Foto 10. Gurthyesi n Grykn e Rusenices

Foto 11. Rezervati i Arnenit 2011
Foto 12. Peizazh nga Malet e Sharrit

Foto 13. Pasojat e nnlevorsve n trung

Foto 14. Koritniku: Pasojat e zjarrit n pyjet e rrobullit
Foto 15 dhe 16. Shkatrrimi i pyjeve nga faktort natyror (Lubinje)
Foto 17. Prerjet ilegale te pyjeve n Park

Foto 18. Tumori i lvores (Nectria ditissima)
Foto 19. Krpudha e kalbjes (Fomes fomentarius)

Foto 20. Pyjet e arnenit- Ujrat e Humbur
Foto 21 dhe 22. Zjarret n PK Sharri

Foto 23. Sharr (Vraca), vegjetacioni barishtor (kullosat) n vjesht
Foto 24. Lumi i Brezovics

Foto 25. Liqeni i Livadhishts
Foto 26 dhe 27. Prevalla: Zona e kampingut veror para rrnimit (2011) dhe pas rrnimit (2013)

Foto.28. Peizazh nga PK Bjeshkt e Nemuna
Foto 29. Kaprolli (Capreolus capreolus)

Foto 30. Ariu i murrm (Ursus arctos) (Foto APK)

Foto 31 dhe 32. Prerjet ilegale t pyjeve dhe zjarret n Park
Foto 33 dhe 34. Ndrtimet n Grykn e Junikut dhe shfrytzimi i inerteve n Lumbardhin e Deanit

Foto 35. Peizazh nga Ligatina e Hencit - Radeves
Foto 36. Adonis aestivalis

Foto 37. Equisetum palestre

Foto 38. Podiceps cristatus

Foto 39. Ardea cinerea
Foto 40. Himantopus himantopus

Foto 41. Acrocephalus scirpaceus

Foto 42. Ardea purpurta

Foto 43. Ixobrychus minutus

Foto 44. Ekosisteme t thara dhe t djegura
Foto 45. Kristalet e aragonitet n Shpelln e Gadimes

Foto 46. Kristalet n Shpelln e Gadimes
Foto 47 dhe 48. Gjendja ne brendsi te Shpells (2010 2013)

Foto 49 dhe 50. Thyerja e kristaleve

Foto 51 dhe 52. Ndrtimi i rezervarit t ujit mbi shpelln e Gadimes dhe gurthyesi n afrsi t shpells
Foto 53. Gjendja e prmirsuar m 2014

Foto 54. Nga vizita e Ministrit dhe Ambasadores

Foto 55. Ujvara e Mirushes

Foto 56 dhe 57. Ndrtimet ilegale ne zonn e mbrojtur t Mirushs dhe rrshqitjet e dheut
Foto 58. Gryka e Rugovs (foto F. Katallozi)

10
36
37
38
39
39
41
43
44
44
45
47
47
48
48
49
49
49
50
51
52
52
53
54
56
56
57
57
61
61
61
62
62
62
62
62
62
63
64
65
66
66
66
67
67
68
68
69
Foto 59 dhe 60. Ndrhyrjet n Grykn e Rugovs

Foto 61. Burimi i Drinit t Bardh

Foto 62 dhe 63. Muzeu i kristaleve

Foto 64. Pamje nga Parku i Shkugzs

Foto 65. Brumbulli i rrezikuar (Lucanus cervus)

Foto 66. Breshka (Testudo hermanni)

Foto 67. Lacerta muralis (Hardhuca e mureve)
Foto 68. Bombina variegata (Bretkoca barkverdh)

Foto 69. Restorantet dhe objektet prcjellse shrbyese

Foto 70. Menaxhimi jo adekuat i mbeturinave

Foto 71. Pamje nga zona rekreative

Foto 72. Picrraku (Salamandra salamandra)
Foto 73 dhe 74. Pamjen e shtigjeve te rregulluara ne Park

Foto 75. Skema e funksionimit te Rrjetit ekologjik

Foto 76 dhe 77. Peizazhe nga Blinaja
Foto 78 dhe 79. Kapronjt n Blinaj

Foto 80. Peizazhe nga Duboaku

Foto 81. Lilium albanicum

Foto 82. Plantago gentianoides

Foto 83. Polygala doerfleri
Foto 84. Shfrytzimi pa kriter i flors shkakton dme t mdha

Foto 85.Lacerta viridis (Hardhuca e gjelbr)
Foto 86.Vipera ammodytes (Nprka)

Foto 87. Picus viridis (Pikthi i gjelbrt)

Foto 88. Vulpes vulpes (Dhelpra)
Foto 89 dhe 90. Vendosja e barit dhe krips pr bimngrnsit n PK Sharri
Foto 91. Buteo buteo (Petriti minjngrns)

Foto 92. Merops apiaster (Babilja)

Foto 93. Vendosja e kamerave kurth n PK Sharri

Foto 94. Rrqebulli i fotografuar n Shqipri

Foto 95. Ambrosia artemisiifolia
Foto 96. Pseudorasbora parva

Foto 97. Eksponatet e vendosura ne bodrumin e Muzeut t Kosovs
Foto 98. Pejzazh pyjor- PK Bjeshkt e Nemuna.

Foto 99. Pyjet halore n Malet e Sharrit

Foto 100. Zjarr n pyjet e Sharrit

Foto 101. Vullnetar gjat shuarjes s zjarrit

Foto 102. Ekoturizmi n PK. Sharri

Foto 103. Ekoturizmi n PK. Bjeshkt e Nemuna

Foto 104. Achillea alexandri-regis

Foto 105. Dianthus barbatus

Foto 106. Helleborus purpurascens

Foto 107. Leontopodium alpinum

Foto 108. Micromeria cristata

Foto 109. Linaria alpine

Foto 110. Adonis microcarpa

Foto 111. Fritillaria graeca

Foto 112. Laburnum alpinum

Foto 113 dhe 114. Pjese e parkut dhe vizits edukativo-arsimore t nj grupi nxnsish
70
71
72
73
74
74
74
74
74
74
75
75
76
79
81
82
83
87
87
87
88
89
89
89
89
89
90
90
91
91
93
93
93
94
94
97
98
100
100
103
103
103
103
104
104
104
104
104
105
11
Foto 115 dhe 116. aste nga promovimi i Strehimors s arinjve

Foto 117 dhe 118. Treni ekologjik q mendohet te vendoset n park dhe shtegu i poshtm pr
kmbsor
Foto 119. Pjes nga faqja e internetit te projektit ku jan prezentuar Parqet e Kosovs
Foto 120 dhe 121. Pamje nga aktivitetet n kuadr t realizimit t projektit
Foto 122. Vizit n rajonin e Bjeshkve t Nemuna

Foto 123. Takim i GP t projektit

Foto 125. Pjesemarresit e Konferences
105
Foto 126 dhe 127. Deltari Ilir dhe Gjeli Kndimgjat.
112
12
107
108
109
109
109
110
PJESA HYRSE
1.1. Hyrje
Hartimi i Raportit pr gjendjen e natyrs n Kosov, sht prgjegjsi dhe detyr e Institutit
t Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs e rregulluar sipas nenit 142 t Ligjit pr Mbrojtje e
Natyrs1.
Qllimi kryesor i Raportit sht informimi i publikut pr gjendjen e natyrs, zonave t
mbrojtura dhe bidoversitetit t Kosovs, mirpo prmes ktij Raporti, synohet q duke
informuar politikbrsit t ndikohet n prmirsimin e politikave pr menaxhimin dhe
konservimin e vlerave t trashgimis natyrore dhe biodiversitetit. Ky Raport mund
t shrbej edhe si nj udhzues i mir pr orientimin e projekteve dhe mbshtetjes s
donatorve n sektorin e mbrojtjes s natyrs.
Raporti prmban t dhna pr kornizn ligjore, strategjike dhe institucionale n sektorin
e natyrs, gjendjen e zonave t mbrojtura t natyrs, biodversitetin, llojet e rralla bimore
e shtazore, ekosistemet pyjore dhe ekoturizmin. Pjes e rndsishme e raportit jan edhe
masat e ndrmarra pr mbrojtjen e natyrs, konkluzionet dhe rekomandimet.
T dhnat e prezantuara n kt Raport jan mbledhur gjat vizitave n terren nga IKMN, t
dhna q jan siguruar nga organet menaxhuese t zonave t mbrojtura, si dhe institucione
tjera qeveritare dhe jo qeveritare. Pjes e Raportit jan edhe informatat nga ligjet, strategjit,
publikimet, raportet dhe dokumentet tjera relevante pr sektorin e mbrojtjes s natyrs.
T dhnat e Raportit i referohen kryesisht periudhs 2010-2014, mirpo n disa raste n
munges t dhnave dhe pr aspekte t krahasimit jan prezantuara t dhna edhe pr nj
periudhe t mhershme.
1.2. Profili i Kosovs

1.2.1. Pozita gjeografike
Kosova ka pozit gjeografike qendrore n Gadishullin Ballkanik. Shtrihet n mes t 415058
dhe 435142 t gjersis gjeografike veriore dhe 200130 dhe 214802 t gjatsis
gjeografike lindore. Pozita gjeografike e Kosovs konsiderohet me rndsi t veant nga
aspekti ekonomik, kulturor dhe politik, me rajonin dhe botn. Kosova ka siprfaqe 10.908
km, me rreth 1.8 milion banor (regjistrimi 2011) dhe me dendsi mesatare prej 165
banor n km. Kufizohet me Shqiprin (n jugperndim), me Maqedonin (n juglindje),
me Serbin (n lindje, veri dhe verilindje) dhe me Malin e Zi (n perndim). Gjatsia e
prgjithshme e kufirit t Kosovs me vendet fqinje sht rreth 700.7 km.
1.2.2. Relievi
Kosova sht vend malor dhe me ultsira t prbra nga Fusha e Kosovs (me lartsi
mbidetare 510-570 m) dhe Rrafshi i Dukagjinit (lartsia mbidetare 350-450 m).
Nga aspekti morfologjik, paraqet nj mozaik t vrtet t fushgropave me dimensione t
ndryshme, t prkufizuar me male t mesme e t larta. N morfologjin e relievit veohen
zonat malore, n ndrtimin e t cils marrin pjes shkmbinjt e moshave t ndryshme
1 Ligji Nr.03/L-233 - Ligji pr Mbrojtjen e Natyrs
13
RAPORT PR GJENDJEN E NATYRS
gjeologjike. M prezent jan paleozoiku (Pz) dhe mezozoikut (Mz), ndrsa n zonn e
ult t fushs mbizotrojn sedimentet e reja t pliocenit (Pl), t prbra kryesisht nga
shkmbinjt terigjen, prkatsisht argjilor, ranor e konglomerat dhe m pak glqeror.
Lartsia mesatare mbidetare e Kosovs sht 810m, kurse pika me e ult sht 270m e
ajo me e larta 2656m (Gjeravica). N aspektin hipsometrik siprfaqe nn 300m lartsi
mbidetare prfshin vetm 16.4 km (0.2%) deri 1000 m shtrihen 8754 km (80.7%),
prej 1000 deri 2000 m 1872.3 km (17%) dhe mbi 2000m deri 250.6 km (2.3%). Format
kryesore n relievin e Kosovs jan: Malet me (63%) dhe fushgropat (37%).
1.2.3. Klima
Kosova karakterizohet me klim t mesme-kontinentale, me ndikim edhe t klims
mesdhetare n Rrafshin e Dukagjinit, prmes lugins s Drinit t Bardh. T reshurat
mesatare vjetore jan 596 mm ndrsa temperaturat mesatare vjetore 10 OC, (temperatura
minimale -27 OC dhe maksimale 39 OC)2.
Makrofaktort kryesor klimatik, t cilt ndikojn n klimn e Kosovs jan: pozita e
saj ndaj masave toksore (Evroazia dhe Afrika), masat ujore (Oqeani Atlantik dhe Deti
Mesdhe), masat e ajrit (tropike dhe arktike-maritine apo kontinentale), pozita e sistemeve
barike (maksimumi i azoreve dhe minimumi i Islands). Faktort lokal kryesor q ndikojn
n klimn e Kosovs jan: relievi, ujrat, trualli dhe bimsia.
1.2.4. Hidrografia
Kosova ka rezerva t pamjaftueshme ujore, q n t ardhmen do t jen nj faktor kufizues
pr zhvillimin ekonomik t vendit. Vlersohet se Kosova ka vetm 1600 m3/uj/vit pr
kok banori. N aspektin hidrografik Kosova ndahet n 4 pellgje lumore: Drini i Bardh,
Ibri, Morava e Bins, dhe Lepenci. Nga territori i Kosovs n vitin me lagshti mesatare
rrjedhin prafrsisht 3.8 x 109 uj prkatsisht 121.2 m3 /sek.
Karakteristik kryesore hidrologjike n Kosov sht shprndarja jo e barabart dhe jo
adekuate e resurseve ujore n krahasim me nevojat. Potenciali pr energji ujore n Kosov
sht i vogl dhe deri m tani shfrytzimi i saj sht mjaft modest.
Rezervat e ujrave nntoksore jan t kufizuara dhe gjenden kryesisht n pjesn
perndimore t Kosovs, ku edhe rezervat e ujrave siprfaqsore jan m t mdha, n
krahasim me pjesn lindore me rezerva t pakta dhe pjesn jug-lindore ku nevojat pr uj
jan shum t mdha.
Kosova ka numr t vogl t liqeneve natyrore, ndrsa liqene artificiale jan: Batllava,
Gazivoda, Radoniqi, Prlepnica dhe Badovci, uji i t cilve shfrytzohet pr furnizim t
popullsis me uj, industri, bujqsi etj . Kosova ka burime t rndsishme t ujrave termale
t cilat shfrytzohen pr qllime shrimi dhe rekreacioni. Mbrojtja, ruajtja dhe zhvillimi i
resurseve ujore sht shum i rndsishm dhe nj ndr sfidat m t mdha mjedisore t
Kosovs.
2 Instituti Hidrometeorologjik i Kosovs, 2008

14
PJESA HYRSE
Fig. 1. Hidrografia e Kosovs
15
1.3. Historiku i mbrojtjes s natyrs n Kosov

Hapat e par t mbrojtjes s natyrs dhe mjedisit n Kosov fillojn n fund t viteve t `60.
N vitin 1968 formohet njsia pr mbrojtjen e natyrs n kuadr t Entit pr Mbrojtjen e
Monumenteve t Kulturs t Kosovs. N vitin 1974 me Vendimin mbi ndarjen e Seksionit
pr Mbrojtjen e Natyrs nga Enti i Kosovs pr Mbrojtjen e Monumenteve t Kulturs
themelohet Enti i Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs3, i cili vazhdoi punn me t njjtin emr
sipas Ligjit mbi Entin e Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs4. Ndrsa, n vitin 1988 Kuvendi
i Kosovs nxjerr Ligjin pr Mbrojtjen dhe Zhvillimin e Vlerave Natyrore dhe t Vlerave
t Krijuara me Pun t Ambientit t Njeriut5, ku n nenin 78 paragrafi 2 t ktij ligji sht
prcaktuar veprimtaria e Entit. N baz t ktij ligji nj vit m von Kuvendi i Kosovs
nxjerr Ligjin pr Entin e Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs dhe Mjedisit6
Pas lufts n Kosov, krijohen rrethana t reja t qeverisjes. N vitin 2000 ish Enti i Kosovs
pr Mbrojtjen e Natyrs dhe Mjedisit regjistrohet n Administratn e Prkohshme Civile
t OKB-s me emrtim Instituti pr Mbrojtjen e Natyrs dhe Ambientit t Kosovs, me
seli n Prishtin.7 N Maj t vitit 2000 themelohet Departamenti pr Mbrojtjen e Mjedisit
dhe n kuadr t tij prfshihen dhe veprojn edhe institucionet ekzistuese: Instituti pr
Mbrojtjen e Natyrs dhe Mjedisit t Kosovs, Instituti Hidrometeorologjik i Kosovs dhe
Drejtoria e Parkut Kombtar Mali Sharr.
Pas formimit t organeve qeverisse t Kosovs (2001) formohet edhe Ministria e Mjedisit
dhe Planifikimit Hapsinor8.
N vitin 2002 Kuvendi i Kosovs miratoi Ligjin pr Mbrojtjen e Mjedisit Nr.2002/8
(Rreg.2003/22) ku sipas ktij Ligji sht parapar q t themelohet Agjencioni i Kosovs
pr Mbrojtjen e Mjedisit dhe n kudr t tij t prfshihet Instituti pr Mbrojtjen e Natyrs
dhe Instituti Hidrometeorologjik. N vitin 2006, Kuvendi i Kosovs miratoi Ligjin pr
Mbrojtjen e Natyrs (Rreg. 2006/22), me t cilin u shfuqizua Ligji i vitit 1988 dhe sipas
ktij Ligji, Instituti kryen vetm punt e mbrojtjes s natyrs (neni 9 paragrafi 2). Ne vitit
2010 Kuvendi i Republiks s Kosovs miraton Ligji Nr. 03/L-233 pr Mbrojtjen e Natyrs.
Me themelimi e Agjencionit pr Mbrojtjen e Mjedisit t Kosovs, pjesa drmuese e stafi t
Institutit pr Mbrojtjen e Natyrs sistemohet n pozita e reja t AMMK-s. Nga viti 2006
n kuadr te AMMK ka vepruar sektori pr mbrojtjen e natyrs, ndrsa n Maj t vitit 2013
zgjidhet Drejtori i Institutit t Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs.
Aktualisht, detyrat dhe prgjegjsit pr mbrojtjen e natyrs realizohet prmes Instituti
t Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs i cili vepron n kuadr t Agjencionit pr Mbrojtjen e
Mjedisit t Kosovs.
3 Vendimi pr ndarjen e seksionit pr mbrojtjen e natyrs (GZK. 42/74)

4 Ligji pr themelimin e Entit Krahinor pr Mbrojtjen e Natyrs (GZK. 15/81)
5 Ligji pr Mbrojtjen dhe zhvillimin e vlerave natyrore dhe t vlerave t krijuara me pun t ambientit t
njeriut (GZK 39/88)
6 Ligjin pr Entin e Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs dhe Mjedisit (GZKnr. 38/89)
7 Instituti pr Mbrojtjen e Natyrs dhe Ambientit t Kosovs: nr. i regjistrit t prkohshm t subjektit
Afarist 80156359, data 14.08.00)
8 Formimi i MMPH-se (Rreg. 2001/19 dhe 2002/5)
16
KORNIZA LIGJORE DHE INSTITUCIONALE
2.1. Korniza ligjore

Pr mbrojtjen e natyrs parimet themelore jan prcaktuar me Kushtetutn e Republiks s
Kosovs. Neni 52 i saj definon prgjegjsit pr mjedisin me paragraft n vijim:
1. Natyra dhe biodiversiteti, mjedisi jetsor dhe trashgimia kombtare, jan
prgjegjsi pr secilin;
2. Institucionet e pushtetit publik angazhohen pr ti garantuar secilit mundsin q t
ndikoj n vendimet q kan t bjn me mjedisin jetsor ku ajo/ai jeton;
3. Ndikimi n mjedisin jetsor merret parasysh nga institucionet publike n procesin e
marrjes s vendimeve;
Kuadri ligjor pr mbrojtjen e natyrs dhe biodiversitetit n Republikn e Kosovs prbhet
nga:
2.1.1. Ligjet
Ligji Nr. 03/L-233 pr Mbrojtjen e Natyrs GZRK Nr. 85/09 (Nntor 2010);
Ligji Nr. 04/L-086 pr Parkun Kombtar Bjeshkt e Nemuna GZRK Nr. 2/21 (Janar
2013);
Ligji Nr. 04/L-087 pr Parkun Kombtar Sharri GZRK Nr. 2/21 (Janar 2013);
Ligji Nr. 03/L-25 pr Mbrojtjen e Mjedsit GZRK Nr.50/09 (Prill 2009)
Ligji Nr. 2003/3 pr Pyjet e Kosovs me ndryshimet dhe plotsime 2004/29;
Ligji Nr. 02/L-53 pr Gjuetin, (11 Gusht 2006);
Ligji Nr. 03/L-214 pr Vlersimin e Ndikimit n Mjedis, (23 Shtator 2010);
Ligji Nr. 03/L-230 pr Vlersimin Strategjik Mjedisor, (30 Shtator 2010);
Ligji Nr. 04/L-174 pr Planifikim Hapsinor, (31 Korrik 2013);
Ligji Nr. 02/L-85 pr Peshkatari dhe Akuakultur, (10 Tetor 2006);
Ligji Nr. 02/L-122 pr Bujqsi organike, (08 Janar 20008);
Ligji Nr. 02/L-95 pr Mbrojtjen e Bimve, (31 Janar 2007);
Ligji Nr. 02/L 41 pr mbrojtjen nga zjarri etj.
Kodi Penal i Republiks s Kosovs Nr. 04/L-082 n Kapitullin XXVIII gjegjsisht
nga neni 347 deri 364 prfshin veprat penale kundr mjedisit, kafshve, bimve dhe
objekteve kulturore.
Ligji Nr. 03/L-233 pr Mbrojtjen e Natyrs GZRK Nr. 85/09 Nntor 2010
Ky ligj rregullon mbrojtjen e natyrs, shfrytzimin e qndrueshm t saj dhe veanrisht:
mbrojtjen, ruajtjen, prtritjen dhe shfrytzimin e qndrueshm t resurseve
natyrore, n gjendje t baraspeshs natyrore;
prtritjen e natyrs n zonat e dmtuara ose pjesve t tyre dhe kompensimi pr
dmet e shkaktuara;
vendosjen e rrjetit t zonave t mbrojtura, sistemit pr planifikim, udhheqje,
inventarizim, monitorim, informim dhe financim me qllim t mbrojtjes s natyrs;
pengimin e shfrytzimit t teprt, rrezikimit t llojeve t flors dhe fauns e sidomos
17
i atyre me rndsi t veant, t rralla dhe t rrezikuara, si dhe vendbanimeve t tyre;

sigurimin e t drejts s publikut pr informim pr gjendjen e natyrs dhe pjesmarrje
n vendim marrje pr mbrojtjen e natyrs;
sigurimin e ushtrimit e t drejts s qytetarve pr jetes t shndosh, pushim dhe
rekreacion n natyr;
parandalimin e veprimeve t dmshme t personave juridik dhe fizik n natyr si
pasoj e aktiviteteve ekonomike;
mirmbajtjen ose sanimin n statusin e favorshm t ruajtjes t vendbanimeve
natyrore dhe llojeve me interes pr Kosovn sipas standardeve t BE-s;
ruajtjen e t gjitha llojeve t zogjve te cilt natyrshm jetojn n gjendje t egr
(zogjt, vezt e tyre, erdhet dhe vendbanimet e tyre).
2.1.2. Aktet nnligjore:

N kuadr t obligimeve q dalin nga Ligji pr Mbrojtjen e Natyrs, jan nxjerr tri lloje t
akteve nnligjore: Rregullore, Udhzime Administrative dhe Vendime:
2.1.2.1. Rregulloret:
Rregullorja Nr. 21-2013 e MMPH-s e shpallur n GZRK Nr. 46/08.11.2013 pr
rendin e brendshm t Parqeve Kombtare;
Rregullorja Nr. 23-2014 e MMPH-s pr rendin e brendshm t Monumentit t
Natyrs me Rndsi t Veant Shpella e Gadimes.
2.1.2.2. Udhzimet Administrative:
Udhzim Administrativ pr grumbullimin e llojeve t bimve t egra t mbrojtura,
me qllim t prpunimit dhe tregtimit Nr. 08/2011/ (13.07.2011),
Udhzim Administrativ pr llojet e vendbanimeve natyrore, hartat e vendbanimeve
natyrore, tipat e vendbanimeve natyrore t rralla dhe t krcnuara si dhe masat
pr mbrojtjen dhe ruajtjen e tipave t vendbanimeve natyrore Nr. 12/2011/
(18.08.2011),
Udhzim Administrativ pr kushtet e mbajtjes, mnyrn e shenjzimit dhe
evidentimit t shtazve t mbrojtura n internim Nr. 01/2012/ (28.02.2012),
Udhzim Administrativ pr prmbajtjen dhe mnyrn e mbajtjes t regjistrit t
vlerave t mbrojtura t natyrs Nr. 07/2012/ (18.06.2012),
Udhzim Administrativ pr vendkalimet shtazve t egra Nr. 16/2012 / (01.08.2012),
Udhzim Administrativ pr shpalljen e llojeve t egra t mbrojtura dhe strikt t
mbrojtura Nr. 18/2012/ (01.08.2012),
Udhzim Administrativ pr prmbajtjen, formn dhe mnyrn e lshimit t karts
identifikuese si dhe dukjen e uniforms t mbikqyrsit dhe rojtarit t natyrs Nr.
24/2012/ (05.12.2012),
Udhzim Administrativ pr qarkullimin dhe tregtin ndrkufitare me llojet e egra t
mbrojtura Nr. 26/2012/ (10.12.2012),
Udhzim Administrativ pr formn dhe mnyrn e dhnies s karts dhe shenjs
zyrtare pr inspektorin pr mbrojtjen e natyrs Nr. 27/2012/ (20.12.2012),
Udhzim Administrativ pr llojin, dukjen, procedurn dhe mnyrn e ndarjes s
mirnjohjeve dhe shprblimeve pr t arriturat n lmin e mbrojtjes s natyrs Nr.
06/2013/ (20.05.2013),
18
Udhzimi Administrativ pr shenjen e mbrojtjes s natyrs Nr. 07/2013/

(20.05.2013),
Udhzimi Administrativ pr mnyrn e hartimit dhe zbatimit t studimit pr
vlersimin e rrezikut nga futja, ri-futja dhe kultivimi i llojeve t egra Nr. 14/2013/
(01.07.2013),
Udhzimi Administrativ pr vlersimin e pranueshmris s planit, programit ose
ndrhyrjes n rrjetn ekologjike Nr. 19/2013/ (26.08.2013),
Udhzimi Administrativ pr mnyrn dhe kushtet e kryerjes s punve t rojtarve
t natyrs Nr. 23/2013/ (12.11.2013),
Udhzimi Administrativ i QRK pr Shpalljen e Rrjetit ekologjik Nr. 03/156/
(13.11.2013),
Udhzimi Administrativ pr parandalimin dhe kompensimin e dmeve q shkaktohen
nga llojet e egra t shtazve strikt t mbrojtura Nr. 15/2014/ (02.06.2014),
Udhzimi Administrativ pr klasifikimin e vlerave t mbrojtura t natyrs sipas
rndsis Nr. 24/2014/ (27.11.2014),
2.1.2.3 Vendimet:
Vendimi i Kuvendit t Kosovs Nr. 04 V - 772 dt. 11.02. 2014 pr miratimin e
Planit Hapsinor t Parkut Kombtar Sharri.
Vendimi i Kuvendit t Kosovs Nr. 3023/3 2013 dt. 18.03. 2014 pr miratimin e
Planit Hapsinor t MNRV Ujvarat e Mirushs.
Vendimi i Qeveris Nr. 04/57 dt. 13. 03.2009 pr vnien nn mbrojtje t Monumentit
t natyrs me rndsi t veant Shpella e Gadimes, Gadime e ult KK Lypjan.
Vendimi i Qeveris Nr. 06/75 dt. 23. 05. 2012 pr Shpalljen e Monumentit t natyrs
me rndsi t veant Ujvarat e Mirushes.
Vendimi i Qeveris Nr. 03/156 dt. 13. 11. 2013 pr aprovimin e UA pr shpalljen e
Rrjetit ekologjik.
Vendimi i Qeveris Nr. 01/178 dt. 18. 03. 2014 pr shpalljen e Ligatins s Hencit Radeves Zon e Veant e Mbrojtur e Zogjve.
Vendimi i Ministrit Nr. 03/2013 dt. 11. 02. 2013 mbi themelimin e Drejtoris pr
administrimin e Parkut Kombtar Sharri me seli n Prizren.
Vendimi i Ministrit Nr. 04/2013 dt. 11. 02. 2013 mbi themelimin e Drejtoris pr
administrimin e Parkut Kombtar Bjeshkt e Nemuna me seli n Pej.
Vendimi i Ministrit Nr. 5034/14 dt. 15. 10. 2014 pr shpalljen nn mbrojtje t racs
s Gjelit Kosovar Kndimgjat lloj vendor i zbutur.
Vendimi i Ministrit Nr. 5035/14 dt. 15. 10. 2014 pr shpalljen nn mbrojtje t racs
s qenit Deltari Ilir lloj vendor i zbutur.
2.1.3. Strategjit, Planet Hapsinore, Planet Menaxhuese dhe
Dokumentet tjera
Strategjia dhe Plani i Veprimit pr Biodiversitetin 2011 - 2020, miratuar nga Kuvendi
i Kosovs, dt. 07. Tetor. 2011;
Strategjia kombtare pr sektorin e produkteve pyjore jo drunore (PPJ) 2014-2020;
Strategjia e Mbrojtjes s Klims n Sektorin e Pylltaris n Kosov (Dhjetor 2012);
Strategjia e Pyjeve 2010-2020;
Plani Hapsinor pr Parkun Kombtar Sharri;
19
Plani Hapsinor pr Monumentin e Natyrs me Rndsi t Veant Ujvarat e

Mirushes;
Plani Lokal i Veprimit n Biodiversitet pr Komunn e Dragashit.
Plani Lokal i Veprimit n Biodiversitet pr Komunn e Prizrenit.
Plani i puns pr przgjedhjen e zonave Natura 2000 me tregues pr t dhnat e
nevojshme, prgjegjsit, afatet kohore dhe buxhetin.
Udhzuesi pr Planet e Menaxhimit t Parqeve Kombtare n Kosov, 02. Maj. 2012.
Udhzuesi pr Planet e Menaxhimit t Parqeve Kombtare n Kosov, (02. Maj.
2012);
Raporti teknik Identifikimi paraprak i zonave Natura 2000 n Kosov, 30. 06. 2008.
2.1.3.1 Dokumente n procedur t miratimit:

Plani Hapsinor pr Parkun Kombtar Bjeshkt e Nemuna, (n procedur t
hartimit);
Plani Menaxhues pr Parkun Kombtar Sharri;
Propozimi Profesional pr rikategorizimin e Parkut Regjional Natyror Grmia n
kategorin Peizazh i Mbrojtur.
Propozimi Profesional pr shpalljen e Liqeneve t Vasilevs Peizazh i Mbrojtur.
2.1.3.2 Strategjit sektoriale
N legjislacionin mjedisor t Kosovs prve hartimit t Strategjis s Kosovs pr
Mjedisin dhe Planit t Kosovs pr Veprim n Mjedis sht parapar edhe hartimi i
strategjive sektoriale, planeve t veprimit dhe programeve pr sektort kryesor t mjedisit
si: biodiversitetin, ndryshimet klimatike, mbrojtjen e toks, mbrojtjen e pyjeve, etj.
Gjat vitit 2011 sht miratuar n Kuvendin e Kosovs, Strategjia dhe Plani i Veprimit pr
Biodiversitetin 2010-2020, ndrsa jan n procedure pr miratim edhe strategji tjera.
Strategjia dhe Plani i Veprimit pr Biodiversitetin 2011-2020
Strategjia dhe Plani i Veprimit pr Biodiversitetin sht dokument baz pr mbrojtjen
e natyrs, i cili i prcakton synimet afatgjata t ruajtjes s biodiversitetit dhe larmis
peizazhore, vlerave t mbrojtura t natyrs, si dhe mnyrn e zbatimit n harmoni me
zhvillimin e gjithmbarshm ekonomik, shoqror dhe kulturor t Republiks s Kosovs.
Qllimi i ksaj strategjie nuk sht t listoj t gjitha shtjet e hapura t cilat kan t bjn
me biodiversitetin n Kosov, t krijoj nj korniz t synimeve dhe aktiviteteve si dhe nj
koordinim m t mir, duke i dhen prioritet programeve dhe duke ofruar qasje strategjike
pr zhvillimin e iniciativave n t ardhmen.
Prmes ksaj strategjie synohet:
Ruajtja (konzervimi) i biodiversitetit;
Zhvillimi i qndrueshm bazuar n shfrytzimin e qndrueshm t resurseve
natyrore;
Krijimi i t hyrave dhe
Ndarja e prfitimeve nga shfrytzimi i biodiversitetit n mnyr t barabart.
Plani i Veprimit ka identifikuar listn e veprimeve dhe projekteve kryesore t cilat do t
ndrmerren pr periudhn e ardhshme 5 (pes) vjeare n pes pilot zonat.
20
Strategjia e Pylltaris 2010 2020

Strategjia sht e hartuar me qllim t formulimit t politikave dhe strategjive q do t
qeverisin zhvillimin e ardhshm t Sektorit Pyjor n Kosov.
Mjedisi i ri ekonomik dhe gjendja n sektorin pyjor theksojn nevojn urgjente pr krijimin
e sistemeve efikase pr menaxhim shumqllimor t resurseve pyjore si dhe zhvillimin e nj
industrie pyjore e cila sht n harmoni me resurset ekzistuese.
Politikat dhe strategjia jan n prputhje me legjislacionin pyjor ekzistues dhe rregullojn
t gjitha vendimet e mdha t cilat kan t bjn me pylltarin pr 10 vjett e ardhshme.
Strategjia e menaxhimit t kafshve t egra dhe gjuetis (2012-2022)
Kjo Strategji sht dokument afatgjat pr ruajtjen e trsis se ekosistemit dhe baraspeshs
ekologjike, mbrojtjen adekuate t kafshve t egra, sigurimin e mirqenies dhe kushteve
pr shfrytzim ekonomik t tyre dhe resurseve natyrore.
Strategjia duhet t mundsoje mbrojtjen e resurseve natyrore t Kosovs, florn, faunn,
mjediset e tyre dhe t prparoj relacionin n lidhje me llojet shtazore, n mnyr q ato
t mbijetojn dhe t mbesin n numr optimal t popullats. Strategjia gjithashtu jep
rekomandime pr mirmbajtjen dhe prmirsimin e gjendjes ekzistuese si dhe n kushtet e
prgjegjsis dhe bashkpunimit me palt e interesit.
Qllimi kryesor i strategjis sht: t respektohet trsia e ekosistemit, t arrihet mbrojtja
adekuate e llojeve t kafshve t egra dhe llojeve t tjera, t sigurohet mirqenia dhe kushtet
pr shfrytzim ekonomik t resurseve, n at mnyr q ato t kontribuojn n ekonomin
e Kosovs.
Strategjia e Produkteve Pyjore jo Drusore (PPJD)
Strategjia kombtare pr sektorin e Produkteve Pyjore Jodrusore (PPJD-ve) sht
dokumenti baz pr mbrojtjen, kultivimin, grumbullimin, shfrytzimin dhe tregtimin e
PPJD-ve, q prcakton synime afatgjata pr ruajtjen e ksaj pasurie kombtare q sht me
interes pr zhvillimin ekonomik t zonave rurale t Kosovs.
Qllimi i ksaj Strategjie sht zhvillimi i nj kornize normative dhe institucionale, ku
veprimtarit n kuadr t strategjis n sektorin e PPJD-ve do ti kontribuonin menaxhimit
dhe shfrytzimit t qndrueshm t burimeve, duke lehtsuar n kt mnyr gjenerimin e
t ardhurave n vendet rurale.
Strategjia prqendrohet n aspektet: socio-ekonomike, mjedisore dhe ligjore.
Prmes Strategjis prcaktohen kahet e zhvillimit t ktij sektori, gjegjsisht identifikohen
prioritetet, veprimtarit, plani i veprimit dhe ndarja e prgjegjsive tek institucionet
prgjegjse.
2.1.4. Marrveshjet regjionale
N lmin mbrojtjes s natyrs, Kosova ka nnshkruar kto dokumente:
Rezoluta pr zhvillimin e qndrueshm t regjionit t Harkut Dinarik e nnshkruar
n Brdo, Slloveni 09.03.2011.
Marrveshja pr zhvillimin e ekoturizmit n zonn e mbrojtur ndrkufitare SharrKorab, Tetov 07.11.2013.
Marrveshja e prbashkt (Big Win 2) mes shteteve te rajonit Dinarik pr ruajtjen
m t mir t natyrs n kuadr t Regjionit t Harkut Dinarik, Budv, Mali i Zi
02.10.2013.
21
Memorandumi i bashkpunimit n mes t AMMK/IKMN-s dhe Qendrs s

Hulumtimeve t Akademis s Shkencave dhe Arteve t Sllovenis Instituti pr
Hulumtime Karstike. 16.06.2014.
Marrveshja pr bashkpunim dhe ndihmn e ndrsjell pr mbajtjen dhe
prkujdesjen e arrinjve t murrm n Strehimorn e lidhur n mes t MMPH-s
dhe Fondacionit pr mbrojtjen e kafshve VIEF PFOTEN Austri 08.03.2013
Nnshkrimi i marrveshjes pr Bashkpunim n mes Universitetit t Konstanz-it
n Gjermani, Agjencionit pr Mbrojtjen e Mjedisit t Kosovs dhe Universitetit t
Prishtins n kuadr t projektit pr ngritjen e nj Qendre pr Edukim Mjedisor n
Kosov, 12.11.2014.
2.1.5. Harmonizimi me Direktivat e Bashkimit Evropian n sektorin

e mbrojtjes s natyrs
Tabela 1. Direktivat dhe Konventat e Bashkimit Evropian n sektorin e mbrojtjes s natyrs
Harmonizimi
n
legjislacionin
kombtar
(%)1
Nr.
Emri i direktivs
Viti i ratifikimit
Qllimi
Direktiva
2009/147/EC pr
ruajtjen e zogjve
t egr
S pari sht
miratuar nga
Shtetet Antare
n vitin 1979,
sht pjesa
m e vjetr e
legjislacionit
t natyrs n
Bashkimin
Evropian
Direktiva ofron nj korniz t plot pr

95%
mbrojtjen, menaxhimin dhe kontrollin e t
gjith zogjve t egr q ndodhen n BE.
Direktiva udhzon shtetet antare t marrin
masa pr t mbajtur popullacionin e t
gjitha llojeve t zogjve t egr q ndodhen
n shtetin e BE-s (neni 2). Masa t tilla
mund t prfshijn mirmbajtjen dhe /
ose ri-krijimin e vendbanimeve n mnyr
q t mbajn kto popullacione t zogjve
(Neni 3)
Direktiva
1999/22/EC
ZOOs- kan
t bjn me
mbajtjen e
shtazve t
egra n kopshte
zoologjike
29 Mars 1999
Objektivat e Direktivs jan q t mbrojn

faunn e egr dhe t ruajn biodiversitetin
duke siguruar miratimin e masave nga
Shtetet Antare pr licencimin dhe
inspektimin e kopshteve zoologjike n
komunitet, n mnyr t forcimit t rolit
t kopshteve zoologjike n ruajtjen e
biodiversitetit.
22
80%
Direktiva 92/43/ 21 Maj 1992

EEC pr ruajtjen
e vendbanimeve
natyrore dhe
flors dhe fauns
s egr.
Qllimi kryesor i Direktivs s Vendbanimit 96%

sht pr t promovuar ruajtjen e
biodiversitetit, krkohet nga shtetet antare
t marrin masa pr t mbajtur ose rikthyer
vendbanimet natyrore dhe llojet e egra
t listuara n Shtojcat e Direktivs me nj
status t favorshm t ruajtjes, duke futur
mbrojtje t fuqishme pr ato vendbanime
dhe lloje t rndsis Evropiane. N
zbatimin e ktyre masave Shtetet Antare
duhet t marrin parasysh krkesat
ekonomike, sociale dhe kulturore, si dhe
karakteristikat rajonale dhe lokale.
Direktiva korniz
pr ujrat
(2000/60/EC).
23 tetor 2000
Mirmbajtjen e statusit t larte ekologjik 48.8%

t ujit aty ku ekziston duke parandaluar do
keqsim t gjendjes ekzistuese t ujrave
dhe arritjen e s paku statusit t mir n
raport me t gjitha ujrat deri n 2015.
Direktiva
2004/35/EC mbi
prgjegjsin
mjedisore
n lidhje me
parandalimin dhe
prmirsimin e
dmit mjedisor
(Direktiva
Prgjegjsia pr
Mjedisin).
Direktiva u
miratua n prill
2004. Ajo trajton
vetm dme
dhe ngjarje t
dmshme t cilat
ndodhin pas
afatit t fundit
pr transpozimin
n nivel t
Shteteve Antare,
30 prill 2007.
Direktiva Prgjegjsia pr Mjedisin ka

pr qllim pr ti br ligjrisht dhe
financiarisht prgjegjs t gjith dmtuesit
pr dmtimin e mjedisit (ujit, toks dhe t
natyrs).
76%
2.1.6. Konventat ndrkombtare

Tabela 2. Konventat ndrkombtare
Nr.
Emri i Konvents
Viti i ratifikimit
Qllimi
Konventa pr
Diverzitetin
Biologjik
(Konventa e
RIO-s).
Rio, 5 Qershor 1992
Objektivat e ksaj Konvente jan: ruajtja e

shumllojshmris biologjike, shfrytzimi i
qndrueshm i prbrsve t saj dhe ndarja e
drejt dhe e barabart nga prfitimet q dalin nga
shfrytzimi i burimeve gjenetike, duke prfshir
qasjen e prshtatshme t resurseve gjenetike
dhe transferimin e teknologjive t prshtatshme
prkatse, duke marr parasysh t gjitha t drejtat
mbi ato burime dhe teknologji dhe duke br
financimin e duhur.
23
Konventa pr
tregtin e
llojeve t egra t
rrezikuara t flors
dhe fauns- CITES.
Marrveshja u
b n takimin e
prfaqsuesve t
80 vendeve n
Uashington, DC,
Shtetet e Bashkuara
t Ameriks, m 3
mars 1973, dhe m
1 korrik 1975 CITES
hyri n fuqi.
Konventa pr Tregtin Ndrkombtare t Llojeve

t Rrezikuara t Fauns dhe Flors s Egr
sht nj marrveshje ndrkombtare ndrmjet
qeverive. Qllimi i tij sht q t siguroj se tregtia
ndrkombtare e ekzemplarve t shtazve t egra
dhe bimve nuk krcnojn mbijetesn e tyre.
Konventa pr
Ligatinat me
rndsi t veant,
(Konventa
RAMSAR).
Traktati u miratua
n qytetin iranian
Ramsar n vitin
1971 dhe vendet
antare t Konvents
mbuluan t gjitha
rajonet gjeografike
t planetit.
Konventa pr Ligatinat me rndsi ndrkombtare,

t quajtur Konventa Ramsar, sht nj traktat
ndrqeveritar q ofron kornizn pr veprim kombtar
dhe bashkpunimin ndrkombtar pr ruajtjen dhe
shfrytzimin e menur t ligatinave dhe burimeve t
tyre.
Konventa Ramsar sht i vetmi traktat global
mjedisor q merret me nj ekosistem t veant.
Misioni i Konvents sht ruajtja dhe shfrytzimi i
menur i t gjitha ligatinave prmes veprimeve lokale
dhe kombtare dhe bashkpunimit ndrkombtar,
si nj kontribut drejt arritjes s zhvillimit t
qndrueshm n t gjith botn.
Konventa pr
Ruajtjen e llojeve
Migratore t
Shtazve t egra
(Konventa e BONit).
1 Nntor 1983, Bon
Konventa pr Ruajtjen e Llojeve Migratore t

Shtazve t egra (e njohur edhe si CMS ose Konventa
e Bonit) ka pr qllim pr t ruajtur llojet migratore
toksore, ujore dhe llojeve migratore kudo q
gjenden n zonn e tyre. Kjo sht nj traktat
ndrqeveritar, prfundon nn kujdesin e Programit
t Mjedisit t Kombeve t Bashkuara, q ka t bj
me ruajtjen e Shtazve t Egra dhe Vendbanimeve n
shkall globale.
Konventa pr
Mbrojtjen e
Trashgimis
kulturore dhe
natyrore Botrore.
Konventa ka hyr n
fuqi me 17 Dhjetor
1975. Paris.
Qllimi i konvents sht pr t ruajtur zonat

natyrore dhe piktoreske n bot dhe vendet historike
pr t tashmen dhe t ardhmen e t gjith qytetarve
t bots.
24
2.2. korniza Institucionale

2.2.1. Organet Vendimarrse:
Kuvendi i Republiks s kosoves
Bordi pr Mbrojtjen e Mjedisit
Komisioni funksional i Kuvendit pr Bujqsi, Pylltari, Zhvillim Rural, Mjedis dhe
Planifikim Hapsinor
Organet prgjegjse pr administrimin e mbrojtjes s natyrs jan:
2.2.1.1. Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor MMPH
Koordinon aktivitetet n fushn e mbrojtjes mjedisore n mnyr q t promovoj
zhvillimin koherent t politikave pr mbrojtje mjedisore, zhvillon norma dhe standarde si
dhe nxjerr udhzime n fushn e mbrojtjes mjedisore me respekt t veant n standardet
ndrkombtare, mbikqyr zbatimin e standardeve t tilla, sipas rrethanave, duke kryer
inspektime dhe shrbime t tjera, merr pjes n zhvillimin dhe implementimin e fushatave
t informimit publik si dhe skemat tjera promovuese pr t ngritur vetdijen e publikut
dhe prputhshmrin me standardet e mbrojtjes mjedisore.
Instituti i Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs - IKMN:
Instituti i Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs9 n kuadr t veprimtaris s vet kryen punt
profesionale n mbrojtjen e natyrs q kan t bjn me:
mbledhjen dhe prpunimin e shnimeve lidhur me mbrojtjen e natyrs;
hartimin e bazave afatgjata profesionale t mbrojtjes pr llojet e bimve, krpudhave
dhe shtazve, tipave t vendbanimeve, ekosistemeve dhe peizazheve;
monitorimin e gjendjes s larmis biologjike dhe peizazhore dhe propozon masat
pr mbrojtjen e tyre;
prgatitjen e bazave profesionale pr mbrojtjen dhe ruajtjen e pjesve t natyrs,
prkatsisht vlerave t natyrs;
hartimin e bazave profesionale pr nevojat e prcaktimit t kushteve pr mbrojtjen
e natyrs, menaxhimin me zonat e mbrojtura dhe shfrytzimi i t mirave t natyrs;
kryerjen e analizave statistikore dhe unifikimin e rezultateve si dhe hartimin e
raportit pr gjendjen dhe mbrojtjen e natyrs;
pjesmarrje n zbatimin e akteve ndrkombtare n mbrojtjen e natyrs.
Drejtoria e Parkut Kombtar Sharri
Kjo drejtori sht institucion kompetent pr t br qeverisjen e drejtprdrejt t Parkut
Kombtar Sharri sipas detyrave dhe prgjegjsive ligjore.
Parku menaxhohet n baz t Ligjit pr Parkun Kombtar Sharri, Nr. 04/L 087 (GZRK
nr. 2/21 janar 2013). Menaxhimi i Parkut rregullohet edhe prmes Planit Hapsinor pr
Parkun dhe Planit Menaxhues.
9 Ligji pr Mbrojtjen e Natyrs nr. 03/L-233

25
Drejtoria e Parkut Kombtar Bjeshkt e Nemuna

sht institucion kompetent pr t br qeverisjen e drejtprdrejt t Parkut Kombtar
Bjeshkt e Nemuna sipas detyrave dhe prgjegjsive ligjore.
Parku menaxhohet n baz t Ligjit pr Parkun Kombtar Bjeshkt e Nemuna, Nr. 04/L
086 (GZRK nr. 2/21 janar 2013).
Divizioni pr Mbrojtjen e Natyrs
Funksionon n kuadr t Departamentit Mbrojtja e Mjedisit dhe kryen pun administrative
dhe profesionale n lidhje me ruajtjen e biodiversitetit, mbrojtjen e vlerave t trashguara
t natyrs, mbrojtjen e dheut nga ndotja si dhe shfrytzimin e qndrueshm t resurseve
natyrore n Republikn e Kosovs.
Instituti i Planifikimit Hapsinor
sht institucion kompetent pr hartimin e Planeve Hapsinore pr Zona t Veanta t
mbrojtura, sipas Ligjit Nr. 04/L-174 pr Planifikim Hapsinor.
2.2.1.2. Ministria e Bujqsis, Pylltaris dhe Zhvillimit Rural10- MBPZHR
Departamenti i Pylltaris
sht prgjegjs pr: hartimin dhe zhvillimin e politikave pyjore, Ligjeve dhe akteve
nnligjore q rregullojn lmin e pylltaris, kafshve t egra dhe ekoturizmit n Republikn
e Kosovs11.
Agjencioni Pyjor i Kosovs
sht prgjegjs pr shtjet e ndrlidhura me rregullimin e pyjeve dhe tokave pyjore,
zbatimin e legjislacionit pyjor, lshimin e lejeve pr shfrytzimin e prodhimeve pyjore
drusore dhe jo drusore n Republikn e Kosovs.
Instituti Pyjor i Kosovs
Ofron mbshtetjen teknike dhe shkencore pr Departamentin e Pylltaris dhe Agjencionin
Pyjor t Kosovs.
2.2.1.3. Ministria e Kulturs, Rinise dhe Sportit- MKRS

Muzeu i Kosovs
Seksioni i Natyrs n kuadr t tij, ruan nj pjes t trashgimis natyrore t Kosovs
q dokumentojn shumllojshmrin e formave jetsore nga botanika dhe zoologjia n
aspektin ekologjik dhe biogjeografik t ktyre hapsirave.
2.2.1.4. Pushteti lokal - Komunat
Komunat n pajtim me Ligjin pr Mbrojtjen e Natyrs, Strategjin, programin e mbrojtjes
s natyrs dhe dokumentet e rregullimit hapsinor jan t detyruara q t kujdesen pr
10 www.mbpzhr-rks.net
11 www.mbpzhr-rks.net
26
ruajtjen e larmis biologjike dhe peizazhore pr territorin e tyre. Komunat detyrohen q t

nxjerrin programet pr mbrojtjen e natyrs pr territorin e vet.
2.2.1.5. Institucionet Shkencore
Akademia e Shkencave dhe Arteve e Kosovs dhe Universiteti i Prishtins merren me
krkime dhe hulumtime shkencore n lmin e natyrs dhe biodiversitetit.
Banka e Gjeneve
Sipas Ligjit pr Mbrojtjen e Natyrs n bankat e gjeneve ruhet materiali gjenetik,
popullacioni i mbikqyrur ose i kultivuar ose pjes t shtazve, krpudhave ose bimve,
veanrisht farat, sporet, qelizat gjinore dhe materiali tjetr gjenetik, i cili administrohet
me qllim t ruajtjes s llojeve, prkatsisht t bagtive t tyre gjenetike.
Nj Institucion i till funksionon n kuadr t Universitetit t Prishtins, Fakulteti i
Bujqsis dhe Veterinaris.
2.2.1.6. Organizatat e Shoqris Civile Mjedisore
Edhe prkundr ekzistimit te nj numri t konsideruar t OJQ-ve mjedisore, asnj prej tyre
nuk e ka programin e vet t orientuar vetm pr mbrojtjen e natyrs dhe biodiversitetit.
27
Klasifikimi i zonave t mbrojtura
Klasifikimi i Zonave t Mbrojtura n Ligjin pr Mbrojtjen e Natyrs sht pjesrisht n

harmoni me Unionin Botror pr Ruajtjen e Natyrs (IUCN). Zonat e mbrojtura t natyrs
sipas ktij Ligji klasifikohen n 7 kategori:
3.1. RezervatI strikt I natyrs

Rezervati strikt i natyrs sht zon e toks dhe/ose ujit e pandryshuar ose shum pak e
ndryshuar dhe sht i dedikuar ekskluzivisht pr ruajtjen e natyrs s paprekur, hulumtime
shkencore t larmis biologjike, prcjelljen e gjendjes s natyrs si dhe arsimimit nse nuk
rrezikojn zhvillimin e lirshm t proceseve natyrore.
Pr hulumtime dhe vizita arsimore n rezervatin strikt duhet t merret leja nga Ministria.
N rezervatin strikt ndalohet kryerja e veprimtarive ekonomike dhe veprimtarive t tjera.
Pr rezervatet strikte t natyrs vlen shkalla e I-r e mbrojtjes dhe ato shpalln nga Qeveria.
Nga siprfaqja e prgjithshme e zonave te mbrojtura, rezervatet natyrore prfshijn 847
ha. N Kosov deri m tash kemi 3 lloje t rezervateve t mbrojtura: rezervate bimore (7),
rezervate shtazore (2) dhe rezervate speciale (2).
3.2. PARKU KOMBTAR

Parku kombtar sht zon e gjer e toks dhe/ose ujit, me vlera t jashtzakonshme dhe
t shumllojshme natyrore, prfshin nj ose m shum ekosisteme natyrore t ruajtura ose
pak t ndryshuara dhe kryesisht dedikohet pr ruajtjen e vlerave burimore t natyrs.
Parku kombtar ka rndsi shkencore, kulturore, edukativo arsimore dhe rekreative.
N parkun kombtar lejohen punt dhe veprimtarit me t cilat nuk rrezikohet natyra
burimore. N parkun kombtar ndalohet shfrytzimi ekonomik i t mirave t natyrs.
N parkun kombtar lejohen veprimtarit hoteliere turistike dhe rekreative t cilat jan
n funksion t vizitave, arsimimit, t nevojave shndetsore rekreative dhe turistike,
bujqsia ekstensive tradicionale, peshkataria nse nuk rrezikohet ekzistenca e llojeve dhe
baraspesha natyrore n pajtim me Ligjin e natyrs dhe planin e menaxhimit.
N Kosov ekzistojn dy Parqe Kombtare t shpallura nga Kuvendi i Kosovs: PK Sharri me
siprfaqe 53 469 ha dhe PK Bjeshkt e Nemuna me 62.488 ha. Parqet kombtare prfshijn
gjithsej 115.957 ha.
3.3. Zona e veant e mbrojtur

Zona e veant e mbrojtur sht zon e toks dhe/ose ujit me rndsi t veant pr shkak se
sht unike, e rrall - reprezentative, ose sht vendbanim i llojeve t egra dhe veanrisht
sht i rndsishm pr hulumtime shkencore.
28
Klasifikimi i zonave t mbrojtura
Zona e veant mundet me qen: bimore, mikologjike, e vegjetacionit pyjor, zoologjike ornitologjike, ihtiologjike, gjeologjike, paleontologjike, hidrogjeologjike, hidrologjike etj.
N zonn e veant nuk lejohen ndrhyrjet, punt dhe veprimtarit t cilat munden me ia
prish veorit pr shkak t cilave sht shpall zon e veant - grumbullimi dhe shkatrrimi
i bimve, shqetsimi, kapja dhe vrasja e shtazve, futja e llojeve t reja biologjike, ndrhyrjet
melioruse, llojet e ndryshme t ekonomizimit dhe shfrytzimi tjetr e t ngjashme.
N zonn e veant jan t lejuara ndrhyrjet, punt dhe veprimtarit me t cilat mbahen
ose prmirsohen kushtet t rndsishme pr ruajtjen e veorive pr shkak t cilave sht
shpall zona.
N Kosov ekziston nj Zon e Veant e Mbrojtur e zogjve Ligatina e Hencit - Radeves me
siprfaqe 109 ha.
3.4. Parku i natyrs

Parku i natyrs paraqet zon t madhe natyrore ose pjesrisht artificiale t toks dhe ose ujit
me karakteristika ekologjik t rndsis kombtare e ndrkombtare me vlera t theksuara
t larmis peizazhore, edukative-arsimore, kulturo historike dhe turistike rekreative.
N parkun e natyrs lejohen veprimtarit ekonomike dhe aktivitetet tjera me t cilat nuk
rrezikohet roli dhe karakteristikat e rndsishme t tij.
Mnyra e kryerjes se aktiviteteve ekonomike dhe shfrytzimi i t mirave t natyrs n
parkun e natyrs prcaktohen me kushtet pr mbrojtjen e natyrs.
N kuadr t ksaj kategorie t mbrojtjes ende nuk sht klasifikuar asnj zon e mbrojtur.
3.5. MONUMENTI I NATYRS

Monumenti i natyrs sht pjes ose trsi e pjesve t pandryshuara t natyrs s gjall
ose t vdekur i cili ka vler ekologjike, shkencore, estetike ose kulturo-historike dhe/ose
vlera turistike.
Monumenti i natyrs mundet me qen gjeologjik - paleontologjik, mineralogjik,
hidrologjik, struktur gjeologjike, sediment etj, gjeomorfologjik - shpella, humnera, muret
shkmbore, hidrologjik - burime, uj rrjedh, ujvar, liqe, botanik - ekzemplar t rrall
ose t rndsishm t bots bimore pr nj lokalitet, lokalitet i vogl botanik ose zoologjik
i rndsishm pr vlerat e tij shkencore.
N monumentin e natyrs dhe n afrsi t drejtprdrejt t tij q sht pjes prbrse e zons
s mbrojtur nuk lejohen veprimtarit t cilat rrezikojn karakteristikat dhe vlerat e tij.
N Kosov jan t mbrojtura 99 Monumente t Natyrs, me siprfaqe prej 5.972 ha. Prej tyre
66 me karakter botanik, 17 hidrologjik, 7 gjeomorfologjik dhe 9 speleologjik.
29
3.6. Peizazhi i mbrojtur

Peizazhi i mbrojtur sht zon natyrore ose artificiale me vler t madhe peizazhore dhe
larmi biologjike ose me vler kulturo-historike, ose peizazh me veori t ruajtura unikale
karakteristike pr zonn e caktuar i dedikuar pr pushim dhe rekreacion.
N peizazhin e mbrojtur nuk lejohen ndrhyrjet dhe punt t cilat prishin karakteristikat
pr shkak t cilit sht shpall i mbrojtur.
N kuadr t ksaj kategorie hyjn Parku Regjional Grmia me siprfaqe prej 1.126 ha, Parku
i Shkugzes me siprfaqen prej 70 ha dhe Pishat e Deanit me 15 ha. Gjithsej 1.211 ha.
3.7. Monument i arkitekturs s parkut

Monumenti i arkitekturs s parkut sht hapsir e krijuar artificialisht - kopshti botanik,
arboretumi, parku i qytetit, dru radhitjet, si dhe format tjera t kopshteve dhe parqeve,
prkatsisht trungje individuale ose grupe trungjesh q kan vler t madhe estetike,
kulturo-historike, ekologjike ose shkencore.
N monumentin e arkitekturs s parkut dhe n afrsi t drejtprdrejt t tij e cila sht
pjes prbrse e zons s mbrojtur nuk jan t lejuara veprimtarit ose punt t cilat mund
t ndryshojn ose t prishin vlerat pr shkak t cilave sht mbrojtur.
N kuadr t ksaj kategorie t mbrojtjes ende nuk sht klasifikuar asnj zon e mbrojtur.
30
KRONOLOGJIA E SHPALLJES SE ZONAVE T MBROJTURA
4 KRONOLOGJIA E SHPALLJES SE ZONAVE

T MBROJTURA
N kronologjin e shpalljes s zonave t mbrojtura t natyrs n Kosov mund t veohen
tri periudha kohore t cilat lidhen me zhvillimet e prgjithshme n Kosov.
Periudha 1950 1970, paraqet fazn iniciale t mbrojtjes s natyrs dhe shpalljes s zonave
t mbrojtura t natyrs n Kosov e cila fillon me shpalljen e zons s par n vitin 1950, q
ishte Gazimestani. Deri n fillimin e viteve t 70 numri i zonave t mbrojtura arrinte n
19. N kt periudh nn mbrojtje vihen: Shpella e Gadimes dhe disa monumente t tjera
me rndsi botanike si: Rrapi n Marash, Trungjet n Isniq, etj.
Periudha 1970 1988, paraqet periudh e cila karakterizohet me shpalljen e numrit t
konsiderueshm t zonave t natyrs. Arsyeja e ktij suksesi sht e lidhur me themelimin
e Entit t Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs n vitin 1974, nga Kuvendi i Kosovs. N kt
periudh, nn mbrojtje jan vn gjithsej 32 zona t natyrs prej t cilave duhet veuar:
rezervati Bifurkacioni i Lumit Nerodime, Parku i par Kombtar Mali Sharr(1986),
Burimi i Drinit t Bardh me Shpelln dhe Ujvarn n Radavc (1983) si dhe disa monumente
t tjera t natyrs.
Periudha pas vitit 2000, karakterizon rithemelimi dhe rifunksionimi i institucioneve
t Kosovs, duke prfshir edhe institucionet pr mbrojtjen e natyrs dhe mjedisit
respektivisht Institutit t Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs.
Gjat ksaj periudhe nn mbrojtje ligjore jan marr rreth 80 zona t natyrs dhe jan
propozuar pr mbrojtje mbi 100 t tjera. N mesin e zonave t mbrojtura duhet veuar:
Parku Kombtar Bjeshkt e Nemuna(2013), PK Sharri (i zgjeruar), Ligatina e Hencit
Radevs etj., ndrsa shumicn e prbjn monumentet e natyrs me karakter botanik,
hidrologjik, gjeomorfologjik, etj.
Fig. 2. Numri i zonave t mbrojtura t natyrs 1950 - 2014
31
Zonat e
Mbrojtura t
Natyrs
32
Zonat e
Mbrojtura t
Natyrs
33
34
Zonat e Mbrojtura t Natyrs
Zonat e mbrojtura t natyrs
Aktualisht numri i zonave t mbrojtura t natyrs n Kosov (2014) sht 116 dhe
prfshijn siprfaqe prej 118.913,95 ha (10.9% e siprfaqes t Kosovs). N kuadr t ktyre
zonave hyjn: 11 Rezervate Strikte t Natyrs (Bifurkacioni i lumit Nerodime, Rezervati
i Arnenit, Maja e Ropsit, Rusenica, Kamilja, etj), 2 Parqe Kombtare (PK Sharri, PK
Bjeshkt e Nemuna), 99 Monumente t Natyrs (Burimi i Drinit t Bardh me Shpelln e
Radavcit, Shpella e Gadims, Ujvarat e Mirushs, Gryka e Rugovs, Kanioni i Drinit
t Bardh te Ura e Fshajt, Trungu i Rrapit n Marash etj), 1 Park Regjional i Natyrs
(Grmia), 2 peizazhe t Mbrojtura (Shkugza dhe Pishat e Deanit) dhe 1 Zon e
Veant e Mbrojtur e Zogjve (Ligatina e Hencit-Radeves).
Siprfaqen m t madhe t zonave t mbrojtura e prbjn Parqet Kombtare: Bjeshkt e
Nemuna dhe Sharri.
Tabela 3. Zonat e Mbrojtura t Natyrs sipas kategorive
Kat. e
IUCN-s
I
Nr.
Siprfaqja/ha
Pjesmarrja e
ZM n %
Rezervatet Strikte t Natyrs
11
847
0.08
RN. Bimore
RN. Shtazore
RN. Hidrologjik
Emrtimi
RN. Gjeologjik
II
Parqet Kombtar
115957
10.6
III
Monumentet Natyre
99
5972
0.5
MN. Spelologjike
MN. Hidrologjike
17
MN. Gjeomorfologjike
MN. Botanike
66
Park Regjional i Natyrs
1126
0.1
Peizazh i Mbrojtur
85
0.007
Zon e Veant e Mbrojtur e Zogjve

Totali
109
0.009
116
118913.952
10.90 %
5.1. Rezervatet strikte

N Kosov ekzistojn 11 rezervate t natyrs me siprfaqe t prgjithshme prej 847 ha ose
0.68 % e siprfaqes s prgjithshme t Kosovs. Prej tyre 4 rezervateve gjenden n brendsi
t Parkut Kombtar Sharri (Maja e Arnenit, Rusenica, Pisha e Madhe dhe Oshlaku), 4
gjenden n Parkun Kombtar Bjeshkt e Nemuna (Kozhnjeri, Gubavci, Malet e Prilepit
dhe Maja e Ropsit) si dhe 3 rezervate tjera (Bifurkacioni i lumit Nerodime, kodrina e
Kamiljes dhe Gazimestani).
Sqarim: kjo siprfaqe e zonave te mbrojtura nuk prfshin zonat e mbrojtura q gjenden n kuadr t
Parqeve Kombtare Sharri dhe Bjeshkt e Nemuna
35
5.1.1. Maja e Arnenit

Zona e Rrobullit sht e pasur me pyje t llojit endemo - relikt t rrobullit (Pinus heldreichii),
i cili n shpatinat jugore glqerore t Oshlakut formon bashksin Seslerio-Pinetum
heldreichii, ndrsa n shpatijet jug-lindore, q kan m shum lagshti, formon bashksin
Luzulo maximae - Pinetum heldreichii. Kto bashksi shtrihen deri n lartsin mbidetare prej
1.946 m. Nj pjes e ktyre pyjeve me siprfaqe prej 30 ha, n vitin 1960 sht shpallur si
rezervat strikt i natyrs. N pjesn lindore t zons, nn pyjet e rrobullit, gjendet bashksia
pyjore e ahut Fagetum montanum.
Zona e pyjeve t rrobullit e propozuar si zon e I e mbrojtjes (rezervat strikt t natyrs)
sht e pasur me bim endemike, nga t cilat veohen: bar peshku i sharrit (Vrbascum
scardicolum - st. end.), Gencianza bullgare (Gentianella bulgarica var. Albanica), Karafil i
kartusianve (Dianthus cartusonarum), Karafil shkmbinjsh (Dianthus integer), Lulekambane
shqiptare (Campanula albanica), Lisra shqiptare (Thymus albanus) etj.
Foto 1. Maja e Arnenit, bashksit pyjore t rrobullit dhe ahut
5.1.2. Rusenica
Rusenica sht vendbanim i rrqebullit ballkanik (Lynx lynx balcanicus), i cili sht lloj i rrall
dhe i rrezikuar. Gjendet n brendi t Parkut Kombtar Sharri, n Komunn e Suhareks,
dhe sht Rezervat i Mbrojtur i Natyrs me siprfaqe t mbrojtur 300 ha. Rezervati sht
shpall n vitin 1955, me qllim t mbrojtjes s vendbanimit t rrqebullit.
Rusenica karakterizohet me shkmbinjt glqerore dhe dy bashksi pyjore: pyjet e ahut
dhe bredhit (Abieti-Fagetum) dhe pyjet e ulta t mllezs dhe frashrit t zi (Orno-Ostryio
carpinetum). Ky lokacion sht i rndsishm edhe nga aspekti floristik, ku nga llojet e tjera
bimore duhet veuar pranin e llojeve endemike: burnumullera (Burnmullera dieckii), panja
e maleve (Acer heldreichii), etj.
36
Foto 2. Gryka e Rusenics
5.1.3. Pisha e Madhe

Pisha e Madhe karakterizohet me pyjet e vjetra t rrobullit t bashksis Seslerio-Pinetum
heldreichii, t cilat paraqesin kompleksin m t bukur dhe m interesant t pyjeve t rrobullit
n Ballkan. Nj pjes e ktyre pyjeve n siprfaqe prej 35 ha, n vitin 1960 sht shpallur si
rezervat strikt i natyrs.
Zona sht e pasur me lloje t shumta t flors t cilat kryesisht jan kozmopolite (kan
prhapje t gjer n PK). Vler t veant kan lloji endemik Sedum flexiosum si dhe llojet me
karakter mjekues, si jan: Badhra e bardh (Asphodelus albus), Ushojza pa krcell (Carlina
acaulis), Genciana e kryqzuar (Gentiana cruciata), Bari i ethes (Centaurium erytrea) etj.
Pisha e Madhe paraqet habitat edhe pr lloje t shumta t kafshve t egra, ndrsa m
t rndsishme jan: Ariu i murrm (Ursus arctos), Kaprolli (Capreolus capreolus), Macja e
egr (Felis sylvestris), Vjedulla (Meles meles), Fishnjari (Martes foina), Skifteri malor (Falco
biarmicus), Shqiponja minjngrnse (Buteo buteo), etj.
37
Foto 3. Pisha e Madhe: Ekosistemet pyjore te rrobullit
5.1.4. Oshlaku
Ky rezervat karakterizohet me vlera t veanta floristike, faunistike, fitocenologjike dhe
gjeomorfologjike. N kuadr t biodiversitetit t pasur t flors veohen lloje t shumta
endemo - relikte dhe fitocenozat e rralla t tyre.
Nga llojet drunore, prve rrobullit, dredhakut dhe hormoqit t pranishme jan: bredhi
(Abies alba), arneni (Pinus peuce), shelgu i egr (Salix caprea), etj. Simboli i veant i Oshlakut
sht lloji lokal endemik i vjetrsis glaciale Achillea alexandri regis, ku me llojin tjetr
endemik t Ballkanit qendror Onobrychis scardica, formon bashksin specifike Achilleo
alexandri regis - Onobrychis scardica.
Nga llojet e tjera t shumta endemike, m t cilt sht e pasur zona e Oshlakut veohen:
Heliantema e thinjur (Helianthemum canum), Karafili i sharrit (Dianthus scardicus), Karafili
i gurit (Dianthus integer), Zambaku shqiptar (Lilium albanicum) etj. Zona sht e pasur me
lloje t shumta t shpendve dhe gjitarve: Pulegra e madhe (Tetrao urogallus), Thllza e
gurit (Alectoris graeca), Pula e pyjeve (Tetrastes bonasia), Dhia e egr (Rupicapra rupicapra),
Ariu i murrm (Ursus arctos), etj.
38
Foto 4. Oshlaku (ekspozicioni jugor), habitat i rrobullit dhe dhive t egra
5.1.5. Kozhnjeri dhe Maja e Ropsit

Bjeshka e Kozhnjerit dhe Maja e Ropsit gjenden n perndim t Deanit. Siprfaqja e
Bjeshks s Kozhnjerit sht 150 ha ndrsa Maja e Ropsit sht 20 ha. Kto zona jan
shpallur si rezerevate stritke t natyrs n vitin 1955. Lartsia mbidetare sht prej 1.708
(Kozhnjeri) m deri 2501 m (Ropsi).
Foto 5 dhe 6. Kozhnjeri dhe Maja e Ropsit
39
Kto rezervate jan zona t maleve t larta n glqeror dhe serpentin q veohet me
ekosisteme t rralla barishtore dhe pyjore.
Bashksit bimore m t rndsishme t zons jan: Bashksia e hormoqit (Picetum
excelsae), Bashksia e hormoqit dhe arnenit (Piceo-Pinetum peucis) dhe Bashksia e arnenit
(Pinetum peucis).
Pjest m t larta t zons jan t mbuluara me bashksit barishtore t pasura me bim
endemike. Llojet m t rndsishme t ksaj zone jan: Pinus peuce, Pinus heldreichii, Abies
alba, Picea excelsa, Cerastium alpinumn, Saxifraga stellaris, Saxifraga aizoides, Nartecium
scardicum, Valeriana tripteris, Malva moschata,Cirsium candelabrum, Gnaphalium sylvaticum,
Lychnis flos- cuculi, Lychnis coronaria, Tanacetum vulgare, Angelica pancicii, Acer intermedium,
Achillea grandifolia, Saturea subspicata, Salix eleagnos etj.
Pjest m t larta shkmbore t Maleve t Kozhnjerit paraqesin habitat t Dhis s egr
(Rupicapra rupicapra), ndrsa pyjet paraqesin habitat t ariut t murrm (Ursus arctos),
Kaprollit (Capreolus capreolus), Derrit t egr (Sus scrofa), Macs s egr (Felis sylvestris),
Vjedulls (Meles meles), gjeli i egr (Tetrao uragullus), Thllza e malit (Alectoris graeca),
Gjeraqina (Accipiter gentilis), Trofta e prrenjve (Salmo trutta m. Fario), Hardhuca
(Salamandra atra) etj.
5.1.6. Gubavci
Gubavci gjendet n pjesn perndimore t Pejs duke krijuar nj pamje mjaft impozante
rrz Koprivnikut. Siprfaqja e zons sht 38 ha e shpallur si rezerevat strikt i natyrs n
vitin 1959.
Vlerat m t rndsishme t zons paraqesin llojet disa endemike dhe endemorelikte me
theks t veant lloji Forsythia europaea. Lloje tjera interesante jan edhe llojet: Centaurea
kosaninii, Fumana bonapartei etj. Sipas literaturs prmendet edhe lloji stenoendemik Rubus
ipecensis.
5.1.7. Malet e Prilepit

Malet e Prilepit gjenden n veriperndim t Deanit. Siprfaqja e zons sht 0.92 ha e
shpallur si rezerevat strikt i natyrs n vitin 1963.
Bjeshka e Prilepit sht zon e maleve t larta n glqeror me vlera t veanta fitocenologjike,
gjeomorfologjike, gjeologjike dhe peizazhore. Karakteristika e zons sht biodiversiteti i
theksuar i dendroflors (llojeve drunore) midis t cilve veohen llojet endemike panja e
heldrahit (Acer heldreichii) dhe arneni (Pinus peuce).
Zona sht e dominuar me bashksi pyjore dhe shkmbinjt glqerore n pjest me t larta
t zons.
Nga llojet e tjera drunore veohen: Pisha e bardh (Pinus silvestris), Hormoqi (Picea abies),
Bredhi (Abies alba), Panja malore (Acer pseudoplatanus), Panja gjetherrapi (Acer platanoides),
Ahu (Fagus moesiacae), Mshtekna (Betula pendula), Plepi i egr (Populus tremula), Shelgu i
egr (Salix caprea) etj.
Llojet m t rndsishme t fauns jan: Ariu i murrm (Ursus arctos), Shqarthi (Martes
foina), Vjedulla (Meles meles) etj. Nga llojet e ornitofauns veohen: Thllza e gurve
(Alectoris graeca), Pllumbi i egr (Columba oenas), Korbi (Corvus corax), Qyqja (Cuculus
canorus), Qukapiku i larm malor (Dryobates leucotos), Lauresha e pyjeve (Lullula arborea)
etj.
40
Foto 7. Malet e Prilepit
5.1.8. Bifurkacioni i lumit Nerodime

Bifurkacioni i lumit Nerodime paraqet nj shembull t vetm n Evrop t derdhjes s nj
lumi n dy dete. Lumi i Nerodims buron n Bjeshkt e Jezercit; n afrsi t Ferizajt ndahet
pakthyeshm n dy deg, t cilat kan derdhje n dy dete t ndryshme. Dega veriore (dega e
majt) derdhet n lumin Sitnic dhe vazhdon rrugtimin n lumin Ibr, Morav dhe prmes
Danubit derdhet n Detin e Zi, ndrsa dega jugore (dega e djatht) prmes lumit Lepenc
dhe Vardarit derdhet n Detin Egje. Ky kuriozitet natyror sht mjaft trheqs pr shum
studiues (gjeograf, gjeolog, hidrolog, historian) etj., dhe ka rndsi t madhe edukativoarsimore, shkencore dhe turistike.
Bifurkacioni i lumit Nerodime nga viti 1979 sht vn nn mbrojtje ligjore si Rezervat
special i natyrs. Siprfaqja e mbrojtur sht 12.78,71 ha. (vendimi nr: 633-1 dat 24 janar
1979, Ferizaj).
5.1.9. Kamilja
sht shpallur rezervat special i natyrs n vitin 1988 m siprfaqe prej 228 ha. Kodra
e glqerorve t Kamils, karakterizohet me vlera t veanta natyrore t periudhs
paleontologjike. Ky rezervat nuk sht monitoruar nga Institucionet e Republiks s
Kosovs.
5.1.10. Gazimestani
Zona e par e shpallur e mbrojtur n vitin 1950, n kategorin e Rezervatit bimor t bozhures
(Paeonia decora Anders). Sipas konstatimeve t viteve t fundit kjo zon ka humbur vlerat
natyrore pr shkak t s cilave sht shpallur e mbrojtur. N procedur sht vlersimi i gjendjes
ekzistuese dhe shqyrtimi i masave pr fshirjen e ksaj zone nga lista e objekteve t mbrojtura.
41
5.2. Zonat e propozuara pr rezervate

Me Planin Hapsinor t Parkut Kombtar Sharri dhe t Parkut Kombtar Bjeshkt e
Nemuna (n procedur) jan propozuar edhe 25 zona t para t mbrojtjes q duhet t shpallen
Rezervate Strikte t Natyrs. Prej tyre 11 n PK Sharri dhe 14 n PK Bjeshkt e Nemuna.
Kopilic, Dupnic dhe Lumbardh (komuna e Prizrenit);
Bistra dhe Gryka (komuna e Shtrpcs);
Pashallare dhe Lendina e Shenjt (komuna e Suhareks);
Luboteni (komuna e Kaanikut);
Shutmani, Bredhiku dhe Koritniku (komuna e Dragashit);
Gjeravica dhe Rasa e Zogut (komuna e Junikut);
Bjeshka e Kurvalls-Dervishkomit, , Bellaja-Bjeshka e Strelcit, Marjashi, Bjeshka e
Prilepit dhe Bjeshkt e Lumbardhit (komuna e Deanit);
Gryka e Rugovs, Bjeshkt e Koprivnikut, Guri i Verdh, Gryka e Sushics, Burimi i
Drinit t Bardh, Rusolia dhe Zhlebi (komuna e Pejs);
Fig. 3. Harta e Rezervateve t Natyrs

42
Gjendja e rezervateve t natyrs

Ndikimet negative t faktorit antropogjen si: ndrtimet ilegale dhe ndrhyrjet pa kriter
shkencor, prerjet e pakontrolluara por edhe faktort tjer jo antropogjen mbi rezervatet
e natyrs n Kosov si: smundjet, zjarret etj. jan ndesh direkt me qllimet e mbrojtjes,
legjislacionin n fuqi dhe normat ndrkombtare. Ndikime t tilla dhe mungesa e
prkujdesjes institucionale e shkencore jan duke br q kto rezervate ti humbin
prgjithmon karakteristikat e tyre natyrore pr t cilat jan vn nn mbrojtje.
Nj shembull i till sht Bifurkacioni i lumit Nerodime i cili edhe m tutje nuk sht
funksional, si pasoj e pengesave t shumta n shtratin e lumit sidomos n degn e majt e
cila i shkarkon ujrat n rrjedhn e Sazlis i cili derdhet n lumin e Sitnics.
Gjat vitit 2012 prmes nj donacioni nga Bashkimi Evropian sht investuar vetm n
nj pjes t vogl t shtratit t lumit n rregullimin e ujndarsit t lumit Nerodime (n
bifurkacion) .
Po ashtu sht konstatuar se n zonn mbrojtur pran Bifurkacionit sht ndrtuar nj
objekt hotelier. Ndrtimi i ktij objekti e ka ngulfatur hapsirn pran ujndarsit detar t
Bifurkacionit.
Instituti i Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs duke u bazuar n vizitat e vazhdueshme n
terren, Ligjin pr mbrojtjen e Natyrs (Neni 10 n t cilin prshkruhen kriteret pr zonat
strikte) dhe zhvillimet rreth Bifurkacionit t Lumit Nerodime ka konstatuar si n vijim :
o n rezervatin special t natyrs - Bifurkacioni i Lumit Nerodime ka ndrhyrje t
shumta si n periferi ashtu edhe n vet fenomenin e bifurkacionit;
o intervenimi n Bifurkacionin e lumit Nerodime me projektin e financuar nga
Bashkimi Evropian dhe komuna e Ferizajt i realizuar gjat vitit 2012 nuk e ka
zgjedhe problemin e funksionalizimit t bifurkacionit;
Foto 8 dhe 9. Intervenimet n Bifurkacionin e lumit Nerodime dhe n afrsi t tij
Vlerat natyrore n disa prej rezervateve jan t rrezikuara nga prania e shumt e vizitorve
q e vizitojn zonn (Prevalla, Bifurkacioni etj.). Gjendja m e vshtir paraqitet n pyjet e
rrobullit n Majn e Arnenit dhe Oshlakut t cilt kan psuar dme t konsiderueshme nga
zjarret e viteve t mhershme dhe zhvillimi i insekteve dmtues nnlvorsve (Blastophagus
sp., Ips typographus) q jan zhvilluar n mnyr masive pas zjarreve. Nga ndikimi i ktyre
faktorve dmtues jan thar disa hektar t ktyre pyjeve, ndrsa shum trungje t tjera jan
n gjendje t rnd shndetsore dhe imunitet dobsuar. N drunjt e bredhit jan identifikuar
smundjet si tumori i lvores (Melamsporella caryophyllacearum) q shfaqet n form t
43
deformimeve t trungjeve dhe degve dhe krpudha e kalbjes (Armilaria melea). N drurt e
ahut paraqitet tumori i lvores (Necctria sp.) dhe shkaktari i kalbjes (Fomes fomentarius).
Gjendja e prgjithshme e kafshve t egra sht e paqndrueshme si pasoj e shqetsimeve
t vazhdueshme nga ana e njeriut. Rrezik pr kafsht paraqet edhe gjuetia ilegale, nga
e cila, n veanti, jan t rrezikuar kaprojt dhe dhia e egr. Kto veprime ilegale shfaqen
kryesisht gjat ditve t vikendit. Problemin m t madh e paraqet shfrytzimi i gurit n
rezervatin strikt t natyrs Rusenica q ka shkaktuar dme t konsiderueshme ekologjike
dhe peizazhore. Ndrhyrjet e vazhdueshme n natyrn e mbrojtur t ksaj zone kan sjell si
pasoj shqetsimin n mas t konsiderueshme t llojit t mbrojtur t rrqebullit (Lynx lynx).
Pr t mbrojtur habitatin e ktij lloji t rrezikuar, nevojitet t ndrmerren masa pr ndalimin
e shfrytzimit t gurit n kt zon dhe kthimin e ekosistemit n gjendjen e mparshme.
Foto 10. Gurthyesi n Grykn e Rusenices
Foto 11. Rezervati i Arnenit 2011
5.3. PARQET KOMBETARE

Parqet kombtare jan trsi hapsinore e cila veohet me vlera dhe raritete natyrore, me
numr t madh t ekosistemeve t rndsishme pyjore dhe ekosisteme t tjera t ruajtura,
me numr t konsiderueshm t llojeve endemike dhe relikte, me karakteristika t pasura
gjeomorfologjike, hidrologjike dhe peizazhore q kan rndsi shkencore, edukativo arsimore, kulturore historike, rekreative - turistike dhe veprimtarit q kontribuojn n
zhvillimin ekonomik sipas kritereve mjedisore.
5.3.1. Parku Kombtar Sharri
Sharri radhitet ndr malet m atraktive dhe m t rndsishme n Ballkan dhe Evrop.
Shumica e territorit t malit Sharr, q shtrihet n Republikn e Kosovs dhe maleve q e
rrethojn Sharrin n dhjetor t vitit 2012 jan prfshir n kuadr t zgjerimit t Parkut
Kombtar (Ligji pr PK Sharri nr 04/L-087) me siprfaqe prej 53.469 ha. Nj pjes e ktij
territori me siprfaqe prej 39.000 ha nga viti 1986 e ka pasur statusin e Parkut Kombtar
n baz t Ligjit pr Parkun Nacional Mali Sharr nr. 11/86. PK Sharri gjendet n pjesn
jugore t Republiks s Kosovs dhe shtrihet n territorin e pes komunave: Dragash
(45.1%), Shtrpc (23.9%), Prizren (22.2%), Suharek (4.7%) dhe Kaanik (4.1%). Kufiri
jugor i PK prputhet me kufirin shtetror t Republiks s Kosovs me IRJ t Maqedonis
dhe Shqiprin q kalon npr majat m t larta t Sharrit, shume prej t cilve jan mbi
2500 m t lartsis mbidetare: uka e Liqenit (2604 m), Bistra (2651 m), Maja e Zez (2584
m), Kobilica (2526 m), Vrtopi (2555 m), Vraca e Madhe (2582 m), Rudoka (2658 m) etj.
44
Foto 12. Peizazh nga Malet e Sharrit
PK Sharri karakterizohet me bukuri dhe vlera t veanta natyrore (biologjike,

biogjeografike, gjeologjike, gjeomorfologjike, hidrologjike, klimatike dhe peizazhore) q
kan rndsi t posame shkencore, edukative-arsimore, kulturore-historike, rekreativeturistike dhe estetike.
N strukturn e vegjetacionit dominojn siprfaqet barishtore (kullosat) q e mbulojn
rreth 58 % (30,904.85 ha) t territorit t PK Sharri, ndrsa vegjetacionit pyjor i mbulon
afro 35 % (18,298.82 ha) t siprfaqes. Pjesa m e madhe e kullosave shtrihet n komunn
e Dragashit t cilt paraqesin siprfaqen m t madhe t kullosave t maleve t larta n
Evrop. Prve vegjetacioneve barishtore dhe pyjore n strukturn e siprfaqes s PK
Sharri sipas prdorimit t tokave marrin pjes: shkurret tranzitore - 2.65% (1,419.15 ha),
siprfaqet ujore - 2.74% (1,467.64 ha), siprfaqet urbane - 0.04% (23.21 ha) dhe siprfaqet
e zhveshura 2.53% (1,355.33 ha). 12
Sharri radhitet ndr gjasht zonat (qendrat) me biodiversitetit m t pasur n Evrop13.
Pjes e ktij biodiversiteti t pasur jan:
mbi 2000 lloje t bimve (afro 400 bim endemike, 20 lloje stenoendemike, mbi
250 bim mjeksore, afro 160 lloje drunore ),
mbi 180 bashksi (asociacione) bimore,
32 lloje t gjitarve (pa lakuriqt),
19 lloje t rrshqitsve,
12 lloje t ujtoksorve,
200 lloje t shpendve,
147 lloje t fluturave ditore etj.
12 Draft Plani Menaxhues i PK Sharri 2015
13 WCMC, 1989
45
Rndsi t veant ka biodiversiteti i pasur endemik i flors dhe fauns q Sharrin e bn

qendr specifike t endemizmit t maleve t larta n Ballkan dhe Evrop.
Gjendja e resurseve natyrore n Parkun Kombtar Sharri sht e paqndrueshme si pasoj
e ndikimeve negative t faktorve biotik (njeriu, insektet, smundjet) dhe abiotik (zjarret,
fatkeqsit natyrore: era, bora etj.). Gjat viteve t fundit n paqndrueshmrin e gjendjes
s resurseve natyrore, n veanti t ekosistemeve pyjore kan ndikuar zvoglimi i reshjeve
vjetore, n veanti t dbors dhe temperaturat e larta gjat vers.
Fig. 4. Harta e zonimit te PK Sharri
Gjendja e ekosistemeve pyjore

Gjendja e pyjeve n PK Sharri sht e vshtirsuar si pasoj e ndikimeve negative
t faktorve biotik dhe abiotik. Kta faktor kan ndikuar n prkeqsimin e gjendjes
shndetsore t pyjeve dhe paraqitjen e dmeve pyjore q rrezikojn qndrueshmrin
biologjike t ekosistemeve pyjore.
M t rrezikuara jan pyjet e rrobullit (Pinetum heldreichii) t cilt kan psuar dmtime t
konsiderueshme nga zjarret pyjore (2000, 2007 dhe 2012) dhe zhvillimi i madh i insekteve
dmtues, nnlivorsve (Ips. sp. dhe Blatophagus sp.) q sht pasoj e dobsimit t imunitetit
t drunjve t dmtuara. Dmet m t mdha jan paraqitur n pyjet e rrobullit n malin
Koritnik ku n vitin 2012 jan djegur afro 600 ha t ktyre pyjeve q kan qen nn
menaxhimin e APK-s. Pasojat e zjarreve n form t tharjes s drunjve jan t pranishme
edhe n pyjet e rrobullit n zonat Pisha e Madhe dhe Prevalla.
Prmirsimi i gjendjes shndetsore t pyjeve t rrobullit gjat viteve t fundit vrehet
n rajonin e Prevalls si rezultat i ndrmarrjes s pastrimeve sanitare t drunjve t thara
dhe infektuara nga smundjet dhe insektet n zonn e dyt t mbrojtjes. N pjest m t
dmtuara t pyjeve t rrobullit ka filluar zhvillimi i llojeve pionere drunore: shelgu i egr
46
(Salix caprea), mshtekna (Betula pendula) dhe plepi i egr (Populus tremula). Nga llojet
barishtore veohet zhvillimi i madh i epilobit gjethengusht (Epilobium angustifollium) i cili
e pengon riprtritjen natyrore t rrobullit. Pyjet e rrobullit jan vazhdimisht t rrezikuara
nga zjarret q shkaktohen 100% nga faktori antropogjen (njeriu).
Foto 13: Pasojat e nnlvorsve n trung
Foto 14. Koritniku: Pasojat e zjarrit n pyjet e rrobullit
N pyjet e pastra t bredhit (Abietum albae) dhe hormoqit (Picetum excelsae) dmet jan t
intensitetit m t vogl dhe kan kryesisht karakter sporadik. Dmtuesit m t rndsishm
q jan konstatuar n pyjet e bredhit jan:
Krpudha - shkaktar i tumorit t lvores dhe deformimeve t degve (Melampsorella
caryophyllacearum Schrt.);
Krpudha - shkaktar i kalbjes s rrnjve dhe trungut (Heterobasidion annosum Bref.);
Krpudha - shkaktar i kalbjes s rrnjve, trungut dhe tharjes (Armillaria mellea Staude);
Nnlivorsi i bredhit (Ips curvidens Germ.) etj.
Nga faktort e dmshm biotik q paraqitn te hormoqi veohen:

Krpudha - shkaktar i kalbjes s rrnjs dhe trungut (Heterobasidion annosum Bref.);

Insekti dmtues Hermes (Cheremes Abietis L.);

Nnlvorsi i hormoqit (Ips typographus L.) etj.
Pyjet e ahut kan prhapje m t madhe n PK Sharri. Dmet m t theksuara pyjore
shkaktohen nga fatkeqsit natyrore (era dhe dbora), q shfaqen n form t thyerjeve
dhe shkuljeve (rrzimit) t trungjeve dhe prerjet ilegale t pyjeve. Kjo dukuri negative,
n veanti, sht e pranishme n rajonet e fshatrave Delloc dhe Maitev t komuns s
Suhareks, Manastiric dhe Koritniku 1 t komuns s Prizrenit dhe n rajonet e ndryshme
t komuns s Shtrpcs q kan mbetur jasht qeverisjes s MMPH-s (DAPK-s). Zonat e
PK q shtrihen n komunn e Shterpces q nga pas lufta e vitit 1999, jan duke u menaxhuar
nga institucionet ilegale paralele serbe ndrsa n komunn e Kaanikut menaxhimi bhet
prmes Njsis Pyjore Komunale, n kuadr t AKP-s. Shkaku kryesor i paraqitjes s
prerjeve ilegale t pyjeve sht gjendja e vshtir socio-ekonomike e popullats rurale e cila
drurin e ahut e prdor si burim kryesor pr ngrohje dhe mosrealizimi i fletpadive t DAPK
Sharri n gjykatat prkatse.
47
Foto 15 dhe 16 Shkatrrimi i pyjeve nga faktort natyrore (Lubinje)
Foto 17. Prerjet ilegale t pyjeve n Park
Dmet pyjore n pyjet ahut nga insektet dmtues dhe fitopatogjenet (smundjet) jan t
intensitetit t vogl dhe nuk kan rndsi t veant ekologjike dhe ekonomike. Smundjet
m t rndsishme q shkaktohen nga krpudhat n drunjt e vjetrsuara dhe t dmtuara
jan:

Krpudha - shkaktar i tumorit t lvores (Nectria ditissima Tul.) ;

Krpudha - shkaktar i kalbjes (Fomes fomentarius Gill.).
Gjendja shndetsore e pyjeve t prziera t ahut me halort (bredhin, hormoqin, rrobullin
dhe arnenin) sht e mir dhe stabile. Kto pyje kan zhvillim t qndrueshm dhe tregojn
rezistenc t mir ndaj ndikimeve negative t faktorve biotik dhe abiotik. Ndikimi i ktyre
48
faktorve, n veanti t insekteve dmtues dhe smundjeve, sht m i theksuar n pyjet e

pastra pasi q ato zakonisht i atakojn llojet e caktuara drunore, ndrsa n pyjet e prziera
zhvillimi dhe prhapja e tyre sht e kufizuar pr shkak t shumllojshmris e drunjve.
Foto 18. Tumori i lvores (Nectria ditissima)
Foto 19. Krpudha e kalbjes (Fomes fomentarius)
Pyjet e arnenit (Pinetum peucis), s bashku me pyjet e rrobullit, pr shkak t karakterit

endemorelikt paraqesin pyjet m t rndsishme t PK Sharri. Kto pyje kan prhapje
t kufizuar, ndrsa siprfaqet m t mdha gjenden n zonat e Ujrave t Humbur dhe
Prroska e Durls. Pyjet e arnenit jan n gjendje t mir dhe n mas t madhe e kan t
ruajtur vlern natyrore burimore.
Foto 20. Pyjet e arnenit - Ujrat e humbur
49
Prve dmtuesve t lartcekur, n pyjet e PK Sharri, respektivisht n llojet e tjera drunore,

jan identifikuar shum dmtues q kan karakter sekondar dhe prhapje t kufizuar, si
jan:
Insekti dmtues i pishs (Thaumatopoea pityocampa);
Krpudha - shkaktar e tumorit t lvores s shkozs (Taphrina carpini Rostr.);
Krpudha - shkaktar i deformimeve t gjetheve t vidhit (Taphrina ulmi Fck.);
Kloroza virusale unazore dhe difuze n gjethet e panjs malore etj.
Riprtritja natyrore e pyjeve sht relativisht e mir. Riprtritja e pamjaftueshme
paraqitet n disa zona t pyjeve t ahut pr shkak t kurorodendsis s madhe dhe shtress
s trash t lgushs (stels) pyjore e cila e pengon mbirjen e farave t ahut dhe zhvillmin e
filizris. N pyjet e rrobullit riprtritja sht e vshtirsuar si pasoj e dmtimit t pyjeve
nga zjarret dhe zhvillimit t vegjetacionit t dendur barishtor. Riprtritje m t mir
kan bredhi n zonat e Maleve t Mushtishtit dhe Koxha Ballkanit dhe arneni n zonat e
Pashallars dhe Ujrave t Humbur q ka ndikuar n prhapjen e pyjeve t ktyre llojeve n
PK Sharri. N zhvillimin e mir t bredhit dhe arnenit kan ndikuar kushtet e volitshme
natyrore dhe mosshfrytzimi i kullosave malore pr shkak t zvoglimit t bagtive n
zonat rurale.
N PK Sharri nuk ka shfrytzim ekonomik t pyjeve. Aplikohen vetm masat (pastrimet)
e kufizuara sanitare me qllim t mbrojtjes, ruajtjes dhe mirmbajtjes s ekosistemeve
pyjore n baz t planeve dhe legjislacionit prkats pr menaxhimin e parqeve kombtare.
Pastrimet sanitare jan aplikuar n pyjet e dmtuara t ahut dhe rrobullit q ka ndikuar n
evitimin e infektimeve dhe prmirsimin e gjendjes shndetsore t pyjeve.
Gjat vitit 2012 n Regjionin e Prizrenit, n Malin Koretnik ka pasur vatra t zjarreve me
intensitet t ult ku jan prfshir 1.5 ha zjarr i cili sht vn nn kontroll dhe shuar nga
zyrtart e Pylltaris.
Dukuria e shfaqjes s zjarreve ka ardhur duke u intensifikuar sidomos gjat muajit Gusht
saktsisht me dat 22.08.2012 dhe sht lokalizuar dhe vn nn kontroll me dat
28.08.2012 ku jan prfshir siprfaqe m t mdha por edhe m kualitative t pyjeve me
kultur halor.
Foto 21 dhe 22. Zjarret n PK Sharri
50
Gjendja e ekosistemeve t shkurreve dhe ekosistemeve barishtore

Vegjetacioni m i prhapur i shkurreve n PK Sharri sht i dredhakut (Pinus mugo) q
shtrihet n ekspozicionet veriore t maleve Oshlak, Koxha Ballkan dhe Pashallar. Gjendja
e ktij vegjetacioni n prgjithsi sht e mir, por rrezikun permanent e paraqesin zjarret
gjat vers, nga t cilt n vitet 2011 dhe 2012 jan dmtuar afro 10 ha t vegjetacionit t
dredhakut. N zonat ku mungon dredhaku, zhvillohen vegjetacionet te shkurreve t dllinjs
siberike (Juniperus nana), boronics (Vaccinium myrtillus) etj. Gjat vers mblidhen frutat e
boronics n gjith territorin e PK Sharri nga banort lokal dhe vizitort. Pr shfrytzimin e
qndrueshm t frutave pyjore dhe bimve jan duke u prgatitur aktet e nevojshme ligjore dhe
planifikuese.
Vegjetacioni barishtor shtrihet kryesisht mbi vegjetacionin pyjor, ndrsa n komunn e
Dragashit, duke filluar nga zona e Gurit t Zi deri t fshati Krushev (prgjat kufirit shtetror
me Maqedonin dhe Shqiprin) trsisht e mbulon territorin e PK Sharri.
Gjendja e vegjetacionit barishtor sht e mir, ndrsa n disa zona, n veanti n komunn
e Dragashit, gjat sezons verore shfrytzohet pr kullotje t bagtive t imta (deleve) nga
blegtort lokal dhe t regjionit t Prizrenit. DAPK Sharri sht e prkushtuar n vetdijesimin
e blegtorve pr shfrytzimin e qndrueshm t kullosave pasi q paraqiten rastet e ndezjes s
kullosave nga blegtort e pandrgjegjshm.
Vegjetacionet barishtore t maleve t larta jan t pasura me lloje t shumta endemike t cilt
jan n gjendje t mir. Pr t siguruar qndrueshmrin e ktyre bimve t rralla, lokacionet
q jan m t pasura me bimt endemike, jan prcaktuar si zona t para t mbrojtjes n Planin
Hapsinor t PK Sharri. Disa lloje t rralla t bimve mjekuese jan objekt i shfrytzimit ilegal.
Bima m e rrezikuar sht sanza (Gentiana lutea) e cila mblidhet nga banort lokal dhe vizitort
q e prdorin pr tregti (prfitime personale) pa si q ajo ka vlera t veanta mjekuese. Sanza
gjendet n pjest m t larta (mbi 1800 m) t territorit t PK, ndrsa si pasoj e shfrytzimit t
pakontrolluar n t kaluarn mbijetesa e saj sht mjaft e rrezikuar.
Foto 23. Sharr (Vraca), Vegjetacioni barishtor (kullosat) n vjesht
51
Gjendja e resurseve ujore

PK Sharri sht i pasur me burime t shumta t ujit, prrocka, lumej dhe liqej q ktij Parku i
japin vler t jashtzakonshme natyrore. Prrocakt dhe lumejt q karakterizohen me rrjedhje
t rrmbueshme dhe ujvara t shumta, paraqesin habitat i trofts s prrockave. Lumenjt
m t rndsishm jan Lepenci, Lumbardhi, Lumi i Pllavs, Lumi i Brodit, Lumi i Restelics
dhe Radika q i takojn dy plgjeve, Egjej dhe Adriatiku. N PK veohen liqenet e Livadhit,
Jazhincs, Katundit t Eprm dhe Shutmanit q gjenden n lartsin mbidetare mbi 2000 m.
Shum prej burimeve t ujit n t kaluarn jan dhn n shfrytzim fshatrave lokale pr
ti plotsuar nevojat pr uj t pijshm. Jan paraqitur edhe rastet e uzurpimit t burimeve
t ujit n zonn e Prevalls (2012) nga disa pronar t vikendshtpizave dhe n Pashallare
(2013) nga nj banor i Mushtishtit. Ndaj uzurpuesve jan inicuar masat ligjore n organet e
drejtsis. Ndotje t ujrave nuk ka, por n zonat e caktuara t ujrrjedhjeve t cilt vizitohen
nga qytetart paraqitn mbeturinat e llojeve t ndryshme. Kjo eshtje mund t rregullohet
me menaxhimin institucional t mbeturinave n territorin e PK. Gjat vitit 2014 t gjitha
tentimet pr uzurpimin e burimeve ujore jan evituar nga DAPK Sharri, por parashtrohet
nevoja e kthimit t gjendjes s mparshme natyrore t burimeve t uzurpuara gjat viteve t
mhershme. Mungesa e t reshurave dhe temperaturat e larta gjat disa viteve t fundit kan
ndikuar n zvoglimin e sasis s burimeve t ujit.
Foto 24. Lumi i Brezovics
Foto 25. Liqeni i Livadhishts
Gjendja e zonave turistike

N PK Sharri gjenden 9 zona turistike t propozuara n Planin Hapsinor t PK Sharri
(2013): Brezovica, Prevalla, Guri i Zi (Zapluzhe), Ujrat e Gropuar, Gradanci, Guri i Delocit,
Luboteni, Brodi dhe Restelica. M t rndsishme dhe m t frekuentuara nga vizitort jan
Brezovica dhe Prevalla. Turizmi deri m tani ka qen i paorganizuar, por kjo shtje duhet
t rregullohet me aprovimin e Planit Hapsinor t PK Sharri dhe hartimin e planeve
rregulluese pr zonat turistike.
Problemin m t madh n zonat turistike paraqesin ndrtimet ilegale. MMPH gjat vitit
2013 dhe 2014 ka ndrmarr masa t rndsishme n parandalimin e ndrtimeve ilegale
dhe rregullimin e zons turistike t Prevalls. Jan rrnuar shtpit pa leje dhe kampingu
veror dhe sht kthyer gjendja e mparshme e natyrs. Dukuri negative n zonat turistike
paraqesin mbeturinat q krijohen nga vizitort. Kjo shtje duhet t rregullohet me
menaxhimin e mirfillt institucional t mbeturinave n gjitha zonat turistike.
52
Foto 26 dhe 27. Prevalla, zona e kampingut veror para rrnimit (2011) dhe pas rrnimit (2013)
Sfidat dhe problemet n menaxhimin e PK Sharri

PK Sharri sht duke u ballafaquar me sfida dhe probleme t shumta, nga t cilt veohen:
Rreziku permanent pr resurset natyrore nga ndikimet negative t faktorve biotik
(njeriu, insektet dmtues dhe fitopatogjenet) dhe abiotik (zjarret, fatkeqsit
natyrore: era, bora etj.). Dmet m t mdha shkaktohen nga faktori antropogjen
(njeriu) prmes veprimeve t ndryshme ilegale: prerjet e pyjeve, gjuetia, ndrtimet,
ndezja e zjarreve etj.
Mungesa e shenjzimit t kufirit t jashtm dhe t brendshm (zons s par, t
dyt dhe t tret) t PK;
Mungesa e puntorve t mjaftueshm pr t siguruar menaxhimin e qndrueshm
t resurseve natyrore. N vitin 2013 me Ligjin e ri t PK Sharri nr. 04/L - 087 sht
dyfishuar siprfaqe e territorit t PK nga 22 660 ha n 53 469 ha, por nuk sht
shtuar (punsuar) asnj puntor n Drejtorin pr Administrimin e PK Sharri n
3 komunat: Dragash, Shtrpc dhe Kaanik. Kjo gjendje e ka vshtirsuar mbrojtjen
dhe menaxhimin e resurseve natyrore n gjith territorin e PK Sharri;
Buxheti i pamjaftueshm pr menaxhimin e qndrueshm t PK Sharri. Kjo gjendje
reflektohet n mungesn e investimeve n mbrojtjen dhe zhvillimin e PK Sharri.
Prmirsimi i gjendjes financiare t PK Sharri sht i lidhur ngusht me zhvillimin
ekonomik t Kosovs;
Mosrealizimi i fletpadive penale dhe kundrvajtse pr vepra ilegale n Gjykatat
prkatse. Shqyrtimi fletpadive vonohet dhe n shum raste jan n favor t
shkelsve t dispozitave ligjore. N kt mnyr dmtuesit t natyrs stimulohen,
ndrsa PK Sharri sht duke psuar dme t konsiderueshme ekologjike dhe
ekonomike;
Tentimet pr zhvillimin e turizmit n kundrshtim me parimet e mbrojtjes s
vlerave natyrore;
Strategjia dhe masat zhvillimore t PK Sharri
Me aprovimin e Planit Hapsinor sht krijuar baza strategjike planifikuese pr
menaxhimin e ktij Parku. Nga masat q duhet t ndrmerren pr t siguruar menaxhimin
e qndrueshm (mbrojtje dhe zhvillim) t PK Sharri veohen:
Kompletimi i infrastrukturs ligjore, organizative, financiare dhe planifikuese pr
menaxhimin e PK Sharri n prputhje me vendet e Bashkimit Evropian;
53
Shtrirja e autoritetit menaxhues t Drejtoris n tr territorin e PK Sharri sipas Ligjit.

Transformimi i pronave shoqrore t ish ndrmarrjeve shoqrore bujqsore
(kooperativave) dhe pyjore (ekonomive pyjore) n pronsi t PK Sharri;
Aplikimi i masave dhe teknikave bashkkohore pr mbrojtjen dhe zhvillimin e
resurseve natyrore.
Zhvillimi i turizmit n prputhje me mbrojtjen dhe zhvillimin e vlerave natyrore t
Parkut Kombtar;
Transformimi i DAPK Sharri n Agjencion shtetror ose Ndrmarrje publike;
Antarsimi n Federatn e Parqeve Kombtare t Evrops, UNESKO dhe n
institucionet tjera ndrkombtare.
5.3.2. Parku Kombtar Bjeshkt e Nemuna
Bjeshkt e Nemuna pr nga prbrja gjeologjike, gjeomorfologjike, floristike dhe
faunistike paraqesin masivin m t rndsishm dhe m interesant jo vetm t Kosovs,
por edhe t tr Gadishullit Ballkanik. Ashprsia e terrenit dhe natyra e bukur ka zgjuar
kureshtjen e shume hulumtuesve shkencor vendor dhe t huaj nga fushat e ndryshme.
Bjeshkt e Nemuna prbn pjesn periferike perndimore t Kosovs, zbret gati vertikalisht
dhe prfundon ne lindje dhe verilindje n fund t Rrafshit t Dukagjinit dhe n lugin t
Ibrit, kurse n perndim e mbyllin malet (kufiri) me Shqiprin dhe Malin e Zi. Bjeshkt e
Nemuna n Kosov kan nj shtrirje n drejtim veri-jug me gjatsin afro 50 km, ndrsa
gjersia e tyre nuk e kalon 26 km. Ato prehen nga luginat e thella e trthore, shpesh ne
form kanionike si n rastin e Lumbardhit (Bistrics) t Pejs, Deanit dhe Erenikut.
Foto.28. Peizazh nga PK. Bjeshkt e Nemuna
Ky masiv malor n janar t vitit 2013 sht shpallur Park Kombtar (Ligji pr Parkun
Kombtar Bjeshkt e Nemuna Nr. 04/L 086, GZRK / Nr. 2/21) dhe me t administron
Drejtoria e PK Bjeshkt e Nemuna me seli ne Pej.
54
Parkut Kombtar shtrihet n territorin 5 Komuna: Pej me 32.311 ha ose 52 %, Dean

16.881 ha ose 27 %, Istog 4973 ha ose 8 %, Juniku 5.300 ha ose 8% dhe Gjakov 3032 ha
ose 5 % dhe prfshin siprfaqen prej 62.488 ha ose 5.7 % t siprfaqes s Kosovs.
Bjeshkt e Nemuna jan ndr masivet malore m karakteristike t Ballkanit pr sa i prket
llojllojshmris floristike dhe vegjetative. N
kt aspekt Bjeshkt e Nemuna paraqesin
masivin malor ndr m t begatshmit n Ballkan
me prani t mbi 1.000 llojeve deri m tani t
hulumtuara, edhe pse ky numr nuk sht
definitiv meqense hulumtimet duhet vazhduar
edhe m tej. Pos ksaj, n kt numr nuk jan
t prfshira hulumtimet pr myshqet, likenet
dhe krpudhat.
Vegjetacioni i Bjeshkve t Nemuna ka psuar
ndryshime gjat procesit t gjat t zhvillimit
historik t tij. T gjitha llojet bimore t cilat e
mbijetuan periudhn e akullnajave s bashku
me lloje t reja t krijuara pas diluviumit, sot
ndrtojn bashksi bimore (fitocenoza) t
Fig. 5. Siprfaqja e PK Bjeshkt e
ndryshme ku disa prej tyre jan karakteristike
Nemuna sipas komunave- pjesmarrja
pr Bjeshkt e Nemuna.
N kuadr t Bjeshkve t Nemuna deri m tani jan konstatuar kto associacione:
1. Ass. Abieti Fagetum moesiacae,
2. Ass. Fagetum subalpinum scardo pindicum,
3. Ass. Picetum abietis bertisceum montanum,
4. Ass. Picetum abietis bertisceum subalpinum,
5. Ass. Wulfenio Pinetum peucis,
6. Ass. Pinetum peucis typicum,
7. Ass. Pinetum heldreichii bertisceum,
8. Ass. Wulfenio Pinetum mugo,
9. Ass. Bruckenthalio Juniperetum,
10. Ass. Nardetum subalpinum montenegrinum,
11. Ass. Salicetum herbaceae balcanicum,
12. Ass. Pinguiculo Narthecium scardici,
13. Ass. Carici Crepidetum dinaricae,
14. Ass. Festucetum albanicae dhe
15. Ass. Senecio Rumicetum alpini.
Sipas t dhnave t deritanishme n Bjeshkt e Nemuna jan t pranishme 33 lloje endemike
dhe 6 subendemike si dhe mjaft lloje relikte t cilat patjetr duhet t merren nn mbrojtje
rigoroze duke pasur parasysh vlerat e tyre shkencore dhe ekonomike.
N kuadr t llojeve endemike duhet t prmendet se n Bjeshkt e Nemuna vetm n zonn
alpike dhe subalpike jan prezent 128 lloje endemike t Ballkanit. Ndr llojet endemike t
Kosovs n Bjeshkt e Nemuna jan edhe Sempervivum kosaninii (burgulli i Koshaninit),
Cephalaria pastricensis (Cefalaria e Pashtrikut), Astragalus fialae (Arrithja e Fialit), Aconitum
55
pentheri (Akoniti i Rusolis), Rubus ipecensis (Manaferra e Pejs), Saxifraga scardica (Iriqza
e Sharrit), Wulfenia blecicii (Vulfenia e Bleiqit); Centaurea nervosa (Kokoeli), Thlaspi
cuneifolium (Tlaspi), Thymus rohlenae (Listra e Rohleries) etj. Nga llojet relikte t prhapura
n Bjeshkt e Nemuna karakteristike jan: Carpinus orientalis (shkoza e zez) e prhapur
n kuadr t pyjeve t dushkut dhe ahut. N Grykn e Rugovs gjenden n ekspozicionin
verior, ndrsa n Malin e That, Bjeshkt e Sinajit dhe Lebeniq n ekspozicionin jugor. N
afrsi t Bistrics s Lloanit s bashku me te paraqitet edhe Carpinus betulus (shkoza e
bardh) i cili po ashtu sht relikt i tercierit. Pos llojeve endemike autoktone n Bjeshkt e
Nemuna jan t pranishme edhe shum lloje endemike t Ballkanit ndr t cilat edhe Crepis
albanica (Shmanga shqiptare), Draba korabensis (Draba e Korabit), Cerastium dinaricum
(Cerasti dinarik), Sempervivum macedonicum (Burgulli maqedonas), Euphorbia montenegrina
(Qumshtorja malazeze) etj.
Masivi i Bjeshkve t Nemuna karakterizohet me nj faun mjaft t pasur, heterogjene,
endemike dhe interesante. Kjo pasuri faunistike e Kosovs e me t edhe e Bjeshkve t
Nemuna, si masivi m i madh n Ballkan, sht si rezultat i ndikimeve t shumta t regjionit
mesdhetar, eurosiberian dhe atij nordiko-alpin, si dhe ndryshimeve te shpeshta t kushteve
ekologjike n t kaluarn.
N baz t hulumtimeve t gjertanishme dhe n baz t shnimeve t literaturs fauna e Bjeshkve
t Nemuna prbhet prej: 8 lloje peshqish, 13 lloje ujtoksorsh, 10 lloje zvarraniksh, 178 lloje
shpendsh, 37 lloje gjitarsh dhe 129 lloje flutura vetm nga rendi Lepidoptera.
Llojet m reprezentative t fauns s Kosovs q jetojn n territorin e Bjeshkve t Nemuna
jan: Rrqebulli (Lynx lynx), Ariu i murrm (Ursus arctos), Kaprolli (Capreolus capreolus), Dhia
e egr (Rupicapra rupicapra), Shqiponja perandorake (Aquilla heliaca), Shqiponja e maleve
(Aquilla chrysaetos), Faikoi thonjbardh (Falco naummani), Pulegra (Tetrao urogallus) etj,
t cilat kan status kombtar dhe ndrkombtar t mbrojtur.
Foto 29. Kaprolli (Capreolus capreolus)
Foto 30. Ariu i murrm (Ursus arctos) (Foto APK)
Gjendja n Park
Nj ndr problemet m t mdha t evidentuara gjat ksaj periudhe n territorin e
Bjeshkve t Nemuna jan prerja e pyjeve, zjarret, ndrtimet ilegale etj.
Prerjet ilegale jan duke u br pothuajse n t gjitha Komunat ku shtrihet territori i PK
Bjeshkt e Nemuna me theks t veant n komunn e Deanit dhe Pejs.
Prerjet e pakontrolluara t pyjeve kan pasoja t pariparueshme q prve humbjes s
mass drunore, reflektojn drejtprdrejt edhe n rregullimin e ekosistemit, shqetsimin
e bots shtazore, prishjen e peizazhit, paraqitjen e erozionit etj.
56
Dukuria e vnies s zjarreve ka qen aktuale sidomos n periudhn 2010-2012, pra para
shpalljes s ksaj zone Park Kombtar me `rast jan djeg siprfaqe t konsiderueshme t
pyjeve dhe kullosave brenda territorit t parkut.
Gjendja n vitin 2013 dhe 2014 sht m e mir se sa ka qen m hert, si n mbrojtjen
e pyjeve, flors, fauns etj. Nuk ka pasur prerje zgjedhore t pyjeve prpos pastrimeve
sanitare t cilat jan t lejuara me Rregulloren e Brendshme t Parqeve Kombtare. Vlen
t theksohet se prej rreth 30.000 m3 dru teknik sa kan qen t lejuara t priten n kohn
para shpalljes s ksaj zone Park Kombtar gjat vitit 2014 jan lejuar diku rreth 3.000 m3
dru teknik, edhe at n pyje private, ndrsa n pyjet shtetrore prpos n Dean n asnj
lokalitet tjetr nuk jan lejuar prerjet.
Foto 31 dhe 32. Prerjet ilegale te pyjeve dhe zjarret ne Park
Problem tjetr aktual mbeten aktivitetet e operatoreve te gurthyesve dhe ndrtimi i shum
objekteve, kryesisht hoteliere, por edhe t banimit. N munges t Planit Hapsinor, i cili
sht n procedur t hartimit, ndrtimet bhen pa kritere mjedisore, hapsinore dhe
urbanistike. Ndrtimi i objekteve shoqrohet m grryerje t siprfaqeve t cilat dmtojn
peizazhin dhe biodiversitetin prreth.
Ndrtimet jan m t shprehura n zonat potenciale turistike, si n Grykn e Rugovs,
Bog, Leqinat, Gropa e Erenikut, Lugu i But, Burimi i Drinit t Bardh etj.
Foto 33 dhe 34. Ndrtimet n Grykn e Junikut dhe shfrytzimi i inerteve n Lumbardhin e Deanit
N situatn e tanishme me rndsi t veant sht vendosja e bashkpunimit dhe bashkveprimit

t ndrsjell t t gjitha palve t interesuara, e posarisht n mes t institucioneve lokale dhe
57
atyre qendrore n gjetjen e mnyrs s menaxhim sa m efikas, e gjith kjo duke respektuar
para s gjithash statusin ligjor, rndsin ekonomike, ekologjike, turistike etj.
Sigurimi i t dhna t sakta nga inventarizimi i resurseve natyrore do t krijonte nj baz t
t dhnave q siguron ndrtimin e nj analize t prcaktimit t menaxhimit t ardhshm t
potencialit ekzistues t flors, fauns dhe resurseve tjera t zons.
Zonimi i Parkut Kombtar Bjeshkt e Nemuna14
Gjat viti 2013 MMPH/AMMK n bashkpunim me Universitetin e Prishtins dhe shoqrin
civile ka realizuar projektin e Zonimit t PK Bjeshkt e Nemuna. Qllimi i ktij aktiviteti ka
qen identifikimi dhe prcaktimi i zonave I, II dhe III t mbrojtjes sipas shkalls s mbrojtjes
me qllim t hartimit t Planit Hapsinor t PK Bjeshkt e Nemuna. Hulumtimet n terren
me qllim t identifikimit t llojeve t flors, fauns, ekosistemeve, gjeo-trashgimis dhe
konstatimit t gjendjes s tyre, jan prqendruar kryesisht n zonat q jan identifikuar me
vlera t veanta natyrore t cilt jan propozuar si zona t para t mbrojtjes.
Objektivat e zonimit kan qen:
Identifikimi i vlerave natyrore (gjeologjike, gjeomorfologjike, speleologjike,
pedologjike, hidrologjike, hipsometrike, peizazhore, floristike, t vegjetacionit,
fauns dhe karakteristikave tjera antropo-gjeografike;
Prcaktimi i 3 zonave t mbrojtjes (zona e par - I, zona e dyt - II dhe zona e tret - III)
sipas regjimit t mbrojtjes dhe destinimit n territorin e PK Bjeshkt e Nemuna;
Krijimi i databazs pr vlerat natyrore t PK Bjeshkt e Nemuna pr nevojat
e hartimit t Planit Hapsinor, Planit Menaxhues dhe materialeve informativepromovuese dhe edukative-arsimore;
Vlersimi i gjendjes s vlerave natyrore n zonat e veanta;
Propozimi i masave pr menaxhimin e qndrueshm (mbrojtjen, ruajtjen dhe
zhvillimin) t vlerave natyrore t PK Bjeshkt e Nemuna
Promovimi i vlerave natyrore n opinionin vendor dhe ndrkombtar;
N baz t vlerave natyrore dhe destinimit jan propozuar zonat natyrore sipas shkalls se
par, t dyt dhe t tret t mbrojtjes t cilt jan prshkruar n vijim.
Zona e par e mbrojtjes (Zona I)
Si zona t para t mbrojtjes n territorin e PK Bjeshkt e Nemuna jan propozuar 15
zona me gjithsejt 11,424.10 ha. Kto zona paraqesin vlera t veanta natyrore t cilat
karakterizohen me biodiversitet t pasur t flors, fauns, habitateve dhe t ekosistemeve.
Zona e regjimit t par t mbrojtjes prfshin pjest e territorit t PK Bjeshkt e Nemuna
me veori natyrore t jashtzakonshme, me lloje t rralla, t rrezikuara t bimve dhe
shtazve dhe tipave t vendbanimeve n kushte t natyrs s egr. Kjo zon gzon karakterin
e mbrojtjes strikte.
Zona e dyt e mbrojtjes (Zona II)
Si zon e dyt e mbrojtjes n territorin e PK Bjeshkt e Nemuna sht propozuar
siprfaqja prej 47.288 ha q gjendet jasht zonave t para dhe t treta t mbrojtjes Pjes
e konsiderueshme e cila i takon zons s dyt mbulohet nga siprfaqe me kullosa e cila
paraqet hapsir mjaft me rndsi n t mir t shfrytzimit t qndrueshm t territorit
t PK Bjeshkt e Nemuna. Zona e dyt sht me siprfaqe m t madhe n krahasim me
dy zonat e tjera dhe karakterizohet me ekosisteme pyjore dhe barishtore. N kuadr t
14 Raporti pr zonimin e PK Bjeshkt e Nemuna, Nr. Prot. 777/14, 21.02.2014
58
ksaj zone gjenden pyjet e llojeve: ah (Fagus moesiaca), bredh (Abies alba) dhe hormoq (Picea
excelsa) q kan prhapje t gjer n PK Bjeshkt e Nemuna. Ekosistemet barishtore,
respektivisht kullosat jan t prhapura mbi vegjetacionin barishtor.
N kt zon jan t pranishme llojet e rralla e t rrezikuara si dhe endemike t flors,
fauns, por n krahasim me zonn e par t mbrojtjes prania e tyre sht m e kufizuar.
Zona e dyt, prve biodiversitetit t pasur natyror, posedon edhe vlera t rndsishme
biogjeografike, gjeologjike, gjeomorfologjike, hidrologjike, pedologjike dhe peizazhore.
Kjo zon krkon menaxhim aktiv dhe prfshin pjest e territorit t PK Bjeshkt e Nemuna
q karakterizohen me ekosisteme, vlera peizazhore dhe vlera tjera t natyrs ku mund t
ushtrohen ekoturizmi, bujqsia tradicionale dhe veprimtarit q nuk jan n kundrshtim
me qllimet e mbrojtjes.
Zona e tret e mbrojtjes (Zona III)
Si zona t treta t zhvillimit n territorin e PK Bjeshkt e Nemuna jan propozuar
gjithsejt 61 zona me 4318.21 ha. Pr zonat e treta t mbrojtjes t propozuara pr zhvillimin
e turizmit dhe ndrtimin e objekteve turistike duhet t behn Planet Rregullative me qllim
t shfrytzimit t zons n prputhje me funksionin e mbrojtjes s vlerave t natyrs.
Ndrtimet duhet t jan t kufizuara dhe t prputhen me mjedisin natyror. Prparsi
duhet t kan objektet kapitale turistike (hotelet, motelet dhe sanatoriumet) pasi q
mundsojn shfrytzimin maksimal t hapsirs me ndikime minimale negative n natyr,
ndrsa ndrtimi i objekteve t vogla turistike (vikend shtpizave) duhet t kufizohet. Zonat
e propozuara pr skijim gjat stins verore mund t shfrytzohen pr kullotje.
Si zon e III e mbrojtjes jan propozuar zonat e siprfaqeve barishtore q jan destinuar
pr zhvillimin e turizimit dhe ndrtimin e objekteve turistike. Kto zona, n krahasim me
zonat e para dhe t dyta t mbrojtjes, jan me vlera m t ulta natyrore dhe kan kushte t
volitshme gjeografike, relievore dhe klimatike pr zhvillimin e turizmit.15
5.4. Zonat e veanta t mbrojtura

5.4.1. Ligatina e Hencit - Radeves
Ligatina e Hencit - Radeves shtrihet n pjesn qendrore t fushs se Kosovs, n afrsi t
Aeroportit Ndrkombtare Adem Jashari n mes t fshatrave, Henc komuna e Fush
Kosovs, Vrell komuna e Lipjanit dhe Radev Komuna e Graanics n lartsi mbidetare
rreth 545m dhe siprfaqe t prgjithshme prej 109 ha 52 ari 35 m2.
Kjo zon sht krijuar nga bashkimi i rrjedhave ujore t Magurs dhe Vrells, t cilat jan
deg e majt e lumit Sitnica. Ligatina sht krijuar n vitet e `60-ta m qllim t kultivimit
t llojit t peshkut Krap (Cyprinus carpio).
Ligatina e Hencit - Radeves duke pas parasysh se sht i vetmi ekosistem i llojit t till
n Kosov, edhe pse i formuar n mnyr artificiale, karakterizohet me vlera t veanta
natyrore si: ornitologjike, ihtiologjike, hidrogjeologjike, botanike, peizazhore etj.
N vitin 2013, Instituti i Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs ka prgatit Arsyeshmrin
profesionale pr shpalljen e Ligatins s Hencit - Radevs zone e mbrojtur.
Pr shkak t ktyre vlerave Qeveria e Republiks s Kosovs ne vitin 2014 ka nxjerr
Vendimin (Nr. 08/178, dat 18.03.2014) pr shpalljen e Ligatins s Hencit - Radeves Zon
e Veant e Mbrojtur e Zogjve.
15 Raporti pr zonimin e PK Bjeshkt e Nemuna, Nr. Prot. 777/14, 21.02.2014
59
Fig.6. Ligatina e Hencit
Qllimet e synuara nga shpallja e ksaj zone t mbrojtur jan:

Shfrytzimi i qndrueshm,
mbrojtja e ekosistemit,
marrja e masave pr sanimin e ekosistemeve te dmtuara,
shfrytzimi racional i vlerave natyrore,
rritja e mundsive pr hulumtime shkencore, arsimore, kulturore, edukative dhe
punve te tjera profesionale n pajtim me konceptet bashkkohore n zhvillimin e
ksaj zone.
N aspektin e flors, duke marr parasysh pozitn gjeografike dhe kushtet klimatike, kjo
zon karakterizohet me nj begati t madhe t pranis s llojeve bimore. Sipas konstatimeve
t bra nga IKMN-ja n kt zon jan t pranishme mbi 50 lloje t bimve vaskulare:
Ligatina e Hencit - Radeves sht zone mjafte e pasur edhe nga aspekti i zoodiversitetit.
Sipas krkimeve nga Instituti pr Mbrojtjen e Natyrs n kt zon sht konstatuar
se jetojn nj numr i madh i llojeve t fauns s egr e prej tyre numrin m t madh e
prfaqsojn shpendt e egra pr ka edhe shquhet kjo zon. Numri i llojeve t shpendve t
konstatuara deri tashti sht 78, por mendohet se ky numr duhet t jet shum m i madh
duke pasur parasysh se asnjher deri tani nuk sht kryer ndonj hulumtim sistematik dhe
profesional n nivel t dshiruar.
Habitatet natyrore t Ligatins se Hencit- Radeves me rrethin ofrojn vendstrehim pr
shume lloje t shpendve, shum prej tyre lloje te rralla dhe me status t pafavorshm t
ruajtjes tek ne dhe Evrope.
60
Foto 35. Peizazh nga Ligatina e Hencit - Radeves
Foto 36. Adonis aestivalis
Foto 37. Equisetum palustre
61
Qenan Maxhuni
Qenan Maxhuni
Foto 42. Ardea purpurta
Qenan Maxhuni
Foto 41. Acrocephalus scirpaceus
Qenan Maxhuni
Foto 40. Himantopus himantopus
Qenan Maxhuni
Foto 39. Ardea cinerea
Qenan Maxhuni
Foto 38. Podiceps cristatus
Foto 43. Ixobrychus minutus
Zona karakterizohet me veprimtarit ekonomike si: peshkataria, bujqsia, blegtoria, gjuetia,

etj. Basenet kryesisht prdoren pr rritjen e peshkut ndrsa n afrsi t drejtprdrejt t
tyre zhvillohen aktivitete t prodhimtaris bujqsore, kurse sht i zhvilluar edhe turizmi
rural dhe rekreacioni.
E gjith zona e Ligatins s Hencit- Radeves sht pron publike dhe menaxhohet nga
Agjencioni Kosovar pr Privatizim (AKP).
62
Gjendja
Meqense zona nuk sht nn menaxhim t ndonj institucioni profesional, pasojat e saj
vrehen do dit e m tepr. Problem m i theksuar paraqitet tharja e baseneve dhe zonave
tjera prreth pr shkak t ndaljes s rrjedhjes s ujit n to. Sidomos kjo munges e ujit, e
shpeshher edhe tharja e ktyre ekosistemeve, vrehet gjat sezonit s vers e cila shprehet
me munges t llojeve t peshqve e ka sht m e rndsishme numri i llojeve t zogjve t
pranishm m hert n kto ekosisteme bie n mnyr drastike.
Ktu duhet prmendet edhe ndikimi i madh q ka gjuetia ilegale dhe e pakontrolluar nga
persona t pandrgjegjshm n llojet e zogjve prezent, e cila nse vazhdon me trendin
aktual, sigurisht q do t rrezikoj prezencn e nj numri t madh llojesh si atyre vendore,
ashtu edhe atyre shtegtare.
Vlen t prmendet gjithashtu se n kufi t ksaj zone gjendet edhe Aeroporti Civil i
Prishtins. Ka informacione se nj numr i shpendve jan duke u rrezikuar si pasoj e
afrsis s aeroportit prmes ndeshjes s aeroplanve me zogj.
Mbetet q n t ardhmen t punohet bashkrisht edhe me stafin menaxhues t aeroportit
n mnyr q t rritet siguria e prgjithshme n aeroport dhe kto raste t zvoglohen
n minimum apo edhe t eliminohen trsisht prmes prdorimit t mjeteve sa m
bashkkohore pr largimin e zogjve nga zona e fluturimit.
Foto 44. Ekosisteme t thara dhe t djegura
63
5.5.
Monumentet e natyrs
N kuadr t Zonave t Mbrojtura, Monumentet e Natyrs pr nga numri zn vendin

e par me 99 sosh, ndrsa pr nga siprfaqja vendin e dyt me 5.971.95 ha. Prej tyre 2
Monumente jan t Rndsis s Veant, (Ujvarat e Mirushs dhe Shpella e Gadimes), 66
t karakterit botanik, 17 hidrologjik, 7 gjeomorfologjik, 9 speologjik.
Monumentet e natyrs n t cilat ka pas ndikime m t mdha gjat ktyre tri viteve t
fundit jan: Shpella e Gadimes, Ujvarat e Mirushs, Gryka e Rugovs, Burimi i Drinit t
Bardh me Shpelln e Radavcit, etj.
5.5.1. Shpella e Gadimes
Gjendet n afrsi te Lypjanit (pran rrugs Prishtin Ferizaj), n fshatin Gadime e ult.
Shpella e Mermert quhet ngase sht e ndrtuar n shkmbinj t mermerit dhe sht nj
ndr shpellat m t bukura jo vetm n Kosov, por edhe n Ballkan e m gjer. N kt
shpell paraqiten t gjitha llojet e stolive, stalagmite dhe stalaktite, n forma dhe madhsi
t ndryshme, e posarisht trheq vmendjen stolia aragonite. sht zbuluar dhe sht
vn nn mbrojtje n vitin 1969.
Foto 45. Kristalet aragonitet n Shpelln e Gadimes
Gjendja e shpells 2010-2013

Gjat viti 2009 me vendim t Qeveris s Republiks t Kosovs sht rimarr nn mbrojtje
Shpella e Gadimes si Monument i Natyrs me Rndsi t Veant. Gjithashtu gjat ktij viti
sht br edhe ridefinimi i kufirit t Shpells s Gadimes dhe sht punuar harta e zons
s mbrojtur.
64
Foto 46. Kristalet n Shpelln e Gadimes
N Shpelln e Gadimes edhe m tutje mbeten problemet e njjta t cilat kan filluar vite m
par. Veprimet nga jasht dhe ndikimi i tyre n shpell jan:
Dukuria e grryerjes s materialit shkmbor nga rreshpet;
Ndrtimi i objekteve n zonn e mbrojtur mbi shpell dhe n afrsi t shpells;
Veprimi i guroreve n t cilat eksploatohet guri glqeror;
Ndikimi i minimeve n destabilizimin e shpells;
Veprimet e ndryshme n shtratin e lumit Klysyr prball shpells, etj.
Ndrsa n brendsi t Shpells vrehen probleme serioze si jan:
Qarje t mdha n hyrje dhe n fillim t kanalit t Galeris t Lotve;
Rreziku i shembjes dhe rnies s copave t shkmbinjve n korridoret q frekuentohen
nga vizitort;
Ndryshime t dukshme hidrogjeologjike, gj q sht manifestuar dukshm n
zvoglimin e qarkullimit t ujrave nntoksore;
Paraqitja e myshqeve dhe krpudhave si pasoj e ndryshimeve mikroklimatike, t
kushtzuar me mbylljen hermetike t hyrje-daljes si dhe ndriimi afatgjat dhe jo adekuat;
Dmtimet fizike (thyerje etj.) si dhe larje mekanike t stolive ;
Mbishkrimet dhe grafitet npr korridoret e shpells, dmtojn imazhin dhe
origjinalitetin e shpells;
Ndriimi dhe rrjeti elektrik joadekuat n shpell sht i dmtuar dhe paraqet rrezik pr
vizitor;
Hulumtimet ilegale t korridoreve t tjera, pa konsultime me institucionet prgjegjse;
Menaxhimi joprofesional i shpells, etj .
65
N vitin 2013, Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor merr vendim pr mbylljen
dhe ndalimin e prkohshm t t gjitha aktiviteteve n monumentin e natyrs me rndsi
te veant Shpella e Gadims. Vendimi merret si mas e prgjithshme pr mbrojtjen
dhe ruajtjen e ktij monumenti nga veprimtarit e palejuara t cilat po i rrezikojn
karakteristikat dhe vlerat e tij.
Foto 47, 48. Gjendja n brendsi t Shpells (rrjeti i dmtuar elektrik dhe zhvillimi i myshqeve) 2010 - 2013
Foto 49 dhe 50. Thyerja e kristaleve
Foto 51 dhe 52. Ndrtimi i rezervarit t ujit mbi shpelln e Gadimes dhe gurthyesi n afrsi t shpells
66
Gjendja e shpells 2014

Bordi i Agjencis Kosovare t Privatizimit, n vitin 2013, ka vendosur t liroj nga
juridiksioni administrative i AKP-s, entitetin juridik Shpella e Mermert dhe t njjtn
me t gjitha t drejtat dhe detyrimet ia transferon nn administrimin e Ministris s
Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor. (vendimi Nr. 1692/AV)
N vitin 2014, AMMK angazhon nj staf m kontrat t prkohshm deri n themelimin
e Drejtoris pr menaxhimin dhe administrimin e monumentit t natyrs m rndsi t
veant Shpella e Gadimes duke prfshir mbikqyrsin, ciceronet, sigurimin dhe hap
shpelln pr vizitoret n Maj 2014 dhe brenda tre muajve vizitohet nga mbi 20 mije vizitor
nga vendi dhe te jashtm.
Ambasada Franceze n Kosov dhe Agjencia pr Mbrojtjen e Mjedisit n vitin 2014 kan
ndar nj buxhet pr vendosjen e ndriimit t ri ku sht ngritur siguria pr vizitort e
shpells.
Pr Monumentin e natyrs me rndsi t veant Shpella e Gadimes sht prgatitur
rregullorja m rendin e brendshm si dhe mimorja e biletave.
Foto 53. Gjendja e prmirsuar me 2014
Foto 54. Nga vizita e Ministrit dhe Ambasadores
5.5.2. Monumenti i natyrs me rndsi t veant Ujvarat e Mirushs

Ujvarat e Mirushs jan shpallur Park Regjional i Natyrs n vitin 1982/83 nga Komuna
e Klins dhe Rahovecit, tanim e trashguar nga Komuna e Malishevs me siprfaqe prej
555.80.70 ha. Ndrsa Qeveria e Republik s Kosovs n vitin 2012 nxjerr vendim pr
shpalljen e Ujvarave t Mirushs Monument i Natyrs me Rndsi t Veant me siprfaqe
te prgjithshme prej 598.4 ha.
Kanioni i Mirushs sht nj ndr zonat m interesante t natyrs s Kosovs. Lumi
Mirusha n pjesn e poshtme t rrjedhs s tij kalon npr nj gryk e cila njihet si Kanioni
i lumit Mirush. N kt pjes t kanionit jan 16 ujvara me liqene q e prbjn pjesn
m atraktive t kanionit.
Gjendja
N Monumentin e natyrs me rndsi t veant Ujvarat e Mirushs n distanc rreth
300 m, nga Liqenet e Kanionit Mirusha sht ndrtuar nj objekt hotelier me material t
fort i cili bie n kundrshtim me parimet e mbrojtjes s natyrs. Investitori nuk posedon
mendim profesional dhe leje ndrtimi nga organet prgjegjse t MMPH-s.
67
Foto 55. Ujvara e Mirushes
Foto 56 dhe 57. Ndrtimet ilegale n zonn e mbrojtur t Mirushs dhe rrshqitjet e dheut
N vitin 2010 sht hapur rruga nga Kuvendi Komunal i Malishevs, pa respektimin e
procedurave ligjore dhe profesionale, e cila ka ndikuar n rrshqitjen e materialit shkmbore
dhe degradimin e peizazhit natyror rreth kanionit. Hapja e rrugs deri n afrsi t liqeneve,
ka mundsuar fillimin e ndrtimeve ilegale, fluksin e madh t makinave si dhe ndotjen ujit
n lumin Mirusha. Numri i madh i makinave paraqet shqetsim serioz n degradimin dhe
ndotjen e vlerave natyrore t zons. Veprimet e tilla ndikojn drejtprsdrejti n humbjen
e vlerave t rralla t gjeodiversitetit, biodiversitetit si dhe ndikojn n ndotjen e lumit
Mirusha. Problem mbetet mos themelimi i organit menaxhues pr Monumentin e Natyrs
me Rndsi t Veant Ujvarat e Mirushs, si parashihet me Ligjin pr Mbrojtjen e
Natyrs (neni 77).
68
Plani Hapsinor i MNRV Mirusha

N Mars t vitit 2014 Kuvendi i Kosovs ka aprovuar Planin Hapsinore pr zonn e
mbrojtur Ujvarat e Mirushes, t hartuar nga Instituti pr Planifikim Hapsinor.
Qllimi kryesor i Planit sht t ndikoj n ndalimin e zhvillimeve t paplanifikuara q
dmtojn zonn, t bj ridefinimin e vijs kufitare t zons dhe t orientoj planifikimin e
investimeve dhe zhvillimeve t ardhshme q duhet t realizohen sipas planit n kt zon
t mbrojtur.
Ujvarat e Mirushs veohen pr vlerat unike t trashgimis natyrore, kombtare dhe
kulturore, andaj prmes ktij dokumenti synohet q kjo zon t mbrohet nga ndikimet
e jashtme, t shfrytzohet n mnyr racionale si dhe t ket zhvillim t turizmit t
qndrueshm n dobi t komunitetit lokal dhe rajonal.
Sipas planit n periudhn e ardhshme 10 vjeare, nga institucionet e vendit, donatort
dhe partneriteti publiko-privat, pritet q n kt zon t investohen rreth 30 milion euro.
Dokumenti paraqet rezultatin e nj pune t prbashkt t sektorve t rndsishm t
Qeveris s Kosovs, komunave, institucioneve relevante, profesionistve t fushave t
ndryshme, si dhe pjesmarrsve nga shoqria civile.
5.5.3. Gryka e Rugovs
Gryka e Rugovs, si Monument i Mbrojtur i Natyrs, sht nj ndr zonat me vlera m
t veanta gjeomorfologjike, gjeologjike, hidrologjike, biodiversitet dhe vlera turistike dhe
rekreative.
Foto 58. Gryka e Rugovs (foto F. Katallozi)
sht krijuar me punn e erozionit vertikal fluvial, kryesisht n glqeroret e triasikut,

para dhe pas periudhs glaciale. Gryka e Rugovs, me 1985 sht shpall monument i
natyrs me rndsi hidro-gjeomorfologjik, me siprfaqe prej 4.302 ha. Prve pasurive
69
n aspektin e flors dhe fauns (biodiversitetit), Gryka e Rugovs, prezanton bukuri

t peizazhit, gjeodiversitetit si dhe karakteristika hidrologjike q rrallkund mund t
gjenden.
Gjendja
Gjat monitorimit t vazhdueshme t gjendjes n terren n Monumentin e Natyrs Gryka
e Rugovs, mund t konstatohet se n kt monument ka pasur ndrhyrje t faktorit
antropogjen sidomos n pjesn e mesme (afr tunelit) dhe t eprme t saj me ndrtimin e
disa lokaleve afariste.
Gjithashtu duhet theksuar se me investimin e Kuvendit Komunal n disa pjes t gryks
jan vendosur ulse pr pushim t vizitorve.
Foto 59 dhe 60. Ndrhyrjet n Grykn e Rugovs.
5.5.4. Burimi i Drinit t Bardh me Shpelln e Radavcit

Burimi i Drinit t Bardh dhe Shpella e Radavcit jan vn nn mbrojtje n vitin 1983,
si monumente natyrore me siprfaqe prej 89.94 ha. Shpella dhe Burimi i Drinit t
Bardh gjenden afr fshatit Radavc, rreth 11 km larg qytetit t Pejs, pran rrugs
(Pej-Rozhaj). Kto dy bukuri t trashgimis natyror gjenden n pjesn verilindore te
vargmaleve te Bjeshkve te Nemuna. Shpella e Radavcit sht shpell tipike e burimeve.
Formimi i saj sht i lidhur me erozionin dhe punn kimike t ujrave nntoksor t
Drinit t Bardh.
Gjendja
Bazuar n monitorimin e vazhdueshme t gjendjes n terren n Monumentin e Natyrs
Burimi i Drinit t Bardh dhe Shpella e Radavcit, sht konstatuar se n kt monument
ka pasur ndrhyrje t shumta t faktorit antropogjen. Ndrhyrjet kryesisht jan realizuar
n Burimin e Drinit t Bardh rreth Ujvars t cilat konsistojn me ndrtimin e: shtigjeve
pr vizitor, shkallve, vendosjen e kioskave, ndrhyrjet n rregullimin e rrjetit pr nevojat
e hidrocentralit dhe furnizimit t popullsis me uj t pijshm dhe mbi shfrytzimi i ujit
nga ana e hidrocentralit i cili ndikon drejtprdrejt n uljen drastike t sasis s ujit n
ujvar.
70
Foto 61. Burimi i Drinit t Bardh
T gjitha kto intervenime jan realizuar pa:

hartim t projekteve paraprake,
konsultime paraprake profesionale rreth aktiviteteve t realizuara dhe
mendime profesional pr aktivitetet q kryhen n kt zone.
N t ardhmen t gjitha investimet prreth Monumentin e Natyrs Burimi i Drinit t
Bardh dhe Shpella e Radavcit duhet t jen n harmoni me ligjin pr Mbrojtjes e Natyrs
(nr: 03 /L-233) dhe t merret mendimi profesional nga Instituti pr Mbrojtjen e Natyrs
pr t gjitha aktivitetet qe kryhen n kt zone.
5.5.5. Muzeu i Kristaleve
Miniera e Treps n Stantrg sht e njohur edhe ndoshta e vetmja n bot e cila shquhet
me bukuri mahnitse t kristaleve e mineraleve t llojeve t ndryshme.
Duke pasur parasysh kt fakt n vitin 1964 themelohet Muzeu i kristaleve t mineraleve
n t cilin jan t vendosura mbi 1300 eksponate t llojeve t ndryshme t kristaleve duke e
shndrruar Muzeun n nj objekt me rendsi t madhe kombtare pr Kosovn si n aspekt
t vlerave po ashtu edhe n aspekt turistik. Prve kristaleve n Muze jan t ekspozuara
edhe mjete t vjetra pune me t cilat jan shrbyer xehetart ne fillimet e punimeve n
minier.
N vitin 1970 Enti i Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs i vn n mbrojtje 512 kristale t
ekspozuara n muze duke e rritur edhe m shum rendsin e muzeut. Q nga themelimi,
Muzeu ishte i vendosur n nj objekt i cili pr shkak t vjetrsis nuk i plotsonte kushtet
pr ekspozimin dhe ruajtjen e kristaleve.
71
Foto 62. dhe 63. Muzeu i kristaleve
N vitin 2012 me fonde t Qeveris s Republiks s Kosov, prkatsisht, Ministris s

Zhvillimit Ekonomik, Ministris s Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor si dhe ndrmarrjes
sht ndrtuar objekti modern i muzeut t kristaleve. Vlera e investimit pr ndrtimin e
ktij muzeu sht rreth 560 mij euro (prej t cilave Ministria e Mjedisit kishte ndar rreth
300.000 euro) dhe jan ekspozuar afro 1,500 eksponate t kristaleve dhe mineraleve t
zgjedhura.
Prve kristaleve nga miniera Trepa, n Muze jan t ekspozuara edhe mbi 100 lloje t
kristaleve nga vendet t ndryshme t bots si : Gjermania, Italia, Franca, Spanja, Brazili, t
cilat Muzeu i ka marr n kmbim me kristalet nga miniera e Treps.
5.6. Peizazhet e mbrojtura

Peizazhi i mbrojtur sht zon natyrore ose artificiale me vler t madhe peizazhore dhe
larmi biologjike ose me vler kulturo-historike, ose peizazh me veori t ruajtura unikale
karakteristike pr zonn e caktuar i dedikuar pr pushim dhe rekreacion (LMN 03/L-233).
5.6.1. Parku i Shkugzs
Parku i Shkugzs, gjendet n pjesn jugore t qytetit t Gjakovs i shtrir mes dy kodrave
t ndara nga lumi i vogl Shlepica, n lartsi mbidetare prej 410-460 m.
Ky Park shquhet me vlera t veanta t biodiversitetit dhe peizazhit. Me propozim t
Institutit t Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs, n vitin 2011 Komuna e Gjakovs ka shpallur
t mbrojtur Parkun e Shkugzs n kategorin e Zon t Peizazhit t Mbrojtur, n siprfaqe
prej 70 ha.
Komuna e Gjakovs dhe Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor prmes nj
projekti t UNDP-s n bashkpunim edhe me Fakultetin e Biologjis t Universitetit t
Prishtins kan realizuar nj studim t shkurtr kshillues lidhur me vlersimin e kushteve
pr mbrojtje t ksaj zone t mbrojtur.
Studimi baz sht projektuar me t dhnat e mbledhura nga puna n terren e studentve
t Universitetit t Prishtins, Departamenti i Biologjis.16
16 Bank, P, Bemmerlein-Lux, F., Hajdari, A., Hajredini, E., Ibrahimi, H., Mustafa, B. (2012) PROJEKTI
SHKUKZA GJAKOV, Plani i peizazhit pr Parkun e Shkukzs, UNDP
72
Fig. 7. Harta e Shkugzs
Foto 64. Pamje nga Parku i Shkugzs
Parku i Shkugzs ka nj rndsi t konsiderueshme pr qytetin e Gjakovs ndr tjerash edhe

pr aktivitet rekreative. Nj pjes e ksaj zone sht n pronsi publike dhe rreth 1/3 e territorit
t saj sht tok private. N tokn publike jan ndrtuar restorante private me parkingje dhe
kshtu zona sht br nj lokalitet trheqs pr aktivitete t ndryshme rekreacioni.
Flora dhe vegjetacioni
N vitin 1960, Shkugza ishte pyllzuar me Pish t Zez (Pinus nigra). Nj vlersim i prafrt
fillestar i shumllojshmris bimore rezulton n rreth 280 lloje. Prej tyre mund t hasen:
Festuca ovina agg. (bishtpelza e deleve), Agrostis capillaris, Poa pratensis, Bromus sterilis
(bartheku), Achillea millefolium (bari mijfletsh), Trifolium sp. (trfili), Euphorbia cyparisias
(qumshtorja), Plantago lanceolata (gjethe heshtorja), Teucrium chamaedrys, Thymus spec.
(lisra), Stachys spec (sarusha), Hieracium pilosella (kamashna), Hypochoeris radicata dhe t
tjera. Bimt kacavjerrse si Humulus lupulus (sumbullaria) dhe Clematis vitalja (kulpra e
egr) e bjn t vshtir qasjen n pyll.
Juniperus communis (dllinja e zez), Rosa canina (kaa) dhe Prunus spinosa (kulumria),
sidomos n shpatet e lumit Shlepica, tregojn se n kto pjes ka pasur kullotje intensive
n t kaluarn dhe tani kto shkurre nuk riprodhohen m pr shkak t hijes s formuar.
Drunjt dominues, n varsi t vendeve t veanta, jan Pinus nigra (pisha e zez), Carpinus
orientalis (shkoza e zez), Acer campestre (panja), Ulmus spekulim., Fraxinus ornus (frashri),
Coryllus avellana (lajthia), Crataegus monogyna (murrizi njbrthamsh), Cornus mas
(thana) dhe lisi (quercus cerris (qarri), Quercus pubescens (bungbuti) dhe Quercus frainetto
(shpardhi). Pishat e Zeza nuk jan pjes e vegjetacionit fillestar dhe ato nuk riprodhohen
n mnyr t natyrshme n kt zone.
Fauna
Pylli korije (zabeli) shquhet me vegjetacionin m t larmishm n Parkun e Shkugzs dhe
sht nj habitat i rndsishm pr lloje t ndryshme t fluturave (Lepidoptera), brumbullin
e rrezikuar Lucanus cervus (kaadremi), hardhucn e mureve (Lacerta muralis), breshkn
(Testudo hermanni) etj.
Biodiversiteti i shtratit t lumit Shlepica sht i kufizuar pr shkak t ndotjes. Jan
regjistruar llojet si tritoni (Triturus vulgaris), bretkoca barkverdh (Bombina variegata),
Rana esculenta agg., gjarpri i ujrave (Natrix natrix) etj. N sasi t mdha gjendet specia
ujore Micropterna lateralis (nga rendi Trichoptera), e rrezikuar n disa vende evropiane dhe
e regjistruar pr her t par n Kosov si dhe popullatat e pilivesave.
73
Nga llojet e zogjve m t pranishmet jan Picus viridis (qukapiku i gjelbr), Lyscinia
meganchynchos (bilbili ) dhe disa lloje tjera.
Foto 65. Brumbulli i rrezikuar (Lucanus cervus) Foto 66. Breshka (Testudo hermanni)
Foto 67. Lacerta muralis (Hardhuca e mureve)
Foto 69. Restorant dhe objektet prcjellse shrbyese
74
Foto 68. Bombina variegata (Bretkoca barkverdh)
Foto 70. Menaxhimi jo adekuat i mbeturinave
Gjendja
Kohve t fundit brenda zons s Parkut jan ndrtuar restorante pa pasur nj miratim
paraprak nga organet kompetente edhe at 3 restorante (t ndrtuara nga druri) me tarraca,
knde lojrash dhe vend parkime jan t vendosura n mes t drunjve t pishs s zez.
Problem tjetr sht edhe menaxhimi me mbeturina si dhe rreziku nga zjarret t cilat jan
evidente n disa pjes t Parkut. Mbeturinat e hedhura shpeshher digjen dhe n t njjtn
koh paraqesin rrezik permanent pr prhapjen e zjarrit edhe n pjest tjera t pyllit.
Prerjet ilegale, shkarkimi i ujrave t zeza, aktivitete te pakontrolluara pikniku, menaxhimi
i pamjaftueshm i mbeturinave (pronart e restoranteve, publiku i cili viziton zonn,
banort lokal t fermave n rrethin) jan disa nga problemet tjera shqetsuese pr zonn
q pritet t zgjidhen n t ardhmen me aprovimin e Planit Rregullues pr kt zone.
5.6.2. Parku Regjional Grmia
Shtrihet n verilindje t Prishtins dhe prfshin nj siprfaqe prej 1.126 ha. Relievi i
Grmis prbhet prej kodrave me lartsi dhe pjerrsi t ndryshme, t ndara mes tyre me
hapsira t luginave, t prroskave dhe lumenjve. Ktu posarisht veohet lugina e lumit
Vellusha qe buron n pjesn perndimore t kodrs s Butovcit, e cila edhe prfaqson
relievin m karakteristik me lartsi mbidetare 1000 m dhe gjatsi prej afro 8 km.
N saje t pozits gjeografike, pedologjike, kushteve klimatike, masivi malor i Grmis
sht mjaft i pasur si n pikpamje floristike, vegjetative dhe faunistike. Nga hulumtimet
e deritashme jan t evidencuara 610 lloje t flors vaskulare t grumbulluara n 82 familje
dhe 83 lloje krpudhash duke mos llogaritur taksonet e barrave t kqija, atyre ruderale dhe
bimve tjera t ulta. Prej tyre 5 lloje jan endemike dhe 12 lloje mjeksore.
Kompleksiteti i biotopeve natyrore t Grmis siguron kushte pr jetesn e nj sr llojesh
shtazore. Sipas hulumtimeve t bra deri m sot dhe sipas shnimeve t literaturs n
regjionin e Grmis jan regjistruar: 5 lloje ujtoksorsh, 7 lloje t rrshqitsve, 19 lloje t
gjitarve dhe 30 lloje t shpendve. Po ashtu, jetojn edhe nj numr i madh i insekteve q
prbjn grupin m t madh t shtazve n kt masiv.
Foto 71. Pamje nga zona rekreative
Foto 72. Picrraku (Salamandra salamandra)
Pr shkak t bukurive t posame natyrore, vlerave burimore dhe estetike natyrore, t cilat
jan me rndsi kulturore arsimore, shkencore dhe turistike rekreative, n vitin 1987,
Kuvendi Komunal i Prishtins ka marr nn mbrojtje Kompleksin Grmia, n kategori t
Parkut Regjional t Natyrs, me siprfaqe 1.126 ha.
75
Gjendja
Edhe prkundr mirmbajtjes s mir t zons rekreative nga organizata menaxhuese
Hortikultura, jan evidentuar disa probleme rreth ruajtjes s vlerave n hapsirn e
mbrojtur t Parkut t Grmis.
Dmtime jan shkaktuar n ekosistemet pyjore nga faktori antropogjen, ndikimi i insekteve,
zjarreve etj. Po ashtu pa respektim t mendimin paraprak t IKMN-s jan evidentuar edhe
ndrhyrje si:
ndrtime t objekteve private n pjes t ndryshme t parkut;
vendosja e antenave t telefonis mobile;
vendosja e kabllos s rrjetit elektrik;
ndrtimi i objekteve te pushimores pr fmije afr fushs s tenisit.
Problem mbetet ende:
mungesa e Planit Menaxhues dhe Rregullues,
shenjzimi i parkut,
prania e zonave t minuara,
prezenca e drurve t that dhe t rrzuar,
mbeturinat n pjest e thella t parkut etj.
Gjat viti 2013 Komuna e Prishtins n bashkpunim me Komisionin Evropian ka filluar s
zbatuari projektin Drejt zhvillimit t qndrueshm t Parkut t Grmis. Me kt projekt
prve tjerash sht parapar rregullimi i shtigjeve brenda parkut, vendosja n funksion e
trenit ekologjik, hartimi i nj studimi pr vlerat floristike dhe faunistike t zons, hartimi i
nj Plani Rregullues pr parkun etj.
Deri m tani Komuna e Prishtins prmes ktij projekti ka realizuar nj pjes t aktiviteteve
t parapara si sht ajo e meremetimit t shtigjeve pr kmbsor t cilat shtrihen n
pjesn e zons rekreative dhe zons s dyt t regjimit t mbrojtjes. Sipas konstatimeve t
para t IKMN-s rregullimi i ktyre shtigjeve sht duke u br nga material jo ekologjik
beton, e i cili bie n kundrshtim me parimet e mbrojts s natyrs dhe rekomandimeve t
dhna nga ana e IKMN-s.
Foto 73 dhe 74. Pamjen e shtigjeve t rregulluara n Park
N baz t Ligjit pr Mbrojtjen e Natyrs Nr. 03/L-233 t GZRK Nr. 85/9 nntor 2010
kategoria e Parkut Regjional Natyror nuk ekziston m n ligj, andaj sht parapar q Parku
Regjional Natyror Grmia t ri-kategorizohet n kategori t re sipas ligjit n fuqi.
Pr kt qllim AMMK-ja me Vendim Nr. 1317/14 t dats 18.03 2014 ka formuar Grupin
Punues pr prgatitjen e arsyeshmeris profesionale t Parkut Regjional Natyror Grmia.
76
N t njjtn koh nga ana e Komuns s Prishtins, konkretisht projektit t Komisionit

Evropian pr Grmin gjat vitit 2014 sht angazhuar nj ekip i ekspertve nga Universiteti
i Prishtins t cilt kan hartuar nj studim pr vlerat natyrore n zonn e Grmis.
N baz t Vendimit paraprak dhe rezultateve t studimit, grupi punues ka hartuar nj
propozim profesional pr zgjerimin e siprfaqes s zons s mbrojtur e cila do t prfshihet
n kufijt e ri t Peizazhit t Mbrojtur Grmia dhe i njjti i sht dorzuar Komuns
s Prishtins pr miratim. Meqense ky masivi malor ngrthen n vete vlera natyrore,
peizazhore, t biodiversitetit etj. gati t ngjashme me pjesn tjetr t mbrojtur t Parkut
t Grmis si i till duhet t merret nn mbrojtje nj siprfaqe edhe m e madhe (edhe
1.176 ha) e cila prfshin territoret prreth kufijve ekzistues deri tek Liqeni i Badovcit me
mundsi reale t shfrytzimit t qndrueshm vemas pr zhvillimin e ekoturizmit.
5.7. Ndrhyrjet n zonat e mbrojtura 2010-2014

Tabela 4. Ndrhyrjet n zonat e mbrojtura
Nr.
Zona e
mbrojtur
Komuna
Lloji i aktiviteteve
Kategoria
Kampit veror n Prevall

Antena t telefonis mobile
Objekte hoteliere dhe tjera
Prerje t drunjve dhe mbledhje
ilegale t Produkteve pyjore
jodrusore (PPJD-ve)
Gurthyes
Park Kombtar
Sharri
Prizren,
Shtrpce,
Kaanik
2.
Bjeshkt e
Nemuna
Pej,
Dean,
Junik,
Istog
Prerje ilegale t drunjve dhe

mbledhje t PPJD-ve
Ndrhyrje n shtratin e Lumbardhit
t Deanit
Gurthyes
Objekte hoteliere
Park Kombtar
3.
Rusenica
Therand
Gurthyes
Rezervat natyror
4.
Shpella e
Gadimes
Lipjan
5.
Bifurkacioni
i lumit
Nerodime
Ferizaj
Objekt hotelier
Rregullimi i nj pjese t shtratit t
lumit
Rezervat natyror
6.
Burimi i Drinit
t Bardh
dhe Shpella e
Radavcit
Pej
Objekt hotelier
Mbi shfrytzimi i ujit n Burimin
e Drinit t Bardh nga ana e
Hidrocentralit
Monument
natyror
7.
Burimi
termomineral
Istog
Ndrhyrje n vendburim dhe

kaptimi i burimit
Monument
natyror
1.
Objekt hotelier
Intervenime n brendsi t shpells
Rezervari i ujit mbi shpell
Gurthyes n afrsi t shpells
Monument
Natyre me
Rndsi t
Veant
77
Objekt hotelier
Anten e telefonis mobile
Terrene sportive pr fmij
Vendosja e rrjetit elektrik
8.
Grmia
Prishtin
9.
Gryka e
Rugovs
Pej
Objekte hoteliere
Monument
natyror
10.
Ujvarat e
Mirushes
Malishev
Klin
Objekt hotelier
Hapja e rrugs deri te Ujvarat
Monument
Natyre me
Rndsi t
Veant
11.
Kanioni i Drinit
t Bardh Ura
e Fshajt
Rahovec,
Gjakov
Objekt hotelier
Monument
natyror
12
Burimi i ujit
mineral n
Sallabaj
Podujev
Ndrhyrje n burimit
Monument
natyror
Podujev
Ndrhyrje n burimit
Objekt hotelier
Istog
Ndrhyrje n burimit
13
14
Burimi i ujit
mineral n
Shakovic
Burimi i ujit
termo-mineral
n Banj
Burimi: Inspektorati i MMPH-s dhe IKMN
78
Park Regjional
Monument
natyror
Monument
natyror
Zonat tjera t Mbrojtura
6.1. Zonat e Natura 2000

Natura 2000 sht nj sistem integral i zonave t mbrojtura n kuadr t Bashkimit
Evropian. Ajo prfshin zonat e mbrojtura sipas Direktivs s Habitateve (Direktivs 92/
43/EEC), si dhe zonat e mbrojtura sipas Direktivs s Shpendve (Direktivs 79/409/
EEC). Zonat e Natura 2000 jan me rndsi t prbashkt pr Bashkimin Evropian (EU)
dhe propozohen nga vendet antare t saj. Direktiva e Habitateve dhe ajo e Zogjve pr
Bashkimin Evropian (EU) dhe vendet antare t saj paraqesin nj instrument mjaft t
rndsishm ligjor pr ruajtjen e llojeve dhe vendbanimeve t tyre si dhe shrbejn pr
realizimin e detyrave t Konvents s Biodiversitetit (CBD Rio 1992) pr ruajtn e diversitetit
biologjik t llojeve dhe biotopeve t tyre. Kriteret baze pr identifikimin e zonave pr rrjetin
Natura 2000 dalin nga Neni 3. Paragrafi 1 i Direktivs 92/43 mbi Ruajtjen e Habitateve:
Kjo Direktiv ka themeluar konceptin e rrjetit Natura 2000, i cili duhet t prbhet nga
Zonat Speciale t Mbrojtura - SPA (q rrjedhin nga Direktiva e Habitateve) dhe Zonat
Speciale t Konservuara-SAC (q rrjedhe nga Direktiva e Zogjve).
Rrjeti Evropian NATURA 2000 sht themeluar prej dy lloje t zonave:
Zon e Veant e Mbrojtur - ZVM zona t shpallura sipas Direktivs s BE-s pr
zogjt e egr, zonat m t prshtatshme pr kah madhsia dhe numri pr ruajtjen
e llojeve t listuara n Aneksin I dhe pr llojet q rregullisht migrojn17;
Zon e Veant e Ruajtur - ZVR zona t rndsishme pr Komunitetin e shpallur
prmes masave ligjore, administrative dhe/ose aktit t kontrats kur masat e
ruajtjes s domosdoshme jan zbatuar pr mirmbajtjen ose restaurimin n
statusin e favorshm t ruajtjes t vendbanimit natyror dhe/ose popullacionit t
llojit pr t cilin zona sht shpallur18.
Secili shtet antar duhet t identifikoj zonat kryesore pr ruajtjen e llojeve t rralla ose t
rrezikuara, t llojeve t vendbanimeve natyrore t komunitetit t pranishm n territorin
e vet dhe integrimin e tyre n rrjetin NATURA 2000. Pas prcaktimit t tyre, kto zona
duhet t menaxhohen pr t garantuar mbijetesn afatgjat t vendbanimeve natyrore dhe
llojeve t tyre.
Fig. 7. Skema e funksionimit t Rrjetit ekologjik
N t gjith botn ekziston nj rnie dramatike e popullacioneve t shum llojeve

kryesisht pr shkak t prkeqsimit t gjendjes s vendbanimeve natyrore t nevojshme
pr mbijetesn e tyre. N dekadat e fundit, intensifikimi i shum aktiviteteve t njeriut
17 Ligji Nr. 03/L-233, Neni 7 paragrafi 1.62
18 Ligji Nr. 03/L-233, Neni 7 paragrafi 1.63
79
si ato industriale, energjetika, transporti, bujqsia, pylltaria, turizmi, etj. kan uar n
humbjen apo fragmentimin e vendbanimeve natyrore, duke ln shum pak hapsir pr
florn dhe faunn e egr19.
Pr nxitjen e menaxhimit m t mir t trashgimis natyrore t Evrops, Komuniteti
bn zbatimin gradual t politikave t mbrojtjes s natyrs n territorin e saj. N mnyr
t veant, n vitin 1979 dhe 1992 Bashkimi Evropian (BE) miratoi legjislacionin i cili
kishte pr qllim mbrojtjen e vendbanimeve natyrore m t rrezikuara dhe llojet n t
gjith Evropn. Ky legjislacion sht i njohur si Direktiva pr Zogjt e egr dhe Direktiva
pr Vendbanimet Natyrore. N qendr t ktyre Direktivave sht krijimi i nj rrjeti t
zonave t mbrojtura t quajtur NATURA 2000. Aspekt shum i rndsishm i NATURA
2000 sht se ajo sht n prputhje t plot me objektivat e Konvents s Berns dhe
Konvents s OKB-s pr Biodiversitetin.
Direktiva pr Vendbanimet Natyrore dhe Direktiva pr Zogjt e egr jan detyruese pr
t gjitha vendet antare t BE. Vendet q aspirojn pr tu br antare t BE-s jan
t detyruara t zbatojn kto direktiva nga data e pranimit e tutje. Prandaj sht e
rndsishme q kto vende t planifikojn me koh zhvillimin e politikave dhe strategjive
t nevojshme.
Procesi i prcaktimit t Rrjetit t zonave NATURA 2000 n Kosov nuk ka filluar ende,
Megjithat nj platform ligjore dhe politikat t cilat mbshtesin krijimin e tij sht
krijuar. Strategjia dhe Plani i Veprimit pr Biodiversitetin 2011 - 2020 ka identifikuar
nevojn pr nj inventarizim t zonave t mbrojtura n pajtim me krkesat e NATURA
2000.
Pr t filluar kt proces, Projekti Menaxhimi Qndrueshm i Pyjeve ka ndrmarr
identifikimin paraprak t zonave potenciale NATURA 2000. Draft Lista e Zonave pr
Konsolidimin e Ardhshm sht prgatitur me pjesmarrje gjithprfshirse dhe
konsultimet me aktort kryesor.
Po ashtu, n rrjetin Natura 2000, duhet t prfshihen edhe: Zonat Aktuale t Mbrojtura
q i plotsojn kriteret, Lokacionet CORINE, Zonat e Rndsishme t Zogjve (IBA).
Kosova nuk sht antare e Bashkimit Evropian (BE) dhe nuk sht e obliguar t bj
paraqitjen e zonave pr rrjetin ekologjik Natyra 2000. Mirpo prgatitja pr hyrje n
BE krkon koh dhe krahas prmbushjes s standardeve t tjera, mbrojtja e mjedisit
dhe natyrs zn nj vend t rndsishm. Prandaj, duke e ditur se prmbushja e ktyre
kritereve krkon nj koh t gjat, fillimi i identifikimit t ktyre zonave duhet t jet me
prioritet
Projekti pr identifikimin e zonave potenciale q i plotsojn kriteret pr t hyr n rrjetin
ekologjik Natura 2000 n kuadr t Projekti i Menaxhimit t Qndrueshm t Pyjeve
(PMQP/SFMP) sht implementuar nga Project Management Group n konsorcium me
Green Belt dhe Project Management International Services Grup SRLdhe n financim t
Bashkimit Evropian. Pr ket arsye jan formuar grupet punuese nga nj spektr i gjer
i ekspertve nga Universiteti i Prishtins, Institucioneve Qeveritare dhe Joqeveritare.
sht duke u prgatitur projekt Plani i puns pr przgjedhjen e zonave NATURA 2000 me
tregues pr t dhnat e nevojshme, prgjegjsit, afatet kohore dhe buxhetin q paraqet
nj baz t mir n prmbushjen e detyrimeve kundruall rrugtimit t Republiks s
Kosovs drejt Integrimit n Bashkimin Evropian.
Ky projekt plan sht edhe nj reflektim i institucioneve t Republiks s Kosovs
(MMPH) ndaj Raportit monitorues pr zbatimin e kritereve afatshkurta Prill 2013, i cili
raport konfirmoj q Kosova i ka prmbushur t gjitha kriteret afatshkurta pr nisjen e
negociatave pr Marrveshjen e Stabilizim Asocimit - MSA.
19 Projekt Plani per NATURA 2000
80
6.2. Rezervatet e Gjuetis me Rndsi t Veant

Vendgjuetit me rndsi t veant jan nj shtyll e rndsishme e kultivimit t kafshve
t egra sepse ato mund t kontribuojn n arritjen e bilancit ekologjik duke ndihmuar
n shtimin e llojit dhe numrit t kafshve t egra t vendgjuetive private dhe atyre t
prbashkta.
Deri m tani ne kuadr te MBPZHR-s jan t themeluara dy vend gjueti me rndsi t
veant, Blinaja ne Komunn e Lipjanit dhe Duboaku ne komunn e Skenderajt,
Mitrovics dhe Zubin Potokut.
6.2.1. Vendgjuetia me Rndsi t Veant Blinaja
Kjo njsi menaxhimi shtrihet n pjesn perndimore t ultsirs s Kosovs, n jugperndim t Prishtins n largsi prej 32 km dhe ngrihet n lartsit 600 - 850 m mbi
nivelin e detit, n nj rajon kodrinor t vend-gjuetive. Sipas destinimit, sht zon gjuetie
me rndsi t veant, e themeluar n vitin 1955 dhe rithemeluar n shkurt t vitit 2009
me siprfaqe te prgjithshme prej 2.794 ha.
Bota e gjall bimore e ksaj njsie menaxhimi prfaqsohet nga nj numr i madh llojesh
autoktone, si dhe nga fauna e egr. Vegjetacioni sht i begatshm dhe i llojllojshm si
rezultat i proceseve historike evolutive dhe kushteve mjaft t prshtatshme gjeografike,
orografike, klimatike, gjeologjike dhe pedologjike. Karakterizohet me nj terren t brezit
kodrinor me thyerje mesatare dhe pa pjerrsi t theksuara. Hidrografia prbhet nga
prroska t vogla q gjat vers thahen trsisht. Jan t ndrtuara 30 penda ujmbledhse
me qllim t furnizimit me uj gjat gjith kohs.
Foto 76 dhe 77. Peizazhe nga Blinaja
Pjesa drrmuese e siprfaqes pyjore (mbi 90%) jan pyje cungishte, ndrsa pjesa e mbetur e
siprfaqes jan pyje t lart, livadhe, kullota, siprfaqe ujore etj.
Pjesmarrja e llojeve ne vllimin e prgjithshm n nivel t njsis menaxhuese dominohet
kryesisht nga dushqet, ku qarri ka pjesmarrjen m t madhe 49%, bunga 33% e m pak
shparthi me 6%, po ashtu lloje t tjera fletorsh si ahu, bliri etj., zn rreth 11% dhe pjesn
e mbetur e z pisha e zez.
Llojet m reprezentativ q kultivohen n njsin menaxhuese t Blinaja-s, jan kaprolli
(Capreolus capreolus), derri i egr (Sus scrofa), dreri bri lopat (Dama dama), derri i rndomt
(Cervus elaphus) etj. Prve llojeve t kultivuara n kt njsi menaxhimi mund t hasim
81
lloje karnivore si ujku (Canis lupus), dhelpra (Canis vulpes), vjedulla (Meles meles), macja
e egr (Felis silvestris), shpendt si shqiponja perandorake (Aquilla heliaca), thllza e
gurve (Alectoris graeca), petriti i pulave (Acipiter gentilis), etj. Brenda vitit, gjat stinve t
ndryshme, koh pas kohe ndalojn edhe shum shpez t tjera shtegtare.
Tabela 5. Llojet e fauns n Blinaj
Numri i krerve sipas regjistrimit t vitit
2007
Numri i krerve sipas regjistrimit t

vitit 2013
Dreri
131
148
Dreri lopatar
88
97
Muflloni
Emrtimi
Derri i egr
346
504
Kaproll
48
65
Gjithsej
613
814
Burimi: AKP
Foto 78 dhe 79. Kaprojt n Blinaj (Foto APK)
Kushtet natyrore mundsojn kultivimin e kafshve dhe shpezve t egra pr gjueti, q e

bjn kt njsi menaxhimi nj lokacion t mir pr gjueti rekreative. Blinaja prfaqson
nj lloj t mbyllur t vendgjuetis, ka do thot se nuk ka lvizje t lir t fauns s kultivuar
dhe grabitqarve natyror. Mungesa e grabitqarve e bn gjuetin si mjetin kryesor pr t
kontrolluar numrin e kafshve apo ruajtjen e ekuilibrit biologjik, duke mos lejuar shtimin
e numrit t madh t kafshve mbi ekuilibrin biologjik dhe mbi kushtet apo mundsit
premtuese pr ushqim dhe me kt ruajtjen e ktij ekosistemi.
6.2.2. Vendgjuetia me Rndsi t Veant Duboaku
Kjo zon n vitin 2009 me Vendimin e Ministrit t MBPZHR-s sht shpallur Vendgjueti
me Rndsi t Veant. Ky rezervat gjuetie shtrihet ne nj lartsi nga 320 m deri ne 1050
m mbi nivelin e detit. Siprfaqja e prgjithshme e saj sht 6805.05 ha, nga t cilat 2470 ha
menaxhohen dhe administrohen nga APK ndrsa pjesa tjetr e pyjeve jan prona private q
menaxhohen dhe administrohet nga pronart e tyre. Prej llojeve t drunjve mbizotrojn:
bungu, qarri, ahu, shkoza, panja, bredhi i kuq, bredhi i bardh etj.
Duke pasur nj pozit t shum t mir gjeografike n kt Njsi menaxhuese ka shtrirje
82
dhe zhvillim t shkalls s mir t flors dhe fauns. Kjo njsi sht e pasur me lumenj qe
e prshkoj territorin e saj. Brenda saj ekzistojn nj mori e madhe e bimve mjeksore si:
sherbela mjeksore (Salvia officinalis), dllinja e zez (Juniperus communis L), agulija (Primula
veris L.), shtogu (Sambucus negra), kantarioni (Hypericum perforatum L.) etj. Gjithsahtu edhe
ekzistimi i frutave t ndryshme malore rrit njkohsisht vlern e ksaj njsie ku ekzistojn
: mjedra (Rubus ideus), luleshtrydhja (Fragaria vesca), thanat (Cornus mas) lajthia (Corylus
avelana), krpudhat si: Vrganji (Boletus edulis) dhe dhelprusha (Cantharellus cibarius), etj.
Duke u mbshtetur n pozicionin gjeografik, kushteve gjeologjike, pedologjike, hidrologjike
dhe karakteristikave t relievit dhe t klims Duboaku ofron kushte mjaft t prshtatshme
pr kultivimin edhe t bots s egr shtazore, kryesisht t gjitarve q kan rndsi t
madhe pr gjueti rekreative.
Llojet m prhapura t gjitarve n njsin menaxhuese t Dubocak, jan; kaprolli
(Capreolus capreolus), derri i egr (Sus strofa), ariu i murrm (Ursus arctos), dreri i rndomt
(Cervus elaphus), ujku (Canis lupus), dhelpra (Canis vulpes), vjedulla (Meles meles), macja e
egr (Felis sylvestris), lepuri (Lepus europeus), mandej shpend[t si: shqiponja minjngrnse
(Buteo buteo), thllza (Alectoris greca), korbi (Corvus corax), qukapiku (Dendrocopus major),
petriti i pulave (Accepiter gentilis) etj. Brenda vitit gjat stinve t ndryshme koh pas kohe
ndalojn edhe shum shpez t tjera shtegtare.
Foto 80. Peizazh nga Duboaku
Kushtet natyrore mundsojn kultivimin e kafshve dhe shpezve t egra pr gjueti q e

bjn kt njsi menaxhuese nj lokacion t mir pr gjueti rekreative.
Kjo vendgjueti ka t gjitha parakushtet pr orientim n zhvillimin e ekoturizmit, kultivimit,
dhe zhvillimit t sektorit t gjuetis. Shumllojshmria e bimve, shtazve dhe drunjve,
prezenca e dy lumenjve, peizazhet e bukura etj. do t krijonte kushte ideale pr zhvillimin
e ktyre sektorve profitabil.
Pr arritjen e ktyre qllimeve sht e nevojshme investim n infrastrukturn rrugore si
parakusht elementar pr krijimin e kushteve elementare pr vizitore.
83
Biodiveristeti
84
BIODIVERSITETI
85
86
BIODIVERSITETI
BIODIVERSITETI
Gjendja e biodiversitetit
Pozita gjeografike, faktort gjeologjik, pedologjik, hidrologjik, relievi dhe klima, jan disa
prej faktorve q kan mundsuar q Kosova t ket nj diversitet t pasur biologjik dhe
peizazhor.
7.2.1. Gjendja e flors dhe vegjetacionit
Kosova edhe pse sht nj shtet me siprfaqe t vogl (10.908 km2) sht mjaft e pasur n
aspektin e shumllojshmris bimore. Florn e Kosovs e prbjn algat, likenet, krpudhat,
fiernat, farzhveshurat dhe farveshurat t cilat jan baz e jets, formojn mbshtjellsin
e gjelbr t toks q ka ndikim t drejtprdrejt n jetn e organizmave shtazor dhe
njeriut. Pa mohuar rndsin e asnj grupi bimor qe kan pr jetn n planetin ton, e
n kuadr t ksaj edhe pr jetn n Kosov; bimt vaskulare, n veanti bimt me far
(farzhveshurat dhe farveshurat) kan rolin kryesor n vegjetacionin e Kosovs.
Edhe pse jan br hulumtime t flors dhe vegjetacionit t Kosovs nga autor t ndryshm
vendor dhe nga shtetet e ndryshme t Evrops ende nuk sht br nj inventarizim i
flors dhe nuk dihet numri i sakt i taksoneve bimore n Kosov. Sipas shnimeve t
autorve t ndryshm mendohet s n Kosov jan prezent afro 2.800-3.000 lloje t
flors vaskulare.20
Foto 81. Lilium albanicum
Foto 82. Plantago gentianoides
Foto 83. Polygala doerfleri
Prerja e pyjeve pa kriter, degradimi i habitateve, ndryshimet klimatike globale jan faktor
q po ndikojn direkt q lloje t ndryshme bimore dhe shtazore t prballen me rrezik
t zhdukjes. Habitate t rndsishme jan duke u dmtuar e degraduar dhe ekosistemet
po destabilizohen si pasoj e ndrhyrjes s njeriut n veanti n ekosistemet afr
vendbanimeve. N vitet e fundit si pasoj e prerjes s pyjeve pa kriter dhe prfshirjes
nga zjarret e siprfaqeve t mdha t pyjeve, lloje t ndryshme rrezikohen t humbin
habitatin e tyre dhe ardhjes n shprehje t llojeve invazive t cilat shpesh arrijn t
ndryshojn strukturn floristike t ekosistemeve.
N aspektin e shumllojshmris floristike e n veanti me lloje bimore endemike, relikte
20 Libri i Kuq i flores vaskulare te Republikes t Kosovs
87
dhe endemorelikte veohen Malet e Sharrit, Alpet Shqiptare (Bjeshkt e Namuna),

Koritniku dhe Pashtriku pa ln anash edhe Kosovn Veriore dhe Qendrore q gjithashtu
jan t pasura men lloje endemike dhe relikte.21
Edhe pse fitodiversiteti i Kosovs sht shfrytzuar me shekuj, brengos fakti q kohve
t fundit ky shfrytzim sht jo shum racional dhe pa planifikim, gj q n t ardhmen
mund t rezultoj me pasoja t paparashikueshme. Dme t mdha po i shkaktohen bimve
mjekuese, aromatike dhe industriale nga grumbullimi pa kriter i tyre.
Foto 84. Shfrytzimi pa kriter i flors shkakton dme t mdha
7.2.2. Gjendja e fauns

N aspektin faunistik Kosova karakterizohet me nj llojshmri t madhe t llojeve edhe pse
hulumtimet n kt drejtim nuk kan prfunduar. Hapsirat m t begatshme faunistike n
Kosov jan t gjitha masivet malore t Kosovs, por vlen t veohen: Malet e Sharrit dhe
Bjeshkt e Nemuna.
Gjendja e prgjithshme e fauns sht e prkeqsuar si pasoj e rritjes s pranis njerzore
n vendbanimet e tyre dhe rrezikut t vazhdueshm nga gjuetia ilegale q paraqitet koh
pas kohe, n veanti gjat vikendit n hapsirat e zonave t mbrojtura.
21 Po aty
88
Jeton Muhaxhiri
Foto 86.Vipera ammodytes (Nprka)
Qenan Maxhuni
Foto 85.Lacerta viridis (Hardhuca e gjelbr)
Bekim Bytyqi
Qenan Maxhuni
BIODIVERSITETI
Foto 87. Picus viridis (Pikthi i gjelbr)
Foto 88. Vulpes vulpes (Dhelpra)
Nga gjuetia ilegale m t rrezikuar jan kaprojt dhe dhit e egra, ndrsa zhvillim t mir
kan ariu i murrm dhe ujku. Rrezikun m t madh pr zvoglimin deri n zhdukje t
rrqebullit paraqet shfrytzimi i gurit n rezervatin strikt t natyrs Rusenica i cili paraqet
vendbanimin kryesor t ktij lloji t rrall n PK Sharri. T rrezikuara jan gjithashtu edhe
llojet e shpendve grabitqar.
Foto 89 dhe 90. Vendosja e barit dhe krips pr bimngrnsit n PK Sharri
89
Foto 91. Buteo buteo (Petriti minjngrns)
Qenan Maxhuni
Qenan Maxhuni
Llogaritet se n Kosov jetojn rreth 250 lloje t kurrizorve, 200 lloje t fluturave dhe
mbi 500 taksone t makrozoobentosit t ujrave. Numri i sakt i llojeve t fauns duhet t
prcaktohet n baz t inventarizimit q planifikohet t zbatohet n t ardhmen si gjat
hartimit t Librit t Kuq pr faunn ashtu edhe n kuadr t projekteve tjera.
Foto 92. Merops apiaster (Babilja)
Monitorimi i llojeve t rrezikuara t gjitarve n Parkun Kombtar Sharri

N kuadr t aktiviteteve pr monitorimin dhe inventarizimin e biodiversitetit n zonat
e mbrojtura t natyrs, gjat vitit 2014 AMMK prkatsisht Instituti pr Mbrojtjen
e Natyrs dhe Drejtoria pr Administrimin e Parkut Kombtar Sharri, kan filluar
vendosjen e pajisjeve monitoruese n pjes t ndryshme t PK Sharri.
Vendosja e kamerave kurth sht kryer n disa pjes t Parkut ku besohet se jan zona
t mundshme e lvizjes s kafshve t egra, me theks t veant rrqebullit (Lynx lynx).
Kamerat-kurth jan aparate me shkrepje automatike, t pajisura me nj sensor i cili
detekton lvizjen e kafshve me gjak t ngroht dhe i fotografon ato n momentin q
kalojn prpara pajisjes. Kto pajisje montohen n drunj apo kunja t posam. Kjo
metod sht jo-intenzive pr studimin e fauns, pasi gjeneron informacion n lidhje
me pranin dhe numrin e llojeve t ndryshme, pa i shqetsuar ato.
Ky aktivitet njhersh sht edhe pjes e projektit pr rimkmbjen e rrqebullit
(Lynx lynx) n Ballkan, financuar dhe implementuar nga organizatat ndrkombtare
EURONATURE dhe KORA bashk me partnert e saj lokal n Kosov. N kuadr t ktij
projekti parashihet prcjellja e gjendjes s rrqebullit ballkanik n territorin e Parqeve
Kombtare Sharri dhe Bjeshkt e Nemuna. Pjes e ktyre aktiviteteve sht edhe
Instituti pr Mbrojtjen e Natyrs n bashkpunim edhe me Universitetin Amerikan n
Kosov.
Nga ana e ktij Universiteti s shpejti pritet vendosja e rreth 15 kamera tjera e q si
trsi pritet t mbulohet nj pjes e konsiderueshme e territorit t Parkut Kombtar
Sharri me kto lloje t kamerave t cilat do t sigurojn t dhna t mjaftueshme pr
konstatimin e gjendje s fauns ne kt zon t mbrojtur.
90
BIODIVERSITETI
Foto 93. Vendosja e kamerave kurth ne PK Sharri
Foto 94. Rrqebulli i fotografuar ne Shqipri
7.1. Llojet invazive dhe aliene

Lloje aliene i referohen llojeve, nnllojeve apo nj taksoni m t ult, t introduktuar
jasht prhapjes natyrore t tanishme apo te kaluar; prfshir do pjes, gamet, far,
vez apo propagul t ktyre llojeve q mund t mbijetojn dhe m pas t riprodhohen.
Lloj alien invaziv nnkupton nj specie aliene, introduktimi dhe/ose prhapja e s cils
krcnon diversitetin biologjik.
Llojet invazive jan introduktuar edhe tek ne me qllim apo pa dashje pr shekuj me
radh. N koht e fundit ky proces sht nxitur nga zhvillimi i transportit, tregtis,
udhtimit, turizmit si dhe nga prdorimi i llojeve invazive n akuakultur, peshkim,
bujqsi, pylltari, hortikultur, turizm si dhe nga globalizimi i tregjeve. Kto aktivitete
shrbejn si vektor dhe rrug hyrjeje pr organizmat e gjalla bimore, shtazore
apo materialeve biologjike prmes barrierave biogjeografike, q duhej t pengonin
prhapjen e tyre.
N prgjithsi, vetm disa lloje t introduktuara mund t mbijetojn n mjedisin e
ri dhe rrjedhimisht t natyralizohen n t pa krijuar probleme. Shumica e llojeve t
introduktuara nuk shkaktojn ndryshime t mdha ekologjike ose dme n mjedis
sepse ato jetojn kryesisht n habitate q jan tashm objekte t ndrhyrjes s njeriut;
lloje t tilla nuk konsiderohen invazive.
Llojet invazive tashm renditen si shkaku i dyt m i rndsishm i humbjes s
biodiversitetit global, pas shkatrrimit t drejtprdrejt t habitatit. Ato kan ndikime
t dmshme n mjedis, n fushn ekonomike dhe at sociale duke filluar q nga
komunitetet lokale e deri n nivel global.
Llojet invazive i prkasin t gjitha grupeve taksonomike kryesore; duke prfshir
viruset, krpudhat, algat, myshqet, fiernat, bimt e larta, pakurrizort, peshqit,
amfibet, zvarranikt, shpendt dhe gjitart. Edhe pse vetm nj prqindje e ult e
llojeve q lvizin prtej kufijve bhen invazive, kto kan nj ndikim shume t gjer.
Vitet e fundit, problemi i llojeve aliene invazive ka marr nj rndsi t veant n
politikat e ndrkombtare me piksynim krkesat pr nj kordinim m t mir
ndrsektorial ndrmjet institucioneve prgjegjse dhe gjith t interesuarve n t
gjitha nivelet. Pr kt qllim ne vitin 2010 me prkrahjen e Agjencionit Evropian pr
Mjedis sht themeluar edhe Rrjeti i Evrops Juglindore pr Llojet Aliene dhe Invazive
91
(ESENIAS) n t ciln sht e prfaqsuar edhe Kosova.

Kosova ende nuk ka nj list zyrtare t llojeve aliene invazive. Bazuar n referencat
e literaturs aktuale numri i llojeve t huaja invazive t njohura deri m tani sht
gjasht edhe pse ky numr duhet t jet shum m i madh nga ajo q sht n realitet.
N lidhje me evidentimin e llojeve aliene invazive aktualisht ekziston nj projekt i
vazhdueshm nga ana e stafit t Universitetit t Prishtins pr verifikimin e pranis
dhe shprndarjes s llojit Harmonia axyridis n Kosov. Ky projekt ka pr qllim
prcaktimin e modelit t shprndarjes s ktyre llojeve t insekteve t huaja n Kosov
dhe ndikimin e tyre n llojet autoktone t familjes Coccinellidae.
Tabela 6. Lista preliminare e llojeve aliene invazive n Kosov22

Taksoni
Familja
Llojet e bimve
Ambrosia artemisiifolia L.
Asteraceae
Datura stramonium L.
Solanaceae
Robinia pseudoacacia L.
Fabaceae
Amorpha fruticosa
Fabaceae
Fallopia japonica
Polygonaceae
Helianthus tuberosus
Asteraceae
Llojet e peshqve
Oncorhynchus mykiss (Walbaum,1792)
Salmonidae
Carassius gibelio (Bloch, 1782)
Cyprinidae
Pseudorasbora parva (Temminck & Schlegel, 1842)
Cyprinidae
Ctenopharyngodon idella (Valenciennes, 1844)
Cyprinidae
Lepomis gibossus (Linnaeus, 1758)
Centrarchidae
Parandalimi i lvizjes ndrkombtare t llojeve aliene krkon bashkpunimin midis

qeverive, sektorve ekonomike, organizatave jo-qeveritare dhe organizatave te traktateve
ndrkombtare.
Aktualisht, n lidhje me prhapjen e llojeve aliene invazive n Kosov, nuk ekzistojn
t dhna e q prfaqson nj munges t madhe edhe pr kontrollin e tyre. Studime
t mtejshme mbi ngritjen e kapaciteteve n lidhje me biologjin dhe kontrollin e
tyre dhe problemeve t biosiguris duhet ti jepet n nj t ardhme t afrt nj kujdes
i veant dhe prparsi.
22 Q. Maxhuni, H. Ibrahimi: Overview of the invasive alien species in Kosovo, country report (http://
www.esenias.org/)
92
BIODIVERSITETI
Foto 95. Ambrosia artemisiifolia
Foto 96. Pseudorasbora parva
7.2. eksponatet e natyrs n muzeun e Kosovs

I themeluar n vitin 1952, Sektori i Natyrs i Muzeut t Kosovs n vitin 2001 qe
shkatrruar, duke e shndrruar at n muzeun e tanishm etnografik. N munges t
hapsirs eksponatet q i ka poseduar ky muze tani kan zn hapsirn e bodrumit t
Muzeut t Kosovs.
Eksponatet asokohe jan vendosur n
bodrum dhe hapsira joadekuate pr
ruajtjen e tyre dhe sot jan n gjendje
t mjerueshme meq pos q nuk jan
mbrojtur nga bakteret, insektet e
brejtsit, ata i jan ekspozuar edhe
dmtimeve mekanike, lagshtis dhe
pluhurit.
Ky muze ka pasur gjithsej 1.812
eksponate pas lufts s fundit n
Kosov, pasi q nj pjes e tyre jan
marr nga serbt gjat lufts. T gjitha
Foto 97. Eksponatet e vendosura ne bodrumin e
kto dikur kan qen t ekspozuara
Muzeut t Kosovs
mir n nj ekspozit t prhershme,
n t ciln qe investuar pr m shum
se pesdhjet vjet me radh. Eksponatet e lna tani n bodrum jan n kushte shum
t paprshtatshme dhe n munges t hapsirs adekuate. Lagshtia dhe mos sprkatja
jan dy faktort q m s shumti po i dmtojn kto eksponate. Koleksionet muzeore t
prezantuara n kt sektor paraqesin nj material shum t vlefshm, sepse dokumentojn
shumllojshmrin e formave jetsore nga botanika dhe zoologjia n aspektin ekologjik
dhe biogjeografik t ktyre hapsirave.
Shum nga koleksionet e shpendve dhe kafshve q i ka poseduar ky muze e q tash jan
n rrezik shkatrrimi, jan shum t rralla jo vetm pr Ballkanin por edhe pr Evropn.23
23
http://old.zeri.info/artikulli/24369/bodrumi-ruan-muzeun-e-natyres
93
PYJET E KOSOVES
8.1. Gjendja e ekosistemeve pyjore

Siprfaqja pyjore n Kosov sht rreth
481.000 ha (44.7% e siprfaqes totale).
Rreth 38 % e siprfaqes pyjore sht n
pronsi private, ndrsa 62% jan pyje publike.
Pyjet cungishte dominojn siprfaqet pyjore
me 84%. Pyjet e pastra fletore mbulojn
pothuajse 83% t siprfaqes pyjore.
Pyjet e Kosovs jan me specie druri t pasura
132.000 ha (27.5%) e siprfaqes pyjore sht
e prbr me katr ose m shum specie.
Pothuajse t gjith siprfaqet pyjore (99%)
tregon nj lloj t ndikimit njerzor.
Foto 98. Pejzash pyjor- PK Bjeshkt e Nemuna
M shum se 90 % t vllimit n kmb t pyjeve n Parqet Kombtare Sharri dhe
Bjeshkt e Nemuna jan halore dhe pyje t prziera halor/fletor.
Foto 99. Pyjet halore n Malet e Sharrit
94
pyjet e kosovs
8.2. Inventarizimi i pyjeve

Qllimi kryesor i Inventarizimit Nacional te Pyjeve (INP) t Kosovs, sht q t promovoj
nj menaxhim t qndrueshm t pyjeve duke vlersuar resurset totale t pyjeve dhe
lartsin e prerjeve vjetore t qndrueshme. Inventarizimi i pyjeve i pari n nivel vendi
sht kryer n vitet 2002-2003 nga Organizata e Kombeve t Bashkuara pr Ushqimi dhe
Bujqsi (FAO), dhe implementuar nga Norwegian Forestry Group (NFG). Inventarizimi
i dyt Nacional i Pyjeve (INP) t Kosovs, sht kryer n 2012/2013, dhjet vjet pas t
parit. Duke prdorur metodn t quajtur inventarizimi sistematik i siprfaqeve prov dhe
kombinuar me teknologjin e remote sensing dhe vlersimit tradicional n terren, 12 pylltar
kan vizituar dhe vlersuar 1.860 siprfaqe prove n t gjith territorin gjat periudhs
prej gjasht muajsh. Pr her t par gjith siprfaqet pyjore jan vlersuar. Qllimi i INP
sht q t ofroj informacione pr qeverin pr t ndihmuar zhvillimin e sektorit pyjor, pr
t vlersuar qndrueshmrin e menaxhimit t pyjeve dhe pr t prmbushur detyrimet e
mundshme ndrkombtare t raportimit n shfrytzimin e toks, ndryshimi i prdorimit
t toks dhe sektort e pylltaris.
Tabela 7. Vllimi n kmb n pyje specie druri kryesore (dbh >=7cm) (1000 m3)24
Specie druri
2002
2012
Qurcus cerris
5 170
4 282
Quercus petrea
4 276
3 669
129
1 292
15 963
18 524
Fletor tjer
3 704
6 750
Fletor t padefinuar
5 983
Abies alba
1 577
1 573
Picea abies
1 402
1 840
Pinus sp.
2 018
2 502
Lloje tjera te Gj. Quercus

Fagus sp.
Halor tjer
Totali
233
77
40 445
40 508
Siprfaqja pyjore n Kosov sht mjaft e qndrueshm me rreth 481.000 ha (44.7 % e

siprfaqes totale).
Objektivat kryesore t Inventarizimit Nacional t Pyjeve t dyt pr Kosovn jan:
- Sigurimi i statistikave t vlefshme pr pyjet n shfrytzimin e toks dhe ndryshimin
e prdorimit t toks;- Nxjerrja e statistikave t vlefshme pr pyjet mbi gjendjen dhe ndryshimin e vllimit
n kmb, rritjes s drurit, dhe stoku i karbonit pr planifikimin nacional dhe
raportimin ndrkombtar;
- Ruajtja dhe forcimi i vlersimit t njohurive pr pyjet.
Siprfaqja pyjore e Kosovs sht rritur pr 5% (20.200 ha), n periudhn 2002-2012. N t
njjtn periudh siprfaqja bujqsore ka tendenc t zvoglimit e cila mund t shpjegohet
me rritjen e siprfaqes pyjore (konvertimi i toks bujqsore n at pyjore).
24 MBPZHR (2012) Inventarizimi Nacional i Pyjeve Kosov
95
8.3. Siprfaqet e pyllzuara

N Kosov, 0.5% pr qind e pyjeve jan t rigjeneruara me pyllzime ose farim natyral.
Prafrsisht 85% e siprfaqes pyjore sht rigjeneruar me prejardhje vegjetative prmes
cungjeve filizave/bisqeve.
Fig. 8. Siprfaqet e pyllzuara 2005-2012
8.4. Zjarret
Raportet nga Njsit Komunale e t verifikuara edhe nga stafi i Drejtorive Koordinuese,
Regjionale flasin se gjat vitit 2012 n disa rajone te Kosovs ka pasur vatra t zjarreve me
intensitet t ult ku jan prfshir siprfaqe t konsiderueshme t pyjeve.
Dukuria e shfaqjes s zjarreve ka ardhur duke u intensifikuar sidomos gjat muajit Gusht ku
jan prfshir siprfaqe m t mdha por edhe m kualitative t pyjeve me kultur halor.
Zjarre ka pasur n t gjitha Regjionet e Kosovs por Dragashi dhe Deani kan pasur pyje
m kualitative (ekonomike) t cilat jan prfshir nga zjarret.
Sipas raporteve pr zjarret n periudhn Janar-Gusht 2012 jan prfshir 2,907.34/ha n
sektorin shtetror 580.40/ha n sektorin privat kurse n total jan prfshir 3,487.74/
ha prej t cilave nuk jan vetm pyje por ka toka pyjore dhe kullosa. Regjionet me pyje
kualitative t pyjeve si Deani sipas raporteve t prafrta jan rreth 200/ha me pyje t larta
halor t cilat jan prfshir nga zjarret.
Llojet e zjarreve kan qen nga ato siprfaqsore, t ulta, t larta por edhe lloje t
kombinuara t zjarreve, i ult, siprfaqsor dhe i lart. Burimet e zjarreve sipas raporteve
ende t pa detajizuara dhe t pa verifikuara kan qen t panjohura. Zjarret sipas
opinioneve (dyshimeve) mund t jen aksidentale t pa qllimshme si pasoj e pa kujdesis
hedhjes s cigareve t pa shuara. Nga dukuria e djegies s hamullorve t cilat pastaj nuk
mund t kontrollohen dhe prhapen n pjes tjera, nga djegia n deponit e mbeturinave
por nuk prjashtohen edhe mundsit e zjarr vnieve t qllimshme nga persona t pa
ndrgjegjshm. Siprfaqja e prfshir nga zjarret e cila ka prek pyjet e ulta e deri te ato
m kualitative nuk ka shkatrruar t gjith masn drunore pra nuk kemi pyje t shkretuara
por me mundsi t regjenerimit natyror pasi kemi siprfaqe t brendshme dhe drunj t s
ardhmes (faror) t cilat kan shptuar nga zjarret.
96
pyjet e kosovs
Foto 100. Zjarr n pyjet e Sharrit
Institucionet relevante kan shfrytzuar t gjitha kapacitetet e veta pr tiu dal n ndihm
Komunave n shuarjen e zjarreve duke bashkrenduar aktivitetet dhe krkimet e ndihms
edhe nga institucione t tjera qendrore si Agjencionin pr Menaxhimin e Emergjencave,
Forca e Siguris s Kosovs, etj.
Tabela 8. Zjarret Pyjore pr periudhn 2010 - 201425
Nr.
Viti
2010
191.06
2011
2324.63
2012
5604.53
2013
365.48
2014
393.81
Gjithsej
Siprfaqet e djegur ha
8879.51
Si shihet nga tabela dhe grafiku, periudha me kritike e shkaktimit te zjarreve ka qene viti
2011 dhe 2012, qe njihen si vitet me prudh t madhe t thatsis dhe temperaturave t
larta gjat gjith vitit.
25 Burimi: APK
97
Foto 101. Vullnetar gjat shuarjes s zjarrit
Fig. 9 Siprfaqet e djegura ndr vite pr periudhn 2003-201426
26 Agjencioni i Pyjeve t Kosovs

98
BIODIVERSITETI
EKOTURIZMI
9.1. Ekoturizmi i zonave t mbrojtura

Turizmi, sot sht nj nga industrit me te fuqishme ne bote dhe si e tille, ka nj ndikim
te madh ne zhvillimin ekonomik e social te mjaft vendeve, sidomos atyre ne zhvillim ku
shihet si nj nga burimet me te rndsishme t t ardhurave, te mundsive te punsimit,
te mbrojtjes se mjedisit si dhe te promovimit te shkmbimeve nderkulturale. Ne Kosov,
sidomos gjate viteve te fundit, jan bere investime ne rregullimin e infrastrukturs si nj
prej elementeve kye n promovimin dhe zhvillimin e ekoturizmit me theks t veant n
zona t mbrojtura.27
Ekoturizmi sht lloj i turizmit q ka pr qllim udhtimet n vendet e paprekura natyrore,
n zonat e mbrojtura ose atraksionet tjera natyrore dhe q zakonisht prpiqet t minimizoj
ndikimin e faktorit njeri n mjedis. Ai ka pr objektiv edhe t promovoj edukimin mjedisor,
t siguroj fonde pr ruajtjen e natyrs, t ndihmoj zhvillimin ekonomik, fuqizimin e
komuniteteve lokale, si dhe t nxis respektin pr kulturat e ndryshme.
Pr Kosovn ekoturizmi sht nj dukuri e re, por n shum vende t bots ky lloj turizmi
sht shtyll e zhvillimit t qndrueshm ekonomik. Kosova shquhet pr vlera t rralla t
trashgimis natyrore. Pozita gjeografike, relievi, klima, burimet ujore, peizazhet, grykat
e kanionet, bota e pasur bimore dhe shtazore jan parakushte ideale dhe potencial i lart
pr zhvillimin e ekoturizmit. Kosova ka mundsi t mira t zhvillimit t ekoturizmit t
shpellave, ekoturizmit malor, atij rekreativ-sportiv, veror, rural dhe atij edukativ.
Ekoturizmi i shpellave: Pr opinionin e gjer jan t njohura bukurit natyrore t Shpells
s Gadimes, e cila njherazi sht edhe ndr atraksionet m t mdha turistike n vend.
Mirpo, Kosova ka edhe disa shpella t tjera dhe prmirsimi i infrastrukturs s tyre do
t ofronte kushte shum t mira pr zhvillimin e turizmit t shpellave. T tilla jan pr
shembull Shpella Gryka e Madhe, Shpella e Panorcit, Shpella e Kishnareks, Shpella e
Radavcit, Shpella e Dushit etj.
Ekoturizmi malor dhe ecja n natyr: N zonat e thella malor t Kosovs ekzistojn
shum shtigje malore t cilat prdorn blegtort pr bagtit e tyre dhe t cilat paraqesin
mundsi reale pr zhvillimin e ecjes ne natyre, shtitjeve malore me biikleta, por edhe t
ekspeditave dhe kampingjeve. Prve Maleve t Sharrit dhe Bjeshkve t Nemuna, ky lloj i
turizmit mund t zhvillohet edhe n Bjeshkt e Shals s Bajgores, Vargmalet e Berishs,
Malet e Jezercit etj.
Ekoturizmi veror dhe njditor: Klima e prshtatshme, livadhet e pasura me
llojllojshmrin e bimve, burimet e shumta ujore, peizazhet piktoreske jan parakusht
i mire edhe pr zhvillimin e turizmit veror dhe kampingut. Liqenit i Breznes, Liqeni i
Batllavs, Kanioni i Mirushs, Gryka e Rugovs jan vetm disa nga zonat q gjat stins s
vers mund t jen destinacion i prhershm i shum turistve dhe adhuruesve t natyrs
q dshirojn t kalojn nj dit n natyr.
Ekoturizmi rekreativ dhe sportiv: N Malet e Sharrit, n Bjeshkt e Nemuna, por edhe
n zona tjera malore t Kosovs, gjenden shum terrene t prshtatshme pr zhvillimin e
skitaris. Kapaciteti i terreneve t skijimit t ktyre qendrave mund t pranojn me mijra
vizitor gjat sezonit t dimrit. Ndrsa, gjat vers, n Malet e Sharrit dhe n Bjeshkt
e Nemuna ka plot maja t cilat jan shum atraktive pr zhvillimin e alpinizmit dhe
bjeshkataris.
27 Destinacionet Ekoturistike n Kosov, A. Berisha 2010
99
Turizmi rural: N shum zona rurale t Kosovs, e sidomos n ato malore, ende ruhen
shum zakone, tradita, lojra, kng, veshje e ushqime tradicionale. Kto pasuri t
jashtzakonshme kulturore jan nj mundsi e mir e zhvillimit t turizmit rural dhe
promovimit t ktyre vlerave. N veanti, pr kto vlera shquhen fshatrat malore q
shtrihen n Malet e Sharrit, e sidomos ato q i takojn komuns s Dragashit.
Turizmi edukativ dhe shkencor: Ekosistemet e paprekura malore, prania e llojeve t
rralla bimore e shtazore, shpellat e pa hulumtuara, kanionet, rrjedhat e shumta ujore dhe
pasurit nntoksore t Kosovs kan potencial edhe pr zhvillimin e aktiviteteve edukative
e krkimore me nxns, student dhe shkenctarve nga Kosova, por edhe pr ekspedita t
huaja hulumtuese.
Prkundr ktyre vlerave t jashtzakonshme dhe mundsive ideale pr zhvillimin e
ekoturizmit, mungesa e infrastrukturs, mungesa e investimeve, mungesa e planeve dhe
projekteve konkrete ka penguar zhvillimin e kapaciteteve ekoturistike. Problem i veant
sht qasja q institucionet qeveritare dhe shoqria kosovare ka ndaj shfrytzimit t
qndrueshm t ktij potenciali. Shfrytzimi i pakontrolluar i resurseve natyrore, dmtimi
i ekosistemeve, gjuetia ilegale, zgjerimi i vendbanimeve jan krcnim i vazhdueshm pr
kto vlera. Me nj promovim m profesional t zonave ekoturistike, me rritjen e investimeve
dhe me prgatitjen e nj strategjie kombtar pr zhvillimin e ekoturizmit, Kosova mundet
t jet nj vend shum atraktiv ekoturistik.
Foto 102. Ekoturizmi n PK Sharri
100
Foto 103. Ekoturizmi n PK Bjeshkt e Nemuna
10 Raportimi n EIONET dhe

Bashkpunimi me Agjencionin
Evropian te Mjedisit
Instituti i Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs n kuadr t bashkpunimit me Agjencionin
Evropian t Mjedisit - EEA dhe procesit te Raportimit n Rrjetin Evropian t Mjedisit-EEA
dhe n Rrjetin Evropian t Sistemit te Informimit dhe Mbikqyerjes - EIONET, prej vitit
2011 ka raportuar n kto institucione.
N kuadr t aktiviteteve dhe angazhimeve n procesin e raportimit pr gjendjen e zonave
t mbrojtura dhe biodiversitetin IKMN pr katr vite me radh (2011-2014) ka raportuar
ne EIONET pr indikatorin Common Database on Designated Areas (CDDA).
Vlen t theksohet se pr katr vite me radh ky raport sht vlersuar me not maksimale
nga ana e zyrtarve t EIONET-it.
Fig. 10. dhe 11. Performanca e prgjithshme e shteteve (Maj 2013-Prill 2014)
101
BIODIVERSITETI
11 MASAT E NDERMARRA PER MBROJTJEN

E NATYRES
11.1. Projektet nacionale dhe ato t financuara
nga donatort
Tabela 9. Lista e projekteve nacionale dhe ato t financuara nga donatort
Nr.
Titulli i projektit
Donatori
Parqet e Harkut Dinarik
Ministria Norvegjeze e Punve t

Jashtme dhe Fondacioni MAVA
Libri i Kuq i Flors Vaskulare t Republiks s Kosovs GTZ dhe MMPH
Ngritja e strehimores PYLLI I ARINJVEn Badovc
Fondacioni pr mbrojtjen e kafshve

VIER PFOTEN Internacional
Drejt menaxhimit t qndrueshm t Parkut Grmia
Komisioni Evropian dhe Komuna e

Prishtins
Menaxhimi i Qndrueshm i Shfrytzimit t Toks

dhe Konservimi i Biodiversitetit ne Komunen e
Dragashit
Qeveria Finlandeze dhe UNDP
Inventarizimi Nacional i Pyjeve
Qeveria Norvegjeze dhe MBPZHR
Zonimi i PK Bjeshkt e Nemuna
UNDP dhe MMPH
ECRAN- Rrjeti Regjional pr qasje n mjedis dhe

ndryshime klimatike
Komisioni Evropian
Studimi i fizibilitetit n themelimin e zonave t

mbrojtura ndrkufitare Sharr - Korab - Deshat
ENVSEC - Environment & Security UNEP
10
Projekti RENA (2010-2012) - ngritje e kapaciteteve

pr Grupet Punuese pr bashkpunimin ndrkufitar
dhe marrveshjet mjedisore shume palshe n
nngrupin pr sektorin e natyrs;
11
Rregullimi i rrjetit elektrik n brendi t shpells.
Ambasada franceze dhe AMMK-s
11.1.1. Libri i Kuq i flors vaskulare

Me prkrahjen e GIZ-t gjerman dhe MMPH-se gjat
vitit 2013 sht hartuar Libri i Kuq i flors vaskulare t
Kosovs. Hartimi i ktij libri ka qen n planet e Institutit
t Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs, q nga themelimi i
MMPH-s, pr faktin se ka qen nevoj e domosdoshme
pr t ditur gjendjen dhe krcnueshmrin e nj pjese
t flors s Kosovs t cilat konsiderohet t rndsis
s veant. Me finalizimin e ktij libri, sht krijuar nj
pasqyr reale pr gjendjen e llojeve t rndsishme t
flors vaskulare t Kosovs, nivelin e rrezikshmris
s tyre, faktort dhe shkaqet kryesore q kan ndikuar
n rrezikshmrin e tyre. Ky Libr do t shrbej si nj
udhrrfyes jo vetm pr MMPH, por edhe pr t gjitha
institucionet tjera shkencore, OJQ dhe hulumtuesit n
102
MASAT E NDERMARRA PER MBROJTJEN E NATYRES
prgjithsi q t punojn pr parandalimin e ndikimeve negative dhe krcnimeve tjera

nga t cilat rrezikohen sot nga zhdukja llojet e flors s Kosovs. Libri i Kuq paraqet bazn
pr zhvillim t mtutjeshm pr mbrojtjen e flors s Kosovs.
Lista e kuqe e flors vaskulare t Republiks s Kosovs sht e rndsishme sepse ajo e
prqendron vmendjen e t gjithve q merren me natyrn n drejtim t rndsis q ka
krcnimi i biodiversitetit, ajo zbulon ato lloje t cilat kan nevoj pr masa mbrojtse
dhe v bazat e informacionit pr monitorim t mtejshm. Libri i kuq ka rndsi t
madhe sepse siguron informacionet t cilat ndihmojn n prpilimin e prioriteteve
mbrojtse n nivelin lokal dhe mundson nj bashkpunim m t mirfillt me organizata
ndrkombtare q merren me mbrojtjen e mjedisit, si sht Konventa mbi diversitetin
biologjik dhe Konventa pr tregti ndrkombtare t specieve t rrezikuara t fauns dhe
flors s egr.
Fig.12. Paraqitja grafike e numrit t ll. bimore t cilat iu takojn kategorive t ndryshme t krcnueshmris
M posht jan disa prej llojeve t rrezikuara n mnyr kritike n Librin e Kuq t Kosovs:
Foto 104. Achillea alexandri-regis
Foto 105. Dianthus barbatus
Foto 106. Helleborus purpurascens
103
Foto 107. Leontopodium alpinum
Foto 108. Micromeria cristata
Foto 109. Linaria alpine
Foto 110. Adonis microcarpa
Foto 111. Fritillaria graeca
Foto 112. Laburnum alpinum
11.1.2. Pylli i arinjve

Pylli i Arinjve Prishtina sht nj projekt i Fondacionit pr mbrojtjen e kafshve VIER
PFOTEN Kosova n bashkpunim me MMPH-n, Komunn e Prishtins dhe me prkrahje
t Fondacionit pr mirqenien e kafshve VIER PFOTEN International me seli n Vjen t
Austris.
Ideja e ktij projekti ka qen mbledhja e t gjith 13 arinjve t murrm t mbajtur n
restorante n npr mini-kopshtet zoologjike npr restorante t ndryshme an e knd
Kosovs n kushte shum t vshtira dhe mbajtja e tyre n nj vend i cili ofron kushte sa
m natyrore.
Faza e par e projektit sht prfunduar dhe q nga fundi i muajit maj 2013, t gjith arinjt
jan sjell n park dhe vazhdojn t bjn pjesn tjetr t jets s tyre n kushte shum m
t mira se sa m par.
Gjat vitit 2014 nga ana e ksaj organizate jan marr nn prkujdesje edhe tre arinj klysh
nga rrethina e Pejs t cilt po mbaheshin ilegalisht. Pasi sht br i ditur rasti nga zyrtart
e PK Bjeshkt e Nemuna, bashk me Policin e Kosovs sht br konfiskimi i tyre dhe
bashk me ekspertt e ksaj organizate jan transferuar n strehimore ku nga stafi i ksaj
organizate jan kujdesur q kta tre arinj t ken kujdesin e duhur.
104
Fig. 113 dhe 114. Pjes e parkut dhe vizits edukativo-arsimore t nj grupi nxnsish
T gjith arinjt aktualisht jan t vendosur n 7 sektor me siprfaqe t prgjithshme prej

afr 2 hektar dhe me objekt pr menaxhim t arinjve me t gjitha kushtet dhe mundsit
pr nj jetes normale t tyre. Vendosja e arinjve n kta sektor sht e prkohshme dhe
n momentin kur t ndrtohen sektor m t mdhenj arinjt do t shprndahen n to.
Gjendja e prgjithshme e arinjve n momentin e ardhjes s tyre n park ka qen shum e
vshtire. Ata kan qen shum t stresuar dhe kan pasur shum vshtirsi t msohen t
shfrytzojn lirin dhe kushtet t cilat u jan ofruar.
Foto 115 dhe 116. aste nga promovimi i strehimores s arinjve
Tani situata e tyre e prgjithshme sht prmirsuar dukshm pr arsye se:

- Kan m shum siprfaqe n shfrytzim,
- Kan ushqim t rregullt dhe t kontrolluar nga ekspert,
- U jan krijuar kushte pr strehim, shpella, mundsi pr lojra, basene uji pr freskim,
uji i pastr pr pije,
- Pastrim i sektorve nga fekalet dhe i ujit n basene,
- Jan trajnuar nga ekspert dhe stafi i punsuar pr tu menaxhuar m leht n park
dhe pr ti evituar sadopak problemet psikike me t cilat kta arinj ballafaqohen,
- Kan kujdes profesional shndetsor.
Nj prej qllimeve kryesore t Fondacionit pr mbrojtjen e kafshve VIER PFOTEN Kosova
105
sht q prmes aktiviteteve t ndryshme n PYLLIN E ARINJVE Prishtina n bashkpunim

me institucionet arsimore dhe me organizata rinore t zhvilloj nj program t edukimit pr
nxns dhe t rinj n fushn e mbrojts s mjedisit dhe sidomos t kafshve t egra si nj
hallk mjaft e rndsishme e ekosistemit ton.
Bashkpunimi me shkolla tanim ka filluar dhe n vizita t organizuara kan ardhur n park
nxns nga shkolla t ndryshme t Komuns s Prishtins.
Gjithashtu aktiv sht edhe grupi i Vullnetarve i cili ka ndihmuar n prgatitjen e parkut pr
pranimin e arinjve t par. Ky grup prbhet nga t rinj e t reja nga etnitete t ndryshme,
nga disa pjes t Kosovs si dhe disa vullnetar ndrkombtar.
11.1.3. Menaxhimi i Qndrueshm i Shfrytzimit t Toks dhe

Konservimi i Biodiversitetit n Komunn e Dragashit
Gjat periudhs sa ka zgjatur ky projekt ka arritur rezultate t lakmueshme n fushn e
konservimit te biodiversitetit dhe mbrojtjes s mjedisit n komunn e Dragashit. Gjat
hartimit t ktij projekti jan hartuar plane zhvillimore dhe menaxhuese, strategji,
prkrahje ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme, bujqve dhe krijim t vendeve t puns.
Disa nga te arriturat kryesore jan:
Hartimi i Planit Menaxhues pr Parkun Kombtar Sharri n procedur,
Hartimi i nj pjese t Planit Hapsinor t Parkut Kombtar Sharri,
Hartimi i Planit Financiar dhe Planit t Biznesit pr Parkun Kombtar,
Vlersimi Ekonomik i Ekosistemeve t Komuns s Dragashit,
Hulumtimi i biodiversitetit t zons s Dragashit,
Zgjerimi i territorit t Parkut Kombtare Sharri edhe ne territorin e Dragashit,
Vetdijesimin e popullats dhe komunitetit lokal pr ruajtjen e biodiversitetit dhe
rendsin e zonave t mbrojtura prmes publikimeve dhe fushatave si dhe thellimi i
bashkpunimit n mes t Parkut Kombtar Sharri, Komuns s Dragashit, OJQve, komunitetit lokal, bizneseve etj.
Projekti Konservimi i biodiversitetit dhe menaxhimi i prdorimit t qndrueshm t toks
n Dragash ka pasur pr synim q prmes ruajtjes s biodiversitetit, planifikimit hapsinor
dhe mjedisor, zhvillimit lokal ekonomik, strategjis s qndrueshme t energjis dhe
ngritjes se kapaciteteve t arrij kornizat e nevojshme pr zhvillim t qndrueshm lokal.
11.1.4. Projekti i Grmis
Komuna e Prishtins gjat vitit 2013 ka filluar implementimin e projektit Menaxhimi i
Qndrueshm i Parkut t Grmis.
Komisioni Evropian ka ndar 360 mij euro donacion kurse komuna e Prishtins ka marr
pjes n projekt me 150 mij euro.
Prve tjerash ky projekti parasheh rregullimin e shtigjeve pr kmbsor, shtigjeve pr
iklist, vendpushimeve pr qytetar, vendosja e trenit ekologjik dhe ndriimit publik n
tr pjesn rekreative t zons.
Deri m tani sht prfunduar rregullimi i shtegut t eprm dhe sht n prfundim
rregullimi edhe i pjess m t madhe t shtegut t poshtm bashke me ndriimin, shportat
e mbeturinave dhe vendpushimeve pr qytetar. N ndrkoh sht sjell edhe treni
ekologjik i cili ende sht n fazn testuese dhe ka pr qllim zvendsimin e makinave qe
deri me tani kane qarkulluar n kt zon.
106
Foto 117 dhe 118. Treni ekologjik q mendohet t vendoset n park dhe shtegu i poshtm pr kmbsor
Parkun e Grmis e menaxhon Komuna e Prishtins prmes ndrmarrjes Hortikultura,

ndrsa mbikqyrjen profesionale e bn Instituti i Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs i cili
vepron n kuadr t Agjencis pr Mbrojtjen e Mjedisit t Kosovs.
11.2. Projektet regjionale dhe ndrkufitare

11.2.1. Parqet e Harkut Dinarik
Harku Dinarik sht nj rajon i Evrops jug-lindore i cili mbulon rreth 100,000 km2 dhe
m shum se 6.000 km vij bregdetare, q shtrihet n zonn e orientuar n drejtim t
detit Adriatik, nga Trieste (Itali) n Tiran (Shqipri).
WWF ka filluar projektin e Parqeve t Harkut Dinarik
n fillim t vitit 2012, me qllim pr t krijuar nj
shoqat t Parqeve Kombtare dhe atyre Natyrore
n territorin e vendeve prbrse t Harkut Dinarik;
aleanc Shqipri, Bosnj dhe Hercegovin, Kroaci,
Kosov, Maqedoni, Mali i Zi, Serbi dhe Slloveni. Ky
projekt tre-vjear sht financuar nga Ministria
Norvegjeze e Punve t Jashtme dhe Fondacioni
MAVA.
Rrjeti rajonal i zonave t mbrojtura
Objektivi i par dhe kryesor i ktij projekti sht q t krijoj nj rrjet t zonave t
mbrojtura duke lidhur t gjitha parqet n rajonin e Harku Dinarik. Nj konferenc
e planifikuar pes-ditore pr parqet, q do t mbahet n fund t do viti t projektit,
do t ndihmoj menaxhert dhe stafin e parqeve pr tu njohur me kolegt e tyre n
rajon, shkmbimin e planeve menaxhuese dhe shembuj t praktikave t mira, si dhe t
planifikojn bashkpunim t mundshm ndrmjet zonave t mbrojtura.
Plani prfshin gjithashtu vizita studimore nga nj vend i rajonit n nj tjetr, duke
ndihmuar stafin e parqeve t kuptojn m mir situatn e parqeve t tjera n rajon.
Vlerat m t rndsishme t parqeve dhe zonave t mbrojtura brenda rrjetit do t
evidentohen prmes materialeve promovuese dhe n faqen e internetit t ndrtuar pr t
prmirsuar promovimin e parqeve te Harkut Dinarik.
107
Foto 119. Pjes nga faqja e internetit te projektit ku jan prezantuar Parqet e Kosovs
Ngritja e kapaciteteve pr rrjetin e parqeve
Parqet Kombtare dhe natyrore n t gjitha vendet e Harkut Dinarik jan kryesisht ose
trsisht t varur nga financimet e shtetit. Kjo sht arsyeja e mbajtjes s nj seri seminaresh
pr ndrtimin e kapaciteteve n kuadr t ktij projekti.
T gjitha vendet pjesmarrse n kt projekt, nse nuk jan aktualisht antare, tashm
jan afr pr tu br antare t Bashkimit Evropian (BE), ndaj do t organizohet nj seri
me seminare dhe vizita studimore rreth Natura 2000 dhe rolin dhe menaxhimin e zonave
t mbrojtura n BE.
Bukuria, kultura, pozita gjeografike dhe diversiteti biologjik i vendeve t Harkut Dinarik
jan tashm nj atraksion turistik. Megjithat, pritet q parqet e Harkut Dinarik do t jen
nj magnet pr operatort turistik. Do t punohet n drejtimin q punonjsit e zonave
t mbrojtura t prfshihen n Kartn Evropiane pr Turizmin e Qndrueshm t Federats
EUROPARC, si dhe pr zbatimin e saj praktik n rajon.
Me vlerat natyrore dhe kulturore q mbart, Harku Dinarik qndron prkrah Karpateve,
Alpeve apo ndonj eko-rajoni tjetr t njohur n bot.
Nprmjet faqes s internetit, broshurave, mjeteve t ndryshme t komunikimit dhe nj
fushate t gjer reklamuese, do t zhvillohen parqet e Harkut Dinarik si nj mark q do t
njihet n rajon dhe m gjer deri n vitin 2015. Kjo sht edhe arsyeja pse u krijua marka
PARQET DINARIKE, me slloganian BOT E PA ZBULUAR
108
Foto 120 dhe 121. Pamje nga aktivitetet n kuadr t realizimit t projektit
11.2.2. Projekti i zons s pyjeve t ahut

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor prkatsisht Agjencioni i Kosovs pr
Mbrojtjen e Mjedisit ka filluar bashkpunimin me Ministrin Federale Gjermane pr
Mjedisin, Konservimin e Natyrs, Ndrtimin dhe Sigurin Nukleare BMUB dhe Agjencionin
Federal Gjerman pr Konservimin e Natyrs BfN, si dhe Qendrn pr Menaxhimin e
Ekosistemeve CEEM n Universitetin e Eberswaldit pr Zhvillimin e Qndrueshm
HNEE, n lidhje me Projektin: Pyjet e ahut Trashgimi Natyrore e Prbashkt e Evrops.
Qllimi i ktij bashkpunimi sht prezantimi i vlerave t pasura natyrore t vendit ton,
posarisht pjesa e vegjetacionit t pyjeve t vjetra t ahut q gjenden brenda Parkut
Kombtar Bjeshkt e Nemuna.
Bashkpunimi n lidhje me kt projekt ka filluar n vitin 2013 pr t vazhduar me
pjesmarrje n puntorit dhe takimet e organizuara e parapara. Projekti do t vazhdoj
deri n vitin 2017 dhe synimi kryesor sht angazhimi i vazhdueshm n mnyr q zonat
e lartprmendura t marrin eprsin e emrtimit dhe sa m shpejt q t jet e mundur t
diskutohet n nivelin kombtar.
Foto 122. Vizit n rajonin e Bjeshkve t Nemuna
Foto. 123. Takim i GP t projektit
109
11.2.3. Zonat e Mbrojtura Ndrkufitare

Me qllim t fuqizimit t mbrojtjes s natyrs n nivelin rajonal Kosova ka qen pjes aktive
e disa iniciativave, projekteve dhe hulumtimeve n regjionin e Ballkanit Perndimor, apo
edhe pjes e iniciativave ndrkufitare me vendet fqinje Maqedonin, Shqiprin, Serbin
dhe Malin e zi. Mbrojtja e Biodiversitetit dhe Menaxhimi i zonave t mbrojtura, jan disa
prej ktyre aktiviteteve.
N kuadr t ktyre aktiviteteve regjionale jan hartuar edhe dy studime pr shpalljen e dy
zonave t mbrojtura ndrkufitare:
Krijimi i Zons s mbrojtur ndrkufitare Bjeshkt e Nemuna Zona e propozuar
pr mbrojtje pritet t prfshij Shqiprin, Kosovn, Malin e Zi dhe Serbin.
Bjeshkt e Nemuna prfshijn Malet dhe peizazhet unike dhe jan nj nga rajonet m t
rndsishme pr mbrojtjen e biodiversitetit n Ballkan dhe n gjith Evropn. Ky rajon,
konsiderohet t jet ndr zonat malore me bot t egr ndr m ta rrallat jo vetm n
Gadishullin Ballkani por edhe n Evrop28.
Krijimi i Ndrkufitare Siprfaqe e mbrojtur Sharr - Korabit - Deshatit Kjo zon e
mbrojtur sht e sht e vendosur n zonat kufitare t Shqipris, Kosovs dhe Ish Republika
Jugosllave e Maqedonis dhe prfshin peizazhe unike natyrore. Ky rajon trepalsh kufitar
prfshin nj numr t konsiderueshm t habitateve natyrore dhe endemike dhe relikte
t flors dhe fauns t rralla dhe t krcnuara prfshir specie t rndsis s prbashkt
evropiane, si t ariut t murrm dhe rrqebullit t Ballkanit.29
11.2.4. Themelimi i Shoqats s Brezit t Gjelbr Evropian
Nn organizimin e EURONATURE dhe BUND - organizata pr mbrojtjen e natyrs dhe
mbshtetjen e Agjensionit Federal pr Mbrojtjen e Natyrs s Gjermanis (BfN) prej dats
23 - 26 Shtator 2014 n Slavonice t Republiks eke u mbajt Konferencn e 8-t PanEvropiane e Brezit t Gjelbr Green Belt.
Foto 124. Harta e Brezit t Gjelbr Evropian
Foto 125. Pjesemarresit e Konferences
28 http://www.unep.at/documents_unep/Balkan_Feasibility_Studies/Prokletije_25-10-2010.pdf
29 http://www.unep.at/documents_unep/Balkan_Feasibility_Studies/Sharr_25-10-2010.pdf
110
Kjo Konferenc e cila mblodhi m shum se 100 pjesmarrs nga 23 vende t Evrops
shnon nj moment historik pr bashkpunim n t ardhmen e ktyre shteteve q pr vite
i ka ndare perdja e hekurt. Brezi i Gjelbr Evropian, prve 16 vende t BE-s lidh, edhe
shtetet si: Kosova, Shqipria, Mali i Zi, Serbia, Maqedonia, Turqia, Rusia dhe Norvegjia.
Rreth 150 organizata qeveritare dhe jo-qeveritare nga kto vende jan bashkuar n Nismn
e Brezit t Gjelbr Evropian e cila sht iniciuar n vitin 2003 fillimisht si iniciativa t
ndryshme ekzistuese rajonale pr t`u shkrir n nj iniciative evropiane.
Duke qene se Kosova sht pjes e ksaj Nisme qysh prej vitesh, edhe ksaj radhe u ftua n
cilsin e antarit t ktij brezi pr rajonin e Ballkanit.
Nj moment historik i ksaj Konference ishte themelimi i Shoqats s Brezit t Gjelbr
Evropian nga 23 organizata qeveritare dhe joqeveritare nga 14 vende. Para themelimit
t ksaj Shoqate, bashkpunimi ka qen nj rrjet i lirshm ndrsa tani sht nj organ
juridik i themeluar n mnyr institucionale e i cili prfaqson iniciativn dhe siguron nj
koordinimin si dhe shkmbim t informacioneve n mesin e komunitetit Evropian t Brezit
t Gjelbr.
Kosova tani e tutje do t prfaqsohet n kt Shoqat prmes Institutit pr Mbrojtjen e
Natyrs e cila me nnshkrimin e marrveshjes tani e tutje sht antare n kt organizm
t rndsishm pr ruajtjen e natyrs me theks t veant asaj ndrkufitare.
11.3. Promovimi i shenjs s mbrojtjes s natyrs

n Ditn Ndrkombtare t Biodiversitetit 22 Maj
2013
Me manifestime t ndryshme n Kosov sht shnuar
22 maji Dita Ndrkombtare e Biodiversitetit. Aktiviteti
qendror q ka pasur pr organizator Ministrin e
Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor dhe Ministrin e
Bujqsis, Pylltaris dhe Zhvillimit Rural, sht mbajtur
n Rezervatin e Gjuetis me rndsi t veant n Blinaj
t Lipjanit.
Prfaqsues t MMPH-s dhe MBPZHR-s kan folur
pr angazhimet e ministrive prkatse n ruajtjen e
biodiversitetit n veanti por edhe pr mbrojtjen e
pyjeve dhe menaxhimin e zonave t mbrojtura. Motoja
ndrkombtare e ksaj dite ishte Uji dhe Biodiversiteti.
Po ashtu n kt dit u b edhe promovimi i shenjs s mbrojtjes s natyrs e cila sht
przgjedhur me konkurs t hapur dhe me datn 20 Maj 2013 Ministri i MMPH-s ka
nnshkruar Udhzimin Administrativ Nr. 07/2013 pr Shenjn e Mbrojtjes s Natyrs.
Qllimi i nxjerrjes s shenjs pr mbrojtjen e natyrs sht promovimi i mbrojtjes s
natyrs dhe identifikimi i personave zyrtar n procedurn e mbikqyrjes dhe ndrmarrjes
s masave pr mbrojtjen e natyrs.
111
11.4. shpallja e llojeve t mbrojtura

Gjat vitit 2014, n kuadr t aktiviteteve pr mbrojtjen e natyrs me iniciativn e Institutit
pr Mbrojtjen e Natyrs, mes tjerash jan marr nn mbrojtje ligjore dy llojeve autoktone t
zbutura t fauns: Raca e Qenit Deltari Ilir dhe Raca e Gjelit Kosovar Kndimgjat.
Qllimi kryesor i nxjerrjes s ktyre vendimeve ka qen mbrojtja e ktyre llojeve sipas ligjit
dhe prcaktimi i kushteve t mbajtjes.
Gjithashtu prmes ktyre vendimeve synohet q t kto lloje t mbrohen nga rreziku pr
przierje gjenetike me racat e huaja dhe nga rreziku pr nxjerrje jasht vendit t ktyre
racave me qllim t kryqzimit me racat tjera.
Sipas ktyre vendimeve t dy kto lloje autoktone jan t regjistruara n regjistrin e vlerave
t mbrojtura t natyrs qe mirmbahet nga Instituti i Kosovs per Mbrojtjen e Natyrs.
Vendimi prmban edhe arsyeshmrine pr marrjen n mbrojtje t ktyre llojeve si dhe
prshkrimin e karakteristikave themelore t tyre.
Hartimi i arsyeshmeris pr racn autoktone t Deltarit Ilir sht br n bashkpunim me
Shoqatn Kinologjike t Kosovs, kurse pr racn e Gjelit Kndimgjat n bashkpunim me
Shoqatn pr Mbrojtjen dhe Kultivimin e Pulave.
Foto 126 Deltari Ilir
112
Foto 127 Gjeli Kndimgjat.
12 KONKLUZIONET DHE REKOMANDIMET

Gjendja e trashgimis natyrore n Kosov sht pjesrisht e knaqshme e kushtzuar nga
faktort biotik (njeriu, insektet, smundjet) dhe abiotik (zjarret, fatkeqsit natyrore: era,
bora etj.). Shkaqet pr nj gjendje jo t knaqshme jan edhe:
Implementimi jo i knaqshm i ligjeve ekzistuese;
Mungesa e institucioneve t mjaftueshme pr mbrojtjen e natyrs;
Mungesa e organeve menaxhuese pr zonat e mbrojtura;
Mungesa e planeve hapsinore dhe menaxhuese pr zonat e mbrojtura;
Shfrytzim i pa pakontrolluar i resurseve natyrore n zonat e mbrojtura;
Mungesa e hulumtimeve shkencore pr biodiversitetin;
Mungesa e inventarit t plot pr florn, faunn dhe habitatet;
Fondet e pamjaftueshme pr mbrojtjen natyrn;
Rekomandimet:
Pr prmirsimin e gjendjes s natyrs n Kosov nevojitet ndrmarrja e masave t
shumta, ndr t cilt veohen:
Hulumtimi dhe inventarizimi i llojeve, habitateve dhe gjeotrashgimis;
Hartimi i Lists s Kuqe t fauns s Kosovs;
Realizimi i projekteve ndrkufitare pr mbrojtjen e natyrs;
Hartimi i Planit Hapsinore dhe Menaxhues per Parkun Kombtar Bjeshket e Nemuna;
Aprovimi i Planit Menaxhues pr Parkun Kombtar Sharri;
Ndrmarrja e masave pr parandalimin e prerjeve ilegale t pyjeve n zona t mbrojtura;
Vendosja nn menaxhimin e MMPH-s (DAPK-s) t territorit t PK Sharri n
komunn e Shtrpcs dhe shuarja e drejtoris ilegale;
Ndalimi i shfrytzimit t pakontrolluar t resurseve natyrore n zonat e mbrojtura;
Aplikimi i masave sanitare pr sanimin e pyjeve t dmtuara nga faktort biotik dhe
abiotik t paraqituara n planet prkatse;
Hartimi i programeve dhe projekteve pr ngritjen e vetdijes dhe sensibilizimit pr
mbrojtjen e natyrs;
Themelimi i zyrs koordinuese pr identifikimin, ratifikimin dhe implementimin e
konventave dhe marrveshjeve t tjera ndrkombtare pr mbrojtjen e natyrs;
Themelimi i drejtorive pr menaxhimin e monumenteve me rendsi te veant
(Shpella e Gadimes dhe Ujvarat e Mirushs) dhe ZVM (Ligatina e Hencit Radeves);
Ngritja e kapaciteteve t punonjsve n zonat e mbrojtura;
Shenjzimi dhe digjitalizimi i zonave t mbrojtura t natyrs;
Harmonizimi dhe kategorizimi i zonave t mbrojtura sipas Ligjit pr Mbrojtjen e Natyrs;
Rritja e stafit dhe sigurimi i lokaleve pr nevojat e IKMN-s;
Thellimi i bashkpunimit me organizatat vendore dhe ndrkombtare ne fushn e
mbrojtjes s natyrs;
Instituti i Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs krkon q n t ardhmen pr t gjitha
intervenimet n zona t mbrojtura t merret mendimi profesional nga IKMN dhe
plqimi nga organi menaxhues prkats;
t inspektohen vazhdimisht zonat e mbrojtura nga inspektorati i MMPH-s;
113
13 REFERENCAT
1. AMMK/IKMN, (2008) Raporti i natyrs 2006-2007, Prishtine.
2. AMMK/IKMN, (2010) Raporti i natyrs 2008-2009, Prishtine.
3. AMMK-IKMN (2013) Propozimi profesional pr shpalljen e Ligatins s Hencit Radeves Zon e Veant e Mbrojtur, Prishtin.
4. AMMK/ MMPH. Raporti i Komisionit nga incizimi i gjendjes faktike, fotografimi,
evidentimi i objekteve t ndrtuara dhe verifikimi i lejeve t ndrtimit n territorin
e PK Bjeshkt e Nemuna, nr. i prot. 4583/14, dat 15.09.2014.
5. Arkivi i IKMN-s (2004): Raportet, dokumentet dhe aktvendimet pr zonat e
mbrojtura.
6. B. Berisha, F. Millaku, F. Rexhepi, Xh. Malaj (2012) Atlasi i bimve te Kosovs, K.K.
Suhareke
7. B. Durmishaj, S. Hyseni, F. Shala (2011) Atlasi i Mineraleve t Trepes, Mitrovic.
8. Bajraktari F., Behrami S ., Zonat e Mbrojtura n Kosov (2013) krkime gjeografike,
nr: 15 Fakulteti i Shkencave Matematikore - Natyrore, Departamenti i Gjeografis,
Prishtin.
9. Bajraktari F., Behrami S., Abazi Sh., (2010) Gjeomonumentet e mbrojtura
dhe t propozuara pr mbrojtje n Kosov 2005-2009, 1st International GEOCONSERVATION symposium and Southeastern Europe Countries ProGEO Grup
Meetimg, Firat University, Stetember 15-19, ELAZIG/TURKEY.
10. Bajraktari F., Behrami S., Zogaj N., (2009), Trashgimia hidrike n pellgun e
lumit Mirusha, Konferenc shkencore ndrkombtare, organizuar nga UT.& UGJ.
Gjirokastr 20-22 nntor, Studime Albanologjike, IV, Gjeografia, 2009/4, Viti XIV.
11. Bajraktari F., Dollma M., Behrami S., Krasniqi E., Monuments of Nature of Mirusha
River Basin, (2012) Buletini i Shkencave Gjeologjike, (numr special), viti 31(48) i
botimit, Konferenca Jubilare 90 vjet Gjeologjia Shqiptare, Tirane, Shqipri, 26-28,
tetor, Abstracts Volume.
12. Bajraktari F., Sherifi Y., Berisha A., Behrami S., Maxhuni Q., (2010), Monumentet
hidrike t mbrojtura dhe t propozuara n Kosov 2002-2008, Bolwois, Ohr.
13. Bajraktari, F., Behrami S., Katalozi F. (2010): Shpellat e Kosovs, Prishtin
14. Bank, P, Bemmerlein-Lux, F., Hajdari, A., Hajredini, E., Ibrahimi, H., Mustafa, B. (2012)
PROJEKTI SHKUKZA GJAKOV, Plani i peizazhit pr Parkun e Shkukzs, UNDP
15. Draft Plani Menaxhues pr Parkun Kombtar Sharri (n procedur pr miratim).
16. EKMN (1975): Natyra e Kosovs, publikim pr Bjeshkt e Nemuna, Enti pr Mbrojtjen
e Natyrs s Kosovs, Prishtin.
17. EKMN-Enti i Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs (1975-1986): Natyra e Kosovs.
EKMN. Prishtin.
18. Grupi i autorve (2009): Raport pr zonimin e Parkut Nacional Mali Sharr. MMPH,
Prishtin.
19. http://banka-ideve.com/newweb/?fq=brenda&m=shfaqart&gj=gj1&aid=4002.
20. http://www.discoverdinarides.com/sq.
21. IKMN (2003): Raport i njohjes dhe evidentimit t vlerave t natyrs n Komunn e Malishevs.
22. IKMN (2003): Raport i njohjes dhe evidentimit t vlerave t natyrs n Komunn e Gjakovs.
23. IKMN (2003): Raport i njohjes dhe evidentimit t vlerave t natyrs n Komunn e Skenderajt.
114
24. IKMN (2003): Raport i njohjes dhe evidentimit t vlerave t natyrs n Komunn e Gjilanit.
25. IKMN (2003): Raport i njohjes dhe evidentimit t vlerave t natyrs n Komunn e
Rahovecit.
26. IKMN (2003): Raport i njohjes dhe evidentimit t vlerave t natyrs n Komunn e Klins.
27. IKMN (2003): Studimi pr shpalljen B. t Nemuna Park Kombtar. MMPH-IKMN.
Prishtin.
28. IKMN (2003): Vlerat e natyrs s Kosovs. MMPH-IKMN. Prishtin.
29. IKMN (2004): Raport i njohjes dhe evidentimit t vlerave t natyrs n Komunn e Drenasit.
30. IKMN (2004): Raport i njohjes dhe evidentimit t vlerave t natyrs n Komunn e Istogut.
Podujevs .
Mitrovics.
33. IKMN (2005): Raport i njohjes dhe evidentimit t vlerave t natyrs n Komunn e Vitis.
34. IKMN (2005): Raport i njohjes dhe evidentimit t vlerave t natyrs n Komunn e Obiliqit.
Vushtrris.
36. IKMN (2005): Studimi i arsyeshmris pr shpalljen e zonave te mbrojtura n territorin e
Komuns s Istogut.
37. IKMN (2005): Vlerat e trashgimis natyrore t Kosovs. MMPH-IKMN. Prishtin.
38. IKMN (2006): Raport i njohjes dhe evidentimit t vlerave t natyrs n Komunn e Lipjanit.
39. IKMN (2006): Raport i njohjes dhe evidentimit t vlerave t natyrs n Komunn Fush
Kosov.
40. IKMN (2006): Studimi i arsyeshmris pr shpalljen e zonave te mbrojtura n territorin
e Komuns s Podujevs.
e Komuns s Obiliqit.
e Komuns s Klins.,
e Komuns s Skenderajt.
44. IKMN (2007): Raport i njohjes dhe evidentimit t vlerave t natyrs n territorin e
Komuns s Shtimes.
45. Kadriu, K. (2014): Blinaja Ekosistemi i bashkjetess s flors e fauns, rezervati
m i madh shqiptar i gjahut, artikull n Revistn Mjedisi Sot, 30.05.2014.
46. Krasniqi, F., Ruci, B., Vangjeli, J., Susuri, L., Mullaj, A., Pajazitaj, Q. (2003): Fjalor
i emrave t bimve (Latinisht, Shqip, Anglisht, Gjermanisht, Frngjisht), ASHSHInstituti krkimeve Biologjike (Tiran), ASHAK-Seksioni i Shkencave t Natyrs
(Prishtin).
47. Ligji Nr. 02/L-122-pr Bujqsi organike, (08 Janar 20008).
48. Ligji Nr. 02/L-53 pr Gjuetin, (11 Gusht 2006).
49. Ligji Nr. 02/L-85 pr Peshkatari dhe Akuakultur, (10 Tetor 2006).
50. Ligji Nr. 02/L-95 pr Mbrojtjen e Bimve,(31 Janar 2007).
51. Ligji Nr. 03/L-214 pr Vlersimin e Ndikimit n Mjedis, (23 Shtator 2010).
52. Ligji Nr. 03/L-230 pr Vlersimin Strategjik Mjedisor, (30 Shtator 2010).
115
53. Ligji Nr. 04/L-174 pr Planifikim Hapsinor, (31 Korrik 2013).

54. Ligji Nr.2003/3 pr Pyjet e Kosovs me ndryshimet dhe plotsime 2004/29.
55. Ligji pr Mbrojtjen dhe Zhvillimin e Vlerave Natyrore dhe t Vlerave t Krijuara me
Pun t Ambientit t Njeriut (GZK 39/88).
56. Ligji pr Mbrojtjen e Mjedisit nr. 03/L-025. Kuvendi i Kosovs. Prishtin. GZK
(2009).
57. Ligji pr Mbrojtjen e Natyrs nr. 03/L-233. Kuvendi i Kosovs. Prishtin. GZK
(2010).
58. Ligji pr Parkun Kombtar Bjeshkt e Nemuna nr. 04/L-086. Kuvendi i Kosovs.
Prishtin. GZK (2013).
59. Ligji pr Parkun Kombtar Sharri GZK. 11/86, Kuvendi i Kosovs, Prishtin.
60. Ligji pr Parkun Kombtar Sharri nr. 04/L-087, Kuvendi i Kosovs, Prishtin, GZK
(2013).
61. Ligji pr Themelimin e Entit Krahinor pr Mbrojtjen e Natyrs (GZK. 15/81).
62. Ligjin pr Entin e Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs dhe Mjedisit (GZKnr. 38/89).
63. Maxhuni, Q. (2009): Some aspects of birds fauna in Kosovo, International Wader Study
Group Conference, 18 21 September 2009, Texel, Netherland.
64. Maxhuni, Q. (2009): Uticaj ekolokih faktora na dinamiku populacija riba rijeke Drenice,
magistarski rad, US PMF, Sarajevo.
65. Maxhuni, Q. (2010): The influence of ecological factors on fish population dynamics
in river Drenica, The Fourth International Scientific Conference BALWOIS 2010,
Ohrid, Republic of Macedonia.
66. Maxhuni, Q., Dana, H, Bislimi, K., Ferizi, Rr., Hashani, Z. (2013): National Park
SHARRI, The 2nd Dinaric Arc Parks International Conference, 2 Decembar 2013,
Budva, Montenegro.
67. Maxhuni, Q., Ibrahimi, H. (2013): Overview of the invasive alien species in Kosovo,
country report.
68. Maxhuni, Q., Morina, I., Morina, R., Ferizi, Rr., Hashani, Z. (2013) Biodiversity and
protected areas in Kosovo, The 3rd International Conference of Ecosystems (ICE 2013),
Tirana, Albania, May 31-June 05, 2013.
69. MBPZHR (2012) Inventarizimi Nacional i Pyjeve Kosov, 2012.
70. MMPH (2013): Libri i Kuq i flors vaskulare t Republiks s Kosovs. Prishtin.
71. MMPH/ AMMK (2013): Raporti i Gjendjes se Mjedisit 2011-2012, Prishtin.
72. Mustafa B, Georgev K, Hajdari A, Hajredini E. (2009): Identifikimi Paraprak i
Zonave t Natura 2000 n Kosov, Pikat kyqe t biodiversitetit. Sustainable Forest
Management. European Union. Prishtin.
73. Plani Hapsinor Nr. 04-V- 795 pr Monumentin e Natyrs me Rndsi t Veant
Ujvarat e Mirushes,
74. Plani Hapsinor pr Parkun Kombtar Bjeshkt e Nemuna, (n procedur t
hartimit),
75. Plani Hapsinor pr Parkun Kombtar Sharri,
76. Projekt plani i puns pr przgjedhjen e zonave Natura 2000 me tregues pr t
dhnat e nevojshme, prgjegjsit, afatet kohore dhe buxhetin (n procedur pr
miratim).
77. Raporti pr zonimin e PK Bjeshkt e Nemuna, Nr. Prot. 777/14, 21.02.2014.
78. Rexhepi, F. (1986): Flora e maleve t larta t Kosovs. ETMMK. Prishtin.
116
79. Rexhepi, F. (1994): Vegjetacioni i Kosovs (1), UP, FSHMN, Prishtin.

80. Rreg. Nr. 2001/19 dhe 2002/5 pr formimin e MMPH-se.
81. Strategjia dhe Plani i Veprimit pr Biodiversitetin 2011 - 2020, miratuar nga Kuvendi
i Kosovs, dt. 07. Tetor. 2011.
82. Strategjia e Mbrojtjes s Klims n Sektorin e Pylltaris n Kosov (Dhjetor 2012);
83. Strategjia e Pyjeve 2010-2020.
84. Strategjia kombtare pr sektorin e produkteve pyjore jo drunore (PPJ) 2014-2020.
85. Udhzuesi pr Planet e Menaxhimit t Parqeve Kombtare n Kosov, (02. Maj.
2012).
86. UNDP, Projekti Konservimi i biodiversitetit dhe menaxhimi i shfrytzimit te
qndrueshm te toks ne Dragash TM3-2012 Raporti i progresit pjesa I-II.
87. UNEP (2010): Fisibility Study on establishing a transboundary protected area
Prokletije/Bjeshkt e Nemuna Mountains. UNEP Vienna-Interim Secretariat of the
Carpathian Convention (ISCC). Vienna.
88. UNEP Vienna ISCC, 2010, Feasibility Study on establishing a transboundary
protected area Prokletije/Bjeshkt e Nemuna Mountains.
89. UNEP Vienna ISCC, 2010, Feasibility Study on establishing a transboundary
protected area Sharr/ar Planina Korab Deat.
90. Vendimi i Ministrit Nr. 03/2013 mbi themelimin e Drejtoris pr administrimin e
Parkut Kombtar Sharri me seli n Prizren.
91. Vendimi i Ministrit Nr. 04/2013 mbi themelimin e Drejtoris pr administrimin e
Parkut Kombtar Bjeshkt e Nemuna me seli n Pej.
92. Vendimi i Ministrit Nr. 32/2013 pr dhnien e lejes pr mbajtjen e arinjve t murrm
n internim n strehimoren Pylli i Arinjve.
93. Vendimi i Qeveris Nr. 04/57 pr vnien nn mbrojtje t Monumentit t Natyrs me
Rndsi t Veant Shpella e Gadimes, Gadime e ult KK Lypjan.
94. Vendimi i Qeveris Nr. 06/75 pr Shpalljen e Monumentit t Natyrs me rndsi t
veant Ujvarat e Mirushes.
95. Vendimin nr. 011 (2011) pr mbrojtjen e prkohshme t zons potenciale pr
shpalljen e saj Zon e Rndsishme e Zogjve (Important Bird Area), MMPH.
96. Veselaj, Z. (2010): Bjeshkt e Nemuna- perla natyrore e Kosov. REC & KFOS.
Prishtin.
117
14
SHTOJCA I
Harta e Zonave t Mbrojtura
118
15 SHTOJCA II
Tabela e Zonave t Mbrojtura 2014
Kodi
Emrtimi i
Zons/ objektit
Komuna
Sip./
ha
Kat. sipas Viti i

Prshkrimi i shkurtr i vlerave
mbrojt.
IUCN
REZERVAT STRIKT I NATYRES (847 ha)

RN_001
Gazimestani
Prishtin
12
Ib
1953
Rezervat bimor i Bozhures

(Paeonia decora Anders)
RN_002
Maja e Ropsit
Dean
20
Ia
1955
Rezervat bimor i llojeve t

moliks, bredhit, pishs dhe
ahut
RN_003
Kozhnjeri
Dean
150
Ia
1955
Rezervat shtazor i llojit dhia e

egr (Rupicapra rupicapra L.)
RN_004
Rusenica
Suharek
300
Ia
1955
Rezervat shtazor i rrqebullit

(Lynx lynx L.)
RN_005
Gubavci
Pej
38
Ia
1959
Rezervat bimor i llojit endemorelikt boshtra (Forsythia

europeae)
RN_006
Maja e Arnenit
Prizren
30
Ia
1960
Rezervat bimor me prbrje

te pastr t munikes- arnenit
(Pinus heldreichii)
RN_007
Oshlaku
Prizren
20
Ia
1960
Rezervat natyror i arnenit

(Pinus heldreichii), dhe i disa
bimve endemike
RN_008
Pisha e Madhe
Prizren
35
Ia
1960
Rezervat bimori i llojit t

moliks dhe i disa shpendve
kngtar
RN_009
Malet e Prilepit
Deqan
Ia
1963
Rezervat bimor me prbrje t

pastr t panjs malore (Acer
heildreichii)
RN_010
Bifurkacioni i
Ferizaj
Lumit Nerodime
13
Ib
1979
Rezervat special natyror.

Fenomen unikat n Evrop
dhe i dyti n bot me rndsi
arsimore, shkencore e turistike.
RN_011
Kamilja
228
Ib
1988
Kamilja sht Rezervat i

veant natyror me veori
paleontologjie.
Leposaviq
PARK KOMBETAR (115.957 ha)
PK_001
Prizren
Suharek
Parku Kombtar
Kaanik
Sharri
Shtrpc,
Dragash
53.469
II
Karakterizohet me lloje t
shumta relikte dhe endemike
t flors, vegjetacionit
dhe fauns. Me vlera t
(1986),
trashgimis gjeomorfologjike,
2012
gjeologjike, hidrologjike,
speleologjike, kulturore,
edukativo-arsimore dhe
turistike.
119
PK_002
Parku Kombtar Pej, Dean,

Bjeshkt
Istog, Junik, 62.488
Nemuna
Gjakov
II
2012
Karakterizohet me lloje t
shumta relikte dhe endemike
t flors, vegjetacionit
dhe fauns. Me vlera
gjeomorfologjike, gjeologjike,
hidrologjike, speleologjike,
kulturore, edukativo-arsimore
dhe turistike.
MONUMENTE NATYRORE (5972 ha )

MN_001
Mani Sham
(Morus sp.)
Pej
0.03
III
1957
Monument natyror me
karakter botanik
MN_002
Rrapi (Platanus
orientalis) n
Marash
Prizren
0.05
III
1959
Monument natyror me
karakter botanik
MN_003
Plepi (Populus
tremula) n
Bajin
Podujev
0.05
III
1959
Monument natyror me
karakter botanik
MN_004
Bliri (Tilia
argentea) n
Isniq
Dean
0.02
III
1968
Monument natyror me
karakter botanik
MN_005
Trungjet e Blirit
(Tilia argentea)
n Isniq
Dean
0.05
III
1968
Monument natyror me
karakter botanik
MN_006
Shpella e
Gadimes
Lypjan
39
III
1969
Monument natyror me
karakter gjeomorfologjik dhe
speleologjik
MN_007
Mineralet
Kristalet
Mitrovic
0.05
III
1970
Monument natyror me
karakter gjeologjik dhe
gjeomorfologjik
MN_008
Rrjedha e lumit
Mirusha
Suharek
Klin
Malishev
12
III
1983
Monument natyror me
karakter hidrologjik
MN_009
Gryka e lumit
Bistrica
1976
Monument natyror me
karakter hidrologjik,
gjeomorfologjik, speleologjik
dhe botanik
MN_010
Burimi i Drinit
t Bardh
dhe Shpella e
Radavcit
Pej
90
III
1983
Monument natyror me
dhe botanik
MN_011
Gryka e
Rugovs
Pej
4301
III
1985
Monument natyror me
dhe botanik
MN_012
Burimi i ujit
mineral n
Dresnik
Klin
0.07
III
1985
Monument natyror me
MN_013
Gryka e lumit
Klina
1985
Monument natyror me
dhe botanik
120
Prizren
Klin
200
205
III
III
MN_014
Trungjet
e bungut
Malishev
(Quercus sp.) n
Lozice
0.05
III
1985
Monument natyror me
karakter botanik
MN_015
Trungu i qarrit
(Quercus cerris)
n Zllakuan
0.05
III
1985
Monument natyror me
karakter botanik
MN_016
Kanioni i Drinit
Gjakov
t Bardh te Ura
Rahovec
e Fshajt
198
III
1986
Monument natyror me
hidrologjik
MN_017
Shpella e Baics Drenas
0.11
III
1987
Monument natyror me
speleologjik
MN_018
Shpella e
Gllanasells
Drenas
0.5
III
1987
Monument natyror me
speleologjik
MN_019
Burimi
termomineral
n Vuq
Leposaviq
16.6
III
1988
Monument natyror me
MN_020
Burimi i ujit
mineral n
Sallabaj
Podujev
0.31
III
1988
Monument natyror me
MN_021
Burimi i ujit n
Shajkovc
Podujev
1.41
III
1988
Monument natyror me
MN_022
Trungu i qarrit
(Quercus cerris)
n Pollat
Podujev
0.44
III
1988
Monument natyror me
karakter botanik
MN_023
Trungu i qarrit
(Quercus cerris)
n Dobratin
Podujev
0.07
III
1988
Monument natyror me
karakter botanik
MN_024
Trungjet e
rrnjs (Quercus
Drenas
robr) n
Nekovc
0.05
III
2006
Monument natyror me
karakter botanik
MN_025
Kompleksi i
trungjeve t
rrnjs (Quercus Drenas
robur) n
Negroc
0.05
III
2006
Monument natyror me
karakter botanik
MN_026
Trungjet e
shpardhit n
Negroc
Drenas
0.05
III
2006
Monument natyror me
karakter botanik
MN_027
Shpella e
Kishnareks
Drenas
III
2006
Monument natyror me
speleologjik
MN_028
Trungu i qarrit
(Quercus cerris)
n Krajkov
Drenas
0.05
III
2006
Monument natyror me
karakter botanik
MN_029
Guri i Gradins
n Llapushnik
Drenas
III
2006
Monument natyror me
karakter gjeomorfologjik
Klin
121
MN_030
Burimi i ujit
mineral n
Poklek
Drenas
0.05
III
2006
Monument natyror me
MN_031
Trungjet e
dushkut Gjasht lisat
Drenas
(Quercus sp.) n
Likoshan
0.05
III
2006
Monument natyror me
karakter botanik
MN_032
Trungjet
e dushkut
Drenas
(Quercus sp.) n
Trstenik
0.05
III
2006
Monument natyror me
karakter botanik
MN_033
Trungu i
dushkut
Drenas
(Quercus sp.) n
Likoshan
0.05
III
2006
Monument natyror me
karakter botanik
MN_034
Guri i plaks n
Dobroshec
Drenas
0.05
III
2006
Monument natyror me
MN_035
Trungu i
bungbuts
(Quercus
pubercens
Willd.) n
Aqarev
Skenderaj
0.05
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_036
Trungjet
e dushkut
Skenderaj
(Quercus sp.) n
Polac
0.05
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_037
Trungu i
dushkut
Skenderaj
(Quercus sp.) n
Likoc
0.05
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_038
Burimi i ujit
termal n Banj
Skenderaj
0.1
III
2007
Monument natyror me
MN_039
Trungu i
dushkut
Skenderaj
(Quercus sp.) n
Prellovc
0.05
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_040
Kompleksi
i trungjeve
t dushkut
Skenderaj
(Quercus sp.) n
Rrezall
0.02
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_041
Kompleksi i
trungjeve t
bungbuts
(Quercus
pubescens
Willd.) n
Klladernic
Skenderaj
0.1
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_042
Trungu i qarrit
(Quercus cerris
L.) n Kotorr
Skenderaj
0.05
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
122
MN_043
Trungu i qarrit
(Quercus cerris Skenderaj
L.) n Padalisht
0.05
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_044
Trungu i
bungbuts
(Quercus
pubescens
Willd.) n itak
Skenderaj
0.05
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_045
Trungu i qarrit
(Quercus cerris
L.) n Runik
Skenderaj
0.05
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_046
Burimi i ujit
t njelmt n
Leqin
Skenderaj
0.05
III
2007
Monument natyror me
MN_047
Trungu i bungut
(Quercus sp.) n Skenderaj
Lubovec
0.05
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_048
Trungu i rrnjs
(Quercus robur)
n Deiq
Klin
0.03
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_049
Kompleksi i
trungjeve t
rrnjs (Quercus Klin
robur) n
Gllarev
0.28
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_050
Trungu i qarrit
(Quercus cerris)
n Nagllavk
Klin
0.12
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_051
Burimi i ujit
mineral n
Rudic
Klin
0.07
III
2007
Monument natyror me
karakter Hidrologjik
MN_052
Trungu i bungut
(Quercus
Klin
pubescens) n
Ujmir
0.2
III
2008
Monument natyror me
karakter botanik
MN_053
Trungjet
e dushkut
Suharek
(Quercus sp.) n
Breshanc
0.05
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_054
Kompleksi
i trungjeve
t dushkut
Suharek
(Quercus sp). n
Savrov
0.15
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_055
Trungu i pishes
(Pinus sp.) n
Delloc
Suharek
0.05
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_056
Trungjet
e dushkut
Suharek
(Quercus sp.) n
Grejkoc
0.15
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
123
MN_057
Trungu i plepit
(Populus sp.) n Suharek
Rean
0.05
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_058
Burimi i ujit
mineral n
Rean
Suharek
0.1
III
2007
Monument natyror me
MN_059
Kompleksi
i trungjeve
t dushkut
Suharek
(Quercus sp.) n
Muhlan
0.15
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_060
Trungu i
vodhes (Sorbus
Suharek
domestica L.) n
Budakov
0.05
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_061
Kompleksi
i trungjeve
t dushkut
Suharek
(Quercus sp.) n
Papaz
0.15
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_062
Dy trungjet
e bungut
Suharek
(Quercus sp.) n
Bllac
0.1
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_063
Trungu i qarrit
(Quercus sp.)
Vraniq
Suharek
0.05
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_064
Lokaliteti
i bujgerit
(Quercus
trojana) n
Biraq
Suharek
0.1
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_065
Kompleksi
i trungjeve
t bungut
Suharek
(Quercus sp.) n
Luzhnic
0.15
III
2007
Monument natyror me
karakter botanik
MN_066
Guri i Xhamis
n Luzhnic
Suharek
0.15
III
2007
Monument natyror me
MN_067
Dy trungjet
e manit t zi
(Morus nigra L.)
n Cerrc
Istog
0.11
III
2008
Monument natyror me
karakter botanik
MN_068
Trungu i blirit
t argjendt
(Tilia tomentosa Istog
Moench) n
Lubozhd
0.1
III
2008
Monument natyror me
karakter botanik
MN_069
Trungu i blirit
t kuq (Tilia
sp.) n Istog t
Poshtm
0.05
III
2008
Monument natyror me
karakter botanik
124
Istog
MN_070
Trungjet e
bungbuts
(Quercus
pubescens
Willd) n Sinaj
Istog
0.17
III
2008
Monument natyror me
karakter botanik
MN_071
Trungu i blirit
t argjendt
(Tilia tomentosa
Istog
Moench.) n
Shushic t
Eprme
0.05
III
2008
Monument natyror me
karakter botanik
MN_072
Burimi i ujit
natyral n Istog
Istog
3.88
III
2008
Monument natyror me
MN_073
Trugu i vodhs
(Sorbus
domestica L.)
n U
Istog
0.07
III
2008
Monument natyror me
karakter botanik
MN_074
Trungu i blirit
t argjendt
(Tilia tomentosa Istog
Moench) n
Kaliqan
0.05
III
2008
Monument natyror me
karakter botanik
MN_075
Burimi i ujit
termal n Banj
Istog
0.85
III
2008
Monument natyror me
MN_076
Trungu i blirit t
kuq (Tilia sp.) n Istog
Lubov
0.07
III
2008
Monument natyror me
karakter botanik
MN_077
Trungu rrnjs
(Quercus robur
L.) n Zallq Zabllaq
Istog
0.11
III
2008
Monument natyror me
karakter botanik
MN_078
Trungu rrnjs
(Quercus robur Istog
L.) n Trubuhovc
0.07
III
2008
Monument natyror me
karakter botanik
MN_079
Trungu rrnjs
(Quercus robur
L.) n Saradran
Istog
0.05
III
2008
Monument natyror me
karakter botanik
MN_080
Trungu i qarrit
(Quercus robur)
n Gurrakoc
Istog
0.01
III
2008
Monument natyror me
karakter botanik
MN_081
Burimi i ujit n
Vrell
Istog
0.26
III
2008
Monument natyror me
NN_082
Mirusha
Malishev
Klin
Rahovec
598.4
III
2012
Kanioni me ujvara e
njpasnjshme dhe peizazhet
specifike, paraqet fenomen
t rrall q ka rndsi
natyrore,shkencore dhe
turistike
NM_083
Trungu i Qarrit
(Quercus ceris
L.) n Lladrovc
Malishev
0.08
III
2014
Monument natyror me
karakter botanik
125
NM_84
Shpella e
Temeqins
Malishev
0.69
III
2014
Monument natyror me
speleologjik
NM_85
Trungu i Qarrit
(Quercus
ceris L.) n
Carravran
Malishev
0.08
III
2014
Monument natyror me
karakter botanik
NM_86
Trungu i
Bungbuts
(Quercus
Malishev
pubesens Willd)
n LLozic
0.08
III
2014
Monument natyror me
karakter botanik
NM_87
Trungu i
Bungbuts
(Quercus
Malishev
pubesens Willd)
n LLozic
0.07
III
2014
Monument natyror me
karakter botanik
NM_88
Shpella e
Bozhurit n
Damanek
Malishev
2 ha
III
2014
Monument natyror me
speleologjik
NM_89
Shpella e
Lladroviqit
Malishev
2ha
III
2014
Monument natyror me
speleologjik
NM_90
Trungu i
Bungbuts
Malishev
(Quercus
pubesens Willd)
0.05
III
2014
Monument natyror me
karakter botanik
NM_91
Trungu i Qarrit
(Quercus cerris
L.) ne Drenovc
Malishev
1.25
III
2014
Monument natyror me
karakter botanik
NM_92
Trungu i Qarrit
(Quercus cerris
L.) ne Bubl
Malishev
0.8
III
2014
Monument natyror me
karakter botanik
NM_93
Trungu i Qarrit
(Quercus cerris
L.) ne Bubl
Malishev
0.8
III
2014
Monument natyror me
karakter botanik
NM_94
Trungu i Qarrit
(Quercus cerris
L.) ne Bellanic
Malishev
0.8
III
2014
Monument natyror me
karakter botanik
NM_95
Trungu i frashrit
gjethengusht
(Fraxinus
Malishev
angustifolia
Vahl) n Javiq
0.8
III
2014
Monument natyror me
karakter botanik
NM_96
Vakfi i
Vermics
Malishev
0.7
III
2014
Monument natyror me
karakter botani
NM_97
Zabeli dhe vrella

Malishev
ne Javiq
0.51
III
2014
Monument natyror me
karakter botani dhe hidrologjik
NM_98
Burimi i ujit ne
Carravran
Malishev
9.76
III
2014
Monument natyror me
NM_99
Shpella e
Ponorcit
Malishev
279
III
2014
Monument natyror me
karakter speleologjik
126
ZON E VEANT E MBROJTUR E ZOGJVE (109 ha)
ZVM_001
Ligatina e
Hencit-Radeves
109
2014
Zone me vlera dhe

karakteristika t veanta
natyrore si: ornitologjike,
ihtiologjike, hidrogjeologjike,
botanike dhe peizazhore.
Prishtin
1126
1987
Park m rendsi shkencore,

edukative, kulturore dhe
turistike
Gjakov
70
2011
Lokalitet me vlera floristike,

turistike
15
1969
Lokalitet me vlera floristike,

turistike
F. Kosove,
Graqanice,
Lipjan
PARK REGJIONAL I NATYRES (1126 ha)

PN_001
Grmia
PEIZAZH I MBROJTUR (85 ha)

PM_001
Shkugza
PM_002
Pishat e Deanit Dean
127
GJENDJA E NATYRS
RAPORT
2010- 2014
Botues:
Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor
Agjencioni pr Mbrojtjes s Mjedisit t Kosovs
Raporti, Gjendja e Natyrs 2010-2014
sht prgatitur nga Instituti i Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs
Prgatitja e Raportit sht realizuar nga ekspertt e Agjencis pr Mbrojtjen e Mjedisit t Kosovs n
bashkpunim me ekspertt e Departamentit t Mbrojtjes s Mjedisit t MMPH-s dhe institucionet tjera
relevante.
Grupi punues:
MSc. Fadil Bajraktari, drejtor i IKMN/AMMK
Mr. sc. Qenan Maxhuni, zyrtar pr biodiversitet IKMN/AMMK
Dr.sc. Sami Behrami, zyrtar pr zona te mbrojtura IKMN/AMMK
MSc. Afrimi Berisha, udhheqs i Sektorit pr Raportim Mjedisor DMVRM/AMMK
MSc. Valmira Gashi, zyrtare e lart pr shfrytzimin e qndrueshm t vlerave natyrore n DMM/MMPH
Mr. sc. Nail Kryeziu, udhheqs i Sektorit pr pylltari - PK Sharri/AMMK
Ndriim Mustafa, zyrtar pr projekte dhe bashkpunim DMVRM/AMMK
Foto e ballins: Copyright Fatos Katallozi

Ndalohet shumzimi dhe ribotimi i paautorizuar
Katalogimi n botim (CIP)

Biblioteka Kombtare e Kosovs Pjetr Bogdani
504.06(496.51) 2010/2014
Raport pr gjendjen e natyrs n Republikn e Kosovs
: 2010-2014 / Agjencia pr Mbrojtjen e Mjedisit t
Kosovs, 2015. Prishtin : Agjencia pr Mbrojtjen e
Mjedisit t Kosovs : Instituti i Kosovs pr Mbrojtjn e
Natyrs. 121 f. : ilustr. me ngjyra ; 24 cm.
ISBN 978-9951-638-06-7
128
130

AMKK - Raporti I Natyres 2010-2014 Web

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

AMKK - Raporti I Natyres 2010-2014 Web

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

MINISTRIA E MJEDISIT DHE PLANIFIKIMIT HAPESINOR

AGJENCIONI PR MBROJTJEN E MJEDISIT T KOSOVS

MINISTRIA E MJEDISIT DHE PLANIFIKIMIT HAPESINOR

Trashgimia natyrore e nj vendi sht nj ndr pasurit m

4. KRONOLOGJIA E ZONAVE T MBROJTURA..................................................... 31

Agjencia pr Mbrojtjen e Mjedisit t Kosovs

Konventa pr Tregtin Ndrkombtare t Specieve t Rrezikuara

Agjencioni Pyjor i Kosovs

Buxheti i Konsoliduar i Kosovs

Departamenti pr Mbrojtjen e Mjedisit

Nisma pr Sigurin dhe Mjedisin

Organizata pr Ushqim dhe Bujqsi (Food and Agriculture Organisation)

Bashkpunimi Teknik Gjerman

Instituti i Kosovs pr Mbrojtjen e Natyrs

Unioni Botror pr Ruajtjen e Natyrs

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor

Gazeta Zyrtare e Kosovs

Instituti pr Planifikim Hapsinor

Ministria e Bujqsis, Pylltaris dhe Zhvillimit Rural

Plani i Kosovs pr Veprim n Mjedis

Strategjia e Kosovs pr Mjedis

Programi i Kombeve t Bashkuara pr Zhvillim

Programi i Kombeve t Bashkuara pr Mjedisin

Programi i Organizats s Kombeve t Bashkuara pr Edukim, Shkenc dhe Kultur

Vlersimi i Ndikimit n Mjedis

Produktet Pyjore jo Drusore

Direktivat dhe Konventat e Bashkimit Evropian n sektorin e mbrojtjes s

Zonat e Mbrojtura t Natyrs sipas kategorive

Ndrhyrjet n zonat e mbrojtura

Llojet e fauns n Blinaj

Lista preliminare e llojeve aliene invazive n Kosov

Zjarret pyjore pr periudhn 2010 2014

Lista e projektet nacionale dhe ato t financuara nga donatort

Fig. 1. Hidrografia e Kosovs

Foto 59 dhe 60. Ndrhyrjet n Grykn e Rugovs

Foto 115 dhe 116. aste nga promovimi i Strehimors s arinjve

Foto 126 dhe 127. Deltari Ilir dhe Gjeli Kndimgjat.

1.2. Profili i Kosovs

RAPORT PR GJENDJEN E NATYRS

2 Instituti Hidrometeorologjik i Kosovs, 2008

Fig. 1. Hidrografia e Kosovs

RAPORT PR GJENDJEN E NATYRS

1.3. Historiku i mbrojtjes s natyrs n Kosov

3 Vendimi pr ndarjen e seksionit pr mbrojtjen e natyrs (GZK. 42/74)

KORNIZA LIGJORE DHE INSTITUCIONALE

2.1. Korniza ligjore

RAPORT PR GJENDJEN E NATYRS

i atyre me rndsi t veant, t rralla dhe t rrezikuara, si dhe vendbanimeve t tyre;

2.1.2. Aktet nnligjore:

KORNIZA LIGJORE DHE INSTITUCIONALE

Udhzimi Administrativ pr shenjen e mbrojtjes s natyrs Nr. 07/2013/

RAPORT PR GJENDJEN E NATYRS

Plani Hapsinor pr Monumentin e Natyrs me Rndsi t Veant Ujvarat e

2.1.3.1 Dokumente n procedur t miratimit:

KORNIZA LIGJORE DHE INSTITUCIONALE

Strategjia e Pylltaris 2010 2020

RAPORT PR GJENDJEN E NATYRS

Memorandumi i bashkpunimit n mes t AMMK/IKMN-s dhe Qendrs s

2.1.5. Harmonizimi me Direktivat e Bashkimit Evropian n sektorin

Direktiva ofron nj korniz t plot pr

Objektivat e Direktivs jan q t mbrojn

KORNIZA LIGJORE DHE INSTITUCIONALE

Direktiva 92/43/ 21 Maj 1992