Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
gramatical
resumo gramatical
Procesos de formacin de palabras
Derivacin
A derivacin consiste na creacin de novas palabras a travs
da colocacin de afixos nunha base. Pode ser por prefixacin
(cando o afixo se coloca antes da raz) ou por sufixacin (cando o afixo se coloca detrs da raz). Estes afixos denomnanse, respectivamente, prefixo e sufixo.
ATENCIN
Prefixacin
Os prefixos poden pasarlles s bases os mis variados significados. Xeralmente a nova palabra pertence mesma clase
gramatical da base. Os mis frecuentes son os seguintes:
negacin, carencia, privacin, ausencia: indecisin, incapaz, incumprir, amoral disimetra, deformar...
simultaneidade, compaa, unin: coautora, coexistente,
sincronizar...
contrariedade, oposicin: contraataque, contradicir, reaccionar, antinatural...
(movemento para) fra de: excomun, exclamar...
exterioridade, intensidade elevada: extraversin, extrafino...
por riba de, superioridade, intensidade elevada: hipermercado, hipersensible, sobrevoo, sobrepoer...
posicin intermedia, participacin conxunta: interlingua,
interurbano...
posterioridade: posparto, posverbal, posdatar...
anterioridade: preescolar, predicir...
repeticin: reconto, readaptable, refacer...
posicin inferior ou secundaria: subclase, subtitular...
Sufixacin
o proceso mis comn de formacin de palabras e, ao
contrario da prefixacin, a palabra creada por este modo
pode ter unha categora gramatical distinta da que lle serviu
de base. Os sufixos mis frecuentes son:
Substantivos e adxectivos derivados de verbos
-ado/-ada/-ido/-ida: aglomerado, partida, sada, resultado,
chamada...
-axe: reciclaxe, hospedaxe, almacenaxe, aterraxe, abordaxe,
drenaxe...
-ble: abarcable, apetecible, adquirible...
-cin/-ccin/-sin/-zn/-in: elaboracin, actuacin, reducin, redaccin, revisin, doazn, opinin...
-deiro/a: duradeiro, sabedeiro, faladeiro, regadeira, fiadeiro
-doiro/a: pagadoiro, abrigadoiro, sumidoiro, apartadoiro,
vertedoiro
-dor/-dora: falador, vendedor, cumpridor, secadora, produtora, abridor
-dura/-tura: roedura, mordedura, cocedura, apertura
-ivo/a: consultivo, impulsivo, abusivo...
-mento: nomeamento, ofrecemento, impedimento...
-ncia/-nza: militancia, asistencia, doenza...
-n/-ona: abusn, respondn, chorn, durmin...
-or/ora: revisor, clamor, fervor, delator...
-tivo/a: narrativo, cualificativo, negativo, estimativa, tentativa
-torio/a: satisfactorio, circulatorio, reformatorio, dormitorio
-tura: lexislatura, abreviatura
-ura: fervura, untura...
130
cento trinta
ATENCIN
Anda que a norma prefira -ara, o sufixo -era
tamn correcto e moi frecuente en galego:
tolera, librera, reloxera etc. Ademais, hai
palabras, como batera e galantera, que non
admiten o sufixo -ara.
resumo gramatical
Verbos a partir de adxectivos e substantivos
-ear: mornear, fermosear, tolear, escasear, barbear, follear,
varear,...
-ecer: madurecer, palidecer, favorecer...
-exar: branquexar, clarexar, negrexar, festexar, formiguexar,
pestanexar, lagrimexar...
-ificar: clarificar, amplificar, certificar, exemplificar, pacificar...
-itar: capacitar, debilitar, habilitar, levitar, felicitar...
-izar: contabilizar, europeizar, paganizar, socializar, caricaturizar, aromatizar, sintetizar...
Composicin
As palabras formadas por composicin teen mis dun radical ou palabra como base, que poden ser de distintas clases
gramaticais (substantivos, verbos, adxectivos, preposicin,
conxuncin...). As palabras que constiten un composto
forman xuntas unha unidade sintctica e lxica, cun nico
significado. As, a orde na que se dispoen fixa. Tampouco
se poden substitur nin suprimir estes elementos, nin intercalarse outros entre eles. As palabras compostas poden ser
grficas (cando os elementos se funden nunha soa palabra)
ou sintagmticos (cando presenta das ou mis palabras separadas). Algns exemplos dos tipos de combinacins mis
frecuentes son os seguintes:
Compostos grficos
vagalume = vagar (verbo) + lume (subst.)
cabodano = cabo (subst.) + de (prep.) + ano (subst.)
malnacido = mal (adv.) + nacido (adx.)
medioda = medio (num.) + da (subst.)
bocanoite = boca (subst.) + noite (subst.)
Compostos sintagmticos
sala de estar = sala (subst.) + de (prep.) + estar (verbo)
porco bravo = porco (substantivo) + bravo (adxectivo)
arco da vella = arco (subst.) + da (prep.+ art.) + vella
(subst.)
capitn xeneral = capitn (subst.) + xeneral (subst.)
paso a nivel = paso (subst.) + a (prep.) + nivel (subst.)
Xnero
En galego s hai dous xneros: masculino e feminino. En xeral, son masculinos os substantivos rematados en -o e femininos os rematados en -a, pero hai excepcins: o fantasma,
a moto, o diadema, a tribo etc.
Os substantivos que terminan en -ista ou -e teen a mesma
forma para o masculino e o feminino: o/a artista, o/a dentista, o/a estudante, o/a cantante, o/a intrprete etc.
Os adxectivos que rematan en -ista, -e ou -z tamn teen a
mesma forma para os dous xneros: optimista, individualista, intelixente, alegre, feliz, capaz, perspicaz etc.
Son masculinos: os nomes das letras (o xe, o hache); os
substantivos de orixe grega terminados en -ema e -oma (o
problema, o cromosoma); os nomes que acaban en -me
(o acedume, o abdome... ags a servidume, a mansedume, a negrume e a pesadume) e os nomes das rbores
froiteiras cando a froita que dan masculina (o plataneiro,
o marmeleiro... ags a figueira).
131
resumo gramatical
Casos especiais de flexin de nmero
Hai palabras non patrimoniais, xeralmente denominadas
estranxeirismos ou cultismos, que presentan a formacin do
plural dun modo particular.
A algunhas palabras estranxeiras, cuxa grafa pode estar ou
non adaptada ao galego, engdelles -s para formar o plural:
club/clubs, pub/pubs, clip/clips, robot/robots, lbum/lbums, rcord/rcords etc.
Noutras, recocese a forma de plural polos determinantes
que as acompaan: o land rover/os land rover, o kleenex/
os kleenex etc.
O plural nas palabras compostas
Nos compostos grficos, que forman unha soa palabra, a
flexin de plural s se fai no ltimo elemento: socioeconmico/socioeconmicos, cartafol/cartafoles, mapamundi/mapamundis, pasatempo/pasatempos, lavalouza/lavalouzas,
beirarra/beirarras, benvida/benvidas, benfalado/benfalados, branquiazul/branquiazuis, quefacer/quefaceres etc.
ATENCIN
Algunhas palabras compostas presentan unha nica
forma (co segundo elemento en plural): tirapedras,
altibaixos, limpabotas, trabalinguas, abrelatas,
gardarros etc. Nestes casos, s sabemos se estn
no singular ou no plural polo contexto, ou polos determinantes que as acompaan: o paraugas/os paraugas, o portafolios/os portafolios, o microondas/os
microondas etc.
ATENCIN
A palabra que vai en plural faino segundo a regra de
formacin do plural que pertence: ra/ras, fol,
foles, facer/faceres, civil/civs etc.
132
Acentuacin
De acordo coa posicin da slaba tnica, as palabras que
teen mis dunha slaba clasifcanse en agudas, graves e
esdrxulas e a sa acentuacin faise da seguinte forma:
Agudas: son as palabras nas que a slaba tnica a ltima. Levan acento grfico, chamado acento agudo, cando
rematan en vogal, vogal + n, vogal + s e vogal + ns:
ma, pat, refn, francs, compostelns...
Graves: son palabras nas que a slaba tnica a penltima. Levan acento cando rematan en consoante que non
sexa -n ou -s ou en grupo consonntico distinto de -ns:
difcil, lbum, carcter, trax...
Esdrxulas: son palabras nas que a slaba tnica a
antepenltima; sempre levan acento: mdico, bgoa,
cnxuxe, vido, slaba...
Outras regras de acentuacin
Os estranxeirismos mis correntes en galego seguen as
devanditas regras de acentuacin: popurr, xamps, accsit, cmping, prkinson, crdigan etc.
Os monoslabos non se acentan, ags nos casos do
acento diacrtico: da, das (contraccin preposicin + artigo)/d, ds (formas do presente indicativo do verbo dar);
pe (nome da letra)/p (parte do corpo) etc.
Cando un verbo leva pronomes complemento ou a segunda forma do artigo, o conxunto que forman considrase
unha nica palabra para fins de acentuacin: vmolos no
parque, fixmo-la cea, deixullelos aos fillos...
Acentanse as vogais i, u tnicas, se estas van precedidas
ou seguidas doutra vogal, para indicar que forman parte
de slabas distintas: rudo, sade, or, incle, da...
resumo gramatical
ATENCIN
En galego NON se acentan:
Os monoslabos, salvo nos casos que leven
acento diacrtico ou diferencial: son, voz, po,
nu, cru...
As palabras agudas rematadas en ditongo
decrecente, seguidas ou non de s: falou,
cantei, metais, aneis, anzois...
Os adverbios en -mente: tranquilamente,
rapidamente, facilmente, habilmente...
Os interrogativos e exclamativos: Que queres?
Cantos somos? Que sorpresa!
Pronomes persoais
A forma dos pronomes persoais cambia segundo a sa funcin na oracin.
Suxeito
eu
ti
vostede
el/ela
ns
vs
vostedes
eles/elas
COD
me
te
o/a
o/a
nos
vos
os/as
os/as
COI
min
che
lle
lle
nos
vos
lles
lles
Reflexivo
me
te
se
se
nos
vos
se
se
Con preposicin
min (comigo)
ti (contigo)
vostede (consigo)
el/ela, si (consigo)
ns (connosco)
vs (convosco)
vostedes (consigo)
eles/elas, si (consigo)
CD
me
che
lle
nos
vos
lles
o
a
os
as
CONTRACCINS
mo, ma, mos, mas
cho, cha, chos, chas
llo, lla, llos, llas
nolo, nola, nolos, nolas
volo, vola, volos, volas
llelo, llela, llelos, llelas
133
resumo gramatical
Posicin dos pronomes obxeto
Por regra xeral, a orde de colocacin dos pronomes tonos
: verbo + CI + CD. Os pronomes colcanse sempre despois do verbo e unidos a el.
Truxome todo o que lle pedira.
Non obstante, hai determinados contextos nos que o pronome se coloca diante do verbo e separado deste.
Despois de palabras que marcan subordinacin (que,
anda que, sempre que, xa que, posto que, se...):
Dixo que me deixara todos os apuntamentos.
Dixoche a moto se me fas este traballo.
Despois de adverbios ou expresins que indican negacin
(non, nunca, xamais, tampouco...) e dbida (quizais,
talvez, seica, disque):
Nunca o vin por esta zona.
Xamais che dir a verdade.
Seica lle deron un premio de poesa.
Despois dalgns outros adverbios (xa, anda, mentres,
tamn, sempre, ben, mal, s, axia, logo, mis, menos, aqu, a, al...):
Sempre me ducho pola noite.
Queras este libro? Pois aqu o tes.
Xa lle dixen que non dispoo deste material.
Despois dalgns pronomes indefinidos (algo, nada, ningun, algun, calquera, mesmo, bastante...):
Ningun me deu a resposta correcta.
Algo me di que isto non est ben.
Despois de interrogativos (que, por que, como, quen,
onde, cando, canto, como...), exclamativos (que, como,
canto...), ou frases desiderativas:
Quen che dixo esta barbaridade?
Cando lle daremos o regalo?
Canto me alegro por ti!
Deus me valla!
Hai casos nos que a posicin do pronome variable:
Diante de preposicins, o pronome pode ir despois da
preposicin ou despois do verbo:
Os profesores temos o compromiso de lles axudar aos
alumnos./Os profesores temos o compromiso de axudarlles aos alumnos.
Nas perfrases verbais os pronomes poden colocarse despois do verbo principal, despois da conxuncin ou preposicin que forma parte da perfrase ou detrs do infinitivo:
Tesme que facer un favor.
Tes que me facer un favor.
Tes que facerme un favor.
Estiven chamndote toda a ma.
Estvente chamando toda a ma.
Nas perfrases de participio, o pronome s se coloca despois do verbo auxiliar (ou conxugado), ags nos casos de
excepcins mencionados anteriormente:
Too visitado al algunhas veces.
Non che dou feito isto ata ma.
134
Cuantificadores
Cuantificadores + substantivos non contables
demasiado sal/demasiada comida
moito sal/moita comida
bastante sal/comida
un pouco de sal/comida*
pouco sal/pouca comida*
nada de sal/comida
* Con un pouco (de) enunciamos a existencia de algo; con pouco
subliamos a sa escaseza.
Queda caf?
Si, anda hai un pouco na despensa.
Queda pouco caf. Temos que ir mercar mis.
demasiado
moito
bastante
un pouco
pouco
nada
Comes demasiado.
Augusto fala moito.
A mia filla non fai nada.
resumo gramatical
RECORDA
Demasiado sase para expresar un exceso,
polo que ten sempre un matiz negativo.
Esta casa demasiado vella.
Non me gusta ese rapaz: fala demasiado.
Utilizamos un pouco diante de adxectivos que
expresan calidades negativas. Cos que expresan
calidades positivas, podemos empregar pouco,
co sentido de non suficiente.
Este dicionario un pouco caro, non?
Si, ademais moi pouco prctico.
debaixo do moble
sobre o moble
enriba do moble
detrs do moble
diante do moble
en fronte do moble
ao lado do moble
dentro do moble
fra do moble
Preposicins e locucins
preposicionais/adverbiais
Referencias espaciais
a: destino, distancia.
ante: diante de
ata/at/deica: punto de
chegada. (deica precisa o
punto de partida = de aqu/al).
baixo: posicin inferior.
contra: contacto; direccin
contraria.
de: procedencia (lonxe/preto
de)
dende/desde: punto de
partida.
en: localizacin, medio de
transporte.
entre: localizacin no medio
de das ou mis cousas.
onda: proximidade; o mesmo
lugar.
para: direccin.
por: movemento dentro ou a
travs do espazo.
Imos a Rianxo.
Allariz est a dez
quilmetros.
Atopmonos ante o Palacio
Real.
Camiamos ata/at a
entrada da catedral.
Imos deica Santiago.
Coloca as botellas baixo a
mesa.
Apoiouse contra a parede
para evitar a cada.
a contra o vento.
Somos de Celanova.
Barrantes est preto de
Vilanova de Arousa.
Veu andando dende o
centro.
Ribadeo est en Lugo.
Iremos en tren.
Encontrei unha postal entre
os meus libros.
O saln de peiteados est
onda a parada de autobs.
Foi onda as fillas e anda
non volveu.
Marchou para Suza cando
era moi novo.
Gstame pasear por esta
alameda.
O ladrn entrou por un
burato no teito.
Estenda a masa sobre unha
superficie fra.
A sa aldea est tras aquela
montaa.
Deixei a carteira xunta o
ordenador.
Referencias tamporais
a + hora.
Levntome s oito.
antes/despois de
de + da/noite.
de + inicio a + fin.
Prefiro descansar de da e
estudar de noite.
Traballamos das* 9.00 s
15.00 h.
desde/dende + punto no
tempo.
en + mes/estacin/ano.
135
resumo gramatical
Outros usos
A
Modo: filete prancha, linguado ao forno, fun a cabalo.
AGS/EXCEPTO/FRA/MENOS/SALVO
Exclusin: Todos xa tiamos algunha nocin do tema, ags
esa parella.
ANTE
En presenza de: Ante tantas dificultades decidiu regresar ao
seu pas.
BAIXO
Influencia ou dependencia: Non lle fagas caso porque est
baixo os efectos do alcohol.
CANDA
Coincidencia temporal e compaa: Iremos canda os outros
rapaces.
CON
Compaa: Fun ao cine con Mauricio.
Acompaamento: Polo con patacas.
Instrumento: Cortei as fichas con aquelas tesoiras.
Compoentes: unha casa con moitos cuartos, unha cadeira
con repousabrazos.
Modo: breo con coidado.
CONTRA
En oposicin a: Non faremos nada contra a sa vontade.
DE
Material: un abrigo de la.
Xnero, especie: un libro de xeografa, un lbum de fotos.
Pertenza ou posesin: Esta a casa de Adolfo.
Finalidade/utilidade: mquina de escribir.
Causa: Chorou de susto.
Modo: Fxoo de malas maneiras.
ENTRE
Cooperacin: Entre todos acabaremos todo antes do previsto.
Relacin ou comparacin: Non atopo ningunha diferenza entre
un e outro.
PARA/POR
Para + finalidade: Necesito dieiro para o alugamento deste
mes.
Para + destinatario: Este paquete para o teu irmn.
Por + causa: Viaxa moito polo seu traballo.
SEGUNDO
Concordancia, opinin: Segundo as leis, isto un delito.
Simultaneidade: Segundo escoita a gravacin, anota no
caderno os puntos mis interesantes.
SEN
Ausencia: Eu prefiro o caf sen azucre.
SOBRE
Tema: Estiven nunha mesa redonda sobre a situacin dos
minusvlidos.
Valoracin aproximada: O cativo tera sobre catro anos.
Indefinidos
Son palabras que expresan conceptos como cantidade, intensidade, identidade, existencia ou distribucin dun xeito vago e
impreciso.
Os indefinidos son invariables cando s teen unha forma:
algun, ningun, algo, nada, cada, cadaqun, calquera,
demais etc.; e variables cando admiten flexin de xnero
136
outro
doutro, doutra doutros,
doutras
noutro, noutra
noutros, noutras
Conectores e organizadores
do discurso
Informar sobre causas e razns
Porque + oracin
Foi vivir a Inglaterra porque a sa parella de al.
Por + substantivo/infinitivo
Este director recibiu moitos premios polas sas obras.
Nos meus tempos, castigbannos por non facer os deberes.
Como + oracin
Como ningun me avisou, non souben que Carlos faca unha
festa para celebrar o seu ascenso.
Debido a + substantivo/Debido a que + oracin
Debido a un error informtico, as actividades nas oficinas de
Facenda estiveron paralizadas durante das horas.
As compaas telefnicas estn baixando as sas tarifas,
debido a que a competencia cada vez maior.
A causa de/Por causa de/Por mor de + substantivo
Moitos animais sufriron mutacins a/por causa da
contaminacin.
Por mor das clases do fillo, non poden viaxar fra do perodo
de vacacins escolares.
resumo gramatical
Se a causa presenta efectos positivos:
Grazas a substantivo/Grazas a que + oracin
A calidade de vida de moita xente pode verse mellorada
grazas prctica habitual dalgn deporte.
Non quedaban entradas para o concerto, pero puidemos entrar grazas a que Ana coeca o rapaz da portara.
ATENCIN
Na lingua oral, frecuente engadir a causa de algo
con como despois dunha informacin. Neste caso,
a entoacin da oracin causal queda en suspenso.
Ui! Non reservei cuarto para ti. Como non saba
que as vir...
Cando como introduce unha oracin cun verbo en
subxuntivo, esta ten un valor condicional (a mido
cun matiz de ameaza).
Como me volvas levantar a voz, xroche que
marcho.
Con/de
Co caro que estn os pisos, imposible mercalos ultimamente.
Co pouco ingls que falo, non me van dar o traballo.
Con todo o que fixeches por ela, non entendo como
puido tratarte tan mal.
Con tanta calor, o que mis me apetece estar na praia.
Do rpido que pasou todo, a verdade que non me fixei
na cara do ladrn.
Do fro que faca, non poda mover os dedos.
Tia os ollos vermellos de tanto chorar.
A SUBORDINACIN
Moitos enunciados constrense relacionando das oracins,
onde unha delas restrinxe, completa ou modifica o significado da outra, que xeralmente achega a informacin principal.
Oracins de relativo
Ao + infinitivo
Esta construcin ten un valor similar ao das construcins con
como.
mia irm facalle moita ilusin participar na carreira, pero,
claro, ao poerse enferma, non puido ir. (= como se puxo
enferma...)
Xa que, posto que, dado que...
Estes tres conectores introducen exclusivamente causas que
se presupoen coecidas polo interlocutor.
Xa que non che caen ben, deberas rexeitar a invitacin
que nos fixeron, non?
Nun rexistro mis formal (prensa, informes etc.) frecuente
o emprego de dado que e posto que.
Dado que parece difcil que as das partes cheguen a un
acordo, o goberno decidiu actuar de mediador.
Posto que anda hai moitas incgnitas sobre o caso, o
tribunal aprazou o xuzo para intentar xuntar mis probas.
Oracins especificativas
As oracins de relativo permtennos conectar unha oracin
co substantivo ao que se refiren (antecedente), para evitar,
deste xeito, a repeticin de elementos xa mencionados.
Cando unha oracin deste tipo permite distinguir un ou varios elementos dentro dun conxunto, denomnase oracin
especificativa.
oracin 1
Algns pescadores foron
condecorados polas
autoridades locais.
oracin 2
Algns pescadores
participaron no rescate do
barco afundido.
oracin de relativo
Os pescadores que participaron no rescate do barco
afundido foron condecorados polas autoridades locais.
137
resumo gramatical
ATENCIN
Cando o substantivo ao que se refire a oracin
especificativa xa se presupn polo contexto,
pode non aparecer.
Para o posto de comercial van contratar soamente
os que falen, como mnimo, ingls, francs,
alemn e italiano. (= as persoas que falen...)
Quen xa traballou nun restaurante sabe
perfectamente o duro que . (= calquera persoa
que traballou...)
Oracins explicativas
Son explicativas as oracins de relativo que s engaden
unha informacin sobre o antecedente, sen ser necesaria
para distinguilo. Na lingua escrita, van sempre entre comas
e, na oral, mrcanse con pequenas pausas.
O museo, que se encontra ente os mis importantes
do mundo, o principal atractivo turstico da cidade.
Con este tipo de relativas engadimos unha informacin adicional que consideramos oportuno mencionar, pero que non
constite a parte esencial da nosa mensaxe.
O Celta, que onte volva xogar na primeira divisin,
derrotou de maneira clara o seu rival.
ATENCIN
As oracins de relativo explicativas poden ter
como antecedente unha oracin.
Algns dos manifestantes comezaron a provocar
disturbios, o que obrigou a intervir a polica.
Uso do indicativo/subxuntivo
Nas oracins especificativas, cando nos referimos a algo
coecido ou que sabemos que existe, o verbo vai en indicativo.
Queres ver o vestido que merquei?
Pero cando nos referimos a algo cuxa existencia ou identidade concreta descoecemos, o verbo vai en subxuntivo.
Necesitamos unha persoa que fale ruso e chins.
As oracins de relativo explicativas necesitan, na maiora dos
casos, un verbo en indicativo. O emprego do subxuntivo
moi pouco frecuente.
Correlacin temporal nas oracins de relativo
Cando o verbo da frase principal est no presente de indicativo, o tempo do verbo da oracin relativa pode variar en
funcin do que queremos dicir.
ATENCIN
Se o expresado pola oracin de relativo anda
segue vixente, o verbo aparecer no tempo
necesario: presente de indicativo/subxuntivo,
condicional, futuro...
Estiven buscando algun que me poida
substitur, pero non o atopei.
ATENCIN
Presente de indicativo verbo en indicativo (presente, pretrito,
copretrito, antepretrito)
Estou lendo un libro que est moi ben.*
Estou buscando un libro que deixei onte nesta mesia.*
Quero o libro que estaba na mochila de La.*
Procuro o libro que me regalaran os compaeiros da
empresa.*
* En todos os casos sei de que libro se trata.
138
resumo gramatical
Partculas relativas
As oracins relativas poden referirse a substantivos que cumpren diferentes funcins na oracin. Por iso, moitas veces,
as partculas relativas necesitan preposicins ou outros
elementos para indicar a dita funcin. Cando isto ocorre, os
artigos o/a/os/as colcanse entre a preposicin e o relativo.
Que
O petrleo, que xa se estendeu por boa parte da costa,
ameaza a supervivencia de numerosas especies marias.
(que = suxeito)
Necesito o desaparafusador que che emprestei onte.
(que = obxecto directo)
Lembras da casa na que viviamos cando eramos nenos?
(que = complemento circunstancial de lugar)
RECORDA
A pesar de ser unha partcula invariable, quen
admite formas verbais en plural, pero s co
verbo ser, nalgunhas interrogativas.
Quen sodes vs para dicirme isto?
Quen eran estes que preguntaban por ti?
tamn moi frecuente na lingua o emprego da
expresin ser quen de, co valor de ser capaz de:
Pois aqu estn os paquetes que deixaron. A ver se es
quen de levalos s.
Cuxo/cuxa/cuxos/cuxas
Empregamos estas formas de relativo como substitutas da
combinacin de + substantivo (con carcter posesivo ou de
pertenza), principalmente no rexistro culto.
oracin 1
O concurso ser en xuo.
oracin 2
A convocatoria do concurso
xa foi publicada.
oracin de relativo
O concurso, cuxa convocatoria xa foi publicada, ser en xuo.
ATENCIN
Cuxo/a/os/as concordan en xnero e nmero co
substantivo que acompaan, non co antecedente.
As persoas
cuxo emprego...
cuxa vivenda...
cuxos ingresos...
cuxas ocupacins...
ATENCIN
O cal/a cal/os cales/as cales nunca aparecen
nunha oracin de relativo especificativa sen
preposicin. Neste caso, dbese empregar que.
Coeces algun que dea clases de piano? que
me gustara aprender a tocar.
Quen
Este relativo tamn aparece normalmente en rexistros cultos
e s pode ter un antecedente humano en singular.
O presidente, quen decide en caso de empate, votou en
contra da proposta.
Esta a escritora sobre quen fixen unha biografa comentada.
Cando o antecedente est en plural, recomndase o emprego de que ou os/as cales.
Onde
Serve para expresar localizacin no espazo e pode ter un
antecedente explcito ou non.
Por que non volvemos vila onde estivemos o ano pasado? A min encantoume.
Vaias onde vaias, eu seguireite.
Pode ir precedido de preposicins, pero non de artigos.
Ningun sabe o lugar de onde provn unha rocha encontrada en Mxico.
Cando o antecedente de onde un substantivo, pode ser
substitudo por no/na/nos/nas + que ou por no/na/nos/nas
+ cal/cales.
onde
Esta a casa na que naceu Picasso.
na cal
139
resumo gramatical
Oracins subordinadas substantivas
Existe un grupo de oracins subordinadas nas que o suxeito
do verbo principal expresa algn tipo de influencia sobre o
suxeito da frase subordinada: emtese un xuzo, exprsase un
sentimento ou unha orde, manifstase un desexo ou unha
prohibicin etc. Nestes casos, o verbo da oracin subordinada vai en subxuntivo.
O meu pai quere que estude (eu) Medicina.
Prohboche (eu) que sigas vendo (ti) ese rapaz.
A algunhas persoas molstalles que teamos (ns) xito.
Ao ministro non lle importou que miles de familias perdesen a sa nica fonte de ingresos.
Pero cando o suxeito de ambas as accins o mesmo, empregamos o infinitivo.
Quero (eu) estudar (eu) Filosofa.
A moitos homes molstalles (a eles) ter(eles) que ocuparse (eles) das tarefas domsticas.
Non me importa perder (eu) este posto de traballo, prefiro (eu) durmir (eu) tranquilo.
Cando na oracin principal se emite un xuzo ou unha
valoracin impersoal sobre unha accin que realiza un
suxeito determinado, o verbo da subordinada tamn vai en
subxuntivo.
normal que esteades un pouco nerviosos.
lxico que a xente espere un cambio positivo.
probable que volvan gaar as eleccins.
Non pareca posible que a xente aceptase semellantes
medidas.
Pero cando na oracin principal se emite un xuzo vlido para
calquera individuo, o segundo verbo vai en infinitivo.
normal non querer quedar sen traballo. (= normal
para todo o mundo)
triste ter que emigrar por razns econmicas. (=
triste para todo o mundo)
Cando na oracin principal afirmamos que un feito verdade, na oracin subordinada utilizamos o indicativo.
Creo que os animais teen sentimentos.
Din que algo vai cambiar.
Estou convencido de que aprobar o exame.
Perdoa, pensaba que eras outra persoa.
En cambio, cando na oracin principal negamos ou cuestionamos a veracidade do expresado, na oracin subordinada
empregamos o subxuntivo.
Non creo que Xavier queira vir connosco.
Dubido que aprobe o exame.
Non vexo que esteas preparado para ocupar ese cargo.
Eu non dixen que a situacin fose cambiar.
140
cento corenta
Ademais de se, o nexo mis frecuente para introducir a oracin condicional, hai outros nexos que tamn o poden facer,
como, por exemplo: a menos que, a non ser que, a condicin de que, con tal que, con tal de que, (no) caso de
que, salvo que, salvo se, sempre que.
No caso de que non consiga un traballo nas prximas
semanas, terei que regresar aldea.
Oracins concesivas
As oracins concesivas serven para expresar unha dificultade, oposicin ou contraste que non impide o cumprimento
do que se di na oracin principal. Anda que o conector
mis frecuente para introducir este tipo de oracins, pero
tamn o fan outros como malia que, a pesar de (que) e
mesmo que.
Anda que o coche lles funcione fatal, non pensan cambialo.
A pesar de que teen moito traballo, van encargarse do
noso caso.
Malia que fixese moitos cartos en Amrica, non ten nada
de seu.
A pesar de emprgase cando o suxeito o mesmo nas
das oracins. Neste caso, o verbo da oracin concesiva vai
en infinitivo.
A pesar de non ter (eu) un traballo estable, nunca
tiven(eu) problemas econmicos.
resumo gramatical
En canto ao modo verbal deste tipo de oracin, temos o
seguinte esquema:
Para introducir feitos cos que queremos informar o noso
interlocutor, o verbo vai en indicativo.
Merquei unha casa preciosa, anda que est un pouco
lonxe do centro.
Malia que lle dixen que era un segredo, contouno a
todo o mundo.
Non puiden falar con Xaime, a pesar de que o chamei
varias veces.
Se consideramos moi probable o cumprimento futuro dun
feito, normalmente empregamos o futuro ou ir + infinitivo.
Anda que ma estarei/vou estar esgotada, hoxe vou
traballar ata bastante mis tarde.
Cando queremos presentar feitos que non sabemos se se
cumprirn ou se cumpriron, empregamos, respectivamente, o presente e o imperfecto de subxuntivo.
Anda que ma vaia fro, iremos de excursin.
Anda que dixese a verdade, non pareca nada sincero.
Para falar de feitos que consideramos moi pouco probables
no futuro ou no presente, empregamos o imperfecto de
subxuntivo.
Anda que Eva se opuxese, aprobariamos o novo orzamento.
Anda que tivese moitos cartos, non mercara un coche
Oracins causais
As oracins causais enuncian a causa do que se di na oracin
principal. O conector que mis frecuentemente as introduce
porque, seguido doutros como xa que, posto que, unha vez
que, visto que, por mor de (que), a causa de (que), por
culpa de (que), debido a (que), pois, que e como.
Mercamos a tele pequena porque a grande pareceunos
moi cara.
Como non estn os nenos, imos sar cear fra.
Tamn podes atopar mis informacin sobre este tipo de
oracins consultando o tem Informar sobre causas e razns, na seccin Conectores e organizadores do discurso.
Oracins finais
As oracins finais explican a finalidade da accin da oracin
principal. O conector mis utilizado para (que), pero hai
outros posibles, como a que, co gallo de, co fin de (que),
co propsito de (que), co obxecto de (que), con tal de
(que)...
Vounos chamar para que me digan o resultado.
Atrasamos o comezo do evento co propsito de que todos
estivesen na apertura.
Oracins consecutivas
As oracins consecutivas expresan o resultado ou a consecuencia dos feitos narrados na oracin principal. Os conectores mis frecuentes para introducilas son: as que, logo,
polo tanto, por conseguinte, en consecuencia, de modo/
maneira que, de a que, que (xeralmente combinado con
tanto(s)/tanta(s) ou tal/tales).
S sairemos despois do xantar, as que non chegamos
antes das seis.
Padeceu dunha enfermidade moi grave, de a que agora
leva unha vida moi sa.
Oracins modais
As oracins modais serven para establecer o modo como
se realiza a accin expresada na oracin principal. O conector mis caracterstico para introducilas como, pero
tamn se empregan outros conectores: as como, tal
como, ben como, como se, sen que, conforme, segundo, consoante e tal cal.
Atendeunos como se xa nos coecese.
Segun as instrucins conforme vian no manual.
A oracin modal tamn pode presentarse sen ningn conector. Neste caso, leva o verbo en xerundio.
Non resolvemos nada escondndolle a verdade.
Discurso referido
O discurso referido, tamn chamado estilo indirecto, a
transmisin, polo xeral nun novo contexto espacial e temporal, das palabras ditas por outros ou por ns mesmos.
Teo moito sono.
Perdoa, que dixeches?
Que teo moito sono.
Chmame o xoves pola ma.
Dxome que o chame o xoves pola ma.
Se o que referimos indirectamente unha pregunta introducida por unha partcula interrogativa, esta volve aparecer no
discurso referido.
Onde mercaches este colete?
Preguntoume onde mercara o colete.
Pero cando se trata dunha pregunta de resposta pechada
(si/non), introducmola con se no estilo indirecto.
Tes o enderezo de Eulalia?
Preguntoume se tia o enderezo de Eulalia.
As accins que se expresan en presente en estilo directo,
transmtense, en moitas ocasins, en copretrito.
luns s 14 h
Alba: Agora estou
xantando.
o da seguinte s 10 h Alba
dxome que estaba comendo
naquel momento. (= xa non
est comendo)
luns s 14 h
Ramn: Estudo chins.
o da seguinte s 10 h Ramn
dxome que estuda chins.
(= anda estuda chins)
141
resumo gramatical
Enunciado orixinal
Tresme a correspondencia?
Podes traerme a correspondencia?
Treme a correspondencia, por
favor.
Necesito que me traias a
correspondencia.
Importarache traerme a
correspondencia?
Discurso referido
afirmar
contar
explicar
insistir
negar
precisar
rexeitar
repetir
ATENCIN
asegurar
declarar
expoer
convidar
ordenar
preguntar
recomendar
suxerir
Expresin da conxetura
Existen varios recursos para facer suposicins.
supoer que + indicativo
quizais/tal vez + indicativo/subxuntivo
ao mellor/igual + indicativo
probable que/ posible que/pode (ser) que + subxuntivo
o mis seguro/o mis posible que + subxuntivo
seguramente/probablemente/posiblemente + indicativo
142
O que supoo
Futuro de indicativo
Condicional
Condcional
Pediume que
lle levase a
correspondencia.
O que sei
Presente
Pretrito
Copretrito
O VERBO
Formas nominais
Os verbos teen tres formas nominais, tamn chamadas non
persoais, porque son formas que non se conxugan: o infinitivo, o participio e o xerundio. Estas formas combnanse con
outros verbos conxugados para formar as perfrases verbais.
Por si soas, teen as mis diversas funcins.
Infinitivo
Funciona como substantivo e, polo tanto, pode ser suxeito
ou complemento directo dunha oracin.
Fumar malo para a sade.
Odio estudar pola noite.
Tamn nestes casos, pode ter complementos propios do
verbo.
Estudar idiomas moi necesario hoxe en da. (CD)
fundamental explicarlles claramente as cousas aos
nenos. (Complemento de modo, CD e CI)
Participio
Funciona como adxectivo e concorda en xnero e nmero co
substantivo ao que se refire. Cando queremos presentar este
adxectivo como o resultado dunha accin, empregmolo co
verbo estar.
A impresora est quebrada. (= algun a quebrou)
Por que estn todas as vents abertas? (=algun as abriu)
Nun discurso formal, frecuente o uso do participio para
substitur toda unha construcin verbal pasiva.
(Foron) Detidas seis persoas por un delito de piratara.
O vehculo, (que foi) roubado hai uns meses en Vilalba, fora
utilizado polos ladrns noutros delitos.
A obra, (que foi) composta a principios do sculo XX, reflicte
uns valores que anda seguen vixentes.
Estes xardns, (que son) coecidos como o viveiro, foron unha
encomenda dunha das familias mis podentes da cidade.
As vents, (que estn) orientadas cara ao leste e ao oeste,
permiten a entrada de luz durante todo o da.
Xerundio
Expresa o modo en que algun fai algo ou a simultaneidade
de das accins.
Marchou chorando.
Adoito traballar ondo msica.
Nesta funcin de adverbio, o xerundio tamn admite complementos.
resumo gramatical
Entrou falando moi alto para chamar a atencin dos
asistentes.
ATENCIN
O xerundio non se emprega na forma negativa.
Nestes casos, sase sempre sen + infinitivo.
Fxoo sen querer.
O infinitivo conxugado
Tamn denominado infinitivo persoal ou flexionado, esta forma verbal representa unha das principais peculiaridades da
lingua galega. Frmase engadndolle ao infinitivo impersoal
as seguintes desinencias.
ANDAR
andar
andares
andar
andarmos
andardes
andaren
BEBER
beber
beberes
beber
bebermos
beberdes
beberen
PARTIR
partir
partires
partir
partirmos
partirdes
partiren
(eu)
(ti)
(el/ela/vostede)
(ns)
(vs)
(eles/elas/vostedes)
ANDAR
ando
andas
anda
andamos
andades
andan
BEBER
bebo
bebes
bebe
bebemos
bebedes
beben
VIVIR
vivo
vives
vive
vivimos
vivides
viven
Copretrito
(eu)
(ti)
(el/ela/vostede)
(ns)
(vs)
(eles/elas/vostedes)
ANDAR
andaba
andabas
andaba
andabamos
andabades
andaban
BEBER
beba
bebas
beba
bebiamos
bebiades
beban
VIVIR
viva
vivas
viva
viviamos
viviades
vivan
ATENCIN
Na primeira e na segunda persoas do plural,
prodcese un cambio de slaba tnica.
ATENCIN
Na maiora dos casos, o infinitivo conxugado
aparece despois dunha preposicin, pero tamn
pode encontrarse fra dese contexto.
Convn esclarecermos todas as dbidas antes
de asinarmos o contrato.
Lamentas non conseguires un traballo, pero
tampouco te empeas tanto en buscalo.
Cmpre recordardes o amable que sempre
foron convosco.
(eu)
(ti)
(el/ela/vostede)
(ns)
(vs)
(eles/elas/vostedes)
SER
era
eras
era
eramos
erades
eran
PR
pua
puas
pua
puamos
puades
puan
TER
tia
tias
tia
tiamos
tiades
tian
VIR
via
vias
via
viamos
viades
vian
ATENCIN
Os verbos derivados dos anteriores tamn
presentan as mesmas irregularidades: repor,
compor, supor, recompor, sobrepor, antepor, ater,
reter, conter, previr, intervir, sobrevir etc.
143
resumo gramatical
Os principais usos do copretrito son:
describir calidades en pasado.
Antes, mia nai levaba o pelo moito mis longo.
presentar accins habituais nunha etapa do pasado.
De neno, agachbame cando via algunha visita.
describir a situacin en torno a uns acontecementos que
relatamos (normalmente en pretrito). Adoitamos escribir
cousas como a data, a hora, o lugar, o estado ou o aspecto das persoas etc.
Estaba mirando pola vent cando vin pasar o meu irmn.
Levaba unha roupa un pouco rara...
Esta ma apetecanme tanto uns churros que fun
almorzar ao bar de abaixo.
Tamn empregamos o copretrito para referirnos a accins
que se interrompen ou se modifican durante o seu inicio ou
o seu desenvolvemento.
a casa de Iolanda, pero topeime cun amigo e fomos
tomar algo.(= non fun casa de Iolanda)
Noutros casos, mediante verbos como pensar, querer ou ir,
o copretrito serve para expresar a nosa intencin de levar a
cabo unha accin que finalmente non chega a ter lugar.
Pensaba quedar na biblioteca, pero ao final marchei.
a pasar as vacacins cuns amigos, pero enfadmonos e
ao final decidn ir de viaxe s.
A semana pasada queriamos pintar toda a casa, pero
chegaron uns amigos por sorpresa e, claro, non puidemos.
Pretrito
(eu)
(ti)
(el/ela/vostede)
(ns)
(vs)
(eles/elas/vostedes)
ANDAR
andei
andaches
andou
andamos
andastes
andaron
BEBER
bebn
bebiches
bebeu
bebemos
bebestes
beberon
VIVIR
vivn
viviches
viviu
vivimos
vivistes
viviron
estivdixfixtivpuidpuxquixtrouxsoub-
-en
-eches
-o
-emos
-estes
-eron
ATENCIN
Na primeira e na terceira persoas do singular dos
verbos regulares, a ltima slaba tnica; nos
irregulares, en cambio, a slaba tnica a penltima.
144
Antepretrito
(eu)
(ti)
(el/ela/vostede)
(ns)
(vs)
(eles/elas/vostedes)
ANDAR
andara
andaras
andara
andaramos
andarades
andaran
BEBER
bebera
beberas
comera
beberamos
beberades
beberan
VIVIR
vivira
viviras
vivira
viviramos
vivirades
viviran
ESTAR
FACER
IR/SER
TER
dixera
dixeras
dixera
dixeramos
dixerades
dixeran
estivera
estiveras
estivera
estiveramos
estiverades
estiveran
fixera
fixeras
fixera
fixeramos
fixerades
fixeran
fora
foras
fora
foramos
forades
foran
tivera
tiveras
tivera
tiveramos
tiverades
tiveras
Empregamos este tempo para marcar que unha accin pasada anterior a outra accin tamn pasada, xa mencionada.
Cando Alfredo chegou ao hospital, a sa muller xa dera a
luz. (= a segunda accin anterior primeira: Alfredo non
estaba cando naceu o beb)
resumo gramatical
Aquel da Xan estaba moi canso porque estivera estudando ata a madrugada e non ou o espertador, as que
espertou media hora tarde...
Pospretrito
Obtense o pospretrito engadndolle ao infinitivo as terminacins -a, -as, -a, -iamos, -iades e an.
Futuro
O futuro frmase engadndolle ao infinitivo as terminacins
-ei, -s, -, -emos, -edes e -n.
(eu)
(ti)
(el/ela/vostede)
(ns)
(vs)
(eles/elas/vostedes)
ANDAR
andarei
andars
andar
andaremos
andaredes
andarn
BEBER
beberei
bebers
beber
beberemos
beberedes
bebern
VIVIR
vivirei
vivirs
vivir
viviremos
viviredes
vivirn
Hai moi poucos verbos irregulares. Estes presentan un cambio na raz, pero teen as mesmas terminacins cs verbos
regulares.
DICIR
direi
dirs
dir
diremos
diredes
dirn
FACER
farei
fars
far
faremos
faredes
farn
ATENCIN
Todos os verbos compostos dos anteriores
tamn teen formas irregulares de futuro:
desfacer, predicir, refacer...
(eu)
(ti)
(el/ela/vostede)
(ns)
(vs)
(eles/elas/vostedes)
ANDAR
andara
andaras
andara
andariamos
andariades
andaran
BEBER
bebera
beberas
bebera
beberiamos
beberiades
beberan
VIVIR
vivira
viviras
vivira
viviriamos
viviriades
viviran
FACER
fara
faras
fara
fariamos
fariades
faran
Imperativo
Imperativo afirmativo
O imperativo afirmativo en galego ten catro formas: ti e vs
(informal); vostede e vostedes (formal).
(ti)
(vs)
(vostede)
(vostedes)
ANDAR
anda
andade
ande
anden
BEBER
bebe
bebede
beba
beban
VIVIR
vive
vivide
viva
vivan
estudades = estudade
comedes = comede
ATENCIN
Para falar de plans, intencins e accins futuras
emprgase mis frecuentemente o presente de
indicativo ou a perfrase ir + infinitivo.
Ma temos a comida na casa. Axdasme?
Pois non podo.Vou falar co propietario do piso
s 12 h e non sei a que hora volvo.
145
resumo gramatical
ATENCIN
ATENCIN
ATENCIN
Os verbos que son irregulares na primeira persoa
do presente teen, no imperativo afirmativo de
vostede e vostedes, a mesma raz irregular.
poo = poa/n
saio = saia/n fago = faga/n
veo = vea/n
vexo = vexa/n teo = tea/n
oio = oia/n
digo = diga/n traio = traia/n
(ti)
(vs)
(vostede)
(vostedes)
SER
s
sede
sexa
sexan
IR
vai
ide
vaia
vaian
Imperativo negativo
As formas do imperativo negativo son as mesmas do presente de subxuntivo para todas as persoas.
ANDAR
non andes
non ande
non andedes
non anden
BEBER
non bebas
non beba
non bebades
non beban
VIVIR
non vivas
non viva
non vivades
non vivan
146
O SUBXUNTIVO
No modo subxuntivo, a nocin temporal de presente, pasado
ou futuro non depende da forma verbal como tal, senn, en
moitos casos, da estrutura na que aparece. Por exemplo,
o presente de subxuntivo pode referirse ao presente ou ao
futuro; o imperfecto, ao pasado, ao presente e ao futuro; e o
futuro, ao presente e ao futuro.
Cando veas, falaremos. (Suceder no futuro)
Non quero que o tomes mal. (Agora)
Dxome que calase. (Pasado)
Se puidese, ma mesmo ira verte. (Pode suceder no
futuro)
E se procursemos outro avogado? (Agora)
Chmame cando chegaren os teus pais. (Futuro)
Se quixermos gaar o premio, temos que ser os mellores.
(Agora)
Presente de subxuntivo
A conxugacin case idntica do presente de indicativo:
s se inverte a vogal temtica.
-ar
-er/-ir
e
a
(eu)
(ti)
(el/ela/vostede)
(ns)
(vs)
(eles/elas/vostedes)
ANDAR
ande
andes
ande
andemos
andedes
anden
COMER
coma
comas
coma
comamos
comades
coman
ESCRIBIR
escriba
escribas
escriba
escribamos
escribades
escriban
DICIR
diga
digas
diga
digamos
digades
digan
ESTAR
estea
esteas
estea
esteamos
esteades
estean
FACER
faga
fagas
faga
fagamos
fagades
fagan
resumo gramatical
IR
vaia
vaias
vaia
vaiamos
vaiades
vaian
TER
tea
teas
tea
teamos
teades
tean
SER
sexa
sexas
sexa
sexamos
sexades
sexan
VIR
vea
veas
vea
veamos
veades
vean
Fxate en que moitos verbos que presentan unha irregularidade na primeira persoa do presente de indicativo teen esa
mesma irregularidade no presente de subxuntivo. o caso,
por exemplo, dos verbos pr, facer, ver, ter e ir.
Sobre o emprego do presente de subxuntivo, podes atopar
mis informacin na seccin A subordinacin.
ANDAR
andase
andases
andase
andsemos
andsedes
andasen
BEBER
bebese
bebeses
bebese
bebsemos
bebsedes
bebesen
VIVIR
vivise
vivises
vivise
vivsemos
vivsedes
vivisen
DICIR
dixese
dixeses
dixese
dixsemos
dixsedes
dixesen
FACER
fixese
fixeses
fixese
fixsemos
fixsedes
fixesen
IR/SER
fose
foses
fose
fsemos
fsedes
fosen
PR/POER
puxese
puxeses
puxese
puxsemos
puxsedes
puxesen
QUERER
quixese
quixeses
quixese
quixsemos
quixsedes
quixesen
TER
tivese
tiveses
tivese
tivsemos
tivsedes
tivesen
VIR
viese
vieses
viese
visemos
visedes
viesen
Futuro de subxuntivo
O futuro do subxuntivo frmase engadndolle ao infinitivo
impersoal, ou s races das formas irregulares, as mesmas
desinencias do infinitivo conxugado.
ANDAR
andar
andares
andar
andarmos
andardes
andaren
VIVIR
partir
partires
partir
partirmos
partirdes
partiren
BEBER
beber
beberes
beber
bebermos
beberdes
beberen
Observa que, na maiora dos casos, a irregularidade que presenta a raz a mesma das formas irregulares do pretrito
de indicativo.
Pretrito indicativo
estivo
dixo
fixo
etc.
DICIR
dixer
dixeres
dixer
dixermos
dixerdes
dixeren
ESTAR
estiver
estiveres
estiver
estivermos
estiverdes
estiveren
FACER
fixer
fixeres
fixer
fixermos
fixerdes
fixeren
IR/SER
for
fores
for
formos
fordes
foren
POER
puxer
puxeres
puxer
puxermos
puxerdes
puxeren
QUERER
quixer
quixeres
quixer
quixermos
quixerdes
quixeren
TER
tiver
tiveres
tiver
tivermos
tiverdes
tiveren
SABER
souber
souberes
souber
soubermos
souberdes
souberen
Imperfecto subxuntivo
estivese
dixese
fixese
PODER
puider
puideres
puider
puidermos
puiderdes
puideren
147
resumo gramatical
ATENCIN
Un truco para facer a forma irregular do futuro
do subxuntivo coller a mesma raz das formas
irregulares do pretrito de indicativo.
Pretrito indicativo
estivo
dixo
fixo
etc.
Futuro subxuntivo
estiver
dixer
fixer
Perfrases verbais
As perfrases verbais son construcins que se forman con
dous ou mis verbos: un conxugado (cuxo significado se ve
modificado) e outro na forma nominal ou non persoal (infinitivo, participio ou xerundio). Nalgunhas perfrases, estes
verbos estn conectados por algn elemento de relacin
(preposicin ou conxuncin).
Anda que xa cumpriu setenta anos, segue traballando.
Este vern imos matricularnos nun dos cursos que ofrece
o centro social do barrio.
Teo que falar cos pais dos rapaces sobre a prxima
excursin.
As perfrases poden encadearse:
Di que est deixando de fumar. (estar + xerundio/deixar de + infinitivo)
Vas seguir indo a ese restaurante despois do que pasou?
(ir + infinitivo/seguir + xerundio)
A continuacin, lstanse as principais perfrases verbais do
galego e a relacin do que poden indicar.
Dar + participio
En frases negativas e interrogativas, indica a imposibilidade
ou a dificultade de rematar ou cumprir unha accin. Con
frases afirmativas, indica a capacidade de realizar algo,
pero pouco frecuente neste tipo de contextos.
Non darn chegado antes das nove.
Cres que ds feito todo o traballo ata ma?
Dar en + infinitivo
Expresa o comezo dunha nova accin, hbito ou costume.
Agora deu en chamarme todas as noites para contarme
a xornada.
Nada mis tiveron o neno, deron en pasar as fins de
semana na aldea.
Dar en chover en calquera momento. Colle o paraugas.
Deixar de + infinitivo
Indica a interrupcin da accin expresada polo infinitivo.
Deixei de fumar cando quedei embarazada.
148
resumo gramatical
Haber (de) + infinitivo
Indica obrigatoriedade, cun matiz de futuridade, e probabilidade.
Seguir + xerundio
Indica que unha accin non se interrompeu.
Suso segue sando con Marisol, a sa primeira moza.
Ir + infinitivo
Utilzase para falar de accins futuras vinculadas ao momento
presente ou de algo que planificamos como unha intencin.
Para a semana imos ter outra reunin.
Vou chamalo hoxe mesmo e (vou) contarlle todo o que
ocorreu.
Ir/Vir + xerundio
Emprganse para indicar o desenvolvemento progresivo ou
gradual dunha accin.
Fun lendo estes libros ata rematar toda a coleccin.
Veen traballando niso dende hai seis anos.
Levar + participio
Indica que a accin expresada polo infinitivo ocorreu en
varias ocasins ou que se trata dun proceso continuado.
Levo ido al moitas veces e nunca o vin.
Xa levaba escritos varios folios cando nos mandaron
cambiar o tema do traballo.
Ter + participio
Expresa a reiteracin dunha accin.
Ten colaborado coa comisin de festas da localidade en
varias ocasins.
Volver + infinitivo
Indica a repeticin da accin expresada no infinitivo.
Se volves sar con eses rapaces, poders ter serios problemas.
Cando me xubile, volverei estudar idiomas.
ATENCIN
Nas perfrases con participio, posible que este
se flexione, concordando co complemento.
Levo lidas trinta pxinas deste libro.
Non dars rematada a tese antes da voda.
Poder + infinitivo
Emprgase para expresar probabilidade ou hiptese.
Como anda non conseguiron os billetes, pode ser que
non vean para o Nadal.
149
resumo gramatical
Impersonalidade
A impersonalidade pdese expresar de varias maneiras.
Se + verbo en terceira persoa do singular/plural
Adoitamos empregar esta forma cando damos instrucins ou
cando nos referimos a cousas que son vlidas para todo o
mundo.
Primeiro, frtense as patacas.
Dbese pedir permiso antes de entrar.
Verbo en terceria persoa do plural
Trtase de accins realizadas por unha persoa concreta (ou
varias), cuxa identidade non ten importancia para o que fala:
a atencin cntrase na accin e non no axente.
Que partido botan hoxe na nova canle?
Abriron un supermercado de gran superficie no noso barrio.
Din que haber eleccins anticipadas.
150
cento cincuenta
resumo gramatical
Modelos de
conxugacin verbal
151
resumo gramatical
Conxugacin verbal
Paradigma dos verbos regulares
ANDAR
INDICATIVO
Presente
Copretrito
Pretrito
Antepretrito
Futuro
Pospretrito
ando
andas
anda
andamos
andades
andan
andaba
andabas
andaba
andabamos
andabades
andaban
andei
andaches
andou
andamos
andastes
andaron
andara
andaras
andara
andaramos
andarades
andaron
andarei
andars
andar
andaremos
andaredes
andarn
andara
andaras
andara
andariamos
andariades
andaran
SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
INF. CONXUGADO
FORMAS NOMINAIS
andar
andares
andar
andarmos
andardes
andaren
Infinitivo: andar
AFIRMATIVO
Presente
Imperfecto
Futuro
ande
andes
ande
andemos
andedes
anden
andase
andasen
andase
andsemos
andsedes
andasen
andar
andares
andar
andarmos
andardes
andaren
Presente
Copretrito
Pretrito
Antepretrito
Futuro
Pospretrito
ando
andas
anda
andamos
andades
andan
beba
bebas
beba
bebiamos
bebiades
beban
bebn
bebiches
bebeu
bebemos
bebestes
beberon
bebera
beberas
bebera
beberamos
beberades
beberan
beberei
bebers
beber
beberemos
beberedes
bebern
bebera
beberas
bebera
beberiamos
beberiades
beberan
anda
ande
andade
anden
Xerundio: andando
Participio: andado
BEBER
INDICATIVO
SUBXUNTIVO
152
IMPERATIVO
Presente
Imperfecto
Futuro
beba
bebas
beba
bebamos
bebades
beban
bebese
bebeses
bebese
bebsemos
bebsedes
bebesen
beber
beberes
beber
bebermos
beberdes
beberen
INF. CONXUGADO
FORMAS NOMINAIS
beber
beberes
beber
bebermos
beberdes
beberen
Infinitivo: beber
AFIRMATIVO
bebe
beba
bebede
beban
Xerundio: bebendo
Participio: bebido
resumo gramatical
PARTIR
INDICATIVO
Presente
Copretrito
Pretrito
Antepretrito
Futuro
Pospretrito
parto
partes
parte
partimos
partides
parten
parta
partas
parta
partiamos
partiades
partan
partn
partiches
partiu
partimos
partistes
partiron
partira
partiras
partira
partiramos
partirades
partiran
partirei
partirs
partir
partiremos
partiredes
partirn
partira
partiras
partira
partiriamos
partiriades
partiran
SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
Presente
Imperfecto
Futuro
parta
partas
parta
partamos
partades
partan
partise
partises
partise
partsemos
partsedes
partisen
partir
partires
partir
partirmos
partirdes
partiren
INF. CONXUGADO
FORMAS NOMINAIS
partir
partires
partir
partirmos
partirdes
partiren
Infinitivo: partir
AFIRMATIVO
parte
parta
partide
partan
Xerundio: partindo
Participio: partido
153
resumo gramatical
Principais verbos irregulares
DICIR
INDICATIVO
Presente
Copretrito
Pretrito
Antepretrito
Futuro
Pospretrito
digo
dis
di
dicimos
dicides
din
dica
dicas
dica
diciamos
diciades
dican
dixen
dixeches
dixo
dixemos
dixestes
dixeron
dixera
dixeras
dixera
dixeramos
dixerades
dixeran
direi
dirs
dir
diremos
diredes
dirn
dira
diras
dira
diriamos
diriades
diran
SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
INF. CONXUGADO
FORMAS NOMINAIS
dicir
dicires
dicir
dicirmos
dicirdes
diciren
Infinitivo: dicir
AFIRMATIVO
Presente
Imperfecto
Futuro
diga
digas
diga
digamos
digades
digan
dixese
dixeses
dixese
dixsemos
dixsedes
dixesen
dixer
dixeres
dixer
dixermos
dixerdes
dixeres
Presente
Copretrito
Pretrito
Antepretrito
Futuro
Pospretrito
estou
ests
est
estamos
estades
estamos
estaba
estabas
estaba
estabamos
estabades
estaban
estiven
estiveches
estivo
estivemos
estivestes
estiveron
estivera
estiveras
estivera
estiveramos
estiverades
estiveran
estarei
estars
estar
estaremos
estaredes
estarn
estara
estaras
estara
estariamos
estariades
estaran
di
diga
dicide
digan
Xerundio: dicindo
Participio: dito
ESTAR
INDICATIVO
SUBXUNTIVO
154
IMPERATIVO
Presente
Imperfecto
Futuro
estea
esteas
estea
esteamos
esteades
estean
estivese
estiveses
estivese
estivsemos
estivsedes
estivesen
estiver
estiveres
estiver
estivermos
estiverdes
estiveren
INF. CONXUGADO
FORMAS NOMINAIS
estar
estares
estar
estarmos
estardes
estaren
Infinitivo: estar
AFIRMATIVO
est
estea
estade
estean
Xerundio: estando
Participio: estado
resumo gramatical
FACER
INDICATIVO
Presente
Copretrito
Pretrito
Antepretrito
Futuro
Pospretrito
fago
fas
fai
facemos
facedes
fan
faca
facas
faca
faciamos
faciades
facan
fixen
fixeches
fixo
fixemos
fixestes
fixeron
fixera
fixeras
fixera
fixeramos
fixerades
fixeran
farei
fars
far
faremos
faredes
farn
fara
faras
fara
fariamos
fariades
faran
SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
INF. CONXUGADO
FORMAS NOMINAIS
facer
faceres
facer
facermos
facerdes
faceren
Infinitivo: facer
AFIRMATIVO
Presente
Imperfecto
Futuro
faga
fagas
faga
fagamos
fagades
fagan
fixese
fixeses
fixese
fixsemos
fixsedes
fixesen
fixer
fixeres
fixer
fixermos
fixerdes
fixeres
Presente
Copretrito
Pretrito
Antepretrito
Futuro
Pospretrito
hei
has
ha, hai
habemos
habedes
han
haba
habas
haba
habiamos
habiades
haban
houben
houbeches
houbo
houbemos
houbestes
houberon
houbera
houberas
houbera
houberamos
houberades
houberan
haberei
habers
haber
haberemos
haberedes
habern
habera
haberas
habera
haberiamos
haberiades
haberan
fai
faga
facede
fagan
Xerundio: facendo
Participio: feito
HABER
INDICATIVO
SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
Presente
Imperfecto
Futuro
haxa
haxas
haxa
haxamos
haxades
haxan
houbese
houbeses
houbese
houbsemos
houbsedes
houbesen
houber
houberes
houber
houbermos
houberdes
houberen
INF. CONXUGADO
FORMAS NOMINAIS
haber
haberes
haber
habermos
haberdes
haberen
Infinitivo: haber
AFIRMATIVO
-----
Xerundio: habendo
Participio: habido
155
resumo gramatical
IR
INDICATIVO
Presente
Copretrito
Pretrito
Antepretrito
Futuro
Pospretrito
vou
vas
vai
imos
ides
van
a
as
a
iamos
iades
an
fun
fuches
foi
fomos
fostes
foron
fora
foras
fora
foramos
forades
foran
irei
irs
ir
iremos
iredes
irn
ira
iras
ira
iriamos
iriades
iran
SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
INF. CONXUGADO
FORMAS NOMINAIS
ir
ires
ir
irmos
irdes
iren
Infinitivo: ir
AFIRMATIVO
Presente
Imperfecto
Futuro
vaia
vaias
vaia
vaiamos
vaiades
vaian
fose
foses
fose
fsemos
fsedes
fosen
for
fores
for
formos
fordes
foren
Presente
Copretrito
Pretrito
Antepretrito
Futuro
Pospretrito
podo
podes
pode
podemos
podedes
poden
poda
podas
poda
podiamos
podiades
podan
puiden
puideches
puido
puidemos
puidestes
puideron
puidera
puideras
puidera
puideramos
puiderades
puideran
poderei
poders
poder
poderemos
poderedes
podern
podera
poderas
podera
poderiamos
poderiades
poderan
vai
vaia
vamos
ide
vaian
Xerundio: indo
Participio: ido
PODER
INDICATIVO
SUBXUNTIVO
156
IMPERATIVO
Presente
Imperfecto
Futuro
poida
poidas
poida
poidamos
poidades
poidan
puidese
puideses
puidese
puidsemos
puidsedes
puidesen
puider
puideres
puider
puidermos
puiderdes
puideren
INF. CONXUGADO
FORMAS NOMINAIS
poder
poderes
poder
podermos
poderdes
poderen
Infinitivo: poder
AFIRMATIVO
pode
poida
podede
poidan
Xerundio: podendo
Participio: podido
resumo gramatical
Conxugacin verbal
Paradigma dos verbos regulares no modo indicativo
POER/PR
Presente
INDICATIVO
Pretrito
Copretrito
Futuro
Presente
ANDAR
ando
poo/poo
andas
pos/pos
anda
pon/pon
andamos
poemos/pomos
andades
poedes/pondes
andan
poen/pon
BEBER
Copretrito
andei
poa/pua
andaches
poas/pua
andou
poa/pua
andamos
poiamos/puamos
andastes
poiades/puades
andaron
poan/puan
Pretrito
andaba
puxen
andabas
puxeches
andaba
puxo
andabamos
puxemos
andabades
puxestes
andaban
puxeron
Antepretrito
andarei
puxera
andars
puxeras
andar
puxera
andaremos
puxeramos
andaredes
puxerades
andarn
puxeran
bebo
SUBXUNTIVO
bebes
bebe
Presente
bebemos
bebedes
beben
poa
poas
PARTIR
poa
parto
poamos
partes
poades
parte
poan
partimos
bebn
bebiches
bebeu
Imperfecto
bebemos
bebestes
beberon
puxese
puxeses
puxese
partn
puxsemos
partiches
puxsedes
partiu
puxesen
partimos
beba
bebas
beba
Futuro
bebiamos
bebiades
beban
puxer
puxeres
puxer
parta
puxermos
partas
puxerdes
parta
puxeren
partiamos
beberei
IMPERATIVO
bebers
beber
AFIRMATIVO
beberemos
beberedes
bebern
pon
poa
partides
parten
partistes
partiron
partiades
partan
partiremos
partiredes
partirn
partirei
poede/ponde
partirs
poan
partir
Imperativo
afirmativo
Futuro
anda
poerei/porei
ande
poers/pors
poer/por
andade
poeremos/poremos
anden
poeredes/poredes
poern/porn
INF. CONXUGADO
bebe
beba
bebede
beban
poer/pr
poeres/pores
poer/pr
poermos/pormos
parte
poerdes/pordes
parta
poeren/poren
partide
partan
Formas nominais
Pospretrito
Infinitivo:
poera/pora
andar
poeras/poras
Xerundio:
poera/pora
andando
poeriamos/poriamos
Participio:
poeriades/poriades
andado
poeran/poran
Infinitivo:
FORMAS NOMINAIS
beber
Xerundio:
bebendo
Participio:
bebido
Infinitivo: poer/pr
Xerundio: poendo/
Infi
nitivo:
pondo
partir
Participio: posto
Xerundio:
partindo
Participio:
partido
Pretrito
Copretrito
Futuro
Imperativo
afirmativo
Formas nominais
Copretrito
fun
fuches
quera
foi
queras
fomos
quera
fostes
queriamos
foron
queriades
queran
estiven
estiveches
estivo
estivemos
estivestes
Imperfecto
estiveron
quixese
xen
fiquixeses
fiquixese
xeches
fiquixsemos
xo
fiquixsedes
xemos
fiquixesen
xestes
fixeron
Pretrito
era
eras
quixen
era
quixeches
eramos
quixo
erades
quixemos
eran
quixestes
quixeron
estaba
estabas
estaba
estabamos
estabades
Futuro
estaban
quixer
quixeres
faca
quixer
facas
quixermos
faca
quixerdes
faciamos
quixeren
faciades
facan
Antepretrito
serei
sers
quixera
ser
quixeras
seremos
quixera
seredes
quixeramos
sern
quixerades
quixeran
estarei
estars
IMPERATIVO
estar
estaremos
AFIRMATIVO
estaredes
estarn
quere
queira
farei
fars
querede
far
queiran
faremos
faredes
farn
Futuro
s
sexa
quererei
querers
sede
querer
sexan
quereremos
quereredes
querern
est
estea
INF. CONXUGADO
estade
estean
Pospretrito
Infinitivo:
ser
querera
Xerundio:
quereras
sendo
querera
Participio:
quereriamos
sendo
quereriades
quereran
Infinitivo:
estar
FORMAS NOMINAIS
Xerundio:
estando
Participio:
estado
Infinitivo: querer
SABER
sei
sabes
sabe
sabemos
sabedes
saben
souben
soubeches
soubo
soubemos
soubestes
souberon
saba
sabas
saba
sabiamos
sabiades
saban
saberei
sabers
saber
saberemos
saberedes
sabern
sabe
saiban
querer
quereres
fai
querer
faga
querermos
quererdes
facede
quereren
fagan
sabede
saiban
Infi
nitivo: querendo
Xerundio:
facer
Participio:querido
Xerundio:
facendo
Participio:
feito
Infinitivo:
saber
Xerundio:
sabendo
Participio:
sabido
157
resumo gramatical
SABER
INDICATIVO
Presente
Copretrito
Pretrito
Antepretrito
Futuro
Pospretrito
sei
sabes
sabe
sabemos
sabedes
saben
saba
sabas
saba
sabiamos
sabiades
saban
souben
soubeches
soubo
soubemos
soubestes
souberon
soubera
souberas
soubera
souberamos
souberades
souberan
saberei
sabers
saber
saberemos
saberedes
sabern
sabera
saberas
sabera
saberiamos
saberiades
saberan
SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
INF. CONXUGADO
FORMAS NOMINAIS
saber
saberes
saber
sabermos
saberdes
saberen
Infinitivo: saber
AFIRMATIVO
Presente
Imperfecto
Futuro
saiba
saibas
saiba
saibamos
saibades
saiban
soubese
soubeses
soubese
soubsemos
soubsedes
soubesen
souber
souberes
souber
soubermos
souberdes
souberen
Presente
Copretrito
Pretrito
Antepretrito
Futuro
Pospretrito
son
es
somos
sodes
son
era
eras
era
eramos
erades
eran
fun
fuches
foi
fomos
fostes
foron
fora
foras
fora
foramos
forades
foran
serei
sers
ser
seremos
seredes
sern
sera
seras
sera
seriamos
seriades
seran
sabe
saiban
sabede
saiban
Xerundio: sabendo
Participio: sabido
SER
INDICATIVO
SUBXUNTIVO
158
IMPERATIVO
Presente
Imperfecto
Futuro
sexa
sexas
sexa
sexamos
sexades
sexan
fose
foses
fose
fsemos
fsedes
fosen
for
fores
for
formos
fordes
foren
INF. CONXUGADO
FORMAS NOMINAIS
ser
seres
ser
sermos
serdes
seren
Infinitivo: ser
AFIRMATIVO
s
sexa
sede
sexan
Xerundio: sendo
Participio: sendo
resumo gramatical
TER
INDICATIVO
Presente
Copretrito
Pretrito
Antepretrito
Futuro
Pospretrito
teo
tes
ten
temos
tendes/tedes
teen
tia
tias
tia
tiamos
tiades
tian
tiven
tiveches
tivo
tivemos
tivestes
tiveron
tivera
tiveras
tivera
tiveramos
tiverades
tiveran
terei
ters
ter
teremos
teredes
tern
tera
teras
tera
teriamos
teriades
teran
SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
INF. CONXUGADO
FORMAS NOMINAIS
ter
teres
ter
termos
terdes
teren
Infinitivo: ter
AFIRMATIVO
Presente
Imperfecto
Futuro
tea
teas
tea
teamos
teades
tean
tivese
tiveses
tivese
tivsemos
tivsedes
tivesen
tiver
tiveres
tiver
tivermos
tiverdes
tiveren
Presente
Copretrito
Pretrito
Antepretrito
Futuro
Pospretrito
traio
traes
trae
traemos
traedes
traen
traa
traas
traa
traiamos
traiades
traan
trouxen
trouxeches
trouxo
trouxemos
trouxestes
trouxeron
trouxera
trouxeras
trouxera
trouxeramos
trouxerades
trouxeran
traerei
traers
traer
traeremos
traeredes
traern
traera
traeras
traera
traeriamos
traeriades
traeran
ten
tea
tende
tean
Xerundio: tendo
Participio: tido
TRAER
INDICATIVO
SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
Presente
Imperfecto
Futuro
traia
traias
traia
traiamos
traiades
traian
trouxese
trouxeses
trouxese
trouxsemos
trouxsedes
trouxesen
trouxer
trouxeres
trouxer
trouxermos
trouxerdes
trouxeren
INF. CONXUGADO
FORMAS NOMINAIS
traer
traeres
traer
traermos
traerdes
traeren
Infinitivo: traer
AFIRMATIVO
trae
traia
traede
traian
Xerundio: traendo
Participio: trado
159
resumo gramatical
VIR
INDICATIVO
Presente
Copretrito
Pretrito
Antepretrito
Futuro
Pospretrito
veo
vs
vn
vimos
vindes/vides
veen
via
vias
via
viamos
viades
vian
vin
vieches
veu
viemos
viestes
vieron
viera
vieras
viera
vieramos
vierades
vieran
virei
virs
vir
viremos
viredes
virn
vira
viras
vira
viriamos
viriades
viran
SUBXUNTIVO
160
IMPERATIVO
Presente
Imperfecto
Futuro
vea
veas
vea
veamos
veades
vean
viese
vieses
viese
visemos
visedes
viesen
vier
vieres
vier
viermos
vierdes
vieren
cento sesenta
INF. CONXUGADO
FORMAS NOMINAIS
vir
vires
vir
virmos
virdes
viren
Infinitivo: vir
AFIRMATIVO
ven
vea
vinde/vide
vean
Xerundio: vindo
Participio: vido