KERTAS CADANGAN PENYELIDIKAN

UNTUK YAYASAN WAKAF MALAYSIA

KAJIAN PELAN INDUK TRANSFORMASI PEMBANGUNAN

HARTANAH WAKAF DI MALAYSIA

Dr. Amini Amir Abdullah

Jabatan Pengajian Kenegaraan dan Ketamadunan
Fakulti Ekologi Manusia
Universiti Putra Malaysia

PENDAHULUAN

Terdapat sejumlah 11,091.82 hektar tanah wakaf di Malaysia. Kesemuanya bernilai

RM1,177,084,450.59. Nilai ini meningkat dari sehari ke sehari. Angka ini adalah
merupakan harta wakaf yang didaftarkan sahaja. Kerajaan berhasrat menggunakan
tanah wakaf yang ada untuk dimajukan dan memberi hasil kepada rakyat.

Hartanah Wakaf di Malaysia adalah di antara isu yang tidak pernah kunjung padam.
Isu berkaitan tanah dan aset wakaf sudah kedengaran sejak 1970an termasuklah
isu kontemporari di mana peruntukan sebanyak RM250 juta daripada Rancangan
Malaysia Ke Sembilan (RMK9) tidak dapat digunakan untuk pembangunan tanah
wakaf. Isu-isu yang melibatkan pembangunan dan pengurusan wakaf di Malaysia
boleh dibahagikan kepada beberapa bahagian:

1.

Pengurusan
1

2.
3.
4.
5.
6.

Dana dan penjanaannya

Realiti dan lokasi tanah wakaf
Isu perundangan dan penguatkuasaan
Ketidakyakinan pelanggan
Data dan maklumat (Pelan Strategik JAWHAR 2012-2016)

Telah diketahui umum bahawa aspek pengurusan tanah wakaf merupakan isu yang
dominan sejak zaman berzaman. Pada era millenium ini, kita berhadapan pula
dengan

isu

pengurusan

aset

oleh

pihak

ketiga

yang

diamanahkan

untuk

menguruskan aset seperti hotel dan seumpamanya. Pihak ketiga ini tidak
profesional dalam menguruskan aset wakaf sehingga membawa kepada kerugian
kepada pihak yang lain. Di antara masalah lain yang berkaitan dengan pengurusan
wakaf ialah kurangnya pakar dalam pengurusan wakaf, pengurusan yang tidak
bersistematik dan tersusun, ketidakseragaman garis panduan urus tadbir wakaf,
masyarakat tidak yakin dengan kemampuan agensi pengurusan wakaf, pengurusan
tanah wakaf secara tradisional dan lapuk dan ketiadaan kluster tanah wakaf yang
menyukarkan

perancangan

pembangunan

dan

kesepaduan.

Ada

pemegang

amanah yang melakukan bisnes perhotelan di atas tanah wakaf di beberapa buah
negeri, tetapi tidak mendapat mendapat keuntungan kerana masalah pengurusan
hotel dan bukannya pihak JAWHAR. Di samping itu ada yang menyatakan bisnes
perhotelan tidak baik kerana mempunyai persepsi yang salah dan mungkin juga
disebabkan masalah pengurusan hotel itu sendiri. Terdapat juga isu berkaitan
dengan kakitangan yang tidak kompeten. Kesemua ini boleh diatasi dengan
menukarkan persepsi mengenai orientasi perhotelan. Kebanyakan projek yang tidak
berjaya dijalankan adalah yang dijalankan oleh syarikat anak negeri tetapi
kesalahan diletakkan di atas batu gemala pihak Majlis Agama Islam Negeri. Walau
bagaimanapun, terdapat juga projek wakaf yang berjaya seperti projek yang telah
dilakukan oleh Tabung Haji dan Bank Islam di Kuala Lumpur.

Dari segi dana dan penjanaannya pula, beberapa isu yang dikenalpasti ialah dana
yang diperolehi daripada Kerajaan Persekutuan tidak memadai, MAIN mempunyai
masalah peruntukan untuk membangunkan tanah wakaf, kos tambahan untuk
pampasan kepada para penyewa dan penghuni sementara dan promosi wakaf tidak
2

dapat diperhebatkan kerana masalah kekurangan dana. Apa yang penting ialah
dana untuk penyelidikan juga tidak mencukupi. Ada juga kedapatan tanah wakaf
yang tidak mendatangkan manfaat dan keuntungan ataupun projek di atas tanah
wakaf atau yang berhubung kait dengan pewakafan tidak beroleh kejayaan.
Terdapat juga isu berkenaan pengurusan dana dan penjanaan dana.

Begitu juga dengan masalah realiti dan lokasi tanah wakaf yang tidak strategik dan
berselerak, saiz tanah yang terlalu kecil dan sukar dibangunkan, tanah yang tidak
ekonomikal untuk tujuan pembangunan dan seumpamanya.

Isu perundangan dan penguatkuasaan pula melibatkan masalah tanah wakaf yang
diduduki

orang,

ketiadaan

dokumen

pendaftaran

tanah

wakaf,

kesukaran

pendaftaran tanah wakaf kerana pewakaf telah meninggal dunia, tiada akta khusus
berkaitan wakaf, ketidakseragaman enakmen mengenai wakaf di negeri-negeri,
penguatkuasaan undang-undang berkaitan tanah wakaf yang tidak efisien kerana
tiada enakmen khusus, tanah wakaf dituntut semula oleh waris dan pencerobohan
tanah wakaf.

Aspek ketidakyakinan pelanggan pula melibatkan masalah ketiadaan keseragaman

garis panduan tadbir urus wakaf, pelaksanaan pengurusan tanah wakaf yang masih
tidak mengikut perkembangan zaman dan pengurusan mal yang tidak sistematik.

Aspek data dan maklumat pula berkisar dalam persoalan bidang tugas berkaitan
pengurusan tanah wakaf tidak sampai dengan tepat atau tidak sampai sama sekali
(trickle down) kepada masyarakat,

maklumat dan

data wakaf

yang

tidak

komprehensif.

Kertas ini merupakan cadangan penyelidikan untuk menangani isu berkaitan wakaf
dan pengurusannya agar institusi wakaf menjadi nadi penggerak kepada ibadah dan
amalan

sedekah

jariah

di

samping

sebagai

satu

wahana

penting

dalam

mencetuskan transformasi ekonomi umat Islam dan negara Malaysia.

DEFINISI WAKAF
Wakaf berasal daripada istilah Arab yang bermaksud menahan sesuatu ataupun
berhenti. Kamus Dewan Edisi Ketiga (2002: 1542) mendefinisikan wakaf sebagai
sesuatu

yang

diberikan

untuk

kegunaan

orang

ramai

sebagai

derma

atau.sesuatu yg diberikan atau diuntukkan bagi keperluan dsb yg berkaitan dgn

agama Islam; tanah ~ tanah yg diuntukkan bagi keperluan agama (utk
perkuburan, mendirikan masjid, dll); badan (institusi) yg dibentuk yg ada kaitan dgn
agama Islam.
Wakaf bermaksud menahan harta yang dapat dimanfaatkan dengan dikekalkan
keadaannya dan dihindarkan pembaziran dalam tanggungannya serta diperluaskan
manfaatnya kepada sesuatu yang harus (Mustafa Al-Khin et.al, 1987: 9).
Imam Shafie, Hanafi dan Hanbali merumuskan bahawa wakaf ialah membekukan
harta yang boleh mendapat hasil daripadanya untuk tujuan kebajikan demi
memperhambakan diri kepada Allah SWT. (Ali Jumuah, 2012: 6). Manakala Imam
Maliki berpendapat bahawa wakaf ialah mengeluarkan hasil harta seorang pemilik
sebagai wakaf sekalipun pemilikan itu secara sewa atau wang ringgit untuk tujuan
kebajikan demi memperhambakan diri kepada Allah SWT. (Ibid)
Monzer Khaf (1998) telah mendefinisikan wakaf dalam konteks bahasa dan istilah
seperti definisi di atas. Walau bagaimanapun, beliau telah menghuraikan definisi
wakaf dari segi pembangunan dan ekonomi dengan panjang lebar. Menurut Khaf
(1998: 6), wakaf dalam konteks ekonomi ialah mengalihkan dana-dana dan lainlain sumber perolehan daripada penggunaan kepada pelaburan berbentuk aset
yang produktif yang menyediakan ruang yang sah dari segi undang-undang untuk
menggunakan atau mengambil faedah daripada aset itu atau apa jua pendapatan
atau keuntungan bagi individu atau sekumpulan individu.

Berwakaf hukumnya sunat yang digalakkan. Ali Jumuah (2012), Mufti Mesir
membahagikan wakaf kepada empat jenis, iaitu:

1
2
3
4

Wakaf
Wakaf
Wakaf
Wakaf

kebajikan
persendirian
kekal dan
alih.

Wakaf adalah ibadat berbentuk amal kebajikan Dengan berwakaf, masyarakat Islam
dapat bernaung di bawah kehebatan Allah SWT sebagai Penguasa segala alam
semesta. Manfaat berwakaf bukan sahaja dinikmati di dunia ini malahan akan kekal
pahalanya kepada pewakaf hingga ke hari Akhirat. Wakaf dapat menjadi penggerak
pembangunan dalam semua bidang kehidupan (Ali Jumuah, 2012).

Tujuan utama amalan berwakaf ialah untuk mendekatkan diri kepada Allah SWT di
samping

kepentingan

sosio-ekonomi

ummah

dan

negara.

Isu

wakaf

dan

pengurusannya adalah penting untuk ditangani demi masa depan umat Islam dan
pembangunan ekonomi negara. Demi mencapai maksud murni ini, kita perlu
memikirkan kaedah dan pendekatan terbaik untuk menggalakkan penyertaan umat
Islam dalam menunaikan ibadat wakaf dengan selesa dan pengurusan wakaf
dilaksanakan dengan berkesan agar ia memberikan impak semaksima mungkin
dalam konteks pembangunan dan kemajuan ummah dan juga negara.

SIGNIFIKAN WAKAF DALAM ISLAM

Berwakaf mestilah berasaskan keimanan kepada Allah s.w.t. Inilah yang dilakukan
oleh Rasulullah s.a.w. dan para sahabat terdekat baginda yang meletakkan asas
iman melakukan infak sehingga ada yang hampir kehabisan harta benda
kesayangan mereka. Mengeluarkan harta benda dan tenaga serta buah fikiran pada
jalan kebajikan (infak) mempunyai peranan besar dalam sistem sosial dan ekonomi
5

Islam. Kadang-kadang digunakan istilah amal jariah atau sedekah jariah sebagai
wakaf. Istilah wakaf lebih tepat untuk dikonotasikan dengan istilah amal jariah dan
sedekah jariah.
Wakaf merupakan salah satu daripada ibadat penting dalam Islam yang mempunyai
signifikan dalam konteks ekonomi negara dan pembangunan ekonomi ummah.
Amalan berwakaf boleh memberikan imbuhan pahala yang berterusan kepada
pewakaf walaupun sesudah ia meninggal dunia. Apa yang penting ialah, amalan
berwakaf mendorong seseorang untuk berkorban hartanya demi kemaslahatan
orang ramai dan mendapatkan keredaan Allah SWT. Ibadat ini juga merupakan
wasilah untuk mendekatkan diri dengan Allah SWT.
Allah SWT. berfirman dalam Surah Ali Imran ayat 92 yang bermaksud:

Kamu tidak sekali-kali akan dapat mencapai (hakikat) kebajikan dan kebaktian (yang sempurna)
sebelum kamu dermakan sebahagian dari apa yang kamu sayangi dan sesuatu apa jua yang kamu
dermakan maka sesungguhnya Allah mengetahuinya.

Ayat ini menjadi hujah tentang pensyariatan wakaf. Gesaan ayat ini menjurus
kepada titah perintah Allah agar umat Islam mendermakan sebahagian harta yang
disayangi demi kerana Allah SWT.
Dalam konteks ini, Allah juga telah berfirman dalam Surah Al-Baqarah ayat 261
yang

bermaksud:

Bandingan (derma) orang-orang yang membelanjakan hartanya pada jalan Allah, ialah sama seperti
sebiji benih yang tumbuh menerbitkan tujuh tangkai; tiap-tiap tangkai itu pula mengandungi seratus
biji. dan (ingatlah), Allah akan melipatgandakan pahala bagi sesiapa yang dikehendakiNya, dan Allah
Maha Luas (rahmat) kurniaNya, lagi meliputi ilmu pengetahuanNya.

Ayat ini pada asasnya menerangkan bahawa amalan bersedekah merupakan ibadat
yang sangat dimuliakan Allah SWT. Allah memberikan balasan pahala sebanyak
tujuh ratus kali ganda dengan syarat ianya dilakukan dengan ikhlas semata-mata
kerana Allah SWT. dan tidak diungkit-ungkit (Ibn Kathir, 1999: 150). Termasuk dalam
amalan bersedekah juga ialah amalan berwakaf.
Berinfak dan berwakaf merupakan ibadah yang besar kerana ia memerlukan
pengorbanan wang ringgit dan harta benda. Ibadah berwakaf merupakan salah satu
ibadah yang berterusan diterima oleh insan walaupun sesudah ia meninggal dunia.
Dalam

satu

hadis

dijelaskan:

Dari Abu Hurairah r.a. bahawa Nabi Muhammad s.a.w. bersabda: Apabila seseorang insan meninggal
dunia, terputuslah pahala amalannya kecuali tiga perkara iaitu sedekah jariah (berwakaf) atau ilmu
yang dimanfaatkan atau anak yang soleh yang mendoakannya.

Amalan berwakaf telah wujud ketika zaman Rasulullah SAW. Rasulullah SAW. telah
menasihatkan Umar untuk menukarkan tanah kebunnya di Khaibar kepada tanah
wakaf dan buah-buahan daripada tanahnya itu hendaklah diberikan kepada fakir
dan miskin, digunakan untuk membebaskan hamba dan mereka yang bermusafir.
Hadis ini menjelaskan beberapa perkara penting dalam persoalan wakaf dan
pembangunan tanah wakaf iaitu galakan berwakaf dan hasil serta pendapatan
daripada tanah wakaf boleh digunakan untuk kepentingan dan tranformasi
masyarakat.
7

Amalan berwakaf memanifestasikan semangat muafakat dan tolong-menolong atas

dasar kebaikan. Amalan kebajikan terjelma dalam semangat kerjasama antara
sesama Muslim untuk menolong yang lain terutamanya yang memerlukan, fakir dan
miskin. Firman Allah SWT:

... dan hendaklah kamu bertolong-tolongan untuk membuat kebajikan dan bertakwa, dan
janganlah kamu bertolong-tolongan pada melakukan dosa (maksiat) dan pencerobohan. dan
bertakwalah kepada Allah, kerana Sesungguhnya Allah Maha berat azab seksaNya (bagi
sesiapa yang melanggar perintahNya). (Al-Maidah: 2)

Menurut Mufti Mesir, Ali Jumuah (2012), amal kebajikan yang besar terdapat dalam
ibadat berwakaf kerana ia melibatkan kepentingan dasar ummah serta penggerak
ekonomi, membangunkan masyarakat dan kesihatan manakala manfaatnya boleh
tersebar ke seluruh dunia. Wakaf juga boleh menjadi agen pertumbuhan ekonomi
dan negara.
WAKAF DAN PENGURUSANNYA DI MALAYSIA
Pengurusan wakaf di Malaysia berada di bawah tanggungjawab pihak Majlis Agama
Negeri-negeri (MAIN). Namun demikian, pengurusan wakaf di negeri-negeri berbeza
antara satu sama lain kerana faktor undang-undang, enakmen, bidang kuasa dan
tanggungjawab masing-masing. Masalah lain yang wujud ialah ada negeri yang
dikuasai oleh kerajaan pusat dan ada negeri yang dikuasai oleh pembangkang.
Jadual 9 Perlembagaan Persekutuan memperuntukkan hal ehwal agama Islam
berada di bawah kuasa dan tanggung jawab Raja atau Sultan negeri-negeri
tersebut. Kedudukan Islam dalam perlembagaan negara sentiasa terjamin. Agama
Islam menjadi agama persekutuan dan boleh juga ditafsirkan sebagai agama rasmi
negara. Kedudukan agama Islam diiktiraf dalam perlembagaan Malaysia dan
diberikan kedudukan yang signifikan. Hal ehwal tanah wakaf dan pengurusannya
termasuk dalam signifikan artikel ini. Apa yang penting ialah cara bagaimana ia
diberikan penafsiran agar Islam itu dilihat sebagai komprehensif, dinamik dan
bersepadu. Perlembagaan Malaysia juga memperuntukkan DYMM Seri Paduka
8

Baginda Yang dipertuan Agung sebagai Ketua Agama Islam negara Malaysia
manakala Sultan pula sebagai Ketua Agama Islam. Ini sudah tentu menjamin
kedaulatan agama Islam sebagai agama rasmi negara. Para sultan di negeri-negeri
pula

adalah

ketua

agama

di

negeri

masing-masing.

Perlembagaan

juga

memperuntukkan badan-badan perundangan negeri boleh menggubal sebarang

undang-undang di bawah semangat perlembagaan (YB. Dato Seri Jamil Khir, 2012).
Bidang kuasa wakaf, pewakafan dan pengurusan wakaf berada pada pihak majlis
agama Islam negeri-negeri (MAIN), jabatan agama Islam negeri (JAIN) dan Jabatan
Wakaf,

Zakat

dan

Haji

(JAWHAR).

JAWHAR

telah

memperkenalkan

Manual

Pengurusan Tanah Wakaf (2006) bagi memperkemaskan pengurusan tanah wakaf

dan usaha sedang dijalankan oleh JAWHAR untuk membangunkan dan memajukan
wakaf di negara ini.
Pihak JAWHAR telah menwujudkan sistem pangkalan data pengurusan wakaf yang
bersistematik seperti e-bayanat dan e-wakaf. Kedua sistem ini mempunyai senarai
lengkap tanah wakaf di Malaysia. Wakau bagaimanapun, sistem e-bayanat lebih
updated daripada e-wakaf kerana ia lebih baharu dibangunkan.
Pengurusan wakaf yang berkesan boleh menghapuskan kemiskinan rakyat di
Malaysia dan boleh dikembangkan ke peringkat antarabangsa. Masyarakat awam
perlu mempunyai kefahaman yang mendalam mengenai isu berhubung dengan hal
wakaf, signifikannya dan hukum hakam ibadat wakaf. Ini dapat membantu
menggalakkan masyarakat untuk berwakaf dan memantapkan lagi pengurusan
tanah wakaf.

WAKAF DAN ENDOWMENT DI PERINGKAT ANTARABANGSA

a. Islamic Relief

Islamic

Relief

merupakan

satu-satunya

pertubuhan

bukan

kerajaan

yang

berorientasikan Islam yang sangat berjaya dalam melaksanakan manfaat wakaf. Ia

9

berjaya melaksanakan projek wakaf di 16 buah negara iaitu Kosova, Albania, Mali,
Checenya, Afghanistan, Kashmir, Bangladesh, Bosnia, Pakistan, Palestin, Jordan,
Mesir, Iraq, Sudan, Kenya dan Indonesia. Keuntungan daripada pengurusan wakaf
dalam tempoh 2000 hingga 2005 digunakan untuk menampung perbelanjaan bagi
manfaat umum (54%), anak-anak yatim (16%), air dan sanitari (15%), pendidikan
(5%), kecemasan (3%), penjanaan pendapatan (2%), dan korban (2%).

b. Al-Azhar

Salah satu daripada kejayaan terbesar pengurusan wakaf ialah Universiti Al-Azhar
yang telah dimanfaatkan oleh jutaan orang penuntut dari seluruh dunia. Ia telah
ditubuhkan pada tahun 972M dan dibiayai melalui pengurusan wakaf sehinggalah ia
diambil alih oleh kerajaan Muhammad Ali pada tahun 1812. Penjajah dikatakan
telah melemahkan amalan wakaf di Mesir setelah melihat kejayaan wakaf di
Universiti Al-Azhar (Yusof Noor, 2012)

c. Singapura

Di Singapura pula, semua harta wakaf ditadbir oleh Majlis Ugama Islam Singapura
(MUIS) di bawah The Administration of Muslim Law Act (AMLA, 1969). Pada tahun
1995, semua harta wakaf wajib didaftarkan di bawah MUIS. Seramai 170,000
pekerja Muslim di Singapura yang menyumbang kepada dana wakaf melalui
potongan gaji dengan jumlah potongan tahunan sebanyak lebih kurang 6 juta dolar
Singapura. Ini bermakna, pekerja Muslim Singapura menyumbang sebanyak 35.29
dolar Singapura setahun secara hitung panjang untuk tujuan berwakaf.

d. Indonesia

10

Gerakan Nahdatul Ulama di Indonesia mempunyai 70 juta ahli. Nahdatul Ulama

telah berjaya menghimpunkan dana dan memajukan harta-harta wakaf yang
berbagai bentuk dan mentadbir 90 buah hospital untuk kegunaan rakyat
kebanyakan. Gerakan Muhammadiyyah dengan 30 juta orang ahli juga mempunyai
banyak dana dan aset wakaf dan ditadbirkan oleh mereka sendiri.
e. Arab Saudi
Di Arab Saudi, pembangunan pesat harta wakaf berlaku di serata tempat dalam
negara itu terutamanya Makkah dan Madinah. Konsep Sukuk Al-Intifa atau wakaf
saham digunakan untuk menjana dana wakaf. Kompleks Menara Zam Zam
menggunakan konsep ini yang berasaskan kepada struktur kontrak Bina-OperasiPemindahan selama 28 tahun. Para pembeli akan membeli unit-unit di menara itu
berasaskan pajakan selama 28 tahun dan sebagai pulangan mereka akan menerima
balik

pelaburan

mereka

selepas

tempoh

tersebut

berdasarkan

keuntungan

daripadaorientasi perniagaan dan sewaan kompleks tersebut.

f. Amerika Syarikat
Telah menjadi lumrah universiti-universiti di Barat terutamanya di Amerika Syarikat
dan Canada mempunyai dana endowment yang membiayai kos operasi institusi
pengajian tinggi mereka. Sesetengah universiti mengawal beberapa endowment
yang terhad untuk membiayai beberapa program khusus seperti

endowed

professorships, Kursi Pengajian, fellowship dan biasiswa. Dana endownment

merupakan salur nadi kepada kewangan universiti di Amerika Syarikat dan kadangkadang disalurkan juga ke sekolah menengah. Di United Kingdom, University of
Cambridge

dan University of Oxford mengurus universiti menggunakan dana

endownment mereka sendiri.

Endowment di universiti Barat tidaklah terlalu kukuh. Inflasi boleh menjejaskan
prestasi endowment. Pada tahun 2009, nilai endowment di kolej-kolej terbaik di
Amerika Syarikat jatuh secara hitung panjang sebanyak 23 peratus mengikut survei
yang telah dilakukan oleh National Association of College and University Business
Officers. Harvard Endowment Fund yang terbesar di Amerika Syarikat jatuh
sebanyak 27.3 peratus berbanding University of Yale dengan kejatuhan 28.6
peratus. Cambridge University Endowment Fund pula menyaksikan kehilangan
11

sebanyak 11 peratus dalam tempoh ini. Oxford University Endowment Management

(OUEM) pula mengalami kerugian sebanyak 4.8% setakat 31 Julai 2009.

University

of

Harvard

telah

menguruskan

dana

endowmentnya

dengan

menubuhkan Harvard Management Company (HMC). Pada tahun 2008, pihak

University of Harvard menerusi lembaga pengurus dana endowmentnya sahaja
telah berjaya mengumpulkan dana sebanyak US$1.8 billion. Kejayaan ini terletak
pada penanda aras sebagai salah satu daripada matlamat HMC. Dalam tempoh dua
puluh

tahun,

HMC

telah

mencapai

enam

penanda

aras

iaitu

endowment

keseluruhan (total endowment), ekuiti awam (public equities), ekuiti swasta (private
equities), pulangan mutlak (absolute returns), aset sebenar (real assests) dan
pendapatan tetap (fixed income). Kebanyakan staf HMC diambil daripada graduan
berbagai peringkat pengajian di University of Harvard termasuk juga pelajar-pelajar
dari Harvard College, Harvard Business School dan Harvard Law School yang
bekerja secara sepenuh masa. Namun demikian, institusi endowment di University
of Harvard telah ditubuhkan berpuluh tahun yang lampau dan mereka mempunyai
pengalaman yang luas dalam pengurusan dan pelaburan dana. Kejayaan HMC juga
terletak kepada budaya pembelajaran dan penambahbaikan berterusan pada
semua peringkat organisasi (Harvard Management Company Endowment Report,
Message from the CEO, September 2011).

University of Yale pula, setakat tahun 2007 berjaya mengumpulkan dana sebanyak
USD22.5 billion melalui skim

endowmentnya. Keuntungan pelaburan bersih

tahunannya adalah sebanyak 17.8%. Kejayaan cemerlang ini berpunca daripada

polisi penetapan aset yang pelbagai dan teratur, pengurusan yang aktif dan
pulangan pasaran modal yang kukuh. University of Yale mempunyai pejabat
pelaburannya yang tersendiri yang menguruskan dana endowment dan aset
University of Yale yang lain dengan jumlah pegawai seramai 19 orang sahaja
dengan diketuai oleh Ketua Eksekutif Pelaburan.

12

Menurut Brazenor (2008), kejayaan Harvard dan Yale adalah kerana pelaburan kelas
multi-aset dan risiko yang rendah di samping pelaksanaan Modern Portfolio Theory
yang diperkenalkan oleh pemenang Hadiah Nobel, Professor Harry Markowitz.
g. United Kingdom
Di University of Cambridge, dana endowment digunakan untuk bajet operasi, aktiviti
dan

biasiswa untuk para pelajar.

Namun

demikian,

pendapatan pelaburan

endowmentnya tidaklah tinggi. Aset pelaburannya diuruskan dalam tiga tabungan

iaitu:
1
2
3

Cambridge University Endowment Fund (CUEF),

Pelaburan pasaran wang, dan
Aset pelaburan lain

Setakat 31 Julai 2011, CUEF mempunyai nilai pasaran sebanyak 1.55 billion pound
sterling berbanding 1.14 billion pada tahun 2010. Peningkatan ini berlaku berikutan
prestasi pelaburan yang kukuh dan pelaburan dalam tabungan baharu seperti Gates
Cambridge Trust dan berbagai endowment baharu yang lain. Pelaburan pasaran
wang pula melibatkan simpanan dalam bank yang diuruskan oleh Bahagian
Kewangan dengan nasihat daripada komiti luar. Pelaburan-pelaburan lain pula
melibatkan pelaburan jangka-masa panjang

di luar daripada bidangkuasa CUEF

termasuk pelaburan harta di Cambridge, sekuriti-sekuriti lain dan pelaburan ekuiti

dalam anak-anak syarikat daripada syarikat induk (spin-out companies) (University
of Cambridge Annual Report, 2011). University of Cambridge juga telah lama
menubuhkan Cambridge Endowment for Research in Finance untuk menjana
penyelidikan dalam bidang kewangan.

University of Oxford mempunyai dua tabungan dana yang besar iaitu Oxford
Endowment Fund dan Oxford Capital Fund yang digunakan untuk membayar gaji
staf, pengajian dan pembelajaran serta membiayai projek. Oxford University
Endowment Management (OUEM) menguruskan kebanyakan aset universiti yang
berjumlah sebanyak 585 juta dan 10 daripada 38 kolej-kolejnya. Jika kesemuanya
dicampur bersama,

jumlahnya ialah 1billion. Walau bagaimanapun, OUEM

13

mengalami kerugian sebanyak 4.8% setakat 31 Julai 2009. Kolej-kolej di bawah

University of Oxford menguruskan endowment mereka sendiri atau mengunakan
pengurus-pengurus bebas.

h. India

India telah mula memantapkan sistem pengurusan wakafnya pada tahun 1998.
Masalah pengurusan harta wakaf melibatkan soal integriti dan keberkesanan
pengurusan. Kesedaran melakukan reformasi pengurusan tanah wakaf telah
bermula sejak tahun ini. Penambahbaikan perundangan, strategi pentadbiran dan
kesedaran masyarakat merupakan penyelesaian kepada masalah yang dihadapi di
India.

SOROTAN LITERATUR

JAWHAR (2006) telah menghasilkan Manual Pengurusan Tanah Wakaf untuk

membantu pihak berkuasa agama negeri mendaftar dan mengurus tanah-tanah
wakaf di samping menyeragamkan prosedur pendaftaran dan pengurusan tanahtanah wakaf di seluruh negara untuk memelihara semua tanah wakaf daripada
tergugat.

Shamsiah

Abdul

Karim

(2008)

membincangkan

banyak

perkara

berkaitan

pentadbiran, pengurusan dan pembangunan wakaf di Singapura. Perbincangan

beliau juga menyentuh aspek sejarah dan undang-undang berkaitan wakaf di
Singapura. Beliau juga membahaskan mengenai instrumen kontemporari yang
digunakan untuk menstrukturkan wakaf seperti Waqf REITs dan wakaf tunai. Beliau
juga membincangkan aspek sosial dan keagamaan penggunaan pendapatan
daripada wakaf. Apa yang dilakukan di Singapura adalah contoh bagaimana wakaf
14

dapat memberikan pendapatan yang membantu orang-orang Islam dan manfaatnya

juga dapat dikecapi oleh orang bukan Islam.

Syed Mohd. Ghazali Wafa (2010) telah membincangkan aspek pembangunan wakaf
pendidikan di Malaysia. Beliau berpendapat bahawa kaedah wakaf tunai atau aset
cair dalam berbagai bentuk produk perlu dilaksanakan demi manfaat umat Islam.
Beliau juga telah mencadangkan beberapa produk wakaf pendidikan yang
berpotensi baik dalam jangka masa panjang. Beliau juga mencadangkan agar
kerajaan

menubuhkan

Dana

Wakaf

Pendidikan

Kebangsaan

yang

bertujuan

mengumpulkan dana dalam tempoh jangka panjang untuk dimanfaatkan oleh umat
Islam.

Asmak Ab Rahman (2009) pula membahaskan peranan wakaf dalam pembangunan

ekonomi umat Islam di Malaysia. Beliau berpendapat bahawa wakaf boleh menjadi
mekanisme pengagihan kekayaan dan pembasmian kemiskinan di kalangan rakyat
jelata. Di samping itu, wakaf juga merupakan satu wahana untuk memobilasi
perkhidmatan kesihatan, pendidikan, penjagaan anak-anak yatim, pembinaan
masjid, rumah untuk fakir miskin dan mereka yang homeless, pembinaan sekolah,
premis perniagaan dan komersial serta tanah bagi sektor pertanian. Beliau juga
menyatakan bahawa ulama-ulama zaman moden telah mengabsahkan wakaf tunai,
wakaf saham dan wakaf takaful di samping jenis-jenis wakaf sedia ada di samping
jenis-jenis wakaf lain yang sedia ada dalam tuntutan syarak sejak zaman lampau.

Aidi Ahmi, Mohd Herry Mohd Nasir dan Mohd Hisham Mohd Sharif (2005) telah
mencadangkan Sistem e-Wakaf untuk memberikan kesan yang lebih besar dalam
pengurusan wakaf yang lebih sistematik. Mereka juga mencadangkan agar Sistem
e-Wakaf ini kelak dapat diintegrasikan dengan Sistem Maklumat Islam (SISMI) yang
dibangunkan oleh Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM). Mereka berhujah
bahawa melalui pengurusan dan pentadbiran wakaf melalui e-Wakaf ini, seluruh
masyarakat

akan

mendapat

manfaatnya.

Kejayaan

sebenar

institusi

wakaf
15

bergantung kepada kefahaman yang jelas mengenai konsep, peranan dan matlamat
harta

wakaf

serta

kesedaran

yang

mendalam

mengenai

amanah

yang

dipertanggungjawabkan demi kepentingan menjaga dan memelihara harta wakaf.

Wakaf boleh menjadi sumber kekuatan ekonomi dan politik umat Islam di Malaysia.
Siti Mashitoh Mahamood (2007) merumuskan bahawa harta yang boleh diwakafkan
ialah harta-harta tak alih dan harta-harta boleh alih termasuk dalam bentuk dana
wakaf. Namun demikian, pembentukan wakaf yang dilakukan mestilah selari
dengan hukum syarak. Beliau juga mencadangkan agar undang-undang muamalat
Islam digunapakai bagi menjana keuntungan yang tinggi di samping meringankan
bebanan kewangan dalam membiayai pembangunan harta wakaf. Peruntukan
undang-undang sedia ada yang didapati relevan.

PERNYATAAN MASALAH
Pihak

berwajib

dan

pengurus-pengurus

tanah

wakaf

di

Malaysia

perlu

menggembeling tenaga dalam usaha memperkemaskan pengurusan wakaf. Di

antara perkara yang sangat diperlukan ialah keperluan mewujudkan garis panduan
yang jelas berhubung dengan pendaftaran tanah-tanah wakaf bagi membantu
mengatasi masalah tanah wakaf yang tidak didaftar.
Masyarakat umumnya perlu diberikan penjelasan dan kesedaran melalui media
massa akan keperluan mendaftarkan tanah wakaf. Jika tidak, akan berlaku banyak
masalah di belakang hari seperti tuntutan hak dan konflik perundangan. Jika
pendaftaran tanah wakaf dan statusnya jelas maka ia dapat dibangunkan bagi
manfaat umat Islam. Pada masa yang sama, ia akan dapat memberikan impak yang
positif kepada ekonomi dan pembangunan negara.
Tanah-tanah wakaf disumbangkan oleh orang-orang Islam sejak zaman lampau.
Pada zaman dahulu tiada sistem dan undang-undang khusus pendaftaran tanah
16

wakaf. Kanun Tanah Negara 1965 telah menetapkan agar setiap tanah dalam
negara ini didaftarkan. Namun demikian, adakah perkara ini juga melibatkan status
tanah wakaf? Adakah status tanah wakaf menjadi lebih terjamin di bawah kanun
ini? Sekarangpun tiada undang-undang atau akta khusus mengenai pendaftaran
tanah wakaf. Implikasinya status wakaf tanah berkenaan menjadi kabur dan tidak
terjamin. Ia mungkin diusik dan terabai. Di antara isu-isu yang berkaitan dengan
pengurusan tanah wakaf ialah ketiadaan pangkalan data yang sahih mengenai
tanah wakaf, tanah wakaf yang tidak besar dan tidak tersusun, pengurusan tanah
wakaf yang tidak bertatacara, pengurusan tanah wakaf yang tidak standard antara
satu negeri dengan negeri yang lain, ketidaksahihan pewakafan tanah, waris tidak
mengetahui tanah telah diwakafkan, waris menuntut kembali tanah wakaf dan
pencerobohan tanah wakaf (JAWHAR 2006).
Umat Islam sentiasa mematuhi tuntutan syarak berhubung dengan wakaf.
Kebanyakan negeri telah mengeluarkan berbagai fatwa berkaitan dengan masalah
wakaf dan persoalan-persoalan mengenai pengurusannya. Namun demikian, kita
tidak mempunyai pangkalan data yang lengkap berkaitan fatwa mengenai wakaf
yang berada di pejabat Mufti negeri.
Mohd Saharudin bin Shakrani, Mohd Saifoul Zamzuri Noor dan Jamal Ali (2003) telah
meninjau isu-isu yang membataskan penggunaan tanah wakaf di Malaysia. Di
antara masalah yang dihadapi oleh pihak berkuasa agama di Malaysia ialah
masalah dalam penafsiran penggunaan wakaf, halangan perundangan dalam
memanfaatkan dan membangunkan harta wakaf yang banyak di Malaysia dan
masalah pentadbiran Baitul Mal yang merupakan institusi yang mengawal selia
harta wakaf.

Nik Mustapha Nik Hassan (1999) menyatakan bahawa institusi wakaf berupaya
untuk menggarap kekuatan sosio-ekonomi ummah, kemajuan ekonomi negara dan
keperluan semasa. Antara lain, beliau juga membahaskan isu undang-undang yang
perlu diberikan perhatian yang serius.

17

Masalah yang wujud berkaitan dengan pengurusan tanah wakaf memanglah banyak
seperti yang dinyatakan di atas. Isu pengurusan aset oleh pihak ketiga yang
diamanahkan untuk menguruskan aset seperti hotel dan seumpamanya merupakan
isu terkini.

Kami juga telah menjelaskan bahawa di antara masalah lain yang

berkaitan dengan pengurusan wakaf ialah kurangnya pakar dalam pengurusan

wakaf, pengurusan yang tidak bersistematik dan tersusun, ketidakseragaman garis
panduan urus tadbir wakaf, masyarakat tidak yakin dengan kemampuan agensi
pengurusan wakaf, pengurusan tanah wakaf secara tradisional dan lapuk dan
ketiadaan kluster tanah wakaf yang menyukarkan perancangan pembangunan dan
kesepaduan. Ada pemegang amanah yang melakukan bisnes perhotelan di atas
tanah wakaf di beberapa buah negeri, tetapi tidak mendapat mendapat keuntungan
kerana masalah pengurusan hotel dan bukannya pihak JAWHAR. Di samping itu ada
yang menyatakan bisnes perhotelan tidak baik kerana mempunyai persepsi yang
salah dan mungkin juga disebabkan masalah pengurusan hotel itu sendiri. Terdapat
juga isu berkaitan dengan kakitangan yang tidak kompeten. Kesemua ini boleh
diatasi dengan menukarkan persepsi mengenai orientasi perhotelan. Kebanyakan
projek yang tidak berjaya dijalankan adalah yang dijalankan oleh syarikat anak
negeri tetapi kesalahan diletakkan di atas batu gemala pihak Majlis Agama Islam
Negeri. Walau bagaimanapun, terdapat juga projek wakaf yang berjaya seperti
projek yang telah dilakukan oleh Tabung Haji dan Bank Islam di Kuala Lumpur.

Dari segi dana dan penjanaannya pula, beberapa isu yang dikenalpaseti ialah dana
yang diperolehi daripada Kerajaan Persekutuan tidak memadai, MAIN mempunyai
masalah peruntukan untuk membangunkan tanah wakaf, kos tambahan untuk
pampasan kepada para penyewa dan penghuni sementara dan promosi wakaf tidak
dapat diperhebatkan kerana masalah kekurangan dana. Apa yang penting ialah
dana untuk penyelidikan juga tidak mencukupi. Ada juga kedapatan tanah wakaf
yang tidak mendatangkan manfaat dan keuntungan ataupun projek di atas tanah
wakaf atau yang berhubung kait dengan pewakafan tidak beroleh kejayaan.
Terdapat juga isu berkenaan pengurusan dana dan penjanaan dana.

18

Begitu juga dengan masalah realiti dan lokasi tanah wakaf yang tidak strategik dan
berselerak, saiz tanah yang terlalu kecil dan sukar dibangunkan, tanah yang tidak
ekonomikal untuk tujuan pembangunan dan seumpamanya. Isu perundangan dan
penguatkuasaan pula melibatkan masalah tanah wakaf yang diduduki orang,
ketiadaan dokumen pendaftaran tanah wakaf, kesukaran pendaftaran tanah wakaf
kerana pewakaf telah meninggal dunia, tiada akta khusus berkaitan wakaf,
ketidakseragaman enakmen mengenai wakaf di negeri-negeri, penguatkuasaan
undang-undang berkaitan tanah wakaf yang tidak efisien kerana tiada enakmen
khusus, tanah wakaf dituntut semula oleh waris dan pencerobohan tanah wakaf.

Aspek ketidakyakinan pelanggan pula melibatkan masalah ketiadaan keseragaman

garis panduan tadbir urus wakaf, pelaksanaan pengurusan tanah wakaf yang masih
tidak mengikut perkembangan zaman dan pengurusan mal yang tidak sistematik.
Aspek data dan maklumat pula berkisar dalam persoalan bidang tugas berkaitan
pengurusan tanah wakaf tidak sampai dengan tepat atau tidak sampai sama sekali
(trickle down) kepada masyarakat,

maklumat dan

data wakaf

yang

tidak

komprehensif. Kertas ini merupakan cadangan penyelidikan untuk menangani isu

berkaitan wakaf dan pengurusannya agar institusi wakaf menjadi nadi penggerak
kepada ibadah dan amalan sedekah jariah di samping sebagai satu wahana penting
dalam mencetuskan transformasi ekonomi umat Islam dan negara Malaysia.

OBJEKTIF KAJIAN

Objektif kajian ini seperti yang dinyatakan dalam surat tawaran tender perundingan
adalah seperti berikut:

Mengenalpaseti senario semasa pengurusan dan pembangunan wakaf di

Malaysia serta potensi sebenar instrumen wakaf dalam pembangunan

ummah.
Menganalisa situasi semasa pembangunan hartanah wakaf di Malaysia.
19

Mengenalpaseti langkah terbaik dan bersesuaian dalam usaha membuka nilai

(unlocking the value) harta-harta wakaf dan

Menghasilkan model-model berikut bagi memasetikan pembangunan wakaf
pada masa akan datang dilaksanakan secara tersusun, iaitu:

1
2
3
4
5

Model
Model
Model
Model
Model

Pembiayaan dan Penjanaan

Pembangunan dan Pengagihan
Pengurusan
Perniagaan
Revolving Fund

Terdapat beberapa cabaran besar pembangunan tanah wakaf di Malaysia iaitu:

1
2
3
4
5
6

kekangan undang-undang,
kekurangan dana untuk dibangunkan,
wakaf tidak didaftarkan,
wakaf di atas tanah pajakan,
tanah wakaf yang tidak dibangunkan dan
tanah wakaf yang tidak produktif

Kita memerlukan beberapa tindakan penambahbaikan seperti:

Kajian yang menyeluruh berkaitan segala aspek amalan berwakaf dan

pembangunan tanah wakaf

Pendekatan yang komprehensif dan berkesan menangani isu berkaitan

3
4

pembangunan tanah wakaf.

Penjanaan modal untuk tanah wakaf
Pelaburan untuk tanah wakaf.

Kajian ini insyaallah akan menjana satu transformasi yang ketara dalam konteks
pembangunan tanah wakaf di Malaysia dan menjadikan Malaysia sebagai peneraju
di peringkat antarabangsa dan mentransformasi ekonomi Malaysia.

20

Kejayaan syarikat tempatan dalam pengurusan wakaf juga amat membanggakan.

Johor Corporation Bhd. (JCorps) sebagai satu badan wakaf terbesar di Malaysia
bermula hanya dengan RM10 juta pinjaman dalam pembelian 3900 ekar tanah
perladangan pada tahun 1970. JCorps telah menubuhkan Kumpulan Wakaf An Nur
Bhd bagi menguruskan operasi wakaf milik kumpulan itu dengan lebih berkesan dan
bersistematik. JCorps telah mewakafkan 75 peratus saham syarikat Kumpulan
Penambang (Johor) Sdn. Bhd. di dalam Tiram Travel Sdn. Bhd. Wakaf JCorps sudah
bermula sejak tahun 2000 dengan pewakafan tapak Masjid An Nur dan Klinik Wakaf
An Nur, di Plaza Kotaraya, Johor Bahru (Berita Harian, 3 Julai 2006) Pada penghujung
tahun 2009 ia sudah memiliki modal berbayar sebanyak RM10.4 billion iaitu
peningkatan lebih 1000 peratus dalam tempoh 39 tahun (Muhammad Ali Hashim,
2010).

Abd. Shakor (2011) menyatakan bahawa wakaf korporat JCorp yang diuruskan oleh
WANCorp ini merupakan yang pertama dilaksanakan oleh sebuah institusi bisnes
korporat di dunia. Manfaatnya telah dikhususkan kepada ahli iaitu JCorp sendiri dan
sebahagian yang lain dikhususkan untuk kebajikan WANCorp dan MAIJ. Ciri utama
wakaf korporat JCorp terletak pada pengurusan saham-saham yang diwakafkan.
Beliau juga telah mencadangkan supaya diwujudkan lembaga pengawasan syariah,
memberi

pengecualian

daipada

sebarang

bentuk

bayaran

kepada

pesakit,

memperluaskan lagi skop aktiviti pembangunan sosioekonomi dan sosial temasuk

institusi pendidikan Islam.

CADANGAN JADUAL KERJA PENYELIDIKAN DAN KOS PERKHIDMATAN

Cadangan jadual kerja penyelidikan dan kos perkhidmatan dinyatakan dengan

terperinci dalam Lampiran 1 dan Lampiran 2.

METODOLOGI PENYELIDIKAN
21

Kajian ini lebih berbentuk penyelidikan kualitatif. Penghuraian dalam kajian ini lebih
berbentuk kualitatif deskriptif. Metodologi kajian melibatkan dua kaedah utama
kaedah wawancara dan kajian kepustakaan.

Fasa 1 melibatkan proses kajian kepustakaan dalam mencari literatur berkaitan

wakaf, pengurusan tanah wakaf dan penjanaan tanah wakaf dalam konteks
Malaysia dan di peringkat antarabangsa. Proses ini akan membantu para penyelidik
untuk mengenal paseti dan memahami subject matter serta fokus utama
penyelidikan.

Fasa 2 proses penyelidikan melibatkan pembinaan dan penggubalan soalan

wawancara melalui brainstorming lab yang disertai oleh pakar-pakar agama, pakarpakar pengurusan tanah wakaf dan pakar-pakar ekonomi. Isu-isu utama dalam
wakaf, pengurusan tanah wakaf dan penjanaan tanah wakaf akan dibincangkan dan
dibuat rumusan. Kemudiannya akan digubal deraf soalan wawancara sebelum
dibincangkan secara kolektif di kalangan para penyelidik sebelum ditentukan soalan
wawancara sebenar.

Fasa 3 adalah proses pengumpulan data di mana proses wawancara akan dijalankan
di seluruh Malaysia melibatkan pihak berkuasa agama negeri dan Majlis Agama
Islam Negeri (MAIN). Di samping itu, proses survei, tinjauan dan wawancara akan
dijalankan di Singapura, Indonesia, United Kingdom, Arab Saudi, Mesir, Amerika
Syarikat dan beberapa negara lain. Kaedah wawancara mempunyai kelebihan dari
segi

kekuatan

respon

dan

apa

yang

diperkatakan

oleh

responden

yang

diwawancara, lebih berbentuk komunikasi personal dan bersemuka, berkeupayaan

mendapatkan maklumat secara langsung, boleh melakukan follow up semasa
interview jika jawapan yang diberikan kurang jelas serta maklumat daripada
responden lebih mudah diperolehi.
22

Fasa 4 melibatkan proses penganalisaan data. Pada fasa ini, data-data primary dan
secondary akan dianalisa dan diintegrasikan. Data-data daripada wawancara akan
dianalisa menggunakan Nvivo 10.0 mengikut tema-tema seperti berikut:

1
2
3
4

Pengurusan tanah wakaf

Penjanaan tanah wakaf
Masalah dan cabaran
Masa depan dan prospek

Hasil daripada kajian kepustakaan akan digabungkan dengan data-data kualitatif

dalam wawancara dan kemudiannya diproses dan dianalisa, dibuat kesimpulan dan
akhirnya disediakan laporan kajian.

Fasa 5 pula melibatkan penyediaan laporan awal, laporan interim, mendraf laporan
akhir dan menyediakan laporan akhir.

LOKASI KAJIAN

Kajian ini mencakupi 5 zon iaitu:

Zon Utara (terdiri daripada Perlis, Kedah dan Pulau Pinang);

23

Zon Tengah (terdiri daripada Perak, Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur,

3
4
5

Selangor dan Negeri Sembilan);

Zon Timur (terdiri daripada Kelantan, Terengganu dan Pahang);
Zon Selatan (terdiri daripada Johor dan Melaka), dan
Zon Malaysia Timur (terdiri daripada Wilayah Persekutuan Labuan, Sabah dan
Sarawak).

SKOP PENYELIDIKAN

Skop utama penyelidikan melibatkan hal ehwal wakaf dan pengurusan wakaf di
seluruh negeri dan wilayah-wilayah persekutuan di Malaysia. Di samping itu, untuk
meninjau dan meneliti kaedah pelaksanaan berkaitan wakaf dan endowment, para
pemimpin, pentadbir dan pengurus di semua Majlis Agama Islam Negeri (MAIN)
akan dilibatkan untuk mendapatkan data yang lebih komprehensif. Di samping itu,
proses survei, tinjauan dan wawancara akan dijalankan di Singapura, Indonesia,
United Kingdom, Arab Saudi, Mesir, Amerika Syarikat dan beberapa negara lain.
Dengan perkataan lain, data-data, maklumat

dan model daripada negara luar

dapat membantu membangunkan pelan induk transformasi wakaf yang lebih

komprehensif dan holistik.

REKABENTUK DAN SAIZ SAMPEL

Rekabentuk kajian akan mengambil kira data dan maklumat berkaitan wakaf dan
pengurusan wakaf di Malaysia yang akan diperolehi daripada MAIN, JAWHAR dan
JAIN. Hal ini termasuklah aspek demografi, struktur pentadbiran wakaf, organisasi
bertanggungjawab, aspek perundangan, kedudukan dan lokasi tanah wakaf,
populasi, statistik, pola perubahan dan anjakan paradigma dalam pengurusan
wakaf. Kajian ini menggunakan pendekatan dan kaedah berikut:-

24

i. Kaedah Pengumpulan Data

Data dan maklumat akan dikumpulkan berdasarkan kajian dokumentasi, dasardasar sedia ada, dokumen perundangan, arkib, manuskrip dan kaedah utama ialah
melalui wawancara. Begitu juga, akan ditemubual responden terpilih untuk
mengumpulkan maklumat yang sesuai dengan analisis tindakan jika perlu.

ii. Saiz Sampel.

Saiz sampel adalah berdasarkan kepada keseluruhan populasi kepemimpinan dan

pengurusan wakaf di seluruh negara. Seramai 5 orang atau lebih responden akan
dipilih daripada setiap negeri di Malaysia Timur dan Malaysia Barat. Oleh yang
demikian, jumlah sampel sebenar sekurang-kurangnya seramai 80 orang dari tiga
belas buah negeri dan tiga Wilayah Persekutuan di Malaysia.

iii. Perbandingan Sampel

kajian ini akan melibatkan juga ikon kejayaan pembangunan wakaf di setiap negeri
dengan projek yang tidak mempunyai kejayaan. Di samping itu akan dikaji juga
punca-punca dan factor-faktor kejayaan dan juga kegagalan. Kajian perbandingan
juga akan dilakukan di antara dengan negeri maju dengan negeri kurang maju.

PEMBANGUNAN MODEL

25

Bagi memasetikan kejayaan transformasi wakaf di Malaysia, pihak kami akan

mencadangkan dan membangunkan beberapa model transformasi wakaf untuk
kemajuan pengurusan wakaf di Malaysia. Lima model yang akan dibangunkan ialah
Model Pembangunan Wakaf, Model Transformasi Wakaf, Model Transformasi Wakaf
Hala Cara Baharu, Model Kitaran Pelaburan Wakaf Tanah dan Model Kitaran
Pelaburan Wakaf Tunai. Berikut adalah model-model tersebut:

26

MODEL 1: MODEL PEMBANGUNAN WAKAF

27

Model Pembangunan Wakaf di atas tidaklah banyak berbeza dengan model

pembangunan wakaf sebelum ini. Empat elemen penting dalam pembangunan
wakaf ialah pengurusan, pengagihan manfaat, pelaburan dan pengembangan.
Maksud operasional pengembangan dalam konteks pengurusan wakaf ialah
berkembangnya

orientasi

wakaf

dengan

pelbagai

orientasi

perniagaan

dan

pelaburan yang membuahkan hasil yang lumayan. Kemahiran berfikir secara positif
diperlukan untuk menggerakkan aspek pengembangan ini.

MODEL 2: MODEL TRANSFORMASI WAKAF

28

Model Transformasi Wakaf di atas menganjak paradigma pengurusan wakaf

tradisional daripada wakaf tanah, masjid dan kubur (yang selalu diamalkan) kepada
pengurusan wakaf moden melalui perkongsian wakaf, wakaf korporat, wakaf tunai
dan wakaf saham. Dahulu difahami bahawa orang yang tidak kaya tidak mampu
berwakaf. Tetapi di bawah model ini, orang yang tidak kaya juga boleh berwakaf
iaitu melalui perkongsian wakaf. Pengurusan wakaf perlu menggunakan pendekatan
inovatif yang cepat mendatangkan hasil dan meluas pula manfaatnya.

29

MODEL 3: MODEL TRANSFORMASI WAKAF HALA CARA BAHARU

Model di atas menekankan transformasi wakaf mengikut hala cara baharu yang
lebih kompeten dan up to date. Penekanan dalam model ini diberikan kepada
elemen

khusus

dalam

pengurusan

berkualiti

dengan

menggunakan

Sistem

Pengurusan Kualiti dan sistem pengauditan yang telus dan berkesan, penggunaan
pendekatan-pendekatan

yang

kreatif

dan

inovatif

untuk

memperkasa

dan

memantapkan penjanaan dana wakaf. Model ini juga mengenengahkan penggunaan

dana wakaf untuk membeli bank yang telah berorientasikan Islam sebagai satu
bentuk pelaburan jangka masa panjang yang lebih menguntungkan dan terjamin. Di
samping itu, orientasi perbankan Islam bukanlah satu-satunya wahana untuk
membawa keuntungan pelaburan wakaf tadi. Kepelbagaian produk di bawah
syarikat subsidiaries seperti penjualan saham dan bon, kad kredit Islamik,
30

pelaburan dengan keuntungan lumayan, takaful, al-Rahn dan lain-lain lagi. Di

bawah model ini, bank yang terhasil daripada dana wakaf akan dikembangkan ke
luar negara dan dimanfaatkan pula oleh umat Islam dan bukan Islam di luar negara.
Apa yang penting semangat kompetetif dan pulangan yang besar kepada
pelanggan akan menjadi daya penarik kepada pelanggan dalaman dan luar negara
di samping ianya merupakan faktor penentu kejayaan model ini. Akhirnya akan
tercapai aspek pengantarabangsaan wakaf dan globalisasi wakaf.

MODEL 4: MODEL KITARAN PELABURAN WAKAF TANAH

Model di atas melihat wakaf tanah dalam perspektif yang lebih menguntungkan,
berkembang dan memberi lebih impak kepada kebajikan masyarakat. Inisiatif
promosi dan publisiti yang lebih ekstensif perlu diberikan kepada kesedaran
masyarakat untuk mewakafkan tanah yang mempunyai nilai komersial. Pendaftaran
31

dan pengurusan wakaf dalam model ini akan diberikan perhatian yang serius
disertai

dengan

diketengahkan

pengurusan

untuk

kualiti.

menjana

Pendekatan

pendapatan

inovatif

daripada

dan

wakaf

kreatif

tanah

akan

dengan

mengambil kira pandangan dan cadangan pakar-pakar daripada universiti. Penilaian

pelaburan tanah wakaf akan dinilai oleh pakar-pakar kewangan yang dilantik khas.
Wakaf tanah ini akan menjana pendapatan melalui pendekatan inovatif. 40%
daripada keuntungan dan pendapatan tanah wakaf akan digunakan untuk manfaat
masyarakat manakala 10% akan digunakan untuk belanja mengurus dan lain-lain.
50% lagi akan digunakan untuk membeli hartanah atau tanah dan wakafkan juga.
Melalui kaedah ini, tanah wakaf akan berkembang dan meluas manakala tanah
wakaf asal tidak akan terjejas statusnya malahan menghasilkan keuntungan yang
besar pula.
MODEL 5: MODEL KITARAN PELABURAN WAKAF TUNAI

32

Model di atas berkisar dalam soal kitaran pelaburan wakaf tunai yang lebih mudah
untuk

diagihkan

manfaatnya

demi

kebajikan

masyarakat.

Pada

asasnya,

sumbangan mestilah dalam bentuk tunai sama ada jumlahnya besar atau kecil
mengikut kemampuan penyumbang. Yuran sebanyak 10% akan dikenakan ke atas
dana tunai yang diwakafkan untuk organisasi yang menguruskan bagi belanja utiliti,
modal insan dan seumpamanya. Wang tunai ini akan dilaburkan mengikut
kepatuhan kepada Syariah dan diuruskan oleh syarikat pelaburan serta dipantau
oleh pemantau yang dilantik oleh kerajaan. Konsepnya sama seperti Amanah
Saham Bumiputera yang diuruskan oleh Permodalan Nasional Berhad. 10% daripada
keuntungan tahunan akan digunakan untuk perbelanjaan pengurusan dan lain-lain
manakala 70% daripada keuntungan akan digunakan untuk manfaat masyarakat.
20% peratus keuntungan akan dilaburkan semula dalam tabungan asal. Melalui
model ini, wang tunai pokok tidak akan terjejas dan tidak terdedah kepada risiko
kesusutan dan kerugian malah akan bertambah pula dengan penambahan setiap
tahun 20% daripada keuntungan sebenar di samping masyarakat yang memerlukan
akan mendapat lebih banyak manfaat.

PENGESANAN TANAH WAKAF YANG TIDAK BERDAFTAR

Pasukan penyelidik kami juga akan mencari tanah-tanah wakaf yang tidak
didaftarkan atau tanah-tanah wakaf yang hilang. Sebagai satu pasukan penyelidik
yang bertanggung jawab, pihak kami akan menyenaraikan dan menyatakan lokasi
tanah-tanah wakaf yang tidak didaftarkan dan hilang berdasarkan kemampuan
yang sedia ada. Proses search and identify kemungkinan akan memakan masa yang
lama memandangkan ia melibatkan pengesanan di seluruh negara.

Di samping itu, pihak kami akan mendaftarkan semua tanah wakaf di Malaysia
dalam

Geografical

Information

System

(GIS)

untuk

memudahkan

urusan

pengesanan lokasi.

33

TANAH DAN ASET WAKAF DALAM GIS

Geografical Information System (GIS) memudahkan urusan pengesanan lokasi

sebenar tanah wakaf dan pencarian secara pantas. Pihak kami mempunyai
kepakaran untuk membangunkan GIS dan proses memasukkan data boleh dibantu
oleh pihak JAWHAR. Sistem ini dapat membantu dalam memperkemaskan data dan
maklumat tanah wakaf seluruh negara. Sistem ini sifatnya adalah sulit, mudah
dikendali dan apa yang penting ia lebih mesra-pengguna. Sistem ini juga akan
membantu pihak JAWHAR dalam merancang dan melakukan pemantauan yang lebih
berkesan dan bersistematik terhadap tanah wakaf. Ringkasnya, segala maklumat
dan lokasi aset dan tanah wakaf berada di hujung jari dengan sekali tekan.

INTEGRASI ANTARA E-BAYANAT, E-WAKAF DAN MAKLUMAT GIS

Pembangunan GIS untuk tanah dan aset wakaf akan diintegrasikan dengan senarai
lengkap

tanah

wakaf

di

Malaysia

dalam

sistem

e-bayanat

serta

e-wakaf.

Penyelidikan yang akan dijalankan akan menggunakan sistem yang sedia ada.
Dengan lain perkataan, sistem e-bayanat dan e-wakaf akan menjadi lebih mantap
dengan wujudnya juga maklumat GIS berkaitan lokasi, tempat dan kordinat tanah
atau aset wakaf.

POTENSI TANAH WAKAF

Kajian ini merasakan perlu disenaraikan dan dikenalpaseti harta tanah yang
berpotensi dimajukan. Potensi perlu dilihat dari segi nilai hartanah, pendidikan,
perniagaan, pertanian, komersial, pelaburan, keusahawanan dan pulangan kepada
masyarakat dan kerajaan.

34

Potensi juga perlu dilihat dalam konteks kawasan seperti kawasan bandar
terutamanya bandar utama seperti Georgetown, Kuala Lumpur, Shah Alam dan
seumpamanya. Tidak kurang pentingnya juga ialah kawasan perindustrian dan
perusahaan seperti Bayan Lepas, Pasir Gudang, Batang Kali dan sebagainya.
Kawasan pertanian dan agrobisnes juga boleh mempunyai nilai yang tinggi di
samping kawasan strategik yang lain.

LAB DISCUSSION

Satu penganjuran Lab Discussion akan dilakukan dalam bentuk simposium atau
kolokium bertempat di Putrajaya. Tema Lab Discussion ini ialah Isu, punca dan
penyelesaian masalah wakaf serta success story pengurusan dan penjanaan dana
wakaf. Para jemputan terdiri daripada:

i. Kelompok Pakar
ii. Kelompok Penyelidik.
iii. Kelompok pengurus tanah wakaf.
iv. Kelompok pelaksana.
v. Lain-lain.

35

PENYELIDIK

Penyelidik terdiri daripada penyelidik dari berbagai institusi pengajian tinggi yang
mempunyai berbagai kepakaran. Para penyelidik yang terlibat dalam kajian ini
ialah:

1
2

Dr. Amini Amir Abdullah (Ketua) (Pakar Pengajian Islam)

Profesor Dr. Ahmad Zubaidi bin Baharumshah (Pakar Makroekonomi dan

3
4
5
6
7

Ekonometrik)
Prof. Madya Dr. Siti Zobidah Omar (Pakar Teknologi Komunikasi)
Dr. Amaluddin Abdul Rahman (Pakar Ekonomi Islam)
Dr. Mohd Daud Awang (Pakar Perbankan Islam)
Dr. Mohd. Zawawi Zainal Abidin (KIPSAS) (Pakar Wakaf)
Dr. Zehra (Undang-undang Sivil)

TEMPOH KAJIAN

Penyelidikan ini akan dijalankan selama 6 bulan sahaja (Insyaallah) bermula

Oktober 2012 hingga April 2012.

BAJET

Perincian bajet bagi kajian dinyatakan dalam Lampiran 1.

RUMUSAN

36

Perlembagaan Persekutuan memperuntukkan hal ehwal agama Islam berada di

bawah kuasa dan tanggung jawab Raja atau Sultan negeri-negeri tersebut.
Kedudukan Islam dalam perlembagaan negara sentiasa terjamin. Agama Islam
menjadi agama persekutuan dan boleh juga ditafsirkan sebagai agama rasmi
negara. Kedudukan agama Islam diiktiraf dalam perlembagaan Malaysia dan
diberikan kedudukan yang signifikan. Hal ehwal tanah wakaf dan pengurusannya
termasuk dalam signifikan artikel ini. Apa yang penting ialah cara bagaimana ia
diberikan penafsiran agar Islam itu dilihat sebagai komprehensif, dinamik dan
bersepadu.
Bidang kuasa wakaf, pewakafan dan pengurusan wakaf berada pada pihak berwajib.
Usaha yang lebih ekstensif perlu dilakukan bagi memperkemaskan pengurusan
tanah wakaf dan membangunkan serta memajukan wakaf di negara ini. Wakaf
boleh menghapuskan kemiskinan rakyat di Malaysia dan boleh dikembangkan ke
peringkat antarabangsa. Masyarakat awam perlu mempunyai kefahaman yang
mendalam mengenai isu berhubung dengan hal wakaf signifikannya dan hukum
hakam ibadat wakaf. Ini dapat membantu menggalakkan masyarakat untuk
berwakaf dan memantapkan lagi pengurusan tanah wakaf.
Peranan kami sebagai penyelidik ialah bekerjasama dengan JAWHAR dan agensi
kerajaan

yang

lain

untuk

menjayakan

penyelidikan

ini

dan

merealisasikan

pembangunan Pelan Induk Transformasi Pembangunan Hartanah Wakaf Di Malaysia.

BIBLIOGRAFI
Al-Quran Al-Karim

Ali Jumuah (2012), Wakaf dan Kesannya Dalam Pertumbuhan Ekonomi, kertas
kerja Seminar Wakaf Menjana Ekonomi, Pullman Hotel, Putrajaya, 16 Julai
2012 anjuran Majlis Universiti Islam Malaysia dengan kerjasama JAKIM dan
JAWHAR.

JCorp tubuh syarikat wakaf, Berita Harian, 3.7.2006.

37

Abd. Shakor bin Borham (2011), Pelaksanaan Pembangunan Wakaf Korporat Johor
Corporation Berhad (JCorp): Satu Tinjauan, Prosiding International Conference
on Humanities, 99-109.

Ahmad Farraj Husayn (1986), Ahkam al-Wasaya wa al-Awqaf fi al-Shariah alIslamiyyah. Beirut: Dar al-Jamiiyyah.

Harvard Management Company Endowment Report, September 2011.

Hasanuddin Ahmed dan Ahmedullah Khan (1998), Strategies to Develop Waqf

Administration in India, Jeddah: Islamic Research and Training Institute (IRTI).

Ibn Kathir (1999), Al-Misbah Al-Munir fi Tahzib Tafsir Ibn Kathir, Kaherah: Dar AlKutub Arabi.

JAWHAR (2012), Pelan Strategik JAWHAR 2012-2016, Putrajaya: Jabatan Wakaf, Haji
dan Zakat.

JAWHAR (2006), Manual Pengurusan Tanah Wakaf, Putrajaya: Jabatan Wakaf, Haji
dan Zakat.

Kamus Dewan Edisi Ketiga (2002), Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

38

Md. Shahedur Rahaman Chowdhury, Mohd Fahmi bin Ghazali dan Mohd Faisol
Ibrahim (2011), Economics of Cash WAQF management in Malaysia: A
proposed Cash WAQF model for practitioners and future researchers African
Journal of Business Management, Vol. 5 (30), pp. 12155-12163, 30 November.

Mohd Saharudin bin Shakrani, Mohd Saifoul Zamzuri Noor dan Jamal Ali (2003),
Tinjauan Isu-isu yang Menbataskan Penggunaan Wakaf Dalam Pembangunan
Ekonomi Ummah di Malaysia, Jurnal Syariah, 11:2, 73-98.

Mohd Zamro Muda et al. (2008). Pengantar Undang-undang dan Pentadbiran

Pusaka, Wasiat dan Wakaf Orang Islam di Malaysia. Bangi: Jabatan Syariah,
Fakulti Pengajian Islam, UKM.

Monzer Khaf (1998), Seminar on Development of Awqaf by IRTI, March 2-4,

Financing the Development of Awqaf Property.
Mustafa Al-Khin, Mustafa Al-Bugha dan Ali Al-Syarbaji (1987), Al-Fiqh Al-Manhaji ala
Mazhab Al-Imam Al-Shafie, Vol. 5 (Fi Al-Waqf wa Al-Wasiyyah wa Al-Faraid),
Damsyik: Dar Al-Qalam.
Nik Mustapha Nik Hassan (1999), Konsep dan Pelaksanaan Wakaf Di Malaysia, Kuala
Lumpur: Institut Kefahaman Islam Malaysia

Shamsiah

Abdul

Karim

(2006),

Contemporary

Waqf

Administration

and

Development in Singapore: Challenges and Prospects, Singapore: Islamic

Religious Council of Singapore.

Siti Mashitoh Mahamood (2006), Waqf in Malaysia: Legal and Administrative

Perspectives, Kuala Lumpur: University of Malaya Press.
39

Siti Mashitoh Mahamood (2007), Pembentukan Dana Wakaf Menurut Perspektif

Syariah dan Undang-undang Serta Aplikasinya di Malaysia, Jurnal Syariah,
15:2, 61-83.

Siti Mashitoh Mahamood (pnyt.). 2006. Harta Amanah Orang Islam di Malaysia:
Perspektif

Undang-undang

dan

Pentadbiran.

Kuala

Lumpur:

Penerbit

Universiti Malaya.

Wahbah al-Zuhayli. (1989). Al-Fiqh al-Islami wa Adillatuh. Juz. 5 & 8. Damsyiq: Dar
al-Fikr.

YB. Dato Seri Jamil Khir, Ucapan Perasmian Seminar Wakaf Menjana Ekonomi, 16
Julai 2012, Hotel Pullman, Putrajaya anjuran Majlis Universiti Islam Malaysia
dengan kerjasama JAKIM dan JAWHAR.

Yusof Noor (2012), Ucapan Alu-aluan Seminar Wakaf Menjana Ekonomi, 16 Julai
2012, Hotel Pullman, Putrajaya anjuran Majlis Universiti Islam Malaysia
dengan kerjasama JAKIM dan JAWHAR.

40

LAMPIRAN 1

ANGGARAN KOS PENYELIDIKAN

Butiran Belanjawan

Jumlah Yang Dipohon

JUMLAH
KESELURUHAN

Upah dan Elaun Ketua

Penyelidik dan Penyelidik

Oktober
2012

November
2012

Disember
2012

Januari
2013

Februari
2013

March
2013

(RM)

(RM)

(RM)

(RM)

(RM)

(RM)

70000

70000

70000

70000

70000

70000

420,000

10000 x 7 orang x 6 bulan

-Menerajui penyelidikan
-Pembentangan cadangan

41

projek dan hasil akhir

-Editorial dan pembangunan
konsep
-Yuran kreativiti dan inovasi
Upah dan Elaun Pembantu
Penyelidik

6800

6800

6800

6800

6800

6800

40,800

10000

10000

10000

10000

10000

10000

60,000

15000

15000

15000

15000

15000

15000

90,000

Pembantu Penyelidik (4 orang)

RM1,700 x 2 orang x 6 bulan
Upah dan Elaun Enumerator
orang)
RM1,000 x 10 orang x 6 bulan
Perbelanjaan Perjalanan.
Perbatuan ke lokasi terpilih
dalam negara. (Berulang-alik
dengan kapal terbang dan
kereta. Bayaran tiket, minyak
dan tol)
-Majlis-majlis Agama Islam
Negeri di 5 zon
-Jabatan Agama Islam Negeri di
5 zon
-JAKIM DAN JAWHAR
-Lawatan kerja tapak wakaf
-Arkib Negara
-Perpustakaan-perpustakaan

42

Awam Negeri
-Perpustakaan Negara
-Pusat-pusat Sumber MAIN
-Pusat-pusat Sumber JAIN
-Pusat Sumber Parlimen
-Pusat Sumber Dewan-dewan
undangan negeri
Perbelanjaan Perjalanan.
Lawatan Ilmiah. Perbatuan ke
lokasi terpilih luar negara.
(Berulang-alik dengan kapal
terbang. Bayaran tiket
kapalterbang dan teksi).

30000

30000

30000

30000

30000

30000

180,000

-Harvard University, USA

-Yale University, USA
-Makkah dan Madinah, Arab
Saudi
-Universiti Al-Azhar, Mesir
-Indonesia
-Cambridge University, UK.
-Oxford University, UK.
-Islamic Relief, Birmingham, UK.
-Singapura.

43

-Kuwait.
-Bahrain
-Turki
Perbelanjaan Sara Hidup.
Makanan dan minuman.
(Pencarian dan pengesanan
serta pengumpulan data di
dalam negara)

10000

10000

10000

10000

10000

10000

60,000

Perbelanjaan Sara Hidup.

(Pencarian dan pengesanan
serta pengumpulan data di luar
negara)

25000

25000

25000

25000

25000

25000

150,000

Tambang kapalterbang untuk

membentangkan kertas kerja
luar negara untuk tiga orang
termasuk yuran, makanan dan
penginapan.

25000

25000

50,000

Sewaan

20000

20000

20000

60,000

50000

50000

100,000

-Bilik Seminar
-Bilik Workshop
-Bilik Karel
Bekalan dan bahan-bahan lain
untuk penyelidikan, percetakan
dan penerbitan.
-Peralatan tulis (Kertas A4 dan
Fotokopi)

44

-Alat tulis
-Buku
-Pita rakaman (50 unit x
RM10.00 per unit)
-Perakam Digital (RM500 seunit)
-Bateri (50 unit x RM5.00 per
unit)
-Mikrofilem
-Kamera (RM1500 seunit)
-Perisian untuk pengkategorian
dan analisis data
-Pencetak (Printer) (RM500
seunit)
-Aksesori Pencetak
(Toner/dakwat 10 x
RM400.00)
-Thumb-drive (10 unit x
RM150.00
-Netbook (1000 seunit)
- 2 Notebook (1600 seunit)
-i-Pad
-External Harddisk (500Gb) 200
x 10 unit

45

Baik pulih kecil dan ubahsuai

10000

10000

20,000

20000

20000

20000

40000

60000

60000

220,000

-Penyelenggaraan komputer
-Penyelenggaraan printer
-Penyelenggaraan IC recorder
-Penyelengaraan kereta
-Lain-lain pembaikan
Perkhidmatan Profesional
-Melatih pencari maklumat dan
petugas sesi taklimat dan
bengkel.
-Pencarian dan Pengesanan
Manuskrip
-Pemudahcara dan
Pewawancara
-Bengkel Percambahan
Intelektual di Indonesia
-Bengkel Perkongsian Pintar
Pelbagai Perspektif
-Melatih observer dan sesi
taklimat
-Upah jurutaip untuk
pendigitalan manuskrip berfokus
(RM50 x 150 hari)
-Cenderahati untuk informan

46

yang diwawancara (survey)

100 orang x RM20
-Cenderahati untuk lawatan ke
kajian lapangan
-Percetakan Laporan Awal,
Laporan Interim Penyelidikan,
Laporan Keseluruhan, Laporan
Akhir dan Buku
-Typesetting dan Proof-Reading
Aksesori dan Peralatan Untuk
Penyelidikan

10000

10000

15000

20,000

15000

15000

55000

100,000

-Sony IC recorder (1 unit x

RM800)
-1 unit notebook komputer,
perisian dan aksesori (RM3000)
-7 unit iPhone 4 untuk
komunikasi berkesan dan mobile
e-mail (RM2000)
Yuran dan Perkhidmatan

-Yuran profesional
-Yuran perkhidmatan
-Komisyen kepada UPM
Holdings Berhad

47

JUMLAH BESAR

192,100

166,300

221,300

260,300

840,000

CARTA GANTT AKTIVITI PENYELIDIKAN

Sila lihat LAMPIRAN 1

PERKEMBANGAN DAN KEMAJUAN PENYELIDIKAN SERTA TARIKH PENCAPAIAN

Untuk perancangan perkembangan dan kemajuan penyelidikan serta tarikh pencapaian projek (Insyaallah) (Milestones and Dates),
sila lihat LAMPIRAN 2.

SYOR

Pihak Jabatan Wakaf, Zakat dan Haji (JAWHAR) dipohon menimbangkan kertas cadangan penyelidikan dan penerbitan buku ini dan
seterusnya meluluskan segala perkara yang terdapat dalam kertas cadangan ini.

48

PENUTUP

Penyelidikan ini insyaallah akan meninggikan imej JAWHAR dan memantapkan pengurusan tanah wakaf serta member manfaat
yang maksima kepada agama, bangsa dan negara.

49

LAMPIRAN 1

CARTA GANTT AKTIVITI PENYELIDIKAN

Tahun
Aktiviti Penyelidikan

2012
Oktober

November

2013
Disembe
r

Januari

Februari

March

April

May

June

Pencarian dan Penulisan

Sorotan Literatur
In-depth Interview (Singapura,
Indonesia, US, UK, dan Saudi
Arabia dan negara-negara lain)
Transkrip Data, Analisis Data dan
Penulisan hasil wawancara
Pengumpulan Data Kepustakaan
(Library Research)
Pre-production write-up
Penulisan Laporan Akhir dan
Penerbitan
Kontigensi

50

LAMPIRAN 2

Perkembangan dan Kemajuan Penyelidikan Serta Tarikh Pencapaian (Insyaallah) (Milestones and Dates)

Aktiviti Projek

51

Aktiviti

Dari Tarikh

Ke Tarikh

1 Oktober 2012

1 Disember 2012

1 November
2012

1 Februari 2013

Transkrip Data, Analisis Data dan Penulisan Hasil

Wawancara

1 April 2013

1 April 2013

Pengumpulan Data Kepustakaan (Library Research)

1 Mei 2013

31 Mei 2013

Pre-Production Write-Up

1 Mei 2013

31 Jun 2013

Penulisan Laporan Akhir dan Penerbitan

1 Jun 2013

31 Julai 2013

Pencarian dan Penulisan

Sorotan Literatur
In-depth Interview

Tahap Pencapaian
Selesai Pencarian dan Penulisan Sorotan Literatur
Selesai In-depth Interview

Tarikh
31 Disember 2012
1 Februari 2013

Selesai Transkrip Data, Analisis Data dan Penulisan Hasil Wawancara

1 April 2013

Selesai Pengumpulan Data Kepustakaan (Library Research)

31 Mei 2013

Pre-Production Write-Up

31 Jun 2013

Projek Selesai

31 Julai 2013

52

53