Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Huk apu runas kasqa; uvija uvijasapallaa, vacasapa, uvijasapa, chakrasapa. Casarukusqa
huk warmiwan suma sumaq warmiwan. Hinaptinsi mana churin kasqachu. Chaysi, kaychikay
riquisaita pimantaq saqesaq nispa, riki, casarukuska. Imaykynatapas churiyman dijasaq
nispany casarakusqa.
Hinaspanataqsi, casarukuptinsi manan churin kanchu! Suma sumaq warmi, qawapayankus
lliu karikunaqa warmintaqa, Piru manasa churiyasqachu. Ni warminpipas ni hukpipas churin
kasqachu qaripaqa. Warminpipas wachakusqachu, imaynapas.
Chaysi Taytachaman rispa maukuq riki, inlisiapi, Iskayninkus vilata prindikuqku. Kaynaataq
chakraypas, kaynatq, mana waqasqakuraq.
Pichqa wataas, soqta wataas mana churinku kasqachu, riki. Chunka watanpia kasqaku,
mana churiyok, riki, Maana pimampas ima kaqninkutana saqeykynapaq kaptinsi Icha hkpa
churinta urwakasunchikchu. nisqa. Sior^antaq nisqa: Imaytataq hukpa churintqa
uywakuchwanqa. Manan yawarninchik hinachu nispan nisqa, taytachata maakamusun,
dilata churakamuspa, maakusun gracianta. simple graciay graciaykamuwachun, wawanchik
kanapaq. Chaynas kasqa.
Chupanpas machus kasqa! Riata hina. Chaysi hatu hatunsuta wiarun. Puquy puquy, pukay
pukayiaq, ararankaypa!
Hinas hinaptinsi chunka pichqayoq watamanta wiksayoq warmi rikurirusqa. Kusikunss
warmi, qosanpas kusui kusi. kayqay churiyqa, churiyaruni kunanka nispas, hukman,
willakuspas tuman, kusikuymanta. Taytachapa chakinpi qonqo riyhun. Maanas
waqrarunaachu, chaymantaka! Waqra kasqaymantachiki dios castigawarqa, chaycha mana
churiyoq karqanai, nisqas.
a chayna kallaspa, pusaq killanpia, isqonpia; chunka killanpiqa wachukurun warminqa.
Chacran wasillapi riki atindichin , riki, tawa warmikunawan, chay wachakuq atindiq
warmikunawan. Chaynas, chaynas hinaspas iima ninkitaq! Wachakurusqa ararankayta. Mana
runatachu. Ararankayta! Runa uyayuqta. Werpunqa ararankaysi, lliu, sillunkama. Umallansi
runa.
Iman kay, Jisus! Diospa castiguncha! nispa nisqaku, riki.
Imaynataq imanasqapas. Suertisuychikch; dioschiki apachimusunkichik ararankaytapas,
chay maakusqaykichikmanta, nispa nisqaku warmikunaqa.
Hinaptinsi. Hina uywanku! Mamantapas uuns qanra ararankay. Manas mamanpas
manchakunachu. Wawan kaptin imananqam! Hinatas wasi ukullapi uywanku. Taytanpas,
waqaspa, raguman wischukuykun paypas.
Hinaptin, chayna kachkaptin, a pichqa watanpia. Rimataypas yachany. Rimansi
ararankayqa! Piro, panpantas lloqarispalla purin. Uyallansi runa uyaqa. Chaynalla, chaynalla
kachkan. Hinachkaptin chunka watanpia, chunkapichqayoq watanpia. Liitapas
yachachip tinqa yachans liita, Manas escribiytaqa atisqachu ararankay makinwan. Tawans
makipas, riki, chakin makin.
Hinaptinsi.. chunka pusaqniyoq watanpia kaspanqa, warmitaa maakusqa. Mamanta
nispa Casarachiway, nispa. Casarachiway niptinsi Imaynataq casarakunki, nisqa
mamanqa. Imapaqtaq, chayqa, tantu riquisaykichik; imapaqtaq tantu imaynikichikpas
casarakuwaychiky! Chaypakchariki maakuwarqankichk, hamunaypaq. oqaqa
hamunaypaq ninkakurqaykichikchu, nisqa ararankayqa.
Wawanchikmi, churinchikmi, imaynapas casarachisuny. Casarichisun nispa, iskaynin tayta
maman rimanakuspa riki yaykupanku sipasman. Chaysi yachanku, riki ararankay churin
kasqantaqa. Hinaspa apu apu kaptinataq; apukaynin rayku, tayta maman, sipaspapa, riki,
wawanta qoykusqa. Manachiki imapas sucedinqa, nispan, riki.
Casarachinkus puramintillaa! ararankaytaqa, tayta curaqa wasinman rispa, wasillanpi
misata ruwaspa, casarachin. Chaysi. Sipaspas sumaqllaa! ararankaypaqa. Chaysi pusanku
riki, ararankaytaqa, qipin maqtakuna, riki. Takiwan pusanku puuchinankupaq. Padrinu
madrinas pusanku, riki. Hinaspas, sipastaqa llatanaykuspa saquesqaku wasi ukupi,
wichqaykuspanku; kimsa candaduwan candaduykuspa.
Hinaspansi. Ararankayqa, vilata wauykachispa nin; Ustuy ninsi sipastaqa. Sipasqa riki
mana qacharachu. Imapas kasqanta, riki, inocentillaa ustuykuspa cama ukumanqa.
Hinaspan ararankayqa, pawaykuspa mikurusqa, yawarninta squrusqa, Hinaspas lliu!
qaway kuwaq vilawanpas, nispa. Chayta mana yuyaspa. Qonqaytaq mikuruwanman kay
hina ararankaytaq kachkan, nispan; qawaykusqa vilawan.
Chaynaptinsi. suma sumaq juvinllaa kachkasqa, puka chukcharaq! Runaay; oqanchik
hinaa. Hinaptin: chay vilawan qawaykuptinsi, abrazaykunapaq kachkaptinsi Wayraman
tukurakamusqa! U..uuuu! nispan.
Wasipa qawianta ripukusqa. Chaypipasaqa quidarusqa sapallana. Chaypachamantas
llumchuynin hina kasqa apu runapa, pasa; yaqa warmi churin hiraa. Manas churinqa
kasqachu.
Chay ararankay manaa kaptin llapa runakuna niq, maman warmita: Wauptiki, huknin
uuykita colibra uunqa: huknin uuykita sapu uunqa. Castiguykin. Mana dios
munachkaptin, maakurqanki. Manan wawayki kanqachu.
Chayllapi tukukun.
Wikuamanta
Huk paqu runas kasqa. Purisqa alturata. Kumpaanwasi alturata purimushanku.
Hinaspa qucha patapi samarqunku. Samarquptinku trupa wikua rikhurimun. Chaypa paqu
runa sial qipinmanta warkanta hurqurqukun, warkan, kikin kapitanta sipirqapun. Kunkanpi
kampanillayuq kaspa kapitanga. Kampanillantapa hurqurqun, paskarpun, paskarqun, sial q
ipinman waqaycharqun. Wik uata chutirqapun. Qawakunatas huumunku. Humita
ruwapunku. Chayqa humipi khallata kankaykurquntu. Tiss nispas tsisiyarimushan kankaqa.
Hinaspa ay karahu! Chay kumpaanqa a mikhuna sillphaspa. Pruebata ruwana. Ch
ipaykushana, mikhushana.
Hinallamansi huk wiraqucha chayarqamun:
-Imapaqmi kay kapitaniyta sipirqamurqanki? Hakuschis! Waqyachishasunki
Taytanchis, nispa.
-Mana riymanchu u mana riymanchu!
-Qanqa Kampanillallata aparikuy!
Hinaspa Kampanillallata aparikuspa pasapunku.
Awkikunach riki kunkanman warkurqamun kampanillata. Chayqa pay kikinsi trupa wik
uata pusaykukuspa pasaykamun. Kasqan qucha patamansi Chayarqamun. Thallaykuspas
unuta ukyarqun. Unuta ukyarquspa puriripullantaq kasqanta. Wikuakunapas kasqanta
tumaykullantaq unuta, kapitanin tumaykuqtin. Chaymanta pasapun. Philacharikunsi. Altu
lumamantach waqyakamun:
-Compaero, amaan! Taytanchismi obligamuwan. uqan kapitan sisisqaymanta
ripushani. Warmiyman, wawayman willaykapuwanki. Manan tupasunmanachu. Qipiytapas
qana apapunki, kankakunatapas mikhusykapuspa ripunki.
Aqnatas siqaykapun. Lumapi wikua qhipanta siqaykapun. Anchayllapi chayqa
tukukapun.
Huk p'unchawsi wallata irqinkuna chupaykusqa qucha patapi puriykachaq kasqa. Mama
atuqtaqsi, wallatata irqinkunatawan munapayaspa qhawasqa. Chaymantas, mama
wallataman chimpaykuspa, kayhinata rimapayaykun: _Mamay wallata,
Ama
hinachu kay!. Willariway. Imaraykutaq wawachaykikunaq chakin munay
pukaniraq?. Wallatataq, pay tukusqallaa, atuqta nin: _Wawachaykunaq
pukaniraq
chakichankunaqa, pari hallp'api, thullpa ukhupi wathiyasqaraykun.
Qampis uachaykikunata, munay chakichayuq
kanankupaq wathiyarquy; tuqyaqtintaq: ay!,
ay!, ay! nispa ninki. Atuqqa kusisqas:
chhiqach nispa wasinman, phawaylla
kutin. Hinas uankunata, pari hallp'a
thullpa ukhupi wathiyarqun, tuqyaqta
uyarispataq _ay!, ay!, ay! nispa
nisqa. Hinas, h u r n uma n t a u a n k u n a t a y a n a
llataahurqusqa;
mancharikuymantas atuqqa qhaparin hinamanta nin _Maypitaq
chay
wallatari! nispa qucha patata utqalla purin. Wallataqa atuqta rikuspas qucha chawpiman
waykuytakusqa. Hinas atuqqa wallatata hap'iyta munaspa unuta upyayta qallarin, sinchi
muqch'isqanmantas wauyninta tarin. Kayhinatas wallataqa, atuqta q'uqaykusqa.
WACHAWAWAN ATOQPI
huk
KWENTUN
wachwawan atoqpi kwentunmi kay
kutipi atoqqa wasincaw fyestata
ruranan karqa
"ima aychawanci kanan mikuyta
rurasun yanukusun; kumpadrinchik
wawgenchik paninchik ilapan
hamunqa" nirsi warminwansi parlan
chaymantaqa atoqqa ninsi: "aycha
ashiqci risaq" nir kustalta hapirqur
puriyta gallakuykun
chaymantaqa tukuy muyunsi achka
pishquta hapisqa
man a wasinman washtayta pwedir
kumadrin wachwawan "kayniyta
sagipusqayki, komadre wachwa"
nirsi qayan
Komadreataq "ari, kayllacaw saqiy, kumpadre" nirsi nin
Kompadrin rikuptinqa sabida kumadre wachwaq "imac kaycaw winarachka" 5nirsi kustaltaqa
paskirqosqa
chaymantas pishqokuna pawapakorqusqa
"imanasagci kanan" nir achka waruqukashata kustalman winarqusga chaymanta pachallantaq
wataykurgon atuq kumpadreqa kutirqamusqa "Kumadre, kustal"llayta apasaq" nirmi maan
"apay apay. kumpadre" ninsi Kumpadrenqa washtakurqur puriyta gallakuykun
chaymantaqa washanta kashakunaga tuqsichkarqa
payataq nin: "akachw akachw, pishqop shillinci chay; chayci tugsiwachkan" nirsi rimastin
wasinkama cayan
wasincaw kachkar wambrankunata warmintapis "allintam kwidaranki gishpipasunkiman ima"
nin
pishqokunata makinwan charayta munar kashawan tuqsikarqachin ilapan atoqqa piaymanta
kimadrinman kutin "imapaqmi pishgoykunata pawachirgnki; kananmi waunki" nirsi riman
kumadrinta qocacawpicaw kachkaptin kumadreqa "ma charaway" nirsi qayan atuqqa yakuta
upyayta qallakuykun "kay kucataga chakichisaqmi qamta chararqunaypaq"
chaymanta yakoqa atoqpi sikinmanta yarquyta qallaykun
mana yaku yarqunampaq sarap quruntawan sikinta taparqusqa wiksan pacyanankama
chaynawsi atoq malinoqa waun
KURAP KEWENTUN
HUKUCHAMANTAWAN ANKAMANTAWAN
(Hawari)
Huk p'unchawsi, anka tutamanta huk urqupi hukuchawan
taripanakunku. Ankas huk'uchata tapurisqa: _Imatataqrurachkanki? nispa. Huk'uchataqsi
kayhinata kutichin:
_uqaqa wawaykunapaqmi mikhunata apachkani. Hinaspas
ankaqa hukuchata nisqa: _Yarqasqam kani!, Mikhusqaykim.
Hukuchataqsi, mancharisqakayhinata kutichin: _Amapuni,
uqata mikhuwaychu, wawaykunata qusqayki. Ankaqa,
_Chhiqach! sunqun ukhullapi nisqa. Chayqa kusisqa, mana
payta mikhusqachu.
Hukuchaqa, qunqayllamantas, ankata kayhinataniykun:
SISICHAMANTA
Huk kutis huk sisicha hatun mayuta chimpayta munasqa. Chaysi chakata mana tariyta atispa
huk sacha rapipi chimpayta qallarisqa. a rapi puririchkaptinsi, huk
kurucha
rikurquspa nisqa:
- manam sacha rapillapiqa kay hatun mayu chimpayta
atiwaqchu.
aswanqa haku kusi kusichapa wasinta, paymi yanapawasunchik,
nispa.
Chaysi kusi kusichaqa wasinta risqaku. Payqa llikatas awachkasqa.
- kusi kusicha hatun mayuta mana chimpayta atinikuchu, manachu
yanapariwankikuman? -nispa kuruchaqa nisqa.
Kusa, kusa, haku ar, chayqa qamkunawan kuska llamkarqusun
nisqa
kusi kusichaqa.
Chaysi, kimsantinkumanta, mayu patapi qurakunatamanta arwispa, kusi
kusipa llikanmanta chaka rurayta qallarisqaku.
Chay chakata tukurquspataqsi, sisichaqa hatun mayuta chimpasqa.
WINCHUSWAN MACHAQWAY
(Willakuy)
Qunchuukushchaw Qullanan Pinkush nishqan allaapa uunayna markachaw kawayaanaq ishkay allaapa kuyanaquq
yanakikuna, winchuswan machaqway, paykuna kashqan mikuyllata ishkan mikuyaq, kasqan qatallawan quuukuyaq
hina kikinkunapura taapanakuyaq. Hukpin hunaq Musna mayuman yakuta ashir aywaykaayaptin, winshnusqa mana
hamay yachaynin kayninwan paarir uqraqakuykurqan hacha hacha rurinchaw. Machaqway ullpanashqa yanakinta
ashir churakaanaq. Winchuspis hina chaynaw ruranana. Ashinakuyaanaq rara waripampachaw, chawpi
waripampachaw, hawa waripampachawpis; kuntunqachaw, pumatsakachaw, marka markachaw, tarinakuyaqtsu.
Winchus tapukuq chawinpiqwan waripa awkinninkunata, pipis imatapis musyaqtsu. Ampichaw aywaykaptinna
machaqwayqa Musna mayu kuchullanlla ashita churapukarqa, yaku huk markakunapa aywaqta qatir allaapa
karupakurinaq mana makushllapa hachamarkaman chaarinah, tsaychaw rikanah arashkunata, asillukunata,
hawarkunata, hina hatusaq qirukunata kuyay yanaqinta tarirqantsu. Tsaynam mama qucha patak markachaw ashiita
churapukarqan mama quchawaman ayway yakuta qatir aywarqan tsaychaw rikanaq hatusaq tapsayuq pishqukunata
tukuy tukuy challwakunata, tsaychawpis yananqinta tarinaqtsu utishqana allaapa achachapakushqana hallqaman
aywakuykunaq yurah hirkapapis yana hirkapapis, tsaynaw Kunchukusman chaarinaq. Kawish hatun uchukuchu
yanaqinpa purunkunata taririrna ullpaakurkunaq Piraq yanaqillaa winchusta mikukurqun, ninaq. Tsaynaw naninpa
aywakurkan allaapa ashiwan utishqa hina llakikushqa. Inti hiqar aywaraykaptinna Qullana Pinkush markaman
chaarinaq huk awkis qiru hananchaw ullpanashqa wakakuykaqta rikaarinaq yanaqllanta imanir waqanki nir tapunaq
Chakiitam pakirquu- nir winchus yaskinaq. Machaqway kushishqa tikrarinaq yanaqinta tarirkur. Amana llakikuytsu,
waqaynapistsu apamuu, hacha markapita mama qucha pataq markapitawan hallqa marka hanpikunatam,
tsaykunawan hanpishqayki. Tsaypita patsa kushi kushi kuyaylla markankunachaw kawakuyan.
Qillqaq: Margoth Huerta Araujo