Vous êtes sur la page 1sur 335

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

pma&;ol\ trSmpm
pmtkyfxkwfa0&jcif;\ t"du&nf&G,fcsufrSm
jynf a xmif p k jref r mEk d i f i H a wmf w G i f rS D w if ; aexd k i f a om
wdik ;f &if;om;rsK;d (8)ckxrJ S vlrsKd ;wpfck tjzpf&yfwnfaeaom
csif;vlrsKd;rsm;\&mZ0ifudk od&Sdap&eftwGuf jzpfygonf/
xdkUaemuf csif;vlrsdK;rsm;\ZmwdrSef? trnfrSefazmfjycsufrsm;
orkdif;okawoejyKpkolrsm;u
avh v mEk d i f & ef E S i f h j yef v nf u d k ; um;Ek d i f & ef twG u f
a&;om;xm;jcif;jzpfonf/pmtkyx
f w
J iG y&d
f wo
f wfvuf
xJorYkd a&mufao;aomorkid ;f tcsKd Uvnf;yg0ifovdod
k &NdSy;D aom
taMumif ; wcsd K Uud k v nf ; xnf h o G i f ; xm;ygonf /
pmtkyfxJwGif azmfjyxm;aom taMumif;t&mrsm;tm;
jiif;y,fjcif; (odkY) vufcHjcif;onf pmzwfol y&dwfrsm;\
qH;k jzwfcsuyf ifjzpfonf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

csi;f vlrsKd ;rsm;onfrGe*f ;kd &D;,m;rsKd ;EG,rf sm;r[kwyf g/


qDrD;wdcf ( Semitic-Hebrew)vlrsdK;EG,fpkrS qif;ouf
wdAufEidk if aH &mufaomtcgwdAufbmompum;toH;k jyKygonf/
jref r mEk d i f i H o d k Y a &muf & S d v maomtcg wd A uf - jref r m
bmompum;toHk;jyKaom rsdK;EG,fpkrsm;[k owfrSwfonf/
,cktcgjrefrmjynfcsi;f vlrsKd ;rsm;tm;jrefrmEkid if o
H m;( Nationality) ESifhcsif;vlrsdK;rsm;( National)? tdEd,EkdifiHwGif
td E d , Ek d i f i H o m;ES i f h r D ; Zd k v l r sd K ;rsm; ES i f h Z d k r D ; vl r sd K ;rsm;[k
ac:qdkMuonf/
arwmrGefjzifh

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

aus;Zl;wifpum;
pmtkyfxkwfa0&jcif;\ t"du&nf&G,fcsufrSm
jynf a xmif p k jref r mEk d i f i H a wmf w G i f rS D w if ; aexd k i f a om
wdik ;f &if;om;rsK;d (8)ckxrJ S vlrsKd ;wpfck tjzpf&yfwnfaeaom
csif;vlrsKd;rsm;\&mZ0ifudk od&Sdap&eftwGuf jzpfygonf/
xdkUaemuf csif;vlrsdK;rsm;\ZmwdrSef? trnfrSefazmfjycsufrsm;
orkdif;okawoejyKpkolrsm;u
avh v mEk d i f & ef E S i f h j yef v nf u d k ; um;Ek d i f & ef twG u f
a&;om;xm;jcif;jzpfonf/pmtkyx
f w
J iG y&d
f wo
f wfvuf
xJorYkd a&mufao;aomorkid ;f tcsKd Uvnf;yg0ifovdod
k &NdSy;D aom
taMumif ; wcsd K Uud k v nf ; xnf h o G i f ; xm;ygonf /
pmtkyfxJwGif azmfjyxm;aom taMumif;t&mrsm;tm;
jiif;y,fjcif; (odkY) vufcHjcif;onf pmzwfol y&dwfrsm;\
qH;k jzwfcsuyf ifjzpfonf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

orkdif; (&mZ0if) trsdK;rsdK;&SdouJhodkY 'DpmtkyfxJrSm


jynf a xmif p k jref r mEk d i f i H w G i f aexk d i f a om
wkid ;f &if;om;vlrsKd ;rsm;orkid ;f ESiEhf idk if aH &;orkid ;f yg0ifygonf/
uReaf wmfpma&;olonfjrefrmpmjzifpmtk
h yw
f pftyk f
a&;om;xk w f a0Ek d i f z d k U &ef ynmt&nf t csif ; ?
jrefrmpma&;om;enf;ESijrhf efrmpm;uRr;f usirf tm;enf
I
;ojzifh
rdrdukd,fudk ,HkMunfEkdifpGrf;r&Sdyg/ odkYaomf rsdK;cspfpdwf
"gwfjyif;xefvGef;jcif;? jrefrmpmudk &Hk;oHk;pmjzpfouJhodkY
tenf ; qH k ;
Ek d i f i H o m;
oef ; ig;q,f u
zwfwwfa&;wwfaomaMumifh jzpfonf/ pma&; olonf Zolai
pum;jzifh pmtkyfwpftkyfa&;xm;cJhNyD; ,ck jrefrmvdkjzifh
xkwfa0aompmtkyf onf 'kwd,ajrmufpmtkyfjzpfonf/
ork d i f ; taMumif ; a&;om;jcif ; xJ r S m
vl
rsd K ;ork d i f ; a&;om;jcif ; onf tcuf q H k ; ES i f h o wd c syf & ef
tvd k t yf q H k ; jzpf o nf /
taMumif ; u
vlrsdK;EG,fpktrsdK;rsdK;eSifhywfoufaomaMumifh trSefqHk;a&;zdkU
cuf v S y gonf / rS m ;wmud k a&;cJ h r d v Qif vl w pf c sk K d U u
tjypfwifa0zef&rnf udk aocsmonf/ 0wK? uAsm
a&;om;jcif;uJhodkY r[kwfyg/ vlrsdK;taMumif; a&;onfhtcg

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

vlrsdK;trnfESifh vlwpfa,muftrnf zkef;uG,fr&yg/


uavmifemrnfo;kH vnf;r&yg/
wdAuf-jrefrmpum; pmaya&;om;enf; oHk;rsdK;jzifh
a&;om;Ekid onf
f /t*Fvyd pf ma&;om;jcif;ESirhf wlyg/
om"r- (u)rHk&GmrS&efukefodkYigvmonf/
(c)&efukefokdYrHk&GmrSigvmonf/
(*)igrHk&GmrS&efukefokdYvmonf/
wdAuf-jrefrmpum;tEG,f0if
pma&;om;enf;rSmo'gt&uH+uwm;+Mu,
d m(
Object+
Subject + Verb)/uJhojr
dkY efrmpma&;ovdwk
k dif;&if;om;
wdAuf-jrefrmpum;tEG,f0ifrsm;jzpfMuaom csif; vlrsdK;?
ucsif v l r sd K ;rsm;uvnf ;
a&;om;avh & S d o nf /
t*Fvyd pf ma&;om;enf;rSm( Subject +Object+ Verb)jzpfonf
/ pmtk y f x J w G i f txuf y g jref r mpma&;om;enf ;
oH k ; rsd K ;pvH k ; ud k a&maES m um toH k ; jyKxm;ygonf /
rSm;wmr&Si;f wmrsm;udcGk iv
hf w
T af y;yg&efawmif;yeftyfygonf/
pmtk y f
jzpf a jrmuf & ef t wG u f
OmPf y nmES i f h u sef ; rma&;ay;aom zef q if ; &S i f b k & m;
ocif t ay: aomf v nf ; aumif ; ? tbuf b uf r S

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

ulnt
D m;ay;aom oli,f csi;f ESirhf o
d m;pkrsm;? txl;ojzif?h
aiGaMu;ESiahf xmufyahH y;aom
Rev. Zambawi
ESifhrdom;pk (oefvsif)? uGefysLwmESifh'DZkdif;udk aeYn rtm;r
vyfMum;xJrmS tprS tqH;k txd ulnaD y;aom oli,fcsi;f
Saya Zam Lam Thang, David (,kZe)*kPjf yKpma&;ay;ol(
)? rdwfqufpum; a&;ay; ( )rsm;ESifh pmtkyf0,f,lolrsm;?
zwf & I o l r sm; tm;ay;aomol t m;vH k ; tay:rS m
aus;Zl;Oumw&txl;wifvsu&f adS Mumif;azmfjyvkyd gonf/

aus;Zl;wifvsuf
crfvrfawGmif
uav;NrdKU/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

rmwdum
pma&;ol\trSmpm
aus;Zl;wifpum;
rdwq
f ufpum;
rdwq
f ufpum;
ed'gef;
tcef;1
csi;f vlrsKd ;orkid ;f tp
1/vlrsK;d qif;oufvmyHk
2/ vlrsK;d rSnahf c:jcif;
tcef;2
Zdrk ;D ESichf si;f tac:ta0:
1/Zdrk ;D [laomtrnfqif;oufvmjcif;
2/]]csif;}} (Chiang)[laomtrnfpwifjzpfay:vmyHk
3/csi;f (Chiang)[laoma0g[m&tm;bmompum;t&avhvmrI
4/]]csi;f }}[kac:qakd omordik ;f rSww
f rf;rsm;
tcef;3

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

waumif;jynfwnfaxmiforl sm;
1/ oufvrl sKd ;rsm;ESihfcsi;f vlrsKd ;rsm;
2/ ]]jref}}vlrsdK;rS jrefrm
3/ ArmESifhjrefrm
4/ csi;f rBuKd uaf omZdrk ;D rsm;
5/emrnfEiS v
hf id cf jJG cm;jcif;toH;k tEIe;f
6/e,ferd w
d o
f wfrw
S jf cif;ESitk
hf ycf sKyaf &;
7/ 1974ckEpS rf 2010txd
S
Ekid if aH wmforwrsm;
tcef;4
jynfaxmifpo
k rwjrefrmEkid if aH wmf
zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'rS
aumufEw
I cf surf sm;
1/1947zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'
2/ 1974ckepS zGf UJ pnf;yHt
k ajccHOya'
3/
2008zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'
tcef;5
wkid ;f &if;om;vlenf;pkrsm;\t"du
vdkvm;aomtcsuf(4)csuf
1/ud;k uG,o
f nfb
h mom

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

2/wkid ;f &if;om;rsm;\pmayjri w
hf ifa&;
3/&H;k oH;k pmESib
hf pkH um;
4/rnfonft
h &yfa'orqdaexk
k id cf iG jhf yKjcif;
tcef;6
csi;f ESiu
hf csiw
f nD
Ydk tpfjzpfjcif;
1/
csi;f ESiu
hf csin
f t
D pfuakd wmfrsm;jzpfjcif;
2/ucsi"f g;tdrEf iS t
hf yd cf ef;oD;oefx
Y m;jcif;
3/
csi;f uucsirf sm;udtd
k rcf aGJ y;jcif;
4/ucsiw
f u
Ydk tpfuBkd u;D csi;f wdu
Yk rarh
kd ao;bl;/
tcef;7
csi;f jynfe,frSac:oH
1/csi;f jynfe,fvrf;yef;qufo,
G af &;
2/csi;f jynfe,f\e,ferd w
d u
f rSkd eu
f efpmG owfrw
S jf cif;r&Sd
3/csi;f jynfe,frjrS efrmppfom;rsm;ESicshf i;f vlrsKd ;rsm;ppf&mxl;
wk;d jri ahf y;jcif;
4/ csi;f jynfe,fvQypf pfprD u
H ed ;f
5/ csi;f jynfe,fawmif,mpku
d yf sKd ;a&;ESiv
hf ufzufpu
kd cf if;

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

10

6/ csif ; jynf e ,f jyef w rf ; 0if t &m&S d ppf X merS


pmar;yGJajzqdkjcif;
7/ csi;f jynfe,foekYkd id if jH cm;om;rsm;c&D;oGm;vmjcif;
8/ csi;f jynfe,fa'oaumvdyt
f m;uav;aumvdyt
f jzpf
jzpfjcif;
9/ csi;f jynfe,ftyk cf sKyY af &;ESic&k
hf id Nf rKd Ue,ftqifh
(u) csi;f awmife,ferd w
d o
f wfrw
S jf cif;
(c)tdEd,ESifhcsif;awmife,fedrdwf
(8) cdkif? NrdKUe,frsm;
ed*;kH

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

11

ed'ge;f
]] csif ; }}[l a om a0g[m&pum;vH k ; onf
csi;f vlrsK;d rsm; aexkid &f m e,fajraa'otoD;oD;rSm oH;k EIe;f
xm;jcif;vHk;0r&Sdyg/]]csif;}}[laoma0g[m&pum;vHk;\
teuft"dyg,frSm ,ckxd csif;vlrsKd;rsm; rod&SD ao;aom
pum;vHk;yif jzpfaeonf/ yk*Hacwf ausmufpmrsm;wGif
jrefrmbk&ifrsm;uowfyrkH mS ;,Gi;f pGma&;om;xm;aomaMumifh
NAd w d o Qtpd k ; & vuf x uf r S m "CHIN" csif ; [k
a&;om;azmfjyxm;jcif;ud,aeY
k xd wdik af tmifEdik if aH wmftpd;k &u
w&m;0if ( official)todtrSwjf yKNy;D oH;k EIe;f xm;aMumif;udk
od&&dS ygonf/ jynfaxmifpk jrefrmEdkifiH wGif aexdkifMuaom
wdkif;&if;om;vlrsKd; (8)rsKd;xJrSmyif vlrsKd;BuD;wpfcktjzpf
&yfwnfvmcJyh gonf/,aeYacwfumvrSmyif]]csi;f }}[laom

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

12

pum;vH;k oH;k EIe;f yHu


k rES
kd po
f ufMuaomfvnf;Edik if aH wmftpd;k &\
tod t rS w f jyKaom wd k i f ; &if ; om;vl r sKd ; BuD ; wpf r sKd ;
Ed k i f i H o m;tppf t rS e f t jzpf &yf w nf a exd k i f M uavonf /
csif ; vl r sKd ; rsm; onf csif ; [k ac:a0:jcif ; ud k
rjiif;qdEk ikd cf ahJ omfvnf; csi;f vlrsK;d rsm;tm; Zdrk ;D (Zomi) [k
ac:qdk csif;vlrsKd; rsm;wGif ]] csif;ykwf}} [k ac:qdkaom
vlrsK;d rsm;vH;k 0r&Syd g[pma&;q&m
k
OD;ode;f azjrifu
h olpY mtkyf
(csif;0daoowdkif;\ ordkif; tp 1 967-pm-172)wGif
azmfjyay;aeNyD; jzpfygonf/ aemifwGif vlrsKd;wpfrsKd;\
qif;oufyHkESifh ac:a0:Muaom pum;vHk; toHk;tEIef;tm;
jrefrmowfya&;om;azmf
kH
jyMuaompmayavmurSm*kwpdu
k f
owdjyKoifyh gonf/ wdik ;f &if; om;vlrsK;d rsm;\ trnfrsm;udk
a&;om;&mwGirsf m;pGmrSm;,Gi;f aeaMumif;udxif
k &mS ;aeygonf/
csi;f vlrsK;d pum;vH;k Chin pong csi;f yHu
k cskd i;f yke;f [k
a&; Chinbok (Cho) csif ; abmcf ^ csif ; bk w f u d k
jrefrmtu&ma&;om;&mwGif csif;ykwf^csif;ykyf[k a&;rSm;
t"d y g ,f r sm; uG J j ym;jcm;em;aeygonf / Chon Bik
<urfbcd u
f v
kd nf;qGeyf uf[a&;rS
k m;xm;aomaMumifEdh ik if aH wmf
tpd k ; &u
Ad k v f q G e f y uf v rf ; [k
a&;
vH;k 0rSm;,Gi;f azmfjyxm;ygonf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

13

csif ; yk e f ; [l a om
pum;vH k ; \
teuft"dyg ,ef m;rvnfaomfvnf;csi;f yke;f &Gmud,if
k ;rowf
aus;&Gmtkyfpk? ,if;rmyifNrdKUe,f (cdkif)ppfudkif; wdkif;wGif
wnf&dS ?NAw
d o
d Qacwfcsi;f uif;wyfucskd i;f uif;&Gm[kac:
pnf o maus;&G m tk y f p k ? uav;Nrd K UwG i f wnf & S d
aexd k i f M uygonf / ,ck ppf u d k i f ; wH w m;em;
a&S;jrefrmbk&ifNrdKUa[mif;trm&yl&NrdKU teD; jrpfurf;em;
csif;&Gmwpf&Gm wnf tcsdefMumjrifhpGm aexkdifcJhonf/
ausmufuAn;f tjrifah y13ud,aeY
k txdjrifawGUEidk o
f nf/
teD ; &S d A rmvl r sd K ;rsm;u csif ; bk & m;[k ac:Muonf /
ppfuidk ;f wHwm;teD;rSmvnf;csi;f pk&mG wpf&mG onf,aeYtxd
&Sad o;onf/( S.B Khan Tin Vungh, 2001, Sukzo Bawmkhai
Khang tangthu, p. 109)csif;vlrsKd;rsm;\ vlrsKd;qif;oufykH?
vlrsKd;trnf trSefrl&if;udk atmufygtwdkif; azmfjyygonf/
pmzwf o l u vuf c H w m? vuf r cH w m ta&;rBuD ; bl ; ?
ud,
k o
hf rdik ;f ?ud,
k v
f rl sK;d a,bk,strnf (Noman clature/Generic name) trSeu
f a&;om;azmf
kd
jy&ef]]Edik if o
H m;wdik ;f onf
rdr\d ,HMu
k nfcsu?fxifjrif,q
l csurf sm;udxk
k waf zmfajymqdck iG ?hf
a&;om;jzefYa0cGifh&Sd onf (nTef;-zGJUpnf;yHk 2008 yk'fr 35
(u))[kazmfjyxm;onf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

14

'Dpmtkyrf mS ]]csi;f }}[kqakd ompum;&yfrmS


"KUKICHIN-LUSHAI" tygt0if jzpfonf/ KUKI u ]] csif;}}
ud,
k pf m; KUKI ( Thado pum;oHk;)a&G;cs,fonf/ Lushai
u ZOFA (Lusei) tpm; Mizoram rS m Mizo oH k ;
jrefrmjynfrmS vnf; Chin tpm; Mizo a&G;cs,o
f nf/tdE,
d ESihf
jrefrmjynfrSm Kuki-Chin tpm; TEDIM, PAITE, SIMTE,
VAIPHE, GANGTE, ZOU, THADO, KOM, TEDIMGCHIN ud,
k pf m;jyKa,bk,strnf (Generic Name) ZOMI

a&G;cs,o
f nf/ ZOMI ESihf MIZO bmompum;uGjJ ym;rI&adS omf
vnf; Mizoram MIZO (Duhlian) pum;ajymolrsm;ordik ;f trSef
od & d o nf j zpf a omaMumif h ZOMI ES i f h MIZO ud k
trSm;trSeaf c:a0:jcif; ruGjJ ym;atmif "ZO" a0g[m& (Etymology of ZO) udtaj
k ccH Zote / Zofa, Zogan/Zoram, Zopau/
Zotawng/Zoxen/Zohram [k
twd a umuf j zif h
ac:qckd ahJ vonfuawG
kd &onf
U / Kawlmi, Vaimi, Simmi, Laimi,
Hmarmi, Zomi [kvnf;ac:onf/
jrefrmjynfcsif;vlrsKd;xJrSm ajrjyefYcsif;rsm;u ]]csif;}}
udk ckdifNrJpGm toHk;jyKcsifygonf/ 1974 ckESpf zGJUnf;yHk
tajccHoya'a&;qGw
J t
hJ cgcsi;f tpm; Zomi xnfo
h iG ;f rnf[k

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

15

tqd&k adS omfvnf;ajrjyefcsi;f rsm;wcsKUd uuefu


Y u
G cf o
hJ nf[k
od&Sd&onf/csif;jynfe,fvlrsKd;rsm;xJrSm Hakha u Laimi,
Tedim u ZOMI, Paletwa u Khumi [l 2014
oef;acgifpm&if;aumufrnfhtcsdefrSm rSwfyHkwifrSmwJhtcg
xnfo
h iG ;f a&;om;jcif;udvd
k v
k m;ygonf/ Tedim e,frS Zomi
udk ESpfoufaomfvnf; Chin udk ydkrdkESpfoufvmaom
vlrsK;d EG,u
f JG &Sad o;onf/ tb,fah Mumifeh nf;[k ar;cJv
h Qif
a&S ; acwf u tk y f y D ; acwf w G i f zvrf ; e,f r sKd ; EG , f r sm;
wDwed ef ,frtk
S yyf ;D wpfcsKUd uuRet
f jzpfzrf;cJah omolrsm;\
rsK;d d;k pOfquf wpfcsKUd wDwed ef ,frmS ,aeYtxd aexkid cf hJ
xdo
k w
l u
Ykd zvrf;u Chin [kac:qdkMuonf/ Salai ESifh Mai
ok;H onf/2014ckEpS oef
f ;acgipf m&if;aumufNy;D rSrSwyf w
kH ifrmS
ud,
k v
hf rl sK;d \emrnftrSea&;rnf
f
jzifh Zomi tppfEiS trS
hf eu
f kd
od&rSmjzpfonf/ Zomi tenf;qH;k 3ode;f ausm&f rdS nf/rPdy&l
Kuki-Chin ESiayg
hf i;f vQi7f ode;f ausmf Mizoram ESiayg
hf i;f &if
ode;f 15ausmrf nf[tenf
k
;qH;k cefrY eS ;f &onf/
jynfaxmifpjk refrmEdik if w
H iG wd
f ik ;f &if;om;vlrsK;d (9)rsK;d ?
vlrsKd;EG,fpk (136)ausmf aexkdifcJhaom EdkifiH jzpfonf/ Arm?
csif; (53)? ucsif? &Srf;? rGef? &cdkif? u,m;? u&if [k

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

16

twl w l a exk d i f c J h a omf v nf ; bmompum; EG , f p k t &


ynm&S i f r sm;u rwl o nf [ k cG J j cm;aomf v nf ; rG e f * d k
vD;,m;tEG,0f ifrsm;jzpfonf[qd
k yk gonf/
Amrm? csif ; ? ucsif ? &cd k i f w d k Y o nf wD A uf jrefrmbmompum;ajymtEG,f0ifrsm;jzpfonf[k qdkygonf/
'D p mtk y f u d k csif ; (Zomi) taMumif ; jzpf a omaMumif h
tajccHO;D pm;ay;&Si;f jyygrnfjzpfonf/
rEkomaA' ynm&Sifrsm; (Anthropologist) rsm;u
tm&Svrl sK;d rsm;udkk yyf ikd ;f qdik &f mta&mif (Colour) udMu
k nfh
tom;0g (Yellow) rsK;d EG,rf sm;udrGk e*f ;kd vD,m; (Mongolian)
rsKd ; EG , f p k [ k cG J j cm;owf r S w f c J h o nf / xd k Y a Mumif h
jynfaxmifpkwdkif;&if;om;rsm;udkvnf;
rGe*f v
kd ,
D m;tEG,0f ifjzpfonf[Edk ik if aH wmftpd;k &uordik ;f t&
vufcyH gonf/
1947 ck E S p f yif v H k t pnf ; ta0; usif ; y
vG w f v yf a &;twl w uG ,l r nf [ k Ad k v f c sK y f a tmif q ef ;
atmif q ef ; awmif w ef ; a'orsm;wG i f c&D ; xG u f
pnf;H;k a&;vIy&f mS ;cJo
h nf/
AdkvfcsKyfaqmifqef;u-

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

1/

2/

3/

4/

17

csif ; wd k Y u d k rG e f * d k v D ; EG , f 0 if ; rsm;? wd A uf jrefrmpum;ajymtEG,0f ifrsm;jzpf(Arm)uReaf wmfEiS hf


rsK;d wl jzpfonf[q
k kd aomfif;? (yifvt
kH pnf;ta0;
1947)
ucsifwdkYbufoGm; csif;ESifh ucsif? ArmwdkYudk
rsKd;EG,ft&twl rGef*Dk&D;,m;tEG,f0if? wDAufjrefrmpum;ajym tEG,fpkjzpf[kqdkum? (jrpfBuD;em;
1947)
&cdkifbufodkYoGm; jrefrmEdkifiHrSm bmompum;t&
ArmESi&cd
fh kifvlrsKd;eD;pyfqHk;rsm;jzpf&Srf;?&cdkif?Arm
rsm;udud
k ;k uG,af ombmomwlaomAk'b
mom0ifrf sm;
jzpfonf[kif;?(ppfawGUNrdKU1946)
&Srf;wdkY bufa&mufaomtcg ArmESifh &Srf;wdkYudk
wjcm;wd k i f ; &if ; om;rsm;xuf ud k ; uG , f a om
bmomcsif ; wl ? ,Of a us;rI ? "avh x H k p H v nf ;
wlaomvlrsKd;rsm;jzpf csif;? ucsif? &Srf;? u&ifeDESifh
jrefrmjynfudk yl;aygif; vGwfvyfa&;twlwuG
,l&rnf[uR
k r;f usipf mG pnf;H;k cJyh gonf/
Ad k v f c sKyf a qmif q ef ; ajymaom pum;rsm; csif ; ?

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

18

ucsiv
f rl sK;d rsm;ESiArmvl
hf
rsK;d udrGk e*f v
kd ;D ,m;rsK;d EG,?f wDAufjref r mpum;ajymtEG , f 0 if r sm;[k
pnf ; H k ; cJ h
rEk o maA'ynm&S i f r sm;\ av;vmawG U & S d j cif ; ud k v nf ;
vufco
H nf[xif
k &mS ;onf/

vl Y o rd k i f ; avh v menf ;
ynm&Sifrsm;u rGef*dkvD;,m;EG,frsm; cGJjcm;avhvmjcif;
ynm&S i f [ l a om pum;&yf (toH k ; tEI e f ; ) ud k
vlrsK;d EG,rf sm;\ ordik ;f ESihf ,SONf y;D trSeaf vhvmpH;k prf;wJt
h cg
owd&bdkY&ef ta&;BuD;vdrfhrnf[k owday;csifygonf/
ynm&Si[
f ygk &*lbUJG& (Ph.D) rsm;udv
k nf;'Dordik ;f taMumif;udk
olwaYkd jymwJt
h wdik ;f rSeo
f nf[(100
k
%)vufcE
H ikd pf &mr&Syd g/
ynm&Sw
d idk ;f uyg&*lb&r[k
UJG w?fyg&*lbr&aom
UJG
olrsm;vnf;
vlrsKd;taMumif; yg&*lbGJU&aomvlrsKd;uJhodkY olYvlrsKd;rsm;\
ordkif;ydkrdkod&Sdonf/ TEDIM bmompum;jzifh pm (Zolai)

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

19

oifcef;pmausmif;oHk;pmtkyfjyKpkaomtcg 1923 ckESpf Rev.


Dr. J.H.Cope u Zomi vlrsK;d taMumif;udk Zomi rsm;udar;
k
tod t rS w f j yK rS e f o nf [ k vuf c H y gonf / xd k u J h o d k Y
ynm&S i f w pf a ,muf u
csif ; vl r sKd ; rsm;ud k
rGef*dkvD;,m;tEG,f0ifrsm;jzpfonf[k vufcHoifhoavmh?
vufrcH oifhoavm? pOf;pm;p&m (tdrfpm) &Sdao;onf/
pma&;olu Pu. PC Biak Lian a&;om;aom Bible & Sciense
zwf c J h b l ; onf / wu o d k v f w pf c k r S
Ph. D
ausmif;om;wpfa,mufu(ok
kd awoe)usr;f jyKol (Disertation)
tif'ekd ;D &Sm;uRe;f pG,u
f Re;f i,fwpfcrk aus
S mufw;kH rsm;udESk paf ygi;f
b,favmuf&o
dS nfut
kd wdik ;f cdik ;f ( )
onf/
xdak usmif;om;tajz&wJh wdik ;f wuov
kd u
f todtrSwjf yK
(Ph. Degree) yg&*lbUJG tyfEjHS cif;cHonf/xda
Yk emuftjcm; Ph.D
ausmif ; om;wpf a ,muf a&S ; a[mif ; ok a woejyKol u
(Archeology)j y K o l u xd k u Ref ; qG , f r S m ausmuf w H k ; rsm;
oufwrf;udwd
k ik ;f ckid ;f onf/yxrausmif;oluwkid ;f aomtcg
ESpfoufwrf;20oef;ausmf[kqdkum Ph. D bGUJ tyfEiS ;f cJNh y?D
odaYk omf aemufq;kH ausmif;om;u xdu
k Re;f qG,t
f eD;tem;rS
aexd k i f a om a'ocH ouf B uD ; &G , f t d k r sm;ud k

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

20

xdu
k Re;f qG,t
f aMumif;ar;jref;cJ&h m'DuRe;f qG,if ,f (Island)
ud k igwd k Y i,f i ,f w k e f ; up a&wd k u f p m;rI a Mumif h
uRef ; qG , f i ,f t jzpf ay:ayguf v mcJ h o nf / ajray:od k Y
ay:vmaom ausmufwHk;rsm;udkvnf; oufwrf; 100
rausmf a o;yg[k ac:qd k o nf / xd k Y a Mumif h ausmif ; om;
okawoejyKou
l ausmufwikd ;f u&d,m)ta[mif
(
;jzpf
t&ifokwejyKoloHk;aom wdkif;ud&d,mrrSefbl;[k qdkum
wkid ;f ud&,
d mtopfEiS hf xdak usmufw;kH rsm;udk aocsm wdik ;f
tESp100
f ausmavmufay:vmonf/xdw
k uov
kd rf sm; Ph.D
bG J U ay;aom aumf r D w D r sm;u th h H M oaomf v nf ;
yxrok a woejyKud k Ph.D bG J U tyf E S i f ; cJ h N yD ; jzpf
odr;f ,ljcif;vnf;raumif;?'kw,
d okawoejyKuv
kd nf; Ph.D
bGUJ (Archeology) ESi&oG
hf m;onf/
ynm&S i f [ l a om pum;&yf E S i f h ywf o uf o l
jref r mh o rd k i f ; a&;om;aom a'guf w mbG J U & rsm;pG m xJ r S m
emrnfausma'g
f wmoef;xGe;f a&;om;aomordik ;f tm;vH;k olu
yg&*lbUJG &jzpftm;vH;k rSeo
f nf[ajk ymvdr&
Yk vufcv
H v
Ykd nf;
r&yg/yg&*lbUJG &?ynm&Sirf [kw&f ifawmifrSola&;om;enf;?
ok a woejyKa&;ud k tajccH u spepf j zif h a&;om;ygu

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

21

rSm;onf[v
k nf;ajymvdrYk &yg/atmufygtwkid ;f ynm&Sirf sm;ESihf
vrf;ab;u vlrsm;\ vlrsKd;cGJjcm;jcif;udk azmfjyygonf/
tpd;k &owfrw
S w
f t
hJ aMumif;vnf;trSm;trSef udv
k nf;&Sdrnf/

avh v mpH k p rf ; enf ; (7)rsKd ; ES i f h oif \ t&nf t csif ;


wdkif;wmyg/
1/ k y f y d k i f ; qd k i f a vh m jcif ;
rEkomaA'ynm&Sif (Anthropologist) rsm;u
kyyf ikd ;f qdik &f m (Body Structure of appearence) udMu
k nfh
tm&S v l r sKd ; rsm;ud k tom;0g (Yellow) vl r sKd ; [k
cGJjcm;owfrSwfjcif;jzpf
rG e f * d k v D ; ,m;EG , f 0 if r sm;jzpf o nf [ k qd k o nf /
ol w d k Y a vh v m,l q csuf jref r mh ord k i f ; rS m vnf ;
vufco
H nf/
2/ bmompum;ESifh avhvmjcif;
bmomaA'ynm&Sif (Linguist)rsm;u wDAufrS

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

22

rav;&Sm;uRe;f qG,t
f xdjyefEY aHS exkid af omvlrsK;d rsm;udk
bmompum;t&
wD A uf jrefrmpum;tEG,rf sm;jzpfonf[qd
k yk gonf/
odaYk omfwcsKUd t*Fvyd t
f bd"mef (Dictionary) ESihf
orkid ;f rsm;wGif
* Mon vlrsK;d rsm;udk Austro-Asiatic Language Family
[ka&;
* Shan vlrsKd;rsm;udk Tai-Kadai Language Family [k
a&;onf/
'D a e&mrS m ynm&S i f r sm;[k ac:qd k a om ol r sm;
rEk aA'ynm&S i f r sm;
vuf c H r S m vm;?
bmomaA'ynm&Sirsf m;vufcrH vm;?tbd"mefa&;olukd
vuf c H r S m vm;? pmI o l qH k ; jzwf c suf j zpf o nf /
vlrsK;d EG,q
f w
kd mbmompum;aysmufvQivl
f rsK;d aysmuf
rsKd;dk;pOfqufrsm;u wjcm;vlrsKd;bmompum;oHk;
vlrsK;d trnfvnf;ajymif;vJwwfonf/
3/ tdk;udk "mwfcGJavhvmjcif;
*syef t pd k ; &u ol Y v l r sKd ; rsm; (rsKd ; d k ; AD Z )ud k

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

23

'kw,
d urmpfprSmppfom;aoqH;k vlrsm;\tavmif;udk
jyef v nf w l ; azmf u m "mwf c G J p pf a q; td k ; uae
*syefvrl sK;d [kwrf [kwcGf jJ cm;od&o
dS nf/
4/ aoG;ppfavhvmjcif;
tpa&;tpdk;&u olYvlrsKd;rsm;trSm;trSefudk
cGjJ cm;Edik af tmifrsK;d d;k ADZ (DNA) aoG;ppfaq;aoG;uae
cGjJ cm;od&EdS ikd o
f nf/
5/ EdkifiHom;pdppfa&;uwfjym;MunfhrS cGJjcm;jcif;
jrefrmtpdk;&u EdkifiHom;pdppfa&;uwfjym;udk
MunfNh y;D rSwdik ;f &if;om;vlrsK;d rsm;cGjJ cm;wwfonf/
6/ pum;0dkif;vdk ArmESifh wdkif;&if;om;cGJjcm;jcif;
vrf ; ab;ta&mif ; t0,f q k d i f & S i f w csKd U u
pum;0dkif;vdkd cifAsm; &cdkifvm;? bdwfvm;? csif;vm;?
ucsifvm; [k ar;wwfonf/ uRefawmf Armpum;
ruRr;f vdYk pum;0dik ;f wm jrefrmEdik if o
H m;yg[k jyefajz
bmvlrsKd;vJ? jrefrmjynfrSm wdkif;&if;om;tcsif;csif;
ar;p&mrvd k / Ed k i f i H j cm;wd k i f ; jynf r S m awG U ovd k

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

24

ar;p&mrvdb
k ;l vdpOf
Yk ;pm;ygonf/
7/ emrnfa&SUyk'fESifh vdifcGJjcm;jcif;
vlrsKd;wkdif;rSm emrnfr[kwfaom emrnfrSm
vdicf jJG cm;jcif;oH;k avh&o
dS nf/vdicf jJG cm;emrnf[qd
k &k rnf/
Oyrm-OD;?a':?armif?r-(Arm)?apm?aemf(u&if)?
pdik ;f ?eef;(&Sr;f )wmef?vsm
(Zomi) qvdik ?frdik ;f (csi;f tI)d
a ES i f h i (Mizo) 'D p um;vH k ; rsm; wpf c k c k E S i f h wG J
emrnf a &;aomtcg a,musf m ;? rd e f ; r csuf j cif ;
cGJjcm;vdkY&onf/ wkdif;&if;om;rsm;u oHk;aomtcg
pmzwf o l u ol Y v l r sKd ; cef Y r S e f ; ajymqd k vd k Y & onf /
jref r mtpd k ; &u H k ; oH k ; pm jref r mpmoH k ; aomtcg
wdik ;f &if;om;vlrsK;d rsm;tm;vH;k trnfvnf;? OD; ? a':?
armif? r xnfh? Hk;pmrSmvnf; xnfha&; ,cktcg
ArmvlrsK;d [k emrnfMunfh ? zwfjcif;tm;jzifh cGjJ cm;vdk
r&wmrsm;onf / xl ; jcm;wpf c k u
Zomi
vlrsKd;tppfemrnfudk armifESifhr rxnfhaomfvnf;
wpf a ,muf u ajymcJ h v Qif a,musf m ;? rd e f ; r
cGJjcm;vdkY&onf/
tEk aA'ynm&S i f r sm;u
vl w d k Y \

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

25

ta&mif^ud,
k cf EmudMu
k nfh rGe*f v
kd ;D vlrsK;d EG,[
f ac:
k qjkd cif;jzpf
onf / ppf o m;r[k w f a om vl w pf a ,muf u
ppfom;0wfp0kH wfaomtcg ppfom;jzpfrnf[k cefrY eS ;f ajymqdk
ouJhojdkYzpfonf[,l
k qygonf/
bmomaA'ynm&Sifrsm;u wDAuf-jrefrmpum;ajym
EG , f 0 if [ k avh v mjcif ; ud k vuf c H o nf / taMumif ; u
vlrsKd;EG,fpkrsm; a&maESmaexdkifum ,aeYtxd wDAufjrefrmpum;t&pmayESipum;rS
hf
moH;k aeqJjzpfonf?(Oyrm
- Object uH + Subject - uwm; + Verb - Bud,mjzpf
t*Fvyd pf um;ESiqef
hf u
Y sio
hf nf/t*Fvyd rf mS Subject + Verb
+ Object jzpf o nf / od k Y a omf ,ck a cwf r S m
pma&;om;enf ; tqif j rif h r S m t*F v d y f p ma&;enf ; ud k
toH;k rsm;Muonf/
vlYordkif; avhvma&;om;enf;vlrskd;rsm;\ordkif;?
vlrsK;d EG,cf rJG sm;\ordik ;f avhvmygupmrsm;pGmul;um;jcif;?
ynm&Sifrsm; tBuHay;awmif;jcif;? pmtkyfrsm;rsm;zwfjcif;
t"dutcsurf [kwyf g/ta&;ygq;kH uvlo
Y rdik ;f avhvmwJt
h cg
atmufazmfjyaom r[kwf pmtkyfrsKd;pHkzwfIavhvmjcif;

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

26

vdt
k yfonf/
(1) vlrsKd;tpudk rdrd,HkMunfaombmom (Religious)
usr;f tajccHNy;D wjcm;bmomusr;f *efukdavhvmyg/
(2) vlrsK;d trnfurskd K;d d;k ADZESiq
hf ikd af om (Generic (adj) )
pmtkyu
f yxrqH
kd
;k avhvmyg/oifa&;rnfh
vlrsK;d udODk ;pm;ay;yg/
(3) a0g[m&Zpfjrpfavhvmolynm&Sif (Etynologist) rsm;\
pmtkyrf sm;udavh
k vmud;kd um;yg/
(4) udk;uG,fonfhbmom? "avhxHkpHaemufcHorkdif;udk
avhvmyg/
(Religious Background)

(5) rEkaA'qdkif&mynm&Sif (Anthropology) rsm;\


pmtkyu
f zwf
kd yg/
(6) bmomaA'ynm&Sif (Linguist) rsm;\pmtkyzf wfyg/
(7) a&SUa[mif;okawoeynm&Sif (Archeologist) rsm;\
pmtkyfavhvmyg/
(8) ordik ;f ynm&Sif (Historian) pmtkyzf wfyg/
(9) vl r sm;taMumif ; avh v maom od y H y nm&S i f
(Ethnologicst) pmtkya
f vhvmyg/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

27

(10) a0g[m&aA'ynm&Sif (Philologist) rsm;\pmtkyzf wfyg/


(11) 0g' (Ism) ESifh pdwfynm (Psychology) rsm;udk
&mcdik Ef eI ;f omOD;pm;ay;yg/
txufygpmtkyf (10)rsKd;udk avhvmNyD;rS
pepf u spG m (systemitically) avh v mcJ h v Qif ord k i f ; ud k
jiif;p&mr&Syd g[,H
k Mk unfygonf/ordik ;f udavh
k vmvdo
k rl sm;u
pmtkyfrsm;rsm; 0,f ydkufqHukef? tcsdefvnf; ukefonf/
0goemygvd k Y ord k i f ; a&;wm;xuf vl r sKd ; cspf p d w f
pdw"f mwfjyif;xef;vda&;om;j
Yk
cif;jzpfonf[,H
k Mk unfygonf/
vlrsKd;rsm;ordkif;a&;wmudk omrefpma&;q&m? aqmif;yg;?
0w K rsm;ES i f h rwl y gbl ; uG m jcm; ygonf / vl r sk K d ; rsm;\
ord k i f ; a&;rS m ;cJ h v Qif vl r sKd ; trsm;pk xd c d k u f o nf /
pnf;vH;k a&;ysujf ym;apwwfonf/pma&;olucsi;f vlrsK;d rsm;ESihf
rsKd ; EG , f w l r sm;ud k
tp a &;vl r sKd ; EG , f p k j zpf
rGef*dkvD;,m;vlrsKd;EG,fpkr[kwf[k a&;om;&Sif;jyaomfvnf;
ordik ;f trSeaf vhvmolrsm;twGurdf wq
f ufjcif;omjzpfonf/
Israel vlrs;dk tjzpfcH,y
l guc&pf,mefbmomuae*sK;H bmom
(Judaism) od k Y ajymif ; vJ r nf j zpf Israel vl r sKd ; tjzpf
cH,lajymif;a&TUjcif;udkvnf; pma&;oltaeESifh tm;ray;yg/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

28

jrefrmEdik if o
H m;jzpf&wm*kP,
f 0l rf;omygw,f/odaYk omf1947
ckEpS rf pS 'DaeY(2013)jynfaxmifpjyk nfe,frsm;rSmcsi;f jynfe,f
tqif;&JqHk;jzpf tqif;&J qHk;jynfe,frsm;aewmxuf
tpa&;EdkifiHom;jzpf csrf;omjcif;udkvnf; tem*wfrSm
a&G;cs,pf Of;pm;wJtcs
h ed rf &Sb
d ;l vdajYk ymvdrYk &yg/
txufyvl
g rsK;d avhvmenf;(7)rsK;d udMu
k nfah omtcg
ynm&Sirf sm;okawoejyKwidk ;f rSeo
f nf?rSm;onf[pmzwf
k
oEl iS hf
ord k i f ; avh v mol r sm; qH k ; jzwf c suf j zpf o nf / Ph.D
wpfa,mufjzpfvynm&S
Ykd
ijf zpfaomaMumif;olajymwJt
h wdik ;f
vdkufemrnf[k twif;tusyf r&bl;? vlrsKd;wpfrsKd;\
tcG i f h t a&;rS m vl r sKd ; tk y f p k E S i f h pmay? bmompum;?
ud;k uG,o
f nfb
h momrsm;tjynft
h 0cHpm;jcif;?toH;k jyKjcif;udk
tvd k t yf q H k ; jzpf o nf / acgif ; aqmif a umif ; &zd k Y
aemuf v d k u f i ,f o m;rsm;u
zef w D ; vd k Y & ovd k ?
aemuf v d k u f a umif ;
ysKd ; axmif z d k Y & ef
acgi;f aqmifaumif;wpfa,mufvt
kd yfonf[k (Rev. Lang Khan
Hau ZBCM) u qdkcJhonf/ rSefonf/ vlrsKd;a&;? pmay?
pum;rsmacgi;f aqmifynm&Siw
f pfa,mufoljyKpak omordik ;f ?
pmwrf;rsm;udjyk nfov
l x
l u
k zwfwt
hJ cgpmzwfenf;oH;k rsK;d

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

29

uGrf;,m;pm;ovdk? tkef;oD;tcGHcGm pm;ovdk? BuHudkvSD;


pm;ovd k pm;ygovm;[k pOf ; pm;oih f a om
t"duvdktyfcsufjzpfonf/ vlwpfa,mufu ydkufqH&Sd
ol i ,f c sif ; ud k auR;aom 0uf o m;ol Y ol i ,f c sif ; u
aoG;wdk;a&m*g&Sd rpm;csifovdk pmayordkif;avmuvnf;
uJhopmzwf
dkY
oltwGujfzpfwwfonf/
ynm&S i f r sm;
avh v mawG U &S d t &
jrefrmwkid ;f &if;om;rsm;wcsKUdurGkd e*f ;kd vD;,m;tEG,0f if[q
k akd omf
vnf;csi;f vlrsK;d tcsKUd EiS tEG
hf ,0f ifrsm;udk (Kuki-Chin-Lushai)
Semitic tEG,0
f ifrqif
S ;oufaomfvrl sK;d rsm;jzpfrGe*f &kd ;D ,m;?
wD A uf a &muf a omtcg wjcm;vl r sKd ; rsm;ES i f h aoG ; a&m
(Bloodsheed) jcif ; aMumif h wjcm;vl r sKd ; rsm;ES i f h
a&m,Suaf exdik u
f m bmompum;rdomG ;jcif;? ud;k uG,o
f nfh
bk&m;?ud;k uG,ef nf;rdomG ;,cktcgrGe*f v
kd ;D ,m;tEG,0f if
wDAuf-jrefrmpum;ajymEG,f[k owfrSwf cHonfjzpfonf/
pma&;olu Zomi rsm;uda&S
k ;acwfb;kd bGm;rsm;\,zfyal Zmfjcif;?
boma&;ud k tajccH tp a &;rsKd ; EG , f [ k ,H k M unf
txufygordik ;f avhvmenf;/usio
hf ;kH aomtcgrGe*f v
kd ;D ,m;
tEG,0f ifr[kwyf g[em;vnf
k
;ygonf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

ar;cGe;f - tdrpf mtwGuf trSef (

30

) ESifh trSm; (

_)

ajzyg/ (Rhetorical question)


(1) csif ; vl r sKd ; rsm;
(Kuki-Chin-Lushai)
rEkaA'ynm&Sifrsm;u
rG e f * d k v D ; tEG , f 0 if r sm;[k vnf ; aumif ; ?
bmomaA'ynm&S i f r sm;u
wd A uf jref r mpum;ajymtEG , f [ l ok a woet&
awGU&SdcJhonf/ rSefonf[kqdk&if ( _____ )rSm;onf[k
qd&k if( ______) rSeo
f nf[q
k ckd v
hJ Qibmj
f zpfvYkd Mizoram
ESih f Manipur jynfe,frsm;rSm KuKi-Chin Lushai " (ZomiMizo) rsm; (Shinlong-Mamesi-Israel) tpa&;vlrsK;d ADZ
(DNA) aoG;ppfatmifoenf;/ KuKi-Chin-Lushai
rsKd;EG,frsm;udk ,ck jrefrmjynf yk*Hacwfup
csif;vlrsKd;rsm;[k ac:qdkonf/
(2) rEkaA'ynm&Sifrsm;tm; vlwdkY\ kyfydkif;qdkif&m
ta&miftqif;udk Munfh tm&Swdkufom;rsm;udk
tom;a&mif v l r sKd ;
(Yellow
Colour)
rGe*f ;dk vD;,m;tEG,0f ifrsm;jzpfonf[tod
k trSwjf yK

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

31

jrefrmordik ;f uvnf;vufco
H nf/rSeo
f nf[q
k &kd if
(_____ )?rSm;onf[qd
k &k if( ______) ?rSeo
f nfqykd gu
bmjzpfvdkY 1991 ckESpfavmufrSm tzd&duwdkufrSm
tDoDyD;,m; (Ethiopia) vlrsKdvlrJwufrJvlarSmif
(Darkmen) rsm;ud k Israel rsKd ; d k ; AD Z (DNA)
aoG;ppfatmifygoenf;/rEkaA't& Israel vlrsK;d
rsm;udktom;\eD (Red) jzpf tzd&u
d vlrsK;d rsm;udk
tom;rJ (Black) tm&Swu
kd o
f m;rsm;udtom;0g
k
(Yellow) jzpfonf/

tcef; (1) csif;vlrsKd;rsm;\ ordkif;tp


csif;vlrsKd;ordkif;tprSm vlrsKd;qif;oufvmyHkESifh
vl r sKd ; rS n f h a c:jcif ; aMumif ; ud k pm;a&;ol c&pf , mef
bmom0ifwpfa,mufjzpfaomaMumifus
h r;f pmt& (Biblically)
&Sif;jyygonf/ wjcm;bmom0if (Non-Christian) rsm;u
em;vnfay;yg&efawmif;yefygonf/

tcef; (2) ZdkrD;ESifh csif;tac:ta0:


Zdrk ;D ac:qjkd cif;taMumif;udk &Si;f jyygonf/ tcef; (2)

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

32

tm;vH;k eD;yg;udo
k rdik ;f udk tajccH ordik ;f t& ravhvmbJ
ynm&yfa0g[m& (Terminology) ESifha0g[m&ZpfaA' (Etymology) t& tajccH a&;om;&Sif;jy ygonf/ rSm;wm?
rjynf h p H k w mwd k Y
&S d r nf [ k
aocsmygonf /
wcsKd U u d k p ma&;q&mrsm;u jynf h p H k ? rS e f u ef p G m a&;&ef
csef x m;ygrnf / trS m ;wcsKd U &S d ol Y r sm;uae
tBuaH y;jcif;&rSmjzpfonf/

t c e f ; ( 3 ) - waumif ; jynf w nf a xmif o l r sm;


acgi;f pOfwyfxm;oufvrl sK;d ESicshf i;f qufpyfy?kH]]jrefvrl sK;d rS
jrefrm}} jzpfvmjcif;? ArmESifh jreffrma0g[m& &vmjcif;udk
&S i f ; jyygonf / 'D a vh v ma&;om;yH k u d k v nf ; a0g
[m&t&if ; tjrpf t &ES i f h ynmt&yf a 0g[m& tajccH
a&;om;jcif;jzpfonf/ cdik v
f akH om ordik ;f t& (Historically)
(rqvtpdk;&) tajccH pdwfynmt& (Psychologically)
a&;jcif;omr[kwyf g/
csi;f rBuKd uaf omZdrk ;D rsm;[keHygw(4)rS
f macgi;f pOfwyf
a&;om;cJo
h nf/csi;f rBuKd uaf omcsi;f vlrsK;d rsm;udajk rjyefcY si;f rS
vGv
J csYkd i;f jynfe,frsm;aexkid af omcsi;f vlrsK;d rsm;uvufrcHyg/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

33

odaYk omf 2010 ckEpS f rSp ygwpD 'kH rD u


kd a&pDzUJG pnf;wJt
h cg ]]
csi;f }}oH;k cJv
h Qius
f ,jf yefY Edik if jH cm;rSaomfvnf;aumif;? NGO
rS aomf v nf ; aumif ; ? tpd k ; &rS a omf v nf ; aumif ; ?
tzGJUtpnf;wckckudkvnf;aumif; zGJUpnf;wJhtzGJUemrnfcsif;
ygcJhvQif axmufyHhaMu;ydkrdk&bdkY vG,fonf[k qdkcJhaom
Edik if aH &;ygwaD cgi;f aqmifrsm;\t,l0g'jzpfonf/ 1953ckEpS w
f iG f
csi;f ESicshf i;f c&pf,meftzGUcJ sKyu
f kd Chin a,bk,strnf(ud,
k pf m;jyK)
Zomi Baptist Convention[kzGUJpnf;cJ
h 1995ckEpS w
f iG f ZBCM
Zomi Baptist Convention of Myanmar cGJxGufum " ZBC rS
Tedim Beptist Convention 2011ckEp
Sw
f iG xyf
f rcH x
JG u
G f 2013
?
ckEpS rf mS KVBA = Kalay Valuey Paptist Assocation udcGk x
J u
G f ?
Convention tm; zG J U p nf ; Chin B u d K u f a omol r sm;om
usef&pfcJhonf/ ZBA=Zo Baptist Association ESihf SRBASihzang Region Baptist Association ud2013
k ckESpf?rwfv
25&ufuav;NrKd UrS ZBC uae CBC = Chin Baptist Convention tzG J U rS m usef & pf c J h y gonf / taMumif ; ud k
jyefvnfpOf;pm; aomtcg csif;rBudKufaom ZdkrD;rsm;[k
acgi;f pOfwyfcyhJ gonf/
emrnfa&SUqufy'k rf rsm; (Prefix) Taang ESihf Lia, Salai

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

34

ESihf Mai, "a" ESifh "i" udv


k nf;azmfjyygonf/jrefrmuvnf;
armif E S i f h r ? OD ; ES i f h a': oH k ; onf / tpd k ; &H k ; rsm;wG i f
wdik ;f &if;om;vlenf;pkrsm;\ bmompum; pmayjri w
hf ifa&;
[efYwm;jcif;aMumifh OD;wmefqvdkif;[k oHk;rsKd;a&;aom
vli,fwpfcsKUdvnf;&So
d nf/csi;f vlrsK;d uOD;tpm; Pu, a':tpm;
Pi oHk;onf/(om"u- Salai Tawna - qvdi
k ;f aome
csif;vli,frsm;ESifh ordkif;ravvmholrsm;u vlysKdESifh
tysKrd sm; Tang ESihf Lia, Slai ESihf Mai oH;k vlBu;D ydik ;f rSmroH;k &[k
,lqygonf/ Tang uda,mus
k
mf ;[kac:qjkd cif;? Lia udrdk e;f r[k
ac:qjkd cif;jzpf vdicf jJG cm;jcif; (Gender) omjzpfaomaMumifh
oufBuD;^oufi,fcGJjcm;jcif; r[kwfyg/ qvdkif;ESifh rdkifudk
awmifay:csi;f utoH;k &Sad omfvnf;ajrjyefcY si;f rsm;oH;k aom
pum;rSiSm;oH;k jcif;omjzpfolwv
Ykd nf;t"dyg ,rod
f yg/
csif;vlrsKd;rsm;\ a&m*gwpfckvnf;jzpfonf/ 1981 ckESpf
&ef u k e f w u o d k v f csif ; ausmif ; om; rsm;xJ r S
jyemay;cJzh ;l onf/tqdak wmfwmef T.S Khai udkqvdik ;f
T.S. Khai u oDcsif;qdkrnf[k ac:qdkaomaMumifh jzpfonf/
1982 aemufydkif; a&'D,dkrSm q,fwef;atmifpm&if;udk

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

35

aMujimwJt
h cgrmS Lia ESihf Tang oH;k onf/ qvdik ;f ESihf rdik u
f kd
ausmif;om;a&;aqmif qvdkif;wifarmif0if; aoqHk;onfh
aemufyikd ;f wGitoH
f ;k rsm;vmonf/
csi;f jynfe,fEiS e,f
hf erdwppf
f uikd ;f wdik ;f ?rauG;wdik ;f ?
&cd k i f j ynf ? b*F v ma'&S f U ? rD Z d k & rf ; ? rPd y l & jynf e ,f E S i f h
e,fpyfe,fedrdwfESifh qufpyfaomaMumifh ukd,fe,fajr?
a'otrS e f q H k ; jzpf a tmif vl i ,f r sm;u tem*wf r S m
apmifx
h ed ;f &rnfjzpfonf/
2008 zGJUpnf;yHk tajccHOya'udk AdkvfcsKyfrSL;BuD;
oef ; a&T ( a[mif ; )u twnf j yK vuf r S w f a &;xd k ; aom
Oya'jzpf oltNidrf;pm;,lcJhonfjzpfapqHk;oGm;onfjzpfap?
olt
Y rdeEYf iS a&;qG
hf t
J wnfjyKcahJ omzGUJpnf;yHOk ya'wpfv;kH rusef
usif h o H k ; aeonf h wumvywf v H k ; OD ; oef ; a&T u
Edik if o
H m;trsm;tay:rmS tpd;k &tay:rmS vnf;tmPm&So
d nf[k
ajymvdkY&onf/ a*gwrAk'qHk;oGm;aomfvnf; olYMo0g'udk
touf & S i f a e ao; Ak ' b mom0if r sm;u
,H k M unf v d k u f e mouJ h o d k Y jzpf o nf / pum;vH k ; ?
trd e f Y t ouf & S i f o vm;/
aooG m ;NyD ; vm;/
ta&;Bu;D qH;k jzpfonf/ vlonf tNird ;f pm;,lwwf? aoqH;k

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

36

wwfonf/

tcef;

(4)

jynfaxmifpkorwjrefrmEdkifiHzGJUpnf;yHktajccHOya' 1947?
1974?2008rSaumufEIwfcsursf m;a&;om;ppfrSefaom
'D r d k u a&pD E d k i f i H r sm; oH k ; aom vl e nf ; pk r sm;
tcGifhta&;&oifh&xkdufrsm;uJhodkY EdkifiHawmftpdk;&uvnf;
tajccHOya'udjk yifqifoifo
h nf[azmf
k jyygonf/

tcef;(5)- wdik ;f &if;om;vlenf;pkrsm;\t"duvdv


k m;aom
tcsuf (4)csufudk (1) udk;uG,fonfhbmom vGwfvyfcGifh?
(2) wkdif;&if;om;rsm;udk pmayjrifhwifa&;? (3) Hk;oHk;pmESifh
bkpH um;? (4) rnfonft
h &yfa'orqdk aexdik cf iG jhf yKjcif; udk
zGUJ pnf;yHtaj
k ccHOya'1947?1974?2008rSmjy|mef;cJah om
tcsuf (4)rsm;ESifh pyfvsOf;aom Oya'rsm;udk ndEIdif;
&S i f ; jyygonf / 2013 Ed k 0 if b mv18 &uf a eY w G i f
aejynfawmforwHk;odkY ydkYcJhaom tdwfzGifhpm zGJUpnf;yHk
tajccHOya'jyqif&efvdv
k m;aomt"du(4)csujf zpfygonf/

tcef ; (6) -

csif;ESifh ucsifnDtpfudkrsm; jzpfjcif;udk

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

37

&Si;f jycJyh gonf/

tcef; (7) - em*g;vlrsK;d rsm;ucsi;f vlrsK;d EG,[


f knHq
h kd
tcef ; (8) - csif;jynfe,frS idkoH[k acgif;pOfa&;
csif;jynfe,fudk 1948 ckESpf? azaz:0g&Dv 4 &ufrSp
jynfaxmifpjrk efrmEdik if jyH nfe,ftzGUJ0ifjzpfaomfvnf;,cktcg
csif;jynfe,f tqif;&JqHk;jynfe,f[k owfrSwfjcif;cHxm;
csi;f jynfe,frS iko
d [
H k acgi;f pOfwyfcjhJ cif;jzpfygonf/ tcsuf
(11 rS 9)txdygaom csif;jynfe,fzGHU NzdK;wdk;wufrIESifh
tm;omcsufESifh tm;enf;csufudk azmfjyonf/ aemufqHk;
ed*;kH csKyaf &;cJyh gonf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

38

tcef; 1

csif;vlrsdK;orkdif;tp

1/ vlrsK;d qif;oufvmyHk
]]xm0&bk&m;ocifonf rdrd\ yHko@efESifhtnD
hf red ;f r (Eve) udzef
k qif;awmf
vla,mufsm; (Adam) ESivl
rlco
hJ nf/xm0&bk&m;ocifuvnf;vlrsK;d rsm;jym;arG;zGm;Mu
avmh}}[krdeaYf wmfrcl o
hJ nf/(urmOD;usr;f 1;27-28)/tmA&m
[rf (Abraham) uvnf;[m*& (Hagar)ESiom;
hf
Ismael
arG;zGm; Ismael u om; (12) a,mufudk arG;zGm;cJhyg
onf/(u 16;11) Abraham u Sarah ESifhom; (Isaac)
ud k arG ; zG m ; om; (Isaac) uvnf ; {aom (Esau)
ES i f h (Jacob) ,muk y f u d k arG ; zG m ;cJ h y gonf / (u 21;3?
25;25?26),mukyrf mS om;(12)a,mufarG;zGm;,aexdyif

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

39

vlrsKd;BuD;tjzpf aexdkifcJhMuygnf/ (u? 35;23-26)/ 1948


ckEpS {Nf yv
D m26&ufwiG ur
f may:rmS tpa&;Ekid if o
H pfjyefvnf
ay:aygufvmcJhonf/ vlrsdK;rsm;\tp (zefqif;jcif;)udk
c&pf , mef b mom &I a xmif h r S a&;om;jcif ; jzpf
tjcm;bmomt,l0g'ESifh nDnGwfrIr&Sdygu pm&Iolrsm;tjzifh
em;vnfay;&eftoday;ygonf/

2/

vlrsKd;rSnfhac:jcif;

xm0&bk&m;ocifonf ,mukyf (Jocob) udk Israel ]]tpa&;}}[ktrnfajymif;vJac:qckd o


hJ nfuod
kd &&dS onf/
Israel [laom t"dyg ,r
f mS bk&m;ocif\ wyfrawmf The
Army of God [k qd k v d k o nf / (u.32;28-30)
,mukyo
f m;rsm;udk Israel vlrsK;d [kac:Muaomfvnf;,muky\f
om;wpfa,muf,'k (Judah) trnfudk pGJjyK *sL; (Jews)
vlrsK;d [lvnf;ac:a0:Muonf/,mukyo
f m;a,moyf (Joseph) \ om;ESpfa,muf rmea&S (Manasseh) ESihf tDz&drf
(Ephraim) arG;zGm;cJo
h nf/ (u 48;5)/ tpa&;vlrsK;d rsm;rS
aysmufqHk;aeaom rmema&SESifh tDz&drfvlrsKd;EG,frsm;onf
ta&SUtv,fydkif; tD&ef? tD&wf? tzm*efedpwefrS wDAuf?
wkw?fjrefrm?tdE,
d jynfrsm;odajYk ymif;a&TUaexkid cf MhJ uygonf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

40

if ; tm; ord k i f ; t& ,ck c sif ; vl r sKd ; rsm; ES i f h v nf ;


ywfoufaeMuonfuod
kd &EdS ikd o
f nf/
tpa&;vlrsK;d rsm;rSaysmufq;kH aeaomvlrsK;d rsm;onf
,aeYcsif; vlrsKd;rsm;ESifh qufEG,frI&SdouJhodkY Joseph
a,moyfutpG
kd jJ yK Jo rS (History and 20th Century Dictionary, cited by Mr. Kham Tung Naulak, Reproduced by Rev.
Go Khan Dal, Zolai Simbu,1913-1998 Zomi)

[l

ac:a0:Mujcif;jzpfonf/ tjcm;tbd"mef t*Fvyd v


f kd ]]

JoArare spelling variant of Joe diminutive of the male given name


Joseph. Joe (n) A common nickname for Joseph, also used as
a
formal
male
given
name(n-plural

k ;k jyK Zomi
Joes)}}csi;f vlrsK;d rsm;uvnf; "J" tpm; "Z" udtoH
[k ac:a0:orkwfMuygonf/ uJhodkYyif ordkif;aMumif;t&
avhvm oHk;oyfaomtcg trSefyif qufEG,frI&dSaMumif;
todtrSwjfyK Muygonf/
wDAufjynf?wkwEf ikd if rH csS ;D tJef (Chiang) vlrsK;d rsm;
c&pfESpf ray:rDtESpf 723-722 BC ajrmufydkif;jynfudk
tpa&;bk&ifa[mpDacwfuqD;&D;,m;bk&if&S,rf efeq
J mvf
-5uodr;f ydu
k f awmifyikd ;f jynfubk
kd &ifZ'J u
D acwf
J 500
BC cefYwGif (Babylon) bk&ifeJbdk ceJ&mvfu odrf;ydkuf

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

41

uRet
f jzpfzrf;qD;ac:aqmifoGm;Muonf/("r&mZ0if-17;18 25;1-20) aysmufqHk;aeaom Israel vlrsKd;rsm; ,ck
Zd k r D ; vl r sKd ; wd k Y o nf wD A uf E d k i f i H o d k Y a&muf & S d u m
awmawmifa'orsm;wGif od;k xde;f avh&MdS uonf/ Marcus
Dictionary Chiang udk Qiang ESihf a&; the TibetoBurma Language Spoken in Sichuan, China , Synonyms:
Quangic ) wDAufvr
l sK;d rsm;u Jo/Zo vlrsK;d rsm;udk CHIANG

[k ac:qd k M uum if ; qd k v d k & if ; t"d y g ,f r S m


awmif u k e f ; awmif w ef ; rsm;od k Y aexk d i f a om vl r sK d ; rsm;?
awmxJwiG od
f ;k xde;f rsm;jzpfonf/ Jo udwk
k wv
f rsl K;d rsm;u
"Chou" [kac:a0:Mu,cktcg Zhou [ka&;om;ac:a0:Mu
ygonf/ NAw
d o
d Q vufxufwiG f tdE,
d ppfwyfrsm; uvnf;
AD 1790 0efusi;f wGif Chiang (cs;D tJe)f vlrsK;d rsm;udb*F
k gvD
(Bangali) pum;rS Korki udk Kuki [kac:qdkMuonf/ Kuki
ulu;D \t"dyg ,q
f v
kd &kd if;rSmawmifwef;a'ovlrsK;d rsm; (Hills
Tribes Khamtungmi) yif j zpf o nf / Chiang ES i f h Kuki
(Thado)qufE,
G rf &I dS t"dyg ,v
f nf;wl?vlrsK;d wlrsm;jzpfonf/
yk*aH cwfutpcsi;f vlrsK;d [kac:qo
kd nf/
a'guw
f moef;xGe;f u: - ]],cktcgcs;D tJef (Chiang)

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

42

vl r sKd ; rsm;ud k wd A uf j ref r mbmompum;ajymqd k aeol


rsm;jzpfonf/ Chiang vlrs;dk rsm;onfod;k xde;f aomtvkyu
f kd
vkyfudkifMu wkwfvlrsKd;rsm;onf uRJ? EGm;? 0ufwdkYudk
t"duarG;jrLvkyu
f ikd Mf uygonf/uJo
h Ykdif;vlrsK;d EG,pf rk sm;
twlaexkdifMuum pm;usuf ajrudpaMumifh odk;xdef;ESifh
EGm;xde;f wd0gYk 'uGjJ ym;rIjzpfvmNy;D wkwv
f rl sK;d rsm;u Chiang
vl r sKd ; rsm;ud k zrf ; qD ; owf j zwf ,Zf y l a Zmf & mwG i f
toH;k jyKonfuazmf
kd jyxm;Muygonf/xdt
k cg Chiang vlrsK;d
rsm;onf taemufajrmufbufoYkd wdr;f a&Smif (Chi'n Dynasty 552-202) wG i f Shi Wang Di &S D [ G e f w D u
jyefvnfvma&muf wdkufcdkuf rIaMumifh awmifwef;rsm;udk
ausmjf zwf&if;eJjUrefrmEdik if t
H wGi;f rSmyifa&muf&vmM
dS uonfukd
azmfjyxm;ygonf/a&S;acwfjrefrmordik ;f wGiwD
f Aufukd Khawh
a chan/ Gang Jong [kac:9&mpkcefYwGirG
f wfpvifordkif;
pma&;q&mrsm;u Tubbet, ESifh Tibbet [ka&;om;azmfjycJNh y;D
if;qdv
k &kd if; teuft"dyg ,rf mS ywjrm;a'o (Golden Region) [kt"dyg ,&
f ygonf/( Rev. Thawng Go Thang)/ An
autonomous region of the Peoples Republic of China;
located in the Hilmalayas. Synonyms: Thibet, Xizang,
Sitsang.

a&S ; acwf u p ork d i f ; ynm&S i f r sm;u

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

43

jref r mEk d i f o m;w csd K U u d k rG e f u d k ; &D ; ,m;trsd K ;tEG , f r S


qif;oufvmonf[,l
k qMuonf/ Mongolian Race (N)
An Asian Race Synonyms: Yellow race, Mongoloid Race.

odkYaomf pma&;olu csifvlrsdK;ESifhrsdK;EG,fwlrsm;udk rGef*dkvD;


,m;rsdK;EG,fxuf tpa&; rsdK;EG,frS qif;oufonf[k
&Si;f jyvdyk gonf/
CHIN udk wkwv
f rl sK;d jzpfNy;D Chin uae China,
Chinese [kac:a0:Mujcif;jzpfonf[a&;om;cJ
k
yh gonf/ Capt.
f mS Britanica Encyclopedia
Sing Khaw Khai \ azmfjycsur
pmtkyu
f ud
kd ;k um;]]csiu
f Edkd ik if jHcm;om;csi;f udwk
k wv
f rl sK;d }}[k
ac:onf/ ("Chi'n is foreigner,Chin is China" ) Chi'n ESihf Chiang
rwlaomfvnf; toHxu
G t
f ajccH owfyakH jymif;vJjcif;om
jzpfonf/ w&kwu
f Qin- Dynasty - the Chinese dynasty from
BC426- 206 BC.) that establish the first Centralized imperial
government and built much of the Great wall. Synonyms: Qin
Dynasty Chi'n, Dynasty. Surname of Chinese origin- Chi'n ,
Zhou-"The end of Shang to the begining of of the Qin, the imperial dynasty of China from 1122 - 221 BC, notable for the
rise of confucianism and Taonism, Synonyms- Zhou dynasty,
Chou, Dynasty, Chow Dynasty.(Arcus Dictionary) csi;f ESiZdhf k

jzpfay:vmjcif;udt*F
k
vyd pf mrSm&Si;f vif;pGm&Si;f jyxm;onf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

44

t&if E S p f o nf r S m csif ; ork d i f ; pma&;q&mrsm;u


csif ; vl r sd K ;trnf E S i f h Zd k v l r sd K ;trnf jzpf a y:vmjcif ; ud k
w&kwEf idk if H Qin-Dynasty ESihf Zhou-Dynasty uponf[k
rSm;,Gi;f pGma&;cJo
h nfuawG
kd U&onf/ csiv
f rl sKd ;ESicshf ;D tJev
f rl sKd ;
wdo
Yk nfvlrsKd ;wljzpfonf/Oyrm Yakhine ESihf Rakhine, Kayin
ES i f h Karen, Cin ES i f h Chin owf y H k r wl a omf vnf ;
qdjkcif;twlwyl ifjzpfNy;D vlrsKd; wl jzpfonf/ Laimi ESihf Cimnuaimi
bmom pum;udtaj
k ccHNy;D vlrsKd ;EG,pf ck jGJ cm;jcif;omjzpfonf/
tqdkygwDAufvlrsKd;awGu Chiang udk olwdkY\
toHxu
G af 0g[m&owfyajkH ymif;vJa&;om;jcif;aMumifh (Chin)
[ka&;om;jcif;jzpfonf[,l
k qMuygonf/jrefrmwdu
Yk vnf;
Chiang uae]]csi;f }}[kwdu
k f u
kd f a&;om;azmfjyxm;onfukd
awGU&onf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

45

tcef; 2

ZdkrD;ESifhcsif;tac:ta0:
1/Zdrk ;D [laom trnfqif;oufvmjcif;
csi;f vlrsK;d rsm;udk a,moyf (Joseph) \ trnfukd
tpGJjyK Zdk (Jo, Zo) uae ZdkrD;? rDZdk; [k ac:a0:Muaom
vlrsK;d rsm;onftpa&;ordik ;f wGiays
f mufq;kH aomvlrsK;d rsm;
jzpfonf[cHk ,Ml uonf/csi;f vlrsK;d rsm;ESitp
hf a&;vlrsK;d rsm;tm;
vH;k 0qufE,
G rf rI &S[
d jik if;qdrk nfqv
kd Qitdf E,
d jynfrS ulu;D csi;f
(Kuki-Chin-Lusei) wdkYudk csif;wGif;jrpf0Srf;wpfavQmuf
yk*aH cwfwiG fcsi;f (Chiang)[kac:q kdMuaomvlrsK;d rsm;yif
jzpfonf/ tpa&;tpdk;&u tdEd,jynfwGif aexkdifaom
Zdrk ;D ^csi;f vlrsK;d rsm;onftpa&;vlrsK;d EG,t
f jzpfrsK;d d;k ADZppfaq;
(DNA) atmif a omaMumif h ES p f p Of if ; vl r sKd ; rsm;onf
tpa&;Edik if o
H ajYkd ymif;a&TUaexdik cf yhJ gonf/xdu
k o
hJ yYkd ifordik ;f t&

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

46

jrefrmjynfwiG aexd
f ik af omcsi;f ?ucsi?em*?
f a,ma'orsm;wGif
aexk d i f o l x J r S wcsKd U ud k tp a &;vl r sKd ; rsm;&S d r nf [ k
,lqMuygonf/
1/ wpf c sK d U a om ol r sm;onf or u srf ; pmyg&S d a om
a,moyf (Joseph) \ trnfudk tpGJjyK Zdk (Nickname- Jo) uae ZdkrD;^rDZdk;[k ac:qdkjcif;jzpfonf[k
,lqMuygonf/wDAufjynfaexkid af om Jo udk Chou
[k ac:qdk Mu wkwfvlrsKd;wdkYuvnf; Chou [k
ac:qdkMu ,cktcg Zhou, Yao ajymqdkMuonf/
csi;f vlrsK;d wdu
Yk vnf; Zomi ESihf Mizo, Asho, Cho, Jo,
Khu, Sho, Zo [k oHk;EIef;xm; vlrsKd;trsm;pkrSm
jrefrmEdik if ESH itd
hf E,
d Edik if rH sm;pGmaexdik Mf uygonf/
2/ wpf c sKd U u wk w f j ynf Cho rif ; quf r sKd ; EG , f r S
qif ; ouf v maom aMumif h Zd k ? Zd k r D ; [k
ac:qjkd cif;jzpfonf[,l
k qMuygonf/
3/ wpf c sKd U u tvG e f y if at;csrf ; aoma'o
awmifuek ;f awmifwef;rsm;wGiaexk
f id Mf uaomaMumifh
Zdk*rf (Zogam) [k ac:qd k j cif ; jzpf ,aeY r S m Zd k
vlrsKd;rsm;[k ac:qdkjcif;jzpfonf/ csif;awmifwef;rSm

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

47

Zo-Tedim, Zotung, Zophei, Zo- Hakha &So


d nf/

4/

wpfcsKUduuREyfk w
f \Ykd bd;k bGm;emrnf Phu Cho udtpG
k jJ yK
(Zo, Zomi) ZdkrD;[k ac:qdkjcif;omjzpfonf/ csif;vlrsKd;
rsm;ordik ;f wGif Zdrk ;D vlrs;dk rsm;[k azmfjyum pmayrsm;
xkwaf 0cJMh uygonf/
tcsuf(4)csuf vufcHEkdifrSom ZdkrD; vlrsKd;rsm;\
ordik ;f wGiIf yaf xG;rIvH;k 0r&Syd g[,l
k qygonf/,cktcsed w
f iG f
tcsKdUaomcsif;vlrsKd;rsm;onf]]csif;}}[kaoma0g[m&udk
vufrcHMuZdrk ;D (Zomi) rsK;d EG,pf u
k csi;f tm;vH;k udk Zomi
[kac:onf/xdu
k o
hJ rDYkd ;Zdk (Mizo)uvnf;csi;f vlrsK;d tm;vH;k udk
rD;Zdk Mizo [k ac:qdkvufcHMuygonf/ Thahdo (KNO) u
csi;f vlrsKd ; tm;vH;k tpm; KUKI emrnfukd ESpo
f ufMuonf/
,aeYcsi;f jynfe,ftwGi;f rSmyifaexdik af omZdw
k ek f (Zotung)
vlrskKd;awGu csif;vlrsKd;tm;vHk;udk Zo [k ac:qdkMuygonf/
tdE,
d Ekid if w
H iG f aexdik af om csi;f vlrsK;d rsm;udk Zdrk ;D ESihf rDZ[
kd k
ac:qMkd uygonf/Zdu
k kd (Zo) vlwpfa,muftrnf?rD;udv
k l (Mi)
[k t"dyg ,&f onf/ vlrsK;d udak &;wJt
h cg Zdrk ;D [k a&;onf/
ZdkrD;(vl)Zdk*rf(jynf)Zdkayg(pum;)Zdkom;(rsKd;EG,f)jzpfonf/
tcsKd Uaomolrsm;uZdrk ;D ESirhf ;D Zdowf
k yakH jymif;vJa&;om;jcif;udk

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

48

rSefonf^ rSm;onf[k jiif;aeMuonf/ ESpfrsdK;pvHk; ]]Zdk}}u


ae qif;oufvmaom pum;vH;k jzpfNy;D t"dyg ,w
f yl gonf/
orkid ;f t&]]Zdrk ;D }}udykk *aH cwfat'D850rwkid rf toH
D ;k jyKcNhJ y;D
jzpfonf/at'D1200cefu
Y csi;f awmifwef;( Thangdung/
Kenedy) a&mufaomtcg vlwpfa,mufu 0uf0u
H zkd rf;
tvG e f t rif ; aysmf & T i f j rL;wl ; aomaMumif h ]]rD ; Zd k } }[k
uAsmoDcsif;pyfqdkcJhonf/ ]]ZdkrD;}} bmompum;wGif ]] R}}
oHxu
G rf &S?]]rD
d ;Zd}k }bmompum;om]] R}}toHxu
G &f o
dS nf/
]]ZdkrD;}}ESifh ]]rD;Zdk}} ac:a0:jcif;udk pum;t& avhvmvQif
]]Mivom/Midum (blackman), Mikang/Mirang (Whiteman)}}[k
ac:qdkMuonf/ ]]ZdkrD;}} ESifh ]]rD;Zdk}} tac:ta0:jcif;wGif
rS e f o nf ^ rS m ;onf jiif ; qd k p &mrvk d t yf a y/ 4if ; xuf
yd k ta&;BuD ; aomt&mrS m ]]Zd k } }rS pwif
ayguzf mG ;vmaomvlrsKd ;jzpfjcif;udod
k &jdS cif;jzpfonf/

2/]] csi;f }}(Chiang) [laom trnfpwifjzpfay:vmyHk


"Ching"vlrsKd ;ud]]cs
k i;f }}tpm;omr[kwb
f J
CHIN, Naga-Lusei, Katte wdv
Yk nf;yg0ifonf/

KUKI-

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

49

yxrtcsuf -wpfcskKdUaomordkif;pma&;q&mrsm;onfcsif;
[kac:qjkd cif;rSmwkwjf ynf?csi;f {u&mZf\trnfutpG
kd jJ yK
ac:qjkd cif;jzpfonf[azmf
k jyMuygonf/wkwjf ynfwiG f (Chi'n
Dynasty) Chin [k vH k ; 0ra&;yJ Chi'n ES i f h Cho [k
a&;om;azmfjyxm;onf/
'kwd,tcsu
uff - wcsKd U aom pma&;q&mrsm;u
csi;f vlrsK;d rsm;onfcsi;f wGi;f jrpfw0Sr;f wGiaexk
f id Mf uNy;D Armcsi;f cspMf unfa&;rdwo
f [m,zGUJ oli,fcsi;f [kac:qjkd cif;rS
]] csif ;}}[kac:qdkjcif;omjzpfonf[kazmfjyxm;onf/
wwd,tcsuf-csi;f vlrsK;d rsm;onfausmuke;f ay:rmS ]] jcif;}}
awmif ; (yvd k i f ; )ud k xrf ; MuaomaMumif h csif ; [k
ac:qjkdcif;jzpfonf[wpf
k csKUdua&;om;Muygonf/ jcif;[ al om
pum;vHk;ESifh csif ; [laom pumvHk;\ teuft"dyg,fu
vH k ; 0jcm;em;aeygonf / csif ; ES i f h ucsif v l r sKd ; rsm;onf
nDtpfudkawmfaom vlrsKd;rsm; jzpfonf/ csif;vlrsKd;rsm;udk
csif }}[ktb,faMumifrac:
(Chiang) ]]csif
h qMkd uwmvJ ? (od)Yk
ucsiv
f rl sK;d rsm;udk (Ka Chin) ]]ucsif;}}}}[krac:qMkduoenf;/
vlrsKd;ESpfrsKd;\ ac:qdk oHk;EIef;xm;rIrsm pOf;pm;p&myif
jzpf a yonf / jref r mtu & mrS m ]]u}} (Prefix) ud k

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

50

oH;k EIe;f xm;yHu


k av;eufpmG pOf;pm;oifyh gonf/ (Oyrm ucsif?u,m;?uref;?u&if)&cdkifvlrsKd;rsm;u]]jcif;}}udk
u&meff (Krang) [kac:jrefrmtu&mjzifuvmef
h
(Klang)
[k a&; jcif ; (Krang) ES i f h (Klang) toH x G u f E S i f h
owfyHka&;rSm;xm;jcif;aMumifh]]csif;}}[kac:qdkMuonf[k
,lqygonf/]]jcif;}}udxrf
k ;aomvlrsK;d rsm;jzpfaomaMumifh
csif;[kac:qdkjcif;jzpfonf[,l
k qyguurmay:rSm]]jcif;
}} udk xrf;aom vlrsKd;rsm; tvGefyif rsm;jym;vSygonf/
tm&Swdkuf? tmz&duwkduf? tdEd,jynf? jrefrmwdkif;&if;
om;wpfcsKUd wu
Ykd vnf;]]jcif;}}udxrf
k ;toH;k jyKMuygonf/
,lqcsuawG
f uavh
kd vmaomtcgordik ;f rSma&;p&mr&Sv
d Ykd
yHkazmfNyD; a&;om;jcif;om jzpfonf [k ,lqEdkifayonf/
aemuf a emif csif ; ord k i f ; ud k a&;om;jyKpk & mwG i f
,lqcsurf sm;uJo
h yYkd ifjyefvnfu;kd um;a&;om;jcif;rjyK&ef
owdxm;oifyh gonf/

3/
csif ; ( Chiang)[l a om a0g[m&tm;
bmompum;t&avhvmrI
1/

wDAufpum;rSm Zdk (Jo, Zo, Cho) udk Chiang [k


ac:qdkazmfjy xm;onf/ Chiang [k ac:qdkaom

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

51

t"dyg,frSm awmxJ wGif odk;xdef; aexdkifaom


vlrsK;d rsm; (Hill Tribes) [kt"dyg ,&f ygonf/
2/ wkwv
f rl sK;d rsm;onf "Chiang" udk Chien, Jen, Qin, Cho,
Zhou [ka&;om;azmfjyjcif;onfEdkifiHjcm;om;rsm;udk
ac:q&kd mwGitoH
f ;k jyKxm;onfuawG
kd U&&dS onf/
3/ ucsiv
f rl sK;d rsm;onf Chiang udk Khang [k ac:qkd
t"d y g ,f r S m nD t pf u d k t rsKd ; awmf p yf o nf [ k
t"dyg ,&f ygonf/
4/ &cdik vl
f rsK;d rsm;onf Chiang udk "Klang" [ka&;&mwGif
]] jcif ; }} ud k "Krang" csif ; ud k Klang [k
ajymif;vJac:qdka&;om;Muygonf/
5/ rGev
f rl sK;d rsm;onf Chiang udk Chilang (od)Yk Khyeng [k
a&;om;ac:qo
kd nf
6/ &Sr;f vlrsK;d rsm;onf Chiang udk Chang [kac:onf/
7/ tIu
d Chiang udk Khyeng [kac:onf/
8/ ArmvlrsK;d rsm;url Chiang udk Khlang [ka&;aomtcg
Chin [ka&;rSm;jcif;jzpfonf/
txufygazmfjyazmfjycJah om Chiang \t"dyg ,rf sm;udk
pmtkyftcsdKU udk udk;um;NyD;rS a&;om;azmfjyjcif; jzpfonf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

52

rSm;onf^rSeo
f nf[qH
k ;k jzwf&cufonf/
"Chiang or Chiangmin, 250 thousand people in China.
This tribe had been living especial Israel way of life for 2300
years. Chiangmin meaning is Miu (Man). The language of the
Chiang tribe had been forgotten and they had also lose their
ancient script. Today they spelt Chinese and two other languages one, thaht originated from Tibet and the other is Asland
which is called Chiaring." (http://moshiach. com/ China.html).
Thailand xdi
k ;f Edik if rH mS &Sad om Chiangmai udk csif;rdkifNrKd U?

csif;dkifNrKd U?wkwEf ikd if H Tsinhua University


udv
k nf; csif;[Gmwuov
kd [
f a&;om;M
k
uygonf/ "Beijing
City" ud k v nf ; ]]ab*sif ; }} Nrd K U a wmf [ k a&;a`onf /
txufygazmfjycsuu
f kd avhvm&mwGif "Chiang" [laom
pum;vHk;udk ]] csif ;}} [k jrefrmtu&m jzifh rSm;,Gif;pGm
a&;om;xm;jcif;jzpfonfudk awGU&Sd&ayonf/ t*Fvdyfbm
ompum;rS m ]] Ginger }} [k a c:aom }}*sif ; }}tpm;?
pma&;q&mwcsd K Uu ]]csif ; }}[k a&;avh & S d o nf /
jynfaxmifpjk refrmEkid if aH wmf&H;k oH;k pmudjrk efrmpmjzpfaomfvnf;
vlwpfa,muf\trnfEiS wk
hf id ;f &if;om;vlrsKd ;rsm;\emrnfukd
a&;aomtcgwjcm;pum;vH;k rsm;ESicGhf jJ cm;wwfatmifatmif
owd j yK oif h o nf / vl w pf a ,muf \ trnf E S i f h
Chiang Rai udk

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

53

wkid ;f &if;om;vlrsKd ;rsm;\vlrsKd ;emrnfudrSk eu


f efpmG a&;om;jcif;
Oya'ud k jynf o l U vT w f a wmf u wif j y jref r mowf
yHt
k ufOya'xJrmS (Myanmar Clause Act)jyXmef;oifo
h nf/
David Brallay (Linguistic)avhvmcsut
f &&Si;f jyygujref r mud k vl r sd K ;jcm;bmomomjcm;aygif ; pH k a om
vlrsdK;trnf ( Neonmys)jzpfonf/ ArmESifhcsif; ( Chin)udk
vlrsKd ;wlaom vlrsKd ;trnf ( Exonmyms)jzpfonf/ Jou (Joseph) rS&aom Jomi/Zomi udk rsdK;&dk;emrnf uvmaom
vlrsKd ;trnf]] Ethnonyms}}[kac:onf/ Zomi, Mizo, Asho,
Khumi wku
Yd vl
kd rsKd ;wpfrsKd ;owfypkH vH;k a&;om;jcif;rwlaom
]]Allograms}}[kac:onf/ Laimi, Ciimnuaimi, Falam, Hakha,
Matu, Tedim, Mindat, Kanpalet, Paletwa, Zotung, Zote,
Zophei,
Ngente,
Vaiphei,
Teizang

ES i f h t jcm;a'otvd k u f a c:qk d a omvl r sd K ;rsm;ud k


]]Loconyms}}[kac:qdkonf/( Khoi Lam Thang, 2013, pg.
2013)/
jrefrmpmrSm "Ch" tpm; "Ky" udoH
k ;k EIe;f xm;aMumif;
od&&dS ygonf/usepf pfom;udk Chyien Sitta tpm; Kyant Sitta
uvefppfom;udk Klan Sitta [kvnf; a&;xm;avh&o
dS nf/
a':atmifqef;pkMunfukd Suhchi tpm; Suh Kyi [k a&;

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

54

jrefrmaiGukd Chyat tpm; Kyat [ka&;jrif;Ncu


H v
kd nf; Myan
? mpku]]
kd Chaw Su}}csr;f csr;f udk
Chyan tpm; Myant Kyan acs
]]Chyant Chyant}} tpm; ]] Chan Chan}}? ausmf udk
]]Chyaw}}tpm;]] Kyaw}}a,mfud]]k Zaw}}tpm;]] Yaw}}[k
a&;onf/ Rakhine udk Yakhine, u&ifukd Karen tpm; Kayin
[k trsK;d rsK;d a&;om;jcif;udk awGU&ygonf/ Ekid if jH cm;om;rsm;
]]Kh/Khy}} udk ]]cD}}[k toHxGuf
Suh Kyi udk ]]pkcD}}
Kyat ud]]cD
k twf}}[kajymqdo
k nf/uJo
h yYkd if
Chiang udk
wdkufdkuf ]]csif;}}[k ajymif;vJa&;xm;jcif;jzpfonfudk
ay:viG af pygonf/

4/]]csif;}}[k ac:qdkaom ordkif;rSwfwrf;rsm;


1/ a'guf w moef ; xG e f ; \
azmf j ycsuf t &
]]csif;vlrsKd;rsm;ESifhuefwlvlrsKd;wdkY
csif;wGif;jrpf0Srf;wpfavQmufudkydkifqdkifzdkY&eftwGuf
olwdkYonf tNydKiftqdkifjzpfaeonfudk od&SdEdkifonf/
jref r mvl r sKd ; rsm;u
csif ; vl r sKd ; rsm;ud k
ppfr[mrdwfjyK[efwlygonf/ xdkYtjyif csif;wGif;jrpf
wpf0rS ;f &SdjrefrmvlrsK;d rsm;onfrH&k mG NrKd UtvHNk rKd Utxuf

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

55

ausmf usL;ausmfaexkdufjcif; r&Sday/ ordkif;udk


avhvmaomtcgcsi;f -ArmppfjzpfymG ;aeonfuv
kd nf;
rS w f w rf ; wG i f rawG U &S d & ay/ csif ; vl r sKd ; rsm;
aexdik jf cif;r&Sad oma'orsm;udrk ljrefrmvlrsK;d rsm;u
e,fcsUJodr;f ydu
k x
f m;aeonfuawG
kd U&&dS ygonf/OyrmxD;vif; ESifhausmfa'o? (acwfa[mif;jrefrm&mZ0if
&efukefrHka&G;pmay? 2004? pm-146) at'D 60-100
tMum;[k cefrY eS ;f onf/
2/ B.Lal thangliana u-at'D 123&mpkwiG a&S
f Uacwfjrefrm
ausmufpmwGif csif; (Chin) udk Chi'n, Kyien [k
a&;;om;azmfjy xm;ygonf/ csif;wGif;udk BuHwGif;
]]uvef;wGif;}}[ka&;om;cJhygonf/ (Chi'n-Chin,
Kyan Twan, Klantwien, Mizo Chan Chin, Ai Zawl 2009,
P.17)

3/ at'D - 130
cef Y u
yk * H a usmuf p m
taemufbufawmifwef;a'orsm;wGiaexd
f ik Mf uaom
vlrsK;d wdu
Yk cskd if (Chien, Chiang) [kazmfjyxm;ygonf/
{&m0wDjrpf\ jrpfvufwuftBu;D qH;k csi;f wGi;f (od)Yk
]]cif w G i f } } [k a&;xd k ; Mu\/ xd k j rpf w avQmuf
ajrmufbuftusqHk; [kod&aom a'owdkYrSm BuHwl

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

56

(ted r f h t jrif h ) yif u d 10wk d u f w k d Y j zpf & um;?


xd k a 'owd k Y \ ajrmuf b uf o d k Y
xd k a cwf u
jref r mwd k Y r a&muf & S d a o; [k , l q ayonf /
(jrefrmhpG,fpHkusrf; 1953-pm- 389) ]]wkduf}}
[laomt"dyg ,u
f ]]ZA
kd K'yD Oaqmifusr;f wGitkf ycf sKyaf &;
e,fajrt ac:ta0:t& ]]wku
d }f }onf omreftm;jzifh
e,f a jrtyd k i f ; t
jcm;wpf
ck j zpf N yD ;
NrKd UwiG ;f &Sid ,faom{&d,mud}k }&nfneT ;f onf[a&;onf
k
/
(a'guw
f m a*stufzmeDAv
J Ef iS hf a'guwmazarmifwif?
ZA K 'D y Oaqmif ? pm 10? nT e f ; - OD ; ausmf p m 5)/
csi;f wGi;f jrpfukd wEdik ;f c? wa&mifcESihf wa0gicf acsmif;
(3)rskKd;aygif; om&m0g'Djrpf (Tarawadi)[k ac:onf/
csif;vlrsKd;rsm; aexkdifMuaomtcg csif;wGif;jrpf[k
ac:onf/ wcsKdUu csif;aoG;jrpfudk csif;wGif;jrpf[k
ac:qjkdcif;jzpfonf[,l
k qygonf/ Capt Sing Khaw Khai,
(The Culture Meaning of Racial Zomi P.4) wGif
csi;f wGi;f jrpf0rS ;f wpfavQmufwiG aexk
f id af omvlrsK;d rsm;\
a'oudk Zdkjynf (Jo province) [k a&;om; azmfjyNy;D ?
a'gufwmoef; xGef;uvnf; ]]csifjynf- Chi'n }} [k

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

57

a&;um Jo uae Chiang tjzpfajymif;vJ Chiang udk


jrefrmvlrsK;d rsm;u]]csi;f }}[k ac:qo
kd nf /wkwv
f rl sK;d u
Chiang udk ]]Chi'en}} [k a &;onf csif ; a0g [ m&
tppftrSefudk u "Chin" r[kwfbJ "Chiang" u
qif;oufvmonf/
4/ at'D 1 784
ck E S p f w G i f
a&mref u mod k
vdyo
f moemjyKq&mawmf (Father Vicentus Sanger
Mono) qd k o l u
Chiang ud k
Chien [k
a&;om;azmfjyxm;ygonf/ (A Description of the Burmese Emperor Edited by Sir John Jardine; Rangon, 1884)

wGif Chiang udk Chien [k a&;om;xm;aomaMumifh


csi;f ESiucs
hf i[l
f emrnfEpS rf sK;d uGjJ ym;jcm;em;vmonfukd
od&&dS ygonf/ucsiu
f v
kd nf;jrefrm;wkaYd y;aomtrnf
jzpf[efwo
l nf/
5/ at'D1880ckEpS w
f iG f Sir Arthur Pyayre, Lower Burma
Commissioners) qdkoluazmfjycsufrSm Sho, Jo, Zo udk
Kyeng Chiang vlrskd;rsm;rS qif;oufvmaomaMumifh
Kyeng rS
toH x G u f
Klang tjzpf
ajymif;vJa&;om;xm;ygonf/&cdik v
f rl sK;d awGu Kyang?

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

58

Armpmjzif h Kyeng [k a&;NyD ; Chin [k


ajymif;vJa&;om;xm;ygonf/ iguawmh toHxGuf
Klang pum;vH;k ESia&;onf
hf
[k (Gazetter of Burma,
Vol.1, 1880, P.184) wGirSf ww
f rf;wifxm;ygonf/
6/ at'D881ckEpS w
f iG f Major W. Gwynne Hughes (North
Eastern Frontier Commander,AD 1870-1880-AssamLusei-Chin Arakan) tpD&ifcp
H mwGif Chien udk Chin [k

azmfjyxm;ygonf/ csif; (Chin) udk NAdwdoQtpdk;&u


w&m;0if (Official) tjzpf toHk;jyKjcif;jzpfonfudk
od&&dS ygonf/
7/ at'D 1896 ck E S p f w G i f NAd w d o Qwd k Y u
csi;f awmifwef;rsm;tkycf sKyaf &;tufOya'jy|ge;f cJh (Chin
Hills
Regulation
Act
1896)
wG i f
csi;f wGi;f jrpf0rS ;f wpfavQmufaexdik af om Lusei-Mizo,
Kuki-Chin, Thado, Naga, Katte wdvl
Yk rsK;d wdo
Yk nfvnf;
csi;f vlrsK;d rsm; yifjzpfaMumif; yk*aH cwfuyif owfrw
S f
twnfjyKxm;aMumif;udod
k &&dS ayonf/
8/ at'D 1909ckEpS w
f iG f R.H Sneyd Hutchison u "Khyang"
or "Khayengs" vlrsKd;rsm;onf b*Fvma'&SfUEdkifiHESifh

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

59

&cdik af wmifwef;a'orsm;wGiaexk
f id af omvlrsK;d rsm;udk
Cho, Sho, Zo rScsi;f vlrsK;d rsm;jzpfonf[k (Chittagong
Hills Tracts 1909- P.45) wGiazmf
f jyxm;ygonf/

5/

csi;f rBudKuaf om Zdrk ;D rsm;

[l a om pum;vH k ; ud k csif ; vl r sd K ;rsm;u


vH k ; 0t"d y g ,f r od a om
vl r sd K ;trnf j zpf
jrefrmvlrsdK;uvnf;rod? t*Fvdyfpum;rSm csif;udk ar;&dk;
[kac:qakd omfvnf;csi;f vlrsKd ;trnfEiS vH
hf ;k 0qufpyfrrI &Syd g/
em*vlrsdK; rsm;u csif;vlrsdK;tjzpf vufrcHaomfvnf;
a&S ; acwf u pNyD ; csif ; vl r sd K ; tEG , f 0 if r sm;jzpf M uonf /
em*vl r sd K ;rsm;\emrnf t "d y g ,f r S m
Naked
t0wftcsn;f pnf;jzpfolwu
Ydk vufcMH uonf/Zdrk ;D ESirDhf ;Zdk
rsKd ;EG,pf u
k Chin tpm;? Zomi ESihf Mizo udydk rk Ekd pS o
f ufonf/
"Chi'n" udk ]]csi}f }[k toHxu
G Nf y;D "Chin" udk ]]csif;}}[k
toHxGufonf/ Chiang ESihf KUKI t"dyg ,w
f o
l nf/
Chi'n

6/ emrnfEiS v
hf id cf jJG cm;jcif;toH;k tEIe;f
vlrsKd ;wkid ;f rSmemrnfa&SUrmS wyfxm;aompum;vH;k u

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

60

a,musfm;? rdef;r cGJjcm;xm;aom xHk;pH&Sdonf/ xdkuJhodkY


t*Fvyd w
f u
Ydk Mr. ESihf Miss udtoH
k ;k jyKonf/csi;f vlrsKd ;xJrmS Zd;k rD;wku
Yd Lia ESihf Taang (tysESKd iv
fh ysl Kd )?rD;Zdw
k Udkua,musmf ;
emrnfaemufq;kH wGif a udxnf
k h rde;f remrnfaemufq;kH wGif
i udktoH;k jyKonf/avhvmolrsm;ujrefrmjynfrSa&TUajymif;
aexkid af omolrsm;jzpfukvm;vlrsKd ;rsm;\ Lalki rde;f r? Lalka
a,musmf ;[ktoH;k jyKouJo
h ol
Ykd wu
Ydk twk,t
l oH;k jyKonf[k
qkdMuonf/ csif;awmif wef;wGif a,musfm;wGif qvkdif;?
rde;f rwGif rkid f [ko;kH ajrjyefcY si;f rsm; rSwqifh ,lvmjcif;
jzpfonf/rnforl qvk
Q id ;f ?rkid pum;vH
f
;k \t"dyg ,ud
f rod
k yg/
1981ckepS cf efw
Y iG emrnf
f
a&SUrmS pum;vH;k oH;k jcif;tm;jzifZdh rk ;D
ESifhvkdifrD; &efukef aumvdyfausmif;ol^om;rsm; tMum;rSm
jyem jzpfcJhzl; onf/ xdkdokdY jzpf&jcif;taMumif;rSm
vlrsdK;a&;pdwf"gwfjyif;jyrIaMumifh jzpf onf/ xdkodkYaom
vlrsKd ;a&;pdw"f gwu
f aemif
kd umvwGivl
f rsKd ;acgi;f aqmifrsm;u
r&So
d ifah y/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

61

tcef; 3

waumif;jynfwnfaxmifolrsm;
1/

oufvrl sKd ;rsm;ESihf csi;f vlrsKd ;rsm;

ordik ;f rSww
f rf;t&avhvm&rnfqv
kd QirGf ecf rm&f(rGe-f
crm? crm&f ) vl r sKd ; rsm;onf jref r mEk d i f i H t wG i f ; od k Y
a&muf&SdvmMuaom rGef*dkvD;,m;trsKd;EG,f0ifrsm;jzpfonf/
wDAuf-jrefrmrsKk ;d EG,pf Ek iS yshf L?u&if(u,ef;)oufvrl sK;d rsm;yif
jzpfonf/]]ouf}} (Tet/Thet/Sak)vlrsK;d rsm;ud{&m0wD
k
jrpfEiS hf
csif ; wG i f ; jrpf a jrmuf y d k i f ; a'o
tajcpd k u f
aexdkifMuaomaMumifh csif;vlrsKd;[k ac:qdkjcif;jzpfonf/
oufvrl sK;d rsm;ESihf EG,w
f al omvlrsK;d rsm;onf jrefrmEdik if w
H iG f
a&S ; tusqH k ; waumif ; Nrd K Uud k wnf a xmif o nf /
waumif;rif;qufukd Ak'r yGirhf D 550 bDpD - 500 bDpw
D iG f

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

62

tbD & mZmac: omuD r sK d ; EG , f r sm;u td E d , Ed k i f i H r S v m


odr;f ydu
k cf o
hJ nf/ (urmork
U id ;f \rSww
f ikd ;f rsm; pmtkyyf xrwGJ
-&efuek f rqyvyHEk ydS w
f u
kd ?f yrtBurd 1971?
f pm -47?49?
53)wGif azmfjyxm;ygonf/ oufvlrsKd;udk csif;vlrsKd;[k
ac:rnf h o l r sm;[k a&;om;cJ h o nf / ouf v l r sKd ; rsm;[k
ac:q&kd mwGicsf i;f ?ucsi?f em*vlrs;dk wdv
Yk nf;yg0ifaeygonf/
omuDrif; rsKd;EG,frsm;udk ukvm;vlrsKd;[k ,lqwmxuf
bk & m;om; *sK H ; (Jews) rsK d ; EG , f p k r S qif ; ouf o nf [ k
,lq[ef&o
dS nf/

2/

]]jref}}vlrsKd ;rS jrefrm

wkwfjynftaemufajrmufbufwGif aexdkifaom
uefpak 'orGe*f v
kd ,
D m;trsK;d tEG,]]f jref}}vlrsK;d rsm;onf
c&pfESpf AD. 650 cefYwGif &Srf;ukef;jrifhudk ausmfjzwf
ausmufqnfNrdKUwGif aexdkifMuonf/ if;vlrsKd;rsm;onf
a&muf&MdS uNy;D aomrGe(f crm)vlrsK;d rsm;ESia&maES
hf
maexkid Mf uum
jrefrmvlrsKd;jzpfvmonf/ (urmordkif;rSwfwdkifrsm; pmtkyfyxrwG1971?
J
pm-47?48)oufvlrsKd;[kac:aom]]csif;}}
vl r sk K d ; rsm;ES i f h r sKd ; EG , f w l r sm;u waumif ; jynf u d k
wnfaxmifonf[qd
k ak omfvnf;jrefrmEdik if t
H pd;k &jrefrmordik ;f

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

63

ajymif ; vJ r I u
jref q ef v G e f ;
vS o nf u d k
atmufygtwdik ;f awGU&&dS ygonf/
- jref r mtpwaumif ; u
- jrefrmtp ausmufqnfu
- jrefrmtp
yHkawmifyHknmu
[k y if
ausmif;oifcef;pmrsm;wGif oifMum;ydkYcsvQuf&Sdygonf/
aumufEw
I csf uu
f Mu
kd nfjh cif;tm;jzifjrh efrmvlrsK;d rsm;\
vlrsKd;t&if;tjrpfrSm]]jref}}(Mein - wkwfpum;)jzpf
,cktcg "Myan" [ka&;om;azmfjyxm;ygonf/]]jref}}
vlrsKd;wdkYudk rGef-crmwdkYESifh ausmufqnfNrdKUrSm a&maESm
aexd k i f M uaomtcg wk d i f ; &if ; om;vl r sKd ; rsm;[k y if
ac:qdkavh&SdMuonf/ xdkrSwqifh ]]jrefrm}} [laom
a0g[m& jzpf a y:vm&jcif ; yif j zpf o nf / ]]jref } }ES i f h
rGecf rmaygi;f=f jrefreG cf rmrS]]rGe}f }Ekw?fjref+crm=jrefcrmc=jrefrmjzpfvmonf/jrefrmvlrsK;d rsm;udjrk efrmvlrsK;d t&if;
(Generic name, Root word) onf wk w f E d k i f i H r S p
]]jref}}vlrsK;d trnfEiS &hf NdS y;D jzpfonf/ocsmF wGuef nf;t&yif
od k Y y if twnf j yKonf / od k Y a omf brif ; armif u
]]jrefvnf;jref?rmvnf;rm?rSjrefrmjzpfvmonf[k

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

64

&Sif;jyonf/ (Armvm;? jrefrmvm; 2011)/ pDxefZoGif;


uvnf ; Ad k v f r S L ; b&S i f ? awmpd e f a &;aom 1932
pmtkyu
f ;kd um;at'D832ckEpS cef
f wG
Y i&Sf r;f w&kwrf sm;u
ausmufqnfrmS aexkid af omjrefrmvlrsKd ;rsm;udjrk if;pD;&if;
wkdufckdufonf/ yg&dpum;rSm jrif;udk ]]rm&ef}} jzpf
jrif;pD;oludk ]]rm}}[k ac:NyD; ]]rm&efrm}}rS jrefrm
jzpfvmonf[k udk;um;wifjy onf?? ,lqcsufrSm
vH;k 0yifvufcEH idk pf &m taMumif;r&SEd ikd af y/ taMumif;rSm
wdAufw&kwjf ynfuaejref[al omvlrsKd ;rsm;&Scd NhJ y;D jzpfonf/

3/

ArmESijhf refrm
Arm (Burma) udk [dELwdkY\ bk&m;wqljA[ (Bhrama)
uae qif ; ouf v mjcif ; jzpf o nf / jref r mud k
txuf j ref r mjynf r S vm
yk * H a cwf u
wjznf ; jznf ; acwf t vk d u f jref r mbk & i f ? jref r mpm?
jref r mpum;?
jref r mjynf ?
jynf a xmif p k j ref r mEk d i f i H a wmf E S i f h j ref r mEk d i f i H o m;
jzpf a y:vmonf / Arm[l a om a0g[m&ud k jA[ r S
qif;oufvmatmufjrefrmjynf&cdik jf ynfujzkd wfoef;um

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

65

oD&dvuFm (Bangaladesh) EdkifiHuae jrefrmEdkifiHodkY


a&muf&Sdvmjcif;yifjzpfonf/ 1852ckESpf 'DZifbmv
20&ufNAw
d v
d Qtpd;k &uyJc;l udo
k rd ;f ydu
k af omtcg Lower
Burma [kac:qdkonf/ &ckdifwkdif;? weoFm&Dkwdkif; udk
odrf;ydkufNyD;aemuf "Province of British Burma" [k
ac:qdkonf/ Burma udkvnf; Arm[k w&m;0if
pwiftoH;k jyKjcif;jzpfonf[,l
k q&onf/oufvrl sK;d rsm;ESihf
ywfoufNy;D &cdik jf ynfe,f? b*Fvma'&SUf Eikd if ?H tdE,
d Edik if H
rD Z d k & rf ; jynf e ,f wG i f rsm;pG m aexd k i f M uonf /
refref;vlrsK;d wdo
Yk nfjrif;pD;ol&aJ umif;rsm;jzpf? Chiang
vlrsK;d rsm;udcsk i;f vlrsK;d rsm;ESiquf
hf E,
G rf &I u
dS mod;k arG;aom
vlrsKd;rsm;jzpfonf/rGefvlrsKd;rsm;ujrefrmud]]k rd&fr}}[k
ac:onf/ waumif;NrdKUudk NrdKUe,fcGJtjzpf jynfxJa&;
0efBuD;Xme\pmtrSwf100^24-34^OD;-1&ufpGJyg(11-2013)wGiazmf
f jyxm;onf/jrefrmhq&kd ,
S v
f pftpd;k &u
a&S;tusqHk;NrdKU[k rSwfwrf;wifxm;aomfvnf; e0w?
etz? OD ; od e f ; pd e f tpd k ; &u waumif ; Nrd K Uud k
a&SUa[mif;tarGtESpNrf Kd U[tod
k trSwrjf yK[od
k &&dS ygonf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

66

4/ 1993 'kw,
d Adv
k cf sKyBf u;D cifneG &Uf iS ;f jyaomArmESijhf refrm
Edik if aH wmfzUJG pnf;yHt
k ajccHOya'a&;qG&J mwGiyf g0ifrnfh
EdkifiHawmftajccHrlrsm; owfrSwfa&;twGuf
1993 ckESpf pufwifbmv 16 &ufaeYwGif
usif;yjyKvkyfcJhonfh trsdK;om;nDvmcH
pHknDtpnf;ta0;u csrSwfcJhaom
tajccH&rnfhrlrsm;rS 'kwd,
AdkvfcsKyfBuD;cifGefY\ rdefYcGef;
,if ; tcrf ; tem;wG i f
Ed k i f i H a wmf
at;csrf ; om,ma&;ES i f h zG G U H N zd K ;a&;aumif p D
twGif;a&;rSL; (1) 'kwd, AdkvfcsKyfBuD;cifGefYu
ucsiw
f ikd ;f &if;om; aoG;csi;f rsm;ESihf ou&mZf 2000
ES i f h 21 &mpk w wd , axmif p k E S p f u d k
BuKd qEkd w
I cf eG ;f qufNy;D Edik if aH wmftwGi;f wdik ;f &if; om;
aoG;&if;om;csif;rsm;tMum;
tjyef t vS e f c spf M unf a v;pm;rI ? ,H k M unf r I ?
em;vnfpmemrI rsm; twdik ;f tqr&Sd wd;k wufvmyHu
k kd

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

67

0rf;ajrmuftm;&ajymMum;oGm;onfudk
owd j yKvd k u f r d y g onf / jynf a xmif p k B uD ; \
oG i f j yif v u P m
ord k i f ; aMumif ; ES i f h
jynfaxmifpo
k Pmef tajccH taMumif;w&m;rsm;ESihf
jzpf w nf a eonf h tajctaeaumif ; rsm;ud k
tjrJ x m0&
tav;xm;
xdef;odrf;umuG,fay;cJhMuonfh
tpOftvmaumif;udk &Sif;vif;ajymMum;oGm;onf/
aumif;jrwfaomtpOftvmESifhtnD
jynfaxmifpkBuD; urmhtv,f 0ifh0ifhxnfxnf
&yfwnfaeEdkifyHkrsm;udk twGif;a&;rSL; (1) u odkY
&Sif;jyonf/
]],ck v d k
jynf a xmif p k
jref r mEd k i f i H a wmf B uD ; twG i f ; wd k i f ; &if ; om;
rsd K ;EG , f p k t m;vH k ; onf rd r d , H k M unf u d k ; uG , f & m
bmomw&m;? rdrdESpfNcdKufvufcH&m dk;&m ,Ofaus;rI
"avh p d k u f
aumif ; rsm;ud k
vGwv
f w
G v
f yfvyfusio
hf ;kH Ny;D ESpaf ygif;axmifEh iS chf su
D m
nD n D G w f G w f
aygif ; pnf ;

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

68

aexd k i f E d k i f c J h M uonf h t wG u f
arcES i f h
arvdcjrpfESpfoG,f aygif;qHkNyD; {&m0wDjrpf BuD;
ckdifcdkifrmrm ay:xGef;vm&ouJhodkY ucsif? u,m;?
u&if ? csif ; ? Arm? rG e f ? &cd k i f ? &S r f ;
wdik ;f &if;om;rsKd ;EG,pf rk sm; aygif;pnf;Ny;D jrefrmvlrsKd ;ESihf
jynfaxmifpk jrefrmEdkifiHawmf [l EdkifiHwum
tv,fwiG f ,aeY0if0h ifx
h nfxnf &yfwnfaeEdik jf cif;
jzpfonf/}}
wkdif;&if;om;rsdK;EG,fpktm;vHk;udk
jref r mrI j yKaeonf [ l a om toH k ; tEI e f ; rS m
tzsuf o rm;wd k Y u
rvd k w rm
,kwfrmaumufuspfaomtMuHqdk;jzifh
oHk;pGJykwfcwfvdkufjcif;jzpf onf/ jrefrm[laom
toHk;tEIef;onf jrefrmhtcsKyftcsmtmPmjyefYESHU&m
ydik ef ufe,fajr wpfcv
k ;kH \ ud,
k pf m;jyKemrnfjzpfonf/
,if;ydkifeufe,fajrwnf;[laom ,aeYjynfaxmifpk
jrefrmEdkifiHawmftwGif; wkdif;&if;om;vlrsdK; 135
rsd K ;&S d o nf / xd k w d k i f ; &if ; om; 135 rsd K ;ud k
ukd,fpm;jyKaom vlrsdK;trnfvJjzpfonf/ Armonf

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

69

Ed k i f i H
vl O D ; a&trsm;qH k ; &S d a om
wkdif;&if;om;vlrsdK;wpfrsdK;jzpfonf/
wk d i f ; &if ; om;rsm;ud k ArmrI j yKaeonf r [k w f ?
trsm;qd k i f emrnf j zpf o nf h ]]jref r m}} ud k
oHk;EIef;ac:a0gaejcif;omjzpfonf/ wkwfjynfwGif
wd k i f ; &if ; om; 55 rsd K ;&S d o nf / [ef v l r sd K ;rS m
trsm;pkBuD;jzpfonf/ wkwfvlrsdK;[lomac:\/
wk w f E d k i f i H [l omoH k ; onf / wk w f u d k
t*FvdyfwdkYu csdKif;em;? jrefrmwkdYu a&S;,cifpde?
pdew
Yf idk ;f aemufyikd ;f wkw[
f k oH;k \/ *syefwUkd u &SeD m;
[k *syef t oH j zif h x G u f \ / wk w f w d k Y u rl
rdrdwdkYbmompum;jzifh wGef;*dk[k ac:\/ wGef;*dkac:
csKd i;f em;ac: wkwo
f nf [eftygt0if wdik ;f &if;om
55 rsdK;udk ukd,fpm;jyKavonf/
tar&d u ef w G i f ,aeY t ar&d u ef [ k
owfrSwfxm;aom vljzLrsm; (a&S;,cift*Fvdyf?
a0v? aumh? tdkif;&pf&Sf? 'wfcsf? jyifopf? k&Sm; ponfh
Oa&my EG , f z G m ;rsm;)? vl r nf ; eD * d k ; rsm;?
tif';D ,ef;vlerD sm;? [pyif;epf ac: pydef rsKd ;EG,rf sm;?

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

70

tm&SrsdK;EG,frsm;\ trsm;qkdifemrnf rSm tar&duef


jzpfonf/ vlrsdK;aygif;pHkudk tar&duefrIjyKonf[k
rnf o l u rS rpG y f p G J a cs/ ,l a uac: NAd w d e f a c:
t*F v ef o nf ? a0v? paumh ? td k i f ; &pf & S f E S i f h
tjcm;rsd K ;EG , f r sm;\
ud k , f p m;
jyK
trsm;qd k i f e mrnf j zpf o nf / NAd w d o QrI jyKonf ?
t*F v d y f r I j yKonf [ k rnf o l u rQrqd k y gacs/
tb,fhaMumifh jrefrmhajray:rS wkdif;&if;om; 135
rsd K ;wd k Y ES p f a ygif ; axmif c sD o H k ; pG J c J h a om
trsm;qdkifudk,fpm;jyKemrnfjzpfonfh ]]jrefrm}} udk
rvdw
k rmpGypf MJG uygoenf;/ &Si;f ygonf/ jrefrmEkid if \
H
nD G w f r I ?
aoG ; pnf c spf M unf r I ?
wd k i f ; &if ; om;d k ; &m,Of a us;rI E S i f h ud k ; uG , f & m
bmomw&m;rsm;
xG e f ; um;pnf y if r I u d k
tzsufpdwfjzifh rvdkrvm;NzdKcszsufqD; vdkrIwdkYaMumifh
jzpfygonf/ twGif;a&;rSL; (1) 'kwd,AdkvfcsKyfBuD;
cif G e f Y u bmomw&m;ES i f h ywf o uf a om
Ed k i f i H a wmf \
oabmxm;ud k
odaYk jymMum;vdu
k af yonf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

71

]]jref r mEd k i f i H o l
Ed k i f i H o m;
wd k i f ; &if ; om;rsm;tm;vH k ; rd r d w d k Y u d k , f p D u d k , f p D
,H k M unf u d k ; uG , f Muonf h bmomw&m;\
qd k q H k ; rrI j zpf o nf h
arw m xm;jcif ; ?
oabmxm;BuD ; jcif ; ? cG i f h v T w f j cif ; qd k o nf h
rGefjrwfaom oabmxm;rsm;udk av;pm;vdkufem
cH,lusifhoHk;MuonfESifhtrQ wkdif;&if;om;tcsif;csif;
cspfMunfaoG;pnf;rIESifh
vufwGJyl;aygif;aqmif&GufrItpOftvm
aumif;awGudk qufvufazmfaqmifEdkifrnfjzpf
jynf a xmif p k jref r mEd k i f i H a wmf B uD ; twG i f ;
b m o m w & m ; t m ; v H k ;
vGwfvyfpGm&SifoefvIyf&Sm;Edkif&ef
Ed k i f i H a wmf t pd k ; &taejzif h tpOf t vm rysuf
qufvuftm;ay;apmifha&SmufoGm;rnfjzpfonf/}}
(Tef; - aMu;rHk - 20.8.2000)

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

72

tcef; 4

1947 yifvHkpmcsKyf\tESpfom&
1/ yifvHkpmcsKyfvufrSwfa&;xdk;aom
csi;f trsK;d om;ud,
k pf m;vS,f (3) OD;
ordkif;tp
1946ckESpf?Zefe0g&Dv(17)&ufaeYwGius
f if;yaom
yxrtBudrf zqyvEdkifiHvHk;qdkif&mnDvmcH aeol&def;
tpnf;ta0; &efuek Nf rKd U wGif usi;f ycJyh gonf/ xdn
k v
D mcH
OD;azcifu ]] awmifwef;a'orsm; (Frontier Area)ESifh
jrefrmjynfukdyl;aygi;f twlwuGvGwv
f yfa&;&,lrnf[k
tqd k w if o G i f ; cJ h & m yd k 0 rf ; ol a rmif (xef y uf a rif rxrqH;k csi;f a&;&m0efBu;D )uaxmufco
H nf/xdaYk emuf1946
ESp?f azaz:0g&v
D (8)&ufaeYwiG us
f i;f yaomzqyvtzGUJ csKyf

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

73

trIaqmifrsm;ESihf &Sr;f ? csi;f ? ucsi?f &cdik f ud,


k pf m;vS,rf sm;
aqG;aEG;yGJodkY 0rf;olarmifESifh atmifcifwdkYwufa&mufonf/
xdt
Yk pnf;ta0;usi;f yNy;D aemuf 0rf;olarmifukd csi;f awmif
tESHwGif c&D;oGm; zqyvtzGJUcsKyf\ tzGJU cGJU zGJUpnf;um
vGwv
f yfa&;&bd&Yk ef pnf;H;k vIy&f mS ;cJo
h nf/ pnf;H;k a&; udk
jynfolvlxku axmufcH 1946 ckESpf? Zefe0g&DvwGif
yifvHknDvmcHrSm wufa&mufrnfh csif;udk,fpm;vS,f rsm;
tk y f y D ; xJ r S a&G ; cs,f pum;jyef r nf h o l r sm;vnf ;
a&G;cs,fcJhonf/ a&G;cs,fusif;yaom tpnf;ta0;yGJudk
zvrf;NrKd U usi;f yonf/ bk&ifccH syk u
f awmifwef;a'orsm;
T e f M um;a&;rS L ;csKyf Mr. Stevenson ud k T e f M um;
cd k i f a umf r &S i f e m OD ; od r f ; armif u OD ; pD ; uG y f u J o nf /
yif v H k y xrtpnf ; ta0;wuf a &muf & ef csif ; ud k , f p m;
vS,t
f yk yf ;D ydu
k ;D tdrk ef (Hakha) ?ydv
k v
I rf eI f (Lumbang-Falam)
?ydyk rk ;f Zref (Tonzang Tedim) a&G;cs,cf o
hJ nf/pum;jyefot
l jzpf
Pu Kawl Sum a&G;cs,fcJhonf/ 1946 ckESpf? rwfv 20-28
&uftxd yifvHkyxrtBudrf tpnf;ta0;? 'kwd,tBudrf
tpnf;ta0; 1947 ckESpf? azazmf0g&Dv 3 &ufrS 12

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

74

&ufaeYtxdusi;f ypum;jyifoydl 0k rf;udak [m (Vum Khaw


Hau) a&G ; cs,f j c if ; cH & onf / yxrtB u d r f t pnf ; ta0;
yd k y k r f ; Zref yg0if c J h a omf v nf ; 'k w d , tpnf ; ta0;
use;f rma&;aMumifrwuf
h
a&mufcyhJ g/xdak Mumifcsh i;f ud,
k pf m;
oH;k a,mufxrJ ydS ak xmif;Zckyf (Sukte Tribal Chief-Saizang
Tedim) u vufrSwfa&;xdk;cJhjcif;jzpfonf/ 1947 ckESpf
azazmf0g&v
D (12)&ufwiG f ucsi?f csi;f ? &Sr;f ud,
k pf m;rsm;ESihf
jrefrmjynfr udk,fpm; AdkvfcsKyfatmifqef;u oabmwl
vufrw
S af &;xdk 1948 ckEpS ?f azazmf0g&v
D (4)&ufaeYwiG f
vGwv
f yfa&;&onf/

u-u yxrtBudrfyifvHktpnf;ta0;
1946 ckESpf? rwfv 20-28 &ufaeYtxd
usi;f y&Sr;f ?csi;f ?ucsiu
f ,
kd pf m;vS,rf sm;wufa&mufco
hJ nf/
csif ; ES i f h
ucsif u d k , f p m;vS , f r sm;twG u f
yxrtBurd jf zpfaomfvnf;?&Sr;f apmfbmG ;rsm;udk1946ckEpS ?f
rwf v 19 &uf w G i f oD ; jcm;usif ; ycJ h N yD ; jzpf o nf /
tpnf;ta0;wGif zqyvtzGUJ csKyf 'k-Ou| OD;Ek? OD;apm

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

75

(*VefOD;apm AdkvfcsKyfvkyfBuHol) Mr. Steven Son vnf;


wufa&mufcJhygonf/ 1946 ckESpf? rwfv (19)&ufaeYwGif
jref r mjynf r ES i f h
awmif w ef ; a'orsm;
yl;aygi;f a&;aumfrf w
D t
D zGUJ tpnf;ta0;zGUJ pnf;Ou|tjzpf
p0f a 7T o d k u f (yxrqH k ; or w ) a&G ; cs,f c J h o nf /
csif;udk,fpm;vS,f ydkvIvfrIef;u Rs.50 tzGJU0ifaiG (India)
xnfh0ifcJhonf/ ucsifacgif;aqmifvmrfaZmfaxmifvnf;
yg0ifonf/

1/ csif;udk,fpm;vS,ftkyfyD;rsm; (3) a,muf


(u) ydu
k ;D tdrk ef
-

Hakha Tribal Chief

Lumbang Tribal Chief

Hakha - Hakha

(c) ydkvIvfrIef;
-

Lumbang - Falam

(*) ydyk rk ;f Zref

Tedim (Kam Hav)

Tribal Chief - Tonzang - Tedim

2/ ynmt&nftcsif; ESifh tkyfcsKyfonfhe,fajr


(u) ydu
k ;D tdrk efonf ynmt&nftcsif;rSm jrefrmpmt*F v d y f p m 7 wef ; ud k 1912 ck E S p f r S

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

76

atmifjrifco
hJ nf/ HaKha e,futk
dk ycf sKycf o
J nf/
(c) yd k v I v f r I e f (A.T.M) onf zvrf ; Nrd K U
tv,f w ef ; ausif ; rS 1912 ck E S p f w G i f 7
wef;atmifjrifcJhonf/ 1914 ckESpfrSp Zaniat,
Tapong, Ngawn, Lunghawh ESih f Lumbang rsK;d EG,p
fk
(5)rsK;d tkycf sKycJf o
h nf/1918-1919jyifopfEikd if o
H Udk
oGm;onf/
(*) ydyk rk ;f Zref (K.S I M, A.T.M) onf1915-1918
ckESpftxd ppfudkif;NrdKU ausmif;wuf 7 wef;
atmifjrifco
hJ nf/ Tonzang NrKdUrmS H;k pdu
k f Zo, Thado
ESifh Kan Hau rsKd;EG,f (,ck Tedim ) rsm;
tkycf sKycf o
hJ nf/
csif;udk,fpm;vS,f tkyfyD; (Chief) rsm;udk vnf;
xdkacwftwGuf ynmt&nftcsif;redrfhyg/ xdkacwfwGif 7
wef;atmiftqifol
h rsm;ut*Fvyd pf um;vnf;uRr;f usif
jrefrmpum;ruRrf;aomfvnf; a&;wwfzwf wwfonf/
AdkvfcsKyfatmifqef;ESifh ajyvnfacsmarmpGm pum;ajym&ef
pum;jyefoludk a&G;cs,fjcif;om jzpfonf [k od&onf/
vlwpfcsKUdutkyyf ;D rsm;udtj
k ypfwifolwb
Ykd mrSrod?em;rvnf?

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

77

olwdkYaMumifh vGwfvyfa&;& aomfvnf; rwdk;wuf[k


a0zef o nf / rwd k ; wuf w mol w d k Y a Mumif h r[k w f b l ; /
igwd k Y a cwf v l i ,f r sm;aMumif h [ k ,l q onf / ol w d k Y
qH k ; oG m ;cJ h N yD r [k w f y gvm;? zG H U Nzd K ;wd k ; wuf j cif ; ud k
tvkyBf uKd ;pm;r,f?vkyrf &rnf
S ?&vkyrf ,fr[kwb
f ;l /

3/ pum;jyefqdk
yxryif v H k t pnf ; ta0; pum;jyef o l t jzpf
vdu
k yf gvmoltrnfpm&if;udatmuf
k
ygtwdik ;f pma&;olrsm;u
wrsK;d pDa&cJo
h nf/
1/ Pu Tual Khaw Mang u Pu Kawl Sum -Tai Kwal u
vdu
k cf o
hJ nf[a&;onf
k
/
(Sukte Chronicle, XV, 2005. P.23)

2/ Gamngai 21st Century pmtkyrf S Pu Van Thang [k


a&;onf/
pum;jyef o l Pu Kawl Sum u Falam
pum;oHk;cJhvQif xdkacwf Tlaison rsKd;EG,ftkyfcsKyfaom
vufatmufrS Falam e,fwpfckvHk;? Falam e,f Zahau
vufatmufrmS Tedim e,ftqifq
h ift
h yk cf sKycf o
hJ nf/xdaYk Mumifh

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

78

Pu Kawl Sum ESics


hf i;f ud,
k pf m;vS,3f a,mufwzvrf
Ykd ;pum;

ES i f h aomf v nf ; aumif ; ?
t*Fvdyfpum;ESifhaomfvnf;aumif; pum;ajymvdkY&rnf[k
,lqygonf/
txufyg tkyfyD;oHk;a,mufvdkuf cJhaom Pu Kawl
Sun "mwfyku
H kd TonZang Golden Jubilee Magazine rSm2000
yg&cdS o
hJ nf/wpfcsKUd u Pu Pum Za Mang udk Thawng Za Khup
[ka&;rSm;cJo
h nf/
(Laizo/

Zahaw)

c - c/
'kw,
d tBurd yf ifvn
kH v
D mcHwufa&mufrnfo
h rl sm;
a&G;cs,fjcif;ESifh
jyifqifjcif;
tpnf;ta0;wufa&mufjcif;
1946 ckESpf? {NyDv (2)&ufaeYwGif zvrf;NrdKU
vl x k q E c H , l y G J tpnf ; ta0;usif ; ycJ h y gonf / 'k w d ,
yifvHktpnf;ta0;wufa&mufrnfhol udk,fpm;vS,f (1)
yd k u D ; td k r ef (2) yd k v I v f ; rI e f (3) yd k y k r f ; Zmref w d k Y v nf ;
wufa&muf vlxkwdkY\ qEudk ,lum tcsufrsm;udk

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

79

pkpnf;onf/
csi;f vlxu
k ,
kd pf m;vS,rf sm;ESiawG
hf UqNkH y;D jrefrmjynfrES iS hf
ylaygi;f vGwv
f yfa&;,la&;?r,la&;udpu
aqG
kd ;aEG;Muonf/
atmufygtcsu(4)cs
f uu
f oabmwl
kd
nrD &I cJo
h nf/
(1) avmavmq,f w G i f
bk & if c H \
wdu
k f u
kd t
f yk cf sKyrf aI tmufwiG ae&ef
f ?
(2) wkid ;f &if;om;nDtpfurkd sm;jzpfonf&Sh r;f ?ucsiw
f EYkd iS hf
vufwGJ cspfcif&if;ESD;pGm yl;aygif;aqmif&Guf
oGm;&ef?
(3) yifvt
kH pnf;ta0; 1946 ckEpS ?f rwfv 20-28
&ufrSm zGJUpnf;cJhonfh jrefrmwdkif;&if;om;rsm;
,Ofaus;rItoif;wGicsf i;f wdu
Yk vnf;tzGUJ0iftjzpf
yg0if&ef?
(4) csif;vlxkonf ,ckxufydk Edk;Mum;vmum
rdrw
d aYkd &;udk rdru
d ,
kd w
f ikd f pDraH qmif&u
G Ef ikd o
f nfh
tcsdefa&mufvQif NAdwdoQwdkY\ jrefrmjynfqdkif&m
puLjzLpmwrf;ESifh yifvHktpnf;ta0; (yxr1946)wGizwf
f Mum;onfbk
h &ifc\
H trdew
Yf w
Ykd iG f

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

80

azmfjyxm;onfhtwdkif; jynfrESifh yl;aygif;a&;?


ryl;aygi;f a&;pOf;pm;&ef?
txufyg tcsufeHygwf (4) udk vlxkudk,fpm;
wD;wdefudk,fpm;jyKo(15)OD
l ;?zvrf;udk,fpm;jyKo(6)
l OD;ESifh
[m;cg;ud k , f p m;jyK o l (29)OD ; wd k Y u vuf r S w f a &;xd k ;
awmifwef;a'otkycf sKyaf &;Xmeoday;yd
Yk cJYk Mh uygonf/wD;wde;f ?
zvrf ; ? [m;cg;ud k , f p m;rsm;om[k qd k a omf v nf ;
csif;udk,fpm;jyK[k qdk&rnf/ awmif;ydkif;csif;vlrsKd;rsm;udk
OD ; 0rf ; ol a rmif u pnf ; H k ; cJ h N yD ; NyD j zpf o nf / ol o nf
t"duvrf;zGiahf y;olvnf;jzpfonf/

* - */

'k w d , tBud r f y if v H k nD v mcH t pnf ; ta0;


wufa&mufaom csif;udk,fpm;vS,frsm;

'kw,
d yifvn
kH v
D mcHtpnf;ta0;udk 1947 ckEpS ?f
azazmf 0 g&D v 7-12&uf a eY t xd usif ; ycJ h o nf /
csif ; ud k , f p m;vS , f ?
ucsif u d k , f p m;vS , f ?
&Sr;f ud,
k pf m;vS,rf sm;ESijrhf efrmjynfrud,
k pf m;vS,rf sm;vnf;
Adv
k fcsKyaf tmifqef;ESihfwufa&mufcyhJ gonf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

81

u&ifudk,fpm;vS,frsm;
tpnf;ta0;wufa&mufjcif;aemufusjcif;taMumif;&if;rSm
&ef u k e f N rd K U u&if t rsKd ; om; nD v mcH w G i f KNU/O
zGUJ pnf;vdu
k af omaMumifh jzpfonf/ u&iftrsK;d om;tzGUJ csKyrf S
OD ; vS a z? apmpH a u? apm0D & D a usmf E S i f h apmcspf w D ; wd k Y
yifvn
kH v
d mcHoYkd aemufusNy;D a&mufvmMuonf/ if;wd\
Yk
wm0ef r S m vnf ; nD v mcH yg0if a qG ; aEG ; &ef r[k w f b J
avh v mol r sm;tjzpf wuf a &muf & ef o m jzpf o nf /
awmifwef;a'otkycf sKyaf &;e,ftwGi;f rygaom (Excluded
Areas) u&if e D e ,f r S apm0P E S i f h apmod e f ; wd k Y v nf ;
avh v mol t jzpf
wuf a &muf c J h M uNyD j zpf o nf /
(wdik ;f &if;o0m;vlrsK;d rsm;ta&;ESi1947
hf zGUJpnf;yHt
k ajccHOya'?
1989pm-265)

1/ c s i f ; u d k k , f p m ; v S , f
(3)
oabmwlvufrSwfa&;xdk;
(1)
(2)

Pu Kio Mang

- Hakha

Pu Hlur Hmung

- Lumbang - Falam

OD;u

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

(3)

82

Pu Thawng Za Khup - Saizang - Tedim Sukte Chief


Pu Kio Mang, Pu Hlur Hmung ESih f Pu Pum Za Mang

wdt
Yk aMumif;&Si;f cJNh yD Pu Thawng Za Khup Pu Pum Za Mang
use;f rma&;aMumifrwuf
h
a&mufEikd o
f jzifh Pu Thawng ZaKhup
'k w d , tBud r f y if v H k t pnf ; ta0;ES i f h yif v H k p mcsK y f w G i f
csif ; ud k , f p m;vS , f v uf r S w f a &;ol w pf a ,muf t jzpf
yg0ifcyhJ gonf/1927ckEpS armf
f vu
kd Nf rKd txuf
U
wef;ausmif;
7wef;atmifjrifcyhJ gonf/
yif v H k p mcsK y f r S m vuf r S w f a &;aom ol r sm;ud k
vltcsKUd uvlrsK;d EG,pf rk sm;\ud,
k pf m;vS,rf a&G
S ;cs,jfcif;[k
,lqaomvltcsKUd&ydS gonf/igvnf;ygonf[pma&;avonf
k
/
,ckjrefrmEdkifiHom;csif;vlrsKd;EG,f0ifrsm; ESifh em*g;vlrsKd;rsm;
ud,
k pf m;vS,t
f jzpfvufrw
S af &;xd;k cJjh cif;jzpfonf/ygwED iS hf
tzGUJ tpnf;wpfcck ud
k ,
k pf m;aomfvnf;aumif;vH;k 0r[kwyf g/
trsKd;om; (National) ud,
k pf m;tkyyf ;D (UKPi)oH;k a,mufu
oabmwlvufrw
S 1947
f ckEpS ?fazazmf0g&v
D (12)&ufaeYwiG f
ucsif (6)a,muf? &Srf;(13) a,muf? csif; (3)a,muf?
jref r mjynf r ud k , f p m;vS , f Ad k v f c sKyf a tmif q ef ; u
vG w f v yf a &;twl w uG &,l & ef oabmwl

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

83

vufrw
S af &;xd;k cJyh gonf/

2/ pum;jyefol
(1) Pu Tual Khaw Mang u Pu Vum Khaw Hau [k
a&;onf/
(2) Pu Cin Khen Zam u Dr. Vum Khaw Hau, Pu
Savuta ESihf Pu Ngun To jzpfonf[a&;onf
k
/
Pu Tual Khaw Mang u taz Pu Thawng Za
Khup ud k yif v H k t pnf ; ta0;wG i f 'k w d , tBud r f w G i f
vdu
k cf o
hJ nf[k qdck o
hJ jzifh olu emvntodq;kH jzpfrf nf[k
,HMk unfvufco
H nf/1947ckEpS ?f azazmf0g&v
D 12&ufwiG f
Pu Tual Khaw Mang touft&G,fwdusrod&aomfvnf;
olt
Y az1927ckEpS rf mS 7wef;atmifonf[od
k &aomMumifh
1925 rS 1947 udk tESpf 22 &Sdonf/ xdkaMumifh
Pu Tual
Khaw Mang 1947 ck yif v H k tpnf ; ta0;
touft&G,t
f enf;qH;k 16ESprf 18
S ESpt
f &G,v
f yl sKjd zpfrnf[k
cefrY eS ;f vd&Yk onf/

C - C/ emrnfausmfpum;jyef OD;0rf;udka[m ESifh

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

84

yif v H k p mcsK y f
OD;0rf;udak [m(c)Akr;f ac:a[muf (Dr. Vum Khaw
Hau qHk;) AdkvfcsKyfatmifqef;\ umADeufrDeDpwm (Cabinet
Minister) a[mif;? csif;a&;&m0efBuD;-'k twdkifyifcHa[mif;
(Duputy Counselor) ESioH
hf trwfa[mif;wpfa,mufzrf;cdik f
Commissioner H k ; vuf a &;wd k p ma&; (Stenographer)
0efxrf;a[mif;vnf;jzpfonf/olu
Y ,
kd af &;&mZ0iftusO;f rSm
yif v H k p mcsKyf vuf r S w f a&;xd k ; cJ h [ ef & S d o vk d
rSww
f rf;wifco
hJ nfuawG
kd U&dS olpY mtkyu
f p kd ma&;olwpfcsKUdu
TefY jrefrmjynf*sme,fESifh pmtkyfwpfcsKdUwGifygonfudk
awG U &onf /
xk d Y a Mumif h
wpf b uf r S
wcsKUdpma&;olrsm;tjrifuv
kd nf;azmfjyyifvt
kH pnf;ta0;ESihf
pmcsKyt
f aMumif; a'guw
f mAkr;f ac:a[mufEiS hf ywfoufaom
cdik v
f akH omtjcm;pmtkyu
f ;kd um;&Si;f jyvdyk gonf/yk*Kd vaf &;
t& a'gwfAkrf;ac:a[muf*kPfodumusatmif &nf&G,fjcif;
r[kwfyg/ vmrnfh tem*wfumvwGif csif; ordkif;trSef?
jrefrmhordik ;f trSeo
f ad pvdak Mumifo
h mjzpfonf/

1/ yifvHkpmcsKyfvufrSwfa&;xdk;olcsif;udk,fpm;vS,f

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

85

(3) a,muf
(u-u)

\
rS w f w rf ;
(csi;f a&;&m0ef;Bu;D csKyaf [mif; oHtrwfBu;D a[mif;
(qH;k )1947ckEpS rf mS csi;f wmifwef;cdik ?f zvrf;NrKd U?
aumrD&iS f ;kH rSmaumfr&D iS ef mr&Sb
d ;l vdta&;yd
Yk
ik f (Assistant Superintendent) OD ; axmif ; usif h x ef u
yl;wGJwm0ef,lcJhonfhtcsdefjzpfonf/
olHk;pma&;ti,fwef;ESifh vufa&;wdkpma&;
OD;0rf;udka[mudk OD;axmif;usifhxef\ cGifhjyKcsuf
(cG i f h a y;rS o m)jzif h
yif v H k
tpnf;ta0;csif;udk,fpm;vS,frsm;\
pum;jyeftjzpfvu
kd yf gco
hJ nfjzpfonf[a&;onf
k
/
t*Fvyd pmj
f zifatmuf
h
ygtwdik ;f jzpfonf/

Pu

Zahrelian

"Vum Khaw Hau was selected to be the


interpretered in Panlone Conference for the Chiefs
at the meeting Gen Aung Sani. Vum Khaw Hau was
Lower Divison Clerk and Stenographer at the office of the Deputy Commissioner. Naturally Thawng
Cin Thang granted a leave of absence to Vum Khaw

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

86

Hau to travel to the Panlone meeting. (Rev. Dr.


Stephen Hre Kio, Zahre Lian of Burma, Chiang Mai,
Wanide Press, 2000, 2nd Edition, p.53

uReaf wmf0,faomud,
k yf ikd pf mtkyrf t*F
S vyd pf mjzifh
jynfph &kH iS ;f vif;onf/
(c-c)

Robert Siang Lian u


" In accordiance with the instaructions of the Governor to the Frontier Areas administrative Officer
Pul Hlur Hmung of Falam, Pu Kio Mang of HaKha
and Chief Thwng Za Khup if Sai Zang-Tedim
(Representatived of Kam Hau Tribal Chief Pum Za
Mang) were Selected by the Dupty Commissioner
of Falam to reprensent Chins at Panlone Second
Cifessence. (No.1. Telim B.E.H.S, 1948-1948 p.
576)

yif v H k t pnf ; ta0; vl t zG J U tpnf ; ?


ygww
D pfck u
k ,
kd pf m;olu,
kd w
f idk oG
f m;jcif;r[kwo
f vdk
tcGi&hf rSoGm;vd&Yk onfuawG
kd U&onf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

87

( *- *) OD;xGe;f atmifcsed u
f atmufq;kH pmajc
rSm-

(Footnote)

(1) pmcsKyfrl&if;wGif 'l0gaZmfv ucsifudk,fpm;vS,f


trnfygaomfvnf;ol\vufrw
S rf yg[azmf
k jyyg
onf/
(2) yif v H k t pnf ; ta0; wuf < upG m yg0if a om
OD;0rf;udak [mufonftpd;k 70efxrf;jzpfaeygojzifh
wif;Muyf aom udkvdkeD0efxrf;pnf;urf;t&
xd k p Of u
vuf r S w f r a&;xd k ; 7bJ
aemufwpfvcefYMumrS vufrSwfa&;xdk;cJhonf[k
OD ; 0rf ; ud k a [m (Vum Ko Hau) \
ud k , f a &;&mZ0if t usOf ; ud k
T e f ;
jyefvnfazmfjycJhonf/
(wd k i f ; &if ; om;vl r sKd ; rsm;ta&;ES i f h 1947
zG J U p nf ; yH k t ajccH O ya' 1989 pm-201) ud k
azmf j yaom pmud k w&m;0if p mtk y f r [k w f
OD ; 0rf ; ud k a [mud k , f w d k i f a &;aom ud k , f a &;
&mZ0iftusOf;}} pmtkyfudk udk;um; pmydk'f\

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

88

txufqHk;pmajcwGif a&;om;azmfjyjcif;omjzpf
onf[qd
k &k rnf/yifvpkH mcsKyrf &l if;pmrdwL rSmvnf;
OD ; 0rf ; cd k a [muf e mrnf r ygwmud k pmzwf o l
(vlwikd ;f )odonfjzpfonf/ordik ;f trSeu
f od
kd wt
hJ cg
xifrSm;vGJaomtaMumif;udk vlwpfa,muf\
rsuf E smud k M unh f ? *k P f u d k x d e f ; tm;emvd k Y
ra&;oifyh g/
(* - *)

Salai Lian Cung Lian u-

]] AdkvfcsKyfatmifqef;onf OD;0rf;udka[mudk
NAw
d o
d Qtpd;k &trIxrf;tjzpfrEIS wx
f u
G f csi;f a&;&m
0efBuD;tjzpf ta&G;cHNyD;rS vufrSwfa&;xdk;&ef
tBuaH y;onf/Adv
k cf sKyaf qmifqef;tBuaH y;onfh
twdik ;f csi;f a&;&m0efBu;D tjzpfta&G;cH&Ny;D 1947
ckEpS f rwfv (21)&ufaf eYwiG f Adv
k cf sKyaf tmifqef;
a&SUrSm yifvHkpmcsKyfudk vufrSwfa&;xdk;cJhonf[k
azmfjyonf/ (ChinWorld Journal, Vol. 1, No.11,
2013, P 10, 11) 'Dpmydk'fudk Munfhaomtcg 1947
ckEpS f azazmf0g&v
D 12 &ufrS 1947 rwfv 21

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

89

&ufaeYtMum;jzpfysucf ahJ omudpj zpfouJo


h 1947
Ykd
rwfvrSmyifwdik ;f jynf\vTwaf wmfud,
k pf m;vS,u
f kd
a&G;cs,cf yhJ gonf/ OD;0rf;udak [mcsi;f a&;&m0efBu;D
r[kwyf g/awmifwef;a'otkycf sKyaf &;qdik &f mXme
0efBu;D -'k-wdik yf ifc0H efBu;D (od)Yk Adv
k cf sKyu
f mADeuf
rDepD wmac:jynfaxmifp0k efBu;D jzpfonf/0efBu;D udk
p0f a &T o d k u f - &S r f ;
(yxrqH k ; or w )
ucsiw
f ikd yf ifcaH umifp0D ifqr;'l0gqif0g;aemifjzpf
csif ; twd k i f y if c H
aumif p D 0 if
OD;Akr;f ac:a[muf0efBu;D ESihf 'k-0efBu;D [kqkd &rnf/
Mum;jzwftpd;k &tzGUJ vnf;[kac:onf/ Cung Lian
a&;om;aom pmaMumif ; wpf c sKl d U u d k jyef v nf
&Sif;jyvdkygonf/ AdkvfcsKyfatmifqef;a&SUrSmyif
yifvHkpmcsKyf oabmwlvufrSwfa&;xdk;jcif;udk
a&SUaemufqufpum; roHk;oyfvdkY jzpfrnf[k
,lqygonf/ yifvHkpmcsKyfvufrSwfa&;xdk;jcif;udk
Adv
k cf sKyaf tmifqef;wpfa,mufEiS vl
hf wpfa,mufu
oabmwl a&;xdk;EdkifwJh pmcsKyfrskKd; r[kwfyg/
xdo
k o
Ykd mrubJ OD;0rf;ac:a[mufEiS hf yifvpkH mcsKyf

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

90

oabmwl v uf r S w f a &;xd k ; jcif ; ud k ol E S i f h


rqdkifaomudp rvkyfoifhaom tvkyf jzpfonf/
olu
Y pum;j
kd
yeftqifo
h mcsi;f trsK;d om;ud,
k pf m;jyK
tkyyf ;D (Chiefs) rsm;vnf;r[kwyf g/ordik ;f trSeu
f kd
trS e f w k d i f ; a&&r,f M um;oavmuf awG U o
avmuf a &;cJ h v Qif pma&;ol aoaomf v nf ;
ol a 7;aom pm wpf o uf r aobl ; vd k Y
ordkif;trSeftem *wfumvrSm jynfvnf&bdkY
rvG , f b l ; vd k Y oif a &;aom pmud k pmES i f h b J
jyefvnf&Sif;jyvdkygvdrfonf/ aus;Zl;wifygw,f/
[dkwef;upmcsKyfESiaxmuf
fh
cHpmudarS
k mifcdkESir&
fh
'DacwfrmS olrsm;udkrajymESiq
hf o
kd vdkr[kwb
f ;l /
csif ; trsKd ; om;tm;vH k ; ud k , f p m;jyK
yifvHkpmcsKyfoabmwlvufrSwfa&;xdk;ol tkyfyD;
(apmfbmG ;)oH;k a,mufomjzpfonf/

2/ OD;0rf;udka[m'ktwdkifyifcH0efBuD;jzpfwJhtaMumif;
(u-u)

Pi Luan Za Cing pmtkyr


f -S ;

1947ckEpS ?fazazmf0g&v
D 12&uf&ufaeYwiG f

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

91

yifvHkpmcsKyfNyD;cJh rwfvwGif wD;wdefNrdKUe,frS


awmifwef;a'orsm;aumifpD (Hill Supreme Peoples
Council) tpnf ; ta0;od k Y wuf a &muf r nf h
ud k , f p m;vS , f w pf a ,muf u d k wD ; wd e f N rd K U
tm;upm;uG i f ; jynf o l v l x k r J q E j zif h
a&G ; cs,f c J h o nf / Pu Vum Khaw Hau ud k
tkyyf ;D rsm;jzpfMuaom Pu Pum Za Mang (Tonzang),
Pu Thawng Za Khup (Saizang) ESifh Pu Thuam
ZaMang (Mualbem) uaxmufcH S.T. Hau Go
udk qdkif;Zefaus;&Gm Kham Khaw Tual tqdjk zifh
jynfov
l x
l u
k axmufccH yhJ gonf/Adv
k rf LS ;tGe;f iif;
(Awn Ngin) uzvrf;rSmemrnfpm&if;yda
Yk wmhrnf/
vlxu
k Hau Go BuKd uo
f nf/tkyyf ;D apmfbmG ;rsm;u
Vum Khaw Hau BudKufonf[k us,favmifpGm
atmf[pfonf/OD;0rf;udak [mu S.T. Hau Go udk
cif r sm;bk & m;ocif t rI a wmf aqmif c J h y g/
igEd k i f i H a &;vk y f c J h r nf [ k q d k u m zvrf ; txd
OD;odef;armif (D.C) vdkufcJh yifvHktpnf;a0;
rSmvnf;wufa&mufco
hJ nf[q
k ykd gonf/ (S.T.Hau
Go Tang Thu ordik ;f ? Yangon, 2010. P 135)

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

92

'D p mwrf ; ud k 'k w d , yif v H k t pnf ; ta0;


rwufcifrmS awmifwef;a'orsm;yl;aygi;f a&;aumfpD
tpnf;ta0;&Sdovm;/ pma&;olvnf; rodyg/
odaYk omfta&;Bu;D u Pu Vism Khaw Hau Tedim
e,f a pmf b G m ;tm;vH k ; u a&G ; cs,f j cif ; ud k
rdom;pktrsKd;tEG,fjzifh Sukte rsKd;EG,fjzpfaom
S.T.Huw Go ra&G;cs,c
fw
hJ mjzpfygonf/Edik if aH &;?
vl r sKd ; a&; acgif ; aqmif t wG u f rsKd ; awmf ?
aqGrsK;d ra&TUboif
J ah wmfou
l a&G
kd ;jcif;onftkyyf ;D (3)
a,mufuav;pm;cs
kd
;D usL;ygonf/
(c-c)

Pu Zahre Lian u;-

1947 ckESpf yifvHkpmcsKyftNyD; rwfvwGif


zvrf;NrdKU vlxkqErJjzifh OD;odef;armifOD;pD;aom
vl x k q E r J j zif h awmif w ef ; a&;&m0ef B uD ; 'k twd k i f y if c H csif ; ud k , f p m;jyKwpf a ,muf u d k
a&G ; cs,f c J h o nf / pD ; Zef e ,f r S vl x k r sm;pG m
wufa&mufcyhJ gonf/ Pu Vun Khaw Hau urJ87 ? Pu Tial Dum u rJ - 7 ESifh Pu Van Thu
Mawng rJ - 1 &
Pu Vum Khaw Hau udk

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

93

csi;f twdik yf ifcH (Deputy Countsalor, Not Cousitlor)


jzpfvmcJhonf/ Pu Vum Khaw Hau u a'ocH
rwly;D cdik cf \JG (Seat) rJqEe,futod
kd ray;yJoH;k
NyKd icf jhJ cif;jzpfonf/t*Fvyd pf mESi;hf
" Vum Khaw Hau Offered his Candidacy to represent Matupi Sub-Divisoon without Consulting any
member from that region. This misstep in
reprensenting Matupi Without their consent cost.
Vum Khaw Hau an important role when the Constituent Assembly members later formed Chin Affair
Council" (Zahre Lian of Burma, 2000p.80) ' Pi Luan
Za Cing a&;aomtaMumif;ESiquf
hf pyfygonf/

(* - *)

Dr. Vum Son um;"Dr. Vum Khaw Hau is clevered that instead of offered to Tedim, he offered Hight School to
Thuklai,for this reason the next term he lost his
condidatecy for M.P (Pyithuh Luat Taw). (ZoHistory,

wD ; wd e f N rd K UrS m
txuf w ef ; ausmif ; xm;rnf h t pm; xk w f v d k i f
AiZawl,

1982)

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

94

(NrKd Uc)JG rSm xm;ay;aomaMumifh 'kw,


d a&TaumufyJG
I;kH cJo
h nf[rSk wcf suaf y;onf/vTwaf wmfuvnf;
vlxktrsm;qHk;qErJrMunfhbJ oifhawmfaom
a'oMunfNh y;D cdik Nf rKd U? NrKd Ue,fcJG ausmif;? aq;H;k
awmif;qdak y;oifo
h nf/
csif;trsdK;om;aeYESifhcsif;jynfe,faeY xl;jcm;csuf
csi;f trsKd ;om;aeYukd 1948 ckEpS f azazmf&v
D 28
&ufaeYrpS csi;f trsKd ;om;aeYzvrf;NrKd U?csi;f trsKd ;om;nDvmcH
usi;f yonft
h csed rf pS owfrw
S jf cif;jzpfonf/yifvpkH mcsKyrf S
jzpf a y:vmaomtrsd K ;om;aeY vnf ; jzpf o nf /
csi;f jynfe,faeYu1947
kd zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'?yk'rf 196udk
tajccH1947ckEpS zGf UJ pnf;yHt
k ajccHOya'yk'rf 30(c)t&
yk'fr 31 (u) jynfxJa&;ESifh omoema&;0efBuD;Xme\
10.4.1974 &ufpGJ pmtrSwf 2^199^ tx (2) jzifh
csi;f jynfe,ftjzpf owfrw
S cf ahJ om aeYjzpfonf/ xdak Mumifh
csif;trsdK;om;aeY ESifh csif;jynfe,faeYwkdYonf &ufpGJrwl?
t"d y g ,f v nf ; rwl a y/
csif ; trsd K ;om;aeY u d k
jynf a xmif p k j ref r mEk d i f i H w k d i f ; &if ; om;vl r sd K ;rsm;xJ r S
csi;f trsKd ;om;rsm;\aeYjzpfonf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

95

ed * H k ;
csif;trskKd;om;udk,fpm;vS,f (3)a,mufjzpfaom
tkyyf ;D rsm; Pu KioMang, Pu HlurHmnung ESihf Pu Thawng Za
Khup u yifvHkpmcsKyfoabmwlvufrSwfa&;xdk;jcif;onf
ordkif;trSefyifjzpfonf/ Dr. Vum Khaw Hau a&;aom
vuf r S w f u d k ol Y u d k tpnf ; ta0;rS w f w rf ; wif
csi;f trsK;d om;ud,
k pf m;jyKaomyifvpkH mcsKyv
f ufrw
S r[k
f w[
f k
,lqygrnf/OD;0rf;udak [muolu
Y kd Siyin Council ESifh Chin
leader's

Legue
ud k , f p m;
yifvHktpnf;ta0;wufa&mufonf[k
ol u d k , f w d k i f a &;om;onf 1947-1948 tMum;
csif ; trsKd ; om;tm;vH k ; tzG J U t pnf ; aumif p D a omf if ; ?
tzGJUtpnf;tjzpf vlrsKd;EG,fpkudk,fpm;jyK wpfzGJUawmifrS
zGUJ pnf;&efcufcaJ omtcdsejf zpfonf/,cktcgjynfov
l x
l \
k
rJ q E e ,f r S
a&G ; cs,f & aom
vT w f a wmf u d k , f p m;vS , f r sm;trwf w csKd U u rJ & NyD ;
jynf e ,f v T w f a wmf ? 0ef B uD ; H k ; rS m xd k i f w J h t cg ol Y u d k
a&G;cs,w
f ifajrm ufaomjynfov
l x
l rk sm;rdomG ;avonf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

96

usr;f Te;f -us,jf yefUpmG avhvmvdak omolrsm;twGuf


OD;xGe;f atmifcsed ?fwkid ;f &if;om;vlrsKd ;rsm;ta&;ESi1947
hf zGUJ pnf;yHtaj
k ccHOya'yxrwG J ? &ef u k e f N rd K U jref r m tvif ; yH k E S d y f w k d u f 1989-pm 201)?
Adv
k cf sKyBf u;D apmarmiftrdet
Yf & orkid ;f trSejf yefvnfxw
k af 0aompmtkyf jzpf
OD ; ausmf 0 if ; ? OD ; jrod e f ; ES i f h OD ; od e f ; vI d i f w k d Y u jyKpk o nf / jref r mh o rk d i f ;
okawoeXme)/
Salai Van Cung Lian, Chin World Journal vol. 1, No. 11,
Yangon, 2013, p. 10, 11, Myanmar version

Rev. Dr. Steven Hre Kio, Zahre Lian of Burma, Chiangmai;


Manide Press, 2nd Edition. 2000,p.53.

Robert Sing Lian, Chin National Day and National Duty; No.1
Tedim B.E.H.S, Golden Jubilee Magazine, 1948, 1998, p. 567,
442.

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
Dr. Vumson, Zo History-----

97
Aizawl, 1982.p.

---------- Chin National Day Golden Jubilee Commemorative Magazine, 1948- 1998 Yangon. p. 9, 10).
Zolai
-------- Tonzang Golden Jubilee Magazine, 1970-2000.
p. 96.

---------- Gam Ngai 21st Centenary Thanksgiving Magazine, Gam Ngai 2008. p. 639.

Pu Tual Khaw Mang, Sukte Chronicle, Vol. XV. Yangon. 2011.


p. 21.

Pu Cin Khen Zam, Sukte Chronicle, VII, Vol. VII, Yangon,


2005. p. 11.

Pi Luan Za Cing, ST Hau Go' Tangthu, Yangon, 2010. p. 135.

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

98

2/ vlenf;pkESifh vlrsm;pktcGifhta&;
ur m U vl o m;rsm;\ tk y f c sKyf a &;pepf ?
vlrIa&;tzGJUtpnf;wGif vlenf;pkESifh vlrsm;pkjyemudk
ajz&Si;f bdtcuf
Yk
q
f ;kH wpfcv
k nf;jzpfonf/'Dru
kd a&pDpepfwiG f
vltrsm;pk(vlO;D a&rsm;)\qH;k jzwfcsu^f rJay;axmufcjH cif;
(75%)udtaj
k ccHxm;onf/odaYk omfvlenf;pk(vlO;D a&)rsm;
umuG , f a &;Oya' rjy|mef ; cJ h y gu ppf r S e f a om
'Drdkua&pDpepfzGJUpnf;yHktajccHOya'[k jy|mef;cJhaomfvnf;
rd r d a &;qG J a om zG J U pnf ; yH k t ajccH Oya'ud k
qefu
Y sijf cif;vnf;jzpfonf/
1947 ck E S p f zG J U pnf ; yH k t ajccH O ya'
(rlMurf;)a&;qGJwJhtcgrSm AdkvfcsKyfatmifqef;u qdkAD,uf
trsK;d om;acgi;f aqmif Stalin a0g[m&udT
k e;f jrefrmjynfrmS
vlrsK;d Bu;D [kac:qx
kd u
kd u
f &Skd r;f vlrsK;d omjzpfonf[kqdo
k nf/
vlrsK;d Bu;D [laomfpum;&yfukd tdE,
d vlrsK;d rsm; Zmwfav;rsK;d
(Caste)
r[k w f y g/ bmom pum;wpf c k ?

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

99

jynfaxmifpkwpfckwnfaxmifol?
tkycf sKyaf &;pepfwpfcak tmufrmS aexdik o
f [
l q
k o
kd nf/
'Drdkua&pDpepfqdkayrJh vlenf;pk? vlrsm;pk (trsm;?
tenf ; ud e f ; )tajccH qH k ; jzwf t wnf j yKjcif ; ud k rzG H U
NzdK;ao;aom jynfaxmifpkjrefrmEdkifiHtwGuf ae&mwdkif;rSm
roHk;oifhbl;? zGJUpnf;yHktajccHOya'u jy|mef;aomfvnf;
vlenf;pktcsif;csif; bmompum;? udk;uG,fonfhbmom?
d;k &m"avhx;kH pHrwlouJo
h vl
Ykd rsm;pkrsm;vnf;rwlyg/
atmuf y gazmf j yaom Z,m;rsm;ud k avh v mNyD ;
vl e nf ; pk E S i f h vl r sm;pk w d k Y \ tm;omcsuf \ &v'f u d k
wdik ;f &if;om;vlrsK;d rsm;tm;vH;k twGutus
f K;d oufa&mufjcif;?
tusKH ; 0if j cif ; rwl b l ; vd k Y awG Y & rnf / 2008
zGJUpnf;yHktajccHOya'yk'fr (13) wdkif;a'oBuD; (7)ckwGif
wdik ;f a'oBu;D vGwaf wmfwpf&yfpED iS jyhf nfe,f(7)jynfe,fwiG f
jynfe,fvw
G af wmfwpfcpk &D o
dS nf[jyk Xmef;xm;ygonf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

100

vlOD;a&
wEdkifiHvHk;rSm &Srf;ESifh ArmvlOD;a&tenf;qHk;jzpfvdkY
vlrsK;d Bu;D jzpfaomaMumifh&Sr;f jynfe,f?wdik ;f a'oBu;D (7)ESihf
aejynf a wmf j ynf a xmif p k e ,f a jrud k o m tk y f c sKyf a &;?
tcGif;ta&;? pD;yGm;a&;ay;cJhvQif udk,fydkiftkyfcsKyfcGifh&
a'ovnf ; r[k w f o nf h t wG u f zG J U p nf ; yH k t ajccH v nf ;
qefu
Y si&f ma&mufonf/vlenf;pktrsK;d om;jynfye,f?a'orsm;
rzG H U Nzd K ;cJ h a omf v nf ; ol w d k Y v nf ; jref r mEd k i f i H o m;?
jref r mh e ,f a jrjzpf v d k Y jref r mjynf q if ; &J a eao;onf [ k
qdk&rSmjzpfonf/ vlenf;pkaygif;rS twdkuftcHygwDtjzpf
pnf ; H k ; cJ h a omf v nf ; jynf a xmif p k p epf E S i f h zG U J
pnf;yHt
k ajccHOya'qefu
Y sijf cif;jzpfonf/

wdkif;&if;om;vlrsKd;aygif;pHk (136)rS trsKd;om; (8)

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

pOf
vl r sKd ;
wpf E d k i f i H v H k ; vl O D ; a&\
wpf E d k i f i H v H k ;
&mcd k i f E I e f ;
1/ &Sr;f
8.5 % &Sd
2/ u&if
7% 2rsKk ;d
3/ &cdik f
4.5% 1rsK;d
4/ rGef
2.41% 1rsK;d
5/ ucsif
1.51% *siaf zmf
6/ csi;f
1.5% jrefrm (R-TV-Laizo)
7/ u,m;
1.7%
8/ jrefrm-tif'D,ef;
1.3% jrefrm
9/ wkwf

rsKd;

101

rsKd ; EG , f p k u G J
bH k p um;
vl O D ; a&
33
60oef;
11
7
1
11
51
9

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

1.5%
10/ tjcm;vlrsKd;EG,fpk
6.9%
11/ Arm^jrefrm
44% jrefrm

102

bmoma&;
bmoma&;rSmvnf;Ak'b
momjrefrmjynfvOl aD &;oef;
60 xJrS oef; 45 ausmfjzpfonf/ wjcm;bmom0if rsm;udk
od e f ; 40 ausmf a vmuf j zpf o nf / boma&;t&
vlenf;pktcGit
hf a&; rNy;D bJ? BuKd uw
f hJ ae&mrSm apwDyx
k ;kd
csi;f awmifrmS wnfaqmuf?rBuKd u&f ifvuf0g;um;wdik zf supf ;D ?
rG w f p vif A vD z suf q D ; ? bmoma&;apmf u m;cJ h v Qif
wurmonft0dkif;jzpfaomfvnf; uGefysLwmacwfjzpf
ud k , f v uf x J r S m ur m &S d o uJ h o d k Y jynf w G i f ; rS m
vlenf;pk'kuay;jcif;udk uGif;qufjzpfvm c&pf,mef?
rG w f p vif ? [d E L ed k i f i H o k d Y jyef Y y G m ;rnf / Ed k i f i H j cm;a&muf
jrefrmvlrsK;d rsm;u'kua &mufrnf/

vlenf;pk udk;uG,fonfhbmom 2012 cefYrSef;


1/ Ak'b
momud;k uG,o
f l

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

103

45oef;
2/ c&pf,mef?rGwfpvif?[dEL?ewfudk;uG,fol
40ode;f
3/ wjcm;bmom0if
10ode;f

pD;yGm;a&;
Oyrm ucsifjynfudk <u,f0aom jynfaxmifpktzGJU
jynfe,fjzpfonf/ odkYaomf csif;jynfe,fudk tqif;&JqHk;
jynfe,fjzpfonf/ pDrHudef;wpfckrSm EdkifiHjcm;ukrPDu
vkyfief;tjrwf jynfe,ftpdk;&u tjrwf (20 %) &rnf[k
od&o
dS nf/csr;f omaomjynfe,fEiS qif
hf ;&Jaomjynfe,fcpH m;?
&ydik cf iG rJhf cq
JG ;kH jzwfyguOya't&jzpfonf[q
k kd wlnrD nf[k
rJay;tEdik &f rSmjzpfonf/

ppfwyfOD;a&
,aeY
jref r mh w yf r awmf o m;OD ; a&;?
wdkif;&if;om;vlenf;pkESifh jrefrmpum;ajymol yg0ifjcif;
uG m [vG e f ; onf / &mxl ; cef Y j yemvm;? boma&;?
vlrsKd;a&;cGJjcm;jcif;aMumif;vm pOf;pm;oifhonf/ EdkifiHjcm;rS
ppfwyfvufeufudkifrsm; (Oyrm) vmcJh&if b,folonf?

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

104

b,f v l r sKd ; onf u tcJ t cuf y xrBuH K &rS m vJ ?


wdik ;f &if;om;vlrsK;d EG,pf ?kvlenf;pkrsm;u1947rS2013txd
wdik ;f rSL;tqif?hAdv
k cf sKyBf u;D tqifb,f
h EpS af ,muf&Srd nfenf;[k
pOf;pm;wGuMf unfb
h v
Ykd ykd gonf/ Adv
k cf sKyaf tmifqef;ajymovdk
[dw
k ek ;f uvlu,aeY
kd vlr[kwb
f ;l ?vlrsK;d wpfrsK;d tMum;rSm
pdwrf cs&aMumif;vnf;jzpfwwfonf/jrefrmhwyfrawmfvm;?
umuG,fa&;wyfrawmfvm;?
jynfaxmifpkjrefrmhwyfrawmfvm;?
jrefrmtrsK;d om;wyfrawmfvm;?wyfrawmfzGUJ pnf;yHu
k v
kd nf;
vdw
k mwpfc&k o
dS vm;vdpOf
Yk ;pm;ygonf/

1935 ppfom;pm&if;
pOf
vl r sKd ;
ppf o m;OD ; a&
1/
Arm
427
2/
u&if
1448
3/
csi;f
868

Ed k i f i H a evl O D ; a&;
75.11%
9.34%
2.38%

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

4/
881
5/
161

105

ucsif

1.05%

tjcm;vlrsK;d ESihf Edik if jH cm;om;

9.74%

Ed k i f i H t rnf
jynfaxmifpjrk efrmEdik if EH iS jrhf efrmEdik if t
H "dyg ,rf wlb;l ?
jynfaxmifpk jrefrmEdkifiHA[dkbPfESifh jrefrmEdkifiH A[dkbPf?
jrefrmvlrsK;d ESijrhf efrmwdik ;f &if;om;?Edik if o
H m;t"dyg ,w
f yl govm;?
jrefrmaiGusyaf y:Adv
k cf sKyf yk yf ?kH wdik ;f &if;om;vlenf;pkrsm;u
Ad k v f c sKyf a tmif q ef ; om jrwf E d k ; vG w f v yf a &;zcif ?
yifvHkpmcsKyfvufrSwfa&; xdk;oljzpf[k tav;xm;onf/
jcaoFh yk yf u
kH wdik ;f &if;om;vlenf;pkrsm;udvH
k ;k 0tusK;d ray;?
Edik if aH &;acgiaf qmifvnf;r[kw?fvlwpfa,muf\kyyf v
kH nf;
r[k w f [ k cH , l y gonf / bmoma&;twG u f v m;?
Adv
k cf sKyx
f uftusK;d ay;vdydYk rk Ekd pS o
f ufwmvm;?rodao;yg/
vlenf;pkaygi;f rSvlrsm;pk?vlrsK;d Bu;D ?Edik if ?H jynfaxmifpjk zpfay:
vmonf[roif
k yh g/
wkdif;&if;om;vlrsKd;aygif;pHkyg0ifzGJUpnf;xm;aom

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

106

jynfe,f 7 ckxJrSm bHk;pum;r&Sdao;olrsm;u jrefrmpm?


pum;oHk; udk,fa'otvdkuf bmompum;oHk;cJhonf/
olwpYkd mESipum;ays
hf
mufu,
G rf ;DS rSed af omvlrsm;vnf;&So
d nf/
Ak'b
momudk vltrsm;pku;kd uG,af om bomjzpf
wjcm;bmomrsm;u cG i f h j yKonf / od k Y a omf evwud k
Ak'b
mom0ifrsm;rStywjcm;bmom0ifrsm;utcGit
hf a&;r&yg/
Ak ' b momawmif w ef ; a'oomoemjyKrsm;\ vuf w G i f
xm;cJ h o nf u d k awG U &onf / vl e nf ; pk r sm;twG u f
tcG i f h t a&;r&S d y g/ Ak ' b mom0if r sm;u vT w f a wmf r S m
rJ c G J q H k ; jzwf & if a wmh
vl e nf ; pk j zpf a om
vTwfawmfudk,fpm;vS,frsm;u (Ak'bmom0ifr[kwfol)
tNrw
J rf;I;H &rSmjzpfonf/
ppf o m;ud k Munf h a omtcg 1948 rpcif
t*Fvyd af cwfEiS 1952
hf tMum;rSmwdik ;f &if;om;vlenf;pkrsm;udk
Ad k v f c sKyf ( Ad k v f r S L ;BuD ; ? Ad k v f B uD ; &S d a omf v nf ; ,ck t cg
jref r mwd k i f ; &if ; om; (Arm)om Ad k v f c sk K yf E S i f h txuf
wdik ;f rSL;rsm;jzpfonf/ jynfwiG ;f ppfEiS hf Edik if jH cm;rS ppfvmcJ&h if
vlenf;pkrsm;xufvlrsm;pkrsm;uppf'PfcH&rnfjzpfonf/\

jynf a xmif p k j ref r mEk d i f i H w k d i f ; ES i f h j ynf e ,f

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

107

Ed k i f i H t rnf

wnf a xmif o l

1/ &cdkifwdkif;
18261948wdkYwGifyHk
2/ yJcl;wdkif;
1852tajccHOya'yk'rf
3/ weoFm&Dwikd ;f -1
18261rS7
4/ weoFm&Dwidk ;f -2(rGe)f
19721974 zGJUpnf;yHk
5/ {&m0wDwdkif;
1881tajccHOya'yk'rf
6/ rauG;wdkif;
1886y30rS31
7/ rEav;wdkif;
18862008 zGJYpnf;yHk
8/ ppfudkif;wdkif;
1886tajccHOya'yk'rf

NAdwdoQtpdk;&

ck E S p frSr Sw f c suf
EdkifiH
jynfaxmifpkorwjrefrmEdkifiH
Adkvfcskyfatmifqef; 1947^1948
wd k i f ;
wd k i f ; trnf

/
/
AdkvfcsKyfBuD;ae0if;
/
/
/
/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

108

9/ &efukefwdkif;
AdkvfcsKyfBuD;ae0if;
19749-44?50?56
10/ csif;0daoowdkif;
AdkvfcsKyfatmifqef;
1947
jynf e ,f t rnf
jynf e ,f
1/ &Sr;f jynfe,f (jynfaxmifp1k 922)
AdkvfcsKyfatmifqef;
1948
2/ ucsifjynfe,f
/
1948
3/ u&ifjynfe,f
/
1948
4/ u&ifjynfe,frS
/
1948
u,m;jynfe, f
OD;Ek
1952
5/ rGefjynfe,f
AdkvfcsKyfBuD;ae0if;
1974
6/ &cdkifjynfe,f
/
1974
7/ csif;jynfe,f
/
1974
ud k , f y k d i f wk d i f ; ^a'otrnf Ad k v f c sKyf r S L ;BuD ; oef ; a&T
2008

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

tk y f c sKyf c G i f h
a'o^wd k i f ;
1/
/
2/
/
3/
/
4/
/
5/
/
6/
/

109

em* - ppfuikd ;f wdik ;f rS


"Ek - &Sr;f jynfe,frS
ytdik ;f - &Sr;f jynfe,frS
yavmif; - &Sr;f jynfe,frS
ud;k uef - &Sr;f jynfe,frS
]0}udk,fydkiftkyfcsKyfcGifh&wkdif;

- 1947ckEpS rf zGS UJpnf;aomjynfaxmifpt


k zGUJ0ifjynfe,frsm;udk
trsK;d om;jynfe,frsm;jzpfyifvpkH mcsKyt&
f ay;tyfaom
jynfe,fjzpfonf/
- 1974 ck E S p f r S zG J U pnf ; aom jynf e ,f r sm;ud k
trsK;d om;jynfe,ftjzpfvufaqmifay;ovdjk zpfonf/
- 2008ckEpS rf zGS UJ pnf;aomud,
k yf ikd t
f yk cf sKycf iG &hf a'oESihf
wd k i f ; ud k etztpd k ; &ES i f h vuf e uf u d k i f w yf z H k ; rsm;

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

110

ypfq&J yfa&;twGuuwd
f ay;twdifk ;f trsK;d om;a'oESihf
wdik ;f jzpfonf/vTw
T af wmfq;kH jzwfrvdtrd
k eaYf Munmjzifh
&uHaumif;onf[qd
k &k ygonf/
3/ cGx
J u
G cf iG jhf yKrS cGx
J u
G cf iG rhf jyK Nidr;f csr;f a&;azmfaqmifoYkd
Ed k i f i H w d k i f ; rS m cG J x G u f c G i f h O ya'jyXmef ; bl ; ?
cGJxGufcGifhrjyKaomfvnf; cGJxGufcGifhawmif;? cGJxGufcGifhjyK
cG J x G u f c G i f h a wmif ; r&? cG J x G u f c G i f h j yKaomf v nf ;
cGJxGufcGifhrawmif;aomvlenf;pk EdkifiHtoD;oD;rSm&Sdaeonf/
jynfaxmifpkjrefrmEdkifiHwGifvnf;
uJ h o d k Y c G J x G u f c G i f h O ya'jyXmef ; cG J x G u f c G i f h r ay;
jynfwGif;ppfjzpfyGm;? cGJxGufcGifhrjyK? qEjyqlylaomif;usef;rI?
ykefuefrI&Sdonf/xdkjyemudkajz&Sif;&ef
Nidrf;csrf;a&;azmfaqmifcJh wpfEdkifiHvHk;twdkif;twmjzifh
Nird ;f csr;f a&;&,l&efBuKd ;pm;aeygonf/
Ed k i f i H a wmf w nf N id r f a &;? Nid r f ; csrf ; a&;&zd k Y
wu,fvt
kd yfaomjyemwdik ;f &if;om;vufeufuw
kd yfzUJG
(17)rsm;ES i f h OD ; od e f ; pd e f t pd k ; &u 2015 ck E S p f
ruk e f c if r S m ajz&S i f ; Ed k i f r vm;[k pOf ; pm;p&mjzpf o nf /
vG w f v yf a &;&NyD ; rS
yif v H k p mcsKyf j yef a rT ; wm?

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

111

Nidrf;csrf;a&;azmfaqmifvkyfaqmifwm
ppfrSefaomNidrf;csrf;a&;&rSmr[kwfbl;?
wdkif;&if;om;vufeufudkifwyfzGJU (17) wdkYu vlenf;pkrsm;?
jyem? ygwD a cgif ; aqmif r sm;? Ed k i f i H a wmf o moemjyK
(acgi;f aqmif)rsm;?jynfov
l x
l o
k ef;60ausm\
f Nird ;f csr;f a&;udk
OD;odef;pdeftpdk;&ESifhvkyfaqmifEdkifpGrf;&SdrSmvm;? 2015 ckESpf
aemuf y d k i f ; rS tajzrS e f u d k awG U &rS m jzpf o nf /
vufeufuikd w
f ikd ;f &if;om;tzGUJ rsm;onfwdik ;f &if;om;(a'ocH)
vl r sKd ; rsm;\ ud k , f p m;jyKjzpf o nf [ k q d k a omf v nf ;
jynfolvlxk\axmufcHrItjynfht0r&ygu Nidrf;csrf;a&;
azmf a qmif r I \ tcsuf r sm;ud k
vuf e uf u d k i f
wyfzUJG rsm;twGuo
f mjzpfonf/
cG J x G u f c G i f h j yK w J h u mv
1947ckEpS zGf UJ pnf;yHt
k ajccHOya'yk'rf -(201
rS 204) cGJxGufcGifhjyXmef; cGJxGufcGifh jyXmef;aomfvnf;
(10)ESpt
f wGi;f rawmif;qd&k [lt"dyg ,&f onf/
AdkvfcsKyfatmifqef;u
&Srf;jynfujynfaxmifpktzGJU0if jynfe,ftjzpf &Srf;jynfe,f

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

112

zG J U pnf ; rnf / &S r f ; u (10) ES p f t wG i f ; rS m


cGJxGufcGifhawmif;cJhvQifqdk&if wdkufypfrnf[kNcdrf;ajcmuf
acsmh v nf ; acsmh o nf /
1947
cGx
J u
G cf iG [
hf al ompum;&yf\t"dyg ,u
f Adkd v
k cf sKy&f nf&,
G cf suu
f
]]jynfaxmifpkjrefrmEdkifiH}} udk wnfaxmif (zGJUpnf;) jcif;udk
ta&;BuD ; qH k ; jzpf a omaMumif h
wd k i f ; &if ; om;
(awmif w ef ; a'ovl r sKd ; )
vl e nf ; pk r sm;
pnf;Hk;a&;\ed,mromjzpfonf/ csif;? ucsif? &Srf;? u&ifeD
wd k Y u
,H k M unf o nf /
od k Y a omf
vuf a wG U taumif t xnf r azmf r l t &omjzpf o nf /
jynf e ,f u d k o m& wd k i f ; tqif h x uf tk y f c sKyf a &;?
zGNYH zKd ;a&;enf;vGe;f onf/
jrefrmjynfvGwfvufa&;&yHkpHESifh
tdEd,jynf\vGwfvyfa&;&NyD;ygupwefu
cGJxGufcGifhawmif;qdkrIESifhrwlbl;/ jynfaxmifpkjrefrmEdkifiH
jrefrmjynfr (Mother Land/ Province State) (odkY)
jrefrmbk&ifrsm;\e,fajrudk NAw
d o
d Qtpd;k &u 1947 ckEpS rf mS
vGwv
f yfa&;ay;rnf/ odaYk omfcsi;f ? ucsi?f &Sr;f ? u&iferD sm;
oD;jcm;tkyfcsKyfNyD; rzGHUNzdK;wJhtxd (Hong Kong uJhodkY )

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

113

tk y f c sKyf o G m ;rnf j zpf o nf / Ad k v f c sKyf a tmif q ef ; u


e,f a jrus,f j yef Y z d k Y jynf a xmif p k w nf a qmuf z d k Y u d k
ol Y & nf & G , f c suf j zpf o nf / xd k Y a Mumif h 1947 ck E S p f
zG J U p nf ; yH k t ajccH O ya'rS m cG J x G u f c G i f h j yXmef ; aomf v nf ;
jynf a xmif p k r S j ref r mEd k i f i H t jzpf o d k Y jyef v nf a c:qd k j cif ;
Adv
k cf sKyt
f ouf&iS af eao;aomfvnf;1947-1952?19882005 jyemud k cG J x k w f o D ; jcm;jynf a y;jcif ; ES i f h
ajz&Si;f rSmr[kwb
f ;l /aygi;f Ny;D rSjyefEw
k Adf v
k cf sKyv
f rf;Terf [kw/f
raygif;cifrSmcGJxGufjcif;awmif;qdkrIudk
twl w uG v G w f v yf a &;&zd k Y ta&;tBuD ; qH k ; jzpf o nf [ k
uJo
h aYkd jymonf/&Sr;f uwpfz?kH ucsiu
f wpfz?kH csi;f uwpfzkH
awmif ; qd k cJ h v Qif igwd k Y \ vG w f v yf a &;yef ; wd k i f
a&mufrmS r[kwb
f ;l [kqdck b
hJ ;l w,f/(1947zGUJ pnf;yHt
k ajccH
Oya'yk'rf Murf;)
tdE,
d jynfvw
G v
f yfa&;&jcif;udygk upwefu
oD;jcm;rlqvifEdkifiHwnfaxmifjcif;udk
vdv
k m;ftEd ,
d jynfvw
G v
f yfa&;&wJt
h cgvGwv
f yfa&;&&jcif;
cGx
J u
G rf nf[&nf
k &,
G cf o
hJ uJo
h ta&S
Ykd Uygupwef(b*Fvm;a'h&)fS ?
taemufygupwef (,ckygupwef) cGx
J u
G cf o
hJ nfjzpfonf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

114

ygupwefudk twlwuG tdEd,jynfESifh vGwfvyfa&;,l


cGJxGufcGifhjyKaomfvnf; jrefrmEdkifiH\ cGJxGufcGifhjyKonf
[ l a o m t " d y g , f u d k
jynfaxmifpkjrefrmEdkifiHawmfwnfaqmuf&efomjzpfonf[k
odzdkYvnf;vdkvdrfhrnf/ 2008 zGJUpnf;yHktajccHOya'yk'fr(56)
yk'rf cG(J u)rS(p)ud,
k yf ikd t
f yk cf sKycf iG &hf a'oESiwk
hf id ;f azmfjycJo
h nf/
Ed k i f i H a wmf u
vuf a qmif a y;ouJ h o d k Y
Nid r f ; csrf ; a&;twG u f a y;jcif ; omjzpf o nf / od k Y a omf
vd k t yf w m&S d a o;ovm; Nid r f ; csrf ; a&;azmf a qmif a &;
aqG;aEG;aeqJjzpfonf/
pOf p m;&ef a r;cG e f ;
cGJxGufcGifhjyKjcif;onf jynfwGif;Nidrf;csrf;a&;
rwnf N id r f a &;ud k zef w D ; ay;aomOya' jzpf o nf [ k
qdo
k nfph um;&yfonfreS o
f vm;/ rSeo
f nf[q
k ckd v
hJ Qif 1948
rS 1962 ck E S p f t Mum; atmuf y gjyemrsm;
bmjzpfvjYkd zpfay:vmoenf;/
(1) 1947ckEpS Zlf vikd 19
f &ufaeYrmS bmjzpfvODYkd ;apmtzGUJu
Adv
k cf sKyt
f pd;k &tzGUJ uvk
kd yBf uo
H wf

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

115

jzwfcJhwmvnf;/ cGJxGuf&csifvdkYvm;? tmPm&csifvdkYvm;/


OD;apmESio
hf cifApdeu
f vef'efrmS
vufrw
S rf a&;xd;k cJo
h enf;/
(2) 1948ckEpS vG
f wv
f yfa&;&Ny;D aemuf KNDO (KNU)
ucGx
J u
G zf aYkd wmif;wmvm;/Auy?
Armh w yf r awmf ( trS w f - 3) ygwD r S cG J x G u f j cif ;
bmjzpfvdkYjzpfay:vmwmvJ?olwdkYucGJxkwf&ef
r[k w f tmPm&wpf E d k i f i H v H k ; tk y f c sKyf & ef
&nf&,
G jf cif;jzpfonf/umuG,af &;0efBu;D Adv
k rf LS ;Bu;D
vufusfm EkwfxGuf? umuG,fa&;OD;pD;csKyf(AdkvfcsKyfprpf'Gef;)
EIwfxGufjcif; bmaMumifhjzpfwmvJ/
(3) 1962
ck E S p f r S
Ad k v f c sKyf a e0if ; \
tmPmodrf;jcif;taMumif;&if;udkbmvJ/cGJxGufa&;Oya'
aMumif h r [k w f b l ; /
OD ; Ek u
EdkifiHa&;ESifhbmoma&;a&maESm bmoma&;udkckwHk;vkyfum
pnf;
Hk;a&;vIyf&Sm;rIudk Ak'bmomudktBuD;qHk;jzpfatmif
vkyaf qmifaomaMumifjh zpfonf/oHCmawmf
rsm;udkvnf; auseyfatmifvkyfaqmifEdkifpGrf;r&Sd?

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

116

vlenf;pkrsm;vnf;rauseyf?tpdk;&tzGJU?
ygwD a cgif ; aqmif r sm;vnf ; EI w f x G u f c J h o nf /
ppfwyfutmPmodr;f onf[al ompum;&yfukd
pma&;olu ]]tmPmodr;f }} rqdo
k if[
h ,
k q
l onf/
OD;EkuEdik if aH wmfuud
kd ik w
f ,
G af jz&Si;f vdYk
r&wJ h t cg rD ; avmif a eaomEd k i f i H a wmf u d k
AdkvfcsKyfae0if;urD;Nidrf;owfouJhodkYjzpfonf/
ppf w yf u ul n D u muG , f j cif ; yif j zpf o nf / od k Y a omf
Adv
k cf sKyBf u;D ae0if;u1947ckEpS zGf UJ pnf;yHk
tajccHOya'udk olt
Y wGuEf ikd if aH &;vrf;Tet
f jzpftusK;H r0if
rudik w
f ,
G w
f wfzsupf ;D cJo
h nf/
aomif;usef;olydkrdkrsm;jym;vmonf/
zGJUpnf;yHktajccHESifhxdef;odrf;jcif;udk Nird ;f csr;f a&;&vm;/
ppftmPmESifhxdef;odrf;jcif;udk ta&;BuD;vm;qdkwm
ar;p&mrvd1988
k
ckEpS ta&;tcif
f
;rSm
tajzay:vmonf/
Ad k v f c sKyf a tmif q ef ; u
1947
zGJUpnf;yHktajccHOya'rSm cGJxGufcGifhta&;jyXmef;cJhjcif;udk
wu,f h v uf a wG Y r S m ay;rnf r [k w f ? pnf ; &H k ; a&;om/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

117

qdkAD,ufjynfxmifpkacgif;aqmif (Stalin) EdkifiHa&;0g' udk


oH;k jcif;jzpfonf/qdAk ,
D ufjynfaxmifpu
k Oya'jyXmef;ouJo
h Ykd
cGx
J u
G cf iG ahf y;,ck&&k mS ;jynfwpfcw
k nf;usecf jhJ cif;jzpfonf/
1947ckEpS rf 1962
S ckEpS t
f xd14Mum1947
zGJUpnf;yHktajccHOya't& cGJxGufcGifh jyXmef;onfhtwdkif;
wdik ;f &if;om;vlenf;pkrsm;ucGx
J u
G cf iG ahf wmif;qdck ahJ omfvnf;
cGx
J u
G cf iG rhf ay;? awmif;qdck suu
f v
kd nf;ray;? ay;rnft
h pm;
1947 zG J U p nf ; yH k t ajccH O ya'zsuf o d r f ; ? 1988ck E S p f r S
ppftmPmpepf (Junta) oH;k Ny;D 2010txdtkycf sKycf o
hJ nf/
umuG,af &;qdak omzGUJpnf;yHt
k ajccHOya'udik f 2008zGUJpnf;yHk
t a j c c H O y a ' E S i f h
wyf r awmf u muG , f a &;vT w f a wmf u d k , f p m;vS , f (25
&mcdkifEIef;) u AdkvfcsKyfae0if;\ vlenf;pktcGifhta&;udk
ajratmufrjS rKy?fzH;k uG,af omOya'udu
k mxm;jcif;ESiw
hf o
l nf/
xd k Y a Mumif h ,ck v uf e uf u d k i f wyf z G J U (17)ck E S i f h
tpd;k &Nird ;f csr;f a&;azmfaqmifjcif;vdv
k m;aeonfjzpfonf/
&JaoG;xufu-;
]]1960 ckESpfwGif OD;Eku 0efBuD;csKyftjzpf

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

118

&mxl ; jyef , l &ef u k e f w G i f wd k i f ; &if ; om;


vlrsKd;pkjyemajz&Sif;a&; aqG;aEG;cJhonf/ wdkif;jynftm;
tkycf sKyo
f nfeh nf;vrf;rsm;ESihfjrefrmvlrsK;d wdYkBu;D pd;k aeonfh
A[dktpkd;&\ay:vpDtay: wdkif;&if;om;vlrsKd;pkrauseyfay/
nD v mcH w G i f
&S r f ; acgif ; aqmif r sm;u
jynfaxmifprk cS x
JG u
G rf nf[Nck rd ;f ajcmufonf/vlO;D a&87600
avmuf o m
jzpf o nf h
u,m;wd k Y u vnf ;
vG w f v yf a &;pum;ajymvmonf / OD ; Ek t pd k ; &onf
wdkif;&if;om;wdkY\ jynfaxmifpkrScGJxGuf&efajymqdkrIudk
xdxda&mufa&mufrudkifwG,fEdkifaomaMumifh 1962 ckESpf
rwf v 2 &uf a eY w G i f Ad k v f c sKyf B uD ; ae0if ;
OD;aqmifaomwyfrawmftmPmodr;f ydu
k v
f u
kd o
f nf/}}
(&J a oG ; xuf - OD ; Ek , H k M unf c suf u d k i f p G J c J h o l &ef u k e f ?
Zif&wempmay2013?pm-172?183)
Ad k v f c sKyf a tmif q ef ; \&nf & G , f c suf u d k
jrefrmEdkifiHudk Ak'bmomEdkifiHawmftjzpf wnfaxmif&ef
ygupwefuJhodkYaom rlqvifEdkifiHwnfaxmifjcif;r[kwf?
wd k i f ; &if ; om;vl e nf ; pk r sm;ES i f h jref r mjynf y l ; aygif ;
jynfaxmifpkjrefrmEdkifiHwnfaxmifjcif;omjzpfonf/ OD;Eku

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

119

bmoma&;ESiEhf ikd if aH &;a&m,Suf zGpYJ nf;yHt


k ajccHOya'tpm;
aA'ifued ;f a[mtajzudOk ;D pm;ay;Nird ;f csr;f a&;qH;k I;H cJo
h nf/
2/ cGJxGufcGifhrjyK
2008zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'-yk'rf (10)
]]Edik if aH wmfwiG yf g0ifonfh wdik ;f a'oBu;D rsm;?
jynf e ,f r sm;?
jynf a xmif p k e ,f a jrrsm;?
udk,fydkiftkyfcsKyfcGifh&pD&ifHk;rsm;ponfh
EdkifiHawmfNrdKUe,fajrtydkif;tjcm;[lorQonf EdkifiHawmfrS
rnfonft
h cgrQ e,fajrtydik ;f tjcm;[lorQonf Edik if aH wmfrS
rnf o nf h t cgrQ cG J r xG u f & zd k Y jyXmef ; cJ h o nf / 2008
tajccHOya'rSm cGx
J u
G cf iG rhf jyK[k jyXmef;cJah omfvnf; 1962
ckEpS rf pS zsuo
f rd ;f cJNh y;D Ny/D cGx
J u
G cf iG Ohf ya'jyXmef;cJah omfvnf;
EdkifiHawmfucGJxGufcGifhay;rSmr[kwf jyXmef;cJhaomfvnf;
ta&;Bu;D qH;k r[kwyf g/jynfov
l x
l u
k zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'
em;vnf p G m avh v mNyD ; rS vl x k q E c H , l y G J & S d o if h o nf /
rBudKufonfhOya'yk'fraomfvnf;aumif;?
em;vnf ; onf h O ya'yk ' f r wpf c k E S p f c k a vmuf tajccH N yD ;
qEjywmudk jrefrmEdkifiHonf 'Drdkua&pDESifhrwefao;bl;[k

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

120

ajymqd k j cif ; \
t"d y g ,f v nf ;
jzpf o nf /
EdkifiHawmfrD;avmifaomtcg 1950-1951? 1962-1988?
1988-2015udumuG
k ,af &;wyfrawmfr&Scd v
hJ QiNyf Kd uo
JG mG ;rSm
olwu
Ykd rD;owfuo
hJ rYkd ;D Nird ;f jcif;udtaumif
k
;qH;k jzpfaomfvnf;
rD ; owf r sm;ud k rD ; Nid r f ; owf N yD ; ol w d k Y t d r f (H k ; ) od k Y
jyef v nf x G u f c G m ovd k umuG , f a &;wyf r awmf t zG J U r S
jynf a xmif p k r D ; avmif j cif ; ud k ,aeY t xd w d k i f atmif
vuf e uf u d k i f t if t m;jzif h
aomf v nf ; aumif ; ?
vTwaf wmftiftm;OD;a&25&mckid Ef eI ;f jzifaomf
h vnf;aumif;?
2008tajccHzUJGpnf;yHOk ya'ESiumuG
hf ,t
f yk cf sKyaf eqJjzpfonf/
3/ Nidrf;csrf;a&;oabmwlnDcsufpmcsKyf (rlMurf;)
Edk0ifbmv (4)&uf 2013 ckESpf vdkifZm?
ucsijf ynfe,f
(1) OD;wnfcsuEf iS &hf nf&,
G cf suf
(2) EdkifiHawmf\wm0efrsm;
(3)
typf&yfwikd ;f &if;om;vufeufuikd t
f zGUJtpnf;rsm;\wm0efrsm;
(4)

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

121

Edik if aH wmfEiS t
hf ypftcwfvufeufuikd w
f ikd ;f &if;om;tzGUJtpnf;wdYk
ESpb
f ufvu
kd ef m&rnfh
tzGUJ tpnf;rsm;
(5) qufqaH &;H;k rsm;zGiv
hf pS jf cif;
(6)
vlom;jcif;pmemaxmufxm;rItultnDay;&eftcGit
hf vrf;
(7) vlt
Y cGit
hf a&;udumuG
k
,af pmifah &Smufjcif;
(8) t y p f t c w f & y f p J a & ; q d k i f & m
yl;aygi;f wGaJ pmifMh unfah umfrwDzUJG jcif;
(9) Edik if aH &;aqG;aEG;yGrJ smusi;f yjcif;
(10) vufrw
S af &;xd;k cGihf
(11) jynfaxmifpkvTwfawmftwnfjyKjcif;
(12) taxGaxGu@rsm;
(13) oabmwlncD supf mcsKyw
f ufa&mufjcif;
(14) oabmwl n D c suf p mcsKyf vuf r S w f a &;xk d ; jcif ;
ponfwjYkd zpfonf/
UNFC ('k O u | zm'd k a ';Apf o mayg?
jrefrmoHawmfqifh twGJ-2? trSwf-38? 2013? pm-13?
tpd;k &rSay;ydpYk m)

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

122

]]om;utazudik g;udak wmif;vQib,f


f ou
l a>ray;oenf;/
rk e f Y a wmif ; cJ h v Qif b,f o l u ausmuf c J ay;oenf ; /}}
(a,Ic&pfawmf) om;ub,folvJ/ tazub,folvJ/
jynfolvlxku jynfe,f? wdkif;tpdk;&? jynfaxmifpktpdk;&
ES p f r sKd ; &S d o nf / tpd k ; &ud k taz? tar jzpf o nf /
om;uEdik if o
H m;rsm; jzpfonf/ vufeufuikd w
f yfzrYJG sm;vnf;
jynfe,fa'ocHrsm;twGutpk
f ;d &wrsK;d uJo
h jYkd zpfvmrnf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

123

tcef; 5

jynfaxmifpkorwjrefrmEkdifiHawmf
zGJUpnf;yHktajccHOya'rS
aumufEIwfcsufrsm;
1/ 1947 zGJUpnf;yHktajccHOya'
tcef;(1)-Ekid if zH UJG pnf;yHk
yk ' f r (1) jref r mEk d i f i H o nf tcsKyf t csmtmPmyd k i f
orwEkdifiHjzpfonf/ xdkEkdifiHudk jynfaxmifpkjrefrmEkdifiH[k
ac:&rnf/
tykid ;f (5)csi;f 0daoowkid ;f ( Chin Special Division )
yk'rf (196)Ekid if aH wmforwowfrw
S af omcsi;f awmifp&D ifpEk iS hf
&ckid af wmifwef;a'orsm;yg0ifonfcsh i;f 0daoowkid ;f &S&d rnf[k
jyXmef;xm;onf/
yk ' f r (197) (1) ygvD r ef & S d csif ; trsd K ;om;rsm;\

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

124

ud,
k pf m;vS,t
f rSwt
f m;vH;k 0yg0ifaomcsi;f a&;&maumifpD
wpfcu
k zGkd UJ pnf;&rnf/
(2) 0ef B ud ; csK y f o nf csif ; a&;&maumif p D E S i f h
SdEIdif;wkdifyif ygvDrmef&Sd csif;trsdK;om;\udk,fpm;vS,f
trwf r sm;teuf wif o G i f ; jcif ; cH & aomtrwf u d k
Ekid if aH wmforwonf]]csi;f a&;&m0efBu;D }}( Minister of Chin
Affair )[kac:wi
G &rnf
f jzpfaomjynfaxmifpt
k pd;k &tzGUJ 0if
0efBuD;wpfOD;tjzpfcefUxm;&rnf}}[kjyXmef;onf/

2/

1974 ckeSpf zGJUpnf;yHktajccHOya'

tcef;(1) EkdifiHawmf
yk ' f r (1) jref r mEk d i f i H a wmf o nf vk y f o m;jynf o l w k d Y \
tcsKyftjcmtmPm ydkifvGwfvyfaom qdk&S,fvpforw
jrefrmEkid if aH wmf[k ac:wiG &f rnf/
yk'rf (2)jynfaxmifpqd
k &k ,
S v
f pforwjrefrmEkid if aH wmfonf
wkid ;f &if;om;vlrsKd ;aygi;f pHw
k pkYdk aygi;f aexkid af omEkid if jH zpfonf/
tcef;(3)Ekid if aH wmfzUJG pnf;wnfaqmufykH
yk'fr (3) (c) csif;0daoowkdif;udk ]]csif;jynfe,f}}[k
owfrw
S o
f nf/
yk'fr 31 (C) csif;jynfe,f[k owfrSwfonf/ (jynfe,f 7?

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

125

wkdif;7ckyk'fr31wGiazmf
f jyonf)/
yk'rf 190Ekid if aH wmftvHujykd Xmef;onf/wkid ;f ESijhf ynfe,faygi;f
14udyHk ak qmiftvH\tay:wiG Mf u,fy14
kH vH;k yg0ifonf/

3/

2008 zGJUpnf;yHktajccHOya'

tcef; (1) EkdifiHawmftajccHrlrsm;


EkdifiHawmf
yk ' f r (1) jref r mEk d i f i H o nf tcsKyf t jcmtmPmyd k i f
vGwv
f yfonfEh idk if jH zpfonf/
(2) EkdifiHawmfudk jynfaxmifpkorwEkdifiHawmf[k
ac:&rnf/
(3) EkdifiHawmfonf wkdif;&if;om;vlrsdK;aygif;pHkwkdY
pkaygi;f aexkid Mf uaomEkid if jH zpfonf/
(7) EkdifiHawmfonf ppfrSef pnf;urf;jynfh0aom
ygwpD 'kH rD u
kd a&pDpepfudus
k io
hf ;kH onf/
(8)Ek d i f i H a wmf u d k jynf a xmif p k p epf j zif h
zGUJ pnf;wnfaqmufonf/
tcef; (2) EkdifiHawmfudk atmufygtwkdif; a'oBuD; (7)?
jynfe,f(7)wkdYjzifzGh JUpnf;wnfaqmufxm;onf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

126

yk'fr 49 (u)rS (P)txdazmfjyxm;onf/ yk'frcGJ(C)


csif;jynfe,f? (P) jynfaxmifpke,fajrrsm; (aejynfawmf)/
tjcm;wk d i f ; ES i f h j ynf e ,f a ygif ; 14 ck u d k 1974
zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'yk'rf 30twkid ;f jzpfonf/
yk ' f r (56) ud k , f y k d i f t k y f c sKyf c G i f h & wk d i f ; ES i f h
udk,fydkiftkyfcsKyfcGifh&a'orsm;udk
atmufygtwkid ;f owfrw
S o
f nf[kazmfjyonf/yk'd rf cGJ(u)rS
(p)txd? (u) em*? (ppfudkif;wkdif;) (c)"Ek (8)ytdk0f;
(C)yavmif (i) ul ; uef U (p) ]]0}} ud k , f y k d i f t k y f
csKycf iG &hf wkid ;f rsm;[kowfrw
S o
f nf/(c)rS(p)txd&Sr;f jynfe,frS
zGJUpnf;onf)/ (u)rS (i)udk udk,fydkiftkyfcsKyfcGifh&aom
a'orsm;jzpfonf/
tcef ; (13) Ek d i f i H a wmf t vH ? txd r f ; trS e f w H q d y f ?
oD c sif ; ES i f h N rd K U a wmf
yk ' f r (437) (u) Ek d i f i H a wmf t vH o nf
atmufwiG af zmfjyxm;onft
h wkid ;f jzpfonf/
(c)Ekid if aH wmftvHEiS phf yfvsO;f Oya'jyXmef;&rnf/
xdt
k vHxw
J iG Mu
f ,fyiG w
hf pfv;kH ?tay:wiG t0g
f a&mif?

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

127

tv,f w G i f tpd r f ; a&mif ? atmuf y d k i f ; wG i f teD a &muf


azmfjyxm;onf/ tvHwGif 1974 EkdifiHawmftvHrSm
jynfe,fEiS w
hf idk ;f (14)ckukdazmfjyaomMu,fykH(14)vH;k uJo
h Ykd
Mu,fyrkH awGU&yg/ ,ck Mu,fyiG w
hf pfv;kH t"dyg onf Union
odrYk [kwf Unitary jzpfrnf[pOf
k ;pm;ygonf/
2008zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'udavh
k vmzwf&aI omtcgtcef;
(12)zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'jyifqifjcif;Oya'ygjyXmef;onfukd
awGU&onf/
yk'rf (463)(u)tcef;(1)yk'rf (1)rS48txdxdrk tcef
S ;12
yk'fr 436 wdkY&Sdaom jyXmef;csufrsm;udk jyifqifvdkvQif
jynf a xmif p k v G w f a wmf u d k , f pm;vS , f t m;vH k ;
75&mckid Ef eI ;f ausmu
f jyifqif&efoabmwlvufcHNy;D aemuf
jynfv;kH uRwq
f Ec,
H yl u
JG si;f yqEraJ y;ydik cf iG &hf o
dS t
l m;vH;k \
xuf0ufausmu
f qErjJ zifo
h mjyifqif&rnf[jyk Xmef;onf/
436 (c) yk'frcJG (u)wGif azmfjyonfhjyXmef;csufrsm;rSty
tjcm;jyXmef;csuf rsm;udk jynfaxmifpkvGwfawmfudk,fpm;
vS,ftm;vHk;\ 75 &mcdkifEIef;ausmf axmufcHqErJjzifhom
jyif q if & rnf [ k azmf j yxm;onf / xd k a Mumif h zG J U
pnf ; yH k t ajccH O ya' tcef ; (13)Ek d i f i H a wmf t vH ?

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

128

txdr;f trSww
f q
H yd ?foDcsi;f ESiNhf rKd Uawmf?tcef;(14)ul;ajymif;
a&;umvjyXmef;csurf sm;?tcef;(15)taxGaxGjyXmef;csurf sm;
jyifqifvv
kd QivG
f waf wmfEiS o
hf mqkid o
f nf[t"d
k yg ,&f onf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

129

tcef; 6

wkdif;&if;om;vlenf;pkrsm;\t"du
vdkvm;aom tcsuf (4) csuf

&ufp/JG /18.11.2013.
&efuek /f
odYk
jynfaxmifpo
k rwjrefrmEkid if aH wmf
zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'avhvmoH;k oyfa&;yl;aygi;f aumfrw
D &D ;kH
&H;k trSwf(20)vGwaf wmf&;kH ?
aejynfawmf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

130

taMumif ; t&m/ / wk d i f ; &if ; om;vl e nf ; pk r sm;twG u f


t"duvdktyfcsuf (4)csuf/
wkdif;&if;om;vlenf;pkrsm;\t"du
vdt
k yfawmifw
h csu(4)cs
f u&Sf o
d nf/4if;wdrYk mS 1/tcef;8?yk'fr360?361?363?udk;uG,fonfhbmom
2/tcef;1yk'rf 22?wkid ;f &if;om;rsm;\pmayjri w
hf ifa&;
3/tcef;1yk'rf 22?tcef;15?yk'rf 450?&H;k oH;k pmESib
hf pkH um;
4/tcef;8yk'rf 355?rnfonft
h &yfa'orqdaexk
k id cf iG jhfyKjcif;
tcsufav;csufudk zGJUpnf;yHktajccHOya'xJrSm
jyXmef;cJhaomf vnf; vlenf;pkrsm;twGuf tjynfht0
rcH p m;&ao;yg/ vl e nf ; pk r sm;\ rl v tcG i f h t a&;
ud,
k yf ikd jf yXmef;cGir&yg
hf /

1/ udk;uG,fonfhbmom
1947zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'
yd k ' f r 20/ Nid r f 0 yf y d j ym;a&;ES i f h a omf 4 if ; ?
jynf o l U ud k u d k , f u sif h w &m;ES i f h
aomf 4 if ; ?
jynfoUluse;f rma&;ESiahf omf4if;?xdUkjyiftcef;&Sjd yXmef;csuw
f EYdk iS hf
4if; rqefu
Y siv
f Qif vlcyford ;f wko
Yd nf omoema&;twGuf

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

131

vG w f v yf p G m ,l q Ek d i f a omtcG i f h t a&;? vG w f v yf p G m
aqmufwnfEkdifaomtcGifhta&;wkdYudk tnDtrQ&&Sd&rnf[k
azmfjyonf/
1961 ckESpfzGJUpnf;yHktajccH (pwkwjyifqifcsuf)
tufOya'- trSwf 20udk yk'rf 2 (1)[k jyifqifa&;om;
vG w f v yf p G m ,l q Ek d i f a om tcG i f h t a&;? vG w f v yf p G m
ud k ; uG , f a qmuf w nf E k d i f a om tcG i f h t a&;qd k o nf h
pum;&yftpm; vGwfvyfpGm ,lqEkdifaomtcGifhta&;?
vGwfvyfpGmudk;uG,f aqmuf wnfEkdifaomtcGifhta&;?
vGwv
f yfpmG oifMum;Ekid af omtcGit
hf a&;?qdo
k nhpum;&yf
f
ukd
xnfo
h iG ;f &rnf/
>cif;csuf/ / 20 (2) wGif- ]]odkY&mwGif rdb odkYr[kwf
tk y f x d e f ; ol w k d Y \
pmjzif h a &;om;xm;aom
Bud K wif o abmwl n D c suf u d k r &&S d b J ausmif ; rsm;wG i f
rnfonfhtoufrjynfhao;oludkrSs
4if;\rdbud;k uG,o
f nfb
h momr[kwonf
f rh nfonfb
h momudrk Q
oifMum;jcif;rjyK&[kazmfjyonf/
yk ' f r 21 (1) Ak ' b mom omoemawmf o nf
Ek d i f i H a wmf \ Ek d i f i H o m; trsm;qH k ; ud k ; uG , f & mjzpf a om

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

132

*kPfxl;0daooESifh jynfhpHkonfhbmomBuD; jzpfonf[k


jynfaxmifpEk idk if aH wmfutodtrSwjf yKonf/(1961ckEpS tuf
f
Oya'trSw17
f (wwd,jyifqifcsuykf '21
f udMk unfhyg/)
(2) EkdifiHawmfonf tpvrfbmom omoem?
c&pf , mef b mom
omoem? [d E L bmom
omoemES i f h e wf u d k ; uG , f a om bmomwk d Y u d k tajccH
Oya'tmPmwnf a omaeY
Ek d i f i H a wmf w G i f
&Sad eMuaomud;k uG,&f mbmomtcsKd U[l todtrSwjf yKonf/
1974zJGUpnf;yHktajccHOya'
yk ' f r 156(u) Ek d i f i H o m;wk d i f ; vG w f v yf p G m
awG ; awmBuH q cG i f h ?
vG w f v yf p G m ,H k M unf c G i f h ?
rnfonfb
h momrqdv
k w
G v
f yfpmG ud;k uG,cf iG &hf o
dS nf/
(c)yk ' f r cG J ( u)yg
vGwv
f yfrt
I cGit
hf a&;rsm;&Sad omfvnf;vkyo
f m;jynforl sm;\
tusKd ;pD;yGg;a&;twGuaf omf4if;?pnf;urf;ao0yfwnfNird af &;
twGuaf omfvnf;aumif;?Oya'jyXmef;Ekid o
f nf/
2008 zGJUpnf;yHktajccHOya'
yk ' f r 360 (u) bmomomoema&;qk d i f & m
ud;k uG,af qmufwnfrIonfpD;yGg;a&;?b@ma&;?Ekid if aH &;

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

133

tjcm;avmuDa&;&maqmif&u
G rf Iwpfcck Ek iS q
hf ufpyfaeygu
yk'f 34 ygbmomomoema&; qkid &f m vGwv
f yf cGirhf sm;wGif
ryg0ifap&/
(c) xd k o d k Y b momomoema&;ES i f h p yf v sOf ;
vGwfvyfaomtcGifh ta&;rsm;udk ay;xm; aomfvnf;
trsm;jynf o l t usk d K ;ud p E S i f h jyKjyif a &;ud p w k d Y t wG u f
Ekid if aH wmf\Oya'jyKjcif;udkrwm;jrpf&/
yk'rf 361Ekid if aH wmfonfAk'b
momomoemawmfukd
Ek d i f i H a wmf \Ek d i f i H o m;trsm;qH k ; ud k ; uG , f & mjzpf a om
*kPfxl;0daooESifhjynfhpHkonfh bmomomoemjzpfonf[k
Ekid if aH wmfutodtrSwjf yKonf/
yk'rf 362Ekid if aH wmfonfc&pf,mefbmomomoem?
tpvrfbmom omoemESihf ewfu;kd uG,af ombmomwku
Yd kd
zGUJ pnf;yHt
k ajccH Oya' tmPmwnfaomaeY Ekid if aH wmfwiG f
&Sad eMuaomud;k uG,&f mbmomrsm;[ktodtrSwjf yKonf/
yk'rf 363 Ekid if aH wmfonf todtrSwjf yKxm;aom
bmomomoemrsm;udwwf
k EkdiforQulnDapmifha&Smufrnf/
vlenf;pkrsm;twGuf jyefqifpOf;pm;&ef
jynfaxmifpkjrefrmEkdifiHwGif

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

134

ud;k uG,af ombmoma&;t&Ak'b


momr[kwaf omolrsm;udk
vlenf;pkrsm;[kqk&d rnf/jrefrmEkid if o
H m;vlO;D a&,ckqv
kd Qif
oef;aygi;f 60ausmo
f nfjzpfAk'b
momrud;k uG,af omolrsm;
udod
k e;f 40ausmaf vmufjzpfrnf[2011
k cefUreS ;f pm&if;t&
od&&dS onf/vGwv
f yfpmG ud;k uG,cf iG jhf yKaomfvnf;vGwv
f yfpmG
omoemyk d i f e ,f a jr
yk d i f q k d i f c G i f h E S i f h o moemh
taqmuf t OD ; rsm;wnf a qmuf c G i f h r&&S d a o;yg/ Ek d i f i H
awmf z G J U pnf ; yH k t ajccH O ya'rS m vl t rsm;pk (75 %)
qE r J q H k ; jzwf c suf t wk d i f ; [l a ompum;&yf u d k
wcsdKUjynfe,frsm;wGif tusHK;0ifrnfhOya'jzpfaomfvnf;
ae&ma'otvku
d vl
f trsm;pkEiS v
hf t
l enf;pkubmoma&;t&
kd
pOf ; pm; cG J j cm;oH k ; oyf o if h o nf / Oyrm- csif ; jynf e ,f ?
ucsijf ynfe,fvltrsm;pkuc&pf
kd ,mefbmom0ifrsm;jzpf
zGJUpnf;yHktajccH Oya'ujyXmef;aom vltrsm;pk[laom
pum;&yfEiS cGhf jJ cm;oifo
h nf/pmoifausmif;wpfcsKd UrmS ausmif;
om;rsm;tm;bmoma&;ESiq
hf idk af omaiGaMu;aumufcjH cif;?
Oyk ' f a eY w G i f
ausmif ; yd w f
paeaeY w G i f
tpm;xdk;ausmif;wufjcif;aMumifh c&pf,mefOyk'ftoif;
awmf r sm;twG u f paeaeY w G i f bk & m;&S d c d k ; ausmif ; r

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

135

wufEidk af wmhay/ olwYdk twGuv


f nf; pOf;pm;ay;oifo
h nf/
c&kid t
f qif?h jynfe,ftqif?h wkid ;f tqif?h jynfaxmifpt
k qif?h
vl t enf ; pk E S i f h v l trsm;pk [ l a ompum;&yf u d k
toHk;tEIef;ESifhcHpm;cGifhudk cGJjcm;jyXmef;oifhonf/ Oyrm&ef u k e f N rd K U? rE a v;Nrd K U? uJ h o d k Y a omNrd K U MuD ; rsm;wG i f
bwfpfum;ay:rSm oHCmawmfrsm;twGuf oD;oefYxkdifcHk
OD;pm;ay;oHCmawmfrsm;udODk ;pm;ay;yg[pm;a&;xm;onf
k
/
vlwpfcsdKUu oHCmawmfudk Ak'bmom omoemjyKrsm;[k
ac:qkd jrefrmjynfwGif Ak'bmomudk; uG,folrsm;rSm
trsm;qHk;jzpfaomaMumifh OD;pm;ay;oifhonf[k qdkonf/
vl w pf c sd K Uu oH C mawmf r sm; [l a ompum;&yf u d k
wjcm;bmom0if r sm;\
omoemjyK
q&m
oumawmf&q&mawmfrsm;(bkef;BuD;) vnf; yg0ifonf[k
qkdonf/ c&pf,mef&mEIef;jynfh ,HkMunfaomcsif;jynfe,f?
ucsifjynfe,frsm;wGif oHCm awmfrsm;[k pum;&yftpm;
q&mawmfrsm;( Pastor, Father)a&;oifonf
h [k,lqygonf/
2011 ck e S p f r S m rav;&S m ;Ek d i f i H w G i f pum;wpf v H k ;
t"dyg,fvGJacsmfoHk;EIef;jcif;tm;jzifh jyemjzpfzl;onf/
c&pf , mef r sm; pmapmif r S m God ES i f h Allah wl o nf [ k

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

136

a&;om;aomaMumifh rGwq
f vifbm om0ifrsm; rauseyf
a&mrifuodv
k yd f bk&m;ausmif;tcsKd Ur;D &IUd co
hJ nf/ bmoma&;
pum;? &H k ; oH k ; pum; rsm;ud k v nf ; ae&ma'otvd k u f
vlenf;pkrsm;tusKd ; &Sad tmif? em;vnfoabmayguv
f ,
G &f ef
oH;k oifonf[wif
k jyvkyd gonf/

2/ wkid ;f &if;om;rsm;\pmayjriw
hf ifa&;
1947zGJUpnf;yHktajccHOya'
yk'rf 22Ekid if aH wmfynmoifausmif;rsm;od0Yk ifciG jhf yK&ef
udpE iS phf yfvsO;f ud;k uG,&f mbmomvlrsKd ;bmompum;wku
Yd kd
taMumif;jyKumrnfonfv
h el nf;pkurkd cGQ jJ cm;wm;jrpfjcif;rjyK&/
rnf o nf h u d k ; uG , f & m bmom a&;oif c ef ; ud k r Q v nf ; ?
xd k v l e nf ; pk t m;twif ; tMuyf v k d u f e m oif , l a p&ef
ynwfjcif;rjyK&/
1974zGJUpnf;yHktajccHOya'
yk ' f r 21 (u)wd k i f ; &if ; om;vl r sd K ;rsm;onf
rdrw
d u
Ykd ;kd uG,o
f nfbmomES
h
ichf spcf ifjrwfE;kd onfph um;?pmay?
,Of a us;rI ? "avh x H k ; wrf ; wk d Y u d k Oya'rsm;ES i f h j zpf a p?
trsm;tusKkd ;ESijhf zpfaprqefus
Y i&f efvGwv
f yfpmG ud;k uG,cf iG ?hf
jyKpkysdK;axmifcGifh? ajymqdka&;om;cGifh? usifhoHk;cGifh&Sdonf[k

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

137

jyXmef;onf/
2008 zGJUpnf;yHktajccHOya'
yk'fr 22 (u) wkdif;&if;om;rsm;\pum;? pmay?
tEkynm?,Ofaus;rIwu
kd ul
kd naqmif
D
&u
G rf nf/
vlenf;pkrsm;twGuf jyifqifpOf;pm;&ef
zGJUpnf;yHktajccHOya'rSm
wkdif;&if;om;rsm;\pmay;jrifhwif a&;jyXmef;csufudkvnf;
ppftpd;k &acwf1988rSp,aeYtxdtpd;k &ausmif;rsm;wGif
wkdif;&if;om;rsm;\ pmayoifMum;jcif;r&Sdyg/ oifMum;jcif;
&Sdaomfvnf; oD;oefYvpmray;yg/ ausmif;q&mrsm;u
apwemjzif h oif Mum;ay;jcif ; om jzpf o nf / Oyrmc&pf,mefcsi;f vlrsKd ;rsm;uwkid ;f &if;om;pmayraysmufu,
G &f ef
bk&m;&Sdcdk;ausmif;rSm csif;pmoifMum;ay;jcif;om jzpfonf/
wkid ;f &if;om;pmayoifMum;jcif;twGuEkf id if aH wmfuausmif;q
&m^rrsm;udk vpmay;jcif;? axmufyjhH cif; r&Sad o;yg/ 2008
zGJUpnf;yHktajccHOya'rSm vlenf;pkrsm;ESifh pyfvsOf;aom
pmayjrifw
h ifa&;rawGUyg/ulnaD qmif&u
G rf nf[o
k ma&;onf/
wk d i f ; &if ; om;rsm;[l
aompum;&yf w G i f
Arm(jrefrmpum;ajymaomol) rsm;vnf; wkdif;&if;om;

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

138

rsm;jzpfojzifvl
h enf;pkEiS vl
hf rsm;pkcGjJ cm;oifo
h nf/pmayaysmufrS
pum;aysmuf o nf / pum;aysmuf r S vl r sd K ;vnf ;
aysmuf w wf o nf / ppf r S e f aom 'D r d k u a&pD r S m
vlenf;pktcGit
hf a&;vnf;jyXmef;&rnfjzpfonf/

3/ &H;k oH;k pmESib


hf pkH um;
1947zGJUpnf;yHktajccHOya'
yk'fr26 jrefrmpmonf &Hk;oHk;bmomjzpf&rnf/
od&Yk mwGit*F
f vyd bmomud
f
v
k nf;oH;k cGijhfyKonf[jyk Xmef;onf/
1972zGJUpnf;yHktajccHOya'
yk'rf 152(u)Ekid if o
H m;wkid ;f onfynmoifyidk cf iG &hf o
dS nf/
(c) jrefrmpmonf trsm;qHk;oHk;pm jzpfonf/
usefwkdif;&if;om;rsm;\pmrsm;udkvnf;oifMum;cGifh&Sdonf/
2008zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'
yk'fr 22 (u) wkdif;&if;om;rsm;\pum;? pmay? tEkynm?
,Ofaus;rIwud
Ykd zGk UH jzKd ;ap&efulnaD qmif&u
G o
f nf/
yk'fr45jrefrmpmonf&Hk;oHk;pmjzpfonf/
vlenf;pkrsm;twGuf jyefqifpOf;pm;&ef
ppf r S e f a om
'D r d k u a&pD E k d i f i H r sm;wG i f
zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'rSm jyXmef; ouJo
h Ykd vufawGUrmS vnf;

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

139

taumiftxnfazmfco
hJ nfuawG
kd U&onf/Oyrm-tdE,
d Ekid if ?H
rD;Zd&k rfjynfe,f(Mizoram)rSmolw
k b
kYd mompum;ESiyghf &*lbUt
GJ xd
(Ph.D)oifMum;cGi&hf onf/ MNF/A vufeufudik w
f yfzUJGrsm;ESihf
tEd,tpdk;&Nidrf;csrf;a&;pmtkyf\ &v'f jzpfonf/ 2010
ck E S p f r S p Manipura jynf e,f w u o d k v f r sm;wG i f
wwd,ESpo
f ifcef;pmwGif Evan. Langh Do Khup (uav;NrKd U)
a&;xm;aompmtkyu
f kd pmudk ZOLAI jzifh oifMum;cJhonf/
ek d i f i H a wmf u vnf ; axmuf y H h u l n D o nf / 1947
tajccH O ya'twk d i f ; a'otvk d u f v l e nf ; pk r sm;twG u f
tusKd ;&Sad tmifbmompum;udyxrj
k refrm?'kw,
d t*Fvyd ?f
wwd , jynf e ,f ES i f h w k d i f ; vl e nf ; pk r sm;\
bmompum;rsm;udv
k nf;todtrSwjf yKoifo
h nf/
csif ; vl r sd K ;wpf a ,muf u
&H k ; pmrS m
ol U emrnf r zwf w wf / ol U rS w f y H k w if r S m aomf 4 if ; ?
ol U t d r f a xmif p k p m&if ; rS m aomf 4 if ; ? a&;xm;aom ol U
emrnfawmifrS rzwfwwfay/ c&kid t
f qif?h jynfe,ftqif?h
tod t rS w f j yK aomvl e nf ; pk r sm;\bmompum;ud k
tod t rS w f j yKoif h o nf / xd k r Qru tpd k ; &&H k ; rsm;ES i f h
wyfe,fjc0H if;a&SUrmS a&;xm;aomqkid ;f bkwrf sm;udjrk efrmpmESihf

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

140

a&;om;jcif;aMumifh csi;f vlrsKd ;wcsKd UurzwfwwfaomaMumifh


aiG ' Pf c wf j cif ; cH cJ h & aomol v nf ; &S d o nf / vl w csd K U u
tdrfaxmifpkp&if;rSm aomf4if;? rSwfyHk wifrSmaomf4if;?
ausmif;om;uwfjym;ESifhatmifvufrSwfrSm aomf4if;? olU
emrnfukd pma&;om;olrsm;u jrefrmESio
hf ma&;aomaMumifh
rwlMuay/xdo
k aYkd omtcgq,fwef;atmifvufrw
S Ef iS Ekhf id if u
H ;l
vufrw
S rf sm;jyKvyk o
f nft
h cgemrnfvaJG omaMUumiftcuf
h
tcJ
BuH K &onf / Ek d i f i H u l ; vuf r S w f x k w f a y;a&;&H k ; uae
v0u&H k ; oG m ;aomtcg aiG x yf a y;rS o m emrnf t rS e f
a&;ay;cJyh gonf/ae&mwGi&Hf ;k pma&;0efxrf;rsm;rSm;ovm;?
u,uH & S i f r S m ovm; cJ G j cm;r& ay/ jref r mpmES i f h
t*FvdyfpmESpfckpvHk;'GefwGJygu csif;vlrsdK;rsm;emrnfudk
a&;rSm;rnfr[kwyf g/

4/ rnfonfht&yfa'orqdk aexkdifcGifhjyKjcif;
2008 zGJUpnf;yHktajccHOya'
yk'fr- 355 EkdifiHom;wkdif;onf jynfaxmifpk
orwjrefrmEkdifiH awmftwGif; rnfonfht&yfa'orqdk
Oya'ESit
hf nDtajcpku
d af exkid cf iG &Shf o
d nf/
yk ' f r - 345 Ek d i f i H a wmf o nf rnf o l u d k r qd k

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

141

Oya't&mwGif wef; wlnDrQtcGifhta&;&&Sdap&rnf/ xdkU


jyif O ya'\tumtuG , f u d k v nf ; wef ; wl n D r Q
&,lyidk cf iG ahf y;&rnf[jyk Xmef;onf/
vlenf;pkrsm;twGuf jyifqifpOf;pm;&ef
txuf y gyk ' f r 355 rS m yg&S d a om
Ekid if o
H m;wkid ;f onf[al ompum;&yfut"d
kd yg ,zf iG ykhf 'rf 345
ESi346
hf rSmaomfvnf;aumif;?v0u-jrefrmEkid if o
H m;Oya'
1982rSmvnf;&Si;f jyonf/odaYk omfwcsKd U&yfuu
G ?f aus;&Gm?
tkypf ?kNrKd Ue,f?c&kid ?fjynfe,fESiw
hf idk ;f a'otkycf sKyaf &;rSL;rsm;u
td r f i S g ; NyD ; td r f a xmif p k p &if ; r&S d a omrd o m;pk r sm;ud k
axmuf c H p mray;aom aMumif h v0u&H k ; uae
tdraf xmifppk m&if; xkwaf y;jcif; r&Syd g/ xdak Mumifh xdak 'o
wG i f
aexk d i f a om
,m,D t d r f a xmif p k p m
&if ; ud k i f a qmif o l r sm;onf a'ot wG i f ; tpd k ; &rS
cGw
J rf;ay;aomwpfcck u
k avQ
kd mufzUkd &efcufco
J nf/
u@wGiEkf id if o
H m;wkid ;f onf[laompum;&yfEiS hf
Ek d i f i H o m;
wk d i f ;
ud k i f a qmif a om
Ekid if o
H m;ppfaq;a&;uwfjym;\tusK;H 0ifjcif;r&So
d vdjzk pfonf/
xdak Mumifh udpE iS yhf wfoufaom vlenf;pkrsm;twGuf zGUJ

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

142

pnf;yHt
k ajccHOya'jyifqifaomenf;vrf;r&Sb
d ;l vm;/
&H;k udpE iS yhf *k v
u
d &H;k udpr mS avQmufvmT wifaomtcg
rSwfyHkwif rl&if;ESifhrdwL? tdrfaxmifpkpm&if;rl&if;ESifhrdwL?
&Jpcef;axmufcHpm rsm; awmif;qdkygonf/ pepfudk
jynfaxmifpjrk efrmEkid if aH wmfwpfEikd if v
H ;kH \pepfvnf;jzpfonf/
a0;vHaoma'orSNrKd UBu;D odtvk
Yk yaf vQmufaomvli,frsm;ESihf
,m,Dtrd af xmifppk m&if;ESitd
hf rif gS ;rdom;pkrsm;twGu'kf ua y;
onf / &yf u G u f t k y f c sKyf a &;rS L ; axmuf c H p mES i f h
&Jpcef;axmufcpH mudk tdrf axmifppk m&if;rSm a&;xm;aom
a'o^&yfuu
G rf o
S mvdt
k yfonfjzpfojzifud
h pE iS yhf wfouf
tk y f c sK y f a &;rS L ;&H k ; aomf v nf ; aumif ; ? Xmeqk d i f & mtBuD ;
tuJ r sm;ud k aomf v nf ; aumif ; ? tpd k ; &taejzif h
wpfa,mufESifhwpfa,muf qufoG,fNyD;rS tqifajyzdkY&ef
vlenf;pkrsm;twGutus
f Kd ;&Sad tmifvyk o
f ifonf
h /ae&mwGif
rSwfyHkwifrSm EkdifiHom;jzpfjcif;\ oufaocHuwfjym;udk
t"d y g ,f r J h jzpf o nf [ k ,l q ygonf / rS w f y H k w if
uwfjym;udik af qmifjcif;onfjrefrmEkid if o
H m;todtrSwjf yKaom
ouf a ocH
uwf j ym;jzpf
wjcm;pm&G u f
pmwrf;rvdt
k yfawmhbJ tqifajyatmif tdraf xmifppk m&if;

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

143

topfux
kd w
k ay;j
f cif;vlenf;pkrsm;twGu&apcs
f iyf onf
g /
tpd;k &&H;k wpfcek iS w
hf pfcquf
k oG,&f eftrdeaYf y;jcif;r[kwyf g/
'k u q if ; &J c H v l e nf ; pk r sm;twG u f tusd K ; &S d z d k U &ef
qE a zmf j yjcif ; om jzpf y gonf / Oyrm-pma&;ol \
tawG U tBuH K t& 2004-2006 ud k ; &D ; ,m;Ek d i f i H r S m
ausmif;wufonfhtcsdef wGif udk;&D;,m; v0uwkdYu
ac:,pl pfaq;olwUdk v0u&H;k rSxw
k af y;aom{nfonfh
uwfjym; ( Alien Register Card) xkwfjy xdkuwfjym;wGif
xk w f a y;aom v0u &H k ; zk e f ; eH y gwf y g&S d o jzif h
olwu
Ydk ,
kd w
f idk zf ek ;f qufNy;D [kb
d uf&;kH rSrSeuef
f onf[qk
k d
jyefvGwfvkdufonf/ 2009 ckeSpfwGif &efukefNrdKUawmf
EkdifiHul;vufrSwf xkwfay;a&;&Hk;csKyfwGif awmifBuD;NrdKUrS
vmaom trsd K ;orD ; wpf a ,muf ol U rS w f y H k w if r S m
ygaomarG;aeYEiS tdhf raf xmifppk m&if;rSmygaomarG;ae vT
U o
J mG ;
Ekid if u
H ;l vufrw
S x
f w
k f ay;jcif; rjyKyg/ odaYdk omf &H;k csKyrf mS
xk d i f a om t&m&S d & H k ; od k Y tul t nD a wmif ;
t&m&SduawmifBuD;v0 u&Hk;udk zkef;qufNyD; 'Duae
'DtrsKd ;orD;arG;aeU tdraf xmifppk m&if;rSm 3 &ufvUkd a&;rnf/
q&mwkv
Yd nf;3&ufvaYkd &;ygvdtrd
Uk eaYf y;cJMh uonf/2010

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

144

ck ESpw
f iG f uav;NrKd U pma&;ol\nDr w0rf;uJG rSwyf w
kH if
vk y f a y;onf / td r f a xmif p k p m&if ; rS m a&;onf h t wk d i f ;
olUarG;aeUEiS rShf wyf w
kH ifxw
k o
f nftcg
h arG;aeYvo
JT mG ;cJo
h nf/
&H;k pma&;rrsm; udv
k nf; vlqakd wmhrmS ;wwfrmS ayg/h 'gayrJh
olwaYdk &;rSm;aom arG;aeYaMumifh igw'Ydk u
k a &mufw,f/ yku
d f
qHxyfray;bl;qd&k ifjyefvnfxkwaf y;rSmr[kwb
f ;l vdv0u
Yk
&Hk;rS ajym cJhw,f/ ydkufqHxyfray;Ekdifbl;vdkU 'DaeYtxd
tdraf xmifppk m&if;ESirShf wyf wif
kH rmS ygaomarG;ou&mZfrwlb;l /
taMumif ; ES i f h y wf o uf tpd k ; & t&m&S d r sm;ud k
tjypfwifcsiw
f mr[kwb
f ;l /qif;&Jaomjynfov
l x
l vl
k enf;
pk
Armpum;rajymwwf a omol r sm;twG u f
zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'jyifqifjcif;vko
d nf[wif
k jyygonf/

&dak oav;pm;pGmjzifh
(OD; crfvrfah wGmif)
jrefrmbmoma&;vlenf;pkrsm;tcGit
hf a&;tzGUJ

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

145

Myanmar Minority Religious Right.

uav;NrKd U?ppfuikd ;f wkid ;f /


vdyfrlOuXOD;eEausmfpGm
twGi;f a&;rSL;OD;at;armuf
jynfaxmifpkorwjrefrmEkdifiHawmf
zGJUpnf;yHktajccHOya'avhvm
oH;k oyfa&;yl;aygi;f aumfrw
D &D ;kH
&H;k trSwf(20)vGwaf wmf&;kH ? aejynfawmf/
rdwL
-omoema&;0efBu;D Xme&H;k
-ynma&;0efBu;D Xme&H;k
-jynfxJa&;0efBuD;Xme&Hk;
-vl0ifrBI u;D Muyfa&;0ef;Bu;D Xme&H;k
txufygtajccHOya'ESiyhf wfoufonft
h MujH yKvmT rsm;udtaj
k c
cHOya'avhvmoH;k oyfa&;yl;aygi;f aumfrwDaMujimxkwjfyefcsuu
f kd
tajc cH ay;yd k Y j cif ; jzpf y gonf / tajccH O ya'
avhvmoH;k oyfa&;yl;aygi;f aumfrwDu2013
kd ckEpS Zf v
l idk v
f

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

146

17 &ufaeYwiG f trsKd ;om;vTwaf wmfEiS hf jynfoUl vTww


f Ykd rS
vTwaf wmfu,
kd pf m;vS,109
f jzifzGh UJpnf;xm;Ny;D tajccHOya'yg
awGU &Sdcsufrsm;udk 2014 ckeSpf Zefe0g&Dv 31 &ufaeYwGif
jynfaxmifpk vTwfawmfodkY wifoGif;&rnf jzpfaMumif;
Ed k 0 if b mvyxrywf t wG i f ;
usif ; yaom
jynfaxmifpv
k w
T af wmfutwnfjyKq;kH jzwfxm;ygonf/(Te;f jynfolUqE *sme,f? twGJ (1)^trSwf 31^5-12-2013? pm
26)/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

147

tcef; 7

EkdifiHawmfacgif;aqmifrsm;u
owd&Sd&efvdktyf
1/

1974ckESpfrS 2010txd EkdifiHawmforwrsm;

1962 ck E S p f ? rwf v 2 &uf a eY w G i f


awmfveS af &;aumifpo
D nfEdik if aH wmfuwm0ef
kd
,xd
l e;f odr;f cJh
ygonf/ xdktcsdefrSp EdkifiHa&;? tkyfcsKyfa&;? pD;yGm;a&;?
jyKjyifajymif;vJraI qmif&u
G rf rI sm;vkyu
f ikd &f if;wpfzufuvnf;
tkycf sKyaf &;e,fajrrsm;jyifqifzUJGpnf;aMumif;awGU&onf/etz
(ppftpd;k &)aumifpOD u|Adv
k cf sKyrf LS ;Bu;D oef;a&TuOD;ode;f pdef
(orw)vufxJodkY 2011 ckeSpf? rwfv (20)&ufaeYrS

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

148

tmPmvT J t yf o nf / xd k u J h o d k Y
tmPm&S d a om
awmf v S e f a &;aumif p D O u | ? epzaumif p D O u | ?
etzaumifpOD u|rsm;udor
k wjzpfonf[qd
k &k rnf/Ou|u
o0PfvmT vnf;ydaYk vh&So
d nf/1974zGUJpnf;yHt
k ajccHOya'yk'rf
66?yk'rf cG(u)
J ESi(c)
hf 1985ckEpS jyf nfoaYl umifpv
D w
T af wmf
trSw11
f rSmjy|mef;cJo
h nft
h wdik ;f qdv
k Qi-f
(u) Edik if aH wmfaumifpOD u|onfEkid if aH wmforwjzpfonf/
(c)
EkdifiHawmfaumifpD'kwd,Ou|onf
Edik if aH wmf'w
k ,
d orwjzpf
onf[k
a&;onf/
1/
Ad k v f c sKyf B uD ; ae0if ;
(a[mif ; ^qH k ; )
Edik if aH wmfaumifpOD u|(19741988)
2/
a'guw
f marmifarmif (qH;k ) Edik if aH wmfaumifpOD u|
(12-8-1988 rS12-9-1988xd)
3/
Adv
k cf sKyBf u;D apmarmif(qH;k )e0waumifpOD u|(189-1988 rS 20-4-1999)txd
4/
Adv
k cf sKyrf LS ;Bu;D oef;a&T(Nird ;f )etzaumifpOD u|(204-1991
rS20-3-2011)txd
5/
AdkvfcsKyfBuD;odef;pddef (OD;odef;pdef) edkifiHawmforw

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

149

jynfaxmifpBk uUH
cdik af &;ESizhf UHG NzKd ;a&;ygw(2011
D rwfv
20rS
jynfaxmifpkjrefrmEdkifiHwGif 1948 rS 1974 txd
0ef B uD ; csKyf o nf tmPmt&S d q H k ; jzpf a omf v nf ; 1974
ckEpS af emufyikd ;f rS 0efBu;D csKyx
f uf edik if aH wmfaumifpOD u|u
orwxuftmPm &Sd orwvnf;jzpfonf udawG
k U&onf/
xdaYk Mumifaus
h ;&Gm?aus;&Gmtkypf ?kNrKd Ue,f?cdik ?fjynfe,fEiS w
hf idk ;f ?
EdkifiHawmftqifhqifh aumifpDOu|rsm;udk oufqdkif&m
XmetBu;D tuJrsm;xuftmPm&So
d nfjzpfonf/
rD',
D mrsm;wGiODf ;oef;a&T(Adv
k cf sKyrf LS ;Bu;D a[mif;)u
EkdifiHawmftpdk; &ESifhqufpyfrI&Sdonf/ tmPm&Sdonf [k
jiif ; aeMuonf /
ud p E S i f h y wf
ouf
uRef a wmh f t jrif E S i f h a jym&rnf q d k v Q i f Oya't&qd k v Q i f
OD ; oef ; a&T u tmPm&S d o nf [ k rajymvd k y g/ od k Y a omf
bmoma&;&I a xmif h E S i f h pd w f y nmt &qd k & if
c&pf,mefusrf;pmudkaomf4if;? Ak'bmomusrf;udkaomf4if;?
rlqvifud&k efusr;f udak omf4if;?,HMk unforl sm;u,aeYtxd
,HkMunfvufcHaeqJ jzpfygonf/ odkYaomf 'Dusrf;rsm;udk
ajymqdkaomolrsm;udk vlrsdK;xJrSm jrif vdkYr&yg/ pum;vHk;

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

150

(Mo0g')trdeYftouf&iS af eqJjzpfygonf/xdu
k o
hJ Ykd2008
zJUG pnf;yHt
k ajccHOya'OD;oef;a&TtrdeEYf iS a&;qG
hf cJ hJ olUpum;udk
olukd,fwkdif vufcHtwnfjyK? jynfolvlxku rJqEjzifh
twnfjyKaomtajccHOya'pmtkyjfzpfonf/'DtaMumif;udk
pOf ; pm;aomtcg OD ; oef ; a&T qH k ; oG m ;onf j zpf a p?
touf&iS af eonfjzpfap?OD;oef;a&T\tmPmwefc;kd&So
d nf[k
rajymEkid yf g/qdv
k o
kd nfrmS OD;oef;a&T\pum;trdeYf'DzUJG pnf;yHk
tajccH O ya'
jynf a xmif E k d i f i H a wmf u
toH k ; jyKaeonf h u mvywf v H k ; touf &S i f a eonf [ k
ajymEkdifonf/ pum;vHk;touf&SifaeqJjzpfonfudk t"du
ta&;BuD;onf/ Oyrmtm;jzifh- OD;ae0if;u etztpdk;&
trd e f Y a y;r& aomtcg tmPmjyef o d r f ; zd k Y
olorD;pEm0if;ESifhom;rufrsm;u BudK;pm;ae onfudk
awGU&onf/xdt
k csed w
f iG ODf ;ae0if;touf&iS af eao;aomfvnf;
OD ; ae0if ; pum;onf etz tpd k ; &twG u f
toufr&Siaf wmhaMumif;etztpd;k &tay:rmS tmPmr&Syd g/
OD;oef;a&Tu tNidrf;pm;,lcJhaomfvnf; olUpum;onf
touf&iS af eovm;[kpOf;pm;p&myif/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

151

2/ 2005 ckEpS af emufyikd ;f jzpfymG ;cJah om xif&mS ;onfh


AH;k ayguu
f rJG ^I AH;k vefrY I jzpfpOftcsKUd
- 2005 ckESpf ar 7 &uf? r*FvmawmifnGefYNrdKUe,f&Sd
&ef u k e f u k e f o G , f r I A[d k X me? r&rf ; uk e f ; Nrd K U e ,f & S d
aps;0,fpifwm? prf;acsmif;NrdKUe,f&Sd '*HkpifwmwdkYwGif
tcsdefig;rdESpfpDjcm; AHk;aygufuGJrIqufwdkufjzpfyGm;cJh/
AH;k ayguu
f rJG aI Mumif11
h OD;aoqH;k cJNh y;D 162OD;'Pf&m&&Scd /J
AH;k ayguu
f rJG jI zpfpOfrsm;onf KNU ? &GufqpfOD;pD; aom
SsA ? KNPP ESijhf ynfajy;pde0
f if;OD;aqmifaom NCGUB
wd\
Yk vufcsujf zpfaMumif;tpd;k &xkwowif
f
;pmrsm;wGif
azmfjycJh/
- 2005 ck E S p f ? atmuf w d k b m 21 &uf &ef u k e f N rd K U
ql;av;bk&m;vrf;ESifh AdkvfcsKyfatmifqef;vrf;axmifh&Sd
uk e f o nf B uD ; rsm;[d k w ,f qd k i f ; bk w f t eD ; wG i f
ayguu
f rJG w
I pfcjk zpfymG ;cJ/h
- 2006 ckESpf? Zefe0g&D 8 &uf ppfudkif;wdkif;? wrl;NrdKUe,f?
eef;zmvHak ps;wGiAHf ;k ayguu
f rJG rI sm;jzpfymG ;/
- 2006 ck E S p f ? Zef e 0g&D v 30 &uf

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

152

jzL;Nrd K U p nf y if o m,maps;twG i f ; qk d i f c ef ; wpf c ef ;


rouFmzG,f txkyfwpfxkyfxm;&SdoGm;onfudk awGU&
ab;uif;&modajYk ymif;a&TNUy;D apmifMh uyfMunfh pI Ofayguu
f rJG I
jzpfymG ;
2006ckEpS azazmf
f
0g&7D &uf&efuek -f rEav;&xm;vrf;?
uGi;f acsmif;wHwm;?&xm;oHvrf;ay:wiG rdf ik ;f ESpv
f ;kH awGU&?dS
xdak eYrmS yifayguu
f aJG p&eftoifch sed &f ,
G x
f m;onf3h 'r
5a&mhuwfavmifcsmoD;wpfv;kH ESitcs
hf ed u
f u
kd x
f m;aom
pm;yGw
J ifem&DEiS ylhf ;wGcJ snaf ESmifxm;onfAHh ;k oD;wpfv;kH tm;
odr;f qnf;&rd/
2006 ck E S p f azaz:0g&D 23 &uf yJ c l ; wd k i f ; ?
awmifilNrdKUe,ftwGif; rEav;-&efukef &xm;vrf;
rd k i f w d k i f ; trS w f 176^21? &xm;oH v rf ; atmuf w G i f
wD t if e f w D , rf ; ck E S p f a ygif ; ,rf ; aysmh r I e f Y w pf a ygif ?
d;k d;k ,rf;wpfaygi?f 'pfwakd ewm12ck?"mwfct
J vH;k 20
wdt
Yk m;odr;f qnf;&rd/
2006 ckESpf {NyD 20 &uf &efukefNrdKU ae&majcmufckwGif
tao;pm;AH;k ayguu
f rJG jI zpfymG ;/
2010 jynfhESpf {NyD 15 &uf r*FvmawmifnGefYNrdKUe,f?

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

153

uefawmfBu;D uefywfvrf;&Sd X2O a&upm;r@yfa&SUwiG f


AH;k oH;k vH;k qufwu
kd af yguu
f cJG /hJ &SpOf ;D aoqH;k Ny;D 170OD;
'Pf&m &&SdcJh/ tqdkygjzpfpOfwGif udkNzdK;a0atmiftm;
w&m;H[q
k u
kd mao'Pfcsrw
S cf NhJ y;D vGwNf ird ;f csr;f omcGijhf zifh
jyef v nf v G w f a jrmuf c J h N yD ; aemuf uif q ma&m*gjzif h
uG,v
f eG /f AH;k ayguu
f rJG EI iS ywf
hf oufNy;D udNk zKd ;a0atmifWgif
tjypf r &S d a Mumif ; if ; \ rd o m;pk 0 if r sm;u
owif;pm&Si;f vif;yGjJ yKvyk Nf y;D xkwaf zmfajymMum;cJ/h
2011 ck E S p f {NyD 9 &uf yk Z G e f a wmif a ps;teD ;
a&T j ref r mxD q d k i f a &S U wG i f
rouF m zG , f & m
puLAH;k wpfcak wGU&cdS NhJ y;D &Si;f vif;cJ&h /
2011 ckESpf? ar 18 &uf &efukef-rEav;trSwf (3)
tqef&xm;wGJtrSwf (3) aejynfawmf a&TNrdKUblwm
teD;wGiayg
f uu
f rJG jI zpfymG ;Ny;D vlajcmufO;D 'Pf&m&&S/d
2011ckEpS ZGf e3f &uf&efuek Nf rKd UAdv
k af tmifausmv
f rf;&Sd
tmvm'if Recreation Centre wG i f rd k i f A H k ; [k
oHo,jzpfz,
G yf pn;f rsm;udouf
k qikd &f mppfaq;cJ/h
2011 ckESpf ZGef 11 &uf aejynfawmf ZrLoD&dNrdKUe,f?
NrdKUraps; trsm;oHk; oefYpifcef;twGif; AHk;aygufuGJNyD;

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

154

vlo;kH OD;'Pf&m&&S/d
- 2011 ckESpf ZGef 24 &uf aejynfawmfZrLoD&dNrdKUe,f
oajyuke;f &yfuu
G ikf 0gvrf;wGiayg
f uu
f rJG w
I pfcjk zpfymG ;cJ/h
- 2011ckEpS ZGf e24
f &ufrEav;NrKd Ucsr;f at;ompnfNrKd Ue,f?
aps;csKd a wmf 84 vrf ; ? 27 vrf ; 28 vrf ; Mum;
ref;jrefrmyvmZma&SUESifh rsufESmcsif;qdkif&Sd aps;csKd[dkw,f
ajrnDxyfa&SUwiG &yf
f xm;aomum;wpfp;D AH;k ayguu
f cJG NhJ y;D
vl o H k ; OD ;
'Pf & m&&S d ?
tqd k y gaeY yif
rEav;aps;csKd[dkw,fa&SUwGif aygufuGJrIjzpfyGm;cJhNyD;
aemufxyfo;kH em&Dceft
Y MumwGif 84 vrf;? 31 vrf;ESihf
32 vrf;Mum;&Sd omoemh[dwtoif; "romvmteD;&Sd
trdIufyHk; aq;jzifh AHk;[k &;om;xm;rIudk awGU&Sd
ppf a q;cJ h & m trI d u f A H k ; twG i f ; AH k ; awG U &S d c J h N yD ;
azmufcGJzsufqD;&Sif;vif;cJh&? xdkaeYrSmyif jyifOD;vGifNrdKU
&yfuGufBuD; (3)tuGuf trSwf (4)&Sd vlraeaom
tdrw
f pfck ayguu
f rJG jI zpfymG ;cJ/h
- 2011 ck E S p f atmuf w d k b m 25 &uf &ef u k e f N rd K U ?
oCFe;f uRe;f NrKd Ue,f oHork mvrf;rBu;D wpfae&m tiSm;
,mOf w pf p D ; ay:wG i f ayguf u G J r I w pf c k j zpf y G m ;NyD ;

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

155

vlwpfO;D aoqH;k Ny;D ESpOf ;D 'Pf&m&&S/d


2011ckEpS atmuf
f
wb
kd m30&uf&efuek Nf rKd Uawmfcef;ra&SU
Nc0H ef;twGi;f ,mOfrsm;&yfxm;onfae&m
h
jynfyEdik if v
H yk f
M 75 vufypfA;kH wpfv;kH awGU&
dS azmufczJG suq
f ;D cJ/h
2011ckEpS ?f Ed0k ifbm16&uf&efuek Nf rKd ?Uurm&GwNf rKd Ue,f?
emewfawmvrf;ay:&taqmuf
dS
ttHw
k pfc\
k a&SU"mwfwikd f
tk w f c H k a y:wG i f
Ak H ; [k
,l q &aom
rouFmzG,yf pn;f awGU&adS omaMumifoG
h m;a&mufppfaq;cJ&h /
2011 ck E S p f Ed k 0 if b m 20 &uf r*F v m'H k N rd K Ue,f
cspw
f ;D uke;f &yfuu
G aZw0ef
f
bk&m;0ef;twGirouF
f
mzG,f
&mtxkwaf wG&/dS
2011 ck E S p f 'D Z if b m 3 &uf rl q ,f 105
rdik u
f ek o
f ,
G af &;zke;f teD;AH;k ayguu
f rJG jI zpfymG ;cJNh y;D vlwpfO;D
'Pf&m&&S/d
2011 ck E S p f 'D Z if b m 21 &uf urm&G w f N rd K U e ,f
wuodkvf&dyfomvrf;ESifh jynfvrf;axmifh&Sd wuodkvf
&dyo
f m0if;ESiwpf
hf qufwnf;&Sad eaomyef;NciH ,ftwGi;f
zGifhxm;onfhtrsm;qHk; oefYpifcef; AHk;aygufuGJcJh NyD;
vlwpfO;D aoqH;k umwpfO;D 'Pf&m&&Scd /hJ xdjk zpfpOfrwdik rf u
D

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

156

ajrmufOuvmyNrKd Ue,fwiG f aexdik o


f l pdik ;f wifrif;udk (c)
oufvif;\ aetdrftm; 0ifa&muf&SmazGcJh&m rdkif;ESifh
qufpyfypn
f ;rsm;zrf;qD;&rdc/hJ
2011ck E S p f t wG i f ; ucsif j ynf e ,f tpd k ; &ES i f h
autdik af twdt
Yk Mum;jzpfymG ;cJah omppfa&;wifrmrIrsm;udk
taMumif;jyKNyD; rdkifcGJzsufqD;cH&rIrsm; pkpkaygif;tBudrf
(100)ausm&f cdS /hJ
2013 atmufwdkbm 9 &uf yJcl;wdkif; jzL;NrdKUe,f
jzL;pmwdkufa&SU&Sd c&D;onfwif,mOfay:wGif vufvkyf
AH;k wpfv;kH awGU&cdS /hJ
2013atmufwb
kd m11&ufawmifiNl rKd Ue,f17&yfuu
G f
uefvrf;&Sd csrf;ajrU{nfh&dyfomwGif AHk;aygufuGJcJhNyD;
&J0efxrf;wpfO;D tygt0ifESpOf ;D aoqH;k cJ/h
2013 ck E S p f atmuf w d k b m 13 &uf
&efukefNrdKUapmfbGm;BuD;ukef;ta0;ajy;uGif;0if;a&SUwGif
AH;k ayguu
f &JG mae&mteD;wGirayg
f uu
f b
JG us
J e&f adS eaom
Ak H k ; wpf v H k ; &S m awG U / xd k a eY n aeyd k i f ; wG i f &ef u k e f N rd K U
a'gyHkNrdKUe,fESifh omauwNrdKUe,fMum; ,rHkemvrf;ab;&Sd
csd e f u d k u f A H k ; wpf v H k ; ayguf u G J N yD ; ES p f O D ; 'Pf & m&&S d c J h /

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

157

xdkae&myif raygufuGJbJ usef&Sdaeaom ,rf;wHk;ESifh


csdefudkufem&DwpfvHk;?0g,mBudK;rsm;awGU&SdcJh/
- 2013 atmuf w d k b m 14 &uf rE a v;Nrd K U&S d
a&T b J p m;aomuf q d k i f w G i f AH k ; wpf v H k ; awG U &S d c J h N yD ;
azmufcGJzsufqD; cJh&/ xdkaeY eHeufydkif;wGif &efukefNrdKU?
urf;em;vrf;&Sd Westen Park Ruby pm;aomufqikd t
f wGi;f
AHk; (odkYr[kwf) csdefudkufAHk;[k ,lq&aomt&mwpfckudk
awGU&cdS /hJ xdak eYnydik ;f rSmyif &efuek Nf rKd U&dS ukeo
f nfBu;D rsm;
[d k w ,f u d k ; xyf & S d tcef ; eH y gwf 921 wG i f
AH;k wpfv;kH ayguu
f cJG NhJ y;D tar&duefEikd if o
H w
l pfO;D 'Pf&m&&Scd /hJ
- 2013atmufwb
kd m15&ufppfuikd ;f NrKd U&a&T
dS jynfph [
kH w
kd ,f
pm;aomufcef;wGiAHf ;k wpfv;kH ayguu
f cJG /hJ em&Dyikd ;f tMumwGif
ppfuikd ;f awmif;kd &SqG
d r;f OD;ykn&Sit0if
f vrf;wGiAHf ;k ayguu
f rJG I
jzpfaygc/hJ xdak eYnaeydik ;f wGi&ef
f uek Nf rKdAHU ;k ayguu
f rJG rI sm;ESihf
ywfoufNyD; oHo,&SdolwpfOD;udk rGefjynfe,ftwGif;
zrf ; qD & rd c J h aMumif ; tpd k ; &u owif ; xk w f j yef /
awmifiNl rKd UwiG us
f L;vGecf o
hJ [
l oH
k o,&So
d u
l trnf
kd o&d &dS Ny;D
zrf;qDEdik &f efqufvufBuKd ;yrf;ae[kq/kd
(Tef; Daily Eleven News ?16-10-2013pm-17)

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

158

ppfrSefaom EkdifiHa&;trsdK;om;acgif;aqmifrsm;u
rd r d w k d i f ; jynf ? rd rd v l r sd K ;? rd r d E k d i f i H o m;rsm;twG u f
toufpeG &Yf o
J nf/xdu
k o
hJ aYkd omtrsKd ;om;acgi;f aqmifrsm;udk
AdkvfcsKyfatmifqef;? r[wrm*ED wkdYu owd&Sd usnf
qefraMumuf? AHk;aygufuGJjcif;vnf;raMumufaomaMumifh
tmZmenf a cgif ; aqmif r sm;[k ac:qd k j cif ; ud k cH & onf /
0ef B uD ; csKyf a [mif ; OD ; Ek u jynf w G i f ; ql y l r I a Mumif h
wyfrawmfvufxo
J tmPmtyf
Ykd
EiS ;f cJjh cif;?OD;ae0if;uvnf;
jynfwGif;qlylrIaMumifh OD;EkuJhodkY wyfrawmfvufxJodkY
tmPmtyfESif;cJhjcif; udk awGU&onf/ wkdif;jynftwGuf
toufay;vdkaom yk*dKvfrsm;u EkdifiH awmfrwnfNidrfrIudk
vufeufEiS rhf ajz&Si;f ?Oya'ESit
hf oufEiS o
hf majz&Si;f onf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

159

tcef; 8

csif;ESifhucsifwkdY nDtpfjzpfjcif;
1/

csif;ESifhucsifnDtpfudkawmfrsm;jzpfjcif;
a&S ; acwf u p
csif ; ES i f h u csif w k d Y u d k
wkid ;f &if;om;vlrsKd ;rsm;xJrmS ( Among the Indegenous Races
of Myanmar ) nD t ud k & if ; awmf r sm; jzpf M uonf [ k
yg;pyf&mZ0ifrmS &So
d vdork
k id ;f rSww
f rf;rsm;wGiv
f nf;aumif;?
vufawGU&mZ0ifrSmvnf;aumif; ,HkMunfvufcHygonf/
w&kwjf ynfrjrS efrmjynfoajYkd ymif;a&TUaomtcgcsi;f vlrsKd ;rsm;ESihf
ucsif v l r sd K ;rsm;ud k awm xJ r S cG J c G g cJ h & jcif ; jzpf o nf /
ucsif v l r sd K ;rsm;u csif ; tpf u d k r sm;\ "g;ES i f h c k w f
jzwf a omiS u f a ysmyif r sm;\ &G u f E k r sm;ud k &S n f v sm;NyD ;

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

160

jzpfaomaMumifh ajc&m cH rvkdufEkdifawmhay/ xdkaMumifh


,cktcgucsijf ynfe,fwiG frDw
S if;aexkid Mf ujcif;jzpfonf/
ajrjyefYcsif;rsm;onf {&0wDjrpfwavQmuf yk*H( Pugam)
teD;w0ku
d Ef iS ykhf yyf g;awmif( Pupa mual)wGiaexk
f id f ,cktcg
jrefrmjynf {&m0wDwkdif;txd? &ckdifjynfe,frSmvnf;
aexkid Mf uonf/awmifay:csi;f rsm;onftEjd ynf?b*Fvm;jynf?
awmifay:rsm;wGifaexdik o
f nf/

2/

ucsif"g;tdrfESifhtdyfcef;oD;oefYxm;jcif;

ucsifwkdYu tpfudkBuD;csif;wkdYESifhcGJcGgcJhMuaomtcg
tpfudkBuD;csif; wdkYowd&onfhtaejzifh trSwfw&twGuf
"g;tdrw
f pfyidk ;f udo
k m,aeYtxdtoH;k jyKavh&o
dS nf/nDtpfukd
ESpfa,mufrS wpfa,mufudkaysmufonf [k trSwftom;
jzpf o nf / td r f a qmuf a omtcgwG i f v nf ; tpf u d k B uD ;
csif;wdkYjyefvmaomtcg tdyf&ef tdyfcef;wpfcef; ukwifESifh
oD;oefx
Y m;jcif;"avhx;Hk pH&So
d nf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

3/

161

csif;u ucsifrsm;udk tdrfcJGay;jcif;

1997ckESpf Zefe0g&Dv 15-19 &ufaeYtxd 116


Burd af jrmufjynfah omjrefrmEkid if HESpjf cif;toif;awmfaumifpD
(MBC)tpnf;ta0;udcsk i;f jynfe,f\NrKd Uawmf[m;cg;NrKd UwiG f
usif ; ycJ h y gonf / ucsif E S p f j cif ; aumif p D rS ( KBC )
taxGaxGtwGi;f a&;rSL; Rev. Sah Buai Chum uOD;aqmifchJ
ygonf / rsm;pG m aom ucsif r sm;wuf a &muf r nf [ k
pD&ifcahJ omfvnf;Adv
k csf KyBf u;D cifneT Uf ucGirhf jyK[qd
k yk gonf/
KBC (Kachin Baptist Convention) ESifh ZBC (Zomi Baptist
Convention) acgif ; aqmif r sm;tpnf ; ta0;oD ; oef Y j yK
vk y f c J h y gonf / xd k t pnf ; ta0;wG i f
KBC,
taxGaxGtwGi;f a&;rSL; Rev. Sah Buai Chum ua&SUOD;pGm
pum;ajymqdck &hJ m]]csif;rsm;udk igwkdY ucsifvlrsdK;rsm;\ ppfrSefaom
tpfuMkdu;D rsm;jzpfouJo
h ucs
Ykd iv
f rl sKd ;rsm;vnf;csi;f vlrsKd ;rsm;\
nDi,frsm;jzpfMuonf/ xdkaMumifh igwkdY\"avhxHk;pHt&
tpfuu
kd nDi,fucGkd ijhf yKro
S mtdrcf jJG cif;jzpfonf/,aeYrpS
tpfudkcsif;wdkYu nDi,fucsifwkdYudk tdrfcGJjcif;cGifhay;
vufaqmifwpfcck u
k ay;&rnf
kd
jzpfonf/}}

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

162

vl B uD ; rsm;uvnf ;
oD ; oef Y t pnf ; ta0;jyKvk y f nD i ,f ucsif r sm;
tdrcf jJG cif;ay;rnf?vufaqmifvnf;ay;rnf[oabmwl
k
nD
Muygonf/
xdkaMumifh 1997 ckeSpf Zefe0g&Dv 19 &ufaeY
Hakha Nrd K U Zion Baptist Church rS m KBC ES i f h ZBC
acgi;f aqmifrsm;yg0ifaomcsi;f vlrsKd ;rsm;unDi,fucsiw
f t
Ydk m;
tdrfcGJay;jcif; tpnf;ta0;usif;ycJhonf/ KBC bufrS
vufbuf&nfEiS rhf ek Yf auR;cJo
h nf/ KBC u armif; ( Gong)
vufarmif;wpfq,fxmG wpfv;kH udk ZBC-Vice President, Pu
Van Kyi vufovuf
Ykd aqmiftarGay;tyfco
hJ nf/ Pu Van Kyi
u tacguf wpf&m BuD; xkcJhonf/
ZBC rsm;uvnf;
td r f a xmif c G J t arG t jzpf nD i ,f u csif wd k Y u d k
EGm;aemufrESiu
hf av;uday;tyf
k
co
hJ nf/csi;f wku
Yd vnf;"g;tdrf
wpf j crf ; ud k ,aeY r S p "g;td r f w pf j crf ; roH k ; bJ ?
csef x m;aomtd r f c ef ; oD ; oef Y ud k v nf ; rxm;&S d y g&ef
rSmMum;cJo
h nf/tpfuw
kd cYdk si;f rsm;vmaomtcgnDi,fwdEYk iS hf
ukwifwpfcak y:wiG twl
f wt
l yd &f rnf[ajk ymcJo
h nf/
ZBC

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

163

4/ ucsifwkdYu tpfudkBuD;csif;wdkYudk rarhao;bl;/


1954ckEpS w
f iG &Sf r;f jynfe,fwiG jrf efrmppfom;rsm;eSihf
ArmjynfuGejf rLepfwyfzUJG rsm;jyif;xefpmG wku
d cf u
dk cf MhJ uonf/
xdw
k u
dk yf w
JG iG jrf efrmppfom;rsm;&H;I xGuaf jy;wdr;f a&Smifco
hJ nf/
jrefrmppfom;xJwiG csf i;f vlrsKd ;oH;k a,muf Capt. Hniar Ceu
ESifh tjcm;ESpfa,mufudk Auywyf q,fhESpf a,mufu
zrf;qD;cJo
h nf/xdck si;f vlrsKd ;oH;k a,mufwu
Ydk Auywyf
kd
wu
Ydk
BuKd ;jzifw
h w
k u
f mopfyifay:wiG fqGcJ sw
d cf o
hJ nf/Auyrsm;u
olwkdYtm; aoewfjzifh owfypf&ef csdefxm;onfhtcsdefwGif
ol w k d Y a emuf c sH K EG , f y if M um;
xJ r S
ucsipf pfom;(KIA)oHk;a,mufu aoewf ( G3) jzifh Auy
wku
Yd kd aoewfEiS chf sed f vufajrmuf aoewfukd ajray:oYkd
csyg&eftrdeaYf y;cJonf
h /ucsipf pfwyfrsm;xJrwpf
S a,mufu
Bud K ;rsm;ud k ajzay;NyD ; usef wpf a ,muf u
AuywkUd \aoewfrsm;udk aumuf,cl o
hJ nf/ ucsipf pfwyf
rsm;u csi;f oH;k a,mufukd Auywk\
Yd aoewfukd xrf;cdik ;f
eD;pyf&m&Gmwpf&mG wGixrif
f ;auR;cJo
h nf/xrif;pm;Ny;D aemuf
xrif ; pm;pm;yG J B uD ; wpf vH k ; rS m 0d k i f ; xk d i f
ucsipf pfwyft&m&Sw
d pfa,mufucsi;f Capt. Hniar Ceu tm;

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

164

ar;cG e f ; wpf c k u d k ar;cJ h o nf / igwd k Y o H k ; a,muf u k d


bmvl r sd K ;xif o vJ [k ar;cJ h o nf / csif ; u
]]oifwkdYoHk;a,mufudk igwkdYcsif;vlrsdK;rsm;\nDi,f ucsif
vlrsdK;rsm;jzpfaMumif; rSefuefpGm odonf}}[k jyefajzonf/
ucsif p pf w yf uvnf ; igwk d Y o H k ; a,muf u vnf ;
oifwo
Ydk ;kH a,mufutpf
kd uBkd u;D csi;f ( Khang)vlrsKd ;rsm;jzpfonf
[k od a omaMumif h wjcm;vl r sm;\ vuf x J r S m
raoqH;k apcsiaf omaMumifvmu,f
h
jcif;jzpfonf[jyk efajym
onf/csi;f ppfom;oH;k a,mufuvnf;0rf;ajrmuf0rf;ompGm
rsuf&nfus avonf [k qdkonf/ (nTef;- Dr. Kham Do
Nang ESizvrf
hf ;NrKd Ue,forOD;pD;rSL;OuX Capt. Hniar Ceu
wdkYESifhawGUqHk;pum;ajymjcif;1978)/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

165

tcef; 9
"KUKI-CHIN-ZOMI-MIZO-NAGA" NATIONALISM
Chin Comprises (53) different ethnic groups (by the
Government of Myanmar)- Department of international
Affairs & Research, Ministry of Defense, Myanmar) rS
aumufEw
I cf su/f
1. Chin
2. Meithei (Kathe)
3. Saline
4. Ka-lin Kaw (Lushay)
5. Khumi
6. Awa Khami
7. Khuano
8. Kaungso

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

9. Khuangsai Chin
10. Khualsim
11. Khuangli-sim
12. Gunte (Lente)
13. Guite
14. Ngawnte
15. Zizam
16. Senthang
17. Saizang
18. Zahau
19. Zotung
20. Zophei
21. Zo
22. Zahngiat
23. Tapawng
24. Tedim
25. Teeizang
26. Taisun
27. Thahdo
28. Thor
29. Dim

166

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

30. Daai (Yindu)


31. Naga
32. Tangthul
33. Malin
34. Panun
35. Magun
36. Matu
37. Miram- Mara
38. Mi-er
39. Mgam
40. Lusei
41. Laymyo
42. Lente
43. Lautu
44. Lai
45. Laizo
46. Zakim (Miro)
47. Hualngo
48. Anu
49. Anun
50. U Po

167

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

168

51. Linbu
52. Asho
53. Rawngtu
qvkid ;f usJtb
kd cd af xmif;u cdEk rI ;f xke*f sme,f? twGJ 1? trSwf 6?
2013/ pm 11 rSjyefvnfazmfjyxm;onf/ txufygcsif;vlrsdK;rsm;xJrmS
csif;vlrsdK;EG,pf k 53 oH;k ck owfrw
S af omfvnf; wcsdKUursdK;EG,ef mrnf
(Nam)rsm;ESihf a'o&Gm emrnfrsm;udk vnf;yg0ifonf/ jynfaxmifpk
or w jref r mEk d i f i H a wmf u csif ; vl r sd K ;EG , f p k r sm;ud k jyef v nf
ppfaq;oifhonf[k ,lqygonf/ Oyrm- uoJ vlrsdK;rsm;onf
Ekid if jH cm;om;rsm;jzpfonf/ em*vlrsKd ;uvnf; csi;f vlrsKd ;tjzpfjiif;qdck o
hJ nf/
csif;vlrsdK;xJrmS vlrsdK;EG,pf w
k pfcsdKUudk jrefrmtpd;k & Oya't& vlO;D a&
ig;aomif; igaxmif xufrenf;aomvlrsKd ;EG,pf rk sm;udk vlrsKd ;wpfrsKd ;tjzpf
owfrw
S Ef idk o
f nf/ xdak Mumifh csif;vlrsdK;EG,pf rk sm; wGif NrdKUe,ftqif?h
c&kdiftqifh?

jynfe,ftqifh?

jynfaxmifpktqifh?

bmompum;ESiv
hf Ol ;D a&udk MunfNh yD; vlrsdK; tjzpf owfrw
S o
f ifo
h nf/
pma&;ol t aejzif h ? vl O D ; a&oH k ; axmif x uf e nf ; aomtxuf y g
csi;f vlrsKd ;EG,u
f rJG sm;udk NrKd Ue,ftodtrSwjf yKtqifh bmompum;wlaom
vlOD;a&wpfaomif;xufrsm;aom vlrsdK;EG,frsm;udk c&kdiftqifh
v l r s d K ; t j z p f a o m f v n f ; a u m i f ; ?
ig;aomif;xufrsm;aombmompum;wlvrl sKd ;rsm;udk jynfe,ftqifh (od)Yk
jynf axmifpkvlrsdK;EG,fpkrsm;wGif tqifhqifh owfrSwfoifhonf[k

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

169

,lqygonf/ Oyrm- rD;Zdk&rfjynfe,fESifh rPdyl& jynfe,fwkdYwGif


jynf e ,f v l r sd K ;rsm;ES i f h wk d i f ; &if ; om;vl r sd K ;rsm;[k ES p f r sd K ;&S d o nf /
rD;Zdk&rfjynfe,frSm rD;ZdkvlrsdK;? vkdif? vdk&IJ? rm&m? rm&f? ykdifoJ
jynfe,fvlrsdK;tjzpfowfrSwfonf/
uJo
h cYkd sif;vlrsdK;EG,pf o
k wfrw
S jf cif;onf wkid ;f &if;om; vlrsdK;rsm;xJrmS
vlrsdK;trnfESifhjyem&SdrSmr[kwfbl;/ vlrsdK;BuD;vnf; jzpfvmrSm
r[kwb
f ;l / bHpk um;wpfc&k zdt
Yk wGuv
f nf; rvG,q
f ;kH enf;vrf;jzpfonf/
1. KNA-KUKI NATIONAL ASSEMBLY

Thado - xm;'d;k (omwd;k )[laomtrnfuk d tESpf 376

bD p D c ef Y u p emrnf&SdcJhNyD;jzpfonf/ waumif;acwf ?
[efvif;acwfwiG v
f nf; omwd;k [ka&; rif;quf(8)ck? rSee
f ef;&mZ0ifwiG f
awGU&Sd onf/ (Oyrm) Dawt Pau, Dawt Jang, Jam Mang, Ja
Khan, Khan Lon, Let Khai; ESifh wjcm;) odkYaomf Thado
pum;ajymolu Thado xuf AD 1780 cefYrSm Cachar-India rS b*F g vD pum;u "KORKI" awmif a y:om;?
awmxJvlrsKd;[k t"dyg,f&aompum;? t*Fvdyfu "KUKI"
[k ac:qdjk cif;udk a&G;cs,faomaMumifh jrefrmhordik ;f rSm Thado
aysmufq;kH "KUKI" tjzpfusef cJo
h nf/ 1940 ckEpS f ManipurLamka rS m vl r I a &;toif ; zG J U pnf ; Khuul Union
zGUJ pnf;cJo
h nf/ Ou| Tiba-KiLong-Kom jzpfonf/ odYkaomf

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

170

Pu Zavum (Excutive Council of the Government of

u Khuul tpm; "KUKI" a&G;cs,f


bH k p um;twG u f
"Thado"
pum;
omoH;k rnf[t
k qd&k adS omaMumifh (Dr. Vumson, Zo History) xdkESpfrSp csif;vlrsKd;EG,fpkrsm;rS "KUKI" ,aeYtxd
oD;jcm;cGJxGufcJhonf/ KNA udk KNO ESifh ac:qdk
KNA=KUKI National Army vnf;&Sdonf/ Kuki-Chin,
Thado Kuki, Manmashi-Israel [lvnf;&So
d nf/ tzGUJ wGif
1965 ckEpS rf mS wyf&if;wpfck (Bn-En Za Khup) trnfo;kH
MNF/A rSm yg0ifcJhonf/ Hmar, Paite, Naga, Meitei ESifh
rwnfh &efjzpfcJhzl;onf/ uluD;udk Chin vlrsKd;tm;vHk;
(Naga, Zomi, Mizo) ac: qdjk cif;jzpfonf[k ,lqaomfvnf;
em* NSCN rsm;aMumif h ,ck t cg Thado
pmum;ajymolrsm;om usef&pfcJhavonf/ Tedim NrdKUe,f
Cimmuai rS Manipur a&muf a omvl r sKd ; EG , f p k r sm;
trsKd;om;rsm; jzpfonf/ Manipur jynfe,frSmrJqEe,fajr
5 yHk 2 yHk & vlO;D a& 4 ode;f ausmfNyDjzpfrnf[k ,lqygonf/
Thado (owd;k ) vlrsK;d rsm;udk TEDIM vlrsK;d EG,p
f rk sm;jzpfonf/
Burma, 1947)

2. CHIN - trsKd;om;vIyf&Sm;rI

1965 ckESpf? arv 5 &ufaeYwGif AdkvfcsKyfae0if;u

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

171

tmPmodrf;? tpdk;&tzGJU (52) zrf;? 1963 ckESpf? Zlvdkifv 13


&ufaeYwiG f ygvDrmefzsuo
f rd ;f ygwDaumifpu
D kd ppft&m&Sd (17)
OD;yg0if tpd;k & zGUJ pnf;cJo
h nf/ 1964 ckEpS ?f {NyDv 9 &ufaeYwiG f
jynfolydkifypnf;odrf;? usyfaiG 100 wef &Guf? (50)wef&Guf
zsufodrf;onf/
ACFO - Anti - Communist Freedom Organization

uGefjrLepfqefYusifvGwfajrmufa&;tzGJU
csif;acgif;aqmifwcsKdUu zGJUpnf;cJhonf/ 1962 ckESpfwGif
ygvDrmeftrwf? vTwaf wmftrwfwcsKUd ESihf Lt.Col Son Khaw
Pau wdkY tdEd,jynfe,fpyf a&mufcJhNyD;? 1964 ckESpfrS Thual
Zen, Hrang Nawl, Son Cin Lian, Dam Khaw Hau,

tzGJUa&mufcJhonf/ Tun Khaw PumPangnuam-Lamka u 1962 ckESpf? rwfv 6 &ufaeYwGif


ta&S U ygup w ef E S i f h
axmuf y H h u l n D a &;
oabmwlnDrI&&SdcJhNyDjzpfonf/ 1964 ckESpf? arv 5 &ufrS
Tun Khaw Pum u OD ; pD ; ta&S U ygup w ef o d k Y
ppfoifwef;wuf&ef 30 a,muf oGm;cJo
h nf/ vufeufwpfcsKUd
Riffle 10 vuf ? Stengun 1 vuf ? Granade 30
ygvmcJhonf/ Pu Tial Khal wdkY (CNF Founder) tzGJUESifh
CLA=Chin Liberation Army zGUJ pnf;cJo
h nf/ vrf;rSm UGC
Mang Khan Pau

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

172

= United Government of Chin zGJUpnf; Pu Tun Khaw


Pum 0efBuD;csKyf? umuG,af &;OD;pD;csKyf Gen-Son Khaw Pau,

EdkifiHjcm;qufqHa&;Xme0efBuD; Pu Hrang Nawl jzpfonf/


1964? Zlvdkifv 17 &ufaeYwGif Tedim NrdKU? Suang Kua rS
ercwdik ;f rSL; Lt. Col. Van Kulh cdik rf if;BuD;? Pu Thawng
Cin Thang csif;OD;pD;tzGUJ Lt. Col. Putpa OD;pD; Thual Zen
tzGJUESifh Nidrf;csrf;a&;oabmwlnDrI aqG;aEG;cJhonf/
tvif ; 0if v mol r sm;ud k v nf ;
axmif r cs&[k
tpdk;&uuwday;cJhonf/ odkYaomf wjznf;jznf;tzrf;cH
td E d , tpd k ; &ES i f h
jref r mtpd k ; &uvnf ;
e,f p yf v uf e uf u d k i f w yf z G J U rsm;
zrf ; qD ;
jrefrmjynfodkYydkYcJhonf/ MNF uvnf; Tun Khaw Pum
pnf;Hk;r&aomaMumifh ygupwefrStjyef? Kawnpui
tpnf ; ta0;usif ; yNyD ; aemuf tus,f c sKyf j zif h 1967
aoqHk;onftxd csKyfaESmif cJhonf/ xdkYaMumifh Pu Son Cin
Lian wdkYtzGJUESifh vIyf&Sm;rItqHk;owfonf/ NAGA (NCC)
Mr. Phizo u ulnDcJhonf/
yxr - CNF = Chin National Front
1967 ckESpf? azazmf0g&Dv 27 &ufaeYwGif MUA =

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

173

Mizo Union Assembly Aizawl NrdKUrSm usi;f y MUA Ou|?


Pu Ch.Saprawga, PNC=Paite National Council Ou| Pu
Vung Khom-Manipur CNF Ou| Pu Heng Mang-MaraMizoram wdkYudk

wufa&mufcJhonf/(Khup Za Go, Rev,


Leivuipan, 2004 p.25) CNF vIyf&Sm;rIESifh atmifjrrIudk
tao;pdwf&Sif;jyvdkYr&aomfvnf; Mizoram jynfe,frSm
Lakher Lai Regional udk ,cktcg Lai Autonomous District Concil ESifh Mara Autonomous District Concil &&Sd
Mara ESifh Lai vlrsKd;rsm; tultnDay;onf/ Mizoram
jynfe,frSm Mizo vlrsKd;tEG,fpkwGif todtrSwfjyKonf/
Paite ESihf Hmar uvnf; ADC udv
k v
kd m; awmif;qdck o
hJ nf/
CNF wnfaxmifonfhESpf MumNyDvdkYod&Sd&onf/

'kwd, - CNF
1988 ck E S p f ausmif ; om;ta&;tcif ; rS p
zG J U pnf ; cJ h o nf / tpu csif ; trsKd ; om;rsm;u
axmufcHaomfvnf; csif;jynfe,ftqif;&JqHk;jzpfouJhodkY
quf a umuf ( aiG a Mu;tcG e f )
awmif ; ?
tjypfrjhJ ynfov
l x
l u
k o
kd wfjzwf csif;jynfe,fajrmufyikd ;f u
2000 ESpfaemufydkif; vHk;0qefYusif aysmufuG,foGm;onf/
ZRA-Zomi Re-Unification Army uvnf ; ZRO

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

174

e,fajrjzpfonf [k owday;onf/ tpd;k &\ todtrSwjf yKaom


vufeufudkifwyfzGJU CNF om&SdaomaMumifh tpdk;&opf
OD;odef;pdefvufxuf 2012 ckESpf Zefe0g&Dv (6) &ufaeYwGif
Nid r f ; csrf ; a&;oabmwl n D c suf p mcsKyf tcsuf (9)yg
jynfe,ftpdk;&ESifh vufrSwfa&;xdk;cJhonf/ 2012 ckESpf?
Edk0ifbmv 27 &ufaeYwGif MPC ESifh &efukefNrdKUwGif
awGUqHkcJhygonf/ olwdkY atmifjrifrIudk tem*gwfumvrSm
wjznf ; jznf ; awG U &rS m jzpf o nf / CNF/A rsm;ud k
csi;f trsK;d om;ud,
k pf m;jyK tpd;k &todtrSwjf yKaom wpfcw
k nf;
vuf e uf u d k i f w yf z G J U rsm;jzpf ,ck p ma&;wJ h t csd e f r S m
ppf w yf p k a qmif ; a&;? avh u sif h a &;oif w ef ; vnf ;
&SdaaeqJonfjzpf trSm;? trSef olwdkY\vkyforQ odorQudk
azmfjy&eftcsed rf wefao;bl;/ a&;rnf qdv
k Qif tjzpftrSeu
f kd
a&;vd k Y &onf /
pma&;ol u
vufeufudkifwyfzGJUr[kwfaomfvnf; eD;pyfolrsm; udk
ar;onf/ pmzwfonf/ owif;pkaqmif;onf/ wGefZefNrdKUrSm
5 wef;wufwkef;u oli,fcsif; wpfa,mufvnf; CNF rSm
t&m&Sdwpfa,mufjzpfonf/ Nagaland Mokok Chung
ta&;tcif; 1986 rSmvnf; Naga-NSCN-IMESifh K tzGJU?
ppf y G J x J r S m CNF 3 a,muf q H k ; oG m ;onf /
qH;k oGm;aompma&;ol\oli,fcsi;f wpfa,muf (Steven ac:

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

175

Falam) u vufaqmiftwGuf tuswpfxnfay;cJh zl;onf/

2001-2003 &efuek f YTS ausmif;wufwt


hJ csderf mS q&mBuD;
Pu No Than Kap vnf ; CNF(No Tinkap) Ou |
a[mif;wpfa,mufjzpfonf/ (,ckcsi;f a&;&m0efBuD;-ppfuikd ;f )
rme,fyavmpcef;rSjyefvmNyD; rS Ou|ae&m,lonf[q
k o
kd nf/
jyemwjznf ; jznf ; pwuf
wyf w G i f ; &mxl ;
tajymif;tvJ&o
dS nf/
trsdK;om;vIyfSm;rI
ZOMI wdkYt,ltq (Idea) u ]] KUKI - CHIN MIZO , NAGA }} rsKd ;EG,p
ft
k m;vH;k udk ZOMI a,bk,strnf
(Generic name ) jzifh aG;cs,fco
hJ nf/ odUk aomf jynfaxmifpk
jrefrmEdkifiHwGif 1974 zGJUpnf;yHktajccHOya'a&;qGJonfhtcg
ZOMI u axmufcHrJ&aomfvnf;? ajrjyefUcsif;u ]]csif;}}
(CHIN) udkomvdkvm;uefYuGuf ,aeUtxd ]] CHIN }}
trnf u d k o H k ; onf /
1953ck E S p f
csif;trsdK;om;rsm;ESpfcsif;c&pf,meftzGJUcsKyftrnf ZOMI
Baptist Convention (ZBC) uae 2013ck E S p f ? {NyD v
1&ufaeUwGif 21ESpfajrmuf oHk;ESpfwpfBudrf tpnf;ta0;
uav;Nrd K U
Chin
Baptist
Convention
[kemrnfajymif;vJcJhonf/ Association-28 yg0if USA rS
3.

ZOMI -

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

Rev.Dr.Chung Lian Hup

176

ES i f h R ev Chum Awi

udkvnf;aumif;?MBC ESifh Kachin Baptist Convention


rSvnf;wufa&mufcJhygonf/
ZOMI trsdK;om;rsm;u ZOMI BudKufaomfvnf;
olwdkUtzGJUtpnf;rSm pnf;kH;a&;nHhonf/ csif;BudKufaom
Falam,
Hakha
acgif ; aqmif r sm;uJ h o d k U
jynfolvlxkuacgif;aqmifrsm;pum;
av;pm;vdu
k ef mjcif;rd?S wjcm;vlrsm;\ajrmufay;jcif;?&mxl;wd;k jriS jhcf if;udk
ES p f S n f v k y f u d k i f E d k i f r nf h t&nf t csif ; d S o uJ h o d k U
t,l t qd S w wf o nf / xd k U aMumif h 1995 ZBC
taxGaxGtwGif;a&;rSL; tjzpfaG;cs,fjcif;rcH&aomaMumifh
ZBCM jzpfay:vm ZBC uae Association ZBA (wpfn)
Thado Tamu Valley Baptist Association (wpf&uf) TBA
(wpfep
S )f ESihf TTBA, TVBA, KZBA, CTBA ,aeUtxd ZBC
uae ZBCM rSm&yfwnfcJhonf/ ZOMI BudKufaomfvnf;
TBA tzGJUu ZBC ESifh ZBCM udkbufrvdkuf&yfwnf
2001rSm Association oHk;ckzGJUpnf; Tedim Baptist Convention wnf a xmif c J h o nf /
ZBCM onf
MBCtzGUJ 0iftjzpfy0
f if&ef BudK;pm;aomfvnf; xdt
k csed f MBC
taxGaxGtwGif;a&;rSL; Rev.Dr.Simon Pau Khan En
uuefUuGuo
f nf/ 1995ckEpS ?f TBA,TTBAbufrZS BCGS

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

177

r&aomaMumifh jyem ajzSif;&eftwGuf KVBA rS


Rev,Tuang Khan Kap cefUxm;cJo
h nf/ olu ZBC,TBA,
ZBCM tMum;jyem rajzSif;Edkifyg/ ol U owf w rf ;
vnf ; uk e f
ZOMI
tzG J U vnf ;
vlOD;a&wjznf;jznf;tm;enf;cJhonf/ TBA bufu ZBC
twGi;f a&;rSL;tjzpf emrnfwifoiG ;f aom Rev. Thawng Khan
Cin udF
k BA u t&nf;tcsif;rdS aomaMumifh rJay;axmufcH
jcif; rdS[kqdkcJhonf/ ZBC rSm 1995 aemufydkif; SRBA
(Sihzang), ZBA (Zo), TAB (Tedim) ES i f h KVBA /
KVBC(Kalay), TTVBA (Thado Tamu) usefao;onf/
ZOMI [kac:qdkjcif; vkdvm;aom vlrsdK;rsm;jzpfaomaMumifh
ZBC rSmusefao;onf/ ZBC ESifh MBC, ZBCM ESifh TBA
(,ck TBC) jyemajzSi;f &ef MBC G/S Rev. Dr. Simon
Pau
Khan
En
cef U xm;onf /
tvSnu
hf svlrsdK;t&aomfvnf;aumif;? t&nftcsif;jynfph
kH
aomf v nf ; aummif ; aG ; cs,f j cif ; r[k w f y g/
ol U vl r sd K ;rsm;tMum; jyemajzS i f ; &ef o m&nf G , f
cef U xm;jcif ; jzpf o nf
[k o d & S d & onf /
olajzSi;f cJo
h nft
h csuu
f (1)ZBCM udM
k BC rSmConvention
tzGUJ 0ifwpfct
k jzpf todtrSwjf yK&ef uefUuGujf cif; (2) MIT
ausmif;0ifciG hf ZBCM ausmif;om;rsm;cGirhf ay;jcif; (3) TBA

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

178

ud k MBC Convention tzG J U 0if t jzpf a omf 4 if ;


&&eftwGuBf udK;pm;NyD;&cJo
h nf/Rev. Smith Ngul Za Thawng
uvnf ; MBCtzG J U 0if r [k w f a ompma&;ol ZBCM
toif;awmfu2kd 004rSmMCCG/S axmufcpH mray;yg/ 2010
Tedim Cope Jubelee rSp MBC todtrSwfjyK Convention xuf ]] ZOMI }} [laomtrnfuo
kd m ta&;BuD;onf[k
em;vnfaomtcg GZA Global Zomi Alliance Ou|tjzpf
Rev. Dr. Simon Pau Khan En wm0ef , l
taxGaxGtwGi;f a&;rSL; Rev. Dr Chin Do Kham jzpf USA
rS m 2013 ck E S p f ? atmuf w d k b mv 23
&ufaeYwGifqHk;oGm;onf/
ZBCM vnf;rBudKuf? ZOMI BudKufaomfvnf;
SRBA (Sihzang) ZBA, (Zo) TTVBA (Thado) wdYu
k kd CHIN
BAPTIST CONVENTION rSmuseaf o;onf/ 1995 ckEp
S ?f
cGgqwf&mG tpnf;ta0;rSm a&G;cs,rf nft
h zGUJ csKyf ZBC, ZBCM
ES p f c k o m a&G ; cs,f y d k i f c G i f h & S d w J h t csd e f r S m ZBC
tzGJUcsKyfrSmaomfvnf;aumif; ZBCM rSmaomfvnf;aumif;
TBA rS m aomf v nf ; aumif ; ryg0if a om ZBC rS m
usefaeao;aomtzGJUtpnf;rsm;\ tzGJUcsKyftrnf 2013
ck E S p f r S m ZOMI tpm;? CBC utpm;xd k ; 0if
EG m ;aemuf N cH p nf ; d k ; um0if ovd k 0if a omaMumif h

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

179

bmrSrwwfEdkifyg/ xdkYaMumifh ZBCM odkYvnf;r0if CBC


udkvnf;rBudKuf? TBC vnf; ZOMI xufus,fjyefYaom
vlrsKd;trnftzGJUcsKyfr[kwfaomaMumifh tMumBuD;pOf;pm;rS
wpfcsKdU CBC rS m wpf c sKd U TBC rS m yg0if c J h y gonf /
trsK;d om;vIy&f mS ;rIrmS bmoma&;acgif;aqmifrsm;yg0ifjcif;udk
b,fbmomrS t,l0g'ESifh rudkufnD/
,ck v uf & S d t ajctaerS m ZOMI, ZOMI
[k q d k a omf v nf ; Tedim e,f b uf u d p t wG u f o m
emrnfusefouJo
h Ukd jzpfvmonf/ SRBA ESihf ZBA udk CBC
rSm usefao;onf/ "ZOMI" emrnf oHk;aom vlrsKd;trnfcH
ZBCM ESifh ZCD om tm;ul;xdkuftqifhom&Sdao;onf/
ZOMI udk b,fEp
S af ,mufu w&m;0ifvufco
H enf;qdw
k m
tajzud k 2014 ck E S p f ? rwf v oef ; acgif p m&if ;
aumuf N yD ; rS o d r S m ygjzpf o nf /
apmif h a rQmf & rS m
rdrdudk,fudktjypfwifrSjzpfr,f/ olrsm;udk tjypfrwif&/
ol r sm;\&nf & G , f c suf vk y f a qmif c suf a tmif j rif j cif ;
r[efYwm;&? rdrd&nf&G,fcsuf atmifjrifbdkY ta&;ygcJhvQif
b,folrqdkpnf;Hk;ulnD&ef vpfvsLrIr&SdygESifh/
trsKd;om;rsm;ESifh rsKd;EG,fpkuGJtzGJUpnf;
aemufyikd ;f rSm a'otvdu
k f vlrsK;d trnf? vlrsK;d EG,u
f ?JG

ZOMI

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

180

pum;rsKd;EG,fpk tzGJUtpnf;rsm; jzpfay:vmonf/ 1940


ckESpfrSp Khuul Union rS KuKi zGJUcGJxGufaomtcg
vlrsKd;trnfxuf pum;EG,fpkjzifhcGJ vlrsKd;trnf[kcH,lum
tzGUJ tpnf;trsK;d rsK;d jzpfay:vmonf/ pnf;H;k a&;uRr;f usio
f l
acgif ; aqmif A d k v f c sKyf a tmif q ef ; uJ h o d k Y vl y k * d K vf ?
*EDuJhodkYacgif;aqmifBuD; r&Sdbl;vdkYjzpfonf/
1942 rS 1953 txd csi;f udo
k m csi;f jynfe,fwiG o
f ;kH ?
Mizoram wGif Lakher (Mara), Pawi (Lai), Hmar, Paite
(Zomi) jzpfay:vm? Lusei tpm; MIZO District vnf;
1954 ckEpS w
f iG f ajymif;vJac:a0:cJo
h nf/ 1958 ckEpS w
f iG f TYL
= Tedim Youth Legue pwif? Manipur wGif 1960 ckESpf?
'DZifbmv 17 &ufaeYwGif TCU Tedim-Chin Unoin
zGJUpnf;? 1970 ckESpf? ZGefv 29 &ufaeYwGif Sukte tpm;
Tedim-Chin ajymif;vJay;&ef tpd;k &xHawmif;qdc
ko
hJ nf/ 1952
ckESpfwGif Paite Federation zGUJ pnf;? 1902 ckEpS w
f iG f PNC2004 ckESpfwGif PTC=Paite Tribe Council [kac:onf/
1945-1956 tMum;rSm rPdyl&wGif Paite, Hmar, Tedim,
Lusei, Vaiphei, Zo, Simte, Gangte, Thado, Kom, Baite,
Zou [l bmompum;t&cGjJ cm; tzGUJ tpnf;rsm;udk "National" [ka&;cJhonf/ Khup Za Go (qHk;)u

tBuH a y;cJ h o nf /

olYpmtkyfrSm
vl r sKd ; EG , f r sm;ud k

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

181

trsKd;om;emrnfwpfckoHk; oifhaomvlrsKd;rsm;jzpfaomfvnf;
bmompum;t& cGJjcm; vlrsKd;wpfrsKd;omjzpfonf/ olwkdY
tm;vH;k u "National" oH;k onf/ "Tribe" udo
k ;kH "National"
wpfcw
k nf;&So
d ifo
h nf[k rdeYfMum; cJb
h ;l onf/ ,cktcg 2004
aemufyikd ;f rSm KUKI yg0ifaom "National" wpfco
k ;kH Paite,
Tedim, Vaiphei, Gangte, Simte, Zou, Baite, Kom, Thado

wdkYu "National" tpm; "Tribe" oHk; xdk "Tribe"


tzG J U tpnf ; toD ; oD ; ud k ZOMI National Council
vufatmuf (ZOMI Council) rSm tzGJU0ifjzpfcJhygonf/
vl e nf ; pk t cG i f h t a&;
rpOf ; pm;ygu
wjznf;jznf;aysmufu,
G rf nf[k ,lq ygonf/ OD;Ekuvnf;
v l e n f ; p k t c G i f h t a & ;
vTwfawmfudk,fpm;vS,f^ygwDtzGJUvlenf;pk xdkifcHk? &mxl;
ray;bl;vdkYcGJxGufjcif;? ykefuefjcif; &Sdonfjzpfonf/
csi;f vlrsK;d rsm;u rtkycf sKyw
f wfaomfvnf; trsK;d om;pdw"f mwf?
olBuD;pdwf"mwf&Sd xdkifcHkrufvGef;aomvlrsKd;jzpfonf/
trsKd;om;rsm;
vlYtzGJUtpnf;wGif ynmt&nftcsif;r&Sdolrsm;udk
pnf ; H k ; bd k Y r cuf y g/ od k Y a omf v l r sKd ; EG , f p k rsm;xJ r S
ynmt&nftcsif;jrifhrm;vmaomtcg tawGUtBuHK?
ZOMI

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

182

tjrifus,faomtcg
trsKd;om;rsm;
pnf;vHk;nDnGwfa&;ysufjym;apatmif
tzG J U tpnf ; zG J U (wnf a xmif ) onf / b,f v l r sKd ; rqd k
jynf o l v l x k upr[k w f acgif ; aqmif u p
vlrsK;d uGjJ ym;jcif;jzpfay:avh&o
dS nf/
jynfaxmifpjk refrmEdik if w
H iG v
f nf; csif;vlrsKd;rsm;udk
bmompum;EG,fpkuGJrsm;? tajccH vlrsKd;EG,fpktjzpf
todtrSwfjyKcH&aomaMumifh
vl r sKd ; a&;jyemrjzpf o if h w J h [ mud k jzpf w wf o nf
udkawGU&onf/ csif;jynfe,f(9)NrdKUe,ftrnfudkoHk;
vlrsKd;(9)rsKd;[k todtrSwfjyKoifhonf/ xdkodkY r[kwfvQif
bmompum;t&r[kwf? vlOD;a& 50000 xufrydkaom
bmompum;wl r sm;ud k
Ed k i f i H a wmf u
vlrsKd;wpfrsKd;pm&if;wGifrxnfhoifh
bmompum;pm&if ; wG i f o mxnf h o if h o nf / Ad k v f c sKyf
atmif q ef ; uvnf ; vl O D ; a& 3000 xuf e nf ; aom
vl r sKd ; rsm;ud k vl e nf ; pk [ k (Schedule Tribe List)
owf r S w f c J h v Qif
vl e nf ; pk t zG J U uG J
rsm;rnf j zpf o nf [ k q d k c J h z l ; onf / ,ck t cg UNO u
vlrsKd;wpfrsKd; trsKd;om; (National) vlOD;a& 50000
xufrenf; owfrSwf jrefrmtpdk;&u vlOD;a& 55000

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

183

xufrenf;udk vlrsKd;wpfrsKd;tjzpf todtrSwfjyK&onf[k


od&Sd&onf/ EdkifiHwum usrf;pm toif; (UBS) u
vlrsKd;wpfrsKd; vlOD;a& 3000 jynfhaom vlrsKd;EG,fpkrsm;udk
olwdkYbmompum;jzifh usrf;pmbmomjyefay;onf/
ZOMI trsKd ; om;rsm;ud k vl r sKd ; wpf r sKd ; tjzpf
tod t rS w f j yK&ef
t&nf t csif ; jynf h o vm;/
bmompum;uGJjcif;omjzpfovm;/
vlrsKd;wpfrsKd;[ktodtrSwfjyK&ef vlOD;a&jynfhpHkovm;[k
atuf y gtwd k i f ; Munf h & rnf / xd k v l r sKd ; EG , f p k r sm;u
ol w d k Y bmompum;ES i f h usrf ; pmpmay&S d a omtcg
igwdYk vnf;vlrsK;d wpfrsK;d vlrsK;d BuD;[k ,lqajymqdak omaMumifh
vlrsKd;a&;jyemjzpfay:vmonf/
1/
TEDIM
bmompum;EG , f p k v l r sd K ;rsm;
(NrdKUe,fvlrsdK;EG,fpk)
1. Zo 2. Thado
5. Vangteh

6. Losau

8. Khuano

9. Phaileng

3. Teizang

4. Sihzang
7. Lamzang

10. Dim

11.Ngawn

12 Vaiphei
13. Paite

14. Gangte

15. Simte jzpfonf/

jrefrmqdkS,fvpfvrf;pOfygwDu -;
1. Dim

2. Khuano

3. Hualngo

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

Saizang

184

5. Tedim 6. Sihzang

7. Teizang

8. Thado

9. Vangteh

10.

Zo [ka&;onf/ (Sing Khaw Khai, The Culture and Customs of Indegenous Races of the Union of Burma - Chin,
Rangoon, BSSP Press, 1963P.66)

txuf y g
Tedim
vl r sd K ;
Tedim
pum;ajymvlrsdK;EG,pf [
k k a&;om;aomfvnf; wcsdKUu Tedim
vlrsdK;rdS GmemrnfomdSonf/ Tedim NrdKUe,ftrnfcH
vlrsdK;[kac:qdkjcif; jiif;qdkcJhonf/ tajzudkrcufyg/
tajzSmenf;trSefrSm atmufygtwdkif;jzpfonf/
1/
Tedim vlrsdK;? Tedim - Chin tdEd,tpdk;&
vlrsdK;pm&if; (rsdL;EG,fpkpm&if;) trnf
Manipur jynfe,ftpd;k &rS H;k rSmar; csi;f jynfe,ftpd;k &H;k rSm
oGm;ar;rSygu
tajztrSefodrnf/ TEDIM
vlrsKd;tpm; TEDIM NrdKUra&;bl;/
2/
txuf y g Zo utp Simte ud k a 'o?
GmtajccH bmompum;uGJjym;jcif;aMumif;
vlrsdK;trnf jzpfvmonf/ ,cktcg vlrsdK;pm&if;trnf
(Tribes List) tjzpfvlOD;a&
rsm;vm
todtrSwfjyKcJhjcif;jzpfonf/
3/
Hualngo u Tedim vlrsdK;r[kwfyg/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

185

odkYaomf ZO (ZOMI/MIZO) jzpfonf/


4/
bmompum;uGJjym;vlrsdK;[k
cGJjcm;jcif;r[kwfyg/ TEDIM vlrsdK;[kac:qdkjcif;udk
CiimNuai
rS x G u f d S v maom
vlrsdK;trnftpm;toHk;jyKjcif; bmompum;rsm;pGm
aygif;zGJUpnf;aomvlrsdK;trnfjzpfonf/
5/
oif o nf
Tedim
vlrsKd ;r[kw[
f jk iif;qdo
k nfreS o
f nf/odUk aomfoifbmvlrsKd ;[k
ac:qd k w mvJ ?
oif \ vl r sd K ;xJ r S
bmompum; b,fESpfrsdK;dSoenf;/
NrdKUe,ftkyfcsKyfa&;
a'ot&aomf v nf ; aumif ;
bmompum;
t&aomfvnf;aumif;
vl r sd K ;trnf ]]
TEDIM }} [kac:qdjk cif;jzpfonf/
( Some tribes reject to be called TEDIM Tribe
but they are only single of dilect groups family, but
TEDIM tribes means many Compromise dilect groups
of Tribe name.)

2/

PAITE

rsdK;EG,f^ pum;ajyol

1. BukpiPau 2. DapzaalPau 3. KhuathakPau

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

186

4. LamzangPau 5. LosauPau
NgennungPau 7. TeizangPau

8. TedimPau 9.

TuichiapPau 10. VaipheiPau


(Refference :- PAITE TRIBES COUNCIL, 1949
Lamka, Amend 2004)

1960 ck E S p f a vmuf r S m Guite ygaomf v nf ;


rsKd;EG,f^rdom;pk (Clan) trnfomjzpf Guite tpm;
Khuathak, Lamzang, Vangteh xnfhoGif;onf/ Losau
pum;udk Tedim e,frSm Tuithang, Suangsang, Cauleng
wdkYuoHk;aomfvnf; a&SUacwfpum;trSefr[kwf? All India
Radio Imphal Paite tpDtpOfrSm oHk;aombmompum;udk
Losau pum;trSefjzpfonf/ Lamzang pum;udk Tedim
Lamzang &GmrS jzpfay:vm ,ckajymaom Lamzang pum;udk
Tedim pum;ESiw
hf o
l nf/ Lamzang pum;tppfukd Manipura
jynfe,frmS &Sd Lamzang &GmrSo;kH Tedim e,f Selbung &GmwdYk
pum;jzpf onf/
CIIMNUAIMI

- usdrfEGJvlrsKd;

1. Thado

2. Vaiphei

5. Paite

6. Zoute

7. Sihzang

8. Ngawnte

3. Simte

4. Gangte

9. Tedim

10. Kom ESihf

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

187

wjcm;vl r sKd ; ud k Ciimnuai *l (Cave) rS


qif;oufvmolrsm;jzpfonf[k ordik ;f t& od&&dS onf/ Laimi
ac:qdkouJhodkY Ciimnuai Mi [k zGJYpnf;ac:qdkaomfvnf;
rjzpf E d k i f w J h t aMumif ; &S d o nf / Ngawn ud k v nf ;
zvrf;NrdKUe,fwGifxnfh oGif; Falam vlrsKd; (Laimi)
bufygoGm; txufyg Ngawn vlrsKd;rsm;rSty Manipur
jynfe,f rSm vlenf;pkpm&if;rsm;rSm todtrSwjf yKjcif;jzpfonf/
xdkYaMumifh Ciimnuai tpm; TEDIM ESifh ZOMI xuf
vufco
H ifah om vlrsK;d trnf jrefrmEdik if rH mS r&Syd g/ pma&;olu
Ciimnuai vufrcHyg/ ZOMI : - ZOMI wkdUudk ordkif;t&
Ciimnuai rS qif;oufvmolrsm;jzpf TEDIM ESifh PAITE
vlrsKd;u (100%) EIef; ZOMI udk ESpfoufa&G;cs,fonf/
MIZO : -

1. Bawm

4. Hallam

5. Khaw thlang
6. Kawn

2. Baite
7. Lusei

3. Hmar
8

Lakher(Mara) 9. Mirawng 10. Paite (Zomi)


11. Pawite (Laimi) 12. Pang

13.

Ralte 14. Gangte (Rangte)


15. Thado

jzpfonf/

16. Vaiphei

17. Simte

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

188

(C.Chawng Kunga, Geneology Tree of Mizo,


Aizawl, T.B.Bro Offset Printing, 1986, P.1 Ex - Minister of Culture-Mizoram State)
4. MIZO - MIZO NATIONAL FRONT
MIZO [laompum;&yfukd ZOMI [laompum;vH;k rS

ajymif ; jyef uAsmqef a om toH k ; tEI e f ; jzpf o nf [ k


a&S;ordkif;q&mrsm;u &Sif;jycJhonf/ (Pu. K. Zawla, 1946)
rSeo
f nf rSm;onf[k ajz&Si;f bd&Y k nf&,
G jf cif;r&Syd g/ MIZO, LAI,
HMAR wdYku "R" oH;k "G" r&Sy
d g/ yk*aH cwfu csi;f [kemrnf&
t*Fvyd af cwfu "KUKI-CHIN-LUSHAI" [k ac:qdck o
hJ nf/
t*Fvdyfu Mizoram jynfe,fudk Lushai (Lusei) Hills vdkY
ac:qdck o
hJ nf/ Lal tkyyf ;D trsm;pkrmS SAILO rsK;d EG,rf sm;jzpf
Hualngo rsKd;EG,fpkcH,lol zvrf;NrdKU Seipui &GmrS Mizoram
od k Y a&T U ajymif ; aexd k i f cJ h o l r sm;jzpf o nf / AD-1600
avmufjzpfrnf[k cefYrSef;cJhonf/ Guite rsKd;dk;pOfqufrS
arG ; zG m ;vm aom vl r sKd ; rsm;jzpf a Mumif ; MIZO
pum;ajymaomolrsm;u PAITE rsKd;EG,f[kac:qdk PAITE
ES i f h TEDIM pum;ajymol ZOMI u ZOMI
rsKd;EG,frsm;yg0ifolrsm;jzpfonf[k ordkif;t&vufcH cJhonf/
,ck t cg
MIZO
pum;ajymol t rsm;pk u

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

189

ord k i f ; avh v maomtcg igwd k Y MIZO pum;ajym


aomaMumif h j zpf v d k Y ZOMI rsKd ; EG , f t ppf j zpf o nf [ k
vufccH yhJ gonf/ ordik ;f t&rSeaf omfvnf; olwYkdu Mizoram
State (Federal State) &cJ h N yD j zpf vl r sKd ; trnf u d k
olwYkd\jyemr[kwaf wmhb;l vdYkvnf; od&&dS efvv
kd rd rhf nf/
1954 ckESpf? Mo*kwfv 1 &ufaeYrSp Lushai Hills
District udk MIZO District? 1972 ckESpf? Zefe0g&Dv 21
&ufaeYwGif Mizoram District tjzpfodkY 1987 ckESpf?
azazmf0g&Dv 20 &uf aeYwGif MIZORAM STATE [k
ajymif ; vJ a c:qd k c J h o nf / Mizoram rS m aexd k i f c J h a om
wdkif;&if;om; vlrsKd;EG,fpkuGJrsm; LAI, MARA, HMAR,
PAITE, LUSEI wdkYudk MIZO/ZOFA vlrsKd;[k owfrSwf
tod t rS w f j yKcJ h o nf / LAI ES i f h MARA uvnf ;
ud,
k yf ikd t
f yk cf sKyfciG chf dik f (ADC) &onf/ Mizoram tpd;k &u
Chakma (Sat) vlrsKd;rsm;udk ausmif;oHk;pmtkyf MIZO
trsKd ; om;tEG , f 0 if wd k i f ; &if ; om;vl r sKd ; pm&if ; rS m
a&;om;yHEk ydS cf ahJ omaMumifh MIZO ZIRLAI PAWL (Student)
rsm;udk rauseyf ausmif;oHk;pmtkyfawGYorQ rD;IdUcJhonf/
xdkYaMumifh Mizoram jynfe,frSm MIZO vlrsKd;EG,fESifh
Mizoram
jynf e ,f
vl r sKd ; cG J j cm;xm;onf /
jynfaxmifpkjrefrmEdkifiH? &cdkifjynfe,frSm wdkif;&if;om;

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

190

vlrsKd;rsm;ESifhEdkifiHjcm;om;jzpfaom dk[if*smvlrsKd;rsm;u
wdkif;&if;om;vlrsKd;EG,ftjzpf awmif;qdkrIjyemudkvnf;
uJhodkY ajz&Sif;oifhonf/ wdkif;&if;om; {nfhEdkifiHom;?
EdkifiHom;jyKcGifh& jrefrmEdkifiHom;&SdouJhodkY jynfe,f?
wdkif;tqifhrSmvnf; jynfe,fvlrsKd;ESifh a'ocHwdkif;&if;om;
vlrsKd;EG,fpk0if (odkY) wdkif;&if; om; vlrsKd;wpfrsKd;[k
todtrSwfjyKoifhonf/
MNF/A = Mizo National Front / Army

1946 ckESpf? {NyDv 9 &ufaeYwGif MIZO Union


zGJUpnf; Ou| Pu Pachunga ESifh twGif;a&;rSL; Pu R.
Vanlawma jzpfonf/ 1958 ckEp
S w
f iG f MIZO Culture Society zGJUpnf;cJhonf/ odkYaomf Mizoram tpmacgif;yg;jcif;
(Femine/Mautam)? BuHKawGUaomaMumifh MIZO National
Femine Front [k ajymif ; vJ a c:qd k c J h o nf / t"d u
&nf&,
G cf suu
f tdE,
d jynfrmS qif;&J'u
k a &muf aom MIZO
vlrsKd;rsm; tpdk;&utjynfht0axmufyHhulnDjcif;ray;ygu
cGx
J u
G jf cif;? vGwv
f yfa&; aMujimNyD; "KUKI-CHIN-LUSEI"
tpm;
MIZO
a,bk , strnf t jzpf o H k ;
oD ; jcm;vG w f v yf a om wd k i f ; jynf w nf a xmif r nf [ k
qHk;jzwfcJhNyD;NyDjzpfonf/ tpdk;&uaxmufyHhay;cJhaomfvnf;
udk,fydkif jy|mef;cGifh vlenf;pktcGifhta&;rcHpm;bJ Assam

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

191

jynfe,fvufatmufrSm tkyfcsKyfcJhjcif;jzpfonf/ xdkYaMumifh


1962 ckESpfwGif MNFF udk MNF = MIZO NATIONAL
FRONT / ARMY [k ajymif;vJac:qd
k Ou| Pu Laldenga
twGif;a&;rSL; Pu R. Vanlawma u wm0ef,lcJhonf/
Edik if aH &;vIy&f mS ;rIupkd wifco
hJ nf/
MNF wdkY\ &nf&G,fcsufESifhaqmifyk'f
1963 ckESpf? atmufwdkbmv 22 &ufaeYwGif
atmufygqHk;jzwfcsufrsm;udk aqG;aEG;twnfjyK cJhonf/
1/
MNF Party u tEk e nf ; jzif h o m vI y f & S m ;
tMurf;zufroHk;bJ vGwfvyfa&;awmif;qdk&rnf/
2/
td E d , jynf r S m
aexd k i f a om
MIZO
rsKd;EG,frsm;aexdkifcJhaom e,fajra'otm;vHk; tpdk;&xH
awmif ; Mizoram jynf e ,f o d k Y oG w f o G i f ;
tkycf sKyfonfw
h pfcak tmufrmS xm;&rnf/
3/
tdEd,jynftjyifbuf(jrefrmESifhb*Fvm;a'h&Sf)rSm
aexd k i f a om MIZO rsKd ; EG , f r sm; aexd k i f c J h a om
e,fajra'otm;vHk; tpdk;&xH
awmif; Mizoram
jynfe,fodkYoGwfoGif; tkyfcsKyf&onf/
4/
MIZO trsK;d om;jynfoYlapwem0efxrf; (Volunteer)
zGUJ pnf;&rnf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

192

Sologan aqmify'
k f - "PATHIAN LEH KANRAM TAN"
(FOR MY GOD AND MY LAND)

jzpf

bk&m;ESifhighwdkif;jynftwGuf[k t"dyg,f&onf/
1963
ck E S p f w G i f
MNF
Party
Mum;jzwfa&G;aumufyw
JG iG f yg0if,OS Nf ydKicf &hJ m tEdik &f aomfvnf;
tpd k ; &u tzG J U tpnf ; tod t rS w f r jyK&ao;ojzif h
&v'f u d k j iif ; y,f j cif ; cH & onf / 1963 ck E S p f
atmufwkdbmvwGiftpdk;&jzpfaom
jynfe,ftpdk;&jynfaxmifpktpdk;&xH awmif;qdkcsufrsm;
(Memorundum) ydkYcJhaomfvnf; jyefvnf ajzMum;jcif;r&Sd
tMurf;zufukd rvTrJ a&Smifo;kH &rnfjzpfawmhonf/ xdYk aMumifh
1965 ckESpf? arv 1 &ufaeYwGif rD;Zdktpdk;&cGJxGufNyD (Province of Government of Mizioram) [k aMunmcJh 1966
ckESpf? azazmf0g&Dv? 26 &ufaeYwGif MNA (Mizo National
Army) u tdE,
d ppfwyfpcef; Aizawl, Tuipuibari, Lunglei,
Champhai, Thlabung udk n (12;00) em&DwdwdwGif
wdkufcdkufcJhonf/ 1966 ckESpf? azazmf0g&Dv 29 &ufaeYwGif
ppfwyfuppftrdefY (Curfew) tjyifxGufcsdefuefYowf
aMujimaomaMumifh MNA rsm;udk awmcdk xGufajy;cJhonf/
b*Fvm;a'h&Sf (ta&SUygupwef)? &cdkifESifhcsif;jynfe,f?
ppfuikd ;f wdik ;f wdYk wiG f aexdik f cdv
k aHI omaMumifh jrefrmppfwyfu

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

193

jynfolvlxk'kuay;cJhonf/
MPC- Mizo Peoples Convention
1965 ck E S p f Zef e 0g&D v 15 &uf r S 18 &uf a eY t xd
rPdyl&jynfe,f Konpui-Lamka tpnf;ta0; usif;ycJhonf/
Zefe0g&Dv 17 &ufaeYonf we*FaEGaeYjzpf 16 &ufEiS hf 18 &ufaeYwiG f
tpnf;ta0; usif;yonf/ xdt
k pnf;ta0; Zdt
k rsdK;om; tzGUJ tpnf;
14 ck yg0ifco
hJ nf/
1. Mizo Union 2. Mizo National Front 3. Hmar National
Council 4. Kuki National Assembly

5. Paite National

Council 6. Gangte National Council

7. Vaiphei National

Organization

8. Unite Manipur Zomi Organization

9. Chin National Union 10. Kom National Union

1 1 .

Mizo National Council 12. Mizo Union of Manipur

1 3 .

Sinte National Organization

14. Baite Convention Council

wkdYjzpfonf/ 1965 ckESpf {NyDvwGif uGef;ayG; tpnf;ta0;


jyef v nf u sif ; yrnf [ k qH k ; jzwf cJ h o nf / tpnf ; ta0;wG i f
tcsufEpS cf suf qH;k jzwfco
hJ nf/
1/ b,f t pd k ; &vuf a tmuf r S m uREk f y f w k d U twl w uG yl ; aygif ;
aexkid Mf uoenf;/ (Pattern and Status of the Administrative Unit)
2/ yl;aygif;aexkid Nf yD;rS trsdK;om;trnfukd bmudk oH;k oenf;/(Nomen

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

194

Clature)
Lamka NrdKUrS aMumfjimpmuyfjcif;
We support the movement of the MIZO people for Unification,
Let the Government of INDIA.
DONOT forget the MIZOS, WHEN THEY REMEMBER THE
NAGAS
MIZOS: UNITES OR PERISH,
Supporters in Manipur
(Published by Hao Kho Lal, Thang Jom & Pao Len, Haokip; Imphal, On be
half of Supporters in Manipur, Printed at the Swaraj Press, Uripok, Imphal,
16-2-1965)

India u Naga udk vGwv


f yfa&;ay;rnf[k uwday;aomaMumifh

tdE,
d tpd;k &u em*udk owd&aomtcg

rDZu
kd v
kd nf; owd&yg[k

t"dyg ,f&onf/
MNV = Mizo National Volunteer

1965 ck E S p f w G i f Kawnpui XmecsKyf MNV


wyf & if ; zG J U pnf ; cJ h o nf / Sadar Hills ud k v nf ;
jynfolYtkyfcsKyfa&;e,fajrtjzpf owfrSwfcJhonf/ KUKI
(Thado) rsm;vnf; MNA-Mizo National Army wGif
wyf&if;wpfcw
k nfaxmifc
hJ Pu En Za Khup emrnftpGjJ yK

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

195

E. Batallion [kac:qdkum J.Bn odkY ajymif;vJac:qdkcJhonf/

rS
vl i ,f w pf c sKd U yg0if c J h uav;NrKd U wm[ef ; rS m vnf ;
wm[ef;wyf&if;wpfck zGJUpnf;vdkY&onf/ 1966 ckESpfwGif
Tedim ESihf Falam e,fuvnf; vli,fwpfcsKUd yg0ifc
hJ 1966
ck E S p f csif ; awmif w ef ; ppf q if a &;ES i f h wk w f E d k i f i H
ppfwef;wufwt
hJ cg wyfom;OD;a& 1000 ausmfcNhJ yDjzpfonf/
OD;odef;azjrifhu - ;
]]csi;f olyek af cgif;aqmifrS tdraf pmift
h pd;k &vufxufu
csif;a&;&m0efBuD;a[mif;OD;&mvfrIef;? ygvDrmeftrwfa[mif;
OD ; &maemvf Hrang Nawl) csif ; awmif t k y f a [mif ;
OD ; wG Z vsif ; wd k Y j zpf o nf / trwf a [mif ; wpf O D ; omvQif
tdEd,jynfbufrSm usef&pfaeNyD; EdkifiHa&;oHk;ESpfpDrHudef;ESifh
jyefcsrnf [k BuHK;0g;aeaMumif;od&ay\/ 1965 ckESpf?
'DZifbmvxJu usi;f yaom MIZO NATIONAL ARMY
tpnf;ta0;wGif udk,fpm;vS,ftjzpf wufa&mufcJhonf[k
,HkMunf&ayonf/}}
(OD;odef;azjrifh - pm-181)
1968 ck E S p f zvrf ; bPf E S i f h wD ; wd e f b Pf
vk,ufwu
kd cf u
kd af omtcg NNA wpfcsKUd u vrf;ab;rSm aiG
1 usyf w ef 1 &G u f e H y gwf i ,f (ta<u)rsm;ud k
Assam,

Tripura,

Meghalaya,

Nagaland

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

196

uav;rsm;vTiyhf pfa0iSco
hJ nf/ wpfcsKUd u rD;dUI 'DaiGusyw
f ef
pm&G u f b ,f a vmuf E S i f h
a&aEG ; ql o enf ; [k
upm;avh&Sdonf[k od&Sd&onf/ trwfa[mif;udk Pu Hrang
Nawl jzpf 1965 ckEp
St
f zrf;cH tdE,
d rS jyefvnfyYkday;onf/
u olwdkYulnDol Pu Tun Khaw Pum
owfvdkufjcif;
1962 ckESpf? rwfv 6 &ufaeYwGif ta&SUygupwef
(Bengaladesh) odkY a&mufcJh vufeuf udkifwyfrsm;udk
tod t rS w f j yKcH & axmuf y H h a &;tul t nD v nf ;
&cJNh yD;NyDjzpfonf/ 1964 ckEpS ?f Zefe0g&Dv 10 &ufaeYwiG f Pu
Tun Khaw Pum-Baite Lamka (Pangnuam) Manipur ESifh
Lt.Col.Son Khaw Pau em* NCC President Mr.Phizo
Angami xH KOHIMA NrdKUodkY tultnDawmif;qdkcJh&mrS
jyefvmcJhpOf Champhai NrdKUawGUqHkcJhojzifh yl;aygif;cJh
ta&SUygupwefodkY xdkESpf arv 5 &ufrSm oGm;a&mufcJh
ppfynmoifwef; vlta,muf 30 wufa&mufcJhonf/
Mizoram rS Pakistan odkY oGm;vmpOf vrf;Mum;rSm United
Government of Chin jynfaxmifpc
k si;f orwtpd;k &zGUJ pnf;
0efBuD;csKyf Pu Tun Khaw Pum umuG,af &;0efBu;D Xme0efBu;D
Gen-Son Khaw Pau Edi
k if jH cm; qufqaH &;Xme0efBu;D Pu Hrang
MNA

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

197

Nawl jzpfonf[k

od&&dS onf/ wpfcsKUd acgif;aqmif;rsm;&Sad omf


vnf; pma&;ol\ ul;um;pmtkyrf mS ra&;cJhyg/
Khup Za Go (Rev) - : u

1964 ckESpf arv 4 &ufaeY (aeYpOfrSwfwrf;) wGif


tifzmNrdKUwGif ausmif;twlwufczhJ ;l aom oli,fcsi;f oGe;f ac:
ykrf; - Tun Khaw Pum (Aizawl Dultlang) aq;HkrSm
tdyaf epOfvm a&mufMunfh
I ta&SUygupwefukd rD;Zd&k mrfuae
b,fvdkoGm;vdkY&oenf;[kar;cJhonf/ igrodbl; vdkY
igh a b;em;rS m
vl e mtd y f a om
trsKd;orD;wpfa,mufuajymjyonf/
olYudkb,fa&mufoGm;onfudk 'DaeYtxdrod&ao;yg/
olYpmudk ygupwefuae wpfcg&ygw,f[ka&;onf/
(Leivuipan; Gwahati, CLC, 2004 P-15) Rev.Khup Za Go

ua&;aom 2004 ckESpf olYpmtkyfrSm ,aeYtxd Tun Khaw


Pum b,f a &muf o G m ;vJ [ k
rod & ao;yg[k
owd&pGmESifha&;cJhavonf/ 0rf;enf;p&m olwdkYESpfa,muf
toufxGufoGm;NyD Paradise rSm qHkrSmvm;/
1963 ckESpf? Edk0ifbmv? 27 &ufavmufrSm MNF
Pu Laldenga ESifh Vice President PuLal hnunmawia
ta&SUygupwefoGm; bmrStqifrajyvdkY Mizoram

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

198

tjyefvrf;rSm &Juzrf;cJh onf/ 'DZifbmv 17 &ufrSm Pu


Laldenga, Aizawl rSm tzrf;cH? 'DZifbmv 24 &ufrmS Pu
Lalhnunmawi Chipphir rSm tzrf;cH&onf/ 1964 ckESpf?
azazmf0g&Dv 5 &ufaeYrmS Silchar axmifrS jyefvGwfcJhonf/
(pma&;ol 1998 ck E S p f Aizawl jynf o l Y aq;H k r S m
aewJhtcsdefrSm Pu Lalhunmawia trsK;d orD;q&mr Midwife
vkycf o
hJ nf/ Pu Lalhunmawia udk ppfqifa&; OD;pD;csKyfjzpf
Pu
Denga
&cd k i f j ynf r S m
ppf o m;rsm;xH
aexdkifcGifhtultnDawmif;wJhtcsdefrSm Pu Lalhnunmawia
u Falam ESihf Tedim NrdKUbPf vk,ufwu
kd cf u
kd af omaMumifh
Pu Denga udk &cdi
k f jynfe,frmS aevdYkr&jzpf jrefrmppfwyfu
MNA trsm;BuD;owfypfvdkufonf[k wjcm;pmtkyfrsm; rSm
a&;om;cJ h o nf / )
Pu
Denga
pum;ud k
wcGef;t&rf;aumif;onf/ ]]igpyg;&dwfodrf;wJhtcsdefrSm
cifAsm;wdkYu aumufdk;rD;IdUonf[kajymonf/}} Pu Mawia
tvif;0if MNA u aq;HkxJrSm owfcJhonf/
1964 ckEpS ?f rwfv 20 &ufaeY? Pu Laldenga tzGUJ udk
Pu Tun Khaw Pum ESifh awGUqHk tultnDawmif;cJhonf/
1964 ckEpS ?f Ed0k ifbmv 25 &ufaeYwiG f MNF/A 22 a,mufukd
ta&S U ygup w ef o d k Y ppf y nmoif w ef ; cG i f h &
ppfvufeufwpfcsKdUvnf; ygvmcJh jyefvmcJhygonf/ 1965

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

199

ckEpS ?f pufwifbmv 4 &ufaeYrmS Pu Sap Zova acgif;aqmif


vl 300 udk ppfoifwef;wufcJh Stengun-40, Riffle-303,
Granade-80
,l v mcJ h
MNV
rsm;ud k
ppfynmoifwef;ay;cJhonf/ 1965 ckEpS ?f 'DZifbmv MNF
tpnf;ta0;usi;f ycJ
h Pu Laldenga tzGUJ u Pu Tun Khaw
Pum (UGC-Zomi Government) pnf ; H k ; cJ h MNF
u"MIZO" trnfo;kH rnf[k awmif;qdjk cif;udk Pu Tun Khaw
Pum u vufrcH oabmxm;uGJvGJcJhygonf/ xdkYaMumifh
Pu Tun Khaw Pum ESihf olYtzGUJ United Zomi Government
vl 14 a,muf udk MNA u 1945-1967 ckESpfwGif
owfypfcJhavonf/ Pu Tun Khaw udkvnf; 1965 ckESpfrS
'DZifbmvukeyf ikd ;f rS 1967 ckEpS ?f arv 28 &uftxd MNV
XmecsKyf Kawn Pui Camp wGif tus,fcsKyfxm;cJh&mrS
aoqH k ; cJ h y gonf / trsKd ; om;acgif ; aqmif 14
a,muf o wd & &ef t wG u f
Zomi
trsKd;om;tmZmenfrsm;aeYtjzpf 2007 ckESpf arv 9 &uf
aeYup {NyDv 28 &ufaeYudkowfrSwf ESpfpOfusif;y&ef
trsKd;om;apmif teufa&mifudk tdrfwdkif;rSmvTifhxl&rnf[k
PTC Lamka u aMujimcJhonf/ (The LamKaPost, Vol.V,
No.204 May 9, Wed, 2009)

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

200

1977 - PuLaldenga MNF Ou | tzrf ; cH j cif ; ?


Nidrf;csrf;a&;aeYESifhjynfe,faeY
1977 ckEpS f tdE,
d jynf Congress-I Party 0efBuD;csKyf
Miss Indra Gandhi u rJ;IH Janata Dal Party Mr. Morarji
Desai udk 0efBuD;csKyfjzpfvmcJo
h nf/ xdYk aMumifh Pu Laldenga
Janata Dal Party tpd;k &u zrf;cJ
h Tihar axmifrmS ydYk co
hJ nf/
Mum;jzwftpdk;&a&G;aumufyGJusif;y Miss Indra Gandhi
0efBuD;csKyfjyefjzpfvmcJhonf/ 1984 ckESpf? atmufwdkbmv
29 &ufaeYwGif Congress Party -I ulnDrIjzifh Pu Denga
Delhi odkY a&TUajymif;cJhonf/ xdkodkYaom tultnDay;cJh
ol r sm;ud k Mizoram ygvD r mef t rwf 2 a,muf E S i f h Pu
Lalsawta, Pu Dr.Rothuama ESifh Pu Lalthanhawla(State
of Chief Minister) jynfe,f0efBuD;csKyfjzpfonf/ Pu Hawla
ulnDrIjzifh tdEd,EdkifiHul;vufrSwf&cJh Pu Denga London
odkY aecdkif;cJhonf/
1984 ckEpS ?f atmufwb
kd mv 31 &ufaeY eHeuf 9;15
rdepfrSm Pu Laldenga London rS Delhi odkY jyefvmcJhonf/
xd k r euf 0ef B uD ; csKyf Ms. Indra Gandhi ud k
kyf&Sifxkwfvkyfa&; Peter Ustinov ESifh tifwmAsL;vkyfNyD;
tdrftjyefvrf;rSm olYtdrfwHcg;apmifh*wf SI Brant Sigh ESifh
Const. Satwant Singh u AH;k ESihf Stengun jzifh vkyBf uHco
hJ nf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

201

0efBuD;csKyfudk,fcEmxJrSm usnfqef 16 vHk;0ifoGm;


0efBuD;csKyfqHk;oGm;NyD;aemuf olYom;tBuD;qHk; Mr. Rajiv
Gandhi a&G ; aumuf y G J r &S d b J 0ef B uD ; csKyf t jzpf
orwu&mxl;cefYtyfvu
kd o
f nf/
1986 ckESpf? ZGef 30 &ufaeYwGif MNF acgif;aqmif
Pu Laldenga vef'efrmS a'vDoYkd a&mufc
hJ xdn
k rSmyif Home
Secretary ESifh India tpdk;&udk,fpm; Mr. R.D Pradant Home Secretary u Nidrf;csrf;a&;pmcsKyf n(10;00)em&DwGif
oabmwlnD vufrw
S af &;xd;k cJo
h nf/ 1986 ckEpS ?f Mo*kwv
f
4 &ufaeYwiG f tdE,
d zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'udv
k nf; jyifqif
yk'fr 371-G a&;om;cJhonf/ 1986 ckESpf? Mo*kwfv 3
&ufaeYwiG f wyfom;OD;a& 510 ESihf &cdik jf ynfrS vHv
k J (Lunglei)
vrf;twdik ;f Aizawl NrdKUodYk jyefvmonf/ jynfe,f0efBuD;csKyf
Pu Hawla u ol Y &mxl ; rS q if ; Pu Laldenga
jynfe,f0efBuD;csKyfjzpfvmonf/
1987 ckEpS ?f azazmf0g&Dv 20 &ufaeY (aomMumaeY)udk
India 0ef B uD ; csKyf Rajiv Gandhi u Aizawl A-R
tm;upm;uGi;f eHeuf 9;30 rdepfwiG f vlxak &SUrSm Mizoram
State (Full State/ Federal) onf tdEd,jynfe,f\ trSwf
23 jzpfonf[k aMujimcJhygonf/
MNF ESifh tdEd,tpdk;& oabmwlnDrIpmcsKyfxJrSm-

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

202

jynf e ,f t pd k ; &Oya'jyXmef ; cG i f h tjynf h t 0&


usifhoHk;cGifh? pD;yGm;a&;ESifhe,fjcm;a'orS 0ifvmoltm;
wm;qD;ydkifcGifh? olwdkYbmompum;ESifhoifMum;Edkifaom
wuov
kd t
f qifx
h &d &Sjd cif; (Ph.D)? xdo
k Ykd aom0efxrf;rsm;udk
tpdk;&rSvpmay;jcif;? Hindhu ausmif;oD;oefY? English
ausmif;
oD ; oef Y ? Mizo ausmif ; oD ; oef Y zG i f h c G i f h j yKjcif ; ?
ud k , f y d k i f v H k N cH K a&;wyf z G J U zG J U pnf ; cG i f h ? vrf ; yef ;
qufoG,fa&;wdk;wufa&;wdkYjzpfonf/ TV Chanel oD;oefY
Radio Station vnf ; &S d o nf / jref r mwd k i f ; &if ; om;
vuf e uf u d k i f w yf z G J U rsm;ES i f h
tpd k ; &uJ h o d k Y
Nidrf;csrf;a&;pmcsKyfESifhrwlbl;/
jrefrm-MIZO

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

203

a&S;yk*aH cwf Lusei [kac:aom MIZO rsm;udk csi;f vl&JS


(Lusei-Chin) [k tod t rS w f j yKcJ h ojzih f 1896
csi;f awmifwef; tufOya'? 1947 zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya' 1974
zGUJ pnf;yHt
k ajccH Oya' 2008 zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'rSm Lusei
[k ra&;aomf v nf ; Oya'rsm;ud k T e f ; Chin
wdkif;&if;om;rsKd;EG,fxJrSm Lusei rsKd;EG,f[ka&;om;onf/
xdkYaMumifh Lusei rsm;udk EdkifiHom;ESifh {nfhEdkifiHom;?
Ed k i f i H j cm;om; r[k w f y g/ 1965 ck E S p f MNF
ykefuefx<urIaMumifh wjznf;jznf; Mizoram rS jrefrmjynf
uav;? umabmfodkY cdkvIH ,aeYtxd aexdkifcJhaom
olrsm;&Sdao;onf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

204

xd k o d k U Lusei rsd K ;EG , f r sm; jref r mjynf w G i f


trsm;tjym;cdv
k
IH aexdik Mf uaomtcg csif;vlrsdK; tcsif;csif;
kH;rSmwdkif? jyemSm zrf;cdkif;cJhonf/ xdkaMumifh &efukef
tajcpdkuf LUSEI WALFARE SOCIETY zGJUpnf;
wpfa,mufEiS w
hf pfa,muf tultnDay;Mu vlraI &;toif;
jzpf v monf / Ed k i f i H j cm;om;[k w d k i f M um; v0u
Oya't&zrf ; qD ; jcif ; cH & ol r sm;twG u f
Lusei
vl r sd L ;acgif ; aqmif w csd K Uu Ad k v f c sLyf B uD ; ae0if ; xH
tultnDawmif;qdkcJhonf/ AdkvfcsLyfBuD;ae0if;u Lusei
v l r s d K ; r s m ; u d k
Ed k i f i H w ume,f e d r d w f u cG J j cm;aomf v nf ; t*F v d y f a cwf
uolwdkUudk ppfwyfwGiftrsm;tjym;wm0efxrf;aqmif
wdkif;&if;om;vlrsdK;EG,fpm&if;rSmvnf; vlSJ (Lusei-Chin)
[ka&;om;jcif;jzpfonf[kqdkonf/ xdkaMumifh 1963 ckESpf?
rwfv 23&ufaeUrSp
Lusei trsdK;om;rsm;udk CHIN trsdK;om;tEG,0
f ifuJG
wpfckwGifjyefvnf a&;om;tod trSwfjyKcJhonf/ 1973
ckESpfrSp LUSEI WALFARE SOCIETY udk MIZO
WALFARE SOCIETY [kajymif;vJac:qdc
ko
hJ nf/ wpfcsKd Uu
{nfEh ikd if o
H m;? wpfcsKd UuEdik if o
H m;pdppfa&; uwfjym;rSm LuseiChin [k r S w f o m;cJ h o nf / b,f v d k r sd K ;bJ j zpf j zpf

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

205

vl r sd K ;trnf x uf a exd k i f o nf h Ed k i f i H o m;tjzpf


cH,ljcif;udkta&;BuD;onf[k odapvdkygonf/
LUSEI trsdK;om;u 1987 ckESpfrS MIZORAM
STATE &vmaomtcg wur m vH k ; u MIZO
trsdK;om;dSonf[k oddSjrefrmjynf LUSEI rsm;uvnf;
trsdK;om;a&;0g'jyif;xef vmaomaMumifh LUSEI tpm;
MIZO oHk;vmMuonf/ xdkUaMumifh LUSEI - CHIN ESifh
Hualngo- Chin, Falam - Chin, Tedim Chint M u m ; j y e m u d k b m o m p u m ; t &

vlrsdK;cGJjcm;jcif;(Racialism) t,l0g' jzpfay:vmonf/


MIZO u Chin rBudKufaomaMumifh csif;trsdK;om;aeUrSm
ryg0ifyg/ xdkUaMumifh olUwdkUnDtpfudkcsif;vlrsKd;tzGJUxJrS
txD;usefjzpfjcif; ( Isolation) uJhodkUjzpfonf/ ZOMI ESifh
csif;wdkUvnf; xdkuJhodkUyifjzpfvmrSmvm; [kpOf;pm;p&m/
b,f v d k b J j zpf j zpf Ed k i f i H a wmf u jynf o l v l x k u d k
EdkifiHom;tjzpfay;cJhNyD;rS rdrdwdkYESpfoufaom vlrsKd;trnfESifh
ajymif;vJowfrSwf todtrSwfjyK&rSmjzpfonf/ 2014
ckESpfrSm oef;acgifpm&if;aumufwJhtcsdefrSm MIZO uaomf
vnf;aumif; ZOMI uaomfvnf;aumif;? Laimi ESihf Khumi
uaomfvnf;aumif; rSwfyHkwifrSm vlrsKd;emrnftjzpf
xnfhoGif;&efawmif;qdkonf[k od&Sd&onf/ 2014 ckESpf

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

206

rwfvaemufyikd ;f rSm tajzrSeu


f o
kd &d rSmjzpfonf/v0u 0efBuD;
OD;cif&Du csif;trsdK;om; vlrsdK;EG,fpk 53 xJrSm wpfckckudk
tajccH vl r sd K ;emrnf a &;rnf h uG u f v yf r S m
BudKufonfhvlrsdK;trnf a&;vdkY&onf[k ajymcJhonf/
trsKd;om;rsm;
NAGA [l a om a0g[m&ud k Assam pum;rS
"NAGRO" (Naked) rS qif;oufvm NAdwo
d Qu "NAGA"
[k
a&;om;cJ h o nf /
t0wf p nf ; ^
t0wf t pm;zH k ; uG , f j cif ; r&S d r 0wf a om ol r sm;[k
t"d y g ,f & onf / od k Y aomf em*vl r sKd ; rsm;u
vlrsKd;trnfjzifhjyemr&Sd? uHaumif;w,fvdkY qdk&rnf/
wpfcsKUd u rH&k mG NrdKUtvHNk rdKUudv
k nf; em*vlrsK;d wpfa,muftrnf
Along u qif;ouf vmonf[k qdo
k nf/ wpfcsKdUu Naga
tbG m ;BuD ; wpf a ,muf u d k jref r mwpf a ,muf u
em;&GuftBuD;tus,f um;awGUaomaMumifh em;um;uae
em*[kvnf;tqdk&Sdonf/ vlYordkif;tp Adam ESifh Eve
ud k v nf ; ud k , f c E m zH k ; uG , f j cif ; r&S d b l ; r[k w f v m;/
vlwdkif;udkt0wfAvmESifharG;zGm;vmwmjzpfonf/
1940 ckESpfavmufrS em*trsKd;om;acgif;aqmif
Mr.Phizo Angami u NNC = Naga National Council

5. NAGA

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

207

zGJUpnf;? GPRN = Government of Peoples Republic of


Naga [k v nf ; ac:onf / trsKd ; om;oauF w rS m
oufwefYa&mif (Rainbow) oHk; bHkpum;ESifhHk;oHk;pm
t*F v d y f E S i f h em*rd p f (Nagamese) oH k ; onf /
ol Y ud k y gup w ef r S w qif h t*F v ef o d k Y Nagaland
tpdk;&EdkifiHul;vufrSwfESifhoGm; London avqdyf rSm
wm;qD ; cJ h o nf / Mr.Phizo u bmjzpf v d k Y
igt*Fvef0efzdkYwm;qD;wmvJ? cifAsm;t*FvdyfwdkY Nagaland
vmwH k ; uvnf ;
cG i f h r awmif ; bl ; [k
jywf j ywf o m;om;ajymqd k ol Y ud k c d k v I H c G i f h a y;
Edik if o
H m;tjzpfay;cJo
h nf/ 1988 ckEpS w
f iG f t*FvefrmS aoqH;k
olY&yk u
f vyfukd Nagaland odYk jyefyYkdonf/ olYorD;u tazudk
tdkuft&m qufcHonf/ 1950 ckESpfwGif NNC rS NSCN =
Naga Socialist Council of Nagaland tzGJUcGJxGufonf/
1973 ckESpfwGif NSCN-Isaac ESifh Muivah acgif;aqmif
NSCN-Khaplang (jrefrmem*) tzGUJ cGx
J u
G jf yefonf/ NSCNIM ESifh NSCN-K [kac:onf/ tzGJUoHk;zGJUvHk;0rwnhfyg/
NSCN-IM u ydq
k ;kd w,f/ tmz*efepwefrmS aomif;use;f ol
tzGJUxH rdkif;cGJtwwfoifwef; wufa&muf Nagaland rSm
olwdkYynmjyefoHk;cJh 0rf;enf;p&m wpfckjzpfonf/ 1963
ck E S p f w G i f
td E d , tpd k ; &u

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

208

jynfe,ftqifo
h Ykdw;kd jriahf y;cJah omfvnf; olwYkduvufrcHyg/
Nagaland ud k oD ; jcm;vG w f v yf a omwd k i f ; jynf u J h o d k Y
cH,lcsuf&Sd Switzerland, Newzeland, England uJhodkY
wdkif;jynftrnfvJay;onf/ t*Fvdyfpum;uRrf;usifaom
ynm&SiBf uD;rsm;&So
d nf/ 1994-1998 ckEpS f pma&;ol Mokok
Chung NrdKU aewJt
h csed rf mS Naga-IM ESihf K tzGUJ noef;acgif
,HrmS wdu
k yf jJG zpf CNF/A oH;k a,mufaoqH;k oGm;onf/ Naga
vufeufuikd w
f yfzUJG &Sad omNrdKUrSm tdE,
d ppfwyfvmaomfvnf;
olwdkYtcsif;csif;uefYowfe,fajrxJrusL;ausmfbl;vdkY
typf t cwf r &S d y g/
aowm
xuf
touf&SifbdkYoma&G;cs,fonf/
tdyfaysmfaeaomNcFaohoGm;EId;p&mrvdk? olYxHvmcJh&if jynfol
vlxk 'kua&mufwwfonf/
jref r m-em*
1986 csif ; awmif w ef ; tuf O ya'? 1947
zG J U pnf ; yH k t ajccH O ya'? 1974 zG J U pnf ; yH k t ajccH O ya'
tqufqufajymif;vJcJhaomfvnf;
csi;f ESiehf m*trsK;d om;rsK;d EG,w
f [
l k tpd;k &utodtrSwjf yKonf/
1974 ckESpfrSm csif;vlrsKd;rsm;udk zGJUpnf;yHktajccHOya'ESifh
vl r sKd ; EG , f p k p m&if ; rS m ajrjyef Y csif ; ? awmif a y:csif ; ?

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

209

&cd k i f a wmif w ef ; Khumi, Mara, Lunpu, Mro


(,ckcsif;jynfe,fawmifyikd ;f ) em* awmifwef;(ppfuikd ;f wdik ;f )
Khuangsai (Thado) Para ESifh Thangkhul rsm;jzpfonf/
yif v H k t pnf ; ta0;wuf a &muf o l qG r f r &ma'orS
ud,
k pf m;vS,Of ;D qGi;f ac: axmif;jzpfonf/ csi;f ud,
k pf m;vS,f
wpf a ,muf Pu Savuta u csif ; jynf e ,f E S i f h
em*awmif w ef ; rS m aexd k i f a om vl r sKd ; rsm;ud k yx0D
t&aomfvnf;aumif;? vlrsKd;EG,fpkt&aomfvnf;aumif;?
quf p yf r I & S d ?
csif ; 0d a oowd k i f ; ES i f h
tk y f c sKyf a &;e,f a jrwpf c k t jzpf zG J U pnf ; &rnf [ k
tqdkwifoGif;aomfvnf; uefYuGufrJuEdkif ,aeYtxd
jrefrmjynfr-ppfuikd ;f wdik ;f a'oBuD;xJrmS yg0ifcyhJ gonf/ ,aeY
em*udk,fydkiftkyfcsKyfcGifh& a'oudk etzaumifpDtzGJUu
trd e f Y aMunmxk w f j yef j cif ; ES i f h uwd a y;onf h t wd k i f ;
(Nid r f ; csrf ; a&; vuf a qmif ) ay; 2008
zG J U pnf ; yH k t ajccH O ya'yk ' f r (56) yk ' f r cG J ( u)rS m
twnfjyKjyXmef;cJhygonf/
tkyfcsKyfa&;ESifhe,fedrdwf? vlOD;a&
em*ud k , f y d k i f t k y f c sKyf c G i f h & a'o? Nrd K Ue,f ( 3)?
NrdKUe,fcGJ(5)ckjzpfonf/ v[,fNrdKUe,f? av&SD;NrdKUe,f?

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

210

eef;,GefNrdKUe,f[l NrdKUe,foHk;ck? xefyg;acG? ydkydkif;vGwf?


qGr& m? yef;aqmif? 'Hw
k ;D [l NrdKUe,fcGJ(5)ck zGJUpnf;cJhonf/
aus;&Gmtkyfpk 116 tkyfpk? aus;&Gm 112 &GmwdkY vlOD;a& 1
odef; 2 aomif; aexdkifvsuf&Sdygonf/
vrf;yef;qufoG,fa&;
jrpfBuD;em;rS yefaqmifodkY vD'dkvrf;rBuD;twdkif; 228
rdkifcefYuGm? jrpfBuD;em;rS 'GefbefodkY 63 rdkif? 'efbefrS w'dkif
57 rdik ?f wEdik ;f rS &Siaf AG,ef 43 rdik ?f &Siaf AG,efrS yefaqmif 35
rdik cf efY jzpfonf/ 2012-2013 b@mpepfaqmif&u
G u
f v
kd nf;
aemif,ef;tif;ywfvrf;? aemif,ef;tif; pnfyefatmifNrdKU
awmifbufrSm&Sdonf/ av&SD;NrdKU-yefq,f-qGr&mvrf; 36
rdkif? zmvHk? eef,Gef-'HkwDvrf; 41 rdkif? v[,f-'Hk[D;vrf; rdkif
60 ausmufcif;vrf;NyD;qHk;cJhNyD; 2013-2014 b@ma&; ESpf
8 vrf;pDru
H ed ;f -av&S;D NrdKUe,ftwGi;f rdyk ikd ;f vGw-f qGr& mvrf;
68 rdkif ajrvrf;? uw&mvrf; 10 rdkif? ausmufcif;vrf; rdkif
20 twGuf usyfoef; 1285 udk oHk;pGJcJhonf[k od&onf/
(Tef;-aMu;rHkowif;pm 17-11-2013? &efukef? pm-8? 4
tao;pdwf&Sdonf/)
em*trsKd;om;acgif;aqmifrsm;u rwfv 13 &uf?
2013 ck E S p f r S m tpd k ; &xH csif ; vl r sKd ; rsm; pm&if ; rS m

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

211

em*vlrsK;d y,fzsuyf g&ef tpd;k &xHawmif;qdck yhJ gonf/ olwYkdukd


uH a umif ; vd k Y qd k & rS m vT w f a wmf ud k , f p m;vS , f
qErcJ jJG cif;jzifq
h ;kH jzwf e,fajra'ozGUJ pnf;ay;jcif;r[kwyf g/
,ckqdkvQif 2008 zGJUpnf;yHktajccHOya't&qHk;jzwfygu
vlOD;a&trsm;ESifhtenf; rJay;jcif;ESifhqHk;jzwf&rSmjzpf
aomaMumifh udk,fydkiftkyfcsKyfcGifh&a'oudk &rSmr[kwfbl;/
em*vlrsKd;awG csif;vlrsKd;uJo
h Ykd r[kwf tdE,
d jynf? jrefrmjynf?
em*trsKd;om;rsm;twGufom vufeufudkifwyfzGJUrsm;u
vufwGJ yl;aygif;vIyf&Sm;cJhonf/
tusOf ; csKyf
KUKI-CHIN-NAGA rsm;udk ,cktcg vlrsK;d trnf?

bmompum;e,fajra'o uGjJ ym;aomfvnf; waumif;jynf?


[efvif;jynf? yk*Hacwf? NAdwdoQacwfrsm vlrsKd;wpfrsKd;?
trsKd ; om; (Nation People) jzpf o nf / ,ck t cg
vlOD;a&wdk;wuf? bmompum;uGJ e,fajra'orwlaom
aMumif h
vl r sKd ; trnf
trsKd ; om;trnf
trsKd;rsKd;oHk;pGJac:qdkcJhonf/
KUKI-Thado u tpu atmifjrifaomfvnf;
wjznf;jznf; Manipur rSm NSCN Naga-IM ESihf K) rsm;ESihf
e,fajrydik q
f ikd af &;vk,ufaomaMumifw
h ydik ;f ? Hmar, (HPC),

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

212

ESifh ppfyGJjzpfaomaMumifhwydkif; wpfzufrSm


Manipur vufeufudkiftzGJUESifh yl;aygif; Zomi (ZRA)
acsrIef;wdkufcdkufcJhonf/ ,cktcg Zomi Council ESifh
vuf w G J o nf /
KUKI
rsm;onf
tzGJUtpnf;trnfus,fjyefYaomfvnf; Naga u KUKI
rsKd ; EG , f p k (6)rsKd ; ausmf u d k NSCN wyf z G J U u
vuf e uf e J Y N cd r f ; ajcmuf c J h a omaMumif h em*vl r sKd ; xJ r S m
twif;0ifcikd ;f onf/ KNA tzGUJ u wrI;NrdKUe,fpyf rd;k a&;NrdKU?
a'vDNrdKU? qdk;vfNrdKUrSm XmecsKyf &Sdonf/
Chin-CNF
u
cG J x G u f a &;
wpfcgrSrawmif;qdck zhJ ;l bl;/ Edik if aH wmftpd;k &u 'Dcsi;f vlrsK;d rsm;
yk e f u ef x <uaomf v nf ;
qif ; &J a oma'o?
vrf;yef;qufoG,fa&;raumif;? aemufqHk;rSma'ocH rsm;xH
awmif ; &rf ; jcif ; ?
vk , uf j cif ; ?
owfjzwfjcif;usL;vGefrIjzpfyGm; olwdkYESifholwdkY&efjzpfyGm;NyD;
MumMumrcHb;l vdYk ajymqdck o
hJ nf/ (erc-rS wpfa,muftqd)k
1960 ckESpfavmufrSm CNF u Mizoram jynfe,frS
Mizoram Lai ESihf Mara ud,
k yf ikd t
f yk cf sKyfciG ahf 'oawmif;qd
k
,ck t cg Autonomous District Council &cJ h o nf /
jrefrmjynfEiS t
hf Ed ,
d jynfrmS Lai ESihf Mara vlrsK;d &S
d Mizoram
rS m Lai ES i f h Mara wd k Y onf trsKd ; om;trnf c H
Paite (ZRA)

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

213

oD;jcm;a'o&&Sd uHaumif;onf[k qdkygrnf/ 1988 ckESpf


ausmif;om;ta&;tcif;rSp jrefrmausmif;om;rsm;tzGUJ CNF
zGUJ pnf; tpuaumif;aomf vnf; csi;f jynfe,fajrmufyikd ;f rSm
awmif;&rf;pm;aomufjcif;? owfjzwfrI usL;vGef ZRA u
owd a y;
rd Z d k & mrf e ,f p yf
Tio buf o d k Y
XmecsKyfa&TUajymif;cJhonf/ aysmufqHk; ukefcgeD;rSm OD;odef;pdef
tpd k ; & wuf v m 2012 ck E S p f r S p jynf e ,f t qif h ?
jynfaxmifpktqifh Nidrf;csrf;a&; oabmwlnDpmcsKyf
vufrw
S af &;xd;k cJo
h nf/ vlenf;pktcGit
hf a&;? yifvpkH mcsKyft&
Oya'jyif q if j cif ; awmif ; qd k o nf [ k od & S d & onf /
yif v H k p mcsKyf u d k 1947 zG J U pnf ; yH k t ajccH r S m xnf h
cG J x G u f c G i f h j y|mef ; ygonf /
CNF
&nf&,
G cf surf atmifjrifao;bl;[k ajymvdYkr&yg/ tpwpfyikd ;f
xuf0ufawmifrNyD;ao;bl; csif;vlrsKd;trsm;pktwGuf
aumif;onfhvkyfief;jzpfonf/ 2013 ckESpf Edk0ifbmv 12
&ufwGif [mcg;NrdKU csif;trsKd;om;nDvmcHusif;ycJhonf/
tajzrS e f a omtoD ; yG i f h u d k 2014 rS 2016 tMum;rS m
&nf&G,fcsufrsm;\ atmifjrifrI&vm'f awGU&rnfjzpfonf/
ZOMIjref r mrS m
ZOMI
[laomtzGUJ tpnf;&Sad omfvnf; tiftm;rawmifw
h if;ao;yg/
ZBCM ESihf ZCD uom OD;aqmifonf/ ZYA 2005 ckEp
S rf mS

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

214

zGJUpnf; 'DZifbmv 9 &uf 2013 ckESpfrSm tpdk;&u


rSwfyHkwif&onf/ odkYaomf trsKd;om;vIyf&Sm;rIrSm YMA
uJ h o d k Y r[k w f y g/
ZOMI
ud k
Tedim
e,frsm;om[kay;aomfvnf; ZOMI rsm;u KUKI-CHINMIZO-NAGA tygt0if ZOMI [k qdkcJhonf/ ,cktcg
NAGA ESifh ajrjyefYcsif;? awmifay:csif;rsm;u TEDIM
e,f r sm;twG u f [ k ,l q ygonf / jref r mjynf ZOMI
trsKd;om;rsm;udk 3 ode;f ausmf 1 ode;f cGu
J (100%) ZOMI
tjzpfvufcHrnf[kcefYrSef;onf/ Zomi Council atmufrSm
Zou, Paite, Tedim-Chin, Vaiphei, Simte, Gangte, Thado,

wd k Y u vuf c H Mizoram rS m Mizo


wpfcsKdUuvnf;vufcH India jynfrSm vlOD;a& odef; 20
ausmfrnfjzpfonf/ jrefrmjynfrSm vlrsKd;trsm;pku vufrcH?
rBudKufaomvlenf;pku vufcHaomvlrsKd;trnfjzpf
EdkifiHjcm; ZOMI rsm;ESifhvufwGJrS atmifjrifrnfjzpfygonf/
ZNC- 1970 ckESpf? Zefe0g&Dv? 21 &ufaeYwGif
Manipur rSm T. Go Gin ESihf S. Thang Khan Gin u zGUJ pnf;
jynfolvlxku axmufcHtm;ay;onf/ "KUKI-CHIN"
vlrsKd;rsm;\ a,bk,strnftjzpf &nf&G,fjcif;jzpfonf/
aemufydkif;wGif vli,fwpfcsKdUu bmompum;tajccH
pnf;Hk;a&;nHhzsif;rIaMumifh United Zou Organization
Kom

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

215

rsm;vnf ; jzpf a y:vm ZOU pum; rajymwwf a om


olrsm;twGuaf e&mr&Syd g/
ZORO-(ZO)

1988 ckESpf? arv 19-20 &ufaeYtxd Champhai


NrdKU Mizoram rSm ZORO-ZO Re-Unification Organization, T.Pu Thenphung-Sailo ESifh Pu R. Thangmawia
,ckOu| OD;aqmif Manipur, Chin State rS PNC, ZNC
rsm; wufa&mufco
hJ nf/ vlxk 5000 ausmf[k cefYreS ;f cJo
h nf/
yxrtBudrf urmvHk;qkdif&m ZdktrsKd;om;^ZdkrD;tpnf;ta0;
(1st World Zomi Convention) [k owfrSwfonf/ 1991
ckESpfwGif 'kwd,tBudrf ZO Re-Unification Convention
usif;yonf/ wwd,tBudrt
f pnf;ta0;udk 2013 ckEpS ?f
atmufwb
kd mv 4 &ufaeYwiG f Aizawl MNF, MPC,
MNP, BJP Party rS Ou|rsm; wufa&mufcJhygonf/
ZORO (ZO)

tdEd,EdkifiHta&SUajrmuf b uf rD Z d k & rf j ynf e ,f


tdik af ZmvfNrdKUwGif wwd,tBudraf jrmuf Zdrk sKd;EG,pf rk sm;
jyefvnfaoG;pnf;nDnw
G af &;nDvmcH (Third World Zo
Reunification Convention) w&yf u d k ,ck v
atmufwdkbmv 4 &ufaeYu usif;ycJhMuonf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

216

nD v mcH u d k td k i f a Zmvf N rd K U tajcpd k u f


Zdrk sKd;EG,pf rk sm;jyefvnfaoG;pnf;nDnw
G af &;tzGUJ (ZORO)u
OD;aqmifusif;ycJhjcif;jzpfNyD; tdEd,? b*Fvm;a'&SfUESifh
jref r mEd k i f i H a wG r S m wuG J w jym; &S d a eMuaom
ZdkrsKd;EG,fpkrsm;tkyfcsKyfa&;wckatmuf
twlwuGjyefvnfaygif;pnf;aexdkifEdkif&ef &nf&G,fcsufjzihf
,ckvdkusif;y&jcif;jzpfonf[k ZORO tzGJU Ou| Pu R.
Thang Mawia uajymonf/
urmhukvor*tzGJUrS 2007 ckESpfu jyXmef;cJhaom
Xmaewdik ;f &if;om;vlrsK;d rsm;qdik &f m tcGit
hf a&;aMunmcsuu
f kd
tajccH N yD ; vmrnf h E S p f 2014 puf w if b mvwG i f
urmvH;k qdik &f mnDvmcH rSm wifjyoGm;&ef qH;k jzwfcMhJ uonf[k
qufajymonf/
]]1890}} ckESpfrSm NAdwdoQawGu csif;? vldkif;? uluD;
wdkif;jynfudk odrf;ydkufNyD; wuGJwjym;pD jzpfatmifvkyfw,f?
1892 ck E S p f Chin-Lushai nD v mcH r S m NAd w d o QawG u
olwdkYaMumifhwuGJwjym; jzpfcJhwJh csif;? vldkif;? uluD;awGudk
tkyfcsKyfrIwpfckatmufrSm jyefvnfxm;&SdzdkY jyefvnfqHk;jzwf
cJ h w ,f ? 'gayr,f h tJ ' D q H k ; jzwf c suf r S m 'D u aeYtxd
taumiftxnfrazmfcb
hJ ;l /
2013 ck E S p f atmuf w d k b mv 4 &uf a eYu

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

217

usif ; ycJ h a om ,if ; nD v mcH B uD ; wG i f rD Z d k & rf j ynf e ,f r S


vuf&t
dS wdu
k t
f cHygwDrsm;jzpfMuaom Mizo National Front
(MNF)/ Mizoram People Conference (MPC)/ Zoram

ygwD t oD ; oD ; rS
ygwD O u | rsm;
wuf a &muf c J h M uNyD ;
ZdkrsKd;EG,fpkrsm;jyefvnfaoG;pnf;nDnGwfNyD;
tkyfcsKyfrIwpfckatmuf wGif twlwuGjyefvnfaexdkifEdkif&ef
ZORO tzGJU\ BudK;yrf;vkyfaqmifcsufrsm;udk tjynfht0
axmuf c H B ud K qd k M uaMumif ; ? rd r d w d k Y wwf p G r f ; orQ
yl;aygif;yg0ifMurnfjzpfaMumif; ajymqdkoGm;Muonf/
&Snfvsm;vSaom ordkif;aMumif;t& csif;? vldkif;?
ul u D ;
vl r sKd ; rsm;onf
t*F v d y f u d k v d k e D
vufatmufrusa&mufcifwGif rdrdbmom Zdk vdkYac:qdkNyD;
b*F v m;a'&S f U Ed k i f i H ppf w aumif ; awmif wef ; a'o?
jrefrmEdkifiHcsif;awmifwef;a'oeJY
tdE,
d Edik if v
H l ikd ;f awmifwef;a'oawGrmS oD;jcm; vGwv
f yfpmG
aexdkifcJhMuonf[k od&onf/
1890
ck E S p f
t*FvdyfudkvdkeDvufatmufusa&mufcsdefrSpNyD; ,aeYcsdefxd
tdEd,-jrefrm-b*Fvm;a'&SfU
oH;k Edik if o
H ;D jcm;tkycf sKyrf aI tmufwiG f usa&mufcjhJ cif;jzpfaMumif;
Nationalist Party (ZNP)/ BJP

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

218

Pu R. Thawngmawia u ajymonf/
World Zo Ri-unification Convention udk

1988
ckESpfu rDZdk&rfjynfe,f usefzdkif;NrdKUwGif yxrOD;qHk;tBudrf
usi;f ycJMh uNyD; 1991 wGiw
f Budr?f ,ck 2013 ckEpS w
f iG f wBudrf
pk p k a ygif ; wwd , tBud r f usif ; ycJ h M uonf /
(Khonumthung, News Journey, Vol. 1. No.7,
November 2013, p. 7-8).
ZRO-(Zomi) 1993 ckESpf? {NyDv 9 &ufaeYwGif Pu
Khai Za Song-Guite (EX-MLA-Karbilong) u vdkifZmucsijf ynfe,fwiG f ZRO-Zomi Re-Unification Organization zGUJ pnf; Ou|tjzpf yxrqH;k Lt.Col.Hang Khaw Lian
HatLang (qH;k )u wm0ef,o
l nf/ 1997 ckEpS w
f iG f Manipur
ZRO ES i f h KNA y#d y u j zpf y G m ;aomaMumif h ZRO
acgif;aqmiftjzpf G. Thang Lian Pau u wm0ef,l
(,aeYxd 2013) ,cktcg Zomi Council atmufrS KNA
tzGUJ 0iftjzpf yg0ifco
hJ nf/ 1997 ckEpS w
f iG f ZRA (Zomi ReUnification Army) ESifh 2012 wGif pufwifbmv 12
&ufaeYwiG f ZIA (Zomi Independent Army) trsK;d om;wyfzUJG
zGJUpnf;onf/
ZNC

1988 ckESpf? pufwifbmv? 27 &ufaeYwGif

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

219

jynfaxmifpjk refrmEdik if w
H iG f ygwDrsK;d pHk 236 &S
d csi;f ygwD CNC
For Democratic, MPP (Mara) KCNUP (KUKI-Chin)
MK NSO (Khumi-Student), ANO(Asho-Chin) CNYO
(Chin National Young Organization) ESifh ZNC (Zomi

OD ; aqmif
atmuf w d k b mv 24 &uf a eYwG i f zG J U pnf ; cJ h o nf /
wD;wdefrJqEe,ftrSwf(2)rS Pu Chin Sian Thang (,ck
ZCD) ESihf wGeZ
f efrq
J Ee,f trSw(f 1)rSm Pu G. Thang Lian
Pau (ZRO-President) u trwftjzpfa&G;cs,jf cif;cH&onf/
etzaumif p D u
tmPmrvT J a y;aomaMumif h
a':atmif q ef ; pk M unf (NLD) tzG J U axmif c s
xGufajy;wdrf;a&Smif Muolrsm;&Sdonf/ ZNC ygwDudkvnf;
tpdk;&u vufrcH 2012 ckESpf? Mo*kwfv 17 &ufaeYwGif
ZCD [k ac:qd k o nf / t*F v d y f r S m National
trsKd;om;udkrygcJhaomfvnf; ZCD = Zomi Congress For
Democratic Zdr
k ;D trsK;d om;'Dru
kd a&pDueG zf &if[
h ak c:qdo
k nf/
2013 ck E S p f ? puf w if b m? 4 &uf a eY w G i f ZCD u
aejynfawmforwHk;odkY 2014? rwfvrSm wpfjynfvHk;
oef;acgifpm&if;aumufwJhtcgrSm Chin tpm; ZOMI
rSwfyHkwifrSmxnfh&ef avQmufvTmay;ydkYcJhonf[kod&Sd&onf/
National Congress) Pa Pum Za Kap

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

220

GZA

2010 ckESpf wD;wdefNrdKUuae GZA zGJUpnf;


uav;NrdKU 2011 Edk0ifbmvwGif GZA acgif;aqmifrsm;
tpnf;ta0;usif;y ZBCM Compound-ZoGam Hall
yxrtBudrf urmvH;k qdik &f m Zomi Convention [kac:onf/
2013 Edk0ifbmv 14 &ufrS 17 &ufudk Lamka NrdKU
Mani Pur wGif tpnf;ta0;udk Global Zomi Alliance GZA
acgif;aqmif 'kw,
d tBudru
f rmvH;k qdik &f m ZOMI Convention [kac:onf/
2012 ckEpS f rwfv 31 &ufaeYwiG f ZOMI DISTRICTTedim u OD ; od e f ; pd e f o r w xH awmif ; qd k
avQmufvmT wifaomfvnf;r&yg/ a'ocHaus;&Gmtkypf ?k NrdKUe,f?
cd k i f ? jynf e ,f t pd k ; &? jynf e ,f 0 ef B uD ; csKyf ?
jynfaxmifpt
k qifq
h ifo
h Ykd wifjyaxmufcrH jJ zifq
h ;kH jzwfonf/
(2008 zGJUpnf;yHk tajccHOya'Munfh) udpESifhywfouf
csif;jynfe,fawmifyikd ;f rSm cdik w
f pfc?k ajrmufyikd ;f rSm [m;cg;?
zvrf ; ? wD ; wd e f r S & S d a omf v nf ; awmif y d k i f ; twG u f
tcuf t cJ & S d o nf u d k v nf ;
pOf ; pm;
Munf h o if h o nf [ k , l q ygonf /
r&wmud k
tcsdefrwefao;ygbl;[k rSwfygawmh/ jynfe,ftpdk;&
vTwaf wmf tpnf;ta0;rS uefYuu
G rf rJ sm;aomaMumifh r&yg[k

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

221

qdyk gonf/
MIZO-MNF u 1963 ckESpf? atmufwdkbmv 22

&uf a eYwG i f z G J U pnf ; MIZO ud k "KUKI-CHIN"


u d k , f p m ; j y K e m r n f t j z p f
EdkifiHopfwnfaxmif&ef&nf&G,fcJhonf/ 1965 ckESpf arv 1
&ufaeYwiG f vGwv
f yfa&;aMunm 1987 ckEpS ?f azazmf0g&Dv
10 &uf a eYwG i f Mizoram State (Full State) &
tqH;k owfonf/ wcsKUd vli,fu MIZO udk Lusei (Duhlian)
pum;ajymol r sm;
twG u f o m[k
,l q
vlrsK;d a&;jyemjzpfwufonf/ ,cktcg ZOMI ESihf MIZO
vlrsKd;EG,fwl jzpfonf/ MIZO xuf ZOMI oHk;oifhonf[k
vufco
H l rsm;vmonf/ odYk aomf pum;rwlwm wpfcak Mumifh
vl w pf c sKd U \ tawG ; tac:usOf ; ajrmif ; cG J j cm;jcif ;
jzpfay:vmwwfonf/ ZRO u ZOMI ESifh MIZO tpm;
"ZO" (Generic name) wpfco
k m oH;k &efBuK;d yrf;cJo
h nf/ Chin
State rSm ZO ESihf Manipur-Zou rsm;udo
k mqdv
k jkd cif;r[kwyf g/
NAGA

u a&S;acwfup csif;vlrsKd;tEG,f[k
qd k a omf v nf ; td E d , jynf r S m em*vif ; (Nagaland)
jrefrmjynfrmS vnf; em*ud,
k yf ikd t
f yk cf sKycf iG hf a'o&aomaMumifh
2013 ck E S p f rwf v 16 &uf a eY w G i f em*vl r sKd ; onf
NAGA

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

222

csif ; vl r sKd ; tEG , f p m&if ; wG i f


zsuf o d r f ; &ef
tpd;k &xHawmif;qdck o
hJ nf/ "ZO" udk csi;f trsK;d om; tm;vH;k
KUKI-CHIN ZOMI-MIZO" tpm; ac:a0:aoma0g[m&
a,sbk,strsKd;om;trnf jzpfonf/
KUKI-CHIN-ZOMI-MIZO rsm;udk jrefrmjynfwi
G f
csif ; jynf e ,f t pd k ; &vuf a tmuf r S m CHIN Mizoram
jynfe,fwGif Mizo, Manipur jynfe,fwGif Zomi, Kuki
emrnfjzihf ac:vdkY&onf/ vlenf;pk vlOD;a& enf;rsm;jzpf
yl;aygif;rnft
h csdew
f efNyD/
KUKI-CHIN-ZOMI-MIZO rsm;ud k
emrnfwpfcck Ek iS ahf c:qdjk cif;aMumifh jrefrmjynfrmS Edik if jH cm;om;?
{nfEh ikd if o
H m;jzpfap&rnf[k awG;awm,lqjcif; wpfa,mufEiS hf
wpf a ,muf ES d r f h c svd k a om pd w f " mwf r &S d o if h y g/
trsK;d om;vIy&f mS ;rIuMkd unfah omtcg KNO (KOKI) u MNF
tultnDay;onf/ CHIN uvnf; MNF ulnDyHhydk;onf/
ZOMI uvnf; MNF ESihf KUKI ulno
D nf/ NSCN (Naga),
KNO (KaChin) uvnf; CNF, MNF, ZRO ulnaD y;onfukd
awGU&onf/ rdrdaexdkif aoma'orSm jynfe,ftpdk;&?
jynfaxmifpktpkd;&udk rqefYusifaom vlrsKd;rsm;jzpfygapvdkY
qk r G e f a wmif ; vd k u f y gonf / Ed k i f i H o m;jzpf j cif ; ?
wkdif;&if;om;jzpfjcif;udk rrdygESifh/ ]]nDtpfudkwkdYonf

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

223

oabmwl v suf
aygif ; azmf M uonf h t &mrS m
tvG e f a umif ; ay\/
tvG w f
wif h w ,f a vsmuf y wf a y\}}(qmvH 133;1)[l a om
EIwfuywfawmfudk rarhygESifh/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

224

tcef; 10

csif;jynfe,frS ac:oH
1/ csif;jynfe,f vrf;yef;qufoG,fa&;
2008 zGJUpnf;yHktajccHOya'? yk'fr 22 (*)wd;k wufzUHG NzKd ;rIenf;yg;aeonfwk
h id ;f &if;om;rsm;\ynma&;?
usef ; rma&;? pD ; yG g ;a&;? vrf ; yef ; quf o G , f a &;
ponfwkdYyg0ifaom vlrIpD;yGg;a&;wkd;wufzGHUjzdK;a&;twGuf
ulnaD qmif&u
G rf nf[k jyXmef;cJo
h nf/ Oya'uJo
h Ykd 1947
yifvt
kH pnf;ta0;wGiv
f nf;a'guw
f m0kr;f ac:a[m (Vum
Khaw
Hau)
wk d Y E S i f h t zG J U u
e,f a jrxuf
csif;awmifwef;vrf;yef;qufoG,fa&;udk t"du vdktyf
aMumif ; wif j yaom tcsuf j zpf o nf / 1943cef Y

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

225

'kw,
d urmppftwGi;f rSmuav;NrKd UrcsS i;f jynfe,fw;D wdeNf rKd U?
us;D cg;NrKd U? rPdy&l jynfe,ftxd um;Bu;D ESppf ;D NyKd if armif;ekid f
aomausmufcif;vrf;udazmuf
k
vyk af y;cJNh y;D cjzpfaomfvnf;
,cktcgaEG&moDwiG *sf pu
f m;i,frsm;omoGm;vmekid cf onf/
,cktcgwD;wdeNf rKd Ue,fxuftjcm;NrKd Ue,frsm;udODk ;pm;ay;
pDru
H ed ;f &So
d nf[k od&onf/ *efaY *g [m;cg;vrf; (70rkid f 4
zmvHk)? [m;cg;-rwlyDvrf; (172 rkdif 7 zgvHk)? rif;wyfrwlyv
D rf; (102rkid )f ? uav;-zvrf;-[m;cg;vrf; (115rkid f
1
zmvH k )
&moD r a&G ;
tcsd e f r a&G ;
oGm;vmEkdifaomvrf;rsm;tjzpfaqmif&Guf NyD;NyD jzpfaMumif;
od&onf/ csif;jynfe,f\0ifaygufxGufaygufrsm;jzpfonfh
rEav;-ppfudkif;- rHk&Gm- *efUa*g-[m;cg;vrf;wkdUudkvnf;
tykid ;f vku
d tqif
f jhrifw
h ifNy;D NyjD zpfaMumif;od&onf/(nTe;f aMu;rHkowif;pm?pufwifbmv29?2013we*FaEGaeY)/
e,fpyfukefoG,fa&;pcef;udkvnf; usD;cg; NrdKUe,fbufudk
rPdy&l vufeufuikd w
f yfzUJG rsm;taMumif;jyKvHNk cKH a&;r&S[k
d
OD ; pm;ray;yg/ od k Y a omf wrl ; -rd k ; av;buf r S m
rPd y l a omif ; usef ; ol r sm;
&S d a omf v nf ;
zGUH NzKd ;a&;aqmif&u
G af eonf/ aMu;rHo
k wif;pmxJwiG f azmfjy

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

226

onft
h wkid ;f uav;-wd;D wde-f us;D cg;vrf;pDru
H ed ;f udrawG
k U&yg/
2011 ck E S p f pm&if ; t& csif ; jynf e ,f u d k
jynfaxmifpjk refrmEdik if w
H iG tqif
f ;&Jq;kH aomjynfe,fjzpfonf
[kowfrw
S jf cif;cH&onf/bmjzpfvtqif
Ykd
;&Jq;kH jzpfwmvJ ?
olwb,f
Ykd Eikd if o
H m;vJ ?tultnDaxmufyjhH cif;Edik if aH wmfu
ray;bl;vm; ? qif;&JveG ;f vdYk rwwfEikd b
f ;l vm; ? 1947
ck E S p f yif v H k p mcsKyf E S i f h zG J U pnf ; yH k t ajccH
Oya'zsuf o d r f ; oG m ;aomaMumif ; jzpf oavm ?
vufrw
S af &xd;k wJyh *k Kd vrf sm;qH;k oGm;vdv
Yk m;?pOf;pm;oifo
h nfh
tcsujf zpfonf/
OD ; od e f ; pd e f tpd k ; &wuf atmuf y gtwd k i f ;
csif;jynfe,fudkvnf; wjznf;jznf; zGHUNzdK;wdk;wufawmh
rnf j zpf o nf [ k od & S d & onf / csif ; jynf e ,f rS m vnf ;
zGHUNzdK;a&;pDrHudef;udk cGJjcm;rI&Sdao;onfudk atmufygtwdkif;
od & S d & rnf j zpf o nf / awmif y d k i f ; ? ajrmuf y d k i f ; ? cd k i f ?
NrdKUe,fa'otvdkuf cGJwrf; r&wJha'ovnf; &Sdonfudk
awGU&onf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

227

2/ csif ; jynf e ,f \ e,f e d r d w f u d k rS e f u ef p G m


owfrw
S jf cif;r&Sd
1947 ck E S p f yif v H k t pnf ; ta0;ES i f h
zGUJ pnf;yHt
k ajccH(rlBurf;)a&;pGaomtcg
J
csi;f acgi;f aqmifrsm;u
e,f a jrowf r S w f j cif ; xuf
csif ; awmif
wef ; wef ; wd k ; wuf a &;ud k v d k v m;onf [ k xif & S m ;onf /
jref r mtpd k ; &0ef x rf ; wcsd K UES i f h p pf t &m&S d r sm;u
csif;vlrsdK;rsm;\e,fajra'oudk csif;awmifwef; rsm;om[k
,lqonf/csi;f jynfe,fEiS phf pfuikd ;f wkid ;f e,ferd w
d b
f w
k w
f idk u
f kd
wjznf;jznf; 1948 aemufykdif;rS csif;wGif;jrpf? uav;0?
uav;Nrd K Ue,f
vuf a q;uef ?
uav;NrKd Uww
H m;OD;rSreG v
f idk af us;&Gm?xdrk w
S qifhud;k rkid t
f xd
ed e rd w f r S w f w k d i f E S i f h q k d i f ; bk w f r sm;ud k ajymif ; a&T U o nf [ k
od & S d & onf /
,ck t cg
uav;wuow
Ykd nfaqmufonfah e&mudcsk i;f jynfe,fwydik ;f ?
ppf u d k i f ; wk d i f ; wpf y k d i f ; ? uav;Nrd K Ue,f w G i f
apmf b G m ;a&&S i f a us;&G m ud k v nf ; csif ; jynf e,f ?
wG e f ; ZH N rd K U e ,f j zpf a omf v nf ; vrf ; rBuD ; atmuf y k d i f ; ud k
uav;Nrd K Ue,f [k od & S d & onf / ppf t pd k ; &acwf u

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

228

e,f a jrowf r S w f j cif ; ud k


tmPmtrd e f Y
t&tajymif;tvJ&adS omfvnf;2008zGUJpnf;yHt
k ajccHOya'yk'rf
51? 52? 53? 54? 55?rSm e,fajrykdif;jcm;owfrSwfjcif;
jyXmef;cJhonf/ yk'fr 52 (u)- EkdifiHawmfe,fedrdwfudk
jyefvnfowfrSwf&ef vdktyfygu EkdifiHawmf orwonf
jynfaxmifpv
k w
G af wmftBu;D trSL;xH Ekid if aH wmfe,ferd w
d jf yif
q i f o w f r S w f a & ; t w G u f
jynfaxmifpkvTwfawmf\oabmxm;udk &,lay; yg&ef
yxrOD ; pG m taMumif ; Mum;&onf [ k jyXmef ; cJ h o nf /
vltrsm;pkqE eSifhqHk;jzwfrnfqkd&if ae&ma'otvkduf
vltenf;pk\tusdK;epfemjcif;&Swwf
d onf[,l
k lqygonf/

3/ csif ; jynf e ,f r S jref r mppf o m;rsm;ES i f h


csi;f vlrsKd ;rsm;ppf&mxl;
wkd;jrifhay;jcif;
1948
tif ; pd e f w k d u f y G J ?
Ekid if aH wmfrwnfrNird rf jI zpfaeonft
h csed wG
f icsf i;f vlrsKd ;rsm;udk
csi;f aoewfuikd w
f yf&if;trSw1f rStrSw4f txd&Scd o
hJ nf/
xdak cwfwiG csf i;f aoewfuikd w
f yf&if;udk Chin Hill Battalion
rS zG J U pnf ; cJ h No. 1,2,3,4,Chin Riffle [k a c:onf /

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

229

Ekid if aH wmftpd;k &tay:rmS vnf;opm&Sad omvlrsKd ;rsm;jzpfouJo


h Ykd
&efuek t
f pd;k &[kac:qakd omtpd;k &udcsk i;f aoewfwyf&if;rsm;\
pGefYpm;rIaMumifh ,cktcg jynfaxmifpkjrefrm EkdifiHawmf[k
ac:q&dk jcif;jzpfonf1948
/ Zlvidk v
f wGiumuG
f
,af &;OD;pD;
csKyAdf v
k cf sKypf rpf'eG ;f (VCGS- Vice Chief of General Staff)
ESi'khf w,
d 0efBu;D csKy?f'kw,
d Adv
k rf LS ;Bu;D vufsmEkwx
f u
G o
f nf/
umuG , f a &;0ef B uD ; ES i f h 0 ef B uD ; csKyf w m0ef u d k OD ; Ek u
xrf;aqmifcJhonf/ OD;Eku 'kwd,AdkvfrSL; csKyfae0if;udk
umuG,af &;OD;pD;csKytj
f zpfcefx
Y m;onf/xdak cwfwiG ar*s
f m
cif;ZrkH (Col. Khen Za Mung Nird ;f )ppf&;kH XmecsKyf (World Office Military Secretary) wm0ef xrf ; aqmif c J h o nf /
Ad k v f c sKyf a e0if ; a&muf a om tcg a&S U wef ; rS m
a&TUajymif;oGm;cJo
h nf/odaYk omf1948rSp2013txdESpaf ygi;f
75 twGi;f csi;f vlrsKd ;rsm; ppfAv
kd cf sKy[
f ak c:&aom Adv
k cf sKyf
awGmifZckdifESifh AdkvfcsKyf[kefikdif;om&Sdonf [k od&onf/
wjcm;wkid ;f &if;om;vlrsKd ;rsm;&mxl;wd;k jri jhf cif;r&So
d avmuf
jzpf r nf [ k ,l q ygonf / 1890 ck E S p f c ef Y r S p NyD ;
csi;f awmifwef;wyf&if;udk zGUJ pnf;cJo
h nfjzpf? wjznf;jznf;
csi;f aoewfuikd w
f yf&if;trSw1f trSw4f txdwd;kd jri chf o
hJ nf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

230

trSw(1)
f csif;aoewfudkufwyf&if;1945ckESp{Nf yDvm4
&ufaeUwiG zvrf
f ;NrKd UpwifziG v
hf pS f wyf&if;rSL; Lt.Col.Oats,
Lt. Col. Hrang Thio (B.G.M), Maj. Van Kulh wd k Y u
wpf a ,muf N yD ; wpf a,muf q uf c H c J h o nf / trS w f (2)
csi;f aoewfuikd w
f yf&if;ud1945ck
k
ESpwD
f ;wdeNf rKd UrmS zGUJ pnf;
a&TbNkd rKd UoajYkd ymif;a&TUco
hJ nf/wyf&if;rSL;rSm Col. Dal Za Kam
jzpf? xdkaemufwGif Lt. Col. Song Khaw Pau u wm0ef
xrf;aqmifco
hJ nf/ trSwf (3) csi;f ao ewfuikd w
f yf&if;udk
1947 ckESpf Ekd0ifbmv (1)&ufaeY jrif;jcHNrdKUrSm zGJUpnf;
Armhtajrmufwyf[v
k nf; ac:qo
kd nf/ wyf&if;rSL;udk Col.
En Cin Zam jzpfonf/ wyf&if;trSwf (4) csi;f aoewfui
dk f
wyf&if;ud1947
k ckEpS f uav;NrKd UrmS zGUJ pnf;0Pausmx
f if?
Maj. Awn Ngin wnfaxmifjcif; jzpfonf/ aemufydkif;wGif
0ef B uD ; csKyf O D ; Ek u Maj. Kap Za Thang ?
'k w d , Ad k v f r S L ;BuD ; &mxl ; wd k ; ay; wyf & if ; rS L ;tjzpf
wm0ef,cl yhJ gonf/wm0efucskd i;f vlrsKd ;rsm;wyfxw
J iG ppf
f om;
OD;a&800rS60cefu
Y omArmpum;emvnfonf/odaYk omf
csif;ppfom;rsm;u &efolESifhjynfol vlxkudk cGJjcm;wwfNyD;
tjypf r J h v l x k r sm;ud k ypf o wf j cif ; r&S d a omaMumif h

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

231

emrnf a usmf M um;cJ h o nf / 1988 ck e S p f ausmif ;


om;ta&;tcif;wGif ykodrfNrdKU tajcpkduf csif;aoewfukdif
wyf&if;trSw2f udwm0ef
k
ay;a&SUwef;wGivH
f Nk cKH a&;wm0ef
,lco
hJ nf/ em;rvnfaom vlwpfcsKd Uu csi;f vlrsKd ;rsm;om[k
,l q azmuf o nf c sum csif ; ppf o m;rsm;u
csif ; ausmif ; om;rsm;ud k aoewf j zif h o wf j zwf o nf [ k
owif ; jzef Y c J h o nf / 1962 aemuf y d k i f ; rS p
wkid ;f &if;om;vlrsKd ;emrnfcaH omaoewfuikd fwyf&if;rsm;udk
wkid ;f &if;om;vlrsKd ;rsm;ESiahf &maESmwyfzUJG topfzGUJ pnf;jcif;
jzpfonf/ xdkaMumifh csif;vlrsdK; rsm;[m qkdrnfhtpm; jrefrmh
ppfwyf(odkY) jrefrmhwyfrawmf[k ac:qkdoifhonf/ 2008
zG J U p nf ; yH k t ajc cH O ya'? yk ' f r 348- Ek d i f i H a wmf o nf
jynfaxmifpo
k rwjrefrmEkid if aH wmf\rnfonfEh idk if om;ud
H
rk Q
vlrsKd ;Zmwdu;kd uG,&f mbmom?&mxlXmeE&tqiftwef
h
;,Of
aus;rI?trsKd ;om;?trsKd ;orD;?qif;&Jcsr;f omwku
Yd taM
kd umif;
jyKcG J j cm;
jcif ; r&S d a p&
jyXmef ; cJ h o nf /
ppf t &m&S d r sm;ES i f h 0 ef x rf ; t&m&S d wd k ; jr i f h j cif ; ud k
vltrsm;pkESifhvltenf;pkrsm; cGJwrf; nDwlnDrQ vlOD;a&udk
tajccHay;oifo
h nf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

232

1988 ck e S p f r S p 2011 ck E S p f rwf v txd


Ekid if aH wmfuppf
kd tyk csf Kyaf &;jzifetz
h aumifp?De0waumifpD
zGUJ pnf;tkycf sKycf o
hJ nf/ xdak Mumifh jynfaxmifpjk refrmEkid if u
H kd
ppftmPmESifhppfaxmufvSrf;a&;rsm;u vTrf; rdk;cJhonf/
wkid ;f &if;om;vlrsKd ;rsm;awmifwef;a'orsm;wGiydf k 'kuB uKH chJ
&onf / Armpum;tm;enf ; jcif ; aMumif ; aomf 4 if ; ?
c&pf , mef b momud k ud k ; uG , f a omaMumif h a omf 4 if ; ?
ppfom;wpfcsdKUudk jypfrIusL;vGef cdk;rI? r'def;rI? &Sdonfudk
awGU&onf/ wcsdKUwyf&if;rSL;wkdYu vuf0g;uyfwkdifudk
ppftmPm ESifh zsufqD;apjcif;? BudKufaomajruGufudk
od r f ; yk d ' f v suf taqmuf t tH k wnf a qmuf j cif ; ?
apwD r sm;wnf j cif ; ? e,f a jrusL;ausmf j cif ; wd k Y u d k
csKd ;azmufco
hJ nf/ wcsKd Uwyfxw
J iG f Ak'b
mom0ifr[kwaf om
rdef;r rsm;udk &cJhvQif &mxl;wdk;rnf[kaomfvnf;aumif;?
Ak'b
mom0ifr[kwaomol
f
uemrnf
kd
ajymif;Ny;D Ak'b
momodYk
,HkMunfjcif; ajymif;oGm;cJhvQif &mxl;wdk;rnf [kvnf;
od&&dS onf/
at;pHou
l ]
]
p
m
u
d
k

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

233

zwf & oavmuf a wmh j ref r mppf w yf r sm;ywf o uf w m


trSeaf wGcsn;f ygy/J csi;f jynfe,frmS xdpk pfwyfue,fxu
G &f if
pm;eyf&dyf cgawG o,fydk;zdkYtwGuf rdef;rawG? uav;awG
o,fay;&w,f/ pcef;csJU r,fqdk&if ae&m&Sif;ay;&w,f/
xif;ckwaf y;&w,f/a&&Smay;&w,f[csk i;f wkid ;f &if;om;rsm;
vl U t cG i f h t a&; vI y f & S m ;ol t zG J U r S wm0ef & S d o l u ajym
Mum;onf}}[ka&;om;azmfjyxm;onf/( 7days Daily News
No. 182, Wedness day, 23, 2013, p. D).

txufygat;olpazmf
H jyaomowif;udrSk eo
f nf[k
qd k & rnf / od k Y a omf taumif ; jrif 0 g'ES i f h M unf h a omtcg
csif;awmifwef;rSm pm;eyf&dum cufcJrIaMumifh aomf4if;?
pD ; yG g ;a&;cuf c J r I a Mumif h a omf 4 if ; ? jref r mjynf E k d i f
iHa&;aMumif;aomf4if;? touft&G,fjynfhvlBuD;ykdif;rsm;udk
Ek d i f i H j cm;od k Y a e xk d i f c J h a omaMumif h aus;&G m xJ w G i f
vli,frsm;ESirhf ed ;f rrsm;omuseaf wmhonfjzpfppfom;rsm;u
ol w d k Y u d k o m ck d i f ; jcif ; jzpf o nf [ k ,l q &onf / jref r mh
wyfrawmfom;rsm;udjrk efrmEkid if o
H m;rsm;umuG,&f rnfjzpf
Ek d i f i H o m;rsm; uvnf ; wyf r awmf o m;rsm;ud k
0kdif;0ef;ulnDyHhydk;&rnf jzpfonf/ wyfr awmfom;rsm;u

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

234

EkdifiHom;rsm;udk &efolrS umuG,f&ef wm0ef&Sdonf/ EkdifiH


om;rsm;u wyfrawmfom;rsm;udk aMumuf&GHUjcif;onf
tvGe0f rf;enf;p&maumif;vSygonf/

4/

csi;f jynfe,f vQypf pfprD u


H ed ;f

2015 ckESpf aEG&moDumvwGif vQifppf"gwftm;


r*g0yf (3000) cefUtxdEiS hf 2016 ckEpS f aEG&moDumvwGif
r*g0yf (4000)cefYtxd oHk;pGJ vmrnfjzpfonfhtwGuf
aemuf x yf v Qyf p pf " mwf t m; (1500) r* g 0yf c ef Y
xyfrjH znfq
h nf;ay;&rnfjzpfygaMumif;,if;"mwftm;yrmP
jznfq
h nf;ay;Ekid &f ef(500)r*g0yf"mwftm;ay;puf&(3)&H
kH u
k kd
2015 ck E S p f t rD tqif h tvk d u f tcsd e f r D N yD ; pD ; atmif
wnfaqmuf&efvt
kd yfNy;D tar&uefa':vmoef;(2100)cefY
vdt
k yfrnf[kvQypf pfprG ;f tm;0efBu;D Xmejynfaxmifp0ef
k Bu;D
OD;cifarmifp;kd u&Si;f jyonf/(nTe;f -aMu;rkeowif
f
;pm1311-2013?pmrsufESm7)/jynf
c s i f ; j y n f e , f w G i f
r[m"mwf v d k i f ; oG , f w ef ; rI p D r H u d e f ; ud k 2015 ck E S p f r S m
NyD ; qH k ; rnf j zpf o nf /
tck a vmavmq,f r S m

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

235

csi;f jynfe,fvt
kd yfcsuoH
f ;k yHw
k pfyykH rDJ ;tm;ay;Edik w
f ,f/2015
ckEpS rf mS 50 % ay; Edik b
f Ykd pOf;pm;w,f/ vQypf pfvt
kd yfcsuf
6566uDv0kd yfjzpfNy;D tcka&tm;vQypf pf"mwfEiS 'Dhf Z,f"mwf
tm;ay;pepf 1396 uD v d k 0 yf o may;onf / 66 KV
r[m"mwfvdkif;oG,fwef;rItaejzifh ausm-*efYa*:- [m;cg;
-89rdik ?f [m;cg;-zvrf;-odik ;f iif;50rdik ?f aygu-f rif;wyf
35rdik ?f odik ;f iif;-uav;-uav;030rdik vrf
f ;aMumifw
h jYkd zifh
oG,w
f ef;rnfjzpfNy;D "mwftm;cGpJ ufu[m;cg
kd ;ESizvrf
hf ;NrKd UwiG f
wnfaqmufrnfjzpfaMumif;csi;f jynfe,fvQypf pf0efBu;D XmeESihf
OD;usi;f vseaf ygi0ef
f Bu;D ESicshf i;f jynfe,fvQypf pftif*sief ,
D mrSL;
OD;oef;0if;wdYk ajymqdak om pum; ud;k um;Ny;d (The Voice
journal Sept 28, 2013-p-4) rSmazmfjyygonf/

5/ c s i f ; j y n f e , f
awmif,mpku
d yf sKd ;a&;ESiv
hf ufzufpu
kd cf if;
Ed k i f i H a wmf t pd k ; &taejzif h csif ; jynf e ,f t wG i f ;
aus;vufa'ozGNUHzKd ;a&;ESiqif
hf ;&JraI vsmch sa&;vkyif ef;rsm;udk
vk y f u d k i f & mwG i f ta&;BuD ; onf h pd k u f y sKd ; a&;u@wG i f
pdu
k yf sK;d a&;&&Sad &;twGuf 2011 b@ma&;ESprf S ,aeYtxd

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

236

aiGusyf 266 odef; toHk;jyKcJhaMumif; csif;jynfe,fwGif


vuf&pdS yg;pdu
k v,f
f ajr{u30000&So
d nft
h euf{u25000
cef Y u d k o m
pd k u f y sk k d ; a&ay;a0Ed k i f N yD ;
a&TUajymif;awmif,mpdu
k cf if;rsm;udtN
k rw
J rf;pdu
k u
f iG ;f rsm;tjzpf
vkyu
f ikd Ef ikd &f eftwGut&yf
f bufzUJGtpnf;rsm; NGO rsm;\
tul t nD r sm;jzif h yl ; aygif ; vk y f a qmif a eqJ j zpf o nf [ k
csif ; jynf e ,f pd k u f y sKd ; a&;0ef B uD ; OD ; Aef ; axmif ; \
ajymMum;csut
f &od&onf/
c s i f ; j y n f e , f w G i f
t"dupdkufysKd;jzpfxGef;atmifjrifaeonf/ pdkufysKd;oD;ESHrsm;rSm
tm;vl;? ikw?f MuufoeG ?f a*:zx
D yk ?f yef;a*:z?D a*:&cg;oD;?
c&rf;csOOf ;D ?yJtrsK;d rsK;d tp&So
d nfEiS tj
hf cm;ESp&f n
S t
f p&So
d nfh
oD;ESrH sm;jzpfxeG ;f vsu&f NdS y;D v,f25844{u?,m1565{u?
udkif;uRef;4576{u?O,smOfNcHajr10714{u(awmif,m
18935{updu
k yf sK;d aMumif;od&onf/(Zdak [qmcsi;f awmifajr
aMu;rHo
k wif;30-10-2013pm-16)/1999-2000ckEpS t
f xd
{uaygif ;
20400
pd k u f y sKd ; Ed k i f c J h a Mumif ;
yifv,fa&rsuEf mS jyiftxufay3000rSay000twGi;f
jzpfxeG ;f atmifjrifonf/yvuf0NrKd Ue,frv
S JG (11)NrKd Ue,fwiG f

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

237

pdu
k cf o
hJ nf/[m;cg;e,f{u2321?zvrf;e,f{u3320?
wD ; wd e f ; e,f {u-3989? xef w vef e ,f { u 1717?
wG e f ; Zef e ,f { u-1558? usD ; cg;e,f { u-495?
&d'fa&m'gvfe,f{u - 240? uefyvufe,f {u 1562?
a&ZGme,f{u-429?rif;we,f{u2894pdu
k yf sK;d cJo
h nf/
wD;wde-f a':vv
f iG af us;&GmwGif tcg;tajcmuf (Green Tea)
pufHk? rif;wyfNrdKUESifh rwlyD;NrdKUwGifvnf; wnfaqmuf
[m;cg;NrKd UwiG f tcsKad jcmuf (Black Tea) pufw
kH nfaqmuf
onf/ awmifay:wGif wpfydomusyf 3800? uav;NrdKUwGif
8000 &SdaMumif; od&Sdonf/ (aMu;rHkowif;pm? 9-9-2013
tcsyfydkpm-6)/

6/ csif;jynfe,f jyefwrf;0ift&m&Sd ppfXmerS


pmar;yGaJ jzqdjk cif;
jynfaxmifp&k mxl;0eftzGtzG
UJ UJ 0ifOD;iGe;f armif;onf
0ef B uD ; Xme (9) ck w G i f vpf v yf v suf & S d a om

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

238

jyefwrf;0ift&m&S0d ift&m&S0d ifaygu&f mxl;23ae&mtwGuf


jyKvyk o
f nfcsh i;f jynfe,fpmppfXmea&;ajzpmar;yGaJ jzqdrk t
I m;
atmufwdkbm 26 &uf eHeuf (10;00)em&Du [m;cg;NrdKU
t.x.u (1)pmppfXmeodkY vma&mufMunfhIppfaq;onf/
,cifu&efuek Ef iS aej
hf ynfawmfww
Ykd iG o
f mpmppfXmezGiv
hf pS f
wd k i f ; &if ; om; tm;vH k ; aiG u k e f a Mu;usenf ; enf ; jzif h
ajzqd k E d k i f & ef w k d i f ; ES i f h jynf e ,f N rd K Uawmf w k d i f ; wG i f
ajzqdck iG ahf y;jcif;jzpfonf/csi;f jynfe,fuavQmufxm;ol53
OD;qdNk y;D ta,muf(30)u0ifa&mufajzqdak Mumif;?wpfNrKd Uv;kH
avQmuf x m;ol 6000 ausmf & S d a Mumif ; od & onf /
t&nftcsif;ppfpmar;yGJtwGuf jrefrmpm? t*Fvdyfpm?
taxGaxG A[kokwrsm;udk avhvmxm; &efvdkaMumif;
OD;iGeaf rmif;u ajymMum;onf/ atmufwb
kd mv 26 &ufrS
27 &uftxd pmar;yGaJ jzqdck yhJ gonf[k od&&dS onf/ (Te;f
jyef^quf csif;jynfe,f? aMu;rHkowif;pm? 3-11-2013?
tcsyyf -kd pm-7)

7/

csi;f jynfe,foYkd ekid if jH cm;om;rsm; c&D;oGm;vmjcif;


csif;jynfe,fodkY EdkifiHjcm;om; c&D;rsm;a&mufNyD

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

239

EdkifiHawmftpdk;&tqufqufrSm csif;jynfe,fodkY EdkifiHjcm;


om;rsm; oG m ;vmjcif ; yd w f y if w m;jrpf a omf v nf ;
OD;ode;f pdet
f pd;k &uwHcg;zGiNhf y;D csi;f jynfe,foYkdEdik if jH cm;om;
c&D;onfrsm;oGm;a&mufjcif; cGifhjyKonfh a'oawGU&onf/
cGifhjyKcsuf3rsKd;[kcGJjcm;xm;onf/
1/ oGm;vmcGifhjyKe,fajr
(u) uefyvufNrKd Ue,f
(c) rif;wyfNrKd Ue,f
2/ Nrd K Uay:cG i f h j yK?
Nrd K U
jyifcGifhjyKcsufawmif;cH&efe,fajrrsm;
(u) wD;wdefNrdKUe,f
(c) wGe;f ZefNrKd Ue,fEiS hf us;D cg;NrKd Ue,fcJG
(*) zvrf;NrKd Ue,fEiS hf &dac:'gvNf rKd Ue,fcJG
(C) xefwvefNrdKUe,f
(i) [m;cg;NrdKUe,f
3/ cGijf yKcsuaf wmif;cH&rnfh e,fajr
(u) yvuf0NrKd Ue,fEiS hf qrDNrKd Ue,fcJG

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

240

(c) rwlyD;NrdKUe,fESifh a&ZGmNrdKUe,fcGJ wdkY


jzpfonf/
(jrefrma[mfw,fEiS c&D
hf ;oGm;vma&;OD;pD;Xme(&ufp23-2JG
2013))
csif ; jynf e ,f a jrmuf y d k i f ; rS m bmrS r&S d b l ; vd k Y
oG m ;cG i f h r &S d b l ; vm; ? tE & m,f r sm;aomaMumif h Nrd K U
jyifoGm;cGifhawmif; cHjcif;vdkwmvm; ? [k ar;p&m&Sdonf/
uefyvufNrKd Ue,fEiS rif
hf ;wyfNrKd Ue,foGm;vmcGijhf ycsK u&f onfukd
od&onf/bmjzpfvdkYvJ ?b,fot
Yl aMumifv
h J ?

8/ c s i f ; j y n f e , f a ' o a u m v d y f t m ;
uav;aumvdyt
f jzpf jzpfjcif;
uav;NrKd Uuppf
kd uikd ;f wdik ;f a'oBu;D ?wD;wdeNf rKd Ue,f?
csi;f jynfe,fEiS hf e,ferd w
d ?f csi;f jynfe,f wHcg;0rSm &So
d nf/
csi;f jynfe,fajrmufyikd ;f us;D cg;?wD;wde?f zvrf;rScsi;f jynf
awmif y d k i f ; od k Y
oG m ;rnf q d k y gu
vrf ; yrf ;
qufo,
G af &;cufcaJ omaMumifh uav;NrKd UrS &efuek -f oHw-JG

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

241

yvuf0bufodkY oGm;vmjcif; jzpfonf/ uav; NrdKUe,f&Sd


aus;&Gmtkyfpk (4)tkyfpkESifh NrdKUay:&yfuGuf 19 &yfuGufrS
ausmif ; om;^ausmif ; ol r sm;?
csif ; jynf e ,f ?
wrl;NrdKUe,frSaomfvnf;aumif;?
aumvdyfausmif;ol^ausmif;om;rsm; wufa&mufcJhygonf/
uav;NrKd UwiG uG
f eyf sLwmwuov
kd ?f enf;ynmwuov
kd Ef iS hf
uav;wuov
kd o
f ;kH ck&o
dS nf/
pma&;ol*sLEdik ;f uuav;wu o d k v f o nf
csif ; jynf e ,f
wHcg;0cdik u
f rf;aus;&GmteD;csi;f awmifajc&if;wGiwnf
f &u
dS m
1993ckEpS ?f azaz:0g&v
D 16&ufwiG uav;aumvd
f
yt
f jzpf
pwifzGifhvSpfcJhNyD;aemuf 1999 ckESpf Zlvdkifv 7 &ufwGif
uav;'D*&Daumvdyt
f jzpfowd
Ykd ;k jri chf u
hJ m2003ckEpS arv
f
14&ufwiG uav;wu
f
ov
kd tj
f zpfowd
Ykd ;k jri zhf iG v
hf pS cf yhJ gonf/
,cktcgpmoifcef;wpfcef;vQiaus
f mif;om;^ausmif;ol100
cefYom oifMum;NyD; ,ckynmoifESpf (2013-2014)wGif
aeYausmif;om; 4500 ausmfESifh ta0;oifausmif;om;
(4300)cefynmoif
Y
Mum;umESppf OfbUJG&armifr,f1000ausmf
arG ; xk w f a y;Ed k i f c J h o nf / ,ck w G i f pmoif ausmif ; rsm;

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

242

taqmufttHrvH
k ak vmufygojzifoH
h ;k xyfaqmiftjyiftvsm;
192 ay? tus,f 18 ay &SdoHk;xyfpmoifausmif;udk
aqmufvyk Nf y;D usyo
f ed ;f aygi;f 19969ukeu
f srnfjzpfaMumif;
od&&dS onf[a&;onf
k
/(aMu;rHak eYpOfowifpm?3-11-2013
csyyf -kd pm-5)
txuf y g
*sLEd k i f ; az:jyaom
uav;aumvd y f w nf & S d o nf h
ae&mES i f h
uav;aumvdyzf iG v
hf pS cf si;f Zdrk ;D '(csi;f )wpfa,mufaI xmifh
(tjrif ) ES i f h &S i f ; jycsif y gw,f / pma&;ol v nf ; 'D
uav;aumvdyw
f nfaqmufjcif;pcgrmS 1991uav;NrKd UrmS
csif ; awmf r S rd o m;pk E S i f h ajymif ; a&T U aexk d i f c J h
uav;aumvdyfzGifhyGJrsm;vnf;
ynma&;0ef B uD ; Xme0ef ; BuD ; Ad k v f r S L ;BuD ; azod e f ;
vma&mufonfuawG
kd Uonf/
AdkvfcsKyfBuD;cifnGefY etzaumifpDtwGif;a&;rSL;
(1)ppf a xmuf v rf ; a&; T e f M um;a&;rS L ;csKyf ? jref r m
Ed k i f i H y nmwd k ; wuf z G H U Nzd K ;a&;aumif r D w D O u |
vma&mufaomtcgvnf;uav;NrKd UoNl rKd Uom;rsm;u0rf;ajrmuf
0rf;ompGmBuKd qckd yhJ gonf/(ckEpS af rhomG ;vdcGYk iv
f w
T yf g) Sihzang

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

243

csif ; ? wd k i f ; &if ; om; ppf t Nid r f ; pm; t*F v d y f a cwf


tbd k ; td k w pf a ,muf u vnf ; d k ; &m0wf p H k 0 wf qif u m
ppf0efxrf;&ifx;kd udwyf
k chJ vrf;ab;rSmuav;aumfvyd rf S
tjyefvrf; ,ck 9 rdik &f cJ pef;ab;rSm Adv
k cf sKyBf u;D cifneG u
Yf kd
BuKd qckd yhJ gonf/um;'dik b
f muum;wjznf;jznf;armif;um
AdkvfcsKyfBuD; cifnGefYu xkdtbdk;tdkBuD; jrifaomtcg um;
&yfcdkif;NyD; um;ay:rS qif;cJhum EIwfquf pum;ajym
t*Fvyd pf um;ESipum;aj
hf
ymcJonfuod
kd &onf/uav;aumf
vd y f wnf a qmuf u wnf ; u qk d i f ; bk w f E S i f h
aqmuf v k y f a &;qd k i f ; bk w f ? tvk y f o rm;um;rsm;wG i f
csif;jynfe,fa'o aumvdyf[k a&;onfudk awGU&onf/
wcsKUd qikd ;f bkwrf mS cdik u
f rf;aumvdy?fcsi;f jynfe,f[a&;onf
k
/
csif;vlrsKd;rsm;u 0rf;ajrmuf 0rf;ompGm csif;jynfe,fu
aumvdyfwpf ck&SdNyD[k ajymMuaomfvnf; 1993 ckESpf?
azaz:0g&v
D 16&ufaeYa&mufaomtcgaumvdyzf iG ahf eYjzpf
uav;aumvdy[
f qd
k ik ;f bkwaf &;xm;ud;k rdik &f pJ cef;ab;rSm
zsuo
f rd ;f ,cktcg uav;aumvdyrf ck Of ;D (*dw)f udk 8 rdik f
uav;v0uH;k a&SUrmS wnfaqmufcyhJ gonf/csi;f vlrsK;d rsm;u
udk,ftdrfNcH0if;rSm vlwpfa,mufu tdrfwpftdrfaqmuf

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

244

0ifxu
G ayg
f uv
f nf;(*dw)f udol
k waYkd jruGu?f Nc0H if;rSwqifh
azmufvyk o
f uJo
h cHYkd pm;ygonf/taMumif;rSmuav;aumvdyf
wnfaqmufonfajh ruGuwnf
f &o
dS nfah e&mcdik u
f rf;&GmteD;
csif;awmifajc}}[k pma&;ol *sLEdkif;u a&;aomfvnf;
cdkifurf;au;&Gm? wD;wdefNrdKUe,f? csif;jynfe,fjzpfonf[k
&Si;f jyvdyk gonf/
uav;aumvdyfESifhcsif;vlrsKd;txl;ojzifh ZDk;rD;
(Zomi) rsm;cHpm;csuu
f ydrk jkdyif;xefveG ;f pdwef maomfvnf;
olwu
Ykd c&pf,mefbmom0ifrsm;jzpfcGiv
hf w
G jf cif;w&m;udk
t,l0g'&So
d jzifhbmrSrajymvdyk g/
ydck ikd u
f rf;udud
k v
k ekd aD cwfawmfveS af &;acgi;f aqmifBu;D
Ad k v f c d k i f u rf ; jzpf a omaMumif h csif ; vl r sKd ; rsm;twG i f ;
uav;aumvdyfwnf&Sd onfhae&mudk ta&;ygvSonf/
taMumif;rSmAdv
k cf ikd u
f rf;uZd*k rf(csi;f ajr)udtouf
k
(acgi;f )udk
ay;udv
k ekd ND Aw
d o
d Qppfwyfrsm;udawmf
k veS cf u
hJ migwbd
Ykd ;k bGm;
e,f a jrwpf v uf r awmif ray;bl ; ? eif w d k Y
tajrmuf y pf a oewf u d k v nf ; igraMumuf [ k qd k u m
wlr;D aoewfEiS t*F
hf vyd w
f u
Ykd awmf
kd veS cf o
hJ cdl ik u
f rf;aus;&GmrSm
wnfaqmufaom uav;aumvdyaf Mumifh csi;f vlrsK;d rsm;u

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

245

etzaumifpDtpkd;&(ppftmPm &Sifrsm;)udk tHhMocJhygonf/


wzufrmS vnf;t*Fvyd pf pfom;rsm;xufaMumuf&cJUHG yh gonf/
udkvdkeDe,fcsJUpepft*Fvdyfppfwyfrsm;1948ckESpfrS
csif ; awmif r S aomf v nf ; aumif ; ? jref r mjynf r S
aomf v nf ; aumif ; ? xG u f c G m oG m ;cJ h aomf v nf ;
csif ; awmif w ef ; e,f e d e rd w f w d k ; csJ U
jcif ; ud k
jref r mh w d k i f ; &if ; om;xJ r S m &S d a o;onf [ k qd k & ygrnf /
ppf u d k i f ; wd k i f ; ES i f h csif ; jynf e ,f r S m rPd y l &
vufeufuikd w
f yfzUJG rsm;xufaMumufp&m&So
d nf/ppfwyfu
tmPmvnf;&S?daoewfvnf;&Sad omfaMumif;csi;f vlrsK;d rsm;u
Armpum;vnf; ruRrf; tm;enf;olrsm; vnf; jzpf
wu,fuaMkd umufonf/
uav;aumvd y f
wnf a qmuf o nf
ajruGucf si;f jynfe,f{&d,mtus,f308.56{ujzpf?
ppfudkif;wdkif;{&d,mtus,ft0ef; 76.74
{u?pkpkaygif; 385 {ujzpfonf[k od&Sd&onf/ ,cktcg
[m;cg;NrKd UrmS aumvdyw
f pfcw
k nf aqmuf&ef a'ocHrsm;u
awmif;qdck yhJ gonf[od
k &&dS onf/csi;f jynfe,faumvdyu
f av;

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

246

[k emrnf a jymif ; cJ h N yD ; jzpf csif ; jynf e ,f r S m


tenf;qH;k awmifyikd ;f ESiajhf rmufyikd ;f rSmaumfvyd wpf
f cpk &D o
dS ifh
onf/uav;aumvdyrf mS qd&k ifcsi;f ESijrhf efrmausmif;om;rsm;?
uav;aumvdyef mrnfausmif;cPcP&efjzpfonf/

9/

csi;f jynfe,ftyk cf sKyY af &;ESihf c&kid Nf rdKeU ,ftqifh

1898
ck E S p f w G i f
NAd w d o Qwd k Y u
txufjrefrmEdik if w
H &m;Oya' (The Upper Burma Law Act
- 1898) ud k jy|mef ; cJ h o nf / 1896 ck E S p f w G i f
csi;f awmifwef;tufOya' (The Chin Hills Regulation Act1896) udk jy|mef;cJh tkyfcsKyfcJhonf/ 1897 ckESpfwGif
jrefrmjynfudk 'kwd,bk&ifcHtqifhtkyfcsKyfaom e,ftjzpf
wd;k jri chf u
hJ mrif;bl;wdik ;f H;k zGiv
hf pS f 1907ckEpS w
f iG rauG
f ;odYk
ajymif;a&TUum Hk;pdkufcJhonf/ rauG; (Commissioner)
wk d i f ; rif ; BuD ; vuf a tmuf r S m csif ; awmif w ef ; ES i f h
&cdik af wmifwef;a'o?em*g;(ucsiv
f nf;xm;cJo
h nf/)1922
ckESpfwGif &Srf;jynfaxmifpk (The Federal Shan State)
zGJUpnf;um; csif;? ucsif? &Srf;ESifh wcsKdUe,fy,frsm; zGJUpnf;

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

247

tdE,
tpd;k &tufOya' (Goverment of India Act-1935)
t& tkyfcsKyfcJhum bk&ifcHu wdkufdkuftkyfcsKyfcJhonf/
xdak 'orsm;udrzG
k NUH zKd ;ao;aoma'o (Backwad Tract) [k
ac:onf/
'D a eY t xd csif ; jynf e ,f a jrmuf y d k i f ; ES i f h
awmifyikd ;f um;vrf;vnf;raygu?fcsi;f jynfe,fcw
JG rf;aumvdyf
wpf c k a wmif r&S d a o;wmud k pOf ; pm; wJ h t cg
awmifwef;a'otkycf sKyaf &;TeMf um;a&;rSL; Mr. Stevenson
pum;owd&jyefonf/ Mr. Steven Son csi;f acgi;f aqmifwu
Ykd kd
oif w d k Y rwd k ; wuf rzG H U Nzd K ; ao;bl ; vd k Y jref r m jynf r S
vG w f v yf a &;&,l c J h v Qif
wd k ; wuf w mxuf
ed r f h u soG m ;onf [ k q d k c J h b l ; onf / ,ck t cgwG i f
Adv
k cf sKyaf tmifqef;pum;xuf Mr. Steven pum;rSeo
f nf[k
pma&;olurSwfcsufcsonf/odkYaomf1948ckESpvG
f wfvyf
a&;&Ny;D aemufcsi;f awmifwef;udkaemufyikd ;f rSmNAw
d o
d QwYkd
vufatmufrvG
S wv
f yfa&;&r,fqv
kd Qia[mif
f aumif?xdik 0f rf?
wkwjf ynfruJo
h jrYkd efrmjynfo0if
Ykd rvm; ? oD;jcm;vGwv
f yfa&;
Ed k i f i H t jzpf &yf w nf r nf v m;[k I y f a xG ; rI t rsm;BuD ;
jzpfay:vmrnfjzpfonf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

248

1947(1948rStwnfjyK)zGJUpnf;yHktajccHOya'
jy|mef;cJo
h nf/1962ckEpS w
f iG fcsi;f 0daoowdik ;f tufOya'
(Chin Special Division Act - 1962) jy|mef;1974ckEp
S rf mS
jynf a xmif p k q d k & S , f v pf o r w jref r mEd k i f i H a wmf u
zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'opfjy|mef;1988ckEpS rf 2010
S ckEpS f
rwfvtxdetzaumifp(D ppftpd;k &)utkycf sKycf o
hJ nf/2008
ckESpfrSm zGJUpnf;yHktajccHOya'jy|mef;cJh ,aeY 2013xd
toH;k jyKco
hJ nf/
(u) csif;awmife,fedrdwfowfrSwfjcif;
1947 zGJUpnf;yHktajcccHOya't& e,fedrdwfESifh
tkycf sKyaf &; jyKvyk f cJo
h nf/ 1988 ckEpS rf S 2010 ckEpS t
f xd
csi;f jynfe,fEiS jrhf efrmjynfrrauG
S ;?ppfuikd ;f ?&cdik ef ,ferd w
d rf sm;?
wpfcsKdUa'orsm;udk jynfxJa&;0efBuD; Xmeu trdefYrygbJ
ppf t mPmtrd e f Y E S i f h a'ouG y f u J t k y f c sKyf a &;rS L ;?
ppfbuft&m&Sdrsm;ESifh axGtkyft&m&SdHk;rsm; olwdkYBudKufwJh
e,fajrrsm; t aqmufttHkwnfaqmufjcif;? tkyfcsKyfa&;
e,fajrwd;k csUJ jcif;udkjyKvkycf o
hJ nf/
(c) tdEd, ESifh csif;awmife,fedrdwf

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

249

1900ckESpfwGif Col. Maxwell ESihf Capt. H.W.G.


Cole wd k Y u Lusha Hills (Mizo) ES i f h Chin Hills
e,fedrdwfowfrSwf1903ckESpfwGif Col. Shakespear ESihf
Capt. Rundall u Manipura Hills ESihf Chin Hills e,fer
dw
d f
owfrw
S af y;cJo
h nf/
1894 ckESpfrSm csif;awmifwef;tkyfcsKyfcJhol Mr. B.
Carey ESifh Mr. N.T.Tuck u csif;awmifESifh jrefrmjynfr
(oDayg-jrefrmbk&if e,fajr)e,fajrcGJjcm;owfrSwfcJhonf/
xdaYk Mumifcsh i;f vlrsK;d tkyyf ;D (apmfbm;)tjzpfcefx
Y m;jcif;cHaom
tk y f y D ; rsm;\ om;wd k Y a jr;pOf q uf r sm;u csif ;
awmifwef;e,ferd w
d t
f rSeo
f cd o
hJ nf/xdck efpY mrsm; (Appointment of Chief / Feudal Chief) wG i f tk y f c sKyf r nf /
e,f a jryg&S d o nf /
csif ; vl r sKd ; xJ r S m
vnf ;
uav;aumvdyw
f nfae&mtodq;kH Sihzang \ vlrsK;d e,f
Zomi wdjkY zpfonf/

(c-2) e,fedrdwfowfrSwfjcif;ESifh tkyfcsKyfa&;


1897
ck E S p f w G i f
jref r mjynf u d k
'kw,
d bk&ifcv
H ufatmufwGixm;
f
tdE,
d jynfe,ftjzpf
wd k ; jr i f h o wf r S w f x m;NyD ; aemuf H k ; csKyf u d k rif ; bl ; Nrd K U

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

250

owfrw
S x
f m;aomfvnf;1907ckEpS puf
f wifbm19&ufaeY
wGirauG
f ;wdik ;f odajYk ymif;a&TU;kH pdu
k x
f m;ygonf/1898ckEpS w
f iG f
txuf jrefrmjynf (The Upper Burma Law Act 1898)
tuf O ya' jy|gef ; cJ h y gonf / txuf j ref r mjynf t jzpf
owfrw
S jf y|ge;f &mwGicsf i;f awmifwef;?ucsiEf iS &Shf r;f jynfe,f
yl;wGx
J m;aomaMumif{&d
h ,mtm;jzif15760000
h
pwk&ef;rdik f
us,0f ef;vsu&Sf yd gonf/atmufjrefrmjynfukd Division (4)
ck t xuf jref r mjynf u d k Division wd k i f ; (4)ck tjzpf
owf r S w f xm; pD&ifck (38)ck&Sd onf/ rauG;wdkif;\
t"duusaom e,fajrrSm csif;awmifwef;yifjzpfonf/
yifvpkH mcsKyt
f &jrefrmjynfrESicshf i;f ?ucsi?f&Sr;f ?u&ifev
D nf;
yg0if o G m ;NyD j zpf 1947 zG J U p nf ; yH k t ajccH O ya'vnf ;
xd k a 'orsm;twG u f tusH K ;0if y gonf / od k Y a omf x d k
zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'udk vGwv
f yfa&;&Ny;D 1948 ckEpS f Zefe
0g&Dv 4 &ufrSp twnfjyKoHk;cJhygonf/ 1947 ckESpf
azazmf0g&v
D (12)&ufaeYwGicsf i;f uk,
d pf m;tkyyf ;D (apmfbmG ;)
oH;k OD;jzpfaomydu
k ;D ,drk ef-[m;cg;?ydv
k v
I rf ek f-vkrb
f rf;zvrf;? ydk axmif;Zckyf - qkid ;f ZH-wD;wdew
f u
Ydk yifvpkH mcsKyf
vufrSwfa&;xdk;cJhMuonf/ tkyfyD;(apmf bGm;)udk ZOMI

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

251

pum;jzpf &Srf;u p0fz? u,m;u apmfzsm;? ucsifu


'l;0g;[kac: apmfbGm;rsm;tkyfcsKyfaom e,fajrrsm;udk
ya'o&mZfjziftkh ycsf Kycf o
hJ nf/csi;f awmifwef;wGiyxrOD
f
;qH;k
z'&,fpepf aumifpu
D kd Tlaisun vlrsdK;rsm;u 1650 cefYu
pwifusio
hf ;kH cJo
h nf/csi;f awmifwef;[m;cg;e,fwpfcsKd UEiS hf
,ck zvrf;c&dkiftm;vHk; tkyfcsKyf bk&ifwpfyg;jzpfonf[k
qdkygrnf/ ydkuD;,dkref jrefrm-t*Fvdyfpm 7 wef;atmif?
ydv
k v
I rf ek zvrf
f ;tv,fwef;19127wef;atmif?ydyk rk ;f Zref
1918ppfuikd ;f rS7wef;atmif?ydak xmif;Zckyfarmfvu
dk Nf rKd U
1927ckESp7f wef;atmif?pum;jyefydkaumvfqkrf;- Taikwal
yxr yifvHktpnf;ta0;(1946ckeSpfrwfv 20-28 &uf)?
wcsKd UuydAk efxef;[ka&;onf/'kw,
d tpnf;ta0;(1947
ckESpazazmf
f
0g&7-12
D &uf)wGipum;j
f
yefydk0krf;ac:a[muf
jzpfonf/ yxryifvt
kH pnf;ta0; wGif ydyk rk Zf ref- wGe;f ZH
( Kam Hau-Tribal Chief ) wuf a &muf c J h a omf v nf ;
'k w d , tpnf ; ta0;wG i f usef ; rma&;csKd U wJ h r I a Mumif h
yif v H k p mcsKyf u d k ol U ud k , f p m; yd k a xmif ; Zck y f u
vuf r S w f a &;xd k ; cJ h j cif ; jzpf o nf / yif v H k p mcsKyf t &
jref r mjynf ( Goverment of Burma) eS i f h a wmif w ef ;

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

252

a'orsm;( Frontier
Areas )
yl;aygi;f jynfaxmifpo
k rwjrefrmEkid if aH wmf (Republic of Union
of Myanmar )[k ac:onf/
(8) cdkif? NrdKUe,frsm;
1/
1890-1894tMum;rrifwyf?uefyvuf?wD;wde?f
zvrf ; ? [m;cg;rsm;ud k Nrd K U t jzpf o wf r S w f j cif ; jzpf
csi;f jynfe,fucd
kd ik Nf rKd Uawmfvnf;zvrf;NrKd Ujzpfonf/xdaYk Mumifh
csi;f jynfe,frmS zvrf;cdik Ef iS hf rif;wyf cdik Ef pS cf o
k m 2012
ckEpS t
f xdwnf&cdS o
hJ nf/1948ckEpS rf 1972
S ckEpS t
f xdcdik (f 2)?
cdik cf (JG 4)?NrKd Ue,f(9)?NrKd Ue,fc(14)tj
JG
zpfvnf;tkycf sKycf o
hJ nf/
zvrf;cdik rf wG
S eZf ef?wD;wdeNf rKd U?[m;cg;NrKd U?zvrf;NrKd U?xefwvef
Nrd K U? rif ; wyf c d k i f r S rif ; wyf ? rwl y D ; ? yvuf 0 ?
uefyvufNrKd Ue,fyg0ifonf/
2/
2002 ck E S p f w G i f zvrf ; cd k i f ? wG e f Z H N rd K U e ,f r S
us;D cg;NrKd Ue,fc?JG zvrf;NrKd Ue,fr&DS ac:'gvNf rKd Ue,fc?JG rif;wyfcdik ?f
rwly;D NrKd Ue,fra&ZG
S mNrKd Ue,fcx
JG w
k zGf UJ pnf;onf/NrKd Ue,f(9)ESihf
NrKd Ue,fcJG(3)aygi;f (12)NrKd Ue,fyg0ifonf/
3/
2012 ckESpfrSm [m;cg;ESifh xefwvefaygif;pnf;
[m;cg;cdkiftjzpf owfrSwfum yvuf0NrdKUe,frS cGJ

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

253

qrD;NrKd Ue,fct
JG jzpfowfrw
S cf o
hJ nf/
,cktcgcdkif(3)NrdKUe,fESifhNrdKUe,fcGJ(14)ckjzpfonf/
Zk d r D ; rsm;u TEDIM MYO ud k cd k i f t jzpf
awmif ; qd k a omf v nf ; r&cJ h y g/ csif ; jynf e ,f 0 ef B uD ; csK y f
OD;[kefidkif;vnf; wD;wdefNrdKUodkY c&D;pOfrSm 0rf;enf;pGm
BuKd qckd o
hJ nf[od
k &onf/jynfe,fvw
T af wmfOu| ydak [muf
cif;crfuwD;wdeNf rKd Ucdik &f apcsiw
f ,f/vlxq
k EraJ y;rJ;HI vdYk
r&wm [kqo
kd nf/wcsKUducsi;f ud,
k pf m;jynfaxmifpv
k w
T af wmf ?
trsK;d om; vTwf awmfudk,fpm;vS,fwu
Ykd avQmufvmT pmudk
txufrwifb;l vdajYk ymMuonf/
2008ckEpS zGf UJpnf;yHt
k ajccHOya'rSm'Dru
kd a&pDpepfjzifh
vl x k t rsm;pk q E r J a y;jcif ; (75 % ) &mcd k i f E I e f ;
axmufcHrJvdktyfonf [kqdkonf/ tNrJwrf;vlenf;rsm;pk
axmufcHrJhqdkvQif udk;uG,fonfh bmomrSm Ak'bmom
trsm;qH k ; ? BuH U cd k i f a &;ygwD v nf ; trsm;qH k ; jref r m
pum;ajymoluv
kd nf; vlO;D a&trsm;qH;k jzpfonf/ vlenf;pk
rsm;twGu&oif
f &h xdu
k w
f t
hJ &mudjzk nfq
h nf;rSomEdik if aH wmfukd
at;csr;f wnfNird rf nfjzpfonf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

254

1
0
/
csi;f jynfe,fpyfuek o
f ,
G af &;pcef;w&m;0iftjynfjynfqid k &f m
*dwrf &Sad o;
qkid cf eG zf idk w
f ,fpyfuek pf nfpcef;
rDZ&kd rfjynfe,fqidk cf eG zf idk (f Sai Khum Phai)aus;&Gmudk
tEd , f - jref r me,f p yf u k e f o G , f a &;pcef ; tjzpf
csif ; jynf e ,f u k e f o G , f a &;0ef B uD ; u
(
)ausmufwkdifpdkufxlcJhaMumif; woif;&onf/ jynfe,fukef
oG , f a &;0ef B uD ; u ES p f E k d i f i H a us;&G m vl B uD ; rsm;ud k
y#dyursm;rjzpfay:ap&eftwGuwk
f u
d w
f eG ;f cJo
h nf/qkid cf eG zf idk rf S
aus;&Gm (11)&Gmudk jzwfuNrdKUawmf [m;cg;txd vrf;udk
jrwf E d k ; ol uk r P D u NyD ; cJ h o nf h aEG & moD w wnf ; u
vrf ; azmuf c J h a Mumif ; ? rD Z d k & rf tpd k ; &buf u vnf ;
a'owGiu
f m;vrf;rsm;twGu&If yaD iGode;f 800tukeu
f scH
vrf;azmufxm;aMumif;od&onf/( Hot News, Vol-4, No 259,
Sept 27, Oct 8, 2013. p. 22 )/ vl a erI b 0\
y#dyujzpfymG ;jcif;taMumif;&ifwpf&yfuqif
kd ;&J'u
k j cif;aMumifh
jzpf a y:vm wwf o nf / qk d i f c G e f z k d i f aus;&G m ud k
e,fpyfaus;&GmjzpfouJo
h vuf
Ykd eufuikd wyf
f zwcs
UJG KdcdU v
k akH om

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

255

a'owck v nf ; jzpf z l ; onf / t&uf c suf touf


arG ; 0rf ; ausmif ; jyKvk y f j cif ; ? rl ; ,pf a q;0g;arS m if cd k
vuf v D v uf u m; 0,f , l aoma'ovnf ; jzpf o nf /
'D t aMumif ; jycsuf r sm;aMumif h rD Z d k & rf v l i ,f w csd K U u
rD;&IUd cjhJ cif;jzpfonf/( Chinworld, July-2013)
trsdK;om;vGwfawmftpnf;ta0;Ekd0ifbmv 6
&uf a eY 2013 ck E S p f r S m aejynf a wmf usif ; ypOf
csi;f jynfe,frq
J Ee,ftrSw(3)
f rSOD;aygvx
f efxidk ;f \jrefrmtEd,e,fpyfwpfavSsmuf&Sd e,fpyfum;vrf; (3) ckudk
tjynfjynfqidk &f m0ifxu
G af ygurf sm;tjzpfw&m;0if*w
d rf sm;zGihf
vS p f & ef
tpD t pOf & S d ^ r&S d a r;cG e f ; pyf v sOf ;
pD;yGg;a&;ESifhul;oef;a&mif;0,fa&; 0efBuD;Xme'kwd,0efBuD;
a'gufwm yGifhqef;u jrefrm-tED,EkdifiHe,fpyf wGif (1)
wrl;e,fpyfuek o
f ,
G af &;pcef;(2)&d'ef ,fpyfuek o
f ,
G af &;pcef;
(3) xef w vef , m,D e ,f p yf u k e f o G , f a &;pcef ; wk d Y u d k
zG i f h v S p f a qmif & G u f c J h yaMumif ; ajymMum;onf /
&nf&,
G cf surf sm;udESk pEf idk if csH pMf unf&if;ES;D rI&jcdS if;?a'otwGi;f
vHkNcHKNidrf;csrf;rI&Sdjcif;? vrf;yef;qufoG,frIacsmarGUaumif;
rG e f j cif ; ?
ES p f E k d i f i H

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

256

ukefoG,frIvkyfief;tpDtpOfESifhbPfvkyfief;tpDtpOfrsm;
SdEIdif;oabwlnDrIESifh ,if;tajccHtaqmufttHkrsm;?
xlaxmifay;Ekid rf I &Sjd cif;? a'owGi;f pm;oH;k rI zlvo
kH nft
h jypf
ydv
k QrH &I jdS cif;jynfwiG ;f jynfyaps;uGuo
f o
Ykd Ykda&mufcsEidk rf nf/
ukeyf pn;f rsm;&Sjd cif;ESiahf ps;uGuzf UHG NzKd ;rI&jdS cif;?tjcm;jynfw,f?
wkdifa'oBuD;rsm;ESifh vnf; csdwfquf ukefpnfrsm;udk
w&m;0if e nf ; vrf ; jzif h ul ; oef ; a&muf ; 0,f N yD ;
wk d u f & k d u f ( od k Y r [k w f )
wpf
qif h c H
uk e f o G , f a &mif ; csI j yKEk d i f o nf h t ajctae&S d j cif ; ?
e,fpyfuek o
f ,
G af &;pcef;zGiv
hf pS rf nfeh ,fpyfa'owGiESf pEf idk if H
e,f e d r d w f w k d i f ; wma&; ud p & S i f ; vif ; NyD ; jzpf j cif ;
ponfhtcsufrsm;udkvnf; xnfhoGif;pOf;pm;&rnf jzpf
aMumif;vnf;&Si;f jyonf/
jrefrm-tdEd, e,fpyfum;vrf; (7)vrf;&SdcJh&m?
e,fpyfukefoG,f a&;pcef;aqmif&Gufay;Ekdifonf/ ESpfckom
zGiv
hf pS af y;Ekid af Mumif;?xdek ,fpyfuek o
f ,
G af &;pcef;(2)ckESif
q
h ufo,
G af y;onfv
h rf;aMumif;(3)ckjzpfonf(1)
h uav;wD;wde-f &d'rf SrDZ&kd rf-wDtv
kd rf;
(2) [m;cg;-zvrf;-&d'rf S rDZ&kd rf-wDtv
kd rf;

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

257

(3) [m;cg;-xefwvef-qkdifqDajcmufrS rDZdk&rfqkid cf eG zf idk -f tdE,j


d ynf?
txuf y guk e f o G , f a &; pcef ; (3)ck u d k
w&m;0if * d w f r sm;zG i f h v S p f x m; NyD ; jzpf y gaMumif ; ?
vuf&t
dS ajctaewGifusev
f rf;aMumif;(4)ckwiG fw&m;0if
*dwfrsm;zGifhvSpf&eftwGufaomfvnf;aumif;? vuf&SdzGifhNyD;
w&m;0if*dwf tygt0if jrefrm-tEd,fe,fpyf&Sdum;vrf;
(7)ck v H k ; ud k tjynf j ynf q k d i f & m 0if x G u f a yguf t jzpf
w&m;0ifzGifhvSpf&ef tpDtpOfr&Sdao;aMumif;jzifh jyef vnf
ajzMum;cJhonf/(aMu;rHkaeYpOfowif;pm7-11-2013?pm9)/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

258

ed*;kH
'Dpmtkyt
f putqH;k zwfcv
hJ Qita&;yg
f
aomtcsuf
(4)rsKd ; [k cG J j cm;wwf o nf / (1) vl r sKd ; trnf
t&if;trSeaf zmfjyjcif;(2)jynfaxmifpzk UJG pnf;yHt
k ajccHOya'
(1947?1972?1008)rSaumufEkwfcsuf
(3) 2008 zGJUpnf;yHktajccHOya'rS ta&;ygaom
vlenf;pkrsm;ta&;
(4) jynf a xmif p k j ynf e ,f w G i f tqif ; &J q H k ;
csi;f jynfe,f[ta&;B
k
u;D (4)csujf zifcGh jJ cm;vd&Yk onf/
jrefrmEdkifiH? csif;wGifjrpf0Srf;aexdkifcJhaomtcg ,ck
jrefrm?tdE,
d ?b*Fvma'h&EfS ikd if rH mS NAw
d o
d Qwac:
Ykd aom "KUKICHIN-LUSHAI" wdkYucs
dk if;vlrsKd;rsm;[kac:qdkonf/
od k Y a omf
ord k i f ; avh v mwJ h t cg
jynfaxmifpjk refrmEdik if w
H iG f CHIN tpm; ZOMI a&G;cs,f

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

259

LAIMI, KHUMI, MIZO vufco


H &Sl o
d nf/xdo
k w
l trs
Ykd K;d rSm

tpm; Zomi, Mizo, Khumi &mcdkifEIef;jynfh vufcH


ESpo
f ufaomvlrsK;d oH;k rsK;d &So
d nf/ Hakha uvnf;2014ckEpS rf mS
Chin tpm; Laimi rSwfyHkwifrSm a&;om;xnfhoGif;jcif;
awmif;qdkonf[k od&onf/ Zomi uvnf; awmif;qdck NhJ y;D
[kod&Sd&onf/
pma&;olu Zomi vnf; csif;? csif;vnf; Zomi
jzpf o nf / od k Y a omf Zomi emrnf j zif h tpd k ; &
todtrSwjf yKvv
kd m;onf/ud,
k ehf mrnfreS ?f ud,
k v
f rl sK;d emrnf
rSeu
f Bkd uKd uo
f nf/,cifuem*g;vlrsK;d rsm;ud,ck
k tcgcsi;f
rBudKuf Lusei uvnf; Chin rBudKuf Mizo omBudKufonf/
csif ; tpm; Zomi t,l 0 g'ud k Ed k i f i H a &;orm;ES i f h
ygwaD cgi;f aqmifrsm;vdt
k yfcsuwpf
f cjk zpfonf/pma&;olu
ordik ;f avhvmolwpfa,mufjzpfrdwq
f ufay;jcif;omjzpf
Chin BuKd u&
f ifa&TUyikd cf iG &hf o
dS nf/ Zomi BuKd u&f ifa&TUyikd cf iG &hf dS
vlt
Y cGit
hf a&;vnf;jzpfonf/
1947 ? 1974? 2008?-zGJUpnf;yHktajccHOya'rS
aumufEw
I cf surf sm;udavh
k vmaomtcgtem*wfumvrSm
vl e nf ; pk r sm; tcG i f h t a&;ES i f h ud k u f nD a om Oya'jy
Chin

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

260

|mef;csufjyifqifjcif;&Sd&if aumif;r,f[k &ifzGifhajymwm


jzpfonf/
2008 zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'rS vlenf;pkrsm;twGuf
ta&;ygaomtcsu(4)cs
f uu
f avh
kd vmaomtcgbmoma&;?
pmayjr i f h w if a &;? H k ; oH k ; pm [k rnf h o nf h a'orqd k
aexdik cf iG jhf yKa&;jzpfonf/vlenf;pktcGita&;
hf ray;bl;qd&k if
vlenf;pktrsm;pkaygi;f rSvlrsK;d Bu;D pk?Edik if aH wmfjzpfay:vmjcif;
jzpf y gonf / jyemud k vl e nf ; pk u p vl r sm;pk u
ajz&Si;f ay;aomt&mjzpfonf/
csif;jynfe,fonf tqif;&JqHk; jynfe,fjzpfonf/
&SufvdkY ajymrnf qdk&if csif;vlrsKd;jzpf&wm &Sufw,f vdkY
ajym&r,f/ odaYk omf csi;f vlrsK;d rsm; udv
k nf; bk&m;ocifu
zefqif;aomvlrsKd;rsm;?bk&m;om;rsm;jzpfjrefrmEdkifiHom;?
jrefrmjynfom;?jynfaxmifpw
k ikd ;f &if;om;rsm;jzpfaomaMumifh
qif ; &J a omf v nf ; uH a umif ; onf [ k qd k & rnf /
bmjzpfvv
Ykd q
J akd wmhudv
k ekd EdD ik if wpf
H cv
k ufatmufrmS r[kwb
f J
vG w f v yf a om jynf a xmif p k e,f a jr? jynf e ,f r S m
aexdik af omvlrsK;d rsm;jzpf olwv
Ykd t
kd yforQukd jynfaxmifpk
tpd;k &odawmif
Yk
;qdck iG &hf o
dS nf/arQmv
f ifch sutrs
f m;Bu;D &So
d nf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

261

csif ; vl r sd K ;rsm;
u
ol w k d Y \
a'orJqEe,fvw
G af wmfu,
dk pf m;vS,t
f wGurJf ay;aomtcg
owd&od&&dS efvdt
k yfaomtcsuw
f pfc&k o
dS nf/rdrad &G;cs,af om
ud,
k pf m; vS,u
f txufvw
G af wmfrmS rdrw
d aYkd 'otwGuf
bmrS r wif j ybl ; qd k & if tusd K ;r&S d y g/ xd k a Mumif h
ynma&;ES d r f h v G e f ; ol ? ArmruRrf ; usif o l r sm;ud k v nf ;
vG w f a wmf u d k , f p m;vS , f r sm;twG u f ra&G ; cs,f o if h y g/
vl w csKd U u csif ; jynf e ,f tqif ; &J q H k ; vuf a tmuf r S m
aewmxuf ppf u d k i f ; wd k i f ; xJ r S m ae&if wd k ; wuf r ,f ?
tdE,
d Edik if b
H ufrmS ae&ifwd;k w,fr,f[kajymavh&So
d nf/
'Dordkif;pmwrf;udk taumifjrif0g'ESifh Munfhyg/
rBuKd uw
f mudajk ymrdcv
hJ Qiigf t
h m;enfcsujf zpfonf[,l
k qyg/
aus;Zl;wifygw,f/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

262

usrf ; ud k u m;csuf r sm;


ormusr;f pm (Holy Bible) The Eagle Edition, 2006,
Translated By Rev. Dr. Judson D.D.

rSefeef;&mZ0if yxrtBudrf oHk;wGJaygif;csKyf (&efukef


2008)
a'guw
f moef;xGe;f acwfa[mif;jrefrm&mZ0if(&efuek ?f
rHka&T;pmay?pwkwyHkESdyf?2008)
a'guw
f moef;xGe;f ?jrefrmhordik ;f yH(&ef
k uek ?frHak &T;pmay?
2004)
OD ; atmif o d e f ; [ef ? jref r mh E d k i f i H o rd k i f ; opf ?
&efuek 0f if;jrifyh EkH ydS w
f u
kd ?f 2008
ur m h o rd k i f ; \ rS w f w k d i f ; rsm;-yxrwG J ? (&ef u k e f jrefrmhq&kd ,
S v
f pfygwDyHEk ydS ?f yryHEk ydS ?f 1975)Adv
k cf sKyf
BuD;ae0if;acwf
OD;odef;azjrifh csif;0daoowdkif;orkdif;tp (&efukef -

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

263

1967)
jynfaxmifpjk refrmEdik if \
H zGUJ pnf;yHtaj
k ccHOya'?1947/
jynfaxmifpq
k &k d ,
S v
f pforwjrefrmEdik if aH wmfzUpJ G nf;yHt
k ajccHOya'
1974/

jynfaxmifpo
k rwjrefrmEdik if aH wmfzUJG pnf;yHt
k ajccHOya'
2008/
OD ; ausmf
(atmif j rwf a usmf )
jrefrmEdik if t
H yk cf syk af &;e,fajrrsm;zGUJ pnf;rIordik ;f ?&efuek ?f
ausmpf may?2012/
OD ; pD x ef Z oG i f ; ? csif ; vl r sd K ;rsm;\ork d i f ; jzpf p Of E S i f h
&d;k &m,Ofaus;rI"avhxH;k pHrsm;tusO;f ?&efuek ?f csi;f o
rkid ;f jyKpak &;aumfrwD?2001/

Zolai / English
Sing Khaw Khai, The Culture Meaning Of The Racial
Name "Zomi". Edited by Dr. Tual Cin Neihsial, Zogam
News. Research Publications, Appollo Veng,Lamka,
1984.

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

264

J.Gin Za Tuang, Zomi Innkuan, Tedim, 1986.

Rev. Dr. Thawng Go Thang, Khamtung Mite Ciim Le


Khul, TANGKO. Lom-36, Hawm 4, TTBA, Tonzang,
2013, P. 12-13.

Dr. George Abraham Grieson, Superintendent Linguistic


Survey of India Culcutta, 1904. He was writen Chin as
"Kyang"

Prof. Dr. C. Thang Za Tuan , Zolus Journal; Vol. 16,


2012, .

Prof. Dr. C. Thang Za Tuan, TTBA. Silver Jubilee Laibu,


Tonzang, 1975-2000, p. 4, Source:- Major Ba Shan leh
Taw Sein, 1932,

Khoi Lam Thang, 2013. Zokam leh Zolai, Zolai Simbu


kum 100 Cin ciaptehna, (1913-2013).Kalaymyo, ZCLS.
2013.

Col. Kam Pum, Chin National Day, Golden Jubilee Commemorative Magazine-(1941-1998) Laimai, 152-157).

Than Shwe:- Unmasking Burma's Tyran, Silkworm


Books, Thailand, Bankok, 2013.

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

265

jynfaxmifpk qdk&S,fvpforw jrefrmEdkifiHawmf


Ed k i f i H a wmf a umif p D

aMujimcsuf
trSwf 13^88
&efuek Nf rKd U? 1350 jynfEh pS ?f awmfovif;vqef; 1 &uf
(1988 ckEpS ?f pufwifbmv 11 &uf)

ygwDpHkpepfjzifh axGaxGa&G;aumufyGJ
usif;ya&;ESifh pyfvsOf;
jynfolYvTwfawmfu qHk;jzwfjcif;
1350 jynfhESpf? awmfovif;vqef; (1) &uf
(11-9-88) aeY w G i f usif ; yonf h pwk w tBud r f
jynf o l Y v T w f a wmf ta&;ay:tpnf ; ta0;
EdkifiHawmfat;csrf; wnfNidrfvmapa&;? jynfolrsm;
pd w f a t;csrf ; om &S d v ma&;ES i f h xl l ; jcm;aom
tajctaewpf & yf u d k ajz&S i f ; Ed k i f a &;wk d Y twG u f

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

266

tajccH O ya'>cif ; csuf j yKNyD ; ygwD p H k p epf j zif h


taxGaxGa&G;aumufyGJ usif;yEdkif&ef atmufygwdkYudk
jynfolYvTwfawmfu qHk;jzwfonf
1/
ygwDpHkpepfjzifh taxGaxGa&G;aumufyGJ
usif;yay;&ef?
2/
ygwDpHkpepfjzifh taxGaxGa&G;aumufyGJ
usi;f yEdik af &;twGuf t[eft
Y wm;jzpfae
aom tajccH O ya'ygouf q k d i f & m
jy|mef ; csuf r sm;ES i f h tjcm;Oya'?
enf;Oya'rsm; y,fzsuaf y;Edik af &;twGuf
j y n f o l Y v T w f a w m f u
Edik if aH wmfaumifpo
D v
Ykd t
JT yf&ef?

3/

4/

tajccHOya' yk'rf 43? yk'rf cGJ (u) t&


pwk w t Bud r f jynf o l Y v T w f a wmf \
yHkrSefoufwrf;onf
taxG a xG a &G ; aumuf y G J u sif ; yNyD ;
jynf o l Y v T w f a wmf
topf
pwif p nf ; a0;onf h aeY t xd o m
jzpfaMumif; avQmhayghowfrSef&ef?
pwk w t Bud r f jynf o l Y v T w f a wmf

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

5/

267

y r t p n f ; t a 0 ; u
zGJUpnf;ay;xm;aom
a&G;cs,w
f ifajrm ufyu
J G si;f ya&;aumfr&Siu
f kd
zsufodrf;ay;&ef?
w&m;rQwaom taxGaxGa&G;aumufyJG
atmif j rif p G m usif ; yEd k i f a &;twG u f
a&G;aumufyGJaumfr&SifwGif
atmuf z mf j yyg
yk * d K vf r sm;ud k
a&G;cs,fwm0efay; tyf&ef
(1) OD;baX;
. . . .
tNidrf;pm;b@mawmfrif;BuD;
(2) OD;ausmfGefY .... tNidrf;pm;
uae'gEdik if q
H ikd &f m jrefrmoHtrwfBu;D
(3) OD;pef;armif .... tNidrf;pm;
acRwmpkaqmif;a&;ESifh tmrcHpmcsKyf
rsm;
rif;BuD;
(4) OD;apmMum'dk; .... tNidrf;pm;
AdkvfrSL;csKyf

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

6/

7/

8/

268

(5) q&mcs,f
. . . .
,cifygvDreftrwfESifh
,cifjynfolUvTwfawmf
ukd,fpm;vS,f
a&G;aumufyaJG umfr&Siw
f iG f tzG0J ifO;D a&
wd k ; jcif ; ? vpf v yf o nf h a e&mwG i f
tpm;xdk;jcif;udprsm;
aqmif&GufydkifcGifhudk
jynf o l U vT w f a wmf u Ed k i f i H a wmf
aumifpDodkY vTJtyf&ef?
ygwDtzGJtpnf;rsm;udk rSwfyHkwifjcif;?
a&G;aumufyJG pnf;rsO;f pnf;urf;rsm;ESihf
vkyfief;wm0efrsm;
a&;qGjJ y|mef;ay;jcif;wdu
Yk kd aumfr&SiEf iS hf
n d E I d i f ; aqmif & G u f ay;a&;twG u f
jynf o l Y v T w f a wmf u Ed k i f i H a wmf
aumifpDodkY vTJtyf&ef?
taxGaxGa&G;aumufyGJudk
jynho
f v
Yl w
T af wmftwGuo
f m usi;f y&ef?

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

9/

269

taxGaxGa&G;aumufyGJ
usif ; yrnf h a eY o nf ,aeY r S p 3
vjynfhaeY[k owfrSwfay;&ef? odkYaom
a y : a y g u f v m r n f h
ygwDtzGJtpnf;rsm;u
a&G;aumufyGJaumfr&SifodkY
tMuH j yKcsuf t &
,aeY r S p
wpfvcGJjynfhaomaeY xuf rapmbJ
jzpfap? 3 v ausmv
f eG o
f nft
h cgjzpfap
jyif q if o wf r S w f usif ; yEd k i f o nf h
vk y f y d k i f c G i f h u d k jynf o l Y v T w f a wmf u
EdkifiHawmf aumifpDokdY vTJtyf&ef/

armifarmif
Ou|
EdkifiHawmfaumifpD
(Tef; - 1974 ckESpf zGJUpnf;yHktajccHOya')

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

270

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

271



     


 
 

! "#$ 

"%$

"%$#$&"%

'  
($) *+ /-./0
/01* "2( ) 3"
 * 
(-./0 "2( ) 5" /- )

     


 
 

   


 

'( 7 "8
%"

 

2"%$#$
! "#$ 
2"%$


csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

272

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

273

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

274



   
 





  

  (  / !"# )
#%& ' ( )* % 
( !"# ' ( +,- .) #/  )
#0


1(

)2 13


KIO/KIA

)
   )2 1 
 !"#! ' )'
. ,  * 
 (
)2 1

 

8*
9



:
   ; 
 ( :.  -= 

 ) :.   >  ;

 
 *? 
 (    
 
*. 
   ;)99  !"#! '(
3.+
@) !% ' 
A ;
9 %%# 

- ,
 )2 13 ' KIO/KIA  
   :
  ' '
 )
 
B ;)9 0
!0 !"## ' +)C '
9 KIO/KIA :
B )  '. 

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;


9



D

275

E: 




1 1
   B
;)90

?

KIO/KIA

)


 
9 )2 1 '  
 8 *
9  :
  
 : ; 99  
(F)G *  (#H,)G 3I  '90 *)2 1 '

#HH&

'

 

 
. (KIO/ KIA 9D )
+  '.)

  A 1 );
*
 9 9  .   8
?*
 :
 ) KIO/KIA ?
:;
  . ' *
 99
 KIO/KIA
 :  9
 0 9
8*




 '9 

 
 '

  


9   8
).  JK 1   9  
   '):
9  *
B B' 1
   - 1 '

)
 B   )E '
 *
 
9 
 0

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
0

):
 >

276

1>9 
 ')

 ' 

KIO/KIA



'

B 
 '
9 '
9 *
  
'   '
)E ):
90 KIO/KIA
  )2 1  
' *> :;
A * 1   :
9



 '





 8 (    '


9
)

)9 


0




    ,
 ' *
9   
 E
   *   9) @
)
   9 KIO/KIA ' )
 
  '@ 

  '  )' 
19
 '
9  E). * J   9

9 :
  

1 

L9 )0
&0 1 -  
9 )2 1 '


); '
9

.  -= 




 ) :. );  ) 9 
 '   '. :
9 !"#
'( +,- .) #H  "M""  .' 
.

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

277

)2 1 3 ' 1 '


 )
 B *
  
*
  :
  ' 0
F0  
9 

D E:
 9 1  1 '  
B ;)  *9  
)  :
  1
G . ;  ; : 0 
)
 N8
 
 B ' )9
 



*
  
KIO/KIA

'@) 

) 


9)

B 

0

:
9

 


B ; ) 

 

E: :   0 O. 9


P  O) )9)- 1 
1 ' 

. *



 ; 



   D E:  '99 !"##
'( 3.+
@) #" ' !"# '( +,- .) #F
  KIO/KIA  
9 )  
*. B(#!!):(     ) 
'
91' 
 (M&):(   


 
 (,):( )1 *. 
 (M,):(

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
)>

*
 
 '
9

(!/): '9.
(#,HF):


278
Q

 *. 


 '
9
 9

 

B-


RP 

* 
 (

 '

3I  


 '90
M0 
 
1 
 )  )
9

 :
9

O> 

38

  9

   
9



>  ;9  ) (  )  


*
 ( 
  
  ;) )
) 0

) ' 




KIO/KIA

)
   JK) -:.   )

 
 B (FM):( :.  - * 
@ >  ) 
 
  B(#F):(
:.  - =   ) 
 
  B
(&!): ;)99  > 
3I 

* B B '9

) 

*1  )  9 0 9


B :
9 
1
 S B


:. 
9)9.

> 
9

> 3 '

> 
9   8 ' - B'
9
*


csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
 
9



279

)1P '
9-

8

>. *
  ) '0  
9
@ '  ) ,
 ; 
E:  .
 
9)
 ) (


9


KIO/KIA
>

 )  

)


 )9

'
91'




   *
  ) 0 '
 )
 B ')9 )
9'
9 ' 3 >  .   (
)>B

> . '


9

)

>


)
    *
  
 0
%0 

   ;  )  )
. '
9 

   ) . 




 

)


 

 ) '
9 , 
   *
 

   '*
9 
 9 


* J B  *) )*
  
0 KIO/KIA '
9) 
   * J B
*) O;) 0 
* * J
B 


KIO/KIA

)
 '




csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

280


KIO/KIA

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

281

Edik if aH &;aqG;aEG;rIjzifh Nird ;f csr;f a&;wnfaqmuf


jynf a xmif p k o r w jref r mEd k i f i H a wmf
Ed k i f i H a wmf o r w H k ;
Ed k i f i H a wmf o r w u
wd k i f ; &if ; om;vuf e uf u d k i f t zG J U t pnf ; rsm;\
vdkifZmtpnf;ta0;odkY ay;ydkYonfho0PfvTm
2013ckESpf?atmufwdkbmv29&uf
vd k i f Z mtpnf ; ta0;od k Y wuf a &muf v maom
wkdif;&if;om;nDaemifrsm;tm; cifrif&if;ESD;pGmjzifh EIwfcGef;
qufotyfygonf/
jynf a xmif p k o r w jref r mEd k i f i H a wmf t wG i f ;
xm0&wnf w H h c d k i f N rJ o nf h Nid r f ; csrf ; a&;wnf a qmuf & ef
&nfrSef;csufjzifh wdkif;&if;om;vufeufudkifacgif;aqmifrsm;
ucsifjynfe,fvdkifZmwGif tpnf;ta0; usif;yaeonfudk
od&&dS ygonf/
tqdkygtpnf;ta0;wGif aqG;aEG;qHk;jzwfcsufrsm;?
oabF m wl n D c suf r sm;ES i f h a&S U wG i f quf v uf a qmif

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

282

&G u f r nf h v k y f i ef ; pOf r sm;


csrS w f j cif ; onf
jynfaxmifpo
k rwjrefrmEdik if aH wmftwGi;f Nird ;f csr;f a&;jyefvnf
azmfaqmifEikd af &;twGuEdf ik if v
H ;kH qdik &f mtypftcwf&yfpjJ cif;
oabmwlncD suv
f ufrw
S af &;xd;k Edik &f ef Edik if aH &; aqG;aEG;rI
rlabmifcsrSwfEdkif&efESifh EdkifiHa&;aqG;aEG;rIjzifh Nidrf;csrf;a&;
wnfaqmuf&efwdkYtwGuf taxmuf tuljzpfaprnf[k
,HMk unfygonf/
jynfaxmifprk NyKd uaJG &;?wdik ;f &if;om;pnf;vH;k nDnw
G rf I
rNyKd uaJG &;ESihftcsKyt
f jcmtmPmwnfwchH ikd Nf rJa&;wdt
Yk wGuf
EdkifiHtwGif; rSDwif;aexkdifMuaom wdkif;&if;om;tm;vHk;u
pnf;vH;k nDnw
G pf mG jzifvuf
h waqmif
JG
&u
G rf o
S matmifjrifpmG
taumiftxnfazmfaqmifEdkifrnf[k ,HkMunfygaMumif;ESifh
tpnf;ta0;atmif jrifygapaMumif; qkreG af umif;awmif;
o0PfvmT ay;ydv
Yk u
kd yf gonf/
yHk
odef;pdef
EdkifiHawmforw
(nGef;aMu;rHkowif;-11-2013-pm1)

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

283

jynf a xmif p k o r w jref r mEd k i f i H a wmf


jynf a xmif p k v T w f a wmf
jynf a xmif p k o r w jref r mEd k i f i H a wmf
zGJUpnf;yHktajccHOya'
avh v moH k ; oyf a &;yl ; aygif ; aumf r wD
owif;xkwfjyef (3^2013)
1375ckESpf?ewfawmfvqef;(4)&uf
(2013ckESpf?'DZifvmv6&uf)
zGJUpnf;yHktajccHOya' (2008 ckESpf)ESifh ywfouf
tBuHjyKcsufawmif;cHjcif;tay: Xme?
toif ; tzG J U y gwD t oD ; oD ; ES i f h
yk*dKvfrsm;xHrS&&SdrItajctae owif;xkwfjyefjcif;
1/ j y n f a x m i f p k o r w j r e f r m E d k i f i H a w m f
zGJUpnf;yHktajccHOya'avhvmoHk;oyfa&; yl;aygif;aumfrwDrS
owif; xkwfjyefcsuf (1^2013)jzifh Oya'jyKa&;r@dKif?
tkycf sKyaf &;r@dKi?f w&m;pD&ifa&;r@dKirf sm;xHrS avhvmoH;k
oyfcsufrsm;ESifh tBuHjyKcsufrsm;udk 2013 ckESpf? Edk0ifbmv
15&ufaeYrwdik rf aD y;ydEYk ikd af Mumif;owif;xkwjyf efcyhJ gonf/

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

284

2/ od k Y a omf v nf ; jynf o l r sm;? tzG J U tpnf ; rsm;?


Xmetoif;tzGJUygwDrsm;rS us,fus,fjyefYjyefY tBuHjyKpmrsm;
&&S&d eftvdiYk mS (3^2013)yl;aygi;f aumfrwDtpnf;ta0;ud31k
10-2013 wGif usif;ycJhNyD; jynfaxmifpkvTwf awmfodkY
wifjyoabmwlncD sujf zifh 2013 ckEpS ?f 'DZifbmv 31 &uf
rwdik rf ay;yd
D EYk ikd yf gaMumif;owif;xkwjf yefcyhJ gonf/
3/ owif;xkwjf yefcsut
f & 2013 ckEpS ?f Ed0k ifbmv 7
&ufaeYrwdkifrDxtB
d uHjyKpmaygif;(124)apmif&SdcJhygonf/
4/ 2013 ckESpf? Edk0ifbmv (8) &ufaeYrS 'DZifbm (5)
&ufaeYtxdtBuHjyKpmaygif;(316)apmif&&SdcygJh onf/
5/ odkYyg 2013 ckESpf? 'DZifbmv (5)&ufaeYtxd
tBuHjyKpmaygif; (440)apmif &&SdcJhNyD; ygwDtzGJUtpnf; ESifh
toif;tzGtoD
UJ ;oD;rS(u) tcef;(1)wGiftBuHjyKcsuf(590)csuf?
( c ) tcef;(2)wGiftBuHjyKcsuf(36)csuf?
( * ) tcef;(3)wGiftBuHjyKcsuf(261)csuf?
(C) tcef;(4)wGiftBuHjyKcsuf(309)csuf?
( i ) tcef;(5)wGiftBuHjyKcsuf(438)csuf?
( p ) tcef;(6)wGiftBuHjyKcsuf(179)csuf?

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

285

(q) tcef;(7)wGiftBuHjyKcsuf(28)csuf?
( Z ) tcef;(8)wGiftBuHjyKcsuf(120)csuf?
(ps) tcef;(9)wGiftBuHjyKcsuf(49)csuf?
(n) tcef;(10)wGiftBuHjyKcsuf(20)csuf?
( # ) tce;f(11)wGiftBuHjyKcsuf(83)csuf?
( X ) tcef;(12)wGiftBuHjyKcsuf(218)csuf?
( ! ) tcef;(13)wGitB
f uHjyKcsu(11)
f csuf?
( ) tcef;(14)wGiftBuHjyKcsuf(22)csuf?
(P) tcef;(15)wGiftBuHjyKcsuf(12)csuf?
(w) Z,m;(1)wGiftBuHjyKcsuf(59)csuf?
(x) Z,m;(2)wGiftBuHjyKcsuf(45)csuf?
( ' ) Z,m;(3)wGiftBuHjyKcsuf(10)csuf?
( " ) Z,m;(4)wGiftBuHjyKcsuf(1)csuf?
( e ) Z,m;(5)wGiftBuHjyKcsuf(21)csuf?
pkpkaygif; tBuHjyKcsuf (2512)&&SdNyD;jzpfaMumif;ESifh
qufvufvnf; tBuHjyKpmrsm; a&muf&Sdvsuf&Sd aMumif;
owif;xkwjf yeftyfygonf/
zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'avhvmoH;k oyfa&;ylaygi;f aumfrwD
(Tef;-aMu;rHkowif;pm-8-12-2013pm-9)

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

286

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

287

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

288

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

289

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

290

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

291

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

292

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

293

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

294

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

295

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

296

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

297

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

298

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

299

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

300

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

301

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

302

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

303

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

304

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

305

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

306

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

307

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

308

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

309

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

310

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

311

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

312

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

313

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

314

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

315

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

316

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

317

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

318

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

319

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

320

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

321

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

322

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

323

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

324

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

325

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

326

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

327

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

328

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

329

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

330

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

331

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

332

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

333

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

334

csif;vlrsdK;rsm;taMumif;

335

Vous aimerez peut-être aussi