Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
pma&;ol\ trSmpm
pmtkyfxkwfa0&jcif;\ t"du&nf&G,fcsufrSm
jynf a xmif p k jref r mEk d i f i H a wmf w G i f rS D w if ; aexd k i f a om
wdik ;f &if;om;rsK;d (8)ckxrJ S vlrsKd ;wpfck tjzpf&yfwnfaeaom
csif;vlrsKd;rsm;\&mZ0ifudk od&Sdap&eftwGuf jzpfygonf/
xdkUaemuf csif;vlrsdK;rsm;\ZmwdrSef? trnfrSefazmfjycsufrsm;
orkdif;okawoejyKpkolrsm;u
avh v mEk d i f & ef E S i f h j yef v nf u d k ; um;Ek d i f & ef twG u f
a&;om;xm;jcif;jzpfonf/pmtkyx
f w
J iG y&d
f wo
f wfvuf
xJorYkd a&mufao;aomorkid ;f tcsKd Uvnf;yg0ifovdod
k &NdSy;D aom
taMumif ; wcsd K Uud k v nf ; xnf h o G i f ; xm;ygonf /
pmtkyfxJwGif azmfjyxm;aom taMumif;t&mrsm;tm;
jiif;y,fjcif; (odkY) vufcHjcif;onf pmzwfol y&dwfrsm;\
qH;k jzwfcsuyf ifjzpfonf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
aus;Zl;wifpum;
pmtkyfxkwfa0&jcif;\ t"du&nf&G,fcsufrSm
jynf a xmif p k jref r mEk d i f i H a wmf w G i f rS D w if ; aexd k i f a om
wdik ;f &if;om;rsK;d (8)ckxrJ S vlrsKd ;wpfck tjzpf&yfwnfaeaom
csif;vlrsKd;rsm;\&mZ0ifudk od&Sdap&eftwGuf jzpfygonf/
xdkUaemuf csif;vlrsdK;rsm;\ZmwdrSef? trnfrSefazmfjycsufrsm;
orkdif;okawoejyKpkolrsm;u
avh v mEk d i f & ef E S i f h j yef v nf u d k ; um;Ek d i f & ef twG u f
a&;om;xm;jcif;jzpfonf/pmtkyx
f w
J iG y&d
f wo
f wfvuf
xJorYkd a&mufao;aomorkid ;f tcsKd Uvnf;yg0ifovdod
k &NdSy;D aom
taMumif ; wcsd K Uud k v nf ; xnf h o G i f ; xm;ygonf /
pmtkyfxJwGif azmfjyxm;aom taMumif;t&mrsm;tm;
jiif;y,fjcif; (odkY) vufcHjcif;onf pmzwfol y&dwfrsm;\
qH;k jzwfcsuyf ifjzpfonf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
ulnt
D m;ay;aom oli,f csi;f ESirhf o
d m;pkrsm;? txl;ojzif?h
aiGaMu;ESiahf xmufyahH y;aom
Rev. Zambawi
ESifhrdom;pk (oefvsif)? uGefysLwmESifh'DZkdif;udk aeYn rtm;r
vyfMum;xJrmS tprS tqH;k txd ulnaD y;aom oli,fcsi;f
Saya Zam Lam Thang, David (,kZe)*kPjf yKpma&;ay;ol(
)? rdwfqufpum; a&;ay; ( )rsm;ESifh pmtkyf0,f,lolrsm;?
zwf & I o l r sm; tm;ay;aomol t m;vH k ; tay:rS m
aus;Zl;Oumw&txl;wifvsu&f adS Mumif;azmfjyvkyd gonf/
aus;Zl;wifvsuf
crfvrfawGmif
uav;NrdKU/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
rmwdum
pma&;ol\trSmpm
aus;Zl;wifpum;
rdwq
f ufpum;
rdwq
f ufpum;
ed'gef;
tcef;1
csi;f vlrsKd ;orkid ;f tp
1/vlrsK;d qif;oufvmyHk
2/ vlrsK;d rSnahf c:jcif;
tcef;2
Zdrk ;D ESichf si;f tac:ta0:
1/Zdrk ;D [laomtrnfqif;oufvmjcif;
2/]]csif;}} (Chiang)[laomtrnfpwifjzpfay:vmyHk
3/csi;f (Chiang)[laoma0g[m&tm;bmompum;t&avhvmrI
4/]]csi;f }}[kac:qakd omordik ;f rSww
f rf;rsm;
tcef;3
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
waumif;jynfwnfaxmiforl sm;
1/ oufvrl sKd ;rsm;ESihfcsi;f vlrsKd ;rsm;
2/ ]]jref}}vlrsdK;rS jrefrm
3/ ArmESifhjrefrm
4/ csi;f rBuKd uaf omZdrk ;D rsm;
5/emrnfEiS v
hf id cf jJG cm;jcif;toH;k tEIe;f
6/e,ferd w
d o
f wfrw
S jf cif;ESitk
hf ycf sKyaf &;
7/ 1974ckEpS rf 2010txd
S
Ekid if aH wmforwrsm;
tcef;4
jynfaxmifpo
k rwjrefrmEkid if aH wmf
zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'rS
aumufEw
I cf surf sm;
1/1947zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'
2/ 1974ckepS zGf UJ pnf;yHt
k ajccHOya'
3/
2008zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'
tcef;5
wkid ;f &if;om;vlenf;pkrsm;\t"du
vdkvm;aomtcsuf(4)csuf
1/ud;k uG,o
f nfb
h mom
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
2/wkid ;f &if;om;rsm;\pmayjri w
hf ifa&;
3/&H;k oH;k pmESib
hf pkH um;
4/rnfonft
h &yfa'orqdaexk
k id cf iG jhf yKjcif;
tcef;6
csi;f ESiu
hf csiw
f nD
Ydk tpfjzpfjcif;
1/
csi;f ESiu
hf csin
f t
D pfuakd wmfrsm;jzpfjcif;
2/ucsi"f g;tdrEf iS t
hf yd cf ef;oD;oefx
Y m;jcif;
3/
csi;f uucsirf sm;udtd
k rcf aGJ y;jcif;
4/ucsiw
f u
Ydk tpfuBkd u;D csi;f wdu
Yk rarh
kd ao;bl;/
tcef;7
csi;f jynfe,frSac:oH
1/csi;f jynfe,fvrf;yef;qufo,
G af &;
2/csi;f jynfe,f\e,ferd w
d u
f rSkd eu
f efpmG owfrw
S jf cif;r&Sd
3/csi;f jynfe,frjrS efrmppfom;rsm;ESicshf i;f vlrsKd ;rsm;ppf&mxl;
wk;d jri ahf y;jcif;
4/ csi;f jynfe,fvQypf pfprD u
H ed ;f
5/ csi;f jynfe,fawmif,mpku
d yf sKd ;a&;ESiv
hf ufzufpu
kd cf if;
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
10
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
11
ed'ge;f
]] csif ; }}[l a om a0g[m&pum;vH k ; onf
csi;f vlrsK;d rsm; aexkid &f m e,fajraa'otoD;oD;rSm oH;k EIe;f
xm;jcif;vHk;0r&Sdyg/]]csif;}}[laoma0g[m&pum;vHk;\
teuft"dyg,frSm ,ckxd csif;vlrsKd;rsm; rod&SD ao;aom
pum;vHk;yif jzpfaeonf/ yk*Hacwf ausmufpmrsm;wGif
jrefrmbk&ifrsm;uowfyrkH mS ;,Gi;f pGma&;om;xm;aomaMumifh
NAd w d o Qtpd k ; & vuf x uf r S m "CHIN" csif ; [k
a&;om;azmfjyxm;jcif;ud,aeY
k xd wdik af tmifEdik if aH wmftpd;k &u
w&m;0if ( official)todtrSwjf yKNy;D oH;k EIe;f xm;aMumif;udk
od&&dS ygonf/ jynfaxmifpk jrefrmEdkifiH wGif aexdkifMuaom
wdkif;&if;om;vlrsKd; (8)rsKd;xJrSmyif vlrsKd;BuD;wpfcktjzpf
&yfwnfvmcJyh gonf/,aeYacwfumvrSmyif]]csi;f }}[laom
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
12
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
13
csif ; yk e f ; [l a om
pum;vH k ; \
teuft"dyg ,ef m;rvnfaomfvnf;csi;f yke;f &Gmud,if
k ;rowf
aus;&Gmtkyfpk? ,if;rmyifNrdKUe,f (cdkif)ppfudkif; wdkif;wGif
wnf&dS ?NAw
d o
d Qacwfcsi;f uif;wyfucskd i;f uif;&Gm[kac:
pnf o maus;&G m tk y f p k ? uav;Nrd K UwG i f wnf & S d
aexd k i f M uygonf / ,ck ppf u d k i f ; wH w m;em;
a&S;jrefrmbk&ifNrdKUa[mif;trm&yl&NrdKU teD; jrpfurf;em;
csif;&Gmwpf&Gm wnf tcsdefMumjrifhpGm aexkdifcJhonf/
ausmufuAn;f tjrifah y13ud,aeY
k txdjrifawGUEidk o
f nf/
teD ; &S d A rmvl r sd K ;rsm;u csif ; bk & m;[k ac:Muonf /
ppfuidk ;f wHwm;teD;rSmvnf;csi;f pk&mG wpf&mG onf,aeYtxd
&Sad o;onf/( S.B Khan Tin Vungh, 2001, Sukzo Bawmkhai
Khang tangthu, p. 109)csif;vlrsKd;rsm;\ vlrsKd;qif;oufykH?
vlrsKd;trnf trSefrl&if;udk atmufygtwdkif; azmfjyygonf/
pmzwf o l u vuf c H w m? vuf r cH w m ta&;rBuD ; bl ; ?
ud,
k o
hf rdik ;f ?ud,
k v
f rl sK;d a,bk,strnf (Noman clature/Generic name) trSeu
f a&;om;azmf
kd
jy&ef]]Edik if o
H m;wdik ;f onf
rdr\d ,HMu
k nfcsu?fxifjrif,q
l csurf sm;udxk
k waf zmfajymqdck iG ?hf
a&;om;jzefYa0cGifh&Sd onf (nTef;-zGJUpnf;yHk 2008 yk'fr 35
(u))[kazmfjyxm;onf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
14
a&G;cs,o
f nf/ ZOMI ESihf MIZO bmompum;uGjJ ym;rI&adS omf
vnf; Mizoram MIZO (Duhlian) pum;ajymolrsm;ordik ;f trSef
od & d o nf j zpf a omaMumif h ZOMI ES i f h MIZO ud k
trSm;trSeaf c:a0:jcif; ruGjJ ym;atmif "ZO" a0g[m& (Etymology of ZO) udtaj
k ccH Zote / Zofa, Zogan/Zoram, Zopau/
Zotawng/Zoxen/Zohram [k
twd a umuf j zif h
ac:qckd ahJ vonfuawG
kd &onf
U / Kawlmi, Vaimi, Simmi, Laimi,
Hmarmi, Zomi [kvnf;ac:onf/
jrefrmjynfcsif;vlrsKd;xJrSm ajrjyefYcsif;rsm;u ]]csif;}}
udk ckdifNrJpGm toHk;jyKcsifygonf/ 1974 ckESpf zGJUnf;yHk
tajccHoya'a&;qGw
J t
hJ cgcsi;f tpm; Zomi xnfo
h iG ;f rnf[k
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
15
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
16
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
1/
2/
3/
4/
17
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
18
ucsiv
f rl sK;d rsm;ESiArmvl
hf
rsK;d udrGk e*f v
kd ;D ,m;rsK;d EG,?f wDAufjref r mpum;ajymtEG , f 0 if r sm;[k
pnf ; H k ; cJ h
rEk o maA'ynm&S i f r sm;\ av;vmawG U & S d j cif ; ud k v nf ;
vufco
H nf[xif
k &mS ;onf/
vl Y o rd k i f ; avh v menf ;
ynm&Sifrsm;u rGef*dkvD;,m;EG,frsm; cGJjcm;avhvmjcif;
ynm&S i f [ l a om pum;&yf (toH k ; tEI e f ; ) ud k
vlrsK;d EG,rf sm;\ ordik ;f ESihf ,SONf y;D trSeaf vhvmpH;k prf;wJt
h cg
owd&bdkY&ef ta&;BuD;vdrfhrnf[k owday;csifygonf/
ynm&Si[
f ygk &*lbUJG& (Ph.D) rsm;udv
k nf;'Dordik ;f taMumif;udk
olwaYkd jymwJt
h wdik ;f rSeo
f nf[(100
k
%)vufcE
H ikd pf &mr&Syd g/
ynm&Sw
d idk ;f uyg&*lb&r[k
UJG w?fyg&*lbr&aom
UJG
olrsm;vnf;
vlrsKd;taMumif; yg&*lbGJU&aomvlrsKd;uJhodkY olYvlrsKd;rsm;\
ordkif;ydkrdkod&Sdonf/ TEDIM bmompum;jzifh pm (Zolai)
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
19
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
20
xdu
k Re;f qG,t
f aMumif;ar;jref;cJ&h m'DuRe;f qG,if ,f (Island)
ud k igwd k Y i,f i ,f w k e f ; up a&wd k u f p m;rI a Mumif h
uRef ; qG , f i ,f t jzpf ay:ayguf v mcJ h o nf / ajray:od k Y
ay:vmaom ausmufwHk;rsm;udkvnf; oufwrf; 100
rausmf a o;yg[k ac:qd k o nf / xd k Y a Mumif h ausmif ; om;
okawoejyKou
l ausmufwikd ;f u&d,m)ta[mif
(
;jzpf
t&ifokwejyKoloHk;aom wdkif;ud&d,mrrSefbl;[k qdkum
wkid ;f ud&,
d mtopfEiS hf xdak usmufw;kH rsm;udk aocsm wdik ;f
tESp100
f ausmavmufay:vmonf/xdw
k uov
kd rf sm; Ph.D
bG J U ay;aom aumf r D w D r sm;u th h H M oaomf v nf ;
yxrok a woejyKud k Ph.D bG J U tyf E S i f ; cJ h N yD ; jzpf
odr;f ,ljcif;vnf;raumif;?'kw,
d okawoejyKuv
kd nf; Ph.D
bGUJ (Archeology) ESi&oG
hf m;onf/
ynm&S i f [ l a om pum;&yf E S i f h ywf o uf o l
jref r mh o rd k i f ; a&;om;aom a'guf w mbG J U & rsm;pG m xJ r S m
emrnfausma'g
f wmoef;xGe;f a&;om;aomordik ;f tm;vH;k olu
yg&*lbUJG &jzpftm;vH;k rSeo
f nf[ajk ymvdr&
Yk vufcv
H v
Ykd nf;
r&yg/yg&*lbUJG &?ynm&Sirf [kw&f ifawmifrSola&;om;enf;?
ok a woejyKa&;ud k tajccH u spepf j zif h a&;om;ygu
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
21
rSm;onf[v
k nf;ajymvdrYk &yg/atmufygtwkid ;f ynm&Sirf sm;ESihf
vrf;ab;u vlrsm;\ vlrsKd;cGJjcm;jcif;udk azmfjyygonf/
tpd;k &owfrw
S w
f t
hJ aMumif;vnf;trSm;trSef udv
k nf;&Sdrnf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
22
rav;&Sm;uRe;f qG,t
f xdjyefEY aHS exkid af omvlrsK;d rsm;udk
bmompum;t&
wD A uf jrefrmpum;tEG,rf sm;jzpfonf[qd
k yk gonf/
odaYk omfwcsKUd t*Fvyd t
f bd"mef (Dictionary) ESihf
orkid ;f rsm;wGif
* Mon vlrsK;d rsm;udk Austro-Asiatic Language Family
[ka&;
* Shan vlrsKd;rsm;udk Tai-Kadai Language Family [k
a&;onf/
'D a e&mrS m ynm&S i f r sm;[k ac:qd k a om ol r sm;
rEk aA'ynm&S i f r sm;
vuf c H r S m vm;?
bmomaA'ynm&Sirsf m;vufcrH vm;?tbd"mefa&;olukd
vuf c H r S m vm;? pmI o l qH k ; jzwf c suf j zpf o nf /
vlrsK;d EG,q
f w
kd mbmompum;aysmufvQivl
f rsK;d aysmuf
rsKd;dk;pOfqufrsm;u wjcm;vlrsKd;bmompum;oHk;
vlrsK;d trnfvnf;ajymif;vJwwfonf/
3/ tdk;udk "mwfcGJavhvmjcif;
*syef t pd k ; &u ol Y v l r sKd ; rsm; (rsKd ; d k ; AD Z )ud k
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
23
'kw,
d urmpfprSmppfom;aoqH;k vlrsm;\tavmif;udk
jyef v nf w l ; azmf u m "mwf c G J p pf a q; td k ; uae
*syefvrl sK;d [kwrf [kwcGf jJ cm;od&o
dS nf/
4/ aoG;ppfavhvmjcif;
tpa&;tpdk;&u olYvlrsKd;rsm;trSm;trSefudk
cGjJ cm;Edik af tmifrsK;d d;k ADZ (DNA) aoG;ppfaq;aoG;uae
cGjJ cm;od&EdS ikd o
f nf/
5/ EdkifiHom;pdppfa&;uwfjym;MunfhrS cGJjcm;jcif;
jrefrmtpdk;&u EdkifiHom;pdppfa&;uwfjym;udk
MunfNh y;D rSwdik ;f &if;om;vlrsK;d rsm;cGjJ cm;wwfonf/
6/ pum;0dkif;vdk ArmESifh wdkif;&if;om;cGJjcm;jcif;
vrf ; ab;ta&mif ; t0,f q k d i f & S i f w csKd U u
pum;0dkif;vdkd cifAsm; &cdkifvm;? bdwfvm;? csif;vm;?
ucsifvm; [k ar;wwfonf/ uRefawmf Armpum;
ruRr;f vdYk pum;0dik ;f wm jrefrmEdik if o
H m;yg[k jyefajz
bmvlrsKd;vJ? jrefrmjynfrSm wdkif;&if;om;tcsif;csif;
ar;p&mrvd k / Ed k i f i H j cm;wd k i f ; jynf r S m awG U ovd k
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
24
ar;p&mrvdb
k ;l vdpOf
Yk ;pm;ygonf/
7/ emrnfa&SUyk'fESifh vdifcGJjcm;jcif;
vlrsKd;wkdif;rSm emrnfr[kwfaom emrnfrSm
vdicf jJG cm;jcif;oH;k avh&o
dS nf/vdicf jJG cm;emrnf[qd
k &k rnf/
Oyrm-OD;?a':?armif?r-(Arm)?apm?aemf(u&if)?
pdik ;f ?eef;(&Sr;f )wmef?vsm
(Zomi) qvdik ?frdik ;f (csi;f tI)d
a ES i f h i (Mizo) 'D p um;vH k ; rsm; wpf c k c k E S i f h wG J
emrnf a &;aomtcg a,musf m ;? rd e f ; r csuf j cif ;
cGJjcm;vdkY&onf/ wkdif;&if;om;rsm;u oHk;aomtcg
pmzwf o l u ol Y v l r sKd ; cef Y r S e f ; ajymqd k vd k Y & onf /
jref r mtpd k ; &u H k ; oH k ; pm jref r mpmoH k ; aomtcg
wdik ;f &if;om;vlrsK;d rsm;tm;vH;k trnfvnf;? OD; ? a':?
armif? r xnfh? Hk;pmrSmvnf; xnfha&; ,cktcg
ArmvlrsK;d [k emrnfMunfh ? zwfjcif;tm;jzifh cGjJ cm;vdk
r&wmrsm;onf / xl ; jcm;wpf c k u
Zomi
vlrsKd;tppfemrnfudk armifESifhr rxnfhaomfvnf;
wpf a ,muf u ajymcJ h v Qif a,musf m ;? rd e f ; r
cGJjcm;vdkY&onf/
tEk aA'ynm&S i f r sm;u
vl w d k Y \
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
25
ta&mif^ud,
k cf EmudMu
k nfh rGe*f v
kd ;D vlrsK;d EG,[
f ac:
k qjkd cif;jzpf
onf / ppf o m;r[k w f a om vl w pf a ,muf u
ppfom;0wfp0kH wfaomtcg ppfom;jzpfrnf[k cefrY eS ;f ajymqdk
ouJhojdkYzpfonf[,l
k qygonf/
bmomaA'ynm&Sifrsm;u wDAuf-jrefrmpum;ajym
EG , f 0 if [ k avh v mjcif ; ud k vuf c H o nf / taMumif ; u
vlrsKd;EG,fpkrsm; a&maESmaexdkifum ,aeYtxd wDAufjrefrmpum;t&pmayESipum;rS
hf
moH;k aeqJjzpfonf?(Oyrm
- Object uH + Subject - uwm; + Verb - Bud,mjzpf
t*Fvyd pf um;ESiqef
hf u
Y sio
hf nf/t*Fvyd rf mS Subject + Verb
+ Object jzpf o nf / od k Y a omf ,ck a cwf r S m
pma&;om;enf ; tqif j rif h r S m t*F v d y f p ma&;enf ; ud k
toH;k rsm;Muonf/
vlYordkif; avhvma&;om;enf;vlrskd;rsm;\ordkif;?
vlrsK;d EG,cf rJG sm;\ordik ;f avhvmygupmrsm;pGmul;um;jcif;?
ynm&Sifrsm; tBuHay;awmif;jcif;? pmtkyfrsm;rsm;zwfjcif;
t"dutcsurf [kwyf g/ta&;ygq;kH uvlo
Y rdik ;f avhvmwJt
h cg
atmufazmfjyaom r[kwf pmtkyfrsKd;pHkzwfIavhvmjcif;
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
26
vdt
k yfonf/
(1) vlrsKd;tpudk rdrd,HkMunfaombmom (Religious)
usr;f tajccHNy;D wjcm;bmomusr;f *efukdavhvmyg/
(2) vlrsK;d trnfurskd K;d d;k ADZESiq
hf ikd af om (Generic (adj) )
pmtkyu
f yxrqH
kd
;k avhvmyg/oifa&;rnfh
vlrsK;d udODk ;pm;ay;yg/
(3) a0g[m&Zpfjrpfavhvmolynm&Sif (Etynologist) rsm;\
pmtkyrf sm;udavh
k vmud;kd um;yg/
(4) udk;uG,fonfhbmom? "avhxHkpHaemufcHorkdif;udk
avhvmyg/
(Religious Background)
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
27
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
28
jrefrmEdik if o
H m;jzpf&wm*kP,
f 0l rf;omygw,f/odaYk omf1947
ckEpS rf pS 'DaeY(2013)jynfaxmifpjyk nfe,frsm;rSmcsi;f jynfe,f
tqif;&JqHk;jzpf tqif;&J qHk;jynfe,frsm;aewmxuf
tpa&;EdkifiHom;jzpf csrf;omjcif;udkvnf; tem*wfrSm
a&G;cs,pf Of;pm;wJtcs
h ed rf &Sb
d ;l vdajYk ymvdrYk &yg/
txufyvl
g rsK;d avhvmenf;(7)rsK;d udMu
k nfah omtcg
ynm&Sirf sm;okawoejyKwidk ;f rSeo
f nf?rSm;onf[pmzwf
k
oEl iS hf
ord k i f ; avh v mol r sm; qH k ; jzwf c suf j zpf o nf / Ph.D
wpfa,mufjzpfvynm&S
Ykd
ijf zpfaomaMumif;olajymwJt
h wdik ;f
vdkufemrnf[k twif;tusyf r&bl;? vlrsKd;wpfrsKd;\
tcG i f h t a&;rS m vl r sKd ; tk y f p k E S i f h pmay? bmompum;?
ud;k uG,o
f nfb
h momrsm;tjynft
h 0cHpm;jcif;?toH;k jyKjcif;udk
tvd k t yf q H k ; jzpf o nf / acgif ; aqmif a umif ; &zd k Y
aemuf v d k u f i ,f o m;rsm;u
zef w D ; vd k Y & ovd k ?
aemuf v d k u f a umif ;
ysKd ; axmif z d k Y & ef
acgi;f aqmifaumif;wpfa,mufvt
kd yfonf[k (Rev. Lang Khan
Hau ZBCM) u qdkcJhonf/ rSefonf/ vlrsKd;a&;? pmay?
pum;rsmacgi;f aqmifynm&Siw
f pfa,mufoljyKpak omordik ;f ?
pmwrf;rsm;udjyk nfov
l x
l u
k zwfwt
hJ cgpmzwfenf;oH;k rsK;d
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
29
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
30
) ESifh trSm; (
_)
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
31
jrefrmordik ;f uvnf;vufco
H nf/rSeo
f nf[q
k &kd if
(_____ )?rSm;onf[qd
k &k if( ______) ?rSeo
f nfqykd gu
bmjzpfvdkY 1991 ckESpfavmufrSm tzd&duwdkufrSm
tDoDyD;,m; (Ethiopia) vlrsKdvlrJwufrJvlarSmif
(Darkmen) rsm;ud k Israel rsKd ; d k ; AD Z (DNA)
aoG;ppfatmifygoenf;/rEkaA't& Israel vlrsK;d
rsm;udktom;\eD (Red) jzpf tzd&u
d vlrsK;d rsm;udk
tom;rJ (Black) tm&Swu
kd o
f m;rsm;udtom;0g
k
(Yellow) jzpfonf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
32
tm;vH;k eD;yg;udo
k rdik ;f udk tajccH ordik ;f t& ravhvmbJ
ynm&yfa0g[m& (Terminology) ESifha0g[m&ZpfaA' (Etymology) t& tajccH a&;om;&Sif;jy ygonf/ rSm;wm?
rjynf h p H k w mwd k Y
&S d r nf [ k
aocsmygonf /
wcsKd U u d k p ma&;q&mrsm;u jynf h p H k ? rS e f u ef p G m a&;&ef
csef x m;ygrnf / trS m ;wcsKd U &S d ol Y r sm;uae
tBuaH y;jcif;&rSmjzpfonf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
33
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
34
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
35
aMujimwJt
h cgrmS Lia ESihf Tang oH;k onf/ qvdik ;f ESihf rdik u
f kd
ausmif;om;a&;aqmif qvdkif;wifarmif0if; aoqHk;onfh
aemufyikd ;f wGitoH
f ;k rsm;vmonf/
csi;f jynfe,fEiS e,f
hf erdwppf
f uikd ;f wdik ;f ?rauG;wdik ;f ?
&cd k i f j ynf ? b*F v ma'&S f U ? rD Z d k & rf ; ? rPd y l & jynf e ,f E S i f h
e,fpyfe,fedrdwfESifh qufpyfaomaMumifh ukd,fe,fajr?
a'otrS e f q H k ; jzpf a tmif vl i ,f r sm;u tem*wf r S m
apmifx
h ed ;f &rnfjzpfonf/
2008 zGJUpnf;yHk tajccHOya'udk AdkvfcsKyfrSL;BuD;
oef ; a&T ( a[mif ; )u twnf j yK vuf r S w f a &;xd k ; aom
Oya'jzpf oltNidrf;pm;,lcJhonfjzpfapqHk;oGm;onfjzpfap?
olt
Y rdeEYf iS a&;qG
hf t
J wnfjyKcahJ omzGUJpnf;yHOk ya'wpfv;kH rusef
usif h o H k ; aeonf h wumvywf v H k ; OD ; oef ; a&T u
Edik if o
H m;trsm;tay:rmS tpd;k &tay:rmS vnf;tmPm&So
d nf[k
ajymvdkY&onf/ a*gwrAk'qHk;oGm;aomfvnf; olYMo0g'udk
touf & S i f a e ao; Ak ' b mom0if r sm;u
,H k M unf v d k u f e mouJ h o d k Y jzpf o nf / pum;vH k ; ?
trd e f Y t ouf & S i f o vm;/
aooG m ;NyD ; vm;/
ta&;Bu;D qH;k jzpfonf/ vlonf tNird ;f pm;,lwwf? aoqH;k
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
36
wwfonf/
tcef;
(4)
jynfaxmifpkorwjrefrmEdkifiHzGJUpnf;yHktajccHOya' 1947?
1974?2008rSaumufEIwfcsursf m;a&;om;ppfrSefaom
'D r d k u a&pD E d k i f i H r sm; oH k ; aom vl e nf ; pk r sm;
tcGifhta&;&oifh&xkdufrsm;uJhodkY EdkifiHawmftpdk;&uvnf;
tajccHOya'udjk yifqifoifo
h nf[azmf
k jyygonf/
tcef ; (6) -
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
37
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
38
tcef; 1
csif;vlrsdK;orkdif;tp
1/ vlrsK;d qif;oufvmyHk
]]xm0&bk&m;ocifonf rdrd\ yHko@efESifhtnD
hf red ;f r (Eve) udzef
k qif;awmf
vla,mufsm; (Adam) ESivl
rlco
hJ nf/xm0&bk&m;ocifuvnf;vlrsK;d rsm;jym;arG;zGm;Mu
avmh}}[krdeaYf wmfrcl o
hJ nf/(urmOD;usr;f 1;27-28)/tmA&m
[rf (Abraham) uvnf;[m*& (Hagar)ESiom;
hf
Ismael
arG;zGm; Ismael u om; (12) a,mufudk arG;zGm;cJhyg
onf/(u 16;11) Abraham u Sarah ESifhom; (Isaac)
ud k arG ; zG m ; om; (Isaac) uvnf ; {aom (Esau)
ES i f h (Jacob) ,muk y f u d k arG ; zG m ;cJ h y gonf / (u 21;3?
25;25?26),mukyrf mS om;(12)a,mufarG;zGm;,aexdyif
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
39
2/
vlrsKd;rSnfhac:jcif;
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
40
[l
k ;k jyK Zomi
Joes)}}csi;f vlrsK;d rsm;uvnf; "J" tpm; "Z" udtoH
[k ac:a0:orkwfMuygonf/ uJhodkYyif ordkif;aMumif;t&
avhvm oHk;oyfaomtcg trSefyif qufEG,frI&dSaMumif;
todtrSwjfyK Muygonf/
wDAufjynf?wkwEf ikd if rH csS ;D tJef (Chiang) vlrsK;d rsm;
c&pfESpf ray:rDtESpf 723-722 BC ajrmufydkif;jynfudk
tpa&;bk&ifa[mpDacwfuqD;&D;,m;bk&if&S,rf efeq
J mvf
-5uodr;f ydu
k f awmifyikd ;f jynfubk
kd &ifZ'J u
D acwf
J 500
BC cefYwGif (Babylon) bk&ifeJbdk ceJ&mvfu odrf;ydkuf
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
41
uRet
f jzpfzrf;qD;ac:aqmifoGm;Muonf/("r&mZ0if-17;18 25;1-20) aysmufqHk;aeaom Israel vlrsKd;rsm; ,ck
Zd k r D ; vl r sKd ; wd k Y o nf wD A uf E d k i f i H o d k Y a&muf & S d u m
awmawmifa'orsm;wGif od;k xde;f avh&MdS uonf/ Marcus
Dictionary Chiang udk Qiang ESihf a&; the TibetoBurma Language Spoken in Sichuan, China , Synonyms:
Quangic ) wDAufvr
l sK;d rsm;u Jo/Zo vlrsK;d rsm;udk CHIANG
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
42
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
43
jzpfay:vmjcif;udt*F
k
vyd pf mrSm&Si;f vif;pGm&Si;f jyxm;onf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
44
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
45
tcef; 2
ZdkrD;ESifhcsif;tac:ta0:
1/Zdrk ;D [laom trnfqif;oufvmjcif;
csi;f vlrsK;d rsm;udk a,moyf (Joseph) \ trnfukd
tpGJjyK Zdk (Jo, Zo) uae ZdkrD;? rDZdk; [k ac:a0:Muaom
vlrsK;d rsm;onftpa&;ordik ;f wGiays
f mufq;kH aomvlrsK;d rsm;
jzpfonf[cHk ,Ml uonf/csi;f vlrsK;d rsm;ESitp
hf a&;vlrsK;d rsm;tm;
vH;k 0qufE,
G rf rI &S[
d jik if;qdrk nfqv
kd Qitdf E,
d jynfrS ulu;D csi;f
(Kuki-Chin-Lusei) wdkYudk csif;wGif;jrpf0Srf;wpfavQmuf
yk*aH cwfwiG fcsi;f (Chiang)[kac:q kdMuaomvlrsK;d rsm;yif
jzpfonf/ tpa&;tpdk;&u tdEd,jynfwGif aexkdifaom
Zdrk ;D ^csi;f vlrsK;d rsm;onftpa&;vlrsK;d EG,t
f jzpfrsK;d d;k ADZppfaq;
(DNA) atmif a omaMumif h ES p f p Of if ; vl r sKd ; rsm;onf
tpa&;Edik if o
H ajYkd ymif;a&TUaexdik cf yhJ gonf/xdu
k o
hJ yYkd ifordik ;f t&
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
46
jrefrmjynfwiG aexd
f ik af omcsi;f ?ucsi?em*?
f a,ma'orsm;wGif
aexk d i f o l x J r S wcsKd U ud k tp a &;vl r sKd ; rsm;&S d r nf [ k
,lqMuygonf/
1/ wpf c sK d U a om ol r sm;onf or u srf ; pmyg&S d a om
a,moyf (Joseph) \ trnfudk tpGJjyK Zdk (Nickname- Jo) uae ZdkrD;^rDZdk;[k ac:qdkjcif;jzpfonf[k
,lqMuygonf/wDAufjynfaexkid af om Jo udk Chou
[k ac:qdk Mu wkwfvlrsKd;wdkYuvnf; Chou [k
ac:qdkMu ,cktcg Zhou, Yao ajymqdkMuonf/
csi;f vlrsK;d wdu
Yk vnf; Zomi ESihf Mizo, Asho, Cho, Jo,
Khu, Sho, Zo [k oHk;EIef;xm; vlrsKd;trsm;pkrSm
jrefrmEdik if ESH itd
hf E,
d Edik if rH sm;pGmaexdik Mf uygonf/
2/ wpf c sKd U u wk w f j ynf Cho rif ; quf r sKd ; EG , f r S
qif ; ouf v maom aMumif h Zd k ? Zd k r D ; [k
ac:qjkd cif;jzpfonf[,l
k qMuygonf/
3/ wpf c sKd U u tvG e f y if at;csrf ; aoma'o
awmifuek ;f awmifwef;rsm;wGiaexk
f id Mf uaomaMumifh
Zdk*rf (Zogam) [k ac:qd k j cif ; jzpf ,aeY r S m Zd k
vlrsKd;rsm;[k ac:qdkjcif;jzpfonf/ csif;awmifwef;rSm
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
47
4/
wpfcsKUduuREyfk w
f \Ykd bd;k bGm;emrnf Phu Cho udtpG
k jJ yK
(Zo, Zomi) ZdkrD;[k ac:qdkjcif;omjzpfonf/ csif;vlrsKd;
rsm;ordik ;f wGif Zdrk ;D vlrs;dk rsm;[k azmfjyum pmayrsm;
xkwaf 0cJMh uygonf/
tcsuf(4)csuf vufcHEkdifrSom ZdkrD; vlrsKd;rsm;\
ordik ;f wGiIf yaf xG;rIvH;k 0r&Syd g[,l
k qygonf/,cktcsed w
f iG f
tcsKdUaomcsif;vlrsKd;rsm;onf]]csif;}}[kaoma0g[m&udk
vufrcHMuZdrk ;D (Zomi) rsK;d EG,pf u
k csi;f tm;vH;k udk Zomi
[kac:onf/xdu
k o
hJ rDYkd ;Zdk (Mizo)uvnf;csi;f vlrsK;d tm;vH;k udk
rD;Zdk Mizo [k ac:qdkvufcHMuygonf/ Thahdo (KNO) u
csi;f vlrsKd ; tm;vH;k tpm; KUKI emrnfukd ESpo
f ufMuonf/
,aeYcsi;f jynfe,ftwGi;f rSmyifaexdik af omZdw
k ek f (Zotung)
vlrskKd;awGu csif;vlrsKd;tm;vHk;udk Zo [k ac:qdkMuygonf/
tdE,
d Ekid if w
H iG f aexdik af om csi;f vlrsK;d rsm;udk Zdrk ;D ESihf rDZ[
kd k
ac:qMkd uygonf/Zdu
k kd (Zo) vlwpfa,muftrnf?rD;udv
k l (Mi)
[k t"dyg ,&f onf/ vlrsK;d udak &;wJt
h cg Zdrk ;D [k a&;onf/
ZdkrD;(vl)Zdk*rf(jynf)Zdkayg(pum;)Zdkom;(rsKd;EG,f)jzpfonf/
tcsKd Uaomolrsm;uZdrk ;D ESirhf ;D Zdowf
k yakH jymif;vJa&;om;jcif;udk
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
48
KUKI-
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
49
yxrtcsuf -wpfcskKdUaomordkif;pma&;q&mrsm;onfcsif;
[kac:qjkd cif;rSmwkwjf ynf?csi;f {u&mZf\trnfutpG
kd jJ yK
ac:qjkd cif;jzpfonf[azmf
k jyMuygonf/wkwjf ynfwiG f (Chi'n
Dynasty) Chin [k vH k ; 0ra&;yJ Chi'n ES i f h Cho [k
a&;om;azmfjyxm;onf/
'kwd,tcsu
uff - wcsKd U aom pma&;q&mrsm;u
csi;f vlrsK;d rsm;onfcsi;f wGi;f jrpfw0Sr;f wGiaexk
f id Mf uNy;D Armcsi;f cspMf unfa&;rdwo
f [m,zGUJ oli,fcsi;f [kac:qjkd cif;rS
]] csif ;}}[kac:qdkjcif;omjzpfonf[kazmfjyxm;onf/
wwd,tcsuf-csi;f vlrsK;d rsm;onfausmuke;f ay:rmS ]] jcif;}}
awmif ; (yvd k i f ; )ud k xrf ; MuaomaMumif h csif ; [k
ac:qjkdcif;jzpfonf[wpf
k csKUdua&;om;Muygonf/ jcif;[ al om
pum;vHk;ESifh csif ; [laom pumvHk;\ teuft"dyg,fu
vH k ; 0jcm;em;aeygonf / csif ; ES i f h ucsif v l r sKd ; rsm;onf
nDtpfudkawmfaom vlrsKd;rsm; jzpfonf/ csif;vlrsKd;rsm;udk
csif }}[ktb,faMumifrac:
(Chiang) ]]csif
h qMkd uwmvJ ? (od)Yk
ucsiv
f rl sK;d rsm;udk (Ka Chin) ]]ucsif;}}}}[krac:qMkduoenf;/
vlrsKd;ESpfrsKd;\ ac:qdk oHk;EIef;xm;rIrsm pOf;pm;p&myif
jzpf a yonf / jref r mtu & mrS m ]]u}} (Prefix) ud k
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
50
3/
csif ; ( Chiang)[l a om a0g[m&tm;
bmompum;t&avhvmrI
1/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
51
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
52
rSm;onf^rSeo
f nf[qH
k ;k jzwf&cufonf/
"Chiang or Chiangmin, 250 thousand people in China.
This tribe had been living especial Israel way of life for 2300
years. Chiangmin meaning is Miu (Man). The language of the
Chiang tribe had been forgotten and they had also lose their
ancient script. Today they spelt Chinese and two other languages one, thaht originated from Tibet and the other is Asland
which is called Chiaring." (http://moshiach. com/ China.html).
Thailand xdi
k ;f Edik if rH mS &Sad om Chiangmai udk csif;rdkifNrKd U?
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
53
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
54
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
55
3/ at'D - 130
cef Y u
yk * H a usmuf p m
taemufbufawmifwef;a'orsm;wGiaexd
f ik Mf uaom
vlrsK;d wdu
Yk cskd if (Chien, Chiang) [kazmfjyxm;ygonf/
{&m0wDjrpf\ jrpfvufwuftBu;D qH;k csi;f wGi;f (od)Yk
]]cif w G i f } } [k a&;xd k ; Mu\/ xd k j rpf w avQmuf
ajrmufbuftusqHk; [kod&aom a'owdkYrSm BuHwl
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
56
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
57
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
58
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
59
&cdik af wmifwef;a'orsm;wGiaexk
f id af omvlrsK;d rsm;udk
Cho, Sho, Zo rScsi;f vlrsK;d rsm;jzpfonf[k (Chittagong
Hills Tracts 1909- P.45) wGiazmf
f jyxm;ygonf/
5/
6/ emrnfEiS v
hf id cf jJG cm;jcif;toH;k tEIe;f
vlrsKd ;wkid ;f rSmemrnfa&SUrmS wyfxm;aompum;vH;k u
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
60
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
61
tcef; 3
waumif;jynfwnfaxmifolrsm;
1/
ordik ;f rSww
f rf;t&avhvm&rnfqv
kd QirGf ecf rm&f(rGe-f
crm? crm&f ) vl r sKd ; rsm;onf jref r mEk d i f i H t wG i f ; od k Y
a&muf&SdvmMuaom rGef*dkvD;,m;trsKd;EG,f0ifrsm;jzpfonf/
wDAuf-jrefrmrsKk ;d EG,pf Ek iS yshf L?u&if(u,ef;)oufvrl sK;d rsm;yif
jzpfonf/]]ouf}} (Tet/Thet/Sak)vlrsK;d rsm;ud{&m0wD
k
jrpfEiS hf
csif ; wG i f ; jrpf a jrmuf y d k i f ; a'o
tajcpd k u f
aexdkifMuaomaMumifh csif;vlrsKd;[k ac:qdkjcif;jzpfonf/
oufvrl sK;d rsm;ESihf EG,w
f al omvlrsK;d rsm;onf jrefrmEdik if w
H iG f
a&S ; tusqH k ; waumif ; Nrd K Uud k wnf a xmif o nf /
waumif;rif;qufukd Ak'r yGirhf D 550 bDpD - 500 bDpw
D iG f
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
62
2/
wkwfjynftaemufajrmufbufwGif aexdkifaom
uefpak 'orGe*f v
kd ,
D m;trsK;d tEG,]]f jref}}vlrsK;d rsm;onf
c&pfESpf AD. 650 cefYwGif &Srf;ukef;jrifhudk ausmfjzwf
ausmufqnfNrdKUwGif aexdkifMuonf/ if;vlrsKd;rsm;onf
a&muf&MdS uNy;D aomrGe(f crm)vlrsK;d rsm;ESia&maES
hf
maexkid Mf uum
jrefrmvlrsKd;jzpfvmonf/ (urmordkif;rSwfwdkifrsm; pmtkyfyxrwG1971?
J
pm-47?48)oufvlrsKd;[kac:aom]]csif;}}
vl r sk K d ; rsm;ES i f h r sKd ; EG , f w l r sm;u waumif ; jynf u d k
wnfaxmifonf[qd
k ak omfvnf;jrefrmEdik if t
H pd;k &jrefrmordik ;f
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
63
ajymif ; vJ r I u
jref q ef v G e f ;
vS o nf u d k
atmufygtwdik ;f awGU&&dS ygonf/
- jref r mtpwaumif ; u
- jrefrmtp ausmufqnfu
- jrefrmtp
yHkawmifyHknmu
[k y if
ausmif;oifcef;pmrsm;wGif oifMum;ydkYcsvQuf&Sdygonf/
aumufEw
I csf uu
f Mu
kd nfjh cif;tm;jzifjrh efrmvlrsK;d rsm;\
vlrsKd;t&if;tjrpfrSm]]jref}}(Mein - wkwfpum;)jzpf
,cktcg "Myan" [ka&;om;azmfjyxm;ygonf/]]jref}}
vlrsKd;wdkYudk rGef-crmwdkYESifh ausmufqnfNrdKUrSm a&maESm
aexd k i f M uaomtcg wk d i f ; &if ; om;vl r sKd ; rsm;[k y if
ac:qdkavh&SdMuonf/ xdkrSwqifh ]]jrefrm}} [laom
a0g[m& jzpf a y:vm&jcif ; yif j zpf o nf / ]]jref } }ES i f h
rGecf rmaygi;f=f jrefreG cf rmrS]]rGe}f }Ekw?fjref+crm=jrefcrmc=jrefrmjzpfvmonf/jrefrmvlrsK;d rsm;udjrk efrmvlrsK;d t&if;
(Generic name, Root word) onf wk w f E d k i f i H r S p
]]jref}}vlrsK;d trnfEiS &hf NdS y;D jzpfonf/ocsmF wGuef nf;t&yif
od k Y y if twnf j yKonf / od k Y a omf brif ; armif u
]]jrefvnf;jref?rmvnf;rm?rSjrefrmjzpfvmonf[k
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
64
3/
ArmESijhf refrm
Arm (Burma) udk [dELwdkY\ bk&m;wqljA[ (Bhrama)
uae qif ; ouf v mjcif ; jzpf o nf / jref r mud k
txuf j ref r mjynf r S vm
yk * H a cwf u
wjznf ; jznf ; acwf t vk d u f jref r mbk & i f ? jref r mpm?
jref r mpum;?
jref r mjynf ?
jynf a xmif p k j ref r mEk d i f i H a wmf E S i f h j ref r mEk d i f i H o m;
jzpf a y:vmonf / Arm[l a om a0g[m&ud k jA[ r S
qif;oufvmatmufjrefrmjynf&cdik jf ynfujzkd wfoef;um
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
65
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
66
4/ 1993 'kw,
d Adv
k cf sKyBf u;D cifneG &Uf iS ;f jyaomArmESijhf refrm
Edik if aH wmfzUJG pnf;yHt
k ajccHOya'a&;qG&J mwGiyf g0ifrnfh
EdkifiHawmftajccHrlrsm; owfrSwfa&;twGuf
1993 ckESpf pufwifbmv 16 &ufaeYwGif
usif;yjyKvkyfcJhonfh trsdK;om;nDvmcH
pHknDtpnf;ta0;u csrSwfcJhaom
tajccH&rnfhrlrsm;rS 'kwd,
AdkvfcsKyfBuD;cifGefY\ rdefYcGef;
,if ; tcrf ; tem;wG i f
Ed k i f i H a wmf
at;csrf ; om,ma&;ES i f h zG G U H N zd K ;a&;aumif p D
twGif;a&;rSL; (1) 'kwd, AdkvfcsKyfBuD;cifGefYu
ucsiw
f ikd ;f &if;om; aoG;csi;f rsm;ESihf ou&mZf 2000
ES i f h 21 &mpk w wd , axmif p k E S p f u d k
BuKd qEkd w
I cf eG ;f qufNy;D Edik if aH wmftwGi;f wdik ;f &if; om;
aoG;&if;om;csif;rsm;tMum;
tjyef t vS e f c spf M unf a v;pm;rI ? ,H k M unf r I ?
em;vnfpmemrI rsm; twdik ;f tqr&Sd wd;k wufvmyHu
k kd
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
67
0rf;ajrmuftm;&ajymMum;oGm;onfudk
owd j yKvd k u f r d y g onf / jynf a xmif p k B uD ; \
oG i f j yif v u P m
ord k i f ; aMumif ; ES i f h
jynfaxmifpo
k Pmef tajccH taMumif;w&m;rsm;ESihf
jzpf w nf a eonf h tajctaeaumif ; rsm;ud k
tjrJ x m0&
tav;xm;
xdef;odrf;umuG,fay;cJhMuonfh
tpOftvmaumif;udk &Sif;vif;ajymMum;oGm;onf/
aumif;jrwfaomtpOftvmESifhtnD
jynfaxmifpkBuD; urmhtv,f 0ifh0ifhxnfxnf
&yfwnfaeEdkifyHkrsm;udk twGif;a&;rSL; (1) u odkY
&Sif;jyonf/
]],ck v d k
jynf a xmif p k
jref r mEd k i f i H a wmf B uD ; twG i f ; wd k i f ; &if ; om;
rsd K ;EG , f p k t m;vH k ; onf rd r d , H k M unf u d k ; uG , f & m
bmomw&m;? rdrdESpfNcdKufvufcH&m dk;&m ,Ofaus;rI
"avh p d k u f
aumif ; rsm;ud k
vGwv
f w
G v
f yfvyfusio
hf ;kH Ny;D ESpaf ygif;axmifEh iS chf su
D m
nD n D G w f G w f
aygif ; pnf ;
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
68
aexd k i f E d k i f c J h M uonf h t wG u f
arcES i f h
arvdcjrpfESpfoG,f aygif;qHkNyD; {&m0wDjrpf BuD;
ckdifcdkifrmrm ay:xGef;vm&ouJhodkY ucsif? u,m;?
u&if ? csif ; ? Arm? rG e f ? &cd k i f ? &S r f ;
wdik ;f &if;om;rsKd ;EG,pf rk sm; aygif;pnf;Ny;D jrefrmvlrsKd ;ESihf
jynfaxmifpk jrefrmEdkifiHawmf [l EdkifiHwum
tv,fwiG f ,aeY0if0h ifx
h nfxnf &yfwnfaeEdik jf cif;
jzpfonf/}}
wkdif;&if;om;rsdK;EG,fpktm;vHk;udk
jref r mrI j yKaeonf [ l a om toH k ; tEI e f ; rS m
tzsuf o rm;wd k Y u
rvd k w rm
,kwfrmaumufuspfaomtMuHqdk;jzifh
oHk;pGJykwfcwfvdkufjcif;jzpf onf/ jrefrm[laom
toHk;tEIef;onf jrefrmhtcsKyftcsmtmPmjyefYESHU&m
ydik ef ufe,fajr wpfcv
k ;kH \ ud,
k pf m;jyKemrnfjzpfonf/
,if;ydkifeufe,fajrwnf;[laom ,aeYjynfaxmifpk
jrefrmEdkifiHawmftwGif; wkdif;&if;om;vlrsdK; 135
rsd K ;&S d o nf / xd k w d k i f ; &if ; om; 135 rsd K ;ud k
ukd,fpm;jyKaom vlrsdK;trnfvJjzpfonf/ Armonf
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
69
Ed k i f i H
vl O D ; a&trsm;qH k ; &S d a om
wkdif;&if;om;vlrsdK;wpfrsdK;jzpfonf/
wk d i f ; &if ; om;rsm;ud k ArmrI j yKaeonf r [k w f ?
trsm;qd k i f emrnf j zpf o nf h ]]jref r m}} ud k
oHk;EIef;ac:a0gaejcif;omjzpfonf/ wkwfjynfwGif
wd k i f ; &if ; om; 55 rsd K ;&S d o nf / [ef v l r sd K ;rS m
trsm;pkBuD;jzpfonf/ wkwfvlrsdK;[lomac:\/
wk w f E d k i f i H [l omoH k ; onf / wk w f u d k
t*FvdyfwdkYu csdKif;em;? jrefrmwkdYu a&S;,cifpde?
pdew
Yf idk ;f aemufyikd ;f wkw[
f k oH;k \/ *syefwUkd u &SeD m;
[k *syef t oH j zif h x G u f \ / wk w f w d k Y u rl
rdrdwdkYbmompum;jzifh wGef;*dk[k ac:\/ wGef;*dkac:
csKd i;f em;ac: wkwo
f nf [eftygt0if wdik ;f &if;om
55 rsdK;udk ukd,fpm;jyKavonf/
tar&d u ef w G i f ,aeY t ar&d u ef [ k
owfrSwfxm;aom vljzLrsm; (a&S;,cift*Fvdyf?
a0v? aumh? tdkif;&pf&Sf? 'wfcsf? jyifopf? k&Sm; ponfh
Oa&my EG , f z G m ;rsm;)? vl r nf ; eD * d k ; rsm;?
tif';D ,ef;vlerD sm;? [pyif;epf ac: pydef rsKd ;EG,rf sm;?
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
70
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
71
]]jref r mEd k i f i H o l
Ed k i f i H o m;
wd k i f ; &if ; om;rsm;tm;vH k ; rd r d w d k Y u d k , f p D u d k , f p D
,H k M unf u d k ; uG , f Muonf h bmomw&m;\
qd k q H k ; rrI j zpf o nf h
arw m xm;jcif ; ?
oabmxm;BuD ; jcif ; ? cG i f h v T w f j cif ; qd k o nf h
rGefjrwfaom oabmxm;rsm;udk av;pm;vdkufem
cH,lusifhoHk;MuonfESifhtrQ wkdif;&if;om;tcsif;csif;
cspfMunfaoG;pnf;rIESifh
vufwGJyl;aygif;aqmif&GufrItpOftvm
aumif;awGudk qufvufazmfaqmifEdkifrnfjzpf
jynf a xmif p k jref r mEd k i f i H a wmf B uD ; twG i f ;
b m o m w & m ; t m ; v H k ;
vGwfvyfpGm&SifoefvIyf&Sm;Edkif&ef
Ed k i f i H a wmf t pd k ; &taejzif h tpOf t vm rysuf
qufvuftm;ay;apmifha&SmufoGm;rnfjzpfonf/}}
(Tef; - aMu;rHk - 20.8.2000)
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
72
tcef; 4
1947 yifvHkpmcsKyf\tESpfom&
1/ yifvHkpmcsKyfvufrSwfa&;xdk;aom
csi;f trsK;d om;ud,
k pf m;vS,f (3) OD;
ordkif;tp
1946ckESpf?Zefe0g&Dv(17)&ufaeYwGius
f if;yaom
yxrtBudrf zqyvEdkifiHvHk;qdkif&mnDvmcH aeol&def;
tpnf;ta0; &efuek Nf rKd U wGif usi;f ycJyh gonf/ xdn
k v
D mcH
OD;azcifu ]] awmifwef;a'orsm; (Frontier Area)ESifh
jrefrmjynfukdyl;aygi;f twlwuGvGwv
f yfa&;&,lrnf[k
tqd k w if o G i f ; cJ h & m yd k 0 rf ; ol a rmif (xef y uf a rif rxrqH;k csi;f a&;&m0efBu;D )uaxmufco
H nf/xdaYk emuf1946
ESp?f azaz:0g&v
D (8)&ufaeYwiG us
f i;f yaomzqyvtzGUJ csKyf
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
73
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
74
u-u yxrtBudrfyifvHktpnf;ta0;
1946 ckESpf? rwfv 20-28 &ufaeYtxd
usi;f y&Sr;f ?csi;f ?ucsiu
f ,
kd pf m;vS,rf sm;wufa&mufco
hJ nf/
csif ; ES i f h
ucsif u d k , f p m;vS , f r sm;twG u f
yxrtBurd jf zpfaomfvnf;?&Sr;f apmfbmG ;rsm;udk1946ckEpS ?f
rwf v 19 &uf w G i f oD ; jcm;usif ; ycJ h N yD ; jzpf o nf /
tpnf;ta0;wGif zqyvtzGUJ csKyf 'k-Ou| OD;Ek? OD;apm
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
75
Hakha - Hakha
(c) ydkvIvfrIef;
-
Lumbang - Falam
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
76
atmifjrifco
hJ nf/ HaKha e,futk
dk ycf sKycf o
J nf/
(c) yd k v I v f r I e f (A.T.M) onf zvrf ; Nrd K U
tv,f w ef ; ausif ; rS 1912 ck E S p f w G i f 7
wef;atmifjrifcJhonf/ 1914 ckESpfrSp Zaniat,
Tapong, Ngawn, Lunghawh ESih f Lumbang rsK;d EG,p
fk
(5)rsK;d tkycf sKycJf o
h nf/1918-1919jyifopfEikd if o
H Udk
oGm;onf/
(*) ydyk rk ;f Zref (K.S I M, A.T.M) onf1915-1918
ckESpftxd ppfudkif;NrdKU ausmif;wuf 7 wef;
atmifjrifco
hJ nf/ Tonzang NrKdUrmS H;k pdu
k f Zo, Thado
ESifh Kan Hau rsKd;EG,f (,ck Tedim ) rsm;
tkycf sKycf o
hJ nf/
csif;udk,fpm;vS,f tkyfyD; (Chief) rsm;udk vnf;
xdkacwftwGuf ynmt&nftcsif;redrfhyg/ xdkacwfwGif 7
wef;atmiftqifol
h rsm;ut*Fvyd pf um;vnf;uRr;f usif
jrefrmpum;ruRrf;aomfvnf; a&;wwfzwf wwfonf/
AdkvfcsKyfatmifqef;ESifh ajyvnfacsmarmpGm pum;ajym&ef
pum;jyefoludk a&G;cs,fjcif;om jzpfonf [k od&onf/
vlwpfcsKUdutkyyf ;D rsm;udtj
k ypfwifolwb
Ykd mrSrod?em;rvnf?
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
77
3/ pum;jyefqdk
yxryif v H k t pnf ; ta0; pum;jyef o l t jzpf
vdu
k yf gvmoltrnfpm&if;udatmuf
k
ygtwdik ;f pma&;olrsm;u
wrsK;d pDa&cJo
h nf/
1/ Pu Tual Khaw Mang u Pu Kawl Sum -Tai Kwal u
vdu
k cf o
hJ nf[a&;onf
k
/
(Sukte Chronicle, XV, 2005. P.23)
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
78
ES i f h aomf v nf ; aumif ; ?
t*Fvdyfpum;ESifhaomfvnf;aumif; pum;ajymvdkY&rnf[k
,lqygonf/
txufyg tkyfyD;oHk;a,mufvdkuf cJhaom Pu Kawl
Sun "mwfyku
H kd TonZang Golden Jubilee Magazine rSm2000
yg&cdS o
hJ nf/wpfcsKUd u Pu Pum Za Mang udk Thawng Za Khup
[ka&;rSm;cJo
h nf/
(Laizo/
Zahaw)
c - c/
'kw,
d tBurd yf ifvn
kH v
D mcHwufa&mufrnfo
h rl sm;
a&G;cs,fjcif;ESifh
jyifqifjcif;
tpnf;ta0;wufa&mufjcif;
1946 ckESpf? {NyDv (2)&ufaeYwGif zvrf;NrdKU
vl x k q E c H , l y G J tpnf ; ta0;usif ; ycJ h y gonf / 'k w d ,
yifvHktpnf;ta0;wufa&mufrnfhol udk,fpm;vS,f (1)
yd k u D ; td k r ef (2) yd k v I v f ; rI e f (3) yd k y k r f ; Zmref w d k Y v nf ;
wufa&muf vlxkwdkY\ qEudk ,lum tcsufrsm;udk
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
79
pkpnf;onf/
csi;f vlxu
k ,
kd pf m;vS,rf sm;ESiawG
hf UqNkH y;D jrefrmjynfrES iS hf
ylaygi;f vGwv
f yfa&;,la&;?r,la&;udpu
aqG
kd ;aEG;Muonf/
atmufygtcsu(4)cs
f uu
f oabmwl
kd
nrD &I cJo
h nf/
(1) avmavmq,f w G i f
bk & if c H \
wdu
k f u
kd t
f yk cf sKyrf aI tmufwiG ae&ef
f ?
(2) wkid ;f &if;om;nDtpfurkd sm;jzpfonf&Sh r;f ?ucsiw
f EYkd iS hf
vufwGJ cspfcif&if;ESD;pGm yl;aygif;aqmif&Guf
oGm;&ef?
(3) yifvt
kH pnf;ta0; 1946 ckEpS ?f rwfv 20-28
&ufrSm zGJUpnf;cJhonfh jrefrmwdkif;&if;om;rsm;
,Ofaus;rItoif;wGicsf i;f wdu
Yk vnf;tzGUJ0iftjzpf
yg0if&ef?
(4) csif;vlxkonf ,ckxufydk Edk;Mum;vmum
rdrw
d aYkd &;udk rdru
d ,
kd w
f ikd f pDraH qmif&u
G Ef ikd o
f nfh
tcsdefa&mufvQif NAdwdoQwdkY\ jrefrmjynfqdkif&m
puLjzLpmwrf;ESifh yifvHktpnf;ta0; (yxr1946)wGizwf
f Mum;onfbk
h &ifc\
H trdew
Yf w
Ykd iG f
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
80
* - */
'kw,
d yifvn
kH v
D mcHtpnf;ta0;udk 1947 ckEpS ?f
azazmf 0 g&D v 7-12&uf a eY t xd usif ; ycJ h o nf /
csif ; ud k , f p m;vS , f ?
ucsif u d k , f p m;vS , f ?
&Sr;f ud,
k pf m;vS,rf sm;ESijrhf efrmjynfrud,
k pf m;vS,rf sm;vnf;
Adv
k fcsKyaf tmifqef;ESihfwufa&mufcyhJ gonf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
81
u&ifudk,fpm;vS,frsm;
tpnf;ta0;wufa&mufjcif;aemufusjcif;taMumif;&if;rSm
&ef u k e f N rd K U u&if t rsKd ; om; nD v mcH w G i f KNU/O
zGUJ pnf;vdu
k af omaMumifh jzpfonf/ u&iftrsK;d om;tzGUJ csKyrf S
OD ; vS a z? apmpH a u? apm0D & D a usmf E S i f h apmcspf w D ; wd k Y
yifvn
kH v
d mcHoYkd aemufusNy;D a&mufvmMuonf/ if;wd\
Yk
wm0ef r S m vnf ; nD v mcH yg0if a qG ; aEG ; &ef r[k w f b J
avh v mol r sm;tjzpf wuf a &muf & ef o m jzpf o nf /
awmifwef;a'otkycf sKyaf &;e,ftwGi;f rygaom (Excluded
Areas) u&if e D e ,f r S apm0P E S i f h apmod e f ; wd k Y v nf ;
avh v mol t jzpf
wuf a &muf c J h M uNyD j zpf o nf /
(wdik ;f &if;o0m;vlrsK;d rsm;ta&;ESi1947
hf zGUJpnf;yHt
k ajccHOya'?
1989pm-265)
1/ c s i f ; u d k k , f p m ; v S , f
(3)
oabmwlvufrSwfa&;xdk;
(1)
(2)
Pu Kio Mang
- Hakha
Pu Hlur Hmung
- Lumbang - Falam
OD;u
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
(3)
82
wdt
Yk aMumif;&Si;f cJNh yD Pu Thawng Za Khup Pu Pum Za Mang
use;f rma&;aMumifrwuf
h
a&mufEikd o
f jzifh Pu Thawng ZaKhup
'k w d , tBud r f y if v H k t pnf ; ta0;ES i f h yif v H k p mcsK y f w G i f
csif ; ud k , f p m;vS , f v uf r S w f a &;ol w pf a ,muf t jzpf
yg0ifcyhJ gonf/1927ckEpS armf
f vu
kd Nf rKd txuf
U
wef;ausmif;
7wef;atmifjrifcyhJ gonf/
yif v H k p mcsK y f r S m vuf r S w f a &;aom ol r sm;ud k
vltcsKUd uvlrsK;d EG,pf rk sm;\ud,
k pf m;vS,rf a&G
S ;cs,jfcif;[k
,lqaomvltcsKUd&ydS gonf/igvnf;ygonf[pma&;avonf
k
/
,ckjrefrmEdkifiHom;csif;vlrsKd;EG,f0ifrsm; ESifh em*g;vlrsKd;rsm;
ud,
k pf m;vS,t
f jzpfvufrw
S af &;xd;k cJjh cif;jzpfonf/ygwED iS hf
tzGUJ tpnf;wpfcck ud
k ,
k pf m;aomfvnf;aumif;vH;k 0r[kwyf g/
trsKd;om; (National) ud,
k pf m;tkyyf ;D (UKPi)oH;k a,mufu
oabmwlvufrw
S 1947
f ckEpS ?fazazmf0g&v
D (12)&ufaeYwiG f
ucsif (6)a,muf? &Srf;(13) a,muf? csif; (3)a,muf?
jref r mjynf r ud k , f p m;vS , f Ad k v f c sKyf a tmif q ef ; u
vG w f v yf a &;twl w uG &,l & ef oabmwl
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
83
vufrw
S af &;xd;k cJyh gonf/
2/ pum;jyefol
(1) Pu Tual Khaw Mang u Pu Vum Khaw Hau [k
a&;onf/
(2) Pu Cin Khen Zam u Dr. Vum Khaw Hau, Pu
Savuta ESihf Pu Ngun To jzpfonf[a&;onf
k
/
Pu Tual Khaw Mang u taz Pu Thawng Za
Khup ud k yif v H k t pnf ; ta0;wG i f 'k w d , tBud r f w G i f
vdu
k cf o
hJ nf[k qdck o
hJ jzifh olu emvntodq;kH jzpfrf nf[k
,HMk unfvufco
H nf/1947ckEpS ?f azazmf0g&v
D 12&ufwiG f
Pu Tual Khaw Mang touft&G,fwdusrod&aomfvnf;
olt
Y az1927ckEpS rf mS 7wef;atmifonf[od
k &aomMumifh
1925 rS 1947 udk tESpf 22 &Sdonf/ xdkaMumifh
Pu Tual
Khaw Mang 1947 ck yif v H k tpnf ; ta0;
touft&G,t
f enf;qH;k 16ESprf 18
S ESpt
f &G,v
f yl sKjd zpfrnf[k
cefrY eS ;f vd&Yk onf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
84
yif v H k p mcsK y f
OD;0rf;udak [m(c)Akr;f ac:a[muf (Dr. Vum Khaw
Hau qHk;) AdkvfcsKyfatmifqef;\ umADeufrDeDpwm (Cabinet
Minister) a[mif;? csif;a&;&m0efBuD;-'k twdkifyifcHa[mif;
(Duputy Counselor) ESioH
hf trwfa[mif;wpfa,mufzrf;cdik f
Commissioner H k ; vuf a &;wd k p ma&; (Stenographer)
0efxrf;a[mif;vnf;jzpfonf/olu
Y ,
kd af &;&mZ0iftusO;f rSm
yif v H k p mcsKyf vuf r S w f a&;xd k ; cJ h [ ef & S d o vk d
rSww
f rf;wifco
hJ nfuawG
kd U&dS olpY mtkyu
f p kd ma&;olwpfcsKUdu
TefY jrefrmjynf*sme,fESifh pmtkyfwpfcsKdUwGifygonfudk
awG U &onf /
xk d Y a Mumif h
wpf b uf r S
wcsKUdpma&;olrsm;tjrifuv
kd nf;azmfjyyifvt
kH pnf;ta0;ESihf
pmcsKyt
f aMumif; a'guw
f mAkr;f ac:a[mufEiS hf ywfoufaom
cdik v
f akH omtjcm;pmtkyu
f ;kd um;&Si;f jyvdyk gonf/yk*Kd vaf &;
t& a'gwfAkrf;ac:a[muf*kPfodumusatmif &nf&G,fjcif;
r[kwfyg/ vmrnfh tem*wfumvwGif csif; ordkif;trSef?
jrefrmhordik ;f trSeo
f ad pvdak Mumifo
h mjzpfonf/
1/ yifvHkpmcsKyfvufrSwfa&;xdk;olcsif;udk,fpm;vS,f
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
85
(3) a,muf
(u-u)
\
rS w f w rf ;
(csi;f a&;&m0ef;Bu;D csKyaf [mif; oHtrwfBu;D a[mif;
(qH;k )1947ckEpS rf mS csi;f wmifwef;cdik ?f zvrf;NrKd U?
aumrD&iS f ;kH rSmaumfr&D iS ef mr&Sb
d ;l vdta&;yd
Yk
ik f (Assistant Superintendent) OD ; axmif ; usif h x ef u
yl;wGJwm0ef,lcJhonfhtcsdefjzpfonf/
olHk;pma&;ti,fwef;ESifh vufa&;wdkpma&;
OD;0rf;udka[mudk OD;axmif;usifhxef\ cGifhjyKcsuf
(cG i f h a y;rS o m)jzif h
yif v H k
tpnf;ta0;csif;udk,fpm;vS,frsm;\
pum;jyeftjzpfvu
kd yf gco
hJ nfjzpfonf[a&;onf
k
/
t*Fvyd pmj
f zifatmuf
h
ygtwdik ;f jzpfonf/
Pu
Zahrelian
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
86
uReaf wmf0,faomud,
k yf ikd pf mtkyrf t*F
S vyd pf mjzifh
jynfph &kH iS ;f vif;onf/
(c-c)
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
87
( *- *) OD;xGe;f atmifcsed u
f atmufq;kH pmajc
rSm-
(Footnote)
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
88
txufqHk;pmajcwGif a&;om;azmfjyjcif;omjzpf
onf[qd
k &k rnf/yifvpkH mcsKyrf &l if;pmrdwL rSmvnf;
OD ; 0rf ; cd k a [muf e mrnf r ygwmud k pmzwf o l
(vlwikd ;f )odonfjzpfonf/ordik ;f trSeu
f od
kd wt
hJ cg
xifrSm;vGJaomtaMumif;udk vlwpfa,muf\
rsuf E smud k M unh f ? *k P f u d k x d e f ; tm;emvd k Y
ra&;oifyh g/
(* - *)
]] AdkvfcsKyfatmifqef;onf OD;0rf;udka[mudk
NAw
d o
d Qtpd;k &trIxrf;tjzpfrEIS wx
f u
G f csi;f a&;&m
0efBuD;tjzpf ta&G;cHNyD;rS vufrSwfa&;xdk;&ef
tBuaH y;onf/Adv
k cf sKyaf qmifqef;tBuaH y;onfh
twdik ;f csi;f a&;&m0efBu;D tjzpfta&G;cH&Ny;D 1947
ckEpS f rwfv (21)&ufaf eYwiG f Adv
k cf sKyaf tmifqef;
a&SUrSm yifvHkpmcsKyfudk vufrSwfa&;xdk;cJhonf[k
azmfjyonf/ (ChinWorld Journal, Vol. 1, No.11,
2013, P 10, 11) 'Dpmydk'fudk Munfhaomtcg 1947
ckEpS f azazmf0g&v
D 12 &ufrS 1947 rwfv 21
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
89
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
90
2/ OD;0rf;udka[m'ktwdkifyifcH0efBuD;jzpfwJhtaMumif;
(u-u)
1947ckEpS ?fazazmf0g&v
D 12&uf&ufaeYwiG f
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
91
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
92
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
93
(* - *)
Dr. Vum Son um;"Dr. Vum Khaw Hau is clevered that instead of offered to Tedim, he offered Hight School to
Thuklai,for this reason the next term he lost his
condidatecy for M.P (Pyithuh Luat Taw). (ZoHistory,
wD ; wd e f N rd K UrS m
txuf w ef ; ausmif ; xm;rnf h t pm; xk w f v d k i f
AiZawl,
1982)
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
94
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
95
ed * H k ;
csif;trskKd;om;udk,fpm;vS,f (3)a,mufjzpfaom
tkyyf ;D rsm; Pu KioMang, Pu HlurHmnung ESihf Pu Thawng Za
Khup u yifvHkpmcsKyfoabmwlvufrSwfa&;xdk;jcif;onf
ordkif;trSefyifjzpfonf/ Dr. Vum Khaw Hau a&;aom
vuf r S w f u d k ol Y u d k tpnf ; ta0;rS w f w rf ; wif
csi;f trsK;d om;ud,
k pf m;jyKaomyifvpkH mcsKyv
f ufrw
S r[k
f w[
f k
,lqygrnf/OD;0rf;udak [muolu
Y kd Siyin Council ESifh Chin
leader's
Legue
ud k , f p m;
yifvHktpnf;ta0;wufa&mufonf[k
ol u d k , f w d k i f a &;om;onf 1947-1948 tMum;
csif ; trsKd ; om;tm;vH k ; tzG J U t pnf ; aumif p D a omf if ; ?
tzGJUtpnf;tjzpf vlrsKd;EG,fpkudk,fpm;jyK wpfzGJUawmifrS
zGUJ pnf;&efcufcaJ omtcdsejf zpfonf/,cktcgjynfov
l x
l \
k
rJ q E e ,f r S
a&G ; cs,f & aom
vT w f a wmf u d k , f p m;vS , f r sm;trwf w csKd U u rJ & NyD ;
jynf e ,f v T w f a wmf ? 0ef B uD ; H k ; rS m xd k i f w J h t cg ol Y u d k
a&G;cs,w
f ifajrm ufaomjynfov
l x
l rk sm;rdomG ;avonf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
96
Robert Sing Lian, Chin National Day and National Duty; No.1
Tedim B.E.H.S, Golden Jubilee Magazine, 1948, 1998, p. 567,
442.
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
Dr. Vumson, Zo History-----
97
Aizawl, 1982.p.
---------- Chin National Day Golden Jubilee Commemorative Magazine, 1948- 1998 Yangon. p. 9, 10).
Zolai
-------- Tonzang Golden Jubilee Magazine, 1970-2000.
p. 96.
---------- Gam Ngai 21st Centenary Thanksgiving Magazine, Gam Ngai 2008. p. 639.
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
98
2/ vlenf;pkESifh vlrsm;pktcGifhta&;
ur m U vl o m;rsm;\ tk y f c sKyf a &;pepf ?
vlrIa&;tzGJUtpnf;wGif vlenf;pkESifh vlrsm;pkjyemudk
ajz&Si;f bdtcuf
Yk
q
f ;kH wpfcv
k nf;jzpfonf/'Dru
kd a&pDpepfwiG f
vltrsm;pk(vlO;D a&rsm;)\qH;k jzwfcsu^f rJay;axmufcjH cif;
(75%)udtaj
k ccHxm;onf/odaYk omfvlenf;pk(vlO;D a&)rsm;
umuG , f a &;Oya' rjy|mef ; cJ h y gu ppf r S e f a om
'Drdkua&pDpepfzGJUpnf;yHktajccHOya'[k jy|mef;cJhaomfvnf;
rd r d a &;qG J a om zG J U pnf ; yH k t ajccH Oya'ud k
qefu
Y sijf cif;vnf;jzpfonf/
1947 ck E S p f zG J U pnf ; yH k t ajccH O ya'
(rlMurf;)a&;qGJwJhtcgrSm AdkvfcsKyfatmifqef;u qdkAD,uf
trsK;d om;acgi;f aqmif Stalin a0g[m&udT
k e;f jrefrmjynfrmS
vlrsK;d Bu;D [kac:qx
kd u
kd u
f &Skd r;f vlrsK;d omjzpfonf[kqdo
k nf/
vlrsK;d Bu;D [laomfpum;&yfukd tdE,
d vlrsK;d rsm; Zmwfav;rsK;d
(Caste)
r[k w f y g/ bmom pum;wpf c k ?
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
99
jynfaxmifpkwpfckwnfaxmifol?
tkycf sKyaf &;pepfwpfcak tmufrmS aexdik o
f [
l q
k o
kd nf/
'Drdkua&pDpepfqdkayrJh vlenf;pk? vlrsm;pk (trsm;?
tenf ; ud e f ; )tajccH qH k ; jzwf t wnf j yKjcif ; ud k rzG H U
NzdK;ao;aom jynfaxmifpkjrefrmEdkifiHtwGuf ae&mwdkif;rSm
roHk;oifhbl;? zGJUpnf;yHktajccHOya'u jy|mef;aomfvnf;
vlenf;pktcsif;csif; bmompum;? udk;uG,fonfhbmom?
d;k &m"avhx;kH pHrwlouJo
h vl
Ykd rsm;pkrsm;vnf;rwlyg/
atmuf y gazmf j yaom Z,m;rsm;ud k avh v mNyD ;
vl e nf ; pk E S i f h vl r sm;pk w d k Y \ tm;omcsuf \ &v'f u d k
wdik ;f &if;om;vlrsK;d rsm;tm;vH;k twGutus
f K;d oufa&mufjcif;?
tusKH ; 0if j cif ; rwl b l ; vd k Y awG Y & rnf / 2008
zGJUpnf;yHktajccHOya'yk'fr (13) wdkif;a'oBuD; (7)ckwGif
wdik ;f a'oBu;D vGwaf wmfwpf&yfpED iS jyhf nfe,f(7)jynfe,fwiG f
jynfe,fvw
G af wmfwpfcpk &D o
dS nf[jyk Xmef;xm;ygonf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
100
vlOD;a&
wEdkifiHvHk;rSm &Srf;ESifh ArmvlOD;a&tenf;qHk;jzpfvdkY
vlrsK;d Bu;D jzpfaomaMumifh&Sr;f jynfe,f?wdik ;f a'oBu;D (7)ESihf
aejynf a wmf j ynf a xmif p k e ,f a jrud k o m tk y f c sKyf a &;?
tcGif;ta&;? pD;yGm;a&;ay;cJhvQif udk,fydkiftkyfcsKyfcGifh&
a'ovnf ; r[k w f o nf h t wG u f zG J U p nf ; yH k t ajccH v nf ;
qefu
Y si&f ma&mufonf/vlenf;pktrsK;d om;jynfye,f?a'orsm;
rzG H U Nzd K ;cJ h a omf v nf ; ol w d k Y v nf ; jref r mEd k i f i H o m;?
jref r mh e ,f a jrjzpf v d k Y jref r mjynf q if ; &J a eao;onf [ k
qdk&rSmjzpfonf/ vlenf;pkaygif;rS twdkuftcHygwDtjzpf
pnf ; H k ; cJ h a omf v nf ; jynf a xmif p k p epf E S i f h zG U J
pnf;yHt
k ajccHOya'qefu
Y sijf cif;jzpfonf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
pOf
vl r sKd ;
wpf E d k i f i H v H k ; vl O D ; a&\
wpf E d k i f i H v H k ;
&mcd k i f E I e f ;
1/ &Sr;f
8.5 % &Sd
2/ u&if
7% 2rsKk ;d
3/ &cdik f
4.5% 1rsK;d
4/ rGef
2.41% 1rsK;d
5/ ucsif
1.51% *siaf zmf
6/ csi;f
1.5% jrefrm (R-TV-Laizo)
7/ u,m;
1.7%
8/ jrefrm-tif'D,ef;
1.3% jrefrm
9/ wkwf
rsKd;
101
rsKd ; EG , f p k u G J
bH k p um;
vl O D ; a&
33
60oef;
11
7
1
11
51
9
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
1.5%
10/ tjcm;vlrsKd;EG,fpk
6.9%
11/ Arm^jrefrm
44% jrefrm
102
bmoma&;
bmoma&;rSmvnf;Ak'b
momjrefrmjynfvOl aD &;oef;
60 xJrS oef; 45 ausmfjzpfonf/ wjcm;bmom0if rsm;udk
od e f ; 40 ausmf a vmuf j zpf o nf / boma&;t&
vlenf;pktcGit
hf a&; rNy;D bJ? BuKd uw
f hJ ae&mrSm apwDyx
k ;kd
csi;f awmifrmS wnfaqmuf?rBuKd u&f ifvuf0g;um;wdik zf supf ;D ?
rG w f p vif A vD z suf q D ; ? bmoma&;apmf u m;cJ h v Qif
wurmonft0dkif;jzpfaomfvnf; uGefysLwmacwfjzpf
ud k , f v uf x J r S m ur m &S d o uJ h o d k Y jynf w G i f ; rS m
vlenf;pk'kuay;jcif;udk uGif;qufjzpfvm c&pf,mef?
rG w f p vif ? [d E L ed k i f i H o k d Y jyef Y y G m ;rnf / Ed k i f i H j cm;a&muf
jrefrmvlrsK;d rsm;u'kua &mufrnf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
103
45oef;
2/ c&pf,mef?rGwfpvif?[dEL?ewfudk;uG,fol
40ode;f
3/ wjcm;bmom0if
10ode;f
pD;yGm;a&;
Oyrm ucsifjynfudk <u,f0aom jynfaxmifpktzGJU
jynfe,fjzpfonf/ odkYaomf csif;jynfe,fudk tqif;&JqHk;
jynfe,fjzpfonf/ pDrHudef;wpfckrSm EdkifiHjcm;ukrPDu
vkyfief;tjrwf jynfe,ftpdk;&u tjrwf (20 %) &rnf[k
od&o
dS nf/csr;f omaomjynfe,fEiS qif
hf ;&Jaomjynfe,fcpH m;?
&ydik cf iG rJhf cq
JG ;kH jzwfyguOya't&jzpfonf[q
k kd wlnrD nf[k
rJay;tEdik &f rSmjzpfonf/
ppfwyfOD;a&
,aeY
jref r mh w yf r awmf o m;OD ; a&;?
wdkif;&if;om;vlenf;pkESifh jrefrmpum;ajymol yg0ifjcif;
uG m [vG e f ; onf / &mxl ; cef Y j yemvm;? boma&;?
vlrsKd;a&;cGJjcm;jcif;aMumif;vm pOf;pm;oifhonf/ EdkifiHjcm;rS
ppfwyfvufeufudkifrsm; (Oyrm) vmcJh&if b,folonf?
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
104
1935 ppfom;pm&if;
pOf
vl r sKd ;
ppf o m;OD ; a&
1/
Arm
427
2/
u&if
1448
3/
csi;f
868
Ed k i f i H a evl O D ; a&;
75.11%
9.34%
2.38%
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
4/
881
5/
161
105
ucsif
1.05%
9.74%
Ed k i f i H t rnf
jynfaxmifpjrk efrmEdik if EH iS jrhf efrmEdik if t
H "dyg ,rf wlb;l ?
jynfaxmifpk jrefrmEdkifiHA[dkbPfESifh jrefrmEdkifiH A[dkbPf?
jrefrmvlrsK;d ESijrhf efrmwdik ;f &if;om;?Edik if o
H m;t"dyg ,w
f yl govm;?
jrefrmaiGusyaf y:Adv
k cf sKyf yk yf ?kH wdik ;f &if;om;vlenf;pkrsm;u
Ad k v f c sKyf a tmif q ef ; om jrwf E d k ; vG w f v yf a &;zcif ?
yifvHkpmcsKyfvufrSwfa&; xdk;oljzpf[k tav;xm;onf/
jcaoFh yk yf u
kH wdik ;f &if;om;vlenf;pkrsm;udvH
k ;k 0tusK;d ray;?
Edik if aH &;acgiaf qmifvnf;r[kw?fvlwpfa,muf\kyyf v
kH nf;
r[k w f [ k cH , l y gonf / bmoma&;twG u f v m;?
Adv
k cf sKyx
f uftusK;d ay;vdydYk rk Ekd pS o
f ufwmvm;?rodao;yg/
vlenf;pkaygi;f rSvlrsm;pk?vlrsK;d Bu;D ?Edik if ?H jynfaxmifpjk zpfay:
vmonf[roif
k yh g/
wkdif;&if;om;vlrsKd;aygif;pHkyg0ifzGJUpnf;xm;aom
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
106
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
107
Ed k i f i H t rnf
wnf a xmif o l
1/ &cdkifwdkif;
18261948wdkYwGifyHk
2/ yJcl;wdkif;
1852tajccHOya'yk'rf
3/ weoFm&Dwikd ;f -1
18261rS7
4/ weoFm&Dwidk ;f -2(rGe)f
19721974 zGJUpnf;yHk
5/ {&m0wDwdkif;
1881tajccHOya'yk'rf
6/ rauG;wdkif;
1886y30rS31
7/ rEav;wdkif;
18862008 zGJYpnf;yHk
8/ ppfudkif;wdkif;
1886tajccHOya'yk'rf
NAdwdoQtpdk;&
ck E S p frSr Sw f c suf
EdkifiH
jynfaxmifpkorwjrefrmEdkifiH
Adkvfcskyfatmifqef; 1947^1948
wd k i f ;
wd k i f ; trnf
/
/
AdkvfcsKyfBuD;ae0if;
/
/
/
/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
108
9/ &efukefwdkif;
AdkvfcsKyfBuD;ae0if;
19749-44?50?56
10/ csif;0daoowdkif;
AdkvfcsKyfatmifqef;
1947
jynf e ,f t rnf
jynf e ,f
1/ &Sr;f jynfe,f (jynfaxmifp1k 922)
AdkvfcsKyfatmifqef;
1948
2/ ucsifjynfe,f
/
1948
3/ u&ifjynfe,f
/
1948
4/ u&ifjynfe,frS
/
1948
u,m;jynfe, f
OD;Ek
1952
5/ rGefjynfe,f
AdkvfcsKyfBuD;ae0if;
1974
6/ &cdkifjynfe,f
/
1974
7/ csif;jynfe,f
/
1974
ud k , f y k d i f wk d i f ; ^a'otrnf Ad k v f c sKyf r S L ;BuD ; oef ; a&T
2008
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
tk y f c sKyf c G i f h
a'o^wd k i f ;
1/
/
2/
/
3/
/
4/
/
5/
/
6/
/
109
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
110
ypfq&J yfa&;twGuuwd
f ay;twdifk ;f trsK;d om;a'oESihf
wdik ;f jzpfonf/vTw
T af wmfq;kH jzwfrvdtrd
k eaYf Munmjzifh
&uHaumif;onf[qd
k &k ygonf/
3/ cGx
J u
G cf iG jhf yKrS cGx
J u
G cf iG rhf jyK Nidr;f csr;f a&;azmfaqmifoYkd
Ed k i f i H w d k i f ; rS m cG J x G u f c G i f h O ya'jyXmef ; bl ; ?
cGJxGufcGifhrjyKaomfvnf; cGJxGufcGifhawmif;? cGJxGufcGifhjyK
cG J x G u f c G i f h a wmif ; r&? cG J x G u f c G i f h j yKaomf v nf ;
cGJxGufcGifhrawmif;aomvlenf;pk EdkifiHtoD;oD;rSm&Sdaeonf/
jynfaxmifpkjrefrmEdkifiHwGifvnf;
uJ h o d k Y c G J x G u f c G i f h O ya'jyXmef ; cG J x G u f c G i f h r ay;
jynfwGif;ppfjzpfyGm;? cGJxGufcGifhrjyK? qEjyqlylaomif;usef;rI?
ykefuefrI&Sdonf/xdkjyemudkajz&Sif;&ef
Nidrf;csrf;a&;azmfaqmifcJh wpfEdkifiHvHk;twdkif;twmjzifh
Nird ;f csr;f a&;&,l&efBuKd ;pm;aeygonf/
Ed k i f i H a wmf w nf N id r f a &;? Nid r f ; csrf ; a&;&zd k Y
wu,fvt
kd yfaomjyemwdik ;f &if;om;vufeufuw
kd yfzUJG
(17)rsm;ES i f h OD ; od e f ; pd e f t pd k ; &u 2015 ck E S p f
ruk e f c if r S m ajz&S i f ; Ed k i f r vm;[k pOf ; pm;p&mjzpf o nf /
vG w f v yf a &;&NyD ; rS
yif v H k p mcsKyf j yef a rT ; wm?
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
111
Nidrf;csrf;a&;azmfaqmifvkyfaqmifwm
ppfrSefaomNidrf;csrf;a&;&rSmr[kwfbl;?
wdkif;&if;om;vufeufudkifwyfzGJU (17) wdkYu vlenf;pkrsm;?
jyem? ygwD a cgif ; aqmif r sm;? Ed k i f i H a wmf o moemjyK
(acgi;f aqmif)rsm;?jynfov
l x
l o
k ef;60ausm\
f Nird ;f csr;f a&;udk
OD;odef;pdeftpdk;&ESifhvkyfaqmifEdkifpGrf;&SdrSmvm;? 2015 ckESpf
aemuf y d k i f ; rS tajzrS e f u d k awG U &rS m jzpf o nf /
vufeufuikd w
f ikd ;f &if;om;tzGUJ rsm;onfwdik ;f &if;om;(a'ocH)
vl r sKd ; rsm;\ ud k , f p m;jyKjzpf o nf [ k q d k a omf v nf ;
jynfolvlxk\axmufcHrItjynfht0r&ygu Nidrf;csrf;a&;
azmf a qmif r I \ tcsuf r sm;ud k
vuf e uf u d k i f
wyfzUJG rsm;twGuo
f mjzpfonf/
cG J x G u f c G i f h j yK w J h u mv
1947ckEpS zGf UJ pnf;yHt
k ajccHOya'yk'rf -(201
rS 204) cGJxGufcGifhjyXmef; cGJxGufcGifh jyXmef;aomfvnf;
(10)ESpt
f wGi;f rawmif;qd&k [lt"dyg ,&f onf/
AdkvfcsKyfatmifqef;u
&Srf;jynfujynfaxmifpktzGJU0if jynfe,ftjzpf &Srf;jynfe,f
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
112
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
113
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
114
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
115
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
116
vlenf;pkrsm;vnf;rauseyf?tpdk;&tzGJU?
ygwD a cgif ; aqmif r sm;vnf ; EI w f x G u f c J h o nf /
ppfwyfutmPmodr;f onf[al ompum;&yfukd
pma&;olu ]]tmPmodr;f }} rqdo
k if[
h ,
k q
l onf/
OD;EkuEdik if aH wmfuud
kd ik w
f ,
G af jz&Si;f vdYk
r&wJ h t cg rD ; avmif a eaomEd k i f i H a wmf u d k
AdkvfcsKyfae0if;urD;Nidrf;owfouJhodkYjzpfonf/
ppf w yf u ul n D u muG , f j cif ; yif j zpf o nf / od k Y a omf
Adv
k cf sKyBf u;D ae0if;u1947ckEpS zGf UJ pnf;yHk
tajccHOya'udk olt
Y wGuEf ikd if aH &;vrf;Tet
f jzpftusK;H r0if
rudik w
f ,
G w
f wfzsupf ;D cJo
h nf/
aomif;usef;olydkrdkrsm;jym;vmonf/
zGJUpnf;yHktajccHESifhxdef;odrf;jcif;udk Nird ;f csr;f a&;&vm;/
ppftmPmESifhxdef;odrf;jcif;udk ta&;BuD;vm;qdkwm
ar;p&mrvd1988
k
ckEpS ta&;tcif
f
;rSm
tajzay:vmonf/
Ad k v f c sKyf a tmif q ef ; u
1947
zGJUpnf;yHktajccHOya'rSm cGJxGufcGifhta&;jyXmef;cJhjcif;udk
wu,f h v uf a wG Y r S m ay;rnf r [k w f ? pnf ; &H k ; a&;om/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
117
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
118
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
119
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
120
ajymqd k j cif ; \
t"d y g ,f v nf ;
jzpf o nf /
EdkifiHawmfrD;avmifaomtcg 1950-1951? 1962-1988?
1988-2015udumuG
k ,af &;wyfrawmfr&Scd v
hJ QiNyf Kd uo
JG mG ;rSm
olwu
Ykd rD;owfuo
hJ rYkd ;D Nird ;f jcif;udtaumif
k
;qH;k jzpfaomfvnf;
rD ; owf r sm;ud k rD ; Nid r f ; owf N yD ; ol w d k Y t d r f (H k ; ) od k Y
jyef v nf x G u f c G m ovd k umuG , f a &;wyf r awmf t zG J U r S
jynf a xmif p k r D ; avmif j cif ; ud k ,aeY t xd w d k i f atmif
vuf e uf u d k i f t if t m;jzif h
aomf v nf ; aumif ; ?
vTwaf wmftiftm;OD;a&25&mckid Ef eI ;f jzifaomf
h vnf;aumif;?
2008tajccHzUJGpnf;yHOk ya'ESiumuG
hf ,t
f yk cf sKyaf eqJjzpfonf/
3/ Nidrf;csrf;a&;oabmwlnDcsufpmcsKyf (rlMurf;)
Edk0ifbmv (4)&uf 2013 ckESpf vdkifZm?
ucsijf ynfe,f
(1) OD;wnfcsuEf iS &hf nf&,
G cf suf
(2) EdkifiHawmf\wm0efrsm;
(3)
typf&yfwikd ;f &if;om;vufeufuikd t
f zGUJtpnf;rsm;\wm0efrsm;
(4)
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
121
Edik if aH wmfEiS t
hf ypftcwfvufeufuikd w
f ikd ;f &if;om;tzGUJtpnf;wdYk
ESpb
f ufvu
kd ef m&rnfh
tzGUJ tpnf;rsm;
(5) qufqaH &;H;k rsm;zGiv
hf pS jf cif;
(6)
vlom;jcif;pmemaxmufxm;rItultnDay;&eftcGit
hf vrf;
(7) vlt
Y cGit
hf a&;udumuG
k
,af pmifah &Smufjcif;
(8) t y p f t c w f & y f p J a & ; q d k i f & m
yl;aygi;f wGaJ pmifMh unfah umfrwDzUJG jcif;
(9) Edik if aH &;aqG;aEG;yGrJ smusi;f yjcif;
(10) vufrw
S af &;xd;k cGihf
(11) jynfaxmifpkvTwfawmftwnfjyKjcif;
(12) taxGaxGu@rsm;
(13) oabmwlncD supf mcsKyw
f ufa&mufjcif;
(14) oabmwl n D c suf p mcsKyf vuf r S w f a &;xk d ; jcif ;
ponfwjYkd zpfonf/
UNFC ('k O u | zm'd k a ';Apf o mayg?
jrefrmoHawmfqifh twGJ-2? trSwf-38? 2013? pm-13?
tpd;k &rSay;ydpYk m)
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
122
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
123
tcef; 5
jynfaxmifpkorwjrefrmEkdifiHawmf
zGJUpnf;yHktajccHOya'rS
aumufEIwfcsufrsm;
1/ 1947 zGJUpnf;yHktajccHOya'
tcef;(1)-Ekid if zH UJG pnf;yHk
yk ' f r (1) jref r mEk d i f i H o nf tcsKyf t csmtmPmyd k i f
orwEkdifiHjzpfonf/ xdkEkdifiHudk jynfaxmifpkjrefrmEkdifiH[k
ac:&rnf/
tykid ;f (5)csi;f 0daoowkid ;f ( Chin Special Division )
yk'rf (196)Ekid if aH wmforwowfrw
S af omcsi;f awmifp&D ifpEk iS hf
&ckid af wmifwef;a'orsm;yg0ifonfcsh i;f 0daoowkid ;f &S&d rnf[k
jyXmef;xm;onf/
yk ' f r (197) (1) ygvD r ef & S d csif ; trsd K ;om;rsm;\
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
124
ud,
k pf m;vS,t
f rSwt
f m;vH;k 0yg0ifaomcsi;f a&;&maumifpD
wpfcu
k zGkd UJ pnf;&rnf/
(2) 0ef B ud ; csK y f o nf csif ; a&;&maumif p D E S i f h
SdEIdif;wkdifyif ygvDrmef&Sd csif;trsdK;om;\udk,fpm;vS,f
trwf r sm;teuf wif o G i f ; jcif ; cH & aomtrwf u d k
Ekid if aH wmforwonf]]csi;f a&;&m0efBu;D }}( Minister of Chin
Affair )[kac:wi
G &rnf
f jzpfaomjynfaxmifpt
k pd;k &tzGUJ 0if
0efBuD;wpfOD;tjzpfcefUxm;&rnf}}[kjyXmef;onf/
2/
tcef;(1) EkdifiHawmf
yk ' f r (1) jref r mEk d i f i H a wmf o nf vk y f o m;jynf o l w k d Y \
tcsKyftjcmtmPm ydkifvGwfvyfaom qdk&S,fvpforw
jrefrmEkid if aH wmf[k ac:wiG &f rnf/
yk'rf (2)jynfaxmifpqd
k &k ,
S v
f pforwjrefrmEkid if aH wmfonf
wkid ;f &if;om;vlrsKd ;aygi;f pHw
k pkYdk aygi;f aexkid af omEkid if jH zpfonf/
tcef;(3)Ekid if aH wmfzUJG pnf;wnfaqmufykH
yk'fr (3) (c) csif;0daoowkdif;udk ]]csif;jynfe,f}}[k
owfrw
S o
f nf/
yk'fr 31 (C) csif;jynfe,f[k owfrSwfonf/ (jynfe,f 7?
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
125
wkdif;7ckyk'fr31wGiazmf
f jyonf)/
yk'rf 190Ekid if aH wmftvHujykd Xmef;onf/wkid ;f ESijhf ynfe,faygi;f
14udyHk ak qmiftvH\tay:wiG Mf u,fy14
kH vH;k yg0ifonf/
3/
2008 zGJUpnf;yHktajccHOya'
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
126
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
127
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
128
txdr;f trSww
f q
H yd ?foDcsi;f ESiNhf rKd Uawmf?tcef;(14)ul;ajymif;
a&;umvjyXmef;csurf sm;?tcef;(15)taxGaxGjyXmef;csurf sm;
jyifqifvv
kd QivG
f waf wmfEiS o
hf mqkid o
f nf[t"d
k yg ,&f onf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
129
tcef; 6
wkdif;&if;om;vlenf;pkrsm;\t"du
vdkvm;aom tcsuf (4) csuf
&ufp/JG /18.11.2013.
&efuek /f
odYk
jynfaxmifpo
k rwjrefrmEkid if aH wmf
zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'avhvmoH;k oyfa&;yl;aygi;f aumfrw
D &D ;kH
&H;k trSwf(20)vGwaf wmf&;kH ?
aejynfawmf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
130
1/ udk;uG,fonfhbmom
1947zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'
yd k ' f r 20/ Nid r f 0 yf y d j ym;a&;ES i f h a omf 4 if ; ?
jynf o l U ud k u d k , f u sif h w &m;ES i f h
aomf 4 if ; ?
jynfoUluse;f rma&;ESiahf omf4if;?xdUkjyiftcef;&Sjd yXmef;csuw
f EYdk iS hf
4if; rqefu
Y siv
f Qif vlcyford ;f wko
Yd nf omoema&;twGuf
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
131
vG w f v yf p G m ,l q Ek d i f a omtcG i f h t a&;? vG w f v yf p G m
aqmufwnfEkdifaomtcGifhta&;wkdYudk tnDtrQ&&Sd&rnf[k
azmfjyonf/
1961 ckESpfzGJUpnf;yHktajccH (pwkwjyifqifcsuf)
tufOya'- trSwf 20udk yk'rf 2 (1)[k jyifqifa&;om;
vG w f v yf p G m ,l q Ek d i f a om tcG i f h t a&;? vG w f v yf p G m
ud k ; uG , f a qmuf w nf E k d i f a om tcG i f h t a&;qd k o nf h
pum;&yftpm; vGwfvyfpGm ,lqEkdifaomtcGifhta&;?
vGwfvyfpGmudk;uG,f aqmuf wnfEkdifaomtcGifhta&;?
vGwv
f yfpmG oifMum;Ekid af omtcGit
hf a&;?qdo
k nhpum;&yf
f
ukd
xnfo
h iG ;f &rnf/
>cif;csuf/ / 20 (2) wGif- ]]odkY&mwGif rdb odkYr[kwf
tk y f x d e f ; ol w k d Y \
pmjzif h a &;om;xm;aom
Bud K wif o abmwl n D c suf u d k r &&S d b J ausmif ; rsm;wG i f
rnfonfhtoufrjynfhao;oludkrSs
4if;\rdbud;k uG,o
f nfb
h momr[kwonf
f rh nfonfb
h momudrk Q
oifMum;jcif;rjyK&[kazmfjyonf/
yk ' f r 21 (1) Ak ' b mom omoemawmf o nf
Ek d i f i H a wmf \ Ek d i f i H o m; trsm;qH k ; ud k ; uG , f & mjzpf a om
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
132
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
133
tjcm;avmuDa&;&maqmif&u
G rf Iwpfcck Ek iS q
hf ufpyfaeygu
yk'f 34 ygbmomomoema&; qkid &f m vGwv
f yf cGirhf sm;wGif
ryg0ifap&/
(c) xd k o d k Y b momomoema&;ES i f h p yf v sOf ;
vGwfvyfaomtcGifh ta&;rsm;udk ay;xm; aomfvnf;
trsm;jynf o l t usk d K ;ud p E S i f h jyKjyif a &;ud p w k d Y t wG u f
Ekid if aH wmf\Oya'jyKjcif;udkrwm;jrpf&/
yk'rf 361Ekid if aH wmfonfAk'b
momomoemawmfukd
Ek d i f i H a wmf \Ek d i f i H o m;trsm;qH k ; ud k ; uG , f & mjzpf a om
*kPfxl;0daooESifhjynfhpHkonfh bmomomoemjzpfonf[k
Ekid if aH wmfutodtrSwjf yKonf/
yk'rf 362Ekid if aH wmfonfc&pf,mefbmomomoem?
tpvrfbmom omoemESihf ewfu;kd uG,af ombmomwku
Yd kd
zGUJ pnf;yHt
k ajccH Oya' tmPmwnfaomaeY Ekid if aH wmfwiG f
&Sad eMuaomud;k uG,&f mbmomrsm;[ktodtrSwjf yKonf/
yk'rf 363 Ekid if aH wmfonf todtrSwjf yKxm;aom
bmomomoemrsm;udwwf
k EkdiforQulnDapmifha&Smufrnf/
vlenf;pkrsm;twGuf jyefqifpOf;pm;&ef
jynfaxmifpkjrefrmEkdifiHwGif
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
134
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
135
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
136
a&;om;aomaMumifh rGwq
f vifbm om0ifrsm; rauseyf
a&mrifuodv
k yd f bk&m;ausmif;tcsKd Ur;D &IUd co
hJ nf/ bmoma&;
pum;? &H k ; oH k ; pum; rsm;ud k v nf ; ae&ma'otvd k u f
vlenf;pkrsm;tusKd ; &Sad tmif? em;vnfoabmayguv
f ,
G &f ef
oH;k oifonf[wif
k jyvkyd gonf/
2/ wkid ;f &if;om;rsm;\pmayjriw
hf ifa&;
1947zGJUpnf;yHktajccHOya'
yk'rf 22Ekid if aH wmfynmoifausmif;rsm;od0Yk ifciG jhf yK&ef
udpE iS phf yfvsO;f ud;k uG,&f mbmomvlrsKd ;bmompum;wku
Yd kd
taMumif;jyKumrnfonfv
h el nf;pkurkd cGQ jJ cm;wm;jrpfjcif;rjyK&/
rnf o nf h u d k ; uG , f & m bmom a&;oif c ef ; ud k r Q v nf ; ?
xd k v l e nf ; pk t m;twif ; tMuyf v k d u f e m oif , l a p&ef
ynwfjcif;rjyK&/
1974zGJUpnf;yHktajccHOya'
yk ' f r 21 (u)wd k i f ; &if ; om;vl r sd K ;rsm;onf
rdrw
d u
Ykd ;kd uG,o
f nfbmomES
h
ichf spcf ifjrwfE;kd onfph um;?pmay?
,Of a us;rI ? "avh x H k ; wrf ; wk d Y u d k Oya'rsm;ES i f h j zpf a p?
trsm;tusKkd ;ESijhf zpfaprqefus
Y i&f efvGwv
f yfpmG ud;k uG,cf iG ?hf
jyKpkysdK;axmifcGifh? ajymqdka&;om;cGifh? usifhoHk;cGifh&Sdonf[k
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
137
jyXmef;onf/
2008 zGJUpnf;yHktajccHOya'
yk'fr 22 (u) wkdif;&if;om;rsm;\pum;? pmay?
tEkynm?,Ofaus;rIwu
kd ul
kd naqmif
D
&u
G rf nf/
vlenf;pkrsm;twGuf jyifqifpOf;pm;&ef
zGJUpnf;yHktajccHOya'rSm
wkdif;&if;om;rsm;\pmay;jrifhwif a&;jyXmef;csufudkvnf;
ppftpd;k &acwf1988rSp,aeYtxdtpd;k &ausmif;rsm;wGif
wkdif;&if;om;rsm;\ pmayoifMum;jcif;r&Sdyg/ oifMum;jcif;
&Sdaomfvnf; oD;oefYvpmray;yg/ ausmif;q&mrsm;u
apwemjzif h oif Mum;ay;jcif ; om jzpf o nf / Oyrmc&pf,mefcsi;f vlrsKd ;rsm;uwkid ;f &if;om;pmayraysmufu,
G &f ef
bk&m;&Sdcdk;ausmif;rSm csif;pmoifMum;ay;jcif;om jzpfonf/
wkid ;f &if;om;pmayoifMum;jcif;twGuEkf id if aH wmfuausmif;q
&m^rrsm;udk vpmay;jcif;? axmufyjhH cif; r&Sad o;yg/ 2008
zGJUpnf;yHktajccHOya'rSm vlenf;pkrsm;ESifh pyfvsOf;aom
pmayjrifw
h ifa&;rawGUyg/ulnaD qmif&u
G rf nf[o
k ma&;onf/
wk d i f ; &if ; om;rsm;[l
aompum;&yf w G i f
Arm(jrefrmpum;ajymaomol) rsm;vnf; wkdif;&if;om;
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
138
rsm;jzpfojzifvl
h enf;pkEiS vl
hf rsm;pkcGjJ cm;oifo
h nf/pmayaysmufrS
pum;aysmuf o nf / pum;aysmuf r S vl r sd K ;vnf ;
aysmuf w wf o nf / ppf r S e f aom 'D r d k u a&pD r S m
vlenf;pktcGit
hf a&;vnf;jyXmef;&rnfjzpfonf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
139
taumiftxnfazmfco
hJ nfuawG
kd U&onf/Oyrm-tdE,
d Ekid if ?H
rD;Zd&k rfjynfe,f(Mizoram)rSmolw
k b
kYd mompum;ESiyghf &*lbUt
GJ xd
(Ph.D)oifMum;cGi&hf onf/ MNF/A vufeufudik w
f yfzUJGrsm;ESihf
tEd,tpdk;&Nidrf;csrf;a&;pmtkyf\ &v'f jzpfonf/ 2010
ck E S p f r S p Manipura jynf e,f w u o d k v f r sm;wG i f
wwd,ESpo
f ifcef;pmwGif Evan. Langh Do Khup (uav;NrKd U)
a&;xm;aompmtkyu
f kd pmudk ZOLAI jzifh oifMum;cJhonf/
ek d i f i H a wmf u vnf ; axmuf y H h u l n D o nf / 1947
tajccH O ya'twk d i f ; a'otvk d u f v l e nf ; pk r sm;twG u f
tusKd ;&Sad tmifbmompum;udyxrj
k refrm?'kw,
d t*Fvyd ?f
wwd , jynf e ,f ES i f h w k d i f ; vl e nf ; pk r sm;\
bmompum;rsm;udv
k nf;todtrSwjf yKoifo
h nf/
csif ; vl r sd K ;wpf a ,muf u
&H k ; pmrS m
ol U emrnf r zwf w wf / ol U rS w f y H k w if r S m aomf 4 if ; ?
ol U t d r f a xmif p k p m&if ; rS m aomf 4 if ; ? a&;xm;aom ol U
emrnfawmifrS rzwfwwfay/ c&kid t
f qif?h jynfe,ftqif?h
tod t rS w f j yK aomvl e nf ; pk r sm;\bmompum;ud k
tod t rS w f j yKoif h o nf / xd k r Qru tpd k ; &&H k ; rsm;ES i f h
wyfe,fjc0H if;a&SUrmS a&;xm;aomqkid ;f bkwrf sm;udjrk efrmpmESihf
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
140
4/ rnfonfht&yfa'orqdk aexkdifcGifhjyKjcif;
2008 zGJUpnf;yHktajccHOya'
yk'fr- 355 EkdifiHom;wkdif;onf jynfaxmifpk
orwjrefrmEkdifiH awmftwGif; rnfonfht&yfa'orqdk
Oya'ESit
hf nDtajcpku
d af exkid cf iG &Shf o
d nf/
yk ' f r - 345 Ek d i f i H a wmf o nf rnf o l u d k r qd k
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
141
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
142
pnf;yHt
k ajccHOya'jyifqifaomenf;vrf;r&Sb
d ;l vm;/
&H;k udpE iS yhf *k v
u
d &H;k udpr mS avQmufvmT wifaomtcg
rSwfyHkwif rl&if;ESifhrdwL? tdrfaxmifpkpm&if;rl&if;ESifhrdwL?
&Jpcef;axmufcHpm rsm; awmif;qdkygonf/ pepfudk
jynfaxmifpjrk efrmEkid if aH wmfwpfEikd if v
H ;kH \pepfvnf;jzpfonf/
a0;vHaoma'orSNrKd UBu;D odtvk
Yk yaf vQmufaomvli,frsm;ESihf
,m,Dtrd af xmifppk m&if;ESitd
hf rif gS ;rdom;pkrsm;twGu'kf ua y;
onf / &yf u G u f t k y f c sKyf a &;rS L ; axmuf c H p mES i f h
&Jpcef;axmufcpH mudk tdrf axmifppk m&if;rSm a&;xm;aom
a'o^&yfuu
G rf o
S mvdt
k yfonfjzpfojzifud
h pE iS yhf wfouf
tk y f c sK y f a &;rS L ;&H k ; aomf v nf ; aumif ; ? Xmeqk d i f & mtBuD ;
tuJ r sm;ud k aomf v nf ; aumif ; ? tpd k ; &taejzif h
wpfa,mufESifhwpfa,muf qufoG,fNyD;rS tqifajyzdkY&ef
vlenf;pkrsm;twGutus
f Kd ;&Sad tmifvyk o
f ifonf
h /ae&mwGif
rSwfyHkwifrSm EkdifiHom;jzpfjcif;\ oufaocHuwfjym;udk
t"d y g ,f r J h jzpf o nf [ k ,l q ygonf / rS w f y H k w if
uwfjym;udik af qmifjcif;onfjrefrmEkid if o
H m;todtrSwjf yKaom
ouf a ocH
uwf j ym;jzpf
wjcm;pm&G u f
pmwrf;rvdt
k yfawmhbJ tqifajyatmif tdraf xmifppk m&if;
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
143
topfux
kd w
k ay;j
f cif;vlenf;pkrsm;twGu&apcs
f iyf onf
g /
tpd;k &&H;k wpfcek iS w
hf pfcquf
k oG,&f eftrdeaYf y;jcif;r[kwyf g/
'k u q if ; &J c H v l e nf ; pk r sm;twG u f tusd K ; &S d z d k U &ef
qE a zmf j yjcif ; om jzpf y gonf / Oyrm-pma&;ol \
tawG U tBuH K t& 2004-2006 ud k ; &D ; ,m;Ek d i f i H r S m
ausmif;wufonfhtcsdef wGif udk;&D;,m; v0uwkdYu
ac:,pl pfaq;olwUdk v0u&H;k rSxw
k af y;aom{nfonfh
uwfjym; ( Alien Register Card) xkwfjy xdkuwfjym;wGif
xk w f a y;aom v0u &H k ; zk e f ; eH y gwf y g&S d o jzif h
olwu
Ydk ,
kd w
f idk zf ek ;f qufNy;D [kb
d uf&;kH rSrSeuef
f onf[qk
k d
jyefvGwfvkdufonf/ 2009 ckeSpfwGif &efukefNrdKUawmf
EkdifiHul;vufrSwf xkwfay;a&;&Hk;csKyfwGif awmifBuD;NrdKUrS
vmaom trsd K ;orD ; wpf a ,muf ol U rS w f y H k w if r S m
ygaomarG;aeYEiS tdhf raf xmifppk m&if;rSmygaomarG;ae vT
U o
J mG ;
Ekid if u
H ;l vufrw
S x
f w
k f ay;jcif; rjyKyg/ odaYdk omf &H;k csKyrf mS
xk d i f a om t&m&S d & H k ; od k Y tul t nD a wmif ;
t&m&SduawmifBuD;v0 u&Hk;udk zkef;qufNyD; 'Duae
'DtrsKd ;orD;arG;aeU tdraf xmifppk m&if;rSm 3 &ufvUkd a&;rnf/
q&mwkv
Yd nf;3&ufvaYkd &;ygvdtrd
Uk eaYf y;cJMh uonf/2010
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
144
ck ESpw
f iG f uav;NrKd U pma&;ol\nDr w0rf;uJG rSwyf w
kH if
vk y f a y;onf / td r f a xmif p k p m&if ; rS m a&;onf h t wk d i f ;
olUarG;aeUEiS rShf wyf w
kH ifxw
k o
f nftcg
h arG;aeYvo
JT mG ;cJo
h nf/
&H;k pma&;rrsm; udv
k nf; vlqakd wmhrmS ;wwfrmS ayg/h 'gayrJh
olwaYdk &;rSm;aom arG;aeYaMumifh igw'Ydk u
k a &mufw,f/ yku
d f
qHxyfray;bl;qd&k ifjyefvnfxkwaf y;rSmr[kwb
f ;l vdv0u
Yk
&Hk;rS ajym cJhw,f/ ydkufqHxyfray;Ekdifbl;vdkU 'DaeYtxd
tdraf xmifppk m&if;ESirShf wyf wif
kH rmS ygaomarG;ou&mZfrwlb;l /
taMumif ; ES i f h y wf o uf tpd k ; & t&m&S d r sm;ud k
tjypfwifcsiw
f mr[kwb
f ;l /qif;&Jaomjynfov
l x
l vl
k enf;
pk
Armpum;rajymwwf a omol r sm;twG u f
zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'jyifqifjcif;vko
d nf[wif
k jyygonf/
&dak oav;pm;pGmjzifh
(OD; crfvrfah wGmif)
jrefrmbmoma&;vlenf;pkrsm;tcGit
hf a&;tzGUJ
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
145
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
146
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
147
tcef; 7
EkdifiHawmfacgif;aqmifrsm;u
owd&Sd&efvdktyf
1/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
148
tmPmvT J t yf o nf / xd k u J h o d k Y
tmPm&S d a om
awmf v S e f a &;aumif p D O u | ? epzaumif p D O u | ?
etzaumifpOD u|rsm;udor
k wjzpfonf[qd
k &k rnf/Ou|u
o0PfvmT vnf;ydaYk vh&So
d nf/1974zGUJpnf;yHt
k ajccHOya'yk'rf
66?yk'rf cG(u)
J ESi(c)
hf 1985ckEpS jyf nfoaYl umifpv
D w
T af wmf
trSw11
f rSmjy|mef;cJo
h nft
h wdik ;f qdv
k Qi-f
(u) Edik if aH wmfaumifpOD u|onfEkid if aH wmforwjzpfonf/
(c)
EkdifiHawmfaumifpD'kwd,Ou|onf
Edik if aH wmf'w
k ,
d orwjzpf
onf[k
a&;onf/
1/
Ad k v f c sKyf B uD ; ae0if ;
(a[mif ; ^qH k ; )
Edik if aH wmfaumifpOD u|(19741988)
2/
a'guw
f marmifarmif (qH;k ) Edik if aH wmfaumifpOD u|
(12-8-1988 rS12-9-1988xd)
3/
Adv
k cf sKyBf u;D apmarmif(qH;k )e0waumifpOD u|(189-1988 rS 20-4-1999)txd
4/
Adv
k cf sKyrf LS ;Bu;D oef;a&T(Nird ;f )etzaumifpOD u|(204-1991
rS20-3-2011)txd
5/
AdkvfcsKyfBuD;odef;pddef (OD;odef;pdef) edkifiHawmforw
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
149
jynfaxmifpBk uUH
cdik af &;ESizhf UHG NzKd ;a&;ygw(2011
D rwfv
20rS
jynfaxmifpkjrefrmEdkifiHwGif 1948 rS 1974 txd
0ef B uD ; csKyf o nf tmPmt&S d q H k ; jzpf a omf v nf ; 1974
ckEpS af emufyikd ;f rS 0efBu;D csKyx
f uf edik if aH wmfaumifpOD u|u
orwxuftmPm &Sd orwvnf;jzpfonf udawG
k U&onf/
xdaYk Mumifaus
h ;&Gm?aus;&Gmtkypf ?kNrKd Ue,f?cdik ?fjynfe,fEiS w
hf idk ;f ?
EdkifiHawmftqifhqifh aumifpDOu|rsm;udk oufqdkif&m
XmetBu;D tuJrsm;xuftmPm&So
d nfjzpfonf/
rD',
D mrsm;wGiODf ;oef;a&T(Adv
k cf sKyrf LS ;Bu;D a[mif;)u
EkdifiHawmftpdk; &ESifhqufpyfrI&Sdonf/ tmPm&Sdonf [k
jiif ; aeMuonf /
ud p E S i f h y wf
ouf
uRef a wmh f t jrif E S i f h a jym&rnf q d k v Q i f Oya't&qd k v Q i f
OD ; oef ; a&T u tmPm&S d o nf [ k rajymvd k y g/ od k Y a omf
bmoma&;&I a xmif h E S i f h pd w f y nmt &qd k & if
c&pf,mefusrf;pmudkaomf4if;? Ak'bmomusrf;udkaomf4if;?
rlqvifud&k efusr;f udak omf4if;?,HMk unforl sm;u,aeYtxd
,HkMunfvufcHaeqJ jzpfygonf/ odkYaomf 'Dusrf;rsm;udk
ajymqdkaomolrsm;udk vlrsdK;xJrSm jrif vdkYr&yg/ pum;vHk;
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
150
(Mo0g')trdeYftouf&iS af eqJjzpfygonf/xdu
k o
hJ Ykd2008
zJUG pnf;yHt
k ajccHOya'OD;oef;a&TtrdeEYf iS a&;qG
hf cJ hJ olUpum;udk
olukd,fwkdif vufcHtwnfjyK? jynfolvlxku rJqEjzifh
twnfjyKaomtajccHOya'pmtkyjfzpfonf/'DtaMumif;udk
pOf ; pm;aomtcg OD ; oef ; a&T qH k ; oG m ;onf j zpf a p?
touf&iS af eonfjzpfap?OD;oef;a&T\tmPmwefc;kd&So
d nf[k
rajymEkid yf g/qdv
k o
kd nfrmS OD;oef;a&T\pum;trdeYf'DzUJG pnf;yHk
tajccH O ya'
jynf a xmif E k d i f i H a wmf u
toH k ; jyKaeonf h u mvywf v H k ; touf &S i f a eonf [ k
ajymEkdifonf/ pum;vHk;touf&SifaeqJjzpfonfudk t"du
ta&;BuD;onf/ Oyrmtm;jzifh- OD;ae0if;u etztpdk;&
trd e f Y a y;r& aomtcg tmPmjyef o d r f ; zd k Y
olorD;pEm0if;ESifhom;rufrsm;u BudK;pm;ae onfudk
awGU&onf/xdt
k csed w
f iG ODf ;ae0if;touf&iS af eao;aomfvnf;
OD ; ae0if ; pum;onf etz tpd k ; &twG u f
toufr&Siaf wmhaMumif;etztpd;k &tay:rmS tmPmr&Syd g/
OD;oef;a&Tu tNidrf;pm;,lcJhaomfvnf; olUpum;onf
touf&iS af eovm;[kpOf;pm;p&myif/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
151
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
152
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
153
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
154
vlo;kH OD;'Pf&m&&S/d
- 2011 ckESpf ZGef 24 &uf aejynfawmfZrLoD&dNrdKUe,f
oajyuke;f &yfuu
G ikf 0gvrf;wGiayg
f uu
f rJG w
I pfcjk zpfymG ;cJ/h
- 2011ckEpS ZGf e24
f &ufrEav;NrKd Ucsr;f at;ompnfNrKd Ue,f?
aps;csKd a wmf 84 vrf ; ? 27 vrf ; 28 vrf ; Mum;
ref;jrefrmyvmZma&SUESifh rsufESmcsif;qdkif&Sd aps;csKd[dkw,f
ajrnDxyfa&SUwiG &yf
f xm;aomum;wpfp;D AH;k ayguu
f cJG NhJ y;D
vl o H k ; OD ;
'Pf & m&&S d ?
tqd k y gaeY yif
rEav;aps;csKd[dkw,fa&SUwGif aygufuGJrIjzpfyGm;cJhNyD;
aemufxyfo;kH em&Dceft
Y MumwGif 84 vrf;? 31 vrf;ESihf
32 vrf;Mum;&Sd omoemh[dwtoif; "romvmteD;&Sd
trdIufyHk; aq;jzifh AHk;[k &;om;xm;rIudk awGU&Sd
ppf a q;cJ h & m trI d u f A H k ; twG i f ; AH k ; awG U &S d c J h N yD ;
azmufcGJzsufqD;&Sif;vif;cJh&? xdkaeYrSmyif jyifOD;vGifNrdKU
&yfuGufBuD; (3)tuGuf trSwf (4)&Sd vlraeaom
tdrw
f pfck ayguu
f rJG jI zpfymG ;cJ/h
- 2011 ck E S p f atmuf w d k b m 25 &uf &ef u k e f N rd K U ?
oCFe;f uRe;f NrKd Ue,f oHork mvrf;rBu;D wpfae&m tiSm;
,mOf w pf p D ; ay:wG i f ayguf u G J r I w pf c k j zpf y G m ;NyD ;
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
155
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
156
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
157
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
158
ppfrSefaom EkdifiHa&;trsdK;om;acgif;aqmifrsm;u
rd r d w k d i f ; jynf ? rd rd v l r sd K ;? rd r d E k d i f i H o m;rsm;twG u f
toufpeG &Yf o
J nf/xdu
k o
hJ aYkd omtrsKd ;om;acgi;f aqmifrsm;udk
AdkvfcsKyfatmifqef;? r[wrm*ED wkdYu owd&Sd usnf
qefraMumuf? AHk;aygufuGJjcif;vnf;raMumufaomaMumifh
tmZmenf a cgif ; aqmif r sm;[k ac:qd k j cif ; ud k cH & onf /
0ef B uD ; csKyf a [mif ; OD ; Ek u jynf w G i f ; ql y l r I a Mumif h
wyfrawmfvufxo
J tmPmtyf
Ykd
EiS ;f cJjh cif;?OD;ae0if;uvnf;
jynfwGif;qlylrIaMumifh OD;EkuJhodkY wyfrawmfvufxJodkY
tmPmtyfESif;cJhjcif; udk awGU&onf/ wkdif;jynftwGuf
toufay;vdkaom yk*dKvfrsm;u EkdifiH awmfrwnfNidrfrIudk
vufeufEiS rhf ajz&Si;f ?Oya'ESit
hf oufEiS o
hf majz&Si;f onf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
159
tcef; 8
csif;ESifhucsifwkdY nDtpfjzpfjcif;
1/
csif;ESifhucsifnDtpfudkawmfrsm;jzpfjcif;
a&S ; acwf u p
csif ; ES i f h u csif w k d Y u d k
wkid ;f &if;om;vlrsKd ;rsm;xJrmS ( Among the Indegenous Races
of Myanmar ) nD t ud k & if ; awmf r sm; jzpf M uonf [ k
yg;pyf&mZ0ifrmS &So
d vdork
k id ;f rSww
f rf;rsm;wGiv
f nf;aumif;?
vufawGU&mZ0ifrSmvnf;aumif; ,HkMunfvufcHygonf/
w&kwjf ynfrjrS efrmjynfoajYkd ymif;a&TUaomtcgcsi;f vlrsKd ;rsm;ESihf
ucsif v l r sd K ;rsm;ud k awm xJ r S cG J c G g cJ h & jcif ; jzpf o nf /
ucsif v l r sd K ;rsm;u csif ; tpf u d k r sm;\ "g;ES i f h c k w f
jzwf a omiS u f a ysmyif r sm;\ &G u f E k r sm;ud k &S n f v sm;NyD ;
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
160
2/
ucsif"g;tdrfESifhtdyfcef;oD;oefYxm;jcif;
ucsifwkdYu tpfudkBuD;csif;wkdYESifhcGJcGgcJhMuaomtcg
tpfudkBuD;csif; wdkYowd&onfhtaejzifh trSwfw&twGuf
"g;tdrw
f pfyidk ;f udo
k m,aeYtxdtoH;k jyKavh&o
dS nf/nDtpfukd
ESpfa,mufrS wpfa,mufudkaysmufonf [k trSwftom;
jzpf o nf / td r f a qmuf a omtcgwG i f v nf ; tpf u d k B uD ;
csif;wdkYjyefvmaomtcg tdyf&ef tdyfcef;wpfcef; ukwifESifh
oD;oefx
Y m;jcif;"avhx;Hk pH&So
d nf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
3/
161
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
162
vl B uD ; rsm;uvnf ;
oD ; oef Y t pnf ; ta0;jyKvk y f nD i ,f ucsif r sm;
tdrcf jJG cif;ay;rnf?vufaqmifvnf;ay;rnf[oabmwl
k
nD
Muygonf/
xdkaMumifh 1997 ckeSpf Zefe0g&Dv 19 &ufaeY
Hakha Nrd K U Zion Baptist Church rS m KBC ES i f h ZBC
acgi;f aqmifrsm;yg0ifaomcsi;f vlrsKd ;rsm;unDi,fucsiw
f t
Ydk m;
tdrfcGJay;jcif; tpnf;ta0;usif;ycJhonf/ KBC bufrS
vufbuf&nfEiS rhf ek Yf auR;cJo
h nf/ KBC u armif; ( Gong)
vufarmif;wpfq,fxmG wpfv;kH udk ZBC-Vice President, Pu
Van Kyi vufovuf
Ykd aqmiftarGay;tyfco
hJ nf/ Pu Van Kyi
u tacguf wpf&m BuD; xkcJhonf/
ZBC rsm;uvnf;
td r f a xmif c G J t arG t jzpf nD i ,f u csif wd k Y u d k
EGm;aemufrESiu
hf av;uday;tyf
k
co
hJ nf/csi;f wku
Yd vnf;"g;tdrf
wpf j crf ; ud k ,aeY r S p "g;td r f w pf j crf ; roH k ; bJ ?
csef x m;aomtd r f c ef ; oD ; oef Y ud k v nf ; rxm;&S d y g&ef
rSmMum;cJo
h nf/tpfuw
kd cYdk si;f rsm;vmaomtcgnDi,fwdEYk iS hf
ukwifwpfcak y:wiG twl
f wt
l yd &f rnf[ajk ymcJo
h nf/
ZBC
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
163
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
164
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
165
tcef; 9
"KUKI-CHIN-ZOMI-MIZO-NAGA" NATIONALISM
Chin Comprises (53) different ethnic groups (by the
Government of Myanmar)- Department of international
Affairs & Research, Ministry of Defense, Myanmar) rS
aumufEw
I cf su/f
1. Chin
2. Meithei (Kathe)
3. Saline
4. Ka-lin Kaw (Lushay)
5. Khumi
6. Awa Khami
7. Khuano
8. Kaungso
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
9. Khuangsai Chin
10. Khualsim
11. Khuangli-sim
12. Gunte (Lente)
13. Guite
14. Ngawnte
15. Zizam
16. Senthang
17. Saizang
18. Zahau
19. Zotung
20. Zophei
21. Zo
22. Zahngiat
23. Tapawng
24. Tedim
25. Teeizang
26. Taisun
27. Thahdo
28. Thor
29. Dim
166
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
167
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
168
51. Linbu
52. Asho
53. Rawngtu
qvkid ;f usJtb
kd cd af xmif;u cdEk rI ;f xke*f sme,f? twGJ 1? trSwf 6?
2013/ pm 11 rSjyefvnfazmfjyxm;onf/ txufygcsif;vlrsdK;rsm;xJrmS
csif;vlrsdK;EG,pf k 53 oH;k ck owfrw
S af omfvnf; wcsdKUursdK;EG,ef mrnf
(Nam)rsm;ESihf a'o&Gm emrnfrsm;udk vnf;yg0ifonf/ jynfaxmifpk
or w jref r mEk d i f i H a wmf u csif ; vl r sd K ;EG , f p k r sm;ud k jyef v nf
ppfaq;oifhonf[k ,lqygonf/ Oyrm- uoJ vlrsdK;rsm;onf
Ekid if jH cm;om;rsm;jzpfonf/ em*vlrsKd ;uvnf; csi;f vlrsKd ;tjzpfjiif;qdck o
hJ nf/
csif;vlrsdK;xJrmS vlrsdK;EG,pf w
k pfcsdKUudk jrefrmtpd;k & Oya't& vlO;D a&
ig;aomif; igaxmif xufrenf;aomvlrsKd ;EG,pf rk sm;udk vlrsKd ;wpfrsKd ;tjzpf
owfrw
S Ef idk o
f nf/ xdak Mumifh csif;vlrsdK;EG,pf rk sm; wGif NrdKUe,ftqif?h
c&kdiftqifh?
jynfe,ftqifh?
jynfaxmifpktqifh?
bmompum;ESiv
hf Ol ;D a&udk MunfNh yD; vlrsdK; tjzpf owfrw
S o
f ifo
h nf/
pma&;ol t aejzif h ? vl O D ; a&oH k ; axmif x uf e nf ; aomtxuf y g
csi;f vlrsKd ;EG,u
f rJG sm;udk NrKd Ue,ftodtrSwjf yKtqifh bmompum;wlaom
vlOD;a&wpfaomif;xufrsm;aom vlrsdK;EG,frsm;udk c&kdiftqifh
v l r s d K ; t j z p f a o m f v n f ; a u m i f ; ?
ig;aomif;xufrsm;aombmompum;wlvrl sKd ;rsm;udk jynfe,ftqifh (od)Yk
jynf axmifpkvlrsdK;EG,fpkrsm;wGif tqifhqifh owfrSwfoifhonf[k
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
169
bD p D c ef Y u p emrnf&SdcJhNyD;jzpfonf/ waumif;acwf ?
[efvif;acwfwiG v
f nf; omwd;k [ka&; rif;quf(8)ck? rSee
f ef;&mZ0ifwiG f
awGU&Sd onf/ (Oyrm) Dawt Pau, Dawt Jang, Jam Mang, Ja
Khan, Khan Lon, Let Khai; ESifh wjcm;) odkYaomf Thado
pum;ajymolu Thado xuf AD 1780 cefYrSm Cachar-India rS b*F g vD pum;u "KORKI" awmif a y:om;?
awmxJvlrsKd;[k t"dyg,f&aompum;? t*Fvdyfu "KUKI"
[k ac:qdjk cif;udk a&G;cs,faomaMumifh jrefrmhordik ;f rSm Thado
aysmufq;kH "KUKI" tjzpfusef cJo
h nf/ 1940 ckEpS f ManipurLamka rS m vl r I a &;toif ; zG J U pnf ; Khuul Union
zGUJ pnf;cJo
h nf/ Ou| Tiba-KiLong-Kom jzpfonf/ odYkaomf
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
170
2. CHIN - trsKd;om;vIyf&Sm;rI
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
171
uGefjrLepfqefYusifvGwfajrmufa&;tzGJU
csif;acgif;aqmifwcsKdUu zGJUpnf;cJhonf/ 1962 ckESpfwGif
ygvDrmeftrwf? vTwaf wmftrwfwcsKUd ESihf Lt.Col Son Khaw
Pau wdkY tdEd,jynfe,fpyf a&mufcJhNyD;? 1964 ckESpfrS Thual
Zen, Hrang Nawl, Son Cin Lian, Dam Khaw Hau,
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
172
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
173
'kwd, - CNF
1988 ck E S p f ausmif ; om;ta&;tcif ; rS p
zG J U pnf ; cJ h o nf / tpu csif ; trsKd ; om;rsm;u
axmufcHaomfvnf; csif;jynfe,ftqif;&JqHk;jzpfouJhodkY
quf a umuf ( aiG a Mu;tcG e f )
awmif ; ?
tjypfrjhJ ynfov
l x
l u
k o
kd wfjzwf csif;jynfe,fajrmufyikd ;f u
2000 ESpfaemufydkif; vHk;0qefYusif aysmufuG,foGm;onf/
ZRA-Zomi Re-Unification Army uvnf ; ZRO
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
174
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
175
ZOMI -
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
176
ES i f h R ev Chum Awi
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
177
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
178
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
179
ZOMI
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
180
tBuH a y;cJ h o nf /
olYpmtkyfrSm
vl r sKd ; EG , f r sm;ud k
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
181
trsKd;om;emrnfwpfckoHk; oifhaomvlrsKd;rsm;jzpfaomfvnf;
bmompum;t& cGJjcm; vlrsKd;wpfrsKd;omjzpfonf/ olwkdY
tm;vH;k u "National" oH;k onf/ "Tribe" udo
k ;kH "National"
wpfcw
k nf;&So
d ifo
h nf[k rdeYfMum; cJb
h ;l onf/ ,cktcg 2004
aemufyikd ;f rSm KUKI yg0ifaom "National" wpfco
k ;kH Paite,
Tedim, Vaiphei, Gangte, Simte, Zou, Baite, Kom, Thado
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
182
tjrifus,faomtcg
trsKd;om;rsm;
pnf;vHk;nDnGwfa&;ysufjym;apatmif
tzG J U tpnf ; zG J U (wnf a xmif ) onf / b,f v l r sKd ; rqd k
jynf o l v l x k upr[k w f acgif ; aqmif u p
vlrsK;d uGjJ ym;jcif;jzpfay:avh&o
dS nf/
jynfaxmifpjk refrmEdik if w
H iG v
f nf; csif;vlrsKd;rsm;udk
bmompum;EG,fpkuGJrsm;? tajccH vlrsKd;EG,fpktjzpf
todtrSwfjyKcH&aomaMumifh
vl r sKd ; a&;jyemrjzpf o if h w J h [ mud k jzpf w wf o nf
udkawGU&onf/ csif;jynfe,f(9)NrdKUe,ftrnfudkoHk;
vlrsKd;(9)rsKd;[k todtrSwfjyKoifhonf/ xdkodkY r[kwfvQif
bmompum;t&r[kwf? vlOD;a& 50000 xufrydkaom
bmompum;wl r sm;ud k
Ed k i f i H a wmf u
vlrsKd;wpfrsKd;pm&if;wGifrxnfhoifh
bmompum;pm&if ; wG i f o mxnf h o if h o nf / Ad k v f c sKyf
atmif q ef ; uvnf ; vl O D ; a& 3000 xuf e nf ; aom
vl r sKd ; rsm;ud k vl e nf ; pk [ k (Schedule Tribe List)
owf r S w f c J h v Qif
vl e nf ; pk t zG J U uG J
rsm;rnf j zpf o nf [ k q d k c J h z l ; onf / ,ck t cg UNO u
vlrsKd;wpfrsKd; trsKd;om; (National) vlOD;a& 50000
xufrenf; owfrSwf jrefrmtpdk;&u vlOD;a& 55000
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
183
6. Losau
8. Khuano
9. Phaileng
3. Teizang
4. Sihzang
7. Lamzang
10. Dim
11.Ngawn
12 Vaiphei
13. Paite
14. Gangte
jrefrmqdkS,fvpfvrf;pOfygwDu -;
1. Dim
2. Khuano
3. Hualngo
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
Saizang
184
5. Tedim 6. Sihzang
7. Teizang
8. Thado
9. Vangteh
10.
Zo [ka&;onf/ (Sing Khaw Khai, The Culture and Customs of Indegenous Races of the Union of Burma - Chin,
Rangoon, BSSP Press, 1963P.66)
txuf y g
Tedim
vl r sd K ;
Tedim
pum;ajymvlrsdK;EG,pf [
k k a&;om;aomfvnf; wcsdKUu Tedim
vlrsdK;rdS GmemrnfomdSonf/ Tedim NrdKUe,ftrnfcH
vlrsdK;[kac:qdkjcif; jiif;qdkcJhonf/ tajzudkrcufyg/
tajzSmenf;trSefrSm atmufygtwdkif;jzpfonf/
1/
Tedim vlrsdK;? Tedim - Chin tdEd,tpdk;&
vlrsdK;pm&if; (rsdL;EG,fpkpm&if;) trnf
Manipur jynfe,ftpd;k &rS H;k rSmar; csi;f jynfe,ftpd;k &H;k rSm
oGm;ar;rSygu
tajztrSefodrnf/ TEDIM
vlrsKd;tpm; TEDIM NrdKUra&;bl;/
2/
txuf y g Zo utp Simte ud k a 'o?
GmtajccH bmompum;uGJjym;jcif;aMumif;
vlrsdK;trnf jzpfvmonf/ ,cktcg vlrsdK;pm&if;trnf
(Tribes List) tjzpfvlOD;a&
rsm;vm
todtrSwfjyKcJhjcif;jzpfonf/
3/
Hualngo u Tedim vlrsdK;r[kwfyg/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
185
2/
PAITE
rsdK;EG,f^ pum;ajyol
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
186
4. LamzangPau 5. LosauPau
NgennungPau 7. TeizangPau
8. TedimPau 9.
- usdrfEGJvlrsKd;
1. Thado
2. Vaiphei
5. Paite
6. Zoute
7. Sihzang
8. Ngawnte
3. Simte
4. Gangte
9. Tedim
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
187
1. Bawm
4. Hallam
5. Khaw thlang
6. Kawn
2. Baite
7. Lusei
3. Hmar
8
13.
jzpfonf/
16. Vaiphei
17. Simte
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
188
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
189
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
190
vlrsKd;rsm;ESifhEdkifiHjcm;om;jzpfaom dk[if*smvlrsKd;rsm;u
wdkif;&if;om;vlrsKd;EG,ftjzpf awmif;qdkrIjyemudkvnf;
uJhodkY ajz&Sif;oifhonf/ wdkif;&if;om; {nfhEdkifiHom;?
EdkifiHom;jyKcGifh& jrefrmEdkifiHom;&SdouJhodkY jynfe,f?
wdkif;tqifhrSmvnf; jynfe,fvlrsKd;ESifh a'ocHwdkif;&if;om;
vlrsKd;EG,fpk0if (odkY) wdkif;&if; om; vlrsKd;wpfrsKd;[k
todtrSwfjyKoifhonf/
MNF/A = Mizo National Front / Army
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
191
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
192
Sologan aqmify'
k f - "PATHIAN LEH KANRAM TAN"
(FOR MY GOD AND MY LAND)
jzpf
bk&m;ESifhighwdkif;jynftwGuf[k t"dyg,f&onf/
1963
ck E S p f w G i f
MNF
Party
Mum;jzwfa&G;aumufyw
JG iG f yg0if,OS Nf ydKicf &hJ m tEdik &f aomfvnf;
tpd k ; &u tzG J U tpnf ; tod t rS w f r jyK&ao;ojzif h
&v'f u d k j iif ; y,f j cif ; cH & onf / 1963 ck E S p f
atmufwkdbmvwGiftpdk;&jzpfaom
jynfe,ftpdk;&jynfaxmifpktpdk;&xH awmif;qdkcsufrsm;
(Memorundum) ydkYcJhaomfvnf; jyefvnf ajzMum;jcif;r&Sd
tMurf;zufukd rvTrJ a&Smifo;kH &rnfjzpfawmhonf/ xdYk aMumifh
1965 ckESpf? arv 1 &ufaeYwGif rD;Zdktpdk;&cGJxGufNyD (Province of Government of Mizioram) [k aMunmcJh 1966
ckESpf? azazmf0g&Dv? 26 &ufaeYwGif MNA (Mizo National
Army) u tdE,
d ppfwyfpcef; Aizawl, Tuipuibari, Lunglei,
Champhai, Thlabung udk n (12;00) em&DwdwdwGif
wdkufcdkufcJhonf/ 1966 ckESpf? azazmf0g&Dv 29 &ufaeYwGif
ppfwyfuppftrdefY (Curfew) tjyifxGufcsdefuefYowf
aMujimaomaMumifh MNA rsm;udk awmcdk xGufajy;cJhonf/
b*Fvm;a'h&Sf (ta&SUygupwef)? &cdkifESifhcsif;jynfe,f?
ppfuikd ;f wdik ;f wdYk wiG f aexdik f cdv
k aHI omaMumifh jrefrmppfwyfu
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
193
jynfolvlxk'kuay;cJhonf/
MPC- Mizo Peoples Convention
1965 ck E S p f Zef e 0g&D v 15 &uf r S 18 &uf a eY t xd
rPdyl&jynfe,f Konpui-Lamka tpnf;ta0; usif;ycJhonf/
Zefe0g&Dv 17 &ufaeYonf we*FaEGaeYjzpf 16 &ufEiS hf 18 &ufaeYwiG f
tpnf;ta0; usif;yonf/ xdt
k pnf;ta0; Zdt
k rsdK;om; tzGUJ tpnf;
14 ck yg0ifco
hJ nf/
1. Mizo Union 2. Mizo National Front 3. Hmar National
Council 4. Kuki National Assembly
5. Paite National
7. Vaiphei National
Organization
1 1 .
1 3 .
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
194
Clature)
Lamka NrdKUrS aMumfjimpmuyfjcif;
We support the movement of the MIZO people for Unification,
Let the Government of INDIA.
DONOT forget the MIZOS, WHEN THEY REMEMBER THE
NAGAS
MIZOS: UNITES OR PERISH,
Supporters in Manipur
(Published by Hao Kho Lal, Thang Jom & Pao Len, Haokip; Imphal, On be
half of Supporters in Manipur, Printed at the Swaraj Press, Uripok, Imphal,
16-2-1965)
tdE,
d tpd;k &u em*udk owd&aomtcg
rDZu
kd v
kd nf; owd&yg[k
t"dyg ,f&onf/
MNV = Mizo National Volunteer
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
195
rS
vl i ,f w pf c sKd U yg0if c J h uav;NrKd U wm[ef ; rS m vnf ;
wm[ef;wyf&if;wpfck zGJUpnf;vdkY&onf/ 1966 ckESpfwGif
Tedim ESihf Falam e,fuvnf; vli,fwpfcsKUd yg0ifc
hJ 1966
ck E S p f csif ; awmif w ef ; ppf q if a &;ES i f h wk w f E d k i f i H
ppfwef;wufwt
hJ cg wyfom;OD;a& 1000 ausmfcNhJ yDjzpfonf/
OD;odef;azjrifhu - ;
]]csi;f olyek af cgif;aqmifrS tdraf pmift
h pd;k &vufxufu
csif;a&;&m0efBuD;a[mif;OD;&mvfrIef;? ygvDrmeftrwfa[mif;
OD ; &maemvf Hrang Nawl) csif ; awmif t k y f a [mif ;
OD ; wG Z vsif ; wd k Y j zpf o nf / trwf a [mif ; wpf O D ; omvQif
tdEd,jynfbufrSm usef&pfaeNyD; EdkifiHa&;oHk;ESpfpDrHudef;ESifh
jyefcsrnf [k BuHK;0g;aeaMumif;od&ay\/ 1965 ckESpf?
'DZifbmvxJu usi;f yaom MIZO NATIONAL ARMY
tpnf;ta0;wGif udk,fpm;vS,ftjzpf wufa&mufcJhonf[k
,HkMunf&ayonf/}}
(OD;odef;azjrifh - pm-181)
1968 ck E S p f zvrf ; bPf E S i f h wD ; wd e f b Pf
vk,ufwu
kd cf u
kd af omtcg NNA wpfcsKUd u vrf;ab;rSm aiG
1 usyf w ef 1 &G u f e H y gwf i ,f (ta<u)rsm;ud k
Assam,
Tripura,
Meghalaya,
Nagaland
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
196
uav;rsm;vTiyhf pfa0iSco
hJ nf/ wpfcsKUd u rD;dUI 'DaiGusyw
f ef
pm&G u f b ,f a vmuf E S i f h
a&aEG ; ql o enf ; [k
upm;avh&Sdonf[k od&Sd&onf/ trwfa[mif;udk Pu Hrang
Nawl jzpf 1965 ckEp
St
f zrf;cH tdE,
d rS jyefvnfyYkday;onf/
u olwdkYulnDol Pu Tun Khaw Pum
owfvdkufjcif;
1962 ckESpf? rwfv 6 &ufaeYwGif ta&SUygupwef
(Bengaladesh) odkY a&mufcJh vufeuf udkifwyfrsm;udk
tod t rS w f j yKcH & axmuf y H h a &;tul t nD v nf ;
&cJNh yD;NyDjzpfonf/ 1964 ckEpS ?f Zefe0g&Dv 10 &ufaeYwiG f Pu
Tun Khaw Pum-Baite Lamka (Pangnuam) Manipur ESifh
Lt.Col.Son Khaw Pau em* NCC President Mr.Phizo
Angami xH KOHIMA NrdKUodkY tultnDawmif;qdkcJh&mrS
jyefvmcJhpOf Champhai NrdKUawGUqHkcJhojzifh yl;aygif;cJh
ta&SUygupwefodkY xdkESpf arv 5 &ufrSm oGm;a&mufcJh
ppfynmoifwef; vlta,muf 30 wufa&mufcJhonf/
Mizoram rS Pakistan odkY oGm;vmpOf vrf;Mum;rSm United
Government of Chin jynfaxmifpc
k si;f orwtpd;k &zGUJ pnf;
0efBuD;csKyf Pu Tun Khaw Pum umuG,af &;0efBu;D Xme0efBu;D
Gen-Son Khaw Pau Edi
k if jH cm; qufqaH &;Xme0efBu;D Pu Hrang
MNA
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
197
Nawl jzpfonf[k
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
198
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
199
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
200
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
201
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
202
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
203
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
204
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
205
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
206
5. NAGA
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
207
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
208
jynfe,ftqifo
h Ykdw;kd jriahf y;cJah omfvnf; olwYkduvufrcHyg/
Nagaland ud k oD ; jcm;vG w f v yf a omwd k i f ; jynf u J h o d k Y
cH,lcsuf&Sd Switzerland, Newzeland, England uJhodkY
wdkif;jynftrnfvJay;onf/ t*Fvdyfpum;uRrf;usifaom
ynm&SiBf uD;rsm;&So
d nf/ 1994-1998 ckEpS f pma&;ol Mokok
Chung NrdKU aewJt
h csed rf mS Naga-IM ESihf K tzGUJ noef;acgif
,HrmS wdu
k yf jJG zpf CNF/A oH;k a,mufaoqH;k oGm;onf/ Naga
vufeufuikd w
f yfzUJG &Sad omNrdKUrSm tdE,
d ppfwyfvmaomfvnf;
olwdkYtcsif;csif;uefYowfe,fajrxJrusL;ausmfbl;vdkY
typf t cwf r &S d y g/
aowm
xuf
touf&SifbdkYoma&G;cs,fonf/
tdyfaysmfaeaomNcFaohoGm;EId;p&mrvdk? olYxHvmcJh&if jynfol
vlxk 'kua&mufwwfonf/
jref r m-em*
1986 csif ; awmif w ef ; tuf O ya'? 1947
zG J U pnf ; yH k t ajccH O ya'? 1974 zG J U pnf ; yH k t ajccH O ya'
tqufqufajymif;vJcJhaomfvnf;
csi;f ESiehf m*trsK;d om;rsK;d EG,w
f [
l k tpd;k &utodtrSwjf yKonf/
1974 ckESpfrSm csif;vlrsKd;rsm;udk zGJUpnf;yHktajccHOya'ESifh
vl r sKd ; EG , f p k p m&if ; rS m ajrjyef Y csif ; ? awmif a y:csif ; ?
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
209
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
210
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
211
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
212
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
213
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
214
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
215
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
216
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
217
ygwD t oD ; oD ; rS
ygwD O u | rsm;
wuf a &muf c J h M uNyD ;
ZdkrsKd;EG,fpkrsm;jyefvnfaoG;pnf;nDnGwfNyD;
tkyfcsKyfrIwpfckatmuf wGif twlwuGjyefvnfaexdkifEdkif&ef
ZORO tzGJU\ BudK;yrf;vkyfaqmifcsufrsm;udk tjynfht0
axmuf c H B ud K qd k M uaMumif ; ? rd r d w d k Y wwf p G r f ; orQ
yl;aygif;yg0ifMurnfjzpfaMumif; ajymqdkoGm;Muonf/
&Snfvsm;vSaom ordkif;aMumif;t& csif;? vldkif;?
ul u D ;
vl r sKd ; rsm;onf
t*F v d y f u d k v d k e D
vufatmufrusa&mufcifwGif rdrdbmom Zdk vdkYac:qdkNyD;
b*F v m;a'&S f U Ed k i f i H ppf w aumif ; awmif wef ; a'o?
jrefrmEdkifiHcsif;awmifwef;a'oeJY
tdE,
d Edik if v
H l ikd ;f awmifwef;a'oawGrmS oD;jcm; vGwv
f yfpmG
aexdkifcJhMuonf[k od&onf/
1890
ck E S p f
t*FvdyfudkvdkeDvufatmufusa&mufcsdefrSpNyD; ,aeYcsdefxd
tdEd,-jrefrm-b*Fvm;a'&SfU
oH;k Edik if o
H ;D jcm;tkycf sKyrf aI tmufwiG f usa&mufcjhJ cif;jzpfaMumif;
Nationalist Party (ZNP)/ BJP
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
218
Pu R. Thawngmawia u ajymonf/
World Zo Ri-unification Convention udk
1988
ckESpfu rDZdk&rfjynfe,f usefzdkif;NrdKUwGif yxrOD;qHk;tBudrf
usi;f ycJMh uNyD; 1991 wGiw
f Budr?f ,ck 2013 ckEpS w
f iG f wBudrf
pk p k a ygif ; wwd , tBud r f usif ; ycJ h M uonf /
(Khonumthung, News Journey, Vol. 1. No.7,
November 2013, p. 7-8).
ZRO-(Zomi) 1993 ckESpf? {NyDv 9 &ufaeYwGif Pu
Khai Za Song-Guite (EX-MLA-Karbilong) u vdkifZmucsijf ynfe,fwiG f ZRO-Zomi Re-Unification Organization zGUJ pnf; Ou|tjzpf yxrqH;k Lt.Col.Hang Khaw Lian
HatLang (qH;k )u wm0ef,o
l nf/ 1997 ckEpS w
f iG f Manipur
ZRO ES i f h KNA y#d y u j zpf y G m ;aomaMumif h ZRO
acgif;aqmiftjzpf G. Thang Lian Pau u wm0ef,l
(,aeYxd 2013) ,cktcg Zomi Council atmufrS KNA
tzGUJ 0iftjzpf yg0ifco
hJ nf/ 1997 ckEpS w
f iG f ZRA (Zomi ReUnification Army) ESifh 2012 wGif pufwifbmv 12
&ufaeYwiG f ZIA (Zomi Independent Army) trsK;d om;wyfzUJG
zGJUpnf;onf/
ZNC
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
219
jynfaxmifpjk refrmEdik if w
H iG f ygwDrsK;d pHk 236 &S
d csi;f ygwD CNC
For Democratic, MPP (Mara) KCNUP (KUKI-Chin)
MK NSO (Khumi-Student), ANO(Asho-Chin) CNYO
(Chin National Young Organization) ESifh ZNC (Zomi
OD ; aqmif
atmuf w d k b mv 24 &uf a eYwG i f zG J U pnf ; cJ h o nf /
wD;wdefrJqEe,ftrSwf(2)rS Pu Chin Sian Thang (,ck
ZCD) ESihf wGeZ
f efrq
J Ee,f trSw(f 1)rSm Pu G. Thang Lian
Pau (ZRO-President) u trwftjzpfa&G;cs,jf cif;cH&onf/
etzaumif p D u
tmPmrvT J a y;aomaMumif h
a':atmif q ef ; pk M unf (NLD) tzG J U axmif c s
xGufajy;wdrf;a&Smif Muolrsm;&Sdonf/ ZNC ygwDudkvnf;
tpdk;&u vufrcH 2012 ckESpf? Mo*kwfv 17 &ufaeYwGif
ZCD [k ac:qd k o nf / t*F v d y f r S m National
trsKd;om;udkrygcJhaomfvnf; ZCD = Zomi Congress For
Democratic Zdr
k ;D trsK;d om;'Dru
kd a&pDueG zf &if[
h ak c:qdo
k nf/
2013 ck E S p f ? puf w if b m? 4 &uf a eY w G i f ZCD u
aejynfawmforwHk;odkY 2014? rwfvrSm wpfjynfvHk;
oef;acgifpm&if;aumufwJhtcgrSm Chin tpm; ZOMI
rSwfyHkwifrSmxnfh&ef avQmufvTmay;ydkYcJhonf[kod&Sd&onf/
National Congress) Pa Pum Za Kap
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
220
GZA
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
221
qdyk gonf/
MIZO-MNF u 1963 ckESpf? atmufwdkbmv 22
u a&S;acwfup csif;vlrsKd;tEG,f[k
qd k a omf v nf ; td E d , jynf r S m em*vif ; (Nagaland)
jrefrmjynfrmS vnf; em*ud,
k yf ikd t
f yk cf sKycf iG hf a'o&aomaMumifh
2013 ck E S p f rwf v 16 &uf a eY w G i f em*vl r sKd ; onf
NAGA
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
222
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
223
oabmwl v suf
aygif ; azmf M uonf h t &mrS m
tvG e f a umif ; ay\/
tvG w f
wif h w ,f a vsmuf y wf a y\}}(qmvH 133;1)[l a om
EIwfuywfawmfudk rarhygESifh/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
224
tcef; 10
csif;jynfe,frS ac:oH
1/ csif;jynfe,f vrf;yef;qufoG,fa&;
2008 zGJUpnf;yHktajccHOya'? yk'fr 22 (*)wd;k wufzUHG NzKd ;rIenf;yg;aeonfwk
h id ;f &if;om;rsm;\ynma&;?
usef ; rma&;? pD ; yG g ;a&;? vrf ; yef ; quf o G , f a &;
ponfwkdYyg0ifaom vlrIpD;yGg;a&;wkd;wufzGHUjzdK;a&;twGuf
ulnaD qmif&u
G rf nf[k jyXmef;cJo
h nf/ Oya'uJo
h Ykd 1947
yifvt
kH pnf;ta0;wGiv
f nf;a'guw
f m0kr;f ac:a[m (Vum
Khaw
Hau)
wk d Y E S i f h t zG J U u
e,f a jrxuf
csif;awmifwef;vrf;yef;qufoG,fa&;udk t"du vdktyf
aMumif ; wif j yaom tcsuf j zpf o nf / 1943cef Y
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
225
'kw,
d urmppftwGi;f rSmuav;NrKd UrcsS i;f jynfe,fw;D wdeNf rKd U?
us;D cg;NrKd U? rPdy&l jynfe,ftxd um;Bu;D ESppf ;D NyKd if armif;ekid f
aomausmufcif;vrf;udazmuf
k
vyk af y;cJNh y;D cjzpfaomfvnf;
,cktcgaEG&moDwiG *sf pu
f m;i,frsm;omoGm;vmekid cf onf/
,cktcgwD;wdeNf rKd Ue,fxuftjcm;NrKd Ue,frsm;udODk ;pm;ay;
pDru
H ed ;f &So
d nf[k od&onf/ *efaY *g [m;cg;vrf; (70rkid f 4
zmvHk)? [m;cg;-rwlyDvrf; (172 rkdif 7 zgvHk)? rif;wyfrwlyv
D rf; (102rkid )f ? uav;-zvrf;-[m;cg;vrf; (115rkid f
1
zmvH k )
&moD r a&G ;
tcsd e f r a&G ;
oGm;vmEkdifaomvrf;rsm;tjzpfaqmif&Guf NyD;NyD jzpfaMumif;
od&onf/ csif;jynfe,f\0ifaygufxGufaygufrsm;jzpfonfh
rEav;-ppfudkif;- rHk&Gm- *efUa*g-[m;cg;vrf;wkdUudkvnf;
tykid ;f vku
d tqif
f jhrifw
h ifNy;D NyjD zpfaMumif;od&onf/(nTe;f aMu;rHkowif;pm?pufwifbmv29?2013we*FaEGaeY)/
e,fpyfukefoG,fa&;pcef;udkvnf; usD;cg; NrdKUe,fbufudk
rPdy&l vufeufuikd w
f yfzUJG rsm;taMumif;jyKvHNk cKH a&;r&S[k
d
OD ; pm;ray;yg/ od k Y a omf wrl ; -rd k ; av;buf r S m
rPd y l a omif ; usef ; ol r sm;
&S d a omf v nf ;
zGUH NzKd ;a&;aqmif&u
G af eonf/ aMu;rHo
k wif;pmxJwiG f azmfjy
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
226
onft
h wkid ;f uav;-wd;D wde-f us;D cg;vrf;pDru
H ed ;f udrawG
k U&yg/
2011 ck E S p f pm&if ; t& csif ; jynf e ,f u d k
jynfaxmifpjk refrmEdik if w
H iG tqif
f ;&Jq;kH aomjynfe,fjzpfonf
[kowfrw
S jf cif;cH&onf/bmjzpfvtqif
Ykd
;&Jq;kH jzpfwmvJ ?
olwb,f
Ykd Eikd if o
H m;vJ ?tultnDaxmufyjhH cif;Edik if aH wmfu
ray;bl;vm; ? qif;&JveG ;f vdYk rwwfEikd b
f ;l vm; ? 1947
ck E S p f yif v H k p mcsKyf E S i f h zG J U pnf ; yH k t ajccH
Oya'zsuf o d r f ; oG m ;aomaMumif ; jzpf oavm ?
vufrw
S af &xd;k wJyh *k Kd vrf sm;qH;k oGm;vdv
Yk m;?pOf;pm;oifo
h nfh
tcsujf zpfonf/
OD ; od e f ; pd e f tpd k ; &wuf atmuf y gtwd k i f ;
csif;jynfe,fudkvnf; wjznf;jznf; zGHUNzdK;wdk;wufawmh
rnf j zpf o nf [ k od & S d & onf / csif ; jynf e ,f rS m vnf ;
zGHUNzdK;a&;pDrHudef;udk cGJjcm;rI&Sdao;onfudk atmufygtwdkif;
od & S d & rnf j zpf o nf / awmif y d k i f ; ? ajrmuf y d k i f ; ? cd k i f ?
NrdKUe,fa'otvdkuf cGJwrf; r&wJha'ovnf; &Sdonfudk
awGU&onf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
227
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
228
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
229
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
230
trSw(1)
f csif;aoewfudkufwyf&if;1945ckESp{Nf yDvm4
&ufaeUwiG zvrf
f ;NrKd UpwifziG v
hf pS f wyf&if;rSL; Lt.Col.Oats,
Lt. Col. Hrang Thio (B.G.M), Maj. Van Kulh wd k Y u
wpf a ,muf N yD ; wpf a,muf q uf c H c J h o nf / trS w f (2)
csi;f aoewfuikd w
f yf&if;ud1945ck
k
ESpwD
f ;wdeNf rKd UrmS zGUJ pnf;
a&TbNkd rKd UoajYkd ymif;a&TUco
hJ nf/wyf&if;rSL;rSm Col. Dal Za Kam
jzpf? xdkaemufwGif Lt. Col. Song Khaw Pau u wm0ef
xrf;aqmifco
hJ nf/ trSwf (3) csi;f ao ewfuikd w
f yf&if;udk
1947 ckESpf Ekd0ifbmv (1)&ufaeY jrif;jcHNrdKUrSm zGJUpnf;
Armhtajrmufwyf[v
k nf; ac:qo
kd nf/ wyf&if;rSL;udk Col.
En Cin Zam jzpfonf/ wyf&if;trSwf (4) csi;f aoewfui
dk f
wyf&if;ud1947
k ckEpS f uav;NrKd UrmS zGUJ pnf;0Pausmx
f if?
Maj. Awn Ngin wnfaxmifjcif; jzpfonf/ aemufydkif;wGif
0ef B uD ; csKyf O D ; Ek u Maj. Kap Za Thang ?
'k w d , Ad k v f r S L ;BuD ; &mxl ; wd k ; ay; wyf & if ; rS L ;tjzpf
wm0ef,cl yhJ gonf/wm0efucskd i;f vlrsKd ;rsm;wyfxw
J iG ppf
f om;
OD;a&800rS60cefu
Y omArmpum;emvnfonf/odaYk omf
csif;ppfom;rsm;u &efolESifhjynfol vlxkudk cGJjcm;wwfNyD;
tjypf r J h v l x k r sm;ud k ypf o wf j cif ; r&S d a omaMumif h
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
231
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
232
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
233
txufygat;olpazmf
H jyaomowif;udrSk eo
f nf[k
qd k & rnf / od k Y a omf taumif ; jrif 0 g'ES i f h M unf h a omtcg
csif;awmifwef;rSm pm;eyf&dum cufcJrIaMumifh aomf4if;?
pD ; yG g ;a&;cuf c J r I a Mumif h a omf 4 if ; ? jref r mjynf E k d i f
iHa&;aMumif;aomf4if;? touft&G,fjynfhvlBuD;ykdif;rsm;udk
Ek d i f i H j cm;od k Y a e xk d i f c J h a omaMumif h aus;&G m xJ w G i f
vli,frsm;ESirhf ed ;f rrsm;omuseaf wmhonfjzpfppfom;rsm;u
ol w d k Y u d k o m ck d i f ; jcif ; jzpf o nf [ k ,l q &onf / jref r mh
wyfrawmfom;rsm;udjrk efrmEkid if o
H m;rsm;umuG,&f rnfjzpf
Ek d i f i H o m;rsm; uvnf ; wyf r awmf o m;rsm;ud k
0kdif;0ef;ulnDyHhydk;&rnf jzpfonf/ wyfr awmfom;rsm;u
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
234
4/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
235
csi;f jynfe,fvt
kd yfcsuoH
f ;k yHw
k pfyykH rDJ ;tm;ay;Edik w
f ,f/2015
ckEpS rf mS 50 % ay; Edik b
f Ykd pOf;pm;w,f/ vQypf pfvt
kd yfcsuf
6566uDv0kd yfjzpfNy;D tcka&tm;vQypf pf"mwfEiS 'Dhf Z,f"mwf
tm;ay;pepf 1396 uD v d k 0 yf o may;onf / 66 KV
r[m"mwfvdkif;oG,fwef;rItaejzifh ausm-*efYa*:- [m;cg;
-89rdik ?f [m;cg;-zvrf;-odik ;f iif;50rdik ?f aygu-f rif;wyf
35rdik ?f odik ;f iif;-uav;-uav;030rdik vrf
f ;aMumifw
h jYkd zifh
oG,w
f ef;rnfjzpfNy;D "mwftm;cGpJ ufu[m;cg
kd ;ESizvrf
hf ;NrKd UwiG f
wnfaqmufrnfjzpfaMumif;csi;f jynfe,fvQypf pf0efBu;D XmeESihf
OD;usi;f vseaf ygi0ef
f Bu;D ESicshf i;f jynfe,fvQypf pftif*sief ,
D mrSL;
OD;oef;0if;wdYk ajymqdak om pum; ud;k um;Ny;d (The Voice
journal Sept 28, 2013-p-4) rSmazmfjyygonf/
5/ c s i f ; j y n f e , f
awmif,mpku
d yf sKd ;a&;ESiv
hf ufzufpu
kd cf if;
Ed k i f i H a wmf t pd k ; &taejzif h csif ; jynf e ,f t wG i f ;
aus;vufa'ozGNUHzKd ;a&;ESiqif
hf ;&JraI vsmch sa&;vkyif ef;rsm;udk
vk y f u d k i f & mwG i f ta&;BuD ; onf h pd k u f y sKd ; a&;u@wG i f
pdu
k yf sK;d a&;&&Sad &;twGuf 2011 b@ma&;ESprf S ,aeYtxd
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
236
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
237
pdu
k cf o
hJ nf/[m;cg;e,f{u2321?zvrf;e,f{u3320?
wD ; wd e f ; e,f {u-3989? xef w vef e ,f { u 1717?
wG e f ; Zef e ,f { u-1558? usD ; cg;e,f { u-495?
&d'fa&m'gvfe,f{u - 240? uefyvufe,f {u 1562?
a&ZGme,f{u-429?rif;we,f{u2894pdu
k yf sK;d cJo
h nf/
wD;wde-f a':vv
f iG af us;&GmwGif tcg;tajcmuf (Green Tea)
pufHk? rif;wyfNrdKUESifh rwlyD;NrdKUwGifvnf; wnfaqmuf
[m;cg;NrKd UwiG f tcsKad jcmuf (Black Tea) pufw
kH nfaqmuf
onf/ awmifay:wGif wpfydomusyf 3800? uav;NrdKUwGif
8000 &SdaMumif; od&Sdonf/ (aMu;rHkowif;pm? 9-9-2013
tcsyfydkpm-6)/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
238
7/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
239
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
240
8/ c s i f ; j y n f e , f a ' o a u m v d y f t m ;
uav;aumvdyt
f jzpf jzpfjcif;
uav;NrKd Uuppf
kd uikd ;f wdik ;f a'oBu;D ?wD;wdeNf rKd Ue,f?
csi;f jynfe,fEiS hf e,ferd w
d ?f csi;f jynfe,f wHcg;0rSm &So
d nf/
csi;f jynfe,fajrmufyikd ;f us;D cg;?wD;wde?f zvrf;rScsi;f jynf
awmif y d k i f ; od k Y
oG m ;rnf q d k y gu
vrf ; yrf ;
qufo,
G af &;cufcaJ omaMumifh uav;NrKd UrS &efuek -f oHw-JG
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
241
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
242
taqmufttHrvH
k ak vmufygojzifoH
h ;k xyfaqmiftjyiftvsm;
192 ay? tus,f 18 ay &SdoHk;xyfpmoifausmif;udk
aqmufvyk Nf y;D usyo
f ed ;f aygi;f 19969ukeu
f srnfjzpfaMumif;
od&&dS onf[a&;onf
k
/(aMu;rHak eYpOfowifpm?3-11-2013
csyyf -kd pm-5)
txuf y g
*sLEd k i f ; az:jyaom
uav;aumvd y f w nf & S d o nf h
ae&mES i f h
uav;aumvdyzf iG v
hf pS cf si;f Zdrk ;D '(csi;f )wpfa,mufaI xmifh
(tjrif ) ES i f h &S i f ; jycsif y gw,f / pma&;ol v nf ; 'D
uav;aumvdyw
f nfaqmufjcif;pcgrmS 1991uav;NrKd UrmS
csif ; awmf r S rd o m;pk E S i f h ajymif ; a&T U aexk d i f c J h
uav;aumvdyfzGifhyGJrsm;vnf;
ynma&;0ef B uD ; Xme0ef ; BuD ; Ad k v f r S L ;BuD ; azod e f ;
vma&mufonfuawG
kd Uonf/
AdkvfcsKyfBuD;cifnGefY etzaumifpDtwGif;a&;rSL;
(1)ppf a xmuf v rf ; a&; T e f M um;a&;rS L ;csKyf ? jref r m
Ed k i f i H y nmwd k ; wuf z G H U Nzd K ;a&;aumif r D w D O u |
vma&mufaomtcgvnf;uav;NrKd UoNl rKd Uom;rsm;u0rf;ajrmuf
0rf;ompGmBuKd qckd yhJ gonf/(ckEpS af rhomG ;vdcGYk iv
f w
T yf g) Sihzang
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
243
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
244
0ifxu
G ayg
f uv
f nf;(*dw)f udol
k waYkd jruGu?f Nc0H if;rSwqifh
azmufvyk o
f uJo
h cHYkd pm;ygonf/taMumif;rSmuav;aumvdyf
wnfaqmufonfajh ruGuwnf
f &o
dS nfah e&mcdik u
f rf;&GmteD;
csif;awmifajc}}[k pma&;ol *sLEdkif;u a&;aomfvnf;
cdkifurf;au;&Gm? wD;wdefNrdKUe,f? csif;jynfe,fjzpfonf[k
&Si;f jyvdyk gonf/
uav;aumvdyfESifhcsif;vlrsKd;txl;ojzifh ZDk;rD;
(Zomi) rsm;cHpm;csuu
f ydrk jkdyif;xefveG ;f pdwef maomfvnf;
olwu
Ykd c&pf,mefbmom0ifrsm;jzpfcGiv
hf w
G jf cif;w&m;udk
t,l0g'&So
d jzifhbmrSrajymvdyk g/
ydck ikd u
f rf;udud
k v
k ekd aD cwfawmfveS af &;acgi;f aqmifBu;D
Ad k v f c d k i f u rf ; jzpf a omaMumif h csif ; vl r sKd ; rsm;twG i f ;
uav;aumvdyfwnf&Sd onfhae&mudk ta&;ygvSonf/
taMumif;rSmAdv
k cf ikd u
f rf;uZd*k rf(csi;f ajr)udtouf
k
(acgi;f )udk
ay;udv
k ekd ND Aw
d o
d Qppfwyfrsm;udawmf
k veS cf u
hJ migwbd
Ykd ;k bGm;
e,f a jrwpf v uf r awmif ray;bl ; ? eif w d k Y
tajrmuf y pf a oewf u d k v nf ; igraMumuf [ k qd k u m
wlr;D aoewfEiS t*F
hf vyd w
f u
Ykd awmf
kd veS cf o
hJ cdl ik u
f rf;aus;&GmrSm
wnfaqmufaom uav;aumvdyaf Mumifh csi;f vlrsK;d rsm;u
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
245
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
246
9/
1898
ck E S p f w G i f
NAd w d o Qwd k Y u
txufjrefrmEdik if w
H &m;Oya' (The Upper Burma Law Act
- 1898) ud k jy|mef ; cJ h o nf / 1896 ck E S p f w G i f
csi;f awmifwef;tufOya' (The Chin Hills Regulation Act1896) udk jy|mef;cJh tkyfcsKyfcJhonf/ 1897 ckESpfwGif
jrefrmjynfudk 'kwd,bk&ifcHtqifhtkyfcsKyfaom e,ftjzpf
wd;k jri chf u
hJ mrif;bl;wdik ;f H;k zGiv
hf pS f 1907ckEpS w
f iG rauG
f ;odYk
ajymif;a&TUum Hk;pdkufcJhonf/ rauG; (Commissioner)
wk d i f ; rif ; BuD ; vuf a tmuf r S m csif ; awmif w ef ; ES i f h
&cdik af wmifwef;a'o?em*g;(ucsiv
f nf;xm;cJo
h nf/)1922
ckESpfwGif &Srf;jynfaxmifpk (The Federal Shan State)
zGJUpnf;um; csif;? ucsif? &Srf;ESifh wcsKdUe,fy,frsm; zGJUpnf;
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
247
tdE,
tpd;k &tufOya' (Goverment of India Act-1935)
t& tkyfcsKyfcJhum bk&ifcHu wdkufdkuftkyfcsKyfcJhonf/
xdak 'orsm;udrzG
k NUH zKd ;ao;aoma'o (Backwad Tract) [k
ac:onf/
'D a eY t xd csif ; jynf e ,f a jrmuf y d k i f ; ES i f h
awmifyikd ;f um;vrf;vnf;raygu?fcsi;f jynfe,fcw
JG rf;aumvdyf
wpf c k a wmif r&S d a o;wmud k pOf ; pm; wJ h t cg
awmifwef;a'otkycf sKyaf &;TeMf um;a&;rSL; Mr. Stevenson
pum;owd&jyefonf/ Mr. Steven Son csi;f acgi;f aqmifwu
Ykd kd
oif w d k Y rwd k ; wuf rzG H U Nzd K ; ao;bl ; vd k Y jref r m jynf r S
vG w f v yf a &;&,l c J h v Qif
wd k ; wuf w mxuf
ed r f h u soG m ;onf [ k q d k c J h b l ; onf / ,ck t cgwG i f
Adv
k cf sKyaf tmifqef;pum;xuf Mr. Steven pum;rSeo
f nf[k
pma&;olurSwfcsufcsonf/odkYaomf1948ckESpvG
f wfvyf
a&;&Ny;D aemufcsi;f awmifwef;udkaemufyikd ;f rSmNAw
d o
d QwYkd
vufatmufrvG
S wv
f yfa&;&r,fqv
kd Qia[mif
f aumif?xdik 0f rf?
wkwjf ynfruJo
h jrYkd efrmjynfo0if
Ykd rvm; ? oD;jcm;vGwv
f yfa&;
Ed k i f i H t jzpf &yf w nf r nf v m;[k I y f a xG ; rI t rsm;BuD ;
jzpfay:vmrnfjzpfonf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
248
1947(1948rStwnfjyK)zGJUpnf;yHktajccHOya'
jy|mef;cJo
h nf/1962ckEpS w
f iG fcsi;f 0daoowdik ;f tufOya'
(Chin Special Division Act - 1962) jy|mef;1974ckEp
S rf mS
jynf a xmif p k q d k & S , f v pf o r w jref r mEd k i f i H a wmf u
zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'opfjy|mef;1988ckEpS rf 2010
S ckEpS f
rwfvtxdetzaumifp(D ppftpd;k &)utkycf sKycf o
hJ nf/2008
ckESpfrSm zGJUpnf;yHktajccHOya'jy|mef;cJh ,aeY 2013xd
toH;k jyKco
hJ nf/
(u) csif;awmife,fedrdwfowfrSwfjcif;
1947 zGJUpnf;yHktajcccHOya't& e,fedrdwfESifh
tkycf sKyaf &; jyKvyk f cJo
h nf/ 1988 ckEpS rf S 2010 ckEpS t
f xd
csi;f jynfe,fEiS jrhf efrmjynfrrauG
S ;?ppfuikd ;f ?&cdik ef ,ferd w
d rf sm;?
wpfcsKdUa'orsm;udk jynfxJa&;0efBuD; Xmeu trdefYrygbJ
ppf t mPmtrd e f Y E S i f h a'ouG y f u J t k y f c sKyf a &;rS L ;?
ppfbuft&m&Sdrsm;ESifh axGtkyft&m&SdHk;rsm; olwdkYBudKufwJh
e,fajrrsm; t aqmufttHkwnfaqmufjcif;? tkyfcsKyfa&;
e,fajrwd;k csUJ jcif;udkjyKvkycf o
hJ nf/
(c) tdEd, ESifh csif;awmife,fedrdwf
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
249
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
250
owfrw
S x
f m;aomfvnf;1907ckEpS puf
f wifbm19&ufaeY
wGirauG
f ;wdik ;f odajYk ymif;a&TU;kH pdu
k x
f m;ygonf/1898ckEpS w
f iG f
txuf jrefrmjynf (The Upper Burma Law Act 1898)
tuf O ya' jy|gef ; cJ h y gonf / txuf j ref r mjynf t jzpf
owfrw
S jf y|ge;f &mwGicsf i;f awmifwef;?ucsiEf iS &Shf r;f jynfe,f
yl;wGx
J m;aomaMumif{&d
h ,mtm;jzif15760000
h
pwk&ef;rdik f
us,0f ef;vsu&Sf yd gonf/atmufjrefrmjynfukd Division (4)
ck t xuf jref r mjynf u d k Division wd k i f ; (4)ck tjzpf
owf r S w f xm; pD&ifck (38)ck&Sd onf/ rauG;wdkif;\
t"duusaom e,fajrrSm csif;awmifwef;yifjzpfonf/
yifvpkH mcsKyt
f &jrefrmjynfrESicshf i;f ?ucsi?f&Sr;f ?u&ifev
D nf;
yg0if o G m ;NyD j zpf 1947 zG J U p nf ; yH k t ajccH O ya'vnf ;
xd k a 'orsm;twG u f tusH K ;0if y gonf / od k Y a omf x d k
zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'udk vGwv
f yfa&;&Ny;D 1948 ckEpS f Zefe
0g&Dv 4 &ufrSp twnfjyKoHk;cJhygonf/ 1947 ckESpf
azazmf0g&v
D (12)&ufaeYwGicsf i;f uk,
d pf m;tkyyf ;D (apmfbmG ;)
oH;k OD;jzpfaomydu
k ;D ,drk ef-[m;cg;?ydv
k v
I rf ek f-vkrb
f rf;zvrf;? ydk axmif;Zckyf - qkid ;f ZH-wD;wdew
f u
Ydk yifvpkH mcsKyf
vufrSwfa&;xdk;cJhMuonf/ tkyfyD;(apmf bGm;)udk ZOMI
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
251
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
252
a'orsm;( Frontier
Areas )
yl;aygi;f jynfaxmifpo
k rwjrefrmEkid if aH wmf (Republic of Union
of Myanmar )[k ac:onf/
(8) cdkif? NrdKUe,frsm;
1/
1890-1894tMum;rrifwyf?uefyvuf?wD;wde?f
zvrf ; ? [m;cg;rsm;ud k Nrd K U t jzpf o wf r S w f j cif ; jzpf
csi;f jynfe,fucd
kd ik Nf rKd Uawmfvnf;zvrf;NrKd Ujzpfonf/xdaYk Mumifh
csi;f jynfe,frmS zvrf;cdik Ef iS hf rif;wyf cdik Ef pS cf o
k m 2012
ckEpS t
f xdwnf&cdS o
hJ nf/1948ckEpS rf 1972
S ckEpS t
f xdcdik (f 2)?
cdik cf (JG 4)?NrKd Ue,f(9)?NrKd Ue,fc(14)tj
JG
zpfvnf;tkycf sKycf o
hJ nf/
zvrf;cdik rf wG
S eZf ef?wD;wdeNf rKd U?[m;cg;NrKd U?zvrf;NrKd U?xefwvef
Nrd K U? rif ; wyf c d k i f r S rif ; wyf ? rwl y D ; ? yvuf 0 ?
uefyvufNrKd Ue,fyg0ifonf/
2/
2002 ck E S p f w G i f zvrf ; cd k i f ? wG e f Z H N rd K U e ,f r S
us;D cg;NrKd Ue,fc?JG zvrf;NrKd Ue,fr&DS ac:'gvNf rKd Ue,fc?JG rif;wyfcdik ?f
rwly;D NrKd Ue,fra&ZG
S mNrKd Ue,fcx
JG w
k zGf UJ pnf;onf/NrKd Ue,f(9)ESihf
NrKd Ue,fcJG(3)aygi;f (12)NrKd Ue,fyg0ifonf/
3/
2012 ckESpfrSm [m;cg;ESifh xefwvefaygif;pnf;
[m;cg;cdkiftjzpf owfrSwfum yvuf0NrdKUe,frS cGJ
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
253
qrD;NrKd Ue,fct
JG jzpfowfrw
S cf o
hJ nf/
,cktcgcdkif(3)NrdKUe,fESifhNrdKUe,fcGJ(14)ckjzpfonf/
Zk d r D ; rsm;u TEDIM MYO ud k cd k i f t jzpf
awmif ; qd k a omf v nf ; r&cJ h y g/ csif ; jynf e ,f 0 ef B uD ; csK y f
OD;[kefidkif;vnf; wD;wdefNrdKUodkY c&D;pOfrSm 0rf;enf;pGm
BuKd qckd o
hJ nf[od
k &onf/jynfe,fvw
T af wmfOu| ydak [muf
cif;crfuwD;wdeNf rKd Ucdik &f apcsiw
f ,f/vlxq
k EraJ y;rJ;HI vdYk
r&wm [kqo
kd nf/wcsKUducsi;f ud,
k pf m;jynfaxmifpv
k w
T af wmf ?
trsK;d om; vTwf awmfudk,fpm;vS,fwu
Ykd avQmufvmT pmudk
txufrwifb;l vdajYk ymMuonf/
2008ckEpS zGf UJpnf;yHt
k ajccHOya'rSm'Dru
kd a&pDpepfjzifh
vl x k t rsm;pk q E r J a y;jcif ; (75 % ) &mcd k i f E I e f ;
axmufcHrJvdktyfonf [kqdkonf/ tNrJwrf;vlenf;rsm;pk
axmufcHrJhqdkvQif udk;uG,fonfh bmomrSm Ak'bmom
trsm;qH k ; ? BuH U cd k i f a &;ygwD v nf ; trsm;qH k ; jref r m
pum;ajymoluv
kd nf; vlO;D a&trsm;qH;k jzpfonf/ vlenf;pk
rsm;twGu&oif
f &h xdu
k w
f t
hJ &mudjzk nfq
h nf;rSomEdik if aH wmfukd
at;csr;f wnfNird rf nfjzpfonf/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
254
1
0
/
csi;f jynfe,fpyfuek o
f ,
G af &;pcef;w&m;0iftjynfjynfqid k &f m
*dwrf &Sad o;
qkid cf eG zf idk w
f ,fpyfuek pf nfpcef;
rDZ&kd rfjynfe,fqidk cf eG zf idk (f Sai Khum Phai)aus;&Gmudk
tEd , f - jref r me,f p yf u k e f o G , f a &;pcef ; tjzpf
csif ; jynf e ,f u k e f o G , f a &;0ef B uD ; u
(
)ausmufwkdifpdkufxlcJhaMumif; woif;&onf/ jynfe,fukef
oG , f a &;0ef B uD ; u ES p f E k d i f i H a us;&G m vl B uD ; rsm;ud k
y#dyursm;rjzpfay:ap&eftwGuwk
f u
d w
f eG ;f cJo
h nf/qkid cf eG zf idk rf S
aus;&Gm (11)&Gmudk jzwfuNrdKUawmf [m;cg;txd vrf;udk
jrwf E d k ; ol uk r P D u NyD ; cJ h o nf h aEG & moD w wnf ; u
vrf ; azmuf c J h a Mumif ; ? rD Z d k & rf tpd k ; &buf u vnf ;
a'owGiu
f m;vrf;rsm;twGu&If yaD iGode;f 800tukeu
f scH
vrf;azmufxm;aMumif;od&onf/( Hot News, Vol-4, No 259,
Sept 27, Oct 8, 2013. p. 22 )/ vl a erI b 0\
y#dyujzpfymG ;jcif;taMumif;&ifwpf&yfuqif
kd ;&J'u
k j cif;aMumifh
jzpf a y:vm wwf o nf / qk d i f c G e f z k d i f aus;&G m ud k
e,fpyfaus;&GmjzpfouJo
h vuf
Ykd eufuikd wyf
f zwcs
UJG KdcdU v
k akH om
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
255
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
256
ukefoG,frIvkyfief;tpDtpOfESifhbPfvkyfief;tpDtpOfrsm;
SdEIdif;oabwlnDrIESifh ,if;tajccHtaqmufttHkrsm;?
xlaxmifay;Ekid rf I &Sjd cif;? a'owGi;f pm;oH;k rI zlvo
kH nft
h jypf
ydv
k QrH &I jdS cif;jynfwiG ;f jynfyaps;uGuo
f o
Ykd Ykda&mufcsEidk rf nf/
ukeyf pn;f rsm;&Sjd cif;ESiahf ps;uGuzf UHG NzKd ;rI&jdS cif;?tjcm;jynfw,f?
wkdifa'oBuD;rsm;ESifh vnf; csdwfquf ukefpnfrsm;udk
w&m;0if e nf ; vrf ; jzif h ul ; oef ; a&muf ; 0,f N yD ;
wk d u f & k d u f ( od k Y r [k w f )
wpf
qif h c H
uk e f o G , f a &mif ; csI j yKEk d i f o nf h t ajctae&S d j cif ; ?
e,fpyfuek o
f ,
G af &;pcef;zGiv
hf pS rf nfeh ,fpyfa'owGiESf pEf idk if H
e,f e d r d w f w k d i f ; wma&; ud p & S i f ; vif ; NyD ; jzpf j cif ;
ponfhtcsufrsm;udkvnf; xnfhoGif;pOf;pm;&rnf jzpf
aMumif;vnf;&Si;f jyonf/
jrefrm-tdEd, e,fpyfum;vrf; (7)vrf;&SdcJh&m?
e,fpyfukefoG,f a&;pcef;aqmif&Gufay;Ekdifonf/ ESpfckom
zGiv
hf pS af y;Ekid af Mumif;?xdek ,fpyfuek o
f ,
G af &;pcef;(2)ckESif
q
h ufo,
G af y;onfv
h rf;aMumif;(3)ckjzpfonf(1)
h uav;wD;wde-f &d'rf SrDZ&kd rf-wDtv
kd rf;
(2) [m;cg;-zvrf;-&d'rf S rDZ&kd rf-wDtv
kd rf;
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
257
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
258
ed*;kH
'Dpmtkyt
f putqH;k zwfcv
hJ Qita&;yg
f
aomtcsuf
(4)rsKd ; [k cG J j cm;wwf o nf / (1) vl r sKd ; trnf
t&if;trSeaf zmfjyjcif;(2)jynfaxmifpzk UJG pnf;yHt
k ajccHOya'
(1947?1972?1008)rSaumufEkwfcsuf
(3) 2008 zGJUpnf;yHktajccHOya'rS ta&;ygaom
vlenf;pkrsm;ta&;
(4) jynf a xmif p k j ynf e ,f w G i f tqif ; &J q H k ;
csi;f jynfe,f[ta&;B
k
u;D (4)csujf zifcGh jJ cm;vd&Yk onf/
jrefrmEdkifiH? csif;wGifjrpf0Srf;aexdkifcJhaomtcg ,ck
jrefrm?tdE,
d ?b*Fvma'h&EfS ikd if rH mS NAw
d o
d Qwac:
Ykd aom "KUKICHIN-LUSHAI" wdkYucs
dk if;vlrsKd;rsm;[kac:qdkonf/
od k Y a omf
ord k i f ; avh v mwJ h t cg
jynfaxmifpjk refrmEdik if w
H iG f CHIN tpm; ZOMI a&G;cs,f
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
259
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
260
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
261
csif ; vl r sd K ;rsm;
u
ol w k d Y \
a'orJqEe,fvw
G af wmfu,
dk pf m;vS,t
f wGurJf ay;aomtcg
owd&od&&dS efvdt
k yfaomtcsuw
f pfc&k o
dS nf/rdrad &G;cs,af om
ud,
k pf m; vS,u
f txufvw
G af wmfrmS rdrw
d aYkd 'otwGuf
bmrS r wif j ybl ; qd k & if tusd K ;r&S d y g/ xd k a Mumif h
ynma&;ES d r f h v G e f ; ol ? ArmruRrf ; usif o l r sm;ud k v nf ;
vG w f a wmf u d k , f p m;vS , f r sm;twG u f ra&G ; cs,f o if h y g/
vl w csKd U u csif ; jynf e ,f tqif ; &J q H k ; vuf a tmuf r S m
aewmxuf ppf u d k i f ; wd k i f ; xJ r S m ae&if wd k ; wuf r ,f ?
tdE,
d Edik if b
H ufrmS ae&ifwd;k w,fr,f[kajymavh&So
d nf/
'Dordkif;pmwrf;udk taumifjrif0g'ESifh Munfhyg/
rBuKd uw
f mudajk ymrdcv
hJ Qiigf t
h m;enfcsujf zpfonf[,l
k qyg/
aus;Zl;wifygw,f/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
262
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
263
1967)
jynfaxmifpjk refrmEdik if \
H zGUJ pnf;yHtaj
k ccHOya'?1947/
jynfaxmifpq
k &k d ,
S v
f pforwjrefrmEdik if aH wmfzUpJ G nf;yHt
k ajccHOya'
1974/
jynfaxmifpo
k rwjrefrmEdik if aH wmfzUJG pnf;yHt
k ajccHOya'
2008/
OD ; ausmf
(atmif j rwf a usmf )
jrefrmEdik if t
H yk cf syk af &;e,fajrrsm;zGUJ pnf;rIordik ;f ?&efuek ?f
ausmpf may?2012/
OD ; pD x ef Z oG i f ; ? csif ; vl r sd K ;rsm;\ork d i f ; jzpf p Of E S i f h
&d;k &m,Ofaus;rI"avhxH;k pHrsm;tusO;f ?&efuek ?f csi;f o
rkid ;f jyKpak &;aumfrwD?2001/
Zolai / English
Sing Khaw Khai, The Culture Meaning Of The Racial
Name "Zomi". Edited by Dr. Tual Cin Neihsial, Zogam
News. Research Publications, Appollo Veng,Lamka,
1984.
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
264
Col. Kam Pum, Chin National Day, Golden Jubilee Commemorative Magazine-(1941-1998) Laimai, 152-157).
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
265
aMujimcsuf
trSwf 13^88
&efuek Nf rKd U? 1350 jynfEh pS ?f awmfovif;vqef; 1 &uf
(1988 ckEpS ?f pufwifbmv 11 &uf)
ygwDpHkpepfjzifh axGaxGa&G;aumufyGJ
usif;ya&;ESifh pyfvsOf;
jynfolYvTwfawmfu qHk;jzwfjcif;
1350 jynfhESpf? awmfovif;vqef; (1) &uf
(11-9-88) aeY w G i f usif ; yonf h pwk w tBud r f
jynf o l Y v T w f a wmf ta&;ay:tpnf ; ta0;
EdkifiHawmfat;csrf; wnfNidrfvmapa&;? jynfolrsm;
pd w f a t;csrf ; om &S d v ma&;ES i f h xl l ; jcm;aom
tajctaewpf & yf u d k ajz&S i f ; Ed k i f a &;wk d Y twG u f
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
266
3/
4/
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
5/
267
y r t p n f ; t a 0 ; u
zGJUpnf;ay;xm;aom
a&G;cs,w
f ifajrm ufyu
J G si;f ya&;aumfr&Siu
f kd
zsufodrf;ay;&ef?
w&m;rQwaom taxGaxGa&G;aumufyJG
atmif j rif p G m usif ; yEd k i f a &;twG u f
a&G;aumufyGJaumfr&SifwGif
atmuf z mf j yyg
yk * d K vf r sm;ud k
a&G;cs,fwm0efay; tyf&ef
(1) OD;baX;
. . . .
tNidrf;pm;b@mawmfrif;BuD;
(2) OD;ausmfGefY .... tNidrf;pm;
uae'gEdik if q
H ikd &f m jrefrmoHtrwfBu;D
(3) OD;pef;armif .... tNidrf;pm;
acRwmpkaqmif;a&;ESifh tmrcHpmcsKyf
rsm;
rif;BuD;
(4) OD;apmMum'dk; .... tNidrf;pm;
AdkvfrSL;csKyf
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
6/
7/
8/
268
(5) q&mcs,f
. . . .
,cifygvDreftrwfESifh
,cifjynfolUvTwfawmf
ukd,fpm;vS,f
a&G;aumufyaJG umfr&Siw
f iG f tzG0J ifO;D a&
wd k ; jcif ; ? vpf v yf o nf h a e&mwG i f
tpm;xdk;jcif;udprsm;
aqmif&GufydkifcGifhudk
jynf o l U vT w f a wmf u Ed k i f i H a wmf
aumifpDodkY vTJtyf&ef?
ygwDtzGJtpnf;rsm;udk rSwfyHkwifjcif;?
a&G;aumufyJG pnf;rsO;f pnf;urf;rsm;ESihf
vkyfief;wm0efrsm;
a&;qGjJ y|mef;ay;jcif;wdu
Yk kd aumfr&SiEf iS hf
n d E I d i f ; aqmif & G u f ay;a&;twG u f
jynf o l Y v T w f a wmf u Ed k i f i H a wmf
aumifpDodkY vTJtyf&ef?
taxGaxGa&G;aumufyGJudk
jynho
f v
Yl w
T af wmftwGuo
f m usi;f y&ef?
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
9/
269
taxGaxGa&G;aumufyGJ
usif ; yrnf h a eY o nf ,aeY r S p 3
vjynfhaeY[k owfrSwfay;&ef? odkYaom
a y : a y g u f v m r n f h
ygwDtzGJtpnf;rsm;u
a&G;aumufyGJaumfr&SifodkY
tMuH j yKcsuf t &
,aeY r S p
wpfvcGJjynfhaomaeY xuf rapmbJ
jzpfap? 3 v ausmv
f eG o
f nft
h cgjzpfap
jyif q if o wf r S w f usif ; yEd k i f o nf h
vk y f y d k i f c G i f h u d k jynf o l Y v T w f a wmf u
EdkifiHawmf aumifpDokdY vTJtyf&ef/
armifarmif
Ou|
EdkifiHawmfaumifpD
(Tef; - 1974 ckESpf zGJUpnf;yHktajccHOya')
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
270
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
271
!"#$
"%$
"%$#$&"%
'
($) *+ /-./0
/01* "2() 3"
*
(-./0 "2() 5" /- )
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
272
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
273
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
274
( / !"# )
#%& ' ( )*
%
( !"# ' ( +,-.) #/ )
#0
1(
)2
13
KIO/KIA
)
)2
1
!"#! ' )'
.
,
*
(
)2
1
8*
9
:
;
( :.
-=
)
:.
>
;
*?
(
*.
;)99 !"#! '(
3.+
@) !% '
A ;
9 %%#
-,
)2
13' KIO/KIA
:
' '
)
B
;)90
!0 !"## ' +)C '
9 KIO/KIA :
B
)
'.
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
9
D
275
E:
1 1
B
;)90
?
KIO/KIA
)
9 )2
1
'
8 *
9 :
: ; 99
(F)G
*
(#H,)G
3I'90 *)2
1
'
#HH&
'
. (KIO/ KIA 9D )
+
'.)
A 1 );
*
9 9
.
8
?*
:
)
KIO/KIA ?
:;
.
' *
99
KIO/KIA
:
9
0 9
8*
'9
'
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
0
):
>
276
1>9
')
KIO/KIA
'
B
'
9 '
9 *
'
'
)E ):
90 KIO/KIA
)2
1
' *>
:;
A *1
:
9
'
)9
0
,
' *
9
E
*
9)
@
)
9 KIO/KIA ' )
'@
'
)'
19
'
9 E). *
J
9
9:
1
L9 )0
&0 1-
9 )2
1
'
);
'
9
)
:.
);
)9
'
'.
:
9 !"#
'( +,-.) #H "M"" .'
.
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
277
*
KIO/KIA
'@)
)
9)
B
0
:
9
B ;
)
.
*
;
D E:
'99 !"##
'( 3.+
@) #" ' !"# '( +,-.) #F
KIO/KIA
9 )
*.
B(#!!):(
)
'
91'
(M&):(
(,):( )1 *.
(M,):(
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
)>
*
'
9
(!/):'9.
(#,HF):
278
Q
*.
'
9
9
B-
RP
*
(
'
3I
'90
M0
1
)
)
9
:
9
O>
38
9
9
KIO/KIA
)
JK)
-:.
)
B (FM):( :.
- *
@ > )
B(#F):(
:.
- =
)
B
(&!): ;)99 >
3I
)
:.
9)9.
>
9
>
9
8 '
-
B'
9
*
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
9
279
)1P
'
9-
8
>. *
) '0
9
@ '
)
,
;
E:
.
9)
)
(
9
KIO/KIA
>
)
)9
'
91'
*
)0 '
)
B
')9 )
9'
9' 3 >
.
(
)>B
)
>
)
*
0
%0
;
)
)
.
'
9
)
.
)
)
'
9 ,
*
'*
9
9
*
J
B
*) )*
0 KIO/KIA '
9)
*
J
B
*) O;) 0
* *
J
B
KIO/KIA
)
'
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
280
KIO/KIA
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
281
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
282
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
283
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
284
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
285
(q) tcef;(7)wGiftBuHjyKcsuf(28)csuf?
( Z ) tcef;(8)wGiftBuHjyKcsuf(120)csuf?
(ps) tcef;(9)wGiftBuHjyKcsuf(49)csuf?
(n) tcef;(10)wGiftBuHjyKcsuf(20)csuf?
( # ) tce;f(11)wGiftBuHjyKcsuf(83)csuf?
( X ) tcef;(12)wGiftBuHjyKcsuf(218)csuf?
( ! ) tcef;(13)wGitB
f uHjyKcsu(11)
f csuf?
( ) tcef;(14)wGiftBuHjyKcsuf(22)csuf?
(P) tcef;(15)wGiftBuHjyKcsuf(12)csuf?
(w) Z,m;(1)wGiftBuHjyKcsuf(59)csuf?
(x) Z,m;(2)wGiftBuHjyKcsuf(45)csuf?
( ' ) Z,m;(3)wGiftBuHjyKcsuf(10)csuf?
( " ) Z,m;(4)wGiftBuHjyKcsuf(1)csuf?
( e ) Z,m;(5)wGiftBuHjyKcsuf(21)csuf?
pkpkaygif; tBuHjyKcsuf (2512)&&SdNyD;jzpfaMumif;ESifh
qufvufvnf; tBuHjyKpmrsm; a&muf&Sdvsuf&Sd aMumif;
owif;xkwjf yeftyfygonf/
zGUJ pnf;yHt
k ajccHOya'avhvmoH;k oyfa&;ylaygi;f aumfrwD
(Tef;-aMu;rHkowif;pm-8-12-2013pm-9)
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
286
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
287
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
288
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
289
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
290
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
291
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
292
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
293
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
294
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
295
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
296
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
297
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
298
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
299
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
300
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
301
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
302
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
303
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
304
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
305
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
306
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
307
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
308
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
309
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
310
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
311
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
312
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
313
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
314
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
315
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
316
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
317
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
318
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
319
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
320
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
321
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
322
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
323
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
324
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
325
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
326
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
327
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
328
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
329
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
330
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
331
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
332
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
333
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
334
csif;vlrsdK;rsm;taMumif;
335