1

ai Hoc a Nng - Trng ai hoc Bach Khoa

Khoa in - Nhom Chuyn mn in Cng Nghip

Giao trnh
Bin soan:

MAY IN 1
Bui Tn Li

Chng 16

NG C KHNG NG B MT PHA
16.1 PHAM VI AP DUNG, CU TAO & NGUYN LY LAM VIC
16.1.1. Pham v ap dung

ng c in khng ng b mt pha c s dung rt rng rai trong dn

dung va cng nghip nh may git, tu lanh, may lau nha, may bm nc, quat, cac
dung cu cm tay,... Noi chung la cac ng c cng sut nho. Cum t ng c
cng sut nho ch cac ng c co cng sut nho hn 750W. Phn ln ng c mt
pha thuc loai ny, mt du chung con c ch tao vi cng sut n 7,5kW va
hai cp din ap 110V va 220V.
16.1.2. Cu tao

+ Stato : ging ng c ba pha, nhng t trn o dy qun mt pha.

+ Rto : rto lng soc ging ng c ba pha
16.1.3. Nguyn ly lam vic
Chiu lc in t

F&12 m

&I1

T thng
rto

F&11m

1
p

1
p
(a)

T thng
stato

U
(b)

Hnh 16.1 ng c khng ng b mt pha mt dy qun

a) T trng p mach phn thanh hai t trng quay thun va quay ngc
b) T thng va lc in t tac dung ln rto.

Khi ni dy qun mt pha stato vao li in co in ap u1 th trong dy qun

co dong in xoay chiu hnh sin chay qua :
i1 = 2 I1 sin t

Dong in nay sinh ra t trng stato co phng khng i nhng co ln

thay i hnh sin theo thi gian, goi la t trng p mach:
F = Fm sin t cos

(16.1)

Ta phn st p mach nay thanh hai st quay :

j t
St quay thun : F&11m e
1

j t
St quay ngc : F&12m e
1

Hai st quay nay co :

F1m
2 W1k dq1
I
= F11m = F12 m =
p
2

Bin t trng p quay:

Tc quay :
+ Song quay thun : 1 =

1
cung chiu quay rto.
p

+ Song quay ngc : 2 = 1 ngc chiu quay rto.

So vi rto co h s trt :

+ Thun : s1 = 1
=s
1
(1 )
+ Ngc : s 2 =
= (2 s )
( 1 )
Phng trnh cn bng st tng :
+ Thun : F& 01m = F& 11m + F& 21m sinh ra t cam B1m e j( t + )
+ Ngc : F& 02m = F& 12m + F& 22m sinh ra t cam B 2 m e j( t +
1

T cam tng :
~
B = B1m e j( t + ) + B 2 m e j( t +
1

rto se tao ra mmen quay ngc M2

(hnh16.2). Tng ai s hai mmen

M1

hnh thanh t trng quay Ellip

r
T trng quay thun B1 tac dung vi
dong in rto se tao ra mmen quay
thun M1 (hnh 16.2); Con t trng
r
quay ngc B2 tac dung vi dong in

M
s
0

M2
Hnh 16.2 Mmen cua ng c khng
ng b mt pha

ny cho ta c tuyn M=f(s) :

M = M1 + M2 = f(s)
T c tnh ta thy rng luc m may (n = 0, s = 1), M1 = M2 va ngc chiu
nhau nn M = 0, v vy ng c khng th t quay c. Nu ta quay ng c theo
mt chiu nao o, s 1 tc M 0 ng c se tip tuc quay theo chiu o. V vy
ng c mt pha lam vic c, ta phai co bin phap m may, ngha la tm cach
tao ra cho ng c mt mmen luc rto ng yn (M = Mk khi s =1).
16.2 PHNG TRNH C BAN & S THAY TH
16.2.1. Cac phng trnh c ban

U1
B

&I1 = &I B

&I1

&I B1 = &I11
A

&I B2 = &I12

&I A1

&I A 2

&I A
Hnh 16.2 S ng c mt pha tao nn bng cach tach ra mt trong hai pha

Xet ng c khng ng b mt pha nh ch khng i xng cua ng c

hai pha m =2, co hai cun dy t lch nhau mt goc 900 in, trong o pha A tach
ra nn dong IA= 0 va pha B con lai co &I1 = &I B , may ni vao li in co in ap
& 1 . Ta co :
U

&I A = &I A1 + &I A 2

&I B = &I B1 + &I B2

(16.2a)
(16.2b)

Vi &I A1 ; &I B1 va &I A 2 ; &I B2 la dong th t thun va ngc, con :

&I A1 = j&I B1 va &I A1 = j&I B1
Giai h phng trnh (16.2a,b) ta tm c :
&I B1 = &I11 (&I B j&I A ) / 2 = &I B / 2 v &I A = 0
&I B2 = &I 21 (&I B + j&I A ) / 2 = &I B / 2 v &I A = 0
in ap cua mt pha :
&1 =U
&B =U
& B1 + U
& B2 = U
& 11 + U
& 12
U
Biu din in ap th t thun va ngc theo dong I va Z tng ng :

& B1 = U
& 11 = &I11Z11 = &I1Z11 / 2
U
& B2 = U
& 12 = &I12 Z12 = &I1Z12 / 2
U

(16.3a)
(16.3b)

Trong o : &I11 ; &I12 la dong in th t thun va ngc. Con Z11; Z12 la tng tr th
t thun va ngc.
Va

r2'
+ jx ' 2
s
r'
vi Z' 22 = 2 + jx ' 2
2s

Z11 = Z1 + (Z m1 + Z' 211 ) 1 vi Z' 21 =

(16.4a)

Z12 = Z1 + (Z m1 + Z' 221 ) 1

(16.4b)

16.2.2. Mach in thay th

T cac phng trnh cn bng ta ve mach in thay th ng c khng ng b

nh hnh 16.4a. y la mach in thay th chnh xac cua ng c mt pha.
&I1 r1/2

jx1/2

& 11
U

&I
01

&I '21
jx2/2

rm/2
jxm/2

&1
U

&I
02

& 12
U

jxm/2
rm/2

r1/2

&I r
1 1

x1

&I '22

jx1/2

(a)

&I r1
1

0,5x2

xm
2

&1
U

r2'
2.s
r2'
2(2 s )
jx2/2

Chu y : r2 = kr2
x2 = kx2
k = kekI
m 1= 2

x1

0,5r2'
s

RT
ZT
XT

&1
U

0,5X2

RN

xm
2
(b)

0,5r2'

ZN

XN

2s
(c)

Hnh 16.4 Mach in thay th gn ung cua ng c khng ng b mt pha

Trong o :

r1 = in tr cua dy qun stator.

x1 = in khang tan cua dy qun stator.
xm = in khang t hoa.
r2 = in tr cua dy qun rotor qui v dy qun stator.
x2 = in khang tan cua dy qun rotor qui v dy qun stator.
U1 = in ap cua ngun.
Gia thit rng rotor quay vi tc nao o trong t trng quay thun, ng h
s trt s. Luc nay dong in cam ng trong dy qun rotor co tn s sf, f tn s
li in ni vao dy qun stator. Cho rng tn hao st khng ang k hoc gp
vao tn hao quay. Nh vy ging may in khng ng b ba pha, tng tr cua
dy qun rotor ng vi t trng quay thun qui v dy qun stator la 0,5r2/s +
j0,5x2.(hnh 16.4b). Cung tng t nh vy i vi t trng quay ngc, ta co
tng tr cua dy qun rotor ng vi t trng quay ngc qui v dy qun stator la
0,5r2/(2-s) + j0,5x2.(hnh 16.4b). Mach in tng ng trnh bay trn hnh
16.4c, co tng tr th t thun ZT va th t ngc ZT nh sau :

Z T = R T + jX T =

j0,5X m ( j0,5X '2 + 0,5R '2 / s )

Z N = R N + jX N =

0,5R '2 / s + j0,5(X m + X '2 )

j0,5X m [ j0,5X '2 + 0,5R '2 /( 2 s )]
0,5R '2 /(2 s ) + j0,5(X m + X '2 )

(16.5)

(16.6)

Cng sut in t (khe h khng kh) cua t trng th t thun va ngc :

PtT = R T I12

(16.7)

PtN = R N I12

(16.8)

Moment tng ng :
MT =

PtT
1

(16.9)

MN =

PtN
1

(16.10)

I12
M = MT M N =
(R T R N )
1

(16.11)

Moment tng la :

Cng sut c :
PC = M

(16.12)

PC = M1 (1 s )

(16.13)

PC = I12 (R T R N )(1 s )

(16.14)

PC = (PtT PtN )(1 s )

(16.15)

Cng sut trn u truc :

P2 = PC - pq

(16.16)

pq la tn hao quay, gm tn hao c va tn hao phu, cung co khi gp ca tn hao

st vao tn hao quay.
Tn hao ng trong dy qun rotor ng vi t trng quay thun va ngc :
pCu2T = sPtT

(16.17)

pCu2N = (2-s)PtN

(16.18)

Tn hao ng trong dy qun rotor :

pCu2 = sPtT + (2-s)PtN

(16.19)

V DU 16.1

Mt ng c khng ng b mt pha cng sut 1/4 ma lc, 230V, 60Hz va 4

cc t co tham s va tn tht nh sau :
X1 = X2 = 12,5; R2 = 11,5;
Xm = 250;
R1 = 10;
Tn hao st 230V la 35W; Tn hao ma sat va quat gio la 10W;
Vi h s trt la 0,05, xac nh dong in stato, cng sut c, cng sut ra trn
truc, tc va hiu sut khi ng c lam vic nh ng c mt pha in ap va
tn s nh mc vi dy qun khi ng ct ra.
Giai

T cac thng s a cho, ta tnh c tng tr th t thun ZT va th t ngc ZT

cua ng c mt pha nh sau :

Z T = R T + jX T =
Z T = R T + jX T =

Z N = R N + jX N =

j0,5X m ( j0,5X '2 + 0,5R '2 / s )

0,5R '2 / s + j0,5(X m + X '2 )
j0,5 250( j0,5 12,5 + 0,5 11,5 / 0,05)
= 59 + 57,65 j
0,5 11,5 / 0,05 + j0,5(250 + 12,5)

j0,5X m [ j0,5X '2 + 0,5R '2 /( 2 s )]

0,5R '2 /(2 s ) + j0,5(X m + X '2 )

j0,5 250[ j0,5 12,5 + 0,5 11,5 /( 2 0,05)]
Z N = R N + jX N =
= 2,67 + 6,01 j
0,5 11,5 /( 2 0,05) + j0,5(250 + 12,5)

Tng tr vao tng ng :

Zt = Z1 + ZT + ZN = 10 + 12,5j +59 + 57,65j +2,67 + 6,01j

= 71,67 + 76,16j = 104,6 46,74o .

Dong in vao stato :
&
2300 o
&I1 = U =
= 2,2 46,74 o A
o
Z t 104,646,74
H s cng sut : cos = cos 46,74o = 0,685
60 60
Tc ng c : n = (1 s )n 1 = (1 0,05)
= 1.710 vg/ph.
2
Cng sut c : PC = I12 (R T R N )(1 s ) = 2,22.(59-2,67).(1-0,05) = 259 W
Cng sut trn u truc : P2 = PC -pFe- pq = 259 -35- 10 = 214 W.
Cng sut ng c tiu thu t li in :
P = U.Icos = 230.2,2 cos 46,74o = 346,77 W
Hiu sut cua ng c : =

P2
214
=
= 0,617 = 61,7%
P1 347.22

16.3. M MAY NG C KHNG NG B MT PHA

16.3.1. ng c khng ng b dung cun dy phu

Loai ng c nay c dung kha ph bin nh may iu hoa, may git, dung
cu cm tay, quat , bm ly tm ...

CD
I

M
Cun chnh

NC

IP

&
U

&I
p

IC
Np

Cun chnh
Va cun phu

&I
c

&I

Mk
s

Mm
0

(a)

(b)

(c)
1

Hnh 16.5 ng c dung dy qun phu . a) S kt cu.

b) th vect luc m may. c) c tnh M = f(s)

Cac phn chnh cua loai ng c ny cho trn hnh 16.5a, gm dy qun chnh
N c (dy qun lam vic), dy qun phu (dy qun m may N k ). Hai cun dy ny
t lch nhau mt goc 90o in trong khng gian. Va rto lng soc.

co c mmen m may, ngi ta tao ra goc lch pha gia dong in qua
cun chnh Ic va dong qua cun dy phu Ip bng cach mc thm mt in tr ni
tip vi cun phu hoc dung dy qun c nho hn cho cun phu, goc lch ny
thng nho hn 300. Dong trong dy qun chnh va trong dy qun phu sinh ra t
trng quay tao ra momen m may. th vect luc m may c trnh bay
trn hnh 16.5b.
Khi tc at c 7075 % tc ng b, cung dy phu c ct ra nh
cng tt ly tm K va ng c tip tuc lam vic vi cun dy chnh. c tnh
momen c trnh bay trn hnh 16.4c.
16.3.2. ng c dung tu in (hnh 16.6)

Cac ng c khng ng b mt pha co cun dy phu c mt ni tip vi

mt tu in c goi la ng c tu in. Loai ng c ny co cun dy phu b tr
lch so vi cun dy chnh mt goc 900 in trong khng gian, tao goc lch v
thi gian ta mt ni tip vi cun dy phu mt tu in. Nu tu in mt ni tip vi
cun phu chon gia tr thch hp th goc lch pha gia IC va Ip la gn 900 (hnh
16.6b). Tuy theo yu cu v momen m may va momen luc lam vic, ta co cac
loai ng c tu in nh sau:
1. ng c dung tu in m may (hnh 16.6a). Khi m may tc ng c
at n 7585% tc ng b, cng tt K m ra va ng c se at n tc n
nh.
2. ng c dung tu in thng trc (hnh 16.6b). Cun dy phu va tu in
m may c mt lun khi ng c lam vic bnh thng. Loai ny co cng sut
thng nho hn 500W va co c tnh c tt.

CD
I

CD
I

&I
p

IP

IP

WC

IC

WC

IC

Wp

&
U

&I

Wp

&I
c
(a)

(b)

Hnh 16.6 ng c mt pha dung tu in.

a) Tu in m may. b) Tu in thng trc. c) th vect.

(c)

Ngoai ra, cai thin c tnh lam vic va momen m may ta dung ng c
hai tu in. Mt tu in m may kha ln (khoang 10 15 ln tu in thng trc)
c ghep song song vi tu in thng trc. Khi m may tc ng c at n
7585% tc ng b, tu in m may c ct ra khoi cun phu, ch con tu
in thng trc ni vi cun dy phu khi lam vic bnh thng.
16.3.3. ng c dung vong ngn mach (hnh 16.7)

Hnh 16.7a cho thy cu tao loai ng c ny. Trn stato ta t dy qun mt
pha va cc t c chia lam hai phn, phn co vong ngn mach K m 1/3 cc t va
rto lng soc. Dong in chay trong dy qun stato &I1 tao nn t thng & ' qua phn
cc t khng vong ngn mach va t thng & '' qua phn cc t co vong ngn mach.
T thng & '' cam ng trong vong ngn mach s E& n , chm pha so vi & '' mt goc
900 (hnh 16.7b) . Vong ngn mach co in tr va in khang nn tao ra dong in
&I chm pha so vi E& mt goc n < 900. Dong in &I tao ra t thng & va ta co
n
n
n
n
t thng tng qua phn cc t co vong ngn mach :
& = & '' + & n
& '

&I
1

& ''

Mmax

K
n

(a)

E& n

&I
n

& n
(b)

s
sth

1
(c)

Hnh 16.7 ng c K mt pha co vong ngn mach cc t

a) Cu tao; b) th vect; c) c tnh mmen

T thng ny lch pha so vi t thng qua phn cc t khng co vong ngn

mach mt goc la . Do t thng & ' va lch nhau trong khng gian nn chung
tao ra t trng quay va lam quay rto. Loai ng c ny co momen m may kha
nho Mk= (0,2-0,5)Mm, hiu sut thp (t 25 - 40%), thng ch tao vi cng sut
20 - 30W, i khi cung co ch tao cng sut n 300W va hay s dung lam quat
ban, quat trn, may quay a ...
] [