Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
(TBDY)
Yayn tarihi: 00.00.2016, Resmi Gazete No.:00000
EK
DEPREM ETKS ALTINDA
BNALARIN TASARIMI N ESASLAR
BLM 1 GENEL HKMLER
1.1. KAPSAM
1.1.1 Bu Ynetmelik hkmleri, yeni yaplacak binalarn deprem etkisi altnda tasarm ile
mevcut binalarn deerlendirilmesi ve glendirme tasarm iin uygulanr.
1.1.2 Bu Ynetmelik hkmleri, deprem etkisi altnda yerinde dkme ve nretimli
betonarme, elik, hafif elik, yma ve ahap malzemeden yaplan binalarn deprem etkisi
altnda tasarm iin uygulanr.
1.1.3 Deprem etkisi altnda yksek binalarn tasarm iin zel kurallar, Ynetmeliin ilgili
blmnde tanmlanmtr.
1.1.4 Deprem etkisi altnda yaltml binalarn tasarm iin zel kurallar, Ynetmeliin ilgili
blmnde tanmlanmtr.
1.1.5 Deprem etkisi altnda mevcut binalarn deerlendirilmesi ve glendirilmesi iin zel
kurallar, Ynetmeliin ilgili blmnde tanmlanmtr.
1.1.6 Deprem etkisi altnda binalarda 1.1.4 kapsamndaki yaltm uygulamalarndan farkl
aktif ve pasif davran kontrolu uygulamalar ve bunlara ilikin tasarm kurallar bu
Ynetmeliin kapsam dndadr.
1.1.7 Binalar ve bina tr yaplarn dnda kalan kprler, barajlar, ky ve liman yaplar,
tneller, boru hatlar, enerji nakil hatlar, nkleer santrallar, doal gaz depolama tesisleri gibi
yaplar, tamam yer altnda bulunan yaplar ve binalardan farkl hesap ve gvenlik esaslarna
gre projelendirilen dier yaplar bu Ynetmeliin kapsam dndadr.
1.1.8 Tarihi ve kltrel deeri olan tescilli yaplarn ve antlarn deprem etkisi altnda
deerlendirilmesi ve glendirilmesi bu Ynetmeliin kapsam dndadr.
1.1.9 Bu Ynetmeliin kapsam dndaki bina ve bina tr yaplarn deprem etkisi altnda
tasarm iin kendi zel ynetmelikleri yaplncaya dek, ncelikle ilgili Trk Standartlarnda
verilen hkmler ile birlikte, uluslararas geerlilii kabul edilen edeer dier standart,
ynetmelik gibi teknik dzenlemeler, bu Ynetmelikte ngrlen ilkeleri ve asgari gvenlik
dzeyini salayacak ekilde kullanlabilir.
1.2. GENEL LKELER
1.2.1 Bu Ynetmelie gre deprem etkisi altnda yeni binalarn tasarmnda ve mevcut
binalarn deerlendirilmesinde esas alnacak deprem yer hareketi dzeyleri Blm 2de
tanmlanmtr. Bu deprem yer hareketi dzeylerine kar gelen deprem etkileri, 00/00/2016
1
tarih ve 00/0000 sayl Bakanlar Kurulu karar ile yrrle konulan Trkiye Deprem
Tehlikesi Haritalar ile tanmlanmtr.
1.2.2 Bu Ynetmelie gre deprem etkisi altnda yeni binalarn tasarmnda ve mevcut
binalarn deerlendirilmesinde esas alnacak Bina Performans Hedefleri ile Deprem Tasarm
Snflar (DTS) Blm 3de tanmlanmtr.
1.2.3 Bu Ynetmelie gre deprem etkisi altnda tasarm yaplan binalar, malzeme ve
iilik koullar bakmndan Trk Standartlar ile evre ve ehircilik Bakanl Genel Teknik
artnamesi ve Yap Malzemeleri Ynetmelii (305/2011) kurallarna uygun olacaktr.
1.3. ZEL KONULARDA TASARIM GZETM VE KONTROLU
1.3.1. Tanm
1.3.1.1 Bu Ynetmeliin uygulanmasna ilikin deerlendirme ve tasarm srelerinde, zel
uzmanlk gerektiren konularda projenin balangcndan bitimine kadar ilgili tm tasarm
aamalarnda grev yapacak ekilde, ilgili alanda mesleki yetkinlii haiz uzmanlardan
tasarm gzetim ve kontrol hizmeti alnmak zorundadr.
1.3.1.2 Bu tr hizmetleri yerine getireceklerin eitim koullar, mesleki yeterlilik ve
deneyim konular ve bunlarn belgelendirilmesi ile hizmetin yrtlmesine ilikin usul ve
esaslar ayr bir dzenleme ile belirlenir.
1.3.2. Kapsam
Bu Ynetmeliin uygulanmasnda aada belirtilen konular 1.3.1de tanmlanan tasarm
gzetim ve kontrolu hizmetine tabidir:
(a) Blm 2 kapsamnda 2.4.1e gre sahaya zel deprem tehlikesi analizleri
(b) Blm 2 ve Blm 16 kapsamnda 2.4.2 ve 16.5e gre sahaya zel zemin davran
analizleri
(c) Blm 5 kapsamnda 5.7ye gre zaman tanm alannda dorusal olmayan hesap yntemi
ile deprem hesab
(d) Blm 13e gre yksek binalarn deprem hesab ve tasarm
(e) Blm 14e gre yaltml binalarn deprem hesab ve tasarm
(f) Blm 16 kapsamnda 16.10a gre zaman tanm alannda dorusal olmayan yap-kazkzemin etkileimi hesaplar
(g) 1.1.9 kapsamnda yaplan hesap ve tasarmlar
1.4. DENEYE DAYALI TASARIM
Bu Ynetmeliin uygulanmasnda ihtiya duyulabilecek zel yap bileenlerinin testleri,
kendi teknik dzenlemeleri kapsamnda belgelendirme gerekmedike, TS EN ISO/IEC 17025
standardna gre akredite olan veya TS EN ISO/IEC 17065 standardna gre akredite olmu
bir belgelendirme kuruluunca yaplacaktr. Bu deneysel almalarda TS EN 1990 Ek Dde
verilen esaslar veya edeer uluslararas yntemler dikkate alnacaktr.
= 50 ylda alma olasl %2 (tekrarlanma periyodu 2475 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
DD-2
= 50 ylda alma olasl %10 (tekrarlanma periyodu 475 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
DD-3
= 50 ylda alma olasl %50 (tekrarlanma periyodu 72 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
DD-4
= 50 ylda alma olasl %68 (tekrarlanma periyodu 43 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
FS
F1
LF
Sae (T )
SDS
SD1
SS
S1
TA
TAD
TB
TBD
TL
blgesine
gei
TLD
gei
Tp
SDS SS FS
(2.1)
SD1 S1 F F1
Burada F 2.3.3te tanmlanan faya yaknlk katsaysn, FS ve F1 ise 2.3.4te tanmlanan yerel
zemin etki katsaylarn gstermektedir.
2.3.2.3 Denk.(2.1) ile elde edilen tasarm spektral ivme katsaylarndan yararlanlarak, yatay
ve dey elastik tasarm spektrumlar, sras ile, 2.3.5 ve 2.3.6da tanmlanmtr.
2.3.3. Faya Yaknlk Katsays
Sadece DD-1 ve DD-2 deprem yer hareketi dzeylerinde Denk.(2.1)de SD1 e uygulanmak
zere, aktif fay dzlemlerine 25 km ve daha az mesafedeki konumlar iin faya yaknlk katsays
F Denk.(2.2) ile tanmlanmtr:
F 1.2
LF 15 km
15 km < LF 25 km
(2.2)
DD-3 ve DD-4 deprem yer hareketi dzeyleri iin F 1.0 alnacaktr. Denk.(2.2)de LF fay
dzlemine olan mesafeyi [km] gstermektedir ve ilgili her konum iin www.deprem.gov.tr/ adl
internet sitesinde verilmitir.
2.3.4. Yerel Zemin Etki Katsaylar
2.3.4.1 16.4te tanmlanan yerel zemin snflarna bal olarak yerel zemin etki katsaylar FS
ve F1 , sras ile, Tablo 2.1 ve Tablo 2.2de verilmitir. Tablolarda harita spektral ivme
katsaylarnn ara deerleri iin dorusal enterpolasyon yaplabilir.
2.3.4.2 Tablo 2.1 ve/veya Tablo 2.2ye gre ZF yerel zemin snfna giren zeminler iin
sahaya zel zemin davran analizleri 16.5e gre yaplacaktr.
5
Tablo 2.1 Ksa periyod blgesi iin Yerel Zemin Etki Katsaylar
Ksa periyod blgesi iin Yerel Zemin Etki Katsays FS
Yerel
Zemin
Snf
SS 0.25
SS 0.50
SS 0.75
SS 1.00
SS 1.25
SS 1.50
ZA
0.8
0.8
0.8
0.8
0.8
0.8
ZB
0.9
0.9
0.9
0.9
0.9
0.9
ZC
1.3
1.3
1.2
1.2
1.2
1.2
ZD
1.6
1.4
1.2
1.1
1.0
1.0
ZE
2.4
1.7
1.3
1.1
0.9
0.8
ZF
Tablo 2.2 1.0 saniye periyod iin Yerel Zemin Etki Katsaylar
1.0 saniye periyod iin Yerel Zemin Etki Katsays F1
Yerel
Zemin
Snf
S1 0.10
S1 0.20
S1 0.30
S1 0.40
S1 0.50
S1 0.60
ZA
0.8
0.8
0.8
0.8
0.8
0.8
ZB
0.8
0.8
0.8
0.8
0.8
0.8
ZC
1.5
1.5
1.5
1.5
1.5
1.4
ZD
2.4
2.2
2.0
1.9
1.8
1.7
ZE
4.2
3.3
2.8
2.4
2.2
2.0
ZF
T
Sae (T ) 0.4 0.6
TA
Sae (T ) SDS
SDS
(0 T TA )
(TA T TB )
SD1
T
S T
Sae (T ) D12 L
T
Sae (T )
(TB T TL )
(2.3)
(TL T )
Burada SDS ve SD1 yukarda 2.3.2.2de tanmlanan tasarm spektral ivme katsaylarn, T ise
doal titreim periyodunu gstermektedir. Yatay tasarm spektrumu ke periyodlar TA ve TB
aadaki Denk.(2.4) ile SDS ve SD1 e bal olarak tanmlanr:
TA 0.2
SD1
SDS
TB
SD1
SDS
(2.4)
Sae (T )
SDS
SD1
Sae (T )
0.4SDS
SD1
T
Sae (T )
TA
TL
TB 1.0
S D1 TL
T2
T
ekil 2.1
2.3.5.2 Gznne alnan herhangi bir deprem yer hareketi dzeyi iin yatay elastik tasarm
yerdeitirme spektrumunun ordinatlar olan yatay elastik tasarm spektral yerdeitirmeleri
Sde (T ) , doal titreim periyoduna bal olarak metre [m] cinsinden Denk.(2.5) ile tanmlanr
(ekil 2.2):
Sde (T )
T2
g Sae (T )
4 2
(2.5)
Sde (T )
TA
TL
TB
ekil 2.2
2.3.6. Dey Elastik Tasarm Spektrumu
Gznne alnan herhangi bir deprem yer hareketi dzeyi iin dey elastik tasarm ivme
spektrumunun ordinatlar olan dey elastik tasarm spektral ivmeleri SaeD (T ) , yatay deprem
yer hareketi iin tanmlanan ksa period tasarm spektral ivmesi katsaysna ve doal titreim
periyoduna bal olarak yerekimi ivmesi [g] cinsinden Denk.(2.6) ile tanmlanr (ekil 2.3):
T
SaeD (T ) 0.32 + 0.48
SDS
TAD
(0 T TAD )
(TAD T TBD )
TBD
T
(2.6)
(TBD T TLD )
Denk.(2.6)da yer alan TAD ve TBD dey spektrum ke periyodlar ile TLD periyodu
Denk.(2.7)de verilmitir.
TAD
TA
3
1,05aeD
TBD
TB
3
TLD
TL
2
(2.7)
(T )
0.8SDS
0.32SDS
TAD TBD
ekil 2.3
TBD
T
TLD
3,5
2.5.1 Bina tayc sistemlerinin zaman tanm alannda deprem hesabnda kullanlacak deprem
kaytlarnn seimi, tasarma esas deprem yer hareketi dzeyi ile uyumlu deprem byklkleri,
fay uzaklklar, kaynak mekanizmalar ve yerel zemin koullar dikkate alnarak yaplacaktr.
Binann bulunduu blgede tasarma esas deprem yer hareketi dzeyi ile uyumlu gemi
deprem kaytlarnn mevcut olmas durumunda ncelikle bu kaytlar kullanlacaktr. Sahaya
zel deprem tehlikesine en fazla katkda bulunan depremlere ait byklk ve fay uzakl
bilgilerinin belirlenmesi iin deprem tehlikesi ayrtrma ileminden yararlanlabilir.
2.5.2 Yeterli say veya nitelikte deprem kayd seiminin yaplamad durumlarda, zaman
tanm alannda benzetirilmi yer hareketi kaytlar kullanlabilir. Bu tr kaytlarn kullanlmas
durumunda, binann bulunduu sahann sismik kaynak, dalga yaylm ve yerel zemin zellikleri
gz nne alnacaktr. Benzetirme iin kullanlacak model parametreleri, sz konusu blgede
meydana gelmi gemi depremlerde kaydedilmi gerek deprem kaytlar ile dorulanacaktr.
2.5.3 Bir veya iki boyutlu hesap iin seilecek deprem kaytlarnn ve boyutlu hesap iin
seilecek deprem kayd takmlarnn says en az onbir olacaktr. Ayn depremden seilecek
kayt veya kayt takm says gemeyecektir.
(a) Bir veya iki boyutlu hesap iin seilen tm kaytlara ait spektrumlarn ortalamasnn 0.2Tp
ve 1.5Tp periyotlar (Tp = binann hakim doal titreim periyodu) arasndaki genliklerinin, 2.3.5
veya 2.4.1e gre tanmlanan tasarm spektrumunun ayn periyod aralndaki genliklerinden
daha kk olmamas kuralna gre, deprem yer hareketlerinin genlikleri leklendirilecektir.
(b) boyutlu hesap iin seilen her bir deprem kayd takmnn iki yatay bileenine ait
spektrumlarn kareleri toplamnn karekk alnarak bileke yatay spektrum elde edilecektir.
Seilen tm kaytlara ait bileke spektrumlarn ortalamasnn 0.2Tp ve 1.5Tp periyotlar
(Tp = binann hakim doal titreim periyodu) arasndaki genliklerinin, 2.3.5 veya 2.4.1e gre
tanmlanan tasarm spektrumunun ayn periyod aralndaki genliklerine orannn 1.3ten daha
kk olmamas kuralna gre deprem yer hareketi bileenlerinin genlikleri
leklendirilecektir. Bu periyot aral yaltml binalar iin deiebilir. Her iki yatay bileenin
leklendirilmesi ayn lek katsaylar ile yaplacaktr.
(c) 16.5.2ye gre serbest zemin analizinde kullanlacak deprem kaytlarnn veya kayt
takmlarnn yukardaki (a) veya (b)ye gre leklendirilmesinde, bina hakim doal titreim
periyodunun st snr 2Tp olarak alnacaktr.
2.5.4 Mevcut deprem verileri ile bina zelliklerinin gerekli klmas ve sahaya zel deprem yer
hareketi spektrumu belirlenmesi durumunda, binann belirli sayda titreim periyodu ile
ilikilendirilen koullandrlm ortalama spektrumlardan yararlanlarak, deprem kaytlarnn
analiz sonularnda daha az salmay salayacak ekilde seilerek leklendirilmesi yoluna
gidilebilir.
BYS
CG
DD-1
= 50 ylda alma olasl %2 (tekrarlanma periyodu 2475 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
DD-2
= 50 ylda alma olasl %10 (tekrarlanma periyodu 475 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
DD-3
= 50 ylda alma olasl %50 (tekrarlanma periyodu 72 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
DD-4
= 50 ylda alma olasl %68 (tekrarlanma periyodu 43 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
DTS
HK
HN
KK
10
Binann Kullanm
Amac
Bina nem
Katsays
(I)
BKS = 1
1.5
BKS = 2
1.2
BKS = 3
Dier binalar
Yukardaki tanmlara girmeyen dier binalar
(Konutlar, iyerleri, oteller, bina tr endstri
yaplar, vb)
1.0
BKS = 1
BKS = 2, 3
DTS = 4a
DTS = 4
DTS = 3a
DTS = 3
DTS = 2a
DTS = 2
1.00 SDS
DTS = 1a
DTS = 1
3.3.1.2 Yukarda 3.3.1.1de verilen koullardan herhangi birini salamayan bodrumlu binalar
ve bodrumsuz binalarda bina taban temel st kotunda tanmlanr.
3.3.1.3 Deprem hesab bakmndan bina ykseklii HN , 3.3.1.1 veya 3.3.1.2ye gre
tanmlanan bina tabanndan itibaren llen ykseklik olarak tanmlanr. Bu tanmda, at
demesinin zerinde yer alan asansr makina dairesi ve benzeri kk ktleli uzantlar dikkate
alnmayabilir.
3.3.2. Bina Ykseklik Snflar
3.3.2.1 Deprem etkisi altnda tasarmda binalar ykseklikleri bakmndan sekiz Bina Ykseklik
Snfna (BYS) ayrlmtr. Bu snflara giren binalar iin 3.3.1.3 esas alnarak tanmlanan
ykseklik aralklar, 3.2deki Deprem Tasarm Snflarna bal olarak Tablo 3.3te
verilmitir.
Tablo 3.3 Bina Ykseklik Snflar ve Deprem Tasarm Snflarna Gre Tanmlanan
Bina Ykseklik Aralklar
Bina
Ykseklik Snf
DTS = 3, 3a
DTS = 4, 4a
BYS = 1
HN > 70
HN > 91
HN > 105
BYS = 2
56 < HN 70
70 < HN 91
91 < HN 105
BYS = 3
42 < HN 56
56 < HN 70
56 < HN 91
BYS = 4
28 < HN 42
42 < HN 56
BYS = 5
17.5 < HN 28
28 < HN 42
BYS = 6
17.5 < HN 28
BYS = 7
7 < HN 10.5
BYS = 8
HN 7
HN 10.5
3.3.2.2 Tablo 3.3te BYS = 1 olarak belirtilen binalar Blm 13e gre yksek binalar olarak
snflandrlacaktr.
3.4. BNA PERFORMANS DZEYLER
Bina Performans Hedeflerinin tanmna esas olmak zere, deprem etkisi altnda bina tayc
sistemleri iin Bina Performans Dzeyleri aada tanmlanmtr.
3.4.1. Kesintisiz Kullanm (KK) Performans Dzeyi
Bu performans dzeyi, bina tayc sistem elemanlarnda yapsal hasarn meydana gelmedii
veya hasarn ihmal edilebilir lde kald duruma kar gelmektedir.
3.4.2. Hemen Kullanm (HK) Performans Dzeyi
Bu dzey, bina tayc sistem elemanlarnda snrl dzeyde hasarn meydana geldii, dier
deyile dorusal olmayan davrann snrl kald hasar dzeyine kar gelmektedir.
12
13
Tablo 3.4. Deprem Tasarm Snflarna Gre Yeni Yaplacak veya Mevcut Binalar iin
Performans Hedefleri ve Uygulanacak Deerlendirme/Tasarm Yaklamlar
(a) Yeni Yaplacak Yerinde Dkme Betonarme, nretimli Betonarme ve elik Binalar
(Yksek Binalar dnda BYS 2)
DTS=1, 1a(1), 2, 2a(1) 3, 3a, 4, 4a
Deprem
Yer H.
Dzeyi
Normal Performans
Hedefi
Deerlendirme/Tasarm
Yaklam
leri Performans
Hedefi
Deerlendirme/Tasarm
Yaklam
DD-3
HK
GDT
DD-2
CG
DGT
CG
DGT(3,4)
DD-1
CG
GDT
DTS=1a, 2a
Deprem
Yer H.
Dzeyi
Normal Performans
Hedefi
Deerlendirme/Tasarm
Yaklam
leri Performans
Hedefi
Deerlendirme/Tasarm
Yaklam
DD-4
KK
DGTGDT
DD-3
HK
GDT
(3)
CG
DGT(3,4)
CG
GDT
DD-2
CG
DGT
DD-1
GDT
DTS=1a, 2a
Deprem
Yer H.
Dzeyi
Normal Performans
Hedefi
Deerlendirme/Tasarm
Yaklam
leri Performans
Hedefi
Deerlendirme/Tasarm
Yaklam
DD-3
HK
GDT
DD-2
CG
GDT
DD-1
CG
GDT
14
Tablo 3.5. Deprem Tasarm Snflarna Gre Deprem Yaltml Bina Performans
Hedefleri ve Uygulanacak Tasarm Yaklamlar
(a) Yeni Yaplacak Deprem Yaltml Binalar styap
Deprem
Dzeyi
DTS=1, 2, 3, 3a, 4, 4a
DTS=1a, 2a
Normal Performans
Hedefi
Tasarm
Yaklam
leri Performans
Hedefi
Tasarm
Yaklam
DD-2
HK
DGT
KK
DGT
DD-1
DTS=1, 2, 3, 3a, 4, 4a
DTS=1a, 2a
Normal Performans
Hedefi
Tasarm
Yaklam
leri Performans
Hedefi
Tasarm
Yaklam
DD-2
CG
DGT
HK
DGT
DD-1
(c) Yeni Yaplacak ve Glendirilecek Deprem Yaltml Binalar Yaltm Sistemi ve Altyap
Deprem
Dzeyi
DD-2
DD-1
(1)
(2)
DTS=1, 2, 3, 3a, 4, 4a
Normal Performans
Hedefi
KK
DTS=1a, 2a
Tasarm
Yaklam
leri Performans
Hedefi
GDT DGT
(1)
(2)
Tasarm
Yaklam
KK
GDT DGT(2)
(1)
3.6.4.2 Tayc sistemde niform olmayan davranlara neden olan burulma dzensizliini
ortadan kaldrmak ve tehlikeli burulma titreimlerini nlemek amac ile yeterli burulma
dayanmnn ve rijitliin salanmas esastr. Bu dorultuda en uygun zm, rijitlii ve
dayanm yksek tayc sistem elemanlarnn olabildiince binann evresinde
dzenlenmesidir.
3.6.5. Tayc Sistemde Yeterli Sneklik
Tasarm depremi altnda binada meydana gelen deprem etkilerinin tayc sistemin snek
davran ile azaltlmas iin bu Ynetmelikte tanmlanan snek tasarm ve kapasite tasarm
ilkelerine titizlikle uyulmaldr.
3.6.6. Katlarda ve Gei Katlarnda Yeterli Deme Rijitlii ve Dayanm
3.6.6.1 Depremde demelerde oluan eylemsizlik kuvvetlerinin dey tayc sistem
elemanlarna gvenle aktarlmasn ve ayn zamanda deprem etkilerinin farkl rijitliklere sahip
dey tayc sistem elemanlar arasnda gvenle datlmasn salamak zere, demelerin
yksek dzlem ii rijitlie ve yeterli dayanma sahip olmalar esastr.
3.6.6.2 Dzlem ii kuvvetlerin demelerden dey tayc sistem elemanlarna gvenli
biimde aktarld mutlaka hesapla gsterilecektir. Gerekli durumlarda betonarme
demelerde ek balant donatlar ve aktarma elemanlar kullanlacaktr (Bkz.7.11).
3.6.6.3 Demelerde byk boluklardan kanlmaldr. Boluklardan kanlamad
durumlarda, eylemsizlik kuvvetlerinin dey tayc sistem elemanlarnna aktarlmasn
salamak zere boluk kenarlarnda yeterli rijitlik ve dayanma sahip yatay elemanlar
dzenlenmelidir.
3.6.6.4 zellikle normal rijitlikli katlardan ok rijit bodrum katlarna geite yer alan ve
stteki katlarda oluan deprem kuvvetlerinin byk ksmn bodrum katlardaki evre
perdelerine aktaran gei demelerinde yeterli dzlem ii rijitlik ve dayanmn salanmas
esastr.
3.7. DEPREM ETKS ALTINDA TASARIMDA DZENSZ BNALAR
3.7.1. Dzensiz Binalarn Tanm
Depreme kar davranlarndaki olumsuzluklar nedeni ile tasarmndan ve yapmndan
kanlmas gereken dzensiz binalarn tanmlanmas ile ilgili olarak, planda ve dey
dorultuda dzensizlik meydana getiren durumlar Tablo 3.6da (simgeler iin Bkz. Blm 4),
bunlarla ilgili koullar ise 3.7.2de verilmitir.
3.7.2. Dzensiz Binalara likin Koullar
Tablo 3.6da tanmlanan dzensizlik durumlarna ilikin koullar aada belirtilmitir:
3.7.2.1 A1 ve B2 tr dzensizlikler, 4.6ya gre deprem hesap ynteminin seiminde etken
olan dzensizliklerdir.
16
lgili
Maddeler
3.7.2.1
3.7.2.2
3.7.2.2
lgili
Maddeler
3.7.2.3
3.7.2.1
3.7.2.4
aralnda Tablo 4.1de verilen tayc sistem davran katsays, 1.25 (ci)min deeri ile
arplarak her iki deprem dorultusunda da binann tmne uygulanacaktr. Ancak hibir zaman
ci < 0.60 olmayacaktr. Aksi durumda, zayf katn dayanm ve rijitlii arttrlarak deprem
hesab tekrarlanacaktr.
3.7.2.4 B3 tr dzensizliin bulunduu binalara ilikin koullar, btn deprem blgelerinde
uygulanmak zere, aada belirtilmitir:
(a) Kolonlarn binann herhangi bir katnda konsol kirilerin veya alttaki kolonlarda oluturulan
guselerin stne veya ucuna oturtulmasna hibir zaman izin verilmez.
(b) Kolonun iki ucundan mesnetli bir kirie oturmas durumunda, kiriin btn kesitlerinde ve
ayrca gznne alnan deprem dorultusunda bu kiriin baland dm noktalarna birleen
dier kiri ve kolonlarn btn kesitlerinde, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan
tm i kuvvet deerleri %50 orannda arttrlacaktr.
(c) st katlardaki perdenin altta kolonlara oturtulmasna hibir zaman izin verilmez.
(d) Perdelerin binann herhangi bir katnda, kendi dzlemleri iinde kirilerin stne aklk
ortasnda oturtulmasna hibir zaman izin verilmez.
(i)max
(i)min
i +1 inci kat
demesi
i inci kat
demesi
Deprem
dorultusu
ekil 3.1
18
Ab
Ab1
Ab2
Ab = Ab1 + Ab2
A2 tr dzensizlik durumu I
Ab / A > 1/3
Ab : Boluk alanlar toplam
A : Brt kat alan
A
A2 tr dzensizlik durumu II
Kesit A-A
A2 tr dzensizlik durumu II ve III
ekil 3.2
ay
Ly
Ly
ay
ax
Lx
Ly
ay
ax
ax
Lx
ay
ax
ax
Lx
A3 tr dzensizlik durumu:
ax > 0.2 Lx ve ayn zamanda ay > 0.2 Ly
ekil 3.3
19
ekil 3.4
20
Ch
DTS
DD-1
= 50 ylda alma olasl %2 (tekrarlanma periyodu 2475 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
DD-2
= 50 ylda alma olasl %10 (tekrarlanma periyodu 475 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
DD-3
= 50 ylda alma olasl %50 (tekrarlanma periyodu 72 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
Dbi
dfi(X)
Ed
Ed(H)
Ed(X)
Ed(Y)
Ed(Z)
Ffi(X)
FiE(X)
= (X) deprem dorultusunda iinci kat ktle merkezine etkiyen edeer deprem yk
[kN]
f jE(S)
21
Hi
HN
Hw
hi
M DEV
M ib(X)
= iinci katta (X) deprem dorultusuna dik dorultuda ek dmerkezlik etkisine kar
gelen ek kat burulma momenti [kNm]
Mo
M o(X)
mi
mi
m(S)
j
mt
NV
Ra (T )
= Kar yk etkisi
Sae (T )
SaR (T )
SDS
TB
Tp(X)
ui(X)
= (X) deprem dorultusunda herhangi bir kolon veya perde iin, iinci kattaki
azaltlm yerdeitirme [m]
Vi (X)
= (X) deprem dorultusunda iinci kattaki azaltlm kat kesme kuvveti [kN]
VtE(X)
Vtx(X)
= Modal hesap yntemlerinden biri ile x dorultusunda elde edilen enbyk toplam
deprem yk [kN]
w(S)
j
(S)
wG,j
= Tipik sonlu eleman dm noktas jye etkiyen tekil sabit arlk [kN]
(S)
wQ,j
= Tipik sonlu eleman dm noktas jye etkiyen tekil ek (hareketli) arlk [kN]
wk
YM
(X)
tE
(X)
II
(X)
FNE
mi
i(X)
= (X) deprem dorultusunda herhangi bir kolon veya perde iin, ardk iki kat
arasndaki yerdeitirme farkn ifade eden azaltlm greli kat telemesi [m]
(i(X) )ort
= (X) deprem dorultusunda ardk iki kat arasndaki yerdeitirme farkn ifade
eden ortalama azaltlm greli kat telemesi [m]
i(X)
= (X) deprem dorultusu iin, binann iinci katndaki kolon veya perdeler iin etkin
greli kat telemesi [m]
(X)
i,max
= (X) deprem dorultusu iin, binann iinci katndaki etkin greli kat telemelerinin
kat iindeki enbyk deeri [m]
bi
(X)
II,i
= (X) deprem dorultusunda her bir iinci kat iin tanmlanan ikinci mertebe
gsterge deeri
(X)
II,max
4.1. GENEL
4.1.1. Ama
Bu Blmn amac, 4.1.3te verilen kapsam iindeki binalarn Dayanma Gre Tasarm
(DGT) yaklam ile tasarm iin kullanlacak dorusal hesap esaslarnn aklanmasdr.
4.1.2. Tanm
Deprem etkisi altnda bina tayc sistemlerinin tasarm iin iki ana yaklamdan biri olan
Dayanma Gre Tasarm (DGT) yaklamnda:
(a) ngrlen belirli bir performans hedefi iin tanmlanan tayc sistem sneklik
kapasitesine kar gelen azaltlm deprem ykleri belirlenir.
(b) Azaltlm deprem ykleri altnda tayc sistemin dorusal deprem hesab yaplr. Bu
hesaptan bulunan eleman azaltlm i kuvvetleri, gerekli durumlarda dayanm fazlal da
dikkate alnarak, dier yklerden oluan i kuvvetlerle birletirilerek dayanm talepleri elde
edilir.
(c) Eleman dayanm talepleri, ngrlen performans hedefi iin tanmlanm bulunan eleman
i kuvvet kapasiteleri (dayanm kapasiteleri) ile karlatrlr.
(d) Deprem hesabndan elde edilen greli kat telemeleri izin verilen snrlarla karlatrlr.
(e) Dayanm taleplerinin dayanm kapasitelerinin altnda olduu ve ayn zamanda greli kat
telemelerinin izin verilen snrlarn altnda olduu gsterilerek tasarm tamamlanr. Aksi
durumda eleman kesitleri deitirilir ve hesap tekrarlanarak sonuca gidilir.
4.1.3. Kapsam
Bu blmde aklanan Dayanma Gre Tasarm DGT hesap esaslar, Blm 13te aklanan
Yksek Binalarn tasarm, Blm 14te aklanan Deprem Yaltml Binalarn tasarm ve
Blm 15te aklanan Mevcut Binalarn Deerlendirilmesi ve Glendirilmesi dnda bu
Ynetmelik kapsamnda Tablo 4.1de belirtilen tm binalarn tasarmnda temel hesap esaslar
olarak uygulanacaktr. DGT hesap esaslarndan Yksek Binalarn (Blm 13) ve Deprem
Yaltml Binalarn (Blm 14) tasarmnda ksmi olarak yararlanlacaktr.
4.1.4. Performans Hedefleri
4.1.4.1 Tablo 4.1e gre bu Blmn kapsamndaki tm binalarda, Tablo 3.4(a)da Normal
Performans Hedefi olarak tanmlanan Can Gvenlii (CG) performans hedefini salamak zere,
DD-2 deprem yer hareketinin etkisi altnda bu Blmde verilen DGT hesap esaslar ile deprem
hesab yaplacaktr.
24
4.1.4.2 Tablo 3.4(a)ya gre Deprem Tasarm Snf DTS=1a, DTS=2a ve Bina Ykseklik
Snf BYS=2, BYS=3 olan binalarda;
(a) DD-2 deprem yer hareketinin etkisi altnda I = 1.5 alnarak bu Blmdeki DGT hesap
esaslar ile yaplan tasarm bir n tasarm olarak gznne alnacaktr.
(b) n tasarm yaplan bina tayc sistemi bu kez DD-1 deprem yer hareketinin etkisi altnda
Tablo 3.4(a)da leri Performans Hedefi olarak tanmlanan Can Gvenlii (CG) performans
hedefini ve ayrca DD-3 depremi altnda Hemen Kullanm (HK) performans hedefini salamak
zere Blm 5e gre ekildeitirmeye Gre Deerlendirme ve Tasarm (GDT) yaklam
ile deerlendirilecek ve gerekli olmas durumunda tasarm iyiletirilecektir.
4.2. DEPREM YK KATSAYILARI VE KAPASTE TASARIMI LKELER
4.2.1. Deprem Yk Azaltma Katsays
4.2.1.1 Dayanma Gre Tasarm erevesinde, ngrlen sneklik kapasitesi dayanm
talebi ilikisi ve buna bal olarak belirlenen deprem yk katsaylar EK 4Ada tanmlanmtr.
4.2.1.2 EK 4Ada yaplan tanma gre dorusal elastik deprem yklerinin azaltlmasnda esas
alnacak Deprem Yk Azaltma Katsays Ra (T ) aadaki ekilde tanmlanmtr:
Ra (T )
R
I
R
T
Ra (T ) D D
I
TB
T TB
(4.1a)
T TB
(4.1b)
Burada R ve D Tablo 4.1de tanmlanan Tayc Sistem Davran Katsays ile Dayanm
Fazlal Katsaysn, I Tablo 3.1de tanmlanan Bina nem Katsaysn, T sistemin doal
titreim periyodunu ve TB , Denk.(2.4) ile tanmlanan spektrum ke periyodunu
gstermektedir (Bkz. EK 4A).
4.2.2. Kapasite Tasarm lkeleri
Dayanma Gre Tasarm erevesinde bina tayc sistemlerinin tasarmnda, bu Blmde
verilen kurallara ek olarak kapasite tasarm ilkeleri gznne alnr. Kapasite tasarm
yaklam, tayc sistemde dorusal olmayan snek davrann ak olarak tanmlanan belirli
elemanlarla (veya kesitlerle) snrl tutulmasn, bu davranla uyumlu olarak dier btn
elemanlarn yeterli dayanm kapasitesine sahip olmasn ngren tasarm yaklamdr.
Kapasite Tasarm lkelerinin uygulanmasna ilikin kurallar bu Ynetmeliin ilgili
blmlerinde verilmitir.
4.3. TAIYICI SSTEMLERN UYGULAMA SINIRLARI, TAIYICI SSTEM
DAVRANI KATSAYILARI VE DAYANIM FAZLALII KATSAYILARI
4.3.1. Tayc Sistemlerin Uygulama Snrlar
Dayanma Gre Tasarm erevesinde bu blmde verilen hesap esaslarnn uygulanabilecei
bina tayc sistemleri ve bu sistemler iin Tablo 3.3teki tanma gre zin Verilen Bina
Ykseklik Snflar (BYS), 4.3.3te tanmlanan sneklik dzeyine bal olarak, Tablo 4.1de
25
verilmitir. Yksek Binalar (BYS=1) iin tayc sistemler ve hesap esaslar Blm 13te
tanmlanmtr.
4.3.2. Tayc Sistem Trne Gre R ve D Katsaylar
4.3.2.1 Yerinde dkme ve nretimli betonarme, elik, hafif elik, yma, ahap bina tayc
sistemleri ve 4.3.3te tanmlanan eitli sneklik dzeyleri iin EK 4Ada tanmlanan Tayc
Sistem Davran Katsays R ve Dayanm Fazlal Katsays D Tablo 4.1de verilmitir.
4.3.2.2 Kompozit kolonlu sistemlerde, elik tayc sistemler iin verilen R ve D katsaylar
kullanlacaktr.
4.3.3. Sneklik Dzeyi Yksek, Snrl ve Karma Tayc Sistemler
4.3.3.1 Betonarme ve elik tayc sistemler, Tablo 4.1de grld zere, sneklik
dzeyleri bakmndan sneklik dzeyi yksek tayc sistemler, sneklik dzeyi snrl tayc
sistemler ve sneklik dzeyi karma tayc sistemler olmak zere snfa ayrlmtr.
4.3.3.2 Sneklik dzeyi yksek ve sneklik dzeyi snrl yerinde dkme ve nretimli
betonarme, elik, hafif elik ve ahap tayc sistemlere ilikin tanmlar ve uyulmas gerekli
koullar, sras ile, Blm 7, Blm 8, Blm 9, Blm 10 ve Blm 12de verilmitir.
4.3.3.3 Sneklik dzeyi karma tayc sistemler, belirli durumlarda sneklik dzeyi snrl
ereve tayc sistemlerinin sneklik dzeyi yksek betonarme perdeler veya elik aprazl
erevelerle birlikte kullanlmas ile oluturulan sistemlerdir.
4.3.4. Tayc Sistemlerin Sneklik Dzeylerine likin Koullar
4.3.4.1 DTS=1a, DTS=2a, DTS=3a ve DTS=4a olarak snflandrlan binalarda sneklik
dzeyi snrl tayc sistemler kullanlamaz. DTS=1a, DTS=2a olarak snflandrlan binalarda
sneklik dzeyi karma tayc sistemler kullanlamaz.
4.3.4.2 Birbirine dik dorultularda tayc sistemlerin sneklik dzeylerinin ayn olmas
zorunludur. Ancak birbirine dik dorultularda farkl R katsaylar ve bunlara kar gelen D
katsaylar kullanlabilir. Tablo 4.1e gre izin verilen en st Bina Ykseklik Snf, iki
dorultuya gre verilenlerin elverisizi olarak belirlenecektir.
4.3.4.3 Dolgulu (asmolen) ve dolgusuz tek dorultulu dili demeli betonarme erevelerden
oluan tayc sistemler, perde iermedikleri takdirde sneklik dzeyi snrl tayc sistemler
olarak snflandrlacaktr (Tablo 4.1de A21 tayc sistemi). Bu tayc sistemler sadece
DTS=3 ve DTS=4 olarak snflandrlan binalarda kullanlacaktr.
4.3.4.4 Kirisiz demeli tayc sistemlerde, deprem etkilerinin tamam betonarme binalarda
sneklik dzeyi yksek ba kirili (boluklu) ve/veya boluksuz perdeler veya sneklik dzeyi
snrl boluksuz perdeler tarafndan karlanacaktr (Tablo 4.1de A12, A13 ve A22 tayc
sistemleri). elik binalarda ise sneklik dzeyi yksek merkezi ve/veya dmerkez aprazl veya
burkulmas nlenmi aprazl ereveler veya sneklik dzeyi snrl merkezi aprazl
ereveler kullanlacaktr (Tablo 4.1de C12, C13 ve C22 tayc sistemleri). Bu tr
sistemlerin hesab iki aamada yaplacaktr. Betonarme perdeler veya elik aprazl
erevelerin tasarm iin yaplacak birinci aama hesapta ereve kolonlar alttan ve stten
26
mafsall alnacaktr. Kolonlarn ve kirisiz demelerin tasarm iin yaplacak ikinci hesapta
ise bu elemanlarn balantlar monolitik olarak modellenecektir.
4.3.4.5 Sneklik dzeyi yksek ba kirili (boluklu) veya boluksuz yerinde dkme veya
nretimli betonarme perdeler ile merkezi, dmerkez veya burkulmas nlenmi elik aprazl
erevelerin moment aktaran sneklik dzeyi yksek erevelerle birlikte kullanld binalarda,
perdelerin veya aprazl erevelerin tabannda deprem yklerinden meydana gelen devrilme
momentlerinin toplam, binann tm iin deprem yklerinden tabanda meydana gelen toplam
devrilme momentinin %40ndan az, %75inden fazla olmayacaktr:
(4.2)
M DEV 0.75 M o
(4.3)
27
Tablo 4.1. Bina Tayc Sistemleri iin Tayc Sistem Davran Katsays, Dayanm
Fazlal Katsays ve zin Verilen Bina Ykseklik Snflar
Tayc
Sistem
Davran
Katsays
R
Dayanm
Fazlal
Katsays
D
zin Verilen
Bina
Ykseklik
Snflar
BYS
BYS 3
2.5
BYS 2
2.5
BYS 2
2.5
BYS 2
2.5
BYS 2
A2. Sneklik Dzeyi Snrl Tayc Sistemler (Bkz. 4.3.4.1, 4.3.4.3, 4.3.4.7)
A21. Deprem etkilerinin tamamnn moment aktaran sneklik dzeyi
snrl betonarme erevelerle karland binalar
2.5
BYS7
BYS 6
BYS 6
2.5
BYS 4
2.5
BYS 4
2.5
BYS 5
2.5
BYS 5
28
Dayanm
Fazlal
Katsays
D
zin Verilen
Bina
Ykseklik
Snflar
BYS
2.5
BYS 4
2.5
BYS 2
2.5
BYS 3
BYS 5
BYS 6
BYS 7
BYS 6
BYS 6
2.5
BYS 5
BYS 5
29
Dayanm
Fazlal
Katsays
D
zin Verilen
Bina
Ykseklik
Snflar
BYS
BYS 3
2.5
BYS 2
BYS 4
BYS 2
2.5
BYS 2
2.5
BYS 7
BYS = 8
BYS 7
2.5
BYS 4
BYS 5
30
Dayanm
Fazlal
Katsays
D
zin Verilen
Bina
Ykseklik
Snflar
BYS
BYS 7
BYS 6
BYS = 8
BYS 7
BYS 7
BYS 7
BYS 7
BYS 7
(a) Balangta deprem hesab, binann tm iin R = Ralt alnarak 4.7 veya 4.8.2ye gre
yaplacaktr. Yerdeitirmeler ve greli kat telemeleri, binann tm iin bu hesaptan elde
edilecektir.
(b) En st katn i kuvvetleri, (a)da hesaplanan i kuvvetlerin (Ralt / Rst) oran ile arpmndan
elde edilecektir.
(c) Alttaki katlarn i kuvvetleri ise iki ksmn toplamndan oluacaktr. Birinci ksm, (a)da
hesaplanan i kuvvetlerdir. kinci ksm ise, (b)de en st kat kolonlarnn mesnet reaksiyonlar
olarak hesaplanan (eilme momentleri dahil) kuvvetlerin (1 Rst / Ralt) ile arplarak alttaki
katlarn tayc sistemine etki ettirilmesi ile ayrca hesaplanacaktr.
4.3.6. Dayanm Fazlal Katsaylarnn Uygulanmas
4.3.6.1 Dayanm fazlal katsays D, EK 4Ada tanmland zere, akma dayanmnn
tasarm dayanmna oranla fazlaln ifade eden katsaydr.
4.3.6.2 Dtan rijit perdelerle evrelenen bodrum katlarndakiler hari olmak zere, tayc
sistem elemanlarnn yksek veya snrl dzeyde snek davranna kar gelen (eilme
momenti, ekme kuvveti ve benzeri) azaltlm i kuvvetlerin hesabnda dayanm fazlal
katsays kullanlmayacaktr (D = 1).
4.3.6.3 Tayc sistem elemanlarnn snek olmayan davranna kar gelen (betonarme
elemanlarda kesme kuvveti, elik elemanlarda birleimlere etkiyen kuvvetler ve benzeri)
azaltlm i kuvvetler iin dayanm fazlal katsays kullanlacaktr (D > 1). Ancak, sneklik
dzeyi yksek tayc sistemlerde D katsaylar ile bytlen i kuvvetler, kapasite kasarm
ilkesinin gerei olarak tanmlanm (izin verilen) kesitlerdeki akma durumu ile uyumlu i
kuvvetlerden daha byk alnmayacaktr.
4.3.6.4 Bina tayc sistemlerinde dayanm fazlal katsaysnn uygulanmas ile ilgili
ayrntl kurallar Ynetmeliin ilgili blmlerinde verilmitir.
4.3.6.5 Bina demelerinde dzlem iinde etkiyen azaltlm i kuvvetlere, ilgili tayc
sistem iin Tablo 4.1de tanmlanan dayanm fazlal katsays uygulanacaktr.
4.3.6.6 Dtan rijit perdelerle evrelenen bodrum katlarndaki tayc sistem elemanlarnda
dayanm fazlal katsaylar 4.10a gre gznne alnacaktr.
4.3.6.7 Bina tayc sistemlerinden temellere aktarlan kuvvetlerde dayanm fazlalnn
gznne alnmasna ilikin kurallar 4.10da tanmlanmtr.
4.4. DEPREM ETKSNN TANIMLANMASI VE DER ETKLERLE
BRLETRLMES
4.4.1. Yatay Deprem Etkisi Altnda Azaltlm Tasarm vme Spektrumu
4.7 ve 4.8.2de verilen hesap yntemlerinde yatay dorultuda azaltlm deprem yklerinin
belirlenmesi iin kullanlacak azaltlm tasarm ivme spektrumunun belirli bir T doal titreim
periyodu iin ordinat olan azaltlm tasarm spektral ivmesi SaR (T ) , Denk.(4.4) ile
tanmlanmtr:
32
SaR (T )
Sae (T )
Ra (T )
(4.4)
Burada Sae (T ) , 2.2de tanmlanan DD-2 deprem yer hareketi iin Denk.(2.3) ile belirlenen
yatay elastik tasarm spektral ivmesini, Ra (T ) ise Denk.(4.1) ile tanmlanan deprem yk
azaltma katsaysn gstermektedir.
4.4.2. Yatayda Birbirine Dik Dorultulardaki Deprem Etkilerinin Birletirilmesi
4.4.2.1 Yatay deprem etkisi altnda tayc sistemin deprem hesabnn 4.7 veya 4.8.2de
verilen yntemlerden biri ile yaplmas durumunda, yatayda birbirine dik (X) ve (Y)
dorultularnda tanmlanan depremlerden oluan deprem etkileri Denk.(4.5)de tanmland
ekilde birletirilecektir:
Ed(H) Ed(X) 0.3Ed(Y)
(4.5)
Burada Ed(X) ve Ed(Y) , herhangi bir kesitte birbirine dik (X) ve (Y) dorultularndaki
depremlerin etkisi altnda 4.10a gre tanmlanan ve ayr ayr hesaplanan deprem etkilerini,
Ed(H) ise dorultu birletirmesi uygulanm tasarma esas yatay deprem etkisini
simgelemektedir.
4.4.2.2 Yatay deprem etkisi altnda tayc sistemin deprem hesabnn 4.8.3te verilen
yntemle zaman tanm alannda yaplmas durumunda, yatayda birbirine dik (X) ve (Y)
dorultularndaki deprem bileenleri 2.5e gre birlikte e zamanl olarak tanmlandndan,
birletirilmi yatay deprem etkisi Ed(H) , bu hesap sonucunda dorudan elde edilmektedir.
4.4.3. Dey Deprem Etkisi
4.4.3.1 DTS=1, DTS=1a, DTS=2 ve DTS=2a olarak snflandrlan ve aadaki elemanlar
ieren binalarda dey deprem hesab, bu elemanlarn yerel dey titreim modlar esas alnarak
sadece bu elemanlar iin 2.3.6da tanmlanan dey elastik ivme spektrumuna gre 4.8.2de
verilen yntemle yaplacaktr. Dey deprem etkisi Ed(Z) in bu ekilde hesabnda tm tayc
sistemler iin R/I = 1 ve D = 1 alnacaktr.
(a) Aklklarnn yataydaki izdm 20 m veya daha fazla olan kirileri ieren binalar,
(b) Aklklarnn yataydaki izdm 5 m veya daha fazla olan konsollar ieren binalar,
(c) Kirilere oturan kolonlar ieren binalar.
4.4.3.2 4.4.3.1de belirtilen elemanlarn dndaki tayc sistem ksmlarnda ve 4.4.3.1deki
tanmn dnda kalan binalarda dey deprem etkisi Ed(Z) , zel bir hesap yaplmakszn,
Denk.(4.6) ile yaklak olarak hesaplanacaktr.
Ed(Z)
(2/3) SDS G
33
(4.6)
Burada G sabit yk etkisini, SDS ise 2.3.2de tanmlanan ksa periyod tasarm spektral ivme
katsaysn gstermektedir.
4.4.4. Deprem Etkisini Dier Etkilerle Birletirilmesi
4.4.4.1 Tayc sistem elemanlarnn tasarmnda esas alnmak zere, deprem etkisini ieren
yk birleimleri Denk.(4.7) ve Denk.(4.8) ile tanmlanmtr:
(4.7)
(4.8)
Burada Q hareketli yk etkisini, S kar yk etkisini, H ise Blm 16da tanmlanan yatay zemin
itkisini simgelemektedir. Yatay deprem etkisi Ed(H) 4.4.2ye gre, dey deprem etkisi Ed(Z) ise
4.4.3e gre belirlenecektir.
4.4.4.2 elik ve hafif elik binalarda;
(a) Yk ve Dayanm Katsaylar ile Tasarm (YDKT) yaklamnn uygulanmas durumunda
Denk.(4.7)de G yerine 1.2G alnacak, Denk.(4.8) aynen kullanlacaktr.
(b) Gvenlik Katsaylar ile Tasarm (GKT) yaklamnn uygulanmas durumunda, Blm
16ya gre temel tasarm dnda, Blm 9 ve Blm 10da verilen yk birleimleri
kullanlacaktr.
4.5. DORUSAL HESAP N TAIYICI SSTEMN MODELLENMESNE LKN
KURALLAR
Dayanma Gre Tasarm kapsamnda yaplacak dorusal hesapta kullanlmak zere, tayc
sistemlerin modellenmesi ile ilgili kurallar bu ksmda verilmitir.
4.5.1. Genel Modelleme Kurallar
4.5.1.1 Bina tayc sistemleri daima boyutlu olarak modellenecektir.
4.5.1.2 Birbirine dik iki yatay dorultudaki deprem etkisi daima gznne alnacaktr. Dey
deprem etkisi de 4.4.3e gre hesaba katlacaktr.
4.5.1.3 Snm oran, aksi belirtilmedike, %5 alnacaktr.
4.5.2. Kiri ve Kolonlarn Modellenmesi
4.5.2.1 Kiri ve kolonlar, ereve (ubuk) sonlu elemanlar olarak modelleneceklerdir. Kolon
ve kirilerin birletii dm noktalarnda 6 serbestlik derecesinin tm gznne alnacaktr.
Demelerin rijit diyafram olarak modellenmesi durumunda bu serbestlik derecelerinin gerekli
olmayanlar kaldrlacaktr. Kolon-birleim blgeleri rijit veya yar rijit modellenebilir.
4.5.2.2 Betonarme kolon ve kirilerin etkin kesit rijitlikleri 4.5.8e gre belirlenecektir.
34
35
(b) Edeer ubuk olarak modellenen perdelerin etkin kesit rijitlikleri 4.5.8e gre
belirlenecektir.
(c) Betonarme kesit hesabnda esas alnmak zere ubuk kesit tesirleri (eilme/burulma
momentleri, kesme kuvvetleri, eksenel kuvvet) kesit arlk merkezinde dorudan elde edilirler.
Perde tabannda elde edilen eilme momenti, 4.3.4.5, 4.3.4.6 ve 4.3.4.7de perde taban devrilme
momenti M DEV olarak kullanlacaktr.
4.5.4. Betonarme Ba Kirili (Boluklu) Perdelerin Modellenmesi
4.5.4.1 Betonarme ba kirili (boluklu) perdeler, iki boluksuz perde parasnn ksa ve ok
yksek kesme dayanmlar olan ba kirileri ile balanarak birlikte tek bir perde olarak alt
dey tayc sistem elemanlardr. Bu tr perdeler, gl ba kirileri sayesinde konsol olarak
alan boluksuz perdeler ile ereveler arasnda bir davran gsterirler.
4.5.4.2 Ba kirili perdeyi oluturan perde paralarnn enkesit ekilleri dikdrtgen veya
genellikle bina ekirdeklerinde olduu gibi U veya C eklinde olabilir (ekil 4.1).
4.5.4.3 Ba kirili (boluklu) perdenin taban devrilme momenti Denk.(4.9) ile hesaplanr:
M DEV M1 M 2 c NV
(4.9)
M 2 ba kirili perdeyi oluturan perde paralarnda deprem etkisinden tabanda elde edilen
eilme momentlerini, NV ise deprem etkisinde ba kirilerinde oluan kesme kuvvetlerinin
tm perde ykseklii boyunca toplam olarak, perde paralarnn tabannda oluan birbirine eit
ekme ve basn eksenel kuvvetlerine kar gelmektedir. c, perde paralarnn enkesit arlk
merkezleri arasndaki uzakl gstermektedir (ekil 4.1). Denk.(4.9)dan elde edilen byklk
4.3.4.5 ve 4.3.4.6da perde taban devrilme momenti M DEV olarak kullanlacaktr.
4.5.4.4 Ba kirili (boluklu) perdelerin tanmlanmasnda esas alnan ba derecesi katsays
, Denk.(4.10)da verilmitir.
c NV
c NV
M DEV M1 M 2 c N V
(4.10)
1
(4.11)
3
Yukardaki koulun salanamamas durumunda perde paralarnn her biri boluksuz perde
saylr.
4.5.4.6 Betonarme ba kirili perdeyi oluturan perde paralar, 4.5.3.7 veya 4.5.3.8ye gre
modellenecektir.
4.5.4.7 Betonarme ba kirilerinin yksek kesme dayanmna sahip olmalarn salamak zere
apraz donatlarla dzenlenebilmesi (Bkz.7.6.8) iin net aklk / ykseklik oranlar 2yi
gemeyecektir.
36
ekil 4.1
4.5.4.8 Ba kirileri, ubuk eleman olarak modellenebilir. Ba kirilerinin etkin kesit
rijitlikleri 4.5.8e gre belirlenecektir.
4.5.5. Bodrum Perdelerinin Modellenmesi
4.5.5.1 Bodrumlu binalarda epeevre dzenlenen bodrum perdeleri, stteki katlarda oluan
eylemsizlik kuvvetlerinin tmn veya byk bir blmn gei demeleri (Bkz.4.5.7) ile
zerine alp temele aktaran, ayn zamanda depremde zemin itkilerini karlayan tayc sistem
elemanlardr.
37
38
Eksenel
Kayma
Perde
0.50
0.50
Bodrum perdesi
0.80
0.50
Deme
0.25
0.25
Eilme
Kesme
Perde
0.25
1.00
Bodrum perdesi
0.50
1.00
Deme
0.25
1.00
ubuk eleman
Eilme
Kesme
Ba kirii
0.15
1.00
ereve kirii
0.35
1.00
ereve kolonu
0.70
1.00
0.50
1.00
4.5.8.2 4.5.3.7, 4.5.5.2 ve 4.5.6.2ye gre sonlu elemanlarla modellenen perde ve demelerin
kendi dzlemleri iindeki eksenel ve kayma davranlarna kar gelen etkin kesit rijitlii
39
arpanlar, elastiklik modl ile kayma modlne uygulanmak zere, Tablo 4.2nin st
ksmnda verilmitir.
4.5.8.3 4.5.3.7, 4.5.5.2 ve 4.5.6.2ye gre sonlu elemanlarla modellenen perde ve demelerin
kendi dzlemleri dndaki eilme ve kesme davranlarna kar gelen etkin kesit rijitlii
arpanlar, elastiklik modl ile kayma modlne uygulanmak zere, Tablo 4.2nin orta
ksmnda verilmitir.
4.5.8.4 ereve kiri ve kolonlarnn, edeer ubuk olarak modellenen perdelerin ve ba
kirili perdelerdeki ba kirilerinin eilme ve kesme davranlarna kar gelen etkin kesit
rijitlii arpanlar, kesit eylemsizlik momenti ve kesme alanna uygulanmak zere, Tablo
4.2nin alt ksmnda verilmitir.
4.5.8.5 Tablo 4.2de verilen her iki arpan da hesap modelinde gznne alnacaktr.
4.5.9. Ktlelerin Modellenmesi
4.5.9.1 Tayc sistem elemanlarnn ubuk, levha (membran) veya kabuk sonlu eleman
olarak modellenmeleri durumunda tekil dm noktas ktleleri, bal sonlu elemanlarn
kapsama alanlarndaki yayl ktlelerin bilekeleri olarak atanrlar. Sonlu eleman dm
noktalarndaki tekil ktleler, sadece iki yatay veya ek olarak dey teleme serbestlik
derecelerine kar gelecek ekilde tanmlanrlar.
4.5.9.2 Tipik sonlu eleman dm noktas jye etkiyen tekil ktle m(S)
Denk.(4.12) ile
j
hesaplanacaktr.
w(S)
j
(S)
wG,j
(S)
n wQ,j
m(S)
j
w(S)
j
(4.12)
(S)
(S)
Burada wG,j
ve wQ,j
sonlu eleman dm noktas jye etkiyen bileke sabit yk ve hareketli
yk gstermektedir. Denk.(4.12)de yer alan hareketli yk ktle katlm katsays, n , Tablo
4.3te verilmitir. Endstri binalarnda sabit ekipman arlklar iin n = 1 alnacak, ancak vin
kaldrma ykleri kat arlklarnn hesabnda gznne alnmayacaktr. at kat arlnn
hesabnda kar yklerinin %30u gznne alnacaktr.
0.80
0.60
0.30
4.5.9.3 Kat demelerinin 4.5.6.4e gre kendi dzlemleri iinde rijit diyafram olarak
modellenmeleri durumunda kat ktleleri, kat ktle merkezindeki ana dm noktasnda
dzlem ii bamsz rijit hareket serbestlik derecesine kar gelecek ekilde tanmlanrlar.
Bamsz serbestlik dereceleri, genellikle iki yatay teleme serbestlik derecesi ile ana dm
noktasndan geen dey eksen etrafndaki dnme serbestlik derecesi olarak seilirler. Kat
40
M ib(X) FiE(X) e
(4.13)
mi mi e2
(4.14)
4.5.10.3 Deprem hesabnn 4.7 veya 4.8.2ye gre tek dorultulu deprem etkisi altnda
yaplmas durumunda her bir dorultu iin ek dmerkezlik gznne alnr. Hesabn 4.8.3e
gre ayn anda etkiyen iki dorultulu deprem etkisi altnda yaplmas durumunda da, deprem
dorultular 90o evrilerek her iki durum iin dmerkezlikler ayr ayr uygulanacaktr.
4.5.10.4 Kat demelerinin 4.5.6.2ye gre kendi dzlemleri iindeki yerdeitirmelere ilikin
serbestlik derecelerini iermek zere iki boyutlu levha (membran) sonlu elemanlar ile
modellenmesi durumunda,
(a) Oluturulan bu modelle, dmerkezlik etkisi olmakszn, deprem hesab yaplacak,
demelerde ve demeler dndaki tayc sistem elemanlarnda i kuvvetler ve
yerdeitirmeler elde edilecektir. Demeler iin elde edilen byklkler deme tasarmnda
gznne alnacaktr.
(b) D merkezlik etkisinin gznne alnabilmesi iin dzlem ii sonlu eleman serbestlik
derecelerine rijit hareket dnm uygulanacak ve 4.5.10.2de tanmland ekilde kat ktle
merkezleri kaydrlacaktr. Ek dmerkezliin demeler dndaki tayc sistem elemanlarna
etkisinin belirlenmesi iin rijit diyafram modellemesini esas alan ikinci bir deprem hesab
yaplacaktr.
41
(c) Demeler dndaki tayc sistem elemanlar iin tasarma esas i kuvvetler ve
yerdeitirmeler (a) ve (b)de elde edilenlerin zarf (elverisiz olanlar) olarak belirlenecektir.
4.6. DORUSAL HESAP YNTEMNN SELMES
4.6.1. Dorusal Hesap Yntemleri
Dayanma Gre Tasarm kapsamnda kullanlacak dorusal hesap yntemleri, ayrntlar 4.7de
aklanan Edeer Deprem Yk Yntemi ile ayrntlar 4.8de aklanan Modal Hesap
Yntemleri dir.
4.6.2. Hesap Ynteminin Seilmesi
4.6.2.1 Ayrntlar 4.8de aklanan Modal Hesap Yntemlerinden herhangi biri (Mod
Birletirme Yntemi veya Mod Toplama Yntemi) bu Blm kapsamndaki binalarn tmnn
deprem hesabnda kullanlabilir.
4.6.2.2 Ayrntlar 4.7de aklanan Edeer Deprem Yk Ynteminin uygulanabilecei
binalar Tablo 4.4te verilmitir.
Tablo 4.4. Edeer Deprem Yk Ynteminin Uygulanabilecei Binalar
zin Verilen Bina Ykseklik Snf
Bina Tr
Her bir katta burulma dzensizlii katsaysnn
bi 2.0 koulunu salad ve ayrca B2 tr
dzensizliinin olmad binalar
Dier tm binalar
DTS = 1, 1a, 2, 2a
DTS = 3, 3a, 4, 4a
BYS 4
BYS 5
BYS 5
BYS 6
(4.15)
(X)
Burada SaR (Tp ) , gznne alnan (X) deprem dorultusunda 4.7.3e gre hesaplanan binann
(X)
hakim doal titreim periyodu Tp gznne alnarak Denk.(4.4)den hesaplanan Azaltlm
Tasarm Spektral vmesini gstermektedir. SDS ise ksa periyod blgesi iin 2.3.2.2de
tanmlanan tasarm spektral ivme katsaysdr.
42
mt = mi
(4.16)
i=1
(X)
VtE(X) = FNE
+ FiE(X)
(4.17)
i=1
(X)
4.7.2.2 Binann Ninci katna (tepesine) etkiyen ek edeer deprem yk FNE
in deeri
Denk.(4.18) ile belirlenecektir.
(X)
FNE
= 0.0075 N VtE(X)
(4.18)
(X)
4.7.2.3 Toplam edeer deprem yknn FNE
dnda geri kalan ksm, Ninci kat dahil
olmak zere, bina katlarna Denk.(4.19) ile datlacaktr (ekil 4.2a).
(X)
FiE(X) = (VtE(X) FNE
)
mi H i
N
(4.19)
mj H j
j=1
4.7.2.4 Kat demelerinin 4.5.6.4e gre rijit diyafram olarak modellenmesi durumunda
Denk.(4.19) ile hesaplanan FiE(X) edeer deprem yk, iinci kattaki ana dm noktasna
gznne alnan deprem dorultusunda etki ettirilecektir.
4.7.2.5 Kat demelerinin 4.5.6.2ye gre levha (membran) sonlu elemanlar ile modellenmesi
durumunda, inci katta jinci dm noktasna etkiyen edeer deprem yk Denk.(4.20) ile
hesaplanacaktr:
f jE(S) =
FiE(X) (S)
mj
mi
(4.20)
Burada m(S)
j , jinci dm noktasnn Denk.(4.12) ile tanmlanan tekil ktlesidir.
4.7.2.6 Deprem yklerinden binann tabannda meydana gelen toplam devrilme momenti
Denk.(4.21) ile hesaplanr:
N
M o(X) FiE(X) H i
i=1
43
(4.21)
Tp(X)
N
(X)2
mi dfi
i=1
= 2 N
Ffi(X) dfi(X)
i=1
(4.22)
(X)
) yerine
Burada iinci kata etkiyen fiktif yk gsteren Ffi(X) , Denk.(4.19)da (VtE(X) FNE
herhangi bir deer (rnein 100) konularak elde edilecektir.
4.7.3.2 Denk.(4.22) ile hesaplanan hakim doal titreim periyodu, [s] biriminde 0.04H N
deerinden daha uzun alnmayacaktr.
4.7.4. Edeer Deprem Yk Ynteminde Burulma Hesab
Binann herhangi bir iinci katnda Tablo 3.5te tanmlanan A1 tr dzensizliin bulunmas
durumunda, 1.2 < bi 2.0 olmak koulu ile, 4.5.10.2ye gre bu katta uygulanan %5 ek
dmerkezlik, her iki deprem dorultusu iin Denk.(4.23)de verilen Dbi katsays ile arplarak
bytlecektir.
Dbi = bi
1.2
(4.23)
44
(X)
mtxn 0.90 mt
YM
(Y)
mtyn 0.90 mt
n=1
(4.24)
n=1
(X)
(X)
FNE
FNE
mN
mN
FiE(X)
mi
HN
FiE(X)
mi
m2
Hi
HN
m1
m2
Hi
VtE(X)
(X)
FbkE
mbk
m1
VtE(X)
(a)
(b)
ekil 4.2
45
(c)
(X)
tE
E VtE(X)
1
Vtx(X)
(X)
(4.25)
Burada VtE(X) statik hesap yntemine gre Denk.(4.17) ile hesaplanan toplam edeer deprem
ykn (taban kesme kuvvetini), Vtx(X) ise 4.8.2 veya 4.8.3e gre x dorultusunda elde edilen
toplam deprem ykn gstermektedir. E arpan aadaki ekilde alnacaktr:
(a) Tablo 3.6da tanmlanan A1, B2 veya B3 tr dzensizliklerden en az birinin binada
bulunmas durumunda E 0.90 alnacaktr.
(b) Tablo 3.6da tanmlanan dzensizliklerden hibirinin binada bulunmamas durumunda
E 0.80 alnacaktr.
46
4.8.4.2 3.3.1de verilen tanma gre dtan rijit perdelerle evrelenen bodrumlarn bulunduu
binalarda edeer taban kesme kuvveti bytme katsays, binann bodrum katlarnn stndeki
st blm iin hesaplanacaktr.
4.8.5. Modal Hesap Yntemleri ile Bodrumlu Binalarn Hesab
3.3.1de verilen tanma gre dtan rijit perdelerle evrelenen bodrumlarn bulunduu binalarda,
yatay rijitlik bakmndan st blm ile greceli olarak ok rijit olan alt blm (bodrum katlar),
dinamik davran ve dayanm alarndan da ok farkl zelliklere sahiptir. Bu tr binalarn
modal hesap yntemleri ile dorusal deprem hesab iin uygulanan iki adml hesap
yaklamnda, binann st blm ve bodrumlu alt blm birarada tek bir tayc sistem
olarak modellenir, ancak st blm ile alt blmn birbirlerine ok uzak modlarda titremeleri
nedeni ile deprem hesab iki admda ayr ayr yaplr:
4.8.5.1 ki adml hesabn ilk admnda ortak tayc sistem modelinde sadece st blmn
ktleleri gznne alnarak modal hesap yaplr. Bu durumda yeterli titreim modu says,
sadece st blmn toplam ktlesi esas alnarak hesaplanan etkin ktle katlm oranlarna gre
belirlenecektir. Deprem yk azaltma katsaysnn Denk.(4.6) ile hesabnda her bir mod iin
Tablo 4.1de st blm iin tanmlanan R ve D katsaylar kullanlr.
4.8.5.2 ki adml hesabn ikinci admnda, ortak tayc sistem modelinde sadece alt
blmn ktleleri gznne alnarak analiz yaplr. Bu durumda yeterli titreim modu says,
sadece alt blmn toplam ktlesi esas alnarak hesaplanan etkin ktle katlm oranlarna gre
belirlenecektir. Deprem yk azaltma katsaysnn Denk.(4.1) ile hesabnda (R / I) = 2.5 ve
D = 1.5 alnacaktr.
4.8.5.3 Bodrumlu binalarda tasarma esas i kuvvetler 4.10.1de tanmlanmtr.
4.9. GREL KAT TELEMELERNN SINIRLANDIRILMASI, KNC MERTEBE
ETKLER VE DEPREM DERZLER
4.9.1. Etkin Greli Kat telemelerinin Hesaplanmas ve Snrlandrlmas
4.9.1.1 (X) deprem dorultusunda herhangi bir kolon veya perde iin, ardk iki kat
arasndaki yerdeitirme farkn ifade eden azaltlm greli kat telemesi, i(X) , Denk.(4.26)
ile elde edilecektir.
(4.26)
i(X) =
R (X)
I i
47
(4.27)
4.9.1.3 Her bir deprem dorultusu iin, binann herhangi bir iinci katndaki kolon veya
perdelerde, Denk.(4.27) ile hesaplanan i(X) etkin greli kat telemelerinin kat iindeki en
(X)
byk deeri i,max
, aada (a) veya (b)de verilen koullar salayacaktr.
(a) Gevrek malzemeden yaplm boluklu veya boluksuz dolgu duvarlarnn ve cephe
elemanlarnn ereve elemanlarna, aralarnda herhangi bir esnek derz veya balant
olmakszn, tamamen bitiik olmas durumunda:
(X)
i,max
hi
0.008
(4.28a)
(b) Gevrek malzemeden yaplm dolgu duvarlar ile ereve elemanlarnn aralarnda esnek
derzler yaplmas, cephe elemanlarnn d erevelere esnek balantlarla balanmas veya
dolgu duvar elemannn ereveden bamsz olmas durumunda:
(X)
i,max
hi
0.016
(4.28b)
Ancak, bu durumda derzli dolgu duvar elemanlarnn, esnek dolgu duvar elemanlarnn ve esnek
balantl cephe elemanlarnn dzlem ii yatay telenme kapasitelerinin Denk.(4.28b)de
verilen snr deeri salad deneylerle kantlanacaktr. Dolgu duvarlar iin rnek bir esnek
derz uygulamas EK 4Cde verilmitir.
4.9.1.4 Denk.(4.28)te yer alan katsays, binann gznne alnan deprem dorultusundaki
hakim titreim periyodu iin 2.2de tanmlanan DD-3 depreminin 2.3.5.1e gre hesaplanan
elastik tasarm spektral ivmesinin, DD-2 depreminin elastik tasarm spektral ivmesine
orandr.
4.9.1.5 Deprem yklerinin tamamnn balantlar tersinir momentleri aktarabilen elik veya
nretimli betonarme erevelerle tand tek katl binalarda, Denk.(4.28) ile tanmlanan
snrlar en ok %50 arttrlabilir.
4.9.1.6 Denk.(4.28)de verilen koulun binann herhangi bir katnda salanamamas
durumunda, tayc sistemin rijitlii arttrlarak deprem hesab tekrarlanacaktr.
4.9.2. kinci Mertebe Etkileri
4.9.2.1 Gznne alnan (X) deprem dorultusunda her bir iinci katta Denk.(4.29) ile kinci
Mertebe Gsterge Deeri (X)
hesaplanacaktr.
II,i
N
(X)
II,i
( i(X) )ort wk
k=i
(X)
(4.29)
Vi hi
Bu bantdaki (i(X) )ort , iinci kattaki kolon ve perdelerde (X) deprem dorultusunda
hesaplanan azaltlm greli kat telemelerinin kat iindeki ortalama deeri olarak 4.9.1e gre
bulunacaktr.
48
(X)
4.9.2.2 Tm katlar iin hesaplanan (X)
II,i lerin maksimum deeri II,max n Denk.(4.30)da
verilen koulu salamas durumunda, ikinci mertebe etkilerinin tasarma esas i kuvvetlerin
hesabnda gznne alnmas gerekli deildir.
(X)
II,max 0.12
D
Ch R
(4.30)
(X)
II = 0.88
Ch R (X)
II,max 1
D
(4.31)
Bu durumda uygulanabilecek dier bir seenek, tayc sistemin rijitlik ve/veya dayanmnn
uygun ekilde arttrlarak deprem hesabnn yenilenmesidir.
4.9.2.4 Yukardaki ilemler (X)e dik (Y) deprem dorultusunun biri iin de yaplacaktr.
3.3.1de verilen tanma gre dtan rijit perdelerle evrelenen bodrumlarn bulunduu binalarda
ikinci mertebe etkileri, binann bodrum katlarnn stndeki st blm iin gznne
alnacaktr.
4.9.3. Deprem Derzleri
Farkl zemin oturmalarna bal temel teleme ve dnmeleri ile scaklk deimelerinin etkisi
dnda, bina bloklar veya mevcut eski binalarla yeni yaplacak binalar arasnda, sadece deprem
etkisi iin braklacak derz boluklarna ilikin koullar aada belirtilmitir:
4.9.3.1 4.9.3.2ye gre daha elverisiz bir sonu elde edilmedike derz boluklar, her bir kat
iin komu blok veya binalarda elde edilen yerdeitirmelerin karelerinin toplamnn karekk
ile aada tanmlanan katsaysnn arpm sonucunda bulunan deerden az olmayacaktr.
Gznne alnacak kat yerdeitirmeleri, kolon veya perdelerin baland dm noktalarnda
hesaplanan azaltlm ui(X) yerdeitirmelerinin kat iindeki ortalamalar olacaktr. Mevcut eski
bina iin hesap yaplmasnn mmkn olmamas durumunda eski binann yerdeitirmeleri,
yeni bina iin ayn katlarda hesaplanan deerlerden daha kk alnmayacaktr.
(a) Komu binalarn veya bina bloklarnn kat demelerinin btn katlarda ayn seviyede
olmalar durumunda = 0.25 (R / I) alnacaktr.
(b) Komu binalarn veya bina bloklarnn kat demelerinin, baz katlarda olsa bile, farkl
seviyelerde olmalar durumunda, tm bina iin = 0.5 (R / I) alnacaktr.
49
(c) st blmde snek tasarma esas i kuvvetler, (b)de elde edilen i kuvvetlerdir.
(d) st blmde snek olmayan (gevrek) tasarma esas i kuvvetlerin hesab iin (b)de elde
edilen i kuvvetler Dst ile arplarak bytlr ve 4.3.6.3 uygulanr.
(e) Alt blmde snek tasarma esas i kuvvetlere st blmn katks (b)de elde edilen i
kuvvetlerdir.
(f) Alt blmde snek olmayan (gevrek) tasarma esas i kuvvetlere st blmn katks iin
(b)de elde edilen i kuvvetler 0.6Dst ile arplarak bytlr.
4.10.1.2 ki adml hesabn ikinci admnda;
(a) 4.7.5.2 veya 4.8.5.2ye gre yaplan deprem hesab ile, alt blmdeki azaltlm i kuvvetler
elde edilir.
50
(b) Alt blmde snek tasarma esas i kuvvetlere alt blmn katks, (a)da elde edilen i
kuvvetlerdir.
(c) Alt blmde snek olmayan (gevrek) tasarma esas i kuvvetlere alt blmn katks iin
(a)da elde edilen i kuvvetler Dalt = 1.5 ile arplarak bytlr.
(d) Alt blmde snek tasarma esas i kuvvetler 4.10.1.1(e)de elde edilen i kuvvetler ile
4.10.1.2(b)de elde edilen i kuvvetlerin toplamdr.
(e) Alt blmde snek olmayan (gevrek) tasarma esas i kuvvetler 4.10.1.1(f)de elde edilen
i kuvvetler ile 4.10.1.2(c)de elde edilen i kuvvetlerin toplamdr.
4.10.2. Bodrumsuz Binalarda Tasarma Esas Kuvvetler
3.3.1de verilen tanma gre bodrumsuz binalarn tasarma esas i kuvvetleri, 4.10.1.1de
bodrumlu binalar iin uygulanan iki adml hesap yaklamnn birinci admnda st blm iin
verilen 4.10.1.1(a), (b), (c), (d) paragraflarna gre hesaplanacaktr.
4.10.3. Temellere Aktarlan Kuvvetler
Blm 16 kapsamnda temellerin tama gc yaklam ile tasarmnda esas alnmak zere,
binadan temele aktarlacak kuvvetler aadaki ekilde belirlenecektir.
4.10.3.1 3.3.1de verilen tanma gre bodrumsuz binalarda veya bodrumlu binalarda kritik
perde yksekliinin temel st kotundan balad durumlarda,
(a) Perdeden temele aktarlan eilme momenti, perde taban kesitindeki eilme momentinin st
blme ait Dst katsays ile arpmndan elde edilecektir. Ancak bu eilme momenti, sneklik
dzeyi yksek perdelerde perde tabanndaki akma momentinden daha byk alnmayacaktr.
Betonarme perdeden temele aktarlan kesme kuvveti, perde taban kesitinde 7.6.6.3e gre
tanmlanan kuvvettir.
(b) Bu tr binalarda perdelerin dier i kuvvet bileenleri ve perdeler dndaki dier
elemanlardan temele aktarlacak i kuvvetler, bodrumlu binalarda 4.10.1.2(e)ye gre,
bodrumsuz binalarda ise snek tasarma kar gelen i kuvvetlerin 0.6Dst ile arplarak
bytlmesi ile elde edilecektir.
4.10.3.2 3.3.1de verilen tanma gre bodrumlu binalarda, kritik perde yksekliinin temel
st kotundan daha yukarda balad durumlarda, perdelerden aktarlan eilme momentleri ve
kesme kuvvetleri de dahil olmak zere, tm elemanlardan temele aktarlacak i kuvvetler
4.10.3.1(b)ye gre hesaplanacaktr.
4.10.4. Kazkl Temeller in Yap Kazk Zemin Etkileimi
Kazkl temeller iin dayanma gre tasarm kapsamnda yaplan yap kazk zemin etkileimi
hesaplarnn ayrntlar 16.10 ve EK 16Cde verilmitir.
51
fd (,T ) = ngrlen sneklik kapasitesi ve periyoda bal olarak tayc sistemin sahip
olmas gereken tasarm dayanm simgesi
fe (T )
f y (,T )
Ra (T )
TB
f y (,T )
f e (T )
Ry (,T )
(4A.1)
Burada fe (T ) tayc sistem iin hesaplanan dorusal (elastik) dayanm talebini, T sistemin
doal titreim periyodunu, Ry (,T ) ise aada 4A.1.2de tanmlanan Akma Dayanm Azaltma
Katsaysn simgelemektedir.
4A.1.2. Akma Dayanm Azaltma Katsays
Akma Dayanm Azaltma Katsays Ry (,T ) , eit yerdeitirme kural uyarnca rijitlii fazla
olmayan tayc sistemler iin ngrlen sneklik kapasitesi ye eit alnr:
Ry (,T )
T TB
(4A.2a)
Rijitlii fazla tayc sistemler iin ise bu Ynetmelikte aadaki bant esas alnmtr:
52
Ry (,T ) 1 ( 1)
T
TB
T TB
(4A.2b)
f y (,T )
(4A.3)
fe (T )
f y (,T )
fd (,T )
umax
uy
umax
ud uy
ekil 4A.1
53
(4A.4)
f e (T )
f d (,T )
(4A.5a)
Ra (T ) D Ry (,T )
(4A.5b)
R
I
R
T
Ra (T ) D D
I
TB
54
T TB
(4A.6a)
T TB
(4A.6b)
dn(X,Y) (t ) = Ayn anda (X) ve (Y) deprem yer hareketi bileenlerinin ortak etkisi altnda ninci
titreim moduna ait zamana bal azaltlm modal yerdeitirme [m]
(X)
fixn,max
= (X) deprem dorultusu iin binann x ekseni dorultusunda ninci doal titreim
modunda iinci kata etkiyen enbyk modal deprem yk [kN]
fixn(X,Y)
= Ayn anda (X) ve (Y) deprem yer hareketi bileenlerinin ortak etkisi altnda ninci
titreim modunda iinci kata x dorultusunda etkiyen modal deprem yknn
zamana gre deiimi [kN]
(X)
= (X) deprem dorultusu iin binann x ekseni dorultusunda ninci titreim moduna
M oxn,max
mi
mi
(X)
mixn
= (X) deprem dorultusu iin binann x ekseni dorultusunda ninci doal titreim
moduna ait iinci kat modal etkin ktlesi [t]
(X)
miyn
= (X) deprem dorultusu iin binann y ekseni dorultusunda ninci doal titreim
moduna ait iinci kat modal etkin ktlesi [t]
(X)
min
= (X) deprem dorultusu iin binann z ekseni etrafnda ninci doal titreim
moduna ait iinci kat modal etkin ktle eylemsizlik momenti [tm2]
(X)
mtxn
= (X) deprem dorultusu iin binann x ekseni dorultusunda ninci titreim moduna
ait taban kesme kuvveti modal etkin ktlesi [t]
(Y)
mtyn
= (Y) deprem dorultusu iin binann y ekseni dorultusundaki taban kesme kuvveti
modal etkin ktlesi [t]
rn(X)
55
(X)
rn,max
r (X,Y) (t )
= Ayn anda (X) ve (Y) deprem yer hareketi bileenlerinin ortak etkisi altnda
herhangi bir davran byklne (yerdeitirme, greli kat telemesi, i kuvvet
bileeni) kar gelen tipik davran byklnn zamana gre deiimi
rn(X,Y) (t ) = Ayn anda (X) ve (Y) deprem yer hareketi bileenlerinin ortak etkisi altnda ninci
titreim modunda herhangi bir davran byklne (yerdeitirme, greli kat
telemesi, i kuvvet bileeni) kar gelen tipik modal davran byklnn
zamana gre deiimi
Tn
ug(X) (t )
ug(Y) (t )
(X)
Vtxn,max
= (X) deprem dorultusu iin binann x ekseni dorultusunda ninci titreim moduna
ait enbyk modal taban kesme kuvveti [kN]
(X,Y)
Vtxn
(t ) = Ayn anda (X) ve (Y) deprem yer hareketi bileenlerinin ortak etkisi altnda ninci
YM
mn
i(X)n
= iinci katta (X) deprem dorultusunda ninci doal titreim mod ekli genlii
ixn
= iinci katta x ekseni dorultusunda ninci doal titreim mod ekli genlii
iyn
= iinci katta y ekseni dorultusunda ninci doal titreim mod ekli genlii
i n
= iinci katta z ekseni etrafnda dnme olarak ninci doal titreim mod ekli genlii
(X)
n
= (X) deprem dorultusu iin, ninci tireim moduna ait modal katk arpan
mn
= Tam Karesel Birletirme Kuralnda minci ve ninci doal titreim modlarna ait
apraz korelasyon katsays
elde edilen bilgilere gre hesaplanan ve aada 4B.2 ve 4B.3te aklanan her iki modal hesap
ynteminde de kullanlan byklklerdir.
4B.1.2 Modal hesap parametreleri, aada sadece (X) yatay deprem dorultusu iin
tanmlanmtr. Ayn parametreler (X)e dik (Y) deprem dorultusu iin de benzer ekilde
tanmlanabilir.
4B.1.3 Modal hesap parametrelerinin tanmnda tayc sistemin serbestlik dereceleri olarak:
(a) Kat demelerinin rijit diyafram olarak modellenmesi durumunda, herhangi bir iinci kat
demesinin ktle merkezinde x ve y yatay dorultularnda tanmlanan yerdeitirmeler ile kat
ktle merkezinden geen dey eksen etrafndaki dnme dikkate alnm ve bu serbestlik
derecelerine kar gelen kat ktlesi mi ile kat ktle eylemsizlik momenti mi tanmlanmtr.
(b) Kat demelerinin rijit diyafram olarak alnmamas ve 4.5.6.2ye gre kendi dzlemleri
iindeki yerdeitirmelere ilikin serbestlik derecelerini iermek zere iki boyutlu levha
(membran) sonlu elemanlar ile modellenmesi durumunda, mi kat ktleleri yerine sonlu eleman
dm noktalarndaki m(S)
ktleleri gznne alnacaktr.
j
4B.1.4 Verilen (X) deprem dorultusu iin, ninci tireim moduna ait modal katk arpan
(X)
ile binann x ekseni dorultusundaki taban kesme kuvveti modal etkin ktlesi mtxn
,
(X)
n
Denk.(4.29) ile tanmlanr:
N
(X)
n
mi i(X)n
i =1
N
(mi
i=1
2
ixn
mi
2
iyn
mi )
2
in
(X)
mtxn
(X)
n mi ixn
(4B.1)
i =1
4B.1.5 Verilen (X) deprem dorultusu iin tipik bir ninci titreim modunda, yukarda
4.8.1.3te tanmlanan serbestlik derecelerine ait kat modal etkin ktleleri Denk.(4.31) ile
tanmlanr:
(X)
mixn
mi ixn (X)
n
(X)
miyn
mi iyn (X)
n
(X)
min
mi in (X)
n
(4B.2)
4B.1.6 Verilen (X) deprem dorultusu iin tipik ninci titreim modunda herhangi bir davran
byklne (yerdeitirme, greli kat telemesi, i kuvvet bileeni) kar gelen tipik birim
modal davran bykl rn(X) , yukarda Denk.(4B.2) ile tanmlanan kat modal etkin
ktlelerinin kendi dorultularnda yk olarak etki ettirildii bir statik hesapla elde edilir.
4B.2. MOD BRLETRME YNTEM LE DEPREM HESABI
4B.2.1 Mod Birletirme Yntemi, aada (X) deprem dorultusu iin aklanmtr. (X)e dik
(Y) deprem dorultusu iin de benzer ekilde hesap yaplacaktr.
4B.2.2 Yatayda (X) ve (Y) deprem dorultular iin ayr ayr elde edilen enbyk davran
byklklerine 4.4.2ye gre dorultu birletirmesi uygulanacaktr.
4B.2.3 Verilen (X) deprem dorultusu iin tipik bir ninci titreim modunda, herhangi bir
davran byklne (yerdeitirme, greli kat telemesi, i kuvvet bileeni) kar gelen tipik
(X)
enbyk modal davran bykl rn,max
, Denk.(4B.3) ile hesaplanr:
57
(X)
rn,max
rn(X) SaR (Tn )
(4B.3)
Burada rn(X) 4B.1.6da tanmlanan tipik birim modal davran bykln, SaR (Tn ) ise tipik
ninci doal titreim periyodu Tn iin Denk.(4.9)dan elde edilen azaltlm tasarm spektral
ivmesini gstermektedir.
4B.2.4 kuvvet bileenleri, yerdeitirme ve greli kat telemesi gibi davran
byklklerinin her biri iin ayr ayr uygulanmak zere, her bir titreim modu iin 4B.2.3e
gre hesaplanan ve ezamanl olmayan enbyk modal katklar, aada akland zere
istatistiksel olarak birletirilecektir:
(a) En genel mod birletirme kural olarak Tam Karesel Birletirme (TKB) Kural
Denk.(4B.4)te verilmitir.:
(X)
rmax
YM YM
(X)
(X)
rm,max mn rn,max
(4B.4)
m=1 n=1
(X)
(X)
Burada rm,max
ve rn,max
, tipik minci ve ninci titreim modlar iin 4B.2.3 ile hesaplanan enbyk
mn
8 m n ( mn m n )3/2
mn
2
2
2
2
(1 mn ) 4 m n mn (1 mn ) 4( m2 n2 ) mn
mn
Tm
Tn
(4B.5a)
8 2 (1+ mn )3/2
mn
(1 2mn )2 4 2 mn (1+ mn ) 2
( m n )
(4B.5b)
(X)
(X)
rmax
(rn,max
)2
(4B.6)
n =1
58
4B.2.5 Verilen (X) deprem dorultusu iin tipik bir ninci titreim modunda, tayc sistemin
(X)
x ekseni dorultusunda enbyk modal taban kesme kuvveti Vtxn,max
ve buna kar gelen enbyk
(X)
taban devrilme momenti M oxn,max
Denk.(4B.7) ile hesaplanr:
(X)
(X)
(X)
Vtxn,max
fixn,max
= mtxn
SaR (Tn )
(X)
(X)
M oxn,max
fixn,max
Hi
i=1
(4B.7)
i=1
(4B.8)
Burada rn(X) , hesap referans dorultusu olarak seilen (X) deprem dorultusu iin 4B.1.6da
(X,Y)
tanmlanan tipik birim modal davran bykln, anR
(t ) ise ninci titreim modu iin
aada Denk.(4B.9)da zamana bal olarak tanmlanan azaltlm modal szde-ivmeye kar
gelmektedir.
(X,Y)
anR
(t ) n2
d n(X,Y) (t )
Ra (Tn )
2
Tn
(4B.9)
Denk.(4B.9)da n , tipik ninci tireim modunun doal asal frekansn, dn(X,Y) (t ) ise aada
4B.3.2de hesaplanan modal yerdeitirmeyi gstermektedir.
4B.3.2 Denk.(4B.9)da yer alan modal yerdeitirme, dn(X,Y) (t ) , ayn anda (X) ve (Y) deprem
yer hareketi bileenlerinin ortak etkisi altnda ninci moda ait modal tek serbestlik dereceli
sistemin Denk.(4B.10)da verilen hareket denkleminin zaman tanm alannda dorusal
zmnden elde edilir:
d n(X,Y) (t ) 2n n d n(X,Y) (t ) n2 d n(X,Y) (t ) ug(X) (t )
(Y)
n
ug(Y) (t )
(X)
n
(4B.10)
Burada ug(X) (t ) ve ug(Y) (t ) birbirine dik (X) ve (Y) deprem dorultularnda 4B.3.5e gre
tanmlanan yer ivmelerini gstermektedir. Hesapta esas alnacak zaman artm Tn /10 dan
byk olmayacaktr.
4B.3.3 (X) ve (Y) dorultularnda tanmlanan depremin etkisi altnda i kuvvet bileenleri,
yerdeitirme ve greli kat telemesi gibi davran byklklerinin zamana gre deiimleri,
r (X,Y) (t ) , her bir titreim modu iin 4B.3.1e gre hesaplanan ezamanl modal katklarn,
rn(X,Y) (t ) , dorudan toplanmas ile elde edilecektir:
59
YM
r (X,Y) (t ) rn(X,Y) (t )
(4B.11)
n=1
4B.3.4 (X) ve (Y) dorultularnda tanmlanan depremin etkisi altnda tipik bir ninci titreim
modunda, tayc sistemin x ekseni dorultusunda modal taban kesme kuvveti ve buna kar
(X,Y)
(X,Y)
gelen taban devrilme momentinin zamana gre deiimleri Vtxn
(t ) ve M oxn
(t )
Denk.(4B.12) ile hesaplanr:
N
(X,Y)
(X) (X,Y)
Vtxn
(t ) fixn(X,Y) (t ) = mtxn
anR (t )
i=1
(X,Y)
M oxn
(t ) fixn(X,Y) (t ) H i
(4B.12)
i=1
Bu byklklere ait mod katklarnn zaman tanm alannda toplanmas da 4B.3.3e gre
yaplacaktr.
4B.3.5 Zaman tanm alannda Mod Toplama Yntemi ile yaplacak dorusal hesaplarda en az
11 deprem yer hareketi takm kullanlacaktr. Birbirine dik yatay iki dorultudaki ivme
kaytlar tayc sistemin (X) ve (Y) asal eksenleri dorultusunda ayn anda birlikte etki
ettirilecektir. Daha sonra ivme kaytlarnn eksenleri 90o dndrlerek hesap tekrarlanacaktr.
Hesaplarda kullanlacak deprem kaytlarnn seimi ve leklendirilmesi 2.5e gre
yaplacaktr.
4B.3.6 Azaltlm deprem etkileri altnda davran byklkleri, yaplan en az 2x11 = 22
hesabn her birinden 4B.3.3e gre elde edilecek sonularn enbyk mutlak deerlerinin
ortalamas olarak bulunacaktr.
60
ekil 4C.1
Tablo 4C.1. D Cephe Duvarlar iin rnek Esnek Derz:
Boyutlar ve Malzemeler
Poz No.
Tanm
Malzeme
Boyutlar
C profil
elik sac
hc x hc/2 x t
Esnek dolgu
maddesi
Kolon
Mineral yn
(Cam yn, ta yn)
Dolgu duvar
ht x lt
Dbel
61
DTS
DD-1
= 50 ylda alma olasl %2 (tekrarlanma periyodu 2475 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
DD-2
= 50 ylda alma olasl %10 (tekrarlanma periyodu 475 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
DD-3
= 50 ylda alma olasl %50 (tekrarlanma periyodu 72 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
DD-4
= 50 ylda alma olasl %68 (tekrarlanma periyodu 43 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
Ed
Ed(H)
f ce
fck
fe
fy
f ye
f yk
= Sabit yk etkisi
Lp
mi
mi
Ry
= Hareketli yk etkisi
Qe
= Kar yk etkisi
SDS
63
(5.1)
Yukardaki bantda G sabit yk etkisini, S kar yk etkisini, Ed(Z) ise 4.4.3e gre belirlenen
dey deprem etkisini gstermektedir. Etkin hareketli yk etkisi, Tablo 4.3 ile tanmlanan
Hareketli Yk Ktle Katlm Katsays n kullanlarak Qe nQ olarak hesaplanacaktr. Yatay
deprem etkisi Ed(H) 5.2.2.3te tanmlanmtr.
5.2.2.2 Bu Blmde verilen dorusal olmayan hesap yntemleri ile yaplacak deprem
hesabndan nce, Denk.(5.1)de Ed(H) dndaki statik dey yklerin tayc sisteme artmsal
olarak uyguland dorusal olmayan statik hesap yaplacaktr. Bu hesaptan elde edilen i
kuvvetler, yatay deprem hesabnda balang deerleri olarak gznne alnacaktr. Yeni
64
65
Mp
Mp
ekil 5.1
5.3.2. Yayl Plastik Davran Modelleri
5.3.2.1 Binann tayc sistemini oluturan kolon, kiri ve betonarme perdelerde dorusal
olmayan davran modeli olarak yayl plastik davran modelleri de kullanlabilir.
5.3.2.2 Yayl plastik davran modelleri, sonlu uzunluktaki u blgeleri (plastik
ekildeitirme blgeleri) veya elemann tm uzunluu boyunca dorusal olmayan
ekildeitirmeleri srekli (yayl) biimde gznne almak zere kullanlabilir.
5.3.2.3 Kesit iinde betonun veya yapsal eliin yeteri kadar kk hcrelerle, elik donat
ubuklarnn ise tekil olarak modellendii ve her bir hcrede dorusal olmayan eksenel gerilmebirim ekildeitirme bantlarnn evrimsel olarak gznne alnabildii kesit hcresi (lif)
modeli, uygulamada zellikle betonarme perdelerin dorusal olmayan modellemesi iin
kullanlabilir. Bu modelle, karmak kesitli (T, L, U veya C eklinde) betonarme perdelerde
planda enkesit eitli blgelere ayrlabilmekte, dey dorultuda da perde boyunca sonlu
uzunlukta paralar gznne alnarak her bir perde kolunda iki boyutlu bir sonlu eleman a
oluturulabilmektedir.
5.3.2.4 Betonarme perdelerin eilme ve eksenel kuvvet etkisi altnda dorusal olmayan
davrannn modellenmesi iin kullanlan kesit hcresi (lif) modeline paralel olarak perdedeki
kayma ekildeitirmeleri de, 5.3.2.3de sz edilen sonlu eleman ana paralel bal dorusal
bir kayma modeli ile yaklak olarak hesaba katlabilir. Bu modelde kullanlacak kayma modl
Tablo 4.2den alnabilir.
5.3.2.5 Malzeme dayanmlar 5.4.1.5e gre alnacaktr.
66
5.3.2.6 5.8e gre zaman tanm alannda yaplacak dorusal olmayan deprem hesabnda beton
ve elik lifleri iin evrimsel davran modeli olarak, uygulama literatrnde genel kabul
grm modeller kullanlacaktr.
5.4. DORUSAL OLMAYAN HESAP N TAIYICI SSTEMN
MODELLENMESNE LKN KURALLAR
5.4.1. Genel Modelleme Kurallar
5.4.1.1 Bina tayc sistemleri daima boyutlu olarak modellenecektir.
5.4.1.2 Birbirine dik iki yatay dorultudaki deprem etkisi daima gznne alnacaktr.
5.4.1.3 Dorusal snm oran, aksi belirtilmedike, %5 alnacaktr.
5.4.1.4 Dey yklerin ekildeitirmi tayc sistemde meydana getirdii ikinci mertebe
etkileri mutlaka gznne alnacaktr.
5.4.1.5 ekildeitirmeye gre deerlendirme ve tasarma esas modellemelerde aada
verilen malzeme dayanmlar esas alnacaktr:
(a) Mevcut binalarn ekildeitirmeye gre deerlendirilmesinde beton ve donat eliinin
Blm 15te tanmlanan mevcut dayanmlar esas alnacaktr.
(b) Yeni yaplacak binalarn ekildeitirmeye gre deerlendirilme ve tasarmnda beton ve
donat elii ile yap eliinin Tablo 5.1de tanmlanan beklenen (ortalama) dayanmlar esas
alnacaktr. Tabloda fce ve fck betonun ortalama ve karakteristik basn dayanmlarn, fye ve fyk
ise eliin ortalama ve karakteristik akma dayanmlarn gstermektedir.
Tablo 5.1. Beklenen (Ortalama) Malzeme Dayanmlar
Beton
Donat elii
5.4.2.3 Kolon ve kirilerde plastik mafsallar, kolon-kiri birleim blgesinin hemen dna,
dier deyile kolon veya kirilerin net aklklarnn ularna konulabilir. Ancak, dey yklerin
etkisinden tr kiri aklklarnda da plastik mafsallarn oluabilecei gznne alnmaldr.
5.4.2.4 Ulardaki plastik mafsallarn arasnda kalan uzunluk boyunca betonarme kolon ve
kiriler dorusal elemanlar olarak modellenecektir. Bu elemanlarn etkin kesit rijitlikleri Tablo
4.2 veya EK 5Aya gre belirlenecektir.
5.4.2.5 nretimli betonarme moment aktaran ereve kolon-kiri birleimleri iin
uygulanacak dorusal olmayan moment-dnme ilikileri 8.8de verilmitir.
5.4.3. Betonarme Perdelerin Modellenmesi
5.4.3.1 4.5.3.8de verilen geometrik koulu salayan betonarme boluksuz perdelerde veya
ba kirili (boluklu) perdeyi oluturan perde paralarnn her birinde, dorusal olmayan
davran modeli olarak Yl Plastik Davran (Plastik Mafsal) Modeli kullanlabilir.
(a) Bu durumda plastik mafsallar, her katta perde kesiminin alt ucuna konulabilir. Binalarn
bodrum katlarnda rijit evre perdelerinin bulunmas durumunda, bu perdelerden st katlara
doru devam eden perdelerin plastik kesitleri en az 1. bodrum kat tabanndan balamak zere
tanmlanmaldr.
(b) Plastik mafsallarn arasnda kalan uzunluk boyunca perdeler dorusal elemanlar olarak
modellenecektir. Bu elemanlarn etkin kesit rijitlikleri 5.4.5e gre belirlenecektir.
(c) Kat seviyelerinde perde paralarnn planda kiri ve/veya deme sonlu elemanlar ile
birletii dm noktalarndaki baml serbestlik dereceleri, boyutlu rijit cisim hareketi
koulunu salayacak ekilde kesit arlk merkezinde tanmlanacak olan ana dm
noktasndaki 6 bamsz serbestlik derecesine kinematik olarak balanacaklardr.
5.4.3.2 4.5.3.8de verilen geometrik koulu salayan boluksuz ve ba kirili (boluklu) perde
paralarnda istee bal olarak, ancak salamayanlarda zorunlu olarak 5.3.2de tanmlanan
kesit hcresi (lif) modeli kullanlacaktr. Bu balamda Blm 13 kapsamndaki yksek binalar
iin bu modelin kullanlmas zorunludur.
5.4.3.3 Ba kirili (boluklu) perdelerin ba kirilerinin dorusal olmayan modelleri 5.4.2ye
gre ubuk eleman olarak veya zel modelleme yntemleri ile gerekletirilebilir. Bu balamda
apraz donatl ba kirileri, orta kesitlerinde tanmlanacak kesme mafsallar ile modellenebilir.
5.4.4. Bodrum Perdelerinin ve Demelerin Modellenmesi
zel durumlar dnda, bina evresindeki bodrum perdelerinin ve bina demelerinin dorusal
olmayan modellemesi gerekli deildir. Normal durumlarda, bu elemanlar iin Tablo 4.2de
verilen etkin kesit rijitlikleri ile edeer dorusal modelleme yaplacak ve 4.5.5, 4.5.6 ve
4.5.7de verilen tm modelleme kurallarna uyulacaktr.
5.4.5. Betonarme Tayc Sistem Elemanlarnn Etkin Kesit Rijitlikleri
5.4.5.1 Dorusal olarak modellenen perdelerin ve demelerin dzlem ii ve dzlem d
davranlarna ilikin etkin kesit rijitlii arpanlar 4.5.8deki Tablo 4.2den alnacaktr.
68
5.4.5.2 Dorusal ubuk eleman olarak modellenen veya yl plastik davranna gre
modellenen kolon, kiri, ba kirii ve perdelerin etkin kesit rijitlikleri Ek 5Aya gre
belirlenecektir.
5.4.6. Ktlelerin Modellenmesi
Ktlelerin modellenmesi 4.5.9a gre yaplacaktr.
5.4.7. Ek Dmerkezlik Etkisinin Modellenmesi
Binann herhangi bir iinci katnda Tablo 3.5te tanmlanan A1 tr dzensizliin bulunmas
ve burulma dzensizlii katsaysnn bi > 1.5 olmas durumunda, 4.5.10.2de tanmlanan ek
dmerkezlik etkisi, bu Blmde de dikkate alnacaktr. Her katta ek kat ktle eylemsizlik
momenti 4.5.10.2(b)ye gre hesaplanacak ve 4.5.10.3 gznnde tutulacaktr.
5.5. DORUSAL OLMAYAN HESAP YNTEMNN SEM
5.5.1. Dorusal Olmayan Hesap Yntemleri
ekildeitirmeye Gre Deerlendirme ve Tasarm kapsamnda kullanlacak dorusal olmayan
hesap yntemleri, ayrntlar 5.6da aklanan tme Yntemleri ile 5.7de aklanan Zaman
Tanm Alannda Dorusal Olmayan Hesap Yntemidir.
5.5.2. Hesap Ynteminin Seilmesi
5.5.2.1 Ayrntlar 5.6da aklanan tme Yntemleri, Tablo 3.3e gre Bina Ykseklik Snf
BYS 5 olan, ayrca 5.6.2de verilen koullar salayan binalar iin kullanlabilir.
5.5.2.2 Ayrntlar 5.7de aklanan Zaman Tanm Alannda Dorusal Olmayan Hesap
Yntemi, tm binalarn deprem hesabnda kullanlabilir. Bu yntemin Blm 13e gre yksek
binalar (Tablo 3.3te BYS=1 olan binalar) iin kullanm zorunludur.
5.6. DORUSAL OLMAYAN TME YNTEMLER LE DEPREM HESABI
5.6.1. tme Yntemleri
5.6.1.1 tme Yntemleri, Blm 4te aklanan dorusal Mod Birletirme Ynteminin tek
modlu uygulamasnn dorusal olmayan artmsal karldr.
5.6.1.2 Tm dorusal olmayan yntemlerde olduu zere hesabn balang admnda (0nc
admnda), 5.2.2.2de belirtildii zere deprem d yklemeler altnda dorusal olmayan
artmsal statik hesap yaplr. Bu hesaptan elde edilen i kuvvetler ve dorusal olmayan
ekildeitirmeler (yeni yaplan binalarda izin verilmez), deprem hesabnda balang deerleri
olarak gznne alnacaktr.
5.6.1.3 tme Yntemlerinde, gznne alnan deprem dorultusunda hakim titreim mod ekli
ile orantl olacak ekilde deprem yerdeitirme talebi snrna kadar monotonik olarak adm
adm uygulanan deprem yk artmlarnn etkisi altnda, tayc sistemde meydana gelen
yerdeitirme, plastik ekildeitirme (plastik dnme, uzama, vb) ve i kuvvet artmlar ile
bunlarn birikimli (kmlatif) deerleri hesaplanr. Son admda, deprem talebine kar gelen
birikimli deerler, ekildeitirmeye deerlendirmeye esas byklkler olarak elde edilir.
69
5.6.1.4 Snek davrana kar gelen deerlendirmeye esas plastik ekildeitirmeler (rnein
plastik dnmeler) ile snek olmayan (gevrek) davrana kar gelen i kuvvetler, seilen
performans dzeyi iin izin verilen snr deerlerle karlatrlarak ekildeitirmeye gre
deerlendirme tamamlanr.
5.6.1.5 Bu Blmde tme Yntemleri, her katta demeler iin rijit diyafram varsaymnn
yapld ve serbestlik derecelerinin kat ktle merkezinde birbirine dik iki dorultudaki yatay
yerdeitirme bileenleri ile dey eksen etrafndaki dnme olarak tanmland durum iin
aklanmtr. Kat demelerinde dzlem ii ekildeitirmelere kar gelen serbestlik
derecelerinin gznne alnmas durumunda da tek modlu itme yntemleri ayn esaslar
erevesinde uyarlanabilir.
5.6.2. tme Yntemlerinin Uygulanmasna likin Koullar
tme Yntemlerinin uygulanabilmesi iin aadaki koullarn her ikisinin de salanmas
zorunludur:
(a) Herhangi bir katta ek dmerkezlik gznne alnmakszn dorusal elastik davran esas
alnarak Blm 3, Tablo 3.5e gre hesaplanan burulma dzensizlii katsaysnn bi < 1.4
koulunu salamas gereklidir.
(b) Gznne alnan deprem dorultusunda, dorusal elastik davran esas alnarak hesaplanan
birinci (hakim) titreim moduna ait taban kesme kuvveti etkin ktlesinin toplam bina ktlesine
(rijit perdelerle evrelenen bodrum katlarnn ktleleri hari) orannn en az 0.70 olmas
zorunludur.
5.6.3. Sabit Modlu tme Yntemi
Sabit Modlu tme Ynteminde, gznne alnan deprem dorultusunda her bir itme admnda
katlara etkiyen deprem yk artmlar, deprem-d yklemelerden sonraki birinci admda
belirlenen ve itme hesab boyunca hi deitirilmeyen sabit mod ekli ile orantl olarak
tanmlanrlar. tme hesab sonucunda koordinatlar tepe yerdeitirmesi taban kesme kuvveti
olan itme erisi elde edilir. Daha sonra bu eriye uygulanan koordinat dnm ile
koordinatlar modal yerdeitirme modal szde-ivme olan modal kapasite diyagram elde
edilir. Hesabn son aamasnda bu diyagram, tanmlanan deprem etkisi altnda modal
yerdeitirme talebinin ve buna bal olarak tayc sistemde meydana gelen i kuvvet ve
plastik ekildeitirme taleplerinin hesaplanmasnda esas alnr. Yntemin ayrntlar EK 5Cde
verilmitir.
5.6.4. Deiken Modlu tme Yntemi
Deiken Modlu tme Ynteminde, gznne alnan deprem dorultusunda katlara etkiyen
deprem yk artmlar ile bunlarla uyumlu kat yerdeitirme artmlar, deprem-d
yklemelerden sonraki her bir itme admnda, daha nce oluan plastik mafsallar gznne
alnarak yenilenen serbest titreim hesabndan elde edilen deiken mod ekli ile orantl olarak
tanmlanrlar. Bu yntemde 5.6.3te belirtilen itme erisinin izimine gerek kalmakszn modal
kapasite diyagram dorudan elde edilir. Hesabn son aamas, 5.6.3te belirtildii gibidir.
Yntemin ayrntlar EK 5Cde verilmitir.
70
yaplan binalarda izin verilmez), deprem hesabnda balang deerleri olarak gznne
alnacaktr.
5.7.4. Deerlendirmeye Esas ekildeitirme ve Kuvvet Talepleri
Snek davrana sahip elemanlarda deerlendirmeye esas ekildeitirme talepleri ile snek
davrana sahip olmayan elemanlarda deerlendirmeye esas i kuvvet talepleri, yaplan
analizlerin (en az 2x11 = 22 analiz) her birinden elde edilen sonularn enbyk mutlak
deerlerinin ortalamas olarak hesaplanacaktr.
5.8. DORUSAL OLMAYAN HESAP YNTEMLER LE BODRUMLU
BNALARIN HESABI VE TEMELLERE AKTARILAN KUVVETLER
5.8.1. ki Adml Hesap Yaklam
5.8.1.1 3.3.1de verilen tanma gre dtan rijit perdelerle evrelenen bodrumlarn bulunduu
binalarda, yatay rijitlik bakmndan st blm ile greceli olarak ok rijit olan alt blm
(bodrum katlar), dinamik davran ve dayanm alarndan ok farkl zelliklere sahiptir. Bu
tr binalarn hesab iin uygulanan iki adml hesap yaklamnda, binann st blm ve
bodrumlu alt blm birarada tek bir tayc sistem olarak 5.4e gre modellenir, ancak st
blm ile alt blmn birbirlerine ok uzak modlarda titremeleri nedeni ile deprem hesab iki
admda ayr ayr yaplr.
5.8.1.2 ki adml hesabn ilk admnda, sadece st blmn ktleleri gznne alnarak ortak
tayc sistem modelinin 5.6, veya 5.7ye gre dorusal olmayan hesab yaplarak st blmde
ve alt blmde snek davrana ilikin plastik ekildeitirmeler ve snek olmayan davrana
ilikin i kuvvetler elde edilir.
5.8.1.3 ki adml hesabn ikinci admnda, ortak tayc sistem modelinde sadece alt
blmn ktleleri gznne alnr.
(a) 5.6da verilen hesap yntemlerinde, sadece alt blmn ktleleri ile orantl deprem ykleri
altnda alt blmn dorusal davran gsterdii varsaym yaplr. Bu ktleler Denk.(4.4)te
T=0 konularak elde edilen SaR(0) ile arplarak bodrum katlarna etkiyen yaklak edeer
deprem ykleri hesaplanr ve ortak sistemin dorusal hesab yaplr. Ancak bu hesapta (Ralt / I)
= 1 ve Dalt = 1 alnacaktr.
(b) 5.7de verilen hesap ynteminde, ortak tayc sistem modelinde sadece alt blmn
ktleleri gznne alnarak zaman tanm alannda dorusal olmayan dinamik hesap yaplr.
Ancak, bu ktlelere kar gelen deprem etkileri altnda alt blmn dorusal davran gsterdii
varsaymnn yaplabildii durumlarda, yine ortak tayc sistem modelinde sadece alt
blmn ktleleri gznne alnarak ve 5.8.1.2ye gre st blmn hesabnda kullanlan
deprem kaytlar ile 4.8.3e gre zaman tanm alannda mod toplama yntemi ile dorusal
dinamik hesap yaplabilir. Bu durumda yeterli titreim modu says, sadece alt blmn toplam
ktlesi esas alnarak hesaplanan etkin ktle katlm oranlarna gre belirlenecektir. Ancak bu
durumda (R / I) = 1 ve D = 1 alnacaktr.
5.8.1.4 ki adml hesap sonucunda ekildeitirmeler ve i kuvvetler aadaki ekilde
birletirilecektir:
(a) st blmdeki ekildeitirmeler ve i kuvvetler, 5.8.1.2de elde edilen byklklerdir.
72
p =
p
Lp
(5.2)
5.9.1.2 Amaca uygun olarak seilen bir beton modeli ile donat elii modeli kullanlarak,
kesitteki eksenel kuvvet istemi altnda yaplan analizden elde edilen iki dorulu moment-erilik
ilikisi ile veya EK 5A.2ye gre amprik olarak hesaplanan y edeer akma erilii,
Denk.(5.2) ile tanmlanan p plastik erilik talebine eklenerek, kesitteki t toplam erilik
talebi elde edilecektir:
t = y + p
(5.3)
5.9.1.3 Betonarme tayc sistemlerde betonun basn birim ekildeitirmesi talebi c ile
donat eliinin ekme/basn birim ekildeitirme talebi s , Denk.(5.3) ile tanmlanan toplam
erilik talebine gre moment-erilik analizi ile hesaplanacaktr.
5.9.1.4 Moment-erilik analizlerinde sargl veya sargsz beton ve donat elii modelleri iin
EK 5Bden yararlanlabilir.
5.9.1.5 Betonarme tayc sistemlerde 5.3.2de tanmlanan yayl plastik davran modeli esas
alnarak bu blmde verilen hesap yntemlerinden herhangi biri ile yaplan hesap sonucunda
birim ekildeitirmeler dorudan elde edileceklerdir.
73
Performans
Dzeyi
Beton ve donat
elii iin basn
ksalmas
Beton ve donat
elii iin basn
ksalmas
Kesintisiz Kullanm
0.0025
0.005
0.0035
0.008
Hemen Kullanm
0.0035
0.010
Can Gvenlii
Gmenin nlenmesi
(*)
0.010
0.015
0.005
0.020
0.030 / 0.020
(*)
0.0135
0.040
0.045 / 0.030
(*)
0.018
0.060
5.9.2.2 Yeni betonarme bina elemanlar iin bu Blmde verilen hesap yntemleri ile
hesaplanan i kuvvet taleplerinin, ilgili elemanlar iin Blm 7de tanmlanan i kuvvet
kapasitelerinden daha kk olduu gsterilecektir. Ancak, i kuvvet kapasitelerinin hesabnda
karakteristik malzeme dayanmlar yerine Tablo 5.1de verilen ortalama (beklenen) malzeme
dayanmlar esas alnacaktr. Betonarme yksek binalar iin ilgili kurallar Blm 13te
verilmitir.
5.9.2.3 Mevcut bina elemanlarnn deerlendirilmesinde izin verilen birim ekildeitirme ve
i kuvvet snrlar Blm 15te tanmlanmtr.
5.9.3. Yeni elik Bina Elemanlar in zin Verilen ekildeitirme Snrlar ve Kuvvet
Snrlar
5.9.3.1 Blm 13te verilen Yksek Binalar da dahil olmak zere, yeni elik bina
elemanlarnda bu Blmde verilen hesap yntemleri ile hesaplanan ekildeitirmeler iin izin
verilen snrlar, ilgili performans dzeyleri iin EK 5Dde verilmitir.
5.9.3.2 Yeni elik bina elemanlar iin bu Blmde verilen hesap yntemleri ile hesaplanan
i kuvvet taleplerinin, ilgili elemanlar iin Blm 9da tanmlanan i kuvvet kapasitelerinden
daha kk olduu gsterilecektir. Ancak, i kuvvet kapasitelerinin hesabnda karakteristik
malzeme dayanmlar yerine Tablo 5.1de verilen ortalama (beklenen) malzeme dayanmlar
esas alnacaktr.
74
75
( EI )e
hb
hc
lw
My
M y'
'y
( EI )e
M y'
'y
My
y
(5A.1)
Burada M y' , kesitteki ilk akma durumunu ifade etmektedir. Bu durumdaki erilik 'y , betonun
birim ekildeitirmesinin 0.002 deerine veya donatnn akma birim ekildeitirmesine
(hangisi daha nce olursa) erimesine kar gelir. Etkin akma erilii y ye kar gelen etkin
akma momenti M y , beton basn birim ekildeitirmesi 0.0035 veya donat birim
ekildeitirmesi 0.01 alnarak (hangisine daha nce eriilirse) hesaplanr. Kolonlarn moment
dayanmlarnn hesabnda, sadece dey yklerden meydana gelen eksenel kuvvetler
kullanlabilir.
5A.2. BETONARME KESTLERN AKMA ERLKLER N AMPRK
BAINTILAR
Yukardaki 5A.1e gre betonarme kesitlerin etkin kesit rijitliklerinin yaklak hesabnda,
aada 5A.2.1de kolon ve kiriler iin, 5A.2.2de ise perdeler iin verilen ampirik edeer
akma erilikleri bantlar kullanlabilir. Yaklak bantlarda y donat eliinin birim akma
ekildeitirmesini gstermektedir. Bantlarn paydasndaki terimler ise alan kesit
boyutudur.
76
My
M y'
( EI )e
'y y
ekil 5A.1
y 2.10
y 2.25
y 1.80
y
hc
y
D
y
hb
(5A.2a)
(5A.2b)
(5A.2c)
y 2.00
y
lw
(5A.3a)
(b) kesitli perdelerde gvdeye paralel eilme ve gvde basnta olmak zere bala paralel
eilme durumlar:
y
y 1.40
(5A.3b)
lw
(c)
kesitli perdelerde, gvde ekmede olmak zere, bala paralel eilme durumu:
y 1.80
y
lw
(5A.3c)
y 1.75
y
lw
(5A.3d)
y 2.10
78
y
lw
(5A.3e)
ai
bo
Ec
Es
fc
fcc
fco
fe
fs
fsy
fsu
fyw
ho
ke
= Etriye aral
x, y
cu
sy
su
Mander, J.B., Priestley, M.J.N., Park, R. (1988). Theoretical Stress-Strain Model for Confined Concrete, Journal
of Structural Division (ASCE), 114(8), 1804-1826.
79
fc
Sargl
Sargl
beton
beton
fcc
Sargsz
Sargsz
beton
beton
fco
co=0.002
cc
0.004 0.005
cu
ekil 5B.1
(a) Sargl betonda beton basn gerilmesi fc , basn birim ekildeitirmesi cnin fonksiyonu
olarak aadaki bant ile verilmektedir:
fc =
fcc x r
r 1 xr
(5B.1)
Bu bantdaki sargl beton dayanm fcc ile sargsz beton dayanm fco arasndaki iliki aada
verilmitir.
fcc = c fco
c = 2.254 1+7.94
fe
f
2 e 1.254
fco
fco
(5B.2)
Buradaki fe etkili sarglama basnc, dikdrtgen kesitlerde birbirine dik iki dorultu iin aada
verilen deerlerin ortalamas olarak alnabilir:
f ex = ke x f yw
f ey = ke y f yw
(5B.3)
As
s
s
ai
ke = 1
1
1
1
(5B.4)
x=
c
cc
cc = co [1 5(c 1)]
80
co 0.002
(5B.5)
r=
Ec
Ec Esec
Esec =
fcc
cc
(5B.6)
cu = 0.004
1.4 s f yw su
(5B.7)
f cc
Burada s toplam enine donatnn hacmsal orann (dikdrtgen kesitlerde s = x + y), su enine
donat eliinde maksimum gerilme altndaki birim uzama ekildeitirmesini gstermektedir.
(b) Sargl beton iin verilen Denk.(5B.1), c = 0.004e kadar olan blgede sargsz beton iin
de geerlidir. Sargsz betonda etkin sarglama basnc fe = 0 ve buna bal olarak
Denk.(5B.2)den c=1 olacandan Denk.(5B.5) ve Denk.(5B.6)da fcc = fco ve cc = co
alnacaktr. c = 0.005de fc = 0 olarak tanmlanr. 0.004 < c 0.005 aralnda gerilme
ekildeitirme ilikisi dorusaldr.
5B.2. DONATI EL MODEL
Dorusal Olmayan Yntemler ile ekildeitirmeye gre deerlendirmede kullanlmak zere,
donat elii iin aadaki gerilme-ekildeitirme bantlar tanmlanmtr (ekil 5B.2):
fs = Es s
(s sy )
(sy s sh )
fs = fsy
fs = fsu (fsu fsy )
(su s )2
(su sh )2
(5B.8)
(sh s su )
Donat eliinin elastiklik modl Es = 2x105 MPadr. Donat eliklerine ait dier bilgiler
Tablo 5B.1de verilmitir.
fs
fsu
fsy
sy sh
su
ekil 5B.2
81
fsy (Mpa)
sy
sh
su
fsu (Mpa)
S220
220
0.0011
0.011
0.16
275
S420
420
0.0021
0.008
0.10
550
B420C
420
0.0021
0.008
0.08
550
B500C
500
0.0025
0.008
0.08
675
82
a1(X,k)
= (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda birinci moda ait modal tek
serbestlik dereceli sistemin modal szde-ivmesi [m/s2]
ay1
CR
d1(X,k)
= (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda birinci moda ait modal tek
serbestlik dereceli sistemin modal yerdeitirmesi [m]
(X)
d1,max
= (X) deprem dorultusu iin modal tek serbestlik dereceli sistemin enbyk
yerdeitirmesi [m]
(X,1)
mix1
(X,1)
mtx1
(X,1)
miy1
mi(X,1)
1
= (X) deprem dorultusu iin z ekseni etrafnda birinci itme admnda belirlenen ve
itme hesab boyunca hi deitirilmeyen sabit mod ekline gre hesaplanan iinci
kat modal etkin ktle eylemsizlik momenti [tm2]
(X,k)
mix1
= (X) deprem dorultusu iin x ekseni dorultusunda her bir knc itme admnda
serbest titreim hesab ile yenilenen deiken mod ekline gre hesaplanan iinci
kat modal etkin ktlesi [t]
(X,k)
miy1
= (X) deprem dorultusu iin x ekseni dorultusunda her bir knc itme admnda
serbest titreim hesab ile yenilenen deiken mod ekline gre hesaplanan iinci
kat modal etkin ktlesi [t]
mi(X,k)
1
= (X) deprem dorultusu iin x ekseni dorultusunda her bir knc itme admnda
serbest titreim hesab ile yenilenen deiken mod ekline gre hesaplanan iinci
kat modal etkin ktle eylemsizlik momenti [tm2]
Sae (T1 )
= Birinci doal titreim periyodu T1 e kar gelen dorusal elastik spektral ivme [g]
Sde (T1 )
83
Sdi (T1 )
TB
T1
(X,k)
uix1
= (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda iinci katta x ekseni
dorultusunda hesaplanan yerdeitirme [m]
(X,k)
uNx1
= (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda Ninci katta (binann tepesinde)
x ekseni dorultusunda hesaplanan yerdeitirme [m]
ug(X) (t )
= (X) deprem
deiimi [m/s2]
(X,k)
Vtx1
a1(X,k)
= (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda birinci moda ait modal tek
serbestlik dereceli sistemin modal szde-ivme artm [m/s2]
d1(X,k)
= (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda birinci moda ait modal tek
serbestlik dereceli sistemin modal yerdeitirmesi [m]
(X,k)
= (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda iinci katta x ekseni
fix1
fiy1(X,k) = (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda iinci katta y ekseni
dorultusunda etkiyen deprem yk artm [kN]
= (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda iinci katta z ekseni etrafnda
fi(X,k)
1
etkiyen deprem momenti artm [kNm]
(X,k)
uix1
= (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda iinci katta x ekseni
dorultusunda hesaplanan yerdeitirme artm [m]
(X,k)
uiy1
= (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda iinci katta y ekseni
dorultusunda hesaplanan yerdeitirme artm [m]
ui(X,k)
1
= (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda iinci katta z ekseni etrafnda
hesaplanan dnme artm [m]
(1)
ix1
(k)
ix1
84
(1)
iy1
i(1)1
(k)
ix1
= iinci katta her bir knc itme admnda serbest titreim hesab ile yenilenen
deiken mod eklinin x dorultusundaki genlii
(k)
iy1
= iinci katta her bir knc itme admnda serbest titreim hesab ile yenilenen
deiken mod eklinin y dorultusundaki genlii
i(k)1
= iinci katta her bir knc itme admnda serbest titreim hesab ile yenilenen
deiken mod eklinin z ekseni etrafndaki dnme genlii
1(X,1)
= (X) deprem dorultusu iin birinci itme admnda belirlenen ve itme hesab
boyunca hi deitirilmeyen sabit mod ekline gre hesaplanan modal katk
arpan
1(X,k)
= (X) deprem dorultusu iin her bir knc itme admnda serbest titreim hesab ile
yenilenen deiken mod ekline gre hesaplanan modal katk arpan
1(X,k)
= (X) deprem dorultusu ve birinci titreim modu iin knc itme admnda
hesaplanan yaklak modal katk arpan
(Ry ,T1 ) = Akma Dayanm Azaltma Katsays ve birinci doal titreim periyoduna gre
1(k)
= Her bir knc itme admnda yenilenen serbest titreim hesabndan bulunan birinci
mod doal asal frekans [rad/s2]
(X,k)
(X,1)
fiy1
miy1
a1(X,k)
(X,k)
fi(X,k)
mi(X,1)
1
1 a1
(5C.1)
(X,1)
(X,1)
Burada mix1
, miy1
ve mi(X,1)
EK 4Bte Denk.(4B.2) ile verilen kat etkin ktlelerinin birinci
1
admda (k=1) hesaplanan birinci mod karlklardr (n=1):
(X,1)
(1)
mix1
mi ix1
1(X,1)
(X,1)
(1)
miy1
mi iy1
1(X,1)
(X,1)
(X,1)
(5C.2)
mi1
mi i(1)
1 1
Burada 1(X,1) , gznne alnan (X) deprem dorultusu ve birinci titreim modu iin birinci itme
admnda Denk.(4B.1)den hesaplanan modal katk arpandr.
85
5C.1.2 Ardk iki mafsal oluumu arasnda tanmlanan knc itme admnda bilinmeyen
byklk, birinci moda ait modal tek serbestlik dereceli sistemin Denk.(5C.1)de yer alan
modal szde-ivme artm a1(X,k) dr. Bu byklk, her bir adm sonunda oluan yeni bir plastik
mafsaln 5.3.1de tanmlanan akma koulundan hesaplanr. Elde edilen modal szde-ivme
artm, bir nceki admn sonunda bulunan szde-ivme deerine eklenerek knc adm
sonundaki birikimli modal szde-ivme a1(X,k) elde edilir. Geleneksel itme hesabnda a1(X,k) , (X)
(X,k)
deprem dorultusunda taban kesme kuvveti Vtx1
iin yazlan Denk.(5C.3)ten elde edilir:
a1(X,k)
(X,k)
Vtx1
(X,1)
mtx1
(5C.3)
(X,1)
Bu bantda yer alan taban kesme kuvveti modal etkin ktlesi mtx1
, x ekseni dorultusunda
Denk.(5C.2)de birinci itme admndaki mod ekline gre tanmlanan ve tm itme hesab
(X,1)
boyunca sabit olarak alnan kat modal etkin ktleleri mix1
lerin tm katlardaki toplamdr.
5C.1.3 Birinci moda ait modal tek serbestlik dereceli sistemin modal yerdeitirmesi d1(X)k ,
itme hesabndan herhangi bir iinci katta x dorultusunda elde edilen yatay yerdeitirmeden
hesaplanabilir. Geleneksel itme hesabnda bu amala Ninci kattaki tepe yerdeitirmesinden
yararlanlr:
d1(X,k)
(X,k)
uNx1
(X,1)
(1)
Nx1 1
(5C.4)
5C.1.4 Geleneksel itme hesabnda nce taban kesme kuvveti tepe yerdeitirmesi ilikisi
olarak itme erisi izilir (ekil 5C.1a) ve daha sonra bu erinin koordinatlar Denk.(5C.3) ve
Denk.(5C.4)e gre dntrlerek modal tek serbestlik dereceli sisteme ait modal szde ivme
modal yerdeitirme ilikisi olarak modal kapasite diyagram elde edilir (ekil 5C.1b).
5C.1.5 Geleneksel itme hesabnda, modal yerdeitirmenin her admda Denk.(5C.4) ile
balang admndaki dorusal sisteme ait sabit mod ekline bal olarak elde edilmesi nedeni
ile yaplan yaklakl ksmen gidermek zere, herhangi bir knc itme admnda elde edilen
yerdeitirme artm, yaklak olarak o admdaki deiken mod ekli genlii olarak alnabilir.
Bu balamda aadaki bant, tipik bir iinci katta x dorultusundaki serbestlik derecesi iin
yazlmtr:
(k)
(X,k)
(X,k-1)
ix1
uix1
uix1
(5C.5)
d1(X,k) = d1(X,k-1)
(X,k)
1
(5C.6)
(a)
(b)
ekil 5C.1
(X,k)
(X,k)
fiy1
miy1
a1(X,k)
(X,k)
fi(X,k)
mi(X,k)
1
1 a1
(5C.7)
(X,k)
(X,k)
Burada mix1
, miy1
ve mi(X,k)
her bir knc itme admnda, o admda yenilenen serbest titreim
1
mod ekline bal olarak EK 4Bde Denk.(4B.2) ile hesaplanan etkin ktlelerin birinci mod
karlklardr (n=1):
(X,k)
(k)
mix1
mi ix1
1(X,k)
(X,k)
(k)
miy1
mi iy1
1(X,k)
(X,k)
(X,k)
(5C.8)
mi1
mi i(k)
1 1
Bu bantlarda 1(X,k) , gznne alnan (X) deprem dorultusu iin her bir knc itme admnda
yenilenen birinci titreim moduna bal olarak Denk.(4B.1)den hesaplanan modal katk
arpandr.
5C.2.2 Her bir knc itme admnda, yukarda Denk.(5.8)de verilen kat deprem yk
artmlarnn etkisi altnda meydana gelen kat yerdeitirme artmlar Denk.(5C.9) ile elde
edilir:
(X,k)
(k) (X,k)
uix1
ix1
1 d1(X,k)
(X,k)
(k) (X,k)
uiy1
iy1
1 d1(X,k)
(X,k)
(X,k)
; ui1
i(k)
d1(X,k) (5C.9)
1 1
5C.2.3 Denk.(5C.7)da yer alan knc itme admna ait modal szde-ivme artm a1(X,k) ile
Denk.( 5C.9)da yer alan modal yerdeitirme artm d1(X,k) arasndaki adm-adm dorusal
iliki Denk.(5C.10)de verilmitir:
(5C.10)
Burada 1(k) tayc sistemin her bir knc itme admnda yenilenen serbest titreim hesabndan
bulunan birinci mod doal asal frekansdr.
5C.2.4 Ardk iki mafsal oluumu arasnda tanmlanan knc itme admnda bilinmeyen
byklk olarak, modal tek serbestlik dereceli sistemin Denk.(5C.7)de yer alan birinci moda
87
ait modal szde-ivme artm a1(X,k) alnabilir (kuvvete dayal hesap). Ancak bunun yerine, i
kuvvetlerin dorudan hesabn olanakl klmas bakmndan, Denk.(5C.9)da yer alan modal
yerdeitirme artm d1(X,k) n bilinmeyen byklk olarak alnmas tercih edilmelidir
(yerdeitirmeye dayal hesap). Her iki durumda da bilinmeyen olarak alnan modal artm,
knc adm sonunda oluan yeni plastik mafsaln 5.3.1de tanmlanan akma koulundan
hesaplanacaktr. Bilinmeyen olarak alnan modal artm hesaplandktan sonra dier modal artm
da Denk.(5C.10)dan elde edilir.
5C.2.5 knc itme admnda elde edilen modal szde-ivme ve modal yerdeitirme artmlar,
bir nceki admn sonunda elde edilen deerlerle toplanarak, bu byklklere ait birikimli
deerler aadaki ekilde elde edilir:
(5C.11)
Bylece deiken yk veya yerdeitirme dalml itme ynteminde, itme erisinin izimine
gerek olmakszn modal kapasite diyagram dorudan elde edilir. Bu diyagramda ardk iki
mafsal oluumu arasndaki knc itme admnda adm-adm dorusal davran temsil eden
doru parasnn eimi, Denk.(5C.10) uyarnca (1(k) )2 ye eittir (ekil 5C.2a).
5C.2.6 kinci mertebe etkilerini temsil eden geometrik rijitlik matrisinin serbest titreim
hesabnda gznne alnmas durumunda, Denk.(5C.10)deki (1(k) )2 , dier deyile modal
kapasite diyagramnn eimi, tayc sistemde plastik ekildeitirmelerin artt ileri itme
admlarnda negatif deerler olarak elde edilebilir (ekil 5C.2b).
(a)
(b)
ekil 5C.2
(X)
d1,max
Sdi (T1 )
(5C.12)
(X)
Burada d1,max
modal tek serbestlik dereceli sistemin enbyk yerdeitirmesini, Sdi (T1 ) ise
tayc sistemin birinci doal titreim periyodu T1 e kar gelen ve Denk.(5C.13) ile tanmlanan
dorusal olmayan spektral yerdeitirmeyi gstermektedir.
(5C.13)
Burada Sde (T1 ) , Denk.(2.5) ile tanmlanan elastik tasarm spektral yerdeitirmesini, CR ise
aada tanmlanan spektral yerdeitirme orann gstemektedir.
5C.3.2 Denk.(5C.13)te yer alan spektral yerdeitirme oran CR , Denk.(5C.14)de
tanmlanmtr:
CR
(Ry ,T1 )
(5C.14)
Ry
Burada akma dayanm azaltma katsaysn gsteren Ry , dayanma gre tasarm yaklam iin
EK 4Ada verilen tanmdan farkl olarak, ngrlen sneklik kapasitesine bal olarak
tanmlanan bir bykl deil, itme hesabndan dorudan elde edilen akma dayanmna bal
bir bykl ifade etmektedir:
Ry
f e Sae (T1 )
fy
ay1
(5C.15)
Bu bantda fe ve Sae (T1 ) elastik dayanm talebini ve ona kar gelen elastik spektral ivmeyi,
f y ve ay1 ise akma dayanmn ve ona kar gelen akma szde-ivmesini temsil etmektedir
(ekil 5C.4).
5C.3.3 Denk.(5C.14)te yer alan (Ry ,T1 ) , akma dayanmna ve doal titreim periyoduna
bal olarak ifade edilen sneklik talebidir. Bu bykln hesab iin EK 4Ada Denk.(4A.2)
ile verilen bantlar tersten yazlarak aadaki bantlar elde edilir:
(a) Depremin sneklik talebi (Ry ,T1 ) , eit yerdeitirme kural uyarnca rijitlii fazla olmayan
tayc sistemler iin Akma Dayanm Azaltma Katsays Ry a eit alnr:
(Ry ,T1 ) Ry
T1 TB
(5C.16a)
(b) Rijitlii fazla tayc sistemler iin ise Denk.(4A.2b)den aadaki bant elde edilir:
(Ry ,T1 ) 1 (Ry 1)
TB
T1
T1 TB
(5C.16b)
CR 1
T1 TB
89
(5C.17a)
CR
1 (Ry 1)
Ry
TB
T1
T1 TB
(5C.17b)
5C.3.5 ekil 5C.3 ve ekil 5C.4te birinci (hakim) titreim moduna ait ve koordinatlar modal
yerdeitirme modal szde-ivme (d1 , a1 ) olan modal kapasite diyagram ile koordinatlar
spektral yerdeitirmespektral ivme (Sde , Sae ) olan dorusal deprem spektrumu birarada
izilmitir.
(a) ekil 5C.3te gsterilen durum, Denk.(5C.13) ile birlikte Denk.(5C.17a)nn
uygulanmasna kar gelmektedir. Bu durumda, modal kapasite diyagram zerinde hibir ilem
yapmakszn, sadece birinci itme admndaki doal titreim periyodunun T1 TB veya
ekil 5C.3
(b) te yandan ekil 5C.4te gsterilen durum, Denk.(5C.13) ile birlikte Denk.(5C.17b)nin
uygulanmasna kar gelmektedir. Bu durumda spektral yerdeitirme oran CR , ardk
yaklamla hesaplanacaktr. Bu amala modal kapasite diyagram, ekil 5C.4ada gsterildii
zere, nce CR 1 alnarak iki dorulu elasto-plastik bir diyagrama dntrlr. Dnm
ileminde diyagramlarn altnda kalan alanlarn eitlii esas alnr. Bu ekilde bulunan yaklak
o
akma szde-ivmesi ay1
kullanlarak Denk.(5C.15)den Ry ve buna bal olarak
Denk.(5C.17b)den CR ve Denk.(5C.13)ten Sdi (T1 ) hesaplanr. Buna gre elasto-plastik
diyagram tekrar oluturulur (ekil 5.4b) ve yeniden bulunan ay1 esas alnarak ayn ilemler
tekrarlanr. Sonularn yeterince yaklatklar admda ardk yaklama son verilir.
90
(a)
(b)
ekil 5C.4
5C.3.6 Depremin modal yerdeitirme talebinin Denk.(5C.13) ve Denk.(5C.17)den
yararlanlarak Denk.(5C.12)ye gre hesab aadaki durumlarda geerli deildir.
(a) En yakn fayn binaya uzaklnn 15 kmden az olduu durumlarda, 2.5e gre seilerek
leklendirilen yakn-saha deprem kaytlar kullanlarak 5C.4e gre zaman tanm alannda
hesap yaplacaktr.
(b) kinci mertebe etkileri nedeni ile modal kapasite diyagramnn akma sonrasndaki
eimlerinin negatif olmas durumunda, 2.5e gre seilerek leklendirilen deprem kaytlar
kullanlarak 5C.4e gre zaman tanm alannda hesap yaplacaktr.
91
(5C.18)
92
Ac
dc
Fye
Ib
Ik
Ko
lb
lbec
lk
lc
Mpe
Pc
Pbec
Pye
tp
Vye
Wp
EIbn
= Aln levhal ve balk levhal birleimli sistemler iin kiri rijitlii [kNm2]
= elik elemann eksenel basn dayanmna kar gelen akma yerdeitirmesi [m]
= elik elemann eksenel ekme dayanmna kar gelen akma yerdeitirmesi [m]
Wp Fye lb
(5D.1)
6 EI b
Wp Fye lk
P
1
6 EI k Pye
(5D.2)
Tablo 5D.1de elik kiriler iin, Tablo 5D.2de ise elik kolonlar iin izin verilen
ekildeitirme snrlar, farkl performans dzeyleri iin plastik dnme olarak verilmitir. elik
kirilerde ve kolonlarda sneklik dzeyi Tablo 9.3te tanmlanan enkesit koullar dikkate
alnarak belirlenecektir. P/Pc > 0.50 olan kolonlarda dorusal olmayan ekildeitirmelere izin
verilmeyecektir.
Tablo 5D.1. elik Kirilerde Plastik Dnme Snrlar
ekildeitirme Snrlar
Kiri (Eilme)
KK
HK
CG
0.25 y
1 y
6 y
9 y
0.25 y
3 y
4 y
HK
CG
0.5 y
1 y
6 y
9 y
0.25 y
3 y
4 y
0.25 y
8(1-1.66 P/Pc) y
11(1-1.66 P/Pc) y
0.25 y
0.7 y
1 y
0.5 y
1 y
9 y
12 y
Kayma Blgesi
94
Ko
Dnme rijitlii:
Mp
(5D.3)
0.005
EI bn
(5D.4)
3
1
lb K o EI b
Tablo 5D.3. Moment Aktaran elik erevelerde Kolon-Kiri Birleim Blgesi Plastik
Dnme Snrlar
Plastik Dnme Snrlar [rad]
KK
HK
CG
0.005
0.01
0.025
0.04
0.004
0.008
0.012
0.018
0.004
0.008
0.02
0.03
0.001
0.003
0.008
0.012
0.0045
-0.00045d
0.026
0.00063d
0.0323
0.00045d
0.043
0.00060d
0.00
0.00015d
0.025
0.00015d
0.0525
0.00023d
0.070
0.00030d
Pc lc
EAc
95
(5D.5)
Akma ekildeitirmesi:
Pye lc
(5D.6)
EAc
Pbec lbec
EAbec
(5D.7)
Eleman Tipi
KK
HK
CG
Kl
E
4.2
r
Fy
0.5 c
7 c
10 c
0.5 c
6 c
9 c
0.5 c
6 c
9 c
L kesit
0.5 c
9 c
12 c
0.5 c
6 c
8 c
0.5 c
5 c
7 c
0.5 c
5 c
7 c
0.5 T
10 T
13 T
0.5 T
9 T
12 T
Tok Kesitler
Kl
E
2.1
r
Fy
2L kesit
HSS kesit
0.5 T
8 T
11 T
Boru kesit
0.5 T
7 T
9 T
L kesit
0.5 T
8 T
10 T
0.5 T
6 T
7 T
0.5 y
1 y
10 y
13.3 y
96
HK
CG
0.0025
0.005
0.012
0.15
elik Ba Kirii
e 1.6
M pe
e 2.6
M pe
1.6
Vce
M pe
Vce
Vce
e 2.6
M pe
Vce
97
Aie
= DD-2 depremi altnda inci kattaki eleman veya donanmn demeye baland
blgeye etkiyen en byk toplam ivme
Be
Fie
= Eleman veya donanmn arlk merkezine yatay olarak etkiyen ve eleman veya
donanmn zerinde kendi ktlesi ile orantl olarak datlabilen edeer deprem
yk
hi
hx , hy
ke
me
Re
SDS
Te
Tn
Tp
= Binann gznne alnan deprem dorultusunda hakim doal titreim periyodu [s]
ui
uin
eX
= Tipik (X) deprem dorultusu iin yapsal olmayan eleman ve donanmla ilgili
etkin greli kat telemesi
X
i,max
= Kullanlan ynteme gre 4.9.1.3de izin verilen en byk greli kat telemesi
panolar, mimari elemanlar ile mekanik ve elektrik donanmlar ve bunlarn yapya balantlar
iin bu Blmde verilen kurallara gre deprem hesab yaplmas zorunludur. Ancak binadaki
mobilyalar ile binada geici olarak bulunan ve binaya bal olmayan donanmlar ve Deprem
Tasarm Snf DTS=4 olan binalardaki yapsal olmayan elemanlar iin deprem hesab
yaplmas zorunlu deildir.
6.1.2 Yapsal olmayan eleman ve donanmlar yapya sabit olarak balanmal ve balant
elemanlar bu Blmde verilen edeer deprem yklerini ve yerdeitirmeleri karlayacak
kapasitede olmaldr. Donanm yapya balayan balant elemanlarnn (rnein kaynak,
bulon, perin, vb.) hesabnda srtnmelerden oluan ilave kapasite gznne alnmayacaktr.
Balant elemanlar, donanmdan yapya yk akn kesintisiz olarak salayacak dayanma
sahip olmaldr.
6.1.3 Yapsal olmayan eleman veya donanmn arl bulunduu katn toplam arlnn
%20sinden byk ise, eleman veya donanm bina tayc sisteminin bir paras olarak kabul
edilecektir. Bu durumda eleman veya donanmn ktlesi ile binaya balantsnn rijitlik
zellikleri, bina tayc sisteminin deprem hesabnda gznne alnacaktr.
6.2. EDEER DEPREM YKLER
6.2.1 Eleman veya donanmn arlk merkezine yatay olarak etkiyen ve eleman veya
donanmn zerinde kendi ktlesi ile orantl olarak datlabilen edeer deprem yk Fie
aadaki bant ile tanmlanr:
Fie
me Aie Be
Re / I
(6.1)
Burada e eleman veya donanmn alr durumdaki ktlesini, ie DD-2 depremi altnda inci
kattaki eleman veya donanmn demeye baland blgeye etkiyen en byk toplam ivmeyi,
e eleman veya donanma uygulanan bytme katsaysn, e eleman veya donanm iin
tanmlanan davran katsaysn, I ise Tablo 3.1de tanmlanan bina nem katsaysn
gstermektedir. e ve e katsaylar, yapsal olmayan mimari elemanlar iin Tablo 6.1de,
mekanik ve elektrik donanm iin ise Tablo 6.2de verilmitir.
6.2.2 Eleman veya donanma etkiyen en byk toplam ivme, aada belirtilen hesaplardan
elde edilecek en byk deer olarak tanmlanacaktr:
(a) Bina tayc sistemi iin 4.7ye gre yaplacak dorusal deprem hesab sonucunda, herhangi
bir inci katn eleman veya donanmn bulunduu konumunda, ilgili dorultuda hesaplanan
mutlak ivme deeri ie Denk.(6.2) ile hesaplanacaktr.
2
2
Aie R ui
Tp
(6.2)
Burada p binann gznne alnan deprem dorultusunda hakim doal titreim periyodudur.
R Tablo 4.1de tanmlanan tayc sistem davran katsaysdr. i ise gz nne alnan deprem
dorultusunda binann inci katnda azaltlm deprem yklerine gre hesaplanan yatay
yerdeitirmedir.
(b) Bina tayc sistemi iin (4.8)e gre yaplan hesapta ie , (4.8.1.5)e gre YM titreim
modunun her biri iin binann inci katnda eleman veya donanmn bulunduu konumda, ilgili
99
dorultuda hesaplanan mutlak modal kat ivmesi ien lerin karelerinin toplamnn kare kk
olarak alnacaktr. ien Denk.(6.3) ile hesaplanacaktr.
2
Aien
2
R uin
Tn
(6.3)
Burada n Binann ninci doal titreim periyodunu, in ise gz nne alnan deprem
dorultusunda binann inci katnda azaltlm deprem yklerine gre hesaplanan yatay modal
yerdeitirmeyi gstermektedir.
Tablo 6.1. Mimari Elemanlar iin Bytme ve Davran Katsaylar
Mimari Eleman
Be
Re
1.0
1.5
1.0
2.5
Yanal destei olmayan veya yanal destei arlk merkezinin altnda olan konsol
elemanlar (parapetler, konsol i duvarlar, bacalar vb)
2.5
2.5
1.0
2.5
D duvarlar ve balantlar
1.0
2.5
1.0
1.5
2.5
3.5
Asma tavanlar
1.0
2.5
1.0
2.5
Eriim katlar
1.0
1.5
Reklam panolar
2.5
2.5
1.0
2.5
2.5
2.5
(c) Bina tayc sistemi iin 4.8.3 veya 5.8e gre yaplacak zaman tanm alannda deprem
hesab sonucunda, binann inci katnda eleman veya donanmn bulunduu konumda, ilgili
dorultuda yedi yer hareketi takm iin hesaplanan mutlak maksimum ivmelerin ortalamas ie
olarak tanmlanacaktr.
(d) Eleman veya donanmn ve/veya balantlarnn kendi rijitlik ve ktlelerinin gznne
alnmas gerekli grlen zel durumlarda, eleman veya donanmn bulunduu konumda
yukardaki (c)de tanmland ekilde zaman tanm alannda elde edilmi bulunan ivme
fonksiyonu kullanlarak kat spektrumu tretilir ve eleman veya donanmn Te doal titreim
periyoduna kar gelen spektral ivmesi ie olarak hesaplanabilir. Te doal titreim periyodu
Denk.(6.4) ile hesaplanacaktr.
Te 2
me
ke
(6.4)
Burada e eleman veya donanmn ve/veya balantsnn etkin rijitlik katsaysdr. Bu durumda
Denk.(6.1)de tanmlanan Bytme Katsays e = 1 alnacaktr.
100
Be
Re
2.5
6.0
1.0
2.5
1.0
2.5
1.0
2.5
1.0
2.5
2.5
6.0
1.0
2.5
Arlk merkezinin altndan yatay olarak desteklenen atya ina edilmi bacalar,
kuleler, soutma ve elektrik sistemleri
2.5
3.0
Arlk merkezinin stnden yatay olarak desteklenen atya ina edilmi bacalar,
kuleler, soutma ve elektrik sistemleri
1.0
2.5
Aydnlatma sistemleri
1.0
1.5
1.0
1.5
2.5
2.5
2.5
2.0
Titreim yaltml ask sistemleri tarafndan tanan veya iinden yaltlm asl
donanmlar.
2.5
2.5
2.5
3.0
2.5
9.0
2.5
6.0
2.5
3.0
1.0
2.5
2.5
6.0
6.2.3 Denk.(6.1) ile hesaplanan edeer deprem yk, aada verilen deerden daha kk
alnmayacaktr.
(6.5)
6.2.4 Edeer deprem yk, birbirine dik iki yatay deprem dorultusunda ayr ayr olmak
zere, eleman veya donanmn sabit yk, elemann tad servis ykleri ve 0.32me ISDS g
byklnde dey edeer deprem yk ile birlikte uygulanacaktr.
6.2.5 Bina tayc sistemine ask tipi (zincir, kablo gibi) balantlarla tutturulmu eleman
veya donanmlarda, yukarda belirtilen edeer deprem ykleri yerine, eleman veya donanm
arlnn 1.4 katna eit olan bir yk yatay ve dey dorultularda birlikte uygulanarak hesap
yaplr.
101
X
e hx hy i,max
hi
(6.6)
noktalarnn ilgili kat tabanndan itibaren yksekliini, i,max i ise, kullanlan ynteme gre
4.9.1.3de izin verilen en byk greli kat telemesi orann gstermektedir.
102
Ach
Ack
= Sarg donatsnn dndan dna alnan l iinde kalan ekirdek beton alan
Ae
= Herhangi bir katta, gznne alnan deprem dorultusunda etkili kesme alan
Ag
Aos
Ap
As1
As2
Asa
= Aktarma donats
Asb
= Balant donats
Asd
Ash
= s enine donat aralna kar gelen ykseklik boyunca, kolonda veya perde u
blgesindeki tm etriye kollarnn ve irozlarn enkesit alan deerlerinin
gznne alnan bkya dik dorultudaki izdmlerinin toplam
Aw
= Kolon enkesiti etkin gvde alan (depreme dik dorultudaki kolon kntlarnn
alan hari)
Aw
= Herhangi bir katta, kolon enkesiti etkin gvde alanlar Awlarn toplam
bj
bk
= Birbirine dik yatay dorultularn her biri iin, kolon veya perde u blgesi
ekirdeinin enkesit boyutu (en dtaki enine donat eksenleri arasndaki mesafe)
bw
fcd
fck
fctd
fyd
fyk
fywd
fywk
Hcr
Hw
= Temel stnden veya zemin kat demesinden itibaren llen toplam perde
ykseklii
hk
= Kiri ykseklii
= Kolonun kiriler arasnda kalan serbest ykseklii, kiriin kolon veya perde
yzleri arasnda kalan serbest akl
Ma
(Md)t
Mpa
= Kolonun serbest yksekliinin alt ucunda fck, fykve eliin dayanm art
gznne alnarak hesaplanan moment kapasitesi
Mpi
= Kiriin sol ucu ideki kolon yznde fck, fyk ve eliin dayanm art gznne
alnarak hesaplanan pozitif veya negatif moment kapasitesi
Mpj
= Kiriin sa ucu jdeki kolon yznde fck, fyk ve eliin dayanm art gznne
alnarak hesaplanan negatif veya pozitif moment kapasitesi
Mp
Mp
(Mp)t
= Perdenin taban kesitinde fck, fykve eliin dayanm art gznne alnarak
hesaplanan moment kapasitesi
Mra
= Kolonun veya perdenin serbest yksekliinin alt ucunda fcd ve fydye gre
hesaplanan tama gc momenti
Mri
= Kiriin sol ucu ideki kolon veya perde yznde fcd ve fydye gre hesaplanan
pozitif veya negatif tama gc momenti
104
Mrj
= Kiriin sa ucu jdeki kolon veya perde yznde fcd ve fydye gre hesaplanan
negatif veya pozitif tama gc momenti
(Mr)t
Mr
Nd
Ndm
Vc
Vd
Vdy
Ve
= Kolon, kiri ve perdede enine donat hesabnda esas alnan kesme kuvveti
Vik
Vis
Vkol
Vr
Vt
= Donat ap
sh
7.1. KAPSAM
7.1.1 Deprem blgelerinde yaplacak betonarme binalarn tayc sistem elemanlarnn
boyutlandrlmas ve donatlmas, bu konuda yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle
105
birlikte, ncelikle bu blmde belirtilen kurallara gre yaplacaktr. Betonarme bina temelleri
ile ilgili kurallar Blm 16da verilmitir.
7.1.2 Bu blmn kapsam iindeki betonarme binalarn yatay yk tayc sistemleri;
sadece erevelerden, sadece perdelerden veya ereve ve perdelerin birleiminden oluabilir.
7.1.3 Beton snf C80den daha yksek olan betonarme binalar bu ynetmeliin kapsam
dndadr. Ayrca, tayc sistem elemanlarnda donat olarak elik profillerin kullanld
elik-betonarme kompozit kolonlar bu blmn kapsam dnda olup, Blm 9da verilen
kurallara tabidir.
7.2. GENEL KURALLAR
7.2.1. Betonarme Tayc Sistemlerin Snflandrlmas
Depreme kar davranlar bakmndan, betonarme binalarn yatay yk tayc sistemleri,
aada tanmlanan snfa ayrlmtr.
7.2.1.1 Aada belirtilen betonarme tayc sistemler, Sneklik Dzeyi Yksek Sistemler
olarak tanmlanmtr:
(a) 7.3, 7.4 ve 7.5te belirtilen kurallara gre boyutlandrlarak donatlan kolon ve kirilerin
oluturduu ereve tr tayc sistemler,
(b) 7.6ya gre boyutlandrlarak donatlm boluksuz veya boluklu (ba kirili) perdelerden
oluan tayc sistemler,
(c) Yukardaki iki tr sistemin birleiminden oluturulan perdeli-ereveli tayc sistemler.
7.2.1.2 Aada belirtilen betonarme tayc sistemler, Sneklik Dzeyi Snrl Sistemler
olarak tanmlanmtr:
(a)7.7, 7.8 ve 7.9da belirtilen kurallara gre boyutlandrlarak donatlan kolon ve kirilerin
oluturduu ereve tr tayc sistemler,
(b) 7.10a gre boyutlandrlarak donatlm boluksuz perdelerden oluan tayc sistemler,
(c) Yukardaki iki tr sistemin birleiminden oluturulan perdeli-ereveli tayc sistemler.
7.2.1.3 Sneklik Dzeyi Karma Tayc Sistemler sneklik dzeyi snrl ereve tayc
sistemlerinin sneklik dzeyi yksek betonarme perdeler ile birlikte kullanlmas ile
oluturulan sistemlerdir.
7.2.1.4 Sneklik dzeyi yksek, snrl ve karma tayc sistemlere ilikin koullar 4.3.4 de
verilmitir.
7.2.2. lgili Standartlar
Bu blmn kapsam iinde bulunan yerinde dkme betonarme tayc sistemler, bu blmde
belirtilen kurallar ile birlikte, Blm 2, 3, 4 ve 5deki hesap kurallar, TS-498dengrlen
ykler, TS-500, TS-708 ve TS EN 13670deki kurallar kullanlarak projelendirileceklerdir.
lgili standartlarda verilen kurallarn farkl olduu zel durumlarda, bu blmdeki kurallar
esas alnacaktr.
106
107
135
ap>5 etriye
>6
>80mm
Nervrl donat
ekil 7.1
7.2.8.1 zel deprem etriyelerinin her iki ucunda mutlaka 135 derece kvrml kancalar
bulunacaktr. zel deprem irozlarnda ise bir uta 90 derece kvrml kanca yaplabilir. Bu
durumda kolonun veya perdenin bir yznde, kanca kvrmlar 135 derece ve 90 derece olan
irozlar hem yatay hem de dey dorultuda artmal olarak dzenlenecektir. 135 derece
kvrml kancalarn, enine donat apn gstermek zere, i bkm ap en az 5 olacaktr.
Kancalarn u dz boyu kvrmdaki son teet noktasndan itibaren, nervrl ubuklarda 6 ve
80 mmden kk alnmayacaktr.
7.2.8.2 zel deprem etriyeleri boyuna donaty dtan kavrayacak ve kancalar ayn boyuna
donat etrafnda kapanacaktr. zel deprem irozlarnn ap ve aral, etriyelerin ap ve
aral ile ayn olacaktr. irozlar, her iki ularnda mutlaka boyuna donatlar ve d etriyeyi
saracaktr. Etriyeler ve irozlar beton dklrken yerlerinden kaymayacak biimde boyuna
donatlara skca balanacaktr.
7.3. SNEKLK DZEY YKSEK KOLONLAR
7.3.1. Enkesit Koullar
7.3.1.1 Dikdrtgen kesitli kolonlarn en kk enkesit boyutu 300 mmden ve dairesel
kolonlarn ap en az 350 mmden kk olmayacaktr.
108
7.3.1.2 Kolonun brt enkesit alan, Ndm dey ykler iin TS 498'de hareketli ykler iin
tanmlanm olan hareketli yk azaltma katsaylar da dikkate alnarak, dey yk ve
depremin ortak etkisi altnda hesaplanan eksenel basn kuvvetlerinin en by olmak zere,
Ac Ndm /(0.40 fck ) koulunu salayacaktr.
7.3.2. Boyuna Donat Koullar
7.3.2.1 Kolonlarda boyuna donat alan, brt kesitin %1inden az, %4nden daha byk
olmayacaktr. Kolonlarda 14 den daha ince donat ve dairesel kolonlarda 6 adetten daha az
donat kullanlmayacaktr.
7.3.2.2 Bindirmeli ek yaplan kesitlerde toplam boyuna donat oran %6y gemeyecektir.
7.3.3. Boyuna Donatnn Dzenlenmesi
7.3.3.1 Kolon boyuna donatlarnn bindirmeli ekleri, 7.3.4.2de tanmlanan kolon orta
blgesinde yaplacaktr. Bindirmeli ekinin boyu 1.5 b den kk olmayacaktr. Bu boyda
yerletirilecek enine donatlarn aral kolonun en kk boyutunun 1/3nden ve 150
mmden byk olmayacaktr.
7.3.3.2 Katlar arasnda kolon kesitinin deimesi durumunda, boyuna donatnn kolon-kiri
birleim blgesi iinde deye gre eimi 1/6dan daha byk olmayacaktr. Kesit
deiiminin daha byk olmas durumunda veya en st kat kolonlarnda; alttaki kolonun
boyuna donatsnn kar taraftaki kiriin iindeki kenetlenme boyu, TS 500de ekme donats
iin verilen kenetlenme boyu 1.5 b den ve 40 den daha az olmayacaktr. Kar tarafta kiri
bulunmad durumlarda kenetlenme, gerekirse kolonun kar yznde aaya doru kvrm
yaplarak salanacaktr. 90 derecelik yatay kancann veya aaya kvrlan dey kancann
boyu en az 12 olacaktr (ekil 7.2).
7.3.3.3 Yanyana boyuna donatlarda yaplan manonlu veya kaynakl eklerin arasndaki
boyuna mesafe 600 mmden az olmayacaktr.
7.3.4. Enine Donat Koullar
7.3.7.6ya gre daha elverisiz bir durum elde edilmedike, kolonlarda kullanlacak minimum
enine donatya ilikin koullar, kolon sarlma blgeleri iin 7.3.4.1deve kolon orta blgesi
iin 7.3.4.2deverilmitir (ekil 7.3). Tm kolon boyunca, 7.2.8de tanmlanan zel deprem
etriyeleri ve zel deprem irozlar kullanlacaktr.
7.3.4.1 Her bir kolonun alt ve st ularnda zel sarlma blgeleri oluturulacaktr. Sarlma
blgelerinin her birinin uzunluu, deme st kotundan yukarya doru veya kolona balanan
ykseklii en byk kiriin alt yznden balayarak aaya doru llmek zere, kolon
serbest yksekliinin 1/6sndan,en byk kesit boyutunun 1.5 katndan ve 500 mmden, daha
kk olmayacaktr. Kolon sarlma blgesi uzunluu, temel zerinde ve bodrum perdesi
zerinde boyuna donatnn bindirme boyundan az olmayacaktr. Konsol kolonlarda sarlma
blgesi kolon alt ucunda oluturulacak ve uzunluu kolon byk boyutunun 2 katndan daha
kk alnmayacaktr. Sarlma blgelerinde kullanlacak enine donatya ilikin koullar
aada verilmitir. Bu donatlar temelin iinde kolonun minimum boyutundan kk
109
olmayan bir ykseklik boyunca devam ettirilecektir. Ancak, anak temellere mesnetlenen
kolonlarda, sarlma blgesindeki enine donat anak ykseklii boyunca devam ettirilecektir.
(a)Sarlma blgelerinde 8 den kk apl enine donat kullanlmayacaktr. Bu blgede,
boyuna dorultudaki etriye ve iroz aral en kk kesit boyutunun 1/3 nden, 150 mmden
daha byk, boyuna donat apnn 6 katndan daha byk, 50 mmden daha kk
olmayacaktr. Etriye kollarnn ve/veya irozlarn arasndaki yatay mesafe, a, etriye apnn
25 katndan daha byk alnmayacaktr. Srekli dairesel spirallerin adm, gbek apnn
1/5inden ve 80 mmden daha byk olmayacaktr. Dairesel kolonlarda tm sarg donats
evreye yerletirilen enine donat ile salanacaktr.
a
e
((a+b)
a b) 1.5
1.5 b
((a+b)
a b) 40
40
b 12
b 12
(a b) 1.5 b
ee 1.5
1.5 bb
40
ee 40
(a(a+b+c)
b c) 1.5
1.5bb
(a+b+c)
40
(a b c) 40
c 12 c 12
e 1.5 b
(a b c) 1.5 b
ekil 7.2
(a b) 40
e 40
(a b c) 40
(b) Etriyeli kolonlarda
sarlma blgelerindeki
b 12N
d 0.20 Ac fck (basn) olmascdurumunda
12
minimum toplam enine donat alan, Denk.(7.1)de verilen koullarn elverisiz olann
salayacak ekilde hesaplanacaktr. Bu hesapta kolonun ekirdek boyutu bk, her iki dorultu
iin ayr ayr gznne alnacaktr (ekil 7.3):
110
(7.1)
bk
A 03
A 03
A sh=2(A01+A03)
A 01
A sh=2A01+A02
A 01
Alttaki sarlma
blgesindeki enine
donat miktarnn
en az %40'
ekil 7.3
111
> 500mm
a1
> n /6
b
b max
max
max a i =25
a2
> 1.5 b
sc < 150mm
sc < bmin /3
A sh=2(A01+A 02 cos )
A 02
01
Kuatlm
kolon-kiri
birleim blgesi
(Bkz. 7.5.1)
A 01
a2
A 02 A
so
a2
A 01 A 02
bk
a1
a1
sj < 150mm
sj
a3
a1
so < 200mm
so < bmin /2
a3
Kolon sarlma
blgesi
sc > 50mm
sc < 150mm
sc < bmin /3
sc < 6
Kuatlmam
kolon-kiri
birleim blgesi
(Bkz. 7.5.1)
sj < 100mm
sj
En alak kiriin
ykseklii boyunca
alltaki sarlma
blgesindeki enine
donat miktarnn
en az %60'
bk
bmin
A 01
(c) Spiral donatl kolonlarda Nd 0.20 Ac fck (basn) olmas durumunda sarlma
blgelerindeki enine donatnn minimum hacimsel oran, Denk.(7.2)deki koullarn elverisiz
olann salayacak ekilde hesaplanacaktr.
(7.2)
(d) Nd 0.20 Ac fck olmas durumunda, kolon sarlma blgelerinde Denk.(7.1) ve Denk.(7.2)
ile verilen enine donatlarn en az 2/3, minimum enine donat olarak kullanlacaktr.
7.3.4.2 Kolon orta blgesi, kolonun alt ve st ularnda tanmlanan sarlma blgeleri
arasnda kalan blgedir (ekil 7.3). Kolon orta blgesinde 8 den kk apl enine donat
kullanlmayacaktr. Kolon boyunca etriye, iroz veya spiral aral, en kk enkesit
boyutunun yarsndan ve 200 mmden daha byk alnmayacaktr. Etriye kollarnn ve/veya
irozlarn arasndaki yatay mesafe, a ,etriye apnn 25 katndan daha fazla olmayacaktr.
7.3.5. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulu
7.3.5.1 Sadece erevelerden veya perde ve erevelerin birleiminden oluan tayc
sistemlerde, her bir kolon - kiri dm noktasna birleen kolonlarn tama gc
momentlerinin toplam, o dm noktasna birleen kirilerin kolon yzndeki kesitlerindeki
tama gc momentleri toplamndan en az %20 daha byk olacaktr (ekil 7.4):
(M ra + M r ) 1.2 (M ri + M rj )
(7.3)
7.3.5.2 Denk.(7.3), her bir deprem dorultusunda ve depremin her iki yn iin elverisiz
sonu verecek ekilde ayr ayr uygulanacaktr (ekil 7.4). Kolon tama gc momentlerinin
hesabnda, depremin yn ile uyumlu olarak bu momentleri en kk yapanNd eksenel
kuvvetleri gznne alnacaktr.
7.3.5.3 Denk.(7.3)n uygulanmasna ilikin zel durumlar aada belirtilmitir:
(a) Dm noktasna birleen kolonlarn her ikisinde de Nd 0.10Ac fck olmas durumunda,
Denk.(7.3)n salanmas zorunlu deildir.
(b) Tek katl binalarda ve ok katl binalarn kolonlar st kata devam etmeyen dm
noktalarnda Denk.(7.3)n salanp salanmadna baklmayacaktr.
(c) Kirilerin sapland perdenin zayf dorultuda kolon gibi almas durumunda,
Denk.(7.3)n salanp salanmadna baklmayacaktr.
7.3.6. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulunun Baz Kolonlarda
Salanamamas Durumu
7.3.6.1 Sadece erevelerden veya perde ve erevelerin birleiminden oluan tayc
sistemlerde, gznne alnan deprem dorultusunda binann herhangi bir iinci katnda,
Denk.(7.4)n salanmas koulu ile, ilgili katn alt ve/veya stndeki baz dm
noktalarnda Denk.(7.3)n salanamam olmasna izin verilebilir.
(7.4)
Nd 0.10 Ac fck koulunu salayan kolonlarn ularnda, Denk. (7.3) salanmasa bile, bu
kolonlar da Visnin hesabnda gznne alnabilir.
7.3.6.2 Denk.(7.4)n salanmas durumunda, 0.70 i 1.00 aralnda, Denk. (7.3)n
hem alttaki, hem de stteki dm noktalarnda saland kolonlara etkiyen eilme
momentleri ve kesme kuvvetleri (1 / i ) oran ile arplarak arttrlacaktr. Denk. (7.3)
salamayan kolonlar, kesitlerinde oluan dey yk ve deprem etkileri altnda donatlacaktr.
7.3.6.3 Herhangi bir katta Denk.(7.4)n salanamamas durumunda, sadece erevelerden
veya perde ve erevelerin birleiminden oluan tayc sistemlerdeki tm ereveler sneklik
dzeyi snrl ereve olarak gznne alnacak ve Tablo 4.1e gre tayc sistem davran
katsays deitirilerek hesap tekrarlanacaktr. 7.3.13de belirtildii zere sneklik dzeyi
snrl erevelerin, sneklik dzeyi yksek perdelerle bir arada sneklik dzeyi karma
sistemler olarak kullanlmas da mmkndr.
M ra
Deprem
yn
Mra
M rj
Deprem
yn
Mrj
M ri
Mri
M r
Mr
ekil 7.4
7.3.7. Kolonlarn Kesme Gvenlii
7.3.7.1 Kolonlarda enine donat hesabna esas alnacak kesme kuvveti, Ve, Denk. (7.5) ile
hesaplanacaktr.
Ve = (M a + M ) /
(7.5)
M p = M pi M pj
(7.6)
Depremin her iki yn iin Denk.(7.6) ayr ayr uygulanacak ve her bir dorultuda elde edilen
en byk M p deeri datmda esas alnacaktr.
Denk.(7.3)n salanm olmasna karn Denk.(7.5)teki Ma veya Mnn hesab, gvenli
tarafta kalmak zere, 7.3.7.3e gre de yaplabilir.
7.3.7.3 Denk.(7.3)n salanamad dm noktasna birleen kolonlarn ularndaki
momentler, kolonlarn moment kapasiteleri olarak hesaplanacak ve Denk. (7.5)te Ma ve/veya
M olarak kullanlacaktr. Moment kapasiteleri,daha kesin hesap yaplmad durumlarda,
M pa 1.4M ra ve M p 1.4M r olarak alnabilir. Mpave Mp momentlerinin hesabnda,
depremin yn ile uyumlu olarak bu momentleri en byk yapan Nd eksenel kuvvetleri
gznne alnacaktr.
ekil 7.5
7.3.7.4 Temele balanan kolonlarn alt ucundaki Ma momenti de, 7.3.7.3e gre moment
kapasiteleri olarak hesaplanacaktr.
7.3.7.5 Denk.(7.5) ile hesaplanan kesme kuvveti, Ve, yk katsaylar ile arplm dey
ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan kesme kuvveti Vdden daha kk
alnmayacak ve ayrca Denk.(7.7) ile verilen koullar salayacaktr. Denk.(7.7)deki ikinci
114
koulun salanamamas durumunda, kesit boyutlar gerei kadar byltlerek deprem hesab
tekrarlanacaktr.
Ve Vr
Ve 0.85 Aw f ck
(7.7)
7.3.7.6 Kolon enine donatsnn Ve kesme kuvvetine gre hesabnda, betonun kesme
dayanmna katks, Vc, TS 500e gre belirlenecektir. Ancak, 7.3.4.1de tanmlanan kolon
sarlma blgelerindeki enine donatnn hesabnda, sadece deprem yklerinden oluan kesme
kuvvetinin depremli durumdaki toplam kesme kuvvetinin yarsndan daha byk olmas ve
ayn zamanda Nd 0.05 Ac fck koulunun salanmas halinde, betonun kesme dayanmna
katks Vc = 0 alnacaktr.
7.3.8. Ksa Kolonlara likin Koullar
Ksa kolonlar, tayc sistem nedeni ile veya dolgu duvarlarnda kolonlar arasnda braklan
boluklar nedeni ile oluabilirler (ekil 7.6). Ksa kolon oluumunun engellenemedii
durumlarda, enine donat hesabna esas alnacak kesme kuvveti Denk.(7.5) ile
hesaplanacaktr. Denk.(7.5)teki eilme momentleri, ksa kolonun alt ve st ularnda
M a 1.4M ra ve M 1.4M r olarak hesaplanacak, n ise ksa kolonun serbest boyu olarak
alnacak ve hesaplanan kesme kuvveti Denk.(7.7)de verilen koullar salayacaktr. Ksa
kolonun tm boyunca, 7.3.4.1de kolonlarn sarlma blgeleri iin tanmlanan minimum enine
donat ve yerletirme koullar uygulanacaktr. Dolgu duvarlarnn kolonlara tamamen bitiik
olmas durumunda ksa kolon durumuna dnen kolonlarda, enine donatlar tm kat
yksekliince devam ettirilecektir (ekil 7.6).
7.4. SNEKLK DZEY YKSEK KRLER
7.4.1. Enkesit Koullar
7.4.1.1 Kolonlarla birlikte ereve oluturan veya perdelere kendi dzlemleri iinde
balanan kirilerin enkesit boyutlarna ilikin koullar aada verilmitir:
(a) Kiri gvde genilii en az 250 mm olacaktr. Kiri gvde genilii, kiri ykseklii ile
kiriin birletii kolonun veya perdenin kirie dik geniliinin toplamn gemeyecektir.
(b) Kiri ykseklii, deme kalnlnn 3 katndan ve 300 mmden daha az olmayacaktr. Bu
art salamayan elemanlar, zmlemede deme elemanlar ile beraber modellenecek, kiri
gibi donatlacak, ancak ereve kirii olarak kabul edilmeyecektir. Ayrca, kiri ykseklii
kiri gvde geniliinin 3.5. katndan fazla olmayacaktr.
(c) Kiri ykseklii, serbest akln nden daha fazla olmamaldr. Aksi durumda kiri
gvdesinin her iki yzne, kiri ykseklii boyunca boyuna gvde donats konulacaktr.
Toplam boyuna gvde donats alan, sa veya sol mesnet kesitlerinde st ve alt boyuna
donat alanlar toplamnn en bynn %30undan daha az olmayacaktr. Gvde donats
ap 12 mmden az, aral ise 300 mmden fazla olmayacaktr. Kiri ykseklii boyunca
600mmyi ve kiri ekseni boyunca 400 mmyi gemeyen aralklarla yatay gvde irozlar
konulacaktr. Boyuna donatlarn kenetlenmesine benzer biimde, gvde donatlarnn
kenetlenmesi iin de 7.4.3.1in (b) ve (c) paragraflar uygulanacaktr.
(d) Kiri genilii ve ykseklii ile ilgili olarak yukarda belirtilen snrlamalar, kolonlara
mafsall olarak balanan betonarme kiriler, ba kirili (boluklu) perdelerin ba kirileri ve
115
ereve kirilerine kolon-kiri dm noktalar dnda saplanan ikincil kiriler iin zorunlu
deildir.
7.4.1.2 Kiri olarak boyutlandrlp donatlacak tayc sistem elemanlarnda, tasarm
eksenel basn kuvvetinin Nd 0.10Acfck koulunu salamas zorunludur. Aksi durumda, bu
elemanlar 7.3e gre kolon olarak boyutlandrlp donatlacaktr.
ekil 7.6
7.4.2. Boyuna Donat Koullar
7.4.2.1 Kiri mesnetlerinde ekme donatlarnn minimum oran iin Denk.(7.8) ile verilen
koula uyulacaktr.
0.6 f ctk / f yk
(7.8)
116
(a) Kiriin iki ucundaki mesnet st donatlarnn byk olannn en az 1/4 tm kiri boyunca
srekli olarak devam ettirilecektir. Mesnet st donatsnn geri kalan ksm, kiri boyunca
karlanmam moment braklmamak zere TS 500e gre dzenlenecektir.
(b) Kolona birleen kirilerin kolonun dier yznde devam etmedii durumlarda kirilerdeki
alt ve st donat, kolonun etriyelerle sarlm ekirdeinin kar taraftaki yzeyine kadar
uzatlp etriyelerin i tarafndan 90 derece bklecektir. Bu durumda boyuna donatnn kolon
iinde kalan yatay ksm ile 90 derece kvrlan dey ksmnn toplam uzunluu, TS 500de
ngrlen dz kenetlenme boyu bden az olmayacaktr. 90 derecelik kancann yatay ksm
0.4bden, dey ksm ise 12den az olmayacaktr. Perdelerde ve a lsnn dz
kenetlenme boyu bden ve 50den daha fazla olan kolonlarda, boyuna donatnn
kenetlenmesi, 90 derecelik kanca yaplmakszn dz olarak salanabilir.
(c) Her iki taraftan kirilerin kolonlara birlemesi durumunda kiri alt donatlar, akla
komu olan kolon yznden itibaren, 50 den az olmamak zere, en az TS 500'de verilen
kenetlenme boyu b kadar uzatlacaktr. Kirilerdeki ykseklik fark gibi nedenlerle bu
olanan bulunmad durumlarda kenetlenme, yukardaki (b) paragrafna gre kiriin
kolonun br yznde devam etmedii durumlar iin tanmlanan biimde yaplacaktr.
En byk mesnet
st donatsnn
en az1/4'
(Dier yerletirme kurallar iin Bkz.
TS-500)
> b
> 50
Komu
aklk alt
donats
a
b
Komu
aklk alt
donats
Perde veya
kolon
(a+b) > b
a > 0.4b
> b
> 50
> b
> 50
b > 12
> b
> 50
ekil 7.7
7.4.3.2 Boyuna donatlarn eklenmesine ilikin koullar aada verilmitir:
(a) 7.4.4.te tanmlanan kiri sarlma blgeleri, kolon-kiri birleim blgeleri ve aklk
ortasnda alt donat blgeleri gibi, donatnn akma durumuna ulama olasl bulunan kritik
blgelerde bindirmeli ek yaplmayacaktr. Bu blgeler dnda bindirmeli eklerin yaplaca
yerlerde, ek boyunca 7.2.8de tanmlanan zel deprem etriyeleri kullanlacaktr. Bu etriyelerin
aralklar kiri derinliinin 1/4n ve 100 mmyi amayacaktr. st montaj donatsnn
aklk ortasndaki eklerinde zel deprem etriyeleri kullanlmasna gerek yoktur.
117
(b) Manonlu ekler veya bindirmeli kaynak ekleri, bir kesitte ancak birer donat atlayarak
uygulanacak ve birbirine komu iki ekin merkezleri arasndaki boyuna mesafe 600 mmden
daha az olmayacaktr.
7.4.4. Enine Donat Koullar
Kiri mesnetlerinde kolon yznden itibaren kiri yksekliinin iki kat kadar uzunluktaki
blge, Sarlma Blgesi olarak tanmlanr. Bu blge boyunca 7.2.8de tanmlanan zel deprem
etriyeleri kullanlacaktr. Sarlma blgelerinde 8den kk apl enine donat
kullanlmayacak ve ilk etriyenin kolon yzne uzakl en ok 50 mm olacaktr. 7.4.5.3e
gre daha elverisiz bir deer elde edilmedike, etriye aralklar kiri etkili yksekliinin
1/4n, en kk boyuna donat apnn 8 katn ve 150 mmyi amayacaktr (ekil 7.8).
Sarlma blgesi dnda, TS 500de verilen enine donat koullarna uyulacaktr. Kiri
eksenine dik dorultuda etriye kollar aral 350 mmyi amayacaktr.
7.4.5. Kirilerin Kesme Gvenlii
7.4.5.1 Kirilerde enine donat hesabna esas alnacak kesme kuvveti, Ve, depremin soldan
saa veya sadan sola etkimesi durumlar iin ayr ayr ve elverisiz sonu verecek ekilde,
Denk.(7.9) ile bulunacaktr (ekil 7.9).
Ve = Vdy (M pi + M pj ) /
(7.9)
Ve Vr
Ve 0.85 bw d f ck
(7.10)
7.4.5.3 Kiri enine donatsnn hesabnda, betonun kesme dayanmna katks, Vc, TS 500e
gre belirlenecektir. Ancak, 7.4.4te tanmlanan kiri sarlma blgelerindeki enine donatnn
hesabnda, sadece deprem yklerinden oluan kesme kuvvetinin depremli durumdaki toplam
kesme kuvvetinin yarsndan daha byk olmas halinde, betonun kesme dayanmna katks
Vc = 0 alnacaktr. Hibir durumda pilyelerin kesme dayanmna katklar gznne
alnmayacaktr.
7.5. SNEKLK DZEY YKSEK EREVE SSTEMLERNDE KOLON - KR
BRLEM BLGELER
7.5.1. Kuatlm ve Kuatlmam Birleimler
Sneklik dzeyi yksek kolon ve kirilerin oluturduu ereve sistemlerinde kolon-kiri
birleimleri, aada tanmland zere, iki snfa ayrlacaktr.
118
(a) Kirilerin kolona drt taraftan birlemesi ve her bir kiriin geniliinin birletii kolon
geniliinin 3/4nden daha az olmamas durumunda, kolon-kiri birleimi kuatlm birleim
olarak tanmlanacaktr.
(b) Yukardaki koullar salamayan tm birleimler, kuatlmam birleim olarak
tanmlanacaktr.
50 mm
sk
hk
Kiri
sarlma
blgesi
= 2 hk
Kiri
sarlma
blgesi
= 2 hk
sk hk/4
sk 8 ( = en kk boyuna donat ap)
sk 150 mm
ekil 7.8
Mpj1.4 Mrj
Mpi1.4Mri
i
Vdyi
Vdyj
(Mpi + Mpj) / n
ekil 7.9
7.5.2. Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme Gvenlii
7.5.2.1 Gznne alnan deprem dorultusunda kolon-kiri birleim blgelerindeki kesme
kuvveti, Denk.(7.11) ile hesaplanacaktr (ekil 7.10).
(7.11)
Kiriin kolona sadece bir taraftan sapland ve br tarafta devam etmedii durumlar iin As2
= 0 alnacaktr.
119
7.5.2.2 Herhangi bir birleim blgesinde Denk.(7.11) ile hesaplanan kesme kuvveti,
gznne alnan deprem dorultusunda hibir zaman Denk. (7.12) ve Denk. (7.13)de verilen
snrlar amayacaktr (ekil 7.10). Bu snrlarn almas durumunda, kolon ve/veya kiri
kesit boyutlar byltlerek deprem hesab tekrarlanacaktr.
(a) Kuatlm birleimlerde:
Ve 1.7 bj h fck
(7.12)
Ve 1.0 bj h fck
(7.13)
120
Ag / Ap 0.002
(7.14)
Vt / Ag 0.5 fctd
bw2
bw3
Va
As1
1.25As1fyk
C1
C2
1.25As2fyk
As2
V
Vkol = min (Va , V)
b1
bw1
b2
bw4
(Bkz. 7.5.2.1)
b
Deprem
dorultusu
ekil 7.10
bj = min(b, bw1+h, bw2+h)
7.6.2. Perde U Blgeleri ve Kritik Perde Ykseklii
7.6.2.1 H w / w 2.0 olan perdelerin planda her iki ucunda perde u blgeleri
oluturulacaktr (ekil 7.11). U blgeleri, perde u blgesinin kendi kalnl iinde
oluturulabilecei gibi, perdeye birleen dier bir perdenin iinde de dzenlenebilir.
7.6.2.2 Temel stnden veya perdenin plandaki uzunluunun %20den daha fazla
kld seviyeden itibaren kritik perde ykseklii, 2 w deerini amamak zere,
Denk.(7.15)de verilen koullarn elverisiz olann salayacak biimde belirlenecektir.
2
H c r max[
; H w / 6]
(7.15)
Burada H w , temel stnden veya perdenin brt kesit eilme rijitliinin yarya indii
(plandaki uzunluunun %20den daha fazla klmesi veya kesit geniliinin yardan daha
fazla klmesi) seviyeden itibaren llen perde yksekliidir. Bodrum katlarnda rijitlii
121
st katlara oranla ok byk olan betonarme evre perdelerinin bulunduu ve bodrum kat
demelerinin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarda, H w ve
H cr byklkleri zemin kat demesinden itibaren yukarya doru gznne alnacaktr. Bu
tr binalarda kritik perde blgesi, en az zemin katn altndaki ilk bodrum katn ykseklii
boyunca aaya doru ayrca uzatlacaktr.
7.6.2.3 Dikdrtgen kesitli perdelerde, yukarda tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca
u blgelerinin her birinin plandaki uzunluu, perdenin plandaki toplam uzunluunun
%20sinden ve perde kalnlnn iki katndan daha az olmayacaktr. Kritik perde
yksekliinin stnde kalan perde kesimi boyunca ise, perde u blgelerinin her birinin
plandaki uzunluu, perdenin plandaki toplam uzunluunun %10undan ve perde kalnlndan
daha az alnmayacaktr (ekil 7.11).
7.6.2.4 Perde u blgelerinin, perdeye birleen dier bir perdenin iinde dzenlendii
durumda; her bir perde u blgesi perde gvdesinin iine doru 300 mmden daha az
olmamak zere en az perde kalnl kadar uzatlacaktr (ekil 7.11). Perde u blgesinin
enkesit alan, en az dikdrtgen kesitli perdeler iin 7.6.2.3te tanmlanan alana eit
dzenlenecektir.
7.6.3. Gvde Donats Koullar
7.6.3.1 Perdenin her iki yzndeki gvde donatlarnn toplam enkesit alan, boyuna ve
enine donatlarn her biri iin, perde u blgelerinin arasnda kalan perde gvdesi brt enkesit
alannn 0.0025inden az olmayacaktr. H w / w 2.0 olmas durumunda perde gvde
blgesi, perdenin tm kesiti olarak gznne alnacaktr. Perde gvdesinde boyuna ve enine
donat aral 250 mmden fazla olmayacaktr (ekil 7.11).
7.6.3.2 7.6.1.3de Denk.(7.14) ile verilen koullarn her ikisinin de saland binalarda,
boyuna ve enine toplam gvde donats oranlarnn her biri 0.002e indirilebilir. Ancak bu
durumda donat aral 300 mmyi gemeyecektir.
7.6.3.3 U blgeleri dnda, perde gvdelerinin her iki yzndeki donat alar, her bir
metrekare perde yznde en az 4 adet zel deprem irozu ile karlkl olarak balanacaktr.
Ancak 7.6.2.2de tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca, u blgeleri dndaki beher
metrekare perde yznde en az 10 adet zel deprem irozu kullanlacaktr. irozlarn ap, en
az yatay donatnn ap kadar olacaktr. Ancak, irozlarn birim alandaki says gvde / iroz
orannda arttrlarak ap kltlebilir.
7.6.4. Gvde Donatlarnn Dzenlenmesi
Gvde donatlarnn perde u blgesinde kenetlenmesi salanacaktr. Perde u blgesi sarg
donats, kapal etriye ve iroz donatlarndan oluacaktr. Ayrca ular boyuna donatya
kancal ekilde balanm yatay gvde donatlar da perde u blgesi sarg donats olarak
kullanlabilir.Yatay gvde donatlarnn perde u blgelerinde kenetlenmesini salamak iin
yatay veya dey gnye yaplabilir. Yatay gvde donatlarnn ular veya gnyeleri ile perde
perde d kenar arasndaki mesafe 150 mm'den byk olmayacaktr. (ekil 7.11).
122
min 8
<250mm
<250mm
s < 200mm
s < bw
a
U blgesi dey donats
> 0.002 bww
min 4 14
Perde u blgesi
w >7bw
Perde u
blgesi
Perde gvdesi
Perde u
blgesi
bw
a
<150mm
a < 25etr
u > 2 bw
u > 0.2 w
u > bw
u > 0.1w
Perde u
blgesi
Kesit a-a
Kritik perde
ykseklii boyunca
> 10 adet / m2
zel deprem irozu
Kritik perde
ykseklii dnda
> 4 adet / m 2
zel deprem irozu
Perde gvdesi
Perde u
blgesi
>bw
>300mm
bw
Alan > b w u
w> 7b w
123
Perde u blgesi
Perde u blgesi
lw
ekil 7.11
7.6.5.2 Perde u blgelerindeki dey donatlar, aadaki kurallara uyularak, kolonlarda
olduu gibi etriyeler ve/veya irozlardan oluan enine donatlarla sarlacaktr.
(a) U blgelerinde kullanlacak enine donatnn ap 8 mmden kk alnmayacaktr. Etriye
kollarnn ve/veya irozlarn arasndaki yatay mesafe, a, etriye ve iroz apnn 25 katndan
daha fazla olmayacaktr.
(b)7.6.2.2de tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca perde u blgelerine, kolonlarn
sarlma blgeleri iin 7.3.4.1de Denk.(7.1)in ikinci koulu ile belirlenen enine donatnn en
az 2/3 konulacaktr. Dey dorultuda etriye ve/veya iroz aral 150 mmden daha byk,
50 mmden daha kk alnmayacaktr (ekil 7.11). Bu aralk boyuna donat apnn 6 kat ve
perde kalnlnn 1/3nden fazla olmayacaktr. Perde u blgesindeki enine donatlar
temelin iinde, 300 mmden ve perde kalnlndan kk olmayan bir ykseklik boyunca
devam ettirilecektir.
124
(c) Kritik perde yksekliinin dnda kalan perde u blgelerinde dey dorultudaki etriye
ve/veya iroz aral, perde duvar kalnlndan ve 200 mmden daha byk alnmayacaktr
(ekil 7.11).
7.6.6. Tasarm Eilme Momentleri ve Kesme Kuvvetleri
7.6.6.1 H w / w 2.0 koulunu salayan perdelerde tasarma esas eilme momentleri,
7.6.2.2ye gre belirlenen kritik perde ykseklii boyunca sabit bir deer olarak, perde
tabannda Blm 4e gre hesaplanan eilme momentine eit alnacaktr. Kritik perde
yksekliinin sona erdii kesitin stnde ise, Blm 4e gre perdenin tabannda ve tepesinde
hesaplanan momentleri birletiren doruya paralel olan dorusal moment diyagram
uygulanacaktr (ekil 7.12). evresinde rijit perdeler bulunan bodrumlu binalarda sabit perde
momenti, 7.6.2.2de tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca gznne alnacaktr.
H w / w 2.0 olan perdelerin btn kesitlerinde tasarm eilme momentleri, Blm 4e gre
hesaplanan eilme momentlerine eit alnacaktr.
7.6.6.2 H w / w 2.0 olmas durumunda, her bir katta perde kesitlerinin tama gc
momentlerinin, perdenin gl dorultusunda kolonlar iin Denk.(7.3) ile verilen koulu
salamas zorunludur. Aksi durumda perde boyutlar ve/veya donatlar arttrlarak deprem
hesab tekrarlanacaktr.
7.6.6.3 H w / w 2.0 koulunu salayan perdelerde, gznne alnan herhangi bir kesitte
enine donat hesabnda esas alnacak tasarm kesme kuvveti, Ve, Denk.(7.16) ile
hesaplanacaktr.
Ve = v
(M p ) t
(M d ) t
Vd
(7.16)
Bu denklemde yer alan kesme kuvveti dinamik bytme katsays v 1.5 alnacaktr.
Ancak, deprem yknn tamamnn betonarme perdelerle tand binalarda v 1.0
alnabilir. Daha kesin hesap yaplmad durumlarda burada (M p ) t 1.25 (M r ) t kabul
edilebilir.Dey ykler ile Blm 4ye gre depremden hesaplanan kesme kuvvetinin 1.2 D
(boluksuz perdeler) veya 1.4 D ( ba kirili perdeler) kat ile bytlmesi ile elde edilen
deerin, Denk. (7.16) ile hesaplanan Ve den kk olmas durumunda, Ve yerine bu kesme
kuvveti kullanlacaktr.
H w / w 2.0 olan perdelerin btn kesitlerinde tasarm kesme kuvvetleri, Blm 4ye gre
hesaplanan kesme kuvvetlerine eit alnacaktr.
7.6.7. Perdelerin Kesme Gvenlii
7.6.7.1 Perde kesitlerinin kesme dayanm, Vr, Denk.(7.17) ile hesaplanacaktr.
125
(7.17)
Ve Vr
Ve 0.85 Ach
fck
Ve 0.65 Ach
f ck
Boluksuz perdeler
Ba kirili perdeler
(7.18)
Aksi durumda, perde enine donats ve/veya perde kesit boyutlar bu koullar salanmak zere
arttrlacaktr.
0.5Vperde taban
zmden bulunan
moment diyagram
(Perdeli sistem)
Arttrlm
kesme kuvveti
diyagram
Hw
zmden
bulunan kesme
kuvveti diyagram
zmden bulunan
moment diyagram
(Perde-ereveli sistem) Hcr
Hcr
2Hw /3
Hw
Tasarm kesme
kuvveti VEd
Tasarm eilme
momenti MEd
Hw /3
Tasarm eilme
momenti M Ed
Vperde taban
(c) Tasarm kesme kuvveti VEd
ekil 7.12
7.6.7.2 Temele balant dzeyinde ve st katlarda yaplacak yatay inaat derzlerindeki
dey donat, o kesitte aktarlan kesme kuvveti gznne alnarak, TS 500de tanmlanan
kesme srtnmesi yntemi ile kontrol edilecektir. Kesme srtnmesi hesabnda perde gvde
donatsnn tamam, perde u blgesinin donatsnn tamam ve przlendirilmi yzey iin
betonun katks fctd ile gznne alnacaktr. Ve srtnme kesme kuvveti aadaki art
salayacaktr:
hesabnda
donatnn
akma
gerilmesi
f yk 500 MPa
(7.19)
deerini
(7.20)
zere apraz donatlar kullanlacaktr (ekil 7.13). Her bir apraz donat demetindeki toplam
donat alan Denk.(7.21) ile belirlenecektir.
Asd = Vd / (2 f yd sin )
(7.21)
1.5 l
1.5 l
b
n
<200mm
<200mm
1.5 l
<200mm
<200mm
ekil 7.13
7.6.8.3 Ba kirili perdelerde ba kirilerine etki eden kesme kuvveti
127
Vd ,
Deme
Deme
ekil 7.14
Boluk kenarndaki perde paralarna etki eden tasarm kesme kuvveti, bu elemanlar icin
Blm 4'e gre depremden hesaplanan kesme kuvvetinin 1.4D kat bytlmesiyle elde
edilecektir.
7.7. SNEKLK DZEY SINIRLI KOLONLAR
7.7.1. Enkesit Koullar
Kolonun brt enkesit alan, Ndm dey ykler ve deprem yklerinin G+Q+E ortak etkisi
altnda hesaplanan eksenel basn kuvvetlerinin en by olmak zere, Ac Ndm / 0.50 fck
koulunu salayacaktr. Bunun dnda enkesit boyutlarna ilikin olarak sneklik dzeyi
yksek kolonlar iin 7.3.1.1de belirtilen koullar, sneklik dzeyi snrl olan kolonlar iin de
geerlidir.
128
129
130
D Vd,i+1
D Vd,i+1
Aktarma
donats
A sa
Balant
donats
A sb
Asa fyd
Asb fyd
Asa fyd
D Vd,i
D Vd,i
ekil 7.15
ekil 7.16
Kolon eriti
As mesnet st
>1/4As mesnet st
Orta erit
ekil 7.17
133
As aklk alt
7.11.8 Kiriiz demelerin kolon eritlerinde ve orta eritlerde ekil 7.17de verilen donat
kurallarna uyulacaktr.
7.12. BETONARME UYGULAMA PROJES ZMLERNE LKN KURALLAR
7.12.1. Genel Kurallar
7.12.1.1 Beton dayanm snf, evresel etki snf ve donat snf btn izim paftalarnda
belirtilecektir.
7.12.1.2 Tasarmda gznne alnan Harita Spektral vme Katsaylar SS ve S1 , Yerel
Zemin Snf (Tablo 16.1), Bina Kullanm Snf (BKS, Tablo 3.1), Bina nem Katsays (I,
Tablo 3.1) ve Bina Ykseklik Snf (BYS, Tablo 3.1), Deprem Tasarm Snflar (DTS, Tablo
3.2), Tayc Sistem Davran Katsays (R, Tablo 4.1) ve Dayanm Fazlal Katsays (D,
Tablo 4.1) btn kalp plan paftalarnda belirtilecektir.
7.12.1.3 7.2.8de tanmlanan zel deprem etriyelerine ve zel deprem irozlarna ait kanca
kvrm detaylar kolon, perde ve kiri detay paftalarnn her birinde gsterilecektir (ekil 7.1).
7.12.2. Kolon ve Perde Detaylar
7.12.2.1 Kolon yerleim planlarnda, dey donatlarn enkesit iindeki konum, ap ve
saylar ayrntl olarak gsterilecektir. Ayrca her bir kolon-kiri dm noktasnda, alttaki
kolondan yukarya uzatlan donatlar ve kolona balanan tm kirilerin boyuna donatlarn
planda gsteren yatay kesitler alnacak, bylece kolon ve kiri donatlarnn birleim
blgesinde betonun uygun olarak yerletirmesine engel olmayacak biimde dzenlendii
gsterilecektir. Temelden kan kolon ve perde filiz donatlar, bunlarla ilikili enine
donatnn say, ap ve aralklar ile almlar izim zerinde belirtilecektir.
7.12.2.2 Boyuna ve enine donatlar tm ile ayn olan her bir kolon tipi iin boyuna kesitler
alnarak donatlarn dey almlar yaplacaktr. Kolonlarda boyuna kesit; donat ek
blgelerini, bindirme boylarn ierecektir.
7.12.2.3 Her bir kolon tipi iin ayr ayr olmak zere, sarlma blgelerinin uzunluklar, bu
blgelere, kolon orta blgesine ve stteki kolon-kiri birleim blgesine konulan enine
donatlarn ap, say ve aralklar ile en kesitteki almlar izim zerinde gsterilecektir.
7.12.2.4 Perde yerleim planlarnda dey donatlarn perde gvdesindeki ve perde u
blgelerindeki konum, ap ve saylarnn gsterilmesine ek olarak, her bir perde tipi iin
boyuna kesitler alnarak donatlarn dey almlar yaplacaktr. Perde boyuna kesitinde
kritik perde ykseklii ak olarak belirtilecektir. Bu ykseklik boyunca ve dier perde
kesimlerinde kullanlan enine donatlarn ap, say ve aralklar ile almlar izim zerinde
gsterilecektir.
7.12.3. Kiri Detaylar
Kiri detay izimlerinde, her bir kiri iin ayr ayr olmak zere, kiri mesnetlerindeki sarlma
blgelerinin uzunluklar, bu blgelere ve kiri orta blgesine konulan enine donatlarn ap,
say ve aralklar ile almlar izim zerinde gsterilecektir.
134
Aci
Apt
Ash
= Kolon orta blgesinde s enine donat aralna kar gelen ykseklik boyunca, tm
etriye kollarnn ve irozlarn enkesit alan deerlerinin gznne alnan kolon
enkesit geniliine (b) dik dorultudaki izdmlerinin toplam
Asw
= Kiri orta blgesinde s enine donat aralna kar gelen uzunluk boyunca, tm
etriye kollarnn ve irozlarn enkesit alan deerlerinin toplam
Api
Awi
= Gznne alnan dorultuda alan perde veya perde kolu enkesit alanlarnn
toplam
A0i
= Gznne alnan kolon iin tm katlar boyunca biriken alan paylarnn toplam
= Kolon orta blgesinde etriye kollarnn ve/veya irozlarn arasndaki yatay uzaklk
bw
BKS
= Gze alnan dey tayc elemann alan payna her bir katta etki eden veya kat
geneline etki eden yk katsaylaryla bytlmemi ortalama yayl sabit yk
(kN/m2)
Ii
= Zemin katta tek bir kolonun gzetilen dorultuda enkesit eylemsizlik momenti
H1
(Ii /H1)2 = Zemin katta gze alnan dorultuda (kolon enkesit eylemsizlik momenti / kat
ykseklii)2 deerlerinin toplam
q
= Gze alnan dey tayc elemann alan payna her bir katta etki eden veya kat
geneline etki eden yk katsaylaryla bytlmemi ortalama yayl hareketli yk
(kN/m2)
SDS
= DD-2 deprem dzeyi ve ksa period blgesi iin tanmlanan tasarm spektral ivme
katsays
sh
7A.1. KAPSAM
7A.1.1 Deprem blgelerinde yaplacak drt taraftan rijit bodrum perdeleri ile evrili en fazla
bir bodrum kat hari olmak zere kat says sekiz ile snrl ve tayc sistemi dzenli olan,
yerinde dkme betonarme binalarn yatay yk tayc sistemi elemanlarnn n tasarmnda, bu
ynetmelik ve bu konuda yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle birlikte, bu blmde
tanmlanan n boyutlandrma kurallar ile enkesit ve donat alt snr koullarnn gzetilmesi
nerilmektedir.
7A.1.2 Bu blme gre n boyutlandrmas yaplan drt taraftan rijit bodrum perdeleri ile
evrili en fazla bir bodrum kat hari olmak zere kat says be ile snrl ve tayc sistemi
dzenli olan yerinde dkme betonarme binalarn tayc sistem elemanlarnn nihai kesin
tasarmnda, bu konuda yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle birlikte, AFAD
tarafndan bu Ynetmelik ile birlikte kullanlmak zere yaynlanan Dzenli Yerinde Dkme
Betonarme Binalar iin Basitletirilmi Tasarm Kurallar1 balkl dkmanda tanmlanan
kolaylatrlm hesap ve tasarm kurallar kullanlabilir. Dzenli Yerinde Dkme Betonarme
Binalar iin Basitletirilmi Tasarm Kurallar1 balkl dkmanda verilen kolaylatrlm
hesap ve tasarm kurallarnn kullanlabilmesi iin bu blmde verilen koullar ile birlikte, ayn
dkmanda belirtilmi olan ilave koullarn salanmas gereklidir.
7A.1.3 Bu blmn kapsam iindeki betonarme binalarn yatay yk (deprem) tayc
sistemi, sadece sneklik dzeyi yksek erevelerden veya sneklik dzeyi yksek boluksuz
perdeler ile sneklik dzeyi yksek erevelerin birlikte kullanmndan oluacaktr.
7A.1.4 Drt taraftan rijit bodrum perdeleri ile evrili en fazla bir ksmi bodrum katl binalarn
ntasarmnda, bina zemin kat bodrum katn bir st kat olarak gznne alnacak, zemin kat
iin elde edilmi olan enkesit ve donat alt snrlar bodrum kat iin de geerli olacaktr.
7A.1.5 7A.1 ve 7A.2.2de tanmlanm olan snrlamalar haricindeki binalarn n tasarm bu
blmn kapsam dndadr.
7A.2. GENEL KURALLAR
7A.2.1. n Tasarm Kurallarnda Gzetilen Temel Yaklam
7A.2.1.1 Yerinde dkme betonarme binalarn yatay yk tayc sisteminin dey elemanlar
(kolon ve perdeler) iin 7A.3 ve 7A.4te tanmlanan boyutlandrma kurallarnn ve donat alt
snrlarnn oluturulmasnda aadaki koullar gzetilmitir:
Dzenli Yerinde Dkme Betonarme Binalar iin Basitletirilmi Tasarm Kurallar, AFAD, 2016.
136
(a) Dey tayc elemanlarn yksek eksenel basn gerilmelerine maruz kalmas nedeniyle
oluabilecek gevrek krlmalarn nlenmesi,
(b) Dey tayc elemanlarn yetersiz kesme dayanmna sahip olmas nedeniyle oluabilecek
gevrek krlmalarn nlenmesi,
(c) Tayc sistemin yetersiz yatay rijitlie sahip olmas durumunun nlenmesi.
7A.2.2. Bina zellikleri ve Tayc Sistem ile lgili Snrlamalar
7A.3 ve 7A.4te tanmlanan ntasarm kurallarnn uygulama kapsam, aada verilen bina ve
tayc sistem zellikleri ile snrldr:
7A.2.2.1 n tasarm kurallar, Tablo 3.1de verildii zere Bina Kullanm Snfnn BKS =
3 olarak tanmland konut veya iyeri tr binalar ile snrldr.
7A.2.2.2 Bina dikdrtgene yakn bir kat planna sahip olmaldr. Kat plannda binann uzun
kenar en fazla 30m uzunluunda, uzun kenarn ksa kenara oran ise en fazla 4 olmaldr. Bina
tayc sistemi (ereve ve perdeler) kat plannda birbirine dik dorultulu (ortogonal) eksenler
boyunca oluturulmal, tayc sistem eksenlerinde sreksizlik veya eksen dna kayma
bulunmamaldr.
7A.2.2.3 Bina kat planndaki en byk aklk 7.5 m, en kk aklk ise 3 m olmaldr.
Tayc sistemin her bir dorultusunda en az iki aklk bulunmaldr. Asansr veya merdiven
evresinde oluturulabilecek U veya C enkesitli perdelerin serbest ular arasndaki aklk
hari olmak zere, her bir dorultuda komu iki aklk arasndaki fark, iki aklktan uzun
olann yzde 50sinden fazla olmamaldr. Binada konsol kiriler varsa, konsol uzunluu 2
mden ve komu akln 1/3nden fazla olmamaldr.
7A.2.2.4 Binada 4mden daha yksek kat bulunmamal, katlar aras ykseklik deiimi
yksek olan katn yksekliinin yzde 15inden fazla olmamaldr.
7A.2.2.5 Binada Tablo 3.5te tanmlanm olduu zere A2 Deme Sreksizlikleri, A3
Planda kntlar Bulunmas, B1 Komu Katlar Arasnda Dayanm Dzensizlii (Zayf Kat)
ve B3 Tayc Sistemin Dey Elemanlarnn Sreksizlii dzensizlikleri bulunmamaldr.
7A.2.2.6 Binada belirgin burulma dzensizlii bulunmamaldr. Ksmi bodrum kat hari
olmak zere btn katlarda her bir deprem dorultusu iin binann ktle merkezi ile rijitlik
merkezi arasndaki dmerkezlik, binann ilgili dorultuya dik dorultudaki kat plan
uzunluunun yzde 20sinden fazla olmamaldr. Tayc sistemde betonarme perdeler
kullanld durumda bina plannda kat ktle merkezinin her iki tarafnda en az bir olmak zere
her bir dorultuda toplam en az iki dikdrtgen perde veya perde kolu bulunmaldr. Perdeler
her bir dorultuda ktle merkezine gre mmkn olduunca simetrik, ktle merkezinden
mmkn olduunca uzak ve bina d akslarna mmkn olduunca yakn bir ekilde
yerletirilmelidir.
7A.2.2.7 Betonarme perdelerde kk tesisat boluklar haricinde boluk bulunmamal,
binann tayc sistemi 7.6.8de tanmlanm olan boluklu (ba kirili) perde iermemelidir.
7A.2.2.8 Binann her bir katnda herhangi bir dey tayc elemann alan payna veya kat
geneline etki eden ve yk katsaylaryla bytlmemi ortalama yayl sabit yk ve ortalama
137
yayl hareketli yk deerlerinin toplam (g+q), kar yk hari olmak zere, 12 kN/m2den fazla
olmamaldr. Yayl sabit yk deerleri, deme ykleriyle beraber yatay ve dey tayc
elemanlarn (kiri, kolon, perde) ve tayc olmayan elemanlarn (blme duvar) arln da
iermelidir. Binann at katna etki eden hareketli yk, 0.2 deerindeki yk katsaysyla
azaltlm kar ykn de iermelidir.
7A.2.2.9 Dey tayc eleman (kolon, perde) enkesitlerinde bina ykseklii boyunca
kltme yapmaktan, binann farkl katlarnda farkl kiri enkesitleri kullanmaktan ve herhangi
bir yatay tayc sistem ekseni boyunca kiri enkesitlerinde deiiklik yapmaktan
kanlmaldr.
7A.2.2.10 Binada kirili plak deme sistemi kullanld durumda deme kalnl en az
150mm olmaldr. Dili veya dolgulu (asmolen) deme sistemleri kullanld durumda, plak
kalnl en az 70 mm olmal, dey tayc elemanlar arasndaki kiriler sneklik dzeyi
yksek ereve kirii olarak boyutlandrlmal ve donatlmaldr. Bu tr demelerdeki diler,
dikdrtgen perdelere veya perde kollarna kuvvetli dorultuda saplanan ve deprem yklerini
demeden perdelere aktaran ereve kirilerine dik dorultuda oluturulmaldr. Buna ek
olarak perde gvdelerine saplanan deme dilerinin de oluturulmas tercih edilmelidir.
7A.2.2.11 Bina temeli, tayc sistemin erevelerden olutuu durumda radye veya srekli
temel, tayc sistemin perde ve erevelerden olutuu durumda ise radye temel olarak
oluturulmaldr.
7A.3. DEY TAIYICI ELEMANLARININ BOYUTLANDIRILMASI
7A.3.1. Tayc Sistemi erevelerden Oluan Binalar
Yatay yk tayc sistemi sneklik dzeyi yksek erevelerden oluan binalarn kolonlar iin
uygulanacak boyutlandrma kurallar aada tanmlanmtr:
7A.3.1.1 Kolonlarda oluan eksenel basn gerilmelerinin snrlandrlmas iin her bir
kolonun enkesit alan Aci, Denklem (7A.1)deki koulu salayacaktr. Denklemdeki g ve q
deerleri, gze alnan kolonun alan payna her bir katta etki eden ortalama sabit ve hareketli
yayl yk, A0i deeri ise gze alnan kolon iin kolunun tad tm katlar boyunca biriken
alan paylarnn toplamdr.
(7A.1)
7A.3.1.2 Kolonlarn yeterli kesme dayanmna sahip olmalar iin her bir kolonun enkesit
alan Aci, Denklem (7A.2)deki koulu salayacaktr. Denklemdeki SDS deeri, ksa periyod
blgesi iin tanmlanm olan tasarm spektral ivme katsaysdr.
(7A.2)
7A.3.1.3 Tayc sistemin yeterli yanal rijitlie sahip olmas iin bina zemin kat kolonlarnn
enkesit eylemsizlik momentinin kat yksekliine orannn karesi deerlerinin toplam olan
(Ii/H1)2 deeri, binann her iki dorultusunda Denklem (7A.3)teki koulu salayacaktr.
Denklemdeki Api deeri, bina kat alanlarnn toplamdr.
Ii
(7A.3)
(7A.4)
7A.3.2.2 Kolonlarn yeterli kesme dayanmna sahip olmalar iin her bir kolonun enkesit
alan Aci, Denklem (7A.5)deki koulu salayacaktr.
(7A.5)
7A.3.2.3 Boluksuz perdelerin yeterli kesme dayanmna sahip olmalar iin binann her bir
dorultusunda alan dikdrtgen perde veya perde kolu enkesit alanlarnn toplam olan Awi
deeri, binann her iki dorultusunda Denklem (7A.6) ve Denklem (7A.7)deki koullarn her
ikisini de salayacaktr. Denklemdeki Api deeri bina kat alanlarnn toplam, Apt deeri ise
bina taban alandr.
(7A.6)
(7A.7)
7A.3.2.4 Bina tayc sisteminin tabanda yeterli kesme dayanmna sahip olmas iin zemin
kat kolonlarnn enkesit alanlarnn toplam ile binann her bir dorultusunda alan dikdrtgen
perde veya perde kolu enkesit alanlarnn toplamnn birbiriyle toplanmas sonucunda elde
edilen (Awi+Awi) deeri, binann her iki dorultusunda Denklem (7A.8)deki koulu
salayacaktr.
(7A.8)
140
FH
f cd
f yd
Ln
M pi
M pj
mk
= Pim says
Sae (T )
= Doal titreim periyodu Tye kar gelen yatay elastik tasarm spektral ivmesi
Vr
= Pim ap
8.1. KAPSAM
8.1.1 Deprem etkisi altnda nretimli betonarme bina tayc sistemlerinin tasarmna ilikin
zel kurallar bu Blmde verilmitir.
8.1.2 nretimli betonarme binalarda kullanlan kolon kiri balant tipleri ile panel
deme sistemleri ve bunlarn tasarmna ilikin kurallar da bu Blmn kapsam iindedir.
8.1.3 nretimli betonarme binalarda at ve deme diyaframlarnn oluturulmas ve
deprem kuvvetlerinin diyaframlar aracl ile aktarlmasna ilikin kurallar bu Blmde
aklanmtr.
8.2. NRETML BNALARIN GENEL ZELLKLER
8.2.1. nretimli Betonarme Tayc Sistem Elemanlar ve Balantlar
8.2.1.1 Betonarme nretimli binalar, retim tesislerinde retilen ve inaat sahasna
nakledilerek birletirilen kolon, kiri, perde, panel, ift cidarl panel, deme, duvar veya hcre
elemanlarndan oluan binalardr.
8.2.1.2 Betonarme nretimli bina elemanlar birbirlerine moment aktaracak ekilde
balanabildikleri gibi, moment aktarmayacak ekilde pimli, kaynakl veya daha farkl ekillerde
de balanabilir ve bu zelliklerine uygun olarak tasarlanrlar.
141
8.3.1.4 Yatay konumlu tayclarn oturduklar mesnetlerde oluan srtnme kuvveti gzard
edilerek, ideal mafsall birleim varsaym yaplacaktr.
8.3.1.5 Mesnetlerinde sac plaka kullanlmayan pimli, yuval veya bunlarn farkl biimleri ile
oluturulan balantlarda en az 10 mm kalnlkl elik takviyeli elastomer yastk kullanlacaktr.
8.3.1.6 Ak-makas balantlar dndaki tm pimli balantlarn imento harc ile
doldurulmas ve serbest ularnn pul ve somun ile bitirilmesi zorunludur.
8.3.1.7 Ak-makas balantlar, at dzlemi iinde oluacak kuvvetleri aktaracak kesme
kapasitesine sahip detaylar ile slak veya mekanik balant ekli kullanlarak dzenlenecektir.
Ak-makas balantlarnda elastomer yastk kullanm zorunlu deildir.
8.3.1.8 Mafsall balantlarn tmnde balant kuvvetlerinin hesabnda Tablo 4.1de
tanmlanan Dayanm Fazlal Katsays (D) dikkate alnacaktr.
8.3.1.9 at dzleminde mafsall altta ankastre kolonlardan oluturulan sistemlerde, mafsall
birleime kapasite tasarm uygulanacak ve dorusal elastik blgede kalmas salanacaktr.
8.3.1.10 Kolonlara balants mafsall olan ya da montaj aamasnda mafsall olarak alan
tm tayc at kirilerinde dey ve yatay ykler etkisinde yanal stabilite hesaplar
yaplacaktr.
8.3.1.11 Kiri st tabla genilii en az Ln / 50 olacaktr. Burada Ln kiri serbest akln
gstermektedir.
8.3.2. Mafsall Balantlarda Devrilme Stabilitesi
8.3.2.1 8.6da verilen yatay diyafram koulunun saland binalarn at dzlemlerinde,
balantlar mafsall olan kirilerin dzlem d devrilme kontrol yaplacaktr. Kontrolde
kullanlacak edeer deprem yk Denk.(8.1) ile hesaplanacaktr.
FH
m k Sae (T ) D
(R / I )
(8.1)
Burada m k balant noktas iin hesaplanan ktleyi gstermektedir. FH edeer deprem yk,
yatay ve dey dorultularda en elverisiz i kuvvetleri verecek ekilde kiri ucuna ktle merkezi
seviyesinden etkitilerek devrilme tahkiki yaplacaktr (ekil 8.1). Bu tahkik ile belirlenen pimli
birleimlerdeki pim aplar, kaynak alanlar ve yuva kalnlklar, ilgili blmlerde tanmlanan
hesap yntemleri ile kontrol edilecektir.
8.3.2.2 Farkl montaj aamalar iin, nretim elemanlarn yanal stabilite kontrolleri
yaplacaktr.
8.3.3. Pimli Balantlar
Tipik bir pimli balant detay ekil 8.2de verilmitir.
8.3.3.1 Pim delikleri hem kiri ucundan hem de kolon mesneti serbest kenarndan pim apnn
en az 6 kat mesafede olacaktr.
8.3.3.2 Kirilerde braklacak pim-bulon deliklerinin ap, pim apnn en az iki kat olacaktr.
143
b1 b (c b / 8)
FH F1 F2
M d 3Nb / 8
b1
M d F1 h1 F2 h2
ekil 8.1
ekil 8.2
8.3.3.3 Pim yuvalarnda, przsz yzey oluturacak malzeme ya da detay kullanlamaz.
8.3.3.4 Pim yuvalarnn doldurulmasnda kullanlan imento harcnn gerekli kenetlenmeyi
salayacak dayanma sahip olacaktr.
8.3.3.5 Pimle balanan kolon ve kiri u blgelerinde ekme gerilmesi ylmasna kar
yeterli sarg donats kullanlacaktr. Sarglama, kolon u blgesinde kapal etriyeler ile, kiri
u blgelerinde ise yatay U-etriyeler ile yaplacaktr. Sarg donatlar, en az etkin pim boyu
uzunluunca (8) yerletirilecek, ayrca aralarndaki temiz mesafe 50 mmyi amayacaktr. Pim
yuvalar, kapal ve U-etriyelerin kelerine denk gelecek ekilde yerletirilecek, gerekmesi
durumunda pim yuvalar kapal irozlar ile yatay dzlemde tutulacaktr.
8.3.3.6 Pim eksenine dik dorultuda yaplacak kapasite hesaplarnda betonun ekme dayanm
gznne alnmayacaktr.
8.3.3.7 Esas ereve dzleminde pimin kesme kuvveti kapasitesi, V r , Denk.(8.2) ile
hesaplanacaktr. d/ oran 6.0 dan byk olacaktr. pim apn, d kiri boyuna dorultusunda
pim merkezinden kiri veya kolon kenarna olan en kk mesafeyi, n pim saysn
gstermektedir.
144
V r 0.7n 2 f cd f yd
(8.2)
ekil 8.3
8.3.5. Yuval Balantlar
Yuval mafsall balant detaylar ekil 8.4 ve ekil 8.5te verilmitir.
ekil 8.4
8.3.5.1 Yuva yanaklarnda minimum kalnlk 15 cm olacak ve pim kullanlacaktr.
8.3.5.2 Yuva yanaklarndaki eilme donatlar, mesnetlenen kiriin devrilme momentinden
oluacak i kuvvetlerin 1.2 katn karlayacak ekilde hesaplanacaktr.
8.3.5.3 Yuva yanaklarnda, esas ereve dzlemine dik dorultu iin Denk.(8.1) ile
hesaplanan kesme kuvveti sadece yuva yanaklarnda bulunan donatlar ile karlanacaktr.
145
ekil 8.5
8.3.6. Dier Mafsall Balantlar
Yukarda tanmlanan balant tiplerinin farkl biimleriyle oluturulacak mafsall balantlar,
8.3te tanmlanan tm koullar salayacaktr.
8.4. MOMENT AKTARAN BALANTILAR
8.4.1. Genel zellikler
8.4.1.1 nretimli betonarme binalarn moment aktaran balantlar, tersinir tekrarl deprem
ykleri etkisinde tama kapasitelerinden en az kaypla snek davran gsterecek ekilde
tasarlanacaktr.
8.4.1.2 Moment aktaran balantlarnn; balanan elemanlarnn tama kapasiteleri
dzeyindeki i kuvvetlerini, dayanm ve sneklikte azalma olmakszn aktarabildikleri
gsterilecektir.
8.4.1.3 Donat-plaka ya da plaka-plaka kaynaklarnn hesabnda, deprem etkisinden gelen i
kuvvetler Tablo 4.1de verilen dayanm fazlal katsays (D) ile arplarak bytlecektir.
8.4.1.4 Pimli ve manonlu birleimlerin hesabnda, deprem etkisinden gelen i kuvvetler
Tablo 4.1de verilen dayanm fazlal katsays (D) ile arplarak bytlecektir.
8.4.2. Islak Balantlar
Islak balantlar, pozitif ve negatif moment kapasitelerinin yerinde dkme beton ve sreklilik
donats ile saland birleimlerdir (ekil 8.6). Kiri-kolon geometrik oturma ekli, guseli,
gusesiz ya da geici guseli olarak oluturulabilir.
8.4.2.1 Sreklilik donatlarnn kenetlenme boylar, bu Ynetmeliin ve TS500n ilgili
koullarna uygun olarak belirlenecektir.
8.4.2.2 Birletirilen kiri ve kolon kesitlerinde; eilme momentinin her iki yn iin, boyuna
donatlarn kenetlenme boyu, yatay kesme kapasitesi vb. gerekli tm kontroller yaplacaktr.
146
8.4.2.3 Bu tr balantlarn tipik moment-dnme ilikilerinin zarf ekil 8.15 ve Tablo 8.2de
verilmitir.
ekil 8.6
8.4.3. stte Islak Altta Kaynakl Balantlar
Negatif moment kapasitesi srekliliinin yerinde dkme betonarme ile pozitif moment
kapasitesi srekliliinin ise kaynakla saland birleimlerdir (ekil 8.7).
ekil 8.7
147
8.4.3.1 Negatif moment sreklilik donatlar iin kolonda braklan boluk yapsal kaplama
betonunun dklmesi aamasnda zenle doldurulacaktr.
8.4.3.2 Her donat iin ayr delik braklmas durumunda; delik ap, iinden geecek donat
apnn en az iki kat olacaktr. Delik rtre yapmayan imento harc ile boluk kalmayacak
ekilde doldurulacaktr. Delikler arasnda en az donat ap kadar mesafe olacaktr.
8.4.3.3 Kolon kiri aras imento harc ile doldurulacaktr.
8.4.3.4 elik plakalara kaynaklanan kiri boyuna donatlarnn ekildeitirme kapasitesini
artrmak zere, plakadan kiri aklna doru en az 12L (L ilgili boyuna donat ap)
uzunluundaki blgede aderans bozucu bir nlem uygulanacaktr. Bu amala plastik klf,
yapkan bant vb. malzemeler kullanlabilir.
8.4.3.5 Kiriin, kolonda oluturulan konsol zerine oturduu mesafede etriye aral en ok
4L ve 80 mm olacaktr.
8.4.3.6 Kiriin, kolonda oluturulan konsol zerine oturduu blgede ters U eklindeki kiri
etriyeleri, alt plakaya kaynatlm en az 50 mm yksekliindeki elik plakalara ke kaynak
dikiiyle balanacaktr. Etriyelerin dorudan alt plakaya kaynaklanmasna izin verilmez.
8.4.3.7 Birletirilen kiri ve kolon kesitlerinde; eilme momentinin her iki yn iin, boyuna
donat kenetlenme boyu, yatay kesme kapasitesi, kaynakl alt balant vb. gerekli tm kontroller
yaplacaktr.
8.4.3.8 Bu tr balantlarn tipik moment-dnme ilikisi ekil 8.15 ve Tablo 8.2de
verilmitir.
8.4.4. Ard Germeli Balantlar
nretimli kiriler, kolonlara moment aktaracak ekilde ard germeli olarak balanabilirler
(ekil 8.8). Ard germe halatlarnn geirildii klflar, ard germe ileminden sonra bo
braklabilir ya da imento harc ile doldurulabilir. Her iki tr iin, birleimin enerji tketme
zelliini arttrmak zere betonarme donats kullanlabilir.
ekil 8.8
8.4.4.1 Kolonkiri aras imento harcyla doldurulacaktr.
8.4.4.2 Ard germeli balantlarda kiri ile kolon yz arasnda kesme kuvveti aktarm, ard
germe halatlar tarafndan oluturulan mengene kuvveti ve srtnme ile gerekleir.
148
8.4.4.3 Ard germe halatlarna verilecek balang ekme kuvveti, gerilme kayplar dikkate
alnarak;
M pi M pj
Ln
(8.3)
ifadesi ile hesaplanan kesme kuvvetinin srtnmeyle ( 0.5 ) tand dikkate alnarak
hesaplanacaktr. Denk.(8.3)te M pi ve M pj srasyla kiri sol ve sa ularna ait eilme momenti
kapasitelerini, Ln ise kiri serbest akln gstermektedir.
8.4.4.4 Kiri, kolon gusesine mesnetleniyor ise, gusenin kesme dayanmna olan katks
gznne alnabilir. Ancak, depremden dolay yerekimi dorultusuna ters ynde oluacak
kesme kuvvetinin sadece srtnme ile tanabildii gsterilecektir.
8.4.4.5 Klflar bo braklm veya imento harc ile doldurulmu tm ard germeli
birleimlerde, balang ard germe deeri halat akma gerilmesinin %50sinin zerinde olamaz.
8.4.4.5 Ard germe klflar imento harc ile doldurulmu birleimlerde; spiral klf i kesit
alan, iinden geen ard germe halatlarnn toplam enkesit alannn iki katndan az olamaz.
8.4.4.6 Ard germeli birleimlerde betonarme donats kullanlmas durumunda, donat
yuvalar imento harc ile doldurulacaktr. Kolon-kiri ara yznde her iki ynde en az 5
uzunluktaki blmde donat aderans bozulacaktr (ekil 8.9). Burada ilgili donat apn
gstermektedir. Betonarme donatsnn birleimin moment tama kapasitesine katks en az
%25, en fazla %40 olacaktr.
ekil 8.9
8.4.4.7 Her iki tr ard germeli birleimde, en byk yatay telenme seviyesinde ard germe
halatlarnda gerekleecek birim uzama akma birim uzamasnn %90 ndan byk olamaz.
8.4.4.8 Bu tr balantlarn tipik moment-dnme ilikisi ekil 8.15 ve Tablo 8.2de
verilmitir.
149
ekil 8.10
8.4.5.1 Yksek dayanml (fyk > 800 MPa) bulonlarda ard germe uygulamas yaplarak
kullanmda, hesaplanan hedef yerdeitirme seviyesinde bulonlarn elastik kald
gsterilecektir.
8.4.5.2 Kolonkiri aras imento harc ile doldurulacaktr.
8.4.5.3 Ard germe uygulanmayan bulonlu birleimler iin moment-dnme ilikisi ekil 8.15
ve Tablo 8.2de verilmitir.
8.4.5.4 Ard germe uygulanan bulonlu birleimlerin moment-dnme ilikisi 8.2.1.3te
tanmland ekilde deneyle belirlenecektir.
8.4.6. Manonlu-Pimli Balantlar
Bu balant tipinde, negatif moment yerinde dkme betonarme ile, pozitif moment ise kolon
konsolunda braklan en az 4 adet pimin kesme kapasitesi ile tanr (ekil 8.11). Negatif
moment tayan donatlar, kolonda braklan bolua ya da kolonda braklan zel manonlara
vidalanarak betonlanr.
8.4.6.1 Pozitif moment srekliliinde kullanlan pimlerin kirie ankraj iin, kirilerde zel
yivli sac borular kullanlacaktr. Yivli sac borularn i ap pim apnn en az iki kat olacaktr.
Pim yuvalar bzlme yapmayan imento harc ile doldurulacaktr.
8.4.6.2 Yeterli ankraj boyu pim ucunda plaka kullanlarak da salanabilir.
150
8.4.6.3 Pimlerin ularna di alm olacak ve yivli boru harla doldurulduktan hemen sonra
yeterli boyutlarda pul ve somun kullanlarak sklacaktr.
ekil 8.11
8.4.6.4 Pimlerin toplam enkesit alan kiri mesnet alt donats toplam alanndan az
olmayacaktr. Akma dayanmlar fark da dikkate alnacaktr.
8.4.6.5 Kolon konsolu ile kiri alt yzeyinin temasn salamak zere, konsol zerinde ve
kiri altnda zel kesme dileri braklacak ve kolon ile kiri arasndaki tm boluklar imento
harc ile doldurulacaktr.
8.4.6.6 Manonlu balantlarda gmenin manon blgesi dnda snek olarak
gerekleecei gsterilecektir.
8.4.6.7 Manonlar sertifikal olacak, toplam manon saysnn %2 si ve 5 adetten az olmamak
zere rnek alnarak deneyleri yaptrlacak, sonular istatistiki olarak deerlendirilecektir.
8.4.7. Dier Moment Aktaran Balantlar
Kolon-temel, kolon-kolon, kiri-kiri veya perde-perde balantlar tpl boyuna donat
birleimleri (imento harl ya da zel yapkanl) veya mekanik (zel bulonlu) olarak tekil
edilebilir (ekil 8.12).
ekil 8.12
8.4.7.1 Tpl boyuna donat birleimleri ya da mekanik birleimlerin, geleneksel donat
uygulamalar ile ayn davran gsterdii retici firma tarafndan deney raporlar ile
151
d1 > 50mm
d2 70mm
ekil 8.13
8.5.2. Tek Cidarl Paneller
Tek cidarl nretim panellerden oluturulmu bir binann tipik birleim detay ekil 8.14te
verilmitir.
8.5.2.1 Minimum panel kalnl 120mm olacaktr.
8.5.2.2 Minimum donat aplar B420C cinsi elik kullanlmas durumunda, dey donat iin
10, yatay donat iin 8 olacaktr.
8.5.2.3 Minimum donat oranlar Tablo 8.1de verilmitir.
8.5.2.4 Pano etraf U biimli donat ile evrilecek ve en az 210 kenar boyuna donats
kullanlacaktr.
152
B420C
B500C
0.0020
0.00150
0.0015
0.00133
ekil 8.14
8.6. NRETML BNALARDA DYAFRAMLARA LKN KOULLAR
nretimli tek veya ok katl binalarda deme veya at dzlemlerinde aada tanmlanan
ekilde diyafram oluturulacak ve diyafram hesaplar yaplacaktr.
8.6.1. at Diyafram
Deprem yklerinin tamamnn at kotundaki balantlar mafsall olan kolonlar tarafndan
tand tek katl bina sistemlerinin at dzlemleri ile ok katl binalarn mafsall balantl
at dzlemlerinde, metal at rts dzlem ii kuvvetleri aktaran diyaframlar olarak dikkate
alnacak ve hesaba katlacaktr. Diyafram oluturulmas ile ilgili kurallar EK 8Ada verilmitir.
8.6.2. Deme Diyafram Oluturulmas
8.6.2.1 nretimli betonarme binalarn tasarma esas diyafram i kuvvetleri, Blm 4 ve
Blm 7de verilen ve aada sralanan ek koullara uygun olarak yaplan diyafram hesab ve
tasarm ile belirlenecektir.
8.6.2.2 Diyafram modeli oluturulurken; nretimli betonarme TT plak, boluklu deme,
filigran deme gibi deme elemanlarnn etkili rijitlii, yatay kesme srtnmesi artlarnn
salanmas durumunda kompozit kesitin rijitlii, aksi halde sadece yapsal kaplama betonu
rijitlii olarak kabul edilecektir (Ref [3] Bkz.EK 8B).
8.6.2.3 Demeler kendi dzlemlerinde sonsuz rijit kabul edilmeyecek, sonlu eleman
modellemesi yaplacaktr. Dey ve yatay yklerin gvenli ekilde aktarld gsterilecektir.
Diyafram hesab ile elde edilen i kuvvetler, kesme srtnmesi hesap yntemine uygun olarak
hesaplanan ba donatlar ile karlanacaktr. Diyafram zerinde ekme kuvvetleri bulunan
blgelerde ek donat kullanlacaktr.
153
8.6.2.4 nretimli betonarme deme sistemlerinin perde ve/veya kiriler ile snrlandrlmas
zorunludur. Bu amala her iki dorultuda, tm eksenlerde ereve kirileri kullanlacaktr.
8.6.2.5 nretimli betonarme deme sistemlerin perdeler ile dorudan birletii blgelerde,
diyafram i kuvvetlerinin yapsal kaplama betonu ierisinde yer alan donatlar ve uygun
detaylar ile aktarld hesapla gsterilecektir.
8.6.2.6 nretimli beton deme elemanlar ile birlikte yapsal kaplama betonu uygulamas
zorunludur. Gerekleen yapsal kaplama betonu kalnl en az 70 mm olacaktr.
8.6.2.7 Yapsal kaplama betonu kalitesi 8.2.3.2ye uygun olacaktr.
8.6.2.8 Yapsal kaplama betonu her iki ana dorultuda ayr ayr en az 0.0015 orannda boyuna
donat ierecektir.
8.7. KOLONLARI STTEN MAFSALLI BNALARA LKN EK KOULLAR
8.7.1 Kolonlar at kotunda mafsall tek katl erevelerden oluan nretimli betonarme
binalarda; bina oturma alannn %25ini gememek kaydyla ksmi ara kat oluturulmas
durumunda, bu ksmi ara katn yatay rijitliinden dolay at diyaframnda oluacak ilave i
kuvvetler ve plandaki burulma dzensizlii dikkate alnacak ya da bu dzensizliin ortadan
kaldrlmas iin ksmi ara katl blm derz ile ayrlacaktr.
8.7.2 Ara kat tayc sisteminin ana tayc sisteme balants mafsall ya da monolitik olarak
yaplacaktr.
8.7.3 boyutlu yapsal modelde, at rt malzemesi ile salanan dzlem ii rijitlik dikkate
alnacaktr.
8.7.4 Kolonlar at kotunda mafsall tek katl erevelerin yerinde dkme ok katl betonarme
veya nretimli betonarme binalarn en st kat (at kat) olarak kullanlmas durumunda
4.3.5.3te verilen koullara uyulacaktr.
8.8. NRETML BETONARME BNALARIN DORUSAL OLMAYAN
HESABINA LKN ESASLAR
8.8.1 nretimli betonarme binalarn dorusal olmayan hesabnda tm balant trleri iin
kullanlacak genel moment-toplam dnme ilikisi iskelet erisi ekil 8.15te verilmitir.
8.8.2 Her balant tr iin moment tanmlar ve dnme kapasiteleri, eitli performans
dzeyleri iin Tablo 8.2de verilmitir.
8.8.3 Harl ard germeli birleimler iin zaman tanm alannda dorusal olmayan zmleme
yaplmas durumunda merkeze ynelimli evrimsel davran modeli kullanlacaktr.
8.8.4 Dorusal hesapta ekil 8.15teki ilk dorunun eimi balantnn moment dnme
rijitlii olarak kullanlacaktr.
154
Moment [kNm]
M3
M2
M1
Dnme [rad]
ekil 8.15
Tablo 8.2. Moment Aktaran Balantlarda Moment Dnme skelet Erisi
Koordinatlar ve Performans Snrlar
Balant
Tipi
Islak
Balant
(8.4.2)
M1 [kNm]
M2 [kNm]
stte slak
altta kaynakl
Balant
(8.4.3)
M1 M 2
M1 M 2
M3
M3
0.008
0.010
3 [rad]
0.030
0.030
HK : Hemen
0.012
2 [rad]
Kullanm
CG : Can
Gvenlii
G : Gme
nlenmesi
M1(*)
M 2(**)
M3 M
M3 [kNm]
1 [rad]
Ard Germeli
Balant
(Harl)
(8.4.4)
Ard Germeli
Balant
(Harsz)
(8.4.4)
Bulonlu
balant
Manonlupimli balant
(8.4.5)
(8.4.6)
M1 M 2(***)
M1 M2
M1 M 2
M3
(**)
2
1(*)
(****)
3
(*****)
3
0.002
0.010
0.008
0.040
0.040
0.040
0.030
0.015
< (**)
2
0.010
0.018
0.012
0.022
0.022
0.020
0.030
0.030
0.022
0.030
0.030
0.030
0.040
0.040
0.030
(**)
2
(*)
155
EK = at kirii; A = Ak
ekil 8A.1
8A.2 at rtsn temsil eden aprazlarn edeer eksenel rijitlikleri (EA)e [MN];
(EA)e 3.5 t
(8A.1)
2 N max cos
Qem
(8A.2)
Burada aprazn EK ile yapt ay, Qem bir balant elemannn emniyetle tayabilecei
kesme kuvvetini, n ise b uzunluunda kullanlacak balant eleman saysn gstermektedir (ekil
8A.1).
156
EK 8B REFERANSLAR
[1] ACI 374 2R-13-01 (2013). Guide for Testing Reinforced Concrete Structural Elements
under Slowly Applied Simulated Seismic Loads, ACI Committee 374, American Concrete
Institute.
[2] AC 133 (2012). Acceptance Criteria for Mechanical Connector Systems for Steel
Reinforcing Bars, www.icc-es.org,
[3] TS 3233 (1979). ngerilmeli Beton Yaplarn Hesap ve Yapm Kurallar. Trk Standartlar
Enstits, Ankara.
157
= Enkesit alan
Ac
Ae
Afb
Ag
Ag
Aos
As
Asc
Asr
Aw
= Ke kaynak alan
= Genilik
bbf
bk
Ca
db
dc
Ed
= Deprem etkisi
= Ba kirii boyu
Fcr
Fcre
FE
Fi
Fpx
Fu
Fy
Fyb
Fyc
Fysc
= elik ekirdein karakteristik akma gerilmesi veya elik ekirdein ekme testi
ile belirlenen gerek akma gerilmesi
Fysr
fck
= Sabit yk
Hc
= Kolon ykseklii
Hort
= Enkesit ykseklii
hi
ho
= Atalet yarap
iy
= Burkulma katsays
= ubuk boyu
Lb
lh
ln
= Kiri ularndaki olas plastik mafsal noktalar arasndaki uzaklk (Bkz. Ek 9C)
Ma
Mav
Mp
M*pb
Mpc
M*pc
Mpr
Mr
Muc
Muv
Pa
Pac
Pbr
Pno
Pr
Pu
Puc
Py
Pysc
= Hareketli yk
Rt
Ry
Ryb
Ryc
= Kar yk
SDS
= Kalnlk
tbf
tcf
tt
tw
= Gvde kalnl
Vd
Vn
Vp
Vuc
Vup
Wp
Wpb
Wpc
WRBS
wi
wpx
= Ba kirii dnme as
hd
md
= Srtnme katsays
= Dayanm katsays
= Gvenlik katsays
9.1. KAPSAM
9.1.1 Deprem etkisi altndaki elik bina tayc sistem elemanlarnn boyutlandrlmas ve
birleimlerinin dzenlenmesi, bu konuda yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle
birlikte, ncelikle bu blmde belirtilen zel kurallara uyularak yaplacaktr.
9.1.2 Bu blmn kapsam iindeki elik binalarn yatay yk tayc sistemleri; sadece
moment aktaran elik erevelerden, sadece merkezi veya dmerkez aprazl elik
erevelerden, sadece burkulmas nlenmi aprazl elik erevelerden veya moment aktaran
elik erevelerin, aprazl elik ereveler ya da betonarme perdelerle birleiminden
oluabilir. Ayrca, moment aktaran ereve tr tayc sistemlerin elik-betonarme kompozit
kolonlar da bu blmn kapsam iindedir.
9.1.3 Normal kat ve at dzlemleri iinde oluturulan ve yatay kuvvetlerin yatay yk tayc
sistemlere aktarlmasn salayan sistemlerin tasarm ile ilgili kurallar 9.10da verilmitir.
9.1.4 elik ve elik-betonarme kompozit kolonlu binalarn temel tasarm ile ilgili kurallar
Blm 16da verilmitir.
161
162
163
E 480
E 550
400
470
480
550
Min. Uzama,%
22
19
0
9.2.3.5 Bulonlar ve kaynaklar, birleimde aktarlan kuvveti veya bu kuvvetin bir bileenini
paylaacak ekilde bir arada kullanlamazlar (Bkz. Ek 9A).
9.2.4. Olas Malzeme Dayanm
Bu blmn ilgili maddelerinde gerekli grlen yerlerde, elik yap elemanlarnn ve
birleimlerinin tasarmnda olas (beklenen) malzeme dayanmlar kullanlacaktr. Dayanm
belirlenen elemanda olas gme snr durumlar iin, karakteristik dayanm ifadelerinde
karakteristik minimum akma gerilmesi, Fy ve karakteristik minimum ekme dayanm, Fu
yerine srasyla; olas akma gerilmesi, RyFy ve olas ekme dayanm, RtFu kullanlacaktr. Olas
akma gerilmesi ve olas ekme dayanmnn hesabnda uygulanacak katsaylar, yap eliinin
snfna ve eleman trne bal olarak, Tablo 9.2de verilmitir.
Tablo 9.2 Ry ve Rt Katsaylar
Yap elii Snf ve Eleman Tr
Ry
Rt
1.4
1.1
1.3
1.1
1.25
1.1
1.1
1.1
1.4
1.3
Donat elii
1.25
1.25
(9.1a)
G 0.7Ed
(9.1b)
164
(9.1c)
Lb 0.086iy
E
Fy
(9.2)
(b) Deprem yk tayc sistemlerin sneklik dzeyi snrl elemanlar olarak tasarlanan
kirilerinde
Lb 0.17iy
E
Fy
(9.3)
koulunu salayacaktr.
Ayrca, sistemin dorusal olmayan ekildeitirmesi srasnda plastik mafsal oluabilecek
noktalar, tekil yklerin etkidii noktalar ve kiri enkesitinin ani deitii noktalarda kiri
balklar yanal telenmeye ve burulmaya kar desteklenecektir.
165
Rijitletirilmi Elemanlar
Eleman
Tanm
Narinlik
Oran
Dikdrtgen
kutu kesitler
b/t
Yapma
dikdrtgen
kutu kesitler
ve
I
kesitinden
kutu eklinde
tekil edilmi
kesitlerin
balklar
b/t
I kesitinden
kutu eklinde
tekil edilmi
kesitlerin yan
levhalar ve
apraz eleman
olarak
kullanlacak
yapma kutu
kesitler
h/t
apraz
eleman olarak
kullanlacak I
veya yapma I
kesitlerin
gvdeleri
h/tw
Kiri
veya
kolon olarak
kullanlacak I
veya yapma I
kesitlerin
gvdeleri[b]
Sneklik Dzeyi
Yksek Elemanlar, hd
0.55
E
Fy
1.49
E
Fy
Sneklik Dzeyi
Snrl Elemanlar, md
0.64
1.49
Ca 0.125 ise
h/tw
Kiri
veya
kolon olarak
kullanlacak I
profilinden
kutu eklinde
tekil edilen
enkesitlerin
yan levhalar
h/t
Kiri
veya
kolon olarak
kullanlacak
yapma kutu
enkesitlerin
gvdeleri
h/t
Boru enkesitli
elemanlar
D/t
2.45
Ca
E
Fy
Ca 0.125 ise
E
(1 0.93Ca )
Fy
3.76
Ca 0.125 ise
0.77
E
Fy
E
(1 2.75Ca )
Fy
Ca 0.125 ise
E
E
(2.93 Ca ) 1.49
Fy
Fy
1.12
E
E
(2.33 Ca ) 1.49
Fy
Fy
c Pa
Pu
c 1.67 (GKT) Ca
c 0.90 (YDKT)
Fy A
c ( Fy A)
0.038
E
Fy
0.044
166
E c
Fy
Aklama
Kompozit Elemanlar
Rijitletirilmemi Elemanlar
Eleman
Tanm
Narinlik
Oran
Sneklik Dzeyi
Yksek Elemanlar, hd
Sneklik Dzeyi
Snrl Elemanlar, md
I veya yapma
I
kesitlerin
balklar, U
veya
T
kesitler,
korniyer (L)
veya ayrk ift
korniyerlerin
kollar, srekli
birleik ift
korniyerlerin
kollar
b/t
0.30
E
Fy
0.38
E
Fy
Kutu enkesitli
kompozit
elemanlarn
cidarlar
b/t
1.4
E
Fy
2.26
E
Fy
Boru enkesitli
kompozit
elemanlarn
cidar
D/t
0.076
E
Fy
0.15
Aklama
E
Fy
Kiri veya kolon olarak kullanlan dikdrtgen kutu enkesitlerde, yapma kutu enkesitler ve I kesitinden kutu eklinde tekil edilen kesitlerin
balklarnda enkesit koulunun snr deeri 1.12 E / Fy olarak alnacaktr.
[a]
[b]
Ca 0.125 iin sneklik dzeyi yksek moment aktaran erevelerdeki I kesitlerde, enkesit koulunun (h/tw) snr deeri 2.45 E / Fy yi
aamaz. Ca 0.125 iin sneklik dzeyi snrl moment aktaran erevelerdeki I kesitlerde ise enkesit koulunun (h/tw) snr deeri
3.76 E / Fy yi aamaz.
[c]
Kiri veya kolon olarak kullanlan dairesel halka kesitlerdeki enkesit koulunun snr deeri 0.07 E / Fy olarak alnabilir.
9.2.8.2 Sneklik dzeyi yksek veya sneklik dzeyi snrl olarak tasarlananacak elemanlarda
yanal stabilite destek elemanlar yeterli dayanm ve rijitlie sahip olacak ekilde
boyutlandrlacaktr. Bunun iin esas alnacak koullar aada verilmitir.
(a) Yatay yk tayc sistemlerin kiri balklarnda, yanal telenmeye ve burulmaya kar
kullanlacak elemanlarn gerekli dayanm ve rijitlii, elik Yaplarn Tasarm, Hesap ve
Yapm Esaslar ynetmelii Blm 16.3te Cd = 1.0 iin, kiriin Denk.(9.4) ile verilen eilme
dayanm esas alnarak belirlenecektir.
M r M a Ry FyWp 1.5
(GKT)
(9.4a)
(YDKT)
(9.4b)
veya
M r M u Ry FyWp
(b) Olas plastik mafsal blgelerinde, kiri balklarnda yanal telenmeye ve burulmaya kar
kullanlacak elemanlar, aada verilen zel koullar altnda yeterli dayanm ve rijitlie sahip
olacak ekilde boyutlandrlacaktr.
(1) Yanal mesnet elemanlarnn her iki balk iin
hesaplanacaktr.
(GKT)
(9.5a)
veya
(YDKT)
(9.5b)
(2) Kirite burulmaya kar kullanlan elemanlarnn gerekli dayanm, elik Yaplarn
Tasarm, Hesap ve Yapm Esaslar ynetmeliinde Blm 16.3 te Cd = 1.0 alnarak Denk.
(9.6) ile hesaplanacaktr.
(GKT)
(9.6a)
(YDKT)
(9.6b)
veya
M u 0.06 Ry FyWp
(3) Bu elemanlarn gerekli rijitlii elik Yaplarn Tasarm, Hesap ve Yapm Esaslar
ynetmelii Blm 16.3 te Cd=1.0 iin, Denk.(9.4) ile verilen kiri eilme dayanm esas
alnarak belirlenecektir.
9.2.9. Sneklik Dzeyi Yksek Yatay Yk Tayc Sistemler iin Kapasitesi Korunmu
Blgeler
Sneklik dzeyi yksek yatay yk tayc sistemler iin kapasitesi korunmu blgeler, moment
aktaran erevelerde olas plastik mafsal blgeleri ve dmerkez aprazl elik erevelerin ba
kirileri ile merkezi aprazl elik erevelerin apraz elemanlarnn u ve orta blgelerini
kapsamaktadr (ekil 9.1). Bu blgeler iinde ilgili elemanlarn dorusal olmayan davrann
olumsuz ynde etkileyen ani enkesit deiimlerine, ek detay uygulanmasna, boluklara (geici
montaj amal boluklar dahil), eleman balantlarna ve balkl kayma elemanlarnn
kullanlmasna izin verilmez.
9.2.10. Kolon ve Kiri Ekleri
9.2.10.1 Deprem yk etkisindeki tayc sistemlerin kapsam dnda olan kolonlar da dahil
olmak zere, tm kolonlar iin kolon ekleri kiri balklarnn kolona birleim dzlemlerinden
en az 1.2 m uzakta yaplacaktr. Ancak, kolon net yksekliinin 2.4 m den az olmas halinde,
kolon eki net yksekliin ortasnda tekil edilecektir. Bununla beraber, kolon gvdesi ve
balklarnn tam penetrasyonlu kt kaynak ile birletirildii eklerin, kolon enkesit
yksekliinden az olmamak koulu ile, kiri balklarnn kolona birleim dzlemlerine daha
yakn blgelerde tekil edilmesine izin verilebilir.
9.2.10.2 Kolon eklerinin boyutlandrlmasnda ek detaynn gerekli dayanm, kolonun
boyutlandrlmasnda esas alnan i kuvvet durumu ve ilgili maddelerde belirtilen kurallar esas
alnarak belirlenecektir.
9.2.10.3 Kolon ekleri bulonlu, ke ve kt kaynakl yaplabilir. Ekin kt kaynakl olmas
durumunda tam penetrasyonlu kt kaynak kullanlacaktr (Bkz. Ek 9A).
9.2.10.4 Deprem yk etkisindeki tayc sistemler kapsamndaki kiri ekleri, 9.2.9da
tanmlanan kapasitesi korunmu blgelerin dnda tekil edilecektir.
9.2.10.5 Kiri eklerinin boyutlandrlmasnda ek detaynn gerekli dayanm, kiriin
boyutlandrlmasnda esas alnan i kuvvet durumu esas alnarak belirlenecektir.
168
9.2.10.6 Ek detaylarnda, levhalarn bir elemana sadece bulonlu dierine sadece kaynakl
olarak balantsna izin verilebilir.
Kapasitesi korunan
blgeler
Kapasitesi korunan
blgeler
L/
4
Kapasitesi korunan
blgeler
169
M pc*
*
M pb
1.0
(9.7)
Denk.(9.7) deki M*pc kolon eilme momenti kapasiteleri Denk.(9.8a) veya Denk.(9.8b) ile
hesaplanacaktr. M*pb kiri eilme momenti kapasiteleri, Denk.(9.9a) veya Denk.(9.9b) ve
zayflatlm kiri enkesitli birleim kullanlmas durumunda ise Denk.(9.9c) veya Denk.(9.9d)
ile hesaplanacaktr.
Deprem
yn
Deprem
yn
Mpc*
Mpc*
Mpb*
Mpb*
Mpb*
Mpb*
Mpc*
Mpc*
ekil 9.2
Kolon eilme momenti kapasitelerinin hesabnda, depremin yn ile uyumlu olarak bu eilme
momenti kapasitelerini en kk yapan, 9.3.1.3 ile elde edilen Pac (GKT) veya Puc (YDKT)
gerekli eksenel basn kuvveti gznne alnacaktr.
(GKT)
(9.8a)
veya
(YDKT)
(9.8b)
(GKT)
(9.9a)
(YDKT)
(9.9b)
(GKT)
(9.9c)
(YDKT)
(9.9d)
veya
Pa 0.3 Fy Ag 1.5
(GKT)
(9.10a)
(YDKT)
(9.10b)
veya
Pu 0.3 Fy Ag
171
(a) Birleim en az 0.04 radyan greli kat telemesi asn (greli kat telemesi/kat ykseklii)
salayabilecek kapasitede olacaktr. Bunun iin, deneysel ve/veya analitik yntemlerle
geerlilii kantlanm olan detaylar kullanlacaktr. Geerlilii kantlanm olan eitli bulonlu
ve kaynakl birleim detay rnekleri ve bunlarn uygulama snrlar Ek 9Bde verilmitir.
(b) Birleimin kolon yzndeki Muc gerekli eilme momenti dayanm, Ek 9Bde tanmlanan
detayda, dm noktasna birleen kiriin olas plastik eilme momenti, Mp ile kiri ucundaki
olas plastik mafsaln yeri dikkate alnarak, Denk.(9.11) ile hesaplanacak eilme momenti
dayanmndan daha az olmayacaktr.
M uc M pr Vuclh
(9.11)
(9.12)
1
1
Vup M uc
db tbf H ort
kayma blgesi
V up
(9.13)
t bf
sreklilik levhalar
db
V up
t cf
dc
ekil 9.3
172
kayma blgesi
Ve
t bf
sreklilik levhas
db
(a) Kayma blgesi yeterli kesme kuvveti dayanmna sahip olacak ekilde boyutlandrlacaktr.
Bunun iin, kayma etkisinde akma snr durumuVgznne
alnarak, kayma blgesinin tasarm
e
kesme kuvveti dayanm v = 1.0 (YDKT) ile belirlenecektir. Bu koulun salanamamas
t cf
halinde kayma blgesi, gvde takviye levhalar veya kegen
dorultusunda levhalar eklenerek
glendirilecektir.
(b) Kolon gvde levhasnn ve eer kullanlmd ise takviye levhalarnn her birinin en kk
c
kalnl, tmin u / 180 koulunu salayacaktr (ekil 9.4). Bu koulun salanmad
durumlarda, takviye levhalar ve kolon gvde levhas birlikte almalar salanacak ekilde
birbirlerine kaynaklanacak ve levha kalnlklar toplamnn t u / 180 koulunu salad
kontrol edilecektir.
(c) Kayma blgesinde takviye levhalar kullanlmas halinde, bu levhalarn kolon balk
levhalarna balanmas iin tam penetrasyonlu kt kaynak veya ke kayna kullanlacaktr,
(ekil 9.4). Bu kaynaklar, takviye levhas tarafndan karlanan kesme kuvveti gznne
alnarak boyutlandrlacaktr.
takviye levhalar
tt
t
tt
tt
t
tt
t min = min ( t , t t )
(a)
(b)
ekil 9.4
9.3.4.3 Moment aktaran kiri-kolon birleim detaylarnda, kolon gvdesinin her iki tarafna,
kiri balklar seviyesinde sreklilik levhalar konularak kiri balklarndaki ekme ve basn
kuvvetlerinin kolona (ve iki tarafl kiri-kolon birleimlerinde komu kirie) gvenle
aktarlmas salanacaktr (ekil 9.3).
(a) Sreklilik levhalarnn kalnlklar, tek tarafl kiri birleimlerinde birleen kiriin balk
kalnlndan, kolona iki taraftan kiri birlemesi durumunda ise birleen kirilerin balk
kalnlklarnn bynden daha az olmayacaktr.
(b) Sreklilik levhalarnn kolon gvde ve balklarna balants iin tam penetrasyonlu kt
kaynak kullanlacaktr. Sreklilik levhasnn kolon gvdesine balants iin ke kayna da
kullanlabilir. Ancak bu kaynan, sreklilik levhasnn kendi dzlemindeki kesme kapasitesine
eit bir kuvveti kolon gvdesine aktaracak boy ve kalnlkta olmas gereklidir.
(c) Kolon balk kalnlnn
Ryb Fyb
(9.14a)
Ryc Fyc
ve
tcf
bbf
6
(9.14b)
173
elik
elik
ereve
ereve
kolonlarnn
kirilerinin
9.4.1.5 Sneklik dzeyi snrl moment aktaran elik erevelerde sneklik dzeyi yksek
moment aktaran elik ereveler iin 9.3.2de verilen koullara uyulmas zorunlu deildir.
174
Diyagonal apraz
X apraz
Diyagonal apraz
X apraz
Ters V apraz
Ters V apraz
V apraz
K apraz
V apraz
K apraz
ekil 9.4
ba kirii
kiri
kolon
e
ba kirii
kiri
kolon
az
pr
a
az
pr
a
ekil 9.5
9.6.2.2 Kolon, kiri ve birleimlerin 9.2.6da tanmlanan akma (mekanizma) durumu ile
uyumlu i kuvvetlerinin hesab iin apraz elemanlarn i kuvvetleri aada (a) ve (b)de
tanmlanmtr.
(a) apraz elemanlarn plastiklemesine neden olan ve Denk.(9.15) ve Denk.(9.16) ile
belirlenen olas eksenel ekme ve basn kuvveti dayanmlar.
(b) apraz elemanlarn plastiklemesine neden olan ve Denk.(9.15) ve Denk.(9.17) ile
belirlenen olas eksenel ekme kuvveti ve burkulma sonras oluan olas eksenel basn kuvveti
dayanmlar.
T Ry Fy Ag
(9.15)
P1 1.14 Fcre Ag
(9.16)
(9.17)
Denk.(9.15), Denk.(9.16) ve Denk.(9.17) ile belirlenen olas eksenel ekme ve basn kuvveti
dayanmlar GKT da 1.5, YDKT da 1.0 ile blnerek kullanlacaktr. Fcre, olas kritik burkulma
gerilmesinin hesabnda apraz elemann kendi boyu esas alnabilir.
9.6.2.3 Kolon, kiri ve birleimlerin i kuvvetleri, 9.6.2.2(a) ve (b)nin esas alnd
mekanizma durumlarnn her biri iin denge denklemleri yardmyla hesaplanacaktr.
9.6.2.4 Kolon, kiri ve birleimlerin gerekli dayanmlarnn belirlenmesinde, 9.2.5te verilen
yk birleimlerindeki deprem etkileri yerine 9.6.2.3te tanmlanan i kuvvetlerden en elverisiz
olanlar kullanlacaktr.
9.6.3. aprazlar
Sneklik dzeyi yksek merkezi aprazl elik erevelerin apraz elemanlar aadaki
koullar salayacak ekilde boyutlandrlacaktr.
9.6.3.1 apraz elemanlarda narinlik oran (ubuk burkulma boyu/atalet yarap) KL/i 200
koulunu salayacaktr.
9.6.3.2 Enkesitleri ok paral olan aprazlar, ancak paralarnn srekli olarak birletirilmesi
koulu ile kullanlabilir.
9.6.3.3 aprazlar, 9.2.5te verilen deprem etkisi ieren yk birleimleri dikkate alnarak
boyutlandrlacaktr.
9.6.3.4 aprazn etkin net alan kullanlarak hesaplanan kopma (krlma) dayanm, RtFuAe
kaypsz enkesit alan kullanlarak hesaplanan akma dayanm, RyFyA deerinden daha az
olmayacaktr. Bu koul salanamadnda net alan enkesiti aadaki koullar gznne
alnarak takviye edilecektir.
(a) Takviye elemannn karakteristik akma gerilmesi en az apraz elemann karakteristik akma
gerilmesine eit olacaktr.
(b) Takviye elemannn apraz elemana birleim detay, RyFyAfb/1.5 (GKT) veya RyFyAfb
(YDKT) ile hesaplanan eksenel kuvvet etkisi altnda boyutlandrlacaktr.
177
178
179
9.7.3.2 Sneklik dzeyi snrl merkezi aprazl elik erevelerde, apraz elemanlarnn
enkesitini oluturan paralarn tek para olarak davranmalarnn salanmas koulu ile ok
paral elemanlarn kullanlmasna izin verilebilir. Bu koul, elemanlar arasndaki uzakl bir
ba levhas kalnl kadar olan ok paral ubuklarda eit aralkl yerletirilen ba levhalar
ile, dier durumlarda ise kafes balantlar (rg elemanlar) ile salanmaldr. ok paral
aprazlarn ara balant elemanlarnn tasarmnda, elik Yaplarn Tasarm, Hesap ve Yapm
Esaslar ynetmelii Blm 8.4 esas alnacaktr.
9.7.3.3 aprazlar, 9.2.5te verilen deprem etkisini ieren yk birleimleri dikkate alnarak
boyutlandrlacaktr.
9.7.4. zel apraz Dzenleri in Ek Koullar
9.7.4.1 V veya ters V eklindeki apraz sistemlerinde, aprazlarn kiri-kolon birleim blgesi
dnda baland kirilerin salamas gereken ek koullar aada verilmitir.
(a) Kiriler kolonlar arasnda srekli olacaktr.
(b) Kirilerin st ve alt balklar 9.2.8de verilen ilgili koullar esas alnarak yanal dorultuda
desteklenecektir. Ayrca, kirilerin st ve alt balklarnn aprazlarn baland noktalarda da
yanal dorultuda desteklenmesi salanacaktr.
(c) Kiriler, aprazlarn yok saylmas durumunda dey ykler ve aada tanmlanan apraz
eksenel kuvvetleri altnda boyutlandrlacaktr.
ekme etkisindeki aprazlarda aadaki eksenel kuvvetlerin k alnacaktr.
(1) RyFyAg/1.5 (GKT) veya RyFyAg (YDKT) olarak hesaplanan olas eksenel ekme kuvveti.
(2) Dayanm fazlal katsays, D ile bytlen ekme kuvveti.
Basn etkisindeki aprazlarda karakteristik basn dayanmnn %30u (0.3FcrAg) eksenel
basn kuvveti olarak alnacaktr.
(d) Ayrca, aprazlarn baland kirilerin, aprazlarn yok saylmas durumunda da
kendilerine etkiyen dey ykleri gvenle tad gsterilecektir.
9.7.4.2 Sneklik dzeyi snrl merkezi aprazl elik erevelerde K eklindeki (aprazlarn
kolon orta noktasna baland) apraz dzeni kullanlamaz.
9.7.4.3 Sneklik dzeyi snrl merkezi aprazl elik erevelerde sadece ekmeye alan
aprazlarn kullanlmasna izin verilebilir. Ancak, sadece ekme kuvveti tayacak ekilde
boyutlandrlan aprazlarda narinlik oran 300 amayacaktr. Bu snr elik kablo ve millere
uygulanmayacaktr.
9.7.5. apraz Birleimleri
apraz birleimlerinin boyutlandrlmasnda gerekli dayanmlar, 9.7.2 esas alnarak
belirlenecektir. Ancak, apraz birleiminin boyutlandrlmasnda esas alnacak eksenel ekme
ve basn kuvvetlerinin, aada tanmlanan eksenel ekme ve basn kuvveti dayanmlarndan
daha byk olmasna gerek yoktur.
(a) aprazn ekme etkisinde olmas durumunda, RyFyAg/1.5 (GKT) veya RyFyAg (YDKT) ile
hesaplanan olas ekme kuvveti dayanm.
180
(b) aprazn basn etkisinde olmas durumunda, RyFyAg ve 1.14FcreAg ile belirlenen olas
apraz eksenel basn kuvveti dayanmlarndan knn (YDKT) iin 1.1 veya (GKT) iin
0.7(1.1/1.5) ile arplmasyla hesaplanan olas apraz dayanm.
9.7.6. Kolon Ekleri
Sneklik dzeyi yksek merkezi aprazl elik erevelerin kolon ekleri iin 9.6.7de verilen
koullar sneklik dzeyi snrl merkezi aprazl elik erevelerin kolon ekleri iin de
geerlidir.
9.8. SNEKLK DZEY YKSEK DIMERKEZ APRAZLI ELK
EREVELER
Sneklik dzeyi yksek dmerkez aprazl elik ereveler, deprem etkileri altnda ba
kirilerinin nemli lde dorusal olmayan ekildeitirme yapabilme zelliine sahip olduu
yatay yk tayc sistemlerdir. Bu sistemler, ba kirilerinin plastik ekildeitirmesi srasnda,
kolonlarn, aprazlarn ve ba kirii dndaki dier kirilerin elastik blgede kalmas
salanacak ekilde boyutlandrlrlar. Sneklik dzeyi yksek dmerkez aprazl elik
erevelerin boyutlandrlmasnda uygulanacak kurallar aada verilmitir.
9.8.1. Genel Koullar
9.8.1.1 Sneklik dzeyi yksek dmerkez aprazl elik erevelerin kiri, kolon ve
aprazlarnda, balk genilii/kalnl, gvde ykseklii/kalnl ve ap/kalnlk oranlar
Tablo 9.3te verilen hd snr deerini amayacaktr.
9.8.2. Ba Kirileri
9.8.2.1 Sneklik dzeyi yksek dmerkez aprazl elik erevelerde, her apraz elemann
en az bir ucunda ba kirii bulunacaktr.
9.8.2.2 Ba kirileri, 9.2.5te verilen deprem etkilerini ieren yk birleimleri esas alnarak
hesaplanan i kuvvetler (eilme momenti, eksenel kuvvet ve kesme kuvveti) altnda
boyutlandrlacaktr.
9.8.2.3 Ba kiriinin tasarm kesme kuvveti dayanm, Vn/v (GKT) veya vVn (YDKT),
Denk.9.18de belirtildii ekilde, gvdede kesme kuvveti etkisinde akma ve kesitin eilme
momenti etkisinde akma snr durumlarndan bulunan en kk kesme kuvveti dayanm olarak
alnr. Her iki snr durum iin, v = 1.67 (GKT) veya v = 0.90 (YDKT) olarak alnacaktr.
Vn min Vp ; 2M p e
(9.18)
Pr
0.15 iin Vp 0.6 Fy Aw
Py
Pr
0.15 iin Vp 0.6 Fy Aw 1 ( Pr / Py ) 2
Py
ve M p FyWp
(9.19)
1 Pr / Py
ve M p FyWp
0.85
(9.20)
Akma snr durumunda, Py eksenel kuvvet dayanm, FyAg/1.5 (GKT) veya FyAg (YDKT)
olarak alnacaktr.
181
9.8.2.4 Ba kiriinin gvde levhas tek paral olacak, gvde dzlemi iinde takviye levhalar
bulunmayacaktr. Gvde levhasnda boluk almasna izin verilmez.
9.8.2.5 Ba kirii geni balkl hadde I profili veya yapma I enkesitli olacaktr. Yapma
enkesitli ba kirii kullanlmas durumunda, balk ve gvde levhas birleimleri tam
penetrasyonlu kt kaynak ile salanacaktr.
9.8.3. Ba Kiriinin Yanal Dorultuda Desteklenmesi
9.8.3.1 Ba kiriinin st ve alt balklar kiriin iki ucunda, kolon kenarnda dzenlenen ba
kirilerinde ise kiriin bir ucunda, 9.2.8.2(b)de verilen zel koullar esas alnarak yanal
dorultuda desteklenecektir.
9.8.4. Ba Kiriinin Dnme As
Ba kiriinin bulunduu i inci katn Blm 4 te tanmlanan i greli kat telemesine bal
olarak
p
R i
I hi
(9.21)
denklemi ile bulunan greli kat telemesi asndan dolay, ba kirii ile bu kiriin uzantsndaki
kat kirii arasnda meydana gelen p ba kirii dnme as aada verilen snr deerleri
amayacaktr, (ekil 9.6).
R i
hi
R i
hi
p
p
p L p
e
p L p
e
R i
hi
L
p L p
2e
ekil 9.6
182
(a) Ba kirii uzunluunun 1.6Mp / Vpye eit veya daha kk olmas halinde 0.08 radyan.
(b) Ba kirii uzunluunun 2.6Mp / Vpye eit veya daha byk olmas halinde 0.02 radyan.
Ba kirii uzunluunun bu iki snr deer arasnda olmas halinde dorusal interpolasyon
yaplacaktr.
9.8.5. Rijitlik (Berkitme) Levhalar
9.8.5.1 apraz elemanlarn ba kiriine ve uzantlarna dorudan yk aktard ularnda
rijitlik levhalar dzenlenecektir. Rijitlik levhalar, aksi belirtilmedike, ba kirii gvde
levhasnn her iki tarafna konulacak, gvde levhas yksekliinde ve (bbf tw) / 2 geniliinde
olacaktr (ekil 9.7). Rijitlik levhalarnn kalnl, gvde levhas kalnlnn 0.75inden ve
10mmden az olmayacaktr. Rijitlik levhalarn ba kiriinin gvdesine balayan srekli ke
kaynaklar, rijitlik levhasnn enkesit alan ile malzeme akma gerilmesinin arpmndan oluan
kuvvetleri aktaracak kapasitede olacaktr.
rijitlik levhalar (9.8.5.1)
apraz ve ba kirii
eksenleri ba kirii
iinde kesiecektir.
srekli
ke
kayna
e
a
a
ara rijitlik
levhalar
(9.8.5.2)
rijitlik
levhalar
a-a kesiti
ekil 9.7
9.8.5.2 Ba kirii ularndaki rijitlik levhalarna ek olarak, aada tanmlanan ara rijitlik
levhalar konulacaktr.
(a) Boyu 1.6Mp/Vp veya daha ksa olan ba kirilerinde ara rijitlik levhalarnn ara uzaklklar,
ba kirii dnme asnn 0.08 radyan olmas halinde (30tw db/5)ten, ba kirii dnme
asnn 0.02 radyandan daha az olmas halinde ise (52tw db/5)ten daha fazla olmayacaktr.
Dnme asnn ara deerleri iin dorusal interpolasyon yaplacaktr.
(b) Boyu 2.6Mp/Vpye eit veya daha uzun ve 5Mp/Vpden ksa olan ba kirilerinde, ba kirii
ularndan 1.5bbf uzaklkta birer rijitlik levhalar konulacaktr.
(c) Boyu 1.6Mp/Vp ve 2.6Mp/Vp arasnda olan ba kirilerinde, (a) ve (b)de belirtilen ara rijitlik
levhalar birlikte kullanlacaktr.
(d) Boyu 5Mp/Vp veya daha uzun olan ba kirilerinde ara rijitlik levhalar kullanlmasna gerek
yoktur.
183
(9.22)
184
(a) Kiriin kolona birleimi mafsall olarak alndnda, birleim detay en az 0.025 radyan
dnme asn salayacak ekilde oluturulacaktr. Bu balant detay iin Ek 9Cde verilen
veya bu koulu salad kantlanan kiri-kolon birleim detaylarndan biri kullanlabilir.
(b) Kiriin kolona birleimi rijit olarak alndnda, birleim detay aada verilen eilme
momenti deerlerinden kn aktaracak ekilde boyutlandrlacaktr.
(1) Kiriin plastikleme momenti Mp nin 1.1Ry/1.5 (GKT) veya 1.1Ry (YDKT) kat ile
bytlen eilme momenti.
(2) Dm noktasna birleen kolonlarn toplam plastikleme momenti Mp nin 1.1Ry/1.5
(GKT) veya 1.1Ry (YDKT) kat ile bytlen eilme momenti.
rijitlik levhalar
(9.8.5.1)
apraz ve ba kirii
eksenleri ba kirii
iinde kesiecektir.
srekli
ke
kayna
e
a
a
ara rijitlik
levhalar
(9.8.5.2)
rijitlik
levhalar
a-a kesiti
tam penetrasyonlu
kt kaynak
ekil 9.8
9.9. BURKULMASI NLENM APRAZLI ELK EREVELER
zel olarak retilen burkulmas nlenmi apraz elemanlarn kirilere veya kiri-kolon birleim
blgesine merkezi olarak balanmasyla oluturulan burkulmas nlenmi aprazl elik
ereveler, plastik ekildeitirmelerin ekme ve basn etkileri altnda apraz elemanlarda
olumas salanacak ekilde boyutlandrlrlar. Bu sistemlerin boyutlandrlmasnda
uygulanacak kurallar aada verilmitir.
9.9.1. Genel Koullar
9.9.1.1 Burkulmas nlenmi aprazl elik erevelerin kiri ve kolonlarnda, balk
genilii/kalnl, gvde ykseklii/kalnl ve ap/kalnlk oranlar Tablo 9.3te verilen hd
snr deerlerini amayacaktr.
9.9.1.2 Burkulmas nlenmi aprazlarn u birleimlerinde kiri enkesit yksekliini
amayan miktarda dmerkezlie, bu etkinin eleman ve birleimlerin tasarmda dikkate alnmas
ile elde edilen i kuvvetlerin, plastik ekildeitirmelerin apraz elemanlarda olumas
durumunu deitirmediinin gsterilmesi koulu ile izin verilebilir.
185
9.9.1.3 Burkulmas nlenmi aprazlar, en az %2 greli kat telemesine ve tasarm greli kat
telemesinin iki katna kar gelen ekildeitirme durumlarnn by esas alnarak
boyutlandrlacaktr. Elemann ekildeitirme miktarnn belirlenmesinde, aprazl
erevelerde dey yk etkileri nedeniyle oluan yerdeitirme durumu da dikkate alnacaktr.
9.9.1.4 Burkulmas nlenmi aprazl elik ereveler, tasarm depremi etkisinde, apraz
elemanlarn ekme ve basn etkileri altnda akmaya ulamas durumu esas alnarak
boyutlandrlacaktr.
9.9.2. Sistem Analizi
9.9.2.1 Burkulmas nlenmi aprazl elik ereve sistemlerinin kolon, kiri ve
birleimlerinin boyutlandrlmasnda gerekli dayanmlar, 9.2.6 esas alnarak, aadaki ekilde
hesaplanacaktr.
(a) Kolon, kiri ve birleimlerin 9.2.6da tanmlanan akma (mekanizma) durumu ile uyumlu i
kuvvetlerinin hesab iin, apraz elemanlarn i kuvvetleri aada Denk.(9.23) ve Denk.(9.24)
ile tanmlanmtr.
T R y Pysc
(9.23)
P R y Pysc
(9.24)
(b) Pekleme etkisi dzeltme katsays, , olas yerdeitirme durumu iin maksimum ekme
dayanmnn, akma dayanmna (RyPysc) oran olarak retici tarafndan belirlenecektir.
(c) elik ekirdein eksenel akma dayanm, Pyscnin belirlenmesinde, ekme deneyi ile elde
edilen akma gerilmesinin kullanlmas halinde, Ry katsaysnn uygulanmasna gerek yoktur.
(d) Basn dayanm dzeltme katsays, , olas yerdeitirme durumu iin maksimum basn
kuvvetinin maksimum ekme kuvvetine oran olarak belirlenecektir. retici tarafndan
belirlenen bu oran hi bir durumda 1.0 deerinden kk olamaz.
9.9.2.2 Burkulmas nlenmi aprazlar dey yk etkilerinin aktarlmasnda gznne
alnmayacaktr.
9.9.2.3 Burkulmas nlenmi aprazl elik erevelerin kolonlarnda, deprem etkileri altnda
meydana gelen eilme momentlerinin ihmal edilmesine izin verilebilir. Ancak, kolon ular
arasnda etkiyen yatay kuvvetlerin bulunmas halinde, bunlarn oluturaca eilme momentleri
gznne alnacaktr.
9.9.3. aprazlar
Burkulmas nlenmi aprazl elik erevelerin apraz elemanlar aadaki koullar
salayacak ekilde boyutlandrlacaktr.
9.9.3.1 apraz elemanlar, aada verilen koullar salayan bir elik ekirdek ve bu ekirdei
sararak burkulmasn nleyen bir sarg sisteminden oluacaktr.
(a) elik ekirdek olarak 50mm veya daha kaln levhalarn kullanlmas halinde, bu levhalar
9.2.3.1 (b) de verilen minimum entik tokluu koulunu salayacaktr.
(b) elik ekirdekte ek oluturulmasna izin verilmez.
(c) Burkulmay nleyen sistem, olas yerdeitirme durumunda, elik ekirdein yerel ve genel
burkulmasn snrlandrmaldr.
186
9.9.3.2 elik ekirdek, apraz elemana etkiyen eksenel kuvvetin tamamn karlayacak
ekilde boyutlandrlacaktr. apraz elemann eksenel kuvvet dayanm, Pysc, Denk.(9.25) ile
hesaplanacaktr.
Pysc Fysc Asc
(9.25)
Tasarm eksenel kuvvet dayanm, Pysc, (YDKT) veya gvenli eksenel kuvvet dayanm, Pysc/,
(GKT), = 0.90 (YDKT) veya = 1.67 (GKT) alnarak belirlenecektir.
9.9.4. zel apraz Dzenleri in Ek Koullar
9.9.4.1 V veya ters V eklindeki apraz sistemlerinde, kirilerin salamas gereken ek koullar
aada verilmitir.
(a) Kiriler ve birleimlerinin gerekli dayanmlar, sabit ve hareketli yklerin etkisinde
aprazlarn olmad varsaym altnda, ilgili yk birleimlerine gre belirlenecektir. Deprem
etkilerini ieren yk birleimlerinde, deprem etkileri apraz elemanlarn olas ekme ve basn
dayanmlar kullanlarak hesaplanacaktr.
(b) Kiriler kolonlar arasnda srekli olacaktr. Kirilerin st ve alt balklar 9.2.8.1(b)de
verilen koullar esas alnarak yanal dorultuda mesnetlenecektir.
9.9.4.2 Burkulmas nlenmi aprazl elik erevelerde K eklindeki (aprazlarn kolon orta
noktasna baland) apraz dzeni kullanlmayacaktr.
9.9.5. Kiri Kolon Birleimleri
aprazn veya dm noktas levhasnn kiri ve kolona baland kiri-kolon birleim
blgesinde, birleim aadaki koullardan birini salayacaktr. Ayrca aadaki i kuvvetler,
9.10.4te akland ekilde hesaplanan dikmelerin (aktarma elemanlarnn) i kuvvetleri ile
birlikte deerlendirilecektir.
(a) Kiriin kolona birleimi mafsall olarak tasarlandnda, birleim detay en az 0.025 radyan
dnme asn salayacak ekilde oluturulacaktr. Bu balant detay iin Ek 9Cde verilen ve
bu koulu salad kantlanm olan kiri-kolon birleim detaylarndan biri kullanlabilir.
(b) Kiriin kolona birleimi rijit olarak tasarlandnda, birleim detay aada verilen eilme
momenti deerlerinden kk olann aktaracak ekilde boyutlandrlacaktr.
(1) Kiriin Mp plastikleme momentinin 1.1Ry/1.5 (GKT) veya 1.1Ry (YDKT) katndan oluan
eilme momenti,
(2) Dm noktasna birleen kolonlarn Mp toplam plastikleme momentinin 1.1Ry/1.5
(GKT) veya 1.1Ry (YDKT) katndan oluan eilme momenti.
9.9.6. aprazlarn U Birleimleri
9.9.6.1 apraz u birleimleri, 9.9.2.1de verilen durumlar gznne alnmak suretiyle elde
edilen i kuvvetler altnda boyutlandrlacaktr. Bu i kuvvetler, (YDKT) iin 1.1 veya (GKT)
iin 0.7(1.1/1.5) ile arplarak hesaba katlacaktr.
9.9.6.2 Birleimin tasarmnda dm noktas levhasnn burkulma snr durumlar dikkate
alnacaktr. Gerektiinde dm noktas levhasnn yanal olarak desteklenmesi salanacaktr.
187
Diyafram
Dikmesi
Yatay Kuvvet
Tayc ereve
Diyafram
Dikmesi
x
Yatay Kuvvet
Tayc ereve
Diyafram
Dikmesi
Yatay Kuvvet
Tayc ereve
Diyafram Bal
ekil 9.9
9.10.1. Genel Koullar
9.10.1.1 Diyaframlar, yatay tasarm kuvvetlerinin deme dzleminde oluturduu kesme ve
eilme etkilerini karlayacak ekilde boyutlandrlacaktr. Diyaframlarda boluk ve girintili
keler gibi sreksizlikler bulunmas halinde, bu sreksizlikler nedeniyle oluacak ilave etkiler
de gznne alnarak, bu blgelerdeki kesme ve eilme etkilerinin gvenle aktarlmas
salanacaktr.
9.10.1.2 Diyafram oluturan betonarme yap elemanlarnn boyutlandrlmasnda, bu
blmde verilen kurallarn dnda, Blm 7.11de verilen ilgili tasarm kurallar da gznnde
tutulacaktr.
188
Fpx
Fi
i=x
n
wi
wpx
(9.26)
i=x
(9.27)
Denk.(9.27)deki, ksa periyot blgesi iinde tanmlanan tasarm spektral ivme katsays, SDS
iin Blm 2ye baknz.
9.10.3. Diyafram Bal
Diyafram balklar, deme dzlemindeki yatay kuvvetlerden doan eilme etkisi nedeniyle,
ekme ve basn etkileri oluturan kuvvet ifti gznne alnarak boyutlandrlacaktr.
Diyafram bal ekme kuvvetinin, betonarme deme iine yerletirilecek ilave ekme
donats veya sadece elik eleman tarafndan gvenle tanmas salanacaktr. Betonarme
demelerde, basn blgesindeki en d beton lifindeki basn gerilmesi deerinin 0.20fcky
amamas halinde, ilave basn ve sarg donats kullanlmasna gerek yoktur. Balk
blgelerinin tasarmnda kullanlacak i kuvvetler 9.2.5te verilen deprem etkisini ieren yk
birleimleri dikkate alnarak hesaplanacaktr.
9.10.4. Diyafram Dikmeleri
Diyafram dikmeleri ve birleimleri, yatay yk tayc sistemlerin dndaki yap blmlerinden
yatay yk tayc sistemlere gvenle yk aktarmn salayacak ekilde boyutlandrlacaktr.
Bu elemanlarn boyutlandrlmasnda esas alnacak i kuvvetler, 9.2.6da verilen, dayanm
fazlal katsays, D ile bytlen deprem etkisini ieren yk birleimleri dikkate alnarak
hesaplanacaktr.
9.11. MOMENT AKTARAN EREVELERN ELK BETONARME KOMPOZT
KOLONLARI
9.11.1. Genel
Moment aktaran ereve tr tayc sistemlerin elik-betonarme kompozit kolonlar bu
blmde ve Blm 7de verilen kurallar esas alnarak boyutlandrlacaktr. elik gmme ve
beton dolgulu kompozit kolonlara uygulanan d yk etkisinin beton ve elik bileenlerin ortak
yzeyleri arasndaki boyuna kesme kuvvetleri ile geii, elik Yaplarn Tasarm, Hesap ve
Yapm Esaslar ynetmelii Blm 12.7 kapsamnda deerlendirilecektir. elik-betonarme
kompozit kolonlu binalarda yatay yk tayc sistemler, depreme kar davranlar
bakmndan, 9.11.1.1 ve 9.11.1.2de tanmlanan iki snfa ayrlmtr.
9.11.1.1 elik-betonarme kompozit kolonlu binalarda, aada belirtilen yatay yk tayc
sistemler Sneklik Dzeyi Yksek Sistemler olarak tanmlanmtr.
189
(a) 7.4te verilen koullar salayan betonarme kiriler ile 9.11.2.1 ve 9.11.3te belirtilen
koullar salayan elik gmme kompozit kolonlardan oluan moment aktaran ereve tr
tayc sistemler.
(b) 9.3te verilen koullar salayan elik kiriler ile 9.11.2.2 ve 9.11.4te belirtilen koullar
salayan beton dolgulu kompozit kolonlardan oluan moment aktaran ereve tr tayc
sistemler.
9.11.1.2 elik-betonarme kompozit kolonlu binalarda, aada belirtilen yatay yk tayc
sistemler sneklik dzeyi snrl sistemler olarak tanmlanmtr.
(a) 7.8de verilen koullar salayan betonarme kiriler ile 9.11.5te belirtilen koullar salayan
elik gmme kompozit kolonlardan oluan moment aktaran ereve tr tayc sistemler.
(b) 9.4te verilen koullar salayan elik kiriler ile 9.11.6da belirtilen koullar salayan
beton dolgulu kompozit kolonlardan oluan moment aktaran ereve tr tayc sistemler.
9.11.2. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulu
9.11.2.1 Betonarme kiriler ile elik gmme kompozit kolonlardan oluan sneklik dzeyi
yksek moment aktaran erevelerde, gznne alnan deprem dorultusunda, her bir kirikolon dm noktasna birleen kolonlarn eilme momenti kapasitelerinin toplam, o dm
noktasna birleen kirilerin kolon yz kesitlerindeki eilme momenti kapasiteleri
toplamndan en az %20 daha byk olacaktr. Bu koulun salanamad kolonlarda, 7.3.6da
verilen kurallar esas alnacaktr.
9.11.2.2 elik kiriler ile beton dolgulu kompozit kolonlardan oluan sneklik dzeyi yksek
moment aktaran erevelerde, gznne alnan deprem dorultusunda, Denk.(9.7) ile uyumlu
olarak kolonlarn kirilerden daha gl olma koulunun saland gsterilecektir. Bu koulun
salanamad kolonlarda, 9.3.3te verilen koullar, gerekli eksenel kuvvet dayanmnn tasarm
eksenel kuvveti dayanmna oran iin 0.30 deeri yerine 0.10 deeri esas alnarak
uygulanacaktr.
9.11.2.3 Kompozit kolonlarn eilme momenti kapasitelerinin hesabnda, depremin yn ile
uyumlu olarak, bu moment kapasitelerini en kk yapan tasarm eksenel kuvvetleri gznnde
tutulacaktr.
9.11.2.4 elik-betonarme kompozit kolonlu sneklik dzeyi snrl moment aktaran
erevelerde, kolonlarn kirilerden daha gl olma koulunun salanmas zorunlu deildir.
9.11.3. Sneklik Dzeyi Yksek Moment Aktaran erevelerin elik Gmme Kompozit
Kolonlar
9.11.3.1 Betonarme kiriler ile elik gmme kompozit kolonlardan oluan sneklik dzeyi
yksek moment aktaran erevelerin kolonlar aadaki enkesit koullarn salayacaktr.
(a) ereve kolonlarnn elik gmme elemanlarnda, balk genilii/kalnl ve gvde
ykseklii/kalnl oranlar elik Yaplarn Tasarm, Hesap ve Yapm Esaslar
ynetmeliinde Tablo 5.1Ada verilen snr deerlerini amayacaktr.
(b) Kolon enkesiti, dey ykler altnda TS 498'de hareketli ykler iin tanmlanm olan yk
azaltma katsaylar da dikkate alnarak, dey ykler ve depremin ortak etkisi altnda 1.2G + Q
+ 0.2S Ed yk birleimi ile hesaplanan eksenel basn kuvvetlerinin en by Ndm olmak
zere,
190
Ndm 0.40Pno
(9.28)
koulunu salayacaktr. Burada, kompozit kolon enkesitinin eksenel basn kuvveti dayanm,
Pno, Denk.(9.29) ile hesaplanacaktr.
Pno 0.85 Ac f ck As Fy Asr Fysr
(9.29)
9.11.3.2 Her bir kolonun alt ve st ularnda zel sarlma blgeleri oluturulacaktr. Sarlma
blgelerinin her birinin uzunluu deme st kotundan yukarya doru ve kolona bal en derin
kiriin alt yznden balayarak aaya doru llmek zere, kolon serbest yksekliinin 1/6
sndan, kolon enkesitinin byk boyutunun 1.5 katndan ve 500mm den az olmayacaktr.
9.11.3.3 Sarlma blgelerinde 10mmden daha kk apl enine donat kullanlmayacaktr.
Bu blgede, boyuna dorultudaki etriye ve iroz aral kolon enkesitinin kk boyutunun 1/3
nden, boyuna donat apnn 6 katndan ve 150mmden daha byk, 50mmden daha kk
olmayacaktr. Boyuna donaty saran etriye kollarnn ve/veya irozlarn arasndaki yatay
uzaklk, a, etriye apnn 25 katndan daha byk alnmayacaktr. Srekli dairesel spirallerin
adm, gbek apnn 1/5inden ve 80mmden daha byk olmayacaktr. Dairesel kolonlarda
tm sarg donats evreye yerletirilen enine donat ile salanacaktr.
9.11.3.4 Kolon orta blgesi, kolonun alt ve st ularnda tanmlanan sarlma blgeleri arasnda
kalan blgedir. Bu blgede sarg donats aral 9.11.3.3te belirlenen araln 2 katn aamaz.
9.11.3.5 Kolon ekleri 9.2.10.2, 9.2.10.3 ve 9.3.5te belirtilen koullar salayacak ekilde
boyutlandrlacaktr.
9.11.3.6 Donat elii ekleri Blm 7 de belirtilen koullar salayacak ekilde
oluturulacaktr.
9.11.3.7 Toplam boyuna donat enkesit alan Asr, 0.01Ag < Asr < 0.04Ag koulunu
salayacaktr. Burada Ag kompozit kolonun toplam enkesit alandr. Bindirmeli ek yaplan
kesitlerde toplam boyuna donat enkesit alan 0.06Ag deerini amayacaktr.
9.11.3.8 Etriyeli kolonlarda eksenel kuvvetin Ndm > 0.20Pno (basn) olmas durumunda
sarlma blgelerindeki minimum toplam enine donat alan, Denk.(9.30) ile verilen koulu
salayacaktr.
Fy As f ck
Ash 0.075sbk 1
Pno Fysr
(9.30)
9.11.3.9 Spiral donatl dairesel kolonlarda Ndm > 0.20Pno (basn) olmas durumunda sarlma
blgelerindeki enine donatnn minimum hacimsel oran, Denk.(9.31) ile verilen koulu
salayacaktr.
Fy As f ck
s 0.12 1
Pno f ywk
(9.31)
9.11.3.11 Enine donat temelin iinde kolon minimum boyutundan kk olmayan bir
ykseklik boyunca devam ettirilecektir.
9.11.4. Sneklik Dzeyi Yksek Moment Aktaran erevelerin Beton Dolgulu Kompozit
Kolonlar
9.11.4.1 elik kiriler ile beton dolgulu kompozit kolonlardan oluan sneklik dzeyi yksek
moment aktaran erevelerin elemanlarnda, balk genilii/kalnl, gvde
ykseklii/kalnl ve ap/et kalnl oranlar Tablo 9.3te verilen hd snr deerlerini
amayacaktr.
9.11.4.2 Kolon enkesiti, dey ykler altnda TS 498'de hareketli ykler iin tanmlanm olan
yk azaltma katsaylar da dikkate alnarak, dey ykler ve depremin ortak etkisi altnda 1.2G
+ Q + 0.2S Ed yk birleimi ile hesaplanan eksenel basn kuvvetlerinin en by Ndm olmak
zere, Denk.(9.28) ile verilen koulu salayacaktr.
Bu denklemde, kompozit kolon enkesitinin eksenel basn kuvveti dayanm, Pno, Denk.(9.29)
ile hesaplanacaktr. Burada, 0.85 katsays yerine 0.95 katsays kullanlabilir.
9.11.4.3 Kompozit kolonun karakteristik kesme kuvveti dayanm sadece yapsal elik
enkesitinin etkin kayma alan gznne alnarak hesaplanacaktr.
9.11.4.4 Kolon ekleri 9.2.10.2 ve 9.2.10.3te belirtilen koullar salayacak ekilde
boyutlandrlacaktr.
9.11.4.5 Kiri-kolon birleimleri, kiri balk hizalarnda, kolon dnda veya kolon iinde
olmak zere, diyafram levhalar kullanlarak oluturulacaktr. Bu levhalarn kalnlklar en az
kiri balk kalnlna eit olarak alnacaktr. Diyafram levhalar tm evresi boyunca kolona,
tam penetrasyonlu kt kaynak veya ift tarafl ke kaynak kullanlarak balanacaktr. Kolon
iinde tekil edilen diyafram levhalarnda beton geiini salayacak boyutlarda dairesel
boluklar alacaktr.
9.11.4.6 elik kiri - kompozit kolon birleimleri en az 0.04 radyan greli kat telemesi
asn (greli kat telemesi/kat ykseklii) salayabilecek kapasitede olacaktr. Bunun iin,
deneysel ve/veya analitik yntemlerle geerlilii kantlanm olan detaylar kullanlacaktr.
9.11.5. Sneklik Dzeyi Snrl Moment Aktaran erevelerin elik Gmme Kompozit
Kolonlar
9.11.5.1 Betonarme kiriler ile elik gmme kompozit kolonlardan oluan sneklik dzeyi
yksek moment aktaran erevelerin kolonlar iin, 9.11.3.1(b) dnda kalan tm koullar,
betonarme kiriler ile elik gmme kompozit kolonlardan oluan sneklik dzeyi snrl
moment aktaran erevelerin kolonlar iin de aynen geerlidir.
9.11.5.2 Kolon enkesiti, dey ykler altnda TS 498'de hareketli ykler iin tanmlanm olan
yk azaltma katsaylar da dikkate alnarak, dey ykler ve depremin ortak etkisi altnda 1.2G
+ Q + 0.2S Ed yk birleimi ile hesaplanan eksenel basn kuvvetlerinin en by Ndm olmak
zere,
Ndm 0.50Pno
(9.32)
9.11.6. Sneklik Dzeyi Snrl Moment Aktaran erevelerin Beton Dolgulu Kompozit
Kolonlar
9.11.6.1 elik kiriler ile beton dolgulu kompozit kolonlardan oluan sneklik dzeyi snrl
moment aktaran erevelerin kolonlar aadaki enkesit koullarn salayacaktr.
(a) ereve kolonlarnda, balk genilii/kalnl, gvde ykseklii/kalnl ve ap/et
kalnl oranlar Tablo 9.3te verilen md snr deerlerini amayacaktr.
(b) Kolon enkesiti, dey ykler altnda TS 498'de hareketli ykler iin tanmlanm olan yk
azaltma katsaylar da dikkate alnarak, dey yk ve depremin ortak etkisi altnda 1.2G + Q +
0.2S Ed yk birleimleri ile hesaplanan eksenel basn kuvvetlerinin en by Ndm olmak
zere, Denk.(9.32) ile verilen koulu salayacaktr. Bu denklemde, kompozit kolon enkesitinin
eksenel basn kuvveti dayanm, Pno, Denk.(9.29) ile hesaplanacaktr. Burada, 0.85 katsays
yerine 0.95 katsays kullanlabilir.
9.11.6.2 elik kiriler ile beton dolgulu kompozit kolonlardan oluan sneklik dzeyi yksek
moment aktaran erevelerin kolonlar iin, 9.11.4.3, 9.11.4.4 ve 9.11.4.5te verilen koullar,
elik kiriler ile beton dolgulu kompozit kolonlardan oluan sneklik dzeyi snrl moment
aktaran erevelerin kolonlar iin de aynen geerlidir.
9.11.6.3 elik kiri-kompozit kolon birleimleri en az 0.02 radyan greli kat telemesi
asn (greli kat telemesi/kat ykseklii) salayabilecek kapasitede olacaktr. Bunun iin,
deneysel ve/veya analitik yntemlerle geerlilii kantlanm olan detaylar kullanlacaktr.
9.12. TEMEL BALANTI DETAYLARI
Aada aksi belirtilmedike, deprem ykleri etkisindeki tayc sistemlerin kapsam dnda
olan temel balant detaylar da dahil olmak zere, tm temel balant detaylar bu blmde
verilen kurallara gre boyutlandrlacaktr.
9.12.1 Temel balant detaylarnn boyutlandrlmasnda gerekli dayanmlar, 9.2.6 esas
alnarak belirlenecektir.
9.12.2 Yatay yk tayc sistemlerin temele balant detaylarnn gerekli eksenel ekme ve
basn kuvveti dayanm, szkonusu temele balanan dier elemanlarn birleimlerinin gerekli
dayanmnn dey bileenleri de gznnde tutularak hesaplanacaktr. Ancak bu kuvvetler,
ilgili maddelerde kolon ekleri iin tanmlanan eksenel basn ve ekme kuvvetlerinin
bynden az olamaz.
9.12.3 Temel balant detaylarnn gerekli kesme kuvveti dayanm aada tanmlanan
hususlar dikkate alnarak hesaplanacaktr.
(a) aprazl ereve sistemlerin temele balanan aprazlarnn birleimlerinin gerekli
dayanmnn yatay bileenlerinin toplam.
(b) Moment aktaran erevelerin kolonlarnda, kolon ekleri iin tanmlanan kesme kuvveti
dayanm.
9.12.4 Yatay yk tayc sistemlerin temele balant detaylarnn gerekli eilme dayanm
aada tanmlanan hususlar dikkate alnarak hesaplanacaktr.
(a) aprazl ereve sistemlerin temele balanan kolon ve aprazlarnn birleimlerinin gerekli
eilme dayanmlarnn bilekesi.
193
195
ekil 9A.1
A. Gvdenin bulonlu, balklarn kaynakl balantsnda, gvde birleimi sadece kesme
kuvveti, balklarn kaynakl birleimleri ise kolon eksenel kuvveti (ekme veya basn) ve
eilme momentleri gznne alnarak boyutlandrlmaldr.
B. Yerinde kaynakl apraz-kiri-kolon birleimlerinde, apraz elemandaki kuvvetin dey
bileeni, dm noktas levhas-kolon bal ve kiri gvdesi-kolon bal arasndaki kaynakl
birleimlere uygun ekilde datlmaldr. Kiri gvdesinde montaj bulonlar kullanlabilir.
C. apraz-dm noktas levhas birleimlerinde, balklar ve gvdedeki kaynaklar aprazn
eksenel kuvvetine gre boyutlandrlmaldr. Montaj amal bulon kullanlabilir.
D. Bulonlu apraz-kiri-kolon birleimlerinde, apraz elemandaki kuvvetin yatay ve dey
bileenleri, dm noktas levhas-kolon bal ve kiri gvdesi-kolon bal arasndaki
bulonlu birleimlere uygun ekilde datlmaldr.
196
ekil 9A.2
A. Gvdenin bulonlu, balklarn kaynakl balantsnda, bulonlar ve kaynaklar, aprazdaki
eksenel kuvveti birlikte aktaracak ekilde kullanlamazlar.
B. Kolon yzne dm noktas levhasnn kaynakl, kiri gvdesinin ise bulonlu balanmas
halinde yk aktarm, kolon yzne balantnn tamam kaynakl veya bulonlu birleimlerden
olumas durumuna gre farkl olacaktr. Byle bir durumda, kolon yzndeki kaynakl dm
noktas levhas birleimi, apraz elemandaki kuvvetin dey bileeni ve kiriteki dey mesnet
tepkisinin toplamn aktarma eiliminde olacaktr. Ayn zamanda, yatay kuvvetin kiri
gvdesindeki bulonlu birleimle kolona aktarlmas da daha rijit olan kaynakl dm noktas
levhas birleimleri nedeniyle nlenecek ve bylece dm noktas levhas-kiri bal
kaynakl birleimi, aprazdaki kuvvetin tm yatay bileenini de aktarma eiliminde olacaktr.
Bylece, kiri-kolon-apraz birleiminde kolona aktarlmas gereken kuvvetler byk oranda
dm noktas levhasnn kolon yzne kaynakl balants ile aktarlacak ve kiri gvdesindeki
kayma levhas kuvvet aktaramayacaktr. Bu durumda, birleimin dengesi dikkate alndnda,
kiri ve kolonlarda ilave momentler oluacak ve bu momentleri aktarabilmek iin dm
noktas levhas-kolon yz ve dm noktas levhas-kiri balndaki kaynaklara daha byk
kuvvetler etkiyecektir.
197
bbf
bcf
bp
bp
Cpr
dc
Fu
Fy
Fyp
hp
hst
lh
ln
= Kiri ularndaki olas plastik mafsal noktalar arasnda kalan kiri akl
Lst
Mpr
Mpri
Mprj
Muc
Ry
s1
= Eleman kalnl
tbw
tcf
tp
tp
ts
tsc
tw
Vd
= Kiriin plastik mafsal noktasnda, dey yklerden meydana gelen basit kiri
kesme kuvveti
Vuc
Wp
enkesit haline getirilmi kolonlarn balk ve gvde levhalar, birleen kiriin st ve alt
balklarndan itibaren 300mm uzakla kadar olan blm iine alan blgede, tam
penetrasyonlu kt kaynakla birletirilecektir. Bu blgenin dnda, levhalarn birleimi,
sreklilik gsteren ke veya kt kaynakla salanacaktr.
(iv) Balkl + enkesitli kolonlar ( ), hadde rn veya yapma enkesitli elemanlar kullanlarak
tekil edilebilir. T enkesitli elemann gvdesi, sreklilik gsteren I enkesitli elemann
gvdesine, iki tarafa da uygulanan ke kaynak takviyesiyle birlikte tam penetrasyonlu kt
kaynakla birletirilecektir. Ke kaynak minimum kalnl, 6mm ve kolon gvde kalnlnn
0.70 katnn kk olanna eit alnacaktr. Sreklilik gsteren levhalar, geni balkl kolonlar
iin verilen koullar salayacaktr.
9B.1.4 Bu blm kapsamndaki birleimlerin tasarm, aada aklanan esaslar erevesinde
gerekletirilecektir.
(a) Birleimlerin boyutlandrlmasnda sadece (YDKT) yntemi esas alnacaktr. Birleim
tasarmnda, gznne alnan gme snr durumuna bal olarak, snek gme snr durumu
(akma snr durumu) ve snek olmayan gme snr durumu (krlma snr durumu) iin aada
verilen dayanm katsaylar kullanlacaktr.
(1) Snek gme snr durumu iin d 1.0
(2) Snek olmayan gme snr durumu iin n 0.9
(b) Plastik mafsaln kolon yznden uzakl, lh, bu blmdeki her bir birleim tipi iin ilgili
uygulama snrlar kapsamnda tanmlanmtr.
(c) Plastik mafsaldaki olas maksimum moment, Mpr
M pr Cpr Ry FyWp
Cpr
Fy Fu
2 Fy
1.2
(9B.1)
eklinde hesaplanacaktr. Birleimin kolon yzndeki gerekli eilme momenti dayanm Muc ve
gerekli kesme kuvveti dayanm Vuc (ekil 9B.1), kiri ucundaki olas plastik mafsal noktalar
gznnde tutularak belirlenecektir.
(d) 9.3.4.3 uyarnca, gerektiinde kiri balk hizalarnda sreklilik levhalar kullanlacaktr.
9B.1.5 Kiri-kolon birleiminin snrlad kayma blgesi, sneklik dzeyi yksek veya
sneklik dzeyi snrl moment aktaran elik ereveler iin srasyla, 9.3.4.2 veya 9.4.2.2deki
koullar salayacaktr.
9B.1.6 Kapasitesi korunmu blgeler her bir birleim tipi iin tanmlanacaktr. Aksi
belirtilmedike, kapasitesi korunmu blgeler, kolon yznden balayarak, plastik mafsal
noktasndan itibaren kiri yksekliinin 1.5 kat uzakl iine alan blge olarak tanmlanmtr.
Kiri gvdesinde, her bir birleim tipi iin ilgili blmlerdeki koullara uygun dzenlenen bulon
deliklerine izin verilebilir.
9B.1.7 Kaynakl birleim uygulamalarnn kaynak detaylar, aada verilen koullar
salayacak ekilde dzenlenecektir.
(a) Sreklilik levhalarnn kolon gvdesine birleimi, tam penetrasyonlu kt kaynak ile
yapldnda, altlk levhasnn kaldrlmasna gerek yoktur. Ancak, kolon balna tam
penetrasyonlu kt kaynakla birleimde, altlk levhas 6mm kaynak kalnlna sahip srekli
ke kaynak ile kolon balna balanacaktr. Bu ke kaynan, kt kaynan bulunduu
200
Plastik
mafsal
Plastik
mafsal
ln
lh
Mpri
Mprj
ln
Vuc
Plastik
mafsal
Muc
Vuc
Mpr
Vuc
M uc M pr Vuclh
lh
ekil 9B.1
(c) Kiri st balnn kolon balna tam penetrasyonlu kt kaynakl balantsnda altlk
levhas kullanlmas halinde, altlk levhas yerinde braklarak 6mm kaynak kalnlna sahip
srekli ke kaynakla kolon balna kaynaklanacaktr. Bu ke kaynan, kt kaynan
bulunduu tarafa, tam penetrasyonlu kt kaynan altnda kalacak ekilde uygulanmas
salanacaktr.
(d) zellikle tam penetrasyonlu kt kaynak uygulamalarnda, ularda balang ve biti
levhalar kullanlacaktr. Kaynak ileminin ardndan bu levhalarn uygun bir kesim yntemiyle
kesilerek kaldrlmas salanacaktr. Yzeyler, entik ve keskin keler braklmayacak ekilde
ilenecektir.
201
(e) Kapasitesi korunmu blgelerde, altlk levhas ile balang ve biti levhalarn balayan
geici kaynaklar (punto kaynak), kaynakl birleimlerin iinde kalmas halinde yerinde
kalacaktr.
(f) Sreklilik levhalarnn gvde ve bala birleimlerinde 9.3.4.3teki koullara uyulacaktr.
Ancak kolon gvdesine uygulanacak kaynak ilemi, kolon enkesiti boyun blgesindeki erilik
biti noktalarna en az 40mm uzakta sonlandrlacaktr. Kolon balna uygulanacak kaynak
ilemi ise, kolon enkesiti boyun blgesindeki erilik biti noktalarna en az 15mm uzakta
sonlandrlmas salanacaktr.
9B.2. TAM DAYANIMLI BULONLU ALIN LEVHALI BRLEMLER
9B.2.1. Genel
Bu blmde, deneysel ve/veya analitik yntemlerle yeterlilii kantlanan farkl tip aln
levhal birleim detay verilmitir (ekil 9B.2).
ekil 9B.2
Bu tip kiri-kolon birleimlerinin davrannda belirleyici olan snr durumlar; kiri enkesitinin
eilme etkisinde akmaya ulamas, aln levhasnn eilme etkisinde akmaya ulamas, kolon
panel blgesinin akmas, ekme etkisindeki bulonlarn kopmas, kayma etkisindeki bulonlarn
krlmas veya kaynakl birleim blgelerinde krlmalar olarak sralanabilir. Burada tanmlanan
tasarm prensipleri, birleim elemanlarnn, elastik olmayan ekildeitirmelerin kiri
enkesitindeki akma nedeniyle meydana gelmesini salayacak yeterli dayanma sahip olmalar
esasna dayanmaktadr.
9B.2.2 Bu birleim detay tiplerinin sneklik dzeyi yksek ve sneklik dzeyi snrl moment
aktaran erevelerin birleimlerinde, 9B.1.1de tanmlanan birleimler olarak kullanlabilmesi
iin, Tablo 9B.1de verilen uygulama snrlar erevesinde aada verilen ilave koullara
uyulmas zorunludur. Bu birleim tiplerinin kendilerine ait uygulama snrlarnn
deerlendirilmesinde esas alnacak geometrik deikenler ekil 9B.3te verilmitir.
9B.2.3 Betonarme deme ile temasta olan ekil 9B.2deki birleimlerin sneklik dzeyi
yksek ve sneklik dzeyi snrl moment aktaran erevelerde kullanlmalar halinde, bu
birleimler ancak, aadaki zel koullara uyulmas durumunda kullanlabilirler.
202
(a) Kiri balnn, kolon bal yznden itibaren kiri yksekliinin 1.5 kat uzakl
arasnda kalan blmnde kayma balantlar kullanlmayacaktr.
(b) Betonarme deme, kolonun her iki balk yznden en az 25mm uzakta bitirilmi olacaktr.
Kolon yz ile betonarme deme kenar arasnda kalan boluk, skabilir bir malzeme ile
doldurulacaktr.
tcw
bfc
tbw
tcw
bbf
bp
bcf
ts
tbw
bbf
dc
dc
de
pso
de
pso
pfo
tsc
pfo
tsc
tfb
tfc
tbf
pfi
psi
pfi
psi
tp
tcf
tp
Lst
hST
tcf
bcf
ts
tbw b
bf
bp
dc
de
pso
tsc
pb
pfo
pb
tbf
pfi
psi
tcf
tp
hst
c
Lst
ekil 9B.3
203
bp
Tablo 9B.1 Tam Dayanml Bulonlu Aln Levhal Birleimlerin Uygulama Snrlar
Birleim Detay Deikenleri
Uygulama Snrlar
min(db/2, 3bbf)
pf (pfi ve pfo)
pb
Bulon snf
Tam nekme
S 235
204
Lst
hst
tan 300
(9B.2)
tam penetrasyonlu
kt kaynak
en az ISO 8.8 kalitesinde
tam ngermeli bulon
takviye levhalar
(gerektiinde)
en az ISO 8.8
kalitesinde bulon
sreklilik levhalar
(gerektiinde)
veya
kayma levhas
im
(gerektiinde)
ek balk levhas
ekil 9B.4
9B.3.2 Bu birleim detaynn sneklik dzeyi yksek ve sneklik dzeyi snrl moment
aktaran erevelerin birleimlerinde, 9B.1.1de tanmlanan birleimler olarak kullanlabilmesi
205
iin, Tablo 9B.2de verilen uygulama snrlar erevesinde aada tanmlanan ilave koullara
uyulmas zorunludur.
9B.3.3 Betonarme deme ile temasta olan balk levhal bulonlu birleimlerin sneklik
dzeyi yksek ve sneklik dzeyi snrl moment aktaran erevelerde kullanlmalar halinde,
bu birleimler ancak, aadaki zel koullara uyulmas durumunda kullanlabileceklerdir.
(a) Kiri balnn, kolon bal yz ile kolon yznden itibaren kiri yksekliinin 1.5 kat
uzakl arasnda kalan blmde kayma balantlar kullanlmayacaktr.
(b) Deme betonu, kolon balklarnn yznden en az 25mm uzakta bitirilmi olacaktr.
Kolon yz ile deme betonu kenar arasnda kalan boluun, skabilir bir malzeme
yerletirilerek doldurulmas salanacaktr.
9B.3.4 Her iki balk ayn geometrik zelliklere sahip olacaktr.
9B.3.5 Balk levhalarnn kolon balna kayna tam penetrasyonlu kt kaynak olacaktr.
Altlk levhas kullanldnda bu levha yerinde braklmayacaktr.
Tablo 9B.2 Bulonlu Balk Levhal Moment Aktaran Birleim Detay Uygulama
Snrlar
Birleim Detay Deikenleri
Uygulama Snrlar
n
lh s1 s 1
2
920mm
25mm
Bulon snf
M 27
Tam nekme
9B.3.6 Gvde kayma levhas kolon balna kaynakla birletirilmelidir. Kolon bal
gvde levhas birleimi, tam penetrasyonlu kt kaynak veya iki tarafl ke kaynakla
salanacaktr.
9B.3.7 Balk levhasnda kullanlacak bulon grubunun uzunluu kiri yksekliini geemez.
Kiri balnda standart delik ap kullanlacaktr. Balk levhasnda ise standart veya byk
dairesel delik ap kullanlmasna izin verilir. Bulon deliklerinin zmbalama yntemi ile
almasna izin verilmez.
206
9B.3.8 Birleimde, kiri balnn ekme krlmas snr durumuna ulamasn nleyecek
bulon ap iin Denk.(9B.3)teki koul salanacaktr.
db
bf
2
Ry Fy
1
3mm
Rt Fu
(9B.3)
9B.3.9 Kiri bal ve balk levhas arasnda gerektiinde besleme levhas kullanlabilir;
ancak besleme levhasnn kalnl 6mmyi aamaz.
9B.3.10 Sneklik dzeyi yksek ve sneklik dzeyi snrl moment aktaran elik ereveli
sistemlerde, kapasitesi korunan blgeler arasndaki aklk boyunca kiri bal, merkezleri
arasndaki uzaklk 300 mmyi amayan balkl elik ankrajlar ile betonarme demeye
balanyorsa, plastik mafsal blgelerinde kiriin st ve alt balklarnda zel stabilite
balantlar kullanlmasna gerek yoktur.
9B.4. TAM PENETRASYONLU KT KAYNAKLI BRLEM
9B.4.1. Genel
Aada verilen koullar, birleimin kolon bal - kiri bal kaynaklar, kolon bal - kiri
gvdesi kaynaklar ve kaynak ulam delikleri iin verilen zel detaylarn uygulanmasyla,
plastik mafsaln kolon balna yakn blgede olumasn salayacak yeterli dayanma sahip
olmas prensibini esas almaktadr. Birleim detay ekil 9B.5te grlmektedir.
25
50
takviye levhalar
(gerektiinde)
montaj bulonu
sreklilik levhalar
(gerektiinde)
kayma levhas
kaynak ulam
delii
(pg 83)
ekil 9B.5
9B.4.2 Bu birleim detaynn sneklik dzeyi yksek ve sneklik dzeyi snrl moment
aktaran erevelerin birleimlerinde, 9B.1.1de tanmlanan birleimler olarak kullanlabilmesi
iin, Tablo 9B.3te verilen uygulama snrlar erevesinde aada tanmlanan ilave koullara
da uyulmas zorunludur.
9B.4.3 Birleimin boyutlandrlmasnda, Denk.9B.1 ile plastik mafsaldaki olas maksimum
momentin hesabnda, Cpr =1.4 alnacaktr.
207
9B.4.4 Plastik mafsal blgelerinde yanal destekler, kolon yznden itibaren kiri
yksekliinin 1 ile 1.5 kat uzakl iine alan blgede her iki balkta tekil edilmelidir. Kolon
yznden itibaren, kiri ykseklii kadar uzakl iine alan blgede ise yanal destek tekiline
izin verilmez.
9B.4.5 Sneklik dzeyi yksek ve sneklik dzeyi snrl moment aktaran elik ereve
sistemlerde, kapasitesi korunan blgeler arasndaki aklk boyunca kiri bal, merkezleri
arasndaki uzaklk 300mmyi amayan balkl elik ankrajlar ile betonarme demeye
balanyorsa, plastik mafsal blgelerinde kiriin st ve alt balklarnda zel stabilite
balantlar kullanlmasna gerek yoktur.
Tablo 9B.3 Tam Penetrasyonlu Kt Kaynal Birleim Detaynn Uygulama Snrlar
Birleim Detay Parametreleri
Uygulama Snrlar
lh= 0
920 mm
7 (sneklik dzeyi yksek ereveler)
5 (sneklik dzeyi snrl ereveler)
25 mm
920 mm (I profilleri iin)
610 mm (yapma kutu profiller iin)
Gerekli
9B.4.6 Kolon bal kiri bal birleiminde aadaki koullara uyulmas zorunludur.
(a) Kiri bal kolon balna tam penetrasyonlu kt kaynakla balanacaktr.
(b) Kaynak ulam delikleri, ekil 9B.6da verilen geometriye ve uygulama koullarna sahip
olacaktr.
ekil 9B.6
208
bbf
c
zayflatlm
kiri enkesiti
takviye levhalar
(gerektiinde)
montaj bulonu
sreklilik levhalar
(gerektiinde)
db
kayma levhas
kaynak ulam delii
ekil 4.A6
ekil 9B.7
209
(pg 87)
9B.5.2 Bu birleimin sneklik dzeyi yksek ve sneklik dzeyi snrl moment aktaran
erevelerin birleimlerinde, 9B.1.1de tanmlanan birleimler olarak kullanlabilmesi iin,
Tablo 9B.4te verilen uygulama snrlar erevesinde, aada verilen ilave koullara uyulmas
zorunludur.
Tablo 9B.4 Kaynakl Zayflatlm Kiri Enkesitli Kiri Kolon Birleim Detaynn
Uygulama Snrlar
Birleim Detay Parametreleri
Uygulama Snrlar
920 mm
450 kg/m
7 (sneklik dzeyi yksek ereveler)
5 (sneklik dzeyi snrl ereveler)
44 mm
920 mm (I profilleri iin)
610 mm (yapma kutu profiller iin)
gerekli
9B.5.3 Birleimin azaltlm kiri enkesitinde akma nedeniyle plastik mafsaln olumas
ngrldnden, bu noktalarda 9.2.8.1e gre her iki balkta yanal burulmal burkulmaya
kar ilave yanal destek tekil edilmelidir. Ancak, kiri st balnn merkezleri arasndaki
uzaklk 300 mmyi amayan balkl elik ankrajlar ile betonarme demeye balanmas
halinde, kiri alt ve st balklarnda bu ilave yanal desteklerin kullanlmasna gerek yoktur.
Yanal destek kullanlmas durumunda bu destekler, kiri enkesitinin azaltld blgenin
kolondan en uzak noktasndan en fazla kiri yksekliinin yars kadar uzakta tekil edilmelidir.
Yanal destein, kolon yz ile azaltlm kiri enkesit blgesinin kolon yznden en uzak ucu
arasndaki blge iinde kirie birleimine izin verilmez.
9B.5.4 Kiri balklarnn kolon balna birleiminde tam penetrasyonlu kt kaynak
kullanlacaktr.
9B.5.5 Kiri gvdesinin kolon balna birleiminde aadaki koullara uyulacaktr.
(a) Sneklik dzeyi yksek erevelerde kiri gvdesinin kolon balna balants, kaynak
ulam delikleri arasnda tam penetrasyonlu kt kaynak ile salanmaldr. Tam penetrasyonlu
kt kaynak iin kaynak ulam delikleri arasnda, altlk levhas grevi grmesi amacyla,
kalnl en az 10 mm olan kayma levhas kullanlmasna izin verilir. Kiri gvdesinde montaj
amal bulon delikleri alabilir.
(b) Sneklik dzeyi snrl erevelerde yukarda (a)da verilen koullar uygulanabilir. Ancak
bu sistemlerde, bulonlu kayma levhal gvde birleimine de izin verilmektedir. Bu durumda,
birleim srtnme etkili birleim olarak boyutlandrlacak ve uygulanmas salanacaktr.
Kayma levhasnn kolon balna birleiminde tam penetrasyonlu kt kaynak veya ift tarafl
ke kaynak kullanlacaktr. Ke kaynak kullanlmas durumunda, her bir ke kaynan
minimum kalnl levha kalnlnn 0.70i olmaldr. Bulon delikleri standart delik olacaktr.
Ancak, kiri gvdesi veya kayma levhasndan birinde almas koulu ile kiri balna paralel
alm ksa oval delik kullanlmasna izin verilmektedir.
(c) Azaltlm kiri enkesiti termal kesimle oluturulmaldr.
210
2L
211
Eilme izgisi
Eilme izgisi
2t
ekil 9C.3
(c) Ba kiriinin kolona balantsnda kullanlabilecek kaynakl glendirilmi tam dayanml
moment aktaran birleim ekil 9C.4te verilmitir.
ekil 9C.4
212
etk
net
= Kaplama genilii
, i
= Basn kuvveti
= Karakteristik vida ap
= Deprem etkisi
u1
u2
= Panel ykseklii
= Atalet momenti
213
= Panel genilii
not
ns
ns1
ns2,3
nt
= Hareketli yk
= Kar yk
, i
= ekme kuvveti
= Sac et kalnl
dikme
= Dikme et kalnl
= Narinlik oran
= Dayanm katsays
= Gvenlik katsays
10.1. KAPSAM
10.1.1 Deprem etkisi altndaki, souk ekillendirilmi profillerden oluan tm hafif elik
binalarn tayc sistem elemanlarnn boyutlandrlmas ve birleimlerinin dzenlenmesi, bu
konuda yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle birlikte ncelikle bu blmde
belirtilen kurallara gre yaplacaktr.
10.1.2 Bu blmn kapsam iindeki hafif elik binalarn yatay yk tayc sistemleri,
kaplamal panel sistemler ve aprazl panel sistemler olmak zere iki ekilde oluturulacaktr.
Yatay yk tayc sistemin hadde elik sistemler iermesi durumunda Blm 9da verilen
kurallara uyulacaktr.
10.1.3 Hafif elik bina temelleri ile ilgili kurallar Blm 16 da verilmitir.
10.2. GENEL KURALLAR
10.2.1. Hafif elik Bina Tayc Sistemlerin Snflandrlmas
Hafif elik binalarn yatay yk tayc sistemleri, depreme kar davranlar bakmndan,
10.2.1.1, 10.2.1.2 ve 10.2.1.4te tanmlanan snfa ayrlmtr.
10.2.1.1 Kaplamal Panel Sistemler: Deprem etkisinin tamamnn kaplamal paneller ile
karland hafif elik binalar (ekil 10.1). Bu tr binalar Sneklik Dzeyi Snrl Sistemler
olarak alnacaktr.
ekil 10.1
215
10.2.1.2 aprazl Panel Sistemler: Deprem etkisinin tamamnn aprazl paneller ile
karland hafif elik binalar (ekil 10.2). Bu tr binalar Sneklik Dzeyi Snrl Sistemler
olarak alnacaktr.
ekil 10.2
10.2.1.3 Bu iki snfa giren sistemlerin birlikte kullanlmas durumunda uygulanacak kurallar
aada verilmitir.
(a) Kaplamal Panel Sistemler ve aprazl Panel Sistemlerin ayn ve/veya farkl eksenler
zerinde kullanlmas durumunda, aprazl panel sistemin kayma dayanmnn yannda
kaplamal panel sistemin kayma dayanm da hesaba katlabilecektir.
(b) aprazl Panel Sistemlerin stne kaplama yaplmas durumunda, sadece bu iki sistemden
birinin yatay yk dayanm dikkate alnacaktr.
10.2.1.4 Sneklik dzeyi snrl hafif elik bina tayc sistemlerinin, deprem yklerinden
oluan taban devrilme momentinin en az %75inin sneklik dzeyi yksek merkezi aprazl elik
ereveler veya dmerkez aprazl elik ereveler ile birlikte kullanlmasyla oluturulan
binalar. Bu tr binalar Sneklik Dzeyi Karma Sistemler olarak alnacaktr.
10.2.1.5 Bu snfa giren sistemlerin tasarmnda uygulanacak olan Tayc Sistem Davran
Katsaylar (R) ve Dayanm Fazlal Katsaylar (D) ile izin verilen Bina Ykseklik Snflar
(BYS) Tablo 4.1de verilmitir.
10.2.2. lgili Standartlar
10.2.2.1 Bu blmn kapsam iinde bulunan souk ekillendirilmi elik elemanlarla
oluturulan hafif elik bina tayc sistemlerinin tasarm, bu Ynetmelikte Blm 2, Blm 3
ve Blm 4te verilen hesap kurallar ve TS 498 Standardnda ngrlen ykler gznne
alnarak, dier ilgili standartlara ve ncelikle bu blmdeki kurallara gre yaplacaktr.
10.2.2.2 Bu Blmde yer almayan ve deprem tasarm dndaki hususlar iin, uluslararas
dzeyde kabul grm standart ve ynetmeliklerden yararlanlabilir.
10.2.3. Malzeme ve Birleim Aralarna likin Koullar
10.2.3.1 Souk ekillendirilmi elik elemanlarn malzemesi, TS EN 10346 veya TS EN ISO
1461 ile tanmlanm, et kalnlklar 0.45mm ile 16mm arasnda deien elik yass mamullerin
ekillendirme makinelerinde bklmesi ile elde edilen yap malzemesidir.
216
Vida ap
(mm)
Minimum Tork
Dayanm
(Nm)
3.5
2.7
4.2
4.7
10
4.8
6.9
12
5.5
10.4
6.3
16.9
Minimum Rockwell
Yzey Sertlii
Minimum Rockwell
ekirdek Sertlii
C 50
C 32
0.20 c / b 0.60
(10.1.a)
0.10 d / b 0.30
(10.1.b)
10.2.4.3 c / b 0.20 veya d / b 0.10 olmas durumunda kenar berkitmelerinin katks gz ard
edilecektir (c = 0 veya d = 0 olarak alnacaktr).
10.2.4.4 c / b 0.60 veya d / b 0.30 olmas durumunda etkili enkesit zellikleri TS EN 19931-3 veya benzeri bir ynetmelikte verilen denklemlerle hesaplanacak ve deneyle
dorulanacaktr.
217
218
ekil 10.3
10.2.5. Tasarm Yntemi ve Yk Birleimleri
10.2.5.1 Souk ekillendirilmi elik yap elemanlar ve birleimleri, yapnn iletme mr
boyunca kendinden beklenen tm fonksiyonlar belirli bir gvenlik altnda yerine getirebilecek
dzeyde dayanm, kararllk (stabilite) ve rijitlie sahip olacaktr.
10.2.5.2 Hafif elik bir bina tayc sisteminin tasarmnda, sadece birinin uygulanmas
kouluyla, esaslar ve yk birleimleri elik Yaplarn Tasarm, Hesap ve Yapm Esaslar
ynetmeliinde tanmlanan Gvenlik Katsaylar ile Tasarm (GKT) yntemi veya Yk ve
Dayanm Katsaylar ile Tasarm (YDKT) yntemi kullanlabilir. Ancak, temellerin
tasarmnda sadece YDKT yntemi kullanlacaktr.
10.2.5.3 Bu Ynetmelik kapsamnda, dey ykler ve depremin ortak etkisi altnda yaplacak
kesit hesaplar ile birleim ve ek hesaplar iin gerekli olan tasarm kurallar GKT ve YDKT
yntemlerinin her ikisi iin ayr ayr verilmitir.
10.2.5.4 Gvenlik Katsaylar ile Tasarm (GKT) ynteminde, dey ykler ve deprem
etkileri altnda uygulanacak yk birleimleri Denk.(10.2.1) ve Denk.(10.2.2) de verilmitir.
G 0.75Q 0.75S 0.75 0.7 Ed
(10.2.1)
0.6G 0.7 Ed H
(10.2.2)
Bu denklemlerde, G sabit yk, Q hareketli yk, S kar ykn, H zemin yatay itkisini, Ed ise
4.4.3e gre hesaplanan deprem etkisini gstermektedir.
10.2.5.5 Yk ve Dayanm Katsaylar ile Tasarm (YDKT) ynteminde dey ykler ve
deprem etkileri altnda uygulanacak yk birleimleri 4.4.4.2de verilmitir.
10.2.6. Deprem Hesab
10.2.6.1 Deprem hesabnda 4.7de verilen Edeer Deprem Yk Yntemi kullanlacak ve
Denk.(4.9)da elastik tasarm spektral ivmesinin hesab iin T=0.2 s alnarak 4.7.1e gre
bulunan edeer deprem yk esas alnacaktr. Edeer deprem ykleri, iki veya boyutlu
sistem analizi yaplarak tayc sistem elemanlarna yatay rijitlikleriyle orantl olarak
datlacaktr.
10.2.6.2 Tayc Sistem Davran Katsays ve Dayanm fazlal katsays Tablo 4.1den
alnacaktr.
219
10.2.6.3 OSB, kontrplak, al levha ve sac kaplama trleri ile oluturulan paneller iin 10.3.1
de belirtilen koullar gznne alnacaktr.
10.2.6.4 Dier kaplama malzemeleri kullanlarak oluturulan panellerin kayma dayanmlar
Ek 10Cde belirtilen esaslara gre deney yaplarak belirlenecek ve onayl deney raporu hesap
ekinde verilecektir.
10.2.7. Hafif elik Bina Sistemlerinin Ykseklik Snrlar
10.2.7.1 Hafif elik bina sistemlerinin ykseklik snrlar Tablo 4.1de verilmitir.
10.2.7.2 Al Levha ile oluturulan Kaplamal Panel Sistemleri en ok kata kadar
kullanlabilirler ve bu sistemlerin deprem talebini tek bana karlamalarna izin verilmez. Bu
sistemlerin, kat adedine bal olarak deprem talebini en ok karlama oranlar Tablo 10.3te
verilmitir. Arta kalan deprem talebi, dier yatay yk tayc sistemlere 10.2.6.1de aklanan
yaklam ile datlarak karlanacaktr.
Tablo 10.3 - Al Levha le Oluturulan Kaplamal Panel Sistemler in Deprem
Talebini En Fazla Karlama Oranlar
Deprem Talebini En Fazla Karlama
Oranlar (%)
Kat
Kat Adedi
3
3.Kat
80
2.Kat
60
80
1.Kat
40
60
80
10.2.7.3 Yatay yk tayc sistemi Yaltm Dolgulu Yapsal Paneller (SIP) den oluan
sistemler bu blmn kapsam dndadr.
10.3. PANELLERN TASARIM ESASLARI
Kaplamal tipik bir kayma paneli ekil 10.4 te grlmektedir. Panelin kayma rijitlii ve
dayanm birleim elemanlarnn aralna bal olarak belirlenir. Souk ekillendirilmi elik
profillerle oluturulan paneller iin tasarm yaklam, bir kattaki toplam kesme talebinin o
kattaki panellerin greli rijitliklerine gre dalmn esas alr.
(a) Bir panelin kesme kapasitesi, bu panele gelen kesme kuvveti talebinden daha byk
olacaktr.
(b) Dikmelerin eksenel kuvvet tama kapasiteleri, dikmelere etkiyen eksenel kuvvetlerden
daha byk olacaktr.
(c) Kesme kuvveti aktaran ankrajlar ile temel ve kat balant ankrajlarnn tasarm, taban kesme
kuvvetini, kat kesme kuvvetini ve devrilme momentini karlayacak ekilde yaplacaktr.
10.3.1. Kaplamal Panel Sistemlerinin oluturulmasnda uyulacak kurallar aada
verilmitir.
10.3.1.1 Panel geometrisinin, h panel ykseklii ve l panel genilii olmak zere
(ekil 10.4), h / l 2 koulunu salamas halinde Tablo 10.6 daki deerler kullanlr. h / l
220
orannn 2den byk olmas durumunda, panelin yatay yk tama kapasitesi 2l / h katsays
ile arplarak azaltlacaktr ve h / l oran hibir ekilde 4 amayacaktr.
10.3.1.2 Kaplamann tayc olarak kabul edilebilmesi iin, en byk dikme aral d 625
mm olacaktr (ekil 10.4).
ekil 10.4
10.3.1.3 Tayc dikmeler, et kalnl en az 0.8 mm, gvde ykseklii en az 70 mm olan Cveya -enkesitli elemanlardan oluacaktr ve bu elemanlarn kenar berkitme boyu en az 9 mm
olacaktr. Daha farkl enkesit kullanlmas durumunda, kullanlan enkesitin hesap ykn
gvenli olarak tad gsterilmelidir.
10.3.1.4 Panel alt ve st bal (ekil 10.4), en kk et kalnl 0.8mm olan U veya Cenkesitli elemanlardan oluacaktr. Daha farkl enkesit kullanlmas durumunda, seilen
enkesitin hesap ykn gvenli olarak tad gsterilmelidir.
10.3.1.5 Kaplama genel olarak uzun kenar dey dorultuda olacak ekilde kullanlacaktr
(ekil 10.4). Kaplamalarn yatay dorultuda kullanlmas durumunda panel iine yatay kuak
yerletirilecek ve kaplama bu elemana kesme kuvvetini aktaracak ekilde vidalanacaktr (ekil
10.5).
221
ekil 10.5
10.3.2. Panellerin Oluturulmas
Tam kat yksekliindeki tayc panel blmlerinin kesme kuvvetini karlama kapasitesine
sahip olduu kabul edilir (ekil 10.6). ekilden grld gibi, her tayc panel blm iin,
kenar dikmelerde ekme kuvveti aktarma ankrajlar kullanlacaktr. Ayrca, kaplamal panel ve
aprazl panellerin yan yana kullanlmas durumunda da, panellerin ortak kenar dikmelerinde
en az bir adet ekme kuvveti aktarma ankraj kullanlacaktr (ekil 10.6).
ekil 10.6
10.3.2.1 Paneldeki kesme kuvveti talebi, seilecek tasarm yntemine gre, Denk.(10.3a) ve
Denk.(10.3b) den uygun olan seilerek hesaplanan kesme kuvveti kapasitesinden kk
olacaktr:
(a) Gvenlik Katsaylar ile Tasarm (GKT) Yntemi iin:
Vc
1
vc li
222
(10.3a)
(10.3b)
Birim boya ait karakteristik kayma dayanm c , Tablo 10.5ten elde edilecek ve ilgili katsaylar
Tablo 10.4ten alnarak Denk.(10.3a) veya Denk.(10.3b) de kullanlacaktr. Tasarmda rzgar
yklerinin daha etkin olmas durumunda GKT ve YDKT yntemleri iin, srasyla
2.0 ve = 0.65 alnacaktr.
Tablo 10.4 Gvenlik ve Dayanm Katsaylar
Tasarm Yntemi
Deprem
2.5
0.6
ekil 10.7
10.3.2.3 Panellerin birim boya ait kayma dayanmlar ve bu deerlerin elde edilmesinde
kullanlan minimum koullar Tablo 10.5 te verilmitir.
Tablo 10.5te verilen deerler, panelin tek yzne kaplama yaplmasna kar gelen deerlerdir
ve aada belirtilen kurallara uyulacaktr.
(a) Panelin ayn yzne birden fazla kaplama uygulanmas durumunda, sadece panel yz ile
temas eden malzeme iin Tablo 10.5te verilen dayanm deerleri kullanlacaktr.
(b) Panelin her iki yzne ayn kaplamann, ayn vida yerleimi ile kaplanmas durumunda
Tablo 10.5te tek yz iin verilen, birim boya ait kayma dayanm deerleri her iki yz iin
toplanarak kullanlr. Bu durumda, panel kenar dikmelerinin, alt ve st balk profillerinin
oluan kayma kuvvetini gvenli bir ekilde karlad hesapla gsterilecektir.
223
* Bu tabloda yer almayan dier malzemeler iin Ek 10.Cye gre deney yaplacak ve karakteristik dayanm deerleri, elde edilen resmi rapora
uygun olarak dikkate alnacaktr.
h/l
12.5 mm Al
Levha
2:1
12 mm
kontrplak
11 mm OSB
2:1
2:1
0.46 mm sac
2:1
0.68 mm sac
4:1
Dikme
minimum et
kalnl
(mm)
Minimum
vida ap
(mm)
0.9
3.5
200/300
150/300
100/300
100/100
2.7
3.1
3.4
150/300
100/300
75/300
50/300
11.4
14.4
0.9
4.2
13.0
19.4
25.9
32.0
1.1
4.2
150/300
100/300
75/300
50/100
10.2
13.4
0.9
4.2
12.0
18.0
22.6
30.0
1.1
4.2
18.0
27.0
33.7
45.0
1.4
4.8
150/300
100/300
75/300
50/300
5.7
0.9
4.2
14.6
15.8
17.1
0.9
4.2
* Bu tabloda yer alan ancak kaplama vida aralklarna gre deerleri yer almayan panel malzemeleri ile bu tabloda yer almayan dier
malzemeler iin Ek 10.Cye gre deney yaplacak ve karakteristik dayanm deerleri, elde edilen rapora uygun olarak, aada (a), (b) ve (c)
paragraflarnda belirtilen durumlarda dikkate alnacaktr.
** Bu tabloda yer alan deerler Ek 10.Cye gre yaplan deneylerle dorulanmas durumunda kullanlacaktr. Deney sonularnn tablodaki
deerlerden farkl olmas durumunda tasarmda deney raporunda belirtilen deerler kullanlabilecektir.
(c) Panelin iki yznde farkl kaplama malzemesi kullanlmas durumunda, birim boy iin
kayma dayanm, Tablo 10.5te verilen dayanm deerleri kullanlarak, kk kayma
dayanmna sahip kaplama malzemesi dayanmnn 2 kat ile byk kayma dayanmna sahip
kaplama malzemesinin kayma dayanm karlatrlacak ve bunlardan byk olan deer
alnacaktr.
(d) Panel yapmnda kullanlacak minimum vida aplar Tablo 10.5te verilmitir.
(e) Panellerin kaplamalar yaplrken birleim vidalarnn kaplamann iine gmlmesine izin
verilmeyecek ve vidalarn profil/sac iine minimum 3 vida adm ilerlemesi salanacaktr.
Uygulamada, vida nce kaplamaya sonra sac malzemeye girecektir (ekil 10.8).
ekil 10.8
224
M i vd li h
(10.4)
Mi
li
(10.5)
Ti Ci
Bu ekilde hesaplanan eksenel kuvvetler ve dey yklerden oluan eksenel kuvvetlerin toplam
altnda, dikme tasarm aadaki ekilde yaplacaktr.
ekil 10.9
Dikmenin eksenel basn dayanm n , aadaki ekilde belirlenecektir.
Yk ve Dayanm Katsaylar ile Tasarm Yntemi iin:
Pn 0.85 Aetk Fn
(10.6a)
Pn 0.56 Aetk Fn
(10.6b)
Fn 0.658c Fy
c 1.5iin
(10.7)
0.877
Fn 2 Fy
c
c 1.5 iin
(10.8)
225
Burada:
Fy
Fe
(10.9)
Fe
2 E
KL
r I
(10.10)
(10.11)
Ps Pns
(10.12a)
Pt Pnt
(10.12b)
1
Pns
(10.13a)
Ps
Pt
1
Pnt
(10.13b)
10.3.4.1 Karakteristik kayma dayanm ns aadaki denklemler ile hesaplanacak ve (a), (b),
(c) paragraflarnda ifade edilen koullara gre belirlenecektir.
226
(10.14)
(10.15)
(10.16)
(10.17)
(10.18)
(c) 1.0 t2 / t1 2.5 olmas durumunda , (a) ve (b) paragraflar ile hesaplanan ns deerleri
arasnda dorusal enterpolasyon yaplacaktr.
10.3.4.2 Sacdan vida ban karakteristik ekip-karma dayanm Denk.(10.19) ile
hesaplanacaktr:
(10.19)
(10.20)
1
Ag Fy
t
(10.21a)
t 1.67
Yk ve Dayanm Katsaylar ile Tasarm Yntemi (YDKT) iin :
Pn,apraz t Ag Fy
(10.21b)
t 0.90
eklinde hesaplanacaktr.
Eksenel kuvvetin basn olmas durumunda n,apraz hesap dayanm, seilecek tasarm
yntemine gre Denk.(10.6a) ve Denk.(10.6b) kullanlarak hesaplanacaktr.
228
(c) ekme kuvveti etkisi altnda, aprazlarn kenar dikmelerine ve balk elemanlarna
birletirildii noktada net enkesit hesap dayanm kontrol yaplacaktr ve Denk.(10.23)
koulunun saland gsterilecektir.
Pn,apraz Anet Fu
(10.22)
Pn,apraz 1.20 Pd,apraz
(10.23)
Denk.(10.23)teki 1.20 katsays net enkesit hesap dayanm ile enkesit hesap dayanm iin
alnan gvenlik katsaylarnn (2/1.67) ve dayanm azaltma katsaylarnn (0.9/0.75) oranndan
elde edilmitir.
(d) Vidalarn ekip-karma dayanmlar deprem yklerini karlama hesaplarnda kullanlmaz.
10.4.2.2 apraz Elemanlar Sadece ekme Etkisi Altnda Olan aprazl Panel Sistemler
iin Ek zel Koullar
(a) Panelin her iki tarafnda erit apraz uygulanmamas durumunda, d merkezlikten oluacak
moment etkisi "T x e " olarak dikme hesaplarnda dikkate alnacaktr. (ekil 10.10).
ekil 10.10
(b) erit aprazlarn balantlar gergin bir ekilde yaplacaktr.
10.4.2.3 - Temeller Tablo 4.1de verilen dayanm fazlal katsays uygulanarak bytlen
i kuvvetler altnda boyutlandrlacaklardr.
229
10.4.3. Yatay yk tayan panel dikmelerinde, h panel ykseklii olmak zere en ok h/2
aralklarda yatay kuak konulacaktr (ekil 10.2).
10.5. DEMELER
Demeler, depremden dolay kendi dzlemlerinde oluan kuvvetleri yatay yk tayc (Y.Y.T)
panellere gvenli bir ekilde aktaracak ekilde hesaplanacaktr (ekil 10.11). Hafif elik
yaplarda, deme kaplamas ekillendirilmi elik sac (trapez), beton veya ahap esasl
kaplamalarla oluturulabilir. Yatay yk tayc sistemi sneklik dzeyi yksek merkezi
aprazl elik ereveler veya dmerkez aprazl elik ereveler ieren sneklik dzeyi karma
sistemlerde, demelerin deprem kuvvetlerinin yatay yk tayc sistemlere gvenle
aktarlmasn salayacak dzeyde rijit olmas iin gerekli nlemler alnacaktr.
ekil 10.11
10.5.1 Demelerin deprem etkileri altnda boyutlandrlmasnda, Tablo 4.1de verilen
dayanm fazlal katsays uygulanacaktr.
10.5.2 Diyafram kuvvetlerinin, uygun balantlarla (vida, bulon) yatay yk tayc dey
panellere, deme kirilerine ve balk elemanlarna gvenle aktarld hesapla gsterilecektir.
10.5.3 Diyafram davranndan dolay oluan balk kuvvetlerinin tanabilmesi iin, gerekli
olan durumlarda boyuna kollektr (toplayc) elemanlar kullanlacaktr.
10.5.4 Demelerde alacak boluklar iin, boluk alan deme alannn %3 n amad
srece ayrca bir hesap yaplmasna gerek yoktur.
10.5.5 Deme kirilerinin mesnetlenmesinde, minimum oturma mesafesi 40 mm olacaktr.
230
d
d
231
= Karakteristik bulon ap
= Delik ap
= Karakteristik vida ap
= Birleim eleman vida veya bulon deliinin birletirilen sac veya profilin sonuna
olan mesafesi (Yk aktarma dorultusuna paralel)
= Birleim eleman vida veya bulon deliinin birletirilen sac veya profilin kenarna
olan mesafesi (Yk aktarma dorultusuna dik)
b,Rd
= Ezilme dayanm
n,Rd
o,Rd
p,Rd
t,Rd
u,sup
ub
v,Rd
v,Rk
= Vida adm
= Birleim eleman vidalarn veya bulon deliklerinin eksenden eksene olan mesafesi
(Yk aktarma dorultusuna dik)
sup
232
(10B.1)
ti tk
t k 2.5ti
ve
t
2.1
dv
(10B.2)
(10B.3)
(10B.4)
(10B.5)
s vida adm
(10B.6)
s vida adm
(10B.7)
(10B.8)
Fp,Rd 0.40d w ti f u
(10B.9)
(10B.10)
e1 3 d v
p1 3dv
3mm dv 8mm
e2 1.5dv
p2 3d v
ekme etkisi altnda : 0.5mm ti 1.5mm ve tk 0.9mm
f u 550 MPa
(a) ve (b) paragraflarnda verilen denklemlerde vida balarnn ince sac ile temasta olduu kabul
edilmitir. Ayrca, vida bandan ekip karma dayanm hesaplanrken, pul bal vida
kullanlmas halinde, vida bann gerekli dayanm salayaca kabul edilmitir.
10B.1.2 Bu blmde bulonlarn dayanm hesaplar iin kullanlabilecek denklemler ve bu
denklemlerin uygulama koullar verilmitir.
Bu denklemlerde 1/1.25 dayanm azaltmas katsays kullanlmtr.
(a) Bulonlarn kesme kuvveti etkisi altnda olduu durumlarda:
Ezilme dayanm Denk(10B.11) ile hesaplanacaktr.
Fb,Rd 2 b kt f u d ti
(10B.11)
(10B.12)
kt 1
(10B.13)
(10B.14)
(10B.15)
r Enkesitte yer alan bulon says / Birleimde yer alan toplam bulon says
(10B.16)
Fv,Rd 1.20Fn,Rd
(10B.17)
(10B.18)
(10B.19)
Fp,Rd Ft,Rd
(10B.20)
(c) (a) ve (b) paragraflarnda yer alan tm denklemler ve bulonlar iin aadaki koullar da
salanacaktr (ekil 10B.1).
e1 1,0d0
p1 3d0
0.75 mm t 3mm
e2 1.5d0
p2 3d0
f u 550 MPa
Minimum bulon boyutu: M6
Bulon kalitesi: 4.6-10.9 aralnda olmaldr.
ekil 10B.12
235
evrim Says
lk evrim Bykl (% )
7.5
10
20
30
40
70
100
100+50
10
(a) Her admda ilk evrimden sonraki evrimlerin bykl ilk evrim byklnn %75i
olarak alnacaktr. maks tahmin edilen en byk yerdeitirmedir ve bu deer ilk evrimde
uygulanan kuvvetin deney boyunca elde edilen en byk kuvvetin % 80nin altna dmedii
noktada elde edilir.
(b) maks deeri ayrca, panel yksekliinin %2.5den daha byk olamaz.
(c) Ykleme sabit frekansta (0.2-0.5 Aralnda) veya hzda (1.0-63.5 mm/s) olabilir.
(d) Modelin gmesi, uygulanan kuvvetin en byk kuvvete orannn 0.8 olduu nokta olarak
kabul edilir.
236
10C.1.5 Deney sonu belgesinde panelin birim kayma dayanm ile birlikte panelin malzeme
ve geometrik zellikleri (profil tipi, boyutlar, et kalnl, sac malzeme zellikleri ile kaplama
kalnl ve zellikleri) ve kaplama uygulama zellikleri (vida tipi, vida dayanmlar, vida
aralklar) belirtilecektir.
237
Asi
Asw
Eduv
eEd
fb
f b,min
f bh,min
fd
fk
fm
f m,min
f vko
f vdo
f vd
= Duvar zerindeki ortalama dey gerilmeleri kullanarak elde edilen duvar tasarm
kesme dayanm
f xk1
f xk2
f yd
Gduv
= Duvar serbest boyu, deme st kotundan deme (varsa hatl) alt kotuna kadar
238
olan uzunluk
hk
= Kat ykseklii
kduv
= Duvar rijitlii
= Duvar kesit uzunluu
M Ed
M Rd
NEd
N Rd
Ra T1
S T1
= Spektrum katsays
= Duvar kalnl
VEd
VRd
mu
bu Blmde verilen kurallara uygun olacak ekilde tekil edilmesi ile oluturulan binalar,
(d) Donatl panel sistemli bina ise, nretimli donatl gazbeton paneller aras yivlerde bulunan
donatlarn temele ve kat seviyelerindeki betonarme hatllara baland ve dey gazbeton
panellerin yan yana getirilerek tayc duvarlar tekil ettii, yine donatl gazbeton panellerin
betonarme hatllara balanarak demeleri meydana getirdii binalar, kapsar.
11.1.3 Yma bina trleri iin izin verilen en ok kat adetleri Tablo 4.1de verilmitir. Bu
katlara ek olarak yaplacak at kat alan, temeldeki bina brt alannn %25inden byk
olamaz. Ayrca tek bir bodrum kat yaplabilir.
11.2. MALZEMELER VE DAYANIM
11.2.1 Tayc yma duvarlarda hem yatay hem de dey btn derzler balayc har ile
doldurulacaktr. Donatl panel sisteme sahip binalarda paneller aras yivler, panel uzun
dorultusunda uzanan donat yerletirilecek ve balayc har ile doldurulacaktr.
11.2.2 Yma tayc duvarlar kil kargir birim (tula) (TS-EN 771-1), youn veya hafif
agregal beton kargir birimler (TS-EN 771-3), gazbeton birimler (TS-EN 771-4) veya doal ta
birimler (TS-EN 771-6), yapay ta birimler (TS-EN 771-5) ile oluturulacaktr. Kargir birimler
kullanlan malzeme tipi ve delik oranna gre iki gruba ayrlmtr (Tablo 11.1).
Tablo 11.1 - Kargir Yma Birimlerin Boluk Oranlarna Gruplandrlmas
Kargir Birim Cinsi(*)
Grup I
Grup II
Kil (tula)
%35
Beton
%35
f m,min 10.0 MPa dan daha dk olmayacaktr. Donatl panel sistem iin paneller arasndaki
yivlere doldurulacak imento erbetinin basn dayanm 10.0 MPadan daha dk
olmayacaktr.
240
11.2.7 Yma tayc duvarlarn karakteristik basn dayanm, f k , iki yolla belirlenebilir: i)
duvar numuneleri zerinde TS EN 1052-1e gre yaplacak deneyler yolu ile, ii) kargir birim
ve har zerinde yaplacak ayr deneylerden elde edilen basn dayanmlar kullanlarak (Tablo
11.2). Tayc duvalarda imento takviyeli kire harc (imento/kire/kum hacmsal oran =
1/2/9) ya da imento harc (imento /kum hacmsal oran = 1/4) kullanlmas durumunda, kil
kagir birim iin M2.5-M9 snf har deerleri kullanlabilir.
11.2.8 Tablo 11.2de verilen deerlerin kullanlabilmesi iin kargir birim ve har zerinde
yaplacak deneylerin varyasyon katsays %25in zerinde olmayacaktr. ok katmanl
duvarlarda Tablo 11.2de verilen deerler 0.8 katsays ile arplr. Tablo 11.2de verilmeyen
ara deerler, dorusal oranlama yaplarak bulunacaktr.
Tablo 11.2 Yma Tayc Duvarlarn Karakteristik Basn Dayanm, fk (MPa)
BirimBirim Snf
Har
snf
Grup I
Genel
amal
har
Grup II ve
Kesme ta
Kil (Grup I)
Kil (Grup II)
Beton (Grup
I), Gazbeton
Beton (Grup
II)
(*)
nce
tabakal
har**
Har
basn
dayanm,
fm(MPa)*
10
15
20
25
30
M10-M20
3.4-4.2
5.5-6.8
7.3-9.0
8.9-11.0
10.4-12.9
11.9-14.6
M2.5-M9
2.2-3.3
3.6-5.3
4.8-7.1
5.9-8.7
6.9-10.1
7.8-11.5
M1-M2
1.7-2.1
2.8-3.4
3.7-4.5
4.5-5.5
5.2-6.4
5.9-7.3
M10-M20
2.8-3.4
4.5-5.5
6.0-7.4
7.3-9.0
8.5-10.5
9.7-12.0
M2.5-M9
1.8-2.7
3.0-4.4
3.9-5.8
4.8-7.1
5.6-8.3
6.4-9.4
M1-M2
1.4-1.7
2.3-2.8
3.0-3.7
3.7-4.5
4.3-5.3
4.9-6.0
2.9
5.3
7.5
9.6
11.6
13.5
2.2
3.5
4.7
5.7
6.7
7.6
3.1
5.7
8.0
10.2
12.3
14.4
2.6
4.6
6.5
8.3
10.0
11.7
Harlar M harfini takip eden rakam MPa cinsinden karakteristik basn dayanmlarn gsterecek ekilde isimlendirilmitir.
nce tabakal har, birimler aras har tabakas 0.5 mm ile 3.0 mm olan har.
(**)
(11.1)
M10-M20
0.30
M2.5-M9
0.20
M1-M2
0.10
Beton
M10-M20
0.20
0.30
Gazbeton
M2.5-M9
0.15
0.30
M1-M2
0.10
Kullanlamaz
Kil (tula)
0.30
Harlar M harfini takip eden rakam MPa cinsinden karakteristik basn dayanmlarn gsterecek ekilde
isimlendirilmitir.
(*)
242
11.3.4 Edeer ubuk yntemi kullanlarak yaplacak zmlemede, yma binann rijitlii
kayma ve eilme deformasyonlar dikkate alnarak hesaplanacaktr. Duvar serbest boyu, H,
deme st kotundan deme (varsa hatl) alt kotuna kadar olan uzunluk olarak alnr. Duvar
uzunluu ise boluklar arasnda kalan duvar paras uzunluu olarak alnr. Duvar rijitlik, kduv,
hesabnda sva dahil olmak zere duvar kalnl kullanlr. Dikdrtgen kesitli bir duvar paras
iin elastik rijitlik her iki ucun ankastre olduu kabul edilerek Denk.(11.2) ile hesaplanr.
kduv
1
H3
12 Eduv I 1.2Gduv A
(11.2)
Eduv ve Gduv, 11.2.13e gre hesaplanacaktr. A dolu duvar parasnn yatay en kesit alann ve I
dolu duvar parasnn atalet momentini gstermektedir.
11.3.5 Yma ve donatl panellerden oluan binalarda tayc duvar etkin rijitlikleri brt
rijitliklerin %50si kadar azaltlarak belirlenecektir. Bu etkin rijitlikler kullanlarak hesaplanan
yerdeitirmeler sonucu oluan greli kat teleme orannn R/I katsays ile arpmnn 0.01
deerinin altnda olmas salanacaktr.
11.3.6 Her bir tayc duvar zerindeki yeniden dalma, duvardaki kesme kuvveti %25ten
daha fazla azalmamak ve %33ten daha fazla artmamak art ile izin verilecektir.
11.3.7 Yma yaplarda rijit diyafram etkisini salamak zere, en az 100 mm kalnlnda
betonarme deme yaplacaktr. Bu deme en az 300 mm kesit ykseklii ve 612 boyuna,
8/150 mm enine donatl yatay hatllara mesnetlenecektir. Yatay hatllarn genilii, en az
duvar kalnl kadar olacaktr. Yatay hatllarn deyde aral 4 myi amayacaktr.
11.3.8 Donatl panellerden oluan yaplarda demelerin yine donatl paneller ile
oluturulmas durumunda panellerin her iki dorultuda rijit diyafram olarak almasn
salayacak dzenlemeler yaplacaktr. Bu dzenlemelerin yaplmamas durumunda kat
demelerinin kendi dzlemleri iinde deprem kuvvetlerini dey tayc sistem elemanlar
arasnda gvenle aktarabildii hesapla kontrol edilecektir.
11.3.9 Kuatlm yma binalarda betonarme dey ve yatay hatllar yapsal modellemede
dikkate alnmayacaktr.
11.3.10 Duvar kesit uzunluu duvar kalnlnn iki katndan kk olan duvarlar hesaplarda
tayc olarak dikkate alnmayacaktr.
11.4. TAIMA GC YNTEMNE GRE HESAP
11.4.1 Tayc yma duvara dey dorultuda etkiyen tasarm kuvveti, NEd, duvar dey yk
tasarm dayanm olan NRdden daha byk olmayacaktr. Tek katmanl yma tayc duvarn
birim uzunluunun dey yk tasarm dayanm Denk. (11.3)de verilmitir. Yma duvar
tasarm basn dayanm fd, Denk. (11.4) ile belirlenecektir.
NRd t fd
(11.3)
fd f k / m
(11.4)
243
11.4.2 Narinlie bal kapasite azaltma katsays, narinlik (hk/t) orannn 6 ile 10 arasnda
olmas durumunda 0.9 ve 10 ile 15 olmas durumunda 0.75 alnacaktr. Yma duvar iin
dayanm azaltma katsays m 11.2.11e gre belirlenecektir.
11.4.3 Donatsz yma duvarlarda tayc yma duvar tasarm kesme dayanm VRd, duvara
etkiyen tasarm kesme kuvveti, VEdden daha byk olacaktr. Duvar kesme dayanm VRd,
Denk. (11.5)de verilmitir. Bu denklemde fb deeri 25 MPadan byk alnmayacaktr.
(11.5)
11.4.4 Dzlem ii eilme ve dey yklere maruz donatl yma duvar ve panellerin tasarm
srasnda yma ve gazbeton malzemenin ekme dayanm ihmal edilecek, basn etkileri
altnda kesitte ekildeitirme ve gerilme dalm ekil 11.1de verildii gibi dikkate
alnacaktr. Tmyle basn etkisinde olmayan kesitler iin snr basn ekildeitirmesi, kargir
birimi Grup I olmas durumunda mu =0.0035 den daha byk alnmayacaktr. Dier durumlar
iin mu=0.002den daha byk olmayacaktr. Tayc duvarlarda donatnn akmasndan nce
duvarda basn krlmas olmayaca hesapla gsterilmelidir.
11.4.5 Dzlem ii kesme etkisine maruz donatl yma duvarlarn hesabnda tayc yma
duvar tasarm kesme dayanm (VRd), duvara etkiyen tasarm kesme kuvvetinden (VEd) daha
kk olmayacaktr. Dey donat ieren ancak kesme donatsnn katksnn ihmal edildii
donatl yma duvarlarn kesme dayanmnn (VRd1) hesab, 11.4.3de verildii gibi
yaplacaktr. Dey donat ieren ve kesme donatsnn katksnn dikkate alnd donatl
yma duvarlarda, Denk.(11.6) salanacaktr. Kesme donatsnn katksnn dikkate
alnabilmesi iin yatay donatnn duvar boyunca sreklilii salanm olmaldr. Kesme
donatsnn katks, VRd2, Denk.(11.7) ile hesaplanacaktr. Kesme donatsnn katksnn dikkate
alnd durumlarda Denk.(11.8) salanacaktr.
(11.6)
(11.7)
VEd / (t
) 2.0 MPa
(11.8)
ekil 11.1
11.4.6 Donatl paneller ile tekil edilmi binalarda duvar kesme dayanm Denk.(11.9)(11.11)dan elde edilen deerlerin en k olarak alnacaktr.
244
VRd 0.15 fd
0.5
(11.9)
VRd N Ed 0.3Asi f yd
(11.10)
VRd 0.2 fd t
(11.11)
11.4.7 Donatsz yma binalar iin 11.4.3e gre hesaplanan, donatl yma binalar iin
Denk.(11.6)-(11.7), donatl paneller ile tekil edilmi binalar iin Denk.(11.9)-(11.11), ile
elde edilen kesme dayanmlarnn yeterlilii, Blm 4de verilen D dayanm fazlal katsays
dikkate alnarak kontrol edilecektir.
11.4.8 Kuatlm yma binalarda dey ykler ve/veya eilmeye maruz kalan elemanlarn
hesab, donatl yma duvarlar iin verilen hesap esaslarna gre yaplacaktr. Duvar kesitinin
basnca alan ksmnda sadece yma dayanm dikkate alnacak, basn blgesindeki donat
ve betonun katks ihmal edilecektir. Donat olarak ekmede kalan dey hatllarda bulunan
dey donatlar dikkate alnacaktr.
11.4.9 Kuatlm yma duvarlarn kesme dayanm, duvarn ve dey kuatma hatllarnn
kesme dayanmlar toplanarak elde edilecektir. Yma kesme dayanmnn hesab, donatsz
yma iin verilen yaklam benimsenerek yaplacaktr. Hatllarn kesme dayanm
hesaplanrken sadece beton katks dikkate alnacak, hatllarn zerindeki eksenel kuvvet ihmal
edilecektir.
11.5. DER TASARIM KRTERLER
11.5.1 Tayc eleman olarak dikkate alnacak duvarlar Tablo 11.4de verilen artlar
salayacaklardr. Bu artlar salamayan duvarlar tayc eleman olarak dikkate
alnmayacaktr.
Tablo 11.4 Kesme Kuvveti Etkisindeki Yma Duvarlarda Uygulanacak Konstrktif
artlar
tmin
(mm)
(hk/t)max
350
240
12
Kuatlm yma
240
15
Donatl yma
240
15
200
15
Yma Tipi
245
l1
l2
l3
Dey
hatl
< 4.0m
< 16.0m
(b)
Dey
hatl
Dey
hatl
ekil 11.2
< 1.5m
< 1.0m
> 0.5m
Kap
Pencere
ekil 11.3
11.5.4 Kuatlm yma binalarda yatay ve dey hatllar, yma duvarlar rldkten sonra
ve duvarlar kalp olarak kullanlarak dklecektir (ekil 11.4 ve ekil 11.5).
11.5.5 Kuatlm yma yaplarda dey hatl aadaki durumlarda tekil edileceklerdir:
(a) tayc duvarlarn serbest kenarlarnda,
(b) alan 1.5 m2den daha byk olan duvar boluklarnn her iki tarafnda,
(c) her 4 m duvar uzunluunda bir,
(d) iki tayc duvarn birbirine birletii yerlerde (eer en yakn dey hatl 1.5 mden daha
uzakta ise).
11.5.6 Kuatlm yma yaplarda dey hatllarn ykseklikleri 300 mmden ve bu hatllarda
boyuna donat 612den, enine donat 8/150 mmden az olmayacaktr. Dey hatl
donatlarnda bindirmeli ekler 60den daha ksa olmayacaktr.
11.5.7 Donatl yma binalarda yatay donatlar yatay derzlerin ierisine veya uygun
entiklere yerletirilecektir. Bu donatlarn dey aralklar 600 mmyi gemeyecektir.
Duvardaki yatay donat oran duvar brt kesit alan zerinden %0.05den daha az olmayacaktr
(ekil 11.6).
246
ekil 11.4
ekil 11.5
ekil 11.6
247
11.5.8 Donatl yma binalarda dey donatlar kargir birimlerdeki ceplere veya deliklere
yerletirilecektir. Bu donatlarn oran duvar brt kesit alan zerinden %0.08den kk
olmayacaktr. Dey donat aral en fazla 600 mm olacaktr. Kap ve pencere boluklarnn
her bir kenar boyunca en az 212 ek donat konulacaktr (ekil 11.6). Duvar kesitlerinin en u
ksmlarnda kullanlan donatlarn etrafndan, ap 4 mmden az olmayan ak etriye eklinde
yatay donatlar geirilecektir (ekil 11.7).
ekil 11.7
11.5.9 Donatl yma yaplarda yukarda belirtilen dey donatya ek olarak aadaki
durumlar iin 412den daha az olmayacak ekilde dey donat yerletirilecek ve bu
donatlarn yerletirildii cepler veya delikler harla doldurulacaktr.
(a) tayc duvarlarn serbest kenarlarnda,
(b) duvar-duvar birleimlerinde,
(c) ek donat aralnn 5 myi gemeyecei ekilde
11.5.10 Donatl paneller ile tekil edilen yaplarda deme panelleri ile mesnetlendikleri
betonarme hatllarn balant detaylar ekil 11.8de verilen artlar salayacaktr.
248
ekil 11.8
11.5.11 Yma binalarn atlar, betonarme teras at, ahap ya da elik oturtma at olarak
yaplabilir. En st kattaki yatay hatla oturan at kalkan duvarnn ykseklii 2.0 mden byk
ise dey ve eik hatllar yaplacaktr (ekil 11.9).
ekil 11.9
249
ao
bo
ci
fi
hb
tb
li
M
s
p
vc
vp
Vp
12.1. KAPSAM
12.1.1 Deprem etkisi altnda yaplacak tm ahap binalarn tayc sistem elemanlarnn
boyutlandrlmas ve birleimlerinin dzenlenmesi, bu konuda yrrlkte olan ilgili standart ve
ynetmeliklerle birlikte, bu blmde belirtilen kurallara gre yaplacaktr.
12.1.2 Bu blmn kapsam iindeki ahap binalarn yatay yk tayc sistemleri sadece
kaplamal panellerden veya sadece ahap aprazl panellerden oluabilir.
12.1.3 Ahap bina temelleri ile ilgili kurallar Blm 16da verilmitir.
12.2. GENEL KURALLAR
12.2.1. Ahap Tayc Sistemlerin Snflandrlmas
Ahap binalarda yatay yk tayc sistemleri depreme kar davranlar bakmndan 12.2.1.1
ve 12.2.1.2de tanmlanan iki snfa ayrlmtr.
250
12.2.1.1 Kaplamal panel sistemler: Kaplamal panel sistemler aadaki ekilde ikiye
ayrlmtr.
(a) Deprem etkisinin tamamnn ivili veya vidal OSB, kontrplak (plywood) paneller ile
karland, 12.2.2.4 ve 12.2.3.4te verilen koullar salayan ahap binalar. Bu tr binalar
Sneklik Dzeyi Yksek Sistemler olarak alnacaktr.
(b) Deprem etkisinin tamamnn ivi, vida ve bulon ile birletirilen tutkall, perde ve deme
panel elemanlar ile karland ahap binalar. Bu tr binalar Sneklik Dzeyi Snrl Sistemler
olarak alnacaktr.
12.2.1.2 aprazl Panel Sistemler: Deprem etkisinin tamamnn apraz elemanlar ile
karland ahap binalar. Bu tr binalar Sneklik Dzeyi Snrl Sistemler olarak alnacaktr.
12.2.1.3 Bu iki snfa giren sistemlerin deprem etkileri altnda tasarmnda uygulanacak
Tayc Sistem Davran Katsaylar ve Dayanm Fazlal Katsaylar (D) ile izin verilen Bina
Ykseklik Snflar (BYS) Tablo 4.1de verilmitir.
12.2.1.4 Ahap binalarn tayc perde panelleri, planda olabildiince dzenli ve ana
eksenlere gre simetrik veya simetrie yakn biimde yerletirilecektir. Tm katlarda tayc
perde panelleri stste gelecek ekilde dzenlenecektir.
12.2.2. lgili Standartlar ve Tasarm Esaslar
12.2.2.1 Bu blmn kapsam iinde bulunan ahap tayc sistemlerin tasarm, bu Blmde
belirtilen kurallarla birlikte Blm 2, Blm 3 ve Blm 4te verilen hesap kurallar, TS 498
de ngrlen ykler ve TS-EN 1995de verilen kurallar kullanlarak yaplacaktr.
12.2.2.2 Ahap yap elemanlar ve birleimleri, yapnn iletme mr boyunca kendinden
beklenen tm fonksiyonlar belirli bir gvenlik altnda yerine getirebilecek dzeyde dayanm,
kararllk (stabilite) ve rijitlie sahip olacaktr.
12.2.2.3 Bu blmn kapsam iinde bulunan ahap binalarda sadece snek davran
gsterdii bilinen malzemelerde ve birleimlerde dorusal olmayan davrana izin verilecektir.
Bu tr elemanlarn tasarm Tablo 4.1 de verilen R tayc sistem katsaylar ile azaltlm
deprem yklerine gre yaplacaktr.
12.2.2.4 Birleim elemanlarnda aadaki koullar yerine getiren elemanlar snek kabul
edilecektir.
(a) elik pim, bulon ve ivili birleimli, ahap-ahap ve ahap-elik birleimlerde birleen
ahap elemanlarn kalnl en az 10d olan ve birleim eleman ap 12mmyi amayan
elemanlar.
(b) Deme ve perde panel elemanlarnda ahap esasl kaplama kalnl en az 4d olan ve ivi
ap 3.1 mmyi amayan elemanlar.
12.2.2.5 12.2.2.4te belirtilen koullar salamayan birleimlerin ve 12.2.3.4te belirtilen
koullar salamayan ahap elemanlarn zellikleri TS EN 12512de tanmlanan deneylere gre
belirlenecektir.
12.2.2.6 12.2.2.5e gre evrimsel zellikleri tanmlanm elemanlarn sneklik dzeyi, bu
elemanlarn yerdeitirme snekliine bal olarak aadaki ekilde belirlenecektir.
251
(a) Yerdeitirme sneklii 4ten byk ve 6dan kk olan elemanlar sneklik dzeyi snrl
kabul edilecektir.
(b) Yerdeitirme sneklii 6dan byk veya eit olan elemanlar sneklik dzeyi yksek kabul
edilecektir.
12.2.3. Malzeme Koullar
12.2.3.1 Bu ynetmelik kapsamnda tm yapsal ahap elemanlarn, dayanm snflar ve
malzeme zellikleri TS EN 1995e gre belirlenecektir.
12.2.3.2 Bu ynetmelik kapsamnda yapsal ahap elemanlarn llerinde ilgili standartlarda
belirtilen deerlerden daha fazla sapmaya izin verilmeyecektir.
12.2.3.3 Bu ynetmelik kapsamnda, birleimlerde kullanlacak elik elemanlarn malzeme
zellikleri Blm 9.2.3 te verilen koullara uyacaktr.
12.2.3.4 Duvar ve deme ahap kaplamalarnda aadaki koullarn yerine getirilmesi
durumunda snek davrana izin verilebilir:
(a) Yonga levha panellerde younluun 650 kg/m3 olmas,
(b) Kontrplak, OSB ahap kaplamalarn kalnlnn en az 9 mm olmas,
(c) Yonga levha ve lifli levha kalnlnn en az 13 mm olmas.
12.2.3.5 Bu ynetmelik kapsamnda tama gc yaklam ile yaplacak tasarmda
kullanlacak ahap elemanlarn malzeme zellikleri ve dayanmlar iin Tablo 12.1de verilen
malzeme gvenlik katsaylar kullanlacaktr.
Tablo 12.1. Ahap Elemanlarda Malzeme Gvenlik Katsaylar
Malzeme tr
Malzeme
gvenlik
katsays
Masif Ahap
1.3
1.25
Kontrplak, OSB
1.2
Yonga Levha
1.3
Lifli Levha
1.3
Birleimler
1.3
Dili Levha
1.25
252
(b) Ahap demelerin ana iskeletini oluturan ahap kiriler ve ahap ara kuak kirileri ubuk
sonlu elemanlar ile, ahap kaplama ise ortotropik levha sonlu elemanlar ile modellenecektir.
(c) Btn ahap elemanlarn dm noktalarndaki balant elemanlarnda syrlmadan
oluacak rijitlik kayb TS EN 1995 2.3.2ye gre belirlenecek ve hesap modellerine
yanstlacaktr.
(d) Modellemede ahap elemanlarn elastisite modl olarak ani ykleme durumuna karlk
gelen deer alnacaktr.
(e) Btn ahap demeler esnek diyafram olarak modellenecektir.
12.3.2 12.3.1de tanmlanan modelleme kurallar erevesinde aadaki elemanlarn
tasarm, Tablo 4.1de verilen R tayc sistem davran katsaylar ile azaltlm deprem
yklerinden elde edilen i kuvvetlere gre yaplacaktr:
(a) 12.2.2.4 te tanmlanan birleim elemanlar,
(b) 12.2.3.4 te tanmlanan ahap kaplama elemanlar,
(c) 12.2.2.6 ya gre sneklik dzeyi yksek birleimler ve ahap elemanlar,
(d) Yatay yk tayan ahap apraz elemanlar.
12.3.3 12.3.1de tanmlanan modelleme kurallar erevesinde aadaki elemanlarn
tasarm, Tablo 4.1de verilen R tayc sistem davran katsaylar ile azaltlm deprem
yklerinden elde edilen i kuvvetlerin D dayanm fazlal katsaylar ile bytlm
deerlerine gre yaplacaktr
(a) 12.2.2.4 ve 12.2.3.4te tanmlanan koullar salamayan ve 12.2.2.6ya gre sneklik dzeyi
snrl olarak tanmlanan btn birleim elemanlar ile ahap elemanlar,
(b) Btn tutkall birleimler,
(c) Panel kenar dikmeleri, alt ve st balk elemanlar ve var ise kuak kirileri,
(d) Kenar dikmelerinin olduu blgelerde oluan ekme kuvvetlerini alttaki sisteme aktaran
ankrajlar ve taban kesme kuvvetini temele aktaran ankrajlar,
(e) Dzlem ii rijitlii arttrmak iin kullanlan diyagonal elik ekme elemanlar,
(f) Ahap diyafram balklar ve kuak kirileri.
12.3.4 Dey ykler ve deprem etkileri altnda uygulanacak yk birleimleri 4.4te verilmitir.
12.4. PANELLERN TASARIM ESASLARI
12.4.1. Panelleri Oluturan Elemanlar
Panellerin ahap iskeleti aadaki elemanlardan oluturulacaktr:
(a) Ana dikmeler,
(b) Ara dikmeler,
(c) Dikmelerin altna konulacak taban kirileri,
(d) Dikmelerin stne konulacak balk kirileri,
253
(e) Taban ve balk kirileri arasnda duvarda dikdrtgen gzler oluturan ve dikmeleri duvar
boyunca birbirine balayan yatay kuak kirileri,
(f) Oluturulan dikdrtgen gzleri gen gzlere blen aprazlar veya yatay yk tayan
kaplama panelleri.
Kaplamal tipik bir panel iskeleti ekil 12.1de, aprazl tipik bir panel iskeleti ise ekil 12.2de
verilmitir.
ekil 12.1
ekil 12.2
254
12.4.3.2 Sadece tam kat yksekliindeki tayc panel blmlerinin kesme kuvveti tama
kapasitesine sahip olduu kabul edilecektir. Her tayc panel blm iin, kenar dikmelerde
ekme kuvveti aktarma ankrajlar kullanlacaktr (ekil 12.3).
12.4.3.3 Kaplamal paneldeki kesme kuvveti istemi, Denk.(12.1)e gre hesaplanan kesme
tasarm dayanmndan kk olacaktr:
Vp
vp li
M
(12.1)
ekil 12.3
Birim boya ait karakteristik kesme dayanm vp , Denk.(12.2)ye gre hesaplanacaktr.
vp
fi ci
s
(12.2)
ci
2li
1.0
h
(12.3)
12.4.3.4 Panellerin birim boya ait kesme dayanmlar, panelin tek yzne kaplama
yaplmasna kar gelen deerlerdir. Aksi durumda aada belirtilen kurallara uyulacaktr.
(a) Panelin ayn yzne birden fazla kaplama uygulanmas durumunda, sadece panel yz ile
temas eden malzemenin dayanm deeri kullanlacaktr.
(b) Panelin her iki yzne ayn kaplamann, ayn ivi veya vida yerleimi ile kaplanmas
durumunda, 12.4.3.3e gre hesaplanan birim boya ait kesme dayanm deerleri her iki yz iin
toplanarak kullanlr. Bu durumda, panel kenar dikmeleri ile alt ve st balk kirilerinin oluan
kesme kuvvetini gvenli ekilde karlad hesapla gsterilecektir.
(c) Panelin iki yznde farkl kaplama malzemesi kullanlmas durumunda, birim boy iin
kesme dayanm; 12.4.3.3e gre kk kesme dayanmna sahip kaplama malzemesi
256
dayanmnn 2 kat ile byk kesme dayanmna sahip kaplama malzemesi dayanmnn by
olarak alnacaktr.
12.4.3.5 - Yatay yk tayan panellerde en fazla 5 mde bir ankraj veya ekme kuvveti aktaran
birleim kullanlacaktr.
12.4.4. Dikmelerin Tasarm
Kaplamal panel sistemlerde, yatay yklerden dolay kenar dikmelerde oluan eksenel
kuvvetler Denk.(12.4) ile hesaplanacaktr (ekil 12.4).
Ci Ti vd h
(12.4)
Bu ekilde bulunan eksenel kuvvetler ve dey yklerden oluan eksenel kuvvetlerin toplam
altnda, dikmenin eksenel basn dayanm TS-EN 1995 Blm 6ya gre hesaplanacaktr.
ekil 12.4
12.4.5. Birleimlerin Tasarm
12.4.5.1 Paneli oluturan ahap yap elemanlar ivi/vida ve/veya bulonlarla birletirilecektir.
ivi, vida veya bulonlarn tayaca kuvvetler farkl gme biimleri altnda TS EN 1995
Blm 8e gre hesaplanacaktr.
12.4.5.2 Kaplamal Panel Sistemlerinin birleimlerinde aadaki snrlara uyulacaktr:
(a) Kenar dikmelerde ivi/vida aral en ok s = 150 mm olacaktr.
(b) dikmelerde ivi/vida aral en ok p = 300 mm olacaktr.
(c) Panelin kenarlar boyunca vidalarn kenar mesafesi en az 10mm olacaktr.
(d) Kesme ankraj, oluan kesme kuvvetini aktaracak sayda yerletirilecektir.
12.4.5.3 Kaplamal ve aprazl panel sistemlerin birleimlerinde uyulmas gereken dier
kurallar aada verilmitir.
257
ekil 12.5
12.5.1.2 Zemin kattaki deme kirileri taban kirileri zerine, dier katlardaki deme
kirileri ve at makaslar ise balk kirileri zerine oturtulacak; ivili, vidal, bulonlu veya zel
tasarlanm elik birleim elemanlar ile birletirilecektir. Tipik bir birleim detay ekil
12.6da verilmitir.
12.5.3. Demelerin Tasarmna likin Kurallar
12.5.3.1 ereve elemanlara balanmayan tm deme panel elemanlar, ahap deme
kirileri arasnda oluturulacak enine balant (takoz) elemanlarna balanacaktr. Bu elemanlar
ayrca yatay yk tayan duvarlarn st kotunda da dzenlenecektir.
258
ekil 12.6
12.5.3.2 Demede boluk olmas durumunda boluu evreleyen kirilerde sreklilik
salanmaldr.
12.5.3.3 Kirilerde enine balant elemanlar kullanlmad durumda kiri yksekliinin
geniliine oran (hb / tb) 4ten kk olacaktr.
12.5.3.4 t panel kaplama kalnl ve ao kiri aral olmak zere, btn ahap kaplama
elemanlar ao / t 100 koulunu salayacaktr.
12.6. Birleimlerin Tasarm
12.6.1 Basn elemanlar ve bu elemanlarn birleimlerinde (dili birleimler, vb.) tekrarl
yklerden dolay oluabilecek deformasyonlarn neden olaca yk tama kayb nedeniyle
elemanlar birbirlerinden ayrlmayacak ve orijinal pozisyonlarn koruyacak ekilde
tasarlanacaktr.
12.6.2 Ahap birleim elemanlarnn kullanlmad ahap-ahap ve elik-ahap
birleimlerinde byk bulonlar ve kamalar (d > 16mm) kullanlmayacaktr.
12.6.3 ivi veya vida ile ahap-ahap veya ahap-elik levha birleimi yaplmas durumunda,
ivi veya vidann dayanmn yeterli olduunun hesapla gsterilmesi zorunludur.
259
DTS
DD-1
DD-2
= 50 ylda alma olasl %10 (tekrarlanma periyodu 475 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
DD-3
= 50 ylda alma olasl %50 (tekrarlanma periyodu 72 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
DD-4
= 50 ylda alma olasl %68 (tekrarlanma periyodu 43 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
Ed(H)
HN
mt
Qe
SDS
VtE(X)
bi
13.1.2 3.3.1de verilen ykseklik tanm esas alnarak Tablo 3.3e gre aada belirtilen
binalar yksek bina olarak tanmlanr ve BYS=1 olarak snflandrlr:
(a) DTS=1, 1a, 2, 2a iin ykseklii HN > 70 m olan binalar;
(b) DTS=3, 3a iin ykseklii HN > 91 m olan binalar;
(c) DTS=4, 4a iin ykseklii HN > 105 m olan binalar.
13.1.3 Yksek bina tayc sistemleri, Blm 4, Blm 7 ve/veya Blm 9da verilen
tanmlara gre sneklik dzeyi yksek sistem olarak dzenlenecektir. Sneklik dzeyi snrl ve
sneklik dzeyi karma sistemlere izin verilmez.
13.1.4 Yksek bina tayc sistemleri, Tablo 4.1de A12, B12, A13, A14, A15 simgeleri ile
tanmlanan betonarme veya C12, C14, C15 simgeleri ile tanmlanan elik tayc sistemlerden
oluturulacaktr.
13.1.5 Yksek bina tayc sistemlerinde betonarme perdelerin kalnl 300 mm.den az
olmayacak, 7.6.1.3 ve 7.6.3.2 uygulanmayacaktr.
13.2. PERFORMANS HEDEFLER VE TASARIM AAMALARI
Yksek binalarn tasarm, Tablo 3.4(b)de tanmlanan performans hedefini de salamak
zere aada belirtilen aamada yaplacaktr. II. Aama ile III. Aamann sralar
deitirilebilir.
13.2.1. Tasarm Aamas I: DD-2 Deprem Yer Hareketi Altnda n Tasarm
Boyutlandrma
13.2.1.1 Bu aamada DD-2 deprem yer hareketinin etkisi altnda Can Gvenlii (CG)
performans hedefini salamak zere yksek binann Dayanma Gre Tasarm (DGT) yaklam
ile n tasarm boyutlandrmas yaplacaktr. Bu aama iin hesap esaslarnn ayrntlar
13.4te verilmitir.
13.2.1.2 Bu aamada Blm 4 veya Blm 5 ile birlikte Blm 7, Blm 8 ve/veya Blm
9da ve ayrca bu Blmde verilen kurallar esas alnacaktr.
13.2.2. Tasarm Aamas II: DD-4 veya DD-3 Deprem Yer Hareketi Altnda Kesintisiz
Kullanm veya Hemen Kullanm Performans Hedefi in Deerlendirme yiletirme
13.2.2.1 Bu aamada, n tasarm yaplm bulunan yksek binann;
(a) Tablo 3.4(b)ye gre normal performans hedefi iin DD-4 deprem yer hareketi altnda
Kesintisiz Kullanm (KK) performans hedefini salamak zere, Dayanma Gre Tasarm
(DGT) veya ekildeitirmeye Gre Deerlendirme ve Tasarm (GDT) yaklam ile
performans deerlendirmesi yaplacaktr.
(b) Tablo 3.4(b)ye gre ileri performans hedefi iin DD-3 deprem yer hareketi altnda Hemen
Kullanm (KK) performans hedefini salamak zere ekildeitirmeye Gre Deerlendirme ve
Tasarm (GDT) yaklam ile performans deerlendirmesi yaplacaktr. Bu aama iin hesap
esaslarnn ayrntlar 13.5te verilmitir.
261
13.2.2.2 Bu aamada Blm 4 veya Blm 5 ile birlikte Blm 7, Blm 8 ve/veya Blm
9da ve ayrca bu Blmde verilen kurallar esas alnacaktr. Deerlendirme sonucunda gerekli
grlrse n tasarm iyiletirilecek ve deerlendirme tekrarlanacaktr.
13.2.3. Tasarm Aamas III: DD-1 Deprem Yer Hareketi Altnda Gmenin nlenmesi
veya Can Gvenlii Performans Hedefi in Deerlendirme yiletirme Son Tasarm
13.2.3.1 Bu aamada, ilk iki tasarm aamas tamamlanm olan yksek binann Tablo
3.4(b)ye gre DD-1 deprem yer hareketi altnda normal performans hedefi olarak Gmenin
nlenmesi (G), ileri performans hedefi olarak ise Can Gvenlii (CG) performans hedefini
salamak zere ekildeitirmeye Gre Deerlendirme ve Tasarm (GDT) yaklam ile
performans deerlendirmesi yaplacaktr. Bu aama iin hesap esaslarnn ayrntlar 13.6da
verilmitir.
13.2.3.2 Deerlendirme sonucunda gerekli grlrse tasarm iyiletirilecek ve deerlendirme
tekrarlanarak son tasarma ulalacaktr. Bu aamada Blm 5 ile birlikte Blm 7, Blm 8
ve/veya Blm 9da ve ayrca bu Blmde verilen kurallar esas alnacaktr.
13.3. YKSEK BNA TAIYICI SSTEMLERNN DZENLENMES
13.3.1. Tipik Yksek Bina Tayc Sistemleri
Tipik yksek bina tayc sistemlerinin tanm aada verilmitir. Uygulamada genellikle bu
tanma uyan tayc sistemler kullanlmaktadr.
13.3.1.1 Tipik bir yksek bina, genellikle zemine gml bodrum katlarnn stnde yer alan
az katl bir baza (podyum) ve onun stnde ykselen bir kule blmnden oluur. Yksek
binalarn ok byk bir blm bu tanma uymaktadr, ancak baz yksek binalarda baza
olmayabilir.
13.3.1.2 Kule tayc sistemi, deprem ve rzgar etkilerinin nemli bir ksmn, hatta yerine
gre tamamna yaknn karlayan ve genellikle betonarme olarak ina edilen merkezi bir
ekirdek perde sistemi ile birlikte betonarme, elik veya kompozit kolon ve kirilerin
oluturduu erevelerden ve/veya dorudan kolon veya perdelere mesnetlenen kirisiz
demelerden meydana gelir.
13.3.1.3 epeevre dzenlenen yeterli rijitlie ve dayanma sahip ereve elemanlarla
oluturulan d tpler ile yksek bina tayc sistemi iin gerekli burulma rijitlii ve
dayanmnn salanmas yoluna gidilmektedir.
13.3.1.4 zel durumlarda belirli kat veya katlarda merkezde ekirdek perde grubuna, dta
ise gl kolonlara mesnetlenen dtan destek (outrigger) sistemleri de kule tayc sisteminde
yer alabilir.
13.3.1.5 Kule tayc sistemin ana eleman olan ekirdek perde sistemi, bamsz olarak
alan U, E veya benzeri kesitli perdelerden ve genellikle bunlarn rijitlik ve dayanmlar
yksek betonarme veya elik ba kirileri ile birbirlerine balanarak oluturduu ba kirili
perde(ler)den meydana gelen tayc sistemdir.
262
13.3.1.6 Zemine gml bodrum katlarnn stnde yer alan ve stteki kule blmne oranla
planda daha geni yer kaplayan az katl baza blmnn tayc sistemi, yukardan aaya
devam eden kule tayc sistemine ek olarak genellikle perde ve erevelerden ve/veya kirisiz
demelerden oluan bir sistemdir. Zemine gml bodrum katlarnn tayc sistemi ise,
yukardan aaya devam eden tayc sisteme ek olarak evredeki rijit perdelerden oluur.
13.3.1.7 Kulenin baza ve rijit evre perdeli bodrum katlarndan ayrlmakszn ortak bir tayc
sistem iinde yer almas, kuleden gelen etkilerin bazaya ve byk lde rijit bodrum
perdelerine aktarlmasna neden olur. Bylece hem kulenin boyu ksalr, hem de kulenin temel
seviyesindeki devrilme momenti nemli derecede azalr. Ancak buna karlk, kuleden bazaya
ve zellikle evredeki bodrum perdelerine geite yer alan gei katlar (transfer katlar)nn
demeleri, kendi dzlemleri iinde byk zorlanmalara maruz kalrlar.
13.3.2. Yksek Bina Tayc Sisteminin Dzenlenmesinde Gznne Alnacak Hususlar
13.3.2.1 Yksek bina tayc sistemleri hem planda, hem de dey dorultuda olabildiince
dzenli olmaldr. ekirdek perdenin binann merkezine yerletirilmesine ve planda her iki ana
eksene gre simetrik veya simetrie yakn tayc sistemlerin seimine zen gsterilmelidir.
13.3.2.2 Betonarme kirisiz demeli sistemlerin kullanlmas durumunda, merkezdeki
ekirdek perde ile birlikte almak zere, evredeki kolon veya perdelerin birbirlerine
olabildiince rijit kirilerle balanmas ile d tpler oluturulmas ve bylece tayc sistemde
yeterli burulma rijitlii ve dayanmnn salanmas esas alnmaldr. Bu balamda tayc
sistemin hakim burulma modu periyodunun hakim teleme modunun periyodundan daha uzun
olmamas salanmaldr.
13.3.2.3 Tayc sistemde dtan destek (outrigger) kullanlmas durumunda destek
kirilerinin, mesnetlendikleri ekirdek perdelerine ve destek kolonlarna aktaracaklar eksenel
kuvvetlerin ngrlen dzeyleri amamas iin bu kirilerin dayanm fazlalklarnn
snrlanmasna ynelik nlemler alnmaldr. Bu balamda destek kirilerinin, akma dzeyleri
kontrol edilebilen burkulmas nlenmi elik aprazlarn kullanld kafes sistemler olarak
dzenlenmesi tercih edilebilir.
13.3.3. Dorusal Olmayan Snek Davrana likin ekildeitirmeler
13.3.3.1 Yksek bina tayc sisteminin dzenlenmesinde yukarda belirtilen genel kurallar
ile Blm 4, Blm 5, Blm 7 ve/veya Blm 9da verilen kurallar dikkate alnacaktr.
13.3.3.2 Genel tanm 4.2.2de verilen kapasite tasarm ilkelerinin uygulanmas
kapsamnda, dorusal olmayan snek davrann tanmlanabilecei eleman trleri ve davran
modlar aada belirtilmitir:
(a) Sneklik dzeyi yksek betonarme perdeler: Perde taban blgelerinde (temelin, bodrumun
veya bazann hemen stndeki blgelerde) ve bu blgelerden yukarya doru makul bir
ykseklikteki blgelerde iki dorultuda eilme ve eksenel kuvvet (P-M-M) etkisinde akma. Ba
kirili perde durumunda betonarme veya elik ba kirilerinde eilme ve/veya kesme etkisinde
akma.
263
(b) Sneklik dzeyi yksek betonarme veya elik ereveler: Kiri u blgelerinde eilme
etkisinde akma, kolon taban kesitlerinde (temelin, bodrumun veya bazann hemen stndeki
kesitlerde) iki dorultuda eilme ve eksenel kuvvet (P-M-M) etkisinde akma.
(c) Sneklik dzeyi yksek dmerkez aprazl elik ereveler: Ba kirilerinde kesme-eilme
akmas (tercihen sadece kesme akmas), kolon taban kesitlerinde (temelin, bodrumun veya
bazann hemen stndeki kesitlerde) iki dorultuda eilme ve eksenel kuvvet (P-M-M)
etkisinde akma.
(d) Sneklik dzeyi yksek merkezi aprazl elik ereveler: ekme aprazlarnda akma, basn
aprazlarnda burkulma, kolon taban kesitlerinde (temelin, bodrumun veya bazann hemen
stndeki kesitlerde) iki dorultuda eilme ve eksenel kuvvet (P-M-M) etkisinde akma.
(e) Sneklik dzeyi yksek burkulmas nlenmi aprazl elik ereveler: ekme ve basn
aprazlarnda akma, kolon taban kesitlerinde (temelin, bodrumun veya bazann hemen
stndeki kesitlerde) iki dorultuda eilme ve eksenel kuvvet (P-M-M) etkisinde akma.
13.3.4. Dorusal Davrana likin Kuvvetler
13.3.4.1 Genel tanm 4.2.2de verilen kapasite tasarm ilkelerinin uygulanmas
kapsamnda, dorusal davrana ilikin i kuvvetler iin yeterli dayanmn salanmas esastr.
13.3.4.2 Dorusal davrana ilikin aada belirtilen i kuvvetler, kritik i kuvvetler olarak
tanmlanacaktr:
(a) Perdeler, bodrum perdeleri, kolonlar ve kirilerde kesme kuvvetleri (apraz donatl ba
kirileri hari),
(b) Sadece eksenel kuvvete maruz kolonlardaki eksenel kuvvetler,
(c) Kat deme plaklar ve transfer katlar deme plaklarnda aktarma elemanlar ile dey
tayc sistem elemanlarna (perdeler ve kolonlar) aktarlan i kuvvetler
(d) zel zmbalama donats konulmayan deme ve radye temel plaklarnda zmbalama
kuvvetleri
(e) Temellerde kesme kuvvetleri
(f) Balanan elemanlarn dayanmlarndan daha az dayanma sahip elik birleimlerdeki i
kuvvetler.
13.3.4.3 Dorusal davrana ilikin aada belirtilen i kuvvetler, kritik olmayan i kuvvetler
olarak tanmlanacaktr:
(a) Bodrum perdelerinde eilme momentleri
(b) Temellerde eilme momentleri
(c) Demelerde eilme momentleri.
264
(13.2)
Burada mt baza ve kulenin yer ald st blmn toplam ktlesini, SDS DD-2 deprem yer
hareketi dzeyi iin 2.3.2de tanmlanan ksa periyod tasarm spektral ivme katsaysn, g
yerekimi ivmesini, H ise 3.3.1de verilen ykseklik tanm esas alnarak Denk.(13.3) ile bina
ykseklii H N e bal olarak hesaplanan katsayy gstermektedir.
265
H N 105
H = 1.0
H = 2.05 0.01 H N
H = 0.5
(13.3)
Denk.(13.2) ile hesaplanan Vt,min , Denk.(4.25)te VtE(X) yerine kullanlacak ve ayn denklemde
E 1 alnacaktr.
13.4.4. Tayc Sistemin n Boyutlamasna likin Ek Koullar
13.4.4.1 Yapsal elemanlarn boyut ve donatlar, Blm 7 ve/veya Blm 9da verilen
esaslar dikkate alnarak 13.4.3e gre hesaplanan n tasarm i kuvvetlerine gre
belirlenecektir.
13.4.4.2 Blm 7ye gre n tasarmda perdelere etkiyen kesme kuvvetleri, I. Aamadaki
dorusal hesapta elde edilmesi mmkn olmayan, ancak III. Aamada yaplacak dorusal
olmayan analizlerde ortaya kabilecek olas dinamik kesme bytmesi ve/veya dinamik kesme
g etkilerini karlamak zere uygun ekilde byltlmelidir. Her iki etkiyi kapsamak zere,
13.4.3e gre hesaplanan perde kesme kuvvetlerinin Blm 7de tanmlanan kritik perde
ykseklii boyunca yaklak olarak en az 2.5 katnn, st ksmda ise yaklak olarak en az 1.5
katnn gznne alnmas ve perde kesitlerinin kesme n hesabnn bu deerlere gre yaplmas
nerilmektedir.
13.4.4.3 Yksek bina temellerinin n tasarm da 4.10.3te tanmlanan kuvvetler esas alnarak
Blm 16ya gre yaplacaktr.
13.5. TASARIM AAMASI II: KESNTSZ KULLANIM VEYA HEMEN
KULLANIM PERFORMANS DEERLENDRMES N HESAP ESASLARI
13.5.1. Kapsam
13.5.1.1 II. Aamada, n tasarm yaplan tayc sistem elemanlarnn, Tablo 3.4(b)ye gre
normal performans hedefi iin DD-4 deprem yer hareketi altnda Kesintisiz Kullanm (KK)
performans hedefini, ileri performans hedefi iin ise DD-3 deprem yer hareketi altnda Hemen
Kullanm (KK) performans hedefini salamak zere dorusal veya dorusal davrana ok
yakn durumda olduklar kantlanacaktr.
13.5.1.2 Kesintisiz Kullanm performans hedefi iin deerlendirme, Blm 4e gre dorusal
hesaba dayal DGT yaklam ile veya Blm 5e gre dorusal olmayan hesaba dayal GDT
yaklam ile yaplabilir. Hemen Kullanm performans hedefi iin deerlendirme, Blm 5e
gre dorusal olmayan hesaba dayal GDT yaklam ile yaplacaktr.
13.5.2. II. Aama Tayc Sistem Modellemesi
13.5.2.1 II. Aamada dorusal hesaba dayal DGT yaklamnn uygulanmas durumunda
4.5te verilen, dorusal olmayan hesaba dayal GDT yaklamnn uygulanmas durumunda
ise 5.4te verilen modelleme kurallarna uyulacaktr. Ancak, aadaki farkl kurallara her iki
durumda da uyulacaktr.
266
13.5.2.2 II. Aamada yk birleimlerinin tanmlanmas iin 4.4.4 veya 5.2.2 esas alnacaktr.
13.5.2.3 Betonarme elemanlar iin Tablo 13.1de verilen etkin kesit rijitlii arpanlar
kullanlacaktr. arpanlar, 4.5.8de Tablo 4.2 iin verilen aklamalara gre kullanlacaktr.
Ayn arpanlar rzgar hesabnda da kullanlabilir.
13.5.2.4 Ek dmerkezlik etkisi gznne alnmayacaktr.
13.5.2.5 Snm oran % 2.5 alnacaktr.
13.5.3. II. Aama Deprem Hesab
13.5.3.1 13.4.3.1e gre I. Aama deprem hesabndan nce yaplan ve yapm aamalarn
gznne alan dey yk hesab sonular II. Aamada da kullanlacaktr.
13.5.3.2 II. Aama deprem hesab kapsamnda, 13.5.1.2ye gre DD-4 deprem yer hareketi
altnda 4.8e gre modal hesap yntemleri ile dorusal hesap veya 5.7ye gre zaman tanm
alannda dorusal olmayan hesap yaplacaktr. DD-3 deprem yer hareketi altnda ise 5.7ye
gre zaman tanm alannda dorusal olmayan hesap yaplacaktr.
Tablo 13.1. Betonarme Tayc Sistem Elemanlar iin II. Aamada Uygulanacak Etkin
Kesit Rijitlii arpanlar
Betonarme Tayc
Sistem Eleman
Eksenel
Kayma
Perde
0.75
1.00
Bodrum perdesi
1.00
1.00
Deme
0.50
0.80
Eilme
Kesme
Perde
1.00
1.00
Bodrum perdesi
1.00
1.00
Deme
0.50
1.00
ubuk eleman
Eilme
Kesme
Ba kirii
0.30
1.00
ereve kirii
0.70
1.00
ereve kolonu
0.90
1.00
0.80
1.00
13.5.3.3 Deprem hesabnn 4.8e gre modal hesap yntemleri ile yaplmas durumunda;
(a) kuvvetlerin hesabnda R / I = 1 ve D = 1 alnacaktr.
(b) I. Aamadaki minimum taban kesme kuvveti koulu uygulanmayacaktr.
(c) Deprem hesabnn 4.8.2e gre Mod Birletirme Yntemi ile yaplmas durumunda,
13.5.2.5te tanmlanan % 2.5 snm oranna kar gelen yatay elastik tasarm spektral ivmesi
267
deerleri Sae (T ) nin elde edilmesi iin, Denk.(2.3)te % 5 snm oran iin verilen spektral
ivme deerleri 1.25 katsays ile arplacaktr. Ayrca, mod katklarnn birletirilmesi iin
4B.2.4e gre Tam Karesel Birletirme Kuralnn kullanlmas durumunda, Denk.(4B.5) ile
verilen apraz korelasyon katsaylarnn hesabnda btn modlar iin snm oran %2.5 olarak
alnacaktr.
(d) Deprem hesabnn 4.8.3e gre zaman tanm alannda Mod Toplama Yntemi ile yaplmas
durumunda ise, her bir titreim modu iin modal tek serbestlik dereceli sistemin Denk.(4B.10)
ile verilen hareket denkleminde snm oran %2.5 olarak alnacaktr.
13.5.3.4 Deprem hesabnn 5.7ye gre zaman tanm alannda dorusal olmayan hesap olarak
yaplmas durumunda; 5.7.3.2ye gre orantl (Rayleigh) snm matrisinin oluturulmas iin
gznne alnacak modlarda snm oran %2.5 olarak alnacaktr.
13.5.4. II. Aamada Deerlendirmeye Esas ekildeitirme ve Kuvvet stemleri
13.5.4.1 II. Aama deprem hesabnn 13.5.3.3 kapsamnda 4.8e gre dorusal modal hesap
yntemleri ile yaplmas durumunda, bu hesapta elde edilen i kuvvetler deerlendirmeye esas
i kuvvetler olarak gznne alnacaktr.
13.5.4.2 II. Aama deprem hesabnn 5.8e gre zaman tanm alannda dorusal olmayan
hesap olarak yaplmas durumunda;
(a) Snek davrana sahip elemanlarda deerlendirmeye esas ekildeitirme talepleri, yaplan
hesaplarn (en az 2x11 = 22 hesap) her birinden elde edilen sonularn enbyk mutlak
deerlerinin ortalamas olarak hesaplanacaktr.
(b) Kritik i kuvvetler olarak 13.3.4.2de tanmlanan i kuvvetler iin deerlendirmeye esas
talepler, yaplan hesaplarun (en az az 2x11 = 22 hesap) her birinden elde edilen sonularn
enbyk mutlak deerleri ortalamasnn 1.4 kat olarak hesaplanacaktr.
(c) Kritik olmayan i kuvvetler olarak 13.3.4.3te tanmlanan i kuvvetler iin deerlendirmeye
esas talepler, yaplan hesaplarn (en az az 2x11 = 22 hesap) her birinden elde edilen sonularn
enbyk mutlak deerlerinin ortalamas olarak hesaplanacaktr.
13.5.5. II. Aama Performans Deerlendirmesi
13.5.5.1 13.5.1.1e gre DD-4 deprem yer hareketi altnda Kesintisiz Kullanm performans
hedefinin veya DD-3 deprem yer hareketi altnda Hemen Kullanm performans hedefinin
salanmas iin aada 13.5.4.2de verilen i kuvvet snrlarnn veya 13.5.4.3te verilen
ekildeitirme ve i kuvvet snrlarnn almamas gereklidir. Her iki durumda da i kuvvet
kapasitelerinin hesabnda karakteristik malzeme dayanmlar yerine Tablo 5.1de verilen
ortalama (beklenen) malzeme dayanm deerleri kullanlacaktr.
13.5.5.2 II. Aama Deprem hesabnn 4.8e gre dorusal modal hesap yntemleri ile
yaplmas durumunda;
(a) Snek davrana sahip elemanlardaki i kuvvetler iin etki (talep) / kapasite oran, DTS
= 1, 2, 3, 4 olan binalarda E/K = 1.5 deerini, DTS = 1a, 2a, 3a, 4a olan binalarda ise E/K = 1.2
deerini amayacaktr.
268
(b) 13.3.4.2 ve 13.3.4.3te tanmlanan ve snek davrana sahip olmayan i kuvvetler iin etki
(talep) / kapasite oran E/K = 0.7 deerini amayacaktr.
13.5.5.3 II. Aama Deprem hesabnn 5.7Ye gre zaman tanm alannda dorusal olmayan
hesap olarak yaplmas durumunda;
(a) Snek davrana sahip betonarme elemanlardaki toplam birim ekildeitirme talepleri
Tablo 5.2de ilgili performans dzeyi iin verilen snr deerleri amayacaktr.
(b) Snek davrana sahip elik elemanlardaki ekildeitirme talepleri, EK 5Dde ilgili
performans dzeyi iin verilen snrlar amayacaktr.
(c) Snek davrana sahip olmayan elemanlarda 13.5.4.2(b) ve 13.5.4.2(c)ye gre hesaplanan
i kuvvet taleplerinin ilgili betonarme elemanlar iin Blm 7de, elik elemanlar iin Blm
9da tanmlanan i kuvvet kapasitelerinden daha kk olduu gsterilecektir. kuvvet
kapasitelerinin hesabnda karakteristik malzeme dayanmlar yerine Tablo 5.1de verilen
ortalama (beklenen) malzeme dayanmlar esas alnacaktr.
13.5.5.4 En byk greli kat telemesi oran, kesintisiz kullanm performans hedefinin
salanmas iin DD-4 deprem yer hareketinin etkisi altnda 0.006y, hemen kullanm
performans hedefinin salanmas iin DD-3 deprem yer hareketinin etkisi altnda 0.01i
gemeyecektir.
13.5.5.5 Yukarda 13.5.5.2, 13.5.5.3 ve 13.5.5.4te verilen koullarn salanamamas
durumunda tayc sistemin n tasarm deitirilerek I. Aama deprem hesaplar
tekrarlanacaktr.
13.6. TASARIM AAMASI III: GMENN NLENMES VEYA CAN GVENL
PERFORMANS DEERLENDRMES N HESAP ESASLARI
13.6.1. Kapsam
13.6.1.1 III. Aamada, n tasarm boyutlandrmas I. Aamada tamamlanan ve II.
Aamada kesintisiz kullanm veya hemen kullanm performans hedefini salad gsterilen
yksek bina tayc sisteminin, gznne alnan en byk deprem olarak nitelenen ve 50 ylda
alma olasl %2 (tekrarlanma periyodu 2475 yl) olan DD-1 deprem yer hareketi altnda
Tablo 3.4(b)ye gre normal performans hedefi olarak Gmenin nlenmesi (G) veya ileri
performans hedefi olarak Can Gvenlii (CG) performans hedefini salad gsterilecektir.
13.6.1.2 Yukarda tanmlanan performans hedefinin gerekletirilmesi iin, III. Aamada
yksek bina tayc sisteminin zaman tanm alannda yaplan boyutlu dorusal olmayan
hesab sonucunda 13.6.3e gre elde edilen deerlendirmeye esas ekildeitirme, i kuvvet ve
greli kat telemesi taleplerinin 13.6.4de tanmlanan performans snrlarndan daha kk
olduu gsterilecektir. Bu koullarn salanamamas durumunda, tayc sistemde gerekli
iyiletirmeler yaplarak analizler tekrar edilecek ve bu ekilde tasarm gelitirilerek
sonulandrlacaktr.
269
270
(a) Snek davrana sahip betonarme elemanlarda 13.6.3.1e gre hesaplanan toplam birim
ekildeitirme talepleri Tablo 5.2de ilgili performans dzeyi iin verilen snr deerleri
amayacaktr.
(b) Snek davrana sahip elik elemanlardaki 13.6.3.1e gre hesaplanan ekildeitirme
talepleri, EK 5Dde ilgili performans dzeyi iin verilen snrlar amayacaktr.
(c) Snek davrana sahip olmayan elemanlarda 13.6.3.2 ve 13.6.3.3e gre hesaplanan i
kuvvet taleplerinin ilgili betonarme elemanlar iin Blm 7de, elik elemanlar iin Blm
9da tanmlanan i kuvvet kapasitelerinden daha kk olduu gsterilecektir. kuvvet
kapasitelerinin hesabnda karakteristik malzeme dayanmlar yerine Tablo 5.1de verilen
ortalama (beklenen) malzeme dayanmlar esas alnacaktr.
13.6.5.2 III. Aamada DD-1 deprem yer hareketi altnda yksek bina tayc sistemi iin
yaplan dorusal olmayan hesap sonucunda her bir katta gznne alnan 2x11 = 22 depremden
elde edilen ortalama greli kat telemesi oran 0.03, tek bir depremden elde edilen en byk
greli kat telemesi oran ise 0.045i gemeyecektir.
13.7. YKSEK BNA TASARIMININ SONULANDIRILMASI VE TEMELLERN
TASARIMI
13.7.1. Yksek Bina Tasarmn Sonulandrlmas
I. Aamada belirlenen dey tayc elemanlarn (perde ve kolon) ve temellerin boyut ve
donatlar III. Aamada azaltlmayacaktr. Bu elemanlarda azaltma yaplmak istenirse, kesitler
deitirilerek her hesap aamas da tekrarlanacaktr. Dier tayc elemanlar (kiri, ba
kirii, vb) iin, gerekli grlrse, III. Aamada azaltma yaplabilir. Bu durumda sadece III.
Aama hesab tekrarlanacaktr.
13.7.2. Temellerin Performans Deerlendirmesi / Tasarm
13.7.2.1 I. Aamada n tasarm yaplan yksek bina temellerinin III. Aamada DD-1
deprem yer hareketi altnda performans deerlendirmesi / tasarmna esas kuvvet talepleri de
13.6.4e gre hesaplanacaktr.
13.7.2.2 Temellerin Blm 16ya gre performans deerlendirmesi / tasarmnda betonarme
malzeme dayanmlar ortalama (beklenen) dayanmlar olarak gznne alnacaktr.
13.7.2.3 Temelleri kazkl olan yksek binalarda;
(a) III. Aamada yap-kazk-zemin dinamik etkileimi hesaplar, hem taban kayasnda
tanmlanan deprem yer hareketi altnda zemin ortam ile kazklar arasndaki kinematik
etkileimi, hem de styapdan zemin-kazk sistemine aktarlan etkiler altnda eylemsizlik
etkileimini kapsayacak ekilde, 16.10da yksek binalar iin tanmlanan yntemlerle
yaplacaktr.
(b) Etkileim hesaplar sonucunda styap tayc sisteminde oluan etkilerin, etkileim dikkate
alnmakszn yaplan styap analizlerinde elde edilenlerden daha elverili olmas durumunda
styapda etkileim etkileri dikkate alnmayacaktr.
271
Yatay sensrler
Kayt kutusu
Dey sensrler
ekil 13.1
13.8.3 zleme sisteminde kullanlacak sensr ve kayt sistemlerinin tesisinde AFAD Deprem
Dairesi Bakanl tarafndan belirlenen teknik kriterler uygulanacaktr.
13.8.4 Titreim kaytlar gerek zamanl olarak AFAD Deprem Dairesi Bakanlndaki
Trkiye Deprem Veri Merkezi Sistemine gnderilecek ve kaytlar hem yap sahibi, hem de bu
merkez tarafndan arivlenecektir.
13.8.5 zleme sisteminin bakmndan ve korunmasndan yap sahipleri sorumlu olacaktr.
272
Ap
Ar
= Tek bir elastomer katmannn elik plaka ile yapm, yke maruz yzey alan
BL
= Kurun ekirdek ap
= Sabit yk
DD
DM
Dy
Ed(H)
Ed
Ec
Ec
Fa
Fi
Fv
FVD
FVM
Fy
Gv
Ge
Hi
hi
KD
KD,max
KD,min
KM
KM,max
KM,min
Kv
kv
k1
k2
ke
kexi
keyi
Pcr
Pcr
FQ
Rc
rx
ry
= ekil katsays
274
Sae
DD-2
Sae
DD-2
= Tasarm depremi yer hareketi seviyesinde %5 snm iin yatay spektral ivme
(g)
Td
Sae
DD-1
Sae
DD-1
TM
= Periyot (s)
TD
Tp
TL
TM
TA
Tr
TB
Tv
Vb
Vs30
Wd
wi
xi, yi
yp
= Toplam deprem
ekildeitirme
xi , yi
tasarm
yerdeitirmesinden
275
kaynaklanan
asal
14.0.2. Tanmlar
Yaltm Sistemi: Yapya, yaltm ara yznde dey rijitlik, yatay esneklik ve enerji tketimi
salayan bileenlerin tamamdr.
Yaltm Arayz: Yaltm sisteminin yerletirildii arayzdr.
Altyap: Binann yaltm arayznn, temel sistemi de dahil olmak zere, altnda kalan
ksmdr.
styap: Binann yaltm arayznn stnde kalan yapsal ksmdr.
Yaltm Birimi: Yaltm sistemini meydana getiren elemanlarn her biri yaltm birimi olarak
adlandrlr. Yaltm birimi, deprem ykleri altnda yaltm sisteminin yatayda esnek, deyde
ise rijit olarak davranmasn ve byk yatay yerdeitirmeler yapmasn salayan bir mesnet
grevi yapar. Yaltm birimleri enerji tketme zelliine sahip olmaldr.
Tasarm Depremi Yer Hareketi: 2.2.2de tanmlanan DD-2 deprem yer hareketi dzeyidir.
Tasarm Yerdeitirmesi: Tasarm Depremi Yer Hareketi etkisi altnda, yaltm sisteminin
arayzndeki etkin rijitlik merkezinde, gznne alnan deprem dorultusunda oluan,
maksimum greli yerdeitirmedir (styapnn alt ve altyapnn st arasndaki greli
yerdeitirme).
Toplam Tasarm Yerdeitirmesi: Tasarm Depremi Yer Hareketi etkisi altnda, yaltm ara
yzndeki yaltm birimlerinin her birinde, gz nne alnan deprem dorultusunda, yapnn
burulma davran da dikkate alnarak elde edilen en byk greli yerdeitirmedir (styapnn
alt ve altyapnn st arasndaki greli yerdeitirme).
En Byk Deprem Yer Hareketi: 2.2.1de tanmlanan DD-1 deprem yer hareketi dzeyidir.
En Byk Yerdeitirme: En byk deprem yer hareketi etkisi altnda, yaltm sisteminin ara
yzndeki etkin rijitlik merkezinde, gz nne alnan deprem dorultusunda oluan maksimum
greli yerdeitirmedir (styapnn alt ve altyapnn st arasndaki greli yerdeitirme).
Toplam En Byk Yerdeitirme: En byk deprem yer hareketi etkisi altnda, yaltm ara
yzndeki yaltm birimlerinin her birinde, gz nne alnan deprem dorultusunda, yapnn
burulma davran da dikkate alnarak elde edilen maksimum greli yerdeitirmedir
(styapnn alt ve altyapnn st arasndaki greli yerdeitirme).
Etkin Snm Oran: Yaltm sisteminin, belirli genlikteki yerdeitirmeler altnda gsterecei
edeer snm orandr (tasarm yerdeitirmesi ve en byk yerdeitirme iin ayr ayr
belirlenir).
Etkin Rijitlik: Yaltm sisteminde oluan toplam kesme kuvvetinin, yaltm sistemi rijitlik
merkezindeki greli yerdeitirme deerine blnmesi ile elde edilen rijitlik deeridir (tasarm
yerdeitirmesi ve en byk yerdeitirme iin ayr ayr belirlenir).
Etkin Rijitlik Merkezi: Yaltm sistemindeki birimlerin tasarm depremi yer hareketi altndaki
yerdeitirmeye kar gelen etkin yatay rijitliklerine bal olarak hesaplanan rijitlik merkezidir.
276
Etkin Yaltm Periyodu: Ktlesi styap ktlesine eit ve rijitlii yaltm sisteminin etkin yatay
rijitliine eit olan tek serbestlik dereceli bir sistemin doal titreim periyodudur (tasarm
yerdeitirmesi ve en byk yerdeitirme iin ayr ayr belirlenir).
14.1. KAPSAM
14.1.1 Bu Blm, deprem yaltm uygulanacak olan yeni binalarn ve deprem yaltm
uygulanarak glendirilecek olan mevcut binalarn deprem tasarm esaslarn kapsamaktadr.
14.1.2 Bu Blm, deprem yaltmnda elastomer ve eri yzeyli srtnmeli yaltm
birimlerinin kullanmn kapsamaktadr.
14.2. AMA
14.2.1 Deprem yaltmnn ana amac, binann tayc sistemine etki eden deprem
kuvvetlerinin azaltlmasdr. Bu amala, yaltlm binann doal titreim periyodunun
uzatlmas ve/veya enerji tketme kapasitesinin arttrlmas gereklidir.
14.3. GENEL TASARIM LKELER
14.3.1 Bu Blm kapsamna giren tasarmlarda, yaltm sistemi, st yapnn altnda yer alan
bir yaltm arayzne yerletirilecektir.
14.3.2 Deprem yaltm uygulanan binalarda, Bina nem Katsays I=1 alnacaktr.
14.3.3 Tasarmda aada belirtilen ve 2.2de tanmlanan iki farkl dzeyde deprem yer
hareketi gz nne alnacaktr.
(a) DD-2 Deprem Yer Hareketi Dzeyi (Tasarm Depremi Yer Hareketi)
(b) DD-1 Deprem Yer Hareketi Dzeyi (En Byk Deprem Yer Hareketi)
14.3.4 Deprem yaltm uygulanan binalarn alt ve st yaplar snrl sneklik dzeyine gre
tasarlanabilir.
14.3.5 Burulma etkilerinin azaltlmas iin yaltm sisteminin etkin rijitlik merkezi ile styap
ktle merkezinin yaltm arayzndeki dey izdm mmkn olduunca birbirine yakn
olacaktr.
14.3.6 Yaltm sisteminin en byk yerdeitirme hesab DD-1 deprem yer hareketi dzeyinde
yaltm birimlerine ait parametrelerin alt snr deerleri ile, styapya etkiyen en byk yatay
kuvvetin hesab ise DD-2 deprem yer hareketi dzeyinde yaltm birimlerine ait parametrelerin
st snr deerleri ile yaplacaktr.
14.3.7 Yaltm sisteminin DD-1 deprem yer hareketi altnda meydana gelen en byk
yerdeitirme durumunda sahip olduu i kuvvet ile en byk yerdeitirmenin %50sinde
sahip olduu i kuvvet arasndaki fark en az 0.025W olacaktr. Bunun yan sra yaltm sistemi
herhangi bir D yerdeitirmesinde yatay merkezleme kuvveti oluturabilecek ekilde
tasarlanacak ve ikincil (elastik tesi) rijitlii kullanlarak hesaplanan titreim periyodu 6
saniyeden daha byk olmayacaktr. Merkezleme kuvveti ve teetsel rijitlik koullarnn
salanmasnda yerdeitirmeden bamsz kuvvetler gz nne alnmayacaktr.
277
14.3.8 Tm yap modelinde sadece yaltm birimlerinin dorusal olmayan davran iin
modellenmesi, st ve alt yaplarn ise dorusal elastik olarak modellenmesi mmkndr.
14.3.9 Binadaki kat ivmelerinin belirlenmesinde ve donanm tahkiklerinde yaltm sisteminin
ilgili parametrelerinin nominal deerleri kullanlabilir.
14.3.10 Yaltm sisteminin, hesaplanan en byk yerdeitirmeye eit miktarda
engellenmemi hareket alanna sahip olmas gereklidir.
14.3.11 Bu blmde belirtilmeyen hususlar iin TS EN 1337 ve TS EN 15129 standartlar
esas alnacaktr.
14.4. YALITIM BRMLERNN TEMEL ZELLKLER
14.4.1 Kullanlacak yaltm sistemini oluturan yaltm birimleri, dey yk ve depremin ortak
etkisi altnda artan yatay yerdeitirmelere artan dayanm gsterecektir. Dier yandan fiziksel
zelliklerinde meydana gelebilecek deiimler bu Blmde belirtilmi snrlar iinde
kalacaktr.
14.4.2 Yaltm birimlerine ait st ve alt snr deerleri elastomer yaltm birimleri iin
14.12.1e gre, eri yzeyli srtnmeli yaltm birimleri iin ise 14.13.1e gre belirlenecektir.
14.4.3 Yaltm birimi elemanlarnn tasarmnda deprem dnda, rzgar, scaklk, yalanma,
snme, yorulma ve nem gibi etkiler iin nlem alnacak ve hesaplarda bu etkiler gz nnde
bulundurulacaktr.
14.4.4 Yaltm sisteminin tasarmnda, herhangi bir deprem yer hareketi dzeyinde yaltm
birimlerinde ekme kuvveti olumamas esastr. Ancak zel durumlarda ekme kuvvetlerinin
karlanabilmesi iin zel nitelikli yaltm birimleri kullanlabilir. Bu tip yaltm birimlerinin
ekme altndaki rijitlii ve oluan ekme kuvvetlerini karlayabilecei deneylerle
dorulanacaktr.
14.5. YALITIM SSTEMNN KARARLILII
14.5.1 Yaltm sisteminin ve yaltm sistemi altnda kalan elemanlarn kararlnn saland,
DD-1 deprem yer hareketi dzeyinde yaltm birimlerine ait parametrelerin alt snr deerleri
kullanlarak yaplan hesap ile gsterilecektir.
14.5.2 Yaltm sisteminin tm elemanlar, en byk yerdeitirme durumundaki eksenel
kuvvetleri kararl olarak tayabilecek kapasiteye sahip olacaktr.
14.5.3 Binann yaltm sisteminin DD-1 deprem yer hareketi dzeyinde devrilmeye kar
gvenlik katsays en az 1.0 olacaktr. Gvenlik katsays hesabnda tm depremli ve depremsiz
yk birleimleri dikkate alnacaktr. Yaltm sisteminde herhangi bir birimde kalkma veya
ekme olumas durumunda binann kararllnn bozulmad hesapla gsterilecektir.
14.6. RZGAR, YANGIN VE EVRESEL ETKLER
14.6.1 Rzgr yk altnda yaltm arayznde oluacak maksimum greli teleme, DD-2
deprem yer hareketi dzeyinde bina iin izin verilen greli kat telemesi deerinden fazla
olmayacaktr. Yaltm sisteminin kendi bana bu snr salayamad durumlarda sadece
rzgr yk altnda alacak kilit mekanizmalar kullanlabilir.
278
14.6.2 Yaltm sisteminin yangn dayanm, binann dier dey yk tayc elemanlar iin
gerekli olan yangn dayanmna eit veya daha fazla olacaktr.
14.6.3 retim ve yerletirmeden kaynaklanan veya fiziki ve evre etkilerinden dolay yaltm
birimlerinin mekanik zelliklerinde zamanla meydana gelebilecek deiimler tasarm
aamasnda en elverisiz durumlar iin gz nne alnacaktr.
14.7. YALITIM SSTEMNN NCELENMES, ZLENMES VE BAKIMI
14.7.1 Yaltm birimleri yaltm arayzne yerletirildikten sonra sahada bir uygunluk
incelemesi yaplacak ve yaltm birimlerinin projede belirtilen yerdeitirmeleri salayacak
ekilde yerletirildii ve balantlarnn yapld, yaltm arayzn kesen tesisat elemanlarnn
projesinde belirtilen zelliklere sahip olduu kontrol edilecektir.
14.7.2 Yaltm birimlerine binann kullanm mr boyunca eriim salanabilmeli, gerekmesi
durumunda yaltm biriminin deitirilebilmesi iin yeterli boyutlarda alma alan ve yaltm
birimlerine gei alan braklmaldr.
14.7.3 Yaltm birimlerinin periyodik bakm ve gerekli durumlarda deitirilmesi ile ilgili
ilemler, tasarmdan sorumlu mhendis tarafndan hazrlanacak bir rapor ile binann servis
mrn kapsayan bir sre iin tanmlanacaktr.
14.8. ONAYLAR VE BELGELER
14.8.1 Yaltm birimleri CE belgesine sahip olacaktr.
14.9. PERFORMANS HEDEFLER
14.9.1 Yaltml binalarn Deprem Tasarm Snfna gre performans hedefleri ve
uygulanacak tasarm yaklamlar Tablo 3.5de verilmitir.
14.9.2 Deprem yaltm uygulanan binalarn tasarmnda Tablo 3.5de DD-2 deprem yer
hareketi altnda hedeflenen performans dzeylerine ulamak iin deprem yk azaltma
katsays R ve dayanm fazlal katsays D Tablo 14.1e gre belirlenecektir.
Tablo 14.1 Deprem Yk Azaltma ve Dayanm Fazlal Katsaylar
Performans Hedefi
KK
1.2
1.5
HK
1.5
2.0
(14.1)
1.2G Q Ed
(14.2)
279
0.9G Ed
(14.3)
(14.4)
G 0.5Q
(14.5)
1.2G 0.5Q Ed
(14.6)
1.2G Q Ed
(14.7)
0.9G Ed
(14.8)
(14.9)
(14.10)
Hesaplarda herhangi bir parametrenin prototip veya retim kontrol deneyleri ile
belirlenememesi durumunda Tablo 14.2de verilen alt ve st snr deerler kullanlacaktr.
280
k2
st
alt
st
alt
1.00
1.60
1.15
1.00
0.90
0.85
1.30
1.30
1.15
1.00
0.90
0.85
Burada FQ kurun ekirdekli kauuk tipi yaltm birimi karakteristik dayanmn, k2 kurun
ekirdekli kauuk tipi yaltm birimi elastik tesi rijitliini belirtmektedir. ae yalanma ve
evresel etkiler, deney evrimsel etkiler, spek ise retimdeki deikenlikler nedeni ile
kullanlacak olan arpanlar ifade etmektedir.
14.12.2. Elastomer Yaltm Birimlerinin Birim ekildeitirme Snrlar
14.12.2.1 Elastomer yaltm birimlerinde deprem, sabit ykler ve hareketli ykler altnda
oluacak birim ekildeitirmeler ve kararllk durumlar kontrol edilecektir.
14.12.2.2 Depremsiz durumda meydana gelen birim ekildeitirme bileenleri Denk.(14.11),
Denk.(14.12) ve Denk.(14.13) ile verilmitir.
(a) Basntan meydana gelen asal ekildeitirme (ekil 14.1a):
c,st
6SPK1
Ar Ec
(14.11)
PK1 Denk.(14.1)de verilen yk birleimi altnda elde edilen dey kuvvet, Ar tek bir elastomer
katmannn elik plaka ile yapm, yke maruz yzey alandr. Hesab Denklem 14A.5 ve
Denklem 14A.6da verilmitir. S Ek 14A.6da tanmlanan ekil katsaysn, Ec Ek 14A.11e
gre hesaplanan elastomer yaltm birimi basn modln ifade etmektedir.
(b) Deprem dndaki dier etkilerden dolay (sl genleme, rzgar vb.) oluacak yatay
yerdeitirmeden meydana gelen asal ekildeitirme (ekil 14.1b):
s,st
s
Tr
(14.12)
r,st
B 2s
2tTr
(14.13)
Tasarm dnme as s sabit yk, hareketli yk ve imalat srasndaki oluan dnme etkilerini
de ierecektir. Bu deer en az 0.005 radyan olarak alnacaktr. B elik plakaya yapm olan
elastomer apn, t elastomer katman kalnln, Tr ise toplam elastomer kalnln ifade
etmektedir.
281
ekil 14.1
14.12.2.3 DD-1 ve DD-2 deprem yer hareketi dzeylerinde, deprem etkisi ve dey yk
etkileri altnda elastomer malzemede oluacak birim ekildeitirme deerleri aada (a)(d)de tanmland ekilde hesaplanacaktr.
(a) DD-1 ve DD-2 deprem yer hareketi etkisi altnda oluan basntan meydana gelen birim
ekildeitirme Denk.(14.14) ile hesaplanacaktr.
c,E
6SPK2
Are Ec
(14.14)
D
Tr
(14.15)
c,st 3.5
(14.16)
(14.17)
(b) Elastomer malzeme ara yznde yatay yerdeitirmeden ve dnmeden meydana gelen
toplam birim ekildeime snrlar:
282
(14.18)
s,E 2.0
(14.19)
Pcr
0.340Gv B 4
tTr
2
1 BL 1 BL
B
B 2
Gv B
Pcr 0.218
tTr
B2
1 L 2
B
(14.20)
(14.21)
(14.22)
(14.23)
Pstr
(14.24)
(14.25)
14.12.3.5 Elastomer yaltm birimlerinin en byk deprem yer hareketi dzeyinde meydana
gelen yatay yerdeitirme altndaki burkulma yk snr Denk.(14.26) ile verilmitir.
283
(14.26)
ekil 14.2
14.12.4. Elastomer Yaltm Birimlerinin Balantlar
14.12.4.1 Elastomer yaltm birimlerinin st ve alt yap balantlarnn tasarm, toplam en
byk yerdeitirme altnda 14.10.1de verilen tm yk birleimlerinin 1.1 ile arplmas ile
elde edilen ykler altnda hesaplanan yatay ve dey kuvvetleri tayacak ekilde yaplacaktr.
14.10.1de Ed, DD-1 deprem yer hareketi dzeyi iin deprem ykn gstermektedir. Deprem
etkisi Ednin belirlenmesinde yaltm birimi tasarmnda dey deprem bileeni de gz nne
alnacaktr. Balant hesabnda balant yzeyi ile yaltm birimi arasndaki srtnme etkisi
dikkate alnmayacaktr.
14.12.4.2 Elastomer yaltm birimlerinin st ve alt yap balantlar iin ekil 14.3adaki
standart bulonlu (cvatal) balant kullanlmas durumunda yuvarlanma kararllnn
salanmasna gerek yoktur.
ekil 14.3
Yaltm birimleri ile st ve altyap balantlarnn ekme alabilen dzende olmad (ekil
14.3b) ve yatay yklerin kayma kamas ile karland durumlarda elastomer yaltm
birimlerinde yuvarlanma kararllnn salanmas Denk.(14.27)ye gre kontrol edilecektir.
284
(2 / 3)PK3
DM
B
ke H PK3
(14.27)
Bu kuvvetin hesaplanmas iin gerekli olan deprem yk Ednin belirlenmesinde dey deprem
etkisi de gz nne alnacaktr. Yaltm biriminin en byk deprem yer hareketi etkisi altndaki
yatay yerdeitirmesi DM ile, buna kar gelen edeer dorusal yatay rijitlii ise ke ile
gsterilmitir. H yaltm birimi toplam yksekliini, PK3 Denk.(14.3) ile hesaplanan dey
kuvveti ifade etmektedir.
14.12.4.3 ekil 14.3te gsterilen balant ekilleri dndaki uygulamalarn yeterlilii ayrca
kantlanacaktr.
14.13. ER YZEYL SRTNMEL YALITIM BRMLER
14.13.1. Tasarmda Kullanlacak Alt ve st Snr Deerler
14.13.1.1 Hesaplarda kullanlacak olan yaltm sistemi st snr ve alt snr deerleri, yaltm
birimi nominal deerlerini srasyla st ve alt ile arparak elde edilecektir. st ve alt deerleri
Denk.(14.9) ve Denk.(14.10)da verilen bantlar ile hesaplanacaktr.
14.13.1.2 Hesaplarda herhangi bir parametrenin prototip veya retim kontrol deneyleri ile
belirlenememesi durumunda Tablo 14.3de verilen alt ve st snr deerler kullanlacaktr.
Tablo 14.3 Eri Yzeyli Srtnmeli Yaltm Birimleri iin Alt ve st Snr neri
Deerleri
ae
deney
spec
st
alt
1.56
1.30
1.15
1.00
0.70
0.85
Burada srtnmeli sarka tipi yaltm birimi etkin srtnme katsaysn belirtmektedir. ae
yalanma ve evresel etkiler, deney evirimsel etkiler ve spec retimdeki deikenlikler nedeni
ile kullanlacak olan arpanlar ifade etmektedir.
14.13.2. Eri Yzeyli Srtnmeli Yaltm Birimlerinin Balantlar
14.13.2.1 Eri yzeyli srtnmeli yaltm birimlerinin st ve alt yap balantlarnn tasarm,
toplam en byk yerdeitirme altnda, 14.10.1de verilen tm yk birleimlerinin 1.1 ile
arplmas ile elde edilen ykler altnda hesaplanan yatay ve dey kuvvetleri tayacak ekilde
yaplacaktr. Burada Ed, DD-1 deprem yer hareketi dzeyi iin toplam deprem ykn
gstermektedir. Deprem yk Ednin belirlenmesinde dey deprem bileeni de gz nne
alnacaktr. Balant hesabnda balant yzeyi ile yaltm birimi arasndaki srtnme etkisi
dikkate alnmayacaktr.
14.14. HESAP YNTEMLER
14.14.1. Hesap Ynteminin Seilmesi
14.14.1.1 Aada tanmlanan koullarn tmnn salanmas durumunda, st yap ve alt
yapnn deprem hesab 14.14.2de verilen Edeer Deprem Yk Yntemi ile yaplabilir.
285
(14.28)
14.14.2.2 Tasarm depremi yer hareketi dzeyi DD-2 iin bina etkin periyodu TD
Denk.(14.29) ile hesaplanacaktr.
TD 2
W
gK D
(14.29)
14.14.2.3 En byk deprem yer hareketi dzeyi DD-1 iin yaltm birimi yatay
yerdeitirmesi DM Denk.(14.30) ile hesaplanacaktr.
g
(DD-1)
DM 1.3 2 TM2 M Sae
(TM )
4
(14.30)
14.14.2.4 En byk deprem yer hareketi dzeyi DD-1 iin bina etkin periyodu TM
Denk.(14.31) ile hesaplanacaktr.
TM 2
W
gK M
(14.31)
10
5
(14.32)
Burada , DD-1 veya DD-2 deprem yer hareketi dzeyindeki yaltm birimi yerdeitirmeleri
iin hesaplanan edeer snm orandr.
286
14.14.2.6 DD-2 ve DD-1 deprem yer hareketi dzeylerindeki yaltm arayz toplam
yerdeitirmesi, Denk.(14.28) ve Denk.(14.30)dan hesaplanan yerdeitirme deerlerine st
yap ve yaltm sistemi burulmasndan gelen ilave yer deitirmelerin eklenmesi ile
hesaplanacaktr. Dzgn bir dalm olmas durumunda toplam yerdeitirmeler Denk.(14.33)
ve Denk.(14.34) ile hesaplanan deerlerden daha az olamaz.
12e
DTD DD 1 y 2
b d 2
(14.33)
12e
DMD DM 1 y 2
b d 2
(14.34)
(DD-2)
Sae
(TD )WD
R
(14.35)
14.14.2.8 st yapya etkiyen kuvvet, en byk deprem yer hareketi dzeyi DD-1 iin
Denk.(14.36) ile hesaplanacaktr.
VM
(DD-1)
Sae
(TM )WM
R
(14.36)
14.14.2.9 st yapya etki eden kuvvet hibir durumda tasarm rzgar kuvveti deerinin veya
yaltm sisteminin ikincil rijitlie gemesi iin gerekli olan kuvvet deerinin altnda
olmayacaktr.
14.14.2.10 st yapya etki eden kuvvet, katlara Denk.(14.37)ye gre datlacaktr.
FS
VD wx hx
i=1 wi hi
n
(14.37)
14.14.2.11 Alt yapya etkiyen kuvvet tasarm deprem yer hareketi dzeyi DD-2 iin
Denk.(14.35) ile hesaplanacak, R deeri Tablo 3.5deki performans hedeflerine gre Tablo
14.1den alnacaktr.
14.14.2.12 Alt yapya etkiyen kuvvet en byk deprem yer hareketi dzeyi DD-1 iin
Denk.(14.36) ile hesaplanacak, R deeri Tablo 3.5deki performans hedeflerine gre Tablo
14.1den alnacaktr.
14.14.3. Mod Birletirme Yntemi
14.14.3.1 Mod Birletirme Ynteminin kullanlmas durumda 4.8.2de verilen koullara ek
olarak bu Blmde yer alan kurallar da dikkate alnacaktr.
287
14.14.3.2 Yaltm sistemi birimleri, sistemin dey ve her iki dorultudaki yatay
yerdeitirmeleri ile burulma etkilerini yeterli dorulukta gsterecek ekilde modellenecektir.
14.14.3.3 Hesaplanan yerdeitirmeler, binada dzensizlik bulunmamas halinde 14.14.2.6ya
gre hesaplan deerlerin %80inden, binada A1, B2 veya B3 dzensizliklerinden en az birinin
bulunmas halinde ise 14.14.2.6ya gre hesaplan deerlerin %90ndan az olmayacaktr.
14.14.3.4 Hesaplanan st yap ve alt yap kuvvetleri binada dzensizlik bulunmamas halinde
14.14.2.7ye gre hesaplan deerlerin %80inden, binada A1, B2 veya B3 dzensizliklerinden
en az birinin bulunmas halinde ise 14.14.2.7ye gre hesaplanan deerlerin %90ndan az
olmayacaktr.
14.14.4. Zaman Tanm Alannda Dorusal Olmayan Hesap Yntemi
14.14.4.1 Zaman tanm alannda dorusal olmayan analiz yntemi 5.8e gre uygulanacaktr.
14.14.1.1(f)in saland durumlarda depremin 2 yatay bileeni, salanamad durumlarda ise
depremin 2 yatay bileenine ek olarak dey bileeni de kullanlacaktr.
14.14.4.2 Deprem yaltml binalarn zaman tanm alannda deprem hesabnda kullanlacak
deprem kaytlarnn seiminde 2.5de verilen kurallarn tm geerlidir. Ancak 2.5.3de
tanmlanan 0.2Tp yerine 0.5TM (TM en byk yerdeitirme altnda deprem yaltml binann st
snr deerleri ile hesaplanm etkin titreim periyodu), 1.5Tp yerine ise 1.25TM (TM en byk
yerdeitirme altnda deprem yaltml binann alt snr deerleri ile hesaplanm etkin titreim
periyodu) kullanlacaktr.
14.14.4.3 Zeminin ZDden daha zayf olduu durumlarda, 3 boyutlu dinamik yap-zemin
etkileim hesaplar yaplacak ve sonular bina hesaplarnda dikkate alnacaktr.
14.14.4.4 Dorusal olmayan hesap her deprem yer hareketi seviyesinde ve her dorultuda
5.8.2.1e gre en az 11 kayt ifti iin tekrarlanacak, ilgili deprem seviyesinde ve dorultuda
yaplan hesaplarda elde edilen en byk deerlerin ortalamalar tasarma esas deer olarak
dikkate alnacaktr.
14.14.4.5 Zaman tanm alannda dorusal olmayan hesap sonucunda elde edilen yaltm birimi
yerdeitirmeleri, her bir zaman admnda meydana gelen birbirine dik dorultudaki
yerdeitirmelerin vektrel bilekesi olarak belirlenecektir.
14.14.4.6 Zaman tanm alannda dorusal olmayan hesap sonucunda yaltm arayznde
hesaplanan yerdeitirmeler 14.14.2.6ya gre hesaplan deerlerin %80inden az omayacaktr.
14.14.4.7 Zaman tanm alannda dorusal olmayan hesap sonucunda elde edilen st yap ve
alt yap kuvvetleri, binada dzensizlik bulunmamas halinde 14.14.2.7ye gre hesaplanan
deerlerin %80inden az olmayacaktr.
14.14.5. Yaltml Binalarda Greli Kat telemesi Snrlar ve Deprem Derzleri
14.14.5.1 st yapdaki greli kat telenmeleri, Kesintisiz Kullanm (KK) performans seviyesi
iin 0.005hi, Hemen Kullanm (HK) performans seviyesi iin 0.01hi, Can Gvenlii (CG)
performans seviyesi iin ise 0.015hi deerini amayacaktr.
14.14.5.2 Yaltml binalarda braklacak deprem derzlerinin boyutlarnn belirlenmesinde,
yaltm sisteminin toplam en byk yerdeitirmesine ek olarak greli kat telenmeleri de
288
dikkate alnacaktr. Derz genilii, derzin her iki tarafndaki yaplar iin hesaplanan mutlak en
byk yerdeitirmelerin toplamndan kk olmayacaktr.
14.15. YALITIM BRM DENEYLER
14.15.1. Deney Koullar
14.15.1.1 Yaltm sisteminde kullanlan yaltm birimlerinin kuvvet yerdeitirme
zellikleri, etkin snm oranlar, etkin yatay ve dey rijitlikleri ve dier parametrelerinin
belirlenmesi veya hesaplarda alnan parametrelerin kontrol iin Prototip Deneyleri, retimdeki
deiimin nceden belirlenen snrlar iinde kaldnn teyidi iin ise retim Kontrol Deneyleri
yaplacaktr.
14.15.1.2 Deneyler tasarm mhendisinin gzetim ve denetimi altnda yaplacak ve deney
sonular rapor ve tutanaklarla belgelenecektir.
14.15.1.3 Ayn zellik ve boyutlara sahip yaltm birimlerine 14.15.2de belirtilen Prototip
Deneylerinin uygulanm olmas durumunda bu deneylerin yeniden yaplmas zorunlu
deildir. Yaltm birimlerinin bu deneyleri retici firma tarafndan belgelenecektir.
14.15.1.4 Tasarm mhendisi prototip ve retim deneylerinde kullanlacak olan dey yk ve
yerdeitirme deerlerini Tablo 14.4 ve Tablo 14.5e uygun olarak hazrlayacaktr.
14.15.2. Yaltm Birimi Prototip Deneyleri
Prototip deneyleri, her bir yaltm birimi tipi iin en az 2 adet yaltm birimine dinamik olarak
uygulanacaktr. Deneylerde kullanlacak olan yerdeitirme ve periyot deerleri yaltm
biriminin nominal parametreleri kullanlarak belirlenecektir. Prototip deneylerinin ierii
Tablo 14.4de verilmitir.
14.15.3. Yaltm Birimi retim Kontrol Deneyleri
14.15.3.1 retim kontrol deneyleri, retilen yaltm birimlerinin rastgele seilen %30una
uygulanacaktr. Seilen yaltm birimlerinden herhangi birisinin Tablo 14.5de verilen kabul
koullarn salamamas durumunda, retim kontrol deneyleri retilen yaltm birimlerinin
tmne uygulanacaktr.
14.15.3.2 Deneylerde kullanlacak olan yerdeitirme ve periyot deerleri yaltm biriminin
nominal parametreleri kullanlarak belirlenecektir. retim kontrol deneylerinin ierii Tablo
14.5de verilmitir. retim kontrol deneylerinde deney cihaznn yeterli hza sahip olmamas
durumunda Tablo 14.4de verilen Prototip Deney No 3 retim kontrol deney cihaznn hznda
tekrarlanarak hz dzeltme katsaylar belirlenecektir. Bu durumda retim kontrol deneylerinin
dk hzda yaplmas ve sonularn hesaplanan katsaylar ile dzeltilerek kullanlmas
mmkndr.
289
Deney
No
Dey Yk veya
Yerdeitirme
Yatay
Yerdeitirme /
Yatay Kuvvet
evrim
Says
Statik
(180 saniye)
Yaltm birimi
Denk.(14.5) ile hesaplanan dey ykn bana den yatay
ortalama deeri
rzgr kuvveti veya
25 mm
20
TD
0.25 DD
0.50 DD
1.00 DD
1.00 DM
3
3
3
3
TD
TD
TD
TM
0.25 DD
0.50 DD
1.00 DD
1.00 DM
3
3
3
3
TD
TD
TD
TM
0.25 DD
0.50 DD
1.00 DD
1.00 DM
3
3
3
3
TD
TD
TD
TM
1.00 DTM
TM
1.00 DTD
10
TD
1.00 DTM
Tek Ynl
tme
1.00 DTM
Tek Ynl
tme
10*
1.00 DTM
Tek Ynl
tme
*Herhangi bir ykleme birleiminde ekme gerilmesine maruz kalan veya alt ve st plaka arasndaki basn temasn kaybeden yaltm
birimleri iin geerlidir. Deney DTM yerdeitirmesine ulatktan sonra Denk 14.7 ile elde edilen ortalama eksenel yk yklenerek, yaltm
birimi merkez konumuna geri getirilecektir.
Dey Yk
Yatay
Yerdeitirme
evrim
Says
Statik
(180 saniye)
DD
> 10 s
TD
f,g
Deney
No
290
291
ekil 14A.1
Bu tr yaltm birimlerinin basitletirilmi kuvvet-yerdeitirme (ykleme dngs) erisi
ekil 14A.2de verilmitir.
ekil 14A.2
ekil 14A.2de:
FQ
= Karakteristik dayanm,
k1
k2
ke
Fy
Dy
14A.2 Yaltc birimin edeer rijitlii (ke), ykleme dngsnde uygulanan yatay kuvvetin
(F) bu kuvvete karlk gelen yatay yerdeitirme (D) deerine blnmesi ile elde edilir.
ke
F
D
(14A.1)
14A.3 Edeer snm oran e bir ykleme dngsnde tketilen enerjinin (Wd), 2FD
deerine blnmesi ile elde edilecektir.
e
1 Wd
2 FD
(14A.2)
(14A.3)
14A.5 Kurun ekirdekli yaltm biriminin balang rijitlii, kurun ekirdein elastik rijitlii
ile belirlenecektir. Elastomer yaltm biriminin ikincil (elastik tesi) rijitlii Denk.(14A.4) ile
elde edilecektir.
k2 Gv ( Ar / Tr )
(14A.4)
Dairesel kesitli ve kurun ekirdekli elastomer yaltm birimleri iin Ar Denk.(14A.5) ile,
dikdrtgen kesitli ve kurun ekirdekli elastomer yaltm birimleri iin ise Ar Denk.(14A.6) ile
belirlenecektir.
Ar ( / 4)( B 2 BL2 )
(14A.5)
Ar B B' (BL2 / 4)
(14A.6)
14A.6 Elastomer yaltm birimlerinin ekil Katsays (S) her bir elastomer katmannn elik
plaka ile yapm (yke maruz) yzey alannn (Ar), elastomer katman kenar yzeyi alanna
(AL) blnmesi ile bulunacaktr.
S Ar / AL
(14A.7)
Dairesel kesitli ve kurun ekirdekli elastomer yaltm birimleri iin S deeri Denk.(14A.8) ile
hesaplanacaktr.
S ( B 2 BL2 ) / (4 Bt )
(14A.8)
Burada,
B = elik plaka ile yapm elastomer levha ap,
BL = Kurun ekirdek ap,
t = Elastomer katman kalnldr.
14A.7 Elastomer yaltm birimlerinin dey rijitlii kv Denk.(14A.9) ile hesaplanacaktr.
293
kv
Ev Ar
Tr
(14A.9)
1
1 1
Ec K
(14A.10)
Burada K kauuk malzemenin hacim modldr ve 2000 MPa alnacaktr. Ec ise elastomer
yaltm biriminin basn modldr ve Denk.(14A.11) ile hesaplanacaktr.
Ec E0 (1 2kS 2 )
(14A.11)
294
ekil 14B.1
ekil 14B2
ekil 14B.2de:
FQ = Fy = Karakteristik dayanm veya etkin akma dayanm,
k1 = Balang rijitlii,
k2 = kincil rijitlik,
ke = D yerdeitirmesine kar gelen edeer rijitlik,
F = D yerdeitirmesine kar gelen kuvvet,
Dy = Etkin akma yerdeitirmesidir.
14B.2 Karakteristik dayanm veya etkin akma dayanm Denk.(14B.1)de belirtildii gibi
(sfr yerdeitirmedeki) etkin srtnme katsays eile yaltm birimi zerine etkiyen dey
kuvvetin (P) arpmna eittir.
295
FQ Fy e P
(14B.1)
14B.3 Balang rijitlii, hesaplarda ok yksek bir deer olan sanal bir rijitliktir. kincil
rijitlik Denk.(14B.2)de belirtildii gibi dey kuvvetin (P) eri yzeyli srtnmeli yaltm
birimi kayma yzeylerinin etkin erilik yarapna (Rc) blnmesi ile belirlenecektir.
k2
P
Rc
(14B.2)
14B.4 Verilen bir ykleme dngsndeki edeer rijitlik (ke), Denk.(14B.3)de belirtildii
gibi sz konusu dngde uygulanan maksimum yatay kuvvetin (F) ulalan maksimum yatay
yerdeitirmeye (D) blnmesi ile elde edilecektir.
ke
F P e P
D Rc
D
(14B.3)
e
1 Wd 2
2 FD e D / Rc
296
(14B.4)
bw
(EI)e
(EI)o
fcm
fctm
fyw
Hw
= Temel stnden veya zemin kat demesinden itibaren llen toplam perde
ykseklii
hji
hk
= Kolon boyu
Lp
Ra
tj
Ve
Vj
Vr
cg
cu
= Plastik erilik
= Toplam erilik
bi
= Akma dnmesi
sm
= 7.3.4, 7.4.4 veya 7.6.5.2ye gre kesitte bulunmas gereken enine donatnn
hacmsal oran
wf
15.1. KAPSAM
15.1.1 Deprem blgelerinde bulunan mevcut ve glendirilecek tm binalarn ve bina tr
yaplarn deprem etkisi altndaki performanslarnn deerlendirilmesinde uygulanacak hesap
kurallar, glendirme kararlarnda esas alnacak ilkeler ve glendirilmesine karar verilen
binalarn glendirme tasarm ilkeleri bu Blmde tanmlanmtr.
15.1.2 Mevcut ve glendirilen yma binalarn kapasite hesab Blm 11deki esaslar
erevesinde yaplacaktr. Ancak mevcut yma binalarn bilgileri bu Blme gre
derlenecektir.
15.1.3 Mevcut ve glendirilen elik binalarn kapasite hesab Blm 4, Blm 5 ve Blm
9da yeni yaplacak binalar iin tanmlanan esaslar erevesinde yaplacaktr. Ancak mevcut
elik binalarn bilgileri bu Blme gre derlenecektir.
15.1.4 Mevcut nretimli betonarme binalarn kapasite hesab, Blm 4, Blm 5 ve Blm
8de yeni binalar iin tanmlanan esaslar erevesinde yaplacaktr. Ancak mevcut nretimli
betonarme binalarn bilgileri bu Blme gre derlenecektir.
15.1.5 Bu Blmde verilen kurallar, bina trnde olmayan yaplar iin geerli deildir.
Ayrca tarihi ve kltrel deeri olan tescilli yaplarn ve antlarn deerlendirilmesi ve
glendirilmesi bu Blm kapsam dndadr.
15.1.6 Binada hasara neden olan bir deprem sonrasnda hasarl binann deprem gvenlii bu
Blmde verilen yntemlerle belirlenemez.
15.1.7 Binada hasara neden olan bir deprem sonrasnda hasarl binann glendirilmesi ve
daha sonra glendirilmi binann deprem performansnn belirlenmesi iin bu Blmde
verilen esaslar uygulanacaktr. Hasarl binann glendirilmesinde mevcut elemanlarn
dayanm ve rijitliklerinin hangi lde gznne alnacana projeden sorumlu inaat
mhendisi karar verecektir.
298
olmak zere perde ve kolonlarn % 5inin pas paylar syrlarak donat tespiti yaplacaktr.
Donat tespiti amacyla her kattan bir adet kiriin pas pay syrlacaktr. Syrma ilemi
kolonlarn ve kirilerin uzunluunun aklk ortasndaki te birlik blmde yaplmaldr.
Syrlan yzeyler daha sonra yksek dayanml tamir harc ile kapatlacaktr. Ayrca pas pay
syrlmayan kolonlarn %20sinde enine ve boyuna donat says ve yerleimi donat tespit
cihazlar ile belirlenecektir. Donat tespiti yaplan betonarme kolonlarda bulunan mevcut
donatnn minimum donatya orann ifade eden donat gerekleme katsays belirlenecektir.
Kolon kapasitelerinin belirlenmesinde kullanlan bu katsay 1den byk olamaz. Bu katsay
donat tespiti yaplmayan dier tm kolonlara uygulanarak olas donat miktarlar
belirlenecektir. Kiriler iin yalnzca dey tasarm ykleri altnda gerekli olan donat
kullanlacaktr.
15.2.4.3 Malzeme zellikleri: Her katta kolonlardan veya perdelerden TS EN 12504-1de
belirtilen koullara uygun ekilde en az iki adet beton rnei alnarak deney yaplacaktr.
Toplam rnek says 3ten az ise istatistiki olarak deerlendirme yaplmakszn rneklerden
elde edilen en dk basn dayanm mevcut beton dayanm olarak alnacaktr. rnek says
3ten fazla ise rneklerden elde edilen (ortalama eksi standart sapma) deeri ile (0.85 arp
ortalama) deeri arasndan byk olan mevcut beton dayanm olarak alnacaktr. Bir grup
beton rneine ait deney sonular arasnda en kk deer ile geriye kalan sonularn
ortalamas arasndaki farkn deerlendirilmesi ile en kk deerin istatistiki olarak sapan bir
sonu olup olmad kontrol edilecektir. Bu amala, gruptaki numune sonularnn
deerlendirilmesinde, en dk tek deer, geriye kalan dier sonularn ortalamasnn
%80ninden daha dk ise bu numune deerlendirmeye alnmaz. Donat snf yukardaki
paragrafta akland ekilde syrlan yzeylerde yaplan grsel inceleme ile tespit edilecek, bu
snftaki eliin karakteristik akma gerilmesi mevcut elik dayanm olarak alnacaktr. Bu
incelemede, donatsnda korozyon gzlenen elemanlar planda iaretlenecek ve bu durum
eleman kapasite hesaplarnda dikkate alnacaktr.
15.2.5. Betonarme Binalarda Kapsaml Bilgi Dzeyi
15.2.5.1 Bina Geometrisi: Binann betonarme projeleri mevcut ise yaplacak lmlerle
mevcut geometrinin projelere uygunluu kontrol edilir. Projeler lmler ile nemli farkllklar
gsteriyor ise proje yok saylr. Proje yoksa, saha almas ile binann tayc sistem rlevesi
elde edilecektir. Elde edilen bilgiler tm betonarme elemanlarn ve blme duvarlarn her kattaki
yerini, aklklarn, yksekliklerini ve boyutlarn ve malzemesini iermelidir. Binadaki ksa
kolonlar ve benzeri olumsuzluklar kat planna ve kesitlere ilenecektir. Komu binalarla ilikisi
(ayrk, bitiik, derz var/yok) belirlenecektir. Bina geometrisi bilgileri, bina ktlesinin hassas
biimde tanmlanmas iin gerekli ayrntlar iermelidir. Temel sistemi bina iinde veya
dnda alacak yeterli sayda inceleme ukuru ile belirlenecektir.
15.2.5.2 Eleman Detaylar: Binann betonarme detay projeleri mevcut ise donatnn projeye
uygunluunun kontrolu iin 15.2.4.2de belirtilen ilemler ayn miktardaki betonarme
elemanda uygulanacaktr. Ayrca pas pay syrlmayan perde ve kolonlarn %20sinde ve
ereve kirilerinin %10unda enine ve boyuna donat says ve yerleimi donat tespit cihazlar
ile belirlenecektir. Proje ile uygulama arasnda uyumsuzluk bulunmas halinde, betonarme
elemanlardaki mevcut donatnn projede ngrlen donatya orann ifade eden donat
gerekleme katsays perdeler, kolonlar ve kiriler iin ayr ayr belirlenecektir. Eleman
kapasitelerinin belirlenmesinde kullanlan bu katsay 1den byk olamaz. Bu katsay donat
tespiti yaplmayan dier tm elemanlara uygulanarak olas donat miktarlar belirlenecektir.
Betonarme projeler veya inaat (uygulama) izimleri mevcut deil ise, her katta en az ikier
adet olmak zere kolonlarn ve perdelerin %10unun pas paylar syrlarak donat tespiti
300
yaplacaktr. Syrlan yzeyler daha sonra yksek dayanml tamir harc ile kapatlacaktr.
Ayrca pas pay syrlmayan kolon ve perdelerin %30unda ve kirilerin %15inde enine ve
boyuna donat says ve yerleimi donat tespit cihazlar ile belirlenecektir.
15.2.5.3 Malzeme zellikleri: Kolonlardan veya perdelerden zemin katta , dier katlarda
iki adetten az olmamak zere ve binada toplam 9 adetten az olmamak zere, her 400 m2den
bir adet beton rnei alnarak deney yaplacaktr. Elemanlarn kapasitelerinin hesaplanmasnda,
rneklerden elde edilen (ortalama eksi standart sapma) deeri ile (0.85 arp ortalama) deeri
arasndan byk olan mevcut beton dayanm olarak alnacaktr. Bir grup beton rneine ait
deney sonular arasnda en kk deer ile geriye kalan sonularn ortalamas arasndaki farkn
deerlendirilmesi ile en kk deerin istatistiki olarak sapan bir sonu olup olmad kontrol
edilecektir. Bu amala, gruptaki numune sonularnn deerlendirilmesinde, en dk tek
deer, geriye kalan dier sonularn ortalamasnn %80ninden daha dk ise bu numune
deerlendirmeye alnmaz. Beton dayanmnn binadaki dalm, beton rnekleri deney
sonular ile uyarlanm beton ekici okumalar veya benzeri hasarsz inceleme aralar ile
kontrol edilebilir. Donat snf, yukardaki paragrafta akland ekilde syrlan yzeylerde
yaplan inceleme ile tespit edilecek, her snftaki elik iin (S220, S420, vb.) birer adet rnek
alnarak deney yaplacak, eliin akma gerilmesi, kopma dayanm ve ekildeitirme
zellikleri belirlenerek projeye uygunluu saptanacaktr. Projesine uygun ise, eleman kapasite
hesaplarnda projede kullanlan eliin karakteristik akma gerilmesi mevcut elik akma
gerilmesi olarak alnacaktr. Uygun deil ise en az adet rnek daha alnarak deney yaplacak,
elde edilen en elverisiz akma gerilmesi eleman kapasite hesaplarnda mevcut elik akma
gerilmesi olarak alnacaktr. Bu incelemede, donatsnda korozyon gzlenen elemanlar planda
iaretlenecek ve bu durum eleman kapasite hesaplarnda dikkate alnacaktr.
15.2.6. elik Binalarda Snrl Bilgi Dzeyi
15.2.6.1 Bina Geometrisi: 15.2.4.1de verilen koullar aynen geerlidir. Sadece
betonarmenin yerini elik alacaktr.
15.2.6.2 Eleman Detaylar: elik projeleri veya imalat izimleri mevcut deil ise her kattaki
elik veya dier tr elemanlarn (kolon, kiri, birleim, apraz, deme) tmnn boyut
kontrol yaplacak, kaynak zellikleri ve birleim detaylar ayrntl olarak belirlenecektir.
Uygulama projeleri veya imalat izimleri mevcut ise yukarda belirtilen elemanlarn %20sinin
hassas boyut kontrolu yaplacaktr.
15.2.6.3 Malzeme zellikleri: elik projeleri mevcut deil ise her elik yap eleman trnden
birer rnek kesilerek deney yaplacak, dayanm ve ekildeitirme zellikleri belirlenecektir.
Ayn ekilde binadan bir kaynak rnei kesilerek kartlacak ve deney yaplacaktr. kartlan
rneklerin yerleri doldurularak onarlacaktr. Bulonlu birleimler iin ise bir civata rnei
alnarak deney yaplacaktr. Elemanlarn kapasitelerinin hesaplanmasnda, deneylerden elde
edilen ortalama dayanmlar mevcut elik akma gerilmesi olarak alnacaktr.
15.2.7. elik Binalarda Kapsaml Bilgi Dzeyi
15.2.7.1 Bina Geometrisi: 15.2.5.1de verilen koullar aynen geerlidir. Sadece
betonarmenin yerini elik alacaktr.
15.2.7.2 Eleman Detaylar: Binann elik detay projeleri mevcuttur. Projelerde belirtilen
eleman boyutlar ve birleim detaylar, binadaki her eleman ve birleim trnn toplam
saysnn en az %20sinde kontrol edilerek dorulanacaktr.
301
15.2.7.3 Malzeme zellikleri: Projede belirtilen elik snf, en az bir elik elemandan rnek
kesilerek ve deney yaplarak kontrol edilecektir. Ayn ekilde projede bulunan bir kaynakl
birleimden rnek kesilerek kartlacak ve deney yaplarak dayanmnn projeye uygunluu
kontrol edilecektir. kartlan rneklerin yerleri doldurularak onarlacaktr. Bulonlu birleimler
iin ise bir civata rnei alnarak deney yaplacaktr. Eer proje ile uygunluk dorulanrsa,
eleman kapasitelerinin hesaplanmasnda projede ngrlen karakteristik dayanmlar mevcut
elik akma gerilmesi olarak alnacaktr. Eer proje ile uygunluk salanamazsa en az er adet
rnek ve kaynak rnei alnarak deney yaplacak, elde edilen en elverisiz deerler eleman
kapasite hesaplarnda mevcut elik akma gerilmesi olarak alnacaktr.
15.2.8. nretimli Betonarme Binalarda Snrl Bilgi Dzeyi
Bina geometrisi iin 15.2.4.1deki koullar geerlidir. Sadece betonarmenin yerini nretimli
betonarme alacaktr. Eleman detaylar iin 15.2.6.2deki koullar geerlidir, ancak bu
maddedeki elik yerine nretimli betonarme kullanlacaktr. Malzeme zelliklerinin tespitinde
15.2.4.3deki koullar geerlidir.
15.2.9. nretimli Betonarme Binalarda Kapsaml Bilgi Dzeyi
Bina geometrisi iin 15.2.5.1de verilen koullar geerlidir. Eleman detaylar iin 15.2.7.2de
verilen koullar geerlidir. Sadece ilgili maddelerde elik yerine nretimli betonarme
kullanlacaktr. Beton basn dayanm iin her 600 m2 alandan en az bir adet rnek alnarak
deney yaplacaktr. Binadan alnan toplam beton rnei says en az 5 olacaktr. Elemanlarn
kapasite hesaplarnda deneylerden elde edilen ortalama beton basn dayanm veya projede
belirtilen beton basn dayanm (dk olan) mevcut beton dayanm olarak alnacaktr.
Elemanlarn kapasite hesabnda kullanlacak donat akma gerilmesi, projede belirtilen elik
snfnn karakteristik akma gerilmesi olacaktr.
15.2.10. Yma Binalarda Snrl Bilgi Dzeyi
15.2.10.1 Bina Geometrisi: Mimari projeler mevcut ise binada yaplacak grsel inceleme ile
mevcut geometrinin projeye uygunluu tespit edilecektir. Mimari proje yoksa binann sistem
rlevesi elde edilecektir. Elde edilen bilgiler yma duvarlarn her kattaki yerini, uzunluklarn,
kalnlklarn, boluklarn ve kat yksekliklerini iermelidir.
15.2.10.2 Detaylar: atnn ve demenin tr, duvarlarla balant ekilleri, hatl ve lentolarn
durumu grsel olarak tespit edilecektir.
15.2.10.3 Malzeme zellikleri: Duvar malzemelerinin tr, duvar yzeyinin bir blmnn
svas kaldrlarak gzle tespit edilecektir. Bina dayanm hesaplarnda Blm 11de her duvar
tr iin verilen duvar kesme dayanmlar esas alnacaktr.
15.2.11. Yma Binalarda Kapsaml Bilgi Dzeyi
15.2.11.1 Bina Geometrisi: Binann sistem rlevesi karlacaktr. Elde edilen bilgiler yma
duvarlarn her kattaki yerini, uzunluklarn, kalnlklarn, boluklarn ve kat yksekliklerini
iermelidir. Temel sistemi bina dndan alacak bir inceleme ukuru ile belirlenecektir.
15.2.11.2 Detaylar: atnn ve demenin tr, duvarlarla balant ekilleri, hatl ve lentolarn
durumu grsel olarak incelenecektir. Bu inceleme sonucunda her katta rijit diyafram zelliinin
salanp salanmad tespit edilecektir. Eer bu zellik salanamyorsa binann deprem
gvenlii bakmndan yetersiz olduuna karar verilecektir. Duvarlarn kararll 11.4.5.1e
302
Snrl
0.75
Kapsaml
1.00
303
Kuvvet
G
GV
MN
Minimum
Hasar
Blgesi
leri
Hasar
Blgesi
Belirgin
Hasar
Blgesi
Gme
Blgesi
ekildeitirme
ekil 15.1
15.4. DEPREM HESABINA LKN GENEL LKE VE KURALLAR
15.4.1 Ynetmeliin bu Blmne gre deprem hesabnn amac, mevcut veya glendirilmi
binalarn deprem performansn belirlemektir. Bu amala 15.5de tanmlanan dorusal veya
15.6da tanmlanan dorusal olmayan hesap yntemleri kullanlabilir. Ancak, teorik olarak
farkl yaklamlar esas alan bu yntemlerle yaplacak performans deerlendirmelerinin birebir
ayn sonucu vermesi beklenmemelidir. Aada tanmlanan genel ilke ve kurallar her iki trdeki
yntemler iin de geerlidir.
15.4.2 Deprem etkisinin tanmnda, 2.2ye gre belirlenen deprem yer hareketi dzeyleri iin
2.3.5de verilen yatay elastik tasarm spektrumu kullanlacaktr. Deprem hesabnda 3.1.2de
tanmlanan Bina nem Katsays uygulanmayacaktr (I =1.0).
15.4.3 Binalarn deprem performans, binaya etkiyen dey yklerin ve deprem etkilerinin
birleik etkileri altnda deerlendirilecektir. Deprem hesabnda ktleler 4.5.9a gre
tanmlanacaktr.
15.4.4 Deprem kuvvetleri binaya her iki dorultuda ve her iki ynde ayr ayr etki
ettirilecektir.
15.4.5 Binann tayc sistem modeli, deprem etkileri ile dey yklerin ortak etkileri altnda
yap elemanlarnda oluacak i kuvvet, yerdeitirme ve ekildeitirmeleri hesaplamak iin
yeterli dorulukta hazrlanacaktr.
15.4.6 Demelerin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarda, her katta iki yatay
yerdeitirme ile dey eksen etrafnda dnme serbestlik dereceleri gznne alnacaktr. Kat
serbestlik dereceleri her katn ktle merkezinde tanmlanacak, ayrca ek dmerkezlik
uygulanmayacaktr.
15.4.7 Mevcut binalarn tayc sistemlerindeki belirsizlikler, binadan derlenen verilerin
kapsamna gre 15.2de tanmlanan bilgi dzeyi katsaylar aracl ile hesap yntemlerine
yanstlacaktr.
15.4.8 7.3.8e gre ksa kolon olarak tanmlanan kolonlar, tayc sistem modelinde gerek
serbest boylar ile tanmlanacaktr.
15.4.9 Bir veya iki eksenli eilme ve eksenel kuvvet etkisindeki betonarme kesitlerin
etkileim diyagramlarnn tanmlanmasna ilikin koullar aada verilmitir:
304
(a) Deprem hesabnda beton ve donat eliinin 15.2de tanmlanan bilgi dzeyine gre
belirlenen mevcut dayanmlar esas alnacaktr.
(b) Betonun maksimum basn birim ekildeitirmesi 0.003, donat eliinin maksimum birim
ekildeitirmesi ise 0.01 alnabilir.
(c) Etkileim diyagramlar uygun biimde dorusallatrlarak ok dorulu veya ok dzlemli
diyagramlar olarak modellenebilir.
15.4.10 Betonarme sistemlerin eleman boyutlarnn tanmnda birleim blgeleri sonsuz rijit
u blgeleri olarak gznne alnabilir.
15.4.11 Eilme etkisindeki betonarme elemanlarda atlam kesite ait etkin kesit rijitlikleri
kullanlacaktr. Etkin kesit rijitlikleri 4.5.8e gre hesaplanacaktr.
15.4.12 Betonarme tablal kirilerin pozitif ve negatif plastik momentlerinin hesabnda tabla
betonu ve iindeki donat hesaba katlabilir.
15.4.13 Betonarme elemanlarda kenetlenme veya bindirme boyunun yetersiz olmas
durumunda kesit kapasite momentinin hesabnda ilgili donatnn akma gerilmesi, kenetlenme
veya bindirme boyundaki eksiklii orannda azaltlacaktr.
15.4.14 Zemindeki ekildeitirmelerin yap davrann etkileyebilecei durumlarda zemin
zellikleri analiz modeline yanstlacaktr.
15.4.15 Blm 3, Blm 4 ve Blm 5de modelleme ile ilgili olarak verilen dier esaslar
geerlidir.
15.5. DORUSAL HESAP YNTEMLER LE DEPREM HESABI
15.5.1. Hesap Yntemleri
Binalarn deprem performanslarnn belirlenmesi iin kullanlacak dorusal hesap yntemleri,
4.7de tanmlanm olan Edeer Deprem Yk Yntemi ve 4.8.2de tanmlanm olan Mod
Birletirme Yntemidir. Bu yntemlerle ilgili olarak aada belirtilen ek kurallar
uygulanacaktr.
15.5.1.1 Edeer Deprem Yk Ynteminin uygulanabilecei binalar Tablo 4.4de
verilmitir. Binalarn deprem hesabnda ek dmerkezlik gz nne alnmayacaktr. Toplam
edeer deprem yknn (taban kesme kuvveti) Denk.(4.15)e gre hesabnda Ra=1 alnacaktr.
15.5.1.2 Mod Birletirme Yntemi ile modal taban kesme kuvvetinin 4.8.2ye gre hesabnda
Ra=1 alnacaktr. Uygulanan deprem dorultusu ve yn ile uyumlu eleman i kuvvetlerinin ve
kapasitelerinin hesabnda bu dorultuda hakim olan modda elde edilen i kuvvet ynleri esas
alnacaktr.
15.5.2. Betonarme Binalarn Yap Elemanlarnda Etki-Kapasite Oranlar ve Hasar
Trlerinin Belirlenmesi
15.5.2.1 Dorusal hesap yntemlerinin betonarme sistemler iin uygulama snrlarnn
belirlenmesinde, kiri, kolon ve perde elemanlarnn kesitlerinin etki/kapasite oranlar (EKO)
olarak ifade edilen saysal deerler kullanlacaktr.
305
15.5.2.2 Betonarme elemanlar, krlma tr eilme ise snek, kesme ise gevrek olarak
snflandrlrlar.
(a) Kolon, kiri ve perdelerin snek eleman olarak saylabilmeleri iin bu elemanlarn kritik
kesitlerinde eilme kapasitesi ile uyumlu olarak hesaplanan kesme kuvveti Venin, 15.2de
tanmlanan bilgi dzeyi ile uyumlu mevcut malzeme dayanm deerleri kullanlarak
Denk.(7.10)a gre hesaplanan kesme kapasitesi Vryi amamas gereklidir. Venin hesab
kolonlar iin 7.3.7ye, kiriler iin 7.4.5e ve perdeler iin 7.6.6ya gre yaplacak, ancak
Denk.(7.16)da v =1 alnacaktr. Kolon, kiri ve perdelerde Venin hesabnda peklemeli
tama gc momentleri yerine tama gc momentleri kullanlacaktr. Dey ykler ile
birlikte Ra =1 alnarak depremden hesaplanan toplam kesme kuvvetinin Veden kk olmas
durumunda Ve yerine bu kesme kuvveti kullanlacaktr.
(b) Yukarda (a)da verilen snek eleman koullarn salamayan betonarme elemanlar, gevrek
olarak hasar gren elemanlar olarak tanmlanacaktr.
15.5.2.3 Snek kiri, kolon ve perde kesitlerinin etki/kapasite oran (EKO), dey ykler ve
deprem etkisi altnda Ra = 1 alnarak hesaplanan toplam kesit momentinin kesit moment
kapasitesine blnmesi ile elde edilir. EKO hesabnda uygulanan deprem kuvvetinin yn
dikkate alnacaktr. Kolon ve perde kesitlerinin eilme momenti kapasitelerine karlk gelen
eksenel kuvvetler, dey ykler ve Ra= 4 alnarak hesaplanan deprem yklerinin ortak etkisi
altnda hesaplanacaktr.
15.5.2.4 Glendirilmi blme duvarlarnn etki/kapasite oran, deprem etkisi altnda
hesaplanan kesme kuvvetinin kesme kuvveti dayanmna orandr. Kegen ubuklar ile
modellenen glendirilmi blme duvarlarnda oluan kesme kuvvetleri, ubuun eksenel
kuvvetinin yatay bileeni olarak gznne alnacaktr.
15.5.2.5 Betonarme kolon-kiri birleimlerinde tm snr durumlar iin birleime etki eden
ve Denk.(7.11)den hesaplanacak kesme kuvvetlerinin 7.5.2.2de verilen kesme dayanmlarn
amamas gerekir. Ancak Denk.(7.11)de Vkol yerine 7.3.7ye gre peklemeyi gznne
almadan hesaplanan Ve kullanlacak, Denk.(7.12) veya Denk.(7.13)deki dayanm hesabnda
ise fcd yerine 15.2de tanmlanan bilgi dzeyine gre belirlenen mevcut beton dayanm
kullanlacaktr. Birleim kesme kuvvetinin kesme dayanmn amas durumunda, kolon-kiri
birleim blgesi gevrek olarak hasar gren eleman olarak tanmlanacaktr.
15.5.3. Dorusal Hesap Yntemlerinin Uygulama Snrlar
15.5.3.1 Dorusal elastik hesap yntemleri, aada belirtilen durumlardan herhangi birinin
olumas durumunda uygulanamaz.
(a) Bina ykseklik snfnn 5den kk olmas (BYS < 5).
(b) Binada 3.7.2.4de belirtilen B3 dzensizliinin bulunmas.
(c) Betonarme binalarda, binann st kat haricindeki herhangi bir katnda, her bir deprem
dorultusu iin dey snek elemanlarn (kolon, perde ve glendirilmi blme duvarlar)
ortalama EKO deerinin deprem ynndeki kirilerin ortalama EKO deerinden byk olmas.
(d) Binann st kat haricindeki herhangi bir katnda, her bir deprem dorultusu iin dey
snek elemanlarn (kolon, perde ve glendirilmi blme duvarlar) kesme kuvveti ile
leklendirilmi ortalama EKO deerinin 2den byk olmas.
(e) Binann st kat haricindeki herhangi bir katnda, her bir deprem dorultusundaki snek
kirilerin ortalama EKO deerinin 3.5den byk olmas.
306
15.5.3.2 Binada 15.5.3.1 (a)-(e)de belirtilen durumlardan herhangi birinin olumas halinde
bina 15.6da belirtilen yntemlerden birisi ile deerlendirilecektir.
15.5.4. Birim ekildeitirme stemlerinin Belirlenmesi
15.5.4.1 Eleman kesitlerinin birim ekildeitirme istemleri, 4.7 veya 4.8.2ye gre yaplan
hesap sonucunda herhangi bir eleman ucunda elde edilen toplam yerdeitirmi eksen dnmesi
k kullanarak belirlenecektir. Eleman ularndaki yerdeitirmi eksen dnmelerinin tanm
EK 15Ada verilmektedir.
15.5.4.2 Eleman u kesitinin toplam erilik istemi t , aadaki bantdan hesaplanacaktr.
k y
Lp
(15.1)
307
(s )MN = 0.010
(15.2)
(b) Kesit Gvenlik Snr (GV) iin etriye iindeki blgenin en d lifindeki beton basn birim
ekildeitirmesi ile donat elii birim ekildeitirmesi st snrlar:
( cg )GV = 0.0035 + 0.01 (s / sm ) 0.0135
(s )GV = 0.040
(15.3)
(c) Kesit Gme Snr (G) iin etriye iindeki blgenin en d lifindeki beton basn birim
ekildeitirmesi ile donat elii birim ekildeitirmesi st snrlar:
( cg )GC = 0.004 + 0.014 (s / sm ) 0.018
( s )GC = 0.060
(15.4)
Gznne alnan enine donatlarn 7.2.8e gre zel deprem etriyeleri ve irozlar olarak
dzenlenmi olmas zorunludur.
s hesabnda 90 derece kapal etriyelerin %30u hesaba dahil edilebilir.
15.7.1.4 ekildeitirme hesab yaplan betonarme kesitin kesme kuvveti oran
Ve
0.65 ise 15.7.1.3e gre hesaplanan ekildeitirme st snrlar geerlidir. Kesme
bw d f ctm
kuvveti oran 1.30dan byk ise 15.7.1.3e gre hesaplanan ekildeitirme st snrlar 0.50
ile arplarak azaltlacaktr. Ara deerler iin dorusal enterpolasyon uygulanacaktr.
15.7.2. elik Elemanlarn ekildeitirme Snrlar
Mevcut veya glendirilmi elik binalarda hesaplanan ekildeitirmeler iin izin verilen
ekildeitirme snrlar, ilgili performans dzeyleri iin EK 5Ede verilmitir. Malzeme
dayanmlar olarak mevcut dayanmlar kullanlacaktr.
15.7.3. Glendirilen Blme Duvarlarnn ekildeitirme Snrlar
Betonarme binalardaki glendirilmi blme duvarlarnn deprem performanslarnn
belirlenmesinde Tablo 15.2de verilen kayma as snrlar gznne alnacaktr. Greli kat
308
telemesi oran, ilgili katta hesaplanan en byk greli kat telemesinin kat yksekliine
blnmesi ile elde edilecektir.
Tablo 15.2 Glendirilen Blme Duvarlar iin Performans Snrlarn Tanmlayan
Kayma Alar
Performans Snr
MN
GV
0.003
0.005
0.010
309
(b) leri Hasar Blgesindeki dey elemanlarn, her bir katta dey elemanlar tarafndan
tanan kesme kuvvetine toplam katks %20nin altnda olmaldr. En st katta leri Hasar
Blgesindeki dey elemanlarn kesme kuvvetleri toplamnn, o kattaki tm dey elemanlarn
kesme kuvvetlerinin toplamna oran en fazla %40 olabilir.
(c) Dier tayc elemanlarn tm Minimum Hasar Blgesi veya Belirgin Hasar
Blgesindedir. Ancak, herhangi bir katta alt ve st kesitlerinin ikisinde birden Belirgin Hasar
Snr alm olan dey elemanlar tarafndan tanan kesme kuvvetlerinin, o kattaki tm dey
elemanlar tarafndan tanan kesme kuvvetine orannn %30u amamas gerekir (Dorusal
elastik yntemle hesapta, alt ve st dm noktalarnn ikisinde birden Denk.(7.3)n
saland kolonlar bu hesaba dahil edilmezler).
15.8.6. Mevcut Binalarda Gmenin nlenmesi Performans Dzeyi
Gevrek olarak hasar gren tm elemanlarn Gme Blgesinde olduunun gznne alnmas
kayd ile, aadaki koullar salayan binalarn Gme ncesi Performans Dzeyinde olduu
kabul edilir:
(a) Herhangi bir katta, uygulanan her bir deprem dorultusu iin yaplan hesap sonucunda,
ikincil (yatay yk tayc sisteminde yer almayan) kiriler hari olmak zere, kirilerin en fazla
%20si Gme Blgesine geebilir.
(b) Dier tayc elemanlarn tm Minimum Hasar Blgesi, Belirgin Hasar Blgesi veya leri
Hasar Blgesindedir. Ancak, herhangi bir katta alt ve st kesitlerinin ikisinde birden Belirgin
Hasar Snr alm olan dey elemanlar tarafndan tanan kesme kuvvetlerinin, o kattaki tm
dey elemanlar tarafndan tanan kesme kuvvetine orannn %30u amamas gerekir
(Dorusal elastik yntemle hesapta, alt ve st dm noktalarnn ikisinde birden
Denk.(7.3)n saland kolonlar bu hesaba dahil edilmezler).
(c) Binann mevcut durumunda kullanm can gvenlii bakmndan sakncaldr.
15.8.7. Gme Durumu
Bina Gme ncesi Performans Dzeyini salayamyorsa Gme Durumundadr. Binann
kullanm can gvenlii bakmndan sakncaldr.
15.8.8. Betonarme Binalarda Glendirilmi Blme Duvarlarn Performans Dzeyleri
Dorusal ve dorusal olmayan yntemlerle yaplan hesapta her bir deprem dorultusunda,
binann herhangi bir katndaki glendirilmi blme duvar teleme kapasitelerinin, her bir hasar
snr iin Tablo 15.2de verilen teleme snrlarn salamas gereklidir. Aksi durumda 15.8.315.8.7de yaplan hasar deerlendirmeleri gznne alnmayacaktr.
15.8.9. Yma Binalarn Deprem Performansnn Belirlenmesi
Yma binalarn performans dzeyine, 15.2'ye gre yaplan inceleme ve Blm 11e gre
yaplan hesap sonucunda karar verilecektir. Eer yma binann her iki dorultudaki tm
duvarlarnn kesme dayanm uygulanan deprem etkileri altnda oluan kesme kuvvetlerini
karlamaya yeterli ise, binann Hemen Kullanm Performans Dzeyini salad sonucuna
varlr. Herhangi bir katta uygulanan deprem dorultusunda bu koulu salamayan duvarlarn
kat kesme kuvvetine katks %20'nin altnda ise binann Can Gvenlii Performans Dzeyini
salad kabul edilecektir. Bu durumlarn dnda binann Gme Durumunda olduu kabul
edilir.
310
311
sarlm brt kesit boyutlar ile manto betonunun tasarm dayanm kullanlacak, ancak elde
edilen dayanmlar 0.9 ile arplarak azaltlacaktr.
15.10.1.2 elik Sarg: elik sarg dikdrtgen betonarme kolonlarn kelerine drt adet
boyuna kebent yerletirilmesi ve kebentlerin belirli aralklarla dzenlenen yatay plakalarla
kaynaklanmas ile oluturulur. Kebentler ile betonarme yzeyler arasnda boluk
kalmamaldr. Yatay plakalar drt yzeyde srekli olmaldr. elik sargnn kolon eilmeeksenel yk kapasitesini arttrmas iin kebentlerin alt ve st demeler arasnda srekli
olmas (boluklarn alnmas) ve demelere balk plakalar ile basn aktarmas aktarmnn
saland hesapla gsterilmelidir. Gerekirse kebentlere n ykleme yaplarak mevcut
betonarme kolon kesitinin dey yklerden kaynaklanan eksenel basn yk azaltlabilir. elik
sarg ile salanacak ek kesme dayanm Denk.(15.7) ile hesaplanacaktr.
Vj
t jbd
s
f yw
(15.7)
312
D etriye
elik profil
ekil 15.3
15.10.4. Blme Duvarlarnn Glendirilmesi
Temel stnden yukarya kadar st ste sreklilik gsteren betonarme ereve iindeki blme
duvarlarnn rijitlii ve kesme dayanm, EK 15Cde tanmlanan glendirme yntemi ile
arttrlabilir. Eer binann glendirilmesi esas olarak blme duvarlarn glendirilmesi ile
yaplyorsa, bu yntem sadece bodrum hari en fazla katl binalarda uygulanabilir.
313
314
315
lc
= Plastik dnme
= Akma dnmesi
yi
= Akma erilii
pi
= Plastik erilik
15A.1. TANIMLAR
ift erilikli eilme altndaki tipik bir eilme elemannn ekildeitirme zellikleri ekil
15A.1de gsterilmektedir. Burada l elemann toplam boyunu, lc net akln, kat aras
telenmeyi, i ve j srasyla i ve j dm noktalarnn dnmelerini, ki ve kj srasyla i ve j
ularndaki yerdeitirmi eksen dnmelerini gstermektedir. yi ise i ucunda akma
durumundaki dnmeyi gstermektedir.
ekil 15A.1
15A.2. YERDETRM EKSEN DNMES
Eilme eleman dorusal elastik ekildeitirme durumunda iken, i ucundaki yerdeitirmi
eksen ve dm noktas dnmeleri ile kat aras telenmenin ilikisi aada tanmlanmtr.
316
ki
i
lc
(15A.1)
Kiri elemanlarnda kat aras telenme deeri genel olarak sfr alnabilir ( = 0). Elemann i
ucunda akma meydana geldiinde i ucundaki toplam yerdeitirmi eksen dnmesi, bu utaki
akma dnmesi ve plastik dnmenin toplamna eittir.
ki yi pi
(15A.2)
yi
M yi lc 1 M yj
1
3EI 2 M yi
(15A.3a)
yj
M yj lc 1 M yi
1
3EI 2 M yj
(15A.3b)
M y lc
3EI
317
(15A.4)
= Kesit genilii
bw
Ef
fcc
fcm
fym
fhs
fl
Ls
nf
rc
sf
tf
Vc
Vf
Vmax
Vr
Vw
wf
cc
fu
= Donat ap
Vr Vc Vw Vf Vmax
(15B.1)
Kesme kuvveti dayanmna betonun katks Vc , enine donatnn katks Vw ve asal basn
gerilmelerini snrlamak zere tanmlanan Vmax deerleri TS-500 tarafindan nerilen
denklemler ile, ancak 15.2ye gre belirlenen mevcut malzeme dayanmlar kullanlarak
hesaplanacaktr. Kesme kuvveti dayanmna LP sargnn katks Vf sarglamann eritler
halinde olmas durumunda Denk.(15B.2) ile hesaplanacaktr.
Vf
2 nf tf wf Ef f d
sf
(15B.2)
Denk.(15B.2)de nf tek yzdeki LP sarg tabaka saysn, tf bir tabaka LP iin etkili kalnl, wf
LP eridinin geniliini, Ef LP elastisite moduln, f LP etkin birim uzama snrn, d eleman
faydal yksekliini, sf ise LP eritlerin, eksenden eksene olmak zere, aralklarn
gstermektedir (ekil 15B.1). Sarglamann srekli yaplmas durumunda, wf = sf alnacaktr.
Etkin birim uzama deeri Denk.(15B.3)e gre alnacaktr.
f 0.004
(15B.3)
f 0.50 fu
rc
d
Lifli
polimer
tam sarg
sf
wf
b) Kiriler
a) Kolonlar
ekil 15B.1
15B.2. KOLONLARIN EKSENEL BASIN DAYANIMININ ARTTIRILMASI
LP sarglama ile kolonlarn eksenel basn dayanmlarnn arttrlabilmesi iin, kolon kesitinin
uzun boyutunun ksa boyutuna oran ikiden fazla olmamaldr. Kolonlarn enkesitleri
dikdrtgenden elipse dntrlerek LPnin etkinlii arttrlabilir. Elips kesitlerde uzun
boyutun ksa boyuta oran en fazla olabilir. LP ile sarglanm bir kolonun eksenel yk
dayanm hesaplanrken beton basn dayanm iin fcd yerine Denk.(15B.4) ile belirlenen fcc
deeri kullanlacaktr.
fcc fcm 1+2.4(f1 / fcm ) 1.2f cm
319
(15B.4)
1
a f f Ef
2
(15B.5)
1
b
a
h
2
2
1 b 2rc h 2rc
3bh
Dairesel kesit
Elips kesit
Dikdrtgen kesit
(15B.6)
Denk.(15B.6)da b ve h dikdrtgen kesitler iin ksa ve uzun kenar boyutlar, eliptik kesitlerde
ksa ve uzun boyutlar iin elipsin ilgili boyutlar, rc ise dikdrtgen kesitlerde kelerde yaplan
yuvarlatmann yarapdr (ekil 15E.2).
b
b
rc
rc
rc
h
Dolgu
beton
a)Dairesel Kolon
b) Drtgen Kolon
c) Eliptik Kolon
ekil 15B.2
15B.3. KOLONLARIN SNEKLNN ARTTIRILMASI
LP sarglama ile kolonlarn snekliinin arttrlabilmesi iin, kolon kesitinin uzun boyutunun
ksa boyutuna oran ikiden fazla olmamaldr. Elips kesitlerde uzun boyutun ksa boyuta oran
en fazla olabilir. LP ile sarglanm bir kolonda sarglanm beton basn dayanmna kar
gelen birim ksalma (cc) Denk.(15B.7) ile belirlenebilir.
cc 0.002 1 15 f1 f cm
0.75
(15B.7)
(b) Dorusal elastik olmayan hesap yntemleri iin LP ile sarglanm kesitlerin momenterilik ilikisi elde edilirken, LP ile sarglanm beton iin iki dorudan oluacak ekilde
idealletirilmi bir gerilme-ekildeitirme ilikisi kullanlabilir. Bu ilikide bkm noktasnda
gerilme ve ekildeitirme deerleri fc (kapasite) ve 0.002 alnabilir. Gerilme-ekildeitirme
ilikinin son noktasndaki deerler Denk.(15B.4) ve Denk.(15B.7) ile hesaplanr. Plastik
ekildeitirmelerin meydana geldii LP ile sarglanm betonarme tayc sistem
elemanlarnda, performans dzeylerine gre izin verilen maksimum beton birim ksalma
deerleri kesit gme snr iin Denk.(15B.7) ile hesaplanan deere eit, gvenlik snr iin
Denk.(15B.7) ile hesaplanan deerin %75i, minimum hasar snr iin ise 0.004 alnacaktr.
Bu deerler ve kesitteki donat eliinin birim uzama deerleri 15.6.9da belirtilen st snrlar
aamaz.
15B.4. KOLONLARDA YETERSZ BNDRME BOYU N SARGILAMA
Kesit boyut oran ikiden byk olan veya boyuna donatlar dz yzeyli olan kolonlar iin sarg
etkisi yetersiz olacandan bindirme blgelerinin glendirmesi LP sargs ile yaplamaz.
Boyuna donatlar nervrl olan kolonlarda bindirme boyu yetersizliini gidermek zere
gereken LP kalnl Denk.(15B.8)e gre hesaplanr.
tf
500 bw ( f k f hs )
Ef
(15B.8)
Denk.(15B.8)de bw kesit genilii, f hs enine donatda 0.001 birim uzamaya karlk gelen
gerilmedir. a faktr farkl kesitler iin Denk.(15B.6)ya gre hesaplanmaldr.
Denk.(15B.8)deki f k deeri Denk.(15B.9)a gre hesaplanacaktr.
fk
As f ym
p
2n 2( d ) Ls
(15B.9)
Denk.(15B.9)da As kolon donat alan (tek ubuk iin), fym mevcut donat akma dayanm, p
ekirdek kesiti evresi, n bindirme yaplm donat says, donat ap, d pas pay kalnl
ve Ls varolan bindirme boyudur.
321
ad
Ec
Ed
fd
fyd
hd
Ik
kd
min
rd
smax
td
Vd
min
sh
= Perdede ve duvarda yatay gvde donatlarnn perde gvdesi brt enkesit alanna
oran
ad 0.175 d hk
0.4
rd
(15C.1)
Burada ad ubuk genilii (mm) , hk kolon boyu (mm), rd dolgu duvar kegen uzunluudur
(mm). d Denk.(15C.2)den hesaplanacaktr.
1
E t sin2 4
d d d
4 Ec I k hd
(15C.2)
ad td Ed
rd
(15C.3)
(b) Kesme Dayanm: Hasr elik donat ile glendirilen dolgu duvarnn kesme dayanm,
kegen ubuun edeer basn kuvveti dayanmnn yatay bileeni olarak kabul edilecektir.
Yatay kesit alan Ad, basn dayanm fd ve kayma dayanm d olan glendirilmi dolgu
duvarnn kesme kuvveti dayanm Vd, Denk.(15C.4) ile hesaplanacaktr.
Vd Ad (d f yd sh ) 0.22 Ad f d
323
(15C.4)
Burada fyd hasr donatnn tasarm akma dayanm, sh ise duvardaki yatay gvde donatlarnn
duvar brt enkesit alanna orandr. Hasr donat yatay ve dey ynlerde ayn donat alanna
sahip olmaldr.
15C.2.2 Malzeme zellikleri: Yukarda verilen denklemlerde Ed, fd ve d iin eitli tula
trlerinden yaplan dolgu duvarlarnda nerilen deerler aada verilmitir. Elastisite
modlnn, basn ve kesme dayanmlarnn hesaplanmasnda glendirilmi duvarn
kompozit kesit yaps dikkate alnabilir.
Boluklu fabrika tulas: Ed 2000 MPa; fd 3.0 MPa; d 0.20 MPa (15C.5a)
Dolu harman tulas:
Gazbeton blok:
l
s
A
ereve Ankraj
Donats
Gvde Ankraj
Yzey svas
Hasr Donat
Tula duvar
Duvar
A-A Kesiti
ekil 15C.1
324
Ac
BYS
CB
CE
CM
CN
CR
CRRM7.5 = Moment bykl 7.5 olan depreme kar gelen evrimsel dayanm oran
CS
cu
(cu )30
cu,i
= Kazk ap [mm]
DTS
dsu
Edev
Et
FH
FV
Gmaks
Hb
Hc
= Dilim tabannn orta noktasndan dilim merkezine olan dey uzakl [m]
hi
ic , iq , i
Ka
Kp
kh
kv
Nb
Nk
(N60 )30
N 60,i
N1,60
N1,60f
Pt
Psu
Ptv
= Temel tabanna etkiyen tasarm dey basn kuvveti, kaza etkiyen dey
tasarm kuvveti [kN]
Pty
psu
Qks
Qku
Qktv
Qs
Qtv
Qty
Qu
= Ek yk (srarj) [kN/m2]
qk
qo
qt
Rd
Rdev
Rk
Rpk
Rpt
Rt
Rth
SDS
ST
VS
(VS )30
VS,i
Vth
Ws
= Kazklarda grup etkisinin yaklak olarak gznne alnmas iin ampirik azaltma
katsays
Psu
psu (z)
su
= Dayanm katsays
Rdev
Rh
Rk
Rp
Rsb
Rsc
Rt
Ru
Rv
deprem
16.1. KAPSAM
16.1.1 Deprem etkisi altnda tasarm yaplacak yeni binalar ile deprem performans
deerlendirilecek veya glendirilecek mevcut binalar iin gerekli zemin aratrmalarnn
kapsam, zemin koullarnn, snf ve parametrelerinin belirlenmesi, bina temellerinin ve evre
bodrum perdelerinin deprem etkisi altnda tasarm, yap-zemin etkileimi analizleri ve zemin
svlama potansiyelinin deerlendirilmesi, bu konulardaki ynetmelik ve standartlarla birlikte
ncelikle bu Blmde verilen kural ve koullara uyularak yaplacaktr.
16.1.2 Zemin dayanma (istinat) yaplarnn ve evlerin deprem etkisi altnda tasarm ilkeleri
de bu Blmde verilmitir.
16.1.3 Gerekli olmas durumunda uygulanmak zere, arazi zemin zelliklerinin yerinde
iyiletirilmesine ilikin kurallar EK 16Dde verilmitir.
16.2. ZEMN KOULLARININ TANIMLANMASI
naat alan zemin koullarnn tanmlanmas, yapsal tasarm iin gerekli geoteknik
parametrelerin belirlenmesi ve raporlanmas iin yaplacak almalar aada belirtilmitir.
16.2.1. Zemin Aratrmalar
16.2.1.1 Zemin koullarnn belirlenmesi iin, arazi ve laboratuvar almalarn ieren zemin
aratrmalar yaplacaktr. Zemin aratrmalarnn kapsam, yap ve bileenlerinin zellikleri,
jeolojik yap ve zemin birimlerinin zellikleri, civar yaplarn durumu, yeralt suyu durumu ve
blgesel deprem zellikleri dikkate alnarak planlanacak, yeterli say ve derinlikte sondajlar
328
16.3.1.3 Kohezyonsuz zeminlerde, deprem etkisinde oluacak boluk suyu basnc artlar ve
isel srtnme deeri azallar dikkate alnarak, toplam gerilme analizlerinde drenajsz kayma
mukavemeti (cy,u) deeri kullanlacaktr.
16.3.1.4 Kohezyonlu ve kohezyonsuz zeminler iin geerli olmak zere, deprem etkileri
altnda boluk suyu basnlarnn belirlenebilmesi durumunda, efektif gerilme parametreleri
kullanlarak analizler yaplabilecektir.
16.3.1.5 Kayalar iin en az tek eksenli basn mukavemeti qu, jeolojik mukavemet indisi (GSI)
deerleri vb. kaya ktle snflandrma parametreleri kullanlarak uygun mukavemet
parametreleri belirlenecektir.
16.3.1.6 Analizlerde kullanlacak maksimum kayma modl, Gmaks aadaki ilikiden elde
edilecektir.
Gmaks VS2
(16.1)
Kayma dalgas hznn ( VS ) jeofizik yntemler ile yerinde llmesi tercih edilmelidir. Standart
penetrasyon deneyi (SPT), koni penetrasyon deneyi (CPT) gibi arazi deney sonular ve
bantlar kullanlarak da hesaplanabilir.
16.3.1.7 16.4e gre yerel zemin snflarnn belirlenmesinde kayma dalgas hz VS , SPT
darbe says N ve kohezyonlu zeminler iin cu deeri kullanlr.
16.3.1.8 Sahaya zel zemin davran analizleri ve dinamik zemin-yap etkileimi
analizlerinde, deprem dalgalarnn zemin profili iinde yaylm srasnda oluan kayma birim
ekildeitirmesi ile uyumlu kayma modl ve edeer histeretik snm katsays
kullanlacaktr. (Bkz.16.5.2)
16.4. YEREL ZEMN SINIFLARININ BELRLENMES
16.4.1 Blm 2ye gre deprem tasarm spektrumlarnn tanmlanmasnda esas alnacak yerel
zemin snflar, bu Blme gre yaplacak zemin aratrmalar ile belirlenecektir.
(a) Sahaya zel aratrma ve deerlendirme gerektiren zeminler, ZF snf zeminler olarak
snflandrlmtr. Bu snftaki zeminlere ilikin tanmlar Tablo 16.1in son satrnda
verilmitir.
(b) ZA, ZB, ZC, ZD ve ZE olarak tanmlanan dier yerel zemin snflarnn belirlenmesi iin,
bu snflara ilikin zellikler Tablo 16.1in dier satrlarnda verilmitir.
16.4.2 Tablo 16.1de verilen zemin parametreleri, zemin profilinin temel veya kazk bal
alt kotundan itibaren aaya doru en st 30 m kalnlndaki ksm iin belirlenecektir.
Birbirinden belirgin ekilde farkl zemin ve kaya tabakalarn ieren zemin profillerinde st 30
metredeki tabakalar, yeteri kadar alt tabakaya ayrlarak en stte i = 1 ve en altta i = N olacak
ekilde sralanacaktr. st 30 metredeki ortalama kayma dalgas hz (VS )30 , ortalama standart
penetrasyon darbe says (N60 )30 ve ortalama dranajsz kayma dayanm (cu )30 Denk.(16.2)
ile hesaplanacaktr:
330
(VS )30
30
N h
i
i=1 VS,i
(N60 )30
30
h
i
i=1 N 60,i
(cu )30
30
N h
i
i=1 cu,i
(16.2)
Burada hi deeri (i) numaral alt tabakann kalnln [m], VS,i , N 60,i ve cu,i deerleri ise, sras
ile, ayn alt tabakann kayma dalgas hzn [m/s], standard penetrasyon deneyi darbe saysn
[darbe/30 cm] ve drenajsz kayma dayanmn [kPa] gstermektedir.
16.4.3 Yzeysel temellerde, temel taban kotu ile kaya st kotu arasnda kalnl 3 mden
fazla zemin bulunmas durumunda ZA ve ZB snf tanmlamas yaplmayacaktr.
16.5. DEPREM ETKS ALTINDA SAHAYA ZEL ZEMN DAVRANI
ANALZLER
16.5.1. Kapsam
16.5.1.1 Sahaya zel zemin davran analizleri, taban kayasnda tanmlanan deprem yer
hareketinin zemin tabakalar boyunca deiimini ve zemin yzeyindeki deprem yer hareketini
belirlemek zere yaplr.
Tablo 16.1 Yerel Zemin Snflar
Yerel
Zemin
Snf
st 30 metrede ortalama
Zemin Cinsi
(VS )30
(N60 )30
(cu )30
[m/s]
[kPa]
> 1500
ZA
ZB
760 1500
ZC
360 760
> 50
> 250
ZD
180 360
15 50
70 250
ZE
< 180
< 15
< 70
ZF
16.5.1.2 Bina temeli ve yakn evresinde zemin ortamnn yaklak olarak yatay tabakalardan
olutuu durumlarda, sahaya zel zemin davran analizleri iin aada 16.5.2de esas alnan
tek boyutlu yatay tabakal serbest zemin modeli kullanlabilir. Aksi durumlarda iki veya
boyutlu zemin modelleri kullanlacaktr.
16.5.1.3 Tablo 16.1e gre ZF snf olarak tanmlanan zeminlerin yzeyindeki deprem yer
hareketini belirlemek zere sahaya zel zemin davran analizinin yaplmas zorunludur.
331
16.5.1.4 Sahaya zel serbest zemin analizlerinin sonular, kazkl temeller iin 16C.3.2 ve
16C.4.2de aklanan kinematik etkileim analizlerinde deprem verisi olarak kullanlacaktr.
16.5.2. Dorusal Olmayan Serbest Zemin Modeli ve Deprem Analizi
16.5.2.1 Sahaya zel zemin davran modelinin oluturulmas amac ile, yatay zemin
tabakalarnda kayma birim ekildeitirmesine bal olarak kayma modllerinin ve edeer
histeretik snm katsaylarnn dorusal olmayan deiimlerinin tanmlanmas gereklidir. Bu
parametreler, arazi ve laboratuar deneylerine ve benzer zemin koullar iin literatrde yer alan
ve genel kabul gren bilgilere gre tanmlanacaktr.
16.5.2.2 Zemin davran analizleri, yatay tabakal serbest zemin modeli erevesinde taban
kayasnda tanmlanan deprem yer hareketi altnda 16.5.2.1de tanmlanan dorusal olmayan
dinamik zemin parametreleri esas alnarak aadaki analiz yntemlerinden biri ile yaplacaktr:
(a) Zaman tanm alannda dorusal olmayan analiz,
(b) Frekans tanm alannda edeer dorusal hesap modeli kullanlarak ardk yaklamla
dorusal olmayan analiz.
16.5.2.3 Serbest zemin modeli aadaki ekilde oluturulacaktr:
(a) Tablo 16.1e gre yerel zemin snf ZA veya ZB olarak tanmlanan zemin tabakas,
depremin zemin profiline etki ettirilecei mhendislik taban kayas olarak alnacaktr. Bu
durumda 2.3.5e veya 2.4.1e gre tasarm deprem yer hareketini tanmlayan spektral
byklkler, Tablo 2.1 ve Tablo 2.2de ZA veya ZB yerel snf iin verilen yerel zemin etki
katsaylar gznne alnarak kltlecektir.
(b) Ancak, ZA veya ZB snf zeminin ok derinlerde olmas durumunda tabakal zemin modeli,
Tablo 16.1e gre yerel zemin snf ZC veya ZD olan zemin tabakas ile sonlandrlabilir.
Ancak zemin modelinin derinlii en byk bina geniliinden, 30 mden ve kazkl temel
durumunda en uzun kazk boyundan daha az olamaz. Bu durumda deprem etkisi, taban kayas
yerine bu tabakann stnde tanmlanacak ve 2.3.5e veya 2.4.1e gre tasarm deprem yer
hareketini tanmlayan spektral byklkler Tablo 2.1 ve Tablo 2.2de ZC veya ZD yerel snf
iin verilen yerel zemin etki katsaylar ile bytlecektir. Bu tabaka ve altndaki zemin ortam,
tek boyutlu zemin profili modelinde uygun geirgen snr koulu kullanlarak
idealletirilecektir.
(c) Analizin hassasiyeti bakmndan zemin tabakalar, yeteri kadar ince alt tabakalara
ayrlacaktr. Zemin modelinin toplam derinliine ilikin belirsizlikler yannda, dinamik zemin
parametrelerindeki belirsizlikler de uygun duyarllk analizleri ile dikkate alnacaktr.
16.5.2.4 16.5.2.3e gre zemin modeli tabanndan tek boyutlu tabakal zemin modeline etki
ettirilmek zere, 2.3.5 veya 2.4.1e gre tanmlanan elastik ivme spektrumu ile uyumlu olarak
en az 11 deprem kayd veya deprem kayd takm, 2.5.1 veya 2.5.2ye gre seilerek 2.5.3(c)ye
gre leklendirilecektir.
16.5.2.5 Zemin yzeyindeki sahaya zel deprem spektrumunun belirlenmesi balamnda, her
bir spektral periyod iin zemin yzeyi spektral ivmesinin taban kayas spektral ivmesine oran
her bir kayt iin hesaplanacak, daha sonra bu oranlarn en az 11 kayt iin ortalamas, ilgili
periyod iin yerel zemin etki katsays olarak tanmlanacaktr. Bu katsaylarn 2.3.5 veya
2.4.1de tanmlanan taban kayas spektrumu ile arplmas sonucunda, zemin yzeyindeki
sahaya zel deprem spektrumu belirlenmi olacaktr. Yerel zemin snf ZF dndaki
zeminlerde, zemin yzeyinde belirlenen sahaya zel deprem spektrumunun ordinatlar, Tablo
332
2.1 ve Tablo 2.2ye gre ilgili yerel zemin snf gznne alnarak belirlenen spektral
ivmelerden daha kk alnamaz.
16.5.2.6 16.6ya gre svlama potansiyeli olan zeminlerde edeer dorusal analiz modeli
ile frekans tanm alannda hesap yaplmayacaktr. Bu durumlarda zaman tanm alannda etkin
gerilme analizi yaplabilmesine olanak salayan dorusal olmayan zemin bnye modellerinin
kullanlmas zorunludur.
16.6. DEPREM ETKS ALTINDA ZEMNN SIVILAMA RSKNN
DEERLENDRMES
16.6.1 Blm 3e gre Deprem Tasarm Snf DTS=1, DTS=1a, DTS=2 ve DTS=2a
olan binalar iin Tablo 16.1de ZD, ZE veya ZF grubuna giren, srekli bir tabaka veya
kaln mercekler halinde bulunan ve 16.6.6da tanmlanan durumlar dndaki kumlu
zeminlerde svlama potansiyelinin bulunup bulunmadnn, arazi ve laboratuvar
deneylerine dayanan uygun analiz yntemleri ile incelenmesi ve analiz sonularnn ayrntl
olarak rapor edilmesi zorunludur.
16.6.2 Zemin svlamas, yeralt su seviyesinin altnda yer alan ve yzeyden 20 m derinlie
kadar olan kohezyonsuz ya da dk kohezyonlu (PI<%12) zeminlerin deprem sarsnts
altnda, boluk suyu basncndaki arta paralel kayma mukavemeti ve rijitliindeki nemli
oranda azal olarak tanmlanacaktr.
16.6.3 Zemin svlamasnn deerlendirilmesine ynelik olarak yaplacak zemin aratrma
almalar en az, standart penetrasyon deneyi, (SPT) ve/veya koni penetrasyon deneyinin
(CPT)nin yapmna ek olarak, ilgili zemin tabakalarndaki dane ap dalm, su muhtevas ve
Atterberg limit deerlerinin belirlenmesini ierecektir.
16.6.4 Potansiyel olarak svlaabilir zeminler, suya doygun haldeki
(a) temiz kumlar,
(b) plastik olmayan silt kum karmlar,
(c) Doal su muhtevas likit limitin % 80inden yksek ve plastisite indisi % 12nin altnda olan
silt, kil, kum karmlar
olarak tanmlanacaktr.
16.6.5 Temel alt zeminlerinin potansiyel olarak svlaabilir zeminlerden olutuu ve bu
zemin tabakalarnda dzeltilmi SPT vuru saysnn, N1,60 , 30 darbe / 30 cm deerinden kk
olduu durumlarda aada tanmlanan ynteme gre zemin svlamas tetiklenme
deerlendirmesi yaplacaktr.
16.6.6 Deprem Tasarm Snfnn DTS = 4 olduu ve ayn zamanda aadakilerden en az
birinin saland durumlarda svlama tetiklenme analizi yaplmayabilir:
(a) Kil ieriinin %20den fazla ve plastisite indisinin %10dan yksek olduu kumlu
zeminlerde;
(b) ince dane yzdesinin % 35den fazla ve dzeltilmi SPT vuru saysnn, N1,60, 20 vuru /
30 cmden yksek olduu kumlu zeminlerde;
333
R
deprem
1.10
(16.3)
Burada R ve deprem , sras ile, svlama direncini ve zeminde depremden oluan ortalama
tekrarl kayma gerilmesini ifade etmektedir. Denk.(16.3)te verilen koulun salanamamas
durumunda, svlamas beklenen tabakalarn dayanm ve rijitlik zelliklerindeki azalma, olas
tama gc kayplar, durayllk bozukluklar ile oturma ve yanal yaylma trndeki zemin
hareketleri deerlendirilecektir.
16.6.10 Belirlenen svlama sonras yerdeitirmelerin styap/altyap davranna etkileri
deerlendirilerek ihtiya duyulmas halinde styap ve/veya zemin iyiletirmeleri
uygulanacaktr.
16.7. TEMELLERN TASARIMI N GENEL KURALLAR
16.7.1. Ama
16.7.1.1 Deprem etkisi altnda bina temel tasarmnn amac, temel tama gcnn
almamas ve zemin yerdeitirmelerinin izin verilebilir snrlar altnda kalmasnn
salanmasdr. Temel tasarmnda aadaki genel ilkelere uyulacaktr.
16.7.1.2 Temellerin, evler, heyelan blgeleri, kazlar, tneller, yeralt ve maden kazlar
yaknlarnda bulunmas durumunda, temel genel stabilite ve/veya etkileim analizleri
yaplmaldr. Genel stabilite analizleri 16.13te verilen esaslar uyarnca yaplacaktr. Etkileim
analizlerinin kapsam ve tasarm koullar bu Ynetmeliin kapsam dndadr.
16.7.2. Temel Tasarmnda Tama Gc lkesi
Bu ynetmelikte, yzeysel ve derin temellerin geoteknik tasarm iin tama gc ilkesi esas
alnmtr. Temel zeminin, olas gme mekanizmalarna kar gelen tasarm tama gcnn
yeterlilii aada verilen genel ifade ile salanacaktr:
Et Rt
(16.4)
Burada Et statik ve depremi ieren ykleme durumlarna ilikin tasarm etkilerini, Rt ise ilgili
gme mekanizmasna kar gelen tasarm dayanmn ifade etmektedir.
16.7.3. Tasarm Etkileri
16.7.3.1 Statik yk birleimleri, ilgili ynetmeliklerden alnacaktr. Deprem etkisini ieren
yk birleimleri ise 4.4.4te verilmitir. Temel zemininde oluan etkiler, Et , dey yk etkileri
334
ile birlikte 4.10.3'e gre depremde bina tayc sisteminden temele aktarlan kuvvetler esas
alnarak hesaplanacaktr.
16.7.3.2 Tasarma esas eksenel kuvvet ve eilme momenti, temel tabannda dey
dorultudaki temel tama gc ile karlanacaktr.
16.7.3.3 Tasarma esas yatay kesme kuvveti, zemin ile temel taban aras srtnme direnci ile
birlikte temel yan yznde oluan pasif toprak basncnn en ok %30'u dikkate alnarak
karlanacaktr.
16.7.4. Tasarm Dayanmlar
Statik ve depremi ieren ykleme durumlarna ilikin tasarm dayanm Rt , karakteristik
dayanm Rk nn dayanm katsays R ye blnmesi ile bulunacaktr.
Rt
Rk
R
(16.5)
Dayanm katsaysnn deerleri temel trne ve hesaplanan dayanm bileenine gre aada
verilmitir.
16.8. YZEYSEL TEMELLER
16.8.1. Kapsam
Yzeysel temellerin boyutlandrlmasnda aadaki kurallara uyulacaktr. Burada verilen
tasarm ilkeleri tekil, srekli (erit) ve radye (plak) temelleri kapsamaktadr.
16.8.1.1 Yzeysel temellerin tama gc ve yatayda kaymaya kar gelen tasarm
dayanmlar hesaplanarak, statik ve depremi ieren ykleme durumlarndaki tasarm etkilerini
karlad gsterilecektir.
16.8.1.2 Depremde ar boluk suyu basnc art meydana gelebilecek zeminlerde, toplam
gerilme analizlerinde drenajsz kayma dayanm zerinde olas etkiler, efektif gerilme
analizlerinde ise boluk suyu basnc dikkate alnmaldr.
16.8.2. Yzeysel Temeller in Dayanm Katsaylar
Yk katsaylar ile arplm tm ykler iin tasarm dayanm Rt , Tablo 16.2de verilen
dayanm katsays R deerleri kullanlarak hesaplanacaktr.
Tablo 16.2. Yzeysel Temeller in Dayanm Katsaylar
Dayanmn
Tr
Dayanm Katsays
Simgesi
Dayanm Katsays
Deeri
Temel Tama Gc
Rv
1.4
Srtnme Direnci
Rh
1.1
Pasif Diren
Rp
1.4
335
qo qt
(16.6)
Burada qo temel seviyesinde etkiyen dey yk, kesme ve moment etkilerinin oluturduu
temel taban basncdr. qt ise tasarm dayanm Rt nin temel tama gcne ilikin karldr
ve Denk.(16.7) ile tanmlanr:
qt
qk
Rv
(16.7)
qk cN c sc dc ic gc bc qN q sq dq iq gq bq 0.5 BN s d i g b
(16.8a)
Nc (Nq 1)cot
Denk.(16.8a)da boyutsuz dzeltme katsaylar olarak yer alan temel ekli katsaylar sc, sq, s ;
derinlik katsaylar dc, dq, d ; ykleme eiklii katsaylar ic, iq, i ; temel zemini eimi
katsaylar gc, gq, g ve temel taban eimi katsaylar bc, bq, b literatre dayanan ve genel kabul
grm bantlar kullanlarak hesaplanacaktr.
16.8.3.3 Temel etkili derinlii iinde, temel zemininde deiken zellikte tabakalarn ve/veya
sreksizliklerin bulunmas durumu tama gc hesabnda dikkate alnacaktr.
16.8.3.4 Temel altndaki yerdeitirmeler izin verilebilir snrlar iinde kalacaktr. Bu
balamda;
(a) Deprem etkisinde nemli dayanm veya rijitlik kayb olumas riski tayan yumuak killer
ve suya doygun gevek-orta sk kohezyonsuz zeminlerde, temel alt zemin yer deitirmeleri,
dorusal olmayan zemin davrann dikkate alan saysal yntemlerle hesaplanacaktr.
(b) Blm 13te tanmlanan yksek binalarda ZA ve ZB snf dndaki zeminlerde ve Deprem
Tasarm Snf DTS = 1, 1a, 2, 2a olan dier binalarda ise ZA, ZB ve ZC snf dndaki
zeminlerde, yzeysel temeller altnda oluabilecek dorusal olmayan zemin davran hesaba
katlarak kalc ekil deitirmeler hesaplanacaktr.
16.8.4. Yzeysel Temellerin Yatayda Kaymas
16.8.4.1 Yatayda kayma ile ilgili olarak statik ve depremi ieren ykleme durumlarnn her
birinde aadaki eitsizlik salanacaktr:
(16.9)
Burada Vth temel tabannda etkiyen tasarm yatay kuvvetini, Rth tasarm srtnme direncini,
Rth
Ptv tan
Rh
(16.10)
Burada, Ptv temel tabanna etkiyen tasarm dey basn kuvvetini, ise temel taban ile zemin
arasndaki srtnme asn gstermektedir.
16.8.4.3 Srtnme katsays tan , saha deneyleri ile aksi belirlenmedike, Tablo 16.3te
verilen deerlerden daha byk alnmayacaktr.
Tablo 16.3. Yzeysel Temeller ile Zemin Arasndaki Srtnme Katsays
Srtnme Ara Yzeyi
tan
0.6
0.4
0.5
0.5
16.8.4.4 Tasarm srtnme direnci Rth kohezyonlu zeminlerde (drenajsz durumda) aadaki
ekilde hesaplanabilir.
Rth
Ac cu
Rh
(16.11)
Burada, Ac temel altnda basn gerilmelerinin olutuu toplam alan ifade etmektedir.
16.8.4.5 Tasarm pasif direnci Rpt , karakteristik pasif diren Rpk nn dayanm katsaysna
blnmesi ile hesaplanacaktr:
Rpt
Rpk
Rp
(16.12)
16.8.4.6 Yer alt su seviyesi altndaki temellerde, depremde tasarm srtnme direnci zeminin
drenajsz kayma dayanm esas alnarak hesaplanacaktr.
16.8.5. Temel Ba Kirileri
16.8.5.1 Betonarme ve elik binalarda tekil temelleri veya kazk balklarn her iki
dorultuda, srekli temelleri ise kolon veya perde hizalarnda birbirlerine balayan ba kirileri
dzenlenecektir. Tablo 16.1e gre yerel zemin snf ZA olan temel zeminlerinde ba kirileri
yaplmayabilir.
16.8.5.2 Ba kirileri, temel kazsna uygun olarak, temel altndan kolon tabanna kadar olan
ykseklikteki herhangi bir seviyede yaplabilir.
16.8.5.3 Ba kiriinin kesit tasarmna gznne alnacak eksenel kuvvet N b Denk.(16.13)
ile verilmitir.
Nb 0.10 SDS Nk
337
(16.13)
Burada N k ba kiriinin baland kolon veya perdedeki en byk eksenel kuvveti, SDS ise
ksa periyod tasarm spektral ivme katsaysn gstermektedir.
16.8.5.4 Kesit hesabnda ba kirilerinin hem basn, hem de ekme kuvvetlerine alaca
gznnde tutulacaktr. Zemin ya da taban betonu tarafndan sarlan ba kirilerinin basnca
almas durumunda, burkulma etkisi gznne alnmayabilir. ekme durumunda ise, ekme
kuvvetinin sadece donat tarafndan tand varsaylacaktr. Ba kirilerinin minimum boyutu
300 mm x 300 mm, donat oran % 0.5, etriye ap 8 mm ve etriye aral 200 mm olacaktr.
16.8.5.5 Ba kirileri yerine betonarme demeler de kullanlabilir. Bu durumda, deme
kalnl 150 mmden az olmayacaktr. Demenin ve iine konulan donatnn, Denk.(16.13)
ile verilen eksenel yklere eit ykleri gvenli biimde aktarabildii hesapla gsterilecektir.
16.9. KAZIKLI TEMELLER
16.9.1. Kapsam
Kazkl temellerin boyutlandrlmasnda aadaki kurallara uyulacaktr. Burada verilen tasarm
ilkeleri yerinde dkme ve akma kazklar kapsamaktadr.
16.9.1.1 Kazkl temellerin dey ve yanal tama gleri hesaplanarak, statik ve depremi
ieren ykleme durumlarndaki tasarm etkilerini karlad gsterilecektir.
16.9.1.2 Kazkl temellerin tama gc hesabnda aadaki yaklamlarndan biri
uygulanabilir. Tama gc;
(a) Statik ykleme deney sonularndan elde edilen veriler kullanlarak hesaplanabilir.
(b) Zemin aratrmalarndan elde edilen zemin zellikleri kullanlarak hesaplanabilir.
(c) Statik ykleme deneyleri ile geerlilii salanm dinamik ykleme deneylerinden elde
edilen sonular kullanlarak hesaplanabilir.
16.9.2. Kazkl Temeller in Dayanm Katsaylar
Kazkl temellerin dey tama gc hesabnda, zemin aratrmalar ve ykleme deneyleri
sonularndan elde edilen zemin zellikleri kullanlarak hesaplanacak evre srtnmesi Qs ve
u direnci Qu nun hesabnda Tablo 16.4te verilen dayanm katsaylar R uygulanacaktr.
Tablo 16.4. Kazkl Temeller in Dayanm Katsaylar
Dayanmn
Tr
Dayanm Katsays
Simgesi
evre srtnmesi
(basn)
Kazk ykleme
deneyi yaplm ise
Rsb
1.5
1.3
evre srtnmesi
(ekme)
Rsc
1.6
1.4
U direnci
Ru
2.0
1.5
Toplam tama gc
(basn)
Rt
1.4
338
Ptv Qtv
(16.14)
Burada Ptv kaza etkiyen dey tasarm kuvvetidir. Qtv ise kazn dey tasarm dayanmn
gstermektedir ve Denk.(16.15a) veya Denk.(16.15b) ile tanmlanr:
Qtv
Qks Qku
Rs Ru
(16.15a)
Qktv
Rt
(16.15b)
veya
Qtv
Pty Qty
(16.16)
Burada Pty kaza etkiyen yanal tasarm kuvvetidir. Qty ise kazn yanal tasarm dayanmn
gstermektedir.
16.9.4.2 Dorusal olmayan yk-yer deitirme davran gstermesi beklenen yanal ykl
kazklarn tasarm kriteri genellikle tama gc (Qty) deil, izin verilebilir en byk yer
deitirme olmaktadr. Yanal tama gc ve izin verilebilir yer deitirmelerin almamas
yannda, kazk kesitinin tama gcnn de almamas gerekmektedir.
339
Yntem I
DTS = 1, 1a, 2, 2a
BYS = 1
ZD, ZE, ZF
DTS = 1a, 2a
BYS = 2, 3
DTS = 3, 3a, 4, 4a
BYS = 1
DTS = 1a, 2a
BYS 4
DTS = 1, 2, 3, 3a
BYS 2
Yntem II
Yntem III
ZD, ZE, ZF
ZD, ZE, ZF
340
D
60
t
D
80
t
(16.17)
Kohezyonsuz zemin
(bodrum tamamen kuruda)
Tm ykseklik boyunca
0.2(kHb + q)
Kohezyonsuz zemin
(bodrum ksmen kuruda)
0.2(kHb + q)
0.2[( su)Hb + q] + su z
st %20 boyunca
Alt %80 boyunca
0.2(kHb + q)
0.3(kHb + q)
Tm ykseklik boyunca
0.3(kHb + q)
Burada Hb bodrum perdesinin toplam yksekliini, k zeminin kurudaki birim hacm arln,
suya doygun birim hacm arln, q ek yk (srarj), z su yzeyinden aaya doru llen
yksekliini gstermektedir. kinci satrdaki statik su basnc (psu = su z) dnda, Tablo 16.6da
verilen basnlar dzgn yayl olarak etki ettirilecektir.
16.11.2 Deprem etkisi altnda ek zemin basnlar (p) Denk.(16.18) ile hesaplanacaktr:
p 0.4 SDS k H b
(16.18)
7
(0.4 SDS ) su zdsu
8
341
(16.19)
Burada SDS zemin yzeyinde tanmlanan ksa periyod tasarm spektral ivme katsaysn, dsu ise
su altndaki duvar yksekliini gstermektedir. Denk.(16.1)un su derinliince entegre
edilmesi ile, bileke statik-edeer ek dinamik su kuvveti ve bilekenin su yzeyinden itibaren
derinlii Denk.(16.20) ile elde edilir:
Psu
7
2
(0.4 SDS ) su d su
12
z 0.6 d su
(16.20)
Edev
Rdev
Rdev
(16.21)
Burada, Edev devrilmeye zorlayan etkiler toplam, Rdev devrilmeye kar koyan etkiler ve
direnler toplam, Rdev ise devrilmeye kar tasarm gvenlik katsaysdr. Bu katsays
Rdev 1.3 olmak zere, gmeden kaynaklanacak riskler gznne alnarak projeden sorumlu
mhendis tarafndan seilecektir.
16.12.1.2 Dayanma yaps temelinde zemin tama gcnn almas ve yatayda kaymaya
kar tahkikler, 16.8.3 ve 16.8.4e gre, toptan gmeye ilikin tahkikler ise 16.13e gre
yaplacaktr.
16.12.2. Toprak Basnlar
16.12.2.1 Toprak basnlarnn hesabnda kullanlacak yatay ve dey statik-edeer deprem
katsaylar aadaki ekilde tanmlanmtr:
kh
0.4SDS
r
kv 0.5kh
(16.22)
Denk.(16.22)de yer alan r katsays, deiik dayanma yaps tipleri iin Tablo 16.7de
verilmitir.
Tablo 16.7. Dayanma Yaplar iin r katsaylar
Dayanma Yapsnn Tipi
2.0
1.5
1.0
342
16.12.2.2 Yksek boluk suyu basnc artlar meydana gelebilecek doygun zeminlerin
bulunmas durumunda, r katsaysnn deeri 1den byk alnmamaldr.
16.12.2.3 Dayanma yapsna etkiyen toplam (statik ve dinamik) toprak basncnn bilekesi
Denk.(16.23) ile hesaplanacaktr:
Pt
1
K (1 kv ) (*H 2 + qH ) + Psu + Psu
2
(16.23)
Ka
sin 2 ( + d )
sin(d d )sin(d )
cos sin 2 sin( d ) 1
sin( d )sin( )
(16.24a)
Ka
sin 2 ( + d )
cos sin 2 sin( d )
(16.24b)
16.12.2.5 Toplam pasif basn katsays, zemin ile duvar arasnda srtnme olmad
varsaylarak, Denk.(16.25) ile hesaplanacaktr:
Kp
sin 2 ( + d )
sin d sin(d )
cos sin 2 sin( ) 1
sin( )sin( )
(16.25)
k
tan 1 h
1 k v
* k
(16.26a)
kh
tan 1
su 1 kv
* su
(16.26b)
Burada suya doygun zemin birim hacm arln gstermektedir. Psu = 0 alnacaktr.
(c) Su seviyesinin temel taban seviyesi stnde olmas ve zeminin dinamik olarak geirimli
olmas durumunda:
kh
tan 1 k
su 1 kv
* su
(16.26c)
Et
Rt
Rk
(16.27)
Burada, Et gmeye zorlayan etkiler toplam, Rt gmeye kar koyan etkiler ve direnler
toplam, Rk ( 1.0) ise kaymaya kar tasarm gvenlik says olarak tanmlanr.
16.13.5 Deprem durumunda evlerin durayll, killi zeminlerde drenajsz kayma
mukavemeti (cu) kullanlarak toplam gerilme analizi, kumlu (kohezyonsuz) zeminlerde efektif
gerilme analizi ile hesaplanacaktr.
16.13.6 Depremlerle yeniden tetiklenme riski olan eski heyelan blgelerinde, zemin
mukavemet parametreleri olarak byk ekil deitirmelerine karlk gelen deerler
kullanlmaldr. evrimsel boluk suyu basnc artna maruz kalabilecek gevek-orta sk
kohezyonsuz zeminlerde, olumas beklenilebilecek maksimum boluk suyu basnc dikkate
alnmaldr.
16.13.7 Deprem etkisinde ev durayllk kontrol, edeer statik limit denge analizleri, sonlu
elemanlar yntemi veya zaman alannda gerekletirilecek dinamik davran analizleri ile
yaplabilir. Toporafyann ve zemin tabakalanmasnn ani dzensizlikler gsterdii durumlarda
ve evrimsel yklemeler etkisinde nemli rijitlik kaybna urayabilecek svlaabilir veya
hassas zeminler iin, edeer statik analiz yntemi kullanlmamaldr.
16.13.8 zin verilebilir yerdeitirme kriterlerinin geerli olduu durumlarda, Newmark
kayan rijit blok yntemi veya edeer yntemlerle, dinamik etkilerle uyumlu zemin mukavemet
parametreleri kullanlarak kalc yerdeitirmeler hesaplanabilir. Hesaplarda, artan
ekildeitirmeler ile oluacak olan malzeme pekleme veya yumuama davran ve boluk
suyu basnc artnn olas etkileri dikkate alnmaldr.
16.13.9 Edeer statik analizlerde, zemin ktlesine ve ev zerinde mevcut kuvvetlere, yatay
(FH) ve dey (FV) eylemsizlik kuvvetlerinin etkisi aadaki ekilde dikkate alnacaktr.
FV 0.5FH
(16.28)
Burada W kayan ktlenin arl, SDS ksa periyod tasarm spektral ivme katsaysn, ST ise
toporafik bytme katsaysn gstermektedir.
16.13.10 ev zerinde ve ev yaknnda ina edilecek, Deprem Tasarm Snf DTS = 1, 1a,
2, 2a olan yaplar iin yaplacak deprem etkisinde ev durayllk analizlerinde, toporafik
bytme etkisi gznne alnacaktr. Toporafik bytme faktr (ST) iki boyutlu toporafik
dzensizliklerin bulunduu evlerde (rnein, uzun vadilerde, ykseklii 30mden yksek olan
tepelerde) ve olas gme yzeyinin ev tepesine yakn olarak getii durumlarda
kullanlacaktr. Toporafik bytme etkisi, ev as 15 olan evlerde ihmal edilebilir; ta
(tepe) genilii taban geniliinden daha kk olan srtlarda ev as 30o olan evlerde
ST 1.4, daha kk ev alarnda ise ST 1.2 olarak kullanlacaktr. Olas gme yzeyinin
tabana yakn olarak getii potansiyel heyelan blgelerinde ise ihmal edilebilir.
16.13.11 Dilim yntemine dayanan edeer statik limit denge analizlerinde, kritik yzeyin
belirlenmesi ve kaymaya kar gvenlik saysnn iteratif yntemlerle hesaplanmasnda, zemin
dayanm parametrelerinin gvenlik saysna blnmesi ile zemin direnlerinin mobilize olan
deerlerine ulald (Rc= R= Rk) kabul edilmektedir:
345
mob
c tan c tan
+
+
Rc R
Rk Rk
(16.29)
Rk
1
Ws sin
cb sin
cb Ws
ub tan
Rk
m
(16.30)
(b) Deprem durumunda, kaymaya kar gvenlik saysnn hesaplanmasnda yatay ve dey
eylemsizlik kuvvetlerinin etkisi aadaki ekilde dikkate alnacaktr.
Rk
cb m Ws (1 kv )
cb sin
ub tan (16.31)
Rk
Burada, b dilim geniliini, Ws dilim arln, dilim tabannn yatayla yapt ay, u dilim
tabannda etkiyen su basncn, kh=0.2SDS ve kv=0.5kh sras ile yatay ve dey edeer deprem
katsaysn, Hc dilim tabannn orta noktasndan dilim merkezine olan dey uzakl, Rd ise
dairesel gme yzeyinin yarapn ifade etmektedir. Denk.(16.30) ve Denk. (16.31)de yer
alan m aada verilmitir:
tan tan
m cos 1
Rk
(16.32)
(c) Kaymaya kar gvenlik says (Rk) ardk yaklamla elde edilmektedir. zel riskler ieren
durumlar hari Rk 1.10 toptan kaymaya kar yeterli gvenlik dzeyi olarak kabul edilebilir.
346
16A.2.3 rselenmi rnekler: Sondaj kuyularnda, her cins zeminden, Standart Penetrasyon
Deneyi(SPT) srasnda rselenmi rnekler alnacaktr. Yeralt su dzeyi altnda, iri daneli veya
plastik olmayan silt zeminlerde, SPT kandan yeterli miktarda rselenmi rnek elde
edilemiyorsa, azna zemin tutucu taklm (sepet-basket tipi) zel tpler ile incesi ykanmam
rselenmi rnekler alnacaktr.
16A.2.4 rselenmemi rnekler: Sondaj kuyularnda, kohezyonlu zeminlerden, 16.3.1.4de
tanmlanan etki derinlii iinde, her zemin tabakasnn mhendislik zelliklerini belirlemeye
yeterli olacak sayda rselenmemi rnek alnacaktr. rselenmemi zemin rnekleri, zeminin
kvamna uygun olarak ve ince cidarl (alan oran=et kalnl/i tp alan<10 %) ve i ap en
az 76 mm olan tp veya pistonlu tp kullanlarak alnacaktr. Ayrca aratrma ukurlar ve
hendeklerden, uygun ekilde kesilip alnan bloklardan da rselenmemi rnekler
hazrlanabilecektir.
16A.2.5 Kaya sondajlarnda karotiyer ve vidye tipi, litolojik birimlerin zelliklerine gre
seilecek ve karotlarn ap en az NX (54 mm) veya NQ (47.6 mm) olacaktr.
16A.2.6 Yeralt Su Dzeyinin llmesi: Sondaj kuyusu iinde yaplacak lmlerle yeralt
su seviyesi belirlenecektir. Ett derinlii iinde kohezyonlu ve kohezyonsuz birden fazla tabaka
ve/veya su tar katman (akifer) seviyenin bulunmas durumunda, yeralt suyu dzeyinin veya
basncnn llmesi iin standart piyezometrelerden yararlanlmas uygun olacaktr.Her
durumda sondaj kuyusundaki gzlemler ve lmler yeralt suyu dzeyinin kuyuda dengeye
ulamasna yetecek kadar uzun bir sre boyunca yaplacaktr.
16A.3. Laboratuvar Deneyleri
16A.3.1 Laboratuvar deneyleri, aratrma alanndaki zemin zelliklerini en ok 2 m aralklar
ile tanmlamaya yeterli say ve derinliklerde, yap ve zeminin zelliklerine gre projeden
sorumlu inaat mhendisi tarafndan planlanacak ve yetkili laboratuvarlarda yaplacaktr.
16A.3.2 Snflandrma Deneyleri: rselenmi ve rselenmemi rnekler zerinde, tabakalarn
zemin snflandrmasna olanak verecek sayda kvam limitleri, doal su ierii(korunmu
rnekler zerinde), elek, pipet/hidrometre ve zgl arlk deneyleri yaplacaktr.
rselenmemi rnekler zerinde doal su ierii ve birim hacim arl tayini deneyleri de
yaplacaktr. Sorunlu zeminlerde (svlama, ime, gme, yumuama, hassas killer vb.) ilk
15 m'den alnan tm rnekler zerinde snflandrma deneyleri (pipet/hidrometre dahil)
yaplacaktr.
16A.3.3 Mhendislik zellikleri Deneyleri: rselenmemi rnekler zerinde, tabakalarn
mhendislik zelliklerini belirlemeye ynelik olarak mukavemet(tek eksenli basn, kesme
kutusu, eksenli basn-UU/CU) deneyleri yaplacak, proje gereksinimlerine uygun olarak
drenajl ve drenajsz kayma mukavemeti parametreleri belirlenecektir. Ayrca, oturma
hesaplarna ynelik parametrelerin belirlenmesi iin, killi zeminlerden alnm rselenmemi
rnekler zerinde dometre-konsolidasyon deneyleri yaplacaktr.
348
N1,60 NCN CR CS CB CE
(16B.1)
0.40 CN
1
1.70
vo
(16B.2)
Yukarda verilen bantda deney derinliindeki efektif dey gerilme 'vo, Standart
Penetrasyon Deneyi (SPT) yapld durumdaki arazi koullarna gre hesaplanmaktadr.
Deney sonrasnda yaplan ek dolgu, temel gerilmesi veya zemin kazs ve benzeri nedenler ile
oluan efektif gerilme deiiklikleri dikkate alnmayacaktr.
16B.2.1.3 Denk.(16B.1)de yer alan dier dzeltme katsaylar Tablo 16B.1de verilmitir.
16B.2.2. SPT Verilerinin nce Dane eriine Gre Dzeltilmesi
nce dane ieriine (IDI) gre dzeltilmi darbe saylar N1,60f aadaki ekilde hesaplanacaktr:
N1,60f N1,60
(16B.3a)
(IDI %5)
=1.0
1.5
/1000
(16B.3b)
(IDI %35)
R CRRM7.5 CM vo
(16B.4a)
CRRM7.5
2
3
0.048 0.048N1,60f 0.0006136N1,60f
1.67310-5 N1,60f
2
3
4
1-0.1248N1,60f 0.009578N1,60f
0.0003285N1,60f
3.71410-6 N1,60f
(16B.4b)
Deprem bykl dzeltme katsays (CM), tasarm depremi byklne (M) bal olarak
aadaki bant ile hesaplanacaktr.
CM
102.24
M 2.56
(16B.4c)
CR
Deiken
Deer
3m ile 4m aralnda
0.75
4m ile 6m aralnda
0.85
0.95
1.00
30m'den derin
<1.00
1.00
1.20
ap 65mm-115mm arasnda
1.00
ap 150mm
1.05
ap 200mm
1.15
Gvenli tokmak
0.60-1.17
Halkal tokmak
0.45-1.00
0.90-1.60
CS
CB
CE
(16B.5)
350
rd 1.0 0.00765 z
z 9.15m
rd 1.174 0.0267 z
rd 0.744 0.008 z
rd 0.50
z 30m
351
(16B.6)
uygun olarak seilmi geirgen snrlar kullanlacaktr. Geirgen snrlarn binaya yatay
uzakl, her iki dorultuda ve her iki tarafta ayr ayr olmak zere, bina geniliinin iki katndan
daha az olmayacaktr. Zemin ortamnn boyutlu dorusal olmayan davran, deneysel
verilerle uyumlu modeller kullanlarak gznne alnacaktr. 16.6ya gre svlama potansiyeli
olan zeminlerde, zaman tanm alannda etkin gerilme analizi yaplabilmesine olanak salayan
dorusal olmayan zemin bnye modelleri kullanlacaktr.
(b) Kazklar, 5.4.2ye gre plastik mafsallarn derinlik boyunca uygun aralklarla yerletirildii
ubuk elemanlar olarak modellenecektir. Kazklarla zemin ortam arasnda uygun seilmi
arayz elemanlar kullanlacaktr. Deprem hesabndan nce, dey yklerden kazklarda oluan
eksenel kuvvetler dorusal olmayan statik hesap ile belirlenecektir.
(c) Bina temeli, bodrum kat evre perdeleri ile birlikte (zemin kat seviyesine kadar), ktlesiz,
sonsuz rijit bir eleman olarak modellenecektir.
(d) Deprem kaytlar, en az 11 (iki bileenli) ift olmak zere 2.5e gre seilerek
leklendirilecek ve mhendislik taban kayasndan sisteme etki ettirilecektir.
16C.2.2.2 Yntem Ide, zaman tanm alannda yaplacak temel kazk zemin kinematik
etkileim analizi sonucunda, aadaki ktlar elde edilecektir:
(a) Kazklardaki i kuvvet ve ekildeitirme talepleri, yaplan analizlerin (en az 2x11 = 22
analiz) her birinden elde edilen sonularn enbyk mutlak deerlerinin ortalamas olarak
hesaplanacaktr.
(b) 2x11 = 22 analiz iin 16C.2.2.1(c)ye gre modellenen rijit temelin tabannda, iki yatay
eksen dorultusunda ve bu eksenler etrafnda dnme olarak tanmlanan serbestlik dereceleri
iin etkin temel hareketlerine ilikin yerdeitirmelerin zamana gre deiimleri (temel
seviyesi deprem kaytlar) ile bunlardan retilen ivme spektrumlar (temel seviyesi deprem
spektrumlar) elde edilecektir. Bu ktlar, 16C.2.3te aklanan eylemsizlik etkileimi
hesabnn girdileri olarak kullanlacaklardr.
(c) styapnn eylemsizlik zellii gznne alnmad ve bina temeli rijit alnd iin
kinematik etkileimden styapda i kuvvet meydana gelmez.
16C.2.3. Yntem I Eylemsizlik Etkileimi Hesab
Yntem Ide eylemsizlik etkileimi hesab aadaki ekilde yaplacaktr:
16C.2.3.1 Temel kazk zemin sisteminde 16C.2.2.2(b)de etkin temel hareketlerinin
tanmland serbestlik derecelerine (rijit temelin tabannda iki yatay eksen dorultusunda ve
bu eksenler etrafnda dnme iin) ayr ayr statik tekil kuvvetler artmsal olarak etki ettirilerek,
her bir serbestlik derecesi iin dorusal olmayan artmsal statik hesap yaplacaktr. Bu
analizlerden, temel kazk zemin sistemini temsil eden etkileim yaylarna ait dorusal
olmayan kuvvet yerdeitirme ilikilerinin iskelet erileri elde edilecektir.
16C.2.3.2 Bina (styap) tayc sistemi, 16C.2.2.1(c)de tanmlanan bina temeli ve bodrum
katlar ile birlikte, ve bunlarn ktleleri de gznne alnarak, 13.6.2ye gre modellenecektir.
16C.2.3.1de tanmlanm bulunan etkileim yaylar bina temelinin tabanna yerletirilecek ve
bu yaylara uygun birer histeretik davran modeli uyarlanacaktr. Bu ekilde oluturan styaptemel sistemine 16C.2.2.2(b)de tanmlanm bulunan etkin temel hareketlerine ait ivme
kaytlar uygulanarak sistemin zaman tanm alannda dorusal olmayan eylemsizlik etkileimi
hesab yaplacaktr.
353
16C.2.3.3 Yntem Ide eylemsizlik etkileimi hesab, styap (bina) tayc sisteminin 5.7ye
gre yaplan zaman tanm alannda dorusal olmayan hesabnn, yap kazk zemin
etkileiminin gznne alnd ekline kar gelmektedir. 3.3.1de verilen tanma gre dtan
rijit perdelerle evrelenen bodrumlarn bulunduu binalarda, 5.8.1e gre uygulanan iki adml
hesap yaklamnda kazklar, bodrum elemanlar ile birlikte gznne alnacaktr.
16C.2.3.4 Yntem Ide eylemsizlik etkileimi hesab sonucunda aadaki ktlar elde
edilecektir:
(a) syapda ve styap temelinde (bodrumlar dahil) i kuvvet, yerdeitirme ve
ekildeitirme taleplerinin zamana bal deiimleri elde edilecektir.
(b) Temel tabannda tanmlanan yaylarda oluan etkileim yerdeitirmelerinin ve etkileim
kuvvetlerinin zamana bal deiimleri elde edilecektir. Bunlardan ve 16C.2.3.1de yaplm
bulunan artmsal statik hesap sonularndan yararlanlarak, eylemsizlik etkileiminde
kazklarda oluan i kuvvetler ve ekildeitirmeler hesaplanacaktr.
(c) Eylemsizlik etkileimi hesab sonucunda kazklarda elde edilen i kuvvetler ve
ekildeitirmeler, kinematik etkileim hesabndan elde edilenlerle 16C.5e gre
birletirilecektir. Betonarme ve elik kazklar iin izin verilen birim ekildeitirme ve i
kuvvet snrlar 5.9.4te tanmlanmtr.
(d) Eylemsizlik etkileim sonucunda styap (bina) tayc sisteminde oluan etkilerin,
etkileim dikkate alnmakszn yaplan bina hesaplarnda elde edilenlerden daha elverili olmas
durumunda, styap (bina) tayc sisteminde etkileim etkileri dikkate alnmayacaktr.
16C.2.4. Yntem I Ortak Sistem Yaklam ile Etkileim Hesab
Yntem Ide etkileim hesab, bilgisayar donanm ve yazlm olanaklarna bal olarak styap,
temel, kazklar ve zemin iin yukarda tanmlanan kinematik etkileim ve eylemsizlik etkileimi
modellerinin birletirilmesi ile elde edilen ortak sistemin taban kayasnda tanmlanan deprem
etkisi altnda zaman tanm alannda hesab olarak da gerekletirilebilir.
16C.3. YNTEM II LE YAPI KAZIK ZEMN ETKLEM HESABI
16C.3.1. Yntem II Kapsam
Yntem II, Tablo 16.5teki snflandrmaya gre, yerel zemin snfnn ZD, ZE veya ZF olduu
durumlarda,
(a) DTS = 3, 3a, 4, 4a olan kazkl Yksek Binalar (BYS = 1) iin Blm 13teki III. Aamada
DD-1 deprem yer hareketinin etkisi altnda zaman tanm alannda yaplan dorusal olmayan
hesapta uygulanacaktr.
(b) DTS = 1a, 2a ve BYS = 2,3 olan kazkl binalar iin Tablo 3.4(a) ve 5.1.3.2ye gre DD-1
deprem yer hareketinin etkisi altnda zaman tanm alannda yaplan dorusal olmayan hesapta
uygulanacaktr.
16C.3.2. Yntem II Kinematik Etkileim Hesab
16C.3.2.1 Yntem IIde, styapnn eylemsizlik zelliinin gznne alnmad temel
kazk zemin kinematik etkileim hesab modeli aadaki ekilde oluturulacaktr:
(a) Zemin ortam iin herhangi bir modelleme yaplmayacaktr. Zemin ortamnn etkisi, dolayl
olarak, aadaki (d) paragrafnda gznne alnacaktr.
354
(b) Kazklar, 5.4.2ye gre plastik mafsallarn derinlik boyunca uygun aralklarla yerletirildii
ubuk elemanlar olarak modellenecektir. Her bir kazk dm noktasnda kazk ile zemin
ortam arasndaki greli kuvvet-yerdeitirme ilikisi, dorusal olmayan p-y, t-z yaylar ile,
kazk ucunda ise Q-Z yay ile modellenecektir (Bkz.16C.6). p-y yaylar, her bir dm
noktasnda ve her iki dorultuda birer ift sadece-basn yay olarak tanmlanabilir. Deprem
hesabndan nce t-z ve Q-Z yaylar kullanlarak dey yklerden kazklarda oluan eksenel
kuvvetler hesaplanacaktr. Kazklarda grup etkisinin yaklak olarak gznne alnmas iin
Denk.(16C.1)de verilen ampirik bant ile hesaplanan azaltma katsaylar G , p-y yaylar iin
tanmlanan kuvvet-yerdeitirme erilerinin kuvvet (p) eksenine uygulanacaktr:
G 0.2 [(1 G1 ) s (1 6 G1 )]
(16C.1)
Burada s, gznne alnan dorultuda kazk sralar ara uzaklnn kazk apna orann
(s 6) , G1 ise her bir kazk sras iin farkl olarak uygulanacak bir katsayy gstermektedir.
Sadece-basn yaylarna uygulanmak zere yanal basnca maruz en ndeki kazk sras iin
G1 0.7 , onun arkasndaki ikinci kazk sras iin G1 0.45 , nc kazk sras iin
G1 0.3 , drdnc ve daha arkadaki kazk sralar iin ise G1 0.2 alnacaktr. Ters yndeki
yerdeitirmeler iin bu katsaylar ayn kazklara ters sra ile uygulanacaktr. s > 6 iin G 1
alnacaktr.
(c) Bina temeli, 16C.2.2.1(c)deki tanma gre bodrum katlarn da iermek zere, ktlesiz,
sonsuz rijit bir eleman olarak modellenecektir. Bodrum perdeleri ile zemin arasndaki yatay
kuvvet-yerdeitirme ilikisini temsil etmek zere, perde sonlu eleman dm noktalarnda
perdeye dik dorultuda literatrden seilmi p-y benzeri dorusal olmayan sadece-basn
yaylar kullanlacaktr.
(d) Deprem kaytlar olarak, 16.5.1.2ye gre yaplan serbest zemin davran analizlerinde
taban kayasnda her iki yatay dorultuda ayr ayr etkitilen deprem kayd iftinden zemin profili
boyunca kazk dm noktalar hizalarnda elde edilen toplam yerdeitirmelerin zamana gre
deiimleri kullanlacaktr (toplam yerdeitirme, taban kayasnn yerdeitirmesi ile zeminde
meydana gelen yedeitirmenin toplamdr). Her bir t annda toplam yerdeitirmeler, her iki
yatay dorultuda e zamanl olarak, bir ularndan kazk dm noktalarna bal olan p-y
yaylarnn teki ularna basn ynnde uygulanacaktr (dinamik yerdeitirme yklemesi). Bu
yerdeitirmeler, bodrumlu binalarda bir ular perde sonlu eleman dm noktalarna bal py benzeri yaylarn teki ularna da basn ynnde uygulanacak ve bylece kinematik
etkileim modelinin zaman tanm alannda deprem analizi yaplacaktr.
16C.3.2.2 Yntem IIde temel kazk zemin kinematik etkileim analizi sonucunda,
aadaki ktlar elde edilecektir:
(a) Kazklardaki i kuvvet ve ekildeitirme talepleri, yaplan analizlerin (en az 2x11 = 22
analiz) her birinden elde edilen sonularn enbyk mutlak deerlerinin ortalamas olarak
hesaplanacaktr.
(b) 2x11 = 22 analiz iin 16C.2.2.1(c)ye gre modellenen rijit temelin tabannda, iki yatay
eksen dorultusunda ve bu eksenler etrafnda dnme olarak tanmlanan serbestlik dereceleri
iin etkin temel hareketlerine ilikin toplam yerdeitirmelerin zamana gre deiimleri (temel
seviyesi deprem kaytlar) ile bunlardan retilen ivme spektrumlar (temel seviyesi deprem
spektrumlar) elde edilecektir. Bu ktlar, 16C.3.3te aklanan eylemsizlik etkileimi
hesabnn girdileri olarak kullanlacaklardr.
355
(c) styapnn eylemsizlik zellii gznne alnmad ve bina temeli rijit alnd iin
kinematik etkileimde styapda i kuvvet meydana gelmez.
16C.3.3. Yntem II Eylemsizlik Etkileimi Hesab
16C.3.3.1 Yntem IIde eylemsizlik etkileimi hesabnn admlar, Yntem I iin 16C.2.3.1
ve 16C.2.3.2de aklanan hesap admlarnn ayndr. Farkllk sadece hesap modelindedir.
Yntem Ideki temel-kazk-zemin ortam modeli yerine Yntem IIde temel-kazk-zemin
yaylar (p-y, t-z ve Q-Z yaylar) modeli gznne alnmaktadr.
16C.3.3.2 Yntem IIde eylemsizlik etkileimi hesab, bina tayc sisteminin 5.7ye gre
zaman tanm alannda hesap yntemi ile yaplan dorusal olmayan hesabnn, yap kazk
zemin etkileiminin gznne alnd ekline kar gelmektedir. 3.3.1de verilen tanma gre
dtan rijit perdelerle evrelenen bodrumlarn bulunduu binalarda, 5.8.1e gre uygulanan iki
adml hesap yaklamnda kazklar, bodrum elemanlar ile birlikte gznne alnacaktr.
16C.3.3.3 Yntem IIde eylemsizlik etkileimi hesab sonucunda aynen Yntem I iin
16C.2.3.4de belirtilen ktlar elde edilecektir.
16C.3.3.4 Eylemsizlik etkileimi hesab sonucunda kazklarda elde edilen i kuvvetler ve
ekildeitirmeler, kinematik etkileim hesabndan elde edilenlerle 16C.5e gre
birletirilecektir. Betonarme ve elik kazklar iin izin verilen birim ekildeitirme ve i
kuvvet snrlar 5.9.4te tanmlanmtr.
16C.3.3.5 Eylemsizlik etkileim sonucunda styap (bina) tayc sisteminde oluan etkilerin,
etkileim dikkate alnmakszn yaplan bina hesaplarnda elde edilenlerden daha elverili olmas
durumunda, styap (bina) tayc sisteminde etkileim etkileri dikkate alnmayacaktr.
16C.3.4. Yntem II Ortak Sistem Yaklam ile Etkileim Hesab
Yntem IIde etkileim hesab, bilgisayar donanm ve yazlm olanaklarna bal olarak styap,
temel, kazklar ve zemin iin yukarda tanmlanan kinematik etkileim ve eylemsizlik etkileimi
modellerinin birletirilmesi ile elde edilen ortak sistemin zaman tanm alannda hesab olarak
da gerekletirilebilir. Bu durumda, 16C.3.2.1(d)de akland zere, serbest zemin davran
analizlerinden elde edilen toplam yerdeitirmeler, her iki yatay dorultuda ayn anda, bir
ularndan kazk dm noktalarna bal olan p-y yaylarnn teki ularna basn ynnde
uygulanarak (dinamik yerdeitirme yklemesi) ortak sistemin zaman tanm alannda hesap
yaplr. Bu tr etkileim hesab ou durumda pratik bir hesap olarak tercih edilebilir.
16C.4. YNTEM III LE YAPI KAZIK ZEMN ETKLEM HESABI
16C.4.1. Yntem III Kapsam
Yntem III, Tablo 16.5teki snflandrmaya gre, yerel zemin snfnn ZD, ZE veya ZF olduu
durumlarda,
(a) DTS = 1a, 2a ve BYS 4 olan kazkl binalar iin 4.7 veya 4.8.2ye gre DD-2 deprem yer
hareketinin etkisi altnda yaplan dorusal hesapta uygulanacaktr.
(b) DTS = 1, 2, 3, 3a ve BYS 2 olan kazkl binalar iin 4.7 veya 4.8.2ye gre DD-2 deprem
yer hareketinin etkisi altnda yaplan dorusal hesapta uygulanacaktr.
356
357
(a) py yaylar kapsamnda yumuak kil iin (su<50 kPa) Matlock (1970), su seviyesi altndaki
kat kil iin Reese ve dierleri (1975), su seviyesi stndeki kat kil iin Welch and Reese
(1972), kum iin Reese ve dierleri (1974) tarafndan statik ve tekrarl yklemeler iin
gelitirilen dorusal olmayan bantlar kullanlabilir.
(b) tz ve QZ yaylar iin ise, American Petrolum Institute API WSD RP2Ada (2000)
tanmlanan nonlineer bantlar kullanlabilir.
16C.6.2. p-y Yaylar iin Kaynaklar
(a) Matlock,H. (1970). Correlation for design of laterally loaded piles in soft clay. Proc.,2nd
Annu. Offshore Technology Conference, Paper No. OTC 1204,Houston, Texas, pp. 577-594
(b) Reese, L. C. and Welch, R. C. (1975). Lateral loading of deep foundation in stiff clay.
Journal of Geotechnical Engineering Division, ASCE, 101(7), pp. 633-649.
(c) Reese, L. C., Cox, W. R., and Koop, F. D. (1975). Field testing and analysis of laterally
loaded piles in stiff clay. Proc. 7th Offshore Technology Conference, Paper No. OTC 2321,
Houston, Texas, pp. 671-690.
(d) Welch, R. C. and Reese, L. C. (1972). Laterally loaded behavior of drilled shafts.
Research Report 3-5-65-89, Center for Highway Research, University of Texas, Austin.
(e) Reese, L. C., Cox, W. R., and Koop, F. D. (1974). Analysis of laterally loaded piles in
sand. Proc. 6th Offshore Technology Conference, Paper 2080, Houston, Texas, pp. 473-483.
16C.6.3. t-z ve Q-Z Yaylar iin Kaynak
API WSD RP-2A (2000). Planning, Designing and Constructing Fixed Offshore Platforms,
American Petroleum Institute.
359
360
EK
DZENL YERNDE DKME BETONARME BNALAR N
BASTLETRLM TASARIM KURALLARI
(2016)
As
Asg
Asu
Ast
BKS
bw
= Perde kalnl
= Kiri, kolon veya perde enkesitinde basn etkisi altndaki beton yzeyinden
ekme etkisi altndaki eilme donatsnn merkezine olan uzaklk
= Kiri, kolon veya perde enkesitinde basn etkisi altndaki beton yzeyinden
ekme etkisi altndaki eilme donatsnn merkezine olan uzaklk
DTS
Ed
Ed( Z )
ex, ey
fck
fcd
Fi
Fj
Fper,j
fyk
fyd
= Sabit yk etkisi
Hi
= Binann inci katnn temel stnden llen ykseklii veya bodrum katta drt
taraftan rijit bodrum perdeleriyle evrili binann inci katnn zemin kat demesi
stnden itibaren llen ykseklii stnden itibaren toplam kat says
hi
= Binann inci katnn (inci kat demesi altndaki katn) kat ykseklii
Hw
= Herhangi bir perdenin temel stnden llen toplam ykseklii veya bodrum
katta drt taraftan rijit bodrum perdeleriyle evrili binada perdenin zemin kat
demesi stnden itibaren llen toplam ykseklii
Ikol
Iper
= Kar yk etkisi
kT
kx
ky
lkn
ln
lw
Mbr
= Kolon veya perde kesitleri iin fcd ve fyd gz nne alnarak hesaplanan dengeli
duruma kar gelen eilme momenti
Md
Mdev
Mi
Mkir
= Herhangi bir kiri kesitinde dey yklerden dolay oluan eilme momenti
Mkir,i
= Binann inci katndaki herhangi bir kiri kesitinde deprem etkilerinden dolay
oluan eilme momenti
Mkol
= Herhangi bir kolon kesitinde dey yklerden dolay oluan eilme momenti
Mkol,i
= Binann inci katndaki herhangi bir kolon kesitinde deprem etkilerinden dolay
oluan eilme momenti
Mp
= Kolon veya kiri kesitleri iin fck, fyk ve eliin dayanm art gz nne alnarak
hesaplanan moment dayanm
Mpa
= Kolonun serbest yksekliinin alt ucunda fck, fyk ve eliin dayanm art gz
nne alnarak hesaplanan moment dayanm
Mp
Mpi
= Kiriin i ucundaki kolon veya perde yznde fck, fyk ve eliin dayanm art gz
nne alnarak hesaplanan pozitif veya negatif moment dayanm
Mpj
= Kiriin j ucundaki kolon veya perde yznde fck, fyk ve eliin dayanm art gz
nne alnarak hesaplanan pozitif veya negatif moment dayanm
Mper
Mper,dev
Mper,i
= Binann inci katndaki herhangi bir perdede deprem etkilerinden dolay oluan
eilme momenti
Mr
= Kolon, kiri veya perde kesitleri iin fcd ve fyd gz nne alnarak hesaplanan
tama gc momenti
Mri
= Kiriin i ucundaki kolon veya perde yznde fcd ve fyd gz nne alnarak
hesaplanan pozitif veya negatif tama gc momenti
Mrj
= Kiriin j ucundaki kolon veya perde yznde fcd ve fyd gz nne alnarak
hesaplanan pozitif veya negatif tama gc momenti
Mra
Mr
= Binann temel stnden itibaren toplam kat says veya bodrum katta drt taraftan
rijit bodrum perdeleriyle evrili binada zemin kat demesi stnden itibaren
toplam kat says.
ni
nd
N0r
= Kolon veya perde kesitleri iin fcd ve fyd gz nne alnarak hesaplanan eksenel
basn dayanm
Nbr
= Kolon veya perde kesitleri iin fcd ve fyd gz nne alnarak hesaplanan dengeli
duruma kar gelen basn kuvveti
Nd
Ntr
= Kolon veya perde kesitleri iin fyd gz nne alnarak hesaplanan eksenel ekme
dayanm
= Hareketli yk etkisi
Ra
SDS
Ti
Tkat,j
Tt
Ve
Vi
Vkir
= Herhangi bir kiri kesitinde dey yklerden dolay oluan kesme kuvveti
Vkol,i
= Binann inci katndaki herhangi bir kolonda deprem etkilerinden dolay oluan
kesme kuvveti
Vper,i
= Binann inci katndaki herhangi bir perdede deprem etkilerinden dolay oluan
kesme kuvveti
Vt
wi
wj
VT,i
= Binann inci katndaki herhangi bir perdede kattaki burulma etkilerinden dolay
oluan ek kesme kuvveti
Vkol,i
1. KAPSAM
1.1 Deprem blgelerinde yaplacak drt taraftan rijit bodrum perdeleri ile evrili en fazla bir
bodrum kat hari olmak zere kat says be ile snrl ve tayc sistemi dzenli olan yerinde
dkme betonarme binalarn yatay yk tayc sistem elemanlarnn tasarmnda, bu konuda
yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle birlikte, bu dkmanda tanmlanan
basitletirilmi hesap (yapsal zmleme) ve tasarm kurallar kullanlabilir.
1.2 Bu dkmann kapsam iindeki betonarme binalarn yatay yk tayc sistemi, sadece
sneklik dzeyi yksek erevelerden veya sneklik dzeyi yksek boluksuz perdeler ile
sneklik dzeyi yksek erevelerin birlikte kullanmndan oluacaktr.
1.3 Bu dkmanda tanmlanan tasarm kurallarnn uygulama kapsam, deprem etkileri ve
dey ykler altnda tayc sistem elemanlarnda (perde, kolon ve kiri) yeterli moment tama
gc ve yeterli kesme dayanm salamak amac ile tayc eleman enkesitlerinin
boyutlandrlmas ve donatlarnn belirlenmesi ile snrldr.
1.4 Bu dokmanda tanmlanan tasarm kurallarnn uygulama kapsam dnda kalan
dayanma gre tasarm kurallar, detaylandrma kurallar, konstrktif kurallar, minimum
koullar ve st snr koullar, Deprem Etkisi Altnda Binalarn Tasarm iin Ynetmelik
(bundan sonra Ynetmelik olarak kullanlacaktr) ve yrrlkte olan ilgili standart ve
ynetmeliklerde verilen kurallarn tmne tabidir. Ancak, bu dokmandaki tasarm kurallarnn
uyguland binalar iin deprem etkileri altnda greli kat telemelerinin hesaplanmas ve greli
kat teleme oranlarnn snr deerlerle karlatrlmas gerekmemektedir.
2. GENEL KURALLAR
2.1 Bu dkmanda tanmlanan hesap ve tasarm kurallarn uygulanabilecei binalar iin
Ynetmelik 7A.2.2de tanmlanm olan snrlamalarn tm geerlidir.
Vt
SDSW
Ra
Fi Vt
wi H i
N
(1)
(2)
wj H j
j1
Vi Fj
(3)
M i Fj H j Hi-1
(4)
ji
ji
M1 M dev Fj H j
j1
(5)
3.1.2 Bina katlarna etkiyen burulma momentlerinin hesaplanabilmesi amacyla bina kat
rijitlik merkezinin planda seilen bir referans noktasndan x ve y dorultularndaki uzakl
(ekil 2), Denklem (6) ile hesaplanacaktr. Denklem (6)daki kx ve ky rijitlik deerleri, x
dorultusundaki dikdrtgen enkesitli perdeler iin Denklem (7), y dorultusundaki dikdrtgen
enkesitli perdeler iin ise Denklem (8) ile hesaplanacaktr. Perde bulunmayan binalarda kat
rijitlik merkezinin kat ktle merkeziyle rtt varsaylacaktr.
k y xi
ky
(6)
kx yi
y
kx
kx bw lw3 / hi
(7)
k y lw bw3 / hi
kx lw bw3 / hi
(8)
k y bw lw3 / hi
F5
H5
F4
H4
F3
H3
F2
H2
F1
H1
0
Mdev
V5
V4
V3 V2 V1
VI
M5 M4 M3
ekil 1
Kolon
Fi
Ti
ey
Perde
lw
bw
Kat i dsemesi
ex
x
x
X
Fi
ekil 2
M2
MI
M1 = Mdev
3.1.3 Binann jnci katna etkiyen burulma momenti, Denklem (9) ile hesaplanacaktr.
Denklem (9)daki x ve y dorultularndaki dmerkezlik deerleri, kat ktle merkezi ile kat
rijitlik merkezi arasnda x ve y dorultusunda olan uzaklklardr (ekil 2). Kat ktle merkezi
kat demesinin geometrik merkezi olarak hesaplanacak, demede bulunan 2.0 mden byk
kenarl boluklar kat ktle merkezi hesabnda gz nne alnacaktr. Katlara etkiyen edeer
deprem ykleri kat ktle merkezine etki ettirilecektir. Perde bulunmayan binalarda katlara
etkiyen burulma momentlerinin hesaplanmasna gerek yoktur.
Tkat, j max Fjex , Fjey
(9)
3.1.4 Binann inci katnda ve binann tabannda oluan toplam burulma momenti, Denklem
(10) ve Denklem (11) ile hesaplanacaktr.
N
Ti Tkat,j
(10)
ji
N
Tt Tkat,j
(11)
j1
kT ky xi2 kx yi2 x 2 ky y 2 kx
(12)
3.1.6 Binann inci katnda, gz nne alnan ykleme dorultusuna paralel dorultudaki bir
perdede deprem etkilerinden dolay oluan kesme kuvveti, Denklem (13) ile hesaplanacaktr.
Denklem (13)te kat kesme kuvvetlerinin perdelere eylemsizlik momentleri orannda dald
varsaylm ve burulma etkilerinden dolay perdelerde oluacak ek kesme kuvvetleri
gzetilmitir. Burulma etkilerinden dolay perdelerde oluan ek kesme kuvvetlerinin hesabnda,
x dorultusundaki perdeler iin Denklem (14), y dorultusundaki perdeler iin Denklem (15)
kullanlacaktr (ekil 2).
Vper,i Vi
bw lw3
VT,i
bw lw3
VT,i x Ti
y y kx
kT
VT,i y Ti
x x ky
(13)
(14)
(15)
kT
3.1.7 Binann inci katnda, gz nne alnan ykleme dorultusuna paralel dorultudaki bir
perdede deprem etkilerinden dolay oluan eilme momenti Denklem (16) ile, perdenin
tabanndaki devrilme momenti ise Denklem (17) ile hesaplanacaktr. Denklem (16) ve
Denklem (17)deki Fper kuvveti, o katta demeden perdeye aktarlan yatay yk temsil
etmektedir. Binann inci katnda veya at katnda (Nnci katta) perdeye aktarlan yatay yk,
komu katlarda perdede oluan kesme kuvvetlerinin fark olarak, Denklem (18) veya Denklem
(19) ile hesaplanacaktr (ekil 3).
N
(16)
(17)
(18)
j=1
Fper, N Vper, N
(19)
3.1.8 Tayc sisteminde perde bulunan binalara etkiyen edeer deprem yklerinin
%33nn sneklik dzeyi yksek ereveler tarafndan karland varsaymndan dolay, gz
nne alnan ykleme dorultusunda binann inci katndaki kolonlarda oluan kesme
kuvvetlerinin toplam, Denklem (20) ile hesaplanacaktr. Tayc sistemi erevelerden oluan
binalarda ise bu toplam, Denklem (21)de belirtildii zere, binada gz nne alnan
dorultuda oluan kat kesme kuvvetlerine eit olacaktr.
Vkol,i 1 3Vi
Vkol,i Vi
(20)
(21)
Fper,5
Vper,5
H5-H2
H5
Fper,4
Vper,4
H4
H4-H2
Fper,3
Vper,3
H3-H2
H3
Fper,2
Vper,2
Mper,3
Fper,1
H2
Vper,1
Vper,3
Kat 3 tabaninda perde
i kuvvetleri
Mper,3= Fper,5(H5-H2)+Fper,4(H4-H2)+Fper,3(H3-H2)
Fper
Perde
Perde kesme
kuvvetleri
Perdelere gelen
yatay kuvvetler
ekil 3
3.1.9 Gz nne alnan ykleme dorultusu iin binann inci katndaki herhangi bir kolonda
oluan kesme kuvveti, ilgili dorultudaki i kolonlar iin Denklem (22) ile, d kolonlar iin
ise Denklem (23) ile hesaplanacaktr. Hesapta gz nne alnan dorultudaki i kolonlarda
oluan kesme kuvvetinin d kolonlardakinin 2 kat olduu varsaym yaplmaktadr (ekil 4).
Vkol,i
Vkol,i
2 Vkol,i
(22)
Vkol,i
(23)
2ni nd
2ni nd
3.1.10 Gz nne alnan ykleme dorultusu iin binann inci katndaki herhangi bir kolonda
oluan eilme momenti, Denklem (24) ile hesaplanacaktr. Hesapta sfr moment noktasnn
kolon boyunun ortasnda olduu varsaym yaplmaktadr (ekil 4).
M kol,i Vkol,i
hi
2
(24)
Kolon
yari boy
Kat i+1
Kiris
Kat i
Vkol,i (dis)
Mkol,i (dis)
Kolon
yari boy
Kat i
hpi/2
Vkol,i (dis)
Vkol,i (i)
Vkol,i (i)
Vkol,i (i)
Vkol,i (dis)
ekil 4
3.1.11 Gz nne alnan ykleme dorultusu iin binann inci katndaki herhangi bir kiri
kesitinde oluan eilme momenti, kiri i kolon birleimlerinde Denklem (25) ile, kiri d
kolon birleimlerinde ise Denklem (26) ile hesaplanacaktr (ekil 5). Hesapta kiriin st ve alt
kesitlerindeki kolon eilme momentlerin alt kesittekine eit olduu varsaym yaplmakta,
ayrca kiri eilme momentleri 4/5 orannda azaltlmaktadr. En st kat kirilerinde Denklem
(25) ve Denklem (26) ile hesaplanan eilme momenti deerleri yarya drlecektir.
4
M kir,i M kol,i
5
(25)
8
M kir,i M kol,i
5
(26)
ekil 5
3.1.12 Kiri perde birleimlerindeki kiri kesitlerinde deprem etkilerinden dolay oluan
eilme momenti hesaplanmayacaktr. Bu kesitlerde kirie yerletirilecek olan st ve alt boyuna
donat, Ynetmelik Ek 7Adaki alt snr koullarn salayacak ve dey yklerden dolay oluan
eilme momentlerini karlayacak miktarda olacaktr.
3.1.13 Dey tayc elemanlarda deprem etkilerinden dolay oluan eksenel ykler
hesaplarda gz nne alnmayacaktr.
3.2. Dey Yk Etkilerinin Hesab
3.2.1 Herhangi bir kirie her bir ift dorultuda alan deme parasndan aktarlan dzgn
yayl (izgisel) dey yk (w), daha detayl bir hesap yaplmad durumda, deme parasnn
ksa dorultusundaki kiri iin Denklem (27) ile, deme parasnn uzun dorultusundaki kiri
iin ise Denklem (28) ile hesaplanacaktr. Tek dorultuda alan plak (veya dili) deme
paralarndan aktarlan ykn tm, plak deme parasnn uzun dorultusundaki kirie (veya
deme dilerinin sapland kirie) aktarlacaktr. Denklem (27) ve Denklem (28)teki p,
demeye etki eden yayl sabit ve hareketli yklerin yk katsaylar gzetilerek hesaplanm
toplam (g+q veya 1.4g+1.6q) deeridir. Kiri zerinde blme duvar varsa, blme duvarn
yaratt yayl yk kiri ykne (w) ykne ilgili yk katsays gzetilmi ekilde eklenir.
plkn
3
(27)
plkn
3
0.5
1.5 2
m
(28)
3.2.2 Herhangi bir kiri kesitinde dey yklerden dolay oluan kesme kuvveti ve eilme
momenti iin hesap deerleri, daha detayl bir hesap yaplmad srece, Tablo 1de verilen
bantlar kullanlarak hesaplanabilir.
Tablo 1 Dey Yk in Kirilerde Hesap Deerleri
Kuvvet
D aklk kiriinde ilk i kolon veya perde yznde kesme kuvveti
Hesap Deeri
Vkir 1.15
w ln
2
w ln
2
Konsol kiri hari dier tm kolon veya perde yzlerinde kesme kuvveti
Vkir
Vkir w ln
M kir
M kir
M kir
M kir
kolon veya i dikine perde yznde mesnet momenti (ikiden fazla aklk
durumunda)
M kir
M kir
M kir
w l2n
14
w l2n
16
w l2n
16
w l2n
9
w l2n
10
w l2n
12
3w l2n
4
3.2.3 Kolon kiri veya kolon perde birleimlerinde kiri ularnda oluan dengelenmemi
dey yk eilme momentleri (Mkir) (ekil 6), st ve alt kat kolon veya perdelerine Denklem
(29) ve (30)da tanmland zere, st ve alt kat kolon veya perde rijitlikleri orannda
M kol,st M kir
M kol,alt M kir
M per,st M kir
M per,alt M kir
I kol
I kol
I per
I per
I kol hi st
hi st I kol hi alt
I kol hi alt
hi st I kol hi alt
(29)
I per hi st
hi I per hi
st
alt
I per hi alt
hi I per hi
st
alt
(30)
M kol M kir
(31)
M per M kir
Mkiris
Mkiris
Mkiris
Mkiris
ekil 6
3.2.4 Kolon veya perdelerde dey yklerden dolay oluan eksenel kuvvetler, katlara etki
eden sabit ve hareketli yayl yk (g + q) deerleri ve gz nne alnan kolon veya perdenin
tad tm katlar boyunca biriken alan paylarnn toplam kullanlarak hesaplanabilir. Bu
durumda hesapta gzetilecek yayl sabit yk deerleri, deme ykleriyle beraber yatay ve
dey tayc elemanlarn (kiri, kolon, perde) ve tayc olmayan elemanlarn (blme duvar)
arln da ierecektir. Binann at katna etki eden hareketli yk, 0.2 deerindeki yk
katsaysyla azaltlm kar ykn de iermelidir.
4. TASARIMA ESAS KUVVETLER
4.1 Perdelerin u ve gvde blgelerindeki dey donatnn tasarm, perdede dey yklerden
dolay oluan eksenel kuvvet ile perdenin rijit dorultusunda dey yklerin ve deprem
etkilerinin oluturduu hesap eilme momentlerinin toplamnn ortak etkisi iin yaplacaktr.
Hw/lw 2.0 olan perdelerde, deprem etkilerinden dolay oluan eilme momentleri, [3/(1+
Hw/lw)] katsays ile arplarak byltlecektir. Ancak bu katsay 2den byk alnmayacaktr.
4.2 Kolonlardaki boyuna donatnn tasarm, kolonda dey yklerden dolay oluan eksenel
kuvvet ile dey yklerin ve deprem etkilerinin oluturduu eilme momentlerinin toplamnn
ortak etkisi iin yaplacaktr.
4.3 Kirilerdeki eilme donatsnn tasarm, kirite dey ykler ve deprem etkilerinden
dolay oluan eilme momentlerinin toplam iin yaplacaktr.
4.4 Perdelerdeki yatay gvde donatsnn tasarmna esas kesme kuvveti, Denklem (32)de
verildii zere, perdede deprem etkilerinden dolay oluan hesap kesme kuvvetinin (Vper,i ) 2
kat olarak hesaplanacaktr.
Ve 2Vper,i
(32)
4.5 Kolonlarn orta blgesindeki enine donat tasarmna esas kesme kuvveti Ve, Denklem
(33)te verilen kapasite tasarm yaklam ile hesaplanacaktr (ekil 7). Kolon serbest
yksekliinin alt ve st ularndaki Mpa ve Mp deerleri, kolon kesitinin tama gc
momentinin 1.4 kat olarak alnacaktr (Mp = 1.4Mr). Ancak Ve iin kolonda deprem etkilerinden
dolay oluan hesap kesme kuvvetinin (Vkol,i) 2 katndan daha byk bir deer alnmas
gerekmez.
Ve M pa M p
ln
(33)
ekil 7
4.6 Kirilerin orta blgesindeki enine donat tasarmna esas kesme kuvveti Ve, Denklem
(34)te verilen ve Ynetmelik ekil 7.9da gsterilen kapasite tasarm yaklam ile
hesaplanacaktr. Kiriin sol ve sa ularnda kolon veya perde yzndeki Mpi ve Mpj deerleri,
kiri kesitinin tama gc momentinin 1.4 kat olarak alnacaktr (Mp = 1.4Mr).
Ve Vdy M pi M pj ln
Vdy
w ln
2
(34)
4.7 Temel tasarm ve zemin tahkiklerinde temele balanan dey tayc elemanlarn alt
ularnda oluan i kuvvetler gznne alnacak, perde alt ularndaki eilme momenti
deerleri (Mper,dev), bodrumsuz binalarda 2, bodrum katn drt taraftan perdelerle evrili olduu
binalarda 1.5, bodrum katn iki veya taraftan perdelerle evrili olduu binalarda ise 1.75
katna arttrlacaktr.
5. BASTLETRLM KEST TAIMA GC KURALLARI
5.1 Kiri kesitlerinin tama gc momenti, kesitte basn donats yoksa Denklem (35) ile,
kesitte basn donats varsa Denklem (36) ile hesaplanabilir.
M r As f yd 0.85d
(35)
M r As f yd d d
(36)
5.2 Kolon kesitlerinde dey ykler (g+q) altnda oluan eksenel basn kuvveti
Nd,max = 0.40 fck bh deerinden, perde kesitlerinde ise dey ykler altnda oluan eksenel basn
kuvveti ise Nd,max = 0.25 fck bh deerinden daha byk olmayacaktr.
5.3 Kolon ve perde kesitlerinin eksenel basn ve ekme dayanmlar, Denklem (37) ve
Denklem (38) ile hesaplanacaktr.
(37)
N tr Ast f yd
(38)
5.4 Kolon ve perde kesitlerinde dengeli duruma kar gelen basn kuvveti ve eilme momenti
deerleri, Denklem (39) ve Denklem (40) ile hesaplanacaktr. Denklem (40)taki Asu deeri,
kolon kesitinde gz nne alnan dorultuda en d sra boyuna donatlarn alanlarnn toplam
veya perde kesitinde u blgelerindeki boyuna donat alanlarnn toplam, Asg deeri ise kolon
kesitinde gz nne alnan dorultuda i sra boyuna donatlarn alanlarnn toplam veya
perde kesitinde perde gvdesindeki boyuna donatlarn alanlarnn toplamdr (ekil 8). Asu ve
Asg deerlerinin toplam, kolon veya perde kesitindeki toplam boyuna donat alanna eittir.
Nbr 0.42fcdbh
(39)
(40)
ekil 8
5.5 Kolon ve perde kesitlerinde zmlemeden elde edilen tasarma esas eilme momenti
deeri (Md), tasarma esas eksenel basn kuvvet deerinin dengeli basn kuvveti deerinden
byk olduu durumda (Nd Nr) Denklem (41) ile verilen koulu, kk olduu durumda ise
(Nd Nr) Denklem (42) ile verilen koulu salayacaktr (ekil 9).
Md Mr
N 0r Nd
M br
N 0r N br
(41)
Md Mr
Nd N tr
M br
N br N tr
(42)
M d x M d y
M r x M r y
1.0
(43)
ekil 9
5.7 Kolon kesitleri, temel (veya zemin kat demesi) stndeki kesit ve en st kat kirii
altndaki i kolon kesiti hari olmak zere, dier tm kolon-kiri birleim blgelerinde (ekil
10), Denklem (44)de tanmlanan kolonlarn kirilerden daha gl olma koulunu
salayacaktr.
M ra M r 1.2 M ri M rj
(44)
ekil 10
6. DKDRTGEN ENKESTE SAHP OLMAYAN PERDELER
6.1 L, T, U, ve C enkesitli perdeler ieren binalarda yapsal zmleme ve perde tasarm iin
tanmlanm olan zel kurallar, bu blmde verilmektedir.
6.2 Bu tr perdelerin yanal dorultuda yalnzca bir ucundan tutulu kollar, ayn uzunlukta
olacaktr.
6.3 Tayc sistemin zmlenmesinde bu perdeler, enkesit geometrik merkezlerinde
konumlanm olan ve her iki ynde yatay rijitlie sahip olan ubuk elemanlar olarak
dnlecektir. Perde yatay rijitlii, kat rijitlik merkezi, kat burulma momenti, kat burulma
rijitlii ve perde kesme kuvvetlerinin hesabnda, bu tr perdelerin enkesit geometrik merkezine
gre her iki ynde hesaplanan eylemsizlik momenti deerleri kullanlacaktr.
6.4 Bu tr perdelerin kesme dayanmnn hesabnda, yalnzca gz nne alnan perde kesme
kuvvetiyle ayn dorultuda olan perde kollar gz nne alnacaktr.
ekil 12