Riwayat Hidup Imam Al-Nawawi rah.

Mohd Redzuan bin Abdul

Muhammad khairul bin Zahari

Abstrak
Imam al-Nawawiyy mendapat sanjungan dalam kalangan sarjana Islam
sezaman dengannya dan para sarjana Islam berikutnya hingga ke hari ini.
Beliau merupakan ulama yang layak bergelar muharrir al-madhhab (editor
doktrin) dan telah mencapai darjat mujtahid mutlak. Al-Asnawi telah
memberi sanjungan kepada Imam al-Nawawiyy sebagai pengulas, pengkritik
dan penyusun pendapat mazhab-mazhab. Selain itu, Imam al-Nawawiyy
dianggap sebagai seorang murajjih. Keagungannya dalam bidang keilmuan
disokong oleh keperibadiannya yang mulia. Beliau telah meninggalkan karya
penulisan yang banyak dan bernilai yang menjadi rujukan para ulama Islam
sepanjang zaman, khususnya bagi pengikut mazhab Syafii. Kertas kerja ini
akan membincangkan kepakaran dan sumbangan Imam al-Nawawiyy dalam
bidang Fiqh secara terperinci. Diharap ia dapat dijadikan sebagai bahan
bacaan berguna untuk pencinta ilmu yang ingin menghayati ketokohan
ilmuwan Islam agung Imam al-Nawawiyy.

1.0

PENDAHULUAN
Imam al-Nawawi merupakan seorang tokoh Islam yang mempunyai
nama yang cukup besar dalam menghulurkan sumbangan dalam
bidang ilmu pengetahuan dan pendidikan kepada seluruh umat Islam
khususnya dalam bidang Fiqh. Penguasaan ilmu pengetahuannya
dalam bidang Fiqh diiktiraf ulama sezaman denganya dan ulama-ulama
agung dalam mazhab Syafii. Beliau telah menghabiskan sisa hidupnya
dengan menimba pelbagai ilmu pengetahuan untuk ditaburkan
kembali dalam pendidikan dan pembangunan masyarakat dan ummah.
Beliau merupakan kudwah hasanah kepada sarjanawan Islam yang
telah mengangkat martabat Islam kemakam yang tinggi dan mulia.
Kehebatannya dalam bidang keilmuan terutamanya dalam bidang Fiqh
amat tersohor sepanjang zaman.

Artikel ini akan membincangkan tentang Imam al-Nawawi secara

mendalam. Ia bertujuan untuk melihat dengan lebih dekat biodata
kehidupan beliau, kepakaran dan sumbangan dalam bidang Fiqh.

2.0

BIOGRAFI IMAM AL-NAWAWI

2.1

Nama dan Salasilah Keturunan Imam al-Nawawi

Beliau ialah al-Shaykh al-Imam al-Allamat Muhyi al-Din Abu
Zakariyya Yahya bin Sharaf bin Muri bin Hasan bin Husain bin
Hazam bin Muhammad bin Jumaat al-Nawawi al-Shafii
Gelarannya Abu Zakariyya. Mengikut tradisi masyarakat Arab
sesiapa yang bernama Yahya akan dipanggil Abu Zakariyya
dirujuk kepada Nabi Allah Yahya a.s. dan ayahnya Zakariyya.
Demikian juga dipanggil Abu Yaqub kepada sesiapa yang
bernama Yusuf. Selain dari itu panggilan tersebut juga tidak
berasaskan
kedudukan
beliau
sebagai
seorang
ayah
sebagaimana kebiasaan. Namun beliau dipanggil dengan gelaran
ayah (abu) semenjak kecil dengan harapan beliau akan
mempunyai umur yang panjang dan dikurniakan anak. Beliau
terkenal dengan panggilan al-Nawawi atau al-Nawawi
dinisbahkan kepada kampung tempat kelahirannya, iaitu Nawa.
Beliau menulis nisbahnya tanpa mad, iaitu al-Nawawi bukan alNawawi Gelaran beliau ialah Muhyi: al-Din. Beliau tidak suka
dengan panggilan tersebut kerana merendah diri kepada Allah
SWT dan beranggapan bahawa agama itu sentiasa hidup tanpa
memerlukan orang yang menghidupkannya. Adapun nisbahnya
kepada datuknya al-Hizami, beliau menafikan pertalian nisbah
tersebut dengan sahabat Rasulullah s.a.w. yang bernama Hakim
bin Hizam bin Khuwaylid bin Asad yang merupakan anak
saudara Umm al-Mumini:n Khadijat, pemimpin Quraysh pada
zaman Jahiliah dan Islam. Beliau meninggal dunia pada tahun
54H. Daripada pengenalan di atas dapat disimpulkan bahawa
nama Imam al-Nawawi ialah Yahya dan nasabnya yang teratas
ialah datuknya Hizam.
Ahli sejarah tidak menyebut tentang keluarga Imam alNawawi dalam catatan mereka kecuali apa yang disebut oleh Ibn
al-Attar tentang datuknya yang tinggal di Jawlan di

perkampungan Nawa. Mungkin keadaan tersebut disebabkan

oleh ketidakmasyhoran mereka dalam bidang keilmuwan dan
kepimpinan. Selain dari itu bapanya terkenal dengan ketakwaan,
kesalihan dan kewarakan. Beliau merupakan ahli perniagaan.
Beliau meninggal dunia sembilan tahun selepas kewafatan Imam
al-Nawawi, semasa beliau berusia melewati 70 tahun.

2.2 Kelahiran, Riwayat Hidup Semasa Kecil dan Dewasa dan

Kwafatan
Beliau dilahirkan pada sepuluh hari pertama 12 bulan
Muharam tahun 631H di Nawa, salah sebuah perkampungan
Syam berhampiran Damsyik. Beliau menetap di kampungnya
sehingga berusia 18 tahun. Dalam tempoh tersebut kebanyakan
waktunya dihabiskan dengan menghafaz al-Quran dan
mempelajari beberapa ilmu selain dari membantu bapanya di
kedai. Melalui bimbingan Sheikh Yasin bin Yu:suf al-Zarkashi dan
juga perhatian daripada ayahnya, beliau telah berjaya
menghafaz al-Quran menjelang usia baligh dan mempelajari
asas permulaan dalam ilmu-ilmu asas yang diperlukan di
peringkat-peringkat berikutnya.
Beliau sampai di Damsyik bersama ayahnya semasa
berusia 19 tahun 16 pada tahun 649 H untuk menimba ilmu
daripada institusi-institusi pengajian yang mencapai bilangan
melebihi 300 buah institusi di sekitar kota tersebut. Imam alNawawi menetap di Damsyik selama 28 tahun sebagaimana
yang dinyatakan oleh Ibn al-Attar. Di sini beliau menghabiskan
usianya dengan belajar, mengajar, mengarang dan beramal
sehinggalah beliau wafat. Ulama yang pertama ditemuinya ialah
Imam dan juga khatib Masjid al-Jami al-Umawi iaitu Sheikh Jamal
al-Din Abd al-Kafi bin Abd al-Malik bin Abd al-Kafi al-Rabaci alDemashqiyy(m.689H). Imam tersebut kemudiannya membawa
Imam al-Nawawi ke majlis ilmu mufti Syam, Taj al-Din Abd al-

Rahman bin Ibrahim bin Diya al-Fazari yang dikenali dengan

panggilan Ibn al-Firkah(m. 690H).
Imam al-Nawawi tidak pernah mensia-siakan masanya sama ada
pada waktu malam atau siang kecuali pada urusan menuntut
ilmu sehingga di jalan raya. Beliau sentiasa dalam keadaan ini
selama 6 tahun. Dengan kesungguhan yang disertai dengan
kewarakan, muraqabah, kesucian diri dan kesungguhan untuk
mencapai keredaan Allah SWT beliau telah menghafaz hadis,
ilmu-ilmu hadis, perawi-perawinya, hadis-hadis sahih dan daif.
Beliau berpaling daripada kemewahan dan kelazatan dunia
dan hidup secara sederhana. Pengajian beliau tidak pernah
diganggu oleh kesibukan urusan keluarga dan anak-anak. Selain
dari makanan yang disediakan oleh pihak sekolah, beliau hanya
makan makanan yang dibawa bapanya daripada kuih basah dan
buah tin yang diadunkan dan beliau meninggalkan makanan
yang lazat. Beliau makan hanya sekali sehari pada penghujung
malam dan minum juga hanya sekali sehari pada waktu suhur.
Beliau tidak minum minuman sejuk kerana dikhuatiri ia boleh
membawa kepada mengantuk. Tujuan beliau di sebalik
pengorbanan ini adalah untuk menjaga waktu dalam pengajian
agar ia tidak terbuang sia-sia. Dari sudut yang lain dapat dibuat
andaian bahawa keasyikan beliau dalam lautan ilmu dan
beribadah kepada Allah SWT menyebabkan beliau berpaling
daripada kelazatan dunia.
Hasil dari kesungguhan dan ketekunan beliau dalam
menimba ilmu, beliau telah berjaya meletakkan dirinya dalam
arena penulisan dan berikutnya terlibat secara lebih professional
dalam bidang perguruan dan pendidikan. Penglibatan beliau
dalam kedua-dua bidang tersebut bukan hanya memberi
sumbangan kepada umat Islam pada zamannya sahaja, bahkan
sumbangan tersebut terus subur dan dirasai umat Islam
sepanjang zaman, lebih-lebih lagi kepada pengikut-pengikut
mazhab Syafii.
Dalam lingkungan usia 29 tahun, iaitu pada tahun 660H
beliau mula terlibat dalam penulisan. Penglibatan ini berterusan
sehingga ke akhir hayatnya. Semasa berusia 34 tahun, iaitu pada
tahun 665H selepas al-Sheikh Shihab al-Din Abu Shamat, beliau
dilantik sebagai guru di Dar al-Hadi:th al-Ashrafiyyat di Damshik

tanpa menerima imbuhan atau gaji. Beliau menyandang jawatan

tersebut sehingga ke akhir hayatnya. Beliau tidak menerima
hadiah daripada seseorang kecuali beberapa kali dan hanya
makan makanan yang dibawa bapanya. Selain dari itu beliau
memakai pakaian daripada kapas dan serban berwarna puteh
uban. Keadaan ini menggambarkan kesederhanaan dan
kezuhudan beliau dalam kehidupan.
Beliau menghafaz al-Quran semenjak umurnya hampir
mencecah usia baligh. Faktor ini menjadi penyebab utama
kepada ketajaman hafazan dan kejernihan hatinya kerana hati
yang menanggung al-Quran sentiasa mendapat cahaya Ilahi.
Namun demikian, beliau dapat menghafaz ilmu dengan mudah
lantaran beliau telah menghafaz kalam Allah SWT yang
merupakan seberat-berat kalam. Antara kepintaran beliau ialah
beliau berjaya menghafaz kitab al-Tanbih karangan Abu Ishaq alShirazi dalam masa empat bulan setengah dan menghafaz satu
perempat daripada permasalahan Ibadah dalam kitab alMuhadhdhab hasil karya pengarang yang sama dalam masa
lapan bulan. Kedua-dua kitab tersebut merupakan kitab yang
besar. Kitab al-Tanbih mempunyai 166 muka surat, manakala
satu per empat daripada permasalahan Ibadah dalam kitab alMuhadhdhab mempunyai 257 muka surat.
Keagungan dan kegemilangan Imam al-Nawawi menjadi sebutan dan
ikutan para ulama sepanjang zaman. Dr. Wahbat al-Zuhayli menyatakan tentang
Imam al-Nawawi dalam pengenalannya tentang kitab Riyad al-Salihin.
Aku amat menyintai Imam al-Nawawi semenjak dari kecil, lalu aku
menjadikannya sebagai contoh teladan hidupku kerana dua pekara, iaitu
kesungguhannya terhadap ilmu, belajar, mengajar, penglibatan beliau yang aktif
dalam penulisan yang bermula semenjak beliau berusia tigapuluhan dan
keikhlasan beliau dalam menuntut ilmu, suka menyebarkannya dan berkhidmat
untuk Islam dan umatnya. Kecintaan itu lahir semenjak aku mendengar guruguruku berulangkali mengungkapkan kata-kata Sheikh al-Allamat Taqy al-Din alSubki tentang Imam al-Nawawi.



Ini jelas menunjukkan penghormatan Imam Taqy al-Din al-Subki terhadap beliau,
keagungannya dan kecintaan para ulama tersohor terhadapnya.

Imam al-Nawawi meninggal dunia dalam usia 45 tahun. Sebelum meninggal

beliau sempat pergi ke Mekah untuk menunaikan ibadat haji bersama ibu bapanya
dan menetap di Madinah selama 15 bulan. Dia tidak pernah berkahwin hingga ke
akhir hayatnya. Di sepanjang kehidupan, beliau telah menunaikan ibadat Haji
sebanyak dua kali dan pada penghujung usianya beliau telah menziarahi al-Quds
dan al-Khalil serta pulang ke tanahairnya lalu jatuh sakit di pangkuan kedua
ibubapanya dan meninggal dunia pada malam Rabu, 24 Rejab tahun 676H. Beliau
dikebumikan di perkampungannya.

3.0

Guru Imam al-Nawawi:

Imam al-Nawawi merupakan cendikiawan Islam yang menguasai
pelbagai bidang. Beliau menguasai bahasa Arab, nahu, figh, usul fiqah,
hadis dan ilmu-ilmu hadis, ilmu kalam(tauhid), usuluddin dan al-Quran.
Di samping itu, beliau banyak menulis dan mengajar dalam bidangbidang tersebut. Selain dari penguasaan beliau dalam bidang
keilmuan, beliau merupakan seorang tokoh yang warak dan zuhud
dalam mengharungi kehidupan. Kesarjanaan, ketokohan dan
keperibadian beliau yang mulia menjadi ukuran dan ikon kegemilangan
institusi dan guru-guru yang mendidiknya. Sheikh Ahmad
Ratib Hammush dalam mukadimah kitab al-Tarkhis Bi al-Qiyam
suntingan beliau, telah menyenaraikan guru-guru Imam al-Nawawi
secara umum sebagaimana berikut.
Bagi mendapat gambaran yang lebih jelas tentang guru-guru Imam al-Nawawi
mengikut bidang keilmuan, penulis cuba mendedahkan perkara tersebut dalam
perbincangan berikut.

3.1

Guru-guru Imam al-Nawawi: Dalam Bidang Ilmu Fiqh

Sebagaimana diceritakan sebelum ini setibanya Imam al-Nawawi
di Damsyik beliau telah menemui al-Sheikh Jamal al-Din Abd alKafi, khatib Jamik al-Umawi. Beliau tidak mempelajari apa-apa
daripada al-Sheikh Jamal al-Din Abd al-Kafi. Seterusnya beliau
dibawa ke halakah mufti Syam, al-Sheikh Taj al-Din al-Fazari yang

terkenal dengan panggilan Ibn al-Firkah. Sheikh Taj al-Din alFazari merupakan guru Imam al-Nawawi yang pertama yang
sempat mengajar beliau beberapa waktu. Berikutnya beliau
berguru dengan al-Sheikh al-Kamal Ishaq al-Maghribi dalam
tempoh yang lama. Beliau banyak belajar melalui Sheikh alKamal Ishaq al-Maghribi dan menganggapnya sebagai gurunya
yang pertama.
Rangkaian guru Imam al-Nawawi dalam bidang fiqah sampai kepada
Imam Syafii dan sterusnya Rasulullah s.a.w. sebagaimana diceritakan oleh Ibn
al-Attar. Berikut adalah rangkaian tersebut yang bermula daripada guru-guru
beliau, seterusnya rangkaian sanad sampai kepada Rasululla s.a.w :
(1) Guru-guru Imam al-Nawawi dalam bidang fiqah :
1. Abu Ibrahim Ishaq bin Ahmad bin Uthman al-Maghribi al-Muqaddisi Kamal alDin.
2. Abu Muhammad Abd al-Rahman bin Nuh bin Muhammad bin Ibrahim bin
Musa al-Muqaddisi al-Demashqi.
3. Abu Hafs cUmar bin Asad bin Abu Ghalib al-Rabai al-Irbili.
4. Abu al-Hasan Sallar bin al-Hasan al-Irbili al-Halabi al-Demashqi.

3.2

Guru-guru Beliau dalam Bidang Usul al-Fiqh

Beliau mempelajari ilmu Usul al-Fiqh daripada sekumpulan ulama. Antara
ulama yang paling agung dan terkenal yang menjadi guru kepada beliau dalam
bidang ini ialah al-Allamat al-Qadi Abu al-Fath Umar bin Bundar bin Umar bin
Ali bin Muhammad al-Taflisi al-Shafii . Beliau mempelajari kitab al-Muntakhab
karangan Fakhr al-Din al-Razi dan sebahagian daripada kitab al-Mustasfa
karangan Imam al-Ghazali daripada Abu al-Fath. Sementara kitab-kitab yang lain
beliau mempelajarinya daripada guru-guru yang lain.

4.0

Murid-murid Imam al-Nawawi:

Sebagaimana dinyatakan Ibn cAttar bahawa Imam al-Nawawi mempunyai ramai
murid dari kalangan fuqaha. Ilmu, fatwa dan kemuliaan beliau tesebar ke seluruh alam.
Hasil karya penulisan beliau dirasai umat Islam seantero dunia. Kenyataan ini
menunjukkan kegemilangan beliau dalam bidang kesarjanaan. Selain dari itu, kehebatan

murid-muridnya juga menggambarkan kemantapan beliau dalam mendidik dan

mentarbiah mereka. Sheikh Ahmad Ratib Hammush dalam mukadimah kitab al-Tarkhis
Bi al-Qiyam suntingan beliau, telah menyenaraikan murid-murid Imam al-Nawawi
sebagaimana berikut:
1. Ahmad bin Ibrahim bin Mascab Abu al-Abbas
2. Ahmad al-Darir al-Wasiti Abu al-Abbas
3. Ahmad bin Farh al-Ishbili Abu al-Abbas
4. Ahmad bin Muhammad al-Jacfari Abu al-Abbas
5. Ismail bin al-Mucallim al-Hanafi al-Rashid
6. Sulayman al-Jacfari Sadr al-Din
7. Sulayman bin Umar al-Darci Jamal al-Din
8. Shihab al-Din al-Irbidi
9. Shihab al-Din
10. Abd al-Rahman bin Muhammad al-Maqdisi Abu al-Faraj
11. Ula al-Din bin al-Attar
12. Muhammad bin Ibrahim bin Jamaat (al-Badr)
13. Muhammad bin Abu Bakr bin al-Naqib (al-Shams)
14. Muhammad Abd al-Khaliq al-Ansari:
15. Muhammad bin Abu al-Fath al-Hambali Abu Abd Allah
16. Hibat Alla:h bin Abd al-Rahim al-Bari(al-Sharif)
17. Yusuf bin Abd al-Rahman al-Mizzi Abu al-Hajjaj.

Selain daripada senarai yang tersebut di atas, terdapat beberapa nama yang lain
disenaraikan oleh Abd al-Ghani al-Daqr dalam kitabnya al-Imam al-Nawawi. Berikut
adalah senarai tersebut:
1. Al-Najm Ismail bin Ibrahim bin Salim bin al-Khabbaz.
2. Sheikh al-Nasik Jibril al-Kurdi.
3. Amin al-Di:n Salim bin Abu al-Dar.
4. Al-Ula Ali bin Ayyub bin Mansur al-Muqaddisi.
5. Abu Zakariyya Yahya bin al-Fadil Jamal al-Din Ishaq Ibn Khalil.
6. Abd al-Rahim bin Muhammad bin Yusuf al-Samhudi.
7. Al-Qadi Diya al-Di:n Ali bin Sulaym.
8. Shams al-Din al-Baytar al-Mubir.
9. Shihab al-Din Abu Hafs Umar bin Kathir, ayah kepada Ibn Kathir.

5.0

Hasil Karya Penulisan Imam al-Nawawi:

Sejak berusia 25 tahun hingga wafat (656-676H/1257-1277M), Imam Nawawi
telah memberi sumbangan yang amat besar dalam penulisan. Beliau telah menghasilkan
enam ratus enam puluh (660) buah kitab sebagaimana dinyatakan oleh Imam al-Zahabi.
Kitab karangan beliau yang paling popular di kalangan penganut mazhab Syafii ialah
Minhaj al-Talibin. Rentetan daripada kemunculan kitab itu, maka lahirlah kitab Tuhfat
karangan Sheikh Ibn Hajar dan kitab al-Nihayat karangan al-Sheikh al-Ramli sebagai
ulasan kepada kitab Minhaj al-Talibin.
Sebagai ulama agung dan berwibawa beliau telah menghasilkan karya penulisan
yang banyak dalam pelbagai bidang. Karya-karya beliau menjadi rujukan umat Islam
sepanjang zaman. Antara karya-karya beliau yang dicetak, demikian juga yang ditulis
ataupun hilang sebagaimana yang dinyatakan oleh Sheikh Ahmad Ratib Hammush dalam
mukadimah kitab al-Tarkhis Bi al-Qiyam suntingan beliau adalah sebagaimana berikut:

Karangannya adalah banyak, di antara kitabnya yang begitu

popular dalam pengajian ilmu ialah Matan al-Arbain (hadis 40),
Riyadhus Salihin, Syarah Sahih Muslim dan al-Adhkar. Di Indonesia
nama beliau terkenal dengan kitabnya Minhajut Thalibin, sebuah
kitab fiqih dalam madzhab Syafii yang banyak dipelajari di sekolahsekolah dan pesantren-pesantren di tanah air.
Kehidupannya dihabiskan kepada bakti dan khidmat suci
terhadap penyebaran dam perkembangan ilmu pengetahuan Islam.
Makan minumnya hanya sekali dalam sehari, sekadar memelihara
kesihatan badannya. Juga tidak sangat menghiraukan akan soal
pemakaian dan perhiasan, cukuplah apa yang memadai sahaja. Tidak
juga gemar akan makan buah-buahan kerana khuatir akan mengantuk
yang akan mengganggu tugas sehariannya.
Seorang yang begitu bertakwa menurut erti kata sepenuhnya,
waranya dan kebersihan jiwanya. Seorang ulama yang amatlah suka
ditemui. Ada juga riwayat yang mengatakan bahawa keengganan
beliau untuk makan buah-buahan di Damsyik itu bukan hanya khuatir
akan mengantuk tetapi kerana buah-buahan di Damsyik dikala itu
terlalu banyak mengandungi syubhat.
Sepanjang hayatnya sentiasa istiqamah dalam menjalankan
kewajipan menyebarkan ilmu dengan mengajar dan mengarang di
samping senantiasa beribadah di tengah-tengah suasana hidup yang

serba kekurangan, sehingga hidupnya dilingkungi oleh usaha dan amal

saleh terhadap agama, masyarakat dan umat.
Beliau pernah diusir keluar dari negeri Syam oleh sultan al-Malik
al-Zahir yang tidak senang akan fatwa yang dikeluarkan olehnya.
Beliau bukanlah seorang ulama yang mencari kebenaran untuk dirinya
sahaja, beliau hidup di dalam masyarakat. Beliau tidak menjual ilmu
yang dimiliki dengan harta benda dunia. Beliau mencurahkan ilmu
kepada masyarakat ummat. Beliau memimpin ummat bukan ummat
yang memimpin beliau. Mengeluarkan fatwa tanpa memandang
sesiapa, walaupun fatwanya itu meyusahkan kedudukannya. Inilah
contoh ulama pewaris nabi (warithatul anbiya).
Sepanjang hayatnya banyak menulis, mengarang, mengajar dan
menasihat. Inilah yang telah mengangkat ketinggian peribadinya dan
dikagumi. Imam Nawawi wafat pada 24 Rejab 676 Hijrah, dan
dimakamkan di Nawa, setelah sekian lama beliau hidup dengan
membujang tidak beristeri di tengah-tengah suasana masyarakat
Damsyik dan telah berjaya menyumbangkan tenaga fikiran dan
ilmunya kepada agama Islam dan umatnya. Sekianlah, mudahmudahan Allah melimpahkan rahmatnya ke atas beliau. Amin.
Kitab-kitabImam Nawawi yang terkenal:
1. Syarah sahih muslim,
2. Riyadhus Salihin,
3. Al-Adzkaar,
4. Al-Tibyan fi adab hamalat al-Quran,
5. al-Irsyad wa al-Taqrib fi Ulum al-Hadith,
6. al-Aidah fi Manasik al-Hajj,
7. Al Majmu Syarah Muhazzab,
8. al-Raudah,
9. Tahdhib al-Asma wa al-Lughat,
10. al-Minhajut Thalibin
11. Matan al-Arbain

6.0

KEPAKARAN DAN SUMBANGAN IMAM AL-NAWAWI DALAM BIDANG

FIQAH
Semasa Negara Islam telah mencapai kegemilangan dengan pembukaan negaranegara di Timur dan Barat oleh para sahabat dengan arahan daripada al-Khulafa alRashidin, Khalifah Uthman bin Affan telah berusaha bersungguh-sungguh dalam
mengumpul al-Quran. Hasil dari usaha beliau maka tertulislah naskhah al-Quran yang
pertama dan tersebar keseluruh pelusuk Negara Islam pada zaman itu. Berikutnya pada
awal kurun yang pertama, khalifah Umar bin Abd al-Aziz telah memberi perhatian dalam
pengumpulan dan pembukuan hadis Rasulullah s.a.w. Setelah Negara Islam mencapai
kemajuan dan ketamadunan hasil dari keteguhan singgahsana kerajaan dan
hubungan dengan bangsa-bangsa lain, maka Negara Islam menjadi
pasaran ilmu yang laris, lebih-lebih lagi di bandar-bandar bersejarah
dan pusat-pusat pemerintahan. Hal ini membawa kepada lahirnya
institusi-institusi hadis yang terkenal yang dipelopori oleh penulis alKutub al-Sittat dan sebahagian daripada ulama hadis yang agung
selepas mereka. Demikian juga ia membawa kepada lahirnya institusiinstitusi fiqah empat mazhab yang dipelopori oleh Imam Abu Hanifah,
Imam Malik, Imam Syafii dan Imam Ibn Hambal.
Sejarah telah memaparkan ramai di kalangan fuqaha yang
berpegang teguh dengan pandangan institusi fiqah tersebut, demikian
juga dengan pandangan murid-murid mereka terdahulu. Selain dari itu
sejarah juga memaparkan situasi di sebaliknya, di mana tidak ramai di
kalangan fuqaha yang bersikap sederhana dan anjal dalam pandangan
mereka terhadap institusi-institusi fiqah tersebut dan institusi-institusi
fiqah yang lain. Mereka menjauhi daripada tacassub dan ekstrim.
Antara mereka ialah Imam al-Nawawi. Beliau telah mendapat pujian
dan sanjungan daripada pengikut-pengikut empat mazhab ahli Sunah
Waljamaah. Hampir setiap rumah muslim mempunyai kitab karangan
beliau seperti Riyad al-Salihin, al-Adhkar dan Matan al-Arbacin alNawawiyyat. Demikian juga hampir setiap perpustakaan milik ilmuwan
atau pengkaji atau penuntut ilmu yang bersungguh-sungguh
mempunyai kitab karangan beliau yang agung dalam bidang hadis,
fiqah dan bahasa Arab seperti al-Majmu Sharh al-Muhadhdhab,
Tahdhib al-Asma Wa al-Lughat, Sharh Sahih Muslim, Rawdat al-Talibin
dan sebagainya. Kesederhanaan beliau dalam masalah fiqah amat
jelas dalam fatwa-fatwa beliau yang telah dikumpul dan disusun
berdasarkan masalah fiqah oleh muridnya yang setia Ula al-Din bin al-

Attar dalam kitabnya al-Fatawa. Kitab al-Fatawa telah mendapat

tempat dan perhatian di kalangan ulama semenjak ia disusun hingga
ke hari ini.
Imam al-Nawawi telah mempelajari ilmu Fiqh al-ShafiI daripada ulamaulama terkenal pada zamannya. Pada masa yang singkat beliau telah
menghafaz fiqah, mendalaminya, mengetahui kaedah-kaedah dan
usulnya dan memahami rahsia-rahsia serta menguasai dalil-dalilnya
sehingga beliau mengetahui al-Ammat dan al-Khassat. Dalam masa
yang singkat beliau telah menjadi ulama yang paling alim pada
zamannya dan layak bergelar muharrir al-madhhab (editor doktrin).
Beliau telah mencapai darjat mujtahid mutlak sebagaimana dinyatakan
sebelum ini. Al-Asnawi telah memberi sanjungan kepada Imam alNawawi sebagai pengulas, pengkritik dan penyusun pendapat mazhabmazhab.
Imam al-Nawawi dianggap sebagai seorang murajjih, iaitu seorang
yang mengutamakan satu pendapat yang dipilihnya di antara
beberapa pendapat Imam Shafii atau pendapat fuqaha mazhabya
dalam masalah tertentu. Pengutamaannya itu adalah berdasarkan
kepada dalil pendapat tersebut mengikut pandangannya sendiri.
Selain dari itu beliau seringkali mendatangkan pandangan dari
beberapa mazhab termasuk mazhab Syafii lalu mentarjihkan
pandangan tersebut dengan merujuk kepada hadis.
Antara contoh pentarjihan beliau terhadap pandangan-pandangan
mazhab Syafii ialah masalah qada puasa untuk orang yang telah
meninggal. Dalam masalah ini beliau menyatakan :
Mazhab Syafii mempunyai dua pandangan yang masyhur dalam
masalah ini. Pandangan yang pertama menyatakan pada
dasarnya tidak sah berpuasa qada ke atas orang yang telah
meninggal. Manakala pandangan yang kedua pula menyatakan
bahawa sunat ke atas walinya berpuasa untuknya dan puasa itu
sah serta ianya menghapuskan tanggungan orang yang telah
meninggal. Pandangan ini merupakan pandangan yang sahih
yang kita anuti. Ia merupakan pandangan yang diakui
kebenarannya oleh pentahkik-pentahkik mazhab kita yang
menghimpunkan di antara fiqah dan hadis.
Imam al-Nawawi dan al-Rafici terkenal sebagai pentarjih.
Pentarjihan mereka diterima baik oleh para fuqaha mazhab.

Sekiranya berlaku pertentangan dalam pentarjihan, maka

sebahagian fuqaha mazhab bersetuju dengan pendapat al-Rafii
kerana pada zahirnya beliau lebih dekat kepada qawaid almadhhab, manakala sebahagian besar fuqaha pula bersetuju
dengan pendapat Imam al-Nawawi kerana beliau lebih dekat
kepada hadis sahih dan lebih mengetahui tentang hadis.
Selain dari itu, sekiranya didapati pendapat kedua-duanya
mempuyai hujah atau dalil yang sama kuat atau pendapat Imam
al-Nawawi disokong oleh hadis yang boleh dijadikan hujah maka
para fuqaha mazhab mengutamakan pendapat al-Nawawi dari
pendapat al-Rafii dan sekiranya pendapat kedua-duanya tidak
ada dalil lain yang menyokong maka pendapat yang rajih ialah
pendapat yang disokong oleh dalil Imam al-Nawawi. Dalam hal
yang lain terdapat pandangan Imam al-Nawawi bertentangan
dalam beberapa buah kitab karangan beliau. Dalam masalah ini
dirujuk kepada kaedah pandangan yang terkemudian
menasakhkan pandangan terdahulu.

7.0

FATWA IMAM NAWAWI YANG MENGGEMPARKAN

Menurut riwayat bahawa apabila baginda sultan al-Malik al-Zahir
telah mengadakan persiapan perang untuk memerangi orang-orang
Tatar (monggol) lalu digunakanlah fatwa ulama yang mengharuskan
mengambil harta rakyat untuk kepentingan perang melawan musuh.
Ulama fiqh negeri Syam telah menulis menerangkan fatwa tersebut,
tetapi baginda belum merasa senang hati kalau imam Nawawi tidak
memberi fatwanya. Lalu baginda bertitah Masih adakah lagi orang
lain. Masih ada, al-Syaikh Muhyiddin al-Nawawi demikian jawapan
yang disampaikan kepada baginda.
Kemudian baginda menjemput Imam Nawawi dan meminta
beliau memberi fatwanya bersama ulama fiqh mengenai pengambilan
harta rakyat untuk peperangan. Beliau berterus terang tidak mahu
memberi fatwanya dan enggan. Baginda bertanya: Apakah sebabnya
beliau enggan? Lalu beliau memberi penjelasan mengapa beliau
terpaksa menerangkan sikapnya dan keenggannya memfatwakan
sama seperti para ulama. Beliau dalam penjelasan kepada baginda

menerangkan seperti berikut! Ampun Tuanku! Adalah patik

sememangnya mengetahui dengan sesungguhnya bahwasanya tuanku
adalah dahulunya seorang tawanan tidak ada sebarang harta benda.
Tetapi pertolongan Allah telah dilimpahkan kurnianya kepada tuanku
dengan dijadikan tuanku seorang raja. Ampun Tuanku! Adalah patik
telah mendengar bahawanya tuanku ada memiliki seribu orang hamab
tiap-tiap seorang ada mempunyai beberapa ketul emas. Manakala dua
ratus orang khadam wanita milik tunaku, masing-masing mempunyai
perhiasan yang bernilai. Andaikata tuanku sendirian membelanjakan
kesemua itu untuk keperluan pernag sehingga mereka tidak lagi
mempunyai barang-barang itu, maka patik bersedia memberi fatwa
untuk membenarkan tuanku mengambil harta rakyat.
Kesimpulannya, beliau berfatwa tidak membenarkan baginda
mengambil harta rakyat selama kekayaannya sendiri masih dapat
dipergunakan. Baginda al-Malik al-Zahir murka kepadanya kerana
fatwanya yang amat menggemparkan sehingga baginda mengeluarkan
perintah supaya beliau segera keluar dari Damsyik. Imam Nawawi
terima saja perintah pengusirannya itu dengan nada yang tenang. Lalu
beliau pun keluar ke Nawa. Para ulama Syam telah berusaha
menjemput beliau balik semula ke Damsyik, tetapi beliau enggan
dengan berkata: Saya tidak akan balik ke Damsyik selama baginda
masih berkuasa.

7.0

PENUTUP
Kedudukan Imam al-Nawawi sebagai ilmuwan Islam agung tidak dapat
disangkalkan lagi. Beliau mendapat sanjungan di kalangan sarjana Islam sezaman
dengannya dan para sarjana Islam berikutnya hingga ke hari ini. Keagungannya dalam
bidang keilmuan disokong oleh keperibadiannya yang mulia. Beliau telah meninggalkan
karya penulisan yang banyak dan bernilai yang menjadi rujukan para ulama Islam
sepanjang zaman, khususnya bagi pengikut mazhab Syafii.

8.0

RUJUKAN
o Al-Ahdal, Muhammad bin Ahmad bin Abd al-Bari: (1359H), Al-Kawakib alDurriyyat Ala al-Mutammimat al-Ajrumiyyat, j.1. Mesir : Mustafa: al-Bab alHalabi:
o Al-Asnawi, Jamal al-Din Abd al-Rahim (1987), Tabaqat al-Shafiiyyat, j.2, c.1.
Beirut: Da:r al-Kutub al-cIlmiyyat
o Al-Daqr, Abd al-Ghani: 1987. Al-Imam al-Nawawi, c.3. Beirut Dar al-Qalam.
o Al-Haddad,Ahmad Abd al-Aziz Qasim 1992. Al-Ima:m al-Nawawi Wa Atharuh
Fi al-Hadith. Beirut Lubnan : Dar al-Bashair al-Islamiyyat.
o Ibn al-Attar, Ula: al-Di:n Abu al-Hasan Ali bin Ibrahim bin Dawud 1991. Tuhfat
al-Talibin Fi Tarjamat al-Nawawi, Tahkik Fua:d cAbd al-Muncim Ahmad.
Iskandariyah : Muassasat Shaba:b al-Ja:micat.
o

Al-Nawawi:, Muhyi: al-Di:n Abu: Zakariyya: Yahya: 1982. AlTarkhis Bi al-Qiya:m Li Dhawi: al-Fadl Wa al-Maziyyat Min Ahl
al-Isla:m, Tahkik Ahmad Ra:tib Hammu:sh, c.1. Damsyik : Dar alFikr.