Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
1875
HIIAYAT M l l l l f 1 MM
SUNTINAN TEKS DAN T E R J E R I A H A J B E S E R T A
T E L A A H S T R U K T U R DAN B E S E P S 1 H Y A
LAMP IRAN
Oieh:
Jmran Teuku Abdullaii
UNIVERSITAS G A D J A H M A D A
YOGYAXARTA
1983
DAN RESEPSINYA
LAMP1RAN
Oleh:
Imran Teuku Abdullah
UNIVERSITAS G A D J A H MADA
YOGYAKARTA
1S88
BESERTA
L a m p i r a n Bab I I
1
L a m p i r a n Bab I I
Lampiran: 1
B a i t - b a i t pantun vana t e r d a p a t dalam
(a) P a l a m
Di
hikayat
khuteubah
punama a u r a h n a b u l a n , s e u p o t Seunanyan
malam S e u l a s a
saya coba)
(Lebih l a n j u t
l i h a t L a m p i r a n : 3 Bab I I I )
(b) Dalam p e r a a n t i a n e p i s o d e
Aneuk s i w a i h jip u b l a n g , d a r u e t c a n g g a n g
Bah I o n peuduek s i ' a t
susah raya
"ohnan, I o n k u r a n g a n B a n t a Muda
(Anak r a j a w a l i k e sawah t e r b a n g , b e l a l a n g j e n j a n g
hatinya
Saya h e n t i k a n d u l u s e k i a n , k i n i
saya c e r i t a k a n
susah
Banta
Muda (Maksud p e n y a i r : d i a h e n t i k a n d u l u k i s a h
Mu-
da S a k t i , d a n b e r a l i h pada k i s a h B a n t a Muda)
(Drewes
(c) Palam
Di
1 9 7 9 , H i k a y a t P o c u t Muhammat. h.70)
dialog
sini
d i k u t i p dialog antara L i l a
Bangguna dengan P u -
t r o e Gumbak M e u i h , d a l a m H i k a y a t ^ u t r o e Gumbak M e u i h .
Lila
i n g i n mendapat
kepasti-
an a p a k a h p u t r i b e n a r menaruh h a t i n a d a n y a . P a n t u n s a l i n g mengajuk h a t i
i n i dapat d i k a t a k a n pantun
y a n g d i u c a p k a n d a l a m campuran b a h a s a
Melayu
Aceh.
Ubo-ubo I o n s a n g k a l e u m a k , s a n t a n m e u l i m b a k I o n
daden
sangka
2
Nyang j e u e t adk keunoe I o n j a k , bunoe ngn s i n y a k j a n j i k a habh
Lom guda p l a n g guda p e u l a n g g i , guda m e u n a r i d i a t e u e h
bukt
Pakn hay adk t a ' u b a h j a n j i ,
sirh t a b r i p i n e u n g meu-
kult
Adak takeumeung p a j o h boh p a o h , tadng d i b a r o h
pupoe
geulawa
Adak na h a j a t k e u u r e u e n g j e u ' o h , beu gt t a p u o o h b i k
leupaih
bungka
trn
Lon
s a n g k a adk k o n n a r i t
nyang
mirah
Bukn Tuanku l o n tilk b a n g s a , s a m a l a h j u g a d a r a h n y a n g
mirah
B u n g a l a h jeumpa jeumpa k e u b i r u , bunga rampoe d i d a l a m
puan
Tujohlah k a l i
s i m a l a m r i n d u , t i d a k sampoe k e u p a d a Tuan
D u a l a h t i g a k a p a y d i I h o k , bunga s e u l e u p o k d i d a l a m
puan
Malam d a n h a r i
rindukan
bulan
(Ubur-ubur kusangka kueh, santan berlimbak k u k i r a
dadih
Sebab A d i k s a y a k e m a r i , k a r e n a t a d i t e l a h t e g u h
janji
Jika
i n g i n buah p a u h , b e r d i r i d i b a r u h l e m p a r k a n g e u 1
lawa
-i
3
J i k a b e r h a j a t akan o r a n q j a u h , b a i k - b a i k l a h d i p a p a h
aqar tak berangkat p u l a
Buah d e l i m a b e r p a n g s a - p a n g s a , d i d a l a m p a n g s a
merah
Bukan Tuanku s a y a t i l i k
merah
bangsa, samalah j u g a
bijinya
darahnya
Tujuh k a l i
semalam r i n d u , t i d a k s a m p a i k e p a d a
Tuan
D u a l a h t i g a k a p a l d i t e l u k , bunga t e l e p u k d i d a l a m
Malam dan h a r i h a t i k u mabuk,
puan
umpama pungguk r i n d u k a n
bulan
( A m s h o f f , 1929, G o u d k r u i n t i e . h. 47-49)
1
4
Lampiran: 2
Dalam ratb
s e l a l u terdapat
formula diulang
mengucap-
berbeda-beda, i a l a h : La I l a h a
a t a u A l l a h A l l a h u va R a b b i , a t a u va A l l a h , a t a u
ya Moloy. B e r i k u t
i n i diturunkan
formula d i atas.
(a) Ratb dengan f o r m u l a A l l a h A l l a h u ya R a b b i , d i k u t i p dari
naskah yang d i s e b u t
S i p h e u e t Dua P l o h
o l e h V o o r h o e v e dengan j u d u l
Hikayat
( C o d . O r . 8135 BL)
Bismillahirrahmanirrahim
A l l a h A l l a h u v a R a b b i . Maha S u c i P o k u G a t a
Poku A l l a h wajb U j u t , ta'k c a h u t dumteu r a t a
H a r t o y u j u t na Z a t T u h a n , hana s a b a n ngn z a t hamba
A l l a h A l l a h u v a R a b b i . Maha S u c i Poku G a t a
Poku A l l a h wajb K i d a m , hana meujan h*an meumasa
H a r t o y Kidam k a dile kn, U j u t
Tuhan n y a n g
A l l a h A l l a h u v a R a b b i . Maha S u c i Poku G a t a
seudia
(dst.)
(Bismillahirrahmanirrahim
A l l a h A l l a h u y a R a b b i , Maha S u c i Engkau P e m i l i k
A l l a h Pemilik wajib Ujud, naik
Arti
hamba
s a k s i l a h semuanya
U j u d a d a Z a t T u h a n , b e r l a i n a n dengan z a t hamba
A l l a h A l l a h u y a R a b b i , Maha S u c i E n g k a u P e m i l i k
hamba
A l l a h P e m i l i k w a j i b Qidam, t a k b e r a w a l t a k b e r m a s a
Arti
Qidam s u d a h d u l u a n , U j u d Tuhan s u d a h a d a
A l l a h A l l a h u y a R a b b i , Maha S u c i Engkau P e m i l i k
hamba)
(Dst.)
(b) Ratb d e n g a n f o r m u l a L a I l a h a
La
Ilaha I l l a l l a h .
Hartoy Ujut
La
Illallah
Tuhan n y a n g s a h U j u t
Sidroe
na Z a t T u h a n , a l a m s i k e u l i a n d a l i na Droe
Ilaha I l l a l l a h .
Tuhan n y a n g s a h Kadim
Sidroe
Ilaha I l l a l l a h ,
5
Hartoy Baka keukay Tuhan, ubah p i t a n r o k - r o k masa
(Dst)
(La I l a h a I l l a l l a h , Tuhan yang sah U j u t Esa
A r t i Ujud ada Zat Tuhan, alam s e k a l i a n b u k t i keesaan-Nya
La I l a h a I l l a l l a h , Tuhan yang sah Qadim Esa
A r t i Qadim duluan Tuahn, t a k berhingga t a k bermasa
La I l a h a I l l a l l a h , Tuhan yang sah Baqa Esa
A r t i Baqa k e k a l Tuhan, t a k berubah sepanjang masa)
(Dst.)
Lampiran: 3
yat
6
Lampiran: 4
K u t i p a n b a g i a n p e n u t u p K i s a h H a b i b Hadat
La
Ilaha
Illallah,
keupadanya
ileume k u r a n g a k a y
hina
L o n k a r a n g nyoe d i n a n g g r o e S u s o h , masa z i a r a h kubu a y a h n da
Siribe d u a r e u t o i h n i b a k H i j e u r a h , l a p a n p l o h p e u e t meutamah p u l a
(La
Ilaha I l l a l l a h ,
kubur luas p u t i h
S e s i a p a yang m e n z i a r a h i kuburan i t u ,
safa
Tuhan m e n i l i k
akan
dirinya
Mudah r e z e k i d a l a m h i d u p n y a , d i h a r i n a n t i d a l a m
sejah-
tera
Tamat d i s i n i
K i s a h Hadad, k e r a m a t s a n g a t p a n g k a l utama
hina
Saya k a r a n g d i n e g e r i Susoh, k e t i k a m e n z i a r a h i k u b u r a n
ayahanda
S e r i b u d u a r a t u s t a h u n H i j r a h , d e l a p a n p u l u h empat b e r t a m bah
pula
7
Lampiran:
L a r i k penanda p e r g a n t i a n e p i s o d e d a l a m H i k a y a t
S a b i , k a r y a s a d u r a n Abdussamad
(a) Memakai f o r m u l a
""Ajab
"Ajab s u b e u h a n a l l a h ,
Prang
al-Palimbangi
subeuhanallah"
Bani Kuraydah l o n
calitra
saya
bercerita
dari
ghaza)
(b) Memakai f o r m u l a
"La I l a h a
La I l a h a I l l a l l a h ,
Illallah"
Nabiyollah kucalitra
Ilaha I l l a l l a h ,
Rupawan s a n g a t
tara
Nabi A l l a h k u c e r i t a k a n
suara sedap, d i k a s i h i H a d l a r a t
tiada
bandingan)
(c)
Gabunqan ( a ) dan ( b )
La I l a h a I l l a l l a h ,
j e u n o e l o n k i s a h la'n p u l a
"Ajab s u b e u h a n a l l a h ,
N a b i m e u l a n g k a h bak p r a n g
N a n g g r o e Khayba b e u s a s a n g a t , k u t a l e t h a t d i
(La
Ilaha I l l a l l a h ,
kini
k u k i s a h yang l a i n
Khayba
dalamnya
pula
A j a i b s u b h a n a l l a h , N a b i m e l a n g k a h k e medan p e r a n g
Khaybar
N e g e r i K h a y b a r b e s a r amat, b e n t e n g s a r a t d i d a l a m n y a ) '
8
Lampiran: 6
K u t i p a n k h u t e u b a h H i k a y a t Tamhh T u j o h
Blaih
Ya I l a h i v/a y a R a b b i , y a S o y d i wa M a u l a n a
Tuhanku
T a b r i beu j i p a k o e , n i e t
l o n nyoe bk
sia-sia
"abt t a k u a
S i n a n l o n t u e n g k i a i h i b a r a t , n i b a k s a h b a t muhaj a n s a
Sigala
H a d i h l o n p e u s a p a t , l o n t u e n g b e u r e u k a t k e u aneuknda
s i mumita
s i t t e u ' i n g a t hana
lupa
I l a h i wa y a R a b b i , y a S a y d i wa M a u l a n a
Ya Tuhanku
saya i n i t a k
tersia
B e r k e s a m p a i a n p a y a h b a d a n , w a s i a t d a n amanat u n t u k
ananda
para
ulama
F i r m a n A l l a h , H a d i s N a b i , u l a m a , w a l i , hamba y a n g taqwa
Di
situ
saya ambil k i a s
ibarat, dari
S e g a l a H a d i s s a y a k u m p u l k a n , s a y a a m b i l b e r k a t b u a t ananda
H a d i s s a h i h y a n g muktamat, r i w a y a t s a h a b a t m u h a j i r a n s a r
S a y a t u l i s d a l a m b a h a s a s e n d i r i , A r a b - J a w i belum
Gaya
biasa
l a g u s e o l a h h i k a y a t , makna k i t a b b a g i penggemarnya
dosa
S e s i a p a yang s u c i r u h , b e r t u a h j a s a d , p a s t i t e r i n g a t
tiada
lupa)
9
Lampiran: 7
K h u t e u h a h H i k a v a t Basa Jawoe
^ A j a e b s u b e u h a n a l l a h , bah l o n k i s a h b a s a
Jawoe
droe
langcam b e r u r u t r a p i
Bangunnya s e o l a h b a g a i h i k a y a t , s a n i a k t e r i k a t a t u r a n b u n y i
L a n c a r r i m a n y a , c o c o k p a d a n a n , b i a r k a p a n pun o r a n g s e n a n g i
B a g i s i bodoh dan s i d u n g u , a s a l i n d a h b e r l a g u mau d i p e l a jari
J i k a mungkin sampai h a f a l , c e p a t mengenal k i t a b
Lampiran:
Jawi)
l o n peugah h s e e d a r a
saban,
deungngji t a n j a n t a b a c a
n y a n s i t dua b o h , h a y t e u n g k u j r o h
la'n hana
la'n n i b a k n y a n awam p a d a n y a
idqham b i l i g h u n n a h , k i n i
saya j e l a s k a n h a i saudara
1O
Idgham s a j a dengung naraanya, nun tanwn bertemu r a
Bertemu lam sama j u g a , dengung t a k ada j i k a d i b a c a
Huruf d e m i k i a n hanya dua s a j a , wahai saudara yang l a i n t i a d a
Contohnya i t u h a i kakanda, "min rayhim", "min ladunka"
"Ghafururahm", " k h a y r u l l a k u m " , contoh i t u semua sabda Rabbana
Idgham m i t h l a y k e n a l k a h anda, t a mati bertemu t a j u g a
Ba dengan ba keduanya sama, yang l a i n n y a t i d a k ada
Contohnya i t u wahai t a l i b , " a n i a d l r i b b i ' s a k a "
"Fama r a b i h a t t i j a r a t u h u m " , pahami h a i kaum jangan b e r t u k a r )
Lampiran: 9
Khuteubah H i k a y a t Malen) Diwa yang d i b u a t baru o l e h penurunnya
Bismillahirrahmanirrahim
Rabbon bat poku Tuhan, Muhammat Amin peusuroh-Nya
Dile ^ajab dudoe subeuhan, nyoe karangan l o n keumeung mula
Phon h"*an meukri u j o n g h^an meu^oh, sama teungh l o n tueng
punca
Kupiah puth meuseuneurat, geucob meuhat deungn s u t r a
Khuteubah p i t a n u j o n g h^an tamat, teungh mangat h^an l i
haba
Geutueng naseukah bak u r a t reukueng, s i n a n geutueng asay
punca
Adak s a l a h p i ureueng dile, l o n dunge ileume hana
Seureuban mirah k u p i a h m i r a h , peukayan s i a h seunaln r a j a
Abeudo Rahim (dile?) k i s a h , t i n g g a y khuteubah hana l o n s a j a
I j a puth baje pancong, t a n g k u l o k s i r o n g gunje dua
Uram p i t a n hana u j o n g , bah l o n t u l o n g meung lhe banja
Bah l o n boh b a c u t khuteubah, u l o n peugah asay punca
Angn r a y a t h a t meu"-^, patah kaye ladom hana
Nyang karang phon u l o n b r i the, gt t h a t lage ngn suara
H i k a y a t j r o h lage keunng, meudeungng sang gasng Jawa
Watee j i b a r a k y a t meujr^om, jihudom jideung suara
Meugah jameun ragam Tok Wi, teuma l a g i b a j u r i Po D i l a
11
-Masa jeunoe na s i t a k - t a k , Leub Batak na keumeung sa
Adak d i Bluek Panglima Po Rom, d i T i r o Lm Po Lah Baka
J i h c i t keunng sanjak uko, j r o h t h a t a t o keung banja
Soenyang deung meuhat t a h e , l a g i ng su meu'adoe-a
Jameun dile Po D i Amat, nyan p i mangat saboh r a s a
Meung nyang la'n saban-saban, tahukom t a n t a n i e t hana
(Bismillahirrahmanirrahim
R a b b u ' l - " i b a t , Tuhan P e m i l i k hamba, Muhammad Amin pesuruhNya
Av/al a j a i b kemudian subhan, i n i karangan akan kubuka
Pangkal t a k menentu, a k h i r t a k j e l a s , d i tengah-tengah
saya m u l a i
Kopiah p u t i h bersulaman, d i s u l a m dengan benang s u t r a
Khutbah t a k ada k i s a h t a k tamat, sedang sedap putus c e r i t a
Naskah d i t u r u n k a n d a r i u r a t l e h e r , d i s i t u d i t u r u n k a n yang
mula-mula
J i k a s a l a h pada yang t e r d a h u l u , saya orang dungu i l m u pun
tiada
Serban merah k o p i a h merah, p a k a i a n S y a i k h s a l i n a n r a j a
Abdurrahim yang mengisahkan, t i n g g a l khutbah t a k saya senga j a
K a i n p u t i h b a j u oancung, t e n g k o l o k serong h i a s a n n y a dua
T i a d a pangkal t i a d a u j u n g , b i a r saya urun barang t i g a b a n j a r
B i a r saya b e r i s e d i k i t khutbah, saya k i s a h a s a l mula
B a d a i b e r t i u p menderu-deru, pepohonan rubuh sebagiannya
P e n y a i r yang av/al sayaa b e r i t a h u , seronok l a g u dengan suara
H i k a y a t bagus, lagunya pun mengasyikkan, berdengung b a g a i
g a s i n g Jawa
B i l a dibawakan r a k y a t berhimpun, berkerumun menikmati suara
Dulu masyhur langgam Tok Wi, kemudian l a g i B a j u r i Po D i l a
Masa k i n i agak s e t a k a t , L e b a i Batak yang hampir s e t a r a
J i k a d i Bluek Panglima Po Rom, d i T i r o Lem Po Lah Baka
Dia pandai mengolah s a n j a k , sungguh rancak bangun rimanya
12
Yang mendengar p a s t i t e r p e s o n a , l a g i suara sedap p u l a
Di masa d u l u Po D i Amat, sedapnya pun l a i n p u l a
J i k a yang l a i n sama s e t a r a , dianggap t i a d a keistimewaannya)
Lampiran: 10
K u t i p a n H i k a y a t Nabi Ceumuko yang menunjukkan
s e g i kekeramatannya
segi-
jangan a l p a
mendengar pun besar padidapatnya n a n t i pahala
p a s t i A l l a h ampunkan dosa
s e r t a yang menyimpan nas-
13
L a m p i r a n : 11
K u t i p a n H i k a v a t Nubuah N a b i , s e g i - s e g i k e k e r a m a t a n n y a
L o n h i k a y a t nubuah n a b i , hay boh at ng beu
rata
jeuet
bahgia
Soe tem pakoe meutuah
t u b o h , soe n y a n g tem t r o h r a s e u k i
teuka
Soe n y a n g na t r o h h i k a y a t n y o e , b a r a n g r i n a n g g r o e h"an b i nasa
Bah d i rumoh bah lam gampong, bah lam geudong
Bah bak keud bah lam p e u k a n , bah bak badan
G a d o i h peunyakt n i b a k j a s a t ,
bah lam k u t a
manusia
seubab keuramat s u r a t m u l i a
ka
pahla
takkan
binasa
Biar
Biar
kuta
d i k e d a i , b i a r d i p e k a n , b a h k a n d i badan
manusia
Yang mendengar h i k a y a t i n i , s e o l a h d a r i h a j i
Seolah
b a r u k e m b a l i d a r i Mekkan,
pahala)
begitu Allah
i a baru
tiba
memberinya
1 4
L a m p i r a n : 12
A.
Penqqolonqan
1. H i k a y a t
j e n i s h i k a y a t menurut Snouck
Ruh. i a l a h
h i k a y a t yang b e r i s i
Hurqronje
cerita
jenaka:
E p i k . h i k a y a t yang b e r i s i
orang-orang
cerita
kepahlawanan
Aceh:
H i k a y a t Meukuta.Alam
lm Daqanq), H i k a y a t P o c u t
Gumpeuni. H i k a y a t
Muhammat, H i k a y a t
R a j a Sulovman. H i k a y a t
Prang
Teungku d i
Meuk k
3.
Risalah A s l i .
karangan
karangan
sesuatu
i l m u pengetahuan, atau
tentang
d i Tiro,
dan N a s a ' i h o n
Tadzkirat
Paleue,
4
atau
Hikayat
sastra
H i k a y a t Malm
ta
kayat
Hikayat
Tqk.Kutakarang
Tgk.Nyak Amat Ct
Diwa. H i k a y a t Nun P a r i s i . H i k a v a t
Cham Wadiman. H i k a v a t
n
karya
roman:
B e u r a n s a h . H i k a v a t Malm
^ >
Radat k a r a n g a n Tgk.
Ranto k a r a n g a n L e u b I s a Bambi
atau
selebaran:
ar-rakidn
N a s i h a t U r e u e n g Muprang k a r a n g a n
persoalan,
Gumbak M e u i h .
Gaiah
Hikayat
B a n t a Amat. H i k a y a t P u t r o e 3 a -
Banta A l i .
Hikayat
Chah K u b a t . H i k a y a t
Sanasarh, H i k a y a t
Diwandak. H i k a y a t
Ban-
Indra
Bangsawan,
Indraputra. Hikavat
Cintabuhan. H ^ a v a t
njyu
Hi-
Diwa
Plinaoam
1 5
Hikayat
Kamarodaman, H i k a y a t
Suasa, H i k a y a t
Meudeuhgjk . H i k a y a t P h a
Sultan Boseutaman. H i k a y a t
bang C i n a , H i k a y a t
Nanikam, H i k a y a t
Diwa A k a i h
C u t Gam-
Cahya. H i k a y a t J u h a
R a i a Budak. H i k a y a t
Budak Meuseu-
Siri
tasina,
Putroe
yat
Rama. H i k a y a t P e u r e u l n g . H i k a y a t
H i k a y a t Lutng, H i k a y a t
Bunqonq Jeumpa. H i k a y a t
B a n t a Rakna. Hi-kayat J u q i
Spu Alam,
Siti
Blan-
Hikayat
Dabidah.
Tapa, H i k a y a t
HikaIndra
Peutawi
5
'
F a
bel,
atau c e r i t a
binatang:
'
Hiweuen
a r y a - k a r y a Keaaamaan. d i b a g i
pok,
l a g i k e dalam
kelom-
ialah:
a. L e g e n d e
sebelum
Islam:
H i k a y a t A s a y P a d . H i k a y a t Masa J e u e t
yat
tiga
Donya,
N a b i Usuh. H i k a y a t P e u r a ' u n , H i k a y a t
Hika-
R a i a Jom-
I5mah. H i k a y a t
T a m l i k h a a t a u H i k a y a t fel i a T u i o h ,
Hikayat Putroe
Peureukison.
b. L e g e n d e masa
Islam:
H i k a y a t Nubuat N a b i .
Prang
Raia Khiba.
Hikayat
Hikayat
R a i a Bada.
Hikavat
Seuma'un. H i k a y a t N a b i
Ceumuko. H i k a y a t M k r e u e t , H i k a y a t P r i n t a h
H i k a v a t Peudeuena. H i k a y a t
Muhammat N a p i a h , H i k a y a t
Soydina
Usn.
Salam.
Hikavat
Tamim A n s a . H i k a y a t Abu
15
S a m a i h , H i k a y a t S o v d i n a Amdah, H i k a y a t U t e u b a h o y Rul a m , H i k a y a t Hayak T u i o h , H i k a y a t P a l i l a t U r o e A c h u r a , H i k a y a t D a r i , K i s a h Abdolah
c
Buku p e l a i a r a n
dan p e n d i d i k a n
H a d a t , S u r a t Kirman
aaama
H i k a y a t T u i o h K i s a h . H i k a y a t Tambihoy i n s a n , H i k a y a t
Tambh T u i o h
g l a i h , H i k a y a t Tabihoy
Rapilin,
Hikayat
Mnhaiy A b i d i n , H i k a y a t M a k r i p a t , H i k a y a t H a b i b Hadat,
H i k a y a t M e u n a i a t , S i p h e u e t Dua P l o h , N a l a n
Si-
Basa
Jawoe
B
H i k a y a t yang b e r i s i c e r i t a
d i s e r t a k a n contoh
jenaka
karyanya.
( h i k a v a t ruh)
2. H i k a y a t y a n g b e r i s i c e r i t a s e i a r a h
3.
Roman
4. F a b e l
5. L e g e n d e
H i k a v a t y a n g b e r i s i
c
aiaran
moral
v a n V/aardenburg
1- H i k a y a t y a n a b e r c i r i - c i r i
khas Aceh
a. H i k a v a t Ruh : H i k a y a t Leumo
b. H i k a v a t
Eoik
: H i k a v a t Malm Daaang. H i k a v a t
Pocut
Muhammat, H i k a v a t P r a n c Gumpeuni
17
c
* H j k a y a t yang b e r i s i
a i a r a n dan
pendidikan
H i k a y a t Ranto, T a d z k i r a t o y
2. H i k a v a t v a n a b e r a s a l
dari
aaaia:
Rakidin
luar
Bangsawan
Fabel
Nun P a r i s i .
Hikayat Putroe
Peukison
: H i k a y a t P e u l a n d o k Kanc
c. K a r y a - k a r y a
keaqamaan
t l 5 L e g e n d e s e b e l u m I s l a m : H i k a y a t A s a y Pad
(2) L e g e n d e semasa I s l a m
Buku p e l a j a r a n dan
: H i k a v a t R a i a Bada
pendidikan
aaama:
Blaih
18
L a m p i r a n : 13
Contoh pemisahan paroh l a r i k
N a s k a h PDIA, Banda A c e h )
( H i k a y a t Meudeuhak,
19
L a m p i r a n : 14
V a r i a s i bunyi akhir
Larik-larik
larik
d a l a m k a r y a - k a r y a yang barv
t e l a h d i s u s u n dalam b a i t s e p e r t i
B e u d o i h g e u j a k h puth c a h y a
trang
ngn buhu
(Berangkat t i d u r pualam
C u t bunga p e k a n
benderang
d e n g a n Malm Diwa
Cukuplah d u l u rima a k h i r
ang
Ujung dan p a n g k a l b e r a l i h r i m a
A y a t dan k i s a h a n s a y a g a n t i k a n
Ubah l a k u a n dua t i g a
Jika
banjar
t a k d e m i k i a n k u r a n g menawan
dan hambar
pantun.
20
Awan kelabu. m e n y a l u b s u r y a
Manyang k e l a p a mengorak keDrak
Saya ubah s e d i k i t k i s a h dan l a g u
C e r i t a bercampur barang s e t i n d a k
Kilat
s e l a l u mendenyar c a h y a
S e k e j a b mata p e t i r
berdentam
K i s a h k e m b a l i r>ada P u t r i
Bungsu
B e r s a m a Teungku t e r t i d u r
nyaman
(Tgk.Abdullah
h.20)
21
L a m p i r a n : 15
Ikatan
lagu
sanjak
yang
terlihat
b e r m a i n kanak-kanak,
dalam
teka-teki,
(1) D i d a h u l u i
Idi",
sebagai
dengan
tiruan
sang i b u . B a i t - b a i t
ubah
isinya,
dahului
anak
formula
" A l a h h a y do,doda
nyanyian i n i s e l a l u
situasi
formula
"La I l a h a
anak
yang p e r t a m a d i s e b u t
Alah
R
anak
dalam b u a i a n dengan
Lagu
(1) :
euianq
Ayoh
r a
V k
e
idi,
Illallah",
"peuratb
nyanyian r a t i b .
Lagu
menidurkan
mengucapkan n y a n y i a n .
tulong
reuyeuek
timang
a b i eumpoe d i b l a n g
pasir pantai
dimainkan
riak
membantu a b i b e k e r j a d i sawah
melawan i n v a s i
sebagai
(2) D i -
seperti
juga,
"peuddi aneuk".
anoe p a s i
Banta S i d l ,
h a i do, doda i d i ,
dengan
juga
dapat berubah-
yang berkembang.
h a l n y a r a t b . K a r e n a i t u maka d i s e b u t
aneuk", m e n i d u r k a n
i r a m a gerak b u a i a n yang d i a y u n k a n
menurut
dengan
bobok,
dan m a n t r a .
(a) L a g u n i n a bobok. L a g u m e n i d u r k a n
cam.
lagu nina
B e l a n d a , maka n y a n y i a n i n i b e r u b a h
isinya,
berikut:
idi,
anoe p a s i
reuyeuek
Reu-rang r a y e k B a n t a S i d i , j a k p r a n g ' s a b i
( L e k a s b e s a r B.S., b e r p e r a n g s a b i l
Dalam
masa pendudukan
timang
jigantoe
menggantikan
nang
ayah)
J e p a n g , n y a n y i a n i n i j u g a menga-
22
Xami p e r u b a h a n l a g i . Di s i n i yang t e r u n g k a p a d a l a h gambaran
k e s u k a r a n h i d u p p a d a masa i t u . N y a n y i a n n y a a d a l a h s e b a g a i
berikut:
oh
gata
i b u ) s e t e l a h engkau b e s a r . Ataur.
jijak
muprang t u l o n g
bangsa
(2) :
ilaha Illallah.
bak meutuah
bak
mubahaia
Ilaha I l l a l l a h ,
Ra^ek aneuk
peulahra
b e r t u a h l a h dan b e r b a h a g i a
P a h i t k u l i t n y a , s e h a t b a d a n n y a , Tuhan
La
s i d r o e nyang
Esa yang
pelihara
K a l i m a h Toybah p a n o k a y tamat
beu b a a a i h - b a o a i h . t u e n g b i l a mbah i i p o h
kaph
La
Ilaha Illallah,
K a l i m a h Taybah m o d a l k i t a
mati
C e p a t l a h b e s a r w a h a i a n a k k u , membela ayahmu y a n g d i b u n u h
kaf
ir
23
(b)
P u i s i t e k a - t e k i j u g a m a s i h d i c i p t a t e r u s sampai
r a n g , d i s i n i d i t u r u n k a n dua c o n t o h n y a .
seka-
kuta
b e n t e n g b e s i yang k e d u a
siwaih
i n i a d a l a h buah
kelapa)
na
Jiiak
ajam
c u b a boh makna
S e e k o r r a j a w a l i k e l a u t t e r b a n g , m e l i h a t ke b e l a k a n g anaknya t e l a h ada
Pergi
coba b e r i
maknanya
( J a w a b a n n y a i a l a h o r a n g y a n g m e n u l i s dengan m a t a
( c )
pena)
^ v a n y i a n anak-anak. Nyanyian i n i juga masih t e r u s d i c i p t a , meskipun dalam gaya yang b e r b e d a . D i s i n i d i t u r u n k a n bentuk yang lama dengan.bentuk yang
C
baru.
c u l i b ampn, m a l a Sn d h t - d h t
%
H o k a c a t a p o d a g e u n d r i . b e u d o i h n a r i kudh*t-kudh*t
Beudoih l a j u
C
r e u j a n q - r e u i a n q . k u p u p i n o a a n o i j a kunyt
c u l i b ampun, m a l a daun
dh't-dh^t
kudh't
24
B a n g k i t cepat l e k a s - l e k a s , kupakaikan sarung warna k u n y i t
( A b d u l l a h A r i f , Panton Aneuk M i e t . 1958, h.7)
Moto P-m-toh i i j a k u B a r a t ,
J i p i y o h s i ' a t bak kanto Lhk Nqa
Teuka p u l i s i jidng bak i a l a n ,
Jitanvng p a i a n beurangkat teuma
M o b i l PMTOH
trayek p a n t a i B a r a t
itu.
(2)
(3)
(4)
(5)
I l l a l l a h , N a b i Muhammad R a s u l o l l a h s.a.w.
25
(6)
(7)
Nibak
Hai
kuntilanak
di
s i k u n t i l a n a k , banyak k u n t i l a n a k
mati
bumi
N a i k k e l a n g i t k u k e t a p e l , t u r u n k e bumi k a u k u s i n g k e l a
Di
kaki
Aku n a i k
ada r a n t a i b e s i ,
engkau
d i tangan r a n t a i
tembaga
t u r u n , d o a kumohon pada A l l a h
Taala
B e r k a t doa g u r u k u yang s a h , b e r k a t L a I l a h a I l l a l l a h ,
N a b i Muhammad R a s u l u l l a h
Hai
k u n t i l a n a k yang d i j a l a n g i
k a i n kusobek, baju
Di
sini
terlihat
r u p a k a n dua l a r i k
kuserpih.
culib,
tiruan
bahwa l a r i k
engkau
s a n i a k , sedangkan l a r i k
merupakan dua l a r i k
ib
o r a n g i s t e r i ayahmu,
sumsum dan d i d a l a m d a r a h , d i l e t a k k a n d i h a t i
Di
s.a.w.
n a l a m j e n i s empat k a k i
suara burung
Dh t-dh*t. t i r u a n g e r a k a n k a k i
N
anak-anak
menirukan orang
s e s u a i dengan mat.
3
T o d a g e u n d r i . k a n a k - k a n a k y a n g gemuk, dan g e r a k a n n y a b e r a t
dan
lamban.
4
Kudh't-kudh't, t i r u a n g a y a g e r a k a n n y a y a n g - b e r a t
dan g o n t a i ,
26
L a m p i r a n : 16
Nyanvian p e n g i r i n g Rapa'i
Daboih
l l o n
beuet
do a
Bak
rimba
gure talake d o a
v
(Mari berdabus
Nabi
tabuh r a n a ' i , n i a t k a n m e n g e l i l i n g i
Bermain dabus i k h l a s k a n h a t i ,
kuburan
Tuhan ampuni d o s a - d o s a
B i s m i l l a h s a y a m u l a i lik, e n t a h t a k b i s a l a g i s a y a
kita
ucapkan
doa
Pada s i p e m a k s i a t t i d a k t e r p i k i r , pada s i j a h i l mana a d a
agama
Ya s y a y l i l l a h
Setahun
sekali
A b d u l K a d i r , makamnya d i gunung d i d a l a m
rimba
nampak p a n j i - p a n j i , ( p e r t a n d a ) mudah r e z e k i
ummat d i d u n i a
Wahai Teungku j a n g a n p u l a n g d u l u , k i t a
doa
T a d a h k a n t a n g a n kedua
b e l a h , ucapkan
j u m p a i g u r u mohonkan
f a t i h a h , p a n j a t k a n doa
h.291-292)
27
Lampiran: 17
K i s a h dalam S e u d a t i pimpinan Chh Lah Geunta dalam
tunang pada Pekan Kehudayaan Aceh I I (PKA I I )
1 9 7 2 . K i s a h i n i m e l u k i s k a n pengaruh kehidupan modern yang
t e l a h menerobos masuk ke dalam kehidupan remaja k o t a k e c i l ,
i a l a h Lueng Putu dan Beureunuen d i Kabuoaten P i d i e . Bahasa'
yang d i p a k a i sangat s e h a r i - h a r i , segar, e n u h humor, dan
ditambah dengan e r o t i s , d i samping k r i t i k s o s i a l yang juga
t a j am.
a
5 e u d a t i
23
P i l e m Meulayu
that
gagah
beurangkat
J i b l o e k e u r e u c i h ban dua g l a i h
sapat
Di
Aneuk g e u t a n y o e
tm
ikat
(Ramai B e u r e u n u e n d i h a r i
S a b t u , r a m a i Lueng Putu d i h a r i
Ahad
Gedung s e k o l a h d i t i a p k e b u n k e l a p a , b e r d i n d i n g b a t u b e r pagar
kawat
Anak d a r a memikat h a t i , b e r s e p a t u t i n g g i
tumit terangkat
obat
setinggi
pohon k e l a p a t e r s u s u n k i t a b
O r a n g a l i m d u l u , umpama s a y a
saya ucapkan
"Qulhu A l l a h u
B e r a n i menapak d i a t a s s u n d a k
Ahad!"
langsung
n i saya lahab
J i k a banvak yang a l i m banyak k e k e l i r u a n , bercampur a n t a r a
5
s u t r a dan kasab
J i k a b e r d e k a t a n pemadat dengan c a n d u , j i k a
akan
ludes
diisap
tak diperhatikan
29
Anak d a r a oun b e r l a k u l u c u , ' d i bawah bangku b e r t u k a r s u r a t
Bukan s a l a h a y a h a t a u pun i b u , b u k a n s a l a h g u r u mereka d u duk b e r d e k a t
Bukan s l a a h guru,memang s a l a h Anda s e n d i r i ,
bertukar surat
B e r i t a dalam s u r a t k i n i
menyimak
sesama m u r i d
s a y a b a c a , Oom-oom d i l u a r h a r a p
S e n i t a k b a g u s f i l m n y a , malam S e l a s a f i l m n y a h e b a t
F i l m Melayu
kita
amat! "
Teguh j a n j i m e r e k a b e r d u a , k e gedung b i o s k o p l a l u
berangkat
berdekat
D i m a t i k a n lampu f i l m d i p u t a r , mereka b e r d u a s a l i n g
S a m b i l merogoh k a c a n g t e r p e g a n g p a h a , s i g a d i s
"Aduh Abang j a n g a n
merapat
berkata,
nekat!"
a s y i k dan hangat
Remaja k i t a b a i k - b a i k l a h d i j a g a , p a g i d a n s e n j a d i a w a s i
ketat
30
Lamniran: 18
Dua contoh bentuk penyuluhan yang digubah o l e h dua pen y a i r ke dalam bahasa Aceh
(a) Penyuluhan Chh R i h Krueng Raya tentang f u s i n a r t a i
D o l i t i k dalam karyanya Suloh Masyarakat (1976)
Gura d i Gugob p u l o t na sab
Ureueng m Dad d i Blang Situngkoh
Uroe jh s i p l o h geuboh peureut
Jeunoe boh at habh geusamooih
Lhe boh peureut jeunoe nyang has
La'n apeuk jumlahnya t u j o h
Nyankeuh jeunoe adoe boh at
Lhe boh peureut jeumba ka geuboh
Nyang phon hay rakan Golongan Karya
Nyang ka meujasa raya ngn h a l o i h
Ka deuh t a ' e u leumah nyata
Lhe k a r y a tunong ngn baroh
Meunasah ceudaih m e u s e u j i t r a t a
S i k u l a ka na jeueb sagoe lampoih
Teuma saboh t r e k peureut P e - t i g a
Panjangan nama deung u l o n boh
Away phon P - Peureut nama
Pe nyang keudua- P e r s a t u a n geuboh
Pe nyang keulhe teunte l o n nyata
Pembangunan nama wah Teungku beh
Paneuk k a l i m a t meuhat P-tiga
Nyan baro dua baro l o n s u l o h
Saboh t r e u k adoe jeunoe l o n buka
P-D-I nama k a l i m a t
putoih
(Aneh d i Gugob s e l a l u t e r s e d i a p u l u t
Orang mengangkut p a d i d i Sawah S i t u n g k o h
Dulu sepuluh jumlah p a r t a i
K i n i h a i a d i k semua dihapus
31
Tiga
Yang
Kini
Tiga
buah p a r t a i k i n i y a n g ada
kena a f k i r jumlahnya t u j u h
i t u l a h a d i k buah h a t i
buah p a r t a i dengan t u g a s n y a
Pertama h a i rekan Golongan
Karya
terlihat,
Tiga karyanya
t i m u r dan b a r a t
Meunasah d a n m e s j i d d i b a n g u n
S e k o l a h pun a d a d i t i a p
Sebuah l a g i
menarrtpak n y a t a
semua
tempat
partai P-tiga
P a n j a n g n y a nama d e n g a r s a y a
P-pertama b e r a r t i
sebut
Partai
nyata
jelaskan
nyatakan
PDI nama k e p e n d e k a n n y a )
(b) P e n y u l u h a n
t e n t a n g P a n c a s i l a o l e h p e n y a i r A.Hamid Musa
dalam karyanya
P a n c a s i l a Lam B a s a A c e h
P a n c a s i l a limng boh p h a r i k a h
Deung hay A y a h d a s a r p e r t a m a
Masng-masng b u e t k a u l o n p e u g a h
Bek na l e s a l a h wate n e u b a c a
Dalam P i a g a m k a l h e u e h
geupeugah
Dalam F a l s a f a h D a s a r N e g a r a
Ngn s a n j a k Ach j e u n o e l o n
kisah
S u p a y a b a g a i h n e u ' i n g a t makna
(1984)
32
D i d a l a m P-peuet bandum g e u ' u l a h
Ka g e u t e u l a ^ a h sidh d i Jawa
Bak d a s a r phon g e u p e u s i d r o e A l l a h
Tuhan t a s e u m a h Nyang Maha E s a
(Pancasila
l i m a buah d a s a r
Dengar h a i Ayah d a s a r p e r t a m a
M a s i n g - m a s i n g n y a sudah s a y a s e b u t k a n
Jangan sampai s l a a h l a g i k a l a
1
Dalam
Piagam
sudah
dibaca
disebutkan
Dalam P a l s a f a h D a s a r N e g a r a
Dengan s a n j a k Aceh s a y a k i s a h k a n
Supaya mudah m e n g i n g a t makna
D i d a l a m P-4 semua d i o l a h
T e l a h d i t e l a a h d i s a n a d i Jawa
Pada d a s a r p e r t a m a e s a k a n A l l a h
Menyembah Tuhan Yang Maha E s a )
1
Maksudnya:
Piagam
Jakarta
Maksudnya:
Pemerintah Pusat
33
L a m p i r a n : 19
P o l a penambahan k a t a d a l a m
ma s e p e r t i
(a)
yang
t e r l i h a t dalam
Ucapan k a r o n g d a n w a l i
kan k e p a d a
larik
untuk k e p e r l u a n i r a -
HMA n a s k a h
M.
Malm d a g a n g k e t i k a
mereka j a b a t a n p a n g l i m a p e r a n g
i a menawar( e p i s o d e Jam-
b A y ) . Tambahan k a t a d i m a k s u d b e r u p a p e r u l a n g a n k a t a
adoe, a d i k .
Jeunoe
m e u t u t o k a r o n g ngn w a l i ,
lhe r e u t o i h j i sab
sasa
A
- o e u l o n h a n k k u p a n g l i m a p r a n g , t u a h k u r a n g t a n
v
bahgia
H^an k adoe k u p a n g l i m a p r a n g , hana gt t u n g a n g po
bntara
Goh m e u r e u t a b a t adoe ubak A l l a h , hana t u a h
kupanglima
* Adoe p a y o n g po s a m l a k o e , t a s a m b o t n a n g g r o e
po l g a t a
* Adoe p a y o n g bate b a d a n ,
na ke s a j a n k u s e u r e u t a
raja
kupeungn g a t a
( K i n i b e r k a t a k a r o n g d a n w a l i , t i g a r a t u s m e r e k a sama
perkasa
" A d i k , saya t a k sanggup m e n j a d i p a n g l i m a p e r a n g ,
tuahnya
sanggup a d i k aku p a n g l i m a p e r a n g , k u r a n g k e b e r a n i a n
hai
bintara
B e l u m mendapat m a r t a b a t d a r i A l l a h , t i a d a
menjadi
panglima
A d i k k u sayang yang j a u h a r i ,
A d i k k u sayang, b a t u badan,
s a m b u t l a h n e g e r i o l e h Anda
aku akan m e n g i r i n g
B e r t u a h , A d i k , y a n g tampan d a n
pesalin
tuah, Adik,
oleh
raja
manis, pantas
serta
diberi
34
J i k a l a u Adik menjadi panglima perang, semua h u l u b a l a n g
ikut serta
Andaikan Adik n a n t i
Anda)
t a j a k keunoe wah po da
35
Malm Dagang l a l u memegang t a n g a n n y a , " M a r i k e m a r i
wahai
Kakanda!"
P u t r i m e n a n g i s bukan k e p a l a n g , s e r a s a t e r g u n c a n g s e l u ruh
istana
"Wahai Kakanda j a n g a n m e n h y i k s a d i r i ,
t e r s i a saja
J i k a Kakanda
Keumala
bila
patah tangan
s u d a h p a t a h t a n g a n , u n t u k apa m e n t r i ,
Donya?
pun a k a n c a c a t
Tak u s a h d i k a s i h a n i ,
raja kafir
w a j a h yang
pula
Kakanda, jangan d i p i k i r k a n
lagi
i s i neraka
R a j a k a f i r , K a k a n d a , j a n g a n d i k a s i h i , r a j a jahanam k u rang
setia
T i a d a p a t u t i a menyelamatkan d i r i n y a
K a k a n d a , p u t r i Keumala
saja,
meninggalkan
Donya
setia!")
menyambut k e d a t a n g a n M e u k u t a
tuanku.
Donya
Meukuta
Nyang k a t a k l o k
Meukuta
Tuanku n y u r o k s a h o , n y a n g l a m h i r o e
Donya
h^an m e u j e u e t
36
("Sudah lama Tuanku m e n i n g g a l k a n k a m i , b e r a n g k a t
s i n i ke J o h o r Lama
Aoa b e r i t a
p e r a n g Tuanku d i n e g e r i
dari
T i m u r , b e r a n g k a t ke
J o h o r Meukuta Donya?
B e r a p a buah n e g e r i , T u a n k u , y a n g sudah h a n c u r , p e n y e r a n g a n ke J o h o r o l e h
B e r a o a banyak k a f i r ,
takluk
pada
Sripaduka?
T u a n k u , y a n g sudah m e n y e r a h , y a n g
Meukuta?
Yang s u d a h t a k l u k , T u a n k u , menyerah
lam
u r u s a n Meukuta
s e k a l i a n , yang da-
Donya!
Kami t u n g g u - t u n g g u T u a n k u , d u l i h a d l a r a t , t a k b e r a n i
mendahului penyerangan dibuka!")
37
Lampiran:
20
Dalam a r s i p
sebuah
salinan
s u r a t - s u r a t kepunyaan
Damst,
terdapat
Or.8667 UBL). S u r a t i t u b e r a s a l
t e r b a g i k e dalam
dari
(Cod.
seorang mantri
polisi,
Damst
Pada h a r i
dibeslag
gil
Senen,
t a n g g a 24 November 1924, k i t a b i n i
Alatas
(orang pang-
d i Poetjoek Aloee I I ,
Simpang
0 elim.
Ini
h i k a j a t bernama P e r a n o S a b i l . k a r a n g a n A b d o e l
Sa-
mad o r a n g P a l e m b a n g , m o e r i d d a r i S j e c h Saman.
Dalam
k i t a b i n i t e r s e b o e t s i a p a perang k a f i r , d i a
dan masoek
sjoerga.
B e b e r a p a p e r k a t a a n j a n g d a p a t membangoenkan h a t i
kepada
1
"Perang s a b i l
djalan Allah,
l e b i h bertoeah siapa
K e b a d j i k a n b a n j a k , pan a l a l e b i h , k a s i h A l l a h
II
orang
"Orang
Ti tik
sjahid
dalam p e r a n g k a f i r ,
darah d a r i badan,
kerdja
s i a p a j a n g bawa."
toedjoeh h a s i l faedahnja
ampoen d o s a
sekaliannja."
Toelichtingen
1
I n i h i k a j a t k e p o e n j a a n A d j a H a l o u j a h , kemenakan H a b i b
Beutoeng
(A H a b i b A l o e w i ) ,
Keumala,
Pidie.
tinggal
d i B e u t o e n g , gampoeng
38
2
A d j a T i (Hak d a r i H a b i b
2
Ti
dengan h a r g a $ 4 . -
H a d j i Oemar l a k i K j a '
Hoesin)
Dien
dapat gadai d a r i
(soedah m a t i ) , dapat
dari
A d j a T i dengan h a r g a $ 4 . -
Nja'
Dien b i n i
Adja
gadai
H a d j i Oemar, t e r i m a p e n i n g g a l a n d a r i
la-
k i n y a H a d j i Oemar
5
Da R a j e '
Da
Raje'
A b d a e l Wahab
(Madat Simpang O e l i m ) ,
( l i h a t B) a t a s s o e r o e h
7
Habib
dari
salin
i n i kitab
s a u d a r a n j a , nama Da R a j e ' .
H o e s i n , P o e t j o e k A l o e e I I , Simpang O e l i m ,
kembali dari
tangan
Da R a j e ' , s e b a b Da R a j e '
simpan, karena
terdengar kabar
hikajat
sabil.
perang
Idi,
terima
takoet
j a n g oelebalang
tjari
politie,
tangan)
( t a n p a nama t e r a n g )
A H a b i b A l o e w i , mungkin m a k s u d n y a : Kakak H a b i b
2
A d i a T i , mungkin maksudnya: A d j a H a l o u j a h
Da R a j e ' , m u n g k i n m a k s u d n y a : N j a '
Dien
Aloewi
Lampiran Bab I I I
39
Lampiran: 1
Halaman p e r t a m a N a s k a h D dengan b a s m a l a h
terbalik
terbalik
y a n g d e m i k i a n , merupakan c i r i
bas-
formula
y a n g mengandung k e k u a t a n m a g i s . D i k a t a k a n , a p a b i l a
for-
mula basmalah i n i d i t u l i s
balik
sebanyak
dengan
211 k a l i
c a r a meminumkan a i r rendaman f o r m u l a
sakit,
tadi.
40
Lampiran: 2
a . K h u t e u b a h dan pembuka c e r i t a , n a s k a h D
Bismillahirrahmanirrahim
Iseukan-
da Muda
Teuma g e u l a k a b M e u k u t a A l a m , s a b a b neugeunggam b a n s a gay
donya
r a j a n y a n g meugahan, s e u k a l i a n a l a m n a g e u p u j a
n a r i t k e u t e u l a d a n , g e u s e u b u t nan g e u t e u ' o h
nama
Sabab b e u r e u k a t r a j a k e u r a m a t , k e u a j e u m a t g e u t u e n g
kata
N e u k e u r a j e u e n n a n g g r o e Ach, n a n geusarh po
/2
(Meukuta)
I n r i r a / D i y u , meunan l a k u I s e u k a n d a Muda
10 Na b a n i n t a n
dalam h i d a n g , ceumeureulang u a d a r a
Tams payong r u j a H i n d i ,
m e u c e u r a d i k a s a b Roma
riba
Soe b e u r a n i puwh peunoman, t e u m p a t geumaran
rahsia
lihat
41
Bismillahirrahmanirrahim
A j a i b s e g a l a saya m u l a i khutbah, dengarlah k i s a h r a j a-raj a
C e r i t a a j a i b karangan b e r b a n i r ,
r a j a bernama I s k a n -
dar Muda
Kemudian d i g e l a r i Meukuta Alam, sebab b e l i a u genggam s e l u r u h d u n i a
Baginda k u a s a i t i g a r i b u n e g e r i , kayu batu
dijadikan
hamba
5 I t u l a h r a j a yang kemegahan, s e k a l i a n alam memujanya
Ucapannya d i j u n j u n g
j a d i teladan,
nama d i s a n j u n g d i -
muliakan
Sebab b e r k a t r a j a keramat, d i j a d i k a n azimat t u t u r
katanya
Baginda p e r i n t a h i n e g e r i Aceh, p a n g g i l a n n y a d i k e n a l
Po Meukuta
I n d r a Dewa, b e g i t u l a h l a k u I s k a n d a r Muda
10 Umpama i n t a n dalam h i d a n g , cahya cemerlang ke angkasa
T a m s i l payung buatan I n d i a , b e r h i a s renda kasab neger i Rum
B e g i t u l a h t a m s i l Meukuta Alam, r a j a d i Dalam, k u t a
di
luat
gejala
42
15 I n i l a h r a j a nyang budiman, teumpat p u t i h s a n hukm
berdakwa
B i s m i l l a h nama Tuhan, K h a l i k n alam Rabbon e l a
Rahman rahim geumash t h a t , ban dua pat N e u k a r n y a
Donya a k h i r a t k a p h ngn mokmin, dum s i k e u l i a n Neukuasa
L e u b h g a s h - N e u keu mokmin, u r o e sudahan k i a m a t d o nya
20 N e u b r i keu mokmin J a n n a t n Peureudoh, d i k a p h
ma*rh apuy meunyala
A l e u h a m d u l i l l a h l o n pujoe Kadim, Rabbon * a l i m l a g i
kaya
Wujut nyang w a j b
sidroe
sahja
/3
wal a r d l i ,
nyan g e u r a s i
A l l a h Rabbana
P a u j e u e t l a n g t bumoe, sapat ngn u r o e s i d r o e peuna
P h a l a k t u j h buleuen ngn b i n t a n g , angn l a p a n s i droe peuna
L a ' o t d a r a t k a y e b a t e , dum m e u l a g e H a l a r a t peuna
Jen ngn n s a n lom b i n a t a n g , dum s i b a r a n g Neupeunyata
30 W a s s a l a t u wassalamu
sajan
seureuta
43
sengketa
nia
20 D i b e r i untuk mukmin J a n n a t u 1 - F i r d a u s , s i k a f i r ma^ruf
a p i menyala
A l h a m d u l i l l a h saya p u j i Qadim, Rabbu l - " a t h i m l a g i k a y a
Wujud yang w a j i b p a s t i s u c i , Tuhanku Rabbi tunggal s a j a
T i a d a anak, a d i k , abang, t i a d a ayah s e r t a bunda
S u c i Tuhan d a r i p a d a yang d e m i k i a n , M a l i k u 1-Manan amat
kuasa
2S A l l a d z i k h a l a q a s - s a w a t i wa 1 - a r d l i , i t u l a h nama A l l a h
Rabbana
P e n c i p t a l a n g i t bumi, b e s e r t a h a r i satu p e n c i p t a n y a
F a l a k t u j u h , b u l a n , dan b i n t a n g , angin delapan
satu
penciptanya
L a u t , d a r a t , kayu, b a t u , serba neka H a d l a r a t p e n c i p t a n y a
J i n dan i n s a n s e r t a b i n a t a n g , D i a ujudkan
30 Wa
s - s a l a t u wa
ikut serta
semuanya
sahbat
44
na
P o t e u p e u j e u e t Nur Mukarram, dumpeue s i n a n Neukeulua
Keureutaih
meukasab Rma
/4
cndana
40 Ureueng malm hat dom i n t a n , p u j o e Tuhan seulaweuet
geuba
Naleueng za'pharan timoh a ' b a r u , jampu gapu ngn
3
cndana
Ureueng malm i e mata r, s u j u t chukS keu Rabbana
Bahkeuh ohnoe khuteubah s u r a t , jeunoe l o n sambat
v
haba Meukuta
Bah lSn s u r a t bahsa Ach, ln peusarh na meung n y a ta
45 D i gob geukarang ileume s u p h i , d i I6n bahl r a j a raja
45
Pemuka n a b i
35 D u l u a n d a r i
Tuhan
sekalian,
duluan d a r i
" A r a s dengan
jadikan
Kursi,
Adam Tuhan
cipta
N u r Mukarram, d i s i t u
sekalian
dikeluar-
kan-Nya
Kertas putih
dawat kemerahan, b a j u
sultan
Tuhan,
b e r k a s a b Rum
hatinya
bagai
Cina
Tanam z a m r i
rumput z a " f a r a n
, bercampur dengan
kayu
cendana
40 O r a n g
yang a l i m
hati
selawat
serta
*
Rumput z a * f a r a n
\
3
tumbuh a ^ b a r u , bercampur k a p u r
dengan
cendana
Orang
yang a l i m
a i r mata b e r c u a u r ,
sujud
s y u k u r pada
Rabbana
Cukuplah
sekian khutbah
surat, k i n i
s a y a sambat
cerita
Meukuta
Biarlah
paya
45 O r a n g
saya t u l i s
dalam b a h a s a A c e h ,
saya j e l a s k a n
su-
nyata
mengarang I l m u S u f i ,
raj a-raj a
sedang
saya s e n d i r i
tentang
46
Baday sigapu ranub laye, saleuem dile j a r o e keudua
Bek takheun c e u l a nyang h a n keundng, p a t h a n reum%
nng c e u l a
"Ajab haba s u b e u h a n a l l a h , nyoe l o n k i s a h Meukuta
Donya
50 Masa k e u r a j e u e n Meukuta Alam, r a j a jimeunan I s e u k a n da Muda
P o t e u ad amat sangat, peutimang r a k y a t ban n e u r a c a
Kureueng leubh meuyub manyang, poteu peutimang neupeurata
/5
jula
47
G a n t i sekapur s i r i h l a y u , ucap salam d u l u , u l u r a n t a ngan sesudahnya
Jangan sebut c a c a t yang tak b e r s a j a k , yang kurang r a n cak b e r i l ah tanda
J i k a tak s u c i takkan kukarang, hanya Tuhan yang tak
bercela
A j a i b s u b h a n a l l a h , k i n i k u k i s a h Meukuta Donya
50 Masa memerintah Meukuta Alam, r a j a bernama I s k a n d a r
Muda
Baginda a d i l amat sangat, melayani r a k y a t b a g a i n e r a c a
Kurang
medan, d i r a m a i k a n
bandar
Baginda a l i m , r a j a b e r t u a h , sangat megah l a g i
kaya
t e p i a n , pemandian p a g i dan
senja
48
ji
teumpa
65 Euntuek ngn peudeueng krh sarongan, s i w a i h
teura-
pan meureutih l a k s a
Dum s i l e u n g k a p a l a t peukayan, h*an sapeue t a n dum
peukara
Padum-padum i j a H i n d i , i j a d a y d a r i meuribe b a n g g l a
/6
ngn
meusru diwangga
,
5
70 I j a sungkt h an t e u k h i m a t , i j a s u k l a t n^an t e u k i r a
%
yum
sibahra
%
8
9
I j a b a j e e s r u y pinggang, s i l e u n g k a p a n dum sampureuna
Jeunh hame ngn Asahan, jeunh sameuran geum d i
Cina
Meujeujeunh la'n nibak nyan, h*an sapeue t a n po
Meukuta
49
60 A l a t selengkapan semua ada, semuanya d i m i l i k ' i baginda
Gelang dan subang b e r i b u pasang, yang bermata i n t a n
banyak d i tempa
C i n c i n , keroncong, ikay, azimat, tak terkhimat b e r l a k sa-lak sa
, 4
5
Gancenq , pending, simplah awan , matanya i n t a n dan
mutia
Kerawang b e r h i a s kembang b e r u k i r , pandainya mahir dalam menempa
65 Kalung, pedang, k e r i s bersarung, siwaih t e u r a p a n be6
ratus laksa
Cukup lengkap a l a t pakaian, t i a d a yang kurang aneka
rupa
Tak
t e r k i r a k a i n I n d i a , j e n i s daydari b e r i b u b a l ada
Tak
t e r k i r a kain
t u l i s , b e r j e n i s - j e n i s b e r b a l - b a l ba-
nyaknya
7
dan k a i n
k a i n s e k e l a t tak t e r k i r a
harga sebahra
9
Kain baju, k a i n pinggang , selengkapan serba
sempurna
Cina
50
teuka
jiba
,Balabari
ngn ureueng
Banggala
90 Jeunh G u j a r a t deungn P i g o , keunan meusaho kuakang
Cina
51
tiba
berbagai
barang
d i tawark annya
Banyak k a p a l berkebangsaan I n g g r i s , bangsa I n d i a dan
Eropah
80 Banyak yang membawa permadani, dan k a i n L a h o r e d i d a gangk annya
Tak t e r h i t u n g k a p a l P e r a n c i s , k a i n yang bagus d i d a g a n g kannya
Di samping i t u k a p a l Kompeni, k a p a l P e r e n g g i juga t i b a
Banyak k a p a l d a r i K e l i n g , n e g e r i a s i n g j u a l
melela
seudalinggam
, kembang cengkeh
serta
pala
J u g a jemuju, k u l i t cengkeh, s e a a l a rupa didagangkannya
A k a r manis, j i n t a n manis, b e r b a g a i j e n i s umbi h a l i a
Banyak k a i n p u t i h h i t a m , yang b a i k ragam kimkha C i n a
K a p a l Gandara dan Anjumani
gala
90 Bangsa G u j a r a t dengan P i g o , ke s i t u berkumpul kuangkang C i n a
52
Padum-padum kapay
Jawa
Parisi,
cip
Ulanda
Padum c i r i e k deungn dalng, padum payong meuneukat
j iba
Tunong baroh timu b a r a t , dumpeue a l a t p i na j i b a
N i Pangka'ulu kn t r o i h sagay b, dumpeue hal keun an teuk a
100 N i Ach kn timu b a r a t , meuceuhu t h a t
d i ateueh
donya
Padum lawt neukeurajeuen, sapeue p i t a n na meumara
Teukeudi Tuhan Neulah k u d r a t , A l l a h
nyang t h a t
amat kaya
Teukakeuh b a l a ateueh s u l o t a n , kheundak Tuhan Rabbossama
B a l a nyang phon teuka P u t r o e Phang, habh meuguncang
alam donya
105 Har-hara teuma nanggroe, nibak adoe asay punca
53
Banyak k a p a l d a r i P a r s i ,
Tak
terhitung
menghadap
Tak
anak J a w a
sampan dengan g u r a b , k e s i t u
merapat
raja
t e r h i t u n g b a h t e r a k e s i t u b e r l a b u h , memuat embalau
dengan kesumba
Banyak k a p a l d a r i B a n g k a h u l u , k a p a l
timur n e g e r i Jawa
s e r t a b o t o l , g e l a s dan
ceper
buatan
Belanda
Banyak c e r e k
dengan d a l u n g ,
b e s e r t a payung dagangan
dibawa
Utara-selatan,
Sejak
timur-barat, berbagai
a l a t juga
dibawa
B a n g k a h u l u s a m p a i k e mana-mana, semuanya k e
situ
tiba
100
b a r a t , masyhur
dunia
t i m u r dan
per-
menimpa
T a k d i r Tuhan, d i l a h i r k a n - N y a k o d r a t , k a y a s a n g a t
Allah
Taala
Turunlah
sama
B a l a pertama datang P u t r o e Phang, h a b i s
alam
terguncang
dunia
105 K e m u d i a n n e g e r i h u r u - h a r a , d a r i
adiknya
asal
mula
54
Putroe s a j a n
seutia
/9
Raja
Dudoe / n i b a k
sajan
b. L u k i s a n
440 P a p e u e n
Geuboh
Radn, u r e u e n g gt batn
nyan
Raja
Si'ujut,
teugh
t u j o h boh
kapay
jiba
kapal
teurok
bungong
Cakra
Donya
meuceuremn, peuneugt j e n
meukeurawang, g e u s a l e u e k
ulah
awan
rupa
nyang
mumiga
Geuboh
junga
sagoeji
lapan,
geusaleuek
awan
bungong
rik a
Habh h a s dum
Geuboh
445
sikeulian,
h*an
s a p e u e t a n dum
d i u l e tawiln umu, g e u b o h
leungka
d i i k u tulak
D i bak k u r o n g s u r a t k a l i m a h , L a I l a h a
Illallah
mara
nyan
geurika
Geuboh
u
geunta m e u l i l a
seulatan,
s u a r a meugr"'ang-gr ang
%
adara
Ule i k u g e u n t a g e u g a n t u n g , l o m bak t i h a n g
saboh
nyang
raya
Teuma geutark
ri
Alam
ngn a l a m , nyum-nyum k a p r a n g b a k
rupa
bak k u r o n g t u j o h
buleuen,
alam peudeueng
d i bak
junga
4 5 0 Geutark
d i teungh
alam limpeuen,
poteu
neukheun
lom
neuk a t a
c.
Bagian
dialog
P u t r o e Phang
b e r b e d a dengan
Adak
h^an
jeuet
yang
A
neumeu' i s t e u r i ,
tuanku n e u b r i
na ku~
gi sa
H^an mee n e u m e u d u e k
nang keupeue
H an
N
500
ureueng
gul- r a m p o e
guna
hana
guna
me n e u p e u d u e k
keupeue
deungn P o j t r o e P h a n g ,
me
rupa
i e mata
donya
basah badan,
sayang P u t r o e Phang
keu-
55
P u t r i b e r s a m a R a j a Raden, yang b a i k b a t i n teguh s e t i a
Kemudian d a t a n g R a j a S i ' u j u t , t u j u h buah k a p a l m e n g i ringinya
b. L u k i s a n k a p a l C a k r a Donya
440
jin
rupanya
semuanya, s a t u pun
t i a d a yang belum
se-
lesai
Dipasang
d i haluan T a w w l l i l-'umur, d i b u r i t a n
Tolak
bala
445
Dalam k u r u n g
yang
ditulis
l a f a l Kalimah, La I l a h a
Illallah
direka
G e n t a tuangan
ke
angkasa
G e n t a d i g a n t u n g d i h a l u a n dan b u r i t a n ,
besar
sebuah d i
tiang
juga
Kemudian p a n j i - p a n j i
d i n a i k k a n , s e o l a h peperangan
se-
g e r a ba
Panji-panji
b a r pedang d i
450
haluannya
D i n a i k k a n d i tengah p a n j i - p a n j i
ran
dan
yang b e r g a m -
l i p a n , baginda. b e r i
sa-
berkata
c. B a g i a n d i a l o g P u t r o e P h a n g dengan M e u k u t a Alam
Jika
tak p a n t a s m e n j a d i
i s t e r i , i z i n k a n kami
berbalik
segera
Tak
Tak
500
t u a , a p a l a h gunanya
pantas d i j a d i k a n penghuni
apalah
Air
mahligai, gulai
dipandang
tak d i k a t a k a n , memanglah t a k
rupa
rampai
gunanya
B e g i n i b e s a r pek e r j aan
layak
ada
dunia
P u t r o e Phang
56
T e u p l o i h sanggoy r o ngn bungong,
a t e u e h donya
Kakeuh
s a m b i n o e jnng d i
S e u r e u t a keunng n i b a k b a d a n , meukeukumang
jiplueng
cahya
505 Ban r a j a ng n a r i t meunan, na r i h u j a n r i e mata
Kru
Pakn t a c a r o t ngn a m i l a n , l a m k u t i m a n g
kupeulahra
P u t r o e k u k e u b a h d i meureucu a l a m , k u n i e t i n t a n
ngn
meutia
Hana s a p a t k e u s a l a h a n , a h l i P u t r o e Phang dum p e u k a r a
510 H a n kuteu'h nyan k e u b u e t p r a n g , n a bk t u a n d u k a x
ci ta
Na bk s u s a h t u a n p u t r o e , k e u m a l a n a n g g r o e a s o e a t a n a
K u n i e t k u t r o h s a b o h p u p a n j i , hana k u b r i gob eu r u p a
B i t p i hana warh ngn nang-mbah, dum m e u t a t a h k u y u e
kira
T u t o n g k u y u e p o t ngn pumanoe, d i s e u m a n o e k u l a m
.... ( a d a h a l a m a n yang
raya
hilang)
pula
gula
Kupeumangat at P u t r o e
( P h a n g ) , adoe j e u n u l a n g ahly
bicara
Adak
rimba
57
jelita
T e r j e l a l e p a s kembang b e r k a r a n g , b u t i r a n
d i atas
intan
jatuh
berderai
K e t i k a g u g u r menyentuh
badan, b e r k i l a u a n
semburat c a -
haya
505 B a g i n d a d e n g a r k a t a d e m i k i a n , j a t u h bak h u i a n a i r matanya
" K u r semangat kembang m e k a r , d e m i k i a n b e n a r s a b d a a d i n da! "
Mengapa d i m a r a h i dengan k e c u r i g a a n , pada h a l k u s a y a n g
senantiasa!
P u t r i kusimpan d i a n j u n g a n , kuanggap
i n t a n dan m u t i a r a
T i a d a s a t u pun b e r s a l a h a n , a h l i P u t r o e P h a n g
segala
perkara
510 Tak k u s i n g g u n g m a s a l a h p e r a n g , a g a r Tuan
A g a r t a k menyusahkan Tuan p u t r i ,
huni
t a k duka
kemala n e g e r i
cita
peng-
istana
Kuanggap k u s i m p a n s e b u a h p a t a k a , k u h i n d a r k a n
pandangan
pada
jelata
W a l a u t a k b e r s a n a k dan o r a n g t u a , s e g a l a r u p a k u s u r u h
bela
K e p a n a s a n d i k : p a s dan d i m a n d i k a n , p e m a n d i a n b e s a r k o 1amnya
*
515 K u s u r u h s u g u h k a n t u j u h l a p i s h i d a n g a n , u n t u k s a n t a p a n
kemala
dunia
D u l a n g n y a pun b e r u k i r a n , b e r m a t a i n t a n
N a s i yang d i m a k a n t u j u h k a l i
ding,
s e d a p bak
hiasannya
d i s a r i n g , p u t i h bak
gula
junjungan
ahli
bicara
Jika
tak l a y a k
rimba
hari
ga-
ini,
m e n y i n g k i r k a m i k e dalam
58
520 Hanakeuh jadh M a l a k a k u p r a n g , k u b o i h Dalam
kubungka
jeunoe
Dile k u h a r a b k e u P u t r o e P h a n g , a d o e . j e u n u l a n g k e u
u b a t mata
Bah
rimba
H a n peue s a y a n g k u d i s i n o e , bah k u b o i h d r o e k u l a m
%
rimba
Neuck peudeueng r a j a b e u r a n g k a t , l e u p a h u r a m b a t po
Meukuta
525 N e u g l u e n g
Ban p u t r o e n g i e n g r a j a b e u r a n g k a t , p u t r o e l u m p a t n e u j a k
sangga
Ampon t u a n k u delat m e u k a t o e , t a p o h kamoe po M e u k u t a
K a k e u h neumat ulh p u t r o e , d i bak j a r o e d u l i
sroepada
dumna desa
barang
desa
1 zamri,
tersalin:
z.m.r.y.
za'pharan , t e r s a l i n :
3
-\
.a^baru, t e r s a l i n :
z. \. f . r . a. n.
a.^.b.r.
4
keuramasut, t e r s a l i n :
5
suklat,
disalin
k . r . a. m. s. w. t .
d e m i k i a n untuk menyesuaikan p e r s a j a k a n
dengan p a r u h l a r i k
pertama
beureumaih, t e r s a l i n :
b.r.m.s.
7
aleukaih, tersalin:
a.l.k.s.
8
sruy, t e r s a l i n :
s.r.w.1.
9
s i 1 eungkapan, t e r s a l i n :
10, .
Aniumani, t e r s a l i n :
11
Bal a b a r i , t e r s a l i n :
s.l.k.b.f.n.
a.n.j.w.m.n.
b .a .1 .b .a . r .y . (umumnya: M a l a b a r i )
59
520
Dalam
kini
pengobat
duka
B i a r l a h k e m b a l i Dalam menghutan, b i a r l a h medan kembali
merimba
T i a d a yang m e n y a y a n g i k u l a g i
di sini,
biarlah
diri
menyingkir ke rimba!"
D i a m b i l n y a p e d a n g , r a j a pun b e r a n g k a t ,
sampai k e ram-
Ditendangnya p i n t u batu
terupam, b u t i r a n
intan hiasan-
nya
B e g i t u r a j a d i l i h a t b e r a n g k a t , p u t r i melompat menghempang
segera
"Ampun Tuanku D a u l a t j a u h a r i , b u n u h l a h
kami paduka
Meukuta! "
Maka d i g e n g g a m o l e h p u t r i ,
tangan
duli
seripaduka
janganlah
mara!
530 M a a f k a n l a h
adinda!"
dan d i m a a f k a n s e k a l i a n
dosa
_
z a m i r , j e n i s r u m p u t yang daunnya b e r b e n t u k
silinder
(li-
h a t Hava d i bawah Z)
2
z a ' f a r a n , m u n g k i n s e j e n i s rumput yang d a u n n y a
kekuning-kuningan
( d a l a m Hava b e r a r t i : k u n y i t )
3
a'bu, tumbuh s u b u r , l e b i h
kuat
^gancng, s e j e n i s k a l u n g y a n g l o n g g a r , s e h i n g g a
yang berbentuk
gantung
berwarna
stiliran
bulan s a b i t bersusun
mainannya
tiga, ter-
m e n g h i a s d a d a . Umumnya d i b u a t d a r i emas.
K r e e m e r I , gambar V I )
(lihat
60
5
S i m p l a h awan, p e r h i a s a n w a n i t a yang d i p a s a n g
menyilang
kanan p i n g g a n g . Terbua't d a r i
bang-kembang merekah
emas, b e r u p a kern-
yang d i h i a s i u k i r a n
awan, dan d i -
t e u r a p a n , s e j e n i s k e r i s yang m a t a n y a
tidak
berlei-
emas
( l i h a t K r e e m e r I , gambar X I )
7
k e u r a m a s u t , nama k a i n , t i d a k t e r c a t a t d a l a m ANW.
^ a l k a s , nama k a i n , t i d a k
9
k a i n p i n g o a n g , maksudnya
t e r c a t a t dalam .ANW.
k a i n sarung
10
s e u d a l i n a a a m , a t a u s i d a l i n g g a m , z a t pemerah u n t u k pembuatan t i n t a ,
ukiran
ukiran
kayu
11
A n i u m a n i , Anjuman, nama n e g e r i , m e l i h a t d e r e t a n
b u t a n n y a mungkin
penye-
terletak d i India
12
peunoman, a t a u p e u l u m a n , g u c i
dari porselin.
tempat a i r yang
terbuat
61
Lampiran: 3
Bismillahirrahmanirrahim
neurika
tuha
hana
meu tuka
Meujan peuleuheuen meujan p a n t a i h , utoh jikalh deungn
jigisa
T e r j emahannva:
Bismillahirrahmanirrahim
Mengagumkan s e k a l i
52
Selama i n i belum p e r n a h s a y a l a k u k a n , namun d e m i k i a n b i a r l a h s a y a coba
Beunasah
ke
Karienq
k e t a p a n g b e s a r , daunnya k e sumur,
jatuh
timba
Wahai Teungku,
Ampon, d o a k a n l a h ,
a g a r mudah s a y a m e l a g u -
kannya
Dulu masyhur g a y a Tok Wi, k i n i
Zaman s e k a r a n g Pang
yang
Pang
A l i yang l e b i h
ceria .
mengimbanginya
Bagai
semuanya sudah b e r u r u t a n ,
. 3
saj a
Terkadang c e p a t
mengganti
tinggal
terkadang perlahan,
dilagukan
lihai
begitu
mengalihkan,
irama
1
Beunasah
K a r i e n g , nama beunasah
sering
disebutkan
mengi-
2
L a r i k i n i s e h a r u s n y a b e r b u n y i : "Saya p u l a n g p e r g i wahai
Teungku Ampon, mohonkan d o a yang banyak untuk s a y a . "
3
L a r i k i n i seharusnya berbunyi: "Tinggal diucapkan,dipun g u t - p u n g u t . s a j a , b a g a i sudah d i a t u r dalam u r u t a n ,
takkan t e r t u k a r tempatnya."
63
Lampiran: 4
Bismillahirrahmanirrahim
A l e u h a m d u l i l l a h s i g a l a pujoe, bandum meuwoe keu Rabbana
0 h lheueh p u j o e nyan keu Tuhan, seulaweuetkeuh tuan
keu Soydina
%
*0h lheueh seulaweuet keu Muhammat, warh ngon sahbat muhaj ansa
Lon lake t u l o n g nibak P o t e u A l l a h , Neubri beu mudah
u l o n useuha
5 Beureuk a t keuramat mon d i Mak ah,
elia
salasi-
donya /
Lon seubut s i n o e meung dom bk tuwoe, nyampang t e u seudo talake d*a
Layeue k e u r a j e u e n Meukuta Alam, r a j a jimeunan I s e u kanda Muda
15 R a j a ad amat sangat, peutimang r a k y a t bagoe n e u r a c a
P o t e u Meureuhom Meukuta Alam, neuduek d i Dalam t a h t a peumata
P o t e u meureuhom r a j a meutuah, t h a t b i t meugah l a g i
ngn kaya
Bismillahirrahmanirrahim
A l h a m d u l i l l a h segala p u j i , semua kembali pada Rabbana
S e t e l a h p u j i kepada Tuhan, selawat, tuan, untuk S a i dina
S e t e l a h selawat atas Muhammad, k e l u a r g a dan
sahabat,
muhajir, ansar
Saya mohon pertolongan pada A l l a h ,
mencipta
5 Berkat keramat sumur d i Mekah, b e s e r t a tuah semua
aulia
Tuhan sampaikan yang d i h a j a t , dengan berkat empunya
cerita
P a s a l pertama saya b e r k i s a h , S u l t a n Johan
Syah yang
mula-mula
Nama n e g e r i Darussalam, d i s i t u makam baginda
Meninggal i t u d i g a n t i
raja
lama
10 Saya sebut d i s i n i , d i dalam s u r a t , saya hikayatkan
silsilah
raja
diperangi s i k a f i r ,
r a j a Belanda
Alah n e g e r i , d i r e b u t Dalam, h a b i s digenggamnya s e l u ruh dunia
Saya sebut d i s i n i
h an
x
65
Emas dan
perak
berlimpah-limpah,
hanya A l l a h
yang
sanggup m e n g i r a
Tak
terhitung
lain
20
gelang
dan
subang, b e r i b u pasang
....
B e r j e n i s - j e n i s yang l a i n n y a ,
Nfegeri makmur, b a n d a r pun
r u mereka
Tak
baginda
ramai,
dari
berbagai
penju-
k a p a l ke
situ
berniaga,
sebab
adilnya
raja
Arab
aneka
tiba
terhitung
Kapal
yang
yang p a l i n g
sering
datang,
membawa dagangan
rupa
M a s y h u r b e r i t a ke n e g e r i a s i n g , k e n e g e r i K e l i n g
pai
sam-
Eropah
25 T e r b e r i t a
sampai ke
segenap n e g e r i , memang d i p u j i
Aceh
Raya
Tak
terhitung
bu
perahu
dengan g u r a b ,
tuan,
saya
s e k i a n lama b a g i n d a m e m e r i n t a h ,
pernah
tak
30
bercerita
s a t u musibah
menimpa
Kemudian d a t a n g l a h P u t r o e Phang, t i m b u l l a h
an
beri-
lak sa
Ammaba*du kemudian, d e n g a r l a h ,
Telah
juga pejajab
kegoncang-
huru-hara
i t u beberapa
teguh
setia
lama, d a t a n g l a h a d i k n y a d a r i
ne-
Guha
K e t i k a datang
Raja S i ' u j u t , k a p a l
L i m a buah k a p a l b e r b a j u p e r a k ,
tujuh mengiringinya
semua t i a n g n y a b e r s a l u t
suasa
Dinding buk6t
emas dan
perma-
ta
35 T a l i
temberang
perak
murni,
ada yang d i s e l i n g i
dengan
suasa
Kemudinya pun
batang
sua-
sa
Kapalnya,
gumtia
tuan,sangat
tangguh,
balai-balai
t u j u h dalam
57
/4
calitra
68
Lima negeri s e n d i r i
rukun petua
Demikian
khabaran
kepala
digenggam, t i g a a r a i
jintan
yang d i s e b u t - s e b u t , R a j a
hitam
Si'ujut
....
40 I a b e r l a y a r
1
d i Kuta
Raja
K e t i k a k a p a l memasuki t e l u k , h a m p i r menubruk
tebing
kuala
D i j a t u h k a n sauh, d i i s t i r a h a t k a n
saya
diri,
akan t u a n
putri
bercerita
K i n i tuan p u t r i
dibaca
saya c e r i t a k a n , k i t a b d i tangan
sedang
Si'ujut
Krueng
Raya
Tetap
r a j a dalam m a h l i g a i ,
Beberapa
lama s e t e l a h i t u ,
t e t a p p u t r i dalam
r a j a mandul t i a d a b e r p u t r a
K a w i n l a h p u l a b a g i n d a k e m u d i a n , dengan p u t r i
cantik
istana
rupawan
jelita
rupa
dinamai S a f i a t u d d i n , b e g i t u panggilan d a r i
ayah-
andanya
B a g i n d a m e n g i d a p s a k i t k e n c i n g b a t u , sudah
tahun
t a k ada
bertahun-
kurangnya
T a b i b yang d i p a n g g i l u n t u k
m e n g o b a t i , mengucapkan
p a d a ( b u d a k ) H a b s y i mu-
obatnya!"
B a g i n d a k e m u d i a n m e n i k a h i H a b s y i , k e bawah d u l i
sembuh
penyaki tnya
Beberapa
lama kemudian, l a h i r l a h
seorang p u t r a Meukuta
69
Masa ham p u t r o e A b e u s i , keu bawah d u l i geuyue b o i h
1am rimba
Padum lawt d i dalam uteuen, budak meutiyeuen nyan
keulua
15 T e u k e u d i r o l l a h ngn limpah k u d r a t , has ngn teumpat meuligoe k u t a
Aneuk p i agam rupa samlakoe, ban mata'uroe meucahya-cahya
H"an torn j a r a k meung sipad, c i t h"an torn cr s a jan ngn bunda
Bak s i ' u r o e neutanyng ayah, hay ma tapeugah d i
l o n ayahnda
Bk tatanyng hay aneuk badan, ayahteu tuan lam
Kuta Raja
20 Meung ny meunan hay ma meutuah, l o n jak bak ayah
u Kuta Raja
H"an k po ma meunoe ta'iem droe, geutanyoe deuek
t r o e s i n o e lam rimba
Nyoe leupeue euncien task bak j a r o e , mangat n e u t u soe l po Meukuta
Neuhey ngn rakan dua lhe p l o h , neutrn u barh
ubak ayahnda
Ban sar trih tamng u Dalam, ngadab junjngan po
Meukuta
25 Ban poteu eu euncien bak j a r o e , k a neutusoe l poteu r a j a
/138
70
supaya d i k e n a l i o l e h
Meukuta!"
D i p a n g g i l n y a rekan dua t i g a p u l u h , turun k e baruh
menghadap ayahanda
B e g i t u sampai langsung ke Dalam, menghadap junjungan
paduka Meukuta
25 K e t i k a b a g i n d a l i h a t c i n c i n d i j a r i ,
oleh baginda
segera d i k e n a l i
raja
pengganti
raja!
B e g i t u l a h anakku d i masa n a n t i , a n g k a t l a h
o l e h ananda!"
pengganti
71
30 Hingga r a j a p e u t e u n t e , aneuk p a n g u l e j a k l h
gisa
ta-
nanggroe
/139
leu'a
7?
30 S e t e l a h s e l e s a i p e n j e l a s a n r a j a , "Anakku pengemuka,
pulanglah segera!"
Raja serahkan emas dua puluh k a t i , " B a i k l a h kembali
mendapatkan bunda!"
S e t e l a h i t u mereka pun p u l a n g , menunggang kuda semuanya
Beberapa lama mereka b e r j a l a n , memasuki hu tan ke temp a t bunda
Lewat masa lama kemudian, mangkatlah p u t r i dengan r a j a
35 Bermufakat semua h u l u b a l a n g , p u t r i rupawan
dijadikan
raj a
T a j u l Alam S a f i a t u d d i n , i t u l a h , t u a n , pengganti r a j a
I t u l a h r a j a seorang p u t r i , memerintah n e g e r i memegang
neraca
L e b i h t e r t i b hukum d i j a l a n k a n , k e t e l e d o r a n
pun t i a d a
sedikit
73
Sb sidmnoe u l o n t e u
sampureuna
peugah, a l e u h a m d u l i l l a h k a
74
Cukup s e k i a n
purna
50 Tamat h i k a y a t
saya b e r k i s a h , A l h a m d u l i l l a h
sudah
sem-
jika
t e l a n j u r kata
Tamat kepada
19/4- * 16
1
Maksudnya i b u k o t a K e r a j a a n Aceh D a r u s s a l a m , s e k a r a n g bernama Banda Aceh
2
Ungkapan dalam bahasa Aceh untuk menyatakan hubungan yang r a p a t s e j k a l i , d i s e b u t " t i d a k p e r n a h renggang b a r a n g s e p a d i " . K a r e n a ungkapan i n i t i d a k d i k e n a l dalam b a h a s a I n d o n e s i a , maka d i g a n t i dengan " s e j a r i " .
K e t u r u n a n H u s e i n , c u c u N a b i Muhammad, yang l a k i - l a k i d i D a n g g i l " S a i d " , yang perempuan d i p a n g g i l " S y a r i f a h " .
S e c a r a t r a d i s i o n a l mereka a d a l a h o r a n g - o r a n g yang s a n g a t
d i h o r m a t i , bahkan d i k e r a m a t k a n . J a m a l u l Alam B a d r u l M u n i r ,
k u b u r a n n y a d i k e r a m a t k a n , pada h a l i a musuh P o c u t Muhammad
(Drewes 1979, h.19)
3
75
Lampiran: 5
Tentancr k u b u r a n J a Pakh dan Kuburan M a l e n Dagang i
M
eureudu
mengenal g e l a r n y a yang l a i n )
d i Meureudu.
(mereka
S e t e l a h i k u t b e r p e r a n c dengan
ting-
Iskandar
Muda k e J c h o r , k e d u s t o k o h i n i k e m b a l i k e Meureudu
dan
meninggal d i sana.
Ja Pakh m e n i n g g a l d i Meureudu,
kira-kira
500 m e t e r d a r i
kuburannya
terletak
utara,
i t u d u l u d i p u g a r o l e h J a Pakh
s e h i n g g a sampai s e k a r a n g o r a n g m e n y e b u t n y a
kh"
"Blang J a P a -
k a r a n g m a s i h d i k e r a m a t k a n o l e h penduduk
setempat,
banyak
l e b i h d a h u l u penduduk
sawah d i k u b u r a n i n i .
Meureudu
mengadakan k e n d u r i
K u b u r a n J a Pak,h b e r d a m p i n g a n d e -
ngan k u b u r a n m u r i d n y a T g k . H a j i M u s a , b a t u n i s a n n y a
pa b a t u k a l i
angsana
b i a s a . Kuburan diterduhi o l e h
ngunan
s e b a t a n q pohn
sudah d i b u a t bangunan
beratap
terdapat catatan
Kini
terdapat
t a n g g a l a n : 10-11-61. D i s e b e l a h u t a r a bangunan
k e p a l a kuburan) b e r d i r i
beru-
sebuah b a l a i
(bagian
untuk tempat
salat
baru.
tidak
ada hubunaan
t e r s e b u t dinamai de-
m i k i a n , konon e i k a t a k a n , k a r e n a m i m b a r n y a d a t a n g
dari
Madinah, dihanyutkan o l e h
guci
b e s a r . Kedua benda
a i r bah b e r s a m a sebuah
(Ach: I v e n c i e ,
tali
a i r ) yang menu j u j a l a n k e m e s j i d
k e t i k a a i r mul a i
76
p e b u t memang berbeda dengan ragam u k i r a n yang umum d i k e n a l s e k a r a n g d i A c e h , u k i r a n pada mimbar i n i p o l a n y a s a n g a t m i r i p dengan ragam h i a s yang t e r d a p a t pada halaman
p e r t a m a h i k a y a t a t a u k i t a b - k i t a b , dan j u g a d i h i a s i d i h i a s i dengan c a t w a r n a merah. M u n g k i n i n i sebuah minibar
t u a , k a r e n a ragam h i a s n y a tak d i k e n a l l a g i o l e h penduduk
s e t e m p a t , dan d e k a t dengan ragam h i a s k i t a b - k i t a b , maka
diduga berasal d a r i l u a r .
:
K u b u r a n Malm Dagang t e r l e t a k
d i t e p i Krueng Ulim
( s u n g a i U l i m ) , Kecamatan U l i m , k i r a - k i r a enam k i l o m e t e r
d a r i Meureudu.
S e b a g i a n penduduk
mengatakan bahwa p a n g l i m a i n i b e r a s a l d a r i
terpencil
lm
d i pegunungan
dusun
Tunong
sungai.
Ma-
pe-
tahun meninggalnya:
t a n g g a l pemugaran:
20-5-61,
K u b u r a n Malm Dagang j u g a m a s i h d i k e r a m a t k a n o l e h
penduduk s e t e m p a t , dan m a s i h ada o r a n g yang m e i e p a s k a n
n a z a r k e sana..
Pemugaran
kedua kuburan t e r s e b u t d i l a k u k a n
oleh
Laweueng
k e l a h i r a n Meureudu.
( b e k a s Dandim Aceh
Usaha pelacakan n a s k a h
dari
( P i d i e ) . Naskah Laweueng i n i s e k a r a n g d i m i l i k i
o l e h K o l o n e l Nyak A h m a d . I r s y a d
tan)
tidak--menetap d i s a t u
Sela-
tersebut
sebab yang b e r s a n g -
tempat.'
-'\
77
M e s j i d M a d i n a h dan g u c i yang
d i k a t a k a n h a n y u t b e r s a m a mimba
79
Compleks k u b u r a n J a Madinah
jersawahannya
d i tengah hamparan
Cuburan J a M a d i n a h . P e r h a t i k a n p a n j i - p a n j i p u t i h
/ar\g d i l e t a k k a n o l e h o r a n g - o r a n g y a n g m e i e p a s
azar
80
T e r l i h a t t e b i n g K r u e n g U l i m tempat a s a l k u b u r a n Malm
Dagang, Sudah r u n t u h d i t e r j a n g a r u s s u n g a i .
K u b u r a n b a r u Malm Dagang
Meunasah U l i m Tunong
setelah dipindah ke
dekat
81
Lampiran:, 6
K h u t e u b a h dan pembuka c e r i t a n a s k a h N
Biseumillahirrahmanirrahim
L o n peuphon ngn b i s e u m i l l a h , nama A l l a h nyang
mu-
lia
L h e u e h n i b a k nyan p u j o e R a b b i , nyang t h a t s u c i
hana
ngn s a
S i p h e u e t Tuhan
baka
. D i meukheuluk t a n s i p h e u e t n y a n , malngkan
Tuhan
nyang A s a
5 S i p h e u e t A l l a h dom K a m a l a t , hana k h a t ngn t a hingga
L o n boh s i n o e n a t e u ' i n g a t , j a k b e u e t k i t a b bak
ulama
T a t u n t u t leume u s u y , ban geuyue eu dalam agama
Agama d r o e t u n t u t beu sah,bk t e u l a i h k i a m a t donya
Meung t a n leume deungn amay, t h a t s e u s a y d i
akh masa
10 Bak l e p u j o e s e u l a w e u e t k e u Rasuy, Tuhan kaby peue
tapinta
N a r i t l o n n y o e beu tapik, dum tacaw dalam dada
T a t u e n g nyang gt t a b o i h nyang b r o k , bk dawk p e u seutt hawa
Hana guna poh b e u r a k a h , l e rh s a l a h j e u e t k e u desa
P e u e t a p e u g a h peue t a p u b u e t , t h a t m e u c u t - c u t
Geupa-
rksa
15 Bk t a s a n g k a t a n G e u t u n t u t , b u e t m e u k u e t - k u e t d a lam
donya
He sedara telan a k h i , l o n m e u c a k r i po ng g a t a
S a n g k i r a n a leubh k u r e u e n g , bk t u e n g b u l u e n g
%
ayb hamba
.i
l o n keu
82
K h u t e u b a h dan pembuka c e r j t a n a s k a h N
Bi smillahirrahmanirrahim
S a y a m u l a i dengan b i s m i l l a h , nama A l l a h yang
mulia
S e t e l a h i t u memuji R a b b i , yang s a n g a t s u c i , t i a d a
yang
menyamai-Nya
S i f a t Tuhan
Makhluk
baka
t i a d a b e r s i f a t d e m i k i a n , k e c u a l i Tuhan yang
5 Sifat Allah
s e p e r t i K a m a l a t , tak t e r h i t u n g
dan
Esa
terhing-
ga
Saya sebutkan d i s i n i
agar t e r i n g a t , b e l a j a r l a h
kitab
pada ulama
Tuntutlah i l n u Usul,
Agama k i t a
yang sungguh, k e l a k
tuntutlah
b i l a kiarnat
Bila
tak menyesal
tiba
t a k ada i l m u dengan
a m a l , sungguh
sesal
d i akhir
masa
10 P e r b a n y a k p u j i dan s e l a w a t pada R a s u l , Tuhan k a b u l k a n
yang
dipinta
p i k i r k a n , b o l a k - b a l i k k a n d i dalam
dada
A m b i l yang b a i k , buang yang b u r u k , j a n g a n s i b u k
dengan
hawa- n a f s u
Beromong k o s o n g tak b e r f a e d a h , bar.yak yang s a l a h
di
menja-
dosa
S e g a l a p e r b u a t a n dan p e r k a t a a n , b e r k e s i l - k e c i l
diperik-
sa-Nya
15 J a n g a n d i s a n g k a t a k d i t u n t u t , h a l s i k u t - m e n y i k u t d a l a m
dunia
Wahai
saudara, taulan,
akhi,
s a y a k a t a k a n i n i pada Anda
A n d a i k a n ada l e b i h dan k u r a n g , m a a f k a n l a h
kesalahan
hamba
Dalam mengarang s a y a k u r a n g b i j a k ,
ma
sebab s u k a p a d a i r a -
83
P eu e nyang leumah l o n s u r a t l, l a m at l o n k i r a - k i r a
20 N i b a k nyan dum j e u e t l o n r a s a m , bk tawaham malm r a y a
L o n n y o e bubay beunak at, peue l o n caw g a d o i h l a n j a
R e u j a n g tuwoe bak i n g a t a n , b a n g k a r a n at lam dada
Salh h*an gt bak makanan, pikran hTan k gt t e u g a
L o n tams ban t a n o h l a m p o i h , tanaman k u r o i h b a j a t a n
na
peue-peue
nyang n a
Nyan ban l a k u po s a m l a k o e , j e u e b n a n g g r o e dum m e u d i wana
Na c i t ladom j a k m e u n u n t u t , g e u j a k b e u e t d a l a m
sikula
at l o n deundam, u r o e malam u l o n
rika
B a c u t - b a c u t u l o n s e u m u r a t , k h e u e t h*an t e u p a t sirng
ban j a
T h a t meusagob reudk awan, h'an deuh b u l a n t a ' e u r u p a
84
Apa yang tampak s a y a t u l i s i , dalam h a t i s a y a k i r a - k i r a
20 M e s k i i t u semua d a p a t s a y a gubah, j a n g a n d i d u g a s a y a
m a h i r sungguh
Saya i n i b e b a l , p i k i r a n
gera s i r n a
Cepat
l e n y a p dalam
d i dada
tamsilkan
25 B a g a i m a n a pun
geurudhoy
Demikian
1,
saya i n i ,
P a r a pemuda zaman k i n i ,
Yang d i b i s i k k a n h a t i
g i a n agama
rusak
dalam
Ada
bebatang
berdaya
i a l a k u k a n , tak d i p i k i r k a n k e r u -
t u b u h , banyak
l a k u wahai
s e g a l a h a l tak
k e b e r b a g a i n e g e r i mengembara
30 H a r t a p u s a k a punah h a b i s ,
Demikian
tiada
rantingnya binasa
tamsil
Rugi h a r t a ,
rupa
tenaga
t a n a h k e b u n , tanaman k u r u s pupuk
sungguh k i t a c a n g k u l , sampai
se-
sungguh yang
semua t e r k i k i s
demikian
apa yang
ada
a k h i , k e s e t i a p n e g e r i mengembara
j u g a yang p e r g i menuntut i l m u , p e r g i b e l a j a r b e r s ek o1 ah
Ilmu mencari r e j e k i ,
untuk
memangku n e g e r i m e n j a d i r a -
ja
Lain
lagi
ilmu berkebun,
merr.bangun d u s u n ,
lahan
dibuka
s u a t u pun
tak d a p a t , l a k s a n a p a h a t
tum-
B i l a k e r a s d i p u k u l , gagangnya r e t a k , j i k a kayunya
sompek m a t a n y a
keras
pada
dapat, h a t i
terpikat
M e s k i b i s a s a y a menggubah, j a n g a n d i d u g a i l m u n y a
40 K a r e n a
gemar, h a t i
dendam, s i a n g malam s a y a r e k a
S e d i k i t - s e d i k i t saya s u r a t ,
r i snya
Sangat
ada
tulisan
j e l e k , menceng
ba-
85
Lon
h Teungku leume l o n
lon h i j a
t a n , K u r u ' a n h"an j e u e t
At seupt m e u g e u r a t a n , i b l i h
soytan lon
jidaya
g a l a k ulebalang, h a n j e u e t t u a n l o n meudakwa
%
Kan puth p a l e t s e u r e u b a n ,
reula
U l o n Teungku paneuk
s e u n u b a n , b i j a k p i h*an lisk p i
h ana
%
t a n s e u n u r a t h"an j e u e t ,
t a ' e u ngn k h e u e t
rupa
p e u l a l o e , hana sampoe a k a y b i c a r a
Takoh bak jk t a r a h k e u l h a m , t a k u e h k u l a m d i l e u e n
atana
U l o n Teungku a l a n g - p e u ' a l a n g , dawok bimbang peuseutt
donya
Takoh p a n a i h
k eu b a r a
t a r a h keu rang,
Kureueng b i j a k
haba
tapheuet
ln k e u m a r a n g , meuwoe-woe u l a n g kaym
60 Bak beuramoe d i a t e u e h
raya
L o n h Teungku
ba
t a k o h meudang
t h a t kreueh
86
K e b e t u l a n d i s e n a n g i h u l u b a l a n g , t a k m u n g k i n , Tuan, s a ya berdakwa
Kain putih l i l i t k a n
serban, separuh d i b i a r k a n
jatuh
terj ela
S a y a , Teungku, pendek p i k i r a n ,
bi jak kurang, c e r d i k
pun
tiada
2
bagaimana
rupanya
Daun k e l a p a b u a t k a n b i d a i , u p i h d i a m b i l
dibuat
S a y a , Teungku, t a k s u a t u pun d a p a t , k e l i h a t a n
bagai
timba
sikap
ulama
Kayu h a l a b a n
j a d i k a n b a j i , t e m b i l a n g b e s i untuk
pengo-
1 ah pupuk
55 S a y a j a d i n y a d i g o d a i b l i s , belum c u k u p a k a l
B a t a n g enau j a d i k a n
bicara
t e m b i l a n g , d i b u a t k o l a m d i depan
i stana
S a y a , T e u n g k u , a l a n g - k e p a l a n g , r i n d u dendam dengan durnia
K a y u n a n g k a j a d i k a n r e n g , k a y u medang j a d i k a n
penyangga
4
60 Tumbuhan beuramoe
ditepi
p a n t a i , batang meranti d i
gunung r a y a
S a y a , Teungku, b e r h a t i b e k u , j a n g a n d i c e m o o h k e p a d a hamba
raya
t a k o t s a l a h bak
kira
raja
saboh
raja
Tang ln k i s a h M e u k u t a A l a m , r a j a j i m e u n a n
da Muda
A s a y dile u r e u e n g t i m u ,
t h a t meuceuhu s a g a y d o n y a
Iseukan-
Tuhan t i t a h u P u l o
Ru j a
mubah-
gia
/3
d i p u l o Ach, k e u r a j e u e n leubh
Tuhan
meuniaga
U r e u e n g Nag ngn u r e u e n g K e u d a h , t h a t barllah ngn
Banggala
Ureueng d i p a s i
Ulanda
dum j i m e u k a t , barllah t h a t u r e u e n g
la'ot
kuala
t h a t barllah
teube
88
Batang angsana
daunnya
tumbuh d i p e k a n , cabang
rampak, r i n d a n g
orang-
nya
Cukup s e k i a n madah k h u t e u b a h , s a y a t a k u t s a l a h
nanti
j adinya
65 B i c a r a s a y a c u k u p l a h s u d a h , d e n g a r l a h k i s a h
Baik
dan
di
jelek
jangan k a t a k a n , kami
cerita
d i hu t a n ,
raja
kampung
rimba
seorang
raja
D e n g a r s a y a k i s a h k a n M e u k u t a A l a m , r a j a bernama I s k a n dar
Muda
Sudah t a k d i r
Itulah
Tuhan t o l o n g p a d a agama
dari Allah,
r a j a yang
sangat masyhur ke s e u l u r u h
Tuhan t i t a h k e P u l a u P e r c a
s a n g a t megah, s a n g a t b e r t u a h
berbaha-
gia
6
F a r d l u , sunat tiada
tinggal
7
, hafalannya
pun
sekuasanya
B a g i n d a berdiam d i n e g e r i Aceh, k e r a j a a n n y a t e r k e n a l
Tuhan k a r u n i a
75 K a p a l d i l a u t dua t i g a p u l u h , s i l i h
berganti
berniaga
O r a n a N a g u r dengan o r a n g K e d a h , banyak b e r l i m p a h
orang
Benggala
D i p a n t a i dagangah d i t a w a r k a n , o r a n g B e l a n d a pun
banyak
jumlahnya
B i d u k , b a n t i n g , s u l u b , dan b o a t , memenuhi l a u t
ke t e p i
sampai
kuala
O r a n g dusun m e r a m a i k a n k e d a i ,
barangnya
80 B u a h - b u a h a n , gadung dan
tiada
lalai
mengusung
t a l ' a s , j u g a t e b u dan k e l a p a
muda
B e g i t u j u g a n a n g k a dan
raga
s u k u n , banyak b e r h i m p u n
beraga-
ara
B i e k meukat r a n u b ngn p i s a n g , duek m e u r e u n t a n g meukat
halua
gula
krot
sang waba
i e nira
rancak
c u l o t naga
Nyang meukat bungong m e u k a r a n g - k a r a n g , h u S B n g
di
bintang
jeumala
calitra
ting-
punca
Allah
the s i b e u n a
00 Ln boh s i n o e meung k e u i b a r a t , mangat t a t u p a t
jeueb punca
jeueb-
90
M a s i n g - m a s i n g b e r j u a l a n , menurut a t u r a n t i a p j e n i s n y a
Penjual pliek
d i s a t u s i s i , a d a l a g i yang j u a l buah
ara
Pedagang s i r i h
jual
dengan p i s a n g ,
duduk b e r e n d e n g yang
halwa
85 P e n j u a l minyak m e n g k i l a p d a h i , yang b e r s i h
j u a l manisan
gula
jemari pen-
dibawa
Pedagang s i r i h
pisang
membeii b a h t e r a
Dengan k e b a i k a n
tertibnya
hulubalang,
hukum d i l a k s a n a k a n
P e n j u a l i k a n dengan k e r a n g , p e n j u a l
mata
90 P e n j u a l
rut
j eruk p u r u t
dengan
tiram berdarah d i
s e p e r t i k e n a wabah
10
P e n j u a l t a p a i dengan t i m p h a n
an j u g a a d a
, penjual
goreng-goreng-
Penjual
b e r a s s e k e l o m p o k , merendeng duduk p e n j u a l
Penjual
d o d o l dan h a l w a k e l a p a ,
ramai
Penjual
penjual
culot
nira
naaa
1 1
suara
b u n g a b e r k a r a n g - k a r a n g , n y a l a bak b i n t a n g d i
j emala
95 Ayam dan i t i k ,
ke
situ
b u r u n g m e r p a t i , k a m b i n g dan b i r i - b i r i
dibawa
Penjual k a i n d i satu
laba
sisi,
duduk k e p a y a h a n
nenghitung
saya ambil
s a t u , agar tak t e r p u t u s
S o a l dagangan t a k t e r k a t a k a n ,
Allah,
hilang
tahuinya
100
Saya sebut
tiap
di sini
punca
sekedar i b a r a t ,
agar t e r l i h a t s e -
91
Meuneukat
lam p e u k a n h a n j e u e t l o n
x
sarh, l a b a
jih
teuki-
ra
Sabab meutuah M e u k u t a A l a m , n a n g g r o e neugeunggam h"an
meuriba
Meugah t a n g g o e ubak
105 Nyankeuh
r a j a n y a n g murah t h a t , gash r a k y a t s a g a y
donya
Jalan
agama n e u h i r o
Pihak
leubh t a n g l o n g n a n g g r o e , bak s a d e u e d r o e p a -
yong
donya
n a n g g r o e peunoh
donya
110 Nyang
raj a
92
P e r d a g a n g a n d i p a s a r tak d a p a t s a y a p a s t i k a n ,
labanya
b e s a r , rnodal pun b e r g a n d a
L a k i - l a k i perempuan sama-sama b e r i u a l a n , banyak
tak t e r k i r a
nian
Rum,
adil
sungguh
martabat
u tama
105 I t u l a h
ruh
selu-
dunia
K e h i d u p a n agama d i p e r h a t i k a n
s e l a l u , semisal
kawasan
yang utama
K a r e n a utama
ri,payung
tanglung n e g e r i ,
tempat m e n y a n d a r k a n d i -
dunia
Tamsil seperti
m a t a h a r i , menerangi n e g e r i
seluruh
du-
nia
Cukup s e k i a n w a h a i , Teungku,
110 K i s a h i t u c u k u p d i s i n i ,
ammabakdu b e r a l i h
cerita
k i t a k e m b a l i pada b a g i n d a
raj a
1
b a t a n g o e u r u d h o y , s e j e n i s tumbuhan p e r d u yang l i a t
n y a , b i a s a n y a tumbuh d i t a n a h y a n a t e r b i a r .
akar- ,
2
k e r t a s C i n a , j e n i s k e r t a s yang k a s a r , k e r t a s untuk k o r a n .
3
k h a t , aaya/bentuk t u l i s a n seseorang, r a p i , bagus, j e l e k .
A
buah
seuntot, j e n i s
jeruk
asam y a n g l e b i h
besar.
11 t i m p h a n , j e n i s penganan d a r i t e p u n g b e r a s y a n g d i k u k u s .
c u l o t naaa, s e j e n i s kue, k a r e n a bentuknya, l a l u dihubungk a n dengan tanduk n a a a .
93
Lampiran: 7
H i k a y a t Meukuta Alam d a l a m k i s a h y a n g d i b a w a k a n
Tarian Seudati.
Salah
s a t u k i s a h yang p e r n a h d i b a w a k a n dalam
S e u d a t i , p i m p i n a n Syh L a h G e u n t a , a s a l
U t a r a ) yang d i r e k a m d a l a m p i t a k a s e t
oleh
kesenian
Bireuen
(Aceh
(1980) s e b a g a i b e -
rikut:
Deung l o n k i s a h P o t e u Meureuhom, r a j a away phon d i
Kutaraj a
P o t e u Meureuhom a s a y d i Pas, g a j a h puth m u K u t a r a ja
P o t e u Meureuhom M e u k u t a Alam, r a j a d i Dalam
rakyat d i
lua
Yh masa jameun g e u j a k p r a n g Banang, deungn a n g k a t a n
ngn b a l a
tantra
G e u j a k p r a n g Juh n a n g g r o e A s a h a n , g e u j a k p r a n g
Banang
ngn n a n g g r o e Guha
Datk J a P i d i e ngn Malm Dagang,
poteu r a j a
nyankeuh pahlawan d i
Phang
puwoe k e u r a j a
"Oh tal n a n g g r o e h a y Tgk.Po
j i h raya
Raja S i ' u j u t
k e u r a m a t sih, geupoh
beungh
h"an mat k e u b a y
lagoyna
Geuck g e u r o h lam leusng bate, h"an jitm laye
raja
cilaka
hilang
Teungku
nyawa
T e r j emahannya
D e n g a r s a y a k i s a h k a n P a d u k a Marhum, r a j a
Kutaraj a
terawal d i
94
P a d u k a Marhum d i P a s a i a s a l n y a , g a j a h p u t i h bawa k e
Kutaraj a
P a d u k a Marhum, M e u k u t a A l a m , r a j a d i Dalam, r a k y a t
di luar
D i zaman d a h u l u d i s e r a n g n y a
bala tentara
Banang, dengan
angkatan
D i p e r a n g i J o h o r , n e g e r i A s a h a n , d i s e r a n g Banang dengan
Guha
Datok J a P i d i e dengan Malm Dagang, i t u l a h
baginda
pahlawan
raja
A l a h d i p e r a n g i dalam t i g a b u l a n , d i t a w a n P u t r o e Phang
un tuk r a j a
K e t i k a n e g e r i a l a h , w a h a i Tgk-Po C u t ,
sangat
Raja
Si'ujut
marahnya
tak b i s a d i b u n u h
karena
mulut, dituangkan
timah
mendidih,
nyawanya
Dalam k i s a h yang d i b a w a k a n s e c a r a s a n g a t r i n g k a s
terlihat Pasai dikaitkan
yang berbeda
menurut v e r s i
naan J o h o r .
di sini,
lisan
ce-
ini,
dengan I s k a n d a r Muda. H a l
ialah
t e n t a n g P u t r o e Phang y a n g
i n i d i r e b u t dalam p e p e r a n g a n
de-
95
Lampiran: 8
K i s a h P r a n g M a l a k a , gubahan b a r u HMA o l e h
Dalam b a i t p e n u t u p j i l i d
menulis sebagai
Abdulmutallib
berikut:
Doto James d i A m e r i k a
J i y u e useuha haba h i k a y a h
Meunyo h^an ln tm mungkn h* an g u r a
Jibri
b e u l a n j a k e u rukok hTan g l a h
T e r i emahannva
Dr.James d i A m e r i k a
D i s u r u h n y a gubah c e r i t a
hikayah
Tak mungkin s a y a t o l a k b e g i t u
saja
D i b e r i n y a b i a y a u n t u k r o k o k pun t a k c u k u p
B a i t p e n u t u p i n i mungkin d i s e n q a j a o l e h p e n y a i r a g a r
James S i e g e l memberi tambahan b i a y a . Sebab d a l a m
III
jilid
p e n y a i r j u g a menyinggung t e n t a n g h i d u p n y a yang
susah:
U l o n k e u m a r a n g g a r a n g h a n a l
Susah
t h a t at hana
beulanja
that
seungk
ln k i r a
T e r i emahannva
S a y a mengarang t a k g a r a n g l a g i
Bersusah h a t i
tiada
belanja
T e r g o p o h - g o p o h p e t a n g dan p a g i
Sebab k e gunung l a h a n
Allahu Allah
dibuka
sangat bersampaian
S a y a y a n g mengusahakan, o r a n g y a n g mendapat
Tak t e r k a t a k a n ,
sungguh m e n y a k i t k a n
B i l a d i i n g a t menyusahkan h a t i
saja
laba
96
Lampiran: 9
Larik-larik yang memakai bahasa Melayu
a.Naskah F, dalam episode Blang J u l i
Soe keurajeuen dile nanggroe nyoe, peugah bak kamoe Soydi Ulama
UI onteu kaln meusanjak t h a t , nykeuh teumpat r a j a r a j a
Maka meunyahut d i Tuan Pakh, ureuengnya i t u peundapat
leubh
Bukn k e u r a j e u e n makamnya i t u , R a j a Deureuma d i sana peuniyoh
Masanya beukahwn deungn S i t i Bangsawan, anak-anakan
:Meureuhom Peudada
Nyampang-nyampang i a k e u m b a l i , d i sana peuniyoh R a j a
Deureuma
Nama gampongnya i t u n a n g g r i Peusangan, seukarang beukahwn ke n a n g g r i Peudada
Keurajeuennya i t u d i n a n g g r i Tambon, d i s a n a l a h makam
ayah dan bunda
b. Naskah G, dalam e p i s o d e
Meureudu
97
L a r i k - l a r i k - b e r b a h a s a Melayu
a. N a s k a h F, e p i s o d e B l a n c
Juli
" S i a p a k a h d u l u p e n g u a s a n e g e r i i n i , t e r a n g k a n pada k a m i
S a i d i Ulama!
Kami
lihat
t e r a t u r amat, s u n g g u h l a h tempat
raja-raja!"
beristira-
R a j a Deureuma
K e t i k a k a w i n dengan S i t i
Peudada
.
Senyampang i a k e m b a l i , d i s a n a l a h b e r i s t i r a h a t R a j a
reuma
Deu-
Kampungnya d i n e g e r i P e u s a n g a n , s e k a r a n g k a w i n k e n e g e r i Peudada
P u s a t p e m e r i n t a h a n n y a d i Teumbon, d i s a n a l a h
dan b u n d a ! "
b. N a s k a h G, d a l a m e p i s o d e
tempat a y a h
Meureudu
S e t e l a h s e l e s a i b e r s e m b a h y a n g , o r a n g yang d a t a n g l a l u
d i tanya
"Ada apa t u a n s e k a l i a n , mau k e mana dan apa
Maka menyahut
mempunyai
hajatnya?"
s a l a h s e o r a n g , " K a m i l ah s e b e n a r n y a yang
hajat!
sultan
bersama-sama
Sudah l e w a t ' t u j u h h a r i ,
belurn l a g i
kami t u r u n ke sana
Sudah i e n g k a p dengan p e r s e m b a h a n , m a u l a h f u a n
menyertai
k ami
K a s i h a n i dan s a y a n g i l a h ,
hina!"
Tuan, k a m i yang d a t a n g s a n g a t
sungguh
utama
98
Lampiran
a. L u k i s a n k e b e r a n a k a t a n d a r i Jamb Ay d a l a m n a s k a h F
B a n d i n g k a n dengan Teks V e r s i I ( I I I 1: 887 d s t . )
Ammaba^du k e u m u d i a n dudoe, M e u k u t a n a n g g r o e neu'k
l a m bhtra
K a t a d a l a n g ampunya k a r a n g a n , delat j e u n u l a n g k a n e u sapra
P o t e u neu'k u l a m g u r a b , t h a t b i t
1170 Ka jitark l a y e u e ule, k a j i s a m p a k
c a k a b delat b u n g k a
layeue
raya
seutt
pak s a
Delat sultan n e u m e u l a y e u e , angn p i k h e u e pak s a r a ya
Jitrn angn s e u p u y - s e u p u y , m e u g a s u y - g a s u y
jiplueng
bhtra
Ladm r a k y a t k a teuceungng, siteungh dagang
jilake
d"a
1175 I e d i ule s a n g bungong m e u l u , k a p a y meutabu d i l a ' o t
raya
Ladm r a k y a t t h a t teumakt, j a n a n jiseubt A l l a h
Ta'ala
Ladm jiseubt A l l a h u
R a b b i , Tuhanku T a b r i b e u s i j a h -
tra
Ladm j i ' u c a b k a l i m a h , L a I l a h a I l l a l l a h
nyan
jikata
that l a ' o t
raya
sab k e u d r o e - d r o e , ho g e u t a n y o e salh
99
a. L u k i s a n k e b e r a n a k a t a n d i Jambo Ay, n a s k a h F
B a n d i n g k a n dengan T e k s V e r s i I ( L r . 887 d s t . )
Ammabakdu k e m u d i a n
l a g i , mahkota n e g e r i n a i k
bahtera
K a t a d a l a n g empunya k a r a n g a n , d a u l a t j u n j u n g a n pun
berlayar
B a g i n d a n a i k k e d a l a m g u r a b , sungguh h e b a t b a g i n d a
mara
1170 Maka d i k e m b a n g k a n l a y a r h a l u a n , l a y a r b e s a r b e g i t u
juga
Dikencangkan t a l i k e l a t , bahtera melancar angin
D a u l a t s u l t a n pun b e r l a y a r ,
terpa
a n g i n n y a k e n c a n g cocok
ketika
Angin turun sepoi-sepoi, bagai dihalau melaju
Sebagian r a k y a t tercengang-cengang, sebagian
bahtera
dagang
m e m a n j a t k a n doa
1175 A i r d i h a l u a n bak kembang m e l u r , k a p a l b e r t a b u r d i
samudra
S e b a g i a n r a k y a t s a n g a t t a k u t , l a l u menyebut A l l a h
Ta^ala
Ada yang menyebut A l l a h u
R a b b i , b e r i l a h kami yang s e -
j ahtera
Ada yang mengucpp k a l i m a h , L a I l a h a I l l a l l a h ,
ucapan-
nya
R a k y a t banyak mengucap r a t i b ,
mensa
1180
(Ar. minsyar
ada y a n g a h a l i b
l i h a t h.
T e r d e n g a r ucapan "La I l a h r a t i b ,
dalam
93)
t u b u h m a t i nyawa
hidup
Tubuh m a t i nyawa pun h i l a n g , w a h a i badan m a t i
dalam
ratib"
Ada yang mengucap A l l a h - A l l a h ,
Mereka yang
tinggal
i t u d i mulut
senantiasa
d i pedalaman, h a t i bimbang d i s a -
mudra
D i p a n d a n g n y a ombak dan g e l o m b a n g , n a i k
1185 B e r k a t a m e r e k a
sesamanya,"Kemana k i t a
turun
angin
bergelora
terpa!"
100
Salh ho-ho angn bapt, dalam l a ' o t b a k a t r a y a
Bukn l g l i s a n g a t t a h e , g e u t a n y o e mante u r e u e n g
rimba
Ulama ngn p a k i
biula
S a h i cam w a l a t a d a n d a k i r a n m o t i phansianuhu
lon
dala-
mubinon
umbaknya b e u s a t i d a k b e u -
reun t i
S i a n g dan malam heundak
Rabbi
Saboh k a p a y j i m e u r a p a ' i ,
Nyang saboh t r e u k
beupik, m i n t a ampon
satu l a g i
jimulabari,
keupada
ratb mnsa
satu l a g i
lage r a y a
raja
bungka
1195 U r e u e n g gampng t a l o e p a s i ,
d i j i h hana g l i l a ' o t
raya
P e u e k e u h s a b a b n y a n g j e u e t meunan, d i j i h t u a n guna
biasa
Ureueng
b i a s a bak m e u l a y e u e , d i j i h l a l o e s a n g a t s u k a
biula
j i m e u s a m a n , saboh
bungka
sar g a b r a
tuan jimeudoda
Di ureueng m a k s i e t d i j i h saban, j i m u p a n t o n
dalam
bhtra
Deundang-deundang bahl d i k a r a n g , dandngdang s e u r e u ba k a l a
Dalam
l a ' o t t a j e u m e u r a n g , tapeungn p r a n g p o t e u
raja
seuba
geutanyoe"rakyat
raya
pahna
101
E n t a h kemana a n g i n t i u p , dalam l a u t b e r g e l o r a r a y a
K i t a gamang dalam p u k a u a n , o r a n g h u t a n , p e n g h u n i r i m b a
L a l u bermadah u l a m a dan f a k i r , s u l i n g , b a n o s i , dengan
biala
"Sahi
( b a n g s i , Minangkabau:
syammir w a l a t a z a l , d z a k i r a 1 - m a u t i
dlalalun
1190
salueng)
fanisiylnuhu
mubinun
berhenti
s a t u main m u l a b a r i
, satu l a g i
irama besar
i r a m a menengah, h a t i g e l i s a h b e r a n g -
d i tepi pantai,
tidak
g e n t a r meng-
samudra
A p a sebab d e m i k i a n , s e b a b i a sudah
biasa
B a g i yang sudah b i a s a b e r l a y a r , l a l a i
lengah
hati
ceria
Dipasang meriam, d i p a l u
t a b u h , d i a pun maksyuk
dengan
biola
D i b u n y i k a n b a n g s i dengan
angkat
1200
Satu l a p a l
raja
n y a n y i a n Maulud, d i tengah l a u t r i u h
S a t u k a p a l main
saja
s e r u n a i , r a k y a t ramai ber-
( r a t i b Saman, l i h a t
suara
berdendang
h.93)
B a g i s i mak s i a t sama s a j a , b e r p a n t u n m e r e k a ,
dalam
bahtera
D e n d a n g - d e n d a n g , b i a r l a h d i k a r a n g , dandondang
serba
kala
Lautan k i t a
a r u n g i , k e medan b a k t i
bersama
raja
semua
s i m a k s i a t tak b e r i l m u
agama
102
dalam
(Naskah F)
R a k y a t p i trih dum u n a n g g r o e , s a g a y u r e u e n g b i n o e
habh j i c e u l a
Pan u r e u e n g h a y ma t e u k a bak ke, k u ' e u r i cag sang
rupa k r a
345 Maka s e u n e u ' o t ma aneuk
rimba
n y a n , b a r o d a t a n g woe l a m
aneuk
desa
boh at bk-
Teug k a ' e u k a r a y a p r u e t , bk k a c a r o t
teumeureuka
e u n t o b burt, t h a t b i t
' "
that
teukeunng
j e u h e u t peunyakt
peutua
t h a t ' n y a n g mat
103
Bersembahyang t a r a w i h s a t u g u r a b ,
l a i n bahtera
1210
mengucap
selawat
bah-
tera
Begitulah
ragam k e s i b u k a n , d a u l a t s u l t a n
menyerang
M a l ak a
Banyak macam b u n y i - b u n y i a n ,
Tiga hari
arak-arakan
dalam
bahtera
t i g a malam p e l a y a r a n , l e n y a p d a r a t a n
safan-
sar a
b. L u k i s a n p e n d e r i t a a n r a k y a t yang k e m b a l l
ngun
Rakyat
dari
memba-
k a p a l , naskah F
pun t u r u n l a h k e n e g e r i , p a r a i s t e r i
saling
men-
cela
"Siapakah
i t u , Ibu, datang
padaku, s e p e r t i
beruang,
mi-
r i p k e r a ! *'
345 Maka menyahut i b u g a d i s i t u , " B a r u k e m b a l i d a r i
Itulah
l a k i m u s e n d i r i , mengapa k i n i
engkau
Anakku, j a n g a n l a h engkau m u n g k i r , b e r d o s a
dan
rimba!
celal
pada
Allah
Nabi!
Mengertilah
hati,
engkau p e n y a k i t d i gunung, h a i j a n t u n g
jangan kau c e l a !
durhaka
senan-
tiasa
Kau
kasihi
dan s a y a n g i , k a u o b a t i
Ada
yang s a k i t k e t e g u r a n ,
anggota
sedang b e r j a l a n
tubuhnya
d i pelosok
rimba
S e t i a p rimba
Terserang
kit
355
a n g k e r s a n g a t , banyak r a k y a t yang
rematik
dan k a k i g a j a h ,
sungguh s u s a h
binasa
penya-
rimba
Rambut r o n t o k m e n i p i s h a l u s , d i m a k a n o l e h
keangkeran
rimba
Setelah
t i g a bulan
ninggal
dunia
t u r u n d a r i gunung, banyak p e t u a
me-
104
Lampiran
Larik
penqhubuna a n t a r
peristiwa
P_erbandingan a n t a r a G dengan T e k s V e r s i I , e p i s o d e
;
pengerahan rakyat
d a r i gunung
( l r . 275-277) dan t u r u n n y a
rakyat
(lr.295-297)
Teks V e r s i I
Naskah G
tawoe
taprang Malaka
= 1
Habh n a r i t R a j a Raden,
u r e u e n g gt b a t e n
2 Jimudk b u j a n g dua b l a i h
teugh
seutia
k a r o n g , jiph mongmong j i -
seuranta
n o e la'n bak c a l i t r a
3 Jitrnkeuh r a k y a t barh
Ammaba^du dudoe
teuma,
t u n o n g , meuhimpon dum
meuleulaksa
Maka b e u k a t a M e u k u t a A l a m ,
....
s u l o t a n jimeunan Iseukanda
Muda
P o t e u Meureuhom r a j a meugah,
keurajeuen l u a i h
sagay donya
= 2 ( B u j a n g jimudk
....)
= 3 (Jitrnkeuh r a k y a t
timu
b a r a t , meuhimpon l e t h a t
meuleulaksa)
1 Sohkeuh mideuen j e u e t k e u
= 1
Bahkeuh o h n o e nyang h a b a
b-b p h a
n y a n , j e u n o e la'n k u c a l i t r a
jiseuranta
t a n a n g g r o e la'n g e u k i r a
woe u teumpat d u m j i
s u l o t a n jimeunan Iseukanda
Muda
Neumeusabda ubak b u j a n g , n e u -
y u e ph mongmong
jiseuranta
1 05
L a r i k penghubung a n t a r p e r i s t i w a
P e r b a n d i n g a n a n t a r a G dengan T e k s V e r s i I ( t e r j e m a h a n nya)
Teks V e r s i I
1 Jika
Naskah G
= 1
emoat n e g e r i , s a r a b i l
kita
S e l e s a i b i c a r a R a j a R a d e n , yang
serang Malaka
,
b a t i n teguh
Habis t u t u r R a j a Raden,
2 M u d i k b u j a n g dua b e l a s
A.
..
k a r o n g , memalu mongmong
berseranta
3 Turunlah rakyat pantai
kini
l a i n pangkal c e r i t a
Ammaba^adu k e m u d i a n l a g i ,
kuta k i n i
M
dan p e d a l a m a n , b e r h i m p u n
sekalian berlaksa-laksa
setia
....
berkira-kira
M
Meu-
Alam,sultan
da
M u
k e
....)
= 3 ( T u r u n l a h r a k y a t t i m u r dan
b a r a t , berhimpun hebat
ber-
laksa-laksa )
1 Kosonglah
medan m e n j a d i
h u t a n , tumbuh b r a l e u e n
s e b e s a r - b e s a r paha
, ,
, ,
2 B u j a n g mudik k e p e d a l a -
= 1
Cukup s e k i a n k i s a h i n i , k u m u l a i
kini lain cerita
Ammaba^du k e m u d i a n l a g i , Meukuta
negeri l a i n
rencana
Meukuta A l a m ,
sul-
berseranta
tan
3 H a b i s k e m b a l i semua r a k yat,
k e m b a l i ke tempat
semuanya
*
bernama I s k a n d a r Muda
b e r
bujang,"Paseranta!"
1 06
jimudk y o h n y a n u lam
rimba)
"Oh sar t r o i h
b u j a n g lam u t e u e n ,
meunoe j i k h e u n j i b a
sabda
1 07
B e g i n i katanya pada bujang,
"Suruh p a l u mongmong b e r s e ranta!
Katakan jangan l a g i d i o l a h kayu,
k a p a l s e r i b u sudah t e r s e d i a ! "
= 2 (Bujang dengar sabda demik i a n , mudik s e k a l i a n ke dalam rimba)
Sesampai bujang ke dalam hutan,
b e g i n i disampaikan sabda
ra j a
"Ayo h a i r a k y a t s e k a l i a n r a k y a t ,
k e m b a l i ke tempat semuanya!
Sudah cukup mengolah kayu, kapal seribu telah tersedia!"
Rakyat dengar ucapan b u j a n g ,
bergegas pulang semuanya
= 3
1 08
Lampiran
: 12
a. Adegan p e n g k h i t a n a n R a j a Muda d a l a m
v
naskah M
O h l h e u e h r a j a j i m a s o k I s e u l a m , Malm j i k h a t a m
ji-
lake d^a
2465
s i l u w e u e k a g e u p u p i n g g a n g , po J a r e u p a n g
keumiroe
raja
teuma
i t a m dom b a j a
Tami b l i o n g keunoe ngn g a l a n g , kukeumeung
keumiroe
reupang
raja
Po J a k a l e u e n g bak sagoe
tihang, s^ieb
neureupang
ka p u t o i h dua
2470 D a r a h mantng m e u r u j o h - r u j o h , s^ab j i b e u d o i h
j i -
pinggang i j a
Wah Adoeku po Malm Dagang, Adoe t a p u l a n g p u t r o e
j roh rupa
Wah Dalm ho t a b a p u t r o e , meung k e u m i r o e g o h lom
seuma
b. Adegan m e s r a Malm Dagang d e n g a n K e u m a l a Donya
Dadang-dadang m e u t u l a k d e u n g k i , p u t r o e t e u b i e t
lam
gumtia
Tabaku Adoe u n a n g g r o e
Ach, j e u n o e ke jadh k u s e u -
tt g a t a
P u t r o e j i m o e t h a t m e u r o - r o , ceumng j i b a ' e bak l e u mueng p a n g l i m a
Adak na gash Adoe ngn s a y a n g , t a t u e n g k e u a l a n g
keu n a m i e t t e u t u h a
T a t u e n g k e u n a m i e t h a y Adoe b a n g s a w a n , beu t a b a
jan tameuniet s i laba
sa-
109
a. Adegan
p e n g k h i t a n a n R a i a Muda
"kemiri"
raj a
B e t a p a r a m b u t n y a k e r a s tegak bak
h i t a m bak
jelaaa
nya
kutetak
raja
K u j a a l a s k a n dada p o j o k t i a n g ,
lalu
direpang putus
dua
2470 Darah m a s i h m e n e t e s - n e t e s , i a pun b a n g k i t m e n g i k a t
kainnya
"Wahai Adik;, Malm Dagang, k e m b a l i k a n l a h p u t r i
"Wahai K a k a n d a u n t u k apa p u t r i ,
belum. l a g i
b. Adegan
sedangkan
jelita!"
"kemiri"
pulih!"
m e s r a M S l f m Dagang dengan K e u m a l a
Donva
Sedang -mereka b e r t u t u r k a t a , k e l u a r l a h p u t r i
dari
gumtia
L a l u d i b u k a n y a p i n t u k u a r i , menghempaskan d i r i
ke
pangkuan p a n g l i m a
2475"Bawalah
aku k e n e g e r i A c e h , k i n i
j a d i k u i k u t Anda!"
P u t r i m e n a n g i s t e r s e d u 'sedan, m e r a t a p memohon d i
pangkuan p a n g l i m a
" K a l a u ada k a s i h dan s a y a n g , t e r i m a l a h
sebagai
budak
yang t u a !
Sebagai budak,adik,bangsawan, bawalah s e r t a
si
papal
bagai
110
T a m e u n i e t Adoe s o e peulb itk, t a b r i k e u bilk tipk
seulasa
2480 Bk hTan t a b a k u Adoe bangsawan, s i t k e u j a k
seutt
sajan ku-
gata
ngn
gata
R a j a Muda h a y Adoe s i t h a n a geumash, s i t r a j a palh
kureueng s e u t i a
da
C a k r a Dnva
anika
Bue
sungoe c u t ngn
raara
111
Niatkan sebagai
barang s a j a
s i gembala i t i k ,
berikan b i l ik
2480 J a n g a n d i t o l a k , A d i k , bangsawan, k u i k u t s e r t a
sem-
bersama
Anda!"
Malm b a r u t punggung
dan k e p a l a , m e n g h i b u r h a t i k a -
kandanya
" J a n g a n l a h gundah K a k a n d a s a y a n g , s a y a s e l a l u
dengan
Kakanda! "
" R a j a Muda, A d i k , t a k b e r b e l a s k a s i h ,
rang
setia!"
Malm k e m b a l i m e n g e l u s k e p a l a , m e n g h i b u r h a t i k a k a n danya
" K a l a u k a s i a n Kakanda pada k a m i , jangan menangis l a g i
Kakanda
raja!
Donya
U k i r a n dalam k a p a l C a k r a
Donya
B e r b a g a i l a k u j e n i s h i a s a n , b e r i b u macam b e r a n e k a
1185 Kuda b e r t a r u n g , beruang menderam, l u t u n q
dalam
Pada t a l i
burung
bersanggama
bahtera
t e m b e r a n g puyuh b e r l a g a ,
s a r a n g k u n t u l dan
murai
Monyet b e r g a n t u n g pada t a l i
temberang, b a g a i
bebayang
berlomba-lomba
Kerbau bertarung, i t i k
mandi, d i a l i r a n
sungai
kecil
dan ,besar
L e n g k a p s u d a h s e k a l i a n n y a , dengan a m p i l a n dan k o t a mara
L a m p i r a n Bab V
112
LampJ r a n : 1
Peralihan
k e buhu
j u m l a h suku kata d a l a m l l a r i k ,
t h a t - t h a t gata
tamita
(2) L u s a h - l c s o h c a b e u e n g
Nyang l u s o h
Buhu s i p l o h
ibarat
judo
lanasat
t h a t pucok
'ohnoe
nasihat
sijud
Mangat j e u e t bandum t a t u e n g
Meung ny na k a s a t
d a r i buhu 16
sawo
siat
L a p a n meuhat n y o e i o n at
(3) A l i a h - A l l a h meutuah
Beu
'Oh
troih
troih
Mita
that
hajat linto
( ( 1 ) Sebab A d i k
kuberi
baro
hat
baro
nasihat
K u s a y a n g i amat Anda s e j o l i
S u p a y a semua m e n g a m b i l i b a r a t
Kalau
ada
n i a t mencari
(2) L u r u s - i u r u s c a h a n
Yang l u r u s
Buhu s e p u l u h
isteri
iancsat
s a n g a t pucuk
dibanti
sekejab
Delapan t e p a t k i n i
(3) A l l a h - A l l a h b e r t u a h
sawo
diatur
amat
Semoga t e r c a p a i h a j a t p e n g a n t i n
Cu!:up umur sampai
baru
saat
C a r i l a h cepat calon
isterimu
(Anduilah A r i f ,
196 2,
h.10)
Catatan:
B a i t ' (1) b e r b u h u 10,
bait
(2) dan
(3) b e r b u h u
8.
113
L anrpj ran :
Padanan bunyi dalam kelompok oe, o, dan dipadankan
iuaa dengan buny: 5, ene, dan u dal ar p e r s a j a k a n k a k i keempat dan k a k i keenam l a r i k .
(1) Kunangan k u meuli aoe, j i j a k peua p u t r o e muda ( L r . 212)
(2) Padum teuma geuggajoe, meuribe peue geupeusksa
( L r . 2266)
(3) Bk neutulng kamoe s i s e u e n nyoe, bk neubantu po Meuk u t a ( L r . 1508)
(4) Nyang u manyang h'an t a t u h o , m a l a ' i k a t bao u adara
( L r . 143 ,Vs. IV)
c
(2) Betapa l a a i d i q e r q a j i , b e r i b u c a r a d i t i m p a k a n s i k s a
(3) K a l i i n i kami jangan d i t o l o n g , tak usah disokong Paduk a Meukuta!
(4) : Yang ke k e t i n g g i a n tak ketahuan, M a l a i k a t
ke angkasa
( 5 )
terbangkan
114
Lampjran : 3
Padanan
buny: _u dan e, i a l a h
la-
bunyi
( L r . 1216)
(Lr.46,Vs.IV)
lima
tok p a n o -
(Lr.1545,Vs.IV)
ubak
Teungku, p o t e u neuyue
si krak
tak pernah k a l a h ,
selalu
diandalkan
k e b e r a n i annya
(2) Hendak d i p e r a n g i
paduka
n e g e r i J o h o r , d e m i k i a n maksud
Meukuta!
(3) Sedang p u t r i . m e n a n g i s r a w a n , d i l i h a t n y a d a t a n g
tuan p a n g l i m a
(4) Kemudian
d i k a t a k a n k e p a d a Teungku, b a g i n d a s u r u h
mohonkan doa
(5) Maka d i b a g i kan m a s i n q - m a s i n g , k a i n yang h a l u s dan
yang k a s a r )
Catatan:
Larik
(l),
ngan b u n y i dalam k e l o m p o k n y a s e n d i r i .
dan eue - u_ dalam l a r i k
Bunyi
e - _eu, _u - u e ,
( 3 ) , ( 4 ) , dan (5) b e r p a d a n
b u n y i y a n c c:anggap sama d i l u a r k e l o m p o k n y a .
dengan
115
L ampj r a n : 4
Padanan b u n y i dalam kelompok _ i ,
i n n y a yang berpasangan dengan b u n y i
dan
i e , , s e r t a b u n y i
i,
ialah
bunyi
la-
, e u ,
ue.
(1) P o t e u deung h a b a w a l i , mangat at p o t e u
( L r . 108S , Vs.IV)
(2) ' Teuma s e u ' o t P a n g l i m a
tabungka
raia
P i d i e , h'an k e u p e u e l me
( L r . 1225 , Vs .IV)
r a k y a t ram s a i a n
raia
( L r . 1852, V s . I V )
(4) U l o n t e u
j a k u Jh B a l i ,
u l o n t e u jak
eu Juh Lama
( L r . 2493, V s . I V )
(5) I n c h a A l l a h
gata
((1)
(Lr.2682,Vs.IV)
Baginda
ka
dengar jawaban w a l i ,
senanglah hati
padu-
raja
Pidie,
"Tak a d a l a g i ,
kita
s i a p mara!"
(3) B e r h i l i r sampan dua t i g a p u l u h , r a k y a t r i u h b e r sama
raia
(4) Hamba b e r a n g k a t
ke Johor
B a l i , l a l u pergi
ke J o -
h o r Lama
(5) I n s y a A l l a h
anda!)
Tuan K a d l i ,
a d a yang k u m i n t a i
bantuan
Catatan:
Larik
an b u n y i
dan
( 1 ) , (2) b u n y i
dalam k e l o m p o k n y a s e n d i r i ,
ue dalam l a r i k
bunyi
i.
i - , dan i e - , a d a l a h
(3),
sedangkan bunyi
( 4 ) , dan (5) d i p a d a n k a n
padan, e u ,
p u l a dengan
116
L a r p ; rar,: 5
Padanan bunyi
i n yang dipadankan
la-
dengan kelompok v o k a l d i a t a s t e l a h t e r -
l i h a t dalam c o n t o h - c o n t o h kelompok b u n y i
v o k a l yang t e r d a -
hulu.
(1) Bukn b u b a r a n g meupan-pan, h'an tatukr kaln
rupa
( L r . 323)
2_ ^3 g a t a
(Lr.1324,Vs.IV)
(3) Bak c u k o k bak k o h guke, teumpat keumaw t h a t
m e u t a h t a ( L r . 1530)
((1)
Bukan k e p a l a n g
hat
berbinar-binar,
sulit
benar
dili-
nyata
(2) Kami d i s i n i
dengan
sedang b e r l e n g k a p , b e r h i l i r l a h
segera!
cepat
tempat
berkawal
indahnya)
6
B u n y i v o k a l yang m e n g i k u t i k o n s o n a n s e n g a u m, n, n c ,
s i t u a s i n y a sama dengan v a r i a s i
pok
p a d a n a n b u n y i dalam k e l o m -
vok a l .
(1) Tuanku n e u k r a h
j i trr. ban s i n e u n a
( L r . 257)
j areueng-i areuenc
(Lr.934)
(Lr.22)
(4) Jitrnkeuh r a k y a t b a r o n
meuleulaksa
t u n o n g , meuhimpon dum
( L r . 277)
Teungku ampon h a y u t
h'an
ban p u b l a
takaln,meung eumpung
( L r . 324)
tirom
117
((1)
Tuanku k e r a h k a n k a r o n a y a n c dua b e l a s ,
himpun semuanya
turun
ber-
tiga
lang-
dan
be-
waia
(4) K e l u a r l a h
himpun
r a k y a t b a r u h dan p e d a l a m a n , b e r d e s a k b e r -
b e r i a k s a - l a k sa
dikata?
gamang, s a r a n g
tiram
menutupinya)
Lampiran: 7
V a r i a s i b u n y i v o k a l yang m e n g i k u t i k o n s c n a n - _ t ,
pun k o n s o n a n -b dan -k d i a n g g a p b e r p a d a n a n dengan
- t karena d i i k u t i
(1) 'Oh
o l e h b u n y i v o k a l yang
geudelat dum-
(Lr.72)
(2) I n c h a A l l a h Tuanku
Meukuta
konsonan
sama.
sa;, an t r o i h nyan g e u p e u r a b , ma
geu r a t a
atau
po
( L r . 39 , Vs .iv)
jipeuteuoat
ubak
bhtra (Lr.9,vs.IV)
(4) Di l i k o t nyan t e u k a S i ' u j u t , k a p a y s a n t e u t
boh j i b a
((1)
Setelah
tuioh
( L r . 58)
semuanya sampai k e t e m p a t , ( S i ' u j u t ) d i -
daulat oleh
mereka
(2) I n c h a A l l a h Tuanku
D a u l a t , m e n g i k u t kehendak
Pa-
duka M e u k u t a !
(3) S e t e l a h
pada
sampai m e r e k a k e l a u t ,
l a n g s u n g mendekat
bahtera
kapal
118
Lampiran :
Variasi
b u n y i v o k a l yang m e n g i k u t i k o n s o n a n - b , - h ,
dan - k , k e b a n y a k a n s e s u a i
dengan
s i stem padanan
bunyi
vokal
sr'ob
P e u e t boh k a p a y s i g g e u p e u r a b , l a l u j i o r o b
panglima
(3)
( L r . 2060)
(4)
dile
leumah
ji'eu
(Lr.252,Vs.IV)
(5)
Teungku
meung s i s e u e k
(6)
(2)
(Lr.326)
((1)
sideupa-deupa
(Lr.1179,Vs.IV)
t e r l i h a t ga-
serempak m e r a p a t , l a l u m e l o n c a t
dulu-
an p a n g l i m a
(3)
Orang d i k a p a l dua t i g a
pan
ratus, melihat
ielas
sam-
tiba
(4)
(5)
T e u n g k u , amoon, w a r n a b u l u b e r k i k , d i t u m b u h i
lumut
sedepa-depa
(6)
K e l a p a muda, k e l a p a p u a n ,
bawa)
tebu hitam r a t u s a n d i -
Catatan:
Padanan
rik
b u n y i v o k a l yang m e n g i k u t i
an b u n y i v o k a l ,
rik
tersebut
tetapi
sesuai.
tidak
sesuai
k o n s o n a n dalam
dengan
s i stem
la-
padan-
b u n y i k o n s o n a n yang calarr, k e d u a
la-
119
L amo:ran:
C a r a menukar r i n a
san j ak yang
d i l a k u k a n dencan
senga-
j a o l e h p e n y a i r Aceh m u t a k h i r . L a r : k-1 a r : k d i s u s u n s e p e r t i
p a t u n , dalam i k a t a n e n p a t b a r i s
sebait.
(1) B e u d o i h g e u j a k h puth c a h y a
trang
peutuka
(2) A y a t l o n b a l k t : tk
keunarang
lagoena
dua k r a k
t a ' e u g e u l a n t e u e meutak
Haba ln puwoe k e u P u t r o e
Bungsu
benderang
dan Malm
Diwa
C u k u p l a h d u l u r i m a m a t i anc
Ujung
dan p a n g k a l l a i n
(2) A y a t d i b a l i k ,
ti tik
Ubah l a k u a n s e l a r i k
Jika
bunyinya
karangan
dua
Lagu bacaan
hambar
sepadan
terasa
setindak-setindak
120
( A b d u i l a h B a d a l y , 1959,
h.20)
Catatan:
Bait
dengan P u t r i
Bungsu, dan s e k a l i g u s p e n y a i r i u g a m e n j e l a s k a n
a k h i r -ak d a l a m e p i s o d e b e r i k u t n y a .
(2) p e n y a i r m e n y e b u t k a n a l a s a n menukar r i m a
sebut, i a l a h
-anq
agar
rima. Bait
baru i t u , b a i t
ter-
t i d a k membosankan k a r e n a k u r a n g n y a v a r i -
diianjutkan
dalam e p i s o d e yang b e r
ikutnya.
Dalam k u t i p a n d i a t a s t e r l i h a t
1 dan 3 b a i t
dan l a r i k
(1), larik
1 dan 3 b a i t
bait
j u g a cank dalam
(2), larik
1 dan 3 b a i t ( 3 ) ,
( 4 ) . H a l i n i m e n u n i u k k a n bahwa
10 s u k u k a t a .
larik),
maksudnya
larik
larik.
larik-lariknya
tiap larik
memu-
121
Lampiran: 1 O
Daftar kata ganti
i n i d i d a s a r k a n pada t a b e l y a n g
ditu-
r u n k a n o l e h D u r i e , dan d i b a n d i n g k a n dengan H o e s e i n ( 1 9 3 4 ) .
D u r i e b e r t o l a k d a r i b a h a s a t u t u r d i a l e k Aceh U t a r a ,
sedang-
k a n H o e s e i n b e r t o l a k d a r i n a s k a h h i k a y a t . D i a l e k Aceh
ra:
long, ulong
(orang I tunggal) d i s i n i
Uta-
dihapuskan, d i -
juga: d i - ,
tik
i - k a t a g a n t i o r a n g I I I D r o k l i t i k dan e n k l i -
(^i_) s e b a g a i d i a l e k d a l a m b a h a s a t u t u r y a n g
dari j i ,
d i sini
yang d i p a k a i o l e h D u r i e , d i s i n i
(cf.
berasal
d i g a n t i dengan
familiar
"kasar"
D u r i e 1985, h.117).
Orano Pertama
a. k a s a r
b. sopan
Orano
(tg.)
(tg./jm.)
Kedua
c kasar (tg./jm.)
d. n e t r a l ( t g . / j m . )
e. sopan ( t g . / j m . )
Orano
ke
u l o n , ln, u l o n t u a n , intuan,
p a t e l : , s a k i , p a c a y , laman
kah
gata
droeneu(h)
Ketlaa
f. k a s a r (tg./jm.)
jih
g. sopan ( t g . / j m . )
gobnyan
(e. r e f e r e n s i a l ( t g . / jm.) d r o e n e u (h)
O r a n o P e r t a m a dan O r a n n Kedua
h. n e t r a l
(jm.)
(jm.)
geutanyoe, tanyoe
O r a n o P e r t a m a ekskusif o r a n o
:' . n e t r a l
"n luslf
Kedua
kamoe
Kata Ganti
Kata Ganti
Prok 1 i t i k
a.
b.
c
d.
e.
g.
h.
i.
ku-ku(h)
u l o n - , ln-, d s t . - i o n
ka-keu(h)
ta
teu(h)
neu-neu(h)
j i -j;(h)
ceu-geu(h)
ta-teu(h)
meu-meu(h)
ke
ulon, dst.
kah
gata
droeneu(h)
jih
gobnyan
(geu)tanyoe
kamoe
KI: tik
Enk 1 i t i k
t "~> <J
Lamp? r a n : 11
Larik-larik
yanc dibentuk
dar: p o l a perulanqan
t o k o h e e r : t a dan d i k e n a k a n p a d a s i t u a s i
diluar
epitet
tokoh
ter-
sebut.
(1) K r i c i t n a r i t p e u t u a P e u s a n g a n , yh masa nyan
ji-
peu'k s a b d a ( L r . 727)
(2) Tuanku
R a j a Muda
(Lr.915)
R a j a Guha
(Lr.1755)
barang peue
b a s a ( L r . 1450)
(7) L a l u m e u t u t o k a r o n g ngn w a l i ,
nyang s a s a
lhe
reutihji
( L r . 1075)
( ( 1 ) Maka b e r k a t a p a n g l i m a P e u s a n g a n , menyusun t a n g a n
menyembahkan s a b d a
(2) D i s e b u t , Tuanku, n e g e r i
Asahan, r a j a n y a
bernama
R a i a Muda!
(3) Maka b e r k a t a s a l a h
seorang p u t r i ,
yang
bestari
b i jak.sana
(4) Maka b e r k a t a p u t r i
negeri
itu,
yang bernama
anak
R a j a Guha
(5) Dj manakah engkau b u j a n g empat p u l u h
sama c a k a p , hamba
(6) L a l u b e r t u t u r
empat. yang
setia?
j u r u m u d i , yang mengenal?
berbagai
bahasa
(7) Maka b e r k a t a w a l i
yang s a s a )
dan karnc, t i g a r a t u s
orang.
123
Lamoiran:
Larik
(1)
12
p e n a n d a pergantr'an e p i s o d e dalam V e r s : I V .
ak
si 'uroe teukeudi r o l l a h ,
po M e u k u t a
(2)
nula riwayat
sabda
( L r . 926 ,Vs. I V )
((1)
t r o i h u teurnpat ho
( L r . 54,Vs. I V )
Teuduek haba
raja
(4)
( L r . 162-163,Vs. I V )
Padu^- lawt j i p l u e n g l e u g a t ,
neuhala
(3)
Neupeutrn s u s a h k e u
sar geuboh
pang-
( L r . 1133, Vs.IV)
Tetap d i s i t u
Suatu h a r i
s i a n g malam, r i n d u dendam s u k a
takdir Allah,
diturunkan
cita
susah kepada
Meuk u t a
(2)
(3)
Berhenti kisah
sabda
(4)
di sini
sesaat, dimulai
riwayat
raja
Seiesai
musyawarah t e g u h j a n j i ,
mendukung p a n g l i m a )
b e r s e r u yang
hadir
124
Lampiran:
Penyebutan angka-angka yang t e r l i h a t dalam kedua v e r s i HMA.
a. V e r s i 1
(1) Angka-angka
sekali
kemudian
yang
rang selama 7 h a r i 7 malam b e r h a s i l mencanai d a r a t a n . D i dar a t perang berlangsung p u l a dalam 3 tahap: 3 h a r i berperang
a l a h 3 buah benteng, 6 h a r i perang terbunuh orang k a f i r 1 l a k s a ,
7 h a r i berperang a l a h 7 buah benteng.
R a j a Asahan l a r i menyelamatkan d i r i selama 7 h a r i 7 malam
Panglima d i ruang i s t a n a
lamanya 3 k a l i makan s i r i h .
125
S u l t a n menjumpai panglima s e t e l a h 3 h a r i p u t r i Asahan d i l a u t .
Raja Asahan t u r u n d a r i gunung s e t e l a h 7 h a r i b e r i s t i r a h a t .
Raja Muda menyiapkan ayapan untuk r a j a selama 3 b u l a n . J a Pakh
mengajarkan hukum agama I s l a m pada Raja Muda selama 3 b u l a n .
s e t e l a h 17 bulan panglima
diringkus.
Asahan
vang menunjuk j u m l a h / b e s a r
dite-
Sigli
126
menyumbang 5 k a p a l , Samalanga 5 k a p a l . D i Asahan s u l t a n meningg a l k a n arena perang denagn membawa k a p a l 100 buah, k a p a l yang
hanva 70 buah s a j a .
Raja Banang t u r u n k e
C u a
langkah 9.
8. R a j a Asahan menguasi 99 n e g e r i dengan 99 p u t r i tawanan. I a mempunyai r a k y a t yang banyak, Batak Yamani ada 17 orang r a j a ,
bila
3 sauh.
b. V e r s i I V .
(1)Angka~angka yang menuniuk j a r a k / l a m a
127
1. P e l a y a r a n d a r i Jamb Ay ke Asahan ditemnuh selama \ bulan
P e l a y a r a n pulang d a r i Asahan ke Aceh ditempuh selama 10 h a r i .
2. S i ' u j u t bertemu dengan Raja Raden s e t e l a h 1 tahun berada d i
Aceh.
3. Rakyat yang d i k e r a h k a n untuk membangun k a p a l ada yang baru
7 h a r i kawin, ada yang baru 3 malam inai..Penbangunan k a p a l
sama dengan v e r s i I . L u k i s a n r a j a t u r u n m e l i h a t r i n d a n g yang
datang (= v e r s i I ) , Pembangunan Cakra Donya (= v e r s i I ) . L a manya s u l t a n b e r l a y a r 7 k a l i h a j i 7 k a l i puasa ( V e r s i I : 3
k a l i h a j i 3 k a l i puasa). R a j a b e r t o l a k Dada 13 h a r i b u l a n ,
h a r i Senin.
4. S e t e l a h 2, 3 h a r i s u l t a n berada d i Meureudu, J a Pakh p e r g i
mengerahkan r a k y a t untuk t u r u n menghadap r a j a .
5. Tembakan Asahan terhadap pasukan Aceh k e t i k a membuka serangan,
berlangsung selama 7 h a r i 7 malam.
R a j a Asahan k e m b a l i ke n e g e r i s e t e l a h 2, 3 h a r i berada d i h u t a n ,
dan memohon ampun ke l a u t selama 3 h a r i 3 malam.
(2)
dengan d i t e m a n i 2, 30 para w a n i t . K e t i k a p u t r i k e l u a r ke
d i a t a s j e l a s t e r l i h a t bahwa s i s t e m pe-
s e l a l u penyebutannya b e r k i s a r a n t a r a 1, 3, 7, 9 a t a u k e l i -
128
Lampiran:. 14
L u k i s a n p e r j a l a n a n Meukuta Alam yang t e r l i h a t dalam V e r s i I dan
V e r s i IV, a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t .
kecil
dari
bertolak
d a r i jumlah h a r i p e l a y a r a n dimaksud, j a d i sudah j e l a s l e t a k tempat t e r sebut t i d a k mungkin aihubungkan dengan kenyataan yang ada d i dalam pet a . D e m i k i a n l a h l e t a k masing-masing tempat j a d i berada dalam p o s i s i mel i n g k a r , L a u t Banang ( 4 ) , d i s i n i s u l t a n b e r p i s a h dengan Malm Dagang
dan J a Pakh, bersama R a j a Radn menuju ke Banang ( 5 ) , d a r i s i n i ke J o hor
song musuhnya b e r t o l a k d a r i Guha ( 7 ) . D a r i L a u t Banang pasukan Aceh mel a n j u t k a n p e r j a l a n a n ke Malaka (8) d a r i Malaka b e r l a y a r ke A s a h a n . P e l a yaran d a r i Asahan ke Aceh ditempuh dalam 17 b u l a n , lamanya gambaran wakt u i n i nampaknya bukan dimaksudkan untuk m e l u k i s k a n l u a s n y a "Dunia Aceh"
melainkan d i t u j u k a n untuk menggambarkan j a u h n y a "Dunia A s i n g " t e r s e b u t .
12?
13G
Lampiran: 15
Pefcikan d a r i v e r s i I I I tentang a h l i - a h l i T u r k i membangun benteng dan
i s t a n a Meukuta Alam b e s e r t a pembuatan s e n j a t a .
N
e ^ u T peuget
p e u X ta l" a^t pande, geurancang beud beusoe teumaga
^
na
i^ewuyue
1 1 7 3 1 1
d U m
n e u
u e
Baci
a c i ggalang
a l a n : ngn
K T * proh
T Tkareueng,
* ' ^
buju l i n t^e u e n g
u r a -
u reau ^ e peuna
Paneuk panyang buju liph, beusoe habh a l a t teumeumpa
Masfnvan
T
^ e
l a b o ngn bata
n
T^uT"
S h L w I ^ f
J
' b l a i h droe saban padra
Pahlawan teuga bukn bubarang, kareueng j i b a n g k a n g h'an ban publa
i
^ ban gl dara
Sla? Sja
ban-ban rumoh, raanyang tanoh
Gapu geutt geupeugt peunuron, geuyue susn ban gunong raya
Umu dua thon jipeugt sab, k u t a ngn beud cukb dum leungka
Kuta j i t u r a b (deungn) gapu, puth meul-l ban p i r a k sapha
Kuta j i p e u g e t dua t e u r e u t a k , mangat t a j a k - j a k t a l i n g k a - l i n g k a
Ngn meunanyang s i k h a n bak u, 'oh h'an k j i l a m p u soe nyanj kuasa
Kuta j i p e u g e t t a n peue dalh, ngn punalh peuet panca S r a
Luwaih d i dalam kureueng leubh, nam gunca bijh bak c a l i t r a
Kureueng ngn leubh h'an t a t u ' o h h a t , beu t a n t a s i p a t t a ' u r a - u r a
J i p e u g e t meunam buknl gutoe, siteungh beusoe ladm teumaga
Meuriarn j i p e u g e t meuteureutak, meuseusanjak meu'adoe-a
Rukon beude b'um att teubu, s i t teudu-du sang bak rumia
Padum-padum ngn l i l a kabk, b o h j i p i tk ho t a h a l a
Di ateueh k u t a ji'at meuriarn, miseue geu'andam peuet panca i n d r a
Nyang r a y a - r a y a ji'at dile, ampeueng jame nibak ramtaka
J e u r a k h a u l a t ngn samph rant, mis juje h'an t r e u k i r a
Kukon iseutinggingn seunampang, meuribe pasang meureutih l a k s a
Padum-padum keumurah b a l i , ka m e u r i t i l i l a teumaga
I k u l u t o n g meuriarn seudang, geulawa mancang ngn bruek k a r a
Rukon peungamok ngn aneuk k a d i n a h , 'oh h'ana leumah seupt dnya
Padum-padum^ngn j e u r a i t a m , ubat d i dalam siteungh gunca
Beude j i a t o l u a dalam, miseue geu'andam peuet panca i n d r a
Kneuen*
U t 2
Kareueng jitamn
t 6 U b i e t m e u k
Taoe p a s i i J ' a S t* ^*
"yang gt-gt kaway k u a l a
aioe p a s i j i a t o beude, meunam bub-b bak u dara
krueng d i l u a geukueh u dalam, t u r a b geu'upam l a b o bata
8
Rak c u k o ^ ^ f ^euleueng
' "gn teumpat manoe bak duek r a j a
Bak^cuko ok bak koh gukee, teumpat keumaw t h a t meutahta
atee uet k a l a n g teumpat manoe, bak s i d r o e - d r o e bate Meuraksa
Labo puteh jeu'oh meuhalak, mis p i r a k bak upama
babah Krueng Dary r a j a mng-mng, tark t h a t ganng ngn b e u r a h l a
Hana s i d r o e ureueng jisamn, meuligoe geupeudng k e u r a j e u e n r a j a
Sabab leubh t h a t Meukuta Alam, jn ngn i n s a n teumakt r a t a
D i dalam krueng s i b a n j a tamh, t a n peue dalh indah rupa
Geupeugt meuligoe kaye j a t o e , geurk ban peutoe peuet panca i n d r a
Leuboh ngn j a n t o n g meusulu bayng, geupeudab bubng meusirb buya
M e u l i g o e tuan ta'eu t h a t g a l a k , bangn pucak oayng C i n a
. u c o k j i meuih hu meuhalak, mirah meubhak-bhak u a d a r a
b l a h n o e
131
Dalam k u t a l e t h a t peuhasan, meuribe ban ta'eu rupa
Gunong-gunongan saboh l a k u a n , t h a t a n a l a n teumpat duek r a j a
Geupeugt tuan reumbang peuet sagoe, peuhasan putroe j a b a y nyang 'la
Kareuna p u t r o e lake eu bukt, t a n na meusakt bak r a j a r a y a
Has geupeugt peue nyang h a j a t , deungn beureukat d u l i sroepada
Meunanyang bukt t h a t sangat meundrue, na s i b a k bak u leush nyang 'la
Leubh kureueng bacut sahoe, buet t a n t a h i r o e sabab ka lama
Teuma d i ateueh bub seuladang, j r o h meureupang sang s i n g g a s a n a
Geupeugt rt j r o h mupadan, misji tuan ban tangga mimba
Ta'k t a l i n g k a meuputa t a l o e , teunurn meuwoe-woe ban i l a n g s u t r a
Nateu miseue krh meulingkk-lingkk, 'oh tk u puck meusipt C i n a
Le t h a t peuhasan dum l u a dalam, k u t a peulinggam dum c u t ngn r a y a
Di babah pint geupeugt mideuen, r a k y a t sukeuen barangjan masa
Rakyat d i s i n a n s i t h'an tom teudh, peukan reuyh geumeuniaga
Kuta nyang c u t - c u t l e t h a t meureuntang, bagoe pupalang mubanja-banja
M e u s e u j i t r a y a l u w a i h peuet sagoe, r a k y a t meukatoe dum keunan teuka
Nanggroe p i aman mideuen t h a t deun, r a k y a t p i ram banda p i r a y a
1
*?
( K e t i k a i t u d i s u r u h pahlawan , b e s e r t a angkatan d i s u r u h b i n a
D i s u r u h buat perkakas pertukangan, b e d i l d i r a n c a n g b e s i tembaga
Cetakan b e d i l panjang dan pandak, pahat dan kampak d i b u a t semua
Kampak r u n c i n g pembongkar k a r a n g , b u j u r l i n t a n g k i r a - k i r a
Pendek panjang, b u j u r p i p i h , b e s i h a b i s a l a t penempa
Benteng p e r s e g i d i s u r u h bangunkan, semuanya k a r a n g , l a b u r ^ , dan b a t a
Maka pahlawan membongkar k a r a n g , dua b e l a s orang sama sasa
Pahlawan kuat bukan k e p a l a n g , membongkar karang t a k t e r k i r a
Karang l e k a n g s e b e s a r - b e s a r l a d a n g , kampak menshantam memijar cahaya
Timbunan. karang s e b e s a r - b e s a r rumah, meninggi tanah membukit r a y a
Bakaran kapur bertangga penurun, d i s u r u h susun bak gunung l a y a k n y a
Selama-dua tahun d i k e r j a k a n t e r u s , benteng dan b e d i l lengkap semua
Benteng d i t u r a p dengan kapur, p u t i h k e m i l a u bak perak s a f a
Benteng dibangun b e r t e r a t a k dua, memudahkan penjaga m e n g i t a r i n y a
Bentengnya s e t i n g g i separoh batang k e l a p a , agar t a k d i p a n j a t i o l e h
musuh yang s a s a
Benteng dibangun sungguh hebat, menara pengamat^di empat p e n j u r u
Luas d i dalamnya kurang l e b i h , enam gunca b e n i h konon c e r i t a n y a
Kurang a t a u l e b i h t a k j e l a s amat, hanya d i l i h a t d i k i r a - k i r a
Meriam d i t u a n g banyak s e k a l i , b a i k yang b e s i maupun tembaga
Meriam d i t u a n g b e r b a g a i ukuran, b e r u r u t a n b a g a i a d i k - k a k a k
J e n i s meriam bum ruas t e b u ^ , t e r g o l e k m e l u l u bak batang rumbia
Tak t e r h i t u n g l i l a kajbok/ , p e l u r u n y a mampu mencapai sasarannya
Di a t a s benteng d i a t u r meriam, b e r a t u r a n d i empat s i s i n y a
Yang b e s a r - b e s a r d i a t u r d u l u , penyambut tamu dengan r a n t a k a
8
9
Jeurakha u l a t dan sapu r a n t a i , s e m i s a l kayu a p i t a k t e r k i r a
J e n i s i s t i n g g a r dengan senapan, b e r i b u pasang b e r a t u s l a k s a
Tak t e r h i t u n g pemuras b a l i , t e r a t u r r a p i l i l a tembaga
Ekor l u t u n g meriam sedang, pelempar embacangHdengan bruek kar12
J e n i s pengamuk!3dengan anak k a d i n a h l \ s u n g g u h b e r l i m p a h penuh semesta
Tak t e r h i t u n g j i n t a n hitaml5,mesiunya d i dalam setengah gunca
Meriam d i a t u r l u a r dan d a l a n , b e r a t u r a n d i empat p e n j u r u
Yang l a i n d i l e t a k k a n sepanjang j a l a n , yang b e s a r - b e s a r d i j a d i k a n pengawal k u a l a
i 0
132
Sepanjang p a n t a i d i a t u r meriam, besarnya, t u a n , bak bebatang k e l a p a
Sungai d i b e l o k k a n melewati Dalam, turabnya berupam l a b u r bata
Pada kedua belah s i s i , t e p i a n mandi dan b a l a i r a j a
Tempat bercukur dan mengerat kuku, tempat berkawal sangat indahnya
Batu penggosok dan tempat mandi, s e s e k a l i batu M e u r a k s a
Hamparan p u t i h d i iauhan pun tampak, s e m i s a l perak b e g i t u umpama
Muara Krueng Daryl7,raja mng-mng , puakanya kuat dengan b e r h a l a
Tak seorang pun pernah k e t e g u r a n , m a h l i g a i d i d i r k a n tempat pemerintahan r a j a
lb
18
(h.
20-22)
a h l i - a h l i Turki
2
1
133
g
j e n i s meriam r i n g a n yang mudah d i g e r a k k a n sebab ada rodanya
9. .
j e n i s meriam
10. .
j e n i s meriam, pemuras
^ m u n g k i n nama s e j e n i s a l a t pelempar
12
. .
s e j e n i s geranat
13
14
r
d i k a l a n g a n r a k y a t d i k e n a l dengan nama " r a j a umng", sawah
b e s a r , a t a u mungkin j u g a b e r a r t i "sawah r a j a "
19
ujung b a l o k - b a l o k penyangga kerangka bangunan b a g i a n a t a s
yang menggantung ke bawah, d i b e n t u k s e p e r t i j a n t u n g p i s a n g dan d i h i a s i dengan u k i r a n .
134
Lampi r a n : 1 6
K o m p l e k s k u b u r a n R a j a Radn d i Lam L a g a n g , Banda Aceh
K u b u r a n " R a j a Radn. Ni s a n k a k i n y a
telah
miring
L a m p i r a n Bab V I
135
Lampiran: 1
P e t i k a n d a r i v e r s i I I n a s k a h F, L u k i s a n Wandi Mulk,
g u r u p e r a n g A s a h a n m e l i h a t k u t i k a , dan Malm P a n y a n g , p a n g l i m a p e r a n g n y a menyembah m a t a h a r i .
Maka j i m a r i t R a j a A s a h a n , nvang j i m e u n a n R a j a Muda
Hoka g a t a Wandi Mulk, nyang na lisk k i r a - m . i r a
Tacuba kaln k u t i k a p r a n a , ho j i r i w a n g ule naga
Wandi Mulk jick s u r a t , jikaln p a t ule n a g a "
Habh jikaln k u t i k a p r a n g , habh i i o a n d a n g p e u e t p a n c a
indra
K u t i k a limng k u t i k a l a o a n , jikaln ban dum p e u k a r a
Habh jikaln^kutika l a n a n , j i k h e u n y o h n y a n ubak r a j a
Delat teuaay c a h i a l a m , u r o e nyoe phon p r a n g t a m u l a
Habh kukaln k u t i k a l a o a n , me t a l a w a n I s e u k a n d a Muda
K r i c i t n a r i t Wandi Mulk, nyano na lisk k i r a - m i r a
B e u d o i h k e u h adoe Malm P a n y a n g , o a n a l i m a p r a n q po bak
gata
Bk k a t a k o t bk kamale, na s a j a n ke kaln k u t i k a
Meung^na t u l o n g mata u r o e , sitre g e u t a n y o e jadh b i n a s a
Talake t u l o n g bak Tuhan T r a n g , beu k t a l a w a n sitre
teuka
J a n a n j i b e u d o i h Malm P a n y a n q , p a n g l i m a p r a n a t h a t a u r a n t a
L a l u j i s e u m a h mata u r o e , kaph p i n d o e t a n agama
Jilake t u l o n g bak mata u r o e , kaoh p i n d o e s i s a t r a v a
Wah Tuhan Mata U r o e , t a b r i kamoe beu s i j a h t r a
H an p a t la'n bak kulake, g a t a k e u h n y a n g me p e u t r o i h
pinta
^ O h l h e u e h j i s e u m a h mata u r o e , kaph p i n d o e jadh j i m e u j r a
(Maka b e r k a t a R a j a A s a h a n , y a n g bernama R a j a Muda
Di manakah Anda Wandi Mulk, y a n g j e l i m e n y i d i k a n g k a
Coba l i h a t k u t i k a p e r a n g , k e mana g e r a n g a n k e p a l a naga
Wandi Mulk m e n g a m b i l s u r a t , m e n y i d i k g e l a g a t k e p a l a naga
H a b i s d i l i h a t n y a k u t i k a p e r a n g , h a b i s d i o a n d a n g d i empat
arah
K u t i k a l i m a k u t i k a d e l a p a n , d i t i l i k k e l a k u a n semua p e r k a r a
Habis d i l i h a t n y a k u t i k a d e l a p a n , i a k a t a k a n kepada r a j a
" D a u l a t d i r a a h a v u Syah A l a m , h a r i i n i p e r a n g k i t a m u l a i
Sudah k u t i l i k k u t i k a d e l a p a n , l a y a k d i l a w a n I s k a n d a r Muda!'
B e r k a t a l a g i Wandi Mulk, y a n g j e l i m e n y i d i k a n a k a
" B a n g k i t l a h a d i k , Malm P a n y a n g , p a n g l i m a o e r a n g a d a l a h
Anda 1
J a n g a n t a k u t j a n a a n r a a u , ada a k u m e n i l i k k u t i k a I
J i k a ada p e r t o l o n g a n m a t a h a r i , s e t e r u k i t a j a d i b i n a s a
Mohon o e r t o l o n a a n Tuhan T e r a n g , a g a r s a n a a u p d i h a d a n g
musuh t i b a ! "
Maka b a n g k i t l a h Malm P a n y a n g , p a n g l i m a o e r a n g y a n g p e r kasa
L a l u menyembah m a t a h a r i , k a f i r c e l a k a t a k beragama
Memohon p e r t o l o n g a n m a t a h a r i , k a f i r c e l a k a amat s e s a t n y a
136
"Wahai Tuhan M a t a h a r i , l i n d u n g i k a m i a g a r s e j a h t e r a !
Hanya oadamu t e m p a t m e m i n t a , E n g k a u l a h y a n a l a y a k menaabulkannva!"
S e t e l a h menyembah m a t a h a r i , b e r p e r a n n k i n i k a f i r c e l a k a )
(Lr.
Lampiran:
1411-30)
Hikmat
menjeberikut.
1 .
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Syah, t . t . ,
h.73-74)
137
Lampiran: 3
L u k i s a n kemarahan Malm Dagang k e p a d a Meukuta Alam
vang t e r l i h a t dalam v e r s i I I I dan v e r s i V I . D i s i n i d i k u t i o
d a r i v e r s i I I I nada b a a i a n a k h i r d a r i adeaan t e r s e b u t .
D i p o t e u t h a t neulake m u b i s a n , p a n g l i m a p r a n g h'an
geurila
Malm y o h n y a n t h a t amarah, m u k a j i m i r a h ban bijh saga
Mangaroe t a b r i Tuanku nyoe l e u o e u e p u l a n g , d i ke k u r i wanq u P u l o e PvUja
Bahl t a b o h ke dalam t a l o e , bahl taggajoe t a p l a h dua
Hoka g a t a w a l i ngn k a r o n g , t a p e u r a b bak l o n g m e u r i g a b
bungka
Yohnyan po Malm k a kapah-kaoh, jiwng s a ' o h m e u r i g a b
bungka
L e u o a i h panglima u labohan p u k a t , yohnyan poteu t h a t
neuceumng r u g h a
Yohnyan m e u t u t o PO J a Pakh, u r e u e n g n y a n g leubh u l a m a
raya
G e u t a n y o e Tuanku a l a n g k e u p a l a n g , ngn p a n g l i m a p r a n g
k a tameudakwa
Meung hana Tuanku s i Malm Dagang, h"an k t a g u n c a n g d o nya M a l a k a
H^an k t a n r a n g Tuanku u J h B a l i , h^an s o e t i t i u n a n g g r o e Guha
^ O h j a n meuteume Tuanku S i ' u j u t p a g e , g e u t a n y o e sar dum
j i p u b l o e . ba
Meung kn po Malm Tuanku n y a n g me mat, beu gt t a i n g a t
keumala donya
Yohnyan delat PO s a n g a t a u n d a h , sabab k a l e u p a i h b u n g k a
panglima
Adak mumeunan PO J a j e u n u l a n g , po p a n g l i m a o r a n g bk t a b r i j ibungka
Bahl bk po J a d i kamoe p u t r o e , a s a y bak j i w o e p a n g l i m a
muda
Bahl a n e u k k u k e u p a n g l i m a p r a n g , bahl j i h t i m a n g Keum a l a Donya
Yhnyan J a Pakh neutrn l a m sampan, n e u j a k tham t u a n
p a n g l i m a bungka
^Oh s a j a n t r o i h bak p a n g l i m a p r a n g , p a n g l i m a j u l a n g PO
J a Ulama
Wah c u c o po Malm Daaang, p a n g l i m a p r a n g guna b i a s a
Bek bu tawoe c u c o t a r i w a n g , hana t a s a y a n g k e u o o t e u r a j a
N a n g g r o e t a p u l a n g aneuk h^an neutm t u e n g , peue t a t i m peueng g a t a tabungka
Meung h^an t a r i w a n g aneuk g a t a u l i k o t , n e u g r o b u l a ' o t
meukuta d o n y a
Bahl bk t a b r i aneuk k e u p o t e u p u t r o e , meung a s a y tawoe
keudh bak r a j a
I n c h a A l l a h po J a j e u n u l a n g , s i t t h a t l o n s a y a n g k e po
Meukuta
( B a g i n d a mendesak m i n t a b e r b e s a n , p a n g l i m a p e r a n g m e n o l a k n y a
1
138
M a l e n Dagang s a n g a t amarah, mukanya merah hak b i j i saga
" N e g e r i yang Tuanku b e r i k a n k u b a l i k k a n s e k a r a n g , aku DUl a n g ke P u l a u P e r c a !
B i a r l a h d i s e n g k e l a dengan t a l i , d i g e r g a i i b e l a h d u a ]
Di manakah Anda w a l i dan k a r o n g , a y o berkemas b e r a n g k a t
segera!"
Malm Dagang t e r g o o o b - g o p o h , mengangkat sauh b e r t o l a k
segera
S e s a m p a i p a n g l i m a d i l a b u h a n p u k a t , h a a i n d a amat menan g i s d.uka
Maka b e r k a t a K u j a Pakh, o r a n g yang s a l i h ulama b e s a r
" K i t a Tuanku s a n g a t k e p a l a n g , dengan o a n g l i r a a p e r a n q
d i b u a t dakwa!
J i k a t i d a k a d a s i Malm Dagang, t a k k a n t e r g u n c a n g d u n i a
Malaka
Tak mampu d i s e r a n g J o h o r B a l i , t a k a d a y a n a m e n i t i ke
n e a e r i Guha
J i k a b e r h a d a p a n dengan S i ' u j u t n a n t i , d i j u a l n y a p a s t i
k i t a semua!
Hanya Nalm Dagana y a n g mamou melawan, i n g a t l a h Tuan,
mestika dunia!"
K e t i k a i t u b a g i n d a gundah s a n g a t , s e b a b sudah b e r a n q k a t
sang o a n g l i r a a
" J i k a demikian Kuja junjungan, l a r a n g l a h keberangkatan
sang o a n g l i m a !
B i a r l a h kami t i d a k mendapat o u t r i , a s a l k a n k e m b a l i Danal i m a muda!
B i a r l a h d i a o a n g l i m a p e r a n g , d a n h e r m e s r a a n dengan Keum a l a Donya!"
K e t i k a i t u J a Pakh t u r u n k e sampan, u n t u k menghadang
keberangkatan oanglima
K e t i k a b e r t e m u dengan o a n g l i m a p e r a n g , p a n g l i m a j u n j u n g
J a Ulama
"Wahai Cucuku Malm Dagang, p a n g l i m a p e r a n g guna b i a s a !
J a n g a n l a h Cucuku b e r b a l i k o u l a n g , aoakah t a k sayang pada b a g i n d a r a j a ?
N e g e r i y a n g d i k e m b a l i k a n t a k mau d i t e r i m a n y a , b a g a i m a n a
p a n g l i m a hendak mara?
J i k a C u c u k u t a k b e r b a l i k s u r u t , akan t e r j u n k e l a u t mahkota dunia!
B i a r l a h t a k d i b e r i k a n u n t u k n y a p u t r i , a s a l e n g k a u kemb a l i bersama r a j a ! "
" I n s y a A l l a h K u j a j u n j u n g a n , s a y a memang m e n c i n t a i b a ginda!" )
(Lr.
2340-65)
139
Lampiran: 4
Nama S i b a y a k yang t e r d a p a t dalam K i s a h Nanggroe Gavo.
A l a i h
>
3112 U B L ) .
K a r o Rayek t e u d u e k k i s a h , nyoe l o n peugah neumat r a i a
R a j a p e u e t ^ r o e mat K a r o n y a n , w a k i i u n j o n a a n ^ i n a a
Mahraja
S i n q a M a h r a j a t h a t h i t meuqah, n y a n k e u h k a l i p h a h B a t a k
dumna
Nyankeuh r a j a t h a t meutuah, meubule l i d a h i t a m s u k l a
B a t a k k h e u n nan j e u e b sagay b i , Tuan ^ami S i n g a M a h r a j a
Adak d i g e u t a n y o e t a k h e u n S u l o t a n , Tuan Nami nan k h e u n
j i h dumna
Dalam K a r o o e u e t nyang meugah, w a k i k a l i n h a k r a j a r a y a
S i b a y a k L i n a a a s i d r o e j i m e u n a n , Kabaniah nan nyang
keudua
S i b a y a k Sineumbah nyang keulhe n a n , ban p e u e t j i h n y a n
meugah r a y a
S i b a y a k K a b a n j u l u geunab p e u e t d r o e , nvana mat n a n g a r o e
K a r o dumna
(Karo Besar s e l e s a i k i s a h , k i n i d e n g a r l a h pemerintahan
rai a
Emoat o r a n g r a j a y a n g m e m e r i n t a h K a r o , w a k i l j u n j u n g a n
Sisingamangaraja
S i s i n g a m a n g a r a j a s a n q a t meaah, i t u l a h k h a l i f a h B a t a k
semua
I t u l a h r a i a yang sangat b e r t u a h , b e r b u l u l i d a h h i t a m
warnanya
Semua B a t a k memanggil namanya, Tuan Nami S i s i n g a m a n g a r a j a
A n d a i k a n k i t a m e m a n g a i l S u l t a n , Tuan Nami s e b u t m e r e k a
Dalam K a r o emoat yang megah, w a k i l k h a l i f a h r a j a r a y a
S i b a y a k L i n g g a nama y a n g s a t u , Kabanjah yang kedua'
S i b a y a k Sinembah v a n g k e t i g a , keempat mereka megah semua
S i b a y a k K a b a n j u l u vang k e e m p a t , i t u l a h o e n g u a s a K a r o
semua)
( h . 135)
140
dilukis-
Malm a n y a n a s a n g a t h i b a t , misji l e u b a t g a s a - g a s a
Ta'eu badan t h a t s e u r e u l o e , s u a r a bunyoe g e u l a n t e u e r a y a
Lom nan r u p a t h a t s a m l a k o e , j e u e b - j e u e b n a n g q r o e meugah
guranta
Lom nan badan r a y a o a n y a n a , hana l a w a n nyan o a n a l i m a
Ta'eu ngn S k j i ban k a b a t , misji k r e u e h t h a t ban meu l i l a
Bule beuth s a n g a t h i b a t , r a y a - r a y a t h a t bule dada
Lom ngn s a p a y j i r a y a t h a t , m u k a j i meuhat bub t i k a
D
(Malm Panyang s a n a a t h e b a t , m i s a i n y a l e b a t k a s a r - k a s a r
Badannya oun s a n g a t k e k a r , b a g a i h a l i l i n t a r s u a r a n v a
Rupanya pun s a n g a t b e s t a r i , d i s e t i a p n e g e r i d i k e n a l o e r kasa
Badannya j u g a b e s a r t i n g g i , t i a d a yang t a n d i n g i i t u p a n g lima
L i h a t rambutnya s e p e r t i kawat, m i s a i n v a kuat b a a a i m e l i l a
B u l u b e t i s s a n g a t h e b a t , b e s a r s a n q a t b u l u dada
L e n g a n n y a b u l a t b e s a r s e k a l i , mukanya o a s t i s e l e b a r t i k a r )
(Lr.
1362-68)
dalam
141
3236-43)
versi
Po Malm Dagang s a n g a t t h a t k u a t , i i g r o b j i l u m p a t u
dalam k u t a
S a j a n meuteume ngn R a i a S i b a y a k , lhe j e u n g k a y t a o a k
ban t a b a k muka
Sidh meureugoh s i n o e o i agam, g e u c i meu'euntam ngn
sab o a d r a
Po Malm reutk peudeueng d i j a r o e , o e u d e u e n a s e u r e u l o e
o a n y a n a o e u e t deuoa
(eudh o i j i t a k keunoe p i j i t a k , meuhambo gumbak t u a n
oanglima
Po Malm Dagang p i k a t e u p l o i h o k , keunng t e u r u b o k
peudeueng r a j a
Malm p i beungh bukn b u b a r a n g , jidng j i k a n g k a n g j i tak gupala
J i t a k d i ule s r e t u bah, sang kult th r a j a c i l a k a
Keudh o i h'an l u t keunoe p i h'an l u t , h'an saboh k u y u t
t h a t sab p a d r a
Malm p i k a beungh t u l o e , jigancng g i g o e jiot ngn
mata
R a j a j i c a n g t h a t meukeubok, r a j a nutih ok sioangk r a y a
Po Malm Dagang y o h n y a n j i k a n g k a n g , ok j i g e u r e u b a n g na
sideupa
Ok p a n y a n g t r o i h u g a k i , m e u k i l a t r i j i p l u e n g c a h y a
D i u j o n g ok hu sang b i n t a n c , Malm j i l i n g g a n a l a n g k a h
tiga
Malm t e u m e u t a k bukn b u b a r a n g , t e u b i e t meuk peudang
meunyala-nyala
'uweut j i t a k PO Malm Dagang, r e u b a h s e u l i n t a n g r a j a
cilaka
R a j a ngn Malm k a j i m e u d r o b - d r o b , j i m e u s i n t h o b sab
pad r a
T
142
P a n g l i m a k i b a s k a n pedang d i t a n a a n , oedangnva n a n j a n g
empat depa
D i sana menetak d i s i n i pun d e m i k i a n , l e o a s i k a t a n rambut oanglima
Malm Dagang pun d e m i k i a n , k a r e n a t e r h a n t a m nedanq r a j a
I a oun marah bukan k e p a l a n g , t e g a k mengangkang menghantam k e p a l a
D i o e d a n g d i k e o a l a ke bahu m e n g g e r i n c i n g , b a g a i k u l i t
kering raja celaka
Ke sana t a k l u t ke s i n i oun t a k l u t , t i a d a v a n g k u y u t
imbang s e t a r a
Malm Dagang oun marah s e k a l i , m e n g g e r e t a k k a n g i g i memic i n g k a n mata
Sibayak d i c e n c a n g b e r u l a n g k a l i , oenggal rambutnya s e b a k u l banyaknya
T e r u s d i k a n g k a n g o l e h Malm Dagang, l e o a s r a m b u t n v a o a n j a n g sedena
Rambutnya o a n j a n g s a m o a i k e k a k i , b e r k i l a t s e r i b e r c a h a y a
jung r a m b u t n y a b e r o i j a r bak b i n t a n g , Malm m e l e n g g a n g
langkah t i g a
Malm menetak b u k a n k e o a l a n g , a o i d i o e d a n g memercik c a haya
L e l a h menetak Malm Dagang, j a t u h t e r t e l e n t a n g S i b a y a k
celaka
Kemudian k e d u a n y a b e r t a n g k a p - t a n g k a p a n , s a l i n g menghunjam imbang t e n a g a
R a j a memanjat t e b i n g g u n u n g , Malm Dagang pun m e n g g a p a i nya s e g e r a
Aoa y a n g d i p e g a n g n y a h a b i s t e r b a n , oenuh k e k u a t a n s e n t a k an o a n g l i m a
Karang l e k a n g s e b e s a r - b e s a r l a d a n g , d i s e n t a k b e r u l a n g r a ja celaka)
( L r . 2163-31, 21 3-95)
Q
143
Lampiran: 6
Nama-nama b e n t a n g Asahan dalam v e r s i I I dan nama-nama
b e n t e n g n e g e r i K h a i b a r dalam H i k a v a t P r a n a Sabj s a d u r a n d a r i
Nasihat al-uslimin k a r y a Abdussamad a l - P a l i m b a n g i .
5 a
Nama t u i u h l a p i s b e n t e n a A s a h a n dalam v e r s i I I
144
( K i n i s a y a s e b u t w a h a i t a u l a n , k u t a d i s e b u t b e r t e n t u nama
T u j u h l a p i s k u t a A s a h a n , s e m u a n y a b e r t e n t u nama
L a p i s pertama A s u r a 1 - M a d a t , d i s i t u l a h tempat menyulut
senjata
I t u l a h k u t a y a n g p e r t a m a , ke s i t u b e r h i m o u n k e u c h i k
oanalima
'
S e g a l a l a s k a r ke s i t u b e r h i m p u n , ke s i t u b e r k u m p u l r a k y a t b e r i al: sa
L a p i s k e d u a t a h u k a n A n d a ? S a n g a a M a r a d i s e b u t nama!
Di s i t u l a h temoat h u l u b a l a n g , d i s i t u berhimpun tuan
bintara
D i s i t u l a h t e m p a t h u l u b a l a n g , u n t u k cadancran b a n t u p a n g lima
A n d a i k a l a h k u t a p e r t a m a , b e r k u m p u l ke sana m e n t r i , p a n g lima
L a p i s k e t i g a ^audlu 1-Dukan, tempat singgahan r a k y a t berlaksa
Di s i t u k e d a i ramai amat, b e r d e s a k r a k y a t b e r n i a a a
Di s i t u d i j u a l b e r b a g a i b a r a n g , apa y a n g d i i n g i n k a n t e r sedia
Di s i t u l a h o u s a t p e r d a a a n a a n , r a k v a t b e r d e s k a n ke s i t u
tiba
Kutanya l u a s r a k y a t nun r a m a i , d i s i t u k e d a i bandar r a v a
L a n i s keempat Hadlu 1-Ta'am, d i s i t u makanan r a k y a t b e r laksa
Di s i t u makanan r a k y a t b e r p e r a n g , lumbuna m e r e n t a n g beras
beraunca
Tak t e r h i t u n g l u m b u n g p a d i , r a j a k a f i r k a y a r a y a
Tak s u a t u pun k e k u r a n a a n , r u k u n makanan d i s i t u a d a _
L a p i s k e l i m a Anda k e t a h u i , k u t a d i n a m a i B a y r u ' l - M i y a
B e n t e n a a i r dinamakan, ke s i t u b e r j a l a n b i l a dahaga
Di s i t u sumur b a n y a k amat, p e r m a i n d i a n r a k y a t t u a dan
muda
K e u c h i k , w a k i l , t a n d i l , b u j a n a , h u l u b a l a n g dan b i n t a r a
Ke s i t u s e m u a t u r u n m a n d i , b e r s u k a h a t i t a k b e r t a r a
T i m b a d i t e m p a emas b e r t a t a h , s u n g g u h i n d a h t a l i
suasa
L a p i s keenam N a d l a r ' I s y g i , ulama dan f a k i r d i s i t u b e r laksa
Ulama k a f i r b a n y a k a m a t , d i s i t u t e m p a t f a k i r semua
S e p a r o h b e r z i k i r s e o a r o h m e n g a j i , ada y a n g b e r s e l a w a t
u n t u k N a b i Musa
M e r e k a menvembah m a t a h a r i , s u n g a u h k a f i r s e s a t s e m a t a
L a p i s k e t u j u h H a u d l u 1 - L a d z a t , d i s i t u l a h temoat p u t r i
dan r a j a
D i s i t u l a h t e m p a t r a j a A s a h a n , y a n g b e r n a m a K a j a Muda)
1
(Lr.
5 b . Nama b e n t e n a n e a e r i
1589-1620)
Khaibar
'Oh t a l o k u t a S a ' b i , k a o h l a r i k u t a t i g a
Y o h n v a n k a p h dum j i r u n d o k , dum habh t o k k u t a t i g a
Mama k u t a usnul K i l a h , jidng d i a t e u e h j a b a y K h a y b a
D i a t e u e h b u k t k u t a j i p e u d n g t h a t k e u b i t kng h a n a t a r a
J
145
Kuta
Kuta
jipeudng d i a t e u e h g l , Y a h u d i dum d i d a l a m n v a
lhe b o h l a m n a n a g r o e N i d a t , masnq b a b a t g e u b o h
nama
H u s e u n u N a ' i m H u s e u n u S a ' b i , kaoh Y a h u d i a m a t mua
Huseunu K i l a t k e u s u d a h a n , nvankeuh t u a n k u t a t i g a
T a l o k a o h k u t a g e u t u e n g , habh j i o l u e n g n a n a g r o e S a o h a
K u t a d u a l a m n a n g q r o e n v a n , masna-masna n a n g e u b o h
nama
S a b o h a e u p e u n a n useunu U b a y , k u t a n a n a g r o e r a j a K h a v b a
K u t a n y a n g dua teuma g e u p e u n a n , g e u r a s i nan Huseunu
Birra
Talo
Y a h u d i teuma b i c a h , n a n a g r o e K a s e u b a h j i s u r o t
lanj a
D i n a n a a r o e K a s e u b a h k u t a lhe b o h , b a n d u m j r o h - j r o h
laku ruoa
Nama n y a n g o h o n H u s e u n u K u m u i h , n e u o r a n g t h a t o u e h
teungh k u t a
Nan n y a n g d u a H u s e u n u W a t h , k u t a leubh n a n a g r o e
Khayba
K u t a n y a n g k e u l h e H u s e u n u S a l a m , ' o h n o e tamam k u t a
Khayba
M u k i m lhe b o h k u t a l a o a n , k e u h a s l a n d a l a m K h a y b a
(Setelah alah kuta Husnu'1-Sa'bi, k a f i r l a r i k kuta t i a a
K e t i k a i t u k a f i r r n d u k , smuanya m a s u k k e k u t a t i a a
Nama k u t a H u s n u ' 1 - O i l l a h , b e r d i r i d i a t a s j a b a l K h a y b a r
Di a t a s b u R i t k u t a d i b a n g u n , sungguh tangguh t a k b e r t a r a
Kuta d i b a n a u n d i a t a s gunung^ Yahudi banyak d i dalamnva
T i g a b u a h k u t a d i n e g e r i N i t a t , b e r a n e k a d i b e r i nama
Husnu N a ' i m , H u s n u 1 - S a ' b i , " k a f i r Y a h u d i amat r i v a
H u s n u 1 - Q i i l a n y a n g onghabisan, i t u l a h t u a n k u t a t i g a
1
s i t u j u a a Y a h u d i a l a h , k e n e g e r i K a t h b a h mundur
segera
D i n e g e r i K a t h b a h b e n t e n g t i g a b u a h , k u k u h - k u k u h se-'
muanya
Y a n a o e r t a m a Hu sn u ' 1 - Q u m u s, d i o e r a n a i t e r u s k e d a l a m
kuta
Yang kedua Husnu 1-Wuth, b e n t e n g t e r o i l i h n e g e r i
Khaybar
Y a n g k e t i a a H u s n u 1 - S a l a m , s e k i a n tamam b e n t e n g K h a y b a r
T i g a buah n e g e r i b e n t e n g d e l a p a n , b e g i t u t a u l a n n e g e r i
Khaybar)
( h . 176b, 1 7 8 a , 1 7 9 a )
1
146
Lanoiran: 7
L u k i s a n k e i n d a h a n taman i s t a n a R a j a Asahan d a l a m v e r s i
I I , d i p e t i k d a r i naskah F
L i n g k a a t a n a l e t h a t bak kaye, mangat t h a t be a a h r u
ceundana
Padum bungong nyanq manaat be, s i n a n bak kaye i n d a h
ruoa
Lam k u t a nyan na k r u e n g s a b o h , i n d a h t h a t j r o h hana t a r a
Lhk o i h'an t h a t deue o i meunan, r a i a Asahan manoe suka
R e u l e u e n g j i t u r a b aaou j i l a b o , r a j a kaoh k a y a lam donya
^ant o i j r o h hana l a w a n , oudoe ngn i n t a n jamou m e u t i a
l e j i manh hana o a d a n , na tams ban r a sa n i r a
Nama sunao na t a t u o e u e , n a n j i aeuhey K r u e n g H a r i s a
J i o o t angn i e meuhavak, r a j a g a l a k s a n g a t s u k a
Nyang d i kave saboh b u n y o e , s a n a - s a n o n v a n v o e bak t e u linga
Jipt angn m e u g r - i n g - g r ' i n g n, bunyoe u r e u e n g geusk
biula
M e u g r ' i n g - g r ' i n g n mangat b u n y o e , s i ' u l a h n y a n y o e p a n t o n
Rawa
S i ' u l a h - u l a h o e u t o e meunyanyoe, b u n y o e - b u n y o e u r e u e n g v o b
wa
Bunyoe-bunyoe b i d u e n meunyanyoe, bunyoe u r e u e n g moe d a l a m
hawa
Bunyoe-bunyoe aneuk m i e t moe, s a n g s i j a b nyoe j i m e u h e y ma
Bunyoe-bunyoe u r e u e n g k a n d u r i , s u a r a p a k i lake do'a
Bunyoe-bunyoe s u r a o a i , bunyoe ' a - ' i s u a r a g e u n t a
Bunyoe-bunyoe s u a r a gnggong, bunyoe g l a y a n g d a l a m hawa
Bunyoe-bunyoe u r e u e n g meusaman, j i k h e u n d i n - d i n A l l a h u
h y a
Bunyoe-bunvoe
u r e u n g y o b b a n g s i , j i b o h lage t i c r a - t i g a
Bunyoe-bunyoe b u l o h m e u r i n d u , meunan l a k u kaye nyang na
Bunyoe-bunyoe geuoh g e u n d r a n g , bunyoe c a n a n a geuoh dua
M e u g i s a c a b e u e n g m e u g r ' i n g - g r ' i n g n, kaye bandum nyumnyum g a b r a
Meunan-meunankeuh dum kaye, masnq lage l a d a t r a s a
1
( K e l i l i n g i s t a n a b a n y a k o e p o h o n a n , w a n g i bauan g a h a r u
cendana
Aneka bunga semerbak harum, d i s i t u peoohonan i n d a h r u o a
Dalam k u t a ada s u n g a i , i n d a h n i a n t a k b e r t a r a
Dalam t i d a k d a n g k a l oun b u k a n , r a j a A s a h a n mandi s u k a
Teoian d i t u r a b b e r l a b u r kaour, r a j a k a f i r kaya raya
P a n t a i n y a pun i n d a h amat, p u d i i n t a n campur m u t i a
A i r n y a m a n i s t i a d a l a w a n , t a m s i l b a n d i n g a n dengan n i r a
Nama s u n g a i Anda k e t a h u i , d i n a m a i K r u e n g B a r i s a
B e r t i u o a n o i n a i r b e r i a k , r a j a senang h a t i suka
Pohon k a y u oun s a t u l a k u a n , s e o l a h n y a n y i a n d i t e l i n q a
B e r t i u p a n g i n g e m e r i n c i n g d a u n , t e r d e n g a r o r a n g menggesek
biola
G e m e r i n c i n g daun s e d a o b u n y i a n , s e o l a h n y a n v i a n o a n t u n
Rawa
147
S e o l a h - o l a h p e t i n y a n y i a n , b u n y i o r a n q meniun o u o u t
Seolah Punvi nyanvian biduan, suara t a n a i s a n d i udara
S e o l a h b u n y i budak m e n a n g i s , b a r u s a j a m e m a n a a i l bunda
S e o l a h b u n y i h e l a t k e n d u r i , s u a r a f a k i r memohonkan doa
S e o l a h b u n y i t a b u h a n r e b a n a , b e r c a m p u r dengan s u a r a a e n t a
S e o l a h b u n y i s u a r a qenqgong, b u n v i l a v a n a a n d i u ^ a r a '
S e o l a h b u n y i n y a n y i a n saman, d i s e b u t ' d i n - d i n A l l a h u he y a '
S e o l a h b u n y i o r a n q b e r b a n g _ s i , d i p a s a n g nada t i q a - t i q a
S e o l a h b u n y i b u l u p e r i n d u , b e g i t u l a h l a k u k a v u s^raua
S e o l a h b u n y i t a l u a n q e n d e r a n q , b u n y i c a n a n g d i p a l u dua
B e r k i s a r c a b a n g g e m e r i n c i n q d a u n , semua oohon s e a k a n
bersuara
B e g i t u l a h semua o o h o n a n , a n e k a l a g u a n n i k m a t t e r a s a )
L r . 1564-87)
1
Melayu: o e t i n y a n y i , aramofon
148
Lajnpjjran:
versi
L u k i s a n k e c a n t i k a n P u t r i Asahan dalam v e r s i I I
d i o e t i k ^ a r i naskah F
fia
149
8b. L u k i s a n
dj sini
k e c a n t i k a n p u t r i Asahan dalam v e r s i
dioetik dari versi I I I
III/VI
2259-73)
150
Lajnniranj
( K e t i k a i t u b e r k a t a Tuan P u t r o e P h a n g , o u t r i Banang a h l u l
bicara
S i ' u j u t , h a i Malm, s a n g a t b e r t u a h , u j u n g l i d a h n y a pun
separoh c o k l a t
S i ' u j u t , h a i Malm, sungguh b e r t u a h , / b e r s u m p a h b e s i d i
atas dunia
_/sudah
A n d a i S i ' u j u t d i t a r u h d i o e t i , d a l a m s e t a h u n k e m b a l i emas
lima bahra
Maka S i ' u j u t d i m a s u k k a n k e o e t i , sungguh t e r b u k t i s e p e r t i
dikata
S e l a n g t u j u h t a h u n k e m u d i a n , nampak b u r h a n nada J a Ulama
Nampak b u r h a n pada J a Pakh, o r a n g y a n g s a l i h A l l a h t u n j ukkan
M a l a i k a t s a m p a i k a n pada J a Pakh, k i n i s a h i h S i ' u j u t b i nasa
D i s u r u h l i b a s dengan b a t a n g m u r b a i , r a j a k a f i r k i n i b i n a s a
S i ' u j u t pun d i k e l a u r k a n d a r i p e t i , K u j a h a m p i r i dengan
segera
B a t a n g m u r b a i s e b e s a r i b u j a r i , K u j a l i b a s k a n dengan s e aera
B e g i t u d i l i b a s i a oun j a t u h , m a t i sungguh r a j a c e l a k a )
(Lr.
3442-53)
151
Lampiran: 1 O
D e s k r i o s i K i s a h R a j a S i ' u j u t , anbahan b a r u
HMA.
Aceh
152
153
B e g i t u l a h k a t a Tuan b u j a n g , Teungku Dun d a t a n g r a s a
sayangnya)
(h.42)
E D i s o d e Jambo Ay l u k i s a n n y a m i r i p dengan K i s a h P r a n g
M a l a k a , hanya d i s i n i pembangunan k a p a l m a s i h t e t a p b e r l a n g sung d i i b u k o t a k e r a j a a n , t e t a p i s u l t a n j u g a m e m e r i n t a h k a n '
J a Madinah membuat s u r a t k e p a d a b e r b a g a i r a j a d i w i l a y a h
pegunungan.
H J a p a y o n g l o n m u p a k a t , tapeugt s u r a t J a d i g a t a
T a b r i s i p l o h d r o e u r e u e n g m s u r a t , t a y u e e u n t a t k e u
raja lingka
Saboh k e u R a j a P a t i a m b a n g , t a y u e b a n t u o r a n g n a n g g r o e
Malaka
Saboh t a s u r a t k e u r a j a Bukt, saboh tapeu't k e u S i a h
Ulama
U Jambo Ay keunoe t a y u e t r e n , tapeungn uln p r a n g
Malaka
( H a i J a Pakh s a y a s a r a n k a n , s u r a t b u a t k a n o l e h Anda
K i r i m k a n s e o u l u h orang pengantar s u r a t , suruh sampaikan
pada r a j a - r a j a
S a t u u n t u k R a j a P a t i a m b a n g , s u r u h b a n t u p e r a n g ke M a l a k a
S a t u u n t u k R a j a Bukt, s a t u l a g i u n t u k S i a h Ulama
S u r u h t u r u n ke Jambo Ay, t e m a n i s a y a menyerang M a l a k a )
( h . 52)
Demikianlah d e s k r i p s i t e n t a n g beberapa bagian c e r i t a
y a n g m e n g a l a m i penambahan d a r i p e n y a i r . J a l a n c e r i t a s e l e b i h n y a sama dengan v e r s i I .