Vous êtes sur la page 1sur 266

ee

1875

HIIAYAT M l l l l f 1 MM
SUNTINAN TEKS DAN T E R J E R I A H A J B E S E R T A
T E L A A H S T R U K T U R DAN B E S E P S 1 H Y A
LAMP IRAN

Oieh:
Jmran Teuku Abdullaii

UNIVERSITAS G A D J A H M A D A
YOGYAXARTA

1983

IIEAYAT MEUEUTA ALAM


SUNTINGAN TEKS DAN T E R J E M A K A N
TELAAH STRUKTUR

DAN RESEPSINYA

LAMP1RAN

Oleh:
Imran Teuku Abdullah

UNIVERSITAS G A D J A H MADA
YOGYAKARTA
1S88

BESERTA

L a m p i r a n Bab I I

1
L a m p i r a n Bab I I
Lampiran: 1
B a i t - b a i t pantun vana t e r d a p a t dalam
(a) P a l a m
Di

hikayat

khuteubah

punama a u r a h n a b u l a n , s e u p o t Seunanyan

malam S e u l a s a

N i b a k nyang k a - k a hana torn I o n k h e u n , b i t p i meunan


bahl I o n cuba
(Dalam purnama g e r h a n a b u l a n , S e n i n p e t a n g malam S e l a s a
Selama i n i b e l u m p e r n a h s a y a bawakan, namun d e m i k i a n
biarlah

saya coba)

(Lebih l a n j u t

l i h a t L a m p i r a n : 3 Bab I I I )

(b) Dalam p e r a a n t i a n e p i s o d e
Aneuk s i w a i h jip u b l a n g , d a r u e t c a n g g a n g
Bah I o n peuduek s i ' a t

susah raya

"ohnan, I o n k u r a n g a n B a n t a Muda

(Anak r a j a w a l i k e sawah t e r b a n g , b e l a l a n g j e n j a n g
hatinya
Saya h e n t i k a n d u l u s e k i a n , k i n i

saya c e r i t a k a n

susah

Banta

Muda (Maksud p e n y a i r : d i a h e n t i k a n d u l u k i s a h

Mu-

da S a k t i , d a n b e r a l i h pada k i s a h B a n t a Muda)
(Drewes
(c) Palam
Di

1 9 7 9 , H i k a y a t P o c u t Muhammat. h.70)

dialog

sini

d i k u t i p dialog antara L i l a

Bangguna dengan P u -

t r o e Gumbak M e u i h , d a l a m H i k a y a t ^ u t r o e Gumbak M e u i h .
Lila

Bangguna d e n g a n kemampuan i l m u n y a d a p a t memasuki

i s t a n a pada malam h a r i u n t u k menjumpai s a n g p u t r i t a n pa d i k e t a h u i o l e h s i a p a p u n . i a

i n g i n mendapat

kepasti-

an a p a k a h p u t r i b e n a r menaruh h a t i n a d a n y a . P a n t u n s a l i n g mengajuk h a t i

i n i dapat d i k a t a k a n pantun

y a n g d i u c a p k a n d a l a m campuran b a h a s a

Melayu

Aceh.

Ubo-ubo I o n s a n g k a l e u m a k , s a n t a n m e u l i m b a k I o n
daden

sangka

2
Nyang j e u e t adk keunoe I o n j a k , bunoe ngn s i n y a k j a n j i k a habh
Lom guda p l a n g guda p e u l a n g g i , guda m e u n a r i d i a t e u e h
bukt
Pakn hay adk t a ' u b a h j a n j i ,

sirh t a b r i p i n e u n g meu-

kult
Adak takeumeung p a j o h boh p a o h , tadng d i b a r o h

pupoe

geulawa
Adak na h a j a t k e u u r e u e n g j e u ' o h , beu gt t a p u o o h b i k
leupaih

bungka

Meuk-meuk d i c o n g s u g a n d a , I o n kaln r u p a meu i k meu1

trn
Lon

s a n g k a adk k o n n a r i t

seunda, nyang j e u e t Ion t e u k a

bak puth licn


*

P u t r o e Gumbak M e u i h j i k h e u n p a n t o n , akh ngn phon meuduek adoe


Boh d e u l i m a m u p a n g s a - p a n g s a , d i d a l a m p a n g s a b i j i

nyang

mirah
Bukn Tuanku l o n tilk b a n g s a , s a m a l a h j u g a d a r a h n y a n g
mirah
B u n g a l a h jeumpa jeumpa k e u b i r u , bunga rampoe d i d a l a m
puan
Tujohlah k a l i

s i m a l a m r i n d u , t i d a k sampoe k e u p a d a Tuan

D u a l a h t i g a k a p a y d i I h o k , bunga s e u l e u p o k d i d a l a m
puan
Malam d a n h a r i

at l o n mabok, upama punggok

rindukan

bulan
(Ubur-ubur kusangka kueh, santan berlimbak k u k i r a

dadih

Sebab A d i k s a y a k e m a r i , k a r e n a t a d i t e l a h t e g u h

janji

Jika

i n g i n buah p a u h , b e r d i r i d i b a r u h l e m p a r k a n g e u 1
lawa
-i

3
J i k a b e r h a j a t akan o r a n q j a u h , b a i k - b a i k l a h d i p a p a h
aqar tak berangkat p u l a

Kunang-kunang d i oohon s e g a n d a , n a i k t u r u n nampak c a h a y a


Saya s a n g k a t i d a k cuma menggoda, maka s a y a d a t a n g i A d i k
j elita

P u t r o e Gumbak M e u i h menj awab o a n t u n , b e r a t u r t u r u n av/al


dan a k h i r

Buah d e l i m a b e r p a n g s a - p a n g s a , d i d a l a m p a n g s a
merah
Bukan Tuanku s a y a t i l i k
merah

bangsa, samalah j u g a

bijinya
darahnya

Bunga cempaka, cempaka k e u b i r u , bunga r a m p a i d i d a l a m


puan
2

Tujuh k a l i

semalam r i n d u , t i d a k s a m p a i k e p a d a

Tuan

D u a l a h t i g a k a p a l d i t e l u k , bunga t e l e p u k d i d a l a m
Malam dan h a r i h a t i k u mabuk,

puan

umpama pungguk r i n d u k a n

bulan
( A m s h o f f , 1929, G o u d k r u i n t i e . h. 47-49)
1

g e u l a w a , p o t o n g a n k a y u a t a u dahan muda v a n g d i p a untuk a l a t pelempar.


2.
2eumpa k e u b i r u . s e j e n i s cempaka v a n g sudah l a n g k a ,
bunganya m i r i p d e n g a n bunga k e m b o j a y a n g b e r w a r n a k u n i n g
semu p u t i h pada u j u n g daun k e l o p a k n y a . Pohon i n i b i s a
m e n j a d i pohon b e s a r , s e h i n g g a b a n i r - b a n i r a k a r n y a membent u k l e k u k a n - l e k u k a n y a n g m e l e b a r pada p a n g k a l b a t a n g n y a .
K a r e n a s i t u a s i p a n g k a l b a t a n g y a n g d e m i k i a n , menvebabkan
k e b a n y a k a n o r a n g d i d e s a - d e s a menganggap pohon cempaka
j e n i s i n i d i s u k a i hantu.
kai

4
Lampiran: 2
Dalam ratb

s e l a l u terdapat

kannya. Formula tersebut


Illallah,

formula diulang

mengucap-

berbeda-beda, i a l a h : La I l a h a

a t a u A l l a h A l l a h u va R a b b i , a t a u va A l l a h , a t a u

ya Moloy. B e r i k u t

i n i diturunkan

dua c o n t o h ratb dengan

formula d i atas.
(a) Ratb dengan f o r m u l a A l l a h A l l a h u ya R a b b i , d i k u t i p dari

naskah yang d i s e b u t

S i p h e u e t Dua P l o h

o l e h V o o r h o e v e dengan j u d u l

Hikayat

( C o d . O r . 8135 BL)

Bismillahirrahmanirrahim
A l l a h A l l a h u v a R a b b i . Maha S u c i P o k u G a t a
Poku A l l a h wajb U j u t , ta'k c a h u t dumteu r a t a
H a r t o y u j u t na Z a t T u h a n , hana s a b a n ngn z a t hamba
A l l a h A l l a h u v a R a b b i . Maha S u c i Poku G a t a
Poku A l l a h wajb K i d a m , hana meujan h*an meumasa
H a r t o y Kidam k a dile kn, U j u t

Tuhan n y a n g

A l l a h A l l a h u v a R a b b i . Maha S u c i Poku G a t a

seudia
(dst.)

(Bismillahirrahmanirrahim
A l l a h A l l a h u y a R a b b i , Maha S u c i Engkau P e m i l i k
A l l a h Pemilik wajib Ujud, naik
Arti

hamba

s a k s i l a h semuanya

U j u d a d a Z a t T u h a n , b e r l a i n a n dengan z a t hamba

A l l a h A l l a h u y a R a b b i , Maha S u c i E n g k a u P e m i l i k

hamba

A l l a h P e m i l i k w a j i b Qidam, t a k b e r a w a l t a k b e r m a s a
Arti

Qidam s u d a h d u l u a n , U j u d Tuhan s u d a h a d a

A l l a h A l l a h u y a R a b b i , Maha S u c i Engkau P e m i l i k

hamba)

(Dst.)
(b) Ratb d e n g a n f o r m u l a L a I l a h a
La

Ilaha I l l a l l a h .

Hartoy Ujut
La

Illallah

Tuhan n y a n g s a h U j u t

Sidroe

na Z a t T u h a n , a l a m s i k e u l i a n d a l i na Droe

Ilaha I l l a l l a h .

Tuhan n y a n g s a h Kadim

Sidroe

H a r t o y Kadim dile T u h a n , hana meujan h"an meumasa


La

Ilaha I l l a l l a h ,

Tuhan n y a n g s a h Baka idroe

5
Hartoy Baka keukay Tuhan, ubah p i t a n r o k - r o k masa
(Dst)
(La I l a h a I l l a l l a h , Tuhan yang sah U j u t Esa
A r t i Ujud ada Zat Tuhan, alam s e k a l i a n b u k t i keesaan-Nya
La I l a h a I l l a l l a h , Tuhan yang sah Qadim Esa
A r t i Qadim duluan Tuahn, t a k berhingga t a k bermasa
La I l a h a I l l a l l a h , Tuhan yang sah Baqa Esa
A r t i Baqa k e k a l Tuhan, t a k berubah sepanjang masa)
(Dst.)
Lampiran: 3
yat

Contoh dua b a i t pantun d a r i karya yang d i s e b u t H i k a Ruh o l e h Snouck H u r g r o n j e

Mangat-mangat p i s a n g peungat, teungh tamat-mat ka r e t lam


abe
Padum na k tapeumangat, hat ka r e u g a t yoh buleuen dile
Peue meugob-gob d i yub bumoe, S i t i Rambinoe jigampoy s u t r a
Meung goh meutungkob langt ngn bumoe, mantng s i n o e kamoe
ngn gata
(Sedap-sedap p i s a n g k o l a k , sedang d i tangan j a t u h ke abu
Betapa pun d i h i b u r d i r a y u , h a t i t e l a h r e t a k b u l a n yang l a l u
Apa berdegub d i bawah bumi, Rambinoe S i t i mengolah s u t r a
Sebelum bertangkub l a n g i t dan bumi, masih kami bersama
Adinda)

6
Lampiran: 4
K u t i p a n b a g i a n p e n u t u p K i s a h H a b i b Hadat
La

Ilaha

Illallah,

kubu l u a i h puth sapha

Soe z i a r a h bak kubu n y a n , tilk Tuhan

keupadanya

R a s e u k i mudah l a m d o n y a n y o e , page dudoe lam s i j a h t r a


Tamat "ohnan k i s a h H a d a t . k e u r a m a t t h a t k u t o b r a y a
Nyang k e u m a r a n g Muhammat M a r e u h a b a n ,

ileume k u r a n g a k a y

hina
L o n k a r a n g nyoe d i n a n g g r o e S u s o h , masa z i a r a h kubu a y a h n da
Siribe d u a r e u t o i h n i b a k H i j e u r a h , l a p a n p l o h p e u e t meutamah p u l a
(La

Ilaha I l l a l l a h ,

kubur luas p u t i h

S e s i a p a yang m e n z i a r a h i kuburan i t u ,

safa
Tuhan m e n i l i k

akan

dirinya
Mudah r e z e k i d a l a m h i d u p n y a , d i h a r i n a n t i d a l a m

sejah-

tera
Tamat d i s i n i

K i s a h Hadad, k e r a m a t s a n g a t p a n g k a l utama

Yang mengarang Muhammad M a r h a b a n ,


pun

ilmunya kurang akal

hina

Saya k a r a n g d i n e g e r i Susoh, k e t i k a m e n z i a r a h i k u b u r a n
ayahanda
S e r i b u d u a r a t u s t a h u n H i j r a h , d e l a p a n p u l u h empat b e r t a m bah

pula

7
Lampiran:

L a r i k penanda p e r g a n t i a n e p i s o d e d a l a m H i k a y a t
S a b i , k a r y a s a d u r a n Abdussamad
(a) Memakai f o r m u l a

""Ajab

"Ajab s u b e u h a n a l l a h ,

Prang

al-Palimbangi

subeuhanallah"

Bani Kuraydah l o n

calitra

D o y k a ' i d a h dua p l o h p e u e t u r o e , n a b i neuwo bak p r a n g


rada
( A j a i b subhanallah, Bani Quraydlah

saya

bercerita

Z u l k a ' i d a h dua p u l u h empat h a r i , N a b i k e m b a l i

dari

ghaza)
(b) Memakai f o r m u l a

"La I l a h a

La I l a h a I l l a l l a h ,

Illallah"

Nabiyollah kucalitra

Rupa j r o h t h a t s u a r a mangat, gash H a l a r a t hana


(La

Ilaha I l l a l l a h ,

Rupawan s a n g a t

tara

Nabi A l l a h k u c e r i t a k a n

suara sedap, d i k a s i h i H a d l a r a t

tiada

bandingan)
(c)

Gabunqan ( a ) dan ( b )
La I l a h a I l l a l l a h ,

j e u n o e l o n k i s a h la'n p u l a

"Ajab s u b e u h a n a l l a h ,

N a b i m e u l a n g k a h bak p r a n g

N a n g g r o e Khayba b e u s a s a n g a t , k u t a l e t h a t d i
(La

Ilaha I l l a l l a h ,

kini

k u k i s a h yang l a i n

Khayba

dalamnya

pula

A j a i b s u b h a n a l l a h , N a b i m e l a n g k a h k e medan p e r a n g

Khaybar

N e g e r i K h a y b a r b e s a r amat, b e n t e n g s a r a t d i d a l a m n y a ) '

8
Lampiran: 6
K u t i p a n k h u t e u b a h H i k a y a t Tamhh T u j o h

Blaih

Ya I l a h i v/a y a R a b b i , y a S o y d i wa M a u l a n a
Tuhanku

T a b r i beu j i p a k o e , n i e t

l o n nyoe bk

sia-sia

Beu meusamp p a y a h b a d a n , w a s i e t p e u n e u s a n k e u aneuknda


M i s e w a s i e t Lukeumanon H a k i m , d a l a m K u r u ' a n k e u aneuknda
Mis w a s i e t S i a h S i h a b o d d i n , la'n n i b a k n y a n dum ulama
Peureuman A l l a h H a d i h N a b i , ulama w a l i

"abt t a k u a

S i n a n l o n t u e n g k i a i h i b a r a t , n i b a k s a h b a t muhaj a n s a
Sigala

H a d i h l o n p e u s a p a t , l o n t u e n g b e u r e u k a t k e u aneuknda

H a d i h sahh l a g i muktamat, r i w a y a t s a h b a t muhaj a n s a


U l o n t e u s u r a t ngn b a h s a d r o e , A r a b Jawoe goh b i a s a
L o n b o h lage s a n g h i k a y a t , makna k i t a b

s i mumita

Nama k i t a b M U r i r a y K u l u b , Dawak Adunub u b a t desa


Soe leubh r o h meutuah j a s a t ,
(Ya

s i t t e u ' i n g a t hana

lupa

I l a h i wa y a R a b b i , y a S a y d i wa M a u l a n a

Ya Tuhanku

bukakan p i k i r a n mereka, agar n i a t

saya i n i t a k

tersia
B e r k e s a m p a i a n p a y a h b a d a n , w a s i a t d a n amanat u n t u k

ananda

S e m i s a l w a s i a t Lukmanul Hakim, dalam Quran, untuk anaknya


S e m i s a l w a s i a t S y a i k h S i h a b u d d i n , yang l a i n n y a

para

ulama

F i r m a n A l l a h , H a d i s N a b i , u l a m a , w a l i , hamba y a n g taqwa
Di

situ

saya ambil k i a s

ibarat, dari

sahabat, muhajir ansar

S e g a l a H a d i s s a y a k u m p u l k a n , s a y a a m b i l b e r k a t b u a t ananda
H a d i s s a h i h y a n g muktamat, r i w a y a t s a h a b a t m u h a j i r a n s a r
S a y a t u l i s d a l a m b a h a s a s e n d i r i , A r a b - J a w i belum
Gaya

biasa

l a g u s e o l a h h i k a y a t , makna k i t a b b a g i penggemarnya

Nama k i t a b Mughru' 1 - O u l u b , Dawa' a d z - D z u n u b penawar

dosa

S e s i a p a yang s u c i r u h , b e r t u a h j a s a d , p a s t i t e r i n g a t

tiada

lupa)

9
Lampiran: 7
K h u t e u h a h H i k a v a t Basa Jawoe
^ A j a e b s u b e u h a n a l l a h , bah l o n k i s a h b a s a

Jawoe

Saboh padan ban a t o r a n , l o n boh bangn meuduek adoe


Bangn l a k u sang h i k a y a t , s a n j a k t e u p a t ban a t o

droe

Reumbang lage keunng p a d a n , b a r a n g g a j a n p i j i p a k o e


Bak u r e u e n g n g e u t lom ngn dunge, meung gt lage j i m e u runoe
Adak tatm beu t a ' a p h a y , r e u j a n g k e u n a y k i t a b Jawoe
( A j a i b s u b h a n a l l a h , b i a r k u k i s a h bahasa Jawi
B e r p a d a n a n menurut a t u r a n , s a y a b u a t

langcam b e r u r u t r a p i

Bangunnya s e o l a h b a g a i h i k a y a t , s a n i a k t e r i k a t a t u r a n b u n y i

L a n c a r r i m a n y a , c o c o k p a d a n a n , b i a r k a p a n pun o r a n g s e n a n g i
B a g i s i bodoh dan s i d u n g u , a s a l i n d a h b e r l a g u mau d i p e l a jari
J i k a mungkin sampai h a f a l , c e p a t mengenal k i t a b
Lampiran:

Jawi)

Kutipan d a r i Hikavat Taiuwit


Nyang i d e u g h a m b i l i g h u n n a h , j e u n o e

l o n peugah h s e e d a r a

Ideugham mantng deungng j i m e u n a n , nun tanwn meurumpok r a


Meurumpok l a m p i s i t
Nyang h a r a h

saban,

deungngji t a n j a n t a b a c a

n y a n s i t dua b o h , h a y t e u n g k u j r o h

la'n hana

M i s e u e p i wah polm, m i n ghayhm m i n l a d u n k a


G h a p h u r o r r a h l m k h a y r o l l a k u m , m i s e u e n y a n bandum k h e u n Rabbana
Ideugham m i s e u l a y aa tatur, t a mat meurumpok p i t a
Ba deungn ba dua s a b a n ,

la'n n i b a k n y a n awam p a d a n y a

Nyang m i s e u e n y a n wah talb, a n i adeurb b i ' a s a k a


Phama r a b i h a t t i j i r a t u h o m , pham hay kaom bk meutuka
(Jenis

idqham b i l i g h u n n a h , k i n i

saya j e l a s k a n h a i saudara

1O
Idgham s a j a dengung naraanya, nun tanwn bertemu r a
Bertemu lam sama j u g a , dengung t a k ada j i k a d i b a c a
Huruf d e m i k i a n hanya dua s a j a , wahai saudara yang l a i n t i a d a
Contohnya i t u h a i kakanda, "min rayhim", "min ladunka"
"Ghafururahm", " k h a y r u l l a k u m " , contoh i t u semua sabda Rabbana
Idgham m i t h l a y k e n a l k a h anda, t a mati bertemu t a j u g a
Ba dengan ba keduanya sama, yang l a i n n y a t i d a k ada
Contohnya i t u wahai t a l i b , " a n i a d l r i b b i ' s a k a "
"Fama r a b i h a t t i j a r a t u h u m " , pahami h a i kaum jangan b e r t u k a r )
Lampiran: 9
Khuteubah H i k a y a t Malen) Diwa yang d i b u a t baru o l e h penurunnya
Bismillahirrahmanirrahim
Rabbon bat poku Tuhan, Muhammat Amin peusuroh-Nya
Dile ^ajab dudoe subeuhan, nyoe karangan l o n keumeung mula
Phon h"*an meukri u j o n g h^an meu^oh, sama teungh l o n tueng
punca
Kupiah puth meuseuneurat, geucob meuhat deungn s u t r a
Khuteubah p i t a n u j o n g h^an tamat, teungh mangat h^an l i
haba
Geutueng naseukah bak u r a t reukueng, s i n a n geutueng asay
punca
Adak s a l a h p i ureueng dile, l o n dunge ileume hana
Seureuban mirah k u p i a h m i r a h , peukayan s i a h seunaln r a j a
Abeudo Rahim (dile?) k i s a h , t i n g g a y khuteubah hana l o n s a j a
I j a puth baje pancong, t a n g k u l o k s i r o n g gunje dua
Uram p i t a n hana u j o n g , bah l o n t u l o n g meung lhe banja
Bah l o n boh b a c u t khuteubah, u l o n peugah asay punca
Angn r a y a t h a t meu"-^, patah kaye ladom hana
Nyang karang phon u l o n b r i the, gt t h a t lage ngn suara
H i k a y a t j r o h lage keunng, meudeungng sang gasng Jawa
Watee j i b a r a k y a t meujr^om, jihudom jideung suara
Meugah jameun ragam Tok Wi, teuma l a g i b a j u r i Po D i l a

11
-Masa jeunoe na s i t a k - t a k , Leub Batak na keumeung sa
Adak d i Bluek Panglima Po Rom, d i T i r o Lm Po Lah Baka
J i h c i t keunng sanjak uko, j r o h t h a t a t o keung banja
Soenyang deung meuhat t a h e , l a g i ng su meu'adoe-a
Jameun dile Po D i Amat, nyan p i mangat saboh r a s a
Meung nyang la'n saban-saban, tahukom t a n t a n i e t hana

(Bismillahirrahmanirrahim
R a b b u ' l - " i b a t , Tuhan P e m i l i k hamba, Muhammad Amin pesuruhNya
Av/al a j a i b kemudian subhan, i n i karangan akan kubuka
Pangkal t a k menentu, a k h i r t a k j e l a s , d i tengah-tengah
saya m u l a i
Kopiah p u t i h bersulaman, d i s u l a m dengan benang s u t r a
Khutbah t a k ada k i s a h t a k tamat, sedang sedap putus c e r i t a
Naskah d i t u r u n k a n d a r i u r a t l e h e r , d i s i t u d i t u r u n k a n yang
mula-mula
J i k a s a l a h pada yang t e r d a h u l u , saya orang dungu i l m u pun
tiada
Serban merah k o p i a h merah, p a k a i a n S y a i k h s a l i n a n r a j a
Abdurrahim yang mengisahkan, t i n g g a l khutbah t a k saya senga j a
K a i n p u t i h b a j u oancung, t e n g k o l o k serong h i a s a n n y a dua
T i a d a pangkal t i a d a u j u n g , b i a r saya urun barang t i g a b a n j a r
B i a r saya b e r i s e d i k i t khutbah, saya k i s a h a s a l mula
B a d a i b e r t i u p menderu-deru, pepohonan rubuh sebagiannya
P e n y a i r yang av/al sayaa b e r i t a h u , seronok l a g u dengan suara
H i k a y a t bagus, lagunya pun mengasyikkan, berdengung b a g a i
g a s i n g Jawa
B i l a dibawakan r a k y a t berhimpun, berkerumun menikmati suara
Dulu masyhur langgam Tok Wi, kemudian l a g i B a j u r i Po D i l a
Masa k i n i agak s e t a k a t , L e b a i Batak yang hampir s e t a r a
J i k a d i Bluek Panglima Po Rom, d i T i r o Lem Po Lah Baka
Dia pandai mengolah s a n j a k , sungguh rancak bangun rimanya

12
Yang mendengar p a s t i t e r p e s o n a , l a g i suara sedap p u l a
Di masa d u l u Po D i Amat, sedapnya pun l a i n p u l a
J i k a yang l a i n sama s e t a r a , dianggap t i a d a keistimewaannya)
Lampiran: 10
K u t i p a n H i k a y a t Nabi Ceumuko yang menunjukkan
s e g i kekeramatannya

segi-

Beu t a b a c a geunab u r o e , dum geutanyoe bek t a l u p a


Beukeuh s i t h^an raghoe tabeuet s u r a t , tadeung p i t h a t
raya p a h l a
Baranggasoe beuet h i k a y a t nyoe, jiteumekeuh dudoe p a h l a
raya
Peue p e k e r j a a n j i h nyang s a l a h , s i t Poteu A l l a h peu'ampon
desa
Ureueng nyang beuet ngn ureueng nyang ng , nyang t r o h
teuma r a y a p a h l a
( B a c a l a h s e t i a p h a r i , semua k i t a
Walau t a k pandai membaca naskah,
halanya
B a r a n g s i a p a membaca h i k a y a t i n i ,
besar
Sesuatu perbuatannya yang s a l a h ,
Yang membaca dan yang mendengar,
kahnya, b e s a r pahalanya)

jangan a l p a
mendengar pun besar padidapatnya n a n t i pahala
p a s t i A l l a h ampunkan dosa
s e r t a yang menyimpan nas-

13
L a m p i r a n : 11
K u t i p a n H i k a v a t Nubuah N a b i , s e g i - s e g i k e k e r a m a t a n n y a
L o n h i k a y a t nubuah n a b i , hay boh at ng beu

rata

Soe n y a n g deung j e u e t meutuah, soe nayng peugah

jeuet

bahgia
Soe tem pakoe meutuah

t u b o h , soe n y a n g tem t r o h r a s e u k i

teuka
Soe n y a n g na t r o h h i k a y a t n y o e , b a r a n g r i n a n g g r o e h"an b i nasa
Bah d i rumoh bah lam gampong, bah lam geudong
Bah bak keud bah lam p e u k a n , bah bak badan
G a d o i h peunyakt n i b a k j a s a t ,

bah lam k u t a

manusia

seubab keuramat s u r a t m u l i a

Soe n y a n g deung h i k a y a t n y o e , s a n g ban j i w o e h a j i j i h


Sang ban j i w o e n a n g g r o e Makah, domnan A l l a h n e u b r i

ka

pahla

( S a y a h i k a y a t k a n nubuah n a b i , h a i buah h a t i d e n g a r semua


S i a p a y a n g d e n g a r mendapat t u a h , y a n g membaca d a p a t b a h a g i a
Yang m e m p e r h a t i k a n b e r t u a h b a d a n , y a n g menyimpan banyak r e zekinya
*

O r a n g y a n g menyimpan h i k a y a t i n i , n e g e r i mana pun

takkan

binasa
Biar

d i s i m p a n d i rumah a t a u d a l a m kampung, b i a r d a l a m gedung a t a u d a l a m

Biar

kuta

d i k e d a i , b i a r d i p e k a n , b a h k a n d i badan

manusia

H i l a n g p e n y a k i t dalam j a s a d , sebab keramat s u r a t m u l i a


Yang mendengar h i k a y a t i n i , s e o l a h d a r i h a j i
Seolah

b a r u k e m b a l i d a r i Mekkan,

pahala)

begitu Allah

i a baru

tiba

memberinya

1 4
L a m p i r a n : 12
A.

Penqqolonqan

1. H i k a y a t

j e n i s h i k a y a t menurut Snouck

Ruh. i a l a h

h i k a y a t yang b e r i s i

Hurqronje

cerita

jenaka:

H i k a y a t Guda. H i k a y a t Leumo, H i k a y a t Ureueng Jawa,


H i k a y a t Po D i Amat. H i k a y a t Po Jambo
2. H i k a y a t

E p i k . h i k a y a t yang b e r i s i

orang-orang

cerita

kepahlawanan

Aceh:

H i k a y a t Meukuta.Alam

(Snouck menyebut: H i k a v a t Ma-

lm Daqanq), H i k a y a t P o c u t
Gumpeuni. H i k a y a t

Muhammat, H i k a y a t

R a j a Sulovman. H i k a y a t

Prang

Teungku d i

Meuk k

3.

Risalah A s l i .
karangan

karangan

sesuatu

i l m u pengetahuan, atau

Hikayat Prang Sabi


Chik

tentang

d i Tiro,

dan N a s a ' i h o n

Tadzkirat

Paleue,
4

atau

Hikayat
sastra

H i k a y a t Malm
ta

kayat

Hikayat

Tqk.Kutakarang

Tgk.Nyak Amat Ct

Diwa. H i k a y a t Nun P a r i s i . H i k a v a t

Cham Wadiman. H i k a v a t
n

karya

roman:

B e u r a n s a h . H i k a v a t Malm

^ >

Radat k a r a n g a n Tgk.

Ranto k a r a n g a n L e u b I s a Bambi

Tuioh Ule. Hikayat Putroe

atau

selebaran:

ar-rakidn

N a s i h a t U r e u e n g Muprang k a r a n g a n

persoalan,

Gumbak M e u i h .

Gaiah

Hikayat

B a n t a Amat. H i k a y a t P u t r o e 3 a -

Banta A l i .

Hikayat

Chah K u b a t . H i k a y a t

Sanasarh, H i k a y a t

Diwandak. H i k a y a t

Ban-

Indra

Bangsawan,

Indraputra. Hikavat

Cintabuhan. H ^ a v a t

njyu

Hi-

Diwa

Plinaoam

1 5
Hikayat

Kamarodaman, H i k a y a t

Suasa, H i k a y a t

Meudeuhgjk . H i k a y a t P h a

Sultan Boseutaman. H i k a y a t

bang C i n a , H i k a y a t
Nanikam, H i k a y a t

Diwa A k a i h

C u t Gam-

Cahya. H i k a y a t J u h a

R a i a Budak. H i k a y a t

Budak Meuseu-

iSiH H i k a y a t Abeudo Mulok. H i k a y a t Abu Nawaih, H i kayat

Siri

tasina,
Putroe
yat

Rama. H i k a y a t P e u r e u l n g . H i k a y a t

H i k a y a t Lutng, H i k a y a t
Bunqonq Jeumpa. H i k a y a t

B a n t a Rakna. Hi-kayat J u q i

Spu Alam,
Siti

Blan-

Hikayat

Dabidah.

Tapa, H i k a y a t

HikaIndra

Peutawi
5

'

F a

bel,

atau c e r i t a

binatang:

H i k a y a t Peulandok Kanc, H i k a y a t Naseuron Ad atau


Hikayat Kisah
6

'

Hiweuen

a r y a - k a r y a Keaaamaan. d i b a g i
pok,

l a g i k e dalam

kelom-

ialah:

a. L e g e n d e

sebelum

Islam:

H i k a y a t A s a y P a d . H i k a y a t Masa J e u e t
yat

tiga

Donya,

N a b i Usuh. H i k a y a t P e u r a ' u n , H i k a y a t

Hika-

R a i a Jom-

I5mah. H i k a y a t

T a m l i k h a a t a u H i k a y a t fel i a T u i o h ,

Hikayat Putroe

Peureukison.

b. L e g e n d e masa

Islam:

H i k a y a t Nubuat N a b i .
Prang

Raia Khiba.

Hikayat

Hikayat

R a i a Bada.

Hikavat

Seuma'un. H i k a y a t N a b i

Ceumuko. H i k a y a t M k r e u e t , H i k a y a t P r i n t a h
H i k a v a t Peudeuena. H i k a y a t
Muhammat N a p i a h , H i k a y a t

Soydina

Usn.

Salam.

Hikavat

Tamim A n s a . H i k a y a t Abu

15
S a m a i h , H i k a y a t S o v d i n a Amdah, H i k a y a t U t e u b a h o y Rul a m , H i k a y a t Hayak T u i o h , H i k a y a t P a l i l a t U r o e A c h u r a , H i k a y a t D a r i , K i s a h Abdolah
c

Buku p e l a i a r a n

dan p e n d i d i k a n

H a d a t , S u r a t Kirman
aaama

H i k a y a t T u i o h K i s a h . H i k a y a t Tambihoy i n s a n , H i k a y a t
Tambh T u i o h

g l a i h , H i k a y a t Tabihoy

Rapilin,

Hikayat

Mnhaiy A b i d i n , H i k a y a t M a k r i p a t , H i k a y a t H a b i b Hadat,

H i k a y a t M e u n a i a t , S i p h e u e t Dua P l o h , N a l a n

Si-

p h e u e t Dua P l o h , Beukeumeunan, Abda*u a t a u Nalam Chh


M a r e u d u k i , A k e u b a r o K a r i m , Nalam J a w o e , H i k a y a t

Basa

Jawoe
B

* Penqqolonqan i e n i s h i k a y a t menurut Kreemer.


Pembagiannya i n i t i d a k

H i k a y a t yang b e r i s i c e r i t a

d i s e r t a k a n contoh
jenaka

karyanya.

( h i k a v a t ruh)

2. H i k a y a t y a n g b e r i s i c e r i t a s e i a r a h
3.

Roman

4. F a b e l
5. L e g e n d e
H i k a v a t y a n g b e r i s i
c

aiaran

moral

Pengqoiongan j e n i s h i k a y a t menurut J a n J u l i u s C o r n e l i s Hendrik

v a n V/aardenburg

1- H i k a y a t y a n a b e r c i r i - c i r i

khas Aceh

a. H i k a v a t Ruh : H i k a y a t Leumo
b. H i k a v a t

Eoik

: H i k a v a t Malm Daaang. H i k a v a t

Pocut

Muhammat, H i k a v a t P r a n c Gumpeuni

17
c

* H j k a y a t yang b e r i s i

a i a r a n dan

pendidikan

H i k a y a t Ranto, T a d z k i r a t o y
2. H i k a v a t v a n a b e r a s a l

dari

aaaia:

Rakidin

luar

a. Roman : H i k a y a t B a n t a B e u r a n s a h , H i k a y a t Budak Meus e u k i n , H i k a y a t Diyu Plinqqam, H i k a y a t Juhan


M e u s a p i , H i k a y a t G a j a h T u i o h Ule, H i k a y a t
P u t r o e Gumbak M e u i h , H i k a v a t I n d r a

Bangsawan

H i k a y a t Malm Diwa, H i k a y a t Meudeuhak, H i k a yat


b.

Fabel

Nun P a r i s i .

Hikayat Putroe

Peukison

: H i k a y a t P e u l a n d o k Kanc

c. K a r y a - k a r y a

keaqamaan

t l 5 L e g e n d e s e b e l u m I s l a m : H i k a y a t A s a y Pad
(2) L e g e n d e semasa I s l a m
Buku p e l a j a r a n dan

: H i k a v a t R a i a Bada

pendidikan

aaama:

H i k a y a t Haba Pad, H i k a y a t Tambh T u i o h


Hikavat Tuioh K i s a h

Blaih

18

L a m p i r a n : 13
Contoh pemisahan paroh l a r i k
N a s k a h PDIA, Banda A c e h )

( H i k a y a t Meudeuhak,

19
L a m p i r a n : 14
V a r i a s i bunyi akhir
Larik-larik

larik

d a l a m k a r y a - k a r y a yang barv

t e l a h d i s u s u n dalam b a i t s e p e r t i

B e u d o i h g e u j a k h puth c a h y a

trang

C u t bungong keumang ngn Malm Diwa


"ohnoekeuh dile lage mat ang
U j o n g ngn uram u l o n p e u t u k a
A y a t l o n balk titk k e u n a r a n g
Ubah l a k u a n dua lhe b a n j a
Meung knkeuh meunan hana gt reumbang
Buhu b a c a a n p a y a h l a g o y n a
*
* *
Awan meusagob meutob u r o e hu
Manyam d i c o n g u keumang meukeuprak
B a c u t l o n ubah k i s a h

ngn buhu

Haba l o n jampu s i k r a k dua k r a k


K i l a t mubl-bl sab c a h y a hu
Hana j a n t a ' e u g e u l a n t e u e meutak
Haba l o n puwoe k e u P u t r o e Bungsu
Dua

ngn Teungku t e u n g e u t s a n g k a phak

(Berangkat t i d u r pualam
C u t bunga p e k a n

benderang

d e n g a n Malm Diwa

Cukuplah d u l u rima a k h i r

ang

Ujung dan p a n g k a l b e r a l i h r i m a
A y a t dan k i s a h a n s a y a g a n t i k a n
Ubah l a k u a n dua t i g a
Jika

banjar

t a k d e m i k i a n k u r a n g menawan

Lagu bacaan payah

dan hambar

pantun.

20

Awan kelabu. m e n y a l u b s u r y a
Manyang k e l a p a mengorak keDrak
Saya ubah s e d i k i t k i s a h dan l a g u
C e r i t a bercampur barang s e t i n d a k
Kilat

s e l a l u mendenyar c a h y a

S e k e j a b mata p e t i r

berdentam

K i s a h k e m b a l i r>ada P u t r i

Bungsu

B e r s a m a Teungku t e r t i d u r

nyaman

(Tgk.Abdullah
h.20)

B a d a l y , 1959, H i k a v a t Malm Diwa ( I I )

21
L a m p i r a n : 15
Ikatan
lagu

sanjak

yang

terlihat

b e r m a i n kanak-kanak,

dalam

teka-teki,

(1) D i d a h u l u i

Idi",

sebagai

dengan

tiruan

sang i b u . B a i t - b a i t
ubah

isinya,

dahului

anak

formula

" A l a h h a y do,doda

nyanyian i n i s e l a l u
situasi

formula

"La I l a h a

anak

yang p e r t a m a d i s e b u t

Alah
R

anak

dalam b u a i a n dengan

Lagu

(1) :

hay do, doda

euianq

Ayoh

r a

V k
e

idi,

Illallah",

Lekas besar Banta S i d i ,


Dalam

"peuratb

nyanyian r a t i b .

Lagu

menidurkan

mengucapkan n y a n y i a n .

tulong

reuyeuek

timang

a b i eumpoe d i b l a n g

pasir pantai

dimainkan

riak

membantu a b i b e k e r j a d i sawah

masa h e b a t n y a p e r a n g yang b e r l a m g s u n g d i Aceh

melawan i n v a s i
sebagai

(2) D i -

seperti

juga,

"peuddi aneuk".

anoe p a s i

Banta S i d l ,

h a i do, doda i d i ,

dengan

juga

dapat berubah-

yang berkembang.

h a l n y a r a t b . K a r e n a i t u maka d i s e b u t
aneuk", m e n i d u r k a n

i n i ada dua rna-

i r a m a gerak b u a i a n yang d i a y u n k a n

menurut

dengan

bobok,

dan m a n t r a .

(a) L a g u n i n a bobok. L a g u m e n i d u r k a n
cam.

lagu nina

B e l a n d a , maka n y a n y i a n i n i b e r u b a h

isinya,

berikut:

A l a h hay do, doda

idi,

anoe p a s i

reuyeuek

Reu-rang r a y e k B a n t a S i d i , j a k p r a n g ' s a b i
( L e k a s b e s a r B.S., b e r p e r a n g s a b i l
Dalam

masa pendudukan

timang
jigantoe

menggantikan

nang

ayah)

J e p a n g , n y a n y i a n i n i j u g a menga-

22
Xami p e r u b a h a n l a g i . Di s i n i yang t e r u n g k a p a d a l a h gambaran
k e s u k a r a n h i d u p p a d a masa i t u . N y a n y i a n n y a a d a l a h s e b a g a i
berikut:

A l a h hay don, i ak k u d o n - d o n , k a p a y Nipn lam awan m i q a


T e u n q e t l o n ook-pok
rayek

i a g a l o n ayn, peue tabr k e u l o n

oh

gata

Ayoh h a i d o n , a y o h k u d o n - d o n , p e s a w a t H i p o n d i dalam mega


L e l a p k u b o b o k k a n , t e r j a g a k u a y u n k a n , apa pemberianmu ( u n tuk

i b u ) s e t e l a h engkau b e s a r . Ataur.

A l a h h a y do, doda i d a n g , k a p a y J e u p a n g jip lam hawa


Reujang rayek B a n t a Seudang,

jijak

muprang t u l o n g

bangsa

Ayoh h a i do, doda i d a n g , p e s a w a t J e p a n g mengudara


L e k a s b e s a r B a n t a Seudang, ke kancah perang menolong bangsa
Lagu
La

(2) :

ilaha Illallah.

bak meutuah

bak

mubahaia

Bak p h | t kult bak mangat a s p e , Tuhan


La Ilaha I l l a l l a h ,

Ilaha I l l a l l a h ,

Ra^ek aneuk

peulahra

b e r t u a h l a h dan b e r b a h a g i a

P a h i t k u l i t n y a , s e h a t b a d a n n y a , Tuhan
La

s i d r o e nyang

Esa yang

pelihara

K a l i m a h Toybah p a n o k a y tamat

beu b a a a i h - b a o a i h . t u e n g b i l a mbah i i p o h

kaph
La

Ilaha Illallah,

K a l i m a h Taybah m o d a l k i t a

mati

C e p a t l a h b e s a r w a h a i a n a k k u , membela ayahmu y a n g d i b u n u h
kaf

ir

23
(b)

P u i s i t e k a - t e k i j u g a m a s i h d i c i p t a t e r u s sampai
r a n g , d i s i n i d i t u r u n k a n dua c o n t o h n y a .

seka-

L_ap_h phon k u t a t a l o e , k u t a beu s o e nyang k e u d u a


L_aph keulhe k u t a p i rak , i e meuor' um-orak daiam
L a p i s pertama benteng t a l i ,

kuta

b e n t e n g b e s i yang k e d u a

L a p i s k e t i g a benteng p e r a k , a i r kocak d i dalamnya


(Jawaban t e k a - t e k i
Saboh
ka

siwaih

i n i a d a l a h buah

kelapa)

jip u la't, j i n g i e n g u likt a n e u k l i

na

Jiiak

ngn j i w o e eumpeuen lam reugam, s o e nyang

ajam

c u b a boh makna
S e e k o r r a j a w a l i k e l a u t t e r b a n g , m e l i h a t ke b e l a k a n g anaknya t e l a h ada
Pergi

dan p u l a n g umpan d i genggaman, s i a p a y a n g paham,

coba b e r i

maknanya

( J a w a b a n n y a i a l a h o r a n g y a n g m e n u l i s dengan m a t a
( c )

pena)

^ v a n y i a n anak-anak. Nyanyian i n i juga masih t e r u s d i c i p t a , meskipun dalam gaya yang b e r b e d a . D i s i n i d i t u r u n k a n bentuk yang lama dengan.bentuk yang
C

baru.

c u l i b ampn, m a l a Sn d h t - d h t
%

H o k a c a t a p o d a g e u n d r i . b e u d o i h n a r i kudh*t-kudh*t
Beudoih l a j u
C

r e u j a n q - r e u i a n q . k u p u p i n o a a n o i j a kunyt

c u l i b ampun, m a l a daun

dh't-dh^t

Manakah Anda k a k a k g e u n d r i . b a n g k i t m e n a r i kudh^t3

kudh't

24
B a n g k i t cepat l e k a s - l e k a s , kupakaikan sarung warna k u n y i t
( A b d u l l a h A r i f , Panton Aneuk M i e t . 1958, h.7)
Moto P-m-toh i i j a k u B a r a t ,
J i p i y o h s i ' a t bak kanto Lhk Nqa
Teuka p u l i s i jidng bak i a l a n ,
Jitanvng p a i a n beurangkat teuma

M o b i l PMTOH

trayek p a n t a i B a r a t

B e r h e n t i s e k e j a b d i pos Lhk Nga


Datang p o l i s i b e r d i r i d i j a l a n
Menayakan kapan b e r a n g k a t k e m b a l i
(d) P u i s i mantra. Dalam sebuah mantra yang d i s e b u t Do*a
Tanqkay Burong (Cod.Or. 8105a UBL. ) , doa t a n g k a l k u n t i l a n a k , t e r d a p a t beberapa macambbentuk p u i s i . Pertama
s e k a l i d i b u k a dengan f o r m u l a doa dalam bahasa Arab,
s e t e l a h i t u d i l a n j u t k a n dengan sejumlah p e r u l a n g a n
m i r i p dengan mantar M e l a y u , s e l a n j u t n y a t e r d a p a t juga
beberapa l a r i k

s a n j a k . dan nalam j e n i s empat k a k i s e -

l a r i k . B e r i k u t i n i d i k u t i p kedua bentuk p u i s i yang t e r akhir

itu.

Hay burong s i burong, l e burong matedi ateueh bumoe

(2)

Ka'k u lanot kupeuaandoe, k a t r 6 n u bumoe k u o e u s i n g k l a

(3)

D_ g a k i na rant beusoe, d i i aroe rant teumaqa

(4)

Di_ ke ku'k d i kah katrn, d o a kulake bak A l l a h T a ' a l a

(5)

Beureukat do'a gureku nyang s a h , beureukat L a I l a h a

I l l a l l a h , N a b i Muhammad R a s u l o l l a h s.a.w.

25
(6)

Hay b u r o n g s i geupab b i n o e mbah, i j a k u c r i e k baie k u p i a h

(7)

Nibak
Hai

s*ueb n i b a k d a r a h , j i p e u d u e k bak hab k a h

kuntilanak
di

s i k u n t i l a n a k , banyak k u n t i l a n a k

mati

bumi

N a i k k e l a n g i t k u k e t a p e l , t u r u n k e bumi k a u k u s i n g k e l a
Di

kaki

Aku n a i k

ada r a n t a i b e s i ,
engkau

d i tangan r a n t a i

tembaga

t u r u n , d o a kumohon pada A l l a h

Taala

B e r k a t doa g u r u k u yang s a h , b e r k a t L a I l a h a I l l a l l a h ,
N a b i Muhammad R a s u l u l l a h
Hai

k u n t i l a n a k yang d i j a l a n g i
k a i n kusobek, baju

Di

sini

terlihat

r u p a k a n dua l a r i k

kuserpih.

culib,

tiruan

bahwa l a r i k

engkau

(2) dan (3) j e l a s me-

s a n i a k , sedangkan l a r i k

merupakan dua l a r i k
ib

o r a n g i s t e r i ayahmu,

sumsum dan d i d a l a m d a r a h , d i l e t a k k a n d i h a t i
Di

s.a.w.

n a l a m j e n i s empat k a k i

(6) dan (7)


selarik.

suara burung

Dh t-dh*t. t i r u a n g e r a k a n k a k i
N

anak-anak

menirukan orang

menari yang menimbulkan k e l u c u a n , k a r e n a gerakannya i t u


tidak

s e s u a i dengan mat.

3
T o d a g e u n d r i . k a n a k - k a n a k y a n g gemuk, dan g e r a k a n n y a b e r a t
dan

lamban.

4
Kudh't-kudh't, t i r u a n g a y a g e r a k a n n y a y a n g - b e r a t
dan g o n t a i ,

sehingga l e b i h menciptakan kelucuan.

26
L a m p i r a n : 16
Nyanvian p e n g i r i n g Rapa'i

Daboih

B e u d o i h d a b o i h taph r a p a ' i , bak kubu N a b i t a n i e t t a l i n q k a


B e u d o i h d a b o i h bak khalh at, n y a n Tuhan br arapon desa
B i s e u m i l l a h l o n puphon lik, salh h"an j e u e t

l l o n

beuet

do a
Bak

s i m a k s i e t hana jipik, bak s i jah pan agama

Ya choylllah Abeudo Kad, kubuneu lam gl d i d a l a m


Sithon

rimba

sig leumah b u p a n j i , mudah r a s e u k i umat lam dnya

Wah Teungku bek neuwoe dile, t a p e u n a b


Neuleueng

gure talake d o a
v

j a r o e b a n dua b l a h , n e u p a t i h a h neulake do^a

(Mari berdabus
Nabi

tabuh r a n a ' i , n i a t k a n m e n g e l i l i n g i

Bermain dabus i k h l a s k a n h a t i ,

kuburan

Tuhan ampuni d o s a - d o s a

B i s m i l l a h s a y a m u l a i lik, e n t a h t a k b i s a l a g i s a y a

kita
ucapkan

doa
Pada s i p e m a k s i a t t i d a k t e r p i k i r , pada s i j a h i l mana a d a
agama
Ya s y a y l i l l a h
Setahun

sekali

A b d u l K a d i r , makamnya d i gunung d i d a l a m

rimba

nampak p a n j i - p a n j i , ( p e r t a n d a ) mudah r e z e k i

ummat d i d u n i a
Wahai Teungku j a n g a n p u l a n g d u l u , k i t a
doa
T a d a h k a n t a n g a n kedua

b e l a h , ucapkan

j u m p a i g u r u mohonkan

f a t i h a h , p a n j a t k a n doa

( l i h a t Snouck H u r g r o n j e 1894, De Atjhers


(II),

h.291-292)

27

Lampiran: 17
K i s a h dalam S e u d a t i pimpinan Chh Lah Geunta dalam
tunang pada Pekan Kehudayaan Aceh I I (PKA I I )
1 9 7 2 . K i s a h i n i m e l u k i s k a n pengaruh kehidupan modern yang
t e l a h menerobos masuk ke dalam kehidupan remaja k o t a k e c i l ,
i a l a h Lueng Putu dan Beureunuen d i Kabuoaten P i d i e . Bahasa'
yang d i p a k a i sangat s e h a r i - h a r i , segar, e n u h humor, dan
ditambah dengan e r o t i s , d i samping k r i t i k s o s i a l yang juga
t a j am.
a

5 e u d a t i

Ram Beureunuen bak uroe Sabtu, ram Lueng Putu uroe A l e u h a t


Rumoh s i k u l a r a t a lampoh u, ngn dindng batu ngn pageue
kawat
Di aneuk dara hawa ^oh t a ' e u , j i s o k s i p a t u tumt meujungkat
Ngn baje bb reund meu'iku, s i ' u l a h l a k u Klng meukat
ubat
Nyang malm jeunoe h*an j e u e t keu teungku, beu t h a t u cong
u geupeu'k k i t a b
Nyang malm jameun lage l o n t u a n p i j e u e t keu teungku, ka
l o n kheun l a j u "Kunhu A l l a h u Ahat"
B e u r a n i l o n j a k ateueh sundak u, timah teungh j u b e u r a n i
l o n kab
Meuny l e malm l e t h a t k e u l i r u , ka r o h meujampu s u t r a ngn
kasab
Meuny meusapat banggi ngn candu, meung hana ta'eu teunte
j imeukab
Di aneuk dara p i saboh l u c u , d i meuyub bangku meujok-jok
surat
Bukn s a l a h ma bukn s a l a h k u , kn s a l a h guru jimeuduek s a pat
Kn s a l a h guru c i t s a l a h g a t a , sab s i k u l a meujok-jok s u r a t
Haba lam s u r a t jeunoe l o n b a c a , apa d i l u a neu'iem beu seungab
Saya harap pada a d i n d a , malam Seulasa t a n o n t o n s i ' a t
Malam Seunanyan hana gt gamba, malam S e u l a s a p i l e m hbat
that

23
P i l e m Meulayu
that

t a t u p e u e b a s a , ngn aneuk muda k e u b i t

gagah

Ka p u t o i h p a k a t awaknyan d u a , keudh bak gamba k a j i b e u rangkat


Di

l o n malam n y a n p i na l o n t e u k a , ngn Chh L a h G e u n t a


sig

beurangkat

J i b l o e k e u r e u c i h ban dua g l a i h
sapat

s a , awak nyan dua j i m e u d u e k

Jipeuln panyt jimeu'n gamba, awak nyan dua d e u k a t b e r deukat


Bak

j o k - j o k k a c a n g meureugam boh p h a , s e u ' o t a d i n d a bek


t h a t - t h a t bang mat

Di

l o n d i likt meusr't- sr^t lam p h a , awak nyan dua c u k6b na nkmat

Aneuk g e u t a n y o e
tm

b e u gt t a j a g a , beungh ngn s i n j a beu t a -

ikat

Meuny k a keunng peunyakt c i n t a , c i t p a y a h r a y a t a y u e


peu ubat
1

(Ramai B e u r e u n u e n d i h a r i

S a b t u , r a m a i Lueng Putu d i h a r i

Ahad
Gedung s e k o l a h d i t i a p k e b u n k e l a p a , b e r d i n d i n g b a t u b e r pagar

kawat

Anak d a r a memikat h a t i , b e r s e p a t u t i n g g i

tumit terangkat

B e r b a j u bebe ban p i n g g a n g m e n j e l a , s e o l a h r u p a K e l i n g p e n jual

obat

Orang a l i m sekarang t a k dapat j a d i i k u t a n , meski

setinggi

pohon k e l a p a t e r s u s u n k i t a b
O r a n g a l i m d u l u , umpama s a y a
saya ucapkan

, bisa jadi ikutan,

"Qulhu A l l a h u

B e r a n i menapak d i a t a s s u n d a k

Ahad!"

langsung

kelaDa, timah mendidih bera-

n i saya lahab
J i k a banvak yang a l i m banyak k e k e l i r u a n , bercampur a n t a r a
5
s u t r a dan kasab
J i k a b e r d e k a t a n pemadat dengan c a n d u , j i k a
akan

ludes

diisap

tak diperhatikan

29
Anak d a r a oun b e r l a k u l u c u , ' d i bawah bangku b e r t u k a r s u r a t
Bukan s a l a h a y a h a t a u pun i b u , b u k a n s a l a h g u r u mereka d u duk b e r d e k a t
Bukan s l a a h guru,memang s a l a h Anda s e n d i r i ,
bertukar surat
B e r i t a dalam s u r a t k i n i
menyimak

sesama m u r i d

s a y a b a c a , Oom-oom d i l u a r h a r a p

"Saya h a r a p pada A d i n d a , malam S e l a s a k i t a n o n t o n s e k e j a b !


Malam

S e n i t a k b a g u s f i l m n y a , malam S e l a s a f i l m n y a h e b a t

F i l m Melayu

kita

t a h u b a h a s a n y a , anak mudanya pun gagah

amat! "
Teguh j a n j i m e r e k a b e r d u a , k e gedung b i o s k o p l a l u

berangkat

S a y a malam i t u pun menonton j u g a , dengan Chh L a h G e u n t a


sama b e r a n g k a t
K a r e i s d i b e l i d i k e l a s s a t u , m e r e k a i t u duduk

berdekat

D i m a t i k a n lampu f i l m d i p u t a r , mereka b e r d u a s a l i n g
S a m b i l merogoh k a c a n g t e r p e g a n g p a h a , s i g a d i s
"Aduh Abang j a n g a n

merapat

berkata,

nekat!"

Saya d i b e l a k a n g tegang s e n d i r i , dua s e j o l i

a s y i k dan hangat

Remaja k i t a b a i k - b a i k l a h d i j a g a , p a g i d a n s e n j a d i a w a s i

ketat

K a l a u sudah d i r a s u k p e n y a k i t c i n t a , t a k ada upaya m e n c a r i


pengobat
1
P e n y a n y i menyamakan o r a n g a l i m zaman d u l u s e o e r t i d i n n y a , s e m a t a - m a t a u n t u k memancing g e l a k - t a w a p e n o n t o n , s e bab t e r n y a t a i a h a n y a mampu mengucapkan s e p o t o n g a y a t s a j a .
2
A r t i n y a , " K a t a k a n l a h ( h a i Muhammad) bahwa A l l a h i t u
Esa!
3
A l a t oengupas k e l a p a yang t e r b u a t d a r i kavu a t a u b e s i
yang tajam ujungnya
4
L a r i k m i s e c a r a h a r f i a h m e n y a t a k a n bahwa p e n y a n y i s a n g a t ampuh i l m u n y a , t e t a p i s e c a r a t e r s i r a t b e r a r t i p u l a b a h wa s e o r a n g u l a m a i t u h a r u s l a h b e r a n i m e n a h a d a o i s e g a l a masal a h b a g a i m a n a pun b e r a t n y a , s e p e r t i u l a m a zaman d u l u v a n g b e r a n i m e m p e r t a r u h k a n nyawanya d a l a m p e r a n g s a b i l
5
K a s a b , b e n a n g emas a t a u b e n a n g p e r a k
6
F i l m M e l a y u , maksudnya f i l m I n d o n e s i a
T

30
Lamniran: 18
Dua contoh bentuk penyuluhan yang digubah o l e h dua pen y a i r ke dalam bahasa Aceh
(a) Penyuluhan Chh R i h Krueng Raya tentang f u s i n a r t a i
D o l i t i k dalam karyanya Suloh Masyarakat (1976)
Gura d i Gugob p u l o t na sab
Ureueng m Dad d i Blang Situngkoh
Uroe jh s i p l o h geuboh peureut
Jeunoe boh at habh geusamooih
Lhe boh peureut jeunoe nyang has
La'n apeuk jumlahnya t u j o h
Nyankeuh jeunoe adoe boh at
Lhe boh peureut jeumba ka geuboh
Nyang phon hay rakan Golongan Karya
Nyang ka meujasa raya ngn h a l o i h
Ka deuh t a ' e u leumah nyata
Lhe k a r y a tunong ngn baroh
Meunasah ceudaih m e u s e u j i t r a t a
S i k u l a ka na jeueb sagoe lampoih
Teuma saboh t r e k peureut P e - t i g a
Panjangan nama deung u l o n boh
Away phon P - Peureut nama
Pe nyang keudua- P e r s a t u a n geuboh
Pe nyang keulhe teunte l o n nyata
Pembangunan nama wah Teungku beh
Paneuk k a l i m a t meuhat P-tiga
Nyan baro dua baro l o n s u l o h
Saboh t r e u k adoe jeunoe l o n buka
P-D-I nama k a l i m a t
putoih
(Aneh d i Gugob s e l a l u t e r s e d i a p u l u t
Orang mengangkut p a d i d i Sawah S i t u n g k o h
Dulu sepuluh jumlah p a r t a i
K i n i h a i a d i k semua dihapus

31
Tiga
Yang
Kini
Tiga

buah p a r t a i k i n i y a n g ada
kena a f k i r jumlahnya t u j u h
i t u l a h a d i k buah h a t i
buah p a r t a i dengan t u g a s n y a
Pertama h a i rekan Golongan

Karya

Yang sudah b e r j a s a b e s a r dan k e c i l


Terang

terlihat,

Tiga karyanya

t i m u r dan b a r a t

Meunasah d a n m e s j i d d i b a n g u n
S e k o l a h pun a d a d i t i a p
Sebuah l a g i

menarrtpak n y a t a

semua

tempat

partai P-tiga

P a n j a n g n y a nama d e n g a r s a y a
P-pertama b e r a r t i

sebut

Partai

P-kedua " P e r s a t u a n " maksudnya


P-ketiga sudahlah

nyata

"Pembangunan" h a i Teungku semua


Pendek k a l i m a t p a s t i P - t i g a
B a r u l a h dua yang saya

jelaskan

Satu l a g i Adik b e r i k u t saya

nyatakan

PDI nama k e p e n d e k a n n y a )
(b) P e n y u l u h a n

t e n t a n g P a n c a s i l a o l e h p e n y a i r A.Hamid Musa

dalam karyanya

P a n c a s i l a Lam B a s a A c e h

P a n c a s i l a limng boh p h a r i k a h
Deung hay A y a h d a s a r p e r t a m a
Masng-masng b u e t k a u l o n p e u g a h
Bek na l e s a l a h wate n e u b a c a
Dalam P i a g a m k a l h e u e h

geupeugah

Dalam F a l s a f a h D a s a r N e g a r a
Ngn s a n j a k Ach j e u n o e l o n

kisah

S u p a y a b a g a i h n e u ' i n g a t makna

(1984)

32
D i d a l a m P-peuet bandum g e u ' u l a h
Ka g e u t e u l a ^ a h sidh d i Jawa
Bak d a s a r phon g e u p e u s i d r o e A l l a h
Tuhan t a s e u m a h Nyang Maha E s a
(Pancasila

l i m a buah d a s a r

Dengar h a i Ayah d a s a r p e r t a m a
M a s i n g - m a s i n g n y a sudah s a y a s e b u t k a n
Jangan sampai s l a a h l a g i k a l a
1
Dalam

Piagam

sudah

dibaca

disebutkan

Dalam P a l s a f a h D a s a r N e g a r a
Dengan s a n j a k Aceh s a y a k i s a h k a n
Supaya mudah m e n g i n g a t makna
D i d a l a m P-4 semua d i o l a h
T e l a h d i t e l a a h d i s a n a d i Jawa
Pada d a s a r p e r t a m a e s a k a n A l l a h
Menyembah Tuhan Yang Maha E s a )
1
Maksudnya:

Piagam

Jakarta

Maksudnya:

Pemerintah Pusat

33
L a m p i r a n : 19
P o l a penambahan k a t a d a l a m
ma s e p e r t i
(a)

yang

t e r l i h a t dalam

Ucapan k a r o n g d a n w a l i
kan k e p a d a

larik

untuk k e p e r l u a n i r a -

HMA n a s k a h

M.

Malm d a g a n g k e t i k a

mereka j a b a t a n p a n g l i m a p e r a n g

i a menawar( e p i s o d e Jam-

b A y ) . Tambahan k a t a d i m a k s u d b e r u p a p e r u l a n g a n k a t a
adoe, a d i k .
Jeunoe

m e u t u t o k a r o n g ngn w a l i ,

lhe r e u t o i h j i sab

sasa
A

- o e u l o n h a n k k u p a n g l i m a p r a n g , t u a h k u r a n g t a n
v

bahgia
H^an k adoe k u p a n g l i m a p r a n g , hana gt t u n g a n g po
bntara
Goh m e u r e u t a b a t adoe ubak A l l a h , hana t u a h

kupanglima

* Adoe p a y o n g po s a m l a k o e , t a s a m b o t n a n g g r o e

po l g a t a

* Adoe p a y o n g bate b a d a n ,

na ke s a j a n k u s e u r e u t a

* Meutuah adoe puth licn,^oh me neusaln l p o t e u

raja

Lamankeuh g a t a adoe t a p a n g l i m a p r a n g , dum ulebalang


j iseureuta
Nyampang-nyampang adoe bak meusakt, kudng ku apt
1

kupeungn g a t a
( K i n i b e r k a t a k a r o n g d a n w a l i , t i g a r a t u s m e r e k a sama
perkasa
" A d i k , saya t a k sanggup m e n j a d i p a n g l i m a p e r a n g ,

tuahnya

kurang tanpa bahgia!


Tak

sanggup a d i k aku p a n g l i m a p e r a n g , k u r a n g k e b e r a n i a n
hai

bintara

B e l u m mendapat m a r t a b a t d a r i A l l a h , t i a d a
menjadi

panglima

A d i k k u sayang yang j a u h a r i ,
A d i k k u sayang, b a t u badan,

s a m b u t l a h n e g e r i o l e h Anda
aku akan m e n g i r i n g

B e r t u a h , A d i k , y a n g tampan d a n
pesalin

tuah, Adik,

oleh

raja

manis, pantas

serta
diberi

34
J i k a l a u Adik menjadi panglima perang, semua h u l u b a l a n g
ikut serta
Andaikan Adik n a n t i
Anda)

t e r j e p i t , akulah pengapit kutemani

(b) K a t a - k a t a Malm Dagang pada Putroe Keumala Donya, dalam


episode Asahan. Tambahannya berupa p e r u l a n g a n k a t a po
da, kakanda.
Udh tawoe hay po da u nanggroe Aceh, bak r a j a nyang
salh lia r a y a
Bek tameulakoe hay po da ngn r a j a kaph, ureueng mungk keu agama
* Malm Dagang matl d i j a r o e ,

t a j a k keunoe wah po da

P u t r o e j i m o e bukn bubarang, r a s a meulinggang deungn


aseutana
* Wah po da bek t h a t tapoh d r o e , patah j a r o e h"an sakn
guna
Meung ka po da patah ngn j a r o e ,
mala Donya

ho taba meuntroe Keu-

Ho taba meuntroe hay po da keumala Ach, gata ka teuoh


rupa ka c i d r a
Meung ka p a r o t hay PO da l u k a asoe, rupa sambinoe ka
cacat raya
Bek taweueh hay po da bek t a ' i n g a t l, keu r a j a kaph
asoe nuraka
R a j a kaph hay po da c i t bk tagash, r a j a palh kureueng s e u t i a
Hana p a t S t hay PO da d i j i h j i b o i h d r o e , j i t i n g g a y put r o e Keumala Donya
Jeunoe na l o n hay po da soe peulage, r a j a r i ase kureueng s e u t i a
("Ayolah b e r a n g k a t , Kakanda, ke n e g e r i Aceh, menghadap
r a j a yang s a l i h , a u l i a b e s a r
Jangan b e r s u a m i , Kakanda, dengan r a j a k a f i r , orang yang
mungkir akan agama!"

35
Malm Dagang l a l u memegang t a n g a n n y a , " M a r i k e m a r i
wahai

Kakanda!"

P u t r i m e n a n g i s bukan k e p a l a n g , s e r a s a t e r g u n c a n g s e l u ruh
istana
"Wahai Kakanda j a n g a n m e n h y i k s a d i r i ,
t e r s i a saja
J i k a Kakanda
Keumala

bila

patah tangan

s u d a h p a t a h t a n g a n , u n t u k apa m e n t r i ,
Donya?

Untuk aoa m e n t r i , K a k a n d a Keumala A c e h , j i k a w a j a h pun


i k u t cedera?
J i k a s u d a h p a r u t , K a k a n d a , badan t e r l u k a ,
cantik

pun a k a n c a c a t

Tak u s a h d i k a s i h a n i ,
raja kafir

w a j a h yang

pula

Kakanda, jangan d i p i k i r k a n

lagi

i s i neraka

R a j a k a f i r , K a k a n d a , j a n g a n d i k a s i h i , r a j a jahanam k u rang

setia

T i a d a p a t u t i a menyelamatkan d i r i n y a
K a k a n d a , p u t r i Keumala

saja,

meninggalkan

Donya

K i n i ada s a y a h a i Kakanda, yang memperhatikan, b i a r k a n


r a j a a n j i n g kurang

setia!")

( c ) Ucapan Malm Dagang k e t i k a

menyambut k e d a t a n g a n M e u k u t a

Alam d a r i J o h o r Lama d a l a m e p i s o d e P e r a n g Banang. Tambahan k a t a y a n g b e r u l a n g i a l a h k a t a

tuanku.

Peue haba p r a n g Tuanku d i n a n g g r o e T i m u , neubungka


JhS M e u k u t a

Donya

Padum boh n a n g g r o e Tuanku n y a n g k a t a l o , n e u p r a n g u JhS


ulh S r o e p a d a
Padum na kaph Tuanku n y a n g k a n y u r o k , n y a n g k a taklk
bak

Meukuta

Nyang k a t a k l o k
Meukuta

Tuanku n y u r o k s a h o , n y a n g l a m h i r o e

Donya

D i kamoe meuprh Tuanku d u l i h a l a r a t ,


k a r a t p r a n g meurada

h^an m e u j e u e t

36
("Sudah lama Tuanku m e n i n g g a l k a n k a m i , b e r a n g k a t
s i n i ke J o h o r Lama
Aoa b e r i t a

p e r a n g Tuanku d i n e g e r i

dari

T i m u r , b e r a n g k a t ke

J o h o r Meukuta Donya?
B e r a p a buah n e g e r i , T u a n k u , y a n g sudah h a n c u r , p e n y e r a n g a n ke J o h o r o l e h
B e r a o a banyak k a f i r ,
takluk

pada

Sripaduka?

T u a n k u , y a n g sudah m e n y e r a h , y a n g

Meukuta?

Yang s u d a h t a k l u k , T u a n k u , menyerah
lam

u r u s a n Meukuta

s e k a l i a n , yang da-

Donya!

Kami t u n g g u - t u n g g u T u a n k u , d u l i h a d l a r a t , t a k b e r a n i
mendahului penyerangan dibuka!")

* M a k s u d n y a , k a t a adoe dan PO da d a l a m l a r i k b e r s a n g k u t a n , t i d a k b e r g u n g s i s e b a g a i tambahan.

37
Lampiran:

20

Dalam a r s i p
sebuah

salinan

s u r a t - s u r a t kepunyaan

Damst,

terdapat

tentang penyitaan H i k a v a t Prano Sabi

Or.8667 UBL). S u r a t i t u b e r a s a l
t e r b a g i k e dalam

dari

(Cod.

seorang mantri

polisi,

dua p e n j e l a s a n , A dan B. Dalam a r s i p

Damst

i t u y a n g ada h a n y a l e m b a r A saja,sedangkan l e m b a r B sudah


hilang.

Surat laporan i t u berbunyi sebagai b e r i k u t :

Pada h a r i
dibeslag
gil

Senen,

t a n g g a 24 November 1924, k i t a b i n i

d i tangan Habib Hoesin b i n A l i

Kabib Kramat), tinggal

Alatas

(orang pang-

d i Poetjoek Aloee I I ,

Simpang

0 elim.
Ini

h i k a j a t bernama P e r a n o S a b i l . k a r a n g a n A b d o e l

Sa-

mad o r a n g P a l e m b a n g , m o e r i d d a r i S j e c h Saman.
Dalam

k i t a b i n i t e r s e b o e t s i a p a perang k a f i r , d i a

s a b i l , kalau mati sjahid,

dan masoek

sjoerga.

B e b e r a p a p e r k a t a a n j a n g d a p a t membangoenkan h a t i
kepada
1

djalan berperang, j a i toe:

"Perang s a b i l

djalan Allah,

l e b i h bertoeah siapa

K e b a d j i k a n b a n j a k , pan a l a l e b i h , k a s i h A l l a h
II

orang

"Orang
Ti tik

sjahid

dalam p e r a n g k a f i r ,

darah d a r i badan,

kerdja

s i a p a j a n g bawa."

toedjoeh h a s i l faedahnja

ampoen d o s a

sekaliannja."

Toelichtingen
1

I n i h i k a j a t k e p o e n j a a n A d j a H a l o u j a h , kemenakan H a b i b
Beutoeng

(A H a b i b A l o e w i ) ,

Keumala,

Pidie.

tinggal

d i B e u t o e n g , gampoeng

38
2

A d j a T i (Hak d a r i H a b i b
2
Ti
dengan h a r g a $ 4 . -

H a d j i Oemar l a k i K j a '

Hoesin)

Dien

dapat gadai d a r i

(soedah m a t i ) , dapat

dari

A d j a T i dengan h a r g a $ 4 . -

Nja'

Dien b i n i

Adja

gadai

H a d j i Oemar, t e r i m a p e n i n g g a l a n d a r i

la-

k i n y a H a d j i Oemar
5

Da R a j e '
Da

(saudara d a r i N j a ' D i e n ) , dapat pinjam

Raje'

A b d a e l Wahab

(Madat Simpang O e l i m ) ,

( l i h a t B) a t a s s o e r o e h
7

Habib

dari

salin

i n i kitab

s a u d a r a n j a , nama Da R a j e ' .

H o e s i n , P o e t j o e k A l o e e I I , Simpang O e l i m ,

kembali dari

tangan

Da R a j e ' , s e b a b Da R a j e '

simpan, karena

terdengar kabar

hikajat

sabil.

perang

Idi,

terima

takoet

j a n g oelebalang

tjari

den 26 November 1924


De M a n t r i
(tanda

politie,
tangan)

( t a n p a nama t e r a n g )
A H a b i b A l o e w i , mungkin m a k s u d n y a : Kakak H a b i b
2
A d i a T i , mungkin maksudnya: A d j a H a l o u j a h

Da R a j e ' , m u n g k i n m a k s u d n y a : N j a '

Dien

Aloewi

Lampiran Bab I I I

39
Lampiran: 1
Halaman p e r t a m a N a s k a h D dengan b a s m a l a h

terbalik

Menurut k e t e r a n g a n o r a n g yang mengetahui, p e n u l i s a n


malah

terbalik

y a n g d e m i k i a n , merupakan c i r i

bas-

formula

y a n g mengandung k e k u a t a n m a g i s . D i k a t a k a n , a p a b i l a

for-

mula basmalah i n i d i t u l i s

balik

sebanyak
dengan

211 k a l i

sedemikian rupa berbolak

akan mampu menyembuhkan o r a n g

c a r a meminumkan a i r rendaman f o r m u l a

sakit,

tadi.

40

Lampiran: 2
a . K h u t e u b a h dan pembuka c e r i t a , n a s k a h D
Bismillahirrahmanirrahim

"'Ajab s i g a l a l o n m u l a k h u t e u b a h , tang l o n k i s a h r a ja-ra ja


C a l i t r a ajab k a r a n g a n m e u b a n i e , r a j a g e u r a s i

Iseukan-

da Muda
Teuma g e u l a k a b M e u k u t a A l a m , s a b a b neugeunggam b a n s a gay

donya

K a r e u n a neumat n a n g g r o e lhe ribe, kaye bate n e u peuhamba


5 Nyankeuh
Geutueng

r a j a n y a n g meugahan, s e u k a l i a n a l a m n a g e u p u j a
n a r i t k e u t e u l a d a n , g e u s e u b u t nan g e u t e u ' o h

nama
Sabab b e u r e u k a t r a j a k e u r a m a t , k e u a j e u m a t g e u t u e n g
kata
N e u k e u r a j e u e n n a n g g r o e Ach, n a n geusarh po
/2

(Meukuta)

I n r i r a / D i y u , meunan l a k u I s e u k a n d a Muda

10 Na b a n i n t a n

dalam h i d a n g , ceumeureulang u a d a r a

Tams payong r u j a H i n d i ,

m e u c e u r a d i k a s a b Roma

Meunankeuh tams M e u k u t a A l a m , r a j a d i Dalam k u t a d i


lua
Nanggroe

aman bukn b u b a r a n g , hukom s e u n a n g h^an meu-

riba
Soe b e u r a n i puwh peunoman, t e u m p a t geumaran
rahsia

lihat

41

Bismillahirrahmanirrahim
A j a i b s e g a l a saya m u l a i khutbah, dengarlah k i s a h r a j a-raj a
C e r i t a a j a i b karangan b e r b a n i r ,

r a j a bernama I s k a n -

dar Muda
Kemudian d i g e l a r i Meukuta Alam, sebab b e l i a u genggam s e l u r u h d u n i a
Baginda k u a s a i t i g a r i b u n e g e r i , kayu batu

dijadikan

hamba
5 I t u l a h r a j a yang kemegahan, s e k a l i a n alam memujanya
Ucapannya d i j u n j u n g

j a d i teladan,

nama d i s a n j u n g d i -

muliakan
Sebab b e r k a t r a j a keramat, d i j a d i k a n azimat t u t u r
katanya
Baginda p e r i n t a h i n e g e r i Aceh, p a n g g i l a n n y a d i k e n a l
Po Meukuta
I n d r a Dewa, b e g i t u l a h l a k u I s k a n d a r Muda
10 Umpama i n t a n dalam h i d a n g , cahya cemerlang ke angkasa
T a m s i l payung buatan I n d i a , b e r h i a s renda kasab neger i Rum
B e g i t u l a h t a m s i l Meukuta Alam, r a j a d i Dalam, k u t a
di

luat

N e g e r i aman bukan k e p a l a n g , hukum b e r l a k u tanpa k e t e ledoran


S i a p a b e r a n i m e n y i n g k i r k a n pedoman, tempat kegemarannya menyidik

gejala

42
15 I n i l a h r a j a nyang budiman, teumpat p u t i h s a n hukm
berdakwa
B i s m i l l a h nama Tuhan, K h a l i k n alam Rabbon e l a
Rahman rahim geumash t h a t , ban dua pat N e u k a r n y a
Donya a k h i r a t k a p h ngn mokmin, dum s i k e u l i a n Neukuasa
L e u b h g a s h - N e u keu mokmin, u r o e sudahan k i a m a t d o nya
20 N e u b r i keu mokmin J a n n a t n Peureudoh, d i k a p h
ma*rh apuy meunyala
A l e u h a m d u l i l l a h l o n pujoe Kadim, Rabbon * a l i m l a g i
kaya
Wujut nyang w a j b

meuhat s u c i , Tuhanku Rabbi

sidroe

sahja
/3

Hana aneuk adoe-abang, hana sajan k u n g n / po ma


Meuhat s u c i Tuhan nibak nyan, M a l i k o n Manan amat
kuasa
25 A l l a d z khalaqassamawati

wal a r d l i ,

nyan g e u r a s i

A l l a h Rabbana
P a u j e u e t l a n g t bumoe, sapat ngn u r o e s i d r o e peuna
P h a l a k t u j h buleuen ngn b i n t a n g , angn l a p a n s i droe peuna
L a ' o t d a r a t k a y e b a t e , dum m e u l a g e H a l a r a t peuna
Jen ngn n s a n lom b i n a t a n g , dum s i b a r a n g Neupeunyata
30 W a s s a l a t u wassalamu
sajan

seureuta

a l a Muhammat, A l i ngn sahbat

43

15 I n i l a h r a j a yang budiman, tempat p e n y e l e s a i a n


dakwa

sengketa

B i s m i l l a h nama Tuhan, K h a l i q u n "alam Rabbu l - a l a


%

Rahman rahim sangat penyayang, kedua tempat d i k a r u n i a i Nya


Dunia, a k h i r a t , k a f i r , dan mukmin, s e k a l i a n dalam kekuasaan-Nya
Kasih-Nya

l e b i h kepada mukmin, d i h a r i a k h i r kiamat du-

nia
20 D i b e r i untuk mukmin J a n n a t u 1 - F i r d a u s , s i k a f i r ma^ruf
a p i menyala
A l h a m d u l i l l a h saya p u j i Qadim, Rabbu l - " a t h i m l a g i k a y a
Wujud yang w a j i b p a s t i s u c i , Tuhanku Rabbi tunggal s a j a
T i a d a anak, a d i k , abang, t i a d a ayah s e r t a bunda
S u c i Tuhan d a r i p a d a yang d e m i k i a n , M a l i k u 1-Manan amat
kuasa
2S A l l a d z i k h a l a q a s - s a w a t i wa 1 - a r d l i , i t u l a h nama A l l a h
Rabbana
P e n c i p t a l a n g i t bumi, b e s e r t a h a r i satu p e n c i p t a n y a
F a l a k t u j u h , b u l a n , dan b i n t a n g , angin delapan

satu

penciptanya
L a u t , d a r a t , kayu, b a t u , serba neka H a d l a r a t p e n c i p t a n y a
J i n dan i n s a n s e r t a b i n a t a n g , D i a ujudkan
30 Wa

s - s a l a t u wa
ikut serta

semuanya

s-salamu " a l a Muhammad, A l i dan

sahbat

44

Seulaweuet saleuem ateueh Mukarram, Soydn Anam


nyang mureusala
Muhammat Amin pangule nsan, Tuhan boh nan Nur
Museutapha
Nyankeuh n a b i gash Tuhan, beu kng iman dalam dada
Pangule n a b i dum s i k e u l i a n , dile bak Adam Tuhan
peuna
35 Dile bak A r a i h ngn K e u r u s i , ngn bumi p i goh lom
%

na
P o t e u p e u j e u e t Nur Mukarram, dumpeue s i n a n Neukeulua
Keureutaih

puth daweuet sameuran, baje sultan

meukasab Rma
/4

Soe nyang path Nur / ngn Tuhan, hatji ban c e u r e u mn C i n a


P u l a zamri

naleueng za pharan ,meujampuran ngn


%

cndana
40 Ureueng malm hat dom i n t a n , p u j o e Tuhan seulaweuet
geuba
Naleueng za'pharan timoh a ' b a r u , jampu gapu ngn
3

cndana
Ureueng malm i e mata r, s u j u t chukS keu Rabbana
Bahkeuh ohnoe khuteubah s u r a t , jeunoe l o n sambat
v

haba Meukuta
Bah lSn s u r a t bahsa Ach, ln peusarh na meung n y a ta
45 D i gob geukarang ileume s u p h i , d i I6n bahl r a j a raja

45

S e l a w a t salam a t a s Mukarram, S a y d i 1-Anam yang m u r s a l a


Muhammad Amin pemuka i n s a n , Tuhan namai Nur M u s t a f a
I t u l a h n a b i k e s a y a n g a n Tuhan, k u a t k a n iman d i dalam
dada

Pemuka n a b i
35 D u l u a n d a r i
Tuhan

sekalian,

duluan d a r i

" A r a s dengan

jadikan

Kursi,

Adam Tuhan

cipta

bumi pun belum l a g i ada

N u r Mukarram, d i s i t u

sekalian

dikeluar-

kan-Nya
Kertas putih

dawat kemerahan, b a j u

M e r e k a yang p e r c a y a Nur dengan


cermin

sultan

Tuhan,

b e r k a s a b Rum

hatinya

bagai

Cina

Tanam z a m r i

rumput z a " f a r a n

, bercampur dengan

kayu

cendana
40 O r a n g

yang a l i m

hati

bak i n t a n , memuji Tuhan

selawat

serta
*
Rumput z a * f a r a n

\
3
tumbuh a ^ b a r u , bercampur k a p u r

dengan

cendana
Orang

yang a l i m

a i r mata b e r c u a u r ,

sujud

s y u k u r pada

Rabbana
Cukuplah

sekian khutbah

surat, k i n i

s a y a sambat

cerita

Meukuta
Biarlah
paya
45 O r a n g

saya t u l i s

dalam b a h a s a A c e h ,

saya j e l a s k a n

su-

nyata

mengarang I l m u S u f i ,

raj a-raj a

sedang

saya s e n d i r i

tentang

46
Baday sigapu ranub laye, saleuem dile j a r o e keudua
Bek takheun c e u l a nyang h a n keundng, p a t h a n reum%

bang tabh tanda


Meung h a n s u c i h*an k u k a r a n g , s i d r o e Tuhan t a n k e u %

nng c e u l a
"Ajab haba s u b e u h a n a l l a h , nyoe l o n k i s a h Meukuta
Donya
50 Masa k e u r a j e u e n Meukuta Alam, r a j a jimeunan I s e u k a n da Muda
P o t e u ad amat sangat, peutimang r a k y a t ban n e u r a c a
Kureueng leubh meuyub manyang, poteu peutimang neupeurata
/5

S i g a l a nanggroe / dum g e u t u r i , meugah b e u r a n i sagay


donya
Meugah t h a t k h a bukn bubarang, hana lawan d i ateueh
donya
55 Lom ngn arh deungn ajam, nanggroe neuprang t r o i h
Jho Lama
Baro-baro n e u k e u r a j e u e n , naupeugt mideuen peuram
banda
P o t e u alm r a j a meutuah, t h a t b i t meugah deungn
kaya
Ngn meuih p i r a k meuploh-plh geudng, ngn peukayan
s i b a r a n g na
Krueng g e u t u r a b teumpat manoe, bak j a k s r a h droe
reujang

jula

47
G a n t i sekapur s i r i h l a y u , ucap salam d u l u , u l u r a n t a ngan sesudahnya
Jangan sebut c a c a t yang tak b e r s a j a k , yang kurang r a n cak b e r i l ah tanda
J i k a tak s u c i takkan kukarang, hanya Tuhan yang tak
bercela
A j a i b s u b h a n a l l a h , k i n i k u k i s a h Meukuta Donya
50 Masa memerintah Meukuta Alam, r a j a bernama I s k a n d a r
Muda
Baginda a d i l amat sangat, melayani r a k y a t b a g a i n e r a c a
Kurang

l e b i h , t i n g g i rendah, baginda s a n t u n i sama r a t a

Baginda d i k e n a l d i t i a p n e g e r i , t e r k e n a l b e r a n i ke s e luruh dunia


T e r k e n a l p e r k a s a bukan k e p a l a n g , t i a d a tandingan d i
atas dunia
55 L a g i a r i f dan c e k a t a n , n e g e r i d i p e r a n g sampai ke J o h o r
Lama
K e t i k a baru memerintah, dibangunnya

medan, d i r a m a i k a n

bandar
Baginda a l i m , r a j a b e r t u a h , sangat megah l a g i

kaya

Emas perak b e r p u l u h gedung, s e r t a p a k a i a n s e r b a neka


Sungai d i t u r a p untuk

t e p i a n , pemandian p a g i dan

senja

48

60 A l a t dum na s i l e u n g k a p a n , h''an sapeue tan d i s r o e


pada
Gleueng ngn subang meuribe pasang, mata i n t a n dum
geuteumpa
Euncien keuruncng i k a y ajeumat, h*an teukhimat meu1 eulaksa
Gancng peundng simplah awan, mata i n t a n ngn meutia
Geuboh keurawang bungong uk, u t o i h pand yh

ji

teumpa
65 Euntuek ngn peudeueng krh sarongan, s i w a i h

teura-

pan meureutih l a k s a
Dum s i l e u n g k a p a l a t peukayan, h*an sapeue t a n dum
peukara
Padum-padum i j a H i n d i , i j a d a y d a r i meuribe b a n g g l a
/6

Padum-padum i j a tulh, meujeujeunh / dum meubanggla


Keumeukha s u k a l e u e t ngn i j a Cham, k e u r a m a s u t

ngn

meusru diwangga
,
5
70 I j a sungkt h an t e u k h i m a t , i j a s u k l a t n^an t e u k i r a
%

Jeunh meusru ngn beuramaih , jeunh a l e u k a i h

yum

sibahra
%
8
9
I j a b a j e e s r u y pinggang, s i l e u n g k a p a n dum sampureuna
Jeunh hame ngn Asahan, jeunh sameuran geum d i
Cina
Meujeujeunh la'n nibak nyan, h*an sapeue t a n po
Meukuta

49
60 A l a t selengkapan semua ada, semuanya d i m i l i k ' i baginda
Gelang dan subang b e r i b u pasang, yang bermata i n t a n
banyak d i tempa
C i n c i n , keroncong, ikay, azimat, tak terkhimat b e r l a k sa-lak sa
, 4
5
Gancenq , pending, simplah awan , matanya i n t a n dan
mutia
Kerawang b e r h i a s kembang b e r u k i r , pandainya mahir dalam menempa
65 Kalung, pedang, k e r i s bersarung, siwaih t e u r a p a n be6

ratus laksa
Cukup lengkap a l a t pakaian, t i a d a yang kurang aneka
rupa
Tak

t e r k i r a k a i n I n d i a , j e n i s daydari b e r i b u b a l ada

Tak

t e r k i r a kain

t u l i s , b e r j e n i s - j e n i s b e r b a l - b a l ba-

nyaknya
7

Kimkha, s e k e l a t dan k a i n S i r y a , keuramasut


dewangga
70 Kain songket tak terkhimat,

dan k a i n

k a i n s e k e l a t tak t e r k i r a

J e n i s meusru dan beremas, j e n i s a l k a s

harga sebahra

9
Kain baju, k a i n pinggang , selengkapan serba

sempurna

J e n i s hame dan k a i n Asahan, j e n i s kemerahan d a r i negeri

Cina

Berbagai j e n i s yang l a i n n y a , semuanya ada pada Meukuta

50

75 Ram nanggroe ureueng meukat, dum l a t b a t a t j i t u e n g


laba
Bak masa nyan ramji t h a t , peue nyang h a j a t dum h a l na
Nanggroe p i l u w a i h banda p i ram, h*an meunn
keunan

teuka

Le t h a t kapay keunan geumeukat, dumpeue a l a t p i na


jiba
Padum kapay Inggrh p e u l a t i , padum H i n d i ureueng
Ierupa
80 Padum nyang ba peureumadani, ngn l a h u r i s a j a n

jiba

Padum-padum kapay Peuransh, i j a nyang glh dum na


j iba
/7

La*n / nibak nyan kapay Kmpeuni, kapay P e u r e u n g g i


- s a j a n teuka -

Padum-padum. kapay d i KI eng, nanggroe asng meukat


meulila
Padum beusoe teumaga kunng, j e u r a i t a m ngn h a l e u b a
85 Aweueh ngn seunam seudalinggam,,bungong lawang ngn
boh p a l a
Ngn jeumuju kult lawang, dum s i b a r a n g hal k a na
Akar manh jeuramanh, meujeujeunh rukon h a l i a
Padum i j a puth i t a m , nyang gt ragam keumeukha C i n a
.10
11
Padum Gandri ngn Anjumani

,Balabari

ngn ureueng

Banggala
90 Jeunh G u j a r a t deungn P i g o , keunan meusaho kuakang
Cina

51

75 Ramai n e g e r i orang j u a l a n , aneka ragam didagangkannya


Pada masa i t u ramai s e k a l i , yang d i h a j a t i semuanya
ada

N e g e r i l u a s bandar pun r a m a i , d a r i berbagai penjuru ke


situ

tiba

Amat banyak k a p a l ke s i t u berdagang,

berbagai

barang

d i tawark annya
Banyak k a p a l berkebangsaan I n g g r i s , bangsa I n d i a dan
Eropah
80 Banyak yang membawa permadani, dan k a i n L a h o r e d i d a gangk annya
Tak t e r h i t u n g k a p a l P e r a n c i s , k a i n yang bagus d i d a g a n g kannya
Di samping i t u k a p a l Kompeni, k a p a l P e r e n g g i juga t i b a
Banyak k a p a l d a r i K e l i n g , n e g e r i a s i n g j u a l

melela

Tak t e r k i r a b e s i , tembaga k u n i n g , j i n t a n hitam dengan


halba
10
85 Ketumbar, n i l a ,

seudalinggam

, kembang cengkeh

serta

pala
J u g a jemuju, k u l i t cengkeh, s e a a l a rupa didagangkannya
A k a r manis, j i n t a n manis, b e r b a g a i j e n i s umbi h a l i a
Banyak k a i n p u t i h h i t a m , yang b a i k ragam kimkha C i n a
K a p a l Gandara dan Anjumani

, M a l a b a r dan orang Beng-

gala
90 Bangsa G u j a r a t dengan P i g o , ke s i t u berkumpul kuangkang C i n a

52
Padum-padum kapay
Jawa

Parisi,

jampu Yamani ngn aneuk

Padum na sampan deungn gurab, keunan meusapat ubak


raj a
Padum na bhtra keunan meusaho, j i p e u d i e n g malo ngn
keusumba
/8

Padum-padum d i Pangka'ulu /, kapay timu nanggroe


Jawa
95 Padum kapay j i b a cawan, padum pingan ngn p i a l a
Padum peunoman ngn s e u r a h i , g l a i h p e u l a t i

cip

Ulanda
Padum c i r i e k deungn dalng, padum payong meuneukat
j iba
Tunong baroh timu b a r a t , dumpeue a l a t p i na j i b a
N i Pangka'ulu kn t r o i h sagay b, dumpeue hal keun an teuk a
100 N i Ach kn timu b a r a t , meuceuhu t h a t

d i ateueh

donya
Padum lawt neukeurajeuen, sapeue p i t a n na meumara
Teukeudi Tuhan Neulah k u d r a t , A l l a h

nyang t h a t

amat kaya
Teukakeuh b a l a ateueh s u l o t a n , kheundak Tuhan Rabbossama
B a l a nyang phon teuka P u t r o e Phang, habh meuguncang
alam donya
105 Har-hara teuma nanggroe, nibak adoe asay punca

53
Banyak k a p a l d a r i P a r s i ,
Tak

terhitung
menghadap

Tak

campur Yarnan dan

anak J a w a

sampan dengan g u r a b , k e s i t u

merapat

raja

t e r h i t u n g b a h t e r a k e s i t u b e r l a b u h , memuat embalau
dengan kesumba

Banyak k a p a l d a r i B a n g k a h u l u , k a p a l

timur n e g e r i Jawa

95 Banyak k a p a l membawa cawan, b e s e r t a p i n g g a n dengan p i al a


12
Banyak peunoman

s e r t a b o t o l , g e l a s dan

ceper

buatan

Belanda
Banyak c e r e k

dengan d a l u n g ,

b e s e r t a payung dagangan

dibawa
Utara-selatan,
Sejak

timur-barat, berbagai

a l a t juga

dibawa

B a n g k a h u l u s a m p a i k e mana-mana, semuanya k e

situ

tiba
100

Sejak d a r i Aceh sampai ke


amat d i a t a s

b a r a t , masyhur

dunia

Sekian lama baginda


nah

t i m u r dan

memerintah, tak s a t u musibah

per-

menimpa

T a k d i r Tuhan, d i l a h i r k a n - N y a k o d r a t , k a y a s a n g a t

Allah

Taala
Turunlah

b a l a k e a t a s s u l t a n , kehendak Tuhan Rabbus-

sama
B a l a pertama datang P u t r o e Phang, h a b i s
alam

terguncang

dunia

105 K e m u d i a n n e g e r i h u r u - h a r a , d a r i

adiknya

asal

mula

54
Putroe s a j a n
seutia

/9

Raja

Dudoe / n i b a k
sajan
b. L u k i s a n

440 P a p e u e n
Geuboh

Radn, u r e u e n g gt batn

nyan

Raja

Si'ujut,

teugh

t u j o h boh

kapay

jiba

kapal

teurok
bungong

Cakra

Donya

meuceuremn, peuneugt j e n
meukeurawang, g e u s a l e u e k

ulah

awan

rupa

nyang

mumiga
Geuboh

junga

sagoeji

lapan,

geusaleuek

awan

bungong

rik a
Habh h a s dum
Geuboh
445

sikeulian,

h*an

s a p e u e t a n dum

d i u l e tawiln umu, g e u b o h

leungka

d i i k u tulak

D i bak k u r o n g s u r a t k a l i m a h , L a I l a h a

Illallah

mara
nyan

geurika
Geuboh
u

geunta m e u l i l a

seulatan,

s u a r a meugr"'ang-gr ang
%

adara

Ule i k u g e u n t a g e u g a n t u n g , l o m bak t i h a n g

saboh

nyang

raya
Teuma geutark
ri
Alam

ngn a l a m , nyum-nyum k a p r a n g b a k

rupa
bak k u r o n g t u j o h

buleuen,

alam peudeueng

d i bak

junga
4 5 0 Geutark

d i teungh

alam limpeuen,

poteu

neukheun

lom

neuk a t a
c.

Bagian

dialog

P u t r o e Phang

b e r b e d a dengan
Adak

h^an

jeuet

denaan Meukuta Alam

yang

A
neumeu' i s t e u r i ,

tuanku n e u b r i

na ku~

gi sa
H^an mee n e u m e u d u e k
nang keupeue
H an
N

500

ureueng

keu asoe meuligoe,

gul- r a m p o e

guna

Ub-bnoe b u e t h a n a neupeuthe, nykeuh h^an


neu'eu
Teubiet
mala

hana

guna

me n e u p e u d u e k

keupeue

deungn P o j t r o e P h a n g ,

me

rupa

i e mata
donya

basah badan,

sayang P u t r o e Phang

keu-

55
P u t r i b e r s a m a R a j a Raden, yang b a i k b a t i n teguh s e t i a
Kemudian d a t a n g R a j a S i ' u j u t , t u j u h buah k a p a l m e n g i ringinya
b. L u k i s a n k a p a l C a k r a Donya
440

B i n g k a i cermin indah n i a n , seolah b i k i n a n

jin

rupanya

U k i r a n kembang b e r k e r a w a n g , h i a s a n awan yang bermega


Mcncong h a l u a n ' b e r s e g i d e l a p a n , b e r h i a s awan u k i r a n
bunga
Sudah l e n g k a p

semuanya, s a t u pun

t i a d a yang belum

se-

lesai
Dipasang

d i haluan T a w w l l i l-'umur, d i b u r i t a n

Tolak

bala
445

Dalam k u r u n g
yang

ditulis

l a f a l Kalimah, La I l a h a

Illallah

direka

G e n t a tuangan

waja S e l a t a n , suaranya berdengung

ke

angkasa
G e n t a d i g a n t u n g d i h a l u a n dan b u r i t a n ,
besar

sebuah d i

tiang

juga

Kemudian p a n j i - p a n j i

d i n a i k k a n , s e o l a h peperangan

se-

g e r a ba
Panji-panji

berbulan tujuh d i atas kurung,

b a r pedang d i
450

haluannya

D i n a i k k a n d i tengah p a n j i - p a n j i
ran

dan

yang b e r g a m -

l i p a n , baginda. b e r i

sa-

berkata

c. B a g i a n d i a l o g P u t r o e P h a n g dengan M e u k u t a Alam
Jika

tak p a n t a s m e n j a d i

i s t e r i , i z i n k a n kami

berbalik

segera
Tak

p a n t a s dengan P u t r o e Phang berembuk k a t a , tak


orang

Tak
500

t u a , a p a l a h gunanya

pantas d i j a d i k a n penghuni
apalah

Air

mahligai, gulai

dipandang

tak d i k a t a k a n , memanglah t a k

rupa

mata c u c u r membasahi b a d a n , sayang


kemala

rampai

gunanya

B e g i n i b e s a r pek e r j aan
layak

ada

dunia

P u t r o e Phang

56
T e u p l o i h sanggoy r o ngn bungong,
a t e u e h donya
Kakeuh

s a m b i n o e jnng d i

t i j o i h bungong k a r a n g , mata i n t a n k a meubura

S e u r e u t a keunng n i b a k b a d a n , meukeukumang

jiplueng

cahya
505 Ban r a j a ng n a r i t meunan, na r i h u j a n r i e mata
Kru

seumangat bungong keumang, pakn meunan t a m e u s a b d a

Pakn t a c a r o t ngn a m i l a n , l a m k u t i m a n g

kupeulahra

P u t r o e k u k e u b a h d i meureucu a l a m , k u n i e t i n t a n

ngn

meutia
Hana s a p a t k e u s a l a h a n , a h l i P u t r o e Phang dum p e u k a r a
510 H a n kuteu'h nyan k e u b u e t p r a n g , n a bk t u a n d u k a x

ci ta
Na bk s u s a h t u a n p u t r o e , k e u m a l a n a n g g r o e a s o e a t a n a
K u n i e t k u t r o h s a b o h p u p a n j i , hana k u b r i gob eu r u p a
B i t p i hana warh ngn nang-mbah, dum m e u t a t a h k u y u e
kira
T u t o n g k u y u e p o t ngn pumanoe, d i s e u m a n o e k u l a m
.... ( a d a h a l a m a n yang

raya

hilang)

515 T u j o h laph k u y u e boh i d a n g , k e u makanan k e u m a l a d o n y a


Lom ngn d a l o n g m e u t e u r a p a n , mata i n t a n k u y u e
Bu t a p a j o h
dom

pula

t u j o h seun neulng, puth dom gadng leumak

gula

Kupeumangat at P u t r o e

( P h a n g ) , adoe j e u n u l a n g ahly

bicara
Adak

h^an mangat bak u r o e n y o e , meuwh kamoe u l a m

rimba

57

T e r u r a i sanggul berhambur bunga, p u t r i


dunia

jelita

T e r j e l a l e p a s kembang b e r k a r a n g , b u t i r a n

d i atas

intan

jatuh

berderai
K e t i k a g u g u r menyentuh

badan, b e r k i l a u a n

semburat c a -

haya
505 B a g i n d a d e n g a r k a t a d e m i k i a n , j a t u h bak h u i a n a i r matanya
" K u r semangat kembang m e k a r , d e m i k i a n b e n a r s a b d a a d i n da! "
Mengapa d i m a r a h i dengan k e c u r i g a a n , pada h a l k u s a y a n g
senantiasa!
P u t r i kusimpan d i a n j u n g a n , kuanggap

i n t a n dan m u t i a r a

T i a d a s a t u pun b e r s a l a h a n , a h l i P u t r o e P h a n g

segala

perkara
510 Tak k u s i n g g u n g m a s a l a h p e r a n g , a g a r Tuan
A g a r t a k menyusahkan Tuan p u t r i ,
huni

t a k duka

kemala n e g e r i

cita

peng-

istana

Kuanggap k u s i m p a n s e b u a h p a t a k a , k u h i n d a r k a n
pandangan

pada

jelata

W a l a u t a k b e r s a n a k dan o r a n g t u a , s e g a l a r u p a k u s u r u h
bela
K e p a n a s a n d i k : p a s dan d i m a n d i k a n , p e m a n d i a n b e s a r k o 1amnya
*

515 K u s u r u h s u g u h k a n t u j u h l a p i s h i d a n g a n , u n t u k s a n t a p a n
kemala

dunia

D u l a n g n y a pun b e r u k i r a n , b e r m a t a i n t a n
N a s i yang d i m a k a n t u j u h k a l i
ding,

s e d a p bak

hiasannya

d i s a r i n g , p u t i h bak

gula

Kusenangkan h a t i P u t r o e Phang, adik

junjungan

ahli

bicara
Jika

tak l a y a k

rimba

hari

ga-

ini,

m e n y i n g k i r k a m i k e dalam

58
520 Hanakeuh jadh M a l a k a k u p r a n g , k u b o i h Dalam
kubungka

jeunoe

Dile k u h a r a b k e u P u t r o e P h a n g , a d o e . j e u n u l a n g k e u
u b a t mata
Bah

j e u e t Dalam lom k e u u t e u e n , bah j e u e t m i d e u e n lom


keu

rimba

H a n peue s a y a n g k u d i s i n o e , bah k u b o i h d r o e k u l a m
%

rimba
Neuck peudeueng r a j a b e u r a n g k a t , l e u p a h u r a m b a t po
Meukuta
525 N e u g l u e n g

p i n t o bate upam, mata i n t a n dum g e u p u l a

Ban p u t r o e n g i e n g r a j a b e u r a n g k a t , p u t r o e l u m p a t n e u j a k
sangga
Ampon t u a n k u delat m e u k a t o e , t a p o h kamoe po M e u k u t a
K a k e u h neumat ulh p u t r o e , d i bak j a r o e d u l i

sroepada

Neu'k t u a n k u u m e u l i g o e , deungn kamoe bk n e u b u n g k a


530 Neupeu'ampn y a junjngan, s i k e u l i a n

dumna desa

P o t e u neu'k k a u manyang, neu'ampn yh nyan

barang

desa
1 zamri,

tersalin:

z.m.r.y.

za'pharan , t e r s a l i n :
3

-\
.a^baru, t e r s a l i n :

z. \. f . r . a. n.

a.^.b.r.

4
keuramasut, t e r s a l i n :
5

suklat,

disalin

k . r . a. m. s. w. t .

d e m i k i a n untuk menyesuaikan p e r s a j a k a n

dengan p a r u h l a r i k

pertama

beureumaih, t e r s a l i n :

b.r.m.s.

7
aleukaih, tersalin:
a.l.k.s.
8
sruy, t e r s a l i n :
s.r.w.1.
9
s i 1 eungkapan, t e r s a l i n :
10, .
Aniumani, t e r s a l i n :
11
Bal a b a r i , t e r s a l i n :

s.l.k.b.f.n.

a.n.j.w.m.n.
b .a .1 .b .a . r .y . (umumnya: M a l a b a r i )

59
520

Tidak j a d i Malaka kuserang, k u t i n g g a l k a n


segera
Dulu kuharapkan

Dalam

P u t r o e Phang, adik junjungan

kini

pengobat

duka
B i a r l a h k e m b a l i Dalam menghutan, b i a r l a h medan kembali

merimba

T i a d a yang m e n y a y a n g i k u l a g i

di sini,

biarlah

diri

menyingkir ke rimba!"
D i a m b i l n y a p e d a n g , r a j a pun b e r a n g k a t ,

sampai k e ram-

bat baginda Meukuta


525

Ditendangnya p i n t u batu

terupam, b u t i r a n

intan hiasan-

nya
B e g i t u r a j a d i l i h a t b e r a n g k a t , p u t r i melompat menghempang

segera

"Ampun Tuanku D a u l a t j a u h a r i , b u n u h l a h

kami paduka

Meukuta! "
Maka d i g e n g g a m o l e h p u t r i ,

tangan

duli

seripaduka

" N a i k l a h Tuanku k e m a h l i g a i , menemani k a m i ,

janganlah

mara!
530 M a a f k a n l a h

ya junjungan, sekalian kesalahan

Baginda naik ke anjungan,

adinda!"

dan d i m a a f k a n s e k a l i a n

dosa

_
z a m i r , j e n i s r u m p u t yang daunnya b e r b e n t u k

silinder

(li-

h a t Hava d i bawah Z)
2
z a ' f a r a n , m u n g k i n s e j e n i s rumput yang d a u n n y a
kekuning-kuningan

( d a l a m Hava b e r a r t i : k u n y i t )

3
a'bu, tumbuh s u b u r , l e b i h

kuat

^gancng, s e j e n i s k a l u n g y a n g l o n g g a r , s e h i n g g a
yang berbentuk
gantung

berwarna

stiliran

bulan s a b i t bersusun

mainannya
tiga, ter-

m e n g h i a s d a d a . Umumnya d i b u a t d a r i emas.

K r e e m e r I , gambar V I )

(lihat

60
5
S i m p l a h awan, p e r h i a s a n w a n i t a yang d i p a s a n g

menyilang

d a d a , b e r p a n g k a l pada k e d u a b e l a h bahu dan b e r a k h i r


di k i r i

kanan p i n g g a n g . Terbua't d a r i

bang-kembang merekah

emas, b e r u p a kern-

yang d i h i a s i u k i r a n

awan, dan d i -

r a n g k a i dengan dua u t a s r a n t a i ( l i h a t k r e e m e r I , gambar V I I )


^siwalh

t e u r a p a n , s e j e n i s k e r i s yang m a t a n y a

tidak

berlei-

k u k . Gagang dan p a n g k a l s a r u n g n y a d i t a t a h dengan

emas

( l i h a t K r e e m e r I , gambar X I )
7
k e u r a m a s u t , nama k a i n , t i d a k t e r c a t a t d a l a m ANW.
^ a l k a s , nama k a i n , t i d a k
9
k a i n p i n g o a n g , maksudnya

t e r c a t a t dalam .ANW.
k a i n sarung

10
s e u d a l i n a a a m , a t a u s i d a l i n g g a m , z a t pemerah u n t u k pembuatan t i n t a ,
ukiran

j u g a d i p a k a i untuk pewarna pada

ukiran

kayu

11
A n i u m a n i , Anjuman, nama n e g e r i , m e l i h a t d e r e t a n
b u t a n n y a mungkin

penye-

terletak d i India

12
peunoman, a t a u p e u l u m a n , g u c i
dari porselin.

tempat a i r yang

terbuat

61
Lampiran: 3
Bismillahirrahmanirrahim

Rabbon"ibat *ajab l o n t h a t , teungku seumurat ule neucatc a t bungong

neurika

Di ln h"an j e u e t l o n ba h i k a y a t , s u a r a tan mangat kamoe


ka

tuha

Di punama gurahna b u l a n , seupot Seunanyan malam S e u l a s a


Nibak nyang ka-ka hana torn l o n kheun, b i t p i meunan bahl
l o n cuba
Beunasah K a r i e n g geutapang r a y a , Sn dalam mon srt u tima
Lon j a k ngn l S n woe hay teungku ampon, bak rayek keu l S n
neulake do^a
Meugah jameun ragam TSk Wi, jeunoe Pang A l i nyang leubh
gura
Jameun jeunoe Pang A l i P i y e u e n g , Lm Amat Lam Weueng nyang
na keumeung s a
Meung j i k h e u n - k h e u n meung jick-ck, mis geupeuduek

hana

meu tuka
Meujan peuleuheuen meujan p a n t a i h , utoh jikalh deungn
jigisa
T e r j emahannva:
Bismillahirrahmanirrahim
Mengagumkan s e k a l i

teungku m e n u l i s , halaman muka d i l u k i s

dengan ragam bunga


Saya tak pandai melagukan h i k a y a t , s u a r a tak sedap kami
sudah t u a
Dalam purnama b u l a n gerhana, Senin s o r e malam S e l a s a

52
Selama i n i belum p e r n a h s a y a l a k u k a n , namun d e m i k i a n b i a r l a h s a y a coba
Beunasah
ke

Karienq

k e t a p a n g b e s a r , daunnya k e sumur,

jatuh

timba

Wahai Teungku,

Ampon, d o a k a n l a h ,

a g a r mudah s a y a m e l a g u -

kannya
Dulu masyhur g a y a Tok Wi, k i n i
Zaman s e k a r a n g Pang
yang

Pang

A l i yang l e b i h

ceria .

A l i P i y e u e n g , Lm Amat Lam Weueng

mengimbanginya

Bagai

semuanya sudah b e r u r u t a n ,
. 3
saj a

Terkadang c e p a t
mengganti

tinggal

terkadang perlahan,

dilagukan

lihai

begitu

mengalihkan,

irama

1
Beunasah

K a r i e n g , nama beunasah

sering

disebutkan

mengi-

k u t i k e k h u s u s a n yang ada d i s e k i t a r tempat t e r s e b u t .


Beunasah K a r i e n q , d i s e b u t d e m i k i a n k a r e n a d i p e k a r a n g a n
nya t e r d a p a t pohon K a r i e n g , s e j e n i s pohon b e s a r yang
b i a s a n y a r i n d a n g , dan buahnya yang k e c i l - k e c i l d i s e n a n g i anak-anak.

2
L a r i k i n i s e h a r u s n y a b e r b u n y i : "Saya p u l a n g p e r g i wahai
Teungku Ampon, mohonkan d o a yang banyak untuk s a y a . "
3
L a r i k i n i seharusnya berbunyi: "Tinggal diucapkan,dipun g u t - p u n g u t . s a j a , b a g a i sudah d i a t u r dalam u r u t a n ,
takkan t e r t u k a r tempatnya."

63
Lampiran: 4
Bismillahirrahmanirrahim
A l e u h a m d u l i l l a h s i g a l a pujoe, bandum meuwoe keu Rabbana
0 h lheueh p u j o e nyan keu Tuhan, seulaweuetkeuh tuan
keu Soydina
%

*0h lheueh seulaweuet keu Muhammat, warh ngon sahbat muhaj ansa
Lon lake t u l o n g nibak P o t e u A l l a h , Neubri beu mudah
u l o n useuha
5 Beureuk a t keuramat mon d i Mak ah,
elia

ngn meutuah dum

Tuhan b r i trih ban nyang h a j a t , ngn beureukat po


calitra
Pasay nyang phon u l o n peugah, Sultan Jhan Chah
mula-mula
Nama nanggroe Darosalam, d i s i n a n makam poteu r a j a
*0h mat nyan geuboh la'n, meusaln-saln padum
masa
10 C i t l o n seubut s i n o e lam s u r a t , l o n h i k a y a t
1ah r a j a

salasi-

Kareuna r a j a d i geutanyoe t a n l, j i p r a n g l kaph


r a j a Beulanda
T a l o nanggroe j i t u e n g Dalam, habh jigeunggam sagay
/2

donya /
Lon seubut s i n o e meung dom bk tuwoe, nyampang t e u seudo talake d*a
Layeue k e u r a j e u e n Meukuta Alam, r a j a jimeunan I s e u kanda Muda
15 R a j a ad amat sangat, peutimang r a k y a t bagoe n e u r a c a
P o t e u Meureuhom Meukuta Alam, neuduek d i Dalam t a h t a peumata
P o t e u meureuhom r a j a meutuah, t h a t b i t meugah l a g i
ngn kaya

Bismillahirrahmanirrahim
A l h a m d u l i l l a h segala p u j i , semua kembali pada Rabbana
S e t e l a h p u j i kepada Tuhan, selawat, tuan, untuk S a i dina
S e t e l a h selawat atas Muhammad, k e l u a r g a dan

sahabat,

muhajir, ansar
Saya mohon pertolongan pada A l l a h ,

semoga mudah saya

mencipta
5 Berkat keramat sumur d i Mekah, b e s e r t a tuah semua
aulia
Tuhan sampaikan yang d i h a j a t , dengan berkat empunya
cerita
P a s a l pertama saya b e r k i s a h , S u l t a n Johan

Syah yang

mula-mula
Nama n e g e r i Darussalam, d i s i t u makam baginda
Meninggal i t u d i g a n t i

raja

yang l a i n , bergantian beberapa

lama
10 Saya sebut d i s i n i , d i dalam s u r a t , saya hikayatkan
silsilah

raja

Sebab r a j a k i t a tak ada l a g i ,

diperangi s i k a f i r ,

r a j a Belanda
Alah n e g e r i , d i r e b u t Dalam, h a b i s digenggamnya s e l u ruh dunia
Saya sebut d i s i n i

sekedar mengingatkan, senyampang

terkenang, mohonkanlah doa


Semasa memerintah Meukuta Alam, r a j a bernama Iskandar
Muda
15 Raja a d i l

amat sangat, melayani rakyat bagai neraca

Paduka Marhum, Meukuta Alam, bersayam d i dalam t a h t a


permata
Paduka Marhum

r a j a bertuah, sungguh megah l a g i kaya

Meuih ngn p i r a k h*an k tapeugah, malingkan A l l a h


nyang na k k i r a
Padum-padum gleueng ngn subang, meuribe pasang
1a'n ....
20 Meujeujeunh la'n nibak nyan, h a n sapeue tan bak
po Meukuta
%

Nanggroe p i makmu peukan p i ram, h*an meun-n k e u nan j i teuka


Padum kapay keunan j a k meukat, seubab ad t h a t poteu
raj a
Nyang kaym teuka c i t kapay Arab, j i b a meuneukat s i g a l a rupa
Meugah meuceuhu u nanggroe asng, trih nanggroe
Klng ho k a I e r u p a
25 Habh meugah jeueb-jeueb nanggroe, c i t geupujoe
/3
Ach Beusa /
Padum peuraho deungn gurab, p e u j a j a b meuribe l a k sa
Ammaba^du dudoe nibak nyan, tangkeuh tuan l o n c a l i tra
Padum lawt n e u k e u r a j a n , sapeue p i t a n na mumara
Padum lawt trb trih P u t r o e Phang, yh nyan meuguncang j e u e t haro-hara
30 Meusajan ngn Raja Radn, ureueng gt batn teugh
seutia
Padum lawt teuma dudoe, teuka adoe d i nanggroe Guha
Yh nyan teuka Raja S i ' u j u t , kapay s a n t e u t t u j o h boh
jiba
Limng boh kapay mubaje p i r a k , ho nyang j i j a k
soe sangga

h an
x

Binth bukt t h a t m e u l o l o , meuih meusad ng peumata


35 Taloe teumirang p i r a k s e u n t a g i , ladm j i s e u n d i ngn
suasa
Ngn keumudoe t h a t meuhalak, nji p i r a k bak suasa
K a p a y j i tuan t h a t meudeun,tujoh boh bal dalam gumtia

65
Emas dan

perak

berlimpah-limpah,

hanya A l l a h

yang

sanggup m e n g i r a
Tak

terhitung
lain

20

gelang

dan

subang, b e r i b u pasang

....

B e r j e n i s - j e n i s yang l a i n n y a ,
Nfegeri makmur, b a n d a r pun
r u mereka
Tak

baginda

ramai,

dari

berbagai

penju-

k a p a l ke

situ

berniaga,

sebab

adilnya

raja

Arab

aneka

semua ada p a d a Meukuta

tiba

terhitung

Kapal

yang

yang p a l i n g

sering

datang,

membawa dagangan

rupa

M a s y h u r b e r i t a ke n e g e r i a s i n g , k e n e g e r i K e l i n g
pai

sam-

Eropah

25 T e r b e r i t a

sampai ke

segenap n e g e r i , memang d i p u j i

Aceh

Raya
Tak

terhitung
bu

perahu

dengan g u r a b ,

tuan,

saya

s e k i a n lama b a g i n d a m e m e r i n t a h ,

pernah

tak

30

bercerita
s a t u musibah

menimpa

Kemudian d a t a n g l a h P u t r o e Phang, t i m b u l l a h
an

beri-

lak sa

Ammaba*du kemudian, d e n g a r l a h ,
Telah

juga pejajab

kegoncang-

huru-hara

Bersama dengan R a j a Raden, yang b a i k b a t i n


Setelah
geri

i t u beberapa

teguh

setia

lama, d a t a n g l a h a d i k n y a d a r i

ne-

Guha

K e t i k a datang

Raja S i ' u j u t , k a p a l

L i m a buah k a p a l b e r b a j u p e r a k ,

tujuh mengiringinya

semua t i a n g n y a b e r s a l u t

suasa
Dinding buk6t

sangat kemilau, bersadur

emas dan

perma-

ta
35 T a l i

temberang

perak

murni,

ada yang d i s e l i n g i

dengan

suasa
Kemudinya pun

sangat h e b a t , daunnya perak,

batang

sua-

sa
Kapalnya,
gumtia

tuan,sangat

tangguh,

balai-balai

t u j u h dalam

57
/4

Limdng boh nanggroe s i d r o e jigeunggam, lhe ar j e u r a itam rukn peutua /


Meunan peuneugah nyang k a geuseubut, Raja S i ' u j u t
nyang ule ....
40 J i m e u l a y e u e uroe ngn malam, j i j a k tueng abang u
Kuta Raja
*0h sar trih kapay u lhk, r a b meutajk ngn mieng
kuala
J i l h o m sa'Sh j i p i y o h droe, jeunoe p u t r o e l o n

calitra

Jeunoe l o n seubut tuan p u t r o e , k i t a b d i j a r o e t e u ngh neubaca


(Sampai d i s i n i b e r a k h i r t r a n s k r i p s i khuteubah dan
bagian pembuka c e r i t a naskah K)
P e t i k a n bagian penutup s e t e l a h kematian Raja S i ' u j u t
Raja S i ' u j u t "oh lheueh mat, geutanom l u Krueng
Raya
Teutab r a j a lam meuligoe, teutab p u t r o e lam aseutana
Padum lawt dudoe akh, r a j a mal aneuk hana
Dudoe teuma poteu meukawn, puth licn sambinoe
rupa
5 Bak rupa t h a t ilkan, keumala puan aneuk ulama
Di sinankeuh teuma meu'aneuk s i d r o e , ureueng b i n o e
indah rupa
Nama p u t r o e Saphiatdin, nan urohan l ayahnda
Poteu kaym sakt boh a r o n , c i t meuthn-thn h*an
torn reuda
Geuhey t a b i b yue peu'ubat, j i k h e u n b"at j i r a h s i a
10 Tuanku neung l o n kheun k r i , bak A b e u s i ubat t h a t
/137
raya /
Poteu teuma .nikah ngn A b e u s i , keu bawah d u l i h*an
l mumara
Padum lawt teuma dudoe, meu'aneuk s i d r o e po Meukuta

68
Lima negeri s e n d i r i
rukun petua
Demikian

khabaran

kepala

digenggam, t i g a a r a i

jintan

yang d i s e b u t - s e b u t , R a j a

hitam

Si'ujut

....

40 I a b e r l a y a r

s i a n g dan malam, hendak menjemput abang

1
d i Kuta

Raja

K e t i k a k a p a l memasuki t e l u k , h a m p i r menubruk

tebing

kuala
D i j a t u h k a n sauh, d i i s t i r a h a t k a n
saya

diri,

akan t u a n

putri

bercerita

K i n i tuan p u t r i
dibaca

saya c e r i t a k a n , k i t a b d i tangan

P e t i k a n bagian penutup s e t e l a h kematian Raja

sedang

Si'ujut

Raja S i ' u j u t s e t e l a h meninggal, dikuburkan ke

Krueng

Raya
Tetap

r a j a dalam m a h l i g a i ,

Beberapa

lama s e t e l a h i t u ,

t e t a p p u t r i dalam

r a j a mandul t i a d a b e r p u t r a

K a w i n l a h p u l a b a g i n d a k e m u d i a n , dengan p u t r i
cantik

istana
rupawan

jelita

5 Rupanya i n d a h k e e l o k a n , k e m a l a puan anak u l a m a


Padanya b a g i n d a beranak
indah
Putri

s e o r a n g , anak perempuan yang

rupa

dinamai S a f i a t u d d i n , b e g i t u panggilan d a r i

ayah-

andanya
B a g i n d a m e n g i d a p s a k i t k e n c i n g b a t u , sudah
tahun

t a k ada

bertahun-

kurangnya

T a b i b yang d i p a n g g i l u n t u k

m e n g o b a t i , mengucapkan

bai^at secara rahasia


10 "Tuanku d e n g a r l a h s a y a a j a r i ,
jarab

p a d a ( b u d a k ) H a b s y i mu-

obatnya!"

B a g i n d a k e m u d i a n m e n i k a h i H a b s y i , k e bawah d u l i

sembuh

penyaki tnya
Beberapa

lama kemudian, l a h i r l a h

seorang p u t r a Meukuta

69
Masa ham p u t r o e A b e u s i , keu bawah d u l i geuyue b o i h
1am rimba
Padum lawt d i dalam uteuen, budak meutiyeuen nyan
keulua
15 T e u k e u d i r o l l a h ngn limpah k u d r a t , has ngn teumpat meuligoe k u t a
Aneuk p i agam rupa samlakoe, ban mata'uroe meucahya-cahya
H"an torn j a r a k meung sipad, c i t h"an torn cr s a jan ngn bunda
Bak s i ' u r o e neutanyng ayah, hay ma tapeugah d i
l o n ayahnda
Bk tatanyng hay aneuk badan, ayahteu tuan lam
Kuta Raja
20 Meung ny meunan hay ma meutuah, l o n jak bak ayah
u Kuta Raja
H"an k po ma meunoe ta'iem droe, geutanyoe deuek
t r o e s i n o e lam rimba
Nyoe leupeue euncien task bak j a r o e , mangat n e u t u soe l po Meukuta
Neuhey ngn rakan dua lhe p l o h , neutrn u barh
ubak ayahnda
Ban sar trih tamng u Dalam, ngadab junjngan po
Meukuta
25 Ban poteu eu euncien bak j a r o e , k a neutusoe l poteu r a j a
/138

Sabda r a j a neukheun meunoe, taleung kamoe hay b i jh mata /


Adak dudoe j a n mat kamoe, taboh geunantoe r a j a l
gata
Gatakeuh aneuk nyang leubh l o n chn, tapeu'k peutrn r a j a l g a t a
Meunankeuh aneuk beu tk "an dudoe, taboh geunantoe
la'n l g a t a

70

Semasa h a m i l p u t r i H a b s y i , d i s u r u h d u l i buang ke rimba


Beberapa lama d i dalam h u t a n , budak di kandungan l a h i r
ke d u n i a
15 T a k d i r A l l a h , melimpahkan k o d r a t , terwujudlah tempat
m a h l i g a i dan k u t a
Anak l e l a k i c a n t i k s e k a l i , bak matahari b e r c a h a y a - c a haya
2
Tak pernah renggang barang s e j a r i , s e l a l u bersama
ibundanya
Suatu h a r i i a menanyakan ayahnya, " K a t a k a n l a h Mama,
s i a p a ayah hamba!"
"Jangan tanyakan wahay i n t a n , ayahanda, t u a n , d i Kuta
Raja!"
20 " K a l a u b e g i t u Mama b e r t u a h , saya jumpai ayah d i Kuta
Raja!
Tak mungkin Mama k i t a t i n g g a l diam, k e l a p a r a n d i dalam
rimba!"
" I n i c i n c i n masukkan ke j a r i ,

supaya d i k e n a l i o l e h

Meukuta!"
D i p a n g g i l n y a rekan dua t i g a p u l u h , turun k e baruh
menghadap ayahanda
B e g i t u sampai langsung ke Dalam, menghadap junjungan
paduka Meukuta
25 K e t i k a b a g i n d a l i h a t c i n c i n d i j a r i ,
oleh baginda

segera d i k e n a l i

raja

Sabda r a j a b e r k a t a b e g i n i , "Dengarlah kami h a i c i n d u r


mata!
J i k a t i b a a j a l kami n a n t i , a n g k a t l a h r a j a
o l e h ananda!

pengganti

Engkaulah seorang yang l e b i h kusayang, anandalah yang


menaikturunkan

raja!

B e g i t u l a h anakku d i masa n a n t i , a n g k a t l a h
o l e h ananda!"

pengganti

71

30 Hingga r a j a p e u t e u n t e , aneuk p a n g u l e j a k l h
gisa

ta-

Raja neujok meuih dua p l o h k a t o e , j a k l h tawoe


aneuk bak bunda
Lheueh nyan teuma geubeudoih geuwoe, dum s i n a r o e
d i ateueh guda
Padum l a w t teuma dudoe, ka tok geuwoe ubak bunda
Lawt lawan teuma dudoe, m a t p u t r o e deungn r a j a
35 Mupakat dum u l e b a l a n g , p u t r o e seudang geuboh keu
raj a
Tajon Alam S a p h i a t d i n , nyankeuh tuan geuboh keu
raja
Nyankeuh r a j a ureueng b i n o e , peutimang
mat neuraca

nanggroe

Hukom p i kreueh nibak d i l e , bacut h"an me p i meuriba


Nyang meumukah dum g e u g a s i , nyang p a n c u r i g e u c u l k
mata
40 Padum l a w t dudoe a k h , "oh rab m a t poteu r a j a
Neutinggay w a s i e t neuyue gantoe d r o e , peutimang

/139

nanggroe h"an j e u e t meutuka


Kamalat Chah (keu I n a y a t Chah?), bk t a ' u b a h k u seurapa /
Ban dua droe ureueng s a y t , ban nyang w a s i e t h"an
j e u e t meu tuk a
Lheueh nibak nyan Badry Alam, Charh Asm nyankeuh
nama
45 J a m a l l n Peukasa Alam, Charh Ibeurahim nyan n e u meugla
Lom Sripeuduka J e u m a l y Alam, Badry Muni nyang
prang r a j a
Nyankeuh nyang prang ngn P a c u t Muhammat, l o n peu-_
tamat saboh

leu'a

Lheueh nyan m e u s a l n asay bak Bugh, kakeuh h a b h


prang ngn Ulanda

7?
30 S e t e l a h s e l e s a i p e n j e l a s a n r a j a , "Anakku pengemuka,
pulanglah segera!"
Raja serahkan emas dua puluh k a t i , " B a i k l a h kembali
mendapatkan bunda!"
S e t e l a h i t u mereka pun p u l a n g , menunggang kuda semuanya
Beberapa lama mereka b e r j a l a n , memasuki hu tan ke temp a t bunda
Lewat masa lama kemudian, mangkatlah p u t r i dengan r a j a
35 Bermufakat semua h u l u b a l a n g , p u t r i rupawan

dijadikan

raj a
T a j u l Alam S a f i a t u d d i n , i t u l a h , t u a n , pengganti r a j a
I t u l a h r a j a seorang p u t r i , memerintah n e g e r i memegang
neraca
L e b i h t e r t i b hukum d i j a l a n k a n , k e t e l e d o r a n
pun t i a d a

sedikit

Yang b e r z i n a d i k e b i r i , yang mencuri d i c o n g k e l matanya


40 Beberapa masa kemudian, menjelang berpulang baginda
raja
D i t i n g g a l k a n w a s i a t p e n g g a n t i d i r i , penguasa n e g e r i
mengikut w a s i a t n y a
"Kamalat Syah p e n g g a n t i I n a y a t Syah, yang mengubah k e na s e r a p a h l "
3
Keduanya k e t u r u n a n s a i d ,mengikut w a s i a t t i d a k t e r t u k a r
S e t e l a h i t u B a d r u l Alam, S y a r i f Hasyim i t u l a h namanya
45 J a m a l u l l a i l P e r k a s a Alam, S y a r i f I b r a h i m nama g e l a r nya
J u g a S e r i p a d u k a J a m a l u l Alam, Badrul M u n i r yang memerangi raja
D i a l a h yang berperang dengan P o c u t Muhammad, sudahlah
tamat s a t u p e r k a r a
Keturunan B u g i s menggantikan kemudian, b e r a k h i r pemer i n t a h a n dalam perang Belanda

73

Sb sidmnoe u l o n t e u
sampureuna

peugah, a l e u h a m d u l i l l a h k a

50 Tamat h i k a y a t P o t e u Meureuhom, l o n lake ampon p a t


teulanj a
Tammat k e p a d a 19/4 16

74
Cukup s e k i a n
purna
50 Tamat h i k a y a t

saya b e r k i s a h , A l h a m d u l i l l a h

sudah

sem-

P o t e u Meureuhom, s a y a mohon ampun

jika

t e l a n j u r kata
Tamat kepada

19/4- * 16

1
Maksudnya i b u k o t a K e r a j a a n Aceh D a r u s s a l a m , s e k a r a n g bernama Banda Aceh
2
Ungkapan dalam bahasa Aceh untuk menyatakan hubungan yang r a p a t s e j k a l i , d i s e b u t " t i d a k p e r n a h renggang b a r a n g s e p a d i " . K a r e n a ungkapan i n i t i d a k d i k e n a l dalam b a h a s a I n d o n e s i a , maka d i g a n t i dengan " s e j a r i " .
K e t u r u n a n H u s e i n , c u c u N a b i Muhammad, yang l a k i - l a k i d i D a n g g i l " S a i d " , yang perempuan d i p a n g g i l " S y a r i f a h " .
S e c a r a t r a d i s i o n a l mereka a d a l a h o r a n g - o r a n g yang s a n g a t
d i h o r m a t i , bahkan d i k e r a m a t k a n . J a m a l u l Alam B a d r u l M u n i r ,
k u b u r a n n y a d i k e r a m a t k a n , pada h a l i a musuh P o c u t Muhammad
(Drewes 1979, h.19)
3

75
Lampiran: 5
Tentancr k u b u r a n J a Pakh dan Kuburan M a l e n Dagang i
M

eureudu

Fenduduk Meureudu p e r c a y a bahwa t o k o h J a Pakh


tidak
aal

mengenal g e l a r n y a yang l a i n )

d i Meureudu.

(mereka

dan Malm Dagang

S e t e l a h i k u t b e r p e r a n c dengan

ting-

Iskandar

Muda k e J c h o r , k e d u s t o k o h i n i k e m b a l i k e Meureudu

dan

meninggal d i sana.
Ja Pakh m e n i n g g a l d i Meureudu,
kira-kira

500 m e t e r d a r i

kuburannya

terletak

mesjid Madinah ke arah

utara,

d i p i s a h k a n o l e h p e r s a w a h a n yang membentang l u a s . Konon d i


k a t a k a n bahwa p e r s a w a h a n

i t u d u l u d i p u g a r o l e h J a Pakh

s e h i n g g a sampai s e k a r a n g o r a n g m e n y e b u t n y a
kh"

"Blang J a P a -

( p e r s a w a h a n J a Pakh). K u b u r a n J a Pakh sampai s e -

k a r a n g m a s i h d i k e r a m a t k a n o l e h penduduk

setempat,

banyak

o r a n g m e i e p a s n a z a r k e s a n a . B i l a musxm menggarap sawah


tiba,

l e b i h d a h u l u penduduk

sawah d i k u b u r a n i n i .

Meureudu

mengadakan k e n d u r i

K u b u r a n J a Pak,h b e r d a m p i n g a n d e -

ngan k u b u r a n m u r i d n y a T g k . H a j i M u s a , b a t u n i s a n n y a
pa b a t u k a l i
angsana

b i a s a . Kuburan diterduhi o l e h

ngunan

s e b a t a n q pohn

( A c e h : bak asan) yang sudah s a n g a t b e s a r .

sudah d i b u a t bangunan

beratap

terdapat catatan

Kini

(1961), pada dindi.ng b a -

dalam a k s a r a Airab: "Teungku J a

Pakh m e n i n g g a l 1061 H - 1651 M", d i bawahnya

terdapat

t a n g g a l a n : 10-11-61. D i s e b e l a h u t a r a bangunan
k e p a l a kuburan) b e r d i r i

beru-

sebuah b a l a i

(bagian

untuk tempat

dan mengadakan k e n d u r i , bukan bangunan

salat

baru.

Karna m e s j i d M a d i n a h , tempat J a Pakh m e n g a j a r k a n


i l m u agama k e p a d a r a k a y a t M e u r e u d u ,
dengan g e l a r a n n y a J a M a d i n a h . M e s j i d

tidak

ada hubunaan

t e r s e b u t dinamai de-

m i k i a n , konon e i k a t a k a n , k a r e n a m i m b a r n y a d a t a n g

dari

Madinah, dihanyutkan o l e h

guci

b e s a r . Kedua benda

a i r bah b e r s a m a sebuah

t e r s e b u t dijumpai orang d i terusan

(Ach: I v e n c i e ,

tali

a i r ) yang menu j u j a l a n k e m e s j i d

k e t i k a a i r mul a i

s u r u t . U k i r a n yang menghiasi. rr.imbar t e r -

76

p e b u t memang berbeda dengan ragam u k i r a n yang umum d i k e n a l s e k a r a n g d i A c e h , u k i r a n pada mimbar i n i p o l a n y a s a n g a t m i r i p dengan ragam h i a s yang t e r d a p a t pada halaman
p e r t a m a h i k a y a t a t a u k i t a b - k i t a b , dan j u g a d i h i a s i d i h i a s i dengan c a t w a r n a merah. M u n g k i n i n i sebuah minibar
t u a , k a r e n a ragam h i a s n y a tak d i k e n a l l a g i o l e h penduduk
s e t e m p a t , dan d e k a t dengan ragam h i a s k i t a b - k i t a b , maka
diduga berasal d a r i l u a r .
:

K u b u r a n Malm Dagang t e r l e t a k

d i t e p i Krueng Ulim

( s u n g a i U l i m ) , Kecamatan U l i m , k i r a - k i r a enam k i l o m e t e r
d a r i Meureudu.

S e b a g i a n penduduk

p e r c a y a bahwa Malm Da-

gang a d a l a h c u c u T g k . C h i k U l i m , sebab k u b u r a n n y a b e r d e k a t a n , s e d a n g k a n T g k . I s m a i l Bn, p e n j a g a k u b u r a n Malm


Dagang,

mengatakan bahwa p a n g l i m a i n i b e r a s a l d a r i

terpencil
lm

d i pegunungan

dusun

yang bernama Raweue. Kuburan

Dagang kemudian d i p i n d a h k a n ke Meunasah U l i m

karena tebing sungai Ulim longsor t e r k i k i s arus

Tunong
sungai.

K i n i k u b u r a n i n i pun sudah d i p u g a r , b e r s a m a a n dengan


mugaran k u b u r a n J a Pakh. C a t a t a n
1060 H - 1650 M,

Ma-

pe-

tahun meninggalnya:

t a n g g a l pemugaran:

20-5-61,

K u b u r a n Malm Dagang j u g a m a s i h d i k e r a m a t k a n o l e h
penduduk s e t e m p a t , dan m a s i h ada o r a n g yang m e i e p a s k a n
n a z a r k e sana..
Pemugaran

kedua kuburan t e r s e b u t d i l a k u k a n

oleh

Wedana Teuku H a j i Yakub A l i , tahun k e m a t i a n k e d u a t o k o h


itu

d i p e r o l e h n y a dalam sebuah n a s k a h yang b e r a s a l

Laweueng

k e l a h i r a n Meureudu.

( b e k a s Dandim Aceh

Usaha pelacakan n a s k a h

sampai s e k a r a n g belum membawa h a s i l ,


kutan

dari

( P i d i e ) . Naskah Laweueng i n i s e k a r a n g d i m i l i k i

o l e h K o l o n e l Nyak A h m a d . I r s y a d
tan)

tidak--menetap d i s a t u

Sela-

tersebut

sebab yang b e r s a n g -

tempat.'

-'\

77

Mimbar M e s j i d M a d i nah. P e r h a t i k a n model ukirannya.


A t a s s i s a mimbar
a w a l . Samping du~
plikatnya.

M e s j i d M a d i n a h dan g u c i yang
d i k a t a k a n h a n y u t b e r s a m a mimba

79

Compleks k u b u r a n J a Madinah
jersawahannya

d i tengah hamparan

Cuburan J a M a d i n a h . P e r h a t i k a n p a n j i - p a n j i p u t i h
/ar\g d i l e t a k k a n o l e h o r a n g - o r a n g y a n g m e i e p a s

azar

80

T e r l i h a t t e b i n g K r u e n g U l i m tempat a s a l k u b u r a n Malm
Dagang, Sudah r u n t u h d i t e r j a n g a r u s s u n g a i .

K u b u r a n b a r u Malm Dagang
Meunasah U l i m Tunong

setelah dipindah ke

dekat

81
Lampiran:, 6
K h u t e u b a h dan pembuka c e r i t a n a s k a h N
Biseumillahirrahmanirrahim
L o n peuphon ngn b i s e u m i l l a h , nama A l l a h nyang

mu-

lia
L h e u e h n i b a k nyan p u j o e R a b b i , nyang t h a t s u c i

hana

ngn s a
S i p h e u e t Tuhan

Rahman Rahim, t h a t Kadim ngn k e u k a y

baka
. D i meukheuluk t a n s i p h e u e t n y a n , malngkan

Tuhan

nyang A s a
5 S i p h e u e t A l l a h dom K a m a l a t , hana k h a t ngn t a hingga
L o n boh s i n o e n a t e u ' i n g a t , j a k b e u e t k i t a b bak
ulama
T a t u n t u t leume u s u y , ban geuyue eu dalam agama
Agama d r o e t u n t u t beu sah,bk t e u l a i h k i a m a t donya
Meung t a n leume deungn amay, t h a t s e u s a y d i
akh masa
10 Bak l e p u j o e s e u l a w e u e t k e u Rasuy, Tuhan kaby peue
tapinta
N a r i t l o n n y o e beu tapik, dum tacaw dalam dada
T a t u e n g nyang gt t a b o i h nyang b r o k , bk dawk p e u seutt hawa
Hana guna poh b e u r a k a h , l e rh s a l a h j e u e t k e u desa
P e u e t a p e u g a h peue t a p u b u e t , t h a t m e u c u t - c u t

Geupa-

rksa
15 Bk t a s a n g k a t a n G e u t u n t u t , b u e t m e u k u e t - k u e t d a lam

donya

He sedara telan a k h i , l o n m e u c a k r i po ng g a t a
S a n g k i r a n a leubh k u r e u e n g , bk t u e n g b u l u e n g
%

ayb hamba

Bak keumarang k u r e u e n g b i jak,, s a b a b g a l a k


doda

.i

l o n keu

82
K h u t e u b a h dan pembuka c e r j t a n a s k a h N
Bi smillahirrahmanirrahim
S a y a m u l a i dengan b i s m i l l a h , nama A l l a h yang

mulia

S e t e l a h i t u memuji R a b b i , yang s a n g a t s u c i , t i a d a

yang

menyamai-Nya
S i f a t Tuhan
Makhluk

Rahman,. Rahim, s a n g a t Qadim, k e k a l

baka

t i a d a b e r s i f a t d e m i k i a n , k e c u a l i Tuhan yang

5 Sifat Allah

s e p e r t i K a m a l a t , tak t e r h i t u n g

dan

Esa

terhing-

ga
Saya sebutkan d i s i n i

agar t e r i n g a t , b e l a j a r l a h

kitab

pada ulama
Tuntutlah i l n u Usul,

s e p e r t i yang d i s u r u h dalam agama

Agama k i t a

yang sungguh, k e l a k

tuntutlah

b i l a kiarnat
Bila

tak menyesal

tiba

t a k ada i l m u dengan

a m a l , sungguh

sesal

d i akhir

masa
10 P e r b a n y a k p u j i dan s e l a w a t pada R a s u l , Tuhan k a b u l k a n
yang

dipinta

Ucapan saya i n i baik

p i k i r k a n , b o l a k - b a l i k k a n d i dalam

dada
A m b i l yang b a i k , buang yang b u r u k , j a n g a n s i b u k

dengan

hawa- n a f s u
Beromong k o s o n g tak b e r f a e d a h , bar.yak yang s a l a h
di

menja-

dosa

S e g a l a p e r b u a t a n dan p e r k a t a a n , b e r k e s i l - k e c i l

diperik-

sa-Nya
15 J a n g a n d i s a n g k a t a k d i t u n t u t , h a l s i k u t - m e n y i k u t d a l a m
dunia
Wahai

saudara, taulan,

akhi,

s a y a k a t a k a n i n i pada Anda

A n d a i k a n ada l e b i h dan k u r a n g , m a a f k a n l a h

kesalahan

hamba
Dalam mengarang s a y a k u r a n g b i j a k ,
ma

sebab s u k a p a d a i r a -

83
P eu e nyang leumah l o n s u r a t l, l a m at l o n k i r a - k i r a
20 N i b a k nyan dum j e u e t l o n r a s a m , bk tawaham malm r a y a
L o n n y o e bubay beunak at, peue l o n caw g a d o i h l a n j a
R e u j a n g tuwoe bak i n g a t a n , b a n g k a r a n at lam dada
Salh h*an gt bak makanan, pikran hTan k gt t e u g a
L o n tams ban t a n o h l a m p o i h , tanaman k u r o i h b a j a t a n
na

25 Bak t h a t dum k l tacangky, bak geurudhy c a b e u e n g


pahna
Meunankeuh tams u l o n s i d r o e , dum s i j e u e b c h o e h*an
k mu *a
U r e u e n g muda bak jameun n y o e , l e j e u e b n a n g g r o e j i m e u sapra
J i p u b u e t peue nyang I-Teut at, t a n pik r u g o e agama
Rugoe a t r a r u s a k b a d a n , l e t a ' e u n y a n meunan l e k a
30 A r e u t a nang-mbah jipeuhabh, dum jikikh

peue-peue

nyang n a
Nyan ban l a k u po s a m l a k o e , j e u e b n a n g g r o e dum m e u d i wana
Na c i t ladom j a k m e u n u n t u t , g e u j a k b e u e t d a l a m

sikula

leume m i t a r a s e u k i , ngn mat n a n g g r i j e u e t k e u r a j a


La'n lom leume keubn, peugt dusn b u e t peumuga
35 P u l a l a d a bak u kart, dum' l a m p o i h gt d i S u m a t r a
D i ln telan h'an s a p e u e j e u e t , l a k s a n a p h e u e t tumpy
mata
/2

T h a t geuseukk r e u t a k ule, adak k r u e h kaye reugt


mata /
D i ln Teungku h"an s a p e u e j e u e t , m e u r u b e u e t at k e u
donya
B i t p i t a ' e u ln meurasam, bk tawaham leume ln n a
40 P i h a k g a l a k

at l o n deundam, u r o e malam u l o n

rika

B a c u t - b a c u t u l o n s e u m u r a t , k h e u e t h*an t e u p a t sirng
ban j a
T h a t meusagob reudk awan, h'an deuh b u l a n t a ' e u r u p a

84
Apa yang tampak s a y a t u l i s i , dalam h a t i s a y a k i r a - k i r a
20 M e s k i i t u semua d a p a t s a y a gubah, j a n g a n d i d u g a s a y a
m a h i r sungguh
Saya i n i b e b a l , p i k i r a n
gera s i r n a
Cepat

l e n y a p dalam

tumpul, apa yang d i r a n c a n g

ingatan, penyakitan hati

d i dada

E n t a h j e l e k mutu makanan, daya p i k i r k u r a n g


Saya

tamsilkan

25 B a g a i m a n a pun
geurudhoy
Demikian

1,

saya i n i ,

P a r a pemuda zaman k i n i ,
Yang d i b i s i k k a n h a t i
g i a n agama
rusak

dalam

Ada

bebatang
berdaya

i a l a k u k a n , tak d i p i k i r k a n k e r u -

t u b u h , banyak

l a k u wahai

s e g a l a h a l tak

k e b e r b a g a i n e g e r i mengembara

30 H a r t a p u s a k a punah h a b i s ,
Demikian

tiada

rantingnya binasa

tamsil

Rugi h a r t a ,
rupa

tenaga

t a n a h k e b u n , tanaman k u r u s pupuk
sungguh k i t a c a n g k u l , sampai

se-

sungguh yang

semua t e r k i k i s

demikian

apa yang

ada

a k h i , k e s e t i a p n e g e r i mengembara

j u g a yang p e r g i menuntut i l m u , p e r g i b e l a j a r b e r s ek o1 ah

Ilmu mencari r e j e k i ,

untuk

memangku n e g e r i m e n j a d i r a -

ja
Lain

lagi

ilmu berkebun,

merr.bangun d u s u n ,

lahan

dibuka

35 Menanam l a d a , k e l a p a dan k a r e t , k e b u n yang t e r a w a t b a nyak d i S u m a t r a


Saya, t a u l a n ,
p u l mata

s u a t u pun

tak d a p a t , l a k s a n a p a h a t

tum-

B i l a k e r a s d i p u k u l , gagangnya r e t a k , j i k a kayunya
sompek m a t a n y a

keras

S a y a , Teungku, tak s u a t u pun


dunia

pada

dapat, h a t i

terpikat

M e s k i b i s a s a y a menggubah, j a n g a n d i d u g a i l m u n y a
40 K a r e n a

gemar, h a t i

dendam, s i a n g malam s a y a r e k a

S e d i k i t - s e d i k i t saya s u r a t ,
r i snya
Sangat

ada

tulisan

j e l e k , menceng

ba-

b e r k a b u t mendung awan, t i a d a b u l a n nampak n y a t a

85
Lon

h Teungku leume l o n
lon h i j a

t a n , K u r u ' a n h"an j e u e t

At seupt m e u g e u r a t a n , i b l i h

soytan lon

jidaya

45 leume l o n t a n meung s i g e u t u , l o n h Teungku gob


ceureuca
Takoh bak a r a lark k e u g e u n d r a n g , t a k o h p i s a n g t a prom u p a r a
Lah

g a l a k ulebalang, h a n j e u e t t u a n l o n meudakwa
%

Kan puth p a l e t s e u r e u b a n ,

t a ' e u s i k h a n gunj meu-

reula
U l o n Teungku paneuk

s e u n u b a n , b i j a k p i h*an lisk p i

h ana
%

50 K e u r e u t a i h C i n a bub p a l e u e t , s u r a t daweuet d u a boh


ban j a
leume l o n
pakri

t a n s e u n u r a t h"an j e u e t ,

t a ' e u ngn k h e u e t

rupa

Takoh on u tapeugt k e u b l e u e t , s i t u e k g e u l e u e t peugt


keu tima
Ln h Teungku h"an s a p e u e j e u e t , t a ' e u s i p h e u e t s a n g
ulama
Takoh bak man t a r a h k e u b a j o e , ck lham b e u s o e j a k
tt b a j a
55 Ulnteu j e u e t i b l i h

p e u l a l o e , hana sampoe a k a y b i c a r a

Takoh bak jk t a r a h k e u l h a m , t a k u e h k u l a m d i l e u e n
atana
U l o n Teungku a l a n g - p e u ' a l a n g , dawok bimbang peuseutt
donya
Takoh p a n a i h
k eu b a r a

t a r a h keu rang,

Kureueng b i j a k
haba

tapheuet

ln k e u m a r a n g , meuwoe-woe u l a n g kaym

60 Bak beuramoe d i a t e u e h
raya
L o n h Teungku
ba

t a k o h meudang

pant, bak meurant d i gunong

t h a t kreueh

at, bk nuruh c a r o t ham-

86

S a y a , Teungku, t a k b e r i l m u , Quran t a k mampu s a y a b a c a


H a t i b e r k a r a t k e l a m , i b l i s s e t a n memperdaya s a y a
45 Tak s e c u i l s a y a m i l i k i i l m u , s a y a , Teungku, o r a n g c e r c a
K a y u a r a b u a t k a n gendang, tebang p i s a n g peram d i p a r a para

K e b e t u l a n d i s e n a n g i h u l u b a l a n g , t a k m u n g k i n , Tuan, s a ya berdakwa
Kain putih l i l i t k a n

serban, separuh d i b i a r k a n

jatuh

terj ela
S a y a , Teungku, pendek p i k i r a n ,

bi jak kurang, c e r d i k

pun

tiada
2

50 K e r t a s C i n a . s e t e l e m p a p , d i t u l i s dengan dawat dua b a n j a r


Timu t i a d a m e n u l i s tak d a p a t , l i h a t l a h k h a t

bagaimana

rupanya
Daun k e l a p a b u a t k a n b i d a i , u p i h d i a m b i l

dibuat

S a y a , Teungku, t a k s u a t u pun d a p a t , k e l i h a t a n
bagai

timba
sikap

ulama

Kayu h a l a b a n

j a d i k a n b a j i , t e m b i l a n g b e s i untuk

pengo-

1 ah pupuk
55 S a y a j a d i n y a d i g o d a i b l i s , belum c u k u p a k a l
B a t a n g enau j a d i k a n

bicara

t e m b i l a n g , d i b u a t k o l a m d i depan

i stana
S a y a , T e u n g k u , a l a n g - k e p a l a n g , r i n d u dendam dengan durnia
K a y u n a n g k a j a d i k a n r e n g , k a y u medang j a d i k a n

penyangga

Kurang m a h i r saya mengarang, b e r u l a n g - u l a n g p e n g i s a h a n nya

4
60 Tumbuhan beuramoe

ditepi

p a n t a i , batang meranti d i

gunung r a y a
S a y a , Teungku, b e r h a t i b e k u , j a n g a n d i c e m o o h k e p a d a hamba

Bak a s a n gt t i m o h d i l e u e n p e u k a n , c a b e u e n g meureupan rampak

raya

B i t neukaln r a y a s e u r e u b a n , bk neuwaham alm r a y a


Bahl dmnoe l o n boh k h u t e u b a h , l o n
lon

t a k o t s a l a h bak

kira

65 Bahkeuh domnoe u l o n p e u g a h , tang l o n k i s a h haba

raja

Gt ngn j e u h e u t bk l e p e u e n e u k h e u n , kamoe lam


u t e u e n n a n g g r o e lam r i m b a
"Ajab s u b e u h a n a l l a h , tang ln k i s a h

saboh

raja

Tang ln k i s a h M e u k u t a A l a m , r a j a j i m e u n a n
da Muda
A s a y dile u r e u e n g t i m u ,

t h a t meuceuhu s a g a y d o n y a

70 Cuco r a j a Pagaruyng, Tuhan


Ka t e u k e u d i n i b a k A l l a h ,

Iseukan-

tulng bak agama

Tuhan t i t a h u P u l o

Ru j a

Nyankeuh r a j a n y a n g t h a t meugah, t h a t meutuah

mubah-

gia
/3

Peureule s u n a t h"an torn t i n g g a y , n y a n g n e u ' a p h a y ban


kuasa/
P o t e u neuduek
karnya

d i p u l o Ach, k e u r a j e u e n leubh

Tuhan

75 K a p a y d i l a ' o t d u a lhe p l o h , h a n torn t e u d o h dum


%

meuniaga
U r e u e n g Nag ngn u r e u e n g K e u d a h , t h a t barllah ngn
Banggala
Ureueng d i p a s i
Ulanda

dum j i m e u k a t , barllah t h a t u r e u e n g

B i dok ngn bantng s u l o b ngn bht, peunoh


mieng

la'ot

kuala

U r e u e n g duson peuram keud, hana lal ji'usng b a n g gla


80 Rukn boh kaye gadong b i r a h ,
u muda

t h a t barllah

teube

La'n n i b a k nyan p a n a i h ngn s u k o n , l e t h a t meuhimpn


meuraga-raga

88
Batang angsana
daunnya

tumbuh d i p e k a n , cabang

rampak, r i n d a n g

M e s k i d i l i h a t besar serbannya, jangan diduga a l i m

orang-

nya
Cukup s e k i a n madah k h u t e u b a h , s a y a t a k u t s a l a h

nanti

j adinya
65 B i c a r a s a y a c u k u p l a h s u d a h , d e n g a r l a h k i s a h
Baik

dan

di

jelek

jangan k a t a k a n , kami

cerita

d i hu t a n ,

raja

kampung

rimba

A j a i b subhanallah, dengarlah kisah

seorang

raja

D e n g a r s a y a k i s a h k a n M e u k u t a A l a m , r a j a bernama I s k a n dar

Muda

Mula a s a l n y a orang Timur,


dunia
70 Cucu r a j a P a r u y u n g ,
5

Sudah t a k d i r
Itulah

Tuhan t o l o n g p a d a agama

dari Allah,

r a j a yang

sangat masyhur ke s e u l u r u h

Tuhan t i t a h k e P u l a u P e r c a

s a n g a t megah, s a n g a t b e r t u a h

berbaha-

gia
6
F a r d l u , sunat tiada

tinggal

7
, hafalannya

pun

sekuasanya

B a g i n d a berdiam d i n e g e r i Aceh, k e r a j a a n n y a t e r k e n a l
Tuhan k a r u n i a
75 K a p a l d i l a u t dua t i g a p u l u h , s i l i h

berganti

berniaga

O r a n a N a g u r dengan o r a n g K e d a h , banyak b e r l i m p a h

orang

Benggala
D i p a n t a i dagangah d i t a w a r k a n , o r a n g B e l a n d a pun

banyak

jumlahnya
B i d u k , b a n t i n g , s u l u b , dan b o a t , memenuhi l a u t
ke t e p i

sampai

kuala

O r a n g dusun m e r a m a i k a n k e d a i ,
barangnya
80 B u a h - b u a h a n , gadung dan

tiada

lalai

mengusung

t a l ' a s , j u g a t e b u dan k e l a p a

muda
B e g i t u j u g a n a n g k a dan
raga

s u k u n , banyak b e r h i m p u n

beraga-

Masng-masng dum g e u m e u k a t , s i t ban a d a t masng


j eumba
Nyang meukat p l i e k

saboh s a g o e , ladom n y o e meukat boh

ara
B i e k meukat r a n u b ngn p i s a n g , duek m e u r e u n t a n g meukat

halua

85 S i meukat minyeuk m e u k i l a t dhoe, n y a n g glh j a r o e meulisan

gula

T h a t meuceuhu t i m u b a r a t , dum meuneukat k e u n a n g e u b a


S i meukat r a n u b k j i b l o e b l a n g , n y a n g meukat p i s a n g
k b l o e bhtra
Ngn meutuah ulebalang, hukm s e u n a n g h"an m e u r i b a
Nyang meukat eungkt ngn meukat k r e u e n g , n y a n g meukat

t i r o m dum meudarah mata

9C Nyang meukat boh k r u e t ngon boh s e u n t o t , m u k a j i


na

krot

sang waba

Nyang meukat t a p e deungn t i m p h a n , s a b o h kawan n y a n g


meukat b a d a
Nyang meukat b r e u e h s a b o h kawan, duek meureumpan meukat

i e nira

Nyang meukat dydoy ngn h a l u a t a k , n y a n g t h a t

rancak

c u l o t naga
Nyang meukat bungong m e u k a r a n g - k a r a n g , h u S B n g
di

bintang

jeumala

95 Manok ngn itk m i r a h p a t i , kamng b u b i r i k e u n a n g e u b a


Nyang meukat i j a saboh s a g o e , duek meukud d r o e k i r a
1 aba
Jeunh meuneukat i t a m puth, h"an k habh ln

calitra

Bak siplh-plh ln t u e n g s a b o h , meung bk g a o i h


gay

ting-

punca

Rukn meuneukat h*an k ln p e u g a h , n a P o t e u

Allah

the s i b e u n a
00 Ln boh s i n o e meung k e u i b a r a t , mangat t a t u p a t
jeueb punca

jeueb-

90
M a s i n g - m a s i n g b e r j u a l a n , menurut a t u r a n t i a p j e n i s n y a
Penjual pliek
d i s a t u s i s i , a d a l a g i yang j u a l buah
ara
Pedagang s i r i h
jual

dengan p i s a n g ,

duduk b e r e n d e n g yang

halwa

85 P e n j u a l minyak m e n g k i l a p d a h i , yang b e r s i h
j u a l manisan

gula

Sangat i nsyhur timur


tu

jemari pen-

dan b a r a t , banyak dagangan k e s i -

dibawa

Pedagang s i r i h

mampu membeli sawah, p e n j u a l

pisang

membeii b a h t e r a
Dengan k e b a i k a n
tertibnya

hulubalang,

hukum d i l a k s a n a k a n

P e n j u a l i k a n dengan k e r a n g , p e n j u a l
mata
90 P e n j u a l
rut

j eruk p u r u t

dengan

tiram berdarah d i

dan buah s e u n t o t , mu!:anya b e r k e 9

s e p e r t i k e n a wabah
10

P e n j u a l t a p a i dengan t i m p h a n
an j u g a a d a

, penjual

goreng-goreng-

Penjual

b e r a s s e k e l o m p o k , merendeng duduk p e n j u a l

Penjual

d o d o l dan h a l w a k e l a p a ,

ramai
Penjual

penjual

culot

nira

naaa

1 1

suara
b u n g a b e r k a r a n g - k a r a n g , n y a l a bak b i n t a n g d i

j emala
95 Ayam dan i t i k ,
ke

situ

b u r u n g m e r p a t i , k a m b i n g dan b i r i - b i r i

dibawa

Penjual k a i n d i satu
laba

sisi,

duduk k e p a y a h a n

nenghitung

J e n i s dagangan a n e k a macam, t a k b e r k e s u d a h a n s a y a b e r cerita


Dalam s e p u l u h
punca

saya ambil

s a t u , agar tak t e r p u t u s

S o a l dagangan t a k t e r k a t a k a n ,

Allah,

hilang

Tuhan yang menge-

tahuinya
100

Saya sebut
tiap

di sini

punca

sekedar i b a r a t ,

agar t e r l i h a t s e -

91
Meuneukat

lam p e u k a n h a n j e u e t l o n
x

sarh, l a b a

jih

leubh muday meuganda


D a r a agam meusab j i m e u k a t , barllah t h a t f T a n

teuki-

ra
Sabab meutuah M e u k u t a A l a m , n a n g g r o e neugeunggam h"an
meuriba
Meugah t a n g g o e ubak
105 Nyankeuh

s a j a Rom, ad meuphom s a n g a t ela

r a j a n y a n g murah t h a t , gash r a k y a t s a g a y

donya
Jalan

agama n e u h i r o

Pihak

leubh t a n g l o n g n a n g g r o e , bak s a d e u e d r o e p a -

yong

sab, m i s e u e pant t e u m p a t ela

donya

Na tams ban m a t a ' u r o e , peungeuh

n a n g g r o e peunoh

donya

Bahl domnan wah T e u n g k u , ammaba du m e u g i s a p u n c a


>

110 Nyang

h a b a jh teuduek "ohnoe, k i s a h meuwoe k e u p o t e u

raj a

92
P e r d a g a n g a n d i p a s a r tak d a p a t s a y a p a s t i k a n ,

labanya

b e s a r , rnodal pun b e r g a n d a
L a k i - l a k i perempuan sama-sama b e r i u a l a n , banyak
tak t e r k i r a

nian

Sebab b e r t u a h M e u k u t a A l a m , n e g e r i digenggam aman s e n tosa


T e r b e r i t a sampai pada r a i a

Rum,

adil

sungguh

martabat

u tama
105 I t u l a h
ruh

r a j a yang pemurah amat, m e n g a s i h i r a k y a t

selu-

dunia

K e h i d u p a n agama d i p e r h a t i k a n

s e l a l u , semisal

kawasan

yang utama
K a r e n a utama
ri,payung

tanglung n e g e r i ,

tempat m e n y a n d a r k a n d i -

dunia

Tamsil seperti

m a t a h a r i , menerangi n e g e r i

seluruh

du-

nia
Cukup s e k i a n w a h a i , Teungku,
110 K i s a h i t u c u k u p d i s i n i ,

ammabakdu b e r a l i h

cerita

k i t a k e m b a l i pada b a g i n d a

raj a
1
b a t a n g o e u r u d h o y , s e j e n i s tumbuhan p e r d u yang l i a t
n y a , b i a s a n y a tumbuh d i t a n a h y a n a t e r b i a r .

akar- ,

2
k e r t a s C i n a , j e n i s k e r t a s yang k a s a r , k e r t a s untuk k o r a n .
3
k h a t , aaya/bentuk t u l i s a n seseorang, r a p i , bagus, j e l e k .
A

"beuramoe, j e n i s tumbuhan m e n j a l a r y a n g h a n y a tumbuh d i


p a s i r p a n t a i , b i a s a n y a d i a m b i l untuk l a l a p .
D i s e b u t n y a I s k a n d a r Muda s e b a g a i k e t u r u n a n r a j a P a g a r u yung d i s i n i , b e r t u j u a n u n t u k m e n a i k k a n m a r t a b a t I s k a n d a r Muda. Sebab d i k a t a k a n K e r a j a a n P a g a r u y u n g l a h
yang menyebarkan r a j a - r a j a Melayu d a r i s i l s i l a h I s k a n dar Z u l k a r n a i n , a s a l k e t u r u n a n i n i l a h yang s e b e n a r n y a
hendak d i t u n j u k k a n (Tambo M i n a n g k a b a u )
M a k s u d n y a , s e l a l u m e l a k u k a n s a l a t w a j i b dan s a l a t s u n a t
7
M a k s u d n y a , mengucapkan d o a - d o a s e t e l a h s a l a t .
8
p l i e k , bumbu masak h a s i l p e n a o l a h a n d a r i k e l a o a .
9
5

buah

seuntot, j e n i s

jeruk

asam y a n g l e b i h

besar.

11 t i m p h a n , j e n i s penganan d a r i t e p u n g b e r a s y a n g d i k u k u s .
c u l o t naaa, s e j e n i s kue, k a r e n a bentuknya, l a l u dihubungk a n dengan tanduk n a a a .

93

Lampiran: 7
H i k a y a t Meukuta Alam d a l a m k i s a h y a n g d i b a w a k a n
Tarian Seudati.
Salah

s a t u k i s a h yang p e r n a h d i b a w a k a n dalam

S e u d a t i , p i m p i n a n Syh L a h G e u n t a , a s a l
U t a r a ) yang d i r e k a m d a l a m p i t a k a s e t

oleh

kesenian

Bireuen

(Aceh

(1980) s e b a g a i b e -

rikut:
Deung l o n k i s a h P o t e u Meureuhom, r a j a away phon d i
Kutaraj a
P o t e u Meureuhom a s a y d i Pas, g a j a h puth m u K u t a r a ja
P o t e u Meureuhom M e u k u t a Alam, r a j a d i Dalam

rakyat d i

lua
Yh masa jameun g e u j a k p r a n g Banang, deungn a n g k a t a n
ngn b a l a

tantra

G e u j a k p r a n g Juh n a n g g r o e A s a h a n , g e u j a k p r a n g

Banang

ngn n a n g g r o e Guha
Datk J a P i d i e ngn Malm Dagang,
poteu r a j a

nyankeuh pahlawan d i

Umu lhe b u l e u e n k a tal g e u p r a n g , geuck P u t r o e

Phang

puwoe k e u r a j a
"Oh tal n a n g g r o e h a y Tgk.Po
j i h raya
Raja S i ' u j u t

Cut, Raja S i ' u j u t

k e u r a m a t sih, geupoh

beungh

h"an mat k e u b a y

lagoyna
Geuck g e u r o h lam leusng bate, h"an jitm laye
raja

cilaka

Dudoe j i p e u h a h babah geupl t i m a h j u , S i ' u j u t


ka

hilang

Teungku

nyawa

T e r j emahannya
D e n g a r s a y a k i s a h k a n P a d u k a Marhum, r a j a
Kutaraj a

terawal d i

94

P a d u k a Marhum d i P a s a i a s a l n y a , g a j a h p u t i h bawa k e
Kutaraj a
P a d u k a Marhum, M e u k u t a A l a m , r a j a d i Dalam, r a k y a t
di luar
D i zaman d a h u l u d i s e r a n g n y a
bala tentara

Banang, dengan

angkatan

D i p e r a n g i J o h o r , n e g e r i A s a h a n , d i s e r a n g Banang dengan
Guha
Datok J a P i d i e dengan Malm Dagang, i t u l a h
baginda

pahlawan

raja

A l a h d i p e r a n g i dalam t i g a b u l a n , d i t a w a n P u t r o e Phang
un tuk r a j a
K e t i k a n e g e r i a l a h , w a h a i Tgk-Po C u t ,
sangat

Raja

Si'ujut

marahnya

Raja S i ' u j u t keramat s i h i r ,


k ebalnya

tak b i s a d i b u n u h

karena

Ditumbuk d i dalam l e s u n g b a t u , tak j u g a 1 a y u r a j a


laka
Akhirnya dibukanya

mulut, dituangkan

barulah Si'ujut hilang

timah

mendidih,

nyawanya

Dalam k i s a h yang d i b a w a k a n s e c a r a s a n g a t r i n g k a s
terlihat Pasai dikaitkan
yang berbeda
menurut v e r s i
naan J o h o r .

di sini,
lisan

ce-

ini,

dengan I s k a n d a r Muda. H a l

ialah

t e n t a n g P u t r o e Phang y a n g

i n i d i r e b u t dalam p e p e r a n g a n

de-

95

Lampiran: 8
K i s a h P r a n g M a l a k a , gubahan b a r u HMA o l e h
Dalam b a i t p e n u t u p j i l i d

menulis sebagai

Abdulmutallib
berikut:

Doto James d i A m e r i k a
J i y u e useuha haba h i k a y a h
Meunyo h^an ln tm mungkn h* an g u r a
Jibri

b e u l a n j a k e u rukok hTan g l a h

T e r i emahannva
Dr.James d i A m e r i k a
D i s u r u h n y a gubah c e r i t a

hikayah

Tak mungkin s a y a t o l a k b e g i t u

saja

D i b e r i n y a b i a y a u n t u k r o k o k pun t a k c u k u p
B a i t p e n u t u p i n i mungkin d i s e n q a j a o l e h p e n y a i r a g a r
James S i e g e l memberi tambahan b i a y a . Sebab d a l a m
III

jilid

p e n y a i r j u g a menyinggung t e n t a n g h i d u p n y a yang

susah:

U l o n k e u m a r a n g g a r a n g h a n a l
Susah

t h a t at hana

beulanja

Seupt ngn beungh l a m mh-moh sab


Sabab dalam gl teungh seumuga
A l l a h u A l l a h leumpah meusamp
Gob nyang t u e n g was u l o n u s e u h a
H a n j e u e t ln peugah leumpah
x

Susah lam at wate

that

seungk

ln k i r a

T e r i emahannva
S a y a mengarang t a k g a r a n g l a g i
Bersusah h a t i

tiada

belanja

T e r g o p o h - g o p o h p e t a n g dan p a g i
Sebab k e gunung l a h a n
Allahu Allah

dibuka

sangat bersampaian

S a y a y a n g mengusahakan, o r a n g y a n g mendapat
Tak t e r k a t a k a n ,

sungguh m e n y a k i t k a n

B i l a d i i n g a t menyusahkan h a t i

saja

laba

96
Lampiran: 9
Larik-larik yang memakai bahasa Melayu
a.Naskah F, dalam episode Blang J u l i
Soe keurajeuen dile nanggroe nyoe, peugah bak kamoe Soydi Ulama
UI onteu kaln meusanjak t h a t , nykeuh teumpat r a j a r a j a
Maka meunyahut d i Tuan Pakh, ureuengnya i t u peundapat
leubh
Bukn k e u r a j e u e n makamnya i t u , R a j a Deureuma d i sana peuniyoh
Masanya beukahwn deungn S i t i Bangsawan, anak-anakan
:Meureuhom Peudada
Nyampang-nyampang i a k e u m b a l i , d i sana peuniyoh R a j a
Deureuma
Nama gampongnya i t u n a n g g r i Peusangan, seukarang beukahwn ke n a n g g r i Peudada
Keurajeuennya i t u d i n a n g g r i Tambon, d i s a n a l a h makam
ayah dan bunda
b. Naskah G, dalam e p i s o d e

Meureudu

Sampoe sudahlah seumayang, s i ' u r a n g datang maka beutanya


Apa i t u dumna t u a n , keumana b e u j a l a n apa h a j a t n y a
Datanglah kami keupada Tuan, dibawa ke s u l u t a n sampoe
keusana
Sudahlah sampoe t u j o h h a r i , t i a d a kami turn keusana
Sudahlah has peuseumahan, p e u r e u g i l a h Tuan s e u r e u t a
sahya
Heundaklah gash Tuan beu sayang, kami datang s a n g a t l a h
hina
Maka beukata Tuan Pakh, gure nyang leubh b i t ny
elia

97
L a r i k - l a r i k - b e r b a h a s a Melayu
a. N a s k a h F, e p i s o d e B l a n c

Juli

" S i a p a k a h d u l u p e n g u a s a n e g e r i i n i , t e r a n g k a n pada k a m i
S a i d i Ulama!
Kami

lihat

t e r a t u r amat, s u n g g u h l a h tempat

raja-raja!"

Maka menyahut Tuan Pakh, o r a n g y a n g b e r p e n g e t a h u a n l u a s


"Tempat i n i bukan p u s a t p e m e r i n t a h a n , t e m p a t
hat

beristira-

R a j a Deureuma

K e t i k a k a w i n dengan S i t i
Peudada
.

Bangsawan, kemanakan Marhum

Senyampang i a k e m b a l i , d i s a n a l a h b e r i s t i r a h a t R a j a
reuma

Deu-

Kampungnya d i n e g e r i P e u s a n g a n , s e k a r a n g k a w i n k e n e g e r i Peudada
P u s a t p e m e r i n t a h a n n y a d i Teumbon, d i s a n a l a h
dan b u n d a ! "
b. N a s k a h G, d a l a m e p i s o d e

tempat a y a h

Meureudu

S e t e l a h s e l e s a i b e r s e m b a h y a n g , o r a n g yang d a t a n g l a l u
d i tanya
"Ada apa t u a n s e k a l i a n , mau k e mana dan apa
Maka menyahut
mempunyai

hajatnya?"

s a l a h s e o r a n g , " K a m i l ah s e b e n a r n y a yang
hajat!

Kami d a t a n g k e p a d a Tuan, a g a r d i b a w a menghadap

sultan

bersama-sama
Sudah l e w a t ' t u j u h h a r i ,

belurn l a g i

kami t u r u n ke sana

Sudah i e n g k a p dengan p e r s e m b a h a n , m a u l a h f u a n

menyertai

k ami
K a s i h a n i dan s a y a n g i l a h ,
hina!"

Tuan, k a m i yang d a t a n g s a n g a t

Maka b e r k a t a Tuan Pakh, g u r u y a n g s a l e h

sungguh

utama

98
Lampiran
a. L u k i s a n k e b e r a n a k a t a n d a r i Jamb Ay d a l a m n a s k a h F
B a n d i n g k a n dengan Teks V e r s i I ( I I I 1: 887 d s t . )
Ammaba^du k e u m u d i a n dudoe, M e u k u t a n a n g g r o e neu'k
l a m bhtra
K a t a d a l a n g ampunya k a r a n g a n , delat j e u n u l a n g k a n e u sapra
P o t e u neu'k u l a m g u r a b , t h a t b i t
1170 Ka jitark l a y e u e ule, k a j i s a m p a k

c a k a b delat b u n g k a
layeue

raya

Ka jitark ngn t a l o e k l a t , bhtra p i l e u g a t

seutt

pak s a
Delat sultan n e u m e u l a y e u e , angn p i k h e u e pak s a r a ya
Jitrn angn s e u p u y - s e u p u y , m e u g a s u y - g a s u y

jiplueng

bhtra
Ladm r a k y a t k a teuceungng, siteungh dagang

jilake

d"a
1175 I e d i ule s a n g bungong m e u l u , k a p a y meutabu d i l a ' o t
raya
Ladm r a k y a t t h a t teumakt, j a n a n jiseubt A l l a h
Ta'ala
Ladm jiseubt A l l a h u

R a b b i , Tuhanku T a b r i b e u s i j a h -

tra
Ladm j i ' u c a b k a l i m a h , L a I l a h a I l l a l l a h

nyan

jikata

L e t h a t r a k y a t k a jiratb, ladm ralb lage mnsa


1180 Yhnyan j i k h e u n L a I I a h ratb,'tubh mat nyawong
udb
Tuboh p i t a n nyawong p i t a n , h a y b a d a n mat l a m ratb
Ladm j i k h e u n A l l a h - A l l a h , nyan d i babah r o k - r o k masa
U r e u e n g udb n a n g g r o e d a r a t , j i h gundah

that l a ' o t

raya

Jikaln umbak i e ngn g l u m b a n g , meuyub manyang t h a t b i t


gga
1185 Yhnyan j i k h e u n
angn b a

sab k e u d r o e - d r o e , ho g e u t a n y o e salh

99
a. L u k i s a n k e b e r a n a k a t a n d i Jambo Ay, n a s k a h F
B a n d i n g k a n dengan T e k s V e r s i I ( L r . 887 d s t . )
Ammabakdu k e m u d i a n

l a g i , mahkota n e g e r i n a i k

bahtera

K a t a d a l a n g empunya k a r a n g a n , d a u l a t j u n j u n g a n pun
berlayar
B a g i n d a n a i k k e d a l a m g u r a b , sungguh h e b a t b a g i n d a
mara
1170 Maka d i k e m b a n g k a n l a y a r h a l u a n , l a y a r b e s a r b e g i t u
juga
Dikencangkan t a l i k e l a t , bahtera melancar angin
D a u l a t s u l t a n pun b e r l a y a r ,

terpa

a n g i n n y a k e n c a n g cocok

ketika
Angin turun sepoi-sepoi, bagai dihalau melaju
Sebagian r a k y a t tercengang-cengang, sebagian

bahtera
dagang

m e m a n j a t k a n doa
1175 A i r d i h a l u a n bak kembang m e l u r , k a p a l b e r t a b u r d i
samudra
S e b a g i a n r a k y a t s a n g a t t a k u t , l a l u menyebut A l l a h
Ta^ala
Ada yang menyebut A l l a h u

R a b b i , b e r i l a h kami yang s e -

j ahtera
Ada yang mengucpp k a l i m a h , L a I l a h a I l l a l l a h ,

ucapan-

nya
R a k y a t banyak mengucap r a t i b ,
mensa
1180

(Ar. minsyar

ada y a n g a h a l i b

l i h a t h.

T e r d e n g a r ucapan "La I l a h r a t i b ,

dalam

93)
t u b u h m a t i nyawa

hidup
Tubuh m a t i nyawa pun h i l a n g , w a h a i badan m a t i

dalam

ratib"
Ada yang mengucap A l l a h - A l l a h ,
Mereka yang

tinggal

i t u d i mulut

senantiasa

d i pedalaman, h a t i bimbang d i s a -

mudra
D i p a n d a n g n y a ombak dan g e l o m b a n g , n a i k
1185 B e r k a t a m e r e k a

sesamanya,"Kemana k i t a

turun
angin

bergelora
terpa!"

100
Salh ho-ho angn bapt, dalam l a ' o t b a k a t r a y a
Bukn l g l i s a n g a t t a h e , g e u t a n y o e mante u r e u e n g
rimba
Ulama ngn p a k i

jimeuca', sulng b a n g s i ngn

biula

S a h i cam w a l a t a d a n d a k i r a n m o t i phansianuhu
lon

dala-

mubinon

1190 Ayh Tuhan k u p u j o e Tuhan,

umbaknya b e u s a t i d a k b e u -

reun t i
S i a n g dan malam heundak
Rabbi
Saboh k a p a y j i m e u r a p a ' i ,
Nyang saboh t r e u k

beupik, m i n t a ampon
satu l a g i

jimulabari,

keupada

ratb mnsa

satu l a g i

lage r a y a

T a ' e u k e u h jiph lage teungh, r a k y a t damoh

raja

bungka
1195 U r e u e n g gampng t a l o e p a s i ,

d i j i h hana g l i l a ' o t

raya
P e u e k e u h s a b a b n y a n g j e u e t meunan, d i j i h t u a n guna
biasa
Ureueng

b i a s a bak m e u l a y e u e , d i j i h l a l o e s a n g a t s u k a

Jitt beud jiph tamb, d i j i h s e u ' u ngn

biula

Jiyb n a n g s i ngn seurun, r a k y a t ram delat


1200 Saboh k a p a y dik m o k l o t , d a l a m l a ' o t
Nyang saboh t r e u k

j i m e u s a m a n , saboh

bungka

sar g a b r a
tuan jimeudoda

Di ureueng m a k s i e t d i j i h saban, j i m u p a n t o n

dalam

bhtra
Deundang-deundang bahl d i k a r a n g , dandngdang s e u r e u ba k a l a
Dalam

l a ' o t t a j e u m e u r a n g , tapeungn p r a n g p o t e u

1205 Adak g e u t a n y o e s i n o e k a r a m , mat bandum paoh


Adak meung t r o i h ho n y a n g n a j a t ,
susah

raja

seuba

geutanyoe"rakyat

raya

Jipubeud ngn m e u r i a m , g e u t a n y o e karam mat

pahna

Meunankeuh dum nyang j i m a r i t , u r e u e n g m a k s i e t leume


hana

101
E n t a h kemana a n g i n t i u p , dalam l a u t b e r g e l o r a r a y a
K i t a gamang dalam p u k a u a n , o r a n g h u t a n , p e n g h u n i r i m b a
L a l u bermadah u l a m a dan f a k i r , s u l i n g , b a n o s i , dengan
biala
"Sahi

( b a n g s i , Minangkabau:

syammir w a l a t a z a l , d z a k i r a 1 - m a u t i

dlalalun
1190

salueng)
fanisiylnuhu

mubinun

D u h a i Tuhan k u p u j i Tuhan, ombaknya t i a d a

berhenti

S i a n g dan malam dalam b e r p i k i r , memohon ampun k e p a d a


Rabbi ! "
S a t u k a p a l main r e b a n a , yang l a i n n y a r a t i b mensa
Yang

s a t u main m u l a b a r i

Ada yang dengan


kat raja
1195 M e r e k a y a n g
harungi

, satu l a g i

irama besar

i r a m a menengah, h a t i g e l i s a h b e r a n g -

(mulabari, malabari, irama pantai Malabar)


tinggal

d i tepi pantai,

tidak

g e n t a r meng-

samudra

A p a sebab d e m i k i a n , s e b a b i a sudah

biasa

B a g i yang sudah b i a s a b e r l a y a r , l a l a i

lengah

hati

ceria
Dipasang meriam, d i p a l u

t a b u h , d i a pun maksyuk

dengan

biola
D i b u n y i k a n b a n g s i dengan
angkat
1200

Satu l a p a l

raja
n y a n y i a n Maulud, d i tengah l a u t r i u h

S a t u k a p a l main
saja

s e r u n a i , r a k y a t ramai ber-

saman , yang s a t u , Tuan,

( r a t i b Saman, l i h a t

suara

berdendang

h.93)

B a g i s i mak s i a t sama s a j a , b e r p a n t u n m e r e k a ,

dalam

bahtera
D e n d a n g - d e n d a n g , b i a r l a h d i k a r a n g , dandondang

serba

kala
Lautan k i t a

a r u n g i , k e medan b a k t i

bersama

raja

1205 A n d a i k a n sampai k e t u j u a n , r a k y a t awam s u s a h s e m a t a


D i h a n t a m dengan meriam, k i t a pun karam m a t i
3 e g i t u l a h b i c a r a mereka,

semua

s i m a k s i a t tak b e r i l m u

agama

102

Jimeuteurawh saboh g u r a b , j i m e u s i l a w e u e t saboh bhtra


1210 Saboh k a p a y jiph g e u n d r a n g , jiph c a n a n g saboh bhtra
Meunan-meunankeuh dum p i a s a n , delat s u l S t a n p r a n g
Malaka
L e t h a t bagoe b u n y o e - b u n y o e n y a n , a r a k - a r a k a n
bhtra

dalam

Lhe u r o e lhe malam p e u l a y a r a n , peujam d a r a t a n s a phan-sapha


b . L u k i s a n p e n d e r i t a a n r a k y a t vang k e m b a l i d a r i membangun k a p a l

(Naskah F)

R a k y a t p i trih dum u n a n g g r o e , s a g a y u r e u e n g b i n o e
habh j i c e u l a
Pan u r e u e n g h a y ma t e u k a bak ke, k u ' e u r i cag sang
rupa k r a
345 Maka s e u n e u ' o t ma aneuk
rimba

n y a n , b a r o d a t a n g woe l a m

Nyankeuh l a k o e k e u saboh r o e , pakn j e u n o e d i k a h k a ceula


Hay

aneuk
desa

bk k a m e u ' u n g k i , bak A l l a h bak N a b i kameu-

H*an k a t u p e u e peunyakt l a m gl, aneuk


keuh k a c e u l a

boh at bk-

Teug k a ' e u k a r a y a p r u e t , bk k a c a r o t

teumeureuka

350 K a r e u n a t e u k a peunyakt deumam, jiy badan hTan torn


reuda
Beu^kagash s a y a n g beu t h a t , k a b o h u b a t j e u e b angeta
Ladom t e u k a peunyakt meurampht, dum s a g a y rt r i m b a
raya
J e u e b - j e u e b r i m b a r a y a ganng, l e
rakyat binasa
Cikok-pirok
rimba
355 Ta'eu

e u n t o b burt, t h a t b i t
' "

that

teukeunng

j e u h e u t peunyakt

d i ule o k j i k a lih, ganng pajh s a g a y r i m b a

Umu lhe b u l e u e n j i w o e d i gl, l e


aneuk

peutua

t h a t ' n y a n g mat

103
Bersembahyang t a r a w i h s a t u g u r a b ,
l a i n bahtera
1210

mengucap

selawat

S a t u k a p a l memukul g e n d a n g , memalu canang l a i n

bah-

tera
Begitulah

ragam k e s i b u k a n , d a u l a t s u l t a n

menyerang

M a l ak a
Banyak macam b u n y i - b u n y i a n ,
Tiga hari

arak-arakan

dalam

bahtera

t i g a malam p e l a y a r a n , l e n y a p d a r a t a n

safan-

sar a
b. L u k i s a n p e n d e r i t a a n r a k y a t yang k e m b a l l
ngun
Rakyat

dari

memba-

k a p a l , naskah F
pun t u r u n l a h k e n e g e r i , p a r a i s t e r i

saling

men-

cela
"Siapakah

i t u , Ibu, datang

padaku, s e p e r t i

beruang,

mi-

r i p k e r a ! *'
345 Maka menyahut i b u g a d i s i t u , " B a r u k e m b a l i d a r i
Itulah

l a k i m u s e n d i r i , mengapa k i n i

engkau

Anakku, j a n g a n l a h engkau m u n g k i r , b e r d o s a
dan

rimba!

celal
pada

Allah

Nabi!

Mengertilah
hati,

engkau p e n y a k i t d i gunung, h a i j a n t u n g

jangan kau c e l a !

Meskipun kau l i h a t p e r u t n y a busung, jangan kau gerantang j a d i


350

durhaka

Sebab m e n g i d a p p e n y a k i t demam, m e n g g i g i l badan

senan-

tiasa
Kau

kasihi

dan s a y a n g i , k a u o b a t i

Ada

yang s a k i t k e t e g u r a n ,

anggota

sedang b e r j a l a n

tubuhnya
d i pelosok

rimba
S e t i a p rimba
Terserang
kit
355

a n g k e r s a n g a t , banyak r a k y a t yang

rematik

dan k a k i g a j a h ,

sungguh s u s a h

binasa
penya-

rimba

Rambut r o n t o k m e n i p i s h a l u s , d i m a k a n o l e h

keangkeran

rimba
Setelah

t i g a bulan

ninggal

dunia

t u r u n d a r i gunung, banyak p e t u a

me-

104
Lampiran
Larik

penqhubuna a n t a r

peristiwa

P_erbandingan a n t a r a G dengan T e k s V e r s i I , e p i s o d e
;

pengerahan rakyat
d a r i gunung

( l r . 275-277) dan t u r u n n y a

rakyat

(lr.295-297)

Teks V e r s i I

Naskah G

1 Beukeuh h'an tateume ban


peuet nanggroe, s i r a

tawoe

taprang Malaka

= 1
Habh n a r i t R a j a Raden,
u r e u e n g gt b a t e n

2 Jimudk b u j a n g dua b l a i h

teugh

seutia

k a r o n g , jiph mongmong j i -

Habh tut R a j a Radn, j e u -

seuranta

n o e la'n bak c a l i t r a

3 Jitrnkeuh r a k y a t barh

Ammaba^du dudoe

teuma,

t u n o n g , meuhimpon dum

Meukuta jeunoe meukeukira

meuleulaksa

Maka b e u k a t a M e u k u t a A l a m ,

....

s u l o t a n jimeunan Iseukanda
Muda
P o t e u Meureuhom r a j a meugah,
keurajeuen l u a i h

sagay donya

= 2 ( B u j a n g jimudk

....)

= 3 (Jitrnkeuh r a k y a t

timu

b a r a t , meuhimpon l e t h a t
meuleulaksa)

1 Sohkeuh mideuen j e u e t k e u

= 1

uteuen, timoh b r a l e u e n bu-

Bahkeuh o h n o e nyang h a b a

b-b p h a

n y a n , j e u n o e la'n k u c a l i t r a

2 B u j a n g jimudk k a u t u n o n g , Ammaba^du teuma dudoe, M e u k u jiph mongmong

jiseuranta

t a n a n g g r o e la'n g e u k i r a

3 Habhkeuh j i w o e dumna r a k - J e u n o e meusabda M e u k u t a A l a m ,


yat,
rata

woe u teumpat d u m j i

s u l o t a n jimeunan Iseukanda
Muda
Neumeusabda ubak b u j a n g , n e u -

y u e ph mongmong

jiseuranta

1 05

L a r i k penghubung a n t a r p e r i s t i w a
P e r b a n d i n g a n a n t a r a G dengan T e k s V e r s i I ( t e r j e m a h a n nya)
Teks V e r s i I
1 Jika

Naskah G

tak bersua d i ke-

= 1

emoat n e g e r i , s a r a b i l
kita

S e l e s a i b i c a r a R a j a R a d e n , yang

serang Malaka
,

b a t i n teguh

Habis t u t u r R a j a Raden,

2 M u d i k b u j a n g dua b e l a s
A.
..
k a r o n g , memalu mongmong
berseranta
3 Turunlah rakyat pantai

kini

l a i n pangkal c e r i t a
Ammaba^adu k e m u d i a n l a g i ,
kuta k i n i
M

dan p e d a l a m a n , b e r h i m p u n
sekalian berlaksa-laksa

setia

....

berkira-kira
M

Meu-

Alam,sultan

da

M u

k e

rajaan luas seluruh dunia


= 2 ( B u j a n g mudik

....)

= 3 ( T u r u n l a h r a k y a t t i m u r dan
b a r a t , berhimpun hebat

ber-

laksa-laksa )

1 Kosonglah

medan m e n j a d i

h u t a n , tumbuh b r a l e u e n
s e b e s a r - b e s a r paha
, ,
, ,
2 B u j a n g mudik k e p e d a l a -

= 1
Cukup s e k i a n k i s a h i n i , k u m u l a i
kini lain cerita
Ammaba^du k e m u d i a n l a g i , Meukuta
negeri l a i n

rencana

man, memalu mongmong


K i n i bersabda

Meukuta A l a m ,

sul-

berseranta
tan
3 H a b i s k e m b a l i semua r a k yat,

k e m b a l i ke tempat

semuanya
*

bernama I s k a n d a r Muda

b e r

bujang,"Paseranta!"

1 06

Meunoe neukheun ubak b u j a n g ,


neuyue seupt mongmong j a k
seuranta
Kakheun bkl jimeukaye, k a pay siribe h a l l k a l e u n g k a
= 2 ( B u j a n g jideung s a b d a meunan,

jimudk y o h n y a n u lam

rimba)
"Oh sar t r o i h

b u j a n g lam u t e u e n ,

meunoe j i k h e u n j i b a

sabda

Ayoh r a k y a t dumna r a k y a t , woe u


t e u m p a t masng r a t a
Sabda n i b a k M e u k u t a A l a m , g a t a
neuyue woe b a n s i n e u n a
Sabda hatl tameukaye, k a p a y
siribe n y a n k a l e u n g k a
R a k y a t deung s a b d a b u j a n g , h a bh j i r i w a n g b a n s i n e u n a
= 3

1 07
B e g i n i katanya pada bujang,
"Suruh p a l u mongmong b e r s e ranta!
Katakan jangan l a g i d i o l a h kayu,
k a p a l s e r i b u sudah t e r s e d i a ! "
= 2 (Bujang dengar sabda demik i a n , mudik s e k a l i a n ke dalam rimba)
Sesampai bujang ke dalam hutan,
b e g i n i disampaikan sabda
ra j a
"Ayo h a i r a k y a t s e k a l i a n r a k y a t ,
k e m b a l i ke tempat semuanya!
Sudah cukup mengolah kayu, kapal seribu telah tersedia!"
Rakyat dengar ucapan b u j a n g ,
bergegas pulang semuanya
= 3

1 08

Lampiran

: 12

a. Adegan p e n g k h i t a n a n R a j a Muda d a l a m
v

naskah M

O h l h e u e h r a j a j i m a s o k I s e u l a m , Malm j i k h a t a m

ji-

lake d^a
2465

Yohnyan r a j a geuba lam sampan, n e u p e u k h i t a n l po


J a Ulama
Geusuet

s i l u w e u e k a g e u p u p i n g g a n g , po J a r e u p a n g

keumiroe

raja

P a k r i ngn bule dum meucunga-cunga, k e u m i r o e

teuma

i t a m dom b a j a
Tami b l i o n g keunoe ngn g a l a n g , kukeumeung
keumiroe

reupang

raja

Po J a k a l e u e n g bak sagoe

tihang, s^ieb

neureupang

ka p u t o i h dua
2470 D a r a h mantng m e u r u j o h - r u j o h , s^ab j i b e u d o i h

j i -

pinggang i j a
Wah Adoeku po Malm Dagang, Adoe t a p u l a n g p u t r o e
j roh rupa
Wah Dalm ho t a b a p u t r o e , meung k e u m i r o e g o h lom
seuma
b. Adegan m e s r a Malm Dagang d e n g a n K e u m a l a Donya
Dadang-dadang m e u t u l a k d e u n g k i , p u t r o e t e u b i e t
lam

gumtia

L a l u j i b u k a pint k u a r o e , j i s e u m p o m d r o e bak l e u mueng p a n g l i m a


2475

Tabaku Adoe u n a n g g r o e

Ach, j e u n o e ke jadh k u s e u -

tt g a t a
P u t r o e j i m o e t h a t m e u r o - r o , ceumng j i b a ' e bak l e u mueng p a n g l i m a
Adak na gash Adoe ngn s a y a n g , t a t u e n g k e u a l a n g
keu n a m i e t t e u t u h a
T a t u e n g k e u n a m i e t h a y Adoe b a n g s a w a n , beu t a b a
jan tameuniet s i laba

sa-

109
a. Adegan

p e n g k h i t a n a n R a i a Muda

S e t e l a h r a j a masuk i s l a m , Malm pun k h a t a m memohonkan


doa
2465 R a j a d i b a w a k e dalam sampan, d i k h i t a n k a h o l e h J a Ulama
Dibuka c e l a n a d i g a n t i k a n sarung, Kuja repang

"kemiri"

raj a
B e t a p a r a m b u t n y a k e r a s tegak bak
h i t a m bak

suda, " k e m i r i "

jelaaa

B a w a l a h k e m a r i b e l i u n g dan kampak, hendak


"kemiri"

nya

kutetak

raja

K u j a a l a s k a n dada p o j o k t i a n g ,

lalu

direpang putus

dua
2470 Darah m a s i h m e n e t e s - n e t e s , i a pun b a n g k i t m e n g i k a t
kainnya
"Wahai Adik;, Malm Dagang, k e m b a l i k a n l a h p u t r i
"Wahai K a k a n d a u n t u k apa p u t r i ,
belum. l a g i
b. Adegan

sedangkan

jelita!"

"kemiri"

pulih!"

m e s r a M S l f m Dagang dengan K e u m a l a

Donva

Sedang -mereka b e r t u t u r k a t a , k e l u a r l a h p u t r i

dari

gumtia
L a l u d i b u k a n y a p i n t u k u a r i , menghempaskan d i r i

ke

pangkuan p a n g l i m a
2475"Bawalah

aku k e n e g e r i A c e h , k i n i

j a d i k u i k u t Anda!"

P u t r i m e n a n g i s t e r s e d u 'sedan, m e r a t a p memohon d i
pangkuan p a n g l i m a
" K a l a u ada k a s i h dan s a y a n g , t e r i m a l a h

sebagai

budak

yang t u a !
Sebagai budak,adik,bangsawan, bawalah s e r t a
si

papal

bagai

110
T a m e u n i e t Adoe s o e peulb itk, t a b r i k e u bilk tipk
seulasa
2480 Bk hTan t a b a k u Adoe bangsawan, s i t k e u j a k
seutt

sajan ku-

gata

Malm geusuek d i r u e n g d i ule, neupeulale at po da


Bk t a g u n d a h h a y po Ba b a d a n , naku s a j a n po Ba

ngn

gata
R a j a Muda h a y Adoe s i t h a n a geumash, s i t r a j a palh
kureueng s e u t i a

Po Malm geusuek c i t lom d i ule, neupeulaye c i t at


po

da

Adak n a gash po Da k e u kamoe, bkll tamoe h a y po Da


ra j a
Adak n a gash po Da sampe, bk tamoe l K e u m a l a Donya
24g5 Po Malm Dagang com d i ule, neupeulaye j i r a h o b bak
muka
c.Ukiran dalam k a p a l

C a k r a Dnva

Habh l a k u jeunh p e u h a s a n , meuribe ban dum

anika

1185 Guda meukab cage meudeuram, l u t o n g meu'agam dum l a m


bhtra
Bak

t a l o e t e u m i r a n g puyoh meult, ngn eumpung gtgt ngn cicm p a l a

Bue

meugantung bak t a l o e t e u m i r a n g , lage b u b a y a n g


meulumba-lumba

K e u b e u e mupok itk manoe, bak l u e n g


raya

sungoe c u t ngn

Habh k a has dum s i k e u l i a n , ngn amplan k u t a

raara

111

Niatkan sebagai
barang s a j a

s i gembala i t i k ,

berikan b i l ik

2480 J a n g a n d i t o l a k , A d i k , bangsawan, k u i k u t s e r t a

sem-

bersama

Anda!"
Malm b a r u t punggung

dan k e p a l a , m e n g h i b u r h a t i k a -

kandanya
" J a n g a n l a h gundah K a k a n d a s a y a n g , s a y a s e l a l u

dengan

Kakanda! "
" R a j a Muda, A d i k , t a k b e r b e l a s k a s i h ,
rang

raja culas ku-

setia!"


Malm k e m b a l i m e n g e l u s k e p a l a , m e n g h i b u r h a t i k a k a n danya
" K a l a u k a s i a n Kakanda pada k a m i , jangan menangis l a g i
Kakanda

raja!

K a l a u k a s i a n Kakanda pada k a m i , jangan menangis l a g i


Keumala

Donya

2485 Malm Dagang mengecupnya d i k e p a l a , m e n g h i b u r dan


m e n g e l u s waj annya
c.

U k i r a n dalam k a p a l C a k r a

Donya

B e r b a g a i l a k u j e n i s h i a s a n , b e r i b u macam b e r a n e k a
1185 Kuda b e r t a r u n g , beruang menderam, l u t u n q
dalam
Pada t a l i
burung

bersanggama

bahtera
t e m b e r a n g puyuh b e r l a g a ,

s a r a n g k u n t u l dan

murai

Monyet b e r g a n t u n g pada t a l i

temberang, b a g a i

bebayang

berlomba-lomba
Kerbau bertarung, i t i k

mandi, d i a l i r a n

sungai

kecil

dan ,besar
L e n g k a p s u d a h s e k a l i a n n y a , dengan a m p i l a n dan k o t a mara

L a m p i r a n Bab V

112
LampJ r a n : 1
Peralihan
k e buhu

j u m l a h suku kata d a l a m l l a r i k ,

(1) Nyang j e u e t adoe c u t l o n b r i


Sayang l o n

t h a t - t h a t gata
tamita

(2) L u s a h - l c s o h c a b e u e n g
Nyang l u s o h
Buhu s i p l o h

ibarat
judo

lanasat

t h a t pucok

'ohnoe

nasihat

sijud

Mangat j e u e t bandum t a t u e n g
Meung ny na k a s a t

d a r i buhu 16

sawo

siat

L a p a n meuhat n y o e i o n at
(3) A l i a h - A l l a h meutuah
Beu
'Oh

troih

troih
Mita

that

hajat linto

umu sampoe bak


teumpat d a r a

( ( 1 ) Sebab A d i k

kuberi

baro
hat

baro

nasihat

K u s a y a n g i amat Anda s e j o l i
S u p a y a semua m e n g a m b i l i b a r a t
Kalau

ada

n i a t mencari

(2) L u r u s - i u r u s c a h a n
Yang l u r u s
Buhu s e p u l u h

isteri

iancsat

s a n g a t pucuk

dibanti

sekejab

Delapan t e p a t k i n i
(3) A l l a h - A l l a h b e r t u a h

sawo

diatur

amat

Semoga t e r c a p a i h a j a t p e n g a n t i n
Cu!:up umur sampai

baru

saat

C a r i l a h cepat calon

isterimu

(Anduilah A r i f ,

196 2,

h.10)

Catatan:
B a i t ' (1) b e r b u h u 10,

bait

(2) dan

(3) b e r b u h u

8.

113
L anrpj ran :
Padanan bunyi dalam kelompok oe, o, dan dipadankan
iuaa dengan buny: 5, ene, dan u dal ar p e r s a j a k a n k a k i keempat dan k a k i keenam l a r i k .
(1) Kunangan k u meuli aoe, j i j a k peua p u t r o e muda ( L r . 212)
(2) Padum teuma geuggajoe, meuribe peue geupeusksa
( L r . 2266)
(3) Bk neutulng kamoe s i s e u e n nyoe, bk neubantu po Meuk u t a ( L r . 1508)
(4) Nyang u manyang h'an t a t u h o , m a l a ' i k a t bao u adara
( L r . 143 ,Vs. IV)
c

(5) D j i h u nab c i t j i t a j o , h'an meujino neupeuhaba


( L r . l 4 5 2 , V s . IV)
((1)

Kunangan naik ke m a h l i g a i , membangunkan p u t r i muda.

(2) Betapa l a a i d i q e r q a j i , b e r i b u c a r a d i t i m p a k a n s i k s a
(3) K a l i i n i kami jangan d i t o l o n g , tak usah disokong Paduk a Meukuta!
(4) : Yang ke k e t i n g g i a n tak ketahuan, M a l a i k a t
ke angkasa
( 5 )

terbangkan

D i a t e r u s j u g a maju ke depan,- tak memperhatikan sabda


raja)

C a t a t a n : L a r i k (1) bunyi oe berpadanan dengan bunyi


ddlam kelompoknya . L a r i k (2) bunyi oe dipadankan dengan
bunyi yang dianggap sama eue. L a r i k (3) bunyi oe dipadankan
dengan bunyi yang dianggap sama u. L a r i k (4) bunyi o berpadanan dengan bunyi dalam kelompoknya . Dan l a r i k (5) bun y i 4 dipadankan dengan bunyi yang dianggap sama o.

114

Lampjran : 3
Padanan

buny; dalam kelompok o, u , e, s e r t a b u n y i

i n yang d i p a n d a n g dek a t dengan

buny: _u dan e, i a l a h

la-

bunyi

eu, eue, dan u e .


(1) P a s a y n a n g g r o e h'an torn tal, i i h a r a b k e u beu'ne
si lama-lama

( L r . 1216)

(2) Neumeung j a k p r a n g u n a n g g r o e J h o , meunan n a p s u


po M e u k u t a

(Lr.46,Vs.IV)

(3) Teungh j m o e p u t r o e b a ' e , leumah j i ' e u


4

lima

tok p a n o -

(Lr.1545,Vs.IV)

(4) L h e u e h nyan neukheun

ubak

Teungku, p o t e u neuyue

lake dc ' a ( L r . 75 , Vs .IV)


(5) Teuma n e u b r i

si krak

s a p e u e , ban nyang l a k u halih

ncn g a s a ( L r , 757 , Vs . IV)


((1) Soal negeri

tak pernah k a l a h ,

selalu

diandalkan

k e b e r a n i annya
(2) Hendak d i p e r a n g i
paduka

n e g e r i J o h o r , d e m i k i a n maksud

Meukuta!

(3) Sedang p u t r i . m e n a n g i s r a w a n , d i l i h a t n y a d a t a n g
tuan p a n g l i m a
(4) Kemudian

d i k a t a k a n k e p a d a Teungku, b a g i n d a s u r u h

mohonkan doa
(5) Maka d i b a g i kan m a s i n q - m a s i n g , k a i n yang h a l u s dan
yang k a s a r )
Catatan:
Larik

(l),

(2) b u n y i o - _e, dan o - _u b e r p a d a n a n d e -

ngan b u n y i dalam k e l o m p o k n y a s e n d i r i .
dan eue - u_ dalam l a r i k

Bunyi

e - _eu, _u - u e ,

( 3 ) , ( 4 ) , dan (5) b e r p a d a n

b u n y i y a n c c:anggap sama d i l u a r k e l o m p o k n y a .

dengan

115
L ampj r a n : 4
Padanan b u n y i dalam kelompok _ i ,
i n n y a yang berpasangan dengan b u n y i
dan

i e , , s e r t a b u n y i
i,

ialah

bunyi

la-

, e u ,

ue.
(1) P o t e u deung h a b a w a l i , mangat at p o t e u
( L r . 108S , Vs.IV)
(2) ' Teuma s e u ' o t P a n g l i m a
tabungka

raia

P i d i e , h'an k e u p e u e l me

( L r . 1225 , Vs .IV)

(3) Dua lhe p l o h sampan i l i ,

r a k y a t ram s a i a n

raia

( L r . 1852, V s . I V )
(4) U l o n t e u

j a k u Jh B a l i ,

u l o n t e u jak

eu Juh Lama

( L r . 2493, V s . I V )
(5) I n c h a A l l a h
gata
((1)

(Lr.2682,Vs.IV)

Baginda
ka

Tuan K a d i , na peue ln y u e s i ' a t bak

dengar jawaban w a l i ,

senanglah hati

padu-

raja

(2) Maka menyahut P a n g l i m a

Pidie,

"Tak a d a l a g i ,

kita

s i a p mara!"
(3) B e r h i l i r sampan dua t i g a p u l u h , r a k y a t r i u h b e r sama

raia

(4) Hamba b e r a n g k a t

ke Johor

B a l i , l a l u pergi

ke J o -

h o r Lama
(5) I n s y a A l l a h
anda!)

Tuan K a d l i ,

a d a yang k u m i n t a i

bantuan

Catatan:
Larik
an b u n y i
dan

( 1 ) , (2) b u n y i

dalam k e l o m p o k n y a s e n d i r i ,

ue dalam l a r i k

bunyi

i.

i - , dan i e - , a d a l a h

(3),

sedangkan bunyi

( 4 ) , dan (5) d i p a d a n k a n

padan, e u ,

p u l a dengan

116

L a r p ; rar,: 5
Padanan bunyi

dalam kelompok v o k a l _, e, . Bunyi

i n yang dipadankan

la-

dengan kelompok v o k a l d i a t a s t e l a h t e r -

l i h a t dalam c o n t o h - c o n t o h kelompok b u n y i

v o k a l yang t e r d a -

hulu.
(1) Bukn b u b a r a n g meupan-pan, h'an tatukr kaln
rupa

( L r . 323)

(2) Kamoe s i n o e dang meuhas, j a k t a ' i l r "

2_ ^3 g a t a

(Lr.1324,Vs.IV)
(3) Bak c u k o k bak k o h guke, teumpat keumaw t h a t
m e u t a h t a ( L r . 1530)
((1)

Bukan k e p a l a n g
hat

berbinar-binar,

sulit

benar

dili-

nyata

(2) Kami d i s i n i
dengan

sedang b e r l e n g k a p , b e r h i l i r l a h

segera!

(3) Tempat b e r c u k u r dan m e n g e r a t k u k u ,


sangat
Lampiran:

cepat

tempat

berkawal

indahnya)
6

B u n y i v o k a l yang m e n g i k u t i k o n s o n a n s e n g a u m, n, n c ,
s i t u a s i n y a sama dengan v a r i a s i
pok

p a d a n a n b u n y i dalam k e l o m -

vok a l .
(1) Tuanku n e u k r a h

ban dua b l a i h karng, beu habh

j i trr. ban s i n e u n a

( L r . 257)

(2) Malm jidng d i ule k u r p n c ,


lang:;ah t i g a

j areueng-i areuenc

(Lr.934)

(3) Padum-padum k a p a y d i KIne, jim bakng b e u s o e


meulila

(Lr.22)

(4) Jitrnkeuh r a k y a t b a r o n
meuleulaksa

t u n o n g , meuhimpon dum

( L r . 277)

(5) Pakn tapeug wah uln, peue tameung Icheun s i i r i


s a b d a ( L r . 45S, Vs .IV)
(6)

Teungku ampon h a y u t
h'an

ban p u b l a

takaln,meung eumpung

( L r . 324)

tirom

117
((1)

Tuanku k e r a h k a n k a r o n a y a n c dua b e l a s ,
himpun semuanya

turun

ber-

(2) Malm berir; d i depan k u r u n g , j a r a n g - j a r a n g


kah

tiga

(3) Banyak k a p a l d a r i K e l i n g , membawa tembakau


si

lang-

dan

be-

waia

(4) K e l u a r l a h
himpun

r a k y a t b a r u h dan p e d a l a m a n , b e r d e s a k b e r -

b e r i a k s a - l a k sa

(5) Mencapa d i b a n g u n k a n wahai u l u n , apa g e r a n g a n h e n dak

dikata?

(6) T e u n c k u , ampcn, k i t a pandang

gamang, s a r a n g

tiram

menutupinya)
Lampiran: 7
V a r i a s i b u n y i v o k a l yang m e n g i k u t i k o n s c n a n - _ t ,
pun k o n s o n a n -b dan -k d i a n g g a p b e r p a d a n a n dengan
- t karena d i i k u t i
(1) 'Oh

o l e h b u n y i v o k a l yang

geudelat dum-

(Lr.72)

(2) I n c h a A l l a h Tuanku
Meukuta

konsonan

sama.

sa;, an t r o i h nyan g e u p e u r a b , ma

geu r a t a

atau

Delat, ban nyang kheundak

po

( L r . 39 , Vs .iv)

(3) 'Oh sar t r o i h n y a n u l a ' o t ,

jipeuteuoat

ubak

bhtra (Lr.9,vs.IV)
(4) Di l i k o t nyan t e u k a S i ' u j u t , k a p a y s a n t e u t
boh j i b a
((1)

Setelah

tuioh

( L r . 58)
semuanya sampai k e t e m p a t , ( S i ' u j u t ) d i -

daulat oleh

mereka

(2) I n c h a A l l a h Tuanku

D a u l a t , m e n g i k u t kehendak

Pa-

duka M e u k u t a !
(3) S e t e l a h
pada

sampai m e r e k a k e l a u t ,

l a n g s u n g mendekat

bahtera

(4) Kemud;an S i ' u j u t d a t a n g m e n y u s u l , t u j u h


mengiringinya)

kapal

118
Lampiran :
Variasi

b u n y i v o k a l yang m e n g i k u t i k o n s o n a n - b , - h ,

dan - k , k e b a n y a k a n s e s u a i

dengan

s i stem padanan

bunyi

(D'Ch habh h a r e u t a j imeugrb-crob, takaln

vokal

sr'ob

sar g u b r a ( L r . 1528 , Vs .IV)


(2)

P e u e t boh k a p a y s i g g e u p e u r a b , l a l u j i o r o b
panglima

(3)

( L r . 2060)

U r e u e n g lam k a p a y dua lhe r e u t o i h ,


euh sampan t e u k a

(4)

dile

leumah

ji'eu

(Lr.252,Vs.IV)

Adak saboh tateume paih, nyum-nyum pulh a s o e


ban nyang na ( L r . 6 6 9 )

(5)

Teungku

ampon meung bule b e u r e u k i e k , k a meung

meung s i s e u e k
(6)

(2)

(Lr.326)

Kam u muda ngn u teusk, sireutih bak teube


beungga

((1)

sideupa-deupa

(Lr.1179,Vs.IV)

Setelah harta ludas diangkat, hiruk


duh s u a r a
Empat k a p a l

t e r l i h a t ga-

serempak m e r a p a t , l a l u m e l o n c a t

dulu-

an p a n g l i m a
(3)

Orang d i k a p a l dua t i g a
pan

ratus, melihat

ielas

sam-

tiba

(4)

A n d a i s e e k o r sempat d i m a k a n , p e r a s a a n nyaman, menyegarkan raga!

(5)

T e u n g k u , amoon, w a r n a b u l u b e r k i k , d i t u m b u h i

lumut

sedepa-depa
(6)

K e l a p a muda, k e l a p a p u a n ,
bawa)

tebu hitam r a t u s a n d i -

Catatan:
Padanan
rik

b u n y i v o k a l yang m e n g i k u t i

(2) dan (6) t e r l i h a t

an b u n y i v o k a l ,
rik

tersebut

tetapi

sesuai.

tidak

sesuai

k o n s o n a n dalam

dengan

s i stem

la-

padan-

b u n y i k o n s o n a n yang calarr, k e d u a

la-

119

L amo:ran:
C a r a menukar r i n a

san j ak yang

d i l a k u k a n dencan

senga-

j a o l e h p e n y a i r Aceh m u t a k h i r . L a r : k-1 a r : k d i s u s u n s e p e r t i
p a t u n , dalam i k a t a n e n p a t b a r i s

sebait.

(1) B e u d o i h g e u j a k h puth c a h y a

trang

Cut bungong peuk an non Malm Di wa


'Ohnoekeuh di le 1 aoe mat ano
U j o n g ngn urar. u l o n

peutuka

(2) A y a t l o n b a l k t : tk

keunarang

Ubah l a k u a n dua lhe ban "ia


Meung knkeuh meunan hana gt r e u n b a n g
Buhu b a c a ' a n p a y a h

lagoena

(3) Awan meusaoob meutob u r o e hu


Manyam d i cng u keumang meukeuprak
B a c u t l o n ubah k i s a h ngn buhu
Haba l o n jampu s i k r a k

dua k r a k

(4) K i l a t mubl-bl sab c a h y a hu


Hana i a n

t a ' e u g e u l a n t e u e meutak

Haba ln puwoe k e u P u t r o e

Bungsu

Dua ngn Teungku t e u n g e u t sang k a phak


((1) Berangkat t : d u r pualam
C u t b u n g a pekan

benderang

dan Malm

Diwa

C u k u p l a h d u l u r i m a m a t i anc
Ujung

dan p a n g k a l l a i n

(2) A y a t d i b a l i k ,

ti tik

Ubah l a k u a n s e l a r i k
Jika

bunyinya

karangan
dua

tak demikian kurang

Lagu bacaan

hambar

sepadan

terasa

(3) Mendung menutup c a h a y a s u r y a


Manyang k e l a p a mengorak k e p r a k
S e d i k i t d i ubah k i s a h dan r i m a
Cerita direka

setindak-setindak

120

(4) Sabungan k i l a t mendenyar s e l a l u


P e t i r nenderu menghentak-hentak
K i s a h k e m b a l i p a d a P u t r i Bungsu
B e r s a n a Teungku t e r t i d u r n y e n y a k )

( A b d u i l a h B a d a l y , 1959,

h.20)

Catatan:
Bait

(1) merupakan a k h i r e p i s o d e p e r n i k a h a n Malm Diwa

dengan P u t r i

Bungsu, dan s e k a l i g u s p e n y a i r i u g a m e n j e l a s k a n

bahwa i a akan menukar r i m a y a n g b e r a k h i r dengan b u n y i


dengan b u n y i
Bait
asi

a k h i r -ak d a l a m e p i s o d e b e r i k u t n y a .

(2) p e n y a i r m e n y e b u t k a n a l a s a n menukar r i m a

sebut, i a l a h

-anq

agar

rima. Bait

baru i t u , b a i t

ter-

t i d a k membosankan k a r e n a k u r a n g n y a v a r i -

(3) pembukaan e p i s o d e b a r u dengan r i m a y a n g


(4) k i s a h

diianjutkan

dalam e p i s o d e yang b e r

ikutnya.
Dalam k u t i p a n d i a t a s t e r l i h a t
1 dan 3 b a i t
dan l a r i k

(1), larik

1 dan 3 b a i t

bait

j u g a cank dalam

(2), larik

1 dan 3 b a i t ( 3 ) ,

( 4 ) . H a l i n i m e n u n i u k k a n bahwa

nya d i s u s u n d a l a m buhu 10 ( a t a u buhu 20 b i l a


t e r s u s u n dalam dua p a r o h
at

10 s u k u k a t a .

larik),

maksudnya

larik
larik.

larik-lariknya

tiap larik

memu-

121

Lampiran: 1 O
Daftar kata ganti

i n i d i d a s a r k a n pada t a b e l y a n g

ditu-

r u n k a n o l e h D u r i e , dan d i b a n d i n g k a n dengan H o e s e i n ( 1 9 3 4 ) .
D u r i e b e r t o l a k d a r i b a h a s a t u t u r d i a l e k Aceh U t a r a ,

sedang-

k a n H o e s e i n b e r t o l a k d a r i n a s k a h h i k a y a t . D i a l e k Aceh
ra:

long, ulong

(orang I tunggal) d i s i n i

Uta-

dihapuskan, d i -

tambah d e n g a n : oatk, s a k i , o a c a y , laman ( o r a n g I t u n g g a l )


y a n g t e r d a p a t d a l a m h i k a y a t dan d i c a t a t o l e h H o e s e i n . B e g i tu

juga: d i - ,

tik

i - k a t a g a n t i o r a n g I I I D r o k l i t i k dan e n k l i -

(^i_) s e b a g a i d i a l e k d a l a m b a h a s a t u t u r y a n g

dari j i ,

d i sini

dihapuskan. Selanjutnya kategori

yang d i p a k a i o l e h D u r i e , d i s i n i
(cf.

berasal

d i g a n t i dengan

familiar

"kasar"

D u r i e 1985, h.117).
Orano Pertama
a. k a s a r
b. sopan
Orano

(tg.)
(tg./jm.)

Kedua

c kasar (tg./jm.)
d. n e t r a l ( t g . / j m . )
e. sopan ( t g . / j m . )
Orano

ke
u l o n , ln, u l o n t u a n , intuan,
p a t e l : , s a k i , p a c a y , laman
kah
gata
droeneu(h)

Ketlaa

f. k a s a r (tg./jm.)
jih
g. sopan ( t g . / j m . )
gobnyan
(e. r e f e r e n s i a l ( t g . / jm.) d r o e n e u (h)
O r a n o P e r t a m a dan O r a n n Kedua
h. n e t r a l

(jm.)
(jm.)

geutanyoe, tanyoe

O r a n o P e r t a m a ekskusif o r a n o
:' . n e t r a l

"n luslf
Kedua

kamoe

Kata Ganti

Kata Ganti
Prok 1 i t i k

a.
b.
c
d.
e.
g.
h.
i.

ku-ku(h)
u l o n - , ln-, d s t . - i o n
ka-keu(h)
ta
teu(h)
neu-neu(h)
j i -j;(h)
ceu-geu(h)
ta-teu(h)
meu-meu(h)

ke
ulon, dst.
kah
gata
droeneu(h)
jih
gobnyan
(geu)tanyoe
kamoe

KI: tik

Enk 1 i t i k

t "~> <J

Lamp? r a n : 11
Larik-larik

yanc dibentuk

dar: p o l a perulanqan

t o k o h e e r : t a dan d i k e n a k a n p a d a s i t u a s i

diluar

epitet

tokoh

ter-

sebut.
(1) K r i c i t n a r i t p e u t u a P e u s a n g a n , yh masa nyan

ji-

peu'k s a b d a ( L r . 727)
(2) Tuanku

j i m e u g l a nanggroe Asahan, r a j a jimeunan

R a j a Muda

(Lr.915)

(3) K r i c i t n a r i t p u t r o e s i d r o e , nyang n a r a g h o e b i jak s a n a ( L r . 1 2 4 8 )


(4) K r i c i t p u t r o e n a n g g r o e n y a n , nyang j i m e u n a n
aneuk

R a j a Guha

(Lr.1755)

(5) Ho k a g a t a b u j a n g p e u e t p l o h p e u e t , nyang sar


j e u e t u l o n nyawa ( L r . 1303)
(6) L a l u m e u t u t o j a r o m u d i , nyang n a t u r i

barang peue

b a s a ( L r . 1450)
(7) L a l u m e u t u t o k a r o n g ngn w a l i ,
nyang s a s a

lhe

reutihji

( L r . 1075)

( ( 1 ) Maka b e r k a t a p a n g l i m a P e u s a n g a n , menyusun t a n g a n
menyembahkan s a b d a
(2) D i s e b u t , Tuanku, n e g e r i

Asahan, r a j a n y a

bernama

R a i a Muda!
(3) Maka b e r k a t a s a l a h

seorang p u t r i ,

yang

bestari

b i jak.sana
(4) Maka b e r k a t a p u t r i

negeri

itu,

yang bernama

anak

R a j a Guha
(5) Dj manakah engkau b u j a n g empat p u l u h
sama c a k a p , hamba
(6) L a l u b e r t u t u r

empat. yang

setia?

j u r u m u d i , yang mengenal?

berbagai

bahasa
(7) Maka b e r k a t a w a l i
yang s a s a )

dan karnc, t i g a r a t u s

orang.

123
Lamoiran:
Larik
(1)

12

p e n a n d a pergantr'an e p i s o d e dalam V e r s : I V .

Teutab'::euh s::nan u r o e malam, r i n d u deundam meuseusuk a


B

ak

si 'uroe teukeudi r o l l a h ,

po M e u k u t a
(2)

'ohnan s:' ' a t ,

nula riwayat

sabda

( L r . 926 ,Vs. I V )

Habh pak a t t e u g o h j a n j i . , geuhey


lima

((1)

t r o i h u teurnpat ho

( L r . 54,Vs. I V )

Teuduek haba
raja

(4)

( L r . 162-163,Vs. I V )

Padu^- lawt j i p l u e n g l e u g a t ,
neuhala

(3)

Neupeutrn s u s a h k e u

sar geuboh

pang-

( L r . 1133, Vs.IV)

Tetap d i s i t u
Suatu h a r i

s i a n g malam, r i n d u dendam s u k a

takdir Allah,

diturunkan

cita

susah kepada

Meuk u t a
(2)

B e b e r a p a lama m e l a j u c e p a t , sampai k e tempat y a n g


dihala

(3)

Berhenti kisah
sabda

(4)

di sini

sesaat, dimulai

riwayat

raja

Seiesai

musyawarah t e g u h j a n j i ,

mendukung p a n g l i m a )

b e r s e r u yang

hadir

124
Lampiran:
Penyebutan angka-angka yang t e r l i h a t dalam kedua v e r s i HMA.
a. V e r s i 1
(1) Angka-angka

vang menunjuk jarak/lama

1. R a i a Radn sampai ke Aceh s e t e l a h menyeberangi 7 l a u t a n .


2. Rakyat yang d i k e r a h k a n untuk membangun k a p a l : ada yang baru
7 h a r i kawin, ada yang baru 3 malam i n a i
3. Pembangunan k a p a l :
7 h a r i d i eunung papan d i t u r u n k a n banyak

sekali

7 b u l a n d i gunung dibanaun 700 k a o a l


17 b u l a n d i gunung dibangun 1000 k a p a l
4. Rakyat b e r i s t i r a h a t sudah 7 b u l a n lamanya, 1 tahun

kemudian

terdampar sebuah r i n d a n g d i t e p i k u a l a . Rindang dibangun menj a d i k a p a l Cakra Donya selama 20 h a r i .


5. S u l t a n meninggalkan i b u k o t a pada t a n g g a l 27 Z u l k a ' i d a h , menempuh j a l a n d a r a t ke S i g l i selama 1 h a r i 1 malam,berhenti
d i S i g l i 1 h a r i 1 malam. H e l a n j u t k a n p e r j a l a n a n ke Meureudu
ditempuh selama 3 h a r i 3 malam. S u l t a n memarahi J a Pakh k a rena sudah 7 h a r i lamanya s u l t a n menanti. S e l a n j u t n y a menuju
ke Samalanga selama 1 h a r i 1 malam, d a r i Samalanga ke Krueng
Timu ditempuh selam3 1 h a r i 1 malam. Krueng Timu d i k e r i n g k a n
selama 3 h a r i 3 malam.
5. P e l a y a r a n d a r i Jamho Ay ke Asahan ditempuh selama 5 h a r i ,
a t a u 2 X 3 h a r i . Perang Asahan b e r l a n g s u n g dalam 3 tahap:
s e t e l a h 7 h a r i 7 malam b e r p e r a n g , s u l t a n meninggalkan arena
berlangsung l a g i selama 7 h a r i 7 malam, p e r a i u r i t banyak
ngeri,

yang

l a l u panglima menyumpahi mereka, b e r l a n g s u n g p u l a pe-

rang selama 7 h a r i 7 malam b e r h a s i l mencanai d a r a t a n . D i dar a t perang berlangsung p u l a dalam 3 tahap: 3 h a r i berperang
a l a h 3 buah benteng, 6 h a r i perang terbunuh orang k a f i r 1 l a k s a ,
7 h a r i berperang a l a h 7 buah benteng.
R a j a Asahan l a r i menyelamatkan d i r i selama 7 h a r i 7 malam
Panglima d i ruang i s t a n a

lamanya 3 k a l i makan s i r i h .

125
S u l t a n menjumpai panglima s e t e l a h 3 h a r i p u t r i Asahan d i l a u t .
Raja Asahan t u r u n d a r i gunung s e t e l a h 7 h a r i b e r i s t i r a h a t .
Raja Muda menyiapkan ayapan untuk r a j a selama 3 b u l a n . J a Pakh
mengajarkan hukum agama I s l a m pada Raja Muda selama 3 b u l a n .

7. P e l a y a r a n d a r i Asahan ke Banang selama 7 h a r i , ke J o h o r Lama


selama 7 h a r i 7 malam. S i ' u j u t sudah 3 b u l a n t i a d a d i n e g e r i ,
i a menuju ke Guha. S u l t a n berada d i J o h o r Lama selama 7 bulan
belum j u g a bersua dengan penduduknya,
melihat kapal

s e t e l a h 17 bulan panglima

musuh. S u l t a n b e r l a y a r ke l a u t Banang. selama 7 h a r i .

8. Raja S i ' u j u t mengerahkan r a k y a t 3 b u l a n lamanya, b e r l a y a r menuju


ke mulut gua selama 7 h a r i 7 malam.
9. Perang dengan S i ' u j u t j u g a berlangsung dalam 3 tahap: s e t e l a h
1 tahun berperang Panglima P i d i e menampak r a h a s i a kematiannya,
s e t e l a h berperang 1 bulan Panglima P i d i e gugur, s e t e l a h i t u perang b e r l a n g s u n g p u l a selama 3 b u l a n , S i ' u j u t b e r h a s i l

diringkus.

10. N e g e r i J o h o r l u a s n y a 3 b u l a n b e r k e l i l i n g . Suara l o n c e n g Cakra


Donya t e r d e n g a r s e j a u h 3 h a r i p e r j a l a n a n .
11. P e l a y a r a n d a r i L a u t Banang ke Malam ditempuh selama 7 h a r i . Raj a Malaka b e r l a r i selama 7 h a r i 7 malam menyelamatkan d i r i ke
gunung. Pasukan Aceh berada d i k u a l a Malaka selama 7 h a r i 7 malam.
12. P e l a y a r a n d a r i Malaka ke Asahan selama 7 h a r i , dan d a r i

Asahan

ke Aceh ditennrah selama 17 b u l a n .


(2) Angka-angka

vang menunjuk j u m l a h / b e s a r

1. R a j a S i ' u j u t datang ke Aceh dengan 5 k a p a l b e s a r , ada 7 b a l a i


dalam gumtia. I a menguasai 5 buah n e g e r i , dengan 190 r a j a bawahan, petuanya ada 3 a r a i j i n t a n .
2. R a j a Aceh menurut S i ' u j u t sangat m i s k i n sebab selama 5 tahun
i a d i Aceh t a k ada 3 k a t i emas dikumnulkannya. S e b a l i k n y a
S i ' u j u t dalam 1 h a r i memperoleh 5 bahra emas, dan yang d i s i m pannya ada 3 gedung.
3. Kerugian r a k y a t yang d t i m b u l k a n o l e h S i ' u j u t s e t i a p h a r i

dite-

bus o l e h s u l t a n dengan 50 a r a i p a g i dan 50 a r a i s o r e . K e t i k a


membangun k a p a l s u l t a n mengerahkan 950 orang tukang.
4. K a p a l yang disumbang d i t i a p tempat yang d i s i n g g a h i :

Sigli

126

menyumbang 5 k a p a l , Samalanga 5 k a p a l . D i Asahan s u l t a n meningg a l k a n arena perang denagn membawa k a p a l 100 buah, k a p a l yang
hanva 70 buah s a j a .
Raja Banang t u r u n k e

C u a

dengan 7 biduk, 7 saman, dan 7 b a n t i n g .

Raja Asahan t u r u n ke l a u t dengan 7 sampan p i s a n g , 3 gunca garam,


4 gunca c a b a i , dan 7 g u c i cuka.
R a j a Asahan menjeraput kedatangan s u l t a n d a r i Johor dengan 7 b i duk dan 7 sampan.
5. Rakyat yang t u r u n d a r i gunung untuk membangun k a p a l d i b e r i hadiah
o l e h s u l t a n 3 kayu k a i n masing-masing, Cakra Donya mempunyai 3
buah genta b e s a r . Untuk r a k y a t Meureudu s u l t a n menghadiahkan 5
t a h i l emas dan 3 kayu k a i n masing-masingnya.
6. K e t i k a dibendung Krueng Timu, kayu yang d i t e b a n g sebesar 3 pemel u k , amak d i b i k i n 300 buah, s a l u r a n 300 buah, i k a n yang dibav/a
ke l a u t 30 sampan.
7. Brahim Bapa yang bertenaga r a k s a s a mengeduk 7 kadut p a s i r menjad i t e l u k yang d i Seumaw. Malm Dagang mempunyai 300 orang w a l i
dan karongnya

yang sasa. J u r u s s i l a t n y a : langkah 3, langkah 7,

langkah 9.
8. R a j a Asahan menguasi 99 n e g e r i dengan 99 p u t r i tawanan. I a mempunyai r a k y a t yang banyak, Batak Yamani ada 17 orang r a j a ,

bila

t u r u n membawa p e r i s a i 7 l a p i s k u l i t , meriamnya 5 l a k s a banyaknya.


Ia mempunyai bujang 7 dan bujang 44. Emas yang disimpan 7 gedung.
K e t i k a Asahan j a t u h , h a r t a rampasan yang d i a n g k u t : 5000 b e d i l ,
barang-barang 7 gedung dimuat ke dalam 17 k a p a l .
9. K e t i k a pasukan Aceh memasuki k u a l a Asahan, ditembakkan meriam
pemberitahuan: 1 X d i l a u t dijawab 7 X d i d a r a t
3 X d i l a u t dijawab 17 X d i d a r a t
7 X d i l a u t dijawab 30 X d i d a r a t
D i J o h o r Lama k e t i k a memasuki k u a l a , meriam ditembakkan 3 k a l i .
K e t i k a merapat ke k a p a l S i ' u j u t , sauh dilemparkan ke k a p a l n y a
per

3 sauh.

b. V e r s i I V .
(1)Angka~angka yang menuniuk j a r a k / l a m a

127
1. P e l a y a r a n d a r i Jamb Ay ke Asahan ditemnuh selama \ bulan
P e l a y a r a n pulang d a r i Asahan ke Aceh ditempuh selama 10 h a r i .
2. S i ' u j u t bertemu dengan Raja Raden s e t e l a h 1 tahun berada d i
Aceh.
3. Rakyat yang d i k e r a h k a n untuk membangun k a p a l ada yang baru
7 h a r i kawin, ada yang baru 3 malam inai..Penbangunan k a p a l
sama dengan v e r s i I . L u k i s a n r a j a t u r u n m e l i h a t r i n d a n g yang
datang (= v e r s i I ) , Pembangunan Cakra Donya (= v e r s i I ) . L a manya s u l t a n b e r l a y a r 7 k a l i h a j i 7 k a l i puasa ( V e r s i I : 3
k a l i h a j i 3 k a l i puasa). R a j a b e r t o l a k Dada 13 h a r i b u l a n ,
h a r i Senin.
4. S e t e l a h 2, 3 h a r i s u l t a n berada d i Meureudu, J a Pakh p e r g i
mengerahkan r a k y a t untuk t u r u n menghadap r a j a .
5. Tembakan Asahan terhadap pasukan Aceh k e t i k a membuka serangan,
berlangsung selama 7 h a r i 7 malam.
R a j a Asahan k e m b a l i ke n e g e r i s e t e l a h 2, 3 h a r i berada d i h u t a n ,
dan memohon ampun ke l a u t selama 3 h a r i 3 malam.
(2)

Angka-angka yang menunjuk j u m l a h / b e s a r


1. R a j a S i ' u j u t datang ke Aceh dengan 2, 3 buah k a p a l , dalam
k a p a l n y a b e r t i d i h a n 2, 3 l a p i s meriam b e s a r - b e s a r
2. P u t r o e Phang t u r u n hendak menyambut kedatangan S i ' u j u t ke l a ut

dengan d i t e m a n i 2, 30 para w a n i t . K e t i k a p u t r i k e l u a r ke

l a u t d i p e r h a t i k a n o l e h 2, 300 orang d i k a p a l S i ' u j u t . P u t r i


3 k a l i menyapa S i ' u j u t .
3. S i ' u j u t menguasai 5 n e g e r i , mengawini 5 orang p u t r i , dan mempunyai 1 0 r a j a bawahan (= v e r s i I )
Q

4. R a j a Asahan t u r u n k e l a u t untuk meminta arapun dengan 7 sampan,


membawa 100 tandan p i s a n g , 1 gunca c a b a i , 7 g u c i cuka
5. Brahim Bapa mengeduk 7 kadut p a s i r (= V e r s i I ) . K e t i k a Krueng
Keureutoe dibendung, pohon d i t e b a n g 2, 3000 batang, amak d i buat 2, 30 buah.
Dalam d a f t a r angka-angka

d i a t a s j e l a s t e r l i h a t bahwa s i s t e m pe-

makaiannya t e r k e s a n v e r s i I mengenal model k o n v e n s i t e r t e n t u , sehingga


angka-angka

s e l a l u penyebutannya b e r k i s a r a n t a r a 1, 3, 7, 9 a t a u k e l i -

patannya, sedangkan v e r s i IV t i d a k mengenal model semacam i t u .

128
Lampiran:. 14
L u k i s a n p e r j a l a n a n Meukuta Alam yang t e r l i h a t dalam V e r s i I dan
V e r s i IV, a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t .

Dalam diagram d i a t a s digambarkan A = "Dunia Aceh", l e b i h


d a r i B = "Dunia A s i n g " . K e c i l n y a "Dunia Aceh" t e r s e b u t t e r l u k i s

kecil
dari

penyebutan j a r a k tempat yang ditempuh a n t a r a i b u k o t a (1) dengan Jamb


Ay ( 2 ) . Garabaran dua d u n i a i n i s a l i n g dempet, Asahan (3) t e r l e t a k dalam

p o s i s i yang p a l i n g dekat dengan b a t a s " D u n i a Aceh". Masing-masing

tempat yang ditempuh d i "Dunia A s i n g " i n i j a r a k n y a sama i a l a h selama


7 h a r i p e l a y a r a n . Gambaran l e t a k tempat yang d i b u a t d i s i n i

bertolak

d a r i jumlah h a r i p e l a y a r a n dimaksud, j a d i sudah j e l a s l e t a k tempat t e r sebut t i d a k mungkin aihubungkan dengan kenyataan yang ada d i dalam pet a . D e m i k i a n l a h l e t a k masing-masing tempat j a d i berada dalam p o s i s i mel i n g k a r , L a u t Banang ( 4 ) , d i s i n i s u l t a n b e r p i s a h dengan Malm Dagang
dan J a Pakh, bersama R a j a Radn menuju ke Banang ( 5 ) , d a r i s i n i ke J o hor

Lama ( 6 ) . Perang b e r l a n g s u n g d i L a u t Banang, dan S i ' u j u t menyong-

song musuhnya b e r t o l a k d a r i Guha ( 7 ) . D a r i L a u t Banang pasukan Aceh mel a n j u t k a n p e r j a l a n a n ke Malaka (8) d a r i Malaka b e r l a y a r ke A s a h a n . P e l a yaran d a r i Asahan ke Aceh ditempuh dalam 17 b u l a n , lamanya gambaran wakt u i n i nampaknya bukan dimaksudkan untuk m e l u k i s k a n l u a s n y a "Dunia Aceh"
melainkan d i t u j u k a n untuk menggambarkan j a u h n y a "Dunia A s i n g " t e r s e b u t .

12?

Pergeseran yang t e r l i h a t dalam diagram d i a t a s i a l a h pertempuran


dengan S i ' u j u t t i d a k berlangsung d i Laut Banang, melainkan d i Laut Guha,
d i s i n i perang dengan pasukan Banang dihauskan. S u l t a n b e r p i s a h dengan
panglima dan J a Pakh s e r t a Raja radn d i Laut Banang, s u l t a n b e r l a y a r
ke Banang, sedangkan induk nasukan meneruskan p e l a y a r a n ke Laut Guha.
S u l t a n dijemput o l e h R.Radn ke Banang,(dalam v e r s i I bujang menjemnut
s u l t a n ke Johor Lama), dan b e r l a y a r ke Laut Guha.Malaka t e r l e t a k dalam
p e r j a l a n a n kembali ke Asahan.

13G
Lampiran: 15
Pefcikan d a r i v e r s i I I I tentang a h l i - a h l i T u r k i membangun benteng dan
i s t a n a Meukuta Alam b e s e r t a pembuatan s e n j a t a .

N
e ^ u T peuget
p e u X ta l" a^t pande, geurancang beud beusoe teumaga
^
na
i^ewuyue
1 1 7 3 1 1

d U m

n e u

u e

Baci
a c i ggalang
a l a n : ngn
K T * proh
T Tkareueng,
* ' ^
buju l i n t^e u e n g
u r a -
u reau ^ e peuna
Paneuk panyang buju liph, beusoe habh a l a t teumeumpa
Masfnvan
T
^ e
l a b o ngn bata
n

T^uT"

S h L w I ^ f
J
' b l a i h droe saban padra
Pahlawan teuga bukn bubarang, kareueng j i b a n g k a n g h'an ban publa
i

^ ban gl dara
Sla? Sja
ban-ban rumoh, raanyang tanoh
Gapu geutt geupeugt peunuron, geuyue susn ban gunong raya
Umu dua thon jipeugt sab, k u t a ngn beud cukb dum leungka
Kuta j i t u r a b (deungn) gapu, puth meul-l ban p i r a k sapha
Kuta j i p e u g e t dua t e u r e u t a k , mangat t a j a k - j a k t a l i n g k a - l i n g k a
Ngn meunanyang s i k h a n bak u, 'oh h'an k j i l a m p u soe nyanj kuasa
Kuta j i p e u g e t t a n peue dalh, ngn punalh peuet panca S r a
Luwaih d i dalam kureueng leubh, nam gunca bijh bak c a l i t r a
Kureueng ngn leubh h'an t a t u ' o h h a t , beu t a n t a s i p a t t a ' u r a - u r a
J i p e u g e t meunam buknl gutoe, siteungh beusoe ladm teumaga
Meuriarn j i p e u g e t meuteureutak, meuseusanjak meu'adoe-a
Rukon beude b'um att teubu, s i t teudu-du sang bak rumia
Padum-padum ngn l i l a kabk, b o h j i p i tk ho t a h a l a
Di ateueh k u t a ji'at meuriarn, miseue geu'andam peuet panca i n d r a
Nyang r a y a - r a y a ji'at dile, ampeueng jame nibak ramtaka
J e u r a k h a u l a t ngn samph rant, mis juje h'an t r e u k i r a
Kukon iseutinggingn seunampang, meuribe pasang meureutih l a k s a
Padum-padum keumurah b a l i , ka m e u r i t i l i l a teumaga
I k u l u t o n g meuriarn seudang, geulawa mancang ngn bruek k a r a
Rukon peungamok ngn aneuk k a d i n a h , 'oh h'ana leumah seupt dnya
Padum-padum^ngn j e u r a i t a m , ubat d i dalam siteungh gunca
Beude j i a t o l u a dalam, miseue geu'andam peuet panca i n d r a
Kneuen*
U t 2
Kareueng jitamn

t 6 U b i e t m e u k

Taoe p a s i i J ' a S t* ^*
"yang gt-gt kaway k u a l a
aioe p a s i j i a t o beude, meunam bub-b bak u dara
krueng d i l u a geukueh u dalam, t u r a b geu'upam l a b o bata
8

Rak c u k o ^ ^ f ^euleueng
' "gn teumpat manoe bak duek r a j a
Bak^cuko ok bak koh gukee, teumpat keumaw t h a t meutahta
atee uet k a l a n g teumpat manoe, bak s i d r o e - d r o e bate Meuraksa
Labo puteh jeu'oh meuhalak, mis p i r a k bak upama
babah Krueng Dary r a j a mng-mng, tark t h a t ganng ngn b e u r a h l a
Hana s i d r o e ureueng jisamn, meuligoe geupeudng k e u r a j e u e n r a j a
Sabab leubh t h a t Meukuta Alam, jn ngn i n s a n teumakt r a t a
D i dalam krueng s i b a n j a tamh, t a n peue dalh indah rupa
Geupeugt meuligoe kaye j a t o e , geurk ban peutoe peuet panca i n d r a
Leuboh ngn j a n t o n g meusulu bayng, geupeudab bubng meusirb buya
M e u l i g o e tuan ta'eu t h a t g a l a k , bangn pucak oayng C i n a
. u c o k j i meuih hu meuhalak, mirah meubhak-bhak u a d a r a
b l a h n o e

131
Dalam k u t a l e t h a t peuhasan, meuribe ban ta'eu rupa
Gunong-gunongan saboh l a k u a n , t h a t a n a l a n teumpat duek r a j a
Geupeugt tuan reumbang peuet sagoe, peuhasan putroe j a b a y nyang 'la
Kareuna p u t r o e lake eu bukt, t a n na meusakt bak r a j a r a y a
Has geupeugt peue nyang h a j a t , deungn beureukat d u l i sroepada
Meunanyang bukt t h a t sangat meundrue, na s i b a k bak u leush nyang 'la
Leubh kureueng bacut sahoe, buet t a n t a h i r o e sabab ka lama
Teuma d i ateueh bub seuladang, j r o h meureupang sang s i n g g a s a n a
Geupeugt rt j r o h mupadan, misji tuan ban tangga mimba
Ta'k t a l i n g k a meuputa t a l o e , teunurn meuwoe-woe ban i l a n g s u t r a
Nateu miseue krh meulingkk-lingkk, 'oh tk u puck meusipt C i n a
Le t h a t peuhasan dum l u a dalam, k u t a peulinggam dum c u t ngn r a y a
Di babah pint geupeugt mideuen, r a k y a t sukeuen barangjan masa
Rakyat d i s i n a n s i t h'an tom teudh, peukan reuyh geumeuniaga
Kuta nyang c u t - c u t l e t h a t meureuntang, bagoe pupalang mubanja-banja
M e u s e u j i t r a y a l u w a i h peuet sagoe, r a k y a t meukatoe dum keunan teuka
Nanggroe p i aman mideuen t h a t deun, r a k y a t p i ram banda p i r a y a
1
*?
( K e t i k a i t u d i s u r u h pahlawan , b e s e r t a angkatan d i s u r u h b i n a
D i s u r u h buat perkakas pertukangan, b e d i l d i r a n c a n g b e s i tembaga
Cetakan b e d i l panjang dan pandak, pahat dan kampak d i b u a t semua
Kampak r u n c i n g pembongkar k a r a n g , b u j u r l i n t a n g k i r a - k i r a
Pendek panjang, b u j u r p i p i h , b e s i h a b i s a l a t penempa
Benteng p e r s e g i d i s u r u h bangunkan, semuanya k a r a n g , l a b u r ^ , dan b a t a
Maka pahlawan membongkar k a r a n g , dua b e l a s orang sama sasa
Pahlawan kuat bukan k e p a l a n g , membongkar karang t a k t e r k i r a
Karang l e k a n g s e b e s a r - b e s a r l a d a n g , kampak menshantam memijar cahaya
Timbunan. karang s e b e s a r - b e s a r rumah, meninggi tanah membukit r a y a
Bakaran kapur bertangga penurun, d i s u r u h susun bak gunung l a y a k n y a
Selama-dua tahun d i k e r j a k a n t e r u s , benteng dan b e d i l lengkap semua
Benteng d i t u r a p dengan kapur, p u t i h k e m i l a u bak perak s a f a
Benteng dibangun b e r t e r a t a k dua, memudahkan penjaga m e n g i t a r i n y a
Bentengnya s e t i n g g i separoh batang k e l a p a , agar t a k d i p a n j a t i o l e h
musuh yang s a s a
Benteng dibangun sungguh hebat, menara pengamat^di empat p e n j u r u
Luas d i dalamnya kurang l e b i h , enam gunca b e n i h konon c e r i t a n y a
Kurang a t a u l e b i h t a k j e l a s amat, hanya d i l i h a t d i k i r a - k i r a
Meriam d i t u a n g banyak s e k a l i , b a i k yang b e s i maupun tembaga
Meriam d i t u a n g b e r b a g a i ukuran, b e r u r u t a n b a g a i a d i k - k a k a k
J e n i s meriam bum ruas t e b u ^ , t e r g o l e k m e l u l u bak batang rumbia
Tak t e r h i t u n g l i l a kajbok/ , p e l u r u n y a mampu mencapai sasarannya
Di a t a s benteng d i a t u r meriam, b e r a t u r a n d i empat s i s i n y a
Yang b e s a r - b e s a r d i a t u r d u l u , penyambut tamu dengan r a n t a k a
8
9
Jeurakha u l a t dan sapu r a n t a i , s e m i s a l kayu a p i t a k t e r k i r a
J e n i s i s t i n g g a r dengan senapan, b e r i b u pasang b e r a t u s l a k s a
Tak t e r h i t u n g pemuras b a l i , t e r a t u r r a p i l i l a tembaga
Ekor l u t u n g meriam sedang, pelempar embacangHdengan bruek kar12
J e n i s pengamuk!3dengan anak k a d i n a h l \ s u n g g u h b e r l i m p a h penuh semesta
Tak t e r h i t u n g j i n t a n hitaml5,mesiunya d i dalam setengah gunca
Meriam d i a t u r l u a r dan d a l a n , b e r a t u r a n d i empat p e n j u r u
Yang l a i n d i l e t a k k a n sepanjang j a l a n , yang b e s a r - b e s a r d i j a d i k a n pengawal k u a l a
i 0

132
Sepanjang p a n t a i d i a t u r meriam, besarnya, t u a n , bak bebatang k e l a p a
Sungai d i b e l o k k a n melewati Dalam, turabnya berupam l a b u r bata
Pada kedua belah s i s i , t e p i a n mandi dan b a l a i r a j a
Tempat bercukur dan mengerat kuku, tempat berkawal sangat indahnya
Batu penggosok dan tempat mandi, s e s e k a l i batu M e u r a k s a
Hamparan p u t i h d i iauhan pun tampak, s e m i s a l perak b e g i t u umpama
Muara Krueng Daryl7,raja mng-mng , puakanya kuat dengan b e r h a l a
Tak seorang pun pernah k e t e g u r a n , m a h l i g a i d i d i r k a n tempat pemerintahan r a j a
lb

18

Sebab sangat keutamaan Meukuta Alam, j i n dan i n s a n t a k u t padanya


Di dalam sungai s e d e r e t t i a n g , tak t e r b i l a n g indah rupanya
M a h l i gai dibangun d a r i kayu j a t i , bagaikan p e t i r a p i pemasangan kayunya
Dengan j e j a n t u n g b e r s u l u r b a y u n g , atap dipasang b e r s i r i p buaya
M a h l i g a i n y a , t u a n , sungguh rancak, bangunan puncak berpayung C i n a
Puncaknya emas k e m i l a u bercahaya, semburat merahnya mencapai angkasa
Di dalam benteng b e r b a g a i permainan, b e r i b u macam t e r l i h a t rupa
Gunbung-gunungan pun s a t u l a k u a n , sungguh andalan tempat r a j a
Bangunan d i b u a t empat p e r s e g i , gunungan t i n g g i tempat cengkerama
Karena p u t r i i n g i n m e l i h a t b u k i t , t i a d a yang s u l i t b a g i sang r a j a
Apa yang d i i n g i n k a n s i a p d i b u a t , dengan b e r k a t D u l i Paduka
Gunongan t i n g g i bukan k e p a l a n g , sebanding dengan k e t i n g g i a n k e l a p a
L e b i h kurang pada dugaan, t i a d a p e d u l i a n sebab sudah lama
Di puncaknya t e r d a p a t d a t a r a n , b a i k terepang b a g a i s i n g g a s a n a
D i b u a t tangga b a i k sepadan, s e m i s a l , t u a n , t a n g g a mimbar
Naiknya m e l i n g k a r b e r p u t a r a n , t u r u n pun demikian bak p e m i n t a l s u t r a
Seumpama k e r i s b e r l e k u k - l e k u k , sesampai ke pucuk bak s i p u t C i n a
B e r b a g a i keramaian d i l u a r dan d i Dalam, k u t a palinggam besar dan k e c i l
Di depan gerbang t e r b e n t a n g medan, r a k y a t bersukaan sepanjang masa
Rakyat d i s i t u t a k pernah h e n t i , pekan t a k s e p i orang b e r n i a g a
Benteng-benteng k e c i l banyak merentang, b a g a i pematang b e r b a n j a r - b a n j a r
M e s j i d r a y a l u a s p e r s e g i , r a k y a t t a k h e n t i ke s i t u t i b a
N e g e r i pun aman medannya megah, r a k y a t b e r l i m p a h , bandar pun r a y a )
19

(h.

20-22)

a h l i - a h l i Turki
2
1

pasukan tempur Aceh


"^semacam l a p i s a n semen p e n g i k a t
^sebenarnya paroh l a r i k i n i berbunyi:"hantaman kampak pada batu
karang menerbitkan p i j ar a p i yang bercahaya bagaikan k i l a t waktu f a j a r . "
^bandingan l u a s dihubungkan dengan l u a s n y a sawah yang d i t a n a m i dengan enam gunca benih p a d i
nama meriam yang dihubungkan dengan bentuknya yang m i r i p batang
tebu dan bunyinya t i d a k menggelegar
6

nama meriam yang dihubungkan s i f a t n y a yang mengeluarkan banyak


asap b i l a ditembakkan.
7

133
g
j e n i s meriam r i n g a n yang mudah d i g e r a k k a n sebab ada rodanya
9. .
j e n i s meriam
10. .
j e n i s meriam, pemuras
^ m u n g k i n nama s e j e n i s a l a t pelempar
12

. .
s e j e n i s geranat

13
14

meriam dalam ukuran l e b i h k e c i l yang dipasang d i dalam k a p a l


,
p e l u r u meriam

^ j e n i s meriam yang p e l u r u n y a berupa bundaran-bundaran logam


kecil
^ b a t u b e r u k i r h a s i l pahatan d a r i p e n g r a j i n Meuraksa, P a s a i
^ K r u e n g Daroy, Sungai D a r u l , s u n g a i k e r a j a a n . B u s t a n u s s a l a t i n
menyebutnya Sungai D a r u l ~ I s y k i , s u n g a i k e r a j a a n yang mengasyikkan.
Hal i n i s e s a u i dengan k e t e r a n g a n yang d i b e r i k a n t e n t a n g indahnya s u n g a i t e r s e b u t dengan t e b i n g yang d i t u r a p batu palinggam b e s e r t a bangunan d i kedua s i s i t e p i n y a . Lombard menterjemahkan " D a r u l ' I s y k i "
dengan "tempat asmara" (1986, h. 178, C a t a t a n : 3)
18

r
d i k a l a n g a n r a k y a t d i k e n a l dengan nama " r a j a umng", sawah
b e s a r , a t a u mungkin j u g a b e r a r t i "sawah r a j a "
19
ujung b a l o k - b a l o k penyangga kerangka bangunan b a g i a n a t a s
yang menggantung ke bawah, d i b e n t u k s e p e r t i j a n t u n g p i s a n g dan d i h i a s i dengan u k i r a n .

134

Lampi r a n : 1 6
K o m p l e k s k u b u r a n R a j a Radn d i Lam L a g a n g , Banda Aceh

K u b u r a n " R a j a Radn. Ni s a n k a k i n y a

telah

miring

L a m p i r a n Bab V I

135

Lampiran: 1
P e t i k a n d a r i v e r s i I I n a s k a h F, L u k i s a n Wandi Mulk,
g u r u p e r a n g A s a h a n m e l i h a t k u t i k a , dan Malm P a n y a n g , p a n g l i m a p e r a n g n y a menyembah m a t a h a r i .
Maka j i m a r i t R a j a A s a h a n , nvang j i m e u n a n R a j a Muda
Hoka g a t a Wandi Mulk, nyang na lisk k i r a - m . i r a
Tacuba kaln k u t i k a p r a n a , ho j i r i w a n g ule naga
Wandi Mulk jick s u r a t , jikaln p a t ule n a g a "
Habh jikaln k u t i k a p r a n g , habh i i o a n d a n g p e u e t p a n c a
indra
K u t i k a limng k u t i k a l a o a n , jikaln ban dum p e u k a r a
Habh jikaln^kutika l a n a n , j i k h e u n y o h n y a n ubak r a j a
Delat teuaay c a h i a l a m , u r o e nyoe phon p r a n g t a m u l a
Habh kukaln k u t i k a l a o a n , me t a l a w a n I s e u k a n d a Muda
K r i c i t n a r i t Wandi Mulk, nyano na lisk k i r a - m i r a
B e u d o i h k e u h adoe Malm P a n y a n g , o a n a l i m a p r a n q po bak
gata
Bk k a t a k o t bk kamale, na s a j a n ke kaln k u t i k a
Meung^na t u l o n g mata u r o e , sitre g e u t a n y o e jadh b i n a s a
Talake t u l o n g bak Tuhan T r a n g , beu k t a l a w a n sitre
teuka
J a n a n j i b e u d o i h Malm P a n y a n q , p a n g l i m a p r a n a t h a t a u r a n t a
L a l u j i s e u m a h mata u r o e , kaph p i n d o e t a n agama
Jilake t u l o n g bak mata u r o e , kaoh p i n d o e s i s a t r a v a
Wah Tuhan Mata U r o e , t a b r i kamoe beu s i j a h t r a
H an p a t la'n bak kulake, g a t a k e u h n y a n g me p e u t r o i h
pinta
^ O h l h e u e h j i s e u m a h mata u r o e , kaph p i n d o e jadh j i m e u j r a
(Maka b e r k a t a R a j a A s a h a n , y a n g bernama R a j a Muda
Di manakah Anda Wandi Mulk, y a n g j e l i m e n y i d i k a n g k a
Coba l i h a t k u t i k a p e r a n g , k e mana g e r a n g a n k e p a l a naga
Wandi Mulk m e n g a m b i l s u r a t , m e n y i d i k g e l a g a t k e p a l a naga
H a b i s d i l i h a t n y a k u t i k a p e r a n g , h a b i s d i o a n d a n g d i empat
arah
K u t i k a l i m a k u t i k a d e l a p a n , d i t i l i k k e l a k u a n semua p e r k a r a
Habis d i l i h a t n y a k u t i k a d e l a p a n , i a k a t a k a n kepada r a j a
" D a u l a t d i r a a h a v u Syah A l a m , h a r i i n i p e r a n g k i t a m u l a i
Sudah k u t i l i k k u t i k a d e l a p a n , l a y a k d i l a w a n I s k a n d a r Muda!'
B e r k a t a l a g i Wandi Mulk, y a n g j e l i m e n y i d i k a n a k a
" B a n g k i t l a h a d i k , Malm P a n y a n g , p a n g l i m a o e r a n g a d a l a h
Anda 1
J a n g a n t a k u t j a n a a n r a a u , ada a k u m e n i l i k k u t i k a I
J i k a ada p e r t o l o n g a n m a t a h a r i , s e t e r u k i t a j a d i b i n a s a
Mohon o e r t o l o n a a n Tuhan T e r a n g , a g a r s a n a a u p d i h a d a n g
musuh t i b a ! "
Maka b a n g k i t l a h Malm P a n y a n g , p a n g l i m a o e r a n g y a n g p e r kasa
L a l u menyembah m a t a h a r i , k a f i r c e l a k a t a k beragama
Memohon p e r t o l o n g a n m a t a h a r i , k a f i r c e l a k a amat s e s a t n y a

136

"Wahai Tuhan M a t a h a r i , l i n d u n g i k a m i a g a r s e j a h t e r a !
Hanya oadamu t e m p a t m e m i n t a , E n g k a u l a h y a n a l a y a k menaabulkannva!"
S e t e l a h menyembah m a t a h a r i , b e r p e r a n n k i n i k a f i r c e l a k a )
(Lr.

Lampiran:

1411-30)

Machfudz Syah, dalam bukunya yana b e r j u d u l Ilmu


Sei a t i . I n t i s a r i M u i a r r o b a t 8 K i t a b b e r t u a h l a i n n v a ,
l a s k a n tentang'naga h a r i ' (Jawa: naaa d i n a ) , s e b a g a i

Hikmat
menjeberikut.

Dalam p r i m b o n kuno ada d i t e r a n g k a n bahwa s e t i a o h a r i


i t u ada a r a h yang b a i k dan yang j e l e k . ^ r a h yang b a i k b i l a mana s e a r a h d e n g a n n a g a n y a . S e d a n g a r a h y a n g j e l e k b i l a m a n a
a r a h yang d i t u j u i t u b e r l a w a n a n dengan naganya. A r t i naga
d i s i n i diumpamakan b a g a i k a n u l a r b e s a r . A p a b i l a u l a r i t u
d i s o n g s o n g j a l a n n y a , p a s t i l a h orang yang menyongsong i t u
akan t e r t e l a n . T e t a o i b i l a orang i t u b e r j a l a n searah dengan
a r a h j a l a n n a a a , b e r a r t i i a b e r j a l a n s e a k a n - a k a n mengendar a i naga i t u , s e h i n a g a p e r j a l a n a n n v a s e l a m a t t i d a k ada gangguan aoapun. Pengetahuan naga h a r i ' i n i b i a s a n y a d i g u n a k a n
untuk menyelamatkan d i r i d a r i k e j a r a n lawan.
1

1 .
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Menurut c a t a t a n primbon kuno d i s e b u t k a n s e b a g a i b e r i k u t .


Ahad - naga h a r i menghadap t e p a t ke a r a h u t a r a
S e n i n - naga h a r i menghadap t e p a t ke a r a h t i m u r
S e l a s a - naga h a r i menghadap ke a r a h s e l a t a n agak ke t i m u r
Rabu - naga h a r i menghadap ke a r a h u t a r a agak ke b a r a t
Kamis - naga h a r i menghadap ke a r a h b a r a t t e p a t
Jumat - naga h a r i menahadap ke a r a h s e l a t a n agak ke b a r a t
S a b t u - naga h a r i menghadap ke a r a h s e l a t a n agak ke b a r a t
(Machfudz

Syah, t . t . ,

h.73-74)

137
Lampiran: 3
L u k i s a n kemarahan Malm Dagang k e p a d a Meukuta Alam
vang t e r l i h a t dalam v e r s i I I I dan v e r s i V I . D i s i n i d i k u t i o
d a r i v e r s i I I I nada b a a i a n a k h i r d a r i adeaan t e r s e b u t .
D i p o t e u t h a t neulake m u b i s a n , p a n g l i m a p r a n g h'an
geurila
Malm y o h n y a n t h a t amarah, m u k a j i m i r a h ban bijh saga
Mangaroe t a b r i Tuanku nyoe l e u o e u e p u l a n g , d i ke k u r i wanq u P u l o e PvUja
Bahl t a b o h ke dalam t a l o e , bahl taggajoe t a p l a h dua
Hoka g a t a w a l i ngn k a r o n g , t a p e u r a b bak l o n g m e u r i g a b
bungka
Yohnyan po Malm k a kapah-kaoh, jiwng s a ' o h m e u r i g a b
bungka
L e u o a i h panglima u labohan p u k a t , yohnyan poteu t h a t
neuceumng r u g h a
Yohnyan m e u t u t o PO J a Pakh, u r e u e n g n y a n g leubh u l a m a
raya
G e u t a n y o e Tuanku a l a n g k e u p a l a n g , ngn p a n g l i m a p r a n g
k a tameudakwa
Meung hana Tuanku s i Malm Dagang, h"an k t a g u n c a n g d o nya M a l a k a
H^an k t a n r a n g Tuanku u J h B a l i , h^an s o e t i t i u n a n g g r o e Guha
^ O h j a n meuteume Tuanku S i ' u j u t p a g e , g e u t a n y o e sar dum
j i p u b l o e . ba
Meung kn po Malm Tuanku n y a n g me mat, beu gt t a i n g a t
keumala donya
Yohnyan delat PO s a n g a t a u n d a h , sabab k a l e u p a i h b u n g k a
panglima
Adak mumeunan PO J a j e u n u l a n g , po p a n g l i m a o r a n g bk t a b r i j ibungka
Bahl bk po J a d i kamoe p u t r o e , a s a y bak j i w o e p a n g l i m a
muda
Bahl a n e u k k u k e u p a n g l i m a p r a n g , bahl j i h t i m a n g Keum a l a Donya
Yhnyan J a Pakh neutrn l a m sampan, n e u j a k tham t u a n
p a n g l i m a bungka
^Oh s a j a n t r o i h bak p a n g l i m a p r a n g , p a n g l i m a j u l a n g PO
J a Ulama
Wah c u c o po Malm Daaang, p a n g l i m a p r a n g guna b i a s a
Bek bu tawoe c u c o t a r i w a n g , hana t a s a y a n g k e u o o t e u r a j a
N a n g g r o e t a p u l a n g aneuk h^an neutm t u e n g , peue t a t i m peueng g a t a tabungka
Meung h^an t a r i w a n g aneuk g a t a u l i k o t , n e u g r o b u l a ' o t
meukuta d o n y a
Bahl bk t a b r i aneuk k e u p o t e u p u t r o e , meung a s a y tawoe
keudh bak r a j a
I n c h a A l l a h po J a j e u n u l a n g , s i t t h a t l o n s a y a n g k e po
Meukuta
( B a g i n d a mendesak m i n t a b e r b e s a n , p a n g l i m a p e r a n g m e n o l a k n y a
1

138
M a l e n Dagang s a n g a t amarah, mukanya merah hak b i j i saga
" N e g e r i yang Tuanku b e r i k a n k u b a l i k k a n s e k a r a n g , aku DUl a n g ke P u l a u P e r c a !
B i a r l a h d i s e n g k e l a dengan t a l i , d i g e r g a i i b e l a h d u a ]
Di manakah Anda w a l i dan k a r o n g , a y o berkemas b e r a n g k a t
segera!"
Malm Dagang t e r g o o o b - g o p o h , mengangkat sauh b e r t o l a k
segera
S e s a m p a i p a n g l i m a d i l a b u h a n p u k a t , h a a i n d a amat menan g i s d.uka
Maka b e r k a t a K u j a Pakh, o r a n g yang s a l i h ulama b e s a r
" K i t a Tuanku s a n g a t k e p a l a n g , dengan o a n g l i r a a p e r a n q
d i b u a t dakwa!
J i k a t i d a k a d a s i Malm Dagang, t a k k a n t e r g u n c a n g d u n i a
Malaka
Tak mampu d i s e r a n g J o h o r B a l i , t a k a d a y a n a m e n i t i ke
n e a e r i Guha
J i k a b e r h a d a p a n dengan S i ' u j u t n a n t i , d i j u a l n y a p a s t i
k i t a semua!
Hanya Nalm Dagana y a n g mamou melawan, i n g a t l a h Tuan,
mestika dunia!"
K e t i k a i t u b a g i n d a gundah s a n g a t , s e b a b sudah b e r a n q k a t
sang o a n g l i r a a
" J i k a demikian Kuja junjungan, l a r a n g l a h keberangkatan
sang o a n g l i m a !
B i a r l a h kami t i d a k mendapat o u t r i , a s a l k a n k e m b a l i Danal i m a muda!
B i a r l a h d i a o a n g l i m a p e r a n g , d a n h e r m e s r a a n dengan Keum a l a Donya!"
K e t i k a i t u J a Pakh t u r u n k e sampan, u n t u k menghadang
keberangkatan oanglima
K e t i k a b e r t e m u dengan o a n g l i m a p e r a n g , p a n g l i m a j u n j u n g
J a Ulama
"Wahai Cucuku Malm Dagang, p a n g l i m a p e r a n g guna b i a s a !
J a n g a n l a h Cucuku b e r b a l i k o u l a n g , aoakah t a k sayang pada b a g i n d a r a j a ?
N e g e r i y a n g d i k e m b a l i k a n t a k mau d i t e r i m a n y a , b a g a i m a n a
p a n g l i m a hendak mara?
J i k a C u c u k u t a k b e r b a l i k s u r u t , akan t e r j u n k e l a u t mahkota dunia!
B i a r l a h t a k d i b e r i k a n u n t u k n y a p u t r i , a s a l e n g k a u kemb a l i bersama r a j a ! "
" I n s y a A l l a h K u j a j u n j u n g a n , s a y a memang m e n c i n t a i b a ginda!" )
(Lr.

2340-65)

139

Lampiran: 4
Nama S i b a y a k yang t e r d a p a t dalam K i s a h Nanggroe Gavo.
A l a i h

>

ngn Bata':. crubahan Teuncrku Mohd. N o e r d i n (God. Or.

3112 U B L ) .
K a r o Rayek t e u d u e k k i s a h , nyoe l o n peugah neumat r a i a
R a j a p e u e t ^ r o e mat K a r o n y a n , w a k i i u n j o n a a n ^ i n a a
Mahraja
S i n q a M a h r a j a t h a t h i t meuqah, n y a n k e u h k a l i p h a h B a t a k
dumna
Nyankeuh r a j a t h a t meutuah, meubule l i d a h i t a m s u k l a
B a t a k k h e u n nan j e u e b sagay b i , Tuan ^ami S i n g a M a h r a j a
Adak d i g e u t a n y o e t a k h e u n S u l o t a n , Tuan Nami nan k h e u n
j i h dumna
Dalam K a r o o e u e t nyang meugah, w a k i k a l i n h a k r a j a r a y a
S i b a y a k L i n a a a s i d r o e j i m e u n a n , Kabaniah nan nyang
keudua
S i b a y a k Sineumbah nyang keulhe n a n , ban p e u e t j i h n y a n
meugah r a y a
S i b a y a k K a b a n j u l u geunab p e u e t d r o e , nvana mat n a n g a r o e
K a r o dumna
(Karo Besar s e l e s a i k i s a h , k i n i d e n g a r l a h pemerintahan
rai a
Emoat o r a n g r a j a y a n g m e m e r i n t a h K a r o , w a k i l j u n j u n g a n
Sisingamangaraja
S i s i n g a m a n g a r a j a s a n q a t meaah, i t u l a h k h a l i f a h B a t a k
semua
I t u l a h r a i a yang sangat b e r t u a h , b e r b u l u l i d a h h i t a m
warnanya
Semua B a t a k memanggil namanya, Tuan Nami S i s i n g a m a n g a r a j a
A n d a i k a n k i t a m e m a n g a i l S u l t a n , Tuan Nami s e b u t m e r e k a
Dalam K a r o emoat yang megah, w a k i l k h a l i f a h r a j a r a y a
S i b a y a k L i n g g a nama y a n g s a t u , Kabanjah yang kedua'
S i b a y a k Sinembah v a n g k e t i g a , keempat mereka megah semua
S i b a y a k K a b a n j u l u vang k e e m p a t , i t u l a h o e n g u a s a K a r o
semua)
( h . 135)

140

P a n g l i m a p e r a n g "Raja Asahan dan R a j a S i ' u j u t


kan b e r p e r a k a n dan b e r k e k u a t a n s e p e r t i r a k s a s a .

dilukis-

5a. L u k i s a n Malm a n v a n g , pangJJLma p e r a n n Asahan dalam v e r s i I I , d i n e t i k ^ a r i n a s k a h F.


p

Malm a n y a n a s a n g a t h i b a t , misji l e u b a t g a s a - g a s a
Ta'eu badan t h a t s e u r e u l o e , s u a r a bunyoe g e u l a n t e u e r a y a
Lom nan r u p a t h a t s a m l a k o e , j e u e b - j e u e b n a n g q r o e meugah
guranta
Lom nan badan r a y a o a n y a n a , hana l a w a n nyan o a n a l i m a
Ta'eu ngn S k j i ban k a b a t , misji k r e u e h t h a t ban meu l i l a
Bule beuth s a n g a t h i b a t , r a y a - r a y a t h a t bule dada
Lom ngn s a p a y j i r a y a t h a t , m u k a j i meuhat bub t i k a
D

(Malm Panyang s a n a a t h e b a t , m i s a i n y a l e b a t k a s a r - k a s a r
Badannya oun s a n g a t k e k a r , b a g a i h a l i l i n t a r s u a r a n v a
Rupanya pun s a n g a t b e s t a r i , d i s e t i a p n e g e r i d i k e n a l o e r kasa
Badannya j u g a b e s a r t i n g g i , t i a d a yang t a n d i n g i i t u p a n g lima
L i h a t rambutnya s e p e r t i kawat, m i s a i n v a kuat b a a a i m e l i l a
B u l u b e t i s s a n g a t h e b a t , b e s a r s a n q a t b u l u dada
L e n g a n n y a b u l a t b e s a r s e k a l i , mukanya o a s t i s e l e b a r t i k a r )
(Lr.

1362-68)

5b. L u k i s a n P a l o t Behman, o a n a l i m a o e r a n a S i ' u i u t


v e r s i vang sama

dalam

Takaln beuth na b a n bak u , j a r o e s u l u ban o i n e u e n g d a r a


Ta'eu misji b a n k a b a t , b u l a t - b u l a t j e u e t k e u suda
Ta'eu ngn p r u e t m e u l i p a t - l i p a t , m u k a j i meuhat bub t i k a
Lam l i p a t p r u e t j i d u e k k a l a n g , t e u b a y h'an ban i t a m ban
ba j a
Ule baho na b a n t u k o k , idng leuntk na s i d e u o a
Babah t e u h a h na ban a l u e , takaln t e u n y u e - n y u e bule
mata
Ngn q e u l u n y u e n g bub jeu', ok d i ule b a n m e u l i l a
Takue b u l a t b a n bak kaye, mata t e u b l i e bub r a p a n a
( L i h a t l a h b e t i s bak b a t a n g k e l a p a , j a r i n y a b a g a i b a t a n g
p i n a n g muda
K u m i s n y a umpama k a w a t , b i s a d i b u a t u n t u k suda
P e r u t n y a oun b e r l i n a t - l i p a t , mukanya t e p a t s e l e b a r t i k a r
Dalam l i p a t p e r u t t e r k u m p u l d a k i , t e b a l s e k a l i h i t a m
bak r a b u k
Bahu umpama t u n g g u l p o h o n , h i d u n g l e n t i k p a n j a n g s e ^ e p a
M u l u t t e r b u k a s e l e b a r k a l i , b a g a i j e r u j i b u l u mata

141

T e l i n g a n y a oun s e b e s a r tampah, rambut s e o l a h b e s i n e l i l a


L e h e r b u l a t bak ookok k a y u , mata m e m b e l i a k b a g a i r e b a n a )
(Lr.

3236-43)

5c. L u k i s a n R a i a S i b a y a k , " l a n a l i m a Asahan aalam


TIT dan V I . i s i n i d i o e t i k d a r i v e r s i I I I .

versi

Po Malm Dagang s a n g a t t h a t k u a t , i i g r o b j i l u m p a t u
dalam k u t a
S a j a n meuteume ngn R a i a S i b a y a k , lhe j e u n g k a y t a o a k
ban t a b a k muka
Sidh meureugoh s i n o e o i agam, g e u c i meu'euntam ngn
sab o a d r a
Po Malm reutk peudeueng d i j a r o e , o e u d e u e n a s e u r e u l o e
o a n y a n a o e u e t deuoa
(eudh o i j i t a k keunoe p i j i t a k , meuhambo gumbak t u a n
oanglima
Po Malm Dagang p i k a t e u p l o i h o k , keunng t e u r u b o k
peudeueng r a j a
Malm p i beungh bukn b u b a r a n g , jidng j i k a n g k a n g j i tak gupala
J i t a k d i ule s r e t u bah, sang kult th r a j a c i l a k a
Keudh o i h'an l u t keunoe p i h'an l u t , h'an saboh k u y u t
t h a t sab p a d r a
Malm p i k a beungh t u l o e , jigancng g i g o e jiot ngn
mata
R a j a j i c a n g t h a t meukeubok, r a j a nutih ok sioangk r a y a
Po Malm Dagang y o h n y a n j i k a n g k a n g , ok j i g e u r e u b a n g na
sideupa
Ok p a n y a n g t r o i h u g a k i , m e u k i l a t r i j i p l u e n g c a h y a
D i u j o n g ok hu sang b i n t a n c , Malm j i l i n g g a n a l a n g k a h
tiga
Malm t e u m e u t a k bukn b u b a r a n g , t e u b i e t meuk peudang
meunyala-nyala
'uweut j i t a k PO Malm Dagang, r e u b a h s e u l i n t a n g r a j a
cilaka
R a j a ngn Malm k a j i m e u d r o b - d r o b , j i m e u s i n t h o b sab
pad r a
T

Yohnyan r a j a j i s i n g k r u e t gunong, Malm g e u r a w a n g jitark


d i pha
P a t n y a n g j i m u m a t habh t e u r e u b a n , jitark s i m b a n ulh
panglima
L e u k a n g k e u h k a r e u e n g bub s e u l a d a n g , j i r i n t h a k m e u r i w a n g
raja cilaka
(Malm Dagang s a n g a t k u a t , i a melomoat k e d a l a m k u t a
L a l u b e r t e m u dengan R a j a S i b a y a k , t i g a j e n g k a l t a o a k
bak t a b a k muka
D i sana j a g o a n d i s i n i pun j a n t a n , d a l a m b e r h a n t a m i m bang s e t a r a

142

P a n g l i m a k i b a s k a n pedang d i t a n a a n , oedangnva n a n j a n g
empat depa
D i sana menetak d i s i n i pun d e m i k i a n , l e o a s i k a t a n rambut oanglima
Malm Dagang pun d e m i k i a n , k a r e n a t e r h a n t a m nedanq r a j a
I a oun marah bukan k e p a l a n g , t e g a k mengangkang menghantam k e p a l a
D i o e d a n g d i k e o a l a ke bahu m e n g g e r i n c i n g , b a g a i k u l i t
kering raja celaka
Ke sana t a k l u t ke s i n i oun t a k l u t , t i a d a v a n g k u y u t
imbang s e t a r a
Malm Dagang oun marah s e k a l i , m e n g g e r e t a k k a n g i g i memic i n g k a n mata
Sibayak d i c e n c a n g b e r u l a n g k a l i , oenggal rambutnya s e b a k u l banyaknya
T e r u s d i k a n g k a n g o l e h Malm Dagang, l e o a s r a m b u t n v a o a n j a n g sedena
Rambutnya o a n j a n g s a m o a i k e k a k i , b e r k i l a t s e r i b e r c a h a y a
jung r a m b u t n y a b e r o i j a r bak b i n t a n g , Malm m e l e n g g a n g
langkah t i g a
Malm menetak b u k a n k e o a l a n g , a o i d i o e d a n g memercik c a haya
L e l a h menetak Malm Dagang, j a t u h t e r t e l e n t a n g S i b a y a k
celaka
Kemudian k e d u a n y a b e r t a n g k a p - t a n g k a p a n , s a l i n g menghunjam imbang t e n a g a
R a j a memanjat t e b i n g g u n u n g , Malm Dagang pun m e n g g a p a i nya s e g e r a
Aoa y a n g d i p e g a n g n y a h a b i s t e r b a n , oenuh k e k u a t a n s e n t a k an o a n g l i m a
Karang l e k a n g s e b e s a r - b e s a r l a d a n g , d i s e n t a k b e r u l a n g r a ja celaka)
( L r . 2163-31, 21 3-95)
Q

143
Lampiran: 6
Nama-nama b e n t a n g Asahan dalam v e r s i I I dan nama-nama
b e n t e n g n e g e r i K h a i b a r dalam H i k a v a t P r a n a Sabj s a d u r a n d a r i
Nasihat al-uslimin k a r y a Abdussamad a l - P a l i m b a n g i .
5 a

Nama t u i u h l a p i s b e n t e n a A s a h a n dalam v e r s i I I

J e u n o e l o n s e u b u t wah telan, k u t a j i p e u n a n muoeue nama


T u i o h l a o e h k u t a A s a h a n , bandum j i p e u n a n muneu^ nama
Saboh j i o e u n a n A s o r a n Madat, s i n a n teunroat bak j i m e u j r a
Nyankeuh k u t a nyang away o h o n , keunan meuhimpon k e u c h i k
oanglima
S i g a l a l a s e u k a keunan meuhimpon, keunan meutamn r a k y a t
meulaksa
Laoh n v a n a dua na t a t u o e u e , nama geuhey Sanaaa Mara
S i n a n k e u h teumnat dum ulebalang, sinan"meutamn "cut
bentara
S i n a n k e u h teumpat dum ulebalang, nyampang a l a n g b a n t u
panglima
P r o e hay tal k u t a nyang o h o n , k e u n a n meuhimpon m e u n t r o e
panglima
Nama n y a n g keulhe H a l o t Dukan, teunraat s i n g g a h a n r a k y a t
meulaksa
S i n a n keud ram h'an s o e , r a k y a t meunudoe meuniaga
S i n a n meuneukat l e t h a t b a g o e , oeue tameung b l o e n a p s u
hawa
S i n a n k e u h teumpat u r e u e n g b l o e - p u b l o e , r a k y a t meukatoe
keunan t e u k a
K u t a o i l u w a i h r a k y a t o i ram, s i n a n keud banda r a y a
K u t a n y a n g k e u p e u e t H a l o t Ta'am, s i n a n makanan r a k y a t
meulaksa
S i n a n makanan r a k y a t muprang, l e t h a t b r a n d a n g b r e u e h
meugunca
Padum-oadum b r a n d a n g pad, r a j a kaph k a y a lam d o n v a
L a ' e n n i b a k n v a n h'an s a p e u e t a n , r u k o n makanan d i ^ s i n a n
na
Laoh n y a n g limng na t a t u b a n , j i r a s i nan E e k r o n M i v a
K u t a Av n y a n j i p e u n a n , r a k y a t k e u n a n nyampang dahga
D i s i n a n mon h'an t r e u k h i m a t , manoe r a k y a t c u t nan r a y a
K e u c h i k w a k i t a n d i b u j a n g , ulebalang c u t b e n t a r a
S i n a n j i m a n o e lam k u t a n y a n , t h a t s u k a a n s a n g a t
la
Takaln nan t i m a m e u i h m e u t a t a h , bukn t h a t I n d a h t a l o e
suasa
Laoh n y a n g nam N a l a I s e u k i , u l a m a ngn p a k i s i n a n meulaksa
Ulama kaph s i n a n ^ l e t h a t , s i n a n k e u h t e u m n a t p a k i dumna
Ladm meudik ladom j i b e u e t , l a d o m m e u s e u l a w e u e t k e u N a b i
Musa
Takaln j i s e u m a h mata u r o e , kaph p i n d o e s i s a t r a y a
Laoh n y a n g t u j o h H a l o t L a d a t , s i n a n t e u m p a t p u t r o e nan
ra j a
S i n a n k e u h t e u m o a t r a j a A s a h a n , n y a n g j i m e u n a n R a j a Muda
1

144

( K i n i s a y a s e b u t w a h a i t a u l a n , k u t a d i s e b u t b e r t e n t u nama
T u j u h l a p i s k u t a A s a h a n , s e m u a n y a b e r t e n t u nama
L a p i s pertama A s u r a 1 - M a d a t , d i s i t u l a h tempat menyulut
senjata
I t u l a h k u t a y a n g p e r t a m a , ke s i t u b e r h i m o u n k e u c h i k
oanalima
'
S e g a l a l a s k a r ke s i t u b e r h i m p u n , ke s i t u b e r k u m p u l r a k y a t b e r i al: sa
L a p i s k e d u a t a h u k a n A n d a ? S a n g a a M a r a d i s e b u t nama!
Di s i t u l a h temoat h u l u b a l a n g , d i s i t u berhimpun tuan
bintara
D i s i t u l a h t e m p a t h u l u b a l a n g , u n t u k cadancran b a n t u p a n g lima
A n d a i k a l a h k u t a p e r t a m a , b e r k u m p u l ke sana m e n t r i , p a n g lima
L a p i s k e t i g a ^audlu 1-Dukan, tempat singgahan r a k y a t berlaksa
Di s i t u k e d a i ramai amat, b e r d e s a k r a k y a t b e r n i a a a
Di s i t u d i j u a l b e r b a g a i b a r a n g , apa y a n g d i i n g i n k a n t e r sedia
Di s i t u l a h o u s a t p e r d a a a n a a n , r a k v a t b e r d e s k a n ke s i t u
tiba
Kutanya l u a s r a k y a t nun r a m a i , d i s i t u k e d a i bandar r a v a
L a n i s keempat Hadlu 1-Ta'am, d i s i t u makanan r a k y a t b e r laksa
Di s i t u makanan r a k y a t b e r p e r a n g , lumbuna m e r e n t a n g beras
beraunca
Tak t e r h i t u n g l u m b u n g p a d i , r a j a k a f i r k a y a r a y a
Tak s u a t u pun k e k u r a n a a n , r u k u n makanan d i s i t u a d a _
L a p i s k e l i m a Anda k e t a h u i , k u t a d i n a m a i B a y r u ' l - M i y a
B e n t e n a a i r dinamakan, ke s i t u b e r j a l a n b i l a dahaga
Di s i t u sumur b a n y a k amat, p e r m a i n d i a n r a k y a t t u a dan
muda
K e u c h i k , w a k i l , t a n d i l , b u j a n a , h u l u b a l a n g dan b i n t a r a
Ke s i t u s e m u a t u r u n m a n d i , b e r s u k a h a t i t a k b e r t a r a
T i m b a d i t e m p a emas b e r t a t a h , s u n g g u h i n d a h t a l i
suasa
L a p i s keenam N a d l a r ' I s y g i , ulama dan f a k i r d i s i t u b e r laksa
Ulama k a f i r b a n y a k a m a t , d i s i t u t e m p a t f a k i r semua
S e p a r o h b e r z i k i r s e o a r o h m e n g a j i , ada y a n g b e r s e l a w a t
u n t u k N a b i Musa
M e r e k a menvembah m a t a h a r i , s u n g a u h k a f i r s e s a t s e m a t a
L a p i s k e t u j u h H a u d l u 1 - L a d z a t , d i s i t u l a h temoat p u t r i
dan r a j a
D i s i t u l a h t e m p a t r a j a A s a h a n , y a n g b e r n a m a K a j a Muda)
1

(Lr.
5 b . Nama b e n t e n a n e a e r i

1589-1620)

Khaibar

'Oh t a l o k u t a S a ' b i , k a o h l a r i k u t a t i g a
Y o h n v a n k a p h dum j i r u n d o k , dum habh t o k k u t a t i g a
Mama k u t a usnul K i l a h , jidng d i a t e u e h j a b a y K h a y b a
D i a t e u e h b u k t k u t a j i p e u d n g t h a t k e u b i t kng h a n a t a r a
J

145
Kuta
Kuta

jipeudng d i a t e u e h g l , Y a h u d i dum d i d a l a m n v a
lhe b o h l a m n a n a g r o e N i d a t , masnq b a b a t g e u b o h
nama
H u s e u n u N a ' i m H u s e u n u S a ' b i , kaoh Y a h u d i a m a t mua
Huseunu K i l a t k e u s u d a h a n , nvankeuh t u a n k u t a t i g a
T a l o k a o h k u t a g e u t u e n g , habh j i o l u e n g n a n a g r o e S a o h a
K u t a d u a l a m n a n g q r o e n v a n , masna-masna n a n g e u b o h
nama
S a b o h a e u p e u n a n useunu U b a y , k u t a n a n a g r o e r a j a K h a v b a
K u t a n y a n g dua teuma g e u p e u n a n , g e u r a s i nan Huseunu
Birra
Talo

Y a h u d i teuma b i c a h , n a n a g r o e K a s e u b a h j i s u r o t
lanj a
D i n a n a a r o e K a s e u b a h k u t a lhe b o h , b a n d u m j r o h - j r o h
laku ruoa
Nama n y a n g o h o n H u s e u n u K u m u i h , n e u o r a n g t h a t o u e h
teungh k u t a
Nan n y a n g d u a H u s e u n u W a t h , k u t a leubh n a n a g r o e
Khayba
K u t a n y a n g k e u l h e H u s e u n u S a l a m , ' o h n o e tamam k u t a
Khayba
M u k i m lhe b o h k u t a l a o a n , k e u h a s l a n d a l a m K h a y b a
(Setelah alah kuta Husnu'1-Sa'bi, k a f i r l a r i k kuta t i a a
K e t i k a i t u k a f i r r n d u k , smuanya m a s u k k e k u t a t i a a
Nama k u t a H u s n u ' 1 - O i l l a h , b e r d i r i d i a t a s j a b a l K h a y b a r
Di a t a s b u R i t k u t a d i b a n g u n , sungguh tangguh t a k b e r t a r a
Kuta d i b a n a u n d i a t a s gunung^ Yahudi banyak d i dalamnva
T i g a b u a h k u t a d i n e g e r i N i t a t , b e r a n e k a d i b e r i nama
Husnu N a ' i m , H u s n u 1 - S a ' b i , " k a f i r Y a h u d i amat r i v a
H u s n u 1 - Q i i l a n y a n g onghabisan, i t u l a h t u a n k u t a t i g a
1

Alah k a f i r kuta d i k u a s a i , habis l a r i ke n e g e r i Syafa


Dua b u a h b e n t e n g d i n e g e r i i t u , m a s i n a - m a s i n g a d a n a m a nya
Sebuah d i n a m a i Husnu Ubay, b e n t e n g n e g e r i r a j a K h a y b a r
B e n t e n g k e d u a d i n a m a i , nama d i b e r i H u s n u ' 1 - B i r r a
Di

s i t u j u a a Y a h u d i a l a h , k e n e g e r i K a t h b a h mundur
segera
D i n e g e r i K a t h b a h b e n t e n g t i g a b u a h , k u k u h - k u k u h se-'
muanya
Y a n a o e r t a m a Hu sn u ' 1 - Q u m u s, d i o e r a n a i t e r u s k e d a l a m
kuta
Yang kedua Husnu 1-Wuth, b e n t e n g t e r o i l i h n e g e r i
Khaybar
Y a n g k e t i a a H u s n u 1 - S a l a m , s e k i a n tamam b e n t e n g K h a y b a r
T i g a buah n e g e r i b e n t e n g d e l a p a n , b e g i t u t a u l a n n e g e r i
Khaybar)
( h . 176b, 1 7 8 a , 1 7 9 a )
1

146
Lanoiran: 7
L u k i s a n k e i n d a h a n taman i s t a n a R a j a Asahan d a l a m v e r s i
I I , d i p e t i k d a r i naskah F
L i n g k a a t a n a l e t h a t bak kaye, mangat t h a t be a a h r u
ceundana
Padum bungong nyanq manaat be, s i n a n bak kaye i n d a h
ruoa
Lam k u t a nyan na k r u e n g s a b o h , i n d a h t h a t j r o h hana t a r a
Lhk o i h'an t h a t deue o i meunan, r a i a Asahan manoe suka
R e u l e u e n g j i t u r a b aaou j i l a b o , r a j a kaoh k a y a lam donya
^ant o i j r o h hana l a w a n , oudoe ngn i n t a n jamou m e u t i a
l e j i manh hana o a d a n , na tams ban r a sa n i r a
Nama sunao na t a t u o e u e , n a n j i aeuhey K r u e n g H a r i s a
J i o o t angn i e meuhavak, r a j a g a l a k s a n g a t s u k a
Nyang d i kave saboh b u n y o e , s a n a - s a n o n v a n v o e bak t e u linga
Jipt angn m e u g r - i n g - g r ' i n g n, bunyoe u r e u e n g geusk
biula
M e u g r ' i n g - g r ' i n g n mangat b u n y o e , s i ' u l a h n y a n y o e p a n t o n
Rawa
S i ' u l a h - u l a h o e u t o e meunyanyoe, b u n y o e - b u n y o e u r e u e n g v o b
wa
Bunyoe-bunyoe b i d u e n meunyanyoe, bunyoe u r e u e n g moe d a l a m
hawa
Bunyoe-bunyoe aneuk m i e t moe, s a n g s i j a b nyoe j i m e u h e y ma
Bunyoe-bunyoe u r e u e n g k a n d u r i , s u a r a p a k i lake do'a
Bunyoe-bunyoe s u r a o a i , bunyoe ' a - ' i s u a r a g e u n t a
Bunyoe-bunyoe s u a r a gnggong, bunyoe g l a y a n g d a l a m hawa
Bunyoe-bunyoe u r e u e n g meusaman, j i k h e u n d i n - d i n A l l a h u
h y a
Bunyoe-bunvoe
u r e u n g y o b b a n g s i , j i b o h lage t i c r a - t i g a
Bunyoe-bunyoe b u l o h m e u r i n d u , meunan l a k u kaye nyang na
Bunyoe-bunyoe geuoh g e u n d r a n g , bunyoe c a n a n a geuoh dua
M e u g i s a c a b e u e n g m e u g r ' i n g - g r ' i n g n, kaye bandum nyumnyum g a b r a
Meunan-meunankeuh dum kaye, masnq lage l a d a t r a s a
1

( K e l i l i n g i s t a n a b a n y a k o e p o h o n a n , w a n g i bauan g a h a r u
cendana
Aneka bunga semerbak harum, d i s i t u peoohonan i n d a h r u o a
Dalam k u t a ada s u n g a i , i n d a h n i a n t a k b e r t a r a
Dalam t i d a k d a n g k a l oun b u k a n , r a j a A s a h a n mandi s u k a
Teoian d i t u r a b b e r l a b u r kaour, r a j a k a f i r kaya raya
P a n t a i n y a pun i n d a h amat, p u d i i n t a n campur m u t i a
A i r n y a m a n i s t i a d a l a w a n , t a m s i l b a n d i n g a n dengan n i r a
Nama s u n g a i Anda k e t a h u i , d i n a m a i K r u e n g B a r i s a
B e r t i u o a n o i n a i r b e r i a k , r a j a senang h a t i suka
Pohon k a y u oun s a t u l a k u a n , s e o l a h n y a n y i a n d i t e l i n q a
B e r t i u p a n g i n g e m e r i n c i n g d a u n , t e r d e n g a r o r a n g menggesek
biola
G e m e r i n c i n g daun s e d a o b u n y i a n , s e o l a h n y a n v i a n o a n t u n
Rawa

147

S e o l a h - o l a h p e t i n y a n y i a n , b u n y i o r a n q meniun o u o u t
Seolah Punvi nyanvian biduan, suara t a n a i s a n d i udara
S e o l a h b u n y i budak m e n a n g i s , b a r u s a j a m e m a n a a i l bunda
S e o l a h b u n y i h e l a t k e n d u r i , s u a r a f a k i r memohonkan doa
S e o l a h b u n y i t a b u h a n r e b a n a , b e r c a m p u r dengan s u a r a a e n t a
S e o l a h b u n y i s u a r a qenqgong, b u n v i l a v a n a a n d i u ^ a r a '
S e o l a h b u n y i n y a n y i a n saman, d i s e b u t ' d i n - d i n A l l a h u he y a '
S e o l a h b u n y i o r a n q b e r b a n g _ s i , d i p a s a n g nada t i q a - t i q a
S e o l a h b u n y i b u l u p e r i n d u , b e g i t u l a h l a k u k a v u s^raua
S e o l a h b u n y i t a l u a n q e n d e r a n q , b u n y i c a n a n g d i p a l u dua
B e r k i s a r c a b a n g g e m e r i n c i n q d a u n , semua oohon s e a k a n
bersuara
B e g i t u l a h semua o o h o n a n , a n e k a l a g u a n n i k m a t t e r a s a )
L r . 1564-87)
1

Melayu: o e t i n y a n y i , aramofon

148
Lajnpjjran:

versi

L u k i s a n k e c a n t i k a n p u t r i Asahan dalam v e r s i I I dan


III/VI.

L u k i s a n k e c a n t i k a n P u t r i Asahan dalam v e r s i I I
d i o e t i k ^ a r i naskah F

fia

Kungieng meulaku t h a t mupadan, putroe Asahan Keumala


Donya
Putroe t h a t j r o h ban cng gaoeueh, seumeuloh dueh d i
dalam bhtra
S a p a y j i bulat. dom geurawot, aneuk j a r o e c u t ban geujangka
D h o e j i leuntk dua keuung, t a l o e keu'ieng mis neuraca
B a h o j i timang ban baaoe cng, putroe leuntng ban b i n t a n g
ka l a
Mieng m e u k i l a t na ban ceureumn, a i g o e j i ban kaca Rawa
Meumbot-bot dalam teumalang,umang-umang d i blann s i n j a
J i t o b ^ b u ' o k c o t ban t i h a n g , h'an i e u e t tapandang mumtmt mata
Di uram ok na bungong tajk, d i ujong ok meulu Cina
Di uram ok na bungong tamoang, ub kay keumana mata
meutia
Di uram ok na bungong peukan, d i ujong nyan na bungong
j eumpa
Di bak d h o e j i na oatham, d i bak andam mank mutia
Di ujong ok j i g a n t u n g cangg, d i ujong cangg j i g a n t u n g
geunta
Di uram ok be seubak seubok, d i ujong ok be s i n j a k a l a
Adak na untong tateume riwang keu ngn Putroe Phanq d i
ateueh k e u t a
('Kulihat lakuan beroadanan, o u t r i Asahan Keumala Donya
P u t r i indah bak timbangan kaoas, nampak j e l a s dalam bahtera
Lengannya b u l a t b a g a i d i l a r i k , j e m a r i l e n t i k bagai d i j angka
Di d a h i l e n t i k dua k e n i n g , n u t r i l a n g s i n g bak b i n t a n a
kej ora
P i o i mengkilap b a g a i c e r m i n , g i a i umpama kaca Rawa
K e p i t i n g dalam k e r a n j a n g , kunang-kunang d i padang s e n j a
Cucuk rambut tgak bak t i a n g , susah dipandang k e m i l a u
cahaya
Di pangkal rambut kembang t a j u k , d i ujungnya melur Cina
Di pangkal rambut kembang tampang, bak cupak mngembang
mata mUtia
Di pangkal rambut kembang oekan, d i ujungnya bunga cempaka
Di d a h i d i b e r i h i a s a n , d i andam manik mutia
Di ujung rambut t e r g a n t u n g c a n a g a i , d i ujungnya d i g a n t u n g
genta
Di pangkal rambut aneka wangian, d i jungnya semerbak s e n j akala
J i k a beruntung sempat k e m b a l i , j a d i teman p e r m a i s u r i d i
(Lr.2312-26)
a

149

8b. L u k i s a n
dj sini

k e c a n t i k a n p u t r i Asahan dalam v e r s i
dioetik dari versi I I I

III/VI

L e u m a h k a j i ' e u l Malm b a n q s a w a n , l e u m a h b a d a n TCeumala


Donya
Na mis b u l e u e n t e u b i e t l a m a w a n , m e u n a n l a k u a n i i o l - u n a
cahya
Na tams b a n b i n t a n a t u i o h , h u s e u m e u l o h u a d a r a
Tanse buleuen lheueh rahob k a b o t , meuqeureulab meucuaca
Muka b a n b u l e u e n p e u e t b l a i h u r o e , a l a t d i a s o v u ^ s i b a h r a
L e u m a h k e u h s u b a n g n a b a n c a w a n , l o l o i n t a n blt-blot c a h v a
B a d a n s a m b i n o e k h u l o k o e u n g e u r a n , t a n na s i o a d a n n v a n a n a
seutara
U l e ^ b a h j r o h t h a t t i m a n g , k e i ' i e n a b a n l h a n a trn d i ^ r ^
K e u n e n g m e u ' a n a g t b a n b u l e u e n s i ' u r o e , andam"di d h o e
santeut rata
T a ' e u k u e h r e u k u e n g j i dom g e u l a r k , d h o e j i leuntk d o n
geuputa
G i g o e j i l u r a a t j r o h m e u k i l a t , n y a n g leuntk t h a t bule
mata
I d o n g j r o h ^ t h a t r a n c o n g k a l a m , mis geu'upam b a n k i l a t p a j a
k m e u c a k c n g s a n g a t i t a m , w a r e u n a n i l a m m e u p u m a t a
Ngn sinanggy s r e t u b a k d h o e , alh j a r o e m e t a d e u o a
Malm t e u c e u n g n g j i k a l n o u t r o e , t e u d u e k t e u o i o o e a t e u e h
geuguda
( T e r o a n d a n g o l e h Malm b a n g s a w a n , nampak b a d a n K e u m a l a D o n y a
S e m i s a l b u l a n l e o a s d a r i iputan a w a n , b e q i t u l a k u a n k e m i lau cahaya
Seumpama b i n t a n g t u j u h , c a h a y a m e m b i a s k e a n g k a s a
Umoama b u l a n l e o a s d a r i l u o u t a n k a b u t , k i l a u k e m e r l a b
bercahaya
Muka b a k b u l a n e m o a t b e l a s h a r i , p e r h i a s a n d i p a k a i h a r g a
sebahra
T e r l i h a t subang s e b e s a r cawan, i n t a n k e m e r l a b membias c a h y a
Badannya molek e l o k ruoawan, t i a d a oadanan yang s e t a r a
Bahunya imbang bak timbangan, pinggang l a n q s i n g t a k b e r t a r a
L e k u k a n k e n i n g b u l a n s e h a r i , andam d i d a h i r a p i r a t a
Lehernya indah bagai d i l a r i k , dahinya l e n t i k bagai d i t a t a
G i g i n y a p u t i h i n d a h m e n g k i l a o , y a n g l e n t i k amat b u l u mata
Hidung indah merancung kalam, b a g a i dihuoam
bercahaya
Rambut t e r s u s u n s a n g a t h i t a m , w a r n a n i l a m b e r p e r m a t a
Dengan s a n a g u l condong ke d a h i , g e r a k a n j e m a r i l a y a k semata
Malm t e r p e s o n a m e m a n d a n g p u t r i , t e r d u d u k k a g u m d i a t a s
kuda-kuda)
(Lr.

2259-73)

150
Lajnniranj

Tentancj t u a h S i ' u i u t clan r a h a s i a k e m a t i a n n y a vanq t e r l i h a t dalam v e r s i I I I dan V I . D i s i n i d i n e t i k d a r i v e r s i I I I .


Yohnvan m e u t u t o t u a n u t r o e h a n q , o u t r o Panana a h l o y
bicara
S i ' u j u t po Malm s i t t h a t meutuah, ngn u j o n g l i d a h j i
sikhan sukla
S i ' u j u t PO Malm t h a t b i t meutuah, ka j i m e u s u m p a h b e u s o e
lam d o n y a
Adak t a b o h po M a l i m S i ' u j u t d i dalam p e u t o e , sithn-thn
meuwoe meuih limng b a h r a
Teuma S i ' u j u t geuboh lam p e u t o e , sithn-thon b i t meuvjoe
meuih limnq b a h r a
L h e u e n g t u j o h thn dudoe n i b a k n y a n , leumah b u r e u h a n bak
J a Ulama
Leumah b u r e u h a n bak K u j a Pakh, u r e u e n g n y a n a leubh
A l l a h oeunyata
M a l a ' i k a t meuhey bak PO J a Pakh, j e u n o e ka iadh S i ' u j u t
binasa
M a l a ' i k a t y u e ooh ngn bak k e u r e u t o e , r a j a p i n d o e j e u n o e
binasa
S i ' u j u t o i k a g e u o e u l h e u e h d i d a l a m o e u t o e , po J a n e u n e u t o e l k e u n a n s i g r a
Bak k e u r e u t o e ban inang j a r o e , oo J a n e u s e u d o e r a j a c i laka
'Oh ban neuseuot r e u b a h meuaul, s a h k a mat r a j a c i l a k a
D

( K e t i k a i t u b e r k a t a Tuan P u t r o e P h a n g , o u t r i Banang a h l u l
bicara
S i ' u j u t , h a i Malm, s a n g a t b e r t u a h , u j u n g l i d a h n y a pun
separoh c o k l a t
S i ' u j u t , h a i Malm, sungguh b e r t u a h , / b e r s u m p a h b e s i d i
atas dunia
_/sudah
A n d a i S i ' u j u t d i t a r u h d i o e t i , d a l a m s e t a h u n k e m b a l i emas
lima bahra
Maka S i ' u j u t d i m a s u k k a n k e o e t i , sungguh t e r b u k t i s e p e r t i
dikata
S e l a n g t u j u h t a h u n k e m u d i a n , nampak b u r h a n nada J a Ulama
Nampak b u r h a n pada J a Pakh, o r a n g y a n g s a l i h A l l a h t u n j ukkan
M a l a i k a t s a m p a i k a n pada J a Pakh, k i n i s a h i h S i ' u j u t b i nasa
D i s u r u h l i b a s dengan b a t a n g m u r b a i , r a j a k a f i r k i n i b i n a s a
S i ' u j u t pun d i k e l a u r k a n d a r i p e t i , K u j a h a m p i r i dengan
segera
B a t a n g m u r b a i s e b e s a r i b u j a r i , K u j a l i b a s k a n dengan s e aera
B e g i t u d i l i b a s i a oun j a t u h , m a t i sungguh r a j a c e l a k a )
(Lr.

3442-53)

151

Lampiran: 1 O
D e s k r i o s i K i s a h R a j a S i ' u j u t , anbahan b a r u

HMA.

K a r y a A n z i b Lamnyona vang d i d a s a r k a n pada s a l a h s a t u


n a s k a h HMA i n i m e n g i k u t i c a t a t a n yang t e r t e r a oa^a b a o i a n
b e l a k a n g t e k s , b e r a r t i d i t u l i s d i Eanda A c e h , s e l e s a i d i k e r j a k a n pada 20 O k t o b e r 1968. Bersamaan t a h u n n y a dengan K i s a h
r a n c M a l a k a y a n g d i g u b a h o l e h Muhammad A b d u l ^ u t h a l l i b .
Naskah i n i t e r s i m o a n d i b a g i a n Naskah-naskah Timur
UBL d a l a m b e n t u k m i k r o f i s ( m i k r o f i c h e ) , t e t a o i t e r d a f t a r
d a l a m k a t a l o g u s pada b a g i a n r e f e r e n s i umum. N a s k a h k e t i k a n
t e b a l 132 h a l a m a n , d i s i n i s a n i ak t e l a h d i s u s u n d a l a m b a i t
s e n e r t i o a n t u n , p e r h a l a m a n memuat 8 b a i t .
Pada halaman i u d u l t e r d a p a t k e t e r a n g a n s e b a g a i b e r i k u t :
p

KISAH RAJA SI'UJUT


K e u j a d i a n d a l a m Jameun I s k a n d a r Muda K e u r a j e u e n
Geusaln n i b a k ^ a s e u k a h H a r a h .Arah l A n z i b
P e r p u s t a k a a n A n z i b Lamnyong, Aceh 1963

Aceh

P e n v a i r t e l a h mengolah c e r i t a n y a s e c a r a bebas meskipun d i d a s a r k a n pada n a s k a h . J a l a n c e r i t a n y a sama dengan v e r s i I ,


t e t a p i m e n i l i k pada l a r i k - l a r i k d a l a m b a g i a n nembuka k i s a h
t e r l i h a t ada k e m i r i p a n n y a dengan n a s k a h D ( l i h a t L a m o i r a n :
2 Bab 3 ) . B e r b a g a i d e s k r i n s i adegan d i s i n i t e l a h d i s a j i k a n
dalam gaya b a r u yang l e b i h a k t u a l , b i a s a n v a l e b i h r i n g k a s ,
t e t a p i s e r i n g j u g a p e n y a i r nemasukkan kom'entar b e r u o a n a s i h a t y a n g b e r k a i t a n dengan adegan y a n g s e d a n g b e r l a n g s u n g
i t u . S e p e r t i t e r l i h a t m i s a l n y a d a l a m adegan p e n g e r a h a n r a k y a t u n t u k membangun k a o a l , s a m p a i - s a m p a i m e m p e l a i yang a k a n
d i n e r s a n d i n g k a n pun d i b a w a t u r u n d a r i rumah p e n g a n t i n . S e h u ngan dengan m a s a l a h p e r k a w i n a n i n i , maka o e n y a i r memasukkan
n a s i h a t n y a v a n g d i h u b u n g k a n dengan s i t u a s i v a n g ada d a l a m
masyarakat s e k a r a n g . N a s i h a t d i t u j u k a n kenada remaja p u t r i
a g a r j a n g a n t e r l a l u m e m i l i h r u n a dan l a g a k g a y a s e o r a n g pemuda, t e t a p i b e l u m t e n t u b a i k f i ' i l n y a . B e a i t u j u g a d a l a m
adegan R a j a A s a h a n memohon ampun k e p a d a Meukuta Alam meminta
d . i k e m b a l i k a n p e r m a i s u r i n y a , p e n y a i r memasukkan l a g i n a s i h a t nya, ( l a r i k - l a r i k p e t i k a n d i s i n i d i t u r u n k a n dalam susunan
yang b i a s a ) .
Dile t e u ' i n g a t p a n g k a t b i t manyang, j e u n o e h t u a n s a n g
bue lam b a n g k a
U l o n nyoe r a j a k a j i n u w a y a n g , m e u u l a n g - u l a n g m e u a i s a gisa
Ka g r a k t e u k e u d i I ^ e u b r i l T u h a n , a t e u e h l o n t u a n j i t e u ka kada
Bunoe bak Malm neuyue j a k k e u n o e , bak r a j a n a n g g r o e
lam C a k r a Donya
'Oh t r o i h bak r a j a k a neuyue u l a n g , bak Malm Daaang
c u t ampon muda
1

152

Y o h n y a n ^ n e u b e u d o i h R a j a Asahan, neu'k lam sampan geudayng s i c r r a


D i s i n o e adk t a t u e n g i b a r a t , 'oh r a y a p a n g k a t bk j u n g kat gata
T a m e u n i e t keu
lage t i k o i h b l a n g , 'ok gob b e t t a n g a n
angkat k e u o a l a
Haba i b a r a t l o n peuduek s i ' a t , meunyo Danyang t h a t hana
l guna
( T e r i n g a t k e t i k a b e r o a n g k a t t i n g g i , k i n i t a k ubah b a g a i
k e r a d a l a m h u t a n bakau
Saya yang r a j a d i m a i n - m a i n k a n , b e r u l a n g - u l a n q ke s i n i
ke sana
Sudah t a k d i r d i b e r i k a n Tuhan, ke a t a s d i r i n a s i b t i m p a
T a d i Malm Daganq menyuruh ke m a r i , pada r a j a n e q e r i
dalam C a k r a Donva
S e t e l a h sampai d i s u r u h k e m b a l i , pada Malm Dagang oangl i m a muda
Maka b e r a n g k a t l a h R a j a A s a h a n , n a i k ke sampan mendayung
seqera
Di s i n i Adik a m b i l i b a r a t , j i k a t i n a q i pangkat jangan
sombong Anda
Menganggap o r a n g b a g a i t i k u s sawah, o r a n g b e r i s a l a m
Anda p a l i n g k a n muka
K a t a i b a r a t c u k u p s e k i a n , t e r l a l u p a n j a n g h i l a n g gunanya )
( h . 82-83)
D i t e m o a t l a i n t e r l i h a t j u g a o e n y a i r memberi D e n a f s i r an b a r u dalam c e r i t a , s e p e r t i m i s a l n v a kemarahan Meukuta
Alam t e r h a d a D J a Pakh, d i s i n i n e t r a l i s i r o l e h o e n y a i r i e wat u c a o a n b u j a n g , bahwa r a i a s e d a n g s u s a h .
D i teungh r i m b a b u r o n g t e u r e u b a n g , bak t a n o h l a o a n g
ooh l a w a guda
B e u r a y e k gash t e u n g k u n e u s a y a n g , peungn s u l o t a n n a n a g r o e Guha
R a j a g e u t a n y o e a k a y k a l u o o t , Ladng k a jitt deungn
K r u e n g Raya
Saleuem bak t e u n g k u h'an r o b g e u s e u ' S t , seumangat k a
sret raja rab g i l a
Meunan j i k h e u n l t e u n g k u b u j a n g , t e u n g k u yohnyan s a yang j i t e u k a
(Di t e n a s h rimba burung t e r b a n a , d i lapangan orano oacu
kuda
B e s a r k a n k a s i h dengan s a y a n g , t e m a n i s u l t a n ke n e a e r i
Guha
R a j a k i t a a k a l n y a l u o u t , Ladng d i b a k a r dengan K r u e n g
Ra v a
Salam Teungku a l o a d i s a h u t , semanaatnva r u n t u h h a m o i r
gil-

153
B e g i t u l a h k a t a Tuan b u j a n g , Teungku Dun d a t a n g r a s a
sayangnya)
(h.42)
E D i s o d e Jambo Ay l u k i s a n n y a m i r i p dengan K i s a h P r a n g
M a l a k a , hanya d i s i n i pembangunan k a p a l m a s i h t e t a p b e r l a n g sung d i i b u k o t a k e r a j a a n , t e t a p i s u l t a n j u g a m e m e r i n t a h k a n '
J a Madinah membuat s u r a t k e p a d a b e r b a g a i r a j a d i w i l a y a h
pegunungan.
H J a p a y o n g l o n m u p a k a t , tapeugt s u r a t J a d i g a t a
T a b r i s i p l o h d r o e u r e u e n g m s u r a t , t a y u e e u n t a t k e u
raja lingka
Saboh k e u R a j a P a t i a m b a n g , t a y u e b a n t u o r a n g n a n g g r o e
Malaka
Saboh t a s u r a t k e u r a j a Bukt, saboh tapeu't k e u S i a h
Ulama
U Jambo Ay keunoe t a y u e t r e n , tapeungn uln p r a n g
Malaka
( H a i J a Pakh s a y a s a r a n k a n , s u r a t b u a t k a n o l e h Anda
K i r i m k a n s e o u l u h orang pengantar s u r a t , suruh sampaikan
pada r a j a - r a j a
S a t u u n t u k R a j a P a t i a m b a n g , s u r u h b a n t u p e r a n g ke M a l a k a
S a t u u n t u k R a j a Bukt, s a t u l a g i u n t u k S i a h Ulama
S u r u h t u r u n ke Jambo Ay, t e m a n i s a y a menyerang M a l a k a )
( h . 52)
Demikianlah d e s k r i p s i t e n t a n g beberapa bagian c e r i t a
y a n g m e n g a l a m i penambahan d a r i p e n y a i r . J a l a n c e r i t a s e l e b i h n y a sama dengan v e r s i I .

Vous aimerez peut-être aussi