ศูนยวิเคราะหโครโมโซม ภาควิชาวิทยาศาสตรชีวภาพ คณะวิทยาศาสตร
มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี ถ.สถลมารค อ.วารินชําราบ จ.อุบลราชธานี 34190
โทรศัพท (045) 288380 ตอ 4220 โทรสาร (045) 288380
การศึกษาโครโมโซมกับความผิดปกติ
(Chromosome study and
chromosome disorders)
x chromosome
45,XO,Turner syndrome
โครโมโซม คือ อะไร มีความสําคัญอยางไร
โครโมโซม คือ โครงสรางทางพันธุกรรม
ที่อยูภายในนิวเคลียสของเซลล ประกอบดวยดีเอน
เอ (DNA) กับ โปรตีน โครโมโซมเปนที่อยูของ
หนวยควบคุมลักษณะพันธุกรรมหรือยีน ซึ่งเปน
ตัวกําหนดลักษณะพันธุกรรมตางๆของสิ่งมีชีวิต
ในสภาวะที่เซลลมีการแบงตัว โครโมโซมจะหดสั้น
เขาเปนแทง เมื่อมองผานกลองจุลทรรศนจะมี
รูปรางคลายตัวเอ็กซ (X) หรือขนมปาทองโก เมื่อ
ยอมดวยสีจิมซา (Giemsa) จะติดสีชมพูแดง เราจึง
สามารถตรวจนับจํานวนและศึกษารูปราง
โครโมโซมได โครโมโซมอาจเกิดความผิดปกติได
ซึ่งจะทําใหเราเปนโรคพันธุกรรม มีอาการผิดปกติ
แบบตางๆ โดยเฉพาะอยางยิ่งภาวะปญญาออน มี
ความพิการของรางกายและอวัยวะที่สําคัญๆทําให
ผูปวยทุกขทรมาน หรือ เสียชีวิตได
โครโมโซมของคนปกติเปนเชนไร
โครโมโซมของคนเรามีอยู 46 แทง (23
คู) โดย 44 แทง (22 คู) เปนโครโมโซมที่ไม
เกี่ยวของกับการกําหนดเพศ เรียกวา ออโตโซม
(autosome) อีก 2 แทง (1 คู) จะเปนโครโมโซมที่
เกี่ยวของกับการกําหนดเพศ เรียกวา โครโมโซมเพศ
(sex chromosome) ซึ่งในเพศชาย จะมีโครโมโซม
เพศเปน XY (เอ็กซและวาย) ในเพศหญิงจะมี
โครโมโซมเพศเปน XX (เอ็กซ 2 แทง) ดังนั้นจึง
เขียนสัญลักษณแทนเพศชายปกติวา 46,XY และ
เพศหญิงปกติวา 46,XX
ผูปวยที่เปนโรคพันธุกรรมที่เกิดจากความ
ผิดปกติของโครโมโซมจะมีจํานวนของโครโมโซม
และรูปรางของโครโมโซมแตกตางไปจากคนปกติ
ดังนั้นเราจึงสามารถตรวจโครโมโซมเพื่อ
วินิจฉัยโรคพันธุกรรมในกลุมนี้ได
การตรวจโครโมโซมเพื่อวินิจฉัยโรคพันธุกรรม
เนื่องจากผูปวยมีลักษณะอาการของโรคที่
แสดงออกมาอยางจําเพาะและสอดคลองกับความ
ผิดปกติของโครโมโซม ดังนั้นแพทยจึงสามารถ
วินิจฉัยโรคพันธุกรรมกลุมนี้ไดโดยการตรวจที่
เรียกวา การตรวจโครโมโซม หรือ Chromosome
study
Chromosome study มีความจําเปน และมี
ความสําคัญอยางยิ่งตอการวินิจฉัยโรคพันธุกรรมใน
กลุมนี้ เพราะ ผลที่ไดจะเปนประโยชนในการยืนยัน
ผลการวินิจฉัยทางคลินิค การพยากรณโรค การ
กําหนดแนวทางรักษา ชวยลดความเครียดของ
ผูปวยและครอบครัว ตลอดจนเพื่อปองกันการเกิด
โรคซ้ําในลูกหรือญาติพี่นองที่จะเกิดตามมา
การตรวจโครโมโซมไมใชวาทุกคน
จะตองตรวจ เฉพาะบุคคลที่มีขอบงชี้เทานั้นที่
สมควรไดรับการตรวจโครโมโซม
ขอบงชี้สําหรับการตรวจโครโมโซม
การตรวจโครโมโซมควรกระทําในกรณีตอไปนี้
1. ผูปวยที่ไดรับการวินิจฉัยทางคลินิควาเปนกลุม
อาการ (syndrome) ที่เกิดความผิดปกติของ
โครโมโซมการตรวจโครโมโซมในกรณีนี้ม
ประโยชนใหญๆ 2 ดาน คือ
1.1 เพื่อยืนยันการวินิจฉัยทางคลินิค ซึ่งมีผลทํา
ใหการวินิจฉัยสุดทายแมนยําหรือแนนอน
ยิ่งขึ้น หากผลการตรวจโครโมโซมไม
สอดคลองกับการวินิจฉัยทางคลินิค ก็จะเปน
แนวทางใหแพทยผูรักษาเปลี่ยนการวินิจฉัย
หรือหาทางศึกษาเพื่อการวินิจฉัยที่ถูกตอง
ตอไป
1.2 เพื่อเปนแนวทางสําหรับใหคําแนะนําแก
ครอบครัว(genetic counseling)เพื่อประโยชน
ดานปองกันการเกิดความผิดปกติซ้ําอีก
2. ผูปวยที่มีลักษณะพิการของรางกาย
(malformation) ตั้งแต 2 ลักษณะขึ้นไป โดยจะมี
ลักษณะปญญาออนรวมดวยหรือไมก็ตาม หากไมมี
หลักฐานหรือประวัติที่แสดงสาเหตุของความพิการ
หรือเปนกลุมอาการที่ทราบกันทั่วไปวาไมไดเกิด
จากความผิดปกติของโครโมโซม ก็ควรไดรับการ
ตรวจโครโมโซม
3. ทารกหรือผูปวยที่มีลักษณะใบหนาแปลกๆ
(funny looking characters) แทที่จริงคนกลุมนี้ก็
คือ กลุมเดียวกับขอ 2 นั่นเอง แตความพิการของ
อวัยวะตางๆ ไมชัดเจนแตเห็นลักษณะรวมๆของ
ใบหนา ซึ่งผิดปกติอยางละเล็กอยางละนอย ทําใหดู
เปนคนที่หนาตาแปลกประหลาด
มีผูรายงานวา ทารกแรกเกิดที่แพทยสง
ตรวจโครโมโซมเพราะเหตุผลวา มีหนาตาแปลกๆ
เพียงอยางเดียว พบความผิดปกติของโครโมโซม
รอยละ 20
4. พอแมของคนที่มีความผิดปกติทางดาน
โครงสรางของโครโมโซม ไมวาความผิดปกตินั้นจะ
เปน duplication deletion inversion translocation
insertion หรือ isochromosome
การตรวจนี้เพื่อประโยชนในการให
คําแนะนําทางพันธุศาสตร (genetic counseling) เพื่อ
ปองกันไมใหความผิดปกติของโครโมโซมเกิดขึ้น
ซ้ําอีก ซึ่งจะเกิดขึ้นในกรณีที่พอหรือแม (ซึ่งเปนคน
ปกติ) มีความผิดปกติของโครโมโซมซอนอยูในรูป
ของพาหะที่สมดุล (balanced translocation carrier)
หากตรวจพบวาพอหรือแมเปนพาหะที่
สมดุลยของโครโมโซมผิดปกติทางดานโครงสราง
ดังกลาว สิ่งที่ควรทําตอไปมี 3 ประการ คือ
4.1 ตรวจโครโมโซมของญาติของคนที่
พบความผิดปกติตอไปอีก เชน หากพอเปน
พาหะ ก็ควรตรวจพอและแมของพอ และ
ตรวจพี่และนองของพอดวย
4.2 ใหคําแนะนําทางพันธุศาสตรแกผูตรวจพบวาม
โครโมโซมผิดปกติ
4.3 เจาะน้ําคร่ํามาตรวจโครโมโซมกอนคลอดใน
กรณีหญิงที่เปนพาหะนั้นตั้งครรภ หรือกรณี
ภรรยาของผูชายที่เปนพาหะตั้งครรภ
5. ลูกทุกคนของผูมีความผิดปกติทางดานโครงสราง
ของโครโมโซมแบบเปนพาหะที่สมดุล คนที่มีความ
ผิดปกติของโครโมโซมในลักษณะนี้ อาจมีลูกที่
5.1 มีโครโมโซมปกติ หรือ
5.2 เปนพาหะที่สมดุลของโครโมโซมผิดปกติ
(เหมือนพอหรือแม) หรือ
5.3 มีความผิดปกติของโครโมโซมใน แบบที่ทํา
ใหรางกายหรือสมองผิดปกติ
 ความผิดปกติของโครโมโซมนีอ้ าจไดรับการ
ถายทอดมาจากพอหรือแม ทําใหการเรียงตัวของ
โครโมโซมตอนแบงตัวแบบไมโอซิสผิดปกติ เมื่อ
เกิดการไขวกันของโครโมโซม (crossing over) จึง
เกิดโครโมโซมผิดปกติในรูปแบบใหม เมื่อถายทอด
ไปใหลูกทําใหเนื้อโครโมโซมขาดหรือเกินในลูก
(unbalanced structural aberration ) และเกิดความ
ผิดปกติของรางกายและ/หรือสมอง
6. คูสมรสที่มีประวัติแทงเองตั้งแต 2 ครั้งขึ้นไป
การแทงมีสาเหตุหลายอยาง มีผูพบวาประมาณ
รอยละ 38 ของทารกที่แทง ตรวจพบความผิดปกติ
ของโครโมโซม ความผิดปกติของโครโมโซมใน
ทารกจํานวนหนึ่งเกิดจากความผิดปกติที่เกิดขึ้น
ใหม(De novo)ใน gonad ของพอหรือแม ทารกอีก
จํานวนหนึ่งไดรับการถายทอดโครโมโซมผิดปกติ
มาจากพอหรือแม โดยที่พอหรือแมมีโครโมโซม
ผิดปกติแบบพาหะที่สมดุล แตลูกมีเนื้อโครโมโซม
ขาดไปหรือเกินมา คูสมรสที่แทงบอยพบประมาณ
รอยละ 0.5 ของคูสมรสทั้งหมด มีผูรายงานวาในคู
สมรสที่แทงบอยจะพบโครโมโซมผิดปกติในคู
สมรสคนใดคนหนึ่ง รอยละ 3-8
การตรวจโครโมโซมในกรณีนี้ ประโยชน คือ
1. ชวยบอกใหทราบสาเหตุของการแทง
2. หากตรวจพบความผิดปกติของ
โครโมโซม จากลักษณะโครโมโซมที่
ผิดปกตินักพันธุศาสตรจะบอกไดวาคู
สมรสมีโอกาสไดลูกปกติหรือไม ใน
สัดสวนเทาไร
3. หากตรวจพบโครโมโซมผิดปกติในคู
สมรสคนใดคนหนึ่ง แพทยจะไดพิจารณา
เจาะน้ําคร่ํามาศึกษาโครโมโซมของทารก
ในครรภ หากมีการตั้งครรภครั้งตอไป
7. คูสมรสเปนหมันโดยไมทราบสาเหตุ
ความผิดปกติของโครโมโซมเปนสาเหตุหนึ่งใน
หลายๆสาเหตุของการเปนหมันในผูชาย ไดมี
การศึกษาผูชายที่เปนหมัน 1,204 ราย พบวารอยละ
2.5 เปน Klinefelter syndrome ซึง่ โครโมโซม
ผิดปกติสวนใหญเปน 47,XXY และมีผูรายงานวา
ชายที่เปนหมันและตรวจไมพบอสุจิหรือพบนอย
มาก (azoospermia) ตรวจพบโครโมโซมผิดปกติ
รอยละ 15.4 และมีการศึกษาในชายที่เปนหมัน
ทั้งหมด 2,372 คน พบคนที่มีโครโมโซมผิดปกติ
51 คน (รอยละ 2.2) เปนความผิดปกติของ
โครโมโซมเพศ 33 คน และผิดปกติที่ออโตโซม 18
คน
ในหญิงที่เปนหมันพบโครโมโซมผิดปกติไม
บอย แสดงวาความเปนหมันในผูหญิงมีสวนที่
เกี่ยวของกับโครโมโซมผิดปกตินอยมาก
8. คนที่มีอวัยวะเพศไมชัดเจนวาเปนหญิงหรือชาย
คนที่อวัยวะเพศกํากวม(ambiguous genitalia)
บอกเพศยากหรือเรียกวา กระเทย มีหลายชนิด การ
ตรวจโครโมโซมมีประโยชนคือ เปนขอมูลอยาง
หนึ่งที่จะชวยจําแนกชนิดของกระเทย และเปน
แนวทางสําหรับการทําศัลยกรรมเพื่อแกปญหา
ตอไป
9. ผูหญิงที่ตัวเตี้ยอยางไดสัดสวน โดยไมทราบ
สาเหตุ
ลักษณะตัวเตี้ยเปนอาการที่พบใน Turner
syndrome ทุกคน โดยที่อาการแสดงอยางอื่นๆ อาจ
มีหรือไมมีก็ได ผูหญิงที่เปน Turner syndrome บาง
รายอาจมีลักษณะผิดปกติอยางอื่นรวมดวยนอยมาก
หรือบางรายอาจมีความผิดปกติในเรื่องตัวเตี้ยเพียง
อยางเดียวไมมีลักษณะผิดปกติอยางอื่นเลย
10. หญิงหรือชายที่ไมแสดงลักษณะเพศทุติยภูมิ
(secondary sex characteristics) คนที่เมื่อถึงอายุ
สมควรก็ยังไมแสดงลักษณะเพศทุติยภูมิโดยตรวจ
ไมพบสาเหตุ มักเกิดจากความผิดปกติของ
โครโมโซมเพศ แตความผิดปกติของออโตโซมก็
เปนสาเหตุได
กลุมอาการ Cri du Chat syndrome : 46,XX,5p-
ที่พบในการทําตัวอยางเลือด
11. หญิงที่ประจําเดือนขาดแบบปฐมภูมิ (primary
amenorrhea) และแบบทุติยภูมิ (secondary
amenorrhea)
หญิงที่ประจําเดือนขาดไมวาแบบปฐมภูมิ
หรือแบบทุติยภูมิก็ตาม หากตรวจหาสาเหตุตางๆ
แลวไมพบ ใหนึกถึงความผิดปกติของโครโมโซม
ไวดวย มีผูรวบรวมการศึกษาโครโมโซมในหญิงที่
ประจําเดือนขาดแบบปฐมภูมิ จาก 700 รายงานพบ
โครโมโซมผิดปกติรอยละ 26.1 – 77.7 มีผูศึกษาได
รายงานวา ในหญิง 64 คน ที่แพทยสงมาศึกษา
โครโมโซมเพราะประจําเดือนขาดแบบปฐมภูมิ
โดยไมมีความผิดปกติอยางอื่น ตรวจพบ
โครโมโซมผิดปกติรอยละ 18.7 ทั้งหมดเปนความ
ผิดปกติของโครโมโซมเพศ
หญิงที่มีความผิดปกติทางดานโครงสรางของ
โครโมโซมเอ็กซ อาจมีการเจริญเติบโตทางเพศเปน
ปกติ มีลูกไดแตหมดประจําเดือนเร็วกวาปกติ
ดังนั้นหญิงที่ประจําเดือนขาดแบบทุติยภูมิ หากหา
สาเหตุอื่นไมพบ ควรสงตรวจโครโมโซมดวย
12. คนปญญาออนระดับปานกลางหรือรุนแรง ที่ไม
ทราบสาเหตุ
ปญญาออนเปนอาการที่ไมจําเพาะตอความ
ผิดปกติของโครโมโซมแบบใดแบบหนึ่ง แตมักพบ
เปนอาการผิดปกติรวมอยูในโครโมโซมผิดปกติ
แบบไมสมดุลแทบทุกแบบ ดังนั้นในคนปญญา
ออนที่หาสาเหตุอยางอื่นไมพบควรศึกษา
โครโมโซมดวย
มีการ ศึกษาโครโมโซมในเด็กปญญาออน
จํานวน 588 คน ในโรงพยาบาลปญญาออนใน
ประเทศออสเตรเลีย พบโครโมโซมผิดปกติ 90 คน
คิดเปนรอยละ 15.3 ซึ่งในจํานวนนี้เปน Down
syndrome 73 คน (รอยละ 12.4) และมีความ
ผิดปกติของโครโมโซมแบบอื่น 17 คน (รอยละ
2.9) จะเห็นวาหากแยก Down syndrome ออกไป
โอกาสพบโครโมโซมผิดปกติในคนปญญาออน
โดยทั่วไปมีเพียงประมาณรอยละ 3
ปญญาออนที่ถายทอดกรรมพันธุแบบ
X – linked บางกรณีอาจพบรวมกับความผิดปกติ
ของโครโมโซมเอ็กซแบบที่มีจุดเปราะ (fragile
site) การศึกษาจุดเปราะของโครโมโซมตองใช
เทคนิคพิเศษ
13. คนเปนมะเร็งบางชนิด
มะเร็งเมือดเลือดขาวเกือบทุกชนิด และมะเร็ง
ชนิด solid tumour หลายชนิด มีความผิดปกติของ
โครโมโซมในเซลลมะเร็งในลักษณะที่จําเพาะหรือ
เกือบจําเพาะ และการตรวจโครโมโซมอาจมี
ประโยชนตอการพยากรณโรค การรักษาและการ
ใหคําแนะนําแกครอบครัวของผูปวย
ตัวอยาง เชน มะเร็งเม็ดเลือดขาวแกรนูโลซัย
ติคชนิดเรื้อรัง (chronic granulocytic leukemia)
หากตรวจโครโมโซมพบ Philadelphia (Ph 1)
chromosome การพยากรณโรคจะดีกวาคนที่เปน
โรคเดียวกันที่ตรวจไมพบ Ph 1 chromosome ถึง 4
เทา และผูปวยที่เปนโรคนี้หากในระหวางการรักษา
ตรวจพบโครโมโซมผิดปกติเพิ่มขึ้นนอกเหนือจาก
Ph 1 chromosome แสดงวาผูปวยกําลังอยูในระยะ
ที่จะเกิด blastic crisis คือเกิดโรคมะเร็งเม็ดเลือด
ขาวชนิดเฉียบพลันเพิ่มขึ้น
ผูปวยโรคมะเร็งของจอตาชนิด
retinoblastoma แบบที่เปนขางเดียว มักตรวจพบ
โครโมโซมผิดปกติแบบ 13q14- ในเซลลมะเร็ง
และหากตรวจพบโครโมโซมผิดปกติดังกลาวใน
เซลลอื่นของรางกายดวย เชน ใน lymphocyte
culture ก็แสดงวาคนนั้นมีโครโมโซมผิดปกติที่เสี่ยง
ตอการเกิดมะเร็ง retinoblastoma อยูกอน และ
โครโมโซมผิดปกติดังกลาว อาจถายทอดมาจากพอ
แม หรือไดถายทอดไปใหลูกของผูปวยดวย การ
ตรวจพบโครโมโซมผิดปกติแบบ 13q14- ในเซลล
รางกายของผูปวย จะชวยนําไปสูการตรวจ
โครโมโซมของ พอ แม พี่ นอง และลูกของผูปวย
เพื่อประโยชนในการใหคําแนะนํา ซึ่งเทากับไปเขา
ขอ 4 ของขอบงชี้ในการตรวจโครโมโซม