Jean (diacre du Ve siècle).

Sanctorum Gelasii I papae, Aviti, Faustini, necnon Joannis Diaconi, Juliani Pomerii et duorum anonymorum Opera omnia... post quae poetarum quinti
seculi seriem aperiunt Aurelii Prudentii carmina.... 1847.

1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet 1978 :
*La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
élaborés ou de fourniture de service.

Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence

2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes publiques.

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :

*des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans
l'autorisation préalable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.

4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du code de la propriété intellectuelle.

5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur
de vérifier la conformité de son projet avec le droit de ce pays.

6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

 PATROLOGLE

CURSUS COMPLETUS
SIVE
BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, GOMMODA, OECONOMICA,

OHIH SS. PATRUM, DOCTORUM SCRIPTORMHQIIE1iCCLESIASTICORUM

cui

AB JEVO APOSTOLICO AD INNOCENTII III TEMPORA

FLORUERCHT;
RECUSIO CHRONOLOGICA
OMNIUMQVJE EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLICJETRADITIONISPER DUODECIMPRIORA
ECCLESIiE S^ECULA,
JUXTAEDITIONES ACCURATISSUIAS, 1NTERSE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUSJIANUSCRIPTIS COLI.ATAS,
PERQUAM DILIGENTER CASTIGATA ;
DISSERTATIONIDUS,COMMENTARIIS LECTIONIBUSQUE VARIANTIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA;
OMNIBUS OPERIBtJS PQST,AMPLISSIMAS EDITIONES QVJETRIBUS NOVISSIMISS/ECULIS DEBENTUR ABSOLUTAS
DETECTIS, AUCTA ;
INDICIDUS PARTICULARIBUS ANAL\TICIS,SINGULOS SIVETOMOS, SIVEAUCTORES ALICUJUS MOMENTI
SUBSEQUENTIBUS, DONATA;
INTRA
CAMTIILIS IPSUM TEXTUMRITEDISPOSITIS, NECNON ETTITULIS SINGULARUMPAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM
DISTINGUENTIBUSSUBJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIBUS,ADORNATA ;
OPERIBUS CUM DUBIIS
TUMAPOCRVPHIS, ALIQUA VEROAUCTORITATE 1NORDINE ADTRADITIONEM
ECCLESIASTICAMPOLLENTIBUS, AMPLIFICATA;
DUOBUS INDICIBUS GENERALIBUSLOCUPLETATA : ALTERO S CILICET RERUM, QUOCONSULTO, QUIDQUID
UNUSQUISQUE PATRUM INQUODLIBET THEMA SCRIPSERIT UNOINTUITU CONSPICIATUR ; ALTERO
SCRIPTUR^E SACR^E, EX QUOLECTORI COMPERIRE SITOBVIUM QUINAM PATRES
ET IN QUIBUS OPERUM SUORUM LOCISSINGULOS SINGULORUM LIBRORUM
SCRIPTURJE TEXTUS COMMENTATI SINT.
ACCURATISSIMA
EDITIO , CETERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA , SI PERPENDANTUR : CHARACTERUM NITIDITAS
CNART^E QUALITAS, INTEGRITASTEXTUS,PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUMVARIETAS
TUMNUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE INTOTOOPERIS DECURSU CONSTANTER
SIMILIS,PRETIIEXIGUITAS,
PRJSSERTIMQUE ISTACOLLECTIO, UNA, METHODICAETCILRONOLOGICA,
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS HICILLICSPARSORUM^S^
PRIMUM AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIHUS AD OMNES IETATES, / (MV>\
LOCOS,LINGUAS FOKMASQUE PERTINENTIBUS, COADUNATORUM. AVIFE(^\
SERIES
PRIMA,
IN QUAFRODEUNTPATRES,DOCTORES ECCLESLELATIN
SCRIPTORESQUE
A TERTUI.LIANO
AD GREGORIUMMAGNUM.
ACCURANTE J.-P. MIGNE,
CURSUUM INSINGULOS
COMPLET01\UM SCIENTl*
ECCLESIASTICJE
RAMOSEDITORE.

PATROLOGI^ TOMUS LIX.

S. GELASIUSI PAPA,S. AVITUS, S. FAUSTINUS,JOANNESDIACONUS,JULIANUSPOMERIUS,
DUO ANONYMI,AURELIUSPRUDENTIUS.
PRIORUMTOMUSUNICUS.— PRUDENTIITOMUSPRIOR.

PARISIIS, VENIT APUD EDITOREM,

IN VIA DICTA D'AMBOISE,PRES LA BARRIERE DENFER,
ou PETIT-MONTROUGE.
1817.
 SAIYCTORUM

GELASU I
PAPJE,

AVITI, FAUSTINI,
NECNON

JOAMS JULIMIPOMIRII
DIACOII,
ET

DUORUM ANONYMORUM

OPERA
OMNIA,
AD PRiESTANTlSSIMAS
MANSI,GALLANDII,EDMOlfDIMARTENEATQUEBALUZII
EDITIONESACCURATISSIME
DIGESTA.

POST
QU.E

POETARUM QUINTI SiECULl

SERIEM APERIUNT

AURELII PRUDENTII

CARMINA

EXPRESSA
JUXTA
EDITIONEM NONPAUCIS
AREVALI, VITIISEXPURGATAM,
SED1NEOPRjEtERTIM
GRAVITER
EMENDATAM
QUODPLURIMA
ADDENDA QU/ENONSINEMAXIMO LECTORIS
INCOMMODO
TREDECIM
AMPLIUS ADCALCEM
PAGINIS OPERUM SUOQUSQUE
CONTINEBANTUR,
RECENSIONE
INHACNOVISSIMA
LOCO RESTITUTA
SINT.

PRUDENTII TOMUS PRIOR, CJETERORUM

TOMUS UNICUS.

PRIX : 1 FRANCS.

PARISIIS, VENIT APUD EDITOREM,

IN VIA DICTA D-AMBOISE,PRES LA BARRIERE D'ENFER,
oy PETIT-MONTROUGE.
 ELENCHUS OPERUM

QUM IN KOC TOMO CONTINENTUR.

S. GELASIUS PAPA I.
*
Epislolce et decrela. r.ol. 1S
S. AVITUS. i
Epislolie. 191
Carmina. 323
JOANNES DIACONUS.
Epislola ad Senarium. 899
S. FAUSTINUS.
Homilia de Passione Domini. 407
JULIANUS POMERIUS.
De Vita contemplativa libri trcs. f-^AS" lpSf*
DUO ANONYMI.
Libellus de Genealogiis Patriarcharum. g^3
De .Compulo paschali libri duo 5i5
INCERTUS AUCTOR.
Ordo monasticus in veteri Scotise monaslerio de Kil-Ros olim observalus. 5GJ
AUREL. PRUDENTIBS
Liber Caltiemerinun. 775
Apolheosis. 915
Hamarligenia. 1007

Paris. —Imprimeriede VRAETDKSIRCV,

rue de Se.res. 37.
 ANN0 DOMIMCCCCXCII.

GELASIUS PAPAI.
(Ex collect. Concil. Mansi.)

PROLEGOMENON.
(Exlb. Ponlificali.)
(o) Gclasius, natione Arer"ex patie Valerio, \ti) sc- A codices ante fores nasilicic Sanctse Mariaeincendiu
dit aunos 4 menses 8 dies 18. Fuit temporibus concremavit. (f) Ilic subgesta synodica, cum fletu,
(f)Theodorici regis el(d)Zenonis Augusli.(c)Hujns et sub satisfaclione libelli, purgatum Misenum epi-
(emporibus inventi suut Manichreiin urbe Roma , scopum rcvocavil, quem et Ecclesiae suse restituil,
quos in exsilio deporiari pra:cepit, quorum quoque qui peccaverat in causa Acacii et Peiri. Ilic fuit

(a) Sccunda die Marlii, anno Redemptoris noslri vil; non ul morluum damnarel, ,sed ut declararet
492, post jnterregniim iiuinquedieruin, Gelasiusna- haereticumsine pcenitentia defunctum alienum esse
limie Afrieamissubrogatus esl Felici leriio. Sub bu- elindigniim illoconsoriiocommunicalioniscalliolicoe,
jus enim anni coiisiilibiisptures cpistol» ab eo daise qua certis quibusdam ritibus praescriptis, Ecclesia
reperiuntur infra. Unde corrigendus est Marcellinus, catholica cum mariuis couinninicare solet. Baronius
qni ejus iugressumpost annnm 495 ponit. Initiopon- anno Douiini 491, nu n. 2 et sequenlibus. SEV.
liliealus Anaslasio imperatori, ortbodoxam fidein BINIUS.
professo , cumniuuicivit litteras pacificas, quas Eu- (e) Sicut tpmpore Leonis, ita etiamnum Manichaei
pbemio Conslantinopolilanopeteuli denegarat, donec latiiabant in Urbe : qui ne deiegerentur, simulantes
Acaciinoinen e diptycbis expunxisset. Hujus tempo- fidem ortbodoxam , una cum catbolicis cnminuuica-
ribns magnus ille inonachoriim pairiarcha , decus bant, a sumplinne calicis autem superslitiose absli-
Occideutalis Ecclesi.-e, Benedictus patria Nursinus, nebant; quia Cerinihum aliosque haeresiarchas se-"--"s
ab urbe Roina , ubi littesis operam dcderat, in so'i- B ctaii vinum creaiiiram diaboli esse ducebant. /"':.[
tudinem reeedens, subliinioris vilsemonassicaeprima Verha Leonis sermone quarto de lempore quadra-
fundameniajecil. SEV. RIMUS. gesimali hrc sunt : Cumquead legendam inftdelila-
(b) lndicesVaticani idem altcstanlur. SEV.BIMUS. lem suam nostris audeant inleressemysteriis,fita in
(r) Hic post Odoacrumregem Ilerulorum ter qua- sacramentorumcommunionese temperant, ui iiiterdum
terve deviclum , ac tandem contra datam (idem , tulius laleant, ore indigno Christi corpus accpiunt,
anno Christi 495 interemplum, annis triginta Iribus sanguinemveroredemplionisnostrmhaurire declinant. :.
Oslrogolhiset Italis, regio titulo et ornatuasservaiis, Quodideo vestramvolumusscire sanctitatem. ut vobis~~~
imperavit, missaque deiuceps legatione, paiem :il> liujuscemodihominesex Ivs manifeslenturindiciis, el
Anastasio omnibusque rcgibns peiivit et impetravii. quorum deprehensafueril saerilega simulalio notati et
Clodovaei liliam in uxorem duxil; filiariiinque ex proditi, a sanclorum socielale sacerdotuli auctontate
rnncubina alteram Alarico Vesigothorum, alteram pellantur. Ul ergo certo aliquo et maiiifestissimo in-
Burguridionuiiiregi elocavit. Cassiodorus in Cbroni- dicio, evidenlique nota Manichaji, clanculo in Urbe
co , item epislola prima. Hic quaniumvis Aiianus latitantes, et fidem orthodoxam simulantes, a catho-
essel, catholitos tamen gratos babebat, et non lan- I.cis discernerentur, pro necessitate temporis ac loci,
tum de episcnpis catholicis, verum etiam de ipsa cdito dccreto constituit pontifex, ne aliter quam sub
scde aposlolica bene meritus fuit. Scribunt de <o utraquespeciepanis elvini sacraeucharistia pro lcin-
Tbeodorclus , Nicephorus, Zonaras, ei Cedrcnus, ei pore dislribuerelur. Verba canonis distinci. 2 de
ahi, quod cuidam catbolico sui gratia ad Arianos consecrai. exstantis hsec sunt : Comperimusautem
transeunli, caput resecuerit dicens : Si lieo fidem 'J ., quodquidam, sumpta lantummodocorporissancli por*
sinceramnon tervasli, quomodomihi, qui homosum, liohe, a caiice sacri cruoris abstineanl. Qui procut du-
conscientiamsanam prxstabis? Epiphanium Ticinen- bio, quoniamnescioqua superstitionedocenlurastringi,
sem et Cxsarium Arelatensem veneratus est, et aui integra sacramenla percipianl, aut ab integris ar-
munificeniissimis muneribus tlonavit. Qnalis fuerit ceantur; quia divisio unius ejusdemquemysterii sine
in Symmachum, sedemque aposlol.icam, infra pate- grandi sticrilegionon potest provenire. Unde quani
bil in notis coucilii Romani quarli, sub Syinmacho. inepte inferant nosiri lemporis novatores liserelici,
SEV.BIBUUS. necessario sub uiraque specie cominonicandumesse,
(rf) Errat Anaslasius auclor libri Ponliiicalis.Con- nemo non videt, cum ex hoe loco potius conlrariuiii
stat enim Marcellini,el Cassiodnri in Cbronico, Eva- coliigatur; licui.se niinirum lidelibus hoc tempnre
grii, Cedreni, aliorumque scriptoruin aucioritate , sub altera tantum specie coinmunionemeucharisti-
Zenonein imperalorem sub consulatu Olybrii, anno cam sumere : ad discernendos vero e.t ab Urbe cx-
Domini491, qui fuit Felicis papaenonus, morbo co- pellendos Manichseosillud ad aliquod dunlaxat lem-
mitiali arreplum , adeo ut videretur inortuus, viven- pus prohibiium fuisse. Vide Baronium anno 496,
temque adhuc sepultum fuisse, atque simulataepie- num. 19 ei sequentibus, item qua?diximus supra in
tatis et religionismcrcedem , suo nienlo, justa Dei notis concilii Romani sub Leone, item qua»diccnu»
vindictaretulisse. infra in notis concilii Cons:aiilinopoIilaiii. Sr.v.
_Uormisdapontifex hujus nomen, jam plurimis an- lil.MLS.
nis defiuicli, ex albo caibolicorum imperatnrum per (f) De his fusius in nolis coneilii Romani secuudi
Justiiiuiu imp«raioremexpungi cur.vit ac deinanda- sub Gelasi:»,infra. SEV.BINIUS.
PATUOL.LIX j
 11 GELASII PAP^E I
amator (1) cle.rist paupcrum , et clcrum ampliavil. /K dreac, via Lav'cana in fundum in villa pertusa. FeiSi
'
Hic liberavit a periculo famis civitatem Romanam. aulem cl basilicam sanciae Marisevia Laureuiina in
Hic fecit cohslilulutn de onini Ecciesia. (d) Ilujus fundri Crispini, niilliafio ab Urbe 20^ (6) Ilifefecit
1
lemporibus iterum <Henilrelatib de tJVaecia, eo quoil qninqne librOs adversuS Nestorium et Eulychem,
multa mSla et homicidia flerent a Pelro et Acacio (5)qiii hodic in bibliotheca et arChivo ecciesiaecomi-
Conslantinopolilano. Eodem tcmpore fugiens Joan- nentur. Fecit et hymnos in modum beati Ambro.-ii
nes Alexandrinus episcopus catholicus venit Romam episcopi. Item duos libros adversus Arium. Fecit
ad sedem apostolicam. Quem 15. Gelasius suscepit eiiam et sacramentorum prsefaliones et orationes
cum gloria , cui etiam cl secundam sedem pracbuit. cauto sermone,etepistolas fideielimato sermoue (6).
Ipsis temporibus fecit synodum, et misil per Iractum Mullum sub hujus episcopalu clerus crevii. Hic fecii
Oricntis , el iterum (2) damnavit in perpeluum Aca- ordinationes duas (7) in urbe Roma per menscs Fe-
cium etPetrum, si non (3) poenitentes, sub salisfa- briiarium etDecembrem, presbyteros triginla duos,
ciinne libelli,posliilarenl poehitenlianri,(i) secundum diaconos duos, episcopos per diversa loca numero
bumanilatem primse sedis Ecclesia?. Ilic dedicavit sexaginia septem. Qui etiam sepultus est in basilica
basilicam sanciae Euphemisemartyris in civitate Ti- Beati Petri aposloli, undecimo calendas Deccmbris.
biirtina, milliario 20 ab Urbe. Dedicavitautem basi- B | El post obitum ejus cessavit episcopattis d es
licas alias sanclorum Nicandri el Eleuiherii et An- septem.

(fl)Quasde Acacio et Petro , lanquam vivenlibusa et aclorum Nicseniconcilii,qua»supra tonj.II exstant,

Gelasio damnatis, ^auctor adjungit, procul a vero unum eumdemque esse auctorem , lum quod uiro-
abhorrenl: jam emm ante damnatos et viia fuiictos bique fateatur se ulrumque opus conscripsisse, ut
esse diximus supra in nolis ad vitain etepistolam contra Eutychianos hanreticos, lempore Basilisci im-
sexlam Fclicis. liem in nolis ad concilium Roinanum peratoris circa annum Domini 47b' invalescentes,
sub Felice II. Posset dici, quod horum jam damnaio- fidem orthodoxam defenderet; lum eliam quod Eu-
rum et mortuorum occasione multaCoiisianiinopoli sebium Caesariensemepiscopumulrobique plurimtim
gesta fuerint. SEV.BINIUS. • laudet, eumque tkulis magno aiicni orlhodoxo con-
(b) Hoc grande et praeclarum voliimenfuisse tesla veniemibus exornei, el a suspicione hsercseos Aria-
tur Gennadius de Script. ecclesiast. cap. 14, his nse plane eximat; quod utriusque praefationem in-
verbis : Gelusius urbis Rommepiscopusscripsil ad- luenti prima fronte apparebit. Ipsa vero acla Nicscni
versus Eulyclietemel Nestorium grande ei prmclarum concilii "tribus lomis comprehensa auctore Gelasio
volumen, et tractalus diversarum scriplurarum ct conscripta esse fatetur Pbotius in Bihliotbeca, verbis
sacrameniorumlimato sertnone, elc. Unde palel qund illis qux supra tomo secundo Conciliorum ejusdem
iibellus iste deDuabusNaturis contra Eutycbeiem • t historioe praefixa sunt. Eumdem ergo Gclasium
Nestorium inBibliotlieca sanctorum Patrum cxslans. Cyzicenum bujus libelli auctorem esse, de quo diu
sicque incipicns : Necessariumquoquefuil, etc.,Ge- niulluinque hactcnus dubitatum fuit, cum cardinali
lasio Romano pontificiallribui non possit, siquidem Baronio libenter concliidimus. Verum quicunque
parvuni duntaxat opnsculum sit, unius libri pcriodo Q | tandem auctor hujus libelli fucrii, in doctrina de
lerminatiiin. Haeccommunisdocliornm virorum no- transsubslantialione panis et viui in sacramcnto eu-
siri sxculi sentenlia, cohfirmaturjprimnm ex eo quod cbarislia) ab aliis calholicis scriploribus non discre-
a.uctor allegali opusculi Eusebii Caesaiieiisis scripta pat. Quod eniin ail: Non desinitsubslantiavelnalura
pliirimum commendat, quaeGelasius poniifex in actis panis et vini, inielligendum est de natura el essentia
concilii Romani infra inter apocrypha recensuii. Se- accidentium. Frequens enim est ut communi usu
cundo, quod plurima Grsecorum Pairtim, Lalinorum dicendi subslanlia pro natura et essentia accipiatur.
panca yel nulla leslimonia producat, adeoque Grse- Ila explcat hunc locum Bellarminuslib. n de Sa-
cus polius quam Latinus scriptor esse videatur. Gnm crameiito eucharisti*, cap. 27; Baronius anno
enim adduxisset quindecim Patres Grsecos, duos Christi 436, nuin. 10 el seqnent. Ante victoriam
laniiirn LaiinoS:, Ambrosium et Damasum^profert, ergo triumpbanl Lutherani baeretici, qui ex hocloco
Cyprano, Hilario, Hieronymo, Augustino, lnnocen- doclrinam orthodoxam de transsubstantiatione panis
lio , Leone , Prospero, similibnsque aliis omissis : el vini in sacramento eiicharistiajeversam esse jacii-
quos sibi notissimosGelasius ponlifex nunqtiamomi- tant. Reliqua quse per calumniam ObjiciuniGelasic
sisset. Genrtadio asCribi nequit, quia tradil sc illos pontilici, partiiri refutavimussupra verbis Hujtts lem-
sex libros non adversus Eulycheiem , sed Nestbrium poribusiih<enti(Ool.9,nA. e), parliminfradiluemissir;
scripsisse. Posset sustineri, quod c/x recentioribus tnmo GelastideAhafbemalisVinculo.DescriplisGela-
aiunl plurimi, hnjus libelii auctorem esse Oelasium sii'vide Posseviniimin Apparatusacro, verboGelasius.
' Caesarienscm episcopuihi,cujus memihitsancm> Hie- Exstat apolngia Gelasii adversus Andromacbum sc-
ronymusde Scripl. ecctesiast. «ap. ISO.unde quo- f nalorcrn caiterosqiie Romanos qui Lupercalia secun-
que Thcodoretus in dialogis plura citavit. llhisfrissi- diim morem prislinum colenditconstituebant. Quam,
nuis cardinalis tiaronius post longam liujus rei iuda- ex Baronii Annalibus accepiam , lecioii mfi» exlii-
{tatiitienv, sotertissime inter omnes alios concludit bendaihesse pu:tavi!mus.SEV.BINIUS.
lnijtis libelli de Duabiis Naluris coutra Eutychetem,
(1) Cod. Luc. '490 , ttinator pauperuiil , et cle- sedis Eccie im deest.
riiitt, fcic. (5) lii eodem cod. qui libdie... cdntiiienturdeest.
(2) Mem, el'itemm mhit, et damnaiit. (6) lileni iiod., sermbneiiiultas. ifribejus, clc.
(5) 'IdeVn,pie)iittiii. __ (7) !lneodeiii cod. itiurbe lioma deiSt.
'4) In eodeiii lcoil. rsecmiditmhunmnitatemprimie
13 F.PISTOL/EET DECRETA. 14

GELASII PAP^l I

EPISTOL.E ET DECRETA.

» EPISTOLA PIUMA. \ hsereticos damnatos dici Acacium ct Pclruin. Cur

«/. QuodJsi fas non est, prsesentibussaltem lilteris
GELASIl PAP.EI ADEUPnEMUNUM.
cnlloquamur? Quia aliier appellamus dominica:men-
Sciiiit neminemad sedis apostolkw communionem se
Acacii nomennon damnaverit. sse participes, aliter qui in ejus nobiscutnsocieate
posse admittere qui
Quare eum horlatur ut quemadmodumEutyehetem dissentiunl : quia ipse Dominus alio modo verba
reliquosquehmrelicos,sic quoqueAcaciumanathe- faciebat, a sua prsedicationediscretis; alio discipulis
malizel. regni ccelestissecreta pandebat. Consequener quo-
Dileclissimob fratri ' Euphemiano Gelasius. quc apostoli non ita a suo collegio separaiis, qucm-
•Quodplene cupimus, atque sincera fldei commu- adinodnmfideidomeslicis, consortibusqueloqueban-
nionisquecatbolicacredinlegratione firmari, asserit lur. Sed ait dilectio tua, tantum circa mc sese
tua dilectio, quod alleri solus non sufflciat auditus, c.iritatis habuisse, ut non solum ad scribendum
nisi per litteras spectaverit significaniiamprovOcan- fueris contenlus, sed affatus audire. Legisti sentrn-
tem c de his quaeeirca nos dispensatio divina perfl- liam : Fides ex auditu, audilus autem per verbumDei
cit, ul sic in secundisvicemsalutationisimpenderem. {Rom.x); illud scilicet verbum, quod confessioni
Kon arbitramur vel dileciionemluam, vel aliquem sic beali apostoli Pelri portas inferni nunquam prseva-
hocspcrare poluisse,ul putaret nos, velaliquempiam g lituras esse promisit (Matth. xvi). Atquc ideo ratio-
potiorem,quacsuntgcslarcrcrenles.debuisserespoiisa nobililer exislimasti, quia fldelisDeus in verbis suis,
proniereri; quia nimisjudicare:ur arrogans, si de pri- non nisi alitiuid tale promisisset instituere, veram
ma sede taliier existimasset. Quod si, ut magis opi- sponsionis suse promissionemiinpleret. Ait denique
namur, quasi sociis, quibusprxesse Cbristi munere tua dilectio, nos divinseprovidentisegratia, quod ille
delegalum est, aposlolicam sedem insiilutiim sibi monstraveril, sanctarum ccclesiarum non deserere
noviter sacerdoiem prsreuntibus oportuisse dixisli carilalem, quia me in pontificali sede locaverit non
iitteris indicare. Fuit quohdam ccclesiastica vclus indigentem, sicutait, doceri; sed inlendentem om-
lisecregula apud palres noslros, quibus una calho- nia necessaria ad ecclesiasticicorporis unitatem.Ego
tica apostolicaquecommunio ab omni prsevaricaio*- quidem sum omnium bominum minimus, satis im-
rum libera pollutione constabai. Nunc autem c.uin merilus ad lantse scdis offlcium, uisi quod superna
societatem prseferre malitis extraneam , quam ad gratia semper operatur magnade parvis. Quiideniiu
beati Petri purum redire illibatumque consorlium: de me sentiam cum hoc ipse de se magister genlium
QuomodocanlabimuscanlicumDominiin terra aliena testetur, qui se uiiimum et non dignum voeari apo-
(Psal. cxxxvi)? Quomodo disposilionis apostolicse stolum profitelur (7 Cor. xv)? Verumtamen, ul ad
antiqua foederaprabeamus Iiomiuibuscommunionis(< dilectionistuse verba redeamus, si veraciler assc-
extraneae? Quemadmodumvobis ordinationem re- culus es hsecdivinitus mihi fuisse collala, qusect
nuntiatura est, cui veslro eliam tcstimonio s haeret.i- profecto qusecunquesunt bona, dona sunt Dei: se-
cos damnaiosprseponitis? Diceiforsitan lua dilectio, quere ergo borlamenta non indigentis doceri, et se-
a Hsecest secunda episiola Gelasii, rcsppnsoria dedisset litieras ejusdem argumenti cum priorihus,
illius qua EuphemiusCon-taiUinopolilanusepiscopus pontifex priori seotentiseet epistpioeinhaercns,banc
communioncmcatbolicam sibi negaiam euorquere secundam ad eumdemEuphemiumepistolam resci-
frustra conaius est. Eupliemius orthodnxamquidem psit anno pontificatus sui primo: poterat enim unn
fidem profuebalur; sed quia nomen Acacii prsedc- eodemque spaiio bimestri Euphemius unag[F. sua^]
cessoris sui ab EcclesiaRomanadamnati e diptycbis, lilteras ConstantinojpoliRomam mjsisse), et respon-
proul Felix papa monuerat, necdiim expunxcrat, sorias suarum iude vicissimrecepisse. SEV.BINIUS.
b Non exhorruisse onhodoxoS interdum vocar.i
catholicaeEcclesise cominuiiiooe indignus erai. Ut
Gdasium in locum Felicis spbrogalum accepit fratres Cbrisiianos eliam a communione exlorres.
Euphemius,moremajorum scrjpsilquidem episolam hoc aliisque pluribus excmplis deroonstrari puicst:
fidei suseconfessoriam, ut communicatorias lilleras ompagine enim bumansenaturse et nominis Cbri-
impetraret; sed Gelasius reddidit tantum illi, quoe stiahi, licet non fldei orthodoxse, neqae calliolicrn
ium exsiat, epislolam couimunicatoriam,<pia eum conjunctione, ejusmodi nomenclatura aliquando a
adinnnuilse fruslra de obiinenda Ecclesi.se.catlMlicse ''.) Patribus usitata reperilur. Baroniusan. 492, num.10.
communioneagere antequam nomen Acacii e sacris SEV. BINIUS.
tabulis absiulerit peoitusque eraserit. Qua occasione, <, Id est, reddens certiorera eum, qui ante littoris
cum Euphemius alia lcgatione, alias ad pontiflceni provocaverat. SEV.BINIUS.
1 Alias EuphemioepiscopoConstanlinopolitano,de '• 4 Scliolionms. in cod. Bellov., Hasreticosdamnatot
qiio Marcellinuscomes in chronico, Liberatus cap. dicit Acaciumet Pelrutrt. HARDUIN.
18. Evagr. 1. 3, cap. 23. Nicephor. lib. 16, cap. 19.
 15 'F.LASH PAP^: 1 16
cundiim supernamdisposillonemuniversa cunctaque A j debcmus: in hsccabrupla deduci ncc possumus,nec
inspicientisqusead Ecclesiarum pertinent unitalem, debemus, qui, prsestante Deo nosiro, sinceram pu-
et adversus diabolumconlurbatorem verae pacis at- ramque paternse iraditionis fidem communionemque
que compagis, ut asseris fortiter resistentis. Si ergo retinere, et ab omni prsevaricalorum contagionedi-
rfe me isia pronuntias, autseclanda libi sunl qusca scretam, etiam inlentato pericu'o mortis, optamus,
Cliristo, ut perhibes, constituta sunt; aut palam te, eligentes (si velit Deus) qusclibet illa perpeti, quam
quod absit, Cbrisli dispositionibusobviare depromis, causas incidere damnationis seternse.Date, inquam,
aut ad veniam [al. venamj luxurisede me cognosce- veniam, si lamen cum vos propter ainnrem cujusli-
ris ista jactare. Sed consequenler adnectis, conde- bel bominisvel timorem liseclibenler incurrilis, nns
scendibilemmeetoptima disposilionerevocare possc propter amorem Deiet timorem gchennselalia refu-
ci ncordiam. Proinde, quoniam isto verbo frequenler tamus. Nec vos credatis, dissimulandocausas alque
utiinini, quid sibi velii, explorem. Optima enim illa personas, cu}uslibetnmieiliispossesubrepere ? quia
est Ecclcsisecalholicseatque aposlolicsedispositio,ad neqne Vosita subliles estis, qui non possitis iulel-
meliora <pro(iciendocundescendere, non ad inferiora ligi: et nos, prseslante Den nostro, non reperiiis
dcscendeiidodeficere.£umaulemdiciscondescendere incautos. Nonne missis huc ssepe liileris indicasiis,
nos debere vobiscum,interim.jamvosautdescendere, " cum cseteris haereticisvos Eutycben quoque respue-
aut desccndissemonstratis. Unde.quseso,vel quo isia re? Hocsi verum esi, aut eos qui communicaverunt
descensio est? Ulique ex superiori quodam locoad Eutycheiis successoribus pariter abdicate, autalio-
inferiora qusequedeposito, a catholica [al. dcpositio. rum quoquehsereticorumsuccessoribuscommunican-
A catholica] apostolicaque communione ad hsereti- les, admittite. Sed Acacius, inquis, nihil contra fl-
cam damnatamque prolapsos vns videtis, cognosci- dem, sicut Eutycbes, et successor ejus, legitur nbi-
tis, non negalls: et non solum vos in infimis jacere cunquedixisse; quasi non sit detcrius, et non igno-
delectal, sed eliam in superiore manentes sede vul- rasse verilatem et lamen communicasse veritalis
tis iwpellL Condescendere nos vobiscuminvilatisad inimicis. Si enim, cum aliquis recte sapiens de (ide
ima de summis, nos coascendere vos nobiscumro- catholica commuuiceiillis hacreticis,inlerquos Euly-
gamus ad siimma de imis. Nunc igilur sub conspe- clietem posuistis, vel sticcessoribus eorum, non est
ctu illius e.\cel>aejustiiise judicet genus humanum, fas eos inler caibolicorumallaria nominare : ita cr-
'
quis nostrum debeat alieri obedire. An dicis, ut gone illius Eutychetis succtssoribus communicando,
cselera nunc omiltain, descendil Dominus Lpsede sknili sorie teneiur obnoxius? De lalibus quippe
coelo. Descendit plane, sed ul hominem aberrore convenienler dicilur: Descendantin infemum viven-
liberarel, non ut ejtis misceretur errori. Nonne ip-e C jes (Psal. LIV), qui dum illa vita qua juslus vivil
praempnuitut qui in tccto consisteienl, non descen- (Rom. i), vera alquc catholica pulanliir vivere, re-
derent, necdeea quacin domo videntur essc tollenda pente aut in prnna pravitalis, a.ul in hsereticsecom-
(Matth. xxiv)? Nonne pro omnibusApostolus(/ Cor. muniouisinferna vergunt. Ecce quales Christo dici-
i, 5) clamat unus, t\ix\ plus oinnibus laboravit, cum lis esse prseponendos, cum ille nec animas nosiras
de cnstodia veritalis agerelur, quibus nec ad boram sibimet prsecipiat anleponi. Imo el adhuc quaeriiis
cessimus subjeclionis gratia, ut veritas Evangelii quando fueril damnatus Acacius, quasi revera,
permaikcrel a.pudvos? Videlis ecelestem magislrum ctiainsi eum nullus anle damnasset, non debuerit
condescendere noxiis recusantem? Postremo facia- oitliodoxse et apostolicsccommuninnis, cujus prse-
mus aliquem corruisse,.aJ qucin.benignissimesuble- varicator exstilit ct deserlor, participatione sccludi;
vandum pau'ulum quispiam velit inflecti. Ergo, ut s.cut eiiam quilibet qui fuerit ante caibolicus, cui-
erigainr jacens, miserantem convenit inclinari, non cunque hseresi communicans, mcrito judicatur a
ui cum eodcm prxcipitelur in fovcain. Igiiur per lit- nostra societate removendus; aul in lali snie dc-
teras quas per Sinclitium diaconemdeslinastis, dc bis functus, inter catholieoruni noniina nullaienusrom-
uuos baptizavit, quos ordinavit Acacius, majorum .putari. Miramur tamcn quomodo ista pr ferlis, hnc
i traditione confectam el veram, prxecipnereligiosse"' est et synodiim Chalcedonenscravos su^c;pere pro
'
RoUicitiulini ctmgruamprsubemussine difficultateme- flde calholica profiteamiui; et eos quos damnavi,
'
dicinani. Quonos vullis ultra descendere?Quid lace- sectaniium communicaiores, non parliculariter ge-
lis? Quid verecundaminiverbis cxprimerequod corde neraliicrqtieputetis fuisse damnaios. Ostendiiecrgo
gestatis? Ipsa vos saltem verecundia, quod nonnun- quse synodus in unaquaque haeresi cum erroribus
i|uam fli, debuit commonere. An fursttan, ut baereti- successoreseorumhisconimunicantessimulqtieoiniics
curum damnatorumque et his vel eorum.successori- non damnet elcomplices. Itaque ille vesier Acacius,
bus communtcantiumnomina consenliamusadmitti? qui Eulychianis hsereticis ddeslabili coiiimiinioiic
Hoc non est condescenderead subveniendum, sed facrtlsest parliceps, ab eadera synodo sine dubita-
^evidenterin inferna demergi. Parcile, quseso, ei tione damnatus est, quse et Eulycben Dioscoiuinquu
nobiset vobis. Quod si curam vesri adeo non habe- ciun suc essoribus eornm hisque coimiiunicanis sy-
tis. date veniam.nobis. Dolere ct flere possumus et nodico icnure prosiravii.
1 Forte>rectius, At dicis. IURDDIK.
 17. EPISTOLiE ET DECRETA. »
Sic sequaces quoque eorum, Timoiheum Petrum-1A preccsdeposco,qux per tot aunos ab illis Pairibus glo-
que simili definitione dejecit. Proiude si ea quse-in rio-is, illibata inlaclaque servata esi. Haccnim esi,
syuodo Chalcedoncnsi pro fide et communione ca- sicut ipse dicis, quam Deus nosler de omnibus bene
iliolica lege apostnlica definita sunt, vere certcque fuluram, et secundura suam veritalem et rcgulam gu-
scctamini, sicul vestra professione mulliplici conti- bernandam, et prascius ante consiiluii, et singulis
netur; aul successores ab illa synodo damnalorum quibusquc teraporibus sua disposiiionc convenienter
liisque communicanles abjicite; aul, si islos admitti- aptavit. Hsecest voluntas Dei, cujus tu ingeris men-
lis, ea quae in illa synodo pro flde et communione tionera, quara ego quoque pro meo modulo, quem
catholica et apostolica sunt peracta, non solum falso Dominus donare dignatur, cupio prorsus iraplcre,
vos relincre perpenditis, sed insuper labefaclare ut non reus de hnjiis talenti ceelestis diminutione
'
conamini, et in Eutychianam haeresimsine retracta- reperiar : sed in hoc talento (sicut ipse quoque nos
tione reciditis, meritoquc a ealholicis probamini esse admonel) nicrementum Christi gralia postulo conse-
vitandi: quia ut talem pesiilentiam perpeluo posse- qui, et nuilum prorsus iucidere detrimentum. Hinc
mus evadere, ea quae conlra ipsam ab ea congre- est quod priorihus dileclionis tuse litleris, sicul tua
galione sanctorum Patrum salubriter decreta legun- quoque pagina.designavit, pro vestra sumpsi salule
lur, nullatenus mutilanda, non solum sedis aposlo- B iristitiam, ubi comperi quod erat vnbis noxium, et
licse prsesules, sed etiam Orientalium regionum ca- quod verse paci conirarium reperi. Contrislaiur enim
tholici censuere pontiflces. An Petrum dicilis fuisse Apostolus (// Cor. vu) de errore devianlium, el Iscii-
purgatum, cui communicavit Acacius? Veris asser- tiam recipit de eisdem sua praedicalione correclis.
tionibus edocete, lioc ostendite, hoc probate, quibus Si autem lua caritas, ut dixit, nescio qu >rumncces-
ille modis, quibus ille regulis ab Eulychiana fuerit sitalc constringilur, quod (pace tua dixeriin) sacerdos
prof&sione vel communione mundatus : ut cum id pro veritale promenda nec facere deberet omnii.o
nihilominus evidenii rerum clarueril demonslralione nec dicere; ignoscal nobis hominibus limidissimis,
convictum, palam aperteque possilis adverterc, aut si coarctantc nos terribili el divini judicii grandi nc-
vos debere cedere veritati, aul adversus hanc mani- cessitate conslringimur, sicut qualescunque m niflros
fesla dimicatioue confligere. Nec vobis blandiamini, Christi decet, * nos animas nostras ponere pro veri*
quia fidem catholicam profliemini vos tenere, quia tate salvandas, quam eas lucrari velle veiitatis dimi-
Eulycheiis nomen ademisiis, quia ea veluti prsedi- nutione perdendas, ut non dicam, contra fldem libiti/
care videamini, quse orthodoxa praedicavit antiqui- cujuslibet abdicandas. Islse mihi sunt (quas dilectio
.las. Clamat enim nobis illa evangelica sententia: Aul tua commendat) certse fidei perpeluae cum eo, qui-
facile arborembonam, et fructusejus bonos; aul facite 'C cunque voluerit, in Christi visceribus amicitise. Hic
arboremmaiam el fructus ejus malos: a fructibus enim non lam oplamus prseponialiis, sicut prscdic,s.quam
arbor cognoscitur (Malth. xn) : id est, si voce, si cum fldelibuscunclis sanctum el Deo placilum habere
fide, si professione catholica el aposlolica fldeliter consortium. Hsec mihi (quam. mandat dilectio tua)
veraciterque gloriamini, liiijus et communionemre- pax solida, inconvulsa, et perennis; hoc nnum vin-
cipite. Si vero hxreticorum, scilicct d.tmnatomm, culun (sieut eliam ipse desideras) salulare qu i cun-
vel bis aut successoribus eorum commuiiicaiilium, cta uniri possit Ecclesia. Hoc quibus e=t creditum
.communiovobis placet, quid statis? quid circumspi- (sicut ct ipse deprecaris) protectio divina perflciat.
citis? siinul el eorum aperte manifesteque, remotis Haecest, quai Deus est, caritas (I Joan. iv), quani
obslaculis, dogma defendile. Quid enim juvat? imo poscis de corde puro, et conscientiabona, el fide non
et satis gravat, diclis polliceri quod faclis negalur, . ficla (l Tim. i). Quomodoergo de corde puro, si hce-
utnon solum ipsa per se hseresis Eulychiana, qtiam reticorum fuerit parlicipalione pollula ? Quomodo
sil funeslaChristiano sacramenlo, possilis agrioscerc, conscienliabona, si malorum fuerit confusione pei -
s d quailla et quam gravia haeresis ista in sui defini- mixta? Qiiomodo fidenon ficta, si fuerit mixta ciim
lioiie comitieat. Ecce ad quse nos prsec:pittaconde- perfldis? Qusesi prudenlia iua (sicuteam prccaann)
scemlere provocatis, alque ad quae nos vitae seternaeD diligenier advertat, perspicit aposiolicam.sedenvnoii
pericula cupitis inclinare. Hoc descensu salvare est viiare pacem, sed hscrelicoruro damnatoruuique
agioianlei', an cum languente consumi? Hseeerit vilare vesiigia [al. contagia]. Quae clian%.vos.raiiu-
o. linia dispositio illius quam memoras reparandsc nabililer inluentes, credilis 3comnioiiendumpoptiliun
.concordite, an illa potius, ut rejectis conlagiis per- Conslanlinopolitanum , non, permitlere submoveri
tidoiuiii, integra fide, siucera sui coinmunione po- nomine perlidoruin. Quisnam hoc io Ecclesia Dei,
laiurcommuniocatholicaatqueapostolica,ne haere- quaesole, possii atidirc, cum. uiique pastorem sequi
licorum tabe depulsa, inlemeratam suse fldei con- grex debeat ad nascua saliilaria .revocaniem , non
fessionem nitatur astruere, atque invicem sibimet pcr devia gregem pastor. erjraiilem? Dic niihi, rogo
congruentis orthodoxaeprofessionis communionisque le, grex pro le, awjlu pr.ogrege reddilurus es ratio-
sit uniias? H.inc(sicut dilectionis tuse litterse colior- netn ? Certe s| vobis;boc placef, multo magis causa
lanlur) meis quoque teinporibus cuslodiri, qua valeo cst niibis juslior, qui populum Roinanum a fide illa
1 Forte potius animas. IUHUUIN.
* Fortc coinmovcndum; iu Bellov.,
opponendum,HJUI"U|N.
 -
U GELASU PAPJE I 20
sua, laudabili majorum tradilione percepla, declinare ,A Confilemur ergo Dominum nostrum Jesum Chii-
imn sinentem nos penilits libenter audivimus, si vos stum Fiiiuhi Uei uiiigenitum ante omnia qutdera
Coiistantinopolitanam plebem, ab hoereiica commu- ssecula, sWie principio, ex Palre natum secundum
hione discedere recusahiem, non vultis offendcre. deitatCm; in hovissimis aulem diebus de sanctissima
Sed nos dicitis debere dirigere qui eam valeant Virgiiie Maria eumdcm incarnatura et perfecliim
mitigare. Quomodo me auditura est, qiiem videtur hominem ei anima ratiohali et corporis suscepiione
hsbere suspeclum, si praesules Suos despicit admo- bomousion Palri secundum deiiatem, et homousion
henles? Nonne ipsis aposlolis est prsecepium in ali- nobis seciindura humanitatem. Duarum enim natu-
quibus regionibus verbi prsedicaiioiie non uti, liis raruuj .perfectarum unitas facta est ineffabililer,
quippe ih quibus non fuerant audiendi ? Veniemus, propter quod tinum Chrislum eumdem Filium Dei et
fraier Euphemiane, sine dubitatione, veniemus ad bominis unigenitum a Patre, et primogenilum ei
illud paVendum tribUnal Cbristi (ut laceam * quse niortiiis confitemur; sciehles qnod quidem coselernus
eii hoc sit metuenda vindicta), circumstanlibus illis sit suo Patri seeuiidnm divinitaiem, secundum quam
a quibuS fides ipsa ' est. Non illic inficiationihus, opifex esl omhium, et dignatus est posl consensio-
ilon dilationibus, non a inclnsionibusesl agendnm; nerii sanctissimie Virginis, cum dixit ad angelum ;
Sed manifestissime comprobandum utruin beati Pctri !B Ecce ancilla Domini,fiat miliisecundumverbum tuum
gloriosa confessio cuiquam eorum quos regchdos (Luc.i). Ineffabilitersibi exipsa aedificavitlemplum,
accepil, quidquam sublraxerit ad salutem; an eain et sibi univit, quod non coseternumde sua substan-
auscultare nolens, etiam cum suo periculo rebellis lia e ccelodetulit corpuS, sed ex massa nostra sub-
*exstiterit obslinata pernicies ? Ibi cCrle dilucidabitur stantiae, boc est ex virgine Iioc accipiens, et sibi
utruhi ego (sicut putaiis) acerbus, asper, et nimis unieiis, non DeuS"Verbum in carnem versus est;
durus, difflcilisque sim vobis, qui cutn ralione ve- neqne ut pbantasma apparens, sed inconvertibiliter
stram salutem parturio, qui clamo : Etiamsi auste- et incommutabiliter suam conservavit essentiam
flihl videlur antidolum, accipiie, quaeso, bibitc, primitias naturae nosirse suscipiens, sibi univit, Nain
vivite, nolo moriamini; an vos, qui a noxiis prohi- principium Deus Verbum has nosirse naturse primi-
biii, medicds ducitis exsecrandos, imo qui vultis tias multa sibi bonitate uuirc dignatus est, qui non
vobisciim medicos a<grotare, quam vos recipere permixtus, sed in utriusque substantia unus et ipse
" sanitatem. Et aiia manu : Dominus te incolumem visuS, secundum quod scriplum est: Solvitetemplum
euslodiat. istud, el in tribus diebus resuscilabbillud (Joan. I'I).
» EPISTOLA II. Solvitur enim Chrisius Jesus, secundummeram snb-
ADIiAURENTIUN DELIGNIDO EPISCOPUH. ^ stantiam quam suscepit, etsolutum suscilat proprium
Ad pontificatumassumplus de more RomanteEcclesim templum : hoc ipse secUndumdivinam substamiam,
fidei formuiam, quam omnes profiteri teneantur, secundum quam et omnium ariifex est. Nunquam
prancribii. aulem post resurreclionem unitionis noslrse naiurse
In prolixitale episiolsedilectionis luae magno nos discessit a proprio tempio, nec discedere potcst
gaudioreplesti in ea parte in qua dictura est quod in propter ineffabilem snam benignitatem, sed est ipse
Thessalonicensi Ecclesia, vel in aliis similiter reci- DominusJesus Christuset passibilis, et impassibilis:
lata epislola prsedecessoris nostri de etcessibus passibilis secUndutn humanitatem, impassibilis sc-
Acacii, cuncti eidem anathema dixerint, nec qnis- cundum divinilatem. Suscitavit igitur suum templum
quam communioni prsevaricalori sese miscuerit. Deus Verbum, et in se naturse nostraeresurrectionem
Unde quia nos admones dilectionefraterna, ut velut ' el renovationem operatus est, et hanc DominusChri-
medicinam quamdam fidei episcopis per lllyrirum, stus noster Deus, postquam resunexit a moriuis,
vel aliis minislrare debeamus, quanquam boc copio- discipulis suis ostendebat dicens : Palpate tne, el
sissime faclum sit a beatie recordationis praedeces- iidete quoniam spiritus carnem et ossa non habet,
sore nostro; et quia imos est Romanae Ecclesise quemadmodumme videtishabere (Luc. xxiv); non di-
sacerdoti noviter conslitulo formam fidei suae ad D xit, quemadmodum mc dicitis esse, sed habere, ut el
sancia"Ecclesias prserogare,|hseceadem compendiosa qui habet, et qui babetur considerans, non permix-
nimis brevitate studui renovare, ut sub qua fide tionem, hon conversioiiem, non inntalionem, srd
vivendurh sii, secundum staluta Patrum, in banc unitatem factam respicias. Propterea, et fixuras
nostram epistolam propter brevitatem sine fastidio xlavorum, et fixionem lancese demonslravit, et cum
lector aguoscat. discipulis manducavit, ul per omnia resurreciioncm
a Hsec epistola circularis est et encyclica ad omnes oborla schismata inter Orientalcs et Romanum pon-
episcoposMacedOniae anno 1 pontificatiis.Gelasiiscri- lificem, sedi apostolicse firmiier inhaerere, ejusque
pia, ea occasione quod episcopus Thessalonicensis patrociniumsuscipere consuevissel. Ut ergo reliquos
totius Macedoniaeprovincise nieiropolilanus (ut con- ejus provincioeepjscopos in oflicio caiholicaeet apo-
stal infra ex epist. 9 ad Dardan. et Illyr. episc), stolicaecommunionis coniineret, ad ejusdem provin-
Acacianismodo turpiter adhsereret, qui alias contra cioeanlisliteshas circulares liUerasdedit. SEV.BINIUS.
1 Cod. capituJiVeronen., quia el hic. v Id. cod., existeret.
* Id. i;od., defensaest. •
' Id. cod... illutionibut* SAI., salutcm. HARDUIN.
 '
21 EPISTOL/E ET DECRETA. X2
nostrse naturse in se renovatam docercl: et quia J\ gnatus es , domine sancle aposlolice et beatissiinu
secumlum bealam. diviniiatis substaniiam incpnver- patcr palrum. Desiderii enim et vpti nostr| est jus-
libilis , incommutabilis , impassibilis , iininoilalis, sionibtis vestris in omnibus obcdire , ct queiiiadnio-
uullius indigens, perficiens omnes passiones, se per- dum a patribus nostris accepimus, sedis apostolicoe,
niisit propno inferri lemplo, qqpd vjrtute propria qtiaeviloeet meriiis vestris delata est, praeccpta iu-
suscilavil, et per propriam perfeclionem templi sui temerate servare, alque religioncm orlhodoxam, cu-
reiiovaljonemnostrscnatura. operatus est. Qui autem jus eslis prsedicatores, fidcli et inculpata devoiione,
dicunt subiilern hominem Clirislum, aut passitylem prout noslroe rusiiciiatis sensus patitur, custodire.
*
Deum, aut in carne versura, aul non cpgnituin Eutycliis enim vel Petri Acaciique et oihnium se.cta-
liabuisse corpus, aut de ccelo hoc delulisse, aut torum ejus atque consorlium, velut qusedam pesti-
phantasma esse, aut morlalem dicentes, Deum Ver- fera coniagia, ante vcslram quoque vilaviinus jussio-
bum indiguisse ut a Patre suscilaretur, aul sine nem, et iniilio magis nunc post admonitionein sedis
anima corpus, aut sine sensu bominem suscepisse, apostolicse, et ab cadem nos polltrjoiic neccsse est
autduas substantias Christi, secundum permistionem abslinere : et si i;ui alii ejusdem Eutyclie-tisseciain,
confusas, tinam factara fuisse snbstaiitiam, et non " vel Pelri et Acacii, aut seculi sunt aut sequcntur, vel
confilentes Dominum noslrum Jesura Chrislum dtias • eprumdem sese complicibus alque consorlibus a sti-
osse naluras inconfusas, unam autem personam, manl immiscendos, et a nobis , qui sedi apost>lc.i!
secundum quod unus Cbristus, unus idem Filius, secundum divina prseceplaet Patrutn slat;.ta iucul-
istos anathemalizal calholica et app^tolica Ecclesia. pati servire desideramus, omni ralione vi'atidi stint.
Haecergo sunt, frater dileciissimej qusepro anlidolo El si qui forie prava inlemione (quod ncque arhiira-
nosdehere miltcre flagitasli, quod nullum amarum, mur neque optamus) a sede anostolica >ccredideriul
neque dulce noxium videndum refugite, nam et de segregandos , ab eorum nos alienos esse consoiiio
nostro conventu disposueramus quosdam dirigere, profitemur; quouiam, ut dictum est, Palrum iu om-
si ralio id temporis fieri permisisset : quod facere nibus custodienles praecepta, et inviolabilia sacro-
credimus opportune, cum illarum parlium correciio sanciorum canonum institula seclanles, apnstojicsc
ad nos, juvante Domino, legalione plenissima, sicut et singulari illi sedi vestroecommuni fideel devotione
confidimus fuerit nuntiata. Sperantes etiam de Dei parere coniendinnis. Et quoniam suggerendi foiniteiu
nostri misericordia, ut huic prsedicationinoslraec'e- nobis pro insita sihi benignitatc beatiludo veslra cpn-
menlissimus et Chrislianissimus imperator unanimi- cessit, aliqua niemor..to Tryphoni viro religiqso fllio
lalem suam auxiliumque conjpngat, quaicnus pro npstro, procceptqrumveslrorum portitori, suggerenda
fide qua pollet, in illis regionibus coerceat, quin suis mandav mus. El ut suggestionem ejus, quantutn ar-
qiisesliunculis, et secundum elementa mundi, sicut bitramur justam ei raiionabilem pro supplicatione no-
vas electionis ante prsedixit, superflua vanaque con- stra libenii animp apostolatus vesler digneiur adtnii-
cimni, nolentes conlineri salularibus disciplinis: ?ed lere, juslis precibus exoramiis(quod supplicatio nosira
vos, sicut ail itlem apostolus, non ila didicistis, Chri- merctur effeptum) unuin ex angelica sede vestra cuin
tlum (Coloss.n), si lamen illum audistis, ct in ilto sqepe dicio viro religiosp ad nos iisque pr.iccipite
docti eslis, sicut est veriias in Jesum, quam utique destinare, nt sub ejus prtesenlia qn.-cfidcs orthodoxa,
ille apprehendere poterit qui orthodoxorum Patrum, et yestrae jussioms sinceritas postulat, ordineniur.
sicut jain saepe dictum est, obseryaverit insiituia. Et subscriptio.
Deusle incolumCmcustodiat, frater carissime. Joannes episcopusjsacrpsanctaa Eccjesise Scopiuie
RESCRIPTUM metropolitanoe.civitatis huic rescripto a nobis dato
EPlSCOPOItUM DMIDA.M.B ADGEI.,\SIUJI PAPAU. consentiens, ad omnia quae sutierius contin'eiilur
Gratias agnnt quod ipsos monuerila quibtts cavendum maiiu prqpria subscripsi.
sit; et cupere ipsos ab aposlolica
• sede vhitari scri- Bonosusepisco;us u| stipr.i subscripsi.
bunt. , TJ Samuel episcopus ut supra subscripsi.
Dominosanclo aposiolo \al. appslolico] et beatis- Verianus epjscopus pcr Valeniiuiimarcliiduicoiiuin
simo patri pairum Gelasjo papse prbis Romse, humi- ut supra subscripsi.
lcs episcopi Dardaniae. Faustinus episcopus ul supra subscripsi.
'Saluberrima aposlolalus vestri praeceptaTryphope Ursinus eiJscopus ut S.uprasubscripsi.
viro ielig:oso filio nostro defereiite, qua opprtet de- » EPISTOLA III.
volione suscepimus, et maximas Deo omnipotenti, et
bealiludini vesirse referimus gralias, quod nos pasto- A-DEPISCOPOS DARDANI/E.
rali admnnilione el evangelica doctrina visitaie Ji- Nuntial s* poytificemeleclum;calliplica;fidei libctlum

* Duabuscpistolis admonuit Gelasius ponlifexepi-
scopcs Dardaniae, ut Eulychianorum cimmunioiiein
sedulo vitarent. Priorem (quse excidii) misit pcr
Tryphonem; ad quam proecedeuscpisiola ab cpisco-
' Edil, Rora. melius habet counitum
pis Dardanfae resGripla fiiil. Posteriorein hanc ejus-
dem argumenli misit pcr Ursicinuin, pront ipsi petii-
veranl. F.ncyclicam el circularem fuisse palet ex
vcrbis episiola: iu fiue. Ex eo rpiod ab inkio Euty<
 55 - GELASli PAPJE I 51
transmittit, hortatitrque ul cum Eutycliianistisnon A sus apostoius Paulus qualem liodiccredere Jcbeamus
communicenl,et muneripastorati invigilent. Dominumnoslrum Jesum Christum palain professus
Dilectissimisfratribus universis episcopis perDar- est, dicens : In quo habitat omnisplenitudodiviniiatis
daniam conslitutis Gelasius episcopus. corporaliter (Coloss.u), qtiod brevi capitulo simul
Ubi primum respirare fas est a cqnlinuorum lem- Arianam pestem, ethancquara diximus Eutychianaui
pestate bellorum, quse in iliis provinciis, vel in isiis coslesti prsedicationesubvertii, quia et homo nihilo-
temporibus qualitas incessanter excrcuit, cunclos per minus est, ubi omnis plenaque Divinilas habilare
Dardaniam Dominisacerdotes fraternae sollicitudinis perbibelur, et corporaliter exprimendo, in veriine
caritaie duximus alloquendos : primum quia regimen persistere nostri corporis approbatur.
apostolicaesedis adepli, strepilu publico, sjcut diclum Snper aulem his frequenter ab apostolica sedc, el
est, relardante, commissum nobis sacrse dispensa- per beatocmemoriscsanctum Leonem, et per succes-
tionis offlciura,propriis, ul mos eral, litteris ' nequi- sores ejus certum est, Groecosfuisse convictos, sicut
mus indicare, qiio vestra fraternitas de communionis ipsorum cbartis quas apud nos habemus, sine ambi-
Domini nobiscura inunere gratuletur. Deinde, ut post guilate monstralur. Nunc vero quamvis ipsam pesti-
lantas acerbitates incommoditatesqueraundanas, qua- lentiam non audeant profiteri, eos tamen qui talibus
liler invicem valeremus, mutuus sermo depromeret; B coinmunicaverint, meritoque secundum Chalcedo-
si qua de ecclesiasticis referenda sunt cau- nensis decreti concilii ab apostolica sede damuati
' poslrerao
sis , quae propter insidias perpetui hoslis , pasiorali suni, obstinatique in eadem damnatione defuncii,
sunt jugiter circuraspicienda vigilantia, significatio- pernicioso furore defendunl, et eornra recitationem-
nibus panderemus alternis. His igilur incitati per fra- Ecclesiaecaiholicsemolitmtur ingerere. Quodutique,
trem et coepiscopum nosirum Ursicinum prscseniia quod absit, receptis, eiiam contagiura pravitaiis, cui
dirigere scripla curavimus, proeeunle gralia saluta- • sc communione sociarunt, consequenter incun-itur,
tionis, orantes ut magnanimiier auxilio Dominitole- quemadraodum(quod Dominus averlal!) si Arli vel
rando rerum transeuntium vasiiiatem, magis esse cujuslibet barelici ad ecclesiasticam recitationein
debeamus attenti, ne, quod absit, perpemsesubea- nomen admiltilur, simul ct consoriium detestabilis
mus vilse dispendium. Proindeque catholicseverilaiis erroris assumitur. Unde quia errorem quidera faten-
poscit utilitas praecavenda, dilectio vestra panlisper tur, sed ea sibi putant communionem cailiolicain
advertat. Apud Grsccos , quibus mullas hsereses condilione laxandahi, ut nomina eorura qui prsevari-
abundare non duhium est, jara ante annos fere qua- ' cali sunt illis in ecclesia rccitare sit licilum, cl no:i
draginta cl quinquedc Domininosiri elSalvaioris in- lam ipsi corrigere quaih sinceriiatera caibolic.imin-
carnatiot e nala conqtisestioest : Euiyche qu^ndam ^ flcere nitantur contagio perfidorum ; diieciioncm
preshytero Constaminopolilano in blasphemias pro- vesiram fraternse caritatis affectu non destitimus ad-
n.ieute, rter quas diceret unam lanlummodo, id est, monere, ut si qui lalia seminantes ad vcstras regiones
solam Diyinitatis naluram, sive subsiantiam in D. - forte pervenerint, modis omnibus excludantur, vo-
mino Jesu Chrislo credere nos debere, susceptaecar- bisque cum sede beati apostoli Petri, sicut a patribus
nis veritate prorsus abolita : quod utique improbnm nostris est tradila illibata communio atque ex omni
commentumMarcionistis,Manichseisqueconjunctum, pirle inconvulsa perduret. Certe si qui-i aures
totum sine dubio salutis nostrae solveret sacramen- vestras de hac credideril subreptione pulsandas, s I-
tum; siquidemquanlum et Scriplursevenerabilisdicit licitudine pastorali ad hos qualn ciliusrefcrre pro-
auctoritas, et majorum lestaiur doclrina nostrorum, peretis, ut communi studio , catholicoque iractiiu,
redemptorem mundi Deum, totum simul Deum, to- pro domo unius Domini cuncti calliolici conf.rant
tumque hominemcx Maria Virginefuisse progetiitum. sacerdotes; ut quse orlhodoxse definitioni compc-
Et huic mundo certum est exstitisse conspicuum, sic tunt, iiiienierala servenlur; et quatenus errantibus
passum, atque resurrexisse constat a raorluis. Itaque debeat subveniri, ralionabili dcliberatione noscaliir.
quadragintadiebusfuissecum discipulisconversalum, D' Hscc autem vestra dilectio eliam ad contiguas Mhi
in ccelum ascendisse, plena luce sit clarum, coque quasque provincias vicinosque pontiflces prudenter
modo dictum , ad judicium, angelo lestante, ventu- faciat pervenire, ut Ecclesiarum prsosules, univer^a»
rum, ut et Filius hominis, quem beatus Stephanus verilatis instructione percepla, mortiferam declinaie
inartyr a dexlris virtulis Dei vidit astantem , mani- ' valeant falsilatem. Et subscriptio: Deus vos incolu-
feslus appareai, et quem compunxerunt persecutores ines cuslodiat, fraires carissimi.
ejus , aspiciant : quod nimirum sine carnis humanse EPISTOLA III bis.
non potest constare materia , cujus assumptio glori- BEATIPAP/ECELASII ADNATALEM ABBATEM.
ficata est deitate, non prorsus absumpta. Unde et bileclissimo fllio Natali abbati Gelasius cpiscopus.
bealus apdstolus Joannes dicit: Qui negat Christumin Qiiamvis pro beati Pelri aposloli moderamine di-
earne venisse,hic est antichrislus(Joan. n); et glorlo- vinitus instituto. auo sedis eius vicarii cunctis suul
chiansehaereseos,qnaedetecta fuit anno 418 hocloco Gelasiiprimo scripiam esse. SEV.BI.MIIF
enunicret aunos 45 , apparct eam aiiti» ponlilicalus
' Edit. Roin., ncquivimui.
 *
25 EPISTOL/E ET DECRETA. 8'
ecclesiis debitores, ad Iralres et coepiscopos meos A mus operam quidem, si aliquos ex illis, operanii'
per Dardaniam constitulos compeleniia scripta de- Domino, salvare possimus : alioquin, sicut ait Apo.
jeiiinus, anliquse (idei commuuionisiue liamitem stolus, le ipsum castum custodi (I Tim. v, 22). Pcrira
subsequentes, ut cavere valeanl contagia perfidorum, volentium nitamur declinare perniciem; et, quod
ei nobiscum itlibalum lenere consorlium; tamen s«lum facere debeamus, divinam pro illis exorare
dilectionem quoque luam non ' destilimus deside- clemenliam, ut resipiscant a diaboli Iaqueis a quo
rantes affari, cujus solliciludinem de nosiis qnibus- capti delinentur b ab ipsius voluntale: ut ab obsti-
que vitandis, el in retinendis quse ad ulilitalem natione moflifera respirantes, pestem quam se liti-
'
pertiiienl Christianam, laudabilem perspeximus esse manilus incidisse etiam ipsi sentiunt, inutili verc-
fervorem, ex litieris ' scilicet quas ad fratrem et cundise languore deposito, ad recuperanda remedia
coepiscopum meum Serenum tua caritas destihavit. sempiterni libero corde resipiscant. His ergo cogni-
3 Proinde collaborandum sibi tua dilectio perpendit lis quse sicut diximus ad regtonum vestrarum sunt
*
Evangelio Dei, et aeternaesalutis intuitum eliam directa pontiflces, et ipsi protegente vos Domino
adversantia quseqiielolerando conslanter; ut nullum debetis esse convenienier inslructi, et provinciis
6
subea-, qnnd absit, coelestis regui dispendium, ad cadem qiiibu<que contiguis flducialiler proedicarc.
qnod utique nisi legilime cerlaveris, non potes per- B Nihil est enim quod pavere debeamus, cum certum
vcnire. Tanto euim, prscstante Domino, ndbis est sit a ccelesli Praesule non derelinqui quos suae ve-
instandum vigilandumque, quaulo sub ipso finc jam ritaiis prnesljlit arma traclare; nec quidquam viJea-
mundi veberaen'.ior humani generis hostis insislere mus ei ullalenus prseferendum, ciiin ipsas animas
non quiescii. Nihil significamus omissum, a qtiod nostras pro earum nos volucrit salute contcmnere.
aut cnrrectioni rerura quas in Ecclesias Orienlis se- Qualiler aulem vel proflciat ibidem religionis inte-
mina\it inimicus, Palrum regulis congruenlem possit gritas, vel quid forsitan asscralur, saapius nobis
adhibere medicinam. Sed quid facimus? quia obdu- veslra dilectio non omillal ostcndere; ul necessaria,
ratis auribus vocem refugiunt verilalis audire, tan- Christo tribuente, subsidia respnnsis congruentibus
taque vis morbi ssevientis inctibuit, ut secum nialint minisiremus.
salvos quosque lclhaliter segrotare, quam ipsi reci- Subscriptio papm.
pere sanitatem; nunc inflciantes universa quae ipso- Deus te incolumem cusiodial, flli dilcctissime.
rtim charlis, ipsorum subscripiionibus approbamus;
EPISTOLA IV SEU - COMMONITORIUM
nunc cum manifesta rerum fuerint luce convicti, AL" FAUSTUM HAGISTRUM FCKGKNTEU LEGATIOHIS
palam apertequc falenles errorem, nolle se lamen OFFICIO CONSTANTINOPOLI.
,
reverli ad viam purae confessiouis comraunionisque Acaciumjure a sede apostolica damnatum, ct in excom-
' testantur; sed nos potins exspeclant suis praeva- mnnicationemortuumnon posse absotvi, et cum illo
ricatoribus implicari. Quapropter, largiente Cbrisli non communicandum.
gratia, magnis studiis est agendum, ut quia de viia Ego quoiue mente percepi [al. prsecepi] Grsecos
perpelua vel amiiteuda res agttur vel te;ieuda de- in sua obstinatione rnansuros, nec cui velut inspera-
• » Quod aut aut palrum regulis. Sic Maffeins. contra ponliflcem Romanum Anastasii imperatoris
Scd cum incommodum sil secunduin aul, redundare invidiam, in vulgus sparserit ipsum Anastasium im-
oroinde videtur et priinum. peratorem, neque ab epi«copo urbis Uom-p, nequea
Deest apud Maffeiumpracposilioab. Romano senatu recipi, adeoque imperatorem contra
CumTbeodoricus Gothorum rex, post Odoacrem Urbem et episcopnm commoverit. Ne igitur horum
regem Herulorum devictum et occisiun, uua cum occasione Romana Ecclesia in discrimen adducere-
Ravenna inlegra Italia potilus esset, bello diulurno lur, atque inter duos hoereticosprincipes Anastasium
faiigalusad Anastasium imperatorein Constantinopoli eiTheodoricum arctata, durioribus angustiis preine-
degenlem, duos hosce legatos Faustum magistrum retur, Fausto officiorummagistro, viro pienlissimo,
ofticiorum, et Irenseum ablegavit, qui ad obtenlum taitl.e molis negoiium crejulit, ut cum esset Con-
Italix reguum rectius siabiliendum, pacem sibi con- stantinopoli, objecta dilueret, tentata destruerei,
cedi peterenl et impetrarenl. Hac occasione Gela- atque sequester pacis existens, Orienlalis Ecclesiae
sins papa, anno ponlilicatus sui 2, alicri legatorum cum Occideniali conciliator accederet. Profectus est
Fausto ofliciorum magistro causam illam quse cum Q Faustus, gnaviterque suscepium negolium peregii;
Euphemio Constanlinopolitano adhuc schismalico sed nnn ex sentcnt a, ut erat in optalis, absolvii,
vertebatur, coinraendavit, ut aequissimisjussionibus refragante Euphemio, el majora rixarum foinenta
EcclesioeKomanaeobtemperans, ejusdem comrauni- niiscenie. Qui el de omnibus quse cttin ipso trans-
calionem bactenus frusira expelilatn conse |ui me- acta erant, ilaiis ad Gelasium litteriseum cerliorem
rerelur. Hujtis negoliiexpediendi ratio commissa cst reddidit. Quibus acceptis Gelasius ad eum rescripsit
Fausto ea de causa, qu"od Euphemius patriarcha, hanc defensionem, qua adversarinrum calumnias re-
Gelasii episiolis duabus admonittis, nomen Acacii e fellere posset. Unde non immerito commonitorium
labuis sacris non modo non expunxerit, sed etejus- nunciipatnr, cum eo ipso a pontifice admotieaiur,
dem defendendi palrocinium susceperit, atque ea quonam modo calumniantium petulanliam valide re-
qtisesolent haerelici et schisinatici conlra sedem apn- tiindere queat. Hsecex Baronio auno 493, num. 3 cl
stolicameffuliverit; quodque deraum, ad coiicitaiidara sequentibus. SEV.BINIUS.
1 In edit., desistimus. 6 Deest in edit. conliguis.
* ln edit., ex lilteris siquidem. 7 Suut qui Festtim dicani legi oporiere : nec sv^
. s Deest in edii., proinde. Gelasio pij.a liiinc legaium fuisse Gonstantiiiojioliif
1 ln edil. reete, ob wleinm, etc. a Tbcodorico rege, scd sub Anastasio Gclasii succes.
* lu qdit., testantes,e( infra exspcctantes. SOIC.iUltDUIN.
27 CELASH PAP.-E S8
lum videri potesl, quod e»t ante [at. in ante] prseco- AA aut se noss.' dissimulat, in qua ulique per numero-
gniium. Quapropler ' non jam propter religionis cau- sani senienliain sacerdolum erroris hujus auclnres
sas student dispositionibus publicis obviare, sed po- conslal fuisse damnatos; sicul in unaquaque boersi
tius per occasionem legationis regioecatholicamUdera a principio Christianaereligioni* el faclum fuisse, et
moliuntur evertere, et tali commento [al. commercio] fieri, manifesta rerum ratione monslratur, dccess ->
nituntur sperata praslare. Quid sibi vult aulem quoid temque meum exseculorem fuisse veteris consiiiui',
dheril imperalor, a nobis se in religione damnatum, non novaeconstitutionis auctorem ? Quod non solinn
cum super hac p3rte et decessor meus non solum praesuliaposlolico facere licet, scd cuicunque pon-
minimc nomen ejus attigerit, sed insuper quando tfici, iit qiioslibet et quemlibet locum, secundum
p:inei|iia adeplus regioe poteslatis esercuit, in ejus regulam ha?rcseosipsius ante damnalae, a catbolica
se rcscrijisil impcrii promolione gaudere : et ego communionediscernant. Acacius quippe non fuitnovi
nulla ipsius unquam scripla percipiens, honorificis vel proprii inventor crroris, ut in eum nova sciia
(ut nosiis) eutii litleris salutare curaverim? Deces- prodirent [al. procederenl], sed alieno fatinori sua
sores mei, sacerdoles qui praevaricatoribusse com- communione se miscuil. Ilaque nece-se est ut in
mui icasse propria voce confessi sunt, a communio- ' illam recideret justa lance senteniiam, quam ciiin
ne aposlolica submoverunt. Si isti [al. ila] placet se B suis successoribus per convenientiam synodalem su-
miscere damnaiis, nobis non potesl iinputari; si ab sceperat auetor erroris. ' Nobis opponunt canones,
eis velit abscedere , lanto magis a nobis non potest dum nesciuiit quid loquantur. Conlra quos hoc ip o
esse damnatus, sed polius ad gratani sincersecom- venire se produnt, quod primre sedi, sana reciaque
munionis admissus. Ad senatum vero pertinet Roma- suadenli, parere fugiunl. lpsisunt canones, qui
num, ut memor fidei quam a parenlibus se suscepisse appellationes tolins Ecclesiaead hujus fedis examen
meminit, conlagia vitet communionis externse, ne a voluere deferri. Ab ipsa vero nusquam prorsus ap-
commuuionebujus sedis apostojicse(quod absit) red- pellari debere sanxerunt; ac per hoc illam de tota
dalur esternus. Veniam sibi dari [aL.addit debere] Ecclesia judicare, ipsani ad nullius conimeare judi-
proponunt. Legatnr, ex quo est religio Chrisliana, vel ciuni, nec de ejus unquam praeceperuntjudicio judi-
cerie detur exempluin , in Ecclesia Dei, a quibus- carj, sentenlianique illius constituerunt non oporlere
libct pontifieibus, ab ipsis aposlolis, ab ipso deni- dissolvi, cujus potius decreta scquenda mandarniit.
que Salvatore veniam nisi corrigentibus se fuissecon- In hac ipsa causa Timollieus Alexandrinus, et Pe-
«jessam. Auditum autem sub islo ccclo ncc legitur trus Antiochenus,Pelrus, Paulus, Joannes, et cacteri,
omnihn, nec dicitur, quod eorum voce depromitur : non soluin unus, sed plures utique nomen sacerdotii
Date nubis vcniain, dum tamen nos in errore dure- '" prseferentcs, sola sedis apostolicsesunl auctoritaio
mus. ld quoque * pariter [forteleg. par est] osien- dejecti, cujiis rei leslis eliam ipse doceiur Acaeius,
dant, qui nobis canones nitiintur oppoiiere*quibus qui proeceplionishujus exsiilil exsecutor. Quod utl-
hoc canonibus, quibus regulis, qua leclione, quove que sicut aposlolicamsedeih juxta formam synodicam
do unienio, sive majoribus noslris, sive ab ipsis fecisse manifeslum est, sic neminem resuliare po-
apostolis (quos potiores merito ftiisse non dubium tuisse ccnissimum. IIoc igitur modo recidens in
esl), seu ab ipso Domino Salvatore, qui judicaturus consorlium dumnaiorum, est damnatus Acacius, qui
crediiur vivos et mortuos, sive faclum est unquam, eornm damnationem, anteijuam proDvaricatorexiste-
vel faciendum esse mandalur. Morluos suscilasse rel, fuerat exsectiius. Nobis ausi snni facere cano-
legimus Chrislum, in errore morluos absolvissenon niiin mentionem , contra quos sempcr ambitionibus
lcgimus. Et qui certe hoc faciendi solus habuit po- illicitis • fecissemoostrantur. Qua ipsi synodo, vel
lestalem, beato Petro principaliter mandat apostolo: secundum cujus synodi formam AlexandripumJoanr
Qum litjaverissuper lerram, ligata erunt el in ccclis;' nem de cedesia cui ordinalus fuerat expulenml?
ei qtia)soloeris super terram, erunl soluta et in cmlis qui nullis causis evidenlibus nec anie convinci, ncc
(Ma'lh. xvi). Super lerram, inquit; nam in hac liga- postea prpvocans, etiam in judicin conipetenti pouiit
tioiie defunctum nusquain dixitabsolvi [al. absolven- **accusari. Quod si dicunt: Imprrator hoc fecil: boc
dinii]. Quod ergo nunquam facluin esi, vel mente ijsum quibus canonibus; quilius reguiH est pra-cc-
coucipere formidamus, scieutes in divino judicio npn ptum ? Cur huic tam pravo facto consensit Aeacius,
posse penitus excusari. Si autcm, quod nunc pra> cum auctoritas divina dical: Non solum qui facinnt
tcndunt, a Romana'Ecclesia se sunt divisuri, id prava reos esse, sed eliam qui consentiuntfaciemibus
jam dudum fecisse monslrantur. 3 Eupbemium vero (Rom. n). Quibus canpnibus quibusve regulis Calen-
iniror, si ignorantiam suam ipse non perspir.it, qui dion exclnsus est, vel primi urbium diversarum
dicit Acacium ab uno non poinisse damnari. Itane catholici sacerdotes ? Qua tradilione mnjorum apo-
non perspicit, secundum formam synodi Chalcedo- solicam s dem in judicium vocanl?
nensis, Acaciumfuisse damnalum? nec novit eam, Au secundse sedis antistiles, el tenisc , cseteriquc
1 CodexVeronensiscapiiuli millenatiam prscferens ' Cod. Veronen., Rnphimium,c( ila ubi<iue.
setatem, quociim hoc Gelas.i cominonitoriuin colla- 1 llnnc Ipcmn Nicolaus papa recilat ex conimoni-
ttiin cst, hic legil, noii lam. (orio ui episttila 5 atl Michaelemimperatorcni. li.vun.
8 Cod. Veion., parumest. 8 Cod. Yeron., illicilis tehendi essc.
 • EPiSTOL.E ET DEC71ETA.
29 50
bene sibi con cii saccnloles deoelli debuertinl, et, A b;cc vox possil admitii. Remitli culpa de praeterito
qui religtonis exsliiii iniinicus, depclli non debuit?f potest, correctione sine dubio subsequente. Nara si
Viderint ergo si alios habent canones quibus suast deinceps finitur [al. lingitur] mansura perversitas,
ineptias exsequaiiiur- CoeleFumisti, qui sacri, quii non est benignitas remittentis, sed consentienlis
ecclesiaslici, qui legitimi celebrantur, sedem apo- a assensio [al. assentatio]. Non est mirum, si isti
stolicam ad judiciora vocare non possunt; et Cou- sedem beati Petri apostoli blasphemare prscsumunt,
stanlinopolitansecivitatis episcopus, quseutique per qui talia portenla vel corde gerunt, vBl ore diffun-
canones inter scdcs nullum nomen accepit, in com- dunt, et nos insuper supcrbos esse pronuniiant, cum
munionemrecidens perfidorum, non debuit submo- cis prima sedes, quidquid est pietaiis, non resislat
veri? An, qui homini mentitus dicitur imperatori,, [al. dcsinat, vfil desistat] offerre, illi eam ipso pro-
et qui imperatorem laesisseperhibenlur, depelli de- tervo spiritu subjugarese posse confidant. Sed captos
buerunt : et in Deum, qui summus et verus estt inente facere isia non miruin cst. Sic phreneiici
imperalor, Acacium delinquentem , sinceramques solent medicantes quosque [al. quoquej ve!ut hostes
communionemdivini sacramenti sludentem miscerei puiare vel csedere. " Quse.rotamen ab his, judicium
cum perfidis,secundum synodum, qua hsecest dam- quod prsclendunl, ubiiiain possit agilari: an apud
nata perfidia, non oportebat escludi ? Sed ve.int, gj ipsos, ut iidem sinl inimici, et testes, et judices ?
nolint, ipsiusjudicio l anliqusecaoonum constitutio- Sed tali judicio nec humana debent committi nego-
nes firmabuniur. . tia, nedum divinac lcgis intcgrilas. Si quantinn ad
SeJ religiosiviri atque perfecti, sccundumcanon^s; religionempertinet, non nisi aposiolicsesedi juxta
c ncessam sedi apostolicaepotestalem nimirum co- canones debetur summa judicii lotius; si quantcm
nantureripere, et sibimet eam conlra canones usur- ad sseculipotestatem, illa a pontificibus,et praecipue
pare conientluni. 0 canonum magislros atque cu- a beaii Petri vicario, debet cognosci[al. cognoscere],
slodes ! Nobis nullum fas est inire certamen cuni quocdivina sunt, non ipsa eadem judicare [«/. diju-
hominibus communionis aliense, divina Scriptura dicare]. Necsibi hoc quisquam potentissimussneculi
prscdicanle : Hominem hmrelicum post primam et: (qui tamen Chrislianus est) vintlicare prsesumit, nisi
secundamcorreptionemdevila, sciensquod hujusmodi religionem forsitan persequens. Quid tamcn dice-
delinqual,propriojudicio condemnalus(Tit. m). Ecce rent, si non charlis suis in omnibus vincerenlur ?
cognoscantquia non solum ab alio, sed a se quoque Ineptias itaque suas sibi servent, nisi resipiscant, po-
ipso daninelur [al. prxdamnetur] hsereticus. Illud tius cogitantes Christi vocem non csse suprrfluam,
autem nimis est impudens, qnod Acaciumveniam quae confessioni beati Petri apostoli inferni portas
postulasse confingunt, el nos exstitisse difficiles. Q nunquam prsevaliluras asseruit (Matlli. xvi). Qua-
Teslis cst frater vesier, filiusmeus vir illusiris An- propter non veremur ne apostolica sententia resol-
dromacliiis, qui a nobis abundanler instructus cst, vatur, quam et vox Cbristi, et majorum traditio, et
ut coliorlarelur Acacium dept sita obstinatione resi- 'canonum fulcit aucloritas, ut lolam potius Eccle-
piscere, et ad sedis apostolicscremcare consorlium, siam semper ipsa dijudicet. Sed cogitent ihagis, si
quique se sub jurejurando magnis cum eodem moli- qnis iu eis religionisesl sensus, ne pravitatem suam
tionibus egisse lestatur, nec ad ea quserecta sunt nullatenus deponentes, apud Deum hominesquesedis .
potuisscdeflecti, siculrerum probatur effectu.Cerle apostolicse perpeiua constitutione damuentur. Sic
proleratur judicium,quandu miserit, quando vcniam autem dicilur fuisse definituin,.utdeinceps de negoiio
posluiarit, corrcciionemque suatn nobis promiserit niliil dicalur, quasi vel nunc ens (quemadmodumno-
exliibendam : nisi forte hunc animura gessil quem stis) meo duxerim nomine specialiter alloquendns.
succcss res ejus habere perspicimus, ui tamen si Neque plane cum L-lis non corrigentibus ineunda
veniam postularet, sic sibi vellel impendi, ul nihilo- congrcssio, i|uemadmodumcum aliarum quoque hsc-
ininus in errore persisteret: ubi ulique non lam a resum sectatoribus dimicaiio renuenda. Vos autem
nobis recipi videretur, quam nos polius in suam salvos ct sospites quaiitocius huc reverti, continuis
traduceret ptavitatem. Quem reatum se eonfessuros JJ r\ Divinilatemvotis expctiiuus
assernnt ante cerlamen? Si realns est, utique cor- EPISTOLAV.
rigenduscsl. Si corrigendum non putant, fallaciter
se realuiu perhibenl profiteri; n;si, quod est infc- ADHONORIUM DALMATI.4E F.PISCOPLM.
licius, cum et fatenlur reatum, el non seslimant Monelne Petagianamharresima lot pontifiJbus dele-
statamrevivisceresinal.
corrigendum. Illud quoque me ridere libuit, quod
ait: Si nccesse fuerit veniam poslulare, exislimans Dileclissimofratri HonorioGelasius.
nimirura tunc se peccati veniam n cessario poslu- Licel inter varias lemporumdiflicultalescontfnuis
lare, si ei concedamus ne peccare desisuu; imo occupationibusiuiplicali, vix respirarc valeainus; pro
etiam (quod absii) cum eodem consentiamus nps sedis lamen apostolicaemoderaniinetotius ovilis do-
qiioquepeccare. Nescio inter quse mundi prodigia minici curain tine cessatione iractanies, quoe bcato
1C «I. Veron., anliqua canonum coiistituiione 3 Ciiaiur hie locus a Nicolao
fir- phpa in episl. ad
itienlnr. Micbaclcinimp., ulalia ev liac i|>sacpistula. HAIIDUI.V.
!Cod. Verouen., adnuntiatio. 1 Sunole Nicteitotum.IIAIIDUIN.
 '
51 GELASIIPAPVEI 32
Petro Salvatoris ipsius nostri voce delegata est: A j beatae ineinorise Innoceniiura, ac deinde ZnsiiLuin,
Et tu wnversut confirma (ratres tuos (Luc. xxu). Et Boiiifacium,Ccelestinutu,Sixtuin, Leonem, continuis
item : Petre, amas me1 Pasce ovetmeas (Joan. xxi). et incessabilibus sentenliis fuisse prostralam ; nec >
Dissimularenec possumus nec debemus,qusenostram tanlum Ecclesise catholicse legibus, sed principura
sollicitudinem forraa perslringat, cura beato Paulo quoque Romanorum eo lenore damnatam, ut nec
npnslolo sentienies atque dicentes: Quis infirmatur, usquam terrarum vivendi locum sectatores ejus ha-
et ego non infirmor? Quit scandaliialur, et ego non "bere sinerentur ? Quse omnia tam gestis Ecclesiaeper
uror (H Cor. xi) ? Iia quippe nos repente tristis, lior- singulas quasque regioncs de eorum pravitate con-
renda el vix credibilis confecit opinio, ut mentem fectis, quam censursc publicse sanclionihus edocen-
nostram ronfunderet, sauciaret, affligeret. Nun- lur. Ecce quorumlibet aures calholicasaudire doctri-
tiaium nohis cst enim in regionibns Dalmatiarum, nain.qiiieslionesaccipere,tractaretendiculas, et blas-
quosdamrecidiva Pelagianscpestis zizania Eeminasse, phemias patienteradmittere. Osi studerent adversus
tantumque i'.lic eorum prscvalere blasphem.am, ul eos majorum nnstrorum libros responsaque cogno-
simplices quosque mortiferi furoris insinuationc scere, illic modis omnibus cernerelur, nihil essc
decipiant. Esl quidem error ipse nefarius lanlo prorsus, quod uon et ab istis fuerit ventilatum, et ab
pcrniciosor ad subripiendum, quanto ad fallendum B J illis magnificaveritate contritum. Sicque de cunctis
verisimilitudiniscolore versutior : prnestanleDomino, eorum ncquiliis rcjutandis fideles qui;|ue reddcren-
adest fidei catholicoepura veritas, concordibus uni- lur instrucii, ul nibil ampliusqusrreretur. Sed si for-
versorum Patrum deprompta sentenliis, quseet sub- sitan ineruditos animos quoedam de eonnn seusiluis
tile virus funestsepravitaiis exponat, et humano ge- propositacommoverenl, ita vcnerabilium Pairum do-
neri salvandoconferat de Scriplurarum confectione ctrinis et omnis eorum publicalur insania, et quibus
medicinam. Nullatenus igitttr discretionem reruin retnediis curelur, oslenditur, ut ex his Deoprsestanlo
nonJum abundanlia corda conlurbet, donec et occul- praevisis, cuncta quae de eorum serie lexuerunl, et
tum vulnus appareat, et salvaiio singularis eluceat: periculosasectantibus etstuliadeprehehdeiitibus esse
quonlamqu.intalibel arte fallaciscspirilus perdilionis videanlur; ita ut si quis existiraet reltictandum, non
armelur, sancto gladio Spiritus principalis et detegi- tamen velerum senlentiis conlradiclor existat, sed
tur et necatur.Quapropier pcr dilcciionemtuam cun- hunianse saluti, catholicaeqiie doctrinae pal.iin se
ci"S ibidem Dominisacerdoles fraterno commonemus aperleque profileaiur inimicum; quo magis aiteniius
nffectu; ut qui cum erudiente vos Doroino contra pervigil cura pastorum a sacris gregibus luporum de-
noviiios pugie.is erroies, olira perversitatem lolo bet arcere sseviliam. Nuin quidquid ovibus sanctis
o bedamnalara necipos recipere debealis, aul quod C I acciderit delriraenti, prsesulum (quod absit) damnet
lemere pulatur, esse faciendum; quse non hacresis incuriam ; sicul a regeneratis agminibus nocentium
majoribus noslris convenienlerexstincta rursus pro- depulsio bestiarum custodura prsemiis perpetuum
vocare nos audeal, et palam novis resumptis vir bus procuravit aiigmenlum? Certe si, ut magis optamus,
iiperteque confligat.Nuiiquidnamlicet nobis a vene- falsis haecrumoribus sint relata, quanlocius deside-
randis Patribus damnata dissolvere, et ab illis excisa ramus agnoscere, ut qui membrorum Christi vexa-
neraria dogmaia rclractare? Quid est ergo quod ma- lione Irepidamus, mulio magis de eorum siahilita e
gnopere praecavemus, ne cnjuslibet hoeresis semel Iselemur. Dala v kalendas Angusti, a a Fauslo [al.
dejccia pernicies ad examendenuo veuire contendat? Albino]V. C. consule (anno Christi 493).
Si quse antiquitus a nostris majoribus cognita, di- EPISTOLA VI
scussa, refulata ^sunt, restauranda niiamur; nonne ADEUMDEM IIONORlUM TlALMATI.EEPISCOPLM.
ipsi nos, quod absit, et quod nnnquam catholica pa- Eum non debuissemirari scribil quod adntonueritin-
tictur Ecclesia, adversariis verilatis universis conira vigilandumne iterumPelagiana hwresisvullularet.
nos resurgendi proponimus exemplum? Ubi est quod Dilectissimofratri flonorio Gelasius.
scriplum esl: Terminospatrum luorum non transgre- Miramurdileclionem tuam fuisse miratam, curam
dieris (Deut. xxxn); et: Inlerroga palres tuos, et an- D 1 sedis apostolicae, quse more majorum cunctis per
nuntiabunt libi; el tenioret tuos, el dieent tibi? Quid mundum debelur Ecclesiis, pro vestrse quoquc re-
e.rgo tendimus ulira deflniia majorum, aiil cur nobis gionis lide fuisse sollicitaiu. Cumque ad eam perla-
non sufficit? Si quid ignorames discere cupiamus, ttim cssct quod quidam per Dalmatias iniegrilatem
qualiter ab orthodoxis Patribus et senioribus siugula catholicam vitiare niterentur, et divinis humanisque
qusequevel vilanda pneccpta sunl, vel aptanda ca- legibus ante damnatum Pelagiansepestilentiacdeuuo
tliolicaeveritaii; cur non his probaniur esse decrela? virus inferre; non piilaverimusullalenus differenduiii
Nun<]uidaut sapientiores illis sumus, aut poterimus quominus hsec diligenlius inqiiirentes, autsi fortasse
firma stabiliiale constare, si ea quse'ab illis consliluta irrcpseraut, de proximo sanarentiir, aul anxietalcm
sunt subruamus? An forlasse nesciiis hanc h.-rresim nostram, si falso probarentur jaclaia, relcvarenl;
dequa loquimur, et ah apostolica dudura scde cer- aestiinaniesmelius nos vidcri impatienlius talia ir-
Mendosaest el subreptilia hsec consularis nntn. sule. Aui ccr'e dicenduin csset Gelasinm non anno
Niillus cnim F.msli cnnsulatussub pontificatuGclasii ,. 402 |niiiii(icaluiiiiniisse, scd -190,dic 2 Marlii, S,.v.
reieiilur. Legalur ergo, Albino viro darissimo con- BiNU'S.
53 EPISTOLJE ET DFXRETA. 34
vestigare voluisse, quam crcsccre dissimuiando per-. A Secundum,hos pro tolo peccatooriginaii non dam-
niciem. Neque enim vcl silentio premere causam nari. Terlium, gratiam ad salutem non essenecessa-
vel fovere deberemus. Cum riam, illamque secundumhominummerita conferri.
hujusmodi, diflerendo
dicenie magislrogentium, solliciludinenonpigri(Rom. Gelasius episcopus universis episcopis per Pice-
xn); atque iterura, qui prmesl in solliciludine-,rcos num in Dominosalutem.
procul dubio nos nisi conlinuo quocreremus, eliamsi Barbaricis hactenus dolebamus incursibus maxime
inaniter essent vulgata, convincerent. Nec interest vicinas Urbi provincias, et bellorura sseva tempestatc
per quos ad aurcs noslras eadem pervenissent, dum vastari; sed quantum inter ipsa recentium calamita-
quomodo libct ista referenlibus, postquam nostram tum fervemia pericula comperimus, perniciosionem
coiiscientiampenetrarent, in his veraciter indagandis diabolus Christianorum mentibus labem, quam cor-
pastorales excubias essc non oportucrit negligentes, poribus bostilis feritas, irrogavit: quod m.lum prin-
qualenus vel e vesligiopossellupis inhiantibusobviari, cipaliter illarum regionum respicit sacerdotes, qui
vel iiullisexistentibusferis,oviuracustodTasecuraper- tanta segnitie lanlaque minislerii dissimulatione su-
sisterct. Ab his qui essent Chloes, Corinthiorum se scepti, commissaruui sibi ncgligunt regimen aniua-
dissensiones agnovissetestatur Apostolus(/ Cor.xiv), ruin, ut cas etiam ab exiguis quibusque bestiolis la-
ronfeslimque scribere non omittit ;ul vel nascentibus B cerari sub conspectibus suis impune patianlur :quin-
jurgiis pius niedicator occurrerct, vel de corum com- imo subrepentes nequitias confovendo, et deprava-
perla mox incolumiiate gauderel : quod nos quoque toribus acquiescendofldelium,non solum eas minime
lilleris quse super liac parle dictsc sunt, indicassere- retrahant, sed ipsis praebeant propria nuirimema
niiiiiscimur, ul scilicel aui irrepentibus obsisteremus perditionis exemplo. Quid autem tales essent acturi
ins.tniis, aui, si nihil liorum penitus accidisset, de pontiflces, si (quod absit) vel aliqua nova pestis, ei
cailiol cseveritats integritatc Isetaremur.Quaproper primitus ignorata prorumperet, vel ingeniis acriori-
non s<dumdilectio tua nostra non dcbel vigilantia bus, sensibusqae versutis, aut aliqua sseculariumdo-
permoveri, sed prscsenlis colloquii salutalione per- ctrinarum pcrilia callidis, sacrilega blasphemiarum
cepta nobiscum potius indusiriam proprise soci re dicta promerentur, qui larn veicris erroris delrita
solerliae,qualenus vel sive lentata sint lalia, protinus commenta, tamque majoribus Ecclesiarum magistris,
corrigantur, vel ne qualibet obreptione lententur, quam etiam nostra aelateconvicta non recolunt nec
atlentius prsecavendo subintrare non valeanl. De refutant; atque ab imperitis stullisque prolata non
quibus autem ii quos tua caritas dcstinavii, si plenius respuunt. Gratias omnipolenti Deo agimus, quoniam
instrui voluerint, sequentes lituli cum suis responsio- suorum corda per bujusmodipersonas examinat; qui
nibus iniimahunl.Elqnoniam sehis acquiescere prsc- IC hoc ipsum virus nesciunt quod loquantur. Nara quid
fati eaiehus suut piofessi, ut eadem se et primitus . facerent populorum prsesules sub attulioribus inimi-
tcnuisse flrmareni,sed anie ullius in quaeslionemvo- cis, quise subjiciunt libenler indoctis?Quando utiquc,
cata vellenl iuanifestius expediri, siuduimus qiianljim etiamsi tanta eral in rectoribus dominici gregis pror-
inier occupatioues (ieri potuii, quae nos minime re- sus ignavia, ut ne tam vilem hebetemque personam
spirare pa:iuntur, largiente Domino, sequentes pa- possint vel intelligere vel frenare, potius pastorali
terna vesiigia, de lal bus, quaeceepimusnon silere : cura debuerint a nobis cognoscendaperquirere, quam
quam regulam sobrie sentiendi quisquis fideli corde suasiouibus inconsideranter absurdis, facilem sub-
seciatur, inter orthodoxos merito debeat seslimari. mitiere volunlatem : oblatus cst euim nobis misera-
Quisquisver.i pulaverit abnucnda, ab aposiolicis scse bilis senex ' Seneca nomine, qui non modo totius esi
iioii ambigat exsulare doctrinis. Cerle si quid est eruditionis alienus, sed ipsius quoquc inielligeniise
quod valeat animum permovere, fraleruiias tua rou- communis prorsus extraneus, in Pelagianoevoraginis
sulcre fiducialiter omiilat, ut Domini gratia inini- cceno (sicut de quibusdam in Apocalypsi (Cap. xvi)
tlraule, lotius discutiat obscurilaiis ambiguum fra- legimus) velut una ranarum impudcnler immersus,
lerna collalio. inque illa fsecehorribiliier volutatus, nullatenus inde
» EPISTOLA VII. D qualiter emergere posset inveniens; quia piiriiatcm
ADOMNES EPISCOPOS PERPICENUM. rclinqiiens catholicse veiilatis, quanto se per lubri.
Tria pracipua Pelagianm hmresiscapita refe lit. Pri- cum lalsitaiis conatur attollere, tanto magis e^us lu-
mum, scilicetparvulos sine originali peccalo nas.i. tosis foveis circumclusus obruitur, de illis unus e.\i-
~ Hscc
epistqla circularis dala esl ad omnes cpi- lum reddi, lanlamqiie vim libersevoluntali inesse di-
icopos in Piceno pnsilos, qua plurimura dolei Pela- ccbal, ut si vellet, etiam sine Dei auxilio posset in-
gianam haeresim in eadem provincia coalescere cre- ler adolescentulas vcrsari, easque conireciare, et
pisse. Missa cst per Romulum,S. R. E. cardinalein tamen nnn inquinari. Quare cura ad pracdictas lne-
diaconum. Tres in ea emrnerat et refutal Pelagia- reses acceptandas, more hacrelicorum, carnis la-
nas senlenlias. Earum prima illa est, quod prsedi- scivas deleciatioues proposuissei, etad besiias terise
cans circulaior senex probrosus et indoctus negaret capiemlas rete carnis quo ulisolent expandissei, bauc
infanlescum peccato origin ili corripi, el ei obnoxi >s pilernam admonitionem, et pasloralem vigi auiiam
reddi. Secunda ista, f.irvulos sine baplisino n<n IIOIIobstanle melu Anastasii imperatoris Enly. hiaiii
posse damnari. Terlia deniiiin eral, llomiuem |icr et' Theodoiiei regis Ariani iti Ilalia reguamis exer-
liberuin arbiirium ipsa natura sulfragaiite possc bcu- cere oportebal. SEV.BINIUS.
Episcopus, quippe qui poslea presbyterum privasse roiniuiiiiionedicitur. HARDIIINUS.
 55 GELASII PAPJE I 50
stens, de quibus Pelrus dicil apostolus : Hi verovelut tt A habelur : proinde quidquid isti genitores de suo ger-
irrationabiliapecora, naluraliler in captionemet i» per- mine prolulcrunl, opus quidem Dei esl, secundiim
niciemin his qumignoranlblaspliemantesin corruptione te 'nsiitutioneih naturae; sed non absque contagio illius
stia,peribuntpercipienlesmercedeminjustilim{II Pelr. r. maji, quod sua prsevaricationetraxerunt : el utique
u). Revera enim sic ejus stolidus el obtusus est ani- i- hoc idem ipsius mali contagium, cerlum esi opus uon
mus, ut de his venenis,qnse male hausit, et vomuii, ', esse divinum. Itaqne non ex creaiione Dei est vitiura
nullam ralioncm vel acciperevaleatomnino.vel red-I- quod voluntario motu natura collegit; sed etiaro de
dere. Sed induratus obcaecalione diabolica, sibique e viliata per semetipsam nalura Deus inslituiionem
jam tratlitus, cordis sui funeslasit obsiinatione dam- i- suam quidem suse creationis exsequitur; sed creatio
natus ; nibiique supersit ei, nisi ut Deus nosler, qui li profert vitium, qued non ex inslilutione Creatoris
dixit, quse hominibus impossibilia videntur, apud se ;e accepit, sed qnodipsa per lapsum Iransgressionissuse
esse facilia (Matth. xix), Iiujusmodi meniem potenti ti assumpsit. Nam si Ipsi primi homincsex nullis, ut
compunciione transfigai, ut secundum beatum apo- i- dictum est, parentibus nali, etsineullo formati con-
stolum Pauluin, resipiscat a diaboti taqueis, quibus is (agio, per ambidim prsesumplionisilliciloesemelipsos
capiivusdelinelur (II 7'iut.ii) sententia divini judicii.
i. dcpravare potueruht, et in opere Dei opus diabolicse
Mullailli quse de Pelagianis sensibus nec in somniss jTi fraudis adncctere, quid mirum si iidem depravati
omnino contigerani, nos magis patefacla prodidimus s prolulerunt sobolem depravatam ? Nonne etiam cum
ea, quaj duJum convicta fuisse inonslravimus. Hocc c Deus uiique liberam condiderit humanam sua crea-
eliam ipsa, quoeidem proferre videbatur, olim et abb lione substantiam, eliam apud humanas lamen leges
hoerelicis 1'elagianisin medium produela docuimus,, extriusecu5accedens servitus naturaliter eam reddit
ela catholicis prsedicatoribus compelenterelisa.Pe- obsiriciam el obnoxiam? OriginegenerantUr obnoxii,
lagium, Ccelcsiium,Julianum, caelerosquecomplures s etex conditione servili gignuntur addicti; et nasren-
oratorise facundise viros in hac assertione probavi- do fiunt prius obligatiquam geniti: si hoc agitur de
musfuisse convictos, eltam ecclesiasiicisconstiluiiss rebus extra naturam positis, quanlo magis de his
quam imperialibus ' etiam percussos fuisse procce- provenire non mirum est, quibus ipsa humana sub-
ptis; proinde istum ferre non posse firnjavimus, ini stantia depravata cognoseilur? ac pcr hoc sicut se
quibus illi tales lanliqiieproslrati sunt, qui necipsa, ipsa humana substantia deinslitutione sincera acliium
riuao ab illis sunt dispulata, vel intellecta capere, reproborum rea fecit voluntate pollutam, sic edidit
vel «loquio simili pnssit asiruere. Sed, ut dictum, sobolem atque progeniem naturse suae ex actuum
cst, diabolicamensimpirationepossessa,in profunditm ; suorum rea voluntate maculosam; quia hujusmodi
veniensjam malorumad remedianulla consentit(Prov., pQ genuil prolem, cujusmodi se ipsa reddidit prsevari-
xviu.).QuaproplerdeinnumerisbIaspliemiarumgene- calionis excessu. Ideoque non solum de s'e profert
i ibusquas auctores Pelag anashoDresisaddiJerunl,ti ia,, quod bene Deus inslituit, sed eiiam quod male ipsa
qusc sibi praxipue bicsencx lugendus ascivit,credidi- inconsequenler adjeeit. Qnemadmodumautem quali-
niusuontacenda,ulreserala manifesiius:pandcreiit'ir, tas interior appetendivalet immutare naturam, divinae
el Deodeslrneniefacilius viderentureversa.In utetis, Icctionis auctoritate Hrmatnr. Sic denique pascente
inqniiiii-l, malrum opere divino creantuc iiifanle-, Jacob (Genes. xxx), commissus ille grex ovium, sup-
proplerea juslum videri non puiant qiind faciura Deii posita canalibus varletale virgarum, dum polat, ille-
sine ullis ,projiriis aclionibus cuiquam pcccato gigna- ctus affecfionali delectatione, conccpit, quod non
tur obsiricta; injuslumque Deum faciunt, si rei efli- babiiilin natura, et molitum sensibus transfundit in
cianlur aiileqiiam nali. IIoc velul aculissimum sui[ prolem qnod in creatione non sumpsit. Quod lunc
dogmatis exerunt argnmenuim, non advertenles quiat ulique figuraliicr gestum , et in ecclesiasticis signifi-
priini 1111 iparenles generis biimani de ntdlis utique, cavit gregibus hoc futurum, et Pelagianorum Deus
gemtoribus, scd de innoxia limi materia procreati, el prscvidens calumnias, et exeilandas fldelibus s-.iis
pure atque sincere polenter arte divina compacii, deccrlationes intelligentiam prseparavit. Docenl di-
faclique ralionales, propria volunlate seductorem D P vina leslimonia, et ipsa ecclesiastica sacramenia, ct
seculi diabolum, pravis cupiditatibus per excessum ab ipso Domino Salvatore cathniicoruiii traditio ma-
pisevaricalionisinfecti sunt. In quibus utiqne Immaiia gistroruin humanaegenerationis decoloraia primor-
natura pcccavit, et humana est facta natura vitiosa, d.ia.Hinc estquod clamat propliela : Quis gloriabitur
-rcceptrix sine dubio mali quod ante nescierat, quse caslum se habere tor, aui mundum esse a peccatis?
a bono recloque dcficiens, in alTecliimmali pravique hecinfans, cujus est tinius dieivita super tetram (Job
recidere ipso rerum consequentium tramite manife- xiv). Hiticest quodiicm dicit Scriptura : Qds potest
siinn e.st. Tales igitur effecU principes nostrsc sub- faceremundum deimmundoconceplum<semine ?.nonne
stantise, semetipsospassibiles et corruplihiles reddi- tu qui solut es? et alibi : Quia semen, inquil, erat
derunt; in tantum condilionisdivjnsedona violantes, malediclum(Sap. xli); neCnon etiani Davidpropheia
ul mortis fuerinl ultioue punili. Hac enim die fuisse testatur . /n iniquilatibusccnceplussum, et in delictis
niortuos qua morlales effecti sunt, ambiguum non peperit me tnater mea (Ps. L). Et si hoc ille dicii,
quis aliter se asserat procrealum ? Beatus quotiuo
1 Honorii, Theodosii atque Constantii.
•47 EPISTOL/E ET DECRETA. 58
aposlolusPaulus asserit : Et nos aliquando eramus A. V.pervenire non pns-ini. Undc el Dominus, sicnt
natara fitii irmsicutel cmieri(Eplies. vui). De qua ira superius diximus, ail (quod ulique nisi btiplizats
in Evangeliodicit: Qui crediderit, et baptizatusfuerit, non convenit) : Qui non manduca erit carnem Fi'H
habebilvitammlernam;qui autem non crediderit, jam hominis, el b.berit sanguinem ejus, non habebil vilam
\udicatus est, et ira Dei manet super eum (Joan. iii). in semetipso(Joan. vi); sine vila aulem esse pcr-
Illa ulique, de qua diclum est: Morte morieris (Gtn. petua quid csl nisi in sempilcrna raortc constiini?
ii), ipse Dominus Jesus Chrislus ccelesli voce pro- quamvis idem sil regnum ccelorumquod ociernavita,
iiuotiat: Qui nonmanducuveritcarnem Filii Itominis lamcn, ul providentia Dei omnes Peiagiaiioruin
ei biberit sanguinemejus, non hubebit vitam in se- nequitias ampularet, non solum dictum cst : Qui
metipsum(Joan. vi), ubi ulique neminem videmus non fueril renalus ex aqua et Spiritu sanctonon intrd-
cxceptuni; nec ausus cst aliqtiis diccre, parvuluin bil in regnumcmlorum(Joan. m); sed eliam pariter
sine hoc sacramenio salutari ad aeternamvitam posse dictum est: Qui non mandttcaverstcarnem Filii ho-
perduci; sine illa autem vita , in perpetua futurum minis, el biberit sanguinemejus, nonhabebilvitamin
morie non dubium-esl. Cnr igilur infans hac sorte semetipso. De vita autem seicrna hoc dictum nullus
concluditur, si nullum habet omnino peccatum? addubital; quoniam multi non manducanies hoc sa-
magisque videbitur (quod absit) injustus Deus, si rj ( cramenlum, viiam habere videanlur pracsentem.
illic infligaturpcena, ubi nulla sit culpa. Uude cum Kiliil est crgo quod dicant, quod non renaii infan-
de propriis aciibus nullo realu teneatur obstriclus, les, lantummodo in regnum coelorum ire n«n va-
nihil reslal nisi ut sola sil vitiosa naliviiale pollu- leanl; uou autem perpetua damnatione puniantur,
tus; el si non fueril myslerii Christiani participatione dtim sinebaplismatecorpus ctsanguincm Christi ncc
niundatus, ad vitam non potestpervenire perpetuam. edere valeanl, nec potare : sine autcm hoc vitam in
Hinc esl quod exsufflanlurel caiecliizanlur infantes; semelipsis habere non posseni, sine vita vero non
el quia in opere Dei, quod in auctore suo bene sunt nisi morlui sinl fuluri.' Dicanl [al. Dican ur] igiiur
inslituli, opus diabolicse malignitatis accessit, eruti in morte perpctua constiluti, si non sesliineniur esse
de polestale tenebrarum[Coloss.1), sicul docet Apo- damnati : lollaht ergo de medio nescio qucm ipsi
stolus, ad Filii Dei sortem, purgationemque legili- lertium, quemdecipiendis parvulis faciant locum. Et
mam transferuntur. Nisi autem prima generaiio, quia non nisi dexlram partem legimus et sinislrani,
quam bonara Deus inslituit, prsevaricaiione venisset non illos facianl in sinislra regione sine baptisniate
iu culpam, et reprobabilisesset effecla; secunda ge- remanere, sed baptizatos sinanl ad dexieram salu-
neraiio subroganda hon fuerat: prnpter quod dicit larem sacra regeneratidne transferri.
beatus Pauliis apostolus : Sicut per unum homincm£( Tertio capitulo jam tolo mundo cognita, atque
peccaiuminttuvitinmundum,et perpeualum niors:et convicta Pelagianorum deliramenta circumferro ,
Ila in cmneshominespertransiit, in quo omnespeccave- quibus dicunl, quod homo p r liberum aibilrium,
runt; et paulo post : Igilur sicut per uniusdelictumin quod corrupit, fcedavilac perdidil, bono suffragante
omneshominesin>condemnationem, sicet per uniusjusli- naluroe beatns efficiatur, cum de beatiludine para-
tiam in -omneshominesin juslificationemvitw(Rom.y). disi, ubi b >nafuerat consliluta substantia, nisi sno
Sicul autem omnes in condemnalionemdick, uti- ainisso bnnonullatenus potuisset expelli, unde nror-
quequi de Adam parenle sunt gcniti, sic omnes in talis cffecta, qnia de bono utique praev.i.ricaiione
jusiilicaLoneni vitae non uisi illos astruil, qui in transisset ad nialum; et a participationc Iliviiiaad
Christi myslerio sunl renati. Innumeris laiibus in- diabolicasemct facinora contulisset : ideo dcceplori
sirumenlis haeresisPelagiansedocirina moriifera, et; suo, cui volens assenserat, coinpeienler addidus,
a noslris esl convicta majoribus, et nunc eorum co- ideo de felicitaiis suse carilate seclusus, aiqne ad
piosa potesl erudiiione convinci; ncc. debent simpli- spinas ct Iribulos, miseriasque mulliplccs coelcsli
ces animos isla lurbare, quibus qnse non intelligunt voce damnalus est; quoc utiipie pcena jnsti juJicii
secundumecclesiaslicain forraam crcdidisscsufficiet, tam gravis el aspcra in bono pcrseveranii uull.itci.us
aul si quis uosse desideral, inlerrogare conveniet. jy esset inflicla; ct nisi malo non convenienter illata
De parvnlis autem, quodasseril sine sacro bapl smate probaretur. Ecce sine divino suffragio, quod in illa
pio solo originali peccato uon posse daiimari, salis; bealiiudinc posilus nunquain legilur expctKsc: non
iuipia, sal s profana proposilio e«t; quamvis enim solum homini naturale bonum prodesse non potuii,
recenlesab ulero matrum iu remissionempeccalorum noii sojuin non effecit be>luni; scd cuin hoc solo
baptizari iiulItisChrislianus ignorat, quod utique noni conlidit, aiquead ejus non revertitur largitorem, et
fallaciter, sed vcraciter caiholica celebral Ecclesia,, Lveaiitudinempotius amisii, et maloium oiiiniuiu
ne in sacrameniis ccelestibus (quod absit) mentitai sumpsii exordium. Quod autem libero arbiirio beati-
videatur; proinde quia propria non habeant ullat ludinem consequantur, quo male usus in pcrpeluam
peccata, constat ejus [al. eis] sula prorsus originaliat recidit servilutem, sicut scriptum cst: Qui facit pec-
relaxari. Itaque omnibus eliain solis remissis v.taini caium, servusesl peccali (Joan. n, 54) : a quo quis
pcr baptismumconsequuiitur seteruam; conseqiiens i stiperatur, htic et servus addicitur. Nonne htec est
ist, ui solis eiiain nou reinissis, ad xlernain vilam illa prsejuuiptionaturalis quje ad detestandoe captivi-
' Forle Nondicantur. IIARDUIN.
 39 GI.LASII PAP.E I 40
talisjura dcscendii, quam Sciiplura sancta sic me- A ruerat, misericorditerabsoluliim esset. Hujus sacra-
nioral : Gravejugum super filiosAdama die exitut de' inenli redemptione anle mundiprincipiumsempiterua
ventre ntatris eorum tisque in diem sepullurm in ma- providentia praeparali, sive nondum prolata lege, seu
trem omnium (Eccles. XL); de qua genus humanum subobservaiione legali, figuralibussignis atque sacri-
iion nisi solus Dominusnoster Jesus Chcistus com- ficiis omnium sanctorumviroruinfeminarumque san-
inercio suoeredemil passionis, et mulala nalivitate ctarum vetus origo mundata est, universisquejusl.s
nos eruit ? Solusutique venit qumrere, et salvare quod per gratisc spiritum hoc de longe adorando mysterio
perieral (Matth.wm), ut liberlas, qusc per lernera- salutis aeternseremedia contigerunt, cujus in Cliri-
riam fuerat dejecta superbiam, instaurelur reparata sto manifestala gentibus pleniludo, mundum pur-
p.ergraliam ; muiuaque vice humanaevoluntatis ar- gat, el renovai, beaiitudinisqueperpetuaevere facit
liiiiiuni, sicul sequendo diabolum, captivitalem me- csse participes. Quapropter nimis incusamus fratres
i tierat seinpiternam, sic reformatse subsequendo li- Ct coepiscopos nostros, maxime per Piceni provin-
iierlaiis .vuciorcm, amissum redirel ad prsemium. cias Ecclesiam Domini gubernanles, qui non solum
Jlinc est quod ipsc Dominusail: Cum vot Filius li- ineptissimi senis, abjectscquepersonoepravum non
tieraveril,tunc vere liberi erilis. Et apcslolus beatus deterruere colloquium, verum el suo nutrivere con-
Paulus cxsequitur : Cum servi esselis peccali, liberi 1B sensu. Quis audiat ? quis ferat, passos esse ponlifi-
fuistisjustiiim, id est alieni ajustiiia, liberati aulem ces, ut cadaver nescio quod indignum, presbyterum
a peceato,servifacli estisjustitim (Rom.vi); et iierum sibi non acqniesceniem audire, communione priva-
idem ipse: Libertalem,inquit, quavosChrislustiberavit ret? quomodotalis vel susceptus ab aliquo, vel pa-
(Gatat. v). Nonne ipse vaselectionisafflrmat, et dicit: tienier audiius est? qui insuper leges dedit, libenier
Deus esl qui opernlur in vobisel veileel perfieere pro 1 exceptus, ul servi Dei cum puellis sacris ct ngrega-
bonavoli>ntate(Philip.n)? neeliam inmalavoluntale, lione dedecorissiraa misCerentur? uarn cum spiri-
ei velle et perficere Deus putaretur operari. Illud au- luales animi, etiam cum desint ista cunsortia, imagi-
tem Pelagiannrum pecullare virus est, olimque de- nariis infestentur illecebris, qucmadmodum alterni
trilum, quo puianl gratiam Dei secundum merita sexus intuitu, ' qui illiciie nolentes non vehemen-
hominum posse confeiri, quod absil a mentibus tius incitentuf ? Adbuc majus scelus accrescil, ut sub
Cbrisiianis, cuui leslelur Apnstolus : Gratia est quw conspeclu et prsesenlia sacerdotum, beatocmemoriso
gratis-dalur; alioquinsi ex operibusgralia, jam non Hicronymumalquc Auguslinum ecclesiasticorumlu-
est gratia(Rom.xi), quia nierces reddilur non gra- mina magistrorum, musca morilura, sicul scriptum
lis, unde gralia iiotnen accepil impemlilur. Qtiis est, exlerminansoleumsuavitalis(Eccles. x), lacerarc
aulem audeat dicere Ctiristianus, aliquid babere boui C ( contenderci. Sed quid miremur Ecclesiarum praesu-
sinegratia, quandoinagister genliiiin clamat, cuncia les ista negligere, quos sictil a multis audivimus,
breviter in se dona concludeus : Gratia Dei sum id contra canones omnia gerere, et conlia apostolicam
quod sum, et gratia ejus in me vacua non fuil (I Cor (I Cor. xiv) disciplinam passim cuncta miscere, ma-
xv); ut ostenderel quia doniim gratioenon ipse prse- nifesium esl; non servatis regulis ordinare, liciteque
cesscrit, sed fuerit subsccutus; alque monsiraret non solum monachos, sed etiain minisiros ecclesias
cooperatoiein se e,sse graiiac subsequendo : sed plus ciim fcminisad peregrina migrantes remcaie rmsus,
otnnibus, inquit, illis laboravi (Ibidem). Ac rursus et ab aliis episcopis in miliiiam provehi ciericalera?
veriius ne de se praesumere videreiur, adjunxit : Qusc cura singula toleranda non sint, quis sustineat
uoii ego, sed gralia, Dci mecum. Non dixit : ego et tot et talia facinora perpetrari, quibus speciaculum
(jiaiia Deiraeciim; sed pracposuitgratiamproeceden- gintilibiis, Judseis, et hscrelicis non immerito piac-
lem se, alque subjunxil. Quid aulem haberi possil bentes, in ipsnm (quod absit) lendere videatur reli-
Sinegratia, cum sit fldes ipsa per gratiam ; eodem gionis excidium? digneque isla faciemibus aptabitur
aposlolo nos docente : Mistricordinmconsccutussum, illascnlenlia dicentis Apostoli: NomenenimDei per
ut fidelis essem(I Tim. i). Nec aliud esl misericordia nr i'os blasphemaluringentibus(Rom. n). Sufflciat igilur
divina quam graiia. Audiainusetiam quemadmodum Iiacieiius fuisse hsec commissa, et ut placetur Deus
informat Ecclesiam : Grala, ioquit, salvi fucti ettis hiimanis rebus sollicitius divina curentur. Nusquam
per.fidem(Ephes. n); ul principium saluiis et Udei a loci prorsus iuveniatur proefalsepeslis assertor, nec
gralia ccepisse dissererel, sicul seculus adneclil: Et accessum prorsus ecclesise vcl usquara parlicipaliu-
hoc non ex vobis,sed Dei donumesl; non ex operibus, nem calholicaa communionis inveniat qui hoereiieo-
ne quis exlollalur (Ibid.). Idera ipsc alibi generaliter rum mavult subsequi ncfaria professione consor-
el absolule pronunliat, dicens : Quid enim habes lium; et bi cum quibus antca probabilur nox uoi
quod non accepisli? Aut si accepisli, quid gtoriarit mi-cuisse colloquium, nisi resipiscunl, et ab ejns so-
t/uasi non acceperis(I Cor. IV)? Quis sufficietsingula cieiaie disceduni, ab ecclesiasiico remoti servit.o,
reccnsere? quibus evidenler apparel, noti naturalis devola nltione plecianlur, quo caeteris cavendi inini-
libertatisarbitriuui graiiam promercri, sed potius p>r streiur cxeni|ilum, nullum adeai, nec usqnam loqui
graliam recipere, ul a servilule, quam peccandome- dainnatai olim blaspbemise jam sinantur : discrcia-
1 Fone exceptas. HARDUIN. » Forte elsiillkite. HABDUI\.
H EPISTOLJE ET DECRETA. 42
suis habiiaiionibus virorum atque feminarum, sicut AV.fldei catholicse decsse comperero, pro meo modulo
sanctiim propositum decet, exercealur circumspe- suggestionihus opporlunis supplere contendo. Dis-
cta devotio. Conira canonum constiluta nullus (Nic. pensatione etenim mihi divini sermonis injunc(a,t><e
ix, 10) ad ecclesiaslicum permiltatur [al. promovea- witVit esl, si non evangel\zavero(I Cor. ix)! Quod cum
lur] offlcium: non ignoraturis provinciceuniuscujus- vas electionis beatus Paulus aposiolus formidet et
que reetoribus, nec de praeteritis se veniam reper- clamet, mullo ~ magis milii exiguo metucndum est, si
turos erroribus, si deinceps dissimulaverint vitare diviuiius inspiralum, et paterna devotione trans-
patefactos : nec excusatiouis de coctero relinquetur missum, subtraxero ministerium preedicandi. Piela-
occasio, si post proccepla prseseniia, quse per Ro- tem luam precor ne arroganliam judices divinse ra-
iiiuliim diaconum, cujus solerliam pro fide catholica tionis oflieiura. Absit, quoeso,a Romano principe, ut
et pro religione vigilantiam gratissime comproba- inlimatara suis sensibus verilatem arbitretur inju-
8
mus, duximus destinanda quisquis super his omni- riam. Duo quippe sunt, imperator Auguste, quibus
bus aut contemptor aut negligens deprehendetur an- priucipaliter mundus bic regiiur : auctoritas sacra
listes. Sicut cnira ad sedis apostolicse moderamina [al. sacrata] pontiflcum, et regali.spolestas. In qui-
pertinet, cunctis solliciludinem debitam ministrare bus lanlo gravius est pondus sacerdotum, quanlo
congruenter Ecclesiis; iia necesse est, ut in contu-1B eliam pro ipsis regibus '•'Domino in divino reddituri
maces ct desidcs traditam sibi divinitus non dissi- sunl examine rallonem. Nosti etenim, flli clementis-
mulet potestatem. Data calendis Novembris, Albino sime, quod Iicet prsesideas humano generi dignitate,
viro clarissimo consule (anno Chrislbf93). . reium tamcn proesulibusdivinarum devoluscolla sub-
~ EPISTOLA VIII. mittis, atque ab eis causas luoe salutis expetis [al.
ADANASTASIUM IMPERATOREM. exspecias], inque sunsendis cceleslibus sacramentis,
Prmmissa excusalione cur ad imperatorem non scri- eisque (ut competit) disponendis, subdi te debere
pserit, illum hortatur ul apostolicmsedi obtemperet, cognoscis religionis ordine potius quam prseesse.
el, Acacii nomine damnato, Ecclesiarumpacemre- No~ti iiaque in(er hsec, ex iilorum te pendere judi-
stituendamcuret. cio, non illos ad luam velle redigi voluntatem. Si
1 Gelasius episcopus ad Anaslasium Augustum. cnim, quantttm ad ordinem perlinet publicaedisci-
Famuli vestrse pielalis, filii mei, Faustus magister plinse, cognoscenles imperium tibi superna disposi-
et Ireiia^us viri illustres, atque eorum comites pu- tione colla(um, legibus (uis ipsi quoque parent reli-
blica legalione fungentes, ad Urbem reversi, cle- gionis antistites, ne vel in rebus inundanis exclussc
mentiam Vestram qttsesisse dixerunt [al. dicunturj, videantur obviare sententise; quo (rogo) te decet af-
cur ad vos meae salutalionis scripta non miserim. C ( fectu cis obedire, qui pro erogandis venerabilibus
Non meo, faieor, instltuto; sed cum directi duduni sunt attributi mysteriis ? Proinde sicut non leve di-
de parlibus Orientis vel videndi me licentiam, sibi scrimen incumbil ponlificibus, siluisse pro Diviiiita-
vestris praeceptionibusabnegalam, to(a Urbe disper- tis culiu, quod congruit; ila his(quod absit) non me-
serint, a litieris credidi temperandum, ne onerosus diocre periculum est, qui, cuni parere debeant, de-
potius quam officiosusexisterem. Videtis igitur non spiciunt. Et si cunctis generaliter sacerdotibus recte
mea dissimulalione provenisse, sed competenlis divina iraclaniibiis, (idelium convenil corda sub-
fuisse cau(eloe, ne respuentibus animis moleslias ir- milii, quanto potius sedis illius prsesuli consensus cst
rogarem. Sed ubi serenitatis luse benevolenliam adhibendus, quem cunclis sacerdotibus et Divinitas
comperi, prsefatisindicanlibus, bumililatis mesecle- summa voluit prseeminere, et subsequens Ecclesise
menier expelisse sermonem, jam rcvera perpendi, generaiis jugiler pietas celebravit ? Ubi pielas lua
5 iraptitandum non immerito mihi, si (acerem; quia, evidentcr
advertit, nunquam quolibet penitus hu-
gloriose fili, Me sicut Romanus [al. Romsc]natus, mano consilio elevare se quemquam posse illius pri-
Romanuin principem amo, colo, ^suscipio; el sicut vilegio vel confessioni, quem Chrisli vox prsetulit
Cliristianus, cum eo qui zelum Dei habet, secundum universis, quem Ecclesia veneranda confessa semper
scienliam veritaiis * liabere desidero : ct qualiscun- ]D est, et habfet devota primatem. Impeti poss.unt hu-
que apostolicse sedis vicarius, 6 quodcunque plenae manis procsumptionibusquoedivinosunt judicio con-
~ Cum circa finemanni 493Tlieodorici
regis legaii asserens ab aposlolica sedc magis exerceri vindiciam
Constanlinopoli revertissent, atquc ca quoe ab im- quod ab Acacio spreta esset, quam jtiStiiiam defcn.l .
pcratore Anaslasio acceperant Gelasio papaentinlias- Epistolam scriptam esseanuo pontiiicatusGclasii icr-
scnt, ipse Gelasius apologeticaniep.slulam hanc ad lio, qui esl Chrisii 494, ex eocolligiturquod Anasa-
eumdeni Anastasium cnnscripsil, quse iu capilulari- sius hoc tempore se Eutychiamimesse bxrciiciini, ct
bus regni Francorum citaiur lib. v, cap. 167. His-lit- Acephaloruin sccioc signileriim necdum declararit :
teris pcrsuaderi non potuit, ut remoto obicc, Ecclc- quem conslat anno set|uenie virus in pcctore occul-
siis uiiitmcinetpacem redderet. Obstitit Eupheiuius, tatum plane evomuisse. SEV.BINIUS.
1 AI., Gloriosissimo 5 Forle, pacem habere. HARDCIN.
imperalori Anas!asio Gelasius 6 k\., quod nbicunqueplene.
episcopus.
s Codex Capituli Veronensis ~ Id.
pervetustus, cum quo cod., inspiralo transinisso.
collala esl lisecepistola, legil reputandum. s Ha'C senlentia cilitlur lib. v Capitul., C. 167, et
3 Id. c>id.,et sicut. ab Hincmaro opnsc. 9, n. 39. HARDUIN.
4 Id. cod. suspicio. 9 Id. cod.', hominum.
PATROL.LIX. a
45 GELASII PAPJE I U
stituta, vinci autem quorumlibet potestate non pos- / i posse confidimus)(ale aliquid proveniret, 8 tinde cui-
sunt. Alque utinam sic conlra nitentibus perniciosa quam resistere auderemus errori, vel unde correctio-
non sit aiidacia, quemadmodum, quod ab ipso sacree nem erranlibus posceremus? Proinde si pict.is loa
religionis auctore prseflxumest, non potesl ulla vir- unius civitatis populuni negai posse 4 pace compoiii,
ttile corivellt: Firmamentupi enim Dei slat (II Tim. qnid nos de (otius orbis terrarum sumus universitate
n). NunqUidnam cuin aliquibus inlestata religio cst, facturi, si (quod absil) nosira fuerit pracvaricationa
1 quantafcunquepotuit novitale superari, etnon ma- deceptus? Si tolus correclus est mundus, profana
gis hoc ihvicta permansit, quo aesiimata est posse patrum suorum tradiiione despecla, quomodo non
succumbere? Desinant ergo (qu.sesote) temporibus corrigatur unius civitatis populus, si proedicaliofida
tuss quidam per occasionem perturbationis ecclesia- [al. fidei] succedat? Ergo, gloriose imperaior, nolo
sticse praecipitanterambire quse non s licet, ne el illa cgo [al. non hegligo] Ecclesiarum pacem, quam,
quse male appetunt nullatenus apprehendant, et mo- eliamsi cum mei sanguinis impendio provenire pos-
dum suuhl apud Deum et bomines non leneant. set, ampleclor [n/. ampleclar]? Sed (prccor te) cu-
QuaprOpter sub conspectu Dei pure ac sincere pie- jusmodi debeal esse pax ipsi, non utrunque, sed vc-
tatem luahi deprecor, oblestor et exhortor, ul peti- raciter cbristiana mcnte libremus. Quomodo enim
tionem meani non indignanler accipias : rogo, in- ]B potest essc pax vera cui caritas iniemerala defuc-
quam, ut me in bac vila pptius audias deprecantem, rit? Carilas aulem qualiier esse dcbeai, nobis evi-
6
quatn (quod absit) in divino judicio sentias accusan- denter Apostolus proedicat, qui ait: Caritas de
tem. Nec me latet, imperator Auguste, quod pietatis corde, purof. ct comcicnlia bona et ftde non ficta
luse studium fuerit in privata vita. Optsisti semper (I Tim. i). Quomodo (qusesote) de cordc erit puro,
fieri particeps promissionis sclernae. Quapropter si contagio infieialurestorno? Quomodo de consrien-
holi, precor, irasci mihi, si te tantum diligo, ui re- tia bona, si pravis fuerilmalisque commixla? Quem-
gnum, quod temporaliter assecutus es, velim (e ha- admodum fidenon ficta, si mane.itsociata cum peifi-
bere perpeiuum, el qui imperas sseculo, possis re- dis? Quoecum a nobis sicpc jam dicta sinl, necessc est
gnare cum Cliristo. Tuis certe legibus, imperalor, lamen incessabiliter iterari, et landiu non laccri
pateris nihil perire, Romano nomini [al. perire Ro- quandiu nomen pacis obtenditur; ut nostrum non sii
mano noniini] nullum admittis ingeri detrimentum. (ut invidiosejaclatur) facere paeem, sed tamen vcllo
Ilane verum esl, princeps egregie, qui non solutn doceamus, qualis, et sola paxesse, et prselcr quam
6 nulla esse monstratur. Eutychianuni certe dogma,
praesentia Christi beneflcia, sed desideras et futura,
iit religioni, ut veritati, ut sincerilati catholic:e com- contra quod apostolicae sedis cautela pervigilai, si
munionis el fldei, lemporibus luis, patiaris quem- tG creditur salva fideicatholicacposse veritate conslare,
quaminferredispendium? Qua fiducia (rogo le) illic promalur, asseratur, et quan(islibe(viribus astrna(ur,
ejus prsemia pelilurus es, cujus hic damna non pro- ut non solum perseipsum, quam inimicnm sil fidci
bibes ? Non sint gravia, quseso te, quoepro luse salu- Chris:ianae po;Sit oslendi, sed quantas et quani letha-
lis selernitate dicunltir. Scriptum legisli : Mcliora les haereses in sua contineal colluvione monstrari.
siinl vuinera amici quam oscula inimici(Proi>. xxvn). Si autem (ut magiscoiilidimus) a catholicis judicaiis
Quseso pietatcni luam, ul quo affeclu dicunlur a me, mentibus excludendum, quoesote, cur non et conli-
eo tuis sensibus iniimentur. Nenlo pietatem tuam gia simul eorum qui bac probaniur csse polluli, de-
fallat. Verum e.st quod figuraliter per prophelam cernitis refutanda, cum dica( Apostolus-: Nonsolum.
Scripiura testaiur? Vna esl columbamea, una est per- qui non facienda fdciunt, rcos videii, sed etiamquicon-
fecta mea (Cant. vi), una est christiana fidcs, qtiae sentitmtfacienlibus(Rom. i)? Proindo sicut non po-
est calholica. Catholica autem veracittr illa esl, quoe (esl, perversitatis cdmmunicalore suscepto, non pa-
ab omnium perfidorum, atque ab eorum successori- riter perversitas approbari, sicnon potesi refulaii
. bus atqtie consorlibus sincera, pura, iramaculala perversitas, complice seclalore perversitatis aJnii.-so.
communione divisa [al. divulsaj esl. Alioquin non Legibus certc vestris, criuiinum con>cii susceplores-
erit divinilus mandala discraio, sed miseranda con- ® que latrocinanlium pari judiciorum pama constriu-
fusio. JSeculla causa jam superest, si hoc in quolibet giinlur; nec expers facinorisxslimatur qui, licel ipsc
contagio voluerimus 3dniittere, ne cunctis hsresibus noii fecerii, facieniis tamen faitiiliarilalcui foedusi|ue
adilum januamque pandamus. Qid enim in uno of- rcceperii. Proinde cum Chaiccdonense concilium,
: minima . pro fidcicathulicscalque aposlolica3veriiate commu-
fenderit, omniumreus esl (Jacob. ii); el Qui
apernit, paulalim decidit (Eccles. xtx). Hoc esl quod nioneque celcbralum, damuaverit Euiycheu detc-
scdes apostolica magnopere cavet [al. proetaxavii], standi furoris auclorem, non satis habuit, nisi ut
ut quia mundo radix est apostoli gloriosa confessio, pariler ejus qnoque consoriem Dioscorumcseterosqtie
nulla rima pravitatis, nulla prorsus contagione ma- percelleret. Hoc igitur modo, sieut in unaquaque hsc-
culetur. Nam si (quod Deus avertat, quod fieri non resi yel factum semper, vel fieri non habetur ambN
1Cod. Veron., quantumque: Quesnellus legit aua- 4 Pace deest in eod. cod.
6 Id. cod., per Aposlolumprmdicatur.
eunque.
* Id. cod., non ticent. c Id. cod., pax nutla.
* Id. cod., vet cuijam.
45 EPISTOLJE ET DECRETA. **-''"'"'" 40,
guum, successores eoruni' Timoiheum, Pelrum at- A dam vel insurrexeril, vel nila(ur insurgerc vctusla-,
queallerum Aniioch?num Pelrum, non viritim pro- tem, co npetenter ct Iegilime perquiratiir. Et illic
pter singulos quosque rursus facto concilio, sed sy- apparcbit quis modesto proposilo cuslodial formam
nodi semel 2 acla regula consequenter elisi. Quem- (radilionemquemajorum , quis stipra hsccirrevcren-
admodum ergo non evidenter apparel etiam cunctos ter insiliens, rapina scqualemposse fieri arbitretur.
simili tenore constringi, et qui eorum communicato- Quod si mihi rfbpuliConstaniinopolitanipersonapro-
rcs etcoinplices exstiterunt, alque omnes omninoa ponitur, per quam dicatur nomen scandali, id est
calholica atque apostoliea nierito comniunione dis- Acaeii, non posse removeri; taceo, quia et hsrretico
ccrni : hinc Acacium quoque jure dicimus a noslro quondam Macedoniopulso, et Nestorio nuper ejecto, .
consorlio submovcndum, qui maluit in sorlem trans- plebs Constanlinopolitana calholica permanere dele-
ire perfidise, qtiani in catholicoe alque aposlolicse gerit potius quam majorum prscsulum damnatorum
communionissinceritate conslare, 3 cum fere a per affectione rctineri. Taceo, quod qui ab eisdem ipsis
iriennitim, nc in id veniret, apostolicoesedis episto- damnalis prsesulibus,baptizati fuerant, in fide catho-
lis docealur compctenlcr insirucius. Postquam vero lica manenles, nulla sint exagitalione turbali. Taceo,
communionisest factus alienoe, non iiOLuilnisi a ca- quod pro rebus ludicris populat.es turaultus nunc"
tholicoeet apostolicscmox societate 4 proecidi,ne per B etiam vcslrsepietatis aucloritas refrenarit; atqde ideo
eum, si vel paululum cessareinus, nos quoque vide- inulto magis pro salute animarum suarum necessario
reuiur subiisse contagia perfidortim. Sed revera vel vobis Constantinopolitanaecivitatis Obtemperat mul-
lali perculsus pcena resipuit, correclioncm promisit, litudo, si eam ad catholicam et apostolicam commu-
emendavit errorem? aut illelractalus lcnius voluerat nionem vos principes reducatis. Etenim, imperalor
[al. valuerat] cocrceri, qui eliam verbera dura non Auguste, si conlra legespublicas aliquid (quod absil)
scnsit? Quo in sua perfidia el Jamnatione morienle quispiam fortasse lenlaret, nulla pati id ratione po-
[nl. manente], tam ejus in ecelesiasticarecilatione non luisscs : ad Divinitatisrpuram sinceramque devotio-
polest nomen ascribi, quam exlernae contagium non nem, uttibi plebs subdita redigatur, conscienliaeluse
debet communicationis admitti. Quapropter aut do- iinn putas interesse? Postremo, si unius civilalis po-
cealur ab lioercticapanicipatione sincerus, quorum puli animus non putatur offendi, ne divina (ut res
seille coniraunioniperiniscuil, aut cttni cisdem non postulat) corriganiur: quanto magis, ne divina offen-
potest non repelli. Si autein sustirrant Oricntis epi- daniur, catholici nominis universis piam fidem ncc
scopi, quod ad eos sedes apostolica non isla conscri- Isedere debemus omnino, nec possumus? Et lameu
pserit, quasi vel i/si de reeipiendo legitiine Petro iidem nostra se poscun( voluntatc sanari. Competen-
sedem apostolicaii) suis littcris lecerint cerliorem, C libus crgo sinant curari se posse remediis : alioqui
vel hujus reccptionis incondiloenon jam pariter com- (quod absit) in eorum Iranseundo pemiciem, cum
plices exslitissent, quem sicut vere non possunt do- illis perife possumus', ipsos vero salvare non possu-
cere ab haeretica pravitate luisse purgaluin, ita se mus. Jam hic quid sit magis sequendum, subdivino
haareticorumniillaieuus poterunt excusare consortes. judicio vestroeconscienlia; derelinquo : uirum, sicut
BQuod si forlassis astruxerint, quod ad apostolicam nOs
optamus, simul omncs cerlam redeamus ad vi-
sedem de suscepiione Petri pcr Acaciumcuncti con- tam; an, sicut illi poscuut, manifestamtendamus ad
sona 6 voce retulerint, per cumdem sibimet omnes mortem. Sed adhuc apostolicam sedem, sibi nicdici-
pari voce sentiutit fuisse rescriptum. Apnstolicoe[al. nalia suggerenteni, superbam vocare arroganlcnique
vice prioiatus scdis apostolicoe]vero sedis auctoriias, conlendunt. Habet hoc qualitas sscpe languentium,
quod cunctis saoculisCbristianis Ecclesise proelalasit ut accnsent magis medicos congruis observationibus
universse, et caiioutim serie paiernorum, et multi- ad salubria revocantes, quam ut ipsi suos noxios ap-
plici tradilione firmatur. Sed vel binc, T utrum sibi peiitus deponere vel reprobafe consenliant. Si rios
quisquam conlra Nicocnsesynodi conslilula quippiam supcrbi sumus, 8 quia animaruin remedia convenicn-
valeat usurpare, collegio pote.si unius communionis tia ministramus, quid vocandi sunt qui resultanl?
oslendi, non mentibus exlernai; socielalis aperiri. Si nos superbi sumus, qui obediendum patemis dici-
Aptid illos si quis confidit, cgrediatur in mcdium, et mus insiimiis; qui refraganlur, quo appellandi suht
apostolicamsedein de utraque parte revincat el in.- nomine? Sinos elati sumus,qui divinumcultum puro
slruat. Tollalur ergo nomen e medio, quod ecclesia- alqtte illibaio cupimus lenore servari; qui contia Di-
rum discrciionem procnl a ratholica communione vinitatem quoquc senliunt, dicant, qualiler nuncu-
operatur, ut sincera pax fidei communionisquerepa- peniur? Sic el nos coeleri, qui in errore sunt, a?sti-
retur el unitas: et lunc quis nostrum conlra veneran- niant, quod eorum non consenliamus insanioB.Ubi
a Hujus triennii initium refcrendum cst ad IS an- patet supra in notis epistolarura Simplicii 15 et 17.
num Simplicii, quo Acacius delictum commisit, ut 'SEV.BiNitis.
1 Id. cod., Timothcas,Petrus, 1 Anno 484.
atqtte alter Anlioche- 5 Cod.
nus Petrus. Veron.? Qiiisi.
2 IJ cod., actm 0 ld cod., voluntale.
regula consequenlerelisi.
3 Anno 478, 47!), "'
480. Aliuminiit calculum Libe- Id. cod., vet uirum.
raius c?j). 18. HARDUIN. •. 8 Id. cod., qui animarum.
47 GELASII PAPJE I 48
lamen spirilussuperbiseveraciler consistat et pugnet A / XX. Quod hi qui se sacris virginibussocianl, et fcedera
verilas ipsa indicat [al. judicat]. incesta commiscent, communicarenon possint, nisi
EPISTOLA IX. forle publicam pmnitentiam gesserint.
ADEPISf.OPOS LUCANI/E. XXI. Quod vidum, ut <iupradiclumest, non relenlur.
Nonnulla ecclesiasticainstilula exponunlur. El si professam continentiamproposilo mutato cal-
* Dilectissimisfralribus universis episcopis per Lu- caverint, ipsmpro se rationem sinl ideo |al. domino\
caniam, el Brulios, et Siciliam constitutis Gelasius. redditurm.
TITULIDECRETORUM PAPJEGELASII. XXII. Quod secunda conjugia smcularibus non ne-
J. De constilulis ecclesiaslicis, pro temporibus quali- genlur, quibus lamen ad clerum minimevenire con-
tate moderandis. : ceditur.
II. Vt ubinulla perurgel necessilas,constiluUtPatrum XXIII. Vt si quis susceperit ecclesimproprim deser-
inviolata servenlur; vel cum defuerinl clerici, de mo- torem, et in aliquam provexeril dignitatem,utique
nachis eligantur. sententimsubjaceanl quam canonesaddixerunl.
III. Vtsi qui de laicis eligunlur ad clericum, multo XXIV. Quodsi qui ex monachis aul laicis eliguniur
sollicitius in his, 'ea qum de tnonachisdicia sunl in- tf.dclerum, cum nulla cogil necessitas, anliqua in eis
quirantur. B
] debenlur institula scrvari. Quod si probenlur sncram
IV. Vl ab episcopis,prmceptionepapm, novmbasilicm mercati esse prelio dignilalem,ab officiodeponanlur,
dedicenlur. nam dantem et accipientemSimonis magi crimen in-
V. Vl nulla prmdia [lege pretia] de baplhandis con- volvit.
signandisque ftdelibus exiganlur. Quod si qui hoc XX V. De sacris tocis noviter institulis, quamvissu-
perpelraverint, honoris sui periculo subjacebunt. perius dictum sit, hocnunc tamen adjicitur, ul nullu
VI. Vt presbylerimodumdebitumservent,non chrismd basilicasub defunclorumconslructanominededicelur.
conficiant, non consignent; nec prmsenle quolibet XXVI. Quod nefas sil feminas sacris altaribus mini-
episcopo, nisi jubeantur ab ipso, vel orare, vel se- slrare, vel aliquid ex liis qtue virorum sunt officiis
dere prmsumant, nec acolylhum, vel subdiaconum depulala prmsumere.
facianl. XXVII. Quod in unaquaque ecclesta cui episcopus
VII. Similiter ul diaconi mensuram propriam juxla prmest, lam de reddilibus quam de fideliumoblalio-
Patrum decreta cuslodiant. nibus qualuor debeant fieri portiones: ut tina sil
VIII. Quod diaconi in presbylerio residere hon pos- episcopi, alia clericorum, terlia pauperum, quarla
sint, nec sacri corporis prmrogalionem,prmsenlibus ecclesimfabricis applicetur.
debenl usurpare presbyteris. ( XXVIII. Quod episcopus, presbyler, el diaconus, a
C
IX. Quod apostolicasedes paternoscanonespio studio quocunque cterico veraciter fuerit accusalus, quod
devotoquecuslodiat. adversus hmc conslituta fecerit, polesl sine dubtla-
X. Vl prmter paschale tempus el pentecoslen nemo lione percelli, sui etiamItonorispericulumepiscopus
baptizare prmsumat, nisi eos tanlum quos mgriludo subiturus, si hmcomnidecclesimnoscendaiacuerit.
exlrema compulerit. a CAPUTPRIMUM. —Necessaria rerum 3 dispensa-
XI. Presbyterorum et diaconorumordinaliones certis (ione [al disputatione tWdispositione] constringimur,
celebrari posse lemporibus. et apostolicse sedis moderamine convenimur; sic ca-
XII. Vl prmfixisdiebus virgines consecrenlur. nonum paternorum decreia librare, et retro praesu-
XIII. Vt vidum non velenlur. liim decessorumque nosirorum praecepla metiri, ut
XIV. Vl nutlus prmsul vel ccclesim, vel monasterii qiweprsesentium necessiias temporum rcstaurandis
servum, aut originarium, noleniibus dominis, sub Ecclesiis relaxanda depOseit, adbibitaconsideraiiwte
no.nine religioso defendat, honoris et communionis diligenti, quantum potest fieri, (emperemus; quo nec
periculum subiturus quisquis hoc perpetrare tenta- in tolum formam veterum videamur excedere regu-
veril. larum, et reparandis militiaeclericalis ofdciis [supple
XV. Vt clerici nullanegotiainhonesta, nec turpia lucra D ] consulamusj quseper diversas Italiae partes iia belli
scctentur. famisque 4 consumpsit incursio, ut in muliis ecclesiis
XVI. Vt nemo lillerat nesctens,vet aliqua parte corpo- (sicut fratris el coepiscopi nostri Joaunis Ravennatis
ris minutus,provehalurad clerum. Ecclesisesacerdotis, frequenii rclaiionecomperinms)
X VII. De his qui seipios abscindunt. usquequaque deficienleservitio ininislrorum [al. nii-
XVIII. Quod ad clerum criminosi nequeant promo- nisieriorumj e nisi remitlendo paulisper ecclesiasticis
veri, el in clero positi, si in allquibus fuerint invenli promolionibusantiquilus intervalla proefixaremaueant
flagiliis, a suis officiisarceanlur. (sinequibus administrare nequeani) sacris ordinilius
XIX. Quod dmmonisaliisque passionibusirretitis mi- Ecclesisefunditusdesiituloe;atqueinplurimislocispcr
nisteria sacra traclare non ticeat. inopiamcompetentisauxilii,salutare subsidium redi-
1 In vetustissimo Lucensi cod. num. 490 iste litu- lem imperatorem. HARDUIN.
lus sic enuntialur : Gelasitisepiscopusuniversisepisco- a Cod. Lue., dispositione.
pis* per unamquamqueprovinciam constilutit. MANSI. Md. 8 cod., consumpseril.
Gitftlurc,(a Nicolao napa in ejiist' S ad Michae Id. cod., nil.
49 EPISTOLJE ET DECRETA. 50
mcndarum desit animarum: nosque magnoreatu, si tA rogandis canonum paternorum vetus forraa servelur.
tanto coarctante periculo, non aliquatenus ' videa- Nec contra eos ulla ratione prsevaleal, quod pro ac-
inur innecti. cidentis defeclus remedio providetur, non adversus
CAP.II. — Priscis igitur pro sui reverenlia manen- scita majorum nova lege proponilur : coeteriseccle-
libus conslitulis; quoe, ubi nulla vpl rerum vel lem- siis ab hac occasione cessantibus, quas non simili
porum perurget angustia, regulariterconvcnitcusto- clade vastalas, pristinam faciendis ordinalionibus
dire, eatenus ecclesiis quoe,vel cunctis sunt privaloe convenit tenere senlentiam. Quo magis hac opportn-
minisiris,velsufficientibususqueadeo dispoliata?servi- nilate commoniti, observanliam venerandorum ca-
tiis, ut plebibusad sepertinenlibus divinamunera sup- nonum propensius delegamus, singulorumgraduum
~
plere nou valeant, tam intuendi quam promovendi conscientias admonentes, ne in illicitos prorumpero
clericalis obsequii sic spatia dispensanda concedimus. moliantur excessus.
• Ut si quis etiam de religioso proposito, et discipli- Nec fasesse confldat quisque pontiflcum,bigamos,
nis monasterialibus eruditus, ad clericale munus aut conjugia sortientcs ab aliis derelicta, sive quos-
accedat, imprimis ejus vila pneteriiis acia (empori- lihet 6 poenitentium [al. post pcenilentiamj, vel sina
bus inquiratur, si nullo gravi facinore probatur infe- iilteris, vel corpore vitialos [al. minutos],vel conditio-
ctus, si sccundam non habuit fortassis uxorem, nec a B ] narios, aut curisepublicarumquererum nexibus impli-
marito relictam [al. rejcctam] sortitus ostendi- calos, aut passim nulla lemporis congruenlis exspecla-
tur; si pceniientiam publicam fortassis non gessit, - lione discussos, divinisservilurosapplicare mysleriis;
nec ulla corporis parie vitiatus apparet; si servili neque pro suo libilu jura studeant aliena pervadere,
aul originarioenon est conditioni obnoxius; si curioc absque sedis aposlolicsejusla dispositione mandanle.
jam [al. etiam]probatur nexibus ahsolutus; si asse- CAP.IV. — Basilicas noviter institutas non petilit;
cutus est litieras, sine quibus vix fortassis ostiarii ex more ' prseceptionibus, dedicare non audeant,
possit implere ministerium : ul si bis omnibus quoe nec ambiant episcopi sibimet vindicare clericos po-
sunt praediclafulcitur,, continuo leclor, vel nolarius, testatis aliense. v
aut cerle defcnsor cffectus, post tres menses exislat CAP.V. — Baptizandis consignandisquc fldelibus
acolythus, maxime si huic setas etiam suffragalur; sacerdotes pretia nulla prsefigant, nec illationibus
sexlo mense subdiaconinoraen accipial; ac si mode- quibuslibet imposilis exagitare cupiant renascentes:
stse conversaiionis honeslasque volunlatis existit, quoniam quod gratis accepimus, gratis dare manda-
nonomense diaconus, completoque anno sit presby- mur (Matlh. x). Et ideo nihil a praediclis prorsus
ter : cui tamen, quod annorum interstitia fueraut col- exigere moliantur, quo vel pauperlate cogenle detcr-
latura, sancli propositi sponte suscepta doceatur (C riti, vel indignatione fevocali, redemplionis suae
prsestilissedevotio. causas adire despicianl; cerlum habenles quod qui
1 CAP.III. — Si vero de laicis
quispiam ecclesia- prohibila deprehensi fuerint admisisse, vel commis-
sticis est aggregandus officiis, tanto sollicitius in sa nonpotiussuaspontecorrexerint, periculum subi-
singulis, quoesuperius comprehensa sunt, hujusmodi turi proprii sinl honoris.
decet examinari personam, quantum inter munda- CAP.VI. — Nec minus etiam presbylcros ultra
nam religiosamque vitam conslat esse discriminis : modum suum tendere prohibemus; nec episcopali
quia tilique convenientia ecclesise ministeria repa- fastigio debita sibimet audacter assumerc : non con-
randa sunt, non inconvenientibus meritis ingerenda; ficiendi chrismalis, non consignationis ponlificalis
tantoque raagis, quod sacris aptum possitesse servi- adhibendse sibimetarripere facultatem ; non praesen-
tiis, in eorura quaerendum est institutis, quanlum te quolibet antistite, nisi foriasse jubeanlur, vel ora-
[al. quanto] de tempore quo fuerant hsec assequenda tionis, vel actionis sacrx supplendaesibi praesumant
decerpiiur: ut morum habere docealur hoc probitas, esse licemiam; neque sub ejus aspeclu, nisi jubean-
~
quod prolixior consuetudo non conlulit; ne per oc- tur, autsedere prsesumant, aut veneranda [a/. vene-
casionem supplendse penuriae clericalis vitia polius rabilia] tractarc mysleria. Nec sibi meminerint ulla
dlviniscultibus intulisse4judicemur,non Iegiiimsefa- 1D ralione concedi, sine summo ponlilicc, subdiaconiira
milise compulemur procurasse compendia; quorum aut acolythumjus haberefaciendi; necprorsusaddu-
promolionibussuper anni nietas, sex menses nihilo- bitent, si quidquamad episcopale ministerium specia -
minus subrogamus : quoniam, sicut dictum est, di- liter pertinens suo molu pulaverinl exscquendiim,
stare convenit iriter personam, divino culttii deditam continuo se presbyterii dignitate et sacra cominu-
et de laicorum conversalione vcnientem; quse tamen nione privari. Quod fieri necesse est censeamus, si
eatenus indulgenda credidimus, ul illis ecclesiis qui- corum proesule deferenle, hujusmodi fuerit proevaii-
bus infesiatiotiebellorum velnulla penitus, velexigua calio [al. prsesumplio] comprobata, nec ipso eoruin
remanserunt, ministeria renoventur, quatenus his episcopo a culpaconniventiae el ultione vacaiuro, si
Deo propitio restitutis, in ecclesiaslicisgradibussub- immoderala facientem dissimulaverit vindicare.
' Id. cod., consulamus.
' Id. cod., instituendi. j, 14 In cod. Luc. deest judicemur.
* Citaiur a Nicolao Id. cod., poslpanitenliant.
papa in epist. 2 ad Michaelem * Inlra cap. 2S, prmcepto
scdisaposlolica.
unp.,iaiiie(siauaedatnibi abisiisdiscrepanl. HARDUIN. 7 Cod. Luc. 490, venerabilia.
81 GELASIIPAPJE I 52
CAP.VII. —Diaconos quoque propriani constitui- A h. illa tamen sunt magnopere proecavenda,quso recipi
mus scrvare mensuram, nec ultra tenorem (Nic. nisi manifesta decoloratione non possint. Ac si ea
xviu) palernis canonibus depulatum quippiam tenta- ipsa, quae niillo delrimento aliquolies indulgctida
re permitlimus; nihil eorum penitus suo ministerio creduntur, vel rerum * lemporumque cogil intuitus,
applicare, quse primis ordinibus proprie decrevit au- vel aec.eJeraiseprovisionis respeclus excusat; quanto
liquilas. Absque episcopo vel presbytero baptizare magis illa nullatenus mulilanda sunt, quocnec ulla
non audeant, nisi, praedictisforlasse officiis longius necessilas, nec ecclesiasfica prorsus exlorqugt uti-
consliiulis, necessitas ex(rema compellat. Quod et lilas?
laicisChristianis facere plerumque conceditur. CAP.X. — Baplizandi sibi qu|squain passimquo-
CAP.VIII. — Non in presbyterio residere, cum di- cunque lempore nullam credat inesse fiduciam, proe-
vina celebraniur, vel ecclesiasiicus habetur[a/. cele- ter paschale festum et peniecostes venerabile sacra-
bratur] quicunque tractalus. Sacri corporis prueroga- menttim, excepto duntaxal gravissimi languoris in-
tionem, sub conspeclti pontificis seu presbyleri, nisi cursu; in quo verendum esl ne, morbi cresceoie
bis absentibus, jus non habeaut excrcendi. .. periculo, sine remedio salulari forlassis oegrolans
Cum enim decreta venerabilium sanctionum nos cxitio proevcntusabscedal.
quoque maguopcre custodire nitamur, ac sine eorum B 1 CAP.XI. — Ordinaiiones etiam presbylerorumet
dispendio etiam illa qusepro alicujus utilitatis com- diaconorum, nisi cerlis temporibus el diebus, exer-
pendio fortasse videantur laxanda, credamus. cere non s debent, id est, quarti mensis jejunio,
"" OAP.IX. —
Cumqueiiobisconlra saluiarium revc- seplimi, et d.ccimi, sed et etiam quadragesimalisiui-
rentiam regularum cupiamus temere nihil licere, et tii, ac mediana Quadragesimaedie, sabbati jejuujo
cum sedes apostolica superior his omnibus, favente eirca vesperam nuverinl celebrandas. Nec cnjuslibet
Domino, quoe palernis canonibus sunt prsefixa, pio ulililalis 3 causa, seu presbyterum seu diaconum his
devotoque studeat tenere proppsilo; salis iudignuni prseferre [al. prseferri], qui anle ipsos fuerint or-
est quemquam vel poniificum, vel ordinum subse- dinaii.
qttenlium, hanc observantiam refuiare, quam beati CAP.XII. — Devolis quoque Deo virginibus, nisi
Petri sedem et sequi videat et docere : satisquc con- aul in Epiphaniarum [lege Epiphaniorum] die * aut
venienssil, ut lotum corpus Ecclesioein hac sibimet in Albis paschalibus, aut in apostolorum natalitiis
observatione concordet, quam illic vigere conspiciat, sacruni minime velamen imponant, ' nisi forsilan
ubi Dominus Ecclesioe(otius posuit principalum, di- (sicut de baptismate dictum esl) gravi languore cor-
cente Scriptura : Ordinate in me caritatem (Canl. u). reptis, ne sine boc munere de saeculoexeant, implo-
Et ilem : Omnia cumordine fiant (I Cor. xiv). Atque '" ranlibus nou negetur.
•iterum psalmista prsedicante : Circumdale Sion, el CAP. XIII. ~ 6 Viduas autem velare pontilicum
complecliminieam, narrale in turribus ejus. Ponite nullus allentet, qupd nec aucloritas divina delegat,
corda veslra in virlule ejus, et dislribuite gradus ejus, nec canonumforma proestituil.Non est ergo penitus
ut enarretis in progeniesalteras, quoniamhicest Deus, usurpandum, eisque sic ji.cclesiasticasunt ferenda
Deus noster in mternum; et ipse regel nos in smcula [forte conferenda vel inferenda] procsidia, ut niliil
(Psal. XLVII). Hicprocul dubio, qui in ecclesiastiea- commitlalur illiciturn.
rum narratur allitudine digni(a(um, et in cujus vir- CAP. XIV. — Generalis etiain qucrelaj vilanda
tule bonis operibus cordaponenda sunl, gradibus uft- proBSumptioesl, qua propemodum causanlur uni-
que distributis, cunctisDeus nosler et rector populis vcrsi, passiin servos el origfnarios, dominoruii)jura
praedicandus est chrislianis : ubi nemo sibimet ali- possessionumque [a/. possessionem]fugieiKes, sub
quid jam existimet imminutum, cum et de uniuscu- religiosseconversationis oblentu, vel ad monasteria
jusque gradus perfectionenihildeperit, et convenien- sese couferre, vel ad ccclesiasticum famulaiuni,
tev retinendo, quod ccelesti dispensatione collaium conniventibus [at. cohibeiilibus] quoqtie praesulibus,
est, pariler uobis et cognoscibilem Deum fieri, et indifferenfer admitti : quoomodis omnibus est atuo-
tribuit essereclorem. Nam et si quid indulgetur dc venda pernicics, ne per Chrisliani nominis institii-
temporum quantilale moribus aggregata strenuilate lum, aut aliena pervadi, aut publica videalur disci-
pensatur: si vilsejain [al. etiam] propositocontinetur, plina subverti : praacipuecum nec ipsam ministerii
quod protelata fuerat octate curandum, dummodo clericalisliacobligaiionefiiscariconvenialdignilatem,
illa nullalenus dissimulata subrepant [at. subripianl] cogaturque pro slatu mililandum sibi conditioneque
quorum quodlibet, si inesse claruerii, merito cleri- jurgari, aul videri, q"uodabsit, obnoxia. Quibussol-
calibusiufulis reprobabilemconviucatesse personam. licita conipetenler interdictione prohibilis, quisquis
E(si illa nonnunquam sinenda sunt, quae, si caetero- episcopus, presbyter, aut diaconus, vel eorum qui
rum constef inlegritas, sola nocere non valeant, monasteriis praeessenoscunlur, hnjusmodipersonas
1 In eodem cod. deest 6 Burchardus lib. vm, cap. 15, inseril et nisiante
' Id. cod., non audeant.lemporumque.
3 Vox causa abest a cod. Just. et ab 25 annos. Iia lego in meo ms. cod.; num et in edilis
edit. 1525et exstet ignoro. MANSI.
1609. 6 Citatur et a Carolo Magnoin.capilul. Aquisgran.
4 ln cod, LttC,490
deest aut inAlbis wschalibus. . anni 789, cap. 59. HARDUIK,
B3 EPISTOLA ET DECRETA. 51
npud se lenenles non restitiieirdas patronis, auldein- A . mo(a, non solum de facfis alrocibus necessariam
ccps vel ecelesiaslicseserviluii, vel religiosis congre- peeniludinem non habere, sed isec aliqua corrcciione
gationibus putaverint applicandas , nisi voluntale penitus succedenle, ad divinum minislerium hono-
forsitan dominorum, sub Scriplurae testimonio pri- remque conlendere. Nonnullos autem etiam in ipsis
lnitus absolulas, vel legilima transaclione concessas, ordinibus conslilulos, gravibus delinquenles facino-
[ericttluni se Iionoris proprii non ambigant commu- ribus, non repelli, cum el Apostolusclamet : Nemini
uioiiisquesubiluros, si super hac re cujusquain verax cilo manus imponendas,nequecommunicandumpecca-
nos querela pulsaveril. Magnisquippe sludiis, secun- lis alienis (I Tim. v); et majorum veneranda consli-
dutn bealum Apostolum, prwcavendumesl ne fides cl tuta (Nicmni 910) pronuntient, bujusmodi, etiani si
disciplinaDomini blaspliemetur(I Tim. vi). forte subrepserint, tam qui ante peccavcrunt, dete-
CAP.XV. — Consequcns fuit ul illa qtioquc quae ctos oportere repelli, quam sacrae professionis obli-
de Piceni parlibus miper ad nos missa relatio nun- tos, praevaricatoresque sancli proposili, procul dubio
liavii, nou pra-tereunda putaremus, id est, plurimos submovendos.
clericorum negoiiationibus iuhoncsiis et Iucris lurpi- CAP.XIX. — Usque adeo sane comperiinus illi-
bus iiuiiiincre, nullo pudore cernentes evangelicam cita quoequeprorumpere, ul * doemoniacissimilibus-
lectionem, qua ipse Domintts negoiiatores e lemplo B que [al. doemonealiisquej passionibus irrelitis mini-
vcrberatos flagellis asseritur expulisse (Mallk. xxi; sLeria [al. mysleria] sacrosancta tractare Iribualur.
Joan. n); ncc Apostoli verba recolentes, quibus ait : Quibus si boc opereposilis aliquid proprioenecessila-
Nemo militans Deo implicat se- negoiiis smcularibus lis occurrat, quis de sua [suppte ac] fldeliutn salule
(II Tim. n); Psalmistam quoque David surda dissi- confidet, ubi ministros ipsos curadonis humansetania
niulaules aure cantan(em : Quoniam non cognovitne- perspexerit calamitate vexari? Alque ideo necessario
golialiones,introibo in potentias Dotnini (Psul, LXX). removendi sunt, ne quibuslibet, pro quibus Chrislus
Proinde hujusmodi aul ab ind>gnispost bac qusesti- esi mor(uus, scandalum genere(ur infirmis (Rom.
bus noverint asblinendum , et ab omni cujuslibet xiv;//Cor. vm). POslremo, si corpore sauciatum
negoiiationis ingeuio vel cupiditaie cessandum; aut fortassis aut debilem, nequaquam sancta contingere
ih quocunque gradu sint positi, mox a clericalibus lex divina permiltii (Levit. xxi); quanio magis doni
offielis ' abstinere cogantur : quoniam domus Dei, coelesfis dispensatores esse non convenit, quod est
diiiiiusoratioriis (Luc. xix) et esse debei, et dici, ne deterius, mente perculsos [al. percussos]?
cfQcinanegotiationis et spelunca potius sit lalronum CAP.XX. — Virginibus aulem sacris (emere se
(fsai. L). quosdam sociare cognovimus, et posl dicatum Deo
CAP.XVI. — lllitteratos quoque, et nonnulla parle G proposilum, incesta foadera sacrilegaque miscere.
corporis imminutos, sine ullorespectu ad ecclesiasti- Quos protinus aequum esl a sacra communione de-
cnm didicimus venire tervitium. Quod simul antiqua trudi, et nisi per publicam probatamque pteniten-
tradilio, et apostolicsesedis vetus forma non recipit; liam, omnino non recipi, 3 sed lamen viaticum de
6
quia nec litteris carens sacris e»se potest aptus offt- ssecuJotranseuniibus, si tamenpoenituerinl, non ne-
ciis et viliosum nihil prorsus Deo offerri legajia getur.
prseccpta sanxerunl (Levit. xxt; Deut. xvn). Itaqwe CAP.XXI. — Nam de viduis sub nulla benedictione
de cabtero modis omnibus 2 bsec vilentur, nec quis- velandis, superius' late sufflcienterque proediximus
quam lalis suscipiatur in clerum. Si qui vero vel [forie tcg. lalius duximus disserendum]. Quocsi pro-
tenieritale propria , vel incuria praesideniittm lales pria volunlate professam prislini conjugii castita(em
ante suscepli sunt, iti his quibus consliluti sunt locis mulabili mente calcaverint, periculi earum inlererit,
catenus perseverent, ut niliil unquam promotionis quaii Deum debeant satislactione placare, s quia
3 accipianl; satisque habeant boc ipsura sibi pro ni- (juxta Apostolum) primam fidem irritam (ecerunt (I
ii-ia miseraiioiie permissum. • Tim. v). Sicut cnim, si se forsitan conlinere non po-
C.IP. XVII. — De his autem qui seipsos abscin- terant, secundum Apostolum , nuliatenus nubcre
dunt, paterni canones evidenler sequenda posuerunt; D vetabaulur (1 Cor. vn); sic habita secutn delibera-
quorum tenorem sufficiat indidisse. Dicunt cnim, tione, prouiissam Deo pudicitise fidem debent [«/.
talla perpelrantes, mox ul agnili fuerint, a munere. debuerunij custodire. Nos autem talibus nullum la-
cluricali debere secludi. Quod niodis omnibus cusio- queum debemus injicere; sed solum adhortaiiones
dire nos convcnit, quia fas esse nulli suppedilat quid- proemiisciiipiLcnii, poenasqueproponere divini judi-
qiiani praeier illa quac memorabiiis dectevit forma cii, ut et nosira sit absoluta conscienlia, el illarum
censcre. ' pro se raiionem Deo reddat inlentio. Cavendum est
CAP.XVIII. — Comperimus cliam horrendis qui- quippe, ut de earum moribus 3 aclibusque bealus
busdamcriminibus implicatos, tota discrelione sub- Apostolus (/ Tim. v) leslalur, quod plenius \al.
1 Cod.Luc 490, abire. ' 6 Id.
2 In eodemcod. desunt hmcvitenlur. cod., negari.
' Id. cotl., laiius diximus disserendum.
3 Id. cod., arripiant. '". 8 In eodem cod. desuut sequentia usque ad sicut
1 Id. cod., dmmonis. mim.
3 Cod. Luc. 490, aul his cerie. 9 Id. cod., actibus, qum.
55 GELASII PAPJE I *g
planius; ila in Luc.\ exponere proelerimus, ne sexus A si (amen sacerdo(um jam sint vocabulo nuncupandi,
instabilis iion tam deterreri quam admoneri vidca- qui B delegatum sibi religionis officium sic proster-
tur.' uere inoliuii)ur, ut in perversa quseque profanaque
CAP.XXII. — Secundas nuptias sicut ssecularibus declives, sine ullo respeclu regulse ChristiaiiEeprse-
inire conceditur, ita posteas nullus ad clericale si- cipitia funesta sectenlur. Cumquc scriptum sit: Mi-
nitur venire collegium. Alia est enim humanse fragi- nima qui spernit, paulalim decidit (Eccli. xix, 1) :
litati generaliter concessa licentia, aliadebct esscvila quid est de lalibus existimandum qui immensis ac
divinarum rerum servitio l dedicata. multiplicibus pravitalum molibus occupali, ingeniem
CAP.XXIII. — Quisquis proprioedesertor ecclesise, ruinam multimodis impulsionibus ediderunt, qusenon
nullis existenlibus catisis, ad aliam putaverit trans- solum ipsos videatur obruere, sed el Ecclesiis uni-
eundum, temereque susceptus fuerit et promotus, versis morliferam, si non sanentur, inferre perni-
reverendorum canonum vel ipse vel receptor [ad ciem? Nec ambigant qni hoec ausi sunt exercere,
quem profeclus est] ejus alque provector consti- sed etiam qui haclenus cognila siluerunt, sub hono-
tula non effugiet, quse de hujusmodi proesumptori- ris proprii sejacere dispendio, sinon quanla possinl
bus proefixereservanda (Nicmnixv et xvi). celeritate fesiinent, ut lethalia vulnera competenti
CAP.XXtV. — De monachis laicisqne in prima B medicatione curentur. Quo enim more teneant jura
2
copiosius prseceplionis hujus parte digestum est, ponlificum, qui ponliflcalibus excubiis eatenps injun-
(Vide supra cap. 2 et 5), quse vel quatenus bis pro cta dissimulanl, ut contraria domui Dei, cui prsesi-
rerum temporumque uecessitate concessa sint, vel dent, potius operentur ? Qui quanlum apud Doinintmi
quemadmodum, ubi nullius necessilaiis [forle facti possent, si non nisi convenientia procurarent, tanlum
necessilasj interesse probatur , non nisi vetus insti- quid mereantur aspiciaul, cum exsecrabili studio se-
lutio debeat custodiri. Quos vero constiterit indignos ctenlur adversa. Et quasi magis hscc regula sit qua
meritis, sacram mercaios esse pretio dignitaiem, Ecclesiaedebeant gubernari, si quidquid est eccle-
convictos oportet arceri non sine periculo facinus siaslicis inimicura regulis perpetratur, cutn el si co-
lale 3 perpetrantes : quia dantem pariter et accipien- gnitos habuil canones unusquisque pontificum, inie-
tem damnatio Simonis, quam sacra lectio (Acl. vm) merata debuerit tenere custodia. Et si forsilan
tesla(ur, involvit. nesciebat, consulere fidenter oportuerit scientem
CAP.XXV. — De locorum consecratione sanclo- \al. ignorantem]. Quomagis excusalio nulla succur-
rum, quamvis superius (Cap. 4) striclim fuerit com- rit erranlibus : quia nesciens [nec sciens omnino le-
prehensum, nobisquoque palefaclura est, quodabsque gendum est, ut habet cod. Just. et edit. Canon\, pro-
praecepto sedis apostolicac nonnulli faclas ecclesias C posuit scrvare quod noverat, nec ignorans curavit
vel oratoria sacrare prscsumant : hoc sumus tamen nosse quod gereret.
indicio detestabiliore permoli, quod in quocunque CAP. XXVII. — Quatuor autem tam de reditu.
\dt. quorumcunquej nomine defunctorum, et(quan- quam de oblatione fidelium, prout cujuslibet eccle-
lum dicitur) nec omnino fidelium, construcliones sise faculias admiltit, sicut dudum ralionabiliier est
sedilicatas sacris processionibusfA/., professionibus] decrelum, convenit fleri poriiones. Quarum sit una
audacter instituere memoranlur : quse quoniam tam pontificis, altera clericorum, pauperum tertia, quarta
acerba lain dura sunt \si revera Christianitatis affe- fabricis applicanda. De quibus, sicut sacerdoiis in-
ctus in illis regionibus certus elflxus est, et dislrictius tererit, integram ministris ecclesise memoralam
ista quserantur, et aquibus fuerinl gesta, prodantur : dependere quantita(em, sic clerus [al. clericus] ullra
quoniam sicul lateniibus in hac alrocilate nominibus delegalam sibi sumraam nihil insolenter noverit
non exstat, in quem sententia debila proferatur; ila expetendum. Ea vero quae ecclesiaslicis sedificiisal-
cum manilesiis fuerit documenlis expositus, quem tributa sunt, huic operi veraciler prseroga(a, loco-
[forle quam] tanti sceleris poscit immanilas, non ef- rum doceat instauratio manifesla sanctorum : quia
fugiet [forie vitabit] ullatenus ullionem. nefas est, si sacris oedibus destilulis, in lucrum
CAP.XXVI. — Nihilominus impa(ien(er audivimtis 0 suum prsesul impendia bis designala [al. deputata]
tantum divinarum rerum subiisse despectum, ut fe- converlat. Ipsam nihilominus ascriplam paupcrihus
minoesacris allaribus ministrare ferantur [al. firmen- portionem, quamvis divinis rationibus se dispensasse
tur; ita et in Luc.\; et cunclaquse non nisi virorum monstralurus esse videatur, lamea juxla quod scri-
famulatui deputata suni, sexum cui non compelit ptum est: Vl videant opera veslra bona, et ytorificent
exhibere. Palrem vestrum, qui in cmlisesl (Matth. v), oportel
Viso[a/. nisi;t(aeJmL«t;.]quodomiiiuradeliclorum etiam praesenti testificalione prscdicari, et bousc
qusesigillatim perstrinximus, noxa omnis [al. noxio- famsepraeconiisnon taceii.
rum.reatus omnis] et crimen eos respicit sacerdoles CAP-XXVIII. — Quapropter nec [al. ne] clerico-
qui vel isla comniiltunt, vel commillentes miiiime rum quispiam se hujus offensoe futurum conlidai
publicando, pravis excessibus se favere signilicant : immunem, si in his quse salubriter sequenda de-
1 Id. cod., dedicandorum. 4 Id. cod. addit ut eadem vix nester ferre possil au-i
2 Itl. cod., parte digesta. -. dilus si revera, elc.
* ld. cod., delatum.
Id. cod., vendenie.
57 EPISTOLJE ET DECRETA. 58
prompsimus, sive episcopum, sive prcsbyterum, A quoniam pro sedis apostoiicse principalu, cujus sol-
sive diaconum viderit excedentem, non prolinus ad liciludo delegala divinilus cunctis debelur Ecclesiis,
aures noslras deferre curaverit, probationibus dun- nos vivimus, si vos stalis in Domino, magnisque
taxat competenter exhibitis, ut transgressoris ultio gaudiis triumphamus. Cum ubique terrarum Domi-
fiat, et cseteris interdictio delinquendi. Sui [al. Sic] num Sabaolh seinen purse confessionis reliquisse
vero modis omnibus erit unusquisque pontilicum or- cognoscimus, quod non in petrosa devehiens, sestu
dinis et bonoris elisor, si cuiquam clericorum, vel lenlalionis exaruit, nec vioe proximum cecidit va-
Ecclesise totius audilui haec putaverit supprimenda. canlibus inimicis expositum, nec in spinis irruit
Data v idus Martii (anno Christi 494), Asterio et suffocandum, sed in bonam leirampise devotionis
Prsesidio viris clarissimis consulibus. El alia manu: vestroe ccelesli factione [al. salione] dispersum in
Deus vos iocolumes custodiat, fratres carissimi. (rigesimum et sexagesimum fruclum cenienariuui-
EPISTOLA X. que profecit, profecfionemque scilicet frumenti do-
ADEPISCOPOS SICILl/E. minici mystica loculione designans. Quapropler ex-
ab
Ecclesim facullales ab episcopis,clericis et pauperibus sultantibus animis confldentius incitamus, ut
distribui debere; dimcesesel bona ecclesimab epi- Eutychiansc pestis incursu pectora vestra sapienter
copis triginta annos possessaeis non auferenda. B inlemerala servetis : quoniam jam qui perseverat
Gelasius RomanseEcclesiseepiscopus dilectissimis usque in finem, hic satvus erit (Matth. x). Dominus.
el in Christi caritate unanimiter connexis fralribus prope est, nihil solliciti sitis (Philip. iv); siquidem.
episcopisqui in Sicilia sunt cohsiituli. major esl quod in nobis est.quam qui in hoc mundo,
Prsesulura auctoritas nostrorum cmanavit, ut fa- regnumque Domini intra nos (eliam Scriptura [Luc.
cultales ecclesise episcopi ad regendum habeant po- XVII]testante) sit certum. Dt autem ab eoruni qui
tesiatem; ita tamen ut viduarum, pupillorum, atque in errore sunt positi, noxia societate cavealis, nul-
pauperum, nec non clericorum stipendia distribuere lum talibus communicantem ad veslrum recipialis
dcbeant. Hoc eis etiam siatuimus dari, quod hacle- qualibet subreplione consortium : quia sicut in una-
mis decretum est. Reliquum sibi episcopi vindicent, quaque hseresi cum pravilalis auclore damnalo suc-
ut (sicut ante diximus) peregrinorum alque caplivo- cessores ejus et complices atque liujusmodi secla-
nim largitores esse possinl. loribus pollula communione permixtos catholica
Illud etiam adnecti placuit, ut si (quod absit) fa- vitare debet inlegrilas, ita cum Eutychete Dioscorus
cultates ecclesise, nec non et diceceses quoe ab ali- simulque Timolheus jtilurus et Petrus Alexandri-
quibus possidenlur cpiscopis, jurc sibi vindicent, nus, ejusque communicator Acacius, nec non etiam
quod tricennalis [al. tricennariaj lex conclusit, quia <G Antiochenus,Petrus, cum suis sunt omnino partici-
et filiorumnoslrorum principum ila emanavit aucto- pibus abdicandi. Nec quisquam, etiamsi pravitatcm
ritas, iit ultra triginta annos nulli liceat pro eo deponere se promittat, recitandis tamen nominibus
appellare, quod legum tempus [al. lulela, sive re- conseiitieus perditorum, vel eadem rccitantium mi-
gul.i, aul potius cautela] exclusil. Data idibus Maii, nime communione discretus ad immaculata sacrile-
Asterio el Prsesidioviris clarissimis consulibus (anno giis ovilia quibuscunque modis est pcrmillendus
Chrisli 494)». inlrare, ut Ecclesia Dei noslri, qum maculam rugam-
EPISTOLA XI. que non sustinel (Ephes. v), inviolala permaneat.
ADEPISCOPOS DARDANljE ET ILLVRICI. Absiiit ergo a fldelibus Christi viperoe capitis dira
commercia, et procul a ccelestibus pascuis morlifera
Commendateorum religionem; Thessalonicensemepi- vcnena
scopum, qui hareticorumnominadamnare recusavil, pellantur, ut salutaris alimonia panis illius
apostolicmsedis communioneprivatum esse, el Aca- qui de ccelo descendit (Joan. vi), fldeles hanc su->
cium in excommunicalionemorluum non posse ab- nicnles ad vitam perducat selernam.
solvi significal.
Quoeut mulua valeamus exhorlatione prospicere,
Gelasius episcopus universis episcopis per Dar- det operam veslra dileciio ul sospilalem vestrse cari-
daniam [iit qq. codd. leg. et Daciam] sive per lllyri- D. talis optatam, et lidei communis inslantia nobis
cura constitutis. crebrius aperire non desinat, qualenus alternis nos
Audientesorthodoxarnveslrsedileciionisin Christo iustructionibus excitantes, Icgilimorum Domini sa-
constaiiliam, atque iia vos anliquse fidei commu- cerdotum possimus invenire mcrcedem. Per vicinas
iiionisque sincersetradilionibus inhoerenles, ul men- quoqiic provincias lioeceadem patefacere veslra ca-
icmChrisiiansedediiani veritati nuliatenus infccerint ritas vigilanter insistat; ut et qui calholicsecommu-
praevaricatorumvicina contagia, tnagniflcavimusDo- iiionis sinceritale subsistunl, compelenlibus robo-
niiiium, caritalemquc vestram missis Iitteris alloqui rentur alloquiis; et qui forsitan ab hujus rectiludino
per religiosos viros lilios nos(ros Cyprianum a(que dcviarttnt, ad inlegritatem dogmalis Chrisliani sa-
Macariumdiacones lota cordis avidita(e curavimus : lnbribus rnonitis reducanlur. Noverit aulem vcstra
1 In meo ms. Buchardi cod. lib. vm, cap. 46, hoc lurna observationepermanserunl. Similiter aulem vir-
decretum lauquani ex epistola.Gelasii ad Sicilienses gines nubere prohibemusquas annis pturimis in mo*
episcoposcap. 9 acceplum afferiur : Neque viduas ad nasteriis mtatemperenissecontigerit.
nuplias Iransire vatimur qum retigioso proposito diu-
89 GELASH PAPJE I 60
fraieriiilas EcclesioeThelsalonicensis antistitem no- A , nionemqiie catbolicam reverlantur: secundum re-
Btris adhor(a(ionibus ssepius incilabim, contagia gularum iramilem paternarum, (o(o cordis afteclu
cbmmuriiomsexlernee hunquam dec.linare voluisse, venientes, et plena caritate suscipial. Data iu nonas
riec apudnos nomen Acacii, vel cseterorum similium Augusti, Asierio et Proesidio viris clarissiniis con-
perfldorum, hisque communicaiilium congrua pro- snlibus (anno Chrisli 494).
fessione damnasse. Quapropter eura communioncm EPISTOLA XII.
sedis aposlolicse non recepisse manifestum est, quo- ADa JKONIUM A«ELATENSEH EPISCOPUM.
niain nisi puris sensibus et ab oinni nefanda socie- De episcopatus sui primordiis.'
tate, beati Pelri aposloli nec possumus nec dehemus Mutuamcaritalem cum fide callwlica relinendam css-j
Ecclesioe proebere commeicia. Propterea cautius tnonel.
ngcndum est cum proefatonc calliolicis mentibus, iit Dilectissimo fralri jEonio Gelasius.
fiat, aposlolicsesedis reconcilialione subrepat; quain IiKer difficultates varias copiam nos reperisse
sicut dplosis artibus fallere et circumveiiire non gralulamur, qua p.er dijinam gratiani sedis aposto-
pVaevalel,ita sub cujus non potesi obtinere aucto- lipoDregimen nos adisse pandentes, praelerniissum
riiatem qunque iiostram, quoe ad Dalmatiarum est diu cum tua misceremus fraternitate sermonein, et
direela ponlifices, eliain ad vos credimus dirigen- Bsalutalione
1 direcia, niulua caritate solliciti dileclio-
dam, quatenus in veritate eatholica, secuiidum nis quoque tuoe prospera qtioereremus.Quanto enim
iormam Iradilionis antiquoe leuere nos corisonam totius ovilis curam, Ghristo Domino delegante, sus-
lroveritis ubique sententiam. Si quos vero novos di- ceplam B. Petri. aposioli gub.ernalioprincipalis uui-,
dicerilis molus exsurgere, nobis fraterna debetis verso grCgi debet in orbe: (errarum, Mn(o pietatis
sbllicitudiite reserare, quo subinde, quoe Patrum affectu cunctas Ecclesias earumque rectores aniple-
regulis congruant, procslantc Domino, remedia pro- clitur, et inter diversos mundi inrbines, si paierna
curemus. fide vel traditione firinit.erperseveranl, ubi primum
Necquisquamomninovobis persuadealAcacio prae- facultas arriserit, et quserit anxia, et gavisa coguo-
varicationis suse crimen fuisse laxatum , quia qui scil. Quapropier, fraier earissime, inslantius reli-
postquam in collegium recidens pravitatis, jureque giosis viris (iliis nostris Euplironio preshytero et
meruil ab aposlolica communione secludi; ih hac Rcsiituto viro religioso, tjui ad ltalise paites ad pro-
eadem persisiens damnatione defunctus est. Abso- videndam congregalioni sanctoe subsiaiitiam com-
luiionem quam supersles necquoesivit omniiio, nec mearant, remeantibus ad; propria, silere nequivi-
1
meriiil, mortuus jam nori polest impelrare, siijui- mus : sed omni voto diileclionem tuam duximus
dem ipsis apostolis Christi voce delegatuin est: Qum {G admonendam, quatenus el vigere apud nos alternse
ligaverilissuper ierram, et qum solveritis super terram viscera gratioe fratres, et coepiscopi nostri perGallias
(Matih. xvi). Caelerumjam de eo qui in divino esl consliluti, caritate lua vulgaule,-cognosceret : et
judicio constituius, nobis fas non esl aliud decernere desiderantibus omnium per quos lua caritas voluis-
prseler id in quo eum dies supremus invenit; a(que sel, referret mutuo sospitatem , constarelque nulla-
ideo nisi ejus nomine refutaio, coeterisque consor- lenus quantumlibat soeculo delrabente divelli, sed
tibus hujus erroris, cum nullo prorsus eorum par- catholieam professiplieni maiierc semper ubique
ticipare debetis mensse dominicoc purilatem, quani conjuneiam. Doininus (e inpolnmemcustodiat, fraier
hiajores nostri semper ab haeretica magnopere ser- carissime. Data x caleudas Septenibris, Asterio et
Vavcrunl pollutione discrelam. Sed neque vos quis- Proesidio viris clarissimis consulibus (anno Cbristi
que circumvenire pertentet : qnod dicat non de 494).
rcligione, sed de moribus esse ceriamen, vel apo- 1N SEQUENTEM EPISTOLAM PR^MONITIO.
stolicam sediemnon causam communionis catliolicse Epislolm.hujus Gelasii ad Dardaiws forma duplex
sed circumfertm, allera brevior, alia vero.hinc inde ampti-
fideique tractare, injuriam dolere, cur videantur ficala diffusior. Pro ulraque slant veleres tnss. codices
ab Acacio fuisse conlempla; quoniam boecet hujus- veluslaleel anliquitaie prmstantes. Vetusiissimiul inler
modi, quatenus simplices quoque decipiant, hi qui D ^ cmleros.Veronensiset codex canonicusvetuslus a Ques-
nello vutgalus brevioremprwferunt. Fuxiorem exhibel
in errore sunt positi spargere non quiescunt. Videlis velustissimacolteclio Avellanain Vaticana bibliolheca
cnim, sicul supra jam diclum est, per nomina servala; quin el Facundus Hermianensisex ea testi-
procvaricaiorum, si, quod absit, in ecclesia reci- monium allegaviiatii lib. v, cap. i. Hincmtum auclorum
landa credanlur, simul et contagium proevaricalionis dissiclium;nam auctiorcm iuterpolalam judicanl,
sincerilalem uni epistolm breviori vindicanles. Dallc-
induci, Sedes aulem apostolica in tantuin non con- rini uiramque sinceram arbitranlur in Disserl. de An-
turneliam dolet, sed fidem defendit, communionem tiq. Collecl.can. parl. 2, cap. H , § 5, rali Getasium
sinceram, ut hodie cuncti qui in ejus visi sunt pro- primo quidem brevioremscripsisse; tum secundiscuris
quclam evulgasse; id vero non unico exentplo ab anli-
rupisse despectum, si ad integritalem ftdei commu- quis prmslitum demonstrant.\Vide Ulosin Admonit.ad
a Hanc inscriplionem illuslrissimus cardinalis
gnovil. IdeoqUe relinquendani esse pulavi inseri-
Barouius mehdosam esse putat, quasi Ca sario non piionem epistolae hanc, quam priore edilione lollen-
^Sbiiio scripta fuerit; verum eam quam a Felice III dam esse jodicavit. Spero hanc noslram recoguitio-
ad Ojcsarium scriptam supra recensuit, in recogni- nein Ahnalium scriptnri pergralam fore, ubi de ca
lionibus lomi decimi a Felice IV daiam esse iec> certior factus fuerit. SEV.BINIUS.
61 EPISTOLJE ET DECRETA. 62
epist. 12 S. Leonis, n. 10, 14. VenetusLgbbeieditor }A apostolica sectinduni Scripturarutn tramitem proedi-
amplioremdedil in sua colleclione, signalis tamen in calionemque majorum facla semel congregaiione
adnotaitonibusdiligenter tocis, qui in breviori epislola
desideranlur.Cumlamen ipsam brevioris epistolmfor- :. '< sauxeruiit, inconvulsum voluerunt deinceps firmum-
inani minusperspicuemenle conciperelectorcsvaleant; que conslare; nec in s eadem causa denuo quseprae-
hinc opermpretium me facturum existimavi si laliori (ixa fuerant retractari qualibet recenti proesuinptione
epislolm,qualis in editione Veneta reprmsenlaturhuc a permiserunt; sapientissime 9 praevideniesquoniam
me translalm integram eliam breviorem subjungam; .
excripsiveroillam ex Codicecanonum ecclesiaslicorum si decreta salubriler cuiquam liceret ilerare, nullum
a Quesnellolulgaio cap. 50, juxta recensionemBalle- contra singulos quosquc prorsus errores slabile pcr-
rinorum. ~ EPISTOLA XIII. sislere( Ecclesioeconsdtutum, ac seinper iisdem fu-
1 AD EPISCOPOS DARDANLE. roribus reeidivis [ al. furoris residui ] omnisnnlegra
Acaciumsolius aposlolicmsedisjudicio jure damnalum defliiilio turbaretur. Nam si limitibus eliam proelixis
oslendit. positarum semel synodalium regularum, non cessant
2 Gelasius
b~episcopus urbis Romoe ad Dardanos. elisoe pestes resumpiis certaminibus contra fonda-
Yalde mirali sumus quod vestra dileclio quasi no- iiienlnm sese veritalis attollere, et simplicia quaeque
vam 3 veluti difficilemquseslionem, et adhuc tanquam corda percutere, quid fieret, si subinde fas-esset per-
inauditum quidpiam nosse Jesiderat, qtiod Euly- B : fidisinire concilium ? cum 10quamlibet illa [«/. illius ]
cbianse pestilenlise communicatores, non habenles manifesia sit veritas, nunquam desit quod perniciosa
"
quod pro suee perditionis obstinalioue respondeant, depromat " et falsilas, lametsi raiione vel aucto-
frequenti jam ratione convicti, misera [at. sola] ritate deficiens, sola lamen ,3 contentione non cedens.
conlentione submurmurant, non quia sil alicujus Qooe majores npstri divina iiispiralinne cernentes,
momenli quod garriunt, * sed quia non inveniunt necessarie praecaverunt,ll utquse conlra unamquam-
penitus quid loquantur. Ubi magis eos qui catholicis que hoeresim coacla [al. addit semel] synodus pro
sensibus instiluti sunt, adhuc haerere " miramur, fide, communione, cl veritate catholica atque apo-
quam illos qui a veritate exciderunt, et ab antiqua stolica promulgasset, non sinercnl post hocc novis
Ecclesiae(radilione sunt devii, profanasque vocum relractationibus mulilari, ife | ravis occasio praebe-
novitates, et ineptias. caducse perversitatis 6 oblen- retur quu; medicinaliler fuerant slatula pulsandi:
dunt, quibus eos ves(ra dilectio retulit jactitare. sed auctore cujuslibet insaniae, acpariier crrore
Ideo Acacium non putare jure damnatum, quod non . damnato, suflicere judicarunl, ul quisquis aliijuando
speciali synodo videatur fuisse dejeclus; et insuper liujus erroiis comniunicator existerct, principali
dementiam suaevanitalis accumulant, pueriliter ad- senteniia damnationis ejus essc( obslric(us: quoniam
jicienles praecipueponlificem regioe civilatis. Qua-'G manifestc quilibet vel professione sua vel commu-
propter stulliliam respuenles inanium querelarum. nione posset aguosei. E.t ut \al. addit brevitalis
percurrere vos oponet ab ipsis bealis apostolis,, causa | priora laceanius , quoe diligcns iiiquisitor
ct considerare prudenter quoniam Patres nostri ca- facile poterit vestigare, Sabcllium dainnavit synodus;
1'olici [al. addit videlicetj doctique pontifices in nec, ut seclalores ejus postea damnarenlur, necessc
utiaquaque baeresi quolibet lempore suscitata, quid- fuit singulas viritim synodos celcbrari, sed pro lc-
~
yuid pio veritale, pro communione catholica atque norc cbnslitulionis anliquoecunctos qui vel pravitatis
a Hanc epistolam circularem esse, eamque omni- b Euphemius aJ excusalionem Acacii «jicebul, ip-
bus orihodoxis bsereticis et schismalicis episcopis sum synodali judicio non (uisse cohdemhalttm, adeo-
reddilam voluisse, patel in fine liis vcrbis : Recle quc nomeii ejus o sacris labnlis neqiiaquam expun-
autemfaciei veslra dileclio, ni isla qum scribimus,pa- gendiim. Quotl si de nniyirsali ct ceeumenicoconci-
riler caliiolicis el comraria sapientibus innolescant, lio iulclligat, veiiini esl; si de provjnciali synodo
etc. Causam scribendoecpistolae proebuil Euphemiiis accipiatin1, falsissimuin csse consiat e,x iis qux su-
Constantinopolitanus episcopus schismaticus, qui de- pra notavimus in tmtis cpistolarum, el conciliorum
luncti Acaciicausam iniquam et impiam falsis texli- Romannrum sub Felice III habilorum. Universali et
bus ornans, conalus e<t Orientales coepiscopos a cecumciiicoconeilio neque potuil n.equc debuit Aca-
conjuuciione sedis apostolicoe avellere. Ut ergp cius damnaii. Oiiehtales cpiscopi omnes fere Acac.ii
summe periclitanti Orientali Ecelesiae succurreret, comniunione polluli fueraul, adeoqiie uiiivcrsale
hanc prolixam valde atque disertam epistolam, qua concilium haberj non polerat. Et quia solius ponlifi-
Acacium sedis apostolicae judicio jure damnatum cis Romani sentcniia damnaium esse sufficicbat, co-
esse ostendit, ad Dardaniseepiscopos transiuisit. SEV.JJ dem universali et oecumenko concilio opus non erat.
BIMUS. SEV.BINIUS.
',De bacepistola consulecl. Maffeiumiu proefatione 3 Cod. Veron., ei velitti.
ad supplemenlum Acacianum (Pittrol. tom. LVIII, * Id. cod., necinveniunt.
col. 937). Collala fuit cnm pervetusto codice Vero- * Id. cod., murmurant.
nensis capiluli, mille, ut credilur, annoruni a Fran- 6 Id. cod., obtendere.
'
cisco Blanchino ejusdem capituli canonico, el biblio- Id. cod., pro fide, pro vertlale. '
thecaecuslode;et in eo hoc esl.epistolaiargumentum : 8 Id. cod., necin liac eadem.
Incipit ralionis reddendmAcacium a sede apostolica 0 Id. cod., pervidenles.
competenterfuisse damnalum; tilulus vcro : Dilectis- 10Id. cod., quwlibet.
simis fralribus «iiirersis episcopisper Dardaniam con- 11In eod. cod. deesl et.
slitutis Gelasius. 12Id. cod., et si.
2 Alias, dileclissimis fratribus universis 13Id. cod., intenlione.
cpiscopjs '* Id. cod., ul eonlra.... quod acla synodus, cic. -
jperDardaniam conslitulisGelosius.
 65 ' GELASII PAPjf, I 04
illius vel communionis exslitere parlicipes, univcr- A j ne se a corpore catholicaeunitaiis abscindcret: si-
salis Ecclesia doxit esse refutandos. Sic propter mulquequoniam hunc JOannessecundsescdis antistes
blasphemias Arii forma fidei communionisque ca- .gravibuspulsaretobjeciis, ad primaesedis.iudienti.im
tholicae, Nicsenoprolata convenlu, Arianos omues, cohortatus esi, vel venire debere vel mittere. Licel
vel quisquis in hanc peslem, sive consensu sive enim synodus iteranda honesset, tamen congrueret,
communione decideril, sine relractatione * conclusit. til cujuslibet civiiaiis episcopus primaesedis judicium
Sic Eunomium, Macedoniutn, Nesiorium, synodus non vilaret, ad quod convenerat secunrtaesedis an-
semel gesta condemnans, ulterius ad nova concilia tistes, qui nisi a prima sede non posset audiri,
venire non sivit; sed universos quocunque modo in 11prsecipue qui prsejudicalis animis nulla synodo a
• hsec consortia recidentes, tradito sibi limite syno- Grsecis
fuissetexclusus; eliam apud eos causam suam
dali, refulavit Ecclesia; nec unquam recte cessisse nec posset omnino dicere, nec deberet: quia ab in-
manifestum est, qualibet necessilate cogente * novis ferioribus episcopis polior, nisi a prima sede (sicul
ausibus, quaefuerantsalubriterconstitula, lemerasse. dicfum est) vel discuti poluissel, vel si ita raiio
[al. Non aulem nos. latet plurimos, etc.] Propterea postulassel addici eliam cunctis Orientalibus epi-
leinpestate quoque pcrsecutionis Arianse plurimi scopis cum ipso Acacio in Petri eommunionem reci-
catbolici sacerdotes de exsiliis, pace reddita , respi- B1 dentibus cum secundsesedis episcopus catholicus ab
ranles; [al. per certas provincias congregatis secum externse communionis bominibus esset nullatenus
fralribus ecclesias composuisse] sic cum catholicis judicandus. Sed Acacius non solum despexit satis-
nihilomiiius fratribus Ecclesias coraposuere lurbatas, facerc postulalis, verum etiam ipsam legationem se-
ul iioti tamen illius synodi Nicsenaequidquid de flde dis apostolicte blandimeniis, praemiis, perjuriisqua
et communione catholica el 5 apostolica definierat deceptam, quibus ei cum imperalore promisit, inte-
immuiarent, nec nova qucmquam prolapsum dam- gram proesulis apostolici causam de omnibus essa
natioue percellerent, sed illius lenore decreli, c nisi servandam Pelri communione pollutam redire per-
resiptiissent, censerenl [al. judicarentur] esse dam- fecit, in (anlum sedis apostolicae despiciens pote-
nalos. Quibus convenienlSr ( ul dictum cst) ex pa- statem, ut non solum ejus auctoritati non cederel>
lcrna traditione perpensis, confidimus, quod nnllus seJ eliam polius in consorlium communionisexternae
jam veraciter Cbristianus ignoret uniuscujusque sy- per legatos suos niterelur abducere; fleretque apo-
nodi oonstitulum qnod universalis Ecclesiocprobavit stolicoesedi necessiias eos ipsos quos direxerat sacer-
assensus, ' non aliquam magis exsequi sedem proe dotes honore pariter et commuoione privare, na
caeleris oportere, quam primam, qu.-eet unamquam- lali contagione videretur infecta, satisque monslraret
que synodum sua auctoritale conlirmat, et conli- C ' non se Acacii specialiier odisse personara, sed re-
nuata moderatione custodit, pro suo scilicet princi- spuere fcedera perditorum : quaeeliam in suis ponti-
patu, quem beatus Petrus apostolus Domini voce ficibus detestaia convenienter horreret, iiihilominus
perceptum , Ecclesia nihilominus subsequente et le- autem litteris suis Acacjus indicarat; et in Alexan-
nuit semper et retinet. Hsec dunv Acacium certis drini Petri se communionem, quem expetita sedis
comperisset indiciis 8 a communione caibolica de- apostolicoeauctoritatc exsecutor ipse quoque dam-
viasse, diutius ista non credens, quippe quem nove- naveral, sine ejusdem apostolicse scdis consultatione
ral exsecu(orem sacpe necessarioe dispositionis suoe promplissime recidisse, et accusaiionem
Joannis,
conlra hsereticosexstifisse, per triennium fere litlcris Petri proprio sermone deferre. De quibus,
destinatis eunideni monere non destitit, sicul per di- laudesque
si titique confidebat magis vel venire, vel mitlera
versosmissa 9 frequenter scripta teslaniur. 10~—Qui-
busillecum debilo[«/. lanquam dehi(o] silenUodiu debuisset, ut et praesentem de mendaciis quae dice-
non responderepropoiieiel, episcopalisquoquedirecla bat posset confutare Joannem, et praeconia Petri
lcgatio csl, ac nihil ominus pagina destinala quaeproc- quae digesserat ratiohabililer allegaret, quod cum
monereteumsuorum aniememinissegeslorum. elquae minime fecerit, satis evidenter oslendil, nee Joan-
primitus pro lide caiholica desudasset.,oportere respi- r.em se posse convineere, nec legilime receptum
cere. Confestans, et blandiendo pariler ei minando, D 1 Pelrum habere fiduciam perdocendi, solumque sibi
1 ld. cod/, sensu. lenlio nihil respondere proponens tandem atiquando
2 ld. cod., conclitdit. missis lilteris profitelur se Alcxandrino Petro, quetn
* Itl. cod., in has
wId. cod., noviter.blasphemias. expetita apostoticmsedis aucioritate exseculoripse qiw-
6 Deest Apatlolica in eodem cod. qtie damnaral, absquesedis aposlolicmnolilia comntu-
6 Id. cod., nisi resipuisset, nione, permixlum: beati aulem Pelri sedes,qum Ale-
judicare damnalttm, drinum Pelrum lanlutnmododanmasse, non etiam sol-
essctque consequens, ul nisi corrigerel, damnationi visse noverat, non recepit; alque ideo ne per Acacium
procul
' dubio subjaceret; quibus, elc. in Petri consoriium ducerelnr, ipsum quoque a sua
Id. cod., nullam. communiohesubmovilet muttimodis iransgressorema
Id. cod., averitali. sua societalefecil alienum. Hic si examinatio, elc. —
' Id. cod., Nos parenlhesi signum—, ut magis perspicuum, sub-
familiariter.
Inclusa paretiihesi perduasferme pagiuas de- stitiiimus. EDIT.
sunl in codice Veroncnsi, eorumque loco seqiieutia |! Forte cum prmcipue.HARDUIN.
subjiciumur: Quibus Hleprimum tanquam dedito si- -f
05 EPISTOL/E ET DECRETA. C6
monstravit incsse propositum lacerandi caiholicos, A judicium apostolatus adesse contempsit; nec poterat
hsereticosquelaudandi, seseque eorum potius, quos ultra diflerri, ne, sicut dicluni est, anliqua illius
laudabat, docuit esse participem, quam caibolico- communione durante, cum sese jam sociasset exler-
rura, quos nitebalur decolorare, consortem : (ulitque iioe, sedes quoque aposlolica per eum pollueretu.T
de se ipse judicium, cum damnati homiuis commu- contagiis perlidorum, dignumque essel vel pncvari-
nione pollutus, damnalionis cjus factus esl particeps. catorem, vel contemptoremjudicii compeleniis, ma-
Ila et sedes apostolica quod ad neccssariam diligen- nifcsiissinie scilicel de suo negotio desperaniem, a
liam respiceret nil omisil, et Acacius secundumfor- catholica alque apostolica integrilale ct communiono
mam syuodi Clialcedonensis, qua error cui commu- secludi.— Hicsiexaminalioquseritur, jamjudicionon
nicavit elisus est, sicut de hserelko homine scripium eral opus; * posteaquam et litteris suis ipse confessus
est, suo judicio condemnalus apparuit, justeque cst, el ad legitimurajudicium vocalus adire pcrti-
sedes aposlolica,quaeulique se AlexandrinumPetrum muii, si auctoritatis pondus inquiritur, Chalcedoncn-
damnasse, non etiam solvisse memorat, ne pcr Aca- sis synodi 3 lenor cum aposlolica sede consentiens,
cii prislinam communiouemPetriquoque collegium, et illius definilionis exseculio reperitur condemnali
cui Acacius communicaverat, incideret, ipsum com- illic erroris communicalor effectus: proefixacnihilo-
I etenler Acaciuraa sua communione submovil. Qtia- gj minus ibidem particeps damnationis 4apparuil, quo-
propter utrum errori vel proevaricaiionicommunica- niam idem ipse error qui semel est cum suo auctore
verit Acacius, quid opus erat nova discussione damnatus, iu participc quolibet pravae communionis
cognoscere? cum jam lilteris suis esset ipse confcs- effecto, et exsecralionem sui gestat ct pccnam. Hoc
sus, ac, sicut scriplum est, Ore luo justificaberis, et lenore etiatn Timotheus ^EIurus, alque ipse Alexan-
ore luo condemnaberis(Malth. xn), verborum suorum drinus Pelrus, qui secundam certe sedem quoquo-
vinculis et reus tenerelur cl jure pleclendus. Cur modo tenuisse videbanlur, non repclita synodo, scd
ipse in nova causa, quam synodus nulla prsecesserat, auctoriiate tantummodo sedis apostolicsc.ipsoquoqua
Joanncm, quem suis litteris impelcbat, qualemcun- Acacio postulante vel cxsequente • probalur esse
que secundsesedis episcopum, in primae sedis beati damnalus; nunc aulem ipsi doceant legitime Pctrum
Petri apostoli judicio confulare despexit; et ul cau- fuisse purgatum, el abomni haereticorumcontagione
sam diceret, seu per se, seu per alium, vel venire, rite discretum cum ei communicavit Acacius, si ejus
vel destinare conlempsit : indiguum habens cujusli- communicatorem pttlant Acacium aliquatcnus excu-
bel civilads antistes ad primaesedis venire judicium, sandum, aut si, quod magis est verum, convenien-
ad quod secundocsedis cerneret venisse pontificem, tcr atque legitime Pctrum ' probare non potucrunt
quod Anatolius Constantinopolilanse.urbis episcopus (C cxpiaium 7 (propier quod eliam ad apostolicse sedis
missis legalionibus pro sua persona fecisse raonstra- judiciuui Acacius vel venire vcl desiinare non ausus
lur ? Ecce eliam in hac parte vocem non habent con- est); restat ut in ejus communicatione [Al. ut cjus
querentes : ecce, inquam, ad legitimum est vocalus inexpiatione] fuerit, et qui ei communicavit infectus.
examen, ubi vel suas partes justis allegaiionibus de- 8 Non reticemiis [Al. Nec plane tacemus] aulem quod
fensaret, si ille aposlolicse scdis refugit examen in cuncta per mundum novit Ecclesia; quoniam quo-
Joanniscaiholici pontiflcisnegotio vestigando, quem- rumlibct scntentiis ligata pontilicum , sedes beali
admodum sedes apostolica de recepiione Petri hae- Pelri apostoli jus habeat resolvendi, ulpote quod [Al.
retici sua auctoritate resoluti, Acacii fuerat secutura qusc] de omni Ecclesia fas habeat judicandi, nequc
judicium? An sedem aposiolicam congruebat parce- cuiquam de ejus liceat judicarc judicio, siquidem ad
ciaeHeracliensis Ecclesise, id esl Constantinopolitani illam de qualibet mundi pane canones appellari vo-
ponlificis,vel quorumlibet aliorum, qui cum eoder», luerint, ab illa aiitem nemo sit appellare permissus.
vel propter eum fuerant congregandi, judicium prae- Quapropter cum satis constet Acacium nulltim ha-
stolari? Cum apostolicara ejusdem primse sedis au- buissc ponliflcium, scnlentia [Al. sententiam sedis
dienliam Constantinopolitanusepiscopus declinaret, apostolicae sine, etc.] sedis apostolic.e damnaluui,
qui uliqtie etiamsi melropolitani esset jure sulfultus, D ] sine ulla ejus notione solvendi; d|cant cerle ' qua
eliam intcr sedes haberet locuin ; primse tamen sedis synodo lioc ille pracsumpserit,quod nec sic quidein
cognilionemfas non habuit refutandi, ad quam se- absque aposlolica sede fas haberet efficerc? cujus
cundum canones, appellante secundoesedis antistiie, sedis episcopus? cujus melropolitanse civilatis anli-
vocabatur ad * nostrorum causam. Hoc ipso salis stes? Nonne paroecisc llcracliensis Ecclesise? Si illi
oslendit reum se esse confessum, qui ad legitimum cerle licuit sine synodo senlenliam aposlolicse sedis
1 Locus obscurus aut mendosus. HARDUI.N. etc. Petrum legitime veraciterque purga-
4 Cod. Veron., poslquamlilteris luis ipse confessus ceanj.,
lum etc. i LABBEUS.
est,8 si auctorilalis, eic. GId. cod., non probaverintexpialum.
'
Id. cod., lenoreillius definilionisexsecuiioreperi- Ansulis ihclusa non exsiant in Cod. Veron.
tur quo damnali, e(c. 8 Nicolaus papa hunc locum citat in epist. ad epi-
* Id. cod., existerel. . Gallisc ex epistola Gelasii ad episcopos per
0 Incod. Justelli: <Probantur essedamnati. Quod scopos Dardaniamconstitulos : Ncc ptane tacemus.Ilincma-
si utrum crrori vel proevaricaiioni comiuunicavit rus Laudun. ex epist. ad Anasi.isium principeni, Ncc
Acaciusforsilandicaiur oporluisse constare, breviier plane laceamus.HARUUIN,
riraebemiisad ista resjionsutn. Aut eniin ipsi do- 9 Cod. Veron., qua certe synodo . .
67 GELASHPAP^E L 68
nbruiripcre, hulla ejus constiltalione quoesita, itane A j tari, rursus baec eaaem- quaesupra deprompsimus,
vcro-nori licuit prirase sedi Chalcedonensis synodi planius repelita perpendanlur, id esi, quia contra
coiislituta, sicut decuit, exseqiienli, hujusmodi prse- fidem, conlra verilaiem Commiiiiioiiemquecatholicam
v.iricatorem suaauctoritale detrudere? Sed nec illa vereque Christianam, non recte gesta synodus lcgi-
l
proeterimus, quod apostolica sedes frequenter, ut tima syhodo pro (ide, verilate, cohimuiiioneque ca-
dictum esst,more majorum, e.tiamsine ulla syuodo tholica, vereque Clirisiiana, rhodis omnibus seclu-
piaecedenle, et absolvendi quos syiiodtis inique dam- dehda est, et injusta. synOdusjusfa synodo submo-
naveraiy et damnandi nulla existCnte synodo qnos venda. Pro fideauiein, ct veritate, ei coinmunione
*
oportuit, habuerit faculiatem : sanctse memorise catbolica, bona syitodus, vereqiie Chrisliaiia, semel
quippe Athanasium synodus Orientalis addixerat, ac(a, ntilla nec pote*t riec debet novabsynodi ilera-
queiii tairieh exceptum sedes apostolica, quia damna- lione convelli, sed secundum beite gesiam synodum
tioni Grsecorum noh conseiisit, absolvit. Sanctoemc- reclCquepraeflx.ihi,si qiiis ab ejus trahiite deviarit,
morine liihilominus Joannem Constantinopolitanum consequenter ac sufficieriterejus definitione plecten-
syriodus etiarii catholicorum praesulumcerle damna- dus, meritoque illiiis stibjacet cohstilulis, hcc optts
raf, quem simili rhodo sedes apostolica etiam sola, cst per singulos quosque deviahtes, jurcquc plecten-
quia non conscnsil, absolvil; itemque sanctsemenio- BdOs,1 novas rursiis syhodos IntrOduci; ciini ex illius
fise Flavianum pontificuni [al. additur GrsecorumJ tTaniite; qh* auctorem ciiih erroffe damnavit, quis-
coiigregatione damnalum, pari (enore, quoniam sola quis quolibteltiiodo, quolibet tifulo complex ejusdem
sedes aposlolica non consensit, absolvit, potiusque fuerit faetus erroris, ut cjus se contagioiie polliieril,
qni illic receplus fuerat [al. quia illic receplus non conipetenler el particeps ejusdem damnationis exi-
fuerat], Dioscorum secundse sedis prsesulem sua au- stat, ejiisque pcena puhiaiur obslriclus, cujiis maluit
etoritate daiunavil, el impiam synodum non consen- inire cOnsortium.QuabroergOab his quid deEuiyehc
liehdo 3submovit, ac pro vcritaie, u( synodus Chal- sCniiaiil: ftiigsenehaereticum,an asserunt tioh fuisse?
cedonensisfierel, sola decrevit'' —-inqua pontiflcibus Si noti fuisse cohtendunt, quid ambagibus agunt,
iiinumeris, qui latrocinio corrucrant Ephesino, ve- quid circiiitionibuspracsligiisqneSCcohlegunl? P.ilam
niam poscentibus, sola concjssii, et in sua perfidia se Eulychiahos esse proiiuntient, ut in ejus sacrilcgo
permanentes, nihilominus sua auctorilateprostravit:> furore ctmviCli veritalis molibus obruanlur, nperte-
quam congregatio quac illic pro verilale reparanda1 qiie cognoscant, iion solum hsec ipsa pestis Euty-
collecta fueral, est secula ; quoniam sicul id quod: chiana qnantum Chrisliano dogmati probeltir ini-
prima sedes non probaverat, constare non poluil, sic mica; sed quanias alias hocreses,easque graVrssifnas,
quod illa censuit judicandum, Ecclesia tola suscepit; C ( in sui pravi(a(e contirieat, ut in quibus foveis volti-
ubi eliam consequenter oslenditur, quia male gesla tentur, et in quod proecipitiumbaradirumque mer-
synodus, id est, eontra Scripluras sanctas, contra ganlur, intelligant. Simpl aulem si Eutychcn boercli-
doctrinam Palrum , contra ecclesiasticas regulas, cum negant, omnimodis publicatur, quod ideo de
quam tota merito Ecclesia non recepit, et praecipue omnibus Eulychianoe pesti comihuiiicanlibus, sup-
scdes apostolica non probavil, per bene gestam syno- presso veluti hoc ipso errore, conlendunt, ul nos per
duui, id est, secundum Seripluras, secunduin tradi- lalium homiriurti, qUod.absii, insidias capliosasquc
lionem Patrum, secundum eeclesiasticas regulas, pro tendiculas in Eutyclielis insaniam nitanlur inducere :
fide calholica et communione prolalam, quam cun- quod quidem eiiahisi non negeut, sive scien(es, sivo
cta recepit Ecclesia, quam maxime sedes apostolica nescicntes, facere cotifuiaritur. Sin vero et EutyCben
comprobavit, et debuerit et potuerit immulari; bene hoereticumnegare noii auderil, restat ut conlra ca-
vero gestam synodum juxta supradiclum modum, thoiicam fidem, non synodum nuncupandam, sed
nova synodo nullatenus immutandara. Proinde si eonspirationempotiui perditorurii fuissc consehtiant
Eutychen fatentur bsereticum, male gestam apud quoe apud Ephesuiri Eutycliete redueto pereulit S.
Epliesum synodum, qua est receptus, pariter faie- memorioe Flavianum, cunclosque qui illic adferant
bunlur, cl per bcne gestam synodum Gbalcedonen-'.D sacerdotes militari terrorc compulerit lanio seeleri
sem, quod Eutyches vel cum eo sentientes lalia sunt proeberc consehsuni. Alque ideo nobis necesse cst
rejecli, velint nolintque, consentieiit, atque ideo benc pravam perversainque cbnspiralionis illius, et latro-
geslam syriodum novis exagitaiionibus refricari non cinalem fuisse pcrbibeant aciionem, eamque debuis a
licuissCcognoscant. Qui si forsiian dixerint, eo le- modis omnibus aboleri, ct ideo justam, bonam, vcra-
iiore Epbesinam quoque synodum non licuisse mu- ciler Christianam Chalcedonensem synodum prcces-
1 Alias, apostoiicmsedi freqmnter datum est,'more in codice Veroneiisi. Eorumque ioco hsec liabeniur:
majorum, exsoivendi,elc. LABBEUS. In qua ut ergo sola jus liabuitabsolvendieos quos sy-
* Hunc locum recilat llincmartis Laudtin. tom. II, nodica decreta perculerani,sicctiamsine synodoin liac
pag. 375, ex epist.Gelasii ad Anasiasium principeni: eadem causa plurimos eiuim metropotilanosdamnasse
sed habel aliquid sub fineui dissiraile. HARDUIN. cognoscitur. Quod.si quis hmc ab apostolicascdevel
3 Cod. Veron., sola submovit ei verilate.— Sola secundiimsyiiodumacla reprehendit, prmter quodpri-
tubmovitel aucloritalescdis aposloticceconciliumClial- sc.urcrum probalioneconvincitur,inlerim multo magis
cedonensecoacltim.LABBEUS, Acacionon ticuisse fatebilur. Dicat ergo, elc. — Hic ut
* Inclusa parcnthesi perduas fere paginas desunt superius parentbesi signum— subliiuimus. EOIT.
69 EPISTOLJE ET DECRETA: 70
sisse deflnianl, iu his quibus Eiilychcte depulso, cum A j criminibus involulos sua provisione supposuit ? Qua
suo fautore Dioscoro, Kseresim eorutn erroremque synodo tot aliena privilegia nefandus populator in-
darnnarit. Hanc ergo synodum (ut diclum est) bonam, vasit ? Sed libri non sufficient [at. sufflcerenl], si
veram, justam, Chrislianamque esse non dubitant, tragoediasejus quas per Ecclesiastolius Oiientisexer-
8
per quam illa noxia sit remota. Perspicianl ergo, cuii, sigillalim scribere moliainur : an illud ipsius
tandem.que concedant, quod quisquis ab ejus justoj argumentum nobis exisliment opponendum, quo fa-
ct Christianoeveraequesynodi fide, communione et cinora sua in imperialem nisus [al. visusj esl jaclarc ,
verilate deviaveril, vel ab ea deviantibus commu- personam. Cur igitur nuando voluii, obstitit Basi-
nionem miscucrit, sufficientcr atqtie compelenter, Iisco tyranno cerie el [al. Cur el] hoerelicovehenicu-
sectmdum ipsius deflnita, tqneaiur obstriclus, quo- ler infesto? curipsi imperalori Zenoni, quia palam
niam mala synodus bona debuit submoveri. Boria Aiitiocheno- Petro noluit communicarc , suam [al.
vero synodus milla causa est cur alia debcat synodo addit nimirum] non subdidit "
volunlalem .' Ecce po-
rctractari, ne ipsa relraclatio ejus conslilulis dcroget tnit ei in aliis resullare, si vellel [al. sed noluit.
firmiiatem. Proinde quicunque congregalionis Epbc- An non Apostolus dicit, non solum qui faciunl, s d
siinc tcnentur affectu, quid adhuc Acacii tanlummodo etiam qui consenliunt facientibus realu pariter suni
nomen oblendtint, et non palam sectatores Eulycbe-1B irretili ? sed...] sed ut ea quse lalius explicanda stint
'
lis, qui illic recepltis fuerat, profiicniur; qui si refu- omiltamus, quidquid ipseZenon imperator suis lit-
giunt, atque Euiyclien se perhibcnt exsecrari, simul teris profitelur, cuncta seseex Acacii gessisse consi-
ergo ci Ephesinam, qna male receplus est, conspira- lio, nec hoc eum fallere lilteris snis ipse pariter lesta-
lioucm jure cessalam, et Chalcedoncnsem synotlum, tur Acacius, qui et eiim nibilominus univcrsa rccle
qua rejccta est, merilo consentient insiilulam ; alque gcssissc conscripsit, et suo consilio haee cadem gesia
iia synodiiiii, quoepro fide calholica sil praefixa,sc- non tacuit. Quasi vero lantum in Alexandrini Petri
cundum veterum formam, sicut diclum est, perspi- communione Acacius prsevaricalor exstilerit, ei n"n
ciciil novellis non potttisse qiiaestionibus veniilari, in omnibus, quos vel fecit, depulsis catholicis ponli-
sed j ixia ejus lenorem semcl legitime justeque ficihus,-taiiquain lyrannus, Ecclesiis quibusqtie proe-
dcpromptum, et jure probari recta seclanles, ct poni, vel lalitci' proepositis perversa commuuionc
sentientes contraria refutari; quod sedes apistolica, permixtus cst, qui hoc ipso secundum canones fue-
sicut decttit, aiitiqua (r.tdilioue custodiens, non sy- rant ab ecclesiastica communione pellcudi, quod se
nodum duxit ilcrandara, sed in ejus prscvaricatore passi sunt siiccessores vivis sacerdotibus adhiberi.
pellendo honc camdem synodum polius exsequen- Quis autem non pcrspiciat Christianus, quod cailio-
dam. • Qtiapro)iter si quis adhuc secundum Chalce- C < licis pontilicibus propria sede dejectis non nisi hoc-
donensem synodum hoec ab.apostolica sede g"esla retici potuerint introduci? quibus tamen cuuclis, vel
rcprebendit, proetcr quod et hac qua superius astru- auctor fuit Acacius subrogandis, vcl subrogatis coias-
xinms, et mulliplici potcst ratione convinci, multo municatoracccssil; his utique quia \al. qtii a] coni-
niagislanicn Acaciononlicuisse falebilur isla tentarc. munioni bacrclicorum nullaienus discrcpabant. Cur
— Dicat ergo, qua synodo, Joannem secundaesedis ergo vel cum hncc fieri videret Acacius,-iton sicut
anlistitem, qualeiiicunqiie,cerie calliolicum, et a ca- sub Basilisco jam fecerat, ad apostolicam sedem re-
tliolicis ordinatum, nccde catholica fide el commu- ferrc curavit, ut si solus ipse non polerat, s jtmctis
nione aliqiialenusinipeliliim, duxerit cxcludendum , ctiin eadem consiliis-alque tractatibus, apud impcia-
Ct hxrelicum manifestum Pelrttm sna quoquc exse- lorem posscnl quse religioni compcterenl allcgari ?
cutione damnaiuni, pontifici catholico penniserit Nani si Basiliscus (ut dictum est) lyrannus ct hterc-
"
subrogandum ( ctun etiamsi reus manifestus esset lictis scriptis aposlolicae sedis vehementcr infracius
Joannes, post eum saltem catholicum convcnisset csi, et a plurimis revocitusexcessibus; quanio ma-
praefici sacerdotem, sicut ipse quoque suis sacris gis lcgitimus imperator, quise calholicumvideii vo-
sanclnc meinoriaeTimolheo catholico iu Alcxandria Icbai, pottiit cum apostolica sede cunctorum qiioquc
faciendumpromisisse Iegilur inipcralor?) Qua syno- D ponlificuin moderala suggestione miligari, prsccipuc
do, lertioesedis episcopum [nl. addit. sancium] Ca- cum ejusdem Acaciiesset specialis faulor et amat r;
lendionera idem expelli fecit 3 Acacius : nihilominus et qui litieris suis lam ipsum Acacium quani sancioe
4 cumdem Petrum lam hoercticum manircsium ut mcmoriin
, papain Simpliciuni magnis laiid.hus cxtu-
eideni palam neccsse [al. nec se] comraunicarc prsc- lisset, docerelur quod haereticisconstanlissime resii-
tenderet, sua passus cst di-posilime substitui? Qua tisset [«/. reslilissent]. Cur tanto lempnre Acacius
deniquc per totum Orientem synodo -ejectis orlho- iiilcrisiaconiicuit, nisiquia proepcdiri[«/. prohibcrc]
doxis, iiiillo crimine maculaiis, pravos quosque et uolebat ullatenus quae 9 pro hocrclicis desiderabat

1 Quod si qnis hmc ab apislolica sede vet sancta 1 ld. cod., eidem.
(raalc tecunda)synodo acta repreliendi!, prmter quod 8 Id. cod., describere.
~ Id.
prisca rerum probatione convincilur, interim mullo " Id. cod., si nollet.
magis Acaiio aon licukse fatebilur. LMIREUS. " cod., quid quod.
"Inclusa parcnlhesi dcsuni in codice Vcronensi. Id. cunctis cum codem.
"
Id, cot!.. ac Acarius. 9 Pro coiL,
lucreiicisdesunt in cod. Veroneusi.
 71 GELASII PAPJE I 72
1 impleri? Ponamus tamen eliamsi nul'a synodus A i tum, quam ejus civilalis, quaenon solum inler sedes
proccessisset,cujus apostolica sedes recte fieret ex- minime numeratur, sed nec inter metropolitanorum
secutrix, cum quibus erat de Acaciosynodus ineun- jura censeiur: nam quod 8 dicitis, alia potesias est
da , nunquid cum his qui jam parlicipes leiiebatilur regni ssecularis, alia ecclesiaslicarum distributfo di-
Acacio, et per Orientem tolum catholicis sacerdolibus gnilalum. Sicut enim quamvis parva civitas proero-
violenier exclusis, perque exsilia diversa relegatis , gaiivam pruesenlis regni non minuit, sic imperialis
socii evidenler exislebanl, cominunionis externae praesentia mensuram dispensationis religiosse non
prius se ad hsec consortia transferentes, quara sedis mutat. Sit clara urbs illa potestale praesentisimperii,
apostolicse scita consulerent. Cum quibus ergo erat religio lunc sub eadcm [a/, eodem] (inna, (unc libe-
synodus ineunda ? Catholici ponlifices fuerant undi- ra, tunc provecia consisiit, si polius hoc pracsenle
que jam depulsi, solique remanserant socii perfido- propriam leneat sine ulla perlurbatione mensurain.
riun, cuiii quibus jam nec licebat habere conven- ~ 9(Postremo si sibi de imperatoris praesentia blan-
luin [al. addil dicente psalmo: Non sedi, elc.] (quia diunlur, et inde putant Constantinopolitanaecivitalis
nioris ccclesiastici omnino non esset cum his qui episcopi potiorem fieri possc personain; autliant
pollulam communionem lenerent, permixtamque Marcianum ejusdem principem civitatis, posleaquam
cum perfidis,- ullum miscere concilium); propheta B ] pro augmenlo urbis ipsius sacerdolis intercessor ac-
quoquc dicente : Non sedi in concilio vanitatis, el cum ccdens, conlra regulas obtitiere niliil potuit, sanctae
~
iniqua gerenlibus non inlroibo; (odivi congregalio- memorise papam Leonera sumtnis laudibus prosecu-
nem malignorum, et cum impiis non sedebo). Recte lum quod canonum regulas violari nulla fueritrationc
igitur per Chalcedonensis synodi formam hujusriiodi perpessus. Audiant Analolium ejusdem sedis aritisli-
praevaricatio repulsa est, polius quam ad concilium, lem , cleriiin poiius Constantinopolilanum quam se
quod nec opus eral post primam synodum, ncc cum tentasse talia confitentem, atque in apostoiict prae-
lalibus * liabere licebat, s adducta esi. Nam et quid sulis tolum dicentcm posilum potestate. Ipsum bea-
ageretur de fide catholica , si intclligere voluissent, tum papam Leoncm sedis apostolicseprsesulem,cujus
6
ignorare nori poteranl, cum viderant catholicos synodus Chalcedonensis Suctoritate flrmataest, quid-
•poniifices nulla synodi discussione , nullo concilio , quid ultra quam ab codem pro lide et communionc
prsecipue cum novas causas esse perpenderent, tolo catbolica atque aposlolica illic agendum, constaret
Orienle depelli, et caeteri quid caverenl, ex iliorum essedelegatum, per occasionem congregationisillius,
discere qualitate potuissent. Restat igitur ut iliius proeter Nicaenoscanones nova videretur actione len-
parlis eos fuisse sit clarum, cui se post tot experi- latum, competenii refutatione vacuasse. Eaque ni-
menla dediderunt, meritoque ab apostolica sede, cae- G ( liiloininusetiam sub sanctaememorise papa Simplicio
terisque calholicis non jam consulcndi erant potius, lcgaium sedis opostolicse sanciae memorioe Probum
sed nolandi. ° Risimus autem, quod procrogativani Canusinosurbisepiscopum Leone principe tunc petcnte
volunl Acacio comparari, quia episcopus fuerit regiae pracsente docuisse nuliatcnus posse tentari, neque
civilalis. Nunquid apud Ravennam, apud Mediola- his prorsus prsebuisseconsensum, atque ideo non ad
num, 'Sirmium, apud Treviros, muliis temporibus civitatis cujuslibei respiciant qualitatem, sed modum
non constititimperalor?Nunquidnam haruni urbium dispensationis ecclesiasiicsepaterna traditione flrma-
sacerdotes ultra mensuram sibimet anliquitiis depu- inm convenienter observent.) Dicalur autem [al. Scd
lalam, quidpiam suis dignitalibus usurparunl? N.un- dicalur forsilan] de Alexandrino et Antiocheno epi-
quid Acacius, ut Joannem qualemlibel homincm, sc 'pis ceriis ex causis principem magis illa quoege-
calholicum tamen a calholicis ordinaluin, de Alexan- sta sunt, non Acacium praecepisse. Sed principi
dria excluderet, Pelrumque in hoeresijam detecmm Cbrisliano dccuerat suggerere sacerdolem, maximc
[a/. dejectum] atque damiialum , absque sedis apo- ctijtis familiarilate ct favrire fruebatur, salvam fore
stolicoeconsultadone reciperet, aliqua synodo saltim de ejusdem injuria coulumeliaque viridictam tanlum,
i.lic habita, hoc audacter arripuii, ut Calendonem dc ut Ecclesioesineret Christiaiius princeps regulas cu-
Antiocbia pelleret; hacrelicumque Petrum, quem siodiri, quia et nova in utroque ponlifice causa esset
ipse quoque damnaverat, absquc notilia sedis apo- cxoria, et novara discussionem consequenier inqui-
slolicae rursus admilierct. aliqua synodo id fecisse rercl; el sicul semper esset effeclum 10(ac divinae
nionslralur ? Si cerle de digniiate agiiur civitatum, pariter leges humansequecensereni), ut sarerdol.ilt
secundaesedis et terlise major esl dignitas sacerdo- concilio de sacerdoiibus [al. sacerdoialibus] iiidica
" Ridet
pontifex illud, quou cum Etipliemio no- palriarchalium expendunt, et non potius apostoli. at
vantes nostri tempOris stulie admodum inculcanl, tradilioni haec privilegia accepta referuut. S.v.
dum raiioue regiae dignitalis praerogaiivas seduhi BINIUS.
1 Id.cod., expleri. s Hsecdesunt in cod. Veronensi.
5 Inclusa parenlhesi absuiil a codice Veronensi. . 6 Id. cod., nideivni.
3 lnclusa parenlhesi absunt a cod. Veron. in quo' " Id.
" cor!., apud Sirmium.
eornm loco legunlur supra iu editione Labbeana jan " Id. cod., quod dicilis regim civitatis.
posita : Nec ecclesiaslki moris, elc. Posl quse se Inclusa parenthesi dcsunl in cod. Veionensi.
Recte igitur, etc. 10 Inclusa parenlliesi dcsunt in cod. Veronensi.
(juuiilur,
1 Id. cod,, haberi.
73 EPISTOLJE ET DECRETA. 74
provenirent; non a sseculari viderenlur qualescun- A A.seseque 3prodidit his agendis rebus fuisse participem.
que poiilifices, elsi errorehnmanitus accedente, non Sed esto, Calendion imperaloris nomen abstulerit;
lamen [al. addit contra] religionem ullatenus exce- Joannes principi mentitus fnisse jactetur, quae ta-
dentes potestaie percelli. An adhuc [al. An et haecj men cum novseessent causoe,nova 4 debuit ecclesia-
justa ratione principi suggerenda non eranl ? -Regise stica provenire discussio? an qui in hominem impe-
civitatis honore sublirais, si factus erat illa regia ratorem peccasse dicebanlur, nulla interveniente sy-
civilatesublimior, tanto magis in his suggerendis nodo dejici debuerunt; el in Deum , qui suminus et
debuit esse conslantior ? Si autem in his quse pro verus est imperator, Acacium delinquentem, since-
religione fuerant exerenda, exsiitit contemptibilis, ramque communionem divini sacramenti studentem
aique despeclus, et aut segnis, aut flduciam non ha- miscere cum perfidis , secundnm synodum qua hoec
bens intimandi, in quo per regiam civilatem major est damnata perfidia, non oportebat expelli [al. ex-
effectus est ? (- an ut per ea suse praevaricationis cludi] ? c Quid de innumeris per lolum Orientem ca-
ex.erceret polius tyrannidem, quam causas religionis tholicis sacerdolibus propria sededepulsis, et indu-
legitime procuraret?) Nathan propheta (// Reg. xn) bitanler hoereticisintromissis? Novsecerte erantcau-
palam publiceque in facie regi David, et commissum sa?; et his eonsequenter 8 nova synodus debebatur.
pronuntiavit errorem, et ipsum commisisse non B 1 Cur tunc non venit in mentcm , ut in talibus causis
tacuit; et confessione correctum consequenter ab- peteretur a principe salteni qualiscunque synodua
solvit. (* beatse memorioe Ambrosius Mediolanensis celebranda ; ul quocunqtie vel colorato judicio tradi-
sacerdos Ecclesise, majori Theodosio imperatori tionis ecclesiasticoe passim ponlifices viderentur ex-
communionem publice palamque suspendit, atque ad cludi, nonsolum quarumcunque urbium sacerdotes,
pceiiitentiamredegit regiam potestatem ; beatoeme- sed metropolitani incunctanter antistites? His omni-
morise papa Leo (sicut legitur) imperatorem Theodo- bus cum non restitit suggestione qua potuit, consen-
sium juniorem Ephesino latrocinio libere coarguil sit Acacius, communicando cunctis, qui in catliolico-
excedentem; sanctse memoriae quoque papa Ililarus rum locum hseretici fuerant subrogati : Apostolus
Anthemium imperatorem, cum Philotheus Macedo- autem dicit : Non solnm qui faciunt, sed et qui con-
nianus ejus familiaritate suffultus diversarum conci- sentiunt facientibus (Rom. i) , reos indnbitanter
liabula nova sectarum in Urbem vellet inducere, ascribi. An Iioeclicuit sasculari poteslati et actis tali-
apud beatum Pelrum aposlolum palam ne id fleret, bus , Acacio consentienle absque ulla synodo, quara
clara voce constrinxit, in tantum ut non ea facienda ipsa rerum novitas exigebat, absque sedis apostolicse
cum interpositione sacramenli idem promitleret im- consultatione perficere; etsedi apostolicse non licuif,
perator; sanctse memorioenihilominus papa Simpli- G * secundum lenorem synocliChalcedonensis in veteri
cius, et post eum sanctse memorise papa Felix, non utique causa , et veteri constiiuto juxta definitionem
solum Basiliscum tyrannum, sed etiam imperalorem damnata [a/. justa defliiiiione damnatum], iuimicis
Zenonem pro iisdem ipsis excessibus, auctoritate li- synodi Chalcedonensis Aeacium communicantem a
bera ssepiusincrepasse noscuntur, ftectique potuisset, sua communione depellere? Sed inquiunt : Acacius
nisi Constaniinopolitani praesulis accederetur instin- principi obviare non poluit. Cur Basilisco, quia vo-
c(u,qui paniceps externse communionis effeetus, luit, obviavit? cur ipse Zenoni, ne palam Pclro An-
necessario in quod inciderat, jam fovebat, malens in tiocheno quanivis latenier hoc feeerit commmiicare
suae prsevaricationis obstinalione persistere, quam videretur , non commodavit assensum ? ecce resul-
curandus ad salubria remeare, sicut ipse rerum pro- lanti non insliiit [al. restilit] imperator : ecce vini
bavil eventus. Ecce nuper Honorico regi Vandalicae nolenti non intulit; ecce refugienii conlagia mani-
nationis, vir magnus et egregius sacerdos Eugenius festa concessit: posiremo , cur tanto tempore, cum
Carthaginensis episcopus, multique cum eodem ca- ista gererentur , vel gerenda cognosceret, non ad
Iholici sacerdotes constanler resisterent saevienti, sedem aposlolicam, a qua sibi curam illarum regio-
cunctaque extrema toleranles, hodieque persecutori- num noverat delegatam , referre maturavit [al. eu-
bus resistere non omitlunt. Nos quoque Odoacri bar- ^ravit]? Sed prius laudalor factus est ipse gestorum,
baro hsereticoregnum Italiae tunctenenti, cuin aliqua quam vel praenioneret talia esse tentanda, vcl ne
non facienda proeciperet, Deo prseslante nullatenus lenlarentur obsisterel. Sicut sub Basilisco jam fece-
paruisse manifestum est.) Hic autem vir bouus Aca- rat, cur illis cseteris communicare consensit, qui
cius, et sacerdos eximius [al. egregius], in tantum se depulsis catholicis sacerdotibus, indubitanter hoere-
et suggerere potuisse monstravit, et noluisse deprom- tici singulis urbibus fuerant substituti? Postremo ille
psit, imo favisse patefecit; ut et imperator cuncta se defuit suis partibus; et quae sacerdoti caiholico com-
ex ejus gessisse consilio non lacerei, et ipse impera- peterent, agere fastidivit [at. non curavit] : ideo se-
torem raagnis praeconiis elevaret ista facienlem ; des apostolica quod ' ad eadem pertinebat, vel
po-
1 Hsecpariter desunt in eodem codice. 5 ,.d. cod., Quid per totum Orientemde innumeris
' Sequentia quoqueansulis incltisa
desidcranlur in urbibus pulsi catholici sacerdoles, el hmrelicisubra-
codice Veronensi.
3 Cod. Veronen., proderet. " ?Id.
gati
una.
1 Id. cod., debuerit. 7 Id. cod.,
cod., ad eam.
PATROL. U*. 3
75 GELASII PAPJE I 76
tui.t vel debuit prseterire ? Quolibet igilur modo A t quia in sortem reciderant praevaricatoris Acacii: et
haereiicorum complicem reful.avit, et cons.ortem illius se sine dubio pervidebant sententia consequen
communionis externae a sua communione dimovit; ter aslringi, [al. addil et] ob boc eum videri no!e-
nec opus fuit noya synodo , cum veteris conslituti bant esse damnatum, quia se cogiioscebaiii in eadein
sufficienter ' iisee forma praesc.riberet; nec opus fuit proevaricatione damnatos, in qua bodie quoque ma-
ut hoecscienda [al. faeienda] Orjenlis episcopis inli- nere persislunt. Sed siciil ii simili condiiione con-
maret, quos ex cxpulsionecatholicorum, quaj ageban- siricti complicem suum non possunt judicare non
lur incausa fidei, non ignorasse manifestum est; et jure damnaitiin, neque reum [al. tei reum] possunt
communicando hsereticis subrogalis, facto tali con- competen.terabsolvere, sic illo juste prxvaricaiore
sensisse non dubium est;" etiam cum externae com- damnato, ipsi quoque pari jacent damnatione pro-
munionis effeclis [al. addit alque idco cum eisjam] siraii, neque nisi resipiscenles, inde poleruiU pror-
nec potuisse, nec debuisse sedis apostoiicse scila susabsolvi : quia sicut per unum scribentem eorum
traclari. Ecce agnoverunt in eoruni professione qui omnium vulgata transgressioiie [al. transgressio est]
constautissime perdurarunt, quod fidei comiii.irai.oiii- qui in eamdem perfidiaereciderant actionem, sie in
que catliolicsedeberelur. Ecce agnoverunt quemad- uno eodemque qui pro omnibus scripserat , vel scri-
modum a talibus recedendo , imo lalihus contra mo- B ] bendo o.mniumprodideratvoluntates, transgressione
liendo, a fide et cqm.munionecalholica deviarit Aca- punita, pariter quoque cum eodem, vel in eodem
cius , seque pariter cnni eodem crrori subdiderint. esl complicum transgressio punita cunctorum. 6 Quse
Ecce agnoveruiit quam justis ex causis pro lide et tamen sententia in Acacium deslinala , etsi nomine
coramunione caiholica atque aposlolica, cui ei illiqui taniummodo proesulis apostolici, cujus erat utique
in ea perstiieraiit congruebaiit, et bi qui perstantibus poteslatis legitimav, probatur esse deprompta, proe-
obviabant, ab eadem docebantur alieni, setlis apo- cipue cum secreto dirigenda videretur : ne custodiis
stolicse auctoriiate sit remotus Acacius (3 ad cujus ubique praetentis dispositio salutaris quibuslibet dif-
prsecipue vocatus examen vel venire vel mittere non ficuliatibus impediia necessarium habere non pos-
curavit, ut se de his omnibus, ut confidebai, absol- set effectum; lamen quia orthodoxis ubique dejectis,
verei), ejusque pariLer quicunqtie complices exsli- el heerelicislantummodo eorumque consorlibus jam
terint, atque ab illa iiierilo cuin his communione relictis in^Oriente, calholici pontifices au£ residui
discretus , a qua se ipse primumcum suis consorti- omnino non es-ent, aut^nullam gererent liberialem
bus calholicis pontifieibus discrej.ando cogtjoscilur pliirimoru.m ip lialia calliojieorum congregatio'sa-
6
separasse; jureque sententian) ille damnationis exce- ' cerdotum; rationabiliter in Acacium senleniiam
G
pit, caeierisqitfi consortibus cum suis consortibus cognovil fuisse prolalam, quee congregatio facta
pro.mulgandam; qui solus pro omnibus suis consor- ponlificum non conlra Chalcedouensem, non tan-
tibus in co.inmunionemse recidisse perfidise ad apo- quam nova synodus conlra veterem primamque
est professus. Cui Aca- ' cognovil; sed potius secundum tenorem veleris
stolicam sedem misgis.li.ij.er.is
cio , si commuiiicaveranl Orientales episcopi ante- conslituti particeps apostolicae exseculionis effeela
quam buc referret [al. referretur], pari ulique reatu es(; ut satis appareal Ecclesiam catbolicani, sedem-
sine .dubio 4 probabatur involvi, jureque per illum que apostolicam , quia alibi jam omnino non posset,
iransgressionis senlentiam susceperunt , tanquam ubi potuit, et cum quibus potuit, nihil penitus omi-
facii cum eodem communionis exiernae; qui utique sisse, quod ad fraternum pertineret 8 pro intemerala
non consuli tanquam nostroe communionis homines et sincera communione Lraciatum; 9 quse cum uni-
jam deberenl, sed lanquam in conlrario posiii con- versa noverint qui videnlur Ecclesiis Orientalibus
sortio refutari. Si vero non comraunicaveranl ante- nuncprseesse, proptereaChristianam repararilegitima
quam Acacius huc referret [al. referretur], et coni- curatione refugiunt unilatem ; quia occasionem dis-
municantem nolare debuerant, et ipse de eodem po- " sensionis hujus suis ambitionibus suffragaiilem de-
tius huc referre, atque apostolicoesedis vigore per- ponere jaro recusant; quia sine aucloritate sedis apo-
culsunimeritocomprobare, cumqueeasedeapostolica stplicse omnium Ecclesiarum passim jura confun-
laiitisque illis catholicis pontilicibus magis lenere dant, magis eligentes in errore persislere, quara
concordiam. Sed quia ab illorum socielaie descive- praesumpiionum suarum perdere' facultalem, plus
rant, et eorum successoribus communicare delege- usurpationum suarum licentiam diligenies quam
ranl; ideo cum sede apostolica rainime congruebanl; divini judicii tenentes corde respectum. In quo ne-
1 Id. cod., hoc forma, suisse. Hseca Labbeo afferuntur ad calcem epistolae.
' Id. cod., eliam communionis externm effeclos 6 Cod. Veron. omisso verbo sentenliam ita legil,
ideo cum eis etc. •n ~Acacium fuisseprdlala.
3 Haecdesunt innec,
atque
cod. Veronensi. Id. cod., Convenit.
4 Id. cod., prpbabqnlur. 8 Id. cod., pro iniemerata fide.
B Id, cod., cunciorui]}-, " Hic
Qumad instrticlionemvestrm deficit hsec epistola in Cod. Veroiiensi, in
dilectionissdtis abundequesufficerejudicamus , quam- quo haecsubduntur : Explicit ralionis reddendceAca-
viseademlatius, si Dominusconcesseritfacultatem, stu- cium a sede aposlotica fuisse damnqlum, itec posse
-deamus exponere,quatenuselfideliumquisquecognoscat quemqttamsine discrimineanimts sum e'us cvm.munio-
nihil aposlqlicamsedem, quod absit, prmproverecen- nis particioetn fieri.
77 EPISTOL/E ET DECRETA. 78
cesseest velinl nolint (am de fidei communionisquel\. licerel ilerare, nullum conlra singulos quosque pror-
catholicoesinceritate neglecta, quam de paternis ca- sus errores stabile persisteret Ecclesiaeconstitutum,
nonibusevidenter irruptis recipiant quod merentur, ac semper iisdem furoribus recidivis omnis integra
nisi durn liic tempus admitiit haec damnalionis defuiitio turbare(ur. Nam si liiniiibus ctiam praefuis
aeternoepericula correctis iuentibus studeant decli- positarum semel synodalium regularum, non,cessanl
nare , ut possint non lales permanere, quibus inso- elisoe pestes resumpiis certaminibns, contra funda-
lubilis esi lata senleutia. Sed a lalibus recedentes, mentum sese veritalis allollere, el simplicia quaeque
ab eadeni senlenlia non leneri : quoe sicut in errore corda percutere : qnid fieret si subinde fas essel
duranlibus nunquam solvenda prsefixaest, sicab his perfidis inire concilium? euni quoelibelilla inanifesla
erit aliena,/qui exstiterint puniendaepravitatis im- sit veritas, nunquam desit quod perniciosa depro-
ninnes. llsec vero ad instructionem vestrse dilectio- matfalsitas, etsi ralione, vel auctoritate deficiens,
nis satis abundeque suliicere judicamus, quamvis sola tamen intenlione lioii cedens. Quae majores,
eadem latius, si Domintts concesseril faculiatem, nostri divina inspiratione cernentcs, necessarieprse-
siudeanius exponere : quateuus et fidelium quisqtie caverunt, ut quod conira unamquamque hseresim
cognoscat , nihil apostolicam sedem (quod absit) coacla synodus pro lide , coiiununione, veritate ca-
praeproperecensuisse, cl non babere quodjuste pos- B lliolica atque aposlolica proinulgasset, non sinerenl
sit opponere, perversa doceatur iinprobitas. Recte novis [iost hoecreiraciationibus mutilari, ne pravis
autem laciel veslra dileclio , ut ista quoe scribimus, occasio praeberelur quse medieinaliter fuerant sta-
pariter catholicis et conlraria sapienlibus innote- tula pulsandi; sed auclore cujuslibel insaniae, ac
scanl : quo ei s;mis necessaria (irmiias, et male pariter errore damnaio , sufficere judicarunt, ut
sanis coinpelens mediciua praebealur. Datum calen- quisquis aliquando hujus crroris communicalor
dis Februarii, ' Vicloreviro clarissimo consule. cxisterei, principali senlenlia damnationis ejus esset
obstrictus ; quoniam manifestc quilibet vel profes-
EJUSDEMEPISTOLJE
sionesua, vel communione posset agnosci.
FOUMA EBEVIOR. Et ut brevitatis causa priora taceamus, quse dili-
Dilectissiniis fiatribus universis episcopis per gens inquisitor facile poierit vestigare : Sabellium
Dardaniani consliliilis Gelasius. damnavit synodus, nec fuit necesse' ut ejus secta-
Yalde mirati sumus, quod veslra dileclio quasi tores postea damnareniur, singulas viritim synodos
iiovam et veluli diflicilem quoestioncm, el adhiic celebrari, sed pro (enore constilulionis antiquse
lanquam inauditum quippiam nosse desiderat, quod cunctos qui vel pravitatis illius , vel communionis
Eulycbianse pestilenliae communicalores, non ha-' C cxsiitere partieipes, universalis Ecclesia duxil esse
bentes quid pro suoeperditionis obslinatione respon- refutandos. Sic propter blasphemias Arii , forraa
deant, frequenii jam ralione convicli, sola conlen- fldei communioiiisqiiecalholicoeNicaenoprolala con-
lione submiirniurant : 11011quia sit alicujus mo- ventu, Arianos omnes, vel quisquis in hanc pestem
menii quod garriunl, nec invcniunl penilus quid lo- sivc sensu sive cornmunionedeciderit, sine retracta.-
quantur. Ubi magis eos qui catholicis sensibus insti- tione concludit. Sic Eunomium , Maeedonium, Ne-
luti sunl, adhuc hserere miramur, quam illos qui a storium , synodus semel gesta condemnans, ulterius
veritate exciderunt, et ab aniiqua Ecclesise traditione ad nova concilia venire non sivit; sed universos
sunt devii, profanas vocum novitates et ineptias ca- qnocunque modo in has blasphemias recidentes, tra-
ducseperversitatis obtendere. Quibus eos vestra dile- dito sihi Iimite synodali refutavit Ecclesia, nec un-
ctio reiulit jactitare, ideo Acacium non putare jure quam recle cessisse nianifeslum est, qualibet neces-
damnatum, quod non a specia-li synodo videatur sitate cogenle , noviter qua; fuerant saluhriler con-
fuisse dejectus, et insuper dementiani suoevanitatis stituia, temcrasse. Non autem nos lalet in lempe-
aecumulare pueriliter , adjieierites : prmcipumpon- slate perscculionis Arianx pluriraos ponliflces de
itficemregimcivitatis. Quapropter siuliiiiam respuen- ** exsiliis, pace reddila, respirantcsper ccrias provin-
tes inanium querelarum, percurrere vos oporlei ab cias congregatis secum fratribus Ecclesias^compo-
ipsis bealis apostolis, et considerare pnidenterquo- suisse turbatas; non lamen ut illius synodi Nictenae,
niam palres noslri, catholici videlicet doclique pon- quidquid de fide ei communione caYholicadefinive-
lifices, in unaquaque haeresiquolibel tempore susci- rat, immutarenl, nec nova quemquam prolapsum
lata , quidquid pro fide , pro veritate, pro conunu- damnatione percellerent, sed illius decreti tenore
nione catholica alque apostolica secundum Scriptu- nisi resipuisset, judicavere daninalum, essetque con-
rarum tramitem proedicalionemmie majornm facta sequens, ulnisi corrigeret, damnationi procul dubio
semel congregatione sanxerunt, inconvulsum dein- subjacerel. Quibus convenicnter, ut diclum est, ex
ceps voluerint, firmumque constare , nec in eadem paterna traditione perpensis confidimus, quod ntillus
causa denuo quse praefixa Jucrant retractari, quali- jam veraciter Christianus ignoret uniuscujusque sy-
b«t recenti praesumptionepermiserint; sapientissime nodi constitutum, quod universalis Ecclesiseproba-
providentes, quoniam si decreta salubriter cuiquain vit assensus, nullam magis exsequi sedem oportere
1 Scribendum est Viatore, qui an. Cliristi 495 consulaium gessit
i79 CELASII PAPJE I 80
prse caeteris, quam primam, quse et unamquamque A A sedis episcoptis? Cujus meiropolilanaecivitatis an-
synodum sua auctorilale confirmat, et continuata listes? Nonne parochioelleracleensis Ecclesioe?Si illi
moderalione cuslodit; pro suo scilicet principam, certe licuit sine synodo sentenliam aposlolieoesedis
quem beatus apostolus Peirus Domini voce perce- abrumpere, nulla ejus consullatione qusesita; itane
pluin , Ecclesia nihilominus subsequenle, et lenuil vero non licuit primae sedi Chalcedonensis synodi
semper et retinet. constituta, sicutdecuit, exsequenti, hujusmodi prse-
Heecdum Acaciumcertis comperisset indiciis a ve- varicatorem sua auctoritale detruderc? Sed nec illa
ritate deviasse, diulius ista non credens, quippe quem proeterinius,quod apostolica sedes frequenter, ut di-
noverat exseculorem ssepe necessarise dispositionis ctum cst, more majorum, eliam sine ulla synodo
suae contra hoereticosexstitisse, per triennium fere praecedente, exsolvendi quos synodus iniquadamna-
littcris destinaiis eumdeni monere non destitil, sicut verat, et damnandi nulla exislenle synodoquosopor-
per diversos missa lamiliariter scripta tesiantur. Qui- luit, habuerit facultatem. Sanctse quippe memorise
bus ille primum lanquam deditosilenlionihilrespon- Alhanasium synodus Orienialis addixerat, quem ta-
dere proponens, tandem aliquando missis lilteris men exceptum sedes apostolica, quia damnalioni
profitetur, se Alexandrino Petro,quem expelita apo- Graecorumnon consensit, absolvit. Sancioe memo-
stolicoe sedis exsecutor ipse quoque damnaverat, B I riae nihilominus Joannem Consianiinopclitanum sy-
absque apostolicsesedis nolitia communione permix- nodus etiain catholicorum proesulumcerle damnave-
turn. Beati aulem Pelri sedes, quae Alexandrinum rat, quem simili modo sedes apostolica etiam sola,
Petrum se tantummodo damnasse, non eliam solvisse quia non consensit, absolvil. Itemque sanctum Fla-
noverat, non recepit; atque ideo, ne per Acaciuinin vianum pontificem Groecorumcongregaiione danina-
Petri quoque consorliuni duceretur, ipsuni quoque a lum pari tenore, quoniam sola sedes apostolica non
sua communione submovit, el mullis modis trans- consensit, absolvit; potiusque illic receptus fuerat,
gressorem a sua socielate fecit alienum. Hic siexa- Dioscornmsecundoesedis proesulemsua auctoritate
minatio quoeritur, jam judicio non e.at opus , post- damnavil, et impiam synodumnon consentiendo sola
quam litteris suis ipse confessiis est. Si auctoritatis submovit, et pro veritate ut synodus Chalcedonen-
pondus inquiritur, Chalcedoncnsis synodi tenore il- sis fieret, sola decrevit. In qua ut ergo sola jus ha-
lius definitionis exsecutio reperitur, quo damnali buit absolvendi eos quos synodica decreta percule-
illic erroris communicator effectus, praelixoenibilo- rant, sic etiam sine synodo in hac eadein causa plu-
minusdamnationisparticeps existeret; quoniam idem ruiios etiara metropolitanos damnasse cognoscitur.
ipse error, qui scmel est cum suo auctore damnatus, Quod si quis hsecab apostolica sede vel secundum
in partieipe quolibet pravse communionis effecto , et C( synodum acta reprehendit, praeter quod prisca rerura
exsecrationem sui gestat et poeuam. Quo lenore Ti- probatione convinciiur, interira multo magis Acacio
motheus etiam, atqueipse Alexandrinus Pelrus, qui non licuisse fatebitur. Dicat ergo qua ipse synodo se-
6ecundam certe sedem lenuisse videbantur, non re- cundoesedis aniistitem qualemcunque, certe catho-
petita synodo,sed auctorilate lantummodo sedis apo- licum, el a calholicis ordinatum, nec de catholica
stolicse, ipso quoque Acacio poslulante vel cxse- (ide et commtinionealiquatenus, iinpetilum, duxerit
quente, probaniur esse damnaii. Quodsi, utrum er- excludendurn; et liaBrelicum manifestum Pelrum,
rori vel proevaricationicommunicarit Acacius, forsi- sua quoque exsecutione damnalum, catholico ponti-
tan dicatur oportuisse constare, breviier prsebemus flci permiserit subrogari. Qua synodo terliae sedis
ad ista responsum, aul enim ipsi doceant Petrum episcopum sanctura Calendionem feeit expelli, ac
veraciler legiiimeque purgaium, et ab omni boereti- nihilominuscidem Petrum tam manifeslum hsereli-
cornm contagione rile discretum cum ei communica- cum ut eidem palam nec se communicare proelende-
vit Acacius, si ejuscommunicaiorem pulant Acacium ret, sua passus est disposiiione subsiitui. Qua deni-
aliquatenus excusanduin, autsi, quod magis est ve- que per totum Orientem synodo, ejeclis orlhodoxis,
rum, convenienter atque legilime Pelrum non pro- nullo crimine maculatis, pravos quosque et crimini-
bav, rint expiatum, restai ut cjus in expiatione fue-JD bus involulos sua provisionesupposuii. Qua synodo
rit, et qui ei communicavit, infeclus. tot aliena privilegia nefaudus populus invasil? Sed
Nec plane tacemus quod cuncia per mundutnnovit libri non sufflcientsi tragoediasejus quas per Eccle-
Ecclesia, qtioniam quorumbbet sentcnliisligala pon- sias totius Orienlis exercuit, singillatim describere
(ilicnni sedes beati Petri aposloli jus habeai resol- moliamur. An illud ipsius argumentum nobis oesli-
\endi : uL pole quaede omni Ecclesia fas habeat ju- mant opponendum, quo facinora sua in imperialem
dicandi, neque cuiquam liceat de ejus judicare visus est jactare personam ? Cur igitur, quando vo-
judicio. Siquidem ad illam de qualibet mundi parte luit obstitit Basilisco lyranno, certe et hoereticovc-
canones appellari volueriut, ab illa aulem nemo sit hementer infesto? Cur ipsi imperalori Zenoni, quia
appellare permissus. Quapropler constat satis Aca- palam Anliocheno Petro noluit communicare , suam
cium niillum habuisse pontificium sententiam sedis non subdidit voluntalem? Ecce potuit in aliis resul-
apostolicoesine ulla ejus notione solvendi. Qua cerle tare si vellel. An non Apostolus dicit : iVonsolum
synodo hoc illa prsesumpsit, quod nec sic absque qui faciunt, sed etiamqui consentiunlfacienlibus,reatu
«postolica sede fas quidem haberet efficere? Cujua pariter tunt irretiti? Sed ut ea quae laiius explicauda
81 EPfSTOL^EET DECRETA. 82
suni omitlamus, quid, quod ipse Zenon imperator A 1 cum novas causas esse perpendereni, (o(o Orien(e
suis litteris profite(ur cuncta sese ex Acaciigessisse depelli; et caeleriquid caverenl, ex illorum quali-
consilio, nec hoc eum fallere litteris suis ipse quoque tale discernere potuissent. Reslat igilur ut illius par-
leslalur Acacius, qui et eum niliilominus universa tis eos fuisse sit clarum, cui se post lot experinieuia
recte gessisse conscripsit, et suo consilio hoeceadem dederunt, ineriloque ab apostolica sede caelerisque
gesla non tacuit. Quasi vero taniiim in Alexandrini catholicis non jain consulendi erant, sed potius no-
Pelri communioneAcacius prsevaricalor exsiilerit, et tandi. Risimus autem quod proerogalivam volunt
non in omnibus quos vel fecit, depulsis catholicis Acacio comparari, quia episcopus fueril regioe civi-
ponlificibus, lanquam tyrannus, Ecclesiis quibuscun- latis. Nunquid apud Mediolanum, apud Ravennam ,
ijue praeponi; vel laliter praepositisperversa commu- apud Sirmium, apud Treviros multis temporibus non
nione permixius est, qui hoc ipso secundum canones constiiit imperator? Nunquidnam hariim urhium sa-
fuerant ab ecclesiastica communione pellendi, quo cerdotes ullra mensuram sibiraet antiquitus deputa-
se passi sunt successores vivis sacerdotibus adbiberi. lam quidpiam suis dignitatibtisusurparuni ? Nunquid
Quisautem non perspiciat Christianus, quod cathu- Acaciusut Joannem quemlibet hominem catholicum
licis pontificibusa propria sede dejectis, non nisi hae- tamen, a calholicis ordinalum de Alexandria exclu-
retici potuerunt introduci ? Quibus tamen cunctis , B 1 deret, Petrumque in hseresijani detectum alque dam-
vel auctor fuit Acacius subrogandis , vel subrogalis nalum, absque sedis aposlolicae consultaliotie reci-
communicalor accessit, his utique qui a commuuione peret, aliqua synodo saltem illic babita, hoc auda-
nullatenus discrepabant. Cur ergo vel cum haec fieri cterarripuit utCalendionemde Antiochia depellerel,
viderel, non sicut sub Basiliscojam fecerat, ad apo- hacreticiiinquePetrum, quem ipse damnaverat, abs-
stolicamsedein referre curavit : ut si solus ipse non que noiitiasedisapostolicx rursus admitterei, aliqua
poteral, juuclis, cum eadem consiliis atque tractati- synodo id fecisse monslratiir? Si certe de dignilate
bus apud imperatorem possent, quae religioni com- agiiur civitatum, secundaesedis et tertiae major est
peterent, allegari ? Nam si Basiliscus, ut diclum est, dignitas sacerdotum quam ejus civitatis, quse non
tyrannus haireticus, scriplis apostolicae sedis vehe- solum inter sedes niininte numeratur, sed nec inter
menler infrac(us es(, et a plurimis revocatus exces- metropolilanorumjura censetur. Nam quoddicitis,
sibus, quanto magis legitimus imperator qui se ca- regimcivitalis, alia potestas est regni ssecularis , alia
tholicumvideri volebai, potuit cum apostolica sede ecclesiasticarum distributio digniiatum. Sicut enim
cunetorum quoque pontificummoderala suggesiioue quamvis parva civitas prserogativampraesentis regni
mitigari, pwcipuecum ejusdem Acacii esset specia- non minuit, sic imperialis preesentia mensuram di-
lis fautor et amalor, ct qui litteris suis tam ipsum C ' spensationis religiosse noti mutat. Sit clara urbs illa
Acaeium, quam sanclum papam Simpliciuinmagiiiim potestate prsesentis imperatoris, religio sub eodem
laudihus extulisset, quod haeretico constanlissime lunc firma, lunc libera, tunc provecta consistit, si po-
restilissent? Cur tanto tempore Acacius inter ista lius hoc prsesente propriam teneatsine ulla perlur-
conticuit, nisi quia praepedirinolebat ullatenus, quse batione mensuram.
desiderabat expleri ? Sed dicalur forsitan de Alexandrinoet Antiocheno,
Ponamus lamen, etiamsi ntilla synodus proeces- ceriis ex causis principem niagis ilia qusegestasunt,
sisset, cujus apostolicasedes recte iieret exseculrix, non Acacium praecepisse.Sed principi Christianode-
cum quibus erat de Acacio synodus iueunda? Nun- cuerat suggerere sacerdotem, maxime cujus familia-
quid cum his qui jam participes lenebantur Acacio, ritate el favore fruebatur, salvain fore de ejus inju-
et per Orienlem tolum catholicis sacerdotibus violeu- ria conlumeliaquevindictam, tantum ut Ecclesiassi-
ler exclusis, et per exsilia diversa relegatis, socii nerei Christianus princeps regulas custodiri, quia et
evidenter existebant communionis externge, prius se nova in ulroque pontilice causa essct exorta, et no-
ad haecconsortiatransferentes quamsedis apostolicse vani discussionem consequenler inquireret. Et si,
scita consulerent? Cum quibus ergo synodus erat si<ui seinper esset effectum, sacerdotali concilio de
ineunda catholici ponliflces fueranl undiquejam de-. D sacerdotibus judicia provenircnt, non a soecularivi-
pulsi, solique remanterant socii perfldorum , cum derentur qualescunque pontifices, et si errore hu-
quiLusjam nec licebat habere conventum, dicente manilus accedente, non lamen contra religioneni ul-
psalmo : Non sediin conciliovanilalis, et cum iniqua Jatenus excedenle potestate percelli. An et haec justa
gerentibusnon introibo. Nec ecclesiastici moris esi, ratione principi suggerenda non eranl? Regiaecivi-
cum his qui pollutam babent communionem, per- tatis iionore sublimis si factus eral illa regia civi-
mixtamquecum perfidis miscere concilium. Recte tate sublimior, tanto magis in his tuggerendis
igilur perChalcedouensis synodi forinam hujusmod1 deuuit esse consianlior. Si autem in his quai pro
prsevaricaliorepulsa est, potius quam ad concilium, religione fuerant exerenda , exstitit contemplibilis
quod riecopus erat post primara syuodum, nec cum alque despectus, ct aut segnis, aut fiduciam non ha-
talibus haberi licebat, adducta est. Nam etquid age- bens intimandi, in quo per regiam civilatem major
retur de fidecatholica intelligere si vellenl, ignoraret effec(us est? Nathan propheta palam publiceque iri
non poterant cum viderent calholicos pontilices , facie regi David,et commissumpronuntiavilerrorem,
nulla synodi discussione, nullo coucilio, prxoipuei el ipsuni commislsse uon tacuit, et conlessione cor-
83 GELASH PAPJE I 81
rcctum consequenler absolvit. Hic aulem vir bonus A rc|uiavit", et consorlem eommunionis externoe a sua
et sacerdos egregius, in tantum se et suggorere. po- con.niunione dimovit, nec opus fuit nova synndo,
tuisse monstravii, el noluisse deprompsit, imo fa- cnm veleris constituti sufficicnier boo fornia prse-
visse patefecit, ut et imperator cuncta se ex ejus scriheret; nec opus fuit ut boec (aeienda Orientis
gessisse consilio non laceret, et ipse imperatorem episcopis inlimaret, quos ctexpulsionecalholicoriini,
magnis prseconiis elevaret ista facientem; seseque qum agebantur in causa fidei non ignorasse manife-
proderet bis agendis rebus fuisse participem. suim sit, ct communicando heereticis subrogaiis, fa-
Sed esto Calendion nomen imperatoris abstulerit, cto tali consensisse. Non dubium est etiam exlernse
Joannes principi mentitus fuisse jactelur : quae ta- communionis effectus, alque ideo cum eis jam nec
men, cum novse essent causse, nova debuil eccle- potoisse, necdcbuisse sedis aposlolicocscita Lraclari.
siasiica proveuire discussio. An qui in hominem Ecce agnoverunt in eorum professione quiconstan —
imperatorem peccisse dicebantur, nulla intcrve- tissime perdurarunt, quid ilidei communionique c:i-
hienle synodo dejici debuerunl; el in Deum, qui lliolicaedeberelur.
sumirius el verus est imperator, Acacium delinquen- Ecce agnoverunt quemadmoilum a lalibus rece-
tem sinceramque communionem divini sacramenli dendo, imo lalibus contraria moliendo, a fide et
sludentein miscere cum perfidis, secundum synodum " communioiie catholica deviaril Acacius, seque pati-
qua haecest damnata perfidia, non oportebat excludi ? ter cum eodem errori subdiderit. Ecce agnoverunl
Quid per totum Orientemdeinnumerisurbihus pulsi quarajusiis ex causis pro flde et communione catbo»
catholiCi sacerdotes, et baeretici subrogati? Novse lica alque aposioliea, cii etilliqui in ea persiiierar.t
certe erant causae,el his consequenler nova synodus congriiebant, et 1111 qui perstantibus obviaban-t,ab
debebatiif. Cur luhC non venit in mentem ut in la- eadem docebaniur alieni, sedis apostolicse auctori-
Jibus causis paleretur a principe saltem qualiscun- late sil remoius Acacius, ejusqtie pariier qnicunque
que syiiodus celebranda, ut quocunque vel colorato compiices exsiiterunt; atqtie ab illa merito comnm-
judicio irarliiionis ecclesiaslicse passim pontifices nione cum his discretus, a qtia se ipse prinium ctim
videreiilur exclusi, non solum quarumcunque ur- suis consorlibus, a ptmtificibus calholicis discre-
bium sacerdotes, sed metropolilani incunctanier pando, cognosciiur separassc, jureque senteniiam
aritislites? His omnibus cum non restilit stiggeslione ille dantnationis excepit, cxieris consorlibus pro-
qua poluit, consensit Acacius communicando ctin- nitilgandam, qui solus pro omnibus suis consorlibus
clis qui in catholicorum locum hseretici fuerant su- iu communionem se recidisse perfidioe atl apostoli-
BfOgati. Apostolus autem dicit : iVou solum qui fa- catn sedem missis litteris est professus. Cui si com-
chnl, sed et qui conscntiunt facientibus, reos indubi- C municaverant Orientales cpiscopi, antequam liue
lahter ascribi. An liaeclicuit sseculari potestati et referret, pnri utiqtie sine dubio reatu probantur in-
aciis taiibus Acacio consentienti absque ulla synodo, volvi, jureque pcr eum senlenliam Lransgressionis
quam ipsa reriim novitas exigebai, absque sedis siisceperiint, taiiquam facli cum eodem cominitnionis
apostolicae consullatione perficere; et sedi aposto- externoe. Qui utiquo non consuli, tanquam nostrae
licae non licuit secundum lenorem synodi Cbalcedo- communionis homines, jain deberenl; sed tanquam
nensis in veteri utique causa et veleri constitulo, in contrario positi consortio refutari. Si vero non
jtista dcfinitione damnatis inimicis synodi Clialce- communicavcrant anlequam Acacius Iiuc referrct, et
dOherisis AcaCiiim communicantem a sua commu- communicantem notare debuerant, et ipsi potius de
nione depellere? Sed Acacius, inquiunt, principibus eodem huc referre, atque apostolicaj sedis vigore
obviarenoii potuit. Cur Basilisco, quia voltiit, obvia- perculsum merilo comprobare, cumqne ea sede apo-
vit? Cur ipsi Zenoni, ne palam Petro Aniocbcno, stolica tantisque illis catliolicis ponlilicibus magis
qiiamVislatenter hoc fecit, communicare videreiur, lencre concordiam. Sed quia ab illorum socictate
noh commodavit assensum? Ecce resultanti non desciverant, et eorum successoribus communicare
., delegerant, ideo cum sede apostolica minimc con-
reslilit imperator; ecce vim nolenli non intulil; ecce ._
refugiehti contagia manifesta concessit; postremo griicbant, (juia in sortem reciderant proevaricatoris
cur tanto tempore cum ista gerere tur vel gerenda Acacii, et illius sesine dubio pervidebant seitleniia
cognosceret, non ad sedem aposlolicam, a qua siiii consequenter astringi. Ob hoc cum videri nolebant
curahi illarum regionum noverat delegatam deferre esse damnatum, quia se cognoscebant in eadem
curavit?~Sedprius laudator factus est ipse geslorum, prsevaricatione damnatos, in qua hodieqtie manere
quam vel proemoneret talia esse lenlnnda, vel ne persistunt. Sed sicut hi simili condilione constricli,
lentareritur obsisleret : sicut sub Basilisco jam fece- complicem suum non possunt judicare non jure
rat. Cur illis caeteris communicare consensit, qui damnatura; neque rei reum possunt competenter
depulsis catholicis sacerdotibus, indubitantcr hsere- absolvere; sic illo proevaricatorejuste damnalo, isti
ti.ci singulis urbibus fuerant substituti? Postremo si quoque pari jacenl damnaiione prostrati: neque nisi
ille defuit suis parlibus, et quoesacerdoti calholico resipiscentes inde poterunt prorsus absolvi; quia
eompeierent agere non curavit; ideo sedes aposio- sicut per unnm scribenlem corum omnium vulgaia
lica qubd ad eam perlinebat vel potuit vel debuii transgressio est, qui In eamdein perfidiaerecider-int
prdcterire?Qtiolibet modo hoereticorum complicem actionem; sic in uno codemqtie qui pro omnibiis
85 EPISTOLJE ET DECflETA. SG
scripserat, vel scribendo omiiium prodiderat volun- Apropagandm
A pravitalis invenial. Quo faclo non hunc
tates, trangressio est pimiia cunctorum. magis ab errore delrahimus, quam perniciemfidelibus
Quse ad instructiouem veslrae dilectionis satis irrogamus; eoque modoChalcedonensissynodi stalula
abtindcque snflicere judicamus, quamvis eadem la- violanies, aditum smva copulalione grassandi in Ec-
lios, si Dominusconcesserit faculiatem , sludeamus clesiam lupis rapacibus aperimus. Denique ab eisdem
cxpnnere : qualenus et fidelium quisque cognoscat ipsis cum quibus olim a calholica parlicipationedivisus
nihi! apostolicam sedem, quod absit, prsepropere esl, pontifex diciiur postulari : ul salis evidenter ap-
censiiisse. Qosn lamen senlentia in Acacium desli- parcat non eos reclam fidem vetle,sed in prmsule pro-
nata, etsi nomine tantummodo praesulis apostolici, prio nefandi dogmatisquwrerepoleslatem; neque inter
cujus erat utique potestatis, legitime probatur esse ipsos el veraciler sentientes, pax inde possil fida gene-
deprompta, prsesertim cum secretim dirigenda vide- rari, unde hmreticarummeniium crescit funesla dam-
relur,iiecustodiisubiquepraetentisdispositiosalutaris nalio, el catholicorummiseranda caplivUas.
quibuslihetdiffictiliaiibusimpeditanecessariumhabere Ex epistola Felicis papaead Zenonem imp.
non posset effeclum : lamen quia orthodoxis ubique (Epist. 2.)
dejectis, et hoereticistantummodo eorumque consor- Vbi esse, inquit, jam consequensprocul dubio per-
libus jam relictis in Oriente, calholici pontifices, aut BI videtis, AiexandrinmEcclesiwpervasorem, funesla diu
residui onmino non essent, aut nullam ge.rerent li- impunilatc grassantem, vestris prmceplionibus, quibus
berlatem, plurimornm in Italia calholicorum con- merilo dudum probalur ejeclus, essenihilominusaddi-
gregatio sacerdotum rationabiliter coguovit septen- cendum. An nonipse est, quiper 30 annos calltolicm
liam in Acaciumfuisse prolaiam. Quae congregaiio desertor Ecclesim, inimicorumqueejus seclalor et do-
facla pontificum, non contra Chalcedonensem, non ctor, et ad fundendum sanguinem semper velox fuit el
tanquam nova synodus conlra velerem primarnque promplus? Nunquid adhuc el istam dissimulalionem
convenit, sed poiius secundum lenorem veteris cou- quadam sumusex conhibenliarecepturi ? In quo revera
slituti, rarliceps apostolicaeexsecutionis effecla esl; nonest opus discussionesublili, quia ejus aperla sunt
ut satis appareat Ecclesiam caiholicam sedemque crimina.
aposlolicam, quia alibi jam omnino non posset, ubi Multasimilia in Utversis epistoiis eorum ailigens
poiuit, et cum quibus potuit nihil penitus omisisse
Iector, si requirat, inveniet. Proeterinitlo jam scripla
quod ad fraternum pertineret pro intemerata (ide, ct et admonitiones
sincera communione iraclatum. papoeSimplicii, quoeplerique vilia
aeslimant, et judicant conlemnenda. Illud considere-
EPISTOLA XIV, SIVE TRACTATUS ( mus alientius, quod de eodem Petro, tunc cum adlsuc
Q
GELASII PAP/E, sanum forie saperet, judicarit Acacius, qualemque
In quo etiam ponilexetnplaepistotarum Simpliciipapte de eo sentenliam ad apostolicam sedem dixerit.
atque Felicis, quod Timothei /Eluri, vel Petri Ale-
xandriniimpielatemolim cognoverint,velvisi fucrint Domino sancto , 4t beatissimoPalri, archiepiscopo
judicasse. Postea propriis prosequitur ditlis, in- SimplicioAcacius.
striiens quid adversusGrmcosdcbeat responderi. SolliciludinemomniumEcclesiarumsecundum Apo-
*. *. **.
slolum (I Cor. xi) circumferentes, nos ihdesinenler
E.v epistola Simplicii papaead Acacium. horlamini, quamvis sponte vigilantesac prmctirrenies.
(Episi. 17.) Sedvos divinumzelumsolito demonslratis,statum Ate-
Illud, inquit, me non mediocrilerfacit alioniium, xandrinm EcclesiwceHiusrequirentes, ut pro palernu
quod iisdem litteris suis Petrum, qui kmrelicorumdu- canonibus suscipialis laborem, piissimo stillantes su-
dum socius exstiiisse,probelur ct princeps,quod con- dore pro his, sicut semperest approbatum.SedChristus
scienliamdileclionistummeminimusnon lalere, instru- Deus nosler, qiti diligentibus Se iii bomuncooperatur
clionesqueipsas, quibusfuerit confutalus, nosse coirfi- (Rom. viii), nostris cogilalionibusinsidens, et unam
ditnus, quemque eiiam dubium non sit adliuc exlra'. nobisin his menlem,atque eamdem pro gtoria sua essn
communionemdurare callwiicam,smpequenosdeeodem i "' cognoscens, omnemvicloriamessc perfecit, consorles
ex illa ttrbe pellendo scripsissesit cerlum, ad rrmfalm• nos cum iranquillissimoprincipe facieiis,el Timotheuiti
Ecclesimregimenexislimelproveliendum;eumquepro- quidem[al. add. jE/uratn] decessoremspirantemprocel-
ntittat rectm fidei definilionibusconvenire,a cujus uti- tas , et ecclesiasiicamtranquillitatem, sicut apparuit
que, sicut superius dixi, consortiotam degil extraneus,, conlurbantemvilw subduxit liumanm, dicens ei: Tace
quatn ab ejus communionediscrelttsest. Ad quam sii et obmmesce (Matth. vm; Marc. iv). Peirum quoque
nunc redire contendit,nisi persatisfactionemC.hrislianis
s (Mongtim),qui ab Alexandria more simiiiier procellm
reguliscompetenlemnon potestintroire: ac perinde nont snrrexerat, tlissipavit,afque in mternamfttgam Spiritu
ad fastigiumsacerdotatis dignitatis accedere, sed me- sancto flante converlit, unum el ipsum de his qui o/iirt
delm, qttmpost pwniludinemprmbendaesl, conseqiien- fueranl et anle damnati. Sicul enim in nostris archivis
ter aptari: animmsum cupiens reconcilialusauxilium,, invenlumest, el de vcslris scriniis, si dignaniini requi-
tion gradum summihonoris affectatts,qui diu convhtci- rere, poterilis agnoscere, qum in lempore de eodem
lur fuisse perversus: ne per speciem remeanlis noni subsecuta, ab Alexandrinoepiscopo Romamad atler-
remediumsincermsalvalionisinquirat, sed fticullaleni uirnm sini relata. Qui Pelrus filius noctis existens; et
87 GELASH PAPJE 1 88
operum diei lucenliumalienus apparens, omnino lene- A quandiu prsevaricatorum nomina de Ecclesia non
bras ad latrocinium peragendum congruas eorum coo- auferuntur, pacis vinculum nullatenus redintegrare
perator inveniens,media nocle, adhuc jacenle cadavere permiltunt. Si enim licet sectalorum vel eommuni-
itlius, quipalernos canones subverteral,-insepullo, sub- catorum Eutychetis , ut fuit ejus sectator Petrus , et
repsit in sedem, sicut ipse arbitratus est, uno et solo communicator Acacius , in Ecclesia nomina recen-
prccsente, et eo qui consors illius insislebat insanim: seri, cur de seclatoribus et coinmunicatoribus Arii
ila ut propter hoc majoribussuppliciissubderelur; nec vel caelerorum haerelicorum, simili sorte non liceat?
quoti sperabal effeclum est. Sed ille quidem de se ex An minoris impietatis et perfidise Eutyches fuisse
parle vet minima judicans nusquam penilus omnino putatur quam Arius? Nemo hoc qiiidem sani capilis
comparuil. Timolheus (Salophaciolus sive Albus) au- audebit dicere. Si ergo par esl impietas, par sit et
lem paternorum canonum cusios, qui Davidicm man- ulrorumque detestatio : ne si semel talis fuerit in-
sueiudinis exemplo subditur, et usque in finem patiens, tromissa licentia, omnibus exinde omnia liceant,
alque potestati proprim reslitutus a Christo, proprim fialque , quod absit, tam passiva rerum confusio
sedis honore Ueiatur : et spiritualium filiorum voces atque commixtio, ut nulla inter mundum et immun-
accipiens, gfaiinm curationis exspectat, multipticatoin dum sit secundnm prophetam (Ezech. xxn, 26) certa
se honore a Christo principe sacerdotum. B discretio. Non est quidera nostrae humilitalis de to-
tius orbis dissensione ferre sentenliam; est tamen
Ecce testimonium Acacii validissimum, quid de noctrum de propria salute esse sollicitos, quoniam
Timotheo, quid de Petro senserit. Vere enim, sicut unusquisque pro se rationem reddiiurus est anle
scriptuhi est in Evangelio de Caipha illo poniifice, illud tribunal judicis et regis seterni ( // Cor. v ), in
evenit Acacio. Dicitur enim de illo, quia cum esset quo etiam de verbo otioso, minimoque quadrante,
princeps sacerdolum anni illius, de Dominidixerit sunius nostrorum rationem actuum praestituri(Malih.
passione : Expedit ul unus homomorialur pro populo, v et xn). Unde et oplamus, qualiacunque et quanta-
ul non totagens pereat (Joan. xi). Et subjungil evan- cunque super nos imporlaverit inimicus, tolerare dis-
gelista bealus Joannes, hoc, inquiens, a semelipsonon criminainsseculoprsesenti,tantum necausas incurra-
dixit, sed cum esset princeps sacerdotum anni illius mus mortis u-lernse. Sed dicilur de Pelro, quanquam
propheiavit. Ita et hic, cum in summi esset sacerdotii sine approbatione dicatur, praesertim de homine
dignitate localus, ulrum nolens an invitus, dubitare perspicacissimo [pervicaeissimo legendum videlur],
quippe nos ejus varielas et inconstantia fecit, veris- qtii per 30 annos famosus expugnalor fuerat verita-
eimam de inimicis Dei tulit sentenLiam; quam si (is , quod poenitentia acta susceplus sit in Ecclesia.
servare voluisset, procellam quam ab Ecclesia vera- Nunquam igitur per 30 annos agere potuit poeniten-
citer depulerat, rursus in Ecclesiam ipse non revo- tiam, nisi tunc cum episcopatus amore et ambitionis
casset; et de quo dixerat, tace et obmutesce(Matth. ardore fervebat? 0 rem monslro simillimam! ante
vin; Marc. iv), rursus Petri personam loqui in Ec- illum potuisse locum suum sacerdoiii obtinere, quam
clesia minime permisisset. Quam similiter procellanr posset vel brevi pro lam immani crimine poenitens
a sancto Spiritu dissipatam esse prsedixerat, quem- videri. Sed solvit illum, inquit, aucioriiate sua prius
que filium noclis asseveraverat, et quem ab opere Acaeins, el sic suscepii. Utinam seipsum miserrimus
luminis alienum, amanieraque tenebras laironum omnium, secumque quamplurimos, non aeternaemor»
operibus congruas esse narrabat: qui falsum sacer- tis compedibiis alligarCt! Qui cum superbissimo
dotii nomen , ab eo qui palernos , ut ipse ait, cano- prseflatus spiritu thronum humiliialis allius efferre
«es subverlerat, arlibus dolosis sibi ipse imposuerat. conatttr quam decuit, et praesumpiionibus suis adi-
Hic Petrus, de quo beatoe memorioeTiraotheus ca- tum undecunque conquirit,simulque per fas et nefas
tholicus, ut ipse dixit, paternorum cuslos canonum, calcat et transit inviolabilia statula sanctorum, cum
Alexandrinse quondam Ecclesioeponiifex, ad sedem ipso quem imitatus est auctore superbise, in profun-
aposlolicam multa relulit deleriora quam superius „ dissimam ruinam dejectus , id dereliquit Ecelesiae,
continenlur, asserens specialiter et affirmaps ini- unde lugerent pacifici, fldelesqueet humiles flerent.
micum (idei, inimicum Chalcedonensis synodi per Si enim ille modum temperata potestate servassel,
omnes exstitisse infelicilatis conatus. Quid igitur nec Petrum hsereticum , nullo regulari ordine abso-
nobis faciendum est? Non credimus lot et lantis lutum , pro ejus audaci temeritate , in sua socieiale
tantarum sedium sacerdotibus, qui omnes uno ore, hodie Ecclesia suspiraret assumplum; nec cariiaiis.
uno consensu , publicam et leralem humanoesalutis quae omnium virlutum est perfeclio, et sine qua se-
bestiam Petrum esse dixerunt, in cujus se coramu- cundum Apostolum inania sunt universa quac faci-
nione, perniciosa conjnnctione, suadentes dsemonico mus (/ Cor. v), tanla filii pacis dispendia palerenlur,
spiritu , infeliciter sociaverat Acacius, male rursus nec mordendo invicem, consumerenlur invicem. Sed
sedificans quod bene destruxeral? Nec opus plura quolibet modo dicaturPetrus esse susceptus.apparcl
hinc dicere, cum limentibus Deum ei formidantibus lamen eum fuisse luereticum , qui poenituisse pro
diem judicii, et Ecclesiseunitatem diligenlibus satis perversitale defendilur ; et quod pravus et infldelis
aperteque causa sii clara. Haecenim sola ratio est fueril, et de Ecclesia ecclesiastjco jure projectus,
qum unilatem dividit et concordiain dissipat : quia ambigi dubitarique non potest. Sed concedaraus
89 EPISTOLiE ET DECRETA. 90
paulisper poenituisse eum, quod nullatenus verum A lites ipsi qui Dominum crucifixerunt, dividere ausi
est; videndum ergo est quomodo, id est ulrum qui fuissent (Joan. xix). Qusenunc si propter perfidiam
ordine competenti, regulari severitate excisus et Petri,Acacii lyrannicam superbiam, impiamque prae-
exstirpatus est, pcenitens recte et consequenler re- sumptionem ejus, violatur atque conscinditur, videte
ceplus sil. Sed nunquain docebilur, nunquam mon- el sapienter expendite , in quam grave periculum
strabilur, nunquara omnino probabitur ejus purga- nostra deducitur conscientia , dum lanta majorum
tionem fuisse legilimam, quae non est competentibus solvilur observantia. Quis enim non agat quodcun-
regulis celebrata. Secundoe enim scdis aniistitem que libuerit, si semel in consuetudinem corruplus
nec expellere quisquam , nec revocare, sine primse ordo perveneril? Si aulem hoc sacrilegum esl etiam
sedis assensu, vel potuit, vel debuit. Nisi forle con- cogitare, cur non cum diligentissima observatione
fuso jamordine reruin alque (urba(o , nec prima, teneatur hsec forma majorum, cum sit in hoc ob-
nec secunda , nec teriia sedes debeat observari, vel servaiionis lenore ineffabilis indubitatscque unitatis
suscipi secundum anliqua stalula majorum, et su- evidens et grande mysterium? An duse sunt Ec-
blato capile, ut videmus, omnia membra vario inter clesise ei duo pastores ? Absit. Unus est enim
se compugnent cerlamine, fiatque illud quod de po- qui fecit ulraque unum ( Ephes. n), tollens de medio
pulo scripium est Israel : In illo tempore, non erat B inimicitiarum parietem in corpore suo. Cur ergo
duxin Israel: unusquisquequod placilum erat in ocu- per Petri et Acacii nomina rursus inimica sepis
lis suis faciebal ( Judic. xxi). Qua enim ralione vel inlexitur, quam semel Chrisli crux, mors et sanguis
consequentia aliis sedihus defendendum \al. defe- destruxit, solvit el evertit? Non ergo dividat eos
rendumj est, si primoe beatissimi Petri sedi antiqua inlerpositum Petri et Acacii nomen, quos lanli me-
el velusla reverentia non defertur, pcr quam omnium diatoris pretiosus sanguis univit. Postremo sequum
sacerdolum dignitas semper est roboraia atque fir- est ut qui alios libenter et competenter vultis habere
maia, trecentorumque decem et octo Patrum inviclo subjeclos , cedatis et ipsi antiquo more majoribus,
et singulari judicio vetustissimus judicatus [al. vin- ut confidenter imperare possilis minoribus vcstris.
dicatus] est honor? Ut pote qui Domini recordaban- Duodecimcerte fuere apostoli, paribus meriiis, pa-
tur sententiam : Tu et Petrus, et super hanc petram rique dignitate suffulli. Cumque omnes aequaliter
fundaboEcclesiammeam, et portm inferi non prmva- spirituali luce fulgerent, unum tamen principem esse
lebunt adversuseam.Et tibidabo claves regni cmlorum, ex illis voluit Christus, eitmque dispensatione mira-
et qumcunqueligaveris vel solveris in lerra, eruhl li- bili in dominara gentiura Romam direxit, ut in proe-
gala vel solula in cmto ( Malth. xvi). Et rursus ad cipua urbe vel prima primum et praecipuumdirigeret
eumdem : Ecce ego rogavipro le, ul non deficiat fides C Petrum. Ibique sicut doclrinaevirlule sublimis emi-
tua, el tu aliquando conyertere, et confirma fraires cuit, ita sanguinis gloriosa effusionedecoratus, oeterno
tuos (Luc. xxu), et illud : Si amas me, pasce oves hospitio conquiescit, proestanssedi, quam ipse bene-
mcas(Joan. xxi). Quare igiiur ad Petrura lam fre- dixit, ut a porlis inferi nunquam pro Domini pro-
qiiens Dominisermo dirigilur? nunquidnam reliqui missione vincatur ( Matlh. xvi), omniumque sit flu-
sancii el bcali aposloli uon eiant siinili virtule suc- Cluanlium tutissimus porlus. In quo qui requieverit,
cincii? Quis hoc audeat aifirmare? Sed ut capite con- beata el aeterna slationc gaudebil: qui vero coniem-
slitulo, schismatislolleretur occasio (S. Hieron. cap. pserit, ipse videbit qualia genera excttsationum in
14, lib. 1 adv. Jovinianum), et una monstraretur die obiendat judicii. Me enim credo, spero, confido
compagocorporis Christi, quae ad unum caput glo- in Christo, quod ab ejus carilale nec tribulatio, nec
riosissima dileclionis societate concurreret; el una angusiia, nec gladius, nec persecutio, nec vila, nec
esset Ecclesia, cui lideliler crederelur, unaque do- mors unquani poterit separare (Rom. vni). lncumbat
mus unius Domini et unius rederaptoris, in qua persecutio, saeviantleges, miliii Christi gloriosius est
de uno pane et de uno calice nutriremur (/ Cor. x). mori quam vinci : fraudari prsesentium commodis
Qua raiione , sicut dixi, majores nostri,- reverendi melius quam carere futuris.
illi Ecclesiarum magislri, clarissimaque illa populi EPISTOLA XV.
Ctirisliani lumina, quos merita virtuium suarum GELASIIPAPjEAD EPISCOPOS ORIEKTALES.
usque ad confessionis gloriosissimas palmas, et mar- in Acacii aliorwnque damnalione synodo nova
exlulere coronas, ad illam sedemquam Quod
tyrii fulgentes opus non fuerit, el quod Pelrum Atexandrinumab-
princeps apostolorura sederat Petrus, sui sacerdotii solvere Acaciussine sedis aposlolicwauctoritate non
surapia principia repleti Christi caritale mittebant, potuerit. Tum de episcopis calhoticis sede sua sine
suaeinde solidiialis gravissima firmiiaiis roboramenta discussionedejectis.
poscentes. Ut per hanc speciem omnibus appareat Dilectissimisfrairibus universis episcopis Orienta-
vere uiiam esse per omnia, et indissolubilem Christi libus Gelasius.
*¥+¥*
Ecclesiam , quae concordioevinculo mirabilique ca-
rilalis texUira composita, sola et indivisa per to- 1 Quid ergo isli prudentes viri,-et argutis menlibus
tum ostenderetur esse tunica Chrisli, quam nec mi- totius religionis interna rimantes, in Orientis parlibus"
1 ln ms. codice pervetuslo Veronensis capituli, lasii epistola, hoc ejus legilur argumenlum : Ineipit
cum quo eollata fuit a Francisco Blancliino hoecGe- de eudemratione reddenda ad episcoposOrientis.
91 GELASII PAP^E I 92
consLituti,si cognoveruntliujusmodipersoham ' in An- A jj in islorum damnatione de synodo noa facta causari,
tiochena Ecclesiaconslitutam, cur eomniunicahdofali- cuhi scianttottantosque pontificesnulla synodofuisse
bus prsebuereconsensum? Cur non illlcoreclamarunl, depulsos. Si in istorum rejeclione de hon inito con-
cur non se a lali contagio removerunt, cum (am cilio conqiierunlur, cognoscanl se cur non et hnc iu
[al. jam] evidenter adverterent ideo Calendio- aliorntn rejeclione quoesiverint, accusari. Si vero in
nem depulsum (anno 483) ui hsereticis pandereitir caeterorumrejectioneconcilia necessarianon fuerunt,
inlroitns ? Qnare liic 2 hiliil de re nihil de fide nec in istis necessaria fuisse cognoscant. An in ca-
Christiana , nihil de personarum examinatione tholicorum dejectione non fuil opus, et fuit magno-
IractaTunt ? Si vero jlli eorum se communioni pere congreganda in praevaricaloris damnatione
voluntarie subdiderunt, ab apostolica sede cerle cohfessi ?Quid igitur restat, nisi utdicani hsereiicos
feparati sunt, cum taiibus et apud tales, eliamsi non fuisse ? Non ergo de synodo conquerantur, qui
esset necesse fleri, nulla posset omniiio synodus se palam communionis externse [al. haereiicse]per-
"
provenire. Quodsi ignorassese dixerint qualis 3 An- liibent sectatores. Cur enim eis synodus neccssaria
tiocbioeposfCalendionem successisset antisles, quid fuisse videatur, qui se contra Clialcedonensemsynn-
miruni, si qui in Orienie positi, quoein regione sua dum vehire cognoseunt, qua Eutycliianus error cum
eotitigerinl scire nequiverent, ea quoeapnd aposto- IB 8 auctoribus generali Ecclesise voce damnaths eSl?
licam sedem gesta fuerant igoorarent? Cur lariien, Nec dubium quod sicut in unaquaqne haeresi, quod
posteaquam ad eoruiti notitiam pervenit qilalis esset incessabiliter repetendum csi, qula (irmum esse
sacerdos apud Antiochiamconsiiiuius, non ejus con- nullus ambigit Cbristianus, omnes complices, se-
sorlia coutiniio respuerunt ?' Quid exeusaiionem de ctatores, comniuiiicaiores damnatoesemel praviiatis
ignorantioecoloreprsetenduni, cum hodrequeet ma- pari sorte censentur. ldeoque fit consequens, ut si-
ni.restata contagia .perlidorum, «i a nobis saepius cut Tinioiheus atque Petrus taliiim sectatores, se-
exprobrata sectemtur? Quo saHisapparei, quia ne cundnm illius tenorem synodi, nulla recenli facta
tunc quidem etiamsi cognoscerentrefiitarent, quando ponliflcum congregationedamnali sunl: sic et qui
nunceliam publicala hdn renuunl. Prorsus in 'cruatn- Pelro communicavit Acacius, ut criiiiinis parttoeps,
libet se partem caBsal&oeimque[al. cxcusationem- ita consors sit factris et pcenae.Qnid igitur amba-
qiiej converlant, manifesOeverilatis ita laqueis suffo- gibus et nebulis ista prseiexunt, ut impudenliam
cantur, ut suis ipsj verbis possint aclihusque conclu- sriam, menlemque vesanam inanibus potius fabnlis
di;, nec nisi soJam perniciem obstinatsc porfldiaere- 9 velare Iethaliter, quam prodendo medicinaliicr
siduam ventilare. Iloec autem, quoe de Calendione sanare conlendant ? Nihil enim nobis communc ctim
venerabili dicta sunt, el in Joannis Alexandrini cori- C hominibus communionis extcrna?. Ideo vocatiir ad
vcniuni cerla ratione personam. Imo, si causa eadCm judicium cerle qusecunque persona, ut aut faleatur
lalius inquiratur, l*i]tseillic tragosdise, tanli repe- objecta, aut convincator objectis. Pbsi confessionem
rjunlur errores, ut « ipsi sint judices qui eadem porro JHterarum tetiore depTomptam cur ad judi-
perpetrarunt, cum evidenter fnerint confniati, a sui ciuih vocaretur Acacius, qui se confessusest Peiro,
damnatione noii lemperent. Palam enim illic aper- quem pelita sedis apostolicaeprseceptioncdamnarat,
leque monslratur, nihil aliud quam qucesiiam cau- corinittniohe sociasse : nec ei credi jam externae
sani, quemadmodum, catholico qualicunque depnlso corriniuhiohiseffecto, velprosua, vel pro illotum,
pontifice, hoerelicoPelro reseraretur accessus. Tunc vel pro Petri defensione jarh posset, cui se prius
isiud nerno discntiebai, synodum nemo poscebat, misctierat nefando eonsorilo, feceratt|ue se cum ejus
passim omnia licito fieri a quibii>cunquevidebantur : causa sino dubifatfotie communem? 10Cni examim-
nullum discrimen rerum, nulla examinalio postnla- tione prsemissa,et legitima si ita esset purgatiorie
batur Ecclesise; sed prout de unoquoque venisset in suscepto, regulariter miscerelur. Sed cum eodem
inenlem, de suis urbibus catholicus pellebaxur epi- nondum le*gitimediscusso atque purgato conimu-
scopus, non solum melropolilanus, sed etiam lerlise nione sociatus, quam adlihcreo se miscnit, tafn pro
el secundtsesedis antisles i. In hisnulla rerum ver D ] eoderh iion habuit loquendi fiduciam.Nam cum Aca-
stigatio "quoerebaiur, nulla facienda concilia jacla- cius nuUo privilegio fulciretur , ut de secunda
banlur. Subrogantur hscreiici, ne.mo resullabaL: (Alexandrina)sede posset ferre judicium, " rion po-
scd veiul muta pecora in captionem ducla, subditis luit jure quemquam damnare. Simili mOdo, hisi pri-
voitinfatibus perfidiam sectabantur. Non niirum qui- irioe(Romanae)sedis auctoritate percepta, nec exa-
dem, si nunceos defendere moliantur, qfiorumindi- minandi Pelri jus habuil, nec recipiendipenitus po-
fecussam coecis [al. scbisiiiaticis] mehtibus secuti testatenY.Quo regiilariler consfituto, nec apud nos
~
sunt utililatem. Sed miramur cur eos non pudeat Petro ullatenus absoluto, quem damnasse nos novi-
1 Inlelligit Petrum Gnapheum sive Fullonem. " Id. cod., subrogabanlur.
'' Cod. Veron., nihil de re, nihil de ~
synodo, nihit " Id. cod., vililalem.
de~fide Christiana. " Id. cod., Cwrergo.
Id. cod,, apudAiiiiochiampost Kalendionem, et ~ Id. cod., cum suis auctoribusgeneralis
•jibique in eodem codiceKalendionscribitur cum K. Id. celare.
4 Calendib-Aniioclieniisei Joannes Talaia Alexan- 10 Id.cod.,
cod. , Qua extmiiiatione.
ftrinus. LAMEUS. " ld. cod., potuHjute damnare.
 93 EPISTOLJE ET DECRETA. 94
inus, cxaminnssevel absolvisse, nescimtis ; restat ut A
/ conslringi. Si catholicum, palam tolius dogmatis es
illud demonstremus, eumdem Petrum, qnem se defensor, quod catbolictira esse proniintias. AC ni-
purgatum communione recepisse prsetendit Acacius, hilominus illiiis errore cefiseri, si Iiserelicum fuisse
nunquam ab hoereticoecommunionis contagio cessas- definias, sed posteti cotrexisse proeteridas, eique (e
se : ac non solum ipso lempore quo * ei cOmmuni- purgato commuhicasse pronnnties. Interim iri cujns
cavit Acacius, sed etiam posl communionem prseva- persona me negligeniltim esse credidisli, causari
ricatoris Acacii, semper Alexandrinnm Petrum in non potes quod iti hac eadem te ejus perSona ne-
haireiicorum collegio perdurasse. Atque ita el per glexerim. Deinde cutn sine me jus non habueris vel
bnnc Acacinm perlidse communionis suscepisse con- absolvendi vel recipiendi hujusiiiodl rile personarn,
tagiurri, et per eamdem illis hsereticis, quibus Pelrns nec 4 purgaitim legaliter, neCregtilarifer constatesse.
communicabat, eadem peste conjunctum. Qui proe- Qnam regulariier hon 6 acceptam, lain legaliter non
sumpsit non servato ordine Pelrum suscipere, nec constaiesse purgatam ; et ideo nori jure purgalam,
examinaium eum, neccognosciiur recepisse purga- quia iegaliter non recepfam. Mea enim in illum ma-
lum : et ideo prscter sedis apostolicse notitiam, non rientesententia, te sine 6 me pontilicium, ul meam
legitimam sibi ejus receplionem usurpare voluisse, senteniiam resolyeres, non habeiilC, qua poleslate
ui examinationem ejus et purgationem posset pro B 1 vel discussus est vel qua auctorilate receptus asseri-
su.i voluntale mentiri \al. metiri], atque eum nec lur? Ecce interim in hiscausa vestra niltat et labiiur~;
rxaminatum, nec reciperet omnino purgattim. Quem etsi hoecsola fuit, prorsns tota siibruilur. Sed 8 est
si revera vellet examinalum purgatumque recipere, Sdhucaliud, quod ad cumulum vestroe cOnvictionis
ordincm in cjus examinalione et rcceptione potius accedat. Quid enim si doceafirr ; nOn sofuhi prius-
t iislodisset, ~ ne videretur magis, quam veraciier quam in ejuscommonionemveniretis, neqoe tantum-
pos.el jure 3 pnrgare. Sicut ergo ante non prius modo cum ad ejus communionem venistiS.sed eliam
damnavit quam ct referret et posceret ab apostolica posiea in bsereticorum nihilominuseiim communione
roeslate damnandum : sic et in recipiendo modum durasse : nonne aul per illum apud VOs conimunio
servare debnisset, ut priusquam so ei eomiiiunione.. perveniebat hterelica, aut in haerelicain commtinio-
misccref, per sedcm aposlolicam posceret examinari nem vos ejus comniercio fransibatis ? Doecte igitur
cum, et legiliina ratione purgari : cum nec esami- Petrum Alexandrinum ab Aniiocheni Peiri unquain
nanili aut recipiendi eum haberet ipse ponlificium, communione desiisse, et non usque ad diem cum
et uon nisi per illius sedis auclorilaleni consensum- Antiocbemis Pelrus in liac luce versatus est, indivi-
que hoc posset implcre, sine cnjiis auctorilate eum duum utrisque fuisse consorlium. An dicturi esiis et
iion potuerat ipse damnare et cujtis principali dili-tC Antiochenum Petrum fnisse correclum, ~ cui usque
genlia. el disculi pottiit et purgari, et ad commu- in finem se non communicasse gloriabatur Acacius?
nioneni convenienler adtnitii. Cum enim constet Sed 10quod profuil, quod illi per Seipsuiii cOmmu-
semper aut sedis apostolicoe aucloritate hujiismodi nicare non voluit, cum eidem per Alexandrinum Pe-
personas, autdiscussas vel esse purgatas, aut sic ab triim sine 1ulla se communicare putaret invidia ?
aliis quibus enmpelebat episcoris absolutas,ut tamen Qnid facimus dc tot lantisque civitaiibus, ex qnibus
absolul:o earum ex scdis apostolicoe consensione calbolici poniilices sunlrepulsi? Si catbolici subro-
penderel: ubi ulrumqiie defuit, ncc discussionem gati stint, cur caibolici soiit rejecii? Sed evidenter
legitimam, nee purgationem firmam, ac per hocre- apparet, quia cunicatholici sunl rejecti, nphcaiholici
ceptioneni fuisse conslai indebiiam. Si tu absque mea sunl subroga(i. Restatui catliolicis hoeretici quicun-
commtinione Petrum judicasli esse catholicum, me- • que successcriiii. Cur cis femere communicastis? cur
que despeeto tuo eum jure recepisli, quid causeris, non, ui ista nova facies rerum, et larila iragcediade
si illum ego a communione mea, quam tti voluisli pontificum successiOrieviventiurti a syriOdo discute-
coniempiara, tanquam absque tua noiitia vel con- rcmr egistis ? An de uiio dolet Acacio, qiiod speciali
sultatioiie reptileTim ? Vis acquiescere ? meus es. synodo non fueritconfutalus, Ciim propriiim crimen
Non vis acqtviescere ? non meiis es. Qui enim mecum^* suis lilleris ipse detexerit, hec aiitliri dehuerit jam
non est, contra me esl; ct qui mecumnon cottigit, spar- sponte confessus ; et de larilis poiitificibus catholicis
git (Matih. xn). Qusero abs le, Petnim haereiicum non dolet sine ulla discussioneseclusis ? Qui utique,
ftiisse puias, an ealholicum, ari ab hooresipostea esse si catholicos nossent eosquoruin communionem vi«
correclum ? Si hoereticum, nullatcnus eidem comniu- laverant, bis polius commuiiicare ninluissent, quam
nicare debui-sti.et Cidem comniunicando, hacreiici te non communicantes cis dura pcrseciuione depelli.
manifesium est factum fuisse participem, etejus con- Ecce tanii catholici sacerdotes hocipso se indicant,
sequenlcr ex synodi tenore veniente damnatioiie quid apostolica sedes censuerit cognovisse, constan.

1 Id, cod., quo etita communicavit.

" ld. jus7non habente. LADBEUS.
" Id. cod., sedut viderelur Al., aucloritas ; et si hwc sola sint, prorsus lota
Cod., purgari.
k Id. cod., subruilur.
~
' purgatam. ~ Cod. Veron., sed adducitur.
" ld. cod., receptam. Id. cod., cur usqite.
Al., meo poniiftcio,ut meamsenientiamresolveres, 10old. cod., quid profuil.
«K GELASH PAPJE I 9o
lerque probasse retinendum, quod communionem A pro mundanae polenlise voluntate, sacris dignitatibus
calholicam reservantes, et eos qui aposlolicoe sedi privarentur. Ex nulla veleri causa, ex nullo collegio
commuriicareiit,elegereconsortes;etillosquibussedes reatus, nec participio cujuslibet erroris jam ante
*
apostolica decreverat minime communicare,, usque damnali, teneri eos convicique consortes, ul tan-
ad perseculionis incursus" renuere consortes. Certe quam ex prsclerila definilione judicarentur obstricti.
R
quae sedes aposlolica decreverat, Orienlalibus epi- Et ideo, quia nullis ante prsccedentibus causis re-
6Copisnon innotuisse jaclatur. Unde ergo lot tanii- tenii essent, cur ejicerentur,incursus qui illi essent,
que pontiflces unum idemque cum sede apostolica debere monstrari, ct eeclesiasiicis legibus, ut sem-
sentienies, eamque probantes apta religioni sacro- per, oporlere constare. Sallem vel pro vestro loco
sanctse veraque sanxisse, quae non solum sequenda illorum ducereiis miseriis consulendum, formidantes
sibi ,8 judicaverunl, sed eliam usque ad persecutio- in vobisquod in aliis cernerelis prseter ullum morem
nem viriliter exerenda [al. exsecrandaj? Ecce ha- violenler admitli. Si crimine respersi erant aliquo,
buislis qui apostolicse constilulionis, et notiliam vo- ecclesiastica debuit examinationecognosci.' Taceam
bis ingererent, etretinendiconstaniiaraministrarenl, et ad sedem apostolicam ex more deferri, ne nosira
si aposlolica sedes misisset, vix duos aut tres diri- privilegia curare videamur. Saiis sit ostendere quid
gere poluerat. Ecce lot pontifices, aposlolicse sedis B £ secundum regulas et Patrura canones facere debe-
scita sectantes, ingerunt vobis nolitiam, et prsebent retis. Prsecipue cum etiam ipsse leges publicse 10ec-
servandaeveritatis exempla. Qui conira tanlos clau- clesiasticis regulis obsequentes, lales personas non
sistis oculos ibidem constitutos, quomodo duos vel nisi ab episcopis sanxerint judicari. Si vero dequa-
tres audire possetis? Hoc ipso sine dubio cognovistis libet hocresi fuerant impetiii, (anlo magis eos decuit
illos apostolicae sedi placere, quod vos displicere ista cognoscere, qui ei secundum religionis tenorem
Videbatis.Aut illos ergo sectamini, per quos inielli- possent ista discutere, et haberent pristinum, ex
^ebatis sedis aposlolicse volunlatem : aut nihil est quo est Christiana religio, pontiGcium judicandi.
quod de ignorantia velilis obtendere, cum indiciis Aut catholici enim erant, aut hseretici, de quibus
lantis et talibus abutenles, sedis apostolicaeconsti- passim illa ludibria gerebanlur, et lalrocinia dete-
lula, tantis testimoniis prscdicanlibus, respuere po- slanda saeviebant. Si hserelici, prodi, disculi, et le-
lius quam recipere maluisiis. Nunquid omnes isli giiime convinci modis omnibus debuerant, vel suis
quos memoravimus episcopi imperatori menliti confessionibus vel aliorum vocibus confutari. Taceo
sunt 4? nunquid omnes jmperaloris nomen ex dipty- quia ad nos paterna fuerat consuetudine referendum,
chis abslulerunt 3? Cum igilur.pellerenlur, et vivis tanlumque commoneo quid fieri ecclesiastico jure
pontificibus catholicis successores hseretici crearen- C^ convenerat. Si vero calliolici probabanlur, vos, qui
(ur, el non de inferioribus quibusque civilatibus, non solum in eorum depulsione." cessistis, sed
sed eliam metropolitani ponlifices in catholica jugi- eliam subrogatis communicare delegislis, indubitan-
ler communione durantes, 6 cur compassi non estis ler la hoerelici. Qui depulsis catholicis 13secedenti-
tanlis fratribus vestris? cur non adislis imperato- bus, iioii ignorastis causam fidei communionisqufl
rem ? cur non Ecclesiaecausarn et sacerdolii mise- caibolicse per tantos antistites loto orbe palefactam ;
rabilcm decolorationcm conlinuatis vocibus deflevi- sed plane scienles volentesque, sine ulla discussione
stis? alleganles nunquam de pontilicibus nisi Eccle- rerum, sine ulla synodali examinatione, sine ulla.
siam judicasse : non esse humanarum legum de sedis aposiolicae reverentia, assensislU hsereticis;
lalibus ferre senteniiam absque Ecclesiae principa- libenter habentes, patienterque sineuics , catholicos
liter constilutis ponlificibus; obsequi solere principes antistites inaudita prius et miserabili sorie dcirudi.
Chrisiianos decretis Ecclesise, non suam prseponere Quos si a fide inlegra communioneque catholica pu-
poteslatem, episcopis caput subdere principem soli- laretis errare, ad apostolicam sedem, secundum sciia
lura, non de eorum capiiibus judicare. Quibus Ec- majorum, el sicul semper est facium, referre debui-
clesioeconciliis, qua synodo pellerenlur; quid deni- slis : sicut de Pelro (Mongo) Alexandrino, vel de
que commisissent, ut sine ulla discussione rerum, D I Anliocheno Petro (Gnapheo), de Joanne
(Apameno)
lot Ecclesiarum prsesules pro humano libitu et sse- et Paulo fecisse monstratur Acacius. Sed
quoniam
cnlaris poteslatis arbilrio pellerentur. Inaudiios, noveralis eos cum apostolica sede senlire, et qnid
indiscussos, ' convictos non debere percelli. Maxime sedes apostolica sua definilione censeret, per illos
cum novoecausoe et nova rerum facies appareret, lantos ac tales episcopos constat Orieniales anlislitcs
ut reciores isti plebium repentinis incursionibus, nullatenus igubrasse, u et vos catholicsealque apo-
1 ld. cod., minime communicarel. 8 Id. cod., recenles.
* Id. cod., tenuere. " Id.
Id. 10Cod.cod., Taceo.
4 Hoccod., judicaverint. Theod. de Episcopls cap. 41 et appendicis
proetextu Joannes Alexandria ejectus an. cap. 15. Iiera lib. xvi, lit. 2, cap. 23. LABBEUS.
181. i.ABLIEUS. 11Cod. Veron., cessaslis.
* Hoc pr.etextu Calandio Antiochia '~ Id.
ejectus an. hmreticis.
£83. LABBEUS. 13ld. cod., succedentibus.
* Cod.
' Veron., Curigiiur u ld. cod., et
ld, cod., inconvictos. cod., perillos.
 97 EPISTOLJE ET DECRETA. 98
stolicaecommunioniprodidisse contrarios, elab ea-. A Eiiiycliianos manifeslos, atit eorum seclaloribus cora-
dem defeeisse, cum non illis estis passione conjun- municantes ? Hoecpestis apud eos hodiequeperdurat.
cti, sed potius persecutoribus eorum societate con- Siquidem et ctim Peiro Alexandrino, et cum Anlio-
nexi. Hic vobis synodus nunquam vcnit in menlem ; cheno Petro, indifferenter ii qui catholici successe-
et certe de personis, ut dictum est, nulla veteri lege rant communione permixti sunt, et successoribus
constriclis. Hic nulloconsilio, non unius urbis vel utriusque Petri hodieque misceniur. His adde eliam
unius episcopi, sed totius Orientis Ecclesias, subiit illos qui, licet calholicis non successerint, sed dum
animura vestrum facto sacerdotali concilio debere catholici pontilices baberenlur, laliuni se commu-
curari. Sed homines, qui in contrariam parlem loto nione junxerunt. HoeciLlamistura, boecest illa con-
proposito, e( toto recesseralis [al. recideraiisj affe- fusio, qua per Orientem totum inter catholicara
ctu, concilia potius necessaria etiam studio declina- haireticamque communionem nulla drscretio est :
stis, neper eadem lale aliquidcenseretur, quo vobis, imo t|ui discerni tentaverit, potius babetur haeretf-
rehus evidenler osiensis et legitime confutalis, in cus , persecutione percelliiur, exsiliis et afflictione
baercticorum non liceret venire consorlium. Quid mullalur. Reslat ergo tit in hac colluvione cuncto-
igilur de ignorantia prsetendilis, cum per totum rum, sicut quisquis abeadem separatus est, sincerse
Orientemcatholicam fidem communionemquesince- B communionis et ideo caiholictis comprobatur : ita
rani sedi aposiolicsecongruenlem, non solum cogno- qiiisquis illius detestandi commercii-particeps inve-
visse lot pontifices videbatis, sed eliam usque ad nietur, quantum a sincera communione, lantum a
extremum consiantissime defendisse? -Si nos non catholica atque apostolica sit remotus. Nec prseten-
audieratis quid de fide et communionecatholica at- dat quisquam , quod alicui forsitan evidenliori non
que apostolica censeremus, illos.aspicere debuistis, communicasset vel. communicare videatur hoerelico.
et aut sequi, si credebatis esse catholicos, aut apud Quid enim jtivat, si illi non communicet, et his la-
apostolicam sedem potius accusare, si credebatis men communione 4 jungitur, qui ab illius non sunt
errasse. Quid illos juvat vel suo proposito illam te- communione diversi? Quod si eorum nulli rommu-
nuisse sententiam, ' aut cognoscendo quid sedes nicavit, vel nou omnino communicat, hic erit ille
apostolica definiret? Aut igitur collegaset fralres de sincerse, catholicoe, aposlolicsequecommuuioniset
proximo in conspectu vestro, vel calholicos sequi fidei, alioqui nullo modo poterit indiscretse illius
debuistis, vel impelere si credebalis errure; nec illis mixlionis insincerum vitare contagium. Hoc modo .
a quibus nullo discrimine vexabantur, prscbere con- eiiam ille vir bonus Acacius Antiocheno Petro, cui
scnsuni, donec veritas ex omnibus patefacta consla- se palani nt>ncommunicare jactabat, per alios sine
ret, el regulariler de eis ecclesiaslici judicii forma G anibigiio communicasse delegitur. Neque enim ab
procederet. Sin vero sedis apostolicoeregulam sub- omnium, qui Aniiocheno Petro communicabant,
sequendo perspiciebatis illos banc tenere constan- semet Acacius communione suspendit. Ac per hoc
tiam, consequenler per illos, et quid nostra definitio qnid profuit, quod videri volebat illi palam non
continerel, non babuistis incerlum ; et illorum per- communicare, cui per suos complices subsicivse[al
secutoribus annuendo, a sedis aposiolicoe,non igno- sub sigiioj commuiiionis nectebalur? Alexandrino
rantes ejus senienliam , consortio relrocessislis [al. Petro conimunicavitAcacius. Sed donec advixit An-
vos retraxistis]. Et adhuc dicitis ignorasse vos quid tiochenus Pelrus, qui ulique post Acacianum cuin
sedes apostolica censuisset, cum ab illis sacerdotibus Petro Alexandrino foedus initum defunctus ostendi-
calholicafide et communionepolleniibus, non verbis tur, nunquam Antiocheno Pelro Alexandrinus Pelrus
aui litteris, sed personis proesenlibus, didiceritis communicare desiit. Quod calholicorum continet re-
universa , et ab eadem vos proprio judicio separasse latio sacerdotum, cseterorumqueBin calholica duran-
'
videamini.' Dicitis cliam synodum in unius homi- tium, nec conscientiam latere potest tolius Orientis.
nis persona debuisse traciari, quam in damnandis Et ut taceam, quod per ipsum Zenonem imperato-
taniis pontificibus catholicis non quaesistis. Quibus . rem, qui utique Antiocheno Petro, quem introduxe-
auiem vultis, ut dc talium causarum relatione cre- rat, et cujus sacerdotium comprobaverat, sine dubio
damus? caiholicis an hsereticis? ab omni hsereiico- communione permixtus, communicabat Acacius,
ruin contagioue discretis, an haereticorum commu- plurimos diversarum urbiura praesules possumus
ninne pollutis ? Quis aulem non videat illos esse ca- demonstrare, quibus cum AntiochenoPetro commu-
tholicos et ab omni hseretica pesle prorsus alienos, nicantibus nihilominus communicabat Acacius, et
qui propriis urbibus delrusi, et in exsilium suntre- per illos Antiocbeno communicabatconsequenter et
dacti: et eos qui superstilibus catholicis successores Petro. Sed lioecapud Groecos facilis et inculpabilis
fleri ausi sunt, catholicos omnino non esse, sed aut putatur esse permixtio, apud quos nulla est veri fal-

1 Id. cod., ancognoscendo. etiam in Quesnelliana, ac in eodemmel Veronensi

' Hic in cod. Veronensi inseruntur ea
quoeprotu- codice, in quo solo hic repeiiiur, illa potius epistolae
lit cl. Maffeiusin sua prsefalione ad supplementum ad Dardanas adjudicarem.
Acacianum, lom. VII, pag. 1069. Sed cum eadein * Id. cod., Eladhuc dicitis synodum.
omniiio legantur in epistola Gelasii ad Dardanioe v Id. cod., junyalur.
episcopos iion solura iu editione Labbeana sed • Id. cod., i« catholica fide.
 GELASII PAPJE I 100
09
omnibus volunt esse meus Theodoricus rex ad nostrum conlumaces cle •
sique discrelio; et cum reprobis L
communes, in nulla monstrantur probitate constare. ricos remisit examen.
Hic autem ilie esl Petrus Anliochenus, quera nec per GelasiusVictori episcopo.
poenitentiam ad coramunionem catholicam recipi (Lib. m, cap. 95.)
efiam a.sede apostolica poposcil Acacius. Ac per hoc Dudum de Sanclse Agallioe basilica, quoe in Ca-
1 queruntur a nobis Acacium fuisse damnatum; cum clano fundo olirii noscilur constitula, processionem
"
hac professione proemissa, et per infectos Antio- sub nostra consullatione suspenderas, asserens pos-
cheni Pelri recepta communione, se doceatur ipse sessionis dominum omnia quse illi conferebaniur ac-
damnasse. Ubi lamen non solum reus tenelur Aca- cipere, et suis usibus.applicare; nec illic posse mi-
cius, sed omnes pontifices Orienlales, qui pari modo nisirorum Dei aliquos ad processionem venire, cum
in hsec cecidere coniagia, meritoque simili danina- nuila illic alimenla susciperent. Sed nuper vir spe-
tione 3 tenentur obstricti, nec inde possint ullatenus ctabilis Petrus nosier nobis ratioiiabiliter iniimavit,
expe.diri, hisi dum supersunl a talibus abstinendo. boc quod.in culpam venerat se laliter ordinasse, ut
Ne.c nos oportet in talibus causis nisi illis credere, uuiversa quae in Ecclesia supraiiicla diversorum fue-
qui aut omnino se sciunt ab hujus perfidiaenexibus rint oblatione collata, ad episcopum aut ad eum
divino benelicio servare discretos, aut his qui a per- I cui basilicam deputaverit, universa pertineant : Ua
fidorum consortio recesserunt. Nam in perfidorum ut ex hoc compendio sarta tecla ecclesiae procuren-
contagio constituiis, quani fidem pro sincerse com- tur. Et idee frater. salbberrimoe disposiiionis pro-
munionis tesiiflcalione possumus adbibere, qui 4 in fessione suscepta, processionem supradicioe ecclesiae
sincera communione sunt * polluii? Neceorum testi- le convenit ordinare.
moniis nili pro verilaie poterinius, qui impugnaro GelashisRespecto el Leonino episcopis.
non vcrenlur [al. nituntur] falsitatibus veritatem.
(Lib. in, cap. 99.)
Restat ut non nisi illis credere debeamus qui ab
omni contagione sunt liberi. Joannes archidiaconus Falerionensis urbis ever-
sionem ecclesioe ab eo qui proesulis nomine censetur
EPISTOLARUM
GELASII PAP.4EDECEM FRAGMENTA. effeclam grandi nobis supplicatione conquestus est;
(Ex Collect. canonum card. Deusdedit.) ita ut se videlicet de loci sui administraiione dejecto,
GetasiusCwleslinoepiscopo. iler sibi liberum ad depopulandas facultales aperiret
(Lib. i, cap. 141.) ecclesite. Nam minisleriis et ornatu pro sua volun-
In ecclesia beati marlyris Eieuiherii, quae in Hi-
tate dislracio, prsediura etiam palernum, quod iu
stoniensium civitatis parochia probatur esse con-
, alimoniam clericorum decessor ejus reliquerat, ve-
structa, Juliauum diaconum, si nil in eo est quod " lut propriura suis utilitatibus vindicavii : obviantem-
conlra canonum veniat instituta, presbyleri honore com-
que supradictum archidiaconum, cselerosque
decorabis : scilurus 'eum visitatoris le nornine, non
plures, qui pariler reclamabanl, ab ordinibus suis
cardinalis creasse pontiflcis. credidit excluderidos. Et ideo , fralres carissimi,
Idem Sabino episcopo.
Diviniiatis intuitu Ecclesioecau.samsumma attenlione
(Ibid.) trulinantes, omni verilaiediscussa,de compertis ciia
Quartum defensorem diaconum sibiinel consecrari noslris auribus relalione signaie; ut perspecla in-
populus Grumentinaecivitaiis exposcil. Ilunc ergo, si structione diligenlioe vcstrse quid (ieri debeat cen-
nil est quod ejus personoe possit opponi, diaconii seamus.
provectione decorabis : ut noverit lamen dilecLio GelasiusJusto et Slephano episcopis.
lua hoc se delegantibus nobis exsequi visitatoris of-
flcio, non potestate proprii sacerdotis. (Lib. iii, cap. 97.)
Gelasius Quinigesioet Conslanlino episcopis, inter Fraler et coepiscopus noster Proflcuus Salpinoe
cwlera. sacerdos Ecclesiaepctitorii nobis insinuatione sug-
(Lib. iv, cap, 56.) gessil, Brumarium speclabilem virum, cuni nullis
Felix et Pelrus EcclesiaeNolanoeclerici conluma- >exstanlibus causis servum ecclesise gravissima coede
c'i(er el conira coiisliiui.um rebelles ad comitatum mactasset, ttinc eiiam ad augendam violenliae suae
filii mei regis puiaveruni esse propeianduin, dicen- pervicaciam supradicium aniisiitem gravjssimis con-
tes sibi vini fuisse generatam, tacito clericaius of- tumeliis affecisse. Et ideo, fralres carissimi, si a vo-
ficio : ct auctoritaie proinerila contra civililatem re- bis admonitus ad judicium veslrum inquisitionemque
demptis sibi barbaris suprascripium episcopjim suum convenerit, veritale discussa unde lantus superbioe
gravibus injuriis et dispendiis affecerunt. Proinde spiritus aut violentiseconceptio fluxeril, quidve fue-
necessarium fuit ut ad eumdeni dominum filium rit quod poniifex lanta laceraretur insolentia, nostris
ineum supradictus fraier nosler Sercnus episcopus auribus relatione signate. Aut si forte simili prse-
ttnvolaret, osiensaque fraude secundum beatitudi- sumplione contempserit, potestalem sibi supradictus
.cni temporurn suorum vir proecelleiilissimusfilius pontifex noverit esse concessam, quatenus apud ju-
1 Id. cod., quittquerunlur. 1 Id. cod., in insincera.
* ld. cod., per anfraelus. " Id. cod., posiii.
3 ld. cod., leneaiuur.
 101 EPISTOLJE ET DECUETA. 102
dicem provincioeairocium injuriaruni quseral propo- A . obeuntes episcopos in eadem regione melropolitanus
sitione undictam. suus deheatordinare; eumdemque ipsum metropoli-
Gelasius Majorico, Sereno el Joanni eviscopis. tanufn, si humana morie transierit, non nisi com-
(Lib. III, cap. 98.) provinciales episcopi juxia formam veterern studeant
Qui et humanis legibus incivili temeriiate caicalis, ordinare; qualenus quoc veneranda decrevit antiqui-
et reverentia religionis abjecla, vel ecclesiastica pri- tas nullus sibimet conlra fas usurpare contendat.
vilegia calcare contendunt, vel ubilibet in pauperum Gelasiusclero, ordin, et plebi Brendesii.
prosilire dispendium, nec hujusmodi saltem commo- (Ex Anselm. lib. vi, cap. 46.)
niti conviciique nequiiiam sopire consentiunt, atque Concesso vobis quem pelistis antistite fratre jam
illata sacris rebus delrimenta sancire, merito divisii et coepiseopo meo Juliano, necessarium fuit eodem
muneris sunt participatione privandi : ut hujus per- ad ecclesiam suam mox remisso ad vos nostra scri-
ceptione ne careant, quod sacrilegis ausibus habuere pta pariter destinare ; quibus agnoscerelis eidem
despectui. Quapropter Dionysii , qui sicut veslrse fuisse pra:cepium, ne unquara ordinationes procsu-
textus relaiionis oslendit, non solum Vibonensis niat illicitas. Ne bigamum et qui virginem non est
Ecclesise jura lurbare, sed etiani repensare, quod soniius uxorem, atque illilteratuni vel obnoxium,
nequiter adtniserant, respuerunl, sacroecommunionis B ] in aliqua parte corporis debilem, nolatuiiique modis
arceantur accessu, donec quaj honori divino compe- • omnibus ad sacros ordines permittat accedere. Quod
tunt discanldevota ineute deferre. Conlra quos etiam ctiam de peregrinis atque inCognitisvel expelentibus
quidquid publieis legibus agi poterit, miiiime negli- cavere debebit; quia hujusmodi a venerabilibus
gatur. Ul qui utrumque lempserunt ulrisque cobibiti, proliibeniur officiis, ac nihil ex ministeriis atque
lam sibi quam coeleris prscbeanl quod necessaria ornatti postremo de quacunque re quam constat ad
disciplina poscit exemplum. Cceleslinusvero presby- ecclesiam pertinere, audeat in alterum qualibet ra-
ter fratris et coepiscopi nostri Sereni qui contra tione transferre. Reditus et oblationes fidelium in
pontificale judicium, contraque aposlolicsesedis man- quatuor partes dividat, quarum sibi unam ipse reti-
daia prorumpens supradictis cominunioiiem sacrain neai, alieram clericis pro officiorum suorum seduli-
minislrare proesurapsit; cum non potuerit ignorare lale dislribuat, fabricis lertiam, quarum rationem
sciiteniiaiii proprii sacerdolis , ab officio prolinus divino est redditurus examini. Sacris quoque ordi-
ecclesiastico pellatur. Ut nullus Ecclesiae minislro- nibus appiicandos bac observatione promoveat, ut
rum conlra ponliflcalia instituta venire conteiidat. jejunio quarli, septimi et decimi mensis vespere
GelasiusJoanni episcopoPisano. sabbaii presbylcros alque diaconos ordinandos esse
( cognoscat. Venerabilis etiam baptismi sacramentum
C
(Lib. in, cap. 99.)
Eecle^iastica ministeria, quse-unicuique basilicse nisi in festivitate paschali et Pcntecostes tradere
fideliumdevotio deputavii, ad aliam ccclesiam nullo non proesumal, exceptis otgritudine laboranlibus.
debent surripiente transferri. Et ideo, si hujus juris 1 GELASHTOMUS
portitoris petitio verilate subsistit, calicem quem DEANATllEMATIS VINCCLO.
decessor tuus abslulit, ecclesise cujus fuit resiilue Acla Chalcedonensisconciliiea tanlum rala
sine iniermissione. qumsedes
aposlolica approbavit; justa qum in Acacium sla-
GelasiusNalali episcopo. luta ; et Petrum Atexandrinuma sede aposlolicaso-
lummodopoluisseabsolvi.
(Ex Anselm. lib. vi, cap. 59.) ' Ne forle
Quia per ambitiones illicilas non pudet quosdam quod solent, dicant, quod si synodus
ecclesiarumjura lurbare, ac privilegia quoemetropo- Chaicedonensisadmittilur, omnia conslare debeant
litanis vel provincialihus episcopis decrevit antiqui- quae iliic videnlur csse deprompta. Aut enini ex toto
las , temeraria proesumptione pervadere; propter ndmitli oportere, aut si ex parte repudiabilis est,
quod eiia.nicommunionis apostolicoe desiderant te- firmara ex lolo conslare non posse. Cognoscant igi •
nere dissidium, quo scilicet ab ejus auctoriiate di- lur illud secundum Scripturas sanctas traditiqnem-
visi velul impune proprias usurpationes exerceant : D que majorum, secundum canones regulasque Eccle-
non respicienles quod oeierno judici rationem lam sioe, pro fide ' conimuni, et veritate catholica et
de catholicaesiucerilatis injuria, quam de traditio- aposiolica, pro qua hanc fieri sedes aposlolica dcle-
num proejudiciopalernarum non sine perpetuse sint gavit, faclamque firmavil, a tota Ecclesia indubitan--
damnationis interitu reddituri. Si in hac obstina- ler admitti ; alia autem quse per incompeleniem
tione permanserinl, carilatem luam duximus in- procsunipiionemillic prolata sunt, ve! polius venti-
struendam, nos pariter ad melropolilanos vestrae lata, quoesedes apostolica gerenda nullalenus dele-
provinciae,sive cujusquam contiguse, quae calholi- gavit, 3 mox a vicariis sedis aposlolicseconlradicla,
cam servant unilatem, magnopere delegasse , ut manifcstum est; quoesedes apostolica, ctiam petenie
1 In velustissimo codice Frisingensi iste tractatus esl a Francisco Blanchino hic traclatus, hic legit,
legilur, et in eo pariter incipit ab liis verbis : A'e pro3 fide communione,etc.
forie quod solent. Tilulum auteni btinc pr*fert. To- Id. cod., quw mox a vicariis.
musde *
~ anathematisvinculopapm Pelasii (sic). Abruptum principium tomi imo potius decsso
Ms.codex Veronensis capituli, cum quo collatus principium credibile est.
103 GELASII PAP.E I 104
Marciano principe, nullalenus approbavit; quoepra> A crrcr absolvilur. Error enim ipse nunquam veniain
suJ Ecclesioe Conslantinopolitanae tunc Anatolius, promerelur; sed qui eo veraciter caruerit, atque ab
nec se praesumpsisseprofessus est, et in apostolicae ejus participatione discedii. Quandiu ergo in eis est,
sedis antistitis non negavit posita potestate : quse error damnationera suam tenet, nunquamque resol-
ideo, sicut dictum est, sedes apostolica non recepil, vitur, quia error semper pcenam meretur. Panicipes
quia quae privilegiis universalis Ecclesiserconlraria vero ejus, aut semper sunt et ejus poenseparticipes,
'
probantur, nulla ratione suslinel. Quid enim? Quia si in eodem perstare non desinant: aul si ab eodem
in libris sanctis, quos ulique veneramur et sequimur, recesserint, quam alieni facli sunt ab errore, et ab
quoniam quorumdam illic et profanitaies esse ferun- ejus participatione discreti, lam et poenaeejus erunt
scelera ideo nobis consequenter a-lieni. 4 Cui erranii poena
tur, et gesla narranlur, pariler praefigitur,
aut veneranda sunt, aut sequenda, quia in illis san- quandiumanet erraris, eadem pcena constringitur;
ctis libris et venerabilibus conlinenlur. Sanctus Pe- quia errans esse non potest sine pcena errati. Haec
trus primus aposlolorum, sic existimaiis Novi Tcsta- eadem poena perpetua est, nunquamque solvenda
menli graliam praedicandam, ut a legis veteris non quandiu errans esse perstiterit. [Qui si errans esse
recederet inslituiis, qusedam per simulationem legi- destiterit, poena, quse erranti es| prsefixa perpetua ,
tur mter Judseos genlilesque gessisse. Nunquid ideo B non erranti, id est alteri effecto quam cui proefixa
aut illa ejus sequenda sunt, quae merito etcoaposto- est, nonsolurii non potest esse perpetua, sed nec esse
lus ejus facla redarguit, postea consequenter ipsa vi- jam pwna. Nonestenim ipse cui praefixa est. Er-
tavit, pariterque assumenda sunt cum his quoe (ut ranti enim prseflxaest, non non erranti. Quae enim
pote primus aposlolus) salubria prsedicavit? Nun- erranti praefixaperpelua est, el perpetuo constringit
quidnam aut ejus recta doctrina cum his quse huma- erranlem, non errantera non potest jam tenere. Sit
nitiis acciderant repudianda est, aut illa adhuc im- erranli dicta fore perpelua, sit erranli dicta nunquam
becillis inscitia, cum perfecta ejus suscipienda est esse solvenda. Manet onvnino et vere, certuraque
6
doctrina? Nunquidnam in ipsorum hoereticorum li- est, quod in ea praeflxumest; nec potest prorsus
bris non multa quoe ad verilatem periineant posita absolvi,-quandiumanenti prselixadebelur erranti.Non
releguntur? Nunquidnam ideo verilas refutanda est, erranti autem nec poena potesl esse, quaenon erranti
quia illorum libri, ubi' praviias inest, refutantur?Aut non debciur inferri. Nec mutatur illa omnino nec
ideo pravi libri suscipiendi sunt eoruni, quia verilas, solvitur quse debelur erranli. In suo ergo lenore illa
quoeillicinsertaest, nonnegalur?Ait Apostolus : Om- prselixa est, in suo jure non potest omnino resolvi;
nia probale ; qum bona sunl lenele (I Thess. v). Sci- in non suo lenore, quaeesse non potest, jam doce-
mus Apostolum (Act. xvn) etiam de paganorum C tur esse vacuata: et jus illic penitus non babere,
libris aliqna posuisse. Nunquid ideo etiam cuncta ubi causam non babet existendi. Plense sunt sanctse
recipienda sunt, quae cum his pariler sunt prolaia? Scriplurae lali forma justitise. Dicitur : \Pereant pec-
Ipse Apostolus (// Cor. xv) ait mullos prsedicatores catoresa terra, ila ul non sint; peccaloresut desislant
alitcr atque aliter Chrislum prsedicare, ubi licet esse peccatores. In hoc pereant, ut esse deficiant pec-
quocunque modo, Christum prsedieatum oportet ad- catores (Psal. cccm). Cseterum si prorsus peccaio-
iniiti, tamen non ideo illum morem, quo non recle res, secundum prophelae senteniiam , usquequaque
praedicatumest, non admonet evilare. Malos opera- deperirenl, ut substantialiter non subessent : qui
rios ipse conquerilur (Philipp. i), quorum alia refu- salvari potuissenl a Redemptore noslro, qui venitnon
tanda.alia docet esse sectanda. Hsecet hujusmodi justos vocare, sed peccatores (Luc. v)? vel de quibus
exempla nos edocent, et testinionia divina confir- dicit Apostolus : Christusvenilin hunc mundumpecca-
mani, non omnia passim a quocunque dicla, vel ubi- toressalvos facere, quorum primus ego sum (I Tim. i;
cunque scripta, indifferenter accipere, sed retentis Rom. v) ? et: Cum peccatores essemus, misit Deus
bonis, quse noceant refuiare. Peccalori homini mors Filium suum (Galal. i), et csetera hujusmodi? Hic re-
illala est, et tamen homini JesuChristo mors illala " vera plurimieliam substaniialiier perierunt' peccato-
reum fecit esse diabolum : quia ubi causa morlis non • res, in peccatis suis utique permanenies, veraque in
erat (puta peccatum) non debebatur et pcena. Sen- eis sententia dicta permansil, nunquamque lesoluia
tentia prseiigitur.vel prsefixaestsemper errori. Quse est; et tamen eadem in lalibus, quibus prseflxaest,
sentenlia htiic errori praefixa, nunquam omnino re- permanente perpetua, quodam genere facium est,
solvclur. Sicut enim, in quahtum esl ipse error, ut in talibus non usquequaque raanentibus, id esi, in
nunquam error esse desislit, sic a sententia prsefixa peccatis suis non usquequaque durantibus, sent ntia
nunquam resolvetur, quia error qui aguosciiur esse tamen prseflxa lalibus permaneret. Nam et ipsi pe-
damnatus, et eadem quandiu manet error, probatur rennt; sed esse peccatores, ut dictum est, non pce-
astrictus. llaque qui in eo errore sunt, sententia naliter, sed remedialiter, quodam et ipsi genere pe-
erroris obsfricti sunt; etquandiuin eo manent, nul- rierunt; quodara genere et in ipsis mansit prsefixa
latenus absoluti sunt, sicut nec ipse 3 inquosunt sentenlia, donec permanens eos efficeret non esse
1 Id. cod., SUbsislUllt. 4 Id. cod., Cum.
* ld. cod., pravilatis inlerest. 6Id. cod., in eo.
~
Id. cod., in quo sunt errores, absotvitur.
 103 EPISTOLJE ET DECRETA. IOC
peccatores, vei peccatores non esse perficeret. Com-1A jectus est ? Ilaque ipse in se insolubilem fecit esse
plcta est et in eis sententia,' nec quo lenore peracto sententiam, qui lalis permanere delegit, qualis ve-
permanens illa sentenlia pereuntibus peccatoribuSi raciter non posset absolvi; et noluit talis effici, circa
ita ut non essent utique peccaicves. At ea jam in non qualem, permanente sententia crrca tales, effeclum
peccaloribus manere non potuit ,•quia in eis quibus non talem insolubilis sentenlia non maneret, quoe
snfliclanon fuerat jus manendi penilus non babebat. circa effec(um non lalem non haberet licentiam
Ila nec in suo jure vel iramile ullatenus senlentia permanendi. Quo magis (ut dictum est) exemplo at-
resolula est, et eadem inhis quibus inflicta est, per- que periculo admoniti, qui eodem lenore sunt con-
manente, ab his qui ab ejus jure discreli sunt, aliena stricti, festinare debent ut non tales esse perma-
prorsus effecta est. Nec in his, salva sui conditione, neant quibus senlentia illa non solvenda praefixa
fas haberet manendi, quibus inflicta non erat. Dixit est, et esse lales incipiant qualibus non insolubilis
Doroinus, quod in Spiritum sanctum peccantibus, praefixa sententia possit esse soluhilis. Quoniam au-
nec hic esset nec in futuro sseculo remittendura tem effectonon tali quali non solvenda prseflxa sen-
(Matth. xn). tentia est, effecto, inquam, non lali, polest solubilis
Quantos autem cognoscimus in Spirilum sanctura esse senlen(ia; qdiiajam Acacio, non volenti non
delinquenles, sicut hsereticos diversos, Arianos, Eu- B • talem esse, sjcul tali usque in finem permanenti, per-
nomianos, Macedonianos, ad fidem catholicam re- mansit in absoluta sententia : iia jam non tali effici
verlentes, et bic remissionem suoe percepisse blas- non volenli snlubilis non pofest esse sententia.
phemise, et in futurum spera sumpsisse indulgentiae Nonne tantos habebat Acacius quorum exemplum
consequendse? Nec ideo non vera est Dominisenten- sequi potuisset, anlistites, qui, in Ephesino prolapsi
lia, aut putabitur esse ullatenus resoluta, cum circa , latrocinio, quolibet modo in consensionem recide-
lales, si hoc esse permaneant, nunquam ooinino sol- ranl pravitatis? Utique tamen (etsi dictumnon erat)
venda persislat, effectis autem non talibus non ir- et pcrpetuam damnationem ferre potuissent, nisi
rogala. Sicut etiam est consequenler et illud beati resipiscentes, et non tales effecti quales illi facti
Joannis aposloli: Eslpeccatum ad mortem: non dico fueranl, damnationemqne perpetuam merebantur,
ul oretur pro eo; et est peccalum non ad mortem: resolvi circa se damnationem, recedentes a perpe-
dicout oretur pro eo (I Joan. v): est peccatum ad tuse damnalionis causa, 6 meruissen( : quam qui
mortem, in eodem peccalo manentibus; est pecca- perstifere circa se insolubilem reddideruni. Nihil
tumnon ad mortem, ab eodem peccato recedentibus. inlerest igitur, nihil differt, utrum dicatur nupquam
Nullum est quippe peccatum pro quo aut noh oret solvendus, an non dicatur ; quia ecclesiastica sen-
Ecclesia ' remittendo, aut quod, data sibi divinitus " (entia reos et preevaricalores obligat; quia sicut ei
potestate, desistentibus ab eodem non possil absol- non potest suffragari quod non est dictus nunquam
vere, vel pcenilentibus relaxare, cui dicitur : Quw- solvendus, sed si in errore permanserit insolubilis
cunque dimiseritis super terram, dimissa erunt el in modis omnibus perseverat, nec potest inde nisi non
cmlis; etqumcunquesolveritis superterram, erunt so- talis efTectusabsolvi ; sic cuiquam praejudicare nou
tula et in cmlis (Malth. xvi, 18). In quibuscunque potest, tametsi dictura est nunquam esse solvendum,
omnia sunt,quantacunque sint, et qualiacunque sint: manifesla ratione monstrante quia nunquam sit
veraci nihilominus eorum manenle sententia, 3 quae omnino solvendus, si talis qual.isligatus est esseper-
nunquam solvenda esse denuntialur : in eorum te- sislat, vcl lalis utique nunquani solvendus qualis est
nore consistens, non etiam ab hoc eodem post rece- obligalus. Non adjecio autem, etiamsi resipiscatet
dens. Quod eiiam in Acacii sententia ralionabiliter corrigat, palere prorsus et liberum esse non dubium
iniuendum est, in qua ctiamsi ei diclum est, nun- sil, ut non lalis effectus qualis niinquam dicius est
quamquesolvendus, non est adjeclum tamen, etiamsi esse solvendus, sed talis qualis non est dictus nun-
resipueris, etiamsi aberrorediscesseris, eliamsi prse- quam essesolvendus, id est, correctus et emendatus,
varicator esse destiteris. Quapropter in aperto est -. consequenter correctus et possit solvi. Nolandum
ita dictum, nunquam solvendus, sed talis, scilicet, quod quolibet genere blasphemantibus in Spiritum
qualis est et ligatus, non autem talis effectus 'qui sanctum, si resipiscant et corrigant, et hic eis et in
sicut ligandus non erat, sie absolutus esse doceba- futuro sseculo remittatur ; nec inde possit Domini
tur. Sicutcarebat obligalione, cum obligationis causa nutaresentenlia.quse circa tales utique permanen-
caruisset: sic utiqueabsolutus existeret, quatenus et tesj permanere dicta est, non circa non tales effe-
ipsenon necessitate dictoe sententise videretur noa ctos. Quandiu aulem in hoc manent, tales sunt qua-
posse quodammodojam solvi; 4 nam lalis effectus et libus nonremitlendum esse prsefixumest. Cum autem
obligaiione carens, fierei absolulus, et circa taleff ab hocrecesserint, non tales efficiuntur qualibus nou
j prscfixa sententia nullo modo " insolubilis reddere- remillendum esse prsedictumest. Et ideo non lali-
tur. Nunquid enim misit, qusesivit, expeliit, etab- bus effectis potest et hic et futtiro sseculo ' non re-
Hic subesse mendum videtur, cui medelam non 'j * Id. cod., non talts effeclus.
afferunt mss. HAHDCIN. 8 Id. cod., Solubilis.
' Id. cod., remitiendum. '
* Id. | " Id. cod., merueruni.
cod., qna nunquam. % Id. cod., jam remilti.
PATROL. LIX. k
 107 GELASIt PAPJE I 10«
milti. Alioquin(quodabsit) fruslra viderelur Ecclesiat A.videanl,
. et audienles non audiant, ne quando inlelli-
bujusmodi sua reconcilialioiie suscipere. Quia aulemi gant; el obdura cor populihujus, ne unquam conver-
*
frustrari non potest, lioc intelletlu modis omnibus,i lantur, et sanem illos'.(Isai. vi). Hic eliani correclio
salva Domini sententia, praedicandumest, quantumt et emendatio inlerdicta monstratur, et resipiscendi
ad nos pertinet, omnino ' posse. Talis igitur diclusi quoque spes prorsus abscinditur. De quo lamen po-
~
est Acacius, qualis ligatus est nunquam esse solven- pulo apostolos et Ecclesiam primilivam noyimus
"
dus. Talis usque in finem esse permansit, lalis essei processisse, et millia hominum una die baptismaie
non destitit. Ita talis est hodie qualis e^t^dictus. fuisse salvata (Act. n). Ecce et in persisteniibns
Non talis esse jani' non polest, nunquam igitur talis: qualis est illa sententia promulgata permansil, nec ad
permanendo solvendus est: qui si talis esse dcsi- corrcclionem prorsus venire sanitatis admissi sunt,
sleret, nec in non iali permansisse(, e( nunquames- sed adjudicati sunt in sua nequitia deperire, el, ma-
se solvendum, quia non talis qualis dictus esl nun- nente divina senlentia , non per ipsorum propriam
quam esse solvendus, posset absolvi, et non talii emendationem, suoque intellectu vel motu, suaque
nunquam solvi recederet; etideo ut solvi possel ac- virtute vel possibiliialeconversi sunt, ul sanareniur,
cederel. Quod sedes apostolica non consensit, nec\ sed per gratiam Dei sanati sunt, ut convcrterentur.
imperator imposuit, nec Anatolius usurpavit. ToLum-B 1 Ne convertantur, inquit, el sanem eos, ne sua sporile,
que, (ut diclum est) in sedis apostolicse posilum est ne suis operibus, quibus utique confidebant, ne stiam
polestale. Ita quod flrmavit in synodo sedes aposto- justiliam sectantes, jusiifiee Dei non debeant essu
iica, hoc robur obtinuit; quod refulavit, habere non subjecli, de suis viribus confidentes, non divinae se
poluit flrmitatem : et sola rescindit quod prseler or- misericordiseilluminationiquesubdentes. Et ideo in-
dinem congregatio synodica putaverat usurpandum : hibetur eis superbse praesumptioniseffccius, ne con-
non promulgatrix iteratae senlenlise, sed cum apo- vertantur suis intenlionibus, suis nisibus , ut puta-
siolica sede veteris exseculrix. Hoc tamen, quod de ranl; el sanemeos, ne eorum quasi meritis ex propria
uno eodemque homine dictum est, sive tali persi- facultate venientibus salvalrix graiia daretur, aique
stente qualis sententiam competenter accepit, sive ita gralia jarn non esset gratia , si non gralis data
non lali effecto, 3 et illa senten(ia, quse non (ali non esset immeritis, sed merces (anquam meritis resti-
dic(a est absolulo, et in unaquaque civitaie legitur, tuta. Son ergo ipsi converlantur, el sanem eos: sed
simililer esse prsefixum, et populo ac gente simul sanati pergratiam, qualiier ad buniililalem Clnisii
depromplum potius, qusein toto orbe portio est. converiantur agnoscant. Ita in utrisqtie, hoc est, ei
Idem enim mundus est, qui et periturus est dictus, in eo permanentibus in quo lalem sentenliam perce-
et sermo Dei non polest excidere, et in ipso mundo ® < perunt. et in salvatis exinde sentenda dominica ftxa
nihilominus a pravis intentionibus recedente non permansit, et lamen illa perrnanent; sic eis miro ge-
*
promitur. Sic Tyrus et Berytos, et Gaza(Jer. XLVII), nere sanilas inlroducta est, ut illa sententia non mu-
et ^Egyptus (Jer. xuv) pronuntiatse suiit peritu- lala videretur : sed eadem perdurante , sanilas non
roe,quas postea perEvangelium novimus(Luc.x) esse ilioruiii confidenlia, sed divinOmunere provenirel.
salvalas. Perierunt itaque duplici modo : aut perma- Quod si ha-c temare formidani, nec ad suaepertinere
nentes ineo quotalem sententiam susceperunt; aut cognoscunlmodulumpoiestatis, cui laiitum de Iiuma-
deficientes ab.eo quo tales fuerant, et incipientes nis rebus judicare permissum est, non eiiam prseesse
esse quo non tales fuerant: quibus est illa prsefixa divinis, quomodo de his per quos divina minisiran-
sententia,ut consequenter ad non lales non pertine- lur judicare^prsesumunt? a Fuerint hsec ante adven-
xet illa sentenlia qusenon talibus prselixanon fueral; tum Chrisii, ut quidam figuraliier, adbuc tanien in
sic etiam de gente Judseoruma Deoetiam per Isaiam carnalibus aclionibus constiluii pari(er reges exis(e-
prophetam peremptorie veliitipronuntiatumest: Clau- rent, et pariler sacerdotes. Quod S. Melchisedech
tleoculoseorum et5obtura aures eorum etvidenlesnon fuissesacra.prodit Hisloria (Genes.xiv). Quod in suis
» Insinual hoc loco Gelasius Christum Redempto- D corda submilti, quanlotnagts -sedisillius prmstilicon-
rem nosirum, regem atque pontificem secundum or- sensus est adhibendus, quem cunctis sacerdolibus el
'dinem Melcbisedech, politicam potestatem quam in divinilas summa voluil prmmiAere,et subsequensEc.
terris repererat, conservari certisque liniitibus circum- clesimgeneratis pielas celebravit? ViderinL ergo no-
scribi voluisse, ne se lebus sacris immisceat; statum vanlesiiosrri leihporis liseretici,qua ratione Gelasiiiiri
vero ecclesiasticuma polilica potestate ita distinguit, porilificem de quadripartita bonorum Ecclesisedivi-
ut tanien ecclesiaslicoejurisdiciioni in his qu;e sunt sione scribentem, una ac possessionesejusdem Ec-:
ad Deum subjiciat. Palet ex epistola ejusdem Gelasii clesise defendeniem , liarum reruni turbatorem esse
ad Anasiasium imperatorem , qua sic ait: Nosti tueantur. Istas aciiories, de qftiibiisAposfolUsII s'd
enim, fili ciementissime,quod licet prmsideas. humano Timol. II : Nemomilitans Deoiinplicalsenegotiis $m-
qeneri dignilate, rerumEllamen prmsulibus divinarum cularibus^ sacerdotibus inlerdixisse non negamus.
devotuscolla submiltis. paulo infra de ipso Roniano Quaevero sint isla, diversis cauonibus super est ex-
: Et si cunctis generaliter sa- plicaliim. SEV.BiKios.
pontiflce hoecsubjungittractantibu"
cerdolibus recte divina fidetiuni convenii
1Id. cod., non posse. * Id. cod., Obdura.
2 Id. cod., est el diclus. * Id. c'0'd.,dpdsioiosEcclesiamjifritniifiiain.
' J Id. ' Id. cod., Eltoi.
cod., est ab ilta senlenlia.
*Id. cod., Beryton.
 "
109 LPISTOL/E ET DECRETA. ili)
quoquediabolus imitatus est, ut pote qui semper quoeAv rit proeterEcclesioetramitem prorsus absolvi ? Sed
divino cullui convenirent sibimet tyrannico spiritu dicatur forsiian : Non imperator absolvii, sed a pon-
viudicare conlendit, ut pagani imperatores iidem et liflcibus poposcit absolvi. Tanlo magis poscenti im-
maximi pontifices dicerentur. Sed cum ad, verum peratori a ponlificibusfuerat suggerendum,ut si eum
venium est eumdem regem alque pontificem , ulira legitime vellet absolvi, legilima ecclesiasticitenoris
sibi nec imperator poniificis noraen iraposuit, nec absolutio provcniret, et hiec omnia quoosuperius
pontifex regale fasligiumvindicavil. Quaravis enim dicta sunt secundum Ecclesise tramilera servarcu-
meiiibra ipsius, id est, veri regis alque pontificis, tur : prsecipue cum de secundaesedis ageretur auti-
secundum parlicipalionem naturse magnifice utrum- stite, nec ab inferiore qualibet, sed a prima sede jure
que in sacra generositate sumpsisse dicanlur , ut possit absolvi. Inferior quippe potiorem absolvere
simul regale genus et sacerdolale subsistant: ' at(a- non potest : sola ergo potior inferioremconvenienler
men Christus meraor fragilitatis humanse,quod suo- absolvit. Proinde inferioris loci pontifices, qui nulla
rum saluli congrueret dispensatioue maguiflca' tem- lenus se noverant potiorera sibi sine prima sede
perans, sic actionibus propriis dignitatibusque dis- posse resolvere, praecipuequem ejus sentenlia nove-
tiiictis offlcia polestatis utriusque discrevit, suos rant obligaium, praevaricaloriaabsolutionepotius non
volens medicinali humililate salvari, non huraana "B illum penitus exuerunt, sed se prsevaricalionepolius
superbia rursus intercipi; ul et Cbristiani imperato- nexuerunt. lta Petri absolutio ex utroque non con
res pro selerna vita ponlificibusindigerenl, et ponti- s(at, quia nec prsevaricaioria absolutionerei retim
fices pro lemporalium cursu rerum imperialibus absolvere potuerunt, et depulsis undique ponlificibus
disposidonibus ulerenlur, quatenus spiritalis actio a catholicis, hserelicisquesupposttis, vel his qui hx-re-
carnalibus distarel incursibus : et ideo militans Deo, ticoruiii lenebantur communionepolluti, etiani sacroe
minime se negoliis swcularibus implicarel (II Tim. religionis insiiicerilale polluti, participem suum tarn
ii); ac vicissim non ille rebus divinis prsesidere absolverenequiverunt, quam ipsi nori erant absolnli;
videretur, qui esset negotiis ssecularibusiraplicatus, ac proinde lam ecclesiasticseregulseprsevaricatores,
ut et modesiia utriusque ordinis curaretur, ne exlol- quam sacrosanclae communioiiisintegritatem macu-
leretur utroquc suffultus, et competens qualitatibus lanles consorlio perfidorums quod de reo simillitno
actionuh)specialiter professio aptaretur. Quibus om- poiuerunt ferre judicium? De catholicis enim ponli-
nibus rite colleclis, salis evidenter ostenditur a ficibus per tolum Orienlem aut quicunque persliiit,
soecularipotestale nec ligari prorsus nec sohi posse est ejeclus : aut ille reslitit, qui consensit errori, et
'ponlificeni.Quomanifesliusapprobatur Alexandrinum' se ab errantium contagionon reiraxil.
Pelrum per imperialeratantummodosententiam nullo ^ Quod igitur eorum potuit de cujusquamerrore cssa
modo potuisseprorsus absolvi; ubi si ponlificumquo- judicium, qui nusquara non errasse monslrantUr,et,
que sociaturassensus,quaerimusutrum praecesserit,an hsereticorumsimul calholicorumquecorifessioneper-
fuerit subseculus. Si subsecutusest, 3 nihilominusad mixlaj 6 cunclas religionis verae el sincerse ' sedes
id reditur, ul absolutio sseculari potestale praecepla lurbasse, catholicamque apostolicamque confudissc
et principaliter inchoata valere non possit, ponlifi- puritatem? Ecce qui reum absolvere poluerunt, qtii
cumque secutus assensus adulalionis potius fuerit, rei praeomnibus docebantur effcCti.Ecce curri qui-
quam legitimaesanctionis. Si prsecessit, doceatur a bus de absolvendo reo synodus fuerat ineuuda. Si
quibus el ubi ille sit gestus, si secundum Ecclesise fides et communio catholica retinebatur, cUrcatlio-
regulam celebratus, si paterna tradilione profectus, lici pellebantur anlistites.? Si catholici pellehantui'
si majorum more prolatus , si competenti examina- antistites, quomodonon tantuhimodobsereticiserva-
tione depromptus. Ubiprocul dubio requirendum est bantur? 8
si synodali congregalione celebratus , quod in rece- GELASIUSPAPA I
ptione damnati, et depuisionecalholici, quia 4 novai ADVEIISUS ANOROMACIIOH SENATORESIC/STEROSQUK ROMA-
est causa, tTeridebuisse certissimum est; si ad pri- . NOSQUILUPERCALIA SECUNDUM M0REM PRISTINUM CO-
"
J) LENDA CONSTITUEBANT.
mam sedetn , cujus intererat senlentiae, qua Petrus Damnal Lupercaliumsuperstitiosamcelebrationem: et
tenebalur obstticlus, secundumEcclesioeregulas cst' non ex Liipercaliumintermissiohe,sed ex sceleribus
"
relalum ; si eadem quseligavit absolvit; si illa qtisci Rommmaia conligisseprobat.
ligaverat DOnresolVente, imo etiam nescienle, po- Sedent quidam iii domibus suis nescienteS neque
tuisset dissolvi. Si hsec gesla non sunt, quo more,, quseloquantur , neque de qtiibus affirmeiit-t de aliis
quo ritu AJexandrinusPelrus prsetenditur absolutus,, judicare nitentes*cutn se ipsi hon judieentj et velint
cum rieca pohtificibuslegitiraeet ccclesiasticislegi- prius accusare quam nosse^ac docere quam discere»
bus fuerit expeditus, riec a ssecuiaripolestale potue- et indiscussis rebus» nec investigalis causiS)nec re-

' ld. cod., quoniam • Id. cod., CuitcfB

* ld. cod., temperavit. ' Id. cod., se lurbassc.
* Id. cod. j si subieculusest, et imperiali * In cod. Frising. velusliss. in flne hujus scripti
senlehiia,
t qua nihilominus.
* Id. cod.j noviter. legitur : Explicit Tomus S. G-elasiipapm conlra eot
4 Id. cod., quwnon ligaveratresolvente. qui dicunt Acaciuiriinjuste fuissedahihaium.
 111 GELASH PAPJE I ^ m
rum ratione qusesita , quod eis ad buccam venerit A tualis aduller incessis? certe discussioneui poscis;
inconsideranter effundere, et prsecipitanter evomere; homo diligens, malurus, religiosus, non vis ali-
non veritalis asserlione proiata censentes, sed stu- queni in Ecclesia peccare, peccanlcm cupis di-
dio cacologise,quse nesciunt arguenles: eoque pro- scuti el' poenoeconsequenter addici; qusecunque in
gressi sunt ut etiam recle facta malevolentiae propo- alium promis el in te proferre cogeris; hoc enim facit
sito lacerare contendant; qui si saperent, non prse- ne segnitia pontiflcis accuselur et maculeiur Ecclesia.
cipitarenl omnino sentenliam , sed.perscrutatis ante Debei ergo et ponlificis in omnibus malefaclis solli-
rebus loquenda depromerent. Verutn quia nos ar- citudo el severitas non deesse, et ab omnibus Eccle-
guunt segnes esse censores in vitiis Ec<iesiaecoer- sioe fama purgari. Sed dicas forsan te laicum, illum
cendis, et a nobis consequenter agnoscant non lan- Ecclesiae minisirum; ergo gravius crimen exagge-
lum corporalis adulterii esge peccatum, quod et dis- rans. Verum dicis, nec ego diffiteor : lanlo sollici-
culi debeat, e't jure puniri, sed esse longe majus tius examinandus esi, quanto magis propinqmis est;
fornicariis et adulteris genus, quod in quolibet Chri- tanlo magis reus est, quanlo in illo minislerio con-
stiano, quia membrum omnis Christianus Ecclesioe stitutus, eibaec facere minime debuisset. Ecce cen-
est, competenter debeat vindicari; tanto enim sacri- sura non deest : audi tu , et si conviclus fuerit,
legii majus est crimen , quanto animse fornicatio B vindiciaeconsequenter addieiiur. Age modo quid vis
pejor est corporis; nam per animae fornicatioriemab de le? Nunquid quia in minislerio sacro non es, in
ipsius Dei conjunctione disceditur, atque ad immun- plebe sacra non es? An nescis et te membrum esse
dos spiritus spiritalis adulterii genere transitur. summi pontificis? An ignoras tolam Ecclesiam sa-
Quomodoautem non in hanc parlem recidit qui cum cerdolum vocitatam ? postremo si ille reus est qui
se Christianum videri velit, et profiteatur, et dicat, accedens ad minislerium Ecclesioedelinquil, nunquid
palam tamen publiceque prsedicare non horreat, non et lu reus nones, qui post confessionem veritatis
refugial, non pavescat, ideo morbos gigni, quia dse- ad prava et perversa et profana et diabolica, quibus
nionia non colantur , et deo Februario non litetur ? le renunliare professus es, figmentareduceris? Ila-
Video ubi hsec deiiramenla compererit. Quomodo que etiam tu post blasphemias palam puhliceque
prsevaricator non esi qui in has blasphemiaeprofani- profusas a sacro corpore modis omnibus abstinen-
tates incurrit? quomodo sacrilegus non sestimetur dus es. Non potes enim mensae Domini participare
qui, abjuraia unius Dei providentia et potestate quam et mensae dtemoniorum'; nec calicem Domini bibere
confessus est, ad prodigiosas superstitiones et vana et calicein daemoniorum.Nec potes templum Dei esse .
figmenla seducilur? secundum Apostolum longe de- et templum diaboli : lnx simul et lenebra? in tecon-
terius reus, jureque damnandus, confessamverita- vcnire non possunt. Viderim utrum urges, atque
tem deserere, quam si in eam nullatenus credidisset; compellas in alio maleficio vindicare. Tu tameii sce-
quamvis enim ridiculosa sint figmenta quse proferat, leris tui pondus non potes declinare : et quanto in
tamen ipseaffectus et voluntas in crimine est,'et pro- alio transire crimen non pateris impunitum , tanto
fessio ac prsedicatio jure damn;mda; ac per hoc qui quid etiam in le pro rerum ralione facere debeamus
in alium sententiam damnalionis vhlt sine dilalione ostendis. Verumtamen in ipsis blasphemiis tuis qui-
proffirri, in quo alium judicat, semetipsum se con- bus es jure pleclibilis, imperitiam luam evidenter
demnare cognoscat. Nunquid enim ponlifex vindi- agnosce, et sicut ait ille : Voluntatem babere te
care debet in eos qui adullerium corporale commit- mentiendi, artem fingendi nonhabere; cum sic le
tunt, et in eos qui sacrilegium, id est fornicalionem intelligas malum babere affecium , perversumque
el adulterium spirituale gerunt, non debet vindicare? apostatandi proposilum, ut tibi materia prorsus va-
Nonne ipse Dominus, cum adullera ad eum esset nilatis illitis nulla suppeditet, nec possis astruere
adducta, accusanlibus dixil : Si quis tiesirum sine quod corde concipis, etore depromis. Dic mihi, cum
peccalo est, primus in eam lapidem mittal (Joan. vm). ssepenumero in Romanis historiis legatur, Livio
Non ait, si quis vestrum non similitcr adulter est, sed, _ auctore, saepissime in hac urbe exorta peslilenlia
ti quit tine peccato est : quolibet ergo obstrictus infinila hominum millia deperisse; atqueeo frequen-
quisque peccaio in alterius peccati reum lapidem non ter ventum, ut vix esset unde illis bellicosis tempo-
audeat mittere. Quibus lunc pro sua conscientia ribus exercitus poiuisset ascribi; illo (empore Deo
discedentibus mundi Salvator adjecit: Mulier, ubi (uo Februario minime Iitabatur, an etiam cultus hic
sunt accusaloreslui ? nemo le condemnavit,nec ego te omninonil proderat illo tempore quo Lupercalia ce-
condemnabo; sed vade, ulterius jam noli peccare lebrabantur ? Nec enim dicturus es hsecsacra adhuc
(Ibid.): tenes et leneris; urges, urgeris; obstringis, illo tempore non ccepisse, quse anle Romulum ab
obstringeris; pontificis discussionem llagitas, vin- Evandro in Italiam perhibentur allata. Lupercalia
dictamque deposcis, Meraento in adversum omne autem propterquid instiluta sunt, quantum ad ipsius
crimen esse proferendum. Nunquid non eliam leges superstitionis commenta respectant, Livius in se-
humanoe dicunt, quod reus reum facere non possit? cunda decade loquitur. Nec propter morbos inbiben-
Fettucam vides in oculo fralris, et in tuo irubem dos institula commemorat, sed propter sterilitatem,
non videt (Matth. vn) ? qui mcechos accusas , ut ei videtur, mulierum, quse lunc acciderat exhi-
adulterium facis , et corporales adulieros spiri- bendam [forte exigendamj : proinde si vel ad hoe
|j3 EPISTOLJE ET DECRETA 114
ipsum aliquid lioc valerei, lioc intermisso, non mor- Ji lalia celebrare? si pudet et dedecus est, itane salu«
bus acciderit contra quem Lupercalia reperla non liferum est et divinum profuturum , quod vos ipsi
sunt, sed feminae nequaquam generare debuerant, dedecus esse fateamini? Nemo re'igionem profitetur,
pro quaruin fecunditate concinantur inventa. Quid quam per se exsequi prorsus erubescil et refugit;
dicturi estis de peste, de steriliiale, de bellorum ipsa verectindia vestra vos doceat crimen esse pu-
lempestate conlinua; nunquid et hsec propter sub- blicum, non salutem . ct nnn Divinitatis culttim, de ,
lata Lupercalia contigerunt? Si autem non propter quo sapiens nullus erubescit, sed instrumenta pra-
is(a vel vitanda, vel curanda, Lunercalia sunl pro- viiatum, quibus mens vestracontra semetipsam (es-
visa, quid inani turbadone jactamini? quid Tuscia, (imonium ferens, quod gerendum profitelur, eru-
quid jEmilia, caetersequeproviucioe, in quibus ho- bescit implcre. Castores vestri certe, a quorum cullu
rainura prope nullus exislit, ut bellica necessitale desistere noluisiis , cur vobis opporluna maria mi-
consumeretur, Lupercaliorum fecit offensio, quse nime pr.ebuerunt, ut biemis lerapore venirent huc
longe ante vastatse sunt quam Lupercalia tollercntur? navigia cum frumenlis, et civitas inopia minime la-
Quando Anthemius imperator Romam venit, Luper- boraret? an diebus sequentibus hoc futurum est
calia utique gerehanlur, et lameii pestilentia tanta ' seslatis, a Deo consiilutum beneflcium est, non Cas-
subrepsii, ut toleranda vix fueril. Nunquid per Cam- torumfana persuasio? Dicite nobis nec Christiani,
paniam Lupercalia gerebanlur, qusc sublata morbos nec pagani, ubique perfidi, nusquam fideles, ubique
illic et pestilentiam procrearent? ;Sed dicluri estis . corrupti, nusquam integri, qtti tam utrumque tenere
ad Roraara lanquam ad caput omnia pertinere, et non potestis , quam sibi ulrumque conirarium est.
quod hic factum non est, diversis provinciis ad eam Dicite , inquam, Lupercaliorum palroni, et revera
periinenlibus obfuisse. Cur ergo anlequam ad Ro- Divinitatis ludibrii, et cantilenarum lurpiura defen-
mam islse provincisepeninerent, prseter Lupercalia sores, digni magistri vesaniae, et qui non sine causa
propriis opibus floruerunt? ul sterililas sit conlinuala sana capita non habetis, digni hac religione, quaeob-
lerrarum Lupercalia sublala fecerunt, an nostrorum scenilatum et flagitiorum vocibns celebratur : vide-
merita peccatorum? de quibus olim dictum est, et ritis ipsi quid vobis salulis impendat, quse tantam
quidquid Romani meruerant perdere mores, sterililas nioribus labem perniciemque proponit. Nec est quod
certe feminarum debuit provenire, propter quam dicatis poiius hsec agendo, et facinora uniusciijusqua
auferendam Lupercalia instituta jactanlur, non steri- vulgando, deterrere a talibus commissis animos , et
litas (errarum , propter quam Lupercalia non sunt pudore refrenari, ne de bis publica voce*cantetur,
iustituta, removenda. Quid in Africa, unde sterilitas; ™quando, sicut ille ait, non tam delerrere quam admo-
*
quid in Galliis? Lupercalia isla feceruni, an nostri nere animos hsec ludibria videanlur, el sicut iHe
mores, furta, homicidia, adulieria, injustitiae, ini- dixit : Iram atque animos a crimine sumunt; eo
quitales, ambitioues, cupiditaies, perjuria, falsa tes- impudentiores effecti, quo crimine publicato, expo-
limonia,oppressionesmiserorum, bonarum causarum sitaque verecundia, nil superest omnino quod pu-
impugnatio,malarumque defensio, el in omnibus inau- deat, ncc habeiquod melualpublicari, sedjam sefldu-
dita perversitas; postremo, quod supra omnia est, cialiierexerat, qualis in propatulo, non per coercitio-
Deo flctse menies et sacrilegia, artesque magicoe nem, sed polius per quamdani lsetiliamet celebritatem.
etiam paganis horrendse ? Ecce quse faciunl omnia nominum decantata esl quselibet illa persona, imo et
adversa, et inimica nobis, non Lupercalia, quie sunt religione se prsesiare confldit; ut sint, uhde nomi-
pro vestra salute sublata. Sed quid dicitis vos ipsi num solemnia celebreniur, quae nisi criminum de-
qui Lupercalia defenditis, et agenda prbponitis? Vos caniationibus non colunlur. Dicite nohis itaque qui
eadem pretiatis, vos eorum cullum celebrifatemque voluiitatem profanitatis habetis, cujus cansas asserere
vilem vulgaremque redditis..Si ostensio Lupercalio- non potestis_, qui tuendae habetis propositum falsi-
rum nobis adversa procuravit, vesira cuipa est; qui latis quam defendere non potcstis; quid diciuri estis
quod vobis singulariter prodesse putatis, negligenlis- ri de siccita(e, de grandine, de lurbine, de lempestati-
sime, et non longe impari cullu et devotione ea du- bus, variisque cladibus, quse pro morum nosirorum
citis celebranda,quam profanitatis vestroecelebravere qualiiate proveniunt? Nunquidnam et hsecomnia pro
majores. Apudillos enim nobilesipsi currebant, et sublatis Lupercalibus coniigerunt, an in malis mori-
nialronae nudato publice corpore vapulabant. Vos bus castigandis merilis retributionibus infertintur?
ergo primi in Lupercalia commisistis : salius fuerat Sed non mirum est homines non judicio divino velle
non agere quam ea cum injuria celebrare ; sed de- ista coutingere, sed vansesuperstitionis incursn; qui-
djuxislisvenerandum vobis cultum , et salutiferum bus sua crimina et malefacta cooperiant, auctmita-
quem putatis, ad viles trivialesque personas, abjec- tem coelis, sidera perhibent adhibere et fatalem
los et infimos.Si vere ergo profileniini hoc sacrum, induci errorem , necessitatemque peccandi, facino-
ac potius exsecramentum , vobis esse salutare, ipsi' raque sua non de cordis proprii perversiiaie proce-
celebratc more majorum, ipsi cum amiculo nudi dis- dere, sedccelo auctore pendere. Proponite igilur pro
curriie, ut rite vestraesalutis ludibria peragatis. Si quibus aui submovendis malis, aut promerendis
magnasuni, si divina, si salulifera, si in liis vitoe bonis Lupercalia veslra fuerint inslituta , et videa-'
vestra pendet integritas, cur vos pudet per vos ipsos mus quoe illa bona provenerini, cum Lupercalia g«-
 «5 GELASII PAPJE I 116
rereolur, et quse mala successerinl cum Luperealh Atcni? Sed dicitis tqt sseculis rem gestam non opor-
videreniur ablala. FigUegradum, ad quod vestrum tere secludi. Nibilominus multis temporibus pagani-
exciditiradicalis haecprodigia fuiss.ereperla, digniqui tatis superstitio venti.Iata est. Sacriflcelur in lem-
monstrum nescio, quod pecudis homlriisque mixtura plis daemonum, et in capitolio profana vanita,s cele-
composiium, si.ve vere, sive false edilum celebrelis. bretur. Cur portionera defendiiis et quae majora
, Si propler peslilentisiri submovendam, ut antiquiora sunt praeteritis? Si plurima genera vanilaium multis
prse(eream , ecce antequam meis temporibus lolle- acla sseculis probanlur esse sublata, cur portio,
renlur, pesiilentiani gravem lara in Urbe quara i.n quantovis tempore yentilata, non possil auferri? Sj
agris hominura pecudumque fuisse non dubium est; teiuporibus praescribitur, imputate majoribus vesiris,
si pro sterilitatejaclatis, cur in Africa vel Galtiis ista qui cum hac temporis praescriptione non usi sint,
contingunt, ubi nec fuerunt aliquando Lupercalia, posse quod superfluum est et debere removeri, dura
ncc constat fuissc sublata? Cur nunc Oriens omnium. plura el majora submola si|nt, indicarunt, Sed dicis
rerum copiis exuberat et abundat, qui nec celebra- eiiam Christianis tem.poribus b*c fuis.se; sed etiain
vit unquain Lupercalia, neccelebrat? An clicitis illic illa aliquandiu Chrisiia.his quoque lemporibus cele-
nocere ubi per plurima saecula fuerant celebrata et brala sunt. Nunquidnam quia s,ubprimis prsesulibus
repente sublata sunt? Videamus crgo si h.is itmpori- B Christiansereligionis ablala non sunt, ideo sub eorum
bus quibiis dicitis agitata et rite, ac plena sui, sicut. successoribus tolli minjme debuerunt? Mtilta sunt
vobis videtur, devotione complela sunt, iiupquam quse a singulis pontiiicibus diverso lempore sublata
fames, nunquam pestileniia prorsus exstilerit: si sunt noxia, vel abjecta. Non enim simul omnes in
vero ssepenumero his cladibusad exlreraum periculi corpore curat medicina languores, sed quod pericu-
ventum est, apparet. his malis submovendis nihil losius conspicil imminere; ne aut maleria corporis
moriali
Lupercalia profuisse, eliam eo terapore quo, sicut non sufficiat medicinae, aut pro condiiione
diclum est, utpula(is, competenti ordinegererentur; simul omnia non possit averlere. Qusere quale sil
§ic de singulis quibusque necessitatibus , propter unde agis :j si bonum e.st, si divinum, si salubre, me-
rilo quandocunque tolli non debuit : si nec salnbre,
quam dixeritis fuisse provisurt. Si constiterii etiam
illi.s non desiisse, vana hujus remedii convincitur nec divinum, causandum tibi magis est cur tardius
esse prsesumpiio. Yerumtamen cur non hoc etiam auferatur quod superstitiosum constat, et vanum,
nunc experiaraini, utrum valeant aliquid eliam rite quod certe Christianaeprofessioni non convenire ma-
celebratal et vos per ludibria ista discurrite vestro- nifestum est. Postremo quod ad me periinet, ntillus
ct soli
rtim more majorum, ut divinam rem, et salularem baptizatus, nullus Chrislianus hoc celebret,
/n hoc pagani, quorum ritus est, exsequantur. Me pro-
vobis, ul dicitis, devoiius celebrando, saluli vestrae
valeatis. cum nuntiare convenit Christiariis ista perniciosa el fu-
prospicere magis magisque Nunquid
haec celebrarentur, a Gallis Roma non capta est, et nesta indubitanter existere. Quid me incusas, u
inimicum esse, a consorlibus profes-
ssepenumeroad extrema quoequepervenit? Nunquid quod profltemini submovendum? Ego cerle
sub hac celebritate non sionis Ghristianoepronuntio
bellis civilibus concidil?
absolvam conscientiam meam : ipsi videant, qui jus-
Nunquid Lupercalia deerant quando Urbem Alaricus
lis admonitionibus obedire neglexerint: qutvdeliam
evertiL? Et nuper cum Anthemii et llicimeris civili meos forsilan fecisse non ambigo, et
ubi sunl cur istis praedecessores
furore subversa est, Lupercalia? aures haecsubmovenda lcnlasse : ot
'minime profuerunt? certe div.inum est: si saluiare apud imperiales
qtiia audiios esse non constat, dura haecmala hodie-
vobis , cur lion per vos ipsi ut majores vesiri isla
ideo haec ipsa imperia defecerunt,
faciatis? Cur c.ausasvestrse salutis minuitis? cur de- que perdurant,
ideo etiam nomen Romanorum, non remotis eliam
coloralis? cur eiiditis, cur ad vilia quoeqiiededucitis?
Lupercalibus, usque ad exlrema quseque pervenit.
quid impulalis nobis, cum ipsi remedia veslra calce- Et ideo nunc ea remoyenda suadeo, quaecum nihil
lis?Satius est et non tentare quam conlumeliose per- profuissecognosco, tanquamcontrariaveroe religioni,
agere •, majores certe vesln, si viliose (uti illis vi- » noxia potius exsiitisse pronuntio. Postremo si de
debatur) sacrura aliquod celebrasseni, instaurandum • meorum persona prsescribendumsestimas prsedeces-
esse ducebant. Cur non quod ad viliosum cultura sorum,
unusquisque nostrorum adminisiralionis suae
redegistis, per iiidignas quasqueid evsequendo per- reddilurus est rationem, sicut etiam in publicis digni-
sonas, compelenti instauratione repara(is, u.lcausas (atibusfieri provideiis.Ego negligentiam accusarenon
vestraesaluds plenius perlectiusque tracieiis? cur vos audeo
prsedecessorum,cum magiscredamfortasseten-
pudcat, agere., si salutare est? Sj divinum , quod tasse eos ut hoecpravitas tolleretur, etquasdam exsti-
traetasse sit dedecus ? Sed inquis vel iniaginem ip- lisse causas et conlrarias voluntales, quae eorum in-
sius rei non debere moveri. Si prodest, s; salutare tentionibus
praepedirent, sicut ne nunc quidem vos
est, cur imago potius,apud vos, et non ipsa sit veri- istos absistere insanis conalibusvelle perpen.ditis.
tas? aut si certe neGtunc profuit, quando rilu inle- GELASH PAP^E I
gro, sicut dicitur, traclabatur, quid quseritis ejus ADVERSUS PELAGIANASI fljERESJM*.,
imaginem, cujus nec ipsani profuisse cernitis yml~- Demonstrathominemnon viveresine peccato,el diclum
* Hunc Gelasii tractatum cum editione Mansi
diligenter eoliatum damus, in muilis tamen iiKricatumct
perobscurum, utipse leetor facile sentiet. EPIT.
U7 EPISTOLJE ET DECRETA. 1S-3
ano#oU:Virinfi&eUt.W&cliftcq(uffl-rnwlierw.fiddem_A A lati Agni sil, proprium nullum prorsus habuisse
(/ Cor.vn), etc, mysteriumqueresurreciionisdeclarqt, peccalum, ne non soli videatur esse deputandum, si
De Pelagianis quidem sensibus blasphemiisque aa- alius quilibet sanctus expers delicti, fuisse credatur.
erilegis, et apud majores nostros lam divinis quam Contenti simus.ergo professione sanctorura; et quid
huraanis legibus justa discussione dam.natis, nimis de se ipsi magis pronunPientaudiamus, qnam quid
est copiosa maferia; quia et illorurn est mulliplex veLtemerecogitandumsit,vcI noslrisopinionibus.ven-
perniciosa perversiias, eoque nocentior, quo. verisi- tilandum sinecerla auclorila(esec(emur. Cur au(em
milittidinis eolore sublilior, quam de ipsius humani cum Deus omnipotens post mystei ium reparationis hu-
generis pruicipe, prayq funestoque commento, non manaeetiam id homini conferre poiiierit,utab omni-
rite concepjam, rerum consequeniium mendaciis te- bus omnino vitiis essetimmunis, ibalueritlideles suos
xuerunt. Necesse est enim ut qui a principio devia- salvos fieri.etexspectare perfeclaebeaiitudinis firmi-
rit ab. ktlegro tramite, vagus ubique progrediens, tatem,utquodsperandodeyderamus,rebus possimus
quantp. se currere forlius putel, lanlo plus errel; adipisei;censiierilqueniincperficereininfirmitatevir-
Cl in his. ut competit refulandis dispulatio prolixa tutem, quam remotis infirmitatibus humanam condi-
debeat adhiberi: quoniarii quidem perfectaemedicinoe lionem nulla sineret languoris exagilatione pulsari.
mos est originem vel intelligere prius vel reserare B 1 Quantum, Dominus niinisirarit, ut compelil, disse-
niorborum, eisque patefactis medelam conficere con- relur .Scripturarum lestificationibus, contra quarum
gruentem ; quoe cunctn, si Dominus vitam faculla- tenorem nihil est temere profilendum super bis s.en-
temque tribuerit, ip quantum coelesti rore vegetati sibus erudiri. Constat in ipsoprimo liomine Christtiin
vafebiaius, alias moliemur explicane. Nunc autem et ecclesiam figuratam, beato Paulo apostolo nos
hunc articulum, qu.i quosdam movere perhibetur, docente, cum de fcedere sancti conjugii loquerelur :
sulficienlerinierim duxi.tnusexplicandum; ut eodem Sacramenlum hoc, inquieus, magnum esl: ego aulem
convenienier inspecto, quod in. caeieris cayere jam dico in Christo.,el in Ecclesia (Ephes. v). Itaque jara
dcbebani, DominoDeo.nos(ro,prses(anle perpendan(. inde ut sanctorum quisque processit, in hujus sacra-
jEstjmant igitur quidani in bac vila posse quemquara nienti figuratione censitus est; et hoc mysterium
hac perfectione cop.sistere, ul nullis prorsus fragili- omnes sancti ab Abel suis sacrificiis actionibusqne
talis humanoepulsefur affectibus, nec corporeis exa- gesserunt. In Christo ergo et in Ecclesia, in qua
giletur illecebris : quod quisque si propriis viribus, utiquo generaliter prsecondila est remissio peccato-
suaeque proposito vo.Iuntatis exisiimet adipisci, se- rum, fideies qtiique Deo sanctique vixerunt, et usquo
metipsum seducjt, et yeri(as ih eo 11011 est: nam si ad legis tempora per Moysen datae certis sunt sacri-
in ipsis primis liominibus 5 dum sua niihirum felici- iiciis in hujus mysterii virtute purgati. Quapropter
tale confidunt, e( lantam De'i gratiam in vacuum si eguerunt omnes mysticis immolationibus incessa-
reeipientes, npu orando, quod utique nusquam fe- biliter expiari, non dubium est vitiis humsnse con-
cisse referuntiir, nec de perceptis gratias referendo, dilioiiis foisse pulsatos; a quibus eos per illa remedia
nec ut eadem in.temerala durarent suppliciter implo- fuiuri sacramenti necessarium esset incessanler ab-
rando, incolumes consiare nequiverunt: quanto ma- solvi. Jam vero legis (empore neminem fuisse san-
gis post praevaricationis ruinam, in quam mala sui clorum qui non hosliam obtuleril pro peccato, leclio
confidenlia, creatorem nullatenus inquirendo, letha- veneranda teslatur: in tantum ut etiara pontiflces
liter inciderunt, absque divino munere suis viribus* sic apud Deum causas agerent populi lunc fldelis, ut
vel segri, vel s(arc non possunt, sine quo. nec integri ipsi quoque pro suis delictis hoslias immolarent,
persisterg va.luerunt., Sin vero quisquara non possi- passimque universi prophetse proclament peccatis
bilitate facultatis humanoe, sed per divinam graliam suis veniam postulantes. Inde est quod sanctus Job
hoc asserat in vita quibuslibet sanctis posse conferri, dicit : Nemo mundus a sorde, nec infans ctijus est
bene quideni facit (nani dono Dei cuncta po.ssibilia unius diei vita super lerram (Job, xv): ideraque alibi:
sunt) lalia conlidenter opinari, et sperare ttdeliter. Astra tton sunt munda in conspectu tuo. Prophetoe
Sed utrum aliqui tales exstiterint, qui usque ad quoque David de generalilate sanctorum certa defi-
hanc pcrfectionem vitse praesenlis accederent:, sicut nitio prolata cognoscilur, quse ail: Ne inlres in ju-
nusquara eviden(er asl,rui(ur, sic nos facile vel fir- dicium cum servo luo : quoniam non juslificabitur in
mare yel impugnare non convenil, ma.gisquesobrium conspectu tuo omnis vivens(Psat. CXLII); ubi utique
est ex.ipsprum vocibus propbetarum , aposlolorum- neminem prorsus hominum discrevisse perspicitur,
que sanctorum quatenus hujus vitae profeclum. me- sicut idem planius hoc ipsum loquens manifestiusqne
tiri debeamus agnoscere, quibns ulique in hoc declarat: Dixi: Pronuntiabo adversumme injuslitiam
raundo, quautum ad sancLsevitse pertinet institutum, meam Domino; et lu remisisti impielalempeccati cor-
nihil excellenlius vel fuisse, vel esse, manifestum est: dis mei. Pro hac orabil ad te omnis sanctus in tempora
(jui eiiatnsi copiosiore,Dei munere vel ra.ris omnino, opportuno (Psalm. xxxi). Qoi utique non solum sub
vel riiipimisJiumanseconditioriis pajssionihusimpetiti lege sanctus esse, sed in futura Pei gralia eminen-
suiit, ct affluentiore Dei gra(,ia morlaJitatis vilia tioris propositi post fulurus. Unde quod ait In
facile su.perarunt; non usque,adeo tamen expertes lempore opporluno, non sine rerum venturariim co-
eerum -~ fujss« testafllur, u.t scilicet ullius immacu- gnitione subjunxit etiam et jn oratione sua sapien-
: 119 GELASII PAPJE I 120
lissimus Salomon : Non esl homo qui non peccavit;.A poslremus, plus omnibus laboraret, et qui non solum
. et item ipse: Quis gloriabitur caslum se habere cor, fldelibus insinuet quid super hac parte senliret, sed
aut mundum se esse a peceato (Eccl. vn)? Sed ne etiam quid de se ipso pronunliet, libere veritaus
putentur illorum temporum sancti ab hac impassibi- doctor annuniiet. Et quoniam longum est cuucta
Htatc forsitan excipiendf, quoniam coneessis a Deo quae ad hanc causam pertittent dicla revolvere, po-
conjugibus utebanlur, quamvis et beatus Elias passi- nantur pauca de mullis, ex quibus nobis sufficien-
bilis fuisse memoretur, quemadmodum consequenlia tissime demonstreiur, magis nos cum Paulo debere
declarabunt: et S. prophela Daniel non solum pro infirmari, ut habitet Christus in nobis, quam cura
populi, sed et pro suis peccatis perhibealur orasse, quolibel aliter sentiente quam Paulus fortes videri,
sicut ipse dicit: Cum orarem, et confilererpeccata et velut (quod absit) Christi remediis non egere.
mea, et pcccatapopuli meiDominoDeo meo(Dan. xix); Ait ergo : Scio enim quia non habitat in me, hoc
landem veniaraus ad bealos apostolos, et dicat bea- est, in carne mea, bonum; natn velle adjacet mihi,
tus ille Jacobus, qui cum omnes ulique justi essent perficere autem bonum non invenio: non enim quod
apostoli, proprie atque speciatim justi viri prseroga- volo hoc facio, non ego operor illud, sed quod ha-
tivam legitur aSsecutus : Beatus vir qui suffert tenta- bital in me peccatum(Rom. vn). Item : Condelector
tionem, quia cum probatus fuerit, accipiet coronam B ' enim legi Dei secundum interiorem hominem: video
vilm, quam repromisit Deus diligentibus se (Jac. 1). aiitem aliam legem in membris meis repugnanlem
Et item post paululum : Vnusquisqueautem lentalur legi menlis mem, ac caplivum me ducentem in lege
a concupiscentiasua abstractus et illectus. Deiv.decon- peccati, qum est in membris meis. Miser ego homo,
cupttcenlia cum conceperit, parit peccatum; peccatum ,quls me tiberabit de corpore mortis hujus ? Gratia
vero cum consummatumfuerit, general mortem. Item Dei per Jesum Chrislum Dominum noslrum (Ibid.).
idem : In multis enim offendimusomnes. ldemque Quare se igitur miserum hominem appellat ? quare
secutus adjunxit: Et Elias homo erat similis nobis se gaudet per Christi gratiam de mortis corpore libe-
passibilis (Jacob. m). Dicat beatus Petrus aposlolus : rari, si nuliis affeclibushumanaemiseriaepulsabatur,
Carissimi, rogo ut quasi incolm et advenmabstinealis si nullis infestabatur, ex qiiibus liberarelur incursi-
vos a corporalibus votuplalibus,quw militanl adversus bus ? Item idem : Caro concupiscitadversusspiritum,
unimam (I Pet. n); el iterum: Nolite mirari ad fer- et spiritus adversus carnem: hmc enim invicem ad-
vorem, qui ad tentationemvobis fil; quasi novialiquid versanlur sibi, ut non quw vultis illa faciatis. Non
vobiscontingat (I Pet.w). Item postea: Sobrii eslole, enim qum vult spirilus perficit, ne de perfectionesu-
el vigilate, quia adversariusvester diabolus, quasi leo perbiat(Gat.>y); et idem : non perficit caro qumvult,
cui resistitein 'C ut sic humanse
fremens, circuil qumrensquem devorel; conditionisadmoneat.
fide (1 Pet. v): scientes easdem passiones in omni Ne (amen usquequaque propositum fldele demer-
quse est in mundo fraternitate vestra fleri, a qua gat; ac ne forsilan, ut solent quidam vanis opinio-
fraternitate nimirum se ipsi fldelium ssepe cunctorura nihus arbitrari, quod bsec 8. aposlolus Paulus sub
fratres annuntiant, nec suam probantur discrevisse allerius nescio cujus persona pronuntiet, quam de
personam. Dicat beatus Joannes aposlolus et evan- seipso faleatur;- quamvis nihil illic tale valeal pror-
gelisla ille qui in peclore discubuit Salvatoris : Si sus ostendi, tamen cum ait: Miser ego homo, quis
dixerimus quia peccatum non habemus, nosmetipsos me liberabit de corpore mortis hujus ? Gratia Dei per
seducimus, quia verilas in nobis non est; quod si JesumChrislum, tam genlilis, quam Judsei remota
confessi fuerimus deticta nostra, fidelis esl et juslus, probetur esse persona; audiamus tamen hunc alibi,
qui dimiltal nobis peccata, et mundel nos ab omni quasi sese manu propria designantem ac semetipsum
iniquilale (I Joan. l). llem quod si dixerimusquia non specialiler indicantem : Ego ipse mente servio legi
peccaoimus, mendacem faciemus eum, et Verbum peccati (Rom.vn); et ilem de seipso : Castigo corpus
ejus non erit in nobis (I Joan. n). Dicatidem: Hmc meum, et in servituiem tedigo, ne qui aliis pradico,
scribo vobis ut non peccelis. Scd si quis peccaverit, ipse reprobus efficiar(II Cor. ix). Quis igitur non ad-
advocatum habemus apud Palrem juslum, el ipse "* vertat quid inleresse poluerit quod membra sua
. propilialio peccatorum nostrorum, non tanium noslro- castigando refrenaret, ne reprobus existeret, si nullis
rum, sed et tvtius mundi (Ibid.). Ilem ipse : Onwe talibus slimulis piilsaretur, quod negligendo, et non
quod in mundo est, conCupiscentiacarnis est, el con- corporis sui castigatione subigendo, reprobus esse
cupiscenlia oculorum, et ambiliosmculi, quw non est potuisset? Quapropter cum hoec et apostoli de se-
a Patre, sed ex mundo est; el mundus transil, et metipsis professi fuisse monstrenlur, qui etiamsi ista
y concupiscentia ejus: qai aulem fecerit voluutatem minime prodidissent, procul dubio (amen omnes
iDomini, manel in mternum(II Cor. xn). Veniat mini- oraiionem doniinicam et necessario prsedicarenl, et
mus aposloloruin, sed Vas electionis Dei; veniat veraci eorde proferrent, qua quotidie supplicantes
niagister genliuru Paulus praedicatordivinse gratiae dimitti sibi sua debiia postularent, ct ne in lenlatio-
singularis, el mysterii coelestiscopiosus expositor, nem inducerentur orasse, et ut a malo liberarentur
ille qui verba ineffabilia sive in corpore sive extra suppliciter implorasse doceantur, propter quod etiam
cprpus nesciens in tertium coelum levatus audivit: lilJoannes apostolus, quod supra jara dictum est,
«jui lanta gratia reduhdavit, ut cum oirmium esset ihtelligitur cdidisse, dicens : Si dixerimmttos pcccai
121 - EPISTOLJE ET DECRETA. 122
tum non habere, mendacemfaciemus eum II Joan. 1), A , siistinnimus, ipsarum r«rum desideratis aifectibus
Christum scilicet, qui hanc orandi formam suis di- assequaraur, quatenus hac incursionum peste prorsus
scipulis condidisset, in qua vel quotidiani debiti exuti, tranquilla semper sanctiflcalione viyamus,'
relaxatio proveniret, et ne in tentationera inciderent quod in il!a ftilura beatitudine promittilur esse com-
implorarenl, vel ut a malo libcrarentur exposcererit, plendum, cum, sicut ait Aposlolus, corruptibite hoc,
si nihil esset omnino quod aul debitum prsegravaret indueril incorruptionem, et morlale hoc induerit im-
minime relaxatum, aui lenlaiio posset inferri peccati, mortalilatem(I Cor. xv), a(que animale corpus spiri-
aut nullum a quo liberarentur malum prorsus exi- (ualem sumpserit dignitalem. Igitur dubium non est
steret. Sic autem quosdam movet surripiens illusio superbiam super omne esse peccatum; quippe de
dormienlium, quasi non gravior oestimatasit concu- qua scriptum est: Initium omnispeccalisuperbia(Ec-
piscenlia vigilantium. Quamvis eniiu et insolentia cle. x). Quod lanlum malum est, ut singula prave
corporalis frequeniius refrenanda sit vel castigatione facta in hoc ipso quia prava sunt censeanlur essa
jejunii, vel ciborum frugalitate sumptorum, ne ma- damnanda, solaque sit superbia quaeet in benefaciis
leria prsebea,iur humanis sensibtis phantaslicse vo- periculosa doceatur : heecest quaenon tantum animal
luptatis imaginatione fallendis, vel magnis hoc de rationale in terris positum conslare non sinit, sed
miseralione divina sit precibus implorandum, ut ab " angelicam^quoquedejecit infesla naturam. Nam cum
illecebrosis visionibus sopitae mentes reddantur ira- Deus omnipoiens, qui fecit omnia bona valde, cuncla
munes : tamen sive hsecincontinenter agenlibus sive suis modis el congruis ordinibus insliluta condiderit,
viventibus coniinenter eveniant, certe si quis est, eaque propriis concesserit vel manere, vel proficere
minor reatus est nescieutium, quam carnalis operii posse mensuris; hic rationabili creaturae subrepsit
appetitu palatii aperleque cupientium. Denique licet affectus, qui per id, quod decentius facta consisteret,
non parvo Dei munere polialur quisquis aut nullis plus ei de propria dignitate, confidere, quam sicut
lalibus, si fleri potest, aut perraris pulsatur insidiis, niodus ejus poscebal, de ipso collatore aigmtatis
nusquam legimus in culpam vocari phantasmata so- ingessit, atque ita aliter appelendo sui culminis flr-
mniorum, sed plane ipsius Domini voce non ignora- mitalem, quam competerfsejus decens norma requi-
mus esse depromplum quod qnisquismulieremviderit reret, fecit eani prseter ordinera naturalem cupiendo
ad concupiscendum, eamdem sil suo corde mw- fasiigium meriti potioris erumpere, qui excessus
chalus (MattJt. v), ubi consequenter reatum subesse utique sicut reatum intulit excedenli, sic justiliam
non dubium est. Ideoque tam jugi supplicaiione, Conditoris, contra cujus ordinem lendebatur, offen-
quam eleemosynis, caeterisque bonis actionibus e*- ' dit; et dum ab eo lenore cessaiur quo solo profice-
piandura est. Non enim vacat mysterio, quod dictum ** relur ad summi boni perenne consortium, conse-
est omnia per eleemosynam posse mundari, cum ait quenter, qui ad ejus stabilem parlicipalionem per-
Dominus, dum de inlernis externisque figuraliter venire non posset defectus accessit, sicut creaturae
puriflcationibus loquerelur : Verumlamenquodsuper- rationalis usibus congruebat. Non angelos ad profe-
est, dale eleemosynamet ecceomnia mvnda sunt vo- cium conditos promerendse stabilitatis seternoeilla
bis (Luc. n). Sed etiam illud quod carilas cooperiat res indicat, quoniam si facti essent ut ulterius nihil
muliiludinem peccalorum (II Pet. iv), ut scil.icet egerent, nulla pars eorum ullum poluisset. habera
quidquid insiaceritate corporis et mentis attrahilur, defeclum : non enim in eis diversam naturam fuisse
rationalis pietatis opere deleatur. De beatis aulem, dicendum est, ne ille, qui propria voluntale prolapsus
sicut supra jam diximus, apostolis, (antum debemus est angelus excusaretur, si lioc illi non suaeproter-
nosse quse ipsi de sua conversatione sentiri propriis vitatis ingessit arbitrium, sed necessitas sibi indilae
vocibus ediderunt. Quaevero lacita sunt ab eis, nulla condilionis imposuisse videatur. Unde ergo be.iti et
nobis relinquelur liceutia perscrutandi. Sed jam dili- sublimes angeli de perceptis grati, pise devotionis
gentius vestigemus, cur post reparationem quo- officio, et non seipsos, sed poiius ipsi prseferendo
que generis bumani, renovaiionemque aiaturae, quse convenienler auctorem, ad ejus perpeluitatem profi-
fit per baptisraatis sacramenlum, non solum hocc cere provehique meruerunt inde isli qui reprobi
viiia sublata non fuerint, sed ipsos etiam in magnse sunt, de perceptis consequenler ingrati, debitumque
contineniise proposito constitutos sive minus, sive dissimulantes obsequium, seque ipsos magis quam
amplius, prout quisquis gratia divina dispensanle qui tanOedignitatis substantiam condideral, prseleire
profecerit, tamen infeslarenon desinant, cur relicta molientes, et ddectatione suse creationis illecti a
sint contra quae mens religiosa pugnaret. Et iicet Creatoris bonore cessando, quanto arroganter elati,
jam salvati per fldem spem redemptionis acceperi- tanto seternitatis rectitudinem per irreverentiam non
mus, adhuc lamen exspecleiur, sicui ait Apostolus, sequendo, ab ejus pariler et indignatione et parlici-
redemptio corporis nostri, el cum mysleriis coelesti- patione retracti sunt, et ab eo quod sempiternum.est
bus jam renatis pignus sit adoplionis ingenilum, recedentes, in id quod semper deficit sunt reducli:
perficienda deinceps sustineaiur adoptio, ut scilicet quod prastanle Deo nostro, alias confidimus plenius
delicienlibus iisdera viliis conira quae nobis in hoc exsequendum. Nunc interim quanlum prsesenti ne-
temporecontinuadimicalioue (sic) ab bac necessilate goiio sulficit, lisec illa causa est, hoc illud malum,
lib«rati, quod fide suscepinius, qtiod spe proposila per uuod eiiaw siue vitio corporali quadamspirituali
 "
135 GELASU PAPJE 1 m
forniealione motus angems a.divina qua illustrabalur A J opificium, cujus el aliud opus consiare veluli miiiime
gratia et participatione detapsus est : eoque modo potuisset, ineffabili circumventse pielate consuleret,
degener factus, ac de ccelesli sede pro hac sua utramque vero creaturam recte conditam hac ralione
decoloratione seclusuS, secundae conditionis imagi- monstraret, quia et degeneres angeb per sanctorum
nem D.eiper invidiam flammatus evertit. Iisdem mo- angelofum beatitudineni confutaritur. Quod ii,sdem
tibus aggrediens in securitate degentem, quibus de modis quibus illi, hoc est, debiise pielatis officio,
summis ad ima male confisus ipse deciderat, hinc creatoremque suum debita praedicatione laudando,
illa felicitas paradisi primis hominlbus constare non per dignationis ejus augmenta, profeetumque reve-
potuit; hine illa primae conditionis integritas, dum rentise competentis, participationem boni pareniis,
ita de se fidit, tanquam ipso qui condiderat non stabilitatemque perpeluain sempiternae glorise sunt
egere, nec de perceptis agit gralias, quod nusquam adepti; sic isti quoque si eodem lenore uiterentur,
fecisse memoratur, nec de conservandis quse sum- ad similem beatitudinem venire potuissent, nisi de-
pserat poscit auxilium, nec ad eum etiam pulsata sides a sui laude facloris et competeniem revercn-
tentatoris accessu devola concurrit, et consulit, liam non sequentes, ab ejus retracti pariicipaiiouis
Buoequese eredit inter prospera voluntati, facile sine affeclu, propriae nequivissent incrementa perfectio-
prsesidio Creatoris patuit deeeptoris insidiis; et in B ] nemque sumere dignitatis, dum suse institutionis
prsevaricalionem iracta consequenter iiliciti, condi- clarilate detenli ulterius se nihil egere, ac sibi se
lionem prsefixse morlis invenit meritoque est com- sufficerc posse prsesumunt, per quoeseipsos obtinere
petenti subjecta vindictoe : quoniam nec de bonis ffdenles quidquiil per solam graiiam potuissent Con-
fuerat devota relinendis, nec malum praecaverat ditoris adipisci ," quod in suoe prorsus conditione
anle prsedictum, dum per majoris arabitum potesta- mutabiliiaiis hahere non poteranl, homo quoque de
tis, Deum se scilicet fore prsesumentis, foveas ho- seipso manifestis indiciis revincatur, in lantum rite
slilis persuasionis incurrit; et quse, si suo ordine factus,ut qui per divinam gratiam pote<tsurgere post
mansisset grata factori perpetuum summae commer- rninam, multo amplius potuisse doceatur, si eamdem
ciuni Deilatis poluisset apprehendere, compeleiiter gratiam devota menle sequeretur, integer perma-
sine debito summse Divinitatis oflicio copiosa pro- nere, qiiantunicunqne gratia ista praejvaleat magis
missione lustrata, ad Diviuitatem non potuit perve- iiide cognosci, dum et incolumis absque eadem slare
nire. Sic ergo sine illius principalis acsummae ratio- - neqiiiverit, et valeat ad eamdem incolumilatem
nis affectu, quse in bonis semper retinendis contra- redire post lapsum. Bonus crgo artifex Deus, qui
riisque refutahdis intemerata persistit , ad cujus s"empilernumet summum sediper habet esse, quod
utique similitudinem raiione fuerat animal instilu-' " bonus est, atque ideo nec unquam crescendi gerit
tum, ut ea pro suo modulo congruis aciionibus imi- amplius appetilum : quia nihil esi super id quod
tando, ipsiusque servando reverenliam, subsequen- sempiternum bonurii semper et sumihtini esl, nec ulla
doque graliam, ut vere similitudq ejus et imago potesl inelinatione diminui de hoc ipso quod sum-
permaneret obtinere potuisset, fierelque divinse ra- nnim bonum sempiternumque con^eniit. Unde eiiam
tionis tanquam suae parentis et auctoris digna con- 110nper rapinam in forma Dei dictus est conslituiu>-;
sorlio, et per hoec niliilominus, utpote particeps qui hoc babebat ntiqtie per uattiram, sicut ille spi-
seternitatis, aeterna constare, dum sua quse creata ritus qui quod nec sempiternum habebat omnino,
fueral dignilate confidit, sibique se putat in eoquod nec summum, per rapinam maluit occupare quam
erat facta subjacere, nec subdita veneratur devoiione per auctoris gratiahi perpelem consequi dignilatem,
factorem, et ab illius participatione discessit, et in . a quo sumpserat angelicae substantiam clarilatis,
seipsa siiie illo in quo habebat subsistere posse, quemadmodum beali angeli in divina gratia pernia-
non conslitit. Atque ila ordinem legitimaerationabi- nentcs consecuii s.unt sempilernae beatiludinis firmi-
litalis excedens, in irrationabilitatis abruptum per lalem : pravns auteni Spirilus nec illud poluit obti-
verisimilitudinem ratiocinationis, qua Deum se fieri _ nere quod visus est incompetenter invadere, et te-
credebal, abducta est; et illius privatione, quse' norem suse conditionis excedens, in hoc ciiam non
sempiterna vita esl, in istam recidit quae sine fonte poluit permanere quod factus est. Auctor ergo bo-
vitae vilam perpetuam relinere non posset. Quamvis nus ut bonum se opus condidisse firmaret, si iti
crgo pro his transgressionibus digna fueril uliione, eadem Sui condilione persis(erel; inferioris creaturoe
justus (amen arbiler Deus sic islam creaturam propo- suoemjseralus offensam, quod spiritualis substantia,
sitse legis aequitatecorripuil, ul quse divinum sequi quae et sui et alterius processerat, ipsa decept ix
tramilem inler felicia fastidivit, sihimet ipsam merita alque in sua nequitia perseverans omnino consequi
Innce dimisit. U( tamen quia et dec.epla fuerat crea- digna non fuerat, lerrenae conditionis et per fraudem
turoe polioris incursu, illius scilicet quse fremebat deceptse substantiae naturam pariter clementer sus-
illo lerrenam proficere posse siibslantiam unde spi- cepit et causam; sicque, ut nunc breviter explice-
rilalis ipsa deciderat, et tanquam solatium caperei mus, compeienti lapsam dispensalione reparare pro.
cupiebat de alterius ruina creaturae, velut non solum ponens, ut in seipso bsec eadem natura, quae per
se culpandam ex alterius quoque transgressionei inobedientiam morlis rediret ad vitam, solus ipse
practcaderet, sed lapsum suurii in Creaioris referret peccat \R se sciens [forle peccati nesciens] in sub-
 12S •' EPISTOL/E ET DECRETA. 116
stanlia quam |vost peccatnm restaurandam potenli A figmenlum,crealiin Chrislo, in operibusbpnis (Ephes.
benignilate susceperat, ut indebilam mortennmam n). Itemque ipse de eadem : In Christo enitn.J.esune-
siiie peceato utique non debebat pro his qui per que circimicisio aliquid valef, neque prwpultum, scd
peccaium debitores mortis exstiierant, imputaret; nova crealura (Gal. vi).
simulque diabolum hominis deceptorem qui con- Hoecutique crealura, qua in Cbristo refecli sumus,
sentieiileiu sibi subditum per divinam tenebat jure non qua ab ittitio facli sumus, de qtia eiimn bealus
senleniiam, per justiliam nihil ei reddere jam de- Jacobus apos(ohis sic ait: Volunlarie genuit nosverbo
berUem. Et cum occidisset eum in quem sine pec- verilalis, ut simusinilium a.liquddcrealurwejus (Jac, 1);
cato liecntiam non habebat.meritoei vicemutua sub- non illius crealurse quse in Ada.mcondita est, sed qum
jugaretur addictus, quique se humanaesubstantise ut- Palris luminum, a quo esl omne da(um oplimum et
pole capiivse suse doniinum deumque jactabat, huic donum perfeclum, voluntale genila verbo verilatis,
et justo pariter, et Deovero mutuo subdereiur. lnter- initium sumpsit in Christo; et boc ipsum~ideo, ne
erat enim sequitaiis immensseut non abruptae divinse qiiibuscunque suis bonis fiderel humana subslaniia :
poientisediabolus, sed ipsius hominis etiam quem se sed quidquid recti in se esse cognosceret, desursum
prosfravisse jactabat justitia vinceretur, quibus noi) * descendens esse perpenderet ab incommutabili et
salis habuit reparalor excelsus ut ipse tantummodo B gine vicissitudinis obumhratiorie luce §emper iin-
in ea natura quam sumpserat gereret de hoste hu- mensa, per quam sibi muiabili et vicissitudinum
mani generishunc iriumphum. Quid enim preeslare- obumbratione fuscatee, luminjs vgri muiius seniire
(ur universeenoslraecreaturse, si victor diaboli solus -impendi. Haccest igitur illa crealura, quoospirituali-
Christus existeret? Tribuit ergo fidelibussuis dignan- ter vivens, nnn volens sustinet mortalis infestalionis
ler immensa pielate consoftium. Tribuit per gratiam affectus, contra quos indesinenter pugnans, mallet
suam (idemque collatam, ul hominum millia ineffa- 11011 habere quos vinceret, quam cum infeslo jugiter
bilis compendio sacramenti participatum ejus acqui- hosle confligere. Non volens ergo subjaceat in tan-
rerent, renovalaeque in suo salvatore naturae facti (um vanis desideriis, in quantum sine duhitation>:per-
consiniiles, ipsi quoque fierent decepioris sui muiata ituris. Unde dicit Apostolus : Cnro concupiscit ad~
sorle victores. Ilaque contra superbum spiriium per- versus spirilum, el spiritus Mversus carnem, ut nonquas
ra.anentem, hoc esl provisum curaiione salvandis, ut vultis, illa faciatis (Gfl.t v); sed propler eum, inquit,-
pompelentibus modis ad suseconditionis integritatem qui subjecit in spe (Rom. vin), ut riemo in hac scili-
proficererit, dignitatemque ccelestera; qtiatenus ela- cetvita rursus de plena felicitate si.t arrogans; ac na
(ionis exitialis affectum (qui non" solum humanam, rursus forsilan desperalione succumberet, sic eam
sed ipsam qnoque, sicut dicium esl, angelicam pro- ^ subjecit his molestiis perferendis, ut lamen spe con-
straverat anta natuiaiu) bumanitate necessaria me« soletur erecta. Hsecest igitur sine ambiguo crea,tura,
dicinaliter declinaret ad integritatein reparandam, de qua ait, quia et ipsa creatura liberabilur q servitule
quippe post lapsum carere debuit illo malo quo in- corruplionis in liberlalem glorim filiorum Dei (Ibid',).
legra praestare nequiveral: Oportebat auterii ut ijisa Palefecit de qua creatura velletinlelligi, in Uberlatem,
qufique ralionabilis humana creatura quod propria inquiens, fitiorum Dei, quoein hoc mundo ex ea parle
volnntate penlider.it, etiam secundum Dei tratiain nunc servit qua viliis infeslatur humanis ; lunc ad
proprlain reeiperef volunlaiem, et quoe sine merilo liberlatem liliorum Deiperfecta securiiale yenturam,
curabaiur, trbueretur ei ut etiam haec sequeretur cum corruptibile hoc induerit incorruplionem, et mor*
ex merito : proplerea maluit singularis ille salvator tale hocinduerit immortalitaiem. Vt fiat sermo qui scru
perflci potius in infirmitaie virtutem, quam rursusi ptus est: Absorpla esl mors in vicloriq. Vbi es.l,mors,
sine iufirmitale vel de se confidentem, vel auctoris; vicloria tua? ubi est, mors, siimulus tuus? slimutus
negligentem fieri huminam stibstantiam sine infirmi- autem morlis peccalum est, vklus vero peccali lex. Deo
late securam. Hine est igilur quad R. Paulus, qui auiem gratias, qui dedit nobis viclpriam per Dominum
et ruinam conditionis humanse, et restaurationemi noslrum Jesum Chrislum (I Cor, xy), Quapropter bea-
cseieris copiosius intimavit, etiam de seipso clamat: tus Apostolus manifestius volens,el. de qua creatura
Ne magnitudorevelationumextotlat me, dalus esl milii ageret, et de qua ejus servitule,, quave libertalc dis-
slimulus camis mem angelus Satanm, qui nie cola- sererei, utpoie perquem Christus loqueb.alur>oRien-
pftizet;'propter quod ter Dominum rogavi ut discederet dere, adhuc inculcat, et di.cit : Scimus enim quod
ame, el dixit mihi: Svfftcittibi gralia mea; nam vir- bmnis creatura ingemiscit et parturil (liom. vhi); hOn
tusin infirmilale perfwitur. Libenler igilur gloriabor ini nisi ralionabilis creatura est, et illa rat.ionabilis, quse
infirmitalibus tneis, ut inhabitet in me virtus Christii quid ingemiscat, quidve parturiai, jam rcnata co-
(II Cor. xn); etilerum ipse : Vaniiati enim crealura gnoscit, et infirmitatem suam deflens, pron.iissionem
subjectaest (Rom. vm); adhuc uiique vanitati, quan- perpetuse tranquillitatis exspectat, quo doctor egre-
lum adbuc mundanis sensibus implicalur, corrupti- - gius quousque perducat, diHgeniiiis ihtuendimi. est:
bilique conditione deprimilur; iila utique crealura, iVoit solum, inquiens, illa, Iioc est creatura popwM
de qua idem dicit aiibi: Si qua igitur nova-creatura, Christiani, sed nos ipsi primilias spiritus babenles. Ipsi
ivctera transierunt; eccefacla sunl omnia nova (II Cor. utique apostoli, ipsi Ecclesise principes el. parenies,
v); et de qua idem alibi dicit: Ipsfus enim sumus qui primordialiter sancti Spiritus dona suwpserunt.
J27 GELASIIPAPJG I m
quse ecclesiasticis ministrarent spiritualiier incre- A. Cerle enim ipse qui hsecdicehal, ex Deo utiquc na-
mentis; ubi sine controversia semetipsos quoque in tus erat; el tamendocebat atque prsedicabat,dicens:
una eademquequamvismajore gratia praeditos, unde Si dixeritnusquia peccatumnoi)habemus,nosmelipsos
et ait primilias spirilus habentes, quasi primates seducimus; et csetera, quoe superius comprehensa
gralise Dei, in una lamen eademque secum tolamque suni: sed qualiter peccare non possit, qui ex Deo
Ecclesiam generali conditione constituit: sed etiam nascilur, ipse potiusvirDeoplenusexponat: Sidixe-
nosmelipsi,dicens, primitias spiritus habentes, inlra . rimus, inquit, quia non peccavimus,mendacemfacie-
nos gemimus: aperuit quorum ille gemitus, quemsu- mus eum: quod si confessifuerimusdelicla nostra, fi-\
pra dixerat, esse noscatur, et quidgemeret evidenter delis esl el justus, 'qui dimitlatnobispeccala,el mundet
exposuit, adopliontmqueexspeclantes: certe jam sa- nos ab omni iniquitate (Ibid.). Patefecit quomodo
cramento regenerationis pignus adoptionis accepit. qui ex Deo nascilur, peccare non possit, ut scilicet
Quaeest ergo isla adoptio, qusepost adoptionum ini- unusquisque (ideliumpostquamex Deomatusest, sic-
lia sustinetur, quseveredcmptio corporis noslri, quse ut se non habere peccatumpronuniiare non debet,
ventura proponitur? Ergo non accepisti, quoeexspe- sic quod admittendo contraxeril, confidenti relaxa-
ctare le dicis? Accepi, inquit, sed mysteriis sum re- tione submotum peccatum inesse nou possit, sicut
novatus iniliatusque coeleslibussuperstes et in liac BI ipse eliam secutusadjunxit: Hmc scrihovobis,ut non
adhuc mortalitate consistens, quse sua sunt in me peccetis; sed si quis peccaverit,advocalumhabemus
competenteroperantibus, adeorum plenitudinemper- apud Patrem juslum, et ipse est propitialiopeccalorum
fectionemque valeam, alque hic pugnanlium ibi sit noslrorum, non lanlum noslrorum, sed lolius mundi
consummata victoria, ubi diceudumest: Absorplaesl (I Joan. n). Quod breviler indicatum prudens lector
morsin vicloria: ubi est, mors, slimulus luus ? Nunc per totum Scriplurarum corpus copiosispoterit lesli-
autem sp^salvi facli sumus; spes autem qumvidetur, ficationibusinvenire et nianifestiusapprobare.
non est spes; natn quod videl quis, quid sperat ? si au- Sic temperalum nostraesalulis anlidotum, ut omni
lem quod non videmussperamus, per palienliam ex- protervitale deposita, qui glorialurnon in se, ted in
spectamus(I Cor. \\;Rom.vui). Saiis clara luce pale- Dominoglorietur(II Cor. x). Eiiara illud prseterea
fecit qui sit siafus in hac vita fidelium, quid in fide diligentibus intuendum est, quod quosdam movere
lcneant, quid in spe sustineanl, quid tota caritate de- perspeximus id quod ait Aposiolus, cum conjugibus
siderenl; quod lolum incunctanter ideo fit, sicutqui- (idelibusqueloquerelur, sanctilicari scilicel sive vi-
dam magister Ecclesiae (Augiistinus)sapienter edo- ruin sive niuliereni infldelem per cujuslibet sexus
cuit, dicens : Ad magnam enim utililatem fidelium n (idele consortium: et imprimis non inconvenienler
materia est servata certaminum, ut non superbiat rw u occurritquod diclum est de fcedere
conjugali; erunl
sanctitas dum pulsatur infirmitas, quo scilicet sua duoin carne una (I Cor. vn). Per quod possit conse-
saltein fragilitaie commonita posl ruinam, non in se quenter intelligi, ut quoniamcujuslibetconjugisfide-
(idat nostra condilio, sed ad illius incessabiliier re- lis corpus teinplum est Dei, et regeneratione purga-
curra( misericordiamreformanda, cujus graliam non lum, divinique sanctificatumper puriflcationeinmy
quaerendo,nec in paradisi poluit interaerata felicitaie steni.secundumquemdam modum.perconjugalisuni-
c mstare, discatque sine lali prasidio inde lapsamper tatemcanrisetiamconjugisinfidelissanctificaliocorpus
quod instruitur post aerumnasad gaudia redire per- attingat, Iongequedistet ista societas ah illo consor-
peiua; multoque se magis incolumera hoc subsidio tio quod in utrisque conjugibus idolis mancipatum
durare potuisse, quo non solum ad crealionis suse est, et immundi spifitus habitatione pollufum, dum
reducilur insliiulum, sed ad coelesle prseparatur ha- in illogenerenuptiarumperlegem foedusqueconjugii,
bitaculum. Huic autem disputationi nullalenus sesli- ad alterum tametsi nescienlemforsitan nec volentem
metur esse conlrarium, quod in Epistola sua beatus divina benedictio peralterius unitsesibi carnis acce-
Joannes apostolus et evangelistadisseruit: Quia qui dit. Inisto vero, et principalisilla fornicatio quaani-
natus est ex Deo, non peccat(l Joan. lv), ul ex hoc ma alienatur a Deo et spiritus pravi contagium tam
videlicet qui regenerati sunt, 11011
peccare credantur; reddatutrumque coiijugemdelestandacoinquinaiione
quod utique si eo sensu, sicut quidam non recte ju- maculatum, quam ab ilia fide quse corda pitrilicat
dicanles arbitranlur, vir magnus ille prompsisset, suininseDivinitatisexternus (sic).Deindenon frratio-
universaliter utique quisquis renatus esset jam pec- bililer (quantum arbitror) et illud concurril, ut ofa-
carenon posset. Deindecontra hunc eumdemaposto- tione fideliscujusque conjugis etiam infldeli niiseri-
luni sentire convincilur, si quis hoc eum deflnisse cordia quantacunque prsesteiiir, vel ipsa certe quae
praelendit; idemque quippe dicit alibi: Si dixerimus ad salutem pertiueat temporalem : in qua misericor-
quia peualum non habemus,nos ipsos seducimus, et dia non parum divinse pietatis acquirit: et per hoc
veritas in nobisnon esl (I Joan. i): Et iterum : Si secundumqtiemdam raodumparticeps divioaedigna-
dixerimus quia non peccamus, mendacem faciemus tionis effectusedicitur. Si enim cibi qui per legemsa-
eum, et verbumejus non erit in nobis; et ulique hoc cram describuntur immundi, per verbum Dei sancti-
tanlus et taiis dicebat apostolus; cujus si quis potio- ficari teslatur Apostolus,unde etiam illud est: Quod
remse meritisaestimafeconlendit,ipse videatcaveat- Deusmundavil,lu communene dixeris (Acl.xi); nou
que ueiwiidi.ilin moriiferocprsecipitationisabruptum. erit absurdum nec inconveniensquodper Udeliscon-
m EPISTOL/E ET DECRETA. .>,. fol)
jiigisprecern,quamfleri proipsacertum estaffectione A dignus, quo se ipse judicavit indignum, patienterque
conjugii, aliquidetiam infidelisconjuxsanctificationis, ferat lidclis coujux illo se caruisse conjugio, quod
misericordiani divinam quam fidelis conjugis implo- fornicatur a Deo, cui idem conjux fidelis inhserendo
r.tt supplicatio, consequatur, longeque differat (sicut principalem Dei retinet castitatem. Ilaque et adul-
dictum est) ab illo connubio in quo utrique conjuges lero caret, e( eo qui respuit una veraciter fieri caro
a veroeDivinitatis sunt puritate exteri, et voluntarie cum conjuge jam fideli, nec aestimetfuisse legitimum
submoti, sed immundos ulrique spiritus invocantes, quod divina sibi despexerit lege conjugii; ac polius
pari immundilia sunt referli. Nam si, comparatione libenler accipiat eum, qui anima separalus a Deo est,
levium vel gravium peccatorum, justificatus dicilur, et a se quoque corpore fuisse divisum.
ab eo qui majoribus est viliis involutus ille quera mi- Secundum lnnic igitur modum etiam de (alium
nor realus involvit (sicut djcitur ad Jerusalem quae flliis accipiendum est, quod illic consequemer asse-
tunc crirainum et prsevaricationum immanitale fer- rilur, ubi Apostolus : quod nisi hoec sanctiflcatio
vebat: Juslificaslisororemluam Sodomam(Ezech.xvi), . inter hujusmodi conjuges proveniret, filii eoruni im-
quanto magis justificatio vcl sanclificatio, etsi non mundi essent, nunc auiem sanclisunt. Sancti sunt
plena alque perfecia, secundum tamen quemdam enim, secundum quemdam modum in comparatione
modum compelenter accipitur, ubi non solum a fideli B ' illorum qui ex utrisque pareniibus iramunditise dia-
conjuge minus peccatur, sed ab eo etiain conjuge boliese mancipatis contaminatisqtie nascunlur.
peccatore remedium summae Divinitatis exposcitur, Isti enim ex ea parte qua de sancta carne fidelis
quam ubi a conjugibus u(risque peccaiur. Nam se- paremis, el templo Dei, et Deum unum in suo corde
cundum qtiemdam modum hanc sanctificatioiiem per gestaniis exorti siint, nonnihil divinse benediclionis
fidelem conjugem etiam infldeli conjugi pervenire hauserunt,in quauliquebenedictione sanctitasconti-
hsccipsa verba (estaniur Apostoli; siquidem non jam netur, cujusdignationeperstricti, sanctinoniinmerito
infidelem conjugem legitiniam sanclificationem sum- nuncupantur. Perhancquidara-etiamsanctificationem
psisse conlirmat,quiaper fidelem conjugem quippiam assumunt, ut ad eam sicut competit perveniant conse*
sanctificationis acquirat. Denique qua sit conditione quendam, jam ejus per parentem fidelem rudimenta
censendus secutus adjunxit: Nam si infidelis, disce- percipiunt, et odorem sanctaeadoptionis agnoscunt,
dat(lCor. vn), non jam inde lanquam fidelem suscipi precibus Christiani parentis, quibus eis sine ambiguo
designans, quia per hsec quse dicla sunt a!i:juid ad imploratur divina misericordia, utique sanctificatio
eum pervcnit fidelis conjugis, sive consortiurti, seu jain proebetur, et plerumque fidelis studio parenlis,
precem divinsesanclificationis et graliae, sed nisi ipse vel ad venerabilia loea parvuli deferunlur , vel etiam
quoque fidelis exislat, pro infideli sit procul dubio C nescientibus renalis fonte baptismalis sauciilicatio
judicandus. Est etiam ille modus infideli conjugi san- pletia conferlur. Aut ubi jam capaces rationis exsti-
ctificationis iinpertiendse per conjugem jam fidelera, lerint, adliortatioet ihsinuatio piiparentis ingcriiur.
si huic exhoriationem conversionis ad Deum, et cre- Quoe omnia sanctificationis instrumenta esse mani-
dulitatem summse Divinitatis insinuet, majeslatem festum est, quibus ut [forte aut] ad ejus veniant
virtulemque-ejui inculcet, et per affectum conjugii [F. veniunt; et infra, dispoliant] firmitaiem , aut
eum facilius informet et inclinet ad fidem, astruens si isla despiciunl, semetipsos sanclificatioue dispo-
qusesit spes in unum Deum credemibus, vel in hujus lient, et gratiam Dei, quse his per affectum parenlum
vitse cursu, vel post ejus transiium quae requies sit ingeritur , evidcnler evacuant. Atque ita de sanclis
futura. Hsec cum per fiduciam conjugii sanctis verbis vel de eruditionibus sanclitatis abscissi, in nou sanc-
cor ejus assidua voce pulsando eonjux fidelis frq- torum consortia profana rediguntur. De quibus nihi-
quenter insinuat, divinee sanctificationis eidem, et';' lominus sic dicaiur, quomodo de parentibus eorum
menli ejus, et corpori propinat effectum, sicut ail; infidelibus prseceptum; Si infidelisvult discedere,-.
beatus Petrus aposlolus : Similiter mulieres subditm. discedat(I Cor. vn).Nunquidnam hoecgenera sancti-
sint viris, ul si qui non credunl verbo,per inulieriscon- tatis vel sanctificaiionis de utroque profano parente
versalionemsinevcrbotucrifiaut, considerantesin liinore>" progenilis filiis iniimanlur ? Ecce quid interest inter
cttstam conversalionemvestram (I Pet. m); quam sii sobolem ex illo vel isto conjugio procreatam; ecce
per familiarilatem suscipiat conjugalem, et Dei gra- quemadmodura isti familiares et propinqui sunl;
tiam sibi per affectum conjugii piinistratam non in, sanctificati, atque ideo non immerito sancti sunt
vacuum recipiatetrefutet, lit sanctificatio per fidelemi editi, et quibus divina misericordia consequenter ejus
conjugem conjugis infidelis, dum hisce modis ex in- precibus imploralur, quique cum sanctis educalioni-
fideliiale in consoriium sanclificationis attrahitur. bus imbuuntur, el sacroe religionis iiiilianturaffectu,
Alioquin si oblatam sibi gratiam nec per affectuml ad cujus si pervenerint firmitalem, illius per sacra-
suscipit conjugalem, quae in vacuum tam divinse di- menlum sanctificaiionis plenitudihem consequunlur,
gnalionis, quam eliam humanoesingularis affeciionis> cujus per fidelemparentem eliam ante sacramentura'
oblilus, seslimat abnuendam, atque ob hoc ipsami rudimenta sumpserunt, per quse rudimenia jam
quoque conjugis affectionem nititur abjurare, et ab) sancii, qui sancla inslitutione proeparabantur, non
ipsius pii consortii lege discedere, digne permittitur incongrue sunt vocali. Nunquid autem quia dicluni
eidem licentia discedendi; quia non est illo conjugioi est sanctifieari infidelem
conjugem per fidelein , ita
 131 ; GELASH PAPJE I. 132
dictum est, ut jam propriae credulilalis saiiCtifica-.1 esl (Joan. i), quoa diaboli esset operanus. Dictus cst
tione non egeat-, ac non inagis ideo qtii.i per illam laraen discipulus etlarh cum iieC Vefus fesset, ct
familiaritateinfidelis conjugis percipiendsesanctifica* cessaturus hoc dici. Esl et ille hiodus, quod ssepc
tioni proximus sit et propinquus effeclus? Nam si veliil generaliter et absolule dicitur,cum (arrienad
jam sanctificalus dicereiUr, ut sanclificaiionepenilus omnes generalitet nsn pertihefe manifeslurh est, ut
non egeret, non de eodem in coiisequeniibusdiceret: cum dicitur AbfahS : In semine tUo benidicentur
Infidelis si vult discedere, discedat; sic ergo ct filii omnesgentes (Genes-.xxn), omnes qiiidera genles be-
eorUranuncupati sunt sancli, quia per sancli parentis nedicentur; nec erit ulla hatio sub ccelo cui hon
affectuaiCapicndaesinl proximi sanctitatis; non quod prsedicetur Evahgelium, et tuhc vehiat fmis; sed
jam ipsi propria sanclificatione non egeant, quae ipsse genies nori. ex ihtegfo omhes behediceniur,
utique, sicut nullus Ghrislianus addubital, Sine fe- quia non oimiiuiri esl fides : vel Sicuii est, omiiis
generationis sacroe mystefio nec stimilirf heChabe- lingua confiteatur Deo {Philip. ln) ; cui locutioni
lurj sieulelparenseorumiiifidelis, sicsanctificatus di- sensus ille conneclitur, cum ex parle toium ssepius
cilur perfidelem, ut si tamen ingesiaesibi pef fidelcm nunciipatur: sicut et luiiC homOJUda cuiii totahl
conjugem saiiciificationis ipse legiliinum non siisce- genlem procul dubio hominafet. Sic Cl illi fideles
pit effectum j infidelis fuerit huncupatus. SiCutergo ]8 sancli videri possunt Vocati, quia mtilti, vel plufinil
eum, quem per ftdelemconjugem sanctiflcatum dixil, ex his, per ea-qusedicta surtt, hiysteriis imbuti cccle-
posLeanuncupat inlidelem, quia proprie ipse vel ipsa stibus , saneti efficientiir, et hierito jam esse dicli
non credidil, sic et filii qui per fidelem pafentem 6o stint quod futilfi sunt, Vel ex ca poflione , qua per
ntodo saneiilicaii quo corijux, sancli appellaii siuit, religiosuhi parentem erarit participes sanctitatis,
nisi ipsi quoque prOprie credantj infideles conse- tanquam jam ex iritegro id essent, sarieti sunt riuhcu-
quetiler exisluiit. Salis enini apparet, secunduni pati, vel quia ex talibus filiis multi futuri essent plc-
quemdain modum sanclificatioiieiii hanc conjugis n* saiictificaiioniSbaeredeS;
appellatamj 'qui postea ihlidelis asseriiur; sic Crgoet Jam et isti ex eo quod fuiuri fuefarit nuticupati
de filiis ihtelligenduui esti Nuhquid igilur, quud saepe suntj el licet lioc esSeiit plurimi fOrsitanhhnc fuluri,
repetendum est> sbboles profanorum hujuscemodi a parfe sahCtOruiiitoti saricli gencraliter sunl vocaii.
sanctitatis aliqua fciijuslibetparentls pOrtione conlc- De resurreciiohis vefo qualilate, vel de ea qnse post
ghut', vel alitiuibiis liujusmodi discipiinis, precibUs, resurreciionem species sit futura, audiainUsAposlO1
adlioriationibus cujUspiamparticipaiioneiii , vel ho- lurii prsedicaiKem,ubi ait: Sed diccl aliquis,Quomodo
litiariij vel audittrra, VCleruditiohemsanctitatis assii- restitgchl mottui? Quali auiem corpore venieni(ICor.
mitj quae esl sub immuhdoruni spifiluuiri domiha-' " xV)? Cl huhiarioe hienlis diffideniiahi fedafguens,
lione COnsistens, el diabolicis praevariCatiohibus,et qiiam mCrito stultarii, quaeT)eo quidquam judicaret
contagiishiaiicipata? Hocmodo sehiper immunda esi, impossibile, huricupaiido, cohipetenter ex rerum
quo pareiiies, quahdiu ih eaderii perversitate con- eliatn visibiiium Ct huriiaiiis Cotiversalionibususita-
6isiit; pleruriique aiitemet per aiilicipaiionehi (qiiod tam siriiililUdineih coniparatiohehique magnificam
in Scripturse sanclaelextu frequeniius inveriitur)jam prseclarus doclor iiiduoil, dicens : Insipiens (qui Deo
esse dicifur qiiod futurum est, sicut in Evaiigelio hSecimpossibilia'sestimas,vel ambigis esse facienda),
legihiuS.Quia Jesus hiorifurus erat prOgente, etnon jii quodseminasvivificatui;nisi piius moriatur(lbid.)1
lantura pro gente , sed ut filios Dei, qui erant dis- Quam similiiudinem ad fesurrectionem coriioris post
persi, congregarei ih unum. Filios Dei cerle jaiii niorleiri fliturarh eonVeriienieraptavit. Deinde quod
iiitncupans qui adliuc esseiit diffusa gratioe evoca- seculus adjecit : Et quod seminas, non corpus quod
tione per munduih sacfis innOvsiiidi mysieriis, in futurum esl seniinas, sed nudum granum, ut puta tri-
Dei filios adoplahdi : vel curri dicilur : Beali qui non lict el cwlerorum. Deusdutemdat illi corpus prout vo-
videruhlel credidefuht (Joan xx), jarii beali appellali luit (ibidem). Ad qualilalem jam et specieih, qnse
sunt qui adhUc tunc fuluri fueranl beati, cura essent n post resufrecliohem lutura est, genus comparationis
qusc nori viderantxrediiUri; sicut et plerumque pro adhibere cufavit, prout voluit, inquit. Quid adhuc
facieridis jairi facta feferunlur, ut foderunl manus quseris? prout voiueril Deus, sic dabit unicuique
medset pedes meos (LUc.xxiv). hem tanquara pro- cofpus irieffabili potenlia suscilatum : sed forsitan
'fllehdo defihiiur qiiOd non sit causa qualibet inter- arbilref is ideo magis significari non unicuique suuin
vehiente faciertdum , sicrit bcalus ApOstoIuspro de- reforraandum proprie corpus, cum asduatur prout
votione proedicaiiohis irijunClsead llispanias se pro- Deiis voluerit esse reparandura
fltetur iturum qiiod tanicn Certa dispensaiione Dei- Diligeiiter ergo sensum plenius hseCtraclantis in-
tatis quod flefei hori pfovenit; alter cum appella- tende, si scire conaris cujusmodi corpus unicuiqua ;
•
*tuf ali.piid fesse quOd iibcipsum esse cessavit, vel sii Deusboc ipsum prout volueril redditurus, et lan-
*ccssatufiihi est 'hoc ipsuin esse quod dicitur, ut quam libi jam tunc ad ista respondenlis Aposloli|
Jridas apoStoirisqlripfsevaricarido, quod estappella- verba perpende. Nosse desideras quare resusciiatis 1
lus amisit, siCiit idefniet discipiilus dictus est, cum bominibus corpus prout Deus voluerit sit daturus,
quidein hec Chfisti discipulus esset, sed poiius dia- agnosce prudenter, et unicuique seminumproprium
boli, sicut de eo dictuui est : Vnusex vobisdiaiolus corvus (Ibii.), quod utique non sine causa vir Deo
 l53 EPISTOL/E ET DECRETA. 154
plcnus adnectit, nisi ut futuras hominum hujusmodi ii seminum diversilas indicarel, suppeditaretque plense
duhiiatiohes expelleret. Audi, inquam, quod sapieh- comparalioni facultas per qri&hi ad Specialitateiri
leradjecit, et ex similitudine rem ipsam cui COmpa* corporum designandam cohvenientissinie diceretur,
raiur agnOsce: el nnicuique, inquit, seminum pro- et unicuiqueseminum proprittmcorpus (1 Cor. xv), ut
prium cbrpus; si in simililudine proprium Corpus, quod una speCies cujuslibet graiii, discrelo sexu,
ergo et ih re, cujus similitudo est, proprium cofpus qui ei nulliis oestimare nOn posset exprirtlendoecor*
certum est esse feddendum; semina enini ista sifie poruift proprietati, sicut soepejaih diclum est, sehii-
coritroveisia honiinibus comparavit, de quorutii uti- num diversitas inielligentiam riiiriisffarel.
qUe morte et resurrectione loquebatur'. alqile ideo Triplex igitur in bac comparatione proposilio,
isingula singults 'conferefis, quahtum ad vivificahda disputatio, deflnilio est; et quantum ad intelligehdam
post raortera corpofa peitineret, de gfani hon priris reSurrectionem pertinet corpOraierti ex simililudino
vivificati quam moftui comparaiiohe singulari ftiira* grani non prius viviflcati quam mOrtui cOrapeiens
biliier explicavit. Debinc quali post Tesurrectiohem similitudo sufficiensque deprompta est. Quantuiri
corpore censeretur esse quisque veniurus , id est, vero 'ad id atlinet, quia non id corpus semindtur quoi
uirum hac coridiliOne, quam moriendo gestaverat, futurum esl, sed Deus dat illi corpus proul vull
an longe meliore, nihilominus illa simiiiiudine pate- ]B Ibid.), in ejusdein conlinentia lectionis necessafio
fecit, quam secuius esposuit : El m qui seminas, nu- Causa reseratur, cum corruplibile corpUs Seiriihatuiri
dum granwn seminas, ui puld trilici aut alicujus cw- perhibetur incorruplibile reddituruto, et Csetefa,qiioe
lerorum; et Deusdat illi ctfrpusprout Vull(ICor. liuic sehsui probanlur adhoerere.
xv). In bac ergo forma corpus Derini dare, decen- Quantum auterti ad proprietaicm corporum fespi-
tius quam obierat, evidenterexpressit; sicul in sub- cil edoceiidam, plehissittie declaratur quod bealus
sequeniihus diciior : Seminalur in cortuptione, surgil Apostolus nequaquam seminis unius comparationc
in incorruplionem; seminalurin ignobililaie, surgit in contetitus, per quod proprielatem corporum non
ylOriam; seminatur in infirmilale, surgilin virlutem ; posset osteridere, cUtn id una species, ut supra mc-
seminatur corpus dnimale, sitrgit corpus spiriluate moralum est, seminis non haberet, sluduit ex seini-
[lbid.). Ecce quemadmodum bominis mofientis hon iium diversitale monstrare unicuique surgentiiKii,
boc seniinatur quod corpus est post futurum. Ecce qUi sunt utique seminibus comparati, propriuin cor-
prout vult Deus inielligilur resurrecturis corpus re» pus esse reddendum. Et resurgent ergo homines vi-
(ormare post morlein curti inaestimabilisuse'niiseri' viflcali post morlem, qui ulique prius morieniibus
cordise voluntate : quod fuerat in corrupiibrie seriii- elpostmodum vivificandisseminibus comparali sunt;
natum , incorruptibili uobililate restaufat; quod fUe^C et non hoc quod moriuniur , id esl (anquam semi-
rat terrense condiiionis in ignobiiiiaie'sopiiufti, in riautur, resurgunt, sed Deus eis dat corpus ut vult
gloria ccelesti restiscitat; quod fueral mortaliialis (Ibid.), ut sil de corruptibili incorruptibile, de
infirmii.aie resolulum, redintegrat in imiiiortalilatis mortali immortale, de inspirituali spiriluale; ut
dec >re vestitum; posiremo quod fuerat animale de- quod mortis fuerat conditione decoloratum, immor-
functum, corpus spirituale reslituil, et fefoniiai : lale et decorum integritate feddatur, et proprium
quoecuncta ad siatum meliorationis subliinatiohisque corpus sicut unumquodque seminum sine dubio re-
respiciunt. Illa vero quse restat pars comparatiOnis ceplufi sunt: quod quia diverso sexui in uno semine
adnexsespecialiter ad proprieiatenicorporisuhicuique comparari non poterat, ex seminum diversitate col-
redhibendam pertinere firmatur, qua consequentef latum est, ut ex diversitate seminuni corporum pro-
dicitur : Et unicuiquesejnimwiipropriumcorpus; ubi prietas signarelur. Si vero proprium corpus resusci-
satis apparel in quavis resurgenlium ciaritate pfo- tatus quisque suscipiet, indubilanler est conscqtieiis
prietatem corporis esse man>u'ram; nec oliosum ut unicuique sexui corpus propriUinreforhielur; quia,
quod bealu6 AposlOluscum de solo ltumanogenere, sicut dictum est, et unicuique seminum proprium cor-
quod solum est utique suscitandum, necalia qusecun- pusreslituitur altributum. Et si unicuique seminiini
que substantia- lioc est munere decoranda, atque propriuhi corpus restituitur, per quseuliquc semina in
ideo sufficeret ad uiium genus hOminumunam spe- utfoque se\u omne genus iiomiuum designatum ett,
ciera seminis gratia comparationisadhibere, per quam sequituf ul omne genus liumanum, quod in ulrnque
einon prius vivificafiquam mori, el lionofabilius cof- sexuisiisest seminibus designatum,propriuin sit cor-
, ps quam seminaretur exsurgere perdgceret: sed ut piis resumpturunf. HOcnos ex verbis Aposloli fas est
j diversi sexus proprium corpus asseret [F. asseferet] sobria consideralione meliri, uiifa quoe cavenilutri
innovandum , quod ih uha specie semihis quantum est lemCrariacuriosilate prorumpefe; pfoplef quotl
ad similiiudinem respiceret, nori habebai, he pef hOC etiam commonemur : Altiora le ne quwtiefis, ei for-
. et uiiara lantummodo speciem resuscilandbfuni cof- tiora ie ni fueris scrutatus (Eccle. m). El, fton 'alta
porum futufaruni significassepritaretur propiietatuiri sdpienles, sed humilibusconsenlientes(Rdm.xn). Post-
dislinclione submOla, discre(a quseCunque semihum reriio aitendenles illud, quod apostolica quoque proe-
geiiera comparatiohis suse caute coriveriieiitefque dicatiOne fifmatum est, quod oculus non vidii, nec
duxit adllibehda , ut prOprielatem corpofdni, siCut auris audivit, nec in cor itomihisasceniit qum prmpa-
diciulu est.ouam una species discernefe noii Valebat, ravit Deus timenlibusse (1 Cof. n), quisqtiis superius
 135 GELASH PAPJE I 13C
moremati sensus Apostoli non esl inleiligentia vel A ejus conditio in illis qiioque claritatis decore perma-
comparatione contentus,. ad hoc certe, velit nolit, neat, nisi forte isti eliam illic adhuc existiment nio-
sine dubitaiione constringitur, ut qtisc oculus non tus corporeos orituros, ubi (sicut ipse Dominus ait)
vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, neque nubent nequenubentur, sed sunt sicut angeli
qualibet audeat sibi mediatione componere, quasi (Marc. xn). Quod ulique si in unam speciem corpo-
verbo humani corporis aliqua membra culpabilia, vel ris unumque sexum omnes fuerant suscitandi, cur
decora, vel reprehensibilia sint creata, cum Deus diceretur causa peniius non fuisset. Quin polius cum
fecerit omnia bona valde (Genes. i), et unamquamque femineo sexu magis compelat nubere, non illic
speciem in suo genere competenti decore subnixam, defuturum, sed cessalurum prorsus a nupliis indi-
nisi quod hsec, quoeinhonesta noslra sunt dicta, con- calur. Cum autera nihilominus scriptum sjl, ut ca-
cupiscentioeprimordialis decolorasset exccssus : quoe piat unusquisque propria corpora quw gessit, sive
utique sic fuerant inslituta, ul ad nulum menlis hu- bona, sive mala (II Cor. v), quomodo id (iet, nisi
manse famuianiia, (antummodo ex animse rationalis uterque sexus in sui corporis proprielale vel judicium
arbilrio ad procreandse sobolis causam suis ofliciis subeat, vel prsemium beatse resurreclionis accipiat ?
fungerenlur. Prseter hanc vero causam nihil contra Fallunlui autem quiputant illud Apostoli testimoniura
mentis imperium, quse prseveniendo insolenlius vo- B sibimet suffragari, quo videnlur asserere in virilem
luntatem, vel cum id voluntas expeleret, quidquam formam omnes homines resuscitandos, ubi ait : Do-
rebellionis afferent. Sed postquam anima summis nec occurramusin unumvirum perfictum (Ephes. IV).
suis subjecta non constitit, pari in seipsa naturae Quid ergo facient cum rursus idem dicat: Despondi
contumacis lege punita superbia est, ut huic quoque, vos uni viro virginem caslam exhibereChristo (II Cor.
id est animse dominio subjecia consequenter obse- xi) ? quod huic utique opinioni eorum erit sine dubi-
quia repugnarent, et quod vetiti prsesumplione con- tatione contrarium, nisi myslcrio competenter in-
tradixerat humanse mentis inobediens appetitus, in specto modesta mente cognoscant qualiler utrum
ea parte corporis indicaret, qua degeneris, ac deco- conveniat, quid itaque velit sibi, quod in uiroque
loratse supfirbsequeradicis procul dubio vitiosa fuerat sexu describat Ecclesia, quantum Domino reserante
generatio propaganda : quse utique si hic nisi essent senlimus, exponimus. Ab initto Christum et Eccle-
hac exorbilatione foedata potuerant decore tantum siam humana carne simililudine conjugii designatam
bumano generi propagando tam honesta quam mo- saBCtaScriptura teslatur. Proinde cum femineosexu
deraia pefsistere etiam in corpore sine dubitatione censetur Ecclesia, itifirtnitas,quideni humanse con-
terreno, quanlo magis credendum est in spirituali (Monis ostendilur, quse tanquam in Ecclesia conjuge
corpore ineffabililer decentius hsec posse constare; I" Christi convenienter exprimitur; sed nomine virgini-
praecipuecum nihil jam genitalis officii in illa perpe» tatis, vel continentiae ejus prppositum vel inlegritas
tua ciarilate gestura sint: sed ad hoc tantum suse fldei, de qua et ipse B. Apostolus disserit, intimalur.
speciei formseque non deerunt, ut non aliqua alia Cum vero dicitur, Donecoccurramusomnesin virum
forma quam hirmana, cui promissa resurrectio est, perfeclum,nec diversum est, nec divinum [F. divisum];
resuscilata judicetur, nec aliquid sit quod in carnis quoniamquidquid in Ecclesisecorpofe continetur, quae
perspecta resurrectione non maneat, et videatur alia cum Christo una caro est sacri Iege conjugii, etiam
species suscitala quam integrse carnis humanse li- ipsius caro modis omnibus in sexu fieri utroque quod
neamenla desig-nant: quse quisque non vult fortasse dictuni est sive illicvirginem castam,sive huic virum
moderata ralione librare, velit nolit, ut dictum est, perfecturo, ut ita sint in Ecclesia catholica inteme-
aut ad illud superius reyerletur, ul quod oculus non rala fide viventes, et saucto proposilo continentes.
vidit, nec auris audivit, nec in cor hominisascendil Licet adhuc possit in infirmitate conditionis humanse,
(I Cor. n), non oestimetperscrutandum, ant si ullra ut tauten per unam carnem Ecclesiseet Christi, id
conatur erumpere, ipse videal suoelemeritalis ab- est c.onjugiset viri, in ipso quoque virilem accipiat
ruptum. Quam autera condila sunt honesta humanoe firmilatera vigoremque perlectum, cujus per Eccle-
membra subslantise, eliam res illa nos admonel, 1v siae virgineam fidei castilaiem, quam cum eodem una
quod cum in paradiso nudi essent primi parentes, caro fiunt, et viri membra periecta; ubi illa quoqiie
nihil in his confusionis habuerunt. Unde post pec- beati apostoli Pauli verba tractanda sunt, quibus ait:
caiuin et concupiscentisevirus ingressum, corporum Omnesnos in unum corpus baplhati sumus in Christo
suorum inordinata perturbatione confusi sunl. Atque (I Cor..xn). (Juantum ad unilatem utique perlinet
ideo satis apparet, quod si in illa quavis felicitate sacramenti unum corpus sumus in Christo; quan-
paradisi positi, terreno tamen corpore constituti, tum ad sexuum diversilatem ipse alibi dicit: Sive
conspicisineconfusionepotuerunt, inulto magis in illo vir, sive mulier, omnesunum sumus in Chrislo (Ga-
spirituali corpore,' atque in illa sublimi beatiludine, lat. m) : cum suo enim loto corpore, quod ejus
quoesimilitudinem gestura est angelorum, et ut ho- est plenitudo, perfectus est Christus; et ideo quia
mini in carnis resurrectione niliil desit, inleger re- per uiiura idemque mysierium, licet diversi sexus,
formelur. Et ne aliquid deforme Conditor creasse unuiii tamen corpus accipitur, per cujus corporis
videatur, si quid de resuscitato corpore subiraliatur plenitudineni perfectus est Christus. Cum ergo vir
bonuni, potius ejus opus inde eliam comprobetur, ut Christus Ecclesise laiiquani conjugis suse et caput
157 EPISTOLJE Ef DECRETA* 138
sil et virlus atque perfectio, merilo omnis Ecclesia i Lportiones: quarum unam sibi ipsi retineat, alteram
'
in huhc unum virum perfectum, cujus est una caro, clericis pro officiorum suorum sedulitate distribuat,
tertiam pauperibus et peregrinis, quartam ccclesia-1'
perhibetur occurrere.
DECRETA DUO. sticis fabricis noverit reservandam. De quibus divino ,
erit redditurus judicio rationem. Ordinationes vero
(Ex epistola ad Dardanioeepiscopos desumpla.)
PRIMUM. presbyterorum seu diaconorum non nisi quarti, se- .
et decirai mensium jejuniis; sed et ingressu. ?
Repeti non possunt quw triginta annis quiete possi- ptimi,
dentur. quadragesimaliatque" medio, vespere sabbaii noverit •
Post quingentos annos constituta Christi quosdam celebrandas. Sacrosancti aulem baptismi sacramen-
audiovelle subvertere, cum triginta annorum lex ho- tum non nisi in Pasehali festivitate et Pentecosle
minum non possit abrumpi. memiuerit esse prsebendum,exceptis his qui mortis
SECUNDUM. urgentur periculo, ne in seternum pereant, talibus
Non oporlet ab eorum'eleemosynisabslinerepott Ynor- oportet remcdiis subveniri. Huic ergo sedis nostrae
tem, quibusin vila communicarenon destitimus. - praecepta servanti devotis animis obsequi vos opor-
Nec quisquam vobis omnino persuadeat, Acacio tet, ut irreprehensibile placidumque flat corpus
prsevaricationissuaecrimen fuisse laxatum : quia qui B Ecclesise, per Cliristum Dominum nostrum, qui vi-
poslquam in collegium recidens pravitatis, jure me- vit et regnat cum Deo Patre omnipotente et Spirilu
ruit ab apostolicacommunione seciudi, in haceadem sancto per omnia sseculasseculorum.Amen. Et sub-
persistens damnatione defunctus est, absolutionem, scripiio ejus. Deusvos incolumes custodiat, dilectis-
quam superstes non qusesivit omnino nec meruit, simi fllii.
nec mortuus jara potest impelrare. Siquidem ipsis EPISTOLA XV.
apostolis Christi voce delegatum est: Quw ligaveri- Narral quma RusticoLugdunensiepisc.acceperilsubsi-
tis super terram (Malth. xvm), et reliqua. Gsete- dia et quanlas ab Acacio suslineat perseculiones.
rum de eo qui in divino judicio est constitutus, no- (Ex schedis R. P.Hieron. Vignerii.)
bis fas non est aliud decernere, prseter id in quo Dilectissimo fralri Rustico Gelasius.
eum dies supremus invenit : atque ideo nisi ejus Inter ingruentium malorura turbines et variarum
nomine refutato, coeterisqueconsorlibus bujus erro- tentationum
quibus pene mergimirr afflictadones,
ris, cura nullo prorsus eorum parlicipare debetis tua nobis caritas, amantissirae frater, grande sola-
mensaedominicoe puritatem, quam majores nostri
tium propinavit. Quid enim consolatius posset acci-
semper ab hseretica magnopere servaverunt pollu- dere videre fratres carissimos invicem com-
tione discretam. quam
1 CONSTITUTA " patienles et partem oneris ferentes, quibus non.
GELASIl PAPJE,QU/EEPISCOPI 1NSUAORD1NATI0NE AC- minima benedictionis portio collata est. Benedicfus
CIPIUNT ; • Deus, qui tua erga nos taliter affecit prsecordia, ut
(,Quibus Afrorum ordinaliones inler alia prohiben- non larilum quse patimur, animo sentias, sed ea
tur ex Diurno pontilicum, aliisque fide dignis co- monstres in sanctaetributionis exhibendo misericor-
dicibus mss.).
diam, qualem habeas in compassivo corde carita-
Papa ille clero, ordini, et plebi consistentibus ci- tem, et adjungas ad dulcissimaeconsolalionis ser-
vitale illa, dilectissimis filiiss in Dominosalutem. mones quscsunt prsecipuseinter amicos opitulationes.
Probabilibus desideriis * nihil attulimus tarditalis. Verum dilcclionem iuam non fatigabimus scribentes
Fratrem 4 jam et coepiscopumnostrum illum vobis quam in arcto fuerimus. Scit fraler nosler et coe-
ordinavimus sacerdotem. Cui dedimus in mandatis piscopus jEonius (Arelalensis) quam ulile fuerit et
ne unquam ordinationes proesumat illicitas; ne bi- quod misil, el quod ad nos misisti subsidium. Cse-
gamum, aut qui virginem non est sortitus uxorem; terum frater noster Epiphanius (Ticinensis), qui ad
qui neque illitteratum, vel in qualibel corporis parte gentis suse relevandos et redimendos captivos ad
vitiatum, aut expcenilenlem, vel curiae, aut cuilibet partes vestras destinatur, fraternitatem tuam cer-
conditioni obnoxium, notatumque ad sacros ordines tiorem faciet quanlam ob impiissimi Acacii causam
permittat accedere. Sed si quos hujusmodi forle re- persecutionem sustinemus. Sed non deficimus, et
pererit, non audeat promovere. Afros passim ad inter tot pressuras nec cedit animus, nec relaxatur
ecclesiasticos ordines praetendentes nulla ralione zelus, nec subvertit metus. Sed licet aporiantes et
suscipiat, quia aliqui eorum Manichaei,aliqui reba- angusiiali, corifidimus;in eum qui dabit cum tenla-
plizati ssepiussunt probati. Ministeria atque ornatum tione proveiHum: et si ad tempus sinit deprimi, non
Ecclesise, vel quidqiiid illud est in palrimonio ejns- patietur opprimi. Fac, carissime frater, ut tuus
dem non minuere sludeat, sed augere. De reditu luorumque in nos, vel polius in sedem apostolicam
vero ecclesiaevel oblatione fidelium quatuor faciat non cesset affeclus. Qui enim in petra solidabuntur
* In libro Diurno Rom.
pont. inscribitur : Synodale dice vetustissimo. MANSI.
quod accipit episcopus.Est et inler epistolasGregorii * In cod. Ltic. 490 deest in Dominosalutem.
H ordine quaria. Citatur et apud Graiian. ex Gelasio 3 Id. cod. Luc. addit vestris.
26, XII, qusesi. 2, clero, ordini et plebi Brendesii.
— Gelasioetiam inscribitur in Lucensi co- .. ** Id. cod., etiam.
HARDUIN. Id. cod., medianm.
PATROL.LIX. S
 139 AD OPERA GELAbil PAPjE APPENDICES. HO
cum pctra exaltabmitur. Adjnva fralrem nostrum A constitutis circa impiissimi Acacii causam-videbun-
Epphanium, etsentiat quia me amas; et eufti fe- tuf. Deus le prseslet incolumem, frater carissime.
dierit ad propria ,• scribat dilectio ttta tarti quse sibi Datum VIIIcalend. Februarias, Asterio et Prsesidio
qtiam quae fratribus nostrfs et coepiscopis per Gallias VV. CC. consulibus (anno Christi 494).

APPENBIX PHlBIil.
VARIA FRAGMENTA.

GELASIUS PAPA. GELASIUS PAPAMAXIMO ET EUSEEIO EPISCOPIS.

(Ex Baluzii Miscell.) (Ex Baluzii Miscell.)
Quid riovse cedificationi antiqua ecclesiarum po- Lipet regulis contineatur antiquis, parochias uni-
ferit praejudicaie divisio, cum in ea hori futura, sed - cuique ecelesiaepristiha dispositione depntaias, nulla
quaeerani prsesentia Onirentur?Nuncautem ad banc posse ralione convelli, rie per consueludinem pessi-
basilicam quoe dedicanda est, illud debet summa mam exempli mali temerittite crescente, ubique uni-
iiiientioiie disquiri, quis, id est, cujus civiialis, ex versalis confusio nascereiur, jam in decretis nosiiis
eaderh re; aiitequam basilica quse fabricata est.furi- ante non mulium temporis destinatis, ornnia jussi-
darelur* baptizaverit incoias , aut ad cujus consi-1B mus, quoe tiililer fuerant irivasa, resiilui. Sed quia
gnalionem sub annua devotione couvenerini. Non temeritos pervadentium legem sibi putat posse ge-
ehirii termihis aiit locis aliqaibus convenit definiri, nerari, si sceleri suo perlinaciani retentionis adjun-
sed iliiSdfaeefe dioecesim quod superius conlihetnr, gat, ea quae inter fratrem el coepiscopum nostrum.
ut constet commanenies a quo fucritit lavacri rege- Consianlinurti Cafniscaiisfii Eccle-ise sacerdoiera , et
neratiotie purgali. Et ideo, fratres carissimi, amotis directos ah Anconwano poniifice decrevimus, per
anibagibus, et oinni circuitione submota, hoc vos vos impleri cupinius. Tuiic formam in CLeterisco-
niodis ohiiiibtfs convenit irtVestigare, ut ille maxime gitatioilibus quae sil sequenda perscripsimus. Nulla
ad cohSecfafiOneiiivoceiur, cui per hunc modum, igitur prsesumptione slalum parochiarum, qui per-
quem prsescripsimus debere, permitti noveritis. In peluse setatis firrnitale duravii, palimur immutari,
cseteris etiam eccleiiis quas post constitutum quod quia neque negligentia poniilicis, neque temporalis
gestis sancioe mCmoriaeLeonis papse in synodo hu- adjectio,faeieriie quse per incuriam forte generatur, nec
per releetis in his loeis quse
l
distincta sunt per sub- ignavia cOnsenstis,uec surripiente supplica-
reptioneni ab virunnis episcopo conslilerit con- lione preeceptio' divellere polesi semel dicecesimcon-
secratas, lioec (adem et requirenda, et sunt modis siittilam, ex qua semper ad regeneraiionem atque
omhibus ordinahda; ita tamen ULdocumeiilum quod consignatioiiem plebssdevoia consislit.
superius diximus in onmi constiluiione servetur; IDEM JUSTINOARCHIDIAGONO ET FAUSTO.
quia quidquid supplosis petitionihus claruerit postu-
latum, id in irrilum merito tatili prsesulis erit con- De rebus ecclesimin qualuor partes dividendis.
teniplatione deducendpm. ^Q Vobis et fainaj veslrse consulium duximus, nt
GELASIUS INDECRETlS DULCIO DEFENSORI. pontiflcis veslri loco vobiscum ab eodem aliquis su-
brogetur, qui ejus nomine pariter universa dispo-
Experientia lua proesenti admoniiiono suscepta nat, quaienus omnia praedia ad vestrum revocetis
filiis nostris viris magnificis jEmiliano magistro mi- studium, ne cuiquam clerico pro portione sua soluni
litum, et Coristatiliiiojudici, et Ampelio ex nostra aliquOrl ecclesise putetis esse deputandum, ne per
exhortatione dicere non oraittJi. Ecce, sicut magni- incuriam negligentiamque minuatur, sed omnem
tudinis vestroe desidurium postulavii, sine mora pensionis summam ex oiniiibus praediis rusticis ur-
aliqua, Ct sine ullo dispendio, ita ut, nec ipsas dare banisque collectam ad aniislitem deferatis. Ex qua
ecclesiasiicis ofliciis consuetudines sineremus, Ana- tamen collecliorie habealur ratio, quod ad causas
slasium diaconem Lucerinae civitaii ordinavimus vel expensas accederitium necessilaium opus esss
sacerdotem. Propterea nunc magnificeutia vestra perspicitur, ut de medio sequestretur, et quartte
vel fidelium oblationes de hac ftant modis
ejusdem episcopi vel EcclesiaeLucerinse utilitatibus _ portiones
in uriiversis quae sunt necessaria libenler impendat, omnibus pensione, ita ut unam sibi tollat antistes,
el competentia vigilanliaesuse tribuat Christiana de- aliam clericis pro suo judicio et electione dispertiat,
volione solatia. tertiam pauperibus sub omnium conscientia faciat
STEPHANO EPISCOPO GELASIIJS. erogari. Fabricis vero qUod competit ad ordinaiio-
nem ponlificis erogatione vestra decernimus penden-
Oportuerat Antisliam, quae direxit petitorium duni. Si quid forte ab arinua reirianebit expensa,
in desiderala sibi pudicitia permanere,,'quia non electo idoneo ab utraque parte custode condatur in
facile Conlemnere debuit, quod iacile prius credidit D I thecis, ut si major cmerseiit fabrica, sint subsidio
pQstulandum. Pertractato enim et inaturato consiiio quee diversi temporis diligeutia potuerint custodiri,
juventulem suaui, vel ea quse petitorio debuit sesti- aut certe emalur possessio, quee utilitates respiciat
mare, a nec contra electionem viduitatis indictse communes.
suffragia pbsimddum et occasiones rumpendoequae- INClPIUNT DICTA GELASIiPAPJE.
rere castitatis. Sed quia muiabilem mentis errorem
ferendse culpse cupiditate temeravit, et maritum (Ex ms. cod. Lue. ssec. ix.)
potius incoiilinenliae suse, quod nullis prohibeitir Calecliumeni, Latine diciintur inStructi vel au-
legibus, exquisivit, siipfadiciam processioni soliioe dientes, ii sunt qui fidem Christi instructi audiunt
noveris esse reddendam, et ot accessus ecclesiae et Christi prsecepta, ei recle credunt, et etiam a sa-
minisieriorum sacra communioiie poliaiur. - cerdote
cohsignati siuit, et per exorcisma purgati,
a Vidusenullam solemnem casiiiatis professionem nisi Deo reddebanl rationem. Vide Gelasii
si Deo epistolam
emittebant. Quoe obligatam privati voti reli- ad episcopos Lucanisecap. 2i. MANSI.
gione castitatem assumplb corijugio'violabant, non-
1 ' Locus
, corruplus.
 141 APPENDIXSECUNDA.CANONESGELASIO ASCKIPT). J42
et resipiscunt, sed necdum sacro baplismate snnl A quacunque criminali, id est graviori culpa ejiciaiur
abluti. Poenitentes hi dicunlur in canone qui de cri- ah ecclesia quicunque, non esl intelligendum ut fun-
niinihus, de majoribus culpis agunt publice pceni- ditus prohibeatiir ab omni cOnventu et audiiione
lentiam. Et sciendum est quia secundurti praecepttim divinaclaudis, et praeceptorum Doriiini; qiiod niinis
canonis non licet fidelibus, id est jam baptizatis, absurdum esl, et contra prsecepititridiviuaeclciuen- .
missas in ecclesia cum audientibus, id est catechu- liso, ut aeger a divina exciudalur rtiedicina Dei, qui
menis stare tempore orationis el canonicaelatidis, et pro salute peccaiorum est incarnalus et passus; et
simul cum eis orare et psallere. Neque clerit-is, aut abjectus ab omni conventu et consolatione fidclitnn
aliis laicis licet cum poeniienlibussimul mixti orare diabolo iradatur. Scd praedicta rationabiliter inlelli-
aut psallere.i... anliquitus proprius stattitus locus, gendum est, ul ejicialur a communione, id est con-
aut extra ecclesiain, aut in initio iutroiius ecclesise, sortio aliorum fidelium, qui iutra ecclesiam «taut
ubi ad orandum et audieiidum divinum officiumsta- tempore oraiionis et laudis Dei, et stet per statutos
bant calechumeni, id est ins(ruc(i vel audientes, et annos ad orandum et latides Dei audiendum extra
infra ccclesiam. Super istos erat similitcr proprie ecclesiam inter audientes, id est catechumenos;
locussiattiiiisubi stabant poanitenles,ut omnes in ec- ct expletis his omnibus secundum judicium com-
clesiam introeuntes scireut eos de crimiealibus cul- missaeculpae intret in ecclesiam in communioneni,
pis poaniiere, et orarent pro eis, et illi per hsechumi- id est consOrtio orationis cum pceuitentibiis, intcr
liati magisreciperent veniain deliclorum suorum. Et quos, expletis iterum annis secundum judicium culpae
super hos in alio eccleshe spatio siabant cseteri li- sux>,redeat plehius a commuuione, id est con-ortiuni
deles laici, segregati lamen a clericis. Cumque au- . caeterorumfidelium. et percepliouis sacri corporis et
lein in aliquibus capilulis canonis dicatur ut pro B sanguiiiis Christi.

APPENDIX SECUNDA.

CANONES GELASIO ASCRIPTI.

MONITUM. civitas, quoe proesules minislrando sibi fldem Chri-

siianam sine perseculione prosternat. Curanduni e~l
Inter veteres pontificesfere nullns occurtit, si Gre- igilurut illicfunesta pernicies cessatione propriorum
et
gorium Magnum forte etiain Leonem excipins, cujus sanelur anlistitum, atque ita saltem furoris lanti ma-
nominelam tntdla decrcla inscripla apud vetcrescolle- teries subtraliatur, modo vel illa, dum in quos
clores teganlur. Ego illa omnia vcl fere omnia hic sub sscviatnon babebit,eoqne ab cessatione dcsistat.
uno veluticonspectuexhibereaggressnssiun ; non quod vel aliis imitantibus diralitijusmodi
omniasincerosesseGelasii fetus exislimem;sed eodem crgo conlagia non prscbeat. Egea(
episcopalibus subsidiis sibimet aliunde depensis,
plane consilio quo et cwleri anle meconciliorumcolle-
quse sacram in suo gremio collaiam fuso crudeliter
clores, minus etiain sincera, sed qum ab aliis sincera macularat sanguinedignitalem; quia in utroqne hac
habila sunl danda esse judicarunl. Porro istis colligeti- est ultione plectehda, sive scilicet instinctu dome-
dis usus sum prmcipttecodicibusliurchardi, Ivonis, el stico, seu furiis incilaia, nefas hoc committit exie-
Graliani. Adjeci nolulas interdtim meas sed breviores, rius. Prsebeat ergo dileclio vestra in hoc statu
el qumfacile'ad varianlesextnss. codd. acceptas perli- Q I ministerium visilationis positoe
et
Ccclesiae; autconveniendo
nenl. Adjungerepoluissemet singulorum censuras, sed parilcr aut vicissim prout
cum dicli mei raliones afferendwessent, nimis in lon- poposcerit, divina ministeria qualitas rerum, causaquc
\al. mysterial reprat-
gum me resilla protraheret. Adeant qui voluerinl prw- sentet ingratis; ne cum devitamus zizania, domiuica
clarum opus Caroli.SebdslianiBerardi Uneliensispres- videamur
prseterire frumenta.
byleriin regia Taurinensi academiajurisprudentimslu- GELASIUS JOANNI KPISCOPO.
diis prwfectiinscriptum:« Graliani canonesgenuini nb
apocrypliisdiscreli,i Taurini 175"2,qttaluor in volu- Nos aususimpii eommovere Aselli, qui archidia-
mina divisum. conatus fungebatur officio; nam cum duro casu letha-
GELASIUS MAJORICO ET JOANNI EPISCOPIS. liter sauciato pontifice prae coeteris ecclesiam custo-
dire debueril, ac ne (juid de episcopali domo stibdu-
ATofi essesumendumcorpus Dominisine calice. cerelur, et curii ipsum in lumultu proesenli permisit
Comperimusautem quod quidam in eadem regione, occidi, cum ad falendum servari debuissel,' uirum
sumpta lantum corporis sacri portione, acalicissacri hoec sua voluntate peregerit, aut cujusqiiam prx-ci-
cruore abstineant. Qui procul dubio nescio qua sit- pitatus impulsti, et prius ab eo, quia idem credilarius
perslilionedocenlurobslringi; auliniegrasacramenla proesulis fuisse dicitur interempti, ecclesiastica fc-
percipiant, atit ab intcgris arceantur, quia divisio quiri substanlia. Quis autem non^evideiiler intelligat
unius ejusdem niyslerii sine grandi sacrilegio non propter hoc praecipuumdictum citius fuisse sublatuiri,
potest provenire. quatenus ncc complicesproderet, et ignorata facultas
GELASlUS JIAJORICO l.T JOANNIEPISCOPIS. I ecclesiaefacilius direplionibussubjaceret? Nam el li-
D
bellarius incisus perhibetur inventus, et vir
De his qui duos ephcopossuos occiderunt ul amplius bonus Asellus acepiscopi suo gradu dignus (quod imiiqiiam
episcopocareant. ante tentatum est) prius iri se decretum, adactis ec-
Ita nos quideni Latinorum caedesgeminata poiiti- clesiaeministris compulit celebrari, quam de excessu
ficum horrendi sceleris atrociiate coiifudit, ut diu secundum tramitem vetuslatis ad sedis apostolicat.
constitulio nostrae deliberationis hsesilaret; dum et notitiam relatio mitteretur. Quam silauterri inlolera-
ingererequemquamparricidialibusexemplisdtihiiare- bile inalumquis Chrisli.inus adduhilet? ut cuin soleat
mits aiiiistitem. Quapropier jam velul usura consue- etiam communisorle defuncio pontifice transitus ejus
liidinemquesacrilegam declinantes, eatenus religioni ante omnia nuntiari, competcns depufari visitatio, ;
duximus consulendum, ut parcecise vices ah exlrin- atque ila de suhrogando sacerdoie tractnri, hic unus
secus positis sacerdotibus gtibernenfur, quia ibidem exsliteril, qui interfeclo religioiiis antislile, de suq
commanentes ferro didicerunt necare pastofe^,- mox honore cogitaverit, quani studueritdeferrequod
inauditnque facinore (quod etiam nullis provinciis geslum est. Cbi tametsi latefrextrinsecus quid aga-
nusquam prorsus acciderit, quoc b.ellorunicoiitin.uis tur; tamen affectalsepotestalis abrtiptum, conscien-
diversisqueincursionibus affliguntur) hsecreperfa sit tiam suspicione non exuit, defuncli locuui parilor
! ^3 AD OPERA GELASII PAPJE APPENDICES. IU
ambientis (forle ambiens) interim nequishocunquam A j sua suggestione patefecit, merito indignos esse sacra
andeat usurpare, quod ante istnm nullus est ausus, communione judicavit. Et si revera fanli facinoris
ab officioquod gerebat, nostra sit auctoritate subrao- constat admissum, nostra etiam aucturitas in hac
lus, donecquid in perpeluum de tali ordinari censea- parte consenlit. Nec4enim ad Supplicandumjure de-
mus plenius relractelur. Si qua sane juris ecciesia- betadmitti, ubi admiitere sacrilegium non dubitavit.
stici subtulisse convincilur modis omnibus reformare Nullus enim intra limina lantse veneraiioni deputala
cOjgaliir. utrumque sibi licere existimet pro suoevoluntatis ar-
GELASIUS ELPIDIO EPISC0PO. bilrio, ut humililalem sibi vindicet et ftirorem. Et
fratres carissimi, supradiclos, si manifesta reos
Sacrosancta religio, qusc catholicam lenet disci- ideo, fack conquestio, ab omnibus parochiarura vesirarum
plinam, tantam sibi reverenliam vindicat, ut ad eam ecclesiis nostrae pnecepiionis auctoritate prohibeld,
quilibct nisi pura conscienlia non audeat pervenire. ut non solum hi qui in injuriam sanctorum locorum
Nam quomodo ad divini mysterii consecrationem cce- prosiluisse probabunlur merito consequantur pro
lestis Spirilus invocatus adveniet, si sacerdos, et qui facti sui qualilale vindictam, verum eliam coeteri a
eura adesse deprecatur, et criminosis plenus actioni- tali praesumptione ultionis istius timore revocentur.
bus reprobetur? De sinceritate hujus epistotw in utramque parlem
GELASIUS HELPIDIO EPISCOPO VOLATERRANO. disputal Berardus, el retn in medio relinquit; milti ni-*
Absque aucloritate Romani ponlificis ad comitalum hil vere suspiciosumoccurril.
episcopiproficisci non audeant. GELASIUS JUSTO EPISCOPO.
Quo ausu, qua temeritale rescribis Ravennam le ;
"
canones evidenter Dilectio tua studeat quoesita omnium fidelUer re-
parare proficisci» cum prsecipiant rum veritate, ut si de spalis de quibus memoratur
nullum omnino ponlificem nisi nobis visis, atque oria cotitentio definitio dudum certa processit, inte-
consulfis, adcomitalum deberecontendere (quod cum merala servetur. Alioquin si nihil unquam consliterit
longccvi vel aetate vel honore pontifices Pistoriensis, tunc de praescriplione temporum
et monstreniur terminatum, ~ si qua
Lucensis, Fesulanus nuper fecisse, * dissidet prsebeat sacramenlum; ut tamen qnae
lu qui paucorum dierum fungi sacerdotio videris), pars haclenus possedisse perhibetur, jusjurandum sinatur
quemadmodum tibi putas licere, quod 11011licet; nisi offerre.
quod hoc olficio carere festinas, quod his excessibus
le ostendis indignum ? GELASIUS MARTYRIO ET JUSTO EPISCOPIS.
GF.LASIUS MAXIMO ETEUSEBIO EPISCOPIS. De servissine consensu dominorum ordinolis.
Licet regulis contineatur aniiqui.s parochias unicui- Ex antiquis regulis et novella 3 synodali explana-
que ecclesise prisiina dispositione deputatas nulla lione comprehensum est personas obnoxias servituti
posse ratione convelli, ne per consuetudinem pessi- cingulo cceleslis militise non praecingi. Sed nescio
mam exempli mali temeritate erescente ubique uni- utrum ignorantia an voluntate rapiamini, ita ut ex
versalis confusio nasceretur, tamen etiam decrelis bac causa nullus pene episcoporum videatur extorris.
noslris ante non muilum lemporis destinalis onmia lta enim nos frequens et pluriraorum querela cir-
jussimus, qua*. taliter fuerant invasa, restituijsed cumstrepit, ut ex hac parte nihil penitus putetur con-
quia temeriias pervadentium legeiri sibi putat posse stituium. Actores siquidem illustris viri, filii noslri
generari, si sceleri suo pertinaciam retentionis ad- C Amandiani graviter conquerunlur,*homines suo juri
jungat; ea quse inter fratremetcoepiscopum nostrum deditos, alios adhuc clericos, alios jam diaconos ordi-
Constaniium CamiscanoeEcclesioesacerdotem, et di- natos, cum non solum post niodernum, quod tanto-
reclos ab Anconiiano ponlifice decrevimus, per vos rum pontificiim collectionesubomnium salubarrimse
impleri cupimus. Tunc formam in caeieris cognitio- provisionis assensu constal esse perfeclum, hujusmodi
nibus, quae sit sequenda praescripsimus. Nulla igitur personas suseipi non debere, verum etiam si qui forte
prsesumptione statum parochiarum, qui perpetuse in divinaeculttim militi.-eante fuerint ignorantia fa-
aetatis firmitate duravit, patimur immulari, quia ne- ciente suscepti, eliminare prbrsus, et exutos reli-
gligentia pontificis neque temporalis objectio, quse gioso privilegio ad dominorum possessiones justa
per incuriam forle generatur, nec ignavia faciente debuerint adraonitione cpmpelli. Et ideo, Iratres car
consensus, nec subripiente supplicatione proeceptio rissimi, quos supradicii viri actores in clericatus
divellere potest semel dicecesim constitutam, exqua officio monstraverit attineri, discussos et obnoxios
semper ad regeneraiionem, alque consignalionem ac probatos cuslodito legum tramite sine intermis-
plebs devola convenit; (in Gratiano additur, sed forte sione resiituite, ita ut si quisjam presbyter reperiiur,
verbasunt ejusdem Gratiani non Gelasii) terrilorium in eodem gradu peculii sola amissione permaneat.
enim non facere dioecesim olim noscitur ordinatum. Diaconus vero aut vicarium prseslet, aut si non ha-
GELASIUS EPIPHANIO EPISCOPO. buerit, reddatur. Residua officia sciant neminem
ab obnoxietate, si convincitur vindicari, qua-
Ad episcopos cseteros direximus jussionem, ut eos posse tenus ordine cuslodito nec dominorum jura, nec pri-
qui ecclesias violasse perhibenlur, accessu earum vilegia illa ratione turbentur.
judicent esse non dignos. JJ * RUFINO
GELASIUS ET JUSTO EPISCOPIS.
GELASlUSVICTORl, CONSTANTINO, MARTYRIO, FEL1C1SSIMO, Honorati et primarii Varulanae (forte
. SORANO ET TIB0THEO EPISCOPIS. Verulanae)
civitatis fusius nobis precibus supplicarunt, sicut ha-
Frater et coepiscopus nostcr Epiphanius sua nobis belur in subdilis, qiiihus etiani subscriptionem pro-
relatione suggessit, Benenatum et Maurum Beneven- priam commodarunt, se ab Agnello diacono gravi
tanse inunicipes civitatis in contumeliara religionis coniumeliarum genere fuisse maceraios, ut etiamreg
acerba nimis et pleciibili contumacia prosiluisse, qui perjurii (sicut ipsi dicunt) se asserant inclinatos ; et
confugieniem ad ecclesise septa curialem suum, nec ideo, fratres carissimi, secundum petilorii fidem su-
illic quidem tulum, aul de injuria securum esse si- pradieto diacono ad vestrum judicium, immineiite
verunl, ausi temerarise menti admilterequod nec po- Laurentio Romanse Ecclesise defensore, mox dedu-
testalibus quidem vel principibus unquam licuit per- cto, veritatis assertione discussa , si constiterit inte-
petrare, ut hominem in sancluariis constilutum, gritas supplicanlium, aut intenta doceat diaconus,
captata sacerdotis absenlia, reluctantem, reclaman- aut de ejus protervitate noveritis esse vindicandum,
lemque violenter abitraherent, quos, quantum nobis quatenus de lantis excessibus memoratse improliM
1 Lege diffidit.Gratian. habet confidit. * Epist. ad episc. Lucan., cap. H.
' Ms. Gratian.. ita ut. 1 In cod. Laborantis ms. oro Rufino
415 APPENDIX SECUNDA. CANONES GELASIOASCRIPTI. Wi
lemeritatis exclusus ultio digna comiletur, et qui se 1A.luere, Leontium clericura, quem gradus praefinilus
conviciis trivialibus implicavit, sacroe communionis legibus non defendit, ad sequendam ,' cognitionis
arceatur accessibus. suse necessitaiem modis omnihus redhibete. Anlio-
GELASIUS CRESCONIO ILLUSTRI. chum vero, quia per sacerdolium non jam polest
retolli, si in suam ecclesiam in hoc in quo est honore
lllud te modisomnibus volumus custodire, nequis desiderat collocare, non veluti reddiium sibi, sed
episcoporum Siciliaede parochiis ad se pertinentibus habeat pro ministeriorum celebratione susceptum.
nomine cathedratici amplius quam duos solidos prse-
sumat accipere, neque compellere presbyterum aut GELASlUS PHILIPPO ETCASSIQDORO.
clerum parochiarum suarum supra vires suas eiscon- Ccelestini causa talis est, quas vos quoque non ar-
vivia praeparare. bitror ignorare, siquidem hic conscius convictus in
Vtrumque afferi Ivo p. 5, cap. 135 et 136, el ex coede parentis, et episcopi, quemadmodumnullatenus gestorum
lvone Gralianus 16, q. 3. Dileclio cap. Illud te modis. tenore monslralur, ciinctoium judicio
10, q. 5. Poslremum hoc frugmenlum Gratianus non aestimatus est offlcio dignus aliaris, eique pro lam
Gelasio, sed Pelagio tribuil; at cum ex Ivone accepisse deteslando facinofe unius anni interdicta communio
Gratianus facilejudicetur, ideo cum Ivo Gelasium le- est. Quatenus poenitudine compeienti lanti faeinoris
gal, idem el Gratianum scripsisse oporlet. Esl aulem curaret abruptum. Quod etiamsi a nobis juberelur,
canona disciplinasiveGelasii sive Pelagii wtale vigente ipse magis cogitans divini corporis sacramentum
abhorrens. debitit ad hocmente purgatiori remeare. Quod tem-
GELASIUS JCSTINO ARCHIDIACONO ET FAUSTO DEFENSORI. , pus lamen aut expleium, aut prope jam putamus
B exactum; post quod ei communionis facultaiem pa-
Quod episcopo nullo commento res liceal Ecclesiw tere non dubium est, ut et sententia synodalis possit
alienare, et quod privilegia omni ratione abrumpi, et ut illi magis prosit, valeat majori satis.
integra convenitservari. factione mundari.
Volatoranaeecclesise aclus vel patrimonium, quod GELASIUS SECUNDINO VISINENSl '.
hactenus comperimus destitutum, vel post damna- De correptione ejus qui magica arle criminatus sit.
lionera Eucharisti, quofuerat depravantedispersam,
curae vestrse decrevimus esse delegandum, ut dili- Atroces injurias indecorum prorsus ducimus mi-
genlia qua vos pro ecclesise utiiitatibus existimamus nislrorum Ecclesise vocibus irrogari, lalia laicorum
esse vigilantes, prsedia culturae restituatis aniiquse; cum plerumque refugiant aetiones. Tempus bonum
revocetis si quas sunt vendila aut donata mancipia, siquidem honcsta femina didicerat a maiisiro Paulo
possessiones etiam ab Ennatio et Oppilione episcopis diacono, quse non solura suggerii crirainibus appeti-
vel caeieris quovis jure viderilis leneri (quia conlra tam, verum etiam in damnata arle magicaeexsecra-
constiluta synodi ab episcopo prsedia alienari nttllo tionis conscieniiam miscuisse. Et ideo, fraler, in
poterunt commento) nihilominus revocentur; sit supradictos te decrevimus cognilnrem, ut si prsedi-
emptoribus ad eum recursus, qui praesumpsit ali- cium diaconum proiervitas isla convincit, postquam
qtiid deecclesise rebus illicita venditione distrabere; indecenter probatus fuerit mulier inciviliter appe-
iia ut pensiones annuas ad pontificem deferatis, cui tisse, aut eumdcm ad astruenda qusejactavit aslrin-
privilegia sua integra convenit oinni ralione servari, gas, aut digna correciione compescas.
ut ejus dispensationeportiones proveniant consueloe, ,£ GELASIUS QUINIGESIO EPISCOPO.
ita ut portionem quartam, quse ad eos periinet, sua Vt Judmi conversi honorentur.
pontifex ordinatione distribuat, protit cujusque locitm
meritumque cognoscit. Pariter eliam ex fidelium Vir clarissimus Telesimis,quamvis Judaicse credu-
oblatione faciendum, ut quarlam clericis eroget pro litatis esse videalur, (alem se nobis approbare con-
consideratione suoeelectionis, antistes. Fabricarum tendii, ut merito noslrum appellare debeamus; qui
etiam portio, episcopo sciente et disponcnte vestra pro Antonio (Antio) parenle suo specialiterpostulavit
erogatione pendatur, qtiatenus nihil peniius in detri- ut eum dilectioni tuae coramendare debeamus; et
menium alicujus rei patiamini generari. Si quid vero ideo fratrem supradictum voluntatis nostrse manda-
in ecclesiaevestrae damnum, aut in his qusc sunt torumqiie respectu ila ic habere convenit, ut non
prseceptionis nostrae prohibila pontificem vestrum soluni in nullo penitus opprimatur, verum etiam in
videritis admittere, mox nostris auribus relalione quo ei opus fuerit tuoese gaudeatdilectionisadjutum,
signate, ut quid fieri debeat censeamus. Decimas CELASIUS PAPAQCINIGESIO EP1SCOPO.
justo ordine non.tanluni nobis, sed majoribus visum In nullam transferatur personam re» in litigio posila
est, plebibus tanlum ubi sacrosancta dantur bapti- anle cognitionisevenlum.
smata deberi.
- GELASIUS STEPHANO ET JUSTO Quia res in litigioposila in nullam transferri polest
EPISCOPIS. omnino
HERCULENTIO, personam, donec legitimse cognitionis even-
De eademre, tu, cui potius debeatur, judiciaria disceptaiione pos-
sit ex eadem re quispram non sinatur exi-
Frequens equioem, et assidua nos querela circum- jv gereagnosci,
strepit de his ponlilicibus qui neque antiquas regu- in quo pensiones, sed in eodem statu, re eadem po-ita,
videtur (sicut dictum est) ante constituia,
las, nec decrela nostra noviler direcla cogitantes
obnoxias possessionibus, obligatasque personas ve- dico quisquis sibi putat quippiam posse compeiere, juri-
nientes ad clericalis oflicii cingulum non refutast. pulset examine, preejudiciisomnibus inde sub-
Nuper etenim aciores iliustris feminse Placidisepeti- motis. GELASIUS SIRACUSIO CONSTANTIO ET LAURENTIO
torii oblaiione conquesti sunt, Sabinum Marcellianen-
sis sive Casilinalis urbis, Antiocbum scrvum juris EPISCOPIS.
patronse suse absentis dominse occasione captata, ad Quam diligenter examinandumsit de servisJudmorum.
presbyterii honorem usque productum, ejusque frar Judas, qui Judaicseprofessionisexslitit mancipium,
trem Leontiumclericalis officii privilegio decorasse. juris sui quod ante paucos annos se asserit compa-
Et ideo, fratres carissimi, inter supradictos actores, rasse, nunc ad ecclesiam Venefranam confugissa
et eos qui conditionis exlremae repeiuntur, objectam suggessit, sicut pelitorii lenor annexus oslendit, eo,
cognitionem vobis nostra auctoritate deputamus, ut quod dicat sibi ab infaritia Christiano nuper a prse-.
omni veriiate discussa, si revera objectam sibi ma- fato doraino signaculura circumcisionisinfixum. Qua-'
culam justitise refragationis non poluerit ralione di- propler diligenter vestra inler utrumque sollicitttdo

' Gratian., * 1'orlasse Vulsinenti,

lognatwnit,
 147 AD OPEUA GELASII PAP/E APPENDICES. m
rernm fideiiter examinet veritatem, qualenus nec A pairimonium gubernasse cognoscilur, partes dominiT
religio temerala videatur, nec servus hac obseciione cas oogatur reddere itideuines.
mentilus competentis jura domini declinare con- GELASIUS UONORIO EPISCOPO.
tend.il.
Divinae relributionis memnr ad pontilicalem con-
GELASIUS MAJORICO SERANO ETJOANNI EPISCOPIS. scientiam non amhigaspeninere egenfium commodis
Ne quis contra ecclesiastkamsalisfaclionem excommu- piain sollicitudinem non negare.
nicatis communicet. GELASIUS JOANNI ET ' MESSAL^
CRESCONIO, EPISCOPIS.
Cceles(iii|is presbyler fratris et cocpiscopi nostri Slatuta priorum decessoresservare oporlet,
Serani qui conlra ponlificale jtidicinm, contra'qiie
apostolicae sedjs nianda(a prorumpens supradictis sores Deccssorumstatuta sicnt legitima et jusla succes-
communionem sacram ministrare preesumpsit, cum custodire convenii, ita eliam debent malefacla
non potuerit ignorare sententiam proprii sacerdotis corrigere.
ab officio prolinus ecclesiastico repellalur, ut nullus GF.LASIUS JOANNl EPISCOPO SORANA.
Ecclesioeministrorum conlra ponlificalia statuta ve- Cerlum estquidem, ettiostris prseceptionibuscon-
nire contendat. slitutum, nequis in ecclesia aul in oraiorio sedis no-
GELASIUS PAPAFAUSTO MAGISTRO MILITI/E. sirae non legilur permissione dedicaium, processio-
Morluos suscitasse legimus Ciirlsium, in errore nem pnblicampuiaret impendi: ne condilores furlivis
morluos absolvisse non legimus, et qui hoc cerlam subreptionibus conira regularuni siatula prosilirent.
faciendi solus babuit polestatem bealo Petro apostolo B Sed quia Magelia spectabilis femina peiilorii nobis
pr;.•eipaliier mandai: Qusecuoquesuper terram liga- rum oblatione suggessit, in possessionibus propriis suo-
veriiis, crunt ligaia et in coelo, et quaxunqne solve- corpiiscuia condidisse: fraier carissime, liuma-
rilis super lcrram, ertuit solata et in coelis (Matili. nitatis intuiiur, qnod priora statula non maculent
xvi). Super terrain, inquit, nam in hac alligatione funeribus, et sepulcris tantum, in comprehensis pe-
defunclum nutuiuam dixit absolvendura. litorio locis ministeria noveris pro solemnitaie prae-
GELASIUS JOANNI EPISCOPO ' VIVANENSI. sianda, ut defunctorum npmine solummodo divina
celebrentur officia, puhlica freuuentatione, et pro-
Exemplum vindiclmin eos qtti sejustas habere causas ccssione cessanle. 3 Data idibus Aprilis.
mendaciter fingunt. GELASIUS PAPASENECIONI EPISCOPO.
Uxor. Felicis, et filia Roniam (quia sic oportuit) In ecclesiaquatn quis mdificai nihil sibi vrm cmteris
pervenerunt: siquidem hune ipsum primum se ad vindicel.
barbarorum basilicam conferentem, seque honas
causas habere jaclanlem cgredi suh hac condilione Piae mentis amplectenda devolio est, qua se * Ju-
pcsecepimus, uisiactus suos lidelilerei rationahiliter lius V. H. in re Juviana sui juris fundasse perhibeiur
allcgaret, nihil contra euni prorsus asperum lieri, ecclesiam, quam in honorem S. ViJi confessoris ejus
duruinqiie paleremur ; alioquin si contra fidem et noiniiie cupit consccrari. Hanc igitur, fraier c.irjs-
ulilitatcm dominicam venisse probareiur, ipse sibi- sime (si ad tuam dicecesim perlitiere non ambigis),
mct imputaret, alt|ueordinationi congriucsubjaceret. ex more convenitdedicari collala primitus donationg
Qui superveuiente filionostro viro speclabili Ortlia- r, s ilemni, quam ministris ecclesise desiinasse se proe-
sio, sic est adsingula quocque conviclus, ut os fal.l muneris lestatur, scilurus sine dubio proeter
aperire nori possel, el vera esse, quae huic objiceren- uihil prncessionis' adiltim, qui onini Christiano" debetnr,
ttir propria voce fateretur, ideoque tenetur manci- ibidem se proprii jtii-is habilurum. Data XIII
patus cusiodiae. cal. Augusli.
GELASIDS UONORIO EPISCOPO. De eodem.
De hominibusecclesiasticijuris ne lestamenli sibi pa-, Frigentius vero petitoria nobis insinualione sug-
ginam faciant. gessii in re sua quam Sextilianum vocatnr, basilicam
Iliud eiiam sinceriiaieni luam non latere volumus se sancLorumMichaelis archangeli, et Martini con-
ad nq< fuisso perlaiuin, quod amplialtis conduclor, fessoris pro sua defensione fundasse. Et ideo, fratcr
non soluni servum constat eeclesioe, sed ita ra- carissime, si ad tiiam pertinet paroebiam, bencdiclio-
qnem nem supra memoratae basilicoe solemni veneratione
lionibus a inultis teroporibns impliciluiii, m eliamsi Nibil tamen sibi fundaior ex hac basilica
essel ingenuus, donec raiiocinia cuncla deduceret, dependet.
modis omnibus obnoxius haberetur, ausu lemerario Christianis noh erit vindicandum, nisi processionis aditum, qtii
omnibus in commutte debelur.
moliius fuerit condere paginam testatnenii, cujtis
omne peeulium ecclesiaslico juri legibns non duhi- Episcopi a suo metropolitanoet ipse ab eodem
teiur obslricliim. Quapropler his prsesumpiionibtis consecretur.
vice nostra ttta fraternitas coniradicat, nec fieri pror- a Quiaper ambitiones illicilas non pudet quosdam
sus aliqua subreptione permitlat. Ac si eidem quid- _. .ecclesiarum jura lurbajre, ac privilegia quaj mctro-
quam hnmanilaiis forle conligerit, quia gr.indoevus" politanis vel provincialihus cpiscopis decrevit anli-
esse memoraiur, mox ejus sine dilaiione suhstantiam guitas temeraria prscsumplione pervadere. propler
hnanimiias lua flliis ejus dunlaxat, quihus patriirio- quod eliam communionis apostolicaedesiderant dis-
hium probalur commissum sub fuleli descripiione sid.ium.lenere; quo scilicet ab ejus atictoritate divisi,
contrudat, donec lemporibus uuiversis, quibus hoc vel impuues proprias usurpationes exerceant, non
* Anselnms Luccnsis in sua colleclione lib. vt, episcopos in eadem regione melropotilanus stius de-
cap. 59, hoc fragmentum lolidera verbis ex epistola beal ordinare, eumdemque ipsum metropolilanumsi
Gelasii ad Natalem episcopum relert, sed circa finem hutnana morte transierit, nonnisi comprovincialesepi-
apudjeumdem Anselmnni iia varial: Caritatem iuam scopijuxla formam velerem sludeanl ordinare, quale-
duximus inslrueMam nos pariler ad melropoliianos nus qum veneranda decrevil antiquitas nutlus sibimet
veslrmprotiiiicia?sive cnjusquam conligum, quwcaiho- conlra fas usurpare conlendal. MANSI.
licam servant unilatem magnoperedelegasseul obeunles
. '- Gratianus legit Viennensi. 1 Ita restiluunt Ballerini ex cod. Deusdedit, cuni
lta legit cod. Deusdedit.cum in edit. sit Messatim. in cod. legeretur Julius nobisin re Juliana.
s Desnnt 6 Haec desunt in editis e(
sequentia in edit., sed reperta sunt a suppleni BalJerini ex
Balleiinis in cod. Vat. 3833, cod. ms.
 i-iO APPENDIX SECUNDA.GANONESGELASIO ASCRIPTi. 150
I respicientes quia seterno Judici ralionem lam de ca- A j datur entbecis ut si major emerserit fabrica, sit
Ii iholicoesinceritatisinjuria, quamde iradilionum proe- subsidio quod ex diyersi temporis diligenlia potueril
judiciis paiernarum non sine perpetuoe sint damna- oustodiri, aut certe ematur possessio, quae utilitatcs
tionis interitu reddituri, si iu hac obstinaiione per- respiciat communes.
manserint, cari(atem veslram duximus insirueiidam, GBLASlUS GLERO ET ORDINI ET PLEBlBHUNDUSU.
ut vos omnes in commune fratres si per Dardajiiam,
sive per quamque contiguam provinciam conslituli, Redituum el oblalionumdum porliones clericis
qui vos sub metropoliianis vestris esse meminislis, commillanlur.
et ab eisdem substituti decernentes, sicut vetus con- Concesso vobis, quem pelistis, antistite fralre
sueludo dcposcit, unanimiier statuatis antislites, et jam et coepiscopo meo Juliano, necessariuni fuit
vicissim si melropolitanus btimanoeconditionis forte (eodem ad ecclesiam smim mox remisso) ad vos no-
decesserit, a comprovincialibus episcopis, sicnt for- slra scripta pariler destinari: quibus agnosceretis
ma transmisit sacrari modis omnibus ccnseatis : nec eidem fuisse prseceplum, ne unquam ordinationes
quemquatn sihi, quam vobis anliqua dispositione con- proesumat illicitas, et infra. Redilus el oblationis fi-
cessum est, patiamini vindicare : quaienus et inter delium in quatunr paries dividat quaruni unani sibi
ipsas adversantium voluntatum procellas, veterum ipse reiineat, alter.im clerieis pro officiorumsuorum
regulas nullatenus eustodire cessetis, sicut persecu- sedulitate distrihii.il: fabricis lerliam ; quartampau-
lionum tempore divcrsarum patres nostros constanler peribus et pcregrinis habeat fideliler erogandam :
fecisse non dtibium est. quarum rationem divino est redditurus examinj.
GELASIUS ANASTASIO EPISCOPO. ]
U GELASIUS EPISCOPIS 0R1ENTAIJRUS DE DAMNATIONE
Defensionis proprioe desolatis auxilio, et qui suis DIOSCORl.
aclibus adesse pri) aetalis infirmitate non possunt, Non petenda esl absotulio, cum inique fertur
exoratum pontilicem decet tubvenire, quia pupillis sententia.
luitioneni etiam divinilas jussit impentli. Et iiieo " Cui est illala senlentia
, Maximoet Januario clericalis <ifficii(qui s.e solaiio cua deponat errorcm, et va.
narenluin vel propinquorutn asseruut deslitulos) atixi- est; sed si injiisla esl, tanto eam curare non de-
liiini ex nostra delegatione prsestabis, ut adversus bet, quanto apud Deum el Ecclesiam ejus neniinem
potest iniqua gravare senieniia. Ita ergo se non ab
improbilales adversariorom suorum prolecti, tuse solvi de*siderel, qua se nullatenus perspicil obli-
exsecutionis annixu, noxia commenta non sentiant. gatum.
GELASIUS FORTUNATO EPIS60P0. GELASIUS ' GERONTIO ET PETROEPISCOPIS.
Tueatur Ecclesia quos in sui defensionesuscepil.
Imploraniibnspatrocinium episcopidebenladesse.
Irreligiosuni prorsus et exsccrahilo judicatniis, si Licet omnibus de nobis speranlibus non
quisquam vel exiraneos in sui luitione susceplos non in quantum possumus, nos negare ; plus debeamus, lamen vi-
omni fide et lola aniini sui cducavcrit sanctitale. At dtiariim et
cum Olympius diaconus dileclionis tuse Felicis et orphanorum cousas, et impensiusducimus
cxsequendas, quas lueri a nobis, vel abomnibus di-
Olympisuggeratur avt>nculus,eosque parvulos lute- vina manifestat assertio.
lse vice susceperit nuiriendos, ultra lalrocinium esse
judicamus, qnod eos bonisculis pareiiluin, sicut as- f, , GELASIUS LEONTIO ET PETRO EPISCOPIS.
serunt, reliquit extorres, alia reiinendo, alia contra Quisquis in negotiis suis nostri nominis inlerces-
et
leges jura vendendo. sione sperat sibi remedia posse conferri, prona nos
CELASIUS JUSTINO ARCIIIDIACONO ET FAUSTINO convenit animositate prsestari.
DEFENSORI. GELASIUS CLERO,ORDINI, ETPLEBI! BRENDESII.
De rebuS ecclesiwnon esl aliquid alienandum. b Concesso vobis quem petislis anlistite fratre jam
Vobis enim et famsevestrse consultum duximus, ut et coepiscopo meo Juliano, necessarium fuit eodem
pontiftcis vesiri loco, vobiscum ab eodem ali ,uis ad Ecclesiam suam mox remisso, od vos nostra scri-
subrogetur, qui ejus nomine pariter universa dispo- pta pariler destinare, quibus agnoscereiis, eidem
nai: quatenus omnia praedia ad veslrum revocetis ftiisse proeceplumne unquam ordinaiiones prsesumat
studium, nec cuiquam clerico pro porlione sua ali- iliicitas. Ne bigamum, et qui virginem non est sor-
quod solum ecclesiaepulelis esse deputandum : ne titus uxorem , atque illitleratum, vel obnoxium, in
per incuriam et negligentiam minuatur; sed omnis aliqua parle eorporis debilem nolatumque modis
pensionis summatn ex omnibus prsediisrnsticis, ur- omnibus ad sacros ordines permittat accedere. Quod
banisque colleclam ad antistiieiii deferatis. Ex qua etiam de peregrinis atque incognitis vel expetentibus
lamen collecliohe habeatur ratio, quid ad causas vel cavere debebit, quia hnjusmodi a venerabilibus pro-
expensas accidentiura necessitatum opus esse perspi- hibenturolficiis, ac nihil ex ministeriis alque ornatu
citur, ut de medio sequestretur; et quatuor portiones postremo de quaeunque re quam constat ad eccle-
vel de (idelium oblatione, vel de hac liant modis om- D I siain perlinere, audeat in alterum qualibet raiione
nibus pensione: ita ut unatn sibi lollat aniisles, aliam transferre. Kedilus et oblationes fidelium in jiuatuor
clericis pro suo judicio el eleclione disperiiat, ter- parics dividat, quariim sibi unam ipsi retineat, alte-
liam pauperibus su!>omui conscientia facial erogari: ram clericis pro officiorum suorum sedulitaledistri-
fabricis vero quarlara, quse competit, :td ordinatio- buai, fabricis tertiam, quarum rationem divino est
nem pontificis, erogatione vestra decernimus esse reiidittirus examini. Sacris quoque ordinibus appli-
pensandam. Si qiiid for(e sub anuua remanebil ex- candos, bacobservationepromoveat, utjejunio quar-
peiisa, elecLoidoneo ab utraque parte custode, tra- ti, septimi el decimi mensis vespere sabbati presby-
- Exstant hsec verba in Iractatu
Felieis III de Aca- can. 17, incipil novuscctnoncum tilulo :Gelasius papa
cio rite damnaio, hic dato ex Maffeio. MANSI. Clero et plebi Tarentinse. Profeclo hmc legunlur in li-
b Integram hanc epistolam Gratianus in duas dit- bro Diurno Romanorum ponlilicuni, et est formula
tinxit, diverso etiam titulo prmfixo; nam ab illis ver- litlerarum quce tradebantur episcopisrecens ordinatis.
bis, Concessovobis usqucad illa redditunis examini, Ai hanc formulatnacceptamesse ex scriplis Gelasii sa-
lilnlum prafixil clero, cl ordini, el plebi Brnndusii ita lis indical velustus Lucensis cotlex manuscriptus, in
12, qusesl. 2, can. 26 : Ab illis verbisvenerabilis eliarn quo liwc ipsa formula sub Getusiinomine legilur. F.st
baptismi usque in finem relatis de consecr. dist. i, aulem codex ille smculoexeunle\i\ "criplus, MANSI.
- Forte Leontio, * AI, Brundutii.
 151 AD OPERA GELASH PAPJE APPENDICES. 152
teros atque diaconos ordinandos esse cognoscat. A ecclesioe jura quae vetusti principes assidua san-
Venerabilis eliam baptismi sacramenlum nisi in fe- ctione firmaverunt, impelitis clericis non negentur.
stivitate Paschali et Pentecos(e iradere non prsesumat ' FABIANO
laborantibus. GELASiuS PAPA EPISCOPO.
exceptis segritudine
GELASIUS COELESTINO EPISCOPO. Baplizandis numerusnon imponatur nec cathedralicum
ultra veluslummoremexigatur.
Ad ministeriumalicujus ecclesimclerici ejusdem pro-
moveantur. ' Nec numerus baptizandis juste creditur imponen-
* Presbyteri, diaconi, et universi clerici Stomensis dus, cura quanti petierint, vel ad regenerationera fe-
non sint pro alterius voluntate repel-
stinaverint,
(Histoniensis)civilatis pelitorio nobis suggessere por- lendi. Et ideo, frater carissirae, hujusmodi super-
recto, in ecclesia beali marlyris Eleutherii episcopi fluam constitutionem modis omnibus removebis, ut
(quse in supradicta civilalis parochia probatur esse unusquisque aut in vicina sibi ecclesia, aut in elecla
constructa) presbyterum qui constilutus fuerat defe- pro suse mentis baptizetur arbiirio. Cathedraticiini
cisse; atque in ejus locum Julianum diaconum ipsius etiam non amplius quam vetusfi moris esse consliie-
ecclesiaepro celebriiate ipsius loci quantocius debere rit, ab ejus loci presbytero noveris exigendum, et de
ordinari. Et ideo, fraier carissime, si de ejus vila his quse die dedicationis fuerint offerentium devo-
vel moribus nihil est quod contra canonum veniat tione collata, consuetudinem, qusegeneraliter omni-
statuia, suprascriptum prcsbylerii honore decorabis, bus ecclesiis est proescriplaservabis.
sciturus eum visilatoris te nomine non cardinalis
creasse pontiflcis.Pariter eliam et Felicissimum dia- •"' GELASIUS PAPA PHILIPPO ET ' GERUNT1N0 EPISCOPIS.
conum in ejus ecclesiae ministerio si con-versalio ln eleclioneepiscopiparochusdebeladesse.
ejus patitur, subrogabis, ut locus processionis cele- - Plebs Diotrensisdata nobis
petitione deflevildiu
ad
berrimus mysteriorum consecrationem nec sacer- se sine recloris proprii gubernadone dispergi. Ac,
dote indigeat nec ministro. sicut asseritur, is qui a vobis jam probatus dicitur
GELASIUS PAPAEZECHljE COMITI. a paucis, et tenuibus jam putalur elecius, cum ad
A swcularijudice clericusnon esl audiendus. vos (al. nos) perlineat universos assidua admoni-
tione compellere, ut omnes in unum quem dignum
Chrislianis gratum semper debet esse, quod ab sacerdotio viderint, et sine aliqua reprehenBione
eorum poscitur dignilate praestandum :.quia Deo consentiant. Et ideo, fratres carissimi, diversos ex
servientibus beneficium negare non corivenit. Silve- omnibus ssepe dicti loci parochiis presbyteros, dia •
Eler itaque atque Fausiinianus, qui se a cunabulis conos, et universam lurbam vos oportet ssepiuscon-
clericos confilenlur, a Theodora se opprimi per vio- * vocare, qualenus non prout cuilibet libueril, sed con-
lentiam conqueruntur, quia dicuni se ingenuos atque cordanlibus animis talem vobis admonenlibus, sibi
Deo auctore, pristinae conditionisnexibus absolulos, quaerant sola Divinitatis attentione personam, quam
in sorlem deterrimaeiterum servitutis addici, et per nulla conirarielas a constitutis possit revocare prae-
auctoritalem regiam conlra leges publicas, cum cle- scriptis.
ricali cingulo tenerentur astricti, per archidiaconum
urbis Grumentinseesse conventos, cum constet eura GELASIUS BONIFACIO EPISCOPO.
qui ccelestem militem pulsat, nonnisi ejus fonim de- Quodservi fugienles dominossuosad ecctesiam,inler-
bere seclari. Et ideo, dilecte flli, depenso salutatio- pI^1 cessionemdebent quwrerenon latebras.
nis affatu supradictos clericos tibi commendo, ut si
ad delegalorum judicium eorum adversarii venire Meluenles famnli dominos si ad ecclesise septa
contempserint sublimitatis luae luitione valleniur; confugerint, intercessionem debent quaerere, noii la-
ne quid illis aut subreplio, aut nimica lcgibus vio- lebras, ne hoecipsa prsesumptio tarditatis temerita-
lenta necessitas imponat, quia qui judiciura refugit, tem augeat reniiendi. Filius enim noster vir specia-
apparet eum de juslilia diffisum. bilis Petrus queritur servum suum in ecclesia S.
CRISPINO ETSABINO EPISCOPIS. Clementis diutius commorari, cni cum deputasset
GELASIUS sacramenta praestari, illuhi egredi nulla raiione vo-
Nonnisi ad episcoporumjudicium clericusvocelur. luisse. El ideo dilectos sopradicti hominis de prse-
1 Silvester et Faustinianus Ecclesise Grumenlinse senti cum eo quem elegerit esse mittendos, qui cum
clerici lacrymosa nobis insinualione conquesii sunt, de impunilale ejus sacramenla proebuerint, eum sta-
Jiberlatem "sibi domini sui benignilate concessam lim facies ad dominum sunm modis omnibus re-
liseredum ejus oppressione pulsari, sibique in cleri- meare; autsi in hac pertinacia forte persliterit, post
catus officio pene a cunabulis servientibus, etiam sacramentumsibi prsestilutumreddatur invitus.
manumissore vivenle, in eodem ac(u nihilominus GELASIUS RUFINO ETAPRILI EPISCOPIS.
constiimis, divinis mysteriis impendere servitium
non licere, cum (si petitionem veritas subsequatur) Quis aut leges principum, aut Patrum regulas, aut
contra patris et auctoris sui factum venientibus, ut admonitiones modemas dicat debere contemni, nisi
indignis, hsereditas legibus auferatur, nec eis liceat j. qui impunilum sibi tanlum aestimeltransire commis-
hseredilalemcapienlibus contra auctoris sui prosilire sum. Actores siquidem filiaenostrse illustris et ma-
judicium. Et ideo, fratrcs carissimi, quoniam se gnificaefeminaeMaximse petitorii nobis insinuatione
etiam ab archidiacono dictse Ecclesisequerunlur op- conquesiisuniSilvesirumatqueCaiididum|originarios
pressos, qui per eorum absentiam moderaloris judi- suos coiitra consliluiiones quse supradiclse sunt, et
cium promisit eos esse secuturos, calcatis omnibus conlradiclione prseeuute aLucerino pontifice diaco-
rationibus, et contra leges divinas et publicas pulsa- nos ordinatos. Ideo, fratres carissimi, lantse praeva-
tis, forum suum putavit auferri in .veslro judicio, ricationis excessus noveriiis sagaciusinquirendos; et
quisquis ille est qui clericum iacessit adveniat. ut si consiiterit querelam veritate fulciri, conlinuo qui
a Canon iste plane cqhaeretcum fragmento ab Hol- mireris, impostursc auclorem Anselmum Lucensem
' stenio ex collectione cardin. Deusdedit vulgato et suspicatur a quo uno Gratianus accepit. Cur nani
( hic excuso. MANSI. qnoeso? quod de antislitum eleclionibus hic agaiur,
J b Ambos hos canones falso inscribi Gelasiojudicat, quarum liberiatein asserere e re Anselmi erai, nun-
I nec immerito, Berardus, cum archidiaconorum ju- quid proplerea quod hic decernitur discipliitseGela-
risdictio recentioris disciplinseexsfiterit. MANSI. sianse setati aversabatur. MANSI.
-
Suspiciosa est hsec epistola Berardo, imo, quod
1 Al. Sabino, 2 For(e Gerontio.
 155 APPENDIX SECUNDA. CANONESGELASIO ASCRIPTI. |54
contradietione praeeunte non legitirae sunt creati A contigisse dicatur; non putandum est posse suffi-
[al. consecvati]a sacris officiis repellantur. cere, sed certum manifestumque documentum, quia
IDEMEISDEM. de tania re non segnius agendum est. Faciat rem tua
aut Palrum contemninon dileciio, fraler Bustice, sui moris et apiam magno
Leges principum regulas pontifici, ut eum triginta diebus tecum esse consti-
liceat. tuas, eumque fcamibus "'indilferenter uti necessaria
Quis autem leges principum aut regulas Patrum, probalione compellas. '
aut admonitiones paternas dicat debere conlemni,
nisi qui impunitum sibi tantum existimet transire GELASIUS VICTORI EPISCOPO.
commissum? Cum majores ordinare contempserinl de minoribus
GELASIUS THEODORICO REGI. promoveantur ordinibus.
Consuluit dilectio tuade suorum promotione cleri-
Leges Romanorum principum servandm sunl ab cortim perhibens, quod diaconi ad presbyterii gra-
omnibus. dum (quo ecclesiam tuam memoras indigere) venire
Cerlum est magnificenliam veslram leges Romano- detreciant. Quapropler invitos ecclesiastica mo-
rum principum, quas in negotiis hominum cuslodien- deratio, graviiasque nonquia patitur, ut ex nolentibus
das esse praecepit, multo magis circa revereiitiam fiant nolen(es, ordinatio illa perficere, si quos
beali Petri apostoli pro susefelicitatisauginento velle habes vel in acolyihis, vel potest subdiaconis maturiores
servari. aetate, et quorum sit vita probabilis, hos in presby-
CELASlUS PAPAPALLADIO EPISCOPO. n teraium studeas promovere, ut qui in suis ordinibus
Tempore sincerilalis dignitas accepla sequente debili- proficere noluerint, retldantur suis inferioribus post
lale non amiititur. minores; ipsaque commoda presbyteri propensius,
diaconi consequantur, ut hac saltem ratione
Praecepla canonum quibus ecclesiaslica regitur di- quam constricti, et honorem , quem refugerant, appelere
sciplina sicut ad sacerdotium debiles' corpore non nitahtur, et qusestum.
palilur pervenire; ita etsi quis iu eo fuerit consti-
tutus, ac tunc fuerit sauciatus, amillere non potest GELASIUS PAPA.
quod, tempore suse sinceritati# accepif. Stephanus Testaloris arbilrium servari oportel.
siqiiidem presbyter petitorio nobis deflevit oblato, Consideratio ecclesiasticse ulilkaiis hoc postulat,
quod habetur in subditis olim sibi ante annos pluri- ex dispositione testaloris servandum arbitrium.
mos collaiam presbyteri dignitatem, quam revera
immaculati corporis judicio ' suscepisset: sed nuper GEXASIUS.
propter provinciae vastitatem (quam Thuscise prse Qum sacerdotes dederunt, subsequentes ponlificesnul-
•omnibus barbarorum feritas diversa sectantium, et latenus auferre prwsumanl.
ambiguitas inv,exit animoruin) dum imminentes.gla- Illud slatuendum censuimus ut qttascunque muni-
dios evadere fugeepraesidiortiieretur, aculis sudibus ficentias
occurreniia sibi lecia transiliens inferiores partes clesioein elericis aut sibi servieniibus de rebus ec-
usum aut de propriis in proprietatem prse-
corporis inseruisse suggessit, quoe vix adhibita cura- cedentes dederint sacerdoies; subsequentes pontifices
tione biennio potuisseni abstergi [al. obstringi]. Et nullalenus auferre preesumant. Si quid tamen culpse
ideo, frater carissime, supradiclo locum suum digni- ' exstiterit pro qtialitate
latemque resiitue, quatenus sacrosancla mysteria Q cedentium canonum in personarum, vel regula non
prae-
in fa-
sicut consuevit exerceat. Neque enim convenit ab cultale dislrictura. persona habeatur,
hoc aiiferri anle susceptum ordinem; in quo post-
modura in invaletudincm corporis casu probalur la- GELASIUS PAPA.
cienle collapsus. Non mentitur qui animum fallendi non habet.
GELASIUS RUSTICO ETFORTUNATO EPISCOPIS. B. aposlolus Paulus non ideo, quod absit, fefellisse
A regimine suspendatur ecclesim qui in terram fre- credendus est, aut sibi exstitisse conlrarius, quo-
niara cum ad Hispanos se promisisset iturum, dispo-
quenler elidilur.
Nuper Foropopulensis 3 Ecclesiae clerici, una cum sitione divina majorihus occupatus ex causis implere
* Sabino episcopo et Pelagio et laicis propria sugge- non poiuit quod promisit. Quantuni enim ipsius vo-
luntas interfuit hoc pronuniiavit, quod revera voluis-
stione reserarunt prsesulem suum gravi quadam ne- set efficere.
cessitale vexari, cujus eum dicerent incursione fre- Quanlum enim ad divini secreta consilii
elisum. ne scandalum (idelibus vide- (quse ut homo omnia non potuit licet Spiriiu Dei
quenter Quod
retur ingerere, et Ecclesiam Dei ubique positara hac plenus agnoscere) suprema proeiermisil dispositione
Nec quia B. Pelrus apostolus divinaere-
offensione lurbare, prsecipue cura eodem ipso vo- prseventus. verenlise
iente huc se perrexisse firmarent, ad dileciionem pedes in ipsi Domino respondit : Non lavabis mihi
vestram scripta direximus, ut Ecclesiae cujus rector puiabitur mlernum, fefellisse, quod absit, autlin sua
minime constitisse sententia; quia mox
tali casu tenetur astricius visitalionem congruam eidera divinoe
reddatis. Verumquia nunc idem ipse venit huc pon- ]Ofaciurum, a causis voluniaticesserit.et quod dixeratessa
tifex falsaque omnia de se jactata disseminat; sub est prona voluntateasiriclus humanse salulis, passus
divini contemplatione judicii, vestrseque conscien- faciendum.
solcrtis- 8 GELASIUS AGILULPHO.
tioe, existimationisque respectu rerum fide
sime perquisita, si aliquando scilicet vel in domo vel Precor autem ut regulam beati Pelri aposloli in-
in processione, vel in alio quocunque loco probatur ter Dalmatias constitutam defensare dignemini , et
repente 5 collapsus, vocesque dedisse confusas, et quae~vobis, vel frater, vel coepiscopus meus Hono-
spumas ore jactasse; quanta fieri potest examina- rius pro ejus ulilitale suggesserjt, vel conductorcs
,ione6quaeratur. Quod tamen sive non possit aliquo- puiaverint intimandum, quam fieripolest, proestare
um factum testificatione firmari, sive nunquam jubeaiis.
• Hic Honoriusfuit Salonilanus episcopus, ad quem aliae duse Gelasii editsc sunt. BALLER.
1 Ivo addii aclu. 6 In Cod. Luc deest vox
' Ivo, suscepit. " facium.
~ Ad oram' mei codicis additur anellinis; id tst
Cod. Luc, Foropopiliensis. Jigninis.
4 In veiustissimo meo Lucensi codice legitur Sa- 8 Hanc et
sequentes vulgarunt Balleriniex collcct.
'bino et Pelagio laicis; quoecommodior est lectio. Vatic. Deusdedii cardin. lib. n, cap. 100.
6 Cod. Luc, protapsusi
 »55 AD OPERA GELAS11PAPJE APPENDICES. lSli
CELASIUS JANUARIO. A tatis augmentis egentium ' causas juvare dignomim'.
Data v cal. Martii
Sed causas quibus beneficia beati Petri apostoli 1GELASIUS POTENTINO.
eonlinuata percupias, fidenter injungo. Praesiet igi- PETROEP1SCOP0
tur tua nobililas, ut rebus pauperum ejus auxilium Secundum quod vestri portiforis signiflcavitlibeN
defensionemque concedal, et condnctores earum pio lus, compertum habemus vos prse manibus habcre
favoreiucatnr, ui vicissitudinem prspsiitorum ab eo-r negotium insolitum. Perlulit, diaconem quemdam
dem percipiat consgquenlera, cujus meritis, et" ho- commisisseincestura muliis indiciis inyicinia notum.
iiori devotus ista dependil. Sed quia nemo potest eanonice illtid sluprum pro-
GELASIUS FIRMIN/E ILLVSTRI FEMIN/E. bare, memoralus diaconus omne meritum recusat
inde subire iudicium. Ad quod ego multis ineviiabi-
Ad ciimulum vero mercedis vestrse pertinere cer- libiis puris involutus quanta possum brevitate sic ra-
tissinmm est, si proedia quae vel a barbaris vel a lionabililer respondeo. Nulla quippe judicia inter bo-
liomanis inconvenienier invasa sunt, vestris disposi- mines necessaria essent, si omnes veritates cunciis
tionibus egentium viciiti refoimeniur, Ciijtis tania de paiuissent. Sequilur ergo perquiri a judice debere
provinciis diversis, quoebellorum clade vastalse sunt, probationem judicii ordine, unde aliler non cogno-
Romam multitudo confluxit, ut vix ei, Deo-teste,suf- scitur veritasculpae. Sed cum culpa non ignoratur,
fieere valeamus. Conspicitis ergo qiiantino boni ope- nec synodum ex hoc congregari oportere, uec judi-
ris acquiratis, si B. Pelro aposiolo prsedia, quse pro cinm agitari jubemus. Sed sola modulata scntentia
stta quisque anima conliilii, vestro posl Deumpraesi- in concilio tractelur, quae meriium culpse excedere
dio liberaia reddantur. Cujus benedicliouis euiogias, B : npn videalur. Sicut dictum est antiquis, ocwlutnpro
quas pro affeciione direxi, peto ut grata suscipere oculo, dentempro dente, et librata mensura, ideo liiit
mentedigneris. jussa in lege, ut juxta meritum culpse damnalio pon=-
GELASIUS ACTORIBUS URBICl. dereiur vindictsei Si quidara fortasse minus capaces
in his quseproemisimusproptereavacillant, quiascri-
Conslat vos intulisse aclionibus ecclesiseex prse- habenl in legibus nosiris, De occultis nemo ju-
statione fundi claculas, qiieni conduciionistiiulo te- plum
dicetur et Sed hi lales vigili mente pertra-
nes, de fructibus (an. b'.)b) nnui consulatus. Asterii ctent, quiajudicel. de ftccullis negalur, sub lacilo in-
et Prae?idii VV. CC, de indjctioji.c.m, auri solidos tellectu de quod manifestis concedil.ur. Consiat ergo con-
xxx, iSptavi v pal, AugustiR Flavio V. C. consule. sequenter hoc dici de ipsis occultis, quoescandaltim
CELASIUS b HERELEUVJE REGIN/E. Ecclesioenullum inducunt. Si pnstquam oiiriscan-
daluni contigerit pro critnine, nullo modo est prae
Qui pro victu pauperum domno filio excellentissimo tereundum quia Ecclesiaet satisfactionepacata quies-
regi cum meis liiteris supplicarel. Petrum Ecclesise cat, et sedata remaneat culpa sic publiciler punila,
defensorem dirigere properavi, Quo veniente suldiT u1 etiam habcant timorem. Satisfaclio uaraque illa
miiaiera quoque tuam salutare non desiiti, plini- est, qua iniiocens quisque manifestatur, a quibus
mum deprecans, ut pro veslrae salulis, et prosperi- reus credebatur.
)' * Id est Flaviq Viatore, qui fuit consul. an.. 495. b Anonymus a Valesio edilus de gestis Theodm-ie
Alia cantip ejusdem diei, a~ iisdem verbis sulijicitur rcgis hanc reginnm ejusdem Theodorici genitricem
a;l) eodem Gelasio daia Vinconialo, itbi soium fundi niemorat. Mater Ereliva dicia Goihica, calholica qui-
iionien d esl. BALL. iem eral, quwin baptismoEusebia dicla. BALL.
1 Ex ms. cod. universilatis Taurinensis, fol. 4,
pag. 7.
 157 APPENDIX TERTIA. CONCILIAQUJEDAMA GELASIOCELEBRATA. «68

APPENBIX TERTI&.

CONCILIORUM SUB GELASIO HABITORUM RELATIO-

« CONCILIUMROMANUMI. A Isaiaelibcr unus.

Jcremise liber unus.
a
Quo sepluaginlaepiscopis libri sacri el authenlici ab id cst, de lamenfationibus suis.
sitnt sub anno Cinotli,
Doniini Ezechielis liber unus.
apocryphis discreli, Gelasio,
494 Asterioatque Prmsidio consulibus. Danielis liber unus,
I. Oseaeliber unus.
~
•>Ordo l librorum VeterisTestamenliquem sancta et Amos liber uniis.
calholica Romanasuscipit etveneratur Ecclesici,di- Michaeacliber unus.
gestusabeato Gelasiopapa I cum sepluaginia epi- Joel liber unus.
scopis. Ahdiseliher unus.
Jonse liber untis.
Genesis liber unus. Nahum liber unus.
Exodi liber unus. liahacuc liber unus.
Lavitici liber unus. Sophonise liber unns.
Numeri liber unus. Aggaeiliber unus.
Deuteronomii liber unus. Zachariaeliher unus.
Jesu nave [Josue] liber unus. Malachiseliber unus.
Judicum liber unus. Ilem ordo liisloriariim:
Rulh liber unus. Job liher imus, ab atiis omissus.
Regnorum [Regnm] libri quaLiipr. Tobiaeliher unus.
Paralipomenon libii dho. B Esdrae * libef unus;
Psalmorum 150 liber unus. Esther [Heslerj liber unus.
Salomonis libri tres : Jiidiih liber unus.
Proverbia, Machabseorumliber unus [libriduo],.
Ecclesiastes, et Item ordo scriplurarum noviel mterniTeslamenli[qurm
Cantica canticorum.
Item Sapieniise liber unuss. catholicasancta Romana suscipil et veneralur Ec-
Ecclesiasticus liber unus. clesia\.
Item ordo propiietarum ': Evangeliorum libri qualuor.
a Ad fidem catholicam illibate custodiendam , dis- slamenti, iidem pene omnes recensili sunt supra
sida lollenda , pacemqtie ip Ecclesia resiiuieudani, canono ullimo concilii Laodiceni, e' canone 47 con-
potiiifex una cum concilio in eo poti-simum labora- cilii Carlhagihensis ui; itcm epist. 5 Innocenlii pi inii
vii, ul aposlolicaeet calholicae Ecelesisp.cotnmiinio ad Exuperium. Canonem apostolorum 84, ut pota
iiulla vel levi macula conspersa , illibata penitus et i|iio sacri omiltuntiir, etapocrypbi in numerum sa-
impolluia sarta ac lecia in omnibus servaretur. Ad crorum referuntur, spurium esse et illegitimuinsupra
hoc atitem prnestandum sollicitiorem curam impen- in notis ejusdem canonis copiose oslendimus.Velerig
dens, non solum vindicasse volnit ipsam Ecclesiam ac NoviTestamenli libros sacrosa calumuia hsereti-
ab omnihus , ut seiriper fuit, immunem hseresibiis corum omnium liheravit doclissime el copiosissima
atque haerelicornm consorlio; sed ut eam redderet reverendissiuHiset illuslrissimus cardinalis Bellar-
a pravoruni scripiorum contagione securam-, omne minus loto lib. l de Verbo Dei scriplo; illuslrissimus
studiiim adhihens, deleclum habuil ecclesiasticorum item cardinaiis Baroniustom. I Annalium, diversis in
libroruin qui bactenus editi legi solerent:dislinguens C locis, S. Pauli, aliasque canonicas epistolas cnin
separansqne, quasi os domini, mundumab immundo, Apocalypsi S. Joannis apostoli a furore el dementia
et secernens preliosum a vili. Cujus rei perficiendse hsereticorumvindicavit : ad evitandam prolixiiatem
gratia decretum consiiluit ab Ecclesia calholica per- isthuc lectorem benevolum remitto, De libris apocry-
peiuo servandum, in quo post recensitos Veleris ac phis eorumque aucloribus diversis in locis Amialium
Novi Teslamenti libroscanonicos, adjecit de primalu Baroniusdignissima observalu adnolavil, elpost eum
RomanaeEcclesise et aliarum patriarchalium Eccle- Antonius Possevinus in Apparatu sacro. SF.V.BI-
siaruni juribus, ad reprimendam Constanlinopolita- NIUS.
norum anlisiilum prsesumptionem et audaciam in- 0 Hocdecretum exstal disfinct. 15, can. 5. Lectio
fringendam, qua se Acacius primum, inde ejus suc- ejus ab originali tantopere discrepat, ut satis certo
cessores adversus Romanam Ecclesiam proterve stattii non possitqnae sit vera et pura Gelasii, nec
nimis erexerant. SEV.BINIUS. magnopere mirandum sit si nonnulla sin.t quse diffi-
b Quotquot hoc loco enumeranlur, e( in cano- cullatem faciunt. Vide notas emendatorum decreti
nem sacrorum iibrorum referunlur libri Veleris Te- Gratiani, etc. SEV.BINIUS.
* Es( in colleciione Isidori, cujus exemplaria veiu- mo in lib. de Laude Virginitatis cap. 11, poslea au-
stissima dun siint in bibl. Collegii Paris. Soc. Jesu. tem Gelasio appellato, ab Hincmaro Remensi, Lupo
In ms. cod. Dacheriano colleciionis Dionysianne, ut Ferrariensi, Nicolao papa, et in ChronicoCentulensi
putat, deeretum hocDamaso tribuitur. EtBaron., ad apud Dacherium, lom. IV Spicil. Vide el Capitulare
an. 69, ex coneilio Romano sub Damaso, quod con- Altonis tomo VIII. HARDUIN.
linel Cresconiana collectio, pariem hujus decreti ' Hunc librum Hieronymusapud Hebraeosnonha-
exhibet. In ms. Jurensi Hormisdse papae tribuitur,. D heriaffirmat, sed tantum apud Graecos.Quem etiara
leste P. Labbeo. In nostro inscribitur : Nolitia sacra- Jesu filium Siracli fecisse indicai sicut aliuin subse-
rum Scriplurarum, seu librorumcanontcorumcumde- queniem librum. LABDEUS.
scripiionevel adnolatione Gelasii papte. Describiliir * Libri Prophetarum, num. 16. LABBEUS.
hocdecretum a Vincentio Bellov. in prolog. cap: 13 4 Al., libri duo. LABBEUS.
ct U, Multo anlea, (acilo Gelasiino.mine,ab AIdlic.1-
 159 AD OPERA GELASII PAP^E APPENDICES. 100
SecundumMatthseumliher unus. A Jesus (/ Cpr. m); lamen ad sedificationemnostram,
Secundum Marcumliber unus. eadem sancta [al. add. id est] Romana Ecclesiapost
Seeundum Lucam liber unus. illas Veteris vel Novi Teslamenti, quas regulariler
Secundum Joannem liber unus. suscepimus [al. superius notavimus], etiam has [al.
Actuum apostolnrum-liber unu.s. alias] suscipi non prohibet scripturas, id est,
EpistolsePauli aposlolinumero 14. Sanclam synodum Nicsenamtrecentorum decem
Ad Romanos cpistola una. et octo Patrum , medianie maximo Conslantino
Ad Corinthios epistolacduse. Augnsto, in qua Arius haereticus condemnatus est.
Ad Galatas epistola una. Sanctamsynodum Constantinopolilanam,mediante
Ad Thessalonicenses epistolseduse. Theodosioseniore Augusto, in qua Macedonius hse-
Ad Ephesios episiola una. reticus debitam damnationem excepit.
Ad Philippenses epistola una. Sanctam synodum Ephesinam, in qua Nestorius
Ad Colossensesepistola una. condemnatusest consensu beatissimi Ccelesiinipa-
Ad Timoiheum epistolseduse .pse, mediante Cyrillo Alexandrinsesedis antistite, et
Ad Titum epistola una. Arcadio episcopo ab Italia desiinato.
Ad Philemonem epistola una. Sanctam synodum Chalcedonensem , mediante
Ad Hebraeosepistola una. Marciano Augusto, et Anatolio Conslantinopoliiano
Item ApocalypsisJoannis liber unus. episcopo, in qua Nestoriana et Eutychiana haereses
Item canonicseepistolaenumero septera. siraul cum Dioscoro ejusque complicibus damnaise
Jacobi apostoli epistola una. JJ sunt.
Petri apostoli epistolseduse. Sed et si qua sunt concilia a sanctis Patribus hac-
Joannis apostoli epistolsetres. tenus inslitula, posl horum aucloriiatem et custo-
JudseZelotis apostoli epistola una. dienda et recipienda, et decernimus, et mandamus.
II. IV.
4 GelasiiPapw decrelumcum septuagtnlaepiscopitha- Ilem opuscula B. Cypriani martyris et Carthagi-
bilum de apocryphisscripluris. nensis episcopi, in omnibus recipienda.
Post has omnes propheticas, evangelicas , atque Item opuscula B. Gregorii .Nazianzeniepiscopi.
apostolicas scripturas, quibus Ecclesia catholica per Item opuscula B. Basilii Cappadociseepiscopi.
gratiam Dei fiindala est, illud etiam intimandum pu- Item opuscula B. Athanasii Alexandrini episcopi.
tamus, quod quamvis universse per orbem catho- * • Item opuscula B. Cyrilli Alexandrini episcopi.
licseEcclesiseunus thalamus Christi sit; sancta ta- Iiem opuscula beatiJoannis Cbnslantinopolitani
'
men Romana catholica et apostolica Eeclesia nullis episcopi.
synodicis constitutis cseteris Ecclesiis prselata est, iiem opuscuia B. Theophili Alexandrini episcopi.
sed evangelica voce Dominiet Salvatoris nostri pri- Item opuscula B. Hilarii Pictaviensis [al. Proterii
malum obiinuit, Tu es, Pelrus, inquienlis , et super Alexandrini]episcopi.
hunc petramwdificaboEcctesiam meam,et porlwinferi Item opuscula B. Ambrosii Mediolanensis epi-
non prwvalebunt adversus eam ; el tibi dabo claves scopi.
regni cwlorum,Ei quwcunqueligaverissuper terratn , Ilem opuscula B. Augustini Hipponensislcd. Hip-
erunt ligata et in cmlis; et quwcunque solveris super C poneregiensisj episcopi.
terram, erunt soluta el in cwlis(Mattli. xvi). Iiem opuscula B. Hieronymi presbyteri.
Cuidala[al.addi7a]4esleliamsocietasbeaiissimiPau- ltem opuscula B. Prosperi viri religiosissimi.
li apostoli vasis electionis, qui non diverso, sicut hse- Uem epislolam B. Leonis papse ad Flavianum
retici garriunt, sed uno tempore, uno eodemque die, Cons(an(inopolitanumepiscopum destinatam ; cujus
gloriosa morte cum Petro in urbe Roma, sub Csesare textum [«/. de cujus lextu] quispiam si usque ad
Neroneagonizaiis,coronaiusest,etpariiersupradiclam unum iota disputaverit, e( nnn eam iu omnibus ve-
satictara Ronianam Ecclesiain Christo Domino con- nerabiliter receperit, analhema sit.
1ecrarunt, talemque [al. aliisque] omnibus urbibus Item opusculaatque tractatus omniilmorthodoxo-
in universo mundo sua prsesentia atque venerando rum Patriim qui in nullo a sanctseEcclesiaeRnmanae
Iriiiiiiphoprteluleruiit. consonio deviarunt, nec ali ejus fidevel prsedicatione
Est" ergo prima Petri apostoli sedes Romana sejunctisunl; sed ipsius communionis [at. commu-
Ecclesia, non habensmdculam, nequerugam, nec ali- nicationis] per gratiam Dei usque in ultimum diera
quid hujusmodi(Ephes. v). vitse susefuere participes, legendosdecernimus.
Secunda aulem sedes apud Alexandriam beati Item decrelales episiolas, quas beatissimi papaedi-
Pelri nomine a Marco ejus discipulo el evangelista versis temporibus ~ ab urbe Romana pro diversorum
consecrata est. Ipseque a Petroaposloloin jEgyplum Patrum consultatione dederunt, venerabiliter reci-
direcius, verbum veritatis prsedicavit, et gloriosum piendas.
consummavit martyrium. Ilem gesla sanctorum martyrum, qui multiplicibus
Tertia vero sedes apud Antiochiam ejusdem bea- TJtormentorum crucialibus, et mirabilibus confessio-
lissitni Petri apostoli nomine habetur honorabilis, num triumphis irradianl [al. illustrantur]. 8 Quis ita
eo quod illic priusquam Roraam venisset habitavit, esse catholicorum dubitet, et majora eos in agoni-
ei illic primura nomen Christianorum noveliacgenlis bus fuisse perpessos, nec suis viribus, sed gratia
exorlum est. Dei et adjutorio universa tolerasse? Sed ideo secun-
III. dum ariliquam consuetudinem [al. addit. ct singula-
c Et quamvis aliud fundamentum nullus rem caulelam), singulari cauiela in sancta Romana
possit Ecclesia non leguntur, quia et eorum" qui eonscri-
ponere, praeter id quod posilum est, qui est Christus psere nomina penitus ignoranlur : et ab infidelibus
1 ln cod. Justelli hic tilulus sic : Decreta dala. HARDUIN.
legjtur 4 Nicolaus papa loco citato. HARDUIN.
G. P. de recipiendis et non recipiendis libris : quw
scripta sunl ab eo cum 70 erudilissimis episcopis. BNicolauspapa loco ciiato. HARDUIN. -
LABBEUS. • Alio ordine recenseniur in ms. LABBEUS.
' Sunl hsecet in epislola 8 Nicolaipapsead Michae- "
Hincmarus tom. II, pag. 545, legil consolalione,
lem imp., el in prsefationevetusta Conctiii Nicaeni, pag. 545, consolationevel consultatione.HAIIDUIN.
8 Al., Quis ista cathoticorumdubilel, vel, Quis ca-
quam edidimustom. II, quam et iEneas Parisiensis
recitat tomo VII Spicil., pag. 95 et 97. IIARDUIN. lltolicus dubitat majora, etc. L4BBEUS.
' Sunl ista el in epist. 8 Nicolai papae ante lau-
 161 APPENDIX TERTIA. CONCILIAQU^EDAMA GELASIO CELEBRATA. 162
aut idiotis superflua, aut minus apta, quam rei ordo A pauca, quas ad memoriam venerunt, et catholicis
fuerit, scripta esse putantur [ al. inseria leguntur ]; vitanda sunt, credimus esse subdenda.
sicut cujustlam Quirici [al. Cyrici] et Julitse, sicut V.
Georgii, aliorumque hujusmodi passiones , quae ab Notitia librorumapocryphorum"qui non reciptuntur.
hsereticis perhibenlur compositse. Propter quod , ut
dictum est, ne vel levis subsannandi oriretnr occasio, In primis Ariminensem synodum a Constantio
in sancta Romana Ecclesia non.leguntur. Nostamen CsesareConstantini Augusti filio cougregatam , me-
cum prsedictaEcclesiaomnes martyres, et eorum glo- diante Tauro prsefecto[al. prsetorio] ex tunc et nunc
riosos agones, qui Deo magis quam liominibus noti et usque6in aeternumcohfitemur esse damnatam.
sunt, omni devotione veneramur- ltem Itinerarium nomine Peiri apostoli, quod
Ilem Vitas Patrum, Pauli, Antonii, Hilarionis, et appellatur sancti Clementis libri [decem, al. novemj,
omnium eremitarum quas lamen vir bealissiraus ocio, apocryphum. "
scripsit Hieronymus, cum omni honore suscipimus. Actus nomine Andrese apostoli, apocryphi.
1 Item actus beati Silvestri aposlolicse sedis prsesu- Actus iiomine Thomse apostoli, libri 10 apocryphi.
Actus 8 noraine Petri aposloli, '
lis, licet ejus qui conscripsiEnomen ignorelur, a multis apocryphi.
tamen iu urbe Romana calholicis legi cognovimus, Actus 9 noraine Philippi apostoli, apocryphi.
et pro antiquo usu multsehsec imitantur Ecclesise. Evangelium nomine Thaddsei, apocryphum.
' Item scripla de invcntione crucis dominiCse, et Evangelium nomine Matthise, apocryphum.
aiia scripta de inventione capitis Joannis Baptistse, Evangelium nomine Petri apostoli, apocryphum.
novellse qusedam [at. quidem] relationes sunt, et Evangelium nomine Jacobi Minoris, apocryphum.
nonnulli eas catholici legunt. Sed cum haec ad ca- B Evangelium nomine Barnabse, apocrypliuni.
tholicorum manus pervenerint, beati Pauli apostoli Evangelium\al. Evangeliaj riomineThomsequo [al.
prsecedat sententia : Omnia probale; quod bonumest "quibus] ulunturManichsei.apocrypliuni '"[al. apocr.];
lenele (II Thess. v). Evangelium [al. Evangelia ] nomine Barlholomsei
Item Rufinus vir religiosus plurimos ecclesiastici aposloli, apocryphum [al. apocrypha].
operis edidit libros, noniiullas etiam Scripturas in- Evangelium nomine Andreaeapostoli, aporryphuni,
terpretatus est. Sed quoniam beaiu? [al. venerabilis] Evangelia quse falsavit Lucianus, apocrypha.
Hieronymuseum in aliquibus de arbitrii Libertate no- Liber de infantia Salvatoris , apocryphus.
tavit, illa sentimus quse praedictum beatiim Hiero- Evangelia quse falsavit Esitius [ aly liesychius et
nymum sentire cognoscimus; et non soluni de Ru- Isicius], apocrypba.
fino, sed etiam de universis quos vir stepius memo- Liber de Nalivilate [at. Infantia] Salvatoris, et da
ratus zelo Dei et fidei religione reprebendit. Maria et obsletrice [at. uddit. ejus ], apocryphus.
Item Origenis nonnulla opuscula quse vir beatissi- Liber qui appellatur Pasloris, apocryphus.
mus Hieronymus non repudiat, legenda suseipimus. Libri orones quos fecit " Leucius [al. Lucius ]
Reliqua autem orania cum auciore suo dicimus esse discipulus diaboli, apocryphi.
renuenda. Liber qui appellatur Fundamentum, apocryphus.
Item chronica Eusebii Csesariensis, et ejusdem ec- 12Liber qui appellatur Thesaurus,
l~ apocryphus.
clesiasticse Hisloriae libros : quamvis in primo nar- Liber de filiabusAdae geneseos, apocryphus.
11 ,6
Centimelrum de Christo, Yirgilianis compagi-
rationis suae Iibro lepuerit, et postea in laudibus al-
que excusatioiie Origenis schismaiici unum con- G natum versibus, apocryphum.
scripserit librum : propter rerum tamen nolitiam Liberqui appellatur Actus Teclseet Pauli aposton,
singularem, quse ad iiisiruciionem perlinent, usque- apocryphus.
quaque non dicimus renuendos. Liber. qui appellatur Nepotis, apocryphus.
rltem Orosium virum eruditissimum collaudamus : Liber Proverbiorum qui ab hserelicis conscriptus
quia valde nobis necessariam adversus paganqrum et sancii Sixti [al. Xysti] noniine prsenotaius est,
calumnias dignam ordinavit historiam miraque bre- apocryphus.
vitate contexuit. Revelatio quseappellatur Pauli apostoli, apocrypha,
Item veneiabilis Sedulii 3 paschale opus, quod he- 16Revelatio quse appellatur Tliomae
apostoli, apo-
roicis descripsit versibus, insigni laude praeferimus. crypha.
ftem Juvenci nihilorainus laboriosum opus non Revelatio quse appetlatur S. Stephani, apocryplia.
spernimus, sed miramur. Liber17qui appellatur Transilus, id est Assumpiio
Caetera, quse ab hsereiicis sive schismalicis con- sanctse Marise, apocryphus.
scripta vel praedicaia sunt, nullatenus recipit cailio- Liber qui appellatur I8PceniteniiaAdse,apocryphus.
lica et aposlolica Romana Ecclesia; '" e quibus Liber 19Ogiaenomine gigantis, qui abhaereticis cura
1 Vide Baronium ad an. 515 num. 10, et ad an. In (ine epis(olse Innocendi ad Exuperium, Leucius.
524 num. 31. HARDUIN. Videtur esse Phot. cod. 114.
3 Vide Papebrochium die 5 Maii, et die 4. HAR- HARDUIN. Astmo? %a/>fvofapud
DUIN. 18&n<javpoiapud Photiura cod. 85. HARHUIN.
3 Sedulii opus non apparuit, nisi post Asierii 13Vide Cedrenum edit. Basil.
pag. 5, versu 52,
consulattim.Citalurab Isidoro in lib.de Script. Eccl. el pag. 6. vers. 39. Epiphan. hseres.39, num. 6. Geor-
cap. 7. HARDUIN. D gium Syncellum pag. 5. llieion. epist. 4^7, mans.
4AI., Qum sinl lamen qum non recipiunlur. LAB- 1811 et 24, aliosque. HARDUIN.
BEUS. Hsec vox deest" iu cod. Jtislel. hoc loco; sed
Al., Qui nullatenus-a nobis recipi debent. LAB- pene sub linem dicilur Cenlo de Chrislo. LABBEUS.
BEUS. 15Vide Isidorum lib. de Script. Eccles. cap. 5.
6 Est
' Videopus Recognitionum. HARDUIN. HARDUIN.
16Dees( in nostro ms. el Justelli. LABBEUS.
Photium Cod. 114. et Augustinum lib. i
, conlra adversarium legis et prophet. cap. 20. HAR- 17Melitivel MelitonisSmyrnensis. HARDUIN.-
DUIN. 18Apud Epiphan. hseres. 26, n. 8, TOU
8 Citantur ab Isidoro Pelusiota lib. n, cmoxuktyu;
ep. 99. 'ASxu: nam ideni esse opus Gedreiius sub iniiiuni
II-ARDUW. docet. HARDUIN.
9 Citantur ab Anaslasio Sinaita apud Coteler. 19Al. De Vegia nomine gigante. LABBEUS. — AI. de
tom. III Monum. Eccl. Graecse.HARDUIN. Eugenia quw. Vide Eucholog. pag. 885, ubi mzvrav
10Vide
Hieronym. in procemio coinment. in Mat- npKypa.rtialegiiur, pro Fnyi.vrtov,ul recle vox ea
thseum. HARDUIN. scribitur in cod. Reg. 1026 et 1027, et ray«vwov
"Apud Attonem Vercellensem legilur Seleuciut. BiSXov,apud Photium cod. .85. HARDUIN.
163 AD OPERA GELASII PAPJE APPENDICES. IGI
dracone posl diluvitith ptighaSsSfingiliir, apdcfpyhus. A Opiisciila Fausti Regensis Galiiarum, apociypba.
LiherqiiiappellaiurTeslamentum Job, apocrpyhus. Opuscula FruiHeiiliiCaeCi,apocrypha.
Liber qui appellatur Pcenitentia Origenis j apo- Epislola Jesii fid Abagarum [til. Abgaruin] regeni,
cryphus. apocrypha.
Liber qui appellalur Pcenitentia sancti Cypriani, Epistola Ahagari [dL AbgariJ ad Jesuni; apocrj-
apocrylihus. pha.
Liber qUi appellatur Pcenilentia Jamnseet Marn- Passio Quirici [\dl. Gyrici] et Julitse, apocrypba.
brse«apocryphus. Passio Geofgii, apocfypha.
'
Liberqui appellalur Sortes sanctorura apbstolo- Scriptura quae appellatuf eOriiradictio [al. inter-
rura, apocryphus; dictio] Salomonis, apocrypha.'
Liberqui appellatur Laus [al. LusiiS]apostolorum, Phylacieria omnia, qu;e non angelorum (ut illi
apocryphus.
s Liber qui appellatur Canones confingunt), sed'daeihonura niagis arte [al. noihiiii-
apostttlofurti,apo- bus] cohScriptasdht,' apocrypha.
cryphus.-a Hsecet oinnia liiS siiirilia;quae SimOn Magiis,Ni-
Liber Pliysiologust qui ab hsereticis cortscfiptus colaus, Gerinthus, Mafcion, Basilides, Ebion, Pau-
est, et'B. Ambrosii homine sighalUs [at. prfeiio- lus eliam Sainosalenus, Photinus, Ct BonosUs,et qui
talus], apocryphus; simili errore deiecerunt; Monianus quoquecum suis
Historia E,usebiiPamphili, apoerypha. obscenissiniis seqUaeibus, Apollinaris, Valentinus,-
OpuseulaTerlulliani, apocfypha. sive Manichseus, 4 Faustus, Africanus, Sabellius,
Opuscula Lacianlii [ at. Firmiani], apocryplia. n" Arius, Macedohius, Eiinomius, Novatus, Sabbatius,
Opuscula Africani, apocrypha. Callistus, Donatus, Eustalhius, JovinianuS, Pelagius,
*
. Juliarius EclanensiS, Coelesiinus[al. Ccelestius],Ma-
Opuscula Poslumiani et Galli, apqcrypha.
Opuscula Montariij Priscillse et Maximillae,apo- ximinus [al. Maximianiis], Priscillianus ab 6liispania,
crypha. Neslorius Constanlihopolitahus, Maximus Uuicus,
Opusculaomnia Fausli Maiiicbaci,-apocrypha. Lanipelius [al. Lapicius], Dioscorus, Eutyches, Pe-
OpusculaComiiiodiani,apocrypha. trus j et alius Pelrus, e quibuS uhus Alexandribm,
Opuscula alterius Clemenlis Alexandrini, apo- alius Aniiochiam maCulavit; Acacius Cotistantiuopo-
crypha. lilanus cuin consortibus [n/. sociis | suis ; nec iion
Opuscula Tatii [«/. Tharsi seu Tascii] Cypriaiii, et omnes haeresiafchae, eorumque' discipuli, siva
apocrypha. , schismatici, dociierurit vel conscripserunl quorum
OpusculaArhobii, apocrypha. iiomina rainime relinentur; hon soluih repudiata,
OpusculaTycfiohiij apoGrypha. verum etiam ab oinni Romanacatholicaet apostolica
Opuscula Cassiani [aL Cassionis j presbyteri Gal- Ecclesia eliminaia, atque chm suis aucioribus aucio-
liarum, apocrypha, rumque scquacibus sub anathemaiis indissolubili
OpusculaVtctoriniPictaviensis [al. Petabioneiisisl, vinculo iri selerhurti conD(emufesse damnata ".
abocrvoha.
CONCILIUMROMANUM SIVE DECRETUM
De libris tecipiehdis et non recipiendis a Gelasiopapa cum episcopisdnno circiler 496 hdbilum.
ADMONITIO.
(Ex Suppl. Joan.Dom.Mansi.)
Lelebreilliid de libris pr&bandisimprobandisquedecretum, in Romanoquodamconcilioeditumdiu multumque
erudilos exercuit. Potissimumesl de auctore dissidium. ConciliorumcotlccloresomnesGelaiio pdpw tribuerunt,
quibus el fidemaslruit Burchardus Wormaliensis, Gratianus el mss. codicesplerique. Verum ih codicevetu-
slistimo'collectionis Dionysii Exigui, quem Daclterius communicdvitBaluzio, hoc ipsitm deeretiun Dgmasi
papm nomen prmfert. Denique in vciiistissimoVrgellensicodiceBdluzius Honnisdm pdpm nomen prmfixum
reperit. Chiffleliusin Jurensi nongentoruni ahnofum codice hoc decrelum offendit; ciimque emeiidatisSi-
mtimomnium qum ad id itsqueprodieidntjudicarei, exscribendumillud edendumquein suis ad operd Vigilii
Tapsensis notis asstttnpsit. Hormisdw papm in eo codice inseribilur; ex qiio senlentiwde Hormisda decreii
illius condilore auclorilas summa accessit. lla rebus constitulis,facium esl ul non ante mullosaiinoscl. Fon-
laninus in codicemVaticanum annorum nongentoraminciderit, qui hoc ipsum decretum profert, idemque cum
mulla resecel, qumin editis leguniur, IwCprw cwterisargumenlosinceritalem ejus vindicarijudicavil. ld enim
solemneest hujusmodilucubralionibus,ul quwbrenissimwsunt, hai genuinmcenseantur; fii eniniut novissubinde
et novitdddilionibustraciu temporisreformentur, ui succedentiumlemporum\disciplinm accommodentur.Hoc ergo
decrelum, prout in eo Vqticanocodicetegitur, produxit in suo de AntiquilatibuSHortw Commenlario;censuitque
Itac vel sola auctoritateconlroversiamde auclore opusculi decidi, cumGetasiano notnineinscribalur. Huic viii
clarissimisententimaccessurossanioris criticmperitos omnes censeo, tum quoad operis aUcloi'em, cutheiiam
quoddlatumde pjus sinceritalejudiciunii in iis prmitrtim qum reseclael plane innovalaexhibel.Si eiiim agatur
dc iis quw communiahabel cum cwteris, in miillis profecto ChifjlelianoJurenSi cedii, in quo lectio probalior
est, ul conferehtipalebit. Desiderandumproindesuperessetut lerlius aliquis paris anliquitalis codexproferretnr,
in quo et delraclionesVaticanmcomparent, el probatmiltm Chtfflelianwlectionesofferfentur; idque si unquam
sors iulerit, proialis ultro manibus eruditos excepiuroshondubito. Sed boriumfactum! id tandem miftiveluslum
Lucensemcodicemannorum nongenlprumevolvehliobtigii. En tibi ex eo, lector, decretum de Hbris pfobandis
reprobandisque,in quo ea omnia resecta sunt, qum desunlin Valicaho. Ih cmlerisdd Cliiffletianamlectiohem
potiusquam ad Vaticanamacccdit. Gelasianoiiofniiieinscribilur, ac landem lale esl quale desideraveris.Nequeeo
tantum nomineprwsiat cwlcris hucusqueexcusis; sed ei ex eo commendabittirmagts, quod ptwfatiohe ornetur
nuspiamin editii legenda; quanquam doleo incitria exscriploris tuxatam esse, nec facile samndam. Tola Gela-
siana est, quanlum ex ttyli simililudinejudicare licei. Hoc est meumde tiovdhac Geidsianidecteli editioneju-
\ l Edilsp sunt in codice canonum velere Ecclesiic G que; " atqueiia codd. Justelli el nosterj LABBEUS.
Rom. edilo ex-.biblioiheca D. le Pelletier, regni ad- Abest a cod. Justel., et in noslro dicitur Ca-
ministri, anno 1687,-pag. 370. HARUUIN. lipsus. LABBEUS.-
1 Deest in cod. Jusielli. LABGEUS. 6 Al. Cynicus, sicque omiiino legeudum ex his*.
8 Citatur a .Vineentio Bellovac. lib. vn Speciili LABBEUS.
Natur.,,cap. 63. HARDUIN. 7 Ilarduinus, qui scliismaticadocueruht, eic-
' Expuncta virgula melius legas Fauslus Africa- 8.lri ms. nostro, Explicit decretaleediitifn ab Hor
iiu» ad disc. Fausii Rhegensis GaHiarum, aliorum- misda papa urbis Romm.HARDUIN.
165 APPbNDl.x:TERTIA. CONCILIAQU/EDAMA GELASIO CELEBRATA. 166
clicium: ul id approbemeruditis, ejusdem decreli triplex schema profero, Valiccmum,Jurense seu Chifflelianum,
ct Luceiise.
Post hwc scripla incidiin decrelumGelasianum ex vetuslissimoFlorenlino codice edilum a P. Josepho Blan-
chinio Oratorii RomaniS. Philippi Nerii presbytero V. Cl., in prolegomenisad IV volumen AnastasiiBibliothe-
carii edilionisRomanw. Ex eo codicereprmsentare se genuinum decrelum Gelasii vir itle doctus censuit. Nec sane
negaverimmelioremesseejut leclionemprm Valicano.Cum vero ail idem vir doctissimus,catalogum illum sacro-
rum Libronimqui in VaticanoFontanininon exstat, legiturque in suo Florentino, e Valicano sivescriptoris in-
cnria, sivealicujus fraude subtractumesse, futile est et inane, cum et a meo pariter Lucensi absil, quem sane
Lucensemex Valicano iUoexpressnm,siveambos ex terlio atio derivalos esse, nento sibi persuaseril, citm dis-
crepent non raro. Hunc si omitias sacrorum librorum catatogum, in cmteris Florentinus ille fere cum nostro
cgnvenit: paucis exceptis,quw ad exlremampagellw oram diligenler adnolavi". Esl veroFlorenlinus Blanchiniiin
finemulilus, nam post iflud : Fausti Regiensis, elc, cwlera desunt, quwtamenin reliquis omnibusmss. codicibus
leguntur.
Hwcscripseramin priori mea editione: modovero aliquid accessit, quo nova hwc edilio ornelur, nempe va-
ridntese vetusiissimoFrisingensi codice annorum circiter 1000, quas milti, pro ea qua esl humanitate suppedi-
tavii vir doctissimusP. Frobenius Forster prior et bibliothecariusS. Emmerami Ralisbonensis. In eo codice
concitioDamasi decrelum istud subjicilur, nam eo concilio absoluto slalim subdilur : Item dicium est: Nunc
vero de Scripturis d.ivinisagendum est, quid universalis catiiolica recipiat Ecclesia, et quid vilare debeat.
Incipil ordo Veleris tesiamenti,e/c.; lum continuosequiturintegrum decrelumde libtis legendis.
LUCENSE. VATICANUM FONTANINI- JURENSECHIFFLETH
Incipil decfetdte ab urbe Roma Incipii dccretale sancii Gelasii Incipit decreiale in urbe Roma
edilum de rectpiendissive non reci- papse urbis Romse. ab Hormisda papa ediium.
piendis libtts fctctum.
Synodum sab Gelasio papa urbii
Ronimcuni Lxxepiscopis.
INCIPIT PROLOGVS.
Ad disculiendas, vel inlelligendas
Scripiuras, quas (sic) in Novovetin
VeleriTestamentoa pluribus editas,
illud aposioticum nobis convenit
servare eloquium: Propheiias, hl-
qttit, nolile sperhere; omnia auiem
probale; ui plenius Dei operaiione
credamusillas esse conditas, quas de
aclventu Domini, ctc nalivitate, vel
passioneipsius, et resurreciionecer-
tissime fuisselocutas, per quas enim
[forteeimm] nos credhnus essesal-
vatos; ibi intelligimus illud, ubi di-
xil; Quod bonum est lenele, ad
repellendas, vela calholicisrennen-
clas Scripluras esse cognoviinus,
quas eliam vir erudilissimus Itiertu
nymus reptidiavit esse damnatas,-
sttfficilnobisdiverej ut ab omni spe-
cie mala abstincamus.

De Scripttiris dieinis qnid univer-

* Has Fioferiiinianas varrarites ad colunmftftfm
nostrarum calcem cum cseteris posuimus, praemisso
codicis Florentini noniine. EDIT.
sciliter catholica recipiat Ecclesiaf
vel post hmc quid vitare debeat.
I.
Ordo de VeleriTeslamenlo, quem
sancta et cathotica Romana suscipit
el honorat Ecclesia, isteest:
Gcneseosliber 1. — Exodi liber 1.
— Levilici liber 1. — Numeri liber
1. — Deuleronomiiliber 1. — Jesn
Nave liber i.^Judicum liber i. —
Rulh liber 1. — Regum libri i. —
Paralipomenon libri 2. — Psalmo-
rum 150 tiber \ .^—Salomonislibri3.
—Proverbia, Ecclesiasteset Canlica
Canlicorum.— Ilcm Sapientim tiber
!l. — Ecclesiasticiliber l. — Item
fordo pfophelartim : Esaimliber i.
— ' Hieremiwliber 4,, cum Cinoth,
ac lamentaiionibussuis. — Eiechie-
Us liber 1. — Danielis liber i.—
Oste liber 1. — Amos iiber i. —
' Variaiifes eod.
Frising. Hieremtx liber uhus cmn-
Cinoih, id esl lamentationibuttuit.
 AD OPERA GELASII PAPJE APPENDICES. 168
167
VATICANUM FONTANINI JURENSECHIFFLETII.
MJCENSE.
Michmmliber 1. — Johel tiber 1. —
Abdiwliber i. — Jonw liber 1. —
Naum liber i. — Abacucliber 1. —
Scpftomce liber 1. — Aggeiliber 1.
— Zacharim liber i. — Malachim
liber 1. — Item ordo historiarum :
Job liber i. — Tobiw tiber 1. —
Esdrm libri 2. £s(/ier liber i. —
Judith liber l. — Machabmorum
libri 2. Item ordoScripturarumNovi
et jEterni Testamenti 4 : Evange-
liorum libri 4 : Secundum Mal-
thmumliber1.—SecundumMarcum
liber l. — SecundumLucamliberi.
— Secundum Joannem liber i. —
Item Aciuumapostolorumtiberl.
— Epislolm Pauli apostoli numero
\A. Ad Romanos epislolai. — Ad
Corinlhios epislolm2. — Ad Ephe-
sios epislola l. — Ad Thessaloni-
censes epistolw 2. — Ad Galalas
epislola1. — Ad Philippensesepi-
slola i. — Ad Colossensesepistota
i. — Ad Timotheumepislotm2. —
Ad Tilum epislola i. — Ad Phile-
monem epistola i. — Ad Hebrmos
epislota 1. — — Item Apocalypsis
Joannis liber 1. Item Canonicse
Epistolse numero — seplem : Petri
*
apostoliepislolm2. Jacobi apo-
stoli epistola i. — Joannis apostoli
episiolw3. — Judm Zelolisaposloti
epistola una.
I. II ».
Post 4 prophelicas\manu anliqua Post propheticas, et evangelicas, Post has omnes propheticas, et
udditur et evangelicas]8 atque apo- alquc apostolicas Scripturas, qui- evangelicas,atque apostolicas,quas
stolicasScripturas, quibus Eccle- bus Ecclesia catholica per gratiam superiusdeprompsimus,Scripturas,
sia catholica per gratiam Dei fun- Dei fundata est, etiam illttd inti- quibus Ecclesia catholica per gra-
dala est, etiam illud iniimandum mandum pntavimus,quod quamvis tiam Dei fundata est, etiam illud
putavimus, quodquamvis universse universseper orbem catholicsede- imimandumputavimus,quodquam«
per orbem catholicaediffusseEccle- fusaeEcclesiseunus thalainusChri- vis universseper orbem diffusseca-
siseunus ihalaraus Christi sit; san- stisit; sanctatamenRomanaEccle- tholicse Ecclesise unus thalaraus
cta taraen Romana Ecclesia nullis sia nullissynodicisconstitiitiscsele- Christi sit; sancta tamen Romana
synodicis consiilutis cseterisEccle- ris Ecclesiispraelataest, sed evange- Ecclesia nullis synodicisconstitiitis
siis prselata est, sed evangelicavoce licavoceDominietSalvatorisnostri cseteris Ecclesiis prolseta est, sed
Domini 6 nostri primatum obti- primatum obtinuit: Tu es Pelrus, evangelicavoceDqminiet Salvato-
nuit: TM es Petrus, inquiens, et inquiens, super hanc petram mdifi- ris nostri primalum obtinuit: Tu
super hanc petram mdificabo Eccle- cabo Ecciesiammeam; e.t portmin- es Peirus, inquientis, el superhanc
siammeam, et porlminferinon prw- feri non prmvalebutiladversus eam; peirum mdificaboEcclesiammeam:
valebuniadversuseam; et tibi dabo el libi dabo claves regni cwtorum; et portm inferni non prmvalebunt
clavesregni cozlorum;el qumcunque el qumcunqueligaverissuper terram, adversus eam; ct libi dabo cltwes
ligaveris super terram, erunlsotveris
tigata erunl ligala etin cwlo; ei qumcunque regni cwlorum, et qumcunqueliga-
et in cmlo; et quwcunque solverissuperlerram, erunl sotutaet veris super terram , erunt ligala el
super lerram, erunt soluta et in in cmto. in cmlo;et qumcunquesolverissuper
ctelo. lerram, erunt soluta el in cmlo.
[Jtfamtantiguasuppfeter Cui] Ad- Cui data esl eliam societas bea- Addita est eiiam societasbealis-
diia.est etiam societas beatifniamt tissimi Pauli apostoli, vas electio- simi Pauliapostoli, vasiselectionis,
antiqua supplelur beaiissirai Pauli nis, qui non diverso , sicut heresi qui non diverso, sicut hseretici
apostoli vas electionis], qui non garriunt, sed uno tempore, uno garriunt, sed uno tempore, uno
diverso, sicut hwrelici' garriunt, eodemque die gloriosam mortem eodemque die gloriosa morte cum
sed uno tempore, uno eodemque cnm Petro in urbe Roma sub Cae- Pelro in urbe Roma sub Csesare
die gloriosa tnorte cum Petro in sare Nerone agonizans, coronatus Nerone agonizans, coronatus est.
urbe Roma sub Csesare Nerone est, et paritersupradictam sanclam Et pariler supradictam sauctara
agonizanscoronatus est; et pariter Romanam Ecclesiam Chrislo Do- Romanam Ecclesiam Ciirisio Do-
supradictamsanctamRomanamEc- mino consecrarunt, aleisque omni- mino consecrarunt,aliisque omni-
ciesiam Ghristo Dominoconsecra- bus in universo mundo sua prse- bus urbibusin universo mundo, sua
runl, 8 talesque omnibus 8 orbibus sentia atque venerando triumpho prsesentia atque venerando trium-
in universo mundo sua prsesentia, pertulerunt. pho prsetulerunt.
1Addit : quemsanctaet catholicasuscipitEcclesia. * Cod. Flor. addit has omnesi
' Joannis aposloli epistola una. Alterius Joannis " Idem cod. addit
8 quas superius deprompsimus.
presbyteriepislolmduw. Ila eliam.legilur iti velusiis- " Idemcod. addit et Salvatoris.
sirao codice DionysianoS. Emerami. "
Idem cod., hwresei.
* Exylicit canonNovi Testamenti.Item dictum ett: Idem cod., aliisque.
9
pott hat omnesprepheticas, etc. Ideracod., urbibus.
109 APPENDIXTERTIA. CONCILIAQU/EDAMA GELASIOCELEBRATA, 170
LUCENSE. VATICANUM FONTANINI. JURENSECHlFFLETII.
atqiie venerando triumpho 'prsetu-
Ierunt.
Est ergo prima Petri apostoli Est ergo prima Petri apostoli Est ergo prima Petri apostoli se-
sedes RomanaEcclesianon habens sedis RomanaEcclesia ndn liabens des Romana Ecclesia, non liabcns
mactilam, neque rugam, nec ali- maculam, nec rugam , ncc aliquid maculam, neque rugom, nec ali-
quidejusmodi. ejusmodi. quid liujusmodi.
Secunda autem sedes apud Alex- Secunda autem sedis apud Ale-' Secunda autemsedes apud Alex-
andriam B. Petri nomine a Marco xandriatn, beati Pelri nomen, a antJriam beati Petri nomine a
ejus discipulo et evangclisla con- Marco ejus discipulo evangelisia Marco ejus discipulo , atque evan-
secrata est. Ipseque a Petro apo- consecraia cst. Ipseque a Pelro gelista consecraia est. Ipseque in
stolo in jEgypto directus , verbum aposlolo in jEgypto directus, ver- yEgyplo direclus a Petro Aposiolo,
veritaiis pncdicavil el gloriosum bum veritalis praedicavil, et glo- verbum veritatis praedicavit , ei
consecravit [manu anliqua corrigi- riosum consummavitmariyrium. gloriosum consummavil mariy-
lur consummavitjmarlyrium. rium.
!
Tertia vero sedes apud Antio- Terlia vero sedis apud Antio- Tcrlia vero sedes apud Antio-
chiam ejusdembeaiissimi Pclri apo- chiam item lieatissimi Pclri Apo- chiam iienvbealissimi Aposloli Pe-
stoli habetur honorabilis, eo quod sloli habetur honorabilis, eo quod tri habetur honorabilis , eo quod ,
ibidem prius quam Roma venisset illic prius. quam Romam venisset illic priusquam Romam venissei,
habitaviiet 3ibidemprimum noraen habitavit, et illic primum nomen habitavit: et illic primum nomen
Cliristianorumnovellscgeniis exor- Chrisiianorum
' novellsegcntisexor- Cliristianorum novellscgentisexor-
tum cst. lus est. tum est.
II. III.
El quamvis aliud fundamentum Et quamvis aliud fundarnenlum El quamvis aliud fundamenlum
nullus possitponereprseter idquod nullus possit ponere prseter id uullus potuit ponere prseter id quod
positum est, l quod est Chrislus quod positum est, quod esi Chris- positum est, quod est Cbristus Jc-
Jesus. 'tamenad sedificationemsan- lus Jesus ; lamen aedilicationem sus; lamen ad aedilicalionem no-
ctani, idem [manu antiqua eam- sanciam idem Romanam Ecclesiam slram eadem Romana Ecclesia ,
deni] Ronianam Ecclesiam post post illas Veteris vel Novi Tesla- post illas Yeleris vel Novi Tesla-
illas Vetcris vel Novi Testamenti, menti, quas regulariter suscipimus, menli, quas regularitcr superius
quas 6 regulariler suscipimusetiam etiam suscipi non prohibet Scriptu- enumeravimtis, eliam h.is suscipi
suscipi non prohibel Scripturas. ras. Id est sanciam synodum Nice- noii prohibel Scripluras. Id est
7Idest sanctam
synodumNiclienara narn CCCruraX. et VIII. Pairuin, sanctam synodum Nicsenamsecun-
secundum irecenioruni
~ decem et nicdiaiue MaxiraoConslanlinoAu- dum trecentos decem et oclo Pa-
ocio episcoporum [manu anliqua gusto. ires, inediante Maximo Consian-
noniiur 1'airuniJ medianle Maximo liuo Auguslo, iu qua -Arrius hmre-
Consianiino Auguslo. ticus condemnatusest.
Sanctam si/nodumConstanlinopo-
litanam, medianteTlieodosioseniore
Augusio, in qua Macedoniushmre-
ticus debilamclamnationemexcepit.

Sanclam synodum Ephesiam, Sanctara senodum Efisinam, in Sanciam synodum Ephesinam,

[mana anliqua Ephesinam] in qua
Nesioriusdaranalus esl,a cum con-
sensu 10beaii Coelestinipapse, me-
dianle Cheryllo Alexandrinsesedis
antistite, ei Arcadio episcopo ab
Italia destinato.
Sanciam synodum Chalcedonen-
sem, medianie MarcianoAugusto ,
et Anatholio Coiistantinopolitano
episcopo, iu qua Ncstorianact Eu-
liciana ha?resis simul cum Diosco-
ro, ejusquecomplicibus n damna-
tus cst.
B.
"Opuscula CiciliCiprianimar-
et
lyris Carthaginensisepiscopi.
1 Idem cod.,
2 Idera cod., perlulerunl.
Antiochimbeatissimi.
'
Idem cod., itlic.
* ln eodem cod. deest quod est.
5 Idem cod., sancta.
6 Idem cod.,
' superiuseiiumeravimus.
Idcm cod. non habet id esl.
PATROL.LIX.
qua Nesiorius damrialus est, con- in qua Neslorius damnatus cst,
sensu Ccelesiini papx, mediante consensu bealissimi Ccclestinipa-
CirilloAlexandrinaesedis anleslite,
et Arcadio ab Italia dislinato. pse, mediante Cyrillo Alexandrinae
sedis antislite, et Arcadio episcopo
ab ltalia deslinaio.
Sanctam synodum Calcedonen- Sanciam synodum Calcedonen-
scm, mediante Marciano Auguslo sem, niedianie Marciano Augusto,
et Anatholio Constantinopolitano et AnalolioConstantinopolitanoepi-
episcopo, in qua Nestoriana, An- scopo , in qua Nesloriana et Eufy-
liochiana, et Eulichiciana hereses chiana baeresis, simul cum Diosco-
simul cum Dioscoro, ejusqtic com- ro ejusque complicibus damnatse
plicibus damnaiscsunt. sunt. ls Sed et si qua sunt concilia
a sunclisPatrious hacienusinstiluta,
posi istorum quatuor auclorilaiemel
cuslodienda el recipienda decrevi-
mus.
III. IV.
Incipiuntopuscularecipienda. Jam nunc subjiciendumde opu-
sculis sanciorum Palrum qum in
Ecclesia calholica recipiuntur.
Item opuscula beati Cicili Cipria- beati Csecilii Cypriani
ni Opuscula
marliris, et Cartagenensis marlyris, Carthaginensis episcopi
episc. in omnibusrecipienda.
8 Idem cod., Patres.
9 In eodcm cod. deest cum.
10Idem
11 cod., bealissimi.
'" Idem cod., damnatmsunt.
Desuiit bsec verbi usque ad num. IV.
18Cod. Klor., item et sic deiuceps.
g
171 AD OPERA GELASIt PAPJE APPENDICES. m
LUCENSK. VATICANUM FONTANINI. JURENSECHIFFLETII.
Opuscula beati GregoriiNanzan- Opusculabeati GregoriNazazen- _Item opuscula beati Gregorii Na-
ieni epi. sis epi. zianzeni episcopi.
Opuscula B. Basili Cappadocise Item opuscula beati Basili Capa- Item opuseula beali Basilii Cap-
episcopi. dociseepi. padociseepiscopi.
Opuscula B. Athanasi Alexandri- Ifero opuscula beati Athanasi Item opuscula beati Athanasii
ni episcopi. Alexandriseepi. Alexandrini episcopi.
Item op. beati Joannis Constan- Itera opuscula beati Joanuis
linopolitanse epi. Coiistantinopoiitani episcopi.
Opuscula Theophili Alexundriiii Item op. beati Theepbili Alexan- Item opuscula beali Theophili
episcopi, drinse epi. Alexandrini episcopi.
Opuscuta B. Cyrilli Atexandrini Item opuscula beati Cyrilli Alex-
episcopi. andrini episcopi.
Opuscula B. Helaril Pictaben- Itera op. beali Heiari Pictavin- Item opuscula beati Hilarii Pi-
sis episcopi. sis epi. ctaviensis episcopi.
"Opuscula B. Joannis Conslan-
tinopolitani episcopi.
Ouuscula B. Ambrosii Mediola- Item op. beati Arabrosi Mediola- Item opuscula beati Ambrosii
nensis episcopi. nenses epi. Mediolanensisepisc.
3 ltem op. B. Augustinilpponere- ltem opuscula beati Augustini
Opuscula B. Augustini Ipone
Regieusis episcopi. ginsis epi. Hipponeregiensisep.
Opuscula B. Hieronimi presby- ltem op. beati Hieronimi prbi. ltem opuscula beati Hierouyui
teri. presbyteri.
Opuscula Beali Prosperi viri re- ltem op. Prosperi viri reiigiosis- Item opuscula beaii Prosperi vi-
ligiosissimi. simi. ri religiosissimi.
4 Opuscula B. Leonis papse ad Item epistola bi. Leonis pap. ad Item epistolninbeati papseLeonis
Flavianum Consiantinopolitanum Flavianuni Constaniinopoiitanum ad Flavianum Consiantiiiopolita-
episcopum destinata, cujus textum episcobum disiinam t. cujuslextum nUmepiscopum desiiiiatani:de cu-
quispiam si usque ad unum iola quispiam suis, qtise ad unum iota jus textu quispiam si usque ail
dispulavcrit, et non eam in ornni- dispolaveril, et non eam in ornni- unum iota disputaveril, et non
bus venerabiliter receperit, ana- bus venerabiliierreceperit, anathe- eam in omnibus venerabiliter re-
thema sit. masil. ceperit, anat. sit.
" Item op. iraclalus oranium Pa-
Opuscula, iraclalus omniuni Item opuscula alque traclatus
Patrum orthodoxorum, qui in nul- trum ofLliodoxoriimqui in nullo oninitiin Pairum orthodoxorum
lo a sancLseecclesiaeRomansecon- a scseEcclesite Roraane consortio qui in nullo a sanctse RomanseEc-
sortio deviarunl, uec ab ejus (ide deviaruni nec a!i ejus fide vel prae- clesiseconsortio deviarunt, nec ab
vel prsedicaiionesejuucti sunt; sed dicatione scjuncti sunt; sed ipsius ejus Qdevel prsedicatione sejune-
ipsius ut communicalionisper gra- cominunicaEione per graliam Dei ti sunt; sed ipsius communicationi
tiam Dei usque in ullimum diem usque in iilLiinumvilse suse fuere per graliam Dei usque in ukimum
viie suse fuere panicipes, legendos pariicipes, legende decernimus. diem vitsesuaefuere parlicipes, le-
decernimus. gendos decernimus.
Item decretales epistolas quas Ilem decrelales epistolas, quas Item decretales epistolas quas
beatissinii papse diversis tempori- beatissimi pap.diversis temporibus beaiissimi papse, diversis tempori-
bus ab urbe Roma pro diversortim ab urbe Roma,pro diversorum Pa- bus ab urbe Roma pro diversorum
Patrum consolatione dederunt, ve- trum consolatiohe, dederunt, ve- Patrum consullatione dederunt,
nerabililer 6 suscipienda. nerabiliter suscipiendas. venerabiliter suscipiendas.
Itein gesta sanctorum martirum Item gesta sanctorum martirnm Item gesta sanctorummartyruin,
qui muliiplicis \manu anliqua mul- qui multiplicibus lormentorum quae multiplicibus tormenlorum
tiplicibus] tormenloruin cruciati- cruciatibus, et mirabilibus confes- cruciatibus, et mirabilibus confes-
bus et inirabiiibus, confessionum sionuni triumphis inradiant. Quis sionum triumphis inradianl. Quis
7
triumphis inradiant. Quis ista ca- ista Catholieoium dubilet majora ista calholicorura dubitet, et majo-
tholicorum dubitet [manu antiqua eos in agonibus fuisse perpessos, ra eos in agonibus fuisse perpes-
et] majora eos in agonibus fuisse, nec suis viribus, sed Dei gratia, et sos ? Nec suis viribus, sedDei gra-
perpessos, necsuisviribus.sed Dei adjutorio? Singulari ciuiella in sca tia et adjulorio universa lolerasse?
gralii eladjuioriomiicersa lolerasse? Romana Ecclesia non legunlur, Sed ideo, secundum antiquam con-
Sed icleosecundumunliquamconsue- quia ct eorum qui conscribere no- suetudinem, singulari cautela in
ludinetn singul.iri cautela in sancla niina penitus igiioratur, et ab in- saricta Romana Ecclesia noii le-
Roniana Ecclesia non leguntur, fidelihus ct idiotis superflua, aut guntur, quia et eorum qui conscri-
quia et eoruni qui conscripsertmt miiius apta, qiiam rei ordo fuerit, psere nomin.a penitus ignorantur,
nomiiia penitus ignoranlur; et ab esseputaiitur. Sicut cujusdam Ciri- et ab infidelibuset idiolis supertlua,
infideiibus 8 vel idiotis superllua, ci el Julitae, sicut Giorgi, aliorum- aut minus apta, quam rci ordo fue-
aut niinus apia quani rei ordo fue- que hujusmodi passiones, q. ad ril, esse putanlur. Sicut Quirici
rit esse putatur. SicuL cujusdam hereticis perhibenlur compositse. cujusdam et Julitse; sicut Gcorgii,
Quirici et Julitse, sieut Georgii Propter quod, ut dictum est, ne aliorumque ejusmodi passiones,
aliorumque ejusmodi passiones, vel levis subsanandi orrereiur oc- quseab hserelicisperhibenturcoin-
quaeab bserelicisperbibeniur com- cnsio, in sca Romana Ecclesia non positse.. Propter qu.od, ut dicium
posilse. Propter quod, ul dictum leguntur. Nos tamen cum prsedicta est, ne vel levis subsannandi orire»
esi, nevel levis9subsannandiorire- Ecclesia omnes martires, eteorum tur occasio, in sancta Romana Ec-
tuf Occasio in Romana Ecclesia gloriosos agones, qui Domino ma- clesia non leguntur. Nos laincii,

1 Idem cod., Pictavensis. 6 Idem cod.,

* ln Florentino hic poniiur post S. Athanasiura. ~ suscipiendasesse.
In cod. Flor. deest ista
* Idem eod., YponeregiRegionensis. 8 ldem cod., et.
4 Idcm cod., epistolm. 9 Idem cod. addit tancla.
e Idem cod., atque tractatus.
175 APPENDIXTERTIA. CONCILIAQUJEDAMA GELASIOCELEBRATA, 174
LUCENSE. VATICANUM FONTANINl. JDRENSECHIFFLETil.
non leguntur. Nos tamen cum gis quam bominibusnoti sunt, om- cum prsedicta Romana Ecclesia,
prsedictaEcclesia omties martires ni devotione veneramur. omnes martyres, et eorum glorio-
et eorum glorlosos agones, qui sos agones, qnt Deo magis quam
peo magis quam hominibus noti hominibus noti sunt, omni devo-
sunt omnidevotione veneramur. tione veneramur.
Item Vitas Patrura, Pauli, Anto- Itein VitasPatrum, Pauli, Anlo- Item Vitas Patrum, Pauli Anto-
nii, Ilarionis, et omniumheremita- ni, Hilarionis, et oranibus heremi- ni, Hilarionis, et omnium eremi-
rum, quas tamen vir beatissimus tarum, quas tamen vir bealissiinus tariim, quas tatnen vir beatissimus
descripsit Hieronymus, cum ' om- descripsit Hieronimus, cura omni Hieronymus descripsit, cnm omni
ni honore suscipimus. honore suscipimus. bonore suscipimus.
Item Actusbeati Sylvestri Apo- Ilem Aclus beati Silvestri Apo- Item Actus bealissimi Silvestri
stolicae sedis prsesulis, licet ejus slolicaa sedis praesolis, licet ejus apostolicse sedis praesulis, licet
qui conscripsit nomen ignorelur; a aqui conseripsit noinine ignoretur, ejusqui conscripsit nomen ignore-
mullis tamen in urbe Roma a multistamen in urbe Romacalho- tur, a multis tamen in urbe Roma
calholicis legi cognovimus, et pro licis legi cognovimus, et pro anii- catholieis legi cognovimus et pro
anliquo usu multae hoc imiianlur quo usii multse hsec imitantur Ec- antiquo usu multse hoc imitantur
Ecclesiae. clesiae. Ecclesise.
s Item scriptura de inventione ltem seriplura de invetilione Item scriplurade Inventionedo-
tanctm crucis dominicse, et alia crucis domiiiicse, et aliam scriptu- minicse crucis, et alia seriptura de
scriptura de inveulione eapiiis ram de inventione capitis Joannis Inveniione capitis beaii Joannis
Joahnis Baptislse, novellsequideni iiaptista', novellequideni relationis Baptistae, novellaequidem relatio-
3
relationis nonnulli eas calbolici et iiunniilli catholici legunt. Sed ues sunt, et nonnnlli eas catholici
legunt, sed cum boecad caibolico- cum haccad catholicoruin inanus Iegunt. Sed cum h;ec :<i Catholi-
rum manus pervenerini, heati apo- adveiterint, beati Pauli apostoli corum matitis pervenerint, beali
sloli probant [manuantiquaprsece- praecedet-ententia.... Omnia pro- aposioli Pauli prsecedatsenlentia :
4
dat] sententiam : Omniaprobate, bate, quod bonumest lenete. Omnia probale, et quod bonumesl
quodbonumesl tenete. retinete.
Ilem Rulinus vir" Item Rufmus vir religiosus plu- Item Rufinus vir religiosissimws
6 qili plurios \manureligiosissimus,
antiqua pluri- rimos ecclesiasticse operis edidit plurimos ecclesiastici operis edi-
mos] ecclesiasiicis operis edidii li- libros, nonnullas eliam Scripturas dit libros : nonnullas eliam Scri-
bros, noii nullas etiam Scripturas" inlerpretatus esi. Sed qum beatis- pturas interpretatus est. Sed quo-
inlerprelatus est. Sel quoniara simus Hieronfmus eum in aliqui- niam venerabilis Hieronymtiscum
beatissimus Hieroiiimus eum in bus de arbitrio libertate nolavit, in aliquibus de arbitrii libertale
aliquihusde arbitrii libertate noia- illas sentim. q. prsedictunibeatum notavit; illa sentinius, quse prae-
vit, iila senliemus quse prsedicium Hienimuniseiiiirecognoscinius,non dictum beatura liieronyinum sen-
Hieronimus sentire cognoseimus; solum de Rolino, sed eiiam de lire cognoscimus: et non solum
et non solum de Rufmo, sed eli.im universis quod vir S. sepius me- de Rulino, sed etiam de universis
de universis, quos vir saepiusme- moratus, zelo Dei, et fidei religio- quos vir ssepius memora(us zelo
moratus zelo Dei et fidei religione ne reprehendil. Dei, et fldei religione reprehendit.
reprehendii.
Item Origenisnonnulla opuscula Itetn Origenis nonnulla op. quse ItemOrigenisnonnulla opuscula,
quae vir beatissimus Hieronymus vir bealissimus Hieronyraus non quse vir bealissimus Hieronymus
uon repudiat, Iegendasuscipimus; repudiat, legendasuscipimus : re- uonrepudiai, legenda suscipimus :
reliqua autem 8 omiiiacum auctore liqua aulera omnia cum auctore reliqua aulem omnia cum auciore
suo dicimus rennuenda. suo dicimus rehnuendant. suo dicimus renuenda.
Item Croniea EusebiiCesariensis Chronica Eusebi Csesariensis, Item Clirouica EusehiiCaesarien-
• epi atqueejusdemHistoriaeeccle- aique ejusdem Historiae ecclesias- sis, atque ejusdem Historise Ec-
siaslicaelibros, quamvis iu primo licaelibros, quamvis in primo nar- clesiasticselihros,quanivisin prinio
narraiionis suse libro lepueril, el raiionis suaelibro lepuerit, ct post narrationis suse libro lepuerit, et
post in laudibus atque excusatione in laudibus aique excusaiioneOri- post in laudibus atque excusatione
Origenis unum scismaliciconscri- genis scismaticiunum conscripserit Origenis schismatici unum conscri
pserit librura; propter rerum la- librum : propler rerum lamen sin- pserit librum : propier rerum ta-
men singularumnolitiam, quse ad gularum notitiam, q. ad instructio- men singularnm noliliain, quse ad
10scrulationem [mcmuantiqua in- nera perteneni, usquequaque non inslructionem
pertinent, usquequa-
structionem] periinent, usquequa- diciraus renuendos. que non dicimus renuendos.
que non dicimusrennuenda.
Orosium virum eruditissimum Idem Orosium viruni eruditissi- ltem Orosium virum eruditissi-
11
collaudamus quia valde nobis ne- mura, quemconlaudamus,qui valde mum conlaudamus, qui valde ne-
cessariamadversus Paganorum ca- nobis necessariam adversus paga- cessariam nobis adversus pagano-
lumnias ordinavit Sloriam, mira- norum calumnias ordinavit Histo- rum calumniasordinavitHisioriam,.
que brevitate conlexuit. " riam, miraque brevitate coniexuit. miraque brevitate contexuit.
Venerabilisviri Seduli episcopi Item venerabilisSeduliiPaschale Item venerabilisviriSedulii Opus
Paschale opus, quod heroicis de- opus, quod eruditis descripsii ver- paschale, quod heroicis descripsit
seripsil versibus, insigni laude ,a sibus, iiisigni laude prseferimus. versibus, insigni laude prseferimus.
proferitnus.
Juvenci nihilominus Iaboriosum Item Juvenci nihilominus labo- Juvenci quoque nihilominus la-
opus non spernimus, sed miramus. riosura opus non spernimus, sed boriosura opus non speffniiiHis,sed
1 In eodemcod. deest omni. 8 In eodemcod. deest omnia.
' Idem cod. non liabet sanctm. 8 In eodem cod. deest epi.
' Idemcod. sunt, etc. '• ldem cod., instructionem.
4 Idem cod., prwcedit senlentia. 11 Idera cod., qui.
" ldem 12 In eodem cocl.deest
cod., religiosus.
* ln eodem cod. deest 18 episcopi.
~ qui. Idem cod., prwferimus.
Idem cod., venerabilis.
i75 AD OPERA GELASIt PAPJE APPENDIGES. 170
LUCENSE. VATICANUM FONTANINI. JURENSECfllFFLETH.
Csetcraaulem quw ab baercticis,' sive miramus. Celera que ab haereticis, miramur.Cseteraquse ab hsereticis,
scismaiicis conscripta, vel prse- schismaticis conscripta, vel predi- sive schismalicis conscripia vel
dicta siinl [manu anliqua, addilur cata sunt, uullatenus recipiet ca- prsedicta sunt, nullatenus recipit
nullatenus recipit catholica et apo- tbolica et apostolica Romana Ec- catholica et apostolica Romana
stolica RomanaEcclesia]. E quibus clesia : e quibus pauca, quaead me- Ecclesia : e quibus, pauca, quaead
pauca, quse ad meinoriam vene moriam venerunt, et a catholicis memoriam venerunt, et a Calholi-
runi, et a calholicis vitanda sunt, vitanda suut, credidimus esse sub- cis vilanda sunl, credidiinus esse
crcdimus esse subdenda. denda. subdenda.
IV. V.
(tem notitia de librorum [manu Noiitiam librorum apocriforum,
s
auiiqua libros] apocriforum, qui qui non recipiuntur.
iioii recipiuntur.
Ariminensium synodum a Con- ArimenensiumSinodum, a Con- a In primisAriminensemsynodum
Consiantio Csesare Constantini
slanlio Csesare Constauiini 3 Augu- slantio Csesare Constanlini Augusti lilio
sti filio congregatam mediante Tau- filium congregatam, mediante Tau- congregatam, medianle Tauro
ex tunc et nunc, in aeter-
ro prsefecto ex lunc, et nunc, et in ro prsefecto, ex lunc et nunc et in prselecto,
eternum conlilemur esse damna- seternum coiifitemur esse damnata. nurn confitemur esse daniiiatam,
lam.
llinerarium nomine Pelri Apo- Itinerarium nomine Petri Apo- Ilinerariuni quoque in nomine
sloli, quod appellalur sancii 4Cle- stoli, quod appellatur Sci Clemen- Petri Apostoli , quod appellatur
menlis [ manu anliqua libr. x ] lis, apogrifum. sancli Clemenlis libri numero. no-
apocrifum. vem, apocryphum essescimus.
Actus nomine Andrese apost. Actus nomen Andrese apl. apg. Acius nomine Andresoapostoli,
apog. apocryphuni.
Aclus nomine Thomae apost. Aclus nomen Thomse apl. libros Actus nomine Thoraae aposloli,
apog. x apg. Iibri x apocryphi.
Libri numero decem apog. (sed
boc delelum est manu aniiqua.)
Actus nomine Petri apost. alius Actus nomen Petri apl. alius, Actus nomine Petri apostoli,
apoc. apg- apocryplii.
Actus nomine Philippi apost. Actus nom. Philippi apl. apg. Actus nomine Pliilippi apostoli
apoc. apocryphi.
Evangelia nomine Matthise apog. Evangelium nom. Matlhiae apg. , Evangelia nomine Mattise apo.
stoli, apocrypha.
Etiange/ianomineBarnabseaposf.
* apog. Evangelium nom. Pelri ap. apg. Evangelia nomine Barnabae,apo«
crypli3.
Evangelianomine Jacobi minoris Evangeliumnom. Jacobi Minoris, Evangelianomine Jacobi Minoris,
apog. 6 apg- apocrypha.
Evangelia nomine Petri apost. Evangelium nom. Barnabae apg. Evangelia nomine Peiri apostoli
apoc. apocrypha.
Evangelia nomine Thomse, qui- Evangelium nom. Thomsc, qui- Evangelia nomine Thomse apo-
bus Manichseiuluntur apoc. bus Manicbaeiulunlur, apg. stoli, quibus Manichsei uluntur,
apocrypha.
Evangelia nomine Andrem apost. Evangelium nomen Bartholomei Evangelia nomine Barlholomsei
apoc. [iiifanaaniigMade/etorAndrese, ap. apg. apostoli, apocrypha.
et poniiur Bartholomei.] Evangelia nomine Andrew apO'
stoli, apocrypha.
Evangelia quac falsavit Lucianus Evangeliumqtiem falsavit Lucia- Evangeliaquse falsavit Lucianus,
apoc. nus, apg. apocrypha.
Evangelia quae falsavit Ysicius Evangelium quem falsavit Eusi- Evangelia quae falsavil Isicius,
apoc. cius et Lucius, apg. apocrypha.
Liber de lufanlia Salvaioris apoc. Lib. de Inlaiiiia Salvatoris, apg. Liber de lnfaniia Salvatoris,apo-
Liber deNalivitaie Salvaloris,'et cryphus.
Lib. de Nativilate Salvatoris, e L|ber de Nativitate Salvatoris,
de Maria[manu antiquapostMariam de Maria vel obstetrice, apg.
esl vel] obstelrice " apoc. et de Maria vel obstetrice, apocry-
Liber qui appellaLur Pastoris phus.
Liber qui appellalur Pasloris, Liber qui appellalur Pastoris,
apoc.
Libri omnes quos fecii Lucius apg'. Lib. omnes quos fecit Leucius apocryphus.
Libri omnes quos fecit Lucius
[manu antiqua Leuciusj discipulis discipulus diaboli, apg. discipulus diaboli, apocryphi.
diaboli apog.
Liber qui appellatur fundamen- Lib. qui appellalur Fundamen- Liber qui appellatur Fundamen-
lum apoc. (um, apg. lum apocrypiius.
Liber qui appellatur Thesaurum Lib. qui appellatur Thesaurum, Liber qui appellatur Thesaurum,
apoc.
Liber de filiabus Adse Licto ~ apg. Lib. de filiabus Adse lectum.ge-
apocryphus.
9 Liber de filiabus Adse, hoc es)
ageneseos. neseos, apg. Leptogenesis apocryp.

1 Idem cod., prwdicata sunt nullatenus " In eodem cod. deest apost.
'recipiat ca-
Xholicaet aposloticaecclesia Romana. 6 In eodem cod. deest apost.
' \n eodem cod. deestaia non ? Idem cod., ejus.
~ recipinniur. 6 Idem cod., genesibus.
In eodem cod. deesl augusli.
4 Idetn cod.. ix. . ~ Liber qui appellatur Adwleplo geneseps,
177 APPENDIXTERTIA. CQNCILIAQUJEDAMA GELASIO CELEBRATA.
LUCENSE.
1Liber quiappellalur Aclus Tbe-
~
clae, et Pauli apos. apog.
" cle, vel Thollius, el Pauli ap. apg. et Pauli, apocryphus.
Liber qui appellatur Nepliothes
apog.
Liber proverbiorumab hsereticis
conscriptus, et sancli Xisti nomine coiiscriptus, et sancti Xisii nomen hsereticis conscriptus, ei sub no-
prwsignalus,apoc.
Revelatioquseappellatur Thomse
* apost. apog.
Revelaiio quse appellalur Pauli
apog.
RevelalioquseappellaturStephani
apoc.
Liber qui appellalur Iransitus,
0 id est assumplio sanctse Marise id esl, Adsumptio scse Marise,apg. id est, Adsumptio sanctae Marise,
apoc.
Liber qui appellaliif [maiw anti-
qua dej Pcenitenli.a Adseapoc.
Liher de GEutjenia\manu anti-
qua Vcgenia] nomine gigantis qui cum
cuni dracone post diluviumab lue- relicis pugnasse perhibetur apg.
relicis pugnasse perhibetur, apoc.
Liber qui appellatur Testamen-
tuni Job apog.
Liber qui appellatur pcenitenlia
Origeuis apog.
Liber qui appellatur poauitenlia
sancii Ciprianiapoc.
Liber qui appellalur poenitentia
Jamne el Membreapoc."
Liber qui appellatur Sors apo-
slolorum [ manu antiqua scribitur lorum, apg.
laus']apoc.
Liber Fisiologus, qui ab hsereti-
cis conscripius-, el beali Ambrosii conscriptus est, et beati Ambrosii conscriptus, et beati Ambrosiino-
nomine pnesignatus apoc.
Sloria Eusebii Pampeli apog.
Opuscula 8Tertulliani apoc.
Op. Lactanti apoc.
10Op. Africaniapoc.
" 12
Op. P-oslulfiantet Galli apoc.
Op. Montani, Priscillse, et Ma-
ximillseapoc.
omnia 13Fauslini Manichaei
Op.
apoc.
Op. Cominodiani ap.
Op. alterius Clenieiilis Alexan-
drini apoc.
Op. Tassii Cyprianiap.
uArnobi
Op. ap.
Op. Ticoni apoc.
OpusculaCassianipresbyleri Gal-
liarum ap.
1 Idem cod., Cenlonede Christo
Vergilianiscompa-
ginatum versibus,
' In eodemcod.apocr.
deest apost.
3 Idem cod., Nepotis.
v In eodemcod. deest
6 In eodemcod.deest idapost.
est.
" Idcm
cod., Vgia.
1 Cod. Flor., sorles.
178
YATICANUM FONTANINI. JURENSECHIFFLETH.
Lib. qui appellalur hactus The- Liber qui appellatur AclusTecIs?
Lib. qui appellatur Nopotis, apg. Liber qui appellatur Nepotes,
apocryphus.
Lib. Provcrbiorum ab hereticis Liber Proverbiorum qui est ab
praenotatus,apg. mine sancti Sixti prsesignatus,apo-
cryphus.
Revelatio qui appellatur Pauli, Revelatio quoe appellalur Pauli
apg- apostoli, apocrypha.
Revelatio qui appellatur Tborase Revelatioquseappellatur Tltomse
apg- apostoli, apocr.
Revelatio a
qui ppellalurStephaui Revelatio quseiappellatur sancli
apg- Slephani, apocr.
Liber qui appellalur Transiltis, Liber qui appellalur Transilus,
apocryphus.
Lib. qui appellatur Penctenlia Liber qui appellatur Pomitenlia
Adse, apg. Adse, apocryphus. . i
Lib. Eugenii a nom. gigante qui Liber de Eugenia nomine gi-!
dracone post diluviumab hae- gante quse cum dracone post dilu-
vium ab haereticispuguasse fingi-
lur, apocryp.
Liber qui appellatur Testaraen-
tum Job apg. Non historia beaii
Job, sed alius ad hereticis con-
scriptus.
Lib. qui appellatur Pcenitenrtse Liber qui appellatur Pcenitentia
Origenis, apg. Origenis, apocryphus,
Lib. qui appellalur Pcenilenlia
sci Cipriani apg.
Lib. qui appellalur Pcenilentia Liber qui appellaiur Pomiteniia
Jamnse etMambreapg. Jamne et Mambre, apocryphus.
Lib. qui appellatur Sors aposto- Liber qui appellatur Sortes san-
ctorum, apocryphus.
Lib. qui appellalur Lus» Aposto- Liber qui appellatur Lusa apo*
lorum apg. stolorurn, apocryphus.
Liber qui appetlatur Canonesayo-
slolorum, apocryphus.
Lib. Filosogus, qui ab hereticis Liber phisiologus , ab bsereticis
nom. prscsignaius,apg. mine praesignatus,apocryphus.
Hisioria Eusebi Patnpliili, apg. llistoria Eusebii Paniphili, apo-
crypha. ;
Opuscola Terlulliani, apg. OpusculaTerlulliani, apocrypha.
Op. Lactanli, ap. 9 OpusctilaLactantii, apocrypba.
Op. Affricani, apg. Opuscula
12 Africani, apoerypha.
Op. Postumiani et Galli, apg. Opuscula Posiutniniani, apo-
crypha.
Op. Montani, Priscillse et Maxi- Opuscula Moniani, Priscihse el
millseapg. Maximillse,apocrypha.
omnia Fausli
Op. Manichei,apg. Opuscula Fausii Manicbsei,apo-
crypba.
Op. Comraodiaiii, apg. Opuscula Commodiani, apocry-
pha.
Op. allerius Clementis Alexan- Opuscula allerius Clemeniis
drinse, apg. Alexandrini, apocrypha.
Opusc. Tarsi Cipriani, apg Opuscula Tascii Cypriani, apo-
crypha.
Op. Arnobi, apg. Opuscula Arnobii, apociypha
Op. Tigoni, apg. Opuscula Ticoni, apocryplia.
Opusciila Cassiani pbri. Gallea- OpusculaCassianipresbyleriG.il-.
rttm, apg. liensis, apocrypha.
8 Cod. Flor. addit siveAfricani, sive Firmiani.
~
Opuscula Lactantii sive Africani, sive Firmian'
apocrgpha.
10Inecdem cod., deest.
11Idem cod., Postumiani.
n OpusculaPosthumianiGalli
13ldeiu cod., Fatisti. apocrypha.
11Idem cod., Arnorini.
179 AD OPERA GELASII PAPJE APPENDICES. 189
LUCENSE. VAWCANUM FONTANIWI. JURENSECHIFFLETll.
' Pictabensis
Opusc.Viciorini ap. Opus. Victorini Petabionensis, Opuscula Viclorini PieUbiensis,
apg. apocrypha.
Manu antiqua inseritur hic,* Op. Op. Fausti Regensis Gallearum, OpusculaFausti RegensisGallia-
Fausli RegensisGallearumap. Op. apg. rum, apocrypha.
Frumenti Cceciap. Op. Frumenlini Cceci, apg. Opuscula Frumenti Cceci, apo-
crypha.
Centonem de Ciii isto, Virgilianis Centoiiem de Xpo Virgilianis Centoucs de Chrislo, Virgilianis
compaginaturaversibus apl corivaginatumversibus, apg. compaginati, apocryphi.
Epistola Jesu Afragusoap. Epistola lhu ad Abgiarum, apg. Epislola Jesu ad Agarum , apo-
crypha.
Epistola Abaguio ad Jesum ap. ad
Epla Abgari Ihm, apg. Epistola Agari ad Jesum , apo-
crypha.
Passio Quyrici, et Julitse ap. PassioCirici et Jolitse, apg. Passio Quirici, et Julitse, apo-
Passio Georgi ap. Pass. Giorgi, apg. crypba.
Passio Georgii, apocrypha.
Scriptura quae appellatur con- Scriptura que appellatur cou- Scriplura quse appellatur Salo-
tradictio Saiomonis apoc. tradictio SaSomonis,apg. monis interdictio, apocrypha.
Filacteria onmia, quse non an- Filacteria omnia, que non an- Philacieria omnia, quse non an-
gelorum , ut illi confirigunt, sed gelorum , ut illi confingunt, sed gelorum , ut illi confingunt, sed
daemonuramagis conscripta sunt, daemonum magis arte conscripta dsemonum magis conscripta sunt
ap. sunt, apg.
Hsec et his similia quse Simon Hsec et his similia quaeSimon nominibus, apocrypha.
Hsec et his similia quse Simon
Magus, Nicolaus, Cerinthus, Mar- Magus, Nigolaus, Cirinthus , Mar- Magus, Nicolaus, Cerintbus, Mar-
cion^iSasi/irfis^Ebion, Paulus etiam cion , Baselides, Ebion, Paulus cion, Baselides, Ebion, Paulus
Samositanus, Fotinus, et Bonosus etiam et Samoselanus, Fuiinus et etiam Samosatenus, Photinus et
[manu anliqua et] qui simili errore Bonosus, et qui simili errore defe- Bonosus, qui firaili errore defece-
defecerunt; Montanus quoquecum cernrit; Montanus quoque cuni runt; Monlanus quoque cutn suis
suis obscenissimes sequacibus,Apol- suis obscenissimis sequacibus, obsccenissimisfequacibus, Apolli-
lenaris, Valentinus sive Manicseus, Apollinaris , Valentinianus , sive naris, Valentintis, sive Manichseus,
Faustus, Africanus Sabellius, Ar- Maniclieus, Faustus, Affricanus, Faustus, Africanus, Sabellius, Ar«
rius, Machedoniiis,Eunomius, No- Sabellius , Arrius, Machedonius, rius Macedonius,Eunomius, Cono-
valus, Sabacius, Cmtestus,Donatus, Eunoniius, Novatus, Sabaslius.Ce- niius, Novatius , Sabbafius, Calli-
Eusiacius, Jovianus, Pelagius, Ju- lestus, Donalus, Eustacius, Jovia- stiis, Donaltis, Eustacius, Jovinia-
lianus Celumensis,CoelesliusMaxi- nus, Pelegius, Julianus Elatie, Ce- nus, Pelagius, Julianus Eclanensis,
minus [manu aniiqua Maximianus] leslius, Maximianus, Priscillianus Cselestinus, Maximianus, Priscil-
Priscillianus ab Spania, NeStorius ab Hispania, Nesloiius Gonslanii- lianus ab Spania, Nestorius Con-
Coiistanliiiopolilanus,MaximusCy- nopolitanus , Maximus Unicus , stantinopolitaniis, MaximusCini-
nicus, Lampetius, Dioscorus, Eu- Lampecius, Dioscorus, Euticliius, cus, Lampetius, Dioscorus, Euty-
tices, Pelrus , ei alius Petrus, e Petrus et alius Petrus: e quibus ches, Petrus , et alius Petrus: e
quibus unus Alexandriain , alius uiius Alexandriam , alius Anlio- quibus unus Alexandiiam , alius
Antiochiam niaculavit. Acacius chiam maculavit; Accacius Con- Antiochiam maculavit : Acacins
Constantinopoiitanuscum consor- staniinopolitaiius cum consortibus Conslantinopolilanus cum consor-
tibus suis, neciion et omnes hmre- suis; nec non et omnes hereses, tibus suis : necnon et omnes hse-
lici, hmreseorumquediscipuli, sive hereseorum discipuli, sive scisma- resiarches, et eorum discipulos,
scismatici docuerunl, vel conscri- tici, qui docuerunt vel conscripse- qui schismalica docuerunt, vel
pserunl, quorum nomina minime runt, quorum nomina minime re- conscripserunl, quorum nomina
relineniur, non solum repudiata, tenenlur, non solum repudiata , mininie relinuimus ; non solum
verum ab omni Romana, et apo- verum ab omni Romana , vel ca- repudiata , verum eiiatn ab omni
stolica Ecclesia elimiuata, atque Lholicaet apostolica Ecclesia eli- Romana, calholica ei aposlolica
cum suis auctoribus, auctorumque minata, atque cum suis auctoribus Ecclesia eliminaia, alque cum suis
sequacibus sub anatltematis inso- auclorumque sequaeibus sub ana- aucloribus, auctorumque sequaci-
lubili vinculo in seternuni coniite- themate insoluhili vinculo in aeter- bus sub analhematis et indissolu-
mur esse damnanda. lium confitemur esse damnata. bili vinculo in selernumconlitemur
Expliciunt decretalis. esse damnala.
Explicit decretale editum ab
Horsmida papa urbis Romanse.
OBSERVATIO P. ANTONII PAGI.
(AdanuumChristi494,num.2 et seqq.)
Decretumde Scripluris divinis, et opusculissanctorum Palrum quse in Ecclesia calholica recipiunlur valde
urqel helerodoxos,qui tradilionem rejiciunt, etlibrorum canomcorumnumerum-prolibiio ac sectarum suarum
commodomuiilant. Job enim, Tobim, Judilh , Machabworumlibri, Epistolaad Hebrwos, ApocalypsisJoannis,
Peiri duw, Joannis apostoliIII, Judw 1, in eo memorantur. Pearsonius in vindiciisIgnatianisprolixioremser-
monemde ejv.sauctore, ac temporequo condilumesl, inslituit, el pag. 53 ait, se exislimarehoc decrelumpost
synodumv, anno 5S5 celebralam,promulgalum fuisse. Neque catholicide hujus sanctionisauctore, annoquequo
ea emissa, inler se conveniunt;quod mss. codiceseam Iribusdiversis ponlificibusascribant. Veluslissimuscodex
collectionisDionysiiExigui, quemsecum communicaluma DacherioBaluzius lestalur , Iwc decretum Damaso
papmaltribuit, et Baronius anno 69, num. &, refert CresconiamcotlectionemconlinereconciliumRomanum sub
Damasoin quo de libris apocryphisagilur, cujus decreta repetila credil Baronius a Getasioin decrelo 72 episco-
porum , de quo anno 494 cum collectoribusConciliorumverba facit. Verum codex anliquissimusa Pearsonio
leclus, et a Lanlfranco ex Beccensicmnobioin Atigliam delatus, hunc tilulum prmferl : « Decreta Gelasii papm
de recipiendis,et non recipiendislibris. Qum scripta sunt ab eo cum sepluagintaerudilissimisepiscopis. i Nico-
laus 1 pontifex Romanusin episl. 42 ad episcoposGalliw circa annnm 865 daia; Lupus abbas Ferrariensis in
"
'Idem cod., Pettachionensis. Hic desinil cod, Florent.
 181 APPENDIX TERTIA. CONCILIAQU^EDAMA GELASIO CELEBRATA* 182
fineepistolmad CarolumCalvutn,et in fine quwst. de Sanguine Christi; Gratianus dist. 15, cap. Sancta Romana;
BurcliardusWormatiensisepiscopus, varii codicesmss. omnesqueexcusi, Gelasium hujus decreti auctorem pro-
dunt. DeniqueHormisdsepapse in anliquissimoVergellensicodiceBalu&iuset Chiffleliusin Jurensi, illud ascribi
leslanlur. Indeque Chifjletioin fine notarum ad VigiliumTapsensemexislimalum, decretumhoc primo sancitum
''lissea Getasioin conciiioRomano hoc anno : ita tamen ui non quasi decrelum ponlificium,sedvelut totius con-
Alii quidam canon prodiret: tutn deinde ab Hormisda editum esse sub forma ponlificimdecretalis, el in quinque
iilulos melhodigratia divisumac forlasse nonnutlisin locis restitulum.
Gelasiumtamett celeberrimi hujus decreti auclorem esse, et nonnisi per errorem illud Hormisdmaltributum
demonstrabo,et litein, ni vatde fallor, dirimam. In eo cum damnatorum votuminumindex lexitur, inler ealibri
Cassianiac Fausti Reiensisnumeranlur hac prwmissasentenlia: t Cmlera, quw ab hmreiicissiveschismaticiscon-
scripta, vet prwdifata sunt, nullatenus recipit catholica et apostolica Romana Ecclesia, e quibus pauca, quw ad
memoriamvenerunL,et a calholicisvilanda sunl, credimusesse subdenda. t Cumqueplurimos libros hmrelicorum
aliorumque incerlorumauctorum Palres synodi Romanwdnmnassent, hos inter Cassianiel Fausti voluminapo-
tuere hoc titulo : « OpuscutaCassiani presbyteriGalliarunt apocrypha, opusculaFausti RegiensisGallictrumapo-
crypha. > Swculo sequemiexorlis de divina graiia conlentionibusex Fausti prmseriimlibris, non modo in Occi-
dente, verum etiam in Oriente alii Fausiutn defenderuitt, alii eumdemacerrime confularitnt, prmcipuemonachi
Scythw, qui ex Asia erumpenlesadversus eum Europamaique Africamcommoverunt,ul anno 520 explicabimus.
Eo rcrum stcttuconsultus Possessor episcopus Africanus a Trasamundo Africwrege in exsilium missus , dum
GonUaniinopolimorubalur, ubi Fausti libri a pluribus defendebanturut catholici, a Maxentiovero et a monachis
Scythis ttti hwreticidamnabantur, consulit ipsemetHormisdam papam, quid de iisdem libris-sentiendum esset;
eamqttein remJustinnm diaconum suum ad eummisit. Exstat ejns ad HormisdamRelatiotom. superioriConcit.,
diciturqueaccepta « xv cal. Augusli Rustico V. C. cos. id est anno 520. Hwc Possessorisin ea verba : i Arbitror
vestratnbeatitudinemnon talere quanlis in Constanlinopolilanaurbe Ecclesia taboret insidiis, et ad moremveteris
morbiin sanieinvulnusilerum quwrat irrumpere, quod obduclum creditur cicalrice. Vnde cum quorumdam fra-
irum animusde codiceFausii citjusdamnalioneGalli Reginwcivitatis episcopi,qui de diversisrebuset frequentius
de gratia Dci diserle visus est dispulare, in scandalummoverelur, aliis (ut se habent humana studia) in contra-
rium reniteiitibusme crediderunt de iioc ambicjuoconsutendum.» Addit postea Possessor : « Qttwso,ut consu-
lenlibtis, quid de prwjali auctoris diclis videatur, auctoritale apostolicw responsionis agnoscanl : maxime quod
filii quoquemagislri militum Vitalianus et Juslinianus prwcipuesuper hac re rescripio beatiludinisvestrw simi-
liler inforinariaesiderant. »
Hormisda Possessorisepislolam die 18 mensis Julii aniii 520 accepit, et die 13 mensis Autjusli ad eumdem
rescripsit epistolamordine 70, in qua inler alia ail : « jfJivero qtios vos de Fausli cujusdam Galli anlistitis diclia
consuluisse,lilleris indicastis, id sibi responsumhabeant: neqite illum recipi, nequequemquam,quos in auctoritale
Palrum non recipit examencatliolicmfidei, aul ecclcsiaslicmdisciplinwambiguitatemposse gignere, aut religiosis
prwjudiciumcomparare. Fixa sunl a Patribusqum fidelessectari debeanlinstiluia : sive interpretatio, sive prw-
dicatio, seu verbumpopuliwdificationecompositum,si cum fide recia, et doctrina sana concordat, admittitnr, si
discordal, abotetur. i Vbi Hormisdam de decreto Gelasii loqui recte observarunt cardinales Baronius anno 520,
num. 21, et card. Norisius in Cenol.Pis. pag. 445. Verum, quce paulo posl idem ponlifex subjungit, non sese,
sed eumdem Gelasiumillius decreli condiloremfuissc, manifesteinsinuant : « Non improvidevenerandaPalrum
sententia fideli posleritati quwessentcalholica dogmala, definiil; certa librorum eliam veterumin aucloritutem
recipienda, sancio Spiritu instruenle, prwfigens,ne opinionisuw leclor indulgens, non quod mdificationiccclesia-
slicw conveniret,sed quod voluptas sua concepisset,assereret. » Decrelumitaque de libris recipiendiset non reci-
piendis, non ab Hormisda, sed ab aliquo ex ejus successoribusin aliqua synodo Romana emissum, non quidem ab
Anaslasioel Symmacho, qui Gelasiumsecuti sunl, et Hormisdam anlecessere; cum nullus unquam id asseruerit,
nultumquents. alterutrius nomenprmferai, sed a Gelasio, ctti innumeri codicesillud atlribuunl.
Nec dici polest illud scriptum esse a Damaso, cujus nomcn libroriomm errore prwferl in collectioneCresco-
niana; cum pleriqueopusculorumin eo memoratorumauctorcs post Damasum vixerinl et scripserint. Nihil prw-
tereaab Hormisda immuialum, ul credidit Chiffletius; cum Hormisda in sua ad Possessorem epistolacitata Itunc
rentiliatad ea qumjam ftxafuerant a Palribus, nihilquenovide Fausto, de quo consultusfuerat, slatuere voluerii.
Appareligitur Hormisdam tam ad Possessoremquatn ad legatossuos, qui Conslantinopolilunc agebant, decrelum
Gelasii papm misisseac mandasse,ut iltud ab omuibusreligiose observarelur. Quo paclo Possessoris peliiioni
faciebalsalis. Contigitvero, ul decrelumillud tunc in varia exemplariatranscriptum, et latius per Europam, Afri-
cam et Orieniem,prmserlima Fausto adversariis disseininalumfuerk, et quia ab Hormisda papa missum fueral,
ejusquenomine ubiquedivulgatum, eidem ab aliquibus, temporis progressu, imprudcnter ascriptum fuerit. Hmc
falsmillius inscriptionissine dubioorigo.
Baronius et conciliorumcollectoresscribunl decretum Gelasii datum esse Asterio et Praesidio coss., Itoc sc.
anno; verum refellunl eos codicesmss. in quibus nota illa lemporarianon habetur. Legi in bibtiothecaregia unti-
quissimocharactere exaratum, sed sine nola consulari, aliumquein bibliothecasancli VictorisParisieusis, a quo
ea eliam abesl; nec dubito quin in cmterismss. desideretur,cum conciliumRomanumseptuaginlaepiscoporum,in
quo illud Cmissumante annum 496 celebralumnon fuerit. In laudalo enimdecreto hwc verbade Sedutio legunlur :
« ltem venerabilisviri Sedtdii opus Paschale, quod heroicisdescripsit versibusinsigne laude prwferimus. i In
verolibri Bitcolicorumcodicis Virgilii Medicei vetuslissimihwc habentur. t Turcius Bufus ApronianusAsterius fine
V. C. el inl. ex comitedomest. prolect. ex com. priv. largit. exprwf. Vrbi Palricius et consul ordin. legi et di-
stincti codicemfralris Macharii V. C, non mei fiducia sed ejus cui sit ad omnia sumdevolusarbitrio, xi cal. Maii
RnntmP. Vegili Maronis :
Distinctiemendansgratummihimunus amici
Succedensoperi sedulusincubui.
B raHconliber explicil. t
tCiu.card. Norishts laudalus, qui eam clausulam produxit, observatin vetuslocodiceVaticano num. 1165, post
ca mcn Paschate Sedulii hwc tegi: « Hoc opus Sedutius inter carlulas dispersum reliquil, quod recollcclumet
adunatum, atque omni elegantia divulgatum esl a Turcio Rufio Aslerio quinto V. C. exconsuleordinario atque
palricio. > Similem huic codicem etiam vidit Cuspinianus, qui ad consulalum Asterii et Prwsidii, ait, carmen
Sedulii« a Turcio RuffoAslerioquinto V. C. exconsuleordinario atque patricio t scriptum esse. Eadem annotatio
eral etiamin codicequoAldus Manuliusseniorusus esi, siquidem advertit opus illud non a Sedulio, sed n « Titrcio
Rufo AsferioV. C. exconsuteordinario atque palricio » publicatum esse. Verum quidem est Sirnwndum in nolis
ad epist. 24 lib. Ennodii scribere, in codiceRemensipoemaiisPaschalis Sedutii hwchaber.i: i Hoc opus Sedulius
inter chartutas dispersumreliquil, quod recollectum, adornatumque ad omnem etegantiam, divulgalum <isla
183 AD OPERA GELASII PAPJG APPENDICES. 184
Turcio Rufo V. C. consule ordinario atque patricio. t Verumex laudatis mss. liquel, locoexconsule ordinario,
exscriptoremper errorem posuisse consule ordinario; cumque Asteriusante annum sequentemexconstil dici
non potuerit, ante eum annum Sedulii carmina nec collegil,nec evulgavit,ideoque, nec antea synodusRomana,
in cujus decrelo de Sedulio menlio,celebrata fuit, ul recle videre Vsserius U1).iu de Primordiis Eccles.Brilcin.
c. 16. Pearsoniusin Vindieiisepistolarumsancli Ignat. pag. 46, et card. Norisius laudatus, qui plitra litibeidc
Sedulioet ejus opere. CutnveromenseMartio alia synodus Romana habila sil, ea de qua agitur, peritnel nd tm.
496, fuilque n Romana,sub Gelasio,non l, ul perperam haclenus a conciliorumcollectoribusappellala, el horutn
exemploab aliis. ~ ' CONCILIUMROMANUMII a,
Quo a Gelasioet episcopis55 Misenusabsolvituranno Domini495 ni idus Maii.
Residenlc iu synodo venerabili viro papa Gelasio .A Miseni libellus denuo recitetur, Anaslasiusdiaconus
una cum Bonifacio, Maximino, Epiphanio, Basilio, recitavit! Datum a famulovestro Miseno die octavo
Vitali, Claro, Irenseo, Decio, Asello, Euplo, Valcn- iduum Marliarura, Viatore V. C. consule. Quantum
tino, Martiniano, Basso, Benigno, Primitivo, Palla- ad mese pertinet infelicitatis abruplum, crrori meo
dio, Uindemio, Conslantio, Martyrio, Candido, Lau- qualibet ralione contracto delinio non csse parcen-
rentio, Deodato, Mercurio , Slephano , Dulcitio, dum : quoniam ~
hoc ipso poena carere non debco,
Fortunaio, Paschasio, Sanctulo, Innoceniio,Cbryso- quod merui ad causam pcenalem,quajcunqueforel,
gono, Colonico, Molensi, Maximiano, Valenlino, perduci.
Consiantio, Gandentio, Felice, Vilaliano,Pelro, Se- Quanluin vero perlinel [al. rcspicit] ad remediale
reno, Aucupio, Tiniolheo, Slepliano, Laurentio, et subsidium, duo sunl quaeme ad hoc suppliciier im-
Probo cpiscopis, residentibus ctiam Castino, Lau- plorandum venire coustringuni; ne vcl ego despe-
rentio, Canusio, Eugenio, Januario, Martiano, Gor- ralione magis perpeluis cruciatibus sim dignus ad-
diano, Petro, Urbico, Paulino, Valente, Petro, Asle- dici, Judse praevnricatorisexcmplo : ct quialanla est
rio, Smaragdo, Bonifacio, Maxenlio , Epiphanio, ineffahilis illa clemenlia, quae aposlolica potesiaie
Justino, Felice, Redempio, Projectiiio, Callisto, universum facinus possilabsolvere. Hancigitursolam
Joanne, Valenlino, Sebastiano, Marlino, Epiphanio, " in meo negolio, papa vencrabilis, vocem miserandus
Andrea, Servodei, Apellione, Pelro, Servando, Aga- elTundo.ParceproslratOjporrigemanumjacciiii.Nullis
pito, Abundanlio, Marcellino, Lilorio, Laurentio, ignoranjiseexcusationibus nitor, nullas decipulas cir-
Agalhone, Sebastiano, Valeiiiino, Anaslasio,Genesio, cuinventionis oblendo, nec in quemquam calamita-
Dionysio, Epiphanio, Aconlio, Paulino, Agapito, tis meaesludeo trausferre discrimen ; quia alios in-
Adeodalo, Benediclo, Dominico, Redempto, Sev*ro, cusare non debeo, qui poscam clemeiiler absolvi;
Juliano, Stepliano, Crescentiano, Septimino, Cypria- quia licet mihi pro mca defensione nihil aneram,
no, et Epiplianio presbyteris una cum Amandiano non ambigam tamen bsecomnia tuo judicio csse tra-
viro illusiri, et Diogeniano viro spectabili; asianli- clanda. Tantiim quseso, ut superuo Nuinini obse-
bus quoque diaconibus, Gelasius episcopus Ecclesise quentes, quod pronuniial per propbelam : Nolo mor-
caiholicaeurbis Romsedixit: Meminildileciio veslra lemmorienlis,donecreverlalttretvivut(Ezech. xxxm),
superiore convenlu oblatum nobis a Miseno libellum vos poiius cuncla quse in persona mea gesla sunL
in conspectu vestro fuisse recilatum; htiuc eumdem benigna consideralione libranlcs \al. deiiheranicsj.
si placet dileeiioni vestrse, denuo recensendum, ut viaiicum seni '*tegriiudinc et contiiiua maceratione
acta nostra contineant. Et quia aliud se quoque pe- consumplo, ne sine ccclcsiasfica commiinione ra-
titorium prse manibus habere profitetor, quid etiam 'C piar, non negclis ex alterius casu cxperimenlum
in hoc continealur, possimusagnoscere. Et adjecit: meaeformidinisintucns: qui auxilium, eliani vobis
a Cum Vitalis el Misenus apostolicae scdis lcgati, tum est hoc
synodale .judicium in basilica Sancli
per Zenonem imperaiorem inducti Acacio commuui- Pelri, anno Christi 493, teriio idus Maii, sub consu-
cassent, el Peiri Moggi Alcxandriiiaeiiaclesi;» inva- latti viri clarissimi Flavii Viatoris, qui est Gclasii 4
soris iiomen in diplycbis publice recilari sine con- et Anaslasii imperaloris atinus impcrii 5. Acia hu-
tradictione audivisseni , ideoque jtislo judicio a jus coneilii per Dionysitim Exigiium iranslata fue-
Felice papa in synodali Patrum consessu excommu- runt. Ea quoe ex Vaticana bihliothcca accepia suni,
nicaii iuissenl ; tandeni post intervallum undecitn aique eiiamnuni lomo I Episiol. ponlif. nciianlur,
annoruni , poslque Vitalem in excommunicaiioiie nonnihil mendosa sunt, et lide careul. Qtia?.vcro ex
defunctum, Misenus gratia Dei adjuius ad iiienlem codice Virdunensiper Frontonem Ducaeuinsocietatis
rediit; suumque delicium plurinium detestatus, ad Jesu professorem edidit illnslrissimuscardinalis Ba-
poenitentiam et Ecclesise unitaiem recipi posttilavit. roiiius, antio 495, integriora ^unt ct magis emen-
lndicto igitur hac de causa concilio, post caus* dala. QuseRomano exemplari collata, inprisiinum
cognitionem magno omnium applausu humeris pa- fere candoretn omnino restituta, hic. iufra post notas
slorum imposilus ad ovile Curisii, uude annis propc n nostras libi, bencvole lector, exbibemus. SEV.BI-
undecim aberraverat, vicissim reduclus fuit. Uabi- " NIUS.
1 Edidit Baronius cum variis lectionibus ex ms. ciinduni.
Virdunensi, quas cum eo communicavit P. Fronlo 3 Manuscriplushabuil, ad causamptcnalcmquucun-
Ducaeus.HARBUIN. sorte perduci. Eodemque modo legitur paulo post
a Si concilium in quo delibris apocrypbis actum, que in hoc.ipso concilio. FRO.NT. DUCJEUS.
anno tanlum 496 habituin est, ut supradiximus ex * /Ecjriiudine continua et maceratione. FRONT.DU-
Pagio, restal ut hoc conciliuni in quo Misenus ab- C€US.
solvitur, priitumi sub Gelasiodici uebeai, illud se-
183 APPENDIXTERTIA. CONCILIAQU^EDAMA GELASIO CELEBRATA. IIQ
conferre volentibus. non potuil indipisci. Et me per A j ne] voceque condenmo, delestor, exhorreo, in sola
imperitiam hac clade polius implicatum l hoc ipso me fidecommunioneque calholica et aposiolica sem-
diguanter oslendite quod ' ad receplionis Ecclesise per duraturum esse conflrmans. Cui pefilioni mese
supersles gratiam valui pervenire. manu mea subscripsi die lerlio iduum Martiaruui,
Qno lecto, Gelasius episcopus dixit: Petitorium Viatore viro clarisssimo consule. Hsec vestrse beati-
gcsta reliiiebunl. El adjeeit: Ipse nunc Misenusad- ludini in conventu venerandorum [al. addit cpisco-
venial, et peiitorium quod oblulit, ipso praesente, porumj crcdidi meis manibusofferenda. El alia manu:
recile(ur. Cumque ingressus luisset Misenus, pro- Ego Misenushuic petitioni raescet a me oblalsesub-
siratus in terram aliud petitorium oblulit, ei rogavit scripsi, die et consule suprascripto.
ul susciperelur. Cumque susceptum fuisset, Gelasius (Selasiusepiscopusdixit: Quse lecta sunt transcri-
episcopus dixit: Ulraque petitoria quae protulit, ipso bantur. Et adjecit: Quid videtur fraternitati veslrse
quoque praesente, leganlur. Iterum Anastasius dia- statuenduin , vestri quoqtie consilii participaiione
conus recitavit. Datum a famulo vestro Miseno, viu desideramus agnoscere. Levaverunt se omnes epi-
idus Martias, Flavio Yiatore viro clarissimo consule. scopi et presbyteri, rogantes et dicentes : Exaudi
Quantum ad mesc pertinet infelicitatis abruptum Chrisle: Gelasio vita: dictura vicies. Quod vobisDcus
[al. obtulum], errori meo qualibet ratione conlracto B ] dedit in potesiate, praeslate ; diclum duodecies. Hoc
dehnio non csse parcendum : quoniani hocipsoposna fac quod facit domnus Petrus; dictum decies. Ut in-
carere non debeo, quoniam merui ad poenalem cau- dulgeas, rogamus : dictum novies. Cum dcnuo s .d s-
sam quacunque sorte perduci. Quanlum vero respi- sent, Gelasius episcopus dixit: Sedes aposlolica qni-
cil ad rcmediale subsidium, duo sunt quseme ad lioc dem, quaeChrislo Domino delegaiite lotius Ecclesiae
suppliciler implorandum venire conslringunl: ne vel rctinet principatum, pro dispensalione curaque gc-
cgo desperaiione magis perpetuis cruciatibus sim nerali, quam vel pro flde caiholica, vel pro" patcrnis
dignus addici Judse prsevaricatoris exemplo; et csc- canonibus regiilisque majorum necessaria semper
lera quse superius continenlur. ltem aliud petilo- circumspectione dependel, Misenum atque Vilalem,
rium recital. Datum a famulo vestro Miseno sub die quos contra Eutychian* pestilenlise seclatores, vel
teriio [al. quarto] idus Martias, Flavio viatore viro contra eos qui talium se communione polluerant, susc
clarissimoconsule. poteslalis legalione sutTullos ad Orieutem dudum
Oblato primiius pelilorio meo, niliil aliud suppli- sub sanctse memoriaodecessore meo praesule d^sti-
citer exoravi quam ut misericordia mihi sedis apo- narat, qttod apostolica prseceptadeclinanles quolibet
stolicsenon in perpetuum negaretur: cujusmihispem modo in eorum adversum quos missi fuerant consor-
quoniam pro immensa Dei pietate, qua regitur, relu- C ( tia recidissenl, gestis synodalibus rerum discussione
cere jam sentio, niagis magisque consentiam meam patefacta, communione pariler et honore merito ju-
conlagiis perfldorum, quae infeliciier potius quani re |ue submovil.
sludio, circumventus incideram, liberani purgalam- Quibus tamen misericordiso locum memor super-
que esse pronuiitians, toio corde atque ore protestor nse pieiatis pro suo moderamine reservavit: et dum
sub divinsc conteniplalionis iutuitu, me oaines qui- condiiionem posuit ullionis, spem noluit propitia-
dem hscreses et quidquid inimicum est catholicscet lionis abscindi : sicque suam sentenliam lemperavit,
apostolicse fidei, communioiiisque sincerse, prona ul istoruin veniam cura illorum mallet salule prove-
menie refulare, lum prsecipueEuiycbianam baeresim r.ire, quorum fuerant participatione decepii : ac po-
cum suo scilicet auctore Eutychete el ejus seclalorc tius praeherenteis, quos suo firmaverant iu pravilate
Dioscoro, vel successoribus ejus aique communica- consensu, et salubrem correctionis melum, ct euicn-
loribus Timolheo .4£luro,Petro Alexandrino, Acacio dationis imilandse consorlium. Denique sic ipsa
Consiantinopoliiano, Petro Aniiocheno, cunctisque animadversionis verba librata suni, ul se illi et cum
eorum complicibus et communicatoribus respuere, istis 4 perculsos adverterent, et ex eorum conditionc.
damnare,et anatIiematizareperpetiio,omnesqueistos non difliderent posse salvari. In quo ulique et bis
et hujusniodi horribiliter exsecrari, nec unquam me D ] non est in toium via prscclusa reraeandi; et illis, si
cum lalibus ullum quolibet modo proflleor habitu- mallent, per istos est oblata correctio, studiumque
rum esse consortium, sed ab bis omnibus futurum porrectum, quo possint iueliore conatu prseteriios
prorsus alienum. Quorum pravitaiem licet nunquara coropensare prolapsus, si favorem, quem prsevarica-
voluntate receperim, lamen me quia calamitatis im- loribus facili voluntate detulerunt in reformationem
pulsu ininus cautus videor incidisse, sub cohspeclu calholicorum polius converlerent sacerdolum.
Dei et beali Petri apostoli ejusque vicarii, ac lotius Dictum est enim, landiu istos fore suspensos, do-
Ecclesise,mea (sicut dixi) professione [al. confessio- nec auclore Deo, et adnisu catliolicorura principum,
1 Hoc ipsum tndignanler oslendil, quod. FRONT. non
differendasanandi, qui in hoc recipiendusdivinitus
DUCEUS. indicatur. FBONT.DUCJEUS.
' liocipsum, inquil, me ostendit immerito 3 Semper circumspeclione dependil. FEONT.DU-
fuisse ca-
lamilale oppressum,quod non ut Vilalis ex hac vita CJEUS.
subduclussum prius quam comtnuniotticatholicwpos- 4 Percussos adverlerent, ex eorum condilione non
semreslilui. Unde subjicit paulo post Gclasius: Hor- diffiderentpossesalvari. FRONT.DCCJJUS.
latur nos intercepli periculum in superslite subsidia
187 AD OPERA GBL-ASHPAPJE APPENDICES. 188
vel populi Christiani, l Alexandrina catholicum sa- j i posse prsesumpitimest; i(a desistenlibus causis, per
cerdotem recepisset Ecclesia. Gratulandum scilicet quas hic arliculus veniret ad terminum, insolubililer
crederelur, nullo modo Grsecos non posse renuere non retinet obiigatum
quod viderent ab apostolica sede fuisse damnatum, Quapropter lala sentenlia non existentibus per
facilequeeos posse de istorum supplicio commoveri, qusepossit usque ad sui exitum deputatam tenere
ut nossent quid vitareni, et quid consequenter am- mensuram, his consulendi, et his qui arctati tene-
birent, * ac velle pularent resipiscendo magis sen- banlur, tribuet libertatem. Et apostolica quidem se-
lire cum rectis, quam jugiler errare cum perfidis. des (ul ssepe repetendum est) aestimans Orientales
ExSpectaiumque diu est, ut his rationibus incilati nullo modonon posse respuere quod sedes aposlolica
3
contagia nefftnda deponerent, una cum apostolica refutasset, eosque saluti propriseet apnslolicaecom-
sede consentiendo, sicul de eorum speratum fuerat munioni nullius prseferre posse personam, haec de
voluniate; * nitentesque catholicis sacerdotibus eorum menlibusmeliussestimarat. Sed quod iterum
revocandi studium potius comraodarent : quo ipsi non tacendum est, dolenda pernicies non velut im-
ad orthodoxam " recurrerent unitatem; et islis qui providam bene de Orienialibus sentienlem potest
illoriim parlicipes erroris exstiterant, ininistrarent opinionem magis apostolicse sedls arguere, quam
prsestitutserecepiionis eiFectum.Nec qua (ieri potuit 38 suaepervicacisepotius deputare, quod oblalum sibi
occasionecessalum est, quo conipetenter admoniti tramitem propriseredintegrationis secuta non fuerit:
et sufficienter instrucii, pariter pericula vitanda nec ideo (amen aliis debe( medicinalemdesideranti-
cognoscerent,ac patere sibi januam, si sinceris men- bus impedire per suam pervicaciara facultalem.
libus hanc peiiissent, apostolicse communionis ad- Tunc enim dicta sunt de Grsecorum consensione
verterent. fidenler, quia et simul beali Petri socielalem quibus-
Sed quia eo perventum est, ut horlamentis quoque libet videbanlur prseponere posse personis, et qui
medicinalibus, dura etiam quae referrenl contraria exstiterunt ante catholici, seslimabarilurconsensuri
non haberent, differrent (amen haclenus adhibere facile veritali, atquc ideo cujuslibethoniinisaffeciura
consensum; iilorum quidem difficultatibus paternum in desideriis apostolicsecommunionisnon posseprse-
quemdam debemus piidolorisaffec(um, deprecantes ponere? quaecum nonduni susceperint per quas hic
omnipotenliam Dei nosiri, quse sola quamvis devias ordo decurreret volunlates, id quod per eas fleri
in veritatis viam polest convertere voluntates, ut posse pracsumplnm es(, cernitur absolutum; quo-
eisdem susepropitiationisoperaiione mirabili spiri- niam cum desunt qui perficiant [Al. si desint per
tum resipiscentiseet efficaciamcorrectionis dignan- quos id efficiant], nullus provenire possit cffectus;
ler infundat. Qusedonec (sicut de ejus virtute confi- imocuni iidem ipsi per quos judicabalur esse facien-
dimus) divina placatione proveniant, hunc interim dum, ne elflcialur obsislant : qui si in bac sunl
quisupplicat desiderabiliter expetenlem nullaienus (quod absit) obstinatione mansiiri, resoluta conditio
perire patiamur : ut cujus non sunt Orienlales de- est illius rei, qua3eorum studiis fiducialitercenseba-
jeclione perlerriti, ne in errore persislerent, saltem lur impleri.
curatione provocentur, ut redeant ad salutem; prse- Sin vero (sieut potius optamus) fuerint ad meliora
cipue cum disposiiionissedis apostolicse clementiam conversi, ne intcr haec interim qui misericordiam
tenor comitetur ipse dictorum, neque prolata sibi postulal, vel setate, vel morbo, quo frequenter im-
repugnare constitulio judicetur. Definilum quippe peditur, possit inlercipi, dum super istis esl consu-
est (ul superius jam praedictumest) eos de quibus lendum, ne defuncto jam, nullum possil remedium
aginius ealenus debere suspendi, donec auctore subrogari; quippe cum dicluin sil, sive illis adniten-
Deo, et prsefatis adnitentibus, Alexandrina calholi- libus, sive etiam fortassis invitis, sed cum eorum
ciiin receperit Ecclesia sacerdolem : non abrupte et magis adnisu quod promulgatum fuerat posse con-
sine exceplione propositumest, sed ea ratione de- stare : sicut igitur cum illis adnitentibu.snullatenus
promplum est, qua non sive illis adnitentibus, sive f. pace fixa [Al. prsefixa]perdurant: hoc etiara tenore
non adnitentibus, indifferenter videretur inflxa sen- beatus Paulus aposlolus non ideo (quod absii) fefel-
tenlia : ideoque sub quo tenore Iibrata conditio est, lisse credendus cst, aul sibi exstitisse conirarius;
eodem non existente, necessitatem suse professionis quoniamcumsead Hispaniaspromisissetiturum.dis-
absolvit. Quod enira cum adnisu prsedictorumpro- positione divina majoribus occupatus ex causis, im-
nuntiatum est esse faciendum,hoc eodem non suc- plere non potuit quod promisit. Quantumenim ipsius
cedenle non fleri posse, manifeslumest. Sed cum volunlatis interfuit, bcc pronunliavit, quod revera
eorumetiam faciendummemoratur adnisu, saiis evi- voluisseteflicere : quantum ad.divini secreta consi-
denter osterisumest, quod sine hoc noii posset im- lii, quse uf hoino omiiia non potuit licet Spiritu ple-
pleri.Licet ergo illi,quorum deesseprobatur adnisus, nus agnoscere , superna prselermisit dispositione
de sua sint pbstinalionemiserandi, lamen quia deesl, prseventus. Nec (juia beatus Petrus apostolus pro
sicut sine eo efficinon potest quod cnm eodem effici affeclu divinse reverentise ipsi Domino respondil:
1 Atexanartna cauioiicosacerdole " cum
cmptssetEcclesia Vt aposloltcaseae. ritONT.uuc&us.
gralulari, ul scilicet crederelur. FRONT.
DUC.EUS. 1 Niienlescalholicis.FRONT.Duc/Eus.
' Acvetleputarenlurresipiscendo.FRONT. DLC/EUS. ! Recurrerentveritatem.FRONT.DOC/EUS.
1«9 APPENDIXTERTIA. CONCILIAQUjEDAMA GELASIO CELEBRATA. m
Non lavabismihi pedes in wtemum (Joan. xin) ; fe- .! tibus remittamus ; quod Ecclesiae, Deo largtente,
fellisse (qtiod absit) aut in sua pulabilur minime possibile est : qui nos etiam mortuis veiiiam prae-
constilisse senten(ia, quod mox eidem divinaecesse- siaredeposcunl; quod nobis possibile non esse, ina-
rit voluntati : et quod ' se dixerit non esse factu- nifestumest : quia cum diclum sit, Qum ligaveritis
rum,causis aslricius humansesalutis expeteret prona super terram, quos ergo non esse jam constat super
voluniate faciendum. terram, non humano, sed suo judicio rescrvavit; nec
s
Idcirco illa non accedenle via, qua eorum (uerat audet Ecclesia sibimet vindicare, quod ipsis hentis
reconciliatio constituta, alteram licet adoriri, qua apostolis conspiciat non fuisse concessum ; quia alia
subveniatur, quibus subveniendum esse decretum sit causa superslitum, alia defiinclornm.
est: maxime cum Miseno ex quolibct exccssu vel Tulcrit Vitalis sorlem divini judicii, cui eiiam,
quaiibet prsevaricationis puena sufflciat, quae usque cum magnopere vellemus , non potuit subveniri :
eo traclata est, 3 ut sola consideralionis humanae huic saltem prosint, dum copia viventis admittat,
suprema consideratione laxetur, remittendaque pu- in remediis assequendis alterius cxperimenta re
nitio sit, quse non habet ultra quo crescat. Quia cum pente subtracti. Cumque scriptum noverimus : Vnus
nulli animseDeus oninipoteris et misericors per ec- assumetur, et unus relinquelur (Luc. xvn), hortatur
clesiasticam pietatem quaerenli noluerit remedium B nos inlercepti periculum in superstite subsidia non
denegari, non dubium est, hoc ipso auctore Beo, et differenda sanandi, qui hoc ipso recipiendus divini-
divina compunctioneprodire, ut lunc de ejus rece- tus indicalur, cum illi supervivii, c qui ad haec non
ptione tractetur, quando ea non protelanda quoque meruit pervenire : et quoddam de utroque ccelestis
necessitas compellat irapendi : nostro praeierea Sal- judicii refulget examen; ostenditurque nobis evi-
tatore B. Pelro apostolo prse caeteris delegante: dentius in duobus, in quo fuerit causa sine venia, et
Quwcunquetigaverissuper lerram, erunl ligala in cw- 7 in quo sit quse indulgentia carere non debeat ;
lis; et quwcunquesolveris super terram, erunl solula atque ideo quam ipse quoque si superstes compelen-
et in cwlis(Matth. xvi) : sicut et his verbis nihil con- ter Acacius expetisset, potuerat obtinere (quippe de
stat exceptum , sic per aposlolicae dispensationis quo sic positum est, insolubilem fore, ul non dicc-
officiumet loiiirn possil generaliler alligari, ei totum relur ; Etiamsi forte corrigerel), multo magis huic
consequenter absolvi. Praecipue cum ex hoc magis qui cortimunioiieejus infectus est, imploranti flebili
praeberi cunctis oporteat apostolicse miseralionis ter, piefatis est apostolicsenon negare.
exemplum, ut absolulione damnati, si resipiscant Professus ergo Misenusregulariter se omnes hne
universi, et ab errore seretrahanl, alque ad aposlo- reses, Eutychianam prsecipue cum Eutychete, Dio-
licse communionis sinceram redeant uniiatem [al. G scoro, Timotheo yEluro, Petro Alexandrino, Acacio
puritalem], vinculis se damnationis illius, quam Constantinopolitaiio, Petroque Antiocheno, vel cun-
universaliler merilo prsevaricatores exceperant, non ctis eorum successoribus, sectaloribus et cominuni-
ambigant exuendos. catoribus detestari, eosque analhemate ferire perpe-
Neque enim qui longe positos ad integram fidem tuo, commuiiionisapostolicse,et sacerdotalisgratiam,
curare nilimur, reverfenies in praesentisupplices re- quam catholica traditione pcrcepit, recipiel dignila-
fulare debemus : ubi sollicite prsecavendum est ne tis. Omnesepiseoplel presbyteri surgentes in synodo
conscieniiaedetrimentum negantes, * usque ad ex- acclamaverunt : Exaudi, Christe : Gclasio vita : di-
tremum peccati [al. pelenti] maieriam (quod absil) ctum quindecies. Domine Pelre, tu illura serva :
8 nullalenus incidamus : censuraeque verilatis etiam diclum duodccies. Cujus sedem et amios: dictimnse-
circa supplices, sine fine persislens, transeat in rea- pties. 6 Vicarium Christi tevidemus, dictuin sexies.
tum. Proinde quantum, prsemonente Domino, possi- Cujus sedem et annos : diclum septies Irigesies.
bilitatis humanse desideranli remedia prscbeamus, Sixius noiarius sanctae Romanse Ecclesise jussu
* totum quod supra nostrse facultatis esl modulum domini mei beatissimi papse Gelasii ex scrinio edidi
divino judicio relinquentes, non autem nobis pote- die 9 lertio idus Maii, FlavioViatore viro elarissimo
runt imputare, Giir prsevaricationis offensam viven- D consule (anno Chrisli 495).

a Hic locus integer, usque ad ea verba, alia de- ;

583. HARDUIN.
functorum, ciiatur a Vigilio papa in constiluto an.

1 Se dixerat non esse facturum. FRONT.Dccxos. 6 Qui ad hoc nonmeruit. FRONT.Ducacs.

' Illa non facienle via, forle legendum favente.
FRONT. DUCJEUS.
3 Ul sola condilionishumance. FRONT.DUCEUS.
4 Vsque ad extremam peccaii materiam. FRONT.
DUC/ECS.
"'Vllalctiusincidamus, censurwqtteseverilas eliam
circa. FRONT. DUCJEUS.
7 Quoindulgenlia, forte legendum quo indulgentia
carere non debel; atque adeo quodipse quoque. FRONT.
DUC/EUS.
8 Vicarium Chrisli le videmus : diclum undecies.
AposlolumPetrumie videmus: diclum sexies. Cujus
sedem. FRONT.DUCJEUS.
0 Idus Martii. FRONT . DUCJEUS.
liil S. AVITUSVIENNENSIS. 193

ANNODOMINICCCCXCIV.

SANCTUS AVITUS
EPISCOPUSVIENNENSIS.
(Ex Bibl. Galland.)

PROLEGOMENON.

Exeuntesmcutovef vi ineunte,non minuspietatequam t.I gundimconvenere,celebratum est concilium,cujusdecre-

ioclrina (loruil AlcimusEcdiciusAvilus,Isiciiseu Hesy- tis primussubscripsitAvilusdiexvn cal. OctobrisAga-
chii primumclarissimisenaloris, deindeViennensisepi- petoV. C.cons. DequoquidemconciliopluraPagius (i).
tcopi filius, sedisquesuceessorcircaannumChristi 490, III. PrmlerArianamhwresimquamacerrimeinsecla-
lub finemimperiiZenonis, ul ex ejus Acliscolligunl(a) lus est beaiusprmsul, hwreses etiam Eulychianorum,
Bollandiani quibus Gallicm Historim litlerariw scri- Nesiorianorum, Photinianorumac Bonosiacortimcon-
ptores accednnl (b). In episcopalumira edidit virtutum fulavit (j). Scripsil quoqueadversus Faustum Reien-
insignia, ex quibus unum aut alierum pro instituli no- sem (k), simulanlemquidem damnare Pelagium, cor-
slri ralione sal eril hic referre. Plurimum itaque labo- roborantemvero ipsamPelagianamperfidiam, ul ail
ravil sanclus anlistes, quo GundobadusBurgundionutn Baronius (/). Hmc vero imprimis teslanlur Gregorius
rex Arianam hmresimejuraret, ul natrat Gregorius Turonensis(m), AgobardusLugdunensis (n) et Ado
Turonensis (c)_, excerpla simvdnonnulla referens col- Viennensis(o), ep'scopi.Prmterea, Fauslo el Symma-
lationis publicwinter calholicosephcoposelArianoseo chosenaloribusVrbis epislolainscripla, Symmachum
nomineLugduni habitw.anno501 ul videlurPagio (d), papumadversusschismaticosstrenue adjuvit (p). Heli-
tive til alii ccnsenl,anno 499 (e); qumquidem cdllatio qua egregiaejus facinoraconsulloprmterimus:longum
swculodemum superiore in lucemprodiit (f). Sed hac 1B enim esselire per singula. Quaproplerjure plane opti-
de re Agobardumaudire prwsta't(g) : « Avitus,inquil, tno sanctissimumjuxta ct doctissimumnostrumprovin-
fide calholicus, eloquemiafacundissimus,ingenioacer- ciw Viennensisantistitem magnis laudibus celebrarunt
rimus, sacrarumLiilerarum exposilor suavissimus,til- viri erudiiioneac virtule prwctari; quos inler Ennodius
lerarum etiamsmculariumdoclissimus el in mehis fa- Ticinensisprmsul (q) : « Prwsianlissimus,inquit, in-
cillimus, cum Gundobadofrequenter de fide altercans, tcr GallosAvilus Viennensisepiscopus,in quo se peri-
et dialogosin prmsenli conficiens, et epistolisabsenli lia velut in diversoriolucidwdotnus inclusit. t Grego-
respondens,plura el clara ingenii sui el virtutis opera rius vero Turonensis (r) : i Magnwfacundim,ail, eral
reliquil. Qui ipso Gundobadoin sua perfidia pcrdito lunc lempotisbealusAvilus. — I&rslaitfexinde nunc
successoremejus (filium)Sigismundumregemad fidem apud nos epislolmadmirabiles,quw sicut lunc hwresim
catholicamconvertit: in cujus conversionerecitavitho- oppresserunt,ila nunc EcclesiamDeimdificant.i Eum-
miliamin populo sensuum suavilate plenissimam et demvocatIsidorus Hispulensis t scientia smcularium
verborumcompositionedulcissimam. t Ilinc vero, ut lilterarum doclissimum(s). t De eo ilem rursus Ago-
Hadriani Vafesiiverbis utar (h) i (acillime impelra- bardus (t) : i AlchimusAvitus, inquit, EcclesiwVien-
tum est a Burgundionibus, ut regis sui imitarentur nensisepiscopus,quam eximiusdoclor et facundusex-
exemplum,et religionemcatholicamin qua eorum ma- 'C slilerit, pene loia novitEcclesia Christi. t Adoni deni-
jores versali erant, ejurato errore sequerenlur. i Anno que dicilur (u) i eloquenlia el sanclilale prwcipuus,
quippe517, ut mox advertil idem Valesius, qui fuit scribensluculentissimoel castigatosatis sermoneac lu-
secundusregni Sigismundi, Epaone quo episcopiBur- cidissimafide. •

(a) Bolland. Act. sanctorum tom. I. Febr. , (0 Baron. ad ann. 516, 8 31.
pag. 661, num. 1. (iii) Greg. Turon. Hist. Franc. lib. n, cap. 54.
(b) Histoire litter. de la Franc.
France, tom. III, pag. 116. (n) Agob.Lugd. lib. adv. Felic. , cap. 41, opp.
(c) Greg. Turon. Hist. lib. n, cap. 34. lom. I, pag. 55edit. cit.
(d) Pagi, ad anii. 501, §§ 5, 4. (o) Ado Vien. in Chron. ad an. 492 ct anle arui.
(e) Collat. episc.infra. 519.
(() ilistoire litter. de la France, loco citalo, pag. (p) Avi(. episl. 51.
117. (q) Ennod. Vit. B. Epiph. opp. Sirmond. tom. I,
(g) Agobard. lib. adv. leg. Gundob. cap. 15, opp. pag. 1686.
tom. I, pag. 120edit. Baluz. (r) Greg. Turon. loco citato.
(h) U~.ir. Vales. Rer. Franc. lib. vu, adann. 516, (s) Isid. Ilisp. de Script. eccl., cap. 25.
tom. 1, pagg. 550, 351. (!) Agob. lib. de Judaic. Superst., opp. lora. I,
(i) Pagi ad aiin. 509, §§ 6, 7. D pag. 70 edit. cit.
(j) Avit. episl. 2et 5. (u) Ado in Cliron. ad ann. 492 et anle ann. 519.
(k) Id. epist. 4.
193 PROLEGOMENA. 194
///. Porro quo anrio e vivis excesserilsdnctus prw- A litts descendo,quod ahonymusVilwsanctiAviit auctor,
%ul,haud una est virorumeruditorumsententia.Verum primum editusa Labbeo (l), deindea Bollandianis(m),
tjuodifficullashujuscequmstionisquoad fteri potcstdis- scriplum reliquit, Avilum, Anaslasio adhuc principe>
colvalur,res peniliusinspicitnda. Tradil igitur Ado (a) vita fuisse funclum, qui vn id. Julii eodem anno 518
vitamadhuc egisseAvitumpost necem SigismundiBur- interiisse perhibetur.
gundionum regis, quem nimirum, inquit, « caplum et IV. Jam vero, ut de ipsius Avili lilterarum moni-
a Francis occisumvehementissime doluittidemViennen- menlis sermonemdemumhabeamus, Sirmondus potis-
sis antitles. Adonem exscripsit anonymus auctor vitm simum audiendus, qui ea omnia qumcunquereperire
ejusdemsancti Avili apud Bollandianos (b ) : qui potuil, vel primum edita, vel reslitula el expolita
proinde pott Adonis mtatemscribens, smculosaltem x Parisiis in vulgus emisil anno 1643. Sic itaque V. C.
aut serius fortasse, parum auctorilatis proplerea sibi (n) « Epislolarum Aviti, uit, quas tibi, leclor, jam lot
conciliare comperitur. Sed ne Adoni quidem ipsi fides annis debebamus,verendum erat ne sera nunc upud
adhibenda videlur, ubi Sigismundo regi superslilem te vel consumpta sit gratia, nisi tnorw istius viderem
fuisse Aviiumenarrat. Avilusenim, qui Sigismundum fruclum nobis aliquem exstilisse. Quippequi emenda-
e medio sublalum ingemuil, non futt Avitus prwsul tius illarum exemplar, sicunde a/fulgeret, dum qttw-
Viennensis,sed Avilusabbas Miciacensis monasterii, ]'&rimus, in Flori diaconi volumen apud Carlhusiumin-
i magnus iunc temporis sacerdos, » ul scribit Grego- cidimus, cujus beneficioAviti opusculorumseptemdecim
rius Turonensis (c), cujus verba lalius relata expendit non lilulos modo et nomina, majorem partem ignola
edisseritqueCoinlius (d). Sed quo demum anno interiit didicimus, sed plurima etiam el illustria fragmenla
Sigismundus? Si Marium Aveniicensemin Chronico ornamentoeditioni futura conseculi sumus. Fecit epi-
audiamus quem etiam sequilur Aimoinus, id conligit slolarum utilitas et elegantia, ul tmdiumquod in viliosi
Maximoconsule, indiciwnei, hoc est anno Christi 525. codicis emendalione devorandum fuit, alacrius per-
Al Gregorius Turonensisaliique Francorum historici ferremus : ac librorumetiam quinquepartitionemquam
Sigismundum interfectum tradunl insequente anno promitlebal, amplexuri eramus, «i inlegram prwslitis-
524, Juslino n et Opilionecoss., indiclionen. Hmcfu- set. Verum tanta ineral perlurbalio, Ut satius nunc
siort siylo persequitur Hadrianus Vctlesius(e). Quibus quidem visum sit, omisso librorum discrimine, episto-
itaque posilisplerique recenliorum ab Adone decepti las libi omnes uno texiu continuas reprmsenlari. Non
censuere posl Sigismundi necem Avitum supremum dubilo quin consilium probaturus sis : proximum erit,
diem clausisse.El alii quidem anno 525 ; (f) alii vero ut corruptm quoque teclionis vilia qum restant, feras
posl huncannum (g); atiidenique fl«no525 (li). Verum indulgenlius. In fragmenlis sane nullus noster labor
cumconsletAvilumqui, exslincto Sigismundo, super- 'C fuit. Flori enim exemplar probum et casligatum secuti
fuil, alium fuisse a Viennensi;jam tum itaque ad cm- sumus. In poemalisautem quid prwstilum sit inletli-
(iimevocalusfueril Avitusnosler,\cumrex ille Burgun- gent qui editionem hanc conferent cum Gagneiana:
dionum periil, quemadmodumadverlit vir eruditus(i); cujus auclor, vir alioqui doclus ac diserlus, prwter
adeoquecontigeritejus obilus inlra tempus itlud quod alia qum passnn proprio arbilrio mutavit, quingenlos
excuiril inter celebralassynodosEpaonensemet Lugdu- pene versus de suit inirusil pro Avitianis. Nobis vero
nensemu. Nam, ul superius vidimus, synodo quidem curm fuit, adamustim fidemquevelerum exemplarium
Epaonensi anno 517 coaclmprimus subscripsitAvilus: universa sic exigere, ul rejectis subditiliis, legitimisque
at ipse haud inlerfuisseagnoscilur synodo Lugdunensi restitutis, purum libi et sincerum Avitum, nmvulisqui-
11sub Sigismundorege paulo post habitw : ejus enim busdam quos wtas itla ferebat, neglectis exhiberemus.
nomeninler subscriptiones Itujus concitii non legitur, /n quo si calculi quoquetui suffragium, lector, acces-
ut videreeslin conciliorum collectione(j); ubi lamcn seril, erit quod sanctissimoaique inter poetas Chrislia-
male inscribi Lugdunensei intelligimus ex ipso Avito, , nos haud (acilecuiquamposlponendo,Ecclesiwprwsuli,
qui sic scribit:«(/() Rediens,inquit, ab urbe Lugdunensi non inanem hac etiam in parle operam nos posuisse
sanctus Charleniusepiscopus, in qua, nobis de concilio gralulemur. t Hactenus Sirmondus.
discedenlibus,ad privata qumdam negolia expediendaD V. Neque vero eorum recensio prmlermiltenda qui-
resederat, » etc. Hinc igitur exislimarimequidem bea- bus Sirmondianamediiionemauxil eruditissimusBau-
tum anlistilem ad superos evolasseineunte anno 518 , nius. Sunt autem ejusmodi(o): t Sancli Aviti Vien-
hoc est, v non. Febr., quo die iltius nomenin Ecctesim nensis epitcopi operibus a Sirmondo editis qumdam
fastisconsignalur: quamquidem in sententiameo faci- nunc ejusdemauctoris adjecta sunt. Primum, epislolm

(a) Ado in Chrtm. adann. 492.
(b) Bolland. loco cilaio, pag. 668, num. 5.
(c)Greg. Turon. Hisl. Franc. lib. in, cap. 6.
(d) Coint. Annal. eccl. Franc. ad an. 524, § 1,
. tom. I, pag. 337.
(e) Yales. Rer. Franc. lib. vn, tom. I, pagg. 315
seqq.
({) Labb. Dissert. de Script. eccl. tom. I, pag. 169.
Cav. Hist. litler.tom. I, pag. 515. Fabric. Bibl. Lat.
MJCd,tom. I, pag. 139.
(g) Bolland. loco cilalo, pag. 661, num. 6.
(h) Hisi. liller. de la France, lom. III, pag. 120.
(i) Dn. Belley, Mem. de l'academie des inscripl.,
tom. XVIII, dans 1'Hist., pag. 262, in-4°.
(j) Concil. tom. V, pag. 725, edit. Ven. Labb.
(k) Avit. epist. 28, infra.
(/) Labb. Nov. bibl. mss. lom. I, pag. 605, cap, 5.
(m) Bolland. loco citato, pag. 668, num. 6.
(n) Sirmond. prsefai. ad opp. Avit.
(o) Baun, prsefai. ad tom. II opp. Sirmond., § I,
195 S. AVITUS VIENNENSIS. 15)0
qualuor qnas V. C. Stephanus Baluzius ex velusto.\. « temporibusfuil i» Viennaurbe terrm motus nmxi-
Petri MammsiisenalorisGralianopolitanilibro vulga- « mus, ubi multw ecclesiwet dotnusmultorum cdn-
vil (a). Deindefragmenla atiquot operis de Divinitate « cussmfuerunl ei subversm, ubi bestimmultm ober-
Spiritus sancti, qum ex anliquo monasterii S. Gatti « rantes, lupi, ursi acerbi ingressiper porlatn civilatis
codice idem Baluzius edidit (b). Prmlerea Cotlalio « devorantespturimos,per tolumannumho' faciebant.
cum rege Gundobado adversus Arianos Lugduni ha- « Nam venienle solemnitale sancli Paschw, sanctus
bila, cum universi ferme Ecclesim Lugdunensis epi- « Mamerlus,qui in ea urbe erat episcopus, ttummis-
scopi eo convenissenl,uti notaverat HieromjmusVi- < sarum solemnia ipsa vigilia celebrarel, palatium
gnierius, cujus ex schedishanc Aviti lucubraiionem « quoque regule quod in ea civitateerat, divino igne
Dacheriuspublicavil(c): qui admonelniltil lamenesse « succensumest. Cumque hmc agerentur, appropin-
quod cogatipsam referre, uti fecissevideturvir doclus, « quanle AscensioneDomini, indixiljejunium vir san-
ad illud concilium Lugdunense,ati se una cumChar- « cJiisDei triduanwnin populo cum gemiluet conlri-
tenio quodam episcopointerfuisseAvitus leslalur (d). « lione, etc.
Nam primo, Aiiilumde fide cum Gundobado swpius, « Alterum, quod in EcclesiaViennensiferia lii Ro-
nunc coram per diatogos,nunc absenlemper epislolas gationum iu ttivinis legerelur officiispropheliaAmos,
egisse, scribit Agobardus(e) : et id ex ipsis quw ex- B cujus locumhoc sermoneexplicandumsuscipit Avilus.
stant Avili epislolissatis liquel. Deindeex illis epislo- In aniiqua lamen leciionarioGallicano,quod ex Lu-
lis liquet eliam in more]positumfuisse, sicul Sirmon- xoviensitns. publicijuris fecit nosler Mabillonius,non
dus nolal (f), ul episcopi vicinarum sedium collegas prophelia Amos feria ni legebalur, sed ad tertiam
episcopos ad urbium suarum celebrilatesinvilarenl : Epislola 1 sancli Pelri, ad sexiam Epislola I Jotmnis,
imprimis, sancti Jusli celeberrimaLugduni solemnilas ad nonam liber Judith. Verumid mirumvideri non
erat; de qua et Sidonius (g). » El hwc quidetn Bau- debel, cumnon unaesselin omnibusEcclesiisGallicanis
nius. divini officiicelebrandi ralio; sed nequeidem ordo in
VI. His porro hactenus expositis Sermonem sub- legendissacrm Scripliirw locis ubiqueservabalur: cum
jicimus B. Aviti feria 111in Rogalionibushabitum, ad episcoporumnulum fierenl omnia. Porro superva-
quem ex ms. Majoris Canhusim descriptumedidil ct. caneumhic non eril notare id quod habet Herberlus
Martenius (h), aujusmodi admonilionemprwmillens: Turricanus archiepiscopus(/c); quod scilicel m Nor-
i Sancli Avili Viennensis archiepiscopisermonemin mannia < iii diebus Rogationumcum clerus el populut
Rogationibusferia iu pronuntialumreperimus in ve- « processionemlongius procedendo exlenderet, con-
leri codice ms. Majoris Carlhusiw, quem pro sua in « suetudoerat ut pausanlibus inlerdum clericis, mu-
nos humanilale transcripsit R. P. domnusInnoccntiusQ « tieres vicissim modulandosuccederenl.t Hucusque
Bouchart ejusdem loci monachus nobis singutariter Marlenius.
amicus. In eo duo prwserlimadverlerelicet. Primum, VII. Et hanc quidem Sirmondianamoperumsancli
Rogaliones seu solemnes supplicaiionesquw anie As- Avili cdilionem hujusmodi opusculisauclam exhibe-
eensiohemin Ecclesia ceiebraiilur,ejus lempore, seu mus, quam prwlerea nonnuliis in locis obscurioribus
ul ipse ait, noslro swctdo,inslilulas fuisse, et quidem aliquot animadversionibusa Sirmondianis sejunctis
a S. Mdmerlo,qui anno 472 Viettnensem-adminislra- pro viribus iltuslravimus : addiiis quoque ad calcem
bal Ecclesiam, ul docel alibi idem Avilus, qui posl carmints 6 tribus versibus(l) quos Labbeusex codicc
Hesychiumin eudemsede ipsi successil, el Sidonius 26 bibliolhecaiNaudeanw descriplos in lucem emisii
Apollinaris Arvernensis antistes (i); quibus accedit (m),quia in omnibus edilis exemplaribus desidera-
GregoriusTuronensis, qui etiam causamislius inslilu- baniur.
iionis modumquedescribitin hwc verba (j) : « ht his

(a) Baluz. Miscell.tom. 1, pag. 555:
(b) ld. ibid., pag. 561.
(«) Dacher. lom. V Spicil., pag. 110.
(d) Avit. episi. 28.
(e) Agob.lib. adv. Gundob. leg. cap. 15, opp. tom.
I, pag. 120edit. Baluz.
(f) SjrmOnd.ad Avit. epist. 58.
, (g) Sidon. lib. v, epist. 16.
(h) Marien. Thes. anecdot. tom. V, pagg. 49 seqq.
"(i) Sidon. lib. i, episl. 7, et lib. vn, episl. 14.
?, (t) Greg. Turon. Hist. Fraric. lib. n, cap. 54.
(k) Herb. lib. l Mirac, cap. 21.
(/) Avit. Poem. lib. vi, infra (Col. c.81 summa,
noi. ").
(m) Labb. Nov. bibl. mss. libb. pag. 226 edil. Pa-
ris. 1653.

VETERDM TESTIMONIA DE S. AVITO.

I. ENNODIUSEPISCOPUSTICINENSIS.
(ln Vita beati Epiphahii episcopi.)
Dedit eiiam prsestantissiinus inter Galtos Avitns
Viennensisepiscopus, in quo se peritia , velut in di-
VersofiolucidatdomusiuciusiL.
II. GBEGORIUSTURONENSIS.
(Lib. H HistoriseFrancorum cap. 34.)
Magnaefacundiseerat tunc temporis beatus Aviiur
episcopus Viennensis. Namque insurgente Iiaeresi
apud urbem Constantinopolitanani, nihil diviniiati»
197 PROLEGQMENA. 198
habuisse Dominum noslrum Jesum Cbristum, ro- j\ Homiliam in poptilo, sensuum suavitate plenissimam,
duicissimam.
gante Gundobado rege, ipse contra eam scripsit. et verborum compbsitioiie
Exstiiiit exinde apud nos epislolse admirabiles : quse Ejusdem adversus dbghta Felicis. Beatus Avilus
sicut tunc liaeresimoppresserunt, ita nunc Ecclesiam Photiiiianorum hsereticorumvalidissimusexpugnator.
Dei redificant. Scripsit etiam Homiliarum librum Item de Judaicis superslitionibus.Alcimus Avilus
cximius doctor
unum, de mundi principio et de diversis aliis condi- Ecclesise Vienneiisisepiscopus, quam
lionihus, libros sex versu compaginalos. Epistola- orthodoxus et facundus exstiterit, pene tota novit
rum libros novem, iuter quos supradictse continen- Ecclesia Christi,
lur epistolse. VI. FLORUS DIACONUS ECCLESIJE
LUGDUNENSIS.
III. FORTUNVTUS.PICTAVIENSIS EPISCOPUS.
Senlentisc ex epistola beali Pauliapostoli adRo-
(Lib. I de Viia S. Mariini.) manos, a sanctoel illustrissimodoctore EcclesiseAvilo
Quod sacra explicuit setie genealogus olim, Alci- episcopo Viennensi expositse, atque ex ejus opuscu-
mus egregio digessit carniiiie praesul. lis in ordinem digestae.
IV. ISIDOUUSHISPALENSIS. VII. ADO VIENNENSISEPISCOPUS.
" (In Chronico setate sexia.)
(De llluslribus Ecclesia? Scriptoribus cap. 23.)
Avitus episcopus, scientia ssecularium litlerarum Avitus Vieunensis episcopus, eloquentia el sancli-
doctissimus, edidit quinque libellos heroico meiro tale prsccipuus, et ejus fraler Apollinaris Valentise
compositos : qtioruin primus est dc Opgine mundi, episcopus miraculis iusignis, Isicii, senalorii primum
sccundus de Originali Peccato, lertius de Scnteniia viri, postea Vieiinensis episcopi, duo lumina, claris-
Dei, quartus de Diluvio mtuidi, quinlus de Transitu simi (ilii. Ilic bealus Aviius adversus lisrresim Aria-
maris Rubri. Scripsit el ad Fuscinam sororesa de nain, quae lune non solum Africani, sed et Galliam
Laudevirginitaiis libruin unum, pulcherrin.o compo- Italiamque iiiagna ex parte occupaveral, magno su-
silum carmine et elegantiepigrammale coaplaliwii. dore decertavil; quod clarissinia cjus opera teslan-
lur. Scribilenim dialogum, hseresiinillanioppugnans;
V. AGOBARDUSLUGDUNENSISEPISCOPUS. fidelissimo ei dociissimo immorialique ingenio, ad
(Adversuslegcm Gundobadi.) GuntlebadumBnrgundionuniregem, (iliumGundovei.
Item alios libellos duos coutra Neslorium et Euty-
Temporis Gundobadi regis Burgundiontim fuii in chcm, auciores erroris, luculentissimo el casligaio
urbe Vienna episcopus, Avitus notnine, lide callioli- p salis sermone. Fuerunt et alia illius plura cximia
cus, eloquentia facundissimus, ingenio acerrimus, opera in Christi Ecclesia probatissima. Hic Sigis-
sacrarum Lilleraruiu exposiior suavissimus, etin me- muiidum regem inflde pietaiis erudivit: qui agenle
tris facillimus,sicui et ejusopera testanlur. Q_uicum illo postiiiodummonasleriuin sanctoruin inartyruni
eodein Guudobado Irequenter de fide altercans, et Agauiiensium,Mauritiisociorumqudejus, construxil.
dialogos in prsescnti conliciens, et episiolis absenti Quem poslmodumcaplum el a Francis occisum vc-
respondens, plura elclara ingeniisui el viriutis opera lienicnler doluit. Quanlus autein in Ecclesia Chrisii
reliquit. Qui ipso Gundohadoin sua perfldia perdito, vixerit, quisquis scire ad plenum vult, post ejus ii.-
successorem ejtis Sigismundum regem ad (ideni-ca- ntiinera in divinis laboribtis opcra, epitapliiuni ejus
lliolicam converlit: iu cujus conversione recilavit legai.

EPITAPHIUM B. AVITI EPISCOPI VIENNENSIS.

Quistjuismrjestiftcumtuiuuli dum cernis honorem (b) Nec tanien ob summi culmen tuinefactus hotioris
Cespite concludi totum dellebis Avitiun, Erigilur, seqtie ipse aliis plus aistimat, imo
Exue sollieiias fristi de pectore curas. Subjicittir magnus, servat mediocria siimmus.
Nam qiiem plena fldes, celsaequem gloria nienlis, Disiribuit parcus, pascil jejunus, amaiido
Quem pieias, quem larga (a) manus, quem fama pe- _ Terret, cl austeris indulgeniisima miscet.
[rennat, Cunctanies suasu juvit, solamine moestos,
Nil socium cum morie lenet. Quin prospice sancli Jurgia (c) dis olvit, certanles foederejunxit.
Gestaviri: primuin (lorescens indolc quania Dissona veriilicam(d) inflciunt qusedogmata Iegem,
Spreverit antiquo dimissos stemmate fasces, Horlalu, ingcnio, monilis, merilisque subegit;
Maturum teneris animum dum prsestat in annis, Unus in arce fuil, cni quoljbet ordine fandi
Etlicitum mundi, voti virlute relegat. Orator nullus similis, nullusque poeta :
Nec mora : pontiflcissic digna insignia sumit, Clamant quod sparsi per crebra volumina libri.
Augeat ut soliti felicia ccepta laboris. Qui vixit, vivit, perque omnia sseculavivet.

(o) Apud Duchesniumlom. 1, pag. 514, prompta. (c) Ibid., diremit.

(b) Locd duorum horum versuum ibidem legitur (d) Ibid., fingunt.
seouens : Culmen dulcedini, nonobslatpompa rigori.
199. S. AVITUS VIENNENSIS. 2oO

ALCIMI EGDIGII AVITI

EPISTOLiE.

EPISTOLA PRIMA. j desuela sublerfugii, invenietis. Ergo non missum fa-

A
D0MN0 b GUNDOBADO REGI. citis, id est, Non dimittilis eum quidquam facere pa-
AVITUS VIBNNKNSIS EIHSCOPUS tri vel malri, a quo honorari senio paremali, non
Tantum Christo propilio per diversas solliciludi- verbis lanuim, sed rebus obsequiisque prsecep-
nes mentem vestram veritas indagala perdocuit, ut (um est. Et similia, inquit, bujusmodi multa facitis,
nihil prorsus sit quod de catholicse legis deflnitione traditionem vestram inslilutis ccelestibus prsepo-
vos laleat. Unde ex his quse pietas celsiludinis ves- nendo. Sed bsec ad solos scribas et Pharisseos dicla,
trse dignalur inquircre, jam de plense instruciionis qui sibi de Iegis supercilio blandientes, quasi debita
arce descendens, non est nescienlis interrogalio, sed doctrinse prelia reposcebani, nullum locum in ser-
conferentis.In tantumut sententia Evangeliiquam lit- mone qui de fide traclatus esl habuisse reperio. Ra-
teris attigistis,|non aliquid ambiguitalis iu flde habe.it, cha vero Hebraeumnomen est; Laline sonat inanis
sed repreheusiones Judaicas in summa magis exposi- aul vacuus : quod ut nostris convenienlius cxprimit
tionis inquiral. Sic ergo ait leclio evangelicacujus in uno vocabulo d Graecusdicens y.emg.IIoc auiem con
subdito mentionem fecistis : Vos aulem dicitis, si vicium fratri, id est sub uno Deo palre et una Eccl
dixerit liomo palri suo aut matri, corban, id esl Hse- sia matre in una fide posito dicere probibemur: qv
braica lingua munus illud specialiler quod obsequio g; inaniiatis opprobrio indigne appetitur qui iion es
devotscoblalionis olTerlur,libi profueril, hoc esl patri vacuus a salute. Sed iiis collationis magis quam Iuci-
aut matri, el jam non missum (acilis eum quidquam dandsc fidei cxercilio reservatis, illud polius revol
(acere patri aut matri (Marc. vn, 11). Puto vos au- veinus, quod a sacerdolibus veslris scripsistis obje<
tem hoc scrmoiie ordiri.quia revera ipsumspecialius tum. Igitur discutienlibus vobis, e utrum Spirilu
in epistola memorastis, quid vel unde dictum sit, sanctus, qui in secreto baplismate indivisaenomina'
non missum facilis. Quod omnino nihil est aliud lionis vindicatunitatem, crealor an creatura creden-
quam non dimittitis. A cujus proprietate sermonis, dus sit; cum si crcalor es(, a Divini(a(e nequeal
in ecclesiis palatiisque sive prsetoriis,c missa fieri separari; si creaiura, Deo non possituniri: pro pe-
pronunliatur, cum populusab observationedimiukur. nuria respondendi, sub cujusdam Iubrico qusestionis
Nam genus hoc nominis eliam id ssecularis auctori- inlerrogalum cst a parte diversa, utrum spirilus nos-
bus, nisi memoriam vestram pcr occupationes leciio lercreatusansempileniusdebeatjudicari: quasiexem-

(a) Duo fere usurpari ejus nomina solent, Alcimus populi, quse re peracta fieba(, translata vox fuit ad
Avitus; leriiura non olim dcprehendimus in titulo significandas resipsas qusegerehantur. Nam etmissse
epislolaequam de poehiatum suorum editione scripsit matulinsc et vesperlinse appellatse sunt lilurgia?,seu
ad ApoUiiiarcm1'rairem. ltaque triplex Avili nomen solemnia officia, quse matulinis aut vesperiinis horis
fuit, sed verum ac proprium Avitus, quod ideo pos- Q celebrabantur. Quod sane mirum eo minus videri de-
tremuin locutu lenei, de veteri raore Romauorumet bel, quod vice versa synaxis et collectaevocabula,
aliorum qui Romanos semulabantur : apud quos lan- quae proprie conventumet congregationera ad divina
dem invaluit, ul e multis nominibus id quod cuique officia significanl, pro ipsis quo>|ue divinis officiis
proprium' erat, tillimo loco staiuerent. Qua de re ttini matutiuis, tum vespertinis passim usurpala mc-
pluribiis alias dictum in nolis ad Ennodium et ad minimus.
Sidonium, in quorum nominibus, aliisquequarn plu- (d) Hilarius in Matlhseumcap. iv : Raca vacuiialit
rimis, id observabanius : quod ipsum et in sancto opprobriumesl, el qui sanclo Spirilu plenum convicio
Hieronymo videre est.cujus inlegra nomenclatio fuit, vacuitatis insimulat, fil reus conciliosanctorum, conlu-
Sophroiiiiis Eusebius Hieronynius. meliamSpirilus sanclisanctorumjudicum animadver-
(h) Burguiidionum in Gallia rex fuit, vel ex Frau- sione luilurus.
corum hisloria notissimus. Huic enim Clodoveus (~) El Spiritum divinum creatorem non crcaluram,
nostcr armis viclor tributum imposuit, Patricio, ut ct spirilum noslrum non sempiiernuni credendum
Marius in Chronico refert, et Hypatio consulibus, id esse, sed crealum, liquido ei abunde probat adver-
cst anno Christi 500. Gundobadivero lilios Sigis- sus saccrdotes Gundobadi. Quod vero istos, dum
mundum ct Godoraarura, post palretn regnanies, causse indulgent,pro eoquod inspiravitjDewsinGenesi
Clodovei filii vita regnoque spoliarunt. Vcrum ad legiraus,insufflavildixisse crimiuatur, non satis appa-
Godoraari tempora epistolseAvili non periingunt, in ret quid illorum causam juvet lisccmutatio : aut cur
quihus Gundobadi et Sigismundi crcbra est incntio. reprehendi hoc uomirte possint, cura Grsecicodices
(c) Redarguit primum liic locus cassum laborem ivetfxitrnuev, quod esl insufflavil, leganl, atque hanc
illoruinquimisssenonien exoticum.id est.IIebraicum D leciionem exhibeanl Terlullianus, Cyprianus, Am-
fingere ausi sunt, non Latinum, quod rcs est, et ex brosius ct Auguslinus, ne alios recenseam. Adde
Aviti verbis perspicuum. Docet deinde, quod liaud quod Sapienliae capite xv, ne argulari liccat, ulruni-
scio an a quoquara hactenus proditum, non in eccle- que COpillallllllCSt,TOV"p.T.vtvdVM-v. KOTW tyuyjn, xai
siis iuodo, vcrum eliam in palaliis prseioriisque usur- ip.-fMu-nav.vra.
irnvp.v.twTtxov,et qui inspiravitanimam
pari raissae nomen consuesse, cum populus a cot,- et qui insufftaviiei spiritum vitalem.
ventu diiiiitlebatur. Ab hac 'jjitur missa seumissione
201 EPISTOLA II. 202
ploScripturse cceleslis interposito , quo diclum est: A spiriium divinitatis infundi. Perinde se forlasse Ju-
InsufftavitDeus spiritum in animam vilm (Sap. xv, II). dseo, liseretico, genlilique, ut caiholico, Spirilus
Primum ergo conjiciie quid in expositione facturi sanctus insinual, an forsitan Patris vel Filii jussione
sunlqui detestimonio mentiuntur : aut qualiter adin- invilus in criminosorum membra conlrudilur? Sed
venliones suas fallacise tumoribus impleant, qui dicta quid facimus, quod Spiritus uhi vult spirat ? Qui si
divinaeaucloritatis immutant. Nam quod dixerunt, absque arbiirio suo corpora indigna sanctificai, re-
Iosufflavit Deus spiritum in animam vitse, artificiosa vincit prophetam dicenlem, quod non habitavil in
eorum fraudeconfictumest. Quem locum si recen- corpore subdilo peccalis (Sap. i, 4). Quocirca htima-
sendum sibi pietas vestra decernal offerri, sic inve- nus spiritus creatione incboatur, divinus aulem be-
niet scriplum : El fecil Deus hominemde limo terrm, nignitate conceditur. Non eiiim absque vitaesuse spi-
el inspiravit in faciem ejus spiraculum vilm: et factus rilu erant, quibus in apostolorum gestis imponitur
esl homoin animam vivenlem (Gen. n, 7). Perpendi- manus utaccipiantSpiritum sanctum (Act. vm, 17;
te nunc quanfa sit in sermone distantia. Illi dixe- xix, 6). Quod si ipsum quoque Spiritum sanclum,
runt, Insufflavit in animam, cum scriptum sit: Ins- pro eo quod crealorum iidelium menles inlroeat, vo-
piravit in faciem. Inspirare enira incorporeus potest, lunt fleri creaturam, de suprascripta videiicet con
insufflare nisi corporeus non polest. Deus autem non B clusione, qui peremptorie nihil dicenles, si Dei,
quasi animsejam viventi spiritum legilur insufflasse aiunt, spiritus creatura non est, ac si nec in homine
quera addiderit; sed malerise nondum viventi, sicut creatura poterit dici: quid nunc de Patris vel Filii
aiiliqui _codices habent, spiramentum vitse quo in divinitatecensebunt, qnam et crealam comminisci
animara viventem sublimaretur, infudit. Ergo si in- non polerunt, et lectione perterriti babitare sanclo-
spiratione hac aniraa hominis facla esl, et non est rum corpora non negabunt, Apostolo fidelibus pro-
aliud anima humana quam spiritus, restat spiritum teslante : Tcmplum enim Dei sanctum esl, quod estis
principio non carere. Quod objurgali a vobis sense- vos (I Cor. iii, 17)? Sedcuni incnmparabiliter plura
runt sibi protinus opponendum, nisiper insufflalionis sinl quaesub prsesenlia glorise vestrse suggeri queant,
carnale commentum spiritum ipsum animse potius illud in (ine sermonis, qui non solum tribuitis sed
quara corpori indilura meniirentur. Nam cum quae- injungiiis libertatem, Deum vosque, divina veslra-
rant intentione lelhali, non quomodoquae suntscripta que promissinne fretus, obsecro ne diulius sarerdo-
cognoscant, sed qualiter scripta putetitur esse quae les veslri dicantur, qui saucto Spiritui conlradicunt :
prsedicant, quid putamus imperitis faciunt, qui in- ne deineeps coram vobis permittantur docere qui re-
struciionis vestrse reverentiam non pavescunt'? Tra- nuunt discere : ne a ad perfectionem vesiram ali«
ctemus, si propitii sinitis, quanta ineptia proponatur, G quatenus differendam persistant blaspheraare quod
quod si Dei spiriius crealura non est, ac sic nec in audialis, qtii nolunt sentire quod creditis : ne lole-
honiine crealura poterit dici spirilus, quera Deus in- raudo imperitorum versutias et ineplias callidorum,
sufflasse perhibetur. Nihil ohmino esse prscter duo, suspendamini a professione, cum jam dudiiin in con-
id est creatorem creaturaraque, ssepe definitum est. fessione teneamini. Vobis per epistolam suam san-
Dei porro spiritus faclor, bominis vero factura accipi ctus aposlolus Paulus inclamat : Qum pax fideli cum
debet. Unde spirilus qui in nobis vivit, potentia Dei infidelibus? qum societas luci cum lenebris? Propter
inlelligitur, non naiura. Nam si vegelandis nobis sub- quod, inquit, exile de medioeorum, et separamini (II
stanlia sancii Spiritus credatur immixta, placabilis Cor. vi, 12, 17); id est, ne communicaturos ultra
sit Dei et vester auditus, blasphemia talis, utetiam peccalis alienis lsevseparlis vicinitas maculel, quos
convincatur, vix sine peccato repeti polest. Quoniam dexterse veritas acquisivit.
si prseventus carnaliter peccat spiritus humanus, ]>EPISTOLA II.
Spiritus sanctus peccare in eo dicendus est: vel AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS DOMNO GUNDOBADO KEGt.
certeSpiriiuisanctoremissionemdari poscimus, cum Unicum simul et mulliplex donum sseculo nostro
pro defunctorum spiritibus supplicanius. Parumne nutu Divinitalis indultura est, ut inter regias ordina-
rogo haclenus fui(, ut alter Spirilus sanclus, alter D tiones gloriosissimi principatus veslrir principaliter
Paracleius dicerelur : nisi addatur hsec pro ullima de tuenda catholicse partis veritate curetis. De cujus
perfugii necessitate numerosilas, ut mancipati insu- studii pietate processit, quod dimissa nuper clemen-
per contagio delictorum tot diviui spirilus quot ho- tis prsecepli aucloritale jussistis, ut conira Eulychia-
mines computenlur ? Et perile scilicet decrevit sa- ni dogmatis redivivum furorem, velut ab Cxstincto
cerdolalis auctoritas, uno modo cunctis generaliier . resurgentis incendii fomite pullulantem, de sacn

a Gundobadum narrat Gregorius Turonensis, libro
II, Avili episcopi disserlationibus convicium, Trini-
tatisque sequalitatera confessum, clam ut clirisma-
relur expetiisse ; melu autem populi delerritum, ne
conceptam fldem publice, quod episcopus suadebat,
profiterelur, usque ad exitum vilse in insania per-
durasse.
b De hac epislola et sequenti,
aliisque ejusdem
argumenii, quse in Flori Excerptis memoraqtur, cum
PATROL. LIX.'
laude meminit idem Gregorius eodem loco. Insur-
gente, inquit, hmresi apud urbem Conslaniinopoliia-
nam, tam illa quam Euiyches quam illa quam Sabet-
lius docuit, id est, nihil divinitatis habuisseDominum
nostrumJesum Chrislum,roganteGundebadorege Avitus
contra eos scripsit. Exstant exinde ipsius apud nos
epistolm, qumsicul lunc hmresim oppresserunt, ita
nunc Ecclesiam Dei oediftcant.
T
203 S. AVltl VIENNENSIS 204
Scripturarum ccelestiurafoiite exeinplorum flumina A silum. Filium Dei, cum Palre anle sseculapermaneii-
deriventur. 0 res dignissima, quam lantus prsesulju- tem, quem idcirco ad saluterti nostrani descendisse
beret, si eligeretur qui jussionem dignus exciperet: de ccelo ut corpus assunieret (ides rec(a confltetur,
si virtus facundise themalis respondefet auclori : si negaht ih aivum femineam potuisse contrudi; cum
ad muliiplicandam populorum salulem sic nostra sa- Dei Filius, ulique Deus, qui dixefat per prophelam :
tisfaceret lingua proloqui, ut abunde sulficit beni- Cmlumet terram egoimpleo(Jer. xxtii, 24), non po-
gnilas vestra praecipefe : cum devincli vobis impera- tuerit venire quo erat, nisi per susceptionem carnis
toris patriam personamque, non, ut fegibus cseteris acquiesceret esse quod non Crat. Quam conclusionem
moris est, tanlummodo ad commodum muhdanse pa- metUensEutyches ille queni loquimur, cum in synodo
cis aniatis : sed dum coram vobis prseveniri lime(is superius designata studiose ab auditoribus urgeretur,
errore, omnem quse inier vos est amiciliam irt eo illi ut b Mariam virginem « 6SOTOV.OV , id est quae Deum
vultis prodesse ne peccei. Quem quidein et praeconio peperisset, pronuntiaret atqUesubscriberet, ad inge-
attollitis, et fidelem Deo devolumque laudatis. De nii nequitiam fraude conversus, X/HO-TOTOV.OV, quse
qua pfsecipue ad triumphalis veniam pleniludinis ve- Chrisium lanlummodo videretur edidisse, confessus
niant quis digne meretun Ego tamen Deum pro viri- est: ut scilicet divisa credatur persona quse servat
bus quseso, ut is ipse de quo loquimur, Csesar Grse- B divinitatis naluram, ab ea quse sustinuit passionis
corum, si iidelis vobis, etiam nobishonorabilis, per- injuriam. Refrenandath a praeruplo ancipili laevam
suadeatur a principe nostro quod suadeat populo fugiens, dexteram non prsesumens, ac perinde lalus
suo : et cum se ad ienendam veritatem vobis reddi- utrumque formidans , sub lemperamenti medio via
derit doeilem, ad expugnanda proprise regionis con- lutior, in qua duplicem substantiam Redemptoris dis-
tagia prsedicationis vestras factum se gaudeat adju- cerni dicimus possej non dividi. Neque nos nitimur,
torem a Eutyches ergo, perniciei cujus mentio est, ut inviolabilis Divinitas dolores corporeos perpessa
funestus inCenlor, ConstantinopolilaiiaeEcclesisequi- credalur, cura omnis cunclorum corporum dolor se-
dem presbyler, sed copiosse monachorum multitudi- culuram morlem naturali quodam praecedat offieio.
nis prseposilusfuit: cujus offlcii personas episcopi Unde sicutet ipsa caro nostra, resurrectionis dono
orienlales archimandritas appellant. Hic ergo ad impassibilis futura post mortera est: sic Deus, qui
suramum sacerdotium famse suffragio comparandum, sentire Obitumnon polest, suscepto corpori cui uni-
introraittendse cujuscunque novitatis studio appe- tus adhseserat, sine patiendi acerbilate compatieus ,
tenter ardescens.istudquod in sectatoribus ejushor- nec defuit in salutis nostrae glorioso agone, nec do-
remus, susurris diciturmagisinvexissequam litteris. iuil. Contra hujus distiiictiofiis sensum haeresisad-
Siquidem nihil exstitit clarse eruditionis in viro, 6 versa se SubrigenS, vefis cruciatibus nec Chrisliim
quod in aliqua recti similitudine sensum conceplse paiitur inclinari: cum in ipsa Divinitate in qna in-
animosi(a(is astrueret. Infeciis primitus monachorum veniri non polest afflictiocorporalis, inlerdum tamen
animis hoc veneno, quos nefario docens sub colore pietaiis reperiatur affectio, sicut Iegimus dici de
gubernaculi naufragiis exponebat, numerosi, ut su- Israelitis : Exclamaverunt ad Deum, qui dotuit super
pra dUimus, comitatus hseresiarches effectus, mul- miseriis eorum (Jndi x, 15, 16) ; et Apostolus jubet
torum aniislitum judicante concilio, nec non et pres- ut non contrislemus Spirilum sanclum Dei (Ephes.
byteris urbis Romsein id ipsura directis, discussus, iv, 50); et siqua liis senlentia similis insacris volu-
deteclus atque damnatus est. Sed quia nuilum schis- minibus recensita, bonitas potius misericordiae quara
ma sic unquam cum auctore suo poluit abrogari, ut necessitas est naturse. Interiminconsequentibus duo-
ex inlegro depellerel pernieiem magisterii; mox ma- rum assertione dilata, unilas mibi in Christo sub-
iuni quod digna ponlifieum fuerat provisione succi- staniiaeduplicis astruetur. Ubi sunt enim tanla in
sum, contagio susceptorum jam pridem semina ser- Scripluris coelestia mysteria verilatis, quae nibil
vans, velut ab infecta loliis telluie surrexit. Hinc aliud moliuntur, nisi ut nobis incarnationem Verbi
nunc hsereseos conlra quam loquimur, audite propo- cum homiiiis divinitate persuadeant ? In principio,

a Celeberrimo Constantinopoli monaslerio prse- D concepit, Deum denique in Chrislo esse na(ura, nou
fuisse lestatur Liberatus in Breviario; sed monaste- gratia.
" Horum alterum tantum admiltebat
rii nomen, nec ipse nec alii produnt. Hic nominis Nesforius,
sui haeresinicortdere adorsus anno Christi 447, dam- neu(rum Eutyches, utrumque Ecclesia catliolica.
natus est primum in synodo Constantiiiopolilana Nestorius enim, ut dicium est, Deiparam negabat,
Flaviani, deinde in oecumenicaChalcedonensi. confitebalur, sed hsereticosenSu,'Cbri-
* Eutychi tribuit quod Nestorio congruebat. Ne- Christiparam
slum asserens homirieni taniummodo ex Maria pro-
storii enim error fuit, sanetam Mariam ©SOTOXOV non diisse. Eutyches vero, cum carnem de ccelo habuisse
esse dicendam, sed Xpnrroroxov.Tota igitur epistola, Chrislum, nec illi a Maria minisfratam doceret, nihil
etsi habet quse Eulyrlii adversenlur, praecipue la- causse habuit cur Dei aut Christi rtlalrem appellarel.
meii adversus Nestorium dimicat, qui duas in Cbri- Atfidesorthodoxaulrurhqnesicaniplectilur, ututrum-
sto personas slafuebat, unam Dei, alteram hominis, que in utroqne tacite profiteatuf. Nam cum in Cliri-
Mariamque aiebat non Deum peperisse, sed homi- sto Deuni ab liomirte hoh divellat, hec homiriemin
nem qui divinitale postea in baptismo sit donafus. Deipara excludit, nec DeHimin Christipara : propter
Aviius, eoutra, unicam docetinChristo duplicissub- singularem personse unitatem, qua Verbum in cafne
stanlise personam, aeque Dei Filium el hominis fuisse caro, homo in Deo Deus est, ut loquilur Vmceutius
quem Patcr sine matre genuit, geniirix sine patre Lirinensis.
20S EPISTOLAII. 206
inquit, erat Verbum, et Verbumerat apud Deum, el A quod de tali ministerio esset diceSdum : quod nunc
Deuserat Vtrbum (Joan. i, 1). Ecce agnovimusquid separatione connexa intelligit Aposiolus, ac dednit
erat quod non coeplumest; nunc sludeamus videre quod ad redemptionemnOstramDeusesset ih Christo.
quid cceplumatque secutum sit. Et Verbum, inquit, Se"dcallidus forsitan contradictor sic aposlolici ser-
carofaclumest.QuodDeusin principio eratapudDeura> monis hujus testimonio velit abuti, ut acquiescat
et iniliocarCtet termino; quod Verbum carne vesti- Deumesse in Christo, sed gratia, non natura : sicut
tur, caret fine, sed constat a capite. Adsit nunc ser- est in corde sanctorum, quorum mehtes a pcccaio
moiii nostro Emmanuel ille prisca prophetalis ora- liberas habitatio Divinitatisillustrat. Yideamusnunc
culi voceprsfedictus,qui ut NobiscumDeus esset, si- pareatne commentura, si senlenlia compleatur. ?
cut dixit Esaias : Puer natus el dalus est uobis Filius Deus, inquit, eraf in Christo mundum reconcilians
Dei (Isai. ix, 6). Incassum corporalitas a divinita- sibi {II Cor. v, 19). Eligat hic doclor adversus, quis
lis dividilur sacramenlo, si veraci(er propheta Dei mundum inler ipsa pene sui exordii rudimenta, bc-
Filium processisse conlirmai in puero. Et vocabi- nignissimoCreatori peccato primi parentis offensum,
fur, inquit, puCr ipse admirabilis, consiliarius, Deus sibimet ipsi in sscculorura fine conciliet. Si solus
furtis, pater futuri swculi, princeps pacis. Quanlum Deus, quid excuset sibimet quod sufficit remisisse?
pertinet ad vocabuli proprietatem, suflicit Emma- B si autem solus homo, quo effec(usibi mortalis re-
nuel puerum nuncupari. At vero cum dicat, vocabitur conciliat quod Divinitas non relaxat? Unus est ergo
admirabitis,consilictrius,Deus fortis, vel caetera quse Deus et honio, qui sibi mundum ipse commendet:
sequuntur, quse, rogo, tot vocabulorum ralio repe- qui pro sseculi vita sibi patris Slio supplicet filius
rilur, nisi ut agnoscamus veridicum vatem, in una> malris. Unde non dixit Apostolus, mundum recon-
eademque persona quse divinitaii humanitatique cilians Deo, sed sibi: ne forte pro redemptione hu-
competerentexprimenlem, ex operibus secuturis be- mani generis solum hominem orasse sentires : qui
neficia Mediatorispotius enumerasse quam nomina ? utique nisi in divinilatis naturam transiretassumptus,
Cogam lamen hic haereiicuni respondere, quis vo- non solum obnoxietatemhumani generis nulla inler-
candus possilintelligi Deus forlis, pater futuriswculi, cessione [dissolveret, sed et ipse communis debiti
princepspacis? Si Filius Deiante ssecularnanens, cur sarcinam pareniali chirographo suslineret. Hoc ergo
adhuc in fulurosic vocabilur qui semper hoc exstilil ? remedium idem Apostolusdicit (Gal. lii, 19) dispo-
Si filiushominisqui nascelur, servat cbpulandsediver- silura esse per angelos in manu Mediaioris.Et osten-
sitatisiiiysterium temporum plenitudo. Quam cum dens causam qua mediumse prseberet, assumptus ab
utiqueconsequenler Apostolus replicaret: Postquam, infimis, inclinatus a sumniis: Medialor,inquit, unius
inquiens, autem venit pleuiludo temporis, misit Deus C non est: Deusautem unus est (Ibid., 20). Qusecum
'
Fitium suum, natum ex muliere (Gal. IV,4). Quod ita sint, sicut nisi inler duos agat, incongrue media-
mater peperit, Pater misit : hoc est, nasci corpo- tio nominatur: ita ipse quem mediatorera dicimus,
reum , quod venire divinum. Noluit Deus latere sisolam quamvelis exduabus substantiam reciperet,
quemdestinat : capiat mundus dominici adventusin- ad subeundum mediura nihil haberet. Quod uno
dicia. Quein Pater sine matre genuit, genitrix sine quidem, et lali qui nulla callidilate fucetur, sermone
patre concepit , hic seque Dei filius et hominis coiicludit dicens : Ipse est enim pax nostra, qui fecit
erit. Super sacramento tameu isto Gabrielem ar- utraque unum (Ephes. n, 14). Ipse videlicet pax hu-
changeluiii consuiamus: principeni videlicet mini- milium atque celsorum, unus factus ex utroque unum
slroruin, cui ineffabilia perspicuae majestatis ar- reddidit ex utrisque. Certe sicut supra posuimus,
cana, ut pote qui indefessaeobsecutionis ministerio aut expositione testimonium, aut argumenlo egere
conspectibus perpetuaeclaritalis assisiat, non intel- videtur exemplum. Quid vel illo Apostoli sermone
ligendi lantummodo, sed contemplanda monstran- lucidius, quo cum diversis hominum generibus se
tur. Hic quippe primus legationera ccelorum terris coaptans, omnibusomnia se factum referret, ut om-
atiulit; hic verbo virginem fecundalam diviui ger- nium animas talentorum ccelestium cupidus duplica-
minis promissionedotavit; liic unius mulieris salu- *' tor acquireret : Factus sum, dixit, his qui sine lege
iatione omnem niundum salute complevit. Spirilus, erant quasisine lege essem,cum sitielege Dei non sim,
iiit|uit, sanclus supervenietin le, et virlus Altissimi sed in lege sim Chrisli (I Cor. ix, 21)? Nunquid est
obumbrabittibi; ideoqueet quod nascelur ex le san- quisquam tam in profuuda demersus, qui istud cen-
clum, vocabilurFilius Dei (Luc. i, 55). Cum ratio seat explanandum,si in lege Cbristi est sine lege di-
nulla reperiai ut solus homo credatur de Spirilu viua? Pater nempe quod unus est lator legis, qui
sanclo conceptus, cum omnem hominem Psalmisla uiius ideraque, ul signilicat. psalmus (LXXXIII,8),I
in iniquilale concipi, et in peccato asserat nasci prseterita futuraque complectens, benediclionem
(Psal. L, 6); osienditur hic per angelum, ob Spiritus dabit in baptismo, qui legem dederat in prsecepto.
sancli virlulem feminseniembris infusam, saiicium Offendit quidem mentes carnalitate depressas, et
1 Vulg., faclum : cui concinit Gr. ywdy.evov.HiC lib. n ad Quirin. Neque aliter Augustinus.— Notse
tainen vana ferturexemplariumtuni Grsecorumtum numero prsesignaiae Gallandii sunt ; cseterse Sir-
Laiiwiruiu lectio. Quemadinodum Avilus, natum mondo debentur, cujus editinnem Gallandiiisexscri-
uuuu.uuleguut Irenaeuslib. ni, cap. 18, el Cyprianu* bil. EDIT.
 207 S. AVITIVIENNENSIS 208
conjecturis humanseconsuetudinis liebetaos, tantse A dum jactus; sed pules et islos tempore suo veriiati
/ disparilitatis in uiium coacta proprielas : ut scilicet perspicuse cum duris mentibus saxa jaculari. Ne
divina pleniludo et bumana condiiio, ut servi humi- Deus el homo unura credalur, conjurat furor duo-
Htas Dominique majeslas, ut crealoris virtus et ser- rum. Liceat rogo quod facii sumus in melius pro-
vitus creaturse, unam ex his omnibus videantur red- vehi : liceat eompactam luto materiam supernorum
didisse personam. Sed nec ratio soliditatis islius a honore sustolli, Quid tantum contra te homo niieris,
sapienlum soliditate Ionginqua est, qtisevidetur ma- ne in Deum posse transire credaris? Vocat te ad
ximum tenere in hseredibus: quod ille solus hominis participationem sui superna majestas : cur offeren-
statum potuit reformare de perdito, qui formavit e tem renuis? quid despicis ingerenlem? Excolo pro
cceno. Ende bealissimus Paulus : Primus, inquit, adipiscenda similitudine veritaiem, diligo pro se-
homo de terra tcrrenus, secundus de cmto cmlestis ctanda imilatione doctrinara. Si caput nostrum est
(I Cor. xv, 47). Verum quidem hominem dixit, sed Chrisius, in sublimatione sument quanlulsecunque
(errenum cum coniagio pollulionis, coelestemcum sublimitatis consorlium membra de verlice. Poscant
consorlio divinitalis. Rogo nunc, cum Aposlolus di- igitur alii destructores de uiriusque Teslamenli cor-
cal hominem descendisse de ccelis, quis est qui ne- pore exemplorum similitudinem, quibus proposita
gare audeat Deumrediissede terris ? Adhuc si parum B tueantur : negotio huic sic adnisus biblioihecse
est, quod vas electionis asseruit, consulamus illum utriusque constat, ut si confirmare quod Ioquimur
qui mentem electi pretiosissimi vasisimplevit: Nemo, testimonio astipulante velimus, cuncta videanlur in
inquit, ascendilin cmlum,nisi qui de cwlo descendit, u«aumopus canonicorum voluminum oracula con-
Filius hontinisqui esl in cwlo (Joan. m, 15). Si iia gerenda. De quorum multiludine jusie, ad declinan-
ipse ^Deusveritas cum sua incarnalione concordat, dam prolixitaiem, elecla quseque ac deflora(a po-
ut ante omne sseculum uniret prsescientia quod nuntur. Quia sicut minimi effectussunt, quse tantum
in sseculorum line assumere disposuerat in na- de nostro prolaLa, nullo Scripturarum coelestium
tura : videte ulrumnam Deus sit qui conscendit adrainiciilo fulciuntur : ita qui recipere pauca fasii-
post resurrectionis triumphum , si cum Patre Filius dit, non virtule, sed mole rem conjicit: quoniam
fuisse dicitur anle carnis exordium : aut quanta fa- vinci metuens, instrui nolens, ad deserendam veri
cta sit soliditas [Alia lectio, quanta sit solidilas] in cognitionemvolumen potius quam documenta desi-
prseteritis, cujus tania unilas prsedicatur in fufuris. derans, non causas putat rerum magnitudine con-
Sed ne aliquid de hac immuiabilitale cunclemur, stare, sed paginis. Dominus itaque ac Redemplor
adliuc addit Apostolus de psalmo leslimonium po- noster, adventum gloriae susediscipulis specialius
nens : Propler quod dicit: Ascendensin altum capti- 'G inler praeceptaomnia manifcslans, C«m, inquil, ve-
vam duxit captivilatem, dedit dona hominibus. Quod nerit Filius hominisin majeslate sua, et omnesangeli
autem ascendil, inquil, quid esl nisi quod eliam de- cum eo, lunc congregabunluranle illum omnesgenles,
scenditin inferiora lerrw (Ephes. iv, 8)? Parum est et separabileas ab invicem,el slatuet justosquasiagnos
quod Deum dicit in tcrram venisse, nisi confirmet a dextris, impios aulem sicut hwdos ad Imvam. Tunc
eum propter unilatem personsequamsusceperat in in- dicetrex iltis : Venile, benedicliPalris mei, possidele
fernadescendere[Alialeclio,in infernumdescendisse]. regnutnquodparalum est vobisa constilutionetnundi;
» Certe circumfrementibus Judseis, et in Dominum el eis qui a sinistris sunt, ut discedanlab eo in ignein
noslrum blasphemiarum tela vibranlibus, quid res- mlernum,quem prmparavilDeus Pater diaboloel an-
pondisse credimus : Amendico vobis, ante Abraham gelis ejus (Mallh. xxv, 31, 34, 41). Quid, rogo, hic
ego sum (Joan. vm, 58), nisi quia per concordiam contemptibile in Christo superbia humana fasiidiat?
genitoris et geniii, ipse per traducem maternorum quid tam melu dignum, tam honore conspicuum,
parentum descendit ex Abrahsesemine, qui sine an- lam lerrorevenerandum? Excogitet hsereiicus,utrum
norum numero Abraham prseivit selernitate? Qui istuc Patris gloriae adjungat, an Filii. Ad negolium
maximus patriarcharum, cum videret illum diem in quodgerimus, audire mihi sufficit.CumveneriiFilius
quo sine fine permanet Deus, concupivit tamen illum 1D hominisin majestqlesua. In prsesentisseculo: Discile
videre quo horao unitus est Deo. Vidit, inquit et ga- a me, quiamilis sumet humiliscorde (Mallh. xi, 29).
visus est (Ibid., S6) : quia sicut cernebat illum in In fuiuro, prsenoscile quia celsus et terribilis clari=>
quo erat genuina majestas, ita et islum desiderio tate in gloria sua veniet cum angelis sanctis suis.
conceperat in quo adoptala illuslrabatur humilitas : Dicat nunc divisor medialoris unili, in corpore con-
Tuleruntergo, inquit, lapidesutjacerenl in eutn(Ibid., tumeliis inclinalo unde sit qusecunquemajestas, si
S9). Quid porro miramur Eulychianos contra ca- non est ulla divinitas : ut taceam quod a Patre seu
tbolicam fremere, cum videamus caput nostrum a regnis seu genlibus per singulorum merita destina-
suis ad quos venerat pertulisse, rcddilurumque per- tur. Formidabilius videri polest, hominem reiribu-
fidiam indignatione una cum flne?Eo contumelise tiones congruas judicando decernere, quam Deum
sensu hic Judscus ssevit, quo hic hsereticus livet. Patrem sentiat Filio hominisinstrumenta judicii prse-
Parricidalis quidem illic fuit in Dominumcceli lapi- parasse. Filius enim hominisventurusestin muiestate{
Hunc locum proferetAgobardusadversum dogma rum hmreticorum validissimus expugnalor, <mtcnpnl
felicis sub finem. Bealut quoqueAviius,Photiniano- dicens: Cerle circumfremcntibusJudse, etc.
209 EPISTOLA III. 210
Patris tui cum angelis suis sanctis, et lunc reddet uni- A1 ianiummodo (ieret, facilius capui tangerel adjura(us
cuiquetecundumopera sua (Matth. xvi, 27). Non di- Aut quse causa femoris, interposjta Dei ac Domini
xit, cum Patris angelis veniet, sed cum suis : quia mentione jurandi; nisi quia per illum Deum ac Do-
qusecunquehabet Pater, et sua sunt. Unde cum filius minum coeliquem inde ssecula videbantur prolalura,
matris reeipiat in celsitudine quod pairis filiuscon- juralum est? Scil ergo nimirum, cui prosapise non
temptus est in humilitale : quis unquam sit haereticus tam prseemineat ipse quam serviat. Novit quippe
tam rebellis qui Deum, cui immorlalem angelorum quid in corpore suo debeat adorare : intelligit mera-
Bubstantiamvidet subjici, ipse mortalis in mortem bra, quae contra humanam consueludinem speciali
mortuus nollet inflecti? Dixit quodam Evangelii loco honore veneretur. Post quse prsecedenlum indicia,
(Luc. xvi, 31) Abraham ille cujus supra fecimus miraculasuhsequentum, licet plurima testimoniorura
mentionem, cum a quodam pro reraedio sestuantis de Evangeliis upostolisque promamus, metuo ad ul-
incendii cassis sero precibus oraretur, quod si quis timum, qnod cum Eutychiani nec palriarchalibus
Moyseravel prophetas noluisset recipere, utique nec factis, necdictis prophetalibus excitentur, si Moysetn
venientem a morluis audire. Quis est autem praedi- et proplietas non audierinl, nec ei qui ex mortuis
calor ex mortuis suscitatus, nisi Christus Jesus, in ' reversus est credent.
cujus duplicem quani loquimur subslantiam duplicis B EPISTOLA III.
Tesiamenli unitas ex diversilate colligitur? Ea si- AVITUS VIENNENSiS EPISCOPUS DOMNO CUNDOBADO
RF.GI.
quidem referunlur in Evangeliis quse praedicata sunt
in proplieLif, et flt ex viribus Teslamenli, non diver- Puto nunc non parvi operoe pretium esse mo«
silaie, sed tempore. Recens quippe quod hodie com- menti, si occasionem quse prsesenti tempore in
pletur: quod aulem diu exspectabatur Anliquum est. abruptae diversitaiis lsetabunduin virus erupit, pa-
Nara quia de Abraham opportunitas sermonis exorta gellse prsesentis mentione contingam. Quieverat erga
est, qui auctor ulriusque Testamenli legilur institu- post tt Acacii quondam ConsLantinopolilani sacer-
lus, Vetusti [Alia tectio,Veteris] scilicet intromittendo dotis excessum, mali ejus quod expugnanduni su-
circumcisionem, Novi vero placendo per fldem, in scepimus, pullulans ab Eutychete persuasio. Cujus
illo Judseorum lantummodo, in isto autem multarum idem Acacius, ut celsitudo veslra polest habere
gentium pater : experiamur utrura Evangeliis de compertum, amalor magis trepidus quam asserlor
Christi generatione concordet in quo se palrem gen- ptibliciis erat: laudans quidem quae ab illo repererat,
tium recognoscat, an scternilalem bujtis ipsius sobo- sed prsedicare ea devoto lunc itaque impoiluto po-
lis quam erat geniturus, intelligat. Utrum se juniorem pulo non praesumens. Pro cujus obumbratione lig-
nepote cognoscat: ulrumnam redemplori, quod se C menti simulati, ob gratiam imperatoris saeculi sui,
anle Abraham ponit, et ipse consentiat: utrum sine non impunitus lantummodo, verum el indiscussus
supercilio parenlali, reverenter impenderei ministe- inleriil. Hinc se de impendenda defuncio commu-
riura semine corporali exorto creatori. Inserat se! nione in contrarium vulgi, imo, quod asperius fuit,
paulisper loco praesenti illa obtestalio, juramenlii et sacerdolum sludia diviserunt. Et ut quisqua
fidem poscens, sed sacramenta patefaciens, qua dis- recte aut prave de fidei ratione conceperat, ita
pensatorem domus suse non sine mysterio gratise etiara de prsedicaloris praeteriti memoria seniiebat.
subsequentis adjurans, Pone, inquit, manum tuam Tracta cst interim, non per manifesta sed subiia,
tub (emoremeo, et jura mihi per Dominum cmli quod nec tam separationequam simullate dissensio. Actum
non accipias uxorem filio meo de filiabus Canaam est igilur b cum rege Orienlis anno superiore, u(
(Gen. xxiv, 2). Dicat mibi, quseso, quse jurisjurandi binc cum episcopo urbis suse quasi leni colloquio
reverentia puietur in femore. Quod sipersonaliter et blanda meditatione conferret. Est autem illic ~ con-
a Primis hic annis sapere visus est, et pro synodo pheus episcopus, qui ut Theopaschitarum hseresim
Chalcedonerisidecertare contra Eutychianos. Mulato> qua laborabat, induceret, clausulam hanc adjecit
poslea consilio, quara graves in Ecclesia lurbas ex- Trisagio : qua scilicet Deo Irino ad quem superiora
citarit, vel occulie, vel aperte iisdem adhserens ad- D spectabant, ascribi passio videbatur. Cui malo ut
versus synodum ejusque defensores, declarant pon- mederetur Calendio, Gnaphei in exsilium pulsi post
tilicum epislolse, uimSimplicii, qui eum ad melioremi aliquot annos successor.clausulae illi prsemisil Xptnxi
mentem revocare conatus est, lutn Felicis, a quo> [iatnhv, Chrisle rex , errorisque ansam duobus ver-
tandem ob pervicaciam damnatus et anathematei bis praeciderat, nisi Gnapheus ab exsilio reversus
percussus est. Episcopatum tamen, favente Zenone sedique resiiuitus, iisdem sublatis prislinam labem
Augusio, ad obitum usque retinuit. Defuncli porro redintegrasset. Theophanes in Chronico de Calen-
Acacii nomen Felix e diptycbis deleri jusserat: de dione : Tw TpicayLa irpoo-BnxeXPISTEBASIAET,o
quo varia rursus inier episcopos studia fuerunl, et trruvpoiBzi;Sin^a;. Uirpo; Se nuliv «vs),6tivirzptellt TO
vix tandera ut Constantinopoli expungeretur sub> Xpio-zefiuo-Cktv. HaecAntiochisc.Constantinopoli vero
Hormisda impetratum est.: Anastasius imper. una ctim Timotheo palriarcha,
b Cum Anastasio imperalore anno Chrisli 512, ul idem Gnaphei additamcnlum in Trisagium inferre
sequeniia
~ demonstrabunt. conatus, post varios tumultus, csedes et incendia,
Trisagium hymnum prima omnium usurparei reclamanfe populo orlhodoxo, consequi nihil poiuit,
coepit Tbeodosii Minoris sevo Ecclesia Constaniino- ut docet Marcellini comilis Chronicon Paiilo ei Mu-
politana, sed sine illis verbis, 6 o-TuvpcoBzl; , schiano consulibus, id est anno Chrisii 512, in quent
SVhp-as,
ilino-ovny.5n,quse lunc temporis ignorabantur. Addt- incidit annus Anastasii 22, cui haec eadein assignat
tionis euim auctor Antiocbitc postea fuit Pelrus Gna- Theoplianes in Chronico ; ubi et Timothei quoqtve
211 S. AVITI VIENNENSIS 212
suetudo in ccclesiis nobilium civitatum, suppli A nec innocens, sede propellitur : sicut legimus quo-
cationem cum laude divina inler missarum inifis dam loco Scripturae : Si peccaveritvir in virum, ora-
celebrari : quam tania devotione afque alacritatc bit pro eo sacerdqs; quod si peccavitsacerdbs in Deum,
consonse plebis clamor attollit, ut credanlnon imme- quis exorabit pro eo (I Reg. m, 2S) ? Super omnia
rilo, omne suffragium sacrificii subsequentis prse. vero delicia specialius in Denm peccat, qui doclrinse
misso Iiujus devotionis obsequio piaciturum. Suppli- aposlolicse contradicens, a regula verilatis exorbitat:
calionis vero ipsius imara partem, licet pietati veslrat sicut nihil est gravius, quam si csecus, praesumptc
nolissimam, in loco, sicuti res postulat, suggeren- ducatu, ex praedicaiorefidei incipiat esse destrucior.
dam putavi. "Ayto?o 0so?, «vto? i<r%vpbs,uyws «9«- Vos modo perpendite amentiam totius hseresis in
VKTOJ, e).inaov wfiKf, o o-ta.vpa"sig~C «/*£?,i\ino-o\ unius reprobatione sermonis. In quo parum est qui-
vvfna?.Itaque sicui insusiirratum fuerat principi, el dem quod auribus puletur ablatum : sed totus~cum
ip>e insinuat sacerdoti, nil in querelam venire, nul- verbo illo calholicseveritatis sensus exeluditur. No-
lam fleri de schismale mentionem, si hoc quod in Iunt enim a nobis ei qui crucifixus est supplicarie
d
'psa oratione animos aliquanlulorum movebal, a ut videalur tam nihil posse prsesiare persona ho-
principe obsecratus andstes aut juberet aut permit- minis, quam nihil pcense pali poluit substantia ma~
teret abrogari. Illud moleste quospiam ferre, quod in ° jestatis : quod quid est aliud quam odium pro dile-
fma prsedicationis ipsius parle clametur, b o-ruvpaGek etione reponere, et convicia pro beneficiis repensare?
Stny-us, 'lincov np.us: quod Latine inleliigitis dici : Inserta est namque humano cOrporidigniias super-
Qui crucifixus es propter nos, miserere nobis. Per- norum. Deus quidem npn subjacet cruciatui, sed
suadetur episcopo negligenti, nec usque sic docto, divinifas interest passioni. Dei injuriam crucis tem-
ut lantae urbis, perindeque totius Orientis patriar- pore mundus diurnis fuscatus tenebris expasrit : in
cliam decet. Concipit igitur aique disponit, solemnis ccelumpeccare Judasos (esiata est lerra qii£ tremuit.
hujus prseconii incaule defmitionem facturus : eo Caret conjectura quoe per necessitatem veritas ful-
maxime effectu, quo res, nec de canpnicis Scripturis get : nec se affirm.iri 8 nobis exspeclat, cnm salya
tradita, nec apostolorum temporibus instituta, eiiam sibi aucloritate sufffciaLAudiamus ex |iis Aposlolum
conira vota populorum facile videretur posse mutari. protestaniem : Qui si, ijiqiiit, cognoscerenl,nunqtiam
Sed » ubi primum hymnus in Ecclesia cantari solifus, Dominum majeslaiis cruciftxissenl(I Cor. II, 8). Sed
ultima orationis parte truncatus, minus audientibus dixerat hoc prius eiiam illg propheta qui pb prsespie«-
satisfecit, quidquid putabalur ab Euiycbianis Iisere- liam futurorum cogiiohiento Apgelus nuncijpatur:
ticis concipi, paluit toium hoc ab episcopo prsedi- Si affigel homoDeum suum, quoniam vqs affigitisme
cari. Qtijs enim fidelium non jure movereiur, au- u (Malach.m, 8)? Rogq quis cpntentjonis obstaculo
diens cnicifixo pro nobis, ut misereaiur, mininie taro aperta sibi obstrp:at? Si Doniinus majestatis
supplicandum? Quid multis? crescente sedjlionum pepenfjjt vel affixus ~~t palibulo, dicaf.adyersarius,
procella, dum insisiit populus, nec obsisiit Augustus, cur bominem noii fogemus in coelo? Arlhuc quippe
11anti.qua sacerdos, quodque magis dolendum est, ccelestem potentiam in cqrporis secrejo reppsperat;

Commonitoriiimcommemorat, quo id ipsum ecclesiis npiKS,qifi crucjfixtises pro •npbis,addi non sustinere,
ompibus imperabat : 'fivUu ?«£ Jip.bSzo; 6Veyypuyov, ne Triniiaii attribui passio videatur. Orientales vero;
1 culjia vacare
v-top.vno-?mov vomais taa,- eraiXnjo-tKts v,q cuni 'Trisagiuih"ad Chrislum referant,
•Kpoaixric.ev
Tpmayiov iv Tais IITUTSf/.ST« T>K-tpouhnv.risswtetv. cum subjiciunt, Qui crucifixuses pro nobis. Qjise ille
Eadem habet Aoaslasius in Hisioria ecclesiastica. quanqtiam falsp, pt apparet, de Qrientalibus spribit,
Quse a nobis oninia ideir.co prscmiiieoda fuerunl, ut cpni ex Daniascenjonines epistola nepi Tpio-uywv comper-
ex his Aviio qjii diversii narrat, imppsitum ftiissc ttini sit, vetercs semper de Deo trino, nun-
deinceps agnoscamus. quam de Fdio solo liymnum hunc accepisse, quem
* Non offendebal ortliodoxos, ut vidimus, pars et TpiuSir.ovea de causa niipcuparunt: et Gnapheum
bsec ima Trisagio detracta, sed aildita : neque Eitty- .certum sit, cum npao-Qnxnv isiam adjecit, imn Filium
Cbjapis fayere pQ.lerat, si truncaretur, cum illam in mepie habpisse, sed Deum, quem crticilixum cuni
Gpapheus jpse idcirco adjecerit, ut Eutychianam Theopascliitis astruere stpdebal. tamen Quanquam hscc,
non vide
liscreslm stabiliret. Nec proplerea hymno haiic addi iiiquam, ila se liabenl, infj.ejandum
non ferebant ortljodpxi, quod Crupifixp supplican- j- iur, iii Gpapbei additiope, si pravum ejus consiliuin
dtim negarent, sed quia Deuni crucifixuni per hanc depias, incommocli p,iiiil fulurum : ita nimirum,ser- u.
asiruebant Theopaschitse Euiychiani. ppsi trinilatis laudaLionpm,cpnverso ad Filium
* Macedoniumab Anasjasio seoje Constanlippp0jjr nione, iii's illi verbis supplicetur : Qui crucifixuses
tana pulsum, eique suffectum -Tlijjnoilie-um,cbnslat, pro npbi", miserere nobis: Quod et Calcndicnem epi-
Secundijio et Felice consulibijs, boc est suppriore scppuni sensisse manifesluni esi, quando Gnaphei
Ecclesiic
aniiq qiiarti de Trisapii additanientq Anastasitis ef additioijiTo Xpto-TE pranniisit,el ab eum
/3«o-t).e0
•Timijjlieuslurbas cierint. Abse igjiur exsilii causse usu npp ahliorrere agnoscil Damascenus, posi
fuerjint,
" 'ei Aviti |iac e(iam in parie nulni harralip. triniiaiis dbxoiogiarn 1US" bis verbis coniineiur,
Cbrjsto prq hobis crucifixo supplicandum penio Gloiia Palri, el Fjljo', el Spiriluj sancto, subjungi sivpe
sofeat,' TM'o-TavpaOivTi ir. vev.pavi/.vu-
v.ty.1
unquam recle seniiens negavit: sed supplicatiinem (SouMo-Et,
bancfrisagio subjici nqp prpbabanl. Qna de re in o-T«vTt,eiqui volimlglecrucifmtsesi, elqui resurrexit
Excerplis Pboiiaiiis' cap. '%%$disserens Ephraemius a morttiis, qnae ad' Filium proprie sriectaiit.
i"n episipja ad Zenpiiium A Duplex deinceps contra diias Jjseresesargjimen-
patriarcjia Antiqclienus tum tracial. Prius hbclbco/CIirisliim 'videliceVDeum
pcholasticum, ut Orieniales suos excuset, ponsi^pii- Nestorii vesaniam,
nopoliianos alque Occidentajes aii, 'quja Trisagiiup jiariter et lipniinem fuisse contra lanlunimodoaiebaifuisse;
hd Trinilatem referunt, prpptjerea l o-Tauow^Etf St qui ^tlovKvi5iif07rov,hominem
 gi3 EPISTOLA ill. 2'4
adhuc obitum ex ventre debebat; adhtie ad informa- A sua vulgi variantis sentiret opinio. Cumque diversi-
tionem nostram exercebal humilitatis studia eliam tate sententise populum, aut unum exvalibus priscis,
in opere claritaiis. Cnm Cananaea quaedam, creduli- aut Moysem,vel cerle Heliam, illum credere sugges-
lalis quidem Israeliticse, sed gentis aliense, virtule sissent : Vos autem, inquit, quem me esse dicitit
virili, pelitione Iaudabili, obstinaliope victfice, (Malth. xvi, 15)? Tum princeps condiscipulorum,
Christo pro filia supplicaret: Miserere, inquiens, riiei, principium responsionis assumens, Tu es, inquit,
fili David (Matth. xv, 22); vicil bic sensus inleriore Christus Filius Dei vivi. Snfficere plane potnerat
sapieniia sexum carnis, supra humanum sentil in quod confitetur hic Petrus, etiamsi hoc non tam
Iioniiiie. Non acquiescunt Eulychiani doctores ei qui manifesta responsione confirmasset Christus. Bealm
propier nos cruciiixus est supplicare. Ista in crucifi- es, inquit, Simon Bar Jona, quia caro et sanguis non
gcndo et divinitatem preeata est quse non poterat revelavit tibi, sed Pater meus, qui in ccelisest (lbid.).
inori, et humaniiatem quse polerat suseitari. Fili Beatus es, inquam, quia ut Deum cerneres, non
Dacid camem resonat; miserere mei Deum decla- carnem fantummodo, sed et sanguinem censuisti :
: at. Dominus cceli invocalus est in virtuie : auctor nec revelandam tihi gloriam raeam lineamenla sum-
iominis vocatus est in genere. Longejam, utopinor, pii corporis obtulerunl. Non avertisti generosse
B
post mortem David, de cujus semine terris per Ma- mentis aspeclum, quod et carne 'prolatum est. Sed
•iam Cbristus effulsit, temporum serie stemmatis Paler meus, qui est in ccelis, revelavit tibi Filium,
regii prosapia ducebatur. Posco nUnc, bis proavo- cui adhseret in (erris : cujus gioria paupertate nunc
rum successionibus ac nepotum, ex memoraio patre tegitur, cujus honor contumeliis nunc celatur. Pen-
usque ad virgineum fetum loto derivalae hsereditaiis debat siquidem in Iigni salularis excelso triuinphali
nccessu, phantasmatis Iijiea ducatur, an traducis. praieminentia, mediatoris aostri corpus altatum, et
Porro autem ambiguo caret, quod et de genere caro uniuscujusque sententiam de cordis penetralibus
vera processit, et phantqsma genus habere non po- virtus saluliferi stipitis exigebat. Injuriam ille deri-
tuit. Experiamur tamen, utrum spreverit Christus debat. Ecce qui destruebat, inquit, lemplum Dei, ut
prajfaisc Cananitidis in oratione sermonem, an for- illud triduo suscitaret; alter aceli potionem ferino
lassis exasperet ineptiam supplicantis. 0 mutier, ait, fulle corruptam spongise poculo porrigebat (Maith.
magna esl fides lua : fiat tibi sicut vis. Si ista fides xxvi, 40). Ipse tamen servans inler pcenas hominis
est, ulique magna si constat, non erit recta ; altera misericordiam Creaioris, dolens eos pro quibus ve-
cerle fuerat ad mairem jlla responsio, cupi comi- nerat adliue sub tempore ipsius redemplionis errare,
tante discipulorum choro festis nuptialibus invila- clamabat : Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid
lus, deficiente vino ad faciendum miraculum posce- Y faciunt (Luc. xxm, 40). Quid est, nesciunt quid fa-
retur; atque ille : Quid mihi el libi est, mulier ? non- ciunt, nisi quia credunt se solum hominem adduxissa
dum venittiora mea (Joan. n, 4). Velut si dicat: Cur judicio ? Ignorat quid faciat, qui non sentit in cru-
illud tantummodo quod peperisti esse me credis? Si cialo corpore majestatem. Et si illi solius matris
boc solum mihi putas constare quod carn|s est, non filium interficere se credentes quid facerent ignora-
possum complere quod exigis, SubHmia liaec quse a bant, cur adhuc hodie Eutyclies ignorare se simu-
merequiris de Palre attuli, nqn in matre suscepi: lat, quod si illi tunc scissent, Chrislo et apostolo
formato in te corpori, debita inflrmitatis iostitufio- protestante, nunquam Dominum glorise eruciflxis-
ne, opcra virtulis injungis. Bene me pulas posse sent? Unde quod hic Dominus nescientibus optat
quod pelis, site, sicut mei corporis, sic niatrem tui ignosci, constat expertornm conscientiae non posse
intelligas Creatoris. Quod si solum te edidisse homi- concedi. An forte rniramur, quod tam evidenter
nem velis, nondwnivenil Iwra rnea. Nemo siutem s|c Christus passionis suae mysterium dignatur expo-
ineptus reputandus est, ul istud quod dixil, nondnm ncre? Atisim dicere, babemus liic adhuc araplius
venit hora mea, velut errore gentili, conslitulis velit quod mirari. Comitata est, ut Iegitis, dominicam
faialihus applicare. Ad intelligendum horae illius morlem circumpendenlium latronum conjuncta cru-
discretionem •
myslerium polius requiri convenit, cifixio; quos tamen temeritas crudelis judicii, non
quarn decretum : quod cum ipsa quoque nostrse mor- servilis culpse meritum, cosequaverat innocenti. Non
talitatis conditio non eligatur, sed omnis status noslri enim polerat saneti germinis incorruptum niiorem
necessiias gubernatoris perpelui sit voluntas : quanto vicinae polluiionis horror aspergere : sicut et sol, si
magis Christus, qui potestateni habebat ponendi radium in fseculentadimittat,intaclum prorsus nescit
animam suam, et ilerum sumendi eam (Joan. x, 18), seniire conlagium. Horum igilur unus Iatronum,
nullo se faii voluit implicare prseseripto ? Sed cum longi sceleris vitamhrevis compendii fine permutans,
venerit subeundj hora patibuli, apparebunt coeleslia ex interfectore medicus, marlyr ex fnre,. nexus;
quse pater genuif, et corporea quae alvus effudit. membris, criminibus absolutus, fixusclavo, liberaf-!
Ergo cum ipse DominuShic, perficiendo miraculo feciu : Domine, inquit, mcmentotnei, cum veneris.in
actus divini, non repulerit genitricem, sed instruxe- regnum tuum. 0 felicis bealiludo testimonii! o ineffa-
rit ignoranlem, videamus quid hinc cum Apostolis bilis fortiuido credendi! Non islum, ut divinitatem
suis tractalu impensiore contulerit. Interrogabat in homine sentiret, signa vicerant; sed virtutis dile-
aiitcm eos quodam Evangelii loco, quarsde persona, ctionem inflrniitatum collegit ind|cio. Conoupivit in«
215 S. AYITl YIENNENSIS 210
vocare simililer vinctum; et adhuc Eutyches orare de- A A commentitium, non poluif livere simulatum. Sed
spicit sublimatum. Obeuntem illeconlremuit: regnan- eliam in hoc prophelse sermone evidens geminatse
tem istefastidit. Isle mortemnon timebatajudicaturo, subslantiseproprietas invenilur. Vere, inquit, languo-
cum ille vitam requirat a mortuo. Sed redemptori res nostros ipse tulit, et dolores noslros ipse portavit.
'
suo squalenlis velerni mortificatione compassus,jun- Duo sunt ista, quorum aut Deus solus, aut homo
xit dominicse propriam crucem. Adoravit expertem solus, utrumque non fecerit, sed unum Deus, aliud
culpaeparliceps poense: dudura invadendi cupidus, possit homo. Dicendoautem propheta: Ipse languores
muiavit voia prsedandi : armatus trabalibus clavis lulil, ipse dolores portavit, unum evidenter expressit,
vim intulit regno ccelorum. Inlellexit in Christo qui ex divinilate constaret et corpore. Languores
pauperem locuplelem, vicinum invenit quod lolleret enim quos Adse sauciala progenies ex vulnere cor-
nudo, sumpsit veniseplenitudinem, rapuit innocentiae ruplseoriginisallrahebat, ille solus sanavit qui sanum
porlionem. In ligno Deum contuitus, in ccelohomi- ante condiderat. Dolores vero nostros portavit, qui
nem consecutus. B Jam porro, quoniam Iransacta desudare praclia passionis, nisi cruciatibus ac labore,
passio docet hominera verum, cruciatum doloribus, non potuil. Quocirca quod iu natura malum habui-
lalronibus comparatum, confeclum supplicio, turau- mus, tulit Deus : quod in corpore malum patimur,
latum sepulcro; perhsec omnia phantasmatis asser- B * peilulit Christus. Unde respiciendum est hic, quan-
loribus assumpti corporis veritas contradicit. Quos lura Eulychiani b Bonosiacis barathro profundiore
ciim in Chrislo unitas utriusque substantise perspicua mergantur. Illi Christo divinitaiis honorem lanium-
testimoniorum luce convincit, omnem quse in conse- modo adimnnt, isti el corporis veritatem. Photinus
qiienlibus replicatur, dominicae seriera passionis homiuis personam nos adorare deridet, hic nehulam.
phaniastica honoris conlumeliosi molitione pertur- An forte hseretici hujus ipsius illusionis exordium ab
bat: asserenles quoddam nebulosi corporis exstitisse ipsis in Christo sacrse nativilatis crepundiis ordiun-
ligmentum, quod pro redemptore nostro injuriis tur, ac perinde falsum erii, quod jacuit in pannis,
poenarum dolorumque videalur oppositum, et per quod apparuit magis, quod planxit in cunis ? Taceo
inanis hominis simililudinera, poenis quas majestas reliquos in succidua setaie profeclus, quibus divinam
incurrere non possit, addicta quoque vera caro non pariter humanamque naturam complectens, lassitu-
exstiterit, quam exsecratur populus, cruci.it judex, dinem refeclio pertulit, cnnsolatio Iacrymas effudit,
pulsant verbera, quam contumelise illudunt, spinse luxdormivit, panis esuriit,fons sitivit.Taceoplanctum
transpungunt, cui calamus illiditur, figilur clavis, illum quem super defunctumLazarum habuit (Joan.
sanguis excutitur. Adhuc cum omne quod spei esl in xi, 55), antequara effeciuresuscitandinstenderet Deum
solo redemptionis nostrse mysterio collocemus, nec C t praemisissehumanse condilionis affectum. Quodsi in
sit aliud noslrum reviviscere, quam Dominumnecem dubium vocatur qni tanta prsesiitit, necesse est ut
pertulisss : falsum est quod sua incarnatione nos ambigua iucipiant esse quaegessit: ac perinde falso
salvat, si et boc in dubium venit, quod tolerandum se putat sanatum paralyticus, claudus erectum, cir-
pro nobis in carne susceperat. Veni potius, sancte cumscribendus solis radiuS, quem csesus ab utero
Esaia, propheta quidem tui, sed evangelista lempo- post nativi carceris tenebras intuetur: aut hoc phan-
ris nostri : veni celeriter ad luendam contra Euly- lasmaie Lazarus ipse delusus est, ut cum inter raor-
chelis mendacia Christianorum salutem. Dicere te luos dorrairet, jam resurrexisse se crederet. Quod
de Christo, imo etiam jurare non pigeat : Vere lan- si hsecomnia vera essc recipiunl, et solius passionis
guores noslros ipse tulit, et doteres noslros ipse porla- injuriis contradicunt; respondeant ubi tunc fuerit Fi-
vit (Isai. LIII,i). Et: Livore ejus sanali sumus: non lius Virginis, cum umbram tenui nube fallentem pro
medendi facultate secura, sed voluntarie pro nobis seofferens, quem pro nobis putamus offerri, vana
dolendi veriiate suscepta. Si veraciler dolores nostros sui specie et persequenies falleret et fideles?Paircin
ipse portavit, jam et nos securi sumus, quod veros quoque faciens hac illusione mendacera, de quo Apo-
dolores commentitium phantasma non pertulit : et stolus ait, quod Filio suo non pepercit,sed pro nobit
si livore ejus sanati sumus, incassum collatam mihi. "• tradidil illum (Rom. viu, 32). Quera liliiim, si non
sanitatem invidet falsiloquus livor. Cseterum recle verum? quomodo Iradidit, si collusit? quaiiler non
omni delinitione concluditur, quod si potuit esse pepercit, si dolore prohibuil? Vel certe, qua Dominus
a Hoc alterum caput dispuialionis, Chrisliim veroi carum Fabularum. Ubi eumdem de Cbristi corpore
et consubstantiali nobis corpore prseditum fuissei locum tractans, iisdem quibus Avitus argumentis do-
contra quam sensit Etityches, qui fictitiura illi corpus,, cet, pali et mori, esurireet defatigari corpus suum
et phantasmati simile tribuebat. Unde his quoques permisisse : "lv« ptnSep-iuv ),a§wo-tvufopfinvot Ao-/tT«t
Aviti epistolis quse delirium hoc reftitanl, litulusi y.pa.Tvvai TOUI|/E05OU?TIJVctlpeaiv: Ne quam ansam
. olim ContraPhantasma. Par itaque, sed contraria, uti ItaberentDocitm, quo falsam hmresim confirmarent.
Leoniiiis monachus observat, in Christum impielas; b Boaosus Naissitansein Dacia sedis, ut nostra est
Nestorianorum et Eulychianorum, Ot piv y«o TIJV i conjectura, episcopus, catholicamdeserens, ad eorum
BEOTDTK, ot 5s TnvuvQpombtmu \iyovo-iveivuievv tr.insiit haeresim qui Photini venena seetabantur, et
Soxijo-et
SuT>,pt.Jlli enim, inquil, divinitalem,hi humaniiatem i Christum Deum negabant, hominem tanlum prsedi-
opinionelenus et phanlasiaServaloriasserebant.Quaret canies. Bonosiacos ejus discipulos vocant etiam
sciieulrosqueNonnnsabbas'Ev«vTio5oxtTaf appellabat. conciliaArelaiense n et Aurelianense III; Gregorius
Nam et Docilas quoque illos qui id genus pbantasmai vero magnus Bonosianos, libro ix, epislola 61, ad
inducebant; vocat Theodoreius nosier lib. v Hsereii- Quirinum et alios episcopos Hibernise.
 217 EPISTOLA III. 21S
noster morte fmitus sit, qui non potuit non aliquan- A J sano: et tactu conviclus est, quod addilur cseco.
ttilam mortem pro matris mortalitale debere, solu- Sed caret remedio sponte petita debilitas : quidquid
lurus conditionem obeundi legitimam, sed corruptio- libet medicaminis oculis lippientibus imponatur, cu-
nera pro resurgendi instanlia nor. visurus ? Quam le- rari non poiest qui csecatus ire deleclat. Aut quis in
gem utriusque naturse significavit fel istud, quod .tali obstinatione usus oculorum est, qui verum esse
gustatum noluit bibere, dum mortem quam «x Adam renuitquod annuit visum? qupsi non minus sil Deum
parente omnes debemus, pro divinitate noluit bibere, penelrasse conclusa, quam homini patuisse ccelestia:
sed debuit pro dispensatione gustare. At vero cum qui tamen suis posl resurreclionem ssepe lesiatus
faclum est quod Aposlolus dixit, quod resurgensChri- est: Patpaie et videte, quia spirilus carnem et ossanon
slus jam non morilur, et mors ei ullra non dominabi- habet, sicut me videlis habere (Luc. xxiv, 39). Quid
tur (Rom. vi, 9); audeat nunc, si quid valet hsereli- Eutychi tam clausum? quid conlra phantasmata tam
cus, aut Christum sine Deo, aut sine hominc Deum apertum? velut si dicat, molem ossium carniumque
confiteri. Abfuerat sancius Thomas (Joan. xx, 24 species ventura non recipit. Noluit se, vel solum
seq.), cum reversus Salvator a mortuis prsesentia quemlibet virum, hoc est sine corpore, spiritum
visibili praestolantium discipulorum vola repararet, dici : sed ut talem recognoscatis in judicio, qualem
et vacillantem qiiodammodo lidem suorum revale- B 1 redisse conspicitis e sepulcro. Unde jani post pas-
scens a mortuis vita componeret. Referunt ergo di- sionis certaniina triumphator nihil quidem habuit,
scipuli Dominum se vidisse. Negat ille se credere, quod mundanum indigentia redivivi corporis postu-
nec se adhibiturum ullatenus fidem promittit, nisi laret. Non illi quippe aut fames cibum, aut potum
conteinplaiione percepta. Transacio temporis inter- sitis, aut reqniem labor, aut somnum poposeit ope-
vallo, superveniens secundo Jesus, sed jam omnibus raiio. Quse omnia non solum in capiie nostro, quod
simul, pacis salutatione praemissa,arguit increpaiione est Christus, exigua illa parvi temporis morle deco-
mitissima cunciantis Apostoli tarditatem : el jubente cla sunt: sed eliam in nobis sic usque ad obitum
Domino, ne adhuc parum sit quod visus judicat, valebuni, quod resurrectione finieniur : et tamen,
fidem taclus exploral. Infer, inquit, digiltim tuum in utdicere cceperam, cum membra illa dominica, nulli
latus meutn, el noli esse ambigens, sed fidelis (loan. jam indigeniise obnoxia tenerentur, ad suspicionem
xx, 27): qui ulique inexcusabiliter jam perseverabis phantasmalis suorum cordibus eximendam, cum
incredulus, cum palpando reddaris experlus. Scru- apostolis visus est, cibuni jussit apponi, quibus con-
talur ille digito vestigia passionis. Permanebat ut vesei commissa benediclione dignatus esl. Quod fa-
inflictum fuerat medicum vulnus, et hiulcum trans- J ciebant illi adhuc pro redemptione corporis, lecil
^1
puncti lateris adituin felici indicio vitalis plaga ser- bonus magisler pro testimonio veritalis. Nisi forsitan
vabat. Tunc demum in semetipsum reversus, et dicat pliantasmalis prsedicator, caliginem illara,
sanclo illuminalus corpore, Deus meus, inquit, et wembrorum speciem seductricem, quaeapponebantur
Dominusmetts. Quid, rogo, sacer aposlolus de coele- assumere, nec escam illam pignoris sancli iu domi-
slibus intellexit in carne? quid curiosse manus atta- nicum corpus sine onere corruptionis inlrare, sed
ctu divinuni sensit in vulnere? nisi quia jam pridem inanera venlrem incerti esus gravare ponderibus
didicerat, Christum sine Deo esse non posse, et hsec Quem certe paslum fallens imago, aut futura est si
ipsa vulnera quse palpabat, prsevaluisse quidem bo- subripuit, autnon est aeria, si comedit. Scio tamen
mini, sed cessisse viclori : (amen nec afficere morte quod non alter quam Chrisius, inler suprema cibi
nisi hominem, nec vinci a Deo nisi resuscilante-po- illius monimenta testatur : Quia oporlel itnpleri omnia
luerunt. Hic itaque, magno miraculorum stupore qum scripla sunt in lege el prophelis el psalmis de me
conclusi, cum audiunt Dominura nosirum recepti (Ibid., ii). Et nos pauca exemplorum quserimus,
corporis silu, visibilem oculis, digitisque palpabilem, cum ille omnino Scripturam in sua dieat unitaie
locum quo Apostoli consuerani clausis foribus in- compleri. Ei post hmc, inquit, cum benedicerel suos,
troisse, ad familiare comraentum asserendi plianta- ferebatur in cmlum (Ibid., 51). Recede procul, Euly-
smatis, et per fallaces inanium nebularum fraude ches, cum prsesligiis quas animo concepisli. Solus
prsestigias, illusos humanse caliginis queruntur ob- hac benedictione careat, qui se a phaniasraate aul
tutus. Senliunt enim in facti magniludine quiddam benedici Isetalur aut redimi. lnterim ferebatur in
divinum, vigoremque illius subtiltatis, quo foribus coelumFilius Iiominis, qui erat in coelodudum prse-
obseratis peneirale secretuin sine aditu corpus in- scienlia, nunc natura. Nec aliquo angelicse manus
traverit, ne coganiur facere mirificum , commini- auxilio, quanquam poriari dicatur, indiguit; sed fe-
scuntur incertum. Quod videte ad quanlam speclet rebat malris filium filius patris; ibat quod Deus eral;
Divinilaiis injuriam, si veritaiis magister, qui nobis ' quod homo, ferebatur. Patebat redeunti porta ccele-
etiam verborum mendacia interdicil, ipse factis cre- stis, et Deum suum cum accessu corporis reverten-
datur poluisse menliri. Procul dubio enim mendacii tem originalis palrise clarilas invitabat. Quo receplo,
genus foret, si quod ipse non fuerit, se credi a suis Duo, inquii, angeli asiiterunt, Apostolis sic loquenles:
velit, et putaretur factum a Christo, quod' non licct Viri Galilmi,Jesus hic qui receptus est a vobis (Act. i,
facere Christiano. Qui ad cognoscendam niyslerii 10), id est.quem in sede Pater, seu quem vos rece-
dispensationem et visu inslruclus, quod sufficit pistis in fitle, sic veniet, quemadmodumvidittis eum
219 S. AVITI VJENNENSIS 220
eunlemin cteium. Habent ergo in hoc sermone quod A anibiguoqusesliojium, aut dignus rescriplo .posleris
sperent qnibus phanlasma videtur esse quod gestum reservandfi poluert inveniri. Cujuslibet tamen eo-
est, si sic veniei quomodo vidistis eum euntem in rum in manus veslras dicta peryenerini, sancte, sol-
ccelum. Ubi videbunl catholici queni ambiunt, ad- Jicite, regie vos mpyerunt. b Pceniientiam, qjjam
versarii quem conlixerunt; ubi ad eadem clavoruin proprie momentaneam nominasiis; id est in segri-
vestigia quse cernunt, vel illos ignes Eulycbes sjniur tiidine quasi sub momento roorlis accepfam, nihil
laios putare desinat, quibus post phaptasmatis fjiroum aut nulli prodess.e, adversa y.erilali et admodum
sera poeniludine perpetuo torris ardebit. Ad cujus .criid.idefinjiio p~X.Apiid divinam quippe misericor-
prisiinum dogma denotandum, vel corrigendos alj- dian) yel ipsa humilifas confiieniis dici non debet
quaniisper, sicut oplandum est, seciafores, pauca fruciu carere. Quia cpni legimus, quod qualilate vitse
bsec dixisse sufficiai : ut ex similiiudine tesiim.onio- anlerioris abolita, quia pleruniqne coniingit et pec-
fum qnse posuimus, eiiam ipsi sibi necessarie jiume-r care jtistos, et resjpiscere peccatores, in ea quis via
rosiora perquirant. Quod si forte prjsjino scelerj judicetur qua obi||is sui fempore fnerit deprehensus,
dogniatis sui, aut inlidelitatis perseverani|am servanl, inciinctanter credenpa esl vel jpsa correclipnis vo-
aut aliquid novae molitionis accumulant : sjquidem lunias placere, si vera sit. Sed tolum apud ccelestem
peculiaris errantibus mos est, in obstinalione per- P cjementiam fidei qualitate pensatur. Unde et inter
versa semper dicere velle quo pereant: dabil Deus, illos operariqs qpos in Eyaiigelio (Mallli, xx, 9) le-
ut jussu veslro, meoque famulatu, pravilas quae giiJSesse condpctos, pro devolionis ardore, merce-;
adliuc augmento accenditur, uno p[ spmper sequali dem prioribus exsequatam etiapiqui tardius veneranf
Scripturarum ccelestium magisierio propulsetur. sorliuntup. SicutetjNinivitarum breyissima peeoitudo,
EPISTOLA IV. ppijiem indulgentise sumniam (riduo fervente jnercar
Avitus Viennensis episcopus domno Gundobado regi. ta, gladium peccatricis urbis cerv|cibus imminentem
Scjscilalio vestra plena religionis atque pielatis p;uemjam iclni destinalo per manum Jonse propbetse
est. Sed quia inqiiisitione proposila, consulioris (Jonw jii, 10) dies slaluta vibraverat, repagqlo con-
yel respondentis nomjna prsemisisiis, suggerendum sonsesatisfaetionisobtudit.Contradicaniauteinexem-
"
puto, fuisse in Africa quenidani Fausiujn episcor plis hujusmpdi, quos yejriusreddit appetita superbia
pum secla Maiiichseuiji, opusculorum quorumpiam turgidos, quam conscientia illibata securos. Hoc ta-r
condilorein, exsecrabilium sape, ei in nonnullis meq loco quid ssepe doleam, quia fandi licentiam
etiam sermone turpissimorum. Hjc autem, quanitim dignammi prsestare, confiteor. Contristamur non-
ad frontem pertinetj quasi abstinentissimam yilajn nunquani in hac no.strprumf^cilitate, quod rem tam
professus; et non secretani cruceni, sed ppbljcam S pretiosani pro leyj aceipere grave discrimen est.
vanitalem jactaptia yenlosi lumoris exaggersns, Cuni cnim videntiir pcenitentiam precibus ac lacry-
quantum pptujt, audiloribus. yenepatam dispulaiior niis poscere, iropmro dicimus denegare. Sin igitur
nem velut indeclinabilis yirlutum servator indixit. cpntingat inierdum, iit accqptam quicunque pceni-
Et quia legislis, consulentj cuidam Paulinp Burde- tentiam, fi sanjlatem cprporis recipit, aut negligat,
galensi, ab episcopp supradictj nominis fuisse respnii- aut factus sit, pl apos(oIus ait (// Petf. n, 22), canis
sum : cujus tcmporibus Paulinus qujdam, Deus viderit revcrsus in yomi(uni, qui veniabilius onerabatur
iitrjin] is guem memoraiis, lampn perinde Burdega- fragiliiate peccati, plectibiljus. opprimelur abusiona
lensis j non pauca*stylo catholicp et jrreprehensi- remedij; et dicetur iljud quod Ananise in Actibus
bili fide ppiiscripsil : praefati liaeretici menLionem aposlplort'rti : Nonne manens tibi manserat, etde pro-
idcirco piaemisi, ne Manicliajj insius Fausti opus niitlendo in luq pQlestalependebqt (Act. y, 4) Melius
infauslum, vel a](eriiirj queni eliani glpria yesira nor est aulem, ut ait prppheta, npn vovere, quam voverc
verat, ortu Britannum, habjtaculo Regiensem, litulo et non reddere (Eccles. v, 4) Unde contraxit cpusue-
nominis aecusaret: simul el qnj aut consulere supra ludo sermonig, ut donee quisque nostrum vofum
» Adyersns quem exslanl libri sancli
Augustini, D minosus, exerceq; cum diem humanwsortis implevero,
cujusque in aliis ejusdem operibus frequens nienlio. pwniteniiam stdiiiamsum consecutus; si exciudat pro
Caeterumet Paulini ad Faustum epistola, etFausti ad parte peccatum,an ad iniegrum. opto cognoscere.Hanc
ejus qusesila responsio, quae nunc inter Fausti Rhe- Faustus inulilem esse'respondit. Qiiod falso dici
giensis opera leguntur, qup dp Faustq hie agalur docet Avitus, et an|e Avitum in eadem Galli.e pro-
ambigi non sinunt. Britannum linnc nrlu fuisse docet vincia dbcuerat"GennadiusMassiliensisEcclesiasiico-
Avittis : quod non de Insulanis, sed de Armoricis rum Dogmalum cap. 48. Pmnitentia, inquii, aboteri
Brifannis iiccipiendum monuinjtis in notis ad epi- peccata indubitawer credimus, eliamsiinultimo vilce
stplani Fac.iiridiad Mutia,niirnspliolasiicum. Paulinus spiritu admissorum pmniteal, el publicq lamenlaiione
liic aiilem Burdegalensisqui ad Faustuni scribit, cum pecccttaprodanlur: qvia proposiium Dei quo decrevil
de Paulino episcopo Nolano accipi neqiieat, de Pau- snlvnrequod perieral, stat immobile. Et ideo quia vo-
lino Eucharistici auctore inteliigendus videtur, qui lunlas ejus non mutalur, sive emendalione vilw, si
el ipse ortu Burfjegalensis fuit, ei Massilise laretn lemp.usconceditur, sive supplici confessione, si con-
relicla pairia cum fixissei, Fausli Regiensis consue- tinuo vitqexcedilur; venia peccalorumfideliler prmsu-
tudine uti potuit. inilttr ctbiilo qui non viilt morlem peccaloris, sed ut
b MomenlaneamFaustus quoque appellarat, Patili- convertatitra perdiiionepwnilendo,el salvalus misera-
pus subilam. Percunctalor, inquit, accedo.Sum pecca- tione Dominivivat. Si quis aliter de justissiina Dei pie-
tis carnalibus involulus; emnia quwcunquepotest cri- (ale sentit, tign Chrislianus sed Novalianut est.
 221 EPISTOLA IV. <m
compleat, voti reus dicatur. Quocirca fateor, in ne- A tatum est illi ad juslitiam (Rom. iv, 5). Raab niere-
cessitate positis non sine raetu dari debere pcenilen- trix vitam praeteritamproslitutionesordentem, Israe-
liam : quos si absque capiialibus culpis, a in usu con- litarum populum per fidero prsestolala purgavil (Jos.
jugalis copulse dies suprema reperiat, ut pote reip n, 5). Sic illa Evangelii Cananitis, (Matth. xy, 27),
licitam prsesumentes, nec damnatione dignos puta- quanquam repulsa convicio, dari lamen catulis suis
mus, nec a sacrificio commemorationis excludimus, filiorum panem perseverantia pelitionis elicuit. Alia
E contra, si professam compunctionem sseculo re- fluxum carnalitatis obscense taciu fideliter medente
traliente vacuaverint, quasi jim aposlaias, id est ab c reslrinxit (Matlli.ix, 20). Suadetur (ainenetbonorum
standi firmitate deciduos, necesse est a communione operum jungenda deyotio, quam iiegligere non per-
suspendi: cum melius sit manere intra quantulam- linet ad fidelem. Sed cum dical Aposlolus : Quidquid
cunque salutem humilitate mediocrium, quarn ipsam nonest ex fide, peccalum e~t (Rom. xiy, 23), videlis
salutem ex lolo destrui violatione summorum : et ipsam quoque quam rectam credimus pperationem,
tutius inveniaiur cum honestate in mairimonio vj- nisi fidei suffragio fulcialur, in peccaturp poss.e~nn-r
vere, quam castitate mentita illicitis licita macu- lari. Expertus est hoc nimirum Pliarisaeus ille in
lare. Quod praevidens Aposlolus (I Tim. v, 12), et Evangelio (Luc. xvm, 10-14), qui gratias se referre,
viduas quse primam fidem irrilam fecerint, majorem P qund non esset siciit cseteri iiomiiies, raptores, in-
damnationem denuntians subituras, ' et personas le- justi, adulteri, cleemosynas suhinde facere, bis iq
gitimi atque irreprehensibilis tori pace devinclas, sabbato jejunare, tumido ac resupino pectore jacti-
vacare oraiioni ad tempus, ac rursus in id ipsum tabat; cuni Publicanus, fronie cernuus, fidc rectus
regredi sinit: ne Satanas, inquit (/ Cor. vn, 5), per merita bonorum sola humilitale praeripiens, domuni
inconlineniiam illorum, tentet in promissione perfi- snam de qua non juslus exieraf, justificalus intraret.
dos quos in carne non vicerat conjugatos. In secunda Qttid plura commemprem? Ad|iuc unuin patjenter
quoque qusestione, quod negamus est, 1 fidem solam accipite. Latro ille (Luc. XXIIJ,40-45 cujus assuc-
homini prodesse non posse, hoe minime probo; ne- tum sceleribus corpus, juxta crucem dominicaepnri-
que ab illorum parte profiteor, qui, sicutaitDominus tatis servili patibulo crirninum v|nd|cla suspenderal,
(Maith. xxiii, i), grave super humeros discipulorum sentiens in morientis Cliristi corpore majeslatem,
pondus imponunt, quod ipsi tamen uno digito mo- PTo prsemissa crudelilate addictus supplieio, pro sub-
vere detrectant. Propter quod, tam rigidam de secula confessione additps paradiso, per injiislum
fide setilenliam aut estraneus potuit prsesumere, aut dedtietiis est aevum, ut de justa raperet niorte
noster debuit lemperare. Quod si dignanter admitlis, marlyrium. Ecce sunt virtutes ex fide : oslendat
conjectura breviter exemplisque patefaciam. Fidem ' - quisque, si polest, sine fide virtutem. Domiijus in
esse omnium bonorum spiritualium fundamentum, Evangelio (Matth. xm, 31; Lwc. xin, 19) exiguita-
per hanc primilus informata Christianorum rudi- tem fidei grano sinapis comparaiam , qnsecnnque
menla teslantur. Nam si bapiizatus, aut etiam trans- voluerit valituram promittit. Sic fit ut, cum opera
Iatus ab hseresi qualibet parvulus, vel forsilan aevo sine fide possint esse, fides sine operibus esse non
longiore provectus, celeri post lavacrum fine rapia- possit; quia si corde credatur ad justitiam, ct ore
tur, nec ipse operis jactitator abnuerit, hominera fial confessio ad salulem (Rom. x, 1Q). Apud sen-
sola fide salvatum. Extra quam quoti nibil quselibet sum Spiritus sancti, promissiones sequenlem, prin-
bonse profuerinl actiones, de saeculiphilosophis sesti- cipium est boni operis integre credidisse; si lameri,
memus : quos contemptores mundi amatorcsque sa- ut Aposlolus ait (Rom. vm, 16), ipse spiritus tesli-
pientia;, caslilate proposita, facultatedespecta, quid- monium reddat spiritui noslro : non, ut super audi-
quid hodie catliolici prsedicamus, quia fides defuit, siis assertum, qiii creatura nobis, sed qui creator
non profuii operatos. Adeo machina vanitatis, nnla- infusus, auclor et testis est nostri spirilus, non na-
bundis exculla fasiigiis, qtiia sine fundamenlo surre- lura. Ecce ad epistolam Fausti episcopi, nec interest
xit, per se sola constare non potuit. Quid si nunc ciijus : quse verilati arbitror convenire suggessi. Mihi
diversonim in Scripturis ccelestibus fidem retexam, J' et eis quorum salulem sitio, fidei plenitudo donetur;
qnam seraper desiderii compotem reddidit laiidali} illis opera sua, si fide fuerint vivificala, suffieient.
credulitas? Abrahara quod solum credidit p.eo, rppu:
a Conjuginm opponil poenilentise, quia peeniten- libro i de Grafia et Libero Arbitrio cap. 7: Fidetnt
tiam professj abstinepant a conjugio. Unde et cqiijii- inquil, exspeclai a parvulis, opera cum fide a consutn"
g.iiis, nisi ex mutuo consensu, pcenitentiani dari matis requirit. Neque aliter accipiendus S. Augusti-
concilja veja.nl, Arclatense n, can. 22; el Aureiia- nus cum, iis respondensqui sine iide non posse, sine
nenseiu, can. 24. operibus autem posse perveniri dicerent ad selernam
h Qucd Paulino resppnderat Fauslus, fidem nudam vitam , lidem ipse solam non sufficere ad salulem,
nieriiis ad salutem npn proficere , de iis videlicct sed opera cum fide requiri docetin libro de Fide et
nflirmabalqui adultam ad aetatem perveniunl. Avilus Operibus. De iis enira sermo est qui grandiores liuiu
iiiiieni contra illum sic disputat, quiisi eliam parvti- post baptismuni.
Jos coiiipiei.endal: quod abliorret a Faust| senlentia, ~ An restinxit?
qui utrpsquedisl|ngujt, ef apudDeum distingui docet
1 Conjunctio et, quam contextus requiril, deest in edito Sirmpnd.
225 S. AVITI VIENNENSIS 224
EPISTOLA V. A que in palerno regioque sinu recepiam? Necmuiavit
AVITUS VIENNENSIS EP1SC0PUS a DOMNO GONDOCADO REGI. sedem, nec coniigit peregrinationem : ubi non diu
Si gratiam priscsepielalis experlus, rite artificium esse potuit domina, nec breviter exstitit peregrina.'
sanctse dignalionis interpretor, ad consolandum me, Unde cum Iseiiliamveslram, quasi serenitatem cceli,
dominos ei conservos meos sacerdoles vobis juben- exspeciel universilas, reddile vos gaudiis populorum:
libus puto venisse.' Quod ecce sub divino (eslimonio quia nunquam respublica orphaniiatis incurrit perni-
loquar, pro debiii farnulatus revereritfa pr.rcelsissimo ciem, quandiu susientanlibus vobis maler Ecclesia
domno dependere non prsesumpsi. Virluti enim ve- non senserit orbitaiem.
strse derogat, si quis super casu qui conligit, conso- EPISTOLA VI.
laiionis aliquid scripto verboque suggesserit. Neque AVITUS VIENNENS1S EPISCOPUS c VICTORIO EPISCOPO.
d De hwreiicorumoratoriis non recipiendis.
porro cedet in regiara quidem, sed philosophicam
menlem mceroris abjectio. Lacessivit, verum est, Pelisti, imo poiius prsecepisii, frater piissime, ut
cunclorum lacrymas amor vester. Sed si ambienti datis ad bcatiiudinem luam litleris indicarem utrum
sseculosalus vestra conceditur, parum est quod per- hserelicorum oratoria sive basilicse ad usus possent
didit unum pignus omniiira pater. Tempwalis lucius noslrse religionis aplari, cum condiiores earum ad
est, ubi tam innocens quisobiit, cujus morlem nullus B catholieam se legem erroris correclione translule-
pulavit. Judicet unusquisque quod sentit: nihil un- runt. Digna profeclo res de qua tu consulis, si res-
quam veslris temporibus contingere potest, quod non pondendi idoneum reperisses. Quia jussisti tamen,
semper arbitrer profuisse. Unde nihil hic casuale reserabo in snbditis quid consequens pulem : ea sci-
prsesumo, nihil asperum. Ordinavit hunc potius oc- licet definitione, ut loctim succensendi aliis non re«
culta dispensatio, quam inflixit, angorem. b Flebatis servem, si modo id quod statuendum crediderunt,
quondam pietale iiiefiW.li funera germanorum, se- vel ratione perspieua vel prolaia de canonicis volu-
quebaiur fletum publieum universiiaiis afflictio, et minibus aucloritate confirment. Istud quod de orato-
occiillo Divinilalis iniuiiu, instrumenta mceslitisepa- riis vel basiliculis privalisinlerrogasti, perinde utda
rabanlur ad gaudium. Minuebalregni felicitas nume- ecclesiis eorum, difficile dcfmilur. Hoc namque sua-
runi regalium personarum, et hoc solum servabalur dendum est catholicis regibus, quod de subjectis eo-
mundo, quod sufficiebat imperio. Illic repositum esl, rum fuerit constitutum. Unde primum, quseso, si a
quidquid prosperum fuit catholicseventati. Etnescie- principe reg>onisnostrse cujus nobis Deus praesliiit
bamus illud tunc frangi tanttimmodo, quod deinceps in vera religione consensum , sortis suse antistites
nesciret inflecii. Aut quid de fraterna sorte dica- consulantur, utrum respondefe possimns, fabricas a
mus?Ipse quera vociiari parvum vestra natura cir- C patre suo hsereiicisinstitutas catholicis debere parti-
cumdedit, bonis vestris absque omni maliiia milita- bus applicari.Quodsi aut nos suademus, aut consen-
vit, cum serviret vobis nescientibus periculum gen- tiat, persecutionem in se commotam bseretici non
lis, cum futuram pacem disponeret turhaiio regionis. immeriio causabuntur, cum catbolicam mansuetudi-
Experio credite, quidquid hic nocuit, hie profecit; nem caltimnias bsereticorum atque geutilium plus de-
quidquid lunc flevimus, nunc amamus. Non valenti- ceat sustinere quara facere. Quid enim tam durum,'
bus ista prsescire polest equidem durum videri, vi- quam si illi qui aperia perversitaie pereunt, de con-
cinam llialamis virginem tsedio incumbente prsere- fessione sibi aulmarlyrio blandiantur? Et quia post
ptam : quse tamen arabita esl ut regina, defuncta est nbs, nosirique regis , Deus tribuat, felicissimumlon-
incontaminata. Quanquam revera majorem causam gsevitatem,siquidem nihil de processuiemporum im-
luetus sui reliquisse dixerim, si diem ultimum posl mutabili credi debel, polerit forsitan hsereiicus qui<
recentia vota clausisset. Ibi enim forte poluerit inve- cunque regnare, et quidquid persecutionis Ecelesiis
niri, ubi mihi post invidisenodum, insulialionis den- personisque commoveril, non sectsestne studio, sed
tem fixisset semulus livor. At vero nunc, quse mens ex vicissiludinis retribulione fecisse dicetur, et nobis
tam barbara non misereatur virginitatem felicitatem- eiiam post mortem gravandis ad peccatum reputabi-
~ Consolatoria in obitu filise, quse regi desponsa,;D
Victurius, in codiceautemLugdunensi Victorius ap*
et regina mox futura, paternis in aedibusdecesserat pellalur, ut hoc loco.
ante nuptias. Quod vero illi vel sponso nomen fuerit, d Qui hanc epistolam contulerit cum canone 55,
non cxplic.it. concilii Epaonensis , De basilicis hwreticorum, facile
b Funera flevisse ait, quorum auclor ipse fuerat. animadverlet, canonem non solum ex menle Aviti,
Ex iribus enim fratribus, duos Gundobatlusprincipio qui prseerat coneilio,sed ipsius quoque verhis con-
regni sustulit, Chilpericum Clotildis nostra: pairem, ceptum atque expressum. Sicenim se habet: Basili-
ei Godomarum : cum lertio Godegisilo regniim par- cas hwreticorumquas lanla exsecralionehabemusexo-'
litus, complures annos cum eo regnavit. Tandein et sas , ul pollulionetnearum purgabilem non putemiis,
hiinc quoquc. injuria lacessitus inierfecit, solgsque sanclis usibus applicare despicimus. Diversa paucis
deinceps integro regno per sedecim annos potitus anfe annis fuerat senientia -concilii primi Aurelia-
est, usque ad Pelri consulatum, sub quo defunclum nensis, cui basilicas Gothorum recipi, et simili quo
Gundobadiimnotat Chronicum Marii, hoc est anno nosirae innovari solent placuii ordine consecrari.
Christi 516. Quod ubique gentiura in raore usuque jam olim
» Gratianopolitano. Hunc enim esse arhitror qui fuisse, tum Grsecse,cum Latinse passim historiaede-
cum Aviio ipso interfuit et subscripsit concilio clarant.
Epaonensi, atque in vulgalisedilionibus conciliorum
225 EPISTOLA VI. 220
(ur, quidquid fuerit perpessa posteritas. Et forsitan A in cujus corpus unila Christi, id est Christiani, per
adjiciet divina miseratio, ut proles principis de quo pollutionem mcmbra vertuntur, Unde et alio loco
loquimur , per rcceptam fnlei pleniludinem catholi- Apostolus dicil (Ephes. v , 27), talem se Ecclesiam
cum se>iuaiur auciorem. Quid lamen, si nunc quis- velle.quse non habeat maculara aut rugam aut aliquid
quamdevicinisregibus legis aliense ulcisciin regione hujusmodi. Nunquid ullo pacto poterit istud de hse-
sua simililer velit, qund hic sacerdotibus snis dolue- reticorum fabricis dici?Benediclio quse rebussensu
rit irrogari? At si quis hujusmodi me deridens in hsec carenlibus ac pollutis impenditur, nec purgat macu-
verba prorumpat, utargloria temporis mei, prospi- lam, nec explicat rugam. Imo magis, si pauloatten-
ciat statui suo subsequens setas. Sed qui talia secum lius inluemur, caret macula quod symbolura est no-
traclat, paulisper mihi redhibeat quam postulo ratio- vitate rugosum. Porro quod ileratione duplicatuin
nem, utrum hserelici a nobis cum veritate recipi de- est, ruga tegitur : lalem nequaquam sancta sinceri-
beant, recipiantur: lucidissima salusest, quia sicut tas, et Adara veterem exuens, novo quod offertur
scriplum est: Credirfipropter quod locutussum (Psal. homini comparetur. Quaranovitatem nobfs auctoritas
xcv, 1). Prxcedit fides locutionem, et sequitur con- Testamenti Novi Evangeliorum voce commendat
fessio credulitatem ; et per impositionem raanus sa- (Matih. xix, 50). Unde etiam ipse sibi Dominus
cerdotalis fit pravilatis araissio , fidei redditur pleni- B sterni pullum prsecepit, cui ante ipsum nullus inse-
tudo. Res autem insensibilis quse primum innovata derat (Marc. xi, 2) : quem totius ssecularis ustis ex-
polluitur, ignorare me fateor qua deinceps sanclifi- pertem, feliciter redderent non imposita flagella sub->
caiione purgetur. Dico certe, si poiest pollutum ab elituni, sed exordia sancta mansuetum. Et ut ipsum
bserelicis allare sacrari, posse et panem qui super qiioque dominicsemorlis mysterium novitatis honore
illum positus est, ad sacrilicia nostra fransferri. Idem non careat, in monumento novo quod in petra exci-
priniitus hserelicus conditor fecit. Transit ad repro- sum est, redemptricem noslrara dorainicam carnem
missiouem divinam : libertale gaudens dimittat legimus quievisse (Luc. xxvu, 60). Quis ergo mihi
jEgyplum. Ad fidem rectam felici mulatione Iraiis- persuadere coneiur, post errores funerum sepulcrum
migrans, reliquit potius maculam quam attrahat: posse mundari? Quamvis putredinis humore sicca:o,
cujii aliquid non legitiinuin impurgabili errori, gra- consumptis jam carnibus , albis tumulis attollanlur ,
vanl magis polluta contacluin quain capiant a tan- remanet immunditia recordalione, etiamsi abesse
gente reniedium. Unde et in Aggseopropheta : Hmc putetur aspectu. Expulisti quidem moriicinum dog-
dicitDominus exerciluum, interroga sacerdotes legis malis alieni, et fortitudinem ejus emqrtuam de septil-
dicens: Si tustulerit hotno carnem sanctificalam, et cro suo quasi ossa liouore carentia projecisti. Sed
'
tetigeritde summitaieejus panem, aul quodcunqueali- " puto quod imponi in fetores sacri eorporis membra
quid, nunqttidsanctificabitur?Respondentesautemsa- non debeant. Et dices forsitan hserelicos, si eis po-
cerdotesdixerunt, Non. El dixit Aggwits: Si leligerit testas detur, altaria nostra temerare. Verum est, nec
poUutus ex omnibus his, nunquid conlaminabilur? refello. Sseuunt quidem cum possunt fcedis ungnibus
id est, ille panis qui dudum sanctus exsiilerat: El alienarum sedium pervasores. Sed vim intendere,
dixerunt sacerdoles, Contaminabitur (Agg. n , 12). Ioca pervadere , altaria commutare, non pertinet ad
Quapropter conjicienduni est, si potest ille panis in columbam. Specialius ergo fugiendum, quod licere
his altaribus consecrari, quem si consecr-.iluspanis sibi hsereticus putat. Ab exemplo magis viiare con->
teiigerit, redditur inquinatus. Malachias quoque pro- venit quod bostis amplectitur. Nec mirum est si de-
pheta sic dicil: Si offeralis cwcum ad immolandum, dicationes geniinare audeant, qui baptismata confre-
nonne malum est? et si offeralis claudum , nonne ma- quentant. Quod circa non quid staluam, sed quid
lum est (Malach. i, S) ? Et paulo post: Malediclus, oplem breviter indicavi. Hseretici cullus loca pervadi
inquit, dolosus, qui habet in grege suo masculum, el nollem, cuperem prsetermitliin morem ergaslulorum
votum faciensimmolatdebileDomino(Ibid., 14). Quid Semper optandum est, non ut mutata transeant, sed
hoc judicio sincerius? quid lali auctoritale manife- infrequentata torpescant. Salubri populorum corre-
slius? Fabrica quam iteratacupis innovatione prsesu- " clione delerlis maneat selerna viduitas : necunquam
mere, si sana est, quid benediciiur? si languida, cur recipialur a nostris, quod conversionis studio repu-
offerlur? Quantumcunque muuera a malis oblala in dialur a propriis. De ministeriis haereticorum quae
bonum trahere concupiscas, sequi te ad sanctitalem illis sacra, nobis exsecrabilia judicantur, id est pate-
clauda non polerunt. Dicit Apostolus, suscepisse viro nis paterisque, quia quid censeam perinde rescrihere
uirginemcasiam exhibere Christo (II Cor. xi, 2), id rne jussisti, validse quidem observationis exemplum
est Ecclesiam.Ecclesia porro quaehsereticorum fuit, est, quodlegitur in Heptatycho.(IV«>n.xvi), de thuri-
elsi licet meliori nubere, non erat virgo. Cur ergo bulis peccatocum, qui ignem illicitum prsesumentes,
appetat sacerdos iilicitam, qui prorsus a contactu re- incendio temporalis gehennse seternam signante con-
pudiaise ac viduseprohibetur? Post incesti nexum sumpli sunl. Jacebant namque cineri prunisque per-
sera conjuhctio est. Qui socialur, inquit, merelrici, mixla,ad mortuorum judiciura terroremque viven-
unum corpus efficilur: nec lollamtnembra Chrisii, et tium, vasa qusediximus, et odoribus thuris assuela,
(aciam membrameretricis(I Cor. vi, 13). Vide si pos« abomitiabilem immundiliam perversi usus feloro
sit junctis sibi Christi membris meretrix redintegrari, coiitraxerant. Tunc duci legifero consulenli prsecep*
227 ;S. AVITI \IENNENSIS 228
tum esisermorte divirio, ut hsec ihfusa fofhacibus, et A adituih dupliciter sahcta opportunitate pfospexit.
distenia per laniirias, sacro altari affigeret. Vides Cum enini, ut pfseciptiiimsacerdotem, justo vos desi-
ergo, quod illic pariter erudiraur, usum exsecrabi- derio siliremus, adjecit vir illustris Laurentius hono-
lem metallofum , ad boriuhi, si igriibuscareat, non reni vestri ahimis hosiris, indicans apicibus suis omhe
1
posse transferri. Adeo ad calholicam compafatioriem Mubilunlquod quietem Oriehtalium populorum am-
hoc prsestat mefaHisigrtis,quod sensibus fides. Unde biguo Caligantefuscaverat, fedintegrataepacis sere-
et in pSalmo Pfopheta sic ofat: lire rehesnieoset nilate detersum : et eiiii cum Roniaho antistile vos
cor theuni (Pstit. xxv, 5). RepTehendat cefte quis- habere concordiaih,'quam velut geminosaposlolorum
piahi, prO sefisussui discretiohe, quOd sentio. Fateor principes mundo assigrtare corivehiat.Quis ehim, qui
ihinisteriis illis niininie' delectafi, quse stiperiofis vel Catholicus Oicl poiest, de taritarUm ac laiium
GalliaepartibuS ad ecclesias Iegis nostfse captiva ve- ECClesiarumpace non gaudeat, quas velui in ccelo
neriinl: qiiaVquehil vOluntarium, nil irihocens prse- posifum religionis signiimpro gemino sidere mundus
ferehlia, si dolenlibus faipianlur, offefentibus prod- exspectat? Quis nort merito delectetur infirmantium
esse non poterunt. Cur mihi dicat viCtOf, quod alla- reditu, incolumiufnsiatu, cura aliis ovibus intra clau-
ribus liiis exhibeO, quoquolibet ordirte meo factuni, stra salvatis, illa quae ritio errantis arbitrii fuerat
Ei jubelur: Honord DOmihumde tuis justis laboribiik.B evagata , ccelestibus caulis laetitiaplaudente revoca-
(Prov. i, 9)? Pafiim esl de' laboribus , nisi de tuis; tar? Cuslodite igitur, quasi patres, iraditam vobis
pafum esl de luis, rtisi de jusiis. Nuiiquariioblata eiiarri supef nos EcClesiaedisciplinam. Concordise
pronunlierii, quseahlequara offerrehtur, ablata sunt. vestrse' tahturii opiis est magisterio , quahtum et
Sed talia semper muiiera gra(Ulor sanctis altaribus exemplo. Quam caritatem populis suadebimus, si
superpohij qualitef reiigiose si noii solum pfoprie, hartc in iioslris reetoribus ncsciamus? quid in cor-
quia eis sua videlur ubicunque calholica est. Cur de pore firmum Videri poterit, quid nuiai in verlice
tbesauris suis lectissima quseque producens, baud mahcurti? Efgo piam fedeuhlibus daie , ne quis in-
omni impendio curat, ut in his qusead sanctum mi- tentiohe pereat, prsedicationem.fProspicitenespecu-
itisterium pertinebuht, non magis pretiositas possit lala signa lam fera beslia populelur, si ab unitale
placere quam novitas? Orate qiiod reslal, ut longo sehsus vestri Roma dissultet. Memoresvero nosiri,
lempore post votorum opessibi a Deo creditas, non quia si super dissensfonem vestram sol occidat, da-
in secreiis molibus, sed in pnblicis muneribus pos- ranhm orientis est, prosperrimum quem supra dixi
sessuras, cum populo sibi subdilo gaudens usibus nuniium per fidelissimum virum ad nolitiam no-
sacris semper habeat quod donabit. siram fifmate rescriplo': ut exspecians occidentalis
EPISTOLA VII. Q Ecclesia in sermonibusveslris donum coel-stis ora-
AVITUS VlEMNENSIS a EPISCOPUS PAPJECONSfANflNOPO- culi, quod se laeialur acceidsse pe.r condiscipulum,
LITANO. multiplicari sibi gaudeat per magistrum.
Dumdoranus meus, filius vester, patricius b Sigis- EPISTOLA VIII.
mundus gloriosissimum principem officio legalionis AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS c EUSTORGIOEPIbCOPO.
expeliit, nobis quoque deferendi ad vos famujatus Adventu preeser.tiumporiitorum ecce jam secundo
* Joanni Cappadoci patriarchse , qui relalo in di- tricium Theodericum eiimdem a Zenone creatiiin
ptycha concilio Chalcedonensi, expuncioi|ue ex iis- proditum est, sicad Clodovetimregem Francorum,
dem nomine Acacii, longnni dissidium quod Orien- post vicloriam Goihicam, codieillos de constilaiu ab
lales ab Ecclesia Uoinana sejunxerat, redintegrata Anastasio missos testalur Gregorius Turon. lib. n,
pace et concordia lerminavit. Exslal Joannis ipsius cap. c
38.
ad Hormisdam papam epistola, rei geslse teinpus Mediolanensi, ut docet epis(ola Theoderici re-
subscriplioiie sua denolans, data menseMarlio, die gis, quaecst no'nalih. i Variarum apud Cassiodorum,
xxviii, indict. xn, consulibusdomnoJustino imp. Au- et lib. n, epistola 29, ad Adelam comilt-ni, liis ver-
gusto et Eulharico V. C. mra DLVH,id e>l anno bis : Bealishimiviri Euslurgii episcopisanctmMedio-
Cbrisli 519. Cedrenus annoprimoJustini, 'E-ia~/.6miv lanensis Ecclesiwpeiilione permoli, prwsenlibusleaf-
Seuixb''PiifinseWbvTtiv 'Piip.ns, falitius admonemus, ul prwdiis vet Itonoribus illius
SCOpfiloSoviitio-y.bivov
zn BiTakiavovcrrcovSn,eri t^avt:os'IwuvvovTOVK«TT- Ecclesiwinlra Sidliam conslilulis tuilionemstudeas,
TTKSOXOU iirio-y.bnov
R.o>vo-TuvTivovizo).eois
, TJJVv.yiuviv v salva civililale, prwslare. Deboc Eniitidii quoque in-
Xuky.nSbvt. zerupTnv o-vvbSovizpbs TV.ZS a>XuisTpiai lerpretati sumus epigrainma 149 defonte bapt slerii
o-wbSotsTOZS o-vviTu\e.CumqueRomaveuis- S. Stephani, ei aquaquse per columnasvenii.
SntTvy^ots
seniepiscopi ab HormisdaRomanoepiscopomissiVi-
taliani studio, cum adhuc viveretJoannes Cappadox En sinenube plultsub teclisimbresereno,
episcopus Conslantinopolis,q uartam sacram synodutn Ei ccelifaciespuraministrataquas.
Chalcedohcnsemad tres alias in diptychisadscripsit. Profluamarmoribusdctumint fluminasacris,
Liqnet ergo, quemnani principem hoc loco inieiligal, Atqueiterumrorem parluriteccelapis.
quem Rom. anlistiieiu , quem denique papam Con- AridanamliquidoseiTundilpergulafonles,
slaiitinopoliianura. Et rurstisnatisuudasupernaveuit.
b Rex BufgurtdiohthfiquiGuridobabopalri quaftoab- Sanctaper setliereosertanat lyropharecessus,
hinc anno successeral. Solebant his saeculisimpera- Euslorgivatisductaministerio.
tores Romanarura dignitatum titulos exterarum gen-
lium regibus honoris causaimpertiri. Unde et Tlieo- Id est, episcopi. Grsecum ortu sunt qui Euslorgium
dericura regem Gothorunl et alios, magistros rniii- faciant ex riomihis conjectura. Quod vero addunt
tum ssepe appellatos legimus; atque, ut lioo loco Joannis Dartiascenidiscipuluih fuisse, absurdumest,
patricialum Sigismundodelatum inlelligimus, el pa- cum tempora discrepenl.
229 EPISTOLA X. 23fl
a le desiderandi reverendique affalus vestri dona j^ dignalur asserere causa vertieridi est, iil pefitiorem
venerunt; quse tamen plus fierent prosperitale se- medicum quocunqueperquirat, qui imbecillitati cor-
cunda, si fierent nuinerosiiate copiosa. Revera du- poreorutn luminura cujuscunque remedii arie suc-
plex in litteris vestris maleria gratulatiouis accessit. currat. Quanquamreligiosoementis intuitus, conlem-
Piimum quod salvaminihi gratiam, sic eiiain in ve- plandis magis spiritalibus Occupatus, hec niniium
stro, sicut in vestrorum exstitil animo decessorum, exterioris hominis csecilate perlerfitus, eo tempera-
haeredilario nionsiratis affeciu. Deinde quod in eo mento hanc, quantum comperi, curam requirat, ut
me famulari negolio prsecepisLis,quo, dum (uendse amatoribus potius suis satisfacere in hujus studii ne-
vel ~ reparandse libertaiis curam geritis, etiam nie cessitate cOnlendat. Simul et ne videatur, per negle-
non indign-ini lali minislerio censuistis, Impletum ctscsanitatis culpam, facuitas in eo sacerdutalis offi-
est igitur beaiitudinis vestrae sanctum ae spiritale cii reprehensibililer minorata. Spem vero recipiendi
prseceplum. Curaulastis oralione raercedem : inter- obtutus, quanliirtiarbitror, et ab exemplo requirit :
venlu vestro pretiosius factum est pretium quod mi- quod scilicetTobiamnoslrum (Tob.xi, 13-15)caligan-
sistis. Victaest per reverenliam vestri in rigore bar- temquidem lerrestribus, sed qusemundoerartt invisi-
barico humilitateinimanilas, intercessionecrudelitas, bilia contuenlem, aiten(um se(ernseluci, et jam pene
illationecupidilas. Conjiciinus qualiler illic praedica-Ij dici mortalis immemorem, latens in angelo medicina
lionibus duriores animos edonwiis, cum inlerve- redtixerit per collyriumfellisad dulcedinemsaniiatis.
niendi viribus absentia vobissaxa sic frangitis. Visi- Quocirca suscipite fratrem sinceritate solita reveren-
tatur opere veslro nostrarum asruiiina regionum; et tia digna : el si quid consolaiionis sancto debettir,
emanansex largiendi ihesauro irrigui lbntis uberlaSj impendite. Implebitur autem commune desiderium,
cum Iialiam ngaverit, aspergit et Galliam. Quapro- si etiam qualiscunqueinfirmitati medela provenerit.
pter depensosalutationis honorificse famulaiu, me Quodcerte si minus, saltem incorruptibilem vultum
vcstro inlercessut vel favori votis pracfusasupplica- pietatis alternse, nulli obnoxius csecilatisacerdoialis
tione insinuo : optans licet in cunctis, mihi tainen conscientiseoculus recognoscat.
specialibus causis litteras; in quibus sic vobis per EPISTOLAX.
misericordiamcotnpetat, ut etiam me perobedieiiiiani AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUSd MAGNO EPISCOPO.
veslrorum operum fructus attingat. Licet nulla quibus ad praesumendumhoc ipsura of-
ficiunvprovocaret, vestri apostolatus scripla prome.
EPISTOLA IX.
b ruero, offerre me tamcn paginara debiti famulatus,
AVITUS VJENNENSIS EPISCOPUS CJESARIO EPISCOPO. cum c.ohipellalionenon jusseritis, opinione compelli-
Licet ipsasese venerandi portitoris persona ani- C tis. Siquidem ad occurrenduni aniniis vestris, si non
mis fraternsecaritatis insinuet, sauctus tamen Maxi- meremur aspeciibus, fama trahimur, etiam dum ab-
mianus c antistes hanc peculiarius ad vos oflicii sentia cohibemur. His addiiur, quod ila serumnasin-
mei paginam petiit destinari; per quam me potitis felicium Gallorum consolatione consilii et largilate
ab illo, quam illum a me comraendari debere mani- palpalis, ul sub specic ejus quam comperi raiseri-
festum esi. Etquia juberedignaius est ut necessitates cordise, ad agnoscendam suorum necessitatem in
suas sermone meo panderem, nihil dicendum de pe- Italiam festinantes, posl longain peregrinaiionem,
regrinationis labore suscepi; quia quantalibet vel cum duce Christo vestram meruerint videre perso-
temporuuilongiiudine, vel itineris vastitate, genilalis nam, merito propriam credani inirare se palriam.
patriselinquat habiiaculum, peregrinus sacerdos dici Commendo quod superest regiouis nostrse pfesbyte-
non potesl, ubi catholica reperiri Ecclesia potest. rum, prsesenlisscilicet ohsequii porlitoreni.Qui licet
Quanquamnec illa vobis regionis susesubversioquasi pro redimenda cujusdam propinqui sui filia laborem
incognitaexaggerari debeat; cum pietalera veslrara, fatigationis aggressus sit, a quodam tamennobiliviro
quaereiitemubique misericordiseaditus, non Iateat provinciali cum mea proseculione direclus est, ut
Ubiest miseriselocus. Principalis lamen ei, quantum prsefali lilium a e comite Beianco, iiomine Avuluni,
a Referenda hsec videntur ad reliquias captivo-TJPnuro opporlune, cum panes deessent, ad illura mis-
rum, quos Gundobadus bello Liguslico ex Iialia in sis, narrat Messianus presbyter in libro u VilacS.
Galliam abduxerat, ad quos redimendos missi a Csesarii. "
Theoderico rege Epiphanius Ticinensis, et Viclor Cujus sedis episcopus fuerit non liquet. Fuii
Taurinas legationem obierant; qu.ira Enuodius in quidem per hsec lempora MaximianusPerusinus an
Epiphanii Viia descrihit. listes, cujus nomen legitur iu synodis RomanisSym
i>Arelatensi, de quo ad ea quaealias notavimus machi papse. Verum an in eum eonvetiire possinl
ad Ennodium prseclarum addi potest elogium Flo- qiue de Maximianoepiscopo, ejusqne patria, et ocu-
riani monachi in epislola ad Nicetium Trevirensem. lorum incommodohic dicunlur, ambiguumest.
Sedel coronwveslrmsocium, inquit, beatmmemorim d Mediolanensi, Eustorgii, de quo proxime di-
dominumCcesariumArelatensemepiscopttm,qui vixil Ctum, successori j Datiique decessori. Nam quod
inter barbaros pitts, inler bella pacaius, paler orpha- Datium nonnulli, dum Mediolanensesepiscopos re-
norum, paslor egenlium,qui lanli cetnus effusione nil censent, Magno prseponunt, ordo est praeposterus,
perdidil, cathoticwregulatn disciplinwdiclis faclisque quie ex hac ipsa epistola revineitur.
detnonslrahs. De hujus quoque in pascendis captivis Theoderici regis Italise. Avulos vero, sive Avo-
alacrilate ac ftdueiaiu Deura, navibusque Lrilieople- los, prseter hunc,nobilis, ut ait, viri provincialis fi-
uis a Guudobadoel Sigistnundo regibus Burgundio- lium, alios eodem sscculohabult eadem provincia, ut
231 S. AVITI VIENNENSIS 232
ante hos circiter quatuor annos pro pignore obsida-. A velatio : et lale repertum est in dormiente suppli-
tus assumptura, sub auxilio vestrse intercessionis re- cium, qualefuerat in vigilante peccatum. Eceeveri-
quirat ac revocet. Quod superest obsecro, ut digna- tatem dico in Chrislo, non menlior, cum parturien-
bili beatitudinis vestrae rescripto, et illic exsul- tibus lacrymas oeulis legissem somnium quod vidi-
tantibus ingenuitatis statum reparabilem, et hic stis, omnis mentem meam subiit necessiludinis
desiderantibus scribeudi aditum doceatis esse com- rccordatio prsemissarnm, quibus per visitalionem
munem. vestram honorem dependere nos admonitos inlellexi.
EPISTOLA XI. Porro autem de ipsa revelatione quid senserim, in
a
APOLLINARISEPISCOPUS AVITOVIENNENSI EPISCOPO
GERMANO. simplicitale depromo. Sic ergo inquis : Nam in ipsa
nocle sancta in qua scilicet germanse communis de-
Satis licet jam pcenarum dederil sera poeniludo, posilio celebrabatur, nescio quid manibus meis hsese-
tamen ad diem festum ante alios nobis colendura, ne rat, quod consedens juxta me fulgentissima, sed
Vicario quidenrfamulalu adesse merui. Qui devotio- inusitato colore rubea columba vellebat. At vero,
nem non ostendi, vel salisfaclionem deferre curavi. cum juxta le pietas tua, nec longe avolans, celeri
Ad quod vere ut confido ipso sum , beate et reveren- recordatione consedit, debitum quod sanctissime lu,
tissime domine, spirilu visilanle commoniius. Nam 8 piissime propinquorum, tu, inquam, merilo hsec co-
in ipsa sancla nocte, in visione nescio quid manibus lumba sentires, fulgenlissima, cum simplicitate sic
ineisbaBser.it, quod consedens juxta me fulgentis- luceas, inusitato colore rubrata, cum innocens singu-
simaj sed inusitato colore rubea eolumba vellebat. lariter quasi propriis compunc.ta siimulis erubescas.
Cumqueexpergefactus.quoiidianumquidem manuum Ampliastis ergo quidem, ut supra dictum est, fenus
mearum horrorem recognoscerem, sed purgari me assuetum: nec illud tamen consuetudini defuit quod
immerito nihilominus merainissem, dum ipsuin am- putastis. Nam nocli ipsi quam vos excitante Christo
biguum mcestusmecum atque anxius volvo, repenle non licuit oblivisci, adhuc de abundanlia superioris
quasi stimulo percussus, illico sum reliquaii fenoris anni vestra nihilominus luxit oblalio. Sic ex quo-
recordatus. Jara quse me hinc confusio, quseve pres- dam
supernse benedictionis irriguo, quod impenditis
serit amariuido, pielas sauctaperpeudit. Aliquatenus anni.s
singulis, sufficit multis. Deum quseso ut hoc
tamen hac spe solatussum, quod ignoscat quse com- eliam mihi
pietas vestra quandoque dependat.
monere dignata est, ut miserto m.ihi non omnis san-
EPISTOLA XIII.
cti obsequii opportunitas fraudarelur. Unum lantuni b C0NTUMELI0S0
AVITCS VIENNENSIS EPISCOPUS EPI*
mixla debitis commemorationis ejus officiis suppli- SCOPO.
calio deposcil, ut hanc quoque iudulgeuiise suaepar- G Quanium, vobis apud Deura suffraganlibus, qua-
lem sensibus vestrse, quae in me plus jara justa est, liscunque voti mei dies propinquanlur, tantum ani-
imputalionis inspiret. rai mei desiderium pudorque deceriant. Benedictio-
EPISTOLA XII. nem quippe flagitooperi imperfeclo. Esset quantula-
AVITBSVlENNENSIS EPISCOPUS AP0LL1NARI EPISCOPO.
cunque excusatio, si jn eo inertise meaenoxam vela-
Apparet liquido quama sit m vestro mcrito gralia retac legeret magniludo. Nunc vero exiguo pariler
Dei, [aul quantus conjici debeat virlutum cumulus, alque impolilo quid potest esse deformius? Unum
ubi error ipse tam sanclus est. Nam dum juslus ac- igitur est, quod trepidantem animum audaci solatur
cusator sui conatur in se convincere quod peccare bortatu , vestro scilicet, sinos Deus exaudire digna-
non potuit, confitenlis humilitas crescit ad merilum, tur, adventu cuncla ih melius esse vertenda. Neque
non confessionisveritas ad reatum. Excessisli fateor enim est quod nonpossilis aut oran'do componere,
coiisuetudinem: sed pietatis augmento semper diei aut perorando excusare. Tantum sicut de com-
hujus meminlsse dignamini. Dulcis a vobis venit pertse pietatis volo cefli sumus, ila praevioprsesto-
sollicitudo; sed non inconiparabiliier praevenit obli- latsevisitationis nuntio gaudeamus.
vio. Mjnus enim procul dubio salva observalione ap-
EPISTOLA XIV.
paret effectus : sed oslendislis quanta spiritalitale D c EEISCOPUS
vos exercere deleclet, quod prseterisse sic doluit. VICTURIUS AVITO EPISCOPO.
Vere secura est dignitalem delicli vestri sancta re- Ad separandum a trilico lolium in area Domini

Avulum Segestericensem episcopum , et Avolum
Aquarum Sextiarum, quoruni ille in synodo lv Au-
relianensi subscribit, bic in quinta.
a Valentinse sedis antistes, Avito fratre naiu
major, de quo Agobardus ad Ludovicumimp."de Ju-
daicis superstilionibus : Sanclus Apollinarisepiscopus
EcclesimVateniinw, quanlus fuerit el sit, non solum
gesta de eo scripla, sed et crebra ejus miracula usque
hodie sublimiler lestantur. Epistolae utriusque idem
esl argumentum. Somriium nempe Apollinaris, quod
ea illi nocte oblatum est, qua defunctsesororis an-
niversarium Viennseipso absente celebrabatur.
B Reiorum in proviuciau, ut docetit subscriplio-
nes synodi Arelaiensls iv, fcarpentoraiensis et Va-
sensis n. Doctrina excullum hominem fuisse argu-
mento est, quod Aviius hunc inter librorum suorum
censores et arbilros delegerii. Moresautem illauda-
tos probavit, lura Csesarii ejusiiue synodi, tum sedis
apostolicsejudicium, cujus sententia Conluineliosiis
episcopatu ob flagiiium dejeclus, atque in monastc-
rium retrusus est, ut in primo tomo conciliorum
Gallisevidere est.
c Gratianopolitanus. Nec enim dubito quin is sit
qui in epislola 6 dictus est Viciorius, atque ita quo-
que nominaiur in epistola 16 et in aliis. Hic ergo
Avilo Viennensi, tanquara suffraganeo provinciae
233 EPISTOLA XVI. 234
ordinaiionis vestrae ventilabra poscenda sunt: quia A timore divorlii duhiletis, sed merito censelur sepa-
illequi vobis consiituit tenere loci principis princi- ratio legitima, ubi exsliiit conjunctio criminosa.
patum, nos voluit exsequi quod prseceperitis in ope- Utrique si videtur ergO, dum in tam infelici obstina-
re, quod aulem operandum est vos jubere. Quidam tione persistunt, nolam excomraunicalionis indiciie,
cnim civium, ut nunc delalum est, anle quamplures donec a consortio criminali publica poenilentisepro-
annos sorori se defunctaeeonjugis in matrimonio se fessione dissuescant: el (um, miserantibus vohis ,
sociavit, quod ego nunc sub multorum prsesentia ad (imoris et correctionis exemplum, gratiam recon-
aditus audivi. Accusalortanti criminis, non occulta ciliationis accipiant. Ego certe sinceritati vestraequod
susurratione alrocis facii disseruit qualilatem, sed rationabile credidi, quia lanti habuistis jubere, sug-
ipso coram qui gessit ista proposuit. Quique eodem gessi. b Aucioritatis vestrse est, errantium compun-
quo illicila prsesumpsit ausu, qui studio a vobis dis- ctione perspecta , severitatis ordinem temperare.
pensantibus miserabilis propemodum non negavit. Quos lamen sestimo, si veraciler compungun(ur,
Proinde qua sit abstinendus conditione prsecipite: supra scriptis conditionibus parituros.
6ive ut pariter lugeant, vel si est indicenda seque- EPISTOLA XVI.
stratio, vel qui modus pcenitentiae,edocele. Nam non AVlTUS VIENNENSIS EPISCOPUS VICTORIO EPISCOPO.
est, ut puto, minus in conjugio germanam conjugis, B I Cautelseet carilati satisfacilis, dum me aliquid in-
quam uxorem fratris asciri. Vos tamen, ut suggessi, terrogando, non minus onerare quam honorare di-
statuite quod videtur : quia prseter ordinatioriem ve- gnamini. Sed cum noveretis recte vos, si non de
slram, de tali causa quid pronuntiari conveniat vix peritia mea, saltera de amicitia judicare: nec aliquid
decerno. Coramunioninempe eum trepide subiraho, vobis uiiquam responsione mea suggeri, nisi quod
vel permitto, nisi aucloritate vesira roboratus exsti- volo aViennensi Ecclesia eustodiri. Secutus est ergo,
tero. ut indicastis, filiiimnoslrum diaconum Vincomalus:
EPISTOLA XV. quem Deus tribuat ut in bono vincatis malum. Vidi
AVlTUS VIENNENSIS EPISCOPUSVlCTUMO EPISCOPO. hominem nimie crudum cujus miseriis consiat vix
Probatae summseque pielatis est, ut de causis ad quemquam posse misereri. Juvenis virtute, senex fi-
pontificium vestrum perlineniibus meum quoque de, aevofriget, adullerio calet. Quid multis? oplan-
consiliumconsulendumesse ducatis. Quod facere vos dum est ut per voluntatem disparabilem, non quam
non, ul dixistis, ambiguitatis animo, sed dileciionis libet perire, tam liceat. Nam cum adhortatorie plus
ostenditis. Quapropler contra culpam quam liiteris quam aspere, pro incesli facinore culparetur, seve-
indicastis, arbitror merilo vos moveri. Quis eiiim ritatem nostram sola prsescriptioue (arditatis accu-
vel Iaicus non advertat, non sine grandi macula fieri C
( sans, sero nos illicitsc jurgationis Iricennale consor-
de affinitalis propinquilate conjugium ? Unde licet tium damnasse causatus est. Ad hunc locum cessi,
sollicitudini veslrse justissimus dolor de necessilate fateor, impudenli: quod scilicet sui dilectione sen-
ipsius districtionis incumbat, salubriier tamen exa- tentiam differentes, maluissemus correctionem viri
speratur in lemporaneis, quem salvari cupimus in compunciioiii ipsius volunlalique servare : ac per-
selernis. a Oportet ergo hominem marilum duarum inde justum esse, ut post spatia tot annorum vel
scilicet gerraanarura, non irrevocabili anatheraate criminalia restringeret, qui refrenare jam iongsevi-
percuti, sed propositis observationibus, inierim ab laiis accessu eiiara legitima debuisset. Adhsec,ut
Ecclesia sequeslrari. Et quia indicatis, laboriosum sentireme «edidi,non compunctus, sed confusus
ipsum ante multos jam annos illicilam secundse uxo- ingemiiil, promillere aliquantispcr aggressus, mu-
ris copulam fuisse sortitum, sufficiat impune baccha- lierem cohabitationis indignse ab accessu aspectu-
tum longo tempore crimen incesli. Nihil hic qtiasi que suo protinus cooercendam. Suasi respondens

suseantistiti respondet, quid de illo statuendum qui tendum, prius quam ab invicem dirimanlur. Apud
defunciseuxoris sororem sibi in matrimonio sociarat. jv
T Latinos vero qui mos fuerit, muliorum instar, quia
*
v
Civis hic erat Gratianopolitanus, ut patet ex epist. omnes consentiunt, canon est 30 concilii Epaonen-
14, Vincomalusnomine, ut est in 16. Par porro eo- sis: lncestis conjunclionibusnihil prorsus veniwreser-
dem tempore eodemque in regno Burgundionum, in- vamus, nisi cum adulterium separatione sanaverint.
cestus fuit Stephani, ex officio Sigismundiregis fisco Inter incestos autem numerat, Siquis germanamuxo- ;
prseposili, qui Palladiam defunctae itidem conjugis ris suw acceperit. Avitus ergo in hoc genere quatuor
sororem sibi copularai. Qua de re in concilio Lugdu- distinguit, excominunicationem, separationem, pce-
nensi I et in Vita sancti Apollinaris Valenlinsesedis niteutiam publicam et reconciiiationem : ita ut ex-
episcopi.
~ Grsecorumolim communicationis nota inuraniur donec segregentur,
Latinorumque in coercendis in- el segregaii pcenitentiam agant, ut reconciliationis
cestis par disciplina. De duarura enim sororum ma- gratiam accipiant.
rilis Grsecorummorem qui legis vim oblinebat, ex- b In potestale enim et arbilrio est episcopi, erga
ponit S. Basilius epistola 197 ad Diodorum , 'Eavns pienitentes, perspecta eorum compunctione, huma-
nuBei uxuBupo-iusKOTSxpurn~ds exrtia-riitpb; Svolv nius atque indulgentius agere, et severitatis ordinem
aSet.foTv v.oivoiviav,
«Seo-fiov faire ya.fi.ov TOOTO, temperare, iia ut malurius illos ad communionem
nyeto-Oai
ftn"' ot.oiseis exxlno-tao-Ttxbv
itXnptofiuTtupuSex~o-'ai, recipiant. Synodi Ancyranse canone 2, et concilii
nporepovn SIU^VO-UIUK cXMfrav.Siquisaffeclutmmun- Arelatensis n, canonc 10. At contra, negligeniiores
ditimcorreptus, in ilticilamduarum tororum commu- poenitenles lardius reconciliandos saneit Carthagi-
nicalionemexorbitaverit,id neque conjugiumessecen- niense IV, canone 75.
tendum, neque lalem ad ecclesiasticumcmtum admit-
PATROL. LIX. 8
235 S. AYITI VIENNENSIS 2?6
ut vobisisla promitteret, et lacti pcenitens eo se solvi.A illud ab impendenda cariiale vos retineat [Al. lect.
quo ligatus fuerat posiularel. Tamen, quia~ jussislis retrahat], quod simplicilatis magis, ut arbitror, quam
ui quidquid sensui meo videalur aperiam, sufficiat abusionis animo, minus digne ab eis cura vestrseor-
censurae vestrse separalio personarum : scindaiur dinationis ambitur: ut ad majora, ut prsestaute Deo
infelix conjugium innocenliore divortio: sufficiat di- cupimus, gubernacula provehendi, et ad duplicanda
sirictionis fructui terminus raali. Nec sanc promissio quinque lalenla de duobus additis assurgentes , pro-
ejus fidelis putetur, cujus vita exstitit infidelis. Ipsis bali in secundo gradu fideJes, et niaximus hanc se-
fidejussofibus emendalio seculura credatur, quibus creti conscienlia feralis ad populos, ui quo in aliis
intercedentibus prior culpa laxabitur. De cseleroau- fraterna dissensio potuisset eremum facere, in vobis
lem, quod adpcenitentiam exspectai, monealur inte- studuerit paterna dilectio monasterium continere.
rim agere, accipere non cogatur. Sufficiunt infelici d EPISTOLA XVIII.
crimina sua; nec ingeratur laborioso cum respuit, * + ***
quod lam instabili animo vix committi debuerat si Unde, etiarasi pignus reliquiarum sacrse crucis
petiisset. Cesset a fragilitate perfidia : nec subeat iu putanius esse vobiscum, a sancto (amen jElise urbis
carnalitatis cumulum rebellionis augmentum. ,Si ju- antistite hanc specialiter raunificenliam crcdimus
betis, breviter ad ultimum suggero. Excussus ab B '. expetendam. Qui revera sacramenti istius veram et
scelere, suscipia,(ur ad veniam ; patiaiur pceiiilen- inviolabilem puritatem loci administratione coBser-
tiam, cum perdit jieccaiidi occasionem: profiteatur, vans, sic desiderabili polens est impertire nos dono,
cum amiserit voluntatem. ut ab omni cunciationis absolvat ambiguo. Qua de rc
EPISTOLA XVII. plurimura pagina famulante deposco, ut ad prsefalae
AVITUS VIENNENS1S EPlSCOPUSb VIVENTIOLO PRESBlfTERO.ecclesise saeerdotein litleras apostolaius vesler tri-
Dupliciler .pielatis plenum est quod fecistis, dum buat portitori : quatenus gemina nobis vetiiat bene-
veniendo Lugdunura, hucque mitlendo, studuistis de dictione firmamentum, quod ecclesiarum prseminen-
duobus fratribus illic requirere infirmum, istic visi- lium mundo, vel consulta sedis vestrse aucloriias
lare sollicitum. Nec a vobis propositum intermissum respondebit, vel humanilas illius obsecrata por-
esse putabitur, cum vos religioso fratri plus in affe- rexerit.
ctu atque honore debentibus spiritalis officii hujus EPISTOLA XIX.
" GUNDOBADUS
conversus, etiamsi non poposcisset segrolus : quippe DOM.NUS REXAVITO VIENNENSI EPISCOPO.
cum sacerdo.tisgermani jure vel adbortationem no- De propheiica lectione sanciitaiem vestram censui
vitas qusereret, etiamsi consolalione anxietas nou consulendam, cujus lectionis exemplar subter adje>i.
egeret. Proinde laborem justa fatigalione susceptum lC Et ideo utrum jam tempora ista fuerini, an futura
prorsus excusare desistite, ne videamini ad hunc sini, scripto vestro declarare dignemini : Ex Sion
arripieiid| vel definiendi ambiguiiate peccasse. Jam procedet lex, et verbumDomini ex Hierusalem; et ju-
vero qualiter dignas pro transmisso munere graiias dicabit inter plebesmullas, et redarguet gentesvalidas
agam, vptis me magis sentio, invenire quam litteris. usque longe ; el concidenl gladios suos in aratra , <l
lllud quoque ut deeremo ialia proferri posse dicatis, tanceas suas in faices; etjam non extollel genssuper
elegantia quadam des|deria hominum ad Jocum ve- genlemgladium,eijam nonstabunl belligerare(Isai. ir,
srrsecohabitationis attrahitis. Qui procul dubio, per- 3, i). El: Requiesceturtusquisque subvinea sua, ci sttb
sonae vestrse solliciludine, inslilutione, docirina , ficu sua; el noneril qui in timoremmitlat eos (III
etiamsi inyeiita sit ereraus, fierel paradisus. Qua- Reg. m, 21).
propler pro sella quam trausmisistis, cathedrsevicis- EPISTOLA XX.
situdinem imprecans, quseso ut nuiantem c scbolani AVITUS VIENNENSISEPISCOPUS e DOMNO GUNDOBADO
cari communis Eugendi, e.t non minimum, quantum REGI.
ad slatum suura attinet, praesuleviduaiam, spiritali Licet de lectione prophetica scitos magis, iiitet'
solalip, et sacerdotali magislerio foveatis. Neque quos ipse profiteri non audeo, debueritis consulere
a Superiorem sententiam suam temperai, et milius J) cet. Vacuam ergo et rectore destitutam scholam Eu-
decerniti Duo enim superius exigebaj, se.paralioriem gendi Viventiolo suadet ui capessat, ut in secundo
et pubiicam poeniientiam : nunc separaiiohe sola ^radu presbyteri probatus, ad majora gubernacula
contentus, de prjenitentiasuggerit, ut eara agereriib- provelialur, hoc est, ad primuin gradum episcopo-
neatur, accipere iioji cogaiur. rum.
i>Qui Lugdunensls postea fuit episcopus, utdoce- d Quam mulla hoc ioco desini sialui non potest.
bit epistola 52. Nuriccuhi Lugdunum ex Jurensi ere- Titulum vero episiolse conjicio fujsse ad Symma-
mo veiiisset, Apollinareinque Ayili fralrem, nbyuin chuijupapam. ^Eliseauiem, id est Hierpsolymorum,
episcopuiii ibi segrbtariteni vjsitasset, Avilum quo- antistitem Heliara inlelligi, qui sedeiii Illara tunc re-
que ipsum des).inat,0puutio cohsolari sipduit. Quo gebat. Ad liunc ergo, pro iinpeirando sanctse Crucis
noinine gratias illi aglt,' simuiqiie pro 'Irihsmissa hiunere cura scriberet Avilus, Symmachi quoque in-
sella : ctijus vipe cafhedram Ipsi, lipc est episcopa- iercessioneni quavqti compos fierBt, expetiit. Sed
tum imprecaturi ^ii.emLugduhi ppstea spriitus esi. Avili ^adHeliairi'epjsiola desideratur.
«Quod nunc est'monasteriurii saricti Claiidii in * Solebat Avilus, ut Agobardusiestatur, et exem-
Jurst monte. Eugendi nqmeh, quod Jri codice npstro plo njanifesuim est, cum rege Gundobado freqiieo.ier
desiderabatur, supplevirhusexschedis Thuaneis. Quo de fidij, lion spjum cbram disserere, sed absejili
tempore autem vita funclus sit, hsec epislola nos do- quoque per episiolas respondere.
 237 EPISTOLA XXI. 238
sacerdotes: opto tamen jussioni veslrse satisfacere ,A. EPISTOLA XXI.
vel obedientia, etsi nequeo respondere doctrina. Iia AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS b DOMNO SIGISMUNDO.
quod indicari vobis jubelis, eliam textu, ne dicam Quod me de collocuiione regali ad noiitiam ve-
exposilione prolixum est: ei majorem disputationis stram non detulisse culpatis, occursui meo exacta fe-
vacationem postulat, quam succincta celeritas re- stivitate servaveram : quia revera indicari vobis lit-
scripti epistolaris admittat. Elidcirco quanta possum lerario famulalu cuncta per ordinem, disceptationis
brevitate respondeo, quod ex propheta Isaia directai prolixitas perplexilasque non pattiur. Nain quantum
ad me lermino paginse subdidistis, jam dudum,id in animis domini mei, patris vestri, sensisse me
est tempore dominicseincarnationis impletum. Nam puto, fervel in ejus sludio conficla olii fronle ceria-
cum dical: Ex Sion egredietur lex, el verbum Domini men. Nam quod credebamus animositate deposita,
ex Hierusalem(Isai. n, 3), tractate diligentius, an silentio temperante, subiiam opportunitatem potius
quse adhuc esspectari debeat promulgandseIegis re- quam quietem requirens, non cessavit prseteriia in-
~
stet|auctoritas: cerle post Verbum Dei quod caro duciarum brevitate, sed latuit. Adeo ut nec ipsa
faclum est, ut per nativilatem corporis habitaret in confentionis arma quse quasi jam in hosira regione
nobis, si adhuc ex Hierusalemaliud verbum speran- defecerant, poscantur extrinsecus, vel usque ad re-
dum est, istud quod supra diximus unicum non est. B ditum Iegalorum suorum fervor meditationis exspe-
Unde incunctanter in eo quem propusnistis IOCO ctat. Redeunti igitur mihi de eo quod nostis itinere,
sermo patris Christus, et lex Christiana priedicata nec aliquid iuterim de" hujusmodi propositionibus
est. Quia cura duse leges sint, id est Judaica, q»ae opinanti, quidquid per implicaiissimos quseslionum
prsecessit, et riosira, quse sequitur, et illa vetusta mendacium nodos longo spalio sagax industria per
jam eliam propiielarum temporibus diceretur, vide- luit arare, commotum est. Fervet validus prolixa di-
lis ab Isaia istam tanlummodo nuntiari, quae voca- sputatione tractatus : placidus tamen, nec aliquid a
tione gentium magisterio Chrisli docentis exorta est. supercilio dominandi turbulenlaecomraotionis iuter-
Unde sequilur, el judicabit inter medium gentium,et serens; sed curavit consulte, necessitaiis opportuni-
increpabitpopulos mullos; quos ex cunctis cognatio- tale provisa et rei, ut quicunque contentionis fuisset
nibus terrse intra unam Ecclesiara Domitius noster eventus, nec superatum paleretur erubescere. Quid
judicando inslituit, et arguendo convertit. Quod vero raullis? sine jaciantia vobis liberedico, ad proposiia,
ait, concidenlgladios suosin aralra, el lanceassuasin quantum mihi videtur, quod si audissetis potuit pla-
falces, licet possit de corporea aetate Domini in qua cere suggeslum est. Quod sane vereor audientis pkis
per orbem quietum iuconcussa pax floruit, aliquan- judicio satisfacere quam studio placuisserSed cum
'
lisper intelligi, evidenlius hoc tamen Christianis fi- " prsesentiam vestram, Deo Iargiente, meruero, per
delibus coaplatur, quorumcum majori numero. desit me seriem totius altercationis exponam. Interim ser-
ac defuerit usus, quem in perniciem hominis malitia monis cursum de fine colligite, et ex eo quod disce-
primse nativitatis armaverat, ad usus salutis vitalem- denti raihi prsecepit, utrura ad responsa raotus fue-
que culturaui nalivitas secunda convertal. Namcum rit sestimate.Jussit namque, ut quodcunque de Scri-
in Evangelio de fine sseculi prsedicetur : Exsurget pturis noslris leslimqnium ad interrogata prolule-
gens contra genlem, et regnum contra regnum (Marc. ram, seu si forle occurrisset et aliud, ad singula quse
xm, 8): et ex ipsis malorum indiciis imminerc jam temporecolloculionis aptaveram, subnolaia ei ordi-
•
pene mundi terminum colligamus, nisi quod supra nataque iransmitierem. Quod cum sibi ex maxima
dixi de calholicis figuraliter accipialur, nescio ut parle pronuntiaret incognituni, adjecit simpliciler sic
quid posl sseculifinemoblunsa lelorum acies in iigo- scriptum misissem [forie misisse] sacerdotibus, imo
nes et vomeres commuteiur. Illud vero quod imo magis seducloribus, ut adhuc verius dicamus secta-
lectionis jussistis adjungi, id est, requiescelunusquis- toribus suis. Unde conjicere pietas vestra potest,
que sub vile sua el sub ficu (III Reg. iv, 23), nec esse quanquam intento contradictori, tamen arbilro sa-
in eadein leciione, nec ad causam de qua consului- pienti, non invalida vel absque viribus visa quibus
stis suggero pertinere. Quod lamen temporibus pri- intenlionem suorum, qtsi non optat corrigi, deside-
scis Judseorumpopulo, meriii allernante distantia, rat fatigari. Ego aulem, licet sciens, quantum pote-
(requenter, aut pro peccati emendalione concessum, statibus divino quoquejussu, frequenter et regibus,
aui rursum pro succedentium culparum castigatione pro verilale non ceditur, utrum parerem diu dubius
sublatum est. fluctuavi : sciens, cerle hoininis animum timens,

a Verbum Domini pro Deo Verbo sumit: quse in-
terpretatio ab Esaise sensu iioc loco aliena est, et a
Theodoreio nostro refellilur. A.byovyup evTav'v.ov
Abyov6ebvxu\eZ,«)./« TI?V TOU &eovAbyovSiSuaxul.iuv.
Ovyap b Qtbs h-byosix Stwveie),-n>.v~ev,
u)XevTWStwv
Tijv«).ij9siKV Sermonemenim hoc locovo-
i^eiruiSevo-ev.
cat, non Deum Verbum,sed Dei Verbidoctrinam.Ne-
que enimex Sion exivitDeus Verbtmi,sed in Sion ve-
ritalem docuit.
b Hic unus est ex illis dialogis et couoculionibus
quas cura rege Gundobado frequentatas ab Aviloex
Agobardi verbis didicimus. Fiebant hse porro nunc
cum rege ipso, nunc illo praesenle cum ejus sacer-
dotibus Arianis episcopis, ut hoc loco. Qua de re au-
tem iusiituta fuerit hsec dispulatio non significat.
Pauca enim de contenlionis exitu corametriorasse
conientus, totius altercationis seriem coram, cum ad
Sigismundum venerit, exposilurum se promittit.
859 -•*-&-:m- - S. AVITI VIENNENSIS '240
nunquam me per nsec satisfacturum, nec niinus ab A.pendo gratiarum voln, per quem ad munera perve-
eo cavendum, quam ab hoste, dura adversa acies nerunt, non quanlitatis pretiis, sed salulis prsemiis
odia privata publica obsidione circumdat. At quo Deo sestimanda. Ditaslis namque sanctilicalionis opihus
prsestante polletis, fasligio culminis, studio religio- pauperiem orbis extremi, et obscuritatem solis occi-
nis, privilegio auctoritatis, vallalam muris discor- dui participalo nobiscum fulgidi ortus lumine conti-
diam propulsate; et furentia in casiris, velul per gistis. Tersit a provinciis nostris lorpentis religionis
campos iEraalhise, plus quam civilia bella disper- rubiginem claritas doni : quse boni semper currentis
gile. Quia cum jam dudura simus pondere duplicato, irriguo, fidem nostram coniemplatione munerata est,
et clamantura querimonia, et non audientium duritia cum patefactis a pielate vestra penetralibus ccele-
faligali; sequum est, si dignamini, vestram quoque stiumthesaurorum, quidquid calholici credere jube-
severitatem, aut illic casligandis consulcre, aul hic mur inspeximus. Orate quod superesl, ut dignis talia
erubesceniibus condolere. niiseritis : commendate nos mysteriis, quse nobis
EPISTOLAXXII. commiltere duxislis. jEdificelur liis devotio nostra,
EPISCOPUS a APOLLINARl
AVITCS-VIENNENSIS regio defendatur : ut indulto nobis pignore salutari,
ILLUSTRISSIMO.
quos terrestris Hierosolymse. non censuistis indi-
Feeil pietas vestra rem sollicilam, sollicitudinem B g-nos, suDernae a coelestis habitaculo reddatis ido-
tam porrigendo de nobis, quam de vobis noslram neos.
credendo. Nam revera nuntio veslri discessus acce- EPISTOLA XXIV.
plo, in summo meiu trepidatioue perpendimus : quia AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUSc STEPHANO EPISCOPO.
nohis diversis nuntiis dicebalur, vos dominorum Quamlibet attentis culturae domiuicse famulis, in-
quibus observalis accitu, cunctos pariter evocatos. ter assidua plantandi sludia, semper etiam quaesuc-
Unde faciebat hoc meorum conscientia peccaiorum, cidi expediat oriuntur. Ergo perjugibus sollicitudi-
ut quantum mihi paucitires remanserant, tanlo in- nis vestrse sludiis opporlunissimum his operihus ac-
lelligerem remanenlibus plus timendum. Sed Deo quirendse salutis fenus accrescit. Sed d inter lolium
gratias, qui prospero redilu, in Iseiiiiam vestros, Ariani germinis, numerosa quod pejus est corru-
vosque revocavil in palriam. Servet Cliristus hanc, ptioue diffusum, conjicere nequeo, unde sese facies
quod superest, desidcriis comimmibus lihertatem, semiiiis iniraici, non quidem nova, sed satis rara,
ut nobis et consolari absentiam vestram sit possi- raonstraverit, quis transmarina contagia orbi nitido
bile, et ad prsesentiampervenire. venitis attulerit. Sed Deo gubernanie vos, nullo fulta
EPISTOLA XXIII. solamine, parum labes isla metuenda est. Non habet
AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS b PAPjEHIEROSOLYMITANO. C de muliitudine lempeslas profectum, nec tenuis per-
Exercet aposlolatus vester concessos a Divinitate ficit aura naufragium. Quocirca Donalistarum no-
primatus, et quod principem locum in universali men, ne diu in loco vivere possit alieno, benedi-
Ecclesia teneat, non privilegiis solura sfudet mon- ctione protinus sepelite vitali. In ipso fomiiis sui ortu
strare, sed meritis. Ornat pariter legem nostram ca- peregrinaniis igniculi frigescat incendium. De quo ne
thedra veslra, cathedramque persona. Unde obliga- .vel famaefumus narem Galliae[innocentis aspergat,
lus dignationi vestrse debito largitatis, per ipsum de- e manus impositionem personsede qua scripiis adhi-
• Huic jungenda est epist. U ad eumdem, ut opi- censis lib. n, epist. 51, etsi episcopi nomen in titulo
nor, Apollinarem Sidonii liiiuni scripta, lamelsi vir est omissum.
illustris in ea nuncupelur, in hac itluslrissimus. Pa- d Arianorum hseresimhis temporibus iu Gallia fo-
rebanl autem Arverni hoc lempore Wisigothis, eo- vebant Wisigolhi et Burgundiones, utrique ea labe
rumque regi Alarico, liHoEurici, cui dedili a Nepote infecti. Unde et Avilo crebra cum Arianis de fide
Augusto fuerant ex fcedere. Domini ergo quibus ob- ceriamina, et libri conlra Arianos ab eodem editi.
servabant, hoc loco Wisigotlii, pro quibus et in pu- Al Dunalisiarura nomen unius fere Africsein qua na-
gna Vocladensi, cum a Clodoveocaesusest Alaricus, itini erat, finibusse continuit, et vix unquam ad alias
dimicasse cura Arvernis suis ducem Apollinarcm, te- genles pervasit, si Romam excipias, ubi Montenses
stis est Gregorius Turonensis. vocabantur.
" Conversis ab hseresimanus
b Helise, qui yElix urbis anlisles dictus in epistola
n
v imponebatur, ul Spi-
18. Gratias buic agit pro acceplo munere quod supe- rilum sanctum accipereni, quem ab liscreticis acci-
rioribus liiteris ambiebat : pro sacrse iiimirum cru- pere non potuerant. Concilium Arelaiense i, can. 8:
cis parlicula, non mole, ut inquii, sed salutis pretio Si ad Ecclesiam aliquis de hwresi venerit, et pervide-
aestimanda.Sic euim el Paulinus Nolanusepistola 15 rinl eum in Palre el Filio et Spirilu sanclo esse bapli-
cum de crucis ejusdem panicula quam Hierosolymis zalum, manusei tanlum imponalur, ut accipiat Spiri-
per Melaniamacceperat, raodicum segmenlum rait- lum sanclum. Leo Magnus ad Rusiicum Narbnnen-
terelad Severum et Bassulani: Accipite,inquit, ma- sera inquis. 18 de iis qui parvuli ab hsereticis bapti-
gnum in modicomunus, et in segmentopenealomoha- zali sunt : Rebapitzandi non sunl, sed per tnantts
stulw brevis, sumitemunimentumprmsenliset pignus imposilionem,invocalavirtule Spirilus sancti, quemab
~ salulis.
mlernm hwrelicisaccipere non poiuerunt, catholiciscopulandi
Lugdunensi, qui, ut antiqusc labulaedocent, Ru- sunt. Idem ad Nicetam Aquileiensem cap. 7 : Qui ba-.
sticio episcopo successit, successoremquehabuit Vi- ptismti.niab hwrelicis acceperunt,sola invocationesan-
veutiolum. Lupiciuus enim, qui Siepliano subjici a cii Spiritus per imposilionemmanuuin confirmandi
recentioribus solet, ante Rusticiumih iisdem labulis sunt, til quod ab hwreticisnemoaccipil, a catholicissa-
post Patien(ein collocatur. Ad Steplianum hunc, ut cerdotibus consequalur: quia Spirilus sanctus, ul est
alias inonui, scripta exstat epistola Ennodii lib. m, apud Augustinura lib. iti de Baptismo contra Dona-
17. Eideni scribit item, ni fallor, Ruricitis Lomovi- tistas, cap. 16, iu sola catholica per manus imposi-
241 EPISTOLA XXVI. 2«
bete, interdicta nominis ipsius in posterum, si ex 1A confirmari. Tamen homo ordinis mei, quem nec falli
corde convertilur, menlione : a quam conslat, si re- nec fallere decet, crediturus catholico senatori, non
vera in supra dicti schismaiis professione versata ad hoc solum securus incipiat fieri, ut incautus va-
es(, h cuin minisierio baptismatis eiiam chrismaie lcat inveniri.
consignatam. Hoc cerle eos in regione illa observare EPISTOLA XXVI.
manifestum est. In qua primum Deus tribuat, ut AVITUS VIENNENSIS d CUIDAM.
EPISCOPUS
quicunque hujus erroris fuerint corriganlur : lum Epistolas vestras post longum lempus accepi, in
deinde a nobis lam secta distante quam palria, jam quibus me servandae carilatis , quamlibet noveriiis
ad partem noslram, qui salvandi noluerint, agno- tristem, nec sic debeatis credere negligentem. Nain
scendi transire non possint. vere tesiis Deus est quod ex magnitudine vestri af-
EPISTOLA XXV. fectiis sit animo meo major et gemitus. Nec valeo
AVITUS VIENNENSJS EPISCOPUS c APOLLINARI EPISCOPO.sine grandi vobis dolore suggerere quam gravi sancii-
Jubelis, et voti est, ut cultibus novis pariterque las vestra, date veniam, facililate prseventa sit. Iu-
cousuetis sludiis geminse dedicalionis occurram. Sed struxistis adversarios armis vestris, prodidistis im-
vereor ne nos hoc leneat, quod potestates diulius te- perfectis secreta nostra , cantastis canlicum Domini
nuistis. Oraie lamen ut par desiderio succedat ef- IB jn terra aliena (Psal. cxxxvi, i). Protulistis velut
fectus. Nisi forte illam magis expensara numeras , vasa dominica (Dan. v, 3) spectaculo convivali quse
qusepenu adhuc frigente animis tuis calet. Quocirca irtideni; exposuistis velut nudatum Noe (Gen. ix ,
licet paucos rogasse te dicas, licet laxato aulico con- -22) cachinnis nunquam opprobrio carituris. Si reti-
ventu, relevatum essefe gaudeas : si qua tamen nent aut sequuntur, periculose subrexit qualiias ve-
inihi excurrendi copia fiet, vel inviios qui superve- rilati. Certesi pretiosum vobis erat quod publicari
nerint invilabis. Providebit Dcus epulas muliitudini debere putatum esl, terrere vel Ezechise regis culpa
libi convivse. Ibi pauperum cibus, olei cado et farris (IV Reg. xx, 13) vos debtiit, quem jacianiise odore
hydria persislente, cumulabitur. Ibi si vel quinque peccantem propheta redarguit (Isai. xxxix, 5, 6).
panes fucrint, geminum piscem providisse sufficial. Sed cum trepidationem istam dicatis animo conver-
Hlud aulera fidus post haec miracuiorum experimenla tentis abstcrsam, justum est ut cum exsuhatione di-
promiilo, quod Christo pauperum suorum conventui camus. Rmcest mutalio dextermExcelsi (Psal. LXXVI,
minirae defuturo, quanto plura populorummillia col- il}. Nam qund vobis inaniler contradicunt belluse
legeris, plures cophinosreportabis. Apud filium no- sic minaces, Deo protegente, quod debiles, quasque
slrum vero qui, sicut scribitis, reconciliationem mu- plus mirum est carere deniibus, et furoribus pasci:
luam dignalur ambire, vos estote vadimonio, quod ^^ qui cum gemerent perdiiionis suaeperire discipulos,
si ille pacifico volo agere cupit, ego et amico : si perdere incipiunt et niagistros. Salubriler coram Deo
ille discordiam poscit tolli, ego cupio concordiam vel hominibus lucra talia conquiruntur. Nihil in re-

tionem dari dicilur._ De hac igiiur manus imposi- lale servamus quale suscepimus. Et post alia : Sedu-
tione qua daiur Spirilus sanctus, hic sermo esl, ne xisiis homines, rebaplizastis, iterum unxislis. Tertimn
quis de alia fortasse inierpretandum puiet. tantuni, id est, impositiouem manuum, ob eam quam
a Quasi dicat clirismandum etiam fuisse, nisi chri- diximus causain repetebant, quod Spiritum sanclum
smams jam esset. Adhihebalur enim in recipicndis hsereiici darc non possint. Sanctus Augusiinus de
haereticis, pr.Tfer impositionem manuum, chrismaiis baptismo Donaiislaruin lib. ni : Manus autem impo-
qiioque consignatio. Cnjus moris apud Gregorium sitio, non sicut baplismus repeti non potest. Quid est
Turon. illustria sunt exempln, in Lanlilde Clodovei enim aliud, nisi oralio super hominem? quia per ora-
regis sorore, (|iise ex hsercsi Ariana conversa chri- tionem videlicet manusque impositionem, baptizati
smata est, lib. n Ilistoriae Franc. cap. 31, in Bruni- a praepositis Ecclesise Spiritum sanctum aposlolico
childe ei Gosuvinia sororibus lib. IV, cap. 27 et 28 ; more accipiebant.
in Hermenichildo rege Goihorum in Hispania lib. v, c Fratri, Valenlinaeurbis, ut ad epislolam II di-
cap. 59; in Chararico denique Suevorum rege in ctnni esi, anlistili. Cum hac epistola comparanda est
Gallaecia, de quo Gregorius idem de Miracnlis S. Sidonii epist. 15, lib. ivad Elaphium, a quo pariter
Mariini lib. i, cap. 6 : Rex, inquit, unilatemPatris et invitatus ad novseecclesise dedicalionem, pari ele-
Filii et Spiritus sancti confessus, cum omni domo sua ganlia se adfuliirum spondet, hospitumque undiquc
chrismalus est. Cseierum chrismatio conversis tum aflluentium multitudinem prsedicit.
adhibebaiur, cura in haeresi chrisraati non fuerant. d Episcopo, ul apparel, cujtis nomini parcit, de
b Chrismatis consignaiionem more' anliquo cum r>nimia illum facilitate reprehendens , quod secreta
j,
ab
baplismateconjungit, eamdemque impositione ma- noslra imperfectis, hoc est hserelicis prodiderit. De
nuum qua daiur Spiritus sanctus, divellitac separat. episcopo autem ab haeresi converso, respondet posse
Qua de re alias fuse dispuiatum est, cum canonem in ecclesia nostra, si aliud nihil officit, ad quemlibet
Arausicanum explanaremus. Quod vero affirmat Avi- sacerdotii gradum assumi. Quo quidem exemplo, et
lus, cum bapiismo chrismare solilos Donatistas, ex Symphosium aique Dictinium haereticos episcopos,
Optato ei Augustino perspicuum est. Tria enim cum Priscilliani hseresim damnantcs , retenta dignitate
apud illos, perinde ac in Ecclesia catholica celebra- receptos legimus in concilio primo Toletano, et de
rcniur, baptismus, clirismatio et manuiim impositio; clericis haereticisqui ad fidem catholicam veniunt,
horum duo priora, qnando ad Ecclesiam redibanl, universim cautum est in concilio i Aurelianensi can.
non iterabamur, sed intacta permauebant, contra 10 : Ut si fideliier converluntur et fidem calholicam
quam fieri ab ipsis soleret, qui caiholicorum et ba- integre confitentur, officiumsuscipiant "uo eos episco-
plisinnm et clirisma exsecrabantiir, ei utrumque ite- pus dignos ette censuerit.
rabant. Optatus lib. vu :'Quod a vobis unctum etU
243 S. AVITI VIENNENSIS m
cipiendo expeietite violentuin est : ul volenlis devo- A elui sensibus possunt, quae nobis apud Italiam ve-
tionem benedictio prsestanda conlirmei, non est ra- Stram, vel pontificalis benignilas, vel civilitas regalis
pina, sedgratia: quod Clirisius dignalur aceipere, impendit, cum post familiaritatem tolius munifieen-
dici non possumus insasisse. Dereliqno autem.quod liaecommodis prseferendam, quia istic liberius laxa-
me super cohversi siatu creditis consuienduni, defi- vit reditum, illinc tenacius vinxit affectiiin.Attenlior
nio inspiralimie divina, ad quemfibet sacerdotii gra- pro vestris quod superest incumbat oratio. In aug-
dum hominem posse consurgere, si rron est aut in menlo namqueovium crescit custodia pastoralis.Sa-
ratioiieconjiigii.aui in quaciinque regula nioribusque cris nos apostolorum liminibus commemoralione as-
quodprohibeai clericalum. Cur enim non pascat sidua praesenlanies, specialidum vixero prsedicatori
Christi gregeni, qui sapienter advertit oves non esse vestro, ubi obtinuislis initium, impetrale profecium.
quas paseral? quique tjuia non fur latruqute, merilo Lilteris nos, in quantum possibilitaspalitur aut liber-
liastor fuiurus per ostia ingressus elegitallaria? Quare tas, quibus nobis doctrina et incolumiias vestta flo-
non fial in sacerdolio nosiro erectus, qui amore hu- reat, frequentaie. Et ut supra speravimus, ambienda
mililaiis a suo voluitesse deciduus? Sit verax sacer- nobis venerabilium reliquiarum confene prsesiilia:
dos ex laico, qui fieri laicus ex fall >ce sacerdote quarunvcultu, el bealissiiiium Petrum in viitute, et
contentusesi.Teneai ih Kcclesianostra plebem suam, B vos semper habere mereamur in munere.
qui in sua conienipsit alienam. Dattira est tanlis bo- EPISTOLA XXVIH.
nis augmentum ccelesus grattse plenitudo, ut et ille AVITUS VTENNENSIS EPISCOPUS b DOMNO GUND0BADO
conseculus incipiat gaudere quod doluii, et bic quo- REGI.
lidie fructuosior, prseisse se magis intelligat quos re- Rediens ab urbe Lugdunensi sanctus Charteitius
in nobis ~ deconcilio
liquit, episcopus, qua, discedentibus,
EPISTOLA XXVII. ad privata quaedam negotia expedienda resederat,
ABAVITO EPISCOPO DICTATA SUBa NOMINE LOMNISIGt- qusestionemsibi, imo magis omnibus nobis, propo-
SUUNDl REGIS,ADSVMMACIIUM PAPAM URBIS. suisse vos rettilit. Qusesi fuisset coram positis indi-
Dum sacra reliquiarum pignora , quibus per me cata, subministranle sancto Spiritu, facile scisciia-
Galliam vcstram spirilali remuneralione dilastis, ne- tioni vestraequae ad causam pertinebant suggeii po-
gare petentibus nnn prsesumo,me quoque sanctorum tuerunl. Sed quia tam sanctam solliciludinein nulla
pairocinia posiulareab irriguoveslri apostolaius fonte debemus responsi dilatione fraudare : sciens milii
neeesse cst. Quanquam etsi est adhuc apud nos dfi Christo propitio in fide frairum meonim concordarc
dono vestro, quod catholicaereligionis debeat studio senlenliam, praesentis paginse famulalu respondere
celebrari, etiam illud tamen convenit justse devotio- C ad cousiilia prsesumo. Jubelis igiiur , osiendi vobis
nisintelligi, ut directis litlerarii fermonis officiis al- rationem vel potius aucloritalem, qua paleat Deum
loquia illa captemus, quibus me ponlificatus vester, habuisse in divinitaiesubstantiam, priusquam sume-
vel prsesentem monilis docuit, vel absentem inter- ret de incarnatione naturam; et per hoc perniciosis-
cessionibus acquisivit. Nec nunc paginse prsesenlis sima haeresis illa vincatur, quseDominum ntistrum
obsequium reperta opporiunitas complectilur; sed ex Maria coepissecontendens, etiam Deum Pairem
desfinato ad vos diacono portitorc, viro venerabili in Filii exseeratione blasphemat. Necesse est enim ,
Juliano, ad universalis Ecclesine prsesulomspiritu quantum ad illos, imperfeclioni divinsealiquid accre-
reprsesenlanie concurrimus. Crescit quippe benefi- visse, si tanlis retro sseculis sine filio manens, pene
ciorum recordnlione desiderium : nec unquam meis iara in lermino mundi labentis. cum Maria prolem ,

aPer Julianum diaeonum sacras reliquias Sigis- Domino, priusquam homo fierel, setemam fuisse di-
mundus rcx petit a Symmacho papa , a quo alias jam vinitatem, adversus hseresim illorum qui ex Maria
priilem aceeperat. Symmacbi annoporro papaeobilus in- coepissecontendehani. D.equibus Augustinus hseresi
cidit in Senatoris consulalura Chrisli SU.Gun- 44 : Pauliani, inquit, a Paulo Samosateno, Chrislum
dohadus Sigismundi paler biennio post occubuit, non semperfuissedicunt, sed ejus ittitium ex quo de
Petro consule. At Sigismundus in epistolse inscri- Maria natus esl asseverant; nec aliquid amplius quam
piione rex appellaiur. Constat ergo patre adhuc su- II) hominempulant. Isla hmrcsis aliquando cujusdamAr-
perstile regis nomen obtinuisse. Fredegarius in Epi- lemonis fuil; sed cum defecisset, inslaurala est a
tonie cap. 54 : Gundobadi filius Sigisntundus apud Pauio, et posleasic a Photitio confirmata, ul Pholi-
Genavensemurbetn villa Quadrttviojussu palris subli- nitini quam Pauliani celebriusnuncupentur. Pholinia-
matur in regnum; quiid Marii quoque. Clironicum nos autem, seu Paulianistas, per hsec lempora Gal-
confirmal his verbis, Floreniio et Anthemio (id est liam infeslasse indicat concilium Arelatense n, cap.
anno qui inier Symifiacbi et Gundobadi obitutn in- 16, el Sidonii epistola 12, lib. IV, ad Patieniem epi-
tercessit). His consulibusmonasterium Agauno arege scopum Lugdunensem. Unde eL beatus quoque Avi-
Sigismundoconstructum.Atqui bis consulibus ponti- tus Pliotinianorum haereticorum validissiuius expu-
fex Romsejam erat Horsmisda Symmachi successor. gnator ~ diciiur ab Agobardo.
Quare nori illo primum anno rex diclus Sigismundus, Diversum esi hoc concilium a primo Liigdiuien-
quem Symmachi antea teroporibus nomen boc ges- si, quod inter conciliaGallisetomo I edidimus, in qtio
sisse arguit epistolseinscriplio. discussa est sub Sigismijndo causa Stepbani, qui
b Librum de Christi Divinitate vocat Florus diaco- duas sorores duxerat. Hocenim sub Gundobado jam
nus, quandocunque epistolam li.inc cital in Pauli praccesserat : sed in eo quid aclum sil nescimus.nisi
verba ad Romanos, Galatas et flebraeos. In ea euim quod se interfuisse Avitus significat cura Carlhenio
Guudobadi quaeslionirespondens.osiendit in Ciiristo incerlsc sedis episcopo.
 245 EPISTOLA XXIX. 246
tum ille habere incceperit paternitatem : ac aseifiel- (Lte antequammundus fieret(Joan. xvn, 4). Sed forle
ipsis assertionis susenecessilate conslf icti, querrinb- et hoc puiatur addendum, ut eum filium nominatum
minanl filium, denegant Deum. Senliunt enim, sa"ri'aS CiijuScunqueexcmpli aucloritatedoceamus. Inpsalmo
aures ferre non posse ut anle non multos adhuc an- ait.: Dominusdixil ad me;Filius meuses tu; egohodie
nos Deus coepisse credatur ex bomine. Sed nescio genui te (Psal. n, 7). Hodie hic seternitassignificatur,
in quem effectum redemptio noslra surrexit, si non qusc lermino atque principio perinde caret : cui non
creatursesuaepretium Deus exstitit. Nec enim redi- pariunt crastina tempora futurum , nec rapiunt he-
mere homo solus hominera poterat; aut qui in su- slerna transaclum. Penes nos ergo, per tenebrarum
pernis et Deus est, eguit redemptione. Jubetis ergo vices ista mntantur; apud Deum vero, cui nox non
ut haecquaeralione colligimus auctoritate doceanius. est, semper hodie esi. Quod tamen si haerelici aliter
Sufficiat ergo acrimoriiaevestrae paucitas exemplo- volunt intelligere, nostra non referl. Nam cum de
rum, quse sumpta de pluribus abundaht cognoscere solo nomine filii Dei agamus, quale volunt hodie ac-
cupienti: caeterumrenitentibus animis et in sua in- cipiant, concessuri sunt, ut ante genuerit filium
credulitate dufanlibus, si aliqua non satisfecerint, pater, quam nialer ediderit. CCrle vel Salomon cui
cuncta non proderuht. Esaias conclamanlissimus maximara in scripiuris veteribus auctoritatem singu-
prophetariini, naiivitateni Clirisli Spirilu revelariie **.laris sapientia facit, planissime filium in Proverbiis
pfospicien>: Parvulus, inquif, nalus est nobis , filius et lucidissime nominal dieens : Quis colligavil aquas
daius estnobis;et vocabilur tiomen ejus admirabilis, quasi in vesltmenlo? quis suscilavitomnesterminos ler-
consiliarius,Deus forlis, pater fitiuri smculi , princeps rm ? quod nomenejus, el quod nomen filii ejus, si no-
pacis (Isai. ix, 6). Iniuemini, quseso, verbi vigorem. sti (Prov. xxx, 4)? De prseteritis ista sufficiant.
Parvulus datus est nobis, filius datus est nobis. Par- Apostolus autem dicit : Postquam venit plenitudo
vulus naius est, et filiusdatus : natus est nobis ho- temporum,misil DeusFilium suum (Gal. iv, 4). Enim-
niinis filius, datus est Dei; et vocabitur Deus fortis. vero qui mitiitur, crat antequam mitierelur. Qui si
Ac si diceret, Deus ei homo, Deus qui creaverat vi- ante Mariam non fuisset, hunc similem cseleris ado-
tam, forlis qui vinceret mortem. Cujus divinitatem , ptio feceratfiei Filium, non natura. Nec in Evange-
sub verbis scribaeac discipuli sui propheta Hiere- liis ipse dixisset : Tantum Deus dilexit tnundum, ul
mias ostendeus sic ait : Hic est Deus nosler : non Filium suum vnicutn darel (Joan. xm, 16). Non ele-
mstimabitttralius ad etim.Invenit omnem viam disci- ctum ergo abipsa ineffabilipalernitate, sed genitum:
piinw; dedit Jacob puero suo, et Israel dilecto suo ; cui tam Deo quam homini vero, in utraque natura
et post hmcin terra visus est, el inler hominesconversa- ^ fideliter proprio, in diviniiate mansisse de Patre , in
tus (Baruch. m, 36). Quod si est forie, cui hsecquse J corpore ccepisse de maire est. Haecergo, quia jussi-
de antiquis ponimus, obscuravideantur, legat aposto- stis, qusedam responsionis nosirse indicula , et ad
lum Paulura , qui cum corporeos parenles Domini elucidandam veritatem pauca testimoniorum semina
commemoraret, Quoriimpatres,"inquit, el ex quibus transmisi: quse possit quidem acrimonia vestra vel
Christus secundum carnem, qui est super omnia Deus eloquentia in frugem salutisChristo irrigante nulrire.
benedictusin smcula(Rom. ix, 5). Nam et Thomas Sed si sit quisquam de his conira quos agimus,quem
apostolus, cum in resuscitati mediatoris corpore fi- his vestro judicio ad totum respondisse credatis ,
xuras clavorum, hiulcum transpuncti lateris signum, licet sint vigilantissimi in catholica et lidelissimi
digito tenlante palpasset, virtutis experimenta inter iractalores; dabil tamen Deus, ut ego quoque possim
irifirmiiatis indicia colligens, sic clamavit; Dominus vobis et numerosiorum exemplorum nomerum , et
tneus, et Deusmeus (Joan. xx, 28). Ecce quibus testi- rationem quaa salisfaciat, prsesumpta scribendi vo-
nioniis, velint nolirit, hseretici ipsi, Judseorum in catione suggerere.
perdilione confines, d'e Filii divinitale vincunlur : EPISTOLAXXIX.
quorum verbo credas Judaeos in Evarigelio Joannis AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS a DOMNO SIGISMUNDO.
Dominum discussisse dicentes : Quadraginta annos Omni quidem vitae mese lempore debiicrem me
nondumliabes, et Abrahamvidisti (Joan. VIII, 57). asserendi famulatus agnosco; sed impensius festivi-
At ijle inquit : Ainendico vobis, ante Abraham ego late praesenti,quse sollicitudinemvestram non niinus
sum (Ibid., 58). Est hic, rogo, quod obscurare vel exploraridis haTelicorum conatibus, quam nostrse
volens queat? Quid nunc reslat, nisi ut qui senior partis occupat cullibus celebrandis. Siquidem per
ab Abrabam cognoscitur, junior vel mundo dicalur? annuum quoddam contagium congregatis adversis,
Et istud, quamlibei conteniiosum sit, vinci potest, altento vobis labore curandum est, ne aliensecalli-
ipso Dominoinler passionis contumelias proclaman- ditatis fraude pullulet.quod in Dei nomine jam veslra
te : Paler, clarifica me ea clariiate quam habui apud victoria celebrabiii viruue succidit, quamlibet Chri-

~
Ulriusque epistolae eadem fuit occasio, aposio-
lica niinirum, id est beati Pelri festivitas, quse Ge-
navae annuo cultu celebrabatur. Genavensis enira
ecclesisetutela et patronus beatus Petrus; et Genavae,
opinor, diviso cum palre regno, larein fixerat Sigis-
muiidus : Quodet dc Godegisiio Gundobadi fratre,
cum una regnarent, scribit in Epiphanii vita Enno-
dius. Genavam lum ergo promiscue adventantibus
etiam haeretieisj locum habuerunt illa quae priore
episifda continentur, in qua duas hsereses, ni fallor.
dicit Arianam et Pholiniaaam.
247 S. AVlTI VIENNENSIS 248
sto propitio prscsentibus vobis obsistat [ atia leclio A sentise vestrse delicti ouo arguor emendatione frau-
absislat]. Ilinc illa solliciiudine pressior, constipatio davero.
Genavensis, quse in more originis primae, virilibus EPISTOLA XXXI.
animis virtts anguium sibilo feminei sermonis inso- AVITUS VIENNEHSIS EP1SC0PUS a FAUSTO ET SVMMACUO
nuit. Unde illud, si mereor, quamprimum scire desi- SENATORIBUS URBJS.
dero, utrum cum dorano clemenlise vestrse patre Primum fuerat lalis status rerum desiderandtis, ut
mentio illius ordinalionis acciderit, quac bonorum ipsi per nosUrbem orbi venerabilem pro dependendis
peslem ab infernalibus lalebris excitalam, calholicis diviuis humanisque expeteremus officiis. Setl quia
Arianisque certanlibus inlromisit : vel si servatur istud jam dudum per rationem teraporum fieri posse
adhuc credulitalis, imo simulalionis illius dolus, quem cessavit, velimus quod fatendum est, vel eo securi •
non impressum animis, sed chartulis exaratum,pau- tatis accedere, ut ^qusein causa communi supplicari
latim in antiqua sui dogmatis u crudelitate revocat oportet, amplitudo vestra congregatorum Gallisesa-
liuerata promissio. Quaccerte si adhuc, ut cceperat, cerdotura relatione cognosceret. Sed quoniam hujus
societati Arianse communione inimixia est, claret quoque nos voti non potes reddit provincia prseflxis
gloriosior sub principatu vestro noster triumphus; regnorum delerminata limitibus : quamprimum sup-
cum duabus hseresibus in unum redactis, tam acqui- B plici prece posco, ne celeberrimo ordini vestro pa-
rentibus quam convincentibus vobis, et schismatico- gina hsec aliquod moveat quasi ab uno diclata fasti-
rum numerus decrescit et schismatum. Hinc ergo * dium : quoniam a cunctis Gallicanis fratribus meis,
servilium curiositatis mese dignanter aspicite, et de ad hocipsum non minus per mandata, quam perlit-
peculiaris patroni vestri apostoli festis exspectationi leras oneraiur, qusecunque a vobis ofnnes ambimus,
nostrse prosperitatis ct compellalionis vesirae munera unus suggerenda suscepi. Dum de causa Romanse
duplicate. Ecclesise anxianimi ac trepidi essemus, ut pole nu-
EPISTOLA XXX. (are s(atum nostrum in lacessito vertice sentienies:
AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS DOMNO SIGISMCNDO. quos omnes una criminatio ulique sine invidia multi-
Nuper cum officia culmini veslro semper debita tudinis percusserat, si statum principis obruisset:
pro apostolicse festivitatis consuetudine destinavi, perlata est sollicitudini nostrse ab Italia in exempla-
non mintts civilitate. pretioso, quam declamatione ribus b sacerdotalis forma deereti, quam de papa
conspicuo sermone dixislis, idcirco vos lardius de- Syttimacho apud Urbem collecti llalise antisiites edi-
disse rescriptuni, ut humilitas sui conscia quse a derunt. Quam constitulionem licet observabilero nu-
scribendi audacia jure temperat, eo diutius ariditatis merosi reverendique concilii reddat assensus, intel-
supplicia penderef, quo fontem splendidum vestri G ligimus tamen, sahctum Syinmachura papam, si
alloquii plus sitiret. Viiidiclae, sicut dignamini scri- sseculo primum fuerat accusatus, consacerdotum
bere, genus esse censchtes, ut portitor a me segnius suorum solaiium potius asciscere quam recipere
dcslinatus vobiscum diutius moraretur. 0 retributio debuisse judicium. Quia sicut subditos non esse ter-
ultionisblandissimse!o sententia crudelitatis optandae! renis potestatibus jubet arbiter cceli, sialuros nos
Quis sciiicet lam iniolerabilem poenamsequanimiter anle reges et principes in quacunque accusatione
ferat, ut paradiso vesiri conspectus inclusus mora prsedicens: ita non facile dalur intelligi, qua vel ra-
beatiore vos videal? Timeo plane, ne frequenter me lione vel lege, ab inferioribus eminenlior judieelur.
jubeatis scribere, si disponilis (arditatem taliter vin- Nam cum celebri prseceptoApostolus clamel (I Tim.
dicare. Aut si ego certus fuerim hujusmodi me ani- v, 10), accusalionem vel in presbyterum recipi nou
madversione plectendum, ipse procul dubio scripta debere, quid in prsecipuufngeneralis Ecclesisecriuii-
porrigerem, quae justo rarius exarassem. Et ulinam nationibus licere censendum est? Quod synodus ipsa
mihi vobiscum posito negafelur celeritas revertendi: venerabilis laudabili constitulione prospiciens, cau-
et verba quse post longura tempu» legere, diutius in sam quam, quod salva ejus reverentia dictum sit,
ipso meatus sui tramite donarer audire. Certe Deus pene temere susceperat inquirendam, divino polius
viderit, quid ego apud judicium vestrum, vel audacia u servavit exauiini: perslrmgeiis tamen, prout breviicr
servilii, vel trepidaiione promerear : tamen officii potuit, nihil vel sibi vel gloriosissimo viro Theode-
niei portitoribus reus ero, si eos prolixitale prse- rico regi, de his quse papaedicebantur objecta pa-
cemimus, inquiunt, ul Sgmmachus papa, sedis apo-
a Non senatores modo, sed patricii ambo, et ordi- slolicmprmsul,quantumad homiftetrespicii,quia tolum
narii consules fuerant: Faustns anno Christi 483 conslal divino arbitrio fuissedimissum,sit immunisel
biemiio post Symmachus, uterque sine collega. Ad liber, et Chrisliahm plebi, sine aliqua de objectisobla-
hos ergo, tanquam praecipue in Urbe dignitatis pro- tione in omnibusecclesiissuis, adjus sedis sum perli-
ceres, suo et Gallicanornm omnium antistitum no- nentibus, iradat divina mysleria. Quare dubium non
niine, scribitde synodo Romana, et judicio in ea ad- est quin synodum istam Avilus inlelligat, quae in co-
versus Symmachum papam Theoderici regis auclo- dice Narbonensi aliisque veiusiioribus, quarta et pal-
ritate constituto expostulans, Iialiseque episcopos maris recte inscribitur. Falso enim recentiores pal-
persiringens, quod de emineniiore judicium inferiores maris nomen synodo alteri tribuunt, quse Avieno
receperint. juniore consule celebrala est; cum in ea nec decreii
b Exstat hoc decretum in synodo Rulio Magno hujus sit mentio, nec absolutionis Symmacbjquam
Fausto Avieno consule habila anno Christi 502. De- in palmari oditam constat.
 249 EPISTOLAXXXHI. 2S6
tuisse. Quibus cognitis,quasi senator ipse Romanus, .A abundantquse possitis injungerecupientibus obedire:
quasi Christianus episcopus obtestor, sic divinilatis major siquidem potestate civilitas, uec minor est di-
ccelestisdono temporibus vestris prosperitas oplata gnitate dignatio. Nam haec ipsa causa cujus vobis
succedat, sicdignitas in qua florelis, universo orbi scribendi materiara merces ingessit, quibus inter tri-
speciem Romani nominis mundo labente contineat, bunalia operibus magis studeatis florere perdocuit.
ut in conspectu vestro non tit Ecclesiseminor quam Unde quod nobis a b viro spectabili; vicario vestro,
reipublicseslatus; quodque vobis Deus posse praesti- pro quorumdam captivorum liberatione suggestum
tit, prosit et nobis; nec minus diligatis in Ecclesia est, ad praeceplionemculminis vestri Iselusimplevi,
vestra sedem Petri, quam in civitate apicem mundi. pretiotamenquod portiiores attulerunt, non recepto.
Si profundo illo traclatus vestri consiliorem videtis, Quia si aliquid praefaloviro magnifico, filio meo Ge-
non ea tanlummodo quse Romsegeritur causa cogi- mello, conditionis personse ipsse per originem de-
tanda est. Sed et in sacerdotibus cseleris poiest si bent, polest hoc quod mihi obtulerat, pro redimen-
quid forte quod vocaverat reformari; at si papa Urbis dis ingenuis distribuere. Si vero istos agnosciiis
vocatur in dubium, episcopatus jam videbilur, non liberos natos, sufficitpretium profuisse.
episcopus vacillare. Nostis bene inter quas hseresum EPISTOLA XXXIII.
lempestates, veiuti ventis circumflanlibus, fidei pup- ** AVITUS VIENNENBIS EPISCOPUSVIROILLUSTRI
pem ducamus. Si nobiscura hujuscemodi pericula c APOLLINARI.
formidalis, expedit ut gubernatorem veslrum parti- Scio quod revertens ad devinctissimosmihi domnos
cipato labore tueamini. Aliasaulem quse ultio est, si Domnolus nosier, coram me vesirse piae sollicitu-
nautis in magislrum furentibus, non sineJIlorum pe- dinis ambiguitalibus sesuianlem, aliter quam voluit
riculo cedatur isto discrimine? Reddet rationem qui relalurus, aggravavit magis redeundi fesiinatiorie,
ovili dominicopraeest, qua commissamsibi agnorum quam minuit. Siquidem mc apud Lugdunum in ad-
curam administratione dispenset : cseterum non est ventu ejus gravis oculorum dolor impolem luminis
gregis pastorem proprium terrere, sed judicis. Qua- conluendi impetu ingruenle reddiderat. Unde quia
propter reddite nobis principalem, si tamen necdum nec ipse fuit eliciendi rescripli efficax, nec ego ido-
est restitula, concordiam : quoniam clienli vestro, neus redhibendi, omnem gratiarum , qusecunque
venerabili Symmacho presbytero, idcirco Iaborem vel pretio munerum, vel anirao muneranlura deberi
bujus fatigationis injunximus, ut nobis in veslrarum potuit, actionem verbo potius referendam portitoris
oraculo litterarum per reintegratsc pacis iiunliuni auribus alligavi. Licet minime dubitans, apud sancise
supplicationis nostrse referret effectum. dulcedinis avidiiatem parvipendendam mandatorum
EPISTOLAXXXII. C seriem desiderio litterarum. Sed cum primwn, rare-
AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS a LIBERIO PRJEFECTO. scenlibus tenebris cubicularis ergastuli, aliquantisper
Posiquam multiplices Galliarum labores felicissi- ordinandi officia copia fuit, solutionem debiti non
inus potestatis vestrsevisitavit advenlus, nullum sum moratus, prsesentem bajulum destinavi • cui ultra
antehac in affectibus vestris desiderii mei expertus quam dici poiest verbosis salutationibus onerato,
effectura. Unde licet etiam nobis prodesse credaraus quantum pertinet ad mandala loquacia, perbrevein
beneficia, quse jam dudum provincialibus spargitis, paginam dedisse me computo. Nam ecce mihi Deus
mihi tainen hactenus sitienti lilteras vestras quasi testis est, qnanto fumine prsefatus carissimus noster
primum modo venistis. Enimvero ut me offerendis in ipsa contenebrali recessus noclurnali habitatione
ullro epistolaribus officiisnon offerrem, illis occupa- respersit, cum dulcissimi pignoris nostri reditu quem
lionibus obslrepere timui, quibus me credebam tanlo ante nescieram, nuntiato, resolidatam Christo pro-
temporuni spatio a votiva lectione suspendi. Sed quia pilio familiam meam ab eo quem misissem inve-
ctsi tarde, compellantibus vobis, meque ad praecelsos niendam esse nrmavit. Quocirca nec vos jam de
apices rescribente, ordo alternantis commercii in vobis aliquid semiplenum putetis : quorum contu-
litterario sermone servatus est, qui fecistis me absque bemio, diviniiate propitia, etiam oculi raei per
verecundia respondentem, reddile ut cupio frequen- D prsesenlem paginam satisfacientes accrescunt. Tum
lia debitorem.Necdesunt si annuilis causse jubendi; videlicet sincerilate perfecta hilares diei gralia re-
" Prsetorii b Gemellum mox nominat : quem Provincia po-
primum Italiae, tum deinde Galliarum,
viro multiplici laude conspicuo, post etiam Patricio. titus rex Italise Theodericus vicarium prsefectoriim
Cassiodorus libro xi Variarum, episi. 1 : Retpicere creavit. Sic enim ad eum scribit apud Cassiodorum
temporein
patricium Liberium prmfectumetiam Galliarum, exer- lib. ii, epist. 16 : Hinc est qtiod prwsentivicarium
citualem virum, communionegratissimum,meriliscla- Gallias, nobis Deo auxitiante subjectas, te
rum, forma conspicuum,sed vulneribus pulchriorem, prmfectorum nostra tnitlit auclorilas. Cseterum, ut
laborumsuorum munera consecutum,ut non prm(ectu- Avilus hoc loco Liberii rogalu captivos liberat, sic
ram quam bene gessil, amillerel, et eximium virum Liberium Ennodius lih. )x, epist. 59, pro Camilla
-lionorgeminalusornaret. Ennodius Liberio eidem lib. consanguinea sua rogat, utcasellulas ejus intra Gal-
IX, epist. 25 : MecumGallimin hac astipulationecon- lias fiscioneribus relevet.
veniunt, ut ChristoDeovivo disponente, ordinatisillis c De Sidonii filiout conjiciam, monet sub finem
quibus civililatem posl mullorum annorum curricula nomen Archadii, quem Apollinaris filium innuere
inlulisii, quos non anle contigil saporetn de Romana videtur. Apollinari autem, Sidonii filio, filium fuisse
liberiale guslare, ad Ilaliam tuam el poscentibusnobis Archadium, in notis Sidonianis ostendimus lib. m,
tt illis tenenlibusreducaris. epist. 13.
35* S. AVITI VIENNENSIS 232
cepluri, si me rescribere haclenus veslra dulcedosic ic A Iitlerarum, illud aliquaulse amariiud^nis asperitaie
ignoscens,quamlibet infirmumatque anxium, advo- o- respersit, quo ad te scripta quse prius reddidi, ab-
livam tamen frequentiam lilterarum in Dei nomen, n, negas pervenisse. Nam « per majorem domus Tullii,
Archadio jamdiclanle, solis subscriptionibus occu- u- qui amorem tuum, dominum meum Sigismundum,a
panda compellat. patre suoin legatione directus, in Viennensium civi-
EPISTOLA XXXIV. tate repererai, epistolas tuas me accepisse Ia>iatus;
AVITDSVIENNENSIS EPISCOPDS VIROILLUSTRI per ipsum rursus officii profusissimsecaritatis cx-
a AURELIANO.
solvi, et affeetum tui quem corde conceperam , stu-
Indicium quidem quantulaecunque prosperilatis is dio paginse famulautisexcolui. Quo eventu in niamis
esse manifeslum est, quod amicorum affatu tanii- i- luas perlata non fuerit, major quem supra dixi, noti
sper interlucente temporarise pacis colore visitamur. r. potesl ignorare. [Et ego quidem molesie tuli, et tibi
Verumtamen sestus ille<diluvii quem procellis tem- i- molestum fuisse gavisus sum , in tam idonea oppor-
poralibus comparaslis, humanis rebus, dum per 2r umilate desideriis duorum unius officiiperiisse com-
mundanum pelagus currilur, fluctu assiduae perlur- f- mercium. Verumiamen cum de instilutaj dilectionis
bationis insistit. Quandoquidem hoc ipsum quod in- i- proposito pars alterna; secura est, nonnunquam ca-
ler adversitates temporum respiramus, discriniinum na B' sibus oportet ignosci, quibus colloquia nostra potius
qusepatiamur intervalla magis debemus putare, quam nt quam voia frustratis, sollicitudini damnum poiest
lerminutn. Nam idcirco tantuin inter incommoda la coniingere, non amori. Neque tu pules, seu negatis
calamitatum, circumscribendis potius quam sanan- i- occasionibus, seu reperlis, ullum esse negligentiae
dis, lux qusedamvidelur alludere, ut mentes fallaci ci lempus, quo apud me inler quaslibet alias aetionos
securitate laxatas, instaurato gravius metu succi- i- frequenlandsesospilalis tepescat ambitio. Illud igitur
duus angor afficiat. Quocirca desisle, vir optime, i, in menlibus amicorum censeo esse preliosius, in
mala ferveniia credere finenr malorum : et cum se, i, quo constat fortuitis "nil licere, quod nec iiinevis
motu dissitnili tempeslate molita, facies lanlillse ae dissipat Iorigitudo, nec oblivionis frustratitr abusio.
serenilaiis alternat, varietaie proventnum nbn dele- :- Compenso tanien in praisenii caritatis verbum, si
ctare, sed' ulere» Nec sic ve aut prosperitas erigal,., pro damno dignatus es putare silentium. Siuiul et
aut frangat adVersilas, ut in animis tuis tam amico- specialius adolescenlem si dignaris insinuo, (ilium
runi' riiulelur eausa, quam temporum. Mementote e scilicet viri illustris Celeri, qui post Deum ut unicoe
seruper propositaecarilalis, si licet scribere: sin alias,!, sobblivitam incipiat sperare tu facies.Nam ita lacry-
quod' prohiberi rioh:pbtest, vel amate : et post gur- mabili pignoris iufirmitate conslringitur, ut incertus
gites quos litleris descripsistis, in eo magis ssectilo 0 ^' optandi, cujus quasi pater mortem imminere com-
speraie pbrtum, quo limere noii pbterit tranqiiillitass pellitur, vitam quasi orbatus deflere cogatur. Qua-
rata naufragium. ' propter opitulaturae Divinilati junge lua qtianiura
EPISTOLA XXXV. conjicimus de peritia sirigulari: vestrum promisisse
AVITUS VIENNENSIS EPISCOFUS b EtPIDIODIACONO. jam ex parte feeisse est. Tribual Christus, ui exsul-
Per quosdam clericos legis alienoedivinum munuss lando alque imperisius laudaiuio in hac cura magi-
in nnnlio tuaeihcolumitaiisnccepi : nec minuit dili- sterio tuo, sirnul tibi et; Italia medicinseopinionem,
geniis gratiam qualitas pbriiiorum : sicui nec Eliaj e et Gallia pueri debBatsanilatem.
(V Reg. xvii, 6) riostro tfansmissi coelituscibi interr EPISTOLA XXXVI.
horrida volatiliumbajulorum rostra vilueruni. lpsamn AV!TUS"VIENNENSIS; EPISCOPUS d VIROILLUSTRl SENARIO.
tanieriqiiam satis;avidus sumpsi, luarum dulcedinem d Magnificenlisevestroegratiarii frequenter exDertus,

a De hoc vero difficiliorest conjectura, cum Aure- regis donium, quam P. Victor in quinta Urbis regione
lia.ni hac 9etale insignes fuerint non pauci. Vide ani collocat, referendum puiet, quod muliis non facile
ad Aurelianum patricium referri queat, cujus servum1 persuaserit. Ad Celerem autcm, cujus filii sanilatcin
Massilisead basilicnm S. Victoris a dsernoniolibera- Iioc loco Elpidio medieo comniendat, scripturus csi
lum aii Gregorius Turon. lib. i Mirac. cap. 77. Cerle,, D epistolam 45. , . . . .
j '* Comes hic fuit patrimonii Theoderici rcgis, et
nisi tempora discrepant, dignilas non repugnat, cumi
illustres fuerinl omnes patricii. patricius, de quo mulla jam diximus ad Eiiuodiui».
b Medico Theoderici regis, cujus ad Elpidiumi Nunc addendum esi ejusdem epitaphium, quod non
ipsum, cum diaconi quoque litulo, exstat epistolai insulsis versibus condiium , a Peiro Pithoeo re!;itiuii
lib. xiv Variarum Cassiodori, et apud Ennodiumi est in libro iv Poematibrum.
complures. Eo alludens Ennodius idem lib. ix, epist.• SENARIIV. I. COMITJSPATRIMONUET PATRIC.ri
30. Scio, inquit, quia Deus tibi sic gfaliam invicii i EPITAPHIUM.
principis conlulit, ul liuniiliiasecclesiaslicanon peri- Ille ego summundiquondamsinefiaevia;or
rei. Carum enim imprimis Theoderico fuisse lesiatur Senarius,membnstumulonon uomineclausus,
Cypriainusdiaconus in Viia S. Cxsarii lib. i: Elpidinss Principisinvicli sernpersublimisamore.
diaconuset medicus,regiaipoteslalisedulisojfwiiscumj Cujusin orbe fuivox regum,linguasalulis,
primis famHiariset intimus. (Quo in loco Elpidium, Fcederisorator, pacisvia, lilibusUostis.
narrai ab infestatione diaboli qua domi vexabaiur,' Novilet hoeOriens,hoc ultimusaxis Iberi,
Hocscitbruma rigens, scitet Africasolibususla.
S. Cajsarii opera liberatum. Bisdenaset quinquesinlullegationostra
c Quis hic major, aui quajnam domus Tullii a qua1 Signalin orbe vias,et nunquamstrulalaboie.
Hnomen, non liquet, nisi quis fortasse ad ServiiTulliii Cursuserat volueer; uamqueannopervigilUIT
2*5 EPiSTOLA' XXXVHI. 251
quia dignanler aecipitis, salutaliohis officium pagina A quam didicisse si nesciav. Qu»3inter Romanam et
famuianle direxi. Et quia scitis synodalium legmri Constanlinopolitanam Ecclesiam res aganlur, non
esse, ut in rebus quse ad Ecclesioestatum pertinent, quaciinque auctoritate'cognoscitnus, sed de rumo-
si quid fuerit dubiialionis exortum , ad' Romanae ribus magiS ac nuntibruih vafietaie 1capianms. Et
Ecclesise maximum saeerdolem, quasi ad' caput rio-. ideo, ne forte quam ruslici taihnegligenles credamur,
strum membra sequeniia recurramus; ex consensn periride sanctuhi1 papam ef bealitudinem. vestfam,
anlislilum provinciaeViennensis a ad- sancium Hor- • per Vienuenses1clericos' pr'oviriciaftoia nunc con-
misdam, seu quicunque nunc ille est, papam debitse sulit', ut quse vobis'd'e stawf fiUeicunvOrientis parte
venerationis obsequium cum sollicitudine desiinavi: definita sitil, rescripti salubris liiminc declareiis.
audire a praefalsesedis auctoritate desiderans, quid Quia cum magistros eiiam proculpositis ultro deceat
de effectudirectse a se adOrientem legatibnis agno- prorogare dbctrinam ; curandum/ est sb'Ii'ilitaii:cor-
verit. Cum ergo, ut dixi, a provincialibus meis con- poris, ut semper pros|ieritatem capitissui membra
sulor, respondere etiam ego, ni- pribrem consulam , cognoscant. Q'uocirca; si' servis*vestris filiis meis
non prsesumo. Adminiculo igitnr ordinationis vesirse qnos ih id ipsum direxi, ifibuatnr accedendiusqne
opus est, ut istud ab utraque parte per ordinem ad Romam facuilas; pef duos Ecclesiae iiriricinos
cotripleatur, utvel a nobis interrogatio perveniat, 1B abundabit Gallias crudiri. Quod'si'forsitan a scdo
velad nos redeat ab exponertte responsio. Non ad vestra quos misimus revertantur,-vestri apostola i;s
solos saeerdotes Ecclesiae pertinet siatus : cunctis fida responsio fiet nobis lolius instructionis quai nd
fidelibus sollicitudo isla communis est. Quicunque cunctos perveniat, pleniludo.
vel quocunque videmur Ecclesiairi regere, vestram EPISTOLA:XXXVIII.
in- catliolica religione rem gcrimus. Cum de fidei AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS d ECFRASIO.
regula- vel ajgroiat aliquis vel' sariatur, nobiscum Jam quiderii per pueros meos litteras dedi, qufnuS"
vos aut gaudere oportel aul gemere. Unde nec vos scire vos facerem quanlum fratri Imeterio apud me
aliquid de causa qnam consulo, lalere credendum esi. commendatio vestra profeceril. Tdmen non dubitnns
Si*mihi soli agerem, satis interrogaiioni meaenolilia eum inter initia poniificalus sui, senioris germani,
vestra sufficeret: nil plus a papa quam a vobis pos- sicut dignum est, officia cnraturum; has etiam pcr
siimus verilatis audire. Sed Ecclesiarum poscil uli- ipsum libenter adjeci, quibus opnsculi mei jam diu
litas, ul quae vos nostis doctor insinuet. Ego tamen qusesitum pradonem [in manus meas venisse plus
peculiaris vester rescriptum', si dignamini, a vobis gaudeo. Et quia libellum ipsum, qnantum milii in-
peculiarius praestblabor: quo revera, utdixi, tanlum dicaverat, vobis reportat', spero ut qualeciinque est
mihi veritas innolescere polerit; quantum seRomanse opusculum ipsum, nec vacanler editum, nec omni-
urbis antistes auctoritatis privilegio expetentibus modis emendatum, viro sublimi ac piissimo, si di-
respondisse gaudebit. gnamini, fralri noslro Apollinari pnblicare alqne
EPISTOLA XXXVII. excusare dignemini. Cui impium fneral non liaee
AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS b PETROEPISCOPO. a me primum jure carilalis offerri, si-n"n rursus
Etiamsi alia causa non essel qua beatitudinem fuisset absurdum , me domni Sidonii filio, inter fa
veslram litterario famulatu occursus mese devotionis cundiac palernse delicias, meis lemporibus iiausia-
expeieret, justum essel vos ab omnibus excoli, qui lurum, offerre etiani de prassnmiitione faslidium.
opinione sancta desideriflm vestri omnibus intimatis. Quocirca volumen per vos temperatius ingereiiduni,
Dignumquippe est vos expeti non minus sede Ro- si supradictus frater vel infsniibuslegi debere ceu-
mana, quia non mag!s poteslate illa, quam vos sueril, possum per qusccunque magnificcnliac su;c
caritate fulgetis. Cujus reverentiae ut debitum est scripla cognoscere. Si aulein posl flumina foniiiiiu
salutaiione prsemissa, fateor aposlolatui veslro, et paternorum, ul potius reor, pauperiatem venae te-
si cnin vcrecundia, ignorantiam Gallicanam. Nec nuissimo rore manatuis abjecerit, sine verecunilia
melius esse puto quemquam simulare quod sciat. •" mea suaque impietate, sulficiet nie reprehensionis

BismarisOeeani,bisPonticalittora vidi, quo lolam causam Deijudicio commisimus,sfibscripsi.

EuropamqueAsiamquesequens,duolimina mundi.
His etiarnmeriiissociavimusagmen honorum.
Aulicaquippecomesrexi patrimoniaclarus,
Et mea pairiciofulseruntcingulacultu.
Mepietas, me sanctafides,ioe fovitlioneslas.
Saselacananttitulos : nammoribusaslra tenemus.
a Avili ad Ilonnisdam cpistoln, itemque Hormisdae
ad Avitum responsio, postremo loeo a nobis ediiae
sunl nmuero 87 et 88, ex quibus epistolae hujus et
p.roxime sequentis inlerpretatio pelenda est.
b Ravennaii, ut opinor. Eodem perlinet epistola
qun snperior. Missisenim ad HormisdamJegatis, ut
de Oiientalis Ecclesiaesiatn certior fiat, ab episcopo
Kaveunate, qua iier illis fulurum erat, petit ul igno-
raniiam Gallicanam erudiai. Petri hujus in synodo
Romaua palmari subscriptio legitur bis verbis: Pelras
eviscopusEcclesiwRavennalis liuic stalulo nosiro, in
Ad eumdem etiainperiinere conjicinjus Tlieodcrici
regis epist. 27, libri ni.Variaru.ui, Petrp, episcopo
inscriplam Pelice consule, id esl, anno Chiisti 5H.
Quod si verum est, erraut, qui Peiriitu Ravennaiem
ante id tempus defiincium tradunt.
c Alexium presbylerum et Veiianlium diaconum.
Sic eni.m appellautur in Avitibtteris ad lliirmisdam,
et in Ilormisd» ad Avitum.
d Elsi episcopi nomen non esl apposilum, episco-
pum tamen fuisse dixerim Arvernoriioi, ad quem et
binse sunt epistolaeRuricii, quaruni in altera digni-
taiis quoque nomen omissuin est. Synodo Agailiensi
per vicari.um subscripsit anno KOb; interfuit ipse
Aurelianensi i anno 511. Hunc iiaquerogat ut libruin.
suum qui in ejus manus venerat,:Apolliriaris Sidonii
filio recensendum ingerat et excuset.
 235 S. AVITI VIENNENSIS 23G
suse censuram hinc tanlumniodo intellexisse, si,A gravare me debeat, illum non potest sublevare. Ego
taceat • tamen praeceptumvestrse pielalis opperior. Quidquid
EPISTOLA XXXIX. habet ecclesiola mea, imo omnes ecclesiae nostraeve-
AVITUS VIENNENSIS EPISCOPDS " DOMNO strum est, de substantia quam c vel servastis haclc-
GUNDEBADO REGI. nus vel donastis. Quod inspirante Deo prseceperilis,
Quod servum cui discussio necessaria credebatur, iu quantum vires habuero, parere conabor. Cseterum
de Viennensi ad Lugdunensem basilicam sub custo- divinoemajeslalisaspectusnihil polest offensamsuam,
dia destinavi, timoris elobedientisefuisse manifestum quam vestram semper timuissem ajternam. Hocsup-
esl. Nam sicut eum hic inaccusatum tradere non pliciter quaeso, ut infelix ille ad cujus accusationem
pra;sumpsi, ita illic interrogaiionibus quas audientia satis sufficit quod excusat, apud jusiitise vestraeani-
poslulabat, vivum fieri procuravi. Cum vero et re- mos non me iaciat suao infidelitatis socium, eliamsi
gula ubique una sit, et eadem seu impossibilitas seu viderit pro veslra commotione multatum.
(acultas, pro communis ministerii observatione nos EPISTOLA XL.
Janeat; non ego proprielatem Lugdunensiset Vien- AVITUS VIENNENSISEPISCOPUS d DOMNO
nensis basilicae, sed reverentiam Ecclesise utriusque SIGISMUNDO.
iractavi: unde intercessioni b facilius de proximo B ' De festivitate ad quam profectus fueram summa
suggerendse,quod utrumque nostrum tangere pote- quidem feslinalione reversus sum. Sed quia jam
rat, prsesensepiscopus allegaret. Siquidem in omni- duce Chrislo processeratis, Isetificandus,ut de Deo
bus locis sanctis, sicut minislerio nostro eadem ca- credimus, redilu vestro, immodice tamen aitoniius
ritas, ita imperio vestro sequapolestas est. Ut taceam reddor abscessu : quod scilicet in ipso successurae
quod servus ipse, a Dominicolloculione digressus, prosperitatis regressu, advolvi genibus domini mei,
non debuit pro concitanda mihi offensa Viennensem permulcere osculis manus, et in saucto illo pectore
expeiere, qui illic positus intra Lugdunenseiu se sedem fidei nostrsc adorare non merui. Nec (amen
potuil Ecclesiam continere. De causa vero, in qua dicere audeam, istud mihi peccalo fraudanle ces-
coram examine celsitudinis vestrse callidus depositi sisse: ne divinaegratioequse milii taliter veslramprse-
negator arguitur, talis conscientia mea est, qualis sentit, reddar ingratus. Nam cum omnibus generale
Deo et vobis in omni actu meo el conversatione justumque sit, in glorise veslrsecuhum quod debemus
monslralur. Quanquam eliam me testante inierpel- ambire, illud singulariler accepisse me gaudeo, ut
lantis simpliciias, quae ul pii domni dicalis non de- cum pro effectuvoluntaium tenere secum a me ser-
vitarer operatione diffiteri, qui in ejus consola- vitii debitum impossibilitas non ferat porrigi, apud
tione volueram, siCbristum cogitare pularelur, pro- vos pietas censeat impendi. Sed ego solus damno
fiteri. Quod eliam praesenli testificationc de servis percellor, quoties consolationi mese interesse non
veslris, civibus noslris, aliqui cognoverunt. Pulsatis mereor: quoties accensus tribulationum sestus intra
autem laboriosisextra ordinem suum omnem parum me solum, a sermonis vestri refrigerio exclusus, in-
siabilis dicitur esse responsio. Utrum de me erit, cludilur: quoties mihi dolores internos medici illius
suggerat Deusvobis ; declaret et veriias; quia qui manus experla nonconfovet. Qniproiuendo inter lalia
castigatus a me, eo forte spirilu falsitatis irascitur famulo suo pielale siudens, virlute persistens, cum
quo conlra simplicem de depositi inficiatione menii- satis esset si favorem vellel offerre, laborem digna-
tur, licet Deo vobisque propitiis parum ad defensio- tur apponere. Sed prsesumo»majestaiedivina, hinc
nem stiam proficiente commento, dum se a me dicit respeclu mei sensibus veslris tenacius adhaesurum,
admonitum ne redderet, diffiteri non potest quod quo eum nobis amor catliolicae legis infudit. Sub
accepit. Quse professio sua, eliamsi censeatis quod cujus occasionis sanclo prsevenlu,tum penes vos im-
a Causam reddit cur scrvum depositi negatorem c Libera et ingenua professio. Principibus accepta
qui Lugduno Viennam venerat, Lugdunum ad disqui- jD feruntur bona ecclesiae,quse vel donarunl ipsi, vel ut
sitionem remiserit purgatque quod ille se ab Avito donare liceret, concesserunt, ex lege Constantini
dicebat admonitumne redderet.
b Solemni episcoporum more, qui et pro servis simo Magni. Habeal, inquit, unusquisquelicenliamsanctis-
calholicmvenerabiliqueconciliodecedensbonorum
apud dominos, et pro reis quibuscunque, miseris vel quod optavilrelinquere. Cod. Theod. deepiscopis,eic.
oppressis, apud judices aut apud principes enixe in- Delensionem qnoqmsbonorum subdilis suis omnibus
tercedere solebant. Ennodius in vita Epiphanii epi- principes cum debeant, prsecipuam debent ecclesia-
scopi, tum adliuc diaconi : Intercessionumetiam tunc slicis. In quo regum olim Francorum pietas eniluil,
ceriamina proludebal. Nam ubicunquepro remediis qui res et mancipia ecclesiaeeodemse loco ac res et
miserorumepiscopimiltebalur imperio, lanla exigebal . mancipia fisci habere in Capitulis suis professi suut.
bene/iciumarte supplicandi, ul sentirenl sibi in causis d Missa cum Sigismundus ad bellicam quamdam
profuissecomplurimi,ipsum per se episcopumnon ve- expedilionem se accingeret, incerlum quo et quos in
nisse. Plense sunt exemplis sanctorum anlistilum hostes. Quod vero illiim insinuat fidem calliolicain,
historiae, et illustre imprimis est S. Augnstini, cum cum haecscriberet amplexumjam fuissc, facil ut ea
pro circumcellionibus Donatistis, atrocia facinora quaesub finem epistolsede materia pretiosiorislrium-
confessis, apud Marcellinumjudicem, et aptid Aprin- phi sermocinaturum se pollicetur.ad homiliam allu-
gium proconsulem, ul citra morlis supplicium pu- dere videanlur, quam ab Avito in Sigismundi regis
niantur, intercedit epistola 159 et 160, qui et de in- conversione, sensuum suavitate plenissimam.etver-
tercessionumistarum aequitateac religione ambigeiili borum composiiione dulcissimain, ad oopulum habi-
Uacedonio accuratissime rescribit epist. 54. lam auclor est Agobardus.
257 EPISTOLA XLI. 258
possibileeril quemsuscepislisservum rejicere, quem A A quoe lanti muneris dono sol.i mereatur illustrari,
cognovistis dominum non amare. Quod superest, quod nondesit el reliquo orbi claritas sua. Siquidem
egressi felices, ite sospites, redite viclores. Fidem et occiduis parlibus in rege non novo novi jubaris
vestram telis inserite, provisionem divinam promit- lumen effulgurat. Cujus splendorem congrue redem-
lendo admonete, auxilia coeliprecibus exigite, jacula ptoris nostri nativitas inchoavit: ut consequenter eo
vesira votis armate. Dabit Deus ut bellorum tropaea die ad salulem regenerari ex unda vos pareat, quo
qucevobis ipse praesliterit, cujuscunque sermonis natum redemplioni suae coeli Dominum mundus ac-
obsequio sub materiaejus quem dudum exsequor, cepit. Igitur qui celeber esl natalis Domini, sit et
triumplii pretiosioris exaggerem. vestri: quo vos scilicet Chrislo, quo Christus ortus
et mundo: in quo vos animam Deo, vitam prsesenli-
EPISTOLA XLl.
bus, famam posteris consecrastis. Quid jam de ipsa
AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS a CHLODOVECO REGI. gloriosissima regenerationis vestrae solemnilate di-
1 Vestrse subtilitatis acrimoniam quorumcunque calur? cujus ministeriis eisi corporaliter nonaccessi,
schismaiumsectatoressentenliis suis, variis opinione, gaudiorum tamen communione non defui. Quaudo-
diversis multitudine, vacuis veriiate, Chrisliani no- quidem hoc quoque regionibus noslris divina pietas
minis visi sunt obumbralione velare. At dum status B gratulationis adjecerit, ut ante baptismnm vestrum
nostros aeternitalicommittimus,dum quid rectiunus- ad nos sublimissimsehumilitatis nuntius perveniret.
quisque sentiat fuluro examini reservamus, etiam in Unde nos post hanc exspeclalionem jam securos
praesentibus interlucenlis radius veriiatis emicuit. vestri sacra nox reperit. Conferebamus namque no-
lnvenit quippe lempori nostro arbilrum quemdam di- biscumque traclabamus, quale esset illud, cum adu-
vina provisio. Dum vobis eligiiis, omnibus judicatis, natorum numerus ponlificum,manu sancli, ambitiona
vestra fidesnostra victoria est. Solent plerique in servitii membra regia undis vitalibus confoveret:
haceadem causa, si pro expelenda sanilate credendi, cum se Dei servis inflecteret timendum genlibus ca-
aut skcerdoium horlatu aut quorumcunque sodalium put: cum 2 sub casside crines nutritos salutari galea
suggestione moneantur, consuetudinem generis et sacrae unclionis indueret; cum inlermisso tegmine
ritum paternae observationis opponere. Ita saluti loricarum immaculati artus simili candore fulgerent.
noceniem verecundiam praeferentes,dum parentibus Faciet, si quid creditis, regum florentissime, faciet,
in incredulilatis custodia inutilem reverenliam ser- inquam, indumentorum ista mollities, iit vobis dein-
vant confiientur se quodammodo nescire quid eli- ceps.plus valeat rigor armorum; etquidquid felicilas
gant. Discedatigilur ab hac excusatione, post talis usque huc prsestilit, addet hinc sanctitas. Vellem
facii miraculum, noxius pudor. De toto priscoeori- C vero praeconiisveslris quiddam exhorlationis adne-
ginis siemmate sola nobililate contenti, quidquid ctere, si aliquid vel scienliam vestram vel observan-
omnis potest fastigium generositalis ornare, prosa- liam praeteriret. Nunquid fidem perfecto praedicabi-
piaevestrasa vobis voluistis exsurgere. Habetis bo- mus, quam ante perfeclionem sine prsedicatore vidi-
norum auclores, voluistis esse meliorum : responde- stis ? an forte hiiniilitalem, quain jam dudum nobis
tis proavisquodregnatis in saeculo,instruiiis posteros devotione impenditis, qui nunc primum professione
quod regnalis in coelo.Gaudeat ergo quidem b Grse- dcbetis? an misericordiam, quam solulis a vobis
cia liabere se principcm legis nostrae : sed non jam adhuc nuner populus captivus gaudiis mundo insi-
" Francorum ad quem Theoderici quoque regis b Anastasium imp. Christianum illum quioein, sed
Ilaliaeduplex apud Cassiodoriimest epistola, libro u non salis ortliodoxum. Roraaevero et in ltalia rex
Variarum, 61, et librO nt, 4, sed utraque Luduinum Theodericus, el in Gallia Wisigothorum Alaricus, et
vocat. Prior autem huic nostroesuppar, Si lempus Gundobadus Burgundionum, Ariani prorsus eramv,
spectelui'; scfipta videlice1,post vicioriam Alamau- itemqueSuevi, et si qui alij jn Hispania ; in Germa-
liicaih, quae CMdoveo(idei Gtiristianseoccasio fuit, nia auietn etia Britannia, adhuc pagani. Ut non in-
elbaptismi, cujus hic pompam Avitus eleganlissime jurii sint, qui post Clodoveum,qui primus omnium
describit. Docet porro_,quod hactenus ijooralxmms, in Ecclesia catholicus rex fuit, regibus Francorum
in vigilia natalis Domini celebratum, non in vigilia primum inter Christianos principes locum vel hoc
Paschse; quod Hincmarus Remensis falso sibi et re- nomine deberi asseverant.
rum nostrarum scriptoribus persuaserat.
1Avitus bac epistola ClOdovei
jn baptismum gra- Chiffletius. Hac item de re verba facit Iladrianus
piiicc describens, haudmeminit ampullse coelitusde- Valesius tom. I Rer. Franc. lib. vi, pag. 260el seq.
missse sacro chrismaie oppletse, quo Clodoveusa » Francorura reges intonsos perhibent historici.
sancto Reriiigioperunctus fuisse fertur. Neque vero Gregorius Turonensis Hist. Franc. lib. vi, cap. 24,
ullam hujusce rei admirabilis mentionem factam de Gundovaldo: Hic, inquil, cuin nalus esset.inGal-
fuisse GregorioTuronensi, Fredegario aliisque vetu- liis, et diligenli cura nutrilus, ul regum istorummoi
slioribus Francorum historicis comperimus. Quo est, crinium flagellis per terga demissis,eic. Et lib.
quidem argumenlo negalivo utunlur nonnulli criiici VIII, cap. 10, de Clodevecho interfeclo quemdam
reccnliores ad hujusmodi prodigii veritalem infir- ista narrantem iuducit: Cumignorarem ail, quisnam
mandam. Verum his occurrit V. C. Dn. abbas de essel, a cmsarieprolixacognoviCltlodovechum esse. His
Vertot in disserlatione^ic inscripla : De la sainte consona refert Agatliias Scholasticuslib. i de Imper.
Ampoule conserveea Reims pour le sacre de nos et Reb. gest. Justini imp. pag. 14 edii. Paris. Qua de
Iiois. Exslal autemhsec dissertatio in Mem.de CAcad. re videsis Mem. de l'Acad. des Inscript. lom. VIII,
des Inscript. tom. II, pag. 619, iu-4. Disquisilionem pag. 487, 488, edil. in-4. .
quoque de AmpullaRemensiantea ediderat Jo, Jac.
 250 S. AVITIVIENNENSIS ,„ 260
nuat, lacryniis Deo?Unum crgo, quod vellemusau- A dens, quid assidue cuperem, vei cum possibilitas
gcri: ul quia Deus gentem vestram per vos ex toto pcrmitlit allego. Vos nunc clemenlissimo communi
suam faciel, ulterioribus quoque gentibus quas in principi quid vellemus asserite. Insinuate attentius
nalurali adhuc ignorantia constitulasnulla pravoruin obedientiaefamulalum, quem nunc in obsequio, sem-
dogmalumgerminacorruperunt, de bono thesauro per habemus in voto. Suggerileac pariter commen-
vestri cordis fidei semina porrigatis; nec pudeat pi- date, ab amatore vestrodomno etpatre meo imple-
geatque, etiamdireetis in rem legationibus, astruere tam, me inlercedente, principalis reverentisejussio-
partes Dei, qui lanlum vestras erexit. Quatenus ex- nem. Clicniis vesiri viri illustris Laurentii filius
lerni quoque populipaganorum,pro religionis vobis studio meo redditus addilur regioni. Miscramusdu-
primitus imperioservituri, dumadhuc in alios viden- dum in parente famulum: ecce adjicimus in filio
tur babere proprietalem, discernant polius gentem famulalum. Quo uno vobis directo, qualiler cum aliis
quam principem. Nulla igilur patria quasi speciali agatur advertite. Superest ut prsefatusmiles vester,
sede sibi vindicet lotisquos honorumgradibus attol- cujus proles et illicgratioevestroe porrigiiur, et binc
litis : constat vosesse, quocommunis uno solis ju- patriae reservatur, commendatusvobis sludio meo,
bare omnia perfruuntur; Vicina quidemplus gaudent ipse commendei quod vel de illius sobolisadeptione
lumine, sed non carenl remotiora fulgore. Quapro- B jam compos, velde istius quoenobiscumredit prospe-
pler radiafc perpetuum praesentibusdiademale, ab- ritate securus est.
sei.itib.usmajestale. Successusfelicium triumphorum EPISTOLAXLIII.
AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUSd CELERO
quos ner vos regio illa gerit, cuncla concelebrant. SENATORI.
Taiigil etiam nos felicitas : quotiescunque illic pu- Constatnon minus desiderii mei esse quam debiti,
.gnalis.,yincimus. Inter hseclamen catholicsereligio- utofficia quse merito inclytsemagnitudiniorbisdevo-
nis afjfectum.ser.vatin yobis cura miserandi: el in lus impendit, a me qui gratiseejusjam dudumvideor
apice reruui .preuiiumjgubernacula continenle, non obligatus, specialiusexcolantur : maximecum oppor-
minus eminel sanclitas quam polestas. Ex qua utique tunam nunc occasionem favor divinus obtulerit, in
factum est, ul d.irigi ad vos servi vestri » viri illu- qua imperio celsitudinis suaeplena meruerim devo-
slris Laurentii filium principali oraculo juberetis. tione servire. Quapropter culloris veslri viri illustris
Quodapud domnum meum, suse quidem gentis re- Laurenlii filium, quem ad mundumsuum dirigijussio
gem, sed miljiern yestrum, oblinuisseme suggero. reverenda prsecepit, magnificentisevestrae proerato
Niliilquippe est i.nquo servire non potest. Commen- largissimae sospitatis bonore commendo. Augete
dat directum: congaudiinisso, invidivosvisuro. Cui studio defensionis quod voluistis animo pietaiis. In
minus compulanduraest ad utililatem, parenti prO-C regione expeiit patrem, in vobis reperiat patcrnita-
prio reslitui, quam patri omnium prsesentari. tem. Tuimini etiam cttm prole susceptum.Qui vobis
EPISTOLA XLII. licet satis sit debitor per honorem, plus tamen inci-
ARAV1T0 iEPlSCQPO DICTATA b SDBNOJUINEDOMNlC S. piet debere per sobolem: quod per vos potietur pro-
c ADVITALIANUM SENATOREM. prii affectus solaiio, compensaturus erga vos affe-
Quanlum pertinet ad dignam judicii vestri inte- ctionis experimento. De ceeteroautem , quanium ad
gritatem, quoscunque honorum privilegiiserigitis, fidelesvestros pertinet, exspeetatamsemper cupimus
Romanos putare debetis. Ex hac crgo fiducia, non jussionem, oplamus obedientioefacultatem.Vos pro-
convenii nt ex toto creriantur absentes, quos etsi pilia divinitale praeslate, ulRomanam sub glorio.-.is-
patria separat, militia r.epraesenlai.Undequod solum simo principe nostro prosperilatem, in cujus aplce
valeo, sed utilitate officiianimumdevolionis oslen- digna honoris arce fulgetis, lam serenitaie sermonis
n fJe quo ilerum in duabus proximis epistolis. nus comes Areobindaetribuit, non Vitaliano. Qui
llunc ad palrem redire cum cuperet Anaslasius, mortuo landem AnasiasioConsianiinopoliab Juslino
Clodoveuminiercessyremadbi.buii, ut eum a Gun- revocatus, ac magister militura et consul colicga
dobadorepetere.t,>pudquem captivus obses, ui reor, •" T. Rusiico creatus, sepiiino mense sui consulatus vul-
prob patre tenebaiur. neribus confossus'in palatio interfeclus cst, indict.
i Sic et in epistola 84, sub nomiiwdomni regis xin, ut Marcelliuusidem nolat, lioc est anuo Cliristi
C. S., id est comitis Sigismundi. Sigismundienim 520.
d Eademinflexione
regis nomine dictalam , atque in ea loqui Sigisnmii- quaCeleri ejusdem fiiiuniepi-
dum, hinc apparet, quod Gundobadumpatrem suuin slola 55 dixil proCeleris, quod GreeciqunqueKiltpo;
vocat, a quo Anastasii, ut dicium esl, de Laurentii dicunl. Fuit hic magister bfficioniiii, notus expedi-
lilio implela fuerat jussio. Quare, si comilem iioc lione Persiea, cui, ut Procopius lib. n scribit, inter
loco dixit, ui in epistola 7 patricium Sigismundum, caeterosduces prsefuiiTWV h r.ulanw Tty.ynaToivap-
inter cseterosbonores quibus exteros rege.sornabant ^jjyof Kiltp. p.ayio-Tpov T»V
'Vmpjaiot. apyjiti ZKJEIVVE-
Roinaui, comitivam quoque defcrri solitam intelli- voti.ixa.o-tv. Notus ei discriniine quod adit, cum ad
geuduin est. placandiimpopulumTrisagii causa efferatum,missus
<=Patiicioli (ilium, Asparisnepotem, qui fideior- essit ab Anastasio, ut Marcellinuscomesiu Chro-
ibodoxse, synodiqueClialcedooensistuendsestudio, nico narrat, Paulo et Muschianocoss. Sed et consu-
ut auclor estVictor Toiionensis, linslem se Anasta- laiuin cum Venantio Liberii filio Celerem gessisse
sio palam exbibuit; et cum is de Trisagio insanirel, Fasli fidemfaciunt, et boriarumpartium fuissctesla-
pp> eo imperator acclamalus est. Theopbanes in tur, luin lloriiiisdaead Celereniepisiola 54, tumal-
Cbronico, TOVO^XOU y.!/j:aSoavzaii xai tera Celeris ipsius ad Hiirmisdamde p ice iiiter Ec-
Avao-Tu&L;),
•JD.OV «tTOVVTWV,
(ItXTdici §£ KUTWV
BlT«),iaVOll EUBVJftOUV- clesias composita.
rwvK\iTor.pv.rop«, quanquam lioc poslerius Marcellt-
 261 EPISTOLA XLV. 262
augusti, quam dignitatis vestraerescripto mereamur >TA_l sum, manum vestram, qua pius, paternam declama-
agnoscere. tionem, qua maxime, haereditariam benignitatem,
EPISTOLA XLIV. Scripsistis igitur, Christo proeslante, jam reduces,
VITUSVIENNENSIS EPISCOPUS a DOMNO SIGISMUNDO. . oinnia luta esse, circaque vos dignationem doinni
Si ut dignamini credere loqui possem, iinporiune ie regis Alarici illeesamct prisiinam permanere. Quan-
luin obstreperet Graecis auribus sermo Latinus. At ^t quam ego censeam, quod post quamcunque riuiatie-
cum in lin^ua nostra lioc magis abiturum sit intelii- i_ nem , gralia lalium personarum ita sine augmenio
gibile, quod minus fuerit expalitum ; in litleris quasis non redditur, sicut sine periculo non finitur. Volunt
perconservura meum offerri prcecepistis, possunl et enim quasi satisfacere innocentise lacessilae, lumque
viiia cum securitate diclari. Ipsi certe quid velimus us eligunt credidisse cum cernunl : et sic eis conscien-
dicere quocunque scrutenlur inltrprete, ego in affatu tu tia noslra sufficit, si scientia sua testis accedil. Ego
consuelo dignalione plus , si dici potesl, quam piis- s- lamen nunlio vestroe, imo noslrse securilatis accepto,
simi doinni cxperimento interpretaiile cqgnovi. De )e ecce Deo tesie loquor, in lacrymas mixlas laMiiiac
reliquo, Clirislus vobis pro perseveraniia gralise se prseteritorum recordatione prorupi. Animuin nam-
quam .peculiaribus servis servalis, vicem rependat.t. que, ul ait vesler poeta (/Eneid. n), subiit cari geni-
Quod- etiam in lioc ipso adolescente quem dirigitis I loris imago, ut memoria retractavi, usque ad noslras
is B
tale monstratur, dum coigiianies in neutro quidem m quamlibet dispari professione personas, quamdam
commi.dum, sed in utroque mercedem, quasi vobis is c parenlum communium sortem parililate laborum
nutristis filiu.ni, et quasi patri reddilis nutrilum. invidia exsequente perduci.llla tamen inDei nomine
EPISTOLA XLY. etiam nobis suppetit, quse illis consolatio fuil : quod
AVITUSVU3NNENS1S EPISCOPUS b VJROILLUSTBI loto aemulorum nisu, toto circumlalrantis undinue
APOLLINARI. livoris denle tentata , quotieseunque appeti visa est,
Diu est, si a.niverbo meo creditis, aut de affeclu lu criminalioni subjacuit familia nostra, non crimini.
mutuo digna senlitis , quod litteras aliquas vestri ri Quoniam si vos a patre vest.ro Archadio didicistis,
sumere desiderans, plus tanien officiimei offerre cu- •i- virum sseculomililanlem minusinler arma quam in-
piebam, quod injjersona vestra, dileclioni primum, , ler obloquia periclltari; nec ego paritm exempli a
deinde necessitudini, ardultiinum dignilati a me de- B_ Sidonio meo quem patrem vocare non audeo, quan-
beutur. Non semper debemus oecasionibus com- ;,. tum clericus perpeli possit nssumo. Quocirca illud
nieanlum solvenda committere : quia licet el ipsa sa Divinilas tribuat, ut nobis quain novum non est talia
nobis opportunilas portiiorum propter frcqueniiam m objici, tam nos nulla novilas merito faciat accusari.
debeat esse vdiiva, necesse tainen est ut illa sollici-;_ GC Scd desistat nunc Isetitiae lenipore, amaritudinis ex
tudo prseceljat, qusese appetitu pioprio, sine inter- opportunitate sermo perstrictus : quin potius ineptia
veutu alienoenecessitatis insjnuat. Hujus obsequii me ,e vacantis audaciae unde ridealis exliibeat. Ante ali-
obnoxium sciens, iulerc.ludi redhibitionem justam m quol menses dalas ad amicum quemdam communcm
injusto obstaculi praepedientisobice jamdudum laci- i_ magnificentioeveslroelitleras vidi, quibussalutatione
lus ingemiscebam. Perveneral quippe, non ad noti- j. prsefata, in epistolae declamantes parle succidua,
t am tantummodo, sed ad mcestitiam nostram, dis- s- scribebatis d placuisse vobis libellos, quos inter oc-
positi fumus incendii, quod sanciam ac simplicem n cupationes seria et magis necessaria conscribendi,
innocentiam vesiram, velut de effetis cineribus, con- i- nibilominus tamen de spiritalis hisloria; gestis eiiam
juralio procellosa ventis mendacibus sulflans, inn lege poematis lusi. Hic nunc nihil falso, nihil assen-
cassum movere teniayerat. Ob quam causam vere- !- laiorie me loqui, coram sinceritate vestra imprecor
bamur anxietatis vestrae sareinam voto libaminis is lestem Deum , tantum me tuo judicio delectatum,
aggravare, et moeroris augmentum pro consolatiqne ie veluti si auribus domni mei patris tui meditata con-
iransmittere. Sub hujus ergq aqibiguitatis nubilo lo fessus, cujuscunque laudis momenlo sub censore
confusa exspectalione peiidentibus , liueras vesiras;,, donarer. Primum namque gaudebam, quod sensum
serenitaiis prislinoe, pietatis evperlae, inqpinanti mihi
lii D
I veslrum huic liberius quam alteri pandebatis. Deinde
Doiis obtulii. Recognovi illic, qua satis deleclalus is quod agnovi, vos aliquod bonum de conatu fralerni

» Dictarat, opinor, Avitus nonjixieSigispiundi, i)on

n aut quae obloquia passus sit, quoerenduin esi. Nanj
solum superiqres litteras ad Vitalianum, sed proxi- i- de Sidonio ex ejus viia et epistolis patet.
. mas eiiani ad'Celerem. Ad bas ergo in Groeciam, ut lt d Placuisse Apollinari poeraatqm suoruni Jibros
Grsecisauribus obslrepant, abituras alludit, et Lau- l- gaudet, de quibus trepide in epistola 33 jllius judi-
reniii filium patri redditum gratulatur. cium exspectabat. Nec imnierito : Sidonio enim pa-
b Sidonii filio, si recte ad epistolam 22 conjeci-i- tre non indignus filius, ad guem scribens Ruricius
inus, cum is ab Alarico rege apud quem delatus fue- :- lib. n, epist. 2S, Cujus DOS,, iqquJi, esse filios non
rai, illnesagratia rediiJset. solum generositateprosapiw, verumeliam el eloquen-
c Mox, appeli visa est familia noslra. Tanta erat U lim flore, el onmi virlulum generc comprobqlis. Et
Aviti familiaecum Sidohiana conjunctio, ut eamdem m post alia : Quem si divina clemenlid usque ad hoc
faciat, vicissimque nqmina transferat el commutet. i. tempus superesse voluisset, sicui jam lum de veslra
Cur ergo Sidonitim patrem suum dicat Avilus, aper- r- imilalione Imlabalur, itq nunc de perfecliprieyauderet;
lum est, quia is paler fuit Apollinaris. Archadius is cum spem ad rem cerneret pervenisse,nec sibi \nf(d.erel
vero queni Apollinari patreni affingit, quis fuerit,'., mqualem,quein oplaverat esse meliorem.
S63 S. AVITI VIENNENSIS 264
operis non minus vellc quam credere : certe merilis A et linguarum mordaciumdons sibilantinus, blandi-
dictionis non quantum volebatis inventis, supplere menta venenaquemachinantibus, doclius post expe-
vos voto quod non poleralis implere judicio. Libel- rimenla non credile. Nec minus vos solertia faciat
lum tamcn amicus, qui ut pulo ad vos pervenire cautos, quam innocentia prseslat securos. Siquidem
fecit, non de librarii, sed adhuc ex noiarii manu, intercluso probis explorandi nocendiqueaditu, vel
adeo mihi inemendatum crudumque praeripuit, ul ob hoc gralius debetis debellandis eorum conatibus
nou facile denotes, auctoris magis scriptorisve viliis laborare, quod ultionem divinojudicio reservantes,
irascaris. Quapropter opusculum ipsum in membra- debellatis semper siatuislis ignoscere. Quanquam,
nis redactum, nec adhucquanla volueram correctio- ut supra jam fassus sum, non ex loto impunitus
ne politum,ne moram desiderio meo facerem, cele- abeat quem gloria lacessislis.
riter destinavi. Si revera non solum amanlibus, sed EPISTOLA XLVII.
et judicanlibus vobis placet, quoniam apud extraneos AVITUS V1ENNENS1S EPISCOPUS b VIROILLUSTU
forte non deerit quem audacis conatus langat invidia, HERACLIO.
abunde mihi sufficit, ut vos quod cupio senlialis, Dum incessabilis de amicorumfide ac salnle cura
quia sicut non minus ad meam quam vestram glo- mihi est, nuper prosperitatis vestra. inter prima
riam pervenit, communis Sollii opus illustrare : iia B sollicitus agnovi, quod cum familiari catholico epi-
vobis, favente^Curislo,militari actu magis magisque scopus lacere non debeam : fruclum tamen in vobis
floreniibus, si in minimis sublilius aliquid dignum mercedis taliter acquisitae, non tam verbis valeo
Icctione confecerit, eliam sine me quodcunqueAr- exaggerare quam gaudiis. Nam nisi vos a praeconio
chadium non puderet. vestro mainrilate senatoria temperatissimi pudoris
EPISTOLA XLVI. frena cohiberent, effectum cerlaminis gloriosi
AVITUS VIENNENSIS a
EPISCOPUSVIROILLUSTRI forsilan lingua digne laudaret apud proprios, quoe
APOLLINARI. mirabiliter convincit adversos. Habuistis igitur, ut
Communi quidem sed veraci sermone vulgalum audio, cum rege tractatum, de quo, quantum com-
esl, quod sesemutiioe dilectionisinluitu concordau- peri, quia non se ducebant lenibus, transistis ad prae-
lium cernunt molus animorum. Patet namque , lam lium. Discussus est nutu divino, qui ccclis dudum
miam nobis solliciludinem nostri esse, ul lilleris notus, jam et hominibus appareret religionis asser-
quas harum porlitor fiiius meus altulit, ante si bene lor. Os saecularis eloquentiae pompis assuctnm, et
ineliamini responderem, quam venirent. Namin pa- fluenlis exundantibus Romuleoeprofunditatisirriguo,
gina famulatus quam per meos ex causa direxeram, alacritale debita missam sibi de supernis materiam
et gaudium de vestra prosperitate conceplum plus i_ dignaedisputalionisarripuit : et facundiamqusecum
affeclionibusquam sermonibus exbalavi, et necessi- inlerfuit, aut describendi mundi jucunditatibus, aut
taiem uostram palrumquecommunium, mixta lacry- regalium triumphorumprseconiispatrocinabatur, ubi
mis exsullatione perslrinxi. De csetcro autem, tri- primum melior pars poposcit, astxuendaeveritati
bual diviiia miseratio, quse spem reparandaeprosa- servire non puduit. Itaque sictit alias laudandoregem
piae in personse vestrae honore constituit, et secu- reddidistis Csesariquod Coesariseral, ila iiic ut red-
'.uise"posteritalis noslroe le uno genitore etiam nos deretis Deo quae Dei sunt, nec Caesari pepercislis.
paues esse concessit, ut calcatis jugiter, prospe- Quapropter habet hic in vobis, etsi non sequilur,
rante successu, inimicorum conjuratione et perli- potestas regia quod miretur, quse se aliquotiesde-
dorum livore, primus viclorise veslrse gradus sit, clamanlibus vobis, nunc evidenlius sentit ornatam.
inlegritatem in conscienlia reponeie, secundus cum Siquidem nescire vos assentationis illecebram, cnm
discutilur in audientia comprobare, tertius crimi- res admonuit, etiam resistendo ntonstrastis. lllos
iianlibus post sententiam pepercisse. Torqueatur igitur denotet sapientia potestatum, facile humanis
animus etiam pro indulgenlia sibi collata hoslis op- fidem posse mutare, quos divinis vident terrena
pressi, ct duplici noslro bono, suppliciosuo, cum praiponere. Cseterumcognosciin promptu esl, custo-
vos gemuerit non posse decipi, dolcat posse mise- ]) dem primarum partium etiam quse sunt residua ser-
reri. Sic potestati veslraead hoc tanlum redditus ne vaturum. Hsecigilur dictasunt cum de sseculariparle
periret, dum oblatae ultro veniae amarus irascitur, tractamus. Si vero ad sacerdotum causam venilur,
vitaequodamiuodosuaeinvidere cogatur. De reliquo, quorum adhuc non augetis scholam, sustinetis inju-
domine semper piissime frater, cura pectoris mei, riam, atque ornandamcontubernio prius informatis
roinpa generis tui, fer paulisper trepidantem frater- exemplo; quis horum vos, quis, inquam, nesciat, ad
liae admonilionis inepliam. Cavele attente a malis, certamen bujus spifilalis palsesliae,non rudes aut
a Eidem Sidonii filio, de re eadem, id est, de pro- tholicsecoram Gundobadodefensione, episcopalem
spero exitu discriminis quodutapud Alaricum regem calhedram vaticinatur. Quodsi vanum auguriumnon
adierat: monetque porro, inimicorum dolos et fuit, lieraclium hunc opinor episcopum illum Trica-
in.-idiasjam experlus, eas diligentius caveat in ,po- stinensem, cujus nomen in conciliis aliquot subnoia-
sterum. lum cernimus, ut in Carpenloratensi et in Arausi-
i) Senafbri, non in Ilalia, vel in Graecia, ul plen- cano, el Vasensi n, ac denique in iv Aurelianensi.Ad
quesuperiorum, sed in Gullia, el in aula regis Bur- eumdem scripta ilem epistola 86, cui subdira est
gundionum, nobili oratori, cuipro suscepla lidei ca- ipsius responsio.
 265 EPISTOLA XLIX. 2G6
ignaros legis, sed sub longosalularium medilationum l|_ vacuam, veleri oblitlerata, quse ita se circumductis.
gymnasiopervenisse? Quocirca novum sit aliis, vos irridebat erroribus, ut salva respondenlis liberlate,
necessitalembelli hujus a perfectione virtutis ordiri; proposilionispravitas exilum non haberet, et ex pro-
ego auiem in cujus animo carilatis arc.m tenetis, priis instrumeniis in jugulum suuni resistenti arma
jam dudum incunctanler agnoveram, ad catbolicos suggererei. Quid mullis? pagina quse !egi coeperat,
sensus intuendos per studium, tuendosque per ver- ad silenlium conferre se maluit: ut omnibus proba-
bum, probato in vobis devolionis ardori non tam biliter innotescal, quam sit divisa, quam facilis,
desideria deesse quam tempora. Quapropler famulatu quam spernenda persuasio, quaeexcogitalis multipli-
salutationis oblato, pastu quo menlem veslram jejuno cibus argumentis divinseinstructionis inopem turbare
corpore saliastis, significans etiam me refectum, non valuit. Haccitaque replico, ut quidquid est quod
unde paucula baecsaluritalis mesegralulatio eructat, in causa Dei placeat, vobis procul dubio senliam
Deum quod restal exposco, ut cui prsedicatoris offi- ascribendum. Enimvero in propalulo habetur, quod
cium jam imposuit, honorem subjungat, et quod me sic olim collocutionis vestrse lima componit,om-
exercelur aciu, ostcndatur ct habitu; nec docilem nisque in commune prsedicationumvestrarum cullus
sed doctum, nec discentem sed doctorem cathedra inuberat, ut sedes illa cui vos conlulit cceleste judi-
suscipiat. Iu qua, velut triumphatore conspicuo ser-1 Bcium, multum administratori muneris proeslitisse,
tis gloriseviclricis evincto,inter acclamantumgaudio sed non minus in administranlis persona meruisse
consonas voces, quantus in clypeum assurges, eiiam videatur. Incumbe ergo orationi, domine pectoris
nolens astipuletur hostis expertus, nunquam inven- mei, el auxilium Dei, quantum pro te lam pro omni-
lurus quod dequalilate meriti contradicat, sed habi- bus, sicut facere consuesti, pitis et pervieax tutor
lurus semper de praeliiinsequalitate quod timeat. implora, ut fidei murus nulla oppugnatione quasse-
EPISTOLA XLVIH. tur. Procurandum aulem est ut filios alumnosquo
RESCRIPTUM VIRIILLUSTRIS HERACLII. tuos vulgala indesinenler casligalione tuearis, et va-
Utinam milii subinde contingat ut alloquii vestri lidissimisdoclrinas armis, sicut legimus, tecum vin-
fecuuditate augear, eruditione corroborer. Duplicis cere cogas.
siquidem gtoriaefructus tali succedit evenlu, dum et EPISTOLA XLIX.
fides tepore marcida ferventis hortaminis calescit AVITUS VIF.NNENSIS EPISCOPUSa VIUOILLUSTRI
affatu, et ingenium naturali paupertate jejunum ANSEMUNDO.
perspicui cultoris ope ditescil. Undesi dignamini, Plurimum miror quod persona pro qua intercedere
comitantesalulalionis officio,maximas gratias referre dfgnamini, mihi Lugduni posito sola negaret crimen
praesumo,quod responsio mea apud principem ha- (C quod universitas conclamabat, et post ad hoc resipi-
biia, el ad vos ut indicastis rumore perlala, compe- scendo pervenit, ut vobis pro venia supplicaret. Quod
tens judicium, non ex meo ore, sed ex vestro amore si simpliciter pelit, constat hominem etiam reatus
promeruit. Quanquam prsecellenlissimus princeps, ordinem confiteri. Quocirca licet in omnibus causis,
cum sil ad invenicndum igneus, profluus ad dicen- pro dignalione quam mihi impendilis, liberum non
dum, ila sensus scrutatur humahos, ut semper con- babeam aliud facere quam jubetis : non possum la-
venlibus mitissimo pareat audilu ; lamen laborismei men, quia sic vobis visum est, reraissurus nisi prius
seriem amputato sequore prolixitatis insinuo. Labo- exaggerare quod doleo. Scit enim pietas veslra, et in
rem inquam dico, quia procellas inopinatis flalibus ecclesia legi frequenler audivit, in ipso adulierii malo
irruenles imperilus naula vix sustinet. Ergo cum, quantos Scriptura divina gradus exprimat. TJrimo
Dei beneficio tandem cessante tsedio, tranquillilas fornicandi lapsu peccavit, qui feminam conjugio ca-
publica rediisset, quasi mutatis diucaslris deslinatum renlem libidine inflammalus appetiit. Secundo quo
cerlamen inveni. Semper enim ignavas imbellesque pejori, qui furlo super cuncla damnabili simplicis
personas petulantior conflicius aggreditur. Primum tori pudicitiam violavit. Cumque nihil gravius hac
quidem e diversa parte proprii luclaminis [sermo injuria bumanus animus putet, vos conjicite qualiter
1 coelestis justiliae castitas moveatur, b si sponsam
prselusit.Deindevelut ab insidiis repentinis lustisest D
vomitus transmarinus. Denique incidi in chartam Chrislo devotam, et in sancti allaris thalamo benedi-
a Nomen hoc vero plane Celticum, ac fortasse hoc petitionesaliquas, quisquamconjugia sortialur. Quod
loco Rurgundicum: cujus generis inter comiles qui si contra interdicla quis venerit, et sacerdelem suum
Burgundionum legibus subscripsere, Aunemundus, audire neglexerit,et in prmsenlia communionecalho-
Andemundus, Fredegundus et Godemundus. Anse- licmEcclesimhabeatur exlraneus,et in perpetuumana-
mumlo eidem inscriptse sunt etiam epistolae71, 72. themateferiatur. In Turonensi denique n, canone 20,
b In eos qui sibi sacras virgines in malrimonium similiter statutum, Ut nullus sacratem Deo virgitiem,.
jungunt, Gallicanorum anlistitum, ne alios memo- qum in hohorem Christi vestemmulavil, aut raptre,
i rem, apertae sunt sententiae. In concilio Turon. i, aut compelere, aut sibi conjugio sociare prmsumat.
can. 6 : Qui se sacralis virginibusper conjunclionem Quod si pasloremsuum audire, et se de velitoconjugio
nefandammiscuerint,vel propositumprofessmreligio* separare despexerinl, perenni excommunicationedam-
nis dereliquerinl, utrique a communionehabeanlur nentur. Hacteuus leges ecclesiasticse.Nam jure civili
alieni: quia si quis lemplumDei violaveril,disperdet etiam apud nos, qui sacratam viiginem sibi in malri-
illum Deus, donecresipiscentesad auxiliumpamitentim moniosociarat, capilali senteniia feriebalur, ex Clo-
revertantur.Et in concilio Parisiensi m, can. 5 : Sa- larii II regis constiluiione, quae inter concilia Gallia.
cralarum virginumnequeper raplum, neque per com- subnexa est conciliov Parisiensi.
PATROL.LIX. 9
«67 S. AVITI VlENNENSlS 2G8
ctione dotalam, ut nihil amplius dicam, vel petulau- A peperisse jam doleo. Et quidem mihi hsec paucula
ter aspexerit. Audio tamen dicere juvenem ipsum, error extorsit. Sed vos quibus summse polestatis
nonse virginem temerasse, cujus lurpibus votis prior privilegio major faculias suppetit castigandi, homi-
multorum camalilas sit abusa. Quapropter, cum reum netn violenlerarguite.Conciliationem illi meam, quia
facinoris manifesti, nisi satisfactio sua et interces^io ita prsecipitis, indicate : meque, ne malum hoc vel
vestra nonliberet, dici non potest quanium miserum mandatis aut nunliis renovelur, curaturum esse prae-
sit, pro reconciliatione sua aliorum crimina confiteri. dicite : ut ei, si non corrigendo per voluntatem,
Accuso in hac parte nostri temporis negligentiam certe vel per cuslodiam reprimendo, saltem facultas
sacerdotalem. Non nos isla perquirimus : offert se culpaepossiterui, si pcenitentiaesaiubritas non possit
nobis inexplorala criminum magniludo. Quis in ma- persuaderi.
lis socium quserat? quis in aliis maculis se inserat ? EPISTOLA L
Atque utinamet ipsius vel sic se leniperasset obsce- AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS c VIROILLUSTRI
MESSIANO.
nitas ut lateret. Deindeex duobus eligat utrum velit. Maximusdesiderio nostro cumulus.optala gaudio-
Si primus in puellam carne peccavit, adhuc exspe- rum ubertate confertur, si magnificuravestrae piela-
ctat quod prsodicit Apostolus : Si quis templum Dei tis statum florenti prosperitate pollentem avida solli-
vioiaveril, disperdet illum Deus (I Cor. m, 17). Si B eitudinis nostroevola cognoverint, quiahocprofecii-
autem corruptionem quam non inchoaverat, gravavit bus nostris compendio indubise felicitatis accrescit,
augmento, quid exCogitari turpius, quid horribilius quidquid emineniise vestrae coelestiumbeneficiorum
potest, quam ut illum nec hoc prbbiberet a mere- pielas diffusacontulerit. Namineo melimur felicibus
trice, propteraquod solum Deus separari virum incrementis nostrorum propagationem successuum,
permiltit a conjuge ? Nec solus, si respicitis, ex hac inquo actionis vestroecrescit sine fine suffragium.
parle commoveor. Gemum religiosi parenles scelus Quapropter honorificum salve persolvens, rogo quod
admissum, et quasi perditam prolem lugentes, orbi- si, ut cupimus, felicia erga vos cuncla geruntur, ma-
taiem in planctibus profitentur. Quid de matris hioa- gnitudo vestra occurrentis paginse elocutione perdo-
stitia loquar, quam prsedictijam dudum mariti omni ceat.
morte delerius lurpts vita viduavit? Et quanquam EPISTOLA H.
coitu moveri solilus, tamen patienter baec tulerat, AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS d VIVENTIOLO
RUETORI.'
filius sine pietate, maritus sine sobole, pater sine Audivi quod in homilia qua nuper ad populnm
haerede: el nutrilum insuper ejus studio quamlibet Lugdunensem in dedicatione basilicoevideor concio-
ortum ex generosis adulteris nobile malum; sic ta- natus, barbarismum me incurrisse dicatis, palamsci-
men quod in desiderati nativitale porteriti, non est - licet castigantes quod publica oraiione peccavenm.
augmentum prosapiae,sed infamiaedocumentum. Et Fateor istud poiuissecontingere, praesertim mihi, cui
quidem salva quam mihi Deus in vobis praestilit de- si qua in annis viridioribusfuerunt studia litlerarum,
fensione, plus culpam prsefati quam pcenitentiam omnia fert oetas (Virg. ecl. 6). Ambieram tamen hoc
perlimesco. Sed rogo ne irascatur ista dicenii. Spe- ipsum a vobis coram positus audire, elsi jam sciendi
culator sum, tubam teneo, tacere milii non licet. in me facultas minuitur, Sed quiavosaJjsentes dicer.e
Atque utinam peccans humano animo fuerit, cui so-- comperi, quanquam absens respondere curavi. Igitur
iitum est labi per facilitatem, et per saiisfaclionem culpasse vos ferunt, quod Votitur media longasyllaba
reverti: cseterum iracundia calere, tumere superbia, dixerim, Yirgilium in hpc verbo scilicet non secutus,
lascivia felere taurinum est. Quocirca licet diversas qui syllaba ipsa correpta usus est dicens vi potilur
in me iterum ffammas evomat, et b ad Romansefof- (jEn. m). Sed istud remissibile est poematis necessi-
sitan Ecclesiseaudientiara vocet, et si adhuc placet, tale, quod in opere suo soepe invenimus Virgilium
etiam filios habere me dieal, nec minas suas assen- praesumpsisse, ut scilicet melri legem, ticubi opus
tatione placabq, nec latigaiiones itinerum verebor, est, barbarismo conlentus expediat, et byllabarum
qui civicis criminibus in patria plus fatigor, nec naturam cerlis quibusque locis artem minimesecutus
multos filios habere me negabo, qui unum ex eis V invertat: quale est illud, Non erimus regnoindecoret
a Hinc patet persuasum adbuc illis temporibus in c Messiani per haectempnra dno prseler istum in
Gallia fuisse, propter fornicationem separari vjrum Galliam noti. Unus Aviti imp. patricius, quem Rici-
ab uxore, et aliarn ducere, Chrisli. permissu licuisse : mer, cum Avilum Placentiaespoliaret imperio, e vila
quod ex concilio quoque Veneticocanoue 2 manife- sustulit; alter S. Csesarii episcopi notarius, postea
slum e-^t : Eos qui relictis uxoribus suis, skut in presbyter, qui una cum Stepliano diacono posierio-
Evangelio dicilur, excepta causa fornicalionis, sine • rem ipsius vitse librum cnnscripsit. lnler utiumque
adulterii probationealias duxerinl, staluimusa commu- hic nbster, omnibus anliquior Messiauus proconsul
nione arcendos. Africsepost consulatum Bautonis, de quo S. Augusti-
h Quod in Gallisequoque provinciis usitatum docet nus libro i contra litteras-Petiliani cap. 23.
Leo Magnus, ad episcopos-provinciae Viennensis. d Refellit hominis imperili insciliatri, qui viliosum
Nobiscum,inquit, vestra fraiemilas recognoscat,apo- Avilo accentum objecerat in homilia quam Lugdurii
slolicamsedempro sui reverenlia, a vestrmeliam pro- in basilicoededicatione pronuntiarat. HomiliaIroecin-
vincimsacerdolibusinnumerisrelationibusesse consul- leriit. Laudat vero etiahi Fausti Reiensis epispop{,in
tam, et per diversarum,quemadmodumvelus consue- ejusdem ecclesioeLugdunensis dedicalae festis prae-r
ludo poscebat,appellationemcausarum, aut retractata dicationesSidonius lib. n, epist. 3, quaeipssepaiitO)'
aut confirn.atafuissejudicia. interierunt.
209 EPISTOLA LIV. 270
(__7H.VII),vel Fervere Leucalem(jEn. vm), vel illud, _\. quisitum diligentius reperlumque pandatis : quod
Namqueut supremamfqlsa inler gaudia noctemEge- sine argumento artis, IICGoratorio, invenietur pater
rimus (JEn- ix). Nullus lilteratorum inficias ierit, et communis filius, quorum ingenia mallem pra_senti
productas naturaliter pepultimas syllabas ab ora(pre lempore ut primus quam solus imbueris, hoc uno
ponendas. Virgilius usus licentia poetarum, gecunr tantum vitio esse.contentus. Qui tamen ex illo quo
dum ea qusesupra diximus, corripiens mediam sylla- profluitis uberi fonte doctrinsejam nunc inter initia
bam prsesumpsit, id esj, polilur. Quod yerbuip, se- sua non minus quani lilteras bibant, quod amicum /
questrata paulisper pqetica libertate, artis potius lege altraheie magis studiis quam delrahere, et oratorem
tractemus. Commune yerbum, lempore. praesenti, eloqui potius quam obloqui decet.
nuinero singulari, personaeprimoc potiqr, secundoe a EPISTOLALII.
personse longa media potiris; reslat nuup personae AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS b VIVENTIOLQ EPISCOPO,
leriise, id est polilur, similiter longa sit necesse. Festivitati sanctse cumulus, quam prqspere vegtra
Sicut dicimus, sortior, sortiris, sortilur : sic tem- intercessione
transegimus, caritatis apicibusquqs di-
pore praeterito perleelo, primae, sepunda., tertiae rexistis accrevit: el ob id mullipliciter reddidit lae-
personse, potilus sum, es, est: sic imperaliyo mpdp, liores, quod Ecclesiam quse
ad secundani l ubique una est, unilas
lempore praesenti, perspnam pptire, cpmplectitur gaudiorum. Tribuat C.hrjg(us,ut sicut
sicut soriire. Simililer oplativompdo, tempore prse- anno desideria. noslra felicibus co.mplestis
prsesenti
senli et prseterito imperfecto, sub lotis tribus perso-
indiciis, ita quoo,ue tempore secqiqrp visitalionem
nis, oequesyllaba producta, utinam potirm', polireris, semper optandam Viennensi Ecclesix
cpnferatis.
potiretur. Caeterum]si lertiae perspnac u.tpp.fiturbre-
vem ponas, idem facere cogeris et secundae, ut potiris EPISTOLALIII.
dicas: quod ulique ab qmni exeniplo atque usu inte- AVITUS VIINNENSIS EPISCOPUS c GEMELLO EPISCOPO.
gritas Latinitalis excludit. Ecce verbum pro quo a Litteras bealitudinis vestraequas diuturnitas tera-
robis repreliensus fueram, dequa audeo rationeniu- pnris fecerat desiderabiles, vicina feslivilas reddidit
tuari. Nunc autem, honorilicum salve persolvens, 'gratiores, quam in Dei nomjne prospere celebravi-
impensis precibns, quaesout, quia ego amiciliaejure mus, el a vobis commodetransactam esse gaudemus.
quid mihi videretur slylp paginseliberioris expressi, Oraie illud semper Ecclesise catholicae sanctorum
vos quoque ad vicem, sublato, ut supra dictuin e$t, suffragio provenire, quod Divinitas regulse novit ac
Virgilianoeauctoritatis expmplo, quem yel ob.hoc in paci, salvain oiiinibusfraternitatiscaritalecongruere.
barbarismorum ustirpatione non debenius consequi,
licet idem Virgilius (Mn. vi) poliius yel politi pro- 'C EPISTOLA LIV.
ducte posuerit, sicut est illqd auroquepoliti; yos milii AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS APOLLINARI EPISC0PO.
rationem quam sequi debeam, rescripto exponenle Post sancta dominicse Nativitatis officia quibus
tradatis. Aut si certe sciscitau.eui testimonii cujus- segerriinns et vere plus quam fessus inlerfui, quod
cunque eligitis docere compendip, sperp ul de priscis mihi post Deum primum ac singulare est, nuntium
magis oratoribus quos discipuUsmerito traditis, per- vestrum exspecto; quem si meruero sunfere, quoe-
" Sequenles aliquotepistoloeexgenere sunlearuni triarcharum. qnibus proximi Paschse diem caeteris
per quas episcopi olim, solemnissimisdiebus Natalis ecelesiis denuntiabant. Sed illae Paschajes idep ap-
Dominiel Resurrectionis consalutare se invicem, et pellatae,quia de die Paschaeomnes : has vero partim
quam prospere festivitaiem celebrassent, nunliare etiam Nalales dicere licuit, quia per utramque festi-
solebant.Hujusmodicomplures inier Tbcodoretiepi- vitatem mil.ebanfur, ul in Natali Cbristi epislola S4
stolasin lucenTnuper etlitas passim aspersae legun- et 56 Aviti, in Resurrectione 58, 63, 64 Theodoreti.
lur, quaemorem hunc morisque causas, mutuae .ci- b Lugdunensi, cui adliuc presbytero episcopalum
licet benevolenliaecarilalisque studium, reprsesen- auguratus est Avitus epistola 17, Lugdunensi catlie-
lant: ut epist. 4 : 'EopTaa-Tir.ots O-UVYI-M? drae prsefuisseostendunt conpilia quibus subscribil,
y.iy_pnp.s.Qc(.
: Festivas de more litleras scripsimus. Et D Epaonense et Lugdunense sub Sigismimdo. Quam
'jpap.\i.v.a-i
epist. 5 : Tvt 5>-).-«_
TOi-ETpov v.aTa.vofiovTi.? exquisitse autem doctrinse vir fuerit, ex Agobardo
ET-VOf-.sv,
_Oj3T>?.: Amicilimofficiofungimur,ut festi lex postulat. diseimus in libro de Judaicis Superstitionibus. Yiien-
Et epist. 26 : TO.TO ya.po Ti.. iopT$sr.ai6 T«?ayaans tiolus, inquit, EcclesimLugdunensisepiscopus,cujus
Tr«pco..).£i..Tc.i
v6(_o?: Hoc enim ei fesli et carilatis lex "dcctrinmfuerit, non solumipsius, sedel alioruty de eo
suadet. Deniquehoc unum illarum fuil argumentum, scripta lestantur.
quod ex epislola 56 videre esl, quam iniegram, quia c Vasionensem episcopum fuisse docet ejus sub-
brevior, subjicimus. EOPTA_.TI.-H. 'kr.p.atztph er._T« scriptio in concilioEpaonensi. Utdiversum autem ab
THSWirvj;"jsa. y^alsTzSig V.VTTI
Tcpov§aXiet TCO \oyia-p.o), eo Gemellocredamus, quem in eadem provinciaprae-
TOV Se T)?.-O/.T>..Tt\npacai vof.ovU7..),«6ovSir.atov. fcctorum vicarium vidimus in epistola 52, facitquod
AiiTiy.a yovvv.aiTOI.r-jpap.u:aui
y.iy^piip.ai,x«r TYIVevkv. in ea synodo quaepaucis pqst annis secuta esi, vete-
SECCC-.
o-ouTrpoa-fOiyyouat,r.ai rvs urji-ivns.KTIVW TO ranus episcopusjam erat, principenique inter colle-
Xpios- Urget quidem adhuc .??_trislilia, el mentem gas locum obtinebat. Qua etiam de causa bo.c loco
graviterconcutil:altamendieifestilegemimplerejvstum Apollinari, Viclorio, Clautdioet Gregqrio anteponi-
exislimavi.Nunc ilaque, el scribo, el reverenliamluam tur, qui eodem ordine in eadem synodo subscribunt.
saluto, et caritalis debitum exsolvo. Ex his palet, Apollinarem Valentinuni ppiscopurano.vimusex epi-
-ofTKo-TtxKf, hoc est festiyas sive festales, ex eo slola H, Victorium GralianopoJitanumex 16. Clau-
dictas, quod festis diebus scriberentur : quo modo dius vero ct Gregorius, illustris ambo noniiiiis et
apud Alexandrinos,O/-T«O-T.).K- ilem nuncupataesunt famae,aller Vesunliiiam rexit Ecclesiam, alterLin-
episiolaePaschales, Tlieophili, Cvrilli et aliorum pa- gonensem.
271 S. AVITl VIENNENSIS 272
cunque illa qua dignus sum fuit, ul ego confido tem- A videtis ad mei solius perlinere dispendium, quod ne-
perabilur, ut vos meremini deiergeltir asperitas. queo implere praeceplum. lla namque apud nos per
EPISTOLA LV. momenla singula potcsiatum speratur advenlus, ut
AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS VICTORIOEPISCOPO. nisi illis venienlibus prsesens esse curavero, ab eis
Prospera Deo propitio festivitatis exordia, quia ob- qui solent jn nobis eiiam leviora culpare, quamlibet
linueratis suffragio, visitastis aflectu. Nam dum el simplex abscessus meus, non solum negligenlise, sed
curam patri solilo geritis, et de incolumilate vestra etiam contumacia. depuletur. Quapropter, communi
qusevotis conveniant nuntiatis, quod gaudemus offer- necessilatc perspecta, impossibilitali meaeclementer
lis, et quod debemus exigilis. Tribuat Chrislus hujus ignoscite, et ut desideriis nostris, si non jugiter, vel
ipsius pielatis ac dignalionis veslr» uberem commea- interdum satisfacere possimus orate.
tum, in quo a vobis munere magisterii geminati, et EPISTOLA LIX.
persollicitudinis beneficiumconfortentur senes veslri, VIVENTIOLUS AVITO EPISCOPO.
el per caritatis exemplum posteri doceantur. Ad similitudinem divinae(benignitalis deliberalio
EPISTOLA.LVI. veslra cullorua. suorum petitionibus tempefetur, ut
AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS CLAUDIO EPISCOPO. in solemnitale sancli Justi plebeculam suam aposto-
Pro consuetudine desideria nostra votivis indiciis Blatus vestri visitatio benedieat.
pietatis sludio cumulatis; quorutn visilatione suscepta, EPISTOLA LX.
Naiivitatis dominicaenobis fesla prosperilatis veslrse AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS VIVENTIOLO EPISCOPO.
geminantur augmento. Pro qua gratia quam erga nos Ad firmitatem promissionis divinae,sit quod antea
beatitudo vestra assidua dignatione multiplicat, prse- concessistis Est, Est, quod postea repetistis Non,
sentiam vestram succedenlium annorum numerosi- Non; quia si bene occupatione proesentium qualitas
tale Divinitas propitiata longsevitet. perlractatur, conditionem inter voshabitam, eliam
EPISTOLA LVH. si (unc non debuisset interseri, raodo specialiier
AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS GREGORIO EPISCOPO. deceret impleri.
Magnse quidem et nimis admirandaesunl deliciae EPISTOLA LXl.
quas misistis, copia, lempore, dignitate; sed tamen AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS b C0N6TANTI0 EFISCOPO.
affeciui, pielali, sollicitudini non sequantur. Per quaa Litleras sanctilalis tuse in Pascha quidem, sed
probatur, non tam dignatio vestra nobis quam prse- non paschales accepi, nihil utique de caritate aut
sentia defuisse. Expedita est suffragiorum veslrorum sollicitudine praeferentes; sed quibiisjubebas ut fra-
prosperitate festivilas: cuiquantum accessil corpora- trem el consacerdotem nostrum Candidianum, quem
lium, lantum a consuetudine spirilalium defuit epu- C ego quasi peculiarem commendavcram, non solum
larum: quas mihi Deus si in futuro tribuitcommeatu, ad clericorum , verum etiam c ad laicorum audien-
sicut nunc per vos transmittere, ita tunc vobiscum tiam desiinarem , a quibus conslat .diaconum ejus
exbibere dignelur pro civili causa servili custodiac mancipalum. Et
EPISTOLA LVIH.
a ideo, si censetis omnia de clcricis veslris laicprum
AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUSVIVENTIOLO EPISCOPO. testimonio credenda, rescribiie. Consequens erit ut
Nisi frequ.nler vota communia peccaiorum impe- dum ssecularium notitiam ex omnibu ''uoe in rumo-
direnlur objeclu, jussioni consuetudinarise carilalis rem veniunt consulamus , clericorum libertalem
solito volueram parere servitio. Nam cum feslivitali prodamus. lllud tameu quasi amor tuus suggercre
vobisque occurrere duplicis compendii res fuisset, ac monere prsesumo, d ne propler leves causas, et
a Invilatus ad Lugdunensis ecclesise festivitatem ut anliquam visitandi nos consuetudinemrepelalis.
excusat, quod Vienna propter advenlum principum b Duo hujus nominis episcopi sub hoc lempus con-
abessenon possit; eodemque spectatet sequens epi- cilio Epaonensi subscripserunt, unus Octodorensis,
slola. Nam S. Justi solemnitas Lugduni celeberrima : alter Vapincensis. Quorum alteri quin ascribenda sit
de qua et Sidonius lib. v, epist. 17 : Conveneramusnepisto'a dubium nonvide.ur; utri autem incertum.
ad S. Justi sepulcrum; processio fueral antelucana, •u c Clericorum quippe libertati repugnat, et anti-
solemnitasanniversaria, populus ingens, quem capa- quissimo eorum privilegio, quod a Valentiniano Cse-
cissima basilica non caperet. Hoc vero ad aliud perli- sare post exstinctam Joannis tyrannidem renovatum
net genus epislolarum, quibus solebant episcopi vici- est, lege ultima cod. Theod. De episeopis , etc. :
narum sedium collegas episcopos ad urbium suarum Clericoseliam, quos indiscretim ad smcularesjudices
celebrilales invitare. Cujus moris exernplum insigne debere deduci infaustus prmsumplorindixeral, episco-
est apud Basilium.Magnumepist. 291, ubi ad Caesa- pali audientimreservamus. Fas enim non est, ut divini
riensium martyrum diem anniversarium, non vicinos muneris ministri temporalium potestatum subdantur
modo, sed totius Ponticaedicecesisepiscopos advocat. arbilrio.
'EjTEtGUV EjriCTMpOTKTOl
[lapTvpUV,Euiji.u/ioffXKlAaftKf d Quod canones passim inculcant, ac diserte inter
-/«t 6 irepi auTOufX°P°C> *>v>>pWf"1 §'' ^TOU;napa Tijf Gallicanos poslea sanxit secundus concilii Aurelia-
nakeus -?f~5v,x«t Tijf TTcptotY.iSo;
Si Ka.a-nsTsiU-rat, nensis v : Ut nullus sacerdotumquemquamreclm fidei
Uf-Kf,TOV
U7-,OiU.f_V>].r..l_ tStOVEKUT-.?
xoo-f-ov i? EXXAWIK,hominempro parvis el levibuscausis a communione
.Sta Tvjffi./xETipKf ycoVMf nupKxahova-a,TT,Vapyaiav suspendal, prmter eas odpas, pro quibus antiqui Patres
«7ro),a-stvT>?fii*mY.tyzoishp.Stva-vvrSetuv.Quocirca ab ecclesiaarceri jusserunl committenles.Quocirca ut
cum inter marlyres nobilissimisint Eupsychius et Da- hoc loco Conslantium Avilus, sic Hilarium Arelateu-
mas soeiiqueipsorum,quorum anniversariamemoriain sem hoc nomine taxat Leo Magnusepist. 89 , quod
urbe nostra totaque viciniacelebralur, admonelvospe- • communionem facile denegaret.
culiaredecus tuum ecclesia,voceque nostra hortalur.
 275 EPISTOLA LXVI. 27i
non ad Deum, sed ad saeculum pertinentes, ne laici A converlor ad preces, divinam misericordiam rogans,
quidem, non dicam clerici, sancla communione pri- ut caritas cujus profeclum studio asseritis, vobis ad
venlur : quia nescit cujus dignitalis sit ipsa commu- praemium, mihi ad gaudium, cunctis proficiat ad
nio, quinon eam, omni animositate seposita, etcum exemplum.
magno dolore suspendit, et cum maxima festinatione EPISTOLA LXV.
restituit. AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS k MAXIHO EPISCOPO.
« EPISTOLA LXII. Quantum ad infernum speclat et finem, aliquan-
APOLLINARIS EPISCOPUS AVITO EPISCOPO. lulis corpusculi viribus vigeo, anxius tamen, quod
Cogitans atque perlractans, inofficiositatem ve- de domno c filio vestro, vel absolutione colloquii
stram qua ultione percellerem, nil dignius judicavi, nil agnosco, quod nec eo loci fueriin ut agnoscere
quam si declinata injuria niliil segnius inlentarem. potuissem. Nam monasteriis d Greuencensibus occu-
Ne quam igitur in posterum vereamini, qui cernitis patus, aliquandiu jani habitaculo civitatis abfueram.
proesenlem noxam protinus expiari. Siquidem delicise quas dignatione solita direxistis,
EPISTOLA LXIH. iu itinere me et adhuc ab urbe remotius positum re-
AVITUS VIENNENSISEPISCOPUS APOLLINARI EPISCOPO. pererunl. Quasque, quod multipliciter mirum, ser-
Ne festivitati occurrerem necessitas obstitit; ut B vus vesler Leonianus, multum gemens, minimtim
mihi feslivitas occurreret, humanitas procuravit. sumens, avido quidem, sed vacuo venlre transmisit.
Scribilis ergo indevotionem meam marinis vos copiis Putasses eulogias vestras tenaci corvorum roslro ad
luisse. Dignum scilicet genus supplicii, quod me Eli-C (/// Reg. xvn, 5) pastum bajulis unguibus
faciat cum desiderio gulse conflicium. Satis vo- exhiberi. Adeo ab insultatione mea in vos justius
bis pra.sen.ari coperem, si non taliler puniretis ab- exercenda, inisit esuriens, quod vorare non potuit
sentes. Utinam censurae veslrse in conlumace poena concupiscens. Vellem nunc scire quid prosit quod
non desinat. Niliil magis limeo quam quod me jube- gulsepeculiaris famuli sic sludetis, cui ne mibi datas
tis in postetum nil vereri. Indulgentiam illi qui ro- a Deo vobisque epulas de ore vel manibus raperet,
gaverit date, cui avari esse volueritis ignoscite. optabilis absentandi causa me rapit. Cselerum ° de
Caelerum me, qualitatem districtionis expertum, of- recentibus, quia prsecipitis, et meas partes cedo, et
fensam magis veslram constat desiderare quam ve- multiplices suas. Utatur paierarum capacitate pro
niam. De caetero, orationibus vestris (ribuat Deus capis : alterat labris phialas, quas circumdet pita-
noster, ut qui festivitati hujus praesentis anni officiis ciorum densilate pro circulis. Nam curabo ego
magis quam deliciis abfui, in tempore futuro vestris quoque, quod eum velle cognosco, cum simile ali-
me orationibus affectu non simili prsesentetis, et cum 'C quid de vestra benediclione eruero, ad mulliplican-
redieroi severilate simili absentasse credatis. Oeto das recenles gulse calenti, si uon excogitalur modus.
palustres quis quia se duo paria solearum, quse den- in calicibus, ponatur in piscibus.
tibus maceretis, aliquatenus commotus, non tamen EPISTOLA LXVI.'
ex integro maluin pro malo reddens direxi. AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS VICTORIO EPISCOPO.
EPISTOLA LXIV. Factum quod litleris indicastis, levi ad me ante
AVITUS VIENNENSISEPISCOPUS VIVENTIOLO EPISCOPO. affalum veslrum rumore perveneral. Cujus per"san-
Servalis dulcedinis morem, imo, ut verius dicalur, ctum Archidiam acerbilate comperta, si credere
augetis. Refecistis solliciludinem nostram de vobis dignamini, non minus quam vos dolorem vestra.
"prospera nuntiando : visitasiis feslivitalem de nobis commolionis ingemui. Siquidem satis gravis exempli
quaeoptabatis agnoscere cupiendo. Inler has lamen est, ut nunc sacerdotalis ordinatio a populis regenda
multiplices epulas animorum , etiam corporalibus dicatur : cum idcirco tanlum in consecrandis episco-
quoque deliciis omastis et mensam, qui spiritalibus pis plebibus servetur electio, ut assiduitas constitu-
paveratis Ecclesiam. Quapropter impar ad gratias, tionis velut per quoddam mandatum electis liceat
a Fratrum amore dignus conflictus. Apollinaris I > c Recenles appellat recenlis aut recentati, id est
Aviti fratris inofficiositatem, sive, ut Avitus ipse adr rigorem redacti, vini poliones, quas Leonianus
vocat, indevotionem, quod ad Valentinae ecclesise calenle gula frequentabat. Sic epistola 77 : Summa
festivitatem non venerit, ulciscens, supplicii loco importunitate perago, ut tres recentes aliis plus prm-
munera miserat: Avitus, fraterni supplicii genus sumam. Eo ilaque speclat quod sequitur, ulatur pale-
laudans, pari eum studio remuneratur.
b Genavensi.
rarum capacitatepro capis : quasi dicat, pro vasculis
Cujus nomen inter episcopos qui exiguis, pateris bibat capacioribus, ubi capis nova
Epaonensi concilio adfuerunt. Ab hoc eulogias seu inflexione posuit pro capidibus. Capides enim et
munefa, opiinas epulas cum accepisset, in harum capulse apud Varronem, poculi genus qno deplere
latorem Maximifamulum lepide jocatur. vasa olcaria solebant. Eodem quoque pertinet quod
c
_ Sigismundorege, quem Genavaein sorte sua la- subjungit, alterat labris phialas, quas circumdelpita-
rem habuisse in epistola 39 conjiciebamus. ciorum densilale pro circulis. Quo loco cui usui forent
4 De quibus Sidonius lib. vn, epist. 17 : Flu- pitacia, Petronii Arbitri insatirico verba declarant.
cluantemregulamfratrum destitutorum secundum sta- Statim allatm sunl, inquit, amphorm vitrem diligenler
tula Lirinensiumvel Grinincensium festinus informa. gypsatm, quarum in cervicibuspitacia erant afpxa cutn
Grinincensium monachorum fainiliaeprope Viennam hoc tilulo, Falernum Opimianumannorum cenlum. In
magno olira nuraero fuerunt, sub cura et disciplina vasis ergo vinariis, afiixi pitaciorum lituli, vini cu-
episcopi Viennensis : quibus proimle visitandis oc- jusque patriam, selatem, pretium et dignitatem indi-
cupatum st; hoc tempore fuisse significat. cabant.
fi75 S. AVITI VlENNENSlS 270
legere quod videtur. Non aulem vos jifo hovo debe- A vestra et ihcriiuhiitate sollicilis, licet Caesaressilis
tis accipere, qiiid tribulandis nobis valeat cbnimi- quod dbihnis exigitis, feddile pielali.
nisci clericalis nequilia, fultS subsidio insoicritiae JEPiSTOLALXIX.
ssecularis. Puto sane districtioni- ecclesiasticae (ilii ARAVITO VlENNENSl EPISCOPO SURNOMINE SI-
b DICTATA,
vestri expeti debefe cohserisum, propter illos quorum GISMUNDI, ADIMPERATOItEM.
abusiohi consuetudinarit- parum de excommunica- Si devolionem noslram qua vobis animo iriilita-
tionibus ciifare decreturii est. Lilteras quoque quas mus, etiam corporalitef prsesentari obex temporum
ad pfesbyterurh iilicita prsesumenlem non iriinus pie regionumque rion patiliif, quod tameri hai.emus in
quaih regulariter direxislis, inspexi: in quibus vere votis, exserere tenlamiis officiis. Credimus ehim to-
plus quam persona meruit patientise reservastis. Qua- ties coram sacris glorioevestrse oblulibus iritfohiilti,
propler, licetsalis diabolo intam horribili rebellione quotiessollicitudinisdebitumstudippaginsefamuianlis
licuerit, vostamensine aliquaanimi per.urbatioi.ebei offerimus. Nam licet mundurii latere nequeai veslra
ac vestram injuriam casligate. El ne quid in poslerum prosperitas, et brberii suum radiis perspicuse clari-
similisausus arripial, impensa districlioneperspicite. tatis illustret, dulce tamen esi, si his quos militise
... 16EP.SfOLA LXVIL . fascibus et peculiaris graiiae pietate sustollitis, qiios
AVJTUS VIENNENSIS EriSCOPUS a DOMNO SIGISMUNDO. B iu extremis terrarum partibus aulae polleiitis conlu-
Diim alii sarictis ac serenis proesentioevestraeepu- bernio et veneranda Roniani nominis parlicipattone
lantur, egd sterilitatem desiderii meiisustento magis ditatis, specialiter gauciia veslrse perennitatis agno-
paupefis officii tenuiiale quam ralione. Unde post scaniquse generaliter cunctis fama concelebrat. Or-
feslivitatem, cunctis quideiri semper amabilem,'sed nat quippe imperii vestri amplitndinem longinquitas
nuric Cabilonensibus sihgulafehi, faihulsesbiliciludi- suhjeciorum, e.l diffusibnem reipubiicse vestrae asse-
nis Iitteras destinavi. Quoesi quantulahiciinque par- rit quod remotitis possidemur. Unde suscipite pro-
ticulam Iaudum vestrarurii niiefentiir atlingere, hec pilii cum obsequio portitorem. Et quanquam univer-
hoc quidehi sufficienter excolefeht, quod cas vel sis expetentibus ad horioris apicem sufficiat, si vos
liumilit-itimese licet pbfrigefe, vel dighatiorii vestrse incfeiilur aspicefe; ei nos tamen iiisinuent quos
sUmere libei. Cbnjiciens efgo de tantorurii laeiitia pr-t-suiripsimiiscoirimehdaire.Quorum eiiam caroruih
riiuliipliciler vbs DeOpropitio loelos, peto paschaies (amiliariiiinquepersbnas, boc intercurrendi commer-
nobis difesfelici fedilu faciatis : rjuia cum iu absentia cio nobis qnoqiie profore judicantes, desiderii pro-
vestra qua.dariiriobis Quadragesiinoeperduret auste- siliCnle compendio iri his qubs destinamus occurri-
riias, oriinibuscaiholicis principem Christianuni, pe- inus. illud superomnia deprecantes, ut quia dignatiO
culiafi sefvuio piissimum domiiuni, eiiam per solem- G celsitudiiiis veslfaeoblivisci iibri potest benelicia sua,
fiitatein vidisse solemrieest. pro gfatiaruhi actibrie qua fiihgimur, quam pritiiuin
EPisfdLA LxViii. serenissimi ofis fespbhsa miereamuf.
AVITUS VIENNENSIS EPlSCOPUS DOMNO SIGISMUNDO. EPISTOLA LXX.
Ce-ebraviirius VribisCfiiri,divihitate pfdpiiia , vo- AVITUS VIENNENSli EPISCOPU- c DOMNO SIGISMUNDO.
biscum, ihquaiii, non loco, sed Sriifhbi pauperculi Praesentia domiii patris glorise vestroe biduana
Vienneflsesvestfi pairclialefestivtlin. Si aiitem iiiief- occiipatione detehtuS aliquatehus pbHiioreni tafdius
fogetis et quali.ef : qhia viciniiih qu.iiiquam , qhii ofdihavi, pef fiucrti ahriuum de sancti Vineentii
adesse faciiiiis poterat, plus doieat cfefiiisse.Nec ta- sblemriitate sefvitiiJtiicbiisuetudinarise sollicittidinis
nbs a 8 cUra' deperiderferh: fet ihter aciiones quibus vester
vestra
men, criin istai deflenius, discfepafe
voluriiaie dicatis. Jam duikiiii ab ilib, sahbie' credi- pfo salute bb-tfa labof invigilat, debitus' semper
mus, affecius illic cOhibet, hon liincdespecius exclu- aiiimus cultuiri nieritae'dhvotintiis offerret. Sufficit
dit. Unain in utfaque civiUUe vesifa ecclesiam per- ergo ad consolalioriCm desidefii mei, si omnium
inde diligiiis; ied pio paifi, in quaritum expedit, nostrttih saniias iri vestra post Deum prospefitato
donec vbs ad quamlibet sequi consentiat, adhaerelis. . consistit. Gseterumnon absquescrupulo potesl accipi,
Unde sicut jUssum est, primuhv Deo de solemnitate, " quod d de Sapaudia ilineribus exquisilis videmur ad
tum qiiod debetur. solvlirius Csesafi. Vos de lselitii pfoviriciam praetefiri.

a Scripta ulraque post dies pascbales non uno la-
men anrio. Prior, cum Sigismumlus festivitalemillam
Cabiloiii transegisset; posterior, cum Lugduni eam-
dem Gundobado palri adhserenscelebrasset.
b Atiastasium : ab Avito Sigisniundi nomine lum
scripta, ciim Sigismundus olficii causa Iegatos cum
litteris mitteret ad iinperatorem. QuOd vero mtlitia.
fasfcibus; aulseque coniubernioi e't Romani nominis
participaiione ornatuni se seribit, comitivam opinor
militarem et patriciatum designatj dequibus dictum
esl sUperius. Quo item alludeiis epistoia 85 : Conji-
ciie nuiic, inquit, quantum debeantquos honoribusfa-
stigalis, quos sociostriumphorumomniumsuccessuum-
quec veslrorum, digmtatumtilulis applicalis.
Cabjlonem frequentasse Sigismumium ex epi-
stola 67 colligere licuii. idem nunc confirmal-annua
solemnilas S. Vincentii martyris, quem praecipuo in
cullu ethonore, ul patronum, babent Cabilonenses.
Sed et concilium Cabilonense 'quod, Clodoveo If
refinante, convocatum est, in ecclesia S. Vincentii
celidiratum synodi docet proefatio.
d Non quod in provipciam de Sapaudia prnllfis-
ceniibus rectum iier sit per Viennam, sed quia non
niaguum esldivorlium, studio praeteriiam videri cou-
queritur.
277 EPISTOLA LXXVIH. 278
EPISTOLA LXXI. A nalo, etinm devinet;c milii subliinitati vestraeoflicia
AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS a VIROILLUSTRI semper debenda persolvo : suadens, imo qua lanlum
ANSEMUNDO. obduruistis et supplicans, ut stomachos mullis Saxo-
fantiim servuius vester domni nostri recenset, nise deliciis nausiantes tandem parcioribus iatrioe
quantum senlio : nondum plene delersa inaequalitate, vestroejejuniis alleratis. Quod si adeo nescilis desi-
aitentos reddit et anxios : ut pro coriiemplalione derii vicissitudinem repensare, ut nondum vobis
pielatis illius quam Teslisspecialius optare cOnsuevi- videatur abseniia veslra sufficere, injuria coactus
mus, sufticere nobis cominoditalem vestram pro hoc opto, meque baculo hujus imprecationisulciscor,
omni solemniumjueundiiate credamus. Unde servans ui mulentur praesentiaeviees, et quod Vienna abun-
post cultum Natalis dominici solitce sollicitudinis dat, Cabilonis obiineal. Ut si bic non babemus quod
servitulem, lota nosse vos voli ambitione desidero, si debeat expeti, illic mittamus quod libeat declinari.
decus comniune quod Viennensis ecclesiola praesenti Et quia quod dico in via est, si adhuc in loco ret_:
vice nou meruit, vel Lugdunensium populorum gau- datis, excipite : si jam redirc disponitis, procleriie.
dia duplicavit. Nani si vos, Christo favente, ut ad
ecclesiam potuisse procedere aut devotionem consue- EPISTOLA LXXV.
£] AVITUS
tudinariam rescripseritis implesse, participes redditi T, VIENNENSIS EPISCOPUS VIRO ILLUSTRI HELLADIO.
Iselitioevicinorum, epulaturos nos profiteinur auditu, Cum ad olficium vestrse magniludini deferendum
si illos quibus pracsentiavestra donata est, refecios perpetua sempercausa suppetat caritatis, et specia-
cognoverimus intuilu. Iem devolion.s observantiam jure debeani obnixse
EPISTOLA LXXII impensius pietati : nunc tamen desideratam milii
AVITUS VIF.NNE.NSiS
EPISCOPUS VIROILLUSTRI necessitatem raiio festivitalis indixit, utaffectui ves-
ANSEMIINDO. tro ve! lilterarum prsesenlarer officio, qui cuperem et
Cum peculiarium vernularum absentando suspen- occursu. Idcirco reverenlia supplicans debita , qnam
dilis vota, facilis nos non ad plenum consequi vel et volo fesia celebraveritis inquiro , Redemploris
nunliare votiva. Festis ergo Naialis Doniini, in quan- nostri ineshatista.it deprecans largitatem, ut usque
tum sine vobis potuit, solemniter celebratis, prospe- ad oetatem centenariam sua protectione vos prove-
ritatem piissimi domni nosiri, quam justo desiderio hat, el ad ornatum nostrum, sicttt hactenus fecit,
optaveramus videre, tam dignabili alloquio praeslo- bonis omnibus remunefaios atlollat.
lamur agnoscere. Illam plebem refecislis gaudio,
isiam ditate rescripto : quam per me vester illustret EPISTOLA LXXVi.
_ AVITUSVIENNEKSIS EPISCOPUS VtROILLUSTRt RICONI.
affectus, donec vobis ejus servitium meus prsesentet (
occursus. Post festivitatem in qua de proesenlia vel incoiu-
EPISTOLA LXXIII. mitate domni nostri vota vestra et merioi clafuerunt,
AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUSVIRO 1LLUSTRI VALERIANO. paginis ad ipsum officiis destinatis, jure vobis pecu-
Consuetudinem sollicitudinis suse pielas vestra liaribus pectoris mei etiam praesentium lilterarum
custodit, nos dignatione pariter ac litteris visitando. fiimulatus offerlur : per quem nos inter tanios, ut
Addidistissolemnitati quamgaudenter Deo prsestante, fieri potuit, rerum rumores Pascha prospere trans-
susiepimus, et quod speclabatur in votiva cullus con- egisse significo : sic milii judicans ejtts plenitudinem
summatione suppleslis. Mihi auiem de loelitia, in^ divini muneris beneficiis provetttufam , si vesiri
quantum eam cognovero, gratulanti non minus dulce, quoque colloquii dignationem cum simili prosperita-
est, post longum tempus absentiae prospere vos re- tis agnitione meruero.
disse, quam festa paschalia cum exsultatione trans- EPISTOLA LXXVII.
igere. AB AVITOVIENNENSl EPISCOPO HICTATA, SUDNOMINE
EPISTOLA LXXIV LEONIANl. ARCIIIDIACONI
, b AD VIRUM SPECTABILEM
AVITUSVIENNENSIS EPISCOPUS VIROILLIISTRI CAERTIO. SAPAUDUM.
Ad domnum communemlitterarum servitio desti- Licet ponipam conviviiprihcipalis, marinis deliciis
a Auloe regiae Riirgundionum principi, ad quemi D ] nrbuna sede S. Peiri, cum epitajhio, rudi qufdem,
epistoIa49. Scriptae amboepost dies Natalis Domini,, sed sancti viri gratia haudquaquam spernendo, in
cujus solemnilati quia rex Viennaenon adfuerat,
scire avei an Lugduni adfuerii. Quo post pfiorem! EPITAPHIUMS. LEONIANI.
coniperto, posteriorem epistolam adjecit. Ilicvir sanctilalecompicuusin hacurbe Viennensiabbnt
b Diversi ab hoc, setale non multo inferiores, , exstititSabbaria Pannonimartus, a barbaris captiva-
SapaudusepiscopusArelatcnsis, Placidi palricii filius,, tus, Gntlorumfinibusdevenit: Augustoduniprimum,
el SapaudUsabbas qui concilio Aurelianensi v sub- deinde Vienna?claustro peculiaris celke conclums,
scripsit pro Aibinoepiscopo Andegavensi. Leonianus> quaclragintaplus aunis lali ordineCtuisto miHtavit
vero, nunc archidiaconus, idem videtur cum Leo- tuntwdistrictionis,ulpene vulliiomnibusundequaqM
niano famulo Maximiepiscopi, in ciijus gulain lude- vcnieniibusignolus introvixeril, cumessetverbodoc-
bat epistola 65. Convenit enim hominis ingenio et: trinte mullis ad satutem nolissimus. Ila iit juxta
moribus epistola ejus nornine composita. Sed longei cellulamsuam quamplurimosmonachosrexerit, mo-
diversus et dissimilis, quamvis uecsetate, ut fama nachos veroambitu monaslerii infra urbemittclusda
est, nec babitaiituie disjunclus, Leonianus abbas, ad sexagenariumnumerummrabili ordinationt pavt-
cujus sepulcrum Viennaenuper observavimus in sub- rii, et disciplinabilitercustodierit.
279 S. AVITI VIENNENSIS 280
terreslribusque fulgeniem, luculento sermone de-, A inediam patior, aut aliquid rapuisseconfingor;summa
scripseris, incunctanler tamen declarare luum amo- imporluniiate perago ut ires recentes aliis plus prse-
rem consuetum est. Securus enim taliter recitas, sumam. Ipsaeetiam paterse, quas conficiis casibus
postquam datam tibi materiam non versibus, sed frango, quotidiana reparatione decrescunt. Quaprop-
dentibusexpedisli : cum in uno prandio, quod vix ' ter laborioso in bis tanlum insultare desiste : quia
duobus burdonum lerga detulerant, unus venier in- cum ulrique nostrum quotidianum falum sit quod
clusit : cum in pransu negligens crimen, alvum quisque sortilus est: lum familiaris miseriaeoblivisci
nimielate concrelam pectinibus pexuisli. Quod lk-t potero, si epulo suo domnus noster sic adesse me
ad insultandum mihi exaggerasse te pateat, ego la- jubeat, ut te deesse contingat.
men constanter affirmo, nullum similem nostri, seu EPISTOLALXXVIH.
esuriat ille, seucomedal, beatum merito nuncupari.
AVITUSV-ENNENSIS EPISCOPUS c APOLLINARI EPISCOPO.,
Nam ut de primo quod exposuisli ferculo colloqua-
mur, parvum libi pcenaegenus putabas afflictum, Confidoplane, nec dubito, divino munere commu-
quod appelitum inlerioribus inhiantem devorabili nem lsetitiam communi praesentiaenunlialam. Nam
tegmine pavus * isicio conclusus exclusit, et Irepi- quod et ad vos jam suspicor pervenisse , eliam illi
dans accensis faucibus gula aliquantula temporis '» quivastare limilem dicebantur, reversi sunt. Unde
mora sub b docli incisoris pependit arbitrio. Sicque causa solliciludinis has difexi, ul qusead vos poslea
faclum est, ut bibendo cibos, pocula ruminando, pri- de cujuscunquesecuritalis augmento pervenerinl in-
mam prandii partem esuriens querelis, mediam co- dicetis ;'aut si jam ad civitalem liber recursus a con-
medens rapinis, ultimam satur lacrymis exegeris. suetudine vos, imo potius ab amore obsidionisex-
Nec tibi dixerim profuisse quod defui. Velid nobis, traxit. Prseterea'd magdaliola illa quse promisistis,
quanlum tibi superfuit, omnibus satisfecit. Namcum posco ut cum observationisbreviculo dirigi jubeatis.
lu in lanta convivii beatitudine delicialus maxime, ILactenus familiariter : hinc quod restat,quia jam
tardissime satialus, vix te possis probare felicem; libet, paulo hilarius indicabo. c Signatorium igitur
quid de me misero censeas interrogare prsesumo, quod pielas vestra non lam promittere quam offerre
qui a regalis mensseabundanlia non permiltor, et in dignata est, in buncmodnm fieri.volo. Annulo ferreo
ecclesiastica frugalilate non saturor : qui sub honoris et admodum (enui, velut concurrentibus in se del-
nomine custodiaemancipatus, quasi ad primam vo- phinulis concludendo, sigilli duplicis forma geminis
catus et a meliore prohibilus, nepossim fugerejacere cardinulis inseratur. Quse ut libuerit vicissim, seu
compellor : impleor oleribus, et inflor napis; abundo latitabunda, seu publica, oblulibusintuenliumalterna
(
leguminibus, sed quse tellus, non pontus emisit. In- C vernantis lapilli vel electri pallentis fronle mutelur.
ter hoecqualia fuerint bonsememorisequondam ostrea Nec quidem talis eleciri, quale nuper, ut egomet
nec recordor. Si modicum quid vasculo uno micimo hausi, in sancto ac sincerissimo impollutsemanusni-
scmiplenovini pallenlis apponilur, et hic modus vel tore sordebat, cuicorruplam poliusquamconfectam,
regula cuslodilur. Jam de cibis tacco : in accipiendis auri ' nondum fornace dccocti crediderim inesse
recenlibus major_esl pcena- musla deposcens, aut mixluram : vel illam certe, quam nuperrime « rex

a Aut sicut ficedulainclusa ovo pavonino apud
Petronium, aut pavum dicit isiciatum, sicut pulium
isiciatum Apicius minuiatim concisum , et in isi-
cium conversum. Apiciuslib. vni, cap. 7, de porcello
farsili, Porcellus hortulanus exossatur per gulam in
modum ulris : mittilurin eo pullus isicialus purticuta-*
lim concisus,turdi, ficsdulm,isiciumdepulpa sua, etc.
b Qui scindendi obsonii magisler Senecse, scissor
Pelronio, Juvenaliautem chironomus, a gesticulatioue
qua obsonia sejndens ulebaiur : de qua el Petronius.
Processit, inquit, stalim scissor, et ad symphoniam
ila gesliculaluslaceravitobsonium,ut putares Darium n
hydraula cantante pugnare. Quamvis ergo celerrime, "'
et volanli cullello, ut loquilur Juvenalis, dapes eru-
dita inanu secaret, lentus avidis Leoniani faucibus
videbalur.
c Fratri, Valentinse sedis antistili, ad quem aliaa
complores.
d Seplasiariorum officinisnotum vocabulum. Mag-
daleones enim hodieque vocitant lereles cylindros,
in quos compositaemplastra redigere solent. Scribo-
nius Largus de chirurgi Tryplionis emplastro sub-
viridi : Dum dtsinil fervere, manibussubigelur, et
redaclumin rotundas amplioresquas [xaySxl.ioxs dicunl
reponetur. Rogat itaqueut cum raagdaliolisquaepro-
mittit, indiculura millat, qua observalione singulis
uti oporteat.
• Annulumsignatorium, seu sigillum : cujus for-
mam ac materiam, cum omnibus ornamentis, qua-
lem sibi fieri velit, elegantissime describit.
f Umni auro, ut Pliniusdocel, inest argentumvario
pondere.Ubicunquequinla argenti portio est, electrum
vocatur. Id cnm in rnetalloreperitur, nativumdicitur.
Fit autem et cura eleclrum argcnto addito : quod si
jusiummodum excesserit, corrumpitur rnixtura, qua-
lem in sigillosuo respuit Avitus.
s Alaricus, a Clodoveo prostratus: in hoc enim
corruit Wisigothorum regnum in Gallia, cujus ruinae
prsenuutiamAvitus adultcrinammonetamvult luissc-.
Visuntur sane nunc eliam Gothiciex eleclro veteres
nummi, adeo pallentes, ul auri minus habere putes
quamargenti. Cscterumimpressamhahentregum suo-
rum effigiem;quodignorasse,aut tanquamil legitimum
dissimuiassevidetur Procopius,cum solis Francorum
regibus id licuisse, barbaris aliis regibusnefasfuisse,
scribit libro iu Belli Gothici. De Francis enim lo-
quens, eorumque rege Theodeberlo, qui provinciae
partern obtinebani, 'Sbyxa-p.aU xpuo-oOv, inquit, e„
.TCOV ev Tcdlots J-CETKW.COV OOTOU
IT£?TOIJ?VT«I' 'Pcou.atcov
uVTOv.pa.Topos, 'JJTEOEIGCOTKC,yupaxTripa iv@ip.evot TW
CTUTnpl TOUTO), KA),«T1.V CTy£T£J.«V«UTWV Ctxbvu.K«t
TOtvottto-(~aftevapyvpovvb UepaSivfiuaihevsqfiovkotzo
TtoteivEtcofie,yupar.TnpaSi 'tStovip.8aliaQut_rT«Ti5/.t
jjjOyo-w,ovTe, «UT6V Qip.is,ovxe «XXov OVTCVOOV fiaatlia
T5V7T«VTCOV fiup6K/_COV.Nummum autem aureum ex
metatlisqumsunl in Gallia fabricarunl,non Romani,
 281 EPISTOLA LXXX. 282
Getarum, secuturae praesagamruinae, monetis publir li- A rum solatia veslra merita cumuletis. Fecerunt qul«
cis adullerium firmantem rnandaverat. Sed sit ejus- s- dem peccata mea non qualemcunque necessilaiem,
modi color, quem sequaliter ac modeste, ruborem m qua nos in die susceptoe festitatulaenestrce, corpo-
ab auro, ab argento candorem, pretiosilatem ab ib rali veslroepietatis prsesentia ffaudaremur. Sed red-
utroque, a cae.erisrapien.em fulgorem, artificiosa si-
-i- didistis ac reprsesenlastis nobis vicissitudihemve-
quidem medioxima viroris commendet amoenitas. Si stri aspectus in Iumine, oris in sermone, lactus in
quaerasquid insculpendum sigillo : R Signum mono- o- opere. Spero in Dei nostri misericordia, quod non
grammatis mei per gyrum scripti nominis legalur ur meo tantum tempore, sed etiam seculuro, donum
indicio. Mediumporro annuli, ab ea parte qua volae lae vesirae oblationis ecclesiola nqstra venerabitur. Quod
clausae vicinabitur, delphinorum quorum superius us sicut ego dum vivo in lestimonium inexhaustoelar-
capita descripsimus, caudae tenebunt. Quibus lapis- s- gilatis servare desidero, ita mibi Deus praestet, ut
culus ob hoc ipsum qusesitus , oblongus scilicet et etiam ci quem post me, cum Deus jusserit, electio
acutis capitibus formatus indetur. Ecce habes quod- d- vestra decreverit, peculiariter auctoritas vestra
dam tantummodospeculum dogmatisexsequendi. Nec ec commendet.
lamen amplitudinera elegantia. luae sic ad memora- a- EPISTOLA LXXX.
tum exemplar coacto, quasi liberum non sit addere re B AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUS C QUINTIANOEPKCOPO.
quod videtur. Licebit porro supercurrenti ingenio io Diu est quod rem valde necessariam, et non sine
vestnfterminos praeserip.sedemandationis excedere. e. divina inspiratione a Patribus inslitutam, aut obli-
In fine autem epistolse, luteo operi sine quo tamen en vione aut occupatione deserimus. Sed ruinpenda sunt
non transigelur, faeculentussermo deposcit, ut artifi-
(i- inlerdum vincula necessitatum, ut aliquando impleri
cem figulum brevitenendum e vestigio dirigatis, qui ui possint a praeceptore. d Conventus ergo quos bis per
nobis, qualibus slrui mensuris crebrati ccenaculum m annum a sacerdotibus fieriseniorum cura decreverai,
lis si bene perpenditis, utinam vel singula post biennia
furni, vel intra quod spatium fossilis glebse scrobis
u- ' faceremus. Nam et venerabilis papaeUrbis, nobis
sordibus septae animalium pedibus coctilis coeni glu-
tinum lentari nossit iustituat. . hanc negligentiam succensentis, mordacia mihi non-
EPISTOLA LXXIX. nunquam scripta perlatasunt. Undesupplicatperme,
AVITUS VIENNENS1S EPISCOPUS b APPOLLINARI o. si dignamini, ecclesia Viennensis, poscit intermissse
EPISCOPO.
li- consueludinis rediviva salubritas.quod hactenus in-
Innexus pariterac gravatus vestraedignatione solli-
s, 'fr-qucntal_!u torpuit, excUari. Jtistum est, quamuin
ciladiius.magiiiludineHiuiieris.coirsUtsltitlinepietatis,
qiia digna vel gratiarum aciione, non dicam obse- e- reor, ut constitutis prioribus sub communis praesen-
'
quii sedulitate, respondeam? Nisi forte multipliciterer tiae opporfunilate tractatis, nostris simul nobisque,
invalidus eadem in boc suslenter gratia vestra, a, prout ordo collocutionis invenerit, vel insinuemus
quse nos onerat. Concedal vos ornalui ecclesise, e, velera, vel, si necesse est, eliam noslra jungamus.
consolalioni et refectioni nostrae omnipotens Deus, s, Idcirco cunctos simul poscimus, fratres, ut Deo fa-
ut quia revera non solum vobis vivitis, per alio- )- vente octavo iduum Septembrium «in parochia Epo-

!<(mos est, imperaloris efpgiemhuic slateri, sed suam
ipsorum imaginemimprimenles.Et vero nummum ar-
genteumreX Persarum pro arbilrio cudere solet: effi-
giem porro suam aureostateri apponere, neque ipsi fass
est, neque alii cuiquam regum barbarorum. Est apudd
nos Theodeberli regis de quo Procopius, nummus
aureus, mole quideni exiguus, sed probae notae, cum
ipsius eftigie ac nomine, D. N. THEODEBERTUS C.
fl Quod in sigillo suo fieri jubet Avitus, hoc idem inn
denariis suis praeceperat Carolus Calvus rex in edi-
cto Pislensi anni 864, cap. II : Ut in denariis novm
nostrmmonetmex una parte nomen nostrum habeatur
in gyrc, et inmedionostri noniinismonogramma,nem-
pe iit implicitae et eonfusse monogrammatis iitterse
ascripti per gyrum nominis indicio legerentur, quoo
lnodo in antiquis rcgum diplomalis ciim mouogram--
mate ipsum quoque regis noinen adjeclum videre est.;.
Cseierumregis edicto in denariis monetarii, quod mi-
rum est, noii paruerunt. Obvii enim sunt, tum ipsiuss rn
Caroli, lum filii ejus Ludovici denarii, in quibus perr "*
gyrum monogrammatis non nomen, sed regia digni-
tas expressa : in Carolo, GRATIA DEIREX: in Ludo-
vico, MISERICORDIA DEIREX.
b Eidem, gratias agens de muneribus quaead or-
oatura Viennensisecclesioemiserat, cum ejus festivi-
latiadesse ipse non posset.
c In coufessoest Quintianum hoc tempore^Arver-
norumepiscopum fuisse. Quarefalsa videtur epistolae
iuscriptio. Cum enim ad provincioe Vieimcnsis epi-
teopos scripta sii, ut ad concilium Epaonense ve-
n niant, quis lorus foret episcopo Arvernorum, qui non
modo exlra ViCnnenscm provinciam erant, sed ex-
i- tra ditionem quoque Burgundionum? Namul. Aga-
thenseconcilium eorum tantum fuit qui Wisigolho-
mm imperio parebant, et Aurelianense primnm eo-
is rum duntaxat qui sub Francorum erant potestate :
n sic ad Epaonense ii tantummodo convenerunt, qui
Burgundionura finibus conlinebantur. Hinc apparet
deesse lioc loco epistolam ad Quintianum, cujus sola
i- restat inscriptio: hujus vero, quam ad episcopos
£ provincise scriptamdiximus, inscriptionem desiderari.
r d Hoc decreverat synodus Nicaenajcan. v : Kulus
fSoiev,ir.uo-Tovevta-TOvr.uQ'ixkcTYiv inupyjuv 5!.- TOU
e eTovso-vvbSovs yiveaOut.Recte liaberevisumesl utsin-
gulis annis, per unamquamqueprovinciam, bis in anno
concilia fiant. Quo specians concilium Regense can.
8: Staluit ut secundumantiquamconsy.etudinem, $i quies
temporum erii, bis in anno conventusagant. Et Arau-
sicanum i, can. 29 : Qui Patrum statula despiciunl,
quibus bis in anno, quod nobis pro lemporumqualilate
difficile est, sanclum est concurri. Ob hanc opinor
dilficullatem, placuit deinceps synodos singulis an-
nis celebrari : qnod apud nosin concilio i Agathensi
statutum, in aliis postea multis repetilum est.
* Pro Epaonensi. Epao enim plerumque dicitur,
quse alias Epauna. De hoc enim concilio agi cerlum
est; sed incertum hactenus quis locus, et quod illi
. hodie sit nomen : de quo mulli varia conjiciunt. Qui
sancti Firmati vilam conscripsit, auclor estillum,
Turonibus relictis, perveriisse ad loeum cui nomen
283 S. AVifl VIENNENSIS m
nensi adesse dignemini : qui loeus, omnium faliga- A k precor, ut quanquam merito de indicia. fidei lirmita-
lione perpensa, conventui salis opporlunus electus te securis nobis, magis impenso cautelsevestraemu-
esi; sicut et tempus, in quantum potest, ab instantia nere trepidationi nostrae et ignaviaeconsulatis : ne-
ruralis operis vacuum, liberiorem cunctis permitlit que plus cogitetis rjuod universitas pro vobis devota
e_-Ciirsum: quanquani ecciesiae potibr causa inter- supplicat, quam quod suspensa formidat. Sed licet
mitli ^uasiibet lerrarum posceretactiones. Supplica- pavidi ex conscientia peccatores, incunclabili tamen
mus e.-gb et quaesumus, testamur, obiestamur, rie fide praesumimus, quod eliam si vobis, protcgente
quem a disposilione tam sancta obex uilius excusa- Christo, bic melus nosterrisum moverit, vel divinas
tionis abducat, ne quem a tali carilalis vinculo nexus aures ad donandam nobis fcliciiatis vestrae iselitiam.
leni[iorarieaeriecessitatis impediat. Sed si forte, quod permovebit.
Deus averlal, lanta cuicunque d acerbitas corporese EPIS^fOLALXXXli.
infirniitatis ingruerit, ut spiritale desideriuin car- A.VITUS VIENNENSIS EPISCOPUS DOSINO SIGISMUNDO.
nali vincaluf incommodo; b duos presbyleros magriae Videtur quidem de divina promissione diffidere,
ac probabilis vilo?, mandati inslruciiohe iiriiiaibs, quicurique minus de Vesira prosperitate securus est.
Tratribuspro se prsesentare prbcuret. Sed lales di- . Sed si animum meum solida dignatione perpenditis,
ghetufeligere, quos episcoporiim cobciiionon iriinus B 1 faciiem intelligitis veniam ignaviae meae pro nimia
sciehtia quam reverentia jufe faciai iiiieresse, cum trepidatione debefi. Quippe cum quicunque yeraci-
quibus deiectet summos poiitiDc-s ebriferfe sefriio- ter catholicorum nbmen usurparit, pervigili prece
hein, qribs ad definiiioriespro episcbpo suo sancien- Deb supplicare nunc debeant, ut vobis vota nostra
das subscfiberidasque, cum fuefil sbleftia eligi, sit illibata atque iniegrai relatUris, et fideli.er vicina
aiictbfiias legi. Sed istud rion exfbfqueat nisi sumiria cbiijungat, et feliciter adversa subjiciat. Sicque in
necessitas. Caeterumdiiectionis fiaieritoeae pasiora- refum necessitate multipliei atribifariam vobis Cbri-
lis diiigeriiise ftiagniiudo, nisi labofis hiagnitudirie, sto pfopugnante cbniirigat, et pars quae cupitur, et
ribii pfobatuf. Conjicit enim sanciitas vestfa, post vlctofia qhae debeluf. Quaprbpter si mehioriee mea.
Koc lbrigumaibusirihisnostiae silentium, qualiter iirit gratiam de animo vestfo nutantemanxietatis tempus
defiriifi debearit qiiD3Ded praeslaiite trsictaiitiii Siiht, imminuil, famuliis spfecialissalutationem quidem de-
aut qrisedefiiiiia fiierint, univefsi eccleslahihi j)rc.viri- (ert'e hon Eiiisris,sed salulem vestram a Domino
cise riosiirsemiriislfidebeant iihitari. preeslolsitUflis,-satis suspenso altetiioque animo ser-
fepisfOLA LXXXI. riiium praesenlis paginsedestinavi, primumde vestra,
iviTtjs vii-NtiiENSlS
EP'isdoi>usfadsiNbSIGISSIWDCI:. pbst de' eiercllhs sSnitale sollicitus. Unde, licet in
Scio ijuidem ciifis atque bccujiatioriibUi.quibUS^' Dei nohJiHfegef qubscunque transeuntes prospera co-
iiih _j.g cfjeTeMipfo salute palrise fideTiteffexcUbatis, gnoscamiis; pdte-lis tameii, piissimi domni, con-
iHiptifiiine stfggeri serviliuirt littefafum. Sed fciim jicere, quaHtuhl riiibi dulfciusferil,slcut me quibus-
prsecelja pieiaiiS feglfst. digriaiib adeo peculiaiis lii- cuiiqug fBfefgHtibUi?pascit illa sancti affeclusreco-
friuii libh Mt dbliia, ui in ipso siisfceptseexpeditiuliis gnitio, sic hie fesfcfipfiolaeiificet,ihqua ad quamilam
procinctu, sensibus meis desideriumsui sanctp dupli- praesenlisevicem verba vestra pro conspectibus adi-
caret d.ioqiiio; qiils hoh iriletiigai qiiairipaiiehter pi-Ci, et subsicfiptidheriipro tnanu hierear osculari..
ineptiam t.lerabiiis; quaih ciemenlia provocalisfUn- EPl^fOLA LXXXIII.
de q oaiiier sani fcrinfortahteDeo sitis; sollicitus esse ABAVITO EPISCOPO DICTATA SUBNOSIINE DOMNlSIGISMUN-
jifaeSiihio, dut qubriiodo ccepti->spes Voiicoiriifiuhis Bt REGIS,c ADlMPERATOIiESI.
arrideat. Illud auiem non solum rogo, sed per iilam Notum est omnibus, celsitudinem vestram non
qitSm £ Dt.o accepi_>(ismihiqufe praesiatis, gratiahi impedimenla tempcirum,sed subjeclorum vola me-

&6na supei?Iliiqdaniim, ibirjiie cbrisedisSe. Qiibd si iion iicebai, hi legafos vicfcsua miftebant. Conci-
Eonam ab Epona deflexisse ahriiiiinus, iit absufdum iiiirii Afelateris>en, ciih. 18 : Si qiiis commoniiusin-
ceric non est,,quj S. Firmaii sepiilcrurii hafctiisiue- firmilalis causa defuerit, ptrsonaiii vice sua dirigal. Et
fit,a i coricilii fortasse"iocb hdn abfcrrabit. Cafpehtbfaierise in epislola ad Agritciumepiscopum,
Excusalionem quominus episc6pi a'if ^nt.iiuih Lket adsgnodiini auiper vos, aill perpersonamvicariam
veniant, pfaeier intirinitatem corpbfis, csinbhesGal- debiierilis adesse. Quanquam ergO duos hoc loeo exi-
liae nullain agnoscunt. ltaque ih lioc ipso Epaoriensi'.D ga'i, et duos prb urio episcopi vicarios in concilio
concilio, cap. f decreium est, ul tiisi- cqusa tmdii Afelaterisi V subscripsisse comperlum sit; singulps
evideniisexsiiierlt, nutlus excusei. Et in Aiireiianeii- tamen sat fuisse supieriora tlemoustrani. Neque pres-
si li, fcan. 1, tlt nulius episcojiorum, tiisi certa tmdii byteros omhes niitti riccesse fuii,cum ex fconciliorum
causa delekiui, ad coiiciliiimvenire penilus ulla excu- subscriptibiiibus liqueat, iiuhc.abhales et presbyle-
saiioneiteirectet, Quafe exeusaiiohes aliaisexcfudere fos", r.uhc archidi-iconos vel diafconoslegari con-
solent, ut divisipnem regiaesorlis, coriciliumAiirelia- siiesse.
c An^slasium, ut posterior epistola declarat: quam
nense iu, can. 1 : tianc excusationenisibi nbvcrintessei
postobitum Gundnbadi
sublatam,si qbsenliamsuam divisioue]soriiscrediderint! ciim iiiilio ffegiiiSigismundi, confirmat
excusandam.Aiiasomiiescoiicilium.f iifpnense n, can.., palfis, fexafSiain sigriifice1,, iii dlgerendis
I : Prmier infirmilatem ceriissiniam,nullius cccasione i epistolis Aviti ordineni leinpofum observatuiii non
velaminis,nequeper impedminiupi ordihaiionisregim, fiiisse. Coriqueritur autem de rege Italiae,qui lega-
neque sub occasioneutiiiiatis aiit causm.proprim, de- lionem quam mittebat ad imperatorem, pfogredi
beat a cqncilioseparari. non permiserat.
b Quibus ad coucilium venfre infirmilaits causa
28S EPlSTOi.A.LXXXIV. 28G
tiri. Sub cujus fidiiciocsecurilale ailqueIselitia, glo- S_prele. Si quis (ervor esl qno axis merid.anus exae-
riosissimo prihcipi iiostro, qui corpofe absumus ahi- stucl, refrigerio lemperate, et edoniate per revereh-
mo pr_esenlam'uf. Et qushquam islud famula vestfa iiam quidquid ante vos indomitum fuerat per nalu-
prosapia mea ei_ devotione persolverit, rne (aihen ratri. Incumbentia sibi sceptfa religionis inviclse quis-
gratiiBdebilorerii rion magis parentalia debita , quara quis non optal excipiat. Prorogeiur per vos non mi-
ben._i.ia mihi iniperisa fecerunt. Vester qriidem est IIIISpotestale religio , quse famulantibus populis ad
populus meus, sfed me plus servire vobis qiiam illi ccelestia parilerque veneranda, et veritalem astruat,
proeessedelectat. Traxit istud a proavis generis mei el porrigat libertatem : quatjue mediante , vobis cul-
apud vos decessoresque vestfos semper animo Ro- mine oeternaesalutis innisis, non iiumano iantum or-
mana devotio, ut illanobis magis ciaritas puiaretur, dine, verum etiam divino amore, longum servire nos
quariivestra per militiseiitulos porrigeret celsitudo : deceal.
cunctisque aucloribus ineis semper magis ambitum EPISTOLA LXXXIV.
esl quod a principibus sumerent, quam quod a pa- sn AVITOEPISCOPO bicTAfA SUBNfcdiilNE fioiiiNitiEGls
tribus altulissent. Cumque gentem noslram videamur a C. S. ADJMPERATOREM ANASTASIUMi
regere, non aliud nos quam milites veslrb. credimiis
ordinari. Imparlit nosgaudioru;n munere vestra pro- " Quam piaemajestatis judicio serenilas veslra, vel
speritas : quiclquidillic pro salule omnium curatis, parvipenda. impedimenla teriiporum , vel censeat
et nostrum esi. Per nOs administratis remotarum corda famulorum, nullo indieio meliore cognoscilur,
spatia regionum : patria nostravester oibis est. Tan- (|uam quod in sacris apicibus longinquius porrigen-
git Gaiiiam suam Jumen orieniis , et radius qui illis dis, implel desideranlum vota, et supplicum non
partibus oriri creditur , hic refulget. Jubar quidem exspectat officia. Appelunt occursum veslri omnium
conspeclus vestri coiilemplalione non capimus : sed mentes , nec lam gloriosum est quod pauci possunt,
lucein serenitatis quam ubique ditfundilis, desiderio quam quod cuncti videre vos cupiunt. Quod autem
possiilemus. Dominationem vobis divinilus prsesti- nunc augusiaecompellaiionisaffalus debitaevobis pa-
tam obex nulla concludit, ncc uilis provinciarum ter- ginsc praevenit Obseqnium, nihil indevotioni pius ar-
riiinis feiiciuih scepfiOrum diflusio iimilatur. Sitlvo biter, itil.il imputet tarditati. Nisi adilum conatibus
Diviiiitaiisiionofesii dictum. Non ininuil majestatem nostris obex ihterjecta suspenderel, jam nuncpro-
vestram quod accurrCre non omnes valent : satis ad fecto verbum mundovenerabile responsa polius quam
reverentiam vobis debilani sufficit,- quod omnes e oracula deslinasset. Nec tamen remorando mihi tan-
propiiis sedibus vos adorant. Virtute ofbi coo , feli- -. tura nocuit, quanfum invidit a?mulus livor. Non me
citate regnatis occiduo : licet vos ubicuhque diligi, " quidem legistis officiimei compotem, sed reddidisiis
etiamsi non datiir omnibus inlucri. Sed cuifi jure pii oris compellatione felicem. Nec interest excipiat
istud de (uiiversitate difcaluf,conjifcitenuiicquahiufri nos serino augustus, an exspectet: a ceisissima di-
debeant quos liOnoribusfastrgaiis,-qtibs sotios tfiufn- ghatione tanium est noslra non despici, qnanlunr
pborum omniuni sUfccessUuiriijue vestrofdiri digfiita- vestra concedi. tgituf post obiliim devoiissiriiifide-
tum titulis applicalis; Ul sic vifluiis veslfae dfeehfa lissimique vobis patris mei , pfoceris vestri , cui ad
nostfa sint, et Sd Hbhofatofuih.ofnamehta pfeftineat relicissimosintegra prosperitate successus, io*quoque
quidqtiid gessferitfoss.ib'noium. Offefoigitcf, prihfci- fconiigitdivino favore votivum, ut Iselamiiorenlem-
ptiui ihfclyle; liltfcfafurn hbsequia , vbla grdtiarufh; que fempublicam vobis orberii regeniibus sciret,
prifcstblofbraelilum sefmbiiis aiigusti; ambio si quid vosque dominos nationnm placido receptus fine de-
sit qtibrljubere digriehiihi. Quia eliarii si indigfefe se relinqueret : ad hscfciritimanda vobisque commen-
famulalu nostropereritiitasvestrahoii credat, quiSquIs darida qtiin fetisimmese miliiiaerudimenla, quaegeni-
lamen felici lueiUerit servire, sibi militat. Offeriit tore quidem meo superstite riutristis, sed rriagis ma-
ergo supples Oiienlalium quoque genliurtl' distahtiii gisqrie posl euiri cumulo sacfse clignaliohisaugebitis,
cruditatem; exposcal pfihfciparipfaeSulenihb_irum. , sicut denebani vel optare par fuefat, unum de cOnsi-
Parthicils ductor; pfoptef pafcis _omhr_dutb, ihRo- " liariis riieis, qui qiiantutn ad ignoraniiam Gaiiicanam,
niahum impefium gaudeat (ran.irfe'. Indiisipse, pbst cccteros pfseire iittefis seslimatur, veherahdi comita-
experimenta iriahsneii oris, stfidula voCefcompressa, tuS veslfi auribus oflefebam, specialius secuiilale
legfesquibus servirfcjubeatiir Gfsfceocoghoscat ihtfef- cohcepla, quodb fefclor Italise de pace veslra publice
a Comilis Sigismundi.
b Tlieodei-icus,"qui pacem hanc per legatos ab essepio benignoin utraque republica concordandafuisli, Hu- tam
in ecclesia redintegtanda unitate noscaris.
Anastasio expetiit, ut est in epistola 1 Variarum jus qttoque pacis exemplo, pacem Toiilis expctit ub
Cassiodori: Oportel nos, clementissimeimperalor, pa- Jusliniano apud Procopium lib. 111Belli Goibici ,
ifin qumrere, qui causas iracundia noscimur non ha- 'AtTo0f_e9« T« ix. Tn? tipwqt «7«S«j <T?TE irpoo-iia^iox
bere. El post alia : ul sinceritas pacis, qum causis UVTOV. r.ui Ttufu-
x'/t ny-tv^-•v/copecvoivirepp.vwp.etv.Te
anergentibus_ cognoscilur fuisse vitiata; cletershcon- Seiyp-uTU xaXkvrTU XKC
eyop.iv,'AvaoTKO-tov QsoSipiyov.
leniionibus, in (ua deince\isfirmkate restiluih perma- Bona pacis ut tute amplectarisnobisquecmccdas, de-
vcat. Ad hanc pacem alludeus senatus Roinanus, poscimus: quorum riionumentaet exempla,pulcherrima
Anasiasium sic affatur in liiterh suis , (|iirc intexlae habemus,Anastasiumet Theodericum.Dehac denique
sunl epistolse Hormisdse: Proinde, inquit, piissime cum sibi plauderet Theodericus, eamdem hseredi, ut
imperator, hmcsenatus ndjuiixit, nt qui animo quam cum principe Orienlali babere studeret, commenda-
257 S. AVITI VIENNENSIS 28S
plauderet, et rumore disperso reddilam sibi Orientis A aliquid consolalionis impendat. Vobis porro si cordi
graliam coloraret. Interclusum est ergo atque prohi- est facta de nobis e.v asse jactura, ab incursibusfor-
bitum relationibus destinatis iter arreptum. Certe midandis Rhodano limitante muncri tenele adhuc
ipsa videritquid hinc apud augustam lselitiamspec- dum redeo, et Ceratium nostrum, de meohabentem
tet series verilatis; parvum tamen amicilise videtur aliqua, de vestro nonnulla, qui a me scholasticum,a
indicium, eum quem te colere asseras, nolle a caete- vobisasserit bellicosum: sumensde matris sapientia
ris honorari : cum omnes qui vos digno cullu susci- quod libenter barbaros fugit, de virtute paterna quod
pimus, id ipsuma cunctisfieri velle debeamus. Parum litleris terga non prsebuit.
enim propriaedevotionis oslendit, si quis occurrendi EPISTOLALXXXVI.
libertate damnata , alios quoque facere studeal inde- RESCRIPTUM VIRIILLUSTRIS H-RACLIl.
volos: fcumtamen sanctilas coelestisingenii nequeat Indicastis quidem lantum doloris causain, qua epi-
censere culpabilem,quem vel sola voluntas reddide- slolaris offlcii responsio clauderelur, et durissimo
rit innocentem. Unde evidenter ipsum videtis alle- nuntio vulnus inflictum plus me lacrymis cogeret
garequid cuperera , qui lam sollicite conalusest im- servire quam Iitteris : lamen metuens sileutii cul-
pedire ne possem. Itaque quoniam divino vestroque pam, vel pauca suspiriis meis, ut potui verba fura-
munereet sacriapices et opportuni proveniuntquam B I lus sum. Probant igitur tempora, cui rectius ascri-
discrepat : orant augmentum regni vestri quibus balur nota formidinis, quem magis trepidum provi-
nova profertis, optant cuslodiam quibus consueta sio claustris commissa designet. Ergo urbis caveas
servatis. Sic pii moderamine gubernaculi, remedia dedignatus, inler vicina discrimini consiantiam pec-
midemallera conquisiv.t, et si repulsam neutra pars loris planisexposui, el jam diuad patentium locorum
iertulit. Inter hos lamen peculiarius illud ego debeo, aequora perveni, rem ut virtutis audaciamlibenate
quod hujus petitionis effectumrespectui meo praesli- habitationis oslenderem. Vos aulem, rumore com-
lum supplicantes. Quantum peculiari servo impende- perto , ad septa urbis lanqua.il veiituro semiilooon-
ritisgratise, gratis preestandomonstrastis :solaque ob volastis : et quem pacis diebus jugiter rura lenue-
hoc commodum in thesauris vestris mercede repo- runt, nunc de innftuorum latebris non educunt.
sita, quod pauperibus donabatis, non prelio volnistis Enimvero quam vos lunccivitas flagitabat,tam nunc
constare, sed prsemio. Et hoc ipsum qua elegantia intra ma>i_iacollocatos quaerit relicla possessio.
digne merelur, reddere quod a famulis oblalum fue- 'EPISTOLA LXXXVII.
rat, quam spernere maluistis, et quo Isetiusfierct
•DOMIN0 SANCTIS MERITIS
PR.ECELLENT1SS1MO , INCHRISTO
donum, contrislare voluistis obsequium? Et licet . GLORIOSISSIMO, ETAPOSTOLICA SEDE DIGNISSIMO,a PAP.I.
quidquid ad manus vestras pervenit, vergatur in pau- G * HORMISDiE AVITUS.
peres, atque idcirco iKevos forsilan dehortetur acci- Dum religionis slatui et plenis catholicsefidei re-
pere qui invidet erogare : subministrare tamen re- gulis perspicitis convenire, ul gregem per lota vobis
tributionis divinae,unde et dispensetis cum egent universalis Ecclesise membra commissum pervigit
inopes, el coneedatiscum supplicant debitores. Cur- cura vestrae adhortalionis informet; Viennenscm
rile quapropter piissimi via gemina vestri operis uni- provinciamsuperiore anno, simeminisse dignamini,
tale. Nunquam si creditis sufficienliadeerit animo dalis ad humililatemmeam lilteris visitastis, quseque
tali : ipso possibililatem largiente, unde proestetur ad me , secundum quod opporlunilas oblata contule-
babclis, a quo voluntati infusum est ne aliquid ne- rat, per Arelalensis Ecclesiaeclericos p_rveneruiit,
gare possitis. et quidem plenissiinaesollicitudine pastorali. In qui-
EPISTOLA LXXXV. bus nos , sicut per conversionem provinciarum, id
AVITUS VIENNENSIS EPISCOPUSVIROILLUSTRI HERACLIO.est Dardaniae,Illyrici vel Scythiae,ad communionem
Nisi dolendumamicicasumanimo concussusgeme- gaudiorum provocatis, sic admonilione cautissima
rem, mulla profecto exaggerarem, quod*vosin lec- quid nos per ignorantiam praevenirepossit, instrui-
tulo, mendacis podagrse metu, medico vegetante de lis. Eutychetis igitur Nesloriiquedamnatio, quos jam
arte consueta, plus quampoeticaepedibusinnitentes, dudum per beatissimos decessores sanclsesedis ve-
montium scandendorum magismoveat, cura, quam trae calcavit auctoritas, ad notiliara jam pridem no-
versuum. Moestusvero has et cum festinatione dic- slram aposlolicaead nos diiigentiaeprovisioneperlala
lavi, rcvocalus yidelicet ad sepulturam cummunis «st. Sed illud nos modo suspensos multum redigitet
filiiauondam Protendi: si lamen vel boc ipsum patrii anxios, quod cum pendere nos ad effectumb lega-

vil. Jornandes de Rebus Geticis: Athalaricum,filiuin
filim sum Amalamenlm, regem conslituil, eisque in
mandalis dedil, ac si leslamentalivoce denuntians, ut'.
principem Orientalemplacalum semper propitiumque '.
haberent.
a Hanc epistolamcodexAviti quo usi sumus, non
habuit. Intexla olim fueratepislolisHormisdse, unde
nuc illam transtulimus, cum Hormisdseipsius res-
jiouso. qui eamdem proaterea, in epistola 11 Anasta-
sio scribens. designat his verbis: Pcndent, inquit,,
anxia corda cunctorum: ab ultimis ad nos Galliisdi-
recla legalio,si quid de unilate redintegralionissollici-
tudonoslra promovissetforma secuta consuluit.
b Bis quidem Constantinopolimab Horinisdamis-
sus est Ennodius, sed unica , cum Avitus haecscri'
beret,' legatio praecesserat.ldeo illi respondens Hor-
misda : Legationis, inquit, noslrm, quamsemel, non
secundosicut scribiiis , misimut, si votivuscontigisset
eventus, alacres illieo vobiscumftieramus desiderata
partituri. Prior enim legalio Ennodii Florentio con-
 289 HOMILIADE ROGATIONIBUS. 990
tionis secundo Constanliitopolim deslinatse omni. A eniin ne ponlilicalejudicium, dum non indicat pro
exspectationis studiojusseritis, nec quid filius vesier spera, sensisset adversa. His adjicilur, quod diver-
sauclus frater meus Ennodius retulerit, nec utrum sorum fida relatione comperimus, de reconciliationc
secula redierit indicastis, et promissionem veslram velconcordia EcclesHseRomansejactitareseGrseciam;
tanta silentii diuturnitate suspenditis, ut non miuus quod sicut amplectendum , si vcraciter dicitur, ita
modo praedicatoris taciturnilas reddat attonitos, metuendum est ne callide simulelur. Qusesumus
quam antea feceratlegationis mora suspectos. Unde ergo servitio meo cuncti [In Labbei edil. Concil.,
sola haeccausa servos veslros filios meos, Alexium juncto], ut quid filiis vestris fratribus meis, id est
presbyterum et Venantiumdiaconum, totius provin- Gallicanis, si consular respondere debeam inslruatis;
cise Viennensis nomine, quse ecclesiaead me perti- et quia securus, non dicam de Viennensi, sed de
nenti ab universis decessoribus veslris et apostolica totius Gallise devotione polliceor, omnes super statu
sede commissa est, cum prsesentis famulalus pagina fidei vestram captare senlentiam : orate ut sic nos
destinavi; per quos oraculo beatissimseresponsionis perditorum professio fucata non fallat, sicul ab uni-
agnoscam, utrum fervor schismatum prsefalorum qui tate quam regilis veritas comperta non separat. Ac-
inlra Cons.aniinopolitanam urbem vitio perniciosae cepta !ii calendas Februarii, Agapilo consule, per
obstinationis exarserat, cuique, quod magis dolen- 1B Alexium presbyterum et Venantium diaconum
dum est, Alexandrinam vel Antiochenam Ecclesias EPISTOLA LXXXVIII.
dicilis illigatas, vobis Chrislo favente docentibus, HORMISD/G AVITO EPISCOPO, VELUNIVERSIS EPISCOPISPRO-
digna fuerit correctione restinctus, aut si reversa le- VINCI.E
VIENNENSIS, SUBTUADI0ECESI CONSISTENTIBVS.
gatio in paginis evidentibus quod simplex legeretur Quide his quse ad disciplinam catholicam pertinenl
exhibuit, an forlenuntio magis relulil, undede vobis maxime sciens instrui cupit, quid studii...
ad hoc qualiscunque suspicio reservetur. Veremur (Hanc epislotamdabimusubi et Hormisdm.)
sule conligit, anno Christi 515, quam cum irritarn Februario responderat Hormisda. Quare secundam
fccissetAnastasii imp. perfidia etdissimulatio, poste- Jegalionem , quae lum adhuc parabatur, jam profec-
rior adjecta est in nonas Aprilis, Agapito consule, tara in Orientem falsa Viennamfama pertulerat.
anno Christi S17,quo ipso anno Aviti epislolaemense

ALGIMI AVITI

HOMILIA DE ROGATIONIBUS.
UNDE CONSUETUDOROGATIONUMPROCESSERIT.

Currit quidem tramite vitali, non per Gallias tan-t G cuidam totius orbis funeri prodigiosum quoddam
tummodo, sed pene per orbem totum rogationalis busluale minitabantur. Nam populosishominum con-
observantise flumen irriguum, et infectam vitiis ter- cursibus domestica silveslrium ferarum species ob-
ram uberi fluxuannuae satisfactionis expurgat. Pecu- versabalur, Deus videril an ludificans oculis, an
liarior tamen nobis in hac ipsa institutione servilii adducta portentis. Quidquid (amen ex iis duobus
et gaudii causa est, quia quod binc modo ad cunclo- foret, perinde monstruosum intelligebatur, seu sic
rum utililalem defluit, ex noslro primitus fonte ma- veraciter immania bestiarum corda mansuelieri, seu
navit: et forle nunc perlineat ad cujuscunque privi- tam horribiliter conspectibus territorum falsae visio-
legii ornatum sumptse priniitus institutionis exor- nis phanlasmala posse confingi. Inler haecdiversa
dium. Gseterum cum ad hujusmodi humililatem vulgi sententia, dispariumque ordinum varise opinio-
ineffabilis necessitas rigida Viennensium corda per- nes. Alii quod sentiebant dissimulando, quse flelui
domuit, sentiens ecclesia nostra causam segritudinis nolebant dare, casui dabant; alii spiritu salubriore,
suse, non sibi quasi maxime prse omnibus, sed quasi abominabilia nova quoque (In edil. Gagnei, qiiaeque)
soli ex omnibusexistimans opus esse instituenda ob- congruis malorum proprietatis significalionibus in-
servatione praesenti, sollicitius captavit remedium, terprelabantur. Quis enim in crebris ignibus irabres
quam primatum. Etquidem terrorum temporis illius ]D Sodomiticosnon timerel?quis tremenlibus elementis,
causas multos noslrum recolere scio. Siquidem in- aut decidua culminum, aut disrupta terrarum immi-
cendia crebra, terraemotus assidui, nocturni sonitus, nere non crederet? quis videns, certe videre sepu-

« De bac homilia Gregorius Turon. lib. n Histo-
riae, cap. M: Refert Avitus in quadam homilia quam
de Rogalionibusscripsil, ha$ ipsas Rogationes quas
anle AscensionisDominitriumphum celebramus,a Ma-
vierlo ipsius Viennensis urbis episcopo, cui et hic eo
temporeprmerat, inslitulas fuisse, dum urbs itla multis
terreretur prodigiis, etc. Multas hujus argumenti ab
Avito habitas homilias fidem faciunl Flori diaconi
Excerpta, in quibus sententiseproferuntur ex sermo-
nibus die primo, secundo et tertio Rogationum. Quin
et bis plures numero fuisse crcdiderim, sed a Floro
proplerea neque hanc in qua versamur, neque alias
commemoran, quod in illis nulla Pauli Epislolarum
fieret menlio. Quse in hac editione nostra discrepant
a Gagneiana omnium prima, veteri exemplari deben-
tur ex quo deprompta sunt.
201 S. AVITI VIENNENSIS 292
taps, pavidos naturaliter cervos per anguslj pprtar A.suetudinis assignaret. Inspirante igitur compuncto-
fum usque ad fori lata penetranies, non imminentem rum cordibus Deo, auditur a cunctis, confirmatur,
solitudinis senlentiam formidaret? Quid mtiUis? anollitur : eligitur tpmppri iridunnj praesens, quod
Tracta sunt hsec inler timores publicos et nimqres inter Ascensioliissacrse .cullumdiemque domiiucum,
privatos usquead imminentem solemnium vigiliarum v quasi quodam ppportuiiiiatis tpropriae linibp circum-
noetem qua celebrari feslum dominicae Resurreotio- positjs solemniialibus niarginareiur. Exploranle au-
nis annua consueludo poscebat. Siquidem hanc 0111- tem epispopo feryprem incljoationis, ,et maxime ve-
nes, laborum opem; maloruin liiiem, metuentium renie ne, qb (ardam pppuli se.quacilatem,paucioribus
securilatem, communibusanimis qpperiebantur. Ad- educlis. observalio ipsa confestimin sui novitate revi-
fuit ergo-uox illa yenerabilis quse ad spem publicae lesceret; ad basilicam quse lunc moanibus vicinior
absolulionis votivuin solemne patefeceral. Sed mox erat civitati^, qralipnem primae processionis indicit.
illic multo vehenieniior strepitus ictu flagelli gravius ltur celebri alacritate, cppiosa multitudine, maxima
ferientis intonuit: utpdte qiiem jam emensis gradi- compunctionp: ut revera populilacrymis Iaboribusu.ua
bus, superlativum nihil sequi aliud quam chaos in- brevis atque angpsta processio videretur. Ubi vero
telligeretur. jEdes namque publica quam prsecelso sanctus sacerdos de minorum effecln majorum indicia
civiiatisvertice sublimitas immensiter fastigiata prae- B coilegif, sequenti die instiiuluni est, quod nunc
tulerat, flammis terribilibus conflagrare crepusculp prinio, id est crasiinh, si Dominus apnuit, die labo-
ccepit.Interpellalur itaque nuntio discriminis jucun- raturi sumus. b Seculse sunt succiduo lempore quoe-
ditas solemnitalis : pleno limoribus populo ecclesia dam ecclesiaeGalliarum rem lam probabilis exempli;
vacuatur. Onines namque similem faeujlatjbus yej sic lamen , quod hoc ipsum non apud omnes iisdem
domibus propriis casum de quadam praeminenlis diebus quibus penes nos inslilutum fuerat, celebra-
incendii arce metuebanl. Perslitit tamen coram fes- retur. Nec porro magni intereral quod triduum eli-
tivis altaribus inviclus anlisles, et calorem fidei suse geretur, dummodo psalinorum officia lacrymarum
accendens flumine lacrymarum, permissafn ignibus functionibus annuis persolverentur. Tamen cum Jile-
ppje^talfiin incef.dio aj}scedente4cqiflripes.cuiNt,.
DespeT clione rogationum, etiam sacerdotum cresceute cou-
ralione deposjta redilur ad ecclesiam, et restincta cordia, ad unum tenipus, id est ad prsesentss dies,
flammarum luce clarescit luminum pulchritudo. Nec uniyersalis ohservanfise cura conpf-ssit. Porro auleni
sane ullerius trahitur de arripiendo compunctionis eq attjnuit jsta prsefari, ul, seu recplentibus bae.Cjieu
medicaniinemora. Praedecessor namque meus, et spi- ignorantibus fortc relulimus, omnes tamen attendant,
ritalis mihi a baptismo pater.Mamertus s^cefdps?cpi ,qi|pd Epcjesia,quse misit aliis formam institutionis,
a.ite non paufcos annoss piter cainis m.a. accepio, ^ mullipiiciler est debitrix ostendendse alacriiatis, et
sicut Deo visum est, sacerdoj,ii|emp,qr£§upcessit,joias jifima i|ej)Ctesss. CjB^ii|5mj_tii|Jijs
iiiTicio,qua. in re tasu
in ea quam supra diximus vigiliarum nocte saucto necessaria omnibus facta est niater exeraplo. Unde
Paschse concepit aninriq Rogationes ; atque ibi cum immiiiere nuric, si Deus annuit, rogationum nostra-
Deo tacitus delinivit quidquid hodie psalmis el pre- rum operosissimam festivilalem, non quasi nescien-
cibus mundus inclamat. Revpluta ,ergo solempitate tibus indicimus, >ed quasi exspeclantibus commen-
pasehali, noojam quid.spdqupmqdpaptquando fieri damus.-Quialiceinon absque labore constet servanda
debeat, secreta primum collationc tractalnr. Pulaba- professionis ipsius consuetudo, deleclat tamen aspe-
tur a quibusdam Yieunensis senaius eujus tunc nu- ritas medicaminis, inquo frequenter inveniri probala
merosis illnsirjbus puria floreha.., inveiVtisnon posse esl spes saiutis. Si dixerimus, inquil Apostolus, quia
addici, cum yjx,acquiescerei ]eg}|imis iuclinarj. Sed peccatumnon habemus, nos ipsos seducimus(I Joan.
pius ac sQllicitiis pastqr, ^pien|j.e salibus. largps, i, 8). Et si confiteri debemus assidue nos peccare,
manspefacjepdarupv qyjuni prius prando anipipm, . opus est confitendi officio, humilitate poenitendi.
quam pgrprapdp mpllivit audjtum.. Pandit igjtur djs- Prasertim cum plebis a'diinal;e compunclio sic ad
posiiipnem, indip.it prjliqem, efppniJ, salubrilalem; incitamentum boni operis possit aptari, ut rehellis
et yirp tam religiqs] flpni s^l.erj,jsingenji pgrum r magis conyenienlins erubescat, si cunctaemultitudini
fuii, si pbedientibns prpposijpm lantummodp institu- proprioe mentis soHtudine contradicens, peccaja sua
tionis prqmergt, nisi ijitef inilia £|jaj«)yinculmn,pon, vel vi,iia«um populo flente non defleat. Necessaria

? Is fuit Isjci.us,siye Hesychiup. Adq Viennepsis
in Chronfco: Avilus, inquit, Vieiinehsis episcopuf,
eloquentiaet sanctitale prmcipuus,cujus fraler Apblli-
namVaknA03,enisc.ap.us,iiiiTaculis iusignis, Isicii se- '
nalpris |)«»5}ft!.jiR. flMfQ ^i-ifii.nsis gpi^copi,dyp,
tumina .(arissimt jfitii.Seriatoreiri se Romanum Avi-
tus quoque filius, et in episcopata successor, profes-
susest in epist. 51. Iq eadem Viennei)si caihedra
poslea sedit lsicius alter,qui in concilioAureliariensi
v et in Parisiensi ui subscripsii.
> Prima omnium, ant inter piiinas EccJesia Arver-
norum, teste Sidonioiib. vn, epist. 1 ad Mamertum
ipsum Rogalionum auclorem. Mox tola Gallia impe-
ratge et ohservatai.; tum in regno Francorum, quod
flptjiiipumjam regnupi opcuparat, decreto cpncilii
Aufeljan. f, can! 27 : Rogaliones,id est Litanias, ante
AscensibnemDomini ab bmnibusecclesiisplacuil cele-
brari. Tum in r.egno Burgundionum,qno reliqua fere
parsGalli_econtinebatur:quodpatetex can. 6conciIii
Lugdunensis ii : Placuil eliam universisfralribus, ul
in prima hebdqmadq noni mensis, hoc esl ante diem
domiiiicamqum pjrima^inillo mense illuxerit, Lilanim
sicul gnle AscensionemDqminisancliPglres fiefi decre-
veruni, deincepsab omtiibusecclesiisseu parochiiscele-
brenlur.
 '
295 VARIORUMOPUSCULQRUMFRAGMENTA. 294,
est igitur boni operis conspiratio. Sumit alter ex A A profundius Dominum nostrum inlerrila quiele ja-
altero, aut de humilitale exemplum, aut in confes- cuisse, nisi ut ad eum inler discrimina qusepatimnr,
sione soLUium. Periculosius agitur singulare certa- limoris nostri causa confugeret. Assidup nos iictii
men.in quo vires altrinsecus experiri posse paucorum tempeslas ista faiigat, impulsu terribili contra nos
est. At vero, cum conlra hostem communem mulli- lonilrus sseculi clamal, scinliliantibus ad punctum
ludinis pugnat assensus, traliit cliam timidum miii- radiis mundana commolionon illuminat sed coruscat.
lem virius aliena. Robustis beilantibus infirmitas de- Ecclesiaest navis quse nos per varios casus velut inter
lilescit, elquodam unitatis suffragio laus sit invalidis, marinos gurgites ducit. Aures quidem nostras obtre-
iu exercitu fortium computari. Denique cum vicloria ctationibus et blasphemiarum slridore, quasi iaxata
contigerit, toiis acquiritur; etcum paucorum dexlra laiernm compage, reverberat; sed puppim verilatis
pugnaverit, omnium gloria Iriumphavit. Hoc dico de solidilate constructam penetrare non potesl quod fa-
infirmitaie cominuni, quaesi se rogantibus non sub,- ligat. Et quia promisit Dominus nosler Ecclesiae-,
trahat etiam cum ipsa per se minus fecerit, non Ecce ego vobiscumsum omnibus diebus usquead con-
tamen ad integrum fructu carebit. In illa gloriosa et summationemsmculi (Matlh. xxvm, 20); in navi qui-
admodum singulari historia Ninivitaruni, conlra ex- dem esl in qua sumus, sed metuere jam non potesl
sertum commolaeDivinitalisgladiunijunctasenioruni B I quod limemus. Post resurrectionem enim ascensio-
viribus elian: infantilis selas pugnare coinpnjsa est. nemque suam totus inter pericula nostra r.equiescit.
Humani quoqpe mercedem et gratiam jejuniipecoruQ Aliense magis formidini opusest,ut qui securusjace-
fames adauxit. Quin et ipsa irrationabilis creatura bat evigilet. Clamelur ergo vocibus supplicationis;
quse offensam timere non poluit, quodam modo ve- et, si ingrayanle periculo necdum audit, pulsetur
niam poslulavit. Et i|tiia homines in morem anima- manibus largitatis, et dicatur ei : Exsurge : auare
lium vivendo peccaverani, rqrsus animalia sua quasi obdormis,Doinine,oblilus inopimel liibulationisnoslrm
homines jejunare coegerunt. Propter hanc ergo djs- (Psal. XLIII,25, &.)? Diciurus esl quidem experge-
cretionem, in Evangelio Dominus ail: Petiie et ac- factus, Cur timidi eslis, modicmfidei (Matlh.\m, 26)?
cipielis,qumrileet invenietis, pulsate et aperie,turvpfiis Reddat salutem, etincrepet infirmitatem. Et si par-va
(Matlh.\n,7). Petere eirimdocti esi,qu.erere devotj; lides cst, quia limemus saecularia, est tamen ali-
petit sciens, quserit nesciens. Cum petis, vis accipere quantula, si reeurramus ad Dominum. Non autem
quod intelligis; cum quceris, adhuc couaris invenire timerelur coram ipso, si ipse timeretur. Sed minima
quod pelas. Ideo qui jam superiores sunt, prandp couscientia iccti maxima causa trepidandi esl, in
petant; qui infirmi, laborando quaeraiit. Porrpautem nostra praecipue vita, cui criminum continuatio fit
pulsare commune est. Nuilus quippe obstruclnm adi- C discriminum multitudo. Quocirca si non diximus
lum vocibus pulsat : istud ad manus perlinet, et cor- Christo, Vigila nobiscum, saltern dicamus, Evigila
poris actus est. Pptat ergo spientia, quaerat.amor, propler nos. Non rogavimus ne discederet, obtinea-
pulset operatio, maxinie in observaiione proesenti. mus nt redeal, nec deserat cursum navigationis in-
Festivilas siquidem est, cujus jocupditas tota sola firmae, donec vento et mari silenlium jubeal,et furo-
sobrietas, cujus epulaelacrymoe,cujus pastus esuries rem insanientis saeculicelerrimo fine compescat, et
est : ctijus principiuni ex necessita.e, perseveranfia fiat in retributione judicii tranquillilas magna quoe
iu dilectione, actus in requie.requies in Jabpre : cum in hoc mundo esse non potest. Quia si de mundo
tola ista observantia confessio pceniiendi pro culpa esselis (Joan. xv, 19), mundus quod suum erat dili-
sit, et rpgandi pro venia. Etiam yero evangelica prse- geret. Sed devinclo mundo perveniatur ad supernam
sens lectio ulilitalem supplicationis exposuii,dum in quielem : ubi quoniam possibilitas pereundi aberit,
navi Dominumdormientem chorus discipulprum sqp. nec periculi causa nascelur : ubi semper nobiscum
tempestatis strepiiu trepidus suscitaret (Matth. vni, Doniinus, semper cum illo, si dederit, nos erimus :
24). Neque porro aliud fuit in (anto repugnaptiuni et qui hic aliquoties negligentibus dormit, illic per-
sibi invicem ventorum fluctuumqueconfliciu, sppitum petuo fruenlibus sine fiue vigilabit,

QUORUMDAM S. AVITI OPUSCULORUM FRAGMENTA,

ADMONITIO. D III. In reslauratione bqptisterii in civilale sua

Prseler homiliam superiorem et alteram in con- Vienna: i .... Temporumperturbalionesquibus. t
IV. Dicta in dedicationebasilicmGeneva: Novim;<s
versione Sigismundi regis habitam cujus meminil et iqiramur ex evangelicalectione dimtem. t
Agobardus,restant in vetustissimis schedis Thuaneae • V. Diclain dedicatione.... i Pertinef q((Iqcitffl,,,. |
bibliolhecaeliluli aliarum octo, cum primis cujusque VI. Dicta in basilicaS. Petri. quamsancius episco-
in liuuc modum. pus Taranlasimcondidit: t ... Par est decrescat facul-
verbis, tas vyrium,crescente maiev.iagqudiomm. t
IiOMILIARUM OCTOTITULlET I.MTIA. VII. Dicfq iii basilicq stxn,ctqrum
A^gpunensiuvi, itt
I. Dicla in dedicationesuperioris basilicm:< Dispo- innovationemondsleriiipsius, vel pflssipnemarlyrupi:
sueram putientiatnciturniiaiishodierim. > i Prmconiumfelicisexercitus,in cujus cohgregahbne. i
II. Diclti in basilicgsanclm Murim: < Stal{te.r.(tm, VIII. Homilia dicta in convemoue damni Seyisrici,
ddalissimi, ct quonlumaib lior. i poiliidie quq'n sorqi; ip:iqs ex Axiqnq(tmxfseesl r*-
295 S. AYITI VIENNENSIS 296
cepta : < Smpenumerodivinilatequod dileclosuo prin- A esl equidem fabrica prsesensjocunda loco, imminens
cipi nostro. i fluvio , et confragoSum vicini torrenlis tumullum,
FRAGMENTAEAKUMDEMHOMILIARUM. velut impendenlis reverentioe terrore castigat. Cobi-
(Ex schedis iisdem.) belur venerabilibus ripis amnis arctatus, et pendulam
I. interjecli ponlis semilam, ad altrinsecus expeteiida
Sic quondam Peirus aposlolorum caput (Matlh. sacrorum culminum loca subslemit. ^Edes sufliciens
xni, 29), id est principum princeps, quamlibet com- diffusioni, facla est angusta conventui : quoequesic
motum ventis pelagus formidaret, adreplum lamen jocunditate habilaculi tam terrestria quam superna
fluvidi tenens callem victor explicuit; alque un- sollicilans, cum populo suo vix sufficiat, sufficit de
dis ponti furentis, velut hostilium turbinum moli- fabrica. Mulliformi opificumingcnio nitens, expulit
bus eluctalis, flalum tentationis adversae,priusquam nOctem,appulit lucem, qui diu trislibus lenebris ar-
sede contingeret, Dde contrivit. Secuta est illic sere- tificio proturbatis, Isetior intra quoddam claritatis
nilas iter peraclum. Hic quoque non minus ad babi- ergastulum, felicicustodia clausus esl dies. Sic quon-
tationem quam ad imaginem, Petri oedemfide fuu- dam carcer retificis Petri (Act. xn, 7) pretiosorum li-
dalam securilas quse non prsecesserat insequitur. gaminum radio illustranie resplenduit: cum ferrum
Innovel aulem idem nunc apostolus dignam sui no- B suppliciis coaptatum, metallis preliosioribus plus lu-
minis sedem. Iisdem clavibus pandal bic-locum, qui- ceret, serrse fugerenl palente adilu calenaecaderenl
bus aperit_regnum. Solvat nunc quse sibi oslensae peislrepenle tinnitu.
fuerint compedes criminum. Et paulo superius. Soli- IV.
ditas qusefaciendisfabricis in principiis quseritur, bic Gaude igitur, invicte mercalor, dispensatione com-
el culmen obtinet.f Firmissinio aliarum sedium fun- missa; profer de lliesauro luo nova et vetera (Mattli.
damine cacuminanoslra lutiora sunt. XIII,50), instilulor rudium, labentium restilulor; sit
II. una in multiplici consecratioue solemnitas. Erexisli
Quid mihi laudet antiquus (Exod. xv, 25) Moysem lacrymarum macbinis quod hoslis alliserat : rediil
suum aquas ab sevoasperas ligoocasiiganle dulcasse? quse perierat forma templorum, recurrat et sanctilas.
quid Elisaeum(IV Reg.i\,Al), vlrtute non imparem, Nbn tu (hub. xix, 15) tradilam tibi minam, damnanta
agreslis cibi amaritudine plenum lebclem medici sudario, lerrenis scrobibus suffodisti; nec boc tantum
farris infusione condisse? Hsecquidem gesta exempli conlenlus reddere quod dudum fuerat consignalum,
adthirabilis fuisse quis nescial? Sed non minus hodie illa referens, offerens ista , ut frugem primiliarum
vestro datum est sacerdoli, quem par diversitas feli- melius porrigas, prius sluduisti solvere quod debeas.
cis eventus parem paribus approbal.it. Cum minoris C Quocirca , di.eciissimi, orate quod supercst, ut si
pene virtulis sit creaturas orando converlere, quam quid sacrum furatur adversitas , Deo ulciscenle sic
bosle depulso creatorem sedibusinvitasse. Implet hic redeat. In mulliplices fruclus granum trilici quod
porro genlilium vices vicinantium Arianorum lurbi- maturum pulabatur, excrescat. Velut Job (XLII,10)
dus livor. Et si paganus hic forte jam deest qui plures noslri opes, inter prselia tentationis amissas, vicloriae
deos velit excoli,gemit hsereticus qui unum conspicit meritum , patientia duplicanle , restituat. Et ul bre-
exorari. Diligit quippe Trinitatis divisor numerosi- viler cuncta concludam, agnoscal prasenlibus praete-
tatem deorum; et consanguiueo separationis affeclu, rilisque successibus, lam perpetrans, quam tolerans»
pariter soliditale perrupta, multos deos fieri a con- quam in aelernissalubres lacrymae nostrse erunl tri-
sentaneis acquiescit, subquorumfavore quasi excu- buere , quas videmus fidelibus eliam in temporaneis
sabililer ipse tres numeret. Quid ingeniiscat Christi non perire.
vacuus nominator, locumnuminibus interclusum pa- V.
ruisse virlutibus ? Nullus a salutis consortio prohi- In gloria praesentis sevi parum est, si permitli ad
betur. Sil eis pariter commune cum salvis, quod hac- h_ecfabricanda dicamur : illud supra esl, quod ad
tenus nostrum noluimus esse cum perdilis. Profanis tales conatus, si otiari vellemus, impel.in.ur. Nove-
cultibus claustra damnamus, conversuris culloribus D runt siquidem sceptra saeculinostri, in quo sit virtus
templa palefacimus. Expetat ergo hic solidum, quis- temporis sui: quorum inexpugnabililer, recte ul con-
'
quis amaverat anle divisum; recognoscat nunc Chri- fidimus, plus htec basilicis quam propugnaculis urbs
slum petram, quisquis hic dudum saxa veneralus est. munitur. Cingitur undique lulamine sacrarum sedium
Sacrilegiis ara perit, venil ara sacrificiis. Nomen dives accessus, et ad porlarum quamvis patentium
unum, causa diversa est. Medetur serpens sereus, quo limina lutiora , nisi sanctis janitoribus, non venitur.
momordit ignilus. Desistat hinc plane nutu superno usus armorum. Ne
III. hoslilis conatus hic valeal, hos sufficit providisse
Generaii exsultationegaudendum est, quod floren- custodes. Sic iste . merilorum vigore discrelus , aul
tibus sceptris catholicse potestatis, oralionum loca, indigenas deducat aditus, aut insidias repellat obje-
martyrum templa, liminum sacra, ornantur oppida ctus. Has sibi per circuilum , velut Hierusalem qua.
non minus sedibusquam patronis : imo potius , illu- aedificaturut civilas (Psof. cxxi, 5 seq.), turres allol-
stiatse palrociniis fiunt urbes ex oppidis. Quod si et lat: ubi lsetaluris, quoties in domum Dominiibimns,-
specialis festi gaudium prseconio currente tangamus, hoesanctorum cullibus lurres, haecpopulorumab.un-
897 VARIORUMOPUSCULORUMFRAGMENTA. 299
dantia contingat in turribus; sicque ei fiat pax in A virtuti: sed cum ad proesens psalmisonum solemnc
virtute, virlus in pare : virlus scilicet rectoribus, perventum est, parum puto si dicam verba nosira,
pax regendis; proesidenlibusilla, ista famulanljbus; vicisti hodie insuper et opera tua. Et posl alia. Gallia
quartim tamcn principibus nostris utramlibet optan- nostra florescat. Orbis desideret quod locus invexit.
libus, ulramque mcrituris conventus subjectionis de- Incipiatur hodie exustioni aeternilas, dignitas regioni.
volsepax confoveat, virtus adjiciat. Ad te nunc sermo Laudantibus in prsesenli saeculoDeum , laudaturis
liberior, o prsesens, si quae sunt uspiam , catholica- pariter in fnluro renovet magis obitus quam lermi-
rum gentium pater, religionis lumen, columen regio- net actionem. Recognoscatis in coelo quam de bac
nis, exemplorum virlus, Ecclesiarum pignus, tempo- tellure portabitis consueludinem praemiorum : tan-
rum decus, civililate sublimis, communione terribilis, tusque perseveranliam vestram honor sequalur, ut
reverentia quam cum adoraris a populo. Qui in quod vobis in exercilio erit operis, hoc solvatur in
iribunaii unus pr_c omnibus, in altari unus ex omni- prsemio pro retributione niercedis.
bus, stipatus coetibus subjeclorum, non fulgore dia- ALIA FRAGMENTA.
dematis, sed mentis luce discerneris. Jam recogno-
(Gregorius Turonensis libro u HistoriaeFrancorum.)
scas tempus est in manibus nostris munera lua.
Paremus quidem jubenti tibi, ut secr.ta sint cum g Cum aulem cognovissetGundobadus asserlioneshm-
reticorumnihil esse, a sancioAviloepiscopoVienncnsi,
donantur; sed tuclamas, lalia conferendo, quse nisi
habere non Gloriosissimum Chrislum Filium Dei et Spiritum sanclum mqualem
princeps poterat. quippe
in his quoque scdibus quod fecisti : sed in quiddam Patri confessus,ctam ul chrismaretur expetiil. Cui ail
sacerdos : Si vere credis hoc quod nos ipse Dominus
sublimius luorum gaudia se reservant. Communem
hic quidem hodie laetiiiamoblalio vestra peperit: sed edocuit, exsequere. Ait autem : Si quis me confessus
adhuc major est quam prseslolalio nostra concepil. fuerh coram hominibus, confilebor et ego eum coram
Patre meo, qui esl in cmlis, Sic et ipsos sanctos ac
Porrigitur hic, prseludens per conjecturam prsesen-
lium , contemplalio subsequentum. Jusie aeslimatur dilectos.suos beatos aposlolos cum de futurocperse-
tantum in nobis, quanlum per le potior eris in sum- cutionis tentationibus doceret, insinuavit dicens :
ma. Certe sicut rationem illic operum perpendimus, Atlenditevobisab hominibus.Tradent enim vos in con-
hic donorum ; non quidem solus in prsesenlibusaspi- ciliis, et in synagogissuis flayellabuntvos, et ante reges
cis quod deleciei, sed solus ih futuris poteris pro- et prmsidesslabitis propler me in lestimoniumillis el
ferre quod superet. gentibus. Tu vero cum sis rex , et a nullo apprehendi
VI. formidcs, sedilionem pavescis populi, ne Creatorem
a Praeconium felicis exercitus in cujus congrega- Q omnium in pnblico fatearis. Relinque hanc slultitiam,
tione beatissima nemo periit, dum nullus evasil, cum et quod cordc (e dicis credere, ore profer in plebe.
Sic enim et beatus Aposlolus ait: Corde crcditur ad
injustam sanctorum marlyrum morlem quasi sortis ore aulem confessiofit ad salutem. Sic et
bis aciem man- juslitiam ,
justilia judicaret, qua super dispersa ait : Confitebor libi, Domine, in Ecclesia
suelam, centuplexdecimatisfructusaccresceret, et odio propheiain laudabo le. Et ilerum : Confi-
in prosperum suffragante, eatenus eligerenlur singuli, magna, populogravi
tebor tibi in populis, Domine; psatmum dicam nomini
donec simul colligerenlur electi, ex consuetudinis
tuo inter genles. Meluens aulem populum, o rex,
debito series leclae passionis explicuit.
VII. ignoras quia satius est ul populus sequalur fideni
luam, quam tu infirmitati faveas populari. Tu enirri
Cujusadilusnocte nonclaudilur,quianon habetno- es non populus caput tuum. Si cnim ad
fores caput populi,
ciem; cujus semper paratas, juslis patulas,
non alternant sed merita. bellum proliciscaris, tu prsecedis catervas hosiium,
impiis inaccessas, claustra, et illae abieris, subsequuntur. Undc melins esl,
Cujus fundamentum Christus est, (ides machina, mu- ut le quo
rus corona, margarilum porta, aumm plafea, agnus praecedente agnoscant veritatem , quain te
lucerna , chorus Ecclesia. Cui inter divinas laudes, pereunte permaneant in errore. Nam Deus non irii-
omnis operis necessitate seclusa , sola erit requies f) detur. Non enim diligil illum qui propler terrenuni
sincerilas actionis. Multa sunt, piissime prsesul, in regnum eum non confite(ur in soeculo.Ista ille ratione
iribunali aliquibus junior, in allario omnium prior, confusus, usque ad exilum vilm sum in hnc imania
multa sunt, inquam , in operibus luis, quibus nos perduravil, nec publicemqualitalem Trinitalis .«'..i.
hactenus gratias debuisse dicamus. Ditati donis, pau- confiteri.
pcres verbis, percepimus niagna, pauca persolvimus. (Agobardus in libro de Picluris et liuaginiluis.)
Ornasti ecclesias luiis gazarum cumulo, numero po- His ita se habentibus,est modusdivinw,siveangelicat,
pulorum. Striixisti sumptibus quoe muneribus curiiu- vel eliam httmana',gtorim, sicul AlcimusAvilus ephco-
lares altaria. Nunquam quidem coniulimiis verba pus Viennensisin dialogo, ubi cttm Gundobado rege

" De hoc fragmento Ruinarlius in Aclis Marlyr.
sinc. pag. 258 edit.' Veron., in admonilione adpas-
sioiicm sanclorum Mauriciiel sociorum ejus marly-
ruin hcechabct § 2 : « Fragmentum hujusmodi ex
anliquissimis in corlice exar.ilis schcdis bibliothecoe
PATBOL LIX.
'Thuaneae dcscripsit vir sacrse antiquitatis siudio.is-
simus Jacobus Sirmondus. Has auiem schedas quae
in bibliotheca Regia modo asservantur, Vivcnleadliuc
Avito , aut saltem paulo post ipsius obituin seripta
fuisse aflirmant qui cas inspexerunt viri peritissimi. »
M>
299 S. AVITI VIENNENSIS 300
ordine describit, Aviti quoque opcrunn
loquitur, dicit: Illud tamen quod ab sequalitate cce-,A singillatim
eorum dunlaxat qui Pauli tocum aliquem tractant'
lestis gloriaePatrem el Filium, perinde ut creaturam
mihi invidiam illi- seginenta ultimo tandem loco digerit in hunc moduiw
angelicam secludentes, quamdam SENTENTLE
cite supernis virtulibus delati honoris obtendms, AD ROMASOS, A
EX EPISTOLA BEAII PAULlAPOSTOLI
dicentes : Ergo et angeiis alque archangelis, etquse- SANCTO ET 1LLUSTIUSS1MO DOCTORE ECCLESIJE AVITO
cunque iu excelsis sunt, gloriam ferre debemus: licet BPISCOPO VIEKNENSlS EXPOSIT/E ATQUE EXEJUS
minime perltnenl ad causam , etiam ad prsesens non OPUSC-LIS l'N OBOINEM D.GEST/E.
omnino sic renuo, quasi creaturae sublimi atque prae- /. Qui factus est ei ex semine David secunduni
stanli gloriam ferre timeamus. Est quippe divinoe, carnem.
est angeiicoe,est eliam humanae glorise modus, quem II. Ul sil pater circumcisionisel sit paler creden-
in multis Scriplurarum locis invenimus, etsanctorum tium per prmpulhtm.
meritis, et apicibus regum sine vitio assentationis III. Igilur sicut per unum liominemin omneshomi*
ascribi. Quseenim inter homines prima gloria, gloria nes in condemnationem,ita et per unum liominemin
baecest omnibus sanctis ejus; et in Evangelio Domi- omnes hominesin jusliftcaiionem.
iius dicit, quod nec Salomon in oinni gloria sua IV. iVflmquid oremus sicnt oportet, nescimus.
sic vestilus est sicut iilii flosculus specie nalurali 1 V. Qui etiam proprio Filio suo non pepercit.
(J_f«M/..v.,.29). VI. Item de eodem.
(Agbbardus idem in libro adversus legem Gundobadi.) VII. Optabam ego ipse anathema esse a Christo
Quid iste venerandus et sanctus vir smpe dicto Gun- pro fralribus meis.
debado de supradictis certaminibusresponderit, audiat VIII. Quorum patres, et exquibus Chrislus secun-
si placet benignitas vestra. Cum de his inler utrumque dum carnem, etc.
sermo esset, el bealus Avilus tatia certamina reprehen- IX. 0 altkudo diviliarum sapienlimet scientimDei\
derel, respondit ei Gundobadus : Quid est quod inler X. Omnequod non est ex fide peccalum esl.
regna et gentes, el eliam inter persorias soepesingu- XI. Ul per patienliam et consolalionem Scriplura-
las, dirimendae prseliis causae divirio judicio commit- rum spem habeamus.
tuntur, et ei maxime parti cui juslitia competit, I.
victoria succedil? Ad quod beatusAvitusintulit dicens: (Ex libris Contra Plianlasma.)
Si divinum, inquam, judicium, regna et gentes e.vpe- Ideo in capite dominicaegeneralionis toties David
terent, illud prius quod scribilur formidarent, di- Scriptura commemorat, ut cum paluerit verilas de
cente Psalmisla : IHssipa gentes qum bella volunt ' auctore, nulla possit dubitatio esse de sobole. Nam
LXVII Et illud " ul taceamus illud, quod in Evangeliis duo ceeci una
(Psal. , 51). diligerent quod perinde
dicilur : Milii vindictam, egoretribuam, dicit Dominus consonanlis fidei vocfctlamabant: Misereremei, Do-
(Rom. xn, 19). An forle sine telis et gladiis causarum mine, fili David (Mallh. xv, 22), scientes de patriar-
motus sequitas superna non judicat, cum ssepe, ut cha genitum recte hominem credi, el hihilominus
cernimus, pars aut juste tenens, aut justa deposcens, fructuose miserenli Deo pro sanilate luminum sup-
laboret in praeliis, et prsevaleat iniquoe parlis, vel plicari : quis evidentius quam sanctus Paulus hoc
superior fortitudo, vel furtiva subreplio? explicat ? Segregalus in Evangelio, inqtiit, Dci, sicut
(Agobardus idem libro de Picturis.) ante promiseral in Scripturis sanctis per prophelas suos
Sicut Alcimus Avilus episcopus Vienncnsisdialogo, de Filio suo, qui faclus est ei ex semine David secun-
vbi cum Gundobado rege loquitur, dicit : Est quippe dum camem (Rom. i, 1, 2)'. Asseruit duplicem plena
divinse , est angelicse, est etiam hunianoe glorioe descriptione naluram. Unam in qua secundum divi-
modus. nitatem factor est omnium, et alieram in qua factus
LECTORI. est ex semine David secundum carnem. In quarum
Alia posl hmcdiversorum Avili operum plurima et neulra substantia suspicio potest phantasmatis inve-
Uluslria fragmenla suppeditavit nobis ex Carlhusim niri; quia sicul per se invisibilis erat divinitas quae
Majoris bibliotheca,* codexFlori diaconi EcclesimLu- ] inclinabatur e coelo, ila de David stirpe descendens
gdunensis, in quo beati Pauli Epistolas ex velerum nihil ludificalorium habere
aliquot Patrum scriptis exponcre aggressus, post Cy- poluit veritas carnisCliri-
priani, Hilarii, Fulqentii atiorumquesententias, quas sli : quae non solum usque ad David pcr proavos

* Magnas huic codici graiias debemus, cnjus
beneficio tot Aviti librorum reliquiae ad nos perve-
nerunt. Hsecporro Flori magistri, sic enim appella-
tus est, expositio in Epistolas S. Pauli ex decem
omnium Patribus delibata est, Cypriano, Hilario,
Ambrosio, Paciano, Hieronymo, Ephrem diacono,
Paulino, Leone papa, Fulgentio el Avilo. Post hunc
librum, sequitur in eodem codice Carlhusioe, liber n
Flori ejusdem, de Missael de al;is quibusdam eccle-
siasticis insliiutionibus. ln alio vero ejusdem biblio-
thecae volumine, operibus Ireiwi praefixa esl Fiori
prsefalio, cuin epistolstAgobardi. Ejusdem praeterea
Flori est liber adversus Joannem Scoium, qui Eccle-
sise Lugdunensis nomine est editus, et sermo de
proedestinatione, quem inlegrum recitat Hincmarus
in praefationeposlerioris operis contra Gothescaicum.
De Floro denique, nc cselera persequar, Walafridi
Strabi exstant versus ad Agobardum eumdem epi-
scopum Lugduuensem, et inler Agohardi opuscula,
Agobardi ipsius et Flori nomihe inscripta epistola
ad Dartholomaeum episcopum. Eral enim diaconus
Ecclesise Lugdunensis, et Agobardo, ut apparet, f.i-
miliaris.
301 VARIORUMOPISCULORUMFRAGMENTA. 502
suos, scd pcr ipsum David usque in Adam, expressa A . tem, quem Dei Palris Filium non fccit gralia, sed
parenium nominaiione revolvitur. Et ideo dicit Apo- natura, nullo modo potest non hoc esse quod genitus-
siolus, esse cx semiiie David secundum carnem, ut est : adeo ut substanlise illi quae ex Deo procedil,
cuni consuljslanlialcm expuncret matri, de qua uli- nec ipsa qu.ecx homine nata esl praejudicaret.
que sumpsit et mortem ; cum phantasmata nec nasci, VI.
nec mori possit, sed princioium ejus deludere, finis- (Ex librisContra Phahtasma.)
que vantiisse sit. Si haec omnia vera esse recipiunl, eic, ut in epi-
II. stola 3 (col. 216, c), usquead qualiler non pepercil, si
(Ex libris Conlra Pliantasma.) dolore prohibuit ?
Abraliam auclor utriusque Teslamenli, etc, ut VII.
in epislola 2, col. 000 usque ad multarum geniium (Ex sermone de Natali calicis.),
paier. In affectu quarumcunque rerum riori facla, sed
III. Vota cOgilandii sunt; et abominabili eo qui invitus
(Ex libris Contra Arianos.) profuerit bohis, Deo magis gratia referenda cst, qua
Abraliam,Moyseh et proplietaS, non solum salvos, promptissime pius bene utilur malis. Nani licet Jo-
sed et beatissimos csse pronuntio, eosque non nisi 1B seph nostruui sola peregrinatio fecerit principem,
pcr Clirisium salvatos esse convinco, dicenle in non lamen laudat pietas venditorem. Sanclus auteni
Evangelioipso Doniiuo, Abraham pater tester concu- Patilus apostolus (Rom. ix, 5), simpliciter conlfciitiis
pivit ut videretdkm ..!_.<...;vidit et gavisusest (Joan. a Christ;>anatliema esse pro fralribus, prseler labo-
vin, 56). De Moyse, Si crederelis Moysi, utique cre- res proprios, cliarn pro fratiibus quoslucratus fue-
deretis ct milit. De me cnim ille scripsit (Ibid. v, 46). rat, coronalur ; Judas eeontr.i, quia non fralfum
Eliam de propheiis similitcr : Qiianti prophetm cu- dilectione persequensChrislum, anathemaesl factus
pierunl videre qnm videlis, et audire quie audilis a Chrislo.
(Malih. XIII,17)! El alio Evangelii loco ipse Domi- VIII.
nus, isla quoesingillalini memoravi cuncti pcrslrin- (Ex libro de Christi Divinitale.)
geus, Ul impleanlur omnia qumscripta sunl in lege, ct Esaias conclamaiitissimus prophelarum, etc, ut in
prophetis, et in psaimis de me (Luc. xxiv, 42). Vos tpistola 28 (col, 245, b), usquead quam babui apud le,
porro conjicite utrum crediderint Chrislui», quos priusquam mundus lieret.
lam manifesie constat scripsisse de Christo. Nam et IX.
Paulusapostolus, qui ante ortum Christi salvali sunt, (Ex libris Conlra Arianos.)
iu Chrislo redemptos exponens, sic omnem causam (" O, inquil, attiludo divitiarum sapientiaiet scientiai
definil: Sicut in Adam omnes moriuntur, sic in Chri- Dei quam incomprehensibiliasunt judicia ejus, el in-
tto oinnes vivificanlur (I Cor. xv, 22). Unile sicut vestigabiles vim ipsius! Quis enim cognovit sensum
ncmo peril nisi per Adam veterem, ita nullus acqui- Domini? aul quis consiliarius ejus fuit'! anl quisprior
rilur nisi per novuin. dedil ei, ul retribualur illi? Quoniam ex ipso, elper
IV. ipsum, et in ipso sunl omnia : ipsi gtoria in smculasos-
(Ex libris Contra Arianos.) culorum(Rom.\\, 33 35). Non ergo altitudosapientire
Quia Quid oremus, sicut oporlel, nescimus (Rom. et scientiaesolius Palris, sed Dei, in quo et Filii an-
vui, 26), (irmum debtl apud nos Dxumque teneri, nuitis esse personam; cnjus nec consiliarius quis-
quod quidquid Omnipolens non fecerit^ restat ut quam fuit, nec sensum ullus scrutator agnovit:
nolit. quanto minus qui sunimo nec augmentum recip:enti,
V. convicium etiam minorationis intendit ? cum ipse
(Ex sermone die sexlo Paschac.) Apostolus inscrulabilem Dei altiludinem pro corpo-
Post lucidoenubis coruseationem, sic Palris aeter- rca infirmitale suspiret. Quis autcm prior dat Deo,
ni super Filium dulcis tcrribilisque vox intonat, Hic ut reiriliuatur illi, nisi qui dal initium Creatori, u|
est Fiiius ineus dilectus, in quo mihi bene complacui : J et ipse quasi ab inclioata substantia Dei inchoatio-
ipsumaudile (Luc. xvn, 5). Omnes quidem, sicul ait nem sui rectiperasse videatur ? Unus hic nempe no-
Aposlolus, filii Dei sumus (Gal. m, 26), ct in ora- minalur, unus exponitur Dcus. Certe si secus, quam
tione clamare praesuinimus, Pater nostcr, qui es in ex ipso, ct per ipsum, et in ipso sunt omnia, si haoc
coelis. Sed aliter filius est de quo clamalur, Hic cst ut vultis trium sunt, dicilc nunc cui ipsi gloria in
Filius meits diieclus. Illum ut haheat pater filiiim, srcculasaeculorum.Si (ribus, quare non ipsis ? si ipsi,
non praec^ssii voluntas generalionem : nos autem cui dc tribus? Ccrte, sit ut vuliis, tripartita cst sub-
per i,uam efficimur filii, in iavacro accipimus nativi- slanti;i majestaiis : cnr non dixit, ex ipso per alte-
talem. Et ideu quicunque homo potest filius Dei rum in tertio, nisi quatenus nominatus ipse uiuis in
esse, potcst et non essc. Unde dicil Joannes evan- (ribus est ? de quo et Aposlolus alio loco : Et ipsc
gciislu, quod Dedit eis potestatemfilias Dci fieri, his esl, inquit, ante omnia, el omnia in ipso (Voloss. i,
qui credunt in nomine ejus (Joan. i, 12); ut aut per- 17). Porro autem, si, ut dixistis, omnia in Spiritu
nianeat filiusbeue vivendo, aut cerle per cafiialem sanclo constant, et ipse cst ante omnia, ne post
conversalibnem rejiciat patcrnitateni. Cliiis!us au- miilta esse incipi u ; non erit crealura, et cum crea'>
 "
50T> S. AVITI VIENNENSIS 501
tura non fuerit, servitium non debebit, reslatque ul A A VI. Nescitis quia templum Dei eslh, et Spiritus Dei
sit Deus, si non est servus : et qui famulari ratione Itabilalin vobis?
non colligitur, dominari veritate credatur. VII. Etenim Pascha noslrum immola.us csl Cliri-
X. slus.
VIII. Cum iine lege Dci non essem, sed in lege es-
(Ex epistola Cotttra Faustum.)
Fidem esse omnium bonorum spirilualium funda- sem Chrisli.
mentuin, elc, ut inepist.ola 4 (col. 221, c), usque ad IX. Capul atttem G7.rt.ftDeus.
tcstis cstnostri spiritus, non natura. X. Nam oporlet el hmresesessc, etc.
VI. llein de eodem.
XI.
XII. Dcus, qui operatur omnia in omnibus,
(Ex librisContra Arianos.) XIII. Omnia aulem hmc operalur unns alque idem
Libera responsione proliteor, quod Do suorum
animos inspirante, longe fulgel clariias veritatis. Spiritus, dividens singulis prout vult.
XIV. Cum tradideril regnum Deo et Palri.
Hlud namque apostolicum, quod ssepe repelitis, suf-
XV. Cum autem subjecta fuerinl illi omnia, elc
ficil in rcdemplore cognosci: quia si confitearis Do-
XVI. Primus honvode lerra terrenus, secundtts dt
minum Jestim, et quia Deus illum suscitavit a mor-
* ccelocmlestis.
B
tuis, salvus eris (Rom. x, 9). Sic lamen ul intelliga-
lur divinilas sua cum Patre, vitain crucilixo homini XVII. Ilem de eodem.
I.
reddidisse. Sicul ipse in Joannc cvangelista teslalur:
Poteslatem liabeo ponendi aniinam meam, el potesta- (Ex sermone in ordinatione episcopi.)
tem habeo ilerum sumendi eam (Joan. x, 18). Porro Ad magistcrii testimonium nascendi causa non
nequaquam salvat, dohomine Cbristo tanliiiimiodo pertinet; neque ille ecelorum janitor Pelrus, quem
reclum credere, nisi jungas etiam cathoJico intelle- piscatorem hominum (Matth.iy, 15) retia contempla
ctu de Diviniiale sentire. Nam et Photiniani mortuum fccerunt, origine p'acuit natalium, sed fine merilo-
ac re uscitatum asscrunt Chrislum. Et quoniam sce- rum; sicut Matthaeus (ix, 9) cirm de teloneo as-
Icslissimam in hoc eorum blasphemiam, perinde sumplus est, illic inchoavit lucrum, ubi jussus est
cliam vestrae ut nostroc legis sententia deleslalur; si terminare negotium. Quid de singulis loquor? lalis
lantummodo assumptum hominem interiisse, ac sola omnium assumpiio fuit, in qiiorum personis (I Cor.
patris virtule resuscitatum esse dicilis, quaeso quid i, 28) ignobilia et contemptibilia mundi eligens Deus,
in supradictocpestis pri>fessionibusargualis,cum ipse prseposuit pauperes spiritu divilibus censu , illum
Dominus noster, ut legitur, suo nutu suscitel tcm- jure locupletissimum probans, qui ad veram et inte-
dissolutum? ccrte de " gram nobililalem, non susceptis bonorum, scd de-
plum ab adversariis Quod quo
templo dicatur, in promplu est, cum reparatio lem- positis criininum fascibus pervenissei.
pli., inter biduum, in siatum pristinum revertentis II.
resurreclionem dominicaecarnis quam divinitas sua
(Ex Iibris Conlra Phantasma.)
lempji vice habitaverat, evidenter exponal. Idem
Nolunt enim a nobis ei qui crucifixus est suppli-
crgo Filins Dei Deus qui mori non potuii, defunctum
hominem suscitavit, et templum inimicis manibus cari, ctc, ut in epist. 3 (col. 212, a), usqitead non ro-
gemus in coelo.-B/mo_;(co/.215,c),Yeni potiui, sanctc
dissolulum, in unitatem personoe solidala rursus
Isaia propheta,etc, usque ad quod in corpore malum.
divinitati qiiam assumpserat carne restituit.
patimur, pertulit Chrislus.
XII. III.
(Ex sermone die 2 Rogationum.) (Ex libris Cohtra Arianos.)
Dicil bealissimus Paulus, quod per patienliam et Dominus majeslatis crucifixus cxponitur, cum si
consotalionemScriplurarum firmam spem hnberc de- alternae subslantiae
respicias proprielatem, divina
beamus (Rom. xv, 4); cuin omnes Chrisliani, lum celsitudine ab omnibus crncis contumeliis seque-
specialius illi quibus dalur in hoc mundo, aut pro ] strala, sola suscepti corporis humilitas senserit pas-
Deo persccutionem pati, aut pro veritalis amore sionem. Nam
posiquam (II Cor. v, 19) Deusin Christo
tribulari, aut pro vila. bujus peregrinationc com- mundum reconcilians sibi, creaturae quam assumpsit
pungi. unitus est, significatur plerumque bomo per Deum,
ADCORINTHIOSPRIM^.
Deusqup per liorainem, sicut est illud : Cum venerit
/. El ignobilia ct conlemptibiliamundi elegil Deus. Filius hominisin majeslale sua (Malth. xxV,31), cum
etc. majestalem Deo potius quam homini nemo convehire
//. Si enim cognovissenl,nunquam Dominum glo- dubilel; quod et P.almista de Deo exponens, Et vi-
rim crucifixissenl. debitis, iriquit, in majeslale sua. El Malachias pro-
III. Item de eodem. phela, ob dictorum perspicuilalem Angeius cogno-
IV. Spiritus enim omnia scrulatur, eiiam profunda men(o,de cruciaria Dominipassionff.5i affigil,inquii,
Dei. ItomoDeum suum, quia vos configitisme (Malach, m,
V. Ita ei </«(.Dei mnt, ntmo cognovit, niti Spiri- 8). Cum tamen, quod nullus inflciabilur, non Deut,
. tus Dei, ' ~
ted homo conllxus sit.
505 - VARIORUMOPUSCULORUMFRAGMENTA. 306
IV.. JA habital in vobis (I Cor. m, 16)? Ecce ergo et spirilus
(Ex sermone de symbolo.) Dcusest, si habitat lemplum, quod prseter Deum
Audite quid veritas dicat: JVeiuonovil Fitium nisi nullus inhabiial. Unde inquit, Membravestra tem-
Vater, neque Patrem quis novil nisi Filius (Matlh. plum in vobisest Spiritus sancti, quem habetisa Deo
xi, 27). Et si nemo assequitur hanc in sseculo islo (l Cor. vi, 19). Ergo si habetis a Deo Dettm, et
notiliam, unde Arianus assumit in substantioeipsius lemplum Dei eslis, et cyrpus vcstrum templum e.-t
divisione mensuram? Si solus Paler novit Filium, Spirilus sancti; quocunque nen receplus fuerit Spi-
tolus Filius Palrem; unde dux caecus majorem io- ritus, non capitur Deus.. Igilur cum talia dicimus,
lelligit, vel minorem? An forle respondet, el si sibi non nobis obirascanlur quibus sanctum Spiritum
nolithe hujus reservat Divinitassola secrelum, unde persuadere conamur : quia nisi Deus creditur, ignoro
tu sequalemPalri Filium cognovisli? At ego inquam, quid de -praesentifestivilale dicatur, nut quid in ejus
paternitatem filius loquilur, omnipotenliam creatura advenlu honoris hsereticus excolat, quem quanlum
lesiatur : de substanliseautem inlimo, si nemo novit ad se est, e(iam nominc servitutis inclinat: cum li-
Filium nisi Pater, neque Patrem quis novit nisi Fi- cet, si vos Filius libcraverit, tunc vere liberi silis
lius; ubi sequaliscst consilio allernaiile nolilia, una (Joan. VIII,36), ubi tamen Spirilus Dominiibi libertas
est procul dubio in substantise perfectione natura. ]B(//G'or.ni,17).
Neque enim major autminor est, qui nec minusnec VII.
amplius notus est. Quid nunc de Spiritu sancto di- (Ex sermone de Natali calicis.)
cemus, quem credere consequente symboli parte in Eo superslitionis ritu plectitur impielas rebel-
Trinilate prsecipimur? Neque enim, si Patrem et lanlium Judseorum, ut animal corruptibile, id est
Filium sibi invicem confert isla notilia, alienus ab agtmm, cum veneralione comedanl, qui veri ct im-
ea erit Spirilus sanctus, de quo scribitur quod Spiri- maculati Agni escam periculosissima fame conlem-
lus omniascrulatur, etiamaltiludines Dei (I Cor. n, nunt. Unde sibi videntur paschalis.festi agere sacra-
10). Ergo non lauiummodo se Pater et Filius, sed mentum , cujus hodie omnis Ecclesia initium sumit,
Spirilum suum norunt; cui ideo nihil omnino cela- myslerinm intelligit, prsemium concupiscit, quod
lur, quia nibil sine illo iu veritate cognoscilur. sermo Domini discipulis suis evidenter insinuat di-
Quocirca sic est cognitio, sicut cooperalio Trinita- cens: Scilis quia post biduum Pascha fiet (Malth.
lis. Nam posl istud generalionis divinse myslerium, xxvi, 2)? Aliud sonat, crit aut celebrabitur, aliud
si in Christo cogitemus humana, quod celebra- autem Pascha fiet. Numeret ergo mihi Judseus, usgue
inus Virginem peperisse, Pater misit, Fiiius ve- nunc ab exitu Israel, quantos vult annos : coeteruin
nit, Spiritus sanclus infudit. Quapropter nec in '^1 Pascha primum adhuc posl biduum fiet, cum prse-
humiliiate minorationis absconditur claritas sequa- teriias iniplens figuras, sicut Apostolus ait, Pascha
litalis. nostrumimmolalusesl Christus(I Cor. iu, 16).
V. VIII.
(Ex libris conlra Arianos.) (Ex libris Contra Phanlasma.)
ATot/sautem Deus revelavil per Spiritum suum. Quid vel illo Apostolisermone lucidius, elc, «. in
Spiriltts enim oinnia scrutalur, eliam alliludines Dei. epistota 2 (col. 206, c), usque ad qui legem dederat
Quis enim hominum novit qum in homine sunt, nisi in proeceplo.
spirilus hominisqui in ipso est? Sic el qum in Deo IX.
hitnlnemo novit, nisi Spirilus Dei (Ibid., 10, 11). (Ex sermone de Jona.)
Rogo suppliciter, locum istum, ut pole illuuiinaii a Pelagus, inquit, operuit caput meum (Jon. n, 6).
Deo arbitii, judicate; et utrum oequalissit Palri vel Nec islud fruslra de solo capile dicebat, quem abs-
Filio Spiritus sauctus, ex ipsa scientisesuse profun- que dubfo pelagus omni ex parie conlexeral; sed
ditate perpendite. Neino novit Filium, nisi Paler, celavit contumelia mundi.Dominumcceli. Caput viri
ncque Patrcm quis novil nisi Filius. Sed quia nec Christus, caput autem Christi Deus (/ Cor. xi, 3).
Paler, nec Filius, sine Spirilu aliquid novit, ideo Velavit humiliias mea gloriam meam, et Deus (II
quoe iu Deo sunt nemo scii, nisi Spiritus Dei; quia Cor. v, 19), qui quasi capul inerat Christo mundum
nec Spiritu. scire aliquid sine Patre vcl Filio polest. recontilians sibi, ab eis qui hoinincui palibulo con-
Quid est, nemo novit proeterPatrein, ncmo prseter lixerant, non pottiit pervidcri.
Filium.nemo prseter Spirilum sanclum, nisi quia X.
in Trinitate proeter uuilalem niliil possumus iuve- (Ex sermone 5 Rogalionum.)
nirc? Legiriiusalio loco, Qui Fitiumnon habel, nec Prcesenlis socculiaclio, dilatis causarum cventi-
Palrem habet (I Joan. u, 25). Itemque alio loco, Si bus, oinnium operum perversitale confusa, non est
quis SpiritumChristinon habel, hic nonest ejus (Rom. tempus, sed causa judicii. Da porro in praesenlibus
VIII,9). Quod non polest non simul lotum haberi, evidentem bonorum malorumquedistanliam, (t exa-
quomodopoterit dividi? mini quid remansit? Da ut bic malum nulli liceat
VI. facere, quid a_iernitasplus habebil? Da ul bic a fide
(Ex sermone de Penlecoste.) nullus exorhitet, et hscrescsesse (/ Gor. xi, 19) qua-
_4'inescitisquia templumDei ctlis, et Spiril-» Det liier oporlel? Nequccoiiu possutnuiidissiiuulare quiu
307 S. AVITI VIENNENSIS 508
oporieal qund oporlere veritas clamal. Qporlel vero A . potestas in caitoet in terra (Maltli. xxvin, 18), ut po-
e^sc hoeresem, non quia ejus conimentis Christus testatem»illam, quam sibi dicebat dalam, scinpcr iu
minuilur, sed quia ejus insidiis Chrislianus auge- nalura divinitatis snae salvam fuisse monstrarcni,
tnr. Sic sunt eliam, pracler fornicationem quse sola commemoravi aposlolicum illud quod de Filio di-
iu cqrpus proprium peccal, cselera mala, si non ctum esl: C.ii» tradidcril rcgnum Dco Pairi (I Cor.
vestias nudtim, si punias innocentem, si rapias pro- xv, 24), cum utique Patpr nullo lenipore sine regno
ximo, si parato etiam pallium cedere lunicam lollas, esse [Otuerii : nec ideo Palrein, qui poteslalcm- Fi-
si malam.dex.eram verbereS etiam lsevatn offerenti, lio dcilit essc inajorein, cum ct ipsc Filius rcgnum
si pcr mille passus onustiim dirigas, e.l per alia duo Patri traditurus essedicatur. Uhi enim quis beuclicio
servire meditanlem. Aut quid diulius violentise ge- aliquid confcrt, jure censetur inajor accipienic qui
nera perseqnar? ln omni imperio fortioris supcrbin donat. In divinitalem aiitem, cx qua quod iocffabiliier
lemporalcm babet juhendi fructum, a.iernum vcro filio datur non est gratia, sed nattira, restat dantis
iimocenlia patiendi. el accipicntis acqualilas.
XI. XVI.
(Ex libris Conira Arianos.) ( Ex libris Contra Arianos.
Dicit Apostolus, quod oporleat hmresescsse (Ibid.). B Cum autem subjeciafuerint illi Qinnia, 'liuic etiam
Oportet autem, non hserelicis quod smit essc, scd ipse Filius subjec.litserit Uli qui sibi subjecitomnia, u,
catholicis sustinere quod non sunt. Sicut de Jnda s.l Deusomnia in omnibus t(Jb'id., 28 ). Isiud Aposto-
traditore suo Dominus dixit, quod bonum fueral ho- lusaboctavi psalmj posuil exemplo. Sicnamqiiescri-
mini illi non nasci (Mallh. xxvi, 24). Inde enim ait ptum est: Miiwrasiicumpqitlominusab angelis; omnia
illi, quia tuum nasci illi malum erat qui tradidit, subjcclstisub pcdibus ejus (Psal. vm, G). Ergo ejns
nobis bonum, ad quos salus ex iraJiiione pcr- pedibus oinnia subdit, quem paulo iiiinus ab angelis
venit. mincrjvil. Ncc mirum est, ul in ea crcalura Palre
XII. dicatur niinoi', in qu.aci cliam beaiitudo angelica
{•Exlibris Contra Arianos.) cxstilil major.
<_um apparuissent angeli in terra, claniaverunt: XVII.
Gloriain excetsis Deo (Luc. n, 14). Si Paier el Ft- (Ex libris Contra Phantasma.)
lius tt 'Spiritus sancius in excelsis est, bene dicimus, Ille solus. hoininis statuni etc, itt in epistola 2
Gloria Patri el Filio et Spiiitui sanclo; nec possumus (col. 101,a),usque ad quam susccperal, in infernade-
Pairi siije Filio gloriam honoremque dare, cum scendere.
c XVIII.
ipse in Evangelio jubeat, Ut omnes sic honorificent
Filium, sicut Iwnorificant Palrem (Joan. v, 23). Et (Ex libris conlra Arianos.
Aposlolus dicit, quod nemohonoral DoininumJesum, Apostolus Paulus ad Galalas, personse insepara--
nisi in Spiriiu sancio ( I Cor. xn, 5). bililalem dcsignans, ipsum dicil naluni de niiilicre
XIII. quem misit Deus Filium suum ; sicut alio loto, Pri-
( Ex epislolis Contra Aiianos.) mus, inqiiil, homo de terra lerrenus, secundus de
D.i divinitale Spirilus sancii, quem nec faclum cmlocaleslis (I Cor. xv, 47); cuin unus idemque
legimus, nec genilum, nec crcatum, Apostolus ait: medialor, de ccelo Deus, bomo dcterra sit; qui de
Deus, qui operatnr omnia in omnibus ( Ibid., 6). Et utero Virginis editus, anlc quam coelos ascendcret,
eodem loco : Omnia autem htec opcralitr unus atque ccelestis congrue dictus esl; quia celsitudini subsian-
idcm Spirilus, dividenssingulisproul vull (Ibid., 11). tisecoeleslisimmixtus, ccoliDoniinus factus est.
Et Petrus in Aclibus apostolorum : Qidd convenil, AD CORINTIIIOSSECUND^E.
inquit, inter vos mentiri Spiritni sancto (Act. v, 3, 4) ?
El post, Non es menlilus hominibus, sed Deo. Item /. Ut non possent inlendere filii Israel in faciem
alio loco : Nescitisquia leniplum Dei estis, et Spiritus . Moysi, propter gloriam vutlusejus.
Dei habilal in vobis (1 Cor. m, 16). El alibi : Si quis J? J_f. Iteni de eodem.
III. Quoniam dum sumus in corpore, peregrinamur
Spitilum Chrisli non habel, hic non est ejus (Rom.
a Dpmino, clc
viii, 9).
XIV. IV. Quoniam quidem Deus est in Clirislo, nutndum
reconcilians sibi.
("Ex sermone de ascensu lleli,_.)
El si mulla sunt dona : omnia tamen hmcoperatur V. Audivil.arcanaverba qum non licel homini loqui,
unns atque idem Spiritus, dividens singulis proul vult I.
(I Cor. xii, 11). Non in paucioribns minor, nec in ( Ex sermone Naiali calicis.)
majoribus amplior; per quem etiam si alius alio ini- Videamus comparatam iMoysiet multo proecellen-
nus accipit, intelligat donum potius posse minui lem, eain quse nostri est gratiam redemptoris. Nam
quam donanlem ut nova paululum veleribus conferamus, ille ad Jiiinc
XV. populutn venit velata faeie, iste operla diviniiate,
{ Ex libris Con(ra A.fianos.) ille sublimiiale cornutus, iste humilitate mansueius;
Quia posueram de Evangelio : Daia est mihi omnis illius vultus radiis ct decore luminosus, isiius sputis
 509 VARIORUMOPUSCULORUMFRACMENTA. 510
el csede foedandus: illius humanam faciem conservus ,A nt in epistola 28 (cot. 246, b), usqtte ad, in corpore
videre non meruil, istius divinarn leprosus aspexil. cospisse, de malre est.
II. IV.
(Ex sermone die sexto Paschse.) (Ex sermone die 5 Rogaiionum.)
Cum caro (Sap. ix, 15), necdum mortis iorna- Sicut enim Judoeorumlex, itagentium gloria, gra-
cibus defsecat»,aggravet sensum mulla cogitantem, tia est. Et ideo aposlolus Paulus ad unam partem
et impediat visum pauca cernentem, interlucet tamen dicit, Non bona gloriatio vestra(Il Cor. v, 6), ad
in aliquibus gestis dignitas futurorura, et secreloruni aliam vero, Mihi autem absil gloriari, uisi in cntce Do
immorlalium splendor etiam mortalibus oculis rara mini nostri Jesu Chrisli (Gat. iv, 14).
revelaiione subradiat. Sed hoc iilis lantum, quos sola AD EPHESIOS.
caro, non etiam carnalilas tenet, et cordibus mundos I. In quo signali estisin die redemptionisvestrm.
mundana cohabitatione non polluit. Sicut prsesta- II. Unus Dominus, nna fides, unum baptisma.
batur quondam vali legifero cueleste colloquium ; et III. Qui descendit,ipse est et qui ascendit super om>
eo usque divinoe glorise quodam inluilu donabalur, nes cmlos.
donec quiddam in Jevi fronte cornutum, non asperi- IV. Quia membrasunius corporis ejus, decanieejm
tasvideretur produxisse, sed clarilas. ]B el de ossibus ejus.
III. V. Et erunl duo m came una, etc
(Ex sermone de symbolo. I..
Legimusquodam loco, quod dum suinusin corpore (Ex libris Contra Arjanos.)
peregrinamura Domino(I Cor. v, 6). Quidquid enini Uiium nomcn est Trinilalis. Neque.enim esl aliud
nobis de coelestibusmysteriis traditur, quamlibel in- nomen ut in Actibus aposiolorum legimus, in quo
dubitabili veritate subsistat, credere debemus, quia oporteat nos salvos fieri (Act. iv, 12 ). Si' sequestrato
viderc non possumus. Nam in isto sacculo, noslrum Fiiio, de solo islud nomine Patris creditur, dicendus
nosse tanlummodo credere cst. Beali enim mundo esl non salvare salvator; rursusque si Patre secluso,
corde, quoniamipsi Deum (Malth. v, 8 ); non dixit id solius redemptoris nomine acquirimur, cessavit
vident, sed tidebunl. Unde qui in proeseniibus lia- ab hac redemplione Paler, de quo scriplum est, quod
buerit fidem, ipse in fuluris accipiel conleinplaiio- redemptionemmiserit populo suo (Psal. cx, 9); CUBI
nem. et de Spiritu sancto Apostolus dicat: In quo signati
IV. estis in die redemptionis veslrm(Ephes. IV, 30).
(Ex libris Conlra Phantasma.) II.
Intelli/u Aposlolus ac definit, etc, ut in epislola2 G i (Ex libris Contra Arianos.)
(col.206, a), iis^aeadparcnialichirograpbosusiinerel. Ubi plurale aliquid in divinitaie subresonal, non
V dualitas videlur inlelligenda, sed Trinilas, sicut in
(Ex sermone die sexto Pasclioe.) ipso Sodomitica. urbis refertur exitio. Apparuit,' in-
Insonuit Pauli apostoli auribus, quod non .icet ho-< quil, Dominus Abrahmsedenti in ostio tabernaculi,
niini loqui (// G'or.xu, 4 ), quodque ille pennilte- in ipso fervore diei; cumquelevasset oculos, apparue-
retur dicere, si nos mereremur audire. Si enim in runt ei tres viri; quos cum vidisset cucurril in occur-
jiiodicofidelGinoii fuisiij, qued majus e_i qu>s cre» sum eoniit, cl ildoravii t._ teriam, et dixit; Dcmiae,
dct vobis (Luc. xvi, 12)? si inveni grdtiam in oculis luis, ne transeas servum
luum (Gen. xvm, 1,3). Cerie non in aliquo horum
AD GALATAS.
iriiiin, aut cullior habitus, aut eminentior forma
/. Medialoraulemuniusnon est, Deus autemunusest. Et lamen Abraham, sacramentwn iu-
II. Misit DeusFitium suum , faclum ex mutiere. praestabat.
divisse Trinitalis inlelligens, uno nomine tres pre-
III. Item deeodem.
calur, quia (rina in unitate persona , et una est
IV. Mihi aulemabsit gloriari, nisi in cruce Domini in Trinilate
substan(ia; de qua et Aposlolus dicil:
itostriJesu Chrisli. \^ Unus Dominus,unafides, unum
baptisma(Ephes. iv,
I. 5). Quis praesumat contra vas electionis unitatem
Ex libris Contra Phamasma.) istam pluralitate c.onfundere?Noverat namque cuin
Hoc remedium Apostolus dicil dispositutn, etc, at Patre vel Filio dominari Spirilum sanclum,cui qoasi
in epistola 2 (col. 206, b), usquead unhm reddidit ex domum corpora nostra sacrabat dicens : Nescitis quia
utrisque. lemplum Dei estis, et Spiritus Dei habilal in vobis (1
II. Cor. m,16)?Quounquam magis lestimonio Deuspro-
( Ex libris Contra Phantasma.) babitur Spirilus sanctus, quam quod habitaculum
Adsit nunc serinoui nostro Emmanuel, etc, ut m ipsius sumiis, et Deus habitat in nobis? Sed jam du-
ep.slo._.2(c_>/. 205, a), usque ad hic et Dei lilius et ho- dum hujusmodi credulitatem divinaevocationi Paulus
minis eril. debebat. Si quippe in a.poslolorumAciibusscribiiur
III. Deservientibusautem illis et jejunanlibus, dixit Spiri-
(Ex Iibro de Clirisli nativiiate.) tus sanclus, Segregatemihi Puulum el Barnabain ttd
Apostolusdicit,Pos/(jru.ti.i._Toi>«..ii(G_i/.iv,4)>e.c., opus ad quodvocavi eos (Act. xtti, 2). Non ex supe-
 311 S. AVITI V1EN&IF.NS.S 512
rioris proeccpto, sed spontanea est, ut opinor, islaa A gelista (Joan, xix, 51, 32)(juomodocrucilixoDoinino
vocatio. Sibi sequestrari prcecipit, sibi dicit assumi. cum duobus latronibus, scilicct sexta sabbati circa
Deus esl siue ambiguo qui inspiral, eligil vel millill vesperam, uli nc pendentium corpora feriala diei
apostolos. Et tamen idem sanclus Paulus , cum di- solemnitas inveniret, fractis pro acceleranda morlc
stincte aliquolies Patrem, Filium vel Spiritum san- latronum cruribus, cum jam exspirasse Dominum
ctura Dominuraesse doceat, fidei culmen ea quaa cognovissent, adverterunl a supplicii simililudine
supra dixi definitioneconsummat : Unus Domtnus,, temperandum ; quia eliam si prematur veritas inimi-
una fides, unum baplisma(Ephes. iv, 5). Sic ergo nona corum conjuralione, non frangitur: maxime cum ct
possumus duos Deos, sicut nee duas lides, nec duoo de Agni esset immolatione proediclum, Os non con-
baptismata dicere. Deosnominare genlilitas appelit,, [ringetis exeo (Exod.\i\, 46). Et tamen hic circa
crebro se lavacro a peccalis ablui Judocus credit , Dnminum, sic quoque quod non fuit necessarium
fidesplurali uumero quasi multas dici veritas prohi- Deri pro exitio, pro sacraraenlo perfectura est. Unus
bel, nec Latinilas sinit. Unus Dominus est, non di- namque de militibus arrepto missili, ut sermonem
vidimus ; una fides, nonscindimus; unum baptisma,, ipsum ponam, talus ejus aperuit(Joan. xix, 54).Ergo
non iteramus. Cui honorem suum eliam in Bonosia- non rupit, non transfodit, non jugulavit ad ultimum,
corum aliorumque rcceptione servantes , si se ini B sed inquit, aperuit; utpatentis plagaeportam vitalem,
nomine Patris el Filii et- Spirilus sancti baptizatoss non tam vesligium vulneris, quam salulis esse intel-
esse respondeant, quod bene confessi sunl,servandoo ligamus ingressum. Nam et arcam illam (Gen. vi, 6)
recipimus; quod perperam crediderant, benedicendo 0 cujus claustro tutus Noe lumentes saeculi fluclus
sanamus ; et quod minus fuerat nominalione prae- mortemque bacchantem, impune solus cunctis per-
missa, supplelur credulilate firmata. euntibus enatavit,ostium quo veladsalutem ingres-
III. sus,-vel regressus ad lucera est , in lalere legimus
(Ex libris Contra Arianos.) habuisse. Agnosco igilur et hodie in Domino , qui
Psabnus dicit : A summocosliegressioejus , it re- surgit per crucem (Psal. cxxxi, 8) inrequiem suam,
cursus ejus usquead suinmum ejus ( Psal. xvifi, 7). ipse et arca, id est caro, sanctificationissuae: agno-
Nemo porro recurrit, nisi quo fuit; sed ascerdeniee sco, inquam, in latere arcaeislius aditum noslrum.
Chrislo, Filius hominis recurrit in ccelum, qui eratt Videamus primum quid inde procedit, adverlamus
prius in ceelo. Sic etiam sanctus Paulus exponens s poslea quomodo ibi Chrislianus introiit. Patefacto
ail : Ascendensin altum captivam duxil caplivitatem, ergo latere Domini, processit ubertim rnaiiai.tibus
dedil donahoiniitibus(Ephes. IV,8, 9). Et pauloposl:: rivis aqua vel sanguis. Quid admirabilius lali facto?
Qui descendit, inquit, ipse esl el qui ascendit superr G quid lucidius indicio? quidmysterio plenius? Certtim
omnescmlos,ul implerelomnia. Cumque per omnem1 est quidem quod doluit Chrislus, quod inleriit cer-
eloquii sui locum Deum venisse preedicet, hominemi tum ; sed servat in eo dignilatem suam eliam veritas
redisse concludens, hic tamen ipsum dicil ascendere3 jnortis. Quse condilio unquam humani corporis habuit
qui descendit; quia in Chrislo Deus et homo ; noni aqusevel sanguinis fiuxum? Esto, quod tamen vix
alter, sed ipsc ; non duo ex diversis, sed idem ex: consueludinis ratione permittitur , ut contitiuerit
utroque mediator. Gemina quidem substaiiiia, sedI cruorem suum caro defuncta; ubi laluit viventis
una forma est. aquse fonticulus in corporc morientis?Uuile procedit
IV. duple.. rivus arentem mundum fecundaturus, purus
(Ex sermone de passione Domini.) laticis, pretiosus cruoris ? Unde sancti lluminis unda
Apostolus (Ephes. v, 31, 52) somno Adcedomini- prornmpii, sola reslinguendis gehennae satisfactura
cam mortem coaptans, inipso mundi principio aedi- vaporibus? Eccevidetis de laterc Adain nostri con-
ficationeinmulieris de costa dormientis viri, nascen- jugem suam strui. Ecce sponsam victuro, dum nio-
lis ecclesioedicit signasse compagem. Namque cumt ritur, praeparari. Ecce dormienti prsecipi quod Iseti-
formato de terra homini, si lecta recolimus, conjux'. ficet vigilalurum ; omnis aulem Ecclesia duo stint
deessel, et quanquam inexperti, lamen solatii con- "1 genera hominum. Unum est, quod fideli morte, aliud
tuberniura rudis aniinus flagilaret, ligatur Adam quod sublimi passione salvalur; unum quod pro Cliri-
scnsu, solvitur soinno, celebratoque hujus similitu- sto occubuit, aliud quod Christo vixit. Nos ergo exci-
dinis sacramenlo, lam pressuin novi soporis pondus piamus aquamde la(ereDoinini,inariyressaiiguiueiii.
incubuit, ut merito morteiii signilicasse ex ipso im- IIlos pretiosa sanguinis purpura vestiat, nos nivea
mobili alque insensibili quiete videalur. Taliter au- haptismatis unda respergat.
tcm jacenti delrahitur una coslarum , atque inde . . Y.
fonnaia muliere, reviviscenti admodum viro ,* pro' (Ex libris Contra Arianos.)
dispendio membri, repensanlur lucra conjugii. Ecce Consultus in Evangelio Doniiuus,quid de vinculi
et hic hodie Adam novum, eulpas vetcres sanaturum, iriiilrimonialissolidilale decernerel, Nonsunt, inquit,
oppressum sorano impactae crucis suscipit quies. jam dud,' sed una caro. Propler quod dico robis, Qitod
Nuncvidendum est quid sit, quod de solo ejus la- Deus junxil, homonon separel (Mattli. xix, 6). Fcce
lere Ecclesia formari dicitur, cum lotus ipse homo quod ail Apostolus de conjugio , Sacramenlum hoc
pro Ecclcs•«salute inoiialur. Refert Joaunes cvau- magnum; cgo aittcm dico vobis, in Chrislo et in Ec-
515 . VARIORUiiOPUSCULORUM FRAGMENTA. 314
clesiu(Epltes. v, 52). Nascilur nempe ab humilitale 1V III.
exempli altiludo mysterii. Si ex duobus dicitur unura". (Ex libris Contra Arianos.)
facere copula corporalis , quare lolain Trinitatem An forle solus Pater dicendus est Dominus? In
non solidaverit una subslantia ? aut cum dicamus, in Evangelio Christus discipulis ait: Vocalis me Magi-
lerrenis separari non lipere quod Deus junxit per slrumet Dominum,bene dicitis; sum eniin (Joun. xni,
concordiam, quanto periculo in supernis separari 13). Et Apostolus aii (P/ii/ipp. n, 8, 9), quod post
velimus quod Deus junctus esl per naturam? Jam mortem Christi, mortem autem crucis, exallaverit
ut illud taceam quod scriptum est, quod mullitudinis cum Paler, etdederil ei nomen, ul in nomine Jesu
credentiumerat anima una, et cor unum (Act. iv, 52): omne genu flectalur, cceleslium, lerreslrium et infer-
quorum sihgula corda unum cor reddebat unanimi- norum, id esl adoret, dicenle alibi ipso Doraino,Do-
tas, sicut proprias in Trinilale personas solidat et minum Deum luum adorabis, et illi soliservies(Mallli.
exunat sequalitas. iv, 10).
AP PHILIPPENSES. IV.
(Ex sermone de Pentecosle.
/. Qui cum in forma Dei esset, semetipsum exina- Crux illa in qua vita pendeute inors periit, sicul
nivit. ^ iB in
passione evangelista Joannes enarrat (Joan. xix ,
II. Factus obediensusque ad mortem. non poluit, triplicis
20), quia mulliplicem capere
III. Propter quod Deusillum exallavit, et donavit
lingusepagina fuit : ut a toto mundo incunctabililcr
illi nomenquod esl super omne nomen.
crederetur, quod Hebraicis litteris, nec non Latinis
IV. Ul in nomineJesu omnegenu flectalur.
Graecisqueconscriptum, quasi in ore trium testium
V. Et omnis lingua confilealurquia DominusJesus
firmarclur; ac deinceps omnis lingua confilealurquia
in gloria esl Dei Patris. DominusJesus in gloria eslDei Palris ( Philipp. n ,
VI. Item de eodem. 11), id estiuuna cum Patre. Quod quamlibet ali-
I.
quorum intentio uegare persislat, el si non omnium
(Ex libris Contra Phantasma.) aermo, certe omnis lingua proclamat.
Cumin forma Dei esset, semelipsumexinanivit for- V.
vium servi accipiens, et humiliavit semetipsumusque (Ex libris Contra Arianos.)
Dixicum PaircFilio sequalemgloriam bonoremquc
ad mortem, mortemautem crucis (Philipp. n , 8,'9).
nos dicere : quia legimus, Ut omnis lingua conftleatiir
Verus Deuscst qui dignatur i.nclinari; verus liomo
DominusJesus Clirislusin gloria est Dei Palris
esl, qui potuit mori. Propter quod, inquit, et Deus , quod
J Si tanlummododixisset iu Dei, forle pulare-
pater exallavilillum, et donavil illi nomen quod est (Ibid.).
csto in Dei, cerle minoris; at cuni in Patris
super omnenomen.Inter eum qui dat, et eum qui lur,
accipit honorera, trium esl omne nomen. Imum est gloria, quid insequale?quidexiguum? quiddivisura?
Non enim in angelica vel bumana, sed in gloria est
homo, mediura angelus, suramura Deus. Hoc nomen
donavit qnodsuper omne nomen est, non ei quem Dei Patris. Alias autem, nisi aequalisgloria isla cre-
contra ipsius Dominijussionem (Joun. v, 25),
genuit, sed illi quem misit, qui. faclus est obediens datur, non omnes sic honorificabunt Filium, sicut bonori-
usque ad mortein. Aut quid novum esl, credi in co
formam servi, qui nec maledicli opprobria ferre de- ficant Palrem. NuIIa enim ratione sic honorari pote-
rit major ut miiior. Sed quicunque non sic honorifi-
spexit? Aposlolo protestante, eum qui non noverat caveril Filium sicut honorifical Patrem , quidquid
peccalum,pro nobis matediclitmfecit (II Cor. vi, 21).
contumelisedepulavit.
Qula seripliiir. est, inquit, Maledictusomnis qui pen- glorite dempserit,
det in ligno (Gal. m, 13). Propter quod exaltatus VI.
esi, ul in nomine Jesu, omnc, id est non solum lio- (Ex sermone in dedicatione eccesiae archangeli Mi-
minis, verum etiam angeli, genu (lectalur : ei scilicct chaelis.)
secundum lsle sit ille, quam dulcis, tam terribilis locus, i»
qui ejusdem Apostoli dictum , propter vos i
esl cum divesesset Cor. Dquo Jacob (Gen. xxvin, U) cerncns Dominumscalis
pauperfacltis (II vm, 8, 9),
dives ab selernilate, pauper ex ventre ; dives in coe- innixum, perquc eas ascendentes descendeniesque
lis, pauper in pannis. angelos videns, domum Divinitatis intelligit: ubi
II. parato mysleriis lapide caput effullus, futurorum
causis aptavil unguenlum : sive cum passuri Media-
(Ex libris Conlra Afianos.) loris pendulum crinem, jusiificalse peccatricis obse-
Non per boc minuit aequaliiatem Filii Dei, quod quio , fragranlis alabaslri unda perfudit: ut quod
lilius hominis obedivil. Quumodo eniin non obcdire. lapidibus vivis in spiritualem fabricam congruenter
P-ilri, qui subdilus erat matri? dicente evangelista nccessarium flueret,ex irriguo angularis lapidis fonle
deparenlibus ejus : Et venit Nazarelh, ct erat subdilus manaret, sicque Abrahaefilii per lavacrum ex lapi-
Ulis(Luc. II, 31). Siccniin ficlus cst, dicente Apo- dibus suscitati, ul ariditalem conlagii naluralis eva-
stolo. obeJiensusque ad mortem (Philipp. n, 8), sicul danl, odoriferi cbrismatis munere graiia fecundante
ipse Doininus dixit, Tristis est .......... mea usque ad pinguescerenl. Islud Jacob sopilus vidil in spiritu,
nortem(Maltli. xxvi, 58). cxpergefaclus gessit iu signo. Cum nobis inde oraiiq
515 S. AVITI VIENNENSIS .16
consecrantis inclamat, nobis ibi somnium dormientis A AD THESSALONICENSESPRIM.C,
invigilat. Scalaevero quas vidit, gradus sunl suppli- /. Quoniam ipse Dominus in jussu cl in vccear-
cationis humanse ,• quibus quisque pro viribus in -changeli,cl in tuba Dei, etc
divinas aures precum qualilate mitlalur. Ascendunt //. Rapiemur in nubibus obviamChristovt aera.
aulem per eas angeli, cum vota nostra in coalum III. Item de eodem.
porrigunt: descendunt, cum de coe.isoblenla trans- I.
miitunt. Assistunl bi precibus noslris, non pennarum ( Ex sermone de Ascensione Domini.)
llatu, sed donorum spiritu, quorum volasse voluisse Vas eleclionis gentiuin doctor, in quo adhuc mor
est. Interque hos sibi vindieat Michael princeps prin- lali homine angelicus sermo vivebat, cum resurre-
cipem locum, quem Daniel (x, 13) ille sublimis vir clionem moriuorum non morluo sermone 'descri-
desideriorum, visionum polens, dissolulor ocnigma- beret, Dominumque noslrum in jussu , id esl cuni
lum, expositor figurarum, hebdomadre Iriplicis fer- imperio, elin vocearchangeli adfore,quasi cnm prae-
venle jejunio, parum fuil ut habercl visibilcm, nisi conis terrorem monstraret, lum deinde, inquii, etiam
2cciperet adjulorem. Quocirca eliani hic Micliael nos rapieimtr in nubesobviamChrisloin aera (l Thess.
iiottcr, siuceritate voli, jocundilale loci, dcvolione iv, 15). Tuuc erit possihile quod modo arduum.
populi, provocalus adstat, conferendo magna , ma- B ] Quod nunc in Christo veritas divinitalis, tunc in
xima oblinendo, conspectum Divinitatis quo semper nobis poterit simililudo. Tunc etiani noslris aere
iUuslMlur, huc allrahat. Ad quem, quia mnltisScri- pedibus subjngato, levibus elcmentis deftecalorum
pturarum loeis agnovimus, subvelientibus angelis, corporum nrembra ponemus : si tainen veniente eo-
sive quod pium poscitur, sive quod lectum gerilur dcm rege nostro, non in prsclerilum timida diffe-
pervenire, ncceplabilium operum salubriumque vo- rendi tonscientia retrahat, sed fida securitas ad
torum prospiciamus in studio beatitudinem, qui pro- percipiendam cilius dignilatem glorise coeles.isoc-
vidimus in archangelo portitorem. currat.
AD COLOSSENSES. II.
(Ex sermone die primo Rogalionum.)
I. Qui esl principiumprimogenilitsex morluis.
Prmparare in occursum Dei tui Israel (Amos.iv,
I. 12 ). Dieit quidem Paulus aposlolus, ubi Redempto-
(Ex sermone die primo Paschae.) ris (I Tlms. iv, 1S ) describil adventum, qualitei
FilChrislus in hodierna festivitate non unigeniius, rapiemuf ad nubes obviam Cliristo in aera. Hic ta«
sed , sicut Aposlolus dicit, primogenilusex mortuis m.eripuio occursum is.lumad alium pertinere. Nani
( Coloss. i, 18). Video tamen posse aliquos bic mo- ^ et hic sivcnles quasi occurrimiis Deo, si prseceptiini
veri cnr Chrislus primogenitus ex mortuis nomi- quod porrigitiir ampleclimiir : c-t quia paratus es(
netur, cum factum sit, sicut plerumque nos sacer ille ad ignoscendum , occurrat ei correclio ad poeni-
crjelestium lectionum cursus instruxit, ut aliquos lendum. Sed cl quicunque proptcr amorem seterna.
mortuorum , et;am sanctorum inlercessione redivi- vitae, non solum ab illicitis abslinet, verum eliam
vos, taxalis naturse vinculis, lux secunda susciperet. a licitis se cocrcot, sponle oecurrisse judicandus est.
Quod admirabiliier quoque ac triumphaliler ipse Nam, ut exempli gratia unum quodcunque dicanius,
Dominus fecorat (Mallh. ix, 24; Luc. vn, 12; Joan. aduherio generaliter interdicto, simplex conjugiuin
xi, 43), cum proliibilis prius duobus spirilibus de lege permittilur; cui tamen virginitalis nitor sino
inferno, corporibus de sepulcro, Lazarum novissimc comparalione proeferiur : unde qui dat nuptum vir-
suscitans , jussiohe lerlia, die quarta, non de fauce, ginero suam bene facit, et qui non dat melius ficit
fed quodammodo de venlre mortis, vinctas funere, ( / Cor. vn, 36 ). Hoc ergo de onini debemus obser-
putredine relaxatas, fetenles -tempore, jussione vaiione sentirc Qui male facit, fugit; qui bene, ex-
viventes relraxit exsequias. Sed quicunque sic lem- speclal; qui mclius, occurril.
poraliler resurrexorunl, ut deinceps morerentur, III.
hos morluorum primitias , id est primogcnitos ex D (Ex libris contra Ananos.)
morluis, quod de solo Christo dictum est, appellare Iiiielligendum est, quod dicente filio, Nemoasccn-
non possumus. Siquidem isii de morte cum mortis det in cmlnm,nisi qui de cwlodescendit(Joan. m, 15),
vinculis revertenles, nec sub remedio, sed adhuc diviniialis tanlum poteslas unde venerat ascensura
sub chirographo , non sunt a conditione liberi, sed dicalur, non eo modo quo ascensum sanctis vel tri-
pro opportunitale laxati. Chrisius aulem resurgens, buii idem Dominus, vel promisit. Ex quibus Eiioch
ut Apostolus ail, jam non moritur, mors ei ultra; ( Hebr. xi, 5 ) propler meriium translatus a terris ,
non dominabilur ( Rom. vi, 9 ). Ergo haclcntis ipse Helias (IV Reg. n, 11) curru elatus est ccelis. Tacco
solus est, qui npn rnoriturus resurrcxei it; hoc eliam illum qui ( // Cor. xn, 2, etc.) incorpore an extra
suis postmodum largilurus, cuin eos a morte per- corpus nescio Deus scit, in triplicibus supernoruni
petuo vicluros resuscitabit. Quocirca illa jam secundaL secretis audivil verba quae non Jicehal hominibus
laetitia erit, qua iideles resurgenl. Caelerumprimumi eloqui, quia videbal arcana quacnon licucrat moria-
resurgendi gaudium primogenito ex morluis jure libus inlueri. Sed forle parum videtur de asceiisu'
debelur. fidelium personalia replicari. Noverat videlicet Apo-
 317 VARIORUMOPUSCULORUMFRAGMENTA. 318
sloius praemia fulurorum , cum sponderet illis ad A ciliare praevaleat. Junge porro ul sit (// Cor. v, 19)
quos scribebat (Philipp. ni, 20), quod recte viven- Deus in Chrislo , el est mundum reconcilians sibi.
lium conversatio jara nunc esset in ccelis , quo uti- lpse videlicel penes quem agcndum esl, ipse qui
que posl resurrectionem corporis et habitatio ser- agat : sic idem missus , et idem regressus; sicut
varclur: sicut et Dominus noster discipulis suis in ipse judicalus, et ipse judicaturus.
Evangelio Joannis insinuat dicens: Vado parare vobis II.
iocum. Et si abiero , el paravero vobis locum, iterum (Ex sermone de ordinatione episcopi.)
venio, el accersovos ad me, ul ubi ego sum et vossilis Superest nunc, ut lectionis hujus sismper memi-
(Joan. xiv, 2). Juxta quam promissionem sancii neril, quse peculiariter ei nunc lecta est, inclamanlc
in coelofuluri sunl. Nunquid sine ascensu celsiludi- Apostolo, acclamante populo, conclamanle judicio,
nem regni ccelesiis iulrabunt? Et quomodo Nemo Si quis cpiscopatum desiderat, bonum opus desiderat
ascendelin cmlum, nisi qui de cmlodescendit (Joan. (I Tim. iij, 1). Solenl autem plerique proprioe am-
iti, 15) ? Sed quia incommulabilis verilas, tam de se bilionis incendium dicti hujus apostolici quasi re-
falli cum proteslatur, quam de nobis fallere non frigerio lemperare, quod jam et libertate permissa
potest cum pollicetur; quamlibet illic cum illo fu- res boni operis concupiscalur. Sed stalim cessaret
luri sinl qui fucrint glorificandi, ille solus ascendil " (ale desiderium , si sequentia tractarenlur. Oportet,
qui levari altcrius ope non indiget. Cui cum voluit inquit, luijusmodi irreprehensibilem esse (Ibid.,%).
solide subsiralus esl seris gradus. Cujus quo vene- Ilic secum rogo crescens ambilus et animosa hono-
rat revcrtentis, de superno vigore vibralum, de ler- rum vota decertent : bie permis.am sibi desiderii
restri subslanlia corptilentum , vioe famulata pen- securitatem merita semetipsa scrutata considerent;
denli sustinuit aura vestigium. Proeler hune ergo si ab omni interdictae reprehensionis nsevo candida
solum, cui, ut soepejam dixi, per duplicem genera- divinse imaginis inlegritas custotiitur; si quando-
tionera suppctiit haec poteslas , multi in ccelo fuiuri cunque meritis impetus moderalionis limiteni non
sunt, scd nullusascendei. Quia utimpleatur fidelibus excessit; si qnibuscunque indigentibus superfluum
divina promis-io, oon ascensuris, sed assumendis da- quispiam manus non lenuil; si nunquam sermonis
bitur akiludo. Quod prtevidebat Apostolns (/ Thess. petulantia lionistatem silentii salubrioris irrupit; si
iv, 15), cum sociandos nos Domino, et apud ipsum ( Epltes. tv, 26 ) calenlem diei ferveniis iracundiam
semper futurus , per nubem rapiendos in aera proe- limes occidui solis absolvit; si nunquam corde du-
moneret. Porro inleliigi promptum est, quod alieno plici diversumsonantis cogilantisquealitidverbaquam
subveclus arbilrio non graditur propria liberiatis vola moliuuiur; si ad ultimum digna observanliae
sponle qui rapilur. Nee semper invilos rapi rearis :' cura , ut de juramcntis laceam, vel perjuria formi-
frOqucnterraplos suos monstral el gratia. Siquidem danlur. Non quod ab his omnihus liberi esse omnes
lesto Evangelio (Joan. vt, 46), el Paler trahit qni ad possimus , sed quod periculosum sit unumquemriue
Filium veniunt, et a violentis rapitur regnum coeleste merita sua non recolere, et quod solis irreprehensi-
( Matt/i. xi, 12). Quaesic rapina desiderii sui sancii bilibus debeiur, amliirc Jam quid de illis dicaiur,
eflicit compolem, ut Dei cui hoc violentcr eripitur, quos pretiositatem gratioepretii vilitale mercanles,
magis provocet Iargitatem. usque ad jacluram pecunise verecundioe jaclura pro-
ducit? Quorum acclainationibus militant conducta
AD TIMOTHEUMPRIM__S.
inendacia.qtiorum prurienies scalpentibus praeconiis
/. Unus mcdialor Dei et hominum, liomo Clirislus aures mercenarius clamor inflammat; quique non
Jesus. reminiicentcs Simonem Magum (Act. vin, 18) divini
I //. Si quis episcopalum desiderat, bonttm opus de- muneris dispensaiionem pretio voluisse mercari,
ideral, etc cum pecunia sua non in sacerdolium, sed in interi-
I ///. Cum enim luxurialm fuerint in Chrislo, nubera tum deputanlur. Libere ergo hoec coram ambitu
vclunt, etc. n elccto compulsoque detcster: placerc Deo penitus
IV. Nihil inluliinus in hunc mundum, eic nequit, qui usque ad sui electionem sibi ipse placue-
I. rit. Quin potius de innocenlum anlistilum lahore
( Ex iibris conlra Arianos.) dicamus. Neque enim levis est administraturi causa
ln Christo Deus et homo, non alter, sed ipse : non ponlificis, quem nianet dupliciter, sermo ul populi
duo ex diversis, sed unus ex uiroque mediator. Ge- magislrtim, actus ut Christi discipulum : qui plebem
mina quidem substanlia, sed una persona esi. Quam non mintis pielale quam severitate recturus est.
solidiutem si quis scindere dualitale proesumat, Quem limere convenit dispendiis suis, quem com-
piinium est quod publice contra Apostoli senten- municare non convenit criminibus alienis. Qui alium
tiarn profiteiur, dicentem : Unus medialor Dei el ho- onerat se conteslan(e, quidamnum palilur alio per-
mituun Christus Jesus (I Tim. n, 5). Deinde eligat eunte. Quanrio audit, non turpis lucri cupidum, lem-
nee-se est de duohus, id est divina humanaque, peralurus est ut sil cupidus, et quidem Iucri, nec
quam naturam mediationis hujus velit mysteria sus- taiiien turpis : id est, ut sludeal commissa sibi ta-
cepisse. Si snlus Dens mediator, non est alius apud lenta assiduceprxdicationis sermonibus expulire, et
quem intercedat: si solus homo, non esl qui recon- acquisita multiplicalaque gregis sui salule geminare.
519 S. AVITI VIENNENSIS 320
Jubctur csse omatus; nee istud corporaliter acci- A A.ferimus, animam tamcn arbitrii compoiemcapacem-
piendum est. Episcopum cui injuiicta merito "orna- que ralionis, ad eligendum bonum , si Dcus inspira-
menla suppeditcnt, non comit pompa , sed gratia. verit, exhibenius. Cumque processu leiuporis volun-
Sic itaque sacerdotalis locus, arclam illam et con- tatis nostroe qualilas confirniatur, Dei volunlas est
tiibulatain Evangelii semitam lenens , perque angu- ut bene faciamus, sed nostrum est quod fecerimus.
stias cjus post se etiam populura trahens, sinislrara An forte dicit aliquis , et hanc ipsam bohi aclionem
fugiens, dexteram non proesumens, periculosum ex potest homo insidianle diabolo perdere. Verum est,
utraque parle lubricuin pertimescat, et serraonis quod amittere homo bonnm proprium furanteadver-
apostolici libram sequalilale considerationis appen* sario polcsl. Sed binc magis noslrum conjici debet,
dens, si dislrictus esse voluerit, legat non percusso- quia non violenler aufertur. Non enim taliler perdi-
rem; si humanus, non vinolentum; si sobrius, non mus mercedem, qualiler facultalem. Quod enim ex-
avarum; si subditus, non abjeclum; si servus, non tra nos est, carnalis inimicus rapiendo auferre po-
elatum; si misericors, non remissum]; si lerrihilis, lest: quod vero inlfa nos, non polest spirilualis nisi
non cruenlum; si doinumsuam beneregenlem, utique insidiandofurari. Et ideo, si sciret palerfamiliasqua
ordinantem omnia, negligentem nulla, acquirentem hora fur venil, vigilaret ulique, el non sinerel perfodi
multa , plutima dispensantem. Ergo el huic ex ad- B I domum suam (Lttc. xn, 59). llla ergo esl domus
minislratae domus probato rectoque judicio , super noslra, quce, si vigilamus, non potest dirui : illa ve-
evangelici illius nummularii mensam pecunia mulla ro prorsus aliena est, qus. potest vigilaulibus nobis
commiltitur, quoe multiplicalo reddenda compendio occupari.
vos erilis. AD TIMOTIIEUMSECUND^.
III. I. In magna autem domonon soium sunl vasa aurea
(Ex epistola contra Faustum.) cl argenlea, sed et lignea el fictilia.
Fateor in necessitatc posilis, elc. ut hi epislola 4 I.
(col,221,a), usquead in carne non viceral conjugalos. (Ex sermone die 5 Rogalionum.)
IV. Quomodo si, inquit (Isai. LXVI,20), inferantfilii
(Ex sermone die 2 Rogalionum.) Israel munus in vase mundo in domum Domini; le-
Age nunc, in quantum potest fieri, videamus quse ginuis in Apostolo, in domo magna non solum argen-
noslia quaeve aliena sint. Ait Paulus apostolus : leavel aurea, sed eliam lignea vasaet ficlilia(II Tim.
Nihil inlulimus in hunc mundum, sed nec auferre pos- ii, 20) reperiri. Quae in ipsa graduum diversilale
sumus (I Tim. vi, 7). Et quid nostrum dici potest, omnia possunlesse usui, eliamsi non sunt ocqualia
quod non inlulimus, quodque non relaturi suinus?<C dignitali. Cuilibetdislanlise nitor opus est. Potest in
Nudus, inquit Job, exivi de utero matris mem, nudus ficlilibus vasculis, dummodo munditia non desit,
revertar in terram (Job l, 21). Palet quam infidelis divinse domui munus offerri, si vas ex eadem massa
sit usus divitiarum, qui nos nec in priucipio nostro, fictum, quia peccando cccideral in coniu.neliam,
uec iu fine comilatur. Quid auruni et argentum avare poanileudoredeat ad honorem. Habemusenim the-
multiplicas? quid luum dicis, adquod nudus venisti? saurum islum in vasis fictilibus (II Cor. IV, 7). Hxc
Mundiest facultas quam tuam , communis est quam ergo vascula, ut dixi, prx.ni.en.iuniteneanicompiin-
propriam pulas. Via ilineris cujuscunque quam gra- ctionem. Porro lignea legitimam conjugatorum prae-
dimur, breviler dici noslra potest, dum a nobis am- feranl simplicilatem : cruore mariyris aurea rubeant;
bulalur : nobis vero prsetcrgressis, illorum cst qui virginitatis radio argemea pcrluccscanl. Vasorm.i
sequuntur. Quomodo potest nostra esse facultas ca- talium capacitas est, quod rationabilis naluraeco\-
duca atque terrena, si non pascat egenum, cum possit dili sumus. In hsecmodo provideat de suo quisqnu
pascere violenlum? Quomodonostrum est, in quo quod offerat : pro qualilate muneruni fit pretiosiia..
nec capiendo innoxii, nec conlinendo jusli, nec pos- vasculoriim. Istis credo vasculis Heliscus (IV Rcg.
sidendo certi, nec conservando securi sumus? Et IV) qnondam liquorem olci vivacis infudit, quod cum
quam pro certo tenemus , nos nudos in terram ve- D flueret irriguum, non c fluxit implelum.
nisse, lam certo sciamus, de lerreslribus nos auferre AD IIEBIUEOS.
nihil posse. Apostolusse recolil nihil intulisse, nihil
ablaturum esse. Job falelur nudum sc natum, nu- I. Filius meuses lu, ego hodie genui te.
dumquc inorilurum. Salomou omnibus pareni clamat II. Minorastieum paulo minusab angetis
interiiuni et similcm exilum. Quantumlibel ambi- III. Ubi enim lestameiilum,mors necesse_s. imer
tione velil quisquediscerni, principio ct fine conjun- cedat testatoris.
gilur. Nam quod dixit, Uu:s iw.roilttsomnibusad vi- IV. Fide oblulil AbralutmIsaac, eum lenlaretur.
lum, et par egressusad mortem (Sap. vn, 6), non V. Lapidati sunl, secli sunl.
incrilorum sequalilalcm, sed ocqualeradocuit coudi- I.
lionem. Unde si apparet, utopinor, nec infida fide- (Ex Iibro de Cbristi divinitaie.)
lium , nec pcritura esse salvorum, quoe siut nostra Filius metis es lu, ego hodie genui le (Psat. n, 7)
paululuin discernamus. I.cce, ut supra dixi, cuin in llodie hic oetemitas,etc, ut in epislola 28 (col.246,«)
huuc tnundum venicnte, nibil terrenoe facultatis in- usquead uomcn lilii ejus, si nosli.
 321 VARIORUMOPUSCULORUMFRAGMENTA. 52_
II. A bitis valde idoneis (eslibus, discipulis suis, conscci-
(Ex libris conlra Arianos.) psit traditus, signavit passus , aperuit susciiatus. Et
Minoraslieuin paulo minusab angelis(Psal. vin, 6). quia cuncta rite peracta sunl, meriio apostolus Pau-
Ius dicit : Quod hominis confirmatum teslamentum'
Quod Aposlolus de Chrislo exponil diclum , cum in
natura divinitalis suse major esse angelis a nemine nemoirritum facit, aut superordinal (Gal. in, 15), id
dubitetur. De quo dicit Aposlolus ad Titum scribens, cst mutat. Agnoscamus nunc fideliter summam hae-
ul ubnegantesimpietalem, et smcularia desideria, pru- redilatis indeptae. Illud est videlicet qtiod coenantibus
denter et juste et pie vivamusin hoc smculo,exspeclan- apostolis aHerni libaminis ordinem consecravit. Ita-
tes beatam spem, et advenlmn glorim magni Dei el que videmus, quod nihil nobis de substantise pleni-
Salvatoris noslri Jesu Christi, qui dedil pro nobisse- tudine minuii, qui quod pro nobis assumpsit, toluin
nobis reliquit. Alii liseredibussuis sira tribuunl, ille
melipsum(Tit. n, 12). De quo alio loco Scriplura
noslra dicit : Qui esl, qui erat, quique venturus esl semelipsum, id est carnem vel sanguinem corporis
omnipotens(Apoc. xi, 17). Si omnipotens, unde mi- sui.
nor? Nam et illud omnipotens dicit jam post resur- IV.
rectioiiem suam sccundum Matthaeum, Dala est mihi, (Ex sermone die Paschae.)
" Universis igiiur ferte quae sumiiis. Quod mensse
omnis polestas iu cmtoet in lerra (Matth. xvm, 28).
Quod si quis miuorcm putat accipientem co qui d_t, apposui, niiimJotransmisi : calix qucm vos gaudelis
legat el de Chrislo per Apostolum dici : Cum tradi- gustasse, cuncforum est. Novi et seterni teslamenli
derit regnum Deo el Patri (II Cor. xv, 24); cum sic paucos lestes adhibuit, multos haeredes. Nulla tamen
non possi' esse pater sine regno, quod ei filiusdici- sorlis conditio admiltil alieiuim. Certos quosque rc-
tur esse traditurus, sicut nec filius sine omni pote- cipit coelesliscognitio : populus est quidem adopiio-
slate quam sibi dicit datam in ccelo et iu terra. De ne, sed unicus.
quo S. Paulus ad Colossenses, prohibens ne creda- V.
mus secundum traditionem hominum, secundum (Ex sermone de Ezechia rege.)
elemenla hujus mundi, el non secundum Cliristuni : Ille quondam patriarcharum maximus paler (Gen.
Quoniam, inquit, in ipso habilat omnis plenitudodivi- xxn), qui immolandum filium jussus offerre, virili-
nilalis corporalitcr (Coloss. n, 9). ler prsesumpsit, nec majeslati hominem posse resi-
stere, nec piet.ili prseceplum parricidii convenire.
III. Et lamen, cum mysterii ignoraret evenlum, altari
(Ex sermone de Nalali calicis.)
f,," filitim quasi jiigufaturus imposuil : unum certissime
Implclurus Redeonptornoster sacramentum carnis lenens, si liujus hosiioe Deo irrevocabilem libuUset
assumptre, sicut oeiernuset piissimus pater, creatis lenere senlenliam, non bomicidium, sed sacrificium
a se redcmptisque filiis spem indultac adoptionis fore quod obedienlia commisissel.
aperiens, subslantiamque nobis coelesiemante diem VI.
suoe morlis assignans, tesiamentum fecit, quo nos (Ex sermone die 2 Rogationum.)
hseredes ab his quse largiebatur inslituit, humana Nos magis instruunt isti proplielan, ct infirmitatein
quidem comparatione , sed rion humana necessitate, nostram quasi sub suae impalienlioesermonibus con-
non amissurus quod filiis deputabat, sed habiturus solantur. Illorum porro patienliam teslanlur mulii-
magis filioscum hseredilale quam scripserat. Tesla- plices in inlirmitate viriutes. Quorum ut vei paucis-
menliim hoc appellamus testamenlum novum. In quo simos, proptcr istum qui dolet justum ab impio de-
cxhseredatis omnibus, solus boeres instiluilur popu- vorari, exempli gratia proferamus, probat hoc de
lus Christianus. Non autem juxta lerrenum morein Jeremla gloriosior in captivitate libertas, neque p'er
haereditas ista dividitur, nec corruptibili distribu- bgamen corporislicentia vincta sermonis. Probat
lione in plures dispersa tenualur. Omues recepil, Esaias, quem ob prseconium veritatis, divaricante
omnes invilat : nec de portione tenentum tollitur _-. serra oblusis denlibus, doloribus acutis, s_evicnsci-
quod aliis nascenlibus deputetur. Crescat quantum vicus furor, qiiantuin ad peenam mortaliter torsit,
vull, et lnulliplicelur renascendi cupida (iliorum lantiim ad gloriam vilaliter occidit. Cumque viclce
volunlas, omnibusse incontaminatam reserval haere- defunoio, victussupersles doleret, per laniatam car-
ditas. Sed islud teslamentum novum velere supplelo nem menlem nequivisse lacerari, cum mullas mem-
ordine suo agitur, el lotius firmitatis mysteriis cele- brorum partes quas disjunxerat numeraret, plus
bratur. Quod ipse ineffahilisredempior nosler, adlii- quam unam lidem invenire nou potuit.

(Ex veteri codice.)

Ex dictis Patritm divcrsiscatholicorum.Hmc Lugdunensis Ftorus collegit in unum.
Sa3 S. AVITI VIENNENSIS 551

ALGIOTI EGDIGII AVITI

"POEMATUM

DE MOSAICTE HISTORIJE GESTIS

LIBRI QUINQUE.

PROLOGUS. A si religiosi propositi stylnm non minus fidci quam

styli legc servaverit, vix aplus esse poemali queat.
1Dominosancto in Chrislopiissimoac beatissimoApol-
tittari episcopoAlcimusEcdicius Avilus frater. Quippe cum licehtia menliendi, quoe pictorihus ac
poelis aequeconcedilur, satis procul a causarum se-
Nupcr qnidem, paucis homiliarum mearum in rictate pellenda sit. In socculari hamque versuum
unum corpus redaclis, bortatu amicorum discrimen opere condendo , tanlo quis peritior appellatur,
cditionis inlravi.""Sed adbuc le majora suadenle, in quanto elegantiUs, imo, ut vere dicamus, ineplius
cothurnum petulantforis audaciaeedurata fronte pro- falsa texuerit. Taceojam verba illa vel nomina, quao
cedo. Injungis namquc, ut si quidquam de quibus- nobis nec in alienis quidem operibus frequentare,
cimque causis -metri Iege conscriplum est, sub pro- nc dicam in nostris cohscribere licet: quae ad com-
fessionc opusculi vestro nomini dedicetur. Recolo pendiapoelarum, aliud ex alio significantia plurimum
cquidem nonnulla me vorsu dixisse : adeo ut si or- valent. Quocirca sseciilarium judicio, qui aut impe-
dinarentur, non minimo voluminc stringi potueril ritise aut ignavicedabunt, non uli no. licenlia poela-
epigrammatum multitudo. Quod dum facere servato rum, pltis arduum quam frucluosnm opus aggressi.,
causarum vcl temporum ordine medilarer, omnia divinam longe discrevimus ab humana exislimatione
pene in ill.i notissimccperlurbationis necessitate di- BcenSuram. Qnoniarri in asserendis quibusque rebus,
spersa sunl. Quae quoniatn singillalim aut requiri vel etiam prout suppetit explicandis, si quacunque
difficile, aut inveniri impossibile foret, abjeci ea de cx partc peccandum cst, saluhrius dicenle clerico
animo meo, quorum milii vel ordinatio salvorum, vel non impletur pompaquam regula, et lulius artis.pede
dispersorum reparalio dura viderelur. Aliquos sane quam verilalis vesligio claudicatur. Non cnim est
libellos apud quemdam familiarem meum postea re- excusa.a perpetratione peccati liberlas eloquii. Nam
pcri: qui licet nominibus propriis litulisque respon- si pro omni verbo olioso quod loculi merint homi-
dcant, ct alias tamen causas inventa maleriocoppor- nes, rationem redhibere cogentur (Matth. xu, 56),
tunitatc perslringunt. Hi ergo, quia jubes, elsi oli- agnnsci in promptu cst, illud periculosius Isedere,
scuri stint opere meo, tuo saltem nomine illuslra- quod traciatum atque meditatum el anteposilum vi-
buntur. Quanquam quilibet acer ille doctusque sit, vendi Iegibus, loquendi lege praesumitur.
aDe his libris Avitus ipse ad Apollinarem Sidonii 1S36 secuta est, Lugdunensis Joannis Gagneii. Innu-
filium scribens epist. 45 : Magnificeniimveslrm, in- meris quippe locis, ut praefati sumus, depravata, et
quit, litieras vidi, quibus scribebatisplacuisscvobis li- quingentis prope ver<ibus, inaudito, ac nisi auctor
bellosquos de spiritalis liistorimgeslis etinin legepoe- iC ipse proderet, incfedibili facinore interpolata. Qu:ie
malis lusi. Tilulus hiclibris omnilius commiinis. Nam et in caeleras deinceps editiones passim recept.i, sic
singuli peculiares suos babent. Pro -spiritali autem eas infecit, ut fncum pati necesse fuerit viros litlera-
historia quaelatius palet, Mosaicscnomena nohis sub- los, et pro Aviti versibus Gagneianns liaud raro le-
stilutum, nec Avitus opinor ipse improbaret. Qu_e gere et usiirpare. Iloc igilur contagio ut liber sil
operis hujus primaefuerunt editiones, princeps vide- Avittis in posicrum, suae illum origini genuinoque
licet omnium Argentoratensis anno 1507, el quoe al- nitori reddere conati sumus, ope nixi vclcrum ali-
lero ac lerlio post annu Coloniacct Parisiisproiliere, quot exemplarium, cum quibus hos Iihros religiose
curn manuscriptis consenlientes, nihl admodumin- contuliriius, varias lecliones nullas aspernati, prseter
ler se discrepahl, nisi quanlum variare diversa so- inuliles. aut quas aliorum codicum consensus refel-
leni exemplaria. Al longe dissimilis quoehas anno leref.
1 llanc epistolam mjntis cmendatam antea edirle- viia B. Epiphanii cpiscopi Ticinensis.
rai Sirmondus ihter notas ad Ennodii opusculum de

LIBER PIUMITS.
DE INITIOMUNDI.
Quidquidagit varios humana in gente labores, Quod lanien amisso duduin peccatur honore,
Unde brevem carpunt morlalia tempora \itam, Ascribam libi, prime pater, qui seniinc mortis
Velo,uodpolluli vitianlur origine mores, Tollis suc itluscvilalia gcrmina proli.
Quos aliena premunt piiscorum facta parentum, . Et licel hoc lotum Christus pcrsolverit in se,
Addalur quanquam noslra de parte reatus, Conlraxit quanlum percussa in slirpe propago ;
 325 POEMATUMLIBER I.
Attamen auctoris vitio, qui debila letbi
Instituil, morbosque suis ac funera misit,
Vivil peccali moribunda in came cicalrix.
Jam Pater omnipotens librantis pondere verbi
Undique colleclis discreverat arida lyinpbis,
Litloribus pontum constringens, flumina ripis :
Jam proprias pulchro monstrabat lumine fonnas,
Obscuro sedente die, varioque colore
Plurima distinclum pingebat gratia munditm.
Temporibus sorlita vices tum lumina coelo
Fulsere alterno solis Iunseque meatu.
Quin et sidereus nocturno lempore candor
Temperat horrenles astrorum luce tenebras
Actulurn suavi producens omnia fetu,
Tulchra repentino vestita est gramine tellus.
Accepere geuus sine germinc jussacreari,
Etsemcu voluisse, fuit. Sicubere verbi
Frondescunt silvoe; teneris radicibus arbor
Duravit vastos parvo sub lempore ranios.
Protinus invarias animalia multa figuras
Surgunt, et vacuum discurrunt bruta perorhem ;
Elatoein altum volucres, motuque citalo
Pendentes sccttere vias, et in aere sudo
Praepetibus librat membrorum pondere peiuiis.
Post etiam clausi vaslo sub gurgile pisces
Respirant lymphis, flatusque sub aequore ducunt.
Quaequencgant nobis, illis adnt humida vitara.
Nec minus in pelago viviscont grandia cete,
Accipiunlque cavis habiiacula digna lalebris :
El quae monstra solet rarus nunc prodere ponlus,
Aplat ad informes condens solertia formas.
Quodque hominum falso credit mens ncscia fcedttm, Pars interna novos vitoaformaur ad tisus,
Pcr propriam speciem natura judice pulohrum cst.
Ergo ubi complelis fulserunt omnia rebns,
Ornatuque suo perfeclus constitit orbis,
Tum Pater oninipolens aeterno luminc loetum
Conlulit ad (erras sublimi ex aelhere vullum,
Illustrans quodcunque videl: placet ipsi luenti
Anilici factura suo, laudatque Creator
Dispositumpulchro quem condidit ordine niundum. Qtto (.laustimvenae spargunt pef viscera flhmen.
Tum demum lali sapientia voce locuta est -:
En praeclara nitet mundano machina cultu;
Et tamen implelum perfectis omnibus orbem
Qtiidjuvat ultcrius nullo cultore leneri?
SeJ ne longa novam conlristcnt olia lerram,
Nunc homo formetur, summi quem langal in.atto ^ Fonnatumque lulum speciem perveilit in omi.chi:
Numinis, cl nostram, celso donatus honore,
Indual interius formosa in menle flguram.
Hunc libet erectum vultu proeponere pronis,
Qui regat oeternosubjectum fcedere mundum,
Bruia domet, legem cunctis ac nomina ponal,
Astra notet, coeliquevias el sidera norit;
Discat et iuspectis discernere tempora signis :
Subjiciat pelagus saevum,ingenioque lenaci
Possideat quxcunque videt; cui bestia Irendens
Serviat, et posito discant mansueta furore
Imperiura jumenta pati, jussique ligari
Festinent trcpidi consueta in vincla juvenci.
Quoque magis natura homitiis subliuiior exstel,
3_6
A Accipialreclos in ccelum tollerfi vultus:
Factorem qucerat propritim, cui mente fideli
Impendat famulam longaevo in tempore vilam.
Hoecait, etfragilem dignalus langere terranl,
Temperat humcntem consperso in pulvere limum,
Moliturque novum dives sapientia corpus. •
Non aliter quam nunc opifex Cuiarlis in usU esl
Flectere laxatas per cuncta sequacia ceras,
Et vullus implere manu, seu corpora gypso
Fingere, vel segni speeiem componere massa,
Sic Pater omnipotens victurum protihus arvum
Tractai, et in lento medilatur visccra coeno.
Hinc arcem capilis sublimi in veftice signat,
Sepliforeni Vultum ralionis scnsibus aptans,
Olfactu, auditu, visu, gustuque potenlem.
B Taetus erit solus, tolO qui corpore judcx
Sentiat, et proprium spargat per menibfa vigorcra.
Flexilis arclaiur recaVo sic iinguSpalalo,
Prcssus ul iivc.tmera pulsanlis Verberoplcclfi
Percusso resonel modulatus ili aerC sefmd.
Exin succiduum porrccto ih eofpore pnctus
Spargit ramosas posl brachia foflia palmas.
Succedit stomacho medius, qui lcgmine molli
lnter ulnimque lalus foveat vitalia, veiiter.
Dividuam partein feinur excipit, aptius ut se
Allernus moveal duplicato poplite gressiis.
A( parle cx alta, fuigit quaih cOnditor iintts,
Orcipiti submissi suo desceridere cervix
Incipit, et vastos compagibiis addere nervos.
Spina rigens crebris inler Commercianodis
C Diffundit duplicem costarum cx ordiho cratern.
Nalurale parant tegmen vitalia cordi,
Massaque congeslis pendens abscondituf extis.
Addiiur bis lenui pascendus ab aere piilhno,
Qui concepla trahcns lenti spiramina flalus,
Accipiat reddcns, reddat quas sumpser!t auras,
Inque vicem crcbro pellatur anhclilus haUstUs.
Dexira tenel jecoris vegetandum sanguine fonteni,
Lienis locvumsortilur fcgula partem,
Qua crines perhibent unguesque recrescefe seclos,
Nec eoncisa doient : hinc nunc augmenta resumunt
Qusevivunt sensuque cafcnt in corporis UsU.
Postquam perfeclaejaCuil uoviialis iliiago,
.Yertitur in carnem limus, durataque molles
Visccribus mediis traxerunt ossa mcdullas.
lnseritur venis sanguis, vivoquc.colore
Inficit ora rubor : loto tum corpore pallor
Pellitur, ct nivcos depingit purpura vullus.
Inde ubi perfectis consuescit vivere niembris
Totus huino, et snmani calefacta ut viscera solam
Exspeclant animam, puro quam fonle creator
Promal, ct erectos rccturam mittat in arlus.
Lenem perpeluo flalum profunilit ab ore, . i
Inspiratque homini; quem protinus ille re.cptiim
Altrahit, et crebiu discit spirauiiuis auras.
Postquam nascenteni solers prudentia scnsum
 527 S. AVITI VlENNfiNSIS
Imbuit, et puro rationis lumine fulsit,
Surgit, et erectis firmat vestigia planlis.
Tum varias mundi species, cceliquefiguras
Mirantem, tali compellat voce Creator :
Ilaecqu.c mundanisccrnis pulcberrima rebus
Incremenla novis, ornatum lensa per orbem,
Solus habe, lolisqucprior dominare If uendo.
Tu mihi, cuncta tibi famulentur: maximus ordo est, Vicinos nascens aurora repercutit Iudos.
Te parere pio qui subdidit omnia patri.
Nqnspecies ullse, nec numina vana colantur,
Non si quid coelosublime novuraque cornscat,
Non quacvel terris vivunt formata, vel undis,
Nec quod forte premens prohibct natura videri.
Usibus ista tuis, non cultibus, esse memenlo:
Praeccllensfaclis faciorem pronus adora.
lnlerea sexlus noctis primordia vesper
Reltulit, alterno depcllens tempore liicem;
Dumquepelurit dulcem spiranlia cuncta quielem,
Solviluret somno laxali corporis Adam,
Cui Paler omnipolens prcssum per corda soporem
Jecit, et immensotardavit pondere sensus,
Vis ut nulla qucat sopilam solvere mentem.
Non si forle fragor securas verberet aures,
Nec si conimoloccelumtunc intonet axe,
Sed nec prcssa manu rupissenl memhra quielem. Quo perhibeni terram confiniajungere coslo,
Tum vero cunctis costarum ex ossibus unam
Subducit laevolaleri, carnemque reponii.
Erigitur pnlchro genialis forma decore,
Inque novumsubito procedit femina vuitum.
Qtiam Deus aeternaconjungens lege marito,
^ Non hic allerni succedit temporis
Conjugii fructu pensat dispendia merabri.
lstius indiciumsomui mors illa secuta est,
Sponte sua subiil sump.o quam corpore Christus.
Quicum passurus ligno sublimis in allo
Penderet ncxus, culpas duni penderet orbis.
In lalus cxlensi defixit missile lictor.
Protinus exsiliens manavil vulnere lympha,
Qua vivum populis jam tum spondente lavacrum,
Fluxil marlyrium signans et sanguinis unda.
Inde quiescenti gemina dum nocte jaccret,
De lateris membro surgens Ecclesia nupsil.
Principio rector lanli sacrare ligurain
Disponensvincli, neclil connubiaverbo :
Viviteconcordi studio, mundumquereplete,
Crescat longoevumfelici semine germen :
Non annis numerus, viiaenec lerminus esto.
Progeniem sine fine dedi, quam lemporc toto
Aspicies, generi primus qui poneris auctor.
Pronepos educlos spargcns per saeclanepoles
Viveniesntimeret proavos, inque ora parentum
Ducant annosi natorum pignora naii.
Tura lex conjugii, loto venerabilis aevo,
Inleraerata suo servabitur ordine cunctis.
Femina persistat de viscere sumpta virili,
Conjugioservare fidem; nec separel alter
Quodjungit sociatquc Deus ; patremque relinquat
Et matrem juslo constriclus amore maritus.
Ista parenlales non rumpant vincula curae,
Vita sed smborum carnem leneatur ad unam.
323
A Taliter selernoconjungens foederevola,
Feslivum dicebat hymen, casloque pudori
Concinit angelicunijuncto modulamine carmen.
Pro thalamo paradisus erat, mundusque dabatur
In dolem, et laelisgaudebant sidera fiammis.
Est Iocus eoo mundi servalus in axe
Secretis, natura, luis, ubi solis ab ortu
Hic gens ardentem coelisubterjacet axem,
Quam candor fervens albenti ex scihere fuscal.
His semper lux pura venit, coeloquepropinquo
Nativam servanl nigranlia corpora noctem.
Attamen in letris splendentia lumina membris
Caplivofulgore micant, visuque nitente
Certior accrescit pullatis vullibus horror :
B Cses3riesincomplariget, quaecrine supino
Stringitur, ut refugo careat frons nuda capillo.
Sed.magnum nostros quidquid deferlurad usus,
His tolum nalura dedit (elluris opimse.
Quidquidodoratum pulcbrumque allabitur, inde est
Concolor his ebeni piceo de fomite ramus
Surgit, et hic, eboris munus quaeporrigit orbi,
Informis pulcbros deponit bellua denles.
Ergo ubi transmissis mundi caput incipitIndis,
Lucus inaccessa cunctis mortalibus arce
Permanet, aeterno conclusus limite, postquam
Decidit expulsus primoevicriminis auctor,
Alque reis digne felici a sede revulsis,
Ccelestesbeecsancta capit nunc aula minis.ro>.
unquam
Bruma, ncc acstiviredeunt post frigora soles,
Excelsus calidum cum reddit circulus annum,
Vel densanle gelu canescunt arva pruinis.
Hic ver assiduum coeliclementia servat:
Turbidus Auster abest, semperque sub acre sudo
Nuhila diffugiuntjugi cessura sereno.
Nec poscit natura loci quos non habet imbres,
Sed contenta suo dotanlur germina rore.
Perpetuo viret omne solum, lerraequetepentis
Bianda nitet facies; slant semper collibus herhoe,
Arboribusque cpmac; quse cum se flore frequenli
Dilfundunl, celeri confortant germina succo.
Nam quidquid nobis toto nunc nascitur anno,
Menslrua niaturo dant illic tempora fruclu.
Lilia perlucent nullo flaccentia solc,
Nec taclus violat violas, roseumque ruborem
Servans perpetuo suffunditgratia vuliu.
Sic cum desit hiems, nec lorrida ferveat sestas,
Fructibus autumnus, vcr lloribus occupat annttm.
Hic quaedonari mentitur fama Sabseis
Cinnama nascunlur, vivax quaecolligit ales,
Nalali cum fine perit, nidoquc perusta
Succedens sibimct quaesilamorte resurgil:
Necconlenta suo tantum semel ordine nasci;
Longavelernosi renovatur corporis setas,
Incensamquelevant exordia crebra seneclam.
Illic desudans fragrantia balsama ramus
Perpeluum promil pingui de siipile fluxum.
339 POEMATUMLIBER II.
Tum si forte levis movit spiramina ventus,
Flatibns exiguis, lenique impulsa susurro,-
Dives silva tremit foliis, ac flore salubri,
Qui sparsus late suaves dispensat odores.
Hic fons perspicuo resplendens gurgite surgil.
Talis in argento non fulgel gratia, tantam
Nec crystalla trahunl nitido de frigore lucem.
Margine riparum virides micuere lapilli,
Et quas miralur mundi jactantia gemmas,
Illic saxa jacent; varios dant arva colores,
Et naturali campos diademale pingunt.
Eductum leni forttis de vertice flumen
Quatiuor in largos confeslim scindilur amnes.
Euphraiem, Tigrimque vocant, qui limile certo
Longa sagittiferis faciunt confinia Parthis.
Tertius inde Geon, Lalio qui nomine Nilus
Dicilur ignoto cunctis plus nobilis ortu;
Cujus in /Egyplum lenis perlabitur unda,
Dilatiira suam certo sub tempore terram.
Nam quoties lumido perrumpil flumine ripas
Alveus, et nigris campos perinundat arenis,
Ubenas laxatur aqua, cceloque vacante
Terrestrem pluviam diffusus porrigit aninis.
Tunc inclusa latet lalo sub gurgite Mempbis,
Et super absenles possessor navigal agros.
Terminus omnis abest, oequaturjudice fluctu
Annua suspendens conleclus jurgia limes.
Gramina nota videt loetussubsidere pastor,
Inque locum pecorum viridantis jugere campi
Succedunt nantes aliena per sequora pisces.
Ast poslquam largo fecundans germina potu
Lympha maritavit siiientis viscera terrae,
Regreditur Nilus, sparsasque recolligit undas:
Fit fluvius pereunle lacu : tum redditur alveo
Prislina riparum conclusis fluctibus obex,
Donec dividuum spargens per devia finem
Gurgitesepteno patulum percurrat in sequor.
Sed cur dicatur tantum mundana latere
Vertex.Nile luus? nam qui nesciris ab ortu,
Non solus, sed quartus eras, diffususab illo,
LIBER SECUNDUS.
DE ORIGINALIPECCATO.
Utitiir interea, venturi nescia casiis,
Libertas secura bonis, fruiturque beata
Uberlale loci. Largos hincporrigit illis
Ti I us prompia cihos : frulicis quin altor opimi
Siiniitiir assiduus tenui de cespite fructus.
Al si c irvati feeundo pondere rami
Mi.ia siihmitlunl sublimi ex arbore poma,
Piotiniis in florem vacuus lurgescere palmes
Incipit, inque novis fetum promiltere gemmis.
Jain si praedulcesdelectat carpere snmnos,
Moliibus in pratis, piclaque recumbitur herba.
Cmni|iic voluniaii sacrum nemus offerat omnes
Delicias, opibusque novis se prsebeal amplum :
Sic epulas lamen hi capiunl, escamque requirunt,
PATROL. LIX.
330
A Despicil excelso qui fiuminacuncla meatu,
Ipsius atque paler pelagi supereminel omnes,
Quas montes, quas plana voinuui, quas nubila, lym-
[phas.
Quartus Physon erit, quetn possidet India Gangem,
Motusodorifero quoties qui vertice crevit,
Deciduas pulchro quas spargunt flumina luco
Praelambensfuratur opes, et gurgile nostrum
Ducit in exsilium. Nam ripa largus utraque,
Amnibus ut nostris enodes fcrre papyros,
Aut scirpos algasque leves deducere mos est,
Excremenla trabens magnus sic ditia Ganges
Hoc eliam donat mundo, quod projicil alveo.
Interea primi, summus quos junxerat auctor,
In paradisiaca ponuntur sede parentes.
£ Tum rector tali proponit prscmia lege:
0 summum factoris opus, quos sola creavit
Nostra manus, nasci cuin caetcra voce juberem,
Aspicilis quanto pulcherrimus ubere lueus
Per multas famuletur opes? hoeccuncta dabuntur
Ad vestros sine line cibos, -hinc esca petalur :
Sumite concessas fruges, ct carpile poma.
Ilic operis dulci sludio secura quiescat
Deliciisquefruens longsevoin tempore vita.
Est tamen in medio nemoris quam cernilis arbor
Notitiam recli pravique in germine portans :
Hujus ab accessu vetitum restringite lactum.
Nec vos forte preuiat tcmeraria discere cura
Quod doctor probibet: melius nescire bealis
Quod qusesisse nocet; testor quem fecimus orbe.u,
C Qund si quis vetilum prscsumpserit arbore pomum,
Audax commissum morlis discrimine pendet.
Non imniensa loquor; facilis custodia recti est:
Servator vitam, finem leiuerator habebit.
Accipiunt juvenes diclum, lietique sequuntur,
Spondenles cuncio servandam tempore legera.
Sic ignara mali novitas, nec conscia fraudis,
Incaulas niilla leligil formidine mentes.
At pater instruclos sacrata in sede relinquens,
Lsetusiii astrigeram cceli se sustulit aulam.
Compcllit quod nulla fames, nec lassa fovcndo
Indigus hortalur compleri viscera venter.
Et nisi concessum Jibuisset nosccre pasluin,
n Esuriens ignota cibosunn poscerel ullos,
Nullaque constantem fulcirenl pabula vitain.
Corpora nuda vident, et mtilua cernere r. einbra
Non pudet, atquc rudis loedumnil sentit honcsias.
Non nalura hominis, vitium sed causa pudori cst ;
Nam quoecunquebonus formavit membra Creator,
Ut pudibunda forent, cnrnis post compulil usus.
Tunc inens intactos servabat candida visus,
Angelicaequalis narratur gloria vilae
Sidereas habilare doinos; qualeraque redemptis
Spondet rcddendam mortis post lempora Christus:
"
'31 S. AVITI VIENNENSIS
Queis nenue conjugium curae nec foedere turpi
Miscebitcalidos carnalis copula sexus,
Cessabit gemitus, luxus, melus, ira, voluplas,
Fraus, dolor, atque dolus, moeror, discordia, livor. Invisumque genus nostra crevisse ruina !
Nullus egens, nullus cupiens, sed pace sub una
Sufficiet cunctis sanctortim gloria Christus.
His proloplaslorum sensum primordia sacra
Coutinuere bonis, donec certamine primo
Vinceret oppressos fallacem culpa per hostem.
Angelus hic dudum luerat, sed crimine poslquam
Succensus proprio, lumidos exarsit in ausus,
Se semet fecisse pulans, suus ipse Creator
Qood fuerit, rabido concepil corde fiirorein,
Aucloremque negans, Divinuni consequar, inquit,
Nomen, el oeternam ponam super aethera sedem,
Excelso similis, suminis nec viribus impar.
Talia iactantem prcecelsapoientia ceelo
Jecit, et ejectum prisco spoliavit honorc.
Quique creaturae pjroefulsitin ordine primus,
Primas veniuro pendet sub judice pcenas.
Quandoquidem gravior talem sententia punit,
Quem mirum cecidisse puies? nam crinien acerbat
Auotor, in ignaro minnr est peccante realus,
Durius alquc malum quod major fecil habelur,
Sed quod vivaces proetendit in abdita sensus,
Quodque futura videi, reruraque arcana resigaat.
Angelici fervens superest natura vigoris.
Horrendum dictu, signisque notabile monstrum.
Nam quidquid toto dirum commiuiiur orbe,
Isle docel, scelerumque manus ac tela guijernat,
Pugnat et occullus per publica crimina latro.
Et nunc saspe hominum, nunc ille in saevaferarum
Vertitur ora, novos varians fallentia vultus.
Alltis interdum subito menlita volanlis
Fit species, habitusque iterum confingit hoaestos,
Apparens nec non pulchro ceu corpore virgo,
Pertrahit ardentes obscena in gaudia visus.
Ssepe etiam cupidis argentum immane coruscal,
Accenditque animus auri fallentis amore ,
Delusos fugieus vano piiantasmate tactus.
Nullicerta fides constat vel gratia iormoe
Sed quo quemque modo capial, teneatque noceudo
Opportuna dolis, clausaeque accommoda fraudi,
Sumitur exterior simulata fronte figura.
Major adhuc ctiam saevopermissa poteslas,
Ut sanctum vincat; dudum collala creato
Sic nalura valel, rectam quam condidit auclor,
Sed post ad pravos subversor transtulit usus.
Vidit ut iste novos homines in sedequiela
Ducere felicem nullo discrimine vitam,
Lege sub accepta Domino famularier orbis,
Subjeciisque frui placida inlergaudia rebus :
Commovitsubitum zeli scinlilla vaporem,
Excrevitque calens in saevaincendia livor,
Vicinus tunc forte fuit, quo concidit alto,
Lapsus, etinnexam traxitper pronacatervam.
Hoc recolens, casumque premens in corde recen- Non queat injecto subvertere corda veneno,
[tem,
plus doluit periisse sibi quod possidet alier.
532
A Tunc mixtus cum felle pudor sic pectore questus
Explicat, et taii suspiria voce relaxat.
Proh dolor, hoc nobis subitum consurgere pJasma,
Mecelsum virtus habuit, nunc ecce rejectus
Pellor, etangelico limus succedit lionori.
Coelumterra tenel, vili compage levata
Kegnat htimus, nobisque perit translata potestas.
Non lamen in lotum periit -.pars magna relentat
Vim propriam, summaque cluif,virtute nocendi.
Nec differre juvat; jam nunc ceruimine blando
Congrediar, dum prima salns, experta nec ullos
Simplicitas ignara dolos, ad tela patebit.
Et melius so!i capientur fraude, priusquatn
Fi-cundammitlant oeterna in saeculaprolem.
B lmmortale nihil terra prodire sinendum est :
Fons generis pereat, capitis dejeclio victi
Semen morlis erit; pariat discrimina lethi
Vitoeprincipium; cuncli feriantur in uno;
Non faciet vivum radix occisa cactimen.
Hsecmiiii dejecto tandem solalia restant.
Si nequeo clausos ilerum conscendcre coelos,
His quoque claudenlur : levius cecidisse pufaniium.
[esl,
Si nova perdatur simili substantia casu,
Si comes excidii subeat consortia poenoe
Et quos proevideo nobiscum dividat ignes.
Sed nediflicifs fallendi causa puletur;
Hsec monstranda via est, dudum quam sponie cu>
[curri
C In pronum lapsus: quse me jactantia regno
Depulit, IUTChominem paradisi limine pellei.
Sic ait, et gemitus vocem clausere doleutis.
Forte fuii cunciis animantibus altior astu,
./Emulus arguto callet qui peclore serpens:
Hujus transgressor de cunctis suincre formam
Eligit, aerium circumdans legmine corpns,
Inque repentinum mutatus lendilnr anguem :'
Fil longa cervice draco, splendeulia colla
Depingit maculis, leretisque volumina dorsi
Asperat, et sqnamis per terga rigentibus arniat.
Qualis vere novo, primis cura mensibus oestas
Prsemiilillselos postfrigora pigra tepores,
Evadens veterera reparatis motibus annum;
Et siccum nitido discingens corporc tegmen,
D Procedit coluber, terrarumque abdita linquens,
Prsefert terribilis metuendum forma decorem.
Dira micant oculi : tum lumine visus acuto
Lsetior oplatum discil consuescere solem.
Nunc simulat blandum, crebro ceu carmine fauces
Ludunl, el trifidam dispergunt gultura linguam.
Ergo ut vipeream malesuada fraude (igurani
Induit, et tolum fallax processit in anguem,
Pcrvolatad lucem; nam forte rubentia l;eli
Carpehant juvenes viridi de palmite mala.
Tum veritus serpens, Urma nemente virili
Arb'iris ereciae spiris reptantibus alio
Porrinitur, fraciumquo suum siiblimihusoequaiis,
 33; POEMATUMLIBER II.
Auditum facilem leni sic voce momordit.
0 felix, mundiqiiedecns pulcherrima virgo,
Ornanl quam roseo praefulgcns forma pudore,
Tu generi ventura parens, le maximus orbis
E.spectat manem : tu prima etcerta voluptas
Solamenque viri, sine qua non viverel ipse,
Ut major, sic jure luo subjecius amori
Proedulcisconjux, reddes cui foederc prolem.
Vobis digna daiur paradisi in vertice sedes,
Vos subjecta tremit famulanssubslantiamundi :
Quod coelum,quod terra creat, quod gurgite niagno Nec spernit miserum mulier male credula munus.
Producit pelagus, vestros conferlur in usus.
Nil natora negat, datur ecce in cuncta potestas.
Non equidem invideo, miror magis : ut tainen una
Conlineat liber dulci super arbore taclus,
Scire velim quis dira jubel, quis talia dona
Invidet, et rebtts jejunia miscet opiniis.
Ilaecmale blanditam finxoruntsihila voccm.
Quis stupor, o mulier, mentem caligine clausit
Cum serpente loqui? vcibum coinmitiere bruio
Non padet, ut veslram praesumat bellua linguam,
Et monslrum pateris, responsnmque insuper addis? Dividui cordis dura iuter prseiia fluctus.
Ergo ubi mortiferum seductilis Eva venenu n
Auribus accipiens cladi consensil iniquoe,
Tune ad serpenlem vano sic ore locuia esi.
Suavibus o pollens colubcr dulcissime diciis,
Non, ul rcrc, Deus nobis jejunia sua.il,
Nec proiiiliel largo curari corpora pastu.
Ecce vides epulas lolus quas porrigit orliis :
Omnibus his licito genitor prompiissimus uii
Prseslilil, et totas vitse laxavit habenas.
Hoecsola est iiemoris medii quam perspicis arhor
Interdicia cibis, haectantum tangere pnma
Non licitum , dives praesumitcoetera victus.
Nam si libertas tenierarit noxia legem,
Jurans terriliili jiroedixitvoce Creator,
Quadam nos statim luituros moitereaiuni.
Quid vocitel mortem tu nunc, doclissime serpens ,
P.mde libens, quoniam rudibus non cognita res est.
Callidus inde draco , et lethi tum spotite magisler, Sume cibum dulcis vilali ex germine conjux,
Interitum docet, et caplas sic fatur ad aures.
Terroris vacunm formidas femina nomen.
Non veniet vobis rapidoesententia niorlis :
Sed pater invisussortem non contulit aequam,
Nec vos scire dedit, sibimet quaesumma reservaf.
Quid juvat omatum comprendi aut cemere niundum, Quod
Et coecasmisero coneludi carcere mentes?
Corporeos pariter sensus, oculosque patenles
Pic brulis natura creat, sol omnibus unus
Servit, et humano non distat bellua visu.
Consiliummage sume meum , menlemque supernis
Insere, et erectos in coelumporrige sensus.
Namque hoc quod vetitum formidas tangere pomuiu; Inilexosque
Scire dabit quaecunquepater secrela reponit.
Tu modo suspensos lanium ne contiue laclus,
Ne captiva diu frenetur lege voluplas.
Namque ubi divinum libaveris ore saporem,
Mox pnr„ata suo facient te lumina visu
/Uquiparare deos, sic sancla ut noxia nosse,
334
A Injusturn reclo, falsum discernere vero.
Talia fillaci spnndentem dona susnrro
Credula submisso miratur femina vuliu.
Et jam jamque magis cunclari ac flectere sensutn
Incipit, et dubiam lelho plus addere mentem.
Illeut vicino viclam discrimine sensit,
Atque iteruin nomen meuiorans arcemque deorum,
Unum de cunclis lethali ex arbore malum
Detrahit, et suavi pulchrum i erfundit odore,
Conciliat specicm, nutantique insuper offert.
Sed capiens manibiis pomum lelhale retractat.
Naribus interdum labiisque patentibus ultro
Jungit, et ignorans ludit de morte fulura.
0 quoties ori admolum compuncta retraxit,
B Audacisque mali litubans sub pondere dextra
Cessit, et elfectuin sceleris tremefacta refugit!
Diis tamen esse cupit similis, serpiique venenum
Ambilione nocens ; rapiunt conlraria mentein,
Hinc amor, inde metus ; pulsat jaclantia legem,
Interdumque etiani lex subvenit; sestuat anceps
Nec laineu incentor desistit fallereserpens;
Oslcntatque cibum dubiae, qucriturque morari.
Et juvat in lapsum pendentis prona ruinae.
Ut landem vicioegravior sententia sedit,
__Elernamlenlaie famem per criminis escam,
Serpenteiii satiare cibo quem sumeret ipsa,
Annuit insidiis, pomumque vorala momordit.
Dulce subil virus, cap!tur mors horrida pastu.
C Continel hic prinium sua gauilia callidus anguis,
Dissimulaique ferum victoria saeva triumphum.
f;narus facti diversa parte reverlens
Adam diffusi loeius per gramina campi
Conjugis amplexus atque oscula casta petebat.
Occurril mulier, cui tuncaudacia primum
Flabat femineos animosa in corda furores.
Et sic orsa loqui, semesum namque gerebat
Asservans misero pomum exitiale marito.
Quod similem summo faciet te forte Tonanti,
Numinibusque parem; non hoc tibi nescia donum
Sed jam docla fero; primus mei viscera gustus
Attigil, audaci dissolvens pacta per.iclo.
Crede libens, mentem scelus est dubitasse virilem
D mulier potui; proeeedereforle timebas;
Saltem consequere, atque animos attolle jacentes.
Ltimina cur fleclis? cur prospera vota moraris?
Yenluroque diu ternpus furaris honori?
Hoeceffata dabat victuroefercula morlis,
Intereiinlc anima lethuin dum crimina pascunt.
Accipil infelix malesuadi verba susurri,
relro dejecit ad ultima sensus.
Non illum trepidi concussit cura pavoris,
Necquantum gustu cunclata est femina primo;
Sed sequiiur velox, misersequeex conjugis ore
Constanter rapit inconslans dotale veneniim,
Faucibus et patulis inimicas porrigit escas.
Vix uno pomum libarat succida morsu
338 S. AVITI VIENNENSIS
dabat vi. esca
Ingluvies, summumqu.. saporem
Eccerepentinus fulgor circninslilit oia,
Lugendoque novos respersit lumine visus.
Non csecos naturadedil, nec luminis usu
Privatam faciem peperit perfectio forma..
Nunc mage ctecus eris, cui jam non sufiicii illud
Noscere, quod tanlus voluit te nosse crealor.
Ad viiam vobis cernendi facta facultas :
Vos eliam lelhtim vesira sed sponte videtis.
Tumpaiuissc gemuntoeulos; nam culpa rebellis
Fulsil, ct obsccnos senscruntcorpora inoliis.
TUIICprimum nudos (dubium quid dicere possim
Exsiiuctus nalusne) pudor circun^picil artus.
Erubuit proprise jam mens sibi conscia culpoo,
Regnavitque suis carnis lex indiia membris.
Namque binc posterilas viiiato germine dnxit
Arlihus illicitis cognoscere velle futina,
Arcanisquc sacris tardos immittere sensus,
Edila vel ccelo, vel tetro mersa profundo
Rimari, et caulas naturse irrumpere lcges.
Quacrere nunc aslris quo quisquam sidere iialus,
Prospera quam dueal restanlis lempora vilae,
Dissimilem paribus provenlum discere signis.
Nec non el geminos uno snb tempore fusos,
Quos indiscretus luci produxerit ortus,
Motibus adversis varia sub sorte notare.
Indigetes quosdam stellis ascribere divos,
Junior antiquis oetas quos proetulil astris ;
Atque infernali jam dudum nocte scpul is
Vana per immensum disponere nomina coelimi.
Jam magicam digne valeal quis dicire rr. iidein, C Sicque solnm lingens, levitcr si calce teretur,
Occullas lacito lenlamem pectore vires,
Divinis jungi virtntibus et cupientein?
Legifer ut quondariivates, sub rege superbo,
Dum nova mon iroret jussi miracula sigui,
Commovit livore magos ut talia lenicui,
Accumulentque suas zelo fervente ruiuas.
Illis suppeterct recia si forte potestas,
Demere; non etiam festinent addcre monsira.
/Emula sed signis tanluin, non viribus ocqna,
Quod reraovere nequit, duplicavil jusiius iia.
Hinc est laudato quod possunt carmine Mar.-i,
Ciim tacita ssevos producunt arte dracones
Absenies et saepejubent confligere secum.
Tunc ut quisque gravem bello praesenseril bydrum
Aspidis aut durae clausas cngnoverit aurcs,
Conculit interius secreti carminis anna :
Proiinus et lassis verbo luctante venenis,
Moximptine manu coluber tractatur inermis
El morsus tantuui, non virus, in angue timetur.
luterduui perit incauians, si callida surdus
Adjuratoris conteinpsit murmura serpeus.
Hoc quoniam de malre trahunt, et origine prima,
Anguiueoefraudis quod sic linguaequeperiti,
Mutua per speciem reddunl commercia fandi.
Ncc minus his pulsat contraria cura salutis,
Angit praescitus ducli qnos terminiis sevi;
Cum tamen educias infcrnis sediJiusumbras
Colloquium miscere puteut, et nota referre.
536
• A Spiritus erroris sed qui bacclialur in illis,
Ad consulta parat vanis responsa figuris.
Et ne porrecto dicantur singula verbo
Praesenti illnsus, damnabitur ille perenni
Judicio, quisquis vetitum cognoscere tentai.
Nec jam sola fuil scrulalrix Eva nialorum :
Dicam nunc aliam, tali qu,c peste laborans,
Et conjniicta viro, proprium non vicerit Adani.
Peccandi quasdam fervor succenderat urbes,
Civica peroiitlens laxatis crimina frenis.
Incestus pro lege fuit, tolumque libido
Jus babuit, regni sedera metata volupias
Indigenas populos domina sub carue tenebal :
Et scelerum sludio, lida quod plebe local"
Duduin parendi promptis respubliea jussit,
B Abstinuisse nefas, et non peccasse pudenduin
Ciedebant onmes, facinus quos junxerat unum.
Talibus offensusjudex atque arbiter orbis
Cum fureret, flammasque loco finemquepararet,
Quemdam dissimilem cunciis, tecloque latentem,
Qui lunc forte fuii propria peregrimis in urbe,
Aique inler multos solum sic allnquitur Loth :
Oppida lascivo jam dudum plena furore
Respergunt cceluui maculis, nosirasque fatiganl
Quamvis obstructas sceleruin clamoribus aures.
Immincl exiiium, lellus succensa reatu
Ignibus ardebil, restinguet fulniinis imber
Quae non exstinxil fervenl;a critnina fletus.
lpsa in perpetuas solvelur terra favillas,
Quoevivos cineres el post incendia servans,
Ad minimum fugiens disccdet pallida tacium.
Tu nunc linque domum, periiuras desere lerras
El rea cum dignis subsUlantarva colonis.
Nec tele iinpendcns leibum conjunxerit illis,
Non junxit quos vita. Tibi solatia conjux
Praebcut, hac lantum socia conlentus abito.
Accelerate fngam, lendiitur tramiie reclo,
Neu subvertendas quisquam respexerit urbes.
Vos nescite malum; pot-nasquicunque subibil
Aspicial, mortisque suaespectacula secum
Qui meruere feratit : salvandis lerror abeslo.
Hsec Pater; ast illi propernil abscedesc terra,
Inciduntque moras, crudeliaque arva relinquunt.
Coeperat obduci vicmm caligine densa,
D Atque ignota prius demittere niurmura coelum.
Nec sic ut lonitru crebro cum percitus aethei
Oslenlal pavidis innoxia fulmina terris.
Sed prorsus fiuale malum stridore minaci
Tetraper aerios mittebant signa lumultus.
Tendebant moniti simul, et mandata tenentes
Concessam rectis ad sedem vultibus ibant.
Callidus alta petens sed qui subverterat Evam
Serpens, femineam consuelus tangerc mentem,
Ilic quoque formidans animum tcntare virilem,
Conjugis inspirat votis, ut nosse ruinas
Vellct, et evasas visu deprendere cl.nles.
0 dcmens aninii, cui jam non stifiiril unam
Succubuisse dolo i.caruil jam parie bonorum
337 POEMATUMLIBER III.
Quaemala coguovit : si non exempla priorum
Terreni, exeinplum fies ; noslroque tiinori
Vel post te pereat secreli dira cupido.
lilicitum quod scire fuit, vetitumque lueri,
Respicies tantum nec narraiura videbis.
Ergoubi majorem vicina cx urbe luinnltum
Accepit mulier, vullum deflexa retorium,
Vix primo in visu reslrictis inolilius hsesit,
Cernere desislens cum coeperat; inde gelato
Sanguine marmoreus perfudit viscera torpor;
Diriguere genoe,pallor novus inlicit ora.
Lumina non clausit, non saltcm concidit illo
Pondere quo ptilsant demissa cadavera terrani;
Sed stetit horrendo perlucens massa nitore,
Servavitque suam species decepla liguram.
Nec facile ut nosses, vilrum, lapis, anne melallinii B Istliinc perpetua vosmet mihi sorte dicavi.
Succedens homini, si non sal fauce notetur.
Ex tunc insipido mulier prae.ventareaiu
Plus salsum sine mente sapit, qure pungeresciisiis,
Exemp.iqne potest salibus condire videnies.
Hoc tamen hic magnuni, quod 11011 inflectittir iste,
Nec sequilur sociam, fortis nec vincilur Adam.
53&
A Credo equidem meiius, quod non occurrerit uxor
Enarrare viro : nam si cnmperla referret,
Forsan et hunc visu suasisset lemnere jussa,
Ceu proprium gustu fecit prinioeva virago :
Quoe postquam sese pariler comilemque fefellil,
Et nondum natam pcrcussit vulnere prolem ;
Tum victor serpens cerlamine loetusab ipso,
Puniceam crispans squamoso iu verlicecristam,
Jamnondissirnulansqucra presserat arle triumphum,
Acrior insullat victis, et lalibus infit:
En divina manel promisssegloiia laudis.
Quidquid scire menm poiuit, jam credite vestrum e9_,
Omnia monstravi, sensumque per abdita duxi,
El qnodcunque malum solers naiura negabat,
Institui, dextrisque dedi conjungere Iscvam.
Nec Deus in vobis, quanquani formaverit anie,
Jam pltis juris habet; leneal quod condidit ipse,
Quod docui ineciirn est: niajor mihi porlio reslat.
Mulia Creatori debetis, piura magistro.
Dixil, ei in media trcpidos eoligine linquens,
Gnnfi-.um periii linqucns per nubila corpus.

LIBER
DE SENTENTIA DEI.
Tempus erat quo sol medium transcendcral axeni, Non pigeal prono irepidns dcscendere saJlu;
Pronus et excelsi Iinquens fastigia cemri,
Vicina jam nocle leves prsemiserat anras.
Illis sed major ctirarum volvitur ocstus,
Ferventesque lenent male conscia corda dolores.
Ulque pudor caplo delorsil lumina sensu,
Reppulitet miseros alterno acorpore visus,
Nec jam secura prsestatur luce tueri
Signatam fixo peccati sligmate carnem,
Indumenta petunl, foliisul mollibtis ambc
Membra tegant, nudumque malum de ves'e (atescal. Coelorum, clangenle tuba, qua nuntitis anle
Umbrosis proper stabal ficulnea ramis,
Frondenles diffnsa comas,' quas protiniis Adam,
Humentem capiens r.iso de corlice lilirum,
Assuit, et viridi solatur vcste ruborem.
Indiiitur simili mulier larrymnbilis artc, ct
Quos pavit misero fallax insauia ponio,
Vestivit folio; sreva quos arbore nudos
Reddiilit, lios gravius tenui super aibore lexil.
El lamen adveniet tempus, cum crimina ligni
Per lignum sanel, purgelque novisHinus Ailam,
Mileri.imque ipsam faciat medicamina vii:n,
Qua mors iuvaluit: leho delebere lethiim.
jEreus excelso pendebit stipile serpens,
Cumque venenalum simulaverit, omne venenuin
Purget, et antiquuni perimat sua forma draconcm.
Interea genitor viridis per mollia luci
Rorantes sudo capiebat ab aere venlos.
Protinus attonilis senseruni auribus anibo
Praesentem Dominum: tristi tum luce perosam
Expavere diem deteclo in crimine lestem.
Illos nam vasiis specubus si forte baralhrum
Pandcrct. aul subitum tellus monslraret hiatum,
TERTIUS.
Etsi suppeteiet jam tiim sentenlia letlii,
Ilanc eiiam re, arct solandi cura pudoris.
Scu flammis lyiiiphisve dareni, vel peciora ferro
Appeterel vindex crudeli vu'uere dexlra.
Sic miseii mortcm, notulum discriminenolam,
Cum prin.urh nicrue.re, volunt; exordia finem
Signant, et similes proedicuiitadfore luctus,
Ultiniacum mundi senium consumpserit aelas,
Cumque repentinus percusserit omnia fulgor
Judicis adventu concussum terreiit orbem;
Tunc cum sinceros paslor discreverit agnos,
Haedisdisparibus diversa iu partc locatis,
Per medium dirimente cbao, quod fluciibus implet
• Suipliureis volvens undosa iucendia gurges,
Flammarum stagnante lacu, quo fervida quondam
Dicilur altraclo ntibes Sodomitica nimho
Gultalim sparsum fudisse in crimina fulmen,
Cum plueret nox telra focos, cosloquecaducse
Aera per calidum stillarcnt undique mortes.
Taliter igniTeromissi de fonte gehennae
Fluxerunt trisles aliena in saecularivi.
At quos terribili judex decreverit bora
Vivere post mortein, poenaqueardore perenni,
Sublraliei optaio gravior scnlentia letho :
Cumque foret melius, dispersis corpora membris
Cafpere perpcluum dtira sub morle soporem,
Invitos tamen urna vomet, quels sola voluntas
Rursus posse mori, sensuque carcre dolendi.
Sed sic accipiet ferveiilis flamma camini,
Ambuslura suas ut niinquam finiat cscas.
At primi inlerea juvenes conamine casso
 33A, S. AVITI VIENNENSIS
Per deserla ruunt, lutoque abscondila furto
Facla putant, coecisoplant laiuisse tenebris.
Quid juvat, infelix, oculos a judice flecti ?
Te judex cernit: nolis cur ipse videre,
Cum videare palam ? solem non fuscat amoenum,
Si depressa gravem formidant lumina lucem,
Debilis et clarum visus nonsustinet orbem.
Tum sic lerribili primum Deus increpat ore,
Atque ubi sit miserum noscens interrogat Adam.
Qui irepidim pavido producens peclore vocem,
Vix haecpauca referl. Tuus, o Celsissiine, lerror
Mentibusinsidens latebram lentare coegit.
Nam quia nuda forent inopertis corpora membris,
Erubui faleor, coelumque per abdila fugi.
Et quis, ait, subilitum concussit corde pudorem?
Visuset undenovus? Nam te necvellera dudum,
Ncc coniexla priu. velavit tegmine vestis.
Forma rudis, proprio melius contenta decore,
Judicese placuil: sed postquam foedere rupto
iuierdica luus pcrsiriijxit germiua gustus,
Nattirale libi legmen non sufficil unum.
Haclenus et nudis nunc denudata pa(escunt,
Arguit obscenus quia lurpia corpora molus.
Ule ubi convictum claro se Itimine vidit,
Prodidit et lotum discussio justa realttm,
Non prece submissa veniain pro crimine poscit,
Non volislacrymisve rogat, nec vindicefletu
Praacuriil meritam supplex confessio poenani.
Jamque miser factus, nondum iniserabilis ille e_l.
Erigitur sensu, limidisque accensa querelis
Ferlur in insanas laxata superbia voces.
lleu male perdendo mulier coi.juncta merito !
Quain sociam misero prima sub lege dedisli,
Ilsec me consiliis vicit devicia sinistris,
El sibi jam noluin persuasit sumere pomum.
lsta mali capul est, crimeti surrexit ab isia.
Credulus ipse fui, sed credere tu docuisti,
Connubium donans, et dulcia vincula nectens.
Atque utiiiam felix, quse qurondamsola vigebat,
Caelebsvita forei, talis nec conjugis unquam
Foedera sensissel, comili non subdita prav.c.
Hac igitur rigidi commolus niente Creator,
Mcerentem celsis compellat voeibus Evam.
Cur miserum labens traxisti in prona niaritum?
Nec cpntenla tuo deceptrix femina casu,
Sublimi sensum jecisti ex arce virilem ?
Ula pudens, trislique genas sulfusa rubore,
Auctorem sceleris clamat decepta draconem,
Qui pomum veiito persuasit tangere morsu,
Post hseclinalem promit senteniia legem,
Serpentemque reum prima sic voce nolavit,
Tu coluber, cujus peccavit feniina fraude,
Errorisque virum consortem reddidit ipsa,
Propter utmmque reus, pendes quod fecil uteruue.
Nec tibi sublimi conslabit pectore vertex,
Callida sed pronus per terram pectora voJves :
Utque fuga trepido sinuosa volumina currant,
Non gressus sed lapsus erit, tcqne ipse sequeris.
Flexibus, et spiras viventia vincula iiectent.
3.0
A Tum propter suasam miserorum cordibus eseam,
Tellurem captans, pastu vesceris inani;
Mensibus et cerlis supero depulsus ab orbe,
Inclusus terris comrauni sole carebis.
Inler cuncta replent quae nunc aiiimantia mundun
Auclor morlis eris, fies gravis omnibus horror.
Prsecipue infelix mulier, cum pfole futura,
Sic inimicitias odio curreute reponal,
Semina seminibus mandent ul vota nocendi.
Insistens semper pavidaesectabere calcem;
Conlerat illa caput, vieloremque ultima vincal.
Post hsec atloiiilam Judex commoius in Evam,
At lu, quaeprimam violasti femina legem,
Accipe succiduum vitae quod restat in aavum.
Imperium patiere tori, doininumque timebis
B Quem socium dederam : parebis subdita jussis.
Et curvata caput Iibilus assuesce viriles.
Moxque ubi concipiens fetum prcesenserit alvus,
Ventris onus gemitu leslaberis, ac libi clausum
Anxia crescenlem portabunt viscera fascem;
Donec transacto fastidia tempore complens,
Nalnrale malum partu sub vindice pendat
Producens vilam proles sic poena parentis.
Quid diversa loquar post jam discrimina mairis ?
Namcum prseduro.mulier confecta labore
Oplatam sobolem tali produxeris ortu,
Lugcbis vacuos noniiunquam orbata dolores.
Interea trepidus jam dudum sustinet Adam,
Quid sibi terrihilis tandem senlentia servet.
Cui pater, Altenlis, inquil, nunc auribus et lu
" Accipe quid mcreare, levis quem femina vicil.
Impollula prius pulchro sub germine lellus,
Non jam fida satis, nec puro semine simplex,
Prisiina monslrabit corruptum terga per orbem,
Exemploque luo semper libi terra rebellans,
Vepribus ac (ribulis armata resislere discet.
Aut si frangenli cedens succumbel aratro,
Vomeris el fixo mordaci den.e subacta esi,
Pinguia decipienl mentito germine culta.
NaM pro triliceo lolium consurgere fruclu,
El ficlas segeles, vacuasque dolebis avenas,
.Sic vix exlortum producent jugera panem,
Sudore assiduo nilens quem sumat egestas,
Illeeehramque cibi pcenalis vindicet esca.
__Equalembrutis facienl libi pabula vila.n,
El simul herbarum succos paslumque requirens,
Stercore consimili depressa gravabitur alvus.
__5rumnosadiu volvetur lalibus retas,
Donec praescriptum ponanl tibi sseculalinem,
Et (Oinpaclaluto solvantur lempore niembra.
Limo formatus rursus redigeris in arvum.
Ante lamen propriuin nali proecurrere lethum
Conspicies, pceuasque tuas in prole videbis,
Ul metuenda magis cernalur morlis imago;
Peccasse agnoscas quid sit, quid mortua fleri,
Quidve mori. Ac ne quid desit libi forte maloiiim
Quoecastigandis corruptus parlitril orbis,
Acrior immenso miscebiiur ira dolori;
** Nam cum prima libi producenl tempora nalos,
541 POEMATUMLHJER 111.
Livoredax arclo cerlabil liinile iniindi :
jVecjam sufficiel vacuus qua tendilur orbis,
fotaqtie germanis stringetur :erra duobus.
Mler in alterius consurg.t funera fraler,
Telluremque novam cognato sanguine tinget.
Exin posterilas, varios passura labores,
Casibus in multis mortalia dekila pendet,
Dum vetcrem ductus dissolvat lerminiis orbem,
Oicidat oiniie vigens, finisque redarguat orta.
Audierat, motumque dedit conterrita tellus.
His Pater exactis baedorunipcllibus ambos
Induit, el sancta paradisi ab sede rejecii.
Tunc terris cecidere siinul, mundumque vacantem
Pilrant, et celeri perlustranl omiiia cursu.
Germinibus quanquam variis, etgramine picta,
Et virides campos, fontesque et flumina monstrans, B Ut docet eventus) sinibus conspexit ovantem
Illis foedalamen species mundana pulatur
Pcst, paradise, tuam, totum cerncntibus liorret,
Ulque hominum mos est, plus quod cessavit amaitir. Quarto forte die vix quisquam largus humandi,
Angustatur humus, s.riclumque gementibus orbem Ne cilo dispersum nalura. lege cadaver
Terrarum (inis non cerniiur et lamen insial.
Squalet et ipse dies, causantur sole sub ipso
Subductam lucein, coelosuspensa remoto
Astra gemunt, tactusque prius vix cemitur axis.
Tunc inter curas permixli felle doloris,
Affectussensere novos, et peclora ptilsans
Nondumcoinpertas prorumpit (lelus in undas,
Attenlisque genis injussus defluit humor.
Hauil allter vivax deeeptus mole caduca
Spiritus, implelo venit cum teiniiniis sevo,
Post obitum peccata dolei; lum quidquid iniquum C Lazarus ut missus veniat digitoque levatum
Gesseril ad menlem revocat, lum pcenilel oinnis
Errorum lapsus, semet quos judice damnat;
Et si praeteritaereddalur copia viioe,
Sponie feral quoscunque dabunt niandata labores.
Sanctus namque refert de quodam divite Luca%
Quem nimio luxu dissolvens vita fovebat.
Ipse cothurnatus gemmis, et fulgidus auro,
Serica bis coctis mutabat tegmina blattis.
Inde ut bacchantem suasissenl lempora mensam,
Currebant epuloe, totus quas porrigit orbis.
Cumque peregrinus frugem misisset acervus,
Fervebat priscum crystallo algenie Falernuin.
Uvida quin etiam miscebant cinnama thuri,
Et suffiiadomus pingui Ifagrabat amomo.
Quodpelagus.quodlerracreat, quod flumina gignuni, ® Permulaique vices; et te jam sufficit amplis
Ceitatira mensis cedentibus undique lassus
iotlabat pallens auri cum fasee minisier.
I, uiguidus anle fores pauper tunc forie jacebal
Divitis, obstrictis resolulo corpore membris,
Et supplex poscebat, opem, non munera captans,
Relliquias tantum sed si quas copia jecii,
Has lunc opperiens alvus jejuna rogabat.
Sed proclamanli dives nou addidil aurem,
Nullaque languentem pielas respexit egenum.
Nec qusecompletis cecidere superflua mensis,
Pauperis ad victum quisquam dedit: insuper aegri
Despiciturfacies, et pulria vulneris borrent.
Cuii-quecanes miti perlambanl ulcera lingua,
3«
A Bliindior ct fesso feritas tucdicabilis atl-.it,
Sola hominum nescit mens semper dura inoveri.
Ilsec, sed diversa penitus duin sorte gerunlur,
Jmpemlens obitus pariter pulsavit utrumque,
Diviie praevenlo,nunquam qui credidit istud :
Paupcr ad optalam longo vix lempone mortem
Post venit, ei vicior morbos arlusque relinquit.
Ille quiileni, celsa qui dudum floruil arce,
Fleiibus ad tuniuium stipato funere ferlur,
Auratoquc datiir conditus membra sepulcro,
Et pretiosa tr-gunt elalum lintea rnarmor.
Spiritus abslruso sed mox demissus averno
Incidit aeternas per soevaincendia poenas.
E quarum medio sublimi in sede localum
Haud procul (hoc certe censetur, nam procul inde,
Abrahae jusii mutatum iu paupere vultiim,
Nec ejus similem, quem dudum Juce receptum,
Dira frequentatee contagia mitterel urbi,
Obtectum Iaceris tenui velamine pannis,
Naribus aslriclis nuda tellure loeavit.
Angelicis manibus tunc in sublime levalus,
Jam dives, jam sanus erat: contraque superbi,
Qui eongesla tenens opibus diffluxerat amplis,
Arida sic flammis mendicanl guiiura guttas.
0 pater, electas animas qui sede beala
Colligis, cl meritis dispensas proemiajuslis,
Hoecego non mereor; sed sallem deprecor unum,
Afferat huc labris ardentibus inde Iiquorem,
Quique refrigerio, si non exstinxerit omnes,
Ad lempus saltem tanlos vel mitiget sestus,
Donec fessa brevi respirent membra quieie.
Taliter iinmixto lacrymis stridore roganlem
Magnanimus landem compellat sic patriarcha.
Desine jatn seras incassum fundere voces,
Kt vacuas miscere preces; baud lalia dudum
Dicta dabas, foribus cum te prandente jaceret
lpse ignotus, egens, aeger, jejunns, inanis,
Cum tua non caperel congeslos mensa paratus
Pauperis atque tuas non iret clamor ad aures.
Quapropter landem, Iibrato examine veri,
Praeleritaevitse sortem dependit uterque,
Exundasse bonis; Isetetur fine malorum
Qui doluit coeptis : non est jam terminus ullra.
l-nsuper horrendo cingit qui tramite limes,
Et chaos objectum lato distinguit hiatu,
Non sinit abjunctas misceri foedere partes,
Accessumque negal, sic vobis semper, ut islis.
Ille gemens vanum repelita voce precatur.
Si nil post obitum prodest commissa fateri,
Nec tua mutatur fixissententia verbis,
Hoc conceilo milii, nulla quod lege vetatur.
Fratres quinque modo discedens lucereliqui:
His peto mittaiur qui vivos corrigat, ante
In tornionta cadant quam lalia carne sqlutj.
543 S. AVITI VIENNENSIS
Nam quamvis duro persislmt corde rehellcs,
Si lamen obstrucla quisqnam de inorte rediret,
Credent experlo, pcenasqtie inlrare limebuni.
Ille quidem poscens effecuun non capit ullum;
Nos autem,-dum vita manet, dum luce vigemus,
Olim defuncti perterret nuntius Adam.
Diitn locus est flendi, dum non injusta petuntur,
Nec obluratis pulsatur janua serris.
Novimus en cuncii, quid primus planxerit ille,
Qui pulsus prisca nescivit sede reverti.
Namque obilum quemdam casu lum perlulit ipso,
Perdita ne precibus lacrymisve reducerel ullis.
Ex luric paulaiim retro sublapsa referri
Vita prior, coepilque malis laxata polestas.
Tum tristesmorbi, et varii subiere dolore»,
El corrupla salis dira pinguedine tellns
Lethali quxdam suffudit germina succo.
Inde truces saevire fer*, dudumqne limentes
Excitat ad pugnam tum primum conscia virtus,
Reddil et armaias unguis, dens, ungula, cprnu.
Ipsa etiam leges rupe.unt tunc elementa,
Et violare fidem mortalibus omnia certant.
Inflaiur ventis pelagus, volvuntur et undse,
Excitusque novum turgcscit pontus in sestum.
Tunc primum tectis tetra caligine ccelis,
Ingratos hominum castigalura labores,
Grandineos pavidis fuderunt nubila nimbos,
Atque polus discors invidit germina terris.
Quin magis ipsa sibi lellus adversa negavit,
Seminis excepti vettens mentita nitorem.
IIi-C gemini primum senserunl tunc proloplasti. C Quodque lulil primum vitiatae stirpis origo,
Posteritas nam quania ferat dispendia rerum,
Non, cui vel eentum linguse, vel ferrea vox est,
Fnumerare queat; nec si quem Mantua misii,
Mseoniusvecanant diversa voce poetse.
Quis tales referat motus? quis denique fando
Evolvat lotos qui volvunl soeculafluctus ?
Arnia fremunt, crebra qualilur formidine mundus,
Funditur irriguus sanguis, majorque sititnr.
Quid dicam celsas praeclatis cceiibusurbes
ln deserta dari? populos populonte ruina
Dispergi, et lacerum vacuari partibus orbem ?
Servitio subdi dominos, famulosque vicissim
Pnclerri dominis, et belli sorle perire,
Sors generis claro quondam quos sanguinc misit ?
At si forte brevi requiescant tempore bella,
Legibus armalas furere in certamina liles,
Jus anceps pugnare foro, quo jurgia fralrum
Non levius votis feriunl, quam prselia lelis ?
Sed quis vola notel, clainent cum lacla nocenlum?
Quis fraudes et furta gemat gaiidente rapina ?
Quisve minora fleai ? stringi nec maxima possunt.
lude rainora tamen, si summis juncta notentur :
Nam per se nullum facinus sub judice parvum cst.
Nec refert cunctas percurri carmine causas.
Hoc parvo sermone loquar: post damna priorum
Nil superesse mali, quod non vel perpetret orbis,
Vel to.crel, plenus scelerum, pariterque laborum,
l.i casu discrimen liabens, ct criinei in actu.
344
A Sed lu, Cbrisle polens, cui semper parcere prom-
ptum cst,
Tu (igulus massam potis es reparare caducam,
Et confracla diu resolutaque fingere vasa.
Qui dudum multo latitantem pulvere drachmam
Invenis accensis verlii virtute lucernis.
Linquenlem caulas, lurpique errore vagantem,
Pastor ovem celeri dignalus qmerere gressu,
Subvehis, utqiie suo gaudens reddatur ovili,
Sarcina fit qtiae cura fuit. Sic filius ille
Junior, exliauslos poslquam dispersit acervos,
Vitaque consumpto mutata est prodiga censu,
Turpia porcorum digne convivia seclans,
Oplavit siliquis compleri vilibus alvum,
Donec saeva fames longo discrimine victum
B Cogcret offenso tandem se reddere palri,
Confessumque reum laxato crimine solvi
Denique prostratum mitis paler alleval ultro,
Et trepidum blanda solatur voce pudorem.
Ornalus reduci veslis dat prima secundos,
Laetaque solemnis celebrat convivia coelus,
Quod rediviva suis quodam de funere proles
Surgal, el orbaio redeant nova lumina patri.
At tu, proepollenshominum rerumque Creator,
Quanquam cuncta velis fidaeconslare saluti,
Nulla tamen paleris nostrae dispendia mortis,
Nec quoquam pereunte tuis contingere damnum
Diviliis polerit; nescis decrcscere, nescis
Atigeri, et pleno perstat tibi gloria regno.
Sed famulis tu redde tuis quod perdidit Adam;
Orlu resliluat melior jam vita secundo.
Sorduerit nimium lacero circumdala peplo
Forma velus, scissam ponens cum crimine vestem,
Pallia prima pater redeunti porrige proli.
Seminecem quondam miserans qui forte reperlum
Projeclumque via, quem saevicaede latrones
Imposilis cuncto spoliarant (egmine plagis,
Sed tu, sancte, viam sumpto dum corpore curris ;
Invenis allisum, nec praeteris : insuper segrum
Jumento carnis propri.o snb tecta reporlas.
Nos fuimiis quondam rabido data praeda furori;
Sed si nunc medico percurrat vulnera fotu
Gratia prnducens oleum, sapientia vinum,
Commendet stabulo Samaritidis extera cura,*
1» Pelletur validus medicato corpore languor.
Suscipe, qui non vis moiiendi crescere causas,
Quos confessa libi gemitus pia pectora fundunt.
Ut quondain lecum, passse sub lempore carnis,
Proximus iiumani dependens stipite prsedo,
Quem non culpa libi similem sed poena tenebat;
llle tamen nexus membris, nec corde ligato,
Et si confixas clavis exlendere palmas
Non potuit, liber mentem cum voce te.endit.
Sicque reus scelerum dum digna piacula pcndit,
Mariyrium de morte rapit: cui fine sagaci
Maxima cura fuit lales non perdere posnas,
Proeripuit scandens aditum, coeloque levandus
Ardua._uL)limitenuit compendia saliu.
 545 POEMATUMLIBER IV.
Porrige sic nobis ceisam, paler inclyte, dextram. A Ceu tibi compasso niiserans succurre lalroni.
Nos quoque perpeluaeconquirat vita saluti,
Alque profanatideceplis fratide latronis,
LIBER
DE DILUVIOMUNDI.
Infeclum quondarn vitiis concordibus orbem,
Legitimumquenefaslaxata morle piatum
Diluvio repetam ; sed non quo fabula mendax
Victuros lapides mundum sparsisse per amplum
Deucalionarefert, durum genus unde resumpti «
Descendant homines, cunctisque laboribus apli
Saxea per duram monstrent primordia mentem.
Sed veri compos, fluctus nunc prosequar illos,
Perquos immissusrebus vix pene creatis
Lacteulemvelox proevenitterminus orbem.
Extulerat mortale genus crudelibus ausis
Ingeutes animos : licilum quod cuique Jiberet
Credidit; et propria valuitpro lege voluntas.
Jus adeo nullura, sic nii dislare putatum
Fasque nefisque inter, recti custodia nusquam.
Nonjudex, non le.lis erat, non deuique rector,
Arbiler aut morum, vcl qui suaderct boneslum;
Sed princeps sibi quisque fuit virtuie nocendi:
Nec meritis sed mole polens, qui fortior esset
' Hicmelior sibimel, sed se censore, placebat.
Sic hominumvitam brulorum more tenebat
Molibtisaddicens mens inclinata ferinis.
Sanguine poius erat, caesorumviscera passim
lndomitis laceras prsebebanl faucibus escas.
Insuper et quadrupes, propria qui morte necatnr,
Saevioraut certe quetn vincensbestia cepit,
Pastus er.il, quem nulla (ides, lex nulla velabat.
Ut vero pecorum ritu permissa voluptas,
Kt diffusapalam ruptis Jascivia frenis,
Luxuriacqueforum, atque obsceni nundina mundi
Ferveret, casto fas non est dicere canlu.
Talibus ac l.aniis hominum gens improba gestis
Silvestres animos, naturae foadererupto ,
Induerai, pulsaque simulratione furebat,
Et deserla jacens Dominicceleslis imago
Omncdecus mentis lurpi dejecerat actu.
Haud secus ac pulchri cum fertilis area campi,
Quam succisa dedit purgato robore silva,
Dumcolitur, justo paret fecunda labori,
Subjicitur rastris, respondit frugibus, ac se
Servat composiloruralis gratia vullu ;
Agiicolaohlilus si bracliia forle remisit,
Laxavitquemanus, fessoque quievitaratro,
Pigresiit primum durato cespite tellus,
Mo. rudibus ramis atqne aspcra palmite crebro
.Diseiplinatosdissuescil promere fructus,
Effundilfrutices varios, silvamqtieminalur :
Qu.imsi nec sera snccisor falce repurget,
Non jam virgultU, sed denso stipile lucus
Texilur, etsteriles diffunditin aera frondes;
Donecconclusaramis curreiitihus unibra ,
Moxopporluna?,depulso sole. lenebrse
540
Livida quos hostis paradiso depulit ira,
Fortior antiquoereddal tua gratia sedi.
QUARTUS.
Jam secura feras invitent credere lustra:
Taliler humani generis, non ordine recto,
Perdita mandatir.jam post primordia legis,
In pravum labens paulatim vita tetendit,
Proficiens pejorevia, constanlior ipso
Jam paribus studiis nulriti criminis usu.
Et tamen auctorem vitii, culpoequemagistrum,
Doctior errorum, lapsuque perilior omni,
B Succiduaeprolis crescens audacia vicit.
Ut fluviusparva primum diffususab urna,
Perspicuum leni promit cum gurgite fontem,
Tramile quem summofacili transmiltere sallu
Quisquepotest, mox irriguo deduclus ab orlu
Viribus augetur subitis, ripasque retrorsum
Pellens, crescenles lendil per plana liquores,
Occupatet spatium, pereunlique imminet arvo,
Tum circumfusosvicinisvallihus amnes
Sorbet proeteriens,externasque incipit undas
Augmento finire suo, mixlasque sub uno
Nomine, corrasis diffuso gurgile terris,
Cum trabibus, stabulisqueboum, lustrisqtie ferarum,
Soevioraccessu, longoque furore potitus,
Tandem desistens pelagi transportat in undas.
C Hosinter motus, similisquead turbinis instar,
Humanum viliis ibat genus : et tamen ipsa
Longior insanas menles dissolveratsetas.
Centenos novies crebro cum duccret annos
Vila tenax, lantosuspensi tempore lethi
Nullus lerror erat: sors si quem sera tulisset,
Ceu qui ncc natus fuerit, nunquamque levandus
Morle putabalur : sic cunclis nulla futuri
Spes inerat, solusque sibi fundaverat omnem
Sensibus in caecisperiturus mundusamnrem.
Tempore quin etiam peccatrix terra sub ipso
Nutribat saevosimmania monstra gigantes.
Nec lamen effari licitum quo semine cretos.
Communemcunctis ortum de malre ferebani,
Qtii genus, unde patres, prohibentarcana fateri.
Si speciemquaeras, humanicorporis illis
Plus vtilius quam forraa fuit; sic linea inembris
Conveniens hominem monslrabal, dissona molem.
Quam propter deinceps commentis Graecia(ictis
Dedecusinfandum niassis informibus auxil,
Et portentosis descripsit corpora membris; .
Pube temisquod forma viris, cmn corporis ima
Supplerent vasti mixto pro crure dracones.
Artus semihominum palulis qui faucibusatri
Ferrent, et verso proeberentvertice gressus.
Tunc etiam solilos, jusso terrore tonanli,
Blasphemiscoeloconviciamitlere plantis,
Mordacesquepedes mottifremuisse veneni.
llis simile*mcndax Pblegrseifabula belli
347 S. AVITI ViENNENSIS
Excussas firixitje_i.se per aera rnpcs,
Pro telis spaliosa manus quod turbino mouies
Sparserit, et missis ccelumquassaverit arvis.
Hoecsuntpriscorum quaede (errore giganluin
Carmine menliloGraii cecinere poetee,
El tamen audaci voluil conlendere pugna
Quisque rebellis erat: qui cum confligcre lelis
Non poluit, soeviscoricepit proeliavotis.
Montibus impositos fas non es.t credere monles,
Hoclamen ct deinceps illos tentasse putabo,
Qui coctos lateres, lentoque bitumine junctos,
In sublime rati manibus sic possesuperbis
Suslolli, el celsas in sidera surgere moles :
Cum fureret moiiale genus, cassoqne labore
Irrita transcensis csetnenta inferret in altuni
Nubibus, et refugum sequeretur imchina ccelum,
Non prius absistens, subditas discordia linguas
Quam daret, et varius confunderct omnia sermo.
HSncsparsum fo.dus, scissa sic lege loquendi
Consensum sceleruiu turbaia superbia rupit,
Dum se quisque suis, possit quaenoscere, verbis
Aggregat, atquenovassequitur gens qujeque loquelas. IIos fgilur satis est coelumpoluisse mereri
Sic interruptse perierunt culmina massae,
Effectuque carens cessavit in sethere turris.
Haecpost diluvium. Nam quantas quaetempore prisco Unius ob meritum, nalis nuribusque tuendis
Pressa gigantaeastellus produxerit arees,
Atque lacessilis contemptum immiseril astris,
Abstergente Deo sat noslra silenlia damnant.
Cernebat patiens jam dudum insana freraent -s
Terrarunv populos liominum rerumque Creator,
Exspeetans si qwemvani consortia mundi
Linqucntem melior moneal resipiscere cura.
Sed conjuralus poslquam percurrere coeplum
Perditionis iter statuil, sensumque per omnem
Ohtinuit viclofpeccali insignia mundus,
Nec revocare gradum quisquam, gressumque lefeire
Proccp.li jam menle polest, exhorruitauctor,
P'jenituitque videns lotum quod fecerit orbem.
Tum ta,'es lonuisse minas commotus ab alto
Feriur, et excitas laxasse his vocibus iras.
0 nullis attracta bonis, nullisque repressa
Legibus; autiquo lantum submissa draconi,
Effera gens hominum, duclo corruplior aevo.
Non Evam cecidisse sat est; transcenditur oin.ii
Inventor lethi lapsu : nec sufficit illud,
Vicit inexpi _'tumquod serpens pristinus Adam.
Non contenla suo foedarivita parente,
Affectat morlem propria virtule mereri.
Exspectasse diu non profuil; insuper omne
Concessum veni,arapuerunt crimina lempus.
Jam nimiiim longas patienlia presserit iras :
Vindicta.jam tempus adesl. Non fulmina coelo
Flammeus ardoraget; vaslo nec cedet iiiatu
Qii-cpremilur nimio succumbens lerra lumullu :
Sed sordens vitiis fluctu delebitur orbis.
Ad chaos antiquum species mnndana recurral,
Inque suas redeant undarum pondera sedes.
Arida decedat Jymphis, rursusque sepultas
Terrarum species informis contegat huraor.
548
__
Alhecclades vivis, carnique bic terniiuus esto.
Sic pater aetemus disponens funera rerum,
Diluvium dextra terras vibrabat in omnes.
Interea pleno -vivebatjuslus in orbe
Unus homo, et mentem solus servahal honeslam.
Niillus vota Deo donis precibusque ferebat
Hunc praeter, dignum quem summus laude Creator
Nossct, el exceptum vitaeservare pararet.
Steinmatis bic sancli; nam claro nobilis ibat
A proavo , quem prisca (ides el conscia virlus
In coelumsine morle tulit : sic celsa petenti
Succossit magno non impar pronepos actu.
Nec plus esl illum salvi eum corporis usu
Terrenasliquissedomos, intrasse supernas.
Deniquequo priscus quondam consccnderal Enocli
1 Elias curru post lempora longa secutus,
B
Scribildr ignitis scandens penelrassu quadrigis,
Cum suspensa leves transmilteret orhiia ventos,
Uugula vel premeret calcatas pondere nulies.
Vallalumqiie ferens sanctum non urerei iguis,
Et moltis servans nesciret flamma calorem.
Membrorumsub lege silos; sed non i.men illud
Segnius admirer, sancli quod tempora Noe
Orbis in exitio poluerunt ferresalutem.
Esl ille in ccelis, nuinero pracstanlior omni,
Angelicussine line chorus, qui laude perenni
Conclamat celebralque Deum, famulantia suetus
Ferre minisleria, et jussis parere supernis.
G Hi nunc quod reetum morlalia corda precaniur,
Concipitur dignis sacro quod peclorc votis,
Quidquid largi manus c»lleclio sparget cgcnis ,
Excipiunt, sancioque feiunt super as.ra volatu.
Quin etiam justos, fragilis dum vita fatigat,
Tutantur, mundique inter discrimina servant.
Sed tamen in cunctis prajccllit clarior ille,
Maxima quoequeDei quo dUpeiisanle niinisl:o
Res geritur, suinmisque parat myster!a causis.
Hic Dominum coelivenlurum corpore sumpto
Virginis intaclain jussus pra?dixil in ahum ,
Sacraque dolali complevil visceia verbo,
Hic et Baptistaepraecurrensnunlius orlum,
l/esperata diu durn ferrel germina pairi,
Inter sacra virum conterruil, et diihiiantes .
** Protinus ingrato restrinxit in ore loquelas,
Douec proediclofecuiidaniredderet ortu
Prolis aiiuin, tmilio sterilis quoe (enta perannos,
Fudit diffidenseffeta puerpera fetum.
Hic rerum solers siunmiisque archangelus, allo
Acrea per liquidum, levibus circumdatus auris,
Vibraiasque movens ignito in corpore pennas,
Nulli conspeciis ad lerram niotibus ibal.
Et tum forle gemens cunciorutn crimina Noe
Inflexis slratus genibus, ctim supplice planctu
Mundanisveniam, mundo nolente, petebai.
Cum subito clausis foribus lune aliger inlral
Conspicuus, claro resplendens nunlius ore.
Hotrescit visu lanto pcrlerritus heros,
349 POEMATUMLIBER IV.
Mortalisqueouilus personam ferre supernam
Vixvalet, et pavidi detorquet lumina vultus.
llle salutiferis primum mulcere timenteni
Aggrediensverbis, coelimanilaia ferebat.
Pax tibi, jusle virum, pacem tibi missus ab alto
Imprecor, ul pulso capias mea dicta pavore.
Haecmandat summus terrae pelagique Creator.
Insperata quidem cunctis sententia lethi
Imminet; hanc solus sed qui transire mereris,
Et prascire potes. Nam le calcata voluplas
Jam pridem reclum lolo discrevil ab orbe.
Unica sed quoniain saevumdepellere lelhinn
Vita tibi polerit, tanlos evadere rasus
Qualiter incipias, paueis ex ordine fabor.
Finis eiit rerum, permissis undique lymphis,
Atque relaxala vastabilur orbis abysso.
Nunc age, congestis crescat fortissima lignis
Machina, quaesurgens fluctus superenatel omnes.
Ter centum cubilos per longum ducta lencbit,
Ris quinis lale claudetur, bisque viceni*.
ln triginta illi conslabit culminis allum.
Per medium per ter longo coenacula tractu
Edila suspensis domibus tabulata levabunl:
Ut generis proprii servans consortia inansor
Componalparcis dispersa cubilia cellis.
Tuni ne rimosi compagum forte meatus
Accipiant inimicum imbrem, linire memenio
Juncturas laterum , pigrumque infunde bitumen.
Taliter affectam cum consummaveris a.dcm ,
Protinus i igredere, ac mundum dimiile cadenlem;
Esc'usil quein culpa frequens, includere vita
Incipiat, circumque fiemaut te sospile mortes.
Quin ctiani lateris sociamsuccedere lecto,
Et cum conjugibus natos intrare jubeto.
Tuque secundus eris deleli germinis auctor,
Ul te pnst primum repleatur terra parenle.
Sed quia perlecto divinis viribus orbe,
Post operis finem , post leges, postquc sacrala
Sabbala, formari quidquam non convenit ultia :
Ne pcnitus cessans intercidat omne crealum ,
Spirantum e cunctis pecorum, celerumque volucrum,' Bacchaiamque diu consumant s-ccnla carneni.
S.lv.irumqiieferis, et qnaejumenla vocantur.
Vel quaeper lacilos replanl labentia motus,
Bina cape, el lecum claustro victura reconde.
Sic tamen ut proprios teneant sua vincula sexus,
Umle genus rursum lellus imptenda resumat.
Ne timeas ne forte feros animantia motus
Servent, aul subitis prsesumant riclibus iras.
Feedus erit totis, quae discordantia profert
Per varios nalura modos, et pace fideli
Parebit jussis quidquid roncluseris illic
Serpenlis tanium semper figmenta caveto.
Vertice submissoblandum licet ille trisulcis
Finxeril abscondens per dulcia sibila linguis
Inimortale odium, nunquam lu credulus illi,
'
Quein nimis expertus viiandiim proemonel Adani.
Hostis uamque semel voluit quicunque imcere,
Hic sempcr suspectus erit, penitusque cavcndiimest, Adventare dicm : Finis sic protinus, inqnit,.
Ne j.m mentito conjungal fbedera prudens.
5SC
A Tu pnsl excmplumjussis servire memenlo.
HIKCfatus, vacuuni levibus secat aera pennis,
Mortalem fugiens aciem, coeloque relatus
lleroem trepiduin mandata lege reliquii.
lpse tamen tali inanibiis cum voce levalis,
Quisquis, ait, nobis tnntam spondere salutem
Seu missus, sau sponle tua, stiper aethere celso
Venisli, et placidum sacrasti foedere pacliim,
Sis fauto<',fiimentqiu. tuas promissa loquela_>.
Atixiliumqueluum con Hibiis insere nostris ,
Ut tenuis taniam valeat manus edere molem.
Ilis breviter dictis, vilocspem corde reponil,
Ag^reililiirque celer sacri proeceplalaboris.
Quis lantos capint sensirs? quis dcnique serrno
adveclis fiieril quaecopia lignis?
" Explicei,
Nudati colles, spoliatie rnbore silvae,
Mons nl qui-iquefuii, famulo placuere paraiu.
Peliiin immensas cum mitlat veriice qucrcus,
Insuper exponil mnlla virtute recisum
Ossa nemiis, Pindoque abics suhUuciliiral a.
Atlas ipse novas ictu resonanle secures
Seusit, et annosas ded.itad navalia piuus.
Invictum tunc surgit opus, conlexta levaiur
Porrectis trabilius pr.rcelsi cnlioiuis ades.
Haecinter, discors varii seiitcnlia vulgi.
Nam niu!ti lympliis obslacula tania. paraiitem
Irrisere virum, moles quod clausa mnveii
Fluminibusque dari nequcil, quain forte vel ampli
Eiiphfales Nilusquequeant vix claudixe ripis.
llumani generis quid mens iifcredula reris
k Mortalem noii p'ossenianiim conjungere ponto
yEdem longii-quam?ponins namque obvius ultro
Curret, et adductum tangent slaus fabrica lituis.
Ast alios celsam compaclo robore massam.,
Iguaios quanquam clndis, eausa_que1aenti-,
Mirari novitas et forniidare coogit.
Haud aliter studium jam lunc div"Hcratomnes,
Quam nuiic munclnsagit. Siint qui compiincli (ideli
Corriadicant operi „ rcbusquc iustare supremum
Discrimen norunt, coipus quo concidal omne,
Effugiel tunc ille malitm, quicunque paralus
Consiruat ut validiim pracduri legminis arcara,
Per lignnm vitale crucis servatus ab undis,
Tunc cernet quantb contempseril otia fructu.
Haud procul alienlum. contemplans bunc operan
[lcin ,
Nonne piger quisquam lucri, lacdensquelabcris,
Insanire pulet, cura quod solus itiani
-^Estiiet, ct relms nolit peicuniibiis uti?
Sic epulans parcum, sic largum quisquisavarus,
Sic nudiim raptor, s'c castnm ridel adulter,
Sic circuinscriliens illuso simplicc gaudet.
Sic sapuisse dolet divcs, cnm congrcgatauium,
Spargentem numnios, ultroque in pauperc ceusu
Consumpti..opibus iniserum ratus csse bealum.
Inde repcntinum Judex ciim cernerct.orbi
. Imininel, ut jusli qtiondatvisub tempore Noo,
3.1 S. AVIll VIENNENSIS
Dilurium varios mundi cum repperit aclus,
El carnem consumpsit aquis, opifexque salutis
Evasit parto diffusa pericula claustro.'
Haecevangelicis suut inclamala figuris.
Providus interea consummat conditpr arcam.
Tunc jussse accurrunt volucres, tunc bestia quseque, Accipitexspectans clauslrum, vitaeque reponit.
Consuetum linquens silvoso legmine lustrum,
Deposita feriiate venit, sescque tenendam
lngeril occurrens, et libertate relicta
Includi gaudet: tanlum decreta futuri
Vis valel; occullus brulis in sensibus ard.et
Terrory cl exspectans agitat forniidine vilam.
Ast homines quos sors ceiii discriminis urget,
Vicina nec morte pavent, satis undique constat
Vitali indicio praecederesa?.pelimorem.
Securos laetosquereos tellure Goinorrhae
Jam prope sub flammis scntenlia dicla videbat.
Niniva.contra populis terrore salubri
Prsevaluit pro pace metus. Nam venerat illue
Jussus, raultum ille el terris jactalus et alio,
Qui clamaiur^uslantse discrimina plebi
Diluvium timuit mundo constante propheta.
Hauserat hue valido pervadens bellua rictti,
Immersumque mari ventris conc-iiserai arca.
Deglulire virum, faucesque implere capaces,
Ardenti monstro cum sit permissa potestas,
Non licu.t mordere tainen , nil dentibus actum.
Inlravit cupidum deludens prseda voranlem,
Invasusque cibus jejuna vixit in alvo.
Dum tres luce dies una sub nocte prophetoe
Sol ageret, litiusque novutn vacuanda vidcrenl,
Et castigatiim vomerent ergastula pastum.
Ut nionstro exulus vales, ccelumquerecepit
Contingens terra*, magnam tunc percitm urbem
Tcrribili cum voce petens : Quid criminis, inquii,
Ardeiis flammis? restringenl omnia poenac.
Jamque venit finis, lentum est hoc dicere, venit.
Non p!us fatus erat: tolus conjurat in omne
Lamentum populus: procurrunl undique fletus,
Pectora tunduntur, coelumsuspiria pulsant.
Mollibusabjeclis Cilicumdant legmina setae,
Inque cibos cinerem, lacrymasque in pocula fun- Nec iongum pluvioespecies, non denique gntlse
[dunt,
Ipse eliam, dignus tali qui tempore princeps
Ante aciem flentum portet vexilla salutis,
Alque novum dictu metuens discrimina vincat,
Projicit hinc sceptrum , linquit snblime Iribuual,
Pallia blattarum sprelo diffibulat auro,
Serica despiciens, alque aspera tegmina sumens.
At pius ex alto contemplans lalia Rcctor
Exscrlas revocal sedatis molibus iras,
Vibratunique lenens restinxit missile fulmen.
Tcmporibus propriis jiislus sic condilor arcoe
Securosolus timuisse perieula mundo
Gaudebil, finein cunelis, sibi ferre salutem,
Diversam cernens mcrili discrimine sortem.
Ergo ubi silvestres sexu collegit ulroqne
lnclusitque feras, pecudum lunceligil illa
Sumere, quoelicitum est mandi, vel munda vocantur, Sed cum diffussespaiium concludere terrs
S'.2
A Hinc lantum septena dedit viventia clauslro,
Ut ternis paribus servato seuiine salvis,
Seplima quoefuerint sacris quandoque litentur.
Et jam vitalis concluserat omuia carcer.
Tunc jusium , cunctosque suos, natosque, nnrusque,
Nam servos nondum dederat natura vocari,
Nec dominos famulis discernere noveral ordo.
Priinus enim maculam servili nomine sensit
Hujus natorum medius, qui forle cachinno
Disteclum petiit misero speclamine palrem,
Maleriamquesui risil deformior orlus,
Et plus jam turpis nudato simplice nequam.
Quodpostquam sanclus potuit cognoscere Noe,
Natum germanis famulum dedit; inde repertuni
B Tale jugum; cuncli nam semine nascimur uno.
Servitii certe causam fecisse reatus
Cernitur, el liber peccans fitcrimine servus;
Si rursum nexu famulus stringatnr honesti,
Nalales faciens sibimet, jam nobilis bic est.
Nunlius interea, dudum qni missus ab alto
Detulerat juslo coeles.is niunera verbi,
Prolinus ul clausum vidit, rebusque paratis
Exspectare diem, rursus descendere coelo
Festinans, laxos firmavitcardine postes,
Inclusilque viros, atque oslia fortia traxit,
Confeslimquelevans supero se retlulit axi.
M\o sexcentos senior transcenderat annos,
Lunaque bis plenos addebat mens'rua cursus,
Septimus et decimusqui post illuxerat orbi,
C Ultimus ille dies jam nunc dabit omnia letho.
Ilicet ohlegitur coelum, nimiisque lenebris
Victa repelluntur fuscati lumina solis.
Insanas homi-ium mentes vix tangere terror
Coeperat, insuetus mox profluit oelherenirabus,
El valido primnm similis demillilur imbri.
Arida terrarum pariler maduere per orbem,
Una fuit toto faciesel nubila ccelo
___gyplustunc ipsa novas expavit ad undas,
Alsit et infusus Garamas, dudumque calentes
Humida Massylas leligerunt frigora Syrtes.
Slillant, sed ruplo fundunlur fluminaccelo.
Non aliler Tanais, nivihus cum pascitur albis,
Riphseode monte ruens illidilur amni,
"
Prsecipitatque simul longo quod tramite ducit.
Undarum tali quatilur cerlamine tcllus,
Filque lacus inslar compressus fluctibus aer.
Nec lamen hic lymphas tanlum fudere superna,
Terrestres etiam mundus consurgit in iras.
Rumpitur omne solum, crebros dant arva meatns,
Prosiliunt fontes ignolaque flumina manant.
Vergitur in sursurn mulato pondere nimbus,
Inde cadens ccelis, hinc terris undique surgens,
Occurril mox unda sibi, juncloqne furore
Conjurant elementa neci; transccnditur ornnis
Riparum limes fluviis, alque obice rupla
Ssevit laxatis discurrens humor babenis.
5_3 POEMATUMLICFI. IV.
Omnia cerlarent, niundum.jiieimplere capacem,
Suspendi forsan potuit sentenlia letbi,
Alque mora majore trahi, quo lardius omnem
Concedensspalium rapiat sors ultima carnem;
Oceanus vertex rerum ni fervidus uno
Litlore, quo tantum terras atque aequoracingit,
Exiret, ruinpensque fidem perfunderel arva.
Dissipaiselernas leges, et sede relicta
Regna aliena petens naturse foadera turbat.
Ut diros primum pelagi sensere furores
lllu-fres lluvii, magnosquos inclyla cursu
Fama refert, niotusque novos stupuere parumper,
Ut credas sapuisse fugam, sic versa relrorsum
l'cr lerras spargunt sublata volumine ponlo.
Insequitur tamen Oceauus, refugisque fluenlis
linminet, et salsis impellit molibus.amnes.
Tunc major strepilu tanto mortalibus rcgris
Fit nielus, ascendunt turres, et celsa domorum
Culmina, prsesentemquejuval vcl lempore parvo
Sic differre necem : multos dum scandere tentant
Cresccns unda trahit, quosdam inonlana petenies
Consequilur, lelhoque fugamdeprendit inanom.
Ast :.lii longo jaclantesmeinbra natalu,
Defessiexspirant animas, aul pondere nimbi
Obruta fhimineascommixta per &>quoralympnas
In quocunque bibunt morienlia corpora monte.
,/Edibus impulsis alii periere ruina,
lnque undas venere simul doininique domusque.
It fragorin coelumsouitu collectus ab oinui,
Quadrupedumquegreges humana in morte cadenl.iu, Timc reseral summam sublimi a fronle fenestram,
Augeut confusospermixta vocc lumultus.
Hx'cintcr miseri ferventia funera mundi,
Prsegravis insanis pulsalur motibus arca,
Compagesquetremunt, stridens junctura laborat.
Nou tainen obs.ructam penetrat vis improba , quati- Nec locus optalam requiem concederel ullus,
[quam
Ycrb'<rei, et solidara fluctu ferienie fatiget.
Nonaliter crebras Ecdesia vera procellas
Sustinet, el sievis sic nunc vexatur ab undis.
Ilinc gentilis agit lumidos sine more furores,
Hinc Judocafremit, rabidoque illidilur orc,
Piovocat indefuiens liaeiesuinvesana Cliarybdis ;
Turgida Graiorum sapienlia philosophoriim,
lnter se lumidos gaudet coinmiltere lluctus,
Ohloquiisvanos sufflant mendacia venlos,
Sed clatisamvacuo pulsaul impune lairatu.
Jain meiiium crescens Arcae contexerat unda,
Coininovilquecavam suspendensundique molem.
El melius lutam facili portante nalatu,
Quoque vocant undae, sequitttr jam mobile pondus.
Cedamus mundo, dum duciinur: oinne resistens,
Si flecti nescit, metuat vel pondere frangi.
Sed si cedamus, fluxum ne senliat inlus,
Peccalumve trahat mens impenelrabilis ulluin.
Navigal interea claustro cornniissuseunti
Fons vitse,servalque furens super oinnia pontus
Orbis depositum, fido quod lcgmine promal,
Cum pax terranim reddi sibi debita poscei.
Ergoibant undoe. tellus subducitur omnis
5,4
A Collilm. imposilacvieerunt edita iyin;_li:e.
Deliluit tectus ponlo tum pinifer Othris,
Pariias-f vertex caulem non protulit altain,
Ipsa cuprcs. iferMatuerunt saxa Lycaei,
Siibductsc rupes, sequataefluctil-iisAlpes,
Omnibusexclusis totus jam denique inundus
Axis et unda fuit. Nain cunctis morte subaclis
Regnabant pelagi silvoso in gurgile monslra.
Et jam vicinum pulsabant humida ccelum,
Jamque quater denis manabal noclibus imber,
Compleratque necem, nec jam quod lolleret ullra
Mors habuii, pressitque natanlia funera ponlus.
Frenantur tandem pluviae, resplenduit aether,
Reddilur et coelisvultus. Sol ipse reductus,
Sed non inventis queis reddat lumina terris,
B Tantum luxit aquis : trislis videl aequorafulgor,
Quamque breves radios admotas frangit in undas,
Tam consumendis fcrvens ac proximus instat.
Ncc minus et paluli terrae clauduntur hiatus,
Quaequeprius vomuit lethali ex ore fluenta,
Obicibus propriis constricta resorbet abyssus.
Nec lanicn ut venit, breviter sic unda recedit;
Siccant iion pauci longo sed.tempore menses,
Quod pauci fudere dies : jam ducla naiatu
Armenisecelsis instabat monlibus arca,
Et nondum nudis fundo consedit in arvis.
Ut siabilein sensit senior, motuque carentein,
Nec fluitarc iiaians ventosa per sequora ligniim
Credidit ahduc.is iiiltii.se iiporibns Orb.!!..
C Emissa refluos exploret ul alite flucius.
Illa volaiis longo diverberat aera plausu,
Alque qualii vacu.is pennarum motibus auras,
Cumiiue diu fessis undas perstringeret alis,
Consuetum repetit prospeclo ex sequoreclauslruin,
Exceptam senior manibus tunc colligit intus,
Adverlens nullas patuisse per humida terras.
Inlerea magna pontus se mole movendo
In chaos antiquum linquens mumlana redibat.
Excelsi landeui proferre cacumiua primum
lncipiunt, post quos tenues crebrescere monics.
At vero ul pelagus cinxerunt liltora priscum,
Oceanusquesacer, notas collcctus in oras,
Conlenlussolito labentia flumina traclu
D Sorbuit, ct cunciis dislinxit frcna fluenlis,
Torrentesque suaeclauserunt undique foss;i',
Libera subduclis niluerunt arida lymphis.
Tunc interposilojproducens tempore corvum,
Scire cupit senior, vacuumque inlerrogal orliein.
Ales ut extensis uitidum pelil aera pennis,
Aspiciens plenis siipata cadavera terris,
Carnibus incumbens, et mox oblita reverti,
Reciorem placidum communi in sedereliquit.
Sic nescis, Judoee, fidem servare magistro,
Siccamem dimissus amas, sic gratia nunquam
CustodivitoeDominoquerependilur ulla.
Mente vaga sic laxus abis, sic fuederalegis
Rupisfi, et pritnumviolasli, perfide, pacium.
 3.5 S. AVITI VlENNLNSIS
Temporis ul spalio senior collegit inerlem
Jam potuissesalis corvum se reddere claustris,
Ignarus tardi redilus, catrsaequemorandi,
Ne fors innexisfessum consumpserit alis,
Junxerit et cunctis pereuntibus unda recurrene :
Protinus albentem millit de sede colurabam.
Illamemor jussi rapido pelil arva volatu,
, Pacifersequevidens ramum viridanlis olivse,
Decerpit, mitique referl ad condita rostro.
Tali legatus firmavit fcedera simplex
Indicio, purumque pius siccomperit orbem.
Integer emensum vertebat circinus annum,
Quo felix claustrum spiranlia cuncla tenebat,
Tum pal_r ablatis obducla repagula serris
Pandit, et iriclus-isdesuetum reddere solem
Incipit, effelo redeant ut semina mundo.
Aritetamen Justus jubeat quam sparsa vagari,
Singula de seplem, quaedudum claudere munda
Curavit, natis pariter, nuribusque vocalis,
Cespite constructa disponens immolat ara,
Accendenssanctos bis primum altaiibus ignes.
Plurima dum magnis adolentur corpora flammis
El numerosa levat praepinguemvictima fumum;
Suavis odor lsetum tetigil trans oethera coelum,
Primaque purgati suscepta est hostia mundi.
Tunc igui permixta sacro vox inlonat isfa.
Hactenusinfectus contagia traxerit orbis,
Stifficial regnasse nefas, mundata lavando
Perpetuo niteat lellus, vultusque reductos
Coiitineanielement.i suos: haiid amplius ullis
Perturbata malisrooles mundanafatiscat.
Vos quoque, quos letlii salvavit tempore vita,
lntactosque teiieiis casu defendil ab omni,
Ducitesecurum servatis legibus ocvum:
Vosquecapuigeneris fecundo semine prolem
Spargite, diffusumlate qiisecompleat orbem,
Deletum instauret numerura, doniiuetur et orbi.
Fertile quin etiam reddfcntanimantia gcrmen,
Quodlamen inflexum famulabitur ordine prisco :
Insuper el lerris ex hoc jam nOnerit ultra
Diluviumregnans, carnem quod conierat omnem.
Unum quod fuCrir. Tjgnomonstrabilur uno.
Nec similcm repetiia necem p.ccata videbunt;
LIBER QmJYTUS.
DE TRANSJTUMARISRUBRI.
Haclenus in terris undas patuisse canerili
Terram inter fluctus aperit nunc carminis ordo.
Illic diluviiimquos perderet anle petivit,
Nune ;>ddiluviumpleno succensafurore
Sponte sua current periturse millia gentis.
Si non ut dignum tanti prseconiafacti
Eloquiumcaptent, divina in laude voluntas
Sulficit, et famulomonstrari munere votum.
Quodsi quis nequeat verbis persolvere grales,
Non mininiumvirtutis habel vel credere gestis,
Siguaper electos quoeperrexere priores.
356
A Et si crimeu erit, (error non deforel altcr.
Sic unum genitorjurans baptisma sacrabat,
Ut semel abliitum lymphispurgantibus orbem,
Sic sperare reos lavacruni non posse sccundum.
Vix tribus exaciis coelijam partibus ibat
PronUsin occasum radius, cum forte remotam
Axe sub eoo jussus contingere nubem,
Protulit exeussum madefacto ex aere signum,
Arcus et emicuit, quoenuncThaumaniida Graic
Irim Romuleovocitant sermone poeiae.
Pendulus obliquum solem cum senseril humor,
Ancipitesvario mittit splendore colores :
Nec numerare queas, sic mixtosbtmine visus
llluduni dubiidiversis vullibus orbes,
Sappbiiusque virens, maculosus, csorulus, albus,
« Purpiireum de nube trahii, de sole coruscum
De rcclo niiidum, de terra sumit el atrum,
Et tamen alijunctis quae constant haecelementis,
Sic diversa putes, ut concordantiacernas :
Ilanc formam signo trepidis mortalibus arcus
Proesliri esse Deus, promittens nube serenum,
Nulliiquejarti lerris debere pericula ccelum
NuiiO(jtjicunquecupis veram servare salutem,
lllud suspiciessignum, qiio-risigna figurant.
Namquedator vila. prsemisitlalia CliristilF,
Et geminata dedit. ubslantia salvatorem.
111terris sumplacnitida de virgine cami
Naluralis inest patrio de germine fulgor:
Et medius quidam medialcr in aethere celso
Muneremnltimodo varius, sed fulgidus omni,
*- Vilalemmonstrat sacrati pignorisarcum.
Islum corde vide, quisquis baptismatc Jolus
Ad coeluriiliber culpis percuntibus exis.
N:im Ie^is forma vos, inquil Apostolus, ista
Snlvabitlavacrum, prisci cum lempore Noe
Conclusasliguis animas describerel octo.
Comparal iile datum, tu servans diligc donum,
lloc voiis precibusquegerens, hocfletibus optans,
Ne redeanl peccata tibi, ne mersa levenlur,
Morlua ne surganl, ne debellala rebellent,
Ne posl abUitumvaleant discrimina crimen,
Et flammam linieas, quia jam non supoetit unda.
Tj ln quibus excellit loiigepraesiantiusillud,
Quod pelago gesttim Rubro celeberrima perferl
Scriploruui series, in cujus pondere sacro
Causarum mage pignus erai, pulchramque relatu
Pulchrior exsuperatproemisssefbrma salulis,
Historiis qux niagnasat;s, majorque figuris,
Conceptaingravido peperit de tegmine vitain.
Snsiinuil duros externa in sede labores,
Dum Pelusiacc serviret subdita genli,
Plebs oppressa diu : densi quam pondere coeni,
F.t laterum numeris, opcris meusura diurni
557 POEMATUMLIBER V.
Aflliclams.vvivexabal fraude tyranni.
Invisam sibiinel frendens qui crescere ttirbam,
Augeridoluit famulos.Namjusserat, ul lux
Viilissetquoscunquemares, moxdocta necaret
Omnis anus, natumque premat solertia sexum.
Sed tamen aversoefugerunt lalia matres,
Atque interdictosdelreciant perdcre fetus,
Persistenteoi'o plebem diffunderesaiiclam :
Quoquemagsmens coecairabit crndelia vota,
Hocplus accrescunt lenera. primordia genlis.
Viderat interea Genitor de sede supema,
Afflictamquemanum placido prospexerat ore.
Jam sacer innocuasdederal de fomite flammas,
Et rubus in rubeo viridis permanserat aesln;
Quosignospinas noslroefervescere mentis,
Et Iucere pio qui non consumerei igne,
Devotusnosset sanctis in cordibus ardor.
Ilicelelecti vales mandata ferebant,
Depromitrcgi cum primus lalia Moses :
Servilii longo lassalam pondere plebem,
Oppressoscopbinis humeros, attrilaque colla,
Quasqueopus assiduuin fecit durcscere palnias.
Laxandijam tempus adest : dimiite precanlcs
Tandem ccclesliDominopersolvere vota,
Et coniplere dalos patiio moderaniine ritus.
llle fremens inquit: Quaetauti causa tumultus,
Quisvenovus populum Deus exigit omine misso?
Scilicet haevacuaetangunt coelesliacuroe,
Ut Dominusdominis famulos nunc tollere priscos
Vellet, et ad tumidos mittat mandata rebelles.
Quis Deusiste forel, cui me parere necesse esl ?
Aut sceplris celso quid formidabiluregi ?
Sed vestras niiiiiumscducunt otia men:es ;
Et nisi laxatos requies concessa fovcret,
Nulla supervacuis lererentur tempora veihis.
Quaesi castigansrcstringel sarcina major,
Illicilus velitum conari desinet atisus.
At vos signifero qui lalia vota riticalu
Instruilis, vano et plebem subverlitis ore ,
Conspectusvitate meos, vultumquecavetc.
Diiemnamque Pliaron, vcl pollentissiinecursus
Testor, Nile, luos, et divaevocis Amibem
Cumrabidus lalrat, jam nnn impune fulnrum,
Si nostrum rursus repetant boecdicta Iribunal.
Virgamforte manu gestabat legifer heros,
Quo baculonilens grcssum duin dcxira regcbat,
Evculit hanc valido projectam cominus iciu.
Tum mirum dictu, commotumserpcielignum,
Non insensibilesceu promit palmite ramos
Viti movens lantum quos proestat crescere fruclus : Sed non hoc minimis porlentum contigit undis,
Bedflexureptans, mutali et corporis usu
Sensum animaniquegerens, coepit decurrere virga,i Nilus agit proprium quem sumpsil fnnte nitorem.
Mox anguem formatarefert. Con.etritus lnvsit,
_4_.iernun.que niger lum palluil ore tyrannus.
Sed ne confusiimtali snccumbere signo
Cerneiet assistens vultu nuiante satelle*,
Dissimulatsummo rem gestam credere jussu,
Necdivina volens, linniinumsed facla pulari,
Tuni mandat quosciihquemagos, ve! c.irminadoctosr lnleriere simul peregrini.in gurgiie cra.-so,
358
A lllicitam diris lenlanles fraudihus arlem
jEgypti, longinqua darent hastilia, cogens
Murmurefunereo faciat monstrala minister.
Undique lunc jussi concurrunt, et medicatas
Armant quique suas noto medicamine virgas,
Dant jactsevanas species, anguesque putati
lllusos lerrent oculos fallente figura.
Nec longum tumuere magi; consuinitur omue
Quod fecisse rati; fictos namque arle dracones
Primus adhuc mordax absorbuit ore cerasta.
Postquam virtutis clausit spectacula Moses,
Victorisque tenens caudam tellure levavit,
Decedil serpens ligno, vultusque recedit,
Diriguerevagi durato corpore flexus.
Quid muliis? fit virga prior, qua deinde sacerdos
B Plurima succiduonionstravit tempore signa.
Ilinc dirum frendens Pharaonis conscius ardor,
Divina. incipiensper cuncla resistere dextra.,
Et qusecognoscens,nolenslamen ipse fateri,
Protinus expulsosjussit discedere vales.
Illi divinas pulsant cum fletibus aures,
Ut freniitus gentis landem Irenetur iniquoe,
Quamgravius saevammonitus fecere supemi,
Ipsis quin etiam coeleslihusarma niiuantem.
Tum pater,accipiensgemituslacrymasqueprecanluin
Taliler horialu blando solatur amaros:
Ne lantum vacuo submiltite corda limori,
Plebs mea, quam lolo mundi de corpore sumptam
Elegi, et propria solam mihi sorle tlicavi.
Jam iiiinc cernetis quanto primordia vestra
<^Prnsequar auxilio, ssevosac persequar hostes.
Ducamsuhlimem portenta per omnia dextrani,
Necvolet in paucis Pharius rex cedere signis,
Longiusut duram vincanl niiractila menlem.
Post haeelaxatos quin et discedere ccget,
Expelletque solo : quod nunc negat, ingeret ultro.
Ibiiis ad nagnas post forlia prseliasedes,
Quo voeat exspectans proelertilisubere terra,
El claras victis condetis gensibus ur!es.
Vos modo promissis tantum confidite donis,
Et quos deposccnt ingenlia facta labores
Lseta ferat virtus, seseque ad prospera servet.
Talibus auditis, nielior spes accipit illos.
Altollunt aniinos, palmasque ad sidera teiidum,
Concipiuntquefidem votis, gratesque rependurit.
Puslera lux dubios primum prsemiseratortus,
Et succcssorem depulsa nocte ferebat
Insistens aurora diem : luni fliimina sanguis
Imbuit, et subilo maduerunt arva cruorc
Fluviorum rcx.ipse rubet, nec lumine prisco
Quin niagis, averso ue tangat pristina limo,
Sanguis in exlernum certans manare canalem,
Carnosus non carnis erat, nec eorpore fusus,
Aut slragcs qurc mulia simul, quo vulnere possin
Lympbariiindamntun proprio supplere cruore.
Nnribiisobstructis pressi, vicioque natatu,
359 S. AVHI \TE.\NENSIS
Auxerunlque suo saniem de funcre pisces.
El fortasse rear cladis mortisque luluroc
Sanguinis indicio jam prsecessisseruinam,
lloc ipsuin ni poenaforet. Nam scilicet omne
jEgypti spalium, vel quo patet ampla Canopus,
Mox inter pingues sitiens defecerat undas,
Si non Oinnipoteiiscelerem supcr arva medelam
Spargcret, el nitidos revocarel vallibus amnes.
Tuiii vero ut requiem peslis subducta reduxil,
Effertur rursus dilata morle lyrannus,
Et vix cvasum contemnens mente flagellum,
Innociiam flagris persistft subdere gentein.
Al quid per cunclara stylus sestuel ire superhi
Perlidiam, csesi numerans perjuria regni?
Sed tamen extorquent varium mcndacia monslrum, Sub leges misisse suas. Tres perdidit ista|
Undaque vicino vixdum purgata cruore,
Ranarum foedistexil canlatibus urbes.
Comp-enlur celioe,sirati penetralia, mensae,
Sustinet innumeros regalis purpura salius,
Atquc premens homines frendel suecumbere ranis,
Quarum mox cumulis flamma toiiitruque subaclis
Cougestisque, sonans muscarum nubis ad auras
Exiil, infecium corrumpens aera flatu.
Illic quas scinifcs vocitant, quantosque volalus
Pcndula crmmillunl levibus corpuscula veiilis,
IVniiaruir.quc vicos peragUnt siridenlibus alis?
Fuiidunl se pariter, turbataque moenia complent.
lit Iicel immersis defigant vulnera rostris,
Plns horror qiiam poena movel; sed tollit el istam
Veulus agens, cessat laxala molestia pauluri
Confestim cessaule metii, nec longius ira
Sentitur quam plaga calet. Sed peste remola
Succedunt aliae gravius : consumiltir omne
Jumentum, cunctosque greges nox aUstulil una,
Nec tantum damnosa reos porlenta faiigani :
Verlilur ad carnem quse suscitat ira dolores.
Insidunt penitus turgenlia vulnera inembris ,
Et sacer incubuit percussis arlubus ignis.
Credilur hic eliam casu contingere languor :
Sed morbus mentis discrimina corporis urget.
Prseterit ille dies; lum demum luce secuta
Concutitur ccelum tonitru, nubesque coactse
Tcrribili splendore micanl; lerit omnia fulgur
Fulmina agens; totas uno sub lempore morles
jElhere turbato terris elemenla minantur.
lgnibus inseritur prsegrandis corpore grando,
Non ut nube solet lerris nimbosa venire :
Sed quocunque cadens ut deprimat, alque ruinam
Pondere vel solo faciat; conjungitur ergo
Grandineum ilammis fervenlibus aere frigus,
Et natura neci servans assignal utrumque.
Hic primus slragem sparsis dat morlibus imher;
Exin restantem surgit consumere fructum
Bruchiis , el excusso conlidens crure locusta.
lluc sed docta malis, el jam discriinine crebro
Tanquam lene salis callosa superbia duxit.
liisequitur velox gravius qua. vindicel ira.
Ocas mane novo surgens sol sparserat umbras,
Et laotusjubaris splendebat fronie sereni,
560
A Cum surgens mediam nubes se porrigit atra,
Nascenteiiique dicm depulso luminc claudil.
In molem nox densa coit, peril obrulus aer,
Palpantesque manus densas sensere lenebras,
Atque repercussus vexatur anhelitus seger;
El si sopilos flando quis suscitet ignes,
Aut flammas excire velit, compressa necantur
Lumina, nec vibrant restricti pondere molus:
Quo quemcunque loco lenebrosus repperit lionor,
Continuit, viditnullum, nec visus ab ullo est.
Squalenles pariter vivenlia millia credas
lnfernas intrasse doinos, aut forte revulsa
Obice terrarum palriam sordentis abyssi
Migrasse in superos, ac mundum luce fugala
B Nocte dies, digne pendens perjuria tellus
lsthaec damna tulit; nam caetera fulgidus orbis
Conlinel, el solitos distinguunt tempora cursus.
Mosesinterea lacrymas, jejunia, vota
Conlinuat, precibusque frequens ac pervigil instat,
Majoris naiugfullus solamineffratris.
Instruit hos sacris simul, informatque Creator
Mystica solemnem qua pandat viclima rilum.
Cernilis ut multa desudans clade reatum
..Egyplus contrita gemat satis uudique tacla,
Sed tamen immoia perstans cervice rebellis?
Nec portanda diu prsecedunt ista ruinam.
_£gi-olatquodcunque tumet, nec sana superbo
Causa subest, junctum monstrat mens turgida lethum.
Unus adhuc restat qui vindicet omnia Iuctus,
C Postque novem decima percellat caedemerentes.
Vos modo perpetuos sacrorum discite mores,
Culiihus et propriis man.ura lege tenetc
Mensibusin cunctis, orbis quos circinal anni,
Iste capnt princepsque foret, quem nomine belli
Genlilcs vocitant, vos tantum dicite primum :
LtKiaquebis septem cum fecerit addita noctes,
Vespere lum sero dabitis primordia sacris.
Suoiite mansuelum perfecti temporis agnum,
Qu. careat macula, el purum det corpore vellus.
Hoc animal feslis maclabitis; hujus ulrumque
Signahit sanguis nilido de corpore postem.
Hoc dabil indicium servandse cura . alnlis.
Ct.m percussor aget tacitam sine vulnere caedem,
Perspiciet sacro limen maduisse cruore,'
B Hoc lanlum transire volens distantia talis
Custodit vestras sparsis a mortibus sedes.
Sic nos, Chrisle, tuum salvet super omnia signum
Frontihus impositum : sic sanguis denique sauctus,
Tunc praemonstrati dudnm qui fundilur agni,
Oribns infusus postes lustrasse tunrum
Inler labeulis ferventia fuiiera mundi
Credatur, casuque tuos discernat ab omni.
Dum non signalos percurrit funere mucro,
Tu cognosce luani salvanda in plebe figuram.
Ut quocunque loco saiictus mactabilur agnus,
Atque cibo sanctum porrexeril hostia corpus <
Rite sacrum , celebret vitse promissa sequentis
Fermento nequam duplici de corde revulso,
561 POEMATUMLIBER V.
Sincerum nitidse conspergant azyma mentes.
Finieral rector leges et foederafesti
Pascbalis mandare viris, quod protinus omnes
Arripuere simul; peragunt convivia lseti,
Solemnisquenovo cuhu disponitur esus,
Transeat ad seros quse condila forma nepotes.
Nox erat, et mediam carpebant cuncta quielem,
Umbraque libratas jam jara diviserat horas :
Ecce venit lacito per dira silenlia rnotu
Angelusexserlo missus qui sscviatense :
Nec confusadatur subiti sentenlia lelhi,
Omne malum sed sorle cadit, longeque videtur,
Quem pelal in tenebris-proefixifuneris ordo :
Majoresnatu pereunt, solique leguntur
Ad mortem primos luci quos edidit ortus.
Cumdominis famuli pereunl, nalique polenluin
Permixla cum plebe cadunt: sic vilis, ul ille
Quem celsi lenuit niorienlem purpura fulcri.
Haecnuda tellure jacent, haecserica velant,
Disparibus slratis sternuntur corpora letho.
Non quemquam mors aiqua timet, non excipil ullos
1ii vivis tantum qui discemuntur honores.
Pauperis ad flelum nuila pietate movetur,
Ditibus iit parcat nullo corrumpilur auro.
_>Egroium sanus, longsevumjunior anle
Migral: huic soli debet confidere nemo.
Hoc tanlum lamen est sibimet quo morlua dislent,
Vivant ul meritis qui complent tempora sorle.
Hsecnunquam penitus morli licet auferat, el si
Jure potesiatis lutea compage crcatuin,
Semine mortali genilum, terrseque reduclum,
Justorum in factis lelho nil credilur ulli.
Ergu ut percussas soboles confusa repente
Aula videt, currunt flentes ad funera matres,
Pectora contuuduut pugnis, crinesque revellunt
Unguibus,et nigras festinant scindere malas.
Nec dominos planxere diu, mox occupat oitines
Luctus quemque suus, sonat unus in artherc clanior
Non uno ex fletu, confundil voce lumuliiim
Nulla vacans a morle domus; lum lumine multo
Omni curatur populorum funus in nrbe.
judicium justiim cogit mcerere merentes.
Et dum quis proprio servat lamenla dolori,
F-Xsequiaslardaiil luclus, inhuinataque lurba
Dilata jacuit tanlisper sorte sepulcri;
Et nisi jam tandem vacuos et honore carentes
Vel nuda lellure locet, vel concremel igni,
Vix collecla manus quse lanlos clauderet urna.
Tum regem circum commoto murmure sistit
Moestacohors, hiimie depromens voce querelas.
Hcus! nimium nostris adversa polentia rebus
Hebrai populi, toties cui vindice dextra
Militat omne malum, tolus ctii denique mundus
Pugnat, et iralo succedunl prospera ccelo.
Vix quaedamsecrela Dei, majorque poteslas
Haecin sceptra furit, gentemque ulciscitur ipsam
Urbis jactura; solos pereunlia salvant
Victores elementa suos, redimuntqtte cadendo.
En jacet ___gyptus,nee jam reparabilis ullra,
PATROI,.LIX.
362
A Atque ulinam peenasvivis, damnumque pcr arva
Ferret adbuc divina manus, nec fuuere tanto
Deceplam subita vacuassct caedeCanopum :
Tandem parce solo, causasqucexpelle ruinae,
Dum levior slrages; dum quisquam luce lenetur,
Dum superest qui terga premat, qui limitc trudat,
Et ne quem, si forte vcliiit ex corde morari,
Non sinat ejecto depellens h spite cladem,
Permoveat noster natoruni fuuere lucius,
Permove.it te forte luus; vel pauca superstent
Pignora, quae lanlos tergiint servata dolores,
Et detruncatse reparent dispeudia gentis.
His diclis lacrymas populus dedit; ipse superous
Frangitur ad lletum princeps, victumque fatetur.
Ha.'.cperlurbata sed dum iraclantur in aula,
B Hebrseivatum studio, monilisque supernis
Oplima quoequesacris fingunt, epulisque requirunt,
Vasaque solemnes quoeposcunt plurima cullus.
Ornamenta etiam, vestesque, monilia, gemmas,
Ut reddenda petunt: nec lardus commodat hospes,
Dilat ct ignorans trepidam manus aemiilaplebein.
Quaejam digna luis pandantur laudibusora,
Summe paler, qui lam soevosic uteris boste?
Annuit adversus, largitur munera noleus,
Quaesecum dimissa ferant; nec solvere lanlum
Sufficit oppressos, opihus ditantur eunles,
Thesaurosque novos libertas reddila siimit.
Inter fcrvcnles inimica in sede furorcs
Prsedatur dominum fugiens, fallitque videntem,
Prsesentem vacuat, ne (am discedere pnlsos
G Quam laelosmigrasse putes; portantur avari "
Sic Pharaonis opes, quem lunc rnercede soluta
Servitii longura credas laxasse laborem.
Nonnunquain reclis et quae contraria prosunf,
Et qucelaevamalus voluit, mulata recurrunt,
In dexlram vertente Deo, solosque nocentes
Vis odii perimens meditata in vulnera ducil,
Et partos fratri laqueos incurrere cogit.
Egressi interea trepido de rege miujsiri
Compellunt celare fugam, coguntque volentes,
Proecipitantalacres, el festinantibus inslant,
Pellendasqueputant pulsa cum genle rtiinas.
Jam prope centenum compleverat advena lustrum
In regnis, ^Egyple, luis, ex tempore quondam
Quo priscus pairiarcha Jacob perduxerat illuc
'" Bis sena cum prole domum,
carosque nepotes,
. Quo per fecnndum creverunt millia patrem.
Procedii landcm populns, inoxqueagmine juucto
Diram linquit huinum lenebris ac luctibtis orham.
Nam vicina (Jiesnondiim produxerat orius:
Ha.cnox fesla Deo redeimtibus annua sacris
Haecgcntis solemnis erit, quocsolvitur hoste.
Primo conspicuusfulgcbat in ordine duclor
Legifer, adjuncto prsecedensagmina fraire.
Postquos belligeroedisponunt arm.i coborles,
Ducuut et validas instructo robore turmas.
Arma lerunt humeris, enses per singula Isevo
Dependent laleri, presso lum vertice cassis
Fulget, el albenti certat lux ferrea luiia>.
12
 565 S. AVITI VIENNENSIS
Nitunlur jaculis alii, clypeosque siuisiris
Volvunt, el rapido meditantur bella rolatu.
Gaudei pars eiisimpharetris, volucresque sagittas
ilostis in occursum miltendis mortibus aplat.
Aul si forle virum fugientia terga sequatur,
U( pennala leves iransmitiant spicula venlos.
lncedit pavidum postrema per agmina vulgus,
Non impar numero, coelumcum pingitur aslris,
jEstuat aul motus pelagi crispanlibus uiidis,
Lillbre vel quantas converlit fluctus arenas,
Vel quantis slillant humcnlia nubila guilis.
Mirantur Pharii satrapse, ncc credere ianluin
Se potuisse vident : placet ejecisse tot iios.es.
Sed non hac acie duri salvabere ferri.
Quamlibet innumeris peditum stipere catervis,
Unus pugnabit cunctis pro millibus auctor.
At populus leritoihoderatus tramile gressum
Arreplum carpebal iter, praecetlere tantum
Aggressis ducibus, quantum vel larda senectus
Vcl rudibos replans infanlia suslinet annis,
Ne pnvmaluris fragilem conlrislet euinJo
_<Elalemsexuirique labor. Sic cuncta supernus
Dispensat liiitus, plchique assisiil ovanii.
Ergo ubi signatis sederunt inillia caslris,
Armatusqiie pedes vulgus vallavit inerme,
Vespere tum primo slanti assimulala colunnia
Insislens puro resplenduil aethere (lamma :
Non tamcn ut noto diruni mieat ignis in axe,
Prodita cum lerris eceli portenla minantur,
Seu morbis trislem, bellisque aut cladibus aniium;
Sed radiis fulgens, et luminecandida laeto,
Osieiidit hitidum castris mirantibus ignem.
Diffugiunt teriebroe,vicinaque sidera ceduiit.
Obstupuere viri primuni, perterruit onines,
lncussitque metura novilas, tum luminis usus
Paulatim coelesle jubar commendat amori.
Maxhiia nociurnas jam pars exegerat boras,
Et volvenda dies inslabal sorte propinqua;
Cunctorum ante oculo; per coslumvisa moveri,
Arripuitque viain populo specianie eoluinna.
Protinus hanc patrcs sancti sensere sequendani,
Esse ducemijue ducum; loetimox proesulelanta
Abrupere moras, caslris excedere cerlanl.
Tunc utqueeque tribus primum soriita laborem
Ordine carpit iter, sequilur tum csetera pubes.
Hsecinter clarum rediens lux piinilit olympum, " lmhellenique manurii, pfofugosque reducat aluumos,
Flammea palleseit conspecto sole columna.
Vertitur in nubem totus qui fulserat ignis,
Sed specie perstat lensoesuper aethera formsc.
Teriia nocturnos delerserat hora liquores,
El matulinas scandens sol vicerat nhibras :
Ecce novum dictu, cceloservata sereno
Kiigida ferventi jussa estopponere nubes
Se radio, densumque parat tenuissima legmen.
Sic circumjectis, lellus queis ardel coa,
jEslibus ignorat genuinum turba calorem,
Vesperis ut credas leni respergere flalu,
Blanda vel humentes diflundere fiigora ventos.
Nec tamen hanc nubeni tetro suffusacalore
364
A Forma dabat, neccoucrelo sic horrida vultu,
Ut lerrenl validos cum promunl nubiia niinbos;
Sed qualis madidus solem cum viderit arcus,
Tanta fuit pulchroe species extcnla columiiae.
Noclibus igniserat, Inmenque aecensa fercbal;
Cum sol lorreret, gelidi dabat humida roris.
Has alternantem ducens cum tempore sortem
Mnlavit nai-ura vices, substantia discors
Muneribus propriis concordem reddidil usum.
Si mansit, mansere viri; si mota, secuti.
•Simultis etiam visa est pendere diebus.
Subdila delixo tardabant agniina vallo.
Ista qualerdenis pietas percrebuit annis,
Dum vastos eremi curris, Judrca, recessus,
Vincla pedum (irmante via, dum lempore lanlo
B Non atlrita suum servarenl tegmina pondus,
Mollitieque nova prisci diirantur amiclus.
Sic longoevaforet, quod non damnosa vetustas.
Dum sacrum populo viclum candenlia manna
Ferrent, et cceli frugem terrena viderent.
Per quam sublimis priediceret anie figura
Edendum ex ulero ptirum sine semiue corpus.
Qtio caperet pascenda salus de sede supenia
Illahente Deo sanctis allaribus eseas.
Hoc signo summus perenssa rupe sacerilos
Prolulit irriguos populis silientibus haustu...
Clirisium namque vides stabileni cousislere pelrarn,
Percussus jaculo largas qui praehuil undas,
Porrexilque suis sacro de vulnere potum.
Hebiaei intcrea lseti ducenle columna
^ Per lerras gressu, per coelum visibus ibant.
Ecce ilerum Pbariis insedit mentibus ira,
Et populus sine more ferox bis vocihus arinat,
Tandem posiremos vicina moite furores:
0 niiriiumsmltis iiludens meuiibus error,
Pra.sligiseque satis nebuJosa in fraude periiclae.
Nonne pudet famulam nullo ccrlainine gentem
Sic impune rapi, quod nemine pra.sule tantus
Deseruit vacuas discedens accola terras ?
Rura vacant, coeptisdesistunt oppida muris.
Non soliluin consurgit opus, nec cultor iu agris
Exercel validos attrilo dente ligones.
Turbidus exactor siluii, nulloque tumultu •
Fervida consuelos repetunt suspendia census.
, Quin polius sumptis exercitus irruat armis,
Quos si servilis tanlum succenderil ausus,
Ut lelis cerlare Velint, raox occidat omnis
Confusacuin plebe manus : ferventihus armis
Permixtae pereant confosso pectore matres,
Uberibus junctos coiifiganl spicula natos.
Prolem quisque suam cernens ante ora cudentem,
Oblalis optet jugulis siiccurrere inortem.
Oibalum nostros faci.it libare dolores
Ultima sbrs populunri: sic vlvens oirinia perdat,
Tum perieat; dertsa campi sub sirage jacentes
Trisli cominiltant inhuriiata cadavera coslo.
Inde ubi jaih tolos satiaverit ense furores,
ThcsauroS revocet fugsen.es dextera viclrix.
 50:. POEMATUMLIBER V.
Talibiisexcitas acuebani flalibus iras,
liridente Deo, solus qui despicil omnem
Conatum tigido mediianlem vana timore,
Coiisiliumqueducum cassato dissipat actu.
Ergo bella rogant, fervens rapit arma juventus,
Spumantes ducuniur equi, plialerisque polentes
Siispeiidunlalacres splendentia frena jugales.
Pugnax pompa nitel, subjectos curribus axes
Auralo temone trabunt; tum cmtera puhes
Induiiiircalybe, autfulvo circumdatur sere.
Ili loricaruni vasto sub lcginiiie gaudeut,
Intexit creber sibimet quas circuius hserens,
Aique catenosi crepilant per corpora panni.
Ast aliis tenui concurrens lumina ferro,
Qua se succiduas junctiin scandente per oras
Fiectitur, assuli crates compacla melalli
Ilorrentes habitus diversa fecerat arle.
Et tamcn ar.entiim cuncla inter lela virorum
Terribilis plus forma fuil: quis namque furenles
Spectet, quos lsetos vix. possit cernere vullus?
Inclusaegaleis facies, el ferrea vestis
Cinxerat iratas armorum luce lenebras.
Progiedilur collecta manus; rex ipse freinentes
Curru cogit equos; lelis lamen undique septus
Deliluit, densam reddunt hastilia silvam.
Concutiitir pulsata rotis el pondere tellus,
Angustavil liumumlatam stipata juventus,
Conclusilque vias; quidquid virtulis lnihere
jEgyptus poluit, tolum inors proxima ducit.
Junxeral inlerea, pouto qua Magilalusinslat,
Hebraeuspopulus rubrauti caslra prolundOj
Evasos credens securis mentibus hostes.
Dum resident, fixoqueparant requiescere vallo,
Cernunl pulvercas in coelumsurgere nubes.
Cunctaiis primum moxagmina saevapatescunt,
Nou tamen infensas patitur coramitiere partes
- Sole sub occidtiovicinus prseliavesper.
Dislulit in lucem vallatus bella tyrannns,
Et fors ardentes nondum compescerel iras,
Nec servare furor poiuisset foederanocti,
Auroramque velitmotis prsccederesignis,
Flammea ni retro subsistens forte columna
Objectu medio gentes discerneret ambas.
Contemplansrex ipse tamen mirabile lumen,
Sie ignem metuit, quod sensu fervidus ardet.
Paiilatimque mori non profuit: ilur ad unam
Quai claudat cunclos pelagopandente ruinam.
Plebs trepidai conclusa loco, (inemquesequenti
Exspectat pavefacla die, non tela, nec ullas
Bellorum molita vices, sed voce levala
Valihus insislens : 0 lerque quaterque beati!
_4igyptusquos morte tulit, tellure vel ampla
Urnam defunctis suprema sorte paravit!
Digni qui lantos nequeant sentire dolores,
Nec stragem prolis, vel pignora capta videre.
Alitibus nos esca dati, nec sede sepulcri
Condita deserto solventur corpora vasto.
TaJia voce viri; respondil luclibus omne
Vulgus, el accenso persullal lurha tumullu.
3CG
A Tum sancti coepere duces promissa referre,
Solarique metum, fletusque abslergere diclis.
Qusesumusingratos depouile menlo timores,
Experti multum nec desperanda puletis
Quae tantis spondent ccelestia inunera signis.
lnfidisne polest elabi cordibus uifquam
lot caisa malis, inlerque flagclla
_4_!gypliis
Succumbens qu_esensit hunius, vos, cm.ctaque vcstra
Affliclo regno salvos vixisse sub hosie?
Quid de iransactis dicatur? Nempe videtis
Ut mediatricis curet tutela columnae,
Ne quid ah adversa liceat nos fraudevereri.
Quin inagis crectas firma spe tollite mentes.
Ultiina namque dies delixa est crastina genli,
Qiiiununc bella trepaus sumptis eoiiliilit in armis,
B Nonsic pugna ferei, nec lelis tela ferclis
Obvia, nec vcstro vobis sudore triumphus
Hac vice proveniet; cceli pugnabilur ira,
Qua vobis placido peragentur praelia nutu.
Talihus inlenti vates dejecta levabant
Conla virum, sancta sedanles vocc timorem.
At ponluni validus ferventi flaminevenlus
Urebat, tota consumens nocie profundum,
Conlra iiaturam Genitor dum fulmiuat undas,
Ardet et afflatus percusso in gurgile fluctus.
Jam mafutinuin perveueral borrida teinpus
Vix acies, primosque nitens aurora rubores
Spargehat muiido, lelris dum protinus omnes
Erumpunl castris, fremil undiquc mola juvenlus.
At pavidueplehis postquam pervenit ad aures,
C Clangentisquelubae.percussil pectora tcrror,
Arripiuni carpuntque viam, qua proxima ponti
Litlora sollicitantrubro insignita liquore.
Ut suinnias pelagi populus pervenitad oras,
Cessit confestim ducti reverenlia fluctus,
Expandilque viam, cui terram clauserat lioslis.
Machina, pendenii slruxit quam scena liquoris,
Frenatas celso suspeuderat aere lymphas.
Aggreditur medium fugiens, vincensque sequentes
Gens eleeta Dei, ligens vesligia terris
In regione maris, calcanlur saxa profundi,
Conterit et nudum percurrens orbita limum.
Torridus aspectum scissis sol inseril undis,
Ignotamque novo contigil lumine terram;
. Longior et radius spatium descendere lanlum
** Cerlavit, fessumquejubar vix inlulit imis.
Credidit exclusos primum, flucluque repulsos
lnque fugam versos Pharius dare lerga tyrannus.
Prsecipilare moras tali jubet aginina verbo :
Ecce iterum fugitiva cohors pendenlia bella
Deserit, auxilioque pedum.confisa reeodit;
Vos, armis premile, etclausis insistite lahtum;
Csetera ponlus aget. Vix hsecperdix-erat, illi
Prosiliunt, cursuque ruunl atlingere liMus.
Ul venere, vident arentis vasia profundi
Insolilam praebere viam, panSoquerecesu
Ceu trepidas fugissepiis calcanlibus undas.
Hos quoque per sieeum tutos descendere callem
Securos pelagi, atque sui ; non arma, nec iiisuni
 367 S. AVITI VIENNENSIS
Formidare satis patienlem vincula ponlum.
Substilitad modicum restrictis motibus agmen,
Frenaque suspensos tenuerunt ducta jugales.
Atque aliquis, cui vcl lenuem mulala calorcm
Tunc scintiila dabat cordi, sic forle locuttis :
Quis Deus a prisco detorquel cardine mundum
Lege nova, mutatqhe vices, el condita turbat?
Nam si servalur rebus natura creatis,
Monstriferscquoecausa vioe? quid denique reslal,
Si mare transilur gressu, nisi navibusarva
Sulcentur, cuelumquese decurrat ab axe,
In superos inferna levent, plaga fervida coeli
Algeat, afflatam succendal scorpius ursam ?
Hsec nisi confusus rerum subverlerit ordo,
Non duce me quisquam saevum descenderit aequor,
Sit suspecta mihi qua semita dirigit bostem.
Nam si bella vclit librans sequalianumen,
Obice servata fugitivumclauserat agmen.
Nuncabeant, lantumquevagossuainonslra sequanlur. Pars exarmatis cum primum Iibera memhris
Nec satis amplector, siccum circumvenit alte
Quod pelagus, nudo celans dibcrimina liindo.
Excipit haecardens cum seditione tumultus,
Instantisqiic latens urgct sentenlia lethi.
' Viceral
oequoreamtedihus plebs inclyta valletn,
Gurgilis el vacui convexa volumina linqucus,
Post baratbrum superas scandebat littore lerras.
Efferlur nigri dux agrainis, et Pharaonem
Ira subit proprio vocilatum nomine Cenchrem.
Arripiunt pariter reserati concava ponli,
Invaduntque viam. Quid non furor audeat amens?
Ilinc equilum pars agmen agit, pars inde citatis
Ire jubet siimulis rapidas super arva quadrigas.
Ut medium venit frendens equitalus in tequor,
Accusatque moras lam lati gurgitis ardens
Ira virum, tremit arctato pars altera mundo:
Tum per subUmemsplendenti nube coluinnnm
De coelo vox missa tonat, vcrhique superni
Interprcs, sanctum compellans nomiueMosem,
Venit, ait, tempus mea quo niand.ita probentur;
>Egyptojam finis erit, jatn clade suprema
Tot castigalam vicibus senlenlia mentem
Puniet expugnans : ensis succede flageHis.
Tu modo divi-um virga jam percule flucium,
Atque reducta suos assunianl aequora vultus.
Hle genu fixo siccali margiuis oras,
Et litlus cui fluclus abesl, mox jussus adessc
Percutit, insigni credens mysleria ligno.
Hinc subitus crepitare fragor, tonat undiquc circum Israel verus sacris quo tingilur undi-,
Lympha ruens, primumque illic committitur unda,
Qua monstrabat iler Phario sors ullima regi-.
Poslquam clausa via est, fluctusque repcllit euntem, Quoepius explicuit per quinque volumina vates,
Poenitet intrati jam gurgitis, ct fuga serum
Molitur reditum : trepida dant terga cohortes,
Armaque.projiciunt; pontus fugientibus instal,
PRiEFATIO IN LIBRUM SEQOENTEM
Dominosanclo, beatissimo et piissimo germano,
Apollinari episcopo, Avilus frater.
libetlorum quos non ticvt «o- tulta prwripuil; cogi$insuper tibi specialiusdqrivcrws
Post coinitmmolioit.'»»
5G8
A Occurritqite sequens ; perit nndi |iic circumjecius
Decurrentis aquaeIaxatis murus habeuis.
Hle ferus semper, jara milis morle sob ipsa,
Non hoechumanis cedit vicloria bellis,
Expugnamtir, ait, coeloqueevertimur hos:e.
Effugequisque potes, viclusque evade satellcs,
Necjam tela Deo conatibus ingere cassis.
0 si compunctas humana superbia mentes
Ante obilum mutare velil ! Quid denique prodest
, Tunc (inemposuisse malis, cum terminus urget,
Praesentisvitaespatium cum cocdituroevo?
Confilearis, ail, sanus, scriplura, valensque,
Si tunc peccatum quisquam dimillere vovit
Cum peccare nequil, luxudimitlilur ipse.
Ergo exaltatis pendens suslollitur undis
B Moxmergenda phalanx : lympharum monte levata,
Pondere telorum premitur, fundoque lenaci
Indultim revehunt morientiacorpora ferrum.
Implicuil nanles miseris complexibusartus,
Auxilio decepla perit, pariterque lenenles
jEterno sub fasce ruunt, nexique necantur.
Ast alii, lassata diu dum brachia jactanl,
Incurrunt enses, jaculisque natanlibus hacrent,
Concolor el fubro miscetur sanguine pontus.
Quin et conspicuus princeps Memphitidisaulae,
Candentes dticens nigro rectore jugales,
Inspector cladis propriae, gentisque supersies
Ultimu. ingressis per ctirrum naufragat undis.
Bclla vacant pugnante salo, vincitque quietus
C Israel sblo peragens certamina visu.
Tum vallis complela perit, fluctuque reverso
Ducitur exteniuni planati gurgitis sequor.
Litlore jaclantur tum tetra cadavera toto,
Exposuitque suum pelagus super arva triumphum.
lnclytus egregium solemni carmiue duclor
Describil factum, lolo quod psallilur ofbe,'
Ctiin purgatasacris deleiur culpa fluentis,
Emillitque novam parientis lympha lavacri
Prolem, post veteres quos edidit Eva reatus.
De qua sermonem prsemisso carmine sumpsit,
Luetilicos repl!cat tenuis dum paginalapsus.
Si quid lri-te fuit, dictum est quod paupere versu,
Terscrit hoc sacri memorabilis unda triumphi,
Gaudia quo resonant, crimeit quo lolliiur omne
) Per lavacruni, vivitque novus pereunte veterno:
Quo bona consurgunt, quo noxia facta necanlur,
Consona quo resonat persullans turba tropaeum,
Quo proecurrenlis complenlur dona ligurae,
Nosque tubam stipula sequimur, numerumque te-
[nenles
P. nimus hoc lenui cymboenunc litlore portum.
luerat edidit disposiliomea, sed lua sodaliumquequo-
rumdam pia festinalio, affectuosaquidem, sed incon-
309 POEMATUMLIBER VI. 370
iltos qttosad veuerabilemFuscinam sororem nostram A metiri, quod de germanmsanctimomalisaffectu secrela
de consolatoriacastilatisLaude conscripsi. Qttos iunc nteditalionecomposilum,vix vel tibi crebra victus jus-
cnm ego post denuntiatumpoematisfinem,epigramma sione confiteor,quando aut qualiler venirein extraneo-
rectiusdicerem, tu primttmlibri nominevocilasli, hoc rum maitus velim: sane a faciendis versibuspedibus-
scilicelvocabulumprolixitati ejus asierens convenire. que jungendis pedcm de cmlerorelalurus , nhi forle
Quaproplerhabeme etiam in hac parte famulanlemju- evidenliscausmralio cxtorserit alicujus cpigrammalis
dicio,imopolius a/fectui tuo; quoniam profecto ini- neccssiiatem; cujus lantam exiguilalemfore polticeor,
qnum esl, ut cui parui in majoribus, in exiguis conlra- ul ei altud nomenassumerenec ipse prmsumas. Decet
dicam. Meminerilautem pietas tua, hunc ipsum quia enimdudumprofessionem,nuncetiammtalemuostram,
sic vocaslibellum,vel de religione parenlum commit- si quid scriplitandumest, graviori potiusslylo operam
niitin, velde virginibus noslrmfamilim familiarius di- ac tcmpus insumere, nec in eo immorari qttod paucis
spulanlem,iltis lantummodolegendumdare, quos re- intelligentibusmensuram syllabarum servando canat,
vera nobis,aut vinculumpropinquitalis,aulproposilum sed quodlegentibtismullis mensurala fidei aslructione
religionisadnectit. Potes enim ex materim qmlilate deservial.

LIBER
DE CONSOLATORIA LAUDE CASTITATIS, AD.FUSCINAMSOROREMDEO VIRGINEMSACRATAM.
SuscFpe,complcctens,Christo dignissima virgo, B Quo dependentes ornarent vulnera baccse,
Alcimusista tihi quoemiltit munera frater,
Jnquelevi calamocausarum respice pondus,
Et tenuis fortem commendet canlus amorem.
Nam quoiies sanctum compleverit ordinecurstim ,
Alternos recinens dulci modulamine psalmos
Quos vivens in cordechelys, virlutecanora,
Inieriore sono castis concentibus aptat :
Tum licet excusso libeat libi ludere versu,
Atque fatigatam meditando absolvere inentera.
Nou hic fallaci tingelur barbitos unda,
Pegasus unde leves praevertens motibus auras
Fingilur assumptopendens hinnissc volalu,
Dum ferrelur equi gravis ungula proepclepenna.
Sed nec Pierio ducenl hic cantica ludo,
Quas sibi ler ternas mentitur fama snrores.
Dat tibi germanum, scd verax musica pleclrum,
El Christum resonans claudetiir fistula Plioebo.
' Edidil ut quarlam
genilrix Audentia prolem,
Tequc dedit generi partu fecunda supremo ;
Confcstim parcam promiltit ducere vitam.
Ac deinceps paribus castum servare cubile
Coiislituil volis caroruin cura parentiiin.
Et quia principium lam sancii foederisesses,
Tu simul offerris Christo, qui prolinus ipsis
Accipil in cnnis lactentia membra dicatis.
Sic quondam, cum prima novo splendesceret orlu
Terra nilens, pulchrasque darenl sua semina fruges, Ac libi collaluin parvo conspexit in sevo
Viventem ducens ad sancla aliaria fetum ,
Innocuis sonuisse Deobalatibus agnum,
Insinuantc fide justus cognoveral Ahel,
Et capite oblato placuit grex tolus ab uno.
Ergo ubi vitalis fovit t*elympha lavacri,
Jamquc suum peperil coelestisgratia pignus,
Non tibi gemmato posuere monilia collo,
Nec le conlexit, neto quae fulgurat auro,
Vestis ductilibus concliideiisfila lalentis.
Nec te Sidonemhis cocii muricis ostrum
Induii, autrulilo perlucens purpura fuco,
Molliavel laclu quaemiltuiil vellera Seres.
Nec tibi transfossis fixerunt auribus aurum,
SEXTUS.
Et pretiosa quidem mala sed saxa gravarent.
Latius haecvcro sauclus describit Esaias,
Ornalusque referl varios qui membra venustant,
Quaemox pascendispraebebuntvermibus escam,
Et forsan dum vita manel, percurrere verbis
Morborumlot saeva potest discrimina nemo,
Ante obilum cuncti quaeforraidare docemur.
Singula vel totis obnoxia morlibus esse,
Omniadum proprio solvantur corpora (ine,
Atque unus prsestet reliquos desistcre casus.
E( quiu quisque cupit periturum comere vultum,
Inlerior dum sordel homo, ac se crimine turpat ?
Sed tibi cum geminumtetigerunl lempora lustrum
Mox stola sincero velal te candida cullu,
C Virginisos habiiumquedecens,. el concipit omnem
Floribus imprimisjam mens matura pudorem.
Haud secus exsultans slerilis, post darana juventae
Fecundata novum cum ferret femiua felum,
Vestem laelasuo parvam texebat alumno,
Disceretut Samueljam lum pueresse sacerdos.
., Sic te lseta domus sanctis altaribus aplans,
Assuetodocuit dignam concrescere templo,
Scrihens in thalamos ac magni foederaregis.
Et cupit eleciam speciemsibi jungere Cbrislu»,
Ornatu vario dilat quam gralia pollens.
lloecubi respirans proevenitgaudia mater,
Grande bonum, teneris dum virtus creditur aiinis,
Teque reparturiens melius quam corporisalvo,
D Spemque melumque in(er, quanquam iam Iiber.i
|voto,
Ferttamen attonitas sie Iselaquod anxia curas,
Insinuans causam lacrymis, lum talia mandat :
Ortu i|uarta quidem, sacro seJ munere prima,
Dulcis nata mihi, coeloquam carne fideque
Bis genui, Christoque rudem de ventre dicavi,
Hacienushoc nostrum fuerat, sed tempore ducto
Jam decel esse tuum; nam quod servabere, virgo,
A me principium, tibi pervenit; oninia possc
.Iiicipics, cumvelle subest: VMtigia.ervent,
 571 S. .vVITl VIENNENSIS
Per qu.e sectato conscendastramite ccelum;
Nce dcsunt i.xempla domi. Nam respice quantas
Vii;ginibusflorens jam nostrum stemina coronas
Miserit in coelum, sancto quas dogmate maler
Severiana levans, et te conjungier opat.
Ncc multo senior, nunc gaudens Aspida, quondam
Sacratum velata caput, lua mun:a sumpsit,
Bissenos jungens sanctis aliaribus annos.
Quam licef hinc celeri (nleritsorsuliima letlio,
Nil tanr.en.est subilum semper migrare paratis.
Aspice nuiic coJumen, gemina quod virgine lulget,
Eximiiimque decus,, cujus lu jure propinqua
Fuscinam Fuscina refers; nec segnius illain,
Quaepieta.te potens, a Graia si voce sonelur,
Signilicat j ropriiwn sumpto de noniine mehtem.
Queis Jicet emeritum cedantsua saeculaculmen,
Vilaque sublimi cunctis proepolleatarce;
Has oenerosa tamen malres si corde sequaris,
Ga.udebuntyipci .diipi jprpficLs,ac libi suminam
Sporite dabunt palmam superanti vota magistroe.
Haecdicens leneros saneto exhortamine sensus
Impnlit.-accendens ad virginitatis amorem.
Sic mater fecunda ulero, fecundior actu,
Machabseapotens, et prolis funere felix,
Orbari gauilens, animo vincenie seneciam,
Edocel hortando soboiem non cedere mundo,
Inflammatque pios ad fortia facta furores.
Quid lua -nunc repelam, tenero quse fortior sevo,
Anle annos animumque gerens, responsa dedisti?
Non haecparva tuam suscepil pagiua laudem.
Exilus impleto veniet cum lempore viclor, „ G Qusesubjecta viro dnminum passura cubilis,
Laus.melius canitur, cum jam clainante triumpho,
Consumniata tuis reddenlur prsemia factis.
Nunc decet attoniios cauta te voce monere,
Solliciias tcciim partiri ac volvere curas,
Alque juvare tuos hortanlia dicta Iabores,
Dum pugnat varius per crebra pericula casus,
Lubrica dum fragili currit snb tramite vita,
Dum tua calcatus «eaptatvestigi»serpens,
Ascendensdextro quem conieral aggere planta.
Nil non intentum prsesentia saeculaducnnt,
Nec secura dalurrequies in carne caduca.
Verlnnlur nam saepeboni, perit obrnla virlus,
Parlaque transactse decedunt prsemia laudis :
Ac pleruinque solei, subito succensa calore,
Frigida quoenuper fuerat, mens linquere mundum, O Dant geminum' matris commorlua membra sepuU
Atque repentino restringere crimina freno.
Sic allernanlem conimtilant faia rolatum,
Impus ut speret veniam, jnstusque timendo
Prnficiens, cumnlum magnis virtntibus addat.
Nnmstudium sancti laxet si forte laboris,
Pigraqueconsuetasdissolvant otia curas,
Labitiir.in prseceps damnosse gloria vitae.
Siaie nequit merilum, si non acquirit eundo,
Auiiiiit rediens; nitendum est viribus amplis,
Ut satis angustum observent vestigia callem.
Nam qui diffusam spalio laxante plateam
* Euplirosine.
372
A Mundanis ludens facili nune aggere currit,
Slrictior hunc carcer crudeli sorte ligabit.
Tu riiodo da veniam, qui te exhorlatur, amori,
Currenlemque monet, cum vix tamen ipse sequatur :
Suadet veloei tardus compendia gressus.
Namque ad doctrinam, canimus quam paupere versu,
Tu melius jam docta veuis, qua; junior ortu,
Belligione prior, vivendi jura dicasti,
Annoruraque sequens, merilorum sorte superstas.
Quod si consequimur, jam noslrum forte puletur;
Quod sequimur, tamen hocce tuurn est: conversio
[fratrum
Ex«mplo debenda pio, te respicit auctor,
Pr-imitiasquein te sacris de fructibus offert;
Indicit scd sancta fides, ut corde propinquo
B Participata Jevet fraternum sareina pondus. #
Tu germana, pium quae dticis ab ubere fascem,
3Noncarnis, sed Jegis habes cervicc lideli
Subdila feire jugnm, nec vinclain conjugis ire :
•Mundanas odisse vias,percuirere mundas;
lllinc nolle toros, hinc spnnsum quaerere Chrislum,
Sic taedas tempsisse, pio quod arnore calere,
Pigra voluptati fervescere corda labori,
Ignorar.evirum, fetus tamen edcretales,
Quos tristis nunquain possit libi tollere casus.
Non orbata gemes fecundsepignora vitse,
Nec viduam sponso metues superesse perenni,
Expers ipsa mali; nec le senlentia tanget
Qua prolis mortisquc parens cooipellilur Eva,
Occisam paricns soholem vivenle reatu.
Servit in obsceno tolerans connubia lecto.
Siccaptiva lori, cum portet nomen inane,
Conjugis et vana dicatur imagine consors,
Sola jugo premilur non sequam ducere sorlem.
Et cum longa decem tu|erint fastidia menses,
Perfectoque gravis fcturiis.endiiur alvus,
Semina quse patris fuerant, hoecpondera matri
Jnfligunt duros utero tufgente dolores.
Nam cum luctato snlvunlur viscera partu,
Una luit, lanto carnis discrimine pendens
Quod coiere duo; spes palpat forle dolentem,
Editus in luceni si vivat filius ; alqui
eContingii plerumque .gemens ul mortua fundat.
Ssepe etiam sobuli nec mortis tempore naloe
[crum.
Illud jam levius quolios iniervenii, ipsa
Ut |iereat lum sola parens, ac pondere fuso
,Emitlat cum prole animam? Quid 1'orlelevatnm
Nutrilumque diu rapitur ei funere pignus,
Unica quod crebro spesrespici',*et perit uiune
Quod sibi conceplis spondebant gaudia.voiis?
Omnibus his illud gravius, si forte carcntem
Cceleslilavacro tenerum mors invida nalum
Praeripiat dura generatum sorte gehennoe.
Quique, genitricis cessat cum lilius esse,
373 fOEMATUMLIBER VI.
Perditionis erit; iristes Junc edila noluni,
Quocflammis tnntum genuerunt, membra parentes. Et vulliiin rulilus resperserat undique fulgor,
Quis mcmorare queal tanti discrimina casus,
In quoeperlrabitur dileclae gloria carnis ?
At late longeque tuara disccrnere sortem
Libertas cum lege potest qua necteris, ut te
Impia fallenlis non stiingant vincu'a mundi.
Tu Mariamsequeris, dono cui contigit alto
Virginis et matris gemina gaudere corona,
Conciperet cum carne Deum, ccelique Creator
Intraret clansum reserans mysteria ventrem.
A genitrice satus, sed quam formaverat ipse,
Elegit nitidam de qua procederel alvum,
Solus qui carnis proprium disponeret ortum,
Pnvseirelque diem Ionge, teinpusque videret
Quo pariendus erat: prsecessil inemhra voluntas.
Ipse Deus Verbum, vcstilum, viscere sumpto,
Qui cum Palre jubei, materno in corpore servit,
Snscipit et famulum Domii:us,qui jusserat sevuin.
Tempora per patrem, per mrtrem semina nescil.
Illa quidem fecunda fuit, quaepondere casto
Faclorem portaresuum, Doinintimqueperennem
Edere promeruil; sed nectibi gloria lanti
Defuerit facti, Clirislum si credula corde
Concipiens, operum parias pia germina ccelo.
Si quis, ait, nostram eompleverit ordine legem ,
Hic mihi semper eril fraier, materque, sororque.
Aspicis ut sexu careat ccelestis imago,
Interior .ortiius homo quam mente retentat?
Prsebuit esemplum surgens a morte redemptor
Femineum maribus cum sic prnifonit honorem.
Guslavit sumptam nostro pro crimine mortem,
In crucis excelso pendens sine ciimine Christus.
Atqtie animam, vLos quoemox remearet in artus,
Fixus adhuc sancio clavis cfflaverat ore.
Deseruit populi speclacula talia coetus,
Signaque ferre nequit, ccelum quoe triste minalur.
Nam sol obductus, vultunique retorlus ab orbe,
Cesseral injustas nocturnis luciibus horas,
Atque peregrinis aditum dedit ipse lenebris,
Temporibusmagno mutatis ordine rerum.
Nox erat in superis, lucemque inferna videbant
Contremuit tellus, et nisu moenia magno
Concu.sis summo nutabant vertice cristis.
Senseruntmotiim priscis descendere saxa
Jussa locis, sonilusque novos collisa dcdcrunt.
IIos inter strepitus, cunctis fugienlibus, illae
Dcicernunt,quauquam trepide, persistere matres,
Pervigil utsancto sic vivens cura sepulcro
Serviat, et voto praesenspersolvat honorem.
Pinguia frajranti componuut illila succo,
Quaasalvans salvumservarent lintea corpus.
Ilis amor expensis liigubria dona parabal,
Supremum credens semet persolvere mniiiis.
Et ciim sic breviter praeveneritisla rcsurgens,
Quod eredcbatiir servandum poscere mnniis
Quo non indiguit, placiilur inunere Christus.
Pro quo re.-pondcns confestim gralia, pr.esl.it
Angclicos ccrn:int htimana ut luiuina v«ltu6.
374
A Splendida candebal ccelesfi in corpnre vestis,
Matribus ut dignis verbum cceleste sonarct,
Angelus alloquilur sar.cto quas laliter ore.
Femineo sexu metites transite viriles,
Nec trepiiiate novo forlissiuia corda tumullu.
Adversos bsecsigna petunt, vos nulla timendi
Causa manit, quascnra pii confirmal amoris.
Quaeritis,aunosco, pretiosa in sede sepnlcri
Solemni mi|ier tumnlatum funere Jesum.
Sed memiuisse decct quid praesciusore fideli
Dixeril ante obituin, duplici non amplins ulla
Servandum se nocte, et jam jam lertius hic est
Qui complet promissa dies : patet ecce sepulcrum
B Dcseruit vaciinm victa quod mortc resurgens.
Taliter excelsus jusso sermonc minister,
Sparsurus mundo vitalis dona Iriumphi,
Ilas primmn gaudere dedii, luctuque Jevavil.
Ihant impavidoeloetojam pectore nialres,
Credula conceptaeservanles corda saluti,
Cum medium sese Christusgradienfibus offert,
Agnosciquejubei, blando et sermone . alutat.
Ite, ait, tt nostris haec jam mandata referle
Discipulis, norint ut surrexisse magistium.
Illaecomplexisdefigunt oscula plantis,
Aique ad discipulos alacri cum mente recurruiit,
Doitoresque docent, et qnoespargenda per orbem
Primuni femineis inslructi discere verhis,
p Agrioscuiit animam potius quam viveresexum.
Communis virius igitur, commune periclum
Matribus atque viris; iulla est distantia cordis :
Rectum velle stibesi, si gratia conslat ulrisque,
Cui tamen attento desudet vila labore.
Aut qnid dona juvant hominem, si menlesolnta
Ttirpia collatuin disperdant olia muniis?
Auxilium conaius amat: quis namque vacantem
Adjuvet, ant somno virlulein jungat inerti?
Coelesiisrex ille, parans discedere lerris,
Argentum famulis, ut quis virtute yalebat,
Qu-iiqiie minas primo, duplicern dat sorte secundo.
Atque impar mngnis suscepit tertius unam.
Tunc sic discedcns faimilos simul instruit omiies.
Nunc si quis vesirum devota menle fidelis
Experiar fuerit, quaestu noscendusah isto
Qua quis sit viriute potens, qtia praeditus arte.
Thcsauros geininale meos, usuque polile,
Livida ne facies pulla rubigine lingat
Accipiiis nitidum pura quod fronte metallum.
Si redeain, meriiis addentur praemiajustis
Dixit, et abscessu coelestiaregna petivit.
Incubuere duo .studii certamine vernoe.
Fenerat ille cilus partem splendentis aceryi,
Pauperibus largo dispensans plurima dpno,
Crescit et in cumulos quidquid cojiferlur egenis.
Exponens alter sacri mysteria verbi,
Usuras sancto gaudel concrescere lucro,
Et ciipidus redi vilam dum praedicat addit,
At solus minimo stimjisit qui pondore libra.ni,
Delossis scrob bus marsupia mersa locavit,
575 S. AVITI-VlENNENSiS
Degenerique fluens elegit vivere luxu.
Sed judex tandem finito tempore mundi
Regreditur, cujnsque moram dcspexerat, excors
Contemnit servus reditum; tunc omnibus ille
Ul doceanl ralione jubel, quem tempore tanto
Poscenti reddant operata negotia fruclum.
Argenlum gemini geminata mole minislri
Proinunl, et loetoreferunt conimercia vullu.
Tertius ille piger drachmam lellure lalentem
Promil, quaejuncti sorbens contagia coeni
Perdideril proprios incluso lumine vulltis.
llltim (erribili dominus lunc incrcpat ore :
Taniane te nostri tenuere oblivia segnem,
Serve piger, reditusque mei sic cura refugit?
Argentum, nilida quod purum luce lulisti,
En lelrum pressumque refers. Nam cogniia quondam B Ter quinquageno scripserunt carmine psalmos.
Delituit, nec respondens, ul saepesolebat,
Forma mihi, vullusque mei non parel imago
Assignata tibi; sed si ferrenlur ad usus,
Altarisque mei tetigissent credita mensam,
Cresceretinscriptns.nostro de nomine.numuius.
Nunc igilur famuli vos lotum ferte fideles,
Addat ut utilibus sors ultima, tollat inerii.
Improbus in paucis hic dignus non erit ullis :
Quisque voluntatem noscens conteninit herilcm,
Caeditur hic multis, paucis qui nescius erral,
Ergoage, succinctis ad fortia praelia luinliis
Armata cum mente veni, nec lemina bellum
Formides quod mens peragit: nam gloria duduni
Sexus ista tui nola est libi ssepelegendo.
Nec dubiam te nosse reor, cum Debora quondam
Duceret inslructas post fortia classica lurmas, *
El mulier sUmptoprcecederet agmina signo,
Mirantes horiaia viros, quos ipsa ducatu,
Exemplo verboque nionens accendit in hosiem.
Sed poslquam ducens princeps animosa catervas
Impulit accendens vegelala furoribus arma,
Barbaricoececidere manus; dissolviluromnis
Hostilis virtus, etqua se femina monsirat,
Palantes dant lerga viri, latebramque pelentes
Si vivant, vicisse putant. Tunc maximus ipse,
Forma gigantsesejunxit quem corpore mulis,
Inimensamque levans produxit verticis arcem,
Rex Sisara fi.tgam,telorum fasce rejeoio
lucomiiatiis agit, metuens sublime notari
Cprpus, et excelsa fugitivum prodere massa.
Sed postquam latuisse putans, tectoque receptus,
Mollia pefpetuo dimisit lumina somno,
Huuc eliam slernil mulier, terraque jacenli
Malleusinfixo transfodil tempora clavo.
Femineus sic ille fuit per cuncta triumpbus.
Al tu, virgo Dei, sanclis quam moribus ornant
Hinc pudor, inde fides, inlernis forlior armis
Bella geris, jtistis saevusqute commovet liostis
Spes libi fida foret felix in vertice cassis,
Conlineat lumbos pretiosi zona pudoris,
Jtistitiaelorica tuos constringat amictus,
Pro gladio verbumsemper tuealur acuttim.
Has virlulis opes, hsec sic solatia belli
376
A Describens, mentis varias cum corpore pugnas
Prudenli quondam cecinit Prudentius ore.
Namque ibi bellatrix, et pleno robore pollens
Virginilas armata venil; quam fcedalibido
Appetit, et casso vocat in certamina nisu.
Sic bellalricem te senliat semulusanguis,
Cumque lacessitseconcedent prselia palmam,
Lseta feras summum calcato ex hoste tropoeum.
Nam quidquid sacrse divina volumina Iegis
Eloquio sensuque docerit, quod proedicatipse
Anliquus mundi replicans exordia vates,
Sive ille historias texat, seu forte figuras,
Quod diversa retro multorum tempora regum
Post Ruth succiduo gesserunt ordihe magnum .
Vel quos post reprobum Davidica regna Saulem
Pacificu. quidquid lata inter sceplra Salomon
Obscurumsensu per clara proverbia dixit:
Qjuodquebis ocloui post se videre prophelae,
Quod clausum Joh miiis ail cum vulnere aperlo.
Esther quid memorem, cl castsemendacia Judith,
Ornati cum fraude satraps accendilur oris,
Cum incat illudens obscenum femina leclum,
Desectoque feros compescit vertice visus ?
Quod ninlius cernens csecalo in corpore Tobi,
Quae secreta videns perscripsit conditor Esdras.
Quidquid posl priscam succedens gratia legem
Intonat, alque Novi miracula Testamenti
Hinc hominis clamat facies, vosinde leonis,
El pernix aquila, et forlis cerlamine laurus.
" Indequater lerni puris quod menlibus agni
Egeruni toto spargeiites semina mundo.
Bis septena pii quod spargit epislola Pauli,
Quod Petrus Jacobusque docent, quod Judas, et ips<
Qui conspecta refert coelisecreta Joannes.
Quin et veridici quaeplurima traclalores
Exposuere suis mysteria digna libellis,
Hoectu cuncta lenens animo sitieme bibisti.
Nec si quid sacrum noslri cecinere poetoe
Te latet, agnoslique legens, et condita servas,
Atque aliena tuo commeridascarmina caniu,
Quid totum replicem? Tu sensibus utere doctis,
Et quocnota libi, vel quae percursa legendo,
Ad virtulis opus studio converte virili.
Nam nisi doclrinse jungalur vila fidelis ,
^
Agnosci gravius non observanda nocebit.
Esuriil postquam Dominus, cum forte vianti
Conspicilur diffusa levi ficulnea fronde,
Nec jam malurum prsedicta ex arbore fructum
Carpere lempus erat, quam mox ut repperil ille
Indulam tanlum foliis, sed germine nudam,
Prorsus inane virens ornatus inulilis horret;
Perculitur subilo radix affiata calore,
Aruil et posito ramoriitn legmine Iruncus.
Instruimur lali Iegeni cognoscere signo,
Ne Cliristi famulo, solo sermone falenti»,
Nomine confesso vivens operaliodesil.
Nam si Chrisiicoias nosniet sanctosque"putamus,
Aggrav:il hoc etain, ni dictum facla sequanlur.
 377 POEMATUMLIBER VI.
Sic el virgiuitassacro devota pudori,
Indigetadjunctis virtutibus ; el nisi mentem
Intactam servans caslo cum corpore jungat,
Succumbitvitiis; nec castam dicere carnem
Jure potest, animus quam sic corrumpit adulter.
Ira, furor, moeror,livor, discordia, luxus,
Linguaduplex, constricta manus, laxata voluptas,
Moechanturciinvcorde hominis, tumsemine morlis
Felus morlis alunt. En qno perducitur omnis,
Nominevirgineo qusese dtim jaclilai, inlus
Criminibusgravidamnescit turgescere inentem.
Ecce libi e multis unum, quo caeleranoscas,
Exemplum.Dominusplebem cum forte doceret
Pervigili cura supremum noscere tempus,
Exspectare «liemquo judex imminetorbi,
Virginibussancto signatos chrismate confert,
Hasque decem nobis documenti in vertice monstrat, Ante lamen mulier forlcs processil in actus,
Quarumquinque tamen sapientia dives adomat,
Ast aliis stolidum lentavil inertia sensum.
Sopitas pariter requies complectilur una,
Atque obitum signansdepressil lumina somnus.
Transierat mediumvix forte quietis, et illud
Tempus erat noctis, quo Christus carne recepta.
Fregeral obstiuctas, perrupto cardine lelhi,
Jam portas, inferne, tuas, spretoque sepulcro
Devictislaetaremeabat luce lenebiis.
Perstrepuil subitus rumpitque silentin clamor,
Tandem sponsus adest, nocturnus corpore torpor
Abscedat, sapidseraptim properate puellae.
Prolinus exsiliunt omnes, slratisquc relictis,
Apiavere suas quoesitolumineflammas.
Tunc sed quinque, quibus cordi solertia major,
Quamvisfestinant, oleum tamen adderesumptis
Sollicitudofuit vasis , piuguique liquore
Ignibus armatissqualentem rumpere noctem.
At quse neglectumliquit pars altera succum,
Sumcns flammigerasnequicquam sustulit haslas.
Emicat exiguus commoti luminis ignis,
Sed virtule carens languenlem lampada fervor
Deserit, et siccain percurrit flamma papyrum,
Alque inler picei nebulosavolumina fumi
Vanescunt pigra crescentes mole favillae.
Ul sese indignas tali videre paratu,
Occurrant sponso qusecominus advenienti,
Tarda movet lentis pudibundum cura laborem.
Qure prece submissa slultis tum vocihus orant,
Ul porrecla manus lorpentes suscitet ignes,
Dividatet proprium sapientia pinguis olivum.
Respondent pariler tali sermone sorores :
Esl miseranda quidem vestrorum causa malorum,
Sed lamen hic oleum11011 plus quam sufficit affert
Unusquisquesibi, constatquia copia vasis,
Et perfecta suura servat mensura liquorem.
Nec fas quaesilumpariiri aut perdere succum ,
Nedispersa cavisdesint fomenla lucernis,
Cumque lucrum vobis dispendia nostra parabunl,
Tota simul fessis lorpescant lumina flammis.
Talibus abjeclsedictis, tristique repulsa ,
Perluslrant quocunqueloci commercia f.rvent,
37$
A Venalesquemanus ; sed dum discedilur, ecce
lnlroiil sponsus thalamum, induxitque paratas,
Atque vagas linquens exclusit porta sorores.
Cernis virginei pereat quodnomen honoris,
Ni fertursanclus thalamis coelestihusignis.
Felix. illa manus, largis quoeprovida donis
Accensum pura fovit pinguedine lumen.
Tantum namque olei vasis diffundilur amplis,
Quanlura poscenti miserans porrexit egeno.
llinc Dominus palmis ardentes ferre lucernas
Admonet: hoc opus est, hsecclarsegloria viloe.
Suppetat ergo tibi pietas, palienlia, virlus,
Sed virtus animi; fragiles nam carne puellas
Protulit interdum cceloconslanlia menlis.
Eugenisedudum tolo celeberrima mundo
B Fama fuit, dum dat Christi pro nomine vitam.
Cum slipante choro sanctorum fieret abbas,
Alque patrem complens celaret tegmine matrem.
Sedpostquam sanclo cunctis perclaruit ore,
Et meritis annisque graves, longaqueverendos
Relligione senes juvenili rexit in aevo;
Impaliens recli, tolo qui tempore serpens
Mille nocendi artes, stimulisque inflammatamoris
Quo famamviolare cupit, dedit inde coronam.
Commovet insano qui fingatamore puellse
Accendi Eugeniam, moluqueardere virili.
Turba senum turbata coit, quod crimine lanto
Tam rigidara nnper potuisset solvere vitam
Mens dejecla viri, viduataqueprsesulesummo
" Nil non posse dolettilubans
perfecliocarnem.
Ducilur iste foro juvenis, ssevumquetribunal
Intrat adhuc monachus; vincit concordia fraudis,
Et jam jamque reum secreti ignara tenebat
Publica vis, odio (anlum flammala sinistro.
Consciatum sexus proprii, cordisque pudici,
Vincitur ut vincat jam prodens femina fraudem,
Quamvis exterius carnem compulsa faieri,
Inleriore tamen servato permanel lieros
Semper tulafuit casti cuslodia voti,
Quamlibetimpugnet iniseri fraus callidamundi,
Extendatque dolis laqueos, meudacia neclat,
Non venil ad pronam mens culpacignara ruinam.
Quosque fremens hostis fallaci tribulataslu,
. Purgandos sanclo patientia discutit igni.
Veiidideratquondamjuvenemmaniisaemulafratriim,
Et famulumJoseph tellus Memphitishabebal;
Pertulil ille quidem dominum, cum crimine falso
Conficiusvoluisse nefas, quod irisle refugit,
Susiinuit lolerans ergastula, vincla, catenas,
Dum spatium replicans geminos sol junxerat annos.
Obliius jam lucis erat, jam crine fluenti
Niitrilus macie langebat tergacapillus.
Sed vegetanle Deomens nullis clausa lenebris
Prsevidet arcanum quidquid post exilus implcl.
Denique producio certatim gloria fertur,
Non tanluui venia; et precibus lunc ipse rogaltis,
Utdiadema libens caplivos in verticesumat,
Exsilium regno coininulal, prii.cipe servum.
 579 S/AYITi VIENNENSISPOEMATUMLIBEB VI.
Prsemia servali cordis sic percipil isle.
Susannam post hune dignis quis laudibus unquam ' Insontis sonlem certabant cernere mortem ;
Excolat, infirmis quondam quse vicit in annis
Improba vota senum, conj'nralosque furores?
Primum disjuncto quos cepitcausa viritim
Consilio, solusque sibi promisit ulerque
Spem culpse, sed lurpe calens in cordibus ignis
Conflavitmentemsceleris fornaee duorum.
Conveniunt, nam forte die sie conligituna,
Abscessu ficto diversa ul parte redirent.
Inque nemus venere simul, vuigata vicissim
Pandilur alterno flagrans iri corde voluptas.
Ilicet incautam fallentes fraude puellam
Appetiere simul; poscunt consenliat ante
Dedecoris lanlum moveatquam fama rehelli,
Moxquerelorquendum facinus, ni cedat, in ipsam
Conlessi ardorem pariter mendacia produnt
Disposiia, et laqueos pandunt, qiios neclere vel- Et tamen his prior est quae virginitate pndica
[lent.
Anceps illa diu secum luclatur, et liaerens
Fluctuat incertac quo vergant pondera mentis :
Lex peccare vetaf, rursusque infamia terret
Hinc ilerum duros precibus mollire furores
Tentaf, etobscenas lacrymis restinguere flammas.
Sed poslquam nullis preeibus monitisque remotos
Obstrictosque senes vicit eognata libido,
Femina praeclaro mentem succensa pudore
Dccrevit lunc casta mori, ne crimine lanto
Ambircnt miseram carnis commercia vitam
Coslumtesie vocat, famamque recusat inanem
Judicio contenla suo : cum conscia corda
Commendat superae fidei, servatque fuluris.
. Maluit ille lanien secreti inspector apertum
Examen prsestare Ioco, facinusqtie reclusum
Pandere, et objeclas laqueis producere fraudes..
Spectabat vanis commotam fletihus urbem
Junior ille pucr, pueristrihus ipse fuiurus
Post comes, undanti quos jecit Partbica flammoe
Conlempto imperio flammis fervenlior ira.
Arsit conlracto pariier crescenle caloie
Ilinc furor, inde fides, sanctis dum niollior ignis
Serviit, et lepido conclosit pruna rubore;
Doitec miratus cessare incendia satraps
Jus^it, etaslaiitesflaminarum copia cinxit.
Hos meritis aequans Danielis proxima virtus
Horrida fiendentum compescuit ora leonun.,
Dum prius accensi stimulis famis atque furoris ,
Frenaioque simul sternentes corpora rictu,
Incolumem laiiibunt inter jejunia pastum,-
Cum sumat tamen isie cibos, quos vertice pen- Plus lamen oriiavii divinum insigne gerenles,
[dens
Angelica librarife manu per inane citatus,
Subjecias calcans immotis gressibus auras,
ntulil illalus fascis cum fasce prophela.
Excei il Daniel Iransmissas desuper cscas.
Fercula longinquismigrant fervenlia (.erris,
Asservantque suos peregrina in sede sapores.
Hic ergo impubes Susannam forte yidebat
In lormenta rapi, veri quam nescius anlc
580
j Vulgus inauditam damnaverat, et simul omncs
A
Cum subito in medium juvenis se proripit agmen,
Accensum tenera eastigans voce tumultum,
Cur lanto ex ccelu nullus rem judicat, ac se
Liber ad injuslum clamat non currere lelhum?
Proiinns ad verbum pueri permoia repressit
Turba sequax animos ; judex decernitur ipse,
Consullorque senum, per quem via vera palescal.
Consulit avulsos quisnam sit criminis ordo ,
Sed dum discordans responsum praibet uterque,
Conjuncttimfacinus disjuncta voce fa.ei.iur.
Tunc omnes pariter timor accipit : undiqiie cla-
[mor
Tollitur, auctores sceletis plebs obrtiii omnis,
1 Laudaturque Deu«, qui nnnquam voia bonorum
B
Deserit, ausiliumque suum pro temrore monslrat.
Inlactum prafert ad vola perennia corpus.
Nam si terrena nubentem lege puellam
Asservasse toros, atque uniim nosse ctibile,
Mortali tantum laudatur j'udice co.lu,
Conjice virgineis quanlum disponiiur illic
Quo Christus vocat hinc meritis, ubi sede superna
Humanum in partes dirimet genus arbiter orbis.
Agnos dextra levans , Isevoscontemnel ul baedos,
Slabunt anijelici miranles facla bonorum
Laudantesque chori : cunctis commune palebit
Decursaecarnis meritum ; fraus nulla lencbris
Abdere, vel nolas poterit subducere cuipas.
* Illic nota tibi subsistens vita petatur,
C
^uo j'ustus ditat dispensans praemiaj'udex.
Quondam succintle quod die.um est ore niagisui,
Dum viget officiofamulans solertia Marihae,
Attentamque tenetverbi virtule sororem,
Cura cibo raelior, pastu quscdigna perenni.
Tunc vacnas Domino depromens Marlha quereias,
0 doctor, non cernis, ait, quod sola paraiti
Vexor, et hsec nullum confert germana ievamen?
Cui Chrislus sic forle refert : Sunt plurima qute le
Obstrictain retinent, melior sed causa quictis,
Lectaque nec polerk Mari.e pars optima tolli.
Sic, germana, suis dum flagrant saecula cuiJs,
Electam servare libi non desinepartem.
Te meruit primam cognaiio lota palronam,
'V Jam te signiferam sequimur,
vexillaqi.e CJiristi
Te portante libens seclafnr stemma parenium;
Quos licet antiquo mundus donasset lionore,
Et litulis monstretgeneroso semper ab or;u ;
Ordine quod proprio sanclas meruere catbedras.
Nonaiavos jam nunc tibimet proavosque relexam,
Vita sacerdoles quos reddidil inclyta dignos :
Ponlificem sacris assumpium respice patrem.
Cumque tibi genitor ye! avunculus undique magni
Post fasces piaceant populortini sumere fascem,
Suscipe quos humiles patrum ad consortia fralre
Officiosimiles necfens Ecclesia junxit.
Pro quibus assiduas Chrislo pcrsolvere grates,
381 AD SIRMONDIANAM AVITI EDITIONEMABCTARIUM. EPISTOL_4i.QUATUOR. 3S2
Fundere vel fb.tus non tsedeat; ut tibi nnllus ^ Factis digna tuis, malerque elfecla parenluni
Fratrurn de nuinero desit, cum prsemia sumes. Virgineaevictrix soeiabere lseta coronae".
n Labbeusin NovaBibliotheca mss. librorum, edit. Alchimushseclubricotexi qua.carminaversu
Paris. 1655, pag. 2-26,ex ms. codice Naudeano tres Biuisjam brevibussex SENA VOLUMINApennis
Cooscripsi,en celeris denosub lummesolis.
sequentes versus descripsit, qui in oranibus editis
desideraniur:

GALLANDH ADNOTATIO
DE ALHS AYITl POBMATISEJUSDEM ARGUMENTI,NON EDITIS.

Prmler hos quinquelibros, et sexlum, qui atlexi solet
nd Fuscinam sororem, carmen haclenus Avitinullvm
prodiil; necplura his olim Gregorio TnfOJieitsict l.si-
doro cognilafuisseAvili poemalaconstat. Sed alia tqr
mennortpattca diversis de rebtts ab eo rersibus scripla
docelepstolaad Apollinaremfralrem. De quibussermo «
nobis hocloconon est; sed de iis tantumlibris qui Mo-
saicain historiam conlinuantes, Exodum, el reliqua$
Ileptaleuehi parlespersequuntur, atqueAtcimiAvitino-
minein nnnnnllisbibliotltecisreperiuntur. Quos ego nt
ad Avitum pertinere non abnuerim, adeo lamen rudes
passim et impolitos, ac mendis scatenlesin tribus quq;
vidi exempluiibusanimadverli, ut religionis sit, opus
qttod ttucloripse, ni faltor, hoc habitu premi mallet, in
liicemevutgare.Singulorumaulemlibrorumiivlia, sicui
animusesl cognoscere,exsubjeclo indice deprehendel.
(a) ALCISIlAVlTlMETRUM INEXODU...
Versuscontinet 1327.
Interea vaiiosagitant duai temporacursus,
Et novasucciduossurgit de germineproles.
1NLEVITICUM.
Versuscontineto08.
Poslquameonspicuolonginqnain devia templo
Extrema est impositamanus,moxcurasaerorum
Vatibusincubuii.
1NJNIUMEROS.
Yersusconlinet689.
Verterat interea solitisse cursibns annus
Mensibusexplicitisisuaper vesligiacurrens.
IN DEUTERONOMIUM.
Versus continet287.
Hactenusinformiseremi vexjitusarcnis
Jordanemad Duviumpopuluspromoveralarma.
INLIBRUM Jl.SlJNAVE.
Versusconlinet452.
JH-ecinler DqminusJesumdignatusadiro
Proniiuit validissoblimemconforedonis
AdmonitumiransirevadumJordanisamoeni.
INUBRUM JLDICUM.
Versus conlinet693.
PostquamconspicuoJesusdecesseratactu,
Rc.ddideratqueDeusfamulumpost bella quieli,
ConfestimJudaealumenssibi poscereregem
Incipit, et Dominuinquaesit sententiaposeit.

(a) Pauca haecAvili quaesequunlur, post Sirrhon- G non episcoporum cora.m rege Gundebaldo collaiio.
dutn ab aliis edita, desiderari noluimus, ul Avitus neni, in qua primas partes babet Av.itus, imo catho-
qua licet inleger hic exstarei. Epistolam quoque licorum antistilum ipse unus serinoiiciii habet.
Symmachi papaead Avitum adjicere visum est, nec

AD SIRMONDIANAM AVITI EDITIONEM AUCTARIUM.

S. AVITI VIBNNENSIS

EPISTOL^: QUATUOR.
[1'rimuma JoanneFerrando presbytero scietatis Jesu anno 1661 ex veteri codice m.s. clariss.viri Petri Marnaesji
senatorisGratianopolitaui,rursus a viro clariss. StephanoBaluzio ex eodem codice ms. «mendatioreseditseannij
1678in libro primoMiscellaneorum.)

» EPISTOLA PRIMA. D dii. Quo faclum est per evangelicam leciionem, u|

ADGUNDOBADUM REGEMmjRGONDIONCM. infinilis auri argentique donariis pauperlina nuriimi
Avitus episeopus domno regi. dnplicis prseferaiur eblatio. Quaesi ulique vidusedo-
Qu_estioquampi_tasvestra disserendam proposuif, natrici ad mensuram centupli redderetur, sine dubio
tola prorsus ad inleriorem flguram spiritali conside- ciinctis minus reciperet quae niinus omnibus iutulis"-
ratione referenda est. Neque enim illud cenluplicato set. Unde et sanctus Pelrus cuin dixisset: Ecce nos
fenore promitlitur reformandum, quod unusquisque retiquimus emnia, et seculi sumusle (Maltli. xix, 27),
animo miserendi alimoniaepauperum pia professione qui certe, sicut leetio docet, nibil aliud quam relia
contulerit; quia et in hac ipsa eleemosynaria largi- reliquerat quibus tenuem victum piscandi ariificio
tate, in qua opcrantis sensus polius quam census transigebat, responsum illi est: Omnis qui reliquehl
aspicitur, nonest doni quantitas pensanda, scd stu- domum,aut[ralres,aulsorores, aut patrem,aulmatrem.
a Hanc epistolam antea evulgavcrat Raluzius in Appendicc actorum velerum ad Agobardum, tom. II,
pag. 156.
583 AD SIRMONDIANAM AVITi EDITIONEMAUCTARIUM. 381
aut uxorem, dut filios, aut agrospropter nomen meum, A . rentum consuetudinem sive sectam melius credendo
centuplumaccipiet,et vitammternampossidebit.Namque commulet, nec lenealur privilegio consuetudinis,
cum in Scripluris sanctis centenarius numerus omni curn verilas provocat ad dileclionem salulis, utililer
perfectione sacratus sit, discernite quodreddantur hic parenles, fratres, sororesque dimittit : velut
incenluplum, nnn quae tribuuntur.X.hrisii nomine, Abraham dives, qui cunctis coelestihusdonis fruens,
sed quse pro Chrisli nomine relinquuntur: quialicet filiis, famulis, auro, argento, palrimonio, matrimo-
magna salut.aris prosit merces eleemosynse, incom- nio recte usus, patria. se lamen et cognationi suae
parabiliier tamen majus est omnia dimiltere, quam volo mutandaereligionis excussit, et imminenle jam
plurima dispensare. Quocirca deflniat gloria vestra senio, signuTncircumcisionis quo Chrislianilas Ogu-
de solo istud martyrio prsedicari, cujus coronae nul- rabalur, accipiens, proveclos jam per aetatem con-
lum penitus meritum humani operis exsequatur. Iste versione pueros fieri posse pramonuil. De quibti..
est centesimus fruclus qui in futuro quidem vitam etprophelicus sermo: Puer, inquit, centumannorum
seternam exspectat, sed in praesenli quoque sreculo morietur (Isai. txv, 20): id est centuplum accipiet
illatas marlyribus contumelias mirificato honorecom- quod puer faclus est; quem prsefata sacrati numeri
pensat. Unde et alio Evangelii loco dominicus sermo pluralitate prsestanlem, sicut setate matura vivendi
lestatur quod ad centenariam frugem cadens in ler- B novitas fecit puerum, sic custodita renovalio immor-
ram bonam nutritse sementis germen exierit. Paren- talis faciet longsevilateprofectum.
tes ergo, uxorem, vel filios, sive fralres pro Chrisli EPISTOLA II.
tantum consecral nomine relinquendos, id est, cum BEATIAVITIEPISCOPI ADILLUSTREM VIRUM ARIGIUM.
proasserendanominis confessione,non tanlum hujus- Avitus episcopus virO illustrissimo Arigio.
modi necessiludinum, sed animarum quoque nobis Scio quidem quanlae devolionis afleciu ire me ad
corporumque facienda jaclura sit. De qua divisione festa communia voluistis, verumtamen iia ut quem
idem Dominus alio loco : Veni, inquit, separare filios gavisiwum tantummodo vobiscum, non aliquid pro-
adversus parentes, nurum adversus socrum (Matth. x, fti-nrimi, credere debueritis. Nam cum vobis sacer-
35): id est, ut quorumlibet affectuum personae, ten- doles et magni merilo el mulli numero digne atque
dentibus nobis ad Chrislum, si comitari noluerint, ambienler occurrerinl, ego solus damno percelior,
deseranttir. Excepto autem hoc sensu, propinquila- qui singularis patroni gaudiis interesse non mereor.
tes istas non semper nobis ut praejudicatas debere - Quibus si prsesentia mea secundum desiderium pro-
dimilti, el exemplis et ratione colligitur. Nec enim venisset, sicut oplaveram de laude tanti operis quos-
et illi propinqui dimitlendi sunt, qui ad ctelestes co- cunque digni sermonis audirem, qui omnibus mem-
ronas contemptu saeculi calcata morte festinant; C bris fabricse sublimis inspectis, congruenler possent
neque suadere fldelibus possumus ut conjugia vel ascribere condiiori in dispositionumqualilaie elcgan-
parentes abjiciant, cum Dominus clamet quod non tiam, in expensarum profusione jacluram, in dimen-
liceat homini dimiltere uxorem. Et quod Deus, in- s-ionuinratione concordiam, in spatiis diffusionem, in
quil, conjunxit, homo non separet (Matlh. xix, 6; c.taiinibus celsitudinem, in humilitate firuiilalein,
Marc. x, 9). Et Aposlolus prolestatur (1 Tim. v, 8) espolire prseconiis marmorum dignitaiem, quibus
quod quisuis et maxime propinquis providet, fidem gemmarum nomen sola magnitudinis lollat invidia ,.
neget, sitque deierior inlideli. Dominum Petrus, Pe- collectum quodam modo atque inclusum iuduslria
trum conjux prnpria sequebalur. Ce-sanle carnali diem, emolumenlo metallorum splendentium luce ve-
usti, manebat spiritale solatium. Et comitanle se gelari, hisque omnibus pompis digne inlerri reli-
Andrea germano, nec fralrem nec uxorem dimiserat, quias, quibus mundus indignus est. Haecigitur exag-
in quoruni contubernio Christi vestigiis adhacrebai. geranda melioribus jure concesseram. Verumtamen
Quapropter personas hujusmodi non obesse nobis, peculiarem sibi mercedem suam sermo meus fuerat
sed impedire limendum est.Nam cum omnino homi- vindicaturus, recolens ulique tempus ilhtd quod inler
num generi, ordini, dignilati oblinendum coelesle ssevissimasperlurbalionum procellas, cum facti ope-
regnum divinussermo proponat, est temerarius prse- •*'ris firmam soliditatem quasi gubernalores invicti ad
dicator, necessitali principum quae regnum divinis dedicationis portum circumstridentihiis undique nau-
nutibus adminislrat, si omnia quse supra diximus fragiorum casibus impune duxisiis, me, ut ex com-
relinqtiemla suaserit;cum lamen eliam personis muni necessilate recolitis, pro gaudiis lacrymas
hujus culminis contemptus rnundi suggeri, et ccelo- dependente ; cui cum ipsuin prsemaluracinnovalionis
rum regnum repromilli, Apostolo,'Sicutrecolilis, pro- awlore, causarum ralione librata, non minus conge-
testanle locupletibus (/ Tim. vi, 17-19), ut divites rere suadeo quam plangere: quia non ut nuptae la!i
sint in operibus bonis, ei ihesaurizenlsibi fundamen- sponso cui pacia fueral, qiialitercunque jnngendrc ,
lum bonum, ul apprehendanl veram vilam. Quibus elsi satis desiderabantur strumenta cultuum, plus
seeundum hanc sententiam agrorum sive rediluum et tamen lormidari oportuit tela raptorum. Quocirca
prodesse usus poterit, si non nocuerit appeliius. Est his omnibus consilio pensatis, mulastis viri fortis
lamen et aliud sanclitalis genus, in quo si tempus conslaniiaegenus, el deponenles quo adpessime[Forte
perseculionis assistat, mariyrium quoddam plena apiissime]floretis saecularis ducalus audaciam, quid-
tonfessioqueatimiiari, Si quis eniin anliquam pa- quid ab adversa parle discriminis incubueral, timor.
385 S. AVITI FRAGMENTALlRRl DE DIVINITATESPIRITUS SANCTI. 586
vicistis. Quapropter omnis qui viderit coram positam A absentiumeslquamprsesen-iumofficiiseelebralc(sic).
jocundilatem, laudet praeteritam festinalioneni. Con- Confidode misericordia Dei nosiri quod etiam mihi
vcnit dispositionibusvestris rapta de adversilate se. in hoc loco quandocunque opportunius verbi prsesia-
curitas. Anledecuit nostrum fieri, quod laliter libue- bit aditum, quibus geminatse consecrationis ornatio-
ralornari. Ego aulem ut horum modo visione non rem concessit effectum.
perfruar, el qusc causa faciat, et nobiles patroni, et EPISTOLA 111.
quales arbilri, eliamsi tacealur, adverlilis. Aposlo- BEATIAVITlEPISCOPI ADSTEPHANUM EPISCOPUM.
lorum namque festivitasViennensibus quidem vestris
Avitus episcopus Stepbano episcopo.
inler annuuni martyrium dies peculiari studio vivit.
Post sanctam festivilatem, quain licet avidi atque
Habeo pracsenliam tempori, quo diei passionis fa-
tamen interventu -divinaque tuitione
briculaequara nosiis videlur injuncta esse dedicalio anxii, vestro
iransivimus, debilo famulatus obsequio ac sedulse
virorum, quia nihil est ad quod animum meum ve- sollicitudinis devotione
ster destinare non possit affectus. Excusans plebi- servimus, quidquid illud no-
culae absenliam, meam anleponerem consueludini biscum meritse asperitatis est, solari vestrae, quam
Deus semper augeat, prosperi.atis agnilione cu-
singularitatem, nisi, ul nostis, in ipsis poenitenlibus
noslris fervor appetens vitium vicinum diu formaret n pientes.
cum e nostris ambilio alios EPISTOLA IV.
alque strepitum ; aliquos,
sollicitudo adolescenlior , multos gula Iractura sit. AVITIEPISCOPI AD GREGORIUM EPISCOPUM.
Veritus sum ne forle si vel paucos qui forent quos Avitus episcopus Gregorio episcopo.
aliena declinames, suse magis festivitali studium Meis potius ascribo peccatis, quod vos ad dispo.i-
mansueludinis aggregaret, apud aliquos animus, ut tionem piissimse voluntalis corporis ina_qualitasim-
solet in tali lurbalione, molus isli quasi per absenliam pedivit, quanquam consueta dignalio oralione nos et
meam, eo die cursus nostrse devotionis putaretur oblatione comiiala sil. Unde salutationis offlcia pa-
omilti, quo diversse partes videbantur instilui. Unde gina famulante persolvens, supra quam sermone va-
excusalionemmeremur. Si rationem rite agnovistis, leo gratias ago, quod festivitatem nostram pleno vos
ignoscite, communemfestivitatem praeleritorum re- desiderio siiientem, etiam si non satiastis prsesen-
cordalione, prsesentiumpleniludine cognoscile, lam lia, refecislis expensa.

FRAGMENTA LIBRI DE DIVINITATE SPIRITUS SANCTI.

Sanclus Avilusin illo libro quem de Divinilate Spi- C non dicendo processit, sed procedil, non tempus pro-
rilus sancli contra GundobadumArianum rcgemscri- cedentis docuit, sed prseterito fuluroque submqto ,
psil, processionemSpiritus sancli a Patre et Filio ita sub interminabilis acternitateprsesentisevirtutem pro-
declarat. cessionis ostendit; ut sicut est proprium Spirilui
b De divinitate Spiritus sancti, quem nec factum sancto a Patre Filioque procedere, istud catholica
legimus, nec genitum, nec crealum, Deus est, Deus fides, etiamsi renuentibus non [persuaserit, in suse
qui operatur oninia in omnibus. Et eodem loco: tamen disciplinse regula non excedil.
Omniaauleinhmcoperatnrunus atque idem Spiritus,
1TEMAVITUS.
dividenssingulis proul vult (I Cor. xn, \i). EtPelrus
in Aclibus aposlolornm : Quid convenil,inquit, inler Spiritum sanctum seque Palris el Filii esse conli-
vos mentiri Spiritui sancto (Act. v, 5) ? Et post : Non teor, eumque a Patre vel Filio simililer milti : quod
es mentitushominibus, sed Deo (Ibid., &). Item alio mecum prolata quoque Apostoli sententia videlur
loco : Nescitisquiatemplum Dei eslis, et Spirilus Dei approbasse. Nam legimus: Paraclitus, quem miltet
habitalin vobis(I Cor. m, 16) ? Et alihi: Si quisSpi- Pater in nomine meo (Joan. xiv, 26). Et alio loco :. •
ritum Dei non habet, hic non est ejus (Rom. VIII,9). Quem ego mitlam vobis a Patre (Joan. xv, 26). Nec
Nos vero Spiritum sanctum dicimus a Filio et Patre D tamen ut nuper habiia collucutione c tractavimus ,
procedere. scinditur una personarum discretione Divinitas. Quia
IDEMAVITUS INEODEM LIBRO. si Spiritus, ut acquiescitis, a Patre Filioque vel rait-
'
Ipse cerle per se Dominus, Spirttuni, iuquit, iiari- litur ve! procedit, non potest missus mittensque
tatis qui a Patre procedit (Joan. xv, 26). Enimvero misceri, cl ex quo procedit procedensque confundi.

a Virclariss. SlephanusBaluzius in Miscellait.lib. i b Vide supra Alcimi operum fragmenia num. 13.
hjec fragmenta edidit ex veteri codice ms. monasle- c Ea collatioest qusesequitur,
rii Sancti Galli in Helvetia.
587 AD S1R.V_0ND_A.NAM
AVITI EDlTlO.NEMAUCTARHJ..!. 538

*GOLLATIO EPISCOPORUM,
PRJESERTIBI AVITI VIENNENSIS
EPISCOPI,
CORAM REGE GUNDEBALDOADVERSUS ARIANOS.

Providente Domino Ecclesisesuae, el inspirante pro A \. habebitis el cuin caetcris, el non praevalebunlinimici
salule iolius gentis cor domni Remigii, qui ubique vestri.
allaria destruebat idolorum, et veram fldempotenter Cui r'6x ; Nonne legcm Dei profiteor ? sed quia
cum multitudine signorum amplificabat, faelum est nolo tres Deos, dicilis quia non profiteor legem Dei.
ut episcopi plureS hon cbhtradicenle rege congrega- Ifi Scripiura saiicta non legi plures esse Deos, .ed
rentur, si fieri posset, ut Ariani, qui religionem unirti..'
Christianam scindebant, ad iinilalem possentreverti. Ad qiiie domiius Avittts: Ahsit, o rex, ut plures
Quod ut melius fleret, viderelnrque id non consilio Deos cdauius : Uniisesl Deus'tihis, o Israei (Deul.
accidisse sed occasione, domnus Stephanus scripsit Vi, .; Murc. xii,-_9}; sed i'Ie tinus l?eusin essentia,
ad episcopos multos, et inviiavit illos ad festivitatem est triiius in persnnis; et Filius et Spifilus sanctus
S. Justi, quse instabal, in qua ob frequenliam mira- hoh siiiit alii Dci, sed unus Deus, cujus prima pcr-
culorum fiebal concursus pluritiiiis populorum. Ve- SOn_ii.st Paier, securida Filius, lertia Spiritus san-
nerunt ilaque de Vienna AviluSjde Arelate yEonius^ clus ; sed Palri rion est alia substantia qtiam Filio ,
de Valentia . . . . , de Massilia ius, et plures ct Spiritui sancto non est alia quam Patri et Filio; et
alii, omnes catholicse professionis et laudabilis vitse ille Deus qui oltm locuttis est per proplie(as, novis<
ih Doinino. Qui oranes ad saltttationem regis cum B sime locutus est ih Filio, et adhuc loquitur quotidie
domno Slephano ad Sarbiniacuhi, ubi tunc eral, pro- in Spiritu sanclo. Et quanivis olim per proplretas,
fecti sunt. Erant quidam inibi de potentioribus Arianis mox per Filium, nunc per Spirittim, unus idemque
cum eo; qui si poluissent, prohibuissent noslrorum Deus loquitur ; sed sic dicitur ad distinctionem per-
accessum ad regem; sed Domino cooperanle, nibil sonanim, cuni revera sint cosctern_eel consubstan-
proTecerunt. liales. Hoc proGtemur et parati suiims ostendere.
Post saluialionem'faclam , domnus Avitus, cui, V.lcum videiel regem pacilice audientem, protela-
licet non esset senior nec dignitale, nec setate, tamen vil sermoiiem ei iJi.vitrU si vellct sagacitis vestra
plurimum deferebalur, dixit ad rcgem : Si excellen- cognoscere quam bene fundata sit nostrafides, quan-
lia veslra vellet procurare pacein Ecclcsiae, parati lum boni vobis ct populo vestro inde proveuirel:
sumus fidem nostrani lam clare denionslrare esse nam et ccelcstisgloria vobis non deesset, et pax ct
secundum Evangelium et Apostolos, quod nulli du- abundanlia in lurribus. vestris (Psal. cxxi, 7). Sed
bium eiit illam quaiti relinelis non csse secundura vestri cum sinlinimici Cluisti, super legnuni vestruin
Deum et Ecclesiam. Habelis hic de vesiris qui sunt ct super populuiii iram dcsuper accendunt; quod, ut
instructi in omnibiis scientiis: juheaiis ut nobiscum speramus, non esset, si velletis audire monila nostra,
colloquanlur el videant si possint respondere ralio- C et jubere ut veslri sacerdo.es de his nobiscumcollo-
hibus nbstris, ut parali sutnus respoiidere rationibus quanlur coram sublimitate vestra et populo vestro ;
eorutn. ulscialis quia DominusJesus est seierni Palris aeler-
Ad quae rex respondit: Si vestra iides esl vera , nus Filius, et utrique coaelerniis Spirilus sanctus,
quare episcopi vestri noii impediunl regem Franco- unusDeus benedictuisin ssecula,simulque anle omnia
rum,qui niihi bellum imlixit, el secum iniinicis lempora et absque ullo initio.
meis sociavit ut ine destruerenl'. Nam non est lides Cum bsec dixisset procidit ad pedes regis, et am-
ubi cst ap|;eteiili.i alieni et sitis sanguinis populo- pleciens eos flebatamare; procubuerunt et omne..
rum : ostemlat fidem per opera sua. episcopi cum eo : unde rex valde commolus es!, ct
Tunc huniiliier respondit doninus Avitus faciem incliuans se usque ad eos, erexitdoiniiuiii Avitum
habehs angelicaiii u. ct sermohera : Ignoramus, o cum coeteris, quibus amicabiliter dixit se respoiisum
rex, quo consilib el qua de causa rex Francorura daturum illis super petilionibus illorum.
facit quod diciiis; sed Scriptiira nbs docet quod Quod et craslina die factum est: nam rex perSa-
propter derelictionem Iegis Dei saepe subverlunlur gonam rediens ad urbem, misii ad domnos Steplia-
regiia, et suscitantur inimici oinni ex parte, iliis qui ' num et Avituin, ut venirent apud illum. Qui cum ve-
se iuiihicds adversus Deuin cohslitiiunt. Sed redite D nisseni, rex dixil ad illos : Hahelis quod postulalis,
cuni pbpulo veslrbad Iegem Dei, etipse dabit pacem nam sacerdotes mei parali sunl vobis ostendere quod
in flnibus vestris; nam si liabeiis pacera cum illo, nullus polesl esse coaelernusct consubstantialis Deo.

« ilanc vir cTariss. Lucas Daclierius ex schedis Hieronymi Vignerii congregat. Orat. I). J. edidil in
totn. V Spicilegii.
3S9 COLLATIOEPI5COPORUMADVEUSUSARIANOS. 590
Sed nolo ut id fiat coram oinni populo, ne lurba. ex- A , dic.a, proinittens se eliani responsurum ad ea quae
citentur; sed tanlum coram senatoribus meis etaliis proposuerat, non potuit respondere ad unam de ra-
quos eligam, sicut vos eligetis ex vestris quos volue- tionibus qust! fuerant a domno Avito propositse, ne-
ritis; sed non in magno numero, el id liel die cra- que ullam pro defensione suse panis allegarc; sed
stina in hoc loco. Quo dicto episcopi salutalo rcge tanium os suum in conviciis aperiebat, et dicebat
discesserunt, et reversi sunt ut omnia intimarent aliis catbolicosesse prsestigiatores,et colere niulfitudinem
episcopis. Erat autem vigilia solemuitatis S. Jusli. Et deorum, Quod solum cum diceret, videretque rex
licel optavissenlquod hoc fieret die soleninilatemse- confusionem suse seclae, surrexit de sua sede, dicens
quenli, nuluerunt lamen propter tantuin bunum am- quod in crastinuin responderet Bonifacius. Discesse-
plius procrastinare. Sed unanimiter decreverunt runt ergo omnes episcopi; et quia adhuc dies non
apud S. Justi sepulcrum pernoctare, ut illo interce- erat inclinata, iverunt simul cum caeleris catholicis
dente obtinerent a Dominopeliliones cordis sui. ad basilicamdomni Justi, confitentes Dominumquo-
Evenit autem ul ea nocte cum leclor secundum niam bonus, et laudanteseum, qui dederat illis talem
morem inciperet lectionem a Moyse, incidit in illa victoriam de inimicis suis.
verbaDomini:Sed egoindurabocorejus el mulliplicabo Sequenli vero die iterum ad regiam profecti cnm
signa el oslenlamea in lerra JEgypli, el iwn audiet vos B his qui in praecedenti aderant; cumque ingrederen-
(Ej;o-f.vii,5,4). Deinde cum post psalmos decantatos tur, invenerunt Arediuin, qui eis ^ersuadere volebat
recitaret ex prophetis, occurreiunt verha Dominiad ut regrederenlur; dicebat enim quod tales rixse exa«
Esaiam dicentis : Vade et dices populohuic : Audite sperabant animos mulliludinis, et quod non poterat
audienlesel nolile intetligere; cl videlevisionemet no- aliquid boniex eis provehire. Sed domnus Slephanus,
lile cognoscere.Excmcacor populi ejus, et aures ejus qui sciebat illuin favere Arianis ut gratiam regiscon-
aggrava, el oculos ejits claude, ne foite vi.ieal octdis sequeretur, licet fidem nostram proliteretur, respon-
suis,etauribus audiat, el iiitelligat suo corde, el con- dit ei quod non limendum erat ne rixse procederent
vertalur, cl sutiemeum (Isai. Vi, 9,10). Cumqucadhuc ex inquisiiione veritatis ei amore salutis fratrum
psalmi fuisseut decantati, et legerct ex.Evangelio, suorum, imo nihil esse ulilius ad jungendos animos
incidit in verba quibus Salvator exprobrat Judaeis iu sancta amiciiia, quam cognoscere apudquos esset
iiicredulilalem: Vcvlibi, Corrazaim; vmlibi, Betzaida! veril.as; quia ubicunque est, amabilis est, et profes-
quia si in Tyro el in Sidone virlutes factte essenl qum sores ejus reddit amabiles.
sunt faclmin vobis,jam dnduinin cilicioel cinerepceni- Addidit insuper omnes huc venisse secundum jus-
lentiain egissent(Matili. xi, 21). Denique cum lectio sionem regis, contra qtiod responsum non est ausus
lieret ex Apoaolo, pronunliata sunt verba illa : An C Aredius amplius resilire. Ingressi siint ergo; et cum
divilias bonilaiisejus el patientimel longanintitaliscon- ,rex eos viJissel, surrexit in occursum eorura, me-
teinnis? lgnoras quoniam suslinentiaDei ad paiiiiten- diusque inter doinnum Stephanum et domnum Avi-
tiam le adducil? Secundum autem duriliam luam ct lum, adhuc multa locutus est contra Fraucorum re-
impmnilenscor lliesaurizastibi iram in tempore irm gem, queni dicebat sollicilare fratrem stium conlra
(Rom.ii, i, 5). Quod cum ab omnibus episcopis ob- se. Sed cum responderent praTati cpiscopi, quod non
servalum fuisset, cognoverunt lectiones illas sic oc- csset melior via ineiindi pacem quam eoncordare in
currisse volente Domino, ut scireut iiiduratum esse (ide, ct operam suam, si gratam habcrel, poiliceren-
cor regis, Dcumqueillum in sua impoenilentiarelin- tur pro tam saiicto foedereconciliando, nihil amplius
quere, ad oslendcndum divitias justitiae suse; unde locuius esl, sed unusquisque locumquem praecedenti
valde liistes effecti, noctem iu lacrymis Iransegerunl. die lenuerat, occupavii.
Non destiterunt tamen veritalem nostra. religionis Cum ilaque sedissent, dooinus Avitus lam lucide
contra Arianos asserere. probavit quod catholici non plures deos adbrabant,
Igilur lempore quo rex jusserat, conveniunlomncs ut sapientiam ejus lam catholici quam adversarii cum
episcopi, et simul ad regiam vadunt cum inullis sa- stupore mirarcntur. Id aulem ;fecit ut responderet
cerdolibus et d aconibus et quibusdam de catholicis, •D conviciis qtiae Bonifacius in iioslram fidem jeceral.
inier quos erant Placidus et Lucanus, qui eranl de Postquam ergo conticuii, ut ibctim daret responsio-
praecipuismililiaeregis. Venerunt etiam Arlani cum nibus Bohifacii, niliil aliud potuit ilie dicere, quam
suis. Cum ergo sedissentcoram rege, doinnus Avitus quod praicedenli diefecerat, et conviciis addens con-
pro catliolicis, Bonifaciuspro Ariani., sermonemh.i- vicia, tarito impetu clamabat, ut prse raucilate nen
buerunl. Scd puslquam domnus Avitus proposuit fi- posset amplius loqui et quasi suffocaretur.
dem nostram ctim teslimoniis sacrse Scriplurae, ut Quod cum rex vidisset, et satis diu exspectasset,
eral alter Tullius, etDominus inspirabal graliam om- laudem surrexit vultu indignationem praetendens
iiibiis-quaedicebal, tanta consternatio cecidit super coiilra Bonifaciuni. TUIICdoranus Aviius dixit ad
Ariauos, ut qui salis amicabililer audientiam prae- regem : Si sublimilasvestra vellet jubere ul hi respon-
bueral Bonifacius,nibil omnino respondere po.set ad derent propositionibus nostris, ut posset judicare
iationes domni Avili, sed lantum quaestionesdiffici- qiirenani fides esset retinerida. Sed iiihil ^ex respon-
les proponerel, quihus videbatur veile regem faligare. dit, neque c_eleriAriani qui eiant cutii ilbi; adeo
Scd ctim ab Avito urgerctur ut responderet ad ante- stupefacti eranl de doclrina ct .apientia douini Aviti.
591 AD SIRMONDIANAM AVITI EDITIONEMAUCTAIUUM S92
tjui cum videret eorum silentium, snbjunxit : Si, H.pturam, quae sil fi.riior omiiibus nraestigiis, et ha.c
veslri non possuut respondere rationibusnosiris,quid semper repetentes, ctboantes polius quam vociferan-
obstat cur non omnes simul conveniamus in eadem tes, rcx.qui jam surrexerat, accipiens per manus
fide? Tunc murmuranlibus illis, de sua fide securus domnum Stephanum et.domnum Avitum, duxit eos
in Dominoaddidit: Si rationes nostrse uon possunt usque ad cubiculum suum; el cum intraret amplexus
illos convincere, non dubitoquin Deusfidem noslram est eos, dice.nsut orarent pro eo. Cognoverunt qui-
miraculo confirmet: jubeat sublimilas vestra ul tam dem illi perplexitatem et angustias cordis ejus, sed
illi quam nos eamus ad sepulcrum hominis Dei Justi, quia Pater eum non traxerat (Joan. vi, H), non
et interrogemus illum de nostra flde; similiter ct Bo- potuil venire ad Filium, ul veritas implerelur: IVou
nifacius de sua: el Dnminus pronunliabit per os servi est volentis, nequefestinantis, sed miserentisDei (Rom.
sui in quibus complaceal. Rex attonitus annuere vi- lx, 16).' Et ex ea die plurimi Ariani ad poenitentiam
debatur; sed inclamare coeperunl Ariani, et dicere venerunt, et post aliquol dies baptizati fuerunt, et
se pro fide sua manifestanda facere nolle ut fecerat magnificavitDominusfidem noslram per intercessio-
Saul, et idco maledictus fueral; aut recurrere ad in- nem domni Jusii in conspectu omnium.
cantationes etillicila; sufflceresibi se habere Scri-

SYMMACHI PAPJE AD AVITUM VIENNENSEM EPISGOPUM

EPISTOLA.
(Hanc epislolamedemuscumel Symmachipapm opera.)

SERMO BEATI AVITl,

FERIA TERTIA IN ROGATIONIBUS.
(Ex mss. majoris Carlhusisc.)

Legiraus in historiu Regtim quemdam celebrem B tempore poenilentiam debet, non rennat triduum
prophelarum, exiguo superni pastus alimenlo, multis Quod etiam pleno ordine atque digestoprophetia qua
diebus iler longissimum sine ullo adminiculo cibi lecta esl, si gradibus suis replicetur, insinuat, sic a
terrestris egisse; adeo divint beneficii virtus in cor- principio sermonis exorsa : Vos, inquit, cognovi ex
pore humano sequeslrata infirmilate prtevaluit. Com- omnibuscognationibusterrm (Amosm, 2). Hic staiim
paralio autem modo hsec in sermone non causa est. se Judscorum populus, in quamdam rapinam non
Sic ergo eliam nobis annuum quoddam iler actionum, amore, sed ambitione prsecipitat, ut ad divinse fami-
casnum, timorum diversital, curreniibus, quidam qui liaritalis notiiiam prse omnibus videatur ascitus.
nos inler isla confortet Rogationum veluti coslo por- Sed desistat hinc opportunitas obstrependi, quia po-
rectus sumitur panis : cujus foriiludo aique salubritas tius sub judicio rationis b de proprietate sermonum
non solum inopiam prseteritse sterililaiis suppleal, causarum certa metienda sunt.-Vos cognovi,non dixit
verum etiam periculum famis ab spiritu nostro non Inter omnes, sed Ex omnibuscognationibusterrm. Qui
in pane solo, sed in verbo Dei vivente secludat. Quod sunt autem qui acquiruntur ex omnibus cognationibus
si quisquam Rogationes nostro sseculo inslitutas mi- terrse, nisi qui ab universitate genlium in unum redacti
retur, quas lanlis anle temporibus Ecclesiarum rtiul- fiunt ex diversis mundi partibus unus populus, et de
tiludo nescivit, conslat hunc posse el muneribus G muliis memhrissub Cbrislocapite unum corpus? Cui
redemptionis, quae mundi sevojam pene consumpto postmodum vocationi agnoscendseatque prsedicanda.
in sa.culorum fine adfuit, derogare. Videril a quis beatissimus Petrus per menlis sluporem defixus vidit
certe quid sential, qualitatem medicaminis rideat linteum quoddam coelodescendere, quod quatuor an-
furibundus, nesciat desperatus, cselerum freqnenler gulis sinu lurgente submissum, omne genus anlman-
expertus. Sed quis est isle sic ad integrum.sanus, ut tium cum volatilibus atque reptilibus continebat,
medicinaenon egeat, ul nulli segrotaiitis animsemorbo coinmoniiusquc ut necessarise relectioni qnod vellet
succumbat, ut non autcupiditate ardeat, aut avaritia ipse maclaret; appetilura quidem talem, cum talis
palleat, aut invidia liveal, aul superbia tumeat, aut ciborum rnodus praecipiebatur, per observantiam le-
iracundia caleat, aut obloquio prurial? Si quis ergo galem exhorruit; sed mox ad eum sermo diviuus,
ex bis alicujus tsedii sibi conscius est oui cuncto Qum Deus, inquit, mundavit, tu immunda ne dixerit

a Forte is. quam ex vocum proprielate ea melienda sint. Nam

b Hic locus manifesle depravalus, lametsi sensus si litteram sequamur, li.ec quidem de liliis IsraeJ;
sit obvius. Dicit Avitus falli Judseos, qui verba Amos si judicium rationis, de Cliristianis vere et proprie
de se intcrprctarentiir, cmn e. judicio raiionis poiius dicuutur.
393 SERMO B. AVITI IN FERIA TERTIA IN ROGATIONIBUS. 59-
(Act. x, 15). Alque ille, ln verilale, inquil, comperi,_A vagantem non despexit inquirere. Operse prelium
quia non est personarumacce.ptioapud Deum; sed in autcin est diligeniius intueri, quod illas nonaginta
onini populo el gente qui limet Deum et volunlalem novcm quas iste pastor in monlibus reliquit, mamfe-
eju>facit, acceptusest itli (Ibid., 34). Tunc ergo qui sialus in carne, non deseruii permanens in nativi-
cog iili sunt ex omnibus cognationibus tcrrse vides, tate. Angelorum euim in ccelesti aliitudine glorian-
nempe prophetis atque aposiolis, qua unilate conve- tiiim , qui utique jam errare non possunt, evidenter
niat. lioc est profecto, qund etiam nttnc lectio ait: gerunt figuram. Leo enim de quo supra diximus, post
Nunquid ambulabunl duo pariter, nisi conveneriteis illam proprii casus ruinam qua consortium Divinitatis
(Amos lii, 3)? Convenil auiem duobus, Christo et affectans, etiam homine miserior factus est, duin
Moysi,quia de isio ille scripsit. Convenil legi etgra- dedignatur esse inferior Creatore, omnis arehangelica.
liii-, quia illa districtius imposuit, ut preiiosius potestatis dignitate nudalusest. Sed huic tamen quan-
ista laxaret. Convenit veritati et prophetise, quia isla lulamcunquepoteslalem cocleslium ministrorum, ne
peperit quod illa concepit.Apud Judacosista duo non solus perirei, casui suse dejectionis innexuit. Et bis
pariter ambulant, ideo non concordant. Inter ipsa hoc lamen de illo eminentis creaturse vigore nunc
enim duo Tesiamenta quasdam minulias ponunt. Ad superest, uldamnationem futuramjam palientes dum
untim verum Deum nisi uno itinere non itur. Certe .B prsesciunt,cumvivendimeritum perdiderunl.el ipsum
si propler quascunque alias causas potest diverso, saltem moriendi remedium habere non possint. Ah
aJverso non potest. Apud nos vero isla duo pariler illo itaque, ut dixi, casu quisque in amore conditons
jungunlur atque conveniunt. Est tamen in hoc pro- sui et angelicacbealiludinis bonore permansit, ulte-
pheta. verbo etiaui quod pcrsonaliter accipi queat, si rius seduci non potuit, ac proinde nec pericliiari; et
dualitas ipsa quam conveniie necesse esi, sit primura factum est in principio de angelis quod de homiiiituis
in hoiniue uno, sit deinde in genere humano.Spiritus in flne faciendum est, ut evoliilus scilicel salutis et
enim noster et corpus nobtium ex disparis substan- perdiiionis cursus exacto impleioqtie numero termi-
liae qualiiale compacla sunt. Quse duo viam hujus netur. Istas ergo supema: celsitudinis oves reliquii
saeculicurrere nullalenus qucunt, nisi inter secusto- pastorbonus, el venii ad illam unam ovem pcrditam,
dila divinaeordinationis lege consenserinl. Si enim iu cujus signationejacebat genus humanum, et.illam
non subjaceat spiritus carnis, sed ad refrenaudam quaeab ist» leone corrosa per se ascendere ad illas
concupiscentiamcedat polius mcnti caro, ducit duos nonaginta novem non poterat, suis bumeris vexit,
pariler concordia rationis per viam legis ad patriam quia iu suocorpore sublevavii: et quando cum ho-
a_lernilatis. Si autem dum per liujus sscculi iter cur- mine carnis assuraplae ad superna coelorum rediit,
rilur, spiritu retardanle, animam caro praevenerit,et' C eamdem ulique quae de paradiso erraverat, angelis
facultatem visc, perraissa sibi peccati libertale, prse- relulit. Quocirca jam patet qui sit pastor qui libcrat
cluseril, deseril ipsa currendi sequalitas,qnsc homini duo crura et parlem auriculae, et qui sil leo qui reli-
a Creatore prsecipitur,et incipil impedita lege mentis quum devorat: hoc est, iste Chrislus, ille diabolus.
perire, et superexaltare lege eorporis, nec jam duo Omissa vero utcuuque consideratione carnali, videa-
pariter pergunl, ibi unum jacet ct aliud premit. Et mus quic sit minima pars corpoiis quaedevoranti le-
hstc, quod magis doleudum est, non lam ignaris sub- gitur remansisse. Neque enim pulo quod ille pastor
repunt, quam dominantur allisis. Docet hoc sermo bonus rcm tara dilaceratamet peue consumptam lanto
qui sequitur : Leo, inquit, irrugiit, quis non timebil? studio vellet eruere, nisi particulseipsi adhuc aliquid
Dominusloculusest, quis non prophetabil(Ibid.)l Pec- palpilanlis vitse iuessc cognosceret. Ovis ista, sicut
catum longe apparet, quare non fugimus1 Scriptura jam prolocuti sumus, quicunque peccator est ulique,
prope clamat, quare non credimus? Quis e>tleo ru- si de caulis se prolegenlibus evagalus suopte vilio
giens, nisi de quo apostolus dicit, quia adversarius incursurus bestiani, cum a pastore declinavit. Dum
vesterdiabolustanquam leo rugiens circuil qumrensde- enim ambulat per deserta, hocesi, dum cogitat ina.
voraie vos (I Petr. i, 8)? Facil furoris incontinenlia, nia perituraque, occurrit illi diabolus,et cogitationem
ne lacens discubitet qui rugitum longe praemittit: D ejns morsu pcsliferaepersuasionis invadil. Qui ciim
sed audit rugilum, et non cavet qui praecepti con- jam concupiscenliamcaptivi hominisin potestate ba-
scienliam secum fert ad cxordia peccali, confeslim- bere coepit, priorem quodammodoejus parlem vorax
que rabido invadiiur nior.u, nisi prsemissoterretur laniator absorbuit. F.t tameu si concupiscentiam et
auditu; quod revera nec absurde conjicimus, nam deflnitionein peccali non sequatur effectus, liberan-
slatim in consequen.ibus qualiias ipsius morsus tur quasi duo crura, hoc est, pars posterior qusu
oslendilur : Quomodo,inquil, si eruat pastor de ore adhuc comesa non fuerat. Nam elsi quosdam priores
leonis duo crura ovis, aut exlremampartem auricutm susecogitationispedes -per concupiscenliam in fauce
(Amos lii, 12). Pastor nobis procul dubio ille est leonis amisit, el residuos quos ad effectumnon de-
bonus qui, relictis nonaginta novem ovibus, unam duxit operis gressus a misericordia pasloris eripuit.
* Hic respexisse videtur Avitus ad illum canonem
gratiam fuisse iiberalum. Ita in vetusta canonumver.
Concilii Neocsesariensis: Si quis coneupila muliere, sione quaeAviti sevo Latiuarum Ecclesiarum sn usit
eliam coicubitus ejus daiderium liabeal, non autein iuit.
tubsequalureffectus, munifesian est eum per divinam
PATRQW UX^ 13
 595 AD SIRMOND.AVITl ED. AUCTAR.-SERM. B. AVITIIN FER. TERT. IN ROGAT. 59G
. » Animadvertendumpsf lamen qupd iliius se miscuil A cursum istum ad aliuni pertinere.Nam et hic viventei
corporis'pqrtionera b exlrerai auriculae quse yidctui quasi occurrimus Deo, si praeceptumquod porrigilui
superesse liberaverit. Postquam eniua dixerat, quo- amplectamur; et quia paratus est ille ad ignoscen-
modo si erual paslor duo crura, addidit el extremani dum, occurrat ei correciio ad poeuitendum. Sed ei
parlem aurtculw. Aurjs ergo nostra e_.t obedieniia quicunque propter amorem selernaevitse non soluiii
liostra : nani cum precamur et resipisciinus,prima<n ab illicilis abstinet, veium eiiam a licitis se coercei,
jstius aiiris partein leo devoraf, iiovissimam pasioi sponle occnrrisse judjcandus est. Naniul exemplj gra
<?solvat. Prima pars auriculse esl Non concitpiscqs. lia untiniquodcunquedicamus, adtilterio generalitei
cui
Ista jam deglutita est, quia cogilatio coucupivit. inlerdicio, simplex' cpnjugium Ipgp permitlitur;
nilpr sine comparalioueprseferlur:
Sequens pars esl, Post concupiicentias luas non lanien virginita'fis
si uialum undoqui dat nuptumvirginemsuqmbenefacil, el qui noi,
eai. Itaque quod concepimus cogilatione,
non obedlntise vulne- dgt meliusfacit (1 Cor.m, 58). JIoc ergo de omni de-
opere impleamus, priore parte
est ab ore leonis eruitur. bemusobservationesentire: quj male facit, fugit; qui
rata, et illa quse extrema Jam vero pqsl
bene, exspeclat; quj melius, occurril).
Quomodo? Utiqueper pceniteutiam et correctionem. mullasetpiissimasadmouiiioiies quieprofeclui noaro
d Quae muitipliciter lectio ipsa per tolum a Domino
B eliam secundum litieram conslam, convenienter Ro-
revolvente, quseet qualia passi necdumresipiscamus: galiones nostras in ipsius lectionis flne describit,
Misi tn vos indigentiani panum, stuporemdenlium; dicens :'In omr.ibmplalei» el viis sil planclus (Aniot
percussiyentp.urenle (Amos iv, 6). lndigentia panis y, 16). Viauisiseel platea1.aclus noslros significant,
est, ul sciarnus quqd cum a Dpmino reccd.inir, non per quos humanam conversationem mortalitate de-
est unde vivatur. Slupor autem dentium unde con- currimiis. Viae ininora delicla, piateae vero laliora
trahitur? pulo ponvenire illud quod Salqinon quo- peccata suni, quae ad illani ampiam et spatiosam
dam loco ait, dum coinparationera poneret dicens: inillunt quie ducit ad perdiiiouem; et multi suut qui
Sicut uva acerbadentiius noxia est. Lva aulem acerba inveniuiit eara. Per aiigustam vero seinitam.ilur ad
est prsemalure occupata promissio el conienia cum illum de quo praedixil propheta, quod vocemejus in
differtur temporis plenitudq. Nam ut dulcedinem et platea nenio audivit, cujus utique verbum in peccati
suavitalem quae nobis in icteinitaie promittilur, in libertate i\o i sonuit. Ergo in ista platea quia cst no-
hoc muiido habere velimus, immalurum salis atque Sler actus, sit npster et planclus : quein tamen plan-
acerbuin esl. Hujus uyae adhuc asperse viridisque Ctum non coniusum el UiriiuUuariuinesse debere
non vintim, sed virus inlra paradisum Adam in sui testatur sermo subjectus , Vocnfcif,inquiens, agrico-
noslriquepeiniciem dcguslayit; et quia parentesco- ) Iqm ad tuctum, et ad ptanclumeqs qui sciuntplangere
mederant uvam acerbam, dentes tiliorum obsiupue- (Ibid.). Ceniis nemiiequod islud plangerenon onines
runt. Sed prsevidensEzechiel originaledebitumClui- sciant, sed illi tantum vocandi sunt qui nqyerunt.
sto sqlvente vacandum, sic ait : Vi.o ego, dicil Do- Agricola esi, qui isto paenitemiaeluctu et compun-
minus, si eril ultrq proverbium illud in Jerutalem : ctionis affectu ferrain, id est substantiam suam spiiiis
Patres comederuntuvam acerbam; obstupescentdentes purgal, praeceptisedonial, lacrymis rigat, humilitale
Jam libi non nocet quid- feeundai, seniine ditat, fruge multiplicat. Enimvero
fiiiorum (Ezech. xvm, 5).
quid esset Adam quod concupivii superbe,quod prse- secundum siatuni calamilatis humanae, nullus est
sumpsit illicite, quod desideravit incaute; tu libi de qui plangere nespiat, quippe esl ila generatip, ut
tuo esu stuporem denlium melue, lu tactum appetitus Ctiam ille qui non npverit aliud, istud noscat, ut ipsa
ab iiiulili ayiditate restringe. Desideras uyam acer- quoque inlrans hunc imindum novii aetasinfanlium
baui, sed sustine maturitalem promissionis. Non tuo primani voceni flelu erumpens, quasi quodam vati-
sseculo delectatio isla debelur. Si dulcem quteris, cinio calamitalum carcal. omni sensu, pl.inclumquem
pxspepta-coslestem; si humanam appelis, patieris adhuc non babet in scientia, jam tamen afferat in
immiteni. Quse est autem mundi gioria, nisi ipse naluia, ei sine ullo doctrin_eadminiculo ipsa inclioa-
queni infia dicit, venjus urens? cujus etiarn si leni- 1lio dbscriminumpariat magisteria lacrymarun.. Quse
las dekctal homines, terror lameii perculit amatores : cum ita sint, quaramus secundum spirilum qusedi-
Et quiq itec sic redistis qd me, dicit Doniinus, nunc staniia sit iuter eos qui sciunt ei illos qui nesciunt
• (prmparare in occursumDei tui Israel (Anioslv, 10). flere. Nam proul siint genera et ordines hominuni,
Dicit quidem Paulus apqstolus (/ Thess. IV,18) ubi istam scientiam flentli habere singuli debent. Alia
Redemptoris describit advenlqm, qualiter rapiemur regi, aliai subjectn, alia peccatori, alia jusio causa
ad nubes obviam Christo in aera ; hic tamen puto oc- lacrymarum. QuemdamParthicum regem f ssecularis
* Locus corruptus. nostro prseferat feriam 3 Rogaliouum.
¥ Forle exlreinm. { Id de Xerxe Persarum rege refert Herodotuslib.
* For(.e seruoi.
•t Locus corruptus. Vii, sed paulo ^li^er : El cum inlueretur Xerxes, in-
omnemHellesponiumnavibus obdttctum, omnia
* Hic ansulis iuclusa retulit Florus magisier Ec- quit, liltora dlqueAbydenorumpluna hominibusreferla, ibi
clesi-e Lugdunensis diaconusin Expositione in Epi- se bealutn esse jactavit, el posl hmc tacrymasfudit.
«tolas S. Pauii, quam ex scripts decem sauctoium Quod animadverlensArtabanus ejus patruus...... his
Patrum concinnavit, sed ea citat lanquam ex sermone verbis interrogavit: Quam diversa, rex, inler sc nttnc
die i/rimo Rogationum, cum titulus in manuseripto faciset dudum dixisti, qui te beatum dixerai nunc la-
397 JOANNES DIAGQNUS.PROLEGOMENON. 598
jjistona relert, inspecta a post victoriam de eminen-. _.nendi. De quarto omnes nos per Lazarnm recurren-
liore loco numerosissimasui exercitus muliitudine, tes, ut resuscitemur, non-solummisercndi dulr.edo,
lacryiuasse; qui nrox a satrapis, qusein tali bealilu- sed eiiam flendi opus est amariludo. Post haec quia
dine causa flemli esset inlerrogalus; isiam, inquit, tali magisterioet ain nos docuit plangere, disceriia-
muliituilincin lugeo, quse quamlibet vicliix, intra mus scicntiain imperitiamque lacrymarum. Ecce
non muliosannos omnisomnino i.atur.e lege finienda hodie ad ecclesiam conve liunl multi, si quicunqite
est. Si ad ssecularem sapieniiam b ecce la- semctipsum iu «raiione prosternens ccepil quauio-
crymas dignasrege mundaiio,quam libet eiiam Chri- libet flelii aliquid qnod ad saeculum pertineat orare,
sliano principi conveniret post triumphos de morte aut conveisation s mundannefeliciiatem, aul, iniinl-
magisquam de culmine cogilanlem non lumere, sed coriim mortein, aut diviliarum amplificationeui,aut
plangere : quid si causa pr_osenie istum c religiosi vitae liujiis longiludinem, aut honorem saicularium
principis fieturatestem sciamus, cum Davidille vir- digiiitalum: nunquid nou liujusceinoli lacrymaedo-
ttile niagnus, polestate prae.litu-, pictate praecelsus, ceni hominem nescire quid plaugat, quas inulilus
inleraurea serta gemmataque diadeinala, cccleslis satis inipcrilasque procul dubio perdidit, quoties
magis regni coronam instantissimo aeslu fervenlis sicprofudit? Quod non tam miserum, qiiam si ea
desiileriisuspiraret, Quandoveniam, diceus, et ap- B flendo ille sibi petat tribui, quse multi Deuni ne-
parebo ante faciem Dei mei (Psal. xu, 5)? Nunquid scientes sine ullis precibus peccando videntur adi-
non lacrymas suas habuit panes die ac nocle, dum pisci. Econlra vides alium ingemiscentemetclaman-
dicebantilli per singulosdies: UbiestDeusluus? quod tem : Domine, propiiius esto miiii peccatori, plan-
ei certe dicebat, non negare compellens persecutor gere viiam malam, quaerere bonam, iisdem lacrymis
exlernus, sed videre concupiscensanimus sims. Lo- quibus irrigat stratum, lavare delictum, oslendere
quehatur euim sibi spiritus coelestibusintentus, Ubi Deoin gemilibusimbecillitaieinearnis, ardorem men-
est Deus tuus? Quando veniam et apparebo ante fa- lis, borrorem mortis, aniorem resurrectionis. Hic
ciem ejus? Si decuerunl igitur regem saucium lacry- plngemli peritus, bic doetissimus flendi est. Non
maelales, quid nunc de ipso sanciorum Sanctodica- cadit in lerram lacryma talis, quia commendata est
mus, qui quatriduano funeri antequam resuscitandi Deo, cuidicitur : Posuisti tacrymasmeasin conspectu
virtulem ostenderet, flendi impendil infirmilatem? tuo (Psal. LV,7). Postremo quoniam si Rogationes
In summo itaque gradu conveniunt tales lacrymae nostrse rite solvuntur, sine planctu nequeunt expe-
Redemptori. Multum namque illic ipse deflevil. Ibi diri, scientiam plangendi quara potero brevissime
Adsepeccatum; ibi peccati sti|iendium, mortem; ibi discernam. Maxima peritia est hic inipendi (leium,
Lazarunt, hoc est genus humanurn; ibi defunctum 2 ut sanari possit quemsupra diximusdentium itupor,
lapide oblectuoi, id esl duriiiam qnalitatis; ibi la- quam illic servari ubi nunquamfiniendusest dentium
crymososconsolatores, id est incredulitatem resur- slridor. Nam illis dicitur : Vaequi nunc rident, quia
rectionis; ibi quariam diem venisse dcfunclo: quae lugebunt ilebunlque; istis autem : Beati, qui nunc
quatuor accidunt peccatoribus in ammarum funere fletis, quia ridebilis et gaudebitis, et gaudium ve-
conclamatis: prima cogitandi malum, definiendise- strum nemo loliet a vobis.
cunda, perpeirandi lerlia, quarta in criminc perma-
crymasfundis! Et ille, reputaniemme, inquit, q%am quid simile.
c Reli:-,iosuinprincipem hic vocal, quem paulo
brevissit oinnishwnana vita, subiil horum miseratio;
quorum cumlol shtt, nemoad ceitiesimumannum su- rnite regem munilanum appellaverai, quod sane mi-
pererit. runi videri nou debet, cum Gallienus imperator
a Imo nondum pugnaveratXerxes, nee irajecerat mi yi),o$ei>Tspo;,religiosissimus Ueique
.o-((_)«,-o?
in Kuropam. amauiissimusinagno Du>nysioAlexandrinosil diclus
b Deesthic aliquod verbum, forte respiciamusaut apml Eu.ebium lib. vu Hist. eccles., cap. 25.

ANNODOMINlCCCCXCVl.

JOANNES DIACONUS
(Ex Bibl. Galland.)

PROLEGOMENON*
1. Joannis S. R. E. diaconiepistolamad Senariumj)
virum illuslren\ evuigavit Mqb\\lonius(a). i Itluslris
est, inquit cl. edilor (b), epislolmscriptor Jaannes
diaconus- sed quis sit ille Senarius ad quem scribit,
(a) Mabill.Mus.Ital. toin. I.. p_n. 2, pagg. 69-76,
ignoramus. Hanc epislolameruimusex vetustocodice
Christiiimreginm,qui olim fuit monasteiiinoslri Fer-
rariensis. In ea qumdamoccurrunt observationedigna
de ministro confirmalionis;de septem altaribus, sab-
(b) id. ibid. pagg. 76 seq.
399 JOANNISDIACONI 400
t/ato sanclo in Ecclesia Romana erigi ac consecrari V Hunericus Arianus Africmrex. Hmc ceeplaanno Chri-
tolilis; deque immislione laclis cl mellis in calicem sli 485, flcrt-isdeinde efferbuit.Tunc in exsiliumactis
eodemdie: cujus utriusque poslremi rilus nultain in- episcopiscalliolicis,ex necessitatepresbyteris chrisma
veninws mentionemeliam in Ordine Romano. Nisi si conferrepermissutnfttit.
lienedicliolactiset mellis, qum post benediclwnemagni .17/. Fieri eliam polesl ul ante eadem lempora
in die sanclo Paschm prmscribitur, huc referenda est. (loruerit Joimnesilie diaconus. RepetereItic licealqum
Quod attinet ad Joannem, vir fuit pro sua mtale do- habenlur in Carlhaginietnicpncil o anni 597 (e) : i Ul
ctissimus alque accuratojudi.cio prmdilus, ut probanl < in sacramentis corporis el sanguinis Dontini niliii
libri qualuorab eo conditide Vitasancti Gregoriipapm < amplius offeratur quam qnod ipse Dominus tradidil,
I, qui recentioribus scriploribus vilas sunctorum ex < hoc est panis et vinum aqua mixtum. Primidm vero,
propriis eorum scriptis contexendiexemplumprmbue- t seu mel et lac, quod die solemnissimoin infantum
runt. > Haclenus vir dociissimustttm de epistotmpre- < mysterio (nempe baplismo) solel offerri, quamvisin
lio, tum de ejus auctore. In Mabilloniisententiam, ad < allari offeralur, suam tamen habent propriam bene-
hujus epislolm scriplorem quod altinel, concessil vir t diclionem, ut a sacramenlo corporis el sangtiiitis
erudilissimusEdmundus Marlenius (a). Neque aliter « dislinguanlur. > CumJoannes diaconus non impro-
Fabricius (b) aliique. B barit commixlionemlactis et mellis cum sanguine Do-
II. At vcro multo antiquiorem exstilisse auclorem mini, a PalribusCartltaginiensibusimprobatam,suspi-
quo de agimus, pervidil nostro quidemjudicio doclis- cio suboritur illum eodemsmculoChristi IV floruisse. >
simus Muratoriits: cujus proinde vcrbahic describere Haclenus V. C.
haud oliosumexislimamus.Sic igilur ille in prmclara IV. Porro ex duabus allalis viri docli conjecluris
de rebus liturgicis dissertalione, qttam ad Liturgiam de lemporequo vixtl epislolmauclor, priorem quidem
Romanam veleremprmmhsam cxhibel (c) : «Assenliri admittimus, poslerior vcro nobis minus probalur. llla
non pussum,' inquil, doctissimis viris Mabillonio el enitn scnlenlia qua nosler Joannes sub fiitein smculiv
Martene, dum epistolamad Senarium tribuunt Joaniti exstitisse perhibelur, ex co potissimumaslruitur, quod
illi diacono, qui smcuto Chrisli lx ex Vila Gregorii epistolaSettario viro illuslri comperiturinscripla. Sci-
Magni aliisque libris non mediocremnominiscdebri- tii.et Senaiinm illum qttem prorsusiijnoravil Mabillo-
talem sibi conqnisivit.Num in Romana Ecclesia unus nius, ut ipsemel profitelur, prmteriitqne Muratorius,
fuil Joannes diaconus? lnlellr.xissenl ii, longe nimis desinente demuin smculo v admodum clamisse com-
velustiorumfuisse altero illo auclorem epistolmhujus, pertum liabemus. Neque enim ullus dubilandi locus
si qum idem scribit de conftrmalione per presbyteros jure suppetit quin Senarius ille vir illuslris ad quein
cotlala, ullenlius animqdvertissent.En ejus verba (d): C epistolam suam scripsit Joannes S. R. E. diaconus,
<.Sed nec itlud tangal animum, qttod sibi aliquando idem sit cum Senario, et viro quidem illuslri, cui lum
< qumdam vis necessitalis assumit (quod NUNCper AvitiViennensis(f), lum Ennodii Ticinensis(g) varim
i Africamfieri dicilur) ut prcsbyleri sanclum chrisma noscunlur epislolm inscriplm. Palricius namque hic
t conftcianl: quod merilo moveret,si istam pontifica- fuil, el comiliva patrimonii a Theodericorege auctus
t lis auctoritas liceutiamnon dedisset. > SmculoChri- anno 511, ut docel Cassiodorius (li), de quo etiam
tti lx excisa omninoeral in Africa Chrisliana religo, idem senator alibi plura (i). Prmclaras illuslris hujtis
tircumquaqueibi diffuso imperioel superstilioneAra- viri laudes exhibetepitaphiuma Petro Pilhmoin libro
bicm gentis. Qumigitur hic legis, Joannem hunc dia- iv Poematiorum relalum , quod recttat et Sirmon-
conumreferendumtmonenlad finemsoecuti\, quo Igm- dus (j).
pore in cutholicos barbaricam perseculionemexcitavit
(a) Marlen. de Antiq. Eccl. ritib. lib. i, cap. 1, arl. ' ([) Avit. epist. 56, supra col. 232.
15, § 16, tom. 1, pag. 156 edit. Anluerp. 1756.' (g) Ennod. lib. i, epist. 23; lib. m, epist. 11; el
(b) Fahric. Bibl. Lat. med. tom. IV, pag. 197 edit. lib. v, epist. 15.
Hamb. (Ii) Cassiod.lib. iv Variar., epist. 5.
(c) Murat. de Reb. lilurg. dissert. cap. 3, pag. 52. (i) Id. ibid. epist. 4 et 7.
(d) Joan. diac. epist. § 8, inlra col, 404. (j) Sirmond. ad Avil. epist. 36, supra col. 252,
(«) Conc. Carlhag. m, can. 24. not. d.

JOANNIS BIACONI

EPISTOLA
AD SENARIUM VIRDM 1LLUSTREM.
De variis ritibus ad baplismum pertinentibus, et aliis observatione dignis.

I. Dominomerito illuslri, semperque magnificoD Sublimitalis vestraepaginam filionostro specJahili

filio Senarin, Joannes diaconus. viro Renalo deferonte suscepimus, in qua ct auii<_u_.
.101 EPISTOLA AD SENARIUM. 402
gratisenobisjucundam fecislis memoriam, etquantus A _. juslus appareat, ad postremum filius fiat ex servo :
peclori vestro divinicultus ardor insideat, catholica ut qui in primo parente perditus fuerat, secundi re<
solliciludinenon celastis. Nam, ut vestrte loquuntur paratus beneficio, haerediiatispaternaepossessor exi-
litierse, quaedamvohis scribi, quaedamdirigi trans- slat. Exsulflatus igitur exorcizatur, ut, fugato dia-
cripta voluislis.Sed in transcribendo curam nostram bolo, Christo Deo nosiro parelur introitus ; et a po-
ulcuiique notariorum laboradjuvit; in his vero qure teslale erulus tenebrarum, transferalur in regnum
scribenda sunl, mulium fateor laboris indiciiis, etsu- gloriae caritatis Dei: ut qui dudum vas fuerat Sala-
peraddere hoc mensuram meam adducta fronte re- nae, fiat nuncdomicilium Salvatoris. Exsufflalur ita-
spondeo. Primum.quod ea, sicut opus esl, disserere, qu_3,quia lali dignus est ignominiadesertor anliqniis.
non ila, ut credit amici seslimaiio, meum valetinge- Exorcizalur aiitem, id est conjuratur, ut exeat et re<
nium. Fallitur enim amantium ssepe judicium, cum cedat, illius agnoscens adventum, cu.us erectimin
plus dileclioni tribuilquam raeritis dileclus ostendit. paradisi felicitaleimaginem prava suasione dejece-
Accedit deinde quod infirmus corpnre, ut alia la- ral. Accipiel jam calechumenus benediclum sal, in
ceam, ecclesiastico jugiter astringor officio. Poslre- quo signalur, quia sicul omnis caro sale condita ser-
mo otiosum (empusres postulat, ut majorum volu- vatur, ita sale sapientiaeet praedieationisverbi Dei
mina recensenlibus quid de unaquaque re dici de- B I mens fluclibussseculimadida el fluxa conditur, ut ad
beat, illorum luta juvamine procedat oratio. Quid soliditatem stahiliialisatquepermansionis digestope-
igitur in baec possumus, nisi forle quod me posse nitus corriiplionis humore divini salis suavitate per-
vola desideriaque veslra prsesliterint ? Idcirco quse- veniat. Hoc ergo agit frequens iinpositio manus, et
sila breviter conabor attingere, ne si omnino ta- reverentia Trinilalis, et invocala. super caput ejus
ceara, infructuosi silenlii poenas excipiam. Confido lertio bcnediclio Conditoris.
enim oralionibus luis me posse juvari, qui ut haic IV. Debinc quodam profectu alque provectu, ille
auderem tara ardua compulisli. Unde quseso ut ni- qui dudum exsufflatus diabolicis laqueis pompisque
hil in me eloquentiae,niuil summse doclrinte deside- renuntiaverat, sytnboli ab apostolis tradiii jam me-
res-; quia nec illi plene studui, et doceri adhuc malo,- relur verba suscipere : ut qui paulo ante solum ca-
quam doctoris nomenaudire. Igitur si in hac inqui- tecliumenus dicebalur, nunc etiam vocelur compe-
sitione, mea, qualiscunqueest, placet aut exspecta- tens vel electus. Conceptus cnim est in utero matris
tur oratio, jam nunc de singulis quse sunt proposila Ecclesiae,et vivere jam incipit, etiam si nondum sa-
videamus. lllud inlerea pruderiti-c vestrse prsedico, cri parlus tcmptts explevit. Tunc fiunt illa, quseab
quia inquisilionum ordo, non ita, ut vestra legilur ecclesiastica consuetudine scrutinia dictitantur. Per-
paginaconsequelur ; sed ut se unaquaequesuggesse- C scrulamur enimeorum corda per lidem.utrum menii
ril, absolutionecongrua lerminabitur. Itaque inqui- suaepost renuniiationem diaboli sacra verba deflxe-
silionis tuaeverba ila se habent. rinl; utrum agnoverinl futuram graiiam Redempto-
II. Requiro,inquis, a vobis, qtiare anlequambap- ris; ulrum se credere fateantur in Deum Patrem
tisina quis consequalur, calechuminusfuil; vel quid omnipoientem. Et cum hsecita esse illorum respon-
sibi habeat hoc vocabulumaut hmc calechizatio, aut sione claruerit, quia scriptum est ; Cordecreditttr
qua reguta in Veteri Testamenlo prmmissa sil; aut ad justitiam, ore autem confessioftt in salulem (Rom.
cerle,si novellaregula est, et magisa Novo Testamenlo x, 10); languntur sanctificationisoleo anres eorum,
sumpsit exordium. Simul eliam scrutinium quid sit, tanguntur et nares ; sed aures ideo, quia per eas ad
aut quare tertioantePascha scrulinenlur infantes; aut intellectum fidesingreditur, Apostolo dicente : Fides
quid sibi hmc dislrictio vel solticitudo scrutaminis autemper audittim, audilus vero perverbumDei(Ibid.,
vindicet, etc. 17) ; ut quasi quodam sanctificalionis muro aures
III. Ad hsecila respondeo. Studium vestrum nosse instructae, nibil. noxium, riihil quod relro revocare
confidimus: quia omne genus humanum in ipsis, ut possit admiltant.
ila dicam, mundi cunabulis praevaricationeprimi ho- V. Cum vero tanguntur nares eorum, admonen-
niinis in morte fuerit jure collapsum; nec ab eai D ] tur sine dubio, ut quandiu spirilum vilae hujtis nari-
pnsse redimi, nisi affueritgratia Salvatoris: qui dum bus trahunt, in Dei servilio mandatisque perdurent.
anle saeculagenitus esset ex Patre, propter nos ex Unde ille vir sanclus dicebat : Vivit Dominus, qui
sola matre fieri nonest dedignalus iu tempore. Noni abstuliljudicium meum, et omnipotens qui ad amari-
est ergs dubium quod priusquam aliquis renascatur tudinemadduxit aniinam meam: quia donec superest
iu Cbrislo, diabolicae poteslati teneatur astrictus : halilusin me el spirilus Dei in naribus meis, non lo-
ciijus laqueis nisi inter ipsa primitus fidei rudimenlai quenlur labia tnea iniquitalem, nec lingua mea medi.
veraci professionerenunlians «xuatur, ad salutarisi tabilur mendacitim(Job. xxvn, 2-4). Aliud qunquein
lavacri gratiam non accedit. Et ideo hunc oportett narium unctione signatur : ut quia illud oleum in
priuscatecliutnenorum auditorium introire. Catecbe- nomine benedictum est Salvaloris, ad spiritalemejus
sis enim Grseceinstructio dicilur. Inslruitur namque. odorem quadam ineffabiliinteriores sensus suavitate
ecclesiaslicoministerio per benedictionem irnponen- ducanlur, ut deleclati cantent: Unguenlum effusum
tis inanum, utintclligat quis sit, quisve fulurus sil;; est nomentuum ; posl odorem unguentorumtuorum
hoc est, quia ex damnabili sanctus fiat, ex injusto> curremus (Cant. i, 2,3); quo mysleriosensus narium
403 JOANNISDIACONI 404
praemunitus, nihil volupiuosum saeculi, nihil quod A mento, ut alia taceam, etiam indumenlorum hahiiu
mentem resolvere qiieat, pdssil admiilere. differebant : ita ut sacerdoles qualuor quibusdam
VI. Dehinc pectus eorum oleo cohsecrationis per- mysticis vestiiius uterenlur qute illis cum pontifice
ungitur, in quo est sedes ei habitaculum cordis : videbanlur esse communes ; at pontifex quatuor
ut intelligant firma se cohscientia et puro corde de- aliis utebatur, quibus indui sacerdolibus penilus non
bere promittere, qiiod jarii relicio diabolo Christi licebat. Adjicitur etiam quod in sancla sanciorum se-
mandala sectenlur. Hi eliarii nudis pedibus juben- mel in anno solus pontifex babebat accessum. Unde
tur incedere, ui depbsitis ihorticinis e'i carnalibus jam in novo populo episcopus ordinandi presbyieros
indumehlis, agnoscant se illius viae iicr arripere, meruit potestatem. Recte igitur benedictionis et
in qua-nihil asperum, nihil pbiest inveniri nocivum.' unctionis quodammodo potestas apostolica huic
Haecigitur ecclesiaslica sollicitudo per successiones traditioni servalur, quam conslat ecclesiasticorum
leuporum cauladisposilione constituit: quamvis ho- ordinum tenere principium.
ruin vesligia velus pagina non ostendat. Proindecum VIII. Illud quoque non prsetereundum videtur,
istis quasi vehiculis spiritalibus electus sivecatcchu- 0 q.ui nec eadem benedictionis verba presbyterii con-
menus in (ide processeril, iunc ct necesse est uhici secratio promeretnr, quse ponlificalisapex consuevit
lavacri baplismate consecrari, in quo sacranien.lo B audire. Nam si nihil speciale reservatum esset epi-
baptizatus trina demersione perficitur. El recle. Nam scopo, gradus indifferens esse videbatur : nec opus
qui in nomine Trinitalis bapiizandus accedit, ipsam esset diverso vocabulo, quod eadem benedictio con-
utique Tiinitatem trina dehet mersione signare, et secraret. Sed nec illud langat animum, quod sibi
illius se agnoscere beneliciis debitorem qui lerlia pro aliquando qusedam vis necessilatis assumit, veluii
eo die resnrrexit a mortuis. Sumplis debinc albis (quod nunc per Africam fieri dicitur) ut presby-
vestibns, caputejus sacri chrismalis unctione pertin- leri sanctum clirisma conflciant: quod merilo mo-
gitur ; ut intelligat baptizalus reginiin in se ac sa- veret, si istam pontificalis auctoritas licentiam non
cerdotale cbnvcnisse mysterium. Chrismatis enim dedisset. Unde constat etiam nunc a pontificibus
oleo sacerdbtes et pnncipes ungebaniur, ut illi offe- quodammodo fieri, quod in lanta rerum necessitale,
rendo sacrificia, illi populis imperarent. Ad imagi- ut a presbyieris effici possit, superior ordo consti-
nem qmppe sacerdolii plenius exprimendam, renas- luit.
ceniis caput liulei decore componilur. Nam sacerdo- IX. Illud eiiam vultis scire, quos Ecclesia catho-
les illius lemporis quodam myslico velamine caput lica redeuntes non baplizet hsc-relicos? Quod ego
semper ornabant ; cuncti vero regenerati albis vesti- pro meo niodulo brevi responsioneconcludam : illos
bus induuntur ad ininisterium resurgentis Ecclfisise,G venientes bapl zari quos non consiiterit in nomine
sicul ipse Dominus et Salvator coram quibusdam Trinitatis sequesuscepi-se myslerium. Nam sive Pa-
discipulis ac prophetis ita in monte transfiguratus trem solum quis confitealur, negans Filium et Spi-
est, ui diceretur : ResplenduitfaciesjjM velut so!; ve- rilum sancium, baptizandus omnino est; sive Filiuiii
stimena vero ejus facla sunl candida sicut nix (Malth. conlilens, neget Patrem. vel Spiritum sanclum, sine
xvu , 2). Quo facto splendorem ut diclum est, resur- dubio consequi debet baplismatis sacramentum ; vel
getilis in fuluruin figuravit Ecclesise, de qua ilem si Spirilum sanctum denegans, Patrem fateaiur ac
scriptum est : Qum esl ista qttm ascendit dealbala Filium, seque, ut meininimus, myslico fonte purgabi-
illam Domini regulam dicenlis : Ite, bap-
(Cant. III, 6; vni, 5)'. Utuntur igitur albis vesii- lur, juxta
bus, ut quorum piimse nativitatis in.antiam vetusti lizale omnes gentesin nominePairit, et Filii, el Spi-
erroris pannus fuscaverai, habitus secundse genera- rilus sancli (Malth. xxvm, 19). Verum si Triiiitatis
tionis gloriaeproferat induineiitum , nt ad mensam nomen accepit, insequalitatis quolibet modo faciens
no- differentiam, velutiquiillo in tempore Ariuui suntse-
sponsi coelestis nuptiali vesle circumdatus homo
vus occurrat. cuti.baptizari omninonon possunt: quia illam doini-
VII. Illud autem ne prsetermissum videatur, anle " nicamconseculisuntregulam, licet videanlur errare.
prsedicimus, quod ista omnia etiam parvulis liant, Undebuiusmodidocendisunl polius quam baptizandi,
nihil inlelli- el incorporandi malrisEcclesisevisceribus benediclio-
qui adhuc pro ipsius selatis primordio
a aui ne succedenle pontificis : ut per carilaiem qua Deus
gunt. Unde scire debelis, quia dum parentibus
a quibuslibel aliis offeruntur, aliena eos professione proximusque vcre diligilur, quid minus habuerint,
salvari necesse est, qui fueranl alieno errore dam- quidve in eis completuin fuerit, recognoscant. De Pe-
Nestorianis apertu
nati. Ac proinde adjungis ut dicam, cur sanclum lagianis auicni, Euiychianis sive
de Haeresibus
chrisma soli ponlifici liceat consecrare, quod pres- et vulgala s.uni omnia, quse in librp
non videtur esse concessum. Et merito : quia cum legeritis, plenius jtoteriiis adverlere.
byiero
summi gradum obtinet, presby- X. Acolythiauicm exorcistis hoc ordine differunl,
episcopus ponlificis sacerdo-
ter vero secundi sacerdotii locum relinere cognosci- quod exorcislis portandi sacramenla, eaque
tur. Oninis enim pontifex est sacerdos, non oinnis tibus niinistrandi negala potestas est; tantumque
sacerdos pontifex dici polest. Nam in Veteri Testa- manus impositioni vacent, propter quod exorcisla.

* Legendum videlur quia.

405 EPISTOLA AD SENARIUM. 400
dicuniur; vel caetera quse intra acolythorum ordinem .\ decantare : Quam dttlcia faucibut meis eloquit lua,
esse probantur, explere festinent. Acolythi vero sa- Domine, super mel et favum(Psal. cxvm, 103 ; xvm,
a
cramentorum portanda vasa suscipiunt, et ministran- 11). Lac ergo et mel poriantur iiovi homines post
di sacerdotibus ordinem gerunl. Ideoque exorcista amara delicta: ut qui in prima nativitate corruptio-
fieri potest acolythus; iste vero ad exorcisiarum of- nis lacte nutriti sunt, et amariiudinis lacrymas in-
ficium nulla penitus promotione descendit; qui si choarunt, secunda generatione lactis ac mellis dul-
ut nulriti
optime sliuft. -ffii.i-1-i ihinistr_iveriiit, ad subdlaco- cediheh. in Ecclesise visceribus sumantj
natus gradum poterunt pervenire: cujus hic apud talibus sacramenlis incorruptiohts perpetuae myste-
nos ordo est, ut acceplo sacratissimo calice in quo riis cohsecrehiur.
consuevit pontifex dominici sanguinis immolare my- XIII. Hlud etiam quod inlerrogare dignalus es,
sterium, subdiSconusjaiff dicatur. Qui si rurstis nUilo ciir AHeluiausque ad Penlecostein in Ecclesia decan-
fuscatus vitio ihculpahilis perseverat, ad diacbnii tatur, scire vos convenit alia esse in fide calholica,
vel presbyterii sacralissimas dignitates poterit per- quibus per tolum mundum omnis Christianus astrin-
venire. gitur, veluti est auctoritas Novi ac Veteris Testa-
XI. Quod de septem altaribus inquisisii, quae ih menti; alia rursus es?e iiistituta Patrum, a quibus
urhe Roma sabbatoPaschse moris estconsecrari, hoc B nulli licet catholico deviare, veluti Nicaeni ranones,
dico, quia majores nostri, sive in septiformis gratise et si quid hnjnsmodi est; ilemque alia esse quce
a
Spiritn decreverint faciendum, sive quia sepiem regio- hnaquaeque Ecclesia tanquam propria retinel, et
nibiis ecclesiasiica apud nos militia cohtinetur a qua suis majoribus tradita sibi custodit, qua. salva fide
haec ipsa paraniur altaria, ul singulis beneriictio pras- et pace catholica cum alterius regionis fton observat
staretur : ariquia' sepiehariiis ipse numerUs niysti- Ecclesia, ut est Romana, quae sabbalis omnibus je-
cus et sacratus est, quia in Trinitatis nomine orbis junat, quod Orienlalis facere nonvidetur; vel quod
credit universus qui quatuor partibus ab Scriptura hic septem allaria componuntur, quod alibi nullus
srepe descrtbilur; ac per hoc ternarius quaternario attehtat; et rursus fiant alia alibi, quaehic fieri non
- prohanlur. Hasc aulem omnia ita diversis Ecclesiis
juhclus septenarium efficiat, qui quasi inter illa sa
cra terribilia totius mundi repraesentat imaginem; divCrso modo fiunl; ut tamen omnes illius reginae
an alia quadain raiione conslitutum sit, certe mihi vestem faciant de qua dictum est : Astilit regina d
habetur incognitum. lllud tamen firma mente custo- dextris tuis in vestitu deaurato , circumamictavarie-
dio, quod non a majoribus trailila custodiret Eccle- iate (Psal. XLIV,10). Nihii ergo moveat, cum viden-'
sia, nisi certa sui ratio poposcisset. Nefce_ipossufiius' lur hic aliqua in Dei laudibus fieri, quse alibi alio
dicere inania videri ac frivola, quia eorum minime " modo fieri comprobantur. Sive enim usque ad Pen-
ralionem accepiraus. Nam multa qui proxime ante tecosten Alleluia cametur, quod apud nos fieri ma-
nos fuerunt, et nos, ul nobis ratio persuadet, in«c- nifestumest; sive alibi toto anno dicalur; laudes
clesiis qusedam nova sancimos: quae dumiail posle- Dei cantat Ecclesia. Sed reservatur aliquid apud nos
ros transmiltimus observanda, etiamsi qua id ration. pnschali reverentiir, ut majoribus gaudiis, et quasi
a n6bis factum sit, longe posterior selas ignoret, non inentibus innovaiis ad laudem Dei recurrat affectus ;
putabit (amen inania, si in Deum piam prrecedentium propter quod Alleluia, Latino sermone Laudate Do-
intelligal voluntatem. Hoc ergo modo eliam nos mmum dicitur. Quanquam et aliis verbis id qiiotidie
quod.... majorum raiio ipsa non venit: nam quorum populoriim vox dicentium resohet : Laudale Domi-
pervenit, et ipsa tenentur et res; quorum autem causa num de cmlis, laudate eum in excelsis (Psal. CXLVIII ,
lalet, et res fidei non resultat, observari ac leneri i). Itemque : Laudate Dominum, omnes angeli ejut
necesse est. (lbid. , 2). Et iterum : Laudate Dominumomnei gen-
XII. Quod autem qusesislis, cur in sacratissimum tes (Psal. cxvi, 1). Semper ergo cum Deus quoquo
calicem lac mitlatur et mel, el Pascbse sabbato cum modo fideli corde laudatur, Alleluiacantatur.
sacrificiis offeratur? lllud in causa est, quia scriptum XIV. Reslal nunc illud quod inlerrogandum puta-
est in Veteri Testamento et novo populo figuraliter stis : Si bapiizatus sine chrismatis unctione ac be-
repromissum : Introducam vos in lerramrepromissio- nedictione ponlificis ex' hac vita migraverit, titrum
nis, terram fluentem lacel litel (Levit. xx, 24). Terra ei obsit aliquid, an non? De qua re magis a doctiB
ergo repromissionis lerra est i esurrectionis , et in plenius audire vellem, quam ipse aliquid dicere.
illa felicitate semper permanentis, quae nihil esl Quid tamen mihi videatur, salva meliore intelligen»
aliud qnam terra corporis nostri, quse in resurrc- tia et majorum plena sententia, quod in omnibua
ctione mortuorum incorrtiptionis pacisque gloriain supradictis volo tenere; quia ita vestrae voluntati
consequetur. Baptizatis ergo hoe sacramenti genus parere sludui, ut tamen de omnibus quid me.ius
offertur, ut intelligant quia non alii, serl ipsi qui par- (quod non dubito) a majoribus dictum est, hoc uter-
licipes fiunt corporis et sanguinis Domini, terram que servemus. Quid ergo videatur breviter dicam.
repromissionis accipienl, cujus ilerinchoantes, tan- Ducatur ergo similitudo ab hac prima nalivilate in
quam parvuli Iacte nutriuntur et melle, ulincipiant qua orii sumus, ut intelligamus Ulam secundum e*

• .\n polanlur ?
 407 SANGTl FAUSTINI 408
qua vere vivtmus et in qua justificati sumus. Cum \ grandis, hic parvus; quaesunt accidenlium vocabul.i,
natus fuerit infans, el lucis hujus participationem non nalurse. Si ergo accidanl adjumenla ad setatis
coniigeril, perfectum hominem naium esse dicimus, provectum, nunquid adjectum est aliquid delinitioiii
cl est ejusdein substantise cujus est ille qui geuuit, substantise? Absit: quia non extendilur autminuiiur
hoc est, animal raiionale moilale; quanquam ille naturae proprietas Cmtera desunt.

EXEDNTES-ECULOQDINTO.

SANCTUS FAUSTINUS.

EDMONDI MARTENE ADMONfTIO.

Quis fuerit ille S. hauslinus necdum cerio scire B episcopus, cujus homiliamdominica anle quadragetU
mihi ticuit. Eqnidem reperio apud Gennadiumlibro de main Mneas Parisiensis in libro adversusGrmcosSpi-
lltuslribus Ecclesim Scriptoribus Fauslinum presbyle- cilegii tom. VII, pag. 86, cilal : qwtm homiliaminle-
rum, qui scripsit ad personam Flaccillm reginm ad- gram reperit nosler Acherius in mnnuscriplu Cor-
rersum Arianos et Macedonianoslibros septem, edilos beiensi, eumque eumdemesse cum Fausto Rhegiensi
in BibliolliecaPalrum; el alterum librum quetn Va- episcopo, arbilratur ex conjeclura tantum. An vero
lenimiuno et Theodosio el Arcadio imperatoribus pro idem fuerit cum Fauslino sequenlis Iwmilimauctore,
. defensionesuorum cum Marcellinopresbytero oblulit. nec affirmare, nec negare audeo. Cujuscunque lan-
Verumliic Faustinus non fuit sanclus, imo schismali dem illa sit, sane anliquissimiaucloris esse extra aleam
Luciferiaw aperte consensit. Fuit et alter Fausliniis esl.

SANCTI FAUSTIM

HOMILIA

DE PASSIONE DOMINI.
(Edidit Martene Ex ms. S. Illidii Claromontensis.)

Beneficia-Dei nostri cum magna ac mirifica sinl, iG sona dum ex Adse primi hominis cosla mater cun-
lauien nec nova probantur esse ncc subita; sed ab ciorum vivenlium Eva producitur, ex hujus-sacro
initio sseculi, et praedictaoraculis, cl prseliguralamy- latere ac salutari vulnere Eccle>ia omnium hMelium
sleriis. Sacram Domini passionem ab ipsius mundi parens reparanda monstratur. In ejus lypo Ahel ju-
coalescentis exordiis Veleris Testamenti responsa stus occidilur, el innncens fraterna tanquam Judaica
cecinerunt, cl ideo Christum Dominum prsedicatum impietate maclalur. Hic idem Dominus in novissima
alque nuntiatum Judseis aperte ex ipsorum libris et mundi senescentis selate per figuram beaii Ahrahse
voluminibus asserimus, validis absqne dubio nilitur longsevi patris offerlur. Quo tempore dum novo sa-
privilegiis, qui causam de Radversariis asserii instru- crilicio in unici sui jugulum pins parricida consurgil,
mentis. Speciosa victoria estcontrariam partem char- ex improviso aries oculis ejus apparuil, sicut loquitur
lulis suis velut propriis laqueis irrelire et teslimonio- sermo divinus : Et vidil Abrahamarietem inler ve-
rum suorum vocibus confuiare et acmulum* telis suis pres hmrenlemcornibus(Gen. xxii, 13). Inler vepres,
eviricere, ut pugnaioris luiargumenla tuis probentur inquil; requirainus quse sit ista novitas, id est in
c utilitatibus mililarc. Itaque in Domini noslri per- muliitudine circumstantium peccatorum, hserenlem

a Sic pr_eclareAugustinus in psal. XL: Proferimus D c Hinc est quod idem S. doclor in psalm. LVI:
codicesJudmorum, nempeJudmiinimicinoslrisunt. De Judmi, inquit, librarii nostri facti sunl. El in psal.
charlis inimici convincimradversarius. XL: iVofrisscrviunl Judmi, tanquam capsarii nostri
t>Sic iterum S. Auguslinus tract. adversus Jurlseos: facti sunt, studentibusnobiscodicesporlanl. Et lib. xu
De sanclis Scripturis, quarum et apud ipsos magna contra Faust., c. 23 : Quid esl aliud hodiequegeiu
habelur auctorilas, sumenda sunl leslimonia, quorum ipsa, nisi qitmdamscriniaria Christianorum, bajulani
etsi nolint oblataulilitale sanari, aperla poss:ntverilate legem et prophetas ad testimonium assertionis £.c-
eonvinci. cletim.
40. IIOMILIADE PASSIONEDOMINL 410
eornibus, id esl ad crucis corona clavorum confi- A Id est vivens unam Jiiilseorum genlem salvare non
xione pendonlem, sicut in alio loco legiraus . Cornua p-tui; moriar, el nniversus mundus mea mor e sal-
in monibu. eju$sunt {Habac. m, 4), Hoc ideo qtiia veiur. Junain cetuspiscis excepil immersum. sed non
veuerandas manus ejus palibuli brachia susceperunt. contigit devoratum; et quem malilii hominum per-
Inler spinas autem depiitalus esl, qnando spineo didii, hcstia esurieus custodivii. Plenis visr.eribus
serlo innocentise et justitiac actor iilusus est. Sed famem patitur, et in praedam quam absorbiiit, nihil
altiusintrospicere debemus quidnam sit quod Isaaca sibi licere miratur. Quis est iste qui inlra avidos ri-
Patre allaribus admovelur, ac subito aries pro eo clus assumi poiest, consumi non potesl? Cibus est,
lion mutata sed duplicata oblatione suppouilur. Ge- corruplio non est, traditur perdilionis profundo, ct
niina hic adoranda substantia Redemploris ostendi- servatur ipsius mortis obsequio. Quisest iste qui va-
lur, Dei enim unigeniiusoffertur, et Virginis primo- stissimos sinus periculorum lolus ingreditur, et sub
genilus immolalur. Hoc quoque dominicac passio- altitudine conclususimmensa atque morlifera. vitali
nis pr_efigurabat insignia, quod legimus beatum aere pascitur, et dimissus in alienam reruin nalu-
Elisaeum sepulchro condilum ingesto a latruncu- ram, in vitae exsilium, cum vita peregrinatur, et
lis cadavere intra tumulum suum corpus exslincti morlissuperstesannuntiatventuram mundi s.iluieni?
tactu sacri corporis suscitasse: Quis hic alius prae- B Puto quod liic est Dominus noster Jesus Cliristus,
figurabalur, nisi Dominus noster Jesus Cbristus, quem sseva mors, inexplebilis bellua, in escam suam
qui resurrectionem de morte largitur, et vitam se- rapuil, et prsedamsuam captiva cohtremuit. Conlre<
pultus operaiur? Iu latrone reum mundum, in pro- muit, inquam, nam si noverat crucifixum, lamen
pbelae virtulibus Christum Domiuum recognosce. quem non meminerai reuni, non poterat tenere dam-
Adhuc celeberriiue per Scripluras sanclas etiam in natum : quia culpam non facit pcena, sed causa.
Jonse propbel-c laboribus et serumnisChristi passio Quasi solitum cibum perditum in mundi origine ho-
et resurreclio.praesignanturj Hic Jonas, quod lidei minera devoravit; sed magnara esse cibi ipsius di-
nostrsenon arbitramur incognitum, lypum Domini gnitatem praefocata cognovit, atque ideo divinus
gessisse praescribilur.Ipse enim Dominus dicit: Si- sermo commemorat: Et prmcepit Dominus pisci, et
cul fuil Jonus in venlreceti tribus diebuset tribus no- evomuitJonam in aridam (Jon. n, 11). Hoc debemus
ctibus, ila eril Filius hominisiu corde terrm (Matth. accipere quod ex imis visceribus morlis viclrix vita
xn, 40). Ilic, inquam, Jonas ad praedicandum remeavit, atque eam ex imis praecordiisihferni per-
Ninivitisirse coelestisoffensam, Dominojubente, di- ditia cxulcera.a reddidit. Videmus ilaque in pro-
rigitur; sed.prsesciustrisiem prophetiam populi con- phclsc afflictionibus apertissime prsefiguralammor-
versione vacuandara, profugusqueTliarsura petebat, C lem pariler et resurrectionem. Quapropter quod
ingreditur navim, sed naulis exorla lempestate tur- impletum cernis in servo, credere non cuncleris in
batis, sorle fluclibusdatur, el faucibusceli piscis di- domino. Qusecum ita sinl, perspice, o homo, quaii-
meisus excipitur; sed pisce illsesumeructante depo- tum valeas et perpende quid debeas. Perspice quan-
sitiim, tertia die lcrris refunditur. Videte Dominur.ii tum valeas, ut landem vilis esse tibi desinas, ut vel
eliam.in Veteri Testamenloin servi forma mieabililer per hoc erubescendis subjacere vitiis dedigneris,
apparcre. Yide.e quomodo se ante aclis saeculisju- dura generosiialem tuam de Crealoris et Reparatoris
dicavit secundum servilis formaeliumilitaiem ventu- nostri dignilate metiris. Habet causas quibus ipse
rum. Jonas iram Domini prsedicalurus ad magsam confundalur cur indignis dominis viclo cordc sub-
Niinviiariim urbem, dicturus : Adliuc quadraginla datur, cui gloria aeterna promittitur, ac sic gemino
dies et Ninive subverleiur (Jon. ui, i); el Cliristus privilegio, qtii dudum divinaeimaginis parlicipalione
ad niunli mitiilur civilalem, ut diem salulis ct prse- efficeriseliam commefcii nobililate preliosus. Vide
fimtum juiliciiteiupus annuutiet. Jonas navim expe- quam forlis esse possis conlra boslem tuum, inter-
lit, Clnistus Ecclesiam. Jonas fluctibus agitalur, roga siatum tuum, quod tibi Dominusad debellan-
Chrislus munditurbimbusexercelur. Nisi Jonas pcr- dum in membris tuis mundi principem ac spirituales
ditiim detur, naufragsenavis pern iiliini non sedalur; D nequitias superandas liberam contulit facullatem; ac
Sic nonliberatur Ecclesia,nisi Chrisli niorte salvelur. sic impossihile non putes, ul transferri obtineas in
Nauiaedimissuri Jonam tamcn verenlur et dicunt: angelicas bealiludines, cum hoc sseculoangelicas de-
Domine,ne des supernos sanguineminnocenlem(Jon. i, viceris poiestates. Nonergo te degenerem ac despe-
14). t\onue vobis videtur iiauiaruni imprecatioPilali ctum faciat vita, quein vel facltira probatur illustrem
esse confessio,qui tradiditChristum, et tamenlavat prolulisse vel gratia, sed cursum fidelesCbrisii ad
manus suas, et dicii: Mundusegosum a sanguinejusli superna fiducialiter exlollant. Nam qui se coelesli
bujus (Malth. xxvn, 24) ? Quam congrue per perso- pretio vident redemptos ad ccelestia non dubitant
nam * gentilemfidesgentium praedicalur! Dicil itaque praeparatos.
Jonas inoratioue sua : Tolleigitur, Doinine, animam Explicit homiliasancliFaustini.
tneam,quia melioresl mihimors quamvila (Jon, iv, 3).

Per gentilem personam inlelligit Pilalum.

411 JULIANUS POMERHJS. 413

EXEDNTES«CDLO Q0INTO

JULIANUS POMERIUS.

PROLEGOMENA.

NOT.TIA EX GAVE.
lulianus Pomerius, gente Maurus, in Galliam pro- A libris 8 deAnima fere excerpli sunt. Scripsil eliamtra-
rtclus in civitale Arelatensi scholam rheloricam ape- clalum de Conlemplumundiac rerum Iransiturarumad
~uit, ac demum presbyler ordinalus esl. Claruit circa Principium, etalium de Vitiiset Virtulibiis,libetluinad-
an. 498. Eum sanctitale vitmel scriplis quutidieedilis hucdeVirginibusinstituendis, quminterierunt. Unicum
eminuisse fidem facit Gennadius (De Scripl. c. 98), ejussuperesl opusde Vilaconlemplaliva,sive de fuiurm
9110tempore Calalogum suum isle clausil. Scripsit Vilmconlemplalione, vel de actuali conversationein
libros 8 de Anima,-quorumargumenia sigillalim enu- tres libros divisum; quod Prosperovulgo perperam in-
merant Gennadiuset Isidorus (De Script. c. ii), et in scriplum, inler opera istius haberi solet, ac sub iltius
libro secundo de Corporeilate anitnm disputasse no- nomineseorsim prodiit anno 1487 el Colon. 1556 _n-8°.
tant. Quanlumveroex argumentishisce conjeclari licct Prolotjum operis istius secuiidumprimus ediditDache-
(opus cnim nunc non superesl) isli libri, ex Nemesii rius Spicilegi lom.XIII.

ADMONITIO

LIBRIS DE VITA CONTEMPLATIVA

81MANGEANTIO PRflEFIXA
IN StfA S. PROSPERI AQUITANIPARISIENSIEDITIONE.

/« ufipendicemrejicifhus pririib 16'colibros duos de B mviscriptoribus. Nihilbminuslainenhodie conslatintet

Vila contemplaiiva,bpus licei elegdrise't pene omniuni eruditosnon esse Prosperi hocce opuSde Vila contem
laudibuscelebraiissimuni,atque ab ahiiis oklingerilisad plaiiva, iieciis religio fuil tam antiquis lamqueidoneis
nostram ilsqiie mlulemsdnclOPrbspero asserium.Ab lestibiisfidem derogare, el tibros proxiine subjicietidos
oclavOhamque imculbiiiedibscriploresiiiveniisunl qui pareriii dlteri riscribere; Julidho scilicet cui cognomen
sub auiioris hosiri hbmirieopiisistud lauddvere.Cliro- erai Pomerio, naiione Mauro, ijiii Arelate rhetoricam
doqahgus ehim Meieitsis episcopus, qui illb smcuto ciim indgna fdmm laude docuit, auditoremque habuit
florebnt, el studib reguidHs disciplinm, cui 'caribriicos CmsuriumMagnumejusdem nrbis poslea episcopum,
Ecciesioisum iubdi vblilii, adiribdimi cbiifiriendabUis ui testatur ejusdemsancli pontificis Vitmliber.
exstilii, in regiita caribriicoriitii,Prospeiutn iibrorumde IIujiis porro senteiitim probalionessuppetunt iion
Vita coiilempiativaAWcioreniagiibvii. ldem prmitat paucm.Nam, l°ut ex ipsiusmelaucloristestimonio«r-
JOnas Auretiarierisisepiscbpus, qui fioruil sub pbniifi- guihenlumprimum ducamus,aucior isle (quod soterler
cdtu Eugenii II eiGregorii III, iiripeiaritibusLiidovico anieomnesobservavitJac. Sirmondusinnolis adAquis-
Pib et Cdrolo Calvb,id esi smculoseqiieiiti,in libro de gianeiiseconcitium) Hilarii Arelalensis,qui obiil anno
laicali iiisiiititibnti, i/lii pribiuih ediiiis esl iri lucema 449, iaudes coniexit, tib. ii, cap. 9, -quasiejus quem
doctihimb iiirb D. LiicaAcheiioihohacho Sdngerma- Q lorigednte diem supremum obiisse supponit : quod
neiisi, brdinis S. BenediciicbhgregalionisS. Mauri in ceriemqualisHilario Prosperasserere nequivisset.Addes
loirio 1 stft sciipiorum veieruinSpicilegii. Ttim corici- eliam, si libuerit, eam rationemquamurgeiH. Norisius,
lium Aquisgraheiisesiib eodem LudovicoPio in causa qubd nempe Prosper nonita liberaliterewn taudassel,
ejusdeihcanoriicoruniirisiiiuliohiscelebrdtum,drinO818 qiiemipse in lilleris ad Auguslinumteslatur in sancli
huic bphtioni favere videtur, cum ItOscetraclalus ut docloris gralim doclrinanimbiusproperisum;elsiatias
Prosperianos usuipal, rioh secus dc concilium Pari- meritis clarum, prmcipumaucloritatis, et spirilualinm
siensesexlum sub eodemimperatore posl annos irede- sludiorum virum fuisse profiteatur.
cimcoaclum. Qiiiti eliam huic operi inscriptum legjtur Aliminsupersiippeliinlraliories, qum dum opus vero
Prosperi nomenin manuscripliscodicibusejusdem mta- auclbri restituurit, necessarioillud deincepsa Prosperi
tis, el in edilis antiquioribushabelur insertum. Ila de- operibus ommno secernunt. Ac primmn S. Isidorus
niquecreditum,nullo refragante, ob omnibusposterioris libro de Scriptoribus etclesiasticis, cap. 12, explicatc
 413 PROLEGOMENA. 4U
librosillos Juliano Pomerio ascribit, his verbis: <Alios A . giosm sodalitati defuncli abbalis loco suffectum, non
quoquetres librosediditdcfuturm vitmContemplalione, inani forle conjeclura inferemus iltum Juliano magi-
velaclualis conversalione,nec non etiam de Vitiis et stro quondam suo hoc in munere successoremelectum:
Virtutibus: >qua cerle recensioneomnis opermdislri- quemquidemhoc temporejam aniiis gravemexistimare
bulioet lolius tractatusislius argumentuin describilur, consequenserit. Quod eliam ipse inntiit Gennadiusin
ut ex libritertii prmfalioneclarius perspicietur.2" Lau- Calalogo cap. 98, quem cqncinnans dttl amptificans
dalus jam Sirmonduscodicem ms. vidissese testatur citca annum 491, ait : t Scripsisse et alia dicitur, el
qui fuerat alias S. Salvaloris vicecomilis, postea vero adhuc scribere vivitusque liodie conversationeDeo
fuit illuslrissimi doclissimiquearchiepiscopi Tolosani digna, apta professioni et gradui. > Quibusverbispo-
Carolide Montchal,inquo libri illi, Juliani Pofnerii stremis, et monachatumillius et sacerdotiumdesignasse
riominepraililulanlur.Et eodem fide dignissimoasser- jnre credetur.
tore, 1.1Coltectionecanonum codicis.Andegavensis, lnscripti sunl autem libri illi Juliano episcopo,sed
sanctoPomerio, sicenim vocal, rursus ascribuntur tra- iucerlum cttjus sedis ftterit episcopus.Observalursaiie
clatusillinostri. Alterumsubindenactum setestatur P. hujus nominisponlifex Carpenloratensisin Epaonemi
Quesnellusin bibliothecaabbatim bealm Marim de concilioanni 517 subscriptus, cui ul hoe opus dicatum
Trappa, qum ex obscurotnonasterioloin numerosissi-B judicetur non videlur obstare tum ratio lemporis, luin
mum sanctissimuniqueascelerium derepenle evadeiis regionunidisiaiitid: sedul eral hoc nomen his smculit
religiosissimiabbatissludio ac pietale, suum wtale no- commttne,alii etiamessepoluereJuliani, quorum alleri
slra GallicanmEccletim Bernarduin, suam Bernardb iucubratioriessuos nttncupassel Pomerius. Nam, si
reddidil ClartimVallem.Duoliushisce octtlatis teslibus fidesauctori VitmS. Honorati qum circumferlur,sedit
addere i.ceal terlinm non minoris attcloiitatis tesieirii iilier Forojuli.nses hujus nominis ponlifex : quem
scilicet doctissimumel clarissimi nominis auctorem cumisle ejusdem Honorati el Caprasii ex ItaHa redu-
Bibliothecmnovmaucloritmecclesiaslieoruin,qui tomi cum hospilem narret; auclor disserl. de Iniliis Foro-
tui terlii parte sectntdantonet, audiisse se (a fide dignis juliens. Ecclesim,eumdemcum Quillinio,ad quemdalm
proculdubio)asservarieliamnumin bibliolltecacapiluli exstant Leporiirelractationis litterm, fuisse conjecerut:
insiqnisEcclesimBellovacensis,pervelttstumms. in quo at quia consarcinaloribussolemne esl remotiorestent-
tres libri de Vila conlemplaiivaJuliani Pomerii ul porum epochasconjttngere, vel conjitnclasdistrahere,
certi auclorisnomineinsigniuntur. pajuil iile Julianum episcopuminter hmc temporade-
Nec forte alterius operis Ponurii meminissecensen- prehendisse; posl Viclorinum ulique, qui anno 506
dus estGennadius in Calalogode viris illuslribus, seu Agallteiisiconcitiointer.fuil: cujusqueexslat epislolaad
de ecclesiasticisscriploribus,cumrecensitoopere in quo < C Ruricium Lemovicensem, et istius ad Victorinum.ls'o
auctor ille inlerrogarilibttsel roganlibus Juliano epi- aulem Forojulii sedenle,Julianum provincimregiones
scopo el Veropresbyleio,dialogorummorerespondeus; colluslrasse, et cum provincialibus necessiludinescuu-
arte dialeclicael' sermone ingeuio apto composuitde traxisse siiigulares probatur in Secrelis Lirinensibus.
Natura animmel Qualitale ejtts, etc., tibrosocto; subdit Ex hac autem ejus in his parlibus consueludine,huud
Gennadius: t Meminilegisseme olim ejus dictatttma.l dubie afflatam ilti opinalionetnsuspicari prompti.m
quemdamnomine Principium, elc, el atium, de Vitiis esl, qua ex citati Isidori teslimoniodiscimus, eumin
el Virtulibus prmlitulalum. > octo librisde Naluraanimm quosconscripsit,secundum
' Nec inutite erit hic
aliquid etiain de Juliaiti Pomerii Tertulliani erroribus tabefaclasse, dum eam corpoream
fama forluuisque breviler prmfari. Fuit porro hic Ju- fallacibtis eliam argumentis aslruere contendit. Nam
lianus Pomerius, diimItmcscripsil, exrheloricis disci- tum miignafantm laude celebrabatur Faustus inona-
plinis ad ecclesiaslicosgradus proveclus : neque enim sterii Liitnensis,in Forojuliensilerritoriopoa Maxiinuni
ciedere par est Juliamitn episcopum,ciijusjussu slylum Reiensemluni episcopam,abbas; quiquidem senlentim
arripuit, aucloremilli fuisse, id de clericorumo/ftciis pene consepultmcineres suscilare non deirectans, eam
traclaret anlequdmeb gradu auclns essel, ctti Ecclesia ' etiam seriptislibris acriter defendisseperlibeitir : con-
magislerium,et aliorum institutionempermillit. Sed et " tra quem ex adversosletii Claudianus VienriensisEc-
Gennadiushunc presbylerum ordinatum tradil. Ilunc clesimpreslnjler,liiisquearbitriumse legiiPrcefecloiium
EinwdiusTicinensisepiscopus exquisite laudat lib. n, Palricium, doclissimum virum , el opl. C. Solliitm ,
epist.6,quam ipsi inscribil,ubihmcsub finem: < Niinc Sidonium : his enim nominibus, in epistoid libris suis
vale, mt domine, el circa irie ecctesiaslicmdisciplinm prmfixa illum convenit. Arbitrum iiluiri aidem stnluii
magis exerce fdulorein, > etc. Ad eumdein eimiriduas Fausto licet amicissimum,sed qui amiciorem sibi veii-
epistolas transinisisse legilur Ruricius Lehtovieeiisis. tatem salis cumulale leslatus esse videlur, duni libros
Nam et ipse Monium Arelalensemrogat, lib. n, cnp. illos, tol cxqttisitisprmconiiscetebravitinsua lerliaad
8, ut Pomeriumad se venire jubeat. Hunc autem cum Claudianumepist. lib. i\.
tunc abbatemappellel, arguinenlo esl eum ab jEonio Cmlerumsuos de Anima libros Pomerius, ad ejits-
monaslerii regimini, posl qdeplum sacerdotalemordi- demJuliani episcopi, cui tibros de Vita contempUiiiva
nemfuisseprmposilum,queinadmodumipsentetponlifex inscripsil, petitionemdigessit, eodem asserlore.Genna->
Cmsariumjam faclum.presbyterummonasleriiabbatem dio, qui alium presbyterumnomineVerumrriembraihu-
puriler consliluerat, Dum vero dicilur Caiuiriumreli- jus operisedendi cumJuliano promolorim. Atquedelw-
415 JULIANI POMERII ^3
Vero eumhuc usque vix quidquamdeprehendatur ani- A lur prmsul, quein ab isto noslro diversumessevix cre-
madversum, non forle infeliciterconjeclum ab auclore dibile; non illo quident, cujus nomen inscriptumte-
disserlationisseptimmde supposilis S. Prospero scri. gimtis epistolmyrovincialium episcoporumad Leonetr
plis et tractalibus, Verumistum ab eo non diversum pro instauratione jurium Arelalensis episcopi (cutr.
esse, quem tam cxquisilis prmconiis commendal Sal- conslet Eutropium ArausicanumepiscopumVeri dcces-
vianus in epislola sua septima, eidem el Apro inscri- soremsmculiquinli mediam parletn prmlergressum, u,
pla : qumquidem lanlo majorem viri celebritalemar- qui ab Hilaro ponlificemaximonec non a Sidonio jan
guunt, quanto major ipse Silvianus, et in his etiam episcopolilterassusceperit),sedilloVero, quipostEutro
laudibus parcior fuisse videtur. Sed hmc rursus, seu pium sedit, hocexeuntesmcuto,cttjus et Vitamscripsil^
Jutianum, seu Verumexlra provinciam, vel ejvs vici- teste Sigeberto. Istius enim opiune concurril temporu
niam qumrendosnon essesatis arguerenl. Al pro Vero epochecumJuliani ac Salviani, a quibus laudatur ge-
iltud eliam majus occurrit, quod inter hmc lemporain slis. El hmc quidemin librumproximesubjiciendume:
Arausicanorumprmsulumserie, nominishujus observe- doctissimorumcriticorum scriptis inserta sufficiant.

JULIAIM POMERII

DE VITA CONTEMPLATIVA
LIBRI TRES.

LIBER PRIMUS.
PROLOGUS. B bat, quodmagnarumrerum magnusipse conatusesset,
1. Diu muttumque renisus sum voluntali tum, mi eliamsi nitllus c disputantem seqiieretureffeclus. Si
doni.ne studiosissimepontificumJittrane; non velittper- quidein necessariarumiraclatio qumslionum, elsi non
tinaciier durus, sed proprimiinpossibilitatisadinonittCs. inslruil d non invenienlisqnodquterit animum, czercel
Videbaturenim mihi, el jure forsitan videbalur, quod satlemqumrentisingenium: ut aut noveriise qumreitdo,
etiam ipsi prmsumplionemmeam poluissetisimprovidm et nihil inveniendonescirequotise forle nosse prmsum-
temeritatis arguere, si lantam rem, qum ulique esset pserat; et ignorantim sum consequenleradmonitus,
gperose traclanda, facile ac sine ulla deliberatione quod sibi deesseviderit, qumrat; auod invenerit leneal;
a susciperem: cum me oporleretprius ipsius rei pondus et quod lenueril, e perseveranterjexerceal: aul si quod
unde dicendumforet, expendere[Alias experiri]; el sic, sibi de divinis Lilleris propositum fueral, salubriler
adjuvante Domino, si vires facullas explorata promil- tractare, el sufficienlerexplicare { potueril; non dein-
lerel, ad hoc arripiendum, quod juberelis uccedere. ventionee veritalis infletur, sed in Dontino, qtti eum
Ilis et ialibus sollicitaconsideralioneperspectis, neces- intus illuminavit, ut ^ illuminanda cognosceret, glo-
sariumduxi, ut me aliquandiu a scribendi prmsum- rietur. Quandoqitidemscienlia sicut sine dono Dei,
ptione suspenderein. Sed quia sicut cogitandafuit in- quod esl caritas, inflal, itasi ei caritas admiscealur,
juncii operis difftcultas,ita cogitari debuit iitjungenlisG mdificat (I Cor. vin). Ac per hoc, qui de Deo loqtii
aucloritas, necvolui, nec debui usquequaque resistere, voluerit, aut nilitl dicil, et nulla eum 'l prmcipilatinfla-
certus quod vires meas multo amplius adjuvaret lua tio; aut si aliquid dixerit, et se crediderit a Deoacce-
prmcipienlisoralio, quam gravaret ipsius materimma- pisse quod i dixil, habet unde Deo gralias agal; non
gnitudo. Deinde illa consideratio animum rncum suis habetquod ingenii sui viribus elatus ascribat.
viribus diffidentem,in audaciam subeundaiprmceptio- 3. Sed jam ipsa capilula, qumntcunquesolvenda
nis vestrmperduxit; quod jam non humilitatis esset proposuistis,atlexam. Ilaque v jubelis ut paucis edisse-
perseveranler lenere silenlium, sed Superbimullra re- ram qum sil vilm conteinplativmproprielas: el qwd i«»
huere, quamvisinfirmis cervicibush onus imposilum; ler ipsam et activamvitam intersit, quanla possum bre-
cui oneri suslinendo,elsi meamerusticitas [aciebatinva- vitate distinguam. Utrum is cui Ecclesimregendmcura
lidum, vestra fieri credidi fide qui jubebalis, idoneum. commistaest, coritemplalivml virtulis fierx pariicey*
2. Hoc quoque mihi audendi aliquid fiduciam da- possil. Utrum mquanimitersustinendi sinl divina prm
*
* Mss. duo., Regius unus et Camberonensis, sus- D e Ita mss. quinque. Ms. unus et edd., diligenter,
f Ms. Camberoiiensis, poterit.
ceperim.
b Sic mss. quinque cum edit. Lugd. 1539. Mss. " Abesl vox veritatis a ms. Camb.
duo et edd. Duac. et Colon., quamvisinfirmis cervi- 11Mss. &uo,enubilanda.Ms. unus, innubitata.
cibus onus imposilumgrave sit. ) Ms. Camb., prmcipitabit.
0 Ms. Colberlinus unus, disputalionum. i Edd. cumms. 11110, dicil.
d Mss. quatuor cum ed. Lugd., non instruit inve-' k Mss, plerique, jubes.quod
nienlis; secl, ut videtur, minus bene. 1 Ms. unus, contemplativwvit0.
417 DE VITA CONTEMPLATIVALIR. I. «8
tanlum inlerest inler perfeclionem
cepta calcanles, an pro modp peccati debeanl Ecctesia- A CAP. IX. Qttod
stica severitatecoargui. Utrum « congregandisfralribus vitmislius el fulurm, quanlum interest inter perfeclos
aut alendis, expediat facultates Ecclesiaspossideri, an qui peccarenolunl; el eos qui jam peccare non possunt.
sil absitnenlimcre- " CAP.X. Quod hic sanciil Deum in astumpta crea-
perfectionis amore contemni. Qum
denda perfectio';et utrum b tanlum corpori an cl ani- lura viderunt.
%nmnecessaria debeat judicari. Quanlum a virtutibus CAP. XI. De qualiiale glorificatorum corporum,
veris virlutumsiinililudinesdistent. Quibus prmcedenti- qum in resurreciwne futura sunl.
bus cousis el subsequentibusincremenlis nasci soleant CAP.XII. QttflnlMiM inler conlemplativametactiiam
vitia vel augeri; et quibuspossint, adjuvanle Domino, vitam iutersit.
remediis, velul quibusdam medicamentis imminui vel CAP. XIII. Qttod sacerdoles sancti contemplalivm
sanari. Quol modisvel gradibus unaqumquevirtus pos- vitm fieri participes possint.
sil impleri. El an vera sit itla philosophorumsententia, CAP.XIV. Ubise locutor excusat, quod Ecclesim
qum virtulum omnium velul fontes quosdam quatuor magistros docerenon audeat.
virlules; vitia quoque qualuor, velul quasdam origines CAP.XV. De negligentiasacerdolisqui doctrinmsum
malorum c omnium definivit. Hmc sunt nimirum de- agettdo contraria, personam non polesi implere do-
cem, quv a me voluislisenodari capilula, non ut abso- B cloris.
luiio eorumvobis aliquid cognitionis afferrel, sed ut CAP.XVI. Quale pertculum tnaneat eos qui Eccle.
d vestramagiscura, si regulariter imperatummunus im- siam sibi credilam vel mrelinquunt, vel strenue guber-
•
pleveto, nonnihil mdificaitonislalium studiosis, horum nare contemnunl.
el his similiumcupilulorumexplicalioneconferrel. Cm- CAP.XVII. Ubi anxium quod Ecclesiamnec relin-
terumsi tu ea nescires, nunquam tanlo ordine diluci- quere, nec regere possil, provocalsttggerendoquod eam
danda proponeres.Ideo autem voluistis cognita vobis tnelitts regat exempto.
dispulalionibusitlustrari, ul aul me, si aliquid e secus CAP.XVIII. Quod parum valeal n exemplo agenda
quam ralio habet exponerem, [acerelis emendari vel monstrare, nisi eiwm qum sinl credenda, docendoSa-
corrigi;aul cerle per solliciludinemveslram, meumque cerdos oslenderit.
sermonemad aliorum notitiam f possent catholice dis- CAP.XIX. De virlute fidei, quod ad eam nonsolum
putata perduci. e Nunc igitur qum sit vilmconlempla- credere, vel inleWgere, sed eliam bene operari perti-
tivmproprielas, Domino veslrisorationibusadjuvante neat.
tractemus. CAP. XX. Quod nihil prosit ° Sacerdoli, eliamsi
ELENCHCS. bene vivat, si maleviventemtacendo non corrigal.
CAPUT I. Quodea sil vilmcontemplalivmproprietas, C CAP.XXI.. Luctuosa destriplio P sacerdotis carna-
tibi u Dominusmundo corde videbitur. liler viventis.
CAP.II. De qualilale vitmfulurm. CAP. XXII. Quod secundumsermonem t prophelm
CAP.III. Quod eojudicio Dei < ab iniquishomhiibus culpa sua pereant qui sacerdotumincrepalionesvel ad-
separandi sunt sancti, i quo anle sunl beali angeli ab moniliones perversa volunlate conlemnunl.
immundis spiritibus separati. CAP.XXIII. Quod sacerdoteseliam T qui aliter pos-
CAP.IV. De resurrectionevel vita sanclorum. sunl, lam simplicilerdocere debeant, «. om.ieseos do-
CAP.V. Quod pmsenlium contemptoreseliam Itic cenles intelligant.
tonlemptativmvitmbeatitudo deleclet. CAP.XXIV. Quid intersil inler doctores qui Eccle-
CAP.VI. Quod perfectiocontemplativmvitmqumhic siam simpliciler docentesmdificant, el eos qui eloquen-
haberi potest, * perfectioni fulurm comparari non tiam suam lucutentisdeclamalionibuss jactant.
possit. CAP. XXV. Quales esse debeanl sacerdotes qui ro-
CAP.Yll. Qiwd Dominumsancli perfecteviderenon /un( fteri vilmconumplalivmparitcipes.
possint, nisi cum ad bealitudinem futurm vilm per- CAPUT PRIMUM.
venerint. _ Quod ea sit vitm contemplalivm proprietas, ubi Deui
CAP.VIII. Qum et quanta sit inhac carnevitm con- " mundo corde videbitur.
templativmperfectio, vel qualiler ei perfruendmmundi Contemplaliva vila, in qua Crealorem suum crea-
contemptoresinhwreant. tura intelleclualis ab omni peccalo purgala, atoue ex
8 Ms. unus, pro congregandis. : i Ms. Camb., ante jam.
b Sic mss. duo cum ed. Lugd. ct Duac. In aliis k Sic mss. duo Reg. et Camb. Editi addunt itf.c..
deest tantum. 1 Ms. Camb., Dominum.
c Ms. unus, origines malorum de/iniunt omnium. ' m Mss. 2 Reg. et Camb., relinquere vo'.unl.
A Sic mss. sex ciim edit. Lugd. Alii editi cum n Ms. Reg. unus, exempla agendo.
ms. uno, sed u. veslra magis cura sciret, si regulari- 0 Mss. Reg. et Camberon., Nihil prosit sarerdoii-
ler.... capilulorum explicationeconferri. Camberon. tius si bene vivunt, si male viventes tacendo non cor-
nis., ut vestra mugislra cttra. rigant.
e Mss. duo, secus ac P Mss. Rcg. 2 et Camberon., Carnaliler viventiuti
' Mss. quinque, possint. sacerdotum.
s Mss. quinque, Nunc igitur jam. i Mss. duo , prophetim^
b Ms. Camb., Deus. r Sic mss. diio. Kditi. qualiter possunl.
1 Ms. unus, ab omnibus. 5 Mss. duo., dejecttiiU.Ms. unus, dejactanl.
 419 JULIANI POMERII 420
omni parte sanata visura est, a contemplando, id est, 1<Vdicam , quae potius debet credi quatn dici? Nec ideo
videndo, nomen accepit. Quod si ila est, illa vita lamen debeo inde lacere ° quod valeo, quia dicere
ubi Deus videri potest ipsa ft conlemplaliva credenda quanlum volo non valeo. Neque eniin quia Deiim
est. In praesenti b autem vita miseriis, efroribusque ineffabilem credimus, Tari de illo quod possumus
plenissima, Deum, sicuii est, vidcri non posse, du- non debemus. Ita sane, ut pltis credatur de illa vita,
bium non est. In futura igitur ° vila, quae ob hoc ap- quam P seribalur; quia nec potest inde tantum pro-
pellatur coiiteniplativa, videndus est, nec immerito. ferri sermone, quanlum poiest mente complecii; et
Si enira vfdere Deum, summum solidumque est gau- minus coneipit menlis liumauaequamlibet profumla
diura summuin d vero gaudium pr_emium bene cre- complexio, quam i se habet rei ipsius magniiudo.
ditur bealorum; et praeiiiiume' non adhuc piignanli- Ergo futura vita credilur beate sempiterna, et sem-
bus, sed f jam vincentihus dabilur post triumphum : piterne beala, ubi cst certa securitas, r secura trah-
quis non videal qttod omnes sancti Deum in illa vita quillilas,trun>iuillajucundiias, felix _c_erni_as,.e.erna
selerna videbunt, ubi sine fine gaudebuni? Ibi gaude- felicitas; ubi esl ainor perfectos, timor nullus, dies
bunt, ubi praemiumreportabunt; ibi recepluri sunt aelernus, alacer molus, et unus omnium spirllus de
praemitim, ubi non solum devictis, sed etiam flnitis conteinplatione Dei sui, acdesuacum illo permansione
hosiibus, triumphabunt; ibi triumphabunt, ubi ulte- B securus; ubi ipsa civitas , quae est angelorum san-
rius adversarium non s habebunt. ctornm s et hominum congregatio beaia, ineritis
2. C_eteruniin bac vit i, quamvis slrenue dimice- fulgentibus' mical, et aelerna salus exuberat, veriias
*mus, et adjuvanteDomino, catervas hoslium, quibus regnal; ubi nec fallil quisque, nec lallitur; unde
circunifundimur., prosternamus; tamen si ab eis no- u nullus ejicitur bealus, et quo nullus miser admil-
lumus vinci, nunquam pugnareb desinimus. Nec titur.
vincenles securos faciunt viriliter desudala jam CAPUT III.
praelia; sed magis sollicitant adversariorum rediviva Quod eo judicio Dei ab iniquis hominibus separandi
certamina. Ac sic, quia secundum Scripturae ' sacrae sunt snncli quo T antesunl beali angeli ab immundis
spiritibus separali.
sermonem, lola humana vila lenlatio esl super lerram
(Job. vn, 1, sec. LXX), tunc est tenlatio finienda 1. Sed x et hoc fulurum cretlimus per juslum Dci
quando finitur et pugna ; et tunc est (inienda pugna judicium, in quo non solum meriiis, sed elinm locis
qiiando post hanc vitam succedit pugnae secura sic ab iniquis justi y separandi sunt in aelernum, ul
victoria : ut omnes mililes Christi, qui usque in •jam nec z remunerati praemiumflniant, nec damnati
flnem vitac praesentis diviniius adjuti, suis IIQ- supplicium; quandoquidem propterea incorruptio et
stibus infatigabiliter -resliterunt, .laboriosa jum C immorlalitas dabitur etiain corporibus miserorura,
peregrinatione transacta, regnent felices in palria. ul nec ipsi "^ aeternampoenamfiniant, nec ipsos con-
In qua liinnana natura ila reparanda esl, et ab sumat immortalis pcena , sed puniat. Ideo aulem
omni prorsus inliriuiiale saiiaiiiia, ul nec peccata beata incorruptioneetimniorlalitaie justorum corpora
ei ulla J remaneant, nec peccare jam k valeat. Cujus donabuntur; bb ut et ipsi in gloria., et in ipsis gloria
hoc erit totuin praemium, ut vitre contemplathae se- acterna permaneai.
mel compos effecta, inexplebiliter auctorem bealitu- 2. Hoc judicium, quod interjuslos homines inju-
dinis suael conspiciat, de illo gaudeat,m de illo (juod stosque futurum diciraus, inter sanctos angelos el
speravil obtiueai, et in eo ad n quod sancte vivendo immundos credimus cc faclum. Nam cnm esscnt utri-
pervenit, sirte flne permaneat. que sine peccato creati, et ad serviendum Deo suo
CAPUT II. dd feliciter instituti.corum quidam voluntate propria
De qualilale vitm[ulurm. depravali noluerunt pernianere ce quod facli sunt; el
1. Jam vero de qualitale ipsius vitae futurae quid cum se conlra Crealorem suura ff typho superbiae

» Sic mss. duo. Reg. Editi vero, ipsa est contempl, P P Mss. quinqun, scribilur.
credenda.
b Mss. Reg. unus, etenim.
c Abest hsec vox vita a mss. duobus Colbert.
d Ms. Camb., suinmumet verumgaudium. Ms. Reg.
unus, summumverumgaudium.
' Ms. Colb. uiius, quod non adhuc.
f Kditio Lugd., eliam.
e Mss. qualuor, non limebunt.
h Mss. septem, Reg. duo,Colberl. qualuor elCara-
beron., desinimus. Editi, desinamus.
1 Editi, Scriplnrmsacrm.Mss., sanclm.
i Ms.Colb. unus, itlla alterius. .
k Edil. Lugd., valeanl.
1 Ms. Reg. uuus el Camberon., concupiscalsum.
mMss. septem, non habent de illo.
n Sic mss. sex. Edit. vero, ad quod sancte vivendo
perveneril.
° Ms. Colb. unus, quantum valeo.
1 Ms. Colh. unus, se habeal.
TEdili, elsecura Iranqnillitas et tranquillajucundi-
las, deest et uirobique in mss. om.uibus.
s Ms. unus, angelorum, sanctorumqueomnium.
1 Mss. tres, micai: mlernasalus.
uMss. omnes, bealiis ejicilur.
<•Mss. duo, jam anie. Mss. alii duo, quejam sunt.
* Mss. quinque, Sed hoc.
y Ms. Reg. unus, discernendisunt.
J-Editio l.ug. sola, necremuneratis prmmiumfiniai,
nec damnalis supplicium.
•» Ms. Colb. unus, nec ipsi mterna pmna finiantur.
bb Ms.Culb. uiius, ut ipsi (ms. alter et ipsi)in gloria
mterna permaneanl, cieteris omissis.
cc Ms. unus, esse factum.
dl1 Ms. unus, fideliter.
et Ms. Reg. unus, ineo quod facli sunt.
ff Ms. Cainberon., lypo.
 421 DE VITA CONTEMPLATIVALHI. I. 422
lethalis hostiliter extulissent, de superna coeli re-, A dilia , ut habeanl unde mundatori suo Deo gratias
gione projecti sunt (Isai. xiv, 13). Quos divina sen- agant, nnn unde offensi aliquibus peccalorum sordi-
tenlia a eo supplicio condemnavit, ul quia nolucrunt bus erubescant; quia ibi nec ulla peccala, nec pec-
perseverare , cum possent, nec b velint reparari, catores erunt, et qui ibi fuerint, jam peccare non
nec possint. Siquidem pracvaricalionis eorum fuit, poterunt. Nec latebit jam perfecte beatos aliquid
quod c irrevocabilisjudicii animadversione percussi secretorum , qui, quod esl longe prseslaniius, ipsum
sunt; et ad dainnationem justissimam profecto per- yisuri sunt mundis cordibus Deum : quandoquiilem
liiiuit, quod voiuntatem redeundi ac facullatem pe- humana creatura ita perfecta erit, ut in melius aut
niius amiserunt; sicul econlrario voluntalis sancto- i deterius ultra mulari non possil.
ruin angelorum fuit, quod malis sponle cadentibus, 2. Cujus humanae substanliae ad Condiloris sui
ipst in sua dignitate nianserunt, et divino justoque timilitudinem sublimatae,omnia bona quac naiuraliter
k
judicio actum est, utdquae fuit cum Deo suo manendi accepta peccalo corruperal, reparabuntur in me-
voluntas , (ierel permanendi voluntaria felixque ne- Iius; id est intellectus sine errore, memoria sine
cessilas. Et ideo, quia nec peccaverunt unquam, oblivione , cngitaiio sine f pervagatione, caritas
nec peccare jam possunt, illius contemplalivaevilae sine sinnilatione, sensus sine offensione, incoluniitas
semel facti pai ticipes, • hiexplebiliter auctorem bea B . siuc debililale , salus siite dolurc , viin sine morle ,
titudinis suae conspiciunt, el merito suae stabilitatis facilitas sine iinpediinnnto, saturilas sine fastidio ,
in teiernum ielices effecli, de sua permansione securi et tota s-anilassine morbq : quoniam quidem quid-
sunl. Qui summum solidumque gaudium , quo insa- quid hic corporibus m liunianis vitiandis aut ferarum
tiabibter perfruuntur, de divina contemplalione per- morsus n ademerim; aut improvisi casus abstuleriht,
cipiunl, ae. Deo suo infaligabiliter et amauter inser- aut malarum valeludinum genera diversa ° decer-
viiinl;' ita perfecte heati, ut nec cupiant beatiores pserint, aut humana crudelitas ampiitaverit, aut si
lieri ultra, nec valeant. ignis, vel quaelibetalia res aliquid debilitatis inlule-
CAPUT IV. rit, aut ipsa seneclus etiam sanis onerosa negaverit,
haec atque his similia corporum damna una ibi re-
De resurrectione, vel vita sanclorum. surrectio reparabit, atque ea corpora m<mbrisomni-
i. Haecestf contemplativa vila , vila beata , ad bus instauraia, incorruptibilis sanilas obtinebit.
quam qui bonorum operum consuinniatione perve- 3. Proplerea quicunque ibi erunl, etsi differenii-
nerint, beatis angelis similes erunl, et simul t<cum bus meriiis ab iuvicem distabunt, omnes tamen una
Deo sine fine regnabunt. Quod hic b crediderunl, ihi perfectione beaii erunt : quia singulis praemia sua
videbunt; sui Creatoris substantiam mundis cordibus < C siifficieutia erunt, et capere amplius praemiissui.
contemplantes, aeierna exsultatione gaudebunt; ' di- jam per/ecti non puierunt. Sicut enim corporalis
vina ac mulua dilectione possessi, Deo suo in aeler- satiirilas omiies saturos aequaliter habet, quamvis
num et invicem sibi feliciter adhaerebunt; receplis singuli cibum non aequaliter, sed pio possibililaie
cum incorruptione alque immorlalitate corporibus , perceperint . ita omnes sancii, elsi fuerint aliqua
municipalum patriie ccelesiis accipient; atque ejus graduum suorum diversitate distincti, una P beati-
in aeternumcives effecti, promissa praemia reporla- tudine perfecti erunt, quia el una perfectione beati
bunt. Ibi eis exuberabit tanta laelilia, tanta coelesiium a futuri sunt. Crcterum in illa tantae bea.lhudinis
gratia gaudiorum, ul et remuneralori suo pr<>ta.His regione r nec majoris meriii sibi aliquid quisque ar-
muneribus gratias agani, et nullum fastidium ex ipsa rogabit, quia arroganlia ibi niilla erit; s nec supe-
affluentium bonorum perceptione suslineant. lbi ita riori inferior invidebit, * quia ibi invidia esse non
patehunt singulorum singulis mentes, sieut corpora- poterit. Et ideo, fitsi erit ibi distanlia mansionum,
libus oculis subjacent facies corporales : quia huma- summa tamen in illis erit unius perfectionis sequali-
norum pectorum tanta ibi erit et tam perfecta mun- tas, quibus erit regni ccelestis una felicitas.
• Mss. tres , eo sub judicig. Ms. alter, eo [ olectione ac tnuluq deleclationepossessi, Aller yCro,
judicio D
condemnavit. divinmdilectionisac mulumcaritatis possessione.
b Ita mss. omnes. Editi vero, nec vellenl reparari, i Mss. Camb., aut in delerius. Alii cum edd., ««I
nec possent. delerius.
c Sic mss. quinque. Ms. alter, incredibilis. Edili tMs. unus, peccando,
vero, irrevocabililer. Ms. Canib., prmvaricalioniseo- 1 Ms. urius, prmvaricalione.
rum quod fuil, irrevocabilisjudicti. m Ms. iiutis, humanishic corporibusvitiatis.
d Ms. Colb. unus, ul quibusftiil. nMs. Camb. et ed. Lugd., ademerit.
• Mss. duo Colb., inexplicabititer. 0 Sic inss. tres. Aliicum edd., discerpserinl: quod
f Sic ms. unus Colb. Caelericum editis, Hmc est membrum abesl ab editione Lugd.
tontemplativavila beata. P Ms. unus, una lamen beatiludine. Ms. aller, qui
_Ms. Reg. unus et Edd. Lug. et Duac, cum Deo et una.
suo. 1 Ms. untis, facti sunl.
h Sic mss. sex'. Editj, crediderant. Ms. unus, credi- r M<.Camb., nec major inerilisibi aliquid arrogabit.
derini. Ms. alter, arrogabunl.
' Iia Editi. Duac.et Colon. mss. tres, divina dile- 8M.Colb. unus, necsuperioribusinferioresinvidebunt.
ctione ac mutua dilectione. Edit. vero Lug. cum nis. * Sic mss. quinque. Mss. alii duo, invidus esse
uno,divinmdilectionisac mulua delectatione.Ms. aller, non poterit. Edd., quia ibiinvidus nullus este poterit.
divina delectationeac mutua dileclione. Alius, divina
«3 JULIANI POMERII 424
CAPUT V. \ Ex parte scimus et e* parle prophelamus (I Cor. xm,
Quod contemptoresprmsentiumeliam hic contemplalivm 9); conteiiiplationem divinam quae in hac wla est,
vitm bealiludo delectet. illi futurae conferre nec possuraus, nec debemus;
1. Cui feliciiali promerendae ille suspirat, qui quando idem apostolus adjungat ct dicat: Cum autim
prirsentibus omnibus fuiurorum contemplatione re- veneril quod perfectuin est, f in illa vita signiflcans,
nunliat , atque a domesticis occupationibus, qute iunc evacuabitur quod ex parle est (lbid., 10): sae
noiinunqimiu perfccle vivere cupienlium processus sic quod modo ex parte senlimus, tunc ad illam ple-
impediunt, in illam diviuaesublimitatem conlempla- nitudinem contemplationis divinaeperducti jam per-
tionis evectus, ipsos etiam suae carnis affectus cx- fecte b videbimus.
superat; a et infra se universa despiciens, quae 2. Nec sane quia ibi rerum omnium nolitia non
plerumque animas de praeterit-e v^loesanctilate se- per partes, sed simul et lola videb tnr, ideo saltem
curas in lerrena dejiciunt, b ipsis etiam cceleslibus qualiscunque in lioc fragili corpore l desperatur.
appropinquat, c lanto divinis vicinior fuclus, quanto Elsi tnim corpus quod cormmpitur, aggraval animam,
supra liumana omnia sludio perfectionis ascendit; et deprimil tertena inhabitatio sensum miilla cogitan-
certus quod si conlemplalivani viiam hic incertis tem ( Sap. ix, 15 ); tamen i in quantum polest hit-
honoribus, divitiis anxiis, et caducis delectationibus B mana mens, quam sutis Crealor ad suam fecit ima-
plena voluntate praelulerit; veros honores, securas ginem, sludeac eliam hic inlelligibiliter Deum videre
divilias, et delectationes aeternas d invcniat, cum ad per fidem , ut eum plenius videat, ctun pervencrit
perfectionem contemplativacvirtutis, in illa beata munere ipsius. Conditoris sui ad speciem. Atiende
vita, ubi 1'uturaest, Deo remuneranle, perveneril. quam k divine sanclus Apostolus speciem fldemqtie
Et revera quid erit honoralius eo, quem diviua cle- distinxit, ut dicerel: Pcr fidem ambulantus, non per
meniia angelica: dignilalis aequalilate beaverit? Quid speciem(11 Cor. v, 7 ).l Fides ergo est per quam
ditius_eo quem regni coelestis ineffabiliter afflueus ambulatur, et species quae videtur : quia in liac
beatttudo ditaverit? Aut quid etiain iiic delectabilius vita , ubi per fidem bene Yivendoprolicimus, bono-
contemplatione divina, quac sihi veraciter inliianti ruvrs operum quodanimod» passibus anibulainus ,
incorruplibilem suavilalem futurae remunerationis in m futura autcih pervenientes ad speciem, jam non
infundit ? Quoniam quidem contemplativa viia hic erit quo velut proficiendo ulterius anibulemus: scd
quoque amalores suos fulurorum bonorum conside- ipsam speciem ad quam per fidem spiritualiter am-
ralione delectat, ac sibi tota mentis intenlione va- bulando pervenimus , insaliabili delectalione vide-
cautes , quanlum in hac vita fleri putesl, douo sa- bimus.
pientiac spiritualis. illuminat ; et ad iliam divinae,G CAPUT VII.
pleniludinem visionis., cujus spem studiis intenli Quod Deum perfeclc sancti videre non possint, nisi cttm
ccelestibus gerunt, incenlivo quodam ipsius conse- ad beatiludinemfulurm vitm pervenerittt.
quendae perfectionis inflammat; ut quod nunc in i. Quocirca sic horlandi sunt ad conlemplativam
a_nigmate cernunt, nec perfecte discernunt, tunc in vitam, quicunque plene voluerint, et Deo n auxiliantc
illa revelatione conspiciant. poluerini, nt meminerint sibi ipsius contemplationis
CAPUT VI. divinae perfeclionem , in illa beala vita quae fmura
Qnod perfectioconlemplativmvitm qum hic haberi po- est, reservari; ut ibi Deum siculi est, perfecle vi-
tesl, perfectionifulurm comparurinon possit. deaul,ubi et ipsi erunl viiae oelern_eacrcgni coelestis
I. Quapropter uon sic conteinplativae vitae subli- conseculione perfecti. Caeterum si hic perlecte po-
milalem in futuro, ubi perfectio perficienda est, prae- iuisset substainiam Dei humana fragililas contem-
dicavi, ul in praesenti eam negarem posse ab omni- plari, nunquam sanctus evangelista disissci : Deum
bus mundi contemptoribus npprehendi: si mndo se nemo vidit unqttam. Non dixii.Nerao videbit. Deniqiio
ad eam tota devolione convertant; si desiderio ejus ut evidenler ostenderet vi^ionem Dei non negalam
accensi, praesenlia blandimenta faslidiant, el longe esse sanctis liominibus, sed dilalam, ° qnod in prae»
fortiores effecti, quam ut eos lerrenae occupationes D senii lempore negavil, in fuiuro promisii dicens :
illaqueent, divinis rebus ac futuris promissionibus _B«-iiimundo corde, quoniam ipsi Deum videbunl.Ne-
considerandis inhaereant.Sed sic consideramus apo- que bic dixit, Quoniam ipsi Deum vident. lgitur si
Stoli Pauli sermonem, quo inler eam scientiam quae Deus, qui in hac vita sine alicujus elementi as-
liic esl, el eam quae ibi fulura est, discriminans ait: sumptipne, nec potuil videri, nec polesl, in futura
Sic mss. septem cum edit. Lugd. Aliseedil., Q..i J Ms. Reg. unns, in quantum valel.
tl infra se. k In ms. iuio alia manu, digne.
b Ms. Reg. unus , ipse jam. Ms. Reg. aller, ipse 1 Ms. unus, per quam videtur. Editio Lugd., Fides
ttiam. ergo per quam ambulamus, et species qum videlur le-
' Mss. ires, tanlum divinis....quantum. nendaest.
d Mss. duo, inveniet. m Ms. unus, in fuluro autem. Edit. Lugd. cum IDS.
e Mss. septeni, consideremus. Reg. uno, jam non erit quod.
f Ms. Colb. umis, illam vilanr. n Ms. iiiius, e. adjuvanteDumino.Ed. Lugd., pefve-
« Mss. duo ei Ed. .Colon., Acsi quodammodo. nire potueril.
b Ms. unus, sentiemus. ° Ms. Reg. unus , quod in prmsettlinegavit, in {«•«
» Sic mss. omnes. At edit., desperetur. turo tempore promisil.
425 DE VITA CONTEMPLATIVALID. I. 42G
vila videndus est : ibi est coutemplationis divinaeA Asui proponat etdiligal; nec meluat aliquid lempo-
speranda perfectio, ubi erit bonorum oinnium ple- rale, nec cupiat; ne aut mclus amittendte rei tem-
niludo. poralis, aut cupidilasacquirendaeintentionem menlis
CAPUT VIII. ejus emollial; non eurn blanda corrumpant, nee
Qtimet quanta sit in hac cafne vitmcontemplativmper- adversa concutiant; non inflet opinio secunda, nec
fectio,vel qualiter ei perfruendmmundi conlemplores sinislra dejiciat, nec falsa viluperalio sive laudatio,
irihxreant. augeat P gaudia ejus, aut minuat; non gaudeat de
Proinde vitae contemplalivaj sectator a ad Condi- tei_.poralil.usomnino, nec lugeat. Inter loetainvictus
lorem suum corde illuminandus accedat, ipsi con- ac trislia; unara faciem i animi constanlis obtineat,
templandoalque b infatigabililer perfruendo vigilan- nec r peclori ejus stabilem firmilatem, quidquid pro-
ler inserviat, ipsum jugiler concupiscat, prae amore lnittit inuiidusaut minalur, exculiat; sed idem sem-
ejus omnia quibus inde potest averli, c refugiat, per ac sibi similis perseverans, mundi bujus dainna
omnes cogilalioncs suas, ac tolam spem ex illius s simulct lucra non senliat. Et cum haecet bis similia
delectatione [al. dilectionej suspendat, litterarum coiilemplativae vitae dcsiderio nffectus impleverit,
divinarum sacris meditalionibus vacet, in his se di- non se hic jam ex omui parle perfeclum, sed perfi-
vinitus illumiuatus oblectet, ibi se totum velut in B I ciendum iu illa beata vila, quae futura esl, immobi-
speculo quodam d refulgente consideret: quod in se Iiter credat; atque * ad eam se, ubi Dei subslantiam
pravum dcprehenderit corrigat, e quod rectum est revelata facie videre possit, extendat.
teneat, quod deforme componal, f quod pulchrum CAPUT IX.
excolat, quod sanmn servet, quod infirmum assidua Quod lantuin interest inler perfeciionemvitm islius et
lectione corroboret; Dominisui praeceptainfaiigabi- fulurm, quantum interestinter perfectosqtti peccare
liter Iegat, s inexplebililer diligat, eflicaciler impleal, nolunt, et eos quijain peccarenon possunt.
et quid sibi cavendum quidve sectandum sit, ex eis 1. Nam sicut hic " comparalione juste viventium
sufflciemerinstructus agnoscal, mysteriis carumdern dicilur quisque perfectus, quia justus praeceplafacit,
divinarum Scripturarum perscrutandis insislat, perfectus autem prrecepta Iranscendit : ita idem
Chrisium h ibi promissum legat (Joan. i, 45), reprae- collatus illis absolute perfeclis, qui in vita beata
sentatum videal, prophetatam perditionem populii futuri sunt, non est, ul ila dicam, perfecle perfeclus;
contumacis inlelligat, ' impleri lugeat, dc taiute cui etsi dimissa est omnis iniquilas, non esl adhuc
gentium gaudeat, i ex praeteritis quae praedicta sunt sanata, sed v sanatur ejus infirmitas; ei ideo etsi
et implela leneat, futuris promissionibus credal, ab x non peccat, ut sit vere perfeclus, peccare lamen
strepilu ncgotiorum saeculariumk remotissimus, ea C i pmtest: quia non est consumpta omni inflrmitaie sa-
1 fervenler excogitel, quibus animum suum in desi- nalus; ac per hoc, ubi ab omni peccato mundatus,
deriura futurae remunerationis inflammet, sludiis> peccare non poterit, ibi erit perfecte satius el summo
spiritualibus, quibus in dies singulos melior ac: perfectus
melior fiat, invigilel, amet olium sanclum, in quo» 2. Hic autem quantalibet quis excellentia sancii-
exerceat animaesuaenegotium, mortuum sibi deputett taiis emineat, quaninlibet eminentia perfeclionis
mundum, ac se mundi '" blandientis illccebris exhi- exccllal, potesl quidem lieri pro modu|o hujus viiae
beat crucifixum; delectationi spectaculorum praesen- perfectus; sed non est sic de sua perfectione secu-
tium incomparabiliter anteponat sui Creatoris inlui- rus, ut noii dcbeat esse dc casu sollicilus : et uiique
tum, semper se n prolicienle successu in fasligium l ubi est solliciludo, non est absolula beatitudo. Quae
divinae contemplalionis altollat; nunquam, ue adI nequaquam perfecta credenda est, si secura noii
momenlum quidem, a promissionibus futuris consi- fuerit; nec secura eril, nisi omnein sollicitudinem
derandis aversus, ad lerrena respicial; eo aciemi securitas aeterna cousumpseril. Quapropier, qui
menlis indesinenter inlendat, quo pervenire deside- dicunlur in hac vila beati, spe bealitudinis futurae
ral; beaiitudinem vitae fulura. anle oculos ° aniiuii beati sunl; y ipsa autem re non hic, sed in illa vila
a Mss.Colb. duo, ul ad Conditorem. D m Ms. Colb. unus, blandimeniis et illecebris. Ms.
b Ms. unus, insaliabiliterperfruendo. Ms. alter, in- Cambcr., blandimenlis
saliabililer consequendo,vet ulendo perfruendo, vigi- n Sic mss. duo, cum illecebrisque.
edit. Lugd. Alii codices, pio-
lanler inserviat. (icieiitem.
c Mss. quinque, fugial. 0 Ms. unus, animmsum.Ms. alter, tnentissuar.
d Ms. unus, refulgentem. v Ms. unus, gaudium ejus.
e Ms. Camb., quod reclumesl. . Sic mss. sex. Edili, animo constanli.
f Mss. duo Reg.et Camberon., quodpulchrum ser- r Sic mss. qualuor. Caeiericiitn edilis, pecioris.
vet.quod sanumexcolat. s Mss. septem, simul ac lucra.
s Mss. tres, imptebililer.Ms. unus, inexplicabililer.
r. ' Ita mss. omnes; edili vero, ad eumdem.
h Editi., Chrislumpromissum. a Ms. unus, ex coinparatione. Ms. alter, ad compa.
1 Ms.Colb. unus, impletam. rationem.
i Ms. Colb. unus, qum de Christi tnorte prophelatala v Mss. duo, sanabilur.
sunt et. implelaplangal, [uluris promissionibus. x Mss. duo, si non peccul.
k Ms. Colb. unus, remotissimusexislat. Alter, sed •d y Ms. Colb. unus, ipsi aulein sancti non hic, sed in
ea (ervenler.. *//<.vjla bcaitsttnt.
1 Ms. Colb. uiius, frequenter.
PATROL. LIX. 14
 .$7 JULIANI POftlERH 428
beaii futuri stml : quia ibi omnium beatorum beati-; A. rationis'imperio temperare; ad conlemplativam su-
tudo perfecta erii, ubi humana ha'lura sui gloriam pra humana. c desiderro perfectionis ascendere, et
Conditoris, et suam perfecte bealiGcata visura est, d Indesinenler augendis virtulibus incubare. Habet
atque ei.jsine ullo defectu suse beatitudinis ad- activa profeclum, contemplativa fasrtigium.Haecfacit
haerebit. hominem sanclum, illa perfectum. Hujus vitae est
CAPUT X. nulli prorsus injurias irrogare; illius, irrogatas
Quod hic sancti Deum in assumpla crealura viderint. acquanimiter sustinere. Imo , ut proprius dicam,
Nec moveat quod hic quoque a justis anliquis exsecutor activae studet in se peccanti dimittere;
visum legimus Denm : quia non est in hac humilia- contemplativae sectator offensas quibus pulsatur,
lione nostra sic visus, sicut in ilia c.arificatione nec omnino concutitur, ignorare magis paraius est
videndus est : quandoijuidem a sine forma visibilis quam donare. Iste iram patientiae yirtute_compescit,
creaturae, in qua pro dispensalione temporum, ubi immoderaiis cupidilatibus parcimonia. ° frenum im-
voluit, et quibus voluit justis apparuit, nec potuit, ponit; tangitur desideriis carnalibus, nec conscnlil;
nec potest videri; sed polerit cum ad suptrnam pulsatur mundi hujus curiositate, nec rapitur; qtta-
patriam peregrinalio nostra pervenerit, et morlale litur diabolica impugnatione, nec vineitur; et Deo
nostrum immortalitas beata vestierit; atqtie ad B suo devota menle subjectus, non atteritur diversis
contemplationem divinam, b perceptionemque.coele- lentationibus, sed probalur. llle omnes affectiones
stium pnemiorum omnes vere lideles fides ipsa, qtia quibus vila mortalium variatur, sanctis virtulibus
hic futura credebanlur, impiela perduxerit. vincit, cupiditalum ae perlurbalionum omnium liber
CAPUT XI. beata quiele perfruilur, et illecebris ac voluptatibus
De qualitale glorificalorumcorporum qum in resurre- faclus expedila menle superior, ineffabili gaudio
ctione fulurg sunt. divinae contemplationis f erigitur. Istc suscipiendo
Ibi diversi quidem sexus corp.ra, sed sine ulla peregrinum, vestiehdo nudum, gubernando subjc-
coneupiscentia corporali futura sunt. Ibi eril omnium ctum, rcdiinendo captivum, tuendo violenter oppres-
perfecta caritas, et nulla cupiditas (Aug. ie Givit. su«n, jngiler se ab omnibus iniquilalibus suis ema-
•Dei lib. xxn, cap. 17). lbi etiam corporales oculos c«lat, et viiam suam e bonorum operum fructibus
nihil visibilis creaturae Iatebit, quia incorruplibirium dilat; ille facultalibus suis in usus pauperum dislri-
b
corporum visus uli.iue incorrupt.ibilis erit; et ila bulis, siimil se exspoliavit 'mundo, ct admovit se
sine comparatione vivacior quam bic fuit, ut ei ali- totis viribus coelo; res mundi mundo projecit, et-se
quid visibilium clausum esse non possit. Corporibus ' ipsimi devota menteChristo restitiiit, a quo immor-
quippe immortalitate donatis auferenda est tarditas, G tales divitias sibi dariorat, ul pauper; protegi se
non integritas; netessitas, non voluntas, ut ibi sine quotidie postulat, ut infirmus; immortalitatis indu-
lemporis [alias lejnporum] mora aut impedimenlo mento vestiri cupit, utnudus; uefendi se ab impu-
pondcris sint, ubi esse voluerint; atque eo sequalur gualione invisibiiium hostium supplicat, ut fragili-
sine ulla difficultate spirituale jam corpus, quocun- tate caruis oppressus, et coelestem sibi donari pa-
que ire voluerit spiritus, angelicae beatiludinis triam desiderat, ut peregrinus.
aequalitate perfeetus. Tuire flliorum, parentum, con- 2. Activa vita habel sollicititm cursum, contem-
jugum miseria, qui ibi non fuerint,-bea_oscontristare plativa gaudium sempiternum. In bac acquiritur
non polerit (Aug. lib. i Relract. cap. 15 et 19): quia regnum, in illa percipitur. Haecfacil pulsare bono-
uoniina oninium necessiiudinum corporalium quse rum operum, velut quibusrlammanibus januam; illa
liic nostra fragilitas habuit, excellenlia illius beati- vocat consummatos in palriani. In hac contemnitur
tudinis non admittit : ubi omnes qnicunque fuerint, mundus, in illa videbitur Deus. El ut multa prajter-
unum corpus erunt, et singuli de sua vel de singu- eam quaecomm'emorare non valeo, in hac vita activa
lorum felicitale gaudebunt. Haecde contemplativa vita qui immundis spirilibus exstiterint foniores, in illa
dicla sufflciant. contemplativa, quae sun.me beata est, remunerante
CAPUT XII. " » Deo flent angelissanciis aequales,atqiie in aeternum
Quanlumiiikr contemplalivamet activamvilaminlersit. cum illo regnabunl in illa civiiate superna felices.
1. Jam nunc quid inler ipsarn contemplativani et Ilaque,quoniam de contemplaliva vita iu superioribus
aclivara vilam intersit breviter"disseramus. Quod ut Hiulta jam dicta sunt, et secundus liber ea quae de
evidenter eluceat, ipsas sitfi invicem vitas, contem- acliva dicenda sunt continebit, sufficianlista quaedi-
plativam scilicet et activam, prolatis earum virtuti- ximus, ut consideremus ct reliqua, quaede tcrtio capi-
bus. eonferamus. Ad activam vilara pertinet inter lulo usque ad finem iibri hujus sequenti disputalione
iiumana proficere, et rebelies corporis motus tractabimus. Videarous nunc utrum is cui Ecelesice
• Mss. Reg. duo et edit. Lugd., in forma; sed frcnos.
male, ul videtur. f Ms. Camb., plenus effwilur. Ms. Reg., efficilur;
k Sic ms. Grolb. unus. Reliqui tam mss. quam alia manu, afficitur.
cdili, vel percepttonem. s Ms. unusr bonorum fructibus. Ms. aller, bonorum
c Ms.Colb. unus, in desiderio. suorum fntclibus.
• Mss. duo etLugd., propius. h Mss. duo, semelse.
• Ita mss, Reg. duo, et duo Colb. Alii cum ediiis, ' Mss. .tres, Dominofiitnt.
429 DE VITA CONTEMPLATIVALIB. I. 430
5
regendaecura commissa est, conlernplalivaevitaefleri lA exlendant, ac se passim exquisitis delieiis dedant,
particeps possit. quae i animum corpusque debilitant; si gloriam non
CAPUT XIH. Chrisli, sed suam, decepti vulgi adulantis honoribus
Quod sacerdoles sancti conlemplaiivmvitm fieri parli- quaerant, plusque de se aliense linguae quam sute
cipespossint. conscienli_e credanl; si omne gaudium suum non in
1. Qui diligenler ea quie superius de vita contem- futurorum remuneratione, nec in. sanclitate vitae,
k
plattva dicla sunt considerat, el, sufficienter, inslrti- sed in sua tantum dignilate constituant, el dum
ctus intelligitquaudo et ubi possit ejus perfeetio com- tales esse quales creduntur, amant, nunquam sjbi
J
prehendi, non dubilabit Ecclesiarunvprincipes vitae displiceant, ac placenles sibi non sint de sua cor-
contemplalivaeposse et debere fieri sectatores : quia reclione solliciti : quis non inlclligat, lales, si in
sive secundum opinionem quorumdam nibil aliud talibus perseverent, nec se ante finem viiap praesen-
sit vita contemplaliva quam rerum 1 tentium futu- tis emendent, contemplativae viice participes esse
rarunique notitia, sive a vacatio ab omnibus occupa- non posse? ad quam non perveniunt, nisi qui stu-
tionibus mtindi, sive divinarum studium litterarum, duerint esse quod facti sunt; nec affeclantm vide;ri,
sive, quod his b probatur esse perfectius, ipsa visio sed essequod sunt; non alienis laudibus, sed mor\-
c Dei; non video quid impedimenli sanclis sacerdoti- B ] bus suis eximii; nec solum de sua dignitate, sed po,-
bus possit .fferri quominus ad haec quatuor quae lius de sacerdotalis vitaen nobilitate conspicui : qui
commcinoravi pervenianl. Duo enim, primum et ul- sunt non appellatione tenus, sed virtule pontifices,
limuro, id est, rerum latentium fuluraruinque notitia, vit3e.contemplativaecapaces, et gaudiorum ccelestium
ct ipsa visio Dei, tncomparabililer praestnntiora erunt cohseredes.
in illa vila beata quam in ista, diversis erroribus CAPUT XIV.
implicata, quandoquidem tain rerum omnium notilia Ubilocutor se excusat quod Ecclesim magistros docere
quara ipsa Dei substanlia plene ac perfocte videbilur. nonaudeal.
Duo aulem media, vacationem videlicet ab omnibus
Ac ne ° cuipiam meus sermo praesumptuosus ap-
occupationibus mundi, et divinarum studium litte.
etiam hic babere sed illi pareat, si quales non esse vel esse debeant omnes
rarum, possonl ponliflces; sacerdotes r ostendat; non generaliter, sed de uno
r|ui se ab omnibus implicamentis negotiorum srecula- mihi video esse dicendum , et de le potissimum qu
rium removentes, non torpent otio, sed insisiunt hoc mihi i
suoe et ah stultiiia (pace tua dixerim) temere delegasti
perfectionis negotio, sapientiae sermonis officium. Ne.: incognita vobis,
periculosi
saecularis aversi, verbo Dei mfatigabi.iter vacant, sed usitala debeo
p comprchendere, quaesolemus inter
sapienles veraciter fiunt, ccelestia sapiunl, terrena nos mutua confabulatione conferre. Quibus breviter
despiciunt, contradicentes sansedaclrin_oredarguuut, declaratis, noh puto quod relationein meam, r magis
"obedientesd instiluunt, sanctis virtuiihus, quibus in
([uam disputalionem qui-quara juste pussit alicujus
dies singulos fiant Deo propinrjuiores, incumbunt, meos audeam do-
e et tam suis quam omnium qui f pereos erudiuutur, temeritaiis arguere; quasi patres
cerc, a quibus normam vivendi accipere sum paralus
prolectibus clari, hic quidem velut guslum qucmdam et disccre.
contemplativaevilae, quo ad eatn fervcntius provo- CAPUT XV.
centur, accipiunt; sed ibi jam in ceternum felices
Proinde s non De negligentia sacerdotis qu't, doctrinm sum agendo
de
effecti, ejus perfectione gaudebtint. conlraria, personam non polesl implerc docloris.
iiiflanlur, quia hic omnium lidelium catbolicorum
honorantur ut capita; sed l_etanlur potius, quia ibi Recoliie ergo quanta et qualia, mo audiemea atque
Clirisli, qui est sacerdotum ac fulelium omnium probante, dicere soleatis.de administraiione ponlifi-
caput, clariora membra futuri sunt. cis, qui populi sibi coramissi cura pnslhabita, arden-
2, h At si (quod absit) srecularibus negoliis ii.ipli- tius bona praesenlia desiderat quain futura; et
eati, fundorum terminos sine termino cuDiditaiis oblitus quod non solum de se, sed etiam de grege
a Edd. Duac. et Colon., vocatio. D essese quales credunlur ament.
b Ms.Colb. unus, quod liis est. 1 Ita uiss. omnes cum Lugd. Duac. et Colon., de
c Mss. tres, Domini, et sic paulo iufra. sua saiule et correctione.
d Mss. duo, i.is.ruuni. m Sic niss. omnes cum Lugd. Duac. el Colon., ti-
c Sic mss. omnes cum Lugd. At editi,./// qui tam deri essequod non sunt.
snis. n Sic mss. Colb. quatuor cum Lugdun. et Du.ac.
i Edil. Colon., inter eos. Ms. unus paulo post, pro- Colon., nolabilitate.
veciibus. 0 Mss. duo Colb. et Celon-, cuiqitain.
s Editi, proinde vero. p Ms. Colb. unus, ostendatn.
h Edit. Lugd., Ei si. Et paulo post mss. septem, i Ms. unus, ut lua pace dixerim.
Edili, implicili. r In ms. Colb. una et Regiis duobus destint hrec,
implicati.
1 Ms. urius, Imdant. Alter, dent. Alius, edant. Aliusi magis quam disputalionem. Etlit. vero Lugd. cum
vero, diteni. duobus Colberl. mss., relationem magis quam dispu-
i Mss. duo animam. lationem ineam, et postea editi, posset.
k Sic mss. Colb.,
qualuor, Reg. duo, et Colb. duo, cum s Edd. Duac. etColon., qneeprobante. Tum. mss.
edit. Lugdun., quie addit se. Mss. duo alii, lales se, duo, solebmis.
auales, etc Edili vero Duac. et Colon., necdutnlates
 451 JULIANI POMERII 452
sibi credito rationem Pastori pastorum omnium ared- A Ecelesia , quaevelut navis magna per mare mundi
dat, sua suorumque deirimenta non cogitat:quem hujus enavigat, quae diversis lentationum fluctibus in
non delinquentium peccatacontristant, nec proficien- hac vila conlunditur, qurc immunduruin spirituum
tium bona Iaeiificaiil; sed de selantum, plerumque perseculionibus velut quibusdam proccilnsis fluctibus
autera nec de se omnino sollicitus, quid a suis boni in diversa jaclatur, quaescandalorum cautibus vado-
malive geratur, ignorat : qui non praedicatperseve- sis illiditur, quaen velut aggere arenae gravantis cin-
rantiam jusiis, poenitentiamb pravis, conlemptum gitur, non relinquenda est, sed regenda : quae sicut
inundi conversis, futuras poenas aversis; qui non omnes quos vehit, perducit incolumes gubematoris °
potest dicere contemptoribus admonitionis"suae : vigilantia gubernala, ita non solum omnes quos ha-
Futurum cogitate c judicium, quod ipse forte non bel.sed eliam ipsumgubernatorem perdet, submersa
cogitat; amatoribus mundi : Nolilediligere munduin, fluclibus aut solula..
si eum mundi amor oblectal; ambiiiosis : Ambitioni CAPUT XVII.
d iinem imponite,si eum ambilio ruinosa praecipitat; Ubi anxium quod Ecclesiamnec relinquere, necregere
ebriosis : e Ebrieiatem cavele, si se mero usque ad possil, provocat, suggerendo quod eam melius regal
alienationem menlis ingurgitat. Sumptuosis dapibus exemplo.
f crudus, iion polest suis abstinenliam laudare, quam B Haec atque r hujuscemodi me prosequente, per-
calcat; vilio cupidiiatisaddictus, cupidis amorem non moti graviter ingemuistis, vos in eam necessitatem
polest dissuadere pecuniae; inimicitiarum tenax,non fuisse perduclos, quam nec implere aliquo studio,
audebit animos dissideiitiumsacerdotali iranquiilitate nec sine peccato relinquere valeretis; acdeinde, cum
componere; juslitiam praedicare judicibus erubescil, piis gemitibus vestris, ea qua i vobis obstrictus sum
quam ipse personae potentis favore corrumpit; nec cordis affectione compassus, orando vos r dixi posse
defendit oppressos, si personas aut honorat, aut de- perficere quod non possetis docendo suggerere;
spicit; et quidquid boni non facit aut mali commillit, plusque fideles crtiholicosbonis exemplis, quam lu-
nec s jubebit fieri, ncc vetabit quia nece.sariam culentis verbis solere proflcere; eamque esse sum-
b docendi auclorilatem contrarietate suae actionis aut mam perfeclamque doctrinam , quam conversatio
amittit, aut n.inuil. spirilualis s osienderit, non quam inanis sermo ja-
CAPUT XVI. clitaril; nec* a nobis in die judicii verba quaerenda,
Quale periculum maneal eos qui Ecelesittmsibi credi- sed opera; nec facile u persuaderi esse possibile
tam vel relinquerevolunt, velstrenue gubernare con- quod docet lingua , si a
temnunl, lingua vita dissenlial; illud
autem v probari possibile, quod sive praedices, sive
Ilacc alque his similia memorantes s episcopalus " non praedices, faciendo conlirmas, et imitari volenti-
vos accepti poeniluit : qui, sicut adininistratorem bus cum quadam deleclatione ipsius possibililatis
suum , si i probe adminisiretur, illustrat, ita con- * ineulcas: vos mea suggestione paululum del"ctati,
temptorem suum condemnat. Denique volentes Ec- boc prolinus, si me non habet oblivio, retulislis.
clesiam vobis creditam, velttt impares ei regendae
CAPUT XVIII.
dimittere, atque in aliquam solitudinem k non lam
studio quietis quam ipsius officii veslri desperatione Quod parum valeat exemplo ugenda monslrare, nisi
etiam qum sint credenda docendo sacerdos osten-
secedere, nulla res alia vobis exegit in melius mutare derit.
consilium, nisi quod veriti estis periculum l majus Et jam si tola perfeelio in opere lantum, non etiam
incurrere : quouiam si periculosum est navim inter in flde consisteret, nec quid homo credidisset, sed
fluctus caute non regere, quanlo periculosius est eam quid egisset in die judicii quaereretur, quis erit tanlae
undis inlumescentibus lluciuanlem in tempestate arrogantice, qui, ecclesiaslicaedoclrinae y auctoritate
relinquere? Ad quam sicutmsatiusest noiiascendere, neglecta, de sua sibi justilia blandiatur? ' cum non
ita semel susceptam convenit flucluanlis pelagi pro- solum.secundura Apostolum (II Thess. ni, 9; / Pelr.
jecla formidine, ac spe perveniendi concepta, usque v, 5) nos oporteat formain praebere fidelibus, sed
in portum sine ulla mercium jactura perducere. Quae ^ etiam eos ipsos fideles, qui nobis divinilus »" insti-
cum vobis comparatio placuisset, adjunxi : Et idcirco tuendi commissi sunt, instruere debeamus : de Patre,
a Ms. Reg. unus, reddet. r Mss. tres, atque his similia.
b Ms. Colb. unus, injustis. i Ms.unus, a vobisastrictus sum.
c Ed. Colon., prmjudicium. 1 Sic edili. At mss. quinque omittunt vocem dixil.
d Mss. quiuque, ambitionijam finemponile. Ms. alter, orandovosposseperficerequodnonpossitisdo-
• Ms. Camb., ebriositaiem. cendosuggererem.Aliquis, dicendo.Alius, non poteslis.
f Ms. Colb. unUS,gravidtts. s Ita editi. At rnss. tres, osienderet, nonquam
e Ms. Colb. unus, iie<:jubet fieri, nec velat. jaclitaret. Mss. duo, jactaret. Ms. unicus, jaclaverit.
n Ms. Colb. unus ; dicendi. * Sic edit. Lngd. cum mss. sex. Alioeedil., a vobis.
1 Mss. Colb. duo, episcopatumvos accepisse. u Mss. qualuor, persuadere.
i Ms. unus, provide. Ms. aller, si probeministrelur. v Mss. quatuor, probare.
k Mss. septem omittuut non. 1 Ms. unus, indulgeqs.
I Ms. unus, magis. Mss. tros, magis incumbere. y Mss. tres Colb., utilitate.
m Ms. unus, sanctiusest. Mss.septem, nonaccedere. 2 Mss. quinque, At cum. Ms. alter, uitlcunt.
II Mss. omnes, qumaggere. aa Mss. duo, ttiendi. M>\unus, iutuendi. Ms. alicr
0 Mss. Gnlb. duo addunt sui. instruendi. Ms. alius, divino instituto commissismti.
 DE VITA CONTEMPLATIVA LIB. 1. "
455 454
:|uomoilo solus accipialur ingenitus; de Filio, quo- A stilicat. Et ideo si corde creditur ad justitiam, ore
modo ex ipso sit genitus, deSpirilu sanclo, quomodo •- autem confessio flt ad salulem'; ! qui non crediderit,
ex Patre et Filio a procedens, nec ingenitus possit non habendo fidem, nec justitiam cordis habere po-
dici, nec genitus; qualiter ista tri.i tinum sint; et teril, nec salutem.
lmc unum non dividatur, sed distinguatur in tria : CAPUTXX.
quemadmodumnec Pater, nec Spirilus sanclus, sed Quod nihil prosit sacerdoli, m etiamsi bene vivat, si
solus Filiusde soloPatre ineffabililernatus, hominem malevivenlemlacendo non corrigal.
totum sine ulla mutationesubslantiaesuaesusceperit; i. Quod vero dicit Apostolus(I Petr. v, 5), ut no9
ac se Deumet hominem verum per virtutes, passio- formanidebeamus exhibere fidelibus, quid valebit,
nesque probaverit, comprehendi permiserit, occidi si is cui vel exhortandi bonos, vel castigandi malos
voluerit, lerlia die resurrexerit, b in coeloshominem cura commissa est, bene vivendose imilandumbonis
de nobis assumplumsua virtute levaverit, suae re- exhibeat, et malos tacendonon corrigat? Ad hoc
surrectionis exemplo nobis regeneralis in se spem enim, nisi me fallit opinio, sancte vivendum est sa-
feliciter resurgendi praesiiieril; membra sua nos fe- cerdoii, ne dicta sua repugnantibusfaclis evacuet; si
ccril; non credenlibus sibi, vel a se recedentibus1 quodprondicatfieri deberenon faciat, aut si quod non
supplicium comminatus sit, et adhaerentibussibi I facit praedicarepraesumpserit.n Si aulem aliterege-
regntim coelestepromiserit. rit, nihil apud eos qui ejus vitam novere , proficit;
CAPUTXIX. qnia ad boc cst EcclesiaeDei praepositus, ut non so-
De virlute fidei, quod ad eam non solum credere, vel lum bene vivendo, alios exemplosuaeconversationis
: iiitelUgere,sed etiambeneoperari pertineat. instituat, sed etiam fiducialiterpraedicando,° singu-
Haecc el alia, etsacerdos nosse debet, ul doceat, lis ante oculos peccata sua conslitual: quaepcenama-
et populus credere, ut d quae doceatur inlelligat;; neat duros, quaegloria obedienies ostendat; P nullius
e dicente Apostolo: Nisicredideritis, non inlelligetis > salutem desperando conlemnat; animas emendari
(Isai. vn, 9, juxta LXX). Unile datur intelligi quod' nolentium plangat, imitatus Apbstolum, qui ait:
non ftdes ex intelleclu, sed ex fide intelleclus exi- Ut lugeam multosex his qui ante peccaverunl, et non
stal;f nec qui inlelligitcrcdat, sed qui credit inlelli- egeruntpmniteniiam(I Cor. xu, 21); et iterum : Quis
gat, et qui inlellexerit, bene agat; sicui alibi scri- infirmatur, et ego non infirmor?Quis scandalixitur, et
ptum est: Noluilinlelligere,utbeneageret{Psal. xxxv, ego non uror (11 Cor. xi, 29) ?
4). Non dixit : Non potuit, sed uoluit intelligere;ut' 2. Quapropter sciens quod si quibuslibet divilibus
nihil aliud nolle inlelligere dictum, quam nolle cre- ac potentibus i parcat, male viventibusautem faveat,
dere noverimus; ac per hoc ut bene agal quis],inlel- » eos perJatsimul et r pereat; et sancle vivere debct
ligerestitdeat, etut intelligat, credat. Sed quia itlemi propter exemplum , et » docere propter suae admi-
Apostolusdicit: Fides ex auditu; auditusaulem s per nistrationis officium: cerlus quod ei nihil sua juslitia
lerbumDei (Rom. x, 17), debetdoctor Ecclesiasprae- suffragelur, de cnjus manu anima perennlis exigitur.
dicare, quod audiat crediturus : quia sine praedica- Quandoquicunque alius perierit, quem nulla docendi
tionenulluserit auditus; eodem Apostolo'\attestanle' necessilas manet, soltis poenas* sceleris sui dabit;
atquedicente: Quomodoaudientsineprmdicante(lbid., > ille autem cui dispensatioverbi commissaest, cliamsi
14)? Si ergo quilibet sine praedicantenon audii, sinei sanctevivat, et lamen perdite vivenles arguere aut
auditu noncredii, sine fide non intelligit, sine iniel- erubescat, aut metuat, cum omnibus, qui eo tacente
lcdu bene non agil; verbum f fidei praedicandum i perierint, perit. Et qtiid ei proderit non puniri suo,
est, i ut audicns credat, credens intelligat, et intel- qui puniendus est alieno peccato? Mentior,unisihoc
ligens bunum opus perseveranter exerceat : quo- Dominus per Ezechielem prophetam sub cujusdam
niam k eumqui potest uti liberaevolunialis arbitrio,, terroris denuntiationeloquilur, dicens ad eum: Et tu,
nec opera sine fide, nec sine operibus fides sola ju- fili liominis,speculatoremdedite domuiIsrael (Ezech.

a Ms. unus, sit procedens,nec.
[• b Sic mss. tres Colb. Editi, in cmlo. Ms. alter, inn cerdotibusetiamsibenevivanl.... corrigant.
cmlis.
^. df Ila mss. quinque. Editi, et alia.
fj e Mss. tres, ut ea qitmdocelur.
x' Ms. unus, dicam de (forle dicente)prophela, vel i\
prophetia.
f Ms. Reg. unus, nec quia intelligitcredat, sed quia.
^'<* R i.
Ms. Colb. unus, per verbuinChrisli. Mss. duo,i, tentnataniinas emendarinolentium,sed plangat.
per verbum.Aliicum editis, per verbum Dei, juxtaa
Craec. lextum Apostoli.
4 Editi, conteslante.Ms. unus, lestante.
1 Mss. tres, verbumDei.
) Ms. unus, ul "audialetcredat.
k Haecverba, eum qui potestuti liberm volunlatis is
urbitrio, desideranlur in edit. Lugd.-Mss. duo, poten-i-
les uti. Ms. alter, polentisuti.
1 Ms.Camb., quoniamqui.
} m Ms. Colb. tinus, tton arguat. Mss. duo Reg., Sa«
D
n Mss. septem et edit. Lugd. non habenl haec, si
' autemaliteregerit; in his deinde legitur proficial, non
proficit. Ms. unus, proficiet.
° Mss. Colb. duo, singulis imilabilem se prmbeat,
alqueanle oculos.
P Ms. Reg. unus, nullus salulemdesperando, con-
i Mss. Reg. duo, el Camb. cum edit. Lugd., qui-
' buslibet divitibusac potenlibusmaleviventibusparcat
aut faveat. Ms. Colb. unus, ac polenlibusparcal aul
faveal.
1 Ms. unus, perimat.
3 Ms. unus, el pie docere.
* Mss. Reg. duo, swissceleribus.
u Ita mss. septem ctimedit. Lugd. Duac.et Colon.,
ii .io)i.
 '
455 . JULIANI POMERII 43G
kxxiu, 7). Nechoc transeunter debemus audire, quod A sequiadesideratasubducant: acsicmuneribuseoriim,
Safcerdotemspeciilatoremappellat: utsicut speculato-, el obsequiis capti, imo per haec illis addicii, loqui
ri_ cst, dc loco editiori prospicere, et plus omnibus illis de peccato suo aul de futuro judicio formidamus.
cohtewplan; ita sacerdos debet esse a propositi subli- Et ideo minaciter superbiam noslram divinus sermo
mitate celsiorcunctis,acmajorisscientiaepropositi ha- conlundit; sed noster audilus nibil tinde proficiamus
here gratiam, qua possil sub se viventes instruere. admiltit: quia praesentis vilae capli dulcediuc, quac
3. Videamus jam quid divinus sermo b contineat. poena ° negligenliam nostram maneat in a.ternuui,
Audiens, irtquit, ex ore tneo sermonem, annunliabis noluinus cogitare.
eis ex me (Ibid.); ut hoc dical sacerdos, quod ex 2. Ii) pastores ergo ista dicuntur, de quorum nobis
divina lectione did.eerit, quod illi Deus inspiraverit, inani appellatione biandimur : Hmc dicit Dominus:
noh quod c pfaesumptione humani sensus invenerit. Vm pasloribusIsrael, qui pascebantsemelipsos.Noniie
Annnntiabis eis, inquit, ex lite. Ex nte; d non ex le greges pascuntur a pasloribus? Lac comedebatis,et
mea Verba loqucfis. Nonest c quod ex eis, tanquam lanis operiebamini; quod ciassum erat occidebalis,
de lUieihfleris. Ex me, inquit, eis annunlia. Sedjam gregemaulem meum non pascebatis. Quod infirintitn
quid atihuntiet audiamus : Si nte dicente ad impium: fuil non consotidastis,el quod mgroiutnnon sanastis ;
litipie, iWoflemorieris; f non fueris loculus, ut cuslo- B quod P fractum eral non alligaslis, et quod abjeclum
dial se itiipitis a via sua, ipseimpius in iniquilate sua non reduxislis. Quod perierat non qumsistis, sed cum
tnbfielur, sanguinemvefo ejas de manu ttta reqttiram austerilate imperabaliseis, el cumpotentia : el dispersm
(Ibtd.i 8). Quid potuit expressius, s quid apertius sunl oies mem, eo quodnon esselpastor, et facti sunt
potest di.l ? Si ithpio, ihquit, lociitus non fueris, ut in devoiwtionemomtiiuinbestiarumagri (Ezech. xxxiv,
ab Impielaie sua Se cuslodiat, b el ille perierit, san- I seqq.). Et paulo post : Propierca, paslores, audite
guitieftiejus de manu tua requiram. Hoc est dicere : verbum Domini: Vivo ego , dicit Dominus Deus :
Si ei peccata sua rton ahnuhliaveris, si eum non ar- iquia pro eo quod facti sunlgreges mei in rapmant, cl
gu.fiB, ut ab impietale sua conveflalur et vival; et ovesmemin devoralionemomninmbesliarum agri, eo
te, qui fton iiicfepasti, et ipsUm, qui le tacente, pec- quod non essel paslor ; nequeenim qumsierultlpaslores
cavit, flammis perehnibus perdam. Quis, rogo, tam gregem tneum; sed pascebant paslores semetipsos, et
sasei peCtbfi!.,quis tam lerreiis erit, quem senlentia gregemr meumnon pascebanl : Proplerea, paslores,
isl-i flohfefreat ? quis lam alienus a fide, qui senten- audile verbumDomitii. llmc dicit Dotninus: Eece cgo
tiae isti non credal? ipse super paslores; requiram gregem meumde tnanu
GAPUT XXI. eorum, et cessareeos faciam, ut ullra non pascanl gre-
descripiios sacerdotiscarnaiiler viventis. G gem meum, nec pattOresamplius pascant semelipsos
Z_i..itios_i!
1. Sed nos p_,a,sehtibusdeleclati, dum in hac vita (Ibid., 7 el seqq.).
cortlWodahdstfa, el hohores inquirimus; non ut me- 3. Quis ad haecnon contremiscat? Quis ista sine
liofes, scd ut ditiorcs ; ncc ut sanctiores, sed ut ho- introferabilimetu fuluraeexaminationis accipiat, nisi
niiratiores simiis i caeleris festiiiaintis : nec gregem qui aut non inielligii, aut fulura non crcdil? Sed
D(.minl,qui nobis pascehdus lucndusque comraissus 6 quia omnia quae Deus observari voluit, lam aperte
es'; *6d .iostras k voluptates, doniinaiioriem, divi- posuil, et ita uominis sui auctorilate firmavil, ui ! ea
tias, et -aeteia blandimenta l carnaliter cogitamus; facilius (quod diclu quoque nefas est) contemnainus,
paStores difcivblumus, nec tamen esse eonlendimus; II quam non inteiligcre vel non credere lam aperla
offic-iiiosiri VitamUslaborem,appetimus dignitatem. et divina fmgamus : quando audimus, Hmcdicit Do-
InuhundrjrUlii Spirituum feras a grege diI_.cerando minus , T quis fulurum esse non credat quod dicit
noh peitimus, m el quod eis remahserit ipsi consu- *Doniinus, nisi qui Deononcredit? Quodaulemdicit:
raimus; qUahdb^eccantes divites, vel polentes », Vm pasloribus, istud vm pro maledicto ? poni, el
noii soVunihbn arguimus, sed eliam veneramur; ne pastorum nomine nos significariquis non iulelligat,
nobls aut muiieta soiita offensinon dirigant, aut ob- i) aiisi qui * fulura non cogiiat ? al Gieges Domioi pa-
a Ila rnss. omnes. Edili auteni, proposila. wunineat.
b Ms.Colb. unus, obiineat. Alter, cOntinuet. r Mss. fres Colb., (raclum esl. Edit. Lugd., quod
0 Mss. duo Colb. prmsumplio. fraclum non alligastis.
4 Mss. duo, M,OB ex te verba loqtteris. Ms. altef, lo- i Mss. duo non habenl hic qnia.
queris eis. 1 Ahest vox meumamss. s'ex.
c Editij quo in eis, Msswquinque, qtlvd ex eis. s Mss. quatuor carent hac parlicula (/..IVI.
f Editi, si non fueris. I Mss. Camb., eanon.
B Mss. quatuOr, quid nperims dici ? Editi, quid II Ms.Camb,, et neqwquam nos.non inteltigeretam
dicif
h Ms. pol.esi
apertius
ilie quidetnpeHt,sanyuihemautem ejus.
aperla.
v Ita mss. qualuor. Edili, quis non [uturttm esse
' Mss.unus,
ires, earnnliM VtVehlium sacerdotum. credat ?
i Ms. tmus. emieris x Mss. duo, Deus.
k Mss. quatuor cumprmesse festinairius.
edit. Lugd., vanilates. y Mss. duo, ponil. Ms. unus, ponhur.
Abest vox carnaliler a ms. uno. z RIss.quatuor, fulurum,
m Ms. unus, sed quod. aa Ita niss. omnes'; atediti, GregemDomiiiipasccn-
" Ms. unus addit
conspicimus
0 Ms. ex Colb, untts.el. dum pasiores facli suscepimus.
Cnmb., neijtigentimnoslrce
437 DE VITA CONTEMPLATIVALIB. I. 458
scendos pastores facti suscipimus; etnos ipsos pasci- A impius in iniqnitate sua morietut, et lu animatn luam j
nius, quandonon gregum ulilitali prospicimus, sed liberasli (Ezexh. xsxix, 9). Hic cerl« satis evidenter
quid foveat et augeat nostras a voluptates attendi- ostendilur, quod sive proficiant, sive non proficiant
ntus. Lac et lanas ovium Christi b, oblationibus quo- auditores, lacere eis non debeant saoerdotes; nocideo
lidianis ac decimis fidelium gaudentes accipimus, et rei sint, si forle eorum verba populi non » audiunt vel
curam pascendorum gregum ac reflciendorum, a qui- audiiacoiHemnuni; sedsi abeiscorrigemlisabsislunt:
bus perverso ordine volumus pasci, deponimus. Non quia^si nec exemplo vitae praepositorumsuorura, nec
sanamus spirituali consilio peccalis inflrmum, non verbadoct rinaepopuli contumaces eiqendati proficiunt,
sacerdotali ope consolidamus c aut reficimus diversis ipsi sibi causa suae perditionis exislunt, et doctorcs
tribulationibus fractum, non ad viam salulis revoea- suos, quotum exempla simul ac verba despiciunt, in-
nius d errantem, non requirimus sollicitudine pasto- volvere criminib.ussuis omninp non polerunl.
rali veniae desperatione jam perdilum : ad hoc tan- 2. Quod idem propheta evideniius alio loco prose-
tum potentes effecli, ut nobis in suhjectos domina- quitur dicens : Speculalor i si viderit gladiumvepien-
lionem tyrannicam vindicemus; non ut afflietos lem super lerram, et cecinerit buccina, el annunliaverit
conlra violenliani polentiuni, qui in eos ferarum populo; audiens autem, quisquisille esl, sonum-bucci-
more saeviunt,.defendamus. I nm, non se observaverit,veneritque gladiu's el tulerit
B
4. Inde est quod " tam a polentibus htijus mundi eum, sanguis ipsius supet capul ejus erit; sormmbuc-
quam a nobis, quod pejusest, nonnulli graviter fali- cinm audivit, et se non cbsirvavit, 'sattguisejus in ipso
gati depereimt," quos se de manu nostra Dominus erit. Si autem se euslodieril, animam suam saivabit.
requisiturum lerribilitep comminalur, dicens : Requi- (Ezech. xxxm, 5_. seq.). Hic autem aAiidagere de-
ram ovesmeas demanu pastorum,ei cessareeos faciam, beat qui fungitur speculaloris offieio : divinus sermo
ut ulira non pascant (Ezech. xxxiv, 20). Quodquid esti satis ostendit, scilicet ut quando viderit venientem
aliudquani,pastoresquiseme_ipsos,nongregernmeum gladium super terram, k iram Dei scilicet super pec-
pascunt.sublimiiaiesuaedignitatis exspeliem; etinter catores L operibus terrenis addictos, omnino non
reprobos, quia bonorem suutn noluerunt custodire, laceat, atque eis quandiu inhaeserint iniquitatibus
projiciam? Horum et his similiuin consideratione suis, m impendere divinaeindignationis interitum de-
f perterrilus: Tiinor et ttemor ceciderunl
super me, el: mintiare non desinat; sed clare et publice arguat
coniexeruntme lenebrm,et dixi: Quis dabit mihi pen- (qu.ahoc buccinaepomen insinuat), ut sic se a suis
nas sicut cotnmbm,et volabo, el requiescam(Psal. LIV, criminibus emendantes, supplicium futurae damna-
6, 7) ? Et hoc est totum propler qupd imperitiaj meae tionis effugiarit. Quod si corripientem, si iram fulu-
ac fuluri fiuis recordaius ingemui, et volui, sarcina G C ram, quae conleinptoribus n jam imminel, nuntian-
episcopatus mei deposita, elongare fugiens, et rna- tem homines lerreni despiciunt, sanguis eorum in
ncre in soliiudine, et ibi exspectare Dominum, quii ipsis erit; et saceidos qui eis peccata sua non tacutt,
me salvum faceret a pusillanimitate mea, et ab ipsat pcenaequae eos exspeclat particeps esse non poterit.
intolerabilium roihi solliciludinum teiiipestaie.
CAPUT XXIII.
CAPUT XXII.
Quodsecundunisermonemprophetm,culpa sua pereant, Quod sacerdoteseliam qui aliler possunt, tam simplici-
ter doceredebeant,ut omneseos docentesintUliganl.
qtti sacerdolum increpationcs vet admonitionesper-
versa voluitlalecontemnunt. Nec vefo se per imperiliam pontifex e<-cu_>abil,
1. Ad baeeego s tune : Sic, inquam, ista invidiosisi quasi propterea docere non valeal,
quod ei sufficieuu
questibus jactis, et in suggillationem pontificum,, et luculentus sermo non suppetat : qnando nulla alia
vel cerle ipsius pontificatus exaggeras : quasi h noni sacerdotis doclrina debet esse
quam vita, satisque
ubi isla legisti, quibus rationnbiliter permoveris, ibii auditores possint proficere, si a doctoribus suis
quod
et illa sint quce, a vobis praetermissa, breviter ini videnl
spiritualiter fieri, hoc sibi etiam simpliciter
excusationem officii sacerdolalis attingam. Post illat audiant praedicari, dicenle Apostolo : Elsi
imperilus
verlia, quibus negligentium sacerdotum finis ostendi- D 1 sermone, sed non scieniiq{ll Cor. xi, 6). Unde datur
iur, de pontifice officitimsuum curante propheta sic: intelligi quod non se debeat Ecciesi_edoclor de ac
loquilur : Si autemannunlianle te ad impium ut a viis. curati sermonis ostentatione jactare, ne videatur
suis convertatur, non fueril conversttsa via sua, ipse7 ° Ecclosiam Dei non velle aedificare, sed
magis se
" Mss. quatuor, voltintates. h Ms. Reg. uiuis, KOiinbi isla qum hic, legisti, qui-
>' Ms. Camb., videlicel oblaliones
quolidianas ac• bus, elc. Ms. Colb. unus, irrationabititer, sed niinus
decimas. . hene.
c Sic mss. quinque. Edili, 1 Mss. tres, audiant, conlemnatit... absistant.
d Mss. tres, erroneum. atque reficimus.
e Ms. Camb., non tam. i Mss. sex, cum viderit.
k Ita ed. Lug. etmss. quatuor. Ed. Dtiac. et C(A
f Sic edit.
Lug. cum mss. quinque. Alii vero,, lon., hoc est irani Dei.
Duac, et Colon., perterrilus propheta,timor el tretnor,, <tMs. unus, terrenis actibus addictos.
inqitit, ccciderunl super me, et conlexerunt tne pecca- m Ms. tinus, mminere.
loritm tneorum tenebrm. Mss. duo ex his, venerunl t n Deest jam in mss. quinqne.
stiper me. 0 Mss. duo, noti mdificare Ecclesiamvelle.
e Ms..Reg. tiiiiis, tecum.
459 JULIANI POMERH 440
quanlae sit erudiiionis ostendere. Non igitur in ver- Abeant, si infirmitaies carnaliter viventium fratrum
borum splendore, sed in operum virtule lolam prae- modo verborum salubrium medicaminibus curent,
dicandi fiduciam ponal; non vocibus delectetur po- modo quas incurabiles judicant, patientiae virtute
puli acclamantis sibi, sed fletibus; nec plausum a sustineant; si moribus ac praedicationibus suis non
populo studeat cxspectare, sed gemitum. Hoc specia- suam, sed Christi gloriam quaerant; nec verba ac
liler doctor ecclesiasticus elaboret, quo fiant qui facla sua in f pretium favoris conciliandi miserabili-
atidiunt cum sanis disputationibus meliores, non ler perdant, sed quidqnid sibi sacerdolaliter vivenli-
a vana assentalione fautores. Lacrymas quas vult a bus atque docentibus honoris impendilur, Deo sem-
suis auditoribus fundi ipse primilus fundat, et sic per ascribant; si non inflentur officiosisoccurrenlium
eos compunctione sui cordis accendal. Tam simplex salutalionibus, sed graventur; nec honorari se, sed
et aperlus ; etiamsi minus Latinus, disciplinatus ta- onerari faventium sibi laudibus credant: si conso-
men et gravis sermo debet esse pontificis : ut ab • lentur afflictos, pascant egenos, vestiant nudos, redi-
intelligentia sui b nullos, quamvis imperilos, exclu- mant captivos, suscipiant peregrinos ; si errantibus
dat; sed in omnium audientium c pectus cum qua- viam salutis ostcndant, i desperatis spem veniaecon-
dam delectalione descendat. sequendae promittant; currentes k impellant, remo-
CAPUT XXIV. B ranles accendant, et quidquid ad officium suum per-
Qttid intersil inler doctoresqui Ecclesiam simpticiter tinet, conslanter exerceant: qnis sic erit alienus a
docentesmdificant, et eos qui eloquenliamsttam lu- fide, ut dubitet tales contemplativae f virtutis esse
culenlis declamationibusjaclant.
parlicipes, quorum exemplo simul ac verbo plures
Denique aliaest ralio declaniatorum, etaliadebet fiunt regnorum ccelesliumcohaeredes ?
esse doctorum. Illi elucubratae declamalionis pom- 2. Isii sunt ministri verbi, madjutores Dei, oracu-
pam totis. facundiae suae viribus concupiscunt, isli lum Spiritus sancti. Per tales Deus placalur populo,
sobrio usitatoque sermone Christi gloriam quaerunt. populus n instruilur Deo. Isli sunt apostolorum Do-
Hli rebus inanibus pretiosa verborum induunt orna- mini successores, qui Ecclesias quas illi ° cditis
menla; isli veracibus sententiis ofnant, et d cora- mirabilibus fundaverunt, mirabiliter apostolicis prae-
mendant verba simplicia. Illi affectant suorum sen diti virtulibus regunt; qui fidcm catbolicam ,aut
suum deformilatem tanquam velamine quodam pha disputaliouibus, aut si ita necessitas poscat, mem-
lerali sermonis abscondere; isti ejoquiorum suorum brorum suorum laceratione defendunt, pro qua totis
rusticitatem student pretiosis sensibus venuslare. r viribus relinenda, amissis facultatibus suis, eliam
Hli totam laudem suam in favore vulgi, isti in virtute mori parati sunt. Fidelium 'catholicorura virtutibus
Dei consiiluunt. llli plausibiliter dicunt, et nihil au- G crescunt, qui per eos Deo auctore proflciunt; et Deo
ditoribus suis declamando e proficiunl; isli usilatis stio inseparahiliter adhaerentes, in quo sibi credunt
sermonibus docent, et imilatores suos inslituunt. solida ac permansura bona reposila, mundi hujus
Quiarationem [(orte orationem] suam nulla fucatae gaudia fugiiiva fastidiunt. Ilaclenus super tribus ca-
compositionis ' affectationecorrumpuni. pilulis sermonem ? laciniosaedisputal.ionisprolixitate
CAPUT XXV. produximus : in quo, quaeesset vitae con.empla.iv_e
Quales esse debeanl sncerdotes qui voluttt fieri vilm proprietas, quae differentia ipsius et aciivae, et
8
contemplativmparticipes. qualiter contemplativae r virtulis sacerdotes fleri
i. Quocirca, si sacerdotes sancti (non quales illi participes possint, sufflcienter, ut opinor, ostendi-
sunt quos judicandos atque daranandos comminalio mus. Ideoque huic tandem libro lerminum danles,
divina pronuntiat, sed quales aposlolica doctrina in secundo volumine alia tria capiiula, Deo conatum
commendat), mullos R ad Deum sancte vivendo et noslrum vestris orationibus adjuvante, tractabimus;
pra.dic.ndo converlant; si nihil h ex imperio, sed ut in tertio libro de reliquis quatuor, quibus vi-
omnia humiliter agant, ac se communes eis qtti- tiorum alque virtutum discuiienda conlinetur ratio,
bussunl pracpositi, sludio sanclae dilectionis exhi- disseramus.
" Ms.Colh. unus, vanmassenlalionis,
b Ms. Colb. unus, nultus qttamvis J) k Ms. unus, impedianl
imperitus ex- 1 Mss. duo, vilm.
cludatur. mIta mss. cum edit. Lug. et Duaci. Colon: ver ,
c Ms. uiitis, pectora. audilores Dei.
d Edit. Lugd. sola, commodant. n Ms. Colb. unus, populi instituuntur.
c Mss. duo, et edil. Lugd., 0 Ms. Camb., judiciis.
f Mss. tres, affectione. prospicittnt.
P Mss.sex el edit. Lug., visceribus.
8 Mss. tres, ad Doininum. i Ms. Camb., lacunosm.
h Mss. tres carent partic. ex. 'T
' Ms. Camb., pretio. In ms. uno deest virlutis. In alio habetur conlem-
plativm vitm.
i Ms. unus. desnerantibiis. 8 Ms. unus, participes esse possini.
441 DE VITA CONTEMPLATIVALl!.. II. 442

LIBER SECUNDUS.
PRyEFATlO. A luerit. Voluistisitaque vobisproprielatemvilmaclualis
i. Sttperiorilibroralionemconlemplativmvitmacom- exponi, ut vos cum veslris secundum ipsam vixisse
plexus, pro viribusquas Dominus donare dignabitur, semper, et vivereprobaretis; non qualiter vobis esset
de actuali vita, sicut promisi, disputare constitui. vivendum ° meis disputalionibus discerelis. Siquidem
Quaproplerb sicut in prmfalione primi voluminisfeci, conversalioreligiosa aclualis est vita, qum docet quo-
hic quoque officiitnei c necessilatem paucis aperio : modo prmposili sub se reganl vivenieset diligant; ac
quia si poluissemsitteobedienlimnoxa quod jubebatis non minus de eorum, quam de sua salute solliciti,
abnuere,nunquamme proprimvoluntalisinslinclucom- quod eis expediresciunl, palerna cura provideant: el
tnitteremoblrectatorummalevolo d dente carpendum; qualiler prmposilosuo subjecli,tanquam capiti membra
qui nolenles adverlere quam invilus hmc scribenda detervianl, ac prmcepla ejus velul imperitim Dei
susceperim,tolumquodesl vestrmjussionis, applicaluri summo amore custodianl; hoc esse sanctum, hoc sibi
tunl ' forte vitio vanitatis: maximesi de rebus talibus salubre et necessariumjudicantes, quod reclori suo
locuturus, quibus ecclesiaslicorumpene omniumcon- placuerit; non quod eis in perniciem tui arroganlia
tersatio tenendadescribilur,aliquid tale posuero, quod menlis viiiosm dictaverit. Ideoque obedientimac pa-
smculariler viventiummenles offendal; el f dum in tienlim virlute fundati, tnajorum suorum non discu-
descriptioneecclesiasticmvitmmoressuos(quoss nesciri B Uunl eonsliluta, sed faciunt; el quando rigor exigit
magisquamemendarivolunt) viderint publicari; in me disciplinm, ut ° severiter arguantur, acceptam cor-
lanqitamsuorum acluum proditorem, carnaliler com- reptionem magnanimiler [erunt; nec molibus eorum
tnoli desmviant, atque ea qum fuerint, donanle Deo, a quibus fuerint objurgati, sed suis negligentiis,quod
prolala, etsi rationabililerdicla dijudicenl, a tne tamen castigantur, ascribunt. Cives quoque suos plebeios et
dici non debuisse cpntendant; sicque aul materiam nobiles, diviles ac potentes, qualiter traclare el regere
dispulationis,aul personamdisputanlis irrideant. Sed debeant sacerdotes, hujus libelli series continebit.
quoniamsanamensincotnparabiliteramplius obedietttim Qum ego, sicut smpejam dixi, scribere non aude-
fructum debel appeterequam vitare injuslm obtrecla- rem si vobis negare atiquid i poluissem. Sed jam
tionis opprobrium; h levius credidi me gravari repre- capiluta ipsa disserenda ponamus. Qumsistis igitur
hendentiumdicta niea judicio, quam perlinacisinobe- utrum mquanimiler sustinendi sinl divina prmcepla
dientimsubjacerepericulo. Proinde securus,f <jiiodvos calcantes, an pro modo peccati debeanl ecclesiastictt
mihi perficiendifacultatem precibus impetrelis a Do- severilate coargui.
tnino,quijussistisut loquerer, et prmsumplionemmeam ELENCHUS.
apud eosqui me judicaturi sunt, cxcuselis; opussusce- CAPUT I. Quod pro diversitatepeccanlium,alii por-
ptum I vobisorantibus adjuvandus expediam. C tandi sunt, alii castigandi.
2. Sed priusquam membratim singula qum propo- CAP.II. De luude sanclorum sacerdolum.
suistis absolvam, universaliterde ipsa re qum in hoc CAP.III. De teslimottiisapostoticis, vel de exposi-
libellotractanda est pauca mihi video esse dicenda.: tiOneeorum.
quibusevidenlerappareat qua ralione mihi succenseri CAP.IV. Objeclto, quare sacerdolessancli, quorum
posseprmfalussim, ab eis qui magis quis dicat, quam cura est perdite viventesarguere, simulatoresreligionis
qttid dicat atlendunt; nec rationem dictorum, sed mquanimiterferant.
dignilatemdiceniiumk prava examinalionedisculiunt; CAP.V. jRespoHsio,ubi oslenditur quibus exigen-
el quodfacere aut fieri nolunt, dici quoque l sibi fa- tibus causis quorumdaminfirmitas blande tractelur.
slidiunl; paratiores aliquid doclrinm, etiam quod scire CAP.VI. Quod illi peccala aliena impalienter accu-
cupiunlignorare; quam a personainferiore eognoscere; sant, qui sua non cogitanl.
cumverilas undecttnqueclarueril, non sil ingenio hu- CAP.VII. Quantum remedii habeat confessiopecca-
manodeputanda,sed Deo; nec aliquorumdebeal credi, toriim, el quale mereatur occullaliodolota supplictum.
ted omnium,qum per se mlanta et talis est, ut non CAP.VIII. Quod inique, el non siniplicilerargtien-
tunc sit magna, si eam tnagni docuerint; sed potius tes, vani sint, ac divinojudicio condemnandi.
ipsa magnosfaciat eos, a quibus doceri velndisci po-'.D CAP.IX. Quod sacerdoles nihil proprii haberi de-
n Ms.Camb., complexttssum, nunc pro viribus. dicio.
b Mss. sex, quod in. 1 Ms.Camb., sccitrussum... ul opus susceptum.
c Mss. tres, necesskale. i Ms. unus, veslris oralionibus adjuvanlibus.
d Ms.Colb. unus, malevolodenti. k Ms.ex Colb. unus, pravo examine.
e Ms.Colb. unus omitiit forte. 1 Ms. unus non habet sibi.
f Mss. quinque, Et cum. mMss. quinque, talis ac lanla est.
s Mss. quatuor, nescire magis qtiam emendare. n Sic mss. sex. Edili, dici..
h Sic ms. Reg. unus. Lugd. vero cum ms. alio Reg., " Edit. Lugd., in eis.
evius mecrediai gravari reprehendenliumdictis, meo p Ita mss. Colb. tres. Editi., severilale. Mss. Ires.
iidicio. Duac. et Colon. cum 4 Colb. ms., leviustue severiacriler.
redidi gravari reprehendentium dicla mea judicio. a,Ms. unus, vossem.
_!amb.auteui, gravarc reorehendentiumdicta meo jit-
445 JULIANI POMERII 444
beant, el Ecclesim facultales quasi commums, ut pote iA Bita peccatls dissimilia sunl adhibenda remedia, si-
Deo ralionem reddituri, suscipiaitt. cul ex dissimilibus causis veninnt ipsa peccata. Ple-
CAP.X. CiiiJi quo damno animm sum ab Ecciesia rosque enim peccandi consuetudo delectat, alios ad
num paiiperes pdscit, accipidnt illi qui sibi de suo sitf- peccandum occasio alicujus lucri temporalis invitat,
ftciuni. fragilitas nonnullos inclinat, quosdam ignorantia
CAP.XI. Qui sint qui eliamcum profeciu animmsum boui facit nescire quod peceanl, et impedit b mali
opibus susientanlur Ecclesice. dulcedo, ne correpti aliquando sapianl quod ignorant.
CAP.XII. Quid facere debeanl clerici quorum infir- Taceodeillis quos aliena delicla quibus consentiuiit,
milas non potesl siia conlemnere. decolorant. lllos etiam praetermitto qui, cupientes
CAP.XIII. Qum sint gaudia vera, vel verw divilim, adipisci quod diligunt, vel refugientes paii quod
cl " quid inipediiiieiiliafferanl bona prmsenlia amato- metuunl, aut fidem catholicain produnt, < aut men-
ribus futurontm. dacio praestanliam vefilatis addicunt. i Illud vero
CAP.XIV. Qualiter intetligalnr, quod dicil Aposto- dico : Quis nesciat lc aliter homines cogitatione
lus : Qui in sacrario operantur, qum de sacrario sunt sobita, aliter definitione delinquere, aliter ser-
cdunt. mone, aliter opere, aliter necessitate, aliterf volun-
CAP_. XVi De cupiditate, qualiter eis auos semel in- B I tate peecare
vaseritdonfinetur. 2." Cum igilur lam mulliplicibus , ac miiltum ab
CA*>. XVI. Quod Deum perfeclhisilii possideant,qui invicem m dislantibus modis homines peccent, quis
terrenis possessionibusex corde renuntiaiil. non iinelligat uno modo eis non posseutique mederi
C.p. XVll. Quod niltit proficiant, qtii, abstinentes quorura lam diver.i sunt morbi ? Et ideo dupliciler
a cibis, vitiis servhmt; nec prosit illis facultates abji- quidem fragiliias humana Dei praecepta contemnit.
eere, qui fuas (acinnl voluhlates. aut faciendo quod n veltiit, aut non faciendo quod
CAP. XVlII. Quanla boha primus homo, abstinen- jnssit: sed ° quomodo non solum ex illis causis quas
iim bonum negligmdo perdiderit. commemoravi, sed etiam ex aliis quas non coinme-
CAP. XIX. De peccato primi hominis, et de malis in_.avi, in prrcceptis suis euni contemnunt, qui ejus
qttmillum pttcaiilent, Deojudicanle, sec.utnsunt. prrecepta non faciunt; sic debent omnes modo do-
CAP.XX. Quod omnia bona qum in Adaiiicorrupli ccndo , modo exhortando , mo'do suslinendo , modo
perdidimiis, in Christo reparati b recipienms. incrcpando P curari, ul sub ope Christi . nullius salus
CAP. XXI. Quatiter tiivere debeant qui Chrislum isoliae vita debeat desperari. Jam nunc si satis appa-
iinilari ilesiderant. ruit quod divina praecepta calcantes non solum por-
CAP.XXII. c Qua temperantia uti debeanl qui a __- 'C tandi suht, sed etiam casligandi; a quibus id fiat, qui,
Ittptate delectabilium, vet ab iimnoderata perceplione vel quo ordi.ie, et quandiu curandi sint qui curantur,
ciborkmcominunimn,aiquedviui immodcfatotisu ctt- adjuvantibus me r nierilis et orationibus veslfis, de-
piunt abstinere. beo declarare.
CAP. XXIII. Qttod uienles carnibus concupiscenlia CAPUT II.
carninm poliuat, noil nalnrti. De lande sanciorum sacerdotum.
CAP.XXIV. Quam utite sit jejunio vel absiinentim, 1. Ac ne ftdem meus sermo velul bumana conje-
advenietitiumcaritatem pleritmqued prceferre. ctura non habeat, effectumque, dum ei parum cre-
CAPUT PRIMUM. ditur, perdat; ea quae, adjuvanle Domino, demon-
Qnod pro diversilale peccantiuinalii porlandi sunt, slrareconsiiiui, vera esse divinis lestimoniis conabor
alii castiqandi. ostendere, si prius pauea de laude verorum sacerdo-
\. Si una omnes aegriludine mentium laborareut, ttim, qui sunt Ecclesiarum magistri, promlero. Ipsis
ac paribus auimorura morbis affecl»,liihil ab invicem enim proprie animarum curandarum sollicitudo com-
discreparent, aut e sustineri omnes neeesse esset, missa est; qui pondus populi sifaicommissi s tttiliter
aul argui. Nunc vero, pfopierea alii porlandi sunt, sustinenles, propeccatis omniuni velut pro suis infati-
alti castigandi, quia pro diversitate peccanliuin, mo- gabiliter supplicantDeo, acvelut qnidamAaron iocen-
dus quoque diversus estf pfa_ceptoruni. Et ulique sum conlriti cordis , et humiliati spiritus offefentes,

n Mss. tres, quod impedimenlum. unus, iilud quidem. Ms. alter, adltucillud dico.
b Ms. Camb., recipimus. k Ms, Colb. unus, aliter Iwminiscogitationessuper-
c Editi., Quali. bia, aiiter, etc.
d Ms. Camb., prmferri. ! Ms. Colb. unus, voluplate.
0 Ms. Colb. unus, sustinereotnnes necesseesset attt "' Ms.
uiitis, discrepanlibus.
arguere. n Ms. unus, quod velat, aul non faciendoquodjukt.
f Mss.Colb. tres, et Reg. unus, peccalorum. Ms. 0 Mss. omnes, quoniant, el paulo post inss. Ires,
alter Reg., ^a.ui.eti.iunt. Doininumcontetnnttnl.
6 Ms. Colb. unus, ila peccalis dissimilibusdissimi- p Mss. duo Regii cum editis, curare. Mss. Colb-
lia adhibendasunt remedia. quatuor et Camb., curari.
"hMs. uhus, mala dulcedo. i Ms. Colb. unus,vim//«smalus in hac viln, elc. Ms.
1 Editi praeter Lugd., ac mendacio.Ms.Colb. unus, Reg. unus, nullius satus debeat desperuri.
aul mendaciumprceferuntverilali. r Ilaec, meritis et, absunl a inss.omnibus.
J Edit. Lugd. cuin mss. qumque, illttd dico. Ms. * s Mss. sex, tiirt(i/ersustinenles
 445 DE VITA CONTEMPLATIVALIB. II. 446
a quo placaiur Detis, averfuiit iram fuluraeanimad- A & die, 'quia mundus sum ab omniumfanguine. Non enim
vcrsionis a populo ( Exod. xxx, 10; Lev. xvi, 2; subterfugi,quominusannunliaremvobisoritneconsilium
Num. xvi, 46); qui perDei graliam fiuiil divihaevo- Dei. Atiendilevobiset universogregi, in qtto vos Spi-
luniatis indices, Ecclesiarura Cbristi post aposlolos riltts sanclus posuit episcopos, regere Ecclesiam Dei,
fundatores, b fidelispopuli duces, veriiatis assertores, quam t acquisivilsanguine suo (Act. xx , 25 e. seq.).
pravae doctrinae hostes, omnibus bonis amabiles, et Regniim Dei, inquit, inler vosambulans praedicavi, '
male sibi conseiis eliam ipso visu terribiles, vindiccs ut me alienum ab omnium perditione servarem , qui
oppressorimi,palres in fide calbolica regeneralorum, verbo doctrinae salularisaudito, nihil m promoventur
•pradicalofes eo&ies.ium,primi [forte primaej c plia- ad salutem. Regnum Dei praedicat,qui de vita futiiia
langes invisibilium prreliorum , exempla bonorum quacnon habct flnem; de conlemplationedivina, qure
operum, documenta virtutum , el < foima fldelium. non habet fastidiosam satielalem; de sanclorum bea-
Ipsi suril e Ecclesiaedecus, in quibus amplius fulget tiludine, quaenon babet defcctionem ; de angelorum
Ecclesia; ipsi columnaefirniissimaequibus in Christo similitudine consequenda prredicare non cessat : ita
fundatis iunilitur omni. mulliludo credenliuin; ipsi ut " si ad haec ineffabiliabona qui audiunt, provgcawfe»-
januce civiiatis aclernae,pcr quos omnes qui crcduril noluerint, absolutus sit ille qui eis praedican^o*rioTi:
f iri Christum ingrediunlur ad Christum ; j tacuil.
ipsi janilo- B
res quibus claves datae sunt regni coelorum; ipsi 2. Quod autcm Seculus adjuhgit: Non enhi subter-
etiam dispensatofes regiae domus , quonini arbitrio fugi quominus annuntiarem vobis otnne consilimnDei
in aub regis aclefni dividunlur gradu=, et officiasirt- (Ibid., 27) : quid aliud facit inlelligi, nisi uKfieolc-
gulorum. siasticus doctor disposilionem Dei ( quod cortsiiitim^
2. Hi sunt qui non airibiehdo , sed spiritualltef Dei vocat Apostolus) eis quos docet aperial ? Aperit
vivendo sacerdotium meruerunt; quique non favoris ergo dispositionis divinse consilium quando docet ut
h imani suffragio, sed divino munere subliniati , ni- patres pietatcm filiissuis impendendo , eam nierean-
hil sibi de s pireslanlia sui principalus applaudunt; tur a Domino, qui esl omnium Paler, ° ut fi'ii lionO-
quos non >>inflat bonor acceptus, sed exercet labor rem debiium i>patribus suis exhibeai.t, non 'exhsere-
inlposi.us ; f qui nori excellenliam i suaiii cOgitant daliohis metu delerfiii, sed futurae remuneralionis
provecti, sed sarcinam ; nec gloriantur de officiidi- desiderio provocali : quia praeceptum 1 Domijii lam
giiitate, sed sudant potius Constitutlsub onere. Tales patfes filios diligendo, quam filii honorificeniiamsuis
divina Scriptura speculatores appellat (Ezecli. m, 17), exflibendo patrihus complent, qui utrumque jussil ut
qui speculantur actus oinnium, ei qualiter unusquis- fieret; r docet ut mariti fidem conjugalis thori sui.
que cum suis in domo , qualiter in civitate cum civi- C ( Uxoribus servent; s ut uxores maritos suos non siudio
bus vivai, inlentione religibsoecuriositatis exploraht; formoelenocinanlis adbibilo, aut accuratione vesliiim
quos bonos probaverint, honorando conflrmant; diversarum , sed gravitate morurti deleetent, et ope-
quos deprehenderint vitiosos, arguenles emendant; rum sanctitate ; ut domini servos velut eorum in
aul si emendafi noluefint, aeqimiiiiiiiierportant, ha- Christo conservi misericorditer tractent, et servi do-
bituri uberrimum fructurn, aut de sua districlione, si mi.iis ila ex corde deserviant, ut voluntatem non
correpli profecerinl; aut de sua patientia, etiamsi solum dominorum siiorum, sed etiam Dei hoc ipstmi
illi quos sustinent, emendari uoluerint. jubentis, eiTicianl;ut inter se cives cum civibus, cum
CAPUT III. amicis amici, cum pareutibus parentes veram con-
De lestimoniisapostolieis,et expositionecorutn. cordiam teiicant; ut iii nullo negotio aller alterum
i. Sed jamdivinatestiraonia, sicutpromisimus,pro- callida fraude deeipiat, f aut ne iu communi coinri-
feramus.In Act. apostolorumPaurus apostoius sacef- ctu fidem, quam sihi servari aliquis cupit, ipse cor-
dotibus dicit: Ecce ego scio quodamptius non videbiiis rump-tt.
(aciemmeam,vosomnes,inter quos ambulaviprmdkans 3. His u et talibus et sacerdos annuntiat praedi-
k regnum Jesu Chrisli.
ldeoqite contestor vos hodierna cando , et obediendo popiilus accipit Dei consilium,
a Ms. Camb., quo placalus Deus, averlit. Ms. k Ms. Colb. uhus, JesnmChristutn.
Reg, D
]
1 Mss. sex, acquistvitsibi.
unus, quo placatus Deus, averlil itam furoris et anim-
adversionis.Ms. Reg. alter, quo placalus avcrtit irain m Mss. duo, promovent.
fttturmanimadversionis. n Ms. unus,, si hmc ineffabitia; tuhi paucis inter-
b Ms. Ueg.unus, (idelesverildlis assertores, omissis mss. quatuor, prmdicandanon tacuit.
jectis,
vocibus intermediis. 0 lia inss. sepiem cum edit. Lugd. In aliis vero hic
c Mss.tres juxla veterum codictim leelionem,
pi-imi inseruntur ista : Aperil divinmconsiliumpietalis, cum
prwlianles, seu prmlialores. Ms.Colb. unus, primi pa- docet.
tmslriies. p Ms. Colb. unus, pareniibus.
d Mss.duo Colb,, fortna viim. i Mss. septem, Dei; quorum unus posl pauca ha'
- e Ms.Camb., (/«cesEcclesim. bel s.«'sexliibendoparentibus.
f Mss. sex cum Lugd. non habeiil in tlirhtutii. v Ediiio Lovaniensis anni 1565, Duac. el Colori.
t' Mss.Colb. duo, de prmsentid. hic et post quaiuor lineas addunt Docel: quam vocetri
h Ita iuss. Reg. duo. Alii vero clim edilis , inftam- oinittiint inss. omnes cunl Lugd.
mat. s Mss. duo, el itxores.
' Mss. Colb. tres , quia tton. ' Mss. quatuor, ul ne.
i Ms. Colb. uuus, sui cogiiant provectus. * Ms. unus, Hmcel talia sacerdos.
 447 JULIANI POMERII 448
sine quo non pervenilur ad regnum; in quo a solo A _ unde plura dicere conabar, iiiipleveram, cum ccce ad
cxsecutores divini consilii, participes, Deo auctore, me quidam de nostris ingressus, quid dictarem ' cu-
futuri sunt coelestiumprtemiorum. Deinde quod dicit riosus interrogat. Cui cum recitari fecissem: Omnes,
Apostolus : Altendilevobiset universogregi in quo vos inquit, episcop"os tales esse debere quales luus
Spirilus sanclus posuil episcoposregereEcclesiamDei, sermo descripsit, et nunc esse plures apud nos ple-
quamb acquisivilsanguinesuo (Acl. xx, 28) : quis non nos sacerdolalibus bonis, qualia veraciter praedicasti,
videat quod tunc sibi sacerdoles allendunt, quando dubium non est; sed cum ad eorum probelur offi-
sancle vivendo, ac volunlalem c Domini fiducialiter cium pertinere, ut inquielos sacerdotali auctorilale
pracdicando, EcclesiaeDei prospiciunt, ut eis jam corripiant, rudes doceanl, contradicentes sanae do-
grave non sit infirmosEcclesiaesustinere, pro quibus ctrinae redarguant, i quid est quod non in omnes
redimendis sc dignatus est morti vitaeauclor oflerre? haec eorum cura porrigilnr; cur non et alios simili
Sed et ipsi qui docenlur, ut sapiant; qui increpantur, auctoritate casligant? Illos dico, qui velul conversi,
ut saltem objurgati proficiant; qui suslinentur, ut de ex pristinis moribus nihil abjiciunt, non mente mu-
suis aliquando criminibus erubescant, et gaudium tati, sed veste; nec actu, sed babitu.
suis doctoribus, quorum patienlia blandejraclantur, 2. Hi sunt qui sermone tantuin, non opere, s_ecu!o
d de utilitate suae correctionis exhibeant; et ipsi, B 1 renuntiasse contenti saeculariter vivunt, et vitia sua
inquam, libenter audiant, quid eis apostolico ore inani professione vilae melioris abscondunt, ac reli-
e divinus sermo praecipiat : Obedile,inquif, prmposi- gionis imaginariaenomine palliati, opinionemvirtuiis
tis vestris et subjecti estoteeis. Jpsi enim pervigilant, provirtutesuscipiunt: praedicantmagna, nec faciunl;
quasi rationem pro animabus veslrisreddituri: ul cum accusanl vitia, nec deponunt; publice sibi displicere
gaudio hoc faciant et non gemenles; hoc enim f expedil simulant, quod occullecommiltunt; magni student
vobis(Hebr. l, 5,17). videri, non fieri; k laudant eos quorum cupiuntprae-
4. Ergo doctoribus suis debent obedire qui au- dicatione laudari; jejunant ut vultus sui pallorem
diunt, alque eis cum reverentia esse subjecti. Quod perniciosis laudibus vendant. Ad reprehendendos
faciunt illi, qui castigati libenler accipiunt, nec in- alios prompii, se non patiunlur a quibuslibet vel
crepanlibus contradicunt. Quod vcro ait : lpsi enim 1 leviter reprehendi. Ad faciem publicani palientiam
pervigitanl, quasi rationem reddiluri pro animabus fmgunl, et in animo iracundite virus absconduni, ad
veslris (lbid.); sacerdoialem curam pro populo sibi nocendum parati, cum nocendi tempus invenerint :
commissosalis ostendit, qui tam in suis actibus quam suorum actuum negligenles, fiunt aliorum procaci
in praedicationibusvigilantes, sollicite hostis antiqui liberiate censore's. Impudenter se assuunt virginibus
rimantur insidias, ne quem, velut dormienle paslOFe,*II sacris ac viduis, quibus tanto minglutinantur affectu,
lupus s diabolus astuta Ifaude subripiat, et in dam- ut facilius ab Ecclesiae (quod dictu quoque nefas est)
iium pastoris abreplum, secum usque ad supplicia quam ab earum communione discedant. Qui etsi cum
sempiterna perducat. Verum quia ex his qui arguun- illis forte non n peccant, tamen maloesuspicionis de
lur, aliqui se obedientes emendant, aliqui in sua se praebendomateriam, vilam suam maculis sinistroe
pefversitate perdurant, ideo de sacerdotibus ait: Ut opinionis infamant.
cum gaudio hoc facianl, et non gementes(Ibid.). Cum 5. Taceo de illis qui, undante ° lapsabundi corpo-
gaudio sacerdoles b arguunt, quando correpti profi- ris motu, defluenlibus in talos vestimentis incedunf,
ciunt; el trisles boc faciunt, quando se nihil proficere et vagis laterum flexibus quodammodo fluctuanles,
in snis conlemptofibusingemiscunt; acsic hoedicit animorum dissolutionem vestigiis sinuosa mobilitate
illis expedire, ul cum gaudio, non gementes, eos in- nutantibus produni. Illos quis ferat qui, P adumbraiac
crepent sacerdoles, qui doctores suos sua correctione praetendenles honestatis imaginem, ad hoc pupillo-
laetificant,et eorum gaudia incremento sui profcctus rem ac viduarum causas, velut tuendas simulata pie-
accumulanl. tale suscipiunt, ut earum facultates suis adjicianl, et
CAPUT IV. diviles ex pauperibus facti, vel ex divitibus ditiores,
ODJECTIO : Quare pacerdotessancti, quorum cura est *D lenuem censum i per nefas accumulent : ut cum fue-
perdite viventesarguere, simulatoresreligionismqua- rinl exundante patrimonio sumpluosiores cffecli,
nimiierferant.
nunquam r materia voluptatis gulaesuaedeficiat?Hos
I. Necdum sermonem de sacerdotibus sanctis, igitur tales quare non arguunt, qui arguendi potesta-
a Mss. duo, soli exsecutores. correclioporrigilur.
h Mss. quatuor, acquisivitsibi sanguinesuo. k Ms. unus, laudanles.
c Mss. septem, Dei. 1 Edii. Lugd., leniter.
d Ila mss. omnes. Edili vero, de ulilitatis sumpro- m Mss. quatuor, agglutinantiir.
fectu. n Mss.,tres , HOJIpereanl.
e Ms. iiniis, Spiritus sanclus, id esl divinussermo. ° Mss. quatuor, lassabundi.
f In ms. uno corrigitur non expedil, juxta texium P Hae quatiior voces, adumbraimprmtendenlesIto-
Apostoli. neslalis ipiaginein,absunt a ms. Camberonensi.
6 Ms. Colb. umis, tupus, id esl diabolus. 1 Mss. quatuor, prohnefas!
h Ms. uiiiisaddil sancli. r Mss.Colb. unus, materimvoluplattsgiilie sua ie-
4 Mss.Colh. duo, cnriosius. ficiant. Colb. aller, materia voluplaii ac gula?stta de-
i Ms.Colh. iiiiiis, qvare non ad omnes haic eorum ficiat.
449 DE VITA CONTEMPLATIVALIB. II. 450
lcm diviuitus acceperunl ? a Non verenlur, ne forte A.perpelrabunt, in tantain vesaniamreparandae salutis
cum lara flagiliose viveniibus parcunl, videanlur desperationeprolapsi, f ut seria verba curripienlium
probare quaefaciunl? Quidquod eos etiam ad officium in jocos exitiabiles impudenli urbaniiate convertant,
clericalus adniitiunl,et (proh nefas!) quasi parum sit s ac male dicaces in se ex ipsa jactatione turpitudi-
quod lales dissimulata severitale non increpanl, in- nis suae, lurpiter vivenlium malevolas laelitias pas-
super et honorant? cant. h Propter boc ergo, blanda pietate portandi
CAPUT V. sunt, qui increpari pro sua iiiflrmilate noii possunt,
RESPONSIO : Ubi oslendilur quibus exigentibuscausis El revera, si peccanti salubrem pudorem, dum pro
quorumdaminfirmilas blandetraclelur. eo erubescis, incutias, ac verecundiam quam pro
1. Ego vero : Si recolis, inquam, quid de sanctis peccatis ejus assumis, in eum pia animi compassione
sacerdofibus fuerit disputalura, sufficiens accepisli transfundas; facile in illo f reprimis omnem peccan-
responsum. Ecclesiaequippe doctoribus, sicut supra di licentiam,atque ei lotam impudenliamdemis.icen-
jam diximus,et censura inesse debet, ut arguant; et tiosaeturpiludinis bortatricem. Tunc mores ejus ve-
patienlia , ut emendari nolentes fortiler ferant, apo- recundia custos integrilatis ornabit, ut ei placeat
stolicosatisfacientesimperio, qui Timotheo b praece- quod ante sordebat, quando i sordidus erat; k et
pit, dicens : Argtte, obsecra,increpa in otnni patientia B sordeat quod ante placebat, quando ipse bonis om-
eldoctrina(1 Tim. IV,2). Quasi diceret : Argue cose- nibus displicebat. Sanclos viros amando seciabitur,
quales, obsecra seniores, increpa juniores. Sed pro- et seclando in eorum sirailitudinera paulatim vitae
pterea addidit : In omni palienlia et doctrina : quia prioris eraendatione formabitur, ut ei quam laborio-
leniier castigatus exhihet reverentiam castiganti; suni fuit in sublimitatem virtutis evadere, tam defor-
asperiiate autem nimiae increpationis offensus nec mesit in vitia rursus quibus segaudet caruisse, de-
increpationenireeipil, nec salutem. Item alio loco scendere. Quia sicut virtus onerosa est vitioso, ila
ideiu apostolus dicik : Vos qui firmioreseslis,imbecil- virtutis amico l viliosa "voluptas-amara est. Ecce
ittutes° infirniiorumsuslinete (Rom. xv, 1). Suslinent quomodo peccanles oinnes blande traclat aut incre-
ergo aequanimilerut infirmos , quos emendare non pat, qui nihil aliud nisi eorum salulem quibus vult
d
potuerint castigatos. Proinde qttia nec objurgari prodesse, considerat.
omnes expedit, nec omnes blande tractari ; sciunt CAPUT VI.
sancti sacerdotes atque discernunt, quos debeant Quodilli peccalaaliena impatieuter accusanl, qui sua
non cogilanl.
temperata severitate corripere, et quos sacerdotali
magnanimitateportare; et ideo omnium quos per Dei Tandiu '" enim quis peccata sua, qu.e nosse, aut
gratiam curaut, non voluntati, sed utililati prospi- __deflere debet, ignorat; quandiu curiose aliena con-
ciunt. Denique [al. Deinde] alios honorari deformiter siderat. " Quod si mores suos ad seipsum conversus
ambientes, quibus non expedire noverunt, non vitio aspiciat, non requiretquod in aliis specialiter repre-
alicujus invidiae,sed altae prudenliae consilio praeter- bendat, sed in seipso quod lugeat. Proinde fratrum no-
iniitunt, et alios latere cupientes honorant, ut eis strorum vitianonfaciledebeinusaccusare, sedgeraere:
aditum ad majores profectus aperiant. c Eos quos ut invicem onera nostra portantes, legem Christi
probant increpationem posse pati castigant, et impa- possimus implere (Gal. vi, 2); qui ulique nou ar.cu-
lieutes objurgationis ut languidos palpaut; non eis savit peccala noslra, sed tulit, Evangelista dicente :
adulando, quod tales sunt, sed inlirmilatibus talium Ecce AtjnusDei, eccequi tollil peccala mundi (Joan. i,
compatiendo, si forle aliter sanari non possunt. 29). llaque si ille qui sine ullo peccato fuil, nos pcc<
2. Caeterumsi Ecclesiaecommunione priventurin- catores ineffabili pietate sustinuit, et sustinere non
lirmi, qui curari adhibita increpalione non possunt, desinit, non interitum nostrum desiderans, scd pro-
aut iiitolerabilismole tristitiae supra modum gravati feclum, nec mortem peccantium, sed salutem; quare
succumbunt, el sanclorum omniumvultus, per quos nos exemplo nostri Salvaloris et Domininon susti-
possent restilui Deo, refugiunt; aut certe ad omnem neamus inflrinos, cum et ipsi aut inflrmi sumus, et
peccandi impudenliam, si fuerint exaeerbati, prosi- D volumus a Deoportari; aut si sani suriius, possuraus
liunt, et quidquid mali occulte faciebanl oublice adhuc ut fragilesinflrmari.

a Ms.Colb. unus, nec verentur approbarequm
faciunt?
b Ms. unus, Lugd. et Lov., prmcipit.
c Mss. sex, infirmorum.
d Mss. duo, objurgare tractare.
e Ms. unus. Et quos probant.
f Ms. Colb. unus, severa; alter, serena. Alii codi-
ces, salularia.
6 Ms. Camb., malediciin se. Ms. Colb. unus, ma-
tedicasin se, etc. Ms.Colb. alter, et Reg. duo, mate-
dica in se, etc. Sic ct edit. Lugd.
" Ms. unus, Proplereaerqo.
' Ms. unus, repiimes demes.
5 Sic mss. omnes, et cdit. Lugd., Lovan. vero,
Duac. et Colon., quando in sordibuserat, el sordidus
erat.
k Editi, ut sordeat.
1 Alias sic legebatur, Ita est amara viliosa voluntas
virtutis amico. Mss. duo Colb., ui.iosa volunlasamara
est. Reg. unus, viliorumvolunlas; et ab alia manu, vi-
liosa voluptas.Colb. alter, viliosaest amara voluptas.
m Ms. Colb. unus, Quandiuenim quis.. tandiit
curiose.
n Ms. Reg. unus, adseipsum conversusaspiciat. Ms.
Reg. aller. Quod si ad seipsumconversusdspicial.
«54 JULIANI POMERII 452
CAPUTVII. }A plere debere, quod hbmines occullatione sui crimi-
nis fallunt.
Quanlumremediihabeal confessiopeccalorum,el quale
mereaturoccuitatiodbiosa supplicium. 5. Exceplis enim peccatis quae tam parva sunt, ut
caveri non possint, pro quibusexpiandisquolidie Deo
1. Hucaccedit quod el ipsa peccata sic habentur clamamus, et dicimus: Dimitte nobisdebita nosira si-
oceulla, vel aliena nobis, vel aliis noslra, ut plerum- cul el nos ditnitlimns debitoribusnoslris (Mallh. vi,
que el sanctus inter peccatores laleat, el famamsan- 12); illacrimina caveanlur quaepublicata suos auclo-
cti obtineat peccator. Innoccntemsi se liieri non po- res liumanofacmntdamnarijudicro.Quiautcmea com-
lest, snspiciojudicis a incauta condemnat, et reum miserinl, et ideo pfodere metuunt, ne sententiam ju-
callidilas ingenii viyacis excusat. Verunuamen non slaecxcomniunicalionisaccipiant, sinecausa comnm-
divinum, sed humanum fallunl isiajudicium. Elquid nioani; imo vero dupliciler conlra se iram divinae
miruni, si animos aliorum quales sint, sine ipsorum indignatiomstfxaggerant.quodet hominibusinnocen-
confessionenescinms, cnm nos ipsos ita hodie nove- tiam fingunt, et conteinpto Deijudicio, abslinere se
rimus ut qtiales futuri simus b erastino nescianius? ah allari propter homines erubescnnt. Quapropler
Curhvero nohis fratres quilibel nostri peccata sua, Reum sibi faciliusplacabunt illi qui non linmanocon-
lanquam medicis, vulnera quibusurgentur, aperiunl; B vieli judicio, sed ultro crinien ' agnoscunt; i qui aut
operam dare debemus c ut quantocius ad sanitateni, propriis illud confessionibusprodunt, aut nescientt-
Deo auctore, perveniant, ne in pejus dissimulata cu- bus aliis quales oceulti siint, ipsi in se voluntariae
ralione profieiaht. Ea aulem crimina quornmlibet si exconimunieationissenientiam ferunl, et ab aliari
ipsis eriminosisconfileri nolentibus undecunque cla- cui miiiislrabant, uon animo, sed officioseparali, vi-
ruerint; quaeciinqnenon fuerint patientire leni niedi- lam suam lanquam mortuam plangunt, certi quod
camenlo sanala,velul igni quodam piaeincrepaiioiiis reconciliato sibi efficacis pcenUenliaefruclibus Deo,
urenda siint et curanda. nonsolum amissa k recipiant, sed etiam cives super-
2. Quod si iHjesicquidemaequanimitersustinenlis, nne civiiatis effecti, ad gaudia sempiterna perve-
ac pie iocrepantis mede.lad profeceril in eis, qui diu niant.
portati, et salubriter objurgati, corrigi noiuerunt; CAPUTVIII.
tanquam c pulres corporis partes debenl ferro ex- Quodinique, et non simpliciterargueitiesvani sint, ae
e.nimuhicaiionis abscidi : ne, siciit caro morbis divinojudicio condemnandi.
cmorlua, si abscisa non merii, salutem reliqttaecar- Jam l do illis qui, levi suspicione permoti,simpli-
iiisputrediiiis suaccontagu.ne cornimpii; iia isti qui ciler vivenles objurganl, ut el illos incondita corre-
emendari despiciunt, et in suo morbo persistunt, si' C ptione confundant alque dejiciant, et sibi per hoc
moribus depravatis in saiictornm socieiaie perman- nescio cnjus districtionis gloriam quaerant, non est
serint, eos exemplo suae f perditionis inficiant.Porro meum aliquid dicere; superquibus tam perspieue di-
illi quorum peccatahuroanam noiiliam Iatenl, nec ab vinus sermo pronuniiat, ulm expositore non egeat.
ipsis confessa, nec ab aliis publicala; si ea coiifiteri Ait enim in EcclesiasticoSpirilus sanclus : Esl cor-
aut s emendare noluerint, Deum, qiiem habent te- repiio mendax in n ira contumeliosi; el csl jttdicium
stem, ipsum habituri sunt etullorera. Etquid eis pro- quod iioiiest bonum (Eccli. xix, 28). Ulique conlu-
dest humanum vilare judicium, cuin, si in malo suo meliosi Iiominis et supcrbi correptio, quae dicilur
permanserint, iluri sint in aeternum.Deoretribtiente, mendax, ° superbiae est, non alicujus humilitatis
supplicium?Quod si ipsi h sibi judices fiant, etvelu- P judicium, et ideo non est bonum. Quid polnitevi-
ti suoeiniquitatis ullores bicin se voluiitariampoenam dentius, quid aperlius dici, quam i ut contumeliosum
severissimaeaiiimadversioiiise-verceant; temporali- diceret mondaciter arguenlem ? Quia et contumelio-
buspceiiis muLabuntaiterna supplicia, etlacrymis ox stis est qui mendaciter arguit; r et inendaciter ar-
vera cordis compunctione flueniibus reslinguent guit qui contumeliam facit. ltem in Proverbiis : Te-
aeterni igifis incendia. Athiqui, in aliquo gradu ec- stis falsus non eril impunittis,el qui arguil inique non
clesiastieo coirsiituti, aliquod occulle eiimen admil- " elfugiel(Prov. xix, S). Quis esl falsus testis, nisi qui
tunt, ipsi se vana persuasione decipiunl, si eis vide- Iiominemquemlibet de criminibus indisctissisohjur-
iur proplerea communicare, el oflicium suum im- gal? Quem propterea inique increpantem dicit non

a Ms, unns,iji(M«/e. (isint.

b Ms-un»Sj in crasiino. k Ms. uiltis, recipient, sed etiam
c Ms. unus, quantocilius. 1 Mss. duo Colb., Tatnen. pervenieiu.
d Mss.sex, processerit. m Mss. duo, exposilione.
« Mss. duo, puiridm; unus, pulrescentes; mss. n Mss. septem, tn ore eoiilumetiosi...;et
paulo.posl
quinqu.e cunjieditis, abs.cidi. niss. sex, cl esl indiciuin.
f Ms. unus, perversionis. 0 Mss.
s tilss. lre.s, vel einendari. duo, superbiaest.
h Deest si6i in edd. Lov., Duac. et Colon.; habetur PMSS.sex, cum edil. Lugd., indicium.
. Edit. Lugd., quatn cotituineliosumdicere-
in mss. omnibus et edil. Lugd. Ms. unus. Qtti si r ln mss. duobus Reg. desuni ha>c, ct tnendacitei
ipsi, etc. arguit. In Colb. ms. uno, quia el conlumetiosusesl,
> Edili, cognoscunl;niss. sex, agnpscu.nl. mendacilerarguil eum qui conlumeliainfacit.
j Mss. tres, qttia aul; et infra, mss, quatuor, ocul- qui
4;;3 DE VITA CONTEMPLATIJALID. II. 434
l
impunilum futurum, quia innocentem nullis provo-, \. (qui volentes esse Christi discipuli, renuntiaverunt
cantibus meritis arguendo, a videri vult reum. omnibus quac habebant) non ut possessores, sed ut
b Quod autem dicit de eo qui ioique arguit, non effu- procuralores facultates ecclesiaepossidebant. Et id-
giet;qaii aliud debet intelligi, nisi quia iram Deinon circo scientes nibil aliud esse res ecclesire, nisi vota
m
cffugiet, qui aliquem non sic corripit, ut emendet, fidelium, prelia peccaiorum, et patrimonia paupc-
sed ut se procaciter jactjel? Sed de conlemptoribus riim; non eas vindicaverunt in usus suos, ut pro-
praeceplorom Dei, et de correptiouis ac patienliae prias , sed ut commendalas pauperibus diviserunt.
virtule, sufficiantista quaediximus : ne in uno capi- Hoc est enim possidendo contemnere , non sibi, sed
lulo justo amplius immorati, aulcaetera breviusquam aliis possidere; nec habendi cupidilate ccclesiaefa-
necesse sit transcurramus, aut intentionem vestram cultates ambire , sed eas pielale subvenicndi susci-
"longitudine nimium prolelati voluminis oneremus. pere. Quod babet ecclesia , cum omnibus nihil ha-
Videamusitaque quid nos etiam continentia c capitu- bentibus babet commune, nec aliquid inde eis qui
li sequentis edoceat. Utrum, d inquit, congregandis sibi de suo snfficiunt debet erogare, quando nihil
fralribus, aut alendis expediat facultates Ecclesiae aliud sit babentibus dare quam perdere.
possideri, an perfeclionis amore conlemni. CAPUT X.
CAPUT IX. B CHJJIquo damnoanimmsum ab ecclesia,qum pauperes
Qttodsacerdolesc nildt proprii liabere debeant, el ec- pascit, accipiantilli qui sibi de suo sufficiunt.
ctesim facultates quasi communes, pro quibus Deo 1. Nec illiqui sua possidenles dari sibi aliquid vo-
i-ationemreddiluri sunt, suscipiant. lunt, sine grandi peccato suo, n unde pauper victu-
1. Expedil facullates ecclesiae possideri, et pro- rus erat accipiunt. De clericis quidem dicit ° Spiritus
prias perfeciionis amore contemni. Non enim pro- sanctus : Peccala populi inei r comedunt(Oseeiv, 8).
priaesunt, sed communesecclesiaefacultates; el ideo Sed sicut nihil habentes proprium , non peccata, sed
quisquis omnibus quoe habuit dirnissis aut venditis, alinienta quibus indigere videntur, accipiunt; ita pus-
lit rei suaecontemptor; cum praeposittisfuerit faclus sessores, non alimenla quibus abundant, sed aliena
ecclesiae,omnium quaeliabet ecclesiaefficiturdispcn- peccala suscipiunt. Ipsi quique pauperes, si se pos-
sator. f Deindesanctus Paulinus (ut ipsi melius no- sunt suts arlificiis aut laboribus expedire , non prae-
slis ) ingenlia pracdia, « quac fuerunt sua , vendila sumanl quod debet debilis aut irtfirmusaccipere, ne
pauperibtis erogavit; sed cum postea factus esset forte ecclesia, qnaepotest omni solatio deslitutis ne-
episcopus, non contempsit ecclesiaefacultates, sed cessaria ministrare , si omnes etiam nihil indigenles
(idelissime'dispensavit. Quo faclo satis ostendil et accipiant, gravala , illis quibus debet, subvenire non
propria debere proplcr perfectionem contemni , et G valeat.
sine impedimentoperfeclionisposse h quaesunt com- 2. Qui autem ecclesiaeserviunt, el labori suo velut
munia ecclesiae possideri. Quid sanctus Hilarius? debila reddi oportere crederites, ea quibus opus non
nonne et ipse omnia ' bona sua aut i parcnlibus re- habent, aut accipiunt libenler, aut exigunt; nimis
liquit, aut vendita pauperibus erogavit ? Is lamen carnaliler sapiunt, si pulant, quod ecclesiaefideliter
cum merito perfectionis suce fieret ecclesiaeArela- servientes slipendia terrena , ac non potius praemia
lensis episcopus, quod illa lunc habebat ecclcsia non aeterna percipiant. Sacculaiisquippe militiaquia coe-
soium possedit, sed etiam acceptis fidelium nume- lestia non habet, lerrena sirenuemilitantibus praestat.
rosis hseredilatibus ampl.avit. Isti ergo tam sancti, Unde salis indignum est, si fidelis, et operosa devo-
el tain perfecli pontifices factis evidentibus clamant lio clericorum, propter stipendium temporale prae-
posseet debere fieri quod fecerunl. Qui utique homi- mia sempilerna contemnat. Quod si quilibet minister
nes tam saeculariumquam divinarum lilterarum sine ecclesiacnon habeat unde vivat: i non ei proemium
ambiguitate doctissimi, si scirent res ecclesiaedebere reddat hic; sed necessaria praestet ecclesia : ut in fu-
contemni, nunquam eas k debuerant qui omnia sua turo prccmiumlaboris sui recipiat, quod in hac viia
reliquerant retinere. jam spe domiriicae promissionis r certus exspectaf.
2. Unde datur inlelligi quod tanti ac tales viri D Illi quoque s qui velut idonei nihil quidem sibi dari
a Ua mss. omnes. Editi vero, vult esse reum. buissent. Alii duo cumCamb., haberenl. Regius aller,
b Ms.uiius, Qui autem. Ms. aller, dicode eo... nisi susciperedebuerunl; el in lineomittunt vocem retinere.
qttia iram. 1 Mss. duo, fieri.
0 Ms. unus, capituli sequenlisaticloritas edoceat. m Mss. quatuor, palrimoniumpauperum; quorum
a Legendumlorte inquain. et omniuin
" Mss.duo Reg., m'/ii/ propriumliaberedebeant,sed unus,
n Ms. Camb., eadefensabilepatrimonium
unde.
pauperum.
ecctesimfacultalestanquam communes,ulpoteDeora- 0 Mss. tres, dicil prophela.
lionemreddiluri, suscipiant. p Mss. tres Colb., comedenl.
f Mss. tres, Denique, cum edit. Lugd. i Editi Lugd. et Lovan., non ei prmmiumhic, sed
s Edii. Lugd., quia. uecessaria prmstai ecclesia.Mss. duo, JJOH ei reddidil
h Mss. quiuque cum edit. Lugil., posseecclesim,qum litc, sed necessariaprmslat ecclesia.Mss. tres, non ei
tunt profecto communia, possideri. Ex Colb. unus, reddal Itic, 'sednecessariaprmstetecclesia.Omnesedi-
posse ecclesimfacultales,qumsunl communespossideri. ti, prmstat.
1 Mss. sex, oinrtia stta. r Mss. sex non habent cerlus.
i Ms. unus, pauperibus. 8 Editi, quivel idonei. Mss. quinque, velut.
k Mss. Colh. dtio et Reg. lintis, nunquam eas lia-
 455 JULIANI POMERH 456
velut debilum poscunt, sed tamen ecclesiaesumplibus. A ferenda, sine peccato possident sua : quia et ipsi
vivunt, non esl meum dicere, quali peccato cibos quodammodo sua relinquunt, quando propriis con-
pauperum praesumendo suscipiant, qui ecclesiam tenti rebus, nihil eorum quae labori, vel ordini suo
quam juvare de propriis facullatibus debuerunt, suis deberi arbitranlur accipiunt. Quod si pulant ideo
cxpensis insuper gravanl; propter hoc fortassis in e accipi debere eorum quaeconferuntur ecclesiaepor-
congregationc vivenles, ne aliquos pauperes pascant, tionem, ne eam videantur abjicere, se vero non
"ne adveuientes a suscipiant, aul ne suum censum posse sua relinquere, quod eis deforme sit inler
b
cxpensis quolidianis imminuant. Quod sialiquid de suos, pauperes reddi; noverint esse deformius pos-
fructibus suis ecclesiae, velul pro ipsa expensa sua sessores de eleemosynis pauperum pasci.
contulerinl; non se jiraeferant inani jactantia illis, CAPUT XIII.
quos nihil habentes pascit et vestit ecclesia : quia
Qum sint gaudia vera, rel verm divilim; el quid impe-
perfectior est ilie qui se inundi rebus exspoliat, aut dimenti afferant bona prmsentia amatoribus futu-
qui cum nihil habuerit, nec habere desiderat, quam rorum.
ille qui ex multis quac possidet, ccclesiaealiquid prae- 1. Heu quam subtiliter nos ille decipiendi artifex
stat, ac se de eo quod praestiterit forsilan jactat. fuilit, quanla caecitateoculos nostrae mentis obducil,
3. Dura sunt quae dico, nec ego diffiteor. Dura ]B ne discernamus gaudendi avidi, unde juslius gaudea-
sunt, sed observare nolentibus. Ctelerum c si fiant mus; aut ne cupienles augeri diviliis, noveriraus
isla; quaedifficilia non facientibus sunt, slatira faci- quas quibtts incomparabiliter praeferamus. Nam gau-
lia facienlibus fiunt. Non ergo ea quce nolumus ob- dere quidem bonura est; sed qui gaudel, si non inde
servare, impossihilitas nohis facit dura, sed novitas. gaudeat unde debel, non polest bonum esse quod
In usum veniant, et neminem frequentata contur- gaudet. Siquidem gaudet et raptor, cum desiderala
bant. Nam, quaero,quid sit eorum quaedixi difficile? rapuerit; gaudet et ebriosus, cum h exoptatae occa-
ut homo id quod opus non habel, ab ecclesia non sionem potatiouis invenerit; gaudet et adulter, cum
accipiat, an ut quod habet sine causa conlemnat? Si ad delectationem fruendi corporis concupiti pervene-
propter hoc noh vult sua relinquere ut habeat unde rit: sed cum sil gaudere bonum, de bis atque hujus-
vivat, utquid accipil unde rationem reddal? ut quid modi gaudere grande est malum. Ilaec et his sirailia
d de peccalis alienis sua muliiplicat? sunt unde gaudere nos vult niundus, cum suis araa-
CAPUT XI. toribus ' periturus. Haec sunt quae repudiare debe«
nius , ut de bona conscientia, de sanclitaie morura,
Qui sunl qui elium cutn profeclu ammmsum opibus
suslenlantur ecclesim. de acquisitione virluluni, de dono Dei, et de pro-
Itaque sacerdos cui dispensationis cura comraissa CJmissione fuluri regni ineffabiliter gaudeamus.
est, non solum sine cupiditate, sed etiara cum laude 2. Dilari quoque diviliisgrandeestbonum; i sed
pietatis accipit a populo dispensanda, et fideliter dis- inde ditari unde non debeas, non eslhabenda facul-
pensat accepta, qui omnia sua e aut parentibus reli- tas, sed detestanda calamitas. Nihil est enim cala-
quit, aut pauperibus dislribuit, aut ecclesiae rebus mitosius, nihilque miserius eo qui iniquis acquisitio-
adjunxit, et se in numero pauperum paupertalis nibus crescit, quem locupletem fraudes faciunt ac
amore constiluit: ita ut unde pauperibus submini- rapinae. lllaenobis sunt ambiendaediviliae, quae nos
slrat, inde et ipse f lanquam pauper voluntarius vi- ornare k possint pariter et munire, quas nec acqui-
vat. Clerici quoque quos pauperes aul voluntas, aut rere possumus inviti, nec perdere, quae nos contra
nativilas fecit, cum perlectione virtulis vitaenecessa- hostiles impelus armant, a mundo disterminant, Deo
ria , sive in domibus suis, sive in congregalione vi- commendant, ditant l animas noslras atque nobili-
ventes accipiunt : quia ad ea accipienda non eos lant, nobiscum sunl, intra nos sunt. Divitiaenoslrae
habendi cupiditas ducit, sed cogit vivendi necessiias. credendae sunt pudicilia, quae nospudicos ; justitia,'
CAPUT XII. quaejustos; pietas, quae pios; humililas, quae humi-
Quid facere debeanlclerici quorum inftnnilas non " les; nfansuetudo, quae mansuelos; innocentia, quae
potest sua contemnere. innocentes; purilas, quaepuros; prudentia, quaepru-
IDiautem qui lam infirmi sunt, ut possessionibus denles; lemperantia, quae temperantes; el caritas,
suis renuntiare non possint, si ea quae accepluri quae nos facit Deo et hominibus caros, m virtutum
erant, dispensatori relinquant, nihil habenlibus con- potentes, saeculi conlemptores, ac bonorum omniuin

a Mss. sex, excipianl. debere earum qum conferunlur ecclesimporlionum, ne

b Ms. unus, Qui si.
« Sic mss. tres. Alii cum editis, si (acianl.
d Ita mss. omnes, et Lugd. At editialii, de pecca-
tis.
" Lugd. edit. cum ms. Camb. haeclaHluin hahent mtis. Ms. aller, sednbn ditari unde debeas.
aut relinquil, aut ecclesimrebus adjungil, et se. Mss.
Ueg. duo, et qualuor Colb., aul reliquit, aut ecclcsim
rebus adjunxit, et se, elc.
f Ms. unus, eJ ipsejani lanquam.
•>'Ms, Reg., ne ea, Ms. Cainb., ideo partes accipi
eas videanlur abjicere.
b"Ms. unus, exoptatam.
1 Ms. unus, perituros.
i Mss. Colb. duo, sed non inde ditari unde debca-
k Ms. unus, possunt.
1 Mss. tres Co|b., animos noslros.
m Mss. tres, vitiorum impolentes, smculiconlemplo-
res. Ms, aller, -itioniiii impolenlissmcttticontemptares.
457 DE VITA CONIEMPLATIVALIB. II. 458
seclatores. Haecsunt non omnium, sed sanclorum A A,Evangeliovivere(Ibid., 14). De Evangelio vivunt-qui
sanctaevirtules ; nondivitum superborum, sed humi- nihil proprium habere volunl, qui nec habcnt, nec
lium pauperutn facultates; palrimonium cordium, habere aliquid concupiscunt; non suorum, sed com-
divitiaeincorruplibilesmorum, quibus non abundant munium possessores. Quid est aliud de Evangelio
a nisi qui illis carnalibus ex corde renuntianl. Quae vivere, nisi laborantem inde ubi laborat necessaria
quamvis et ipsa sint bona, utpote a bono Deo crea- vitaepercipere? Apostolustaraen, qui sic Evange-
ta; tamen quia sunt bonis malisque communia, stu-" lium praedicavit, ut nec de Evangelioviveret, sed
dent ea spirituales viri contemnere, quo possint ad necessaria sibi suis manibus minislraret, de se con-
illa incomparabilitermeliora, quaesunt bonorumom- fidenter i eloquitur : Ego autem nullo horum usus
nitira propria, pervenire : quoniam non est lale bo- stwt. Et quare hoc dixerit, secutus aperuit dicens -
nnm quod habent et niali, quale illud est quod non Expedit mihi magis mori quam ut gloriam meam quis
habent b nisi boni. evacuet(Ibid., 15). k Evacuari dicit gloriam suam,
5. Corporale bonum quando habent iniqui, ipso- si ab eis quibus praedicabatvoluisset accipere vitae
rum esl praemium,c quando habent jusli, non est 1 corporalis expensam ; nolebaf quippe in praesenti
eorum praemium,sed temporale solalium. Item boni Iaborissui fruclum, sed in futuro recipere. Si ergo
temporalis amissio fit exercitium justi, et injusti B ille qtii nihil habebat, noluit de Evangelioubi labo-
supplicium: quia et justus desiderio coelestiumca- rabat, sed suis nianibus vivere, m ne gloriam suae
plus, omnia teraporalia sive habeat, sive amitlat, mercedis amilteret; quid nos, qui et propria nolu-
omnino non senlit; et iniquus quod cum deleclatione mus amore possidendi, non vivendi necessiiate, re-
dhabet, sine dolore non perdit.Propter hoc igitur eis linquere, et accipere insuper volumus, non unde
qui militantDeo fugiendaesunl ex loto corde divitiae, vivamus, sed unde censum noslrum incremenlis
quas qui habere volunt, sine labore non quaerunt, damnabilibus augeamus?
sine difiicultatenon inveniunt, sine cura non ser- CAPUT XV.
vant, sine anxia delectatione non possident, sinei De cupidilale,qualitereis quos semel tnvaserit domi-
dolore non perdunt. Aposlolusautem Christi railili- netur.
bus e dicit : Volo vossine solliciludine esse (I Cor. 1. Jubet n ecce nobis imperiosa cupiditas, ut ° di-
vn, 52) ; et, Radix omnium malorum esl avaritia : vina parvipendentes,possessionumterrestrium dam-
quamquidamappetenteserraverunt a fide, et inserue- nosa compendiacogitemus, P ut in eis totam sollici-
runl se doloribusmultis(I Tim. vi, 10). Ac sic census> ludinem curamque ponamus, - ut inde nos morbida
' iste lerrenus eis a quibus vitiose diligitur, non cstt vanitate jactemus, ut amplitudine patrimonii diffu-
voluptatum materia, sed dolorum. Quapropte-rex- C <»sioris elali, fieri pauperes spiritu negligamus. r 0
pedit facultatesecclesiaes possideri, ut inde vivantt facinus inaiidilum! Suavi jugo' Chrisii contempto,
qui non saeculo, cujus gaudia fugitiva repudiant,, ferreum cupiditalis imperium voluntaria mentium
sed Deo h serviunt, cujus ineffabiliabona deside- inclinatione suscipimus ; et Domini nostri s Ievi
rant. onere, quod subjectos non onerat, sed sublevat,
CAPUT XIV. posthabito, plumbeum pondus nostris cervicibus
Qaaliler inlelligalurquod dicit Apostolus, Qui in sa- * aggerarous,quod citius potest deponi quam ferri:
crariooperanlur,qumde sacrariosunt edunt. quia et ipsa cupiditas, quaenobis subjici ullro volen-
Detalibusdicere videtur Apostolus: Qui in sacr*.t tibus hoc pondus iniponit, contemni potest facilius
rio operantur,qumde sacrariosunt edunl,el qui alla- quam expleri; et ideo qui se illi volenles dederint
rio deserviunt,l cumaltario participanl(I Cor.ix, 15). expugnanti, voluntatem resistendi ulterius non ha-
Qui nisi hoc de contemploribus facultatum suarumii bebunt lyraonice dorainanti. Et hoc fit justo Dei ju-
vellet intelligi,nunquam secutus adjungeret: Ita et/ dicio, ut qui cupiditati resistere a noluimus ingres-
Deus ordinavithis qui Evangelium annuntiant, dee surae, jam resistere nequeamus ingressae.

* Edili, nisi i/(i qui illis. Mss. quatuor omilluntt D

] ° Ms.Reg. unus, divina prmceptaparvipendentes.
iHi.Ms. Colb. unus, qumnonaliis dantur, nisi qui. P Ms. unus, et in eis.
b Mss. duo, iniqui. Ms. alter, quod habentboni. iMs. Camb., undenos.
c Ms. unus, quando autem. Tum ms. aller carett r Mss. quinque, et o facinus; quorura duo, et hot
hac voce, eorum. facinus.
d Mss. septem, habuit. s Ms.Camb., levioneri (quodsubjectosnon onerat,
6 Ms. unus, dixit. sed honorat, nec deprimil omnino, sed sublevat)sub-
1 Ms. unus, censusmstimalus,iste terrenus. contemnimus; hoc ergo levionere poslhabito,etc.
jici
s Mss. quatuor, possidere. Ad hunc accedunt mss. quatuor Colb. et Regius
deserviujjf. unus, excepto quod unus ex Colb. habetsed subtimat.
1 Mss.quatuor,
^Mss.
tres, cum-altario participantur. Mss. duo,, Regius alter sic habet: el Domininoslri leveonus fu-
cumaltari participanlur. gimus, qttodsttbjectosnon onerat, sed honoral; nec
i Mss.duo Reg., loquitur. deprimilomnino,sedsublevat, hoc ergo. Alii codices
k Ita mss. duo Aliicum edilis, evacuare. habebant, leveonus superberejicimus; caetera ut illi
1 Mss. quinque,Reg.
m Ms. Colb. unus,temporalis. qui* mox citantur.
ne glorimsummercedem. Alter, , Mss. duo, aggerimus.
mercedistum gloriam. u Mss. quinque, nolumus.
" Mss. quatuor, Ecce
enimjubet nobis.
PATROL.LIX. 15
 4S9 JULIANIPOMERII -460
2. 0 plangendummiserabiliter menlis expugnatae sA, nuai, virfutes augeat, et pro carnalibus, qure con-
* servilium! 0 intolerandum b' d_envoniac_e cupidila- tempsii. spiritualia bona possideat? in bis se divi-
lis imperium! ut ex hostibus suis quos polest c vin- nitus adjulus ex>erceal, ea semper amplectatuf aC
cere, victores faciat suos, promiltit ingenlia, et bo-- diligat; et non solum omnibus aliis delectationibUs
norum tomporalium poilicitatione deceplos. impellitl suis, sed etiam ipsis stlae carnis cruciatibus antepo-
,'am miseros ac miserandos in turpia. d Tenet nosi nai? ut qui nihil sibi reliquit quod formidaret amit-
lucrorum pcenaliter dulcium catenis addiclos, et.in i tere, ea pro quibus omhia quac habebatabjeCil, tanla
sua ditione captivos; nec trahit invitos, sed, quod fidei firmitale relineat, Ut si necesse fueritj pfo eis
est deterius, e quocunque voluerit, voienles ducit. libenter suuni corpus impendat.
Vastat { in nobis quidquid verecundiseac pudoris in- 2. Proinde quem p.ssidendi ra delectat ambiiio,
venerit; elquos jam suis iriumphis addixit, adhue Deum, qui possidet. omnia quae creavit, expedita
tanquam s resipiscendi suspectos omnibus viribus mente possideat, et in eo habebit qtisecunquehabeie
honestatis exarmat: »ie quando conlra eam qui bel- sancte desiderat. Sed quoniani nemo possidetDeum,
lare noluimus, rebeilemus. Rapil nos, ac passim per nisi qui possidetur a Deo, sit ipse primitus Dei pos-
omnia acquisitionumgenera cupidos acquirendi di- sessio, et n efficieturei Deus possessor et portio. Et
spergit. Non permiltit animum liberum, ivonstabile j8 j quid potest eo esse felicius cui efficitur suus Condi-
corpus, b vagaute animo mobiliter, aut quietum; et tor census, et haeredilas ° ejus dignatur esse ipsa
velut quaedamcadavera in pastum feris avibus be- Divinitas, si modoeum sanctis operibus colat, omnes
stiisque projecta, captivos suos immundis spiritibus fructus ex illo percipiat, in illo, et de illo jugiter
1 tradit non lacerandos, sed avidissimis morlifero- vivat, et nihil terrenum cum illo possideat? Quia
rum criminum faucibus devorandos; nec tamen ut omoium Conditor?cni nihil eorum quae fecit valet
esse jam desinant, sed ut pcenaliter vivant. Denique sequari, P non digiialurcum his quae Condiditpossi-
in vivis adhuc porlant funera sua corporibus, i id deri. i Denique quid ullra quaerit, cui omnia suus
esl vivi simul et mortui. Hinc est quod peccato vi- Conditor fit? autr quid ei sufficit, cui ipse rtonsuf-
ventes quantum nos congestarum opum k obleclet ficit? Hunc possidebat, et ab illo possidebatur ille
accessio, ipsa fruendi carnalibus delectatione senti- qui dicebat in Spiritu ': Poriio mea s Domimus,dixi
mus ; et quantam virtutum stistineamus inopiam, custodire legem tuam (Ps-.cxvm, 57). Et : Dominus
velut mortui virtutibus ignoramus. pars hmreditalistiiernet calicismei (Psal. xv, 5). Sed
CAPUT XVI. et ipse cum dicit: f Filiis Levi non dabitis partem
inter (ralres suos; ego Dominus porlio eorttm (Num.
Quod Deum perfectiusilli possideaniqui terrenis pos-
sessionibusex corde renuntiarit. C XVKI,25; Deut, xvm, 1); salis oslendit quod hi qui
G
i. Haecsuntl propler qu_e,non explendis volupta- lerrenaeliaeredilatis contempserint porlionem, Detim
tibus ac fovendis, sed congregandis fratribus aut spirilualiter mereanlur possidere : cujus ditati mu-
alendis expcdit facultates ecclesiaepossidere : ut uno neribus, omnia quaeproeclarababentur inhocmundo
solliciludines omnium in sua societale viveiitiuni fastidiunt; et ipsum possidere vel ab ipso possideri,
sustineute, omnes qui sub eo sunt frucluosa vaca- eo solo perfrui, alque iili adbaerere inseparabililer
tione potianlur spiritualiler et quiete. Ideo inlerposui concupiscunt.
islud adverbium, qnoniam qui otiosa quiete perfrui- 5. Unde datur in.elligi quod qui temporalia bona,
tur, nisi spiritualiter vixerit, more pecudum vivit. qui saeculigaudia peritura seclalur ac diligit, quse et
El ideo is quem nulla corporeaenecessitalis cura sol- quanla sit udivinae dulcedinis multitudo non didicit.
licitat, nulla occupatio domesticae solliciludinis in- Quis eniiii cui Deus dignalur esse possessio, aliquid
: quietat, uullus litigalor infeslat, nullus calumniosus aliud quaerit? aut quis non v pro amore illius omnia
exagilat; quid aliud curare debet, harum molestia- quae putanlur magna conlemnit? 'Ergo qui vult
rum et his similium liber, nisi unde ad meliora pro- Deum possidere, resuntiet mundo, ut sit illi Deus
ficiat, unde vitia sua profeclibus quotidianis immi- beata possessio. Nec renuntiat mundo is quem ter-
a Ms. unus, -iiiwm. D manu, possideri.
b Mss. qualuor, o exsecrandum.Mss.ilem quatuor, m Ms. unus, non -detectdt.
dominmcupiditalis. n Mss. septem, efficitur.
c Mss. omnes non habent vincerevictores; sed le- 0 Abest e/wsa mss. sex. Unus vero, ipsaessedigna,
gunt qrMos potesl faciat suos. nec esse Divinitas.
d Ms. unus, tenet nos pmnatitet lucrorum dulcium. v Ita edit. Lugd. cum mss. Colb. tfibus !et Regio
8 Edit. 'Lugd., quoscunque. uno. Regius stlier,dedigriaiur,'Sincparlicula^negante.
f Alias, jam. Aliaeeditiones, non dedignatur; sed 'minusTecifr,'ut
s Ms. 'Reg. unus, resipiscendi sint susceptos? Ms. videtur.
Camb.et alii, jam resipiscendossusceptos. i Alias, Deinde.
h Alias, vacante. r Mss. Colb. duo, (jfuiseisufftcit. AKus,quid suffi-
1 Mss. quatuor, tradel. citcui, etc. Alter vero, aut quidei deficit, sed m_fle.
i Mss.ires, id estvivissimul et mortuis. Ms. Unus, s Mss. duo Colb., Domine.
idem, forte iidem. Mss. duo, sediidem, cum Lngd. * Ms.Colb. unus, de filiisLevi:N0n dabilis.
u Sic mss. «mnes. Editi vCro, miiltilttdO-stiperiim
T k Mss. tres, prolectet; ms. unus, jactet. Alias per-
tectet. dulcedinis.
1 Ms. Reg. unus addit liic prmcepta..„E[ ab alia T Mss, Reg. duo, prm amore.
401 . DE VITA C0NTEMPLAT1VALIB. H 462
renae possessionis adhuc deleclat ambilio ; quia £A perfectio ; et ulrum lanlum corpori, an et animaede-
quandiu sua non a relinquit, mundo, cujus bona re- beat necessaria judicari. Si bominem lotum virtus
tiuet, servit; el utique non potest niundo servire si- h_ecquae abslinentia nominalur, perfecta sanclificat,
mulelDeo;ac sic propierea voluit Deus cullores non solum corpori, sed et animae necessaria est;
suos omnibusrenuntiare propler quae diligilur mun- quia omnis homo ejccorpore constat et anima. Sed
dus; ut exclusa cupiditale mundi, divina in eis cari- in eis qui, diversis viliis Subjacenles,aliquid sibi eo-
tas possit augeri vel perfici. El ideo decimas alque rum quaeusui nostro l concessa sunt, interdicunt,
primitias fruguin, primogenita et sacrilicia pro pec- s abstinentia quidem i, sed carnalis et imperfecta esse
cato,b velvota quaesibi Deusjussit offerri, sacerdoti- debet intelligi: ea autem spiritualis atque perfecla
bus ac minisirisdistribui debere conslituil; utdevo- censenda est, quaeabslinentem tam ab illecebris car-
lissimo populovitaenecessaria ministfante, ipsi crea- nalium voluptaturn, quara a peccatis omnibus facit
tori ac pastori suo Iiberis meniibus ministrarent, alienum; cujus nec aniraumdesideriorummorbi cor-
atque in c ejus cullu sine ulla sollicitudine corporali rumpunt, nec imperio gulcedominantis qucesitccde-
proficerent : ne lerrenis occupationibus implicali, liciaevires corporis frangunt. Proinde ille abstinens
officiosuo dignas exeubias slrenue curare non pos- vere credendus est qui vitiorum omnium liberk ef-
sent. I fectus est, ac, recisis l corporalibus voluptatibus,
B
4. Nunc autem, quod Christiani temporis sacerdo- elaborat, non ut concupiscentiam sucecarnis m exsa-
tes magis sustincnl quam curant possessiones eccle- tiet, sed ut mortalem vitam necessariorum perce-
s:ae, eliam in hoc Deo d serviunt: quia si Dei sunt ptione sustentet. Quoniamquidem quidquid sine quo
ea quae coiiferunlur ecclesiac,Dei opus agit qui res potest vivi percipitur, non sustenlandae vitcc, sed
Deo consecratas non alicujus cupiditatis, sed fidelis- n fovendaeluxuriae carnis impendiiur.
simaedispensalionisintentione non deserit. Quapro- 2. Haec° itaque virlus, quaeabslinentia non solum
pler possessiones, quas oblalas a populo suscipiunt delicatorum ciborum, sed etiam malorum omnium
sacerdoles, ° non sunt inter res mundi deputari cre- nuncupatur, cum omnibus omnino necessaria sit,
dendce, sed Dei. Quoniam si vestes, ac vasa, et c_e- tum maxime illis familiarior atque conjunctior esse
lera quse in f sacris usui ministranlibus erant, san- credenda est, quibusjuxta illud quod in Aclibus apo-
cta vocabantur, nec in usus humanos revocari jam stolorum (iv, 52) legitur factum, unum cor esi, et
polerant, divinis semel ministeriis consecrala, quo- anima nna, divincecarilalis igne conflata, et quibus
modo non ea quoe conferuntur ecclesiae, sacra cre- sub unius ordinatione vivenlibus omnia omnium
denda sunt, quibus, non ut saeculirebus, luxuriose, cpmmunia fiunt : si tamen ita eis r una fit vita, sic-
sed sancle, ut Deo consecratis, utunlur ad necessaria < G ut flt una subsiautia; et nulla sit in eis diversiias
sacerdotes : ut illis omnibus qui se perfectionis animorura, quibus est coramunio facultatum : quia
amore sub uno conslituunt, et sua sibi non vindicant, ut fleret et esset animorum sancla conjunctio, neces-
ecclesicesfacultates ad hoe ipsum col.eclaesufficiant; saria est i facultatuin judicata communio, Cacterum
et quidquid omnibus occupationibus absoluti profi- quid eis prodest quod facultates suas abjiciunt, r qui
ciunt, fructus illius, qui unus pro multis occupalus voluntates proprias non relinquunl, cumsitlongeprac-
est, fiat; atque ita ille, qui sollicitudines omnium stanlius voluntatibus propriis abrenuntiare quam re-
sub se h viventium porlat, in congregatione sua pro- bus? Res suas etiam mundis hujus philosophi abji-
ficiente proficiat : ut sicut illius occupalio omnium cere potuerunt, et nunc quilibet hceretici possunl;
suorum facta est fructuosa vacatio , ila omnium di- sed nec illi, cttm suce * voluntatis fierent amatores,
scipulorum perfeclio gloriosa magistri honor habea- secundum volunlatem Dei vixerunt; et isti dominicae
tur et gloria. voluntnti suce voluntatis studio contradicunt. Non
CAPUT XVII. ergo ea res nos Deo commendat quam et inimiciDei
u
Qttodniliil proficiant qui, abstinenles a cibis, vitiis faciunt; sed iilud quod non nisi vere Christiani, et
serviunl; nec prosit itlis (acultatesabjicere,qui suas per hoc ainalores Dei perficiuut. II) suntqui, 1 vohin-
faciunt voluntates. " latibus suis rebusque projectis, suo seCreatori ex toto
1. Iiem quaesistis, quac sit abstinentiae credenda corde subjiciunt, ac suum velle ex ejus wluntate sus-

a Ms. Camb., relitiuit. 1 Edili, corporalibus.

b Ms. Reg. unus, vel voto.
c Ms. Colb. unus, in eo cultu.
d Mss. quinque, deserviunt.
e Mss. omues, nan sunt jam res mundi credendm,
ted Dei.
{ Mss. tres, in sacro usu minislrantibus. Ms. unus, substantia.
minislralionibus.
s Mss. quinque, facultasecclesimad hoc ipsumcob-
lecla sufficiat.
hSicmss. omncs. At editi, servienlium.
1 Ita oranes mss. At vero editi, necessariasunl.
i Ms. Camb., quidemest, sed, etc.
k Mss. tres, effeclus,recisis.
m Ms. unus, exacuil.
n Ms. Camb., movendm.
0 Mss. quinque, namque.
P Mss. quaiuor, una sit vila. Ms. unus, sicut.et und
i Ms.Colb. unus, unitas communiumfacullotum.
1 Mss. duo Reg., Si voluntales.
s Editi, quivis.
* Ita mss. Reg. duo, Colb. unus et alii mss. Edili
vero, sumvoluptatisfuerint.
u Ms. Reg. unus, sed illa quam.
TMss. duo Colb., voluplatibus.
465 JULIANI POMERII 464
pendunt; et ideo quidquid eis sensus carnis sequen- A A.0 quantum securitatis habent qui sibi bene sunt con-
dum faciendumque a suggesserit, justitiae capti de- scii! etquanlum perturbatos humiliat perpelratio pu-
lectatione contemnunt. denda peccati, sicut isli qui se absconderunt a facie
CAPUT XVIII. Domini, de sua turpiludine, k non de |nudilate con-
Quanla bona primus homo abstirieutimbonum negti- fusilquinon ideo erubescebant, quia veste erant
gendo perdideril. exlrinsecus nudi, sed quia 'intrinsecus prolectione
i. Quod si primus homo voluisset b se in illa pa- divina nudati. Denique et anle peccalum nudi erant,
radisi beatitudine custodire, ut a fructu unius inter- et non erubescebant, quia nihil contra voluntatem
dictae arboris jejunasset; nec staiura illum tantce Dei unde confunderenlur admiserant.
felicitatis amilteret, nec eum voluntaria salutaris CAPUT XIX.
praecepti transgressio necessitati corruptionisac mor- De peccato primi hominis,et de matis qum iltum pec-
talitatis addiceret : ut tanta beneficia Dei sui, quae cttntem,Deojudicanle, secuta sunt.
in natura suaeconditionis acceperat, aut corrumperet 1. Sed jam videamus, si placet, qualiier illi liomi-
peccato corruplus, aul perderet. Quis enim suffieien- nes primi commiserint tam grande peccatum, quod
ter enumeret quae et quaiita bona c illi abstiueniiae et ipsos de paradiso projecit in hoc viiccpoeualisex-
conlemplus ademerit?d quod intelledualis mentis B silium, et in eis »riginaliier totum damnavit genus
dignilate donatus, imaginein sui Creatoris accepit: hunianum. Et mihi qtiidem videlur quod non edcrent
quod soli Deo suo subjeclus, omnia visibilia sibi sub- delignoprohibito, iiisicoircupiscerenLj-necconeupisce-
jecla couspexit; quod ei ad viveiidi u^us affaiini li- rent, nisi tenlati; nec tentarentur, nisi deserli; nec
gnorum omnium quae erant in paradiso (Gen. n, 9), desererentur a Deo, nisi ipsi prius desererent Deuin;
feracitas divina jussione servivit; quod arbor vilae nec desererent Deuiii, nisi superbirenl, et siniilitu-
my.ticum cibum non unde viveret, sed unde viiam dinem Dei m damnabiliter appetissent : ad quam per-
corporis non finiret, sui Crealoris munere iuinistra- venturi essent, sine corporis mnrte, si n sub Deo suo
vit; qui cibus quandiu perciperetur, ita percipienlem vivenles, prseceplam quod acceperanl custodissent;
se in iino slatu, sacranienti cujusdam laleniis Cgu- ut qui posse non mori acceperant in natura, non
rata signiflcatione, servaret; ULeum nec ulla infir- posse mori consequerentur in gloria; et ibi accepturi
mitate corrumpi, nec aetate mutari et senescere, nec essent praemium non posse peccare, si hic eorum
dissolvi morte permilterel. Non inquielabat molesta meritum fuisset peccare noluisse. Non igitur aCrea-
solliciludo quietum, non fatigabat labor anxius otio- tore suo in creaturam divinitalis n affectationecolla-
sum, non somnus opprimebat invitum, non amilien- psos moveret aperta concnpiscentia, nisi eos anle
daevitae limor angebat « de immortalitate securum. C corrupisset occulta superbia; nec eis per serpentem
Habebal facilem victum corpus ex f omni parte sa- diabolus propinaret lam ferale consilium, nisi prius
num, tranquillum motum, cor mundum, ignarus poe- eorum deprehenderel appeiitum. Si, inquit, guslaie-
nalis mali, habilalor paradisi, expers peccaii, capax ritis de ligno scieniimboni el mali, aperientur oculi ve-
Dei. slri, et eritis sicul dii, scienlesbonumet malum (Gen.
2. Postremo quid eo felicius fuit, cui erat orbis m, 5). Haec sunt illa tria qu_e in mundo esse, cX
subjeclus, nullus infeslus, liber animus, et visibilis diligi non debere a dilecloribus Dei, contestatur san-
Deus? u Quandoquidem nisi anle peccatum Deum vi- clus Joannes aposlolus dicens : Nolite diligere muii*
dere in assumplione visibilis creaturce soleret, quo- dum, nequeea qumin mundosunt; quia onine quod in
modo se jam peccalor effeclus, a facie h Domini, tnundoest, concupisceniiacamis est, el concupiscenlia
quem nunquam viderat, absconderet? Potuit ergo oculorum, el ambitio smculi, qum ndn est P ex Palre,
ita videre Deum, priusquam peccaret Adara, sicut sed ex mutidoesl (11 Joan. n, 15, 16). Qucc nisi illi
eum * patriarchaeviderunt; sed quando ait: Vocem qui a dilectione Dei jam defecerant diligere i ccepis-
luam audivi,et limui (Gen. m, 10); ex illa jam i vi- sent, nunquam r male suasi serpenlis consiliocredi-
deudi Deum sanclitate ceciderat, jam se indignum dissent.
videndi Deum reddiderat. Vocemluam, inquil, audivi, D 1 2. Itaque concupiscentiacarnis ab eis impleta est;
et limui; eo quod nudus essem,ct abscondi me (Ibid.). quod de ligno vetito gustaverunt; concupiscentia

a Editi, suggerit.
b Mss. quatuor non habent se. Ms. Colb. unus, tio- et ksat recle.
Ms. Reg. unus, non detimiditate.
luisseiillam paradisi beatitudinem cuslodire, ut, etc. 1 Mss. quatuor Colb. cum Lugd., iji/rijjseeus. Alij
c Ms. Reg. unus, i//j«s abstinenlim. cum Lov., Duac. et Colon., e_cirinsecMs.
d Ms. Reg. unus, qui. mIta mss. Colb. quatuor cum aliis. Edili, misera-
" Ms. unus Reg., limor angebat. De immorlalitale biliter.
ecurus habebat, etc. n Mss. duo Reg., si sub Deoviventes.
{ Mss. omnes, ex omnibuspartibus. 0 Mss. quinque, affeclione.
«Ita mss. duo Reg. et Camb. Edili, Quoniam P Colb. unus, de Palre, sed de nmndoest. Alter, ex
quidem.
^ Mss. duo Reg., a facie Dei, quam Patre, sed de mundo.
nunquam vi- i Mss. tres, concupiscent.Alii, concupiseerenl.
disset. r Ms. Colb. unus, male suadentis. Camb., male-
1 Mss. tres Colb., palriarchmsancli. suadi.
i Haecverba videndi Deumabsunt a ms.Colb. uno:
46. DE VITA CONTEMPLAVITALIB. II. _»- 406
oculorum, a quod sibi aperiri oculos cupierunt; et Amorlui, cum illo spirilualiter resurgamus. In illo
ambitio sccculi, quod se fieri posse quod Deus est omnia bona quae potuimus habere, perdidimus, in
crediderunt. Proinde delectationecarnis, et oculorum hoc etiam majora, et sine fine babenda recepturi
teneamus.
curiositate, ac sceculi ambitione corrupti, a ligno sumus, si kperseveranter ejus vestigia
omnibus per propriam
vitce, ex quo eis arcendae mortis, ac salulis conli- Adam nos obnoxiavit raalis
nuandaeb gratia praestabatur, abscisi sunt; et mor- culpam, a quibus nos liberavit adventus Christi per
bidam qualiiatem eorum corpora contraxerunt, ut gratiam. Ille in nos culpam suam transmisit et poe-
eo die credantur mortui in nam; hic, 1 qui 'culpam nostram suscipere ut pote
juxla sententiam Dei, quo
eis poenaliter facta est necessitas moriendi, et per conceptus et nalus sine peccato non potuit, de sus-
scientiaeboni et mali ceptione pcenae noslrce culpam nostram simul m abo-
lignum illud quodc (Gen. n, 17)
ex causa nomen accepil, a quo se abstinere cum levit et poenam : et ut totum dicam , Adam nobis
n
possent, miseri neglexerunf, quid interesset inler eripuit pcradisum, Christus donavit coelum.
bonum quod amiserant, et malura quod incurrerant, CAPUT XXI.
ipsa poena sua d discernerent: qui si amisso tanlo Qualiter viveredebeanlqui Chrislumimilari desiderant,
bono, nullum malum incurrerent, quale perdidissent 1. Et ideo si in ° illo esse volumus quod esse de-
bonum forte nescirent. Dulcior enim flt salus, cum bemus, sicut sanctus Joannes apostolus dicit(I,n, 6),
dolor excruciat; et sanilatis amisss. dulcedinem quomndo ille ambulavit, et nos spiritunliter ambule-
languoris amaritudo commendal: ac sic , ad hoc illi mus. Quid est ambulare sicut ille ambulavit, nisi
malum non discendo, sed experiendo, sentire ccepe- contemnere omnia prospera quce contempsit, non
runt qupd melius ignorarenl; ut ex ipsa miseria sua timere adversa quce pertulit, libenter facere quce
scntirent quanlam beatitudinem perdidissent, atque fecit, fieri docere quaeP mandavit, sperare quaepro-
ila quos non moverat fortassis boni naluralis amis- misit, et sequi quo ipse proecessit?-? Quid est enim
sio, moveret saltem mali pcenalis jusla perpessio. sequi, nisi praestare beneficia etiam ingratis, non
Haecper excessum necessarium c dicla sunt nobis de retribuere secundum mefita sua malevolis, et orare
primis hominibus; ut qui nolunt damnaiionis eorum pro inimicis, ainare bonns, misereri perversis, invi-
subire supplicium, caveant prolapsionis exempluin. tare r aversos, suscipere in caritate * eonversos, et
CAPUT XX. aequanimiter pati subdolos acsuperbos?Ad hoc etiam
Quod omnia bona qum in Adam corrupti perdidimus, perlioet quod ait sanclus Paulus apostolus : 5i re-
in Christoreparati f recipimus. surrexislts cum Chrislo, qumsursum sunt qumrile, ubi
Quamvisenim ex Adam simus carnaliter nali, non Chrislus est in dextera Dei sedens (Colosm, 1). Illi
J
ipsum tamen debemus imitari, sed Chrislum, in quo resurgnnt cum Christo qui moriuntur sicut ille pec-
renati sumus et vivimus, quando veierem conversa- cato; ea tamen distinciione servata, quod ille mor--
lionem salubriter innovati deponimus. Quid est luus est peccalo, non suo, sed nostro; unusquisque
imitari Adam, nisi pro carnalibus s desideriis ac autem nostrum, • non omnium morilur peccato,
concupiscentiis morle mulclari? Et quid e-t imitari sed suo.
Chrislum , nisi carnalibus concupiscentiis ac deside- 2. Quid u est peccato mori, nisi damnandis operi-
riiscrucifigi? Sicut aliud non est veterem conversa- bus omniiio non vivere, nihilconcupiscere carnaliter,
tionem deponere, quam non secundum carnem, quae nihil arabire? Ut T sicut qui mortuus est carne, riulli
veterascit et moritw, sed secundum Deum vivere, jam detrahil, * nullum adversatur aut despicil, nnl-
qui solus potest perseverantes in se innovare peren- lius pudicitiam callida circumventione corrumpit,
niter et h beare. Quapropier, sicut quando in Adam nemini violenlus exislil, neminem calumniatur aut
fuiruus omnes, ipso cadeute l cecidimus; ita i quia opprimit; non invidet bonis, aulinsullat afflictis, non
in Christo jam esse coepimus,qui pro nobis omnibus luxuriaecarnis inservit, non vinolentiaededitus, iu se
dignatus est mori; et nos peccatis nostris illi com- bibendi sitim bibendo magis ac magis accendil; non

a Ms. Colb. unus, dum sibi. Camb., aperire oculos. D m Sola edilio Lugd, abolerepotuit.
b Ms. Colb. unus, grande promissumpendebat. n Mss. duoColb., donavitet cmlum.
c Mss. tres, scientia. Post pauca ms. unus omittit 0 Edili, iu itlo. Mss. omnes, iu Deo.
tniseri. P Editi, qum docuit. — Ms. Camb., docere quw
d Livjd., decernerenl. mandavit fieri; sic et ms. Colb. unus. Colb. duo,
c Ms. Camb., jieeessaria dicla sunt. Reg. unus, facerequmfecit, fierique mandavit.Colb. alius, docert
dicla sunt necessaria.Ms. unus, a nobis. qum fieri mandavit.
f Editi, recipiemus.Mss. Reg. duo el Camb., reci- i Haccverba , Quid est enim sequi, ntsi, non legun-
pimtts. lur in mss. Colb. quatuor, et ms. Camb., nec in edi
s Mss. Colb. tres et Camb., concupiscentiisac de- tione Lugd.
tidexiis. r Edit. Lugd., adversos.
h Mss. tres, habere. Ms. alter, beatificare. ' Ms. Reg. unus , perversos.
• Editi, occidimus.Mss. omues, cecidimus. • Ms. Reg. unus, non hominum.
i Mst. quatuorColb., qui in. u Ms. unus, Quid est peccatomori?Damnaiifiis,eic,
k Ita aiss. tres Colb. Editi, sub noxahabuit. Alias T Ms. Carab., ut quoniam. Mss. sex, ut sicut mor.
?cgehatur, su/jJio_ci«t)i7,-vel subvocavit, vel eliam luus carne, nulli jam, elc.
obnoxiavit. x Ms. Reg. tinus, itu./.imaversatur. M».unuiColb.,
1 Mss. tres, quiaculpam. nulli adversatttr.
 467 JULIANIPOMERH 468
odiorum facibus inardescit, non compendia injusla (a A tur, impediunt. Hincest quod sanclus David aqucein
sectalur, non potentibus a aut divilihusadulalur, non n se concupiscenliamcastigavit, atqje eam sibi asuis
inquieta curiosilate raptatur; non domeslicaesollici- i- oblatam, ne desiderio suo ex ea satisfacere videretur,
ludinls cura dislenditur, non officiosisocctirrenlium n effudit (II Reg. xxm, 16; I Paral. xi, 16 e. stq.);
salutationibus delectalur, nec superborum injuriis is et sancto Helice perceptio carnium n non concupita
fatigalur; non eum superbia inflat, non ambitio ven- l- non nocuit (III Reg. xvn, 6). Unde datur intelligi
tosa praecipttat, non vana gloria turpiter jactat, nonn quod veraciter abstinenles escarum non naturas, sed
desiderium b gloriosce opinionis inQammat, non n cbncupiscenliasdamnent, ac ° voluplales suas deside-
c distentio alieni actus illaqueat, non ad societatem n rati cibi vel potus P abusione morlificenl. Qui autetn
lurpium furpiludinis amor invitat; non rabies insani li non soluma qualilate, sed etiam a quantitate ciborum
furoris exagitat, d non sumptuosarum deliciarum n cupiunt abslinere, nihil aliud student nisi ut, quantum
studium mactat, non ardor animosae contentionis :$ slomacho reficiendo ac fami eximendaesatis esse vi-
exaniraal; non facit impudentem audacia , iniquum n detur, indulgeant; nec expleant suos appelitus avidi-
injustitia, ferum inclementia, varium inconstantia,, lale percipiendi, sed comprimant, atque eis noh sa-
pertinacem contumacia, insanum vesania.delicioshmn turilas edendi flnem faciat, sed voluntas: qui tam a
gula, rebellem inobedienlia, vanum jaclantia, infi-- B ] cupiditate pretiosorum ciborum i, quam a nimia per-
delem perfidia, levem facililas, e saevum crudeDtas,, ceptione vilium r conlinebunt; qni cibis nec lautiori-
f iiianducaloremiurpisedaciia^impalienlem mobtli- btis volunl s carne luxUriante dissolvi, nec disten-
tas, s mobilem instahilitas*,vagum spiritualis infir- tione ventris * vilibus onerari : quando abstinentes
mitas, iracundumanimosilas, suspiciosumperversi- viri nec deliciosi soleant esse, nec avidi.
las, verbosum vatiitas, n injuriosum malignilas; quii 2. Jam'de vino abslinendo vel percipiendo quid
remotus est prorsus a scecularibusillecebris, remoiuss dicam, unde sanctus Apostolus certam fixit regulam,
ab * immunditiis el inimicitils, remolus ab insidiis s dicens : iVo/i(einebriari vino, in quo esl luxuria
alienis, remolus a rapini9 vel occullioribus vel aper- (Ephes. v, 18)? Quasi diceret : Luxuriam facit et
lis, remotus a mendaciissive perjuriis, postremo re» nutril vihi perceptio nimia, non nalura; et propterea
motus ab omni genere flagiliorum i atque faciaorum,, non uli vos vino , sed inebriari prohibeo : quando-
quibus carnaliter viventes Deum offendunt, et mor- quidem iiifirmum stoniachum moderatus u.susvini
lui kpeccato nonserviunt. Sicut,inquam,carnemor- u confortat, ebrielas animum corpusq\ie debilitat. De-
lUUSPee facere potest ista quaedisi, nec pati; ita elt nique Tinjotlieosuo discipulo, qui se longa abstinen-
bis el lalibus vitiis omninononvivutit, qui» viventess tiac districtione jam fregerat, et stomachum suum
Deo carnem suam cum vitiis et coiicupiscetvliiscru-1 - G aquaeperceptione corruperat, modicovino v uti de-
cifigunt. bere prcecipit, dicens: Noli adhuc aquambibere, sed
CAPUT XXII. tnodico vino ulere propler stomachum tuum et fre-
Qttali temperanlia uli debeant qui a voluptaledelecta- quentesluas infirmitates (1 Tim. v, 25). Ac per hoc,
bilium, vel ab immoderdlaperccplioneciborumcom- nihil contra abstinenliam faciunt qui vinum non pro
muntum, alque a vini immoderatousu cupiunt ab- ebrietate, sed la_ntumpro corporis salnle percipiunt,
slinere. nec hoc eis x offert voluntas, sed permiltit inflrmi-
1. Membra sua, quce sunt super terram, mortifi- tas: quaesi defuerit, a vino est abstinendum, ne vini
cant,quando insolens corpus jejuniorum continua- perceptio quae infirmtim sustentat, sanum corpus
lione castigant, quando m intra necessaiium modumi incendat.. Quandoquidem vino uti, e.t usui haberc
suum lemperant appetilum; quando non solumse ai oleum, nullus dixerit esse peccatum; sedhaecjdeo
delicatioribus cihismoderata districtione suspendunt,, non debemus carni desideranti prcestare, ne cuni 111 £
sedetiam iu ipsis communibus nihil carni stiaeproJ licita concedere coeperimus,poscat illicita, et sibi ob-
desiderio, sed pro sustentandaevilaenecessilale per- sequentes in minimis , in flagitia punienda compellat,
mittunl; certi quod nec deliciaequcelibet, si absque3 ac nalurali ordine pertufbato, non spirilui corpus,
desiderio percipiahlur, offlciunl, et viles cibi plerum-1 - J* sed spiritus corpori domiuanli deservial. Hucaccedit
que abstinenliccprofeclum, si appetenler accipian- quod et ipsam mentem abstinentiae fructus alacrem
° Ms. unus, ac divilibus. 1 Mss. omnes, ^tii ul vivanlDeo.
h Ms. unus, gloriosum. m Ms, unus, quando inlra necessaria.
c Mss. quinque, dislinctio. n Ms. unus, non ab eo concupita.
d Ms. Colb. nnus, JIOJJ s-tuip(uosaruijitilium. Aller,', ° Mss. quinque, uo/fuiraiessuas.
sttmpluosorum lascivientium. P Ms. unus, absolutione.
e Ms.Colb. unus , severum. i Editi addunt hic animos, quaevox abest a mss.
f Mss. omnes, manduconemlurpem, UnUSex his,, omnibus.
manduconemlurph edacilus. r Mss. duo Colb., continent.
e Ms. Colb. unus, immobilemslabilitas. " Ms. Colb. unus, carnem luxuriantem.
h Mss. tres, irrisorem. x Haecvox vilibusabest ab edilis; legitur in mss.
1 Hcecverba, ab immunditiis el, absunt a mss. omnibus.
seplem et edilione Lugd. u Ms. unus ex Colb., sanal.
i Mss. duo, sive facinorum; ms. alter, vel facino- * Ms. unus, uli deberi.
rtjm. * Ms. unus, proferl.
k M*.unus, peccandointerviunt.
m DE VITA CONTEMPLAT.VA LIB. II. 470
facit; carnem quoque non usque ad lassitudiuemA /V:absiinebil, ut sit veritale abstinentiic m perfeclecon-
fatigaiam, sed spiritui a ardinanli subjeclam mobilem sunimatus; non ejus imagine foris splendidtis, intus
reddit. Sensus eliam quos dicuntur crassos efficere ,cavus , hominibusvelul purus, et Deo simulalaevir-
velgravare congestaedeliciae, consueludo parcitalis lulis sordibus plenus. Nec mintis a cupiditalepossi-
exonerat, el velut b quadam politura religiosaeexer- dendi"superflua,,quani a voluptaie percipiendi nobis
ciiationisattenuat. est abslinendnm. Quoniamcum omnia qucehabemus,
CAPUTXXIII. pro nostris usibus habeamus, u ea quibus uti nolis,
Quodutentescarnibus carniumconcuptscenttapolluat, ardenler habere velle, vel etiam lucris binc inde
non natura. quaesitis augere, nihil est aliud quam non tolerandce
1. Caeterum'si a quadrupedibus abstinentes, necessilati, sed intolerandce cupiditati servire. Nec
c phasianis altilibus, vel aliis avibus pretiosis, aut possum dicere : Ut sit unde quoiidie pauperibus ero-
piscibus peifruantur; non mihi videntur resecare getur, mea possideo; quando nemo perfectius eroga-
d delectationessui corporis, scd niuiare; nec pro ab- verit eo, qui nihil sibi perfectionis intontione ° relin-
slinentia, sed velutpro nescio qua c imraundiiia, vel quit ex proprio.
certe, quod est verius, f pro storaachi nauseantis CAPUT XXIV.
leneritudine delicias illas communes ac viles abji- B p Quam ulile sit, jejunio vel abslinenlim,advenientiiim
cere,quo possintaliis nonsolum carnibus, sed etiam carilatem plerumqueprmferre.
delicalioribusac pretiosioribus carnibus suas volup- 1. Verumtamen sic abslinere vel jejunare debe-
tates explere : cum , sicut jam supra patuit, non ali- mus, ut non nos jejunandi velabstinendinecessitati
quarum carnium, queeusui bumano concessaesunt, subdamus: ne jam non devoti, scd inviii rem vo-
nobis naturaedamnandac sint, quas Deus insliluit; luntariam faciamus. Si euim quoslibet advenientes,
sed carnales concupiscenticefugicndae; quas sensui jejunio intermisso,reficio, non i solvojejunium, sed
carnis diabolusintroduxit. Illi autem qui s parciores impleo carilatis officiuin..Cceterumsi propler absli-
videri volunt, etgloriam sibi velut de abstinentia di- nentiam spirituales fratres, quos novi mea femissione
stricliore conquirunt, sic ab omnibus animalibus ju- ,delectari, contristo; abstinentia mea non est viiius
dicant temperandum, ut peregrinis pomis , a,csor- ,dicenda, sed vitium.: quoniam quidem ipsa absti-
biiiunculis delicatis, cceterisque aliis b cibis, imma- nenliaeac jejuniorum continualio, nisi fuerit quando
nem sui corporis impleant appetitum : cum spiri- res exigit praetermissa, et me inflat, et frairem
tualis abslinenlia non aliquorum cihorum usum, sed meum, cui cariias jubet sefvire, conlristat; vel
desiderium suadeat compescendum , et illi magis certe mihi nihil inesse cafilatis fraternce demon-
parcimoniae servire f censendi sint, qui sibi non G strat; cum sine abstinenlia quemlibet hominemca-
aliquafum rerum perceptiones , sed deleclationes tholicum caritas sola perficiat; et r oranes absti-
corporis inlerdicuiit. nentia aut perdal sine adjunctione catitatis, aut
2. Illi quoque qui, i negata sibi vini perceptione, pereat.
diversorumpoculorumpotionibusinundantur,neq"ua- 2. Quia ergo abstinere aut jejunare etiam Mani-
quam mihi abstinentiam vidcntur implere : quia ad chaei vel quilibet alii haereticipossunt, ut pote qul
hoc fortassisa vino se suspendunt ul mercentur k ab omnes carnes non pro abstinentia, sed pro immun-
hominibus laudem , et l interdicti sibi vini percep- dilia detestantes, corpora sua panis et aqucc per-
lionem compensant suavioribus poculis voluplalum. ceptione s conficiunt : non pro magno ducamus
In vinj eiiim usu non a vino tantura, sed ab onini- quando ab his quce 11IIquoque rejiciunt, abstine-
bus quce accipienles inebriant, vel ab aliis quaeelsi mus; sed ' quando abstinentiaiii-noslram fidescom-
non ebrieiatem, suavitalemcer(e perceptaconciliant, mendat, caritasque consummat, quas virtutes illi

a Mss. omnes, ordinale. i Mss. Reg. duo, qui negant sibi vini perceplio-
b Mss. tres, qumdampolilura.' »j
u
jj
nent, etc.
c Ms. Cnlb. unus, phasianis, vel aitis avibuspre- k Hcecverba, ab hominibus,supplentur exmss, sex;
tiosisaut piscibus.Ms.alter, phasianisallilibus,capsis, et totidem mss. habent, qui et ad hoc, etc.
pavonibus et aliis, etc. 1 Mss.Colb. duo, et inlerdicto sibi vino comp. po-
d Mss. qualuor, delectalionem,sed mutare. Unus culis suavioribusvoluptateni. Alius, el interdictisibi
ex bis, sed intiiJare. vini compensantpoculissuavioribusvoluptalem.Alter,
c Ms. unus, munditia. et interdicti sibi vini perceplionemcompensattlpoculi
f Mss. duo, propler stomachinauseantisleneritiidi- suaviorisvoluptale.
nem. Mss. tres, pro stomachi nauseantis teneriludine m Mss. quatuor carent voce per[ecte.Ms. unus, vera
delicata, illas communesac viles carnes abjicere.Mss. abstinenliaperfecleconsummatus.
qunluor, delicalasillas acviles carnes abjicere, cum n Edit. Lugd., ea quibttsuli nobis conceditur.Mss.
ediiione Lugd. Colb. duo, ea quibus ulimur.Ms. alter, ea quibtts uli
s Ms. unus, pauciores. nobisnon licet. Ms. Camb., uti hobislibet,
h Mss. duo, cwterisqueinanimalis, sui corporis. 0 Mss. quinque, reliquit.
Ms. unus, cmlerisque.aliis minuiiis.Mss. Reg. duo, r Ms. unus, Quod ttlile sit.
emterisquealiis animi sui el corporis, etc. lla el edilio i Ms. unus, HOJIsolumjejunium, sed, elc.
Lugd. r Mss. duo, ouiJiisabstinentia.
1 Mss. duo, censendisint. Alii cum editis, censendi s Ita mss. tres. Edili vero, afficiunl.
tunt: sed concinniorvidetur priorum lectio. 1 M.s. sex, quod.
.471 JULIANI POMERII . 472
non habentes occidere se possunt, a_diiic_u i autem a ,\ aut miniut, et jactanlia cunclis inimica virtutibus,
aut perflci laliter abstinendo non possunt. b Jpsis aique ab omnibus omninovitiis discedamus, ut prosit
vero catholicis Chrislianis, qui sive nonvalendo ab- nobis quod a cibis e delectabilibus abstinemus. Quia
stinere, sive nolendo, oinnia usui noslro-concessa,cum tunc nobis proderit, quod corpora nostra, vel certe
gratiarum actione percipiunt, non nos propler ab- corporum incentiva rigore districtioris abstinemiae
stinentiam praeferamus:ne forte plus humilitatis alia- castigamus; si carnalibus desideriis absoluti, sauctis
c
rumque virtulum habeant illi, unde jure nobis ab- virlutibus floreamus. Sed jam finemliber f accipiat,
stinemibus.praeferanlur. Quocirca si volumus nobis ut de virtulibus ac vitiis, unde hic pauca teligimus,
d abstinentiam noslram jejuniaque nostra proficere, a latius ac plenius sin lertio volumiue,donantebDeo,
superbia imprimis, quae aut expellit omnes virtules, disputemus.
a Mss. quatuor, mdifware. hac voce nostra.
» Ms. unus, Ipsi vero. e Ita mss. Editi vero, a cibis delicalioribtts absti-
c Ms. Colb. unus, jure abshnenlim. neamus.
d Ms. Colb. uiius, dum abslinemus,tiostra jejunia ' Alias, poslulat.
proficere. In uno liabetur vox abstinentiam, absque 6 Ms. unus, iji ulteriore volumine.
Jaac voce noslram. In duobus legitur jejunia, sine h Mss. quinque, Domino.

LIBER TERTIUS.
PR.45FATIO. B CAP.XI. De ulililale limoris, el quodeffieaciterpec
De vita conlemplaliba, et quanluin ab ea differal calis obsistat.
aclualis, vel qualiter possitisipsius contemplalivmvir- CAP.XII. De futuro judicio, vel mlernitatesupplicii,
lulis fieri, a adjuvante Deo, participes, b in _primo ac de qualitate gehennm.
volumine ubsolvi. De acluali quoque vita, ubi qum CAP.XIII. De laude carildlis.
essel religiosm increpationis(ulililas ac patienitm vir- CAP.XIV. Qualiler possint ea qum de carttale san-
tus c ostensum est, el quaiiter traclandm essenl ec- clus Aposlolttsdixit, inteltigi.
clesim(acullates, vel de modod spirilualis abslinenlim, CAP.XV. Qtiantumperfectioniscaritas in se funda-
qum dicenda visa sunt, Deo donanle, in secundo libro tis exhibeat.
disserui. Nunc superest ut disputalionem de vitiis CAP.XVI. De qualitale viriulis, et qualiler sibi con-
atque virtutibus, non ingenio frelus, cujus mihi con- sentienlesinformet.
sclus non sum, sed e orantibus vobis adjuvandusinci- CAP.XVII. Quibusgradibus conversiin cultnenper-
piam. feclionisascendanl.
ELENCHUS. CAP.XVIll. Qum sit qualernarii numeri credenda
CAPUTI. Quantum a veris virtutibus virtutum simi- perfeclio; et qu6dqualuor virtules, qumdictmsunt prin-
Htudinesdislent. lj cipales, ex fide vivenlesa Deo coltulmjustificent.
CAP.II. Quod superbia sil malorumomnium causa. CAP.XIX. De temperantimqiialitale, vel opere.
CAP.III. Quod superbia, ex qua procedunl omnia CAP.XX. Qualesesse debeant quos animi fonitudo
tnala, humililatis virtule vincalur, et omnia vilia lunc nobilitat.
fugala depereant, sivklulibus cedanl. CAP.XXI. De justitia, vel fide,qum ex ipsa procedit.
CAP.IV. De cupidilale, f qum ila esl mixta super- CAP.XXII. De mqualitate; quod ad eamdem perti-
bim, ut nihil peccali fiat quod non ex uiraque pro- neat humanmsocietatisutililas. '
cedat. CAP.XXIII. Quod duo sint injuslilim genera.
CAP.V. Quo aniini lormenlo iiwidos affligal in- CAP.XXIV. De liberalilate, el qualiter beneficentim
vidia. opus debeatexerceri.
CAP.VI. In qumet quanta mala concupisccntiacar- CAP.XXV. De differentiaamorum, et quanlum ab
nis erumpat, si s eis mens corrupta consenliat. eis differat perfecla dilectio.
CAP,VII. Quod eliam hi quos ab h impudicilia qum- CAP.XXVI. Quid sit4sua cuique tribuere.
libcl necessilasvelat, si viverepudice consuescant, ad CAP.XXVII. Quod actualem vitam tres virlules, id
amorem castilatis ascendanl. est, temperanliajfortitudo justitiaque consumment,et •
CAP.VIII. Quibus indiciis possit oslendi superbia, .D prudenlia, qum est quarta virtus, menli cognilionem
qumvel in perdiiis aperta est, vel in ficiis occulta. rcrum latenlium prmslet.
CAP.IX. Quibus sigtits invidorum declarelur in- CAP.XXVIII.De sociali virlule; el quod non recte
vidia. faciant qui, cum possinl, nihil humanm societati pro-
CAP.X. Quantis malis vanilasvanos involvat. ficiunt.
a Ms. Colb. unus, participes, Deo adjuvante, in dono.
prtmo, etc. e Ms.Colb. unus, oralionibusveslris.
b Mss. sex, primum volumenabsolvi. f Mss. Regii duo, quod ita sit mixta.
c Sic ms. Colb. uuus. Aliicum edd., os.eusaest. e Ms. Camberon., si ei.
1 d Ita mss. quatuor. Ms. alter, de motu. Editi, de h Ms. Camb.j ab impudentid. " '
.
 .75 DE VITA CONTEMPLATIVALIB. 111. 474
CAP.XXIX. Quodde prudemim ac sapientix fonte £A perbus vult s se credi constantem, prodigus libera-
cognitivnemomnium rerum bibant, qui percipiendm lem h, avarus diligentem, temerariug fortem, inhu-
scientimferventerinvigitant. manus parcum, gulosus humanum, ignavus quielum,
"CAP.XXX. Quod prudenles nec aliis noceant, nec timidus cautum. £ Impudentia fiduciae sibi nomen
sibi noceripermittant, el quod eisibi sit sine admixtione ascribit, procacitas appellationem libertalis i ob-
alicujus erroris consummata prudentia, ubi erit sine tendit, eloquentiam fingit verbosilas, et curiosilatis
ullo peccatovita perfecta. malum sub studii spiritualis colore delilescii. Haec
CAP.XXXI. De a/fectionibus quatuor; quod inter etsi possunt ingenio humano discerni, taraen sine
vilia numerarinon debeant, si earum usus ex bona vo- dono Dei, quantum mihi videtur, nec virtutes pos-
tuntate procedat. sunt appeli k yel haberi; nec earum similitudines,
CAP.XXXII. Quod hi affectus sine quibus in hac quce sunt vitia virtutes imilantia, declinari: in lan-
vita rectenonvivilur,i?iilla futura bealitudinenon sinl, lum, ut inlidelibus nihil profuisse credamus, eliamsi
qum nec timoremhabitura est, nec dolorem. sunt aliquas per corpus operati virtutes, quod * eas
CAP.XXXIII. Qualiter virtutes quatuor, qum dictce nec a Deo suo se accepisse crediderunt, necad eum
suntprincipales,aut in prmsenlinosa peccatodefendunl, qui est finis bonorum omnium referre voluerunt. Et
aut in mternumnobitcum sineullopeccatopermaneanl. B I quid dico, nihil eis profuerunt? imo etiam nocuerunt,
CAP.XXXIV- Ubi se locutor de tolo opere excusat. dicente m Apostolo : Omjie quod non est ex fide pec-
CAPUT PRIMUM. catum est (Rom xiv, 22). Non dixit, Omne quod non
Quantum a verisvirlutibus virtutum similitudines est ex fide, nihil est; sed dicendo, Omne quod non
dislenl. est ex lide peccalum est, declaravit quod omnia bona
1. a Quacsistisquantum a veris virtutibus virtutum aut ex flde gesta virtulcs sunt, quceprqfecto juslifi-
similitudines dislent. Non dico quantum a medica- cant; aut si fuerint sine fide, non sunt aliqua bona
mento venenura : quia medicamentum ila corptis credenda, sed vitia;quae non juvant suos operarios,
aliquoties sanat, ut id defeudere a mortis necessi- sed eondemnatit, inflatosque praecipitant, atque a fi-
tate non valeat, et venenum non auferri faeitvilam nibus aeternaesalutis eliminanl.
corpori, quasi auferenda non esset, nisi fuisset ac- 5. Sed quid ego u hcec de infidelibus, unde nullus
ceplum, sed accelerat corporis mortem, quod erat ambigere videtur, exaggero? cum sanctus Apostolus
aliquanto diutius forle victurum. Sed plane dico a etiani lideles quosdain qui, credenles in Deutn, non
veris virtutibus tanlum similitudines dislare virlii- secundum Deum, sed secundum hominem vivunt-,
tum, quanium distat a verilale mendacium : quia carnales nominet, dicens : Etego, fralres, cumvenis-
et similitudo virtutis, quaevidetur virtus esse, b cum ^" setn ad vos, non vobis polui toqui quasi spirilualibus,
virlus non sit, nihil est c aliud quam memiacium; sed qnasi carnalibus: nondumenim poteratis; sed nec
et ideo non est virtus dicenda, sed vitium. Et vera adhuc quidem polestis, adltuc enim eslis carnales (I
virlus est verilas, cui qui amanter adhceserit, a pee- Cor. iii, 1, 2). Et lanquam quaereremus quid carna- .
cati morte resuscitatus, mori ulira non polerit; nisi les velit intelligi, secutus adjttnxit: Cum enim sit in-
cum ab ea depravata volunlate recesserit. Sicut econ- ler vos zelusel contentio, nonne carnales estis, et se-
trario virtulis simulatio, quceest, ul dixi, menda- cundum hominem ambulatis (Ibid., 5)? Quid polest
cium veritati conlrarium, animam separat aJ)eo vita his duabus animi peslibus inveniri deterius, zelo et
sua, non inleriluram, sed d in supplicio, quce est contentione, quibus carnales, qui secuudum honii-
iilius mors, poenalitersine fine victuram : Scriptura aem vivunt, etiam in hac vita lorquentur : cum et
dicentc: Os quod mentitur occidit animam (Sap. i, contentio haereticos reddat, et zelus irailatores dia-
11). Ac'per hoc sicut virtus animam e sibi veraciter boli, paradisum primis hominibus invidentis efficiat?
inhaerentem, si fuerit vera, juslificai; iia simulata Ac sic, quando hdeles jusiitia, pietate, misericordia,
condemnat. Et quid f justificatio animae, nisi ejus est niansuetudiiie, hurailitate, innocentia caelerisque vir-
vita perpetue beata ac beate perpetua ? Sicut con- tutibus gaudent; aut secundum Deum vivunl, " et
demnatio animae poena ejus est sentienda, quaemors T virlules veras liabere credendisunt, quaespirilualiter
probalur, et ipsa perpetua. vivenies adeplae sanctificanl, el Deo comniendant;
2. Itaque dupliciter rea est anima, si et bonum aut secundum hominem vivunt, et non sunt veraevir-
non faciat unde spiritualiter vivat, et appelat simi- tutes.sed virlutum similitudines, qtiaenihil carnaliter
litudiiiem_boni.» sub qua male vivat et lateatrSu- viventibus prosunt.
a Ita mss. omnes. cum Lugd. h Ms. Colb. unicus, largum dissipatot.
Lovan., Qumritis.
Duac. et Colon., Qumrelis. 1 Edit. Colon. cum mss. Colb. qualuor, Impru-
b Mss. quinque, cum non sit. Ms.
1 Mss. duo, aliud nisi. unus, ei non est. dentia.
d Abest in a m>s. quinque. Mss. duo j Edili, oslendit; mss. omnes, obtendit.
Colb., a Deo, k Mss. duo Colb., jjec haberi.
vilamsuam non inluiluram, sed in supplicium, etc. 1 Mss. duo Colh., qui eas.
e Ms. Colb. unus, animumveritati inhmrentem. m Mss. sex, sancto Apostolo.
{ Ms. Colh. unus, Et n Ms. Reg. unus, quid egp hoc.
quid est justificatio animm,
nisi ejus vita? 0 Ms. unus, et sunt virlutes qum, elc.
* Ms. unus Coib., se videri.
 JULIAN»POMERII 470
473
CAPUT II.
4. Quapropter qui religiose, qui continenter, qui A_..'
sobrie, qui misericorditer vivit, si Deo, cujus mii- Quod superbia sit mqlorum omniumcausa.
nere ut bene vival adjuvatur, ascribit, secundum
Deum spiritualiler vivit; si vero omnia qucebene fa- i. Est quidem hoc kcaput valde perplexum,sed
cit viribus suis ascribat, quasi eliam sine adjutorio si oretis illum qui dixit: Non vos estis qui loquimini,
Dei ad bene agendum sibi sufficiat, secundum Iiomi- sed Spiritus Palrisvestri *qui loquiturin vobis(Matth.
nem carnaliter vivit: el ideo aut bene non vivit, aut x, 20); et alibi, Dilala os tuum, et ego adimpteboillud
, nihil ei proderit quidquid boni propler honiines fa- (Psal. LXXX,11): ea quaemihi ut homini impossibi-
• cit: quia humanis laudibus delectatus, hic jani tem- lia sunt, illuminanle Domino,vel docente, possibilia
poralem mercedem recipit suorum operum, qu_etem- fiunt. Consideremus ergo- quae causce praecedant,
k
poraliler fec.il. Igitur ille secundum hominem vivit, i quae vitia subsequanlur. Quod ut credibilius vi-
; «,qui secundum seipsum vivit, quia et ipse homo esl, deatur, l non hoca me prudentia vestra perquirat;
et secundum seipsum vivil; qui si potuerit esse cum sed vobis, et mihi, vel omnibus Sciiptura divina con-
quibus vult, pergit qtio vult, dormit quando et quan- sulta respondeat : quae velut si jam qucereremusab
diu vult, Ioquiltir quae vull et ubi vult, manducat ea immobilem sententiam prolulit, dicens: Initium
et bibit quando, et quod vult, el quanlum vnlt; ridet B B oiiuiispeccati superbia(Eccli. x). Quid potest aper-
. b ac jocalur inter quos vult: poslremo quidquid na- tius, quid probabilius dici ? Iinlium, inqtiit, non ali-
ribus suave est, quidquid lactui blandum, quidquid cujus, sed omuispeccati superbia: ut evidenter osten-
oculis deleclahile, quidquid caeteris sensibus carnis deretquod ipsa sit peecatorum omnium causa: quo-
suae jucundum, exercet ac sequitur qualiter vull, niam non solum peccatum est ipsa, sed eiiam nullum
qui omnia licita vel c illicila carnaliter vult. Qui au- peccalum fieri potuii, potest, aut poterit sine ipsa.
tem secundura Deum vivil, non quod eum carnalifer Siquidem m nihil aliud omne peccatum, nisi Dei con-
delectat, sed quod spiritualiter aedificatfacit, et om-' teinplus est, quo ejus praeceplacalcanlur. Quem con-<
. bia desideria carnis spirilualis desiderii dclectatione temptum Dei nulla res alia persuadel I.ominibus,
compescil, fulura prccsentibusantcponit, carnem spi- nisi superbia; quce etiam in ipso diabolo, ut diabo-
ritui subdit, el quidquid cupit aut agil, non vult ex lus ex angelo fieret, aeternaeperdiiionis exstitit causa
Bua, sed d ex Dei sui voluntate procedere, cui pla- (Isai. xiv, 15; Luc. xj 18). Denique et ipse sciens se
. cere lotis yiribus concupiscit. per superbiam de ccelestibus corruisse, et in bnnc
5. Ilaque, si ulcunque jam claruil, qnod virtutes caliginosi aeris carcerem irusum; homini subver-
verasnon videanturhaberequtsimulanl; etillisimu- tendo quem Deus fecerat sine ullo peccalo, vitium
lant qui non ex fide, aut non propler Deum, sed pro- ^( persuasit serpentina callidilate " superbiac(Gen. ni,
. pter bomineslantum boni aliquid operanlur, eleemo- 14), certusquod recepla superbia, quaeest malorum
synis ac jejuniis, vel abstinentice ctelerisque bonis omnium causa, facile jam peccala omnia, quac non
operibus serviendo, non ut boni fiant, sed ut se bo- nisi superbo concipiunlur animo, perpelraret.
nos hoiiiinibusDngant, uec ad recipiendam sempiter- 2. Hinc est quod idem primus liomo snperbi spi-
nam mercedem, sed ad comparandam gloriam e po- rilus clatione corruplus, omnem posleritatem suam
pularem : viileanmsnunc quibus prrrcedenlibus cau- quae in illo radicaliter fuit^ necessitati corruptionis
sis ct subscquentibttsincrementis nasci soleant vitia, ac morialilatis addixjt: ut corruptibilis et morlalis
vel augeri; et quibus, adjuvante f Deo, s remediis effeclus, corruptibiles morlalesque generarel; atque
possint velut quibusdam niedicameiitis imminui vcl ila quod in illo egerat punienda superbia, in omnibus
sanari. ex illo natis peccati fieret ° po.na. Et proplerea v non

a HcecJiberant ab edit. Colon. et mss. Regiisduo- el bibitquando et quod vull, et quantum vull; ridet qc
- bus; leguniur aulem in mss. Colb. tribns, et editio- loquitur inler quos vutt.
nibus Lugd., Lovan. et Duac. Ms. Colb. unus, quia c Ms. Camberonensis, et illicila.
: ct ipse homo, et secundumseipsumvivit, qui secunditm d Mss. tres Colb., ex Deivolunlale.
. seipsnmvivit. Forie legendiiin: quia cl ipse homoest 0 Mss. duo, tmcularem,
quibsecundumseipsumvivil. ' MsS.sex, Domino.
Mss. Reg. duo, Colh. quatuor, et Camber., joca- D ] R Ms. Colb. unus, remediis possinlimminui vel sa-
tur. Edili, Imlalnr. Totus liic locus diversimode legi- nari. Ms. alter Colb., retnediispossinliinminni,el qtti-
, turin mss. Colhert. Iu uno sic: Qui si poteril esse bns medicamenlissanari.
cum quibus vull, pergil; quando vull dormit, qtiando h Mss. omnes, hoc capitulum.
et quandiuvull toquitur, qnm vjttl el ubivult manducal ' Mss. duo Reg. addunt cmiestis.
ac bibil; quando el quod vult, elquanlum vull ridet ac j Mss. tres, qimsvilia: in quorum uno ab alia manu
jocatur inter quos vult. In sccundo : Qui si poluerit, «orrectum est, quas cqusas viiia.
esl cum quibusvult, pergit quo vult, dormil quando el k Mss. Colb. tres, audialur; unus, suadealur.
quandiu vuit, el ubi vitll; tnanducalel bibil quando el 1 Ms.unus, noiihoc a me.
quodyult; ridet el iocalur inter quos vult. In tertio : m Ms. Reg. unuS, onmepeccalumnihil aliud.
qui si potuefit, esl cum quibus vull, pcrgit quo vull; n Ms. unus, viliumi.. superbimingessil.
dormit quando et quandiu vull; loquiturqum vttlt et 0 Ms. Camb., causa.
ttbi vult, manducat et bibil quando et quod vult: et v Ms. Reg. unus, »ionquotnodojatn vulumtis,possu-
quantumcunquevult ridet ac jocatur, etc. In quario : «tus peccaio resistere,sicut ille potuil. Ms. Reg. allei)
qui si potuetit, esi cum quibus vuit, dormit quandoet non quodqmmodo jam possumus,elc.
quandiuvult, ioquiturqum vult tt ubi vult, mandtwat
*77 DE VITA CONTEMPLATIVALIB. III. 478
eo modo>javapossumus peccalo resistere sicut ille. A «b-ii) de sublimitate propositi sui iu consensumpec-
potuit, ° cui nihil aliud fuit non peccare quam nolle. cati dejecerit.
Nobisautem irreprehensibililer vivere velle non suf- CAPUT III.
ficit, nisi ipsum velle noslnim, quod languida possi- Qttodsuperbia, ex qua procedunlomnia mala, liutnt-
bililate deficit, divina virius adjuveril. Quia illum ad liiatis vinule vincalur; et omnia vitia lunc fugata
non peccandum eliam juvare poteral adhuc sana na- depereant, si virlulibuscedant.
tura, b nos jam impedit vitiata ; et illum peceare fe- 1. Proinde si superbia est initium omnis peccati,
citjsola peccandie voluntas, nos eliam cogit plerum- el concupiscenlia pcena peccati, non potest aliler
que d peccatijam facta necessitas. Propterquod Deo vinci concupiscentia vitiosa, nisi prltis caveatur hu-
clamamus et dicimus: De necessitatibusmeis c libera niilitalis virtule superbia, quaeejus est inimica. ° Su-
me (Psal. xxiv, 17). Ac sic ideo forlassis dicit Scri- perba voluntas facit Dei prceceplacontemiii, v humi-
ptura divina, lnitium omnis peccatisuperbia(Eccl. x, lilas cuslodiri. Superbia ex angelis daemones . fecit,
15); quod ipsa praecessit in diabolo, et f per ipsum humiiitas homines sauctis angelis similes r reddit.
subversus est homo, de quo dict Apostolus : Per Illa rebelles Bdiaholo subditos facit, hcec humiles
unum hominempeccalum inlravit in mundum, et per Chrislo coujungit. Superbi cupiunt >in se quotl non
peccalutnmors, et ila in omnesItominesperlrunsiit, in B faciunl prcedicari ; humiles refugiunt quidquid borti
quo omnespeccaverunt(Rom. v, 12). operantur agnosci. u llli vitia sua a se alienando,
5. Cxlerum nos, qui primohomine peccanle, pec- perversitatem suaevoluntatis excusant-,el bona sua
cavimus, non in nostra separata jam vita, sed in ejus suis viribus deputando, semetipsos lurpiter jactant;
natura, s in qua fuimus, h et corruptionem velul de isti, si qua peccata commiserinl, voluntarie coiifl-
radice superbiaemorbo l corruptae contraximus, J et tendo semetipsos accusanl; etomnia bona suadivino
in ipsa corruptione nostra omnes peccatorum causas muneri deputando, Deum jugiter laudant. Qttapro-
habemus: qui non corruptibiles efficimurquia kpec- pter si virtus vnon habilat in animo vitioso, snperbia
camus; sed quia corruptibiles sumus, omne peccaluin humililaiis * cedat jmperjo; qtiia non potest mens
ex ipsa corruplione nostra commillinms. Primus au- re^iium"y habere virtutum, nisi prius jugum excus-
tem homo non ideo peccavit quia corrupiibilis fuit, serit vitiorum. Tunc enim vitia z fldeliter expulsa
sed cuni incorruptus esset, seipsum peccando corru- discedunt, aasi virtutibuscedant. Alioquinvelbb sub-
pit, et corruptionera suam in nos propagalione trans- sidunt ad lempus ejecla, vel redeunt: nisi virtujgs-
jecit; et idcirco ibi l nobis auferenda est lota morta- in locis vitiorum, quae fuerint depulsa, successerint.
lilas, bmnisque corruptio, quce facia est ex peccalo, 2. Quapropter pielas in nobis crudelitali resistat,
ubi erimus sine ullo peccato; hic vero ubi non jam C iram patientia fundata coerceat, pudicitia libidinem
sanala est, sed adhuc sanatur m per gratiam nostra vincat, animositalem tranquillitas tollat, verbosilaiem
natura, quaeinfirmataest per culpam; piis conatibus lacilurnitas moderata compescat,delectatio spiriiualis
nostris resistit ipsa concupiscentia vitiosa, non na- desideria camalia imminual, abslinenliae rigor acu-
turalis.sednaturaenostrceindiiapoeiialiteret inserta: leos carnis obtundat, cc curiosilatistudium spirilualc
quaepeccato facla est, et peccatum, si viceril, facit. succedat, sobrielati cedat ebrietas, mansuetudinisuc-
Quam licet, quandiu mortaliler vivimus. habeamus, cumbat immanitas, dominelur levitali maturitas, Dei
non eam tamen studio nostraevoluntatis adjuvemus, et proximi caritale crescenle, consumatur tota mundi
11et vincimus: quoniam non eam in nobis
sentiendo, cupiditas ; excludal parcilas vera luxuriam , castiget
sed ei consentiendo, peccamus; nec ipsa statim ut industriae virtus ignaviain, rcprimat humililas pro-
uos pulsaverit vincit, sed si menlem nostram (quod funda jaclantiam, pellat siioplicitaspura vecordiam,

a Ms.Colh. unus, qui non peccaret, si noliet. natur riostra nalura, qum etl infirmata per culpam,
b Ms. Colb. unus, qum nos jam impeditvitiala. Ms. sanalurque per gratiam, piis, elc.
Regius nnus, impellit. Alii, imputit. In uno ab alia n Ms. Reg. unus, sed vincamus.Ms. Camb., adju-
manu, jam non polesl vitiala.
e Ita'mss. vamus, sed vincimus%
sex. Editi, voluptas; in ms. uno, faciebat. ° Ms. Colb. unus, superbiafacit.
d Ms. Reg., peccatijam facti. Mss. Colb. duo, pec- v Mss. duo, humilis.
candi jam facla. D q Ms. unus, facit.
e Ms. unus, eripe me. 1 Ms. Camb., teddidit.
{ Mss.duo Colbert., peripsam. » Ms. Camb. addit Deo.
« Mss.quatuor, in qua fuitnus ille unus. Ms. alter, * Ms. unus, ex se.
in qua stttnus ilti unus. Ms. alius, in qua fuimus in u Ms. Reg. unus, illi vilam suam, atienando a se
ipso units. perversilaiem sum voluntatis,excutant.
h Ms.unus omittit et, quod habeiur in aliis omni- v Ms.Camb. caret negatione.
bus. Ms. Camb., illius corrupticorruptionem. . x Ita mss. quaiuor. Editi, cedil.
> Sic mss. sex; unus vero, corrupti. Editi omnes, y Ms. Reg. unus, regnitmhaberi.
CQnceplam. 2 Mss. quinque, fideliter expeclorala. Ms. Colb.
j Deestet in mss. duobus. duo, fideliler ex pectorediscedunt.
k Ms. unus, peccavimus;reclius alii, peccmnus. •» Ms. unus, si virtulessuccedant.
1 Ms. unicus, a nobis, bb Ms. unus, subsiliunt.
mHaecverba, per gratiam, absunt liic a mss. sex. «c Ms. Colb. unus, curiotUatemsludium spiritual
l.ss. veroCamb. et Colb. quatuor sic habcnt: ted ta- succidat.
 479 JULIANl POMERII 480
non impediat varietas a fugata cpnstari.iam, enien- ,A tium. Nam sine superbia qucepossunt saltem inchoari
dati mores augeant disciplimim, frangat clementia peccata, cum dicatur : Initium omnis peccali super-
religiosa scevitiam,et fundiluseradicet bonitas acqtii- bia? Aut sine cupiditate, quce esl malorum omnium
sita malitiara, ut expulsione vitiorum celebretur in- radix, quae possunt fieri mala, cum sine radice om-
troduclio gloriosa virtutum.i Sed de virtutibus in nia, aut nulla depntentur, aut moriua? Deinde si
b capite sequenti videbimus, nunc de viliis, ul coe- quodlibetpeccatum perpetrare non possum, nisi' ma-
pimus, prosequamur. lce delectationi consentiam, quod cupidilatis est
CAPUT IV. proprium; et Dei praecepta conlemnam, quod est
De cupiditalet c qum ita mixta est superbim, ut nihil superbiae malum : quomodo non ex cupidilale, quae
peccali fiat quad non ex utraque procedat. est radix malorum omnium, et ex superbia, quaeini-
\ i. Si, d utcunque jam patuit, qualiler intelligatur tium omnis peccati dicitur, procedit orane peccatum?
quod Scriptura dicil, Initium omnis peccali superbia CAPUT V.
(Eccli. x, 15); hoc etiam videamus quod sanctus Quoanitni lormentoinvidosaffligatinvidia.
Apostolus dicit: Radix omniummalorumest cupiditas Invidus certe, qui alienum bonum, suum facit in-
(1 Tim. vi, 10): cum Spiritus sanclus. qui Iocutus videndo supplicium, nulla videtur ad invidendum
esl per prophetam, per Aposloltimquoque ipse locu- B concnpiscentia provocari, sed tantum superbicemor-
lus sit, nec sibi • possit esse diversus. Sollicite con- bo vexari. Sed si animi ejus m pestem qua praecipita-
siderare debemus quare ille iniiium omnis peccaii lur n incensus, subtiliter alleque rimemini, invenielis
superbiam, hic radicem omnium malorum cupidita- eum et perditionisejus ° cupidine, cujus cupit inte-
tem f nominari voluerit. An forte sermonem pro- riluiin, et P superbice malo teneri, quo sibi jugiler
pbeticum Paulus apostolus, ut solet, exposuit?quando- ingemiscit meliorem eui invidet, anteferri. Quis fa-
quidem sive initiura omnis peccati, sive rndicera cile potest - quale sit hoc malum verbis exprimere,
omnium malorum dicas, unum idemqne « significas. r quo invidus odio homihis persequitur divinummu-
Porro cupiditas alque superbia in lantum est unum nus in liomine, cum poiius amari homo debeat,
malum, ut nec superbus sine cupiditate, nec sine su- etiam pro sui meriti sanctitate? Tantos invidus habet
perbia possit copidus inveniii. Siquidem et diabolus, s jusla poena lortores, quantos invidiosushabueril
in quotenc 1.s.uperbiaprincipatum, propriie hpotesta- laud-Umes. Siq!--i4GB.inshli.usuin faeit excellentia
tis ac perditionis humanaecupidusfuit, et ipse homo meriii, invidum pcenapeccati: nec ei ab homin&po-
per appetitum arboris interdictce, ac divince simili- test adhiberi remedium, cujus est vulnus occultum,
tudinis affeclalionem, * raorbosaeaffectura cupidita- CAPUT VI.
lis ostendit. De superbia namque nascuntur haereses, " In qumel quanla tnala concupiscentiacarnis erutnpal
schismata, detractiones,invidia, verbositas.jactaniia, si ei mens corrupta consentiat.
contentiones, animositales, ambitio, elatio, prcesum- 1. Quid * concupiscenlire carnis addictus, nunquid
ptio, vanitas, inquietudo, mendacium, perjurium, non videlur nihil habere superbiae, cum praesertim
el caeteraejusmodi. Sed haecquis dubitet ex cupidi- passio ipsa eum videaturhumiliare luxurice?Et lameu
tale quuque procedere, cum onines qui fueiint illis nisi prius Deorebellis existeret, cnjus salubre prae-
qmnibus morbis quos nominavi i corrupli, habean- ceplum de pudicitia conservanda, superbi spiritus
tur et cupidi? praesumpiioneu contemnit, nulla eum lasciviaecupi-
2. Ilem cura gulosos, intemperantes, ebriosos, avi- ditas provocaret. In animo ejus diu disceptant Dei
dos, rapaces, fornicarios, adulteros, stupratores, in- contemptus et metus; sed aul coniemptus Dei prae-
cestos, flagitiosos, cupidilas reddat; quando possuni ponderat, et superbus animus, recepta cupiditate ,
sine superbia tales fieri, sine qua omnino non possunt pudiciliam perdit; aut obtinel metus, et animus Deo
Dei praeceptacontemiii quibus prohibenlur illa omnia subjectus cupidilati simul ac superbiae contradicit.
rtiala quae superius comprehendi ? Ideoque si volu- Plerosque enim gula et abundantia vini lurpiter in
mus consummare noslri certaminis cursum, caveamus luxuriam solvUnt, alios in [al. ad] injuriam pudicitice
imprimis cupiditalem atque superbiam; non duo nia- D sordidcecogitaliones incendunt, nonnullos de.propo-
la, sed unum, a quo trahunt komnes mali actns ini- sito castitalis occasiones oblatce dejiciunt, quosdam
a Ita ms. Reg. unus; in altero lota haec pbrasis m Ms. iinus, perniciem.
desideratur. Alii codices habeni varietas fucata. n Ms. unus, inflammutus.
b Mss. qiialuor, in sequenlicapilulo. 0 Mss. quinque, cupidum.
c Mss. duo, quod ila mixla sil. v Ms. Camb., el superbia mala.
. d,Ms. Colb. unus, SiciJl cuique. 11n uno ms. deest quale sit.
e Ms. Caiiib., possint esse diversi. Edit. Lugd., r Ms. unus, quod invidus.
essediversusloculionismodus. 3 Ms. unus, justm pmnm.'
possit
f Mss. qualuor Colb., nominare. * Edit. Colon. cum mss. duobus, Qui concupiscen-
t. Editi, significes. ttm carnis addictus esl, nttnquid, elc.
. Mta mss. omnes. Editi autem, volunlatis. u Mss. duo, contemneret.Ms. Colb. unus totum
1 Mss. sex, tnorbose affeclum. himc locum sic exhibet: Tamennisi prius Deoexsti-
i Ms. Colb. unus, corrupli habeanlur a cupidilate. leril rebellis, cujus satubre prmceplumesl de pudicilia
k Ms. Reg. unus, omuia mala actus initium. In eo- conservanda,el superbut spiritu prmsumplionisconlem-
dem ab alia ma,nu, pmnismala q.ctustni.ium. neret^ nulla eunii etc.
1 Hii, omues, wemde.eclfiiioni.
481 DE VITA CONTEMPLATIVALIB. III. 482
sub impiidicitiaejugum cxempla perdile vivenlium A __tum narium aut affectat mens ccgra, aut divinitus
mittuni. adjuta repudiat: i quae.si se suo creatori subjiciat,
2. Sunt alii quorum vilam lingua turpis inflammat, atque ei, qui est dignitas ejus et salus, amanter in-
a aul turpem conscientiam manifeslat, qui prius in- haereat, non solum nulla eam vitiorum fceditas deco-
verecundossermones aut proferunt libenter, aut au- lorat, sed nec delectatio ulla k carnalis effeminat.
diunl, ac deinde, paulatim morbo crescente-, ab ho- I Quod si a caritate sm conditoris et illustratoris in-
nestatebdeficiunt, attritoque pudore viles cffecti, flata resiliat, ac se, relicto interiore solidoque hono,
dum indecenter elegantes videri c volunl, passim foras in exteriora bona projicial: quidquid in ea
jam turpibus verbis impudenter insaniunt. IIoc eiiiui nervorum polest esse, resolvilur; quidquid virium
loquuntur quique, quod diligunt; el delectabiliter debiliiatur et frangitur; m tuncque ei actio spirilualis
audiunt quod aSsiduiscogitationibus volvunt. Cogila- efficltur oncrosa, et ipsa in carnalibus fit inquieta:
tio quippe est qiiaementem, sicut turpis inquinat, ita, ita ut omnia quceper sensum corporis sentit, non
si fuerit honesta, purilicat. Aut si non ex cogitatione vilianda , sed jam viliatu turpiter concupiscat: et
facies mentis existit, sed qualitas cogilationis ex quando corpus nihil sensibiiiuni sentit, ipsa sibi de-
mcnte ; non sordidae cogilaliones raentem sordidam lectabiliter recordando, sensarum rerum imagines
reddunt, sed ex mente sordida sordidce cogitationes B ] repraesentiit. Apud se intus audil sine voce quidquid
d exislunt. Quod si ita est, pulchrorum corporum II cantilenae suavis ac jocationis obscenaeper flexuo-
formaeper oculos irrepentes , animura non movent sos aurium meatus influxit. lbi ei odor ° male suavis
incorruplum; et quando corruptibiliter movent, non corruptibiliter fragrat, qui per patulas narium caver-
<!brrumpuntsanum, _ed ostendunl propria voluntate nas irrepsit. Ibi eam sapor oblectat, quem ad se per
corruptuiii. illecebram voluptuosi gustus admisit. Ibi persentit
5. Turpia quoque verba per aures ingressa, quid nescio quid molliter hlandum, quod ei-exlerior ta-
praevalent, si non fuerint arbilrio menlis admissa ? ctus impressit. Ibi colores varios et illices formas
Quamlo autem praevalent, non • ipsam corrumpunt concupiscibiliter videt, quas. ei oculorum curiositas
mentem, sedjara corruptam sponte reperiunt. Auri- nuntiavit.
bus euim castis obsceni sermones cum sono deficiunt, 5. Qucemens ita, absentibus plerumque P corpori-
nec secretum pudici cordis irrumpunt. Quid palpa- bus, imaginibus corporum deleclatur affectacarnali-
menf tenerum,quod e menti jam vitiosaeblanditur, ter ut nimia sordidce cogilationis inientione deflxa,
nunquid potest ad antmnm admitti per taclum, si ani- non sibi imagines corporum videatur amplexari, sed
mus incorruplum servet professionis suae proposi- corpora. Hinc est quod ille corporis fluxus qui fit in
lum ? Ac sic, prius integritatem sui auimus sponie C ( dormientibus sine culpa, inlerdum vigilantibus con-
vitialus amillit, et sic delectationem laclus adinitlit. tingat i ex culpa. Aliud est enim quod r in dormiente
De cibi vel potus cavenda delectaiione jam dixi suf- fit, aliud quod vigilans facit. Ibi naluraliter plenitu-
ficienter, ut arbitror, in secundo volumine, ubi, do humoris expellitur , hic turpiter concupiscentia
quauta potui brevitate, perfeclionem spiritualis ab- publicatur. Sed hcecconcupiseentia illis vigilanlibus
stinentiaccommendavi. hunc elicit fluxum, quibus per foeda colloquia sordi-
4. Sed et hic hoc breviter dico , quod per os ear- dum commoverit appetitum. Ili sunt qnibus usui est
nis non irrumpit delectatio guslus ad mentem , nec feminarum descriplio : illa rudis est, illa s dicacula ,
erumpit sermo turpis ex mente, nisi se h voluntarie illa deformis, ilia formosa; alterius placet ornatus, ge-
mens ante corrumpat, quam recipiat aliquid unde stus alterius; illius laudalur etiam sine forma feslivi-
corrumpatur, aut proferat. Ccelerumsi animus sub tas, illius sola formositas. * Inde transitur ad mores,
Deo suo Drmus ipsius Dei sui rnunere perseveret, et aliam talibus commendat taciturnitas moderata,
nec quibuslibet deliciis lenocinanlibus cedit <, neo aliam turpem videri facil liberlas iucondita. Haccet
profert aliquid lurpe nec recipit. Jam de odoribus his similia colloquenles, suggerunt concupiscentice
pauca perstringam , ut totam tentationem quinque suaemaleriam. u Nec lamen ideo concupiscunt, quia
pertiti sensus verbis includam. Quos odores per adi- D ] aut loquuntur libenter, aut audiuut; qui nisi concu-

a Mss. duo, el lurpem. n Ms. Colb. unus, canlitena suavis aut

b Ms. unus, decidunt. jocaliones
obscenm.
c Editio Colon., solent. 0 Ms. Camb., odor suavis.
d Ms. Camb., exeunt. P Ita mss. Colb. tres. In aliis deerat licecvox, cor-
c Mss. quatuorCoIb., non corrumpunt. poribus.
f Ms. Carab., terrenum. 1 Ms. Colb. unus, cum culpa.
s Ms. Reg. unus, quod menti jam cupidm vitiose r Ms. Colb. unus, in dormientibus
fil, aliud quod
blanditur. vigilans facit. Alter, in dormientibusfit, aliud quod in
h Mss. tres, volunlariamens.
1 Mss. tres addunt seducentibus. Unus, cedet pro vigilanlibus fit.
3 Mss. quinque, decdcula.
cedit. * Ms. unus, Ita transitur.
s Ms. unus, quia si se. u lla mss. sex. Edit. Lugd. el Lov., Hmc tameii
k Mss. Reg. duo, carnis. ideo concupiscunt,quia. Duac. et Colon., Hmc tamen
1 Mss. tres, Qumsi a caritate. ideo ccncupiscunt,qtti aut, etc.; quibus concinit unu»
mMss. omnes. (uricei. - ex Colb. manuscriptis.
485 JULIANIPOMERII 481
piscentiaemorbo corrupti essent, nunquam velloque- £\ quod est castitatis consummataefastigium. Non quod
renlur talia, vel audirent: quia non eos ista corrum- animus uuquam desinal in hac carne cum vitiis ha •
puut, sed corruplos ostendunt. bere confliclum; sed quod eum alat ac provehat, et
6. Ac ne me isla veraciter arguentem quisquamju- quantum fieri polest in praesenlivita, perficiat ipsa
dicet arguendum, noveril propter hoc forteab anli- numerositas triumphorum: si modo non se in corpus
. quis fuisse decretum ne qui adolescentium legerent sensibilium caplus delectalione dejiciat; sed exse-
Geneseoslibrum, a ac parlem pariter Ezechielis pro- cralione deleclalionum subliniiler roboralus, supra
phctac, vel Canlicuin canticorum, et caelera lalia, in corpus secorporalium victor attollal; acDeosuo,
quibusgeneraiiones, _t actus, et nomina quarumdam sub quo e eum vivenlemdesideria repudiata non vin-
sciipta sunt mulierum. Quas iicet secundum hislo- cunt, in aeternum gloriflcandus adhccreat.
riaiii fuisse credamus, earum tamen nominibus vir-
Uites flguraias accipimus. Quoniam sicul illaenon CAPUT VIII.
solum viris suis per sanclos mores , sed etiam ex- Quibus indiciis possit oslendi superbia, qum velin
traneis, sine dispendio sui pudoris, ob nimiam pul- perditis aperla esl, vel in fictis occulta.
chriludiaem placuerunt; ita sanclce virtutes et suos i. Jam nunc videamus quibus indiciis possit su-
rairabUes omnibus reddunl, et exlraneos quadaiii B perbia deprehendi: ul sicul in superioribus claruit
admiratione sui perstringunt. Hinc esl quod et ipsi niillurapeccatumsineilla possecommitli, ilahicsigna
qui vM»« vivuni, virtutes vitiis anleponunt *.quia ejus eluceant, quibus cavenda possil ostendi. Omitto
aiittd «si quod feciu.it morbo, aliud quod coguntur, iilos quos eliam ipse habilus et incessus supecbos
b profeatt.judicio. Sed ne forle hsecspiritua.ia seeun- h ostendunl;
quorum erecta cervix, facies lorva*
dum camem adbuc carnales acciperent; nec Virlutes 1 Iruces oculi, el sermo terribilis nudam superbiam
cogitarent quas niulieres illce signilicant, sed ipsas damant: qui libidine i dominandipossessi, quos pos-
« wgttawdo •caTnaliterdcperirenl; consulto juniores sunt violenter sibi
subjiciunt, humana jtira divinaque
legcre sutit illa 'prohibiti, quaesicut spiritualiler ae- confundunt, honoribus intumescunt, passim cuncta
ceptMi*iv.ficant, ita carnaliter intelligenlibus, ipsa diripiunt, suis criminibus gaudenl, et seipsos, su-
carnalis intelligentia occasiones carnalis concupi- perblae morbo corrupti, non capiunl. Ilos ergo prcc-
scChtiaesubminisirat, Earum quisque nomina fre- tereo, in quibus superbia lam aperle regnat, til nec
qnenter habet in ore, quarum desideria vulnerato digneturse occultare, nec valeat. lllos tantum dolen-
geBtat m icorde, d ac turpitudinem quam exercere ve- dos ostendo, atque eorum exempla cavendadenuntio,
recun.atur lm _a.to, tenet in animo, reus non hu- quos jam conversos et aliquantulum proficienles su-
rtianBjudicio, sed divino. iC perbia k occulte eaptivat, quos in profundum malo-
CAPUT VII. rum fraudulenla l dominationepraecipilat, et ne inde
QuodetiamIti quosab e impudicitiaqumiibelnecessiias unquam possinl emergere, jugiler calcat. Ipsain cor-
•vetal, si vivere pudice consuescant, ad amoremca- dibus talium locum diabolo facit; ipsa-ei advenienti
istitatismcendant. immunitum pectus familiariter pandil; ipsa inlroaun-.
Tales pudieos aut temperalio corporum facit, aut tem suscipit; ipsa caplis jus perdite vivendi consti-
timor supplicii temporalis ab impudicitiae aclione tuit; ipsa m omnes virtutibus exarmat quos semel
sospendit, aut occasionegala destituit. Sed licet vo- invaserit; ipsa quidquid in eis remanserit quod vitiis
lunlate _it impudicus qui necessitate pudicus est; la- n posset obniti, ne conlra se forte convalescat, in-
men si et ille temperati corporis, de beneficio natu- terimit.
raesuae, Deoauctori omnium navurarumgraliasagat; 2. Inde est quod hi quos ° superbae meniis labes
el ille quem timur in bono pudiciliaetenet, atque is purulentacorruperit, seniorum suorum nonobservant
cui facultatem mceChandinegat occasio,vivere pudice imperala, sedrjudicantjdesuis negligentiisobjurgati,
consuescant:in virtutem 1 plemmque de necessitate ant rebellant t insolenter, aut murraurant; de loco
pro'ficiun*t;et paulatim ipsius pudiciticedelectatione superiori disccptant, prceferri se etiam raelioribus
crescente, pudici veraciler fiunt: et ita proliciunt, D impudenler affectanl; simplicitatem spiritualiumfra-
Ul.amnon sermone,sedvirtute sordes impudicitice trum irridenler r exagitant, suas sententias procaci-
detestantes, non timore poenaecarnalibus incentivis ter jactant, obsequia delala fastidiunt, negala perti-
obsistaiit, quod est incipientium proprium; sed ex- naciler quaerunt, natales moribus anteponunt, junio-
secratione peccalirefrenent inquietos carnis affectus, res suos" elati despiciunt, conferri sibi aliquosposse
•Editi, Lu|d.,iric <parj(.rEzechielispropTtetm. i Mss. Reg. unus el Camb., dominanle.
k Editi, pldcere.Mss. omnes,probare. k Mss. duo, occulla.
c Ms. unus, carnalitervogitando. 1 Ms. unus, damnalione.
QSic mss. tresColb. Alii cum editis, aut turpitu- m'Mss.septem, ipsa otnnibusbonisexannat.
dinem. n Mss. quinque, possi. obniti.Ms. unus, quod i.h-
e Ms. Camb., ab impudenlia. (uli ejiispossil.
f Mss. quatuor non liabent tflerumque: cujus 'loco 0 Mss. duo cumDuac. et Colon., superbimmentis.
duo ex. Colb. habent, tules de necessitateproficiunt. P Ms. unus, dijudicant.
' . Editl 1 Ms. unus, tiio/ejj(er.
Lov. et Lugd., cuuiiiifentem.
b Mss. tres, ostendunt,Alii cum edili^, osteniit. 7 Ms. unus, exaggerant.
»'Ms-'CoIb.unus, atroccs. • Ms. unus, elate.
485 DE VITA CONTEMPLATIVALIB. III. 486
non credunt, aequarisenioribus * dedignantur, supCr.A CAPUT IX.
eos se solo animitumore conslituunt: non servant in Quibussignisinvidorumdeclaretur invidia.
obsequio reverentiam, in sei*monemodestiam, in I. Ordo ipse exigere videtur ut de invidia quoque
moribus disciplinam; habent in inlenlione perlina- pauca dicamus, quce in lantum de superbiac fonte
ciain, in corde duritiam, in sermocinatione jactan- manavit, ut diabolus, qui per superbiam periit, lio^
liam; in humilitate fallaces, in odio pertinaces, sub- minem priraum statim, succeusus invidia. felle, per-
jectionis impatientes, potenlice sectatores, omnibus diderit; l namque a diabolo processit.Proinde, quia
bonis odibiles; ad opus bonum pigri, ad communio- idem diabolus superbiendo invidus, non iuvidendo
nem b feri, ad obsequium duri, ad loquendum quod superbus apparuit, non superbia fructus invidicefuit,
ncsciunt prompti, ad supplanlamlum parati, ad sedinvidia ex superbia radice processit. Unde, quo-
omnia quibus subsistit fratcrna socielas iuhuraani; niam quantum invidos afflig_tiiividia,mscrmo supe-
lemerarii in audendo, clamosi in loquendo, fastidiosi rior jam prodidit, non hic n de illius supplicio dicen-
in c audiendo,.prasumptuosi in docendo, d effrenati dum videtur, quo suos animos invidi laniando confi-
deformiter in cacliinno, onerosi amicis, infesti quie- ciunt; sed hoc tanlum, donante Domino, debemiis
lis, ingralie beneficiis,inflati obsequiis, et imperiosi ostendere, qualiter invidi sancte vivenlium merita,
subjeclis. B sua faciaut invidcndo peccata; et quanlum in eis
5. Hcecsuut superbiaegrassanlis indicia, quibus 0 bonum corrumpat invidia, qui quidquid boni fieri
Deus offenditur, et recedit, ac superba corda desti- vel diei a sanctis audierint, aut omnino P non cre-
luit. His f malis diabolus paslus exsultat, inviiatur, dunt, aut res bene gestas in malum male interpre-
ut veniat, superbas mentes intrat, ut tcneat; erigit, tando convertunt. Omne malum quod de illis men-
tit allidat; fovet, ut perdat : qui s inexplebiliter de dax fama jaciaverit, statim, tanquam i si ipsi vidc-
ipsa perditorum caplivitate tripudiat; ut caplivos rint, credunl. Feraliter eis qui illud vcrum non esse
suos, quos superbiceviribus sibi subjecit, jure possi- probare voluerint, contradicunt. Omnia suis ccmulis
deat, et omnia illa mala quaesuperius coniprehendis fingunt, eorum profectu deftciunt, odia intra se ab-
per illosexerceat. Merito igitur per justum Deijudi- scondunt, et in suos cruciatus enutriunt, proficieii-
cium deseruntur hujusmodi occulto h damnati snp-' t.ibusinvident, peccantibus favent. Debonorum malis
plicio; quoniam non violenter addicli, scd sponte gaudent, deprofeciibus lugent, r inimicitiis gratuitis
cedunt superbicedecipienlisimperio; cui utique pos- ardent, deprebendi s pectoris sui malitiam timent,
sunt, i si voluerint, repugnare liberaevoluntatis arbi- semper amari, nunquam certi;amici daboli, in-imici
trio ; liberati per donum Spirilus sancli, et muniti. etiam sui, omnibus od-iosi; ad gaudenda anxii, ad
Verumlamen etiam lales, si ad recipiendam salulem t»>plangendalceti, utrobique * perversi. Inter amicos
divinitus animati, speni resipiscendi concipiant, nec u discordias seminant, T discordantes ad tempus, sr
se in peccatis suis desperando contemnanl, poterunt possunt,*in dissensione confirmanl. x Opinionem
fructuosae satisfactionis niedicamento sanari, et su- bonorum mendaciis decolorant: in spirilualibu-c.r-
perbiam, quaeeos a Deosuo tumefactos excusserat, nalia laudant, ut spiritualia.bona eis decsse persua-
fundataehuinilitatis assumptionedamnantes, vinculis deant. Amicitias simulaut, ut eos qui se iucaute sibi
acterncedamnaiionisabsolvi. Quod qualiter fieri pos- y commiserint, qua possunl arle decipiant. Odiorum
sit, supra jam diximus, cum de ipsa superbia, unde sibi occasiones pravis suspicionibuscoacerva-nt;dce-
processeril, quo pervenerit el quid cgerit, tractare- mones, quoriim sectantur facta, laeliflcanl. Sanctos
mus. I Namquea diabolo proeessit, ad honiinempri- viros quihus sunt noli contristant, velut smici in
mum pervenit, et in ipso tolum genus humanum, obsequio, boslcs in animo. z Contiiienies in verbo,
velut in radice fructum, naturae sponte k peccanlis turpes in fucto. Prodigi secretoruiii, "d tenaces ma-
vitiatione corrupit. lorum, prompti suspicionummalarum, inanes bono-

* Ms. unus, dedignali. D m Ms. unus, superius sermojam.

D Edit. Coloh. et mss. qualuor, ad commuitionem
seri.
c Editi, in videndo.Mss. omnes, in audiendo.
d Ita mss. duo Colb., et melius quidem quara effe-
rati, quodlegitur in aliis codicibus.
e Edit. Duac. et Colon. cum ms. uno, beneficis,
alii, beneficiis.
{ M<.Colb. unus, His signis.
« Ms. Colb. uniis, inexplicabiHler.
h Mss.sex, prmdanindli.
' Hcec,si voluerint, absunt a mss. Rog. dutibus et
Camb.
i Mss. quinque, Namque. Editi, iVariquia.
k Sic. ms. Colb. uims, cuni aliis. Editi cum qui-
busdam mss., peccati. Ms. Reg. tinus, peccatili; alia
nianu, pecdatis,forte pro peccfinlis.
1 Mss. tres, nam quia. 'Edil. Lugd., rion quia, sed
male.
n Mss. Colb. unus, rfe illorum... quo. Mss. tres, rf.
illitis... quod.
0 Ms. Camberoii., bonorum.Mss.Reg. duo, qtian-
lum eis bonumcorrumpat invidia. Quidquid,elc.
P Ms. unus, non crerfanf....<.ontier(an(.
1 Ms. unus, si et ipsi.
T Editi, de inimicitiis.Mss. non habent tfe.
8 Mss. duo, peccati.
x Edili, dispersi. Ms. unus^ ubique
u Mss. duo, discordiam. perversi.
y Ms. Colb. unus, disaotdantes,si posstint.,titten
tius in dissensioneconfirmant.
* Mss. duo, Opiniones.
i' Editi, commiserunl.
z Mss. unus, incontinentes,Alter,,
compti.
aa Mss. quatuor Colb. totumhunclooum
ita eitlii-
bent, teriacesmalarum suspicionum,inanes bonorum^
pleriisordium, etc.
 -587 JULIANI POMERU 488
rum. Pleni sordium, pracditi fraudibus. Adversarii j\. invidice vnlnere sanato Correcii, amariludinem soi
corde virtulibus, pravi moribus, et insidiosi cunciis pecloris dulcedine fraternae dilectionis expellant, eos
0 secum in simplicilate viventibus. m simpliciter amando quos oderant, ut ad boiiuui
2. Haecb et his similia sunt quce omnes invidos fraternce communionis ac pacis, bonorum omniuni,
c bonis voto sive animo iniraicos ostendunt. In hcec quorum n gravabantur meritis, adjuvenlurexemplis?
mala deveniunt,' qui insectando d sectandos, e et CAPUT X.
diligendosabominando, feraliter a communione f bo- Quantis tnalis vanitasvanos involvat.
norum omnium seipsus excludunt : ut illud bonum i. His ° ilaque super invidia disputatis, quam
jure non sit in eis, quodpersequunlur in bonis. Con- gravi malo eliam vanitas vanos involvat, consequen-
siderate, obsecro, qualiler invidos punitura sint mala ter expediam. Quceul facilius vitari possit,quid iu se
sua, qtios etiam bona puniunt aliena. Ubi isti fleri corruptionis habeat breviter declaremus. Est enim
polerunt boni, qui sunl in bono mali? aut quando vanitas, inflata qucedam circa delectaiiones varias
bene malis usuri sunt, qui male bonis uli non desi- animi languentis affcctio, potiendi honoris avida,
nunt! Bene malis usi sunl martyres sancli, in lesti- simul et nescia, morbo P excellenliceinanis i afflata,
monio Salvatoris nostri veraces, et in caslris spiri- cava,morbida,turbuIenla,animorum levitimdomina,
tualibus slrenui bellatores; qui tribulationibus et! B malefundatis omnibusblanda,repugnaniibus fumea,
damnis, ac variis cruciatibus affecli, pariter et pro- capiendis seductoria, captis invicta, simulatio quae-
bati, terrenis coelestiamutaverunl; et B de bono usu dam virtutum, r anima viliorum, Tomescarnalium
malorum profecli ad gaudia bonorum perennium per- delectationum, labes morum, appetitio dignitatuin,
venerunt. Item bohis ulitur invidus male, quia om- dulcis miseris, amara perfeclis, periculosa dubiis,
nibus boiiis quae miser exsecratur, abjunctus, animi imperiosa subjectis, 9 infirma fundatis ; l facile capti-
sui supplicio h relinquetur affligendus. Et quis ei vat, captivatos oblectat, ambitiosos vexai, angustos
poterit subvenire, qui se sibi exhibet invidendo car- inflat, inflatos humiliat; cui serviunl tumidi, sub qua
nificem? Aut unde sibi > parabit salutem, ) qui de jacent elali, quam inveniunt perdili, ad quam cur-
salutis materia conlrahit (bonis mate utendo) perni- runt lapsuri, in qua sibi videntur stare jam lapsi.
ciem? Verumtamen Si invidi quoque sicut alii pecca- 2. Haecest vanitas, quae non aliquas virtutos, ut
lores divinilus inspirati, in spem recuperandaesalutis putalur, u exanilat, sed licentiam vitiorum, cum fue-
assurgant, ac sibi quales sunt, Deo placiluri displi- rit a vitiosis recepla, corroborat: cteterum mentes
ceant, si non imitentur Cain, qui postquam domi- virtulum plenas omnino non penetrat. Vacuos ergo
nantis invidice furore ccecatus, gerraano suo vitam ac nullis fultos virtulibus tentat; et ipsos faslu rui-
per scelus extorsit,etanimam suam fraterni corporis (C nosaeambitionis inflatos,in occulta dedecora quadam
moite percussam supplicio ccterncemoriis addixit, publice furendi delectatione praecipitat, T sicut va-
consequendcevenice desperatione depressus aitk ad cuam navem tempeslas in diversa tumidis fluctibus
Bominum: Major esl iniquitas mea quam ut veniam jactat, et in area, frumentis sua gravilate manenti-
merear (Gen. iv, 15); hoc.est dicere Deo : Indulgeri bus, x leves ex ea venlus paleas raptat. Quod si ita
mihi non peto, quia peccatorum meorum magnitu- est, non vitiosos facit vanitas, sed oslendit: y quae
dine indulgenliae luce vinciiur magnitudo. Denique illos sui afflatus vento circumfert, ac lubricis cir-
imsqu.iin legilur aut poeniluisse de suo scelere, aut cumaeios affectibusrotat; qui se ad omnes ejus im-
veniam meruisse. Si ergo * hujus abhorrenies exem- pulsus studio propriac voluntatis accommodant; qui
plum se sibi auferant, et se Deo suo reslituant, nec se de operibus quorum sibi conscii non sunt lurpiter'
se in profundum malorum salutem desperando pro- jactant; qui se ab omnibus praedicariper nefas affe-
jiciant; quis dubitet, imo quis non firmiter credat, ctant; qui sanctos viros sui comparatione z depre-
'
eis prioris maliticeveniam posse conferri, si modo liant: qui vitio aurae popularis elali, nihil sibi per-
a Ms. unus non habet hanc vocem, secu.u. D m Abest vox simpliciler a mss. dnobus Colb.
b Mss. tres, Hmc el alia sunt. Alii tres, et talia n Ms. unus, gravantur. Alter male, gralulabantur.
suni. 0 Mss. Colb. tres, His ila.
e Ms. Colb. unus, bonis volo sui animi. Aller, P Ms. unus, scienlim.
bonisnolo sibi animo. i Ms. Reg. unus, inflala.
d Ms. Cam.b.,non seclandos. r Ms. Camb., amica vitiorum; ms. Colb. unus,
* Mss. quatuor, diligendbabominandos. amor viliorum.
{ Ms. linus, bonorum hominum. s Haec verba, infirma fundatis, absunt a ms. uno
e Ms. Camb., eide bonousu, eo bonousi matorum Colb.
vrofectu, ad gaudia, etc. Ms. Colb., et de bonousu eo 1 Mss.duo Camb. et Colb. unus, reddant incaulos,
beneusi malorum profectu, ad gaudia, etc. Mss. alii tres Colb., faciles captivat.
h Ms. duo, relinquilur. 11Mss, duo Reg. et Camb., strangulat. Colb. unus,
1 Mss. Reg. et Camb., probet. emngulat.
i Ita mss. septem. Edil. Lugd., qui de salulemale y Ms. Canib., sic.
tiendo facil perniciem? Edili alii, qui de salutis mate- 1 Mss. quinque, levis.
tia, bonismate utendo facit perniciem. y Edit. Lugd., Quod iuos. Mss. duo Colb., quia
k Mss. qualuor, ad Deum. tum mss. Camb. et Colb. unus, suiafflatos
1 Mss. quatuor, ab hujus abhorrentts exemplo.Ms. illos;vento.Colb. aller,sui afflatu venli. Alins, sui.afflatos
<..nus,ab hujus abhorrendi.Aller, abhorrenlisexemplo. ventus.
jVlius,hujut abhorrendi, sine ab. 1 Ms. Camb., depravant.
489 DE VITA CONTEMPLATIVALIB. III. W)
feetionis deesse existimant. Occurrcntium salulatio- A . perfectionis k amore transcendere. Alioquin si in-
nibus gaudent, suis adulatoribus favent, a voluptali- vidi, si superbi, si clali, sicupidi, haecet his similia
bus parent, omnibus lurpibus placent. Gestiunt mala pectoris sui non reprimant, et tamen suum cor-
docere quod nesciunt, credi de se sublimia volunt, pus jejuniis, ac labore abstinentiae, quamvis conti-
delectabilia gravibus anteponunt; exsecrantur verbo, nualce, conliciant; nec illa eos opera impensa vani-
quod animo concupiscunt; appellaliones virtutum tati juslilicant, et haecvitia, qtiaenegliguntemendare,
vitiis suisb imponunl. Se ipsos fallunt, faventes sibi condemnant. Itaque licet ' ubique libri hujus singu-
« decipiunt. In promissione honesta veloces, in exhi- lis quibusque vitiis absolutis, remedia quoque qui-
bitione mendaces. A bono mutabiles, mali tenaces.In bus m possint caveri vel emendari subjecerim, hic
verbo graves, in animo lurpes, ubique fallaces. Lteti tamen compendii gratia geueralis quaedam regula,
ad prospera, fragiles ad adversa. Inflati ad obsequia, » Domino illuminante, monstranda est, cui regulae
anxii ad d opprobria. Immoderati ad gaudia, faciles 0 veraciter innilentes, omnibns peccalis obsistant.
ad human.a,difficilessemper ad honesta. p Nulla res sic nos ab oiiiiii peccalo servarit immu-
5. His e ergo et similibus delinitos vanitas pre- nes, sicul limor supplicii, et amor Dei. Sed de cari-
mit, neceos autsuum morbum sentire, autadmedi- tate, i qtiod Dominus, cujus donum caritas ipsa est,
cum venire permittit. Et quid est ad medicum venire, B dederit, postca disseremus.
nisi infirmum suas infirmitales agnoscere, nec pla- CAPUT XI.
cere sibi, sed de faclis quce illi videbanlur esse glo- De ulilitale limoris, el quod efftcaciterpeccalis obsistal.
riosa, confundi? Quod certe illi non faciuntqui, de- Nunc r de limore supplicii pauca dicamus. Ad po?.-
siderio comparandae opinionh, incensi, eis lanlum nam qure s peccatis debetur, mens anlequara peccet,
operibus quibus erailur favor humanus inserviunt, aspiciat; crucialus ac dolores qui solent sequi pec-
et f morum bona contemnunt; tantumque eos ar- cantem, carnalihus incentivis ' opponat; et nihil
dor huinanac laudis iuflairmial, ut laboriosa operosa, eam peccatiu obleclat, nec ad peccandum ulla dele-
(JU.Bpopulus admiretur, et quibus fama diffunditur, ctatio vcorporalis inclinat. Denique non ideo cedi-
siue lahore suspiciant, el libenler exerceant. Inde mus illecebris ac * voluptatibus nostris, qttia repu-
est, quod jejunare, abstinere, vigilare, ecclesiam gnare non possumus; sed quia securitatem nobis
frequentare, vel psallere, cum haecomnia sine labore y occultandi crirainis ipsi promittimus; et dum credi-
non Darit, eliam cum delectatione IIII faciunt, qui ex muscolorari, vel redimi posse quod facimus, 7-spe
his hominibus placere concupiscunl: non quod ista praesumptaeimpunitalis iilecii, dominntionem in nos
et hominesDei non faciant; sedquod illi probentur noslraeaa voluptati permittimus. Cceterum,si eo tem-
ea Deo magis, quam bominibus exhibere, qui ferven- C pore quo quis peccare deliberat, sana mente consi-
tius sttident etiam moribus sanctis excellere. deret, quae poena exspectet in suis facinoribus ac
i. Cajterum si quisquam foris, ubi potest magnus flagitiis deprehensos, quod supplicium conviclos ex-
credi, s resplendeat, et intus, ubi Deus solus videt, cruciet, qui tremor membra qualiat, pallor ora per-
squaleat; quis non intelligat, ll quod illi omnes ab- fundat, quantum denique humiliet el exsecrabiieo
slinenliae, ac jejuniorum, vigiliarunique conlinui la- omnibus reddat; etiam ipsum sordidce opinionisop-
bores quos l nobis Dei amor, eis amor humana. lau- probrium nescio an possit quibuslibet vitiis accom-
dis, et inflammata vanilas facit tolerabiles, non sint modareconsensuiti. Quid enim mali operis lieri po-
ornamenta morum, sed velamina vitiorum? Quapro- test uude nec erubescant etiam illi, quos ipsa flagitia
pler i verajejunia, abstinentiae, vigiliae,eleemosynce, sua delectant? Hinc est quod lii qui bona sua vana
et caetera hujusmodi, augere debent bonum nostrum, ac deformiler jactant, dedecora quibus remordentur
non velare peccalum; nec pro justilia, sed cum justi- et liumiliantur occultant. bb Quid quod in peccantem
tia Deo sunt exhibenda : quoniam quidem mullo at- etiam sine humano judicio conscienticc judicantis
leniius debenl prcecepta perficere, qui ea parati suut tormenla desceviunt, et male sibi consciam mentem

a Mss. tres, voluntalibus. D ° Alias, velociter.

b Mss. Reg. duo, apponunl; ms.Camb.
anleponunt.
« Ms. Colb. unus, despiciunt, aut decipiunt.
d Ms. Colb. unus, ad propria.
« In mss. quinque deest ergo.
{ Ms. Reg. unus, e( majora bona.
s Mss. duo, splendeat.
h Edili, omnesillm abslincntim.
< Mss. tres Colb. et Lugd. edit., quos nobis lolera-
bilesvanitasfacil, omissisintermediis. Mss. lieg. duo, peccaits.
et Colb. unus, quos nobis lolerabileseo ardore liuma-
nm latidis inflammala vanilas facit. Edii. Duac, Lo-
van. et Colon. ut ih textu.
i In niss. tribus Colb. non habetur vera.
k lta mss. quatuor Colb. Reliqui,
1 Haec, ubique libri hujtts, ahsunl opere.
a nis. uno Colb. cti, forte pro illecii.
mMss. tres, possitnl caveri. Mss.duo
* Mss. duo, Deo illtiminanle. subjecerimus.
PATROL. LIX.
v Ms. Reg. unus, nec u,.a res. Alius, nos sic.
i Sic niss. duo Colb. Editi vero, quod Domimis...
donat. Ms. autem Colh. alius, quatnDominus,qui ca-
ritas ipsa esl donat.
T Ms. Colb. uuus, Hic de limore.In uno dcest SK;J-
plicii.
* Mss. tres, peccatis. Unus, peccato. Alius, pro
Edtti, peccanti.
1 Mss. duo, supponal.
u Ms. Camb., delectal.
T Ms. Colb. unus, delectaliocarnatis.
x Ms. unus, volunlatibus.
y Ms. unus Colb., occultamdiscriminis.
1 Ms. Colb. iinus, spe prmsumpla et impunilateeie*
ea Mss. tres, volitnlali. °
bb Edil. Lugd., quidquidest unde in peccantem.
16
 '
491 . JULIANI POMERII '-'12
eiiam seoreti rcatus, » crueiatoria A. obmulescenles manibns el pedibtts ligari, nisi in in- •
ipsae cogitationes
recordalione oonficiunt. ferno, m ubi Deo nemo coiililelur, actione privaii?
' *
sicul in exteriores tenebras milti, nihil aliml crit
CAPUT XII.
niMaDomino, qui est mentium lumen, expelli. l'Ie-
0e futuro judicio, vel mlernitale supplicii, ac de qv,ali- lus autem et siridor dentium acerrimos corum dolo-
tale gehennm. res ostendunt, qtii supplicio n ailernce mort;s addi-
I. Age jam cum ad jllud ultimutmjudioitim vene- cti, nnn ° videntli sensuni habituri sunt, sed do-
timiis, ah eo judice juriicandi, qui nec falli occulta- lendi. Quorum continuus gemitus, crucialus ccler-
tione criminum polest, nec b ad impunitatem pro- nus, dolor summtis , pcenalis sensus, torquent
mereudaro muneris alicujus oblalione corrnmpi : auimas, nec extorquent; puniunl corpora damnata,
cum coeperint omniuni secreta revelari, et non so- ncc fmiiiiil. Quos ideo sibi deputatos ignis inexslin-
lum aclus ac verba, sed eliam ipstc eogilaiiones guibiiis P non exslingiiil; ut permanente senticndi
ostendi: quid faciemus e sUb tanli judicis majeslate? i vila, pop.uapermaneat, et ad dolendum magis quam
Quid escusalionis-oblendere poieriums?Qua nos de- r ad vivendum aelernis corporibus compediios ha-
fensionis arte purgabimus? Quce nobis subventura lieat, quos in flammis vivacibus immortalilas se-
e. t poenitenlia,d quam in hac earne contempsimns ? B8 cundaemortis occidat. Jam ' vero quod dicit: Ver-
Qucenos defensnra sunl opera e bona, quce in bac mis eornm non morietur, et ignis eoruin non exstingue-
vita non fecimus? f Ad quos apostolos, aut ad quos ttir (Isai. LXVI,2i), ad tolam refertur damnati ho-
alios sanctos coiilugiluri sumus, qiiorum exempla si- miuis pcenam; quem inefficaeis poenitenliae ignis
iuul ac verba despex'mus? An furle s aliquos ibi esurit, et consumenlis conscienticcvermis immorta-
u
fragilitas corporis excusubil? Sed excusationi eo- liler rodit. Proinde omnes qtti in gehenna dicun-
rum reclamabuiit omniiim exempla sanctorum, qui lur oecidi, non id cum illis agiiur, ut maximis con-
b Cumfragilitatc earnis in carne viventes, fragilita- sumpti doloribus, aliquando deficiant; sed ul in illis
tem crnis in carne vincentes, quod fecerunt, utique poenaliter vivani.
fieii posse docuerunt : maximo, quia nec ipsi pec- 5. Haec et his similia libenter audire vel legere,
cato sua virlute, sed ' Doniini miseranlis auxilio, jugiter anle oculos mentis adducere, futura credere,
resliterunt: qui se et non qu-erentibus, ut qua>ra- sine ulla perturbatione meluere, cogitare quale ma-
lur, alque iu eiim credatur, osiendit; et credentes lum sil ab illo gaudio divincc conlemplationis ex-
In se, ne a pcccato vincaiitur, invicta proieeiionc cbidi, beatissima sanctorum omnium socictate pri-
defendit. fieri patrirc ccelestis extorrem, mori vitcc bea-
'C vari,
2. Quid ergo responsuri sunl, si eis Dominus di- lae, morli vivere sempiternae, in aeternum ignem cum
cat : Si potuistis, quare non resiitislis desideriis pec- diaholo etangelis ejus expelli, ubi sit mors secunda
catorum ? si non potuistis, quare meum contra pcc- damnatis exsilium, vifa supplicium, non sentire in
cata non quaesisiis auxilium? aut vulnerati, quare illo ignequod illuminat, sentire quod cruciat, exun-
i pcenilendo non adhibuistis vulneri vestro reme- datis incendii terribiles erepilus pali, barathri fu-
dium? k Nonne ad hccc obmutescentes, et quid cx- maiitis amara caligine oculos obcaecari, profundo
cusationis referanl non habentes, dicet : Ligate eos gehenncc fluctuanlis immergi, cdacissimis in ccter-
manibus et pedibus, el tniltilein tenebras exteriores: num dilaniari vermibus, ncc finiri : haec et multa
ibi erit fletus ei slridor dentinm; ubi vermis l eorum similia cogilare, nihil esl aliud quam viliis oninibus
non morielur, el ignis eorum non exslinguelur(Matlh. repudium dare, et omnia blandimenta camalia re-
xxii, 15; Jsai. LXVI,24: Marc. ix, H). Et quid est frenare. Sed nosjam, si videiur, ab his terribilibus

RMs. Reg. unus, el tna.e sibi conscia mente, ipsm manibuset pedibusmittite cos, e:c. Mss. Colb. dno, ob-
eliam cogilalionessecreti realus, crucialum ac recorda- tnutesceniibus,elquidexcusatiomsreferant[unus ex his
lionem conficiunt. Ms. Colb. unus, etCamb., el ntale rerfdanl] non liabenlibus dicel, Ligalis eorum inani-
sibi consciammenlem... cruciatn ac recordationeconfi- I) bus, elc. AIius:__,t'<jafe
eos, etc. Ms. ex Regiisunus ha-
ciunl. Alter, crucictnlac recordationibitsconficiunt. betquoque : Ligalis manibuset pedibus;mitlite, etc.
b Ms. uuus Colb., ab impuiiitate promerenda. 1 M<.Reg. unus, verineseorum non morienlur.
» Ms. unus Reg., subtanta. m Ms. Colb. unus:, nbi Deutn ncmo confilelur, boni
d Ms. imus, (jfuaingeslare carne. actione Ms. aller, Deo confitebitur.
e Ms. unus caret hac voce, bona. n Ms. unus,privari.
operis
seinpiiernm.
{ Ms. "unus: Ad quos apostolot ibimitt, aut ad quos 0 Mss. tres, non vivendi.
nlios, elc. v Mss. tres, non exstinguet.
s Ms. Cotb. unns, aliqua se ibi. Reg. uuus, aliqtta i Ms. Reg. unus, senitendi pxna, vita. Ms. Colb.
tibi. Ms. Camb., n/i'aua fragililas. unus, u( petmanendi senliendiquevila in pxna perma-
h Hae voces, cum fragilitaie carttis in carne viven- neat.
tes, absunl a mss. Colb. quatuor, el Regiis duobus. r Mss. duo, ae videndum.
Reg. unus : in carne vivenle [forte vivenles],supera- 5 Ms. unus, voracibus.
verunl : quod feceriml, etc. Alius, viiicentestantum. * Hcee,vero quod dicit, non supt in mss. nee in
* Mss. duo, Dei. Lugd., quorum quinque : ad totam referunlur; unus
J Ms. uniis, non pmnitendo. vero, jam quia vern)is... ad totam referfur. Lugd. re-
k Ms. unus, reddant. Totum locum sic praiferunt servantuf.
alii codices. Ms. Caiiib., Nunquid ad hmc obmule- uMs. uiius, QupjJiam.
scenlibui, et nil excusatibnh habentibusdicii, Ligalis
49S DE VITA CONTEMPL\TIVA LIj}. III. 494
malis, quce fidelium riienles salubri terrore concu- A CAPUT XIV.
liunt, atque ab oranibus vitiosis deleclaiionibus ab- Qualflerpossintea qum de carilale sanclus aposiolus
dixit, intelligi.
ducunl, et quce amatores voluptatum suarum lunc
siiae damnalionis experimenlo probabunt, quaiulo 1. Iiaiiuejam qualis, et quanta sit hacccarilas, non
h
jam, quod est omni infelicitalc miserius, se etnen- pedum via, sed niorum, Aposlolo docente, disca-
dare non poterunl: ab his, inquam, lerriflcis ac tri- iniis. Si linguis, iuquil, homintimloquar et angclorum,
siibus malis ascendamus ad il|a. subliniia, quibus cariiatein autemnon Imbuero, facius sum velttt mta-
proficieiiiiuramenies in spem promerendcebealiludi- menluii sonans, aut cijinbaiuinUmiiens(I Cor. xin, 1).
nis assurgunt a abjuralisque lerrenis, ccelestia cou- Hoiiiiiiunivel augelorum linguis, inanem faciindiam
i
cupiscunt. Et quoniani proficere cupietites a salubri quorumdam significaiom debemus accipere, qui
limo.eiiHipiiint, et ad caritaleni proficiendo perve- omni. qusccunquevoluerint, accuraio quidein, atque
niunl, nos quoque sufficerejudicaiiles quod de inci- eloquentei'enuntiaiit; sed quamvis ornate copiose-
pientium timore tractavimus, etiain de caritate, quod quc i disserant, taiuen si docendi oflieium vonitate
ipse, cujus munns est, donaverit, disputemus. placendi magis, qtiam consnlendicariiatc suscipiant;
CAPUT XIII. non utk aliquos doceant, sedut se doctos nstendanl;
B nec prtfifecturo,sed plausum a suis audiioribus qure-
Delaude caritatis.
ranl; si lotam ' con^cicntia!diligenliani transrernnt
Cariuis cst, utmihi videtur, recla volunlas abom- niale dicaces ad lingqara, et sludiQsius eloqueiitiam
nibus lerrenis ac prccseniibusprorsus aversa, juncta velint curare quam vitam: si supercilio vancc loqua-
Deo inseparabiliter, el unita, igne quodam sancli citalis clati, dicla sua magis cupiant laudari, quaiti
Spiritus, a quo est, et ad quem relcrtur, Mncensa; fieri; nec siut de sanciiiate operis, sed de sermonis
ciiiquinanieniiomnisexlranea,corrumpi nescia, nulli melucubraii veiiuslatesolliciti :nunquid nnn lales me-
vitio niiitabiliiatis obnoxia, supra omnia quaecarna- rilo aeramento sonanti, atit ijnnicnti cymbalo coui-
liter diligunlur excelsa, affeclionumoiniiium poien- paranlur ? qui iu modiim tinnicnlis cerament;, vnl
lissima, divinac conlemplationis avida, in oninibus1 cymbali, pneclara qu_ei|ue magis appetunt sonare,
semper invicla ; sumnia actiouiim bonarum, salus> quam faccre : nec erubescunt a seipsis aliter viven-
morum, fiuis coeleslium prccceptoruni, mors crirai- do, quam prtedicant discrepare : qui ul « quoquo
num, vila vinulum, virtus piignantiiim, palmi viclo- iiiodo ° ttirpiiudiiiem succconversationis ohnubilent,
rum, d auima i-aiictarummentium, causa meriiorumi bonesta prx-dicare nou cessanl; non lamen ul audito-
lionorum, prrcmium perfectorum. ln peccatis suis1 rcs sui eorum prcedicalione rroficiant, sed ut ipsi
moriuos suscitat, languentes sanat, perditos inslau-' G C videantur curare quoepraedicant.
rat e, spem desperalis inspirat, pacificas menles in- 2. Sed videamus P quaehis adnectat Apostolus. Si
IiabilaL; fructuosa in pcenilenlibus, laetain proficien- habiiero,inquil, proplteliam,elnoverim tnysteria om-
- libus, gloriosa in perseverantibus, victoriosa in mar- nia, et omiiemscientiam; et si habuero omnem fidem,
lyribus, nperosa iu omuibus omnino fidelibus.Qtiam 1 ita itt tnonlestransferain, caritatem atitemnon liabtte-
fides f concipil, ad quain spes currii, cui profectuss ro, nihil sum (Ibid. 2). Non ad hoc ista dicii, quasi
oihniuinservil, ex qua quidquid est boni operis s vi- aliqua bona sine caritate habere aliqui <inon pos-
vit; sub qua ohedientia crescit, pcr quam patieniiax sint; sed ipiia nihil prosint habentibiis ea, st a cari-
vincit, proplcr quam carnalia blandimenta devolio 0 lalc defecerint. Ipsa autem et liic necessaria esi, ut
religiosa contemnit; sine qua nullus Deo placuit;< omnia boua, summum bnnum r caritatis habeniibus
cum qua nec potuit aliquis peccare, nee poterit. prosint, et ibi eis etiim " perfecti>ir per.nanchit,
Hcecest caritas vera, germana, perfecta ; qtiam ex- cuni omues perseverantes inse ad yisionem Dei per-
cellentioremviam nominat sanctus Aposlolus (/ Cor. duxerii. Ceeterum * prophelia, el mysterionnn om-
xn, 51). Et vere ipsa cst via quceducit per se am- i- nium noiitia, vel scienlia, nec non et ipsa fidcs, vel
bulanlcs ad patriam : quia sicut sine via perveuit it ccctera talia, qusenon perfectionifiilelium,sed fragi-
nullus|quo tendit, ita sine caritale, quccdicta est' it j) litati necessaria judicantur, in illa u perfeciimie
via, non ambulare possunt homines, sed errare. sanctorum, quo in caritate radicati v pervenirc con-
HMss. qualuor, abdicatisque. 11Ms. unus, quodammodo.
h Ms. unus Colb., accensa. " Ms. unus, turpitudinissnm conversaiiotiem.
c Ms. unus, iuquinamentisomnibus. i1Mss. tres, qumhic anneclat. Ms. alter, qitid tle
d Ms.unus, amica. Aller, amor. his adjungensannectat Apostolus,
e Editi Lov., Duac. et Colon., instrual, forte pro
fo i M-s. quinque, sclicet Colb. tres et Regii duo,
inslruit. oniiltunt negantem particulam, nou. Colb. tinus,
f Ms. unus, concepif. quasi non aliqua... atiqui possint.
s Ms. Colb. unus, vigel. r Mss. septein, carilatem.
'" Ms. unus, nos docente.Mss. quinque, dicente. s Ms. tinus, perfectius. Mss. Ires, perfectio. Male
' Mss. duo, quia omniu. in aliis pro[ectio,aut profeclior.
> Mss. tres, dissertent. 1 Mss.quatuor, prophetim.
k Ms. unus, atios. u Edili addunuane(a,qu_e vox nonlegilur in mss.
1 Deest vox conscientimin uno ms. Reg. T Abest per.enire a mss. Co.b. et edit.
m Ms. unus, elucubralionesolliciti. Ltidg. Ms.
unus, inlendunt.
495 * JULIANIPOMERH 496
tendunt, pervenientibus necessaria esse non pole- A agere perperam, sed simpliciler cum omnibuskqui-
runt, cum illis incomparabiliter meliora ac perlec- buslibet purilatem exhibere; nullo faslu pernicioscn
tiora successerint. Quia nec prophelia ibi opus erit, vanilatis inflari; niliil eorum quccsunt aliena, cri-
cum ad illud quod fuluruin promitlebal, impleta minecupiditatis ambirc; qucc sua sunt prsc commu-
perduxerit; nec scienlia, quae velut lucerna quaedam iiionis bono non quaerere; nulli lnalum, quibuslibet
in hujus saeculinocte fideles illuminat, cum in illius 1 irritalos injuriis, cogitare; noh super m alicujus, aut
vitae die perpetuo Sol vivus justis effulseril; nec my- sui operis iniquitate, sed dc veritate gaudere;
sleriorum notitici,aul ipsa fidesnecessaria erit,quan- n omnes inquietos, vel inquieludines, fundala animi
<load ca quaeper mystcrium significabanlur, et crc- tranqnilliiate, sutferre, post hanc vilam poenas divi-
dcbanlur ex fide, perfectio Chrisliana pervenerit. Ca- nilus coniniinalas crcdere ° metuendo, pracmia pro-
ritas vero hic quidem necessaria cst, qute nos sepa- missa sperare gaudendo, revelalionem filiorum Dei
rat a diabolo, purificat a peccalo, reconciliat Deo; desiderare fortiler susiinendo : quando ergovidemus
sed ibi perfecta erit, cum perfectos Deo, a quo est hcec, ct P lalia bona aliquos posse, noverimus, non
'donata, conjunxerit. eos magnitudine virtutis suceposse, quod volunt ar-
; 5. Adhuc Apostolus laudem divincc caritalis am- denler, et faciuntn>edUe beneficio illius caritalis,
plificans, adjungit ct dicit: Si dislribuero in cibos B quac non est ex nobis, sed diffusaesl in cordibus no-
pattperutn omnesfacullates meas, el si tradidero cor- stris per Spirilum sanctum, qui dalus est nobis
pus tiieum, b ila ul ardeam; caritatetn autem twn ha- (Rom. v, 5).
buero, nihil milii prodest (I Cor. xm, 5). Nec imme- CAPUT XV.
rito. Si enim non quid, sed proplcr quid faciamus,
Qttantittnperfectioniccaritas in se [undatii exhibeat.
in illa uliima examinatione quccrendumest; eleemo-
synce, vel « tradilio corporis in moricm, quid prode- 1. Ergo si cariiatem Deo exhibeamus et proximo,
runt non habentibus caritalem? Jp.a ergo habenda rfecorde puro, et conscienlia bona, el fide non ficla
est, ipsa seclanda, sine qua nec eleeniosyncc, nec (I Tim, i, 5), facile peccato resislimus, bonis omni-
occisio corporis, nec illa omnia superius dicta, vel bus abundamus, saeculi blandimenla contemniraus,
alia d quaews bona perducunte aliquos ad salutem. et omnia qucedifficilia sunt humanae fragilitati, vel
Quia qucelibel actio bona vel passio, nisi ex fide, aspera, etiam cum i dcleclatione perficimus; si
r
qucc per dilectionem operatur (Gal. v, 6), f exsti- tamcn Deum carilatc pcrfecta, qutc nohis ab illo
tcrit, nobis prodesse non poterit. Quapropter niliil est, ex tolo corde, ex lota anima, ct ex totis virihus
eis peecati damnabilis remanere poteril, nec deerit diliganius (Deul. vi, 5; Mallh. xxn, 57; Luc. x, 27;
aliquid boni, quibus carilas, omnis inquinamenli G Mttrc. xn, 50). Ex ea enim parle quis peccat, ex
mundatio, et bouorum omnium malcr affluxerii. qua minus diligit Deum : quem si ex toto corde di-
Quoniam quidcm si carilas patiens est, benigna cst, si ligamus, niliii erit in nobis unde peccati desideriis
non wmulaliir,non agil perperam, non inflaiur, non esl serviamus. Et quid est diligere Deum, nisi s illi
ambiliosa,non qumrilqum sua sunt; non irrilalur, non occupari animo, concipere fruendae visionis ejus
cogitat malum, nonga'udel super iniquilale, congaudct affectum, peccaii odium, mundi fastidium ; diligere
aulem veritati; si omnia suffert, omnia credit, otnnia ctiam proximura (Matth. v, 45), quem ipse in se
. sperat, omnia suslinel (I Cor. xin. i el seqq.); - et eos ccnsuit diligendum '; in ipso amore servare legiti-
in quibus fuerit,omnibus his bonis quce habel imper- niutn modtim, nec perverlere dilectionis ordinem
til: quid il.is esse polesl in hac viia perfeclius, qui consliluluni? Ordinem dilectionis illi pervertunl,nec
tanlis abundant, caritate in se regnante, virtiilibus ? moduin diligendi cuslodiunt, qui aut mundum qui
i. Proinde quando videmus aliquos h patienliae coniemneudus est, diligunf, aut corpora sua minus
mole fundatos inconcussum peclus sccvientibusmalis diligenda, plus diligunt; aut proximos nonsicut
opponere; ahundanlia sanctcc benigniialis ' affectos, seipsos, aut Deum plus quam seipsos forte non dili-
bonum suum velle cum omnibus habere commune, gunt (Videalur Aug. cap. 27, /. l, rfe Doct. Cltrisl.).
iion aliquibus ardentis invidice facibus i coqui; non D 2. Sed de rnundo, quod diligi omnino non debeat,
* Mss. duo, a quo est eisdonala. hiberi. Ms. Reg. unus, sed simplicilalein cum onttiibus
b Ita mss! sex. Edili, ut ardeat; et infra, non ha- quibuslibelpuritatis exhibere.
bcam. 1 Ms. unus, insligalos; ms.alter, irrogatis.
c Editi, iraditiones. Mss., traditio. m Ms. unus, ac sui. Alias, alicujus adversioperis.
d Mss. duo, qumlibet. n Ms. unus, omiie.sinquieludinesvelinquielosfundata,
* Ms. unus, hominem.Aller, homines. clc. Ms. alter, omnesinquietudinesfortiter animi, ctc.
f Mss. sex, ea_s(i(ertn(....polerunt. 0 Mss.quatuor, nonmetuendo.
s Mss.Colb. qualuor omitlunt particulam el; ct P Ms. unus, el alia bona possealiquos.
iiifra tres cx his cum Rcg. duobus, et quidillis. i Mss. tres, cum dileclione.
hMs. Camb., patienlia bene futtdatos. Unus ex r Editi cum quibusdam mss., exillo est.
Colb. palientiajundalos. s Editi, i//i occupareaniinum. Mss. tres, illo [duo
.*Ms. iinus, affecluosiut. Ms. Camb., effectum bo- illi] occuparianimo. Alias, illicopulari animo.
nutn siiKDi,clc. x Ms.Colb. unus, inipso sirvare amore legitimum
i Ms. niius,coinquinari. Editi et ms. unus, non ati- inorem, nec perverlereordinemdilcctionis.Conslitiilum
quibus ardentibus. ordinemdileclionis illi perverlunl, etc.
k Mss. Colb. ires etCamb. quibus debet puritas tx-
 497 DE VITA CONTEMPLATIVALIR. III. 493
ipsius Dei nostri per sanclura Joaiinem apostoluni nA , juxlr. iliuil quod dicit Spiritus sanctus, h Ordinavit
vox est, dicentis : JVo/i(ediligere mundum (I Jcan.'• itt me caritaicm
(Cant. n, 4);ut sicut ordinala cari-
11,15). Corpus autem noslrum, quia pars nostri est,» lasposcii, Deum principaliter diligamus; el propler
ad hoc nobis est diligendum, ut saluti ejus, ac fra-
ipsum, in ipso ea quae diligenda sunt, lantum quan-
gilitati naturaliter consulamus, et agamus quatenuss lum ipse praecipit diligamus (Levit. xix, 19). Ipse
spirilui a brdinale subjeclum, ad aeternam salutcm,' enim • praecipit ut corpora nostra propter nos,
accepta immorlalitate, 'et incorruptione perveniat;> proximos i sicut nos.et ipsum plus quam nos diligerc
non suis voluptatibus diffluendo, animae rigorem' debeamus
(Matth. xxn) : ita sane, ut eis quos nobis
sibi cedenlis emolliat, ptirilatem polluat, et totam1 familiaritas facit, si eos fama non
b conjunctiores
dignitalem suaj deleclalionis raorbo corrumpat. et vita «ommendat, nos amplius impenda-
Proximos autcm tunc diligimus sicut nos, si non1 reprobat,
nius, omniuin profectus noslros esse credamus, ct
proplcr aliquas ulilitales nostras, non propter spe- de aliorum peccatis lanquam de nostris misericordi-
rata benelicia vel accepta, non propter affinitatess
ler ltigeamus. Sic ergo possunt in hac vita illi esse
vel consanguiniia.es;sed propter hoc lantum, quod' Deum ; et illi perfecte
sunl uaturae nostrccparlicipes, diligamus : quia non1 perfecli, qui perfecte diligunt
Deum qui volendo quod vult Deus, et no-
eos sicut nos ipsos amamus, quando propter illa su-' "] lendo diligunt,
e quod non vult, nec uliis peccatis quibus offon-
perius dicta diligimus. Neque enini ideo proxi- ditur, et seraper se ad virlutes, quas
acquiescunl;
mura tanquam seipsum diligit quisque, quia sibi1
ipsedignatur donare, diligendas el habendas, exten-
frater, aul soror, paler aut filius, mater aut lilia, dunt. Hi sunt qui omnia bona quceimplere potue-
;
nepos aut neptis est. Carnaliter quippe amat, qui1 rint, ab illo se
taliter amat : quoniam non illi lantuui proximi no- adjutos ut possint veraciler credunt;
quidquid k mali commiserint, vitio suce voluntatis
slri credendi sunt, quos nobis gradus sanguinis jun»
ascrihunt; quidquid boni non potuerinl implere,
git; sed proximi nostri fl-edendisunt omnes bomines' ab illo ut
naiUTaenoslrn', sicut dixi, participes. Nam si pro- possint jugiler pelunt; cum potuerint, i111
gralias agunt. Rona ejus quae fuerint consecuti,
pinquos noslros, quamvisimcompositos, turpes, ac'' ' conferri socialiter volunt, et usqua
male moratos, plus quam quoslibet sanctos, quos a1 eliam aliis
nobis secundum sanguinem vocamus extraneos, di- in suos inimicos dileclionis suae latitudinem porri-
gentes, hoc omnes cupiunt esse quod ipsi sunt. Sa-
ligamus; non solum carnalitcr diligimus, sed etiam
in tali eorum dileclione lis de vitiis eorumque remediis est disputatum ; nunc
graviter peccamus. breviter
5. Proinde secundum nos proximos omnes diligi- jam qualiter unaqucequevirluspossitacquiri
„ disseramus.
mus, quando ad mores bonos, et ad aeternam vitam C
consequendam, sicut nobis, saluti eorum consuli- CAPUT XVI.
mus; qiiaudo nos in eormn peccatis ac periculis co- De qualitate virtulis, et qualiler sibt consenlientes
informel.
gitamus; ct sicut nobis subveniri d optamus, ila eis
• proviribussubvenimus; aut si facullas defueril,vo- I. Omnis sancta virlus res est divina, incorporea
luntatcrn subvenienditenemus. Quapropter hcec est prorsus atque mundissima : quam mentcs inqui-
proxirai lota dilectio, ut bonum quod tibi conferri natac non inquinant,msed ipsa inquinatas emaculat;
vis, velis et proximo ; f et malum, quod libi nolis cujus participatione formantur informia, suscitan-
accidere, nolis et proximo. Illi vero plus quam se tur mortua, n sanantur infirma, corriguniur prava,
°
diligunlDeum, qui pro ejus amore suce ad lempus reconcilianlur aversa. Hanc non babet nisi Deus, et
saluti non parcunt; seipsos Iribulationibus ac peri- is cui dederit Deus. Quae in animo habilat, sed
culis (radunt, nudari facultatibus propriis, patriae r animuin corpusque sanclifical; ad quam nullus ac-
suae extorres fieri, parentibus et uxoribus ac filiis ceditinvitus.quam nullus amittii, nisi propria volun-
suis rciiunliare parali sunl; et ut totum dicam, tate deccptus. Nemo eam sibi conferre potest, cnm
ipsam corporis morlem non solum non refugiunt, possit auferre; alteri aulem 1 nec conferre praeva-
sed eliam libenter excipiunt, ambienles a corporis D let, nec auferre.
sui vita magis quam a Deo, s vila vitae sua<, dis- 2. ltaque cum talis ac tanta virtuscuilihet inier w>-
cedere. luptates suas adhuc marcescenti refulserit,r atque ei
4. Iste igitur nobis dilectionis ordo servandus est, ad se concupiscendamdesiderium salubre commove-
ft Ms. unus, ordinanti. 1 Ms. unus, proximossicut et ipsum plus quam nos,
b Mss. tres, sum dilectionis. minus bene.
c Mss. sex, ideo se diligit quisque, quia sibi frater k Mss. duo, tnale commiserint.
aut sotot, elc. 1 Mss. quinque, conferre.
d Mss. tres, oplaremus. m Mss. tns, firmanlurinfirma.
e In uno ms., pro viribus noslris. In alio desunt » Ms. unus, sananlur mgrola.
haec omnino. 0 Mss. quatuor, adversa; onus, erersa.
f Haecverba :Etmalumquodtibi nolisaccidere,no- P Mss. quatuor, animam.
iis et proximo, desunt in tribus mss. 1 Ms. Colb. unus, nec conferti prmvalet, nec au-
s Mss. duo, a Deo vitmsum. ferri.
"Mss.sex, Ordinale inme. r Mss tres, atque eum ad se coimipiscendamde irf.<-
1 M.s. quinque, pracepit. Sic et posLpauc_. 1 saiabri cotnmoverit.
rio
 199 JULIANI POMERII K/M
rit : protinus in animo ejus duarum delcctationum A _ promittit auxilium : Iiortalur el pr<>v.
cal, ut defini-
contrariarum rixa consurgit; et meniem voluritas tionis ambiguila.e deposita, proposiltim spiriiuale
adversum se ancipiti delectatione a divisam in di- susCipial; perseveraturum se in sttsccplo laboie
versa ducit ac reducit; modo reprehcndendo quod proposili sui, non sua possibilitale, sed Domini mi-
elegerat, modo quodrepreheiider.it eligendo; alque seratione confnlat, nee snis viribus, sed gratice om-
ila in alterutrum latus b se cogitalionum varietale nipotentis ftelus auxilio, contra diabolicas' impugna-
versantem , ipsa velut viritilis ac vilii c tepida me- liones victricia arma P corripiat; oogilet quanti et
diclas, vexat ac laccrai. Quoniam qtiidem quemlibet qnanlccpoluerunt et possurit quod se posse despe-
hominem, donec se in eo quod d ele^erii cerla defi- ral: unde illi vel illce polueruni, inde se posse lir-
nitione confirmet; quandiu modo non vult quod miter credat; cerla spe spiritalia carnalibus, et
volebat, modo velle incipit quod nolebat; velut terrenis ccclestia, et futura prccsenlibus anteponat.
in quodam deliberalionis e incertaebivio consiilulum,
CAPUT XVII.
discerpit ipsa diversitas f voluntalum. Hinc eum
virtys admonetsuce salutis, el n vocat; inde consue- Qttibusgradibusconversiin eulmen ' perfeclionisascen-
tudo vitiosadiscederea se volentem h remoralur, et dant.
revocat, et paulisper a se averso, nec ad viriulem B 1. Cum i vero quis persuasione r ac pulchriludine
plene converso, usilatacvoluptatis admonitionc blan- virtutis illeclus, aliquanlulum a priore conversatione
ditur, et omnes illecebras quibus olim perdile frue- rccesserit, slalim ei alia s tenlatio, contra quam lu-
baiur osteudil. Turpia quoque desideria quibus ctetur, occurrit. Nam quem carnalis volupias supe-
1 viuciafur immitfit, acjam pcne fastidienti blandum rata dimiserit, mundi vanitas occupabit : sicut nobis
nescioquid molliler insustirral; el supplicat ne prcc- illi exemplo sunt qui' delectaiionem sibi sativaelibi-
ponat mollibus dura, lcelis trislia; cerlis dubia , dinis inierdicunt, et ventosx> vanitalis u licenliam
i pracsenli voluplati futura; cogitet quam poenalesit suaj- voluplati [fotte volunlati] permittunt. Turpilu-
aiqtie difficile dulcibus carere k deliciis, illece- dini T conciibilus contradicunt, et x ambitioni Suc-
hris rcnuntiare carnalibus, abslinenlire jugis gra- cunibunt; ulunlur deliciis ac vestibus accuralis ad
vari laboribus, jejuniorum ac vigiliarum continua- luxuriam, comatulis y pueris, ac polenlibus equis
lione lorqueri, certa carnis afflictione praemiuni du- ad pompmi, accipitribus ac saginalis canibus ad ve-
bice remuueralionis ambire, contra diabolum deci- natum, veiiaiionibus crebris ad luxnni, z ambitiosi
p.iendi peritum ! resislendo arma corripere, insidias . apparatus jaclantiam necessariuin mentiunlur or-
cjus ac fraudes vigilautis anirai caulione vitare;" natum.
quain m denique miserum sit enormilate tautceaspe- < G 2. Jam ridere "a effuse, vocem procacibus cacbin-
riiatiseviclum, ac diabolica fraude deceplum, ad re- nis altollere, lurpes jocos libenter audire, aliorum
pudista redire, Voluptalibusquas abjecerat frui, et pcenam suam facere faligando lcetitiam, urbanos
omnibus quce incaute laboriosum suscipiendo propo- quosque quamvis lurpes, explere deliciis, bbscrios
silutii corttcmpserat, delectari. necessariis indigentes abjicere, domos amplissimas
5. His 61talibus viliosa consuettido, dubiuni n san- et ornatas exstruere, facultates "•' suas indesinenler
clce defiiiitionis affligit. Virt.iis conira quie cohti- ahgere, alienis pervadendis, si possibilitas patiatur,
nehtia rtominatur, ° mrirahlem confidenter objurgat, inhiare; non rem cupiditatis, sed nescio cujus titili-
ad dcfectaiiones puras CaStasqUedeliciaS qnibus tatisexistimant : ut illa quae dixi, vel alia mulla si-
Iruuhtur omnes sui aiuatores, invitat; oflert niido milia, non solum libenler exerceant, sed etiam hinc
justitire Vesiil.ieiiltiiii; illuminato sui apparatus de- eos objurgantes irrideant, dd ineptire credentes illos
iniihstral ornattun ; diffidehtidc se protectiouis suae qui iicila et usitata nobilibus crimine ambitionis in-

* Mss. sex, ditiisa. Editi paulo post non habonti(«. s Ms. unus, luctatio.
b Ms. Colb. Unus,multia se. ,r. .' Ms.Colb. unus, deleclationisibisum libidinis.
e Ms.unus abalia nianu, ttepida. Ms. alter, relul u Ms. Co!b. unus, detectationesanlepoHunt.
inter virlules ac vitiatepida medietas. v Ms. Camb., concupitm.
aMs.UnUs, elegerat. 1 Ms. Colb. unuS, et desidctio cupidilatiset ambi-
"Ms.unus, incertobivio. thnis sticcumbunt.
f Mss. fluo,voluplatum.Colon., t>o/un.a.em. y Mss. duo, puetuits. Unus, ptieltis. Alter, CJJJJJ
e Ms. elhdvocat.
" Mss.unus,
dilo, »ior«(ur.
matulis,
'' forte, commatulispuerilibus.
Ita niss. quatnor. Edili vero, et ad ambiliosi ap-
1Ms. Colb. urtus, <iiinca(ur.Alter, vincebalur. paralus jactantiam. Ms. Colb. unus, el aiilbiliosiap-
i Mss. vrmsenliumvoluptati, fututa.
' k Mss. sex, divitiis. paratus
"" jaclantia,
Ms. Colb. unus, Jttm ridere, effusamvocempro-
1 Mss. duo,
tres, Colb. resislendi; et post pauca. Mss. cacibuscachinnisallollere.
Camb., arripere. bb lta mss. sex. Editi, serros. Sedmelior jara visa
m Edit. Lugd. cum mss. tribus, deinde. erat prior lectio his qui apposita voce, sert'6sin niar-
" Ms. Colb. sanclmcbnvefsatioriis.
° Ms. unus, uhus, gine subjunxerant, ita legi in Cainb. ms. qui foito
remorantem. urticus illis occurrerat. r
P Mss. duo, drnia arripiat. cc Ms. unus, ptoptiasl
i Mss. sex, Qui si persuasione. Unus, Qui per- dd Ms. Colb. unus, ineplosrecensenttsillos qui licila
tuasione. et usu consueludinariodala nobilibus.Et paulo post,
r Ms. unus, o pulchtitudiitc. mss. quinque etLugd., infument.
SOl DE VITA CONTJSMPLATIVA LIB. W. 502
famant. Sed " qui hoc quoque malum divinilus ad- A A.dere; sed cum proprielaies, et actus earum cceperint
ex ipsis i affectionihus singularum, quse vir-
jtiltis evicerit, et spirilalis conlinenliaeviribus fultus, aperiri,
omnia quibus potest a perfeciione relardari, calca- tutes ex quihus exsistant, forsitan apparcbii.
veril; ra,enlcm suafn SanclBevirluti, studio bonae 3. Verumtamen hoc imprimis nosse et tenere de-
voluulalis b inciinal : tunc delectabiliier ac devote bemus, quod isiae quatuor virtules, vel omncs quae
iiulus omnes reginae virtittts in se regnantis obser- ex illis exisiuni, dona siut Dei; ct quod nullus eas
va( : ac sic cum Deo suo unus spiritus factus, nihil lmbet, habuil, aul habebit, nisi cui Deus, qui est
aliud ngit semper aut cogitat, nisi unde clarior ° ac oninium virtulum proprieias et. origo, contulerit.
nobilior Ual, etoblectationes vitiorum omnium, puris Quoniam quicunque, quocunque tempore, in qua-
deleclationibus vincat. cunque genie in Deum credentes ex fide vixerunt,
CAPUT XVIII. illius dono temperanles ac prudenies, jusii, k ac for-
Qumsit quaternarii numeri credeuda perfectio; et quod tes fieri tuique poiuerunt. Qui aulem nescienles
quatuor virtutes, quw diclm sunt principates, ex ftde Deum, vel etiam blasphemantes, sine fide vixerunt,
viventesa Deucollatwjusliftcent. nihil earum virlutum a Deo accipere, vel habere po-
4. Videamus nunc an vera sil philosopuorui» illsi tuisse credendi sunl.
scnteniia, qua qualuor virtules, velut quosdam vir- B * CAPUT XIX.
tulum omnium fonles, vitia quoque quatuor, velut De temperantimqualilate, vel opere.
quasdam origines malorum omnium deflniunt. Prin-
cipales qualuor, esse viriules non solum philosophi 1. Sed jam vfdeamus quee sit proprietas singula-
Bcnliunl, sed eliam nostri conscnliunt. Sed ^quarc)i rum. Temperantia lempermitem facii, abstinentem,
quatuor, vel quae sint opera singularum, lioc, Do- parcum, sobrium, moderaium, pudicum, tnciium,
mino iiluminaiiie, debemus breviter demonsirare. 1serimn, verecundum. Haecvirtus ra si inanimo ha-
Qualernarium J numerum perfeetioni saeratum pene bitat, libdincs frenal, affeelus temperal, desideria
nullus ignorai. Siquidem totus orhis Orienle e etOc- sancta muliiplicai, vitiosa castigat, omnia inira nos
cidente, Aquilone et Meridie, quatuor f determinari confnsa ordinat, n ordinala corroborai, cogilationes
p:\rttbussive angulis invenitur; et ipse Adam, qui pravas removet, inseril sanctas, ignein libidinosce
est hiimani geueris paler, vel gcuerale nomen, quod voluptatis exsiinguit, animi leporem desiderio fulu-
d^ciiur homo , quatuor litleris explicaiur. Gorpus rae wmunerationis aceendit, mentem placida tran-
°
quoque quatuor elementis s exstruclum, qualernarii qtiillilate componit, et totam semper ab omni vi-
hunicri in se conlinet sacramentum. Ipsius eliam tiorum lempeslate defendit. Temperantia intempe-
anitiix quatuor esse affeclioncs, quibus vel ad bona "* ramiam noslram ad P honeslum modum redigit in
uiimur, vci ad mala, et aniiqui subliliter invenerunt, cibo ipso vel polu, ut conienti simus appositis : ne
el eorum invenia probantes posteri susceperunl. poscanius impudenler quod aut ille qui poscitur
2. Sed et q;>a(uorflumina qux de paradisi fonte forte i nou liabeal;aul alios qtiod desiderio nostro
proccdunt (Gen. u, 10), vel qualuor Evangelia, di- placel offendat, aut gulos noslra) inlemperans appe-
vini currus roiaj quatuor, et animalia, alse eorum tilus appareat; nec judicemus eosqui volunlr cibis,
qua uor ae facies {Ezech. i, 5 et seq.), dignitatem quos ipsi percipimus, abslinere; nec eis verecuu-
numeri hujus abunde commendant: et ideo T"vlrtu- diam faciamus qui ca quibus ipsi abstinemus, forie
tes isioe qus»tanlum contiirent perfectionis in nume- percipiuni, et Deo gralias agunt: certi quod salis
ro, soliicite considerare debemus, quaniam sancli- uiiserum sit aliquos de cihi vel potus perceptione
lalem conferant animo Chrisliano, et quam nihil damnare, aut nobis arrogare por abslinenliam sau-
poifectionis l usquam sit, quod in islis virtuiibus cliialem.
non sil. Nam si facit lemperanlia temperantem, pru- 2. Temperantire cst quod reverenliam eenioribus
denlia prudeniem, justitia justum, fortitudo forlem; exliibemus, oequalesgermanftus honoramus, junio-
eo qui lemperanler, juste, el prtidenler agit, ac fpr- ribus gratiam s paternse dileclionis impetidimus;
^J
liter, nescio quid possil esse perfectius. Itaque difli- quod prxstamus loqtienli seniori silenlium, quod
cilequidem est nobis nomina viriulum, quae ex Hlis jpsius ad loquendum praeslolamur imperium, quod
quatuor, quas principales diximus, oriuntur, osten- non attoliimus immoderalum in collocutionibus so-
a Alias, si quis. cum Camb., efjectibus.
b Ita mss. quaiuor. Ms. aller, inclinet. Editi, in- k Mss. duo, vel forles.
clinaveril. I lii mss. duobus Colb. deest vox «criuni.
c Mss. tres, aut nobilior. m Ms. Colb. unus, in animo ubi liabilttt, ahsque si.
a Ms. unu;, perfeciione. Aller, Quaternarium nu- II Ms. unus Colb., infirma corroborat.
mero perfectionissacratum. " Ms. Colb. unus, et lutam semperab omniui/io-
e Mss. duo hic omittunt et, qnod lcgitur in aliis riim poleslate defendit.
codicibus. p Ms. unus,a*l omnemlionestum.
f Mss. duo, lerminari. 1 Ms. unus, non habebat. Ms. unus, QKIne alios,
s Ms. unu-, instruclum otc. Desunt haic in ms. uno Keg.
h Ms. unus, virlules istas. r Mss. duo, a cibis.
1 Mss. iiiintuor, nunquam. ' Ms. unus, purwdileclionis.
i Ms. iteg. umis, affectibut. Aiter et Colb. unui
505 JOLIANI POMERII 50i
num, quod * risui prorumpere non permillimus in A angentia, sed in eis lantum quos forliter facit susii-
cachinnum, quod nulli delrahimus, ncc b delrahen- nere justitia. Denique Dominus non ait, k Bcaii qui
tes aequanimiter sustinemus: scienles, quod lam illi persecutionempatiuntur (Matth. v, 10), ettacuit; sed
qui dclrahunt quam illi qui delrahenlibus acquie- adjeeit, propter juslitiam : ut evidenier ostendcret
scunt, vanitatis morbo corrupti sunt; c qui ad hoc quod palientiam veram non facit pcena, sed causa;
aliosviles videri volunt, ut se commendent eorum et ideo beatitudinem non perseculionem patientibiis,
comparalione quos carpunt, et videanturea vitia non sed propter justitiam patientibus repromisit. Quo 1
hahere, quae maliliose in aliis reprehendunt, quod si ita est, superandorum l malorum sustinentin,
malum temperantia lollit; cui qui servire voluerit, luncest vera palientia, si fuerit justa : et in eis ju-
non quod reprehendal in fratribus, sed unde Deum sta est patientia qubrum nec doloribus, nec volupia-
laudet altcndil. Ac per boc ipsius temperantise est, libus m cedit mentis inviclae conslantia. Sed hfec
quod non solum lemperanies in omnium membrornm animi fortitudo ab illo est nobis cui cum prophela
offlciis sumus, sed etiam quod omnia libenler, quae u cantamus: Fortiludo mea, el ° laus mea Dominus,et
nos moderatos ac sobrios faciunt, observamus. Sed factus esl mihiin salutem (Psal. cxvu, li). Fortitudo
de lemperantia haec dicia sufficiant, d ut et de forti- nostra est P, quia ita nos contra omnia vitia invicta
"
ludine disseramus. proteclione corroborat, ut animum nostrtim i nec
CAPUT XX. blanda dissolvant, nec adversa dejiciant; et tunc
Quales essedebeant quos animi forliludo nobilital. laus nostra Dominus fit, si non nos de muneribus
1. Animi forlitudo ea debet intelligi quaenon so- Dei, sed divina in nobis cupiamus munera praedicari.
luni diversis pulsata molestiisinconcussapermaneat, Nee illi suam possunt jaclare virtutem, quibus Domi-
sed etiam nullis voluptalum illecebris resoluta suc- nus faclus est in salutem.
cumbal. Alioquin si impelus quidcm malorum sac- 3. Is ergo r cui Dominus est animi fortitudo, nul-
vientium frangat, si calamitatibus quibuslihet im- lis carnalibus desideriis cedal, nullis voluptatibus
paciis e obsistat, si inler injuriarum sseva, iuler acquiescal, ambitionem ac popularem gloriam vin-
proeellas angentium pressurarum, inier inimicilias cat. Non euni pecuniae amor addicais, non acerbi-
ac damna praesenlia, atquemultimodas persecutiones las * passionum damnorumque subjiciat. Sitilli Dcus
infaligata persistat, et tamen de ipsa se adversario- laus loia, perfecta gloria u, deleclatio pura, spes
rum susiinentia jaclet, nec de dono Dei, r quo illu- cenia, securitas flrma, possibililas sana, sanitas in-
stratur, exsuliet, sed carnaliler se de vulgi favore, corrupta: ut ei quidquid carnalibus placet, in hoc
quo praedicatur,ohlectet; plusque gaudeat es eo quod t" mundo displiceat; quidquid pretiosum videtur ess»,
*
Iaudalur, qnam ex eo quod habut unde Iaudetur; ct vilescat; quidquid nitidum, futurorum contempla-
per hoc humanam laudem divinis s muneribus anie- lione sordescal; nec ab his quoejam x per graliam
ponat: quis dubilet hjneanimi inlentionem virlulem Dei elisit, se patiatur elidi : quia et turpius videtur
dici non posse? Quae si virlus esset, fortiter etiam y animum ab his vitiis vinci quae vicerat: et nihil ei
blandimentis lalibus repugnaret; nee acquiesceret '' prodesl aliqua superasse, si alicui quod neglexerit
mollibus quae, adjuvanle Domino, dura quoeque vel superare na subjaceat: quando non ille forlis haberi
aspera superasset. Quosdam namque insuperabiles soleat qui in adeundis laboribus periculisque clarue-
hh insti-
nsperis passionibus facit mundi cupidilas : in quibus ril, aut frenandis voluplatibus ac domandis
non palientia laudanda est, sed h miranda duritia. lerit; sed ille magnus et sublimis, ille polens atque
2. Eos vero quos ad loleraniiam passionum fortes dignus fortiludinis appellatione censendus est, qui
Dei caritas reddii, nulla delectatio carnis, > nulla nihil sibi vitii rebellare, aut domitiari permiserit:
dd ignavia,ne nos id desperemus posse
voluptas male blanda corrumpit. i Qtioniam si non " modo absit
quid, sed propler quid patiamur, plurimum referl: quod possumus; absit praesumptio vitiosa, ne nobis
noii in eis esl palientia qui oequanimiler patiunlur hoc quod per Dei graiiam possumus ascribamus.
* Mss. Ires Co\\>.,quod risum prorumpere non per- ] • u Ms. Camb., canimus.
miitimus. Alter, risui prorumperenon permiltimus.Ms. 0 Mss. quatuor, et laudalio mea:
Colb. nnus el Catnb., risu prorumpere non audemus. P Mss. tres, qumila. Mss. duo, qui ila.
b Ms. Reg. unus, nec delralienlan.Us. Colb. unus, i Mss. duo, nec blandimenla.
et detrahentes. Ms. alter ex Regiis, nec detrahenti ac- 1 Mss. duo Colb., cui factus est Dominusforlitudo.
nec mquanimilersustinemus 8 Ms. unus addit alienm.
quiescimus, * Ms. unus, passionisdamnorumqueabjkiat. ,
c Mss. ties, quia ad hoc.
J Ms. nnus, nunc dt forliludine. u Mss. quinque, dilectiopura.
* Ms. iinus, subsistat. v Ms. unus, comparatione.
{ Ms. uiiiis, qui illustratur, 1 Ms. unus, gratia Dei.
s Mss. Heg. duo et Camb., operibus. y Mss. quatuor, cnimus.
k Ms. unus, iniscraiiaV * Ms. Colb. unus, prodest; coeteri, prosit.
1 Mss. Ires addunt mala. Unus, ucii voluplas. *a Ms. unus, subjiciatur.
i Ms. unus, Quoniam enim non quid. hh Ms. unus, refrenandis.
k Hocc vox Beati abeiat ab editis: restiluilur ex ce Hoecvox, modo, inducla est in ins. Camb., in
ntss. qtiinqitc. quod«isic : Absit igitur.
t Mss. omnes liic addunt vcl superatorum. Edili Ms. ex Colb. unus. viqrilia.misera, inerlia, ignct-.
omitiutit. via, ne nos.
» Ms. Cauib.. ciidit.
505 DE VITA COJNTEAfPLATIVA LIB. III. f.OG
Quia sive de munere Dei, quo forles efficimur, de- A opprimendis n ac decipiendis Iiominihus ° homincs
sperenius; sive nos de nostra possihilitate jactemus nati persislunt, in mores ferinos,r non naiurae, sed
idonci ad resislendum vitiis esse non possumus. Et viloemutalione degenerent.
utique animi foriiludo tam desperandi ignaviam debet CAPUT XXIII.
exculere qtiam jactanlioe conlraire. Quodduo sint injuslilim genera.
CAPUT XXI. 1. Duo sunt injusliiioe genera : untim i quo inju-
De juslitia, vel ftde, qum ex ipsa procedit. rias irrogamus, alterum quo r ab aliis irrogalas, cum
Hactenus de virlute cui nomen est foriitudo « dis- possumus, propulsare negligimus. Quodam modo
puiavimus. Videamus jam quidL etiam justitia nobis enim nos opprimimus quando oppressos cum defen-
afferat in hac vita 'proesidii, et qualiter ipsa quoque dere spossumus, ab oppressione contemnimus. Nec .
in eorum peclor-ibusqui se illi c tradiderinl, nullis mihi aliquid prodest, quod non circumvenio aliquem,
vitiorum valeat impugnationibus superari. Fides nequedecipio,si * decipi, autcircumveniripermillo.
enim, quae est justilioc fundamentum, quam nulla Hoc idem de peccatis u licet intelligi: quia si peccau-
bona opera prsecedunl d, et ex qua omnia bona pro- tem video, et non solum non arguo, sed etiam T ei
cedunt, ipsa nos a peccatis omnibus purgat, mentes peccanti consentio, parlicipem me damnationis ejus
noslras illuminat, Deo e conciliat, el cunclis parli- B efficio ; el in omnibus peccantibus pecco, quando
cipibus naturoe nostroeconsociat; spem nobis futurae eos quos scio peccasse sive peccare, quadam crudelis
reraunerationis inspirat, auget in nobis virlutes san- animi maliguitaienon increpo
ctas, ac nos in earum possessione conflrmat. 2. Nec vero audiendi sunt illi qui se dicunl pro-
CAPUT XXII. pterea delinquentes x ohjurgare non posse, ne eos
De mquitate; quod ad eamdempertineat humana qui y se emendarc noluerint, sibi faciant inimicos.
socielatis ulilitas. Qui duni parcuiit eorum voluntali, saluti non par-
Ex justilia manat et nemoitas,quee nos facii ut cunt. ' At si non ex jactanlia, sed ex misericordia,
'
ownium necessitates liominum nostras esse dicamus, el cum quadam pielatc compaiienlis animi castigc-
nec nobis tantura, sedetiam generi humano f nos na- mus, aa etilli nos sentiant non ininus peccalis suis
tos esse credamus; et quidquid cuilibal homini no- moveri quam noslris; aut in bonum slalum refor-
cere poiest, e tanquam si nobis noceat, evitemus : raaii, nobiscum Deobb gralias agunt; aut si eos in
quia h qui homines sumus, nihil humani a nobis peccato lenet adliuc peccandi dulcedo, clcc salutem
alienum 'putare debemus. Siquidem bellarum est suam nobis curaecsse cernentes, malum reddere pro
i sibi vivere,nec suas utiliialesincommune conferre. bono voluerinl; dd raalle debemus eorum inimicitias,
A quibus non solum menlis praerogativa, sed eliam C qui noluerint emendari, conirahere, quam Dei offcn-
servatajuris i eequalitatedislamus, si nos ink oranium sam, dum peecantes palpamus, incurrere. Sed de
commodis vel incommodis cogitantes, sicut nostris his qiioniam in Iibro secundo (Cap. 1 et 2) plura jara
utililatibus, ita omnium sociorum l natnrae nostrae diximus, reliquas juslilise partes, ut coepimus, exse-
vivamus. m Deinde si invicem persequi, lacerare, vel quaniur.
perdere, ferarum est proprium, quis dubitet excel- CAPUT XXIV.
lentiae humanse compeiere, ut se alterutrum juvent, De liberalilate; el qualiter beneficentimopus debeat
inslruant, oedificenl, et utiiilaiem communem tan- exerceri.
quam propriam curent? Unde datur intelligi quod qui 1. De justitiac ee adhuc fonte procedunt Iiberalitas,

"Hoecvox, disputavimus,abest a mss. quatuor; " Mss. tres, aut.

in aliero babetur traciauimus.
b Mss. duobusdeest etiam. Ms. Camb. poslpauca.
offeral.
c Editi, tradiderunt. Mss. quinque, tradiderint.
d Sic mss. Reg. duo et Colb. unus. Camb. vero,
sed ex qua omnia bona procedunt. Editi, et ex quo j.
omnia procedunt. Quaeomnia absunt.a duobus mss.
Colb.
e Mss. Colb., tres, reconciliat.
f Ms. unusColb., natos utilesesse.
KMs. unus, id quasi.
h Ms. unus ex Colb., quia homines sumus, unde et
humanilas dicla, qua nos invicem luemur, sicul morla-
les; nihiLhumani a nobis, etc.
' Deestvox sibi iu nis. unn.
J Ms.Colh. unus, a quibus non solum meritis, gra-
lia prwmissx,vel proprim dignilalis prarogativa, sed
eliam mquabitilate distabimus.Mss. Ires el Lugd.,
mquilate distamus.
k Ms. unus, in omnium lucris, commodis,elc.
. l In ediiis inierseritur vox ulilitate, quoe abest a
mss. oninibus;'quoeomissio reclo sensui loci huius
prnlirit.
111
Ms. IIIIUS,Denique.
0 In Lugd. deest vox homines. Legilur iu aliis
omnihus.
P Ms. unus, non naturm, sed vitii. Ms. alier, non
nalura, sed vilm.
1 Mss. duo, itimm quod... alterum quod.
r Ms. unus, aliis irrogatas.
" Ms. unus, pessimus.
1 Mss. tres, si decipienticircumvenire permitto. Ms.
aller, quod non circumvenio neque decipio, sed de-
cipi, elc.
" Mss. quatuor,*de/;W.
v Ms. unus, ejus peccalis.
x Ms. Colb. UIIIIS,increpare vel
y Mss. dtio, eiiiendarinoluerint. objurgare.
1 Ms. Colli.unus, Acsi. Aller, Si non.
aa Mss. tltio, ul illi. Alius, Autsi.
bb Mss. cluo, gratias aganl. Ms. Colb. unus, aut in
bononobiscnmslalim. Alier, aut in bonumstalim Deo
gralins aguul.
cc Ms. unus, salutis sumnobiscuram esse.
dd Sicedilio Lugd. Alioe,magismatle.ExColb.mss.'
nnus, magis debemus eorum inimiciiias, qui noluerint
einendari contrahere.
ce Ms. unus, De justitim autem adhuc.
507 JULiANI PO.MERII B08
beneficeniia, carilaset coetera ejusmodi,qiibusmul- A A.incomparabili diversitate procsiantior, quo Deum
tiplicitei'juvari homines possunt. Liberaliia^ a est gralis diligimus, et amiciim. Cseierum qui amicuin
qnaeeiiam in eos qui nihil indigere videnlur, exu- propter comitiodtiin quodlibet amat, non amicuin
berat; in qtia liberalitate rei lamiliaris poniiur am- couviiicitur aiiiare, sed commodum. Et uiique qui
plilutlo. Iieneliceiitiae multa sunt opera, quibus ne- aliquem propter rem temporalem quamlibel amave-
cessilali laborantium misericorditer subvciiiiur, et rit, cum res ipsa i ulpole lemporalis desierit essc,
de terreuo cenSiireghi ccelestis hoereditas compara- amare cessabii. Qui aulem diligit propter Deuni, si-
tur, si modo absque ulla ostentatione opus beneli- cul Deus oelernus k est, ita in seternum ipsa amici
ccntioe flai, nec- nos ad misericordiain faciendam dileciio permanebit. Et ideo Deus, l quo nihil est
turpis amor glOriaepopularis impellal. Inventi sunt majus aut tnelius propler quod diligaiur, propter
quidaln qui diversis quidem diversorum necessitati- seipsum perfecte diligitur. Si vero"saliem propler
bus subvenirent; sed aut appeiitu comparandit' opi- m illa quoeproestataimilur, non iitique gratis amaiur:
nioiiis iinpulsi, aut carnali pietate commoii, aut quia jam illud prOpter quod diligitur, ei, quod diclti
spe recipiehdt quod dareiii, aul reddendi quod acce- quo.jue nefas cst, anleferlur. Ipse qtiippe esl oinnt-
pissehl necessitatc b coiistricti. biis amatoribus Suis vita beala, ac salus oeierna, ct
i 2. Sunt alirquos ad largicndum aliquid in paupe-1B regniim, gaudiumque perpeiuum. Haec accijiient qui
res sola movet Versula cupidiias; quic ad hocaliqua Deum diligunt, qUia solus erit illis omnia, quando
erogant, ut hic majora recipiani; et quidquid eis ve- i|ise fuerit in omnibus omnia.
lul pauperum d paslorihus datum fuerit e erogan-
CAPUTXXVI.
duni, esurientibus illis pro quibus suslcntandis ac-
cipiuni, lolum, aut prope totum quodacceperini, in Quid sit sua cuique iribuere.
suas volupiates expendunt: et, quod est deteiius, Quapropler si in hac vita jusiitiam conamur inv-
inter munificos ac misericordes liaberi, vel etiam plore, cujus jusliiia; opns est propriurn sua cuique
proc illis praedicari turpiter concupiscunt. Ab his tribuere, Deo no<, a quo sumut facti, reddanius : nec
omnibus, ethorum similibus, longe diversi suntf jlli doininari nobis ea quibus sunms naturaiiier prapo-
qui non se in operibus suis, sed Deuni cupiunt pra:- siti perinitiamus. Donilnetiir viiiis ralio, subjicialur
dicari; quos ad opus bonum spes fulurgc remuucra- corpus animo, animiis Deo, et impleta csi n ho-
tionis adducil; et ipsuin solum volunt liabcre sui niinis lota perrectio. Ac per lioc, ei nos juslilioo
operis testein, a quo se recepturos credunt tota fidei facti participes, sua cuique iribuiinus, si iiiferiora
firmiiale iiicrcedem. melioribus, et vkiutibus carndia ohleclaraeiiia stib-
CAPUT XXV. { damus; ° et sicul vivehlia vila carentibus, sensibilia
C
viventibus , iutcllectuaiia sensibilibus , immorlalia
De differenlia amorum, et quantum ab eis differal
dilectio. morialibus, ratiocinando proeponimiis, iia bene \i-
perfecla
vendo voiupluosis utilia, uiilibus hiinesla, honeslis
Itaque jam de caritale, unde plura i:i hoc libro su- sancta, i>sanctis perfecta omnia preoferaiTius.Veriim-
pra disserui, quia locus exigit, hic quoque pauca tamen nec corpus spiriiui, nec appetitus obtempe-
perslringam. Tacco de cafnali amore qui incipicns a rare polerit raiioni, nisi Deus, qui ipsum spiriium
conjugio manat in filios, quia (alem amorem cuin ' creavit et corptis, delectalus cogiiationibus nosiris,
pecoribus liabenrus, bestiisque cominuiiem. Propin- rei]uiescatin nohi-, actanquam verus agiicola in agro
quorum s eliam proeiereo, quia et ipse atlhuc ad suo, i corde noslro proliciat : r ut qtiidijuid in eo
carnem pertinere videtur el sanguinem. Nec dc illu fides plnntat, devotio rigat, ipse ad inciCiuenium
aiiquid dico, quo elsi amicos amamus, lamen etiani consummaioe maluritatis adducat; aique iia tuihis
b ipse refertur ad aliquod commodum
temporale. voluniarie sibi subjectis desideria mala suhjiciat, ut
Non quod hi amores honesti non sint, cum sint ex ipsis actibus noslris, qui sit babitat ir nosicr, et
omnibus naturales; sed quod his omnihus £ sil ille cujus in nobis s fiat volunlas, appareat.

* Additur, esl, ex mss. l Ms.Colb. unus, quianiliilest... mnjus aul meliut,

qualuor; aberal ab editis. D
b Mss. duo, constricli sunt. ]
Aliquos, e!c. Ila et propter quid diligatur. Colb. alter, el Lu;^d. cuin
Lugd. Aller, consiricti suni. Ali{ quos. Ms. alius, Lovan., quo niliil est... majus aut melius, propler
conslriclisunt. Atii sunl quos. quod diligatur. Ms. duo Reg., propter quod ditigitur,
c Ms. Reg. untis, propter hoc ul hinc majora. propter seipsum perfecle diligilur. Editi, propttr qtiid
Alius, ct Colb. UIIIIS,ad hoc... ul majora. Duo Colb. diligilur; alii, diligalur ? Propler seipswnperfecle di-
a t hoc... ul hinc majora.
AMs. Camb., patribus. ligitur.
m Ms. unus, propler ipsa.
e Ms. unus, ad erogandum. 11Ms. Colbert. unus, omnis perfeclio. Alier, el im-
f Ms. unus, alii qui.
e Mss. sepiem, quoque. plela erit in nobis tota perfectio.
b Ms. unus, etiam °Mss. quatubr Cdlb., utsicut.
P Ms. Colb. unus, sanclis et perfeclis perfectiora
1 Mss.Colb. duo,ipsi referuntur. necessitale.
incomparabiti Quo- prmferamus.
runi unus, dum gtaiis diliginiusel amicos, el cwleros. i Mss. septem, in agro suo corde nostro. Edili, sie
I i Mss. sex, ulpote lemporalis. Unus ex his, ut pula.' in corde nostro.
Edili hic carent ulpote. * Mss. sex, et quidquid.
k Ms. unus caret substantivo est. " Mss. ircs, sit votuntas.
509 DE VITA CONTEMPLATIVALIB. III. 510
CAPUT XXVII. jA operaii, socialis quaedam virlus accipitur, eo quod
°
Qitod uclualemvilam tres virtutes, id esl temperantia, ipsa beneficiis quoealiis prasiat augelur. Qnis enim
fortitudo,justiiiaque consummenl; el prudeniia, qum non eo ipso proficil, qtio proficere alium cupi'.? Quis
est quarla virlus, menti cognilionemrcrum latenliuin non misericordem sibi Deutn facit, qui misericors
prmstel.
erga labnrantes vel crranles exstiterit? Atit tjuoinodo
IIic est ordo naturae atque justitiae, quem a qui te- non augeliit in se omnia boiia sua,P qui ea non soltim
nere voluerit et observare, perfectionem vitoe aclua- iKininvidcl habentibus, sed etiam non habeutilnis,
lis implebit. Cui actuali vilae trcs illaevirttites (de in qiiaiiluin poiesl diviitilus iiispiralds itnpeiiil? Ex
quibus qtiaedicenda b jussa suni, Deo donante, dixi) qu-Jvidendum est ulrum juste fnciant 1 illi qui fe re-
profidutit. Siquidemleinperanlia, elanimi forliludo, moventcs ah occupaiioiiibus cunciis, ac studiis spiri-
aique justitia spiritalis esl actio, sine qua nihil omni- lualibus olferentes, niliil humanoc societati profi-
no valet illa qua; ad prudentiam videiur pertinere ciuiil; et desideria sna conimodis r omiiium praife-
cognilio. Quia nihil nobis proderit implenda didicis- rcnles, ulilitniem ciiinmuiieni desideratae vacationis
se, nisi ea quoedidicimus, studeamus imp'ere. Ergo electione coivlemiiiint. Cum profecio laborahlibus
vis canimi, quoein appetilum rationemquedividilur, opem ferre nolle, ciim s possis, el cominuni bono
'
ad perfeciionem bonoeactionis implendam, cognitio- B poslliabito, otiosa qtiiele frui ' velle, iiihil habeat
nemque rerum latehtium consequcndam, bis qua- sequilatis. Cu! oequiiaii qui serviunl, omnes omnium
luor virtulihus, unde u eliam jam diu disseruimns, bono vivuni," ac veliil sibi invicemnati, salutern mu-
adjuvaliir. • Quarum tribus, temperanlia scilicet, et luam tuenlurac diligunl. Acper hoc, conira jnstit'am
animi fortitudine, al.qiiojusiitia iiiformalur ipse ap- faciunl hi qui merito suae conversalionis vel erudi-
petitus iit actio fiat; prudentia Vero ralionem, quoe libnis elccti, oliosum studium fructuosse utililali rc-
est acies meniis, illuminat : ut et ralio appeiitum gcndse multiludinis anleponunl; et cuin T possint
f guberuct, cl raiioni appetilus
oblempercl. Nam vir- laboranti Ecclesioe stibvenire, operosoe adniinistra-
tus omnis (sicul veleribus placet) Iribus in rebus lionis laborem, fruendaequietis contemplatione refu-
* fere versalur:quarum una est in pcrspic endo, qiiid giuiit.
in k quaque re veruin, sihceriiiiique sil, qtiod pru- 2. Sed quoniam suiit multi qui se impares lantae
denliae muhus est propriiim, ' de quo loco suo Vide- sarcinse norunt, tales jusle se, etiam qusesiii, noii
bimus; aljera, quae anitni perliirbalos affectus, quos offerunt : ne videantur non ecclesiasticos lalioi\s
Graecidicunl itv.Bn.i coercet ac temperat, ut oinnes vclle suscipere, sed honores x ambire, cuni digiiiias
appetilioiies, quas illi k i^ag vocanl, ralioni obe- ccclesiastica nec amhiemla sit nec vilanda. Qui vero
dienles efficiat; tertia ut his quibus l congregamur, 'C prreesse el prodesse,populis possunl, si quaesiti non
uti velimus m ad eorum salutis et nostroe plenitudi- fuerint, juste seipsos percipiendse sapienlioe studiis
nem capiendam. Qtiaj omnia ad reliquarum trium tradunt. Verumlamen si et illi qui lucris per sc pro-
virlutum peniiiere videntur officium: quibus tempe- ficientiumCrescunt, et isli qui in se ipsis sub Deo
rantia et fortitudo plurimum valent in coercendis suo sapientise spiritalis perceptionc prolitiuni, in
animi periurbaiionibus ac frenandis, n quas pertur- proposito suo permaneanl; ilineribus quidein diver-
bationes nonnulli passiones, alii aegritudinesvocant. sis iiiceduni, sed .ad unam patriam lenduiil, el ad
Quibus modificatis, el qtiadam temperantiai ac forti- utiura regnum disparibus >'militantes officiis, Chrislo
ludinis lege composilis, omnes virtuj.es in homine Rego oinnium vocanle, pervehiunl. Quis enini ncscil
suocreatorisubjectosiue ullisviiiorum " contradiclio- quod sicut z otium fctudiosuminelfabileni suavilaieiii
nibus regnant. sapientioecoclcstis infundit a carnalibus otioso ; ita
CAPUT XXVIII. spiritalis occupalio laborum sanctorum mullipliccs
De sociali virlute ; et quod non recle faciant qui, cum aa afferat fructus humanaesocieiatis utilitaiibus occu-
possint, nihil humanm socielali proficiunl. palo? In ipsis quoque sludiis spirilalibus quanium
1. Jusiilia vero qua fiunt justi, qui eam fuerint nossint ecclesiastici viri proficere, quis suflicienicr

a Ms. unus, si quis. ID Alius, ad eorumsalules, et noslram plenitudinem.

b Mss. omnes, tiisa sunl. Unus cx his toium sic " Ms. Colh. unus, quas nonnutli passiones, oinissa
exhibet. Cum aclualemvitamtres illwvirlules... perfi- voce hac, perlurbationes, quaelegittir in aliis.
cinnt. 0 Ms. unuS, augealur. Mijs. diio, qum mocloati.s
* Mss. duo, vis animm.
d Mss. omnes, unde eccejam diu. prmstat adjungilur.
P Ms. unus, qum non solum.
* Mss.tres. Quibus tribus. 1 Mss. duo, atiqui se removentes,
1 Ms.unus, T Ms. unus, commodisomnibus.
juvet. Hoecverbii, ul etratio, etc, de- s Ms. tinus, possit. Alias, pos int.
snnt in ms. uno.
e Editi, vere. Mss. sex, fere. 1 Deest vox vellea Lugd.
h Mss. Ires, inquaque re. Unus, in u Ms. untis, in hac velitt.
unaquaque re. v Ms. unus, cum possent.
Edili, »i qua re.
1 Ms. unus et Lngd. cum Lovan., dequa. x Ms. uiius, sed ad honores.
i Ms. unus, VQcatit-r.$n. Ailcr, dicunt pathos. y Ms. unus, militanlium.
k Ms. tinus, ormas dicuttl. 7-Itainss. omnes; at edili, oliosumsludium
1 Ms. uiius, congreditnur. aa Mss. duo, affert; qualuor, ajferet.
* Ms. unus, ad eorum salulem nostra
pleniludine.
511 JULIANI POMERII S12
enumeret : cum et inferiores docendo, seipsos exer- A A ignaris earnm, modesiiae aliquid, aut tranquilliiatis
ceant, et conferendo com sequaliter erudilis, cau- excutianl; inier fallentia el solida bona discernanl;
tiores in pluribus fiant; et ab eruditioribus audiendo, nihil in hoc mundo casu autinjusle, scd omnia, Deo
male sibi persuasa deponant, recta firmius teneant, volenle l ac permiltente, fieri prudenter accipianl;
occulta cognoscant, et confirmentur in eis qudrum aliter intelligentes aut doceanl sapietiter, aut arguant;
» dubiis fluctuabanl? Sed quoniam dispulationis oido dolores varios ac diversas infirmitates quoemorlaliter
deposcit ul etiam de prudenlia, quseprincipalis virtus vivenles affligunl, non semper peccalis prseeedenti-
quaria ponitur, pauca dicahius, de 'uslitTa sufficianl bus sequi; sed plerumque ex ipsa conditione morla-
ista qiise diximus. lilatis m accidere corruplibiliter natis inlelliganl;
CAPUT XXIX. et n scientes se non damnari adversis ° prsesenlibus,
sed prohari, ex ipsa lolerantia passionum occasionem
Quod de prudentim ac sapienlim fonte cognitionem
omniumreriim bibant, qui percipiendwscientim fer- comparandaesibi paiienliaeviriliter agentes arripiant;
. venler invigilanl. nec ipsi aliis noceant, nec sibi P nocere perniiltant.
1. Prudentiam et sapientiam plerique in indaga- o. Tales Dominus in Evangelio lieri <t| roecepii,
lione veri, et invenlione consliluunt. Credo propter- dicens : lislote prudentes sicnl serpenles, el simplices
ea qnod nec sapiens b rite dici possit, cui c pruden- B * sicul columbw(Mallh. x, 16): quia necsimplices cir-
lia; ncc prudens, cui sapientia desit. Quapropter si cumvenire afiquos possunt, nec prudcules se circum-
niliil aliud prudetitiae ac sapientiae inuntis accipitur, veniri permiitunl. Caelerumsi in contractu quolihet,
nisi inquisilio et comprehensio verilaiis; qui verita- sive in colloquio, vel in alia quaque re, se decipi
lcm prudenler quoerere, et sapienter invenire d po- quisque non siual, el altum lainen ipse dccipiat; iste
tuerii, is prudens, is sapicns jure vocabitur. Hoc non habet priidenliam, quocsalufis magis quam per-
idcirco prscmiserim, ul quidquid de prudentia fuerit ditionis est causa, sed simulat. Quoniam quidein
dispuialum, id tolum etiam de sapientia dictuin possit r hoc virlus a vitio distat, quod illud corrumpit sana,
intelligi. Quia ita sibi hoeduac virtutesjmplicatoe sunt haeTsltn"at*vitiiaccessione corrupla : ac sic, atil om-
et unitae,e et ita quselibet eariim sine aliera non po- nibus s quibiis potesl, prodesse feslinat veraciler pru -
lesl cssc; ut ncc imprtideiis f sapienlia, ncc insipiens dens, n,l ejus meritis omiiium qui per eum Deo acqui-
possit dici prudentia. Si ergo lota humanae vitoeper- runtur, fruclus accrescat; aut si cogitat de perditione
fectio in actione ct cognitione consistit : sicut s im- cujuspiam, vel de casu pereunlis exsullat, necesse
pleri aclionem lemperanlise, ac forlitudinis, juslitioc est ut prius pereal ipse qtiam alium perdat, et ab
consiimmalione probavimus; ita cognitionem rerum ipso ca perditio, qtia perire alium cupit, incipiat.
*
provenire consecutione prndeniiie comprobemus. CAPUT XXX.
b
2. Cognilio rerum quae de prudeniia? ac sapien-
tioe proccdil fonle, ' spiriiales omnes a cani3libus Quod prudeuies nec aliis noceanl, nec sibi noceri per-
mitlanl; el quod eis ibi sil sine admixtione alicujus
vitiis defecatos illustral; et ab omni delectaiione no- erroris consummataprudenlia, ubi eril sine ullo pec-
xiae curiositatis aversos, desiderio conlemplandae catovita perfecta.
i virlutis inflammat: ut bumanarum rerum divina- i. Ili l ergo qui prudenlioeu participatione pru-
rumque scientiara conseculi, prudentes ac sapientcs denles eflecli, Deo suo nou pedibus, sed sanctis mo-
veraciier fianl, prospicianl imminentia mala simul ct ribus appropinquant, ex ea parte qua sunt Det dono
caveani, nec pulent ulla esse mala, nisi ea quae ma- prudentes, T ncc suo perire possunt, nec alieno pec-
los k efliciant; nec eis ulloe perlurbationcs, velu cato; ex eo aulem quod necdum ita est eorum per-

n Mss. quatuor, dubii. Camh., Cania.es omnesa carnalibus viliis defecalos

b Mss. lres, rectc. illuslrat, et spiritales omnesab omni dileclione noxite
c Mss. qiiatuor, deest, nec prudens cui sapientia curiositatis.Unus ex Colberl., vanwcuriosiiuies.Alius,
deesl. dileclione,ut mox cilnli.
d Mss. quatuor, poluerit. Edili cum aliis mss. po- i Mss. tres, veritatis.
teril. k Editi Duac. cl Colon., elficiunl.
e Mss. tres, ut ila quwlibel... non possit. Editi, ut D
1 1 Mss. duo, vel permiltente.
iina qumtibelearum sine allera non possit esse. n- Mss. duo, accedcre.
f Mss. tres, sapiens, nec insipicns possit dici pru- n Ms. Camb., scianl.
dens. * 0 Deest vox prwsentibusin ms. uno Cnlb.
s Iia mss. Canib. Reg. duo, et Colb. unus. Cnlii. P Mss. duo, noceri.
aller, sicut impleri aclionem lemperantim, tortitudinis a Ms. iinus, prmcipit.
alquejuslilim consummalione.Ms. alter ex Colb., sicut '' Ms.Reg. unus, hacvirtus.
in plerisqueaclionem temperanliwac forwudinis,atque . s Ms. Colb. finus, quibtts polesl prodesse, feslinc ae
justitiw consuminationemprobavimus. Edili, sicut in veraciterprodest, ul ei cx meritisomniitm,quwper eum
plerisque aclionem lemperanliwac fortiludinis, a.que Deo ctcqutruntur, fruclus accrescai. Ms. aller C'lb ,
consummalione festinat ut veraciter prudens.
h Sic mss. septem, probavimus.
justiiim
in quorum nnic >legitur haee * Ms. Reg. nnus, si ergoqui.
vox, procedil; in aliis autem, qum de prudentimfonte u Editi, ptirlicipes.
confertur. v Ms. unus Colb. hic addit, necsua perpetipossunl,
1 Ms. Colb. unus, spiriluales a carnalibus. Alius, nec aliena peccata.
sviritalesomnibuscarnalibus vitiis, etc. Colb. alter et
515 DE VJTA CONTEMPLATiVALIR. III. 51*
fccla prtulenlia, sicul in illa vita erit, ubi perfecte jK.lur cjuodex parle esl (I Cor. xm, 9 el 10). 1 llic eva-
viventibus ullus crror ohreperc a omnino nnn polc- cuari asserii, consummari : quoniam qiiidem pars
rit; eliam prttdenles aliquoties pecoatis falleniibiis scienlioe r quoe est perficienda, perfeciis non eva-
ncqtticscunt; non volunlate depravati, sed hiiinano cuanda est, sed implenda. Proinde ubi erit omninm
crrore, ut homines, lapsi; nec adhuc tola prudenliae fidelitim catholicorum*salus plena , corruptibiliias
ac sapientiac b perceptione perfecti; sicul ibi erunt, nulla, ct immortalitas beala, ibi eril prudentiae s ac
ubi nec ignorare aliquid , nec peccare jam polc- sapientiae perfectio vera, et rerum omnium cognilio
runi. tota, quando scienlia ad perfeclum fuerit oarlis cva-
2. Hic vero, si potuissel a peccato recic faclum cuatione perducta.
perfecte discerni, c nttnquam ab occultis suis oraret CAPUT XXXI.
ille mundari qui ait : Ab occultis meis munda me, De affeclionibus quatuor: quod inter vitia numerari
Domine, el ab alienis parce servo luo (Psal. xvm, 15). non debeant, si earum usus ex bona volunlale pro-
Quibusverbis satis oslendit quod illi quoque qui saii- cedat.
rted per donum sancti Spiritus vivunt, lameh propler 1. Videamus nunc quid diligentia dispuiationis
• aliquas infirmitales f humanas quas e
irahunl, sive invenial eiiam de qualuor aflectionibus quas viiia
scientcs, sive nescientes,haliquoties aut suo peccato B esse stulliiia sapienlium mundi hujus exislimat.
cedunt, aut alieno consentiunt. In hac > igitur viia, * Nam si limere, ac dolere, cupere, vel laetari om-
ubi aut voluntate, aut errore, aut infirmilate pccca- n'no non possent nisi peccatores aut perdili, recle
tur, quicunque divinitus adjuti volunlate non pec- non affecius allqui possent dici, sed morbi. Al cum
cant, utique irreprehensibiliter vivunt. Sed quiapatest u lales animorum motus inveniantur iu sanclis apo-
eos error aut infirmiias peccatis involverc, ab illo se slolis ct prophelis, quis ita desipiat, v ut eos vitia
illuminari fideliler I postulent et.sanari, cui exsultans credai, cx quibus Deo placuerunt ±11 i qui vitiis plus
ftlc clamabat in Spiritu, dicens : Dominus iltuminatio quam caueri homines resiiterunt? liaque Paulus apo-
mea, el salus mea, quemk limebo (Psal. xxvi, 1)? ul stolus de limore sic loquilur : Timeoaulem ne, sicut
cum illuminalio, per donum ' prudentioe ac sapien- terpens sedux't Evam t.ua aslutia, sic el veslri sensus'
tioc collala delraxerit caeciiatem, et sanaverit per corrumpaiilur a cascitale,qum esl in Clirislo (11 Cor.
gratiam Dei salus m refusa langtiorem, innc mens xi, 5). * Item de cupidilate fiducialiter dicit : Cupio
illuminata divinilus ct sanata, nec in eis quoocavcnda dissolui, cl esse cum Cliristo (Philip. m, 23). Sed et
^el appcienda sunt, humano decipialur errore, ut de trislilia, qnam ali dolorem appellanl, idem vas
aut pro veris faisa defendat, aut pro falsis veran re- electionis el doclor gentitim ait : Quia tristitia magna
jiciat; et sine ullo infirmitatis obstaculo bonum qtiod C mihi est, et conlinuits do'.or vordi meo pro fratribus
elegerit implere prsevaleat. meis qui sunt cugnali mei secundum carnem (liom. lx,
5. Sed alia esi salus hujus vitoe qtia mortaliler vi- 2). y Sed ct de lictiiia ad Romanos scrihens, cu.m
vilur, alia illius uhi morlale nostrum immortalitate dixissel, Vestra z obedicutia"a in omnemtocumdivul-
donabitur; et aliter salvi facti sumus in spe, aliter ga'a est. Gaudeo, inquit, bb de vobis.Sed volo vos sa-
salvi erimtis in re. Hic ita salvi facii snmus, ut ailhuc pientes esse in bouo, el simplices in malo (liom. x\i,
perire possimus; ibi quicunquc salvus ° fuerll, periie 19). Ilunc tiinorem vel dolorem, hanc cupidilatem,
ultra non poterit; ac per hoc, scieniia quoecogniiio- hoc gaudium qui reprehendere volueril, ipsum c,! re-
nem rerum nobis in liiijus soeculi nocte vhenlibus preheudit Apostoluin, qui per tales affeciiones non
procstat,plenitudini fulurse collala, p irs scieniioe est solum Dco placuit, setl eiiani quosdam inler crimi-
credenda, non tola. Propter quod dicit sanctus P Apo- nosos, quod essent dd sine affectu, culpavii. Sed et
stolus : Ex parte enim scimus, et ex parle propheta- propheta, dicendo : Lmtatussum in his qumdicta snnt
mus; cum autem venerit quodperfectum est, evacuabi- mihHPsal. cxxi, 1); et ex persona Doniiui, Sustinui

1 Mss. quatuor Colb., omninojam non poterit. D Editi, Hicevacuari asserit, illic consummari, nbi vox
h Ms. Camh., perfectione. illic superflua videlurex proxime seqiientibus.
' Mss. tres, nunquamse ab occultis. r Edilio Liigd. sola, pars scienlim est perficienda,
d Editi, secundum donum. Mss. sex, perdonum. non evacuanda est, sed implenda.
e Mss. sex, reliquias. perfectaque
8 Editi, ac scienlim.Mss. qiiatuor,nc sapienliw.Mss.
f Ms. unus, humanm vilm. alii duo, sapienlimac prudentiw.
s Ms. unus, tribuunl. * Mss. duo, si enim... non possunt. Unus, possinl.
h Alias, aliquatenus. u Ms. unus, lulis animorum molus inceniatur.
' Ms. unus, aulem. * v Ms. unus, aut vilia credat.
i'Ms. unus, postulant. * Mss. tres, Idem.
k Edili, trepidabo. Mss. sex, limebo. y Mss. quatuor, A^amel ad Romanosscribens, cum
1 Mss. duo, scientimac sapienlim. dixisset.
m Edit. Duac.et Colon., infusa z Mss. duo addunt hic autem.
tanguorem.Ms.Colb.
unus, repulso languore. aa Mss. duo, in omniloco.
n Ms. unus, retineat. bb Mss, ires, in vobis. Unus sed tamen volo vos sa-
° Editi, fueris... poteris. esse.
r Ms. uuus, sanctus Paulus apostolus. pientes
«c Ms. unus, reprehendat.
11ta mss. sex. Ms. alter, llic evacuari asserit, U dd Ms. Reg. untis, sineajfeclione. Edil. ™
est consummari. Unus ex praedictis, Hinc evacuari. esset sine culpa, eulpavil. Ljfcd.,quod
 515 JULIANI POMERII '„ 510
qni » simul mecumcontrisiarelur, et non fuit (Psal. A quod vere fatendum est, ab illo alio timore poenali
Lxvni,21), talem lseiiliam tristiliamque commendai. dislinguitqr de quo dicit Apostolus: Tintor non esl
Cum vero alius dicit, Timor Domipi expellil pecca- in caritqle, sed perfeclq carilas foras mitlit limorem
tum (Eccli. i, 27); et, Concupiscenliasapientim per- (I Joan. iv, 18). Quia ille peccare volentes deterret a
ducii ad regnum(Sap. vi, 21); non soluni non repre- malo, et invitos lenel in bpno; iste aulemdequodicit
hendit, sed etiam laudat spiritalis cpncupiscentiac, propheta, Qu\ sine limore est, non potest justificari
h el divini limoris affectum. (Eccli. i, 28), magis incremento l caritatis augelur;
2. Non ergo has affectiones habendo, sed eis el aliier quis timet, ne malum quo puniatur incurrat;
malc ulendo delinquimus.Quia human.orttmaffccluum aliler, ne bonum quo deleclalur amiilat, Non igilur
proprieias hominis indicat c Crealorem; qualitas, omnis timor haberi debet in vitio, sed ille lanluin de
d bonam vel majaiii sigqificat voliintatem ; ac sic, quo seriptum est : Quia timor pmnqmhabel (I Joan.
molus hi qui in e hominibus affecliones sunt, ildem iv, 18 ). Cseterumiste de quo dicilur, Timor Domini
ipsi in bene uieniibus virtules, et in male vivenTibus e.rpellitpeccatum; el, Qui sine timore esl, non po'est
1
passiones, sive perlurbaliones, aut, tit quidam volunt, jiistiftcari; et, Tinioi Domini sanclus, permanens in
fcgritudines finni. Nec audiendi sunt Stoici, qui eas s.Tculumsmculi: non est inter vilia numerandus, scd
penilus f eradicari posse, et debere coiitendunt : B polius intelligendus est.viiiis iniriiicus.
quoniam omnino nullus est sensus, ubi timendi, vel i. m Jam illud quod dicuni, Boni volunt, mali cu-
dolendi, ctipiendi, sjve gaudendl nullus invenitur piiinl; vel, ISoni gaudent, ntali Ipelaniiir: quis sanoe
affeclus. Denique quasi et ipsos poenileret suaesen- tneiitis n admitiat? imo quis sana nvente non redar-
tenlise, cxcepia tristitia, quam cadere in sapienlis guat? Cum et Scripttira,nostra hominem malocvo-
animum negant, e reliquos affectus h, noniinibus im- luniatis increpet dicens; Noli vellementiriomneixcn-
muialis, inesse sapienlibus dicunt : cautionem pro . dacium (Eccli. vii, 14); et Tullius orator amplissi-
limore, pro lseiilia gaudium, el voluntatem pro cupi- nms ciipidiiaiem poriat ° in honp, ubi dipil: Cupio,
dilaie ponentes. Quasi sapiens non timeat, sed ca- paires conscripti, me esse clementem (Tull. lib. i,
'veat; et velit, non cupiat; nec loelelurin hac vila, Invect. in Catil.); et apud illos Yirgilius (Lib. vt
scd gaudeat. Non aulem credunl ejus contristari ani- Aineid., vcrs. 752) ga,udiunivitqperci, dicens :
nium, quod trislitia, quoe accidere solet ex * iom- Hitic metuunt, cupiunlque, dolent, gaudentque.
misso peccato, sapientem, quem putant nulltim ba- Iieni ci:m in nialum malaeP menlis gaudia, et apud
bere peccalum, stimulare non possit aliqua recorda- nos Irliiia ponatur i in boutim, propheta dicente:
tione peccaii. Quod esse vanissinmm Dominusnoster Lmiaminiin Domino,e\ exsultatejusti (Psal. xxxi, 11).
secundum carnem natus osiendit, qui et tristis fuit, C 5- Projnde ornnes justj et toia morum sanciitati
et flevil (Matth. xxvi,37; Luc. xix, 41; Joan. xt, 35); perfecti, siue aliqna Sloicorum distinclionesuperfliia,
nec tamcn ea tristitia qua trisiis fuil, ei ex i peccatis liinent et cavent, volunt et cupiunt, locianturei gau-
suis accessit, qui sine peccaio conceptus et naius, dent, contrisiaqlur et dolent, sed inierest r mulium
non soluiri non peccavit, sed etiam peccare non po- quid limennt aut caveant, velint aut cup;ani, unde
tuit. L-eienturaut gaudeant, contristenliir aul doleanl. Me-
3. Ut autem de suis qucque liiteris istorum revin- tutint haerediiatem regni ccelestisamitlere; ciipittnt
canlur ineplise qui putant sapieiileni contristari, vel ad coelestem pairiam pervenire ; dulent tenlali,
dolore non posse, Iegant illud quod eorum dociissi- gaiident de s tentatio.nibus liberaii : ac pcr boc, re-
inus ait: « Nam omnino non dolere, non sine magna cta mcns * reclos habel affectus, perversa perversos.
mercede oonlingil immaniiatis in animo, stuporis in 6. Sanclus Auguslinusepiscopus,aecr ingenip, sua-
corpore (Cicer. lib. m Tuscul. Qumst. de indolentia). vis eloquio, saecularis lilteraturoe peritus, in eccle-
De timore aulcm quem illi ponunl in malo, Scripliira siasticis laboribus operosus, in quotidianis disputa-
nosira loquitur, dicens : Timor Dominisanctus,k per- lionibus clarus, in omni sua actione u compositus, in
manens in smculum swculi (Psal. xvm, 10). Sed exposiiione v fidei nostroe catholicus, in quoesiioni-

a Ms. nnus, qui simti(conlrislarelur. Alius, qui me- D
cumcontrislareiur.
h Mss. duo, vet divini.
c Alias, creaturam : melius, naluram.
« Mss. qualuor, bonavel mala.
e Ms. mius, in omnibus; uec male.
f Mss. ires, eradicare pofte et debere.
tsMss. duo, reliquos tres affectus.
h Ms. uniis, omnibusines.sesapientibiis.
1 Ms. Colb. 111111«, ex admissopeccaio... postii aitqua
recordatio peccati. Alius, non posse aliquam recordu-
tionempeccali.
1 Ms. uuus, ex peccaiosuo.
k Ms. unus, permanet.
1 Etliti, veritatis. Mss. quinque, caritatit.
m Ms. uniis, IVaniillud. Aller, Jam uliud.
n Edil. Lngd., admitiil animo, quis, elc.
0 Mss. trcs, in bonum.
p Edit. Lovan., matmgenlis. Lugd., Item cum in
niatitm mala:menlisgaudia apud nos, et bonmIwiitiit;
ponalur inbonuin. In ms. Regio desunt haec, cum iu
lYialum.M-. Colb. unus, Ilem malm meniis gatnliu.
Alier Colb., Item sunt et mala mentisgaudia, et ii, ud
nos, elc.
q Ms«. «iiio,in bcno. Unus ex bis, ponilur in bonn.
r Ms.unus, maluniqttodlimeant, bonumquodve ini.
s Ms. untis, de lenlatione.
1 Mss. quaiuor, et Lugd., rectoshos habel affectus.
u Ms. unus, comptus. Duo, compunclus.Unus, con-
viclus.
v Editi, i» exposiiwnesua. Deest stta in mss. rjui-
tuor, in quorum duobus habes, fidei tanciw.
517 DE VITA CONTEMPLATIVALIB. III. 518
bus absolvendis aculus, in revincendis hacreliciscir- A mancbit, quia in saeculumssoculipermanebunt illa ad
cumspectus, et a in explicandis Scripluris canonicis quoelimor ipse perduxeril.
cautus; ipse ergo , quem in his libellis pro possibili- CAPUT XXXIII.
lale secutus sum, hanc quocstionem, de qua agitur , Qualilerrirlutes qnatuorqtimdictwsunt principates,aul
hoe modo determinat, dicens :« Hi molus, hi affeclus in prwsentinos a peccatodefendanl, aut in wternum
de amore h boni, et de sancta caritate venienles, si , ncb.scuinsine ullo peccalopermaneant.
vilia vocamla suni, sinamus ut ea quoe c vere viiia 1. Potro illoe yiriujes Jiuatuor de quibus pauca
sunt virtutes vocentur. Sed cum rcciam ralionem perstrinxi, 6 eisi tbi_eiunl, longe tamen alio modo
d sequaniur istaeaffectiones,quando ut oportet adlii- quam in bac vita sunt, uhj contra vitia sine inter-
heniur, qtiis eas lunc e niorbos et vitiosas passiones missione eoiifligunt, et pro ipso ancipiti dubioe
audeat dicere (Aug. lib. xiv de Civit. Dei cap. 9)? i p concertationis evenlu',modo negligentes, qui sibi
Qnos aflecliones ut ex morlalitatis condilione nobis noliinl obedirc, clestituunt; modoad alios, quibus dis-
inesse inonsiraret, et huic viloenecessarias, non fu- pUceut sua peccala, vel accedunt, q Deo miseranle,
turae, post aliquanta idem doctor adjungit, el dicit: vel redeuni. Nam ibi etsi erit temperantia, non ul de-
« Etiam cum rectas el secundum Deum f hahemus sideria mala vcl vilia refrenet r aut vincal; scd ut
has affecliones,hujus vitsc sunl, non illius quam fu- B j eos, qttos hic ab s inteiuperanlioDimpugnatione de-
iuram speramus (Ibid.). i fendit, ibi perficiat: ut ex omni parte perfeciis prae-
CAPUT XXXII. mii sui beaia * perceplio perfecte sufficiat.
Quod lii affeclus, sine quibus m hac vita recle non 2. u lbi erit ct animi fortitiido ; non uialiqua ma-
vivilur in illa fulura beatitudine non sint, quw nec la propulsct, aut oeqiyinimiterferal, sed ut sinc tillis
timoremhabilwa cst, necdolorem. nialis beaios fonitcr in oeiernobono coniineai. Ibi in
Ac sic nisi cx condilione nostraciiifirmitalis nobis omnibus perfeciis erit perfecla jusiitia , non ul inier
incssent olTeelusisli, nunquam plcrumque dolendo, virluies discernal et vitia, uhi nec ipsa eruiit v jain
vel flendo eis s cedcrenms invili. Sdl idcirco eos corpora vitiosa ; sed ui perfeclis pracmiatribuat sem-
huic necessarios viioesciiiimus, quia in hac moriali- pilerna. Quod lunc (iei, quando onmi conctipisccnlia
late sine eis omnino recte non vivimtis. Quando si rarnali consnmpla, pec adversus carnern spiriius, nec
non timeat quisque vcJ cavcal, ne atit ipse quanditi caro adversus S| iritum concupiscet( Gal. v, 17); sed
mortaliler h vivit, atit alius qnem in Chrislo diligil, aiiinius Deo stibjectus, cttin carne s'ibi subjecla in
1 a lidc stia deficiat; si nec de suo, nec de proximi sui poce scmpilerna regiiobit, el Crcaiori suo in oeler-
pcccato ontrislelur, nec tloleal, de profectu lacletur iiuin fcliciler adliocrcbit. Jam prudcntia , quoc hic
nut gaudeat, si nihil boni velit aut cttpial; non solum C ( qu-nqticbabelur clara, ubi in acnigmaiequodain pru-
reele non vivil, sed etiam seusum ipsius liumaniialis denles illumipat, qualis ibi erit, ubi x veriiaiem per-
ainiitit. In illa atilem viia beala ad quani, consuinpta feclis quos h:c ejus inquisilio deleciabat, sine ullis
omni corruntibilitate i ac inoiialilate, k pervenienl, figuris falleniibtts dumonslrabit: ui prudeniiaeac sa-
quicunque ibi futuri suni, ' ubi nec fletusullus potest pienti;c plenaria y perceplione divinitus illuslrati,
essc, nec gcmitus : habebunt omnes sancli amorem omnia illa qu.c hic perfecte cupiebant nosse, nec po-
perfectum , limorem nullum, et gaudium scmpiter- leranl, sine tillo impedimeniocorruplinnis ac moria-
num. Ibi meis eril volunlas recta, cupiditas nulla, liiatis agnoscanl; et non solnm creaturarum omniiini
quoniarn fruendo ccelestibusbonis, ad quaepervenire z raiiones, sed eliam ipsam sui Crealoris eminenliam
cupiebani, nihileis deerit quod ulierius concupiscaut, facie tevelaia eonspiciant?
et in illa regione perpeluaesecurilatis ac pacisperfeclei CAPUTXXXIV.
beati,nec timorisstimulospassurisum, n necdoloris. Ubi se de tolo opere locutorexeusal.
Sed timor ille, non quem caritas foras mitlit, scd quemi I. Itaque , si placet, htijus quoque lihelli jain ler-
caritas nutril, ideo fonassis in sseculum soeculiper- minus fiat: ne amplius justo produclus, non solum

a Mss. tres, tn explanandis.Liius, in explorandis. p l Ms. iinus, ibi nec.

h Ms. tinus, de amorebono.
r Editi, vera vitia. Ms.Reg. unus, verevitia sunt.
d M-.s.qualttoreiLugd., seqituntur: in quo, ubiopor-
teat adhibentur.
Sic ms. unns Colb. et Lugd. cdiiio, alqucnovai
eilitio opetum S. Augusliui, tom. X. Alii cndicesi
noslri, morbidasseu ritiosas. Ex Colb. tinus, qitis easi
morbotunc suo viliosas.
1 Mss. Ires, liabeamus.
e Sic n s-\ qiiinque. Unus, coucederemus. Ediii,,
crederemus.Decsl velflendo in ms. Colb. iinico.
h Mss.duo, -non vivitur.
' P.irticula a abcrat ab ediiis; habetnr ex mss.
qtiiuqiie.
J Istud, ac mortalitaie, abest a mss. quinque.
k Ms. unus, pervenient.Alii omnes, verveniunl.
m Mss. qualiinr carent hac voce, eis.
11Ms. tinits, ncc dolores.
0 Mss. dtto, et ibi erunl.
P Edit. Lugd., conversationis.
1 Mss. duo, Dominomiserante.
r Ms. unus, ac vincat. Aller, ui vincal.
s Ms.Cimb., ab inlanperanlim morboimpugnanle:
Ms.Colb. unus,a6 intemperanliwmorboimpugnatione
defendit.
• Mss. dno, percepiione.
u Ediii. Ibienim.Mss. qtiiiique,Ibi erit. Unus, Ibiet.
v Mss. duo, uecipsu efunl corpora.
x Ms. Camb., verilaleperfeclos.
y Ms. Camb., perfeclione.
z Edili, ralionem. Mss. omnes, ra iones.
519 DUOANONYMIAUCTORES. 520
de a sui squalore , sed etiam de nimia prolixitate A id exhibere loquendo non potui. Et lamen cura sen-
displiceat. Hocsane b omnes qui haec c forle lcciuri tentiarum vivacitaiem sermo ex induslria cnllus
suut, conlcslor, et obsecro, ut quidquid in rebus cnervet h, ct tolam vim dictorum splendor claho-
d reprehensione ratus evacuet, quis non judicet me * affcciaiionem
ipsis, quacntcunquc digestae sunt,
dignum invenerint, vitio meai ruslicilatis ascribant, et compositionis debuisse contemnere, etiam si eam po-
niihi dignanter indulgeanl : qui dum «.sludco prae- tuissem, velut dicendi perilus, implere? Qua| ropier
ceptnm jubcniis implere , etiam majora viribus meis ea niihi visa est composilio satis ornata, quoecbucep-
prsesumpsisuscipere. Ea autem quaesecundum fidem tioncs animi cum necessaria quadam perspicuitale
caiholicain dicla probaveriut, depulent Deo , qui dat proferret, non quaeillecebris aurinmdeservirel. Ea est
oninibus affluenter, et non.improperat (Jacobi i, 5): enim, nisi fallor, judicata Latinilas, quae breviter ct
et pro his omnibus, f illi mecum gralias agant. aperte, observala duntaxal usitatorum verborum pro-
2. Coelerumde accuratione diclionis elucubratsc prietale, res intelligendas enuntiat; non quac 1 ver-
non salago; nec mihi &pudori estsi dispuialio mea, nantis eloquii venustate alque amcenitateluxui int; el
quse forte probalur in rebus, aliquos verborum ina- prudenlibus viris non placent phalerala. sed fortia :
nium scctatores borrore incompiacorationis offendat: quando non rcs pro verbis, sed pro rebus enuniiandis
quia quod ab homine doctore studendo non didici, verba sunt instiluta.
• Ms. unus, de suo squalore. B s Sic ms. Regius unus-.Alius, pudor est. Editi, pu-
h Mss. tres, omnibus. doris csl, minus Laline.
• In uno ms. deesl forle. iv Abcranl hacc ah edit. Colon. et mss. Colb.
a Ita ins, Colb. unus. Alii "autem codices, repre- qnatiior.
Itensionisinvenerinl. 1 Mss. quiuque, affectionem.
• Ms. uiius, dum sludui. i Ms. Camb., lersula. Ms. Reg. unus, versulis.
1 Deest illi in editis. Habetur in omnibus mss. Alter, versalis eloquio, etc.

EX.EUNTES.ECULOQUINTO.

DUO ANONYMI AUCTORES.

BALUZII

ADMONITIO IN LIBELLOS SEQUENTES.

Qum hic exhibeo opuscula suffecit rnilii codex ms. C demonslranl, cttmetiam conprmat nomen idem swpius
bibliothecmilluslriss. capiluli majoris EcclesimLncen- recurrens, ubi integris lilteris conservatur. Quin el an-
sis, quadratis , quus Longobardicasvocant, exaratus numipsum Genserici,quOistascribebat auclor, diligen-
tilteris , Caroli Magni mvodescriplus, uli P. Mabillo- ler signal, scilicetcjusdemregis 24. Quis isie Genseri-
nius oculatus testis otim dum Lucw essel agnovil, et cus sit et quo anno mrm vtilgaris incceperit, inferius
ego in commentario de illo scripio et eculgalo inter indagabo.
opuscula P. Calogera, tom. XLV , dcmonslravi. Pu- Hebraicum texluni nec consuluitse auctorem, nec
blica luce digna censui , tum ex anitquiiale sua, cum Hebraice perilum demonslranl nominum interpretalio-
pariler quod aliquid continerejttdicaverim aptum sive nes Hebraico minime respondentes, sicut polissimum
ad rerum verilatem eruendam, sive ad erutam jam elucet in voceLaminir a Vutgata reddita aquas cali-
illuslrandam alque confirmandam. Quamveroin usum das, hic vero retinetur; el esl vox in Septuaginlaex-
valere singula exislimemin hac prmfalionemea indi- pressa, ubi tamen esl non Laminir, vthic,.sed lap.th,
candummodo suscipio. ex quo resultal hisloricum nostrum versionempotius
Principem locum dedi opusculode Genealogia veie- Septutiginla, quam Hebrmumtexium consuluisse: in
rum patriarcharum ac cmlerorumusquead Jesum Chri- Ilebrwo enim est Haciemiin. Quin el neque Sepiua-
siu.ii, e.laJesu Christo usque ad S. Cyprianum, el ab j) ginla habuisse prce oculiscenseo, cum versionemillam
illo ad tempora scriptoris. Scribebalvero ille in Africa niinus exacle relinuerit. Versionemigilur aliquam La-
rub Genserico.Quo innomine emendandusvenitP. Ma- linam sequilur , cujusinodi plures exsfttisseex Septua-
l illonius qui in suo Ilinerario Italico hunc ipsum codi- ginla desumptas S. Hieronymus admonuit. ldipsum
cem, el ex eo opuscidum indicans, ex postrema ejus etiam demonslraripotesl ex supputalioneannoritm, in
pagella, vetustaleel affrictu pessime habila et fere de- qua Sepluaginta polius quam Hebrwumtexlum5:7111-
leta, aliquid exculpere nilens; legissetqueexpressum lur ; licet neque ipsis Grwcis inlerpretibusconslanler
erici, necvalens prwcedenlessyllabas elicere, subsliluit adhmret, ut ex annorumsupputaiwnesalis apparet.
in margine, ex conjectura, Theoderici. VerumGense- Cum igilurex hisconslel versionemaliquamLalinim
rici seu, ut ibi scribitur, Geisericilegendum, tum liite- anonymum hunc consuluisse, usui esse polerit illis
rarum vestigiadiligentiusad lucemsolemaueexplorata qui de Vulgala Lalina hodie soilicili sunt.
621 ADMONITIOIN LIBELLOS DE GENEALOGIISET DE COMPUTOPASCHALI. 822
I Dignum etiam animadversionejudico, afTerri hic A } enim regnum oluviuissestaluunt anno osrw vulgarii
nonnulla ex terliolibro Esdrm, qum facile digna erunl 429. Nodum hitiic nequaquamsolverimus, nisi Gense-
leetorum meditatione, tum ex antiquilale scriploris, ricum hunc natucrimtis prioris illius Gensericisucces-
cum eliam quodintelligalurjam lunc versio aliqua La- sorem, et forle ettmdemesse cum eo quem veteresHun-
tina libri hujus exslitisse.Nescio insuper an alhts sit nericum appellanl Gensericifilium et regni hwredem.
veluslior auclor qui libri hujus meminerit.Cumvero Cum liac chronologia convenit aucior Africanus se-
liiterwArlaxertisex alia versione,quam nunc exstet in quenlisopitsculiqui copulatannum4526a passionecuir.
nostrisBibliis , legantur, deduci Itincrecte polest ver- anno Genserici16, qum sane dtto dicta rile supputa-
siouemnovamhujus libri quemadmoduinet factum esl tioneGensericiexordia relrahunl ad annum 459. Sunl
de aliisS. Scriplurw libris, adornalam fuisse. Resultat ilaque ditigenler Gensericidtto , pater filiusque, dislin-
eliam ex his omnibus inlerprelalionemnominumHe- guendi, ne si unus admillaiur confusiolectoribusin-
braicorumaliam lunc exslitisse, quamqum a S. Hiero- ducatur.
nymo evulgataesl. Nec facile credo hunc ipsam inter- Hinc de auclore secundiquod hic subjjcioopusculi
frelationem ab ipsomel anonymo primilus induclam ac de teynporequo seribebatedocemur: charlis man-
este, sed accepisseex sua Latina versione, vel ab alio darc sua dicit auclor ejusdemanno 16 recjisGenserici,
quopiamanliquo, qui ex S. Hieronymonon profecil. B ] qui est mrm communis455. Igitur eo lemporecompu-
Forte igitur idem S. Hieronymusnequaquamprimus lus isle paschalis dalus est, quo vix cessaverantAfri-
habenduscsl cx quo interpretationcsislw Laiinis inno- canos inter el Romanos lites de anno paschali anni
tuerint, licel hoc de se idem S. doctor ajftrmet in prm- 444, contendenlibusRomanis assignandumfuisse Pa-
falione opusculi sui de Interpretalione nominumHe- scha ejus anni diei non. cat. Maii, Latinisvero diei vu
iraicorum. cal. Aprilis. Qua de re legenda epistola S. Cyrilli
Undevero deduclasit chronoiogiailla, quamauctor Alexandrini ad S. Leonem, et prmmissaa Ballerinis
noster seclalur , ignorare me penitus proftteor.Suspi- eidem epislolm, seu polius epistolmfragmentoadmoni-
cabnrex Julio Africano, ut pole ejusdemregionis scri- tio. Huic ergo fragnwnlo dilucidando plurimum fore
ptere; sed facla eorwn qum nobis supersunt de Julio valilurumhunc paschalemcomputum, nunc primum a
Africano cum hoc noslro collatione, reperi non salis me, ul arbitror, vulgandum censeo. Ea occasione
inler se ulrosquecohmrere,nisi forle discrimenhoc ex scripta ulrinque plurima prodiisse vix dubilo. Disce-
oscitanlia scriptoris hujus codicisprovenerit,qumsane ptalum est eliam de eodem cyclo paschaliannorum84,
magna esl ac prorsus incredibitis. in quo alii errorem subodorali sunl.;alii vero raliones
Ad lectorispalatummagisesselposlremaopusculihu- honnultas iniveruntul illum cum veritalecomponerent.
;us pagetlain qua propius ad temporasua auclor acce- C Inter istos scriptores fuit Agriustasille Thimidensis
dens, magis eliam credibitia et probanda oblulissel; al Afer cycli propugnator.Adversusillum scripsit anony-
dolendumesl protriiamesseadeo pagellamillamsenioet mus noster qui cyclumila defendit, ut atiquid in illo
incuria anliquorumpossessorum, ut vellitlerw prorsus erroris esse quodipse emendal, agnovcrit.Codexunde
deletw sint, nec carum vesligiisremanenlibus.Curavi hoc desumpsimendosissimusest, ex quo fil ul interdum
diligenter labore el indusria aliquid exculpere, ac nec sensus ipse scriptionisappareat. A correctioneta-
pervicinonnulta , ut erueremea quw hic a me reprm- men absiinui, ne forlecogam lectoresmealegerepolius,
sentantur; nec sine fruclu, nam ex fruslulis hiscedisci- quam quw aucloris sunl. Grammaticmleges nnllw, vel
mus qua poitssimumdie Donalistarumpersecutio Car- fere nullm servantur, ad quas lamen lunc illas redegi,
thagine occeperil; emenialur eliam dala legisHonorii, cum nutlumirrepere dubiumpoteral de menteauctoris.
cujus subscriptio in codice Theodosiano signalur Demwn prwtereundumnon judico cycli annorum 84
i pridie idus Februarii; » hic enim habemuspublica- auctorem, aliunde, ut opinor, ignolum, ex hocprimum
tamesseRavennmipsis Februarii calendis.Forle lamen opusculo in lucem prodire; fuisse enim Augustalem
lex a principe obsignala culendis Februarii, publice quemdamhic legimus. Usus igilur in eo fit cycli unno*
unnuntiataest pridie idus ejusdemmensis.ln hae ipsa rum 84, quem potissimumlunc lemporis invaluissi
vero pagella chronologiwratio est accuralior, eaqueD apud Latinos non latet eruditos.
non a die natati Domini, sed ab ejus passione, ut ple- Menlio in eo fit Hilariani cujusdamad quem dire-
rumque veteresanle DionysiumExiguum, deduclaesl. ctum fuisseauctorscribk traclatum deRalione pasclmli
Igitur a Dominipassione, quamscriptoresisti veteres ediluma quodam Agriustia cive municipii Thimiden-
consliluerunlsub duobus Geminiscoss. anno mrmvul- siuin regiorum. Municipium istud situm eral in Mau-
garis 29, et in Africa id moris eral solemne, ul ex rilania Cwsariensi, cuminter episcoposejus provincim
sequenti opusculoplanum fiet, cum a passioneDomini in collationeCarthaginensilegalur Securus episcopus
annum, quoauctorscribebat,signet434, annus quo hoc Timidanensis. De Agriustianihil quidquam legi. Hila-
opusculumconsignabaturlilleris currebat mrmnoslrm rianus idem faciie est cum Q. Julio Hilariano qui, Cm-
an. 463. Cum verohunc ipsum illiget cum anno Gen- sario et Attico coss., nempeanno Christi 597, scripsit
serici 24, facla rite deductione,agnoscimusGensericum de Paschali Circulolibellum,queme pluleis Taurinen-
regnure cmpisseanno mrmvulgaris 439. Atqui ista non sibus extraolum Pfaffius bibliolhecariusTubingensit
cohmrenlepochmcommunius a chronologisreceptwde Parisiis anno 1712 vulgavit, ac de hoc opusculosai/s
iuilic Genserici qui primus Africam occupavil; huna
PATROL.LIX. If
||5 ANONYMlAUCTORIS 5'2i

ANONYDII

LIBELLUS

DE GENEALOGIIS PATRIARGHARUM

GENEALOGIyE TOTIUS
BIBLIOTHEC/E
EX OMNIBUSLIBRIS COLLECTiEVETERIS NOVIQUETESTAMENTI,IN QUIBUSPROPHETI^ CUM
NOMINIBUSET TEMPORAOMNIUMPROPHETARUMUSQUE AD BEATISSIMUMCYPRIANUMDE-
SIGNANTUR;ET AD NOSTRAMJETATEM QUID FUERIT GESTUMAPERTISSIMEMONSTRATUR:
EX HISTORIIS COLLECTUMLEGALIUMMANDATORUM.

In principio homo primus unde in saeculo appa-, A renovatio interpretalur, quia Deus per ipsum reno-
ruisse cognoscilur. vaturus est mundum in illis diebus quando Anlichri-
Audiamus : si nalus est, habet genitores, si factus slus multam faciet vastaiionem; tunc ipse el Elias si-
•est, habet materiam, si prolatus est, habet aulhorem. mul prophelabunlmille ducenlis^sexagiuladiebns, et
Dei omnipolentis utique sapienlia limuni a terra su- inlerficiet eos Antichristusubi el Dominuseorum cru-
mens paterno imperio hominem facere cogitavit; et cifixus est. Sed ne quis dical quod in Hierosolymis
cum solitarius ac singularis ab ipso Domino factore crucifiguntur, ubi et Christus Dominuscrucifixus est,
et condiiore suo visus fuisset, os de cpsia ejus su- hoc ulique dicit ubi el Dominuseorum crucifixusest,
mens, inulierem illi adjutorium fecit, serpeiilis nam- idest in regno Romano. Nam ipse Enoch genuit Ma-
que confecta venenis per invidiam diaboli mors introi- tusalam, qui Malusalalatine interpretatur missus. De
vit in orbem terraruin, et regnare cospil ab Eva ipso naius est Lamecb, cujus nomen per interpreta-
usquead MariamYirginem unitam Domiuicaslilaiehi; tionem bonae mentis dicimus. Ipse est qui prophe-
sicut enim per mulierem nata est mors.iia etpermu- tavit de filio suo dicens hic nobis dabit requiem ab
lierem nala est resurrectio mortuorum. lpse est eiiiim omnibus operibus noslris; nam ipse Noe idest re-
Adam qui cognovit mulierem suara Evam exclusus quies appellalur.
de paradiso in lerra Naid, et concepit et peperit Cain " Incipit origo Cain.
ex semine criminationis, luclus et vaporis, et adhuc Transeamusad originemCain, et tunc ad genera-
adjecit parere, et peperit Abel fratrem ejus, et faclus lionem Noe revertemur. Posteaquam enim Cain a
est pastor ovium; Cain autem agricola. Et factum est Deo nialedictus fuisset, ut nec quisquam eum occi-
posl dies, altulitCain cum esset jam aetale legitimus, deret signuni adeplus est malum, quod nunc si quis
ex fructibus lerrae hostiara Deo, et Abel allulit ex acceperit in fronte sua aut in manu dextera bibat
primogenitu ovium suarum, et ex adipe illarum. Et ipse de vino irae Dei mixto in poculo irae ejus et pu-
respexit Dominusin Abel et in muneribus ejus; in nietur in conspectu electorum Angelorum ejus, nam
Cain autem et in hostiam ejus non respexit, ut unum . iiomen ejus lingua laiina in perpetuum crescens di-
martyrii gloriam deslinasset, alium vero homicida- citur; idem enim hoc nomen acceperat, quoniara us-
rum principem cpllocasset, eo quod ille diabolus.qui que ad Christi adventum filii Cain ejus consorles oc-
palres eorumde paradiso escluderal, necesse habe- cisuri essent christianos, vestigia Abel fratris ejus
rel, ut et fllioseorum ad mortis periculum deduxis- sequentes. Igilur iste Cain genuit fllium nomine
set. Tunc ingressus est in cor Cain, et dixit Cain ad Enos, qui Cain dum ex serpenle nascilur Lolhum ge-
fralrem suum : transeamusin campum.Et dum essent nerasse cognoscitur, tunc aedificavit civitalem, et
iii campo exuwexit Cain super Abel fratrem suum, ^ posuit ei nomen filii'Su....nos; liaec estcivitas san-
et occidit eum. Et adjecit adhuc Adam cognoscere guinis, quae et nuuc effundit sanguinem Ghristta-
mulierern suam, et coiicepit et peperit ei filium loco num; haec enim civitas in terra Naid fabricata cog-
Abel, qui dicitur Seth-,cujusnomen lingua latina re- noscitur, el viva est. Ipsa terra interprelatur, quae
surrectio dicilur, quia ab ipso resuSciiavit Dominus in fine usque Christianos persequitur, qui fideli vo-
semen juslum, a cujus progenie perveniemus usque cabiilo nominantur. Nam ipse Enos genuit Gedam.
ad Dominum nostrum Jestim Cbrislum per genera- Ipse habuit murorum scienliam. De ipso nalus est
tiones singulas sibi invicem succedentiiim. Ipse est Malelel, cujus hdmen interpretatur auditio fortis, et
Selh qui genuil Aenas; Aenam etiim lingua latina de Malelelnatus est Matusalan, qui genuit Laraecli
obliviscens dicilur. Deipso natus eslCbainan, cujus illum, qui babuit uxores duas, una nomine Ada,quae
in-
[nomen appellalur nativitas Dei. Nam ipse Chainan Interprelatur testimdniata, alia nomineSella quae
'genuit Malele),cujus nomen dicitur muiatio Dei. Et terpretalur adumbrans se ipsam. Ipse est Lamech
Malelel genuit Jaret, cujus nomen descensio dicilur. qui dixit muiieribus suis : Audite vocera meani mu-
De ipso natus esi Enoch, cujus nomen latina lingua lieres Lamecli. el continete fcnribusveslrisverba mea,
525 DE GEiNEALOGHS PATRIARCHARUM LIBER. 526
quia virum occidi invulneremet juvenem in libore A A.Aramnati sunt filii quatuor. Primitivus nomine Obs,
-meo,virumdicendoChristumCliristianos diclos ju- qui dicitur chorus. SecundusEl qui dicitur in per-
venemautem populumesse a JudoeisGhristuma pa- petuum; El enim Deus dictus idesl perpetuus. Ter-
ganis et haereticischristianum occidi, vel uti reum tius Gatera,qui dicilur exuperans,quarlusvero Mo-
versa vicevidemus(sic) ut proAbelCaindicatur, qui socliqui et sagitlarius. Nam filiusSem sextus qui di-
pro Christinominelanialur. Et sequitur dicens quo- citur Chanaaminterpretatur nativitasDei. Hi sunt
niam septies vindicatusest de Cain, de Lameeh au- sex filii Semet Norea cum nepotibussuis. Nam Ar-
tem sepluagiessepties ; hinc eum apparet occidisse phaxat filitisSemtertius qui dictus esl Leo veniens ;
Cain,nam de mulieresua Adam genuit Hobel,qui est ideo enim hocnomen acceperat, quia ex ipsoleo ve-
pater habitantiumin tavernaculis, et aliumnomine rus futurus erat Dominus Jesus Clirislus. De ipso
Jubal. Ipse est Jnbal, qui ostendit psalterium et ci- enim Arfaxat nalus est Sala qui diciiur nunlius. Ex
tharam. Namde Sellanatus est ei Thobel qui fuerat ipso Salanatusest Eber qui dicitur transflumen.Nam
faber ferrariuset aerarius, et soror ejus fuit Noema. ipse Arfaxatfilius Sem vixit annis centum sexaginla
Ipsa esi, quae psallebatvoce non organo, per harum quinque et gennit Sala. Et vixit poslquam genuit
enim generationes increvit hominum mullitudo, Salaannis quadringenlisxxx. et genuit filioset filias,
quoadusque super eos advenit orrenda callmgo; et B I et decessit quinta generalione.
operuit eos cathaclysmusetdisperdidit eos, quoniam
miscuerantse filii Deicum filiabushominum,elnon Incipiunt generationesCham ftlii Noe
jntenderunt praeceptisejus,quia excecaverateos ma- Redeamuset ad Cham filium Noe,qui dictus est
iitia ipsorura,et non speraverunt sibi interilum esse callidus,et sortiiusest uxoremnomineAuseex semina
futurum. giganutm,qu; gcntiit filiumprimitivumnomineChus.
Incipiunt generationes Noe. Redeamus igitur ad Hicobtinuit ^Ethiopiamcontra ^Egyptum,et de ipso
Noe, qui genuit ante diluvium filios tres, et sorlili nali stiivtfiliisex, et ista nomina eorum : primitivus
sunt uxores, fuerunlenim in domo ejus aninvaeVIII. Saba interprelatur Toteel venit inde Saba gens, de
Deeis meminissedigivatusest Aposiolusdicens : oclo qua gente fuit illa regina Austri, quae venerat audire
animmsalvmfactmsunt per aqitam, siculet vos modo sapientiam Salomonis, secundus vero Evilad, qui
bapiismasalvos faciet. Fiunt igitur a proloplausto dicitur parturiens, lertius Sabata , idest tolle lu;
Adamusque ad Noe, idest usque ad generationem quarlus Rcgina idest clamalus, huic erant filii duo,
Sem filii ejusdem Noeanniduomilia centum quadra- primilivusSabam, idest condemnatus, et secundus
ginta duo, et a generalioneSem usque ad calhaclys- Judas, idest confitetur. Quintus vero iilius Chus Sa-
mum idest ad generationemArphaxat filij Sem, qui C ' bacatha fuit nomen ejus, idesl ornatus. Sextusvero
stalim post cathaclysmumnascilur anno centesimo. Nebrot, idest rebellans; hic est Nebrot gigans qui
Fiunt omnes anni duo milia ducenti XLduo. Calha- fuil venator ante Dominum, inde nascuntur Chal-
clysmusenim lalina lingua secundum judicium ap- dei.
pellalur. Ipse esf, qui exclusil Assyr filium Sem, ideet fl-
t Incipiunt generationesSem filii Noe. Noe autemi lium patrui patris sui, et in ejus lerram sedificavit
genuit Sem, qui dicitur laline nomen, ct sorlilus est Babylon,el Orech, et Archad, et Chalane intrinse-
uxoremnomineNorea,de ipsa natus est Elam.Elami cus iu finibusCanaan.Sedetaulem Babyloniain mil-
inlerpretalur saeculum.Inde nati sunt Elamitae, et! libus sexaginta, muri ejus alti pedibus ducenti el lati
frater ejus secundusdicitur Assir, qtiem Nebrod gi • pe.desLXX.et hoc Solinus asseruit qui totum de-
gans nepospairui sui Chamtle lerra Sennar exclusit,, scribit ambitummundi. Secundusautem filiusCham
idest de lerra servili. Tunc fugiens condidil Nineve i mestrem fuit nomen. ejus, idesl totum molens. Hic
et Roboth civilaiemet Chalech et Dassen inler Ni-- oblinuit ^Cgyptum, huic nati erant fllii sex, et ista
neveet Cbalech.Haec est civitas illa magnaeorum,, nomina corum ; primitivus Ludin idest sui negotii
quamJona prophetaper iter trium dierumcircuivit.. homo, secundus Emimegim,idest prophelalus est,
De ipso AssirAssiri nati sunt, qui in opitulationem i .terlius Lalisin, idest iracundus, quarlus Neplabin
venerantCaldeisadversusfiliosIsrael ad Hierusalem. idest inflatus, quintusPatrosin, idest crudus, sextus
Contineturautemeorum regio his modis ab IndiaadI Caslonin,idest cornulus. De ipso Casloninnali sunt
Malicuminsulamadfirmat esse quindecies centenai Filistini et Chapterini. TertiusverofiliusChamPhut
nviliapassus.Malicumvero scenio ducenta xx. quinir - iuit nomen ejus, idest perfectus, hic nusquamcom-
que milia. Inde ad insulamMadano (sic) conGciad| paruit; quarlus .veroChanan, idest adorans iniquita-
aperlummare decemet octiescentenaet sepluagintai tera, nam ipsi Chanaannati sunt filii undecim; pri-
quinquemilia praeter regioues hunvanogeneri inac- mitivus Sidona, idest exivit in judicium venatrix.
cessas. HocSolinusadseruii, et adtinguntusque adI De islo nati sunt Sidonienses,unde fuit Jezabel, quoc
^Etbiopiamper centumvigintiseptemregionessatra- colebat idolum Sidoniensium Baal, secundus vero
pum. Haecsunt habitationes Persarum gentium ett Cettheus, idestpeccans; terlius Jebuseus, idestcon-
Medorum.Aliusvero Arfaxattertius filius Sem, quii fusus. Hic a-dilicavit Hierusalem,propterea Jebus
dictus estLeo veniens, quartus vero Luclqui diciturr dicla esl secundumnomen ejus; quarlus Amorreus,
nascens, quintus Aram qtii dicitur altus. De ipso) idest biliabundus; quintus Gergesseus, idest credi»
527 ANONYM!AUCTORIS 528
lus;sextus Evvetts, idest colubcr; septimus Arti- A nubilum; oonus Soba , idest lolie , veni; decimus
ceus, idest Scolomatus; oclavus Asenneus, idest non Ufer, idesi lumen cnraiionis; undecimus Evilath,
estejus; nonusAziriusidesliracundus, tlecimusSama- idest ostende hoc ; duodecimus Johab, id cst amans
rcus idest audivilreum, undecimus Amatiheus, idest . Dcurn. Hi suut duodecim filiiJeclhan. El facta est
delinquens. Ili sunt lilii Cbanaan undecim*".El post commemoiMtioeoru.n a M>sseusque quo venias Go-
linc dispersoe stint tribus Chananeorum, el factae fer, a morte Salma. Et regnavit pro eo Saul ex Ro-
siint lincs Chananeorum a Sidone usque quo vcnias both civitate quaeest juxla fiumen. Mortuusesl autem
a Gerara cl Gaza, Ascalona, Azolu, ct Gelli, el us- Saul, ct regnavit pro eo Ballenon filins Agnobor.
(jiiequo vonia; Sidoma, cfGomorra, Adama, el Se- Mortuus est aulem Ballenonet regnavit pro eo Arad
boin, cl usqtie Laban, quae diciltir Segor, ubi con- filius Barad, el nomen civitatis ejus Fogor; nomen
ftigeint Loth et ad omnem terram Chanaan. Hi lur- est uxoris ejus Melebel filia Matrab filii Mezob.Et
rem ocdificavcrantex lateribus coctis, et bitumen eis bi duees eorum, Theman, Galla, Jephle, Telimas,
fuerat pro luto.-Et ibi confuditDeus linguas eorum, Elas, Pynon, Gcnethz, Tliemna, Mazer, Magediel,
ul quod quis poslulabat non hoc acciperet. Hoctem- Eram, Fazoin. Hi duces Edom in terra possessionis
poribus Eber faclum esl, unde lingua hebroca dlcta ejrum. Hic esl Esau qui diclus eslEdom, propter
csi, seeuiidumHebreeos. B avidiialem escae, pro qua suos primatus amisit dum
Incipiunt generationesJapltte fdii Noe. ederet lcniiculara cum de frito coctam hoc nomen
Tertius vero filius Noe nomine Japhet, qui dilatio accepit. Hoecesl gens, quaeexclusil Chorreos,
inlcrpretatur. Huic erat uxor nomine Ruth,"ex hac El hmccsl gens Clwrreorum.
genuit primiiivum Gamer, idest mensuram. Huic Septem enim fuerunt filii Ser Corrci et nepotes
erant filii tres, primitivus nomine Agganaz,idest ignis XXII. ct ista nomina eorum; priinitivus Lothan et
ardens, secundus Rifat, idest visio fervens, lertius filii ejus Eman et Chorri. Secundus Sobal et filii
Zhargam idest uberatio. Secundus vero filius Jafet ejus sex, Golla, Manachacat,Geba, Sofan, et Onan.
Magog fuit nomen ejus ; hic oblinuit Pamphyliam. Hic est Onas, qui invenil Laminir in eremo Elascum
Terlius vero Madias , hic oblinuit Pariiam. Quartus pasceret jumenta Sebegon patris sui. Quartus Au-
Loiham, hic obtinuit Graeciam; hic est pater Syro- nam, et filii ejus duo, Deson et Elibaihe. Filiorum
rum Palaestinorum, et de ipso nati sunt filii quatuor: autem Deson haec suntnomina, quatttior. Emadam,
primiiivus Elisa, idesl ad me veni> Secundus Thar- Asban, Thasra, el Cborram , quartus Aran, et filii
sis, idesl gladiator, hic ocdilicavitcivitalem nominc ejus quattuor, Emadan, Asban,Tliasra, et Chorram;
Tharso, secundum nomen suum, in qua volebat fu- sexlus Asam, et filii ejus quatuor, Balam , Zucam,
gere Jona a facie Domini.Tertius Citi, idest calcabo C Juscha et Juscban ; septimus Rison, et filii ejus duo
te. Quartus Rodi, idest condemnaltis. Ab his desi- Oe el Arranh , hi sunt filiiSeir Chorrei VII. et soror
gnalx sunt insulsegeniium in lerra illorum, et fece- eorum Thamna, et nepoles XXII. Haecest gens Zo-
runl sibi sermonem unusquisque in suo genere et in zomin, qnam disperdit Esau a facie sua de lerra Seir,
suis gentibus. Quinlus filius Jafet Elisa dictus, idest ut possideret eam, et facli sunt Gabaonitae dum fu-
ad me venisti. Sexlus Thober, idest uberans. Septi- gerent a facie ejus hoc in Jhesum idest servalus. li
mus Moise idest sagittarius. Octavus Thiras, idest sutit quatuor filii Isacbar. Filiorum autem Zabulon
lancialor. Hi Kartaginem obtinuerunt secundum au- liiiecsunt nomina eorum, primitivus Seder, idest do-
ctoris diclum. Tyyii tenuerecoloni. Kartago urbs an- cttis ; secundus Allon, idest sempilernus ; tertius
liqua fuit, ulique Tyrorum. Hi sunl oclo filii Jafelh, Sem, idest nnbilum. Ili tres filii Zabulon. et Dinae
nepotesNoe. Ipsi obtinueruntPamphiiiani, Parlhiam filiinon sunt nati. Filii auleni Gad VII. haec sunt no-
el oiiinem Graeciam, Rodiam et Citiam : inde Rodi- roina eorum, Sofan, Anges, Saunis, Soban, et Ismae-
cili, Mazianiteecura Karlaginiensibus, et Tharsen- lis et Ariolis, bi sunt septem filii Gad. Filii autem
sibus. Aser lii sunt, et haec nomina eortim : primitivus
Incipil rememoralioSalw nepoiis Sem fitii Noe. Semna, idest numeralus; secundus Sesua, idesl pe-
Redeamus ad Sala nepolem Sem filii Noe. lpse est •" tilus; tertius Zievi, idest honor meus; quartus Baria,
Sala qui vixil annis centum quinquaginla VII. etge- idest petens, et soror ejus Sara, idest. Hi sunt filii
nuit Eber, et vixit postquam genuit Eber annis qua- Aser quatuor, et soror eorum. Filii autem Bariae hi
dringenlis xxx. el morluus esl: qui Eher vixit annis sunt duo, el haec nomina eorum : Chober, idest ex-
cenlum quadraginta qualuor, et genuit filios duos ; superans; et secundus Melchiel, idest missus a Deo,
primilivum nomine Falech, idest parlitus. Quare par- hi duo filii Bariae. Nam filiorum Joseph ex Asenne
titus ? quia sub ipso divisi sunl filii et nepoles Noe. ex filia Petefres hi sunt, el haec nomina eorurn, Ma-
Secundus vero filius Eber, Jecta dictus est, idest nasses, idest oblivio, et Efren qui diciiur Satus. Ex
pusillus. Huic erant (ilii duodecim; primiiivus rro- Manassenati sunt Macbir, idest venditus, et Gaad,
mine Elraodam, idesi agitalus; secundus Salef, idest idest testimonium: inde natus est Susi, et de Sus
alienatus ; terlius Sarmolli, idesl dbmus mortis; natus est Gaddi, qui missuserat a Moyseut Terram
'
quartus Seruch, idest visibilis; quintus Odorrem, promissionis prospicerel. Et de Efren nati sunt Hi-
idestsatis altum ; sexlusAzaer, idestlevis; septimus sulhnlan, idest dignitas Apostolica, elThaan, idest
Declax, idesl irans hic ; ociavus Abimelech, idest nubilum; et de Suthalan na(us est Edera, idest lem-
529 DE GENEALUGIISPATIUARCIIARUMLIBER. TO
plum. Ilie genuit Ause, el Ause genuii Navve, qui. A nurus Noeminiii, qtioe fuit uxor Chellon filii ejus.
Jhesus appellulus est. Ossa autem Joseph secuui im- Haecfuit Ruth Moabilis, ex illa genuit Ohed, idcst
posueruul Filii Israel ab jCgyplo, idesl de terra Sy- serviens, Obed genuit Jesse, idest obliviscens, Je«se
cliem, et posuerunt ea in Sycbimis in porliuncula genuit lilios vn. et lilias duas, et hoccnomiua eorum,
agri, quam possedit Jacob ab Amorreis, qui inhahi- Eliab, Aminadab, Sama, Nalhaneel, Jadeum, Aso-
labant Sycbinia agnis cenlum. Hoc in lineni libri muni, el David septimus; et sorores eorum Sarbia,
Jbesu Nave legimus, el dedil eam Josepli in particu- el Abigea, etfilii Sarbice, Abesse, Joali, Elagel; hic
lam, et unde possumus probare loci ejus sepuliuram, est Joab qui dinumeravit populumab Dan usque Ber-
proferimusGenesen, et invcniemus, Jacob venissein sabec, cl fuit numerus Israel undecies centenamillia
allerani civitaleni Sychiiuam, quae est in terra Cha- virorum evaginanlium gladium, et Juda quadringen-
naan, cum venissel de McsopotamiaSyriae, et indu- ta septuaginia millia virorum evaginantiumgladium;
xil ante facicm civilatis elcmit partem agri, in qua etLevi et Benianiin non dinuineravit inmedio ipso-
slatuit labernaculumsuuin ab Emmor patrem Syclien rum, quia praccapitavit sernio regis ipsum Joab, et
cciitum agnis, et slaluit illic aram Deo, et invocavit maliim vistini est in conspectu Domint, de sermone
ipsum DeumIsrael. Ne quis dicat quod in eodem sc- hoc, ct percussii eundem Israel, ct dixit David ad
pulchro sepulti sunt Ahraham, Isaac, Jacob et Sar- B Dominum: peccavinimis quia feci rem hanc, et nunc
ra, liher nos geneseorum perdocet, sicut Iegimus aufer injusliliampueri lui, quiaevanuiniinis. El locu-
scriplum : el sepellivitAbrahamSarram uxoremsuam tus csl Dominusad Gad videnlemdicens : Vadeet to-
in speluncaduplici quw est conlra Mambre. Haee est, quere ad David.llwc dicil Dominus: tria ego deceino
Chebron in lerra Chanaan , et proprius factus est adversumte, clige tibi unum ex illis, et prwslabo libi
ager, etpossessio cl spelunca, quae in co erat Abra- aut Iriennium fainis, aul tribus mensibusfugere a facie
hae in possessioncsepulttirae a filiis Ceth, qtiod emit inimicorum luorum ad te disperdendum, aut Iriduum
XL. didragma argenli ab Efron filium Saar Cetiheo gladium Domini conuinpere in omnibusfinibusIsrael,
conira llierico. Haec est sepultura eorum. Filii au- et nunc vide, quod verbumrespondeamei qui misit me
tem lieniamin hi sunt, ct haec nomina eorum : pri- ad le. El dixil David ad Gad, angustim sunt mihi, in-
mitivus Bellach, idesl glultitus; secundtis Cliober, cidatn potius in inanu Dotnini, quia nimis mttltw sunl
idest primiiivus ; tertius Asibel, iiest ignis a Deo. miseralionesejus, et in manu hominis non incurram.
Ui sunt filii Beniamin. Tres lilii aiileni Bellac iirimi- El inrogavit Dominus mortemin Israel a inane usque
livi Beniamin lii sunt: primitivus Adar, qui dicitur ad horam prandii, et morlui sunt de plebe. Abdanus,
ospitatio; se:.undusNoeiiian, idest psallcns libeuter; qui Bersabesepluaginla millia virorum, el misil Dcus
teriius Jachiin, idest fraler meus; quaitus Roos, C angelum in Uierutalem, ut disperderet eam, moxau-
idesl iuitialor; quinlus Afim, itlest similitudo; sex- tem vaslabul. Pxniluil Dominum; et Arcltangclosalis
tus Afiin, idest secundum faciem nieam ; bi sex iilii sit, libi parce munu tua; et angelus Dominislans erat
Bellac. Nepos autem ejus ex Arad dictus est Arad, in area Ornei Jebusei, elvidil Duvid angelum Douini'
idest desceusio. Filium aulem uitum habuit Danno- slanleminler leiramei cwlum, ct gtt.dius ejus eral ex-
iniue Ason, qui inlerpreialur grecc ex lingtia Chal- lensus ad Jerusalem; et ceciditDavid el senioresoperti
dea , episcopus, de hebroeovcro in laiino, specula- de citiciisin faciessuas. Et dixit David ad Domiiium:
lor, subtili fraude nomen subiiivolatur, nam et in nonne ego dixi dinumerare poputum, et ego sum qui
nialo speculalur Anlichrislus, Iegimus enim iu se- peccavi,et male faciendo malam rem gessi, et liw oves
crelis, quod ex hac tribu venisse nuntiatur. Filii au- quid mali (ecerunl, DomineDettsmeus? sit igilttr ma-
lem Neptalim bi sunt, et baec nomina eorum; pri- • nus lua in meet in domo palris mei; in populo aulcm
niitivus Masiel, qui interpreialur forlis Deus; se- tuo non sil ad oblrilionem. El angelus Doniini dixit
cundus Guni, idest forliludo; lertius Enzer, idest ad Gad : dic ad Davidut statuat altare in arca Ornci
aeiernus; quartus Siilcm, idest debitum ; liaec sunu Jebusei. Et fecit Davidsecunduni quod ei proecepeiai
noiniiiafilioruiiiet nepoiuin Isracl, eoruin, t|ui in- Domiiius.Et tuncdixit Doniiiius angelo : averiegla-
troicruut in ^Egyptum simul cum Jacob patre suo ' ditim luum; et avertil gladium suum in vagina ejns.
animae sepluagiiitaquinque. Filius aulem ejus quar- Hoeceninv Jerusalem, ante Jebus dicebatur, quaui
tus Juda, vir fuit potens in virlute ; hic genuit Fares, soriiius est Juda. Abiit auiem ad Chananeum inhabt-
qui interpretalur divisus. Fares getiuit Esrom, idest tautem Chebron, et concidit illum Sessi et Achinam
altus, Esrom genuit Aram, idest gens ; Aram genuit et Thalini natos ex Enac, qui Enach ex Chanau na-
Aminadab; Aminadab interprelaiur concupisceniia scitur. InliabUaverunl auiem Jebusei in medio filio-
anians. Aminadab gentiit Naasion, qui diciiur refri- rum Beniaminel Juda in Jcrusalem quoadusque ex-
gerium, et soror ejus Elisafat, quae dicta est gralia cludcrcntiir post annos niille quingentos a Jonaiha
Dei; ipsam sortitus cst Aaron, ex illa nati sunt sa- filio Malathioc. Abigea vcro soror David peperit
cerdoles. Nasson autem genuit Salinon, idest forti- Amessa. Et paler Amesscae.^Eler Ismaelita dinume-
tudo; Salmon genuit Boos, idest perfeclus ex Racab. ratus est cum populo Israel; cui populo cum Reges
Et quare perfectus dicitur? quoniam in ipso perfccit darentur, faclus est, Domino irascente, primus rex
Dominus,quod inDeuteronomio legimus: ettuMoab, Saul. Tunc dixit Dominus: clamabitis, inquit, ad mts
dicinius, mihi apparebis in domomea, idest per Rulh a facieregis veslri, et non exaudiam vos, quoniam votf
551 ANONYMIAUCTORIS 532
vobis pelistis regem; et ilerum dicit: dabo tibi regem ALculus est ad Hiecconiativ bona , et posuit thronum
in ira mea. Sub qua ira regnavit annis quadraginta, ejus super omnem throriumregum.qui cum eo erant
occisus est in monle Gelboe. Tunc dixit David in do- in Babylonia, et mutavit vestimenta ejus et simul
lore: montesqui estis in Gelboe,nequeros nequepluvia cenabat cum eo omnibus diebus vitae suae, et vietus
cadat super vos, ubi effususest sanguis unclorumDei. constitutus erat illi, et erat illius consiliarius omnibus
Hic esl David qui dicilur misericors, et regnavil anuis diebus vitae. Hic Jechonias genuit Salatiel, idest mi-
XL.et genuit Salomonem, qui dicitur pacatus; et re- sit Deus; qtti Salatiel iri Babylonia genuit Zorobabel
gnavit et ipse' annis XL. Haec autem sunt nonvina qui dictus est victoria Dei. Iloc in tempore regnum.
uxorum David, Achima, Abigea, Agal, Habital, Agla, adeptttsest Cyrus rex Persarum. Anno autem quin-
Bersabe, Melchol. Sed cura reverleretur de Cembron quagesimo et secundo captivitatis Judae rex Astyaces
recusavil Melchol, et tradidit eam viro alii, quia ode- adpositus est ad patres suos, et Cyrus rex Persarum
rat eam nimis. Natus est autem Salomon ex Bersabe. accepit regnum ejus, qui in secundo anno regni sui
Qui Salomon genuit Roboam ex Naath filia Annae subjugavit Babyloniam ad Ninevemciviiatem Medico.
regis filiorum Ammon, qui Roboam dictus est mul- Tunc vasoruin domiiiicorum rethibendorum promi-
titudo gentium. Temporibus ejus sustulit rex Susa- serat votum, quae tulerat Nabucliodonosore Jerusa-
chim rex ^Egypti arraa aurea, idest Lanceas et scuta ' ° lem de lemplo Domini,et reposuerat ea in suo idolio;
trecenta ab Arazar rege Syriae haec lulerat David, et proferens ea Cyrus rex Persarum, adsignavit Mitri-
fecit pro ea aerea Roboam filius Salomonis, et re- dati praeposilo thesaurorum suorum; per hunc autem
gnavit annis decem et octo; qui Roboam genuit tradita sunt Salmanasaropraeposito Judae. Numerus
Abiud, idest patri Deo, ex Maccha filiaAriel ex Ga- autem eorum erat, Iibatoria aurea mille, argentea
ba; etregnavit annis Iribus/Abiud genuit Asaph, quingenta, murtatiola .irgentea xxix. fialae aureae
idest volat, ex Anna, el regnavit annis XL. uno. quinquaginta, argenteae autem duo millia quadrin-
Asaph genuit Josaphat idest judex ex. Gazuba iilia genta decem, etalia vasa mille; omnia aulem vasa
Selthi; et regnavit annis xxv. Josaphat genuit Joram, aurea et argenlea quatuor millia nongenla septuaginia
idest visibilis, ex Fache uxore; et regnavit annis novem, et perlata sunt per Salmanasar et per eos,
octo. Joram genuit Ochoziam , idest fortitudo , ex qui de capiivitaie. Babyloniae regrediebanlur. Hic
Gotholia filiaAchab ex Zezabel, quae Gollrolia vidua Cyrus regnavit anuis decem IX. et interfectus est a
regnavit annis octo, et ille regnavit anno uno. Ocho- Miride in MassaJada olympiade sexagesimo et octa-
zias genuit Joas, idest nvansuetus; ex Chobodda; et vo, et sepullusest in Castello quod magi obtkienl
regnavit annis XL.Josias genuit Amessian, idest ro- Thiasarcida nomine, hicCyri sepulchrum. Cyro ergo
"
gans, ex Jode; et regnavit annis xxix. Amessias ge- deluncto, sicut di.umus olympiade sexagesimo e(
nuit Odiam, idest amans, ex Jeccelia ; et regnavit octavo, succedit in regno ejtis rex Darius. Hicest Da<
annis LXI.Odias genuit Jonatham, idest perfectus, ex rius fllius Asieri nascilur ex Bastin in civitate Susim
Darbia filia Sadduc, et regnavit annis sedecim. et regnavit inregno Cbaldeorum; a cujus anno terlio
Jonatha genuit Achaz, id est tenens, ex Saba; et re- rCgniincipiunt ebdomadae Daniheli a capite circuli
gnavit annis sedecim. Achaz genuit Ezechiam, idest secundi. Jam tunc Romani magnificabanturregnante
regnum Dei, ex Rabbuti fllia Zachariae; et reguavit Tarquinio Supervo, qtii ftiit Romanorum rex octavus
annis xxix. Ezechius genuit Manasses, idest ohlivio ah urbe condita, et regnavit annis xnv. Condita
doloris, ex Ebsiba: et regnavit annis quinquaginla vero est Roma a filiis Marliis et Hiliae imdecimo
quinque. Manasses genuit Amos, idest verecundus, Kal. Majasferia quinta, et sunt hodie usque in annum
ex Maslhelamitaba ; et regnavit annis duobus. Amos vigesimumqnartum regis Geiseriei anni mille dugenti
genuit Josiam, idest rogans, ex Jeddadida filia Oziae; septem. Anno tunc decimo mensum nuraerum apud
et regnavit annis xxxi. Josias genuit Jochaz idest si- Romanos habente regnante in Judea HoziafilioAmas-
miiis, exJecora; et regnavit diebus nonaginia et siae annoxxiv. regniejus. Exindeusqueadconclusio-
Examital genuil Joas et Sedeciam, cujus Nabuchodo- " nem annoruuvseptuaginta captivilaiis invpletisunt per
nosor oculos excecavitiiv conspectu filiorum ejus, et successionem singuloruriv regum Romanorum anni
in convpedibusaereis vinxit eum, et in Babyloniam ducenii qtiinquaginta octo ab anno vigesimo quarto
duci jussit, et in molundino constilui, et ibi mortuus Hoziaefilii Amesiae.Verumut cum Judeorum regum
cst, cujus anno undecimo regni Jerusalem a Nabu- et Ronianorum tempora coequenlur ipsorum regum
chodonosor rege depraedala est. Et conclusi sunt Romanorum annoruin numerus requiratur, et a Remu
Regum anni quingenliquinque, menses sex, dies de- et Romulo ejusdem condiloribus suo in ordine reci-
cem, et transmigralus est poptilus in Babylonia, et tenlur. Ipsi enim primO regnaverunt Romae simui
constituitur rex a rege Nabuchodonosor Jecchonias annis xxxvm. Post hos Titus Tatius dux Sabinorum
filius Joachim, quidictusestpraeparalio; et regnavit regnavit annis quadraginla uno; dehinc Numa Pom-
diebus cenlum. Tunc et ipse ductus est in Babylonia, pilius annis quadraginta tribus; Tullius Hostilius
ct in trigesimo anno iransmigralionis tonsus esl Je- annis xxx. duobus; Anchus Marcus Filippus annis
cbonias, dum de carcere eum Ulemadar educeret. xxvin. Tarquinius Priscus annis xxx. octo ; cujus
Hic est Ulemadar, qui dum Nabuchodonosor cum anno sexto regni a Nabuchotlonosorrege Jcrusalem
agvi bestiis moraretur fuit ejus successor, Tunc lo- ostendilur eaplivari. Servus TuUus, serva aalus,
553 DE GENEALOGIISPATRIARCHARUMLIBER. 534
anuis xxxvi. Fiunt omnes in se anni ducenti quin- j\. Rex et dederunl ei scripta, et Iegit et misit et con-
quaginta sex usqtie ad primum annum Darii, quo vocavit omnes praepositos et majores. Sederunt au-
Cytus defunctusest. Quo tempore regnum Romano- tem et omnes principes, et lectum est scriptura co-
rum adniinislrare coeperat Tarquinius Superlvus.In ramillis, et dixit:: vocate juvenes; et ipsi manife-
cujus scilicetauno secundo compleli sunl regum ur- stabunt nobis sermones suos; et introjerunt, etdixit
bis anni ducenli quinquaginta octo usque ad conclu- eis : renuntiate nobis de scriptis veslris. Et coepit
sionem annorum sepluaginla caplivitalis, succeden- qui prior dixit de virtule vini, et sic ait: Viri, quam
libus etiam bebdomadibus Danhielis septem, in qui- cito praevalet vinum omnibus hominibus; qui illum
bus ipse regnavit annis viginti duobus. Fitint ergo bibunt;seducit sensum regis, etorphanis, facitmen-
urbis Regum anni ducenti octoginla. Post istos au- tem vanam,servi et liberi pauperis et divitis, et om-
lem reges consules Trihuni vel oedilesusque ad Ga- nem sensum demutat in hilaritaiem et gaudium, et
jum Julium Cacsaremjudicaverunt annis quadrigen- non meminit omnem Irisliiiam et debitum, et omnes
lis undecim. A Gajo vero Julio Caesare usque ad animas facit divites, et non meminit regem neque
Valentiniani extremum vitae naufragium anni sunt praefeclum, et omnia per talenta facit loqui; et non
quiugenli octo, quibus in simililudine ferri licet ar- meminerunt quando bibuiit amicitiarum amicorum
gillam leslo coinmixlum, tamen divinilus Romanum ]B et fralrum, et paulo post arripiunt gladios, et cum a
remper sletit imperium. Daniele statuae illius inter- vino fuerint et exsurrexerint, non raeniinerunt quae
prelem, quam Nabuchodonosorsomniaverat, qui le- gesserint. 0 viri non praevaletvinum, quod sic cogit
git, intelligai. Et conclusumest in ipso ingressu an- 1'acere, et lacuit. Ubi ila dixit et coepit secundus lo-
uorum mille ducenlorum, decursis temporum melis, qui, qui dixit de virtute Regis: 0 viri, non prevalent
Romaniaeregnum, propterquod jam pene per totum h.ominesterra et mare tenent et omnia quae in eis
ambitum lerroe mortium neces et cruciulus accre- sunl, Rex autem praevalet, et dominatur eorum, et
scunl, bellorum namque fragores poenarumque Iues omne quodcumque dixerit eis faciunt; Siauiem mi-
sibi invicem congeminati succedunl; pbmclus vero, serit eos, ad hostes, eunt, et conficiunt monles et
dolos, plagae simul etluctus ubique funduniur. Dum muros et turres, maclani et mactanlur, et Regis non
haec igitur onvniahuic mundo frequenlius inrogan- praetereunt verbum. Si autem vincunt, adlerunt Regi
tur, cum occisoribus et occisis illico singula fi- quaecuniqueceperint, et qui nonmilitant ncc pugnant,
niunlur. sed teiram colunt, ei cum araverint et messem ege-
a Interea Zorobabel filius Salatiel, hic est qui a rint adfeiunt regi, et ipse solus est; et si dixerit:
Darioregesapientior pronuntialur; est enim de domo occidite; occidunt; et si dimittere, diraittunt, si ce-
David ex genere Phares de tribu Juda, cujus petitio- 'C dere cedtuvt; si devaslare, devaslant; si aedificare
nis Rex Darius leniplum aeJificari jussit, et imiversa aedificant; si excidere excidunt; si planlare, plan-
vasa restitui. Ipse est Darius, qui Arlaxerses secun- lacit, et omnis plebs et potestas ipsius sunt: super-
dum Chaldeosnominatus est, secundum Medosvero bis autem recumbens manducat et bibit et dormii,
Darius appellatus est. Hic fecit convivium grande hi auiem servant in circuilu ejus, nec possunt ire
omnibus qui sub eo erant, omnibus domesticis et om- singuli et facere opera sua, et non ei obaudire. 0 viri,
nibus praepositis Mediae et Persidis, ab India usque qraomodonon supervalet Rex. Terlius qui dixit de
^ltiopiam centum viginti septem regionibus. Et cum mulieribusel veritate, hic est Zorobabel filius sala-
bibissent et nianducassent repleti regrediebantur ; tbicl de do.moDavid ex genere Fares de tribu Juda,
DariusRex ascendit cubiculum suum, eldormivit.et cpnpitIoqui : Viri, non magnus Rex et multi homi-
expers factus esl. Tunc tres juvenes cuslodes corpo- nes et vinum forte, quis ergo dominalur eorum,
ris regis dixerunt ad alterulrum, dicat unusquisque nonne mulieres? mulieres generaverunt regem, et
noslrum sermonem suum qui praevaleat, et ctijus- omnein plebem quae dominatur mari et terris et
cumque fuerit verbum sapientior, dabit ei rex Da- ex ipsis facii sunt, et ipsaealuerunt eos qui plantave-
rius munera magita, et super victoriam purpura cir- runt vineas, de quibus vinura fit; ipsae faciunt indu-
cumdari, el in auro bibere, et super aurum dormire, menia omnibus hominibus, et ipsae faciunt gloriam
et quadrigam inauratam, et cydarin byssiaam, et lor- hominibus, et non possuntseparari hominesa mulie-
quem auream circa collum ejus, et secundus sedebit ribus;sicut egerint aurum et argentum et omnem
a Dario, propter sapientiam suam, et adfinis Darii rem speciosam,et viderint mulierem unam bona $pe-
vocabilur. Tunc scripserunt singuli sermonem suum cie et bona forraa, et haec omnia dimittunt et inipsa
et posuerunt sub pulvino Darii, et dixerunt: cum respiciunt, et ore patenti intuentur eam, et onines
levaverit se Rex, dabimus scriptum, etquod judica- eam laudant, magis quam aurum et argentum aut
veril Ilcx, et tres majores Persidis, et cujus sermo omne opus praetiosum. homo patrem suum derelin-
sapientior fuerit, ipsi dabitur victoria, sicut scriptum quet qui eum nulrivit et terram suam.et ad muljerem
est. Unus scripsit, forte esl vinum. Alitis scripsit, suam adhaerebit, et cum muliere dimitlit animain
prevalet Rex. Tertius scripsii, praevalent mulieres, suam, et neque palris meminit, neque matris, nequo
super omnia autem prevalet- verilas. Tunc surrexit terrae. El hic debeiis cognoscere, quoniam mulicres
tt Ha3c'etsequentia sunt ex lib. 111Esdrce.
 ANONYMlAUCTOIYIS ! 55C
r,55
dominantur vestri. Nonne laboratis et dolelis et om- A juvenis a facie Regis aspiciens coeliimcontra Jevusa-
nia mulieribus adfertis et datis; el accipit homo gla- lem IrenedixitDominoet dixit: a le vicloria, ei a te
dium suum et vadit peregrinari, et in navi navigare, sapientia, el tua gloria, cl ego servus liius: benedi-
et in fluvijs transire, et leonein videre, ct in lenehris ctus es qui dedisti mihi sapienliam, et domine pa:cr
aiiibulat, et cum furatus fuerit et lalrociniuni fecerit libi confiteor. Et accepit aepislulas, et profccius est
ct cceperit amicae suae aflerre. Et iterum hoiiio di- in Babiloniam ct renuntiavit fratribus suis 01111111)11«,
ligit mulierem suara magis quam patreni autmairem, - et henedicehant Deum patrum suorum, quoniaiii de-
et multi desperatione tacli sunt propter mulieres.et dit cis remissionein ascendere el aedificare Jerus:ilcm
servi facli sunt proptereas, et inulti perierunt et oc- et lempluin, ubi invocatum esl nomen ejns in eo.
cisi suntet peccaveruntpropter niulieres, et nunc non Est auiem nuineriis eorum qui de caplivilate Babi-
creditis mihi quoniam magnus est Rex in potesiate loniae regressi sunt in terra Juda et Jerusalem a
sua el omnes regiones timent contingere eum.El de- duodecimo anno et supra, praeter pueros et puellas
banna per Emen filia Bezzachi illius mirabiiis viri quadragintalria railia trecenii sexaginla.Pueri autem
concubiua Regis sedenlera vidi circa Regem, et ac- ct puellae seplemillia trecenti viginli seplem psal-
cipienlem diadema de capile Regis, el imponenlem lentes.masculi el fceininaedtigenti quadraginia quin-
sibi et alapizantem Regem de manu sinislra, et ad " que, Camclli quadringenti xxxv. subjugia promisctia
haec omnia Rex hebes patenti ore iniuebatur eam, quinque millia seplingenls,quinque. Cum autem pro-
et si adrisisset ei ridebat Rex, vel si iraia esset et ficiscerenlur e regione Babyloniae, lunc eiiam Esdra
blandiebatur ei quoad usque in graliam rediretcurn prophela el legis doclor et ipse cum eis ascendit, ad
ea. 0 viri quomodo non fortes sunt, quae sic agunt? quem literas direxit Rex Artaxerses, quarum exem-
Et lunc Rex et potestas eius aspiciebant ad aller- plum hoc conlinct. Rex Anaxerses Esdrae sacerdoli
uirmn, et coepit loqui de veritate, Viri, non ne for- et leclori legis Dominisalutem. Amicaliter cgo judi-
les sunt mulieres, et magna est terra et sublime est cans, praecipio eos, qui voliierinl ex genere Judeornm,
celum.el ciiatus cursus solis regredietur incircuilum et sacerdotum.et Lcvilarum, eorum, qui sunt in no-
cceli, el ilerum recurrit in eundem locum in una die stro regno lecum ascendere in Jemsalem; quodquod
non magnus qui ista fecit et veritas magna et fortior ergo cogiiant proficisci, proficiscanlur, siculi placuit
prae omnibus. Omnis terra veritatein invocat, celum mihi et seplem amicis ineis consili.irii0, ut possilis
eam benedicit et omnia opera quae moventur tre- oninia inspicere, quae in Judaea sunt el in Jerusa-
nient, et non estin eo iniquias. Iniquum vinum, lem, qtiod consequens esl secundum lcgem ntiain
iniquus Rex, iniquae mulieres, iniqui omnes filiis ^ liabes, tollere niunera Doniino Deo Israel, novissi-
liominum, iniqua omnia opera eortim, et non est in u mu.sego et anvici mei, quia Deus habiiat in Son,
jpsis veritas, etininiquitale sua peribunt: et verilas oniue aurum et argenliim quodcuiiiqm iiiventtiin
manet in aeternum,et vivitet tenetin sacculum sae- ftterit in Babylonia resliluettir in teinplo Dei ci Jeru-
culi. Et non esl apudipsam accipere personam, sed salem. Tu Esdras, sccunduin sapicutiain Dei com-
aequitalem facit.ab onvnibusiniquis et malis abstinet pone judices causariun ecclcsiae in totam Syriam.et
se, et non est in judicium ejus iniquus; et ipsi for- Fenicem, omnes qui noveris docebis, et qnodquod
liludo et regnum et polestas et magnilicentia onv- praeterinl legem Dei lui cl rcgis, diigcnler ptinieu-
nium seculorum benediclus Deus verilatis. Et lacuit lur, sive inorte, sive pcena vel damno pecuniario et
loquendo. Et omnis plebs clamaverunt, et dixerunt: exilio. Benevaleas. Et dixit Edra scriba : Beuedicius
jmagnaveritas el supervalet. Tunc dixit ei Rex, pete Dominus Deus palruni nieorum, qui dedil ista in cor
quaevelis plusquamquaescripta sunt et dabo, quem- regis glorificare donitim ejus, qttae est iu Jerusalcm,
admodum iuveuius cs sapieuiior, ct proximus liiilii et nve honorifieavit in conspectu rcgis, et consilia-
sedebis et adfinis nieus vocaberis. Tunc Regi dixit: riorum ejus, el cgo foni aninio faclus sum secundtim
niemorare voli quod vovisii, aedificare Jerusalem in adjulorium Damini Dei mei. lillprofccli venerunl ad
diequoRegnum accepisii, etomnia vasa quaeablala Jcrusalem, et celebraveninl Pascha imnoKil. Aprilis
sunt dimittere, quae separavit Cyrus Rex cum me fciia v.a pascba Moysiin ^Egyptoannos milleceniimi
excideret Babiloniam. Et vovit remittere ea in Je- sepluaginla scx. Tnne fiindaineuia templi Dei a Zo-
rusalem. Et tu vovisti votum aedilicare templum, robabel posita resiaurantur, quod tenipluni quadru-
quod incenderunt Chaldaeicuin desolala esset Judea; ginta sex annis aedificaluiu cst: non eniin Zonaut
4 et nunc hoc est quod deprecor te, Dondne Rex, et suam solvil, neque capillos capitis sui fecil, sed ncc
quod peto, et haec est magnificentia tua, quam a le calceamenta deposuil doncc per Esdram Prophetam
precor ul facias. Votum quod vovisti Domino Regi et sacerdolem legisque innovaiorem supletis septem
Celi ex ore tuo. Tunc surrexit Darius Rex et oscu- liebdomadibus Danielis dedicalio lieret templi. Ipse
latus est cum, et scripsit et epistolas ad omnes dis- esl Zorobabel qui geuuit Abiud, qui appellatur Paier
pensatbres et duces et praefectos, ut eura educerent, confessionis.Abiud genuit Eliachin, idest resurgens.
et omnes qui cum eo erant omnes ascendentes aedi- Eliachin genuil Azzor, idest occisus. Azzor genuit
ficarent Jerusalem, el omnibus prepositis CoelaeSy- Saddoc, idest jussus.Saddoc genuit Achim, idest pa-
riae, fcenicis; et Libanis scripsit epislolas (ransferri ralus. Achim genuit Eliud, idest Dominus fortis.
ligna cedrina et Libani in Jerusalem. Cum exisset Eliud gcnuit Eliazar, idesl Dcus adiulor. Eliazarge-
 537 DE GENEALOGIISPATRIARCIIARUMLIBER. 558
miit Malhani, iiCbt munus. Maiham gemiit Jaeob , i\ iii:iiiiimle sunl sacerdotes qui altario Dei deserviunt:
iilest dileclus. J.tcob genuit Joseph, idest congregal, Domiiius est enim sors eoriini. Ideo nunc decimae
ctijus, ut putahalur,doininus Chrislus secundiim car- sufficere debenl sacerdotibus ut alieiii sint a saeculi
nem filiusessc. voluptatihus, qui alienis incubare desiderant rebus.
Expliciuntgenerationcs quas MatheusEvangelista Deinde MoysesjEgyptiaca lingua interpretalur do
usque ad Joseph cui fuit desponsaia Maria describit. aqua acceptus, et haebrea lingua, servat domino.
Incipiunt aliae quas Lucas ad -JMariamusque descri- Ipse genuit Gersam et Eleazarum fratrem ejus ex
bii, sed cursu ab eadem ad primum hominem reca- Seffora quae dicitur visitaiic Hic Moysesfuitin de-
laio reverliiur. serto ?yna aonis xxxx. et dum jussus a Domino
Redeamus ad Exodum et proferimus generaliones ascenderet in Robothmoab super nvonlemNabat su-
Leviiarum. Levi enim genuit Chat, Gesson, ct Mera- per verticem Fasga, quae est conlra faciem Hierico,
rij, qui Chal genuil Ambram, qui dicitur dilcctio, et et ostendit ei omnem lerram Neptalin Efrera et Ma-
lssar, qui dicilur forlis ad forlem, el Cebron, qui di- nasse, et omnem lerram Judam usque ad mare no-
citur amicus actcrnus.et Odiel, qui dicilur fortisDeus; vissimum, et desertum et adjacentia regionis Hierkho
qui Odiel gemiit Elisa, qui dicitur visitatio, ei Ma- civilalem Fcenicum usque Fogor, et dixil Dominus
siel, qui dieitur peiitio Dei, et Soseri, qui dicilur I8 ad Moysen, hwc est lerra, quam juravi Abrahw,Isaac,
ahsconsus. Gesson vero filius Levi secundtis,qui di- et Jacob, dicens semini veslrodabo iltam, quam vsien-
ctusest inquilinus,genuit Lobon, idesi Las, ex Semei, di oculis tuis; sed ilto non inlroibis. Et morluus est
qui dicitur audilio. Merarii auteiu tcrlius filius Levi moysesfamulus Domini, in lerra Moab, secundumver-
genuit Moolli, qui dicitur mulalio, et Omousi, qui bum Domini, el sepMierunleum in Gellijuxta domuin
diciltir fonsmeus. Ambram vero filius Chaat genuit Fogor, et nemoscil sepulluramejus usque in hodier-'
Aaron Moysenet Mariam, quae dicitur dominalrix, num diem, ne ut Deus ab ipsis colerelur, sicut euin
ex Jochahel, quae dicta esl dignitas Domini, filia delinquerunt in Choreb. Hic conclusi sunl anni qua-
frairis Pairis sui. Isaar autcni filius Chat secundus dringeuii septuaginla a vocalioneAbrahae peregrina-
genuit Cbore qui dictus est midus; hic Chore gcnuit tionis Israel usque ad heremi tempus, et moysi ter-
Assir qui dicilur rogans, et Belcbana qui dicitur ze- iiviiiumvitae. Post hune aulem Jhesus filius Nave,
lus, et Abiasar qui dicilur pater meus. Hi sunt filii qui dietus est Salvator, judicavit Israelannis xxx. et
Chorae, ex qtio genere fuerunt illi, qui lemporibus anni vitaeejus centum decem, el sepelierunt eum in
David aute arcam tesianienti psallebant cum caeteris lcrminis sortis suae in Toamnasarim monte Efrem
Levitis el Sa erdolibus sortium viginli quaiuor cum trans n onie Galaad, posuerunt cum eo in monu-
Asaf, Idiium, Eman, et Elan. Secundus vero Dlius CI niento cortellos Peuinos circumcisionis, Israel de-
lsaar Nafeth dictus cst, qui inierpieiatur impielas, victis xxis. Regibus. Hoc in lempore viginti novem
et lertius Zecris qui diciiur dilectio, et quartus Mi- Regum populi et gentes Africam tenuerunt, quae
sael, qui dicitur misit Deus. Aaron autem interprela- prisco tempore insula dicebatur, el ex quo habiiare
tur area videns, aut visio altissimi : bic Aaron genuit ecepit aniti sunt usque ad annum sexlum decimum
Nadab qui dicitur concupiscentia et Abiud, qui dictus regis duo milia sepiuaginia sex. Post Jhcsum aulem
est amiciis Dei. Morluiiscst auteni Nabad et Abiud transgresso populo a mandatis Dei servierunt Regi
dum offerrent ignem alienum anle DominumDeum MesopoiamiaeChusarsalon nomineannis octo, deinde
in descrto Syna. Et facta sunl ex numero eorum pcenitentia egit populus, el judicavit eos Gothoiiiel
viginti tria millia. Omnis masculus ab uno menseet annis quinquaginla. Origo aulera Golhonid haec esi:
supra non enim considerati sunt in modio filiorum filius fuit Gencz fralris Chaleh fratris Jephone, hic
Israel, quia non datur illis haereditas in medio eo- Goihoniel ccepit civiiatem litlerarum et dedit ei
rum igncm alienum quod dicil ex communi ulique Chaleb Ascham [filiam suam tixorem haec est Dabir
non divino de Ccelovenientem. Eleazar vero lertius civitas litterarum, deinde judicavit eos Eglon annis
filius Aaron qui dictus est Deusadiutor meus, genuit decem el octo. Hic Rex Moabilarum fuit. Tunc po-
Finees, qui dictus est sectator ex filiabus Fuiziel: " * pulus Domino non serviebai, quia idolis immolabat,
hic est Finees de quo in Machabeicislibris Malaihias el iradiii sunt regiEglon. Deindejudicavil eos Aotara
loquutus est dicens: Finees dum emulatur lege ade- Ambidesler annis octoginta. llic culiellum palmarem
ptusestsacerdotiura. Quarlus vero filius Aaron Sla- accepit et dixit ad Eglom. Yerbum est mibi ad te
mar diclus est, qui dicitur rancidus hos genuit, Eli- Rex; et duin introissenl in cubiculo occidit eum et
safal quae dicta est gratia domini. Moyses autem- clausit januam, ct fugit per medium exercitum sal-
fiiius Ambram secuudus genuit Gersam qui dicilur vatus. Anno aulem vigesimo quarlo Aoth in terra
Ho^pes, et Eleazarum, qui dicilur Dei virtus, cx Edom mortuus est Job, deindeservierunt regi Scme-
Seffora, quae dicta est visitalio formoosa filia Sotor gar annis xx. hic occidit ex alienigenis in aratro
de Madia sacerdolis. Gersan vero genuit Sonalan, boum octingentos viros etdefendit filios Israel, de-
ipse et filii ejus erant sacrilicanles in Trihu Dan us- inde Jabis servierunt regi alienigenarum annis xx.
que ad diem transmigralionis tcrrae. In horumatitcra Hic rex Chanan fuit qui regnabat in Aslarolh, et
inonte sepultus est Aaron et Moyses in Gelh juxla princeps mililiae cjus erat Syra. Huicfuerunt currus
domuin Fogor. Haec tribus sorlem non accepii, quo- fcrrci nongenti. Dciude Dcbbora judicavit eos annis
 559 ANONYMIAUCTORIS S40
XL.Hujus temporibus fugit Sisara in domoJail, quem .A Abialhar; qui et hic genuit Achimelech, a Solomone
jpsa Jail occidil de palu tavernaculi sui persequenle ir. exilio religalus, etEIi nimis senex et ambo filii
Rarach principe mililiae. Deinde Mazanitaeoblinue- ejus peccatores in conspectu Doinini. Hoc in lem-
runt eornm annis seplem, et inomenejus erat Alazia. pore natus est Samuel, quem poslulavit Anna uxor
Sub ipso fugerunl filii Israel in speluncis et in scis- Belchane, cuni essel sterilis et exaudivil eam Domi-
suris montium abscondebant se Donvinoirascente. nus, et concepit el peperii filium et vocavit nomen
Deinde judicavit eos Gedeon annis XL. filius Iliero- 3jus Samuel, dicens, quonianv a Deo Omnipolenle
bal, soli enira trecenti viri exeriunt cum eo ad pelii illum. Heli aulem 1'uit nonaginta annorum;
pugnam adversus Madiau, qui lambierunt aquam oeuli autem ejus crant obducti et non videbant, et
sicut canes. Tunc dixit Doniinus in tvecenlis viris judicavit populum annis xx. El audito nuntio quod
soiis, qui lambierunt aquas sicut canes : salvum fa- capta sit ab allophilis arca Domini, cecidit de sella,
ciani lsrael. Deinde Ahimelec judicavit eos annis et morluus est. Tunc Samuel successit ei, el judica-
tribus. Hic occidit ex alienigeiiis mille animas iu vit Israel annis xx. Hic Samuel genuit filios, unum
igne, qui fuerunt in lurre Sycbimorum quando fu- nomine Joel, alium vero Ahiathar. Temporibus au-
gerant a facie ejus in Acliroterium. Tunc a muliere lemejus post caplivitaiem arcee abaIlophiIis,quando
percussus lapidem mole morluus esl. Deinde Fua B '. occisi sunt Phinees et Ofni filii Eli. Tunc et ipse,
filius Charrara judicavit eos annis xx. Hic habitabat audito nuntio, morluus est, et a gentibus Arca fue-
in monte Efrem. Sub cujus tempus pax abundavit, rat depraedala. Post redituni ejus qualuor loca san-
et non fuit bellum in Israel. Deiude Tole judicavit ctificala fuerant, quaecircuibat Samuel, idest Bethel,
eos annis xx. duobus. Deinde Jair judicavil ann>.sxx. quoe dicilur Luxa, uhi visus est Deus ab Jacob, ct
duobus. Huie erant filiixxx.asccndcnles xxx. equos, Galgala, ubi circumcidit Jhesus populum contra Ilie-
et erant eis xxx. civitates, quae dicebantur Abollhi rico, ei Masefat, uhi obtulit filiam suam Jepbta, et
Jar iti Galalidin. Deinde Philistini et Ammanilae Armalen in domo sua, ubi fecerat allarium Deo; sa-
obtinuerunt eorum annis decem el octo, sub eortim ccrdos enim fuit judex et propbela, sed ideo inter
pondera proclamaverunt filii Israel ad Dominumnon sacerdotes a nobis non est immissus, neque Eli,
Eemelsed saepius, et vix eos de periculis Iiberavit. quia iuier Judices coniputanlur. Hic enim conclusi
Deinde Jephla de Galaad judicavit eos annis septem. sunt Judicum anni qtiingenli sexaginla unus initii
Hic ab Aroer usquedum veniatur Maralihaei usque captivitatis alienigenarum. Post hunc auiem facius
Abelthar xx. civitates Amon evertit cum populis eo- est Saul Rex, quem Doniinus io biJe sua populo
rum. Quaiido revcrsus suam domum obtulit filiam. Israel dederat, pqr manus scilicet Samuelis unciuin,
Deinde Usbon filius Israel judicavil eos annis vn. C cum quereret asinas palris sui Cis, qui regnavil iu
liic ex Bethlem fuit et erant ei xxx. filii ct xxx. filiae Israel annis XL. Bamma enim dicilur civilas, ubi
dimissae foris, et xxx. uxores duxit filiis suis et nior- unctus esl isle Saul. Qui Saul habtiit uxoreni no-
tuus est el sepullus est in Belhleem. Deincle Elom mine Acbima ; ex bac genuit Joiialham Jesiul. Esbal,
judicavil eos annis x. Hic Eloni Zabulonhes fuit, Menifibos, et sorores eorum Merob et Melchol, et
propterea in terra sepullusestZabulon. DeindeAbdon filius Jonathae Memfibostegenuit Macca. Post huiac
judicavit eos annis octo, filius fuit Faralboniles. regnavit David in Israel annis XL. et menses sex.
Huic erant quadraginta fllii, et xxx.. nepoles ascen- Inler Samuel autem et David anni sunt XL. Tempo-
denlcs septuaginta equos. Morluus el sepullus est in ribus eorum eraiit sacerdoles tabernaculi testimonii
Farathon in terra Efrem in monte Elieth. Deinde decem millia ducenti sexaginta, et Leviiaecentunt
alienigenae oblinuerunt eos annis XL,, pro eo quod duodecim niillia. sacerdotuni autem erant principes
exacerbaverunl Dominum, et tradili sunt Cbananeis, viginti quatuor ; qui sunt seniores viginti quatnor,
qui inhabilabant Ascalon, Gerara, Gaza, Azonlu, et et ista nomina eorum. Ex genere enim erant Eleazat
Geth quinque civilates, quas Inalhen (iliusMaihaihiae et Itbamar UliorumAaron. Prima sors Jarim, tiiidtt
ex.pugnayit.Deinde Samson UliusManoeet uxor ejus fuit Mathaihias; secunda Bidee; terliaChoreb; quarta
Dalyla, judicavit eos annis xx. Cujus virius non po- D Seroib; quinta Michoe; sexla Beniamiii, septima
leral comprehendi, qui plus occidit in morle sua Cboos; oclava Abia, unde fuil Zaccbarias; nona
quam quod in vila sua. Deinde Saniiera judicavit Jesu ; decima Jecchenir; undecinvaEnasib ; duode-
eos anno uno. Hic percussit ex Allophilis sexcentos cima Jachib; terliadecima Cbobra ; quartadecima
viros praeter jumenta et salvum fecit et jpse Israel. Isba; quintadecima Banne ; sexladecima Emmer ;
Deinde pacem habuerunt annis xxx. llis lemporibus septimadecima Cheiir ; octavadecimaAfesor; nona-
non erat dux in Israel, et unusquisque quod volebat decima Phaner; vigesima Ezechiel; vigesimaprima
hoc faciebat. Tunc tribus Beniamin delinquerat in Acbin; vigesimasecunda Sanvuel; vigesimaterlia Da-
facto Sodomitarum et exterminali sunt afiliis Israel, lea; vigesimaquarta Mazia. Hi sunt xxiv. quos David
et derelicti sunt viri sexcenti, qui fugerant ut evade- sacerdolibus proeposuerat principes. Quando enira
.rent. Deinde Eli sacerdos, qui fuerat in Selon, ubi de domo Abidda relulit arcam testamenti, et posuit
arca Dei consiilula erat et filii ejus Ofni et Finees eam in Sion in domo Aniinadab, et inde iranstulit
sacerdotes Domini. Finees vero genuit Acbilob et eam, et posuit eam in domo sua, tunc hos sacerdo-
. Beriochabel, qui Achitob Ahimelecli, ct hic genuit libus principes consiituit, qui prfficedereiilpopulum
m DE GENEALOGIiSPATRIARCHARUM LIBER 542
anle arcain lesiamenli, et Levitoe fuerunt xxiv. qui. V.qunndo occisi sunt irecenti quinquaginla saccrdotes
Levitisimperabant, ex genere enim erant Caat, Ges- a Doec Syro, quem rex Saul miserat: De ipso dixit
son, Elmenerii; nam super eos fuerant quattuor, Davidad Saul: dilexisti malitiam super boniialeiii et
quorum nomina haecsunt. Primus Eman, secundus iniquitatem super quam loqueris justitiara callidila-
Asaf, terlius Iditum, quartus Elham ; fuit numerus lem Doec Syri incusat, qui se justum in sermouibus
ipsorura cum frairibus ipsorum docli cantare Domi- demonslrabat, el iniquitatem circa innocenles exer-
no, omnis qui inlelligit, ducenti octogiula octo. Ac- cuit. Et iterum dilexisti omnia verba praecipitii lin-
ceperunt eliam ipsi sories diurnoeappariliones juxta gua stibdola, quibus incautos subito dejecit in mor-
magnum et juxia pusillum perfectorum et discen- tem. flic autem Abialhar, qui tunc a morte evaserat,
lium; excidit sors prima filioruin ejus cl fralrum. propter Orniam a Salomone relegatur, ut secundum
ejus ipsius Asaph, illi Joseph ipse, et iilii ejus et fra- sententi.im Domini nullus ex semine Eli in domo
tres ejus duodecim. Secundus Godolias filii ejus et Domini saerifictumadministraret. Quinlus Aphatias;
fratres ejus duodecim. Teriius Zacchur, filii ejus et sextus Etlioram, et Thamar soror Abessalon. Nam
fralres ejus duodecun. Quartns Jesdri, lilii ejus et in Hierusalem de Bersabe Uriae Celtei Saman et
fratres ejus-xu. QuintusNatanias, lllii ejus et fratres Soban filii suntDavid, fratres Salomonis et Nathae,
ejus xii. Sextus Bocia, filii ejus et fratres ejus xn. B cujus Lucas Evangelisla ad Mariam origineni de-
Septimus Israel, filii ejus et fratres ejus xn. Octavus monstravit. Similiter eliam et Salomonis Mallhaeus
Ageas, filiiejus et fratres ejus XII.Nonus Mallhanias, Evangelista ad Joseph originem demonstrat, tit
lilii ejuset fralres ejus xn. DecimusSemei, filii ejus appareat eos de una tribu exire, et sic ad Cbristum
et fratres ejus xn. Undecimus Esdriel, lilii ejus et secuiidum carnem venire, ut compleattir quod
fratres ejus xn. Duodecimus Asabias, filii ejus et scriptum esl : ecce vicit teo de tribu Juda radix
fratres ejus xn. Tertiusdecimus Sabael, filii ejus et David; Leo ex Salomone ; et radix ex Nalhan,
fralres ejusxn. QuarlusdecimusMatthaiias, filii ejus Salomon autem genuit Roboam, et Nathan ge-
et fratres ejus xn. Quintusdecimus Jarimoih, filii nuit Matthan. Tunc accepil regnum Jeroboam filius
ejus et fralres ejus xn. Sextusdecimus Ananias, filii Nabalh ex uxore nomine Sorum, quae vidua mansit.
ejtis et fratres ejus xn. SeptimusdecimusJeshacbas, Ternporibus mullis servus SalQmonis conlra Ro-
filii ejtis et fratres ejus xn. Ociavusdecimus Ana- boam filium Salomonis, servus cum domino re-
nias, filii ejus et fratres ejus xn. NonusdecimusMi-. gnum adeptus est, et in primo anno regni sui fecit
sael, filii ejus et fralres ejus xn. Yigesimus Elialti, vaccas aureas duas, unam dedit in Dan et unam po-
filii ejus et fratres ejus xu. Vigesimus prinius Ellh, suil in Betbel. Tunc-dixit ad plebem : sufficiat vobis
filii ejus et fratres ejus xn. Vigesimussecundus Go- 'J ascendere iu Jerusalem; ecce Dii tui Israel, qui te
tholias, filii ejus et fratres ejusxn. Vigesimusterlius, eduxerunt de lerra ^Egypti. Hic Jeroboam regnavit in
Mazoih, filii ejus et fratresejus xn. Vigesinmsquar- Samaria annis xxxiv. et fuit scisma inter Roboam
lus Ramagi, lilii ejus et fralres ejus xu. ili sunt du-. filium Salomonis, cl Jeroboam filium Nabalh, et
cenli ocloginta ocio, qui praecedebaut exercitum praelium erat inler eos omnibus diebus vilae eorum,
filiorum Israel, et cantabanl Duminocanticuui. Tuuc sicuti nuiic inler veros Chrisiianos et falsos Catholi-
eiiam el David cum eis implelus spirilu sanclo simul cos. Hic Jeroboam genuit Nadab ex uxore nomine
prophelaveruni psalmos centum quinqnaginla. Quat- Anna; el regnavit annis duobus. Successit Basaa fl-
luor enim erant qui cantabanl domino principes lius Acbia, et regnavit annis xxiv. Post hunc Ela (i-
cdtisiiluli, ut diximus; primus Eman, secundtis Asaf, lius Basa reguavit annis duobus. Post Ela regnavit
leriius Iditum, quarlusEthan, habebnnt septuagenos Zainbii annis xvm. cum Thameni annis sex, et solus
binos, respondentes sibi in cymbalis, et naliis et annis xu. Ipse esl Zambri, qui genuil Acbab, qui ha-
cylharis. Tunc non quod volebant, hoc psallebant bnit Hiezabel filiam Elan regis Sidoniensium. Ilic
eed quod per eos spiritus adnuntiabal. Viginti cnini Achab regnavit annis xxi. et genuit Ochoziamet re-
annis liiit Arca in caplivilale, et quadraginta annis gnavit anuis duobus; et alius filiusAchabnomine Jo-
fuit in domo Abiddare, xx. annis fuil in domo David " ram etc. regnavil annis xn. Posl hunc regnavil Hieu
regis, qui regnavit in Israel annis XL.mensibus sex, filius Mannaseannis xxvm. Tunc Josebeth fllia regis
de cnjus domo tulit Saddoc filius Sachitob, qui in Judae idest filia Joran soror Ochoziaeabscondit Joas
nomba fuit cornum. Et unxil Salomoncm pro David filium fratiis sui Ochoziae i?gis Judae a facie Jeu
patre suo in regem. Regnavit autemDavid annis vn. annis octo in domo Dominisub Aod sacerdole; sub
in Chebron et triginla iribus in Jerusalem. In Che- ipso Jeu Azael rex Syriae reliquit de exercilu Israel
bron autem genuit filios septem, et ista nomina eo- quinquaginta cquites, decem curros et mille viros
rum : primitivus Animon quem occidit Abessalon, secundum Elisaei propheliam. Huic Jeu successit Jo-
cum inceslasset Thamar; secundus Chaleb; lertius chas (ilius ejus, et regnavil annis xvn. Et Jochas ge-
Abessalon; quarlus Ornias, qui propter Abisacsuna- nuit Joas et regnavit annis xvi. Joas genuit Jeroboam,
mitem Ornias a Salomone interfeclus est, quoniam et regnavit annis xn. Jeroboas genuit Zacchariam,
postulavit eam conjugem sibi. Tunc Abialltar rele- et regnavit menses sex. Post liunc regnavit Sellem
gatus esl, quod ipse eum unxerat in rcgem, Abiathar filius Narnvi mensem uuum. Post hunc Manee filius
filius est Abimelecb, qui 1'ugieussolus, salvatus est, Gaddi reguavit annis x, liic Mauee geuuit Facia, ct
 5i3 ANONYMlAUCTORIS 5!i
regnavit annis duobus. Huic successil Facee lilius A Apienlia vertiiur ut cumputetur per eras noraen illius
Romeliac, et icgnavit annis xxn. conlato autem qui dicitur
libro ru iiiveiilum est quod lempori- Anlichrislus
bus Facee filii Romeliae ascendit Teglafellasar rcx i. xm. xvin. vnii. III. XVII.VIII.VIIII.xvu. xx. et
Assyrioruni, et transtulit tribu Gad et dimidia tribu xviiu, desumpto scxis. . fn numcrus col-
Manasse usque ad terminps Neplali, el disperdit eos lecius sescentumLIIII.hoc qui intersunt. . . .
in terrani filium Romeliae re- nomine Antichristi; nam et in secretis legimus,
gnavit Oseae annis viui. Hunc humiliaverat Salma- quod tus Neroniset dicilurcivitas
liasar rex Assyrioruin, et ftiit ei offerens munera. . . inoccidenlcub: adbuc tenelur incl
an. v. Tunc conperlus est Salmanasar ipsum Osee quibus slellis quando veniet Aiilichrislus.
mitleiitenv ad jEgyptum, et paranlem ei insidias. . Nunc autem niulli actisunt ex
.... oclavo anno rcgni ejus vinxit etim et misit in nobisn fuissent et nobis nobiscum uliquc
carcerem; in nono auno transmigravit eum cum po- peimansissent. Ab ipso Neroue. . . anni LXXIII. bx
pulolsrael ad flumen Gozae in civilalibus Medorum, pseudo aposlolus qui secuudus extilit acerrimus
et dispersit eos illic. Hoc primo anno regni Christianorum debellalor Ne-
Achaz factum est regis Judeae, lum et Tobias cum. B} ronis et portio episcopi scilicet CLIII
; Hic Salmanasar genuit Sen- XXVIII.neque ipse inraodicus perse-
nacherib; ipse e.-t a quo nocte uua occidit angelus culor evangelii tempore cujus perse-
Domiui vivorum centum et ocluaginia quinque mil- cutione plurimos prophetas passi sunl, quos. ...
lia inter captivilatem Samariae, in Nineve, et Jeru- gloriosos in orbe presidere abipso
salem in Babyloniamanni sunt CXLIV. nvens. vi. dies et est Alhenis
x. ambo ad capttviiatem simul indulgentiaspcrcepe- tolcrabilis perseculor Labiano cpiscopo in urhe prae-
runt, et uno lempore pcr Exdram et Zorobahel ad sidenle. . . . ruinam aliani plac Kar-
suain terram adscenderunt 11II.Samarrilaui manse- taginis episcopus fuit. Sub ipso Deciopassi sunt Ro-
runt iu capliviiale Ninevcannis xxn. et hi fuerunt in ' mae sempronius Juli. . . paler Montanus usque ad
Jerosolyrais annis LXX.fuerunt in Babilonia. Valerianum annis sunt vn
. Redeamus ad Nathain fratrem Salomonis, unde et KartagineCyprianus
Maria originem trahit. Uic Natham genuit Matbam. Maximianumanni sunl XLV.ipsi sunt septirni Chri-
Mallham aulem genuit Enam. Ena genuil Eliacim. stianorum acerrimi perseeutores .
Eliaciin genuil Joram. Joras aulem genuit Josram. .... urbis ct ensurius Karthaginis Sirano, et Cas-
Josram gcnuit Judam. Judas geiiuit Simeon. Simeon 2 sianus diaconi urbis. . . . omelia coiicremaverunt.
genuit Levi. Levi gcnuit Mathaiiam. Mathatlas gc- Ab ipsisusque ad Sliliconem iterum consulcin anni
nuil Joram. Joras genuit Eliezer. Eliezer genuit. . sunt cenlum duo. Ipso consulatu venil perseculio
genuil Eren, Donatistisvi. Kal. Julias dala pridie Kalendas Fc-
Eren genuit Eldam, Eldam genuit Chosam Ecliosgc- bruarii Rabcnnae. . . . usque ad annos xxiui. regis
nuit Addim. Addim genuit Melchi. Melchi genult Geisericianni stinl quinquaginla octo. Hicest nunie-
Neri. Neri genuit Salathiel. Salatbiel genuil Zoroba- rus annorum DominusChristus passus usqua
bcl, Zorobabel genuit Besara. Besa genuit Anna. ad annum praesenlem, idest sicut supra scribtimi
Anna gciUKtJudam. Jnda genuit Asech. Asecli per est anni sunt quadringenti trigiuta qualtuor. NSin
Sech. . . . Mesen.-Mesengenuit Mathathi. Matliathi ut saeculi annos per ordinem dccurramus lcgis. . .
genuil Nalium. Nahumgenuit Jose. Jose genuit Gen- AbAdamusque addiluvium
*nem.Geniiemgenuit Levi.Levi genult anni suntduomilia duocenli quadraginta duo. Ab illo
Nalham. Nalham geuuit Eli. Eli genuit Joseph. Jo- usque ad vocationem Abrahae anni sunt niille ccn-
seph Joachim. Joachim autem genuit Mariam. Hacc tum ocloginta octo. A vocatione Abrahae usque qtio
est MariaMaier Doniini, ex qua natus est Salvalor lilii lsrael inlroissent in jEgyptum cum Jacob patre
anno quadraoCsimoprimo impcrii Augusli Impera- * suo anni suut ducenli quindeciin cl cum Moyse. . .
loris. Supervixit autera Augustusab anno in quo na- judices eis et erant ex filiis Israelannis
tus est DonvinusChristus annos xv. Iluic successit quadringentis quinquagiiita. Offenso Dco usq. . . .
Tiberius Coesarcujus anno xvi. passus esl Dominus . . . dicaveruut cos alienigenae annis ceiilum unde-
Christus Anna et Caipha sacerdotibus. Hic conclusi cim. Reges eis fuerunt annis quingentis quin. . . .
sunt anni quingenti LXXIV. inibi Cassius. menses sex dies decem. In captivitate Babyloniae
Ganiel usquead passionem Domininostri Jhesu Chri- fuerunt annis sepluaginta. Ebdomadarum Danielis
sliab undecimo anno Joachim regis idem a primo septem in quibus esl lempluin Dei restauralum anni
anno captivilaiis Uierusalem et Jcconise fllii ejus a sunl XLvnu. Aliarum ebdomadarum sexaginta dua-
passione autera Domini usque ApostoloruraPetri et rum, iu quihus sacerdoles lempli cis dominabanlur
Pauli annos xxvm. passi Nerone bis usque ad Chrisli Doniiiti nalivitatem anni suntqua-
. . . priraa haec fuit Neronisque iterum fulura sub dringeiiii xxxiv. Et a nativitate Dominiusque ad ejus
Enoch et Helia. Uic Nero ipse est, cujus nonien La- passioncm anni sunt xxxi. Et a passionc Dominiusi
banius vucavit scscenti deceni sexis-Hic sa- que ad annuni vigesimuni quarlum regis Geisejici
 '
545 DE COMPUTOPASCHALl LIB. I. 516
anni sunt quadringenii xxxim. Fiunt omncs ab Adara A. Explicit liber Genealogicus, in quo praefati anni
per legis ordinera numerali usquead annum praescn- conclusio
tem anni quing nongenti octoginla qualtuor.

ANONYMI

LIBELLUS

DE COMPUTO PASCHALI.

LIBER PRIMUS.
Diim mens curiosa in re lam graviori et admodum B cunda ad caput ilerum revolvatnr , hunc Lunares
saiis opiabili propensius desudaret, ct diu anhelando minuiioe genuerunt, eo quod inter duodecimannos ut
Iectitans perdurasset, illa scilicel quoe homincm inlegro paschales dies pronunliare possemus , assls
nvorlalibus laqueis occupalum, jejuniis a deliclisex- unusdeaccentibus unciis perspicue invenitiur praeter
piatum purgat, et bealoruin choro consociat, cocci- illuni assem videlicet feriarum, qui inler annos qual-
neis maculis et alieno rubore aspersam baptismatis luor probissextum soepissimesubrogalur. Ergo octo-
tunicara ut nivem exhibet candidaium », suscipit gies quater unciae septus et septies decusdipundius
eliam in agni nuptias veternosis peccatis bonus lu- habeas annos ocloginta qualluor, quibus sanclissimae
met, in ruinoccasu dilapsum erigit sacerdolum preci- memoiiie Auguslalissexde septem assibus in ocdoa-
bus recivum Domino lemplum et subit odium mise- dibus et endccailibus suis non propriis lociset sedi-
rationis fulgore micuit, adque scientia; Iumeneffulsit, bus adnotavit; quos per annos octoginta quattuor
ut ill.i quoevidebantur quserenli et desideranli qui- annales uncis invenerunl. Ob quam rem in ejusdem
busdam nehulis obscurata patefierenl, universa ei dc- circulis error aliquotiens invenitur , dum annprum
legereiilur occulla, a quo lunarcs cursus in integro numero , el elcmeniorum cursibus liquidius non ad-
firmarentur, ct paschales circuli sibi invicem conso- tendiiur, quamvis unus assis de septem in ocloginta
nanles cum Iunaribus annis, et embolismorumtitulis C qtiatiuor annis semperdeducitiir.elpaschali nunquam
sine ullo errore ab ignorantibus noscerenlur, in qui- omnino supputalioni conceditur; ipsumqtie asse:n,
bus ocdoadarum et endecadarum anni iia invesligati, nisif.ilior, proprium in lunarem cursunv non inientus
adque divino nulu confecli signantur, ut in nullo immisit, qucm potius super vacuum inlegris adser-
prorsus vacillare aliquatenus videantur. Qnibus pro- lionibus dcclinavit : Jpse est, qui pascbales errores
videnlia condiloris tanta titulalio defixa cognoscilur, gigncndo dinoscitur, sicut annorum serie conscripta
ut in anno decimo regis Geiserici anni quadringenli- monstraiur.. Ul autem ipsum assem, qui excluditur,
viginii a passione Dominica in capite primae ocdoadis invenre possis a [forle hac] suppulaiione uti debe-
complerentur, el lale, tam Judoeorum, quam Chri- bis. Octogies quatcr enim decusas uncia faciunt libi
stianorum inventum est pascha, quale ttinc a Domiuo dies nungentos triginta unum; partiris trigesimum ,
cum Discipulis fuerit celebralum. Passus inlerea pro invenies triesas: ipsi sunt triginla et unum embo«
nobis oclabu kalendas Apriles, luna sextadecima, fe- lismi, quos Iaterculus omnis habere cognoscitur; re-
ria sexta, et resurrexit a mortuis sextu kalendas manet unus assis ille, qui iu flne annorum octoginta
easdem , luna duodevigesima , feria prima , sicut in qualtuor de septem semper.deducitur, quem, ut dixi-
anno primo primoeocdoadis operis cepti proculdubio mus stipervacuum lunares minulioegenuertinl. Ipsum
aspectibus nostris veridicis ostendiiur documentis. D eliam et Agriuslia ejus municipii Tbimidensium re-
Esi enim annus praesensin ocdoada prima a passione giorum scribens Hilariano de ratione paschali per
Dominica quadringentesimus vigesimus sextus anno scripulos arte quadam voluit cxcludere , innitens in
sextodecimoRegis, secundi vero circuli caputannum annos singulos non undecim dies el uncias, set un-
habet consulalu Theodosii decem et seplies el Festi, decim dies semiuncias , duoc selae, scripulum suum
in cujtis flneab ^Egyplo exeunlibus filiis Israel com- semissemiuncia, duaeselae, minus ad unciam scripu-
pleti sunt anni duo millia centum , et invenliim est los duos cijicunsela, qui faciunt in octoginta qualluor
pascha , quale in Jigypto a Palribus primum fuerat annis scripulos ducenlos quatuor sestam qui sunt
immolatum; atque anno sexiodecimo Regis adnotati horoe oclo, semispuncta, dnoque habeo. Devidenlur
sunt duo millia centum sedecim in vigesimo et sexio foris exclusae. Minus ergo habenlur ad plenum diem
circtilo anno seplimo decim i ejtisdcm circuli, cujus de septenario numero excludendum horas tres, scri-
anni Dominicum pascha agilur quinlum decimum pulum undecim, puncla decem; ideo ulique aliquan-
Kalendas Majas, luna seplima decima. Sed ul unus tos annos suis adsertionihus in inlegro determinare
assis in hoc circulo plus inveniaiur, el a luna se- nequivit. Providens igitur ipsum assem declinandum
* Sensus lurbatus.
 B47 ANONYMIAUCTORIS 548
modis omnibus esse, quod si Auguslalis sex, ut dixi, ^A fuisse, el quarla die guod est quinlo Kalendas ejus-
asses in lalerculi membris certis numeris immisisset, dem dixisse omnipotentcm Deum fiant duo luminaria
nullatenus in lunari cursu et paschalibiisannis vitium in firmamenlocwli, sic ut luceant super terram, et cli-a
incurrisset, quibus exproventum errorishunc assem vidant inler diem el noclem, et sint in signis, elin
in suo lunari curso superflue variatim visus est proe- temporibus, el in diebus et in annis , el sint in splen-
rogare; minori autem elemento in tertio circulo iri- dore in firmameniocwiisic ul luceant super terram; ei.
gesimario anno vigesimo quarlo lunaris concluditur sic est factum. Et fecit Deus duo luminaria mayna;
cursus. Competit etiam his circulis paschalibus per luminare majus inilium diei, et luminare minus im-
annos octoginta quattuor, quibus explicitis ad caput 4ium noctis; ct cetera. Fecit igiuir omnipotens Deus
reverteris sive in lunaribus cancellis, seu in pascha- solenv inilium diei et cucurrit antequam Deret Iuna
libus annis. Quorum annus igilur septimus decimus horas undecim et quarlam partem horae; et statim
anno sexlo decimo Regis; sed in lunari, ut diximus, jussit fieri lunam , et prosequi eum, cum quo lam
cursu inler annos duodecim assem unum inmitlis in magnum officium in ccelo fuerat adepta. Constitula
primum, secundum, et lertium cancellum super quod est igiiur quintadecima plena, quia nihil quod non
aftterit Kalend. Jan. sic quoqtie annos per singulos plentim perfectumque edideril potentia Conditoris.
verilate fulciris. Ctim igitur in tertium cancellum ad B J Et ideo utique dicturn est, duodecim minuentis et
annum perveneris vigesimum quarlum reverieris dtiodecim crescenlis ; luna enim per duodecim se-
post annos octoginta quatluor , excluso die uno de mesirua minuilur, et per duodecim semestrtia cre-
septenario numero ex crcmenlis lunaribus venien- scit, ut quod minus sol ad plenum diem cucurrisse
teni, et invenies in cancellorum capite lunam secun- cognoscitur, hoc luria divinum magislerium minuisse
dam, in.quibus ab A usque ad Kdecem literaenume- a sapientibus invenitur; el sic eum Dominus jussit
rantur, quae sibi (sic) exsicunt sinos dies, ul men- dodrantibus crescere, et dodrantibus minui, sicut
sfrualis nuniertis agiletur. Ipse autem per menses re vel ante ipso oslenditur calculala partitio. Quinde-
duodecim A foris defixae noscuntur, de quibns Iiteris cies enim dodranies , decusas, quadran ; sed quia
per dies singulos eram prospicis; et sic in cancellis dixit duodecim minuentis et duodecim crescentis
per annos singulos descendens in directum contra duodecima in dectisas quadran faciat tibi deunsicili-
ipsam eram lineam adsecutus, quota luna veroverius cus. Lunaris vero anniis habet dies tricentos quin-
poteris invenire, sane scientia cordis edoctus. In can- quaginta quattupr, in cujus anni mense invenies dies
cellis aulem feriarum per numerum septenarium viginti novem, semis, super quos addes deunsicilicus,
quaerenti datur indieulum, ab A. enim usque ad G. ' et fiunt libi dies triginta, cincunsicilicus. Duodecies
seplem liierae adnotantur, in qnibus annus agitur G ergo triescinciinsicilicus faciunt tibi, secundum cur-
septimus,ubi in bissextum ter quadriennium inmitlis sum Romanorum,dies trecentos sexagintaquinque,
assem iinum, hoc est annum iimim K. et in mensium quadran ; quem quadrantem per quadriennium lem-
ordine quotum quaerere.voltieris, quam ad caput poris rediges , et facit tibi unum assem bissextum,
videris eram diebus singulisadnolalam,- contra ipsam hoc est quater quadrantes assis ; haec est feria una.
iii iisdem cancellis inveniesferiam fixam. In eolumha De columnis autem, quibus in circulorum capite cum
vero bissexlili, quae cancellis lunaribus glutinata suis sunt lineis picluralae , haec ratio cupienli cly-
certo limiie sociatur. Annus igitur el ipse sepiimus peata monslratur. Quola enim fuerit Kal. Jan. luna
decimus feria tertia.; sed ubi Kalendarum martiarum eontrHipsam directa linea adsecutus invenies. In se-
diem inveneris mineatum , illic habes bissextum in- cunda columna mensis primi quoia die lunam pri-
missa feria designaium. Cum autem perveneris ad mam tuos anle oculos fixam; in lertia autem, quarla,
vigesimumetoctavum, ad primum reverteris annum; quinta, et sexta columna luna decima quotu erit
et sicusque in fine mundi recapilulando singulos tam i«ens's quarti, quinti, seplimi et decimihanc lineam
paschales quam bissextiles, simul eliam et lunares oculo cernens.prospieis per quattuor columnas esse
annos, feriarumque dies invenies adnolatos. Sed ut dispositam a s: jejuniis enim legitimis deserviens ad-
ipsum diem bissexiilem in inlegro recognoscas, liiiiic "' nolalur,sicut de septimi mensis jejunio praecipiente
rationem sequi debebis et scire bunc diem bissexii- Domino Moyses sanclissimus protesiatur : hmc dicit
!em nnn lavorabis. Hebraei primo ob hoc, non sUa, Dominus : a nona mensis, inquil, in decima mensisad
sed Dei sapienlia edoeti, circa cursum lunae , non vesperas sabbalixabilissabbata vestra; et omnisquise
potuerunt errare; et ideoquando primum in iEgyplo non humiliaveritin jejdnio illo perdam animam illam
pridie idus Apriles quarta feria quartadecima luna, de populo suo. Sic et per Zachariam Prophetarum
bessieilieus, duae selaede scripulo trion, semiuncia, omnium decus,de his sacris legilimisque jejuniis Do-
sicilicus immolaverunt pascha, dixerunt duodecim nvinus post caplivitales lempus loeutus est dicens:
iivventis , el duodecim crescenlis; eo quod invene- factum est, inquit, verbum Domini omnipotenlis ad
rint lunani quando facta sit a minutione non a cre- me, dicens; dic ad populumterrae, et ad sacerdotes: si
menlis incoasse; unde comprehenditHraequinoctium jejunaveritis et planxeritis in quinlit aut in septimisje-
octavum Kalendas Apriles diem primum inventiim juniis, el ecce sepluagintaannis nunquidjejuniumjejii-

Hoc signum reperi in cod.

 549 DE COMPUTOPASCHALI LIB. II. 550
nasiis mt/ii o domits Israel? el si manducaveriliset bi-,A.manae, quae in se habet quarti mensis lunam deci-
veritis, nonne vos manducelis el vos bibitis, non hmc mam et exsolves post sacrificium jejunium quarlum.
verbatunt quae toculus esl Dominus in manibus Pro- Centum duodecim jejunium quintum; centum sep-
phetarumillorum qui ante nos fuerunt? Cum fuit Jeru- tuaginla quinque jejunium septimum; ducentos sexa-
. salem habitata, et copiosa , et civitates illius in cir- ginia sex jejunium decimum; sic singula in ordine
cuilum , et mor.lana et campestres habitabantur. Et recensendo artis hujus magister et doctor poterit rep-
factum est verbumDominiad Zachariam dicens : hmc perire; si tamen somnolenlia cordis,quae a sapien-
dicit DominusOmnipotens, judicium juslum judicate, tibus declinalur, non obpresserit sensum.His quoque
miserationemel misericordiam facite unusquisque ad supradiciis columnis aliaeseplem junguntur, in qui-
fralrem suum, et viduwet pupillo el advenw, et pauper bus KalendaruiiiJaiiuiiriarum luna et paschae Domi-
inclite dominari, et matiliam quique fralris sui notite nicorum dies adnolanttir; tricesimarius elenim lunae
reservurein cordibus veslris. Et paulo post : hmcdicil numorum , per seplemnarium numerum ebdomodis
Dominus Omnipotensjejunium quarlum, et jejunium divisits spatia numero ducenla decem disterminal.
quinlum, jejunium seplimum, et jejunium decimum Ut aulem iiuius cujusqne paschae diem invenias, lu-
erunt domui Juda in gaudium, et in jucunditatem, el nam ct ferianv, quae fuerit KnlendisJanuariis, obser-
in soleinnilatesbonasel jucundi eritis et veritatem et B vabis, ut lunae cursurn tenens in eadem columna ,
yncem amabitis. Ecce jejunia Iegitima , qualiter fieri diem invenins pascbae, quod ad feriam suprascriptam
deheanlur, a Domino nuntiantur. Sed cur in isiis pertinere videtur; boe idcm et in fibulis triginta se-
avensihusdesignalur, volentibus ostendamns. Jeju- quentibus adprohalur, in quibus Kalendarum Martia-
nium cnim quartum pro primitiis et mensibus; et je- rum lunam et feriam per septenarium numerum ulra-
jutiamus jejunium quintum pro areis redigendis et rumque in luna dierinn Iriginia ducenla decem soatia
decimis offerendis; jejuniumseplimum provindemiis inveniesadnotala, nunlianles certissime fixum unius
colligendis; et jejunium decimum pro semenlationi- cujusque anni doniinicum pascha. Nam et harum
bH8eliam seminandi, sed olei primitiis delibandis. fn fibularum numerum tres aliae ut pediseque columnaa
quorum jejuniorum quattuor septimanis sine ullo secuntur, quae in se embolismorum tilulos el.Iuna-
errore lunam decimam intueberis, manifestam. A res aimos lineis tensis ex Kalendis Januariis quota
Dominico autem pascha et uniuscujusque anni com- fuerit curiosis et bene sullicitis planius nvonstrare
putas dies octoginla quattuor , in quorum conclusio- coguntur , ut boruni circulorum veritas in omnibus
neiri invenies sabbatorum dies, quod est finis septi- suis ornala monilibus ostendatur.

LIBEB, SECUNDUS,
KJUIIN SE OMNIAORNAMENTACONTINET CIRCULORUM.
Alia quoqueralio ob vigesimum quintum circulum, iC septingenta sepluaginta septem, uncia , quam sum-
quod in se annos contineat duo millia cenlum a sa- mam superiori summae adjungis fiunt nocliutn sep-
cralissimo scilicet paschae die in iEgypto immolalo linginta sepluaginta novemilia qualringintas duas;in
adnuente Domino ostendimus manifestam, ut el in quibus parliris irigesimam habebis viginti quinque
Kalendis Januariissecundam lunam, et primi mensis milia nungenti oclo essuperet dipundius, uncia; haec,
quartam decimampridie idus Apriles, et feriam quar- inquam, fuit luna secunda Kalendis Januaris. Ecce
tam adtendas in capile circuli secundi in integro Deo gratias quam digne et ralionabiliter inventa est
fuisse defixam, quam tu diligentissimus scrulator Kalendis Janiiariis luna secunda, quavquartani deci-
suppulans, hoc modo invenire debebis. Octogiesqua- mam primi mensiscum embolismi litulurnprocreans
ter enim tricenli quinquagesquarlus faciunt lihi dies in oninibus invenitur. ExKalendis itaque ipsis Janua-
lunares viginti novem milia septingenli triginta sex; ris, ut quartam decimam pridie idus invenire possis,
et octogies qualer decusas uncia , faciunt tibi nun- in tertio idus Apriles compulans, et habes centum et
genti triginla milia sex unusdies embolismares addes unum diem, super quos dies addes luna secunda ,
supr* summam superiorem, et habes triginla milia quae invenla estesse ipsisKalendis Januariis, faciunt
sescentossexaginla seplem dies. Exindededucis diem libi dies ccntum tres; partiris sexagesimam habes
unum, quem in sequentibus diclis ex delrimenlis lu- D bessicilicus, duae salae de scripulu, triensem , un-
naribus gignitum esse docemus, et qualiter decline- cias silicus; hoc super centum tres dies addes, fa-
lur evidentissinie demonstramus. Ergo circulus unus ciunt libi dies cenlum quattuor, bessilicos, duo selae
annos habet octoginta quattuor , qui in se continent de scripulo, triens, semuncia, sicilicus; partiris tri-
noctium triginta miliasescenla sexaginta quinque. Et gesimum invenies (res insuper, et decus qualius,
quoniam vigesimus quintus circulus in consulalu bessilicus, duo selae, descripulu, trien semuncia, si-
Theodosi sedeces et Fausti ab eodem paseha fuerit cilicus, et habes quarlam decimam primi mensis, et
consumalus, quem recalalo tempore supptttans, inve- quod excurrit pridie idus Apriles, qui est primus
nies habere nocliiira septingenta sexaginia sex milia paschae sacratissimus dies. Sed ut ipsius Iunae quar-
sescenias viginti quinque, quas cum partilus fueris tae deciraae f'eri3m quartam profeclionis filiorum
in sexagesimara parlem, invenies duodecim milia Isdraelex ^gyplo invenire possis, adverte; vicessi-
551 ANONYMIAUCTORlS . 552
musemm elqumtus circulus in fine secundi laterculi JA cum edent. Non edetis crudam, neque
de ^Egypto filii Isdrael exeuntibus invenitur essc coctamin aqua nisi assalam igni. Caput cum pedibus,
conclusus, sicut per legis storiam annorum indicat el inter reneis nihil derelinquentesex eis in mane , el
sexlui vicies quinque. Si ergo ocioges quattus fiunt os non confringelisab eo. Qttaederelicta fuerinl de eo
pascae duo milia cenlum, et invicesimo et sexlo cir- usque in mane igni cremabunlur.Sic aulem comedelis
culo in capite complcniur anni duomilia ccntum bis- eum; lumbiveslri praecincli,el calciamentain pedibus
milies; itaque cenlies Irecenli scxagies quinque qua- vcslris, el bacula vestra in manibus vestris; el edelis
dran , faciunt libi dierum seplingenia sexaginla eum feslinanter, pascha esl enim Domini. Praecepit
septem miliaviginti quinque. Inhispartiris septimam igilur Omnipotens Deusper Moysenuniversae syna-
cl habes ceiitum novemilia quingenliseplaes, qualtus gogae filiorum Isdrael in mense novorum, qui est
super et septus. Incipe nuraerare a feria prima quae inilium mensium in mensibus anni, in quo habilu
fuit ipsis Kalendis Januariis primo anno paschae in ederenl pascha; ad hoc uliqiie , ut et suam divinita-
^Egyplo immolato ab asse primo in septem assibus, et lem credenlibiis nobis in Christo manifestaret et
invenies pridic Kalendas Januarias feriam seplimam; illorum lalrocinium , jam tunc a pasclia primum, in
ipsis quoque Kalendis Januaris feriam primara; ex jEgyplo celebratum demonslraret; qui in ^Egypto
quarumuliqueKalendarumdiem in pridieidusApriles B ad vesperam , idest in novissima saeculi tcmpora ,
computas, et inveniesdiescentum duos. Iu his par- praecincli, et calciati adversus agnum Dei imrnacu-
liris septimam, et habes decus quatlus super et quat- lalum prima die ozimoruni ad vesperam cum gladiis
tus; baecest feria quariaquarlaedecimae lunaeprimi .el fustibus exirent, et universa, quae ab omnibus
mensis anni primi, ut diximus, in capite circuli sc- Prophetis de eo praedicta fueranl, in eum commiite-
cundi, in quo invenimus pascha sacratissimum innc rent. Et ideo iios qui jam non secundum imaginem ,
a patribus in ^Egypto immolatum. Sed cum hos cir- sicut illi, sed secundumveritalem in commemoratio-
culos in orJine adtentus fueris adsecutus inlra co- nem passionis filii Dei pascha celebramus, nihil
lumnas dies paschae veridicos invenies adnotatos, et aliud in primis nisi de ipsius Domini nostri advenlu
illos qui foris sunt procerlo falsissimo super cilium lotis viribus fidei nostrae diligenter requirere debea-
columnarum encauto conscribtos sine dubio in er- mus et lunc circulorum serie revolvamus. Primus
rore fuissedefixos.Videtis igitur, carissimi, quod uni- enim GajusJulius Caesar Romae imperavit annis de-
cuique noslrum nihil denegat OmnipolensDeus. Sed cem, mensibus quattuor, diebus sex. Post Gajum Ju-
quis quanla de ipso praesumserit fideliter cupienli lium Caesarem successitAngustusimperaior, qui im-
ut voluerit dilargitur? Ita enim hoecsacraraenta ma- peravil Romae annis quinquaginta sex, mensibus
nifestari praecepit, ul a passione Dominicain qua- C quattuor, die uno. Hoc imperante advenit Johannes,
dringenlesimo et vigesimo anno regis Geisericide- Zachariae sacerdotis filius, missus a Deo pr.iedi-
cimo anno diem inveniremus, in quo Dorainuscum cansbaptismumprjenitentiae,qui secundum pr.iedica-
suis discipulis pascha sacralissimum mandueavil; in lionem legis prophelarumque onvniumChristum os-
eodem quoque complerenlur anni duo milia cenlum tendil, Chrislum filium Dei advenisse in hunc mun-
decem, ab agno scilicet illo anniculo sine vitio in dum, idest in regione Judae , dicens : hic esl agnus
jEgypio immolato, sicut a secundi circuli capite Dei, qui auferl peccalamundi; et hicest Salvatorsite-
oslendunturin ordine tilulali. cuti; hic esl de quo dixi : homo anle me faclus esl,
Incipiamus itaque , fratres , ab exodi Iectione de cujus non sum dignus corrigiam calciameniorumsol-
ipso agno in ^Egyplo immolato in memoriam scien- vere. Exinde cepit Jesus docere popubfm ct facere
tibtis revocare, ut possimus utrorumque agnorum viriutes el signa magna, quae nulltis alius fecerai.
speciem volentibus demonstrarc. In qua lectione re- Manifestavjt aulem se post baptismum universo hu-
cognoscimusipsum Deum et Dominum nostrum ad mano generi filiorum Dei, missum a Deo patre ad
Moysen et Aron frairem ejus in terram ^Egypli siabiliendtini et reformandum , reconciliandumque
dixissc : mensishic, inquit, initium mensium,primus populum sibi compositum, quibus electis duodecim
erit vobis, in mensibusfasm , ad omncm Synagogam " discipulis daia est potestas in sancto Spirilu ; et mi-
filiorum Isdrael dicens . decimodie mensis hujus ac- sit eos per omnes gentes, docenlesque docerent. De-
cipianl sibi singutiper domos tribuum ovem per do- hinc ordinatis eis ad officiuin praedicandi„gratiam
iiium; el si exigui erunl in domo, ut non sinl sufficien- Dei faclam per nomen ejtis , remissionem peccato-
lesad ovem,adsumantsecumvicinumproximumsuum, rum, resurrectionem carnis, aeternam vilam moriuis
per numerum animarum singuti quod sufficientsibi resurgentibus , praedixileis quanta passurus esset a
compulabuniin ovem.Ovissit sine vitio, immaculalus Judaeis usque ad mortem, morlem autem crucis et
perfeclus masculuset anniculus eril vobis ab agnis et quod triduo mansurus esset in corde lerrae, el quod
ab mdis accipi, ea sit vobisobservatumusque ad quar- tertia die a moriuis rcsurgeret, et post resurrcclio-
tam decimamdiemmensishujus. Et occideleum omne nem ccelos petilurus esset. DeindeTiberius Caesar
vulgus synagogaefiliorumIsdrael ad vesperam; et ac- imperavil annis viginti duobus, mensibus septem,
cipienl de sanguineejus, ei ponentsuper duos posles,et diebus vigimiduobus. Hoc imperanle, idest sextode-
super timem in domibus, in quibuseum edent, in ipsis cimo anno imperii ejus, procurante Jadaea Poniio
tt edent carnes ipsas nocte assatas igni et azimo. Pilato sub Anna et Caifa sacerdptibits, ociabuKa-
 555 DE COMPUTOPASCHALILIB. II. 554
lendas Apriles , duobus Geminis Consulibus, incidit. A primoeocdoadis suacin integro defixerit, nec certuni
sexta decima luna, parasceve, quando Dominus no- numerum annoruni veridice lerminaveris; sicut
ster, Salvalor generis humani,, Jesus Christus filius textus indicat noslrorum sequentium circulorum,
Dei passus est. Perpessus igitur omnia , quae de eo quorum scilicel in capite inveniens Kalendis Janua-
fuerant scripta, secundum praedicationem legis Pro- riis luna vigesima, et secunda feria seplima, quar-
phetarumque omnium et Evangeliorum ejus, passus, tadecima primi mensis; decimu Kalendas Apriles,
ut diximus, octabu Kalendas Apriles, die parascaeve. feria iv. Dominicum paschae vi. Id. Apriles, Iuna
Tertio vero die a moriuis resurrexit, die Dominica duodevigesima, et in ejus circulorum habelur in ca-
sextu Kalendaseasdem^ et conversatus cum Aposto- pite Kal. Januariis luna xx. feria vi. quariadecima
liset Discipulis quadraginla ferme diebus, circum- primi mensis ociavu kalendas Apriles feria v. donii-
fusa nube in coslo est receptus. Exinde igitur , re- ninicum pascae, v. kal. Apriles, luna vn. In boc die.
guante gratia Dei, homines credenles in nomiiic putal esse passionem Domiuicam, quod omnino ul-
ejus inluminari coeperunl. Et ideo in his onvnibus lalenus congruit veritati. Sic etiam nostris aspecti-
gratiam referamus hacc omnia disponenli propter bus lunaris ipse cursiculus indicat rutilo luinine ra-
nostram salutem; et vocat nos ad divinam agniiio- - diatus, simul et annorum iiumerus certo in loco jure
nem Dominus Deus omnipoiens pater Domini noslri B 1 defixus. Agriuslia vero primus pravitaiis culior, et
Jesu Chrisii, cui sit honor et gloria per eundem Do- erroris sui amator, assertionisque suie imperilissi-
niinum Chrislum in Sancto Spiritu per omnia secula mus doctor et seinipsuni, quem dum diximus decli-
seculorum. Amen. nandum, annos per singulos scripulis dissiparare co-
Fiuntergo a protoplausto Adam in anno sextode- natur, ut ejus falsilas evidens osiensa nudetur, et a
cimo Tiberii Coesaris, idest in passionis Domini die, veritaie alienus innotescere videatur. Fpsein doctius
anni v. millia quingenti, et a passione Doraini usquc lunc interrogationibus agitelur, quasi vel quos sola-
ad annum decimura Regis, anui quadringenli vi- niinis argumento in ipso anni curriculo suis lalercu-
ginli; quo anno et invenies dieni paschacsacratissi- lis lunoecremenlum asses undecimsemuncia, n. sele,
inum, in quo Dominus noster pro nobis agnus Dei scripulum unum semissem uncia, duoe seloe voluerit
fueril immolatus. Qui dies in capile circuli primi prorogare, et non asses undecim et uncia, quod pro-
anno decimo ejusdem Regis defigiiur, perfecto nu- culdubio in ipsa separatione annali eadem luna testa-
mero tilulatus. ln his itaque annis Augustalis, sui lur augmenlis augere. Per quam utique unciam in
laierculi auctor, dum et lilterarum sit scientia proe- annis octoginta qualtuor septem asses haberc poie-
ditus, et calculationis arle peritus, vitium incurrisse ral supputator, de quibus unum. assem, qui post tri-
cognoscitur, propter annorum scilicet numerum suo (G ginta unum currit lempore Moysi, veritatem agno-
iu lunari cursu, cui pltis assis unus ex ipso annorum sceret plenum decuit (sic) declinasset. Octogies
fallaci nuinero accidisse probatur. Dicit enim a pas- qtiater, ergo ut dicit, seraiuncia duaesfcloescripulum
sione Dominicacentesimo octogesimo et sexto anno, unum semissem uncia n. seloe, ipse iiaque respon-
cjnsilem Paschaedie, diem diei convenisse, cum in dit sexis, quadraus scripuli undecira deslun. (sic);
anno cenlesimo sexagesimo et nono a capite circuli quoil est quod asseril. Et ille ait sexis dies sunt sex
terlii diein ipsum debuit repperire, quein in suis et quadrant horoesunt Ires scripuli vero undecim de-
circulis anno sexagesimo ei nono noscilur defixisse. stant sennarum (sic) iiiinus puncta duo esse proban-
Uluni vero sine membris diem cum vocabulo perso- lur, quia in destante pimeta decem concludi aper-
nalura apud nos anno septimo decimo, habiium suo- lissimc dinoscunlur. Quid in hac interrogalione ma
rum circulorumin capile in incerto numero oslendi- nifestius, quid in sua responsione probabilius, quam
tur litulasse; ideo uiique in errore devenisse videlur, utsuo fomite vinceretnr ineptus, suspiciones suas et
sicut ipse suo adloquio profitetur. Qudd aulem, in- usus qui solus horas octos emmisset puncla duo
quit, non ab eo anno quo passus est Dominusanno- lantuin secundum arbitrii sui voluntatem nisus sit
rum ordinali sunt circuli invesligati adque repperiti exclusisse, et plenum assem penittts non valuit de-
compendii ulililas sua sit a duobus Geminis consu- 'D clinare. Ob qiiam rem reticos (sic) omnes ad verila-
libus quo anno passus esl Dominus usque ad annum lis regulam docuit descivisse, et ut caeci jam facto
consulatusAnlonini quaier et Albini, qtiiin hoc operc ultra luminis januam non poierint invenire; sed
primus est, anni cenlum octoginla sex numerantur, qualiter prudenlibus ccrtis numeris declineiur cap-
et quia hoc eodem Consule contigii, ut omnifariam tus et integer sensus non avertere moretur Octogies
paschoedies diei passionis Domini conveniret uiilil.is quater enim trecenti quinques quattus, sunt dies vi-
obluta (sic) compendi fasiidiri non debnii. Ab hoc gintinovc niilia septingenti iriginta sex ; et ilertim
igitur Consule, quo primoe ocduadis inilia c;rpla octogies quaier decttsas uncias faciunt tibi dies non-
sunt, usque ad eum annum quo octogesimus et genti trigenia unuui; quos superiori summae adjtm-
quarlus annus cum suis embolismorum signis con- gis, erunt dies trigenia milia sexcenti sexaginta
cluditur, perfacile est inspicienlihus Kosmutaecalcu- septem : qui dies per ocdoadas et endecadas ita de-
laiionis veritatem oculis quoque testibuscomprob;ire, lerminati uoseuniur, ul et ipsum queni in se super-
qualiler in hac supputalione comprobare se promit- vacuum coutiiicnt diem excluderent, et cerluni in se
lil; cum nec diem passionis Dorainicoein capile seclusum numcium confingiiassenl. Quinque cnini
PATBOL. LIX. 18
5S.5 ANONYMIAUCTORIS 556
sunt ocdoadae et endecadoeqnatttinr, quae ocdoadoei k cia ; addes supra summam praefalam, el habes as-
quinque inibi embolismares quindeciin et lunares siuin septingenta novem milia quadringenti, dipon-
annos viginti quinque menses habent quadragintos dius, uncia. In his partiris trigesimam , et habebis
nonaginta quinque, qui in se optinent, dies quattuor viginti quinque milia nongentos octogenla superet
decimilia sescentos decem et quatiuor, endeeadae dlpondius, uncia, sicut est Iuna in secundi eircitli
inibi embolismares et lunares viginli octo, menses capite tiiulala, et deciinaberis ad semipsum, quen
habent quingentos quadraginta quatluor, qui in se in fine circulorum saepissime dtximus declinandum.
exolvenl dies sedecimilia quinquaginla sex; quorum Quisquis es namque dolo vecordiae sauciatus, vcl
diernm summam superadjungis, faciunt libi dies htijus raliortis ignarus, per quam altam profundam-
iriginta milia sescento sexaginla sex. Ecce de tri- que partitionis summam, ut verius dicam, potius
ginta millibus et sexcenlis sexaginla septem diebus dilucide demonsiraium, hic assis de numero seple-
breviter exclusus unus assis in ocdoadibus et ende- nario fuerit exelusus agnosce; quemdam omnem in
cadibus per dierum divisionem veridice comproba- tua stipputatione declinare nequiveris in ntroque
tur el lunc ab imperilis, et studiosis in conleniioni- neutericus inveniris. Dcsine, quoeso, jam desine in
bus dissipatur. Sic etiam in circulo sequenli cum_ errore miseros populos per fallaciamtuis eversicttl s
superiori germina concordia ociavit per embolismos, ]^ insitire; verilati quoque tandem aliquandoduracolla
adque communes annos assem ipsum furiosus (sic) suramilte, qui per nebulas et perstigia ex ^Egypto,
quantocius plenum invenies declinatum. Sunt enim de incognitis provinciarumspaiiis et Ionga inlerca-
in et secundo circulo sicut et in primo, embolisma- pidine terrarum quasi venienlem tibi nuntios pa-
res anni xxxi. et communes quinquaginta tres tricies. scliae dieni sacratissimum sine lempore frequeniius
Semel ergo trecenti docies, quattus, respondet tibi inaniter celebrandum. Cum horum namque circulo-
undecimilia nongenti quattus, et quinquagies ter rum lunare in tui pectoris sensum gluliinaberis cur-
trecenti quinquages quallus faciunt libi dies decem sum. Tunc a prinio anno pascbae in ^Egypio immo-
et octo milia septingenii sexaginta dua. Hae duae lalum veritlicuni invenies fundainentiini, quod et
summulae sibi invicemjunctae eiflciunt dies sexmilia lunaribus cancellis veris el paschalibns liiulis con-
sescentos sexaginia sex, et deelinalus est assis ille gruum sal esse cognoscis. Ex Kalend s namque Ja-
praediclus. nuariis, quibus superioribus dictis circulorum in
Redeamus igilur et ad illam summam in diclis capile lunam secundam iiiveniam habilamque fuisse,
superioribus de co anno venter el lectum, per quam jam noris in pridie eartimdem Kalendurura Janua-
primo anno pascbe in JEgypto celebratum Kalendis riarum anni sequentis supputabis, erunlque dies
Januariis luna secuhda fuisse didiceris. In ipsum si' J trecenti sexagiuta qninque, super quos atldes Itinam
advertere volueris, hunc eundem assem plenissime secundam, quae isdem fuit Kalendis, ut dixit agno-
declinabis. Continenlur enim in praedictam summam scile licet procedendi, (sic) et fiunt dies trecenti sexa-
assium septingenta sexaginta sex milia seseenti vi- ginta septem, in quibus partiris sexagesimam, in-
ginli quiique, ex quibus deducis asses trecenlos venies sexisuncia, duae selae addes stipra summam
sexaginta quinque, anni scilicet novissimi circulo- predictam, et habes dies treoentos septuagenta tres,
rum, ut appareat ipsum assem, et per hancsummani uncia, duae selae. In his ergo parliris trigesimani,
exclusum fuisse de seplenario ntimero innaium ex invenies decus dipondius; superest decus tresisuncia
unciarum augmenlo. Verum et vigesimam primam duae selae, similiter etiam et in anno sequenti qui
lnnam sine unciis plenissime nudam anni octogisimi in ordine tertius appellalus snpputare debebis. Ris
quarii esse condiscas. Cum autem praediclos dies ilaque trecenti sexages quinque fiunt dies septin-
rursum superioris summae revocaveris, et hanc ip- genti triginta. Inmittis vero ut supra anni primi lu>
sam partitus fueris, secundam repperies lunam, nata secundam et habebis dies septingentos triginia
quam Kalendis Januariis in secundi circuli capite duos, in quibus partiris sexagesimam, invenies decus
adfaii, manu scis fuisse signatatn. Deductis ilaque D dapondius. Restant duae selae; addes hoe supra
bis assibus treceniis sexaginta qu.nque, remanent summam praedictam, et crunt dies seplingenli qua-
assium septingenta sexaginta sex milia ducenti sexa- dragmia qualtuor; restanl duae selae, in quibus par-
ginla, in quibus parliris sexagesimam, babebis duo- liris trigesimam, invenies dies quatius superet vies
decimilia septingentos septuoginla unum ; addes hoc quattus, reslant fluae selae. Sic autem singulis qui-
supra summam praediciam, erunt assiumseptingenia busque annis usque in octogesimum et terlium an-
septuaginta nove milia tricenta uiium. ln his pai tiris num suppiitabis; quem octogesimum et quartum in
trigesimam, invenies viginti quinque milia nongenii fine circulorum adnotaium agnoscis, ut eiiam in his
sexaginta seplem superel asses viginti unum. Ii suut singulis annis undec"imasses et uncia immillere vi-
iuna vigesima prima octogesimi quarli aunj. Revo- dearis, et nullis cancellorum anfractibus vel liinari-
catis quoque praedictis assibus trecentis sexaginia hus lituli erasse omnino noscaris. Dominusenim no-
quinquead illara superiorem summara, erunl assium sier Christus, paternae obediens jussioni, iia hujus
septingenta sexaginta sex millia sexcenti viginti lunae almum sydus edidit, ut de noctis invenies lu-
quinque, ut supra. In quibus parliris sexagesimani, men solidatae teuebrari ob nubimenta tenuarel quae
et invenies duodecimilia seplingenii seple septi, un- claro invecta curriculo caulis vacasse per erroribus,
557 DE COMPUTOPASCHALILIB. II. 558
secretis operanlibu? causis, nunc plena subdttcit JK scm quarlo idus Junias, quarltim mensem sexlo idtis
implenda, et roiatis ctirsibus iterum defiiiitur. Haec Julias, quintum mensem sextoidus Augustas, sextum
sunt igitur lunae principia, ejtisqtie oflicia perenni rnenseni septinmni idus seplenibris, scptimum men-
servilio divinitus insliluta; haec in signis, el in tem- sem pridie Nonas Octobris, Oftavum mensem nonis
poribus, et in diebus, et in annis praesciae facla.Per Novembribus, uonum mensem pridie nonas Decem-
hanc quippe fabricam casiam puramque, ctsuae ma- bris, decimum mensem lertio nonas Januarias, unde-
jeslatis praesagioDominus designabat ad ecclesiam, cimura mensem Kalendis Fcbruariis, duodecimiim
quod saepissimelenualiir casibus variis, et minuilttr mensem quiulo nonas Marlias, et habesdies trecentos
semper in lapsis ; splendoris lamen nitore suffulia quinquaginia quinque, quos conlinel annus primus
crescit in sanclis. Sic enim speeiatim dico, eadem saneinibi quindecim diebus lunae, quota utiqtieplena
de semetipsaloquilur ecclesia : fusca sum, iuquit, cl pcrfecla fuerat lacla. Nam a quinlum nonarum
el decora, o filiae Hierusalem ; et Doininus per in quarttim Nonarum Martiarum die supputatio pro-
Prophetam voci sonorae respondit, et dicil : lola nuiitiat luna, qui est soilicet dies inter quiniu et ter-
speciosaes sicul sol, el perfeclasicul luna; et ilcrum : lio medius in quo luna deun et non assis, qui est
seinel juravi in sancto meo si Daviclmenliar, semcn dies untis inventus sit pleuus. ftaqtie a die ipso
ejus in aeternum manebit, et thronusejns sicul sol in ]B mensis incboari.non potest primus, sed a lerlio no-
conspcclumco, et sicul luna perfectain wternum.Hoc narum martiarum in qtiarta nonarum Apriliumdiem,
aulem ecclesiae in Chiisto loium manet, et competit iu qiiarum quartu nonartim pridie, hoc est in die
sacramentum, adienlissime namque repraesentamus kaleiidarum Apribum conputamus ex quinta kalen-
ejtisdemlunae perfeclissimumcursum, ut in suis eum dariini earurndem praeteriti, idest primi anni, in quo
quodammodo cancellis diebus singulis in iniegro dietilraqtie luminaria in signis, et in teinpdribus, et
noveris lerminalum. Ex Kalendis, inquani, Januariis in diebus, et in annis a Dominofuerant consliluta,
in pridie illius diei suppulabis, in (|uo eliam luna el inveniemiis dies trecentos sepluaginia, super
quota sit quaeris. Sed forsiian dicis : (jtiare in pridie quos adilinmslunam quinlam decimam, in quo statu
etquota sit luna in sequenli significas die, quia ex inlerei fnerat lacla, et fiunt dies trecenli octoginta
Kalendisutique Jantiariis stimtnain colligis, et quota quinque. Ex qnibus diebus paniris sexagesimam,
in liis fuerit luna siiperinmittis? numquidne unum ct habes sexis cincun; hos praedictae su nmao ad-
diem bipaniium vel iltiplicalumsuppiiiaresingularem jungis, et fliinl dies Irecenli nonoginta unu cincun;
aliquaten :s in ttnmero possis? iiaque in bis partiris partiris irigesimamei invenies decus tresis, superet
sexagesimam, ei quod ftteris partitus supra dierum ascincunl. Ergo ex die ;ierlio nonarum martiarum
numerum potiis, in qttibus similiter trigesiinani par- (C usque iu liiem quartum nonariiin Aprilium primain
liris, el in quovis tlie, utdixi, quota erit luna, quae lunam quaerere debenms, quoniatii in quocnnque
ad atbomum per dies el annos singulos peritissime die exislis viginii novem diebtis luua prima cum fue-
designabis,quamvis unius cujusque pascbae nalales rit, inde incipil mensis primus, in quo mense pascha
nonnisi primi mensis novus geuerat dies; sed ut sacratissimuin celebrari praecepit omnipolens Deus,
ipse primus mensis a tertio nonarum Marliarum die sictit in Exodo lesiatur et dicit : diem festumpaschm
usque in quarto nonarum Aprilium a cunclis plerum- cbservabiiis;septemdiebusedetis azima, sicut praecepi
que esse dicatur, cerla atque digesta ratione mon- tibi, per teinpus mensisiiovorum; in eo enim existis
slrelur, utin his viginii novem diebus pascbalis na- de terra jEgypti. liem in Leviiico proecipitDominus
livitas retegaiur, et per primum annalem circulum et dicil: primo mensein quarla decimamensis,in me-
veridicis documentis, evidcntitts ostendalur. A solis dio vespertinorumpascha Domini, el in quinladecima
enim et lunae fabrica quae die V. KalendarumApri- mensishujus tliesfesti azimorumDomino.Item in Nu-
lium sumpsil exordium, computamus dies irecenlos meris : et loculus esl Domtimsad Moysenin deserto
liberos quadragenla occurrisse ad futurum quinlum Sina anno secundo proficisceniibus eis ex .<Egypto,
nonarum martiarum diem, sttper quos dics addimus in mense primo dicens : dic, ut faciant filii Israel
lunam quintam decimam, in quaulique plenitudine " pascha in temporesuo quartadecimadie mensis primi
diei ipsarum quinium Kalendarum Aprilium ad ad vesperam. Secundum lemporu, secundum tegem
vesperam a Dnmino fuerat conslituta, et fiunt dies suam, et secundum comparalionemsuam facies illud.
trecenti quinquaginia quinque, in quibus parliris Et locutus esl Moijsesfiliis Israel facere pascha in
eexngesimain, el habes quinques deuncos; addes dcsertoSina secundumquod prwcepilDoninus Motjsi,
supra summam superiorem, et fiunt dies irecenti sic fecerunifilii Israel. Et paulo post cum commina-
sexaginla. Deun. partiris trigesimam et invenies tioue proecepit Dorainus, et dicit: lioino qui fucrit
decusdipondiussuper et deun. et quoniam quinta- mundus, et in via longa non fuerit, et cessaverilfacere
decima luna, plena, ut diximus, quinlo Kalendas pascha, exterminabiluranima illo de poputo suo, quia
Apriles fuerat facta pridie idus Apriles, ut ritis cor- munusDominonon oblulilin temporesuo:et peccalum
nibtts extenuatur ad suum mensem primum imple- suum accipiethomoille. In DeuteronomioMoysesad
vii; propterquod noviluniumJudaeis praeceptum est poptilum locutus est dicens : observa mensemnovo-
observare usque in hodiernum diem. Secundumvero rum, et faciespasclta DominoDeo luo, q:;ia in meuse
mensem quarlo idus Majas implevit, terlium men- novoruine-xistide terra Mgypti nocte, el sacrificabit
559 ANONYMIAUCTORIS DE COMPUTOPASCHAl.i LIB. II. 560
pascha DominoDeo lu. Sic quoquc et in primo libro .A vies nonas faciunl libi dies centum septuaginia quat-
Esdree apertius scriptus esl egit. Osias pascha in tuor, cl sexes triceni cenius oclo suni. Junciac sibi
Hierosolymis Deo, el immolavilphasecquarta decima invicemsummulaefaciunt dies trecentos quinqiiagiuia
luna primi mensis ad vesperam. Ecce quartadecimoe quattuor, non a dominico in dominicura paschoe, sed
lunae dies, qui est ad quintu decirau kalendarum ad quartam decimam in quartam decimam lunam
Aprilium die usque in septino decimo kalendarum primi mcnsis anni supputanlur venientis ; et sic
Majarum , legaliler ut sil vera ratione firrnala diuo- omnes suo in ordine per annos octoginla quatiuor
sciiur; et sic etiam a terlio Nonarum Mariiarum die ceriis mensibus sine dubio dies collecios invenies,
usque in decimo kalendarum Aprilium dicm sunt sicut ipsius lunoe per menses singulos oculis le-
decem novem, in quibus luna dum nascilur, lunari- slibus, naiiviiatis fulgel aspectus. A prima enim
bus annis proculdubiodeputatur; a nonum vero ka- luna kalendarum Januariarum usque ad octavam au-
lendarum Aprilium in die quartu Nonarum earundem nos embolismares invenies; a nona vero usque in
dies sunt decem , et his dum nascitur emholismari- vigesima septima Iunares pro cerlo repperies. Sic
bus annis profecto defixa noiatur, sicut circulorum cliam a vigesima et octava usque ad trigesimam
in velustatis indiculo comprobatur. Sex enim men- embolismares invenies annos. Hoecomnia soliciiius
ses dividcnt annum , in einbolism.ario vero mensis B observabis, el dies pascbae in integro invenies. Non
unus diertim (riginta prorogator accedit sexes crgo laborabis ecce , annuente Doniino , singula dilucidq
vies nonus tibi faciunt dies cenlum sepluagima quat- perfecta monslrantur , in quorum jam et obirectato-
tuor; et septies triceni habes cc. decusas summulas rum perfidia refallatur, ut insontium astula sinipli-
adjungis, faciunl tibi dies trecentos octoginta quat- ciias cunclis subdita cognoscatur; ipocrylarum vero
tuor. Hic est annus embolismaris. Lunaris autem evitentur errores, quia imperitorum est jactanlia,
annus aeque in sex mensibus dividilur. Sexes ilaque nam verecundia rfenae sunt Drocfataevirtules.

Ordo Mensium Januarius. Aug. et Dec. habent dies xxxi. nii. Non. vn. Id. xvim. Kal.
Mariius. Maj. Jul. et Oct. habent dies xxxi. vi. Non. vni. Id. xvu. Kul.
Aprilis. Jun. Sept et Nov. habent dies xxx. mi. Non. vm. Id. vm. Kal.
Februarius hahet dies xxvin. in Bissex. xxvim. mi. Non. viu. Id. xvi. Kal
Reg : Mens Epactae..Con. Sol.
Mart. V I
_ Reg Lunae Nullae Rec Pas Ter. Pasch.
Ap. I _. V XI II.... V Te7 N. Ap.
'Rlaj. III .0 V XX.11 111 1 Qu~au
Jun. VI _i VII 11! 1111 VI Nori.Kal.Ma7 VIII. Kal.Ap.
Vil
J_. I __. VI II.. 111.Id. Feb_ Id. Ap~.
Aug.UU I VIII XIIll V VI. Non. Mar IIII. Non. Ap.
S"ept.VlI _ VII III XI. Kal. M XI. Kal. Ap.
Oci. II E. X ..XXV I VI VI. Id.Feb 1111.Id. Ap.
Nov.V M- VIIII VI II
Dec. VII Ap XII XVII Uli: IIH III. Kal. Mar 111.Kal. Ap.
Jan. II _ ...XI XXVIII V VII XUII. Kal. Mar. XIIII. Kal. Ml.
Feb. VI lu. XII Vlill VI.. 111 Non.Mar.._
Junge isios cum Jul XIII XX VII 1 VI. Kal. Ma7 VII. Id. Ap.
consotiisadKal.Aug XUII I H 1111 ld.No"ri.Ma7.
collig. _ _ VI. Kal. Ap.
IslosiungecumEpact. adlunam XU III VII.....1111. Non Ma7. _
inveniendam per Kalend. XIH IIII V XIIII.Kal.Mar. XVILKal' Mar'
HH V I IIII. Id. Prid. N7).ATJ.
XV VII 1111 Kal. M. XIIII. Kal. Ap.
XXVI I II XH.Kal. Mar. Prid. Id. Ap.
VI! II V VII. Id. Feb Kol. Ap.
XVIII. III III 1111.Kal.Mar XII. Kal. Ap,
V. _^
" VI. IsT. iunge cuui XIUI. Kal. Mar V. Id. Ap.
^ ^' «on. Ma, IIII. Kal. AP.
T adSS
III. Pasclaoeinve- XV.Kal.Mar.
1111.niendam,etad
V Quadragesimac
Vi inittuin.
56! AUCTOR. IXCERIUS. — OBSKRYATIOCRliiCA. 502

EODEMTEMPORE.

AUCTOR INCERTUS.

OBSERVATIO CRITICA.

Quisguis in Scotorum historid vel leviter versatus A patis) observalum[uisse. Nam hoc monasleriumKilro-
agnosceredebet primos Christianos religionis doclores sensevulgoCulrosensedictumereclumest, a S. Servano-
in hodiernaScotia exstitissevitm monasticwcuttores, Orcadensiummsularum aposlolo, et S.Palladii disci-
unde famosumillud Forduni in Scoti-Chronicolib. xin, pulo,qui nonnovamdisciplinammonaslicaminlroduxit,
cap. 8, pag. 184, diclum, qui de sattcloPalladio circa sed veleremprimmvisScolis monachiscommunemex-
amium430 ad ScolosinChrislum jam credenlesnisso coluil.Eral autemhoc monasteriumin wsluarioFortltat
episcoposic loquitur:« Anlecujus (Palladii) adveulum siveBodolriwsilum, ad borealemfluminisripam et infra
habebantScoti fidei doctores, ac sacramentorummini- Sirivelingmcastrum sex milliaribusjacens, ubi fluxus
stratores presbyterossotummodomonachos, ritum sc- et refluxus adliuc cernitur, quem auclor vitmS. Kinli-
quentesEcclesiwprimilivw.J Per quw satte vcrbasin- gemi apud Bolandum13 Januarii per Malenam el Le-
cerus ille historiwScolicmcondilorsolumiminuare vi- donemfluviosdesignal; ad moremquorumdamveterum
delur, S.Palladium fuisseprimttmepiscopuma summo per Ledoneminlelligenswslumet fluxummaris, quem-
pontificeRomanomissum ad ScolicanamEcctesiama admodum et per Malenamldenolansrcfluxumsive re-
cunabulis resurgenlem gubernandam,cum ante iltius cessummaris; quos igitur maleduos dislinctosfluvios
adventum,et eademadhuc imperfeclaac rttdis per pre- exislimavil, cum apud Kilrosiam nullumaliud flumen
sbyterosab aliis legitimisepiscopisordinalosac plerum- B prwter Bodolriamappareat, ubi tamen,quamvislocus
quemonachosinslrucla fuerit, sedjam ad suscipiendam ille viginli milliaribus ab ostio fluminis dislet, tamen
supremamEcclesiw hierarchiam accotnmodala prout magnusfluxiisel refluxusmaris observelur.In hoc igi-
aliw gentesarfClirislumconversmpritts pcr presbyteros lur monaslerioeducalusest S. Kenligernusvutgodiclus
instiuctmsunt, quam episcopalijurisdictione donatm. Mungoprimus Glasguensisin Scolia episcopuset mul-
Verum rerum Scoticarum scriploresel ipse Fordunus torum monachorumpaler, qui, Kitrosia ad auslrales
agnoscunt sanciumNiniam CandidmCasw episcopum, parles secedens,necessariowsluariumForlhm transivit
sanclumPalladium, sancttimFernanuin, S.Sercanum, lemporeMalenwsive refluxusmaris, atque apud Gtas-
S.Kenligernum,aliosqueprhuitivwEcclesimScoticanm guam ftgenspedeminsigne erexit monasleriuma non-
episcopos,exslilisseverosmonachos,ac disciplinwacer- genlis quinquaginlamonachisinhabilatum,quibus uti-
rimos vindices, qui monasleria, lanquam Chrislianw que disciplinammonasticama S.Servano magislro suo
religionisquiedamcaslra, erexerunt,ex quibusprodie- usitatam prwscripsit ebservandam.Celebcrrimumergo
runt lot sanctissimimilitesad debellandam dmmonum eral Kilrosensemonaslerium, et forsan anle adventum
mititiam exercitali, et ad propagandam ftdemChrisli S.Palludii ab ipsis monachisScotissiveKitedeiscon-
aptissimi.Hujus rei vividumexemplumprmbelsequens. struclum,a quibuset denominalionem sumpsissevidetur,
Ordomonaslicus,ab antiquismonacliisScotis sub exor- fj cum ex anle dictis omnino conttet, monachos apud
dio susceplmChristianmreligionisobservalus,qui cum Scotos jam dudum floruisse.In veleri enimScolorum
velusthsimumsit omniumMonachorumOccidenlalium idiomateKil denotareullam quemadmodumel Ros vel
monumentum,magnamquecum jEgypliorum Patrum Ross significarepromonloriumanimadvertuntantiqui-
regulis connexionemhabeat, sic merilo posl S. Cassiani talis Scolicw perili, ita quod Ril-ros exstiterit verum
instiliilioneselregulamS.Pachoniiidebilumlocuminler Kiledeorumpromontorium,quoruin celtwibidemcon-
IttTcaddilamenlamerelur, ulpote arclissimamOrienlalis structw altiludine eximia retiquamplaniliem supera-
discipiinwobservanliamcompleclens,exceplisfreqitenli- verunt, prwseriim ad tatus boreale wstuarii posilw.
bttsillis in aquam immersionibus,qum sotismonachis Vcrum labenteswculoseplimohoc insigneKiledeorum
Scotis fueruntpeculiures.Cumigilur, longeante adven- monasterium,a Daniset Norwegis,Brilanniam sevten-
litm S.Paltadii, in hodiernaScotia exsliterintmonaste- Irionalem devaslanlibtisad incilas est redaclum, nec
ria, quoruminquilini nominabanlurKiledeivel Kildei anle annum 1217 reparari cwperat.At hoc eodemanno
ab ipsisceltis,quasinhabitabanl,nona cuttuquemibidem MalcolmusFifw comes idem depopulalum cmnobium
exercebant,sic appellati; adeoqueveritati consonumvi- reslauravit, amplissimisagris el donis locupletavit,ac
delur, Iwnc OrdinemMonaslicumetiamante S. Cassiani sacro ordini Cislerciensiconcessit;cujus piissimiinqtti-
inslitutionumpropagalionem,ab illis Kiledeissive Kil- D lini S. Servanum olim sanciissimumloci abbatemin
deis (corruple per sequioresscriploresCuldeis nuncu- divumlilutaremtuseeperunt,eiusquesacram mcmorimii
* Ex Marian. Br. Codice Regular. lom. II.
B63 * . AUCTORIS 1NCERTI 664
ad diem primum Julii annualim solemni feslivitale,A primum inlroditctasil regula S.Benedicli, atquesequio>
celebrabant. El quidem, eliamsianno 717 apud Scotos ribus smculispluriini novierecit ordines monasticiibi-
dem sumpluosa cosnobiaoblinuerint; attamen, longo Ex archivoigitur DunblanensisEcclesiw,hunc prwsen-
tempore hunc Ordinem mtmaslicumin aliquibus locis lem Ordinem monaslicumdescripsil vir retigiosusSer-
conservalumfuisse lestalur arcta disciplina monastica vanusThomsonScoius, monachusBencdictinusin cele-
a Scotis monacltisper Germaniam,Galliatn, elBelgium berrimo Dunfermlensis ceenobioprofessus, secumqtie
observataetiam postquamilli, pro primaria vitmnorma, Raiisbonam cuin aliis documenlis anliquis atlulit, fto-
regulam Benediclinamsusceperant, quemadmodumex renle adhuc apud Scolos orthodoxa el calltolica reii-
variis locis monastici Scotici instruimur. Adeoquede gione. Nam, anno1526 piistimusnosterpaler Servanus
hujus anliqui monumentiaulheniicilalenullum dubium cuin aliis monacltis Dunfermlensibusab optimopairuo
interveniredebet, cum,anle fatalem moiiasteriorumin dom. Joanne Tlwmson monasterii S. Jacobi Scotorum
Scolia dissolulionem, plurima vetera monumenla in Ratubonm abbate dignissimo vocatus, el ibidem prior
KiledeorunicmnobiisprmsertimDunbtani el Dunkeldm conventualisconslilutus,piissimamvilam duxit, aceni-
sint conservdtd, qum quidem duo tiionasteriaqtioddam mus arctioris disciplinw monaslicwvindex, usque ad
veteris"disciplinwvesligiumreiinuissevidentur usquead aniium 1544, quo retigiosam animam Deo redilidil.
smculumxn, quandoin dislinclosepicopatuserecla sunt. B

ORDO MONASTICUS
1N VETERI SCOTLE MONASTERIO DE KIL-ROS
OLIM OBSERVATUS.

Servanus discipulns S. Palladii, circa ahntim 448 esse debuerunt, quocunque anni lempore, per nohn
adilicavit monasteriuin de Culros, ibique ma^nam pulsum excitati ita ut media nocte semper surrexer!nt
congregavit monachorum eohgregaiionem, quos in ad vigilias noclurnas peragendas. Quae vigilioepcr
linmre Dei et in nragna coniinentia cusiodiv!t, qui integras ires horas durahani, qtiia singulis viginti
a commiini plebe vocabanlur Culdei sive Colidei, sed psalmos deputabant, et ad finem cujusque psalnti
proprie dicebantur Kiledei, sic nominati ab ipsis profunde genu fleciebanl, sese in terrani prosteruen-
cellis, quas inhabitahani, et veri monachi erant, imi- tes. Expleiis tribtis vigiliis noclurnis, consona vocis
tanles monaclios Jigyptios, el similem iilis ducentes et eordis inleniione onines exire de oralorio debue-
vilam. Nam imprimis perpelnum jejunium observa- runt; solus aulem paier monasJeriisecreiam Deo pro
banl, semcl in die cibum sumentes, et quidem tem- (C statu Ecclesiae fundebat oraiionenv, dum reliqui me-
pore h emali, apparentibus stellis in firmaniento, iit ditalionibus, genullexionibus aliisqtte piis operibus
icstate autem post oecasum solis. Quoerefeelio apnd incumbebant, usque diluculum. Et lunc dalo signo,
illos vocabatur ccena, el in mensa lion apposuertiiit omnes oratorium accedani, ad nvaluiinas iaudes per-
diversorum fercula sapornm, neque esculeiiliore.i solvendas, quibus finiiis, pater monasleiii-quoiidianis
pastus, sed secundum comedeniium nunierum tot lacrymarura fontibus exundans, thurificaiis orationum
paximacia panis, aique olera cocla, sed solum sale holocausiomaiibus redolens gemmae caritatis ardore
condila. Nunquam cames. vel pisces comederunt, flagrans, debitam domiiiici corporis oblalionem puris
neque caseum vel butyrum admiserUnl, nisi doniiui- sacrabat manibus, •sicquead angelieumpergebat allo-
cis et feslivis diebus, quando binam refectioneni su- quiunv.Synaxi (iniia, aliqui frigidam pelebanl aqnam,
mebant, scilicet prandium et ccenarn.Pro poin aquam in qua diutius morando, corptts rigabant, omnemque
habuerunt puram et aliquando mixlam lacle, liaui carnis ardorera domitabanl : quandiu autent in ora-
vinum et cerevisia illis ignota erant. Infirmis tameii torio oraient, nullus oscitare, nullus sternulat.oneni
vel oetate provectis, vel etiam longo iiinere fatigaiis, facere, millus salivam jacere licenler auderet.
aliqua suavioris cibi obleclamenta dabantur, nunquam Deinde omnes ad laborandum domi vel ruri se
lamen carnes comedebant. In mensa autem altum D prooparabani, ut quotidianodesudantes operi nianuum
observabant silenlium divinoe lectioni et spiritualis laborare suam in commune iransigerent viiam, probc
patris exhortationibus inlenli,alqiie hoc modo fessos scienles quod secura qiiies et oiiosilas vitiorum maier
artus acceptoeccenaerefectibne relevabant, nec tamen et fomes essei, et ideo humeros suos diviuis faiiga-
ad saiietatem; nimia enim satielas, quamvis solius lionibus submiserunt; et impensiori studio, pede
panis, luxuriam gignit, sed tunc pro impari corporum manuque laborabant, atqne ita propriis viribus, cnn-
vclofitalumconditione, quisque ccenamcapere potuit. cta congregationis opera cum gaudio expediebnni.
Oinnes in uno loco dormiebani, sed in separalis Nam ad rurale opus accincti, juguni pnnunt hiimeris,
lectisterniis, et quidem vestili, et zona pellicea prae- sustossoria, vangasque invicio brachio terroedefigunl,
eiiitti, ut expergefacii alacrius surgerent. Nain ad sarculos, serrasque ad succitleudum sanctis feruut
priiiiLiingalli canluin in oratorio omnes praesentes inanibus, oniniaque praestant proprio labore., quae
g65 ORDOMONASTICUS. SG6
homines rusiici auxilio boum et equorum perlicere A A aliquid pro eleemosynaconcedere voluerit,immediate
solent. Nam apnd ipsos, nulla ocraboum.et equorum pauperibus dislribuebant, quibus etiam oblationcs
aut aliorum animaliuni inveniebatur ad agros exco- lidelium concesserunt; in vicinia enim liabuerunt
lendos, vel quodciinqueopus perliciendnm quia quis- xenodochium, ubi pauperes et debiles, claudos et
que erat bos et equus ad laborandum. Solus seniculus coecos, senes et orphanos nutriebant, quorum prae-
abbas babuil equiculumad iter faciendum et paucas cipuam curam gcrebat S.Servanus, iisdem omnia
vaccas raiione laclis, sicuii el oves ralione lanoeet necessaria proebens, piisque exhortalionibus inser-
pellis nutriebant, nam omnos alias possessiones re- viens.
spuebant, et divitias deteslabanltir. Quando aittem Vilibusinduebaniur veslibus, maxime pellinis, sed
opus rurale diutius duravit, tunc in campis solitum albi coloris, ut moribus sic el vestibus candidi appa-
psalmcrum pensum peragebant, observalo debito rerenl, Habitus enim inlerior ex alba lana contexlus
tempore, pro singulis horis canonicis, ad hoc enim ad genua descendebat, illoque ad laborandiim ule-
intenti, ut singulisdiebus integrum Psalterium devote bantur, nam lineas vestes nunquam adbibebant.
rccilarenl. Quandiuautem laborabant, iiulluni audie- Exterior habitus erat birras, qui et ampbibalus dici-
baiur murmur, nullum praeternecessariumhabebatur tur, corpus simul et caput tegens, quem zona pelli-
colloquiiinv,sed quisque aut orando, aut recie cogi- B " cea pr.r cinxerun'., atque sic incedebant quotidie ad
lando injunciumperagebat opus. orandum et laborandum, et etiam sic dorniiebant.
Peracto opere rurali, seu quocunque alio injuncto Igiiur apud anliquos illos nionachos sive Culileos
libore jam finiio, ad cellas proprias reverlebant, ubi fulgebat perlecta mortim probit; s, viloepauperlas, in
aui scribendoaut orando totam ad vesperam perage- agendis actibus perpetua continentia, atque ad palris
bant diem, uisi quando tcmpus aderat ad orandum spiritualisimperiuin indeliciensobedienti.i.Necsoluin
horas canonicas in oraioiio. Vespere antem appro- patri monasicrii, scd et senioi ibus ab if*o ad invi-
pinqitante,cum noloepulsus audiebatur, quisque slu- gilandum conslitutis obedire dubuerunl onines, et
diiim aut laboremdeserebat. Quamprimum enim in refiagaiilibus duroe subdebanlur pcenitenlise. Pro
auribtis cujusemiquepubus resonaret, scripio liiterse qualihet enim culpa eiiani miuima severa injunge-
ap.ce, vel etiam dimidiaejusdem litteroefigura, citius batur poena,sic quando quisquealiquid sibi proprium
assurgentes, sua finiebantofficia,sicque cumsilenlio vinriicaretet pronunliarel, vcrbi graiia, Meuralibruin,
ei gravitaie, sine ulla colloquii fabulosilale oralo- elc, tunc exutus vestibus, se aqua iinniergere usque
riiiin pelebant. Expleiis psalmorumcatiticis, consona ad collum debuit, ibique diulius morando omne
cordis el vocis intentione quisque privalis precibus proprioe voluntatis pravse desiderium exslinguere.
el geuuilexionihus interviebat, quoadusque sidera ^1 Si autem patris spiritualis, vel aliorum senioruni
cceiovisa finilum ciaudereni diem, in sestate autem, jussa hilariler et alacriter non adimpleverit, a fra-
ob noctis brevitalem, usque ad occasum solis. trum consortio segregatus, pane et aqua landiu vi-
Tandern ad nicnsam conveniuni, ut fessos artus vere debuit, donec resipisceret, et siobstinax indiso-
coenaerefectione relevarent , ubi quidem spiriluali bedienlia permanserit, et culpam commissam agno-
lectinni plus attendebanl quani ciborum sapori; lota scere renuerit, squalore carceris puniebatur. Pro par-
eniui refectionon aliiscibis quam communipane sale . vis culpispublice convmissiscoranvtota congregalione
conditis constabal, ut jam diclum esl. Modiceigitur pceniientianvagebant diris vcrberibus pereussi, quoc
relecii, cum gratiarum actione oratorium pelebant, liagellapcenitentialianominabaniur.
et per breve tempus orationem effundentes, dato Hunc aspcrum el durum vivendi modum inibant
signo, et acce|4a patris spiritualis benedictione, dor- Kiledei sive monachianliqui Culrosensescum inagno
niitoriumaccedebant onines, seniores aequeac junio- gaudio, ut violenier raperent regnum ccelortim,neque
res, sectindum ordinem claustralem, neque vocis facilis ad subeundam tam arduam nvonasteriidisci-
mussiiatioaudita est, sed iisque ad primumgalli can- plinam ingressus concedebalur, quamvis mulii ad
lum, quietem sumebant. Atque hoc niodo, per sin- _. morum reformationeniconcurrebant. Nam quicunque
gulas anni dies et noctes Creaiori suo inserviebant, sancti propositiconservatioiiemdesideravit, fratrum-
nisi quod a nocle sabbati quousque primo diluculum que consortium sincere postulavit, prius decein die-
scilicel prima diei domiuicae liora eiuxerit, vigiliis, bus prae foribus monasterii, quasi reprdbatus, nec
oraiionibus, genuflexionibussese impenderint, exce- non verborumopprobriisconfutatus remanere debuit,
pia una hora post matulinas laudes, quando sese ad soepius pulsans, sed nullum iiigressum inveniens.
scrutanda intinia cordis secrota proeparabant. Qua Si autem bene utens patientia ad deciinum perstaret
peracta, el vere conipuncti, pairem spiritualem ac- diem, lunc porta claustri fuit aperta, ei noviter in-
cesserunt, cui cogiiationes suas propalabant, sine grediens seniori ad portam constituto inservire do-
cujusjussu niliil pnestare potuerunt, sed illius licen- buit, ibique per mitltum temporis desutlans, mnliis-
liam etiani vel ad naturoerequisiia acquirebant. que animi adversitalibus prohatus, tandem fralrtiin
Pauperlalem riiaximecoluerunt, nec alias posses- inerebaiur inire consortium.QuicunqHeetiam fratrtim
siones habuerunt, nisi quas propriis manibuslaborares conversationem cupiebat, prius omnem substantiam
poterant, Ilinc dona iniquorum respuerunt, divitiasi pauperibus dislribuore debuit, nam nibil ab eo, iih
delestabantur. Si autem aliquis de magnatibus lerrce! quidera vel unum ut ila dicam denarium, in usuir,
567 PRUDENTIUS. 568
monaslerii accipere voluil spirittialis patcr, sed nu- A laborem, aut religionis habitum apporlans vi extor-
dus veluti e naufragio evadens in congregaiioncm queret, quae monasterio reliquit, et fratrum patien-
receplus esl, nam et vestimenla soecufaria anie in- tiam commoveret in iram. Heecaliaque plura aspera
gressura deponere et pauperibus dare debuil. Haec quidem et dura exercebant antiqui illi Kiledei, quo-
amem omnia' ideo proestare obligabatur novus rece- rum disciplinaerigorem, quamvis ad imilandtim ne-
ptus, ut ibi voluntariam deligeret paupertatem, et cessarioe, proposita compendi breviias velal nos
ncqiinquam inter frulres excellcns sese elevaret, vel exponere. Sed ^Egyptios monaclios in omnibus iini-
Miasuliultus substaniia aequalemfratribus non iniret tati sunl, similemque eis duxerunt vitam.

"POIM QMTISMM,

ANNODOMINlCCCCV.

AUREL. PRUDENTIUS.
(Juxta editionem Arevali.)

Christiana? pocscos monumenta, omnium, quw modo exslant, aut exstilisse unquam scimus,
prmstantissima, M. Aurelii Prudentii Carmina, quam diligentissime fieri poluit, recognita et
correcla luci publicw mandare constitui, nomini, majeslatique tuw, Pie Ponlifex Muxime,
consecrata. Patere, humanissime Princeps , ut non modo ad solium istud luum et ad pedum
oscula beatorum demissus, ut par est, ac venerabttndus accedam, verum eliam ul et libere pro-
/itear, munus Itoc, quod tibi offero, non nullius esse prelii, et cujusmodi hoc sit pretium, pa-
lam edisseram. Etsi enim lot suslincas, ac tanta negotia solus (quod verissime etiam de te dici
polesl), in Ecclesiw catholicce gubernationem singulari sludio et sapicnlia incumbas, populo-
rum tibi subdilorum felicitali incredibili vigilantia et providcnlia prospicias; lamea in tanta
rerum mole adeo erga lilteras ac bonas arles affeclus es, ut hac etiam in parte prceclara tttci
merila una omnium voce et prwdicatione celebrentur ; neque ulla unquam, quamdiu suus lit-
teris el humanilali stabit honos, tacebit posteritas. Quod enim museum splendidissimum omni
illustrium monumenlorum gencre ad prwsentium et posterorum sive admiralionem, sive eliam
invidiam instruxeris; quod plurima ac maxima beneficia in litteras, in litteralos viros, in ar-
tes ccnteras, qum a liberalitate nomen habent, cumulalissime contuleris; quod bibliolhecam tuam
omni librorum copia et deleclu in primis conspicuam reddideris, talicanam vero magnis acces-
sionibus locupletaveris ; quod assidue de litteris deque optimarum artitim studiis nxaxima cum
animi voluptale, limato subtilique judicio disseras : hwc aliaque hujus modi vehementem et ac-
censum exquisitw doctrinm amorem cum doctrina ipsa conjunclum salis declarant. Cum au-
tcm rcrum ecclesiasticarum cognitio cwteris tibi sanclior et antiquior sit, quod his studiis ab
ndolescentia innulrilus, summaex eorum Iractatione laudem fueris assecutus, liac polissimum
de causa novam hanc Prudentii editionem tibi non solumjucundam, sed etiam gratam fuluram
esse confido. TJt enim Ecclesia Jesu Chrisli, cujus lu vices, bonis omnibus plaudentibus, geris
in terris, adversus hwreticos impiosque hujus wtatis homines defendalur, optime intelligis,
Pontifex sapientissime, auclorcm gravissimum esse Prudentium. Quippe isprofanis litleris
apprime eruditus, forensi eloquenlia exercilatus, maximis honoribus in Romana republica
perfunclus, amamissimum ingenium leporesque poeticos ad fidei christianw causam ornandam,
* ln hac serie eos auctorcs colloeavimus qui solummodovel
praecipuesermone metricn scripserunt, et sub
pootnrum maxime liiulo nsque nunc vulgati ac noti sunt. Caeierum his accensere per nos licel Avitumet
SiuVniun in hoc ei proecedenlilomo editos, quos forte non dedecuisset locus inler hujus saeculipoelas. EMT,
m EPISTOLA DEDICATORIA. 570
illustrandam, tuendam felicissime convertit. Atque, ul alia prwteream (nihil enim Pruden-
tiusin his studiis ecclesiasticis intentalum reliquit), multum ille contulit ad sublimem hanc
gravitatem et dignitatem, quw in Ecclesiw precibus hymnisque Deo concinendis elucet, et in qua
tu, Pie Pontifex, summopere delectaris. Prwterea anliquitates Chrislianas maxima ex parte
complexus est; sed illos ritus accuratius descripsit, qui nunc in quorumdam hominum repre-
hensionem incurrunt; ac nominalim rcligiosum cultum, quo sanctos cceliles venerari oportet,
suo ipso exemplo luculenler demonslravit, dum lenero pietatis a/fectu, quem trito apud nos
vocabulo devotionem appellamus, stratus humiqid martyrum sepulcra, lacrymas uberrime fun-
dens, oscula marmoribus figens , tumulisque adeo arcte inhwrens, ut allar lepe.sceret ore,
saxum pectore, eos animi sensus experiebatur,°quos libi,Pie Pontifex, cum Prudentio commu-
nes- esse, omnes novimus. Conslat enim, quanta constanlia hujuscemodi pielatis officia exse-
quaris, quam religiosa mente habiluque oris ac corporis gloriosum B. Petri principis
apostolorum sepulcrum adire, ejusque venerabilem imaginem quotidie ferme venerari et osculari
sis solilus. Graviora vero sunt illa, quod Prudentius pro altissimis religionis nostrw mysteriis
eontra sophisticas hwreticorum argumentationes docto ac severo philosophandi genere propu-
gnavil, aram vero Yicloriw tolumque idolorum cultum adeo acriter et nervose insectatus est,
vix ut quidquam postea scribere aut obioqui ethnici ausi fuerint. Quod si non ea solum, qua
commune Ecclesiw bonum respiciunt, sed illa etiam considerare velimus, quw ad apostolicam
tuam sedem, Pie Pontifex, proprie spectant, quanquam quid est, quod acl Ecclesiam Roma-
nam, fidei et moram magistram, ecclesiarum omnium matrem pertineal, quod non idem quam
arctissime cum communi religionis catholicw causa aptum connexumque sit? Sed tamen quid-
quid id est, quod ad istam primam cathedram magis proprie spectat, ejus dignitatem, majesta-
tem, auctoritalem ita P.ruclenlius prwdicat, ut tot tamque variis successibus Romani imperii
nihil aliud actum crediderit, nisi ut Christo jam tum venienti via sternerelur, cordaque homi-
num uno illigata vinculo pax el Roma tenerent, capila hsec et culmina rerum, et sub unius
principatu mens una sacrorum foret. Ac sane Prudentius non modo martyrum sepulcra, quo-
rum innumeros cineres vidisse se Romw leslatus est, elegantissimis versibus describit, neque
solum populorum concursus ad eorumreliquias, festosque dies celebrandos maximis laudibus
exornat, verum etiam domum reversus magno studio egit, ut multa quw in hoc genere Romw
viderat ac didicerat, in consuetudinem apud Hispanos suos inducerentur. Itaqueego Pruden-
tium tali ac tanla doctrina et pietate virum, scriptoremque cum semper anlea utilem ct salu-
tarem, lumnoslris maxime calamitosis temporibus necessarium, quoad facere el conari potui,
a mendis quw temporum injuria, aut librariorum inscitia, aut oscitatione irrepserant, vindica-
tumproferre in lucem conslitui, omnesque nervos contendi, ut eorum omnium, qui ante me in
hoc sladio desudarunt, industriam laboremque superarem, el nisi me meus fallit animus, su-
peravi. Illud autem neque tacere debeo, et gloriosum mihi ducoprofiteri, concessu ac beneficio
luo, Pie Pontifex, factum esse, ut anliquissimi codices valicani mihi, quandocumque vellem,
libere paterent, quibus facilius el locupletius, quod destinaveram, possem ad exitum perdu-
cere. Utinam ea, quw ego ad Prudentium illustrandum adjicJenda esse censui, non ita parvi
pretii et levioris operw videri possint, ul minus proplerea gratus acceptusquc ad te accedut
ipse Prudentius 1 Vjrum hoc eliam erit humanitalis tuw, Beatissime Pater, ut ea, quce in me
parum probabuntur, Prudenlio condones, et si non perfectionem commenlariorum in Pruden-
tium, at conatum saltem aliquem meum diligentiamgue comiter, ut soles, et benevole complecli
velis. Mihi quidem nihil gralius, nihil optatius, nihil, quod ex animi mei magis sententia fu-
lurum sit, accidere polerit, quam si calholicus poela Prudenlius, a me ila, ut vides, rccogni-
tus,judicii lui, quod gravissimum omnibus esse debet, prwrogaliva honestatus, regi catholico
Carolo III, Pio, Felici, Augusto, Domino meo clemenlissimo, cujus unius beneficentiw, ut
incumbere in hwc studia meo arbilratu possem, acceptum referre debeo, haud injucundus ad-
veniat.
571 PRUDENTIUS. 572

PRUDENTIANA
SIVE

PROLEGOMENA
IN EDITIONEMROMANAMOPERUM

M. AURELII CLEMBNTIS PRUDENTII.

CAPUT PRIMUM. A ineris marlyrum sepulcris, qnoe Romaevidit Prtulen-

- fiafio ac divisioloiius operis. lius , de peregrinationibus Cliristianorum , sive con-
\ 1. Quam laudem Prudentio tribneb.it Gaspar cursu ad eornm fesla celebranda , de cryptis ; quae
Barlhiiis, quo ego homine neminem in poetis legendis planitis inielligo , dum Prudenlium lego , quam dum
et illustrandis aut diligenliorem atil docliorem novi, oculis perlustro?
equidem eam a caeteris, si lepugnent, exlorquere 5. Jam vero cum martyrum coronas celebral Pru-
non admodum conabor : sed certe ejusmodi vocem denlius , peragrans loca, nullius ante trila solo, quo
ex ore ecclesiaslici viri, quique religionem Chiisiia- ingenii acumine el uberlate, quo cesiro Cbrisii mi-
nam, addam, calholicam Romanam, uuice diligat, liium robur, coiisianliam, verba ad tyrannos invicta,
libentissime exciperem. lgitur Barthiuolib. ix Advers. patienliam in perferendis supplieiis, mirabilem tor-
cap. 1, cum dixisset, de Christianorum in rota sup- meniorum v.irietalem nobis repraesenlat, et quasi
pliciis pIenos.essebealorumChrisli miliium comiuen- ante oculos ponit! In bymnis autem diurnarum ho-
tarios, quorum , addidii, vel primum prwconempulo rarum quaiitus inventionis decor! In animi pugna
Prudenlium, dulcissimum,piissimum el erudilissimum exponenda quam cerla elex ipso nvysiicoetheologioe
poetam, quemut teneam, non negem omniumGrwco- fonle pelita doclrina I lu omnibus denique ejus ope-
rum Lalinorumque valum scripia conlemnere. I ribus qtiantus pielaiis ardor emicat! Cumeniui muila
B
! 2. llli ipsi beterodoxi, qui poelam iiunc divinum ac varia nobis scripta reliquerit, non poteris vel
maximis laudibus evehunt, el in operura ejus editio- unicum ejus versum repeiire , qui aut ad religionem
nibus adornandis majorem quam nosiri diligetuiam slabilicndam, aut ad fovendam p!elaiem non refera-
adhibuerunt, faleri coguntur, eum de libero arbitrio, lur, ut multi jam noiariint.
de carnis innocenlia, de bonis operibus, et iinprimis i. Quod si quis prx-ter ingeiiium sublime argumeu-
de invocatione riiartyrum aliorumque sanctorum, de tique nobililatem alias doles in Prudentio quocrat,
Virgine beata, et qure alia ejusdem generis sunt, hoc singularem ejus eloquentiam in Laurentio, in Romano,
esl, lere de omnibus rebus, de 2 quibus male ipsi adversus Symmachum, alque in omnibus cjus carmi-
seiitiunl, cunv catbolicis eadem senlire. Scio, ab hoe- nibus iinprimis indicabo; ul facile possis agnoscere,
reticis Prudentium , aperte ab ipsis dissenlientem, hominem in eloqueniiac siudiis apprime versatuin,
excusari, vel quod poetice locutus fueril, vel quodjam poemata illa condidjsse : nam , ul dieebat Anlonius
tunc superstilionis, ul jaclanl, seinina inlcr Cbrisiia- apud.Ciceronem (Lib. n de Oratore , pag. S2 , edit.
nos spargi ccepissent : qtiain perverse, vel impuden- Atd. 1551), 3 cmterarumarlium Kominesornatius illa
ter potius , his responsionibus abulaiilur , alio loco sua dicunl; siquid ab hac arte (eloqucnlia) didicerunl.
'
explicabo. Profeclo non solum Prudcniius insanam G liis, si lubet, adjungas versus bene lornatos, nume-
idololalriae superslilionem acriier opptignat, neque rosque in orani metrorum genere leniter flueuics,
solutn religionis nostrae fundamenta adversus genti- Inm sentenliarum gravitatem , verboruinque nou
les egregie sustinei, neque solum Hebioeoriimperli- vulgarem eleganliam ex opifinis quibusque Latini-
diam vehemeiiter c.onvellil, ncque solum contra hae- latis auctoribus plerumqtte expressam. Nam quod
reticos qui praecesserant accurate dispuiat, sed multa nonnulli Prudenlio plurimos in prosodia errores,
ctjam addit, qnibus hacrelici noslrorum ienxporura- - vocesque parum Latinas objiciunt, id separaio capiie
i a nobis est refellendum, quo planum fiet vehetnen-
facile possint revinci : proelerea rilus veteris Ecclesioe
de usu luminuin , de allaribus, de ornalu divitiisque ler eos falli qui exisiimanl Prudciitiiim sine certa
lemplorum, de reliquiarum cultu, de sanciorum ima- ralione et arle, sine veterum aucloriiate <l exemplo,
ginibus , deque aliis hujusmodi ita graphice , itaque: soluni ex rerum ignorantia inlerdum in syllahis vo-
dilucide describit, ul irridere libeat quorumdarii ho- cabulisque nonnullis diversum ab aliis morem secu-
niinum ignoraniiani, sive pravitatem, qui superslilio- tiim fuisse. Nil vero necesse est, PruiJentii laudes
nera in re qualibet quasi subverentes , non dubilantt mc nunc conlexi: lot enim laniquc gravia de eo pr.c-
caeremoniassanctissimas, vel ab ipsis Ecclesiac pri-• _ conia a doctissimis hominibus ex omni oeiaie, ex
mis soeculis usi.latas, lanquam invenia monasiicai D omni ordine prolala , poslea addueam, nihil ut«ineo
aspernari et rejicere. Nam quid ego loquar de iitnti- genere possil cumulatius desiderari.
 673 PROLEGOMENA. 574
5. Qusecum ita sini, quis non mirelur scriplorem A in bono lumine collocemus. Sed quid ? inquiet ali-
hunc insignem, qui eminenlem quemdam locum tum quis, puiasne a te id perfici posse quod tol nobiles
inter poelas, mm inter SS. EcclesiocPatres debet inlerpretes nequaquam assecutos esse pronuotias?
obtinere, nondum eos commeniaiores ediloresque Imo vero si id ego putarem.si lantae essem slultiti;r,
habttisse, qui prudenlium hominum votis undecunque ut plenam facultatem explicandi Prudentii mihi arro-
fecerint satis? Atqui, si quis alius, Prudentiiis cerle garem , non certe iioc agerem, ut ex omnium com-
perspicua doctaque commenlatione indiget, non quod menlariis optima qureque deligens, unum veluii cor-
obscuritatis vilio lahorel, quod aliqui male putant; pus compingerem ; sed potius molirer novum redifi-
sed quia primum poetae alia quasi lingua Ioquuntur, cium a fumlamentis excitare , quo reliquorum lumi-
neque facile ab iis infelligunlur qtii eorum idioma nibus obstruerem (c).
non callent, praeserlim in rebus novis, quasque cae- 5 8. Nunc quoniam et maximam rei difficullalem
teri non atiigerunt; tum aucloribus, qui recondila optime pernosco, et meoe vires quam sint exigttoe
doctrina excelltml et argumeiila subtililer expediunt, plane seniio, hanc viam, quoefacilor est, inire con-
persavpeobscuritaiis culpam imputamus, cum potius stitui ul lucubrationes omniuni in Prudenlium bac-
tardiiatem, ignorantiam el coecitalem nostram accu- tenuseditas expenderem ac libere reproeseniarem;
sare deheainus (a). B lum si qnid mihi occurreret, quo loca, ab aliis prot-
6. Aique ut unum e multis praeclarissimum exem- teriia exponerem, aul interpretationes aliorum sive
plum proferam , in prwfationePsychomachiwcelebre confirniarem, sive rerellerem, in medium proferrem,
est oenigma(ita enim vocanl), quod Prudentium data non quasi inveniens denuo, sed quasi jam invenlis
opera ad alioruni ingenium exercendum circa 318 nonnibil addens. Videbamenim noslro polissimum
Abrami vernaculos, eorumque mysticam significaiio- saeculo plures auctores, tiira sacros, tum profanos,
nem 4 proposuisse non nemo credidit, plerique sine in hunc ferre modum magno apparatu elegantissi-
OElipo, aut Spbynge explicari posse negarunt (b). niisque lypis excmli : quos haud equidem negave-
7. Cneterum hoecaliaque hujusmodi infiniia , quoe rim tanlo labore esse dignos, ac si vis, doctrina
in hoc auctore la ent, diligentissimum inlerpielem exquisita prociiitos,scd n.bil ad Prudentium. Vide-
requirunt, qui magnam operam in theologicis lilteris, 'bameiiam, jam sa:ctilo pioxime elapso paulo jiost
non minus qnam in humanioribus posuerit : est enim initium a Weiizio edilionem Operum Prtidenlii cum
ille inexliaustus quidam thesaurus perreconditae omninm, ul putabal, quotquot in Prudenlium scri-
erudilionis profanoe,multo vero magis ecclesiasticoe, pseranl, coiivmeniariisfuisse procuralam : sed nequa
qua hacc in omni suo genere palel lalissime. Neque Weilzius omnes corum qui prtecesserant conimenta-
vero inficiabor plures exstitisse viros doctissimos, I] rios vidit,etpost eum multi scripseruni, Pruden-
qui in boc opus incubuerint; sed eorum alii ad scho- tiuin iuierpretiinies, uberiori luce qttam veleres per-
laruin, sive qnod in ideni recidit, ad Delpltini usum fusi, neque ininori industria connisi.
ediliones suas accomniodarunt, alii tbeologiam, quas 9. Iiaque nemo mihi vilio veriei, imo multis, ut
ad exaetam hujus poelocinterprelaiionem penilus est spero, gratum faciam, si Ptutlentium eo ornaiu in
necessaria, aut nullam, aut, quod pejus est, malam lucem cmiltam, quo mulii veteres scriptores protiie-
habuerunt. Quo iuagis nobis est enitendiim atque runt, notisque aliortim omiiiiini indicatis iiieas etiam
elaborandum , ul pcetoe nostri carmina et doclrinam aiiimadvcrsioiies adjungam. Quales illae sint fuiura ,

(a) Acute olim Porcius Latro Marillio , suo ma- qui in irecenlis et duodeviginii Abrami vernaculis
gistro , respondil in Opsre Conlroversiarum , quod cruceiii Cliristi nomeni|iie .!esu iniclligiint, quia per
Palri Senecje pbilosopbi, quem Marcum vocant, solet Groecamlitieram T, qnse li^ura est crucis, et iiueias
nunc altribui (in Prcefal. lib. i Conlrov.) : Cum disci- i el n, quibus Jesus noiiien inchoattir, tiumeriis ler-
puli essemusapud Marillium rhetorem, hominemsalis ceniuni decem et ocio Grrete expiiiuitur. Prudenlins
trridum paitcissimabelle, sed non vulgato generc dic^n- igilur inlerpretationera vulgo notam jnre sun , sive
lem, cuin ille exililuleinoralionis saw imjmlaret con legc poeiica indicare tantum viiuit, iilud Horatii se-
troversim, el dicerel : « Nccesse est, me per spino culus :
sum locum ambulantem suspensos pedes ponere, t x Semper ad evenliimfestinat, et in mcdiasres,
aiebal Lalro : < Non Mehercules lui pedesspinas cal- I* Nonsecusac notas,ouditoremrapit.
canl, sedhabent.t Etslalim ipse dicebat senlenlias, quw Fortasse eiiam
inlerponiargumenlis cum maximedectamanlisMarillii relii|uttm :
possenl. Et quas
(b) Nimiruin bistoriam ex Gencs. cap. 14, qua Desperat traclatanitescere posse,relinquil.
Abiam dicitur numeravisse expediios vernaciilos suos
trecentos decem et <cto , quibtis irruii in hostes (c) Enimvero cum iliu mullumque dubitassera qunni
capttimqueLot reduxii, ad allegoriam convertens, ila potissiinuinviros viain insislerem , pluresqnc docios <i
cecinit : „ prudenles consuluissem , plai e inihi accidit,
quod Demiphoui in Photmione Tereulii, nctu n,
Nosesse large vernularumdivites, scena 5 , qui ctim tres jureconsultos de nupliis filii
Si quidtrecenti, bis novenisarlditis, interrogassel, et diversa senlieiiies audivisset: Fecis-
Possint,fignrauoverimusmyslica. tis probe, ail, incerlior sum multo quam dudum.
Id autem non esse renigma, sed explicationem allc- Trcs inihi conviva?,
goricam ejus hisiorire , eo tempore iu ore el libris Ulalius aiebal,
niullorum frequentissiinam, evidenler denionsirabo, prope dissentirevidenlur,
cuni clislincio capite ponam auctoritates SS. Patrum, Poscentesvarioniuliumdiversapalalo.
»75 PRUDENTIUS. S76
quanlumqiie ullra aliorum inlerpretum invenla sim A\. dicomeis inepiiis, sed gravissimorumhominumcom-
progressus minime dicam, non solum ne videar menlariis non praeferat? Oniitto ea quoe cx editoris
montes aureos polliceri, sed quia facile qtiivis per industria et diligenlia editioni Parmensi accedent,
sepoterit judicare, si commenlaKos proe oculis ha- praeserlim ex codd. mss. Valicanis deprompta, qtii-
buerit, et hinc inde contulerit. Illud" unum dicara, bus ille commodissime uli potest: cujus docirinne
in duabus fncullalibus quas ad Prudenlii explit atio- lanlum abestut quidquamdelractum velim, ut polius
nem necessarias esse anle posui, nempe in rei theo- ex eo fonte, cum licebit, sperem meos hortulos irri-
logicre ac philologicav,nominalim vero poelicoe,co- gare, adjccta, si alia via desil, appendice (b).
gnitionibus, me a puero non indiligenier sub prac- 7 15. Itaque ctira nihil sitquamobrem ab inccepto
stantissimis magistris , utinam feliciori tenipore, desislere debeam, quod reliquura est, ordinem quo
esse versatum, sive quod genio quodam in haec stu- Prudentii op«ra a me snnt edenda explicabo. Pri-
dia irapulsus fuerim, sive quod rationes vitae a pri- mwu haec Prolegomena, qure jam exarare coepi ap-
mis annis susceptoe iia flagittverint; quod eo ponere decrevi, Prudentiana inscribens, litulum
diclumvolo, non uiexspeclationem excitem , sed ut acmagnaex parterei exemplar mutuatus cum ab
arrogantiae suspicionem diluam. aliis, qui Gersonianaet similes titulos fecerunt, tum
10. Alius nunc scrupulus eximendus csi. Audio, B pracserliiiva C. V. Daniele Iluetio, qui Origeniana
cditionem operum Prudentii ad codd. mss. Vatica- operibus Origenis praposuil; quamquam nemo a
nos Parmoejam pridem esse inchoatam. Quid ergo me poslulet autexspectet ul exilem dividendi ratio-
nunc juvat Roinanis typis Prudentium excudere? nem sequar quam ille lenuil, suis civibus morem
Dicam quod res est : si de Parmensi editione quid- gerens, qui res quaslibet minuie potius concidunt
quam anlc iuaudivissemquam aninvumad hunc la- quahi dividunt. Igitur in his prolegomenis ita argu-
borem applicuissem, foriasseomninonilnl de Pruden- mentum persequar, ut sese res ipsoesimplici ordine
tio edendo cogitassem. Quoniam vero Q cogilatio de dabunt, etprout quivis per se possit intelligere.Quis
re quavis aut non est suscipienda, aut, sisuscipialur, enim, eiiam me lacenie, non percipiat, dicendura
sine causa non est derelinquenda, dubiiare ccepi an esse de vita Prudentii, de operibus quae exsiant,
ob editionem Parmensem a proposilo cessare debe- quaeperierunt, quoedubie aul falso ei ascribuntur,
reni, in quo prudentiorum consilio quam meo ac- de codicibus mss., de edifionibus, de commentariis
quiescere malui. Aiebant gravissimi bomines qui edilis elmss.S?Docirinamvero Prudentii contra hae-
rem penitus se scire asseverabant, nullam reliquam relicos , contra noiinullos catbolicos propugnabo.
spem esse, ut editio illaParmoe inchoatu ad exitum Quosdaminsignes locos circa dogrna ac disciplinam
perduccretur; consenliebant proelerea eam, etiamsi C ecclesiaslicamde cultu reliquiarum, de inVocaiioue
absolveretur, nequicquam posse me;s turis obstare. sanctorum, de templorum ornatti, de sepulcris chri-
11. Sane mihi duocerta esse videbanlur : alierum, stianorum, de usu luminum, aliaque bujusmodi <li-
duplicem Prudenlii editionemeodem tempore perac- stinclius et cnuclealius ex sacri Valis poematibus
lain non esse supervacaneam, si utraque diversis exponam.
commeniariis ornata sit; alterum, edilionem <iuu3 14. Conabor auienvmaximo studio novam veluii
Parmoe fieret, ex hac Romananihil delrinvenii posse artem poeticam conficere, ad cujns regulas primos
capere. Exemplaria operuni Prudeniii, pncseriim noslrae sanciissimae rcligionis poelas sua carmina
cnm commenlariis adeo rara sunt, ut vcnalia ea exegisse puto; etquamvis in agro incullo el dere-
prostare nusquam compererim; de quo appcllo fi- liclo seram, id tamen faciam cum aliqua spe frucius.
dem eorum qui bibliotbecas privatas saiis loeuple- Etenim ea cognilio usui esse poiest ut intcr varias
tes possident, aut ab amicis possessas excutiuni, aut inss. cotld. lectiones non solum in Prudentio, sed in
bjbUopolarumtabernas invisunt, atit denique cata- aliorum etiam SS. Patrum carminibuseaevoces seli-
logosbihliothecarum, quoe venales quotidie expo- ganlur, quoelegibus et consuetudini, in metris eo
ntinlur, solent percurrere(a). tempore vnlgoteceptae, videbuntur esse aptissinioe.
12. Quod vcro Romana hoec nosira editio Par-'^ Revera hujusmodi artem valde utilem ftituram exi-
mensi niliilvaleat officere, in piomptu est judicare. slimo etiam niultis viris doctis, qui in veterum P.-
Quis enim Dodonianoslypos hoc nostro tempore non trum carminibus vulgandis elaborant, el inlerdum

(a) Nam de edilione ad usum Delphini non dicam, multos jam annos parluriebant, commodtira nunc in
quani grandi pccnnia ea vendatur, siquando occa- lucem cdiius esl sub magni nominis auspiciis, iplu-
sioinciderit: scioenim pretium in hujusmodi rebusi rinvoriimvotis expelitns, meisque in priinis, qui ni-
s cpe intolcranler augeri, quod nonnulli ei udilionis hil prius babiii, quam ut ediiiones el illustrationes
nescio quod genus in nna aliqua editionum serie Pnidenlii, quoiquot posseni, undiqne conquirerera,
coniponendaconsiitiiunl; qui luxus in siipiilectilc: earumi|uenucleuin in publica commoda exprimereni.
libraria eo jam processit, utquod satyricus illedixit,Editionem Parmensem iiondumvidi : sed novi edi-
toris d.ligenlia eLsiudio inlerpreiaiiones nosiras op-
Potuitfortassemiuoris poriune illusnandas spero, siquidem ejus rei nuntio
Piscator,quampisciseiui, accepio ctinctandum inihi censui, penitus cessare,
(ide jam data, licere non'pulo, quamvis per me
dc libro, librique auclore liceat interdum repelere. quidein non siabit, ut alii in fide, quam de eis re-
(b) 1'riittentiin Parmensis, qitein typi Bodonianii cepi, inviti niaiieant, idque palam denunlio.
 577 PROLEGOMENA. 578
illorum oper.i dtim sanare student, corrumpunt at- tA.opus e.-se referendam epilogi loco, quod iiegleclum
que ita se, quod dolendumest, grammaiicorum sannis est sequiin ejus editione, necminus in aliis posterio-
objiciunt. Solent enim grammalici, utest genus ho- ribuseorumqui se Heinsium maximeaemu'ari glorian-
minuni arrogans, doctos et omni alia eruditione proe- liur.Equidemordinemtenerevoliii, quem Prudentius
stantes viros irridere, si conlra suos canonas vide- 9 in pracfationecarmiiium proescribil,ubl argumenla
rinteos licenter judicare; nec perpendunt quautara suorum optisculorum dilucide proponit, ut in com-
in alis facullatibus doetriuam coeteri sint asseculi, raentariis explicabo. Objiciat aliquis non conslarean
sed quod in grainmaiica illis decst exaggerant im- Prudeniius suos libros eo ordine quo illos edebat
pudenter. recensuerit; sed rogabo cur in propositione operis
15. Neque omitiam veterum etquorunidam recen- ordinem quem observare decreverat inverterit?
lium testimonia, quihus Prudenlius est Iaudalus. Quia, inquies, meiro potius voluit consulere. At igno-
Ttmcdeinuraad Poelae§ chrisiiani opera excudenda ras cerle quanla facilitale Prudentius, qurc volebat
aggrediar, hoc ordine: Prinium ponam librum Cathe- omnia, et quo volebatmodo, ad carminis leges re-
iueiinasn ctim proefatione omniuni carminum, Per vocabat. Praeterea poeloeetiam, dum arguiiieiitum
cjuinquenniajam decem,ctc. ; tum Apolheosin, Ha- proponunt, ita illud enuntiarelaborant ut naturalis
martigeniam,Psychomachiam,et Ditlochwum, quod ]B ordo postulat. Sic Virgilius quatuor Georgii^n li-
Enclitridionsacrae Scripturte in plerisque edilis'ap- bros in limine primi perite indicavil:
pellalur. El hacc quidem poemata primo volumine Quidfaciattetas segetes, quo sidere terram
comprebendenlur. Inalteruin conjiciam libros adver- Verlere, Maecenas,utmisqueadjungerevites
Conveniat:qusecura bouui,qui cultushabeudo.
sus Symmachum,et librum Peristephanom,cum mul- Sit pecori: atqueapibusquanlaexperieuliaparcis
tis ac copiosis indicibus rermn ac verborutn. Hinccanereincipiam.
1C. Glossas el comnienlarios carminibus subji- Prudeuiius quidem, postquam libium Catbetneriiiwn
ciam ; glossas ex Isone magislro el anliquissiiiiis commemoravit , slatim Apotheosin recenset, cum
quibusque codicibus mss. Vaticanis aliisque ; coni- versu simili poluerit librum Peristepbaiiwn denolare.
mentarios ex ingenio, cum lectionibtisvariantibus. Ita enini ait :
Hymniscontiuuetdies,
lllelso, sive Ison quis fu:>rit,docet Mullerus in prae- Kec nox iilk vacet quinDominumcanat:
falionead editionem Prudeniii Coloniensem anno Pugnet contrahereses, calholicamdiscutiatfidem.
1701. Monacbus fuit S. .Galli, circa annum 900 flo- Potttit proemittere :
ruit, vir doctrina ct sanciiiate celebris, de quovideri Carmenmartyribusdevoveat,laudet apostolos:
possnnl Ekkehardus junior, libro de Casibus mo- quo versu innuitur liber Perislephaiiwn, a nobis po»
nasterii S. Galli, cap. 1 et 2, apud Goldastum tom. C stremo loco positus, quia poslremo loco a Prude.i-
I Rer. Atemann.pag. 12 e«22, ct Glossarii latinilalis tio recenselur. Quamvis aulem Prudeutius hymnos
scriplor, prrcfationeoperis sui, pag. 35. Non dubito calhemerinos ah hymnis Peristephanwii separaverit,
quin idem sit Iso, quem sibi magislrum fuisse affir- facilis lamen fuit in codd. inss., et in libris cdiiis
mat Nolkerus Balbuluspraefationein sequentias. De- ulriusque operis conjunclio. Nam olim ex operibus
cessit auiem Notkerus anno 912. Videaliade Isone alicujus aucioris quisque exscribeliai, quaemagis sibi
ntini. 115et 114. placerent, nullo inlerduin ordine : et inulti, hymnoi
17. Secundo volumini, lanquam prolegoniena, cum quaererent, oinnes hyinnos Prudenlianos con-
duas diatribas prremillam : alleram, de Ara Victorim junxerutil, et titulum fecerunt Ilymnarium de lem-
in curia Julia, ejusque eversionibus;alteram , de fide poreet de sanctis, ul iu commentariis ad praefalio-
Prudeutii et verilale in inartyriim historiis enarrandis, nera dicam. Qui editiones operum Prudentii, codi-
cui acta anonyma aut recenlia cedere debeant. Icoiaes cesqtte mss., ac diversum ordinein in carminihus
eeri incisas in utroqtie volumine dabo ad operis coilocandis, a nobis cap. i ct 5 referendura, altente
ornatum rerumque illusfraiionem ; proeserlim tomo consideraverit, concludet, opinor, eum ordinem esse
II, ad martyruoi res gestas et monumenta plenius co- praeferenduui•, quem ipsemet auclor in prosfalione
gnoscendaplures imagines proferam, et illas omnes •" ct propositione operum deinonstravit. Verum haec
reproesentabo,quas Gallonius in opere de Cruciati- hactenus proefiitionisIoco dicta sint salis.
bus SS. Martyrum iuseruit, quibus et novas alias e
CAPUT II. .
ccemeteriisdepromptas, el n >niiullas animadversio-
nes ex Gaspare Sagiltario, aliisque circa martyruni Prudenlii vita.
cruciatus adjiciam. Cur aulem diverso ordine Pru- 10 18. Viiam resque gestas Prudentii scribere
demii cannina disposuerim, ab aliorum editionibus ingressus, haud scio magisne optandum mihi esset,
dissidens, non esset magnopere quaerendum, cuin ut cerlam ejus patriam investigarem , an magis illi
omnes prrecipui editores suam qttisqiie diversam sit gloriosum : ut olim pluresGraecioeciviiates Home-
viam secuti fuerint, el niagna sit inier veti. codd. rum sibi civem arrogabant, ita nunc de Prudentii
dissensio. Heinsio recenles edilores adliaerere volue- uatali solo duas potissimum Hispaniaeurhes nobilis-
runi, neque lamen id sunl assecuii. Nam ille in ad- simas certare, Cresaraugustam et Calagurrim. Qni,
dendis noiavii odam quac a plerisque ponilur lani- pariiirai studio seposilo, rationum momenta conside-
(juaui praefaiio libri Peristephanwii, ad universum rate expenderit, existimabit facilc causanrpotius sub
579 PRUDENTIUS. 580
judtce esse relinquendam, quam alterulri parli ad-AA opera nonnullis Prudenlii carminibus lnmen aliquod
judicandam. Sed quod multi alii feeerunt, ut raliones affundetur. Antequam vero duas illas senlentias
hinc inde allalas exponerent, et inler se conferrent, expendam , iti quas uiaxime auctorcs sunl divsi,
id a no,bis, quoniam hic locus niaxime proprius esl, alias minus celebres oiiiniones in examen revocabo.
non prretcrmilletur ; qua de controversia duas dis- Ceorgius Fabricius (Prcefat. Cotmuenl. in hymnos
sertationes editas fuisse admoneho , alteram cujus quosdam Prudenlii) Numanlinuin, seu (ut recenliores)
meminit Jo. Albertus Fabricius, alteram hispanice Cwsarauguslanum luisse asserit (c). Quocunque de-
a cl. Emmanuele Kisco tonv. XXXI Hisp. sacr. eru- inum loco exstiieril Numaniia, non apparel cerla
ditissime conscriptam (a). ralio cur Prudenlius Numaniinus asseraiur, nisi
19. Alii, qui Prudentii Vitam in Dictionariis et quod hoecurbs in provincia Tarraconensi sita fuerit,
Bibliothecis exararunt, similiier in ejus palriam ac- quod omnibus ejusdem provinciaeoppidis seqne con-
curate inquisierunt, quorum omnium primus dicitur venit. Opinor Fabricium ex Melacollegisse, eamdens
fuisse Aldus Manulius Romanus, qui in editione esse urbem Numantiam ac Caesaraugustam : nain
operum Prudenlii de certo oppido unde orlus esset hunc errorem eidem Meloe, quem non intellexit,
Prudenlius ccepit quavrere, quanquam Caesaraiigu- Jomnes Gernndensis invputavit lom. I Hisp. illustr,
stani jam ante in suo breviario Prudentium sibiarro- B I pag. 55.
gabant (V. num. 51). Reliqui cdiiores et comuien- . 21. In opinione Pelri Mantuanirefutantla longiores
tatores brevius eamdem coniroversiam auigerunt. nos esse 12 oportet, quem aspere, contra qnam so-
Petrus Mantuanns, ut siiigularem opinionem astrue- ltiret.Nic. Anionius redarguit loc. cit.: Prw germana,
ret, fuse in ea quoesiione versatus est in opusculo iuquit, lectione et sententia, tanlum ut Joanni Marianv
Advertenciasa la Hisloria del P. Mariana. Eunidem detrahere', nescio qitid de Salia Hispauim Tarracoiwt-
Marianam ul refellerent, Lnpercitis et Barlholomaeus sis juxia Canlabrosfluminedictumpoelwmagnainjuria
Leonardo Argensola, nobile par fratrum, pro Coe- iniputal. Absurdam hanc Manluani interpretalionein
saraugusta'Prudentii llpalriadecerlarunl(/i). Pelri primum natam an. 1615 affirmat Riscus loc. cit.,
Manluani et Lupercii Lconardi rationes diluere co- fortasse quia edilionem opusculi Manluani eo annp
natus est Thomas Tamayo de Vargas in defensione peractam viderat. Caeterum Manluanus suas contra
IlispanicoehistorioeJbannis Marianoe.Praeterea Mar- Mnrianam animadversiones jam anno 1607 evulgave-
tinus Carrillo in Hisloria S. Valerit episcopi Caesar- rat; et quamvis primam editionem non viderim, vidi
augustani, edit. 1615, et Ludovicus Diez de Aux in aliam auctiorem Mediolanensemanni 1611, ubi cerle
praefalioneversionis hispanicaeHymnorum Prudeniii hanc novam seivtenliam sibi Mantuanus adscribit.
Caesarauguslam ejus patriam fuisse contenduut. (C Estas son las opiniones, que hasta hoy se han hallado
Disceptatoribiis de Prudemii pairia merito adjun- de la palria de Prudencio, yo no seguire ninguna de
gendi sunt NicolausAntonius Biblioth. Vet. Ilisp. lib. eslas dos (loquitur de opinionibus pro Cocsaraugusla,
n,cap. 10, elBailiusin Diclion.Crii. verbo, Prudence. et Calagurri). Quid? si anle Manluanum alii hanc
20. Silentio non esl proeteieundiis Joannes Peirus senlentiam invenerant?,Tamayusde Vargas loc. cii.
Ludewig, cujus cognomen Rodriguezus in Bibl. conlendit, Mantuanum ex aliis opin;onem, quam pro
Hisp. raaluit reddere Luis; qui Viiam Prudenlii sua vendilavil, surriputsse. Nam cum Manluanus
seorsum edidit mense Manio 1692, recusam tom. aiicloritalem Giselini allegasset usque ad verha h;rc,
11 Opusculorum Miscellorum ejusdem Ludcwigii , Veluscodex, quo egosumusus habet, MV. SAU.-E,pi ;e-
col. 494, Halae Magdeburgicre an. 1720, ubi eam lermisil alia , quoeproxime consequnntur, undequi-
legi, quamvis Fabricius annum editionis 1719, locumi dam se commodamsentenliam erttere posse putarant,
Hiilam Saxonum dicat, nisi duplex sit ediiio. Igilur quod Salia Hispanimsit fluvius, el urbem eo nomine
etsi magnum non esset operae prelium, lamen tanlai (uisse conjiciunt. Neque in ediiione anni 1564 cum
hac contenlione irapelli possem, ut de Prudenliii commeniariis Giselkii, neque in posteriori Weilziana
palria dispulein, eoque etiam inagis, quia eademi cum eistlem commentariis haecverba inveniuntur.

(a) Primam mam non vidi; sed FaDricu veroa aei D taananae vero aliam , qua suam opinionem pro Cala-
ea afferam (ex Bibl. Lat. Vel. edit. Venet. 1728> gurri tuetoir, miper edidit cl. Joanne.sAnionius Pel-
tom. II, cap. 2 lib. iv) : De CtUagurriNascica, Vas- licer y Saforeadi inopere Ensaijo de wta Biblioteca
conum, Prudeniii palria dialribam tiuclore G. L. ex- de Traduclores Espanot s, nbi praemiltil; iVoliciiis
hibet Diarium litlerarium HullenseGermaniceedilum,, para la vida de Lupercio Leonardo y Arqensola.
Neue Bibliollieke xxvi, p. 475. Arbitror, disserta-! (c) Numanliain, addil Ludewigius loc. cit., ccle-
lionis, seu dialribae ejus scopiim esse, probare Pru- brem tiomanis ob injinila belta urbem, hodie Amuzam
dentii pairiam fuisse Calagurrim , quae Calagurris> diclum, non procul a Cmmrauqusladistare notissimum
Ndscicablim appellabalur; poslea Calagnrris. Juliai e'$l. Imo inagis peisut.sum esl doclis, Numantiam
a Julio Gsesare. De qua vidc Garsiani Loaisa Collect. esse urbeni, qiioi;nuiic Soria dicitnr, aut aiiam quae
Concil. Hisp. pag. 159 , et Ferrarii Lexicoh, post Zamora vncalur. Quaimvisenini Pomponiiis Mela, lib.
Strabonem, Plinium, et alios. Plinius lib. n, cap. II, cup. 13, hocc habeat: Urbium de medilerraneis in
5, Calagurritanos appellari Nascicostradii, sei aliam Tarraconensiclarissimwftterunl Pallanlia el Numan-
fuisse hanc CalaguiTiin , cujus Ivodie ne vestigia lia, nuncesl Ciisaraugusta. Non taiiien propterea col-
quidem supersunt, opinalur Ludovieus Nontus cap. ligas Ntimanliaiiiesse Amuzain, aut aliquod oppidnni
90 quem consule. lion procul a Caesaraugusla, ut cernere licet in Pal-
1 Hisp.,
(b) Duas Lupercii episiolas, unam BartholomaBi, lantia longe distanti.
 PROLEGOMENA. 582
581
22. Videndumest tanien, an sive Giselinus in alia A A Sanga. Hispanis nunc fJuinen Salia dicitur Saya, ut
Man-
edilione, sive alii de Salia, Prutlentii patria , anle ait Mantuanas, sive, ut Riscus, Sella. Ilaque
Mantuanumcogilaverinl. Ferrarius in Lexico, verbo Itianus pulal Prudentium natumfuisse prope flumen
in oppido ejusdem norainis, ut
Saia, sic habet ev Mcla : Salia, Riba de Silta, vel Saliam, et foitasse
aut fluviis dare nomen, aul ex eis ac-
Sella, fluvius el oppidum HispaniwTarraconensis, in solent oppida
ora Aslurum(Saia, Pinliano tesie, fluvius nominatur, cipere ; idque arguit ex verbis praefalionisoperum,
et aliis Silla), palria Pritdeiitii (qui mutlaversu scri- aut lib. Cathemer., qtiam minus recte hymniim ap-
psit, a Theodosioimperaloread prwfecturamsublimalus), pellat:
oppidumnon obscurum,inter Lunas ad ortum, el Ve- Haacdum vitavolansagit,
cam ad occasum6 leticis.1'opuli Salini...Prudenlius: Irrepsitsubih)caiiiliesseni,
veler.srneSaliajconsulisarguens,
OblitumvelerismeSaliw consulis, etc. Et verbo CALA.- Oblitum Sub quoprimadiesmihi(a).
cums -.Calaguris, quceCalaguris Livio, Calagorina
Plolemmo...Patria Clementis Prudenlii poetw claris- 24. Vulgata est opinio Marianamomnino noluisse
simi, tesle Mariana : sed ut ipsemet inuuere vide.tur, atit Manttianiadversussc impugnalionem,aut Tainayi
Salia oppidtim Canlabricworwsolum illi natale fuit. pro se defensionenilegere (b). Res vero partim ita
Lexicon geograpiiicumpost obilum Ferrarii prodiit; H accidii, parlim diverso modo. Eieniml^Maiiluanits
sed is anno 1005 ediderat Epitomen geograpbicam. stalim ac suas observationes anno 1607 publicavit,
Censeo opiniunemFerrarium hausisse ex vctcri ecli- earum exemplar ad Marianam misit, qui non solum
lione Giseliui : nam ipse Maniuanus lucc verba pro- eas legii, verum etiam margini congruenles respon-
fert ex Gisdino : llic tocus mulios lorsil, nec adhuc siones adjecit, atque his notis illuslrattira exemplar
salis dilucide cst explicatus. Commetfatur in illum idem ad Maiiluaiiumremisit. Cum Mantuanuscudere
Nebrissensishis verbis: « Obliluin veteris Mesalim ileruni, ct recudere suum opusculum auctius perge-
consuis, » sciitcelsttb quo videlur natus Pritdenius. ret, Marianaeresponsionihus niliil delerritus, is, qui
Aldusin Poelm Vita a se ediia ail, eum 13 fuisse mijora animo volvebat, nullum ultra verbum, aut
jiireconsultum, ac Messalim consulem, hujusce , ni operatn sumcreinanemdeerevit, quin sine rivali seque
fallor, lociconjeclnraduclus. Vetuscodexqno egosum etsna lolns amaret, aut cum paucis Mantuanus. Cum
ttsushabet, Me Saliw. Renius eamdem inlerpretalio- auiein iMariamecausam defendere vellet Tamayus,
nem Giselino tribuit. Eam certe iudicavii Oiselinus quaede Prudentii patria, quasi aliud agens, scripsis-
verbisaTatnayo relatisstipra num.21,in editionePa- set, iii ostendit, raiionesque suas probavit. Postea
risina 1562 : qui addil illico : Ego quid hic pronun- cum apologiam totam absolvisset, pervidendara ct
itare debeam,ncscioprorsus, salis essearbitralus aliis C enicndandam eidem oblulit, quod facererenuit Ma-
cogitnndi malcriam suppedilasse. Manluanus prima riana, viribus el ingenio Tarnayi confisus, quan-
periodi verba usque ad me Saliie posuil : reliqua, quam alia raiione permotus etiam mihi videtlirjne
qttibusantiiiuitasconjcciurrcdeclaraiur, pnrtcrmisit. scilicet MantuanusTamayi scripiionem ^larianre ipsi
25. DeSalia qnid ex veleiibiis constel, minc expri- affingeret ulla ex parle (c).
mam. Meialocuni nomenque fiuminis descripsil lib. 25. Erat quidem jam vulgo recepia explicatioilla,
ni, cap. 1 : In Asturumiw.oreNoegaesl oppldum, el quod Prudeiilius diceret se oblilumveterisSatiw con-
tres arm, quas Seslianas vocaw, in peninsulasedenl, el sulis, sub quo primam lucem viderat. Nibilominus
sunt Augusti nomine satrw, ilktslrantque terras anle; Mantuanns pnefracte negabat, veram eam esse, quia
ignobiles.At ab eo flumine,quod Saliam vocanl, inci- noh duo Saliaaconsuies exstilerani, ut alter vetusvo-
piunt orm paulalim recedere el lalm adhuc Hispanim: caretur; non inlelligens Prudenlium solum innuere,
magis magisquespalia conlrahere. Plinius, bb. iv, Saliamjaiiipridemgessisseconsulatum. Addebat non
cnp. 20, ideni flunieii vocat Suda, ati! Sanga, ut opi- Saliam, sed Salleamvocari hunc consulem in quadam
nalur Mantuanus.Verba Plinii sttnl: RegioCantabro- inscriptione apud OnuphriumPanuinium, Commeiit.
rum, flumenSada. Ubi in veieri cod. ms. legitur, in lib. III Fast., pag. 408.

(a) Accipe ejtis Htspanicam inierprelaiionein : D \ idoneo affirmat rem prodigii similem,nempe noluisse
Mientrasla vida, qtte va volando, hace estas cosas, la'. Marianamle.gerenec Manluani censuram,nec Tamutji,
blancurade lus cabellosse enlru de repenle en mi per- amicissimi capitis, apologiam, etiam anle edilionem
sona tja vieja, repreltendiendomea mi oluidado del'. sibiab auclore ad pervidendumet emendandumcbla-
ano en cl qual fue et primer dia de mi vida en la, lam : quad credelvix posteritas.Bailitis,Diction. cril.,
anligua Salia. Hoecest autem synlaxis : arguens me arlic. Marianc,cam narrationcmavide arripit, neque
oblilumconsutis(hoc esl anni) sub quo prima diesmilii; in oplimam pariein, Utsolei, inlerpreiaiur.
veierisSaliw (hoc est in veteri Salia). Ibec qiiam siut (c) Hoeconinia protuli ex Tamayi opere in appen-
absona, quam.,ue asejisu couimuniabhorreani, opus; dice, seu Razon de la historia del P. Juan de Ma-
iion est nuiltis prosequi, praesertim cum in eo argu- riana : de las adverlenienciasde Pedro Mantuano: y
iuento diligenier versatus luerit Tamayus de Vargas; de la defensadel doclor D. Thomas Tamayo de Var-
loc. cit., Joanne Mariana approbanle, ut juvat expo- yas. In opere autcm, de Priidentii patria disserens,
nere. iia ait : Escrito esle papel iiluchoantes que me deter-
(b) Nic. Antonius Bibl. ncv., verbo, Joannes Ma- enlre minara a responder a lo deiiias, y comunicadosoto
riana. hiccrefeit: Magnoeruditionisambitu oppugna- olros con el P. Mariana oraculo de nuettra
vit MarianwhisloriumPelrus Manluanus, propugnavit edail, elc.
l). Thomas Tamaijo tle Vargas,qui leslimoniosalis
583 PRUDENTIUS. 58.
QVIESCIT. IN . PACEM. DEPOSITUS. DIEM QVAR.Krenmus, inquii, primo Mnc in Britannicum procurri-
TVM . NONAS . AVGV oceanum, tum in terras fronle coni<i-;us Hispaniam
STAS . FLAVIO . PHILIPPO irrumpit; et minore ejus part: ad dexlram exclusa,
ET . FLAVIO . SALLEA . CON traxit perpelua latera continuus, donec ver omnempro-
SVLIBVS . PATER . SERBA vinciamlongolimile iminissus ir. ea litlora, qum occi-
TIVS . FECIT denli sunt adversa, perccniat. Riscus, Hisp. sacr.
Quasi vero non poluerit utroque modo scribi et Salia, lom.XXXlV, pag. 191 et seq. animadvertit a geo-
et Sallea, aul si Sallea scribebatur, non licuerit poelae grapbis anliquis Pyrenmosvocari omnes illos monies
unum /expungere, ut melro consuleret, praesertim qui inler Fonte.n Rabidum et Capul Crucium veluii
iii noraine proprio. Fasti Grreci et Cassiodorius in rami distrahuiitur:el verha episcopi Pelagii de mon-
Cbronico habent Sallia. Glandorpius, Onomast.Rom., libus Legionensibus inlerprelatur : Qutdam auteintx
ex vetertim monumentis Salim nomen reponit. cnibus legionis levaverunlcorpus S. Froylani episcopi
15 26. Rejeela opinione Mantuani, quoerendum infra Pyrenmosmonles, el posueruni eum super aliarc.
esl aliquid de Tarracone. Ita enim ait Prudenlius de (a) Patet ex his, Tarraconem, Coesaraugusiam,Cala-
tribus martyribns Fhictuoso, Augurio et Eulogio, in gtirr!m, innumera item alia oppida Pyrenma dici po-
eorum hymno : B tuisse.
0 triplcx bonor, o triformeculoien, 28. Reliquum esl, ut de celeberrimis duabus hac
(Juonoslreecaput exciiatur urbis, in"re senleniiis sermonem insliluamus : Coesaraugu-
CunetisurbibuseminensiberisI
an Calagurris censenda 16 sit Prudenlii pa-
Hsecnon ignorant illi ipsi qui Caesaraugusianumaul stana,
iria. (b) Coesaraugustam Prudentii esse pairiam te-
Calagurritanum asserunt fuisse Prudentiuni. Aiuni, nent Aldus Roinanus in Vila Prudenlii ac
Tarraconem c.aput noslrw urbis vocasse, quia caput plures alii,
Ex solo Prudenlii opere,
eral Hispaniie Tarraeonensis. Non repugnabo, quam- proeserlim interpretes (c).
imo fere ex solo hymno 18 raarlyrum Caesaraugu-
vis conjeclura aliqua duci posset, suam ejus urbem
slanorum rationes peluntur, quibus Prudentius Cse-
laudari a Prudenlio, cum reliquas cunctas illico me-
saraugustanus credilur. Hi aulera sunt versus qui
moret,
Cunclisurbibuseminensiberis! proferri solent :
At si Prudenlius, guia e Tarraconehsi Hispania erai, Bis novemnoster populussub uno
iioslrw urbis nomine appellat Tarraconem, cur ea- Martyrumservatcineres sepulcro,
deni voce uti non potuit, cum alias urbes ejusdem Hescuitantaest.
Tarraconensis Hispanirc nominavii, eiiamsi in eis ,
orius non fuisset? Pulal Nic. Antonius, hymnos Pe- Notat Riscus, nosirum populum dici a Prudentio Cae-
risiephanan a Prudenlio fuisse composilos nomino saraugustam, priusquam ea nomtnaltin appellelur;
eorum, in quorum oppidis sancti illi celebrabantur." quasi id faveat suoe opinioni. Conlra Rodriguezius
Hoc quale sit, paulo post exquiram. Nunc obser- de Castro ohservat, vocari poputum, quje vox optime
vabo, ex hoc hymno argui, oppiduin natale Pruden- cadit in lolum conventuni juridicum Cresaraugusta-
tii silum fuisse in terris Pyreiiaeis. Ila enim posl su- num, ilem Prudeniium sub uno sepulcro dixisse,
periores versus pergit : quamvis de aliis martyribus loquatur ejusdem con-
Exsultaretriliuslibetpatronis, ventus juridici, qui ad omnem Aragoniam, parlein
Quorumprsesidiofovemuromnes Cataloniae, Navarrac^ Rioxre, Guadalaxaram, Com-
Terrarum populiPyrenaearum.
plutum, Agredam protendebalur; eo fere modo
Siquidem fovemur,non fovenlur, esl legendum, ut in qtto Lucrelius, lib. v, v. 26, dixit commune sepul-
coinraentariis probabo ex veleribus lihris. crum, rerum terra. Verum haeenihil utrinque juvant.
27. Quas autem Pyrenseas terras dicat Pruden- Prudenlius in hymno SS. marlyrum Hemeterii el
tius, definire non audeo. Mela, lib. n, cap. 13, Py- Celedonii nusquam memiuit Calagurris, qtiam tamen
(a) Libentius legam, subler allarc, ex more sancto- D nic. Hispan. ad annum551; Antonitis Possevinus,
ruin corpora recondi sub allari, prout alio in loco Apparatu, verbo, Aurelius Prudenlius; AlfonsusGar-
distinctius cxponam. cia Malamoros, deAcadem. Hispan.; LudovicusNo-
(b) Cresaraugustse elogium ex Mela ante posui nius, Not. in Uispan., cap. 82; Joannes lienichius,
num. 21 ; majus est quiddam, quod ail S. Isidorus ilist., pari. 2, ssec. iv, cap. 5, pag. 25; Lucas Osian-
Etymol. lib. xv, cap. 1 : Cwsaraugusta Tarraconensis der, Epitom. hisior. ecclesiasi., centtir. 4, lib. i,
Hispanimoppiduma CmsareAugusto el situm et nomi- cap. 26 ; Centuriatores, lom. I, cenlur. 4, cap. 10,
natum, loci ammnilale el deliciis prwslanlius civilali- pag. 681; Quenstedius, de Palriis illustriuin viro-
bus Hispaniw cunctis, algue illustrius florens sanclo- ruai sub Caesaraugusla; Slephanus Chamillard, edil.
rum martyrum sepulcris. Quae verba, et praecipue ad UMIIII Delphini; Marlinus Garrillo, HiSt. S. Valc-
haee, postrema florere sepulcris martynm, apprime rii; Ludovicus Diez de Aux, in Version. Ilispanic.
consonant hymno Prudentii. noslri de martyribus Hymnor. Prud.; Lupercius et Bartholomsetis Leo-
Ciisaraugustanis. nardo y Argensola, in Episiol. super hac controver-
(c) jElius Antonius Nebrissensis in Epigraminate sia; Emmanuel Risco, Hisp. sacr., lom. XXXI, in
praevio ad opera Prudenlii, et in Comraent. ad hym- dissertatione peculiari ; Carolus Augusiinus Ansal-
num 18 martyrum Coesaraugustanorum; Jacohus dus,proefai. ad versionem Italicam librorumadversus
Spiegelius in Prsef. ad Conim.; Georgius Hemus in Symmaclium; Andreas Mollerus, in Com. ad hymn.
Epist. ad Weitz.; Xystus Senensis, Bibl. lib. iv, viii cal. Jan.; cl. praesul Siepbanus Borgia, in sin-
verbo Aurelius Prudenthts; Joannes Vasaeus, Cliro- gulari et ei udiio opere, Vaticaua ConfessioS. Petri.
 585 PROLEGOMENA. 586
vocat oppidum nbstrum; idein poslquam dixerat no- jA 30. Post Vincentiumlaudal S. Encratiam Pruden-
ster populus, el sub uno sepulcro, slatim addit : tius; dequa hoechabet:
Caesarauguslam vocilamusurbem, Marlyrum nulliremanentevita
Res cui tanla est. Conligitlerris habitarenostris:
Solatu morlipropriaasuperstes
Ubi inlclligis sepulcrum existere in ipsa urbe. De Vivishi orbe.
eadcra urbe pergit: El infra.
Plenamaguorumdomusangclorum Hunc novumnostraelitulumfrueadum
Nonlimelmundifragilisruinam, Caesarangusta'.dedit ipse Chrislus,
Tot sinu gcstaussimuloflcrenda Juge viventisdomusut dlcata
MuneraChrislo. Martyrisesset.
El cum alias civitates non solumexconvcnlu Caesar- In notis ostendam non inde colligi lemplura S. En-
augustano, 17 sed eiiam ex reliqua Hispania, et cratise viventi dicalum fuisse, sed solum S. Encra-
exlra Hispaniam, promiscue celebrasset ob marty- liam pro martyre habiiam, quamvis mariyrio, sive
rnm patronorura decus cximium, ad Caesaraugu- suppliciis, fuissel supeisles. Nunc solum licet obser-
stam revertitur: vare lerras noslras, et nostram Cmsarauguslamvideri
innuere Coesaraugaslaenatum esse Prudeniiiim. Ex
Tu decemsanctosrevehes, et oclo,
Caesaraugusta studiosaChrisli, B his rejiciendus est Bernardus lbauez de Echavarri in
Yerticemliavisoleisrevincta Vila S. PrudentiiepiscopiTuriasonensis,pag.26, asse-
Pacishonore.
Solain occursuninumerosiores rens ex omnibuscivitalibus provincioeTarraconensis,
Mariyrumturbasllominoparasli. scilicetTarracone.Gerunda 18Calagurri, Barcinone
Ita porro sequiiur, gloriara singularem Caesaraugu- et Coesaraugusla,nullama Prudenlio appellari urbem
stae praedicans. suam, excepta Calagurri. Namnuin.26 legimus Pru-
29. Cum autcm alios martyres Cresarauguslanos, denlium de Tarracone dicere : Quo noslrwcapul exci-
proeter18 illos iu quorum laudcra hymnum pepigit, ialur urbis, et quamvis de Cavsarauguslanusquam his
vellet laudare, Vincentii imprimis memiuit: verbisulalur: nosiracivilas,nostra urbs, nostrumoppU
lude, Yincenti,tua palmanolaest. dum, lamen sacpius'Csesaraugustanosvocat nostros,
Et deinceps: Caesaraugustamnoslram, eamdem nostras terras, no-
Necluror quisquamsine laudenostrum strumpopulum.Quamobremautfallitur,aulinreinepta
Cessit,aut clarivacuuscruoris ludil Bernardus Ibahez (a). Si quis tamen contendat
Martyrumsempernumerussub omni Prudentium de Coesaraugustaproiioniine possessivo
Grandinecrevit.
Nonne,Yiiicenli,peregre necandus nostra uti quia ipse erat e provincia Tarraconensi,
Marlyrhis terrislenui nolasli tj aut e couvenlu juridico Caesaraugusiano, non video
Sanguinis rore speciemfuluri
Morlepropinqua? qua ralione ex ea arce dejici possii :nam eadenl fere
Hoccoluntcives, velut ipsa membra ratione nostram urbemTarraconem, nostrum oppidum
Cespes includatsuus et palcrno
Servet amplectenstumulobeali Calagurrira noniinasse affirmant qui Caesaraugusta-
Marlyrisossa. nuiit eum volunt.
Nosterest, quamvisproculhinc in urbe
Passusignola,dederitsepulcri 51. Aliam proelerea viam iniit Riscus ut partes
Gloriamvictorpropelillusaltoe Caesaraugustanorumadjuvaret.exiisquae nolat Theo-
l"orteSagunti.
Kosler,el nostrapuer in paloestra doricus Ruinart in Actis S. Hippolyli. Prudenlius
Arlevirtutislideiqueolivo bymnum S. H;ppolyli ad Valerianum episcopum di-
Unctus,horrcnduiiididicitdoniare
Viribusliostem. rexil, qucra ita afiatur :
Novcrallemplocelebresin isto
Ocliesparlas,deciesquepalmas, InnumeroscineressanctorumRoniulain urbe
Laureisdoctuspatriiseadem Vidimus,o ChristiYalerianesacer.
Lautlecucurril. Et in fme hymni:
Quibus in carminibus aniniadverlere qtiivis poierit Sic me gramineoremanentemdeniquecampo
Vincenlium nalum Caesarauguslae,caesaraugustanos Sedulusregrolampastorovemreferas.
appellari nostros, has terras intelligi de Caesaraugu- Erat igitur Prudentius exurbe,aul dicecesi, cui prae-
sta, patemum lumulum eamdein urbem indicare, erat Valerianus. Ad quem locum Ruinartius adver-
Vinccr.iiumnostrum, et nostra puerum in palmstra, tit: Hic videluresse Valerius Cmsaraugustanusepisco-
qui lemploin isiopalmas 18 celebres noverat, et lau- pus, qui anno 581 inlerfuit concilioCmsarauguslano.
rcispairiisedoctusfuerai,aperte dcraonslrare pairiam Riscus, qui concilio Valeriuinsubscripsisse anno 580
Cxsarauguslam. Proinde jure Thomam Tamayum dc rectius tradit, eumdem episeopum esse putat cuui
Vargas Riscus refellit, quod putavcril S. Vinccn- Valeriano Prudentii. Sed ante Riscum et Ruinar-
liura a Prudentio nostrum appcllari, quia crat Chri- lium eani rationem invenerat Paulus Albinianus do
slianus, ct similiter Bailius Pelrum Mantuanum, qui Rajas S. L, quem Tamayus in indice operis cit. re-
in noslra palwslra inlerpretatur de Valenlia. . fert in historia ms. Csesarauguslaeprobare; voluisse

(a) llunc cur Riscus ila appellet, ut dicat auclorem nio, qui eo nomine fuerit vocatus, et vitam S. Pru-
sub nomineD. Bemardi Ibdnez de Echavarri, non as- denlii episcopi Turiasonensis litteris consignavein,
se.juor. Etenim fuisse liominera magno et acri intrj»- comuertum.mihi esl.
PAXROL.LIX. 19
§37 PRUD£NTifJS>. 588
Pfudcntitim fiiisse Cajsaraugustanuui ex hymrio S. A j riiit CdidguirrisiW ValeridnodtiiUtitehymnum editiim
Hippolyti, ubi se ovem Valerisiiiiapperlat, quod ex Hippciiyfi. Veruin etsi liquido pateret Valerianum
litleris ipsiusPauIi cognoveral(a). Quod Valerianus, aut Coesaraugustanam, aut Calagunitanam sedem
non Valerius, in liyihho Priidentii sGribaiur, nihil tenuisse, an tuto conliei pdsset aut Ceesaraugusia-
referre ait Riscus : 0 porqueel vocalivode Valeriono riurii, aut Calagufritaihum fuisse Prudentium? Haud
puede acomodarse en el verso pentamelro, o pbrque- equidem puto. Cur enim non potuefil se ovem ejus
alli no usaba de el comode nombre proprio, sino \Q episcopi nuncupare, in cujus dioecesi per aliquod
apelalivo, concertado coii la voz, Sacer. Displicent temporis spalium domiciliuni fixisset? Atqui Pru-
baerationes, et prsesertim prima (b). dentius ejusmodi curriculum vitae lenuit, ut multis
32. Mihiiiie tahieii animus nobis est inficiari, ali- diversisque in locis diu videatur esse eommoralus^
quam conjecturam ex hymno S. Hippolyti proCsesar- 55.' Ulud quidern ex hymno 18 marlyrum certo
adgusia capi pdsse : nam ex hyrario 18 martyfum arguitur, Prudentium Caesaraugustaealiquando, 'et
Caesaraugustanorum liquet e familia Valerioriim lunc maxime cum bymnum coudidit, constitisse (d).
piufes fuisse episcopos Csesarauguslanos: His accedit Caesarauguslssexstitisse familiamCle-
Hicsacerdotumdomusinfulata menluni,' ut pr.obat Henricus Florez tom. I Numis-
Yaleriorum. B mat., labul. 9, num. 9, ex qua fuisse Piudenlium
Potuit ergo aliquisex hac familia episcopus nominari idem fatetur, 20 quainvis alioquin Calagurri natum
Valerianus, ut passifn hsec nohiihuiri derivatio in fa- existimet. Hsecfere sunt quae si non cerlam senlen-
lnviiisRomanis accidebat, scilicet Conslans,Constan- liam, at probabilem saltenv conjecturam efficere
tiiis, Conslantinus; poluit etiam Valerius ille, qui possurit iit Pruderitius Caesafaugustanus fuisse di-
cohcilio Caesaraugustanointerfuit, ValeriusValeria- calur (e).
nus appellari, ut Claudius Chuidiainis, aliiqtte simili 54. Jam vefo cur Calagurris (nobis Calahorra) ci-
modo, aul ab aliis Vaterius, ab aliis Valerianus (c). vem sutira repetat Prudentium, enucleandumest (f).
Ex caialogis episcoporum Csesarauguslanorum post Qui Calagurrirri Prudeiilii patriam staluunl,. haud
Valeriurn illuin secundum anno 580 nihil aliud erui- leve proesidiumhabeiit in hymno SS. 'martyrum He-
lur usque ad annum 458, quo N. episcopus prseside- meterii et Celedonii: non quod eos martyres aiite
bati In catalogo episcoporutriCalagurritanorum pri- omnes alios celebrayeril; exigui enim roboris est
mus cefli nominis episcopus indicaturSilvanuseirca lisec conjeetura Moreti et Florezii, Prudentium suae
annum 457. Nicolaus Ahtonius ex praejudicaia bpi- patrise patronds csetelrismaf tyribus prsetulisse, et ea
nione quod Prudentius esset Calagurritanus, asse- de causa eorum hymnum primo loco posuisse. Gra-

(a) Qui ClironiconDexlri, aliorumque, architectati (C augustam Hispanis esse Zaragoza, non Saragoxa, ut
sunt, minirae id ignor.irunt, ideoque Valerium di- ait RemusEpisl. ad Weiizium, neque Saragossa seu
cliim quoque fuisse Vdteridnumpro explorato tfadi- Caragoca,ut Ludewigius loquituf in Prudentii Vita,
derunl. Nolandum lamen, in conciliis Hisp. apud nisi duplici C in Caragoca suffigaliirvirgula, ut fa-
cardinarem. Aguirre concilio Csesaraugustano anno cere solent Hispani, currt per z non scribuni. Neque
380 subscribere Valerium nono loco, minime vero propierea quidquam delractum volo Ludewigio,,aut
declafari euhi esse episcOpum Caesaraugusianuiii. aliis, qui, dum res nostras ilhislrant, soepein hujus-
Loaisa quidem Valeriura hoc titulo donavit in colie- cemodi errores incidunl, sed magis eis faveo iplau-
clione concilior, Hispan., sed, ut cgo arbitror, so- doque, quod exteri cura sint, el nonnulla premantur
lum ex probabiii conjectura. difficuliaie,nihilomiriusrioslroruhi laudes celebrant;
(b) Quid enim est quod vocativusVakri noli Cadit ul hic Ludewigius, qui vitas poetarum Christiano-
in versum penlameirum ? De vocativo quidem Vale- rum scribere meditatus, initium fecit, ut ait, d mel-
riane id si dixisset, annuerem : tres enim priinaesyl- lilissimoPrudenlid; in quo etiam substitit, aliis slu-
laboe sunt breves, quarum prima ob necessitatem diis et occupationibusimplicalus.
'producitur a Prudentio. Al nullum esset peecatum, (/) Ila judicant Garcias Loaisa Collection. concil.
si pentametrnm versum ita formasset: Hisp. pdsl conciliurii Lucense; Joannes Mariaria,
Hist. Hispan. lib. JV, cap. 7; Joannes Marieta,
Yidimus,o Chrisliprsesulamans,Yaleri, lib. xxi, pag; 25, apud Nicol. Anlonium; Thomas
aut quid simile. Neque ilem Valenane sacer, sic in- Tamayo de Vargdsldc. cii.; Nic. Antonius, Bib. vet.
terpretabor : 0 sacerdose familia Vuleriorum. llisp., qui irtgens p^ndus Iiiiiccausse adjecii; Gql-
D
(c) Non prfletermiiiiim, Valefium Aureliumque dsstus, in prselat. Manual. Biblic.; Georgius Fabfi-
(quod est Prudentii nomen) idein noinen ejusdem fa- cius, in Corament. in hymnos quosdam PiiideniLi,
milise indicari in OnomaslicoGlandorpii, quasi ana- eriit. Weilz. pag. 508; Rivetus, Crit. sacr. lib. iu,
grammalice composituhi, quod ridiculum puto. Cap. 26; aiiciof diisertatioriis laudatre, num. 18;
id) Audi ejus vfirbade S. Encratia : Fabricius, Bibliothi Lat. veL lom. II, cap. 2, lib.
iv; Joseph Morel, lib. i Annal.,capi 4; HeiiricusFlo-
Vidim.us parlemjecorisrepiilsam rez, tom. XV Hisp. sacr., pag. 52S, et lom. XXIX,
Unguiislongejacuissepressis, pag. 292 ; Afrialdiis Oihehart inopere : Notitia
Audi alia in fine s UlriusqiieVasconim,cap. 7, pag.159; Joseph Rodri-
Nos pioflett»,date, perluamus gqez de Gastrb, lom: II BibU Hisp., pag. 215;et
Marmorumstilcos,quibusest operta seqq.; Tilleniont, Hist. eccles. tom. X, pag. 560;
ut
Spes, absolvamreliuaeulorum €luistophorus Cellarius, in prsefat. ad editionem
Yiuclameorum.
Sterne le totamgenerosasanctis Prudentii, qui CalqgurrimNascicam intelligit; Ber-
Civitasmecumtumulis. niirdus IbaTiezde EQbavarri, Ioc. cit.; Ludewigius
Prudentiiim Calagurri iiatum, hqnbres viruni Csesar-
(e) Cjuodpene me fugerat, monere voluij Caesaf- augustsegessisse prbbabile existimat.
§89 PROLEGOMENA, 590
vius momentumin verbis ipsis bymni collocatur, ubi j^ £ 57. Nic. Antonius huic difficullatiobviain ire co-
postquam miracula ad SS. marlyruin sepulcrum natus, ex liymno 18 marl. Caesarauguslanoriinipro
patrata retulit Prudentius, hsecaddidit: Calagurri duos bos versus arriput:
HoebonuraSalvaloripse,quofruamur,praestitit, NoslragestabitCalagurrisambos,
Martyrum cummenibranostroconsecravitoppido, Quosveneramur.
Sospitantquaenunccolonos,quosiberusalluit. Giselinus in Comment. ad hymnum SS. Hemet. et
Sitdieshaecfestanobis,sit sacratumgaudium.
esse Celed. cosdem versus protulit, sed nihil est delerri-
55. Ne vero haecita dicta inielliganlur, quia tus.
Quibus verbis (aii) Calagurrimsuam facit, quod
Calagurris ad conventum juridicum Caesaraugusla- teste Plinio iu Naiur. Histor.
Calagurrilani Caesar-
num speclabal, alii versus advocanturex hymnoS.
auguslano conventui annumerentur. Verum Nic.
Laurentii, ubi de Roma Ioquens ila prosequitur Pru-
Antonius pro certo statuit Prudenlium in Iiymnis
dentius :
NosYascoIberusdividit Peristeph. loqui nomineeorum apud quos sancti iili-
BinisremolosAlpibus celebrabantur, ex verbis Gennadii de Prudentio :
'Irans Collianomm juga, Fecit et in laudem marlyrum sub aliorumnominibus.
Transet Pyrenasninguidos.
Observat preetereaPrudentium suam appellasse Ca-
Quoloeo Prudentium 21 sese Calagurritanum asse-
Mariana * lagttrrim, uon solum cum SS. Hemeterium 22 et
B
rere Loaisa existimavit.Cautius probabilera Celedoniumcecinit, sed etiam cura 18martyres G;r-
hinc sumi conjecturam arbitratus est. Re vera elsi
saraugusianos sub aliorum auspiciislaudavil, ct rem
Csesarauguslanosa Roma Ibcrus dividat, lamen ea esse claram concludit, patriam hoc loco fuisse de-
parte Vasconia non est; neque recte aranis Vasco monslratam. Nobis non adeo clara res hsecvidetur
prope Csesaraugustamvocabitur. Contra Calagurris esse. Prituum Erneslus Salomon Cyprianus Genna-
in Vasconumregtone sila est. dii verba, subaliorumnominibusinvitaloriumad mar-
56. In eamdeminlerpretalionemreferri possuntalia tyrium, hac nota excipit (tn Bibl. eccles.Fabric.):
verha ex bymno SS. martyrum Hemeterii ei Ceie- Hwc verbaomitlunturin noslris mss.-,el recle quidem;
donii. in Gennadiolibentius legam : Fecii et in lau-
ilaque
Pollethocfelix per ofbemterra iberastemmate. dem mariyrumlibrum unum, et hyinnorum allerum.
Jamnecredisbruta quondamVasconumgentilitas,
Quamsacrumcrudeliserror immolaritsanguinem? Deinde nequaquamdubium.cst quiri saepiussuo Solo
. Sospitantquaenunccolonos,quosIberusalluit.
nouiineloquaturPrudentius(b).
Hsecenim, quasde Calagurri sunt dicta, conflrmant 58.QuodsiPrudentiusaliOruiii nomiuein es hym-
de eadem intelligendumquod ait : /VosVascoIberus1 nis loqueretur, nomine civiumCsesaraugustoe profer-
dividit.Nibilominus haec argumentatio non omnino' C ( rentur illi versus :
persuadet: namIberus potuit dici Vasco,quiaVasco- NostragesubitCalagurrisambos,
niam interfluit: et guamvis esset demonslralumPru- Quosveueramur.
dentium illo temporeCalagurri, aut in Vasconialia- Si aulem aliquando suo, aliquando alieno noraine
bilasse, nondumesset comperlum, an eodemin loco1 profalur, non polerit argumenium, nisi imbecillum,
primam lucem aspexisset: agitur enim de viro conficiex eo quod modo hanc, raodo aliam urbem
Quimoreshominummultorumvidit, et urbes (a). suam vocitaverit. Profecto sic prorsus censeo, pro-
Minor sane, acutiores esse scriptores in conlrariai nomen nosterdiverso modoa Prudeotio soepiusacci-
opinionerefellenda quam in sua corroboranda: ete- pi; sic in hynino S. Cypriani:
nim videnloptime Prudentiuni plures urbes suas vo- Est propriuspatriiemartyr,sed amoreet oreKOSTER.
citasse, et, ut alii alios refuient, inquiunt, Pnuden- Nosier Hispanumsine ulla dubitatiorie sigiiificat,ut
liumeam appellationemusurpasse, quia vel Tarraco} in commentario uberius dicam. Prudentius
ipse,
erat caput HispaiiireTarraconensis , vel Caesaraugu-
qui-i Christianus poeta ftiit, nosterdicitur a S. Gre-
sla eonventusjuridici, vel Calaguiris aut ad provin-
gorio Tiironensi. Animadvertoetiam iiuiiquaui has
ciaiu Tarraconensem,aut ad conventumCoesaraugu- voces
adhibuisse, mea civilas, aut urbs, meum oppi-
stanumatiinebat; neque animadverluni,dumaliorum ti D dum, vel quid simile, quo dislinciius ejus patria de-
senientiamita destruunt, suam pariter concidere. clararelur. Itaque si aliorum conjecluris nieam quo-
(a) LudovicusNonius,lom. II Ilisp. illuslr., pag. Sterne te totamgenerosasanctis
852, qui alioquin Prudenlium Coesaraugustanum cre- Civiiasmecumlumulis.
didii, ait poelam eo loco innuere se Caiagurri id In S. Fructuoso et sociis:
temporis degere; quod apud Tamayum lego, apudj*
Noniumnoninveni. Fors dignabituret meismedelam
Tormenlisdare, prosperanteChristo,
(b) Ut in S. Laurentio : Dulceshendecasyllabos revolvens.
Audibenignussupplicem
ChristireumPrudentium. In S. Cassiano:
In Eulalia : Hicmihi,cumpelerem.
Astegoserta choroin medio Jn Romano :
Textaferampededaclylico,
Yilia,marcida,festatamen. Velleni,sinisterintef hdedortihi
gf0ges
In 18 martyribus Coesaraug.: Ut sum futurus, emihUS digiiosceref.
Spes,ut absolvamretinaculorum Et, ne Iongior sim, in omnibus fere hyninis hujus
Yinclameorum. libri.
591 PRUDENTIUS. 592
non habuerit Pulmannus, et ab iioc monitus
que addere licet, pularem Prudentii patriara posse j,^ sendio
collocari in aliquo oppido aut oppidulo indefinite Giselinus(c).
provinciaeTarraconensis, aut etiam convenlus Cae- 24 40. Quod vero ad inlerprelandi rationem at-
snraugustani, quod nunquam nominaverit. Quid cnim tinet, opus est admonere Nebrissensem, etsi Mesa-
id vetal? Si tamen repugnes, reponam euna edilum tim legerit, tamen sensum recte percepisse; ne |ue
fuisse vel in aliquo ex oppidis qiioc swa nuncupavit, enimcoiisulalumintel|exit quem Prudentius gesserit,
vel ex aliis quoeacquojure sua potuitnominare, quia sed sub quo ediius in lucem fuerat. Sub hoc consule,
in eadem erant provincia, et in eodeiii conventu. Si- inquit, videtur natus Prudenlius. In mss. codicibus
quidem patriam ejus in aliis Hispaniaecivitatibus varia esl lectio : nam in aliis legilur Mesaliw,in aliis
procul a Pyrenoeis regionibtis quoerere omni pror- Messalim,in aliquo Messulm,in aliis deraum meSalim.
sus caret fundamento, reclamaniibus tot versibus Atque, ut ex glossis patet, jam olim apud veleres lo-
anle descriptis : eo vel maxime quia cunv plures cus crat corruptus, et Mesalim,aut Messalimlegebatur.
alios sanctos celebraverit, et oppida memoraverit, lso Magister, ix aut x saeculo, verbo arguens anno-
nunquam sua ea nuncupavit, quod aliquando locus tavit me. Quid auterri id addere oportebat,"si jam
23 ipse postulare videbatur (a). Lepidissimum au- ttinc scriplura erat: Oblilumveterisme Saliw consulis
tem est Petri Criniti in Prudentii Vita etTatum: Qui- B[ arguens? Neque lamen verus sensus Isonem latuit:
dam existimanl, fuisseillum genere Hispanum. Ilane nam ad vocem Salim, vel, quod ego puto, Messalim
vero? Aleum Hispanumessecum ipsius libri clamant, apposuit, illius cGnsulis. Itaque Iso et Nebiissensis
luni asseverale confirmant Walafridus Straho, Beda, Prudenlium Messalia consule naium fuisse credide-
, Dungalus, alii, pravler codices plures mss.,Oxonien- runt. At vero legendum esse me Salim, adeoque hujus
sem, ubi dicilur Hispaniensis in inscriptione ditto- consulatum indicari, multa persuadent: nimirum
chaei, quam vide in commenlariis adeum locum, Va- Philippus et Salia consules fuerunt an.548, quo
ticanum 2868, num. 77. circiter tempore Prudentium ortum fuisse aliunde
59. His ita constituiis, de nritali Prudenlii anno constat; proelerea nullus est consul, saltem ordina-
s6rmo jam est habendus. Ex prmfationeoperum cer- rius, Messalise, Mesali» aut Messalsenomine circa
tus is annus colligitur, cxplosa nimirum interpreta- id tcnvpus : tum in Prudenlio nvultasunt errata bti-
tione Pelri Mantuani, de qua nura. 21 et seqq.: jusmodi inscitia librariorum, qui in unani diclionem,
Oblitumveteris me Salioeconsulisarguens, diversissima conglulinarunt, quoc legi possunt in
Sub quoprimadies mihi. CommentarioGiselini ad hymnumlS Peristephanwn.
Olim primus versus-aliter legebatur : Favent denique mss. codices, quos suo loco indicabo.
Oblitumveteris Messaliaeconsulisarguens, ' Fixum igilur certumque nianeat Prudentii natalera
C
annum in consulatum Philippi et Salioe incidisse,
ex quo maxima obscuritas in Prudentii vila digerenda
oriebatur: multi enim inde inferebani Prudcntium qui annus eral Christi 548, ut nblat Petavius Ralion.
Messaliaeaut Massiliseconsulattim gessisse. Andreas tempor. in successione consulura Romanorum, et
ila legitur in Fastis consularibus Panvinii, quamvis
Resendius veram leclionem aperuit, et de consule
Salia menlionem Ceri monuit(fc). Ex Vasseoveram alii annum 550 aut 551 malint. Quod mirandum in
leclionem et explicalionem accepit Theodorus Pul- raodurn comprobatur his versibus ex apotlieosi vers.
' 449 et seqq.
mannus, ex Pulmanno Giselinus, cui nulla ralio ejus
scopuli evilandi, inquem Aldus, Nebrissensis, aliique Principibustamene cunclisnondefuitunus
Me puero, ut memini,duclorfortissimusarmis,
omnes impegerant, veuire in menlera anle potuerat, Condiioret legtim,celeberriniusore manuque,
tit ingenue confitetur in comment. ad eum locum. Consullorpatria) : sednonconsultorbabendae
Relligionis,amanstercentummilliadivum,
Nic, Antonius querilur quod correctionis gralias Re- „ Perfidusille Deo.

(a) Ut in fine S. Eulalioe: ] qui mihi locum hunc alque alios nonnullos, qita esl
JJ
humanitate , communicavit, cujus ego in his rebus
Isla comantibuse foliis limalissimo judicio hon immerilo plurimum tribuo,
Munera,virgo puerque, date :
Ast ego seria cboroin medio queinadmodumreipsa experieris, siquando, quos sub
Texta ferampededactylico, lima premil in Prudenlium commentarios per occu-
Vilia, marcida,feslatamen, paiwncs serias potuerit evulgare. Glandorpius in Ono-
Sicvenerarier ossalibet, masiico post ejus obitum anno 1589 edito sibi hanc
Ossibusaltar et impositum: . correctionem ascribit: Quem locum in excusisexcin-
Illa Deisita sub pedibus
Prospicithoec,populosquesuos plaribus omnibus depravatumvidemus... sinceram esse
Carminepropitiatafovet. leciionem(me Salia1), et ex veleribushisce memoriis,
a nobis probedeprehensam,omnes,scio, docli libenter,
(b) Quod verbis Joannis Vasrei in Chronico ad agnoscent.
an. 551 referam : Nalus est CwsaraugustwAur. Pru- (c) Ludewigius multa erral, dum scribit: Georgius
deiuius Clemens, Phitippo et Salia coss., ul ipse de Fabricius reslituit, nie Saliae. Giselinus eodem anno
se testalur in prwf. lib. Cathein., ubi sic inquit: 15G4 poelam edidit cum hac correclione. Uter vero
« lrrepsil subilo canities seni, oblilumveterisme Salits allerum exscripserit dsserere non ansim, cum uterque
consulisadmonens(leg. arguens). i Ita eitim legendum, se hanc leclionemprimum animudvertissedicat. Fa-
non quemadmodumhaclenus edam a doctis depravate bricius hoc tanlum hahet : Ultimus hic versus in
legebatur. Alque hanc hujus loci reslitutionem non omnibuseditionibusIlalicis, Galticis, Germanicit,Iti-
mihi debes, candide lector, sed L. AndremResendio, clenus depravalus, ansam errori dedil.
S93 PROLEGOMENA. 591
Quibus Julianum Apostutam intelligit, ul ex commen-. \ Bibl., et Joanne Ferreras ad an. 406, appellari
tariis clarius patebit, qui ab anno 561 ad 564 impe- Quintum, quod nomen abest a mss. codd. et anliquis
rio potitus est; quod in successionibus imperatorum scriptoribus. Crcdiderim errorem inde oriri potuisse,
apud Pelavium ita indicari videiur, ut nihilominus quod Symmachus, quem Prudentius oppugnavit,
in ipso Rationario temporum anno 565 exstinclus Quintus Atirelius a nonnullis veteribus aucloribus
esse dicalur, quod ex hisioria aliunde cunslat. Ac- dicebatur. Nibil lamen est qnamobrem Prudenlius
cedit Prudenlium sua opera, et in his libros adver- similiter non potuerit Quinlus Aurelius ClemensPru-
sus Symmachum edidissc anno oetatis 57, ut ex dentiusnominari : imo Alcxander ab Alexandro, Ge-
praefationecarminum liquet: nial. dier. lib. i, cap. 9, probat apud Romanos sse-
Per quinquenniajain decem, pius 2@ mares quatuor nomina habuisse, prsenomen,
Ni fallor, fuimus:.seplimusinsuper. cognomen , agnomcn et nomen ,- idque nobilitalem
Annurccardorotat, dum fruimursole volubili, monstrare. Quod si proenomen Prudenlio addere li-
id anno circiter 405 cum acciderit, ut25 postmodum bet, eligatur Marcus : ita enim appellatur in quodam
dicam, consequens esl, Salioe consulalum in eadem cod. ms., nunv. 89. Vocandusergo erit M. Aur. Cle-
proefationedenolari. mens Prudentius, quorura primum est praenomen,
41. De Prudenlii majoribus aut familia nihil cerii; B Aurelius, et Clemens nomina geniilia, Prudentius
ad nos pervcnit, quam nobilissimam fuisse ex mune- nomen proprium , ex lege nominum medise selatis.
ribus ab eo geslis sequum est conjicerc , idque multi Marci Aurelii plurimi fuerunt, ut M. Aurelius invpe-
eliam veteres conlirmant. Joannes Glnndorpius in rator, M. Aurelius Valerius Flavius Claudius Con-
Onowast. liistor. Romanx' plura habel de Aureliis, slantinus, M. Aurelius Claudius Golbicus. M. Aure-
nonnulla de Clenienlibus, et e tribus Prudentiis lius Claudius Quintillus. S. Maureliuma M. Aurelio,
quos nominal, nostrum magno elogio prosequitur. De ut Agellium ab Aulo Gellio, multi opinantur fuisst?
familia Clementum Caesarauguslana vide num. 53. dictum.
Hrcc tria ejus nomina et hoc ordine solent circum- 42. Ludewigius, quod Carolus Sigonius, de Ro-
ferri, Aurelius Prudentius Clemens. In mss. codd. man. Nomin., ostendat Ronvanortimnomina a gene-
anliquissimis saeculivi el seqq. dicitur Aurelius Cle- ris principe, a sapientia, ab arte tracla quandoque
niens Prudentius, ut observare potes cap. 4, num. esse, exisiimat ab aliis non male facimn, qui Pru-
96, proeier cod. Vat. Alex. 1459, 1858, num. 78; dentii nomina in laudes ejus traxerunt (a). CoEterum,
Colb. 1682, ntim. 85. Primre editiones, altera anni eisi non absurde in laudem poetae nomina ejus verli
incerti, allera Daventriensis anni 1495 , quam pleri- possint, ttt in aliistassoIet, lamen a prudentia, a cle-
que male referunt ad an. 1472, habent, Aur. Cle- (J raentia, ab aureis moribus tractailla esse nemo pru-
mens Prudewius: qui ordo nommum sine ulla causa dens judicaverit, sed impoMla antequam ese virtutes
idonea in sequenlibus omnibus edilionibus est niuta- in Prudentio esse aut eminere cceperint. Aliud solet
tus. Eum servant Trilliemius, Ferrarius, Ruinartius, nomen Prudeniio attribtii, cerle. longe post ipsius
aliique. Beda de Arte meirica bis eum nominat, pri- obilum indiiuni : nam Prudentius Major appellatur
mum ita : Prudens in Psychomachia, rursus Aurelius ' in codice ms. membraneo prosodiaco, anliquo et
Prudens Clemens.Quod aulem prius aliquando Cle- erudito, apud Bafthium, Adversar. lib. xxxvn,cap. 15:
mens quam Prudentius aut Prudens collocclur, no- Macera, el maceries producunt a, quamvis venianta
vum non est: sie Sulpicius cognomenlo Scverus, ab macer... et Prudeniius Major : Quamvis maceries flo-
aliis vocalur Severus Sulpicius, ut observavit Roswei- rentes ambiat agrps. Pariier Joannes Balbus, seu de
dus in nqt. ad Ep. 1 S. Paulini ex Francisco Sylvio, Janua in opere Catholicon, verbo SPEKA: Unde Pru-
qui Progymnasra., centuria 2, cap. 41, docet sacpe dentius Major : Cujus ad arbilrium spera nobilis, at-
cognoraen nomini proepositum. Sirmondus in prrefat. que rolunda. Qui versus legitur in Apolheosi, vers.
ad notas Apollinaris Sidonii egregie probat mediae 210, prior ille Hamart. vers. 226. Suspicari aliquis
aeiatis nominura duplicem quodam modo legem posset an id nomen Prudenlio acciderit ex codice
fuisse : unam, ut proprium cujusque nomonin locnm " majori, ex quo illi versus promebanlur, siquidem
ultiraura conjicerent; alteram, ut lum proprium hoc opera inlerdura iri plures diversre molis codices so-
HQmen, tum caetera, inlerdum quidem aliunde pro lebant distrahi.: quo sensu Ovidius Magnus, Clau-
arbilrio, ut plurimum vero a propinquis affeciibus dianus Magnus, Tbeodosius Exiguus nuncupabanttir,
deducla imponerent. Videri etiam polest cl. inarchio ut legere poteris in Barthio, Ioc. cit. lib. vi, cap. 1.
Scipio Maffeiusin Disscrt. de Romanorum Nomlni- Eani elegantiam nostris quoque moribus adhresisse
bus, qua probat Cassiodorii proenomen esse Mar- in libris quorum usus est in scholis grammaticorum,
cum, nomina gemilia Aurelium Cassiodorittm,nomen norunt pueri, quique pueros docent.
proprium, seucognoraen Senalorem (postHist. iheo- 45. Prudentius vero noster Major credilur esse
log., el ComplexionesCassiodoriiedit. Trident. 1742). diclus ut a cacteris discernatur. Melchior Goldastus
Riscus adverlit Prudentium a Dupinio, lom. III quinque Prudentios
distinguit in edit. Weitz., pag.
(a) Ut Alcimus Avitus, plures codd. mss. operum gilii, et in litteris ad Weilzium; Zacharias Yiclor ,
Prudentii, auctor Cajalogi lestium veritatis, lib. IV, Topicar., diss. 11, disquis. 2. Conlcr cap. 4.
pag. 185edit. poster.; TaubmamuiSj in Culicetu Vir-
 '
595 PRUDENTIUS. S86
5i9:Turiasonensemepiscopumcirca annumSOO,huncc A 1 tam postremis his sseculis enarrant, (anquam scele-
nosirumpoetam;aliumTrecenseminGalliaepiscopum;.;. ratum ac perdilum adolescenlem reprscsenlanl. Lu-
auctorem, 27 utputat, hymni, Virgo Deigenitrix,, dewigius cum S. Augustino comparat, in quo nihil
qtiem codices mss. Prudenlio ascribunl (Vide num. est simile : nam Augustinus gravissima quaedamsua
98); quarlum , monachum Germanum prieceptorem n peecala non solum in genere, sed in specie et sin-
Walafridi Slrabi, scriplOrem.hymnorum de Nalivi- gillatim confessus est. Riscus Hispanicis verbis ea-
late Domini, Corde natus ex parenlis, et de Passione,:, dem viiia ample exasgeravit: Se dejo arrastar de lot
Vidit anguis immolalum. Hic est, aii, ad cujus diffe- vicios... manchundosu corazon, amando los torpes
ritalem Prudenlius ClemensMajor cwpluseslappellari. deleylesde la carne. Et quis non hoc fere modo Iqqui-
His qtiintum Prudentium suo beneficioel comitaiead- ttir? Fabricius ulterius progressus afflrmat in toga
dit, .Prudentium AmceiiumPrudenlio Clementi requa- causas iniquas Prudenlinm egisse, quod pariler colli-
lem, aut non valde inferiorem. Allamen hunc Anvca- git ex hac ipsa prsefatione.
num a Prudenlio neutiquam esse diversum, cum dee 45. Equidem non libidine aliqua commendandi
ejus Dittochaeoagelur, demonstrabitur : quod nomenri Prudentium, non consuetudine nosirorum temporum
illi oh ingenii amoenilatem aut alia de causa fueritt abreptus, qua tot apologisepullulatit, et quantum-
impositum. Tarrafam, Trugillum, et Ferrarium Nic.. B I libet desperatse causae patronos audaces inveniunt,
Anlonius recte coarguit, quod sacrum poetam Pru- sed amore verilatis impulsus, Prudentii defensionem
dentium cum Turiasonensi episcopo confuderint. suscipiam. Etenim persuasum habeo nihil ab eo esse
Consule Bollandianosconlinuatores, ad diem 28 Apri- dictum quod ex ore hominis justi et Christiana hu-
lis in commentario prsevio ad Vitam S. Prudenlii,, militale praedili non soleat excidere. Juslum bomi-
qui Bernardum Lucensem Tarrafae coeterisque ad- ncm cum dico, justitiam intelligo qualis in homines,
jungunt, el de oetale Prudentii Turiasonensis vixc dum in hoc sseculo vivunt, cadit. Licel enim, ait con-
aliud certum esse staluurit, nisi annum Domini 8463 cil. Tridenl., sess. 6, de Juslif. cap. 11, in hac mor-
vivendo antecossisse. Vixisse anno 500 probabilis estt lali viia, quanlumvissancti et justi ih tevia satiem et
opinio. quolidiana, qum eliam venalia dicuntur, pcccata quan-
44. Age nunc, ex ipso Prudentio curriculum ejuss doque cadant, non propterea desinunt esse justi. Et
vitse ad annum usque setatis 57 audiamus, ex prsefa- Proverb. cap. xxiv, 16 : Scplies cnim cadeljustus, et
tione ad carmina. resurget(b). Hsec igitur peccata, ifi qure justi soepe
Per quinquenniajamdecem, labuntur, et lex illa quam Aposlolus ipseexperieba-
Ni fallor,fuimus:seplimusinsuper - tur in membrissuisrepugnaiiiem legimenlis suae,et
Annumcardorotat, dumfruimursolevolubili, v
*"
Inslat lerminus, el diem captivanlem eum in legem peccati, satis superque
Vicinumseniojam Deus applicat. sunt ut verba Prudeniii ab homine jusio adhiberi
Quidnos ulile lanti snatiotemporisegimus? possint lam vere quam humiliter. Libet enim hoc
iEtas primacrepatftibus
Flevil subferulis: moxdocuittoga Chrisliano vocabulo uti, eum veteres Latini eam
Infectumviliislalsaloqui, nonsine crimine. 29 virtulem, quam ne agnoscebant quidem, proprio
Hactenus intelligo aetatem primam, pueritiam extre- nomine non donaverini. Profecto S. Hieronymus in
mam, ac, si vis, adolescenlise initium usque ad an- epilaph. Paulae, tom. I oper., nunv. 15, id noiat de
num circiter 20, quo tempore mendaciuncula, qui- S. Paula : In qua fonles crederes lacrymarum. Ila le-
bus fere illa retas infecta esse consueyit, animi de- via peccala plangebal, ul illam gravissimorumcrimi-
nvissione,qua maxime excellebat, accusat, nisi ma- num crederes ream. Pleni sunt libri mystici, plena
lis interprelari rhetoricam et dialecticam, quibus fa- acta sanclorum hujusmodi oxemplis, qusesingillatim
cullatibus FALSA LOQOI quodanimodo congruit; quae 3 recensere non vacat. Legi possunt quse innocentissi-
inlerjiretaiio praeferendavidetur, cum et optimis re- ma virgo S. Theresia de se narral, exponerfs quid
cenlibus commenlatoribus placuerit, et in aniiquiss egerit aniequam raonasterium ingrederetur.
glossis reperiatur. Csesaraugustrelilleris operani na-- f.
j 46. Nec movere quemquam debent gravia illa
vasse sub Pelro oratore non temere conjicit Riscus s vcrba quaePrudenlius usurpavil: Lasciva prolervitas,
ex S. Hieronym. ad 28 an- 356 in Chronico: Pe- luxus pelulans, sordes, et lulum nequitiw: nani prae1
trus Cmsaraitguslm erator insignis docet (a). Pergitt terquam quod similibus aut atrocioribus verbis non-
Prudentius. nulli sancti, qui vitam innocentem vixerunt, usi
Tumlascivaprotervitas, sunt, non tam illa sunt gravia quam plerisque for-
El luxus petulans,lieu pudet,ac piget, tasse videatur. Eo enira omnia denique recidunt,
Fcedavitjuvenemnequitia;sordibus,ac luto.
ut explicandum sit quid nequilim nomine Latini in-
En verba quibus accusatio omnis adversus juveuiliai tellexerint. Christianus Becmanus, de Origin. Lalin.
Prudenlii crimina innititur : quolquol enim ejusvi- linguse, verbo JEquor, Perotto adversalur, qui ne-

(a) Hujus Pelri nomineeditum chronicon si fortee
ad tuas nvaimspervenerit, scias, pervelim, ab iis esseB
«onfictum, quiutsua somnia venditarent, celeberri--
nva anliquiiatis nomina tistirparurit.
(6) Ubi etsi non itiveniatur illud, quod plurimi\
addunt, in die, tamen veritas senleniiae multornm
aucloriiate posset confirmari ; nam a tempore Cas-
siani ea addilio legitur facta. Manifesle (inquit ille
Collat. xxn, cap. 15) Scriptura pronuntiat, Septiet
in die cadit justus, el resurgil.
597 PROLEGOMENA. 598
esse Prudcntii,
quam facit a ne et queo; ferendum id esset, njsi j\. steph. emicat, virtutem propriam 30
Varroni quoque, qui, lib. I? Lat. ling., a ne et qui in fine hymni de S. Romano se hscdiimjungen-
deducit, repugnaret, putans, nequam a ne, dum hircis a latere sinistro judicis dicens : Longius
quidquam
et. wquum reciissime dici, ut nequam sit aoV/.oj,«*- nitnia humililate eliam a vero medialore secessit, de
nos alio loco. Nunc enim solum observo Ri-
«pzeto;; quod arguit deductura, &nequus ( pro quo
5!o»-,
quo utimur neguam) nequitia, ul, a maltis malijia. scum et Bartbium, qui tantam Prudentii huniililatem
Quid si veieres Laiini a nequicquain cfeducebant agnoscunt, non debuisse ex ejus verbis scelera ju-
etiam nequitia? Cicero, Tuscul., edit. Ald. pag. 194: ventutis exaggerare , simulque liominis modestiam
Nequitia, quamvis Itoc durius videalur, ab eo quod fateri (a).
nequicquamesl in lali homine, ex quo idem nihilidir 47. Non video qui brcc cohoereant : oam si Pru-
citur. Quare nequiliara fere pro inerlia idenvnsur- dentius nimia humililale longe processit, si in S.
pat, in Catilin., pag. 98 : Jam me ipsum inerliw, ne- Laurenlio, imo passim in suis carminibus, repetit
quiliwquecondemno; et pag. 105 : Inerlia ac nequitia. similia,quibus nullum vitsesuoeterapus utiliter trans-
Eodera pertinet, quod Prudentius ait: actum videtur agnoscere, niliil causrc cur non omnia
hujusmodi dicla humilitaii ascribantur. Siquidem
Quidnos utile tanli spatiotemporisegimus? B constat quanto pielatis sensu marlyrum sepulcra
Et infrn de bonis et malis fortunse: jnviseret (b). Orailto aut omnia aut pleraque carmina
talia ante prsefationem mihi videri fuissc composita, ut
Kunquid proderunt
Carnispostobitumvel bona, vel mala? postea declarabo. Elenim sive anlea, sive postea
fuerint scripta, horainis pii justique humilitas ex illis
Itaque Prudentius otium , inertiara , opera quoe ad
oranibus apparet (c). Neque dicam quam se inferio-
salulem eeternam consequendam nibil conducerent,
rem Symmacho in eloquentia existimaverit in prre-
peccata, quamvis non gravia , in quaejuvenilibus fat. lib. i : Sum plane temerarius, etc. Satis enim
proeserlim annis inciderit, potuit versibus exposilis multa dicta sunt ut id
flere el dolere. Ac reapse niliil in eo fuisse, quod quod volui conficiam, versus
sua peccata fatetur Prudenlius,
sceleratam vitara , aut paganismo deditam , quod in prsefationis, quibus
codice Vaticano sequioris sevi legitur possit ar- ejus humilitatem, non vitam paganam, aut insigniter
recte ex in improbam, arguere. Exemplum proferara ex S. Eu-
guere, colligilur ejus humiliiate, quoe
oranibus operibus clarissime elucel: genio Toletano prsesule , qui in fine precationis 31
coronam seternse gloriae se non meruisse fateluf :
Quidnosutile tanti spatiolemporisegimus? Modestia Christianispriscis usitata, quam aliquot locis
Ex humilitale id dictum ait Riscus; quia jam lihros C invenies et apud Prudenlium , ait Barthius lib. LV,
contra Symmachum scripserat, et alia opera bona cap. 11 Advers., qui plura carmina S. Eugenii eo
fecerat, nempe: Jus civile bonis reddidimus,terruimus loco emendanda suscepit. Versus S. Eugenii sttnl:
reos. Barthius , lib. vm Advers., cap. 11, notat
modestiain quae in prsefatione trochaica libri Peri- Cumquesuprem»diesmortispatefecerit urnam
Concedeveniam,cui tollitculpacoronam.

(a) Et Barlhius quidem Ioc. cit. ita pergit: Usque Indignusagnosco,etscio,

adeo trochwus isle Prudenlium auctorem clamat, ut
tol smculis inler iot postea poetas Christum professos,
nemo fuerit qui cum hoc comparabilem scripseril. In
principio se a choro piorum segregal, ob juvenlutis
nimirum peccala, cum paganus et miles militariler
paganequeviveret.
(b) ln Cassiano:
Stratushumitumuloadvolvebar,quemsacer ornat
MartyrdicatoCassianuscorpore.
In Hippolyto:
Haecdum lustrooculis,ct sicubiforle latentes
Rerumapices,veierumper monumentaseqttor.
ln Petro et Paulo apostolis :
Hsecdidicissesst est Romretibi : tu domumreversus,
Diembifestumsic colas,memento.
(c) In epilogo Peristeph. :
NQScitosiambicos
Sarramus,et rotatilestrochseos,
Sauclitatisitidigi.
Mepalernoin atfo,
TJlobsoletumvasculum,caducis
Cbristusaplat usibus.
Et similia in Laureniii passione, in fine :
Hos inter, o Christideeus,
Audi poetamrusticum
Cordisfatentemcrimina,
. Kt factanrodentemsua.
QuemClirislusipse exaudiat,
Seti per patronosmartyres
Potest medelamconsequi.
Audibenignussupplicem.
Christireuui Prudentium:
Et servientemcorpori
Absolvevinclissaeculi.
In 18 Manyribus :
Nos pioflelu, date, perluamus
Marmorumsulcos,quibusest operta
Spes, ut absolvamrelinaculorum
Vinclameorum.
D In fine Fruritiosi :
Olimtempuseril, ruenle mundo.
Cumte, Tarraco,Fructuosusacri
Solvet suppliciotegens ab igni.
Fors dignabituret meismedelam
Tormentisdare, prosperanteChrislo,
Dulceshendecasyllabos revolvens.
In fine Romani:
Yellemsinisterinler hsedorumgreges
Ut sum futurus,eminusdignoscerer.
El quaesequuntur in Hippolyto:
Sicme gramineoremanentemdeniquecampo
Sedulussegrotampastorovem referas.
Proetereo alia , et in his orationem in fine Hamartii
genioe:
0 Dee ainctiparims,
de qua infra capiie 17 redibit sermo. . ;
m PRUDENTIUS. 600
48. Exposita juvenili aelalc, Prudentius reliquam A I : Aurelius Prudent Glemensiste partim tn coniu-
A tur
Vitamenarrat: latu, parlim in familiaritate principis fuit, et sic ipse
ascendit : smcularibus\lilleris quinquaginta seplem
Exin jurgialurbidos
Armaruntanimos,et malepertinax annis operam dedit, sed posteaex toto omitiens, ad
Vincendistudiumsubjacuitcasibusasperis. divina metra componendase conlulil. Michael a S.
Jureconsulti inunus hoc loco explicari nemo ambigit, Josepho , in Bibliogr., verbo Prudentius , refrt ex
ct cum Bcdaet Walafridus Slrabo Prudentium vocent Tirino Prudenlium poetam palalinum fuisse, ex
scholasticum, id nominis ei dari quia jureconsullus Gennadio militem palaiihum. Barlhius, lib. LIV,cap.
fuil consentaneum ralioni est judicare. Quamvis 18, Advfers.,notat descripiionemporlarum casircn-
enim olim discipulum, sophistam, rhetorem, erudi- sium.ad illum versum Psychomacliire :
lura ea vox valuerit, lamen ita quoque nuncupatus Liminisintroitumbiforidantcardineclauslra,
fuit jureconsultns, et orator, ut nunc omillam aliam
scholasti- quam, inquit, miles quondam suopte, et Geunadii
significaiionem.qua postCarolum Magnum
aut a saeculo xu, (cstimonio, adeoquepalatinus, ad (lomanaruminslar
cusestdictus, quigymnasiis prseerat,
de composuit. Ansaldus, in prrefal, versionis Italicoe
qui Arisloteliam philosophiamprolitebantur, qua libror. adversus
Symmach., narrat Pnideutium
videri potest cl. BartholomaeusPovius, liraatissimi g
et Instilui. hisi. pliilosoph., priinuin gradum in exeicilu post iinperatorem obii-
judicii serinonis, scriptor bis praetoremfuKse.
1 In concilio Sardicensi nuisse,
'
lib. IX, cap. (a). gcnerali, 50. Ita fere suo quisque arbitralu de muneribus
can. 10, slalulum est, Ul si ex
quis foro sive dives,'
Prudentii judical. Ex codice Theodosiano brcc licet
sive scholaslicus,episcopusfieri dignus habeatur; non ad .rem nostram periinent. Proesides
et et colligi, quac
prius consliluaturquam lecloris, diaconi, presby- Bseticoeerant, incerlus anno 524, ad quem dala anno
teri ninisterium peregeril.lta enim redditur Latinein. *, 557 lex 2 de Distrah.
Pign., ut legendum monui pag.
edit. Paris. collect. Concil. 1671, sed melius verii in nota, Tarraconensis vero prreses noini-
divesaut scholaslicus e s 48,
poterit: Si quis foroepiscopus , natur Julianus anno 516, ad quem data lex de tera-
fieri dignus Itabeatur, Groece est : 'E«V rt? nlovo-io;, v
«7ro «Swt-ro porum Cursu, ubi litulus ejus apponilur V. C.v hoc
dyjo\amiy.bi TJI? ayapa; inltjy.oxo;yivzo-Oui.estuir clarissimus.Nonnullisautem legibus
Iiinoceiilius I in ep!si. ad concil. Toletan., nunv.4,' et similibus praesidum,
in ad saccrdoliumfuisseas- appellationibus recto"resprovinciarum
queritur aliquos Hispania inlelligunlur. Reclores ergo provinciarum, qui etiam
cilos, quiposlacceptambaplismigraliam forensi in exer-
el judices provinciarura appella-
cilalioneversaii sunl, el OBTINENDI PEUTIXACIAM susce- . judices ordinarii,
r baniur, el quandoque comites primi ordiuis eranl,
de
peruni. Quam phrasin se, suoque officio usurpavit C reddendi 33 Jur's 'n provinciis
Prudeutius paulo post scribens : ET MALEPERTINAXgladii jus habehant,
' VINCENDI facultate pbtiebanlur. Rectoribus provinciaeseu pro-
STtiDIIJM.
vinciarumsuperiores eranlvicarii,qui pro proefectis
32 49. l>ostadvocati niunus ad regendas urbcs administrabant. Tolo illo lempore
Prudentius esl eveclus. pltires provincias
llispaniorumnullusappareiprnefeclus, sed eraltamen
Bislegummoderamine vicar!us, de quo passim in codice Tbeod., cui in-
Frenos uobiliumreximusurbiuni :
Jus civilebouisreddidimus,terruimusreos. scribebatur PP. Hispaiiiarum, id est Proprmfecto
militioe Hispaniarum;appellalur etiam vir ctaritsimiislege 4.
iiide eum evexit princeps ad palatina: gra- de Cuslod. reor. Erat autenv quaedam dignitas quoe
dum, ordineinquc proximura. .dicebalur proximalus, honor proximi, praximaivCs
" Taiidenimiiilise
gradu splendor, quo per ordincin mcriioque siipeudiorum
Evectumpietasprincipisextulil, ascendebant. VidcLcet post magistros scriniorufn,
Assumplum propiusslarejubens ordineproxhuo.
qui iu iribus prioribtts seriniis miliiabant, succe'de-
Cum Prudentius munera a so obiia poelice, hoc cst il banlalii, bis proximi, rjiii proximiscriniorumdice-
stylo subJimi figuratoque descripserit, qualia eaa banlur. Hi, deposita in.litia, seu post deposilum ac-
fuerint possumus quidem conjicere, noq tamen' " lum, clarissimisaggregabanlur, vicariis exrequaban-
cerio deliuire. In codice ms. biblioth. Valican. 5859, 'i tur, ad coinilalum principis sine eveclione venirc
qui sscculoix aut x vidclur scriptus, ita initio nota- i- poleranl (b).

(a) S. Macharius liomij. 15 sic habet : Deinde ubibi
fueril scholasiicus, oinniumcausidicorumesl novitins is
et ullimus. Quo eodcm sensu scholasticum inlellexit it
S. Augustinus tracl. 7 in Joan., et codex Theodos„ 5„
- lib. vni de Concuss. advocat., lii. 10, leg. 2 : Nec ic
lalel mansueludinemnoslram, swpissimescholasticos )s
ultra modum, acceplishonorariis, in defensionecan- <-
sarum omniuin el anno:.as et sumplus accipere cot:~
suesse. Ubi legi dignus esl coniineiitariusJacobi Go->-
thofredi. Merobaudes,cujusexslal carmcn de Cbristo 10
iii Biblioth. SS. Palrtim, mincupari solel Schotasiicus
a*
Hispanus. ln cod. Theodos. duplox Merobandesno- D-
niinatur, aller consul, alter magister pedilum in
Gallia. Confer Ant. Zirardinum, pag. 168 in Novel.
Theod.
(6) Vidcri potestlib. vi cod.Theod. toto titulo 26
ie proximis, etc, nbi lcg. 2, dala onno581, Claris-
simosviros proximosscriniorum, el magistrosdisposi-
lionitmvicariorumordini copulamiis,c-tleg. 14 : Ipsis
vero (proximis) vcniendiad comilalumliberamitcen-
tiam, perpeluamqueprmslamus, nec in corum personis
cxspeciari auguslam prmcipimusjussionem; quoe lcx
daia e>l anno 407. Comitatusesl, nbi priuceps exi-
stit; jussio vero principis est ejusdcm evocatoria,de
qua til. 25, legis 5, scilicet liccnlia vcniendi ad co-
mitatum. Rigaltius ad epist. 24 S. Cypriani, uhi qiii-
 601 PROLEGOMENA. 602
51. Ex his arguere possumus Prudeiiliura fuisse A A autdenique Massiliae,si Massitimlegeretur pro Mas-
bis prresidem provinciae Tarraconensis, nisi forte saliw, aut Mesaliwin versu,
hujus provinciaeseniel, el alterius semel praeses, seu OblitumveterisMessaliae consulisarguens.
rector fuerit; cujus muneris proinde erat moderamine Sed cum jam vera lectio, et explicatio ejns versus
liijum frenosnobiliumurbium regere, bonit jus civile slabilita fuerit, et demonstrata supra num. 59, r.oit
reddere, reot criminum terrere. Evectus inde est ad est diutius in eodem argumenloimmorandum. Qiiau-
superiorem miiiiisegradum, nirairum militimcivilis, quam infirma quorumdam est ratio, qui Prudcntium
patatinw, aut prwsidialis,non bellicm,casirensis, aut ncgant consulem fuisse, quia in Occidenlenulli erant
cohortalis: nam ii qui officiisjureconsultorum, prae- consules nisi Romae, quos seculus esse videtur cl.
siilurn, rectorumet similium fungunlur, vulgo in cod. Emmanuel Maniniuslib. n, epist. 55, qui aperte do-
Theod. mililare, et ad superiores militias ascendere cet cxtra Bomamconsules non fuisse. Eos Ausonius
dicuntur. Is autem gradus mililisecivilis fuit aul vica- refellit, carmine de Burdigala,ut plerique exponunt:
ria poleslas in Hispaniis, aut jus coinitatus piimi Haecjpatriaesl: pattias sedRomasupervenitomnes,
DiligoBurdi^alam,Homam colo: civisin hacsum,
ordinis, aut denique honor proximalus simul cum Consul i n ambabus. C unae
hic, ibi sellacurulis.
evocatoria principis, seu jussione augusla, vel facul- 52. Alii Prudentium prretorio, aut Urbi praefeclum
tate accedendi ad comiiatum principis. Eo enim "B inde arguebant fuissc, quod ORDINE PROXIMO PROPiusa
speciant Prudenlti verha, quod a principe evectus principe assumptus 35 consiilerit, quod secus intel-
mililimgradu,jussusfuerilpropiusstareordineproximo. ligendum esse ante demonsiravi. Ludewigius osten-
Ubi praeter jussionemprincipis ordo proximus expri- dere conaiur, nullam Romae dignitatem babuisse
milur, qui non alius esse videiur nisi orcloproxima- Prudetitium, quia senex admodum Romam venit,
tus. Non est igitur cur de consulatu Prudentii cogi- pfoptereaque in summam admirationem urbis ante
temus, aut proeloriopracfeciumfuisse fingamtis,quo- vix visaeIraclus esi, ex Cassiani hymno :
rum munerum nullum est vel Ievissimumvesligium. Syllaforum 'statuitCornelius: hoc ItaliUrbem
Yocantab ipsoconditorisnomine.
Ludewigiusaffirinai, post Ahlum fere omnes virum Hicmilii,cumpeleremte, rerummaximaUoma,
consularcm poetam nostrum 34 Jicere; sed quo ille Spes est oborla,prosperumChristumfore.
tempore scribebal, fere nullus id dicebai; cuni mulii Et infra :
jEdituuscolisultusait: Quoaprosplcis,hospes,
jam animadverlissent post Alciatmn, notas V. C, Nonest inanis,aut anilisfabula
quae duaclitterae Prudentii noniini subjiciuniur, non Praeterea non adeo [ Prudentius cum Symmacho
virum consularem,sed virum clarissimumsignificare.
(quem apostaiam dicit Ludewigius,fortasse exdiccn-
Neque enim Prudentii oevoerat in usu litulus vhi r dis ad vers. 450 Apolh.) contendere veritus esset, si
, consularis. Ex Valerio Probo de Notis Boinanoruni C dignitatem in Urbe obtinuisset; quamvis enim S.
inlerpretandis, el aliis patet, V. C. indicassc aut Ambrosius veniam quoque serinonis asperi postulel,
virtira consularem, aut virum clarissimuni,aut quiuiaj coulra Synimachum disputaturus , (amen ipse Am-
cohorlis. MilitiaraPrudenlii non fuisse bellicarajam brosius, licet Mediolanensisepiscopus, longe inferior
vidimus, quod autera ejus lerapore titulus viri consu- erat Symmacho , viro consulari, Urbis proefccto, ct
Iari nou esset in usu, nou est undecunque verum (a). coeremoniaruiiipontifice. Concludit
Ludewigius vi-
Ex mss. codicibus, el ex Breviario Cacsarauguslano deri Prudenlium rerum summam in Ilispania , non
colligitur, anle Aldum eam opinionerajam invaluisse, Rottiae,potitum , ac proinde prsefeclumHispaniarum ,
ut Prudentius consttl, aul vir consularis crederetuf; fuisse.
siquidein Tamayus de Vargas in DefensioneMariauae 55. Plura in his displieent. Primura Prudeniiura
refert, in officio veieri Coesarauguslanolecliones 18 admodum senem Romam venisse non liquet : nain
marlyrum indicari depromptas ex Awelio Prudentio quis annum invenire poterit , quo S. Cassianum in-
viro consulari Cwsarauguslano.A Dungalo sseculoix visit? quis asserere audeat lunc priinum aut Bomani
uir consularis dicebatur, ut videre poteris infra num. peliisse, aut forum Cornelii vidisse? Quod vero Pru-
245, ct ab Isone in glossisad praefat.Prudentii con- dentius cum Symmacho contendere veritus sit, id
sulatus aslruilur ad versum 17. Nonnulli existima- "I solum pertinel ad singularem Prudenlii inodestiani,
runt Prudentium consulatum gessisse non Romse, qui Symmachi eloquentiam suae longe praeponebaf
sed Massaliae,aul Salisein Hispania, urbibus ignotis (b). Falsum item est, Symmachum, cum a S. Aui-
dam proximi clero dicuntur, non male colligii, fuisse (b) In praefat. lib. n advers. Symm.:
in Ecclesia proximalum clero ^siniilem proximaiui
scriniorum. Sumplauelemerarius,
(a) Ex cod.Theod., lib. m de Bon. proscript., con- Qninoclismiliiconscius,
siat fuisse quosdam consularesdiclos, el quidem in Quamvilaeintenebrisago,
Hispania Ccelestiiiuman. 557. Solebant autein con- Pupiim ci edere fluctibus
sulares aul exconsulesappellari, non viri consulares. Tanti nonlimeamviri:
Hlud vero est certissimuui, eas notas seepissimcin- Ouoiiuncnemodisertior
nuere virum clarissimum,et inlerduin apponi iis qui Exstiltat,fremit,intonat,
consulatum gerereni, ulconsules viri clarissimiappcl- Vcniisqueeloquiilumet :
Cuiniersarefacillimumest
larenlur, quod multis inscriplionibus jurisque legi- Triictandae indocilemratis,
bus posset comprobari. De consularibusplura Guidus Ni tu, Uiris.e potens,manum
Pancirolus in Notit. dig.. Dexlro numiiieporrigas.
 '
'605 PRUDENTIUS. 6p4
brosio est oppugnatus, eos onines honores fui^seas- A\ libri CalhemeriiiMn polius omnibus operibus, qurc
secntum, qui non fuerit ante annum 591 consul re- tiinc vulgabat, congruit, ut ex piuribus velt. codd.
nuritialus. Prsefecturam vero Hispaniarum Pruden- liquet. Quamvis autem ila sese ad sacra carmina
tio fuisse concessam non admitiam, nisi Ludewigius pangenda excitet:
vicariam praefectidignilatcm, qure tuiic in Hispaniis Atquifinesub ultimo,
Peccatrix animastullitiamexuat,
vigebai, velit intelligi. Illud Hbenter assentiar Lude- Saliemvp.ceDeumconcelebret,si meritis nequit,
wigio, Vossium aliosque, qui Prudentium consulem
suiTeclum, non ordinarium , 36 dicunt, nullo innili 37 tapien ea rion sunt verba lunc canere incipien-
fundamento. In annalibus quidem eonsulum non no- tis, hed affigentis carminibus jam factis praefationem,
tabantur eorum nomina qtii loco defuncti consulis quse interdum post absoluluin opus conscribitur.
sufficiebantur, sed , ut credamus aliquem suffectum 55. Itaque libros conlra Symmachum Romoeeurn
fuisse consulem, probabilis ralio afferenda est. Quo pulo composuisse : Bomse ilem hymnum de SS.
aaitemanno Prudenlius Romam venerit, et an semel apostolis Pelro et Paulo, cujus est finis :
tanlum, nibil habeo exploratura , ueque video qua Hsecdidicissesatest Romaetibi : tu domumreversus,
ratione Nicolaus Anlonius eum Romse advocali mu- Diem bifestumsic colas,memenlo.
nus exercuisse , jbique usque ad Honorii et Arcatlii E B
exisiimaverit; Calagurri exaralum hymnunvSS. martyrum Hemeie-
iinperium permansisse qui pariier rii e( Celedouii innuuntversus :
colligit Prudentiura in Urbe anno 405 procsentem
fuissp, quia prsefationem eo anno scribens, nihil ad- HocbonumSalvatoripse,quofruamur,prrestitit,
huc d.e discessu suo ab Urbe, quod opportune debuit, el Emeritoeppetam nostrum exstitisse credi.
reliqui.
cubjeeerit, quse conjecluroe valde imbecillae mihi derinv, cum S. Eulaliam celebrans cecinit:
esse videnlur. Riscus opinatur Prudentium militim
Asl ego serta choroin medio
gradu eveclumfuisse a Theodosio inter poiafinos ad- Texta ferampededactylico,
missionajes; de qnibus codex Theodos. et Jacobus Vilia, marcida,festatamen.
Gulherus lip. ni de Officiisdornus augusloe, ac lateri Sicvenemrierossa libet,
Ossibusaliar et impositum.
principis adbaesisse anno 588, quo Synimachus in
de 18 martyribus faclum
panegyri coram Theodosio Yiciorioe aram dissimu- Csesarauguslae Iiymnum
lanter poslulavit, et protinus exsilii poena multalus nemo negaverit. Qua de causa , etubi S. Cassianum
refert:
est, npva ed.icta prodierunt, quibus religio Cbri- prsedicaverit, ipse
sliana promovebatur, ct mirifica exinde Bomanofura Tuncarcanamei percenseocunctalaboris :
Tunc quodpelebam,quodtimebam,murmuro:
omnium pietas exorta est, de qua Prudenlius lib. l »} C Et post lerga domumdubiasub sorle relictam,.
adversus Symmacfi. , Talibus edictis, etc. Ea princi- Et spe futuriforte nutantemboni.
Audior,Urbemadeo, dexlris successibusutor,
pis cpnsilia Prudentium sine ulla dubilatione adju- Domumreverlor, Cassianumpraedico.
visse Riscus arbitralur, ac prpbare coniendit.
54. Dilficuller hacc cum viia temporibusque Pru- S. Laurentium et Hippolytum in Hispania, ut ante
denlii cobaerent : nam is anno 588 habebat aetalis disimus, laudavil (a). Verurn de Prudentii operibus
annum 40, et cum post juvenile lempus se jurecon- singillatini fusius disseram cap. seq.
sultum egisse, et deinde bis frenos nobilinm uibium 38 56. Quoanno, et ubinam obierit, incertuni est.
rcxisse commemoret, quod addit, tandem mililiw Sed nescio, quo faio Prudentii vila plurimorum sus-
gradu , videtur indicare virum plus quam quadrage- picionibus et conjecturis ita est implicata , ut etiam
narium. Etsi autem ista fieri ppluisse evincas, tamen ubi nihil omnino sciri aut definiri potest, nostra ora-
revera facla fuisse non persuadebis. Simile esi, quod lio consistere debeat aliquantisper, ne, quse ab aliis
idem tradit, Prudentium anno 405, cum se muneri- proferuntur, probabilia esse et a nobis ignorala
bus abdicasset, Deo vacaturum in Hispaniam seces- quisquam existimet. Aiunt nonnulli Prudentii obitum
sisse, unde Romam redire coactus, Cassianum e.t conligisse ante annum 413, quo Stilico proditionis
Hippolytum martyres coluit: quos ilerum reyersns JD J pcenas subiit: nisi enim jam tunc Prudenlius deces-
'
in Hispaniam celebravit. Ego exislimo , Prudenli.um sisset, laudes Stiliconis ex lib. n adversus Symma-
anno 404 circiter adversus Symmachunvscripsisse, chum versu 695 et seqq.: Tenlavit Gelicus, eic, de-
anno 405 sua carnvina edidisse : quse nimiruui ante levisset. Quid hac conjectura infirmius? Quasi vero
diversisque temporibus composuerit. Praefatioenim in scriptorum fuisset potestatelibrum semel emissum
Confer etiam epistolam 17 Ausonii ad SymniaCliiim, Inter solemnesCypriani,vel Celedoni,
ubi Ausonius : Quisquam ne ila nitet, ul libi compa- Eulaliaequedies, currat et iste tibi.
ralusnon sordeat. In Breviaridm Isidorianum S. Hippoiylus immissus,
S.
(a) In hymno vcro Hippolyli notanda est pietas fortasse originem tfahit ex his Prudentii precibus. Ex
sacri poetoe,quisicValerianumantistitem alloquitur: festis Cypriani, SS. Hemeterii el Celedonii,et S. En-
lalise aliiarguunt mentionem essedeepiscopoGeesar-
Si bene commemini^colit huncpulcberrimaRoma augtistano , quia hi sunt sancti exteii, uti erat S.
tdibusAugustimensis,ut ipsa vocat
Priscomorediem: quemte quoque, sancte magister, contra Hippolyius, pro cujus festo rogabat Prudemius; alii
Antiualeslainter aiuumerarevelim. Calagurritanam dioscesin agnoscunt, cujus
Crede,snlutigerosferetbic veiierantibuscrlus, erant patroni SS. Hemeterius et Celedonius: mihi
Lucishonorataepramia restituens. neutrum liquet.
 605 PROLEGOMENA. 606.
revocare (a).-Multoyero magis rejiciendum est quod ji 58. Bivarius conlra regulas prosodiaehoc loco acu-
ait Joseph Rodriguez deCastro loc. cit., Piudentium tus videri voluit. Ultimum operumPrudentii ait fuisse
de conjuratione Stiliconis nihil audivisse, quia ejus Enchiridion, in cujus prsefalione (1) suspicatur le-
non raeminit. Conira recte videlur judicare Biscus, gendum : ME MATERNO IN ATRIOpro Me paterno in
qui Prudenlii virtutes ex ejus operibus colligit, quod alrio, non viilens, cum paterno recte procedere car-
parce pieque vixerit, quod semel tanlum in die man- men, non vero cum materno.Sed pulabat, ita confir-
dncaverit. Vide ejtis hymnos Ante cibum, Jejunan- mari, quod in Chrisli malrislempliangulodegerel,utait
tium, aliosque tura libri Cathemerinwii, tum Periste- Dexier. Ac viJe ineptissimaminlerpreiationem. Pru-
phariun (b). denliusse inter vasaviliadomusDei recensens, inquit:
57. Hactenus nonnulla explicala sunt qure liquido Mepaternoin alrio
constant, alia quae in controversia sunt posita, Ut obsoletumvasculum...
Coetera certo sunt Sinitqueparte in angulimanere.
in
plura quoe conjecturis. , qure Munusecce fictile
conficta, quanquam minus est necessarium, opus ta- Inimusintra regiamsalutis.
men est declarare; lum ne quisejusmodi narrationes Quid esl, reponit Bivarius, munus inire iitlra regiam
a.ulex Dextri Chronico, aut ex eis qui illud sunt se- snlutis, nisi intra domuml)ei scribere? in cujtts angulo,
cuii, adoplet, quod puto fecisse Chamillardnmin ]B se manereaffimat. Pertinet etiam ad nos quod Dex-
breyi et parum accurata Vita Prudenlii, tum ut ter ad annum 450 refert : Ad Valerianum (al. Va-
pateat quibus opinionibusaut conjecturis adlvrcserint, lerium episcopum) Cwsaraugnstanumscribit Cyrillus.
39 qui similibus ficiionibusinveniendis sunt dele- Vult enim commentator Bivarius, hunc esse Va-
ctati : nam quacdam, quantum poterant et sciebanl, lerianum antistitem, quem in Hippolylo Prudenlius
accommodate atl veras historias comminiscebantur. alloquitur. Dubitat autem an is ipse fuerit Valeria-
Igitur Flav. LuciusDexier cnm Francisci Bivar.com- nus Iconii 40 praesul, cui S. Cyrillus Alexandrinus
nieniario ad annum Cbristi 588 sic habet: Florel Fl. suas exegeses dicavit. Nugas et somnia hoec esse
Prudenlius patre Cwsarauguslano, matre Calagurri- aliquis opponot, fateor; scd hoc ipsum animad-
iana naius (Saiia consule)Cwsaraugustm.Nomen FLA- vertendum fuit, utante dixi, ne vera aut probabilia
VIIatqtie alia invenia sunt, nisi quod nattts est Salia esse alius opinetur. Ex his similibusquescripiis no-
consule (c). Ilem ad annurn 388 : Prudeniius, Toleto, siro adhuc sseculovitam Prudentii Carolus Augtisti-
Corduba, ac Cwsarauguslain Hispaniaegregie guber- nus Ansaldus in proefat. version. llalic. libror. ad-
nalis, fit dux , el habetur oralor celeberrimusel poela versus Symmach. digessit, qui, postquam asseruit
mirificus.Anno400 pelit Romam(d). Poslremo Pru- primum gradum post imperatorem in exerciiu ha-
dentii obitum commentitiusDexierenarratad annum IC buisse, bis tiroetoremfuisse, addit eum anno celalis
424 : Prudeniius Roma Cmsctraugustamrediens, ad 48 militiae fesstim, domum rediisse , anno 50 cce-
scdem CwsaraugustanamS. Mariw plenus dierum, et pisse versus componere, anno Chrisli 404 libruni
illuslrium operum, posl multas pugnas cum omnibus Caihemerin&jncvulgasse, conlra Symmachum sub
hwrelicistui lemporis habitas, tranquille moritur (e). inilia imperii Honorii et Arcadii duos edidisse li-.
Templum B. Yirginis de Columnainnuitur. bros. Fingit practerea anno 60 aetatis Romam re-,
(a) Nonila credebal Hofatius, qui, epist. 20, lib. l, a"4claircisseineiitsa ihisloire de la sainle larme de
his vefbis librum suum alloquilur : Vendome,nbi ait: Le saintpoele Prudence. Hie cerle
locus MabilloniiAnlonium BaymtindumPasqual de-
Vertumnum,Janumque,liber, speclarevideris: cepit. Possent hrcc aliquo pacto suslineri ex eorum
Scilicetut prosle.sSosiorttmpuniicemundus, senientia qui Prudentitimbunc poetameumdemfuisse
Odisticlaves,et grala sigillapudico, volunt cnm S.Prudeniiopraesnle Turiasonensi, quam
Paucisoslencfigemis,et communialaudas, falsam esse antemonui nunv. 45.
Nonilanulritus: fugequo discederegestis : (c) Bivarius in Comiiient. ait recte a Prudentio
Nonerit emissoredilustibi. Csesaraiigusiam et Calagurrim vocari suam ex hoc
loco Dextri, Tarraconem.vero, quia ejus fuit gnber-
(b) Non lanven idcirco sanclus esi appellandus. nator.
Antonius Raymundus Pasqnal, ordinis (isierc., in (d) Bivariusin Commenl. hanc (ictionem confir-
opere : Illustracion al porlenlosofauor de su iechece- ]D mare vult ex prscfat. carminum, et coirigendum pu-
leslial, con que dislinguibMaria sanctissimaal P. S. tat, Ter tegitmmoderaminepro Bis lecjummoderamine;
Bernardo, etc. En la oficinade D. Ignacio Sana y simililer in Dexiro excuso Cncsaraugusloelegendnm :
Frau, 1782 , in-8., utopinor in urbe Palma Majori'- Anno40 (nempe oelalis) petil Roinam. Scribit enim
cre, pag. 111 , propos. 2 , versus ex Cassiano Pru- Dexier ad annuni 596. Prudentius lyricus poeta Cw-
dentii apud Mabilioniuinallegans , smiclum Pruden- saraugustanusRommscribit. Quod idem Bivarius ex-
lium aperte vocat. In Ephemeridibus Bomanis tle- plicat de libro Psychomaehiac: quasi hic liber ly-
cembris 2 anui 1786 excidit, ut Prudeniius sanclus rico carminesit compositus : nam libros conlra Sym-
appellarelur, dum annuniiattir opnsculum nvenm, niachum tuciur scr;ptos anno 407 posi victoriam de
Hymnodia Hispanica, in quo cerle nunquam is lilu- Radagaiso Getisque relaiam anno 406, Arcadio vi et
lus Prudentio nostro affingitur. In mss. ad mim. 96 Probo coss., ut exponit in Comment. ad an. 417.
seine! lantum BEATInomeii Pruden-io apposilum in- ! (e) Commentuni Pseudo-Juliani arcbipresbyteri,
dicatur, uti etiam sanclus dicitur a quodam inter- quod Prudentius episcopus Cocsaraugustanusfuerit
preie Ilalico hymni S. Cassianinum. 12), et a P. Li- ab anno 410 ad annum 424, fuse refellit Nic. Anto-
berio a Jesu tom.. I ex posthumis, col. 765, et, ut nius in Bibl. vet. Hisp. Alias ineptias leges in mss.
videlur, a Mabillonioin opere : Memoirespourservir quibusdam Vaiic, cap. 4.
(1) Id est in ode Immolat Deo, quae in bac Are- 1225, in nonnnllis aulem Dittochoeumsive Enchiri-
tali editione praenotaturEpilogi titulo legiturquepag. dion in pra^fationisvicem proecedit.EBIT.
607 PBUDENTIUS. C05
diisse ad martyrum sepulcra veneranda, et in patriam jA. dulphus Aurelianensis cum multis codd. mss. appel-
regressum, librum Perislephanwn elaborasse. Qtto Iant. Pugnare conlra haereses,calholicam discuicre
quid magis repugnans ipsis operihus Prudentii potest Cdem ad Apotheosin, ad Hamarligeniam, et, ut ego
excogiiari (a)'! Denique Ansaldus Pfudeniinin dicra quidcm puto, ad Psychomachiam pertinet. Concul-
extremura obiisse Coesaraugustseasseveral sine ullo care sacra genlium, labemque inferre idolis, convc-
tesie, ut coetera. Scriptori erudito, cui libri adver- nit libris advcrsus Symmachum. Laudes martyrtim
sus Symmachum tanlopere placuerunt, non debuit et aposlolorum libro Pcrislephan&m coniineulur.
adeo ignotus esse Prudentius, vel aliler, quam opor- Chamillardus, alii iuc non recte hinc colligunt, alia
tuit, notus. Pruderitii imaginera aliquam, diu quaesi- prseterea opera a Prudenlio non fuisse composila:
tam, invenimus in .codice Urbinate bibliolhecoeVa- potuit enim, dum hoec vulgavit, alia praelerire, po-
licanac,quaein prinia liltera prap.fationis, Per quin- tuit post hasc edila in nova ihcumbere : quod nunc
quennia, appicla est, et a nobis eo quo exstat, modo videndum est.
exhibetur. Opinor eam ex antiquiori codice adum- 60. Proferam elogium Gennadii cap. 15 de Viris
bratam, nam quaedamejus vesligia apparenl in ea- illtislribus ex Aldo, Giselino et codicibus rass. cum
dem prinva littera vetusli codicis Vaiicani; et veslis notis Auberli Miraei,Ernesti Salomonis Cypriani, et
quidem utrobique rubra est, lineamenla oris in co-1B Joan. Alberti Fabricii; ila habet Gennadius. Pniden-
dice veteri Valicano evanuerunt (b). tius, vir smcularislitteraturm eruditus, composuit Atr-
CAPUT III. zoyjaov de Velexiet Novo Testamenlopersonis]exce-
Prudentii opera. plis. Cemmentalusest et in moremGrwcorumIIEXAE-
MERON de mundi fabrica, usque ad condilionem primi
41 59. Quos libros, et quo tempore Prudentius et prmvaricationemejus. Composuitet libellos
scripserit, ennclealius nunc explicabo, adduciis ejus hominis, Grmcaappellatione prmtitulavit,'A7ro9iwo-i?,
veibis: cunv tesiimonia do- quos Tvi-
aliorunvque quo fi.etut,
id esl de Divinilate, 42 ^e
ctorum hominum de Prudentio proferam, eos, quo- /op.v.yi.a.,'A.p.Kp-uyivtict,
rum bic meminero, lanlum indicem. Prudcntius in Compugnantiaanimi, de Origine peccatorum. Fecil el
in laudem sub aliquorum nominibus, Invi-
praefalione suorum operum ita ea enuraerat et ex- talorium admarltjfum librum
marlyrium unum, et Hymnorum
plicat.
Atquifinesubiiltimo allerum; speciali tamen condilione adversus Symma-
Peccatrix aDimastultitiamexuat, chuin, idotolatriamdefendenlem,duoslaude dignissimos
Sallemvoce'Deumconcelebrel,si meritisnequil. libros compegit: ex quorum leclione agnoscilurpala-
Hymniscontinuetdies,
Necnoxulla vacet, quiu Dominumcanat, linus miles fuisse. Hactenus Gennadius (c).
Pugnet conlraliaereses,calholicamdisculiat lidem, '/[j 61. Audiamus nunc Honorium Augustodunensem,
Conculcetsacra gentium,
Labem, Roma, tuis inferalido'.is: qui claruit anno 1120et Gennadium fernic describil,
Carmenmartyribusdevoveat,laudet apostolos. nisi cum aliquando nberrat, lib. n, cap. 15 : Pru-
Dies noclesque hymniscontinuari quod ait Pruden- denlius, vir swculari liiteraiura eruditns, composuit
lius, librum Cathemerinwnsine ullaconlroversia in- Dillochaum de lclo Velcri Teslamcnlo personis cx-
telligit, qtiem LIBRUM UVMNORUM Gennadius et Thco- cerplis. Commentalus.est autem el in moremGrmco-

(o) Quod Romam veniens sepulcra mariyrum ve- 110:1fn libris conlra Syraraachum, sed in prrefatione
ncratus lucrit, certissimum esl : at alia ratione libri Cathemerinuii id tangere Prudentium : Tandein
ipsum ad hoc iler perageridura fuisse permotum cx militimgradu, elc.; sed pro Gennadioresponderi pos-
passione Cas iani colligitur : set, illfs verbis, Ex quorum leclione non libros so-
lum adversus Symmaclium, sed omnia Prudenlii
Hic mihi,cumpeteremte, rerum maximaRoma, foriasse comprehendi. Pariler quod ait Fabri-
esl
Spes oborta,prosperum Christum fore. opera
cius legendum Diptychoit, non Ditlocltwum, mihi
Et in fine: non placere alio loco dicam. Aubertus Miraeus hoc
Ttincarcana mei percenseotcunctalaboris, ferc lanlum animadverlit, mss. exernplaria Pruden-
lii merito prrcfationem Cathemerinwn, ut lotius ope-
cum reliquis versihus, quos supra descripsi nuni. 55. ris procemiuiii, in prima ejus fronte collocare; haec
Constat eiiam jam anno 57 oetaiisinier sua opera re- _ poemata Prudentium scripsisse anno 405 ex versu,
censere Prudentium lihrum Peristephanwii : Carmen ** Oblitumveteris, eic. Salomon Cyprianus id habet:
martyribus devoveat,laudet aposlolos. « Exceptis: iia omnescodices mss.,sed Miraauslegit,
(b) Anliqui exscripiores saepeprimaelillerre operis excerplis.—Compugnanliaanimmhabent cndices; Mi-
imaginem auctoris affingebant. Virginius Valseehi, rseus habet, animi.—Sub atiorumnominibusinvitalo-
nionaclms Casinensis, in disserlatione pro Joanne rium ad martyrittm: bsec verba omiltunlur in noslris
Gersen Benedictino, auctore libri de ImitationeChri- mss., el recte quidem. > Aliorum aniraadversionibus
sti, erudite disserit in.proefaiionc de hac consuetu- niliil addere me nu|ic opus esl, nisi forteGennadium
dine, et codiccs cura imagine auciornm in prima dixisse, Hexaemeron a Prudentio in morem Grreco-
liiteraa se visos recenset plures, et in his opera S. rum fuisse conscriplum, quod eadem inscriptione
Joannis Chrysoslomi, S. Basilii, S. Hieronyini, S. eodemque argumenlo usi sunt Graeci aiiqui, ut Gre-
Eucherii et aliorum veterum. gorius Nyssenuset Basilius. Aliquas glossas in Gen-
(c) NoloeFabricii sunt: Prudenlius vir : deest vir nadiuin ex mss. Vatic. dabo cap. seq. Lectiones va-
in ms. Corbeiensi; AiTTo^«rov:idem, irocleum, vi- riantes sunt ex Vat. A., el Bai. de tolo veteri; ex
tiose. Sed legendura Aiirru^ov, ex Gifanii emenda- Ral. de compugnanliaanimw; ex eodem, invitalorum
t'one. Hexaemeron: Exemerbn... a condilione primi ad martyriuin; in vulgatis est smculari lilleratura...
hominis,idem; libellos: libros, idem; atlilulavit: prw- subaliorum nominibus... speciali lamen intenlioiiead-
tilulavit, idem ; de diviiiaiione : de diversis, viliose, versum. Ex Giseliho sumpsi, duoslaude dignissimos
idem; ex quoruiu leciione, ctc, : nolal Fabricius, libros compegil.
609 PROLEGOMENA. 610
rum Hexaemeronde mundi fabrica. Composuit et li- A A.scripsissc; ac forlasse Trithemius idoncum tesiem
betlos,quosGrmceprwtilulavit,A.iro8£Mo-i;,¥vxo[iot.xi-u> aliquem habuil. Nobis quidem idonetis lestis non
•Apxprtyheia,id est de Divinitate, de Compuqnantia est Trithemius (c). An Triihemius, ut ex uno Pru-
ati.mi, de Origine peccatorum. Fecii et in laudem dentii opere 44 Pmra fecil opuscula, ita contra ex
marlyrum librum unum, et allerum adversus Sym- pluribus Prudeniiis unum eompegit? Lihros sex in
machum. Hexaemeron conjicere possumus essc illud ipsum •
62. Longior est Trithemius, qui multos codices opus quod laudat Gennadius. Tandeni animadver-
inspexerat, et ssepe ex uno opere plura fecit, et in lam Prudcntium polius dicendum claruisse anno
diversos tilulos distinxit. Sic enim ait cap. 90 : Au- circiter 400 quam 580, quod antea notaverat Bai-
relius Ctemens Prudentius, poeta Christianus, vir in lius in Diction. crit., reprehendens tam eos, qui
swcularibus lilleris erudilus, el in divinis Scripturis anno 380 quani eos qui anno 450 daruisse affirnva•
salis peritus, melro excellensel prosa per quinquaginta runt: quod posiremum legilur in Bibiiotheca Hispa-
septem 'annot mundi amoribus relenlus, mulla poela- nica, quse AndreoeSchotio tribuilur (d).
rum opusculalegit el exposuil, ac de sua vena multa 64. Prseier illa omnia Prudenliiopuscula, quae sx-
43 profunda poemata scripsil. Tandem vero in sene- slant, et librum in Hexaemeron, de quo nuper dixi,
clttte, repulsa mundi vanitate, ad sacras Scripluras se B duo alii libri de S. Trinii.aie a Triihemio memoran-
coniulil, et carmineac prosa mulia utriusqueTestamenli lur, quod Philippus Bergomensis Chronici lib. ix
obtrusa exposuit. Scripsit autem mulla prwclara opus- sub auno Christi 400 coniirnval: Duos insuper de
cuta. De quibus mensuramelrifacla reperi subjecla(a). Trinitaic scripsit libros, quorum unus erit pracfalio 1
Epislolas eliam scripsit non paucas. Alia quoque non- Apoiheoseos, qure inscribi solet: Versus de S. Tri-
nullaedidit quwadmanus noslras non venerunt. Cla. nitate; alier fortasse est aliqua particula librorum
ruitsub Graliano imperalore. Anno DominiSSQ(b). quos habemus. Nicolaus Antonius putat periisse In-
65. Ex Fabricii notationibus obviuni est cuivis vitatoritnn librum ad marlyiium; sed, ut dixi num.
agnoscere, quam liberalis fuerit Trilliemius in Pru- 60, ea verba non videntur cerlo esse Gennadii, et
dentii poematis mulliplicandis, Pauca nos addere ju- quamvis sint, non liquet an voluerit eura librum a
vat. Quod Fabricius ait, a se non reperlum librum libro Perisiephaneon distinguerc : nimirum quia in
de Resurrectione carnis, Posco meum in Chrislo, hoc libro hortationes ad martyriura sub aliorum no-
mendura in Trilhemio non animadvertit: est enini minibus conlinentur. Non enim ulla causa fuisse vi-
legendum ; Nosco meumi>i Chrisio, qui versus est delur, [cur Prtidentius sua setate sive aliorum, sive
1131 edit. Weilz., et 1063 nostroe edit. in fine Apo- suo noinine Chrislianos ad mariyrium invitaret. In
theoseos, ubi praefigitur tilulus, De resurrectionecar- "C Bibliotheca bibliothecarum mss. cotld. Montfauconii
nis humanm. Trithemius tradit Prudenlium mulia ex bihl. Casinensi laudalur codex 227 inscriplus :
poetarum opuscula legisse, ac de sua vena multa Carnina D. Prosperi, etc. jPrudenlti liber de Colum-
profunda poemata scripsisse, antequain ad sacras bis. Fw.eti poeimcarmina, etc. An legendum erit li-
Scripturas se conlulisset, praeterea non solura car- ber de Coronis? Non valde dissentiet, qui ejusmodi
mine, sed etiam prosa raulta utriusque Testamenli errores in eo Montfauconiiopere passim occurrenles
obtrusa exposuisse, epistolas quoque non paucas animadverterit. Sed cum Diltochseum in pluribus

(a) Hsecille recenset: contra Synimachum idolo-
latram lib. n : Paulus prmco Dei, etc. De Conipu-
gnanlia (a) lib. i : Senex fidetis, etc. De Divinilate
lib. i : Est tria summa Deus (b). Contra Patripassia-
nos (c) lib. I : Plurima sunt, etc. Contra Sabelliones
(sic) (d) lib. i: Cede prophanalor. Contra Judseos (e)
lib. i: Hmc si Judaicos, etc. Contra Homuncionitas
lib. i: Sunt qui Judaico, elc. Contra Phantasmaiicos
lib. i;Est operm prelium, etc. De Origine peccato---
rum (f) lib. i, in Hexameron lib. vi, de Sancta Tri-
nitaie lib. n, Hymnorum diversorum lib. n : Ales
diei nunlius (g).Laudes S. Vincentii lib. i: Beate _
martyr, prospera. Laudes S. Laurentii l:b. l: Anliqua vL
fanorumparens. Laudes Romani contra gentiles lib.
i: RomaneChrisli fortis, etc. Historiarum (h) lib. i:
Evacolumba fwt. De animse Nalura lib. i: Occurrit
dubitans (i). De Resurrectione carnis lib. i: Posco
meum in Christo(k). De Marlyribus lih. i: Scripta
stint cmlo(t). Oe Statu animse (m) lib. i: Erraiquis-
que anitnas. Amartigeu. lib. l : Fralres ephebi fos-
sor (n). De Spe venioe orationem, sive lib. i : 0 Dee
cunctiparens (o). Conira Marcionitas lib. l : Quo le
prwcipitat rabies (p). Peristephanon lih. i: Pius, fi-
delis, innocens(q).
(b) Trithemio Fabricius notas has adjecit : (a)
Psychomachia. (b) Prsefaiio in Apotheosin. (c) Apo-
Uieosis. (d) In SaJtjelliauos.Ia editis inscribitur, Con-
tra Unioniias, vers. 178 Apoth. (e) Apolheseos vers.
52!. (f) Non videtur diversus ab Hamartigenia, quam
iierum infra commenioral. (g) Initium libri Catheme-
rinon. (h) Encbiridion utrinsque Tesiamenti.(i) Apo-
theoseos vers. 785. (It) Hoc in editis non reperio.
(/) Initium hymni 1 Peristephanwn. (m) De integri-
tate visionis anirase in editis inscribitur, vers. 867.
Hamartigen. («) Prsafalio, Hamartigen. (o) Vers.
951, Hamartigen. (p) Hamarligen. vers. 1. (</)Ini-
tium in editis hoc est, Immolal Deo Palri, Pius, fi-
delis, innocens, pudicus.
26 hymni anle ci-
(c) Vide corament. ad versum
'
bum :
Sperne, camoena,leves hederas,
Cingeretemporaqueis solita es.
(d) Prosper Marchand fn suo Diction. arlic. Pere-
grinus, persuadere conatur Andream Schottum non
esseauclorem Bibliolhecoellispansesub nomine.i.S.
Peregrinus. Ejus ratiohes expendam, si quando edere
continget Bibliolltecain veierem, et novam Hispanam
Nic. Antonii, uno et constanti ordine digeslam, au-
ctam, continuatam, correctam; quara jampridem Ray-
mtindus Diosdado, Joannes Arevalo, et ego ipse,
collalis symbolis apparamus : magnse molis opus,
nee sinc magiio aliquo Msecenate, vei dicam, Au-
guslo, perficiuudum.
 fcit PRUDENTIUS. 612
codd. Valic. lhseripliim sit de Colitmbd, iiti cap. 4 jA id nomeii operi cOiigfOere aliquaiehris prjsse, cuni
docebd, maivilestuhi est, aliquem Ditiochseum cujus diptyclram sint tabellorjdiiplices,-seii Bis pHcatrje,46
eslprinius vefsus, Eva columba fuii, librum de Co- de quibus videfi possunt, qui de diptychis saefis et
lumbis iiiscribendflm censuisse, ut erant librarii ve- profanis libros ediderunl. Nori eniirt iiScie interpre-
teres plerumque ignari seque ac audaces. Ab eodem tatufRisChs, dittochwumiAeittfereeSseacdiprj/c/ii(m,
Montfauconio ciiatur ex biblioth. San Germanensi nempe librum duplicalum. Aliam inscriptionem, qure
codex 540 lioc litulo : Prudentii versus conlra Sym- multo magis ihiiii placet, excogitavit Rosvfeydus in
•machum... Alia opuscula melrica ejusdem de Oceano. notis ad Paulihum, carrn. 50, pag. 869. AntePauli-
De S. Hippolyto martyre. Quis ausit divinare quod ntim, inquit, eliam Prudenlius ita locutus est. Naiit,
qualeve sit opusculnm illud de Oceano? An liceat in Dileucho suo (ita legendum doceoad Prudentium
cohjicere mendum esse pro Cassiano? pro Dittochwo,etc.) Diteuchonvult Rosweydus, quasi
45 65. Fidentius pronuntiabo de alio codice indi- duplicera Iibrum , ut Pentateuchon est liber quintu-
calo apud Monifauconium ex bibliolh., seu mss. plex : coraprehendit enim Prudenlius in eo opere
codd. S. Martini de Sees, num. 15 : Tractalus super summam Veleris Novique Testamenli. Facilius eliarh
jEDiFiciusiPrudentii. Celte piece (ait eo loco nescio ex diteucho quam ex diptycho librarii fecerinl dilto-
quis) esl peu de chose: ion demandesi c'esl Piudence ]g chettm, et dirocheunt; aut dilroclteum. Nihiloniihus
le poete, ou ieveque de Troyes, qui ont fail un ouvrage teneo veterem iiiscriptionem, et suspicor Prudentium
intitule : /Edificium, sur lequel cet anonyme a fail une ea leirasticha cOmposuisse, ut imaginibus historias
explicalion atlegorique de la descriplioii de la Maison Veteriset NoviTestamertti in ecclesiis reprresentan-
de Diett, qui est en iApocalypse. Faciiis, expeditaque tibus apponerentur : qualia mtllta carmina fecitPau-
esl responsio. Prudentius noster, poeta Chrislianus, linus Nolanus, et Walafridus Strabus, cujus surit
in fine Psychomachioesedificiunv domus Dei ex Apo- Piciurw liistoritirumTesiamenliNovi pro ecclesiaver-
calypsi descripsit vers. 825 et seqq. sibushexamelrisvelunovel duobus, in manuali biblico
Haecubidicta dedit, gradibusReginasuperbis Francolurti 1610 a Goldasto edilo, pag. 85, nccndn
JDesiluit,tantiqueoperis C.oncordiaconsors Rusticus Helpidius V. C. exilluslris, et exqusesior,
Metalnranovumjacto fundamitietemplum.
cujus suiil Piclurm hisloriarum Veteris ei Novi Te-
Ubi hsec iriscriptio preeponitur, JEdificium Fidei et stamenti, ibid., pag.' 17 versibus hexaraetris lefnis
Concordiw.iloc ergo est ^Edificium Prudenlii, de quo pro qiialibet historiai Confer Paulini epist. 12 ad
anoiiyiiius ille tractatum composuit (a). Severum, et natal. 9 ad Nicetara. Ut alia nunc omit-
66. Sequitur, ut de Dittochoeoejusque auctore lo- lam de diversis hujus opusculi inscriplionibus, cjus
quar. Titulus operis in Gennadio et Honorio Augu- G \ anctorem Prudenlium esse habendum argumentis
stodunensi est Dittochmum,quasi duplex cibus. Con- certissimis conlieitur. Opus ipsum a Gennadio inter
sentiunt plerique codices cap. 4, sed ex errore libra- Prudentii libros enumeratur; plcrique codices PrU-
-riorum Dirochmum,aut Dhroclimuminterdum appel- denlio ascribunt. Cur;ergo illi abjudicabitur ? Diver-
,latur.(6). Primus Gifanius mendum inessejudicavit, sitatem styli nonnerau objicit, et quod aliquis codex
<elDiptyehon legendum esse asseruil, quem plerique nomen Atnwnipraefefat, Barthius lib. vin Advefsar.,
- libenter secuti sunti Nequaquam dubitp quin in ver- cap. 11 etl2, probandtinv suscipit, noii alium quahi
bis Grrecis ex ignorantia exscriptorum plerumque divinum lvunc Pindarunv Piudenlium Dittochmum
, ejits generis errata in codicibus irrepserint. At vero, scripsisse (c).
proeterquam quod vox Diptijchum valde usitata est 67. Sed quaiiquam assenlior Barthio affirnlaiiti
"
cum yetustissiriii codices, cap. 4 receiisenili, Ditlo- veluli fem novarii,- rifmirum AmoenUm,quem vocdnt
chmumihscribant, et explicent refeclioneiii dupliccin, aniiquarii, essePrudenimm ipsissimumillum poelam,
et cum absona rainirae sit inscriptio Diilochmnm,hoc quo nemo divinius de Chrislianis rebus unquam scri-
• loco COrrectio noii est admodum necessaria; et si psil, 47 lamen carmina Dittocbsei esse locos quos-
'
cOrrectio aliqua est adhibenda, cur sine alio examine dam, iractationis uberioris gratia; velut prsefigura-
. affirmabimus legeiidum esse Diplychon? Non inficior I) ] los el praelineatos, non omnino assentior : etenim

(a) Illud tahien admonebo; in bac BibMotitecaMont-
fauconii omnia opera lum Aurelii Clemenlis pruden-
tii, lum Pruden.tii Galindo episcopi Trecensis in in-
dicesubuno Prudenlii nomihe referri, qiiasi unus
idemque fuisset Prudentius. Noriprsetermitiam, pau-
cos qiiosdain Prudenlii versus ex Psychomachia ali-
cubi iiidicari tanquam aliquod ejus opus a caeteris di-
vefsum et inscriplum : MonomachiaDavidiscum Go-
lial; de quo plura ad eum lo.um Psychomachiae,
ubi ea pugna describitur.
1 (b) In quodara codice, num. 80, eap. 4 diciiur
Dipltjchon, sed, ut conjicio, recenli nota, post con-
jectiiram Gifanii : quod de simili inscriptione cod.
Vai. Alexand. 1702, quem infra recensebo, possuin
lesiarii
(c) Quod ostendit ex pbrasi ipsa, mullis inter se
locis collalis, acconcludil: Hwc ul inciderunt, jtivit
cohscribere: noil auiem dubilo singulas Omnesqueel
toculiones, et historias in hoc libello traditas, per opus
Pritdentii sparsas iisdem modis conceplasreperlurum,
quiinquirere voluerit... Videlur autein hic libellus eo
fine a Prudenlio scriplus, ut iniigiiioribus Scripturw
locisin brevestitutos et capita versu redaciis pro re
incidenie deinceps uti possel, et tilulus Ainmniorum
fortasse manavit... non aliler quam FLORIDA Apuleii,
Veslii faL Vellii) Vdiinlis, el nonnullorum aliorum
vetul loci quidam inscribuntur, quamvis hi exceptiex
majoribus operibtts, illi tractationis uberioris gratia
velul prwfigurati, et prmlineaii. In poesi Romana lales
loci exstant aliquol apud Ciaudidiuimporiimm, Sire-
nwiii elc.
... .ij
613 PROLEGOMENA. 614
omniailla epigrammata quatuor versibus coucludun- i. quolibetgenere, ordine homirium,dignitaium, vcl m
tur quasi data opera, neque ullus ex eis versus in poteslale posilus, vel honore perfunclus, siue potens
loto reliquo opere Prudentii inieger apparet, cum de sorle nascendi, seu humilis genere, condicione, for-
rebus iisdehi saepesermonem habeat. Similius igitur tuna : in nullo penilns loco, in nulla urbe, sensu
vero est Prudentium aut ea tetraslicha ad explica- carentibus simulacris, vel insonlem victimamcaedat:
tionem picturarum in templis ordinasse, ut modo di- vel secreliore piacuto, iarem ignem ero genium (leg.
cebam, aut insigniores Scriplurae locos in breves larem igne, mero genium), penates nidore veneralus,
tilulos et capita redegisse, ut opus a caeteris diversum accendat lumina, inponul lura, serla suspendat, etc.
conficeret, iu quo sui ubique similis iisdem saepe Vide lib. xvi cod. Theod., tit. 10, leg. 12, et conlei
phrasibus utitur, quod in commentariis plauius per- ihid. leg. 11, qua per j4Egyplumsacrificia, aditusqiic
spicietur (a). lemplorum interdicuntur, Tatiauo cl Symmachocoss.,
68. Quod si velis, Dittochaeumab aliquo priraum anno 591. SeculHSsum codicis orihographiam (c).
Ammniora,seu AmeenaPrudehtii fuisse inscriplum, 70. Ad has leges Theodosii poiius quarn atl exsi-
ex quo alius fecerit AmoinusPrudeniius, alius Amw- lium Symiiiaclii, quod opinatur Riscus-, respexisse
nus simpliciter noiiiinaverit, non absurde qtiidem judico Prudentium lib. i adversus Symmachum ,
arbitraberis. Fuisse autem ailerum poetam Hispanum B vers. 507.
Amamurndictum, a PrUdentio nostro diversum, qui Talibusedictis Urbsinformalarefugit
Dittochoeunielucubratus fuerit, temere conjecit Plii- Errores veteres, et lurbidaab ore vieto
Nubiladiscussit;jam tiohililateparata
lippus Brietius, lib. IVde Poelis. Michael a S. Jose- jElernastentare vias, Chrislumquevocantem
pho, Bibliograph.crii., verho Amwnusait Amcenum Maguanimoductore sequi, et spem mittere in oevum.
fuisse quemdara poetam Graecum, sed opus sub hti-
jus noinine inler poetas ChristianOs editum, esse Symmachum reducem pro ara Victorioerecuperanda
Prudeniii. MelchiorGoldastus in praefationeManual. novum aliquem coualum adhibuiss-emultis persua-
biblic. gloriatur, se pfiriitim Prudentium Amceiium dere vult Riscus. Ego neque id necesse esse, neque
qtiatuor aliis Prudeutiis addidisse, quem Hispaniim ullo argumento ostendi posse existimo. Etsi enini
esse, et ferme suppafem Prudentio Turiasonensi assenliri nolis Nic. Antonio, affirmanti Prudentiu.m
praesuli, et Aurelio Clementi existimat; alque hoc post annum 405 carminis sui novum argumenlum
paclo uirumqite nomen Prudentii et Amoeni cori- suavere voluisse ex relatione Symmaehi slyli exer-
junxit, neque dubitavit asserere Genriadium, homo- cendi gratia, tamen poteris tenere Prudentium non
hymia scriptoruui inier se sequalium deceptum, scri- tmlum slyli exercendi gralia, sed etiam ut idolorwii
pta eorum non poluisse discernere. EmmanuelRiscus C cullum funditus everteret, Symmachi relationem im-
rion admodum disserilit a Dupihio, qui putat Dillo- pugnasse. Srepe eniin fit ut opus aliquod a pluribus
Tbhaeurii esse epitomen quamdam operis Prudehtiani, modo citius, modo serius, refellatur; 49 et Sym-
a Gennadio laudati, ab Amceiioconfectam (b). niachi relalio, hoininis lunc eloquentissimi, a multis,
48 69. Quo autem aflno cceperit Pfudenlius scri- ut probabilissimum esl, expetifa et lecta, siudia qup-
bere, non liquet, quamvis plerique asseruerint eum . rurndam ad fidem catholicam anipleclendam tardare.
aiHiooetalis57 ad carmina sacra pangenda animum poterat, nisi plenius quam fecerat AmbroSius, refii-
applicuisse: nain ex praefaiione, unde argumentum taretur. Itaque Prudentius, ut ego conjicio, anno
pelunt, solum licet infefre eum aiino 57 aetatis sua circiler405 Romam adveniens, etSymriiachi relaiio-
opuscuia edidissc, quorum aut pleraque aut omnia, nem aut tunc primum videns (non enim tunc volumina
.ul simile vero est, ante diversis lemporibus comprj- eadem facililaie qua uunc divulgabantur) aut obser-
suerat. Profeclo vix dubiura est quin duos contra vans in deliciis gcntilium eam esse, et immodicis
Symmachuni libros anle annum Christi 404 con- ; laudibus evehi, impugnationem aggressus est. Cl.
seiipserit. Theodosius legem vtilgavit, qua sacrificii Emmanuel Riscus aliquem novum conalura Sym-
idolorum prohibuit anno 592: Nullus omnino, ex nvachi adfuisse inde colligit, quod cum Symmachits

(a) ldem Barthius, lib. vi, cap. 1, nomen Amtehi D Juvenalis Elhicus.
uhde traxerit oiigineni explicat: Sic lucutentissimus (b) Titulos diversos ejus opusculi invehies cap. 4,
Christi vatesPrudentius a priscis descriptoribusAinoe- in codd. mss. Mariettus ex codice Vat. id exscribit:
nus cognominalus est, quiu omnium Chrislianorum Fecit enim multos libros, unuin, quem prmtilulavii
. poelarum amwnitate et varietate tyricorum carminum DIROCIIEUM , id est duplicem refeclionem vocans dt
longe sit princeps. Nain qui breviariuni illud, quod Veteri et Novo Testamenlo,el alios, quOsprw man bus
Amoeiii titulo inscribilur, Prudenlio abjudicant, ii habemus, si perscrulari placei. Confer noslros coiu -
homines uullo modo bene judicio ulunlur. Exempla nventariosin tilulum hujus operis,
aliorum profert, qui descriptorum liberalitate cogno- (c) Quoniam Theodosiani codicis mentio incidit,
mina acceperunt, Plaulus Asinius, Ovidius Geta, non dilferam monere, paulo ante num. 50, cum ei
Statius Aquilinus, Ausonius Pmonius, Propertius eo duo essent prsesides Bselicserecensendi, omissum
Naiila, Cselius Apitius, Martialis Cocus, Petronius fuisse allerum. Legendum ergo : Prwsides Bwiicw
Arbiter, Persius Severus, Sallustius Liberalis, Ovidius erant, incerlusanno 524, ad quem data lex 1 de dislrdh.
Magnits, Claudianus Magnus, Sidonius Modeslus, Pign., Egnatius Faustinus, ad quem data anno 357
Theodosius.E.-rigiiHs,Abbo Cernuus, RadulfusArdens, lex % de dislr. Pig.
Saxo Grammalicus,Sulpilius Rhelor. Prosoer Rhelor.
615 PRUDENTIUS. 616
dicat se iterum senatus esse" legalum, Prudentius Ai cum c caeteris pulcherrimis versibus, quibus liber n
respondit vers. 610, lib. i: adversus Symnvachumconcluditur. Prohibitus reve-
Aspice,quamplenosubsellianostrasenatu ra est ludus gladiatorum anno 404, aut postea, occa-
Decernant, infameJovispulvinar,et omne sione accepta ex morle Telemachi monachi, qui spe-
Idoliumlongepurgataex Urbe fugandum(a).
claculura illud crudele palam reprehendens, a spe-
71. At vero ex his versibus non recle probalur ctatoribus
denuo lentasse aram Victoriaeexcitare lapidibus est obrutus. Qua re cognila, ait
Symmachum Theodoretus lib. vHist., cap. 26, imperator admira-
aul pelere. Prudenlius enim, Symmachum in fine
bilis Telemachum in marlyrum inviclorum numerum
libri primi alloquens, exemplum aliorum senatorum ,
ul eum ad bonam reducat. Similiter ascripsit, crudele autem itlud speclacutigenus penilut
exponit, frugem sastulil. Gothofredus, in Comment. ad leg. 1 cod.
quod addil Prudenlius vers. 624 :
Theod., lib. xv, lit. 12deGladialoribus,exhocTheo-
Ipsemagistratumlibi consulis,ipse tribunal «lcreti loco et ex versibus Prudentii plures Baronii
Conlulit,auratumquelogaedonavitamictum,
C.ujusrelligio tibi displicel,o pereuntum aliorumque errores. emendat. Non video quo jure
Asserlor divum. Riscus negel de crede Telemachi sub Honorio con-
Id, inquam",probat quidcm Symmachum in eadem slare, ac propterea prohibitionem ludi gladialorii
senlentia post suum consulatum perstitisse, non ve- B p carminiPrudentii, dequoconslat, esse ascribendam :
ro quod rursus conalusfuerit ab iraperatore aram Vi- siqMidemTheodoreli narratio perspicua est, auctori-
clorioe obtinere. Narrat Sigeberlus Gemblacensis, lasque gravis : neque aliunde ostenditur ab Honorio
qui s:i.'culo xu floruit, cum RadagaisusScytba in 51 sceleralum illud spectaculum fuisse vetiium nisi
llaliam irruisset anno 407, Symmachum eas calami- ex Theodorelo, et qui illum seeuti sum. Credam
lates fidei Chrislianaeimpuiasse, contra quas blas- etiam Iibenier, ex Prucfenliiborlatione imperatorem
phemias S. Augustinus libros de Civitate Dei, Ofo- permotum pariter fuisse, quanquam id minus dare
sius hisloriam, et Prudentius libros adversus Sym- patet (c).
machum 50 scripserunl; quod poslremum cum ra- 75. De opusculis Pruderilii quse(exslant quoeque
lione temporura, el versibus Prudentii de bello Pol- perierunt, abunde dixiraus: nam varias uuiuscujus*-
lemino minimccohoerel (b). que inscripliones parliili inter codices mss. notabi-
72. Alia ratio ad nostram sentenliam confirman- mus,. partim inter editiones referendas, parlini in
dam sumilurex carminibus quibus invehitur in lu- commentariis. Nunc poemata nulla describara, quoc
dum gladiaiorium, quemab Honorio prohiberi postu- aut dubia videnlur esse Prudentii opera, aut suppo-
latvers. 1115 et seqq. sita. Barthius lib. i Advers., cap. 5, producit iambum
Quodgenus ut scelerisjam nesciataurea Roma, C in Spiritus sancli missionem, quem Prudentio aut
Te precor, Ausoniidux augustissimeregni, Pauliuo adjudicandum censet, ex veteribus merabra-
El tamtriste sacrumjubeas, ut csetera,tolli.
Perspice, nonnevacatmeriti locusiste paterni? nis, in quibus erant Lactanlii carmiivade passione

(a) Sapienter monet Riscus, corrigendum esse TentavitGeticusnuper delere tyrannus

Joan. Albertum Fabricium in Bibl. vet. Lat., qui
non paucos fuisse in senatu, qui cum Syramachn fa-
ccrent, arguit ex versibus Prudenlii ita truncalis :
Aspice,quamplendsubsellianostrasenatu
DecernantinfameJovis pulvinar.
t ineunte anno 404, nondum reversum, cum scribebat
Qnem errorem in Biblioth. Hispan. non animadverlit
Rodriguezius de Castro, quamvis post Riscum scri-
pserit, et totumiFabricii locum Hispanicereddiderit.
-(b) Sigeberlum lempora (quod altirietad Pruden-
liuin) confundere Riscus observat, qui proinde affir-
mat Symmachum, nulla nova occasioneoblala, paulo
post bellum POllentinum, el ante annum 404 vetcres\
querelas renovasse. Sed cum Prudeniius iisdem om-. j) ]
nino argumentis respondeal, quaciu Synimacbi rela-
tione leguntur, non audeo asserere renovaias csse e Alypio Urbis prwfeclo, cum dicerel: Hodie octavm
querelas, praeseriim, nulla novaoblatacausa. Ait Pru-
denlius lib. u, vers. 685 :
Ei sunt qui nobisbella exprobraresinistra
Nondubitent...
Qui mibinraeterilamclademveteresque dolores
lnculcantiterum,videant,me lemjiorevestro
Jam nil tale pati.
Quod totiim spectal ad relalionem Symmachi ever-
lendam, qua ex idolorum cultu orbem redaclum in n Almachium sub Domitianomartyrii palmam assecu-
leges Bomanas, Hannibalema mcenibus, a Capitolio o
Senonas depulsos asseritur. llaque Prudeniius lem-
i-
pora vetera stib Uannibale, el Senonibus cuui proc-
i-
sentibus conferens, ita prosequilur:
Italiam...
Depulithosnimbosequilumhon pervigilanser.
Etquse sequuntur ad victoriam in bello Pollentino re-
poriruam pertinentia. Ex quo liquido apparel Pru-
dentium ppst bellumPolleiitinum scripsisse, non au-
tem mullo post, quia cuin HonoriusRomara redierit,
Prudentius, illi versus clare arguunt, vers. 725 et
seqq. lib. n :
Quote suscipiamgremio,fortissimeprinceps,
Quosspargamflores?
(c) Baronius moriem marlyrio Telemachi similem.
enarrat ad annura 595 ex MarlyrologioRomano, die
1 Januarii: ftomo;S. Almachiimarlyris, qui, jubente
dominicidieisunl, cessalea superslilionibusidolorum,
ct a sacrificiis pollutis, a gladiatoribus occisus est.
Hunc Almacliiuraesse ipsiim TelemachumTheodo-
reii, remque accidisse sub Theodosio, non sub Ho-
norio, contendil Baronius. Mihi hac in re neque Ba-
ronius, neque Bollandus faciunt saiis , magisquc
crcdani Almachii martyrium ad Domiliani tempora
esse referendum, quam Theodorelum in Telemacho,
ejusque tempore errasse. Alypium in Catalogo pra?-
fectorum Urbis, quem Cofsinius edidit, non invenio.
lum plurcs tradunt, ut videri potest apud Bollandum
tom. I, Januar. ad dicm 1. De aliis, quoc atl arain
Victoria) eversam pertinent, fusius-dicamiu prolega
uieuis tomi U.
«517 PROLEGOMENA.
Ooraini,VenantiiFortunaii elegiae non pancrc,Pau- \A
!ini ct Ausoniicantica hexamelro scripta, interqurc
postrema invenilur hic iambus:
DEMISSIONESPIRITUSSANCTI.
uinquefesta r.nmdeciesdies
Complelaqferrenl
Novante orbita,
Promi.-ssioneproximaweSpiritus,
Quiveritalemtraderet.
PollicilusipseChrisiusui suis eral,
Priusquamabirel ad Patreni,
Amaveratquosfinemadusquelerminuin
A principanieexordio.
Duodeciin cumcongregaliaposloli
Oralionesdieerent,
Ut exiturimundimiinomnemchrismalc
Prius ungerenlurcojlico,
52 Repenlemotoscardinesvibransdoimis
Tremefaclanulabatprocul.
Quadrangtilares vcniusimpellenscubos,
Molemmovelialarduam,
A fronte sepliyrus(sic),eurusa tcrgo volal,
Alasquediscordesquatit,
I.atereex ulroquenotits,et aquilocorrmiiit,
Pugnantquelccta frangere.
Aertumultudissidentefluclual,
Fremuniquepulsiparieles.
Unumrevulsadicereslundamina
Ruituramomenlum solo*
Hiecinter iclimeiilepereulsased.nl,
Ut fulmiuatiaulistiies.
NecmorasolutisconcinunliinguisDeuin,
Peregrinadoclicarniina.
Juda?aturba nesciensnisisono
MovereHebraeopectinem, . .
Graio,Latino,Pariliico,Babylonico,
.•Egyptio,atque 1'ersit-o,
Quinmillelinguiscongruenterineinens
Deisonatmagnalia.
Dei repleiaspiiiluDeumsonat,
Promissaqui servanspalruni,
Misitper alvuraYirgiuispuerperto
Nalumsibianletaecula.
In temporeanle tempusul genitusforel
Cuhctissalmigentibus.
Jamdevohuislioracumuietisveiiit,
SaluliferParacletus
Descemlitiit.nos,ut nova;lesles novi
Viiaeferamurgeulibus.
HaecillaPalrumvoiacomplevittlics,
Tot praestulalasaeculis.
H»cspepiorumprimusAbrahampnler
InsiruxitIsaacsuiini.
Ilac Israelduodecimperstemmala
Benedielatraxilgermina.
Regumomnisilla cum profelis(s/c)glori.i
Catervavivitperpetim.
53 Hancnunliaruiilpalribusnostrispalrcs,
Hancnosnepolibusdamus,
Adquosbealijamqueveneruiit.dies,
Utsimusboruminterpretes.
Nosanleniundiconditiprimordia
PrsefixavidimusDeo.
Nos illalestes, quaevidemus,dicimus,
Ul populusonuiisaudiat.
Hasctuba pTolecia de Sion,magnalibns
OrbemreplevilMesbiaj,
Quasolreliclovespere auroram referl,
Ktmaneinulatvespere.
Hicaudteturn gna per mundisomis,
Chrisiumquediscenl rardines.
Seplentrioue uiisub algidolatel,
Nilauslc-rbumaiiumprcinit,
(a) Itaenimiib.viiiAdvers.cap. 12,disserit: DIR,EBA- missioneSpiritus sanc:iadeo est simile, ut ovo ovura
WLONIS ADAMNES. Paulinusin psalmocxxxviiisdemver- 11011
el
his usus est; nisi illud lainencarmenPIIUDENTIAMJ»,
nt multa esse aliis tilulis hodie inscripta suspicamur.
Cum enim omnium Chrislianorumpoetarum proptcr
eritditionemet maleriamhic fueril facileprinceps, co-
dicibus ipsius quitque allevit plurima aliorum, un.le,
mixlio tandem facta et confusio auclorum. Caeieriiiu
inter opera ceria S. Pauliliiexstat carmen ad Cyihe-
riuin dc naiifraiiio Marliniani, quod liuie lambodc1
PATPOI.. LI\.
618
Quodnonad luijusclassicumvocisfroquwis
Adoretiu moiileIsrael.
Adsunlrelictissieculaid»ls nova,
Fugiinilquevictidaemoles.
Kxcisasigno est regia iufernicrncis,
VexillaquodChristiferunl.
DeorebellesnoclesubSlygialatenl
Nonliberandiexercitus.
ViclortropaeaChrislusinlulilpolci
AddexleramDei Patris.
lliec eloculosfiainmeae lingusasupcr
Penderevisae ccelitus,
L'lquemtiueChri^tiSpiritusreplevora:..
Ardebatliocanimammodo.
lurbaJudjeaiusuiens,
Mysterioriiiii
Risitprofanisgpstihus,
Et exlerorumlestavisitanscobors
Hierusaleniinlramrenia,
ti lios.loquentes quisquevocibusstiis
Suo'auditidiomate.
Perculsusaiiimum,ratiocui nihilvalet,
Miraculum eluditjoco.
At Petrusacer multilingiiicarmine
nB
I Solulusora praedicat.
54 Deuniparentem,(ilium,atqueSpiriltim
Abusque muudiexordio,
Cumniillegenles ore adessentdissono,
Ineruditi millia,
Suoaudierequisquedicentcaisono,
£t credidereplurimi.
Hree
primalnxest cons<regal;e ecclesifp,
tlinc orsa, in iBleruuni m anet.
Ideinille linguisqui volansUammanlibus
Apparuiltestes super,
. Servaliit illam,donecextroiiioluba
Sonituexcitabitmortuos.
Translatalummigrabitiu sinumAbralias,
VisuraChrislumperpelim.
"11.Hoc hynino exscriplo, Velim,iuquit Bnrlliiu^,
leclione Prudentii, et Paulini exercilalus, et recens
aliquisjudicet, an possitatiquideorum scriptis essesi-
miliu:. Si Barlbio cogar rcspondere, aperte dicani,
. cum Prudentiumet Paulinumvalde esse inter se dis-
*
Q
similes, tum hunc iaiiibumad Paulini propius quaw
nd Prudentiistylnm accederc. NamPaulinumquoque
hymnos scripsisse indical ipse epist. 45 ad Alipium:
Et hoc sfiibas milii, quemhtjmnummettmcognoveris.
Gennadius Paulinum refert fecisse Sacramentarium
et HYMNAMUM. Ubi aliqui male inlerpretantur uiiuni
lanliim liymnum, cum HYMNARIUM (nt Sucramenta-
rium) liber sit ecclesiasticns,pluresque hymnos com-
prehendat. NihilominusBarthius multa eliam , quoc
Paulini noinine inscripta stint, Prudenliana esse su-
spicatur (a). Iri iainbo | roeniisSoconjicil legeiiduin,'
vers. 7, vilmvel summuinpro finem. InofficioGotbi-
co Isidoriano, sen Mozarabicohymnus S. Vincentii
recitatur ex hymno in ejus honorem a Prndentio
yj composilo, ct ocio aliis stropbis initio additis, quas
Prudentii videri esse Joseph Blanchinius in notis ad
codicemVeroneiiseniofficiiIsidoriani jaclavil, igna-
rus certe, quam diversaeUlaeessentstrophaea stylo
Pnulentiano, 55 quamquc erroribus metricis refer-
tae(b). De Floribus psatmorum, quod est Prudctilii
sit similius.
, (b) Eccillas:
Adestmirandapassio
Levitsesanclimartyris,
CuiciaravirtuleOagrans
CoronaViucenlidatur.
' Beatusille spiritus,
Queniposttriumpliumpnclii,
Poslvincladira carceris,
Caileslisatilasuscepit.
, 20
€10 PBUDENTIUS. G20
Trecensisopus, sed a nonnemineClemeiitiPrudentio A A sius Mingarclliuspraefat.Fascicnli nnecdotorumde-
affingitur, dicam cap. 4 in codice. Vatic. Alexnnd. scribit codicem carminum S. Paulini, exstanlem in
554.Qualis sit hymnusin B. VirginemMariam, Pru- bibliolheca S. Salvatoris Bononise,a Lippo Platesio
dentio noslro nscriptus incalalogo bibliotliecsePari-' ' savculo, ut opinaiur, xiv exaratum, ubi post tre-
sinoe,rerie non novi; sed opinor, allerius Prudentii decim Paulini carmina occurrunt hoec Prudentii
esse opus. Vide num. 98. Carinen de Fide in eodeni opera : Apolheosis, id esi, de Divinitale, Prudentii
calalogo laudaltim a Psychomachia non dislinguo. poetwclarissimi.Ejusdem Prudentii carmc-i.velliber
Confernum. eumdera 98. Joan. Cbr. Rittcrus, in dis- coitlraHwrelicosPatripassianos... Liber contra Unio-
sertaliqnc de AqttaexChrislilatere profluente,part. 2 nitas... Carminavelliber conlraJudmos... Carmcnvel
Thesauri iheologico-philologici,Amslclodarai,1702, • iiber adversusHmreticosel infidelesHomuncionitas...
AureliusPrudenlius, ail, non vitis in Ecclesia exisli- Liberde Natura animw...Liber contraPhanlatticbs...
mationis,vulnerishujus (laleris Christi)magniludinem Marciogenia...Liber contra Marcionitas... Liber di-
hoc modoexprimil: ctus Psychomachia.Ilujus codicis varias lecliones
Si cor babesmaculalum, liiecuin communicavit amicus noster Uochus.Mcn-
Inspice vulnustam lalum:
„ Cordisejusillincfluit ciaca, qui liniversara liisloriam ecclesiasticamuna
Uuda,qu;e sordesabiuit. ] cuiiialiis amicisnostris diligcnter aggressus est illu-
B
Non explicat unde hos versns cxtraxeril: sed Pru- strare. CodexBononiensis solum continet Apotheo-
dcniii stylum parura callel, qui eos Prudenlii esse sin, Hamartigeniain, Psychomachiam: mendosus est
crediderit. Neque apud Prudentium invenio versum, el fortasse ex Platesiiaibilrio corruplus.
quem illi atlribuil Barthius lib. XLIAtlvers., cap.27 : 70. NicolausAnlonius in Bibliolh. vel. Hisp. de
Jam mihiper rupes videorlucosquesonanies. qundam codice Vaiicanohoectradidit : in Vaticmta
Fortnssc pfo alio'poeia nonun Prudentii Bartliio bibliothecacodex anliquw tatis nolm, cui affixusest
cxcidit. num. 5821, Prudentii omnia opera continens.Incujus
CAPUT IV. primo folio nolam legimusrecentiorismanus: Joanncs
Codiccsmss. operum Prudenlii. AntoniutMarietlits57soc- ^esu presbyterhunclibrtim,
58 '5. Qui codicesmss. Prudentii, et ubinamla- cv.tnPragw degerem,accepidonoa ChristophoroColero
leant, notas etiam et interprelaliones mss. in euin- riro doclissimo: cumqueilliim cum aliquol mn. variis
dem ex diversis catalojjis aliisque docunienlis hoc in locis diligentissimeconlulerim, et nominatimcum
capiie complectar, moleslo quidem, scd non inutili ceieberrimoveluslksimoillo, quod Ratisbonmiii S.
laborc, ex quo scilicel possil divinus poeta raagis Emerami (Emerianisciibit Nic. Antonins) bibliolheca
inagisque illusliari. Fabricius in Biblioth. vet. Lat. C I asservatur; el oplimwnotw, el anle mutlos annos ab
.iaudal Prudcniii codicem peranliquuniin bibliolhe- exercitatissimo anliqttario conscriplum esse censeo:
ca Ainbnisiana Mediolaniexisteniem , quo nullum MBCXVIII, idibus Julii. Is Maricttus editionem Prn-
reraotioris aiiliquilalis se vidissc lesiatur Monifau- dcntii Aldinam anni 1501 cum boc codice aliisquo
conius-Diar. ltalic, pag. 18, quique ad socculumvn diligenlissimeconlulit, variasque Ieciiones margini
•aulvinrefertur. Yidenum. 80 circa hunc codicemi adjecit, quas, cum feret occnsio, annotabimus.Ex-
.Holslenittsin-epistola de fulcris • seu verubus Dianre sial enim liber in bibliotheca collegii Roinani: ex
'Ephesirc obscuruni Minucii Felicis lociiin explical, quo supra , num. 49 el 68, nonnulla dedimus. Du-
'vcramque leclionemresiituil ex alio simili Prudenti bito aulem, isne ipse Maritttus, an alius, edilionem
locoin codice prresianlissimo Grbinalis bihlioihecac, Prudentii Coloniensemanni 1589, ct 1594'ex prima
ad Vaticanam transl.Uo, cujus nveminitquoque Fa- recensioneGiselini procuralam, exstantein in eadem
4>ric'.us,de quo nos postea dicemus. EdroundusMar- bibliolheca, curo editione Sichardi, et quodani co-
tene m Itinere lillerario duorum Maurinorum sine dice nvss. conlulerit, in cujus fine descripsit eliam
iioiniiieauctoris Gallice edito parl. 2, pag. 158, inter versus Constantinoe, Conslantini filiae, aliosque S.
codiccs cccnobii Moiiasieriensis.(jtfu«s/ei')recenset Daraasiin honorem S. Agnes, excerplos , opinor,
jiocmata Prudenlii soeculox cxarata. Joannes Aluy- P • ex codice Prudentiano post hymnum S. Agnes(a).
Omnesmiranturperpelim Insutum| arvofcculeo,
Posttactumcruoremmarlyrem, Ponli profundoimmergere
Quemteslolarumfragmine Honqr suinmusredditur
- Mucroneacutovulheranl. JubenleChrjslOlillori
Dolorenullp frangitur, Refectisundis levibus
Nullaquepoenavincilur, Praavenilofnhesremigeo,
Flammaslcrens per ungulas, Tu solus,o bis inclyte,etc.
llobustapermansilfides.
Ex hincreponunlmnllibus Ih Bfeviario lsirioriano clare legitur siroph. 5,
Chrislilidelemmililem, vers. 5, CarnisrelicloPONDEIIC et stropli.
pro CORPORE,
Carnisrelic.ocorpore 8, vers. 4, remiges pro remigeo,quod non adverlil
Ad aslramigrat^piritus. IJIaiicbinius, qni pfp diversa scripiura legit svscipit
Vesanusiinperalorfe- '„
ltis jaclumcadavermandal, p;6 suscepit,factum/pto laclum^.fragminapro frag-
niiiie.
Custodecorvo,corpone
Famislupinapellitur. (a) Addiditaulein lianc notam: Ediiio licccSicliardi
itjravistyraiiiibminexcitat Anluerpim1556cum commemariisNebrisiehsis,iit-8°,
Juror, jubetqneinarlyreni, .esl ittijusmodi,uimulia habeatadnotataa'doram lipri,
 621 1'UOLEGOMENA. Gi-2
111hoc codice ex libro C»ihemerin«n erat tanlum A lnler 1 codicesVaticanos (nam in bibliothecaVaiicana
bymnus vm kal. Januar., et sequens Epiphaniac alii a codices vocantnr Vaticani, alii Atexandrini,alii
I
hymnususque ad slropbani : Inter cowvisanguinh. Urbittates, alii Otihoboniani, e divcrsis bibliothecis
At iu liyninis lamertpraccedenlibus adverto nonnul- plurium
f poiiiiliciimjussu inVaiicanam translati), 1°
las leciiones-varianies , notalas lillera P, qure an codexn.
c 27G6,pag.81,pcrgamen., in-8°, exaralus, ut
codicem Palaiiiium, an Pragensem, an alium indi- credilur,c soeculojru;inler alia aliorum oaimina con—
cet,ignoro: noii enim POTIUS significat,cuanaliqiiando iliiiel Psychomachiam,sive de Pugna animoe, primis
scribalur, stcul «liainhabel P. Liber Peristephanwii iitleris
I rubris, noialiunculisad margineni,sed in prin-
in eodem codice incipiehat a versu 107 : Hmc coer- < cipio tantum, nullis titulis, quales sunt in aliis, sinc
cet, lorquet, urit, hmccatenas incutil. Ad hymnuin cdiphlhongis : sciibilur hoslentatrix, litclibus, etc. In
S. Frucluosiobservat anonyinti1:,qui codicem confe- Ifine, Explicil liber. Plurimis scalct mendis : bunc
rebat, suum codicem Sichardi codice antiquiorem, nomiiiaimis
i codicem E.
et melioremesse, et plerasque lcctiones , quas Si- 2° CodexVaticanus 2868, pag. 51, menihranac,
i
cbardus probat, nolatas esse in suo , sed recentioii in--4°, sxculi xin. In eo est Psychomachiainler alia
manu. Beliqua omnia Prudenlii opera aderant in idiversorura auclorum popmata. Desunt liluli, etiam
iioc codice, nisi quod in lib. u adversusSymmachumB primiis
] operis (b). Cliarac.er accedil ad saeculum
versui 264 nota erat apposita, reliqua ad finemus- xiv. 59 Orihographia, lemplo, honero, glorie, eicl
que desiderari. Idem anonymus iionnunquamverba Qnam parum sit accuralus , ex primo versu disce:
quxdam Prudentii explicuit, 58 s've 'Pse ea esl Senex fidelisprima via credendi esl. H c codex a rto-
interpreiatus , sive ex codice iiaerpretaliones snm- his du iiur E. .
psit, quas suis locis repracsentabimus. Fere pro 5° CodexVat. 5267, pag. 54, membran., ssec.xn,
rerto habeo , htinc fuisse codicem Marietii, de quo in-8.' Psychomachianotae antiquoecimi glossis nia-
ileruin inter codd. Vajic. In bibliolheca Angelica gtiainpariem erasis. Orthographia,seuientis.fatlerata,
Bomoeapud PP. Augustinianos vidi et conluli Psy- temptes,ccnnisa, honero.Praecedunt quoedamOvidii
chomachiam-ms.Codex scriplus est a qttodam mo- carniina : subsequitur Vita Prudentiiex Gennadi>,
nacho Cislerciensi anno 1472 ex exemplari perve- ubiUirocliemnlegiturpro Diltochocum.Itemprrcfalio,.
ttisto, ut videtur, sed non sinc erroribus (a). Hunc Per quiiiquenniacum interprelatione ejus, et com-
codicem appellabo Angelicum, sive primis lilleris mentariis Psycboinacliiae: quoe recentiora videnliiri .
, Ang. Lococodicisesse polent edilio Prudentii Wci-- Huic codicinomen C dedimus.
tziana cum variis leciionibus mss. ex veteri codice 4° Codex Vat. 58.VJ,mem., soec'. xi, in-4. In co
* penes cl. proesulemJosephum Antonium Heggium, C cxstant liber C'a(/i«meniiMii, Perisiephanan, Apolheo^
qui non solum hanc edilionem, sed codices omnes sis, llamarligenia,libri adversus Symmachumnegli-
VaticanosPrudentii et quasdam suas animadversio- genlissimescripti, Ditlochwumsine nio titulo poe-
nes ex recondila doclrina et assklua leciionecol- nialis : in iclrastichis vero nonnulli sunt lituli, scd
lectas singulari humanitate mecum communicavil. pueriliter scripti. Desinitdittochaeumin hos vcrsus:
Iiaque erudilocuslodibibliothecaeVaiicanrcplurimuni[ Implcnturnimiomicarumfragmineeorbcs
Homanam hanc editionem Prudentii debere gr.nii Bisseui:aelernaetantaopulenliamensa?.
animicausa uliro fatebor. Deesletiam Psycbomacliia,etconclusio carmieum :
77. In bibliotliecaValicana vidi et excussi omncs' ImmolalDeoPatri
quotquotexstant codices ouos suo ordinedescribam. Pius,lidelius,imiocciis(c),

distincta ab iis qum sunt in coitlexlu, ut non facile3 causas : malerialem,formatem,efficieiVem el ftnalem,
scias quid polissimumsil Sichardi, et conlingitinter- De efliciente haec: 6'ansacfficiensfuil Auretius Pru-
dum convenirecnmnoslroqumsunl adnolataad oram, denlius, laicus, scholarisUispanus;conjugatusfuit. Itl
interdumveroquw in conlextu, interdumneutra. Erqo) forinsse desumplum est ex fine hyiniii S. Cassiani.
essetin primisqumrendaeditio.atia cum commentariis s Addit annoiator, Aurelium ab auro, Prttdentium a
Nebrissensislantummodo, el deinde cumhoc confe- prudenlia seu providenlia, Clemeniema cmli mente
rcnda,ut videriposset,quid Siclmrdusreslitucril; po- r, T)diclum : Bomam advcnisse ac se tradidisse Eccle-
srrcmoulraquecum noslro, ul videremusquw nosnaJ siae: primo scripsissc librum Martyrum, secundo
sinl abaliisomnibusdiiersa. Ex iis tamenquwnotavi, Hynrinoriini,lerlio de Psychnmachia.!n line codicis:
facileest cognoscere,qumnamcxnoslris priusnotaverat t Expiicil liber Pmdenlii de Sichomachia.Incipit Scla-
Sichardus,et qumnamnon viderat: nam, ut alibi dixi- vns de Varo. Incipinnt Sclavi de Varoconsonadictn.
mus, liber quo se usum ail, Argenloratoallalus , noui A BenevmianoJacoboper cnrminaficta.In eodem cn- '
videturvaldeabsimilisa nostro. dice est quoddani opus lleurici liorentiii elegiaco
(a) Continet liic codex praialionem operum, Perr cariniue.
qtiinqnennia,proefationemPsycbomachioe,et Psyiiin- (c) Ordo libri Perisiephanwi est : 1° SS. Henie-
inachiam. Sequuntur qiiidani versus , qui dicuniurr terius el Celedonius;2*S. Vinceiiliiis; 5° SS. Ocio-
symbolumPhilelphi, tiim carinina Laclantii, ac Se- decim niariyresCaesaraiigiisiani;i° SS. Friiciuosus
dulius de Feslo paschali. elsocii; 5' S. Qtiirinus; 6° De loco, in qun inartyies
(b) Ad oram est qurcdamanimadversiode poemate e passi suul, nunc baptisiefium est Calag<rra (de <|ii<>
ct auciore, cujus eleganiiamex his vcrbis degustes, ;, tilulodicarasiio loco); 7° Ciissiaimsad Valerianuin
iicet: In principio islius libri inquirunturea quminn episcopum,(eliani hic mciidiimest); 8° Ypnliius(Jiic
alioruni tibroruminquiriititur principiis. scilicelquol
>t potius addendiun, ad Valerianiiniepiscopum);ii"SS.
et quales sint causw, ctc. Tura dislinguit quatuor T Pelrus et Paulus; 10° S. Cyprianus; 11° S. Agnes;
 6-23 PBUDENTIUS. 624
Hunc codiccm sub hoc eodeni num. 5859 laiid.it it A Vaticanaanolatuni invenio. Is est codex Mariclli, de
Montfaiiconiusin Bibliotbeca bibliolliccarum rass., ., quo egimus niiiii. 76. Nota Marietti , quani affert
elcgantcmdicit.etsoeculoxatitixscri[ilumpuiat. Inca-a- Nicolaus Aiiioiiius perlinet ad aiinuin 1618 idibus
i- Juli;. Scripiiimqiiidema prima inanu crat , in S.
talogo,quiiiiihioslensusestexVaticaiiabibliot!ieca,tli-
cilur exanitus soeculoxi. Ilic nobis est codex Vaiica-
a- Emeretiunibibliolheca,sed cmendaiuin fuil S. Eme-
nus A , cujus glossas et varias lectiones allegamus.s. rami, quod verura esl monasierii nomcn. Hiinc co-
Collalusfuit diligenlissiniea Marietto cuni ediib nele dicem freqiienter laudamtis, sed sub nomineMa-
Aldina cx quo nos profecimus, sed non omnino la- i- rieMi, aul Mar., non aliqua liilera dislinctum, ul
bori pepercimus: siqiiidem prorcipua loca nos ipsi si plerosquealios Valicanos.Cliaracterem cjusdem co-
contulimus, etiain posl summainMarielli diligeniiam m dicis in aere repraesentamus.Quid auiem, et quo or-
prohatam, beneque perspeclam. Nolam characieris is dine cotilincat, disiinctius in comnieiiiariis expri-
hujus codicisin aereincidictiravinius. mcmus.
5° Corfcx^a(tcan«s5860,sreculoeodem xi,mem-)- 78. Ex biblioihcra Vaticana Alexandrina1° codex
branaceus, in-4. Iloc quoque cxemplar Marietlus is 58 (olim 1225), Hymni; srcculi xnt, iiienibran. In
cum edilione Aldi conlulit, et vetustius codice prrc-'- codiceaiiiemest libcr Caihemerinaii,seclusisdiiobus
cedentiexistimalesse. Nos appellamuscodicemB, el H B poslremis hymnis de Natali, el EpiphaniaDomini,et
qualis sit ejus cbaracieris noia, in oereosiendimus*. GlcarmenPsiic/iomac/iicE(i).Nul!oesuntdiplithoni;i :
Ilunc pariler codicem elegantem el sneculo ix scii- i- scribitur horis pro oris, tempto, alttmpnus,etc. lluii:
plum affirmatMonlf.iuconiusloc. cil. Veriiin .in eoo codici noincn 0 imponiraus.
soliim est liber Cathemeriuom,60 non intcgcr, libcr r 2° Codex ValicamtsAtexandrinut74, membranar.,
Peris-lepUanwn, Tituli liistoriarum,Apolheosis;coetera
a in-8, socc.xi vel xu, Carmina.Ha'c autem sunl libti
Prudentii carmina dcsideranttir : adsunt aute'm in n Caihenurinan, et Perisiephatiun usque ad Jiymnuin
laudemS. Agnes cnriniiia Coiistantina;, Coiistantini ii S. Roinani, vers. Quid illa lurpis pompa? nempe
filiaeel S. Damasipapac. ignobiles.Praefationullam habet inscriptionem.Post
6° CodexValicanus 4518, pig. 52, socculo xiu,[, Proefationern: Incipit liymnus anie lucem, et in A
charlaceus, in-8, cujus tiiulus est in catalogo bi- i- vocis ales depingilur gallus. Poslea : Hyinnus ma-
bliothecoeVaticane : Commenlariisuper Prttdentio o tulinus. In hyinno, lnvenlorrutili dux boneluminis
»f.COLUMBA historiaruinVelcrisdcNoviTeslamenti(a). i- ntillus est tititlus. In hymno, Da puer pleclrumcho-
7° Codex Vaiicanus 5556, membranaccm, iii-1,, reis itl cftitamfideiibns,liliulusjara evanuif. Hyninus, ,
saeculoxin, in catalogobibliotliecoeVaiicanoeinscri- i- Deusigneefonsanimarum,hanc babet inscriplionem:
ptus : Prndenlii liberde quibusdam viris VelerisTe C ( Ilymmtsad exsequiasmortuorum. Desunt liymni de
stamenli.In codice cst litulus : Incipil de Adam et•t Natali et Epiphania Domini. Sequitur liher Periste-
fEva. In line : Explicit liberPrudeiitii. Primoe litle- phanun sine lilulo (c). Paueae sunl dipluhongi: or-
•WBSuntvcrsicolores : tiiuli telrasiiehorum minio o thograpliia, solleimem,lauachrum, hyemps.In prima
notati , sed in Novo Tcslamcnlo soluin esl lituluss littera procfationis,Per quinquennia,imago Prudenlii
primus:.J)e JVowoTestamento, et Gabrielenunlio o erat depicla, quanium colligere possum, eodcm ve-
Chrisli. Orthograpliiaest hiijusniodi: sopnus, archa,, slis genere quo in codice Uibinate : liueamenta oris
erdlherem,fauilte,iiupiu pro nntu. Plura menda oc- penilus suni erasa. Vide nuin. 58, cap. 1 Prolcg.
currunt. Nomenhuic feciums D. IIujus codicisnomen est P in iioslris commentariis.
8° Codex Vaiicaims^tfZl, antiquissimus, exaraluss 5° Codex VaticanusAlexandrinus521, membrana-
soccuioix vel sallem x, ut in calalngo bibliothecre B ccus, in folio magno, sscculo x circiter exaralus.

12° S. Laurentius; 43° S. Eiilalia.;U° Liber de bealo) D I nomineliunccodicein prreterimus. Cur autein Ditto-
Jlomano martyre; 15° Naiaiis Domlni; 16° De; chwuminscrihi solcal de columba,num. 61 dixi.
Epiphania. (b) Nullisunt tittili neque in libro Cathemerinun,
(«) Pag. 52 codicisincipiunt commentariicum ipsi:; :; neque in Psychomacliia : solum in fmc Psycboma-
letrasiichis Diliocliaii,el litulus, ut ibi diciiur, est ; chiaenotatur : Hic ftnit tiber poelw Prudentii. Fides,
Incipil auclbr Prudentii de nova columba (fortasse e idolatria(sic), pudicilia, libido, palienlia, ira\ huini-
iegeildum, de Eva columba)historiarum VelerisTe- liias, superbia,sobrietas,luxuria, benignilas,aearilia,
stamenliel Novi.Finil cum teiraslicho deApocalypsi. concordia,discordia. In tine vero Jibri Cathemeri-
-Sequiturpag.65aliaexpositio Aur. Prudentiihistoria- nwii: Explicil liberPrudenlii.
vum : ac notatur auctoretii habuisse lria nnmina , (c) llic liymnorum ordo : 1° SS. Hemeterius ci
Prudenlius, quia prudensfuit; Aureolus,quia aureami Celedoniussine litulo; 2° Passio S. Vinceulii; 5°
vitain duxii; Clemens,quia [F. quasi] cmWmens,eoi Passio SS. oclodecim niaityrum; 4° Pa>sioS. Fru-
qiiod meiiieinincoelesiibushubueril. Additur: Diciiur r ctuosi; 5° PassioS. Quirini; 6° sine litulo, EleCtut
liberisli DITTOCUEUS, id esl, refeclio VeterisTesta- Cluisio locusesl, elc.; 7° Passio S.,Cassiani; 8° sine
mentiel Novi... itlulus taiis est : Incipil Prudenlitiss liiulo hyimius S. Hippnlyli; 9UPassioSS. aposlolo-
IraclansdeVeleriet NovoTestamento. Character estt riira Petri et Paiili; 10°Passio S. Cypriani; 11°Pas-
sequioris aevi, elymologbe ridiculae, comni'enlaiii i sio S. Agnetis (-ic scrib.l); 12*sine liiulo hynmiis
nobis iniililes, eliain cum manus, margini appicin,, S. Laurentii; 15° liymnus S. Eulalia?.sine iuulo;
animo intento jubel esse leciorem. Itaque sine ullo> 14 hytiinus S. Bomanisine titulo.
' Hujuscodicisel nonnullorum iufracilalorumsper.imenin frone loini habetur,ubietiaminvenietleclorimaginei
geri incisasde quiliuspassimmeutioliel, prjler paucasquasipsimentionisjhjecimus.EDIT.
 6-25 . PROLEGOMENA. 626
lnilio describitur elogium Prudemi', AureliusPru- JA dicamuspotitis,eumdemesseaciptum poetamChristia-
denliusClemensisle partim in consulatu, clc, fere nutn, qui floruil inilio v smculi. Et postea : Inter L.
iil iium. 49 es cod. Vat. 5859 posui. Tuni inscriptio Zaccagni63 Hbrosinveiilus.Operis inscriptio : Inci-
el eleiicliusop.erum(a). Solus bic codex in'er tot pil Psatlerium Prudenlii, Domine, rex ctemenlissime.
Valicanosinleger est, in qtio bis conclusiocarniinmn Huiic codicera reluli, quia inler codices Prudenlia-
describiliir, priinuin posl libros conlra Syiniiiachum, nos in catalogo bihliolhecic Vaticanoecollaium in-
quasi 62 epilogus eoruiii, lum poslTiiulos hisloria- veni. Auctor auteni non est Aurelius Clemens Pru-
ruiiisive Ditlochocum,quasi omnium poematumclau- dentius, sed alius Prudenlius, scilicet Prmlenlins
stila. Cbaracterem codicis oeri incisum exhiberaus : Galindo, natione Hispanus, episcopus Trecensis, de
ejus variantes lectiones annotamus sub nomine co- qtio vidcri potest Nic. Antoniusin Bibliolbecaveleri
dicis Alexandrini, sive Alex. (b). Hispana(c).
4° CodexVaticaitusAlexandrinus554, exaratussse- 5° CodexVaticanusAtexandrinus548, membran.,
culo x : Flores psalmorumcum prwfaione ad vidudm. in-8, saeculi ix, siie ullo liluln. Incipit : Per quin-
Iia caialo?us operiim Prudenlii, qucni a biblioihccoe quenniajam decein.In fine: Explicil prmfatio. Tuni
Vnlicaiiisadministris acccpi. In codice ipso haecle- haecinscriptio : Incipit liber HtjnmorumAurelii Vru-
go ; Prtidenlii flores psalmorum cum prmfatione ad B \ dentii Clemenlis nobilissimi ac facundissimi poelm.
viduamclaractere Longobardico.El in prima.pagina: Sunt iionnulloeglossoeet explicatioti<»smelrorura , et
Codex Vaticanus habel pro iitulo : Pritdentii flores littili minio notati (d). Magnoin prelio est habendus
psa'monimciituprwfationead lidunm. Sane antiquis- hic codex; uiinara non esset muliltis el decurtatus.
shnus hic.auctor, quoniam viduarum, seu diaconissa- Orthographia est, ijinnus, inrepsii, el siinilia cum di-
rnmnomenin Ecclesiajam d u desiit. Forte Prtiden- pbtliongis. Hiijirscodicis noinen est / in nostris com-
fi <shic ad tcmpora S. Ilierontjmirefereiidtts, nisi el inenlariis.
(a) AitreltiPrudentii Clemenlisviri consularislibri martyris. 5° Hymnus in honorem SS. octodecini
ntimerowvcm, Catemerinon,Apolheoses,Amartigenia, niariyrura Cresarausustaiioruni. Et in line': Finii
Psqchomachia, conlra Symmachum, liber n conlra passio SS. octodecim. 6° Incipit Passio S. Agnes.
Sgmmacltum,Romanus,Peristephanun, Tituli hislo- Et pnstea : Finit passio S. Agnes. 7" Incipit hyin-
tiarum. Anle proefalionem, Per quinquenniajam de- niis in honorem heatissinioruin marlyruin ITII-
cem, cst inscriptio, Prwfatio, ei nihil aliud. Post cinosi episcopi ecclesioe Tarraconrn^is, et Augurii
librum u contra Symmaclium legilur : De opusculis et Eulogii diaconoruni. 8° llymnus in hnnorem Qui-
r,uisPrudenlins, ImmolatIteo Pani. etc. cum posl- rini beatissimi ntartyris, ep:scor>iEcciesi.ieSisei;ina>..»
lenio vcrsu : Quo regentevivimns.Finil conlra Sym- Finit passio Qnirini. 9° Incipit Passio CassianiForo-
vtachiim. Deinde : ilncipiunt Tiluli hisloriarum. Et corueliensis... Explicil. 10" Incipit de loco, in qtio
post litulos codem veleri characlere, Epilogus, id 'J '„ mariyres pissi sunl, nnnc baptislerium est. 11°Ad
.est clansulaet pnis libri : Pius, fidelis, innocens,cum Val rianuin ppiscoptimde passione liippnlyli beal s-
versu.in fine, Quoregenlevivimus. siini inartyris. 12" Passio beaiorum apostoloruni
(b) Profecimuseiiam ex labore et industria cl. P. Pelri el Pauli. 15° Passio beati Cypriani mariyris-.
Peregrini Chiesa, qui olim Prudentii eiliiionera aie- (c) Ejtis Florespsalmorum exslant in edilionenpe-
ditaliis, sedulo bmic codicem contulerai. et qu»; cx rum cardinalis Thomasii1, studio et cura Josephi
co adnoiaverat, perlitimaniler exhibttit exscribenda. Blanchiiiii, tom. II, pag. 464. Blanchiniushoc opus-
* Cui etiam accepium refcro, quod edilione ad usura culuni edidii cx laudato codice Begio Valicano 554 ,
Delphini per ciinni uli possum, quam raiissimam pr.ifalione, et leclioiiihnsvarianlibus ex alio
essejam moiiiii. In cociicevero Alexandrinoquaedani adjecia codice Vaticauosignalo ntiui. 8i..Ulriimqiie codicem
animadverli. peculiari adnotatione digna. Hi sunt pntat perliuere adsaecnlunix. Praefatioincipii: Cain
hyranorum littili : llymnus ad galli canlum; Hymnus qttwdam nobilis malrona, elc, nulliialia lit 111'entio
maiulinus; llymnus ad incensum tuccrnm; Hymnus diaconissarum. Titiilus : Incipit
cirra exsequiasdefuncli; Btjmnusvm kalendasJanua- prologus Prudentii
de Flores psalmotum.Iucodice Valicuno191
rias; Ihjmnus in Epipliania; caeteri, ul in vulgalis. episcopi
1'o-t libiuin Cailicmerinwii, Incipit Apolheoses,Esl evsiat aliud opus ejusdem Prudenlii, inscripium :
triasumma Deus, etc, cnin lilulis sequcnlibiis; lit- Hwc Prudentius episcopusTricasensis lam de Veleri
de Novo collegit Testamenlo,el ad sacros ordi-
conlra hwresim, quic Palrem quam
cipit passnin affirmal.
ConlraUnionilas.AdversumJudmos. Contra tiomun- ties properanles memoriwcoinmendareprwcepil, qum
cionitas.Denatura animw.AdversumPliantasinalicos, ci Prmcepla dicuiitur. Confer dicenda pag. 221 (in
nota incipienieverbisDixi NUM.
qui Ciiihtum negiul verum corpus habuisse.FinilApo- ] i8).
llieoses.Ueinde: Incipil Amarligeniatiber. Et in fine: (d) E quibus hos exscribain : llymnus ad galtici
Fiiitt Amartigetia lib. m. Tum : Incipit Psyclioma- ~nium. Iu A dcpngiiur gallus cuiwviridi ramo peu-
chia liber ini. Pitstprailalioiieinlituli marginialfigun- denli ex ore. Ilymniis malutiaus. Incipit hymnus ad
lur, et in fine : Finil liber III Psychomachia. De fi.ic incensttri : non apparet salis, scripiumne sii, ad in
diversitate niimerandi lihros, latitis in commentariis. censttm luminis, an luceriiai. Ilgmnus omni Itora.
Posl Psycliomacliiani,Incipit contra orationemSym- Ilymnus circa exsequiasdefniicloruni.Post liiinc hym-
inacliiUberi. El posl liuiic: Explicil contra oralionein num : Finil liber priinus de hyinnis. Incipil liber 11
SymmacliiliberI. Incipii liber u, feliciler amen. ln XlepLO-ztyir.voii), Ilymnus in honore marlyrum Emelerii
fine: AureliiPriidentii ClemeitlisV. C. finit conlra et CheledoniiCatagurrilanorum. Sed deest totus hic
Syminachumliber n. Incipil ejusdem Romanuscoulra hyin.iiis ei sequeiites, aviils'Sscilicel foliis usqne ad
ger.iiles. Post liyinniiin S. Uoniani : Finit liomantts versuin II10 Passionis S. Rou-ani, qua fiiuta legi-
Aurclii Prudeniti Clemenlis.Incipit liber 1'eristepha- lur : Finil RomantisAurelii PrudcntiiClementis.In-
noil. Ordo el tiluli hyinnoriini stint : 1° llyiiiiius in cipit hymnuswn cal.Jan. lit in line ": Finit hymnus
honorem SS. Marlvrum Emelerii el Cbelidonii, Co- VIIIcal. Jan., hoc esl, Nal. Dni. Finit Calhemerinon
lagurritanoruin. 2° lucipii pissin Latirentii bealissi- Prudenlii Clementis.CV. CV. Incipilde opusculissuis:
mi marlyris. 5° llymnusin bonorem passioivs Euln- Inimolat Deo Palri. In fine secunda inanus adjecit
iise beatissimae marijris. -4"Incipil Passio Vinceniii versum, Quo regentevivimus.Posl hanc odem, lnci*
 627 PUUDENTIUS; 6$8
6° CodexValicanusAlexandrinus1459, in-8, mein- A\. ex nola in prima pagina apparet, adeoque sreeuloxv
bran., srcc. xi. Inscriptio est : Aurelii Clemenlis non xiv, utiiicatalogomihi exhihiio erat expressum.
Prudentii Psychomachim liber incipit. Aliquoe sunt Codex menilosus est, commentarii nulli sunt usui,
glossreadorara, et inler lineas. Nulli penesunt tituli. desunl tituli. CodicemN appellaraus.
In line; Explicit liber. Anrelius Prudens virlutum 10° Codex Vat. Alex. 2078, soeculo ix, in-folio
.prmliaClemens-Cumvitiiscepitmetricascholasiicusarte. parvo nieinbran. 65 Auretii Prud. Clein.Cerlumen
Sunt aliqune correcliones recenii 64 nianu , qua in virtulum tonira vilia. Sine prrefatione incipit : Chri-
prirna pagina notatum est, Nicolai Heinsii, quasi is ste, graves hominum semper miserate labores.Desunt
librum possederil. Orthographia, onore, haut, nullae iniilla a versu Nascitur.ltinc inopina ad versttm iVori-
dipliihongi. Siiis correctus est codcx hic, quem G mus anciviles. Desideratur eliam ultimus versus, JE-
vocamiis. lemum, eic. Nihil tamen est lacerum aul ahrasum :
7° Codex Valicanus Alex. 1702, meinbran., in-4, fortasse exscriptus est ex alio codice imperfecio.
/ srccnloxn. Carmina. Coniiiietur hoc cotlice liber Ca- Scribendi ratio : adgrediiur, sulphoreus, thoracha ,
themerinon iinperfectus; nam incipit a versu 45 siue diphlhongis. Nun pauca sunt inenda. Hic er-l
liymni 5 , Sed rcx Niliaci Htlarisinvido. Posi, Incipit codex II.
hymnus ante somnum, et similiier alii tituli. Sed in lB 11° Codex Vaticanus Palatinus 255, membran. ,
hymno Omni hora, el Ad exsequiasdeesl lilulus. In in-fol. , socculixi circiler. Pagina 45 hiijus codicis :
lioc libro Cathemerinwii sunt aliquaeglossre, el pr;c- Incipiunl glossemalade Prudentio (c). Glossai plene-
.termissis liymnis Natalis Doinini, et Epiphaniaese- que , ut in Isone et Vat. A.. Quasdam hujus codicis
quituriiber PcristephaiiMn, nulla inscriplione, quae proprias suis locis inseram. Posl hymnuin-Exsequia-
-hymnis apposita ost recenti maiiu (a). Postea : Pius, rum, Finii tiberHymnornm.Sequuutur hynliii de Na-
fidelis, innocenscum versu ultimo, Quo regente vivi- lali et Epiphania. Postea Peristephan-M, sive de
mus : cui Odre lilulus est addilus recenii nianti : Coronalis, i. e. marlyribus, setl nullavstint glossoe.
Operum reliqucrum conclusio. Succedit Dittochwum lllico Apolbeosis cum titulis minio nolatis. !n fiue :
cutn inscript.oiie recenli ad margiiiera : Diptychon Apolhcosisde diviniiate finit. Incipil Amarligeitia, ia
Veteris el Novi Testamenti, quod alii Amoeno,alii est de Origine peccatorum adversus Marcionilas, qai .
Sedulio iribuunt; de qua inscriptione vidc iiura. 66. duos deosesse affimiant. Sequnnlur Psychomachia, et
Deinde Apoiheosis, qua finita legilur versus, nescio, duo libri adversut Symmachum, sed glossaenon con-
^iia maiiu ascriptus : Caseus ante focum debel lut- linuanlttr ad finemusque libri sftciindi.Advcrlendutn
bere locum. Tum prrefatio Hamarligenioe usque ad est, in hoc codice esse tanlum giossemaia, non car-
versum 6. Reliqua desiderantur. Scribiiur, perhen- < C mina. Codex nitido characiere scriplus est, a nobis
«is, et sirailia, desunt mulioe diphthongi : glo^soe vocatus T.
pleraiquc , ut in Vaiicano A, el Isone. Nomen Q fe- 79. 12° CodexVatic. Palatinus 242, in-12, srrculo
cimus. xir circiter. De Prudenlio et ejus operibut. Iloc
8° Codex Vaiicanus Alexandrinus 1835, iiir4, mem- opusculum est tantum proeralio in carmen Psycho-
hran., soeculixm, Psychomachiacum adnolationibus, machioe^d).Revera post alia aliorum opuscula in fine.
quse magnain parteoi consumplae snnt. Desunt lilu- Imjus codicis est Psycliomachia , quod iii indice non
li; iu fine : Explicil liber Pritdenlii. Orthographia, exprimiiur : sed in versu 683 , Intulil hoc vulnus,
tempies, horis pro oris, sine diphlhongis. Nolalum etc., lerminauir. Gharacter videtur esse socculixi
cst in principio : Hic codex erat ex bibliotheca S. aut x. Multajam evanueriml; liltili alii adsunt, alii
Silvestii : puto, in monle Quiriiiali. ATomeuhujits desunl. Orthographia, lues , non luis, in nominantli
ccdicis est L in noslris comiiientariis. casu, sed famis poslea, et supra fames, seuientis,
9° Codex Vat. Alex. 1858, charlaceus, in-4, sae- gloiie, harenas. Nomen R codici huic imponiraus.
culo xiv exaraius, Dittochwum. Tiiulus in indice 15° Codex Vaticanus Palatimts 1715, membrana-
oper.um bujns codicis esl: Prudentii Colnmbacutn ceus, in-8, sreculo xi circiter scriplus. Incipil gtossa
commenlo(b). Hic codex scribebatur anno 1472, ut " Prudentii Aurelii Clementis.66 Paginis triginta con-
piunt Tiluli hisioriarum per Adam et Evam. Telra- (c) E'ogio Gennadii de Prudentio hae peculiares
sticha. Hoc atilein nnn nt lilulns pnnilnr, sed ut mc- glossoeaddunlur : llluslrium : nobiHum,vetclarorum.
tri explicatio, sive nomen. Finiio Dittochaeo, Expli- Dilrocheum: dnplex refectio . i. e. de Veieriet Novo
ciunlTituli hisloriarum. Incipit 'AiroSiwo-ir,id esl de Teslamenlo. Exceplis : ab invicem separalis, Apolheo-
Divinilate. De^unt fulia post duas prrcfationes Apo- sis: Deiftcalio. Rursus affirmo confirraoque, in nullo
theoseos. Vat. cod. a me repertura Diptychonprisca nianu ila
(a) Ordo hyninoriim est, 1° SS« Heinelerius et scriptiim. Alius tradit probatissimos codd. Vai.
Celedonius. 2J S. Vincentius. 5° S. Laurenlius. 4" astipulari Imic litulo, Diptijchon: sed furtasse lilu-
S. Hippolylus. 5° S. Cypriauus..6° SS. Petrns et Pau- los indicum recenles pro antiquis accepit. .
lus. 7° SS. mariyres ocloiiecim Gitsarauguslani. 8° (d) Qiioedanide Prndeinio iiarraiilur aut falsa, aut
S. Agnes. 9° S. Eulaha. 10° S. Friicliiosus. 11° S. .non saiis probnta, quod liomac litteras didicerit,
Quifinns. 12° S»Cass':ainis. 15° S. liomaiius. 14" De (|imd perveneril ad cousulalum, quod ad utlimnm
naiali Domini. 15" De Epiphania. .lidein recipiens, faclu<siijChrisliaiius. Addilur quotl
(b) In Coinnieniodieiliir : Auclor hic fuit Clemens libcr lilulum babet : Liber Aurelii Prudemii Clemen-
Aurelitts Prudenlius... Clemensa clemenlja, Aurelius ' Ih, Incipit tiber Psychomachim. Diciiur etiam quod
nb auro, Prudenliusa prndenlia,.. Scripsit librum de scripseril quosdam libros de Divinilale, inlcr qtwf et
-
Coiumha, dequoad prwscnsiijticndimuspcrtfactarc. httnc composuit, vocanscnni Psycltomaclriam.
629 ' PBOLEGOMENA. 050
stat hoc opuscuium (a). Paucaesuntglossrc, equihus jfclum esse : Incipit letrastichumPrudentii AureliiCle-
iionnullas suis in' locis dabimns : nihil tamen est menlis da columba.Mendosissraus est hic codex, cui
uliiid prrcter glossas. Orlhographia, elfebi, frenesis^ nomen Y fecimus.
ymnus, cum diphlhongis. In fabularum explicatione 17° CodexVaticanus Otthobonianus 1220, in-4 ,
potissiiiiumglossemaiaversanlur. Huic codicinomen charlac. Diitocltwumcum commenlariis, til supra in
eritS. codice Y. Sed hic. inlegrum est opus, in cujus flne :
14° Codex VaiicnnusUrbinas 666. Prudeniii opus- Explicit liber Prudenlii. Nomen Z huic eritjiodici in
cula. Tittilus alius inagnificenthsime scripins : JH commenlario.
hoc ornalissimocodice conlinenluropera Aurelii Pru- 18° Codex Vaicanus Ollhobonianus1297 , mem-
dentii CIemenlis,'viri doctissimi.Praecesserat index branaceus , in folio , saeculi xm aut xiv , elegans et
carminum. Iii-eriptio praefaiionis est : Aurelii Pru- lilulis niinio descriptis ornatus, qui fuerat e libris
denlii Clcmeniis in opuscula sequentiaprwfatio: Per Joannis Angeli ducis ab Allaemps. Incipil liber Pru-
quinquenriia,clc. ln prima lillera Pdepicla est imago ; denlii: id est. coluntbaNovi ei VeierisTeslamenti.In
auctoris , ut diximus Proleg. num. 58. In finecodi- commentariis litiilus esse dicilur : Incipit liber Dil-
cis : Explicit liber si conlra Symmachum de r*sli- tocliei, quod nomenesl adptacitum, dia Grwce, Liline
tuenda ara. Antonius Sinibaldus transcripsit floren- B refectio. Hinc tlisce commenlariorum alias ineptias.
tiw. Anno ChrisiiMCCCCLXXXI. xx. iVo.Codex in-folio, In (ine : Explicil columbaVeteriset NoviTestamenli.
nieinbrana nitida, loeviet candida, charactere ele- Tiluli diversi sunt abantiquis, ex ingenio interpretis
ganii, pluriniis aureis lilteris et egregiis imaginibus fusi. Codexinendosus,qui taraen a nobisvocabiturAA.
sanctorum, quos laudal Prudenlius, aQabre ornalus, \9° Codex Vaticanus Otthobonianus 1502, in-4,
quod perilorum hominum judicio possum compro- raembran.,eleganset titnlis versicoloribusdescriptus.
bare (b). Hunccodicem voeamus Urbinatem, aut pri- Incipit iiber de duobus Testamenlis. Et statiin : Eva
mis lantum Iilteris Urb., de quo vide supra uum. 75 columba. Alii litulisunt recenies< in fine : Explicit
judicium Holstenii. liber Prudentii de duobus Teslameniis. Diliochreum
15° Codex Vaticanus Ollhobonianus257 Charla- incipit fol. 12 hujus codicis; folio vero 39 reperilur
ceus, in-8. Prudentius de B. Cassiano. Hoccod. con- Psychomachia, in indice bibliothecreValicanae mi-
linemr LegendaS. Casnianimartyis per Fr. Jacobum nimenotata. Nulla esl inscriptio riequeinproefaiione,
(de Voragine)ordinis Prwd. compilata. Eani dedicat neque in opere, quod desinit in versu, Reddimust
Franciscus Ferrus canoiiicus lniolensis Hieronymo . wlernas , etc. JEtas codicis est soeculi xui circittr,
Daudino episcopo Imolensi. Jacobus vero scribebat quera nos BB nuncupamus.
Bononiaeanno 1282. Folio 27 : Prudenlius poela de C 20. Codex Vuticanus Otthobonianus3325, in-4,.
B. Cassianoila cecinit: Sylla, etc. In fine : Pruden- chartaceus, Dittochmwnsine primo litulo : sunt alii
lius, ut nolum est, fidei vir, el reiigiosa dogmalapoe- tituli in (eirastichis, sed recenies. In omnihiis his
tnatit eliam jucundilate commendans, etc. Ilic erit exemplaribus Dltocluei eaedcm fere occurrunt va-
codex diclus X. rieiaie*, neqtie magni eorum auciorilas est habenda.
16° Codex VatlcanusOtlhobonicinus1193, charla- Haetenus de codicibus Valicans, quorum calaloguin
ceus, in 4 , erat ex codicihus Joannis Angeli ducis a me confeclum si couferas cum iis quaede eisdeiu
ab Altaemps. Dittoeliwumsine ullainscriptione. Sunt afferl Monliaiicouitis, facile agnosces quam sit im-
glossae nonuullre inter lineas. Exstat 67 Pag- 108 perfecla Bibliothecabibliotltecarummss. Neque lamen
liujus codicis Dittochwum,quod diximus, et idem conieninenda cst viri docii et diligenlissimi opera,
opus pag. 115 cuni cominentaiiis longioribus, sed in qua mullum juvari possuni, quibus facultas non est
hoc secundo solum sunt duo prima telraslicha. In inspiciendi per se codice^ el bibliothecas. Jam de
limine commeiitarii sectindi dicitur : Inter opera quw codicibus Prudeniii Ratisbonensi, Pragensi et Vien-
fecit Prudenlius , hoc esseutilissiinum, cujus mctteria nensi, quoruin varias lectiones a Marietii 68 adver-
esl dttptexrefectioNoviet Veleris Teslamenti,el litu- sariis mutuatus sum, pauca dicam in noia (c). Proeier

(a) Ita incipit : Kyrocheum: id est, manualem. D sociomm. Et, Versus in laudem baplislerii duorum
Exameron: sex dierum. Apotheosis,i. e. de divinilate.. martyrum sanguineillustris. Cretera ut in codice FIo-
Amarligenia, i. e. peccalorumorigo. Psyehomachia: reniino. t
animw pugna, elc,; quoesunt glossaBad yilam Pru- (c) De codice RatisbonensLh.icc notat Marieilns :
deniii a Gennadio conscripiam. Codex monaslerii S. Emeramiomninm optimus, quos
(b) In opertim ordine collocando hic codex similis videritn, ,et plane bonus, nisi imperitissimusqutdqm
est codici.Florenlino, de quo ad ntim, 85 et seqq., mulla sua subsliliiissetprioribus ita erasis , ul nulliim
et, ul opinor , ex Urbinate Florentinus est descrir- omnino priscw lectionis supersit vesligium, quod nos
pius, aut uierque ex aliquo velustissimoexeinplari. suislocis notaoimtis.quure non puto posseadliuc Pru-
In libro Catliemeriiionipleraque ut in Floreiilinoet deniiumexacle corrigi, el pristino nilori restitui, nist
editis : scd hi peculiares tituli, Ad gatli cantum; Ad aium nanciscamurveleremcodicemprwler eos, quibus
ihcensionemlucernw; ln omni hora; Circg exsequias vsi sumus, et quo, quwhic abrasa sunt, resliluipossinl.
morluorum; In naiale Domini; De Epiphattia.In librb Cum eo autem nostrtim ditigentissimecontulimus, et
Perisiepiiaiiwii deest inscripiio libri et hyiiini 1. nihit diversumineo fui!,.quod in nostronon adnotctve-
Scribilur : Passio Sanciorum tredecim . mnriyruiii rimus : quamvh ubi nosler cum ilto conveneril, uoii
Cmsaraugtislanorum,pro Sanclorum oclcdeciiti,llcni, semper nolaverimns. Ilaque cttm nhil repcritur in
Passio S. Fructuosi primi episcopi Tanacotieitsisci iwslro notalumpecidiar.iur, cerlum signum erit, eam-
 651 - ' PRUDENTIUS. '
632
bos codiccs Maricllus coniulit etiam Valicanos A et* l*Ascriploris videas. Antiquiorlamen videlur Prudenthis
B, et varieialem leciionis margini editionis Aldinre t regirnbibliothecm(bibliothecam Parisiensem intelli-
accuralissimc ascripsil. Ilac ediiione, curiosissimii r git Momfauconiiisa).De codice Me"diolanensivide'
hominis studio locuplelnia, adjuium me esse libenss num. 75 et 100.
profiteor , non soluni ut ingraii animi viiium fiigiam,, 81. Pergam ex Monlfauconio. In biblioih. Gotio-
sed etiam ut editionem uieam commontlein. Ncque; niana in ejus parte quacCleopatrainscribitur, codcx : '
lamen proplerea l.iboreni nlluin subterfugi, qiieini AureliiPrudenlii de Virtutibuset Vitiis(Psychomachia
sane ingetiiem exanllare opus ftiit, ul lot rndicess hoec est). In bibl. Bodleiana cod. 2666: Prudentii
inss., a Mariello non visos, perlegerem et intcr ses pleraque cum adnotalionibus.In bibl. Anglic. in col-
commillercin; lum eiiam ul ea quae Marieilus minu- legio Oriensi Oxoniae,num. seu co'd. 855 : Aur. Pru-
lissimo characierc exaravit, plene inleligercm, et' denlii poemala oplime tcripta lilteris anliquhsimis.
compendia lillerarum quoeadhibebat, plurimis inicr' Ibid. in colleg. SS. Trinitatis Oxoniaenum. 2005 :
se comparaiis locis, explicare scirem. Et ut vere;i; Priideniii opera. Ibid. in mss. Isaaci Vossi nuni.
'
dicam, Marielli adversaria mihi aurifndina qurcdam 2019: Prudenlii Tu%oij;«%i«. Ibid. in bibl. Hibernieis
fuerunt, sed ex qua aurum effodere labor fuit, et in mss. ThomacGale, num. 6007 : Aurelii Prvdentii
niolestia fniotn major. Neque facile quis , nisi exper- B. queedam.
lus, cretlat, quain plenum molesiireopits sit codices 82. Idem Montfauconius.In bibl. regia Parisiensi
inss. evolvcre ad veram leciionem eruendam : nara cod. 4017 : Prudentii hymni litteris majusculis sep-
soepe, ubi exiguus fruclus apparet, maximumstu- timo circiler smculoscriptus (a); Ibid., codex 4018,
diura adhibituin 69 f"'l> ct iuicrduni eiiam, ubi in-fol. parvo : Prudentius. Ibid., Prudentius in-4cod.
iiutlus,: qiiaerepdum cnim hoc erat, nn lectio aliqua 4529, secundo, 4530. Ibid., cod. 6450 : Prudentii
nova erui possel. Obscuram diligenliam nonnulliac- carmina.
cusabunl, quod errores manifestos codicum iniiica- 70 85. Ilem ex Montfauconioin bibliotb. Col-
verim. Verum ctim eorum qui proecesserunt,prrcser- berlina cod. .857 : Opera Aurelii Prndentii Clemenlh.
tim Weit/ii el Heinsii vestigi.isinstiierim, id ulilins Ibid., cod. 1682 : AureliiPrudentii opera. lbid., ,cod.
praestiti, ut etcrrorcs essedeclaraverira, et in novis 1682 : Aurelii ClementisPrudenlii opera cum glossis
'
aperiendis longe parcior fiierim. marginalibus. Ihid.-, cod. 4024 et 4411 : Prtidentii
80. Nunc alios codices indicabo. Apud Monifau- opera. In bibl. San-Germanensicnd. 540: Prudentii
ctfliiumlnc. cii. ex bibliolhecaCasinensi eodex 222 :. versusxofilra Symmacltumlibri duo, uno qualernione
Carmina D. Prosperi, elc. Prudentii liber.de Colum- avulso. Alia opuscula melrica ejusdemDEOCEAXO. De
bis. Faceii poew carmina, elc (de inscripiione illa C 4 S. Hippolyto marlyre (DE OCEA.NO dixi num. 64).
de Columbislcge iium. 64.) Ibid., code<t574 : Poe- Ibid., in bibl. Murbacensi : Prudenlius, in-fol.,
maia Pruttentii. In bibliolli. Laureiil. Medic. Pluleo menibr. In bihl. monasterii B. Mariaede Becco, cod.
25 cod. xv, membr. Prudenlii Christiani poelm car- 158 : AureliiPrudentiintpi SreyKvwv , seu de Coronis,
mina. Ibhl., litit. 54 cod, L : Prudenlii carmina quw- in-8. lbid., in bibl. monasterii in Periculo maris,
dam • linis desidcralur. In bibl. Florentina Benedi- cnd. 62 : Prudenlii opera. In bibl. S. Victoris Paris.:
ciinorum: Prudentii de Novoet VeteriTesiamentoco- Prudentius metro. In bibl. mss. S. Martini de Seez :
dex recens, hoc est Dillochsaum.Ex eodera Monlfau- Traclalus super JEdificium Prudenlii (de quo opere
conio in bibliothcca Palavina, sen inuseo Laurenlii consule n. 65).
Pignorii : Prudenlii Dipiychoii( Vide num. 66). In 84. Nonnulla opuscula separala enumerat idem
bibl. Mediolan. Ambrosiana : Prudenlii opera; per- Montfauconius.In bibl. regia Parisiens. cod. 6016 :
gam. boinb. Prudenlii codex( ail Monlfauconius)vu Prudentii Stichomachia (corrige Psyclwmachia). ln
vel vili sa'c. : lam remolw antiquilatisvix alium hitjus bblioth. academioe Paulinae Lipsiensis : Prudenlii

dem esse in illo lectionem, quw est in noslro. Eodem J) £ et Epiphania Dnmini. — Ode, Pius, —pdelis, inno-
I bro usnsest Giphanius.elnosnaclisumusoperaPitlris cens. — DitiochiEum.-—Apntheo^is. Hamartigo-
tlorradi Vieri.in eademS.EmeramibibliothecaeslLu- nia. — Psychoiiiachia. — Libri duo adversus Sym-
lanus oplinius,et Donaligrammalicasnlhantiqua, elin niachiim. De codicihus Pragensi e! Viennensi nihil
sneristia TestameniumNovum, scriplum litteris majus- peeuliare aiiimadveritMarietuis.Viennenseii)ait esse
culis lotumante800atuios eleqanlhwne. Hoc pulo es«e meiidnMim:qti> solum Psyehumacliia neipie integr.i
TestaiiieiiiuraNoviini.ciijiisviiriaUeciionesprodieniiii cotiiinetiir,'ut in ipso opere r.otabimuS. Pragensis
iinnol786 bac insciipiioiie : Disserlalioin aureum,ar. lectiones variantcs siinl ex libro hvninornni Calhc-
penelusttim SS. Evangeiorum codicemms. monasterii meriiiwii,Apotheosi, Hamanisenia, Diitochseo,lilnis
S. EmeramiRatisbonm.AncioreP. CnlomannoSanfll, cpnira Symmachum, seil in Iih. n , a versu 17 Hmc
litlerit Joaniih MichaelisEnglerlh, 1786, in-4. Assef- ubidicla dedil, relii|iii desiderantur.
valus erat bic codex in ccclesia monasterii S. Eme- (a) IJanc habel in principio notam recenli maiiii:
rami a noiigeutis fcre »niiis,ul exponit atictordisser- Prudentii tibersecundns.Calhemeritiwn.Hamariigenia.
lalionis in procfalioiie.Unlo codicis llali-boneiisis n Psijclwmachi( sic, lege Psychtimuclia). Ex l.bro n-pi
Marietto relaius est, pririalio, Per qunquennia. — (TTsceavav htjmnus: 1° marlyribusHeuieleiioel Clielt-
Hyranidecein Calliemeriuuii, ut iu vnlgaiis, duobus doiiio Calugurrilanis.2° D. Laurenlio. 5° B. Eulaliw.4°
pnsireniis.rcjeclis in aliiim lonini. —Perislepliaiiwn OctodecimmartyribusCwsaraiiguslanis. 5° Vinceittii
De.hoc codicc vide
bymni duodecini, ut in codice Flnr->iitino,miiii. 85, iinperfeclus.Codex in-fnl. paivo. ntim.
S^.inTcrsitius Constanliiuc el S. D.unnsiin landom miin. st), cl pi-aefalioneinllcinsii 100.
cn Agnes. Post byninumS. Uomanijmnni de nalali,
C35 PROLEGOMENA. 634
Psychomachia.Ejusdem Hamarligenia conlra Marcio- .A 87. Sequitiir in eodem codice, pag. 81 : Prudcntii
nilat. In bihl. collegii SS. Trinilatis apudDublimim: tiber Dilroclteus,qiti conlinetur in Titulishhtoriarum :
Aurelii Prudenlii in ulrumque TeslamenlumTetrasli- in cdilionibus appellatur Diplychon. Pag. 86 , liber
cha. Haecsuntqure ex Monirauconioexcerpsi, in cu-- Apolheoshadversus boereses,cui proMCedtinl duo pro-
jus indice iierum moneo sub unius Pruilentii nomine • logi : 1° cuin lilulo, Versusde S. Trinitate; 2* Inve-
utruniqiic Prudentium , Trecensem episcopum,. et ciiva conlra omneshwreses. In codice nullrt-capitum
hunc noslriim Aurelium comprehendi. Prudentii Tre- divisio fit, sed tantum ad capui ,quod in edilione in-
censis opus, Prwcepia ex Veteri et NovoTeslamento scribilnr : AdversusPhantasmaticos, hic tilulus legi-
pro ordinandh, quod semel et iierum occurrii aptid tur : Explicit Apotheosiscontra omneshwreses. Incipit
Montfaticonium,disiiiiRuendumest ab Aurelii Piu- cqntra Manicttwos.Pag. 106: Adversusblasphemanies
denlii Telraslichisde Veteriet Novo Testamenlo. duos deosesse, seu poiius, ut inscribitur in cdil., Ha-
85. Angelus M. Bandiniusin catalogo codd. mss. ntarligenia ciim prologo, cui lilulus : Prologus adver-
biblioth. Laur. Florent. magis dilucitle magisque tus Marcionilas. c
distincie opera Prudentii recenset, ex quo hoecde- 72 88. Pag. 124. In Symmac.humlibri dun, ciiin
prorao. Tom. I, col. 720 et seqq. Plut. 25, cod. 15 pfologo in singtilos. Belaiio Symmacbi in codice
memhranac, in-fol. sreculi xv, iiitidissitniscum ini- B alferlur divisa in fapita, seti secliones lihri n. In fine
lialibus librorum litteris aureis, in quo pltirimas uou legilur baec subscriplio rubris iitteris : Explicil liber
levis momenti leciiones ohservavit Bandinius, ab edi- secundiis contra Symmacliumde restiluendaara. Dco
lionibus iilis quas praemanibus habuit variantes. Tilu- semper gralias. Scriplum Florenlim anno salulis
lus est : Prudentii Cliristianicarmina. Addeiiduincst HCCCCI.XXXIX , el die xxiv mensis Novembrh. Laus,
tamen : C. Veciii,Juvenci, Probw Falconiw, Sedulii honor, imperiuiiielgloria sil ommpotenliJesu Chrislo,
el Aralorh carmina (a). ejtisque almm genilricisempervirgmi Mariw per inft-
71 86. In lioc codice post S. Agnelis hyinnism niia smculorumsmcula.Omniumrerum vicissiludoest.
anneciuntiir verstis Conslantinac,Conslanrini liliie, in Bandinitispro cerlo habet hunc codicem ex vetustis-
honorem S. Agneiis, et versus S. Daniaside eadem, simo aliquo et optimo exemplari fuissc desciiplum.
qui incipiunt in nis., Fama refert sanctosdudum rc- Vide notam b, pag. 66, num. 79 (Col. 629, n. h).
gulh reparanles. Exstant utrique in etlil. Paris. Bibl. fci). Tomo II ejusdem caialogi, columna 166, Plu-
SS. PP. an. 1644 , i;bi versus S. Damasi piimus : leo xxxiv codex L Pelri Ciiniii inanu sed celerrima
Fttnta refert sancios dudum genuisseparenles. Iu edi- desci ipius, ubi pag. 26 sequitur alia manu : M. Aun-
tione desideraniur duo versus Constantinoe: tii Prudentii Clemenlit Calhemerinwn, scilicet proe-
Nomenadbucreferens, et corpus,et omniamemlra, C falio operis, et sex sequentcs hymni usque ad versum
A morlistenebris el ca;canocte levata, Variatque per flguras, qiii est vcrs. 51 bynini Anli
qui Iegunlnr in codice post versuui, Inviclum soltts, sninniini. Bandiuius in iml. eatal. poetam iiosirum
etc. (conige Invictus cwlo). Utruimiue hoc epgram- vocat M. Auretium Prudentium Clemenlem, fonassu
ma in editione Weitzii exstat inter glossas Ismiis aticloritale hujtis codicis permotus,- et quia proeno-
magisiri ex codice Caroli Widmani, quo loco a nob s men Marcus salis corauitine erat iu familia Aurelio-
exscribetur eum varieiale lectioniim ex codice colle- rum. Videnum. 41. Ibid. col.747, Pluleoxci bibliolh.
gii Romani, de quo num. 76 dixi. Quanquam has Gaddianoecod. iv. EncbiridiumNoviet Veleris Tesla-
aliasque veteres Christianas inscriptiones judicio et inenli anepigraphum, ul in B.bl. SS. PP., Paris. 1644.
doclrinr., qua praediiiisest, singulari, lypis vulgare Codexcbarlac. mendosus, soeculixv. Ibid., sineullj
a se illusiratas jam dudum apparat cl. Cajctaims lilulo Psychomachia, ut in eadem bibliolb. PP.
Marinius, proefectns tabulario Vat., qui S. Damasi 90. In catalogo codd. mss. bibliotb. Bicardianre
carmina inter eas inscriptioncs collocabit, quorum Florcut. id tantum. reperio. Pag. 550 : Prudeniius,
pleraque in eum nsum facta el adhiliiia fuisse expe- epigrammatasacra. M. iv, codex chartac, in-4, num.
rienlia comperiiim est; de reliqnis lcinpus fortasse xx el num. XXXIII. M.n, codex charlaceus, in-4, nura.
xque cerlo'snos reddei. I) XIII. Auctor hujus indicis seu catalogi est Joanncs

(a) Pag. i cndicis : Prudenii Chrisliani poelw car-
minuin lyricorumliber. Cannen 1 : Per qninquennia
jam tlecem, quae est praefaiio; ut in cdilione cuni
noiis Christnplinri Cellarii Halae Magdeburgicie ati.
1705, in-8. Iu inargine codicis inelri genus rubrica
descrihitiir. P»s. 25 el seqq. alii hymni sine tilulo,
qni ab lilirum Pcristepbanwn periinent, boc ordine:
1'rimussine litulo, qiiiineademediiionc esteiiam pri-
mtiset inscribilur : Pussio Emelrii(corrige, Emeterii,
aui Hemeterii)ct Chelidonii.Secundii-i,qui in eriitione
cst quinlus, PassioS. Vincenliimartyris. Tertius nui
in edilioneesl secundu-s,Passio S. Laurenlii marlyris.
Qiiarlus, qui ineditioneesl iindecimus,Passio S. Ilip-
polytipresbyteri.Quinlus,qui in editioneesltredacimus,
Passio S. Cypriaui marlyris. Sexlus qui in editinnc
cst dtiodcciiiitis, Passio SS. aposlotorum Peiri ei
Panfi. Septinius, qni in edilione est quartus, Passio
SS. octodecimmarltjrumCmsarauguslanorum.Octavus,
qni in ediiione cst qtiartusdeciinus, Passio S. Virgi-
nh Agneits.Nonus, qui in editione est lertius, Passio
S. Eulatim virginis, el niarUJris.Deciinus, qui in edi-
lione est sexlus, Passio S. Fructuosi Tarraconensis
episcopi,et sociorum.Uiidecimus,qui in editione est
sejtimus, Ilymnus in honorem S. Quirini martyrh.
Duodecimns,qui in editione est nouus, Passio S.,
Cassianimartyrh. Tre.leriraus, qui in edilione est oc-
lavus, Versusin taudembaplislerii duorum marlyrum
sanguine illuslrali. Qiiarlusdecimus, qui in ediiione
cst decimus, Passio S. Romani martyrh: Quintusde-
cimus esl carmen cui litiilus : Immolai opuscula sua
Deo Prudenliut, et incipit, Pius, fidctis,iimocens. In
editione hoecest procfaiiolihri I'ei istophaiiwfi.
«55 PRUDENTIUS. . 65G
Laraius, qui hon explicat quid sint epigrammata illa A Glossas, qnas in veieribtis schedis reperil, pro-
sacra. Opinor csse Ditlochaeum, sive Encbiridion. ducemiis. Scio, pcnes quosdam fldem Barlhii ifi co-
91. Ex caialogo codd. mss. bibliothecartim Anglire dicibus mss. citandis nonnPiil vacillare. Sed ratio-
«t Ilibcrnioe duobns volurainibtis in-fol. haeccon- •nera certam non afferunt cur falsarii criminedo-
«innt.Tn biblioth. Canlabrigiensicollegii S. Benedicii, ctissimus homo. notclur, et, ad Prudentiura quod
eodcx 1332, 56 : Prudenlius. Liber ob characteres el atlinet, sncpeconjicit quid legendum sit, sipe affir-
picluras splendide anliquus. lbid., cod. 1472, 194 : malet explieat quid iti codice legatur. Cur autem
Oe opusculisPrudentii. Biblioth. Eboracen., cod. 42, lecliones vaiiantes, piaeserlim opportunas, potius
€l itffiim 42 : Prudentii qumdam. Bibliotli. Dunelm., schedis commentitiis quam sihi ipsi ascriheret?
cod. 529 , 464 : Prudentii opera. Biblioth. Isaaci 74 95. Ex caialogo codd. mss. bibliolh. regioe
Vossii , cod. 2527, 202 : Prudenlii hymni. Ibidem, Parisiensis, parl. 5, eodex 989, olim Bigolianus,
coil. 2619 , 294 : Psychomachia. Bibliolh. Thomoc qui maximam partem sreculo x videtur exaratus, iu-
Gale , cod. 6000, 166 : Prudentii qumdam. Ibidem, ler alia num. 0 : Prudentii Psychomachia. lhid.,
cod; 6007; 173 : Prud. quwdum. In Bibliotb. Heurici cod, 1155, niembranaceus, olim Colberlinus, qui
Jones , cod. 7066 , 65 : Aureiii Prudenlii Psychoma- soeculo vx creditur exaratus, num. 5 : Prudentii,
xhia Grwce reddita. ( An solus litulus Graecusest ?) B I Fortunaii, Cypriani, Eugenii Toletani, etj Sedulii
in Bililioth. Eduardi Bernardi (quera catalogi aucto- carminanonnulla. Ibid.,cod. 1765, membran., olim
rem habeo), cod. 7446, 100 : Prudentius ms. 73 Colbertinus, qui saeculoxiv videtur exaratus, num.
Ibid.,cod., 7517,177: PrudeuPiuscum veleribusexem- .79: . Passio S; Vincenlii, auctore BEATOPrudentio
plaribus cotlatus. (opinor, ejusdem est num. 78 : Passio S. Agnetis,
92. lbidem, in bibl. Dublin, collegii SS. Trinilatis, cujus nullus aliusauctor indicatur). lbid., cod. 2535,
cod. 524, 184: InulrumqueTestamentumTetrasticha. merabr.,olimColbert.,quisaeculo xuvideiurexaraius,
In bibl. Oxoniensi collegii Orielensis, cod. 855,3: num.5: Pnirfenrii/ii/mni.Ibid., cod.7550, olimTelle-
Aurelii Prudentii poemaia , optime scripta lilteris rianus, Longohardicischaracteribus sreculo,utvidetur,
-antiquissimis. lu hibl. Oxon. colleg. SS. Trinitalis, octavo exaralus, num.iO:Prudenliihymnus inlaudem
cod. 2005,66 : Prudentii opera.ln bibl. Bodleiana, Eutalim martyris.
cod. 21)66 : Prudeniti pleraque cum adnotationibus 96. Ineodem catalogo, et parle 3, codex 8084,
Isaaci Vossii. Ibid., cod. 2648, 525-: Glosswin Prtt- membranaceus, olim Puieanus, qui sexlo srccnlo
-denlium...'.-.' videtur exaratus, quo solumcoiitinenlur, 1* Auretii
. 93. Ludeyvigins in Prudenlii Vila asserit Giseli- ClemenlisPrudemii liber Calhemerinwn; 2° ejusdem
nuin in edendis Prudentii carminibus usum fuisse L* ( Apolbeosis; 5° ejusdem Haniartigenia; 4°' ejusdem
eodice mss. Daventriensi prmter editionemDaventrien- Psychomachia; 5° ejusdem ex libro itepl STEyavwv hy-
(cmaiitiquam; quodtegoin Giselino ntm.invenio. mni quinque, primus marlyribus Hemilerio el Clie-
Idem aflirmat, Runchneri nolas mss. in Prudentium lidonio , secuiidus B. Laurentid, terlius Eulaliae vir-
llubnerum Dresdre bibliopolampossideie. Ileribertus giui, quartusl8 martyribusCresaraugiistaiiis,quintiis
.Rosweydus in notis ad Paulinum pag. 8!4, se. nolas B.Vincentio ; flnis desideratur. Delioc codice vido
etiam sen commeniariunlin Prudeniium habere com- nunii 100. Mabillonius,de Be diplomatica lib. v, spe-
uieinorat, quem proxime lypis committere volebat. cimen ejus profert in tabella6, num. 2, ex inilio
Nicj Anloniusin Bibl. vet. laudat antiquum Pruden- hymni ante somnum ; noiatque himc codicem noii
lii Scholiaslen bene veteris revi, plura documenla mullura distare a prima wtale scripturw Romanm,sin-
prae se ferenlem, queiii vidisse videtur Barthius, lib. giilaremque esse (orrnani litieroe h in Hymnus et
X Thebaid., vrrs. 657, qui nusquam est. Quod cum Chrislus, ubi post r transponiiur; qure similis est
jium. 448 dicat, p'aulo post num. 450 in edilione lilteroek. Prima oeiasscripturae Romanaead saeculuin
Wei.tziirecensel Isonis veteresperpeluasglossas,qtiod v viguit. Ibid., cod. menih., olim Colbertinus 8085,
opus ipsissiraum esse veieris scholiastre a Barthio qui saeculo x videlur 'exaralus, quo lanlura conlineii-
allegati ego crediderini. De commentario in Pruden- I* ' Itir : AureliiClementisPrttdenlii carinina ; sub lineni
liura, quem .apparabat Resendius relege num. 59. nonnulla desunt. Ibid., cod. 8086, sacculox, ut vide-
Gifanii nbtas mss. aliqui laudanl, fortasse decepti, tur, exaratus, quo solum continentur : Aurelii Cle-
quia isex mss. codd. plura in Prudentio correxif in menlis Prudenlii carmina cum scholiis. Ibid., cod.
ind. Lncrel., ut soepein comnienlariis docebimus. 8087, membr. olim Co|b., sacnlo x, ul yidelur,
''"94'. Qnidqtiid Barthius ex veteribus codicibus ani- exaraius : Aurelii Clementis Prudenlii carmina. Ibid.,
rriadvertil, proeserliniin Psychomacliia, in bymnoS. cod. 6088, olinrColbert., membran., saeculoxn exa-
Eulalire, in hymno Defuncionim, de Novo Luiigne) raius, ut videtur, num. 1 : AureliiCtemenlisPrudentii
-sabbati pnschalis, de S. Hippolyln, accuraie a nobis; tarmina : passim inter lineas gtossw,el ad inarginem
Cplligeiiirv 'qin ipse qiioque sacpe inniiil, se de Pru- scholia. ,
«hi)tioperpeiuiscommentariisillusifandocogilare(a). . . 97. Ihid., cod. S089,-membr., olim Puteanus, u»
.. (a) In fine |ib. ix Advers. cap. 20 : Hmc,, inquil,, digna. enolnbamus,Nonautem quidquam demtntsdn- illi
pn etuuilissimi nfl/ts,tongequeomvium dulcissimi gra- operm,quain.Christiotorivovimits itni omiiium
tiam offendentesin membranis, notqiu nonpromis in* cthsinio, suavissimo,eloqucnlissimo.
 ,5-ij PROLEGOMENA. '638
•vidctur,saeculixv, quo continentur EarcerpJae scri- AVusi ex eisdem narrabo. Aldus uiium lantum exemplar,
plis Prndenlii, Clandiani, Virgilii et aliorum. Ibid., " idque anliquissimum76 Pra5 nranibus habuit (c).
cod. 8207, metnb., olim Colberl., soeculixuiant xiv, Sichardus ediditPrudentium ex vetusiioribus, ut aii,
num. 9 : gtossrein PsychomachiamPrudenlii. Ibid.,' cndicihtis, qiiorum uimm Argenlorato snhmiserat
cod. 8505, membr., olimCoIliert., quisseculo x vide- Werinhertis Woflnus. Giselinus miilia in Prudentio
lur exaraius, quo solum cnntinenlur AureliiPrnden- nitori suo restiluit ex apographis duobus Gandaven-
lii Clemenliscarmina : passim inler lineas glossm75 sibus, alio codicenon ita vetusto.sed emendatissimn,
Theodoii
pnemitlitur sermonisfragmenlum liiteris Longobar- LucaeMaerrel. C, quatuor manuscriplis
dicis. lb:d., cod. 8506, memb.,olim Colbert., srrcnli Piilrnanni, aliis tribus Antuerpiensibus, aliero exbi-
xi, ut videtur, quo coniinentur Aurelii PrudentiiCle- bliolheca Artium , aiero ex biblioiheca Busli-
meniis opera : praemittilur illius elogium e S. Hicro- diana , tenio apud Martinianos. De Spiegelio ,
nymo descriptum (a). qui usus est codice Peutingeri obsoletae ve.iu
98. Ibid., cod. 8507, membr., olin Pulean., f:r- siatis vide corament. ad inscriplionem liymni
culi xi, ut videtur, quo conlineiilur AureliiPrudemii Omni hora. Cathemer. ix. Ad vers. 10 ejnsdeiii
Clementisopera. Ibid., cod. 8308, memb., olim Ma- hymiii allegat alium codicem, sed mirtus fidelem,
zariuaciis, sreculi xu aul xm, iitiin. 1 : AuretiiPru- B Fabricius contulit codicem, qucm ex bibliotheca
rfeniii Clemenlis Psychomachia. Ibid., cod. 8509, Numburgana Gaspar Bornerus habuerat, ex quo
inemhr., ejusdera sxculi, quo continelur. Aur. Pru- versum inhymnodebaptislerio se iniegrum sarcivisse
deniii ClementisPsychomachia; (inis desideralur; ait, et locosplurimos correxisse. Veruminproecedenii-
conjecla ad marginem scholia. Ibid., cod. 8510, cod. bus aliorum editionibus jam legebatur ille versus :
iuemb.,oIim Putean.,saeculixuaulxiv, nuin.l :Auretii Hicduo purpureumDominipro nominetesi,
PrudentiiClemenlisApotheosis,sivepoemade Divinitate; qni in Aldo desideratur. Weitziususus est inembfa-
ad marginemconjeclasc/iofia.lbid.,cod. 8518. memb., nis, in quibus integer exslabat Prudentius, quas ac-
olim Colb., soeculi xi aut xu, num.2: Prudenlii ceperata D. Hoeschelio; Hoesclieliusvero a D.Ca-
Psychomachia; accedunt flgurae et scholia; inseria rolo Widmano. llujus codicis ordinem secutus est
est Passio B. Eulaliw, eodem auctore. Num. 3 : Weilzius, nisi quod hyranos de Natali et Epipliania
Ejusdemhymnusin. J3; Virg'tT\emMariam (non vidi Domiiii, quos Widniani coilex post libVumPerislc-
hunc hymnum, nisi fortasse sil hymnus dequo lo- phan&inaffert, Weilzius in fine libri Cathemefinwii
quitur Goldastus num. 45). Ibid., cod. 8521, parlim posuit. Habuit cliam Weiizius codiccra D. Jacobi
cliarlac, partim niembranaceus, olim Colb., sorculi - Bongarsii, in quo vastoeerant Jacunre (d). Grulcnis
xv, ut videtur num. 10 : Carmen Prud. de Hhloriis '- C communicavilWeilzio lcctiones varianles ex coilico
VelerisclNovi Testatnenti.Ibid., cod. 8498, meinbr., anliquo monasterii Egmondani. llittersbusius eideni
oliin Colbert., srcculi xv, ul videtur, num. 5 : Pru- Weitzioad usum impetravit ex ccenobioFontis salu-
denlii Telrastichade Veleriel NovoTcstamento.Ibitl., taris, sivo Hailsbronensi (aliter
Heilsbroiinensi)mein-
cod. 8500, meinbranaceus, scriptus, ut videlur, sacc. branas, quibus Ymnaritis de lempgre el de sunciis
xiv, num. 7 : Prudenlii carmen de Natura animm(de per lotum annum continebatur. Ex collegio ad Por-
quo recole num. 62 in nota a(col. 607, n.c); num.9: lam cceli Ampeloniano,quod Erfordire est, Psycho-
Prudeniiicarmende Fide (fortasse Psychoinachia,aut niacbiaevetuslissimumexemplar in usum adeptusesi
pars ejns de Fide); num. 18: Prudenlii Psychomachia. Weilzius. E Fuldensi bibliotbeca Psychomachiamras.
Ibid., cod. 6659, charlac, olim Ma/.arinaeus, soec. contulit M. Joachim Zehnerus, cui acceptae refe-
xvi ineunle, quo contincn.iiir hymni seu passiones rendoosunt variae ex eo codice
77 lectiones apnd
inariyrnm (b). Haec inilii in caialogo regU. biblio- Weilztum: Goldastusliuicdeditniemhranas, inquibus
ihecoeParisiensis, niiidissinie et magnificentissime liber Caihemerin&in,et Amwti Manualeerat. Nescio
edilo, index exhibuit, nec dubiio qnin nonnulla alia nn hic recens sit titnlus: de quo plura adDiitochwunt.
in eo caialngolateant ab indice pr.itermissa, quem Chrisii uiiis Becmanus Palatinuin codicem a Gru-
noii acciiratissimt:ficluni scio. • "I lero fuerat naclus, et variames lectionesex eodera ml
99. Alii editores Prudentii quibus codicibus sint editionetn Weitzianam
supneditavit.
(a) An ex Gennadio, qui post S. Ilieronymum de pttts eo delituissel,exil in publicumlypis nostris excu-
Scriploribus scrip^U? Videoeuiin nonnullos crrare, sus , ui prosit Chrislianissuis. Si codex ille mille et
t|Hipulant a S. Hieronymo laudatiim Priideiitiuni, ceniuni annis et plns eo deliluerat in Britannia, ciim
quod laudatus fuerit aGemiadio, continuaiore operis typisAldinis excusus cst, oporteret illum exaratiiiu
S. Ilieronymi. fnisse aule aiiiium400, quod difflcillimumest, liequu
(6) llocordine :J° Romanl; 2"SS. apostolorum cuiii Prudcnlii Vita et rehus gestis scriptisque co-
Petri ct Pauli; 5° S. Cypriani; 4° S. Frucluosi et hicret.
sociornm; 5° S. Qnirini; 6" S. Cassiani; 7° S. Hip- (d) In Cathemerinwn liynuio 11 progredilur ad
polyli;8° S. Laureniii; 9» S. Vincentii; 10» SS. versum 100, rcliqua desniit cmn seqq., et in pa--
Hemeierii elCeledonii; 11" SS. octudecim inaityruin sioue Vineentiidemiim incipit vcrs. 559. In
Coesaraugusianoruin;12" S. Agnes; 15° S. Eul.ili.r. machiaa vers. 285 desidoranliir usque ad vers. Psycbo-
551,
(c) Nescio an id exemplar, an rcin aliam indicar,! ubi lextns ,id vers. 64!; caetera absimt
viiliieni, cum scripsit • Prudeitliiis priinus e Chrhlia- nmnino. Inprogreditur
lincBongarsiicodicefigiirisillnsirata erat
nhpoelis, qui inmanusnoslras pcrvenerunt,abusque Psyehomachia, quo liimine et cinblemate lessclatn
Ihitauiits accitus, citinjatn millecl^ceittum annis, cl alii codices
qtios vidil Weitzius, eranldestiluti.
 C39 . PRUDENTIUS: 640
100. Heinsiusexcussil exemplar Bcdleianum Oxo- \ Joannis Sichardi scholiis illus'r.iiam , ineiidosain
nirein Britannia nnle annos plus minus sexcentos quidem illani, ac mire depravatam,. sed cui C.auchius
(nunc seplingentos) descriplum (a). Bernardus Roi-- is idem maiiu Su.idiversas libri vettisti lectiones, ac
tendornbius seu Rottendorfius Heinsio oblulil omnia sui ipsiusmelconjccturas complures ascripseral haiid
Prudentii in membranis soeculoxn circiier exaraiis : conlcmnentlas, nec non Basileanam Henrici Petri
binos prrcterea codices pari rctate, quorum alier li- odiiionem, Antuerpiana quadriennio recentiorein,
bros adversus Symmachum , alter Psychomachiam sed aoque mendis inquinalam, cui cx Thuanae ac
complectebatur. Accepit eliam a cl. viro Isaaco Vos- Puteanae hibliolheeoemembranis Ciandiiis Salmasiiis
sio codhem Nonisianum, nec velustmn illum, et scri|ituram discrcpanlem adjeceral. Percurrit etiara
magna sui parte mutilatum. Ileinsio prrccipuo fuit llcinsiiis exemplar Egmondamim,cujiis lectioncs ex
nsui exemplar Puteanorum fralrum, Ionge anliquis- Jano Grutero Weilzius non saiis fidiiiter expre-se-
simum illud, ac litteris Romanis niajoribus exara- •rat, et duoscodices ex bibliolbeca Divinnensipnvsi-
tuin , in qno libri adversus Symmachuin el Pcrisie- dis Joannis Boberii, qiiorum unus magnac erat ve-
phanuii pars potior desiderabantur. De quo codice lustalis. Audierat lleinsius (sed non vidit) codiceiu
vide, num. 96, judicium Mabillonii. Proximum a miraevetuslatis es<e Caniabrigire apud Brilannos in
Puteano codice Thtianeum exemplar fuit Ileinsio, si B collegio S. Benedicti. Narrat airem, Everardu n El-
pr.T-stantiamet vetustatem spcctes, sreculoix.circiter inenhorstium et Franciscum Juretum c^gitasse de
scriptum. Hildegarii episcnpi nomen pracfercbat, emendarido Prudenlio, cnjus qtiinque codicibusmem-
cnjiis iu aelatem accuratius inquirere Ileinsio non branaceis se usum leslatur Jurelus ad Paulinianam
yaeabat. Tres Hildegarios in Gallia Christiana Sam- B. Mariini Viiam, et exstare, ul fama eral, notas
inarihaiKrum reperio, primum episcopum Melden- Oherti Gifanii necdura lypis descriptas : de'quo ego
sem sar.ciiloix, allerum Lemovicensem sreculo x; dubito ad vers. 444 Psychomachiap. Ad ediiiouem
terlium Bellovacensem antistitem eodem soeculox. Parmensem nnper publicatam, de qua plura cnpiio
Sed ex solo Hildegariiepiscopi nomine nihil certi de seq., soloscodices Vaticanos, neque omnes adhibuit
ejus oeiate dcfiniri potest. Eraericus Bigolius eidem cl. Teolius(o).
Heinsio suggessil excerpta Psychoni.icbiaeex rnera-
branis suis, Calhcmeriniwn, et Peristephanwn ex CAPUT V.
Altinianis, et eorumdem hymnoriira complura cx Editiones operumPrudeitlii, interpreles, versiones.
Mediolanensi exempla*ri bibliothecoe Ambrosianrc, • 79^1.Cum lot editiones poemattira Prudentii
mulilo quidem illo, ait Heiusius, ac meliore sui parte factoefuerint, qnot nnne proferam, quid causac esse
truitcato, longe veterrimo tamen, sic ul characteris l2 putem cur adco ejus opera sint rara, vix ut vcnalia
ac lilterarum dnclu Puleanum laudal.issimiiniaemu- proslent, et in muliis non ignobilibus biblioihecis
leinr. Antnerpiaeapud patres societaiis Jesu excussit eliam faniiliariimreligiosariini desiderentur ? Id qui
irium codicum discrepamias , quas LrevinusTorren- laudi poetre verl»rit, non male, ut exisiimo, judica-
iins Lugdnnensis cditionis mafgini allever.it; sed bit : nam et exemplaria feliciler vendita esse, usu-
nec Torrcntius lucubrationeni islam ullra hymiios que plura consumpta, el cos qui ea obtintterint, cu-
Catliemerinwiiet Peristephanwn promoveral, et ipsi pide reiinere inde colligilur. Ordine vero cbronolo-
codiccs, qnos adhibuerat, non magnoe rei videban- gico ediliones rocerisebo.
lur, quorum primus S. Laurenlii, S. Jacobi sccun-. 1*Anno ineerto.Editio aniiquaopernm Prudentii,
dus, ulerque Leodicenses, lertins Abbatiae 7g de quam vidit Fabricius, de qua in Bibliot. vet. Lat.,
Grosnendaleesse a Torrentio dieebantnr. A Joanne sine anni locive nola in-4 (c). Haec fortasse coclcris
Georgio Grrcviohabuit Heinsius Joannis Cauchiiad- omnibus est antiquior.
noialamss.,lum'Anliierpiananiaiini 1556editionem, 2° Ahno 1470. AugusloeVindelicorum Finem Ha-

(a) Cnjus senium hrec cpigraphe prodebai : Hunc 0
libruin dnt Leofiictts-ep<scopus EcclesiwS. Pctri apo-
stoli in Exonia ad sedemsuam episcopnlempro reine-
dio aiiimw suw ad utitiatem succetsoruin suoriint.
Si quis atitetn illuriiinde absluleril, perpeiuce maledi-
clnini subjaceal, fiat. Pr.-rfuit aulein Leoliicus Exo-
nien-i seli sub annum 1060 at:t 1U70.
(b) Ejus prudentissimura de his cndicibu; jiuliciiim
noii iiigralnm erit audire ex cap. 4 prnfaiionis.,/««
vero paUlex llis, ab nulte Pnidnntii edilorumVatica-
nos codd. prwler unum elatteruni. huc poU Weitzii cl
He,:nsiiwtatcmadveclos,visosadliucaulcollaios fuisse.
Dignosiamen dignhsimos essc. quortim ratio habea-
tur, jure meriloque assercre posse videmtir. Nam ti
numeriimdltendas, sexdecim sunt, si antiqtiilalem et
sincerilalem,quatuor velqninque exceplis, aal sequiorl
wvo, vel paruni diligenlimanu conscriplis,cwleriomnes
lum velustale, lum diligenliaoplimmnoiwsunl magni-
qtie prelii. Quinque proeeipuoscodices nomiuaiim n-
censcl; Alexandrinuin Vauc. 521 ^oeculiforsiian vn,
vel cerle sequentis, ut pulat; codiccs Valic. 3859,
5860, ejusdem plns niinus oeiatis; ( odices Vat.582I,
qui a 'Marietyicollatus fuit ;'el Urbinalein Vatic.6h6.
De qiiibus confer rinrediximus, et characieiis for-
mam qnaliior pfioriim codicum in es;'ineti revoca,
si placet judicare. Atque advertas, velnn, codicem
Vat. 58E9 non orania Prudentiana cominere.
(c) In ciijus flnelegilur : AuretiiClemenlhPruden-
lii opera,prtidens leclor, Iwc ordine iinpressainvenies.
Primum in ulrtimqtteTeslomentumTelrasiiclta.Deinde
eum, qveni dc DivinilaiejibrumscripsilApolheosimque
litiilavit. Psyc.homaclita scquitur." Hamarligenia hii
recloortline additur. Perisleplianaii subdilur, sic enim
Grwce liber ad Marlyrium iuscribiiur.Diurnorumvera
libro (qui el Cathemerinwitdicitur) et eo quem contra
Stjinntachum idalolatriajn defendentemscripsil, pul-
cltro el recta ordine tottim optts consummatur.Quod
libcr adversus Syramachum veltui simplcxprofertur,,
ciim sint duo, credo, caiisani esse, quia liber pro,
opere utium, aui plures libros continenie accipitur.'
641 TROLEGOMENA. 642
martigeniw,el Psijchomachiamprodiisse docet Lude-J\ apud JacoDiiniThanner, in-4. Ex Ludewigio «URo-
wigius. driguezio de Castro.
102. 3">Anno 1472. Ediiio Davcniriensis, in-4, 8° Anno 1501. Prudenlii poeim opera, in-4, Vene-,
qu;e passiui laudaiur a Fabiicio, a Michaele Mat- tih apud Aldum menseJanuario 1501. Siinul impressa
laire Annal. lypogr. toin. I, pag. 99, aliisque ; sed sunt el compacta quacdaraopera Groeco-Lalina!>a-
cos errare cerluiu esl : siqtiidem Giselinus in procfat. masceni et aliortim. Hinc ridiculc iu quodam cala-
ad comment. edit. an. 1564 iia reicrt : Interea ta- logo inscriptam reperi hanc cdilionem : Prudentii
men hoc boni evenit, nl .fotie forluna in ediiionem opera Grwco-Lalina. Eain editionem cur principem
quamdam Davenlrieiisemanuis abhittc70 evulgatam judicavil esse doctissimus Nic. Anionius? Minus id
inciderim. Igitur ediiio Daventriousis, qtiam advocal mirarer, nisi ipse Daventriensem edilionein,'a Gise-
Giselinus, ad annum 1495 circitcr pertinet. lino saepe celebralam, agnovisset et laudasset. Iin-
4" Anno 1475. Edita Davenirioeopera Prudentii merilo eliam Fabricius querilur, Prudentium incol-
refert Prosper Marchand ex Beughem etOiidin; de leclione poetarutn Clirisiianoruin Venetiis an. 1502,
quo meritodubitalabbasdeS. Legcrin supplemenio in-4, fuisse proetermissum; neque enini ab Aldo fuit
iiislorire lypographiocMarchandii, initium typogra- prieicrniissus, sed praeraissiis, in cujus praefatione
phiaa Daveniriread annum 1477 revocans. Veram g[ clare id Aldtis asserit. At eniin in exemplari quod"
edilionemDaveniriensemcarminum Prudenlii hi om- Barberiua bibliolheca possidet, lioc ordinc sunt lo-
nes auctores ignoraruut. cati Christiani poetoe, prius Sedulius, Juveucus alii-
80 5°Anno 1495.Editio illa D.iveiilriensis, quam que, poslremo Prudenlius, iu cujtis fine : Venetiis
sacpelaudat Giselinus, quae, ut aii, lanium opis illi apud Aldum 1501 mense Januario. Couslat autem,
atlulit, quanlum codex uttus alius. Iu calalngo bibliotll. Prudentium prius prodiisse ex proefatione ad euin-
reg. Paris. ila indicatur : Aurelii ClementisPrudenlii dem : Juvencuin prwterea, Sedulium, Aralorem....,
opera poelica,ex ediiione RodolphiiLangii. Daveniriw, quos landiic TYPINOSTHIPAUTURIUNT, .... PERBREM
1495, i'n-4. Ludewigius, qui hanc cdilioiiein, exceplo PARIENT. Diversus igiiur otdo servatus est in vo-
Giselino.o nemiiievisam legerat, ejiisannumconstituit luininibiis tonipingeiidis , et fortasse in iioiiiiullis
eise 1494. PraUer Giselinum ejusdem editionis memi- exeraplaribus annus editionis piieiariini. Christia-
nil Spiegelius semel et iiertnn irt coiument. ad hymn. iioriini 81 a[iposiius est 1502, iu aliis-1501 (a).
Omni hora, et Erasmus in commenl.-ad hyinii.viu Ileinsius miratur cur Giselinus de duahus edilioni-
kal. Januar. Maliairius in Annal. typogr., prajter Da- bus Aldinis inciitionem fuceril, cum solani ipse vide-
ventriensein illanvcommeinitiain.anni1472editionem ritcdilioiiera aiini 1502. Alqui si hoc anno 1502 AI-
operum Prudeniii, uiliil aliud editum Daveiilrioeaf- C ( dus cilitioiieni Prudenlii publicavit, dtias essc faleri
fert usque ad anniira 1481, qun id b.be' : Davenlriw cportet: nani ediiionem anui 1501 egomet vidi iu
libri Exemploruin: per Richardum Pafradium, in-i. biblioihecis Bomanis Sapieniiie, Barherina, Angc-
Quem ordinem servel editio Davenlriensis, iionduin lica, Casanatensi, Collegii Roniani. In Coiiimentariis
comperi. sacpe monebo videri duas fuisse Aldi edilinnes, cum
103. 6° Anno 1498. Lipsioein-4 ad calcein Ili.-lo- diversae leciiones eodem in loco tanquara ex Aldo
rire Trojaiioc D.irctis Phrygii ediii sunl Prudcniii inlerdum
proleranlur. Nuper aliquis tres Aldinas
liyrani ircs : 1° de Phase populi Israelilici; 2° de M'.~ ediliones
distinxil, dnas codem anno 1501, quarum
raculis Salvatoris nostri; 5° de Quieie et Somno, di-
altera seorstim prodierit, altera cuin aliis poetis
tino munere (ex Fabricii Bibl. vet. Lat. ). Hymnum
Chrislianis, lertiara ab Heinsio visam, quoe anno
primum conjicio esse de Novo Lumine sabbali pus- 1502 facta ab co
chalis,\n quo describitnr iter populi Israelilici: Ilunc dicilur.Veriim dure'illas editiones
ignem populus sanguinis inclyti, elc, nam seciindus anni 1501 ininime probanlur, nam unica editio Pru-
esl cerlo hymnus Omni hora, lerlius hyinnus Ante denlii reperitur in quibusdam exemplaribus unila
somnum. aliis poeiis Chrisiianis, in aliis ah eisdem sepa-
104. 7° Anno 1499. Enchiridium editum est LipsiaeD ! rata (b).
(a) Aldus cum primiini cdidit Prudentium, adjecit somniim. 7" Jeiuitanlittm. 8" Posl jejuiitum. 9° Ad
Prosperi Aquitamci epigraminata supcr D. Aurelii omnesItoras. 10° In cxsequiisdefunctorum.11° Ocla-
Augusiini senteniias exaraia, cl vcrsus illos, vo calcnd. Janwirias. 12 Epiphaniw.Scquitur Apo
llieosh : Hymnus de Trinilate : Hyinnus in infideles.
Agejam precormearum
Comesiireinntarerum, Iucipit Apotbeosis, Conlra hwrelicos,qui Palrem pas*
sum affumanl : Pliirima nntt, elc. Contra Unionitas,
qui laincn Patilini potius videnlur esse qii.iin Pro- id est Sabellianos hoerelicoi: Cede, profanator, elc.
speri. In hac cdilione auiii 1501 inilio.pominlur quoe- Adversus Marcionilas, qui dtios deos esse aflirm.i-
dain lecliones varianles ex <onjectura Aldi, quas nos bant: Quo le prwcipilal, elc. (quaeest
suis in l<cis ad exameii vccabiinus. Hamarligenia).
Sequilur Romanus Maiiyr. Inde Perislephanun liber,
(6) Ordoeditionis Aldiiue est hujusmodi : Psgcho- sine proefaiionc. Hymnus prinius, in lionoreiu inar-
ntaclitwliber. Versusde novo luminc paschalis sabbaii lyruui llenieieiii et Cheledonii Calagurnianoriiiii.
(qui ilPium repciuntur hyimio 5 Callicmeriiiuii). Ca- Secundiis, iu h.onorempassionis Laureutii bealissimi
lliemerinon liber: iieinpe pra/falio. llymn. : 1" Ad inailyris. Teriius, ode. in lattdeiu Eulali.e
galti cantiim. 2' Ad nialutiuum. 5" Antecibitm.4°Ode Qii.irlus, ode in Iautlem SS. oitodecim mariyruiii. mariyiN.
posl cibum. 5° Ode ad accensionemlucernw. 6° Ante Qninius, ode in laudcm S. Viiiccnlii marlyris. Sex-
 015. P.RUDENTIUS, 64*
ggil» Anno 1502. Iferura Aldura edidisse Pru- \ligenlia perfectum el emendatum per reverendumin
dentii opera probabiliter colligimus cx Giselino, qui utroquejure docloremdominum AlphontumOrtiz, ca-
in coin. ad vers. 379 Psychomachioclaudat Aldum, nonicumToietanum.Jussu reverendissimiin Chrhlopa-
si usquam aliti, cerlein hujut auclaris edilione, prm- tfis dominid. Franchci Ximenez,ejusdemcivitaiisar-
seriimsecunda, diligentissimum.Et cum Heinsius di- cliiepiscopi.hwwsisnobilisMelchiorisGoriciiNovarien-
cat sc freqhenter consuluisse -Aldinuni exemplar sis. 83 Per maghtrum Petrum HagembachAlemanum.
anno ciDiaiieditum, necesse est ut nova edilio eo Annoisalulisnostrw niillesimoquingenlesimosecundo,
annp: furritab Aldo peracta; in qua sospicio mihi die vero vicesimaquinta mensis Octobris. Nihilnminiis
erat, Aldum inseruisse eas lcciioiies, quas ex sua Ortizius in pncfationc impensarumFrancisci XimencZ'
opinione'seorsum in prima correxerat. Etenira Gi- meminit : Diu mullumque recqgnita illustriora me
selihus ea prolulit vcrba, ul notaret, Aldum in sc- reddidissetuw diligenliw et sollicitudiniclerici annn-
cunda editione mediam hujus vocabuH idolum, quo- merent. Anlea namque confusa pene omnia in libris
ticscunquc licuit commode, dictionibns transposilis, veleribus, atqtte hactenus incognilajacuissepeneseru-
produxissc; quod quidcni Aldus in correclioiiibus dilos palam est. Nunc vero suis locis qumquereposita
prirare ediiionis elfecit. Sed cum observaverim, er- ojficia, aptdque reperies : characierikus atqne periodis
rores primacAldinoeedilionis ab lleinsio citari, quin Rdislincta, verbisatque sentenlih ditucida. Tuh igitur
' is aiiimum ad corrcctiones
adverterit, dubius haereo industria et IMPENSIS diu senio periclitata officiaIsi-
et suspicor ediiionem Aldi, quam ipse laudat, perti- doriana legentur. Qum in omniumnotitiamperveniura
nerc ad annura 1501, Giselinunwero, ediiioneinse- apud posteros, charitalis lum studia, et meot laberes
cundara cum dicit, intelligere correctioncs; diversas receitsebunt. Videbitur insuper diligeniia nobilis viri
auteni lectiones, quce Aldo afflngunlur, errori alle- MelchiorisGoriciiNovariensis:cujus operaexactissima
gamium imputanUas, cum sirpe soleal accidefe, ut hoc opus laboriosum esl impressumin urbe regia To-
unins nomcn pro alio nec opinartlibusex"cidat. letana (a). Quod altinet ad itnpentas fortassc pariira
- 40*Anno 1502. Ex raullis ac propemodum innu- eas cardinalis Xiraenez, partim Melchior Goricius
nleris breviariis, in qjiibus nonnulli hymni Pruden- fecit, ut iia veritas utrinque constei. Quid egeiif
liani excusi sunt, liceal tinnm tantum proferre, sci- Orlizius, suis verbis nolatura voltii, ut quorumdam
licet lsidorianuin scu Golhicum, sive quod plurimos opinionibus, qui magnain diversilaiein inter m.ss.-ct
hyinnos id exhibeat, sive quod Hispanum peniiussit, edita oflicia• Gotbica jaclant, occurrerem. Ortiiii
ac pfoinde juverit ex eo lectiones quasdam a caete- fidem lnculenlo testiraonio confJnnat excellentissi-
ris diversas desunlere. In eo sunt bjranus Jejunan- raus archiepiscopus.TolelaiiusD. D. Franciscus An-
tium, S. Eulaliw, S. Vincentii, Agnetis, Frucluosi, C tonius Lorenzana, cnjus opera iternm Breviarium ct
Ilenrelerii et Celedonii,Octodecimmartyrum Cmtarau- MissaleIsidorianum longe niagnificeniius et corre-
guslanorum, Laurentii, Romani, Omni hora, Circa ctius prodierunt. ls irt erudila prrefatione ad Brevia-
exsequias,De novo lumine, Ante somnurn.E quibus- rium , quo utor ejusdein dono, aperte ait: Aliquod,
«lam vero solum nonnullre strophre seliguntur, ul ad licel leve, in quorumdamverborumtransmutalionedis-
singulos dicemus. Prodiit aulem Breviarium anuo crimen inter Breviarinm Isidorianum prelo datum a
1502 jussu celeberrimi cardipalis Ximenez, crede- cardinale Ximenio, tl inler memoralos codices mss.
reni etiam nonnullis affirinaiilibus, ejus expensis, agnoscimus; quapropler conjicere[licebit,vel Alphon-
nisi in flne legerem.: Ad laudem omnipoienlisDei nec- sum Oiiizium canonicum Toletatium alia prm oculis
non Virginis Mqriw mgtris ejus : omniumsanclorum habuisse aulographa, nuuc lemporh deperdita, vel
sayciarumquc, explelum esl Breviarium secundumre- ipsummel Alphonsum cardinatit Ximenii auctorilaie
"gulcwhealiIsidoridiclum Moxarabes:maximacumdi- munitum in locis obscuris psalmorum, ubi anxielatc

ttusysode in laudeni beatissimoruni martyrum !Fru- sium. In Psychomachia sine alio lilulo initiuni :C/iri-
jjtuosi episcopi EcclesioeTarrac., et Augurii, et Eu- ste, graveshominum.Exlremus lilulus eSl Concordia;
Jogii diacohi. Seplimus, passio Hippolyti raartyris ad el Discordimpugna, ac seraper adhibetur vox pugna
Vaterianum episcopuin. Octavus, ode in laudem Qui- D pro.conlliclu :uit cerlamine in titnlis. Cavlerain hac
rmi inartyris, episcopi EcclesiacSiscianoe.Nonus, lo- ediiione congruunt cum cdiiioneWeiizii circa ordi-
,c.i« libi mariyres' passi sunt.quod nunc Baptiste- netn eltilulos.
riuii) appellaiur : (deest hexaiiietrum : Hic duo pur- (a) Eadem fere repelil iii proefationeMissalis,uhi
puman). Decimus, passio Cassiani martyris. Undc- de MelchioreGoiicioiait: Ctijus opera et IHPENSIS ars
(Ciinus,passio beatorum aposioloriim Petri et Pauli. impressoriain ea urbe (Toleli) valdeillustrala est. De
Dtiodecimus, passio Cypriani martyris. Tredecimus, se auiem : Quamprofectodurissimamprovinciammifti
passio Agnetis martyns. Sequunlur lihri duo contra seriwum luornmminimomandare nondubilasli : sole- qua-
Syiniiiaclium. Post lilUltimde Hercule desunt aiii ti- leniissumma cum diligeniia niissaritm in pritnis
tuti jusque ad De potenlia crucis, Hoc signo inviclns. mnia recenseremac vigili lucubratione, quw a tero
Poslea Romanorumsenatum conversumad Chrisium, characterum rudilaie dimisia jam diu fuerant, stijli
Exsulmrepalres. PtebemRomanamin Christumcredi- non nitttalo,ductureftcerem,servalaqueterborunidigni-
disse;pOi,ihinc ad poputum. Deest liiulus: Symma- tate antiquorum niajcslatemcustodirent.Nam qumprw
chtxmulioquitur:In !4bfon inseritur lefatio Synima- se antiquilalemferebani,intaclaessejusseras, et tttnaem
clii.- Sequilur Ditlochwum,cujus liiulos variantes in sic aclum eil. Naiii dispersisin ordinemredaclis, tiiih
ipso opere adnoiabinius. Iii Jine Diitoolioeiodc, in abrasis, dubiisque eriuclealaveritale tustrdiis, etceu
quaipoeta de se loquitur, Pius, fidetis, innocens,cu- aboliia muila resarcieiis, tuo jussu , nl vatiii, onmia
- •' ;
vusrversuSjultinvus esi>,Juvabil ore pnsonasse Chri- illuslravi. -';
,,jS PROLEGOMLNA. 6*6
premebatur, ad vulgatam seu aliam recurrhse versio-jA 108. 15° Anno 1509. Daveiitrire • -
Psychomachiaest
nem, eljuxta euntqumdamverba addidisse. Hrecpror- cdila, leste Ludewigio.
sus ignorabat abbas de S. Leger, prtefeclus biblio- 14° Anno 1512. Aurelii Prudenlii Clemenlis, viri
thecre S. Genovefre Parisiis, qui folium in-4 sine consularis, libelli cum commentoAnloiiii Nebrissen-
anni locive 84 nota • seJ > ut puto, Parisiis anno sis. Ad fineni libri sic legitur : Impressum prmscns
1787 edidit, ila inscriptum : ParticulariUs litleraires opus in civ.late Lucronii per Amalduin Guilkrmuni
sur la liturgiemosarabe, lirees des letlres manuscrites de Brocario, et finitur die secundamensisseTltinbris,-
du P. Burriel, jesuite espagnot, par M. Vabbe" de S. anno a nativitale 85 Cltristi millesimoquin^enfesimo
L. Abbas de S. Leger ex epislolis Burrieli, non satis duodecimo (b). Vehemeiiter dolendum Nebrisscnsem
hene intellcciis, aflirmal oflieiura Gothicum a car- sine explicatione dimisisse libros adversus Symma-:
dinali Ximenioedilum iu reipsa et substaniia diflerre chum , Apoihcosin, Ilamarljgeniani, quosdam libri
a codicibus mss. Toletanis. Nesciebat idem lypis jani Perislephaiiwn hymnos, scilicet Cassiani, Hippolyti,
fuisse editas epistolas duas Burrieli quas laudat, et Peiri et P.iuli, Cypriani et Aguelis. Diitochoeo ne
alteram quidem ad P. Franciscum Ravaguni Parisiis • locum quidcm inler carniina dedit. Weiizius adno-
Gallice redditam, alteram ad D. Petrum de Caslro in lationes Nebrissensis exscribens , ^vsseiit., abesse,
biblioiheca Hispana Petri Rodiguez de Caslro in ar- ]B byinniiiii 5, 6 et iniiiiim 7 Catliemerinwii; forlasse
liculo, Isidoru* Hispalensis (a). nacius liiii exemplar miiiilum, nam in ineo sunt in-
105. 11° Anno 1505. Enchiridion Lipsire exeusuni legri hi hymni, etadnotationes in eos. Nehrissa so-
lego apud Ludewigium. lum Aldum videtur habuisse proc manibus, cujus
12° Amio 1507. Carmen in Romanum marttjrem, errorcs interdum castigat, saepius transcribit. Dubito
cum Joannis Mnrmellii comnicntario, Colonioe,1507. an diversa sit edilio quam vidi el nuuc memorabo ;
Post reslitutas lilleras iiunc primum appellaverim magis credo esse diversarn. Nic. Anionius,
qui ex
interpretem.Prudenlii. Fabricius et alius recens scri- ediiis primum commentatorem Prudeniii Nebrissen-
ptor in collectioneCommentarioruin editionis Weit- sem fuisse
zii Joamiis Marmellii explicatioiiem recenseiil, t|Uic existimavii, ad IsbiiisglossasetMurmellii
revera apparet in indiculo iiilerpretum, sed abest ab commentaritim non advertit. Cellarius nostrum An^
a loco natali Lebrixa, Nebrixa, Kebrissd, ef
opere; foriasse quia eam ad manus habere speravir, tonium,
sed non poluil. En liluluin : Divi Romaui, herois, et NebrisSensemdiciutn, perridicule appellat ephcopum
Chritti marlgris fortissimi inclylum adversus qenliles Nebrhsensem; nollein eumdem errofem exscripsk-
cerlamenab Aurelio Prudenlio Clemenle, viro consu- Set alius (c).
turi et poela prmclaro, nobiti carmine compositum,in (G 107. 15° Anno 1512 aut paulo post. Aurelii Pru-
CJMO omnia deorumsacraM paganorum mores acerrimi denlii Clementis, viri consularis, ttbelli. Cum com-
infamaniur ac redarguunlur. Cuin Joannis Murmellii menlo Anlonii Nebrissensis. Cum privilegio. Nihil
RuremundenJs commentario, variis rebus vocibusque aliud in fronte
legitnr, neque in fine, aut alihi nota-
referto. In line : lmpressum esl hoc opitsculumColoniw lur annus, et locus editionis,
in chalcographiaingenuorumliberorumQttenlell.Anno qure est in-4°, characte-
Chrhti naii SEPTIMO SUPRAM. D. X calendas Junias. ribus semigothicis. Soltim praccedit loco prrefationis
ln-8 inagnopolius quam iii-4,characleresemigoihico, Epigramma JElii AiltoniiNebrissensisad Prudenliuni
ut vocaut. In indice bibl. Casan. male jvotatur annus ex Britannis reducem. Quod alludit ad' proefatidiienl
ediiionisl510.Alii in-4 essedicunt. Vide judiciuniGi- Aldi. Exstat haeccdiiio In hibliotheca ilomana Sa-
selini de Murmeliio,num. 117, in nota (Col.655, n. a). pientioe(d). 86 n>fronte eflictum est Hispanioesiein-

(a) Idem abbas de S. Leger ait se vidisse Bruxel- scriplore» ejus celeberrimi ab exteris, quamvis docirs
lis apud dominos de Sanlander plura nioniimenla hoininibus, vulgo ignoreniur aiit non bene cogno
liileraria, partiin ipsius Burrieli manu exarala, par- scantur. ls ipse, qui a CelJario deceptus, Nebrissen-,
eo
tim jubcnle et videnle descripta, quod ideo aiiini- . sem episcopi litulo decoravit, Fr. Ignatium Como
ndverlo,quia Burrieli cpislolariim collectionera Ma-,vp. inipugnaturiis non est ausus nominare, et eodera in
tiili edeudara audivi. loco V. C. Franciscuni Perez Bayer, fama hinc nsquo
(6) Hanc edilioiiein possidebat, qui eam describit, ad sidera.noiuin, i;t jam pridem regire biblioibfcai
cl. Gregorius Maiansius. Vide'ejus- SpecimenBiblio- Matritensi proefectum,pro nionacho aliquo aut frano
lliecmCregorio-Maiansianw, Hannovtm, 1755, pag. milii videtur accep sse, cum de patria S. Laurenlii
26. Addit Maiansius : Ad inteUigeiiduniPrudeitiium disptitans, iia eum appellavit, P. Perez, neque eniin
Chriilianorum poelarum eruditissimum NHLL/ENOT,E aliuin ab eo reprehensum opinor, nisi auciorem eru-
CLARlORES ET EXPEOITlORES EXCOGITARI POTEItANT.dilie dissertationis: Laurenlius efDamasus Hispanh
Emendarunimeumexemplaraliquibus in loch Vincen- asseni et vindicati. Romw , 1756. Respoiisioiiein
iius Pons Valentinus, vir stupendwerudilionis, ctci. Bayerii ad argumentum, ex Silentio Priideiiiii in
Joannesdela Torrp, el Guerean,vir ingeniianicenissimi. hymno S. Laureutii peiitum, suo laco explicabo et
Eamdem edilionemmemorai Rodriguezius de (Jaslro, sustinebo.
qui formam ejus in-8 esse dicit, et Hispanice reddit (d) Suspicor editionis loeum esse Caesaraugiist.im,
viiani Prudentii, a Nebrissensi expositam iirepistola ex epigrammale Nebrisseiisis, CaesaraugiistaiGcor-
dediealoria ad DidacumRamirez de Vilfaescusa, epir gius lypographus aiiho 1515 exposiiioiiein hyiniio-
scnpiim Malacilanum. Jiidiciuin tle interpretaiioue lum (Breviarii).a Nebris-ensi .factiini, et Setfulium
Ncbrissensis lege ntim. 107, in nola (/nfra, n.6). cnm paraphrasi ejusdera Neb.rissensta.ferinis iinpres-
(c) Fatum hoc quoddara llispaniie nostra; csl, ut sit. Epigramma.cujus nieinini cst.:
 817 PitUDENTiUS. 648
niacum epigraphe : Titnlo monta. Jovius in opere in A i 25° Ani'i) 1557* Lovanii, in-8, excusas adnota-
Hispanicum sermonem a"b Alfouso Ulloa converso, lioncs Jacobi Meycri in duos byiunos trocbaicos de
Dialogo de las empresat, edit. 1558 pag. 50, referi, Miraculis, et SS. marlyrum Heuielerii etCeledonii,
hoc leinma Tanto monta pro rege Ferdinando calho- a Weitzio pra'terinissas, memoratNic. Antohius, quas
lico Nebrissensem invenisse; quod est dicium' ait prodiisse cura versrbus ejusdemMeyeri.Hoc ipsum
Alexnndri, noduiii Gordianum disrurapenlis. Sleiu- alii bibiiographi coiilirmam. Eas adnolaliones nun-
mati Hispanire postca inhaesit celeberrimum aliud dtim inveni.
lemma, a Ludovico Marliano Mediolanensi, med.co 24° Anno-etiam 1557. Enchiridion Basilere lypis
Caroli V el episcopo Tudensi , invenluin : Plus publicatum cuni Juvento et Araiore monci Ludewi-
ultra. gius, quod in catalogo bibliothecoeTellerian:e sic
108. 16*Anno 1513. Edilionem hymni ad accen- indicatur : Aurelii Prudenlii Enchiridion Veleris el
sionem cerci WiilebergtL»assigiial Ludewigius. Novi Testamenli,BasilewB. Weslhemeri,1557. Exstal
17° Anno ilideni 1513. Hymnuin S. Romani Li- Romre in bihliotheca Angelica. Tiiulus est: Juvena
psiaeediluin in-4° docetidera Ludewigius : qui for- presbyleri Hispani libri ni -de Hhtoria evangelica,
lasse e^l hic quem praj manibus babeo, in ctijus line emendali el mullis erroribus purgali. Aratorissub-
legitur : Prudenlius de Romanomartyre finem habel, <Q I diaconi libri n, Acta apostotorumcomplectentes,anlea
imprestus per induslrium calcographum Melchiorem in Germania non excusi. Aurelii Prudeniii Clemenlis,
Lotterum anno Domini MDXUI,in-4, editio nilida. cpnsularis viri, Enchiridion Veieris el Novi Imtrn-
Tiiulus froniis niagnam pariem est consumptus vetu- menti. Scholw Chrislianw necessarii libri. Basilew,
state. Exemplar quud exsfat in bibl. Angelica, inter apud BarllwlomwumWesthemeruinel Nicolaum Bry-
lineas glossas liabet manu descriptas. . lingerum, anno M.D.XXXVII. !n-8 parvo. Similis cdiiio
18*Anno 1520. Enchiridion Lipsire in-j4 prodiisse occurrit anno 1542.
110. 25° Anno 1540. Opera Prudeniii ctim eom •
auctor est Ludewigius.
. 19° Annoeodem 1520. J» Aurelii Prudentii Cle- inentnrio Nebrissensis et scholiis Joannis Sichardi;
mentis CwsaraugustaniV. C. de miraculh Chrhli hym- qui sex codicibus usus fuerat, Aniiierpiscin-8 (ex
numad omneshoras Jacobi Spiegel inlerpretalio. In- Fabricio). Ludcwigius mendis plenam haiiccditiotiein
fol. parvo, pp. 142. In fine : Selesladii -in mdibus esse lestatur.
26* Eodem.anno 1540. Aurelii Prudeniii Clemen-
Lazari Schurerii, 1520. De Spiegelio infra redibif
viri ob eximias indolis eruditionisque doles aa
meniio. Exstat haecedilio iu bibliotheca Alexandrina, lis,
consulurem digniialem evecti, et rerum divinarum.,
sive Sapienlire.
fj religionisChrhlianw, juris ilem civilis et militarium
87 20° Aiino 1522.,Librum Caihcmerinoii Lipsioe excellenlis OPERA,cum Sichardi et Erasmi
tradit perilia
lypis vulgalum Rodriguezius.
21° Anno 1527. Basileaeomnia opera edila in-8, commeniariis. Basilew, lypis Ilenrici Pelri, in-12.
cum cominentario Sicbardi, in calalogo bibl. reg. Quam editionem habui a cl. pbysico Francisco Pc-
Paris.: AureliiPrudenlii Clemenlisopera, cum qui- traglia : recie Heinsiuseam mendis inquinatam dixit.
butdam scholiis Joaiinis Sichardi Basilem, Andreas Vide num. 100.
Cratqnder, in-8,1527. Exemplaf nolalum manuGuil- 88 27° Amio 1542. Enchiridion Basileaecum Ju-
telmi Postelli. Ilcec est priina etlilio Sichardi, qua in venco et Aratore. (Ludewigius) Fonasse simili forma
secundo tomo edendo usus sum. ac anuo *537. Vide num.109 in editione 24.
22° Anno 1536. Aurelii Prudentii Clemenlis, viri 28° Anno 1546. Editionem Antuerpiensein hujus
consularis, opera mullo quam autea castigaliora; prw- anni, quam Bailius habuerit, recenset cl. Tcolius in
terea et JElii Anlonii Nebrhsensis commenlariishaud cditionis Parmensis prxfalione , quam jam laudare
pWHitcndisillustrata, quibusinsnper aggluiinata sunl ccepi acceplam staiin) ac divulgata ea esl, pergr.ito
scholiaJoannis Sichardi, qum omnia nunc primum in mihi dono viri clarissinii; qucm honoris causa libens
philomuwrumgratiam excusasunt. ExcudebatAntuer- . nominarem, nisi ipse latere maluissei.
pim Martinus Cmtaf,.anno salutis humance MDXXXVI, 29° Anno 1553. Opera cum schoiiis Sicbardi ei
in-8, pp. 565. Hanc editionem vidi in bibliothcca cominenlariulo Erasini in duos hymnos de natali
collegii Romani. pueri Jesu,' et de Epiphania, Lugduni, in-8. Com-
AureliClemensPrudenli,dicmihi,quaeso, .Qui lua nunc lacerant, diiipiimlquebona.
IJuis te lam durusmisilin exsilium? Quisunt hi? dices,Suul barbaros,alquesoloecos,
Jln libuil lolo divisosorbe Brilannos, Eslliofumproles, el numerosamaiius.
Atque Caledonii viserenionstramaris? Ergo citus propera,domuisuccurrelabanli.
Balaenas,orcas, el physeierasanhelos, Namres absentis,justaquecausaperit.
Et grandescetos, arboribusquepares. Si te fortetui nequeuhtagnoscerecives,
NonnefuitmeliosCeliasnon linquere Ilieros, Illissermotuus, si peregrinuserii,
Elnunquampattiosdeseruisselares? Interpresveniam: si tenlaiitpellere tecfis^
CaisarisAuguslidiclasdeuoininelerras, Asserlorveniaui,suppeliasqueferam.
Hicubi 1'unditopeSLineret almaCeres; Ordo est : 1° CathemerinMiiliber. 2* Rnmanus. 5"
Hicuhidat frugesinversocopiacornu,
Kt Ponionasuas,atque Miucrvasuas. Liber Perislepbaiiun. 4° Psychoinacbia. 5" Apotlieo-
J«pdtibinuncrecla, nisi desipis,ire iieeese. sis. 6° Haiiiartigeni.i. 7° Libri duo conlra Sy.iima-
Ut posllimiiiijjure relictapelas.. cliiun. Deest Dilioclireuin. Etlilio csl nieudosa, iiuii
tJt ppssessoresinjusiospellere possis, iiuineraiis paginis.- .
 u9 PROLEGOMENA. §50
mentariolus Erasmi exstal 111collectione Weitzii, et. \ Ecclesim, et anliquilatis religiosm,Udutilitalemjuvcn-
in ejus operibus recusus est. In calalogo bibl. reg. tutis scholaslicm: colleclus, emendatus, digeslus, et
Paris. editio dicitur in-16, per Joannem Tornoesium, commentario quoque exposilus, diligentia et studio
In fine : Basilem, ex
Lugduni, hoc anno 1553. Alii in-8 dicunt. Hanc edi-' Georgii Fabricii Chemnicensis.
tionem laudat Gallandius. officinaJoannis Oporini, an. sal. hum. M.D.LXHII. In-4.
30° Anno 1562. Aur. Prudenlii Clementis, V. C. In fronle avulsa erat nota loci et anni: ipse praefatur
sacra quw exstanl POEMATA OMNIA. Quibus accesserunt anno 1562, xm cal. Mart. In nonnullis exemplaribus
in tolum quidem opus 3o. Sichardi succincta schoiia, Romaedesunt commentarii, quippe ab hseretico ho-
in aliquolvero hymnos Erasmi Roter. et Jacobi Spie- nvineinterdum invpieconfecti, et propterea discerpti.
gelii commenlaria. Basilew, ex officinaHenrici Pelri, Ad commentarios proefatur eo ipso anno 1562, XIII
anno sal. hum. M.D.LXH, mense Martio, in-8, pp. 719. cal. Jul.
Haeceditio exstat in bibliotheca collegii Romani, qure 36° Anno eodem 1564. Editio Prudentii cum aliis
parum est correcta. poetis Chrislianis Basilere per Joau. Oporinum, in-8,
51° Anno eodem 1562. ln collectione poetarum laudalur a cl. Teolio, a nemine, quod ipse scierit,
Christianorum, sludio et notis Georgii Fabricii, Ba- animadversa. Sed cum ipse non commeraoraverit
sileae,in-4. Ita Joan. Albertus Fabricius in Biblioth. ]B editionera Basileensem in-4 per Joan. Oporinum, a
vet. Lat. Alii annum editionis 1565 notant, alii 1564. me visam, et a pluribus recensitam, videndum,
Ludewigius hanc vocat eruditam et raram. Vide infra an unica sit hrec editio, quam aliquis male in-8 indi-
num. 111, ubi eam describimus. caverit.
52° Anno 1562. Opera Prudenlii, in-8, Basileae, 57° Anno 1566. Prudenlii opera a VictoreGiselino
cum Erasmi et Sichardi notis (ex quodam catal.). correcta, et adnolationibusiliuslraia. Parisiis, Marnef,
33° Anno 1562. Editio prima Giselini mendosa, ut 1566, in-16, pp. 140. 90 Fabricius ait: Ex recen-
ipse proflletur in editione secunda. Titulus : Aur. sione Giselini. Hrjec edilio conformis omnino.est
Prud. Clem.viri cons. OPERA, a Viclore Giselino cor- primee editioni Giselini anni 1562. Vide nura. 110.
recta, et adilotationibus illuslrata. Ad Hippolytum Adsunt etiam Erasmi comnientarioli. Si alicubi le-
Estensera cardinalem , Parisiis, apud Hieronymuni gas, hanc editionem a Giselino procuralam , non
de Marnef, in-12, pp. 494. Hujus editionis errores assentiaris.
in multis aliis repetiti sunt. Giselinum, decem nactum 38° Anno 1568. Georgii Fabricii commentarii in
Prudenlii codices , hanc editionem adorsum fuisse quosdam hyranos Prudenlii, Lipsire 1568, in-8 (ex
quidain perperam affirmavit, deceptus inscriptione Joan. Alb. Fabricio). Exslant in collectione Weit-
editionis secundre anni 1564. Prima Giselini editio (] ziana et in operihus Fabricii.
exstat iii bibliotheca Angelica, ubi eam vidi. 112. 59° Anno 1574. Aurelii Prudentii Clemenlis,
34° Anno 1564. AureliusPrudenliusClemens,Theo- viri consularis, Chrisiiani antiquissimipoetm,carmina.
dori Pulmanni Cranenburgii et ViclorisGiselini opera Prosperi Aquitaniciepigrammala, Joannis Damasceni,
ex fide decemlibrorum manuseriptorutnemendalus, et Cosmi Hierosolymitani, Marci episcopi Taluonth,
in eum ejusdem VictorisGiselini commenlarius. An- Theophanisopuscula.Calari MDLXXUII. Excudebat Viii-
tuerpiw, ex o/ficinaChristophoriPlantini, CIS.IO.LXIV. centius SembeniusSalodiensisimpressorR. D. Nicolai
In-8. 89Post commenlarium Giselini legunturSym- Canyelles vicar. gener. sede vacanle. ln-8, pp. 552.
machi et AmbrosiideReligione epistolae adversariae, Editio haecconforinala est ad editionem Aldi, noii
Peiri Nannii Alcniarini et Victoris Giselini scholiis admodum correcla. Praemittitur praefatio
Aldi, et
illustraloe. Accedunt Erasmi commentarii in duos altera de metris ctim Vita Prudentii ab eodem con-
hyiuuos Prudenlii, de quibus num. 109 (a). scripta, uon autem lecliones varioe, de quibtis num.
111. 35° Anno itidem 1564. Georgius Fabricius 104 dixi. Hanc editionem cl. Teolius vidit in biblio-
cum aliis poetis Clirisiianis Prudentium edidit, et theca PP. Minimorum in Monte Pincio, ego in bi-
quidem primo loco. Inscriptio: Poetarum veterum bliothecis Alexandrina et Angelica, et e.vstarc scio
ecclesiaslicorumopera Chrisliana, et operum reliquim]D in bibliotheca locupletissima sacratissimi principis
atque fragmenla. Thesaurus calholicm el orthodoxm Pii VI.
(a) Ludewigius recle pronuntiat hanc editionem conslat, modo non nimtus suarum operarum aisiimalot
castigatissimam et nitidissimam esse"; et quamvis fuisset, ut cum COMMENTARIUM in Prudenlium scripsissi:
idem nsserat Weitzianam optimam censeri, Heinsius ait, paucas iilas paginas tanti faciens. Commentaritts
tamen Weitzianae editioneui Giselini praelulit. Sed autem in Prudentium necessesit multorum annoruin
opus est adverlere.in quibusdamexemplaribus deesse opus, in quo eiiam ingeniosissimus,el eruditissimusel
commentarios Erasmi, religionis causa avulsos, quo laboriosissimusquis omneminduslriam possitinsumcre
factum est, ut simul discerptoe fuerint novae curae oplimo moiialitalis. Nic. Antonius notas Giselini in-
Giselini, qui plura iuenda sustulit, et nonnullas ani- terpretalionibusomnium,quiprrecesseranl,pra;ponit.
madversiones adjecit. A Barthio niale accipitur Gi- Revera de Prudentio optime meritus est Giselintts,
selinus, qui vocatur Advers. lih. ix, cap. 20, homo qui controversias etiam tbfologicas, pautis exceptis,
tanlw prmsumplionh, ul COMHENTARWM notas suas non infeliciter pro medico attigit. Vide, num. 117,
inscriberevoluerit.Ralionem reddit Barthius lib. xxi, Chamillardi judicium in ejus praefat. Ediiionis hu-
cap. 4 : At in OTHAQUE non debebat tantum necjotii jus Giselini e.vemplar in bibliotli. Paris. reg. exstat
dare Giselino,viro probo el erudilo, de quorumallero manu collatum cum pcraniiquo ms. bibl. reg.
nobis ex relalione doctorum, altero publice omnibus
PATror.. I.IX; 21
 651 PEUDENTIUS. GS3
40° Anno 1580. Libri adversus Symmachum in i\. siiio in festo Trium Regum, facta ex Apothescos
editione epistolarum Q. Aurelii Symmachi cura et quibusdatn versibus, exslat in collectioneWeitziana.
studio Francisci Jureti Parisiis, in-4, pag. 517 : 50° Annoeodem 1610. Antuerpiaeopera Pr.udentji
Aur. Prudenlii Clemenlisconlra L. AureliumAvianium prodiis?e in-24, sine ullis notis, refert cl. Teolius:
Symmachumlibri duo, etc. In fronte libri Symmachus sed cum id accidisse dicat post editionem Weitzia-
}Quintus, hic Lucius dicittir. Pag. 98, in notis : nam, forlasse alium annum voluit indicare ,t
Jureli notw ad Prudenlii libros conlra Symmachum, 115. 51° Anno itidem 1610. Prudentii Diltochreum
quos eleganthsimosJuretus appellat, et ex vetusti- in hoc opere ; Manuale biblicum, sive Enchiridion
stissimo codice illustrat. HaecJureti notre latuerunt SS. Scripturma catholicmaposlolicmveteris Ecclesim
Weilzio. Palribus compendialum, et nunc primum ex vetustis
41° Anno 1585. Editio Coloniensis hujus anni, membranismss. colleclum, et dicaium venerabili,reli-
in-8, iaudatur a Nic. Antonio et Rodriguezio de ginsopatri D. Joanni Mynlzenbergiopriori Carmelila-
Castro, qure fortasse ab ea quae sequilur non est rum in convenluFrancofurdiensi. Francofurli, 1610,
distincta. apud EgenolphumEmmelium.In-8. Editor sub lilte-
42° Anno 1588. Editio libri Peristephantaii et ris M. H. C, utcolligo exWeilzii prxfatione ad Dit-
Calhemerincon,in-8, Coloniae, quae mendosa dicitur " lochseura, est Melchior Goldaslus Haminsfeldius, a
a Ludewigio, et est mendosa. Inscriptio : Aurelii quo Weilzius membranas accepit, in quibus liber
Prudenlii Clemenlis,viri consutaris,hymniKaSYiuEpiv&ii,Caihemerinwn, et Anioani manuale erat. Sed hoc
et KsplSTSyavcov. Colonim Agrippinw,in offtcinaBir- opus non videlur legisse Weitzius, qui Isonis magi-
ckmannicasumptibusArnoldiMylii, anno M.D.LXXXVHI. slri glossas uberiores, a Goldasto adductas, omisit,
43° Anno 1589. Prudentii opera Parisiis. Ex cata- qiianquam miror illum e prrefalione Goldasti sum-
logo bibliotbecaeBodleianoe,ubi nihil aliud exprimi- psisse qttsead Prudentium pertinent, nisi eadem ver-
lur. Vide num. 114 in edil. 52. ba Goldastus alibi etiam scripsit. In hoc 92 erS°
44° Anno 1591. Editio Lugduno-BatavaPrudentii, Manuali biblico, pag. 1, est Prudenlii AmceniDiply-
in-16. Ex NicolaoAntonio. chon, seuTiiuli hisloriarum Velerisel NoviTestamenti.
45° Anno 1594. Operum editio Coloniensis, in-8 Duo alia similia opera in eadem collectione sunt in-
(ex Nic. Anlonio et Rodriguezio). Titulus est: Opera seria, scilicet pag. 17 Rustici Helpidii, et pag. 85
a Victore GiselinoQ\ correcla, et adnotalionibusil- Walafridi Strabi. Varietatem leclionum Goldasti suo
luslrala. Ad liippotylum Eslensem cardinalem, ac Ioco notabimus. De lsone vide num. 16 el 114, in
principemillustrhsimum. CotonimAgrippinm,in offi- nola
cina Bircktnannica, sumplibus Arnoldi Mylii, anno " 114. 52° Anno 161*. Prudentii opera in corpore
M.D.XCIV. In exemplari, quoulor, soluni exsimitPsy- omnium poetarum Genevre, in-4, recusa in omnibus
chomachia, Apolheosis, Haraartigenia,-Dittochoeum edilionibus hujus collectionis, uti etiam in editioni-
cum notis Glselini. Csetera ex editione Coloniensi bus bibliothecae SS. Patrtim. Scilicet in collectione
anni 1588 assuta et compacta sunt. Edilio haecedi- veterum poelarum AureliocAllobrogum 1640, Lon-
tioni primaeGiselini respondet, adeoque mendosa est. dini, 1713, ut Pisaurensem aliasque recentiores
46° Anno 1596. Aurelii Prudenlii Clementis V. oniitlam. In Bibliotheca SS. Patrum, Parisiis, 1589,
cons. opera ex recensioneViclorisGiselini. Lugduni vol. 8 ; Lugduni, 1677, lom. 5; in Bibliotheca vero
Balavorum, ex officinaP.lanlinianaapud Franciscum SS. Palrum, quam nostro tempore collegit vir do-
Raplielengium, 1596. In-20. Nullae sunt notse. Ex ctus, Andreas Gallandius, Prudentii opera Iegunlur
recensioneGhelini inlellige ad normam primeeeditio- notis illustrata, prresertim ex Chaniillardo; quasdam
nis, cujus errores srepiussunt cxcusi typographorum notulas Gallandius ipse adjecit, qui hunc ordinem ex
et editorum inlolerabili ignorantia et negligenlia.Ac suo edito (fortasse Tornoesiano) sequitur: Perisie-
miror ab aliquo aftirmari Giselinum hanc editionem phanwn, Apotheosis, Hamarligenia, Psychomachia,
curasse, cum ipse Giselinus in prsefatione secundre libri duo contra Symmachum, Cailiemerinwn, Diito-
editionis monuerit, primam illam anni 1562lumul- ** chreum. Exsianl heecoperatom. VIH ejus Bihliothe-
tuarie factam, et innumerabilia menda in eam ir- cae,'Venetiis, 1772, ubi prsemillit Prudentii Yitain
repsisse. non satis accurate digestam.
47° Anno 1605. Prudentii Vila et opera, Lugduni. 53° Anno 1613. Aurelii Prudenlii ClementisV. C.
Ex calalogo bibliolhecreBodleianre. opera noviler ad mss. fidem recensita,interpolala, in-
48" Anno 1610. Opera Prudentii, Lugduni. In ca- numeris a mendh purgqia, notisque el indice accuralo
talogo bibliotliecaeBodleianae. illuslrataa M.Joanne Weilzio, P. L. Accesserunlom-
49° Anno eodem 1610. Andreas Wilchius edidit nium doclorumvirorum, quotquolin Prudentium scri-
Heortographiara, seu Commentarios in velerum i e- pserunt, notm, scholia atque observationes,cum gl.ossis
cenliumque poetarum hymnos , in-8 (ex Fabricio). veteribus.Hanovim, typis Wechelianh, apud hwred.et
Hos eommentarios non vifli. Andrese Wilchii Expo- Joannis Aubrii M. DC.xm. In-8 (a).
(a) Uno volumine, cujus prima parte contineniur etnolaruminAureliiPrudenlii Clemeitlhoperasingidari
..poemataPrudentii cumvariis leclionibus,pp. 582 ;al- sludio collecta, digestaac disposilaa M. Joanne Weit-
tera, SyUogeadnolationum,tcholiorum, observalionum %ioP. L. Indiculus interpretum bos exhibet, Nebris-
653 PROLFJGOMENA. 65*
115. 54° Anno 1614. Isaaci Grangmi,gymnasiar- fii. et Hepf dispp., Iianov., in - 4. Ex Ludewigio.
cha Vindocinensis,Commentarii in Aurelii Prudenlii 63* Anno eodem 1655. Hymni duo Calhemerinwn.
Clementislibros duos adversus 93 Symmachum pro cum noiis. Hannoverre,in-4. Catal. bibl. Bodleianoe.
ara Victoriwad Cmsaremde VendosmeVindocinen- 64° Anno 1659. Hymnus natalis Christi cum Mol-
setnducem. Parisih, apud Roberlum Fouet, MDCXIV.lero, Friburg., in-8, quem Ludewigiuslaudat, et ego
In-8, pp. 240, praeter indicem. Edilio mendosissima. ad usum accepi a ol. prresule Josepho Antonio Reg-
Addiiur in flne Relatio Symmachi cum notis Jac. gio. Inscriptio est: AndremMolleriPegavii commenla-
Lecli et Francisci Jureti. Item duo libri Ambrosii rius superhymnumPrudenlianum ad octavumcalendas
adversus Symmachum. Commenlarii Grangai ddcti Januarias. Freibergm, typis et sumptibusGeorgii Beu-
sunt. Hanc edilionem utendam accepi a cl. prsesule theri. In fine exsiat paraphrasis Germanica hujus
Josepho Antonio Reggio. hymni rliyihmo expressa. Commentator hic helero-
55° Anno 1624. Prudentii poemata varia Parisiis. doxus est, sed doctus.
Ex calalogo bibliothecseBodleianae. 65° Anno 1667. Aur. Prudentii Clemenlisqucsex-
56° Anno 1625. Prudentii opera ex poslrema doc- stant, Nic. 94 Heinsius ex vetusthsimisexemplaribus
lorumvirorumrecensione.Amslerodami,apud Guilielm. recensuil, ct animadversionesadjecit. Amstelodamiapud
lanss. Cmsium,1625. ln-52, pp. 261. Falsum est, ex )B DanielemElzeviriumCIDIOCLXVII. In-16. Edilio nitida,
postrema recensione prodire : nam ea sunt menda, -et imprirais correcta. De Prudentio nemo Heinsio
quseante secundamGiselini editionem legebantur. melius meritus est, quantum quidem ad deleclum
57° Anno 1651. Prudentii opera, Anvstelodami, variantium leclionum perlinet: nara alia vix altigit,
apud Joannem Jansonnium, pp. 261, qure fortasse siquidem adnolaiaadPiudeniium Uberiorameditatus,
est eadem ac prrecedens anni 1625 : litulus quidem ea exsequi non potuit. Si igitur de comnienlatoribiis
non est diversus, paginaetotidem sunt utrobique. Prudeniii sermo sil, editio Ileinsiana edilioni ad
Hanceditionem vidi, illani habeo. usum Delphini prreferri non debet, imo nec cum ea
58° Anno 1643. Franciscus Weitzius edidit in-8 conferri
Heorlologiumsive Hymnosfestivales, veterum recen- 66° Anno 1670. Aliam Heinsianam editionem ex
tiumque nolis illusiratos. Ex Fabric. Bibl. vet. Lat. Morerioin Lexicoenumerat cl. Teolius, qui pro certo
59°Anno eodem 1643. Aurelii Prudentii Clemenlis tradit aliara exstare apud Soncinos, qtiamviseam
hijmnusde Chrisli Domini et Salvaloris nostri nalali. noii videril. Ediliohem Heinsianamin Diclionario
AuguslusBuchnerusseorsim edidit, el commenlariolo Morerii correcto an. 1740 Iaudari eam quae anno
iffusiravit. Wiltebergm, impensis Ballhasaris Mevii 1667 peracta est, nmi aliam anni 1670 animadver-
bibliopol.,lypis Joannis Haken. M.DCXI.IH.
In-8 parvo, (C tere debco.
pp. 150. DeBuchnerolege num. 93 et commentarios. 117. 67° Anno 1687. Aur. Prudentii Clemenlis
116. 60° A.nno1646. Hymnus natalis Domini,Epi- opera inlerprelatione et nolis illuslravit Stephanus
phanioe,et Omni hora, Gorliz. Ex Ludewigio. Chamillard, e soc. Jesu ad usum Delphini. Parhiis,
61° Aiino 1648. Prudenlius in usum scholarum apud viduain Thiboust et Petrum Esclassan. In-4
Luneb., in-12 (ex Fabricio). In hunc usum Pruden- magno. Editio rara, docta et salis correcta; inier-
tium edi nonnulli cupiunt. prelatio seu paraphrasis minus placet. Confer Cleri-
62° Annol655. Hymnusantejejuuium cum Calixti cum tom. XII Bibliolh. (a).

sensem, Sichardum, Erasmum, Spiegelium, Geor-
gitnn Fabricium, de quibusjam dixiraus, iiemAdami
Siberi scholidia, Joannis Murmelliiexplicationem in
Romanum (de quonum. 105), Victoris Giselinicom-
mentarium (videnum. 110), AdamiTheodori Sibcri
commentariolumintres hymnos,'AndreseWilkii ex-
posiiiouem in quosdam ex Apotheosi versus (vide .n"
num. 112), Joannis Weilzii notas et observationes,
Isonis magistri glossas, ex codice Caroli Widmani,
et altero "jacobi Bongarsii excerptas a M. Joanne
Weitzio. Hrec editio a Ludewigiooplima earum quas
Videratcredhur. Conler tamen num. 110 et proefa-
tionem Heinsiinum. 100. Advertas , velim, Gofda-
Slum, qui e vetustts membranis Isonis glossas abun-
damiores excerpserat ad Dillochaeieditionem, asse-
rere, lsonem moiiacliumfuisse in ccenobioS. Galli,
Salomonis ill Constanliensis episcopi prreceptorem
circa annum 900.Confer num. 16. Isonem nescio cur
alius vocitet Isonium.
(a) Quod judicium luleril Chamillardus de inler-
pretibu- quos viderat, nunc describim. Exslant, ait
in pra;faliO'e, aliqui, fateor, interpreies Prudenlii,
AntoniusNebrhsensis,Giselinus,Weilzius,et^Nicolatts
Heinsius. Sed Ghelinus seclaius est tantum ea qtm
omnium eranl facillima et minime scilu necessuria,
lapstts in mulih etiam et allucinatus esl. Nebrissensis
hmret in Prudentio magis, sed esl brevior, et singula
delibaresalis habet^ qumad fabulam, historiamel pelii-
iiorem scriptoris coguilionemrequirunlur,omillil. Quid
quod Apollteosin, Hamartigeniam, duos contra Sym-
machumlibros, qui sunt prm cmteris tatnen dignissimi
qui legantur, non altigit. Restal Heinsius, cujus variw
lectionesin Prttdenlium aapersh interdum tectissinis
notulis , perquam cruditw sunt el accuralm, ut ab
Heinsio profeclasfacile norh; ilaque nemo, ut opinor,
me reprehendel quod eum, quantum in me fuit, secutus
simperinde utque Weitzium, qui, cum editas hactenus
in Prudenlium nolas collegisset, addidit etiam sttas,
easqueminimecontemnendas; hoc uno cmterissuperior,
quod velertimauctorum locos indicet, ac eos prmcipue
sacrm Scripturm quos Prudentius operi suo inlexuit.
MitloJacobum Spiegetium,qtiicommeutariolumedidit
in oden Prudentii imcriptam Omnis boire : ejtts
enim in illam noim non solum sunt propter nitriam
prolixitalemmolestm,verumetiam minulisquibusdant,
ac pene puerdibus nugh ab ipsa grammatica repetiti.\
refertm. Mitto eliam Adamum Siberum, Georgium'~
Remum, AdumumTheodorumSibertttn,AndreamWit-
kium: quorum atii verbasex intcrdumattt sepiempro-
luterunt in htjmnos ires aul qualuor; alii unum dun-
taxai; ut merilo ab inierprelum Prudenlii nuniero sint
expungendi.Aliiersenliendumde ScholiisIsonis, quw
 «55 PRUDENTIUS. 6KC
95 68° anno 1701. Aur. Prudenlii ClementhV. C. A Peristephanwn, Apoiheosis, Hainartigenia, Psycho-
! Opera cumnotis Nicolai HeinsiiDan. fttii, el variorum machia, libri conlra Symmachum,Dillochaeum.quod
doctorum virorum maximenecessariis.Subjeclus esl in mavult appellare Diptyclion. In eo tamen deceptus
fine index rerum el verborumlocuplethsimus.Coloniiv, cst, quod oden Immolal Deo Palri recte prrefigilibro
apud Joannem Christophorum Slohsei. Anno MDCCI. Perislephanwn quasi ex Heinsiisententia censuerit.
In-8, pp. 978. Editio mendosa. Praeter Heinsii notas, Heinsius in addendis conceptis verbis ait : Vetusii
sunt coramentarii Nebrissensis et glossaeIsonis. codicesplerique epilogumvoluminis faciunt prmfatw-
69° Anno 1705. Aur. Prud. Clemenlisqum exstant, nem iltam, qum nunc ante librum nepi STEOOTMV legi-
recensuit et adnolalionibus illustravit Chrislopliorus tur... unde illam quoquead universumCleinenthnostri
Cellarius, qui et indices copiososrerum et verborum poelicumopus epilogi loco referri oporlcrenon difftcul-
fddidit. Halm Magdeburgicmsumplibus orplianolro- ter, pulo, ctgnoscas...Quapropter redeal poslliminii
pltii, 1703. In-8, pp. 559. In fine est index eorum qure jure in prhiinum locum, unde exsulabat immeriio, ea
Iicentius solito Prudentius posuit, in quo saepe ipse ode. Quod autem ordini qui servatus est in ediiione
Cellarius licentius peccat, ut poslea demonslrabo. Parmensi, aut quem servari voluit Heinsius, sulfra-
Illud auleni pejus, quod inierdum hseresin suam gentur Vaticani melioris notae codices, non video
tueiur. " quo jure aflirmari possit. Superiori capite
exposui
70° Anno 1759. Ediiio secunda cum adnolationibus quem quisque codex Valicanus ordinem in collocan-
Cellarii eodem in loco, ac prima. In-8, pp. 501. dis poematis tenuerit; alii de re tola judicent. Certe
71° Anno 1750. Aurelii Prudenlii CienieniisV. C. codex Vat. Alex. 521, de quo num. 78 et in notis
opera ex poslrema Nic. Heinsii, Danielh filii, el vario- egi, qui soius e27 Vat. codd. omnia Prudentii poe-
rum doclorum recensione. Coloniw, 1750. In-8 (ex mata complectitur, multo nvagis ad nostram quam
Rodriguezio de Castro). Videndum est an hoeceditio ad Heinsianarn methodum accedit. Crelerum gaudeo
sit prorsus eadein atqtte editio anni 1701, et an ali- pulcherrimam hanc ediiionem opportune ad meesse
quis annum 1701 aliquantulum obscure lypis impres- peiiatam, ut docli commenlaioris diligenlia possim
sum acceperit pro anuo 1750, nam id subvereor. juvari. Iile quidem brevilali sluduit, et secutus vide-
72° Anno denique 1788. AureliiPrudentii Clemenlis tur consilium P. Francisci Pozzo, sive a Puteo, qui
V. C. opera omnia, nunc primum cumcodicibusVali- in opere Memoriedella vita di S. Lorenzoraonitum
canis collala, prwfatione,varianlibuslectionibus,notisac hoc posuit, ut in nova Prudenlii editione adornanda,
rerum verborumqueindice locuplelissimo96 aucla et qualem ipse expetebat, consulerelur lum animadver-
illustrata. Parmm, ex regioigpograplieoMDCCLXXXVIH. sionum brevilali, tum voluminis formw comnwditali.
In-4 magno, vol. 1 et II. Editio nitida, splendida et " Magniticenlia vero lypograpbi effecit ne volumen
sunvptuosa,poeta nostro et Moecenatesuo dignissima. tam esset commodum, quam Franciscus a Puteo vo-
Dicala est equiti araplissimo Josepho Nicolao Azara, lebal. Scriptis hujus P. Francisci a Puteo, et P. Jo-
Hispaniarumregis apttd sanciam sedem cunt summa sephi Blanchinii, presbylerorum congregationis Ora-
polestale legalo. lnterpretis noi.nen prinvis litteris torii, se plurimum adjulum ingenue bonoque exem-
indicatur J. T., hoc est Josephus Tcolius. In ephe- plo Teolius faielur, quod a nobis cominemorandum
meridibus Romanis hujus annidic 19Aprilis elogium fuit, ne duos illos clarissimos viros,97 Denede Pru-
non vulgare ejus editionis legitur. Editor cum duo- dentio meriios, silentio prreteriremus. Jam si Teolius
decim et aniplius mss. Valicanis poemata Pruiientii in suo interprelandi genere summam laudem asse-
contulit, qui gralum multis fecisset, si exprimere cu- culus est, ego in alio, scilicet uberiori, pleniori ac, si
rasset ex quo codice singulas varianles lecliones vis, liberiori acquirerc pauca si possum, non praeier-
surapsissei. Opera distribuit eo ordine quem ah niiilam (a). Vertat aliquis olim poetre nostro laudi,
Heinsio probatum putabal, scilicet Cathemerinwn, quod editione Parmensi vix absoluta alius aliam in-

quamvisadmodumbreviasint, quidquid esl tainen gra- JD saepe falso a Weilzio et auctores, et Ioros indicari,
vioris nodi, solvunl. Habendusilem honosGeorgiiFa- quem incaute secntus Chamillardus labitur inlerdum.
bricii nolis in poetas ecclesiaslicos,et liymnosquinque Minulas qttasdam, et pene pueriles nugas in Spie-
Prudentii, quos illuslravil. Claudet agmeninterprelum gelio reprehendit; sed fortasse non minus mintitiim
Erasmus, qui quamvis in duobustanlum poslremh Ca- ac puerile est, quod ipse in procemio Prudentii voci
thimeiini hymnis elaboraveril, quia lamen vir fuit. Si Roma notam subjecit : Urbs satis nota, In ejus vero
quis aliussua lempestale,aculi, el limatijudicii, operm editione soepe accidit, nescio cujus negligentia, ut
prelium non pmnilendumfecil, ac documenioesse po- alia sit scriplura in carminibus excnsa, alia in notis
tesl, quam non Prudenlius ab eruditis contemnendus defensa. Praetereononnnllos errores lypographicos,
i sil. Vides Chaniillardumde niullis interpretibus Prti et nonnunquam contra inetrum, qui saltem indicari
,dentiinihil deaudivisse, dedeMurmellio,utdealios
Jureto, de et corrigi debuerunt. Fatendum est lameu Cbamil-
Grariiiseo, Buchnero, Mollero, pneter- lardtim in qureslionibus theologicisexplicandis longe
eam. Judicium ejusdem adversus Giselinum non coeieriscommentatoribus praesiitUse, qni fdrlasse
omnibus placet. Ipse Giselinus de Nebrissa aliter melior fuisset inierpres, nisi ad usum Delphini edi-
senlit : nam buic et Miirraelliosumniam diligenlioe lionem adornasset suam. Neque dubito quin hoec
laudera, pr.Tseriim in historiis explicandis, tribuit, ediiio aliis omnibusqu.i' praecesserantsit praeferenda,
qnamvisin Nebrissa ariis poeticaescieniiammajorein, ut praeferiur a Joan. Alb. Fabricio , quamvis Hein-
in Murmellioplus observaiiotiuin dc-iderel. Quod ait sius in variis leclionibus exponendis partes critici
Chaniillardus, Weitzium veterum auctorum locosin- cumulatius cxpleverit.
dicasse, verum quideni id est, sed addere debuit, (a) Modestiae cl. Teolii non invitus altribuam
65? • PROLEGOMENA. 653
ehoaverit. Nam qui argumenta rerum quae in Pru-, L 120. Antonius du Verdier, Biblioth. Gallic, edit.
dentio latent, ita jam esse illustrata censeat, ut ab Lugdun., 1'685, pag. 95, id habet: AureliePrudence
uno, vel allero possint exhauriri, is sane vel Pruden- Clemenl.La Passion de Sainct Quirin martyr evesque
tium uon legit, vel nullo modo intellexit (a). de Scissie, prise de ihymne 7 de Prudence, poete
98 118. Prudentii, in vulgares linguas conversi, chreslien, en son livredescouronnes,et traduite en vers
non tot proferam exempla quot vellem, quanquam francois couplet pour couplet. Edita est inter Vitas
plura forlasse lalent. Sed cerle non tam obviaesunt , sanciorum Parisiis per Nicolaum Chesneau. Ibid.,
poetae Christiani versiones, quam aliorum gentilium, pag. 1025, Petrus de Monlchaultvertil Gallice duos
e quibus nulla interdum utilitas, maxima plerumque . hymnos Prudentii de Nalivitate, et de Epiphania
pernicies in hominum mores potest derivari. Rodri- (carmine, opinor). Ibid., pag. 521, Guidole Feure de
guezius de Castro Psychomachioeversionem Hispa- la Borderies edidit Parisiis per Bobertum le Maignier:
nicam viderat (melro, ut conjicio,factam), inlerprele Hymnes ecctisiastiques,et caniiques, parlie traduits,
baccalaureo Francisco Palomino, ordinis S. Jacobi partie de son invenlion; ln-8, anno 1582, editiose-
conVentusUclesiisacerdote,editaraUclesii in-4, quam cusda, ubi sunl-14 aut 15, utcredit Verderius, hymni
ipse laudat iu erudita sua Biblioth.Hispanica (b). Prudentiani, melro Gallicoa Guidone elcganler con-
119. Idem refert aliam versionenv: Traduccionde Ji versi. Ibid., pag. 959, Paschalis Robin Gallicc reddi-
los hymnos, que hizo Aurelio Prudencio a los itustrh- dit (puto carniine) hymnum secunduraPeristephanwn
simosmartiresS. Laurencio, S. Vicenle,S. Engracia, de S. Laurentio, et leriium de S. Eulalia.
S. Lupercio,y tos demasinnumerables,quepadecieron 99 121. Haec habeo Italica Prudenlii carmina.
en la imperial ciudad de Zaragoza. Conel nacimienlo J due libri di Prudenzo coniro Symmaco. Tradotli in
y pairia del mesmoAurelioPrudencio. Por Luis Diez versiItaliani dal P. M. Carlo AtjoslinoAnsaldi dome-
de Aux, hijo de la misma ciudad, a quien se dediea. nicano. Venezia, appresso Pietro Valuaserise, 1754.
En Zaragoza por Juan de Lanaja y Quarlanet, 1619. In-8. In praefationeait Ansaldus paucos id Prudentii
ln-8. Ludovicus Diez, comuientitium Dexlri Chroni- opus commenlariis illustrasse, ac soltim Heinsiuin
con secutus, Hispano carmine Prudenlii Vilam scri- feliciter, quod oppido falsum est, nam eos libros
psit. Cl. Pelrura Garcia de la Ilueria versibus Hispa- doctis commentariis illustrarunt Jurelus et Gran-
nis Prudentii hymnos reddere ex eodem audivi, et goeus, ut alios omiltam qui commentarios in omnia
jara pridem versionem hynvni de Novo Lumine pa- carmina ediderunt. Ediiio versuum Latinorum men-
scbalis sabbati niagna cura elaboratam legi. dis scalet (c), inlerprelatio pura est, 100 et nitida.
(quam fortasse alii non laudabunt) quod ab Heinsioi2 indicabo. Inter Acta sincera martyrum Theodorici
vix ausus fuerit vel latum unguem discedere, cum tot Ruinart sunt hymni Eulalire, Cassiani,Agnelis, Lau-
Vaticanoscodices lustraverit, quos interdum jure suo renlii, Hippolyti, ociodecim mariyrum Caesaraugu-
praeferre potuerii. Chamillardus quidem et Cellarius stanorum, Quirini. Hyinmis S. Dionysii'episcopi
niinus sunt hac in re notandi : nani nullos codices Alexaiidrini in eisdem Aclis Pfudenlio ascribitur in
per se inspexerunt, et liberiores taraen essemihi vi- indice bibliothecre Casanalensis : sed nullus est
dentur. Teoliusetiam quamdam orlhographiam anti- hymrius S. Dionysiiin ediiione Veronensi, qua utor,
qualam ex Heinsio expressi-l,urguet, linguit, lempiat, anni 1751. Exsiat in iisdem Actis Passio infantis ex
exquo pariter potuil accipere labsa, inpar, loquella, hymno S. Romani. Apud Bollandianosexslat vol. II
et similia. In Heinsio maliin alia imilari: quod enim Aprilis hymnus octodecim mariyrum Cuesaraugusla-
is veteres codices allegat, noii satis congruens ratio norum, vol. I Martii SS. Heiiieterii et Celedonii,
est, ut aliam scribendi ralionem ip-e teneat, aliam vol. 11Augusti S. Laureniii, vol. 111ejusdem mensis
in carminibus Prudenlii exar.mdis adopiel. Ortlwgra- S. Cassiani, ut alia nunc prretermiitain a cominuaio-
pliiam,inquit Heinsius in pradatione, Pulmannus ex ribus Bollandi ex operibus Prtidentii egregie illu-
velttstisexemplaribusnon inconcinneaul inscileexpres- strata. Passio S. Eulaliaeexstat in HagiologioGeorgii
serat, quam lamen nos ex membranh velerrimis hic Vicelii, Moguntiw,1541. S. Cypriani in ejus operibus,
illic immutavimus,ac meliorcmpro virili reddidimus, SS. Hemeterii et Celedonii, ct S. Leocadireapud Su-
plus conspiranlicodicumaniiquissimorumsuffrugiode- rium. In Vilis Patrum, collectore AloysioLiponiano,
ferentes,quam prwceptisgrammalicorum,qum mintts inserunlur hymni SS. aposlolorum Pelri et Pauli,
verilatis jideique, quam arguliarum ul pluriinum prw n Laurentii, Agneiis, Vincentii, Cypriani, octodecim
se ferunt. Quanquamnec denegarimmulto plura a me 0 mart., Romani, Cassiani, Hippolyli, Fiuctuosi, Qui-
iminulari orihogrttphicapoluisse, si membranisvene- rini, Kulaliae,Hemeterii. Alii exsiant in Hymnario V.
randam veluslalcmoslentanlibus assentiri per omnia . Thomasii.
jus fasquehabuissem: el curis secundisnonnihilreser- (b) Batalla o pelea del anima: que compuso en ver-
vandum videbalur. Equidem in codicibus anliquissi- sos Lalinos : el poeta Auretio Prudencio Clemenle:
mis nihil aliud reperio nisi raaxiinam discrepanliam nuevamenteiraducida de Latin en Castellatto.Sub boc
in orthographia, innumerosque errores. Neque iutel- lilulo notauir annus 1259 pro anno 1559 editionis,
ligo, cur Prudenlii carmina magis, quain Ciceronis utCasiro ex conjeclura videlur. Dicala est Allonso
opera, ad ortliographiamcodicuni vn, viu vel ix soe- Manrique, filio GarcioeManrique, coniitis Dosorno,
culi revocari debeant. Verum de diversa scribendi prrjesidisordinum. Si libruin oculis lustrare possem,
ratione codicuni et iionuullaruraeditionum Prudenlii conjicere tentarem an aliter ordinatis numeris an-
fusius dicam ad bujus tapiiis calcera in nola. In nus editionis esset 1529. Garcia Manrique, comes de
cominenlariis notabo quosdam errores typographicos Osorno, sreciiloxvi ineunle jam flurebat. Rodrigue-
editionis Parmensis in carminibus Prudenlii, ubi sci- zius scribit Dosorno, et mox Huartanel.
licet sensus desideratur, aut lex metri, el Latinilaiis (c) Absolutohoc et superiori capiie de codd. mss.
non constat, quod simiii modo cuni oplimis aliis edi- et edilionibus Prudentii, quredam nimc circa diver-
tionibus facere decrevi, ne quis variantes lectiones sain orthographiam codicum, et ediiionum conge-
esse putet. raiii: quanquam nonnibil jam dixj, cum de singulis
(a) Multosbiiniios Prudeniii seorsuhi excusdsntinc eodicibus sermonera habui, Marielii codex scribit
659 PRUDENTIUS. 600
Versionem Italicani ms. Iibri Pciistephaii<onMedio-jA dere quid viri docti hoc sseculo, prosimb et supe-
lani videfat Ansaldus, interprete, uti aiebant, Sal- riori animadverlerint. Hymni vm cal. Januar. para-
vinio. Ego aliter lego apud Argelatum, Bibliotecade1 phrasin rhyihmo Germanico elaboratam, et anno
volgarizatori, tom. III, pag. 502, qui interprelem 1659 editam, recensut supra num. 116. Psychoma-
dicit MarcuinAntonium Mozzium, proefationem au- chiam exsiare ms. reddiiam Groece dixi tium. 91;
lem adjecisse Salvinium. Hanc versionem ms. penes nisi forie quis ex solo litulo Graecoversioneui tolius
se habebat Argelatus, et edore cogilabat in colle- operis collegil.
ctione inlerpretationum veterum Latinorum carini- CAPUT VI.
num; sed puto ettra rern non perfecisse. Certe Joan- Magdeburgensiumaliortimque de Prudetuii doctrina
nes Lamitis, tom. I Memorab. Italor. erudit., pog. judicium.
120 edit. Florent. 1742, lapsus est, cum asseruit 101 122. Quam multa religionis nostroe capita,
eam versioneni Mozzii post bujus obiluni Mediolani quamdocteac nervosePrudentiusdefenderii, stabilie-
publici juris fuisse factam. E ciijusdaui amici sche- lit, confirmaverit, si hsereticorum potius qtiani meis
dis mss. Iiaec excerpo ; La passione et morle di S. aut altcrius catholici Verbisexplictiero, nenio, opinor,
Cassiano, martyre e vescovo d'Imola, tradolta in niihi succensebit, si attente, quo ego respexerim,
] animadvertat. Proposiium enim mibi est ostendere
oltave rime dai versi lalini di S. Prudenzio, in Ferra- n,
ra, 1585. Inlerpres videtur esse quidam Ludovicus- quanli auctorilas Prudentii sit facieuda conirarecen-
Napoli, qui Musoltio episcopo Imolensi opus de- les hrcieticos, aliosque male catholicos, quibus ille
dicat, el litieras L. N. initio interpretafioiiis appo- aperie resislit. ld autem consequar, si prseter spe-
suit. Eodem aulem judicio, quo S. Cassianum epi- clatam hominis pietalem egregiamque probitatem,
Bcopuniappellat, Prudeniium quoqite sancium no- summopere ab omnibus commendatam, simul eliam
minat. Vide num. 56 : Inno di AureiioPrudenzio constilerii, euni exquisito doctrinae apparalu el sin-
Clemente,uotno consolare,a S. Cassiano martire, colla gulari judicin difficillimas theologire quaesiiones et
parafrasi in otlaverime e le annotazionidel sig. abbittc gravissima quaeque Cdei Cbristianaedogmaia expla-
Giuseppe Antonio cavalieri di Comachioaccademico nasse. Igilur cenluriatores Magdeburgenses centur.
Argonauladi Ferrara, e pubblicomaeslro di gramma- 4, cap. 10, recenseriie Ludovico Lucio, Prudentium
licd in Bagiiacavallo. Venezia, 1772, presso Barlolo tradunt fuisse ingeniosum, gravera, moribus couipo-.
Barurclielti. Cavallerius, vir grarhmalicus, atavorum siiurrt, litterarum in adolescentia studiosuni, ex Hi-
explicationem circa notas V. C. nialuit sequi, Pru- spania Romam profeetum ad venerationera mariyrum
denliumque virum consularem dicere, quani expen- fconfer num. 58), in libris adversus Symmachuin
Keraslm pro.cerastw, conicio, deicio, proicio, harena, C ( qtii ptilanl se orlhographiam alicujus auctoris sequi,
frutecta, virecta, Adlantis pro Atlantis, hattt pro haud, si vetusti codieis, duobus aut pluribus post auctorem
dispero, fervos pro fervor, clodits pro cluudus. Aldus saeculisexarati, verba et apices omoes aemuleiilur:
scribil obmulhce, deminuo, holuscula. Vat. A, ob- nibil enim tunc agunt, nisi ut imperili alicujus ex-
mutisce, police, milia pro miilia, dit.uesco,subfodit, sciiptorismeiida,aui,,si vis,oriliographiain eo soeculo
obicio, asscitnr pro adscitur, vagaiilis pro vaganles, iisilalam nobis exliibeanl; lnutile tanien non esi va-
alii habenl vaganteh. Weitzius, potice,tonica, ymiius, rias hujusmodi scripluras adnoiare; nam srcpe in
inrepsit, atquin, saltim, vendico, ora pro hora. tevus lucis obscuris ex unius liiterulae inutatione vera le-
pro swvus. Puieanus codex, dhpuite, solporeus pro ctio eruitur. Qua iu re ego neque lani fui diligpns
sttlphureus, vertex non vorlex, marsuppium, Solomo- qnaiii solenl esse laboriosa Batavoruin ingenia, nain
nia. Codev Alexandrinus, ferrugeneus, lolicns cuni noiinullam judicandi el seligendi licentiam imbi ar-
Marielti codice, neglegatcum eudem, luis in nomiiia- rogavi, neque tam parcus qtiam multi foitasse vel-
livo, fatesco, nichil et miclti, lemplo. Notandum, soe- lcnl, qui liujusceinodi reruin taedio incrcdibili alli-
culo vin, ix et x priecipuc viguisse banc scribendi ciunlur. Equidem sedulo dedi operam, ne quid cx
raiinnera templo, condepno, ct similia. Egniondaniis his quaein hoc geuere Joannes Marieitus in sua ad-
codex, posllimhieo,distructum, fnltile, elegilur, ligu- versaria conjecerat, et editioni Altlinoead marginem
mine. Pragensiscodex, disparsa, hii pro hi, dispotiare, ascripserat, in raea edilione desideraietur, nisi si
.assil seinper pro adsit, eilutut pro Itaud. Raiisbonen- quando varietatein lectionis aperte supervacaneani
sis, disparsa, conicio, deicio, proicio, harena, virecla, arbitraius sum. Edilionem aulem Aldinam, Maiietti
frulecla, nothus pro noliis, qui esl Africus, seu venttis ." notis mss. illuslratani, ut boc semel dicani, piiinus
liieridionalis; holuscuta, clodus),couqola, conubium, mihi imlicavit cl. Laurentius llervas, copia et varie-
Heinsianionines ;mt plurique,Abessolon,alquin,setius tale scriplorum salis jam iiotus, matlieiuaiicis vero
pro secius,cruminmpro crumenm,veiiicibttspro vortici- sludiis impriinis exctihus, qui dtim codd. nfss. col-
bus. Viennensis,conicio,frulectu.Widin., atquin, hora legii Roinani excuierel, in hanc, quam dixi, Aldi
pro ora.fraglal pro (ragrat, alilus prohalitus,sevus pro ediiionem incidit, ex qua cogilalionem illusirnudi
swvus.Doiigarsianus,atquin, sullim, flagral, elfraglat Prudenlii suscepi. Addebal idem Ilervas, se ejtisdein
pro fragrat. Iloec aliaqtie bis non dissimilia, in vo- Marielti qtiocdam niailieniatica scripta inter codd.
tusiis codic bus Prtidentii non minus quani in aliis niss. aliquando vidisse. Neqtiealiud inibi deMarieiio
aliorum velemm passim reperiuntur, parlim ex cerla scire configit, nisi quod cl. Viius M. Giovenazzi lo-
et stabilita scribendi ratiotie aut soeculj aut exseri- cuin indicavit in hisloria soc. Jesu a Jttvencio edita
plons, partim ex negli.ueniiaatit errote. Videri po- lib. xvn, nnm. 56 et seqq., ubi narratur Anionium
tesl Gifanius in indice Lucretii, qui plura vocabula Mariellum Ronianuin ex (|iiadam sacra expedilione,
ex vcioribus libris in Prudentio vduit restituere : ad i|uam una cum alio socio a ponlilice Paulo V
lege verba pignera, prwstringo,suboles, tinguo, pul- liierat delegatus, Romam rediisse anno 1616. Hunc
cer, conluces,volnera,pagg. milii 578, 582,412, 419, esse nostruin Joannem Anlonium Marietlum liben-
458, 440, 445. In coiumentariis alia nos bbservabi- lissinvecredam.
n:u" : so! m nunc niiiinadvcriam, toto coeloerrare
661 PROLEGOMENA. CC2
doctrihairi suani vimqtie ingenii non mediocrem. \. gnare Deo. Videtur et poslremum ejus operis car-
osiendere. De ejus vero doctriria hrec fere aiunt, de men instituisse propter eos propriVqui negarunt
urta divina et aetema essentia, distincta tribus perso- corporis resurrectionem, in quo pulchre ail: Nosco
nis, recte sensisse, sicut in iniiio Psychomaehiae: meum in Chrisio corpus consurgere. Confutat prolixo
Unum namque Deum colimus de nomine trino, et libello, Hamartigenia, Marcionishaeresih.Postfemo
hymno Anle somnum vers. 1, AdesPater supreme. cutti Symmacho congreditur, refellens oranes ejus
De ClirislOilem Hamartig. vers. 51, Forma Patris rationes qiiibus persuadere priscorum rituum resti-
veri verusstal Filius. De incarnatione Cbristi hyriin. tutionem conatus erat.
Ante ciburtivers. 156, Ecce venit nova progenies; et 126. Passim etiam centuriatores doclrinani Pru-
rursus in bymn. Omni liora, Corde nalusex Parenth; dentii laudant, eum recensentes inter prmstaniesel
et hymii: vin cal. Jan. : Strugem sed istain non tulit. illustres doctores, ex quibus polissimum, qum doclri-
125. Decreaiione in eod. hymn. vers. 22, Ccelum, nm forma smculoiv usitata fueril, colligitur. Sic, cap.
dieitique,el cwlera:Deum non esse auctorem mali 4, Deum esse ubique Prudentius tradidit, Apoth., At
Hamarlig. vers. 159, Inventor vilii non est Deus. De Deus ingens, atque superfusus. In ima essentia di-
rerum creatarum corruptione, et interitu ibid. vers. vina tres exislere personas, Apotheos. proefat.,
504, Aramtiaiium, quidquid sol aspicit, etc. De an- B Esl tria summa Deus. Et in ipsa Apoth. vers. 238,
gelis bene inquit condilos ens esse magno numero, 103 Hmcest ttostra salus. Patrem esse seternum et
et a !>eoin suos usus servari lib. n adv. Sym. vers. immensum, Apoth. vers. 111, Pater esl, quemcemere
253. Vocal aerios minhiros Hamarlig. vers. 166, et nulli esl licitum. Qualis sit Filius, quod altinet ad
ex eorurrt numero et ordine diabolum propria exci- ejussubstantiam, proprietales, officia, diligenter ex-
dissepelulantia prolixe docet. De homine perfeclis- plicat Hamartig. vers. 346, Condilorergo boni Pater
siine coridito, et de lapsu ejus ac restitulione per est, et cum Palre Chrhtus. Doclrinarude duabus Jesu
Cliristum recte sensit tum alibi, tum lib. n contra Christi naluris, Psychomach. vers. 74, Alqueinnuptd
102 Sym. vers. 260. et seqq. et Hamartig. vers; Deum concepitfemina Chrislummortali de malre ho-
065, Labi hominis, servare Dei est. Eidem integram minem.Boua omnia a Deo condita esse, Hamartig.
fuisse, et rectam potesiatem voluntatis ante lapsum vers. 358, Principio rerum. De causa lapsus, Haniar-
prolixissime narrat Hamart. vers. 675, Nescis, siu^e, tig. vers. 184, Scdfactus de stirpe bonus. De liominis
tvm vimlibertatisab ipso Formaloredalam. Quodvero Iapsu et statu ejus post lapsum, lib. n adv. Syni. ,
hoc loco obtrudunt Magdeburgenses,doccre Pru- vers. 260, Condideramperfeclumhominem.Et Hamar-i
dentium, peccato originali destruclam in universura lig. vers. 697, Vade,aitipse parens. De libero arbiirio
poteslatem volunlatis, et in pessiraa quaeque muta- -*anle lapsum, Hamartig. vers. 675, Nescis, stulte, luas
lam, quale hoc sit moxvidebimus. Pergunt enim di- vim libertaiisab ipso. In quibus rebus voluntas hu-
cere recte eum sensisse de peccato originis in :Apo- mana libera sit vel serviat, Hamarlig. vers. 269, En
theosi vers. 908, Hmc prima esl natura animw. De libi signatum liberlatis documentum. De discrimine
discrimine legis et Evangelii ibid., Sed cadiiin fa- Veteris et Novi Tesiamenli, Apolli. vers; 530, Sed
ciem plebs, non vhura profundw, vers. 530 et seqq* cadit in faciem ptebs, non visura profundm legis in
124. Addunt Prudentium hsereses nonnullas con- effigiescriptum per enigmata Christum.
futasse, illas maxime quae in personain et officium 127. Praeterea deoperibus Chrisiianoruin propriis
Christi fuerunt blasphemse, in Apoth. preef., ubi et animo prompto atque ulacfi prrestandis, liyinn.
contra gentilium stullas contentiones et quaestiones Jejun. vers. 211 EsV quippe et illud grande virlutis
de Deo et religione recte ait: Idcirco mundi slulta de- genus. Deloco animarum, hymn. Exsequiarum vers.
tegit Deus. Dimicat in sequenti carmine acriler con-' 149, Sedresolubilecorpus-.De resurfeclione niortuo-
tra Patripassianos : contra qtios asserit Filium, non ruin, ibid., vers. 35; Nam quod requiescere corpus.
Patrem.hominem factum, passum et raorluum : Fi- Et Apoth. vers. 1062, Nosco meum in Ghristo, De
liutn iiem, non Patrem, a patriarchis esse visum. Et. vita aeterna, hymn. Defunct.vers. 97, Hmc, qummodo
diserte inquit vers. 111, Pater est quem cernerenulli' pallidalabe. De inferis, lilh ncont. Sym. vers. 185,
est licitum. Deindeconlra Sabellianos gravissimedi- Inlerior, quispirat homo, luet ille perenne.Conlra va«
spuiat et concludit, Hmcesl nostrasalus, etc. Postei nam philosophiam, as,trologiara et inagiam, lib. n
in Judaeosinvehitur acerrime, En libi Christum, in- adv. Sym., vers. 470, Qwisgueputal falo esse locum.
felix Judwa, Deum. 128. Videamus nulvequid a Prudentio niinus con-
125. Conlra Ebionis, Artemonis, Samosateni, gruenler diclum Magdeburgensesaliique hreretici cri-
Photini el Marcelli sectatores, quos Homuncionitas miiieiitur. Cap. 4 invocalionemsanctorum iii Pruden-
dicit, pugnat prolixo carmine, ac memorabili do- lio reprehendunt hymn. S. Laurenlii, S. Vincentii
clrina eam disptitationem concludit, inquiens, Ipse et Cassiani. In qua lamen doctrina socios Prudentio
gerit, quod slruxit opus, etc. Rursus conlra haeresin dant Alhanasium , Basilium, Gregorium Nazianze-
Cerdonis, Apellis alioruraque phanlaslicorum agit in nutr., Anibrosium, impudentcr aflirmantes mtilignum
ejusdem operis carmine, ubi et Manichoei,qui aeriuni spirilum lantorum virorum scriptisplurima inseruisse,
Christo corpus aitribuit, nominatini meminit, Ae qualia sunt ilta de sanclorumdefunctorum invocalimi-
printum spieia, an dtceat guidquam simulatum assi- but,.Adduut Arabrosium, »ive alius sit ouctor ora-
 605 PRUDENTIUS. 664
tionis funebris de obilu Theodosn, multa commemo-, lt oppugnasse et damnasse, Symmacbum egregie con-
rare superstitiosa de cruce invenla ab Helena, qure fulasse. In hoe autem poeta, addit, hoc imprimis com-
contumeliosa sunt in meritnm Christi, uti quodhabet mendandum,el Christianh poelisnostri swculi imitan-
! Prudentius hymn. Ante somnum, vers. 133, Crux dumest, quod noninvocal, aut suis poemalibusadmi-
pellit omne crimen, elc. Videri etiam crucis signa- scet deos elhnicos, neque theologiamimpuris gentitibus
lioni nimium tribuisse Ephremum, et multis non ne- fabulis conspurcat : sed sancla phrasi res divinasserio
cessariis et inutilibus oneratam fuisse Ecclesiam, si et tamen satis eleganter tractat. Ita haeretici causse
eo tempore in ea usitali erant canones peenilentiae religionis catholicse magnum pondus adjiciunt, dum
Pelri Alexandrini. De purgalorio notant consentire Prudentium maximopere laudant, eta suis opinionl-
docirinam 104 Prudentii Hamartig., in fine, Eslo bus alienum fuisse ultro falentur. His Joannem Cle-
cavernoso,cum Lacianlio, lib. vn, cap. 21, et Hiero- ricum,fortasse non valde repugnantem, adjuugam,
nymo, lib. iv comment. in Isaiam, cap. 4, et lib. qui tomr.Xll Bibliolh. univers. Pythagoreismi suspi-
xviMCom.inIsaiam. eionem Prudentio intenlat ex hymn. 5, 105 Catb.
129. Jam circa ritus ecclesiasticos animadveriunt, vers. 58, Absit enim procul illa fames, cwdibus ut
crescentesuperstitioneswculoiv, coeremoniasfunebres, pecudumlibeat sanguineds lacerare dapes. Mulla eiiam
tum ex ethnicismo tum ex Judaismo cumulatas J blateratcircaorationem in Hamartig.: 0 dee cuncii-
fuisse, et proferunt cap. 6 Prudentii vers. hymn. parens, et quod Prudentius animam vocet liquorem.
Exseq., Candore nitentia claro, et JVostecta fovebimus Quodaulem mireris, Clericus in rebus poeticis non
ossa. Aras i» templis fuisse ex historiis ejus sreculi, meliorcriiicusquam in sacris, Prudentium affirmat
Socratis, Sozonveni, Theodoreli aliisque fatentur, interdum repere humi, cum maxime in sublime vo-
sed aiunt a Judoeis hanc consuetudinem permanasse. lare conatur ; ejus tamen lectionem ad ecclesiasticas
Referunt, Prudentium indicare, imagines reprresenp antiquitales cognoscendas opportunara esse ,non dif-
tantes passionesmartyrum in templis collocari solitas, flletur. BailiusinDict. Crit., verbo Prudence, partim
sed picturas in templisimprobari abllieronymo epist. Clerico adhseret, partim ab eo dissenlit: nara et
ad Joan. Hierosolyra. Concedunt Prudentium memi- orationem Hamartigeniae defendi et laudari posse
nissecerearum candelarum hymn. S. Laur., et S. tuelur, et aninise immortalitalem a Prudentiodiserte
Hieronymum contra Vigilantium asserere, per totas aflirmari testatur. De Manichreorum Iiaeresi potitts
Orientis Ecclesias, quandolegendumest Evangeliura, Bailius laborat, quorum objectiones satis diluisse
accendi luminaria, jam sole rulilanle, non uliquead Prudentiuni negat, cum nusquara idoneam respon-
fugandas tenebras,sed ad signum tmtitimdemonslran- sionem seinvenisseperlinaciter asseveret.
dum. Sed reponunt hsec quoque ex Judaismo orta. CAPUT VII.
Denique, cap. 10, inter naevos Prudentii numerant,
de libertate huma- De smctorum cultu el veneratione,eorumquereliquiis,
quod non sat commode loquatur ex Prudentii carminibus.
ilsevoluntalis Hamartig. vers. 769, Erctibi signalum.
Etquod, ibidem vers509, de carnis innocentia vio- 130. Ut autem via et ratione Prudentii doctrina
lentam, ut ipsis videtur, interprelationem dicti Pauli vindicetur, primum dicam de iis in quibus Pruden-
ad Ephesios Viamplexusfueril: Errat, ait, qui lucta- lius cum catholicisconsentit, ab hrerelicis discrepat;
men cum sanguine nobis. Item quod martyrum merila tum ea explicabo quse aliquibus visa sunt a veritate
civitalibus illisprofuturascripserit, in quibus obdor- fidei Christianae aberrare. Invocationem sanctorum
mierint, hyinn. octodecim martyr. Caesar., Sola in cultumque reliquiarum affirraat Prudentius. Sed so-
occursumnumerosiores.Nec satis caute dixisse illis lusne id Prudentius alfirmat? Imo alii etiam, aiunt:
videtur Cathemer. hymn. Ante cibum, vers. 146, lloc quia jam cwperat hwc superstitio (a). Quid si tolo
odium vetus illud erat. Qusedam ex his Prudentio orbe Chrisliano factuin id fuisse ostendam, appro-
quoqne objicit Lucas Osiander in Epist. eccles. hist., bantibus et plaudenlibus episcopis? Dicemusne vele-
cent. 4, lib.i, cap. 26, Quos errores, inquit, Dominum res illos errasse, novatores vera sentire? Relegan-
^
ipsi condonassenon dubitamus. Qui tamen fatetur, tur Prudentii carmina, et liquido apparebit non a
recte eura de plerisque partibus religionis Christianse Prudentio opinionem aliquam suam proponi, sed
sensisse, pio zelo et recto judicio hsereses quasdam Ecclesiaeuniversaeconsuetudinem 106 enarrari (»):
Illitascruore sanctonuncarenas incolae
(a) Fabricius in coniment. invocationem sancio- Confrequentantobsecrantesvoce,volis, munere.
rtiin temporibus Prudentii in Ecclesiam jam irre- Exteri necnonet orbis huccolonusadvenit.
psisse ait, et errorem suum contra Prudentium au- Fama.namTERBAS INOMNES percucurritproditrix,
cloritate Joachimi Camerarii tueri vult, qui asserit Hic patronosesse mundi,quos precantesambiant.
Prudentiura nimisin his fuissepoetam, et a simplice
verilate recessisse, amcenitatem musicam secutum. Prseclari sunt versus illi in Passione Laurentii,
Veruminhis audiendus non est Camerarius, senex vers. 515:
ille multo metiusde Plaulo quam de religione merilus,
quod recte in quodam Fabricii exemplari manu ad QuidquidQuiritumsueverat
marginem ascriptum reperi, Prudentius saepe histo- Orare simpuviumNuma?,
rice loquitur, neque alio modo, ac coeleriSS. Patres. Chrislifrequenlansatria,
< Hymnisresuitat martyrem.
(b) Perisl. byran. 1, vers. 7. Ipsa et senatuslumina,
Hic calenteshausitundascsde tincUwduplicl,•> Quondamluperci, aut flamiriesj.
665 PROLEGOMENA.
Hymno iv patrocinium martyrum erga civilates quae \ invaluisse
eorum ossa venerantur concelebrat, vers. 13.
Orbe de magnocaput excitata
ObviamCbristoproperanler ibit
Civitasqureque,pretiosaportans
Dona canistris.
Tum singillatim recenset Carlhaginem, Cordubam,
Tarraconem, Gerundam, Calagurrim, Barcinonem,
Tin-
Narhonem, Arelatera, Emeritam, Complutum,
gim, prrecipue vero Romam et Caesaraugustam. In
passione Vincentii observare licet diligentiam qua ve-
teres illi Clirisiiani reliquias martyrum comparabanl,
ut.essent sibi suisque posteris lutamen, vers. 555 et
seqq. (a)'.
107 131. Ex hac lanta Chrisiianorum cura in in universa Ecclesia fuisse cominunem. Et, ut alios
marlyrum ossibus colligendis, qurenonsolura a«Pru- R omitlara, S. Paulinum Nolanum proferara, quia sen-
dentio affirmatur, sed etiani ex authenticis marty-
rum aciis uberrime confirmatur, recte colligimus egregie miracula ad S. Felicis sepulcrum patrata
«oii tanlum sseculcfiv, sed prioribus etiam ubique commemorat (c). 109 Quantus fuerit ad veneran-
Apostolorumet martyrum
Exosculanturliniina...
0 ler, qualerque,et sepiies
Beatus Urbisincola,
Quite, actuorum cominus
Sedemcelebratossuum.
Cui propter advolvilicel,
Qui flelibusspargitlocum,
Qui pectusin terrani premit,
Qui votafunditmurmure.
Et hymno 5, de Eulalia, vers. 191 el seqq.
Hic ubi marmoreperspicuo
r>
Atrialumioalalmanitor
Et peregrinus, et indigena,
Relliquias,cineresquesacros
Servathumusveuerandasinu.
Sicvenerarier tssa libet,
Ossibusaltar el imposilum,
Illa Dei sila sub pedibus
Prospicithaec,populosquesuo»
Carminepropitiatafovet.
(a) f oiretotoex oppido
, Turbamfidelemcerneres,
Mollirepraefultumtorum,
Siccarecrudavulnera.
llle ungularumdnplices
Sulcospererral osculis,
Hic purpurantemcorporis
Gaudetcruoremlambere.
Plerique vestemlinteam
Stillantetingunt sanguine,
Tutamenut sacrumsuis
Domireservent posteris.
S.
Et vers. 809 in eodem hymno Vincentii: 0 flagilasth vobis debere milti, fideliler narro, nullius
Dumcura sanctorumpia
Deflensadornataggerem,
Tumuloquecorpuscreditum
Vitaereservat posterae.
In passione Hippolyti vers. 135 el seqq :
Mo;roreattonili,atque oculisrimanlibusibant,
Implebantquesinusvisceribuslaceris.
Ule caput uiveumcomplectitur,ac reverendam
Caniliem molliconfovet i n gremio.
Hic humeros,truncasquemanus, et bracbia,et ulnas.
El geoua, et crurumfragmiuanuda legit.
PallioliseliambibulEesiccanturarenae,
Ne quis in infectopulvereros maneat.
Si quis et in sudibusrecalentiasperginesanguis
Insidet, hunc omnemspongiapressa rapit.
l Neojam densasacro quidquamde corporesilva
J Obtinet, aut plenis fraudatab exsequiis.
Cumqne recensilisconsiaret partibusille
666
consuetudinem venerandi sanctorura reli-
quias. Prreterea ratio redditur cur pretiosa isthoec
monumenta ad nostram usque aelatem conservenlur.
Ac revera Prudenlius lectulum quo jacuit S. Vin-
centius suo adhuc tempore exstitisse asseverat,
vers. 553.
Per fragmenilludlesteum,
Quoparta crevit gloria,
Per, quem trementes posleri
Exoseulamur,leclulum,
Misererenostrarutnprecnm,
Placatus ut Cbristussuis
fnclinetauremprosperam,
Noxasnec omuesimputet (0).
108 132. Non solumautemPrudentii testimonio,
sed plurium aliorum dictis comprobatur hunc usum
lentias Prudenlianis simiUimasis solet complecti, et
Corporisintegri qui fuerat numerus.
Nec purgata aliquiddeberent avia toto
Ex homine,exlersis frondibuset scopulis, •
Metandoeligitur lumulalocus: Osiia linquunt
Romaplacet, sanctosquaeteneat cineres.
Videscur in sepulcris marlyrum passim reperiantur
vasa cum sanguine, quemverum saiigiiineraesse ipsi
hrereiici experimentis comprobarunt: adeoque hujus-
raodi vasa certtim esse marlyrii signum nemo sanus
negaverit. Quid enira aliud ea indicant? Consule Bol-
dettum, lib. 1. Observat., cap. 28 et seq., ubi eru-
dile hoc arguinentum exponit. .
(b) De SS. martyribus Frucluoso et sociis haec re-
ferl hymno 6:
Tumde corporibussacrisfavillae,
Et perfusamerolegunturossa,
Quaeraptimsibi quisqueyindicabat.
Fratrumtantusamordomumreferre
Sanctorumcinerumdicatadona,
Aut gestare sinu lidelepignus.
Sed ne relliquiasresuscilandas,
Et nioxc.umDominosimulfuturas,
Discretis locadividantsepulcris,
Cernunturniveisslolis amicti,
Mandantrestilui, cavoquec.laudi
Mixtimmarmorepulveremsacrandum.
Exsultarelibet tribus palronis,
Quorumpraesidiofovemuromnes
Terrarum populiPyrenearum.
Huc faciunt verba Braulionis in epist. ad Jactatum
presbylerum, tom.XXXHisp. sacr. in append. 5: De
reliquiis vero reverendorumaposlolorum",quas a nobis
martyrumme ita habere, utquwcujus sint, possimscire.
Prmcessorumel dominorummcorumsenlenlia fuil, ut,
quia passim attt (urlim aut eliam inviti ipsi et coacli
multorum caritale ex hh qitm habebant aut dare aul
carere cogebanlur, cunclorumnotilim ne ullius paleret
indicium, tituli tollerentur, el sub uno conclavimitte-
rentur. Reservatw sunl. tamen admodum sepluaginla,
qum in usus habenlur, inler quas emquas qumrismini-
me reperiuv.lur. Suspicarer festum innumerabilium
inarlyrnm Cresaraugusianorum inde crlum fuisse,
nisi aeta eorum veriora essent, quam ut ullis suspi-
cionibus possinl concuti. Eodem fere pertinent quae
in cseteris Peristepbanwn hymnis eirca cultum et in-
vocationem sanclorum eanit Prudentius.
(c) Nalali 3.
Cernere, lunc passiniest, sacra purgata niedela
Peclora liuiinibussterni, janvnienle refectos, .']
 rM PautffcNTiUS. 668
duni''c6rptts' S. Feiicfs Nblaril geiitiurii cbheursus, AA;lisec cbnSueiiidbvidefiir jani fuisse inducta : nara eo
iriuUisiniocis refert Paulinus, ut Nalali 11, vers.305. respicit canoii 56, quo Placuil, picturas in ecclesiaesse
Et magnisoliumbreve confessorisadorat non debere; ne quod colilur et adoratur in parietibus
Jugiter e variiscollectafrequentia terris: depingatur. Qui canon sapienter illo tempore potuit
et egrbgie confirmat S. Augustinus epist. 78, Multis esse conslitutus, curii tutse Chrislianorum ecclesiae
nolissima est sanclitas loci, ubi Felicis Nolensis corpus non essent ab ethnicorum irruplionibus et irrisioni-
conditum est, quo volui, ut pergerenl, quia iride nobis bus, et proetereaex ethnicornm exemplo idololatriam
facilius fideliusquescribi potest quidquid in eorumali- Christiani facile possent addiscere, et imagines prae-
quo divinilusfuerit propalatum. Quo innuit Augustinus cipue, non Deum, qui eis reprsesentaretur, colere.
amicitiam quam curn Paulino arciissime contraxe- Theodoretus, cap. 16 Hist., in Vita S. Simeonis Sty-
rat. In versibus Paulini soliumest sepulerum, ut dici lilae, testatur, Romoepassim in.officinarum propylreis
solet solium B. Petri. ereclas fuisse sancti illius imagines, ut hanc sibi tu-
CAPUT VIII. telam el praesidiumadjungerent; qiio satis ostendiiuf
De sacris imaginibus, de SS. crucis adoratione, etpon- quisnam EcclesiseRomanae sensus fuerit circa iuia-
lificisRomani primatu. gines sanctorum Theodoreli sevo. Confer Petavium
153. Ex his patet falso llospinianum, Binghamum B-Iib. xi, cap. 13, tom. IV, part. 2.
aliosque asserere, soltnn post Augustini tempora 154. De crucis aulem veneratione et polenlia nia-
usiim veneratioriis reliquiarum invaluisse. Colligo xime illustris est Prudentii doctrina. Cathemerinwii,
praeterea picturas in ecclesia a S. Augustino non Hyiri.6', Vers. 129.
, fuisse improbatas (quod Petrus martyr aliique obji- Fac, rum vocantesomno
Castumpelis cubile,
ciunt), qui et optime sciebat quid Noloeageretur, et Frontem, loeumquecordis
epislolas S. Paulini, in quibus de eis nienlio occurrit, Crucisfigurasignet.
Crux pe.llitomnecrimen,
nvagnis laudibus prosequitur epist. 27 ad Paulinufn. Fugiuht crucemtenebrae,
Neque primtis fiiit Paulinus qui liunc morem ihdu- Tali dicatasigao
Mensflucluarenescit.
xerit, ut haeretici nonnulli blaterant. Etenim ipse
ihnuit alibi etiam id factum, etsi raro, Natali 9 : Hymno 5 Caih., vers. 96 :
Namprasfixacruci spes homiuumviget.
Forterequiratur, quanamralione gerendi 9 Cath. vers. 82: '
Sederit haeenobis sentenlia, piiigere sanctas Hymno
Rard more domosanimantibusassimulatis. Solvevocemmenssonoram,solvelinguammobilem,
Dic IropliEeum passionis,dic triuinphilemcrucem:
Et imagines quidem, de quibus Prudenlius noster in Pange vexillum,notatis quodrefulget froutibus.
Cassiano et Hippolyto, erant certe antiquiores; altera gin
( Romauo, vers. 586 :
in Foro Cornelii, altera Bomae. Barlhius, Advefs. Haecilla crux est omtiiumnostrumsalus,
lih. II, cap. 52, putat; in carmine de Passione inter Romanusinquit, hominishsecredemptioest.
vers. 446 :
opera Lactaniii manifeste fieri mehiioriem de picia Apolheosis, Jam purpnrasupplex
Domiiiielfigie i» aailu templi. Hi autem sunt versus: Stemilur ^neadae rectoris ad atria Chrisii,
110 Quisquisades, mediiquesubisin limiuelempli, VexillumqueCrucissunimusdominatoradorat.
Siste parum,insonlemqueluo pro criminepassum 111 Plura alia habes Cal. hymno II, vers. 115;
Respiceme, rae coiideanimo,nie in pectoreserva.
Perist, hymn. 10, vers. 621 et seqq;; Psych. vers. 347,
Tempore concilii Eliberitani in nonnullis regionibusi lib. i adv. Sym., vers. 465 et seqq., tibi Constaiitini

Gratantesjairivocesua: coricurrilhiantum Lebbreum(Thaddeum)Libyes,Phryges aeceperePlii-

Turba tremens liomiiium...
Stipatammullisunamjttvaturbibusurbem lippnm,
CrelaTilumsumpsit,medicumBceoUiia Lucam,
Cernere, totque uno cdinpulsaexaminavoto. Marcus,Alexandria,tibidatus...
Lucauicoeunt populi... Et CarlliagopolerisCyprianomartyrefloret.
Nec proculinde UficamcollatisCIKDIDA MASSA
Natali 9: * ._ Marlyribusmagnoveneranda3csedisacervo.
U Extuiit...
Nam quasi contignalasacris.ccenaciila
tectis AinbroSiiis Latio, Vincentiusexslat Iberis,
de
Speclant siiperisaltariatota fetiestris, Gallia Martinum,DelpbinurtiAquitanicasumpsil:
Sub quibusintus habentsaiictorumcorporasedem... Mullaquepraelereaper easdem largiteroras
Seminasanctorumposilisdiffusasepulcris
Tum plurium sanctorum reliquias memorat, eliri his: lllustrant totumsuperis virtulibnsorbem
Hicet Nazariusmartyr, quemmunerefido Paucis S. Augtistini verbis multa compleclar, qui
NobilisAmbrosiisubstralameute recepi. Enar. in psal. XLIV,Ostendalur mihi, inquit, Romm
in tanto lionore lemplum Romuli, in quanto ibi osien-
Natali 11, inter Anecdola Muralorii vers.46et seqq.:• dero memoriamPelri. In Pelro quis honoratur, nisiille
defttnclus pro nobis? In Paulino Aquitania, pro Aqui-
tanica cl. Giovcnazzitis conjiciebat legendum, (]iii
OmnithedensDbrifinussalictosmortalibusaegris nonnullos veterura auctoruni locos notavit, in quibtts
PERVAWAS GEKTESmedicospietate salubri
Edidit... Aquiiania tanquani provincia a Gallia distincia pro-
Inde Petrum,et PaulumRomanafixitinurbe. fertur. Plures bujiismoili conjeciur.is in S. P.itilirnmi
SicDeusel reliquistribuens pia muneraterris, iu schedis suis servat Giovenaziius, quas in ptiblicau.
Sparsilubiquelocimagnassua membraper urbes. Incein edi pfaestaret. Siquidem Paulini carmina irie-
Sic dedit AndreamPatris, EpbesoqueJoannem... dico impriiiiisexperlo indigent, utsanitaii restiluan-
Parthia Malthreunicompleclitur,India Thoniam, tur, quajes uon fuerunt Muralorius et Mingarellius.
669 PROLEGOMENA. 670
victoriam conlra Maxeriiiumexponit, ariimarlvertens JA Lfincinde menrbrain syriibbluin,
Mapsuescitofbissubditus,
quod: Mansuescalet sonimumcaput.
Tune ille 'senalus Et jam tenemusolisides
Militiaeultricistitulum,Cliristiqueverendum Fidissimoshujusspei.
Nomenadoravit,ouodcollucebat in armis. Hicnempe jamregriatitduo
Aposlolorumprincipes.
Lib. II, vers. 711. de militibus Cbristiariis: Alter vpcalorgentinni,
Aller cathedrampossidens
Crucefronti Primam,recluditcreditas
Inscripta,cecinerelubse,primahastadracones /Elernilalisjanuas(o).
Prrecurrit,quaeCbristiapicemsublimioreffert.
Hsec cerie non negant beierndoxi, imo plures alios CAPUT IX.
e SS. Palribus ita et locutos fuisse, et factilasse pro- Male repreliendiltir Prudentiits circa dogma libertalh,
et interpretationem Apostoliad Ephesioscdp. vi.
fitentur. Verum eos perperam et superstitinse dixisse
et fecisse clamant, neqtie ego nervosius Magdebur- 113 *36. Liberiateni indiffereiiliae, ut vocaht,
defenderit Prudentins, reprehensiofie dignus
genses refelli posseputo, quam si omnia loca ex eorutn quod
Historia colligereritur, quibus Patres soecnli lv, quo non esl, qisiomnes ad tinuni SS. Patres repieben-
danlur. Versus ejus sunt Hamartig. 769.
religio el doetrina calholiea maxime viguil, erroris
et sUperslitionisarguere nnriivererifur. Optinve eriirii H En libi signalumlibertatisdocumentum, ...
, Quo voluitnosscire Deus,quodcuriquesequettdunt'esi-.
norunt plerosqhe tuhi verbis fum faciis cum nosiri Subnostradilione situm, rassimque remjssum
lemporis caiholicis converiife; atqtie adeo omnes Alterulramcalcnreviam.Dnocedere jussi
DeSodomis: aber se.proripit,"alteramussaf.
populos, quos ddcebant, qiios regebant, eodem more llle gradiimcelerat fugiens, conlra.illarenutat,. ,
vixisse ifi dubiura nequTtrevocari (a). Liber utriqueariimus,sed dispafutrique voluntas
155. ldem inter SS. Patfes, quos nihil de pfimaiu Dividithucilluc rapierissua quemquelibTdo.
1
Romani pontificisdixisse aiunt (de quibus niliil nunc Marchio Scip'i6 Maffacitfs,iri Hist. Grai., ihief csele-
ad rios), Prudentium nosiium enumerant. Atqui res ros Patres qui catholicam docirinarii de' gfaiia el li 1
conlrario modo se prorsus Iiabei. En verba (orlissinii bero arbilrio tfadiderriht, Prudeii'tiu'rncolldcat. Da-
MielHiietius, in Ofigenianis, iib. ii, qurest'.7, egregie
martyris Laurenlii, Perisf. 2, vers. 413 :
0 Ciirisle,numeuunicum, Origenis sentenfiani de libertate iridifferentirfi'conira
0 splendor,et virlusPatris, Comelium Jariseriium defendit ex S. Augusiind,
0 factororbis,et poli,
Atqueauctorhorumnxmiium. quem unuirt' hujiis confcertaiionisarbilfum vrili esse
QnisceptraRonvein verlice iliinsenius.-Gaudeo*ab his doctissimis lioniiriibus ea
Rerumlocasli,sanciens esse dicta qlioea me pro Prndentio essent dicenda,
112 Mundum Quirinali logae,
Servire, et aririiscedere. C ne Biolesla qUaesiiorieimplicer, et cramben, a'd nau-
Ul discrepanl.um gentium seam jam recoctam , hoc loco repetafn, qiiariquaH) 1
Mores,et observanliain, in commeniariis nccesse erit qnredam adjungere.
Lingnasque,et ingenia,ef sa.era
. Unrsdomareslegil.-us. Jain Apostoli Joeum in»i niale dic=ndns est exponere
En omnesul)regn.umRemi
Mortaleconcessiigeims Prudeiilius cap. vi Epist. ad Ephes. -.Indiiite vtisdr-
Memlnquunturdissoni maturam Dei, ut possilis stai-eadversus ihsldias dia-
Rilus, id ipsumsentiunt. boli. Quotiiani tion esi nobis coliucla'li'6ddirersus ear-
Hocdestinaium,quomigis
Jus Cliristianinominis, nem, et sangtiinem,sedddversih principes et poteslaies',
Quocunqueterrarumjacet, adversus muridi re'ctores teriebrdrum hdrtlrii, coittru
lino illigaret vinculo.
Da, Chrisie, Romanistuis spirilalia nequiliw iii cwleslibus. Pruderilids Hairiaf*
tit
Sil Clirisliana civitas,
Per quariid.edisti,ul caeleris tig. vers. 569.
MensunasacrorumIbret.
Confcederanturomnia 114 lirrat, ait, qui luctamencuriisanguineridbis, -»
Et carne, et venis fervenlibus,el vilioso
(a) Neqiie animtis nuhcesl eos exagifare qui, Iu- Regna volenssociareDetis,subjungieruni
minis splendore proeslticli, oculos omiiirib'claudeie 0 Iniperio,quidquid tractabilemoribusesset,
et
voluerunl, aperi.i SS.Patruin ifcsiiinoniaatisi surit Concordique jugo retinacuiamolliaferre
rnrrumpere, ul GeorgiusFabricius, q.uiin caruvinede Constiluil,quocorda lidminumconjunctateneret
Pa-sioneDomini inter Laclantii opera pro bs verbis, Relligionisamor: nec enim (it cdptilaCbiisto'
Fiecte genu, lignumquecrucisvenerabileadora Digna, nisiimplicitassocietmensunica geriteS.
Hocactumes! tanlissuccessibusalque triumphis
Flehilis, Romaniimperji: Christojam lumvenient,i
mpposuit, Crede, parala via est: qnam dudumpubiicaribstrae
Flecle genu, innociioterramque|eruoremadentem Paiis amicitiastruxit moderamineRomie.
Ore petens huniili. En ades, Omnipotens,concordibusinflneterris :
Jam munduste, Chrisle,capit,qttenicongregenexu
Prwsiithset, ail Jo. Albertus Fabricius, quamvis hele- Pax, et Romatenent: capitahrec, etculminarerum
Esse jubes.
lodnxiis, lib. iv Bibl. ve'. Lal. cap. 2, G.F abricium Et vers. 660Roma de
passim tum hic, tvtn alibi non ila fnisse in alienh seipsa :
operibtts.qua edebal, ingeniosum. Nunc nuncjusta meis reverentia compelitannis,
Nuncmeritodicor venerabilis, et caputorbis.
(b) Lib. ii in Syra., vers. 582 :
Iri Passione Hippolyti, vers. 29 :
Vis dicam,qu i; oansatuoi, Rom.me,labores
fn lanlumextuWil? queisgloiia fotibusaucta Fugite, o miseri,exsecrandaNovati
Sic cluat, impositisut mundumfrenet habenis? Scbismata: calholicisredditevos populis.
Diseordeslinguiipopulos,oi disspnaculiu lina fidesvigeat,prisco quaeconditateiinplbest:
QuamPaulusretinet, quamquecatiiedraPetri.
 '
671 PRUDENTIUS. 672
Felle putat,calidisqueammampeccaremedullis. A Siccolubermuliebresoluni
Nonmenlemsua membrapremunt, nec terrea virtus Suspicit,atqueviruiiiinulier.
Oppugnat sensus liquidos,b ellovelacessit. Ecce venit novaprogenies,
Sed cumspirilibustenehrosisnocte dieque /Ethere proditusalter homo,
Congredimur. Non luleus, velut ille prior,
Facileest frenare rebelles Sed Deus ipsegerens homiuem.
AfFentuscarnis. Corporeisquecarens viliis.
Majorinest vis illahomini,quaeflatilevirus Fit caio vivida,sermo Patris,
Ingerit, et tenuemtenui ferit aere menlem. Numinequem rutilantegravis
Nonllialamo,uequejure tori,
Neque Prudentius omnem culpara in dremonem re- Nec genialibusillecebris
jicit, sed magna ex parte ad cordis animique motus Intemerata puellaparit.
Hocodiumvelus illuderat,
rebelles revocat vers. 553. Hocerat aspidis,atque hominis
Sed quid ego omne malum mundique, hominumque Digladiabiledissidium,
Quodmodocernua femineis
[maligui Viperaproteriturpedibus.
Hostisadinvidiamdetorqueo? cummalanoslra Edere
Ex nostrisconcretaanimis,genus, et caput, et vim, namque Deummerita
Omnia virgovenenadomat:
Quidsinl, quid valeant,sumantde corde parenti? Traelibus anguisinexplicitis
Ille quidein fomesnostrorum,et causamalorumest. Virus inerme
Sed tantumturbare polesl, aut fallere,quantum piger revomit
Nos volumus... Gramineconcolorin viridi.
Gignimusomnemalumpropriode corporenostrum. " Quid illustrius ad Vulgatrelectionem confirmandamt
Plerique inlerpretantur, Apostoli verbis , Adversus Quid clarius ad immaculatam Deiparsecoriceplionein
tarnem el sanguinem, homines intelligi. S. Hierony- stabiliendam ? Aiunt hseretici Prudentium exemplar
mus ad ea verba Prudentii interpretationem refert, aliquod corruptum sacrorura librorura legisse. Sed
nec videtur damnare (a). Cl. Teolius in comraent. ad cur corruptum illud erat exemplar? quia scilicet ea
bunc Prudenlii locum notavit, Estium sentenlire S. verba ibi legii, quaeipsi nollent scripta. Ita non alia
Pauli non alium comraenlarium adhibuisse quam hos ratione tueri possunt, lectionem Vulgalse esse cor-
poelre nostri versus quos in eo maxirae coinmendat, ruptam, nisi affiiment, jam iv saeculo Prudenlium
quod mundustenebrarumharum dicatur esse mundus aut uivo aut pluribus exemplaribus corruptis usum
hic inferior, lurbulentus, atque caliginosus, cui dse- fuisse. Quid? quod interpretatio a Prudeutio adhibita
mones praepositi sunt meiito transgressionis huma- satis persuadet, non solum jara tunc passiiii ita legi,
noe.. sive ad lentandos bomines, sive ad nocendum sed etiani adB. Virginera, omnia venena dommtem,
eis- 115 Cerle Estius hanc interpretaliouis partem quod Deum edere meriia (iteril, hoc est, sine labe
Prudentii auctoritale corroborat, eumque vocat poe- conceptara, locum illum H6 Genesis applicari?
tam theologum. Sed in piima et prsecipua parlc a Non enim finges, aut, si libi fingas, railii probabis ,
Prudenlio dissidet, et verba cum canie et sangtiine Prudentiura ex uno vel altero corrupto exeraplari ea
intelligi vult non de concupiscenliis, sed de homi- verba arripuisse, quibus novani ipse suam inierpre-
nibus. tationem fundaret. Cur autem lam perspicuara Pru-
CAPUT X. dentii aucioritaiem ii potissimura non urgenl, qui
Lectioedilionis VulgatmGen. iu, 15, El ipsa conleret B. Mariseintemeratam conceplionem lot voluminibus
caput luum, insigniler ex Prudentio confirmata. editis propugnant ? Nani Alva, qui in ea causa effuse
157. Objicitur prseterea Prudentio, quod Gen. iu, versalus est, in Militia conceptionis vix pauculos
15, ea verba Iegerit, quaenunc revera in Vulgataedi- Prudentii versus, apud Eusebium Nieremberg a se
lione legunlur: iniuitctltas ponam inler te et mulie- leclos, in medium protulit (b). Melchior Canus, lib.
rem, et semenluum, etsemenillius: ipsa conlerel caput vn de Loc. theolog., cap. 5, hac via potuisset argu-
luum, el tu insidiaberis calcaneoejus. Prudentius Ca- menlum Achillicum Erasrai refellere, quo is omnium
themerinwii 5, vers. 121: sanctorum teslimonio non se existimut obruendum,
r
Consciaculpa Deuni pavitans siquando universis repugnaverit: uam sancli omnes
Sede pia proculexigitur. qui in ejns rei mentionem inciderunt, uno ore, tit
Innubafeminaquseiuerat,
Conjugisexcipilimperiuni, jaciat Erasmus, asseverarunt B. Virginem in peccaio
Fobderatrislia jussa pali. originali conceptam. Canus rem hanc, alias gravissi-
uctoret ipse dolicoluber
Plectiturimprobus,ul mulier mam, nutlius in Christiana religione esse momentire-
Collatrilinguiacalceterat. spondet. Nulla, inquit, mihi, faleor ingenue. alia via

(a) Dicat quispiam: Hoc quod, ait, i Non esl nobis calum. Et post nvulta: Pronxius farsitan quam leclor
colluctalioaaversus sanguinemet carnem, i etc, ideo volueril, de hoc capilulo dispulatum sit: sed qumso
diciut doceamur, ne ei quidem, qum nobis minhtrari det veniam difficultatiipsius l.oci,et personmEphesio-
vitia pulamus ex carne, carnis esse vel sanguinis, sed rum, qui posl artes magicas scire debuerant, a quibus
a quibusdamspirilualibusnequiiih suggeri... Quittvult fuissenlaliquandodecepti.
ergo, aiunt, Aposlolusnos docere, non ex nattira cor- (y)Plaza, aliique nenominant quideraPrudenlium.
poris el de materia carnis el sviguinis hwc vitiorum El hocinaximedesideralur in opere Plazre iia inscri-
generaprocreari,sedinslincludwmonum,propterea ait, pto : Causa immaculatm conceptionhSS. Malrh Dei
Non est nobis, etc. Ideo autem nune eorum gui magi- Marimdominmnosirwsacristestimonihordinechrono-
cis infelicesartibus serviunt, et facere ista perhibentur, logico, utrinque allegalis, el ad examen theoloqico-
exemplaprotulimus, ut relundamus eorum opinionem crilicumrevocalh, agitata, et conclusa, auctore Bene-
qui pulant omniavitia essecarnis el sanquinh, et nul- dicto Plaza S. I. Panormi 1747.
iant habere dwmonesvoleslatem,ut nos incitentad pec-
675 PROLEGOMENA. 674
paluit ad iltud Erasmi argumentum eludendum, quo t\. TERET,nondnminvenla fuil Auguslinitempore,et cap;
sanclorumauctoritalemacute ille quidem lentavit elu- 15 : Quamvis ergo Patrum quidani lo IPSAretineant,
dere. In Prudentio autem videre licet piain senten- prmdkatum tamen CONTEKET CAPUT nec agnoscunt, nec
liam, nonsolum qualem theologi explicant, sed eliam exponunt. Quod ideo dicit, quia nonnulli legerunt:
qualera pictores vivis coloribus exprimunt, depicta ipsa OBSERVABIT. Neque verius eodem cap. oppugnat
iraagine Deiparao,cujus pedibus cernuus anguit pro- Franciscum Brugensem, qui probat lectionem, IPSA
terilur, traclibusinexplicilis virus inermerevomens. COHTKRET, textui Hebraiconon repugnare. Negal ibi-
158. Idem Canus inler menda quaeex incuria vi- dem comirioda expositione, quam Bellarminus, Bru-
delicet lypographorum, aut eorum qui exscripsere, gensis, aliique exhibent, lectionera Vulgalam accipi
imperitia in sacris Litteris obrepserunt, enumeral posse. Verum Heterodoxus Grotius ingenue falelur
eum locum Genesis, Et ipsa conlerel caput tuum pro sensum saiiVcommodumex ea lectione erui. Hoc la-
Et ipsum, nempesemen, aut ipse, quod putat po- men fatebor, anliquiorem nostro poeta neminein a
suisse primum interpretem, qui semen in masculino me visum, qui clare Iegerit CONTGRET, sed non dubi-
genere transtulit, rem significatam perpendens, ex to quin alii proecesserint: et hymni quidem Pruden-
Hieronymo inQuaest. Hebr. In eadem sunt sententia liani, in mullis ecclesiis celebrati, satis probant
cum alii, tum Natalis Alexander in dissert. de Vul- B quam comniunis tune fuerit sententia de Virgine
gata S. Script. versione. Sed non advertunt potuisse conterenlecaput serpenlis, hoc est, peccatum origina-
esse corruptum lextum Hebrfeura, cum revera Bel- le, ut SS. Patres et interpreles exponunt. Mazochius
larminus, lib. n de Verbo Dei, cap. 12, legerit co- in addit. ad Junium, pag. 990 (om. III calend. prse-
dicem in quo scriptura erat Hebraice ipsa. Et quod clare Ambrosii lociim serm. 22 iu psal. cxvm, pro
vox Hebrrca quseper ipsum redditur, signilicet etiam sententia pia explicat.
ipsa, quamvis minus frequenter ita accipiatur, do- CAPUT Xl.
cenl auclores liuguseHebraicse peritissimi. S. Augu-
Ritus ecclesiastici, qui nunc vigenl, Prudenlii wvoin
stinus ad editionis nostrae lectionem accedit lib. xi Ecclesia usitati. Luminum usus, et copia.
de Genesi ad lit., cap. 56 : Inimicilias ponam inter le
et mulierem,et inler sementuum et semen illius. Ipsa 118 139. Solent hseretici (alque utinam ii soli
essent!) coeremoniaspene omnes, prsesertim, quas
117 tibi servabu caput, et luservabis ejus calcaneum. Romana adhibet Ecclesia, contemnere, et cum ipsis
El lib. II de Genesi adversus Manichreos, cap. 6: venerabilis antiquitas objicilur, aut negant sub ipso
Ipsatuum observabit caput, el lu calcaneumillius. Pa-
nascentis Ecclesiaeinitio eas fuisse adhibitas, aut ex
riterS. Ambrosius, de Fuga saeculicap. 7: Ipsa tibi eihnicismo
etJudaismooriginemtrahererespondent.
observabitcapul; el lu illius calcaneum. Claudius Ma- fi In
quo parum vident, sive creci omnino sunt, duces-
rius Viclorius soeculo v in Genesin:
que crecorum. Quod enim ad priora tria ssecula ap-
•Pedibusrepes, et pectoreprono,
pellant, primum plurima perierunt documenta, ex
Teqiftiluo mulier perimetcumsemine,cujus
Callidusextremistanlumiiisidiabereplantis, quibus hsec ipsa qure desiderant, possenl illuslrari.
Ut trepidansetiamcapitivestigialigau Quam mulla enira sunt quoe exuno tantum aliquo li-
Eadem setate Alcimus Avitus Viennensis episcopus, bro exslante ad nostram noliliam devenerunt? quae;-
Vulgatrclectionem Prudentiiqueinterprelationem se- si is liber periisset, eodem jure nunc negarentur.
cutus est lib. in Genes.: Deinde in iis quae ad cultunr publicum proesertiin
Olimerit, ut sexummuliebrempronusadores, circa templa, altaria coruraque ornalum el splendo <
Cujustu quanquampavidajinsidiaberecalci. rem periinent, norma religionis congruenlius ex IV
O/Dnteret una caputtandemtibifeminavictrix,
Nascendumqueetiau)lalide stipile germen. sseculo, in quo pax reddita est Ecclesire, peti debet,
Alios recentioresomitlo. Haecenimabundesufficiunt, quam ex tribus prsccedentibus, in quibus Christiani
ut penitus refellatur Abrahamus Costerus in suo li- nonea omniacenequae vellent, poterant exsequi(a).
bello : Vindexloci S. Scriplurw Genes. m, 15, a vilio- Cura aulem cultus erga Deum externis quibus-
sa inlerpretationede B. Virgine Maria, qum in Bibliis jv dam ritibus, et caereraoniisdebeat exerceri, eorum
EcclesimRomanwjam diu inveleravit,qui exstat vol. vero rituum numerus sit quodammodo circumscri-
II Thesauri libr. philog. el histoiic. Thomse Crenii. ptus, et a natura sit comparalum certa obsequii, et re-
Costerus cap. 5 fideiuer ait: Leclio hwc, IPSACON- verenlire signa exhibere, qusefere apud omnes genles

(a) Neque enim Lutherus, Calvinus aliique huju-
scemodireformatores nielius norunt quaenamfuerit
consuetudo, qusenam mens Ecclesisetribus primis
j soeculis, quid magis post Ecclesioe pacem deceat,
i quam SS. illi Patres, doctores et episcopi, quorum
consiliis et doclrina tantopere ipsa Ecclesia saeculo
iv lloruit. Joannes Marangoniuslibrum edidit: Delle
cose genlileschee profanetrasportale ad uso ed orna-
mentodelle chiese. Petro Lazzeri, claro in theologia
et historia ecclesiasticanomini, displicet hoecMarau-
gonii aliorumque opinio; qui indisseriationeseu dia-
triba, De falsa velerumChristianorumriluum a ritibus
tthnicorum orijjine, a Pelro Rinaldi in colleqio Roma-
nohabitaanno 1777, probat, 1° nullum afferri argu-
mentum quo nostrorum rituum a ritibus ethnicorum
origo vere demonstretur; 2° nullam assignari caere-
moniam veterem a' catholica Ecclesia communiter
observatam, quoe multo melius atque commodius re-
peti aliundenonpossit;5°spectata SS. Palrum doctri-
na et veleri Ecclesiae disciplina, originem, quam illi
volunt, assignari nullo modo posse. Loquiturde qua-
tuor primis sreculis, et illud urget, naturae legem
ipsam, atque instinctum ad quasdam creremonias
quasi manu tempore omni deduxisse, non minus
quam ad alias actiones, ut manducandi, bibendi, ve-
(tibus se induendi.
675 PRUJJENTIUS. 676
eadeni sunt, non.estniirandum, mullpque niinus H9 1 nanlur. Et tamen haecab jpsis hscreticis in primis
reprehendenduin, siin ecclesia catholica etiara a fuit prselexta causa dissensionis a capite. Aiebaut
tempore apostolorum consuetudines aliquse fuerint clerum Romanum corruptuni esse, reformalioue in-
inductrc, quarura similes ab elhnicis celebrabantur. digere. Ipsi autem, durn cupiunt vitare Charybdira,
Geutiles ex jHebraeissumpsisse pene qmnem.rationem. inciderunt iu Scyllam, vel dicam melius, inciderunt
et raqdum.quo deos suoscoIere»t,,deraonstratum est in Scyllam, neque Charybdim vitarunt. 120 Fa-
in dissertationelpm. VII Antiquit. Grrec. Grono.v., cile esset tolam hanc controver-siamadversus recen-
pag.il: DanieliisGlasenii theolpgiagentfUium,seu de- tes quasdara novitates instruere; nam eliam nunc
mpnslratio, jqua prqbalur, gentilium iheologiam (ceu sunl qui novitaiem in antiquitate rimantur, utde sui
tenepras),,deos, sacrificia, et alia cx (onte Scriplurw temporis haerelicis acute dixit Maldonatus ad cap.
(ceu luce) priginem traxhse. Demuni Hebrsei a Deo i Joan. vers. i (a). Verum res ipsa, me tacenle, lo-
edpcti fuerunt quibus eum rilibus ven.erari deberent, quitur. Unum afferam exemplum de usu luminum,
adeoque sa.pienter primi christiaiii fecerunt, dum ad ne a Rrudentio nostro recedam. ,
vpterppi popuji Israelitici disciplinaui nonnullas suas 141. Beitedicius XIV, lib. i, cap. 5, de Sacrificio
cseremonias stabilieruni pro ea potestate quaui raisssc conlra Verlum et Joachimum Hildebrandum
Christus Ecclesisesureconcessit uovascondendi leges, B oslendere conatur, primis Ecclesire sreculis adhibita
p.rout res ipsa et teropora oppo,r,tuniusexigere vide- a Christianis luraina non solum ad depellendas te<
renlur. nebras, sed eliam ex symbolica causa in Vete-
1,40. His rajionibus iVindicalur Prudentius, quem ri Novoqne Testamento indicata. Hildebrandus fale-
acallralici et seniicaibolici accusanl, quod ritus ve- lur sseculo IVusum luminum Christianos retinuisse,
teres ecclesiasticos, quos nunc ipsi rcprobant, gra- sub finemdenvumsseculiiv monumentaexstare, quod
phice descripserit. Nam-cum viri hujus nobilissimi, lumina accendi consueverint, eliam cum jara illuxis-
inter ssccularia negotia versati, pietas, qua ipsemet set dies. In lege veteri mystica magisdecausa q«am
sepulcris sanclorum advolvebalur, martyres ferven- ad fugandas lenebras Jumina accendi consuevisse, ex
lissimis precibus sibi patronos invocabal, eorum ve- candelabro templi jecle colligas. Revera accensio
neratiouera promovebat, hos novatoresasua senten- luminura honoris loco apud veteres habita est. Ma-
lia deterrere omnino deberct, non alia ralione se chab. II. iv, 22, Antioehus in Hierusalem ma-
expediunt, nisi superstitionis voeabulo lemere et im- gnificea Jasone et civitate susceptus, cum FACULARUM
portune adhibiio. Neque ego negaverim, ignaros ho- LUMINIBUS, et laudi.busingressus est. Cicero lib. iu de
mines inlerdum ad superslitionem declinare. Sed Ofliciis : Marius asubselliis in roslrareclatidque quod
proeterquam quod noslri saeculi mores multo magis •>communitercompo.situmfuerat, solus edixit. Et ea res,
impietatis vitio quam supersiilionis laborant, super- si qumris, ei magno honore fuit. Omnibusvicis slatuw
stitio quae in his ritibus iionnunquam obrepit, non est factw : ad eas thus el cerei. Eceur igitur liic bonor
peccatum legum, sed hominum, qui difficuller in Deo habendus non erit? At primis Ecclesire saeculis
media yirtute consisiunt. Memini in Annalibus Lin- consueiudo non erat accendendi lunvina interdiu.
gueti nie legere, eum Londini dum versaretur, valde Concedara non constare de ea consuetudine : al rei-
rairaluin fuissesuperstitionemgenlis, quani cuni ipse psa npn fuisse, siquando ad Ecclesiam Chrisliani in-
anteainter catholicos splos regnare credidisset, com- lerdiu convenerint, nunquam evinces. Imo yero ex
peritoequevel magis apud Anglos triumphare. ln alio, iis qusehabet Prudenlius hymno 5, ut nihil nunc di-
sed non mullum dissimili genere reformatoruin in- cam de candelabris aureis perseculionum tempore,
constantiam notare licet. Nam Bomcevideraus saepe, de quibus rurstis num. 152, arguo, lumina etiam
et aliis etiam in urbibus aiii videbunt, eos, quos ipsi cum noctu accendebantur, nontantumad (enebras de-
episcopos et prredicantes seu pasiores habent et vo- pellendas,sed praecipueadbonoremDeo praesiandum,
cant, nonalia revalde exceilere, neque ut excellant sive muliitudinem' cousideres, sive ritus, fuisse ad-
laborare, nisi ut bene equilent, perite saltent, et a hibita (b).'
viris ssecularibus nequehabitu, neque moribusdiscer- J)

(a) Vertit forte quidam noslra memoria pro VERBO Snccum iinieolosuggerit ebrto, Seu pinus pieeam ferl
SERMONEM... secuti sunt novkaiem omnes hmreiici... aUmoiiium, Seu cerarii teretem stuppa calens bibit...
Darem aliquamveniam, si secuti fuisseiilantiquiiaiem, Svlenttent ergo tuis muneribus, Pater, Flanimis mobi-
iri qua, iil stalim indicabimus, mulii ita verleriint. Sed libus scilicel atrih, Absenlemqiiediem lux agit amitla,
indignor hmreticorumingenium diverticula seclaritiuin, Quam nnx cum lacero victa fugil peplo. Sed qnis non
nec alia ralione vqcanlium SERSIONEM, quam quia nos rapidi iuriiinis arduam, Manailemque Deo cernat ori-
VERBUM appellamns, et NOVITATEM QUJ£«ENTIUM INAN- ginem?... Pendent riiobilibuslumina funibus, Quw suf-
TIQUITATE. Nam elsiid antiquum aliquando fuit, tamen fixa micanl per laquearia, El de languidulis fbta nata-
*quia jam fuerat obsoleiumjaiii est novum. tibus Lucemperspicuo flammajacitvilro. Credas, siel-
(b) Belege hymnum de novb lumine sabbali Pas-' ligtram desuper areatn Ornclam geminis stare trioni-
chalis : Invenlor rntiti, dux bone, luminis... Lucem bu$, El, qua bosphoreumlemo regit jugupi, Passitn
redde luis, Cltrhte, fidelibus... Incussu silicis lumiria purpureos spargier Itesperos. Visne audiie causani toj
nos tamen Monslrassaxigeno seminequmrere, Ne ne- laniqiie varii generis lumiiium? Ita ergo purgii Pru-
seiret homo, spem sibi luminis In Christi solido cor- dentius : 0 res digna, Pater, quain libi roscidw Nociis
nore conditam.... Vivaxflammavigel,seucava lestuta printipio grex tuus offerat, Lucem qua tribuis rid.pre-
«77 PROLEGOMENA. ,678
CAPUT XII. i.ma,veram Hymnod. IJispan. in notjs ad hyimuim
,A.
Ceteberrimum apud veleres Chrhtianos pervigitium S. Laurentii, male a quibusd.un hunc liyiiuiuui in-
Paschm Prudemiiversusdi novoluminesabbalipas- scribi, Ad incensumcerei paschalis, sermonemque in
cltalis, veruslilulus hytnni quinli Culhemeiinaii. eo esse non de cereo pascbali,sed de cereoqui quo-
121 ^2. Quoniam Prudcntius in laudato hymno tidie gccendebalur, quemadniodum Gr*ci habebant
v CailiemeriiiMii pervigiliumad resurrectionemdomi- hyranuni qui singuljs nociibus dicebatur, cuin pri-
nicam describit, inde verum ejus litulum eruam ac niuni lumen inferebatur, de quo agit S. Basilius lib.
vindicabo. Codices lleinsii haheni, Ad incensumlu- de Spirilu sancto. Confirmari posset hrec opinio,
cemm, quod ipsi arridet, qtiia ritus cerei paschalis qtipd in hoc quoque hymno Prudeulii doxologia SS.
Prudentii sevoignotus erat. in cod. Ralisb. idem est Trinijatis exprirailur, Per Clirhtum^genilimi, qiiam
titulus. Hanc inscriplionem plerique recenliores se- in .Graecorumhyinno vesperljriolaudai Basilius. Cse-
quunlur in editis, nisi quod aliqui, Ad incensionem teruin etsi neque nunc quidera prpbera .t|t|iliira, Ad
vel accensionemlucernmscribunt. Rodolphus Hospi- incensumCerei paschaits, lanien de re ipsa Jpngedi-
nianus, de Origine festor. Chrisl., agens de sabbato verso modo sentio. Scio quacdamexhoc^iymno ,op«
sancto allegal Naogeorgeum lib. iv regui papistici, linie quadrare in officium ecclesiasticqinqpod olipi
describentem rilum benedicendi ccreum paschalem, B dicebalur lucerparium, et a S. Anibrosio.Iib. ui d,e
quem stipersliliosuindicit. idem Hospinianushnnc yirg., cap. 4, Horaincensi, a Cassianolib.m, cap. 5,
lilum Zosimo Pontifici cirea annum 420 ex libro hora lucernalis. In copcil. Tolel. i, cap. 9, Lu.cerna-
Poiilificali, Alcuino, Amalario, Rabano, Walafrido, riumveronhi in ecctcsia non legatur. Vjde notam
Micrologo, Ruperto Tuitiensi, aliisque ascribit : ex Garsioe Loaysac, qui probare vult lucernarinm ad
aliis (qui rainime sunt cura prioribus conferetidi) noslras vesperas pertinere. Hyninusqtii.d.emx En-
Theodato (quem Theudoruin, seu Theotloton appel- nodii. qui vespertinusdicilur, ad Iticernarium esl
laut) circa annum 615, seu Honorio 1circa annuin compositus sine u|la coniroversia.
622 adjudicat. Nolat, circa annum 627 in .Gallicia 144. Qi.iamyisautem bymuus Prudentii eo ordiiio
morem non fuisse lucernam ei cereum consecrandi : collocetur quo hymnus vespeninus quotidianus de-
quippe cum cap. 8 concilii Tolelani iv slatuatur, beret reponi, non proplerea 123 inferas quo-
propier unitatem pacis in iHisetiam Ecclesiis ritum lidianum essc. Nam cuni in eo hymiio uiulta sin)
illuni benedicendi esse insiituenduni. Ex quibus col- quae aple cadunl in hymiiuiiivespertimun, et prae-,
ligit, byiniiura vCath., non esse inscribendumad ac- terea in principio noclis sabbati paschalis canere--
censionemcerei paschalis.122 Ulitur his rationibus, lur, uon absurde is locus illi daius est, sive ab
quod Zosiinus40 annis posl Prudentium tenuit pon-_( * auctore, sive, utego magis credo, ab iis qui postea
tificaltim : in quo egregie fallilur. Naih Zosimus an- opera compegerunl, et bunc hymnum separatum
no 417 pontifex est electus, Prudenlius vero anno inter alios caihemerinos cojlocarunt. In .editiona
403 scribebat, neque constat quo anno inde e vita A.ldibis editus est, primum stalim post Psychoma-
excesserit. Praeterea ail Hospinianus,omnes hyninos chiam ,et ante librum Caihemerinwn, tuni inter
libri Catheineriiiwn scriptos esse non pro certo ali- hymnuni IV et vi Catbemeriiiwii; ex quo paiet.eos
quo die aitni, sed esse generales, et conveuire lilulo versus ab Aldofuisse seorsum repertos, quamvis in
libri Caihemerinan,seu Diurnorum. Sed non minus libro quoqne Catliemerinwnfuerint inserii. Jam no-
hoc loco hallucinalusest: nam hyiniiusJejunantium, lavi num. 105, edilum fttisse h:inc bymnura, ita
Posl jejunium, Omni hora, In exsequiisdefunctorum, inscriptiini, De phasepopuli Israelitici. In.IIymnariis
viu Iiat. Jan., in EpipharimDomini,non magis tilulo V. Cardinalis Thon.asii raodo iuscribiiur, Ad incen-
Calhemeriiiwnconveniuni, quara hymnus qui soluui sum lucernm, modo ad benediciioncmcerei paschalis,
sabbato sancto canerelur. prout ad hunc velalium usiimab Ecclesiis adhibeba-
145. Validior videri potest alia ratio, ex ordine lur. In Ordine Romano veieri legilur: Ordo de sab-
pelita quo hic hyranus v ponilur inler hyinnum Posl balo sanclo in die. Aliqui latnen hic canlant hymnum
cibum et hymnum Ante somnuni, ac proinde ad ho-1" Prudenlii: Inventorrutili, dux bone, luminis. ln offi-
ram lucernarii esl referendus. Riscus, tom. XXXI cio Isidoriano idem hymnus cantalur aliqua ex parte
Hisp. Sacr., hanc senteniiam tanquam exploralam in primo dominico post octavam Epiphanisc ad
babet, asserens hiinc hymnum esse quotidianum vesperas. Blancbinius in Annot. ad codic. Verpn.
vespertinumex ordine hymnorurausquead septimum retinet lituliim. Adincensumlitcernm,scd inullis pro-
per ordineiii dislributorum; nihil referre quod Pru- bat, a Pfudcnlio Iiymiium fuisse compositum pro
dentius qux'dam de uocte paschali afferat, quia in benedictione cerei paschalis. Cui eisi aliquatenus
hyiniiis solct res eas memorare qure horis quibus assentior, non possum tanien quin animadverlam,
hynini decanlanlur acciderunt, et ex sacris Lilteris rem non.esse existimandam ex ideis et consueludi-
eonstant. Et, ut vinela egomelcwdam mea, ego affir- nibus postea.inductis, sed ad sua principia revocan-

liosius, Lucem,qua reliqua prmmiacerninms.Tu lux tempore haecerat objeclioVigilantii et heraeticorijira

vera ocuiis, lux quoqttesensib.us,Intus lu speculum,tu adversus catholicos, quod ecclesiasticoritu lui.niiu
sprculumfuris, Lumen, quodfamulunsoffero,suscipe, accenderent. Vide iium. 162.
Tmctum paciftci clirismalh unguine. S. Hierouymi
 679 PRUDENTIUS. 6§0
dam. Plerique eniin res veteres ex novis judicant, et \ Nocfemconciliis,votaqueprospera
Certatim vigilicongerimusprece,l
tales fuisse illas sibi fingunt quales hre interdum sub Exlructoqueagimusliba sacrario.
iisdem nominibus, sed diversa ratione peraguntur (a). Pervigilium sabbati paschalis clare describitur, cu-
Hymnus Prudentii, quacumque demum ex causa jus nox a Gbristianis festis conciliis per pia gaudia,
fuerit ab eo confectus, poluit adhiberi vel ad benedi- volaque prospera trahebalur. Itaque pro Illa nocte,
ctionem lucernae et cerei, quam Mozarabes in usum sacer qua rediit Deus, Jibenter legerem Ipsa nocle, si
;>induxerant, vel ad benediclionem cerei, qure jam per membranas liceret. Sensus tamen semper est
lempore S. Ennodii in consuetudinem venerat, cujus hic, quem explico, sermonem esse non de hora lu-
duse exstant benedictiones eisdera senlentiis con- cernarii singulis quibusque noctibus, sedde pervigi-
cepise, vel denique ad horam lucernarii. Hinc diversi lio sabbaii paschalis.
tituli orti sunt, quorum nullum probo (b). Quem 146. Ac ne dubites, scias velim in his vigiliis pa-
ergo titulum dabo? Non omnino displicet titulus, schalibus nvoremfuisse Christianis sacra se eucha-
124 4^ incensum, qtiin aliud addatur, aut Ad in- rislia reficiendi, ut liquet ex verbis S. Gregorii Na-
censum luminis. Sed magis arridet inscriptio Aldi, zianzeni afferendis num. 149. Haecprsecepti commu-
non inter hymnos calhemerinos, ubi dicitur, Ode ad nionis paschalis est origo. Quo pertinet causa mar-
accensionemlucernm, sed quam ponit ex aliquo codice tyrii S. Hermenegtldi a S. Gregorio Magno narrata
separato : Versus Aurelii Prudentii de novo lumine lib. III Dialogorum, cap. 31 : Supervenienteautem pa-
sabbati paschalis. Vides inscriplionem non monachi- schalis festivilalis die, intempeslm noctis sileulio ad
cam, neque ex aliquo breviariopetilam, aut a recen- eum perfidus pater Arianum episcopummisil, ut ex
lioribus excogitatam : quam retinuit Sixlus Senensis ejus manu sacrilegmconsecralionh communionemper-
lib. vi Biblioth. sanct., cap. 47, de quo lege infra ciperet. IIujus quoque ritus meminit Prudentius, qui
n. 183. descripsit iter populi Israelitici ait:
postquam
145. Vide nunc quam apte rei conveniat inscri-
Dt novo id enim ait HBBC olimpatribuspraemiaconlulit
ptio. lumine, inquit; est, quod Insiguis pietas numinisunici,
Prudentius: Cujussubsidionos quoquevescimur,
Incussusiiicisluminanos tamen Pascenles dapibuspectoramysticis...
Monstrassaxigenoseminequaerere. Nosfeslis trrihimusper pia gaudia
Noctemconciliis...
Qui ritus etiam nunc servatur in benedictione cerei Exlrucloqueagimuslibasacrario.
paschalis. Non addit autem, cerei, vel lucernm, quia Igilur vel ex solo Prudentii hymno hoc festum in
in festo quod Prudenlius celebrat, non solus qereus, Ecclesia veteri agnoscendum esset, ex quo adhuc
neque sola lucerna, sed prreter cereum et lucernam G vestigia permanent in benedictione cerei paschalis,
tredreetiam accendebantur (c). Apposile vero in titulo Elenim quemdam ritum benedicendi et consecrandi
adjiingitur, sabbati puschalis. Nec levis est error ne- lumen Prudentii sevo fuisse usitalum, hi ejus versus
gare compositum fuisse hymnum ad pervigilium demonstrant:
Paschre celebranduin: i» quem nontantum ipseolim Lumen, quod famulansoffero,suscipe,
incidi, sed alii doctiores sunt delapsi, Ita enim vers. Tinctumpacificichrismatisunguine.
155 et seqq. Quo magis confirmatur non esse hunc hymnum ve-
Suntet spirilibusssepenocentibus spertinum singnlis noctibus concinendum, aut in
Pcenarum celebressub styge feriae
Hlanocte, sacer qua rediit Deus hunc usum confectum.
Stagnisad Superosex acheronticis. 147. Sed multis praeterea oslendi potest, solem-
Nonsicut leiiebrasde face fulgida
Surgensoceanoluciferimbtiil, neni hunc fuisse in Ecclesia antiqua niorem cele-
Sed terris Dominide crucetrislibus brandi pervigilium Pasclioe, in quera propterea
Majorsole novumrestituensdiem.
Marcentsuppliciistartara mitibus, opliine cadit hymnus Prudenlianus. Tertullianus !ib.
125 Exsultatquesui carcerisolio II ad Uxorem. cap. 4, de gentili qui uxorem Chri-
Umbrarumpopulusliber ab ignibus, stianam duxisset loquens : Quh, inquit, solemnibus
Necfervenlsolitofluminasulphure.
'Nosfestistrabimusper pia gaudia D Paschm abnoclantem (uxorem) securus suslinebit?

(a) Adamus Siberusin Scholidiisad hunc hymnum
, ponit tilulum, Ad incensum cerei, addens, qui accen-
debalur appetentevesperaejus noclis quw diem feslum
resurreclionisdominicwanlecedit, quamquidemnoctem
insomnemtraducere religionis, non superstilioiiisgra-
tia, solebantChristiani. Qurenobis valde favent.
(6) In editione Parmensi retinetur titulus Ad in-
censum lucernm, et ex ordine hyriinorum defenditur,
quintum hunc hymnum de vesperis inlelligi, in qui-
bus solemnimore in dies accendi lucernas Prudenlii
mvomos eral... Et psalmus CXL,qui iri eo recitari so-
lebat, auctor Conslilutionum emphatice vocat eum
PSALMUM LUCERNALEM. Ex his infert clarissimus Tho-
masstnus Trael. de Festis a Carolo Guieto lal. edit.
lib. II, cap. 24, hunc hymnum ad accendendasin tu-
cernario, seuvesperisquolidianis,lucer.nascompositum
fuisse. Carolus Guyelus S. I. anno 1657, Tractalum
de Feslis Latine a se composilum cdidit, Thomassi-
nus anno 1683 aliud opus sub hoc titulo Gallice.
Distinguenda sunt hoecduo opera, post simul im-
pressa. Vide Bibl. rit. cl. Zachariae.
(c) Ne nescirei homo spem sibi luminis In Christi
solido corpore condilam : Qui dici stabilem se voluil
petram, Nosiris igniculis unde genusvenit. Pingui quos
olei rore madentibus Lychnh, aui facibus pascitntts
aridis. Quin et fila favis scirpea floreis Presso melle
prius collita fingimus. Vivax flamma vigel, seu cava
leslula Succum linleolo suggerit ebrio, Seu pinus pi-
ceam ferl atimoniam, Seu ceram terelemstuppa calens
bibit... Splendent ergo luis muneribus,Pater, Flam-
mis mobilibusscilicetalria.
«i PROLEGOMENA. ' 082!
Eusebius lib. vi Hist., cap. U, cum notis Valesii A \ 149. Prreclare vero de accensione luniinum in
126 nieminit precationum qusein poslrema Paschae pervigilio Pasclise S. Gregorius Nazianzenus ora-
vigilia fiebant sub Philippo imperatore. Lactantius tione II in Pascha : Hmc nobh 127 feslivitatum
lib. VII,cap. 19 : Et hwcest nox, quma nobh propler festivitas, et celebritalum celebrilas.... Prmclara
adventumRegisac Dei noslri pervigiliocelebralur.Cu- quidem nobh fuil hesterna FACIUM ACLUMINUM ge-
jus noclis duplex ralio esl, quod in ca el vitam tum slatio (quam privatim juxta publiceque peregimus
recepit, cum passus est, et postea orbis lerrm regnum omne genus hominum ferme , atque otnnes magi-
recepturusest (a). slratu et dignitate insignes,LARGO IGNEnoclemcollu-
148. Ex traditione apostolica consueludinem bu- slranles, elc). At hodiernaprwclarioi et exceltentior.
jus pervigilii frequentandi permanasse tradit S. Hie- Nam BESTERNUM LUMEN magniillius luminisexsurgenlis
ronymus Iib. iv in Mallh. cap. xxv, ad verba, Afedia prmnuntiumeral, ac velutiprofesla qumdamanimorutn
aulem nocle clamor factusest, elc. Subito enimquasi voluptas. Et oralione in iaudem patris sui morlui,
intempestanocle, el securis omnibus,quandogravissi- qure est xix, pag. 504 : Morbo igilur laborabat, ac
mus sepor est, per angelorumclamoremet lubas prm- morbi tempus erat sancium, et celebrePascha, dies
cedenlium fortiiudinum Chrisli resonabit advenlus. dierum rex, ac SPLENDIDA ILLANOXpeccali tenebras
Dicamusaliquid, quodforskan teclori ulile sit. Tradi- gB solvens,in qua nos cum MAGNA LUMINIS COPIASALUTIS
(io Judmorumest Christummedia nocte venturum in NOSTRJE FESTUM CELEBRAMUS... Mysterii tempus ade-
sitnililudinemMgyptii temporis, quando Pascha cele- rat (c). Eusehiiislib. iv de.VitaConslaniini, cap. 22 :
bratum est, et exlerminator venit, et Dominus super Ipse vero(Constantinus)ut potesacrorummysieriorunl
tabernaculatransiit, et sanguine agni postesnostrarum parliceps... in ipsis salutifermfeslivitatis diebus, di-
frontium consecratisunt. Unde reor, et tradiiionem sciplinw atque exercitationum vigorem inlendens,
aposloiicampermansisse,(fortasse legendum, perma- cunctis animi el corporis viribus collecth, pontiftcis
nasse) ut in die vigiliarum Paschm ante nocth dimi- alque hierophanlwmunere fungebatur. El ipsequident
diumpopulosdimillerenon liceat, exspeclantes adven- cmteris omnibus prmibal ad fesli celebrationem.Sa-
tum Christi. Et postquam illud tempus transierit, cram aulem vigiliam IN DIURNUM SPLENDOUEM conver-
securilateprmsumpla,festumcunclosagere diem. Unde lerat, accensis tola urbe cereorum quibusdamcolum-
et Psalmisla dicebal: Medianocte surgebamad confi- nh per eos quibus id operis eral injunclum.Lampa-
tendum libi super judicia justificationis lum. Alque des quoque accensmcuncta passim loca illustrabanl :
baecest causa cur Prudeulius liberationem et egres- adeo ut hwc mystica vigiliaquovisvel sptendidissimo
sum populi Israel ex ^Egypto pluribus strophis die itlustrior redderilur. Valesius nolat Christianos
canat: Q inlra ecclesiam durataxat cereorum maximam co-
C
piam accendere consuevisse, Constanlinum in ho-
MosesnempeDeumspiniferain rubo norem lanlae feslivitatis cereos extra ecclesiam
Vidit conspicuolumiueflammeum.
accendi jussisse; colunvnasillas cereas designare ce-
Comparant etiam SS. Patres populo Israelilico ex reura Paschalem, de quo Barnabas Brissoniussingu-
iEgypti tyrannide Iiberato justos, a resurgente Do- iarem librum scripsit. S. Zeno Veronensis in Ser-
mino in ccelum evocatos, ut S. Gregorius Nazianze- mone i ad neophytos ejusdem pervigilii lumina in-
nus orat. in Pascha, el in larditaiem : Hodie JEgy- dicat : Post deeotissima completa expialionis sacrai.
plum omninofugimus, et amandenlum itlum Pharao- casta jejunia, post CLARISSIMJE NOCTIS suo sole dulces
nem (b). vigilias(d).

(a) Quem locum prse oculis 'habuit Isidorus Ely-
mol. lib. vi, c. 17 : Cujus (Paschre) nox ideopervigit
ducilur propler advtntum Regis ac Domini noslri,
ut tempus resurrectionisejus nos non dormientes, sed
vigitaniesinveniat: cujus noclis duplex ratio est, sive:
quod in ea vitam lunc recepit, cum passusest, sivequod
posteaeadem hora qua resurrexit, adjudicandumven-1D
lurus est. Quod a nobis fuit aniiiiadvcrtendum, quia
in notis ad Etymolog. lsidori indicatus non est lo-
cus Lactanlii, ut alii aliorum solent indicari.
(6) Hinc Prudenlius v. 109 : Fessos ille vocat per
freiaswculi,Discissispopulumlurbinibusregens,Jacta-
tasque animas mille laboribus Jttstorum in patriam
scandere prmcipit.Illic purpureis tecla rosariis Omnis
fragrat humus, ete. Eodem pertinent sermones S.
Zenonis Veronensis, et Traclatus S. Gaudentii Bri-
xieusis episcopi de Exodo in hoc pervigitio,ac fere
tota benedictio cerei Paschalis, Hmcnox est, in qua
primum palres nostrosfiliosIsrael eductosde JEgyplo,
etc, cujus senlentiaeoinnes in Prudentio leguntur.
(c) Niceias in orat. n Nazianzeni de Paschate:
Prmclara eliam fuil heslerna luminum celebrilas, hocI
est, cmtusille qui ad vesperammagnisabbati celebra-
JTATROL.JLIA..
baiur. Pervigiletnenitn noctem traducebanl usque ad
horam septimamcantanlesac lampades accendentes,
alque imminentem Servatoris noslri resurrectionem
exspectantes.Qure Prudeniii hymno coiisonant.
(d) Confer sermones ejusdem Zenonis de Exodo,
uti ctiam tractatus S. Gaudentii Brixiensis episcopt
in Exodum, de nocte Vigitiarum, de Paschw observa-
tione, ubi tract. IV,in principio splendidissimamnocie
vigiliarum vocat. In Consiit. Aposlol. cap. 18 Iib. v
agilur de pervigilationemagni sabbali, el de die re-
surreclionh, ubi etiam sacrificium lieri anlejejunii
solutionem prrecipitur. Aldelhelmusde .Laude Vir-
gin. cap. 16 : In vigilih paschalibus guaiido recipro-
ch annorumcirculis anaslash dominicasolilw solem-
nitalis tripudio celebralur, fortuitocontigil ut lychnis
de lampadibusecclesimpinguis olei liquor oppoiiunus
deesset.Vide Chrysostomum inGenesim cap. 11 ho-
mil. xxx. Nebrissensis nostrse opinioni assentitur,
qui,etsi hjfiiinuminscripserit Adaccensionemluceruw,
tamen ait : Hic hymnusin principionoclis, cum lumi-
na accenduntur,canlari debel: vel POTIUS, ETPECUI.IA-
RITERINSABBATO SANCTO, cum lumina nova incendun-
tur, vel incendideberent.Etad versum, llla noclesa-
22
 (,83 PRUDENTlUS. 684
128 ''>0- ILECi'a c'ara sunl, ut qui ulterius du- J& Quae omnia libenter ego congessi, non soluhv ut
bitet an a Prudentio hymnus de novo lumine sabbali hymnum Pfudenlii ejhsque litulum illuslrarem, sed
paschalis ad noctem vigiliarum Paschse celebran- etiara in graliam oplimi et religiosissimi principis
dam compositus fuerit, in media luce ac die eseculire Ferdinandi Borbonii Dueis Parmensis, qriem pervi-
videatur. Quamvis autetn inde origo benedictionis giliurn Paschae ex veteri hiore, Constaiitini Maghi
cerei paschalis petenda sit, tamen hae voces, cereus exemplo, quamvis dispari niodo, Pio VI ponlifice
paschalis, et quidam ritus in benedictione adhibili maxiirio ullfo anhuentej celebrare ex idoneis aucto-
recentiores fortasse sunt, ex quo faclum esl ul be- ribus aceepi.
nediclio hujusmodi huic vel alii pontifici Romano 129 151. Quibiis expositis, evidenier demon-
tribuatur, quod formulam aliquam prrescripseril, arit slrata est antiquissiifaofumet felicissiriioruin tempo
veterem hanc institutionem ad universam Ecclesiana rum pietas in lurainum usu, copia, et cseremoniis(a).
extendi voluerit. Existirrio etiam S. Hieronymi et Sed ad redargiiendUiriavtaiisnbslroeimpietaiem abun-
Prudentii lemporibus posteriorem esse Seraonem dare adhtic volo allatis in tiiediilm nonnullis S. Pau-
de Cereo paschali inscriptum inter opera S. Hiero- lini Nolani versibus. Natali 9 de Advehtu Nicetse epi*-
nymi, ubi notat Auctor: Lege Pentaieuchum, instru- scopi e Dacia, qui ad liaiaiem 5 FeliCisocctirrerat:
menlum percurre velus : nusquam in Dei sacrificiis 1" Ecce vides,quanlussplendor,velut aederenaia
mella, nusquam cermusum, sed lucernaruin lumiria, et Rideat; insculptumcameracrispanlelacilnar
In mediomentitur ebur; tectoquesuperne
oleo fotos videbis igniculos... NovOs percurre libros... Pendentes Iychnispiris relinentiif aheiiis.
nunquid alicubi cereus? Carmen de Cereo paschali Plura alia aliis in locis Paulinus
liabet Drepanius Flo.rus, non Cbristianorum poeta- (b); quem Pruden-
tio in his controversiis saepius addere juvat, quod
rum vetuslissimus, ut appellat Baronius ad diem 8
iiii objici possunt praejudicatae opiniones a
Maii Martyr. Rou.an., sed sseculo taiidem IXflorens. rieque
puero inter ecclesiasticos viros haustse.
Pervigilium etiam Paschae celebrat:
Huncut per totampossimusducere noctem, CAPUT XIII.
Tnferimusclarossacrisallaribusignes. Respondelur ex Prudentio ihlerroganlibus cum Persio
sat. 2, vers. 69 : Dicite, ponlifices, in sancto quid
Animadverto prseterea aliquod videri superesse ve- tricit aurum ?
stigium de novo lumine; quod incussu silicis accen- 130 *52; Ih flne hymnide Nbvo Lunline sabbati
debalur, in Orienlis regionibus apud Liberiuih a pasclialis egregiam rationem reddit Prudentiiis, Cur
Jesu tom. III. Controv. ex posthumis, col. 712 et seq. luniifla in Dei honorem accendi debeanl: 0 res di-
De igne, quem schismaticimiraculosum vocant, ei fm- gfta, Pater, qiidm libi roscidw Noclis principio grex
gunt, ubi refert olim revera miraculum eontigisse (G tuus offerat, Lucem, qua tribuis nil preliosius, Lucem
Ut die sabbati sancti iguis e ceelo descenderit in ec- qua reliqua prwmia cernimus. Quse ralio ad ornalum
clesia Hierosolymitana. Idem col. 600 et seq. Arme- divitiasque templorum optime transfertur : et poli-
norum fabulam el riluni, qui summo maiie diei Re- ticis qui Persii versum inculcant: Dicite, poniiftces,
surreetionis cereos accendunt ex quodam lumirie in sdhcibquid facit aiinbn,'recte respondebitur: 0 rcs
divinitus, ul venditant, accepto, -exponit et exagitat. digna; Pater, quam tibi grex litus offerat. Scio quid

cer, confirmat consueludinem apud antiquos fuisse
nocle sabbati sancli per domos luraina complura dis-
ponere ex omni materia quse polest praebere alimen-
tum igni.
(a) Prreterire nolo conjecturam, quod jani Pru-
dentii ssectilolumen in pervigilio Paschre a diacono
videatuf oblalum, ut nunc offertur cereus paschalis,
ex Versu, Lumen, quod FAMULANS offero, suscipe Tin-
cturri pacifici chrismatis unguine. lit cum idcm Pru-
deniius lacrymas olentes dixerit, et Paulinus in versi-
bus mox referendisiion solmn pictoscereos, sed etiam
odora lumiriacommemoraverit, eisi alia inlerpretatio
adhiberi possil, taraen suspicio mibi est non levis, "I
quod inde repelenda sit origo quinque granorum
thuris quae cereo pascbali a diacono infiguritur, qui
ila pergit canens : In hujits icjilur rioctis gralia su-
scipe, sancle Paier, incensi liujus sacrificiumvesperli-
num : quod iibi in hac cerei obtatiotiesolemni per mi-
nhtrorum manusde operibus apum, sacrosanclareddit
Ecciesia. A nonhullis criticis etiam majoris subsellii
rubricistae erroris arguuntur, quod hoc loco tbufis
menlionem fieri credideririt, adeoque ad liaecverba
grana tlraris infigenda prsescripserint. Nihilorriinus
puto sacrificiumvespertinumincensi inlelligide thure,
et distingui a cerei obtalione solemni per mihistrorurii
manus de operibus ttpum. Sic parilo ante in hencdi-
ctione thuris: Veniat, qumumus, omnipotensDeus, sti-
per HOCINCENSUM larga lum bemdiclionit infusio. Et
quoties in misssesacrificio ante evangelium tlius ado*
letuf : Dirigalur, Donxine,oralio triea, sicul incensum
in conspectutuo: elevaliomanum mearum SACRIFICIUM
VESPERTINUM. Confer S. Isidorum, lib. de Myst. ex-
pos. sacram., cap. 58 de Incenso composito, et Bu-
pertum Tuitiensem libi vi de Divinis Offi; cap. 31,
Car ad benedicendumcereum quoque portat incensum.
(b) Natali 3 : Aurea nnnc niveis ornanlur tiiriintt
velis, Clara coronanturdensis altaria lychnis. Lumina
ceratis adolenturodora papyrh, NOCTE DIEQUE MICANT,
sic nox splendorediei Futget: el ipsa dies cmlesliil-
lustris honore Plus mical, innumeris iucem geminala
lucernh. Natali vi : Asl alii picth accendant lumina
ceris Multiforesque.cavis lychnoslaquearibus aplent,
Ul vibrenttremulas funatia pendula flammas. Naiali
xi, inter Anecdola Muratori, vers. 407 : Hwc quw
cerniiis illic Omni prompta die; vei circutnfusa per
omnes. Ordine dimenso quasi eandelabra columnas,
Depiclas exsiare geruntquw cuspide ceras, Luminaut
inclusisreddantur odora papyris. At medio in spatio
fixi laquearibusaltis Pendebanl per ahena cavi retina-
cuta lychni, Qui speciearborea lenlis quasi vitea virgis
Brachia jaclantes, summoquecacuminerami Vitreolos
gestanllanquam sua poina caliclos,Et quasi vernantes
accensolumineflorent, Densaquemullicomh imitantur
sidera flammis, Dislinguunlque graves numerota lute
tenebras.
6JJS FROLEGOMENA. 680
\ eiiam tuinulum jam olim argento teclum memorat
ad lirec reponant, salius fore, si hae divitioepauperi- A
bus disiribuantur. Viderint ipsi an haecjaclent, quia Natali 13, vers. 524 et seq. : Ille etiam proprii nobh
Aeegenispertinet ad eos, an alia qualibet de causa. secreia sepulcri Sancta revelavit... pagina qumdam
Ego quidem video reprobalam fuisse a Salvatore Marmoris affixo argenli veslita metallo. Jpsas arcos
vocem JufJoeIscariotae, Joan. xn, 5: Quare hoc un- sepulcrorum ex argenlo fieri soliias, eartimqueexem-
guenlumnonveniit trecentisdenariis, et dalum est ege- pla tradunt anliquitatis cultores.
nis ?Cum S. Laurentius niarlyrium subiit, in eccle- 154. Neque in Prudentio desunt certa argumenta
sia fuisse preiiosam supellectileiu, ex his proefecli divitiarum et splendoris temploirum.In Eulalia vers.
ad S. Laurentium verbis viri graves doctique colli- 191: Hic ubimarmoreperspicuoAlria luminat alma ni-
gunt Perisieph. hymn. 2, vers. f.7 : Soleth, inquit, lor Et peregrinUs,el indigena, Relliquias, cineresque
conqueri,Swvirenos juslo amplius, Cum Chrhliana sacros Servuthumusvenerandasinu.Tecta coruscasu-
corpora Plus quam crttente scindiinus. Abestalrocio- per rulilanl De laquearibusaureolis, Saxaque cmsaso-
ribus Censurafervens motibus, Blande et quiete effla- lum variant, Floribus ut rosulenta putes Prata rube-
gilo Quod sponleobire debeas. Hunc esse veslris or- sceremultimodis(c)
giis Moremque,el artem prodilum est, Hanc discipli- 132 *S5. Plurima in eamdem rem afferri pos-
nam fwderis,Libenlul auro aiilhtiles. Argenteis scy- j$ | sunt ex 'sequalibus aut prsecedentibus scriptoribus.
plth ferunl Fumare sacrum sanguinem, Auroque no- Eusebius, Vit. Coiistanlinilib. iv, cap. 58, lemplum
cturnissacris Astare ftxoscereos, elc. Nibilominusplu- SS. Apostolorura Conslantinopolitanum describens\
rimi tunc erant in Ecclesia pauperes, vers. 157 : Ta- ait : Cumquetemplum omnein immensamalliludinem
lesplateis oinnibusExquirit, assuelos aliEcclesimma- extulhsel, vario lapidumgeneresplendidumreddidit, a
tris penu, Quosipse promus noverat, aut ul plerique soto ad cameram usque marmoreis crustis illud opc-
non male scribunt, Quos ipse ;)rim«s noveral. Ut in- riens. Porro cameram lacunaribus minutissimi operis
lelligas recte hrcc duo cohacrere, quod et in ecclesia obducens, tolam auro imbracleavit. Et supra qnideiii
diviiiaeaffluant, et pauperibus exinde subveniatur. ws legularum loco.... quod itidemauro plurimo super-
Imo vix aliquem videas qui ecclesiarum splendori fusum resplendebat.Plura alia adjungit Theodorelus
consulat, qui non idem vel maxime erga paugeres lib. i, cap. 31 Hist. de Ecclesise Dedicatione Hicro-
nvisericordiaconvnvoveatur. solymis sub Constanlino: Porro sacrosanclumaltare
153. Exemplo ular Paulini, de quo paulo anle. aulmis plane regalibus, el monumenlis,lapidibus pre-
Quam larga manu eleemosynas in pauperes eroga- tiosis,auroque coltuslralis adornabalur. S. Augusli-
verit, legi polest in ejus Vila a Francisco Sacchino nus, lib. in contra Cresconium, cap. 29, ex gestis
S. I. eleganter scripta, et suppresso nomine editain Q . proconsularibus anno 320 a Silvano aliisque perse-
ediiione operuni S. Paulini Antuerpiensi 1622 (a). culionis tempore traditos refert calices duos aureos,
131 Quantum vero Paulinus in ainplificandaornan- iteraque calices sexargenleos.... Posteaquam apertum
daque basilica S. Felicis elaboraverit, narrat ipse est in bibliothecam,Unventasunt ibi armaria.inania.
episi. 12, et passini in carminibus exponit (b). Quin Ibi protulil Silvanus capilrilalamargenteam et lucer-

(a) ldcmmet Paulinus, epist. 11 ad Severum Sul- vias quw continet inlus, jEdicuia ARGENTO fulgurat ex
picium, cpigramma a Severo expetitum, imaginibus SOLIDO. Prmfixit labulasdivesmanus tequoreIwviCnn-
S. Marliniet ipsius Paulini affigendtini, in ba:uverba denles, recuvumquale nhet speculum.Nec Pariis con-
composuit: Divesopum Chrhlo, pauper sibi, pulchra tenta aditus obduceresaxis, addidil omando clara ta-
SeverusCulminasacralis fontibusinslititil. Et quia cm- lentaoperi. Et verS. 215 : Stat sedjuxta aliud,quod
leslesaulamcondebalin aclus, Qua renovarenlurfonte; tanla frequcntiatemplumTunc Adeat, cultu nobilere-
Deoque iwmines,Digna sacramenlh gemina sub ima- gifico. Pariettbus celsum sublitnibus, atque superba
gine pinxit, Dhcerel utvitm dona renalus homo.Mar- Majestate potens, muneribusqueopulens. Ordo colum-
linumvenerandaviri tesiaiur imago, Attcra Paulinum noruni geminus laquearia lecii Suslinct, auratis sui,-
forma referl humilem. llle fidemexemplis et dictis posilus trabibus. Adduniur gracites lecto breviore re-
foiiibus armal, Ul meritis palmas inlemerata ferat. cessus, Qui laterum seriem jugiler exsinuent. At me-
Isle docetFUSISredtmenssua crimina NUMMIS, Vilior dios aperil tractus via iatior ttlli Cutminis, exsurgens
itt sil res, quam sua cuiquesalus. i editiore apicc. Fronle sub adversa gradibus sublime
D
(b) Natali 9 : Ecce videshtum, qua janua priiria re- tribunal Tollitur, anlisles prwdical unde Deum, Pler.n
ccptal, Porticusobscurofwral prius obrulatecto. Nunc laboranies wgre domusaccipit undas, Arclaqueconfer-
cadem nova pigmentis el culmine crevit, etc. Trina ih wsluatin foribus, elc. !n hymno SS. apustoionim
manusvariis operata decoribusitlam Excolail: bijugi Petri et Pauli, vers. 31 : Dexlra Peirum regio tcctis
laqueariet marmorefabri, Piclor imaginibusdivinafe- lenel aureis receptum... Interior lutnuli pars est, ubi
rentibus ora, ctc. Natali 10 : In mdibus ejus Nala re- lapsibus sonoris Stagnum nivali volvilur profundo.
cens-opera hac, qum, molibusnndiqne celsis Cerniiis Omnicotorvilreas piclura superne tingit undas, Musci
etnicuissepari splendentiaculiu. Et Natali 1! : Mulia retucent, et virescitaurum, Cyaneusquelalex umbram
etenim suberanl alia, ut novhlis, in ipso Ornamenla irahit imminenlh osiri... Parte alia litulum Pauli via
loco,quwsumeret, ut crucis auro ParcereCinlus emm serval Osliensh... Regia pompa toci esl, Princeps bu-
latilabant tnyslica vasa, Sumendismandula sacris... nus has sacravit arces, Lusitquemagnis ambilum la-
Quw simul et variis scite distincta lapillis, Viderat... lenlis. Bracteolastrabibus sublevit, ut omnh aurnlenta
Parva corona subestvariis circumdatagemmis... Con- Lux essel intus, ceu jubar sub orlu. Subdidit el Parias
linuum scyphusest argenieus aptus ad usum. futvislaquearibuscolumnas, Dislinguilillic quas qtta-
(c) In passione S. Frucluosi et sociortim d tcin- lernus ordo. Tum camuroshyaloinsigni varie cucnnit
plo eorumdem martyrum : flinc aurata sonentin arce arcus: Sic prata vernh floribusrenidenl.
tecla. In Hippolyto, vers. 185: Ipsa, iltas animwcxu-
 687 PRUDENTIUS. 688
nam argenleam.Ex libro i ontmcali S. Silvester do- A et constans 134 fuit apud veteres Chnstianos ratio
navit Ecclesiaelituli Equitii patenamargenteampen- sepeliendi mortuos. In Oclavio MinuciiFelicis Chri-
santem libras viginti, ex dono Augusli Conslantini. slianis gentiles haecinter alia opponebant: JVOII cor-
Donavitaulem et scyphos argenleos 2, qui pensave- pus odoribushoneslatis,reservalisunguentafuneribus,
runl singuli librasdenas. Calicem aureum pensantem coronasetiam sepulcrh denegatis.Tertullianus, Apo-
libras duat... Amasargenteas duas, pensantessingu- log. cap. 42 : Thura plane non emimus.Si Arabiw
las librasdenas.Patenam argenteamchrismalem,auro queruntur, scianl Sabmi pluris el carius suas mcrces
clausam, pensanlem libras quinque. Inter canones Chrhtianissepeliendispro(ligari,quamdiis (utnigandh.
aposlolorum, inlerprete Gentiano Herveto, can. 72: Decoronis respondet genlilibus Minucius: Nec mor-
Vas aureum, vel argenteum, vel velumsanclificalum liioscoronamus.Ego vosin hoc magismiror, quemad-
nemoamplius in suum usum convertat.Optatus Afer, modumtribualis aul senlientifacem, aut nonsentienti
lib. i adversus Parmenianum de lempore persecu- coronam(c).
lionis: Erant ecclesimex auro et argenlo quamplu- 157. Ornarunt poslea Christiani flqribus defuncto-
rima ornamenla, qum nec defodereterrw, nec secum rum sepulcra quos peculiari honore vellent prose-
porlare poterat (Episcopus Mensurius)(a). qui, ut ex versibus Prudenlii apparet. Nos lecta fo-
CAPUT XIV. B vebimusossa Violis et fronde frequenti, elc. Et in
fine bymni S. Eulalise: Capilepurpureasviolat, San-
Quem morem in corporibus defunctorumsepeliendis
Prudentii wiate adhibuerinl Cltrisliani. Ostendtlur guineosquecrocosmelile.Non carethis genialishiems,
diversaralio, cur SS. Palres quosdamritus in elhni- Laxal el arva lepensglacies,Floribus ut cumulelcala-
cis reprehenderinl,in Chrhlianh approbaverinl. thos. Isla comantibuse [oliis Munera virgo puerque
133 156. Ex cura sepulcris apud omnes genles date, ... Sic venerarierossa libet, Ossibusallar el im-
impendi solita animre immortalitatem colligunt Ci- positum.Apud Romanos scriptores passim occurrit
cero aliique passim gentiles. Prudentius etiam re- rnentio florum quibussepulcra decorareniur, sed ita
surrectionem mortuorum inde arguit hymno circa ut intelligas non fuisse morem necessario adhibi-
exsequias vers. 37 et seqq. (b). Non tamen eadem tum (d). Christiani igitur siraili honore mortuos

i^d)PffnfiOrosii prseclarumexstat testimonium de saurum, calicesprelioshsimossexagintadetulit, quin-

aureis argenteisque vasis quoe basilice S. Petri decitnpalenas miro operecmlalas,viginti capsas evan-
apostoli Romeeinserviebani, uti eiianrde venera- geitorumex auro purissimocum gemmh, qumcunc.ta
tione, qua barbari ipsi pennoti intacta ea esse volue- ecclesih divisil.Adeo antiqua esl EcclesiaeToleianae
runt, dum Romamstib Alarico anno 410 everlerent. pietas in preliosa supelleelile ad cultum divinumde-
Sic ail lib. vn, cap. 39 Hist. : Discurrentibusitaque stinaia.
per Urbembarbaris, forie unus Golhorum, idemque(2 (b) Venienlcilo swcula, cumjam Sociuscator ossa
potens, el Chrhlianus, sacramDeo virginemjammlate revisat...tlinc maximacura septtlcrisImpenditur; hinc
proveclam,in qttadam ecclesiasticadotnoreperil:cum- resolulosHonor ullimusaccipit aiius , El funerisam-
que ab ea aurum argenlumquehonesteexposceret,illa bilus ornal. Candorenilentia claro Prmtenderelinlea
fideli conslanliaesse apud se plurimum,el moxprofe- mos esl, Aspersaquemyrrha sabmoCorpusmedicamine
rendum spopondil ac protulil. Dumqueexpositis opi- servat. Quidnamsibisaxa cavala, Quid putchra volunt
bus, atlomtum barbarum magniiudine et pondcreac monumenta?Nisi qttod res credilurillis Non morlua,
pulchriludineignola eliam vasorumqualitale inlelliqe- sed dala somno. Hoc provida ChrislicolarumPielas
ret, virgo Chrisli ad barbarumail': « Hmc Pelri apo- studei,elc. Et in fine: JVostecla fovebimusossa Violis
stoli sacra minhteria sunt. Prmsume,si audes, de fa- et frondefrequenli,Tilulumque,elfrigida saxa Liquido
cto lu vtderis. Ego quia defendere non valeo, lenere spargemttsodore. Velleni aliqui, qui se sapientes vo-
non audeo. t Barbarus veroad reverenliamreligionis, cant, lotum ritum sepeliendi moriuos aboleri, quos
timoreDei et fide virginis molus, ad Alaricum per jam olim refulavit Lactantiuslib. vi, cap. 12 : Aros
nuntium hwcrelulil: qui conlinuoreporlari ad apo- aulent.non quidsapienli ferendumsit, dicimus, sed
stoli basilicamuniversa,ul eranl, vasa imperavii: vir- quid facere ipse debeal. Ilaque non quarimus nunc,
ginem eliam, simulque omncs, qui se adjungerenl, ulrumnetola sepeliendiralio sit ulilis, necne: sed Itw:
Christianoseodemcum defensionededuci. Ea domus eliamsisil inulilis( ul illi exhlimanl) lamen facienda
sanctis sedibus longo, ul ferunt, el medio inlerjeclu esl, velob hoc solutnquod apud hominesbeiie el hu-
llrbis aberat. Ilaque magnospectaculoomniumdispo- ' mane fieri videlur. Animusenimqumritur, 'el proposi-
sita per singulos singula, et super capita elala palam •^tuntponde.ralur.
aurea atque argentea vasa potianlur, exerlis undique (c) Quem locum nescio cur corruptura dicant
ad defensionemgladiis pia pompa munitur. Hymnis Meursius et Heraldtis, quorum hic iia vult resti-
Deo Romanis barbarisqueconcinenlibuspublice cani- tuere : Quemadmodumtribuatisexanimi, ut non sen- \
lur. Personat lale in excidioUrbissaluiis luba; om- lienli facem, ul sentienticoronant; ille : Quemadmo
nesqueeiiamin abdilislaleniesinvitatac pullal. Con- dum tribualisexanimi, aut "nonsenlienti, ut senlienli
currunl undiquead vasa Pelri vasa Chrisli; plurimi coronam. Minucius inconslanler genliles agere ait,
etiam pagani Christianisprofessione,si non fide, ad- qui mortuos combuterent, et coronis honorandos
mhcentur, el per hoclamenad tempusquo magiscon- censerent, quasi his gaudereni. Itaque addit: Cumet
fundanlur, evadunt. Quanlo copiosius aggreganlur beatus non egeal, c.l miser non gaudcatfloribus.At
Itomani confugientes,tanto avidius circumfundunlur enim nos exsequias adornamus eadetn Iranquillitale
barbari defensores.0 sacra et ineffabilisdivinijudicii qua vivimus.
discretio. Haec Orosius, in cujus verbis, Hwc Pelri (d) Virgilius,lib. vi: Manibusdate lilia p'enis,Pur-
aposloti sacra minisleria sunt, intelligilur congeries pureosspargam flores, animamquenepolisHis salletn
vasorum sacrorum plirasi veteri ecclcsiaslica. Po- accumulemdonis, el fungar inani Munere.Cicero pro
slerioris lemporis rem, sed valde memorabilem,nar- Flacco, pag. 518 : Catilinmsepulcrumfloribus onta-
rabo. Adoin Chronieo ad an. 519 de expugnatione tum. Suetonius in Nerone, cap. postremo, lioc ho-
Toleli hrcc habcl.Cltildebciiusrerointer reliauumthe- nore aliisque Neronem ipsum auclum post obilura
689 PROLEGOMENA. 690
prosequehantur, erga quos bene affecti essent. S. A £ 159. Mosetiam fuit veterum corpora defunctorurn
Hieronymus ad Heliodorum epist. 5, cap. 1: Quo- viivo vel aqua lavare, non minus quam ungere, et
liescunquenitor in verba prorumpere,et super tumulum sepulcris vina et unguenla infundere. Virgilius, lib.
ejus flores spargere, tolies lacrymis implenlur oculi. vi jEneid. :
Et clarius in Consolat. ad Pammachium de obitu Corpusque136 lavantfrigentis,et ungunt.
uxoris Paulinre epist. 26, lom. I, eap. 2 : Cmteri Idem agens de honoribus ab /Enea tumulo Anchisrje
mariti super lumulos conjugumspargunl violas, rosas, prrestitis lib. v:
itlia floresquepurpureos, el dolorem pectorh his officiis Hic duo rite meroIibansearcbesiabacclio
consolanlur. Pammachius noster sanctam favillam, Fundithumi: duolactenovode sanguinesacro, ,
Purpureosque jacit flores.
ossaque veneranda, eleemosynmbalsamis rigat : his Ausonius in carm. 36, in tumulo homi-
odoribus 135 nneres quie- Epitaphiis,
pigmenlis atque fovet ita ait :
scentes. Quod pariter S. Paulinus refert epist. 38 ad nis felicis
Sparge mero cineres, etodoro perlue nardo,
Pammachium : Quatn (Paulinam) non vacuam flelibus Hospes,et adderosis balsamapuniceis.
(ul maxima pars mortalium) neque vano (ut spei nostm Huc respicere nonnullis visus est Marlialis, epigram.
expertes solent)pomparum inanium honore comitalus 126, lib. XIII:
es, sed remediissalutaribus , et vivis opibus , hoc est 1 Unguentumhaeredinunquam,nec vina relinquas,
eleemosynisproseculus, debito ordine charo funeri ju- Ille habeat nummos,hosclibi lota dato.
sla persolvens, piis lacrymis et largo charilatis rore Actor. apost. IX, 37 : Qumn (Tabitham inortuaiu)
perfusus, religiosiusexsequiashonorasti. cum lamssent,posuerunt eam in cwnacuto. Hanc igilur
158. Sed aiiimadvertere oportet hos ipsos san- consuetudinem tangit Prudentius in fine hyrani
ctos, qui alia opera pia praeferunt, non respuere ve- Exsequiarum, Liquido sparjgemusodore, ubi lameti
nerationem sepulcris martyrum florum et frondium unguenla potius intelligo. Sic lib. i, oda 5 Horaiii :
usu prsestilam. S. Hieronyinus in epiiaphio Nepo- Perfusus liquidis odoribus, id est, delibuttts ungueii-
tiani : Martyrum conciliabuladiversis floribus, et ar- lis. Sed clare in hymno S. Fructuosi et soc., vers.
borum comis, vkiumquepampinh obumbravit.S. Pau- 13 :
linus Naiali 3: Tumde corporibussacrisfavilla?,
Et perfusamero leguntur ossa(6).
Ferte Deo,pueri, laudem,pia solvitevota. Maninus Roa, lib. de Die natali sacro et profano,
Et pariter castisdaie carminafestachoreis.
Spargitefloresolum,pratexite liminasertis, cap. 19, pulat verba Prudentii, El perfusa mero le-
Purpureumver spiret hiems,sit Qoreusaimus guntur ossa, non esse intelligenda juxla ritum genti-
Aulediem,sanctocedat natura diei,
Martyrisad tumulumdebes et terra coronas. ( lium, de quo Virgilius ./Eneid. lib. vi :
Q
Romseadhuc noivsoluiri florum, sed frondium etiara llelliquiasvino, et bibulaslavere favillas,
usus in festis sanctorum celebrandis perseverat. sed esse explicanda hoc modo : lauta ad ignis cina.
Adventenonnulli nescio quid rusticitatis in hac con-
risque reliquias expurgandas.
sueludine notant. Ego vero quidquid Romre publica 160. Caeterumetsi genliliiius fuerit hic rilns, ni-
auctoritate, et ad veterum temporum regulam fiat, bil est tamen cur negemus eum a Chfistianis diversa
raaxime urbanum esse judico. De eodenvrilu apud ratione
usurpatum. Constat, a gentilibus et Hebreeis
Romanos aliasque gentes plura exstant lestimonia. usum aromatum in
sepeliendis mortuis adhibitura.
Untim Virgilium proferam, lib. n yEneid., vers. De
aromatibus, quibus unclum est Jesu corpus lege
248 :
Nosdelubra Deum, miseriquibus ullimusesset cap. xix Joan., v. 30. 137 Primi Christiani eum-
Ille dies, festavelamusfroude per urbem. dem morem retinuerunt, nequedubium est quin ba.l-
sama in sepulcris martyrurn diffuderinl, Prttdentius
S. Paulinus in nupliis quoque id usitatum oslendit' in v. 193 :
Hippnlyto
Epithal. in Juiianum : Osculaperspicuoliguntimpressametallo,
Nemosolumfoliis,liminafronde tegat (a). Balsamadiffundunt,fletibusora rigani (<).

narrat: Et lamen non defuerunt, qui per longumtem- D
ptts verrits wsliv.squefloribus iumulutn ejus ornarent:
ac modo imagines prwtexlatas in roslris proferrent,,
modoedicta,quasi viventh, et brevi magnoinimicorum i Perfusa subter hauriunt. Sermo est de ossibtis S.
malo reversuri. Quin etiam VologesusParUtorutnrex,,
missisad senaium legatisde instauranda societwe, hoc:
eliam magnopere oravil, nl memoria ejus coleretur.
(a) Corruptela aliqua, aut vana superstilio in His-
paniis inducta, nolatur canone 73 aniiqui codicis ai
Dominico Lopezio de Barrera eilili : Non liceal ini-
quas OBSERVATIONES agere calendarum, el otiisvacaree
genlilibus, neque lauro, aut viridilate arborum i
cingere
domos. Omnis hwc observaliopaganhmi esl. Ex con-
cil. Laodic. can. 51. Prima die mensis sacrificia per-
agebant pagani
] (b) Barlliius, cap. 9, lib. iv, sic inlerpretatur in
S. Vincentio vers. 517 : Subjecta nam sacrario,
Imamque ad aram condita Cmlestis attram muneris
Vincentii. Vino, ait Barlhius, ossa crematorum, aut
cineres rigabanlur. Sed melius hiierprelaberis ex si-
mili loco S. Paulini Natali 13 infra exhibendo, ubi
vetus sarcophagum S. Felicis describitur.
(c) S. Paulitnis Nalali vi : Martyrh hi lumulum
sludeant perfundere nardo, El medicala pio referant
nnguenta sepulcro. Natali xni, de veteri sarcophago
S. Felicis vers. 537 ': Istu superficies tabulw gemino
patel ore, Prwbens infusm subjectaforamina nardo,
Qucecineris sancii venicnsa sede reppsta Sanctificat
medicans arcanaspirilusaura.
 691 PRUDENTIUS. 692
Quid ergo est quamobrem S. Paulinus, qui liunc ho- i4. bari videtur, inspiciendum est adversus quos ea
norem sepulcris sanctorura exbibitum srepius lau- sint directa. Sic Laclanlius (cujus lamen aucio-
dat, vel eumdem vel similem ritum natali ix videatur ritas non magni ponderis habetur), qui celebrita-
damnare? Ita enim habet : tem sabbati paschalis laudavit, ut dixi num. 147,
non ignorans certe quo more perageretur, nihilo-
Verumuliriamsanisagerent baecgaudiavotis,
Necsua liminibusmiscerentpoculasanclis. rainus lib. vi, cap. 1, in fine, et cap. 2, hunc mo-
Quamlibethic jejuna cohorspotioreresultat rem aliosque in eihnicis ferre non poiest : jBadcm
Obseqnio,castissanclosquoquevocibushymnos
Personat, et Dominocantaiamsobrialaudem , miseroscwcitas premit: sicut enim qui sit verus Deus,
Immolat.Ignoscendatamen pulo talia, parvis ita qui sii verus cullus ignorant. Maclant igilur opimas
Gaudiaquaeducuntepulis:quia mentibuserror
Irrepit rudibus; nec tanlaeconsciaculpie el pingues hostias Deo , quasi esurienli; profundunt
Simplicitaspietate cadit, malecredulasanclos vina tanquam sitienli; accendunt lumina velut in tene-
Perfusishalantemerogauderesepulcris.
bris agenti.... Nutn igilur menlissum compospuiandus
161. His paucisque aliis similibus verbis, quibus est qui auctori el dalori Itiminiscandelarum ac cereo-
SS. Patres aut superstilionem genlilium aut corru- rttm lumenoffert pro munere?.., Ilaquedih non cwle-
ptelam Christianorum in religiosis ritibus, aut pravos siem tensum, sed humanum potitisaliribuuni; ideoqve
hominum mores, aliquando permissos, nunquam B ' illis necessariaet grala credunl esse qumnobis, quibus
approbalos, reprehendtini, hreretici abutuntur, ut ant \3Qesurieniibusopusest cibo,aut sitienlibuspotu,
universamiiujusmodi consuetudinum rationem in in- aut veste algenlibus, aul, cum sot decesserit, lumine,
vidiam vocent, et idololatrisenominecondemnent (a), ut videre possimus... Hic verus est culius, inquo mens
Verum diligenti distinctione opus est : in gen- colentis seipsam Deoimmaculatamvictimamsistil. La-
tilibus 138 nonnulli ritus a SS. Palribus nola- clanlius ergo objurgaigeniiles, qtiod Deo res creatas
bantur, quia et perverso modo fiebant, et ad verum offerrent, lanquam liis. indigcnti, et ignorarent Dei
Deum non referebanlur. Simili ratjone Christiani cullum in animi virluiibus potissimum consisiere.
objurgabanlur, quia geiiiiliurn morein secuti, opera Nibil hrec ad catholicorum, vel etiam omnium Chri-
alioquinpia aut ob inanem credulitalem, aut ob animi stianoruni et Hebrawnrn ctiltum, a Deo praescriptum
perversitatem corrunipebant. Egregie S. Hieronymus evertendum. S. Augtistinus de Moribus catbol. Ec-
Vigilantitnivrefellit, qui calholicis objiciebat : Ma- cles. lib. i, cap. 34 : Nolite conseclarilurbas imperi-
gnum honorem prwbenlhujusmodi hominesbealhsimh torum, qui vel ip, ipsa vera retigime superslitiosisunt,
marlyribus , quos putant de vilhsimis cereolh illu- vel ila libidinibusdedili, ut oblitisinl quid promise-
strandos, quos Agnus, qui esl in medio ihroni, cum rint Deo. Novi mullos esse sepulcrorumet picturarum
omni fulgore majestatis suw iltuslrat. Hieronymus *" adoratores : novi multosesse qui luxuriosissime super
contra : Quicumqueaccendunt cereos secundumfidem mortuos bibanl, et epulas cadaveribusexhibentes, super
suam, habentmercedem...Et quia quondam colebamus morluos seipsos sepeliant, et voracitales ebrielatesque
idola, num colere Deum non debemus, ne simili eum suas deputenl religioni. Hic corrupielse castiganlur.
videamurcumidolis honorevenerari? illud fiebalidolis, Pia religionis officia commendai idem Auguslinus
et idcirco deteslandum est; hoc fit martyribus, et id- lib. ideCivit. Dei, cap. 12, et lib. deCura gerenda
circo recipiendumesl. Vide epist, ad Ripar. et adver- pro raortuis ad Paulintim cap. 5 : Ipse quoque"Domi-
sus Vigilant. S. Augustinus lib. xxi contra Faustum, nus die tertio resurrecturtis, religiosw mulieris bonum
cap. 10 : Sicut aulem twn ideo conlemnendavel dele- opus prwdicandumque commendal,quod itnguenium
standa virginitas est sanctimonialiumquia el Veslates preliosum super niembra ejtts effuderit, aique hoc ad
virgines fuerunt, sic non ideo reprehendendasacrificia sepeiiendumcum feceril: el laudabititer commemoran-
Palrum quia sunt et sacrificiagentium; qti.a siculinter tur in Evangelioqui corpusejus de cruce acceptumdi-
illas virginitates mulium distat, quamvis nihil aliud ligenler atque honorificelegendumsepeliendumquecu-
distet nisi qum cui.vovealur atque reddaiur, sk inler rarunt. Et ipse miracula quoe fiebant ad memorias
sacrificiapaganorum et Hebrworum mullum distal eo martyrum, tum Mediolani, tum Noloe, laudat epist.
ipso quod hoc solum distat, qumcui sint immolata el 78 : Verumtamenad isla, quw hominibusvisilibusnottt
oblata : illa sciticet superbm impielati dwmoniorum, sunt, quis polestejus consiliumperscrutari,quare in alih
isla vero uni Deo. locis hwc miracula fianl,in aliis non fiant. Multisenim
162. Itaque cum in SS. Patribus quaedam occur- nolissima esl sancliias loci, ubi B. Felicis Nolensis
rrint verba auibus universe ritus aliquis repro- corpus conditttmesi. In libro xxu deCivii. Dei, cap. 8,
(a) Paulini quidem mens aperte declaraiur in ver- Monica ait : Cum ad memorias sanclorum, stcut tn
sibus illico subjectis : Ergo probant obili, quod datn- Africa solebat, ptiltes etpanem et merumallulhset, at-
navere maghtii? MensaPetri recipit, quodPetri dogma que ab osiiario ptohibereiur, lam pie, atque obedien-
refutat? Unusubique calix Domini, el cibus unus, et ter amplexa esi, etc. Iiaqueubi comperil, a prwclaro
una Mensa domusque Dei. Divendanl vina tabernh; prwdicaloreatque antislite ( Ambfosio ) pielalh prw-
Sancld precum domusest ecclesia: cede sacralis Limi- ceplum esse, ista non fieri, ne ulla occasiose ingurgi-
nibu's,serpens: non hac male ludus in aula Debeiur, tandi darelur ebriosis, et quia illa quasi parentatia su-
sed pcenalibi. Inde se permotura ait Paulinus ad ec- perstitioni genliliumessentsimiltima, abstinuilse liben-
clesiam picturis ornandaiii, ul popultim ab epulis ad tissime, et pro canistro pleno terrcnis fructibusplenum
• liajc speclacula revocaret. De hiijusniodi epulis lo- pitrgalioribus volis peclusatl ntemoriasmarlyrumctffer--
qtiiturS. Augusiiniis lib. vi Conf. cnp. % ubi dc B. re liidiceral.
 693 PROLEGOMENA. 094
haechabet : Cumqttecorpus jaceret, atque a gemenli- Alv cans, liquido prmliberamolu. Et ibidem de spiritu di-
busel plangentibusexsequiwpararentur, amicorumejus vino v. 694 :
quidam inter consolantiumverba suggessit, ut ejusdem Sed postquamliquiduscoelestispirilusore
martyris oleo caput perungeretw. Factum est, el re- Virgineamrespersithumum,medicabilisilla est
vixit. 165. Hoc autem sensu locutum Prudentium locis
163. Plura in eamdem sententiam coiiurrnandain objeciis tam perspicuum est ut nihil supra. Etenim
peti possuht ex aliis scriptoribus, ut eirca flores in stcpe ille clarissime distinguit animam a corpore, et
templis spargendos ex S. Gregorio Turonensi in Vila a materia. Apoth. v. 830 :
Severi Sulpicii, cap. 50, de quo ait: Sotitus erat flo- Illa quidemflalusDominiest: sed spiritus, et vis
res tiliorum, lemporequo nascuntur, colligere, ac per Nonest plenaDei, tantomoderaminemissa,
Quantoflansvoluitflandiservare lenorem.
parietes hujus wdis appendere, et ex Fortunato lib. Est impossibilespectareprohindaSabaoth:
viu, epigr. 9, ad domnam Radegundem, cujus titu- Sed speculumDeitatis bomoest. In corporediscas
Reninon corporeamsolers, interprete Cliristo,
1us est, Adeamdemde floribussuper allare : nam aliud Qui Patrem propriummortaliin .corporemonslrat.
prsecesserat, Devioih: Crederes, Prudentium prre oculis Ivabuisse symbo-
At vosnon vobis,sed Christofertis odores, lum Athanasianum, si vere Alhanasii fuisset, aut jam
Has quoqueprimitiasad pia templadatis. I" tum exstilisset: Nam sicul anima
Texislisvariisallariafesla coronis, rationalh, et caro
Pingitur ut lilis floribusara novis. unus est homo : ila Deus et homo unus est Chrhtus.
140 Oe d;I.eoyero sepulcrorum martyrum legendus Cath. lii, v. 196 : Credo equidem, neque vana fides,
est Paulinus PetncordiusinVita S. Martini, lib.v(n), Corpora vivere more animm. Evidens in prirtiis est
tU plures alios prseterraittam. locus in Possione Romani v. 432 et seqq. •'
CAPUT XV. Cernantut illud lumenaelernaespei,
Non succulentisinfluehsobtulibus,
Quo sensu Prudentius animam liquidam et elementum Nec corporalesper fenpslrasemicans,
dixerit. Puris sed inlus quod relucet mentibus.
164. Ea nunc diluam quae Prudentio sive ab hoere- Pupilla carniscrassacrassumperspicit,
Et res caduca,quodresolvendumest, videt.
licis, sive a calholicis opponuntur, tanquam reli- Liquidisvidendisaplus est anima?liquor,
gioni Christianserepugnanlia. Bailiusin Diction. post Natura fervenssola, ferventissimae
Clericum lom. XII Bib. univers, putat Prudentium Divinitatisvimeoruscantemcapit.
Hoc, opto, lumenimperatornoverit.
animam appellare corpoream his versibus Catliem.
substanliae animse a substantia corpons
bymn. x : Rescissased ista seorsumSolvunt hominem, Diversilas
astruitur Psyc. v. 905 :
perimuntque,Humus excipil arida corpus, Animmrapit rnu aperte
aura liquorem.Et contraSymmach. lib. n, vers. 184 : Fremit et discordibusarmis
Nonsimplexnatura nominis:nam visceralimo
fXonoccidet,inquit, Effigiatapremunlanimuin,contraille sereno
Interior qui spirat homo,luet iii.eperenne Editus afllatunigrantiscareere cordis
Supplicium,quodsubjectosmale rexerit artus. /Estuat,el sordesaretainter vinclarecusat.
Nee mibidifficileest liquidamcircumdareflammis Spiritibuspugnant variislux atque tenebfas,
Naturam,quamvisperflabilisilla feratur Distanlesqueanimatduplex substantiavires.'
Instar noti: capiamtainen, et lormentaadbibebo.
Perist. x, v. 533, de anima : Cwlo refusus syb-
Bailius more noti sciipsisset, si ad metrum atten- 142
disset. Iia cene habet Prudentius. Duo responderi voiabit spirilus. Ilam. v. 527 :
possiint: primum, Prudeniium, cum anitnseliquorem Quippeanimuslonge prasstantior,ut pote summo
JEtheredemissus,subjectossi velit arlus
et animam liquidam dicit, materiam sive corpus ani- Imperio quassaregravi, etc.
mre non tribuere, sed ejus puritatem ccelestemque Alia hujus generis multa prrelereo.
originem indicare; alterum , hanc significationem 166. Ut autem intemperantiunv criticorum inso-
tiquidi absurdam non esse , neque reprehendendam. lerilia manifestius appareal, ex duobus ipsis locis
Prudenlius inlerdum liquoris ac liquidi vocabulo spi- quibus animam corpoream a Prudentio vocari illi
ritutn et spiriiuale intelligit, ut Apoth. de davmonev. _ aiunt, evincam rem contrario modo se habere. Ca-
T
411 : Pulsus abi, ventoseliquor : Chrhtus jubet, exi. them. x, v. 5 et seqq. -.Tuasunt, tua, Rector, utra-
Calh. iti, 141 v. 190, deanima nosira loquens, affir- que, Tibi copula jungitur horum, Tibi, dum vegetata
mat eam non mori, quia Vim Uquidw rationis liabet. coltwrent,Et spirilns el cara servit. Reschsa sed ista
Et Apoth. v. 87, de natura divina : Pura, serena, mi- seorsumSolvunl hominem,perimuntque: Humus exci-

(a) Namque ul swpe solent prwcaulo corde fideles sibi pingere flores, El varias herbas ocutis spectare be-
Vastioleo opplere, el servandwadducta saluti Vetjtt- nignh, Balsamanon desunt, et aromalamulta teruntur,
slis offerreviris, vel conderesanctis Relligionelocis,qui- Nardus, myrrha nitent, slaclus , et maxima cyprus,
bus aul operalioprmsensMarlyrisemeritosprodit virtuie Sunt mille species,plures variantur odorcs, Nectareus-
patronos, etc. In Bibliotb.Lugdun. Patrum paulo ali- que sapor cmlumreplet allius ipsum. Plura circa rilus
ler haeccarmina leguntur. Posteriori tempore Joisal- liuiebres Christianorum congeiit Paulus Aringhus
dus nionachus in ftinere Odilonis anno 1048 : Flo- lib. i Rommsubterranew,prrcsertim a cap. 17 ad 31,
ridus, et ritveusdefertur leclulus illi, Quem tegit alma ubi ssepius nosirum poetam laudat, et teslein ap-
cedrus, redolensque cupressus adornal; Spargunlur pellat.
Violm,slernuntur iilia quwque,Tum videas roseosiltum
 695 PRUDENTIUS. . 696
pit arida corpus, Animm rapit aura liquorem. Vellet A iVsignificet animam esse spirilualem, atque igne nullo
Clericus his verbis exprimi senlentiam Epicureorum, modo afficiendam, nisi admirabili
quadam Dei poten-
qui animam mortalem asserebant, -et allegat Bailius tia. Quod fiet manifesiius, si tota periodus referatur.
versus Lucretii de ea senientia (a). Sed advertere Ncc mihidifEcileest, liquidamcircumdareflammis
priinurti necesse est auctoris cujusquani verba non Naturam;quamvisperflabilisilla feratur
seorsum esse consideranda, sed prout congruunt Morenoti, capiamtamen, ettormenta adhibebo
Ipse incorporeusac spirituumsatorunus.
bis quse prsecedunt et consequuutui , et ejus- Quinet corporibnsparilis consortiapoanse
dein raenii aliis in locis luculentius declaralae. Aliud Decernam: possumquoniamrenovarefavillas
enim judicabovoluisse dicere Clericum, aul Bailium, Antiquamin faciem,nec desperandapotestas:
Qui potui formarenovum,reparabo peremptum.
aliud hominem benede religione sentientem, quam- En ut non solum
corpus ab anima distinguatur, sed
vis uterque verba ambigua eadem pronuntiet (6). etiam ideo dicatur Deus
animam, hoc est rem spi-
Deinde quid magis est Prudentianae senlentise dissi- ritualem et non
corpoream, igne posse punire, quia
mile, quam versus Lucretii ? Is terram veluticom-
potestate prreditus, incorporeus, et
munemmatrem frugum, arbuslorum, hominum, fera- ipseestsumraa
salor unus SPIRITUUM. Hac ratione S. Augustinus dre-
rura reprsesenlat, quseomnia eodem modo nascanlur,
mones sine .corpore, et animas damnalorum igni
eodem inlereant (c). At Prudentius stalim in limine B 1 cruciandas affirmat lib. xxi de Civit. Dei, cap.
hymni : Deus, igneefonsanimarum, v. 21 : Ut dum 10
(d).
generosacaducis, Ceu carcere ctausa, ligantur, Pars
illa polentior exstet, Qum germen ab mlhere traxit. 144168. Supervacaneum nunc esset quserere, an
animam spiritualem liquidam et liquorem
Si terrea forte volunlas Luieutn sapit, et grave captat, proprie
Prudentius est de nomine quaeslio.
Animusquoquepondere viclus Sequitur sua membra Barthius lib.appellaverit; quoe
xxi, cap. 4, putat ideleganler diclura :
deorsum, At si generis memor ignei Contagia pigra « ANIMJE RAPITAURA : Liquorem animw ele-
LIQOOREM
recuset, Vehit hospita viscera secum, Parilerque re-- ganter dixit, quia liquida, pura,
«sJra. V. 129 : clara, cmleslis ejus
portatad Animm fuit hwcdomus olim riatura. Apolh..
Facloris 143 ao ore crealw. Fervens habilavitin istis
Qusecollatarudemfecit vivescerelimum,
Sapientia, principeChrislo. V. 149 : Sed dum resolu- Ut pote de liquidonaturaesemineprimos
bile corpus Revocas,Deus, atque reformas, Quanam Accipienshabitus,superoqueexpressa sereno.»
regione jubebis Animam requiescerepuram? Multis Qui sunt versus 902 ef seqq. Profecto propria signifi-
aliis in locis aniuire immortalitatera Prudenlius ex- catio spiritus ex origine est flatus aeris a verbo
plicatet tuetur, qure neque indicare quidem opus spiro, quse deinde ad animam ratioualem est diffusa :
est; nam Bailius falemr, bis verbis , Animm rapit C ( et anima ipsa srepe a Prudentio flatus dicilur, ut
«tira liqubrem, non negari animse immortalitalera, Ham. v. 920, flalus sine corpore. Cum autem aqua
quam paulopost Prudentius admiltit; Clericus vero elementum sit aeri conjunctum , poetae epitheta
solum velle videtur Prudenlium plus dixisse quam ulriusque ssepeconfundunl; namaervulgo liquidus
voluitdicere : at neque voluit dicere, neque dixit dicitur, et Lucretius, lib. n, undas vocat aereas.
aliud, nisi in obilu animam puram e corpore, quod Idem Lucretius, et Virgilius ignem liquidum appel-
humus excipit, abire, migrare, evolare. Jant, ut oethereum purumque, ac terrse gravitati
167. Alii versus opponebanlur ex lib. n adversus opposilum esse denolent. Apud Hebrseos liquidi, seu
Symmachum, ubi liquida natura, et perflabilismore c«;/i nomine comprehenditur quidquid Graece aer,
noii anima dicitur. Verum cum Prudentius eo loco sether et oipavb; nominatur. Hinc Prudenlius non
agat desupplicio quo animre peccatorum puniendse male animre liquorem, et animam liquidam posuit
sunt, intelligendus est affirmare, posse Deum natu- pro animsespiritu et purilate, proaiiiinaspiriluali et
ram, quamvis liquida tiperfiabilis sit morenoli, sive ccelesti, seu ex ccelo originem trahenie : nam hoc
par levibus ventis, circiundare flamnvis, ut scilicet saepissime ille inculcat (e). Alia ratione veteres

(a)lAb.iv.Deniquecwlestisumusomnessemineoriundi: TJ
] (d) Cur ego non dicamus, quamvismiris, tamen veris
Omnibusille idem pater est, unde alma liquenles Hu- modis etiam spirilus incorporeospossepmna corporalis
morum gullas maler cum terra recepit, Fmla parit niti. ignis ajfligi, si spiritus hominumeiiam ipsi profecloin-
das fruges, arbustaque iwta, Et genus humanum : pa- corporei,et tiuncpotueruntincludicorporalibusmembris,
iil' omiiia smcla ferarum.... Quapropter merito ma- et tunc poterunt corporum suorum vinculis insolubili-
terntimnomen adepla esl. Cedil item retro, de terra ter alligari ? De hac qusestione videri possunt theo-
qttodfuit ante, In lerras: et quod misstimest ex wlhe- logi; mihi satis esl notare Prudentium ignem cor-
ris oris, Id sursum cali rellalum lemplareceptant. poreum agnoscere, etdifficultatem excitare, qua ra- j
(b) Bailius ipse assenlitnr , in similibus verbis lione animae incorporese igne corporeo affici possint. .
. diversam fuissementem Epicharmi apud Pluiarchum, Et cuni ita disserat Prudentius, dum animam LIQUI-
de Consolatione, pag. 110 : Prwclare igilur Epichar- DAM vocat, consequens est eum ea voce non inlel-
mus, « Concretum,iuquit, fuit, et discrelum est, re- lexisse CORPOREAM.
diitque undeveneral, terra deorsum, spiritus sursum. > (e) Vide S. Augustinumde Genesi ad litteram lib.
Quid ex his omnibusiniquumest?nihil. vii, enarral. in psalm. cxxxvi : Sicul ait quodam
(c) Iia enim pergit : Nec sic inierimit mors res, loco Scriptura : Volavil super pennas ventorum? hoc
utmateriai Corpora conficiat, sed ccelumdissipat ollis. est, super virlulesanimarum : vnde et fitttus Dei dici-
Inde aliis aliud conjungit : et efficil, omnes Res ut tur anima tanquamvenlus, nonul isleinlelligalurven-
convertantformas,mutenlquecolores. tus quo corpuspropellehle senlimus,sedejusnominesi-
697 PROLEGOMENA. 698
Christiani liquoremvocare potuerunt animam, scili- ft. CAPUT XVI.
cet quia corpus vas animm appellabant. Vide com- jFaiwtJnePrudentius
vu Calh. v. 190. Pythagoreis et Manichmissuper
ment. adhymn. abtlinenlia a carnibus? an Manichmorumargumenta
169. Aliam de nomine litem movent nonnulli , de duobus principiis valide everlerit?
quod Prudentius animam elementum nuncupaverit,
eod. hymn. Exsequiar. v.l etseqq. :Deus, igneefons 170. Ecce iterura Clericus, qui Prudentium ad Py-
animarum, Duo qui socians elementa, Vivum simut thagoreismi et Manichaeismierrorem de abslincnlia
ac moribundumHominem,Pater, effigiasii.Qua voce a carnibus accessisse contendit. Hymno Cather. 5
usum quoqueLactaniium non diffitentur lib. m, cap. Ante cibum, vers. 56, hsec habet Prudenlius : Hwc
6 : Scienliain nobis ab animo est, qui oritur e cmlo: opulentia ChrislicolisServit, et omnia suppeditat.Absit
ignoralio a corpore, quod est e terra. Unde nobisel enimprocul illa fames,Cmdibusut pecudumtibeatSan-
cumDeo,el cum animalibus,est aliqua communilas.Ila guineas lacerare dapes. Sinl fera genlibus indomitis
quoniamexhh duobusconstamuselemenlisquorumalle- Prandia de nece quadrupedum : Nos oleris coma, nos
rumluceprwdilumest,alterumtenebris,pars nobhdala siliqua, Feta legumine mullimodo, Paveril innocuis
esl scientim, pars ignoranlim. Barthius loc. cit. ait eputh. Solet usu hoc evenire, ut qui errores libenler
Prudentium elementaprincipia dixisse etlvnica phrasi B ipsi amplectuntur praesertim in rebus fidei, in aliis
ex Alcinoo,Epicteto et Euripide. Ego potius dicam diligenter 146 errores deprehendere conenlur, quasi
145 eam phrasin esse Latinam. Cicero, Acad. socios sibi quoerant et adjunganl. Prudentius hoc
Qurest., p. 44 : Ergo illa initia et, ut\e Grmcovertam, hymno id unum agit, ut Christianos ad eum morem
elementa. Sic vulgo elementa puerorum, elemenla horlelur, qui inler ipsos tunc lemporis valde coni-
loquendi, elementa dialectices. Cur ergo initia seu munis erat, ut cibis innocentibus contenti, a carnibus
principia hominisnon appellentur elemenla ? ltaque quadrupedum abstinerent, non quod his Vescineget
ut rrudenlium lueamur, nihil opus est coiifugere licere, sed quia melius est non vesci. Nullum cibtini
ad ea quaeHuetius disputat in Origenianis, lib. u, Christianis vetitum esse haud obscure anle innuerat
cap. 2, qutest. 6, num. 14, ubi errorem Origenis, vers. 11 et seqq.: Te sine dulce nihil, Domine, Nec
qui corpora aniniis ascribil, excusare vult, quia non- juvat ore quid appelere, Pocula ni prius, alque cibos,
dum veritas Ecclesioedccreto erat definila, et idem Christe,tuus favorimbuerit,OMNIA SANCTIFICANTE FIDE.
visum fuit Terlulliano, S. Hilario in Matih. cap. 5 ; Quibus poslremis verbis alludit aut ad caput x Act.
Ambiosio lib. n de Abraham, cap. 8 ; Cassiano, ap'ost.,;vers. 11 (a), autad caputxivepist ad Romaii.,
collat. 7, cap. 13 ; Tlieodolo i.nExcerptis ad Clemen- vers. 20 (b).
tis Alexandrini calcem adjectis; Melhodio , apud V ™ 171. Prudentii mens clarius
inlelligitur ex ralione
Photium cod. 234; Fausto Regiensi, aliisque. Qua quam subjicit, cur Deo gratias agere debeamus :
vero ratione animus a Prudenlio igneus et ignis Ipse homini quia cuncla dedit, Quw capimusdominanle
dicalur, in commentariis exponetur : neque ulla pe- manu, Quw polus, aUt humus, aut pelagusAere, gur-
culiaris in hoc est difficultas, cuni ipsum Deum gite, rure creanl, Hwc tnihi subdidit, et sibi me. Jnler
igneumsrepeappellaverit. Veteres nonnulli pularunt ea vero quaeDeus homini subdidit, ad ChriSlianorum
revera animamesse ignem, et idcirco dici hominein cibum seligil aves et pisces (c). Tum sddit fruclus
exstinguicum moritur, et illi aqua'et igni interdici leirae et arborum, nec non lac et quac ex larte multa
cuin exsilio multabatur, qnibus verbis minor, seu fieri solent. Syrorum ea fttit demenlia, ut a piscibus
nvediacapitisdiminulio significabalur : quasi corpus et a columbis religionis causa abstinerent. Hyginus,
ex aqua seu humore, anima ex igne conslareL Alii fabula 195 : Ob id Syri pisces et columbas,t,uas in
hanc insaniam addiderunt, grave esse perire nanfra- deorumnumerumhabent, non edunt. Chrisliani veleres
gio, quod anima essel Lnis, adeoque inaxime aquoe pisces avesque eodem loco ponebant, quod ex aquis
contraria. Quamlonge ab his deliriis Prudenlius ab- D tam volucres quam pisces natosdoceatGenesiscap.i,
sit, ex omiiibusejuocarminibusperspiciturevidenter. vers. 20 (d). Ex quo S. Ambrosius,hymno ad vesperas

gnificeluraliquid invhibile, etc. Apud auclores lati-
nos liquidum pro puro saepe sumiiur, ut liquida
oratio, et similia. Catullus carmine de Aly, v. 46,'
Liquidaquementevidit.
la) Et vidit (Petrus) cwlum aperlum, et descendens
vas quoddam, velul linteum maguum, qualuor iniliis
submillide coeloin lerram. In quo erant omttia qua-
drupedia, ei serpenliaterrm, el volatiliu eneli.Et facta
est vox ad eum : Surge, Petre, occide, et manduca.
Ail aulem Petrus; Absil, Domine,quia nunquatnman-
ducavi omne commune el immundum. Et voxilerum
secundoad eum : Quod Deus purificavil, lu comniune
ne dixerh.
(b) Noli propler escamdeslruere opus Dei. Omnia
quidem sttnt munda; sed malum esl homini, qui per
offendiculum ntanducat. Bonttm esl non manducare
carnem el rion bibere vinum, neque in quo frater luut
offenditur,aul scandalizalur, aut infirmatur. Tu fidem
habes? peneslemelipsumhabecoram Deo... Qui aiitem
discernit, si mauducaverit,damnalusest: quia non cst
EXFIDE.Omne autem quod non est EXFIDEpeccalum
est.
(c) Callidus illaqueal volucres Aut pedicis dolus
aut mactilh, Illita glutine coriiceoVimina plumigeram
seriem lmpediunl et abire vetanl. Ecce per mquora
fluctivagosTexta greges sinuosa trqhunl. Piscis itein
seqidlur calamum, Raplus acuminevulnifico, Credula
saucius ora cibo.
(d) Dixitque eliam Deus: Ptoducant eiquwreplile
animmvivemis,et volaiilesuper lerramsubfirmamenlo
cwli. CreavilqueDettscele grandia, et omnemanimam
vivenlent,alqite molabilem,quam produxerantuquw in
speciessuas, et omnevolatile.'ecundumgenus suum.
693 PRUDENTIUS. 700
feriie 5 : MagnwDeus polenlim,Qui fertili nalos aqua A JLBailiunndocte et nervose refutai, ejusque alios op-
Partim relinquis 147 9ur9'l*>Partim tevqs in aera, pugnatores hac in parte reeensei, Kingium,Clericum,
Demersa lymphis imprimens subvecla ccelis erigens. Bernardum, Jaquelotum, Leibnizium, Clarkium, Ja
Ut stirpe ab unaprgtiitgJDiversqrepleanl loca. Rabanus Placelte, deCrousaz. Ego solum ea breviler expli-
Maurus, lib. n de Institutione clericorum, cap. 27, cabo quse Bailius Prudenlio objicit, neque Cbaufe-
esum avium et pisciumpermissum ait, quia ex eodem pieus illi objecta esse meminit. Princeps, inquit Bai-
elemenlode quo et pisces creatw sunt aves, neque in lius, qui impedire potest malum, neque impedit, vult
regula monachprum aliaruni carniiini estim prohibi- illud inalum; et hane vocat notionem evidentem.
tum, nisi quadrupedtim. Intelligit, opinor, caput 39 Quod autem Prudenlius respondet hominem libere
reguloeS. Benedicli : Carnium vero quadrupedum ab peccare, dicit Bailius, hanc esse pelitionem principii,
omnibusabslinegtur comesiio, prmler omnino debiles quia thesin impugnatara dat pro responsione. ldem
el mgrotos(a). Bailius, Clericum seculus putat Prudentium resppn-
172. Posseut etiam verba Prudentii ita intelligi,', , surum paucos esse quj damnanlur: nam ait hymno 6
ut Sanguineas tacerare dapes perfineret ad usum ab-. Catbcin., vers, 93 : jfdemtamen benignusUltor relun-
slinendi a sanguine el suffocato, qui diu in Ecclesia dit iram,Paucosquenon piorumPalitur perire in wvum.
perseveravit. Tertull., Apolog. cap. 9; Erubescal error B Quam responsionem idoneara non esse reponil Bai-
vesler, qui ne animalium quidem sanguinemin epulis lius, quia si damnatio omniura horainura c set acttts
esculentis habemus, qui propterea quoque suffocaliset smvitieiut octo, damnatio paucorura erit actus swviliei
morticinisabslinemus,nequomodosanguinecontamine- ut quatuor, vel ut duo, veiut unum. Ila eninvscholasti-
mur vel inlra viscera sepulto. Concilium Aurelian. n cus esse amat contra religionis causam. Sed qui
anno 553, cap. 20 : Calholici,qui ad idolorum cultum, Pru.denlium sine opinione aliqua prrejudicaia altenle
elc., ab Ecclesimcmlibusarceanlur, Simililer el hi qu\ legat, penitus Bailii inanes subiilitates perspicict.
bestiarummorsibusexslincta,velquolibetmodoaut casu Prinium cur existimat Prudentium responsurum
suffocata vescuntur. Sed S. Augustinus jam suo tem- paucos esse qui ad inferos delrudunliir? Prudeiitius
pore aliter existiraabat lib. vi, cap. 32 adversus Fau- argurnentum Manichseorumet Bailii sibi proponii, et
slum Manichseum: Ubi Ecclesia genlium lalis effectq tantura abest ut id respondeat, ut eiiani conirarium
esl, ut in eq nullus Israelila carnalis appareat, quisj'am aperle eo in loco afflrniet, Hamartig. vers, 819 :
hoc Christianus observal,ul lurdos vel minulioresavi-
culas non altingat, nisi quarum sanguis effusus est, aut Sicauimascoelide fontibusunicoloras
Infunditnaturasolo: sed suavibusistfrc
lcporem non edat, si manu a cervice percussus nullo Devinclaeiliecebrisretinentnr, et aetherapaucae
cruenio vulnere occisus est? et qui forie PAUCI qdhuc G Conscendunt reduces, multasviscosusinescat
ista a CJETERIS IRRIDENTUR. Revera Pastus, el ad superaspercurrere non sinitauras.
langere formidanl, PraesciusindePater liventiaTartara plumbo
cum Prudentius aves et pisces in cibis Christianprum lucendilliqnido,piceasquebiluminefossas
vero InfemalisaqutelurvosuffoditAveruo.
adraillal, quadrupedum respuat, non ad hunc
paucorum irridendum morem respexit, sed ad lauda-
bilem pluriura consiieludinein, de qua idem S. Augu- 149 174. Prudenfius argule objectionem Mani-
slinus lib. i de Moribus Ecclesise calholicse,cap. 33: cbaJorum ante expresserat, et subtilius eliam quam
Ita multi neque vescunlur carnibus, neque tamen eas Bailius,quamvisJiic omnes ingenii neivos coiileiiilat.
immundas superslilioseputant.... Continentse igitur ii Lege vers. 640 et seqq.
qui possunt,qui tamen SUNTINNUMERABILES,^ a carni--
buset a vinoduas ob causas, vel propter fralrum imbe- Si noiivultDeusesse malum,cttr nonvetat? inquit.
Nilrefert, auclbrfuetil, factorquemalorum.
.cillilalem,vel propler suam libertaiem (b). Anne opera in viliumscelerispulclierrimaverli,
148 *'3. Refellendus modo est Bailius, qui in Cumpossitprohibere,siuat; qni si velitomncs
Dictionario aliisque operibus saepehoc saxum voluit, Innocuosagere omnipotens,nec sanclavolutitas
Degenerel, factonec se manusinqtiinetullo.
caiholicos argumenla Manichseorumde origine mali Condiditerpo malu.nDoniinu-,quod speclalab alto,
El palilur,Derique probat, tanquamipse crearit.
nunquam satis diluisse. Jacobus Georgius de Chaufe- D I
Ipse creavit enim,quodcumdiseluderepossit,
pie, in Nov. Diction. histor. eriiic, artic. Manichwi, Nonabolet,longoquesjnil grassarierusu.

(a) Nicephorus, lib. xn Hist., cap. 35, diversos je-
jiinanlium mores enarral: Quidam animata.nonattin-
gunt; alii autem altingunl, sed pisces solos. Sunt quii
animala quoque cum piscibus volatilia deguslanl, ex;
aquis ea quoqtteprogenilaesse,ut Mosesinquil, dicentes.
Nonnulliab ovh et nucibus sivebaccisabstinent. Non-
nullivero arborum fructibus vescunlur. Quidam panem J EcclesioeHisp., quem Lopeziusde Barrcra edidii, ca«
siccwmtanlum comedunt; quidamverone hunc quidemi
allingunt.
(b) Petrus Castellanus, qui de esu carnium 4 libros!
edidit, lib. i, cap. 1, consueludinem horainura primii
temporis exponit absiineiidi a carnibus. Plato, lib. vii
de Leg., pag. 782, toni. II, ait: A carnt6usmajoresno-
ttri abslinebant, tanquam non essel pium illas edere.
neque deorumaras sanguinepolluebanl.Ipse Castella-
nus, cap. 2, contra alios
1 probat carnes pnc caetcris
omnibus optimum ac plurimum procsiarealimcntum.
Confer Clementem Alexandrinum, Paedag. lib. n,
tap. 1; Teitullia»., de Cibis Judaicis ; el S. Hicro-
nym., lib. i adversus Jovinian. ln anliquo codice
nori 58 exstat ex Ancyr. xm : Si quh non pro absii-
nentia, sed pro exsecrationeescarum absiinei, placuil
.sancio concilioui prwguslet, et sic, si vult, abstineat;
si autem spernil, ila ut olera cocta cum cartitbitsnon
deguslel, iste, non obediensneque suspicionetnhwresis
a se removens,deponatur de ordinectericalus.
701 PBOLEGOMENA. 702
Quid ad haecPrudentius? 1 sit praedestinatorumquam reproborum numerns. ln-
A
Damnaaures, Pater alme, meas,et claudemeatus ter angelos si fiat comparalio , plures fuisse proede-
Obbrutesceniiscapilis,ne pervia tales stinatos probabiliter asseritur. Si qu<estioinstijuattir
Concipiat flexurasonos... de omnibus oranino hominibus qui fuerunt quique
Ef eurriinsigniter probasset DominumNolle malum,1 fuluri sunt, majorem esse numerura reproborum
nec, quodpost abluit,ante probare, Marcionemilerum1 communior et veriorest sentenlia, Tenendum pari-
urgentera inducit: terest, ex Christianis, compreliensis brereticis, plu-
Invitonealiquispotis est peccare Tonante ? res damnariquam salvari. Ex bis qui inlra Ecclesiam
Cuifacileest in cordehoruiniscomponeresensus.
Quoslibeat,fibrasqueomnesanimarepudicis calholicamdeeedunl, plures esseproedestjnaiosquam
Pulsibus,et tofumvenisinfunderehonestum. reprobos theologi docti piique exisiimant quiius
Huic ergo objectioni occurrit Prudentius, non res- repugnare non audeo. Exstat cl. Petri Frane sci
pondens sirnpliciter hominem libere peccare, sed1 Fogginiiopus inscriptum : Patrum Ecclesio:de pau-
vim liberlatis in eo sitam esse, ut homo possit pec- citate adultorum fideliumsalvandorum, si cum repro-
care, oporluisse hominem creari hac Iibertate prre- bandh fidelibusconferantur, mira consensiopsserta et
ditum, ut landabilis praemioquedignus esset; qurei demonslrala. Romm, 1752. Debuisset Foggitiius (|i-
minimeest petitio principii. ] stinguere loca Patrum in quibus Chrislianj omnes
B
Nescis,stulte, tuaevimlibertatisab ipso adulti, etiam hcerelici , comprelienduntur, 'ab aliis
Formaloredatam? Nescisab originequanta
Sit concessatibifamulosuper orbe potestas... aucloritaiibusqtiaead solos catholicos perlineni; lum
Quaieerat, electusmagnirex orbisut esset alia leslimonia 151 Pairum quaecpntrarioeopinioni
Nonrex ipsesui, curtofcedatushonore?
Qua3laus porrohorainis,vel quodmeritum,siaecerto favere videnlur, exscribere et explicare : pop enira
Inter utramqueviamdiscriminevivere justi... aliter tutum judicium ferri polest pro mira illa as-
Iiaque cuin iuelior sit Providentia , in qua homincss serla consensione. De dislinctione inler non pios
possint libere agere, adeoque aliquando peccent,, eXimpiosdicam cap. seq,, et nonnihil in commenl.
quam Providentia , in qua nemo unus libertate sit' CAPUT XVII.
praedilus , corruit quidquid Marcion, quidquid Cle-
Oraltoin fine Hamarligenim exponilur el defendilnr.
ricus, quidquid Bailius oggerit. Nam etiam princeps3
morialis (cujus alire sunt leges) non diceretur velle5 176. Postquain Prudenlius in Hamarligenia de
malum , quamvis 150 Providentiam, bonam alio-. piorum prremiis impiorumque suppliciis Iate disse-
quin el ulilem, non tolleret e medio, e qua certo> ruerat, oratioiiemad Deum convertit vers. 931, ubi
sciret, quaedam secutura esse mala. Neque video) hi prseciptteversus vulgo in examen revocanlur:
quare Bailiustliesin a se conficlain pro notione cla-- C' ( Nouposcobea|a
rissiiua venditet, qua etiam Deumvelit aliigari. Iu resione domum...
At railii'fartarei saliseslsi nullaminislri
175. Silanien Bailiusaut aliquis pro eo opponat,, '_ Occurratf.icies,uviiluK nec fianima{.;eheiuiae
Devoretbanc aniinainmersamfornacibusimis.
potuisse Deitm efficere ut bomo et bene et libere Estocayeriioso,quiasii: prolube necesseest
semper ageret, prinium cum S. Augusiinodicam,, Corporea,iristisme sorbeatignis Averno,
SaltemmiliUcosinccndialentavapores
mclius judicasse Deum de malis bene facere, quam Exltalent,aestuqueealorlanguontetepescst.
malanullaessepermittere; tum nonestmodoquaeren- Luximmeiisaalios,et temporavinclacoronis
dum quid Deus potuerit facere , sed an id quod fccitt Glorificent,me pcenalevisclemenle.''pdurat.
cum ejus bonitate cohaereat.Dubium aulem non estt Plerique catholici in hac oralione exagilanda acer-
quin Deus bonus sit judieandus , etiamsi hominem i biores sunt quam noniiulli heterodoxi: nam Iii agno-
peccare permiltat. Postremo quidquid sit, an aliquaa scunt ignera purgatoriunvea defendi; quam senten-
excogitari possit Providenlia , in qua semper omnes s tiani etsi falsam ipsi putent, lamen falenlur quorum-
homines bene ulereniur libertate, ordo rerum quii dam veterum fuisse , et nunc ab universa catholica*
niinc est, fert, ut homo interdum peccet, nisiDeuss Ecclesiateneri. De Magdeburgensibusdixi num. 128.
cursum naturalem causarum impediat, quod ageree Nic. Anlonius in Bibl. Ilisp. vet. tlocet disertam
nondebet. Neque enim contingere potest, ut libenass D 1 jgnjs alterius ab igne inferno distincti iiieiiiionern
lot contrariis impulsibuscommola constanter bonum i fieri in fine Hamariigenire, quod intime purgaiorii
prosequatur. An autem Prudentius crediderit exi- ignis osores torquet hrcreticos, allegaiqtieOsiandrum
gtium esse dainnatorum nuinerum, nihil ad hancc Epilom. hist. eccies. , cei.l. 4, lib. l, cap. 26. Et
quaestionem. Bertius et cum eo Riscus, Hisp. sacr. Osiander quidem eo in capile Prudeiiliuin laudat;
lom. XXXI, inlerpretantur Prudentium nou tenuisse e sed apud Weiizium nihil de igne purgatorio loqui-
sentenliam quorumdam theologorum de majori nu- Jur, quamvis illi urevos aliquosobjicial.
mero prsedestinatorura, sed solum asserere paucos s 177. In edilione Veneta Bibl. vet. Lal. Fabricii
ex iinpiis perire comparale ad eos qui damnandii annol728, Iib. iv, cap. 2, in quadam nota lego, in
essent, nisi Deus eis sua gratia et benignitate opitu- fine Hamartigeniavsubjici preces , quibus auctor ail
laretur. Id videtur colligi ex versibus nuin. 174 re- sufficeresibi, si modoinTarlara nondeirudalur, 152
Iatis, nisi sibi ipsi plane contrarius dicalur, quod non- licelpmnwluendwsint in purgalorio. Bailius alia via
rwlli in Prudentio aliisque poelis absurdum essee Prudeniium lueri couatur adversus Peikinsiuin, quia
male negant. Theologi hoc fuse disputant, majornee iiimirum pottiit Prtidenlius se beatitudine itidignuui,
703 PRUDENTIUS. 704
supplicio dignum existimare , qute humilitas impia Ax Ansam prsebuit Giselintts, qui in coramentario re-
non est: Celte humiliteest-elle impie? En donnanl«n fert se vidisse hanc orationem seorsum cum aliis
bontour aux choses, ne la nommerail-onpas une obla- excusam , non indicato auctoris nomine , quod for-
tionde sa personnea ta justicede Dieu? Quibus verbis tasse librario incognilutn erat. Id coniicit e duobus
Bailius satis irinuit nescire se quid sit humilitas. versibus quos in fine appenderat, omnino prmter auc-
Quaenam enim esset ista humilitas qua bomo.cum torit menlemel sententiam,qui epilogo bymni S. Ro-
possit Deum deprecari, ut criminibus in hac vita de- mani adversantur (6). Ludewigius narrat Giselini
letis ab seterna damnatione liberetur, potius sese opinionem in catalogo Flacci esse expressam; sed
Deo offerat, ut perpetuis flaramis lorquealur, beati- quod spuria sit oratio, non assentilur , illa ratione
tudine ccelesti, Deoque ipso seternum privatus? Pe- quod scriptores sui, uti poetre citius, oblivisci
trusWesseling., Probabilium lib. singulari, cap. 22, queunt.
conlra Guilielmum Caveum asserenlenv, impium et 179. Mibi certe nulla idonea esse causa videtur
Prudenlio indignum esse dictunv, Non poscobeata In quamobrem hujuscemodi preces Prudentio abjudi-
regionedomnm , reponit: Al quid si poela indicet, se cenlur, siquidemprreter omnium codicum consensum
gravissimorumerratorum sibi conscium, non aspirare Jso Magister inter reliqua Prudentii opera hanc ora-
ad bealissimameam stalionemin quam martyres et vir- B lionem glossisilluslrat, et eamdem Prudeniio Theo-
gtnes transcribentur? Quod arguunl verba qumprmce- dulfus Aurelianensis adjudicat in lib. de Spirilu
dunt el sequunlur. Multa in ihesaurh Patris est habi- sancto : Sic perfectam, alque singularem naturam
talio Chrisli, Disparibusdiscreta locis, non poscobeala sunctmTrinitatis mirabili veritate demonslravilPru-
In regione domum : sint illic casta virorumAgndna, deniius in libro contra Marcionislas metro heroico: 0
pulvereumqum dedignanlia censum, Dhilias petiere Dee cunctiparens, animm dator, o Dee Chrisle, Cujus
suas: sit flore perenni Candida virginilas, animum abore Deussubsistil Spirilus unus. Interprelatio vero
caslrata recisum. Caetera quse addit Prudentius , ait quam Riscus adhibet, non omnino displicet, Pruden-
Wesseliugius, in Christiano bomine non laudanda, tium non audere pelere bealitudinem staiim post
.sed ita comparata esse, ut a doctorum veteris aevi obitum, et videri pcenis purgatorii ignis contenlum
opinionibus non prorsus dissenliant, qui putabant, esse : affertque Riscus versus ex Apotheosi in fine :
omnes qui beatitudinis futuri aliquandp erant com-
esse Pellite corde metum,mea membra,et creditevosmet
potes per ignem traducendos, eoque purgandos. CumChristoredilura Deo, nam vosfcerit ille,
Nimirum Wesselingius ab igne purgalorio abhorret, 154 Etsecum revocat,morbosridete minaces,
casuscontemnile,letra sepulcra
qui nihilominusaffirmat, poeticum esse et in poeta „ Infliclos
Despuite; exsurgensquo Christusprovocat,ite.
fereriduttv, cavernoso Averno, pro indefcsso igne. C
Postremi versus prima fronte duriores iili videntur: Quod autem Ludewigius respondet, scriptores, et
Nolim tamen , pergit, existimes,poetamdamnalorum prresertim poetas , interdum sui oblivisci, id locura
gregi seseinseruisseverbisitlis, Me pwna tamen cle- habere potest, cum clare dicunt contraria : nam si
menler adural. Ea ilidem ex velerumopinionibusex- verba alio inloco perspicua sunt, alio dubia, aequi-
plicanda sunt (a). tas flagitat, ut in "rebus maxime alictijus momenti
' 153 17{^Plurimi aut negant eam orationem esse bcnigna interpreialio adhihealur, quin ad oblivionem
Prudenlii , aut saltem id in dubium revocant. An- confugere necesse sit. Ac ne credamus Prudenlium
dreas Rivelus, lib. iu Critic. sacr., cap. 26, affirmat de vita selerna consequenda desperare, in promplu
eas preces videri falso ascriptas Prudentio , et con- esl ode 7 Catbem., quam his precibus nonnulli con-
tradicereodse 7Cathem., idemquepularePerkinsiuin. trariamdicunt, nos potiori jure ex ea interpretatio-
GuilielmusCaveus eademratione spurias eas judicat. nem sumendam contendimus (c). Igitur cmn Pru-
(a) Ludewigius in Vita Prudenlii in aliis dogmatisi gatorii crediderit. Vide infra num. 184, ubi similes
"qtioe Prudenlius cum catholicis sustinet de Iibero preces, ex quoruradam ore expressre , a S. Joanne
arbitrio, decarnis innoccntia, de bonis operibus, de Climaco proferunlur.
niarlyrum cultu- et invocatione , de Virgine heatai D ] (b) Ad versum 963 : Saltem mitificos,exclanial Gi-
Prudentium vult excusare tum ob codices corruptos,, selinus : Itane, o Prudenli, lam abjectoquemquam
lum quia carmen non estadangustos verborum can- esseanimo? aliud certe nobisspondentsuavesEvangelii
cellos eraancipandum. Sed liunc locum, Non posco ) voces. Siquidemproposith divinwgralim obtinendmin-
beala In regionedomum, vocat stultum et muliercu- strumeniis, stricte imperant, vocationemnoslram cer-
larum fabulis dignura comnientum. Quanquamillud,, tam faciamus, cerloqueet indubitatowlernmvitw glo-
ail, hic Prudentium excuset, quod pro labesic pali ne- riam exspeclemus;docentque e conlrario, infernum
cesse esse dixerit, cum sanctos marlyres dedissejami ignem aul gravius supplicium deprecari servorumesse
pmnas in tormentis pro Christosustenlisexislimaret.Ett semper meluentiumac pene desperantium, cumnullci
hoc modo ei fere mquales errarunt apud ceniuriat.,, nunc sit condemnaliohis r/ut in Jesu Christopermanent,
cenlur. 4, cap. 4 , quanquam ad saniorem quam hodie e tt( pote qui faclus sirjnoftisa Deo sapieniia,justitia,cl".
ponlificii mentemexponi illos debere, theotoginoslrii Quse Giselini verba deleri jubet Appendix Belgica
seniiant..,. Fuisse lamen privalus et domesticuserrorr indicis Romani apud Labbeum de Script. eccles.,
Prudenlii potuit; qui scelerumjuventutis conscius, see sive potius corrigi juxla recogiitiionemabipso auciore
indignumstatim post morlem vita wlerna crediderit. editam; nein alieno opere nimiscuriosisintheterodoxi.
Ita Ludewigius calholicos cum veteribus idem diceree RecognilionemGiselini non vidi.
tesiatur , nisi quod saniorem quaradam mentem inl (c) !n hac oda de Ninivitis, vers. 96 : Sed pwni-
veteiibus introspicere laborat; et illud demum iniv lendt dum dalur diecula, Si forle veltent improbum
Prudentio reprehendit, quod poenastemporales pur- libidinem, Veteresquenugas condomareac frangere,
 705 PROLEGOMENA. 706
dentii mens de miserieordia divina facile placabili A >\hunc
1 reddunt sensum, quod si necesse sit, me,
lam aperta tolque locis declarala sit, ut elianvante quippe locum inter pios et sanctos non meritum,
, num. 175 elaborandum fuerit, nc senleniiani nimis igni purgatorio mancipari, sallem miti incendio affi-
' et dum sanctos martyres et virgines stalim post
^benignam videretur amplexus de majori numero ciar,
pracdestinatorum, consequens est, oraliouera Ha- obitum ' lux immeiisa et tempora vincta coronis glori-
niariigenireexplicandam esse ex his qure alibi dixit, ficant, me pcena cleraenter adurat. Eodem spectant
' et ad eorum rationem Scili-
quoealii SS. Palres prolule- alia verba : Non poscobeala In regionedomum.
! runt, ut S. Hilarius Enarrat. in i psalmum : Sunl cet, poscere non audeo domuin in ea regione beata,
, entmaWatttinter impios , piosque.... Plures natnque ubi illico posl mortem animoc quarum egregia fuit
Dei melusin Ecclesia continet; sed eosdem lamen ad in hac vita sanctilas, recipiuntur. Semper enim in-
swculariavilia swculiblandimentasollicilanl.... Impii telligit de tempore, quod proxime obitum sequitur :
non manenl,quia his Deinomenin honore esl ; pii non cum flebilishora Clauseril hos orbes. Revera selernam
sunt , quia qum pietali sunt aliena seclanlur... In eos beatiludinem se tandem consecuturum saepissime
im-
ergojudkiumesl, quodjutn et in incredulos aclumest, sperat, et ad eam rem raartyrum palrocinium
et in credentesnon necessariumest (a). pldrat. Ac ne longius abeam, in hac ipsa oralione
155 180. Quapropter censeo non aliud Pruden- ila ait :
tium poslremis versibus suse orationis voluisse, nisi Judicete pallenstrepido,te judiee eodem
Spemcapio,fore,quidquidago, veniabileapud te
ut leviter igne purgalorio torqueretur, si necesse Quamlibetindignumveniafaciamque,loquarque,
esset pro labe corporea animam purgari anle diem 156 Confiteor(dimilte libens, et parcefatenli),
Oiiinemalunlraerui; sed tu bonusarbiter aufer
extremam judicii: nam de obitu hominis clare lo- Quodmerui: meliorafavenslargire precanti.
quitur: g Qui aiunt poetam, sui oblitum, de misericordia Dei
B
Donaanimrequandoquemeae,cumcorporishujus desperasse, clare indicantoblilos seipsos quid poeta
Liquerit hospitium... in hac oralione fuerit complexus(b).
Cumflebilishora
Clauserithos orbes, et conclamalajacebil CAPUT XVIII. i
Materies,oculisquesuismens nudafruelur,
Kecernattruculenlumaliquemde gente lalronem, Opinio Prudentii de pmnis damnatorum in pervigilio
Immiteni,rabidum,vultuqueet voce minaci sabbatipaschalis mitigalis, an aliorum mentesoccu-
Terribilem, qui me maculosum aspergiuemorum paverit?
In praeceps,ut prasdo,trahat, uigrisqueruentem
Immergatspecubus,cuuctaexaclurusad usque 181. Singularem quamdam sententiam expressit
Quadranleniminimummaculosse debilavitse. Priidenlius Calhem. hymn. 5, vers. 125 : Sunt et spi-
INoii igittir loquitur de pcenis reternis inferorum, ritibus smpe nocenlibusPanarum celebres sub Slyge
quibus corpora etiam.suiit lorquenda : de quibus> ferim Illa nocle, sacer qua rediit Deus Stagnis ad su-
pcenis hoc ipso in carniinevers. 827 : Et Phlegethon- peros ex Acheronlicis ... Marcenl sttpplicih Tartara
teo sub gurgile sanxit edaces Perpeluh scelerum pmnis> milibus, Exsullalque sui carceris otioUmbrarumpopu-
imlescere vermes.... Vermibus,el flammis,el discru- lus, liber ab ignibus (c). Bellarminus lib. n de Purga-
ciatibus wvumImmorlalededit. Et n, in Syni., vers. lorio, cap. 18, in qureslione an suffragia prosint
191 : Quin el corporibusparilis consorliapwnmDecer-r£ damnatis Prudentii loco responsurus, ait: Nihilaliud
nam. Veiba illa, Esto cavemoso, quia sic pro labe ne- dico, nisi more poelico lushse Prudenlium. At potuit
cesse esl Corporea, trhtis me sorbeal ignis Averno, > aliud dicere : et certe si aliud dixisset, occasionem
Suspendit tctum lerror exorabilis, Paulumque diclai lyr.Cresaraug.,et DanielHuelius,Iib. II Origenianor.,
subsiiiil senlenlia. Et vers. 171 : Mollilus his et lali- cap. 2, qurest. 11, demonstraui, de modo et loco
bus brevemDeusIram refrenat, lemperans oraculuini felicitatis SS. ad Florentinam usque synodum nibil
Prosper sinislruin: prona nam clemenliaHaud diffc,- certi ab Ecclesia fuisse prsescriplum, adeo ut in di-
culter supplicemmortalium Solvitrealum , fitque fau- versa Patres abierint.
trix flenlium. Multa alia in fine de jejunio aliisqueB. (b) Joannes Lamius, in Deliciis eruditorum lora.
pktatis operibus qnibus Deus placatur. His addo cxs XIII, pag. 514, orationem Prudentii exscribens, fin-
prref. lib. i in Symru., vers. 80 : Salvator generis Ro- git locum mitioiem in inferis eum poslulasse, cum
tnulei, precor, Qui cunciis veniam das pereunlibus, , paradiso indignum se crederet, el subjungit impium
Qui nullum staiuis non operis lui Mortalem, faciti'i teslamentum Philippi Slrozzi, 'quod alia menle fa-
quem releves ntanu, Hujus, si poth es, jam misere- clum alllrmat: Per non venire piii in potere de'nemici
sciio,elc. miei ... io Filippo Slrozzi mi sono deliberatoin qual
(a) Et cap. 2 in Mallhreum: Salulis igitur noslrw n modo che io posso, qudntunqueduro aW anima mia mi
judicii lempus designat in Dominodicens : llle bapii- '- paia, con le mie mane finire la mia vila. Vanima a
zabit vosin Spirilu sancto el igni: quia bapiizalh inn Dio sommamisericordiaraccomando, umilmentepre-
Spirilu sanclo reliquumsil consummari ignejudicii.'• gandolo, se aliro di benedarte non vuole, le dia atmeno
S. Cyprianusepist. 52 ad Antonianum ait, quod non n qual luogo, dovee Calone Ulicense, ed altri simili vir-
nisi die Dominivasa lignea divini ardoris incendiocon- i- (uosi uomini, che lal finehanno fallo, etc. Quid Pru-
crementur, el (ictilia ab eo cui data esl ferrea virga a y. dentii precibus cum hac oratione?
franganlur. S. Ambrosius Enarrat. in psal. xxxvi : ^ (c) Clerictis in Viia Prudentii male intelligit hunc
Igiie ergo purgabuntur filii Levi, igne Ezechiel, igne ie locum , ac pejus inde argumentum conficit: 11dit
David. Sed hielsi perignem examinabunlur,dicenlta- i- (Prudentius) que lousles ans, la nuit que Jesus-Chrhl
Transivimusperignemelaquatn... Etsi salvosfaciet t
1men,
Dominusservossuos, salvi erimus per fidetn, sic lamen
ressuscita, les damnesne ressentent point de pcims, ce
n qui supposeque Jesus-Chrislitail descendudans ce lieu
salvi qaasi per ignem. Sixlus Senensis, Bibl. lib. vi,i, el en avait itre lesdamnescellenuil-td. Vide comineiil.
aduot. 345, multis SS. Patrum testimoniis, riomina- ad byinn. 5 Cath., vers. 196.
tiin Prudentii hyuino Exsequiar., et octodecirn mar-
707. PRUDENTIUS. "0*
cavihandi non prsebuisset Hospiniano, qui in lib. de A \. S. Gregorii Magni, et Prudentii iu hymiio de Novo
Origine festor. Christ. isi feslo S. Hippolyti affirmat Luraine paschalis sabbati (sic enim inscribit) aliisque
Pruderitium iri martyrio S. Hippolyti describendo hujusmodi illuslrium Palrum diclis, iu hanc opi-
more poelico ltlsisse, quod etiam, inquit, Beliarminus nionem inclinarunt; alii aliter eam explicant : naiu
in re tridjorieum fecisse dicit. Quirjergo aliud potuit - S.Thomas solum agnoscere videtur iu damnatis ina-
dicere Bellarmihus? Potuit et fortasse debuit dicere, nem quamdain fallacis gaudii speciem, gratamque
rtoiinullos veteres iri ea opinione fuisse quam S. mcerentis animi illusionem : qualem esse ferunt in
Augiistinus non esi atisus condemnare cap. H2 En- doemonibus,qui homines ad peccandum inducentes,
cbiridii : Pmrias damnaiorum ceriis iemporum inter- vana quadam lretitia afficiuntur, quin pcenadecrescat:
vaHisexistimenl,si hoc eis placet, aliquatenusmiligari, qua de re agunt theologi scholaslici.
157 dumhiodointelHgaiur in eis maiiereira Dei, hoc 184. In codice ms. sseculixi Bibl. Riccard. exstat
esl ipsa damnalio. Ad quetn lociiih Bellarminus re- missale, et in hoc missa, pro cujus anima dubilalur,
pObit, Awgustttiiimibi non agere de oratione pro de- cujus meminit Lamius tora. XIII Delic. erud., pag.
functh, et soluin dicere, nottesse erroneum concedere, 511 et seqq. Preces ad boc ipsum lendunt quod
daritnaios puriiri citra condignum, quod clarius dopet quseriraus. Et si plenam veniam animw ipsius oblinere
lib. xxi de Civit. Dei, cap. 24. Cur igitur idem de non possumus,sattemvel inler ipsa lormenta quwfor-
Prudentio non dicatur? Illud negari nequit, Prudentii silan palitur, refrigerium de abandantiamiserationum
sentenliam ab Auguslino indicari, dum Hberumrelin- tuarum sentiat... ulsi forsilan pro gravitate criminum
quit existimare, si placet, poenasdamnatorum certis nonmerealurgloriam, per hmcsacrwoblalionhlibamina,
(emporum intef vallis aliquateuus mitigari (a). n vel tolerabitia fianl sibi ipsa tormenia. Apud Bollan-
182. Confer quse addidit loc. cit. Etichiridii: Hmc dianos tom. III Maii, ad diem 14, pag. 356, S. Pa-
enimvocatur ira Dei, noii divini animi perlurbalio, ut chomiusila ail de quodam damnato : Eam obrem rogo
in ira sua, hoc esl, manenle ira sua, non iainen con- vos, ul si cruciatus defuncti cupitis reddere teviores,
tineat miseraliones suas, non mterrio supplicio fmeilt sine psalmiseumsepulturmmandelis:posset enim Deus,
dando, sed levamen adhibendo, vel interponendocru- cum*bonussit et misericors,requiemaliquam eidemprw-
ciatibus. Hanc sententiam amplexus est S. Joannes bere. Vide notas Bolldndianorum. S. Joannes Cliina-
Chrysoslomus Homik 3 in epist. ad Philipp., qucm cus, gradu 5 Scaloeparadisi, similes preces ex quo-
in alium sensum trahere couatur Bellarniinus : Ilos ruindam ore exponit : Alii simul oneris conscieniiw
igitur lugeamus(loquitur de daranaiis), opem pro vi- gravitale depressi, et supplicia mterna deprecabanlur,
ribris ferumus, aliqubd ipsis auxilium coniparemus, et indignos lamen se cwlo sincere proclamabanl, et
ixiguum illildquidem, sed quod lamenauxiliari queal... dummodohoc, inquiunt, fiat, ^ufficilnobis. Vidi illic
Atque id quidem de his qui in fide decesserunt.Cale- animas humiles, et oneris ponderedepressas, quw....
chuirieni vero neque hac dignantur consolalione, uno rQ dictitabant... Sath enim nobisesl si a gravissimalua
quodamexcepto. Quale vero hoc? ttcel pauperibus ali- comminationeet inexplkabilibuset recondilissuppliciis
quid pio iptis dare, aique hinc aiiquid percipiunlrefri- liberemur. Ul enim omnis prorsus pwna nobis remitta-
gerationis. OmiSsis Joaniie Damasceno, sive vero, lur, veniaquedonetur, petere non audemus. Quod for-
sive alio sub ejus nomine, S. PauHnoNolano, cujus tasse magis periinet ad orationem Prudentii in fine
preces ad Nicetara promara num. 185 in nota, et In- Hamariigeniae,de qua cap. 17, nam utraque haecres
nocenliolll, a quorum auctorilate non salis se ex- simililudine aliqua conlinelur, et inter se connecti-
tricat Bellarminus, clariora sunt propiusque ad Pru- tur. Non omillam hyhinum bunc Prudentii in multis
dentium accedunl, qure ex MissaliMozarabicoferia 4 ecclcsiis ad accensum cerei paschalis fuisse decanta-
post Pascha describam : Viderunl te inferi, Deus, lum : in quibus propterea ea seiilentia non male
viderunt el tremuerunt a voce tonilrui tui, dicenlest audiebat. Quseraiiones Dionysium^Peiaviumforlasse
Absorpia est mors in vicioria, Ubi est, mors, vicloria impulerunt, ut, cum Prudenlii versus exscripsisset
lua? ubi esl, mors, aculeus iuus? Propler quod atlo- tom. 111,lib. iii de Angelis, cap. 7, addiderit: De hac
riila paululum steterc supplicia miserorum. Nec ha- damnatorumsaltemhominum respiraiione niliil adlmc
beant cruerilumlormeniasicvicissecernenliacrucifixum: certi decreluni est ab Ecclesiacailtolica: ul proplerea
el judicem suum ipsa eliam pmnaconlremuit. ] non lemere, tanquam absurda, sil explodendasanctis-
J)
183. Sixtus Senensis, Bibl. sanctse lib. vi, cap. 47, simorum Patrum hwc opinio : quamvis a communi
profertsentenliastheologorum PrsepositiviLeodiensis sensucalholicorum hoc temporesit aliena. Scio libe-
Ecclesise presbyleri, Gilberli, Guilielmi, Ruperti, qui ram hanc Petavii senlenliam a multis defendi, a
ex vefbis S. Joannis Chrysostomi allegatis aliisque mttltis impugnari. Sed censeo, melius a Petavio in-
in Maith. hom. 33 Joannis item Damasceni, 15g telligi Prudenlium quam ab iis qui hunc tion dogma-
* " '
(a) Neqhe aliud docuit S. Augustmus IID.-xxi de digni sunt pcenarmnairocilate cruciari, non ul eas pm-
Civil.Dei, civpi24 : Sed quibuspiacethtam senlentiam nas vel nunquam subedril,vel atiquando finiant, sed ul
usque ad illa impiorum lormenia prolendere, sallem eas mitiores quam merita snnt eorum, levioresquepa-
sic inleliiganl, ut manentein eh ira Dei, qumin wterno tiantur. Sic enim et ira Dei manebit, et in ivsa ira sua
esl prmnunlialasupphcio, non conlincalDeus in hac mherationessuas non conlinebit.
ira sua miserationessuas, et facial eos non tanta quanla
 *
709 PROLEGOMENA. 710
tice, sed poeiiceloculum propugnant; quam distin-A/VLitteris extrema illa tremenda dies magivoapparatu
clioivemvelleui ab ipsis explicari. Nbniiuliam expli- describalur, Christianorum, maxime velerum, vota
calionem invenio in indifceIibrorum expUrgartdoHim eb respiciunt, ut quo teriipore universus orbis judica-
a P. Jo. Maria Brassifcheilensisacr. pal. apost. ma- bilur, iram stipremi judicis a sese deprecentur; non
gislro corifecto, ubi pag. 257, 159 ex tomo Vill quod phtarent, incertum esse ante eam diem, quam
sortera singuli hoiriines esseht subituri, sed quia
I BibliothecaePatrunl Margarini hrec expUrganlUrin
Aurelio Prudentio : Ad verbti itla lextus, SUNTET tunc cofam otrinibussenlentia est profererida (b). S.
ISPiRitiBusappone ad margineiri, CAIJTE LEGEnani ex PiiuiinusNatali idetti plane connririat.
placilis theologiwriullumvere refrigerium unquam est - Cum.luquoquemagnapiorum
animabusdamndtorumiri inferno. Forsan Prudenlius Poftio, regnanteniFelix comitaberisAgnum,
poeticomore lusisseianlum voluit, ad indkariddmIdi- Poscfe,oviumgrggBriosslalui, ut sentenliasummi
Judicishoc quoquenositerumtibi munere donet,
litiam diei resurreclionis Doiitini. Qtiain iliterprela- Ne.malegratatislasvosadjudicethaedis,
lionem alii tueantuf, per me licet; ego polius cre- Sed potiilsdextra positosin parte sallitis
Muuiflcopecori, laudalisaggregetagnis (c).
dam Prudentiura cum aliis brrasse, si taraeti certo
Hiec erat SS. Patrtim sententia, Deum in extremo
affirmari potest illam opinionem quorumdam vete-
rum errorehl esse (a). judicio ob merita et preces sanctorum ad dexterum
latus plures esse vocaiurum; quo innuunt, liomines,
CAPUT XIX. dum vivunl, sanctis deprecantibus, oblinere, itt
in
Cur Prudentius extremijudicii die ad dexterumJu- J" bona
dicis latus Iransferri oraverit? opera eificiant; et saluiem seternam adipi-
scantur.
185. lllud etiam reprehensionibus quorumdam est 186. S. Cyprianus ita est exponendus lib. de La-
obnoxium, quod Prudentius hymnum S. Romani his
psis : Gredimusqtiidem posseapud Judicemplurimum
versibiis concluserit: Vellem, sinisier inler hmdorurii
mamjrum merita, et opera justorum, sed cum judicii
greges Ul sum fulurus, eminus :
dignoscerer Alque hoc dies venerit;cum post occasumswculi hujus et rriundi
precarite, diceretrex oplimits : Romanus orat; irarisfer arite tribunal Ghrisli
poputus ejus asliterit : Venantius
hunc hwdum mihi, sil dexler agrius, induaiur vellere.
Fortunatus lib. iv. de VitaS. Martihi:
Et in ifinePassionis S. Fruclriosi ei soc. : O/tm tem-
pus erit, ruenle mundo, Cum le, Tarraco, Fructuosus Tti quoquejussus eris dextroresidere sedili.
acri Solvet supplicioiegensab igui. Fors dignabilur el Tunc,precor,ut fragilemsacro velamineceles,
Et tuame trepidumdefendatab igne lucerna.
meis medelam Tormentis dare prosperaiile Chrislo, Kamsciopossereumquemvislibi cedereChristum(d).
Dulces160 hendecasyttabosrevolvens.Cum in saCris 161 187. Fabricius hseretico spiritu impulsus in

(a) Laudatus index liber raro obvius credilur. Ti- G ( ab hmdis. Et staluet ovesquidemadexlris, hwdos au-
tulus est : Indkis (ibroruni expurgandorum, in slu- tem a sinislris.
diosorumgratiamconfecii,tqmus primus, in quo quin- (c) Et de reditu Nicetoeepiscopi in Daciain : Nos
quuginta auctorum libri prw cmleris desideratiemen- locis, quanlummerilis, dirempli, Eminus celsishumiles
dantur. Romwex lyp. rev. cam. aposl. 1607. Exemplar paironis, Te procul sacrissociumcatervh Suspiciemus.
penes cl. proesulcmReggitihi hotam habel in liniine Quis die nobisdabil hoc in illa, Ul tui stemus laleris
manu ascriplam : 111cmlerorum indicum hujusmodi sub nmbra, El tuw nobis requietis aura Tempgret
seriemac consuetum sttjlum sequeremur,quwdamex- iqnem? Tunc, precor, nostri nimium memento, Et
pungerecoacti sumus, qum licel erudile animadversa, Palris sancti greinio recumbensRoscido nobis digito
ad inslitutum tamen hujus libri apponendanon eranl, fureniemDiscuteflammam.
cum sul sii quid delendum et quid caute iegendum (d) Imitalor Prudenlii et lioc et aliis locis, quod
aniiiiadverterc.Placuit nihilominus inilio quorumdam observavii Barthius lib. XLV,cap. 9, Heficus Altissio-
librorumquadatn cleeoruniauctoribus (brevitertamen) dorensis lib. vi Viioe S. Germani : Ergo lui tunc,
atlingere. ut lectori, qttalissit auctor, an calholicusvel sancle paler, miserescitovatis, C.umqueolidis junclum
hmretictts,cujtisdenique exislimationh, facile innote- dispexerh eminus hwdis, Id mihi ridinspondenlscele-
scat.Es quo arguo, non omnia quaeThoraas Maluen- rum monumentameornm,Tum regerii precibuspulsare
da, spleudidissimumHispanioeet familiaepraedicaio- memenio benignis; Flectetur certe, dicelflexusquemi-
ruin decits, in Bihliolheca Patrum animadvertit, in fiislro; Germanus orat, non fas sprevhse precantem,
indicein fuisse conjecia; de quo boecNic. Anlonius: Hunc hwdumniveosquamprimumtransfer in agnos,
Cujusmetanni pensum bimestre fuit Bibliothecwvete- Agnuseat dexler, decoreturvetlerepulchro.Battliius,
rum Palrum commendatuei per indicis, ul vocant, sa- qui h.is locis confirmat, danvnalorum nunverisexi-
cros piirpuratosPalres recognitio: unde qua scripto- mere quos raartyres voluerini, penes hos esse futu-
rum ea compreliensorttmquisque aucloritaie aul loco D ] runi, si fides scriptoribus, non atioquin male de re-
censeridebeat, doclrinm gentts, atque wtas, observa- ligione nostra consullis, sit adliibenda (quod ail se
lione Tliomwnostri, in Romanum indicem, qui Jo. legisse apud amatissimum sibi scriptorem Prudeti-
iiarim BrassicliellensisS. Palatii magislri nominepro- tium in flneFructuosi etRomani), parum sibi con-
diillhino1607 conjectasttnt. Easque ipsas adnolaliones stat, dum lib. vin, cap. 11, notat, Priidenlium in
' in Bibliolhecama se anno \60rirecoctamParisiensisty- fine Romani se hredum jungendum hircis a latere
pographus admisil. Pro anno 1005 legendum anno sinislro Judicis longius nimia humilitaleetiam a vero
16^4 in Nic. Anlonio, ut egn quidem existimo. Mediatore secessisse. Quod si Barthius ita inlelligit,
(b) Locus est insignis in S. Matth. xxv, 51el seqq.: periesmartyres esse futurum eximere quos voluerinl
Cum aulem venerit Filius honiinisin niajeslale sua, cl e damuatorum numero, ut hi qui revera damnati jam
omttesangelicutn eo, luncsedebilsuper sedemmajesta- sunt a pcena damnationis liberentur, neqiie Prudeu-
tis suw. Et congregabunlurante eum ornnesgenles, et tii, neque aliorum menteni assecutus est.
separabil tos ab invicem, sicut paslor segregat oves
7H PRUDENTIUS. 712
fine comm. in Romanum ita Prudentium alloqui- L per intercessu Deo fideliler famulantmm qui ex hoe
tur : Isla senlentia, si tua est, Prudenti, vir clarissi- perceperinlsubsidium, animmcorporhque evadereme-
me, contraria est doetrinm prophelicm... contraria reamur a VULGARIS , et Averni recetsu, alque eruamur
item doclrinm apostolkw. Scilicet Fabricius nihil ex his qui tristem acceperint censoris repudium, tunc
sanciorum merila et preces valere apud Christum pu- nempe lulti in dexlera velleresolatii induli cum mun-
lat. Georgius Remus in nolis ait: Sinistrum auctoris dis adneclere queamus ovibus (sic). In alio instru-
limidi nimis ac superstitiosi volum. Fabricium alios- mento Ordonii III anno 955 eadem est periodas; sed
que mentem auctoris parum perspexisse animadver- pro vulgaris legitur vulgalis (b). Ex his aliud inslru-
tit Nic. Heinsius. Dhtinguendus, inquit, hic locus. mentum Fruminii ii anno 917 suppleri poluit insen-
Dicit, optare se, ul vel inler hmdorumgreges statualur, tenliafereeadem :Elin fulurum... xteram promereri,
sed hac conditione, ut eteminus, qualis erit, digno- nempe dexteram promereri. Denique sentenlia Pru-
sceretur, el Romanus pro se oraret, quema Chrislo dentii, ut ejus hac in re defensionem concludam,
exaudienduni fore certo persuadet sibi. Milvihsec in- prorsus illi similis esl quam in prosa aut sequentia
lerpretatio, quam ad verbum Chamillardus exscri- missre defunctorura canimus : Inter oves locum
psit, non admodum placet, neque enim Prudeniius prwsta, Et ab hmdis me sequeslra, Staiuens in parte
ullo modo oplat inler haedorum greges statui, sed dextra. Bellarminus, de Purgator. lib. n, cap. 5,
tanlum orat a sinistro latere, quem locum ob sua plura acute disserit, ut explicet oralionem post evan-
peccala sibi deberi credit, Romani precibus trans- gelium in missa de mortuis : Libera, Domine, ani-
ferri ad dexlrum , vel poiius oral ne in sinistro Ia- mas omniuriifidelium defttnclorum de pmnis inferni,
tere cum haedis relinqualur, dum oves ab haedis et de profundo lacu, libera eas de ore leonis, ne ab-
separabuntur. Recte vero inquit Heinsius, non ablu- sorbeat eas Tartarus, ne cadant in obscurum, elc. Sed
dere ab hoc Prudentii loco illa Alcimi Aviti lib. 111 nihil affert quod ad Prudentium transferri non va-
de Supremo Judicio : Tum, cum sinceros pastor di- leat. Ne vero brec prolegomena longiora quam par
screveril agnos, Hmdh disparibus diversa in pdrte lo- est evadant, csetera quse Prudenlii doclrinse obji-
calis; et de Laode Virg. (forle alibi) : Ubi sede su- ciuntur, in commentariis diluentur nunc alia pqr-
perna Humanum in partes dirimel genus arbiler orbis, sequemur.
Agnos dextra lavans Iwvos conlemnet ut hmdos; et CAPUT XX.
Terlullianura lib. iv adversus Marcionem: Quos in lgnorantia quorumdam qui pularunt mnigma esse
Dominus quoque dixit, et hmdos Abs ovibus inierpretationem sacrm Scriplurm, a Prudeniio ad-
Evangelio hibilamin prmfalionePsychomachiw.
cerni slantes in parte sinistra, ubi cerni idem est ac
discemi. Sed clarius Prudentio favent Juvencus et 163 189. Pollicitus sum cap. 1, num. 6, me de-
Eugenius Toletanus. Juvencus in prsefat. in libros de s monstraturum obscurilatem quse Prudenlio objii ilut
"*ex
Hist. evang. : auliquitalis ignoratione in qua multi versanlur in-
Nec metus,ut mundirapiant incendiasecum terdum oriri, non ex auctoris vitio, proposilo hoo
Hocopus: hoc etenim torsan me subtrahetigni
Tum cumflammivoma descendetnube coruscans exemplo ex prrefatione Psycbomachise. Prudcntius ea
Judex altithroni GenitorisgloriaChristus. prsefatione complecliiur bisloriam ex cap. xiv Genes.
162 Eugenii versus, quibus eamdem senlentiam vers. 14 (c). Tum, interprelaiionem allegoricam
exprimit, descripsi num. 47 (a). amplectens, addit vers. 56 : Nos esse targe vernula-
188. Eamdem loquendi rationem alii consequen- rum diviles, Si quid trecenti, bis novenisadditis, Pos-
libus temporibus tenuerunt. Tom. XXXIV Hisp. sinl, figura noverimus myslica. Mirum quanlum hic
sacr,, pag. 440, legitur itistrumentum donationis quo locus interpretes omnes torserit. Antonius Ne.bris-
Ordonius rexpaulo postannum916multaoffert prodi- sensis ait : Tercenlum decemet oclo. Quid autem nn-
vino cultuet ministrorumalimentis:cumenim, inquit, merus ille significeli,consutendus esset quispiam Py-
temporejudicii astantes coram redditor apparuerimus, thagoricus, qui in hujusmodi ralionibus numerorum
(a) In catalogobibliothecaeLaurentianre, tom. I col. verbis quorumdam Patrum male intelleclis originem
539, Bandinius inter codices mss. recenset Psalte- suam ducunt, a vitlgo et imperilissimis feminis ple-
rium soeculovai exaratura, quod claudilur oratione rumque formatae.
qtiadam, cujus inscripiio est: Hymnus, quem cantavit (b) Hoc vocabulum originem trahit ex vulga, quoo
Gildusrexpro anima pairis sui,quierat ininferno. Qui- capacitatem vel sirium Dantis cum laxitate signilicat apud
cunque cantaverit singulh diebus per lolutnannum pro Nonium. In Comoedia nolre sunt malebolge,
anima amici sui, licet in infemo stl, eruetur, et in re- ) seu matebolgie, et bolgie inferorum receptacula et-
gnum Dei ducelur . si autem oblivhcalur uno die in sedes. HispaniInbalnea calida in civitaie Auriensi
anno, a caput incipml, ei per lolum annum aditnpleat voCant burgas. Dict. acad. Ilisp. etymologia^luci-
ita : Ad Dominumcum tribularer, usque Laudate no- tur a sono aqure ebullientis. Sed non est omittenda
menDomini. Incipil : Deus summe pacis, el cwlisan- origo Latinre vocis vulga.
cte Paier, omnipotens mlerne Deus. Desinit : Quod . (c) Quod cum audisset Abraham, caplum videlicel
ipse prmstare dignelur, qui venlurus est judicare vivos Lot fratrem suum, numeravil expedilosvernaculossuos
et mortuos, et smculum per ignem. Haecoratio stulta trecentos decem et oclo, et perseculus esl usque Dan.
est, superstitiosa, verre theologiae et doetrinaechri- Et divisis sociis, irruit super eos usque Hoba, qumest
siianre conlraria, ac nullo modo S. Ilermenegildo ad tmvam Damasci. Reduxitque omnem substanliam,
marlyri aflingenda (prout in indice catalogi fieri vi- et Lot fralrem suum cum subslanlia illius, mulieret
detur), cum antepatrem suum Hermenegildus ab eo quoque et pomlum.
oxstinclus obierii. Hujusmodi iiieptissimsepreces ex
713 PROLEGOMENA. m
versalur..Sed ego nullum aliud mystenum video per A\. Joannes Drusiuslib. u, Quwstet Respons., cujus ver-
Abraham comites significari, nhi trecenlosdecem et ba : Vir erudilus, inquit, qui Prudenlium commenla-
octo episcoposillos qui in concilio Nicmno interfue- rio recens illustravil, hic QEdipumaliquem [desideral.
runt, ubi multade Chrisiiana religione consiilula sunt; Nihit opus^OEdipo: ego Davus, si utlum est, mnigma
sed imprimisde fide, qua censelurAbraham; ibi nam- solvam, quod facile inlelleclu est, si sciamus, Tau
que symbolumNkwnum est conflalum. Giselinusnon lilleram referrefiguram crucis (d). Superest difficullas,
acquiescit (a). Sichardus vero in eam interpretatio- quam affert numerus auctior, QUA. MENULLUS EXTRICO :
nem descendil, quam a nemine perspicue traditara si hoc non est, quod suspicor : quia apud Hebrmos
putabat (6). Tau litlera scribitur binis 165 consonanlibus, vi- .
190. Suspicor Sicliardum vidisse glossas Isonis, delicet Th et v, quarum poslerior valet sex, existi-
ul)i nonvesligialaiilum,sedipsa interpretatio clareest masseveleres, sicul in Tau ler ileratur centum, sk in
expressa. Sic enira Iso in codice Bongarsiano ad vers. Vau ter repeti deberesex. Est autem lernus numerus
10 proef. : cccxvm vernaculi fidem 164 significant inter myslicos. Ila emergunt trecenli, terque seni
qumin Nicmnoconcilioesl constilula a cccxvm episco- vernuli. Cmterumut nolim hoc poslerius pro eerlo
pis. Sed x ad decalogum,vin ad octobealitudinesperli- affirmare : ila prius iltud, nempe in menle habuhse
nere possunt. Qui hh omnibuscaret, nunquamad prm- E!) Prudentium, cum lios versus scriberet, memoralam
diclas beatiludinesperveniet. Et ad vers. 57 : Si QUID allegoriam lam cerlum habeo, quamquod maxime.
TRECENTI : Jsti ireceiitimyslerium significanl, scilicet 192. Clarum esl igilur, a Drusio nondum solutum
crucis.Tau enim,qui figuramsancloicrucis (supple Ita- esse senigma.Et Barthius ipse in gratiam Drusii ad
bel), treceniossigniftcat; si vis scire de decemet oclo, senigmaexplicandum aggredi se testalur lib. xxix,
lege arithmeiicmminoremnumeruminlra novemcom- cap. 15 Advers.: In fronte, ait, operttmsuorumsummi
pulabis. Id ex codice Widmaniano; at ex codice aucloressueti aliquid figere,quod,quam primo aspectu
Bongars. : Significal in lemplo Constanlinicccxvm poscere videatur. curam exigat pensicutatiorem.Sk
eptscopos defendhse Ecclesiam Dei contra hmresin non sine causa librorum de Republica initium toties
Arianorum. Chamillardus inlerprelationem eamdem mulavit Plalo, nec Homerka duo ingenlia volumina
de 518 episeopis sequitur : Si QUIDTRECENTI : Hmc unico versu divinw JEneidos princeps inclusit Maro.
duo carmina nihiialiud quam conciliumNkmnum ex- Exempla congerereoperm non est. Prudenlium vel so-
plicanl, in quo auclorilate episcoporum313 fides fir- lum Chrhtianum poelam quh inspexil, cui non fecerit
mata fuit. Ibi namquesymbolumNicmnum conflatum negotium mnigmaacutissimum, quod prmfationiPsy-
est. Weitzius lamen el Drusius hwc refcrunl ad liile- chomachiwprudens intmsii? Explicat deinde Bar-
ram T, qum spectes esl crticis. Weilzius quidem ad C C thius aenigmain gratiam vetunius Joannis Drusii, vin
vcrs. 57 : Si QUIDTRECENTI, senlenliam Barthii eruditissimi, qui id numeris Pylhagorkis el Sibyltinis
descripsit (c). obscurius pronuntiavit. Negat inlelligi posse de 318
191. Quem Barthii locum cum inlegrum Weilzius PatribusNicsenis,quiafigura mysticalypum quempiam
dederit, nescio cur iljico ad vers. 58 : Figura nove- rei inanimalw indicat; tum interpretationem addit,
rimus mystka, itcrum ait : Foltts Sibyllm obscurius, quam Weilzius ex ailo opere transcripsit. Cum locus,
hoc etl, el numeris Pythagoricis abslrusius, quod fere inquit Barthius, hactenusobscurhsimusin oplimovatt
nemo est qui promal, el se .OEdipumexhibeal, nisi el vivoVei spiritu afflato omnium ingenia illuseril (e)

(a) AnloniusNebrhsensh cccxvui episcopisad con- tur, esse; quia scilicetinauspicatummortis vocabulum
cilium Nkmnum vocalis hunc numerum applkandum QtkvuTo; ab ea incipiat. Jam ne pueris quidem incoqni-
pulat; sed non videoquid horum mentio ad allegoriam tum, idem elemenlum Grwcis novenarium numerum
pertineat, quare OEdipumhic aliquem aut Pythagori- exprimere. Per duo itaque theta, sive novenariosindi-
cum exspecto. ces, duas morleset quidem eorum qui cum Tau su-
(b) Quid sibi velit mysterium, sic enim Prudenlius spensoDotninoobierunt, circumloquiturpoeta ... Ho-
appeltat, trecenlorumbis novenorumab Abraham ar- rttm lulronnmcognilioel consideratio magnoperepro-
malorum, nonduma quopiam, auod modo sciatn, tra- desi, etc.
ditumest. Snsptcor autem concilii Nkwni significalio- (d) Nam eadem (ila pergit Drusius primam senig-
nem esse,in quo auctorilate cccxvm episcoporumfidei D 1 malis parlera declarans) in numerh notal trccenlos.
noslrmsunl cerla quwdam, ut sic dixerim, descripla Isidorus de etymologih : Inler myslkas lilteras terlia
pomeria, cum antea in incerlo pleraqueposila, ei hw- osl Tau, figuram demonslransdominkm crucis. Hiero-
relicorutn calumnih exagitala huc illuc pro cujusque nymus in commenlariisEzechielh ix, 4, antiquh IIe-
libidinelorquerenlur. Ul veroin hanc sententiameam, brmorumlilleris, quibus usque hodie utuntur Samari-
cum alia, lum maximeveluslissimiexemplarh, quo tani, exlremulillera Tau crucis habet simitiludinem,
sumus usi, effeceruntvesligiaqiimdam. Non repugna- qum in Cltrhtianorum frontibus pingitur, et frequenli
rim tamcn, si alio quisreferat, quamvisnon videoquid manus inscriplionesignalur. Quod voles,magis clare-
hk cuiquamin menlemvenirepossil atiud. scel ex glossa ordinaria; in qua Gen. xiv toco, ubi
(c) Barthius acuthsimum lioc wnigma iib. i Abl. hanc historiamsensu allegorko illustrat, ita legifnus:
cril. c. ii. ita explicat: Pro POSSINTlegendumait r-RO- Quhque pro anima sua contra spiriluales nequitias
sinT. Trecenliautem aliud nihil nhi crucemdomini- bellum gerat cum trecenth decemet oclo vernacuits,id
cam designant, illi inclusi lillerm, sive elementogrm- esl cum auxilio sanclw cruch. Tau enimtillera, quw
canico, quo eum numerum exprimeremaghlri lingum habel figuram crucis, ccc significat.
ilederunt.... Sequilur, ut quid per bis novena inlelli- (e) Teolii interpreiatio obscura mihi est, ut nunc
gendum, apparere faciamus. Nolissimum esl & litle- quidem legitur. Omnes fere Patres, tam Grmci quttm
rtttn morliferiiin signumpraiorit, ul Marlialis loqui- Latini, in numerohoc 318 uefoOOrotundo tmjsterium.
PATROL. LIX. 23
715 PRUDENTIUS. 716
195. Inhis Barlhii Drusiique explicationibus prima Ai indicari crucem dominicam, etiam illiquide historia
pars de trecentis, figura crucis indicatis, expressa Abrabam nihil cogitant (6). In CCGXVIH verniilis
esl iion solura ia glossa prdinaria ad locum Genesis, Abrahami designarj crucem et compendium nominis
sed etiam in glossis Isonis ad Prudentium (a). In al- Jesu, sive duas prinias litteras, ClenvensAlexandri-
tera parteexponenda neque Barthius, neque Drusius nus ab aliis jarn tradilum docuit lib. vi Stroniat.
salis aliis fecerunt; Drusius neque sibi ipsi, Barthius pag. 656 : Quemadmodumerga in astronomiahabemus
vero, qui confidentius loquitur, in aliam senlentiam exemplumAbraham, ita eliam in arithmetka eumdem
abiit lib. XLIII,cap. 7. 166 N°s a& geminre mortis Abraham. Cutn enim audivisset abduclum fuisse Loth
reos esse : ideo duo e; respexisse poetam ad duos captivum, TRECENTIS VERNACULIS suis sibi numeratis,
libros: alterum indicem nostrorum criminum, quem hostes aggressus,vicit maximumeorum numerum.Di-
liabere Saianam a pluribus traditura ; alterum, de cunt ergo dominici quidem signi typum, 167 guod
quo Exod. xxxit. De militaribus Isidorus i Orig., e,d figuram attinet, esse elementum,quod significattre-
cap. 33 : In breviculh quibus mililum nomina conti- centos: iS>xa. auiem el nra. significare nomen salulare,
nebantur, propria nota erat apud veleres, quwinspice- significari ergo eos esse Abrahwdotnesiicos,et ei con-
relur, quanti ex militibus superessentquantiqitein bello junclos, quod ad salutem allinel, qui ad signuin el tto-
excidissenl; T notain capiteversiculiposita superstitem .B nten Dominiconfugerunt, et superassecosqui ipsos ab<
designabat, 9 vero ad uniuscujusque defuncti nomen ducebant in captivitatem, et plurimas gentes infideles
apponebatur. Siitaque, addit Barthius, veram vitam a qum eossequebanlur.Jam veronumerus quidemirecen-
vera morte myslica figura, scilicet per crucem Chrhli tenarius est lernarius in cenlenario. Decimus aulem
distinguerepoterimus,satis superquevernularumdivites sine ulla controversia est undequaqueperfectus. Octo
erimus. aulem, qui esl pritnus cubus,esl wqualilasin omnibut
194. Vere senigma obscurissiraum in Prudentii dimenstonibus,etc. Addendum est versioni Latinse,
versibus lateret, nisi alia esset explicatio. Hane au- qua ulor, Lutetiae Parisiorum 1647, trecentis DECEM
teni dico essecommunissimam interpretationem alle- ETOCTOvernaculis, nam Grsece esl TIJI (C). S. Anv-
goricauv, qure adbuc in plurimis Patrum voluminibus brosius lib. i de Abraliam, cap. 3: 2Vumerat>tf anfem
occurrit, videlicel cccxvm vernulis Abrabami signi- (Abrahara) trecentosdecemet oclo, ul scias non quan-
iicari crucem Doniini, et duas primas litleras nomi- litatem iiHinen', sed merilum eleclionis expressum...
nis Jesu, i et -n, quia apud Graecps Tau, quaefigura TrecenlosenimT Grwcalitlera significal,decemeloclo
esl crucis, tereenlum, i detem, ei ij octo significai, aulem m exprimit. Fidei ergo nteiiio Abraham vicit,
ex quibus summa efficitur cccxvm. Quod altinet ad non populosoexercilu. Alii legunt, summa in exprimil
numerura trecentorum, srepe SS. Patres aiunt eo G nomen fidei; alii, summa Jesu exprimit nomen. Et in

qumsierunl,ac vel crucem nomenqueJesus eo significa- speciem lenet. Cui si super transversam lineam id,
lum fuisse putani, vel Patres irecentum decemet octo quod in cruce eminel, adderetur; non crucis species,
in concilio Nicmnocontra Arium congregntos. Hoc sed ipsa crux esset. Quia ergo iste treceniorum nume-
ptanuni esl: dominkam vero crucem et notnen,quia T rus in Tatt littera conlinelur, et per Tau lilteram, sicul
Grwcumhabet [ormam crucis, et significal 500, L vero diximus, speciescrucis oslendilur, non immeritoin his
el N decem et octo, exprimunt nomen Jesus 'Inio-oC?. trecenlis Gedeonemsequentibusilli designali sunt qui-
Ita prorsus.ille. Sed sciendum lilleram A, hoc cst bus dictum esl: Si quis vult post me venire, abnegel
L, Grsecispro numero 30 esse; Iitieram K pro 50, semetipsum,et toliai crucem suam, et sequalur tne.
adeoque non intelligo quo paclo signiicent 18, aut Isidorus in Genes. vn : Polest quidemet in Ith trecen-
exprimant nomen Jesus. Suspicandi locns est, Teolii th cubitis (arcoe)signum ligni passionh ostendi. Ipsius
verba »b exscriptore vel typographo esse eorrupia, enim liiterm T numeruscrucis demonstrat signum,elc.
nam digitum in fonles intendit. (c) Clemens Alexandrinus episiolam Barnabre,
(a) Barthius locis citatis allegat etiam Tertnllia- sive alterius sub Barnabie nomine. ssepe allegai. In
num, lib. iii in Marcioncm : Ipsa est enim liitera hac epistola eadem interpreiatio invenitur, quamvis
GrwcorumTau, noslraauiem T, speciescrucis. Et car- niinus bene ad historiam circurncisionis referatur:
n)ine3: Hoc etenim signo prwdonum slravil acervos, Discile igilur, filii, de omnibusabunde. Abrahamus,
Congrcsous populoChrisli sine milile mullo, Tercen- qtti primus declilcircumcisionem,in spiritu prospiciem
leno equile, numerusT litiera Grwcaest. Ubi loquilur in Fiiium (reclius in Jesum, ut in versione Latina
de Gedeone. Addit Paulinum, epist. 2, de quo postea jjlegitur) circumcidit, acceplo Irium Ulterarum docu-
dicam. mento: narral enim Scriptura, quod Abrahamusviros
(b) Prseier alios S. Augustinus sermone 36 appen- t domo sua deci-mel oclo et trecenlos circumcidit.
dicis: Gedeon elegii trecenlos viros ad prmlium, ut Quw ergo illi in hoc dala est cognilio? Discite: primo
ostenderet, non in numero multitudinis, sed in sacra- DECEB ETOCTO, dein TRECENTOS aulem el OCTO
: DECEII
menlo crucis mundumab incursu gravium hoslium li- exprimuniur per i(decem) v?(oclo): habestKttiumno-
berari. Treceriiienim in Grwca T similitudinemcrucis minis Jesus. (Ita hanc periodum interpungo, alii ali-
ostendunt... et quia trecenti secundum Grwcumcom- ler.) Quia vero crux in figura liiterw T, quw detignal
putum crucetn faciunl, ila tunc Gedeonin trecenli*viris numerum ccc, habituraeral graliam, ideo ait, ET TRE-
Judworum poputum de crudelissimisgenlibus eripuit, CKNTOS. Oslendil ilaque Jesum in dnabus titleris, et
gwomo.doposlea Chrhlus per mysierium crucis lotum crucemin tertia. Scil Itoc,qui insilum donumdoctrinm
genus humanum de potestale diaboli liberavit, S. Am- suw posuit in nobh. Nemo magisgermanuma meacce-
brosius in Lucain lib. vi, cap. 7, explicans illud pil sermonem; sed scio vos dignos esse. Legi possunt
Joannis, Potuit enim venundari trecentis denarih, notae Hugonis Menardi, Joarinis Davisii, Joannis
ail: Trecenla aulem mra crhcis insigne declarant. S. BaptHtse Colelerii, Eduardi- Bernardi, et edilionis
Gregorius Magnus,lib. xxx Moralium, cap. 17 : Tri- Oxoniensis in hunc locum.
etnariut nutntrus in Tau liltera contineiur quwcrucit
717 PROLEGOMENA. 718
prologoad lib. i de Fide : JVosttenim, fidemagh im- jHscripta, Parisiis, 1586, quod exslat apud cl. Giove-
peratoris quam virlule mitilum, qumrisolerevictoriam. nazzitim. Hincmarus Bhemensis, in responsione ad
Nam et Abraham irecentosdecemet ocloduxit ad bel- quorumdam quresliones: Cur in quodam scripto po-
luiti, et ex innumeris tropma hostibus reportovit; •suerit myslicam Nkmnam synodum, piura habet de
sigiwqiiedominicmcrucis el nominis... ullus est pro- hac eadem interpretatione, ubi docet, in libris Grae-
Kitnum,etc. corum et Latinorum per notas scribi nomina, qum
195. His accedit Eucherius in commentario ad inlerdumprima, et novhsima, et virgulasuperpositain
Genesin, qttem laudat S. Isidorus Hispalensis in lib. dexleram wquevenientea sinhlra, ut u"s,NR,VR,inter-
de Virisillustribus : Quod veroille (Abraham) non in dumaulem prima, el media,et novissimanolanlur lit-
multiludinenec virtute legionum, sed tanlum in tre- tera, et virgula superposilain dexteram mqueveniente
centisdecemel oclo comitantibus,advcrsariosprincipes a sinistra, ut xrs, DNS.Non dissimili raodo rem ex-
debeltavil: jam tunc in sacrw cruch figuram, qumper plicat Rupertus Tuitiensis lib. v in Genesin, cap. 15,
lau, lilleramGrmcam,el Jesu nomen, qui iola el ihela qui notat nomen Jesu cum I et II superposila linea
Grwcischaracleribusscrioitur, qui Salvalor interpreta- efferri in gignendi casu, ut numerusxviu compleaiur.
tur, in numerotrecentorumdecemet oclo exprimilur: Alii advertunt veteres solitos fuisse nomina propria
quod nos Chrisli passio liberaret a dominatu quinquefi per diins primas litteras significare, ut CN, Cneus,
carnalium sensuum, qui 168 "os antea varih viliis TI., Tiberius.
captivantesexsuperaveranl.Ubi postexprimifHrsupplen- 196. Eamdem allegoriam attigerat S. Paulinus in.
duin esl imaginabatur, quo nos, etc. S. Isidorus iu epist. 2 ad Severum prope finem : Sed sicut ille
Genes., de Victoria Abrahre cap. 11, repetit locum (Abraham) non mullitudine, nec vitiute lcgionum,
Eucherii cum aliqua varietate in postrema editione sed jam tum in sacramento crucis, cujus figura per
Matrit.: Jam tunc in sacramenlo crucis (cujus figura 169 tilteram grwcam T numero trecenlorum expri-
per TaulilieramGrwcamnumerotrecentorumexprimi- mitur, adversariosprincipesdebellavit: cujus myslerii
tur) imaginabatur,quod nos, elc. Exquo Rosweydus virtute, irecenthin longumtexla cubitis,superavilarca
ad epist. 2 Paulini restituil in Eucherio imaginaba- diluvium, etc. Recte notat Rosweydus, Eucherium et
lur. Sed proetereain Eucherio legenduinest, qui iota, Isidoruni haec in comraentaria sua transtulisse, Eu-
et ita, aut eta Grwcischaracteribus.Rosweydus scribit, cherium eliam numerum 18 explicuisse, quem Pau-
qui per i el n Grwcis characieribus.S. MaximusCon- linus hic praelerit, nhi membrumhoc omissum fuerit
fessor tom. I edit. Paris. opera P. Francisci Com- a Ubrarih ob difjicullatem Grwci numeri i el 17,quod
befis, pag. 170, inter quaestiones in sacr. Script.: nominis Jesu compendium esl. Probabilissimum id
Quo typo (crucis) cum ejus nomine qui propter nos in G mihi videtur : nam et in Eucherio librariorum noto
illo affixusest, fotiean fretus magnuspatriarcha Abra- errorem, et in Ambiosio magnarn varielatem lectio-
liam, cum treceniisdecemetoclo (hoc est, figttraet no- num ob difficultatem Grreci numeri 1et ». Roswey-
mine Jesu) adversarias polestates regum symbolo de- dus ipse aliler legeridumait locum Ambrosii, dequo
signalas, educens profligavit. Moris enim Scripturm paulo ante, nempe : TrecentosenimT Grmcalitiera
est, ulex elementorumquoque ftgurh, suum ipsa sco- significat, decemet octo autem suntmam to exprimit
pum, purgalis ul hoc consequamur, non raro mani- nomen. Paulinum hoc loco respexisse ad Prudentium
festet. Faustus Rbegiensis lib. de Spiritu sancto : judicat Barthius. Sed nihil est necesse ut Paulinus
Sacer numerusdicimus,quia trecentiin mrasivesuppu- Prudenliuni, aut Paulinum Prudentius respexerit.
taiionesigttumcrucis,decemetoctoveroJesu adorandum Patebat enim inlerpretatio a proecedentibus jampri-
nomen ostenduni.Et in epistola de Pceniteniiaad Fe- dem iradila (a). Quamvisautem nonnulli in numero
Iicem PP., et Patricium eamdem interpretaiionem cccxvni Patrum Nicoenoruramyslice inlelligant cru-
sequitur, et ad pugnam cum \itiis transfert, Pruden- cem dominicam, et noraen Jesu, tainen exposilio al-
tium imitalus: Et ideo sicut pater fidei Abrahamquin- legorica cccxvm vernaculorum Abraham eti.im anle
que iltos reges in trecentis decemel octo, mysterioin- concilium Nicrenumad crucem ipsam dominicam, et
tra tillerain lalente, devicit: ila et nos conlra Iwsprin- B primas litier;is nominis Jesu referebatur, quam alii
cipales viliorumducesin Jesu nomine el crucis signo Patres post concilium secuii sunt. Nec dubito quin
(hoc eniinutraque wra exprimilur)dimicemus.Ita legi- majori diligeniia plura adlmc exempla congeri pos-
lur in raro opere, Velerumaliquot Gallimtheologorum sint. Sed quse altuli salis sunt superque ul quivis

(a) De reliquoBartliius, lib. xxix Advers., cap.15,
putavit denique, probjbilem esse interpretaiionem
Pascbasii in praefat. lib. de Spiritu sancto, ubi simul
cccxviu Patres Nicrenos nouiinat, et per numerum
tretenlorum crucem, per de<ein et octo vero primas
li leras nominis Jesu apud Grrecos intelligit. Ita ait
Fausius Reiensis, qiiem supra laudavi, sive potius,
ut B.irthius alii iue vnluni, P.iscliasius posl S. Am-
I.rosium lib. l de Fide, cap. '8 : In quibus eliainver-
Oisirecenlorum decemel ocloF.acernntnents sacerdo-
tuiu Ariiac Macedoniidamnamierrores... JSametsiex
hocnumero paucorum fragilitas declinavit, universatis
tamennumeri mysteriiim non resolvit. El ideo sacer
nwnerus diximus, quod irecenti mera supputalione
Grwca signum crucis, decemetoctovero Jesu adoran*
dutn nomen oslendunt.In Itocergo nuinero alque nty-
sterio in quo el sanctus Abraham de inntimerabilibus
gemibusiriumphavit,seniorumpielas hoslem fidei sub
una Patris, et Filii, el Spirilus sancli prwdicalione
confudit. Haecipsaminus correcta inter Fausii opera
legtinlur.
719 PRUDENTIUS. 720
sine Sphynge et OEdipo inlelligat quid exprimere \_indulge. Cum post apostolos hwrcsesexslithsent
roluerit Prudentius, cum exposila hisloria de victo- nonnecognomensuum plebs aposioiicapostulabal, quo
ria Abrahami addidit: incorrupli poputi dhlingueret unitatetn?... Ego forte
Nosesse large vernularumdivites, ingressus populosamurbein hodie, cum Marcionitas,
Si quid trecenti, bisnovenisadditis, cum Apollinariacos, Calaphrygas, et Novatiauos, et
Posstnt,figura noverimus myslica.
cwlerosejusmodi comperissem,qui se Chrhlianos vo-
CAPUT XXI.
carent, quo cognomine congregalionem mew plebis
FideicalholicwelEcclesiwcaiholkwappellalioquanlum dicerelur ? Plura alia ad-
Prudenlio alihque antiquh Hispanh debeat. agnoscerem,nisi CATIIOLICA
dil egregia, sed illud non omiltendum quod in inul-
170 197. Saepe Prudeiitius, repugnante quamvis torum libris repelitur : Nec lamen wstues, fraier;
metro, calholici vocem in suis carminibus usurpavit, CHRISTIANUS MIDINOMEN EST, CATHOLICUS VERO COGNO-
non illa comrauni significalione qua calholicus sonat MXN. Iltud me nuncttpat, islud oslendil; hoc probor,
universalem,sed hac magis propria qua catholicus
inde signiflcor, Nilvilpotuit dici luculentius.
dicitur qui non est et
bacreticus, prout ab eo discer-
199. Codicis Theodosiani tilulus est in lib. xvi:
nilur. In praefat.omnium operura, vers. 59: Pugnet De fi.decatholka. Theodosius noster, prreclarissinnts
conlra hwreses,calholicamdisculial fidem. Peristeph.
calholicm B imperator, ad populum urbis Const aiitinopolitanse
bymn. 11, vers. 24: Munere dilatum fidei legem secundam ejus lituli 1 anno 580 lulit in haec
et paulo post exponit quid sit calholica fides, verba : Cunclospopulos, quos clemenliw nostrw regit
vers. 30:
Catholicisredditevos populis. temperamentum,in lali volumusreligione uersart quam
Una Gdesvigeat,priscoquaeconditatemploest, divinumPetrum apostolum tradidisse Romanis religio
QuaniPaulus relinet, quamquecathedraPetri (a). usgue nunc ab ipso insinuata declarat, quamque ponti-
Apoth. vers. 2:IVe dira relalu Dogmala catholkam ficemDamasum sequi claret, el Pelrum Alexandrim
maculentmale prodila linguam. lbid., vers. 291: Hmc episcopum,virum apostolicmsanclilalis: ul secundum
tu si dubitas nati mysleria Chrisli, Perdile, catholica aposlolkam disciplinain evangelicamquedoclrinam,
nonesdepiebe.Psychom. vers. 107: Calholicoin lem- Patris, el Filii, el Spiritus sancli, unam deilalemsub
plo divini fonlis ad aram Consecrat.Proef. i in Sym., parili majestate et sub pia trinitate credamus. Hanc
vers. 59 : Catholkam puppem. Vox quidem catholicus legem sequenles CHRISTIANORUM CATHOLICORUM NOMEN
a prirais saeculis Ecclesiaeadhiberi est coepta apud JUREMUS AMPLECTI : reliquos vero defneiiles,vesanosque
Ireiiaeum, Clementem Alexandrinum aliosque; sed judicanles, hmrelki dogmalh infamiam sustinere, ncc
hanc peculiarem significalionem qua haerelici a ca- conciliabulaeorum ecclesiarumnomen accipere,dintna
tholicorum numero excludunlur, nulli aut prius aut -, primumvindkla,posleliammotusnostri,quemexcwlesti
illustrius expresserunt, quam Hispani scriptores. arbitrio sumpserimus,ullione plectendos. Justinianus
198. Iii concilio Eliberitano canon cst 16 : Hwre- IvancIegem primam esse voluit sui codicis, ac tiiuli
tici st se transferre noluerint ad Ecclesiamcalholicam, primi: De summaTriniiale ac fide calholica, ubi eisi
nec ipsis calholicasdandas essepuetlas. Ab hoc canone nomina imperalorum Gratiani, Valeniiniani et Theo-
reliqua, vel generalia vel provincialia, concilia acce- dosii prremitlantur, lamen a solo Theodosio Magno
pisse, quse hujusmodi matrimoniis adilum praeclu- latam eam fuisse legem constat ex codice Theodo-
serunt, notavit Ferdinandus Mendozalib. n de Con- siano et commentario Gothofredi. Obiter aniiuad-
firm.Concil. Eliberit. Pacianus Barcinonensis epi- verto, intoleranliamillam religionum, quam novato-
scopus, cujus DlioDexlro S. Hieronymus171 suum res aliqui vocant, et sseculisbarbaris natam clami-
scriptorum ecclesiasticorum catalogura inscripsit, tant, ab ipsis primis Christianis imperntoribus fuisse
sub Theodosio principe ultima seneclute mortuus, ediclis solemnibus stabilitam ; quam qui nunc lueri
eastitate et eloquentia, et lam vita quam sermone velit, auctoribus non levibus, et haud scio an gra-
clarus a S. Hieronymodicitur. Is epislolam adversus vissimis 172 ul' poterit, bello el pielale insignibus,
quemdam Novatianum de catholico nomine scripsit, Constantino, Theodosio, aliisque anliquis iinperato-
dc quo nomine Novatiani conlroversiam excitarant. r. ribus; quorum leges adversus paganos, haereiicos,
Si bonum,inquit, nomen est, non recipil odium; si Judreos, constant ex Historia ecclesiastica, et ex
malum, caret invidia.... Sed sub apostoth, inquies, codice Theodosiatio lolo lib. xvi, quibus addi pos-
nemo calholkus vocabalur. Eslo, sic fuerit, velillud sunt aliaeex codice Justinianoeo'b). Alialeviora non
(a) In bac fidei calholicoedescriplione observanda (6) In cod. Just., leg. 2, til. 1, ex conslitiiiione
est accurata loquendi ratio qua ulitur poela theolo- Theodosii Magni : Nullus hwretich tnysleriorum (ali-
gus. Nominat enimPaulum eiPeirum, sed soli Petro ter, sed minus bene ministcriorum) iocus, nulla ad
cathedram tribuit. Et ubique sui similis in Laurentio, exercendamanimi obslinaliorhdemenliampaleal ecca-
vers. 460 : Aller vocalor genlium, Aller calhedram sio. Leg. 3 ejusdem lit. scripta hoerelicorum, noini-
)iotsidensPrimam, recluditcreditasJElernilalisjanuas. natim Nestorii comburi jubeltir : His qui tatia scri-
Pariter in prref. lib. i contra Sym., quaeest de S. pla, aullibros habere, aul legcresustinueriiil,ullimum
Paulo : Paulus, prwcoDei, qui fera genlium Primus supplkium expeiiuris. Lib. i, lit, 5 de. Hrereiicis et
corda sacro prodomuitstylo. At de S. Petro in proef. Manichaeis,leg. %.:Bwreticorumvocabuloconlinenlur,
lib. n: Simon, quem vocitant Petrum, Suinmus disci- et lalis adversus eos sanclionibus succumberedebent,
puius Dei. ln hoc argumento erudite, ut solet, ver- qui vellevi argwnenlo a judicio calholicwreligionh,el
satus est V. C. Franciscus Atuonius Zacharias in tramile detecli fuerinl deviare. Lcg. 5 sectoc viginli
dissert. de Primalu S. Pelri, Romoe, 1776. novem hacrelicorum, quae singillaltm recenscntur.
721 PROLEGOME-NA. 722
consectabor : hsec quoedeprompsi abunde probant.t A Barthio allegatus. Si cui tamen Barthii fldes in mem-
|urc mcritoque rcats, regnique calholicililulum fuisse! branis citandis fluxa videatttr (de quo vide nura. 94),
Hispanis attribulum, cura proecoeleris egregiam fideii niliiloiviinusprudenti hominis docti conjectura lice-
ct Ecclesiavcatbolicaeappellationem anliquiius illu- bit restiiutionem sustinere. Non negaverim aliquo
straverint; ul nihil nunc dicam, Recaredum a conci- commodo sensu lectionem veterem posse relineri,
lio.Toletano iu fuisse regem calholicumacclamatum,, quam ipse quoque propter codd. vett. auctoritatem
quodque magis ad rem pertinet, in Hispania maxime! sequar: sed certe versibus ex Barihii scheda, vel
bellum perpetuum essehoeresi indiclum. Neque im- opinione resiilutis congruentior explicatio reddi po-
merito Prudentius nosler, qui huic disputalioni cau- lerit, quam sit interpretatio Chamillardi: 7fa olim
sam obtulit, a Chrislophoro Brower in noiis ad Ve- Deusnoctu ignea cotumna, cujus candor eximius fu-
nantii lib. v, pag. 141, appellatur caslissimuset vere! gabal lenebras, Israelilh, claris palriarcharum nepoli-
CATIIOIICCS CURISTI VATES. bus, viam commonstravit.Eulalia igitur,dum media
CAPUTXXH. nocte iter facit, ul ex hoc mundo exeal petalqueCW'
Dttw insignes Irajeclionesquorumdamversuum lum, clara veluli diei luce convestilur,nihilque videt
Prudenlii in examen revocanlur. tenebris nigrescere. Versus aulem, Et super asira pa-
200. Saepeaccidit, ul librariorum incuria in codi-' B ] ,-aretiter, intelligendus esse videtur de itinere quod
cibus trajectiones verborum et versuum irrepserint,. noctu populus Israeliticus peragebat (a).
quas critici solent non sine aliqtra utilitate animad- 202. Aller locus est, quem trajectionis vilio labo-
veriere, et ringula verba suis locis restituere. rare conjicit 174 c'- Giovenaizius, in PassioneVin-
Exemplu in Prudentio duo ponam illuslria, alierum1 centii, vers. 37 et seq.: JVOSluch auctorem Patrem,
ex correctione Barthii, alterum ex conjectura cl. Ejusque Cltrisium Filium, Qui solus ac verusDeus ,
Viti Marioe Giovenazzii. Barthius lib. v, cap. 21 Datiane,confitebimur.Putat Giovenazziuslcgendum,
Advers., ex scheda membranacea ms. in Eulalirei Nos lucis auctGremPatrem, Qui solus ac verils Deus,
Passione notat, a versu 56 manifestam esse traje- Ejusque Chrhlum Filium, Daliane,confitebimur,cujus
ctionem duorum versuunv,quam, inquit, cum corri- verba ex ms. commenlario in hymnum S. Hilarii,
gendamhuic schedm debeatnus,173 ve^so'a ea °Pe' Hymnum dicat lurba fratrum, hoc loco insererem ,
meruil, ut ejus ralio habealur. In omnibus editis et; nisi ipseintercessisset. Rationes niultas aflert ex an-
niss. codd. quos ego quidem excussi et alii inter- tiquiiaie petitas. Duo lanvenadraonere juvabit: al-
pretes viderunt, ita leguntur 111 i versus : Sic habuit lerum, posse quidem hos versus Prudeniii, proutin
generosapalrum Turba columniferumradium : Scin- libris edilis et mss. leguntur(eta nobis quidcra le-
dere qui tcnebrosa potens Nocle viamface perspicuaG t gentttr, ne a nostra regula recedamus), ad divinita-
Prmslitil, inlereunle chao. Non aliter pia virgo viam lem Jesu Christi coraprobandam produci : sed lot
Nocte secula diem meruil, Nec tenebrh adoperla fuit, aliunde esse in Prudentio hujus veritatis catbolicai
RegnaCanopicacum fugerel, Et super aslra pararet' clarissima argumenta, ut minime esset dolendum , si
iter, Ilta gradu cila pervigili, Millia multa prius pera- versus illi aliter ordinati in hujusce rei confirmatio-
git, Quamplaga pandat Eoa potum,elc. Reslitulio me- nem afferri amplius non possent. Prreterquamquod
morabilis ex Barthii scheda hrec est: Prmstiiit, in- recte Giove/iazzius arguit, ex hoc solo Prudentii
tereuniechao, Nec lenebrisadoperla fuit, Regna Ca- versu, Ejusque Chrhium Filium, non solum senten-
nopka cum fugerel, Et super aslra pararet iler. Noni lia, sed verbo etiam divinitatem Christi comprobari:
aliter pia virgo viam Nocte secula diem meruil. Illat nara verus Filius Dei, necesse est sit Deus. Alterum,
gradu cila pervigili, etc. Ait Barthius duorum ver- non esse mirandum si in Prudentii carminibus tra-
suum transpositionempeperisse difficulialem, trans- jcctio aliqua minus congruens consenlienlibus onini-
lationem vero ^Egypticongruere fugre puellse, nami bus quos hactenus videre licuit codicibus mss. fue-
per jEgyptum plerique Cbristiani tenebras inielli- rii invecla, cujus vilium lortasse aliquandodetegetur.
gunt, ut Gaudentius, tract. 1 et 2. In Apoth. vers. 248 : Perquam ridkulum dicam,
201.Nemini mirum videri debet, hujusnvodi tra-'- " quanlaconsensioneomniumeditorum, etpluriuni niss.
jectiones conligisse in oranibus aut fere omnibus» hic versus ante Heinsium fuerit transpositus. Major
exemplaribus. Scaliger in praefalioneManilianaad1 in re lenuiore fuit gloria Latini Latinii. In prrefatione
terliara edilionera carminum Manilii adverlit innu- libri i adversum Symmachum, vers. 74, oirwvesedi-
mera menda, irajectionenii]ue non solumunius, sed1 derant, Spes insuelasubil, serpereflexibus, Et vibrar»
et plurimoruinversuum in Manilio. Barlhius ipse lib. sagax eloquiioaput. Latinius, trajectioneni litterarum
vi, cap. 28, in opere Cbalcidii vilium trajectiouis , odoratus, seps restituit, plaudenlibus et sequentibus
interdum corrigendoe,observavit, ut alios praeteream. omnibus. Chamillardushattc resiittitionem Sirmondo
ln re nostra restittttionem approbat codex ms. ai ascribit, Heinsius ait ita eastigandum jam pridem

nusquam in Bomanum locum convenire et morarii
permiltiintur; Manichwiseliamde civitaiibuspellendis, ,
el ultimo supplicioiradendis, quonium his nihil reiin-
quendttm toci csl, in quo ipsis etiam elementit fiat in-
juria.
(a) Exod. xni, 21 el22 : Dominusaulem prmcede-
bat eosad ostendendamviamper diemin columnanubit
et per noctemin columna ignis, ut dux esset iiinerit
ulroque lempore. Nunquam defuil columnanubis ft*
diem, netcolumna ignisper noeiem,coram poputo.
m PRUDENTIUS. 724
monuisse Latinum Latinium, Jacobum Sirmondum et j<\Josepbi Casialionis variae lecliones,nousemeldeinde
Laurenlium Pignorium. Ego quidem plurimi facio recusse, ubi cap. xn hsec Iectio ex Latinio produci-
cura Sirmondum, tum Pignorium : sed ut gloria ejus tur, et praefertur alteri spes, exstanli etiam in codice
casligationis Latinio debiia cuui his aliqua ex parte niii'Scanliquitatis,quemFedericusRainaldusemplum
communicetur, oporteret demonstrare nihil eosau- in bibliolheca Valicana collocaverat. Videri etiam
divisse de correciione Latinii, qui Ionge aetateprae- possunt, quse in Bibliotheca selecta Lalinii ex Ulysse
cessil. Percrebuit autem ea fama multorum sermoni- Aldrovando, aliisque annolanlur. Weitzius tandem
bus circa annum 1581; nam Laiinius renigmacondidit in Egmondano codice reperit, Seps insueta.
ad cardinalem Guilielmum Sirletum, quod, quia CAPUT XXIII.
nondum edilum puto, hic referam ex schedis mss. Peccala melri Prudentio
objecla. Opusculumms. Lu-
apud cl. prresulem Reggium. dovici Cavalli contra Hymnos Breviarii Romani
Si cui, quaefuerat procerumobsignatatabellis re\etlitur.
In iiiniiibusspes cena diu, conveivarepente 17® 203. Cum passim Prudentius in metriregulas
175 Serperet,inque sinulalebrasferaquaereretaspis, dicaiurpeccasse sive ex ignorantia, sive ex negligen-
Quisnonhorreudisubitique| ericulacasus
Si sanusreputet, miseraiusdefleat? alque lia, pluia ego collegeram, non lam ut eum defende-
Vix fieri potuisseputelc|tiinprotinusomnes B rem, quam ut ralionem prsescriberem qua Patruin
Corporisatque aniniivires, roburquesuperbum
Quamvismagnanimocaderent? Audentiorergo Ecclesioecarmina sanari valeant, observata velertim
Solusegoiutiepidusmotistrumcomplectoramicum,
Spemqnevalere siumljulieo; usurpataquefurlim consuetudine, non corrumpi, quod a muliis factum
Jura alienasuisexlemploreddere cogo. esse constat. Sed ex ingenti silva pauca seligam ;
Quidvelit obscurum,Sirleti, aenigma,resolvo. eaque poiissimum qure ad Prudentium magis perti-
Tum subjicitur epistola data 12 Octobris 1581, quse nere videbuntur, explicabo meliori ordine, quo res
typisjamest vulgata. Deinde hoc epigramma, quo multnni inter se connexaeatque implicatsepossint
etiam senigmaexplieatur: digeri. Ex quibus lanien non difficulter coinpendium
Forte sub obscuraSErisPrudentiusumbra aitis poeticoeecclesiasticoruni poelarum primoesela-
Texerat ingeuiidira venenatui, tis possit adumbrari. Chamillardus in limine sure
Symmacbe,splendoreonimiuniconlisesuperbi
Nominis,et clariviribuseloipiii. edilionis catalogum exhibuit syllabarura, in quihns
NesciusliisloriiBanliquarius,et simulaudax erravit Prudentius, quem hic suhjiciam , aliis ex
GrammalicusSEPIS SPEM locat in solio.
Sreculaperque novemtenuil maleconsciafurti, Cellario additis (a).
Ipsa licel non fur, SPES alienatomen. 177 201. Cellarius praeterea notat Prudentium
Exsulisest ausus causamdelendere nemo,
Nemoquiritanti ferre rogalus opem. es finiia per h formasse breviiaiis causa, ut famis
Divinotaudemperfususluminementem, G reclo casu, luis, pubis; vcrba secundre quasi a forina
Iiijustuiiiaspiciensexsiliummiseri.
SPESI jubeo ire foras,et sedemfeddere SEPI, terlia corripuisse, extorque, percense,coltuch. Fre-
Nulliusmetuensacre supercilium. quentius eliam Prudenlio quam aliis esse , brivein
Sequitur Julii Jacobonii divinatio, qui eenigmaexpli- in fine producere propter sequentis vocis geiiiinam
cabat de spe, quoeLatinium jam senem fefellerat: alii consonantem, ut Cath. 7, vers. 152 et saepe alias.
aliter interpretabanlur. Anno 1594 editre sunt Romre Casaubonus, comment. in Trebellium, pag. 214, af-

(a) Syllahaequaemale a Prudentio corripiuntur, ex vers. 5*.

Chamilfardo: syllabal mmniqma,Apolh. vers. 331; 3, Eadem quantitate usus est Prttdeniius duin baec
altophylus, Hainart. vers. 500;2,Ariws, Psych, vers. ipsa verha repelit, nimirum : Allopltylits, D. v. 71;
794; 1, Beryllus, Psych. vers. 855; 5,calceamentam, dwmon, Per. 2, 505; et ibid. 10, 1088; dhpar, Hain.
Peris. hymn. 6, vers. 74; 3, Chalcedon,Psych. vers. 775; enervans,C.8, 64; eremws, C. 5, 89, I). 45;
857 ; cui, mouosyllabum, Calh. 5, vers. 167 ; 2, dm- fiam, etc, Per. 6, 83; S. i, 2-25; Per. 10, 855; qa-
mon, Sym. 2, vers. 888; 2, dispar. Hamart. vers. 26; neo, Ps. 345, H. 322; heresh, C. praef. 59, H. <ji,
2, elutus, Peris. 5, vers. 562; 5, energima, Apotli. Ps. 710, 725, D. 72; idolum, passim; imbecitlus,C. i,
vers. 400 ; 1, enervaius, Sym. 2, vers.' 145; 2, ere- 2; 11, 99; 12, 207; Per. 10, 721, C. 7, 90; impar,
mus, Psych. vers. 371 ; I, fio, Peris. 13, vers. 59 ; I) P. 10, 565; Ps. 549; tmio/ucrtmi, C. 5, 56; H. 86S ;
1, ganeo, Hamart. vers.322; I, hmresis, Psych. vers. mathesh, Sym. u, 893; socors ei socordia, Per. 10,
710; 2, idolium, Apotli. vers. 180; 2, idololalra, Ha- 810; A. 126; de cuidicam postea;Cyaneus, Per. 12,
mari. vers. [404; 2, idolum, Psych. vers. 579; 2, 41 ; Svni. i, 502; maryarita , P. 10, 64S; sophia ,
imbecillus, Apoth. prref. 2, 51; 2, impar, S. i, vers. C. 1, 34.
168; 5, imio/iicrum,S. i, pioef. vers. 54; -i, Laceclm- His alia addit Cellarius: Asclepiades,a 2 longo ,
mon, S. li, vers. 247 ; 2, mathesis, Synv. n, vers. Per. 10, vers. 42,108, 392, 548, 687, 921; cliarisma,
478;2,pltrcnesh, Hamart. Vers. 125; 2,'poesis, S. n, a 1 longo, Ap. praef. I, 11; S. n, 94; P. lo, 61;
verSi 52; 1, pugillaris, Peiis. 9, vers. 15; 3, Pyre- idoniim, i 2 brevi, P. M, 52; A. 186; S. i, 611; 2,
neus, Peris.6, vers. 147; 5, quadrupes, Apoth. vers. 79; Iesus, eliso t prirao, P. 756; A. 417; Ps. 7,7:
212; 2, romphwalis, Cath. 7, vcrs. 95; 1, rubigo, D. 142; C. 181; A. ^22,502, 770; D. 102, C. 7,
Psycli. vers. 105; t, socors, Cath. 1, vers. 35; 1, 178; 12, 173: A. 935, 992, 1058; Per. 6, 74; Ha-
spljmra, Apoih. vers. 210. drianus, a 2 brevi, S. l, 274; quotl taiiien prodtixit
Syllabacquoe male producuntur : 1, cui, dissylla- Per. 12, 61; homo, prnna longa; Marcion, ilon-.i,,
buni, Hamart. vers. 105; 2, Cyaneus,Psych. vers. H. pricf. 50; H. 56, 124, 129, 502; Paraclitus, i b:evi,
859; 2, delibufus, Psych. vers. 512; 1, Duiia, Ha- C. 5; 160; Per. 10, 430; Magia, i longo, S. i, 8ti;
mart. praef. vers. 37; 2, hecalombe,Per. 10, vers. utraque, plur. a longo, C. 10, 5; P. 5, 80; Ap. 520,
1051; 2, margarita, Psych. vers. 874; 2, redimitus, quo in versu male Chamillardusin indice ait, uttaque
Psych. vers. 688; 2, Sardinia, Sym. n. vers. 945; esse in ablat. sing.
it tmaragdinus, Psych. vers. 863; 2, soplaa, Sym. i,
 725 • PROLEGOMENA. 726
flrmat Prudentium i prinium Spiritus corripuisse;; X j Peri <JU8ealiqua responsione digna videantur. Verum
sed voluit dicere Sedulium, ut puto : nam is, utit quod suo loco prsetermissum est, alieno dicere non
gloriam sarictae et individure Trinitatis clara voce e pigebit: si tamen alienus hic locus est judicandus,
decantaret, neglexit regulam graramaticre disposi- i- quo eadein opera et hymnos correclos Breviarii Ro-
lionis : Gloria magna Patri semper, tibi gloria, Nale,, mani, et nostrum Prudentium licet vindicare. In
Cum sancto Spiritu gloria magna Palri, quod obser-•- hymno Ad vesperas sabbati in Albis, Atj,regiat Agni
vavit V. Beda lib. de Arte metriea. Si Prudenliumn dapes, reprehendit, ut dixi, Sinceritalis azyma, cor-
Casaubonusvere respexit, fortasse notavit vers. 8,I, repto y in azyma, quamvis Prudentius corripuerit
hymn. 10 Cath., Spiritus simul, et caro servit. Sed d Apoth. vers. 355 : Lascivire ehoris, similaginis aztj-
hunc versuni aliter legendum esse conslat ex com- i- mon esse. Ricciolius in indice 2 syllabarum contro-
mentario. Prudentius srepissime ea voce utitur, etit versarum numerat lianc ipsara, et concedit produci
semper t primum producit. Ricciolius part. 8 Pro-i- a Nicandro in Alexipharmacis, sed addit, nos in
sod., cap. 2, app. 5, ait, Prudeniium produxisse a pronuntiando sequi posse ex consueludine jam in-
in criminaquedelusumab accentu. Sed magis delususs vecla accentum Grrecuni, qui est in aniepenullima.
est Ricciolius: nunquam enim a in criminaPrudentiuss Quid si saltem quarto Ecclesiaesreculo ea consuetudo
produxit. Longumquidem fecit a in ridendaqueSym.i,[, B ] jam obtinuerat? Sic enim habet Paulinus in carmine
vers. 361, Mimica,ridendaque suis, sed ob cresuram, i, ad Cytheriiim de nanfragio Marliniani: In veritatis
ul mox explicabo, vel polius ob dictionem enciiticam a azymis; el Naiali 8 : lnde fugm memoresetiam nunc
que. azyma sumunt. Recie ergo Casimirus Sarbievius S. I,
205. Barthius Iib. xi Advers., cap. 20, observat,;, qui solus eum hymnum correxit, censuit non mu-
Agobardum in phaleco post obitum Caroli et Ledradi li landum versum Sinceritalis azyma. Nam Sarbievium,
propilit vocem prima producta posuisse, secutum n poeiam lyricum praestantissimuni, fuisse e numero
Prudentium [in Passione Agnelis. Ita certe habet it eorum qui emendalioni hymnorum jussu Urbani VII!
Prudentius vers. 150: Purgabor oris propitiabilh. EtIt operam navarunt, quod tunc me fugerat, nunc plana
in Eulalia, vers. 215: Carmine propitiata fovet. Poluitit affirmo edoclus ab eminentissimo cardinale Joanne
tamen Agobardus rationem sequi, cum in hujusmodi li Carolo Boschio, qui, ut est cum aliarum, 179 tuin
vocibus, ubi plures quam duae breves concurrunt,, praeciptieecclesiasiicarum rerum cognitione egregie
aliqua ex his produci valeat, ut penlametrum, autit instructus, id me perhumaniter admonuit; ostenditque
hexametrum ingrediatur. Ita accidit in religio, reli- eiliionem Parisiensem pulcherrimam operum Sarbie-
quim, llalia, Priamides, catholkus, pupugerat. Proe- vii, iu cujus preefatione haec narratio de [correctione
terea cur non erit longum o in propttius (a) ? 178 | C ^ Urbaniana continetur.
Ludovicus Cavallus in observationibus ad novos hy- 207. De voce Paraclitus eadem responsio ex con-
mnos, quoemss. exstant :in bibliotheca collegii Ro- i- sueiudine ei accentu Grreco petitur. Et cum Caval-
mani, correctoribus sub Urbano VIII objicit quod inn lus faieaiur, Patres in fine iambici posuisse Paracli-
azyma cum Prudentio y corripuerint, observat. 59 ; tus, ut S. Hilar., Cum Spiritus Paracliius Effutsit in
ilem quod pariter a in Judaicus cum eodem Pru- discipulos, inepte contendit tum ab ipsis adbibitum
denlio Ionganvfecerint, observ. 40; quod t in sera- spondreum pro iambo : nam potius in aliis sedibus
piternus, secuti eumdem Prudentium, breviaverint,, contr.i metrum peccabant quam in fine iambici, ubi
observ. 41; et quod Paraclitus cum t bfevi ejusdem n semper iambum adhibebanl (c). Correctores etiam
Prudentii auctoritate protulerint, observ. 42 (b). retinuerunt quod Prudentius scripserat Cat. 12,
206. Memini me hoc Cavalli opusculum ab aliiss vers. 42 : Populique rex Judaici, iu vesperis Transfi-
Iaudatum allegare dissert. de Hymn. eccles., num. gurationis. Contra nihil profert Cavallus, nisi dubium
159, 160, ac rursus in bymn. Hisp.in., pag. 267. exeinplum Juvenalis, satir. 14, vers. 101: Judaicum
Aliam hominis docti fuisse mentem existimaveiam,, addhcunt, ac servant, et metuuntjus. Similiter usus
alias rationes, quibus correctionem Urbanianam im- esl Prudeniius Apolh. vers. 552: Swnf qui Judaico
pugnarei. Postea in librum ms. ineidi, et pauca re- cogiialumdogma furori, et vers. 321: Hwc si Judaicos

(a) Becmanus, de Origin. ling. Lat., fatetur pro-- D]
pifius esse a porro, aut prorsus pius ex quorumdam(l
veterum sententia, quamvis ipse praeferat, a prope e Prudentium e numero aliorum Patrum et veierum
cum lerminatione cominuni tttus,-ul fwtilius, com-
menliiius. Si primam veieium opinionem teneamus,,
patet ex origine o esse producendum. Ante Prudtm-
lium produxerat quoque Juvencus, lib. l, in -prin-
cipio : Nam me 'propitius rerum paler unicus allo.i.
Ricciolius hanc quantilalein primuni indicat, deindee
aliam ex Seneca, elPlauto; sed Plauti versus ambi-
gui sunt.
(b) Hoc loco non possum quin verba observationiss
42 describam: Et licet, inquit, SS. Patres, et hymno-'-
graphi anliqui hoc nomenitt suis hymnis posuerint inn
- .
fine iambici ditnelri, non tamen sequilur itl corripue-
rint sed spondmummaluerunt ponere, et tegem metri
spemere, quam hoc insigne Spiriius sancti epitheton
natura productum corripere et corrwmpere. Mir»r cur
hymiiograpborum exemeiit, cur etiam eadem defen-
si"ne qua alios eum non tueaiur, ac demuin cur su-
lani recentium auctoritatem Prudenlio aliisque vete-
ribus opponat.
(e) In hymno de Spiritu sancto, quem descri. st
niim. 75, et Pattlini Nolani esse conjicio, Paraclitus
i brevi profertur. Sidonius pariier Heraclitus i brcvi
protulit; Quidquid Pythagoras. Democritus,Heracli-
lusque, quem bac de causa Herniolaus aicusat, de-
fendit vero Ptolemreus Hispaniolus in Coiollario dc
iiceniiis poelarum lom. IV operum BaptislseManluani
ejus fratris, pag. 167.
727 PRUDENTIUS. , 728
sic intellecla rtgassent. Sed in his omhibus versibus IV voces, ut non sine periculo falsse doctrinse immuiari
locus est spondreo per synreresin Judai, in primo illo a quovis potuerint, adeoque et a plebe fuerint usi-
opus est iambo in sede extrema, Populique Rex Ju- tatae, in anlepenullima breviasse. !n bis lamen exem-
daici, uti eliam daclylo in versu Alcimi Aviti de plis non una endemque videlur fuisse consuetudo.
Origine raundi, Quando induralum plebes Judaica Nam Prudentius in ecclesia et mysterium antepenul-
nomen. Ut in sempilernus i longura asseratur, sola timam producit, S. Paulinus ssepe eiiam eamdem
Josephi Scaligeri auctoritas idonea minime est, ne- syllabam longam fecit. Ex hac regula sustineri po-
que enim certura est derivari a semper et mternus, terunt in Prudentio Atlophylus, Arrius, eremus, he-
neque, si id cerlum sit, derivata semper legem pri- resis, idolum, dmmon,lesus eliso i, aut e; Paraclilus,
milivorum sequuniur, proeserlimquia w sicut in t Azymon, Iudaicus, et alite similes voces, quanquam
mutatur, ila in t breve converti poterit. Paulinus nihil prohibet quominus eadem vocabula diversis
pariter t corripuit in carmine ad Cytherium de Nau- rationibus ac regulis defendanlur, ut ex regulis se-
fragio Marliniani prepe finem : Ut sempiternm clara quentibus constabit.
vitmgloria. Eamdem quanlilalem defendit Huelius in Altera est regula. ln vocabulise Grmco dcrivalis,
Origenianis conlra Scaligeri opinionem. Ilrec Pru- accenlu a quanlitate dhcordanlibus , veteres poeim
dentio cum correctoribus Urbanianis communia. Cre- 1B Chrhliani neglecla quantitale accenlum seculi sunt
tera prretermitto, quia et leviora sunt, et ad nos non in anlepenultima, quod ita tum pronuntiarent. Di-
perlinent, vel si ad nos quidem, non tamen ad hoc varsa/n olim fuisse rationem pronunliandi , va-
lempus, neque ad hunc locum. riasque doclorum opiniones ex Quinliliano lib. I,
CAPUT XXIV. cap. 5, discimus: Ul Alreus, quem nobis viventibus
doclhsimi senesacula prima dicere solebant, ut ne-
Leges a Prudenlio aliisque anliquis pbelis Ckrislianis
in melro servalw. cessariosecunda gravis essel. Ac revera Plaulus non
180 208. Et ut in Prudeniio defendendo pergam, solum dactylum facit Phmdromus,cujus o est o nvega,
toiamque defensionem ad certa capita revocem, non- sed etiam penultimara corripit in Philippus, quia
nullas regulas exponam quibus syllabarum quanti- utrobique Graece scribitur, et pronuntialur cum ac-
tas ab eo aduibita vindicetur (a). PRIMA srr HEGULA: centu in antepenultima. Sic ex usu brevem penulli-
Qumdamsunt vocesin Ecclesia Romana ab ipsis reli- niam proferimus inaniiphona, quamvis o longum sit;
gioriis noslrwinilih usitalw peculiari quodaminlervalto et Ilalice, Olranto, Taranto, Hispanice vero Fromesta
brevilalis, aut longiludinis, sive ex Grwco, sive ex dicimus, accentu in anlepenultima collocato. Ex hac
Hebraico idiomaleconversm,quas viri doctijure eadem regula plures defenduntur syllaba? in Prudentio,
*"
quantitale proferebant, non ad originem, sed ad con- eremus, phrenesis, idolum, poesh, malhesis, secunda
sueludinemaltendenles, populo usum concedentes,sibi correpla ; contra produxit i in soplita, quia Graecc
scieniiatn reservanles. Ludewigius Vossium lib. iv, acuitur, ut nunc eadem ralione, et ob consuetudinem,
part. 2 Insiit. orator., cap. 1, § 3, secutus, de Pru- multi proferunt longam secuudam in Andreas, Mal-
dentio ila ail : Cmterumvoces in diviniori cmtuChri- thias, idea.
stianorum 181 inventas, quod receperit noster et 209. Tertiam regulsm staluo. Multa sunt qumPru-
adhibueril, culpare velleabsurdumesf. Idem observat, denlii aliorumque wqualium auclorilale elefendipos-
poelas Christianos verba ecclesiu, mgsterium, psalle- sunt, tum maxime cuin anliquiorum exempla vel prm-
rium, ct alias in Ecclesia Romana receptas adeo cepta conlraria non obstant. Srepe Prudenlius e in

(a) Ex tribus indicibus syllabarum quas licentius trinsecushiatus esset admiltendus, qui neque Pru-
solilo dicitur Prudentius produxisse aut corripuisse, dentio, neque aliis insplitus est. Teolins e 5sua penu
a Chamillardo, Cellario et Teolio confectis, quaedam soluin addil, excilussecunda brevi, bymno Perisi.,
vocabnla excerpam, in quibus hi auctores contra vers. 96 : Talibus excilus in furias, el: noverimusterlia
commimcs et pervulgatas regulas artis poeticaj vi- iT\ produeia in prsef. Psych., vers. 58 Possinl, figura
dentur judicare. Chamillardus et Teolius notant, a noverimusmystica. At de cxcitus docent graimnatici
Prudenlio primam produci in Duita in proefat. Ha- posie esse vel ab excio, et tum esse seciindam lon-
mart. vers. 37 : Docet, Duitas discrepare a spirilu. gam ; vel ab errcieo,et luni esse brevera : hinc earctfo,
Vides versum senarium, ubi necessario corripitur excitas. Ita eliam percilus et concifus. De noverimus
prima in Duitas. Cellarius secundam in magia a Pru- haerent adhucdememorise versiculi Artis grammalicre
dentio produci animadveriit vers. 89 lib. I in Sym.: Jo. Ludovici laCerda sub Nebrissensisnomine:
Necnon Thessaliwdoclhsimus ille magiw. Non video
autem ctir debeat corripi; nam Groeceest ftayetK, 1U conjunctivipoterit variarepoesis,
neque aliam quantitatem vulgo indicant scriptores Orator patriaedoctumne spreverilusum.
prosodise. Idem Cellarins in suum indieem conjicit Ac revera
homo prima producta, ex hymno 5 Peristeph. vers. plerique Hispani in oralione solula RI sub-
157. lta cnim ille legit: Est aller homo inlrinsecus. junctivi producunt. Nonnulli veleresmodi grammatici con-
Sed cum solus Aldus ita hunc versum edideril, cae- seniiunt, penultimam subjunclivi in RIMUS et
etiam et Emmanueleni
leri editi et mss., Esl alter, est inlrinsecus; Fabricius HITISesse longain : Vossiuminclinare
in cam senlentiam alicubi legi. Hi
vero, Homo alter est inlrinsecus, ineple illam leclio- Alvarez necessitate metrica corripi penultimam sub-
nem prretulit, nulla adhibita ratione. Proeterea cur pularit,
in iambico dimetro secundo loco non recipialur iri- junctivi modi in HIMUS et RITIS. Ad Prudentium vin-
brachys? Sic Horatius 2 epod., Videre properantes dicandum abundat hsec defensio; neque exempla ad
domum. In Prudentii versu illo, JEIIalter homo in- regulas confirnvandassunl necessaria.
 729 PROLEGOMENA. 730
iinbecilluscorripuit. Cur repreliendilur a Vossio lib.. A corripi potuisse u pnmum in lugubre; quod eiiam
II Gramm., cap. 17, Chamillardo aliisque ? Nam im- corripuit S. Damasus in versibus de S. Agnele :
beciltum formatur a baculo seu bacillo, quasi sine
Famarelertsanclosdudumflevisseparentes
baculo. Dicunt, Horatium et Lucreiium in hexame- Agnen, cum lugubrescanlustuba concrepuisset(b).
tris produxisse. Atin liexametris necessitale melrica
IIuc fere revocari possunt in Prudentio propola pri-
«lebuitproduci. Ilaque Becmanus, de Origin. Iing.
. ma producta (qure vox abest ab indicibus Chamil-
Lat., verbo Baculus, potius accusat Horaiium, quod
lardi, et Cellarii), berillus, cakeamenlum,cui, pugilla-
posthabita origine produxerit, ntsi excuses per figu-
a
ram, qualis in relliquim, exemplumque 182 Pru" rh, fruslra brevi, dispar, ganeo, impar, Pyreneus,
denlii et I. C. Scaligeri, qui corripuerunt, producit. delibutus, smaragdinus, charisma, redimilus, quan-
ln involucrh u corripuit Prudenlius. Cur reprehen- quam in redimilus cum sonpiust primum corripuerit,
ditur ? Aiunt esse Airinvolutum, el Prudenlium de- semel lantum 183 produxerit, in codd. pro corona-
tus irrepsisse redimilus , haud levis est conjectura.
ceptum, quasi fpulaverit essc a volucrh. Quid si
In berillus e corripuit etiam Venantius Fortunatus
derivetur ab involvo , ut nonnulli suspicantur, et
dicatur involucrum quasi involvucrum,extrilo v con- lib. III ViiaeS. Martini :
sonante (n)? At involucrumdictum ab involvosiye, pB Quaepalla exhumerismixtoChrysopraseberillis
int'0/tiendocomprobailso in glossis ad vers. 36 hymnii Ila lego. Alii raale, ntixlo Chrysopraso, vel Chrttso
5 Cath.-, JVesancfuminvolucrh potlueret locum. Cal- prasoberillis.
ceamenlisa volvendo.Hseeorigo quidern mibi non pla- 210. Quarta est regula. In nominibus propriu-
cet : sed consuetudo velerum certa esl, ul corripe- magna fuit veterum poelarum licenlia, sive quiaquo-
rent eliam simulacrum, lavacium, quod ex Prosperoi rumdam erat opinio, communes eorum esse syllabas
Aquilanico aliisque incerli auctoris versibus Fabri- siveatiorum exemplo: ntulto vero magh in nominibus
cius observal in ind. poet. Christ. Cl. Teolius testa- qum a gentibus exteris et barbarh accipiebant. Huc
tur, apud S. Prosperum carm. de ingralis oceurrerei perlineiit Allophyltis,Lacwdemon,Pyreneus,Cyaneus,
involucrispenultima correpta : locus mihi quacrenlii Sardinia, Asclepiades, Hadrianus, Arrius, Marcion,
non occurrit. In vett. codd. rcperio scriptum involu- Marcioritla,Iesus, et alia Hebroea, qunnquam cx his
cla, quasi ab involuculum.Notatum ab aliis non in- plura possunt alia et meliori ralione defendi, ut Ila-
venio, Prudentium corripuisse « primum in lugubri\ drianus, Marcionita, lesus per synseresin. Scio non-
vers. 79 hymni 9: Sol refugit, et lugubri sordidus fer- nullos poetas vcniam proefari, cum nomina propria
rugine. Contra sunt opiimorum poetarum exempla, efferunt, contra qtiam usitatum syllabarum inierval-
et in lugeo u est longum. Nihilominus cum syllaba-- C lum exigere videalur (c).
rum quarumdam varia fuerit, et communis quantiias,, 211. Non dubito quin poetoe plerumque luserint,
et saepederivata declinent a sua origine, non stalimi dum diflicullatem nominis proprii enuntiabant, u<
erroris arguendus cst Prudentius, sed vel ejus exem- Horatius satira 5 :
plo defendi noterit, saltem eo lempore quo scripsil,, Mansurioppidulo,quod versu dicere non est,

(a) Ricciolius in Syllabis controversis ila defen- Aut ut ducatur, quaenunc correpliusexit,
dit Prudeniium : Qui putant formari ab involulum Et sit porrectaIongasecuiidatnora.
succensenl Prudentio penultimam corripienli; sed si'; His ego si vitiisausimcorrumperenomen,
quamprimum formari potest ab involvo, ut a molot Ridear et merilopeclus habere neger.
molocrum, et a potluo, pollubrum, non est necessede- Et Mariialis in nomine Earinus:
rivari ab involulum. Neque lam perperam de Pruden-
tio exhlimaverim, ul pulem simililudine deceplumabi ,,tNomennobile,molle,delicalum
adjectivo, involucrh, quod significat lardum : imo po- Versudicere nonrudi volebam.
tius hinc ejus opinionemfirmaverim,si involucremdi- Sed tu syllabacontumaxrepugn3s;
clum suspicereo quod involucremreddat, qttem invol- DicuntWfivov tamenpoelse,
Sed Graeci,quibusest nibil negatum,
veril. Sed hwc mera suspkio esto. , D Et quosipt!;iptsdecet sonare.
(b) 1II palus esse u longura etiam graniniaiicorumi Nobisnonlicet esse lam diserlis,
veterum regulae tradunt, nunc quia scimus illud po- Quimusascolimusseveriores.
siium breve ab Horatio in Arie poetica,
Rarlhiiis lib. vni, cap. 18, Ievilatem poelicam in
Regis opussterilisvediu palus, aptaqueremis, Marliale animadvertit, qui lib. i epigram. 104. (mihi
commune esse prosodire auctores docent. Fae pcr- 105), cui per duas breves prolulit, et eamdem vocera
iisse illum Horatii versum : dumnaretur Prudentius, monosyllabam pnsuit, cum in Graecisalibi apt; upsc
ejusve sequales, qui ea syllaba brevi usi fuissem, reprehendat, seque cnm Latinis suis severiores rau-
quamvis Horatianum versum ipsi vidissent. Quot ratio sas colere autumet. Sed valde dispar est ulrobique
carmina antiquorum poeurum legerit Prudentitts,' : aliud enim est e duabus vocalibus synretesin
quae nobis tempus invidit I eflicere, aut dipbihongum sive ordinariam sive extra-
(c) Ul Ovidius lib. iv de Ponio, elegia 12, qui Tu- orilinariani dissolverejaliudcamdem omninosyllabam
ticanumin versum venire posse negat, et tamen eum1 modo corripere, modo producere. Alio exemplo Mar-
ludeus bis inducit : tialis posset revinci : nam Latini nomen Martis, Gra-
divus, solent asive brevi, sive longa efferre, uiiplura
Et pudeat,si te qua syllabaparte moratur, alia propria: recte igilur procederet hic vcrsus;
.iretius appellem, Tuticanumquevocem.
Nee,potesin versumTulicanimore venire, RomanipossuntGradivum,siveGradivura
Fiat ut e lonaasvllabaorimabrevis. Dicere.
731 PRUDENTIUS. 752
A iniervallo brevilaiis vel longiludinis Hebraei suas
quod , si libuisset, vel licentia, vel necessitate me- A
trica intrusisset. Ausonius epist. 20 ad Paulinum sic voces pronuntiaverint, aut ex Massorelarum disci-
incipit : plina Iraduni esse nunc pronuntiandas, ii mihi viden-
PaulinoAusonius: melrumsic suasit, ut esses lur oleum et operam perdere, ne dieain jtidaizare.
Tu prior,et nomenpraegredereremeum. Qui si mibi persuaserint denique, opiniorteraRs Moy-
Vl poteral metrum consistere, quamvis prior esset sis potius quam R. Salomonis tenendam esse; vo-
Paulinus, si alio modoversus formaretur (a). Noster cem aliquam scribi per chaief patach, scilicet a bre-
quoque Prudentius pariter metrum 184 repugnare vissimum; aut per?pafac/i,quod est a breve; aut per
dixit, rie SaturninOrumnomen Sapphico carmine in- kametz,nempe a longum; originem magis Hebrream
cluderetur, vers. 161, hymno 4 Perist. : Quaiuor qtiam Arabicam aut Syriacarii attendendam esse :
posthinc superest virorumNomen extolli, renuenleme- cum, inquam, id obtinuerint, lum bona eorum pace
tro, Quos Saturninos memorat vocatos Prisca vettts- respondebo, malle me sequi "Tertulliani, Jttvenci,
las (b). Hoc ipsum lamen ob aliquam diflicultatem Prudentii, Paulini 135 aliorumque veterum Palrum
ab eo dicturti iiitelligo, non quod versus Sapphicus sentenliam, qui sui soccnli et linguae morein non
hoc modo compingi non posset : Inde Saturnini ob- iguoranles, ant consiieludinem Hebraeorumscierunt
eunt securi Quatuor una, aut alio simili. Prudenlium gB et conlempserunl, aul ne curarunl quidem scire,
iitiilalus esi Sidonius lib. ix, epist. 16 : quorum imitari nvalo negligenliam quam istornm
Post Saturninumvoloplectra cantent..., obscuram diligenliam.
Singulosquos nunc pia uuneupatim
Nonvalent versu cohibereverba, 212. Quima regula. Errons non sunt arguendi Pru-
Quostamen cborcjasnequeuntsonare, dentius aliiqueanliqui poetmecclesiastki,quod licentia
Cordasonabunt.
poetica interdum, et figuris synwresi, crasi, aliisvt
Plura exempla simiiia affert Sirmondus, pag. 103, in hujusmodi utanlur. Hseecum explorata sit regula, e
notis ad Sidonium. In Sedulio, Aralore, Venanlio calalogo errorum melricorum Prudentii delendaeswn
Fortunato, Prudeniio reperio scriptum more Latino, hae voces : eni, monosyllabum breve; ganeo, cujtisa
Arrius, secunda correpta. Cur id damnem? Cur po- potest esse longura synseresi faeta in duabus syllabis
lius communem ita loquendi consuetudinem non fa-
postreinis; delibutus, ubi t necessiiate melrica (if
tear? Christiani poetsemajori licentia quam veleres,
longtim (ul etiarii concedit Ricciolius de Regulis ge-
momina propria syllabis communibus pro arbilrio neralibus prosodisepart. 2, reg. 9); margarita, lesus
pronunliabant, ii vero maxime qui ferrea oetate vel eliso e, Hadrianus, Marcionila, ia et io synreresi
post eam scribebant. Fortunalus lib. vm, carra. 4 : facta, nani t in Marcibn est longum. Exstatapud cl.
Hasinter comitesconjunctaCesariafulget. C
" GiovenazziumChristophori Wasii Senarius, sive do
Quo versu relato ait Barihitis lib. LXVIAdvers., legibus et licentia veterum poetarum, Ovonii e Thea-
rap. 5 : Nominum propriorum cura exigenda non est tro Scbeldoniano 1687, liber in nostris tegionibus
a poesi hujus auctoris. Itaque concludam, optimos rarus, ubi auctor aliquanttiliun obscure, sed dociede
quosque poetas cerla quadara licentia usos fuisse in figuris poetarum, biatu, eclasi, dioeresi aliisque <Iis-
variandis tyllabis nominum propriorum, sed cum serii, ;ic niulta affen quoePrudenlio conveniuni, nisi
moderatione et yerecundia, quod attinet ad nomina quod is non tanta licenlia abusus est quantaiti anli-
Latina et Grreca : nam oui diligentius quserunt quo qui poetae, praeseriim comici, sibi arrogabant (c).

(a) Colligunt hinc nonnulli, morem lunc fuisse, terea cui saepiusoccurrit iis locis in quibtis et breve et
ut nomen ejus ad quem dala esset epistola, post- Iongum esse possit, quin intelligamus quo deiermi-
poneretur. Sed ego in ejusdem Paulini epistolis src- nato intervallo auclor fiterit usus. In carmine S. Pau-
pius conlra fieri video, SEVERO FRATRI PAULI^US. lini ad Cytherium libenier legerem, CenlumcuiCellas
(6) Iso putavit, nomina Saturninorum propria ta- nomen est, ut versus iambicus secunda sede reciperet
ceri : JVambarbara nomina erant. Ideo in melro po- iambum, ctti monosyllabo brevi. Nunc legiiur, Ctti
nere nequibal. Idem quoque Nebrissensi visum : Re- T) j Cenlumcetlas nomen est, anlea, C«t Cenlumcellis no-
nuenle metro, quia syllabmquwdam itlorum nominum men est; Fronto Ducscuscorrexii errorem inducium
repugnabant legi carminis Sapphki. Nebrissensem se- a typograpbis, qui ustim illius a>viignorahant, no-
cutus est Ambrosius Morales, quos Riscus probe re- mina urbium indeclinabilia enunliaudi iionnunquam
fellil: etenim ipsum nomen Saturninorum melro in- per quarlum, nonnunquam per sextum casum, Co-
cludi non posse ait Prudentins. lonia Veios, Fundh oppidum. Sed nihil ausim defi-
(c) Hispaniolus, lib. de Licentiis velerum poela- nire : nam scio, Paulinum nonnunquam Iocosecuudo
rum, de synseresi ail : Tali licentia utuntur etGrmci, iambici dimetri spondaeum admisisse; quod bis fe-
et vocatitrapud eossynecplwnesis... vel dttas longttsin cisse Ausonium notat Julius Cacsar Scaliger Poelices
unam longam, xet brevem et longam in unam longam lib. vi, ac nolare poterat mulio saepiusid ab Ausonio
vertunt; velduas brevesinunam brevem,vclduasbreves faclum. Quod in Iesus ex una brevi, el altera longa
in unam longam. Sic duaebreves in cui in unam bre- synaeresis flai, non niagis est reprehetidendum quam
vem verli possunt; brevis et longa in lesus in unam quod ex ejicit Lucreiius fecerit eietf, et ex oriundi in
longani. In Lucreiio, lib. vi, pag. 218, Gifanius le- semineoriundi spondreuir.ex tribus uliimis, ex rejice
git, Janua ne potius his orci regionibusesse, ut potiut Virgilius reice. ln synonresi Iesus pronuntialio vete-
sit dissyllabum, et brevis ultima. Apud comicos pas- rum magis t quam e videlur exprc-ssisse: namadliuc
sim similia occurrunrsua, tua, mea, quasi sa, ta, ma. apud nonnullas Orienlis nationes Isa pro Iesus pro-
His adde bobuset subus, ex bovibuse't suibus. Nullum fcrtur. Ysus pro Iesus in quodam hyrano, quem non-
quideui exemplum invenio ubi cui monosyllabum sit dum ediluni puto, olim tanebatur : exstat hic hy-
breve; sed figuraehujus generis tarse sunt, et prse- innus in codice pergam. nunc Ecclesiss Veliternav,
 733 PROLEGOMENA. 734
186 213- Sexla regnla. Poerre ui ef iv swculi, A I vis vocalis, tini fitcaesura, consonantialiquaejusdem
prwseriimChrisliani, frequentiusquam veleres, sytla- dictionis non terminetur : nam in his, pecloribus,
basbrevesproducebanl ratione cwsurw. Id multi noni oralh, Eurialus, caput, tuus, obruimur, el similibus,
advertentes, rarmina eeclesiastica corrigere ausi, eaL nulla est ratio dubilandi. Et Servius quidem versum
corruperunl. Clirislopliorus Cellarius, quamvis noni 164 lib. III jEneid. :
indoctus grammaticus, in curis posterioribus de bar- Donadeliincauro gravia,sectoqueelepbanto
barismis versum Juvenci ex prologo, reprehendit, quia GRAVIA ftnalitalis ratione prOiluci-
Sanctificusadsit niihi carminisauctor tur, sed salis aspere : nam in nullam desinitconsonan-
Spiritus, tem. Alia etiam exempla proferri solent ex Lucrelio,
ita refert, nt addal, Aristforte quod lex metri poslulal, Ovidio, Statio, Virgilio, qure explorata non esse,
legendumesl SANCTIFICANS. Ineptissima est hoeccon- neque rem conficere, oslendi in censura hymnor.
jectura. Idem Cellarius notat, frequeniius Pruden- Sanlol. post llymnod. Hispan., pag. 440. Scaligei
tium quani alios, brevem in fine producere propter conlra quosdam grammaticos (forlasse intelligitSer-
sequentis vocalis geminam cofisonanlem, quasi id vium) ait lib. n, cap. 17Poetic.: Omniscwsura indif-
reprehensione aliqua dignum esset. Verura Pru- ferens esl; neque carel ratione : sistitur enim in ea di-
denlius non solum recte id facere potuit, sed eliam B 1 ntensio. Et in saltalionibusad cwsuras lerram pedt
debuit, si plurium doctorum hominum sentenliam feriebant. Ralioni adjungam auctorilatem Prudenlii
lueri velimus (a). Difficiliorest controversia, 187 aliorunique sequalitim,si alicujus ea sit ponderis (rur
sitne syllaba communisratione solius caesurae,quam- autem non sil?) ex qua saltem efficitur, poelaruin

olim Bisuntinae, exarato circa annum 1030, ut ex Sedulius lib. IV:

praemissocatalogoepiscoporum EcclesiaeBisonticen- Christusadest panis,sanctusquoqueSpiritusigi:
sis liquido colligiiur; qtio tit uterer, acceplum refero
cl. praesuliStephanoBorgia, in bujusmodi sacrisan- Victorinus,
liquiiatibus apprime versato, qui eum codicem me- Lunaeqtioquesplendidusaxis.
eum perliumaniter voluil coiumunicalum, ex quo
Guilielmus Brito passim. Ideni Barthius, lib. xxv, ;i,
ntegrum hymnum dabo : FERIAIU PASCHATIS :
cap. 13, cx antiquo membranaceocodice prosodmco
AlmacliorusDomininunc pangat,nominasummi id profert : Vocalisante z prwcedenlisdiclionh inve-
Messias,Sotlier, Emmanuhel,Sabaolh, Adonay nilur breiis, ul apud Juvenalem:
Esi unigenitus,vravilamuiuso nousion,
Principium,primogenitus,sapienlia,virius Si tibi zelotyporescrenlurscriniammcho:
Alpliacaputflnisquesimulvocilaturet est o
Fonset origobnniPataclilus,et Medialor. perinde quasi id silconlra nliqunmregulam, quia t
Agnusovisvitulusserpen^ariesleovermis. vira duplicis consonaiuis obtiiict. Si veteres consu-
Osveibtimsplendorsol,gloriafux et imago. las, Priscianus iia pror.us videtur sensisse lib. n :
Panisflosvitismonsjanuapetra lapisque Et sciendum, qttod non solum ante l vel r, sed etiani
et
Angelus sponsuspast.orqueproplieta sacerdos. „
n'J anle m, ul supra docuimus, el n posilw mulwfaciunt
AlhanatosKyriosTheos,pantoncratonYsus communessyllabas... Ovid. in x :
Salviflcetnos sit ctiiseclaper omniadoxa.
In codicibus antiquiss:mis Iegitur apud Prudenlium PhcosamqueGmdon,gravidamqueAmathuntametallis.
JHV, et IHMpro Iesu el lesum. Vidimussupra num. lllud quoque non est piwterinitlendum, quod tribus
193, duas primas lilteras nominis lesu {, et u habi- consonanObussequentibuspotest fieri commtinis syl-
tas fuisse a Christianis pro summa, seu compendio laba, quando in principiostjllabmsequeitlisposl voca-
nominis fesu. In inscriptionibusaliisque monumentis lem correplam s, el mula, el post eam liqttida sequa-
antiquis safipiusita hoc angustum noinen scribiiur lur : quippe cums in.melrosubtrahimore solealvcteri,
IIIS, utvideri potest in dissertatione anonyma Com- ut Horat. in Sermone,
mendaioris Victorii de hoc sacrosanctonomine. Mihi, Linqnimus insaniridenlesprwmiascribw.
satis verisimile vidctur, Christianos iion solura com-
pendio nomen Iesu scripsisse, sed etiam interdum Becnianus, de Origin. lingure Latin., sub. lit. sr,
pronunliasse, cum illud srepe in ore haberent. Apud quaestionemhanc agitat, an sc, sp, st, vocales proxi-
Romanos s-imiliaexsianlexempla, in Hercle, Meca- rae anteieilenles producant. Difficile quidera est re-
stor, AedepoLPrudentius igitur fortasse seculus est jicere oninia exerapla ex Lucrelin, Virgilio, Proper-
vulgarem hunc morem pronuntiaudi, et spondaeum lio, Ovidio, Liicann aliisque nplimis puelis allata,
fecit Iem, Ieu, pro Iesum, Iesu. In piciuris Slrabonis qtiibus brevis rcliiiqiiiltir vocalis, qiiaravis dictio
Walafridi editis in Manuali biblico Francofurti 1610 seqtiens his litleris inchoeiur sp, sc, st, ut in Virgilio,
versihus hexameiris, quibus Novum Testanientum Ponite spes; in Ovidiu, Occiditille Scints;inCatullo,
breviler enarratur, spondaeusetiam fit ex Iesus et TJ D unda Scamandri : Quod enim ait Beinianus, noluiii
Iesu, et scribitur IIIC et 1HV. In codice veierrimo esse quod veteresde PROPRIIS non adeo solliciti swpe
Pmeano Prudeniii lestatur Heinsius legi Hisum et fuerinl, id conliriniue potest, quod dixi nuni. 210,
Hisu pro iesum et lesu; in EgmondanoHiesum. Ju- al in re pnescnti Incuui non habet, cuiii agatur dn
vencus aliique poetasveteres Clirisiiani semper scri- vocali, qure uoiiiRiipiO|)riuniprrecedit; et quamvis
bunt lesum, el i corripiunl, e producunt. fingas, locuiu babeie, plurima sunt in aliis tliclioni-
(a) Barthius, lib. ix, cap. 9, Advers., tradit, He- bus exempla. liaque cxistimo, lieere vocali ila cor-
ricmn, uti plerosque Chrisiianos, non observare, repta versum construere, congruentius lainen esse,
quod de litteris sciscint doctissimi viri, st et sp pro- si prodiicaiur. Ex quo vides inepiias quorumdam,
ductam reddere syllabam proecedentem. Hericus qui versus iionnullusPrudenlii emendarevel ea sola
vers. 229: ratione ausi siiut, quod voealem brevem prnlraxis-
Seque stupetsuperessesibi. set, cum du;e lotisonantes vocis subsequenlislongait^
fieri suadcrent. Sic Aldus alifquelegerunt ex aliquo
Vers 209: cod. ms. cesshse e slomacho pro cessisse slomacho
Lucemjam luminaspirant, vers 904 Psychomachise.
735 PRUDENTIUS. 7"0
Christianorum eam fuisse consuetudinem, utsrepius A A Chorea a Tibullo, et plalea a Catullo e brevi efferun-
quam antiquiores csesuram indifferentem adhibe- tur, quamvis sit diphlhongus st. Groeci scribunt plis-
rent. sana, per dnas ss, ct grabbalumduabus bb. Horatius
214. Regula sepiima. Primi ecctesiaslki poetmob dixit pthana brevi i, et Virgilius grabatum a primo
aliquam dialeclum 188 Grmcam,vel propler sui tem- brevi in Moreio. Q. Sereni est hic versus :
poris consueludinemin nonnullis vocabulh Grmcisw, El viliocapitispbrenesisfuriosaraovelur.
« ef «t in vocalesbreves converlebant, non sine anti- JEneadm in secunda vocali habei zi, el corripilur a
quorum exemplo. In Prudenlio hsec passim repre- Virgilio(o). Multa crrant nonnulli recenliores, ciim
liendunlur, wnigma, Berillus, Cltalcedon, dmmon, 189 veterum scripla in judicium vocant. jElatem
energima, eremus, heresis, idolum, Lacedwtnon, ma- lingure Latinre saeculo Augustoeoconcludendam csse
thesis, phrenesh, poesis, Pyreneus, romphealis, sphe- putant, vel ita certe judicant quasi minus Lalinuni
ra; quia syllabas Groscas natura longas corripuit. esset quidquid ab aliquo ejus sseculi scriptore non
Eccur auteni anliquiores, qui simili licentia usi sunt,
reperiatur scriplum. De Prudentio, Paulino, Auso-
exemplumque dederunt, sine ulla reprehensione abire nio, et aequalibus eorum, perinde Ioquuntur ac de
permiltunlur ? Quaidam colligam partim ab Hispa- nostri lemporis hominibus, qui linguam Latinamjam
niolo aliisque, partim a me observala. lonius con- "B morluam labore, et industria, et ex libris solis ad-
scribitur per w; tamen Virgilius, lonio in magno, discunt.
Itaque viros illos clarissimos, qui in foro et
alii simililer corripiunt. Orichalchum habet diph-
lucepublica homiivumversati sunt, in pronuntialione
thongum ei. Horalius in Arl. poet. breviat«, et usuquarumdam vocum frequentissimarum errasse,
Tibia nonut nunc orichalchojuncfa,tubaeque. deceptos aut delusos fuisse temere jaclant. Inique
Ita Virgilius et alii. Sitlwnius per w, itemque wmouia poesin et Latinitalem Prudentii et similium ad re-
a Virgilio aliisque corripiuntur. Orion etiam per M, gulas seu consuetudinem sseculi aurei, quod vocant,
Servius vero per ou scribi olim tradit, et exlrilo u exigere voltint, cum interea non soium Terenlium,
manere o micron. Ovidius lib. iv Fastor. : quem plurimi Cicero faciebat, sed eliam Plauttim,
Hunc, Hyreusquia sic genilus, vocatOriona, Ennium et alios tueantur, quainvU ea quaeTerentius
Perdidit anliquumlittera priniasonum. et coeteri in prosodia ausi sunt, longius ab oelateAu-
0 mega in Origenes ab Horatio corripitur. Virgilius gusti rec.edaiit quam Prudcntii earmina. Denique vix
in Ciri, poterit syllaba aliqua in Prudemio deprehendi quae
Sordibus,et scoriapariter tabesceretali. per figuram aliquam poeiicam non valcat excusar;:
Scoria Graecehabet w. In hepar -nLatini breviant, ei Q quales multas in similibus vocibus adhibuerunt Lu-
similiter Calullus el Persius in crepida «. ln tnaier et cretius, Catullus, Virgilius, Horalius, Ovidius et
notissimum est: in aer oequales, quas nonnulli errores et viiia esse putant.
pafer vj corripi interdum pro-
trabitur, sed Claudianus breviavit, CAPUT XXV.
Prudenlius ab aliis corruptus, ab aliis male correcius,
Lucidusumbriferomiscebituraer Averno. ab aliis defensus. Peculicres animadversiones
Valerius Flaccus in vi: de ejus prosodia.
/Equaquenec ferro levior, nee romphealigno. 190 215. Siea excipias quec Prudenlius raliono

(a)' Hispaniolus pag. 167 Hermolaum refulat, quii bitur/et si Latine versus undecunque esset exaran-
Apollinarem Sidonium accusaverat, quod primam ini dus, scribereturalpha el o, nani o mega ralio carmi-
Phonascus, penullimam in Paraclilus, primam ini nis noii palitur. Sed notandiira est tamen, diverso
Ctesiphonte,penullimam in diastema corripuissei; eti modo a veteribus fuisse pronuntiatum o breve, el o
ila concludit : Si ettim antiqui reperiuntur breviasse ; longtim. Casaubonus in Trebellium, pag. 214, ait, iu
t) et w, el diphthongum, ul pula, in Virgilio el Persioi antiquis raultis reperiri sepulcrum eum diphthongo,
magnis aucloribus, cur hocneotericisimputalur? Jnlitis; iit in epitaphio Aureoli unius e 50 uti tyrannis, Doitat
Cresar Scaliger lib. vn, pag. l,cap. 6, notal, enimessei smpulcro viclor posl multa tyranni, contra Pru-
ex Groeco>yv,wi. Neque repugnat longa vocalis : id/ denlius e in sphera corripuit. Salmasius, pag. 128,
quod in libris Originum docuimus: sicut neque in cre- 169, 213, not. in script. histor. August., fuse de
pida, Y.p-oitl;,neque in venio |3KWW. Joseph Sealigerr spltera, et enigmaledisserit, et promittil commenla'
Animadv. in Grwca Eusebiani Chronici, pag. 102, ad-- rium de viliis recenlium poetarum. Ostendil, scripto-
verlit, olim lonice « eiiam per o scripium. Ex Platone3 D * res ejus temporis scripsisse sphera, ut machera, et
inCratylo conslat, veteres Groecosnon babuisse w, sedi macera e brevi, et apud Ausonium Citlteron e brevi
o lanlum, neque >?,sed e. Nomen auiem vocalis o eratt pro Cilhwron; apud Maximianumlib. Eleg.: Me peda-
ov, qnod negandi vim habet, ex quo intelligitur illttd1 gogus adit pro pwdagogus;neque Latinos solum, seil
Ausonii, el aliorum: Grrecos quoque ita scripsisse et pronunliasse : quod
ex antiquis Grsecisiiiscriptionihus probat. Notat, ul-
UnafuitlanlumquarespondereLacones, timain corripi a Prudenlio et Ausonio in fames, lues,
Liltera, et iralo regi placuereneganles. majestas, colluces.Sed Ausonius fortasse non corri-
putt a secundum in majeslas, sed spondoeousus est
Rescripserunt enira non ou, qure sunt duoe Iilterre,i, pro iambo, ut saepe alias, Ioco secundo iambici di-
sed o; quod a Grrecis vocabatur ou, quod est non. i. metri. Fantes, lues, colluces, e breve habent ex ve-
Murelus, Var. Lect. lib. xvm, cap. 1, addit reclis-;- teri consuetudine scribendi, famis, luis, colluch ler-
sirae dici in Apocalypsi, Ego sum alpha el o, quin n tiae conjugationis, ut rido, h; slrido, h; fervo, is;
necesse sirLatine loquenlibus dicere o mega. Ac re- fulgo, h, et alia, de quibus uberius agit Priscianus
vera m Prudenlio, Paulino, et aliis alpha, et w scri- lib. x. Quaeomnia poetarum vitia dici non debent.
757 PROLEGOMENA. 738
aut aliorum exemplo fecit, admodum pauca invenies tV.dos maximeidoneum scriplorem exstare in lioc censu
quaepeccata metri possis appellare : in quo socios arbitror; sed qui sit eliamnum plurimis maculh con-
ille haberet praeslantissimos poetas Horaiium, Vir- fossusalque confeclus,non alia majore de causa, quam
gilium, alios, dequibus taraen srepius affirmare licet, quod inaxime omnibusaccepta scripsit, et tuli genere
quod de comicis Terenliaims Maurus : In metra pec- dicendi, quali vix optari polerat (c). Non solum autem
cant arte, noninscitia. Scaliger lib. n Poetic, cap. 31, codd. mss., sed cliam editionibus Prudenlii plurima
de vitiis in quanlitate loquens: Ex Ilomero, ait, multa vitia imputanda esse Gronovius aliiquedocent; quod
pelere queas : fuit enim negligenlissimus.Arislarchus a nohis singulis locis ad.noiabilur,cum varieiales lec-
ea modestia Homeri errores nolavit, ut nuiiquam di- tioimm expendemus. Aliqua etiam confusio oriri po-
ceret, Homerum errasse, sed quidquid non proba- luit cx duplici cditione carminuin Prudenlii, dum
bat, Homeri esse denegabat. Cicer., episl. 11, lib. adhuc is viveret, quod suspicatur Heinsius. Exempla
III : Ut enim Aristarchus Homeri versum negat quem veter.i non desunt ex quibus liquet scripiores sua
iton probat : sic lu (libel enim mihi jocari) quod di- opera emendaliora ilerum vulgasse. Mihi probabile
sertum non erat, ne pularis meum. De eodeni Aris- est Prudentium suos hyranos ct opuscula seorsuni
tarcho inlellige Ausonium epist. 18 : Quique notas ac diversis lemporiDus composuisse et publicasse,
spuriis versibus apposuit. Obiter corrigam alium lo- B . quae tandem anno aetaiis57 in unum corpus coacla in
cum Ausonii, a Scaligero filio in Leclion. Ausonian. publicam lucem emiserit, ac nonnulla emendaverit.
nou animadversum, in praefat. ad Luduin septem sa- 217, Exemplum vero errorum qui a typographis
pienimn : sunt inducli, ponam in idolum, quod brevi o a Pru-
Maeonio qualemcultumquaasivitHomero dentio semper inducitur. Aldus scniorcodd. mss. er-
CensorAristarchus,normaqueZenodoti. rorem putans, sx-pe emendare voluit, ut Psycliom.
Poneobelosigitur, spuriorumsligmatavatum,
Palmas,nou culpasesse putabomeas. vers. 579: Quosquevirosnon ira fremens,idolaquebello
Lege meo pcriculo, spuriorum sligmala versuum, vel pro Quosquevirosnoniru (remens, non idola betlo. Et
versum (a). Igitur quod Aristarchus in Homeri car- Aldus quidem regulam secutus est, ne iue in errorem
minibus fecit, idem potiori jure in Prudenlio facere incidil; non ita Muratoriusin S. Paulino, qui eamdem
liceret, ul spurios esse versus diceremus, quos aliquo syllabam corrigere ausus, niulto niajus ipse pccca-
Vilioinfectos constaret (b). lum commisit, nam i in idotumconlra omncs rcgulas,
191 216. Egregia suut quoeaffert Barthius lib. . cum sit eiSalov, etsine ullo exemplo corripuit, poem.
LXI,cap. 25, qui, cum osiendisset recte diei aer et ultimo ln etbnicos vers. 205, jVfcse paganus laudei,
<e(/ierneulro genere, Talta, inquil, plura sunt apud st viiat idola. Subjieitur nota Muratorii : In nts. lege-
Chrhtianos vales, quw nos ignoranlia anliquilalh, ob {G balur, si qui idola vitat. EinendaiJ. Non emendasli,
amhsos tol egregios, imo fere uno et attero demplis, 192 Muratori, corrupisti. Idem Paulinus in Epithal.
suminosRoinanw eloquenlimconditoresnon inlellecla in Julianum :
damnamus.Prmcipueapud coryphmumeorumPruden- Absit,ut idolicivideaturtilialempli.
lium, quemego ad plurimos mores ritusque explkan- Manifeslum est, a Paulino o in idolki corripi (d).

(a) In comment. ad hymnura S. Eulalire errorem iisaite non lam aucloris quam exscriptorum,etiamiium
ejusdeni Scaligeri redarguam, qtii in epigrammate, inquinata est, cwteroquinprovocare possit iamborum
quo Ausonius Hhpalim celebravit, contra veterem omttesjam inde ab Horalio poetas. Rursus Barlhius in
lectionem amplexus esl Emerilam, cum ralio suadeat exscripiores Prudentii invehilur lib. LIV, cap. 18,
Hispalim, non Emeriiam, legi debere. ubi in titulo ait, disiinctionem capiium Psychoma-
(b) Barlhii verba lib. xxi, cap. 4 Adv., non prae- cliir; esse monaclitcam, et postea id explicnt : Mihi
termiltam: VeferesChrhliani scriptores, quod hodie autem universa omnisilla capitum dislinclio et inscri-
vulgus contra magna prwsumptioneingenitm doclrinm piio non esse auctorh videiur, sed schotaslicorumma-
solel, minime aspernabantilli adscititiam e libris sa- gistrorum, quibusmagno suo malo lam familiaris fuit
pienlumerudilionem,qui exlra ecclesimpenelralia qui- oplimusChrhitunorumanctornmquoad poesimquidem.
dem erani, cumea lamen non raro mirissiinumin mo- (d) Barihius lib. xxxiv, cap. 4: inquit, da-
dum consentiebanl.Ei rei animadverleredebuisseputo, . cltjlo usurpal Prudentius nosler ; Idola,
in quo ud unum
lum alios talium explanalores, lum vet prmcipue, qui D-omnescwteriCltrisiiani poelweum velut auctoremsuum
Prudenliumbono publicoillustrare professi sttnt. Est inscculiinveniunlur. Tertulliatt. lib. iu in Marcionem,
euim in eo poeta recondita eruditio, rarus in verbis quem lainen ille polias sequilur : Idola vana sequi.
lepor, in phrasi Latinitas non impura, nisi qua imila- Sedulius lib. iv ; Idola dilexil. Aralor lib. i : Idola
lionesacrm loquelmfregit volens regulam, et qua a qumrens. Prudenlius lamenstudio fecil : nam alibisno
barbariemonachorumexscribenliumsecus qttain voluit ordine eadem voce usus invenilur, ul alibi nolatuus.
non raro scriberecoacluscsl. Moncridum lamen, mo- Fallitttr Barthius, quod Prudentium credidit alicubi
nacliis gratias esse habendas, quod nobis no.i solum produxisse o in idolum. Locum indicat lib. LX. cap.
Prudeniium, sed alios veieres scriptores conserva- 7 : Idem erudilissimttspoeta cttin in syllabas Grncus
runt, neque lam culpandam eorum ignoranliam , impingit, non errore, sed judicio facil, vetul eas Lati-
quam temporum injtiriam et difficuliatem. nis legibttsaslringens. IDOLIIMquolies media brevipo-
(c) Barthius iterum hoc loeo invidiam monachis suit? Scivit lamen producendam esse. Sijm. i, Cwru-
aliqua ex parle conllare vult; sed non oniitieiidum leasqueanitnas, et nigra idola'volare. Versusesl 424,
est elogium Prudentii, quod subjicit : Hinc claustra- vera Iectio, Cwruleasqueanimas, alque idila nigra
libus viris fatniliarior inulta vttlnera pro erudilioitis volare. Adde aliis Venautium Forlunalum de Cerla-
mercederelufa. Eloquentimtauti viri leslis sit vel una mine piorum, qui ait: Idola dum cuperet Murlintm
Coronatioliomani, qumprwierquainquodpaucis nwvis* stemere.
 759 PRUDENTCUS. 740
Josephi Blancbiniieruditionem, multum abaliis lati- A nies, semper eos non syllabasGrwcas, sed accenlum
datam, ego quoque valde commendo: peculiari eliam Grwcumesse seculds(b).
ratione hoininis diligentiam ampleclor, quod offlcium 218. Adhrerel his Itarthius lib. XXIII,cap. 14. In
iiostrum Isidorianum illustraveril. Sed nollem, vir Prudentio cum larvis luclanlur, qui erudiihsimo, ete-
docius, a facultate poetica, vel ab ejus cognitione ganlhsimo, et longe Chrislianissimopoetwobsirepttnt
impiratus, ad hyranos Prudenlii in OfficioMozara- ea de causa , quod syllabarum modulosnegligenlius
bico eraeudandos, accessisset. Animadverlinum. 74, habel. At ille hoc sludio agit, nec adeo ea de causa
quam abnormes versus Prudentio affingere voluerit, grammaticispugnare vult, cum scienssolmcistei.Nec
iiunc qusedamatiingam quae envendare cupiens vi- tamen exempliset ralione carenl. Frivola uiraque, et
liavit, ne aliquando in Prudentii carmina novi erro- utraquenihil. Idem capilal admisil Ausonius,episl. 1.
res irrepant. In S. Eulalia vers. 64, Manesuperba tri- El feslinalotemporeutraque darel, etalibi. Et quidquid
bunalia adit, nullain correciionem adbihet, cum legi apud erudilissimumliunc poelam(Ausonium) legas,
debeat, Manesuperba tribunal adit. Vers. 209, Texta jubeo meo periculo censeasapud Lucilium, Ennium,
feram pede dalilko, emendat daclylo, vel dactytico. aut lales legere. Plura deinde in Ausonionolat quae
Legendum daclylico, nam silindlnclro repugnai. In ne in Prudentio quidem reperiuntur. Becmanu»de
bymno Jejunantiiim, vers. 7 : Quo fibracordis txpia- B Origin.linguaeLatinoeverbo Video,quod Prudenlius
turvividi: corrigil, expiamur lividi; inale : nam fibra mediam sempcr in idoluin corripueril, alios per
est in noininalivo, a correplo. Vers. 24, Liberque syslolen, alios aliter excusare ait, Tryphonein gram-
flalu, nesciocur mutavitin libet. Yers. 98, Veteresque malicum per ivntiuv qure sil o-Tot^eiou,n OT»I/E(WV ,
nugas condomareac frangere, contra sensum et ine- fkv.f<:oiiji;, Ludewigius in
nempe etSo).ovpro e"S&)).ov.
trum posuit condonareet frangere: forlasse ex errore Vita Prudenlii acriler eum defendit contra eos qui
typographieoedilionis Giselini, quem is in erratis no- barbarum illum vocant, quod melri causa dixeiil
taverat. Pari errore pro vera Ieclone vers. 154, Im- 194 famis, luis, pubis, Joannis, pro fames, lues, etc.
pendit, inquil, IKAsummijudictssubsliluil, Impendet, Cttr legimus, inqtiit, apud Plautum et Virgiliumlea
inquil ITA, sensu et metro repugnante. Vers. 161, pro leo, hospila pro hospes, vallis pro valles, felis et
Nullus vivendi, corrigendum fuit, Nullus bibendi. vulpispro felesel vulpes? Prudentiusususesi interecep-
Blanchinius,nisi erravit lypographus,scripsit, Nullus tus pro interceplus, interefectus pro interfectus(vide
habendi. Plura prsetereo quae male correxil, plura num. seq.), qua licenlia usus quoque est Virgitius...
quoe, cum deberel, non emendavit. In quasdametiam Figurm nihil aliud sunl, nhi palliati errores. Si ea
peccata hujus generis incidit Gallandius, vir csele- omnia quaeHomerus, quoeVirgilius,qure alii veteres
roquin doctissimus, in edilione Prudeutii (a). Non Gausisunt, poeta aliquis junior dixisset, neque de
hh auxilih, non defensoribus 193 islis Prudentius exemplo conslaret, reprehensiones honiioum vix
egei. Patrocinium ejus suscepit Staliger in Leclion. sustinere posset. Clericus in Vita Prudentii ignoran-
Auson. pag. 207 edit. 1588. Habebant ei aliud pecu- tiam suam manifesle oslendit, arguens ex catalogis
liare poetm Lalini, prmseiiim miaie Ausonii, ul non syllabarum quibus peccasse dicitur Prudentius, et
solum Grwcasdeclinalionesin Grmcisnegligerenl,et ad vocum parum Latinarum qure in eodera notantur,
regulamLatinorumreferrenl: sedelquantiiuiemita ever- mulla eum in metro et Latinitate errasse. Nam
tereut, ut accenluillqm melirentur.Sic pag. 104 corripit similes catalogiadversusoptimumquemque auctorem
e in Thales, ul Sidonius in Lyristes, Alcwopotior Ly- possuiitconfici, etin plurimorura edilionibusconfecti
risles ipso, quasi non Thalesel Lyrhtes, sed Thatis et sunt, ut verba obsoleta, aniiquata, et rarioris usns
Lirislh dicerent.Sk QuintusCicero:ConditurOceaniri- dignoscantur, qtiin eorum propterea famaequidquam
pa cum luceBootis.Latini, ul nolat Serviusin libellode detrahatur. Prudeniium studiosum fuisseantiquitaiis
Accenlibus,eumdemaccemumquemGrwcihabenl,effe- uon nego. Sed recle Cicero lib. III de Oratore, pag.
runl in Grwcisnominibus.IDOLA semper est dacttjlus 125 : Inusilata sunl prhca fere ac velusla, et ab usu
apud Prudenlium.Sidoniuspenullimamproducilin Eu- quolidiani sermonisjam diu intermissa,qum sunl poe-
"
ripides, non quantitalem,sed accenlumseculus.Orches- larttm licenliwliberiora quam nostrw; sed lamenraro
tram qualil aller Euripidis, secundamproducilin Mar- habet eliam in oralionepoetkum aliquodverbumdigni-
syas... contra corripil secundamin Aralo... Deniquein- talem. Mullovero magis id licuerit Prudenlio, qui
spicetotumSidonium,lolumPrudentium,et alios; inve- hominum sui temporis dociissimorumexemplumimi-
(a) Profecto neque pulchrum est tricas poeticae (b) Aliis exemplis eamdem rem pcrgit Scaliger
artis callere, neque lurpe ignorare. Sed contemnen- confirmare. Sic Ausoniusin irigonos, telragonoscor-
dum non estHoratii moniium in resimili aut proxi- ripit penuliimam.Quis audebit dicere,Ausoniumigno-
iua, epist. 1, lib. n : ralione litlerarum Grwcarumhoc coinniisisse?Nemo
Navemagere ignarushavistimet: abrotonumaegro sanus quidem, ul puto. Sed liis temporibusstuliumvi-
Noiiaudet, nisi qui didicil,dare : quodmedicorurnest, debaiur non ibi produceresgllabamubi accenlusesset,
Promillunt.medici, Iractantfabnliafabri. quia litc est mos linguwLtiimw. Adeo ul Platilus in
Scribimusindocli,doctiquepoematapassim.- hoc seculussil judiciumvulgi... Conlra wlale Plattli,
rVmiirepelii in Arte.poetica : ul in quantitatesyilabarum, sic et in declinalioiiibus
Luderequi nescil,catnpestribusabstinetarmis, Lalinismos admillebanl. Dicebant enim Neslorem,
Indoclusquepilre,discive,trocbivequiescit, Hectorem,quomodorectorem, mensorem,el siinilia.
Ne spissserisuinlollantimpunecoronse.
Quinesciuversustamenaudet fingere.
741 PROLEGOMENA. 742
tabatur. Hac ratione sustmeri possunt fames, lues, i^ primam protraheret; sic m aquai fieri solet. Et no-
collucesbrevi ullinia, de quibus adversusSalmasium tum est, veleres pro cui scripsisse quoi. Nequeassen-
dixi num. 214. Liberior liiit Plaulus, qui, ut obser- tior his qui quoties occurrit fio aui fiat priina brevi,
vat Muretus Var. Lect. lib. xvi, cap. 14, ullimas versusPrudentii emendandoscenseut. Quamvis enim
syllabas verborum imperandi corripit, cum libet, non infeliciler id inlerdum effici possit, neque lotics
etiamsi primi secundiveordinis sint, ut ama, vide, Prudenlius corripuerit quolies putavit Chamillardus,
tace, cave. Christophorus Wasius cap. 15 Senarii lamenaequumnoneslrepugnareveterrimis.codd.mss.
mtillis exemplis probat , finalem syllabam priscis consentienlibus. Dicam igitur Prudentium secutum
fere breviariin imperalivis primre, secundreetquarioe originem Groecam a ipiiw,ex quo fuaf, et fio. Usi
conjugationis. Ausonius, grammalicus et rhetor ce- similiter sunt Aralor et Terlullianus. De a in raius
leberriraus, non dubitavit solwchmumbrevi secunda aliter judico. Prudeniius ssepe corripuit Sym. 1 vers.
dicere, etiam cum adversus Auxilium grammaticum 295 : Esse rati, etc. Cath. 9, vors. 32 : Mando, iil
scriberel, cujus ceras minialulas, vel polius ferulas abCuanlur,inquit: fil ralum, quodjusserat, el 5 vers.
potuisset revereri : 99 : Ulque[orel rata materies.Peris. 5, vers. 15 :
Auxiliumte nempevocas,inscitemagister, Suppliciitm sibi dulce rata. Non ergo lemere Giseli-
Darectumcasum,jam solecismuseris, i<Qnus PerU. 10, vers. 911, emendavii , Ercjo raiut
sive scribendum sit, soiichmus, ut ex diphthongo ot Prmfectuselingnem virum pro Prwfectus ercjo ratus
prima vot-alUtollatur : nam ioter diphthongum ot et elinguemvirum, quidquid conira senserit Vos»iusde
e&j-ranulla aut exigua erat differentia in pronun- Arte grammatica lib. n , cap. 22. Quod Prudenlius
tiando. breve primum e in eneiuofeceril, Salmasiusexplicat
219. Ejusdem Ausoniiest idyll. 11 : in notis ad yEliumSpartianum, pag. 61 (b).
Quibipes,et quadrupesforet, et tripes omuiasolus, 196 220. Alia leviora proetermiito, quoeex pro>
esbrevi in bipeset tripes, uti alibi in quadrupesS. Pau- sodioeauctoribus facilius peli pnssunt, praesertimde
linus «onsonat Nat. 12, vers. 583 : ntininibus Hebraicisex Rcciolio in indice 1 et 2 da
Constitilignolopro liminequadrupesbospes. syllabis controversis, cujus lamen auctoritati te non
Rursus Ausoniusepigram. 9 : semper adhaererevelim. Ex his quaedocui licet col-
SuasisliVenusecceduasdyserosut amarem, ligeie, nonsoluui sui sreculi consuetudine, sed etiam
Oditulraque:aliudda moiloconsilium.. ratioiie et aniiquorum exemplo in syllabis ipsis qure
195 Et ad Palrem : rarissimaeesse videntur, ab hominibus artis poelicoe
Et piacuissereor geminisaelatibus,ut se peritis vindicari Prudentium. Consiat eiiam , quas
Notifeslinalotemporeutraquedaret. .
C regulas sequi debeant, qui poeiarum Christianorum
Quod Scaliger excusal ratione accentus (a). Major in atit iv saeculicarmiua student a mendis purgare,
est difficultas, qua ratione Prudentius primara pro- aut de aliquo eorum poemate judicare. In Collect.
duxerit in cuiquetrisyllabo : non enim probo aut eos vet. Script, Edmundi Marlene,Parisiis, 1753, tom. IX,
qui emendant Prudentii loca, suus esl mos cuique col. 13 et seqq., exstal liber in Genesin, qui Juveuci
genti,sua cuiquedexlra esl, sua cuiquejura; aut Gifa- presbyieri esse dicitur in codice unde exlraclus est.
nium , qui ait, Prudenlium his locis e produxisse, Quatuor prima capita dudum edita cum Tertulliano
quasi spondaiumquinto loco pro dactylo intruserit. et Cypriano, cselera ad 50 producuntur ex codice
Sed Prudentio libuit ita diphlhongum dissolvere, ut Corbeiensi anle annos nongentos exarato. Opus

(a) Ausoniussequiturmoremsuorumtemporum, ut (b) Non enim aliter tunc temporis scribebant .

tcilicel ibi producatsyllabam, ubi prosodiaerat. Nam INORMis et INORMEpro ENORSIE, ideoque primam ejus
in eademstjllabuest in nominefemineo,in qua eral in vocis syllabamtemporisillius poetmcorreplam efferc-
mascttlinoUTEHQUE. Idera feeit in eadein Ausonius, bant, qumlonga manshset, si per e scriberetur:dicebant
Epicedio in Patrem, Viclum,habilum, rnores semper igitur INORHIS uf INANIS, el similia. Quod apud Pru-
eadem habuit. Quod cum nolasset Barlhius, lib. v, dentiumbis aut ter posilum(fallilur Salmasius) haud
cap. 11 : Et videatur, inquii, smcnloindulsisseAuso- D pridem ex vetusthsiinis libris observabam.Sed nunc
nius, ego vero alicujus veterisauctoritatipoiius exisii- in promptttnonsunt toca. Sic ENKRVARE pro enervare,
mo, smpeexperlus, eum nihit fere sine ea usurpare. prima syllaba correpta,idem Prudenlius... Ita enim
Prudentii reprehensores , Chamillardus ctCcllarius, vetusliber. Aldelmusde Laudibusvirg., Flammis com-
in catalogo non invexerunt banc vocem ex hymnol bussitinormem;sic enim eliamin veleri libro scriplum
Perist., VITS.3 : Sanguinis notis eadetn scripta lerris erat. Adde Sedulium lib. m,
tradidil, ubi a in eademest longum ratione accenlus. Et septempanibusagmen
Servius i ;Eueid. : Pronuntialioniscausa conlra usum Pavitenormevirum.
Lalinum, syllabisullimis, quibut.paritculmadjttnguu-
tur, accenlustribuilur, ul, MU-SAQUE, ILLLNE,CUIQUE.Non absimile est illttd Tertulli.ini Iib. iv, adversus
ldem referl MartianusCapella, lib. iu, cap. de Fas- Marcionem : In calaclysmo enecatts, et Fortunati,
tig o. Ex quo liquet, accentum positum in media Corrigilipse prius quod poscit, ul alter emendel.Ni-
syllaba vocis utraque et eadetnin noininativo plurali. hilomiimssuspicor, a Prudeniio novum effictumver-
De veleribus eomicis notal Sialiger pater lib. vi, bum, inermo, inermas ab iiiermh aut inermus. Alii
cap. 5, ita eos in suis carminibus pronuntiasse, ut aliter einendani. Alias correctiones in comraentario
ne tonsoiia lium quidein positioneefliceretur, qtio- exliibcbo, ut eiuitts pro etulus, legam etiam interfec-
minus syllaba brevis brevis es^et. S>c tempeslivitm lus et inierceptus cum codd., non interefeclus aut
secunda coirepta eiiuniiabaiii, qttia ut temporh raedia intereceptus,quod videtur legisse Beda , approbanta
Lrevis. ita ejus conipar iu deducto. Ludewigio.
743 PRUDENTIUS. 744
Pamelius Terlulliano ascribit, Elias Pinius Salviano i L milis licentia in quaniitale syllabarum sine ratione,
Massiliensi, ex conjectura quod de Salviano ait sine exemplo invaluerat, quogenere usus est Abbo,
Gennadius : In moremGrmcoruma principio Genesis aliique aequales.
usque ad conditionemprimi hominis composuitversu CAPUT XX\I.
quasi hexaemeronlibrum unum. Miriiin, ni Prudentio Melra Prudenliana.
quoque velit aliquis hunc librum allribiiere : uam 198 221. Primum melri genus ode tricolos tri-
eliam Gennadiusin Prudentii elogioait: Comtnenta- stroplios, cujus primus versus est Glyconius spon-
lusest et in moremGrwcorumHexaeineronde mundi doco,choriamboet Pyrricbio scu spondoeo,et duo-
fabricausquead conditioriemprimi hominisel prwva- bus dactylis constans; secundus Asclepiadeus cx
rkationem ejus. Nolim tamen id cuiquam veniat in spondaeo,duobus choriambis, et Pyrrichio, sive, ut
inentem. Nam primum liber ultra conditionem et vulgo nunc scandilur, e» spondseo, daclylo, syllaha
pr.cvaticationem primi hominis longe procedil : longa et duobus daclylis ; tertius choriambicusCal-
adeoqueneque Salviano Massiliensirecle adjudica- limachius ex spondaeo, tribus choriambis, et Pyrri-
bilur, qui solum usque ad couditionera, hoc est chio seu iambo. Hujus generis est praefatiooperum
creationem primi hominis, libruni suuiii produxit; anle libruin Catheivieriutun, Per quinquennia jau
deinde versus magnampartem omnino exlegessunl, B decem, elc. Hoc dulcissimometri genere semel tan-
et Juvenco,Prudenlioaliisque sequalibusindigni. Nou tum usus est Prudenlius, neque ab aliis usurpaluin
dubito quin miiltilibrariorum incuria siut mendosi : illud scio, excepto Wandelberlo, qui metrum et
quorumplures ex conjectura inschedis habeo correc- sententiam acmulatusest, ut dicam in comment. Pos-
tos.l97Plerumqueablativusin acorripitur, quamvis sunt oiiines hi versus dici choriambici.Sed in itlem
in edilis emendatio aliqua fueritadbibitacontracodd. res tota recidit. In cod. Vat. 1715glossa est, versuni
mss. Sed quid facias his versibus 43 et 44 ? secunduin dici Asclepiadeum, quia hujus metri in-
Viritimcunctisnomenquodpermanet,indit ventor fuit jEsculapius filius Apollinis. Sed etsi JEs-
Adamus,donatasibi prudentiasolers. t culapius Grsecesit Ascleuios,lamen auclor carniiifs
Qualuor aut quinque voces mutare debes, ac vix id fuit Asclepiadespoeta. In Glyconioprimus pes non-
sufficiet (a). Hujusmodicarmina qui a Juvenco, Pru- nunquam cst choreus, raro iamhus. Raiio mensurre
denlio, primisque Chrislianispoetiscomponipoluisse hrec est : 1"? versus. Per quin-quenniajam-decem;
putet, is similis videbituresse homini qui de pictu- 2USversus: Ni ful-lor (uimus-septimusin-super; 5US
ris judicare volens, imaginem quam picfor aliquis versus : Annum-cardo rotat-dwn fruimur-sole volu-
nialus e vulgo fecissei,Raphaeli Urhinati adjudicaret. bili.
Pulavit Barlhius, fuisse apud veleres nonnullos qui iG 222. Secundum getius ode monocolos. Versus
maccarronicequodammodoversus conderent, partim iambici dimetri ex iambo locis paribus, ex iambovel
melrorum legibus, partim soluta oratione, cujus ge- spondreolocis iraparibus. Hujusgeneris sunt hyninus
neris estTestamentumludicrum Sergii Polensis,et, ut 1, 2,11 et 12 libri Cathemerin«n, et hymnus 2 ct 5
nonnemini videtur, carraen Anacreonticum Annei libri Peristepbanun. Pcdes pares aliquando sunt (ri-
Flori ad Adrianum, et Querolus, drama ad Aulula- brachys, invparesanaprestiaut tribrachys. Scanduntur
riam Plauli composituma Gilda Sapienle. Quod atti- hoc modo: Ales-die-inun-iius. Nisi quandolongiores
net ad versus Sergii Polensis parasiti et histrionis, pedes, ut dixi, aliud poStulent,ut Vigila-tejam-sum
comperturajara est, eos sreculoxv fuisse factos, non pro-ximus.
conlictos, ut,pro anliquis venditarenlur, quod aliqui 225. Tertiuni genus ode raonocolos, carmen dac-
exisliniaverant. Versus Flori ad Adrianura legem tylicuin alcraaniuratrimetrum hypercalalecticumtri-
metri servant, quod conira Barthium, Muraiorium bus dactylis, et una syllaba constans. Hujus generis
et alios facile esset demonstrare. Opportuniusexem- hymnus 5 Cathemerinon, qui a Ricciolio iu cxem-
plum cst in celebri illa. Commdiaclodo pede, QUERO- plum producilur, ubi versu 28 : Seiiaquemyslica
LUS.Aliinulla melri lege versus faciebant, syllaba- daclijlicoTexeredocla liga strophio, et byniiius S.
rum certo numero contenti, ut Commodianus sub " Eulalise,qui est Peristeph. 5, in cujus flne : Texla
Coiislanlino instructiones suas versu quasi hexa- feram pede dactylico. llsec est scansio : 0 cruci-fer
nielro : bone-lucha-tor.
Praefalionoslraviamerrantidemonstrat 224. Quarlumgenus ode raonocolos.Versus hen-
Htspeclumquebonum;cumveneritsseculimeta, decasyllabiantonomastice, sive Phalecii, qui habent
alque ita rcliqua. Sed liber in Genesin, cujus prrebui spondaeum,dactylum, 199 el tres choreos. Hende-
specimen, neque ad primumncque ad alterum genus casyllabos vocat Prudentius 5 Perist. cum Catullo,
spectat, sed magis ad sequiora lempora, quibus si- el aliis antiquis : Dulces liendecasyilabosrevolvens^

(a) Paucos similes excerpam : Et ul plura brevius complectar, in daturus a produci-

Feminafraudiferismlseredeceptasuadelis
CuijunctusAbelus
Innocuasmultaservabatcura bidentes,
QnitibiceuDominosubjectuscolla piiebebit;
Naminalopromerilussiguofitnolusinusto.
tur, corripitur w in prwsenlibus, in wmttlus; in prw-
sentant, a in laturus; producitur a primura in caren-
tia, a in acumine, o in columbas;et ita sexcenla
nlia, qurepassim occurrunt.
743 PROLEGOMENA. 746
Hujus generis Cath. hymnuss4, Perist. 5. Scansio- AL dus : 0 Na-zare-ne tux-Belhlem-Verbum-Palris(b).
nis ratio haec: Pas(ts-t)tscert-ousci - boque-sumplo. 200 228. Octavunigenus ode dicolos tetraslro-
Exemplasunl peduradaclyli, cliorei, iambiprimoloco. phos. Versus tres primi Sapphici, quartus quisque
225. Quinlumgenus ode monocolos,versus Ascle- Adonius. Sapphici primo !oco habent choreum,
piadei, ut in priino genere versus secundus. Hujus secundo spondreum, lertio daclylum, quarlo et
generis hyinnus 5 Calh. : Invenlor rulili, dux bone, quinto choreura. Adoniusdactylo et spondaeocon-
tumirits,el praefatiolib. i adv. Syraraachum. stat. Hujus generis hymnus 8 Cathem., et 4 Peri-
226. Sexiura genus ode monocolos.Versus iam- steph. Mensurocmodus hic : Cltrisle-servo-rum regi-
bici Anar.reontici, sive iambici dimelri catalecti ex men lu-orum. In Adonioaulem, Lege co-erces.Pru-
tribus iambiset syllaba, qui recipiunt prima et lertia dentius his legibus se obstrinxit, quamvis nonnulli
sede spondreum.Hujus generis hymnus 6 Cathem., secunda sede choreum et dactylum admiserint, Se-
Ades,Paier supreme,qui ita scanditur : Ades,-Paler- neca vero primo loco spondseum,daclylum, el ana-
supre-me(a). poeslum,seeundoiarabum.
227. Septimumgenus ode monocolos. Versus se- 229. Nonum genus ode monocolos, qure minus
narii iambici., sive iambici trimetri acatalectici.Si bene a Charaillardo tristrophos appellatur; ncqua
puri sint, omnibuslocis iambos requirunt, si mixli, B ] eriim plura hic sunl diverssespeciei carniina. Versus
recipiunt locis imparibus tribrachyn , spondseum, trochaici Archilochiiseptem pedibus, et utia syllaba
anapaestum, dactylum , et raro proceleusmaticum; conslanles : pedes sunt trochrei, qui chorei etiam
locis paribus iambos fere babeni, sed adraillunt sede dicuntur, locis paribus spondaeus recipilur. Hujiis
sccunda , quarta et sexta tribrachyn. llujus generis generis liyranus 9 Catb. et 1 Peristeph. Ita scandi-
hymnus 7 Cathemer., hymnus 10 Perist., prrefatio tur: Da pu-er ple-clrumcho-reis-utca-namfi-deli-bus.
Hamart. et prsefatioPsychomachiae.Scandendimo- Prudenlius hanc legem servat(c).
(a) Chamillardusnon videtur admittere lertia sede in carmine de lilteris et de pedibus exemplaqure-
spondaeum,quem agnovit Aldus. Riccioliusadvertit, dam profert ; « el w, quw bina pedibus submittunt
Prudentium primo loco recepisse anapaestum; quoil lempora-Skut unum; numerus antequam secundus
quidem saepiusfecit, et cum iambicusdimeter aca- prodidil, - Forma lalis esl minorh , animam quando
lalectus anapseslum prima sede admiltat, niliil est, dicimus-Numquater reciprocanluruumeruset tempus
cur id iambicodimelro caialeclo denegemus; prae- duplex-Is eril UVUTCUIITVO;, vides, quodiste pessit tem-
sertim cum auctor carminis Anacreon passim ana- porum.Prudentius, liymno9 Cathem., aut leriia sede
paesto prima sede utatur. Quod autein spondaeum spondreum recepit, aut u primum in lugubri corri-
loco lerlio posuerit, non puto veruni : nam versus puit, quod magis mihi placere ostendi num. 209.
142: Qui miUe\permmandrosspondseumquidera ha- Verum in eodem hymno, vers. 40, spondaius in se-
bet tertia sede : sed quis certo asserere valeat, a dem quintam iniiniltitur : Exlimum veslis sacralm
Prudenlio m in mwandrosnon fuisse correplum ob ~ fuiftm mu(ieratligit. Vers. 105, loco sexlo est ana-
vocalemsequeillem? Nam id fecit in romphwalis,et' ** prestus, Posf, ut occasumresolvit, vitwet hominem
in eodem vocabuloMwandrosbymii. 7 Cath., vers. reddidit; ac similiier dactylus hymno 1 Perist. vers.
124. Venfrismmandroscircuibattoriiles, quanquam 63 : Tetnpus esl Deo rependi, quidquid est proprium
variant hoc loco codices. Sed certe valde usilatum Dei. Ibid., vers. 70, Tribrachys quinta sede : Et
est dipbthonguriiinvocabulis Grsecis ob vocalemse- chalybs atlrila colla gravibus ambil circulh. Ex his
quenlem corripi. solum est contra regulas spondreus loco quiuto,
(b) Non assequor, quiil sibi Cbamillardusvoluerit, furlim in illo versu , Exlimum veslissacralm fitrtim,
dum hoc explicat gentis. Sunf omnes tierswstamfcict mulier altigit. Forlasse librarii verba trajecerunl, et
Hipponacleitrimelri acalalecli: receplotamenin loch pro mulier furlimattigitnon eliso m in furiim, posue-
imparibuseiiam spondmo.Carmen Hipponacleumvo- runt, ut nunc legitur. Quod si evangelicavox reti-
cari solet ianibicumtriinelrura cataleciicum, ut Ter- nenda sit, inelius emendarein, mulier furtimconiigit.
nos vetuslicongiosFalerni. Sed missa hac de nomine Dubitet aliquis an Prudenlius scripserit, forte mulier
quaastione, seuarii iambicinon solum spondseum, atligit, sed ad Evangelii narralionem raagis aecedit
neqtie solis locis imparibus alios pedes praeteriam- fuiiim. Wasius, cap. 1 de Liccnt. vet. poel. tradit,
biiiu recipiuiil, quod advertendura est, ne iu iambi- apud aiiliquiores spondreum,aul ejus vicarium aua-
cis senariis Prudentii errorem aliquis putet, cum psestum Irochaici carmiuis sedes quasvis prueter
alios pedes deprehenderit. Coniicosliberiores fuisse ultimam nullo discriraine obsedisse. Hac veterum
comperlum est, qui prioribusqtiinque locis spon- lege seu consuetudine in Prudentio retineri polest
daios , dactylos, anapaistos, et nonnunquamproce- furiim mulier atligit. Jam versus hi trocbaici, letra-
leusmalicos immitlebant. Quarla sede spoudaeumD ] metri catalcclici, integri scribendi sunt, quamvis
siepius inlrusit Ausoniusiu Ludo seplem sapienlum, olim etiam a trivialibus poetis in medium scinderen-
quein Scaliger lib. vi Poetices hac de causa in judi- lur, quod nolavit Sajmasius in Ftavium Vopiscum.
cium vocai. At Ausoniusvel ideo excusari posset, Hinc factum opinor, ut poelre Clnistiani, qui vulgo
qtiia in eo carmine quasi comice loquittir, Sapientes suos hymnos cantandos exponerent, jam lempore
iu scenam inducens , et ipse Scaliger contra Era- Bedre hos versus dividerent. Vidc alia qure de boc
smum"lib. vn , pag. 926, tradit, in pluribus apud genere metri comraenlaiussura iu dissert. de lly-
ScRecanisenariis non observalas magis leges quam mnis eccles. nuiii. 221, et seqq., ubi in uoia a num.
iu coracediisaut in fabulis. Quod attinet ad Pruden- 225, corrigas velim errorem sive lypogrnphi, sive
liuni dubiumnon est qtiin leges observaverit, quas calami, Meyerus nolum esse ait spondwumlantutn
tragici soieut. Iarabici senarii exemplum ex eo petit'• admisceri locisimparibus,lege, locisparibus, ut ex
Beda. Videnum. 242. sermone consequenti potes intelligere. Simili erron;
(c) Non erit supervacatieUmquaerere, an in hoc pag. 199, nura. 255, positum est in iambicistrimeiiis
carmine locus sit aliis pedibus, quibus Prudentius'< pro iambichdimelris: qure duoa fecundissimopoeta,
aliquando fuerit usus. Aiunt, rarissime anfiquiores'< mihiqueamicissimocl. DominicoNaxera notata, no-
posuisse loeis iraparibus tribrachyn, raro paribus lui nec debui praelerire.
iocis pedes spondaeocompares. Terentianus Maurus
PJITROL.LIX. 24
 747 PRUDENTIUS. 748
201 ^oO. becittiiini genus ode moriocolos.Versus :A sus dactylici Archilochii acataleclici, quos in decimo
onvnes sunt anapreslici dimelri cataleclici; a Cha- quinlo genere explicui. Hujus generis hyronus 13
millardo trimetri catalecti dicuntur, qui forlasse scri •Perist. S. Gypriani: Punica lerra tulit, quo splendeal
pserit aul scribere voluerit, dimelri, vel trimelri hy- omne,quidquidusquamesl.
percalalectici. Constant tribus pedibus, et syllaba : 257. Decimum septimum genus ode monocolos.
pedes su.nt anaprcsti, recepto primo loco spondseo, Versus alcaici dactylici ex primo spondaco,veliambo,
ut staluitChamillardus; sed Aldus addit, apnd Pru- secundo iambo, coesura longa , et duobns dactylis.
dentium spondoeumeliam secunda sede induci, quod Hujus generis hymnus S. Agnetis 14 Peristepii.,
verum esl. Hnjus generis.hymnus 10 Calh., qui iia cujus.hrec est scansio : Agnes-sepu/-cn<m-romu/e'-m
scanditur : Deusi-gnee, fons-anima-rum(a). domo.
251. Undecimum genus ode dicolos dislrophos. 258. Decimumoclavum genus ode dicolos.Versus
Versus primus esl trochaicus Euripidius dimeler primus est senarius iambicus, de quo in seplimoge-
cataleclus ex tribus choreis , et syllaba, recepto in nere. Versussecundusiambicusdimeter, de quo in se-
sncunda sede spondaco.Versus secundus iainbicus cundo gencre. Hujus generis prrefalio Apotbeoseos:
irimcler calaleclicus Hipponacteus ex quinque iam- Est vera secta? te, maghler, consulo.-Reclamneserva-
bis, et syllaba, spondaeoin prima ac tertia sede ad- •B mus fidem?
misso. Htijusgeneris ode, iiv qua Prudenlius de suis Coeteraearminasunt heroicaversu hexametro,A«o-
opusculis loquilur, nobis epiloyus operis aliis prw- tlieosh, Hamartigenia, Psychomachia,Libri adversus
falio libri Peristh. Scanditur primus versus hac ra- Symmachum, et Ditlocltwum.Mensura versus hcxa-
tione : Immo-lai De-o Pa-tri; secundus ita : Ptus- nieiri nolior est quani ut a nobis debeat expdni.
ftde-lis in-nocens-pudi-cus(b). CAPUT XXVII.
252. Duodeciiimm genus ode monocolos. Versus Laliritlas Prudentii,
suni Glyconii, ut primus versus generis primi. 203 239. Horatii senteniia nnia est :
Hujus generis hymnus 7 Peristeph., Insignem tneriii Mediocribus esse poelis
virum , et pr,Tfatiolibri 11contra Synimachum, Si- Nonhomini s, non dii, noa concesserecoluinnae.
1mon, quem vocilanlPelrum. Si poela Lalinus optimus nonesi, qui AuguslrsaLa-
253. Decimuralertium genus versus elegiaci. Hu- tini sermonis eleganlia nou eminel, concedam for-
jus generis hymnus 8 PeristephariMri, de loco in tasse niediocrem poelam fui^se Prudenlium. Sed
quo marlyres passi sunl; hymnus 11 Peristephan., Horalii senieniioe opponam locum Ciceronisex Ora-
in laudcra S. Hippolyli. Cujus explicatio cuin obvia lore in principio: Nam in poclisnon Ilomerosoli loctts
et nola sit, tulo a nobis prrctermilli polest. lj esf
(uf de Grwcisloquar) aut Architocho,aul Sophocli,
202 234. Deciniuni quartum genus ode dicolos aut Pindaro; sed horum vel secundis, vel eliuminfra
distrophos. Versus primus hexameter : secundus secundos. Nec veroArhlotelemin philosophiadeierruit
iambicus senarius , de quo supra in genere septimo. tt scribendoampliludo Platonis : nec ipse Aristoteles
Hujus generis hymnus 9 Peristeph. S. Cassiani. admirabili quadam scientia, et copia cwlerorumslttd a
255. Decimum quintura genus ode dicolos distro- reslinxil. Necsolum ub optiinh sludiis excellnuesviri
phos. Versus primus daclylicus Archilochius hepta- delerrili non sunl, sed nc opificesquidem se arlibus
meter, ut nonivulli rccentiores vocant, qui a veteri- suis removerunt,qui aut Jalysi, quem Rhodi vidimus,
bus meliusdicilnr hexameier berons.periitosyllabus, non potuerunt, aul Com Veneris pulchritudincmitni-
consians seplem pedibus, quorum quatuor primi tari : nec simulacroJovis Olympii,aul Doryphori sta-
dactyli, tres poslremi trochoei. Loco dactylorum in- tua deterrili reliqui, minus experti sunl, quid efftcere,
duci possunt spondxi. Versus secundus est iambicus iiiit quo progredi possenl : quorum lanla mulliludo
trimeler cataleclus , de quo in genere undecimo. fuil, lanta in suo cujusquegenere laus, ul cumsumma
Hujus generis byninus 12 Peristeph. in lionorem miraremur, inferiora lamen probaremus. Cicero suis
SS. apostolorum Petri et Pauli. Prinium versuni ila carminibus locum quresivisse nonnemini videbilur
meliri oporlet : Ptus soli-to coe-unl ad-gaudia,-dic cum poetisinfra secundoslocum esse statuit. Sed res
a-mke-quid sit. Prudentius hanc legein servat, ttl ita se hahet: in Prudeniio cum coeleraomnia sini,
prirao , secundo , et quarlo loco semper daclylum, qurc poetam eximium constituuni, si purissiraus
tertio semper spondaeumadhibeat. sermo Augusteeosseculousiiatus desit, non propterea
.236. Decimum sexium genus ode monoeolos.Ver- eum inutiliter legeiidum esse arguas ab iis, qui poe-
(a) Barlhius, lib. xxi, cap. 4 Adversar. in exposi- habenis.
lione hujus hynini Prudenliani, observat metrura (b) Chamillardus aliter voluit hos versus appellare,
esse funebribus cantilenis aptum, et aiiliquissimum, veisum primum iaritbicumArchilochiumacatalectum
ut videre licet in versibus Girecis Timolhei apud ex amphimacro, et duobus iambis, alierum iambicum
Macrobium, lib. vn , cap. 16, usum aptid Latinos Archilochium trimetrum catalecticum ex pedibus
celebrasse Varronem in Margopoli, seculos , qui quos diximus. Magisplacel nomen quod posuimus
nunc exslent, Martianum Capellamlib. 11, Terentia- Manuiium ferme secuti. Et Prudentius ipse ait: Nos
1111111in descriplione anapaeslici catalectici, qui Se- cilos iambicos-Sacramus,el roiatiles TROCHJEOS ; quod
1eni aliquot ejusmodi versus inseruit, el Boethium de hujus odse versibus ego accipio, quidquid contra
lib. 111de Consol. Philos. rnelro v. Boethius in se- alii dixerint.
cunda sede utitur eliam spondoeo : Fmdis submittat
749 PROLEGOMENA. 750
(ioafacullale deleclantur. Nam primum si quis Chri- A_ possint
I judicare. 205 Ludewigius vix probaret, ut
siianiun argiimeniuiii carniiiie velil tractare, non ail, singula quoein lioc Giselini catalogopro impuris
aliunde melius sumere polerit exemplar. Deiude nolanliir : Cum interdumvoce.sLaitnhsimw, el rario-
crelcris in rebus plurima ab eo dicta eleganlissime res essepossinl. Macrobiuslib. vi, cap. 4, plura verba
occurruiil, et ex optimis auctoiibus petila, vix ut rara, quibus usus est Virgilius,producit: Quwnobis,
pauca rejicere possis, et si voces ecclesiasticasexci- inqtiil, NOVAVIDERI FACITINCURIA VETUSTATIS. Pru-
pias, pauciora, qtiam qusein Ausonioaliisque ocqua- denlius voccs quasdam Lucretii, et anliquiorum
libus reperiuntur. Proeterea cum Prudentius difflcil- usuipavit amore vetiisiatis, quod pneiani, si parce
limas theblogisequresiiones perlractaverit, necesse fial, maxime decet: alioc, ab ipso adhibilae, forlasse
habtiit voces plures leclinicas invenire, aut ab aliis olim fucrunt anliqtialre, sed ejus tempore jam revi-
scripioribus Cbrislianis inventas adhibere. xerant; quod procnuniiavit, neque improbavit Hora-
240. Giselinus in appendicem conjeeit omnia vo- tius, Mitllarenaseenlur qumjam cecidere,etc. Plurn
cabuia qure Comelius Valerius publicus linguseLati- vocabula in catalogum conjecit Giseliuus, quee ex
noeprofessorquam loiigissimea Latinae linguaenitoro erclesiastico usu snnt deprompla, ul fidelh, medialor,
abesse judicabal, et Latinis vocibus reddideral, ne passio; alia, quoe idoneos auclores habent inler ve-
jtmiores in imitando fallerentur. Similem calalo^tiin B leres, ut fulgidus, omiiparens; alia, de quibus non
fecisse Anlonium Nebrissensemdocet Petrus Rodri- satis constai, sintne Prudemiana, cum varient codi-
guez de Caslro. Ego ediiionera Lucroniensem com- ces, ul nescienler, insubjecttts. Pleraque aucloriiate
mcniariorum Nebrissensis 204 Il0n v'di; 'n a''a a"- rrqualiiim Prtidenlii, aut anliquiorum defendi pos-
liqua ediiionc, de qua num. 107, desideralur hic siini. Certe ex vorbis quoe in Prudenlio reprehcn-
caialogus. Giselini appendicem subjiciam (a), ut nlii duiiliir, nullum minus Laiinum magisque cavendum

(u) sEnipes,pedesoencos habens, Allriitsecus,cnu- Malefabrum,infelix, parum callidum, iinprudens.

tra, vicissim. Amasio,amator, aniasius. Arula, diini- Mammotuius,avidus : a Mainiuone Syrorura Plutn
iiulivura ab ara. Audienlia, audilns, audiendi vis. dciivatu.n cst. Matueps carcerh, praefecluscarccri :
Aurulentus, fulgeusex auri reperciissione. sie Plinitis propolain siilrinae mancipem appellal.
Bifestus,dies duobus sacer, quasi bis fcsliiindicas. Mediator, scqueslcr, p.zo-vrn;.Melodum,siiavisoiiiiin.
Bittclealis, bracteis inanratus. Bustialis, a busto seti Mitiftcus, mitis, lenis. Muculenlus, mucostis. il/on-
scpulcro linxil. slrtiosus, nionslrosus. Mortificatus, emnrtuus. Mttl-
Cnufaiiien, iticanlalio. Carccralis, Carceretts, a licolora, mnllicoloria. Mtilimodus,nodosus. Mundia-
carccrc. Carnalis, Cainaliler, a carne. Carnulentus, lis, iiiuiidanus.
rarui ei miiiido deditus. Centttpliculus,centuplex. Nemo dies, nullus dies. Nescienter, ut negligenter!
Cotiumino, (olluslro. Comperpetuus,oeque aelernus. jVoa;ia/i's, soiiti, seu noxio tlebilus.
Compiiccs,socii scelesum.Congregafiiii.densoagmine,^L _ Oblacterare, inore ovis conira balare. Obitviatis,
liiriiialini. Cougrex,unaniiuis. Conspicabilh, conspi- obliviosus, oblivionem induccns. Obludere,vana spe-
cuus. Corporatis, corporcus. Creamen,crealura, seu c:e inescare. Obsequela,obsequium. Obsirangutalui,
res cunditi, creaiin. Cruciamen,crucialus. snlfocatus. Occidttalis, occidtitis. Otnniformh, omni-
Defuga, iransfuga. Digesiim,distincte, suo ordine. parens, omnipollensejusdem farinrc sunt. Opulens,
Ditancinare, dilaniarc. Dhcruciatus, varii dolores el opuleniiiin. Orarium, sudariuin ab ore deductum.
lormeiita. Disparilis,dispar. Palpamen, auraciatio. Palpcbrath, palpebris cmi-
Excruciabilis, crucians. F.xcrucialus, tormentum, nens. Parricidialis, parricidio fcedaius.Passibilis, pa-
dolor. Exfibulare,(ibulas adimere, solvere, Iiberare. tibilis. l'assio, alflictio. Peccamen,crimen. Plasmatus,
Exsequialis,in exsequiis usiirpaliis. /u;sttm</ure(lege s condilus. Pranuncttpatus,annuntiatiis. Primitivus,pri-
Exsiuuurc), sinuuiii seu laciniarum in inorem cxpli- migenius.PiopiJia&!7is,propilius.Proiperatus, exora-
care, latiusque exlendere. Exsibilare, sibilando cf- tus. Pudescil, pudel.
ferre. Optimeconjunxit, Anguina verbaexsibilal. Rescnlpere,imilari, exprimere. Resuttare, conce-
Fabrililer, more fabri Faclura, opus, res creala. lebrare. Rompltwale,quod roinphaea: usum prrcbet.
Falsificatus, inlectus, coriuptus. Fidelis, Clirisiitnai Riiciamen, ruclus. Rosulenius,roseus, linxif ad fof-
religione prredilus. Figmen, opus, figinentuin. Fla- niam, rorutentus.
Ilabilis, cuni Ilaiu miissus. Forarc, i erforare. Sagus, procsagus.Saporum, sapidum. Segrex, se-
- bralh,
Foius, fiMiienium.Eulgidus, splendidus. Frugescere,, paraius, hilariam partitus Separ, idem. Sensualh, ra-
friigtimferacem esse. Fundalis, adjecl. a furtda. Fu- tionis capax. Seqtiesirare,alicii.juscustodiaequid coni-
uerare, fiincreafferre (legaraefferre). millere. Spurcamen, spurcilia. Speculamen, visus,
Genealogus, aunaliuiii auctor, familiam qu.imque 3D ] videndi vis. Stigmare, stigmalis iiiurere. Strianra,
a I suam ori^iiicai revocans. liquefactio. Subjeclio,obedientia. Sublidere,pauhiiiim
Hydrinus, adject. ab hydra serpenle. Hythnire,, elidere. Sublimare, alle extollere. Subternus, sub-
liyiiiuiscaiicre. lerrarieus. Sufflabilh, spirilu efformalus. Suggillare,
iijiiire, iiiurere. Impassibiih, impatibilis, in quem ii snggerere, subministrare. Superfio, emineo.
pcipessio iiun cadil. Impiatum, inipurum. Incapar,, Terrulenle, crasse. Terru/etKus,terreus. Tripictus,
iiiiiiiinecapax. Inceiilivttm,inciians, accendeus. In- triplici lingua pictus. Tutaculum, tutamen.
cerare, cera illihere. Incircwnscriptus, amptypa.^io;,, Ululamen,ululalus.
infinilus. Incorporaius, corpore indutus, el, ul itai Vaporus,vaporiterus. Vegetamen,vegetatio, motus.
dicam, incarnatus. Indages, indago. Indomabilis,in- VL'uiafci/e, venia dignum. Ventilari, circumagi, sibi
domi u<. Innatus, nunqu >mnalus. Inspatiari, inam- non constare. Veisico/orus,versicolor; semel lanlum
biila.c. Insubjeclus. neiniiii subjectus, sui juris. In- hoc compositum ad secundam iiiflexionem reducit.
lemporaiis, oeterntis, nttlf i leinpure iltiiui-t. httermi-''- Veiemus, vcternosus, inveteratus. Vians, viaior.
ttus, idotn. Irrcmotus, iiiimulus.Irritamen, irrilamen- Vitiabilh, vitialus. Virgmtl, CfAvjv, seu virgineura
liiin. vinculuin. Viscereus,creatus, e visceribus ortus.
I.iquttbili; quod l.icile liquilur. Litatnen,litatio.
751 PRlJDENTlUS. 752
est quam verbum ab auclore calalogi usurpalum, JA scienlia3viri hinc Augustinus, hinc Vafro, hinc Ilo-
Sujflabilis, spiriiu EFFORMATUS. Scio, recenliores raiius, hinc Prudeniius leclilabaniur. Qnos iuter
passim lioc verbum adliibere, efformo,e/formas, sed Adamanlius Oiigenes, Turranio Rufinn interpictitus,
apud veieres Lalinos non reperilur. Jacobus Faccio- sedulo fldei nostraeleciorilms inspiciebaiur («).
lalus, seu quis alius est auctor lexici ejus nomine AYJTUS.
vulgati, illud inler voces barbaras reponil, et nilii- (AdFusciaamsororemvers 414.)
loniinus eo non semel in lexico concinnando utiiur. Haevirtutisopes, hsecsunt solaliabclli,
libido fu.itGiselino indicandi omnia Quisdubiumadversusnienliscumcorpore helliun
Casierum, si ea Ipsa suosarniatclamantishuccinaPauli,
vocabula quse in Prudentio exslant, et in libris sae- Qua3prudenti olimcecinilPrudenliusore.
culi Augustsei qui ad nos pervenerunl, aut raro aut (In Clironicosub nomineProsperiTiroi.is.)
Prudenlius lyrieus poeta noster, llispanus gc;:e-c.
nunquam inveniuntur, calalogum longe auctiorem
dare potuit. In commenlariis quaidain nos animad- illuslri, ingenii sui robur exercet.
vertemus quaehuic usui esse possinl, et in iine tomi 207 s- isioonus HISPALENSIS.
secundi indicem exhibebimus voeum rariorum quae (In sua liibliollieca.)
in Prudentio occurrunt, et 206 aliquo pacto venire 212 SiLucanussi Maro,si Flaccus,siNaso, el Persius liorret,
le, Papiniusquetedet:
possunt in controversiam. Ha vero scriplores vete- IB Par eateximiodulcis Prudentiu»ore,
res Lalinos ad alicujus vocis usum comprobandum Carminibusvariisnohilisillesalis (d).
advocabo, ut interdum neque verba expromam, ne- FORTUNATUS.
que loca indicem, cum scilicet ea facile peti possunt (In praef.libr. de S. Marlino.)
ex accuratis lesicis Facciolali, Forcellini el aliorum, Marlyribusquepiissacraliajcdonariamilleus
Prudensprudenter Prudeulius immolataclus (c).
aut ex Chrislophori Cellarii curis posterioribus de VEN.BKDA. PRESBYTER.
barbarismis et idiolismis sermonis Laiini tertium re- ( De Raiionemetrica.)
cognitis, ex Olai Borrichii Analectis, ex Andrese Bor- Melrum iambicum senarium recipit iambum locis
richii appendice ad curas posleriorcs Cellarii, sive oinnibus , tribracbum locis omnibus practcr novissi-
observationibus circa Lalinam linguam, quibus Cel- mum; spondaeiim,dactylum et anapsestum locis tan-
larius opposuit discussionein appendicis Danicse. tum imparibus, Pyrrbichium loco lantum ullimo,
CAPUT XXVIII. qub nobilissimus Hispaniarum scholasticus Aurelius
Velerum et recenliorum quorumdam de Prudentio Prudens Clemens seripsitprocemium.Psychomachise,
leslimonia. Ejusdem aniiqni imitatores. id est, libri quem de virtutum viiiorumque pugna
C. SOLLIUSAPOLLINAMSSIDONIUS beroico carminecomposuit. lta enim inchoal : Sen-x
*-
J fidelfs, prima credendivia (d).
(Lib. ii, epist. 9.)
THEODULFUS AURELIAN.
241. Huc libri affalim in prompiu.., Licel quai-
auctorum scrvarem in ( Lib. IV,carm. 1.)
piam volumina quorumpiam 215 Diversoquepotensprudenterponere plura
causis disparibus dicendi parililatem. Nam similis Melro,o Prudenti, nosseret ipse parens(e).
(c) Barihius, lib. x Adv., cap. 2 : Similis, inquit, norum coniingendis saeculosuperiori invaluerant sa-
scienlim viros non frustra dixil Iloralium el Pruden- tis videtur agnovisse. Hujus suspicionis argumentum,
lium ApollinarisSidonius.De illo enimconslal,omnium exslat tomo IV ejus lnscriptionum , pag. MCHLIII ,
el
philosoplwrumflores dogmata deibasse, liic nihil num. 2, ubi epitaphium Wistremiri arcliiepiscopi
non Christianx sapientiwallingil, numerisquefacilibus Toletani profeirt, apud Julianum, inquit, arcliidiaco-
quidem, sed lamen inlerioris eiiain eloqueiilia;servan- num ToletanumS. Justw. E scliedis meis. Et cum
libus. A S. GregorioTuronensi laudatum Prudentium de versibus Leoninis quibus epigramina illud con-
liabes in comment. ad hymn. 6 Caibem. vers. 1, et stat, nonnullam difficultatem excilasset solvissetque,
Apotheos. vers. 449. Elogium quo Prudentium Gen- addil: Quod fortasse difficiliusse mihi offert, in hocce
nadius ornavit, vide num. 60. titulo designari videnlur insignia (nunc dicimus LK
(b) Muratorius tom. II Anecdot., p. 208, desciibit ARMI)...Num swculo nono in usu fuere hujusmodi
hsec carmina sub litulo : Velustissimiversus, qui ol\m .._. insignia? non arbiiror. Quare nodum hunc eruditis
in bibliolheca S. Isidori Hispalemis legabanlur. Ex •^ Hispanis resolvendumrelinquo. Non ergo legerat Mu-
codiceveluslissimo.Itac carmina nusquam exslare im- ratorius quse de scriptis supposililiis islius archidia-
pressa pulabal Muratorius : sed magnampanem jam coni Juliani Nic. Antonius lib. vn Bibliot. vet. Hisp.
ediderat Joannes Tamayus de Salazar in Marlyrol. fuse commentatus fuerat. Sed, ut adversus S. Isidori
Hisp. die 4 Aprilis. in Muraloriosunt disticha 40', in redeam, in poslrema editione Mairit. Oper. S. Isidori
Tamayo 52, pleraque eadem , qusedamdiversa. At exhibentureadem disticbaauctiora ex cod. ms. Bibl.
interest magnia Muralorioesse edila; nam siTamayi Reg. Petrus Crinitus lib. v de Poetis Latinis cap. 00,
solius nomen appareret, nemo de falsitate non du- quod ail, Isidorum tesiari,PrudeHfmn»IIILalinis litte-
bitarel; nunc quia et Muralorius, et codex vetustissi- .ris magna diligentia, parique sludio inslitutum, ubi id
mus nominatur,nemoin dubiumrevocabit veritalem. legerit neque ipse declarat, neque ego invenio.
Neque ego quidem coutra quidquam oppouam, sivere (c) Alludit ad conclusiouem seu epilogum Pruden-
codex fuerit veiusiissimus , alioquin BiblioihecaMe- tii : Immolal Deo Patri, qui post librum Peristepba-
diolanensis nonnullam mihi suspicionem excitaret, n«ri collocatur.
in quam olim invecla constat plura monumenla ex (d) Weiuius, ac multo magis Chamillardus ita hunc
Hispaniis allata. Nec mihi satis lfquel an Muraiorius Iocuin depravant ut non intelligas quid Beda sibi vo-
vetuslalem codicis examini subjeceril, et an, si sub- luerit.
jecit, omnem eam diligentiam quae in hoc genere (e) Eum reeenset inler lihros quos legere solebal.
necessaria esset adhibuerit: non enim Muraiorius Ejusdem aucloritalc in dogmalis Fidei conlirinandis
fraudes, quaein hujusmodi scriplis auclorum Hispa- non semel uiitur. Ab«odem Theodulfo ltabanus mu^
753 PROLEGOMENA. 754
208 RABANUS A pioruin meriio tenet (Pntdentius), ut olim tenuit;
Inter evangeticosviros, qui insignes libros cannine <e nam 'Bruno anlistes Coloniensis , dux Saxonia!, es.
ediderunlPrudentium enumerat. Othonis I imperatoris frater, ejus volumen ecclesiis
(De Instit.cleric. lib. m, cap. 18, et de Ord.sacr.cap.12.)
) omnibus donavit, et ipse manibus semper lenuit. In
Sed et Clemens Prudentius disertissimus , atquee ejusdemBrunonis Vita, auctore Rotgero osqualiel do-
christianissimus poeta in hac significaiionepompam n mesticoillius, apudBolland. ad diem 11 Octobris libi
posuit in libro Psychomachise. prima graramaticse artis rudimenta percepit, sicut
INCERTI. ab ipso in Dei omnipotentisgloriam hoc ssepiusru
( Ex cod.ms. Vat. Alex.521. ) minante didicimus, Prudenlium poetam, tradenle
Ha?clege, qui rectum lideivisnoscerecallem: magistro , legere ccepit. Qui sicut est et flde, inten-
Qoique heresum sollersspio.ulav afrafugis.
Hictibipeccativeterispandeturorigq, lioneque catholicus et eloquentia, veritaieque proe-
Hic novavis animimonstraveternatugans cipuus, et melrorum librorumque eleganlissimus,
Fundilusidoliivirtuseversajacebit: lanta mox dulcedine palalo cordis ejus complacuft,
Ac penitustetri linguateretur hydri.
Inclytushic martyrelinguiconcinetore, ut jam non tantum exleriorum verborum scientiam,
Heroumqueacer rite caneiur agon. veruminlimimedullam sensuset nectar, ut ita dicaiii,
Christisonishymnislibri primaora resullant:
Finalisvariomusacanoreboat. ] liquidissimum majori quam dici possil , aviditale
B
Hunctd, quaaso,frequensmellilogutture ructes ;
Huncversesanimo,moribushunc teneas. hauriret. Postea nullum penitus erat studiorum libe-
Deque imoin coelumsuspiriapectorefundas ralium genus in omni Grsecavel Latina eloquenli.i,
Pro me, proque meo,qui notat hsec,famulo(a).
quodingenii sui vivacitatem aufugeret (c).
DUNGALUS
AdversusClaudiumTaurinens.plura a Prudentio sumil,, 210 (Ex codiceGoldastiapud Weilzium.
prweipueprope finem,ubi ail. Incipiunttitulilibri Manualisamoeni,
Aurelius Prudentius Clemens , vir consularis (b),' Exceptisquospersonistetraslichaclaudunt.
PrimusAdaaelato de criminenarrat, et Evas.
ac Hiberorum erudiiissimus , eodem fldei ac devo- Tum singillatimnumeratavocabulamulta
tionis sludio flagrans, mulla de sanctorum laudihuss Providapersonaepanditdescriptiorhythmi. t
intercessionibusque postulandi metrico 209 lexlui SIGEBERTUS.
Chronico ad an. '"'
composuit. Hinc mira humiliiale subslernendo ad see (In 393.)
conversus, suamque adhortans animam, ait in prae- InHispania Prudenlins poeta lyricus claret.
fatione libri : Atqui flne sub ultimo, etc... Iiem deB PETRUSVENERABILIS.
S. Laurentii passione verbis ornatis ait, etc. (Lib. III,epist.24, de Symmacho.
Ei et prosa et melro tam supradictus venerabilis
NOTKERUS BALBULUS. ( Pater (Am6ro5ius)quam noster insignis poela Pru-
G
(Not. de Yir. illust. cap.7.)
Si vero eliam metra requisieris, non sunt libi nc- dentius polenlissime responderunt.
cessarix gentilium fabulae, sed habes in Christiani- RUPERTUS TUITIENSIS.
late prudentissimum Prudentium de mundi exordio, ( Cap.10 , Iib. vi, de Operib.Spiritus sancti.)
de marlyribus, de laudibus Dei, de patribus Noviet[ Ex liymnoS. Petri plures versus smnit.
VeterisTestamenti dulcissime modulamem, virlutumn Super hoc qnidam fidelis etin flde laudabilis, nie-
et vitiorum inter se conflictus tropologica dulcedine e trice canens iia dixit : Figilur ergo manus subler
suavissimeproferentem, contra hasreticoset paganos s sola versus in cacumen.
acerrime pugnantem. VINCENTIUS BELLOVACENSIS.
BRUNOANTISTESCOLONIENSIS. ( Lib. xvn Specul.hist. cap. 62.)
( Ex Georg.Fabricioad hymnumA. D. vmcal. Jan.) Prudentius librum metricum de Conflictuviiiorum
244. Locumin eruditorum bibliolhecisel in animis .s et virlulum eleganter composuil.
tuatus esl verba , quse mox proferam. De Agobardo » brarius maleexplioueril vir consularis. Ex aliis codd.
vide comment. hymn. vii, vers. 160; de Lupo Fer-- ,jx mss. et Isone constat, jam olim hnnc errorem de
rariensi Hamart. vers. 2. u^ Prudeniii consulatu
invalnisse, ut dixi nnm. 51. Ita-
(a) Hoc epigramma , a cl. Teolio exscriptum , add que non audeo improbare leciionemquam in edilione
codicemipsum recognovi.In primo versu nibil muto,i, Dungali reperio.
quamvis in codice repereiim dinoscerepro noscere : (c) S^aeculumx non fuisse lam obscurumet impe-
est enim error metricus famuli qui haecnotabat, utit ritum quam multi jaclanl, ex boc aliisque monumen-
aequuniest conjicere. In versu 9 a Teolio omissa est it tis arguebat cl. Josepb Petiscus, egregius in his rebus
vox libri, in II vox frequens, quae tamen sunt in co- i- judex , quocum minime sunt conferendi plerique eo-
dice , et sine quibus versus claudicant. In versu 10 0 rum qui ignorantiam et obscurilalem soeculix pa'-
legit TeoliusIn aliis, egoex membranisFinalis, quodd sim crepant, sive graves scienlias, sive genus omne
exigit melrum, el senlentia : nam praecedit librii litteraruni amosniorumconsideres. Floruit etiam eo-
primi ora, cui consonatFinalis musa. Indicantur om-- dem soeculopoetria Roswitha, sermones utriu-qno
nia rrudenlii carmina eo ordine quo in boc codice e linguae Latinae et Graecae docla, qu»3 panegyrin
continentur : I. Cbristisoni hymni, hoc est Cathe- i- Othonis imperatoris, frairis Brunoni«,versn heroico
merinwn liber ; 2. Apoiheosis; 5. Hamarligenia; 4. composuit, et martyrium B. Pelagii, pueri Hispani,
Psychomathia; 5. Libri contra Symmachum; 0.i. eodem meiro descripsit: quod poema a Bollandianis
Romanus; 7. Perislephanwn; 8. Finalis musa varioo pro actis aulbenticis S. Pelagii martyris exhihetur,
canore, quod esi Dillochaeum. non minus quam hymni, qu'bus alios mariyrcs Pru-
(b) Dubitare aliquis possit, an a manu Dungalisitt dcntius celebravit.
vir consularis, an solum V. C, quas notas aliquis li-
755 PRUDENTHJS. 788
PHILIPPUSBERGOMENSIS. A
± KRASMUS ROTERODAMUS.
(Chron.sub anno400.) (In quadamapologia.)
Prudenlius poela tanlum spirans lum sanclimo-
Prudeniium, poetam Christianum , virum ulique ut merealur inter gra-
sajcularium litterarum scientissimum, per hos dies niae , tum sacrae erudilionis ,
vissimos Ecclesiae doctores annumerari (b).
claruisse, et in pretio luisse, tradunt : qui el uon- FABRiCIUS.
GEORGIUS
uulla in divinis laude dignissima composuii.
( Com.in poelas Christ., pag. 17.)
(In codiceBongsr. apud Weitzium.) 247. Eidem (Prudentio) tribuit gravilatem el elc-
243 Prudentis melrici, prudenset nomenhahenlis,
Quijam transacUsveiulusquinquennibusanuis, gnnliam alicubi Csesarius; pieiatem et animum vere
Commissum populumdeletlo jure regendum Chrislianum Rivius. Ilunc unum legendum censet
ad
Spiriluipareus sese melioravocanli
Consilia,uocseptemlibris,unruiuelolumen, Vives (id non invenio, neque iis congruit,quojaliis in
Divinain cunclissi!imetsanclioiiefavente, locis docetVives).Tribuunl eidem nonnulli Romanam
Communem cunclis nd
conscripsil uliliiatein,
1 " Et pro perpelua mererde polieapie.ncla eloquenliam, aul certe illi propinquam. Leonardi
.... pictor merce .. .: minisliujus(a). Querceiani, hominis obscuri, nomen non novisse-
211MARTYROLOGIUM ROMANUM. mus, nisi male sensisset de Prudentio. Lilius ei
(22 Jaii. de S. Vincentio.) T, mullam eruditionem ac variam ascribit : sed elo-
T
ac linguoecastitale vel parum valuisse, vel
Cujus passionis nobilem iriumphum Prudentius quentia
luculenter veisibus exsequilur. poiius ea neglexisse ait : neulrum homini nec di-
serlo, nec elegami, ut et de eloqueniia el de oratio-
PETRUS CRINITUS. nis puriiate judicet, concedimus (c).
( Lib. v de Poelis Latinis,cap. 90. )
GISELINUS.
246. Legunlur adhuc ipsius poemata vario genere
(In epist. dedicat.primajeilitionis.)
carminom composiia , quihus facile probari potest,
euui qnidem pro conditione lemporum maxime pric- dibile 212 248. Aurelius Prudentius Clemens ob incre-
pielatis studium, summamque laudatissimarum
siitisse inter Chrisiianos poeias , non niodo erudiiis
scienliarum cognilionem unice suspiciendus.... Cum
verborum figuris , sed eliam graviiale senienlinrum.
mira et singularis in eo sit rerum praestantiaac varietas,
ALDUSROMANUS. ornamentis lamen ac luniinibus partim a se inveHtis,
(In Vita Prudenlii. ) parlira ex uberrimo velerum fonle hausiis singula
Fuit homo ingeniosus,gravis et ornatis moribus ac utcunque gravia, et ardua concinne omateque de-
Chrisiianse religionis observantissimus, quod ex ip- pingit, ac persequitur,, nibilosecius perpetuo inira
s;us operibus facile esi cognoscere. cancellos sacrae religionis sese coniinens (d)

(a) In codice, quem Bartbius vidit et cascum ap- C et a communi puerorum caplu abstrusa, nondum po-
pellat, lib. vn, cap. 42, legebamr : Prudendus opli- tui reperire. Si de Apotheosi loquitur, (ut revera lo-
mus poeta, eruditissimusllieologus.De aliis codicibus qniiur) faleor quaedam esse ab usitata puerorum co-
videsnpra tolo rap. 4. Testimonia Honorii Auguslo- gnitione nonnihil remola , qua>.nimirum quaestioncs
dunensis et Trilhemii dedi num. GI et 62. de divinnetriadis esseniia comroversas concernunl.
(b) ln cap. xiv Joannis : Prudentius vir quovisetiam Sed quanlulum id, quaeso? Imo si in ipso dicendi
saiculointer doctosnumerandus.De pueris liberaliter ariificio nihil reqiiireremus, quanla majore facilitale,
insiituendis : Jam si quis Prudentium, unum inter qiianlo uberiore reipublicce Clirislianai fructu hoeca
Chrislianosvere facundum poetamvolelenarrare , lit- pueris addiscerenlur, quam vanaj illaepoetarum hi-
leras eliam arcanas calleat oportel. Vide eliam ejus- sioriir, seu potius fabiila?,in quibus non cxigua tem-
dem Ecclesiasten,et Adagia Chilid. iv, cent. 5, num. poris portio mserrinve conieritur. Accederent aliaa
1, ubi egregieaii, in Basilio, Nazianzmo, Ambrosio, commoilitaiesmuito maximae, quas bic recensere ne-
Prudenlio ,'Lactanlio liiiguarum ac poliliorisJitlera- que hujus est ioci, neque nosiri inslitnti. Ut igilur
tnrse cognilionem ideo caruisse invidia, quia servivil ad Prudeulium redeam, ctsi nulla jusia sit causa,
pielati. cur omnium manibus teratur , quam quod non leve
(c) Et in prsefaiioneExposilionis in bymnos quos- sit inciiamentum ad honeslissima quajque lenianda,
dam Prudenlii : Prudenlio adinmnt doclrinam viri certe vel una haec raiio salis valere debeai. Nam
obscuriLeonardus QuercetanusetPelrus Summontius, (lilreat paucis evagari) quid non castu.n, qu!d nnn.
eique nihil relinquunl praiter nudam religionem, qua:• pium, quid non sanctum in eo est non reperire?
nos conlenli sumis, el virnmiilnmnobiliiateet erudi- jj ' Totus esi in agendisDeogratiis, ejusque munifieeniia
tione excellenlissiiiium,majorem pulamus, quam um- amplificanda: eliam minutissimain illius laudemcoo-
brai illrn viierinl, el plus habereveteris elegawia;Ro- verlit. Martyres praterea... suis laudihusexornal...
mana>,quam ipsi aul inleUexerint, aul asseculisint. Quid hoc fieri potest religiosius ? Qiiid dignius in
Ilerum in prsefal. ad hymnum A. I). vni cal. Jan. exemplum trahi? Postremo quando illi cum lnstibus
In publica ce-nsurausitatos olim studioru)n liberalium res est sive internis corporis (vitia, animique cmi-
honores pelentibus'fuisseproposila Aurelii Prudentii cupiscentias inlelligo) sive. externis, nempe haereli-
scripta , e viris doctissimisAndrea Comiliano, et Gas- cis, sive gentibus idoioriim cultoribus , Uens bonc,
pare Bornero adolescensaudivi, idque ab iis probatumi quanla animi alacrilate eos aggreditur ? qno ardoie
[uissememini. depugnat, ac prosternit ? Miliiein dicas adhucesse,
(d) Et in line adholalionum.—Nam siylo sic satis> non poetam. Et in pra[atione secundceediiionis.Ma^.is
perspecio, nun magnopere in re laborandum fuit,,' illud miror, quo paclo fccundi pecioris vena iu lam
utpote facili , et cuivis nota. Neque enim (ut el hoc varia, et nova rerum maxiinc ardunriim perlracta-
liberedicam) in eoadbiic Erasmo asseniiri possnm , tione nunquam exaruerit, nusquam defeceril, cerle
qui in apologia quadam conlra Latomum negat Pru- qui ex omni posteritaie cum eo paria fecerit, adhuc .
dentiuin pueris prale.Mixlumc^se, quod a solistheo- vidi neminem.
logis queat-intcllijji. Qn:c landem sinl illa obscura,
757 PROLEGOMENA. 7S8
MARCUS HOPPERUS. i proponitur. Favebis illi, opinor, ct hominem ingenii
A
(In praefationePrudenliopraslixaad JoamnemRudolphum 1 ac pietalis gloria florentem, qui superiorum tenipo-
ab Erlach.)
, rum injuria lantisper, jacuit, beiiigne ut cicteros so-
249. De auctore boe, quem tuum esse volo, vel
Et in Vita 214 Prudeniii : Illud
lucubrationibus ejus quod multa dicam , nihil opus les, accipies (b).
licet de variis haeresibus multa dixerit, la-
esse puto; cum eo semper locoa piis et eruditis ha- mirere,
in deteriorem accipi pnrtem
biius sit, quo quivis alius, quamlibet clarus, poeia : .men ipsum nihil, quod
aut erroris insiniulari, scripsissc Quin imo
imo tanto majore dignus pretio et honore 213 <I"(> posset,
fonte baurire ex illius scriplis pos-
circa quae versalur , argumenla , quam quorumcun- lanquam e.puro
sumus omnia sauctaeEcclesiaeRomanaedogmata; ae
que eihnicorum , nobiliora, sanctiora ei uiiliora ha-
ca quae Trinilalis mysterium spectant,
bentiir : ut quae ex sincerioris theologise fontibus potissimum
'. Christi nativitateni divinitaiemque; Mariaj Virginis
pleraque omnia desumpia sint, et omnis generis pii
exercilii materiam el causam proebeant (a). inlegrilatem, cullum sanctorum; illorumque apud
Deum gratiam, et poieslalem. Ilinc quotquot fuere
JACOBUSSPIEGELIUS.
In comm. lillerati viri, aucloritatem Prudentii minime conlem-
( hymni Omni liora.)
250. Quorum (lyricorum) princeps apud Grsecos nendam duxerunt.
'
JJ M.D.MULLERS.I. P. R.
Pindarus, apud Lalinos Horalius inter etlinicos : ut
Piuileniius inter eos, qui in veri ,Dei venerationem ( III praefationeedilionisPrudeatiianno
Heinsiiet aliorum.)
1701, cum tiotis
pictaie pleuos modulati sunt hymnos. 252. Aurelii Prudentii Clemeniis opera lanto mi-
NIC.HEINSIUS.
( Iriepist. dedic.suaeeditionisPiudentii ad Fcrdinandum nore commendatione egent, quanto magis se ab omni
episcopumPaderbonenseni.) aevoexquo scripla sunt commendarunt. Nullus certe
Aurelium Prudenlium Clementem quo ncmo vele- poetarum Christianorum est antiqui illius temporis,
niiii majnre cum successu poesin Cliristiani argu- cum quo non eomponipossit: neque quisqiiam eiiam
nteiiii dedit exculiam, aut laudabiliore exemplo fnmoe, qni piorum et cruditorum manibus frequentius tcra-
ac posteritaii commendavit, eic. Hunc tn poeiam jam» tur, aul in quem curas suas ntrique contulerint. Hoc
ab uiigiie tenero familiarem babuisli; bunc lecumi lolies repeiilae illius editiones, ei a plurirms suscepta;
sic admiratus csl Lucas ille tuus Holstenius, claris- in illum illnstraiiones, et conscripla leslantur adno-
sinii vir nominis, ul animam jam agens ao moribun- taia
dus, per te sibi ex Calhemerinis bymnum, qui exse- CELLARIUS.
(juiis defunclorum dalur, recitari voluerit, atque eo ( Iii praalat. sua3edilionis.)
paetn iu solatium vilae melioris menie ercclus, ac. Q ( 255. Chrislianorum poetarum prineipem Aurelium
Deo plenus exspiraril. PrudeniiumClemeniem videscuris noslris (aciumex-
CHAMILLARDUS. plicatiorem. Dum in 215 votis habui, ut CumVir-
(In ejisloia dedic.ad Delphiuum.) gilio,Horaiio ac Cicerone in Christianis scholis eliam
251. Summofuit Prudenlius apud Aicadiumet Ho- Minucius Felix, elLactantius ac Prudentius conjun-
noriiim in pretio, quia ipsis cxemplum, quod seque- gantur, utjuvenliis nostra res Ecclesiae anliquae et
renlur, in describendis illis calholicae religionis he- ejus divinum sensum, et mores ac fala recte cogno-
roihus proponebat. Idem libi a summo illo pociai scal (c).

(a) Pergit Hopperus singulorum carminum argu-
rnenta explariare. Nam ul singutorum singulis quasii
verbis opusculorum perioclias cognoscendaslibi exhi-
beam: visne carnis adversus concupiscentiasarmari ?
ln Psychomachia,qum prima occurril, le exercelo.
Vis Domininostri Jesu Christi miracula el immensa,,
qiue liumano generi prcestilit, benejicia cognoscere,
laudesqueejus decanlare? Calhemerinaii repetilo. Viss jjj
snnclorum marlyrum cxemplis fidem el constantiam i consilio mulia me deterrueruui. 1'rimum ediiio illa
tuam in religione Chrisiiana corroborari? Peristepha-
iiiaiiinspiciio. Vis limrelicorum(alsa vilare dogmata?'
Apotheosin el Hamarligenian legito. Vis horrendass
genidium superslitioneset idololatrias cum deteslatione
; iiiterdum imperl'ecta,,ubi autem optima, solis pueris
admirari? Ea qum contra Symmachumscripsit cogno-
scilo. Vis deniquesacras ulriusque Teslamenlihisloriass ,
iv l-iTO(irimemoria;mandare ? Enchiridion (quod po-
tlremumest) evokito.
(b) In prafatione Chamillardus landal in Prudentio)
studium insigne religionis, doctrinae miram variela-
lem, magnos illos spiritus, quibus afilanlur poeta;;;
qiiidquid in Graecisac Lalinis poetis sparsum ac fu-
sum cst, unum Prudentium ait collegise coinpen-
dioque repraesentasse : Erasmum el lleinsium locti-
lioiuim Latinarum, quas imilarentur ipsi, formas ett
lepores a Prudentio esse mutuatos : praeclarum de3
Prudentio judicium tulisse tros sapientissimos virosi
serenissimi Dclpbini adolesceniiao bonis artibus ett
liucris inibuendae praefectos,Carolum Sancta-Mau-
raenm, Monlauseriiducern, Jacobiim Benignnm Ros-
siieiium, et Petrum Danielcm llneiium, qui Prudcn-
tiiini ad usum Delphini commenlariis illustranduni
censueruni. iianc Cliamillardi editionem tanto appa-
raiu procuralam, el a muitis iiunc expelitam, oiim
reriidere cogitaveram, quod ita oportere judicasset
vir omnigena enidiiione celeberiimus. Sed ab hoc
Parisiensis potissimum quaerilur ad seriem complen-
dam similium ediiionum ; eadem lypis aliis repetila
vilesceret. Deinde inierpretatio s;i'pe obscura esl,
utilis. Tum plurimae noiae in rebus pervulgatis ac
contritis versantur; criticae milie, ex Heinsio petita;,
non sunl a nobis, qui codd. mss. consuluimus, ex-
scribendae, sed in esamen vocandae. Postr>mo loca
sacrae Scriplur.v, et SS. Patrum Chamillardus ex
fomibus noii'limpidissimUplerumque descripsit. Il:ic
omuia sin^ulis locis si ab eo, qui editionem Cha-
millardi reprsesentaiei,silentio prasierirentur, cicteri
indiligentiam accusarent : si notarentur,taedium in-
credibile tot reriim repetiiiones lectori parerenl.
(c) Andi nunc quae Prudcntio olijici dieat Cella-
rius : Prndenlio, ejusque in sclwlis usui duo objici
equidem non iqnoro, videlicetulramqueejus «vcpia/tKv
tam melri, in Crcecismaxiinevocabulis,quamretigioscs
 7S9 PRUDENTIUS. 760
JOANNESPETRUSLUDEWIGHJS. A lestium veritatis, CaesarBaronius , Joannes Ludovi-
( In Vita Prudentii. ) cns Vives, MattbaeusDresserus, Henricus Beberius,
254. Tot elogia quot testimonia ejus exstant. Ego) Zacharias Victor. Barlhius in Adversariis, quaeWeit-
vero acumen ejus in rebus maxime sacris, et pru- zius non allegat, saepissimePrudentium nominat, ac
denliamdiviniorem , quam Iheologiam dicimus, ad-- vix unquam sine maximis laudibus, quas partim, cum
miror in illo non minus quam acstimo. occasio tulit, exhibui, partim exhibeboin commen-
E.HMANUEL RISCO. lariis. Alia elogia sparsim dedi in prolegomenis, et
( Tom. XXXHisp. sacr. ) saepe in commentariis ultro aliorurn verba exscri-
Haviendoyo colejado los disa^rsosde nueslro poelai bam, quibus Prudenlius celebratur. Consulereetiam
en favor de la fe con los escrilos de los teologos niass poies scriptores Hisloriaeecclesiasticae,quipene om-
doclosdeestos tiempos... lie hallado, que trahe Pru- nes Prudenlii doclrinam, ingenium et eloquenliam
denciotodos los argumenlos, con que hoy se vindican j commendant. Adde theologos, qui ejus carminibus
de las cavilacioneshereticas los dogmas de nuestra, dogmata religionis catholicaeconflrmant, imprimis
santa fe (a): Dionysium Petavium, qui saepe Prudenlium appellal,
CAROLUS AUGUSTINUS ANSALDUS. et de SS. Trinitate disserens lib. v, cap. 9, num.
(In praefat.ad versionemItalicamlibrorumcontra B 17, elogium non vulgare Prudentii paucis his verbis
Symmachum.) conlexuit: Poslremo qum de divina generationehuc-
Spero che quest opera sia per riuscire non affaltoi usquelongiori disputatione percurrimus, versibusali-
inutile, perche ollre fessere convincentissimaper ab- quol cosnplcxusest Prudentius, quos liic melius sil «•
battereil genlilesimo,ella e sparsa di lanti lumi leo- scribere: IIoc solum scimus,elc. Ascribit versus vi-
logici,morali, fisici, politici, slorici, che pub giovare
j ginti duos ex Apolh. a vers. 268. Plurimi etiam in-
a qualunquestalo di persone,e perchevi si scopre unai terpretes sacrae Scriplurae Prudenlii versus siimma
cerla unzione, ed uno spirilo del Christiancsimo,che! cum auctoris laude ad explicanda loca difflcilia pro-
sempre piu confermanella vera religione, ed ognor piiii ferunt. Nonnemoaffirmat, ab Eslio Prudeniium ha-
persuade tdVadempimenlode Christianidoveri. bilum pro oplimo sacrarumScriptiiraruaiinlerpreie,
216 CL. JOSEPHTEOLIUS. et hujns mentem frequenler coeterorum omniumPa-
( In limineprajfationisad novamParmensem editionem.) i trum tam Grajcorum quam Latinorum sensui Esiium
Inde profeclo omnes intelligent, quanti habilus praelulisse in commentario 217 epistolarumaposio-
quaniique faciendussit bujusmodi auclor; qiiarnqnc licarum : quod ego cum Prudenlii tum Estii causa et
de pielate, de religione, de eruditione, de historia cupio, et censco esse falsum. Legesis num. 156.
ecclesiasticabenemeritus fucrit; iia ut pudere plc- G Scriptoresilli qni antiquitates- Romanas, pracsertim
rosque Christianorum debeal in impuris profanisque sacras, illustrant, passim celebrant Prudentium, ut
poetis diu multumque vcrsalos, hunc ne semel qui- Marcus Anlonius Boldellus, qui lib. i Observalio-
dem attigisse, acujusleclione non eruditiores tantum, num, cap. 25, de vasis dispulans, quibus sanguis
sed etiam religiosiores discessissent. marlyrum in sepulcris asservatur, sic ail: Piu di
255. Demum aliorum, qui Prudentium laudibus ogni altro pero ne fa cliiara teslimonianzail non mai
sunt prosecuti, indicabo nomina. Apud Weitzium in abbastanzalodalo Prudenzio. Ila eiiam omnes illi qui
Yotis doctorum virorum in ejus novam ediiionem, et bibliolhecasediderunt, ubi locus aliquis Prudentio
in Elogiis Prudenlii Cunradus Rittershusius. Georgius esse potuit, praseriim qui de scriptoribus ecclesias-
Remus, Fridericus Taubmannus, Adamus Theodorus ticis libros peculiares elucubrati snnt, in quibusemi-
Siberus, M. MichaelPiccartus, ChristianusBecmanus, net doctissimus Ceillierius, maximis eum laudibus
Joannes Franciscus Mirandulanus , Christophorus celebrarunt. Neque omiltendi sunt scriptionum li-
Mylaeus,Andreas Tiraquellus IC, Obertus Gifanius, lurgicarum auctores, quisaepe poetam noslrum exi-
Iladrianus Turnebus, CliristophorusColerus, Melchior mio aliquo elogio prosequuntur, nominaiim vero
Goldastus Haiminsfeldius, Gaspar Barthius, P. Chri- j) ] piissimus cardinalis Bona (b).
siophorus Brower, Bernardinus de Busiis. Calalogus 256. PoelaeChrisliani veteres., aui posl Pruden-
invocationis: quorum alterum decrescenlttn Romams aevicaptum, ut ad Augustacam Lalmilaiem accesse-
Grtecitati, alierum nascentisuperstilioni, utrumquesic rit; quem solum ab iis exponendum censet, qui re-
temporibusimputandumest, el qum incommodenon- ligione catholica imbuli studia doctrinae sacracre-
nunquam dixil, aliis ubiqve locis tum puriore de Deo condilioris lilteris humanioribus conjungunt.
et sacrissensu, tum legitimoeleganliquemelrocompen- (b) Videri polest Tbomas Pope Blounl in Censura
sanlur. Vides heterodoxum hominem ultro faleniem, celebrium auctoriim,et Adrianus Baillet in Judiciis
cnm Ecclesia catholica Prudeuiium de sanctoruhi virorum sapientum, qui inter Prudentii laudatores
invocatione senlire. Ejus notaliones Prtideniio ve- rccenset Turnebumet Scaligerum (ilium, a quiluis
terique Ecclesiae adversantes. opponunis locis re- elegans poeta dicilur, additque Antoniumde Godeau,
fellcmus. DavidemChvlreum, clOlaum Borrichium.quanquani
(a) Riscus in tbeologicis disciplinis tradendis plu- bis opponil Renaluin Rapin, cl Piiilippum Bricl S.
rimum versalus, Hispania; Sacrrn posl cl. Henriciim .1., quorum hicSidonii comparaiionem intnr Pruden-
Fiorez prseclariS6imusconiiiiuator(religiosae familiae lium ct Horalium rejicit, ille non audet Prudeniium
Augustinianorum utrumque luc decus debet llispa- inter bonos poelas collocare. Coider num. 241, ei
nia) plurima addit de Prudentii cloquenlia, erudi- jiidicia gravissimorum virorum quae dcdimus.
tione, poetica laude et stylo puro, ac facilisupra sui
 W\ PROLEGOMENA. 762
tkim seripserunt, plerique illum sunt imitati, quasi A \ Prag., Angelicum, Alexandrinum , Mariettinum ,
eum poeseos Christianae parentem agnoscerent, et Viennen. Vat. A et B. Nam cx aliis inlerdum lectio-
quamvis quorumdam fama obscura sit, tamen nihil nem a communi, et stabilita discrepantem non ad-
inde Pruiientii gloriaedetrahitur, quemadmodum ne- notavi, quod mendosa esset, aut aperte snperflua.
que Virgilii et aliorum veterum quorum versus saepe Plerumque etiam vetustaie ferme consumptae litle-
poelse Christiani sequioris oevi exprimebant. Imo rse ita fugiebanl, ut periculosum esset certo judicare
Prudentio hi magna ex parte debent, quod aliquibus quid esset«scriplum. Manum primam exscriptoris a
luminibus eorum carmina splendeant, quandoquidem manu secunda, quod his notis indico, m. pr., m. sec.,
ca quaein es maxime emicant,ex Prudentiano fonie ita dislinguo, ut veterem manum, tam secundam
hauserint. Plura hujusmodi in commenlariis profe- quam primam, intelligam, nisi cum recentem clare
ram, nunc aliquorum nomina recensebo: Apollinaris nomino. Codices vero mss. et edilos, quorum fre-
Sidonius, Alcimus Avitus, Fortunatus, Theodulfus quentior rnentio occurrit, primis tantum litteris soleo
Aurelianensis, Dudo, Hericus, Arnulfus, Dares, seu appellare, quos ut lector facile possit agnoscere, eo-
Josepli Devonius, Corippus , Hartmannus, Wan- rum caialogum subjiciam.
delbertus. ALD.EdilioAldiManiitii,dequasupranum. 104 (a).
CAPUTXXIX. J
B 219 ACEX.CodexAlexandrinus 521 in bibliotbe-
ca Valicana, de quo supra num. 78.
De variantium lectionumdeleclu. Quibus notis edilio- ALT.Codex Allinius apud Heinsium. Vide num.
el
nes, manuscripti codices in commenlariis indi-
- cenlur. 100.
AMBR.Codex bibliothecae Mediolanensis Ambro-
218 257. Ut commenlariorum facilior sit usus et sianae apud Heinsium. Num. 100.
intelligentia, nonnulla ante oporlet explicare. Pro- ANG.Codex biblioihccseRomanaeAngelicae. Num.
babiles virorum doctorum conjecluras ultro exponi- 76.
mus, sed ita ut repugnantibus libris veteribus et edi- BOHER.Codex Bolierianus veluslior et recentior
tionibus anliquis, raro, aul. nunquam adoplcmus, apud Heinsium. Num. 100.
praesertim cum sensus commodus, metrique lex a BONG. Codex Bongarsianus apud Weilzium. Num.
Prudentio observata sustineri potesl. Ea vero leclio 99.
intelligitur a nobis praelata, quaein carminc propo- BONON. Codex Bonouiensis. Num. 75.
riitur, quamvis in commentariis plures codices con- Bnrcv.Moz. Breviarium Mozarabicum, sivc Isido-
tra producamus, aut aliam leclionem aeque bonam, rianum et Golhicum. Num. 104.
aut fortasse meliorem videri pronuntiemus. In seli- C ( CAUC Caucbii codex et notae apud Heinsium.
gendis leclionibus ralionem habtiimus tum sensus, Num. 104.
lum melri, lum consuetudinis poetae, tum aliorum CELLAR. Editio Cellarii. Num. 117.
similium locorum, quae aut is imilatus fuerii, aut CHAM. Editio Chamillardi. Num. 117.
alii antiqui ex eo expresserint. Saepiusplures el ve- EGM.Codex Egmondanus apud Weilzium el Hein-
terrimos codices paucioribus et recentioribus praefe- sium. Num. 99,100.
rimus : nonnunquam paucos multis, recentes anli- ERF.Codex Erfurtensis apud Weiliium. Num. 99.
quis. Cum nihil contra variam aliorum scripturam FABR.Editio Georgii Fabricii. Num. 111.
disserimus, eam retineri posse exislimamus. Nostros FULD.CodexFuldensis apud Weitzium. Num. 99.
eodicescum voco, inlelligi volo praecipue Ratisb., GALL.Edilio Gallandii. Num. 114 (b).
(a) Aliud exemplar hujus edilionis exslat in pri- nere licet, opinabilur, eliam Prudentium editum anno
vata bibliotheca selectissima SS. D. N. Pii VI. .P. 1502. Jam omncs Aldinaeeditiones Prudentii, quas
M. Deest inilium, sed flriis respondet cseleris Aldinis cgo excussi, sine numeris paginarum hoc praeditae
Prudenlii ediiionibus quas vidi. Ut autem quaesiio sunt regimine librorum. Ineipiutitcum/f, et.desinunt
illa, quam attigi num. 104 et seq., de triplici, du- cum yy, qui poslremns est quinlernus. Aldus hric re-
pliei, vel, quod verius puto, unica Aldina Prudentii gimen in Iimine indicavil, et fnrtasse voluerat post
1
editionc, ah iis qui alia exemplaria inspicere possint, DAralorem illico Prudentium legi; nam Aralordesinit
facilius resolvalnr, quasdam observationes, addam. in ee. Idem Aldus praemisit regimen opiisculornm
Aldus poetas Chrislianos excusit lypis anno 1501, Graecorum Damasceni et aliorum, et carminum S.
sed publicavii anno 1502. Eos dedicat Danieli Cla- Prosperi. Verum alio ordine procedit hoc regimen,
rio Junio 1511, quein ila alloquitur : Chrislianos et iia sunt ea opera seorsum excusa, ut etiam seor-
poetasjam annum in thermis noslris excusostandem, sum compiugi possint. Itaqne ego Prudentium Aldi
mi Cluri, emiltimus. Paginae non dislinguuntur vidi alibi solum, alibi cum opusculis Graecisin prin-
i.umeris. Incipit Sedulius regimrne a, quod con- cipio, et versibus S. Prosperi in fine, alibi cum his
tinuatur ad bb. Omnes sunl quaterni, exceplo d, veisibus, et opusculis Graecisin flne, alibi cntn caclc-
duerno, et bb lerno. Iu fine : Venetiis apud Aldum ris simnl poetisChrislianis.
lcOl menseJanuario. Sequuntur in duobus exempla- (b) Quem ordinem Gallandius lenncrit, dixi cii.
ribus, quae vidi, alia opuscula soluta oratione.et num. Hi, el conjeci, eum ordinem servari in edi-
HomerocentonesProbaoFalconise, sed alio regimine, tione Tormrsiana. Sed cum eadem edilio a Laiino
neque in frne annus notatur editionis. Qui hoc volu- Lalinio in BibliotliecaSelecta collata fuerit cum veit.
mcn in manus sumal, nisi diligeiilius observet, facile libris, et diversus ordo oslendatur, salis firma non
existimabit, lypis excusumanno 1602. Quod si car- esi illaconjectura. Video auiem, abalis Tonucsium,
mina Prudentii, 1501 excusa el vulgata, simul sint ab aliis Tornoesium,ab aliis Tomesium typograplmm
compacla, ut inexemplari bibliothecaelSarbeiiiiaeccr- appellari, nain ediiionem insam non vidi.
763 PRUDENTIUS. 7G4
220 G'Fi ObertusGifanius Buranus in indicc Lu- AI 1858. VAT.O. Yaticanus Alexandrinus 58. VAT.P.
cretii Antuerpiae1565. Alii Aubertum, el Giphanium Vaticanus Alexandrinus 74."VAT.Q. ValicanusAlc-
scribunt. xandrinus 1702. VAT.R. Vaticanus Palatinus 242.
Gis. I ed., 2 ed. Editio primu, el secunda Giselini. VAT.S. VaticanusPalatinus 1715. VAT.T. Vaticanus
Cum autem Gis., aut Giselinus laudalur, et non di- Palatinus 255. VAT. X. Vaticanus Ollhobonianus
siinguitur edilio prima a secunda, inielligilur edilio 257. VAT.Y.Valicanus Ottliobouianus1195. VAT.Z.
stcunda correclior. Vide num. 110 et 111. Valicanus Otthobonianus 1220. VAT.AA. Vaticanus
GOLD.Codex Goldasti apud Weitzium. Nnm. 99. Otthobonianus 1297. VAT. BB. Vaticanus Otthobo-
HAILS.Codex Hailsbronnensis apud Wcilzium. nianusl502. VAT.CC.ValicaniisOtlhobonianus5525.
Num. 99. De quibus omnibus codicibus Vaticanis egi num. 77
HEINS.Editio Heinsii. Num. 117. ct seqq.
HVMN.THOM.Hymnarium editum a V. Thomasio. URB.Codex Vaticanus Urbinas 666. Vide num. 79.
1.Iso ita in glossis indicatur. Vide num. 16,115, WEIT.Editio Wcitzii. Num. 114.
114, 260. Vuxe. Editiones vulgaiae, nulla peculiari menlione
LAT.Bibliothecaselccta Latini Latinii, opus post- dignae.
hiimum. . 1 258. Breviier nunc exponam, qui codices Vaticani
B
MAR.Codex Joannis Antonii Marielti, nunc Vati- ad singulaPrudentiipoemata allegenlur. CodicesVa-
canus signatus num. 5821, de quo egi num. 77 et aliis ticani sub Prudentii nomine a me recognili sunl om-
in locis. nino 28, ex his rejeci codicem Vaticanum 4518, lan-
NEBR.Editio^21ii.AntoniiNebrissensis.Num. 107. quam plane inulilem, el codicem Valicanum Alexan-
NOMS. CodexNomsianusapud Heinsium. Num. 100. drinum 554, qui es! Prudenlii Trecensis episco-
Ox. Codex Oxoniensisapud Heinsium. Num. 100. pi (c). Supersunt 26 codices : qiiorum septem solam
PAL.Codex Palalinus apud Weilzium. Num. 99. habenl Psyclwmachiam, scilicet codd. Valt. 2766.
PRAG. CodexPragensis. Num. 79, pag. 68, in nota a. 2868, 5267, codd. Vati. Alexandrini 1459,1855,
PUT.Codex Puleanus apud Heinsinm. Num. 100. 2078, codex Vat. Palatinus 242. Alii seplem codices
RAT. Codex Ralisbonensis. Nuin. 79, pag. 68, in tantum habent Dillochaium,vieelicet cod. Vat. 5556,
nota a. codex Vat. Alexandrinus 1858, codd. Vatt. Otihobo-
SJCU.EditioSichardi. Num. 110. niani 1195, 1220, 1297, 1502,5525. Duobuscodd.
TEOL.Edilio cl. Josepbi Teolii. Num. 117. Vatl. Palalinis solum glossaivelcres compreliendun-
THUAN. Codex Thuaneusapud Heinsium.Num. 1C0. lur, qui sunt signati num. 255, 1715. Codex Vai.
TORN.Tornacsianaeditio apud Gallandiumet Lali- G ( Olthobonianus 257, utiuni solum hijmnum continel.
num Lalinium. Restanl igilur nbvem codices, in quihus plura sunl
TORR. Codices duo Torrentiani apud Hcinsium. carmina. Solus Vat. Alexandrinus 521 222 omnia
Num. 100. Prudeniiana complectitur. In codice Val. 5821, qui
VALL.Codex Vallieellanae bibliolhecae in Urbe, fuit Marietti, desideratur liberCathemerinMn,sivedc-
qnem post codices cap. 4 recensitos vidi (a). cem primi hymni, ex libro Peristephanwn nonnulli
VAT.Vaticanus. VATT.Vaticani. VAT.A. Codex veisus, ex libro n in SjTmmachumparsmaxima. In
Vaticanus signalus num. 5851. VAT.B. Vaticanus codice Val. Urbinate deest sola Psychomachia. lu
num. 5860. VAT.C. Vaiicanus 5267. VAT.D. Vaii- Vat. 3859 deest Psyehomachia et conclnsio poema-
carius 5556. VAT.E. Valicanus 2766. 221 VAT.F. tum. InVat. 5860 desiderantur Ilamartigenia, P y-
Vat. 2868. VAT. G. Vaticanus Alexandrinus 1459 cliomachia, libri contra Symmachum, et quaed.ime\
(i). VAT.II. Vaticanus Alexandrinus 2078. VAT.I. libro Cathemerinwn.InVaticano Alexandrino548 de-
Vaticanus Alexandrinus548. VAT.L. Vaticahus Ale- siderantur Apolheosis, Hamarligenia, Psycbomachia,
xandrinus 1855. VAT.N. Valicanus Alexandrinus libri adversus Symmacbum. In Val. Alex. SSdestml
(o) lloccodice continetur solum Dillochaeum,q<iodD ] acceptissimum fuisse Chrislinae Suecorum regina;,
hoc litulo insignitur, Eva columba. Alii tituli in te- quod ad bibliolhecamejus, quam splendidissimamin-
traslichls desunl. Orthographiacodiciscst lempioria, slruebat, adornandam, donatis codicibus suis mss. li-
dekcunt, sine dihpthongis ; aetassaeculicirciter xiv, ui brisque egregiisundique conquisitis, nullam inlermii-
assentiebatur is ipse cujus heneliciocodicemexcussi, terei opportunilatem. Nolum est autem, codices mss.
cl. P. Simon de magislris vir laudalissimus cum obi CbristinoeSuecorum reginoe in bibliolhecam Vaica-
alia, liim ob Danielemsecundumsepluagintaex letra- nani esse translatos.
plis Urigenisab eo primum edilum ex cndiceChisianoi (c) De boc codice dixi mim. 78, ubi legenduni csi,
eum dissertationibus. Romae 1772, suppresso no- iwer L. Znccagnilibros inventus, nonul cditiim esi,
mine. Ulinam aliquando animum inducai, plura, quae i Zavagni. Fuit is Laur. Zaccagnus cuslos dociissinuts
partim absoluta, partim affecta bahet, luci et utiliiatii bibliothecae Vat'canae. Alitid aulcm opus cjiisdcm
publicoe donare. Yidi ojus dissertalioneni nondiimi Prudentii Trecensis de Veteri et Novo Tesiamcnio,
evulgalam de advenluS. Pauli in Hispaniam ad R. P. de quo in nota, eratquidem ineditum, dum Rlanchi-
AntoniumQuevedg. nius Flores psalmorumvulgavii, sed postea cl. Jo:m.
(b) Dixi mim. 78, in prima pagina bujus codicis3 ClirysostomusTrombellius illud ediilil inter opusiuia
esse notatum, Nicolai Heinsii, quasi is librum posse- veiernm Palrum lom. II, pari.2, pag. 180 ei seq.
derit, quod nunc confrrmo ex Pelro Burmannp Ju- Quaehic ego nionere volui, monitus ipse a cl. pr.c-
iiiore, qui in Vila Nic. Heinsii proemissahujus Advcr- sule Reggio.
sariis edilis Harlingae 1742 in-4, pag. 15, referl..,i
7G5 PRQLEGOMENA. 766
Apollieosis, Hamartigenia, libri Peristephanwn.et in ,\ Vatt. Alex. 58, 521, 1439, 1835, 2078, Vat. Palat.
Symmacbum. In Val. Alex. 74 dcsiderantur Apo- 242, Yal. Otthob. 1502.
theosis, Hamartigenia , Psychomachia, libri contra In DittochaeoVaticani 5859, 5860,4518, 4356,
Symmachum, Dittochoeum. S821, Yatl. Alex. 521, 1702, 1858, Val. Urb. 666,
,259. Iiaque in libro Calhemerinwn hi proferunlur Vatl. Ottbob. 1193, 1220,1297, 1502, 5525.
codices Yalicani, scilicet Vaiicani 5859, 5860, 5821. In libris adversus Synrimachum Vaiicani 5859,
Yalicani Alexandrini 58, 74, 521. 548, 1702, Vati- 5821, Valic. Alex. 521, Vai. Urb. 666 (a).
canus Urbinas 666. 223 260. Quoniam vero diverso inler se ordine
InApolheosi Vaticani 5859,3860, 5821, Vaticani plurimac ediliones procedunt, etiam id muneris mei
Alexandrini 321, 1702. esse arbitror, ut proecipuaseditiones inter sese et cum
In Hamartigenia Vaiicani 5859, 5821, Valc. Alex. mea conferam quod ita juvat explicare, ut numeri
321, Vai. Urb. 666. indicent, quem locum in singulis editionibus iinum-
In Psychomachia Vaticani2766, 2868,5267, 5821, quodlibet poema occupet.
12 5 4 b 6 7 8
Ald. Psych. Caib. Apolh. Ham. Perist. Adv. Sym. Dittoch. Epilogus.
Gis. Psych. Cath. Perist. Apolh. Ham. Adv. Sym. Dittoch.
Weitz. Catb. Perist. Apoib. Ham. Psycli. Adv. Sym. Dittoch.
Heins. Cath. Perist. Apotb. Him. Psycb. Adv. Sym. Diitoch. Epilogus.
Galland. Perist. Apolh. Ham. Psych. Adv. Sym. Calh. Dittoch.
EdiiioRom. Caih. Apoth. Ham. Psych. Dittoch. Adv. Sym. Perist. Epilogus.
Ad barum ediiionum ordinem cneter.e revocari pos- B Heinsii, et in altera ab aliis procurala anno 1701,
suni. In libro aulem Peristephanwn nonnulla est cum notis ejusdem Heinsii, commentario Nebrissen-
discrepantia, quod atiinet ad hymnos collocandos. sis, et glossis lsonis(6). Eumdemservantordinem re-
Weilzius ita eos disposuil : 1. SS. Hcineterius et centiores. Nonomitiammonere,224 m numerisipsis
Celedonius. 2. S. Vincenlius. 5. S. Laurcntius. 4. versuum varietatem inler editiones occurrere. Pri-
S. llippolyius. 5. S. Cyprianus. 6. SS. apostoli Pe- mum Weiizius in Apoiheosi versus a proofationibus
Irus et Paulus. 7. SS. martyres Coesarauguslani. 8. numerare coepit, et conlinuavit ad ftnem usque poe-
S. Agnes. 9. S. Eulalia. 10. S. Fructuosus. 11. S. maiis, alii numeros praofalionum non conlinuant
Quiriniis. 12. S. Cassianus. 15. De loco in quo mar- cum numeris poematis. Deinde nonnulli quosdam
lyres passi sunt. 14. S. Romanus. Alium ordinem versus admitiunl, quos alii ut spurios rejiciunt. Prae-
exhibuerat Giselinus, quem nos sequemur, scilicei : terea lypographorum incuria saepius aberrant nu-
l.SS. Hemeterius et Celedonius. 2. S. Laurenlius. meri, qna labe inierdum inflcilur edilio Heinsiana,
5. S. Eulalia. 4. Mariyres Csesarauguslani. 5. S. Vin- neqne ab ea immunes suni nobiles ediliones Parisina
cenlius. 6. S. Fructuosus. 7. S. Quirimis. 8. Dc loco et Parmensis. Difficile qnidem est omnes hnjusce-
diiornm marlyrum, ubi iiunc bapiislerium est. 9. S. modi errores cavere; sed diligenter curabo primum,.
Cassianus. 10. S. Romanus. 11. S. Ilippolytus. 12. C ne qnod mondnm incidal, tum ut, si quod inciderit,
SS. apostoli Petrus et Paulus. 15. S. Cyprianus. 14. ex quo decipi alii possint, lector opporlune de eo
S. Agnes. Hic idem ordo exstat in prima cdilione admoncalur.
(a)Codices plures mss., qui ab aliis scriploribus , auciore cl. P. Angelo Maria Peyerati. de quo plura
praesertim criticis saepealleganiur, distinctius nomi- P. Vczzosiusin Scriploribus ordinis Clericorum re-
nabo, cum occasioinciderit. Foriasse Caesaraugustae, gularium S. Cajelani lom. II. Obiit Peveratus anno
aut in aliqua Ilispaniae hibliotbeca lalent commen- 1741, ejus in Salliislium notae typis sunt ediloe. In
larii in Prudentium, quns Harlholomaeuinde Morla- notis ad Prudcntiiim acre judicium, et non vulgarem
nes elahorasse tradit Yinteniius.IoaiinestleLa-ianosa erudilionein litieris ad me daiis landavit is qui jure
in proeclaronpere. Museodelas meda'lnsdesconocidas suo fenlenliam ferre polest, cl. Lucianus Gallisa,
espaTiolai.Huesca por Juan Nogues, 1045, in cujus biblioihecoepublicoeFerrariensis proefectus. Elsi au-
prafalione plures laiidat, a quilnis fuit adjulus, el in lem sero id inilii nuntiatum est, tamen sedulo dedi
liis dociorem Bartliolomoeumde M-rlanes, Cappella- operam, ut vel omnes Peverati notas, vel sallem proe-
num, ni Vocnnl,in Ecclesia CocsaraiiguslnnaDeipnioe «ipuas, ct quoeejus msgis propriaeesseot, ad nie de-
Virginis c!e Columna, de quo nil : Y su piedad eslu- ferrenlur, quibns, ut spero, Prudenlius noster magis
diosa no puso menor diligencia en comentar algunos magisque iltustrabiiur.
poetascalolicos,qualesson AurelioPrudencio Cesarau- (6) llnc loco auiniadvcrtam , prioiam Heinsii edi-
gustano, etc. Proeslaret, eos commeniarios aliquem tiomm fnisse perciam anno' 1667, ut ex episiola
consulere, sicuhi asservcntur : nam hujiisce generis dedicatoria evinciiur. Iiaque necesse esl ut lalsus
liileraiur.T!etpcrienlissimiis ille fuisse videlur qui, ut aniini fuerit Remigius Ceillierius, qni alfirmavit so
refert Lasianosa, coinmentarios et nota< scripsit in babere cditionem Prudenlii ab Ileinsio procuratani
Claudianum, Virgilium, Marlialem, Valerium Flac» ij Amslelodami 1631 et 1667. Addam , in sociiisdaedi-
ciim, Staiiuin Papiniiim, Silium Iialicum, Claudium lione Heinsii fieri mentionem Isonis, sed qua; illu-
Rutilium, Alcimum Avitnm, Marinm Viciorium, Ju- stiari possit ex Mahillonioin An. Ben. ad an. 871,
vencuin, Sedulium, Aralorem, Peirum Apolonum, iium. 29. Iso in monasterio S. Galli sclndis exicrio-
Cnrippum , Justinum , Boetium, Tilum Alexandnim, ribus pnefeclus fuit; inde a Burgundimiiim duce ad
Crispum Sallusiium, Luciiim Florum. Ejtis doctri- erndiendos Grandivallenses monachos vocalus csl,
nam celebrarunl Joaniics Mariana, Joannes Ludovi- in qiioruin moiiisierio valida aetale anno 871 pridie
cusde la Cerda, ThomasTainayode Vargas in indice idus Maii decessit non sine magna sanclilatis npi-
UefensionisIIisiorixMarianse, aliique. Proeieritus est nione. Plurcs clari nominis discipulos relh|iiit, Not-
in Bib. Hisp. Nic. Anloiiii. keruin, Hatperium, Tniilonem ct alios, a quibus illi
Fcrrariaj cxsiant noiacmss. in Prudeniii carmina, indiium est cognomcn Manistri.
 767 AURELII PRUDENTHCARMINA. 768

Versu 1. Per quinquenniadecem, per quinquagin- Et nos nuuuim ferulmsubduximus. Ferulm diclma
ta annos,Iso; quinquaginiaannis, Vaticanuscodex A. [ervore,eo quod fervere,i. e. tremere faciant discipu-
2, Fuimus, viximus,Iso ei VaticauusA. los: grammaticiaulem ferulas porlabanl ad [eriendos
5. Cardo, annus.Cardo liicpro volubililaleponititr; discipulos.Est aulem proprie genusarboris, cujns suc-
nam cardo proprie est lignum, in quo ostiumvolviiur, cus thapsiavocalur, Iso. Ferula proprie est genusar-
cl dicilur cardo, quasi cor januw, lso. Cardoetiam ro- boris, et cujvs succustapsia vocalur.Grammaticiferu-
ta plaustri dicitur, Val. A. — Sole volubili, id csl, las porlabanlad feriendosdiscipulos. Hinc Juvenalis:
hac vita, qumsempervolvitur, I. Et nos ergo manum [erulmsubduximus,Val. A.—
4. Terminus, terminusvitrn, I. Toga, veslisqua Romaniulebantur. Ante quintumde-
5. Senio, Senectuli apponit, I. cimum pueri prmtexlautebantur, poslea verosub di-
6. Egimiis, sc. nihil, I. sciplina, loga,juveniti robore: nam loga veslisesl qua
7. jElas, describitsinyulas mtatesosiendendo quid Bi soli liberi ulebantur, I. Toga prwlexla, qua tilebantur
feceril, Vat. A.— Crepantibus, resonantibus,I. pueri nobiles Romanarumusquead quintum decimum
8. Ferulis, ferula propric,qua qrammqliciuluniur, annum, sic dicla quodei latiorpurpura in capilioprm-
qua manus discipulorumferiunl. VndeJuvcnalis dicil, lexebautr.Vail.A.
COMMENTARIUS.
Incipit prommium.Ita codex Val. A, et apud Hein- dalberlus, qtii anno 842 Marlyrologium melricirm
sium Egmondanns. Plerique vocant Cathemerinwn edidit :
praefationem.Et in Vat. A post primam illam inscri- Trinisecce decenniis
ptionem his repetilur : Liber Catemerinonincipil: sic Vilamdegomiser, quinluset insuper
enim scribitur. Weitzius ex llailsbron. posnit: lnci- /Evicurriculisorbisadest,atque meatibus
Menuncnil recolensboni
pit Hymnarius de lempore el de sanclis per totuin Egisse.atque pii, conculiornimis.
annum.
Versu 1. De prima lillera P, cui imago Prudenlii 8. Isonis glussacsimilis est glossa in Vat. A. Con-
est incisa, vide prolegom.num. 58. fer Isidorum, lib. xvn Elym., cap. 9 de Fcrula. Ver-
sus-Juvenalis in proverbium abiil. Ferulam pmdugo-
2. Quod ait Prudentius, ni fallor, non dubitat, gorwnsceplrumvocatMartialislih.
sed formulam caute affirmandiadbibct. Inepie ergo x, epigram. 62 :
aliquis conjecil, legendum nil fallor, quia postea se Ferulasquctristes sceptra paedagogorum.
nalum refert Salia consule; quam conjecluram iu iQ Et Ausoniusin Protreptico de studio puerili ad Auso-
quibusdamschedis mss. reperi. niiim nepoiem,
5. Peveratus in riotismss. volebatintelligi signum Quodsceptrumvihrat feruloe,quodmultasupellex
septimum zodiaci circuli in cardo septimus. Necviia A'irgea.
Prudentii, nec verba hanc explicationempatiuniur. DehacmtalePrudent ialiisqueconsecuiis videprnleg.
Diciturcardo sepliimtsrirocardorolal annumseplimum num. 44 et scqq. Per logam Nebrissensis iuielligit
per metonymiam.Rolare,volvere,de anni conversio- logamvirilem,quam anno oeiaiis18 pueri sumelant
ne passim apud pneias et saepeapud nostrum, ut illi- quo tempore, ut inquit Terentius,
co, solevolubili. Anacrcon,oda IV: l.iberiorerat vivendipoleslas.
Et Persius :
BLOTO;, xu).i(rGeij.
Tp£y_El Totaqueimpunesuburra
SiXEiffojJLeoOa
0)iY'*i Permisitsparsisseoculosjamcandidusumho.
dffTtuv
Kdvi?, iuOEvmv. Glos.Vat. A, loga prwtexta, qua ulebanlurpueri no-
6. LeciionemtV/i/equid lanli in uno Yal., cui ralio biles llomanoruinusqueud quinlum decimutnaitnuin,
metri repugnat, rccte rejicit Teolius. Prmlcniii ver- sic dicta, quod ei luiior purpura i/i cap lio prwlexeba-
Iia cl senlentiamexpreSsilDiidi),S. Quintinidecanus, lur, Kt favet huic -inierprelalioni, quod Priideuiius
lib. in de Morib. Norrnan., pag. 159 : videtur poslea distinguere jnveninlem, Tum lasciva
In vilammiseramme quinarlecenniaversani, protervitas... [mdavit juvenem. Verum toga, cum
Et formidopremitsuppliciiSlygii. uihil additur, virilis plerumque inielligilur. In exilu
Mequoniammeininiftessisseaut quidbonilalis, D anni 16 dari solebat; snb impcratonbus aliquando
Et lanlispatiolemporisulilenil. serius,aliquandociiius. Libera eliam dicebatur, quod
Inlelligehaud^quidbonitatis. Melrumelia-m imilatus pucris iniiiuin quoddam libertati- erai. Vide plura
est WaiidelbeJtussivc. ut uonnulli scribunt, Wan- aputl JoanncmUosinumlib. v Antiq. Rom.
 769 PROOEMIUM. 77(1
227 Infeclumvitiis falsa loqui, non sine cri-- A. Bis legum moderaminc
[mine, Frenos nobilium reximus urbitim :
10 Tum lasciva proterviias, Jus civile bonis reddidimus, lerruimus reos,
Et luxus petulans (heu pudet, ac piget!) Tandem mililiaegradu
Foedavit juvenem nequiliae sordibus, ac lulo. 20 Eveclum pieias principis extulit,
Exin jurgia turbidos 229 Assumptum propius slare jubens ordine
Armarunt animos, et male perlinax [proximo.
15 228 Viucendi studium subjacuit casibus aspe- Haeedum vita volans agit,
[ris. Irrepsit subito canities seni,
GLOSS/E VETERES.
9. Infeclum, pollutum, I. — Falsa loqui, rhetorica deinde,I.
et dialectica,qumaliquandofalsa ex veris concludunt, 14. Armarunt, durarunt, superbuin [ecerunl. —
Vat. A. Rhetoricamtangit.—Non sinecrimine.fft/ia in Male periinax, perseverans. Malarum rerum persevc-
mendaciocrimenest. Vel falsa, i.e. dialectica et rhe- rantia, lso.
torica, qumaliquandofalsa concludunl, I. 16. Bis, quia bis consul fuerai. In Messalia consul
10. Protervitas, prolervia et prolervitas, i. e. su- fuil, Vat. T.
B 17. consulalus. Et [rena dici-
perbia scilicet. Solenlenim judiees incausa,quam prm- mus, I.Frenos, ligationes,
ponunl, perseverare,donec vincanl, I. 18. Terruimus, prwfeclitramexercendo,I.
11. Luxus petulans, livor lasciviens.— Pudet, ve- 20. Evectum, su6/imafuni,T. —Principis, ut qui-
recundim. — Piget, pmnitentim.— Pudet, ac pigei, dicunt, Richaredi principis tlispaniarum pietas,
me talium operum, 1. Pudet dicimusde prmsenti, pi- dam Val. A. Theodosii,vel filiorumejus, Rat.
gel deprmlerito, utpudel facere, piget fecisse, Vat. A. 21. Stare, sc. me, I.
12. Juvenem, me. I. 32. Volans, cilo iransiens. — Agit, facit, fecit, I.
15. Exin, pro exinde; metri causa: i. e. statim, 25. Irrepsii, irrepere est aliquid laienter rapere, I.
COMMENTARIUS.
9. Nebrissensis inlerpretatur adulationis vitium, anno smculumfinitum, an nonagesimonono, an cenle-
cum blandi comites,elc, ex Persio, aut per logam sitno : communisnunc, sed [rustranea qumstioest. An-
viiam togatorum, qui regibus adulantur. Equidem nus enim nalivilalis Chrisli, et magis lerminus anni
puio, Prudentium foriasse innuere vitia propria octa- scriploribus adhuc dubius est ; qui conira Dionysium
tum, non disciplinarum. exiguum omnes disputant,
10. Non placet glossa Isonis : nam sermn est de 16. Bivarii suspicionem legendum ler pro bis, rc-
viliis juventutis, non judicum. Nebrissensis ex bis puli niim. 57 prol. Cbamillardus aliique puiant in-
vocibus, lasciva prolervitas, luxus pelulans, nequitim dicariquot urbes rexerit Prudentius. Perperam, nam
sordibus, ac luto, libidinis peccata arguit : neque ab- quoties, non quot urbes rexerit, exprimitur.
nuo, si de propensione in ea vitia intelligas, et ea G 17. Iso innuit, Prudentium tuisse consulem. Vido
quae iu prolog. loc. cit. de Prudentii humilitaie prol. num 51.
Christiaua protuli, habeas prae oculis ; quae ita a me 18. Attingit duas juris partes, alteram de lilihus
sunt dispulala, non quasi exploratum babeam, de judicandis, alteram de criminibus vindicandis. Alio-
Prudentii innocentia liquido consiare^sed tantum ut rum interpretationes non placent. Adverte, jus red-
o^tenderem, gravissima ilia crimina minime esse dere dici ctiam d« eo qui injuste judicat, lib. i Di-
comprobaia. gest., lit. l,leg. 11 : Prmior quoquejus reddcre dici-
11. Ei luxus, contra Giselinum el Weilzium, qui lur, eliam cunt inique decernit : relatione scilicel[acta
habent ac luxus; nam infra sordibus, ac luto, ubi non adidquod itaprmlor fecit, sed ad illudqyodprm-
in llailsbron. el luto. Tum non male ac luxus. Teolius torem [acere convenil. Boni dicunlur qui rei non sunt
hoc et seq. versu ler ac posuit: ac luxus... ac pi- criminum, sive in judicio aliquid petant sive quid ab
gei... ac luto, ei in piget piinctum inlerrogalionis eis alii petant: namhoc sensu actor est is qui peiii,
adjecit. reus a quo alius petit. Imo Ciccro lib. u de Orai.,
12. In Hails.,e//u/o. Vide vers. 11. fol. 75. edii, AIA.: Reos aulem, ait, appello non eos
13. ln Egm., Dehincpro Exin. modo qui arguunlur, sed omnesquorum ae re discepta-
14. Innocentius I. in epist. nd conc.Tolet. i, nolat tur : sic enim olim loquebantur.At Prudentius clare
in jurisconsultis perlinaciam oblinendi : ita eiiim vo- innuit reos qiiQrumcrimina in quaestione versantur,
cat quod Prudentius ait ma/e pertinax vincendi slu- et ab his disiinguit bonos; ut in cod. Theod. leg. 9 et
dium. Scribebant antemferecodnmlenipore :sedhanc 15, lib. xvi, tit. 5, boni dicuntur omnes qui non sunt
proefationemPrudeniius post eam epislolam compo- U limretici.
suit. Elenim Innocenlius liiteras ad conctl. Tolet. 20. Glossa Vnt. A inepta esl et insigni cum ana-
dedil anno 402, aut non mullo post. Hinc diversoe chronismo. Melior Glossa Rat., Theodosii, vel filio-
orl» sententiocde anno quo celebralum est primum rum ejus.
illud concilium Toletanum, quod plerique anno 400 21. Exposni num. 50 prol., quid sil ordo proxi-
ascribunt, alii tunc coeptum, ad annum sequenlem mus, sive ordo proximaius, eljitssioprincipis.
protracliim dicunt, alii iierum coactum sub lnnocen- 22 Heinsius mallet «o/e/is pro volans contra Iso-
tio,alii lnnocenlium ad concilium, quod fuerat anlca nem, et omnes codd. mss, et ed;, excepto Tliuan.
congregatum, scripsisse affirmant. In epistola dedi- Nihil proflcil congestisexemplis, quaealio respiciunt.
catoria Hymnodiwllispanicmobiter dixi, in concilium Nam Prudentius non ait, vitamlibenterhxc munia egis-
celebratum fuisse saeculoIVexeunte, sive potius in se* sed cito iransiisse : ideoque addil, Irrepsit subiio
ipso initio saeculiv, boc est nnno 400. Animadver- canities. Jam de brevilale et velocilate vitoe passim
sum id.luit a quibusdamvirisdoctis, amicisque meis. poetae, volatilismtas, [ugacesanni, properal cursu vita
Sed ut alias rationes praeteream, cur ita dicere po- cilato, volat ambiguismcbilis alis hora, vila volat, et
tuerim, hoc ipsum est in conlroversia posiium, sil- similia. Lege versus Juvenalis, quos nunc proferam.
ne annus 400 finis soeculi IV, an initium soeculiv, 23. Vaticani duo, Obrepsit, quod notavit Teolius.
quain his verbis proponil Joanucs Petrus Ludewigius Et confirmari potest leciio haec cx loco Juvenalis
loitt. II operum, opusculo 9, lib. n, col, 760; Quo sat. 9, quem indicavil Nebrissensis, male Virgilium
771 AURELlI PRUDENTIICARMINA. 772
Oblitumveteris me Saliaeconsulis arguens. A 50 Cum jam, quidquid id est, quod fueram, mors
25 230 Su!) I" 0 prima dies mihi [abolcverit?
Quam multas hiemes volveril, et rosas Dicendummihi : Quisquises,
Pratis post glaciem reddiderit, nix capitis 231 Mundum,quem coluit, mens lua p>rdidit:
[probat. Non sunt illa Dei, quoe sluduit, cujus habe-
Nunquid lalia proderunt [beris.
Carnis post obilum vel bona, vel mala, Alqui flne sub ultiino
GLOSSyEVETEUES.
24. Saliae, illius consulis, Iso. MessaliacivitasHis- verboleo, quod non esl in usu, sic deleo, Vat. A.
panim, ttbi isle consul [uerat. Persius : Messalinm 51. Dicendum mihi, sc. kabes. — Quisquis cs, o
lippa propago, Val. A. Messalia regio, vel consul, lcclor, I.
Val. S. —Arguens, me. Iso. 52. Menslua, o Pmdenti. — Perdidit, i/i inorie, I.
25. Sub quo, consule.Exquo ad illum veni, I. 55. Illa, smcularia. — Cujus habeberis, cujus scr-
27. Nix, canilies, I. vus esl. Ad quem solummodopertinebis, aut ul tere-
29. Bona, vel mala, vel prospera, vel adversa. Me- munerel,aut cerle damnet, i. e. ad puniendum,vel ad
diadicil! Unde Salomon: Non est prudenlia, nonest remunerandum,I. Cujus eris, el ad quem solumperli-
sapienlia apud in[eros quo lu properas. Media ergo nebis; Dei enim soliuspotestasest unimwposl ' mortem,
sunl, qum in hac vila et bonis, el malis communiter B Vat. A.
cveniunl, 1, Prospera, el adversa, Vat. A. 54. Alqui, potius,ccrle, l.
50. Aboleveril, deleverit, I. Aboleocomponilur a
COMMENTARIUS.
pro Juvcnale laudans : dus Manulius Pauli F. in orlhograpliia verbo Tu-
Feslinatenimdecurrerevelox tellarius affert vetercm inscriptionem C. SALLIO.
Flosculus; anguslse,miseraequebrevissimavitje ARISTENETO. V. C. Contia certuin esl, a Romnuis
Portio: dum bibimus,dumserta, unguenla,rosasqne scribi Salii, et Saliare carmenunico /.
Poscimus,obrepitnonintelleetaseneclus. 25. Aliqui male distinguunt, Sub quo priina dies
Irrepsit legit Iso, cujus glossa, Irrepere est aliquid tniiii, ouam mullas hiemesvolverit.
lalenter rapere. Ego a repo composilum dico, et for- 26. Carolus Pascbalis, dc Corouis pag. 147, lih.
lasse lso scripseril latenler rcpere. lir, cap. 5, probans veris specimen esse rosas bos
24. Thuan. et Alt. clare me Salim. Male Hails., versus laudal. Ang. qc rosas pro et.
Egm., Palat.. Messalim; Yat. 0., Mesalim; Vaii. I. 27. Horatius, lib. iv, od. 15, et capitis nives.
r.l P., Wid., Bong., Gold., Messalim; Angel., Mes- 28. MaleEg. elPal., proferunt pro proderunt.
salm; ahi Massilim.Vid. prol. num. 59 et seq. In nis29. Inlelligi polest, Prudenlium loqui de solis bo-
Val. Aridicula est glossa. Cl. Gallandiusmonei, le- fortunae,quoe falso bona appellaniur, et polius
lionem me Salim placuisse eliam Almelovecnioiu mala essent dicenda,, cum in maluminducant: ideo-
Fastis Rom. cons., pag. 162, qui pag. 554 annos qui- que ait, talia vel bona, velmala, utvers. 35, llym.
bus Messalaefuenint consules, secus ac Charnillardus, 2 : Qumcunquenos itijlant mula. Alcimus Avitus,
digessil. Peveiatus scripiuram me Galiim, quamapud 'G lib. vi :
nonniillos viderat, merilo vocnt ineptam. Laiiuius Naturaequeetiam, vel corporis,exieraqueilla,
in Bibl. seleci. legit me Sulim. Sed cmri id opus sit Quaeboiiafortunaefalsoappellaresolemus.
poslliumum, opinor, Lalinium scripsisse me Saltm. Savaro in
Muralorius in NovoThesauro iiiscripiionuin, torn. I, Sidonium, pag. 470, plura in eam senleu-
class. 5, pag. 379, diverso modo scripsit nomen hu- liam afferl ad verba Sidonii : Quw bona slitllis (ulsa
ius consulis, scilicet Fitippo U Salio Coss.At in- vocantur, et ad verba : Si quid agimus, no.lrum, si
scriptio illa apud Muraioriumnon est fldeliler de- quid habemus, alienumest.
scripla. Exsiat in monasterio S. Pauli exira Urbem, de/eo 50. Alii glossae elymologiam non admitlunl, ct
ct iia exarata est: componi aiunt a verbo o/eo, uti aboleoelexoleo.
Vide BeemanumdeOrig. ling. Lat. Pro id est in Pr.,
MIRlBONITATI ATQ.SANCTITATI el Rai. idetn, male. Meliorest lectio Ang., [uerimpro
ESVBIAE 1ANVARIAE CONIVGI O.VEVIXITMECVM
ANNOS XVIH.M.V. D.XXV.ARRADIVS MELISSVS MARITVSfueram, quam amplecterer, nisi veiustiores coilices
J5T SIDlFECIT0 DErOSITA. 1N. PACE.III. KAL.APR. dissenlireut.
51. tenel Nebrissensis.Sed
FILIPPOETSALLIA COSS. verus Isonisinlerprelalionem
sensus est: Dieelmilii aliquis : Prudenti, vel
Mttratoriusedidit, Mire boniialis... L. Subie. lanua- quisquis es. Marlianus Capella, lib. vm, paulo post
rie... D. XX. Varadius... Fiitppo et Salio coss, Cor- inilium : Nm tu, ait, in[elix, vel Capella, vel quisrjuis
rectionem hujus inscriplionis Muratorianoeaccepiam es, tlc.
refiro V. C. AloysioGalletti, episcopoCyreneiisi cu- •v 32. Verba hoec sunt alloquentis Prudenliuni post
] obiium.
jus celeberrimum est nomen in tot voluminibusin- ris hoc loco ISonaudio Giselinum,qui enallagcn leiupo-
scriplionum pridem excusis. Is olim privalus mona- agnoscil perdidil pro perdel, umitlci.
cbus dum essel, diligentia singulari magnamcopiam 53. Iii Pr. pro studuil est fiuunt, male. Cujtts vel
.veterum lapidum e pavimentobasilicoeS. Pauli, mo- est llellenismus in casu gigneudi proa quoltabebnis,
naslerio, vicinisquc pracdiis collectam in clausiro vel est nominandicasus, utnoiavit apud Virgiliumciijum
hac parodia :
monasterii collocavit, et ordinedigessit, scitc disiin- pecus, quod malignealiquis
guens inscriptiones Cliiisiianas el profauas : quod Dicniilii,Damoeta,cujumpecus? aune Latinum'?
exemplum alii imitaii sunl in ornando adiiu ad mu- Non; verum^gonis : noslrisic rure loquunlur.
seum Vaticanum,qudd nostro denique lempore Pius
VI, princeps muniflcentissimus, provexit el amplifi- Ciceroetiam in Yer. oral. 15, Cuja res. Plauttis s.cpe
eavil ad aliarum geniium admiralionein, etinvidiam. adhibel, cuju, cujm,cujum. VideCom.Scrvii in V rg.
lgitur inler Cbrislianas inscriptiones iu eo clauslro Eclog. 5, et Yossium de Vitiisserin. cap. 1, lib. i.
colleclas repcritur inscriptio a Muratorio allata, ubi Si iulclligas esse cujiis in gignendi casu, Groecistnus
Tegitur quidem Sallia; sed polius corrigenda esl iu- esi similis huic Juvcnci lib. iv : dominanlur eorum,
scriplit» cx Prudenlio, quani Prudeniius ex inscri- phrasi cx sacris Lilteris petila.
piione, qux in liminc ipsooffendit, Miri bonilati.M- 34. Sapientes viri cum ad senecliitcm acccdunt.
775 PROOEMIUM. 771
35 Peccatrix anima siultitiam exuat: A Piignet contra hereses, calholicam discnlint
Saltem voce Deum concelebret, si meriiisne- 40 Conculcet sacra gentium, [fidcm.
Jquit. Labem, Roma, tuis inferat idolis :
Hymnis continuet dies, Carmen martyribus devoveat, laudcl apo-
232 ^ec nox u'la vacet, quin Dominum canat: [slolos.
GLOSSiE VETERES.
55. Exual, abjiciat, I. 58. Canai, ktudet, I.
56. Concelebrct, laudet, 1. 59. Discutial, inquiral, I.
57. Hymnis, laudibtts, 1. — Dies, pluralis accu- 40. Sacra, idola despiciat, I.
uttivus. 41. Roma, o Roma, Iso.
COMMENTARIUS.
sarcinas coHigmil, sequead alternm viiam proeparant sideratur ? Nonne boc carminum gencre lldes catho-
diligenlius : quod proposiltim lilteris solent consi- lica discutitur? Discuiere est examinare, in ordiuem
gnare, si quid in vulgus lunc cdunt. Varro, quamvis digercre, illuslrare, ut ex hoc Prudentii loco obser-
ethniciis, hoc usus estexoidio in lib. i dc Re ruslica: v.it Barthins Iib. LXIXAdv., cap. 5. Forcellinus in
Cogilans esse properandum, quod , »t dicilur, si est U suo locuplelissimo voeabulario solum agnovit discus-
hoinobu.lla, eo magis senex. Annus enim octogcsimus se, discussor,discussio,quihus lamen in verbis aucto-
admonet, ut sarcinas colligam ante quam proficiscare res Prudentio meliores non producit. In cod. Theod.
viia. Vincentius Lirinensis in principio Commonit. : lit. de Discussoribus non semel hoc verbum discutio
Tempus, propierea quod cum ab eo oinnia humunara- occurrit; quod alibi etiam Prudenlius repelivit. De
piantnr, el nos ex eo aliquid invicemrapere debemus, appellatione fidei calholicmvide in proleg. caput 21.
quod in vilam proficiat wlernam... Quippe cum ali- 40. Iloc, et sequenii versu libri duo contra Sym-
quandiu variis ac iristibus smcularismilitim lurbinibus machum indicantur.
volveremur... deposilis vanilalis, ac sttperbimflalibns 41. Labes proprie est damnum, pernicies, hinc
Chrislianm Itumilitatis sacrificioplacanles Deum, elc. labo, as, ul quidam putanl, ct labor, eris. Labem in-
Sidonius, cpisl. 16, lib. ix : [erre integris Ciceronis est pro Ccelio, pag. 46. Notio
ecclesiastica idoli est pro commcnlitio Deo.
42. Liber Perislephanwn hoc versu denotaiur, in
Namsenectutispropioremeta, cujus hymno 12 celebraiur passio apostolorum Petri
Quidquidextremissociamurannis, et Pauli. Observa Prudenlium neqne nominasie, ne-
Plus puficl,si quidleve lusit setas,
Nunc rerninisci. qtie laudasse sanclos confessores, quia ejus
;clate vel soli martyres, vel hi praecipue cele-
Quodperhorrescensad epislolarttm brabantur. Mullo post Prutlenlium anno 632 solum
Transiuliculiumfjenusomnecurio,
Nereus canlu peliilantiore bymni in laudem Dei, apostolorum et martyrum in
Simreus aclu... concil. Tolet. iv, can. 15, memorantur : Et quia
Persecutorumnisi quEesliones C nvnnulUItymni humanostttdio in laudem Dei, atque
Forsitandicani,merfo^que cwluni aposlolorum el martyrum triumphos compositi esse
Marlyres, morlis prelio parasse noscuntur, sicul Iti quos beatissimidoclores Hilarius
Praemiavitae. atqtie Ambrosiusediderunt, etc. S. GregoriusMagnns
in decrelo concilii Romani anrio 597 plebem cocr-
55. Vox peccatrix a Tertulliano adhibelur cap. 15 cens, quae Romanos pontilices recens defunctos ve-
neratione facilc prosequebatur, boec babet: Et cttm
de Resurreci. carnis : Caio peccatrix. Yox peccaior adsint tnullaa sacris corporibusapostolorum,martyrum-
frequeiitissima est in Ecclesia, apud profanos non que velamina, a peccalortimcorpore sumitur, guod pro
facile reperielur. Exuere stultitiam, ut apud Virg. maqna re.erenlia resenaiur. Nihilominiis culiuin
pu-
Georg. 2 : blicuni confessorum sa'culo iv coepissc explurnliim
Exuererilsilveslremanimum. est: et quamvis S. Martinus primus forlasse fuerit
qui solemniori festo et olficioecclesiaslico in diver-
sis dioecesibuset rcgionibus culium oblinuerit, an:e
56. Quod addil, si merilis nequit, inlellige de aliis eum tamen aliquos confessores bonore publico -reli-'
operibus heroicis, sive excellentibus : nam lattdare gioso fuisse decoratos pro cerlo hnbeo. S. Ilierony-
Deum, eic, si recie liat, merito non vacat. inus in Vila S. Hilarinnis referl, jussisse S. Anio-
37. De anliquissiiua Chrisiianorum consuetudine nium in loco ignoto snum corpus scpeliri, ne I'er-
hyninos die nociuque concinendi ex Christi exemplo gamius, qui in illis locis ditisshnus erat, sublato ad
et apostolica tradiiione egi pluribus in dissertatione ,n villam suain sancli corpore MARTVRICM (abricarelur.
: De '" Cur si nullum
peculiati HymnodimIlispunicm proefixa liymnisvc- iia, praecesserat exempluni ? Prastcrco
clesiuslicis, eo umque correclione, atque optima con- S. Ililarionem, S. Ephremum Syrum, alios. Coclc-
slitttliune. ruui a martyribus, quoe maxima erat pars, noiiien
58. Hoc et superiori versu libcr Cathemerinwn mariyrologia sumpscrunt, et non dubito, quin mar-
exprimitur, quo bymni per dem, noclenique decan- lyrum nomine, cum de sanclis est sermo, olint con-
taudi coniprelienduntur. Quare non recte Ral., vox lessores quoque nonnunquam compreliendercnlur :
uila pro nox ulla. quod explicat S. Isidorus lib. vu Orig., cap. 11. S,
59. In Eg. puget, mendose, pio pttgnet. Teolius bic llicronyinus tnaritjriumvocavil sacellum, sive aliare,
nolat: IIKRESES, media producta :cvoluit dicere, prima quod Pergamius sublato corpore S. Antonii essct
correpta. Apolhrosi el llamariigenioe convenit pu- aaililicatiirus,el in epitapbio Pauloc ait cap. 15 : Ma-
gnare contra hwreses, el cat.olicam disculere fidem : ler tua longo marltjrio coronala esl. Non soltitneniin
convenit etiam Psyehomachire, quo iu poemate pri- effusio saiKjninisin con[essionereputatur : sed devolw
mas paries agil frdescalholica contra idoln, el h.icre- quoque tnenlisservitus immaculata quolidianummar-
sin; et poeta impugnat ha?.relicosPhoiuiianos, Anii- iijrium est. Ilac fere signilicntione marlyr accipitur
(licninarianiias, itcui Carpoiratem, Ebonem, Ceiin- apud Ammianum Marcelliuiim lib. xxvn, cap. 7 :
lliuiii, etTeriiillianum, utex Chaniillardonoiabimus Quos interficitanquamnoxiosjubes, ul marlyras, id est,
ad vers. 79 Psychomuchiae. Qtiidni idem dica->de invrxiTATiACCEPTOS, colil religio Chrisliana. Conlei
Dittochoeo,quod exstai, et de Hexaemcro, quod de- I-eiiedicium-uoni. XIV, lib. i de Beal. cap. 5.
775 AURELII PRUDENTIl CARMINA. 77(5
233 Hoecdum scribo, vel eloquor, & Vinelis o uiinam corporis emicem
45 Liber, quo tuleril lingua sono mobilis ultimo !
GLOSSJE YETERES.
44. 0 ulinam, nunc.— Emicem, exsiliam, exeam. exsiliam: id etiam, quod splendel, micare diciiur, quod
Emicoest exsilio.Unde Virgil.:Emicant digiti. Ponimus exsilirevideatur,\zi. A.
emicarepro splendere, quia dum splendet,quasi exsilire 4S. Tulerit, ad Chrislumvidelicet, Vat. A.
videtur, el immolumest, I. Emicem, exeam, egrediar,
COMMENTARIUS.
44. Vincla corporis vocat Prudentius ipsum corpus, num. 51 et 245. Scaliger, lib. vi Poetic, existirnat,
quod vinculumestanimse. Scio, quibusdam tbeologis, anle Claudianum primum et solum Persium praefatio-
nimium religiosis, displicere, quod corpus carcer aut nem suis carminibus affixisse. Scaligerum secutus
vinculum animm vocelur, quorum scrupulos eximam est cl. Michael.a S. Josepho Bibliogr. crii., verbo
in bymnoExsequiarum. Nunc tantum afferam locum Claudianus. At non oporluit, Scaligerum ignorare,
Aposioli cap. vn ad Roman.: Quis me liberabilde cor- alios eliam praeter Persium et ante Persium id fecisse:
pore mortis hujm. Et ad Philippens. cap. i, 33 : Desi- nam utomittam nostrum Prudentium, Claudiani aequa-
deritanhabens dissolvi,et essecumChrislo.Quo respicit lem, Catullus praefalur, Cornelium Nepotem allo-
S.Ambrosius lib. n Comment. in Luc, cap. 2, loquens quens, Cui dono lepidumnovumlibeltum.Martialisnon
de sene Simeone : Cupiensipse corporemvinculis fra- solum epigrammate, sedetiam soluta oratione suis
(jilitatisexsolvi,eic. Videjustum, velul corporemcarcere libris solet praefalionem apponere, quam epistolam
molis inciusum,velle dissolvi,ul incipiat essecumChri- vocat, ut in Praeflib. i et n : Quid nobis, inquis, cum
slo. EPISTOLA?...Video, quare tragmdi EPISTOLAM acci-
45. In Rat. cod., Explicit prmfalio. Vetus nostra pianl, quibus pro se loqui non licet Epigrammata... m
inscriplio, et carmen ipsum satis arguunt, praefalio- quacunquepagina visum est, EPISTOLAU faciunt. Pru-
nem esse omnium opusculorum quoe tum edebatPru- dentius etiam inler poetas Christianos hahuit, quem
denlius. Dungalus adversus Claudium Taurinensem imiiaretur, Juvencum, qui libris de Historia evangelica
scribens prwfalionemlibri appellavil. Vide prolegom. a prologum adjecit. De epilogis dicam suo loco.

INCIPIT LIBER CATHEMERINON.

234 I- HYMNUSAD GALLICINIUM.

Ales diei nunlius Lucem propinquam praecinil :
GLOSSJE VETERES.
Catbemerinwn,genitiv.plur., id est, quotidianus, vtl liat, Chrislus significalur, qui mentesnoslras ab in/j.
consecrationum,vel dedicalionum, I. delitale ad veram vilam, ad veram lucem vocat, I.
Vers. 1. Ales, per gallum, qui diem canendodenun-
COMMENTARIUS.
Cai/iemeriiiMii.Sic plerique codd. mss. et ed.; Gen- Ausonii, el librum Calhemerinwn Prudenlii, non vi-
nadius, Theodiilfus Aurelianensis iib. de Spiritu C delur legisse ephemeriden Ausonii, cujus est argu-
sanclo, Bergomensis in Cliron. ad an. 400, et Tri- mcnlum totius diei negolium.
ihcmius Hymnotum librum appellant. At non dubito, Ad gallicinium, sic Vatt. A et I, et Weitz. Alii. ad
qtiin Calhemerinomsit inscriptio Prudentiana : nam iia Galli canlum; Vat. P., anle lucem. De Gallicinio vide
legit lso, et codices lsone antiquiores. Isonis glossa Apuleinm, el Isidor. lib. vOrig., cap. 50 et 51, cum
est: Cathemerinati,etc Weiizius nescio ex quo codice notis Grialis. Iloras, quibus preces erant Dco offe-
luinc tilulum fecil: incipit UberCathemerinbiiiAurelii rendae, lib. vin Conslit. apost., cap. 54, habes ex-
Piudentii Clemenlisnobilissimiac facundissimipoetm. pressas : Precationes [acitemane, hora lerlia, ac sexta,
ln Rat. est: Incipit liber Hymnorum Aurelii Prudenlii et nona, el vespere,atque ad galli canlum. Muneyralius
Clementisnobilissimiac facundissimipoetm. Liber pri- agenles, quod illuminaril nos, nocie subla a, el reddila
mits Cathemerinan. In Prag.: Liber Hymnorum Aurelii die. Terlia, quod ca hora Pilattts judicium adversus
Prudenlii Clementis nobilissimiac facundissimipoetm, Dominumprontinliarit. Sexla, quod ea hora in crucem
qui claruil sub Theodosioimperatore anno Domini587. actus Domino sit. Nona, quod tunc omnia mota, et tremefacia
Scripsit Dirocheum, Sichomachiam, conlra Symma- siut, crucifixo : qttia horrerent audaciamJu-
cliutn, elc. ln ediiiorie antiqua, quam vidit Fabricius, dmorum, et contumeliam Domini ferre non posseui.
Diumorum Hymnorum liber, qtti et Cathemerinun di- Vespere,quod noclemdederit ad requiesccnduma labo-
ciiur. Quod vero nonnulli duos postremos hymnos ribus diurnis Ad galli canlum, quod ea hora nunti-.t
loco movent, non recte faciuni, nisi simul moveant adventum diei adfaciendum opera lucis. Non tainen
hymnum Defunctorum, Jejunanlium, Post jejunium, pules,veluti e.is omues lioras ad oraiuluui fuisse in Ecclesia
atque etiam Omni hora, quibus non magis congruit jure publico et universnli praescripias, sed
inscriptio Cathemerinwii quam duobus postremis. U solum privatis religionis exerciiiis et
inserviisse, quam-
Triliiemius Hymnorum libros duos ex uno fecit, for- vis aposlolorum leinpore, paulo post ex Judaeo-
lasse ut cathemerinos sive diurnos a reliquis discer- rum consuetndine trcs poiissimum hor.e preciims
nerel. Verum hymni omnes, qui non sunt de Sanctis, eranl deslinatoe, ut dicam hymno 3, vers. 86. Teolius
apte in hunc librum conjiciunlur, Cathemerinuii vuli, iutelligi in hoc byinno galli canlum non primurn
iuincupalum a praccipua et maxima parte. Heinsio media nocie, sed postremum sub adventum hoc
lucis,
opinanti, Prudentium inscriplionem Cathemerinwnab qui proprie gallicinium dicitur; quia lempore
Act. aposl. cap. vi, ubi occurrit Sutxovtay.KSjjjxepivn,strepunt aves... paulo antequnmlux emicei.Conir.irius
fiiissc mutuatum, non assenlior: nain res admodum his esl S. Isidorus loc. cil. cap. 50 : Dies... inchoai...
diversa ibi proponilur : iu diebus aulem illis, crescente secundumRomanos a media nocle. Undeel lum galli-
numero discipulorum,[achum esl murmur Grmcorum cinium est, id esl gallorvm canlus, quorum vox diei
adversttsHebrmos,eo quod despicerenturin MINISTERIOoslendit prmconium,quando el mesonyctiusafflalusest.
QUOTIIIANO vidum eorum. Georgius Reinus, qui in Ad quem locum ertidite Grialis : Et quia nociismeltor
notis dixil, ejusdem argumenti esse ephemeriden pars aela, solquead nosjam flectilur, afflariradiis ejui
777 CATHEMERINONI. ADGALLICINIUM. 778
Nos excitator mentium A Voxisia, qua slrepunt aves,
"235
Jam Cbristus ad vitam vocat. Slanles sub ipso culmine,
5 Auferle, clamat, leclulos, 15 Paulo aiileqtiam lux emicet.
/Egro sopore desides, 237 Nostri flgura est judicis.
236 Castique, recti, ac sobrii Tectos tenebris horridis,
Vigilale : iam sum proximus. Stratisque opertos segnibus,
Post solis orlura fulgidi Suadel quietem linquere
10 Serum est cubile spernere : 20 Jam jamque venturo die.
Ni parle noctis addita Ut cunrcoruscis flatibus
Tempus labori adieceris: Aurora ccelumsparserit,
GLOSS,£ VETERES.
5. Excilator, quia excitat nos ad bonum, I. aniiqui tectasua eo operiebant,I. Culmen domus dici-
6. Desides, desesvel reses, i. e. piger: quasi in tmo tur a culmo, quo antiqui culmina domorumcooperie-
locoresidendopigerefficilur,Iso. Jjanl, Vat. A.
8. Proximus, Chrisiusenimin suo servitiolaboran- 16. Nostri flgura, qui similiter monel nos a liluis
libussemperproximusesi, 1. exsurgere,I.
—
10. Serum, tardum. Cubile spernere, exsur- " 17. Tenebris, ignoranlim,I.
gere, I. 21. Coruscis fiatibiis,solis impelu, I.
11. Ni parte noclis, nisi pnrle noclis servitiolabo- 22. Aurora, aurora dicilura splendore, hinc aurati
raicris, 1. dicuntur [avitores.EoosGrwcedicilur primus splendor
13. Slrepunt, personanlcumquodamslrepilu, I. aeris, quem nos quasi per derivationemauroram voca-
14. Culmine, culmendomus dicitur uculmo. unde mus, quasi eororam, Vat. A.
COMMENTARIUS.
orbis Inc dtcitur. Ajjlari aulem tnagorumesl verbutn, Nos a quiete noxia
qui adventantesole, simulacra nocturna uufugerecre- Mersossoporelibera:
debanl. Unde Philostratus, lil>.ni de Vita Appollonii, Et in disticbis Calonis :
negal Achili.s simulacrum gallicinium cxspectasse. ISamdiuturnaquies vitiisalimentaminislrat.
Quo pertincl illud quoque Anchism :
In edit. 1 Gis. versus 4 strophae 1, est Caslique,
Jamquevale : lorquetmediosnoxhumidacursus, versus 2 slrophae2, Jam Chrislus; vers. 3 ejusdcm
Et me saevusequis orieusafflavita nhelis. sirophao, Mgros, errore typograpbico, quem multi
EodemquemodoinlerpreluturServiusillud Mneid. vi: deinde sunt ainplexi.
Ecccautemprimisubluminasoliset orlus. 7. Weiiz., Gold., Widm., Casleque recti; sed in
Widm. supra, Casiique.Prag., Casteque,recle. Rat.,
ul lumina primi solis mediumnocits inlelligat. Porro Casteque,recte, ac sobrie. Itn Vat. I a prima manu:
Prudenlius ea comtuemoratquoemedia nocte et post supra, Cas/jque, recti, ac sobrii.
solent accidere. Et Teolius quidem consentit veteres 8. Vigilaudiverbum socpein sacris litleris occur-
Cbristianoscousuevissenon solum ante solis ortmo, ril. Episl. IS. Pelri cap. v, 8: Sobrii eslote,el vigilale.
sed eliam nocle ipsa e leciulo surgere ad orandum. Mallbaeixxiv, 42 : Vigilaleergo, quia nescilisqua horu
Nomiulli gallicinium post mediam noclem siatuunt, <n" DominusvesieruewiMrus sit, etc.
et conticiuium posl gallicinium.VideCommentar. ad 9. Vox fulgidus in Lucretio anliquata credilur.
' lil. hymni seq. Plura de Gallis Barthius lib. xxxv Eam revocanmt Lampridius, Solinus, Arnobius, Ju-
Adv., cap. 7, exTheognidisGnomologia,el Heliodoro vencus. De qua iierum redibit sermo.
lib. i /Etliiop., ex Martiali,AntipatroThessalonicensi, 13. Teolius pro diversa scriptura, Voxilla. De
Pelro Yenerabili lib. v contra iudoeos. Videri etiam avium sirepitu plura ex Prudentii hoc loco aliisque
possunl commentatoreshyiiiuoruinBreviariiRomani, scriptoribus habes in Burmannianaeditione Proper-
MicbaelTimotheus, Gregorius Yalentianus, et alii, iii,quarn cl. Laurentius Sanlenius, elegaritissimus
iiaiu p:us hujus hymni canitur [eria 5 atl laudes. poela, complevit, ac publicijuris fecit au. 1780, ad
5. Ex Apost. ad Romanos xni, 11 et seq.: Et hoc versum46 lih. i,eleg.l6: Etmaiuiinisobstrepitalitibus.
scienteslempus: quia hora est jam nos de somnosur- 14. S. Paulinus Natali 6, culmea lecli Culmina..
gere. Nunc enim propior est nostra salus quam cutn Virgiliusecloga 1, congestumcespiiectdmen.el vilia-
credidimus.Nox preecessit,dies auleinappropinquavil. rwn culmina fumanl; et vin M\\., vers. 4^6, El ma-
Abjiciamusergo opera lenebraiu)n,el indtiamur arma tulinivolucrumsub culminecanlus,.
lucis. Sicut in die honesleambulemus. 15 et 16. Apud Isonem legam a lectis exsurgere,
6. tleinsius legit cum aliis, lecluloswgros,soporos, non a liluis. In Yat. P hi duo versus.ita leguiuur :
desides. Becmanuscap. G Manuduct.ad ling. Latin. Nova antequam lux emicel, Noslri forma est judicis.
ex cod. Palat. eaindem lejcliuiieintuelur, quaeetiarn Prior non absurde; posterior conira metrum. Vat. 0,
exstai in Hyninar. 5 Tlmmasii, et a Teolioest ado- Vtslri figura esl judicis.
ptaia. Aldus, Nehr., Yat. P et alii, lectulos mgros, 19. Teol. ad oram, Monet quielem.
topo*esdesides, Widm., Bang., Rai., Prag., Gis., m D 21. Nebrissa interprelatur flammisaut auris, quae
texlu, leclalos,mgros,soporedesides.Praeferotectutos, sub auroiani spirant. Chamillardussuspicatur legen-
/Egros sopore desides, cum Vat. A, Weitz., Gold., duui fleibus. Nihil mutaveris. Coelumspargere coru-
Gisel. ad ornni, correctonbus bymiiorum Breviarii scis (latibiisest complere lumine. Flatus hic est oris
Ituinanisub UrbanoVIII; nam epitbelon mgromollius haliius, ut i Sym. praef. vers. 86 : Spirat sacrilegis
colucret cuui sopore, quaiii cuin leclulos, et suavior flaiibusinscius.Ciceroin Aratode Canesidere : /Esti-
decurnt versuj. Yat. 1, JEgro soporedesides, sed su- feros vulidiserumpil(latibttsignes. Sic Solis equi apud
pra sopores; et iu mgrovidetur erasuni s. Inlelligo Ovid.Metamorph. lib. n-.Ignemquevomenles...hinni-
etiaiu desidesin vocandi casu, o vosmgrosopore de- tibus auras Flammiferis'implent. De aurora Vhgilius
sides : neque aliler sensisse viJelur Iso m glossa. simili phrasi : El jam prima novo spargebal himine
lidem homiiiesqui dormientes dicuntur desidesmgro terras. Ma. lib. IV,vers. 584.
sjpore, vigil.tntei vocanlur Casiique,recli ac sobrii. 22. Extrema pars glossaeVat. A dcs:impta est ex
yLgrinido nnimi nolalur, ul inlia, ct in hymuo Isidoro, lib. v Elym., cap. 31. In primu parie lega
S.Ambrosiife a4aduu:., aurarii pro auvali : iiain aurarii dicebantur qui fave-
PATROL.LIX. 24
 AURELH PRUDENTil GARMINA 780
Omnes labore exercitos A Gallo canenle exterritos
Conflrmet ad spem luminis. 40 239 Sparsim timere, et cedere.
25 Hic somnus, ad lempus datus, Invisa nam vicinitas
Est forma mortis perpetis: Lucis, salutis, numinis,
238 Peccata, ceu noxhorrida, Rupto (enebrarum situ,
Coguntjacere, ac stertere. Noctis fugat satellites.
Sed vox ab alto culmine 45 Hocesse signum praescii
50 "Christidocentis proemonet, Norunt repromissae spei:
Adesse jam lucem nrope,
Ne mens sopori serviat: Qua nos soporis liberi
Ne somnus usque ad terminos Speramus advenlum Dei,
Vitae socordis opprimat Qua3vis sit hujus alitis,
35 Peotus sepultum crimine, 50 Salvator ostendit Petro,
Et lucis oblitum suae. • Ter, ante quam gallus canat,
Ferunt, vagantes daemonas Sese negandum praedicans,
Leetostenebris noctium, B Fit namque peccatum prius
GLOSS/E VETERES.
23. Exercitos, exerciiatos, I. 41. lnvisa, odiosa dmmonibus,I.
25. Hic somnus, sed peccatorum,I. 43. Silu, negligentia, 1.
26. Forma", figura, Iso. 44. Satelliles, sequaces,I. Dmmones,Rat.
28. Stertere, runcare, Yat. A. 45. Hoc, gallicinium, Rat.—Praescii, dmmones,l.
34. Socordis, pigrm, I. 47. Soporis, vitiorum, morlis, I.
37. Ferunl, homines,1. 49. Yis, significalio, Iso.
CQMMENTARIUS.
bant, rion ab aurora, ut putal glossaeauctor, sed ab de daemonibus,sed de avibus noelurnis, imprimis de
auris, quas orario excitabanlii qui gesiu favebant, ut lusciniaeincubantis canlu, de noclua, vespertilione et
vult Sei'vius in illum Virgilii versum : Nunc quoque gallo. S. Augustinus, lib. viu de Civit. Dei, cap. 22,
jam nimium gaudenspopularibus auris. Explicat, auris irad.it-,doemonesin aere versari, quod saepe alias in-
[avoribus,unde et aurarii dicunlur [autores. Sic ora- culcat; et confirmat S1.Gregorius Magnus Iib. n Mo-
riut» eiit quasi aurarium. Gasaubonusab orario pnlal ral., cap. 24. Idem Augustinus, cap. 3 lib, xiv de
dictos oriarios, et etiphoniaegratia aurarios; orarium Civ., docet, daemonemesse in carceribus hujus cali-
linleuni ciielumori lergendo paratum..Vide notas ad ginosi aeris oeterno siipplicio destinalum. Et serni.
AureHanuin Yopisci, qui referl, Aurelianum primum 103 : Ista dmmonia.seducereanimas qumrunt, sed ubi
donasse oraria populo Romano,quibus utereiur popu- sol non ortus est, tenebrmenimsunl.Forlasse daemones
lus ad [avorem. Antea in ludis et theatris jactatione inielligit S. Ambrosius hyinno ad laudes dominicne.
togae soliti erant favere. Hoc omniserronum cohors Viam nocendideseril. De
26. Pui., Moriis imago est perpetis, repugnante. C S. Isidoro et Grialis notis dixi ad titulum hymni
nieiro ; ex quo lleinsius conjicit, Imago mortis per- 40. Etsi supra dixerit vaganles dmtnonas, tamen
petis. Retinendum esl cum reliquis omnibus, Est recte nune sparsim timere, et cedere eos atflrmai,
forma morlis pefpeiis : nam forma a Groecop.optfyi est quia catervalim vagamlur tenebris laeli, sed adve-
species, flgura, idea. Sie Cicero passim, forma reipu- niente luce dispersi aufugiunt. Conjecerat aliquis
bticm; et deDivinat. iib. n : In nubibus nunquidaniin- passini. r
advertisli leonis formam, Uut hippocenlauri. Tuscul. 42. Vat. A, numinis,al. numini, id est dmmoni.Non
Tib. l, somnum vocat mortis imaginemet simulacrum. assenlior. Inauditum quippe est mibi, daemonemab
Prud., ApotU. vers. 309 : Christus forma Pairis, nos ecclesiasticis scriptoriims numinis appellatione sim-
Chrisii (ortna el imago. Weilzius pluribus conflrmat, pliciler donari, quamVis Deus hujus mundi in sacris
somnum esse moilis imaginem,quoetibi vel non quoe- Lilteris dicalur.
renti occurrent : ut mirer interpretes. dicere Pru- 43. Virgilius lib. vi describens yEneae iter per
dentium respexisse ad illud Nasonianum : Stulte, quid Averni fauces ad inferos, ail: Per loca senla situ.
esl somnus, gelidmnisi mortis imago? Cur non ad alia 50. Mattb. cap. xxvi, 34: Amen dico tibi, quia in
simiiia ? hac nocte nntequamgqllus canlel, ter me negabis. Ita
29. Ald., vox ablato culmine ex trajeclione littera- Lucas et Joannes. Maicus vero cap. xiv, 50, Amen
rtim pro ab atlo. Vat. A ab alalo, male. dico libi, quia-tu hodie in nocle hac, priusquam gallus
51. In vulg. nonnullis, Adesselucem proxime. bis vocemdederit, ler me es negalurus. Vossius puiavii,
52. Peveralus censet posse huuc esse sensum : Ne hanc vocem Salvalor post Tertulliani tempora inven-
Deus serviat peccatis per sonini desidiam, juxia illud Q tam. Antiquiorem esse-oslenditur ex hac inscriptione
Jeremiae, Servire me fecislis in peccalisvestris; quiai apud Gruterum : IOVICVSTODI - QVIBINO SALVATORI-
•scilicel Deus a Platonicis vocatur niens, ul a. Virgilio PROSALVTE CAE-SARIS NERVAE-TRAIANI AVG-COL SARMIZ.
vi jEneid., Mensagilat molem.Subtilis est haecinter- At non deerunt qui dubitenl sitne genuina haec in-
pretatio, sed non probanda. scriptio. Cicero ausus non est eo verbo uli,cum sotera
54. Egm. a manu secunda, et Val. P, socordes, vellet interpretari. Merito redarguitur P. Caslus Inno-
male. Primum o corripitur raro exemplo, non enim cens Ansaldus; qui in Comm. de forensi Judaeorum
secundo loco spondoeum admittit poeta. Socordiam buecina staluit, canlum galli in Evangeliis forlasse
aliqui dictam volunl, quasi sine corde, alii a parlicula intelligi clangorem forensis buccinae. Yide cl. Can-
separandi se, et cor : nonnulli inde soribunt secorsel cellierium loco mox citando.
secordia.^sX. unus apud Teol. jierjjcram legitmentes- 55. Ald., Gis. in edit. 1, peccator. Idem Gis. in
socOrdes. edit. 2, peccalum, et falso peccatoralios babere dicit,
35. Peclus sepultum crimine, ut-homines vinosom- ^Jiia paulo post ait, menlem Petri mansisse inle-
noquesepulii apud Virg, gram, et cantu galli cognito juslum deslitisse pec^
57. S.Ambrosius Hexaeni. lib. v, cap. 24, a Weit-' -care. Lego quidem peccalumex mss. codd., sed ra-
woallegaiurinhunc locuni; sed nihii ibi Ambrosius. tionemGiselini non probo: nam Petrus vere peccavit,
781 !•. AD GALLICINIUM.
CATHEME.R1N0N 782
Quampraceolucis proximae A Christum redisse ex inferis.
£5 240 Hluslret humanum genus, Tunc mortis oppressus vigor,
Finemque peccandi ferat. 70 Tunc lex subacta est lartari,
Flevit negator (lenique Tunc vis diei fortior
Ex ore prolapsum nefas : 242 Noctem coegit cedere.
Cummens manerel innocens, Jam jara quiescant improba,
60 Animusqueservarel fidem. Jam culpa furva obdormiat,
Nec tale quidquam postea 75 Jarn noxa lethalis, suum
Linguoeloculus lubrico cst; Perpessa somnum, marceat.
241 Cantuque galli cognito, Yigil vicissim spiritus,
Peccare justus dcsiitil, Quodcunque resiat lemporis,
65 Inde esl, quod omnes crcdinuis. Dum mela noctis clauditur,
lllo quictis leinporc, 80 Stans, ac laborans excubet.
Quo gallus exsultans canil, Jesum ciamus vocibus,
GLOSSJE VETERES.
57. Negator, Petrus, I. B 75. Improba, improbusdicilur nulli probabilis,pro-
59. Cum iiions,quiaquanwis voceChristum negarel, bus autem qttasi prohibus,id esl,juslus, qui se ab omni
timore correpius, menstamen el animus fidem serva- malo proliibet, Val. A.
bat, I, Vai. A. 74. Furva, nigra, I.
62 Lubrica, volubili, I. 75. Lelhalis, mortalis, I.
64. Desliiit, dimisit, 1. 76. Marccai, tepescal, 1.
70. Tunc lex, le.vTarlari erallalis, ut ncmo posl 79. Meia, finis, lcrminus, I.
mortemresurgerel,qumtunc destrucla esl, Vai. A. — 80. Stans, in Dei servilule, I. — Excubet, vigilet,I.
Subacta, a Clnisto, I. 81. Ciainus, invocamus,I.
COMMENTARSUS.
et tunc demum jusliliam recuperavit, cum resipuit 63. S. Ambrosius in hymno /Elerne rerum condi-
et destitit peccare, ut mox patebit. Plura hic peccai lor ad laudes dominicae pulchre conversionem hanc
Chamillardu-;: notam versui 57 supponil, el aii, Ne- Peiri. ex galli caniu admoniti, describii : Hoc ipsa
brissam legere negalor, quod falsum est de hoc versu pelra EcctesimCanente culpam diluil, eic. In tanta li-
55. Addil, se scribere peccalor, et in lexlu invenitur hrprum copia, ne dicam lurbam, quibus expenditur
peccalum.Gallandius hoc errore deeepitis cdidit vcrs. locns Mattb. cap. xvi, 18 : El ego dico libi,-quia lu es
57, conlra lcgem melri, Flevit peccator,ct auciorem Pelrus, el super hanc petram mdificaboEcclesiam
hujus correctionis vel potius corruplionis laudal Cha- meam, elc, haud scio an alii animadverierint, ex hoc
millardutn. Hujusmodi lapsus in scriptorihus praeser- lnaxime loco interprelalionem calholicam demon-
tim insigiiioribus anuotare prodest; ut solenl scopu- sirari. Qui sensus, ait S. Augustinus lib. ix Retract.
los et brevia indicare ii qui cursus maritimos in la- (Q C.np.21, eliam cantalur ore multorumin versibusbea-
bula pingunt. tisiimi Ambrosii, ubi de gallo gallinaceoait: Hoc ipsa
59. lncassum aliqui conantur Prudenlium erroris peira EcclesimCanenteculpamdiluil. Cuni auiem Am-
arguere, perinde quasi Petrtim peccasse negaverit, brosiani hyinni ad omnes, aitt fere omnes Occidentis
in quibus est Cellarius, qui poelani non intellexil, Ecclesias permanaverini, consequensest, eam inter-
dum eum ait errnsse, quia mens Pelri magis qutttn prelalionem , qua Petrus pelra Ecclesimdicilur, pro
lingua peccavit.PraecesseratClerictis, lom. XII Bihl. explorata esse habendam ex communi Ecclesiarum
univers., qut putat plus dixisse Prudeniium qunm consensu. In officio qttoque Isidorinno bymnus ad
voluit,sociumque illi dal S. Cyprianumpag. 127edit. ciibedram S. Pelri incipil, V Petre, pelra Ecclesim.
Oxoniens. de his qui lormentis ccsserunt: Infirmitas Qunre cum res sit de sacrae Scriplurae expositione,
viscerumsensit, nec animits, sed corpus dolorc defecil. locum bic habel regula S. Augustini et theologorum,
Rectius Calmetusex hoc Prudenlii locoveriorem sen- Legemcredendilex slalual supplicandi. Unus vel alter
tentiam confliniat, Petruni negationis exiernoe pec- e SS. Pairibus, qui aliam explicalionemadliibent, ad
cato fuisse implicitum, quod vere peccalum esl, bo- hanc Ecclesiii»caiholicaeinlerpretationem, si possiut.
minemque peccaiorem eflicit, sed lident inlus ser- revocandi sunt : si non possint, eorum expositio pro-
vasse; quandoquidemChrislus rogavit ne illius fides hnbilis, per nos iicet, censeatur , quoniam idem
delicerei. S. Augustinus lib. Contra niendaciuin , S. Scripiurm locns duos sensus habere poiest; sed
cap. 6 : In illa negationeinlus verilalemlenebal; (oris ila ut alteri cer;ae interprelaiioni non olflciat.
mendacium proferebat. Prudentius pcccalum nega- 65. Chrislum ex ioferis resnrrcxisse, cum adhuc
tionis exlernae sa^piusdeelaral: Ter... sese negandttm n lenebree esscnt, ex Evangelioliquel. Olim credebant
prmdicans... Ftt namquepeccatumprius... Flevil ne-' " Clirisliani, niedia nocte Christuin esse ventnrum ad
gator deniqueEx ore prolapsum ne(as... Peccare de- bominesjtidicandos,utviderepolesproI.num.I48.Ilinc
stitit. ConlerS. Ambrosiumlib. x inEvan. Luc.cum est quod poeta non solum resurrectionis, seil etiain
noiis Maurinorum. extremi judicii meminit, ul ex sequentibus patcbii,
62. Legunt iiugua lubrica Gis., Bong., Wid., Vat. et anten dixit : Noslri figura esl judicis. Ilynino 2
I, lso, Cell. et alii, non male. Rat. pariter, Lingua lnatutino similiter extremum judicium commcinoint.
loculuslubrica esl, sed supra toculus erat a, ut esset 69. Vigor. Teol., Ald., Wcitz., Gis. 1 cd., Rat.,
locuta, et quidem ab eadem manu. At metrum non Prag., Vatt. A, I el P, et alii vetustissimi. Chamillar-
paiiiur, in nominandicasu poni lingua.Vr&g.autalius dus cum Gis. 2 edit. , el Ileins., rigor. Sed meliiis
(uou enim bene distinguit annolator edilionis Colo- dicitur opprimere vim , poienliam, vigorem tnorlis,
niensis qua utor), Lingua proloquitur lubrica, male. quam rigoretn. Et poela infra hymno 2 vers. 8 :
Noslra lectio elegantior est, el cx Prudeuiii siylo, Culpmvigoremperdidit. In Vat. A male expressuspro
quam oplimi et veiuslissimi codd. lenent; quoevide- oppressus. Noia , tros primos hujus stropliMversus
lur etiam fuisse iu Ilail., cl in Gold. erat su.pra.Vat. incipcrii Tunc, quibus respondent tres alii primi se-
O, l.ingum loculus lubricosine esi. Jam.
quenlis siroj.liDB
785 AURELII PRUDENTIl CARMINA. 784
Flentes, precantes, sobrii : A 90 Quee mundiali gloria,
Intenta supplicatio Ceu dormientes, egimus :
Dormire cor mundum vetai. Yigilemus; hic cst veritas.
85 Sal convolutis artubus Aurum, voluplas, gaudium,
243 SensuiTiprofunda oblivio Opes, bonores, prospera,
Pressit, gravavit, obruil, 95 Quaecunquenos iuflant mala,
Vanis vagantcm somniis. Fit mnne, nil sunl omnia.
Sunt nempe fstlsaet frivola, Tu, Chrisle, somnum disjice,
GLOSS./EVETERE?.
83. Inienia, ad Deum, I. 95. Iniiant, in prmsentivita, I.
88. Somniis, somnia gloria liujus mundi, natn [ugil, 96. Fit mane, fit diesjiidicii, l.
Vat. A. 97. Disjice, defectivumverbumesl, I. Diisipa, et e[-
89. Frivola, vana, nihil valenlia, I, [uga, et discute. Dissiceverbum defectivumest, el non
92. Veritas, Christus, 1. habet amplius, Vat, A.
COMMKNTARIUS.
82. Sichard. sobriosmale pro sobrii. Vat. 0, sobrie. B] vanis.
Adverienda esl ratio Chrislianorum maxime proprb, 90. Aldusediderat, Qum mundi alit gloria, sed cor-
qua Deum colunl, fletu etim precmtes, ab iis qui rexil. Teriullianus, de Animacap. 54, labesmundia-
antiquilates ecclesiasticas prosequunliir, aut penitiis lium sordium.Sulpicius Severus Ilisl.sacr. n, c;ip. 14,
praelermissa, aut uon satis illustrata. Poela hymno 2, historicos profauos vocat mundiales. Significaiio
vers. id,Tementepura elsimpHci,Te voce,ie cnntu yio mundi pro improbis, pro vanitale, profanaque pompa
Rogare curvalo genu Flendo , el canendo discimus. ab ecclesinsticis invecia esi.
Judiih populum horlabalur ut ab obsidione Belhulinu' 95. Gisel. in 1 edit., inslanl, quo fortasse respicit
liberari preoretur cum lacrymis, cap. vin, 7 : glossa Isonis. Reliqui onmes, inflanl. Val. A, male
Dicamus flenles Domiito,ulsccundum volunlalemsuam pro mala. Communem lectionem ampleclor, et inlcl-
sic [aciat nobiscnm misericordiam suant. Exslanl in ligo, vocari mala quoealii bona [ortunmdicuiit, nuruni,
Yeleri Testamcnto alia cxempla D.ivblis et Ezcchiie, voluplalem, gaudium, opes, hooores, prospern, de
in Novo S. Petri, Magdaleuae. Alia legi possunt in quibus dixerat: Sunl nempe [alsa , et frivolt, Qum
Vilis Palrum , quas Rosweydus collegil, ui in Vita mundiali gloria Egimus, elc. Et nnnc, Qtuvcunqttenos
abbatis Pauli Nazarbensis, abbaiis Thalfelei Cilicis. inflani mali, ui/ sunl omnia. Vide notala ;n praef.
Historioe sanclorum receniium donum lacryraarum vers. 29, vel bona, vel mala.
passim commemorant, quo insigniium fuissoPrudcn- 96. Vat. A,,ni/ii/pro nil. Teolius punctum inlerro-
tium colligo ex Passione Cassiani, vers. 99 : Parco, gaiionis adjicit, Filmane? quod repiicat in nota. An
(omplector tumulum, lacrymas quoque[undo, Altare te- dala opera, an mendo typographico?
pescil ore,saxum pectorc. S. Maxiinus Taurin-nsis, p. 97. Heinsiiiscuiii veiustissimis codd. ei Weitziu--,
liomil. 5, laudans S. Petri lacrymas ait: Lacryinm, in- dissice. Rnt., dissice, sed ablato altero s fnctutn a cor-
quam , tacitm quodammodo preces sunl, veniam non rcciore disice. Franciscus Jureuis lib. i;i P.mlini de
poslulant, et mcrenlur; causam nqn dicunt, el miserir Yila S. Marlini, et Casperius in Eleclis, png. 61, de
cordiam consequuntur. Yide Rnynaudum , lom. XV bocverbo plnribus dis~erunt, et Iegenduiii dissice
Heierocl. spirit., pag. 151, et Benedict. XIV, deBcat. conlenduiit. Nihil moveor. Scribo disjice cum vulg.
lib. iii, cap. 26. ln ulraque poenitonlin baptismatis, et nonnullis, ci Ilymnar. Tlmin., m in Virgilioel aliis,
lnpsorum fundi lacrymac olim solebnni, quaea,SS. Pa- a vcrbo disjicio, quo usus eiinm est Prudcnlius in
trihuscommendantur, si ct constantes sint et ex corde praesenli, hyinuo S. Laurentii vers.209 : Cutn membra
intimo profluant. morbus disjicil. Nou er.o vcrbuni esl defectivnni,
84. Ald., Gis., Chamil., Val, P, 0 et I a sccunda quod nihil amplius habeat, quam disjice nut dissice.
manu, cum aliis ed. et mss. et Breviario Roinano, Tota controversia eslorthograpliica, in qua vulgataiu
vetat. Magissensui congruit vetetcum Prag,, Gold. (in scribendi raiiouem sequor. In vulg. etin Brev. Iiom.
quo supra uelal), approbanle in nolis Ileinsio. Quie- discule esl pro disjice, quoe cst glossa vetcrum codi-
scanl, obdormial, marcedl, excubet,ciamus, postulant cum, ut vidimus. Ilunc hyinuuin,Vjusque eleganl ntn
vetet. Hymnarium Ven. Thomasii habet vetat, quod laudat Aringhus lib. vi RmiiiB subtMian., cnp. 57,
rotineo. quod eslde Gallogalliuacco. Ex ejus bb. vi, ca,i. 57,
88. Apud Teolium Val. unus, uacuisnon male pro sequenS moiiiimenluni cxbibeo.

Veius pictura ex ccemeterio Priscillaj via salaria.

7S5 CATIIEMEhlNONII. MATUTINUS. 78«
Tu rtimpe noclis vincula, A Rebiisque jam color redit
244 Tu solve peccatum vctus, Vultu iiiienlis sidcris.
100 Novumque lumcn ingere. Sic nosira mox obscuritas,
10 Fraudisque peclus conscium,
II. HYMNUSMATUTINUS.
Rtiplis retectum nubibus,
245 Nox, et tenebrae, el nubila Regnantc pallescet Deo.
Confusa mundi, et tnrbida, Tunc non licebit claudere,
Lux intrat, albescit po'us, Quod quisque fuscum cogiiat:
Cbrislus venit, discedile. 15 Sed mane clarescent novo
5 246 Caligo terraa scinditur 247 Secreta mentis prodita.
Pcrcussa solis spiculo : Fur anie lucem squalido
- GLOSS.E VETERES.
6. Spicuto, radio, spiculum proprie est sagitla, I. rem : sole redewtte, redire colorem.— Sideris, solis. I.
Radio, Vat. A. 12. Pal'escit, [ulgescit,Rat.
7. Color redit, secundum phtjsicosloquilur, qui di- 15. Clamlere, occultare, 1.
cunt, omnia coiorata in uocle cotorem perdere : sole 14. Fuscum, viliosum, denigratumpeccais. I.
iterum redeunlc, illis coloremredire. Sic et illud : Nor. 15. Mane, adierb. eslmane lemporissitinificativum;
abslulil a'ra cotores. Quidam autem hoc negant, dicen- sed hoc loco non esl, cum conjungitur declinabiliparli,
tes, squamas piscium nocte htcere, Val. A. B n( mane novo, i. e. in die judicii, I.
8. Nilentis, splendentis. Secundum physicosloqui- 16. Prodiia, manifeslata, Val. A.
tur, qui dicunt omnia colorala in nocie perdere colo- 17. Squalido, ienebroso,I.
COMMENTARIUS.
QuippeCliristiani veteres galli imaginem, vigilaniian, 65, Nox mundi, til hic, Nox, tenebrm, nubila mundi;
necnon Chrisii Domini, el divini vcrbi proeconum quacomnia inter se differunt.
syinbolmn , cxprimere solebani; neque solum juxla 5. Velus codex in edit. Colon., micat pro inlral,
nposiolum Peirum ejus imago frequentcr occurril, male, et ex aliqua glossa. Hymnarium V Thomasii
sed aliisin locis coemeierialibus,ul in sarcophagis et multis in locis correctione indigei, ut in hoc tertio
lticeruis, et in ediliore subteriancorum ciibiculoruni versu, intrat, atbescil polus, ubi decst lux.
prospectii, in fornicihus et absidilms. Inde in subli- 4. i)iseerfite,formuln,qua e sacris abire jiibentur
mioribus lemplorum nosirorum fastigiis gallus reproe- profani, ul Procul, o procul este pro[ani; et infra
sentari cnepit. In cod.l. Vait. Alcxaudr. l'k et 548 hymno 6, vers. 156el seq., Procul, o procul vaqan-
gallus in prima liujus liymui liitern pingiiur. Vide tum Porlenta somniorum: Procut eslo pervicaci Prm-
proleg. num. 78. Verum de gallis plura nuper edidit strigialor actu... Discede, Cltristus hic est : Hic Chri-
cl. Fianciscus Cancellierius, qui quaiuor voluininihiis stus esf, liquesce.Imperatores Cum ignominiaecausa
docie clegnut^rqiic conscriptis argumentum novnm milites dimilicbant, bac formula ulebaniur, Disce-
de Secrelariis basilicmVaticanm exhausit. Fuse dis- dile, Quirites, aique artna deponile. Vide Brissonium
serit lib. i, cap. 14, § 4 et seqq. : Cur veteres Cltri- de formulis lib. iv.
sliani lurribtts campanariisgallos imponereiit.De Cliri- 6. Spiculum proprieest sagiiti). Cbnmillardus post
sli verbis, Antequamgallus cantel. De galli symbolo Fabricium aii, spiculo improprie dici pro radiis, et
apud Cliristianos. reclius alibi radiorum spicuta, Hamart. vers. 87.
Matulinus, alia inscriptio Aldi., Rat,, Gold., ,Q Conlra Gifnnius in ind. Lucret., vcrbo Teln diei, ob-
Weilz., Ad Matutinumex breviariis in codiccs vide- servat, venusle et docie lela diei appellari solis ra-
tur invecla. Alex., Vat. I et alii, Ilymnus malulinus. dios, sicut Varro jacula solis, el Prudeniius spicula
Ex eruilita praefalione excelleotissimi arcbiepiscopi dixerunt. Gifanius rationein adilii, quia radius nihil
Tolelani ad Breviarii Isidoriani novam editionem est aliud Latine quam hnstile, seu hasta sive cx fer-
colligo, liuncbyinnum posse vocari ad puUorumCan- ro, sive ex mnleria. Ilaecralio non placet Becmano
tum ex veieri Hispanica consiieludine. In calce no- deOrig. lingu.c Lalinic, verlio Hadius; sed nssenti-
slri codicis(ail doctissimus praesul) uoii solumhoras itir spicnlum nsurpari de solis luinine pariter, ut ra-
malulinas et laudum invenies, sed cliam Injmnosad dium; qucm consnlere poteris.
primam noclis vigitiam, ADGALLI CANTUSI , QUOD ERAT 8. Ilails., nilenli pro nuenlis, quod melius adlioe-
CIRCA MEOIUM NOCTIS , et A'l PULLORUM CANIUM, qitod ret sideris, ut sol denoteiur, ut recle interprelatur.
erat circa exsurgentem auroram; hunc secundum, ul Iso. Concinnum lamen est, vultu nilenii.
a gaili canlu medimnoctis discernereni,htjmnumPUL- 9. Prag., hic pro sic, male.
LORUM CANTUS appellabant. Egregie hoecconsonant S. 12. Ald., Ral. (ulii glossa (ulgescit), Gis , Fabri-
Isidori verbis cap. 21, lib. v Etymol., Mututinumesl cius, Weii/.., Vatl. I, 0, P, el alii legunl pallescit. In
inter abscessumlenebrarumel aurorm advenlum. Pars Vat. AelAlex. est patlescel, quod vitletur exigere sen-
hujus hymni Matutinic.initui'feria4ad laudes Brevia- sus. Agit enim poeta de cxlremo Deijudicio ; ideoque
rii Romani, Nox, et tenebrm, el nvbila; pars vero adjungit : Tunc non licebil cluudere... Sed mane cla-
feria 5 ad laudes, Lux ecce surgit aurea, pro quo rcscent novo.Nebrissensis liahet : Pallescalpro albe-
versu Prudeniius liabet, Sol ecce surgil igneus. Ric- scat, el alludit ad te.npus tnatuiinum, quo aurora
ciolius part. 8 Prosod., cap. 6, rcg. 2, Quid, inquil, D 1 pallet. Sed in coutextu Nehrissensis lcgiiuc patlescit.
eleganliusillo hymno Boelliiano,qui caititur inlatidi- Aurora primum pallida est, lum rosea, poslreuio
bus (erim 4, Nox, et lenebrm,el nubila, clc? Pula- candida, seu clara. Verum lnc vocabula, aurorocet
rem, Boethii nomen excidisse pro Prudcntio. Sed maitilini temporis propria, a Prudenlio poetice ad
paulo ante dixerat: In hymnis aulem a S. AmbrosiOj cxlreiuum juilicii dicm, quo sol justitiae apparebit,
Boelhio, aul Prudentio conslruclisutitur Ecclesiaca- transfcrunliir.
tholicaiambicisliujusmodi, per slropltas telrastrophas 15. Vat. I et Gold. a prima manu clarescunt, quod
disiribuiisin Itoriscanonicis.Sed neque hic est hym- poterit susiineri, si supra legatur pallescit.
niis Boethianus, nequc alium iambicum dimetriim 17. Cave ab Aldinocedilionis errore, Furante pro
irjvi, a Boethio compo.-iluui,quo ulatur Ecclcsiaca- Fttr anle. Mirificepoeta cxornnthanc sententiam, qui
(holicn. male agit, odii lucem. Similia sunt apud SS. Patres.
1. Egm., jubita pro nubila, mepdosc. Infr/a vers. S. Ambrosiuslib. n de Cajn et Abel? cap. 8 ; Latro
787 AURELII PRUDENTHCARMINA. 788
Impune peccat tempore: A Caslumque nugator sapit ?
Sed lux dolis contraria Nunc nunc severum vivilur,
H Latere furtum non sinil, Nunc nemo tenlat ludicrum,
Versula fraus et callida 35 " Inepla nunc omnes sua
Amattenehris obtegi, Vullu colorant serio.
Aptamque noctem lurpibus Hoechora cunclis utilis,
Aduller occultus fovet. Qua quisque, quod sludet, gerat:
25 Sol ecce surgit igneus, Miles, togatus, navila,
Piget, pudescit, pcenilet, 40 Opifex, arator, institor.
Nec teste quisquam Iumine Illum forensis gloria,
Peccare conslanter potest. 249 Hunc tr'sle raptat classicum :
Quis mane sumptis nequiter Mercalor hinc, ac rusticus
30 248 Nonerubescitpoculis, Avara suspirant lucra.
Cum fit libido temperans, 45 At nos lucelli, ac fenoris,
GLOSS.E VETERES.
19. Dolis, furum, I. B 35. Inepta, incesta, I.
22. Amat, cupit cooperiri, I. 36. Colorant, laudanl. — Serio, honeslo,sobrio, I.
23. Turpibus, rebus, 1. Serio, i. e. mature, modeste, lioneste, Yat. A.
24. Fovet, amat, Vat. A. et I. 38. Qua, in qtia, L
26. Pcenitet, adullerum sui sceleris.I. 59. Miles, plebeius, Vat. A. — Togatus, pacatus,
28. Constanter, audacter, fiducialiter,I. Audacler, qui in foro dispulat, I.
Yat. A. 40. Instilor, negolialor, I.
29. Mane, simaiie ebrius fuerit, I. 41. Forensis, a foro, Iso.
51. Cum, quando, I. 42. Classicum, luba bellica, I.
32. Castum, casfi(«(e»i, I. Pro castilate, nomeiu 44. Suspirant, desiderant, I.
Vai.A. 45. Lucelli, diminulivuma lucro. — Fenoris, usu-
33, Severum, adverb. graviter, I. Pro adverbio.i. rm. Fenus dicitur a manipulo feni, quia sicul (enutn
e. graviler et honeste, Vat. A. manipnlis augelur, ita fenus, i. e. pecunia augmenta-
54. Ludicrum, ludibrium, I. tur colligendo,I.
COMMENTARIUS.
diemrefugit, quasicriminis lestem, Lncetn adtdler eru- Psycb. vers. 453, jocus, pelulanlia, voluptas, cupido
bescit, quasi adulterii consciam. Poetae fingunt ex dicunlur NUGATRIX acies. Casluin pro caste, ei similia
Nocte Fraudem et Mendaciumprogenita, ut deno- libenter usurpal : sic duobus proxime scqucnlibus
tenl nociem fraudibus esse apiam. Ethnici noclur- versihus severum et ludicrum. Paulo anle lurpia pro
nas congregaliones primis Cbristianis objiciebant. (ri rebus lurpibus, et mox inepta sua pro stiis ineplris.
Minucius Felix in Octavio : Illic post mullas epulas, 36. In Isone laudant pro colorant non inlelligo, nisi
ubi conviviumcatuit, el inceslmlibidinis fervor ebrie- legendum sit lavant, aut, quod magis congruil, lar.
tate exarsit, canis, qui candelabronexus est, jactu of- vanl. Ad marginem editionis Coloniensis reperio ex
fulm ullra spaliam tinemqua vinctus est, ad impelum cod. ms. CM//U pro vuliu.
et saltum provocatur: sic eversoet exslihcloconsciotu- 58. Proef. vers. 55 eodem sensu studeo occurrit,
mine, impudentibuslenebris nexusin[andmcupidilalis Non sunl illa Dei, quwituduil.
involvunlper incerltim soriis. Quo respexil Terlullia- 59. Chaoiillardus logalum pro judiee sumi vull,
nus Apolog. ca|>. 7 : Dicitnursceleratissimide sacra- quia infra de logato dicilur, illuin forensisgloriu. Sed
menlo infanticidii, et pabulo indr, et posl convivium parum vidit: nam (orensisgtoria omnibtis qui in foro
incesto, quod eversoresluminum canes, lenones scili- versnntur potest applicari, et hnc Inco oralores po-
cel, tenebrastum et libidinumimpiarum inverecundiam lissimuin significari declnrnt versus 46, qui hnic re-
procurenl. El cap. 8 : Prmterea candelabrael lucer- spondet, Fandique prorsus nescii.
nm, et canes aliqui, el offulmqum illos ad eversionem 40. Maleinsitor Widm. et Bong., in quo supra in-
luminum extcndanl. Ilanc fabulam et calumniam vel slilor: nani posien mercator idem nominatur. InsVior
ex eo maxime depellebant Cbrisiiani, quod Deum dicitur qui inslat negoiio. Videglossam.
semper proesentem, et cui nihil est clausum, cogiia- 42. Suspicio mihi nonnulla est de iraje'etione ho-
rent, etcolereni; quod in fere toto hoc hymno Pru- rum versuuni, ut primum debeai esse, Huttc trhle
deniius exponit, ut paiebit. raptal classicum, liini i//um forensu gloria. IIoc enim
21. Oxon., frons pro (raus, sed longe melius est ordine prius reccnseniur miles, togalus, el mercator,
[raus. D ut postea ordine inverso eoedemaitcs indicantur, At
29. Respicil consueludinem fere omnium geniium, nos lu-celli,ac fenoris, etc. Noiai poela, plurcs vivendi
praeseriim Judoeoruiu, et inde Chrislianorum, vinuin cerlum genus non eligere, sed cnsu .iiit lemeritale
mane non bibendi : ex qua S. Pelrns Actnr. aposi. arripere : idenim est raptat. Coufer primnm saliram
cap. n a se, ab aposlolis aliisqne centum viginti ho- lib. i Horatii:
minibtis, in quos Spiritus sanctus descenderat, su- Qui lit, Maecenas,ut nemoquamsibi sortem
spicionem ebrietaiis depulit: Non eniin sicut vos m- Seuralio dederii, seu sors ohjecerit,illa
slimalis, hi ebrii sunt, cum sii hora diei tertia. Neque Contentusvivat?
enim credibile erat, lot simul religiosos cordaiosque
yiros conlra consueiudinem, eommunemque vivendi et et quae addit de milile, de mercalore, de agricola
modutn, et praescriptam legem, vino se ante horam de jurisconsiilto :
tertiam proluisse. Chamillardo et Teolio alia inler- Agricolamlaudatjuris legumqucperitus.
pretatio placuit, quod sermo sit de poculissumplis
die vel nqcle superiore. Non probo, nec videlur pro- 45. Visne audire aliam foeneraloris, aut, ut alii
bare Iso. scribunt, fencratoris elynioiogiamex Varrcnc? eecil-
52. Accipit nugalor pro libidinoso, ut hymno 7, lam : Feneralor a [enereest cognominalus,[enusaulem
vers. 98 : VeleresqtteNUGAS condomareet (rancjere,et dictum u [eiu, el quasi a (etttra quadam pecunimpa-
789 CATHEMERINONII. MATUTINUS. 790
Fandique prbrsus nescii, A His nos lucramur quaestibus,
Nec arte fortes bellica, Hac arte tanium vivimus :
* 55 Hoecinchoamus munera,
Te, Chrisle, solum novimus.
Te menle pura, et simplici, Cum sol resurgens emicat.
50 250 Te voce>te canUl P'° 251 Intende nostris sensibus,
Rogare curvato genu, Vitamquetoiam dispice :
Flendo, et canendo discimus. Sunt multa fucis illila,
GLOSS^E VETERES.
46. Fandi, rheloricm,Vat. A. — Nescii, sumus, I. 59. Fucis, peccaits, vel nigris. Fucus dicitur de
52. Canendo,laudando, I. « omni colore, undc fuchlas vestes dicimus quocunque
58. Dispice , diligenter aspice , deorsum aspice, modo tinclas : pcccatislencbrosa, I. Fucus est color
I. Diligenterinspice. Vat. A. niger, sed pro omnicolore ponitur, Vat. A.
COMMENTARIUS.
rienis alque increscenlis: et idcirco et M. Cato, et cm- lapsus nostri in peccatum, Quod verodie dominica ge-
leri alatis ejus (eneratorem sine o littera pronunlia- „"' nua non inflectimus, designalio esl resurrectionis, per
runt, sicuti [elus ipse, et fecundilas appellata. Ex A.. quam gratia Cltristi, et a peccalis et a mortificata
Gellio lib. xvi, cap. 12, Nonio et Marcello. Hac ea- cum eis morteliberali sutniis. A lemporibusaulem apo-
deni ratione Graecispartus TOXO? est fenus. Lv.cellii stolorum consuetudotatis accepil inilium, prottli ait
voce utitur Cicero. beatusIrenmvsmartyret episcopusLugditnensis,in libro
4:i. Quaerat aliquis, ex quorum persona Pruden- de Paschale : ttbi quoque menlhnem facil Pentecostes,
lius hoecproferat : non enim omnes Christianos po- in qua genua non ififleclimus,quoniampari est cttmdie
lcst comprehendere, in quibus erant milites, togati, dominico poteslute,jttsia eam, qttm de ista dicla est;
nauiae, opiflces, aratores, institores. Igitur quod ait; cuusam. Hujus ritus vestigin exstant in oflicio eecle-
Hac arte iantum vivimus, nenipe laudandi Deum, so- siasiico, in cnjus fine aniipbonm beatae Mariaeflexis
lum ad clericos pertinet, et fortasse etiam ad eorumi genibus dicunturproeterqiiam in diebus dominicis, et
hominum collegia ei societates, iu quihus religiosii toto lempore paschali, qtiod idem observatttr, cum
ordines jam crant adtimbrati, ut videri polest apudI campanoe sonitu deiparam salutare atlmonemur. De
S. Augustinum lib. i de Moribus Ecclesiaacatholicoe,i genmim inclinationevide practeralios Ctfsarium Are-
ubi proeier anachoretas, proeter roenobiias in conn' latensem, homilia34. De genibusflectendisin oratione,
munem viiam congiegatos, viventes in omtionibus, qui eos repreliendil qui, diaconoclamante : Flecta-
in Iectionibus, in disputaiionibus, praeier feminasi »nusgenua, ut columnoeereclns slabant, quod,inquit,
liabilaculis segregaia», ac remotasa viris quam lon- Christianis, dum in ecclesia oralttr, omnino uec licet
gissime, adjungit aliud genus laudabile Cbristiano- nec e.rpedit. Dum autem Chrisliani stantes orationein
rum, qui in civilntibus degunt, a vulgari vila remo- fundebaiit, saepe manus in crucis formam expnnde-
tissimi. Vidi, inquit, ego diversoriumsanclorum Me- C ( bant, quem ritum exponam ad bymimm S. Fructuosi.
diolani, non paucorum Iwtninum,quibus unus presby- 56. Chrisliani veieres non soluni oriente sole pre-
ler prwercl v.r oplimus et doctissimus. Rommetiami ces Deo offerehanl, sed etiam oranies ad orientem.
plura cogttovi, etc. Neque hoc in viris tanlum, sedI respiciebanl, S. Jusliuus loc. cit., quoestionc IIS :
ctiam in '(eminis;quibus ilem niullis viduis, et virgini- Cur cum omnia loca idonea sint ad Deum cotendum
bus simulliabitanlibus,et lana, ac lela viclumqumri- pura mente, in solis orienlis clima inlentis octtlis litj-
lanlibus, prwsunt singulm gravissimm,probadssimm- mnoset orationes offerimus?et qui suni qtit hmcnobis
que. Ac fortasse Prudeniius ad aliquod hujusce gene- tradiderunl ? Respondet : Prmsianlissima quwque ad
lis diversorium secesserat. honoremDei deslinamus: oriens prwslabiliorest omni-
49. His quatuor versibus praccipui rilus colendi ett bus crcaturis, ergo vutlum ad orientem vertimus. De
rogandi Deum continenlur, primus internus in spi- ritu ad orienlis regionem prccandi exstat dissertilio
ritu el veriiate, mente pura el simplki, aller voce! Jacobi Thomasii. Elinm lempla olim Christiani ver-
sine caniu, le voce, leriius canlti pio, quarto curvato> sus orientem cxsiruebani.
gentt, quintus flendo. De cantu ecclesiastico moderato) 58. Gold., Widni., Rong., Val. unus npud Teol.,
ab ipsis Ecchsioe nasccntis initiis plura passim aiii,, Weilz., despice.Prag., despice,ad oram dispice, Rat.,
et nonnibil nos in dissert. de Hymn. ecclcs., § 9 ett despice,setl correctum dispice. Juretus ad lib. III de
seqq. Deflelu imcrorandum supra ad hymn. 1 vers. Vitn beaii Martini restituere volebal dissice. Legen-
82. Inflexio genuum inter primos Chrisiianos adeo) dum dispice. Caiulliis de coma Berenices : Omuia
in nsu crat, ut pro oratione ipsa in Aciis.S. Theclses qui magni dispexil Itimina tnundi, quem ad locum
inftexiogenuitmponalur. Binghamus, lib. xm Aniiq., J.j, plurn congerit Joan. Antonius Vulpius in sua Cainlli
eccles., cap. 8, tradii, hunc rittim usitatum fuisse ini editione, quae magnam pariem eliam in lexicis in-
matulino et ve.-penino ministerio diebus profestis ett vcnies. Ytilpius non semel in iiberrimis suis in Ca-
staiionariis, sivc jejunio constitutis. Tcrlullianus iuI tullum commenlariis magno cum elogio poetae nostri
(ine libri de Oralione : Slalioni mililia nomen dedit,, meminit.
usum oraiio. Quaria qunvis et sexia bebdomadis die3 59. Gisel. legenduin contendit in 2 etlil. fttscis es
fieri slaiiones solebant, in quibusjejunium siniulcuml vetu^lissimo libro, cum antea eliam poeta dixeril,
statione solvebatur, ui dicnm ad-hymnum SS. Fru-- Quodquisque(uscumcoqiiat, quod Heinsius, Uymnar.
ctuosi et sociorum. His etiam diebus Christianii Thoniasii, Alcx. et alii approbant. Communior est
oranles genua fleclebant. Quibus autem diebus noni alia lectio neque rejicienda, quain tenenl Vall. codd.
flecicrent, S. Jusiinus, sivo alius velus auctor,, optimre notoe I, P aliique, Aldus, Weilzius, corre-
qtiaest.115 ad orthodoxos, explicat: Si genuumincli- ciorcs bymnorum sub Urbano VIII, ef plera'qtie edi-
nalio in precalionibiismagis Deo commendal,quam sii liones, non excepto cod. Egm., quem male pro (u-
slantes orent, quare diebusdominicis,el a Paschm fe- scis Weitzius allegavit, cum diseric habeat [ucis,
riisad Pemecoslenusqueprecanlesgenua non fleclunl? ? prout Heinsius observavit, ln Vat. 0, Sunt mttlia il-
unde tatis iu Ecclesiam provenit consuetudo? Qtiae- tita, deesi (ucis aut fttscis. Teolius in notis"ait, Cel-
slioni huic ita respondel: Quia semper ulriusque con- larium post Weilzium hahere fucis inclita ( lege
servare memoriam oportebat, el lapsus nostri per pec- inlila), nec aliler Meinsium, si atlendas, quoe habet
calum, el graliw Clirisli, per quam a lapsu resurrexi- ' in addendis. Sed Ilcinsius in addendis sententiam
mus. Eapropter genuum per sexdiesinclinalio nota estt non inutavit. Haecsunt verba contiexa ex nota et ad-
791 AURELU PRUDENTUCARMINA. 792
60 Quaeluce purgentur tua. A - Nitere pridem jusseras,
Durare nos tales jube, 252 Jordane linctos flumine.
Quales remotis sordibus 65 Quodcunquenox mundi dehine
GLOSS^: VETERES.
61. Durare, perseverare, I. 64. Jordane flumine, baptismate, I, Vat. A
63. Niiere, lucere, I.
COMMENTARIUS.
dendis : BeneFOSCISEgmondanus codex apud Weil- legilur et fuscis, id est inquinata lenebris, et sic magis
zium. Sed alium codicem is voluit designare. Nam cohmretsequens litlera, cum dicit, Luce purgentur tua,
Egmondanus ipse a me inspectusFOCIS disertim; FUSCIS aut respicit ad aliam soiis proprietatem, qut non so-
tamen Giselinusex velerrimoexemplari. Teolius cum lum illustrat, sed eiiam purgai.
plerisque legit fucis; quoe lectio conflrmatur ex si- 63 Prag. male prius pro pridetn.
mili phrasi in hymno S. Hippolyti, vers. 1-23: 64. Rat. male Jordanis pro Jordane. Jordanis aquas
Ex.emplarsceleris paries habel illitus, in quo Muliico- olim Christiani plurimum laudabant, quod eis Chri-
lor fucus digerit onme nejas. Nebrissensis ulratnqtie stus fuisset baptizatus; cujus rei hoc exstat monu-
leclionem amplectitur el explicat : Maculata viliis : mentum :

Numisma vctus cx Museo Fictorio.

Juvencus insolila, sed pia invocatione usus ait: B
Ergo age : sanclificus adsit mihi carminisauctor Spi-
titus, et puro menlem riget amne canentis Dulcis Jor-
dafiis, ut Christo digna canamus. .Paulinus Petro-
corios lib. iv de Viia S. Mariini : Caslalias poscant
lympkatica .pectora lymphas : Altera pocla decent
homines, Jordane renatos. Huc etiam perliuet
consueiudo, cujus est testis S. Hieronymiis de Locis
Ilebraicis : Trans.Jordanem, ubi Joannes in pmnilen-
tiam baplizabat, unde el nsque hodie pturimi de fralri-
bus, Iwc est, de numero credenlium ibi renasci cu-
pientesvilali gurgite baptizantur. Valesius in noiis ad
cap. 62 lib. iv Vitse Constantini, ubi narratur. Con-
^tantinum optasse in Jordane baplizari, observat, S.
Hieronymum verba Eusebii ex libro de Locis llc-
braicis iia vertisse, ut de catechumenis exponcrel,
qui maximo studio ambiBantin Jordane bapiizari;
sed intelligi ea posse de simplici lavacro, quod Clni-
stiani praecipuein festo Theophanieepost bapiismuin
parvulorum frequentabant; ex Ilinerario Amonini
martyris et Hodoeporico S. Willibaldi, quod cdidil
Cnnisius. Aquam ex Jordane in longinquas regiones
quandoque exportalam, ut filii prihcipum sacro ba-
ptismate abluerentur, probat doctissimus commen-
clator FrariciscusVictoriusin commentario denummo
aereo velerum Christianorum, quem nos quoque ex-
hibuimus, ut ejus antiquitatis ecclesiasticaememoria
latius pervagetur.
 793 CATHEMERINONII. MATUTINUS. 794
253 Inlecit airis nubibus, X Sudavit impar praelium.
• Tu, rex, eoi sideris Sed cum jubar claresceret,
Vullu sereno illumina. Lapsanle claudus poplite,
Tu, sancle, qui tetram picem Femurque victus debile,
70 Candorc lingis lacteo, 80 255 Eulpje vigorem perdidit.
254 Ebenoque crystalluin facis, Nulabat inguen saucium,
Dclicla terge livida. Quoecorporis pars vilior,
Sub nocte Jacob coerula Longeque sub cordis loco
Luciator audax augeli Diram fovet hbidinem.
75 Eousqoe dum lux surgerct, 85 Hcecnos docent imagincs,
GLOSS^E VETERES.
65. DetV.nc,posi bapiismuin, I. B semper erat, Vat. A. — Cryslallum , perspicui-
66. Infccit, macutavit peccatis, I. taiem, I.
67. Rex, Christe.— Eoi sideris, so//'s,qui ab oriente 72. Livida, sordida, I.
nascititr, I. 74. Luctator,' non brachiis, sed oratione, ut bcne-
69. Piccm, peccata, peccatorem, 1. dicerel ei, 1.
70. Candore, justitia, I. Qui de sordidis, ci pecca- 75. Eousque, ttsque; tanlum significil qttanlum us-
toribuscandidos reddis, el justos, Vat. A. que, Iso.
71. Ebenoque, arbor nigerrima nigro ligno : ebe- 76. Sudavil, luctabalur, laboravit, I.
nutn est yenus nigri ligni, vel ebenum genus est arbo- 77. Jubar, soi, splendor diei, I.
ris, quodposlquamincisum fuerit, et projicilur in aquns, 79. Femur, figurata locutio, i. e. viclum liabens.
ibidem quadam coagulalionedurescit,-el efficiturtapis 80. Culpoe,litxttrim,I.
niger, ttnde posleafiunt utilia inslrumenta ad discre- 81. Inguen, sijnecdoche.
tionem bonorum malorumque munerttm, 1. Ebenum 82. Quae, ubi. — Vilior, est, I.
genus ligni niqri, qnod incisumvertitur in lapidem, ex 83. Cordis, sensus, 1.
quo dieilur allare in domo Domini [ttisse, ubi ignis

COMMENTARIUS.
67. Pro rex liahenl lux Prag., Bong., Schard. in siallo vde cumdem iib. xxxvn, cap. 2, claliosqui
contexlu, Gis. in 1 ediiio: e, qtiod in llyinn. Thomas. de fossilibus agunt. Prudcnlii senientiacx Isaitc cap.
reperium non displic.ebalGallamlio. Ego viillum eoi i, 18, desumpln es'.
sideris iuiellign. Cbamillardus aliter disiinguit: 7'«, 72. Pro (e/oein Yiil. A et Alex. tergens; itaeiiam
rex eoi sideris, Vitllusereno illumina. Minushenc in- Bong., et n secundn manu Hail*. Reliqui terge. Vet.
teriuingit editio Pnriuensis : Tu, rex, eoi sideris, cod. iu cdit, ('.olonicns. incodose tegens. Adverle,
Vultu sereno illumina. Correciores Roma.i sub Ur- G promiscue usurpnrc Pruilenliiim tergere, illuminare,
bann VIII alium versum subrogaruni, Tu vera lux purgare, inficere,noctein,atras nubes, picem, cbeiium,
cmtesliutn,quod Riccinlius aii loc. cil. fecisse Urba- ut signilicet, n 1).'0pereai i deleri. Iia supra ex com-
num VIII, quia prima in eoi plerumque longn est. iminiori lectione [ucis illila luce purgenlur.
Neque ratiouc ne ]ii: exemplis mibi lacile quisqunm 75. Narratur lia:c historia Gcnes. cap. xxxn, cn-
persundehii, plerumqiie longam esse priinam in coi. jus eliam mcminil Osens cap. xn. Prudentius anngo-
In primn ediiione hymiiorum correctorum iia legi- gice eam inicrpreiniur. S. Ambrosius lib. n tle Ja-
tur, Tu tux coisideris, quod mutaium est in aliud, co.b, ct Vita henta ca;>. 7, in siinili inieiprctalioiic
Tuvera lux ccelestium,fonasse ob majorem clarita- versatur. Huc perliuct Prutleniii conclusio vers. 90.
lem. Ipsi correctores in prcefnlinnc animadverlunt, Teolius edidil cmrulea pro cairttla, nisi si forie men-
se plura reliquisse quae meliora (ieri poluissent, ut duin est typograpliicnni. Rctine cmruta. lnlra etiain
illud, Nascendo formatnstimpseris: nam apud poelas hymn. quinio, vers. 41, cmrulmnoclis.
nascendo frequenlius producilitr , quam corripilur. 74: Contra Isonem, el brochiis, et ornlione pu-
Non igilur mulandum esset eoi, quamvis verum es- gnam illam faclam, plcriqtie exponunl.
set, frequentius e produci, quam corripi. Caelerum 75. Alilus Icgit Eousque lux surgerel, ubi omiltitur
correctores non sibi constiterunl, qui dicendo pro (/um. Fabricius separal hoc pacto Eo usquedum. lso
rficensinduxerunt, o correplo, doininica ad vesperas alio modo. Poteris eiiam scriberc Eo usque dum.
inpassione Domini, Dicendonaiionibus : Regnavila Oxon., Quousqttepro diversa scriptura. Heinsius su-
ligno Deus, cum anlen esset, Dicens, in nalionibus spicabatur Eoa dum lux surgerel.
Regnavil a ligno Detts.Sed quoniam Prudeniiussacpe n" 76. Legunt impar prmlio Ral., Widm., Bong., Ald.,
o posireinuiii in gerundiis corripit, obiier notabo, Nebr., Vait. I, O, P, Vulg.; setl Giselinusopiiine ex
non esse mm certani, qunni vulgo tradilur, eani re- suo ms. et Davcnlr. emendavil prmtium, quod con-
gulam, illud o Irequeniius produci, quasi id natura (irmavit lieinsius ex suis et poeiae slylo, qni sa;pe
ipsa liat. Servitis :i<lillud Virg. ^En.lib. iv, vers. euin nccusandi casu utitur verbo sudo, nt Claudianus,
4(3 : Ite ilerttm in lacnjmas, ilerumlenlare precando, qum prwlia sudas? Prwlium etiam Vat. A et alii an-
dicit precando et cantando DObreviare naturaliler. liquissimi cum Alex.
Iloe niodo Tercntianus : Ul vilm dubius varios reno- 78. Weiizius conjeci! ct legit luxanle ex mendo
rando dvlores. Infra Prudentius corripil, Luclando in Coid. laxanle, qnod exstal eliam in Val. I. Sed
claudum el labidum.Oniiuo Catullum. cur lapsttnle rejicielur, qood onines habent? Vox
69. Weiiz us et Mariettus observant, respexisse hscc Virgilii esi in eamdem signilicationem.
poetani ad iliud Ovidiilib. in dc Ponto, ele„'.3: Sed 80. Dicam poiius pertinaciw,qua Deo restilit,quam
neqtiemutatur nigra pice lacteus Itumor, Nec qttod luxuriw cum jsone.
ernl candens, fit lerebinthus,ebur. 81. Pro coxendice pqsilum est inguen. Nervus fe-
71. Vide Pliniiim, lib. xn, cap. 4. Utroque modo moris taclus, et emmcuisse dicitur : nempe ille ner-
dicilur ebenuset ebenum,et scribilur eliam hebenits. vus, qui ligat caput ossis, quod in cotylen sivc ace-
Plinius ait, duo esse ebeni genera, sed melius arbo- labiilum inseritur.
reum trunco enodi materia nigri splendoris.,De cry- 83. Pro loco mnlc tuco Egm. et Pal,
795 AURELII PRUDENTIICARMINA. 796
Hominem lenebris obsitum, A Sic tola decurra); dies.
Si forte non cedat Deo, Ne lingua mendax,"ne manus,
Vires rebelles perdere. Oculive peccent lubrici,
Erit tamen beatior, Ne noxa corpus inquinet.
90 Intemperans membrum cui 105 Speculator astat desuper,
Luctando claudum, et tabidum Qui nos diebus omnibus,
Dies oborta invenerit. Actusque nostros prospicit
Tandem facessat coecitas, . A luce prima in vesperum.
256 Quse nosmet in praeceps diu Hic testis, bic est arbiter,
95 Lapsos sinistris gressibus 110 Hic intuelur, quidquid est,
Errore traxit devio. Humana quod mens concipit:
Hoeclux serenum conferat, Hunc nemo fallit judicem.
Purosque nos praestet sibi. 257 III. HVMNUSANTE CIBUM.
Nihil loquamur subdolum, O Crucifer bone, lucisafor,
100 Volvamusobscurum nibil. Omniparens, pie, verbigena,
GLOSS/E VETERES.
86. Tenebris, peccatis,I. B 103. Lubrici, instabiles, I.
87. Si forle, si fortuilo, I. 104. Noxa, culpa, I.
89. Beatior, sc. itte, I. 105. Speculator, Christus, Iso.
90. Intemperans membrum, indotnila tibido, I. 108. A luce prima, infantia. — In vesperum, se>
91. Claudum, marcidum,!. neclam, l.
92. Dies, finis. — Oborla, quasi exorta, I. 111. Concipit, meditalur, I.
93. Faiescat, discedat, facessat, I. 2. Verbigena",verbogeniie, I, Val. A. Vcrbo genite:
97. HODC lux, Christus. —Serenum, serenilalem,1 tanlum mascutinutn,quia sohtsChristusestgenilus,Vat.
100. Volvamus, cogiiemus,I, Vat, A. A. Verbo genilum. Vat. B.
101. Dies, vita, I.
COMMENTARIUS.
90. Dissyllabum est cui et pes iambus. guslelur. In codice EcelesiseHispan.ediloa Dominico
92. Fabricius ail: Beatitudinem in abstineniia et Lopez de Barrera, can. 63 ex 12 Carlhag.: A'onopor-
caslitate ponit, quibus luctamur conira intemperantiain tet, clericosvel laicos religiososante sacramhoram diei
ac libidinem. Sed non is vertts el propiuspoelwsensus terliaminire convivia, neque aliquando clericos, nisi
est. At alium sensum non exprimit ipse Fabiicius. liymnodiclo, edere panem et post cibos gralias auctori
Prudentius in sacra Lillera inlerpreianda insistit, Deodeferre. Ita indicalur hic canon a Lopezio; sed
scilicet vers. 51. Ortusque est ei slatim sot, postquam in Collect. max. concil. Hisp. Sylveslri Pueyo, png.
egressusest Pltanuel : ipse vero claudicabat. Noctem 150, ad mnrg. legilur, Can. 12, d. 44. In addil. 4
et tenebras intelligit peccatum, solis ortnm Jesu Capitul. Reg. Franc.,cap. 69 edit. Paris. ann. 1677.
Chrisii gratiam ; hine bealum vocat quem Christus, 'G 1. Ald. primum lucis salor, posf.a correxit lucisa-
edomilis cupidiiaiibus, illuminaverit. Quoe interpre- lor, in RaC ctiam a prima manu, lucis sator; PaL,
latio seqiientibus versibus maxime corroboratur. lucis auctor. Burmannus, lib. ivPiopertii eleg. 5 ad
93. Fatescal aut (aliscal legit Iso, Weitz. et Wid., vers. Lucis cl auclores, affert Prudentii hunc locum,
falescal; sed in Wid. supra, facessat. Gis. ad ornm l ct ait, in Egm. legi tvcis auclor, ct ad mnrginem
ediiionis, faliscas, et mox, Errore traxisii avio. Geor- lucissator. Vera lectio lucisalor, ex cujus verbi non-
gius Remus videlur legisse fatescas nut facessas,qui titealioe lectiones falsoe inductae suni. Prudeniius
vers. 94 legendum nionet Errore traxii devio.In Yat. hoc vocabulum, uli mox omnipareits, ct verbigena,
1, [atiscat. In Prag. et Rat., [aliscat. Sequor Valt. A, et prius crucifer, ex similium imiiatione formavit,
0, velustiores Heinsii, Ald., Nebr. et alios, qui le- quanquam omniparens Virgilius eiiam usus est Mn.
gunt [accnsat. vi, vers. 595. S. Prosper epigr. 59 cfOnxit omnile-
96. Alii, qui legunl (atiscas, aul facessas, bic scri- nens, et cpigr. 61 omnicreator.
bunt Errore traxisli avio, aul traxli devio. Vide 2. Yat. A, omnipolens pro otnniparens. Chamil-
vers. 93. lardus hoc loco ailucinalnr : neaat enim sensum
102.Rai., ncc manus. Ita Vali. 1 et P. poelafesse ut terbigena intelligntur verbo genitus,
105. Vat. A, Egm., Bong., oculine. Melius alii, ntque ipse exponit verbum genitum. Du Cangius in
oculive.Yal. P, tiecpcccent. Glossario pariler affirmal, Isonem male exposuisse
105. Hnnc senteniiam, quod Deus ubique prtcsens ve.rbogenilum, et adducit versus ex Mamoirecto ad
est el corda imtietur, Christiani nmni lempore prae IV Reg. cap. xxv ex Gr.vcismo: Commiinisgeneris
oculis habuerunt, et in ecclesiastico officio pruden- TVsunt quw componis ab illis. Excipe VERBIGENA, qttod
tissime inseruerunt. Plura in eam rem congerunt Cliristo convenituni. Sed non diibitandum quin sen-
Ouzelius.Woverus, ElmenhorstiusadMinuciilocum : sus poelae sit Verbogenilus, quandoquidem hymno
Quanlo magis Deus auclor omtiium ac speculator II, vers. 17, idem repelit : Ex ore quamlibei Patris
ommum,a quo nullum polesl esse secrelum, lenebris Sis orlus, et Verboeditus, ubi Chamiilanliisinterpre-
inlerest, inlereslcogilalionibusnostris, quasi alteris te- lalur : Eledilus,quando Paler nos est alloculus. Qua-
nebris? Iloecnostri poetoeverba ab antiquilaium cc- nam vero rniione Filius possit dici Verbumverboge-
clesiasticarum scriptoribus aliisque, dum boc argu- nitum, tbcologice explicat Petavius lib. vi, cap. 8:
menlum tractant, proferri solenl, et vel imprimis Non tainen mirtitn videtur, in hunc modtimisla pro-
emicant. nuntiari, ul ipsa Palris sapienlia, qua sapiens est, ap-
107. Ac(us, us, pro actione passim veteres Chri- petletur Filius, illud ab usu communi remolius,
stiani scriptores.' idem et rfe loya a vetetibus usurpari, non solum qua-
108. Teolius ad oram, e luce lenus ralionem, sed eliatn quatenus verbum significal.
Ante cibutn. Christianorum vetus hic mos est, ut Et cap. 5 num. 5: Siquidem Vcrbutn persona de
anle cibum Deum orent. Tertullianus Apolog. cap. Verbo Patrc, id est, ratione vel inlelligenlia orilur.
39 : Ncc prius discumbilur, quam oratioad Deumprm- Wciizius ad hunc P'iitlenlii locum citat S. Augusti-
797 CATHEMEHINONIII. ANTE CIBUM. 798
Edite corpore virgineo: A. Fercula noslra Deum sapiant,
Sed prius in Genitore potens, Christus et influat in paleras :
5 258 Astra, solum, marequam flerent. Seria, ludicra, verba,jocos,
Huc nitido, precor, iniuitu Deniquequod sumus, aut agimus,
Flecte salutiferam faciem 20 Trina superna regat pietas.
Fronte serenus: et irradia, H'c m,''t nuMavos;a spolia,
259
Nominis ut sub honore lui
NuIIusaromate fragrat odor :
10 Has epulas liceat capere.
Tesinedulce nihil, Domine: Sed liquor influit ambrosius,
Nec juval ore quid appelere, Nectareamque fidem redolet
" Fusus ab
Pocula ui prius, alque cibos, 25 usque Patris gremio.
Cbrisle, tuus favor imbuerit, Sperne, camcena, leves hederas,
15 Omnia sanc(iflcan(efide. Cingere tempora qtieis solita es,
GLOSS.E VETERES.
14. Favor, latu. — Imbuerit, benedicat, sancli- B 21. Spolia, sicul antiquifaciebant, I.
ficet,I. 22. Aromale, hoc aroma facilin singulari numero
16. Fercula, per id quod conitnel, id quod contine- nominativo,1.
tur, per fercula cibos.Vat. A. 25. Anibrosius, dulcis, divinus,prodivino ponitur;
17. Pateras, mensas. Patena esl dicla a patendo. ambrosiaesl cibusdeorum,I.
Palera vero, i. e. vas aptum receplui polus, I. 24. Nectaream, puram, I.
15. Seria, senum. Serium est honestas, inde seria 25. Ab usque, abusqueet adusquelicenterdicimus,I.
—
pluraliter, honesta. Ludicra, juventtm. Jocos, — 26. Camoena,camcenmdicunlur quasi canenmaca-
infantum,1. nendo. — Leves, vunas, Iso.
19. Quod sumus, etnos, et actus noslros regat su- 27. Queis, quibus, Iso.
—
perna pielas. Agimus,(acitnus, I.
COMMENTARIUS.
numlib. xi Confes., cap. 7, et S. Cyprianum in TRINA DEiTAS,haeePriidentiiverbacumaliis inmedium
Exposilione Symboli. Chamillardus puiavit, eos boc protnlil. Ilincmarus in libro De non trina deilule re-
vocabulo Verbigena usos fuissc, idque (identer affir- spondel, Prudeulium melri necessilnto dixisse trina
mavil. At neque Augustinus, neque Rulinus Aquile- pielas, etaiibi (in fine bymni de novo luminc sabbati
iensis, cui ifla Evposilio adjudicatur, quidquam af- paschalis) mtminetriplici, vel sicut in qtiibusdamco-
ferunt quo Prudenlii locutiopossit explanari, nednm dicihus leg tur noinine triplic), ci rursus (in praef.
vocem Verbigenausurpaut. Lamius, conira Clericum Apolheosis) : Est tria summa Deus, trinuni specimen.
defendensPrudenliiim, exislimat, cum boc loco, lum Qii.islociilioncsimprob.il ipse Hincmarus; conccdit
hymno 11, poeiam loqui de secunda genenlione, 'G tamcn ab Aralpre dici trina polcstas,trinum nomen,
qua Verhum caro factum est. Hanc opinioncm eo a Prospero trina majestas, a Sodulio (rina fidcs, et,
hymno 11 expendam. Quodsimptextriplicet,quodqueestlriplicabile,simplet,
4. Vat. unus apud Teol. tnanens pro potens. et explicntionem congrucntem nddit : Hoc tantum
14. Similes preces ante cibtim faciendns praescri- dixisse sttfficiat, quia TRINAM PIKTATEM Prudenlius,
bil Origenes tnin. II, pag. 56, lib. n in Joannem. TRINAM POTEsTATEM AmtOr,TIIlNAM MAJESTATEM PfO-
15. Inproleg. num. 170 dixi quid sit, Omnia san- sper, pro personisPalris, el Filii, el Spirilus sancli,
ctificantefide. qui relative in sanclaTrinilale dicuntur, substantialia
16. Prudenlitis honatur ut fercul.i nnslra Peum nomina pietntem, potesiatem, niajestntcm posuc-
sapinnl, et videlur indicare quod ait S. Cyprianus runt. Vide com. vers. 2Psychom.
lib. ad Donatumin fine: Sonet psatmos conviviumso- 21. Hicqnidem crat cihnicorum mns; nt Christinni
brium ; et ut iibi lenax memoria est, voce canora ag- vcteres adeo ab ungueniis et odorihus in conviviis
gredereItocmttnus exmore: magis cliarissimospasces, nbsiincbnnt ut id clhnici ipsis oxprohrarenl, quod
si sil nobis spiriluatis auditio, prolecielaures religiosa liquct cx verhis Minucii Felicis : Non (loribus caput
mulcedo.Similin babcnt alii SS. Palres. S. Bernar- neclitis, non corptts odoribus honeslatis: reservaiisun-
dus Iib. n, ep. 2, verba S. Cypriani a nohis allaia guenia [uneribus. Viile Clementem Alexand., lib. n
protulisse dicitur a Weilzio, quae ego in Beruardo Paed.ig.cap.8, et S. Chry^osiornumtom. II, conc. 1
minime invenio. de Lazarn. Pro rosic Pra.?. in niarg. rosea, male.
17. In Miscellaneisobservationibus ediiis in velc- 29, Alii flagrat vel [raglat scribunl.
res auctores ab erudiiis Britannis, tom. III, vol. nr, 2i. Ut ambro'i'1 deorum cibusesl. itapotus eorum
pag. 520, conjicitur legendum esse Spirilus influal D nectar. Verbn quibiis Prudenliiis uiittir, liquor am-
in pateras: sed nulla est idonea raiio cur velus scri- brosius, redolet, [ttsus, fortasse innuunt unguentum
ptura deseratur. ambrosium, de quo videri poiest Facciolams.
18. Si placei, ita distingue, ut ludus sit in aclio- i'5. Solet proaponiusque: Virgiliustamen ab usque
ne, jocus in verbis; et postulat poeta, aciioncs et Pachyno dixit»
verba a Deo dirigitam ea quacntl contineiiliam pcr- 26. Camcenas qunsi cnnenns a <anendo dici (mdit
lineni, quam quae ad eutrapeliam, sive ad animi Macrobiuslib. n in Sonin. Scipion.,cap. 5. Poelic cx
quamdamremissionem: de quaviriute theologiagunt hederis quoque coronas sibi imponebant, quia liaccbi
cum S. Thotna 2-2, qua-sl, 168, art. 2. et Apollinis paria ccnsebantur nurninn. Ilorntius lib.
20. Ileinsius supemepro supernapracfert cum Pul., I, ode 1 : Me docltirumhederm prcemia fronliuin Dis
Alt., Egm., quibus consonat Alex., el adhxrenl re- miscentsuperis. Ovidius lib. I, eleg. 0 : Deme meis
ceniiores editi, quia sttperne syllabam poslrem.ini hederasbacclitcaserta, comis.Isla decenllcetos felicia
corripit. Noninficior, eani syllabamcommunemesse, signa poe.tas: Temporibusnon csl apla corona meis.
sed retineo superna cum Isone, Hincmarn, Gothe- Confer Carolum Paschalem de Coronis, edil. (610
scalco, vciu^iissimisVatt. A, I, O, P, Urb. Ral., Prag. pag. 60, lib. i, cap. 18, qui hunc Prudentii locum
Ald.. Gis.,Weit.,aIiisplerisque. Erudili Brilanni loc cumlaude pii poelwallegat.
cit.suspicanlurr/e/Zaspro pietas.Nihil mutandum.Go- 27. Ex hoc versu aliquis colliget, Prudcnlium car-
thescalcus, utadversus HincmarumpYobarelrectedici minibuspiofaniscomponendisiiidulgeresolitum. Non
799 AURELII PRUDENTH CARMINA. , fiOO
260 Serlaque mystica dactylico A Ecce per oequora fltictivagos
Texere docta liga strophio, Texta greges sinuosa trahunt:
30 Laude Dei redimita comas. Piscis iiem sequiiur calamum,
Quod generosa potest anima, Raptus acumine vulnifico,
Lucis, et aetheris indigena, 50 Credula sauciusoraciho.
Solvere dignius obsequium : Fundit opes ager ingenuas
Quam data inunera si recinat, Divesaristiferoesegetis
35 Artifrcemmodulata suum ? Hic, ubi vitea pampineo
Ipse bomini quia cuncla dedil, Brachia palmite lu.vuriani,
' Quoe
capimus dominanle manu , 55 Pacis alumna ubi bacca viret.
Qua! polus, aut humus, aul pelagus Haec opulenlia Cbristicolis
Acre, gurgite, rure creani, Servit, et omnia suppeditat.
40 Haecmibi subdidit, et sibi me. Absit enim procul illa fames,
Callidns illaqueat volucrcs Caedibusut pecudum Iibeat
Aut pedicis dolus, aut maculis, 60 262 Sanguineas lacerare dapes.
261 "li.la gluiinc corticco B Sint fera genlibus indomitis
Vimina plumigeram seriem Prandia de nece quadrupedum :
45 Impediunt cl abire velanl. Nos oleris coma, nos siliqua
GLOSS^ VETERES.
28. Sertaque mystica, corona, I. 45. Glutine, ae cortice glttten efjicitur, I.
29. Strophio, cinguloaureo, slrophium est cingu- 44. Viinina, virgulta, I.
Ium : 'slrophosenim dicitur Grwceconverlere: liincdi- 46. Fluciivagos, per fiuclttsvagantes,].
clum stropltium, eo quod a posterioribus ad anteriora 47. Texta, retia^ I.
converlitur, I. Strophium esi cingutum ila diclum, 48. Calamum, liamttm, I.
quod a renibus ad anteriora convertiiur, strophe enim 50. Credula, qui credidit. —Saucius , sauciati
esl conversio,Vat. A. habens, I.
50. Redimiia, figurala conslruclio. — Conias, per 51. Ingenuas, innalas, nobiles,\.
comas, I. 53. llic, in isloloco, ubi agerest, I.
31. Generosa, nobilisa Deo creala, Iso. 54. Luxuriant, abundant, 1.
32. Indigena, incola. Iso. 55. Pacis, insignepacis [erebalur anliquittts o!ira,l.
34. Data, sc. sibi a Domino, I. 57. Oiiinia, ea necessaria. — Suppeditat, subjif.il:
35. Artilicem, Cliristum, I. suppedilq vel suppeditorsignificalsubminislro,velattxi-
36. Ipse, arlifex, I. tior, unde suppeiium noinen ; inde etiam piuralem le-
39. Aere, in aere, I. gimus, ul noslra ei sint suppetia, i. c. auxilia.
40. Hacc mibi, poleslali Itominis subdidil omnia p 58. Ahsit, longe a Christicoits, 1.
creala, el hominemsubdidit sibi, 1. 61. Fera, silvatica, exlranea.— IndomilW,lyua;non
41. Callidus, ingeniosus, I. habenl jugum Clirislianitalis, I.
42. Pcdicis, pedicm sunt impedimenla gressuum; 63. Siliqua, ragina leguminis. Demonstrat, siliquas
—
pedica esl laqueusqno aves cupiuntnr. Maculis, re- esse folles, vellhecas esse omniuni leguminum, unde
tibus, I. Virgil., Siliqua quassanle, i. e. resonanle, I
COMMENTARIUS.
ita judico. Nam poesim univcrsealloqiiitur,
" ut potius 44. Hails. habel plumigenam pro plunvgeram. Ne-
Dei laudes quam alia incpta canat. Adi prolegom, brissa seriem exponit aves, quaegregaiim, et ex serio
nuin. 65. Nonnemo iia explical : O Camrcna tnea, volant, siculgrues. Intelligi etiam potest inuliitudo
dociatexere seria mysiiea, qucis sol.ia cs cingere qiiarumlibet nvium, aut simplicilcr serics plumigera
lempor3, nunc liga ea strophio daeiylico. Nam alias esl genus volucriim.
ligaverat slrophio iambico, sapphieo,clc. 48. Calamus est arundo, qua tr.ihiiur piscis: acu-
Hoc loco slrophium intellige coronam tum Nebris- men vulnificum cst hamus. Piudeiiiius soepcutitur
sensi : est enim stiophium quidquid circumllectitur vocabulo lexta, ut lcxia linea, spinea, squamosa.
et cingit , ul corona, cingurum. Plinius lib. xxi, Sl.Nebrissa interprelatur ingenuas, qttas decet
Tenuioribustttebanttirantiqui coronis, STROPUIA appel- hominesingenuos esilare. Sed ingeniiitmest nativum,
lanles. Scnsus est : Cammna,docta texere serta my- proprium, non arte paraium; sic Lucieiius lib. i
itica, liqa lempora slropliiodacltjtico,quia cnrmcn hoc "n ingenui fontes, Ausonius ingenuam aqtiatn, Juvcualis
esl daciylicuni. lia feie iiitcrprclaiiir Chamillardus, iitgenuumloplium dixerunt.
nisi quod addil, O mea musa, quod mibi non pro- 57. Aiiquisuppetim,ariimdv.r\vanta.suppeto,lalenter
bnlui'. pelo, et suppediloa subjicio pedibus. Iline glossa Iso-
54. IIos duos versus iln inlerpnngit Giselinus, nis stippedital, subjicit. Aldos pro suppeditat babet
Quam dataimtnera, si recinatArtificemmodulaiasuum. suppeditant, mendose.
qu iii seqiiuuliir Ileius., Chamil.elalii. MeliusAldus, 58. Quo sensu Prudentius hacc de abstiiienlia a
Qititm dala xnunerasi recinal Arlificem modulata carnibus (uradrupeduinpronuntiei, disserui in pro-
suitm; aui, ut n»s disliuxiiuus, senstim secuti; quam leg. cap. 16.
ilisiiiiciioneniexhibeteliam Teol., sed in (extuomissa 62. Scribunt qiiadripedum Heins. et Charn., nisi
csl virgula post recinat, quoe in nota apparei. niendum est utrobique.
56. Prag., qui pro quia, male. 65. Cibus bic designatur plebis iufimac. Persius
41. Lege Maniliumiib. y de Arlibus volucres pi- sat. 3, siliquis et grandi pasta polenla. Horat. lib. i,
scesque capiendi. epist. 1, vivitsiliquis, et pane secundo. Siliquae qna:-
42. Maculas pro retis foraminibus usurpavit Ci- dam sunt esculentoe, quaiclam non : aliquoe cociae
cero : binc Hispani mallas dicunt quodNebr. observa- eduntur lotoe ut phaseolorum, aliquarum sola su-
vit. Pro reii aliquando sumilur, ut aptid Varronem lib. perlicies, ut pisorum, et ciccris columbini. Viue
ijideRcruslica, cap.ll,elbocIocoapud Prudenlium, Becmanum deOrigin. ling. Lat,, verbo Siliqua.
 801 CATHEMERINONIII. ANTE CIBU.M. 80/
Feia legumine multimodo A Hiuc quoque pomiferi ncmoris
Paveril innocuis epulis. Munera niiiia provcniunt:
Spumea mulctra gerunt niveos Arbor onus tremefacta suum
Ubere de gemino latices, Deciduo gravis imbie pluit,
Pcrque coagula densa liquor 80 Puniceosque jacit cumulos.
In solidum coit, et fragili Quae veicrum tuba, quoevelyra
70 Lac tenerum premilur calatho. Flatibus inclyla.vcl fidibus,
263 MellVrecens mihi Cecropia 264 Divitis Omnipolcntisopus,
Nectare sudal olcnte favus: Quacqtiefrucnda patent homini
Hcecopifex apis fierio 85 Laudibus cequipararcqueat?
Rore liquat, tenuique thymo, Tc, pater optimc, niane novo,
75 Nexilis inscia connubii. Solis ct orbilu cum media es\
GLOSS/E VETERES.
64. Feta, plena, I. 73. Opffex, //i'cel hmcopifex, I.
65. Paverii, pro pascat, I. 74. Liquat, extenuat, I.
66. Mulctra, mulctrale est locus ubi mulgenlitr ani- 76. Ilinc, a rure, I.
malia : mulctrumrero vasculum in quo mulgcnlur, I. 78. Tremefacla, concussavel quassaia, I,- .
Mulclra, ras in quo mulgelur; mutclrale, locus in quo, 79. Deciduo, desursttmcadcnle, I.
Vat. T. 80. Puniceos, rubicundos, unde el mala Pimica dt-
67. Ubere, sc. ovium, I. cimus; vel rubcos, ttl sunt mala granata, Iso. — Cu-
68. Coa.imla,sunt vasa qum el caldllti, ubi coagula- niulos, tnala granata, Val. A.
turlac* Iso. 81. Vctertim, sapientum, Iso.
71. Cccropia, a loco ubi abundant. Iso. 87. Solis ct orbitn cuin nicdia, media die, I.
72. Sudal, sidlat, I.
COMMENTARIUS.
65. S. Hieronymus episl. 45, olim 18, bos cibos B gias observemus, siccanles cibum ab omni carne, el
cum hisquisequenti siropbn mcmorainur comnicn- oinni jurttleiilia. el uvidioribusquibusquepomis,nequid
dat : Ibicibariuspanis, et olus nostris manibusirriga- vinosiltttisvel editmus, vel polemus; tavacri quoque
tum, el lac deliciwrusticanm,vilesquidem,sedinnocen- abslinentiuincoiujritentemarido victui.
les cibos prwbent. 81. Cnmprcheiidit (armen heroicurii ot lyriciim.
66. Nebrissa ait, mulclra csse v.isa cxreploria la- in quo uiroquc gcnere veieres praestiterant.
ciis, quoael mutclralia, dicuntiir, cx Virg. iv Gcorg., 82. Pleriquc lcgunt incltjla, inclita, vel iitcluta,
implebuntmulclralia vaccm. Quo loco alii legunt mul- quod perinile est. Vat. A supra minuliori cbaraclerc,
garia, alii mulciraria, eodem tamen seusu, ut vasa incita; io Rnt. el Egin. ex inclita correctmi incita.
lac excipiemia intclligantur. In Egni., mulcira gerit, ldem in Cold. ex correciione. Bong., Urb., Ald., Gis.
non niale pro divorsa scriplura : nam femiuiniim ct rdii vulg., incita, quod possct sustineri, eianisi
eliam est mulclra. inox incita subsequatur. Gallnndius prnelulit ineila.
67. Uber etiam cst caprarum et boum, qua; bina 85. lleinsius scribil wquipcrare.
ubera babent. Sues, canes ct alia animali.i plures fc- 86. Piitant aliqui, bis quinque versibus denotari
lus-alunt, ideoque pluribus uberibus proedilasunt. actiones graliarum, qu;c Deo fieri debcnt qiioties
C8.Coagulumesta coaclttm, quia cogil, eldensnl; cibus sumitiir, nempe mane, riieridie et vespcre,
liinc densa voeat co.igula ex elfeciu. Pcveraius cit, praeicrmissis comessalionibus, quoe Chrislianos mi-
coagtilaesse vasa in quibus lac coagnlalur. At npud nimc deccnt. Ab his quani longissime dissentio. Piu-
veteres coagnlum est id quod lacti admiscetur ut dentius hoc loco sacraui Scri|ituram ct vcierum Chri-'
coaguletur. Aliud esl calalhus. p" sii.iiiorum consueiudincm exprimit. Psalmo LIV,17
70. Tria hic distinguunlur laeiis genera, aliud bi- et 18 : Ego atilem ad Denm clamavi: et Dominussal-
bendum, quod mulctris gerilur, aliud densum, et in vabit me. Vispere, et mane, et meridie narrabo et an-
solidumcoactum a coagulis, aliud pressum calalho. nuntiabo : et exaudiel vocem meam. Ihcc sunt tria
CalalhusGroecurhest, Laline fiscinu, qun lac premi tempora quibus Daniel quotidie orabat cap. vi, 10.
solet. Distinclumest autem lac iln •prcs-um a lacle Aposlolos e.isdem tres boras, quas terliam, sexlam et
coacto. Lac pressum puto esseillud casei icneri genus, nonam appellani, orationi desiinasse ex Aciibus apo-
quod Itali vocant raviggiuolo; de quo ctiam intelligo siolorum, Clcmcnte Alexandrino el Cypriano colli-
Virgilii locum, ecloga 1, el pressicopia lactis. gimr. Tomo III Anecdolorum Muralorii iiiteger est
71. MelAtiicum est celeberrimuui :Cccrops autem libcr Terlulliani de Oralione, ubi cap. 25 nit: De
Allienas condidit. temporeveronon erit oliosae.rtrinsecusobservatioelian
74. In Bong. est liquel pro liqual, non recle. Nec- horarum quarumdam. Islarum dico communium,qum
larmellis o/eusdicitur, quia ipsa mella w/o/e/K lliyino. diei interspalia signant lertia, sexla, nona, quas so-
75. Apes iion indulgere concttbiiuad procreandos lentnicres in Scripturisinveitire esl. Primus Spiritus
fetus Virgilius, Plinius aliique passim docenl. Nunc sancius congregalis disciputis hora terlia infusus est.
aliqui tenent et observntum asseverani, necii elinm Pelrus qua die visionem communitatis omnis in illo
apes, ut prolem generent: distiiiguunt apes feininas, vascttloexperluscst, sexla Itora ascenderatorandi gra-
. quaerarissimaesunt, mares, qui non iia sunt rari, lia in superiora. Idem cttin Joanne ad nonain in tem-
ct apes communes sexu carentes et mellis opifices, plum adibat, ubi paralyiicum sanitali reformavit sttm.
quarum maxima pirs esi. Mci cibiim olim fuisse Vide notas Muratorii. Ex Tertulliani loco alium S.
absiinentium, apparet ex S. Joaune Baptista, qui co D '. Isidori Iib. vi Orig., cap. 19, corrigendum monuit
pasci solitus eral. me cl. Giovenazzius. Petrus, ait Isidorus Teitiillia-
76. Aldus hahet llic, quod non omnino displicet. num exscribeus, qua die visionemcommunicalionisin
Hic alius cibus jejiinantium, muneramitia (matura, ut illo vasculoexperlusesl, sexla hora orandigralia ascen-
milia poma apud Virgilium) aiborutn. Quin eiiam derat. Legeiidum visiouemcommunitatisomnis. Sed
interdum Christiani xeroph;igi;un, Imc esl aridum et ex Isidoro enieudaii poterit TeriuIIianus : PRIMUM
vicium adhibebant, ipsa uvidioia poma respuentes. euim sanclus Spiritus congregatisdiscipulishora terlia
Tertullianus cap. I de Jejuniis, jam hncrcticis impli- est infusus. Itn Kidorus. luTeriulliaiio ergo lege PRI-
«itus, novilatis nolain a suis depellit, quod xeropka- MU.M Spiritus sauctus, non PUIMUS.
803 AURELII PRUDENTHCARMINA. 804
Te quoque luce sub occidua, A Haec tibi nunc fauiuientur, ail,
Sumere cum monet hora cibum, Usibus omnia dedo luis:
90 Noslra, Deu-, canet harmonia. Sed tamen aspera niortifero
Quod calet halilus inlerior, Stijiite carpere' poma velo,
Corde quod abdila.vena tremit, 110 26S Qui niedio viret in nemore.
Pulsat et incila quod resonam Ilic draco perfidus indocile
265 Lingua sub ore latens caveam, Virginis illicit ingenium,
95 Laus superi Palris esto mibi. Ut socium malesuada virum -
Nos igilur tua, sancie, manus Mandere cogeret ex vetitis,
Cespite composuit madido, 115 Ipsa pari perilura modo.
Elfigiem medilaia suam : Corpora mulua (nosse nefas)
Utque foret rata maleries, Post epulas inoperta vident,
100 Flavit, et indidit ore animam. Lubricus error et erubuit:
Tunc per amoena vireta jubet Tegmina sula paranl foliis,
Frondicomis liabilare locis, 120 Dedecusut pttdor occulerel.
Yer ubi perpeluum redolet, B Conscia culpa Deum pavilans
Pralaque multicolora lalex Scde pi».procul exigitur.
105 Quadrifluo celer ainne rigat. Innuba femina quae fueral,
GLOSS^E VETERES.
88. Occidua, vespere, I. ammnilalcmvirenlem Yal. A.
90. Uarinouia, modulaiio suavissimumcarmen vel 105. Redolet, sc. flores, I.
organum : liarmonoGrmce cano, inde harmonia, cantus 104. Multicolora, varia, I. —Latex, fons, I.
cum laudibus, I. IIoc, quod vivo, el quodloquipossum, 105. Quadriduo, quia quatuor sunt flunina para-
sil laus Dei, Val. A. disi, 1.
91. Halitus, spiritus, I, 106. Ait, Deus, I.
93. Incita, coinmota. — Resonam, sonoram, I. 107. Dedo, sponle trado, I.
95. Eslo, sil, I. 109. Stipile, arbore, I.
96. Manus, divinilas, I. 110. Nemore, paradisi, I.
97. Composuil, creavil, I. 111. Hic, lunc.—Perfidus, perdens fidetn, I.—
98. Elfigiem similitudinein, I. — Mediiala, sic et Indocile, valde docile; in enim prmposilioaliqitando
Virgil. de Jtinone : Inacltim peslem meditata juvencm, augel, ttt imputsus,intonsus, Vai. A.
Vnl. A. 112. lliicit, decipit, I.
99. Rata, perfecta, 1. 114'. Velitis, pomis, I.
101. Per amoena, -in paradiso. — Vireta, virentia, 119. Parant, prmparanl, I.
I. Ubicunqueduo adjecliva ponuntur, unuin pro fixo G 122. Exigiiur, expeltilur, I.
accipiendutnesl, sic hic amwna per vireta, i. e. per 125. Innuba, virgo prius in paradiso, Vat. T.
COMMENTARIUS.
90. Vat. A glossa pertinet ad explicaudam stro- rudi, aut pro indocili bonarum artium, quaein fe-
pham scquentem. Weiizius legit canil pro canel cum Ev.c mina non reperiuntur, teste Aristotele. Ego inlelligo
,Widni., llails., Gold.; sed caue( nostri omnes, Ald., ingenium indocile Dei praeccpto non vescendi
Gis,, Put., Oxon., Ileins., Pal. pomo vetito, quo Adam et Eva obstricii erant. Nam
9ri. Resonal, uinle Aldus. praecepium Ne comedasponiiur in singulari per enal-
96. Pro sttiicie,quod optimi et plerique habent, le- Ingen pro Ne comedalis, uti Septuaginla babent.Non-
irunl sancta manus, minus bene, Prag., Rat., Weilz., imlli docent Evam ante hoc praecepium fuisse con-
Gis.l ed., Valt.l, O. ditam, quanivis ejus formalio poslea referaiur.
97. Pro lulo posuit poeta Cespitemmadidtttn. Fe- 112. Pro illicil babet allicit Prag.
slus : Cespes est lerra in modum laleris cwsa, cum 116. Aldus itn inlerpungit : Corpora mulua nosse
lierba, sive fructus recisus cl truncatus est. Apud ne[as. Post epulas inoperla vident Lubrictts error et
lsidorum lib. xvi, cap. 6, Orig.: Cespiiessunl frttlices. erubttii. Melius Rat., ubi Iegitur videt y>rovident:
Vide Psych. vers. 904, Nam viscera limo Effigiata Posl epulasinoperla videtLubricus error, el erubuit.
preinunt animam, elc. 122. Aldus male, sede propria.
100, In margine Val. A, Ore animam dedit ex pro- 125. Recte Nebr. explical, innubam dici Evam,
prio, quem versum Pul. et Vat. O babent in loxlu quia niibere esl minori conditione se conjugi suo
ipso, et concinniorem vulgato Heinsius dicii. For- dare, el nondum illi diclum fuerat, Sub poteslaleviri
lasse diversa esl leciio ejusdein auctoris ex duplici eris, el ipse dotninabiiur libi. Yide an prosit etiam
editione operum nata. Alludit ad Gen. cap. n, 7. rj propri.i significatio nubendi; nam nubere est velare,
Reliqna qiirc hic uarrai eodem loco legere polcris. opcrire, et nubere aut nubi est proprium feininarum,
101. Val. A pro lunc babet liunc, minus benc, et qunecaputel genns, malrimonio copulandos,operie-
directa male pro vireld, quod cst su[>ra.Glossaeejus- banl, ut pudorem flameo occulerent. Lucanus lih. n :
ilcin ei Isonis non placenl. Viretumest nonien fixum, Non timidum nttplmlcviter tectura pudorem Lulea dc-
sen substantivuni, non adjectivum. Virgilius lib. vi, missosvetarunl fiamea vullus. Alii flammeumscribunl.
Devenerelocos tmlos, et ammnavireta. Paradisum si- Eva igitur, quaunis uxor Adamo a Deo dnta, co
inili modo describit poeia hymn. 5 vers. 115, el Ha- sensu nupia non erat, neqne flameo ad pudorem oc-
ni rt. vers. 856. cultandum indigebai. In sacris Liileris hic riius in-
107. Ad oram Val. A, nisibus pro usiius, quod nuitur (Jen. cap. xxiv, 65, ubi Rcbeccn, conspecio
oinnino retinendum. lsaac, toltenscilo paliium, operuil se ... Qui introdtixil
110. Rat., medicopro medio, sed abrasum est c, et eam ia labernaculumSarm malris snw, et accepiseain
recie : liam Gen. cap. n, 9 : Lignum eiiam vilmin me- uxorem. Obmibere, seu velare capui in feininis suli-
dio paradisi lignumquescientimboni el mali. jr.ciionis est siguuin ex I ad Coiiuth. cap. xi, 5 et
111. Nebrissa indocile nccipit am iuo indoclo. et seqq. : Onw/s autem mulierorans aul prophelans, non
805 CATHEMERINON111.ANTE CIBUM. JB06
267 Conjugisexcipil imperium, A Non luteus, velut iiie'pnuf,
125 ftedera tristia jussa pati. Sed Deus ipse gerens homiilem,
Auctoret ipse dolicoluber 140 Corporeisque carens vitiis.
Plcctitur improbus, ut mulier Fit caro vivida sermo Patris,
Colla trilinguia calce terat: Numine quem rutilanie gravis
Sic Coluber muliebre solum Non thalamo, neque jure tori,
150 Suscipit, alque virum mulier. Nec genialihus illecebris V
Ilis ducibus vitiosa dehinc 145 Intemerata puella parit.
268 Posteritas ruit in facinus, 265 H°c odium vetus illud erat,
Dumque rudes imitatur avos, Hoc crat aspidis, atqne horainis
Fasque nefasque simul glomerans, Digladiabile discidium,
155 Impia crimina morle luit. Quod modo cernua femineis
Ecce venit nova progenies, 150 Vipera proterilur pedibus.
^Etbere proditus alter homo, Edere namque Deum merila
GLOSS^EVETERES.
128. Calce, calcaneo,I. B 157. Proditus, mani(eslus, I.
129. Muliebre solum, planlam verelur, I. Solum 159. Homiiieni, substantiamveramhominis, I.
dici polesl, quidquid atiquid sustinet, sic terra solum 141. Vivida, vivens,Iso.
est hominumet animalium, aer avium, mare piscium, 142. Qttem, sermonem,Iso.
sotum, i. e. plantam, Yat. A. 144. Geniaiibus, volupluosis,I.
150. Suscipit, sc. super se, timet, I. Timel, Vat. A. 148. Digladiabile, plenumgladiis, periculosum, di-
Timeam. Prag. visibile; digladiare, i. e. pugnare, I.
151. His ducibus, colubroet muliere, I. 149. Cernua, curva, quasi cernenslerram, I.
155. Rudes, novos, Vat. T. — Imitalur, Evam vi- 151. Merita, digna, I.
delicelel AtUnn,1.
COMMENTARIUS.
t>e/a(ocapile, deturpat caput suum ... Vir quidem non Laurentium Bertium lib. xmde Tlieofog. disc, cap.
debetvelarecaput suttm, quoniamimago, et gioria Dei 2, probare originale peccatum ad fidei pertinere fun-
est, mulierautein gloria viri est. Non enimvir ex mu- damenta, ex Prudenlii versibtis Apoth. 909 el seqq.,
liere, sed mulier ex viro. Hac ratione' vir nxori nu- Hmc prima esl natura animm.
bere non recte dieitur, nisi cum irridetur. Uxori nu- 133. Simili pbrasi Statius lib. m, silv. 3, rudet
berenolo mew, aiebat Martialis. populos, atque aurea regna colebas. Saepe Prudenlius
28, 129. Solum pro pede, seu ima pedis parte rudem pro novo et recenti accipit.
frequens est. Hymn. S. Agnelis vers. 116: Nunc vir- 156. Ex Virgilii ecloga4, Jam nova progeniescml»
ginaii perdomitussoto de dracone; et Lucretius, per- i demittilur atlo.
agro loca nullius anie Triia solo. Cicero Tuscul. C 157. Chiislus dicitur secundushomoet novus homo,
pag. 246 in epist. Anacharsis ad Hannonem : Milti Uti Adam primus et vetus homo. S. Paul. I ad Cor.
amiclusesl Scylhiciunlegmen, calceamentumsolorum cap. xv : Primus hotno de terra ierrenus, secundus
callum, cubile terra. Asolo pedis solea dicta, et Hi- homode cmlocmlestis.
spanicum suela, aliaque similia aliarum gentiiim. 138. Editi omnes et plerique mss., prius. Rat.,
Potest etiam dubitari an buc perlineat quod Latini primus pro piius contra meirnm. Melius prior, ut
aiunt, verlere sotum, soti vertendi causa; dicitur respoudeat Apostoli verbis, Primus homo de terra
enim, quo me vertam, quo se verles,quo se vertent, et terrenus. Urb. ita prior, quem solum sequi juvat.
proprie pedes aliose vertunl, non terra, cuni ab ea 142. Quem legil Rat. Weitz., Thuan. a secunda
quis recedit. Cicero lainen aliter intelligit pro Cor. manu, Gis., Iso. Quam habet Heins. cum suis opti-
pag. 69 : 0_uicivilaiis aticujus solum civitaiis tnuta- mis, Ald., Vat. A; Prag. Vaticanis plerisque, et
tione vertissent: apud quem vertere solum et niutare aliis : scilicet quam carnem. Magis placet quem ser-
solum idemest. His versibus et sequentibus insigni- monem.
ler comprobari lectionein Yulgatae,lpsa conterelca- 144. Genialis soepeconjugalibusrebns Iribiiitur, ut
put luum, el B. Virginis conceplionem sine labe lectus genialis, torus genialis apud Horaiium , Virgi-
peccati originalis, quod ex SS. Palrum seutenlia in lium, Marlialem et alios. Genius n veteribus babe-
scrpente est indicatum, demonstravi cap. 10 proleg. baiur Deus, qui hominem genitum suscipit ac tue-
Etquoniamin Hispanopoeta hicc iiiierprelalio inier tur. Geniales vero deos dixerunt aquam, terranr,
veteres maxime elucet, lestimonium recontissiinutn ignem, aerem. Ea eniin sunt semina rerum.
pro eadem sententia ex Hispania petituin indicabo in uy, 148. Plcrique scribunt disddiuin. Gis. dissidium,
Oralione regii theologorumcmlus pro tuendoimmacu- non male. Sed praesiat retinere discidium, rion a dis
latw virgints Marim Conceplionistnysterio ad Caro- et cwdo, quod Becmanus putai, nam tunc i secun-
lum III super hodierno hujus S. mysterii cullu, pia- duui esset longum, sed a discindoin praeteriio di-
que deilio senlentia ad ullerioreilicerliludims gradum scidi, sicut exscidiumab exscindo. Gifanius Ind. Lu-
tneriio provettendam;qua! edita est Mairjii an. 1778, crel., verbo Djscidium, ait dissidium esse animi,
regi calholicoCarolo III ab archiepiscopo Toletano discidiutn corpnris, et hanc vocem discidium apud
Francisco Antonio Lorenzanaconsecrata. onrnes bonos scriptores depravatam esse, Catullum,
150. Iu Prag. fuerat prius suspiciaique,et supra Plautum, Tibullum, Terentium', Ciceroneni mini-
glossa, limeal. Widm., suspicialque; Gold., Suspicit, inuui septies, in Pand, Florent., et apud Tacitum
uique. mausisse iniegram. Plura auctoram loca ipse re-
151. Adde glossae Adamum, quem Eva mandere stituit.
coegeratex vetitis. Prudentius, dum liis ducibus ruere 151. B. Virginem meruisse Deum edere multi SS.
posterilaiem in facinus, et rudes avos imilari afllr- Patres affirmaut, ut Auguslinus, Ambrosius, Hiero-
mat, non sentit- cum Pclagianis, quorum haeresin nyinus pluresque alii. Hine iheologi quaerunt nn B.
exponitS. Prosper cannine de Ingratis v.rs. 20 et Yirgo meruerit merito proprie diclo esse maler Dei,
neqq. Peccatum originale claris verbis Prudeutius vel, ul loqiiunlur ipsi, nmternilalemDei. Et proba-
expiicuit Apotheos. vers. 911 ct seqq. Et observa, bili satis rationc mulii aflirmant, quia eisdein verbis
807 AURELH PRUDENTll CARMINA. 808
Omnia virgo venena domat: A. Trislis obambulat, et rabidum
Tractibus anguis inexplicilis 166 Sanguinis immemor os cobibet.
Virus inerme piger revomit, Agnus enim vice mirifica
155 Gramine concolor in viridi. Ecce leonibus imperital,
Quae feritas modo non trepidat, 271 Exagitansque truces aquilas
Territa de grege candfdulo? Per vaga nubila, perque riotos
270 Impavidas lupus inler ovcs 165 Sidere lapsa columba fugat.
GLOSS^l VETERES.
155. Inexplicitis, innumerabilibus,I. tem, Iso.
lb'4. Inerme, nocuum, Vat. A. 163. Exagilans, persequens, I. — Aquilas, aeriai
156. Non, nonne,\. potestales, Vat. A.
162. Leonibus, leonemvocat diabolumob (crocila-
COMMENTARIUS.
SS. Palres' probant", justos bonis operibus vitam illis perlucebil interprelalio pecudis illius, utrumne
selernam mereri, et Mariam Virginem meruisse, ut _",s Chrisiano an etltnico peccalori de reslilulione colti-
mater Dei elficeretur. Quse omnia egregie disputai niel. Et cap. 10 : Cui ilte si [orte palrocinabilur ptr-
el illustrat Franciscus Suarez tom. I, in 5 pari., slor, quem in calice depingis.... de quo nihil libenlius
quaest. 2, disput. 10, sect. 7 el 8, qui merifum de bibas, quam ovein pmnitcniim secttiidm. Prudenlius
congruo admitiit. versu seq., impavidasovesCbristianos nppellat.
155. Poeta grapbice depingil serpenlem, qualis a 158. Lupus hoc loco esl diabolus. Teolius id re-
pictbribus in mysterio Conceptionis solet effingi, fert ad cap. xi Isaiae vers. 6 : Hubitabit lupus cum
traclibus inexplicilis, hoc est, in spiras el nodos co- agno, etc. Non assentior.
actus ct implicilus. 159. Prag., rapidum, minus bene.
154. Non video unde haec significaiio nocui pro 160. Ald., sanguis, mendose.
inermi in glossa Yat. A sit tracia; uisi hic quoque 161. Cum agnus \ aschalis in veteri Iege lypus fue-
dicas in augere, ul ejusdem Vat. A glossa supra ril Cbristi, qui eliam a S. Joanne Gapli^ta AGNUS
aiebat vers. 3. Al verus esi sensus, inerme virus DEIvocatus fuil, agni figura veteres Chrisllani sae-
dici, quod altinei ad B. Yirginem, quoe viperam pissime Christum exprimebant.^Jacobus Bosius, lib.
cernuam pedibus prolerit, et omnia venena domat, vi de Crucc triumpbanle, cap. 12, hujusmodi anti-
scilicet a peccalo originali immunis. Hinc anguis quam imaginem affert agni sub cruce rupi insisten-
piger, id est debilis. lis, qui fonles quinque nd dcsignanda quiuque vul-
15,5.Anguis dicilur concolorin gramineviridi, quia nera Chrisii emiliii, ununi ex peeiore, et singulos
colubris hoe epitheion viridis apud Horatium, Vir- ex singulis qualuor pedibus. S. Paulinus, episl. 12
gilium aliosque passim poetas iribuitur. ad Severum : Stat Chrisius Agno: vox Patris cmio
157.'Gregem candidttlum vpcat Christianos ex (fj lonat : Et per columbam Spiritus sunctus fluit. Et
more sumendi vestes albas, cum bapiismo ablue- postea : Snb cruce sanquinea niveostal Chrislus in
renlur, quasi candidati essent vitoeChristianae,et ad Agno. Vide Aringhum lib.vi Rom. Subler., cap. 20,
aniinaepurilatem siguificandam. Simili phrasi hymuo ubi ex consuetudine primorum Christinnorum repetit
l Perist., vers. 67 : Chrislusillic candidatis prwsidet morem Ecclesiae Romanoe couliciendi agni imagi-
cohorlibus. Quamvis autem omnis dies Dominisit, ut nes ccreas inslar nuiuismatum; quod jam Panvinius
ait Tertullianusde Baptismo cap. 19, omnis hora, doouernt.
omne tempus habile buplismo; si de solemniialeinter- 165. Spiritus sanclus columbaespecie super Chri-
est, de gralia niltil refert, lamen tempus ^solemne slum baplizalum apparuit Matlh. cap. m. Inde pij
conferendi. baptismum erant quinquaginla dies a consuetudo lidelium , apponentitim columbas aureas
Pascha ad Peniecosten, ut ex eo loco Terlulliani et argenteas in figuram Spiritus sancti super lavacr.i
colligitur : Diem baplismo solemniofem Pascha prm- et aliaria , de qua concilium Constaiiiinopolitanum
slat, cumet Pascha.Domini, inquam tingimttr, adim- anno 556, actione 5.Verumeiiam Cbrisliaiii ipsi hoc
plela est. Baplizali per octo dies candido vestilu symbolo repraesentabautur. Paulious loc. cii. : CVu-
incedebanl. Ab nlbis baptizalorum vcstibiis septi- cem cqrona lucido cingilglobo, Cui coronmsunl corona
nianam IN ALBISappellarunt veteres eam quoe pa- apostoli , Quorumfigura cst in columbarumchoro. Et
schalem proxime sequitur. Nunc nomen baesitdotni- pluribus abis pratermissis: Nos quoqueperficies pla-
nicm in Albis. In omnibus lanien feriis ejus scptima- cilas libi, Cliriste, columbas, Si vigeat puris pax lua
noe paschalis plura exhibet offieium ccclesiasticum pecloribus.Respicit Cbristi proecepiumMatlh. cap. x :
ad baptismum pertineniia , ut in hymno sabbati ad u' Estote simplices, sicut columbm.Per columbam uni-
vesperas : Ad regias agni dapes Slolis amicli candi- lalem Ecclesiaesignificari, de qua diclum est : Una
dis. S. lldefonsus de Cognitione baptismi cap. 140 esl columbamea (Cautic. cap. vi), docet S. Augusti-
liabet orationem propler albas tollendas, et cap. 142 nus in-Jiunc locum ; idemque tradit in psalm. LIV,
sermonemdicendumad infantes in die lerlia posl Pa- columbam pro signo dilectionis poni. Tertullianus
scha propler albas loltendas. Fortasse respexit eiiam adv. Valeni. in priuc. scribit, columbamsolitam de-
Prudentius ad symbolum Christianorum juslorum, moustrare Cliristum, quod Pelrus Lazzeri dissert. de
quod erat niveus agnus, aut candida ovis, ad aniinae criiicoc Uegulis in rem noslram interprctatur. De
candorem significandum, ex cap. xxv Mattb., Sictu Cbristo eliam inlelligunl aliqui quod ait Tertullianus
paslor segregat oves.ab hmdis. S. Paulinus epist. 12 cap. 5: Noslrm columbmdomus simplex , in ediiis
ad Scverum de pictura in abside, vel absida basil c;e semper,el apertis, et ad lucem. Sedulius de Chri-lo :
(dubital enim Paulinus, absidane an absidedici de- Sola columbaredil, qttm tolum circuil orbem: Disce-
beal): Bis geminmpecudisdiscors agnisgenushmdiCir- dant corvi, sola columbaredit. Laurelus in Silva alle-
cumslant sotium: tmvosavertilur hmdosPastor, et eme- goriarmn, verbo Coiumba, SS. Pntres indicnt qui in
ritos dexlra complectiluragnos. Antiquissimus quoqnc columba ramum olivae portante Christi lypum agno-
. esl mos exprimendi in sacris calicibus parabolam verunl, uti etiam iram Christi in ira columbae, tle
pastoris ovem humeris suis ad ovile reduccntis. Ter- qua saipe menlio occurit in sacris Litleris. Patet igi-
tulliatius, lib. de Pudicilia, cap. 7, quanquamjam in lur Christiim eliam recie a Prudentio dici Columbam:
haeresin lapsus, verbis illuslribus rem hanc teslaiur: et foclnsse antiqui uonnunquain ca specie Clir sium
Procedant ipsm picturm calicum veslrommt si vet in expres.sei'uin: ui cuin S. Basibus cucharistiam co»
809 CATHEMERINONIII. ANTE CIBUM. 810
Tu mihi, Christe, columba potens, A Ah! miseram peperere necem.
Sanguine pasta cui cedit avis : 273 Sufficiat semel ob faciniis
Tu niveus per ovile tuum 185 Piasma Dei potuisse mori.
Agnus hiare lupum prohibes, Oris opus, vigor igneolus
170 272 Sub juga ligridis ora premens. Non moritur ; quia flante Deo
Da, locuplesDeus, hoc famulis Compositus,superoque fluens
Rite precantibus, ut ienui Desolio Patris artificis,
Membracibo recreata levent, 190 Vim liquidaeralionis habet.
Neu piger immodicis dapibus Visceramortua quin etiam
175 Viscera tenta gravet slomachus. Post obitum reparare datur,
Hauslus amarus abesto procul, Eque suis iterum tumulis
Ne libeat tetigisse manu Prisca renascilur effigies,
Exitiale quid, aut vetitum : 195 Pulvereo coeunte situ,
Guslus et ipse modum teneat, Credo equidem, neque vana fides,
180 Sospitelut jecur incolume. Corpora vivere more animoe:
Sit satis anguibus horrilicis, £ Nam modo corporeum memini
Liba quod impiacorporibus, De Phlegethonte gradu facili
GLOSS/E VETERES.
167. Ayis, aquila, Vat. A. 185. Ah! heu!l.
170. Snb juga, tua, 1. 186. Oris.Dei. — Vigor, anima, Vat. A. — Igneo-
171. Locuples, locorum plene, I. lus, anima, 1.
172. Teuui, modico, I. 195. Situ, positione, I.
174. Neu, pro ne, et est verbum apocopum, I. 197. More animae, spiritatia fore, Vat. A.
—
1"6. Haustus, polio. Abesto, absil, I. 19!i. Phiegethonte, in(erno;ph(oiGrwce,igni$ La-
179. MoJmit. mensuram, Iso. xine,hinc Phlegeihon igneus, lso.
180. Sospitet. stiiiet.
CQMMENTARIUS.
lumb.e aurese inclusitet super aliare suspendit, aut et 6 longe antiquior et illuslriorest, alque adeo al<
alii columbas, crucibus iusidentes, vel eas supervo- ipsis apostolis repelenda.
lanles, appingebant. Sed longe probabilius est eliam 180. Jejunium prodesse (ac simililer modum in
tunc Spiritum sanctum designari. Etiam Tertulliani victu) animabus corporibusque medendis, vox com-
locacolumbam figuram Spiritus sancticlare innuunt. inunis estomnium, et canit Ecc'esia.
ClemensAlexandrinus inter symbolaquaeChristianos 182. Nebrissa inlerpretalur liba, qu.e ante Christi
in annulorumpalis sculpere deceret, eolumbamrecen- natalem dsemonibusdeferebanlur. Chamillardus ait,
set: Sint auiem nobis signacula columba, vel piscis , Prudentium pro quocunque fructu liba accepisse. De
vet navis, qumcursu celeria venlo (erlur, vel lyra mu- solo paradisi pomo velito, sive alius is fuerit fructus,
sica, quaususest Polycrates,velanchoranautica, quxm liba impia ego inlelligo, quse ita dicuntur ex propria
insculpebal Seleucus. Quos sensus myslicos ea sym- ^(„ significationeverbi libo, quaeest deljbare. decerpere,
bola insinuent, ibidem explicat Rosweydus, scihcet degustare apud Lucretium, Virgilium, Varronem et
bapiismum, Pelrum aposiolum piscatorem hominum, alios. Tota slropha hacc ad prenara mortis, peccato
lyram Davidis, Ecclesiam, eic. originali inflieiam, spectat.
167. Giselino, Chamillardo , aliisque vehementer 184. Ald., hoc facinus, mendose.
displicet cui monosyllabum breve; et Giselinus putat, 185. Plasmare pro fingere,creare; plastna pro crea-
PrUdeniium versum bunc cum paucis aliis emenda- tiira, plasmalor pro creatore , voces sunt scriptorum
turum fuisse. Vide proleg. num. 212. Nihil opus est Clirislianorum propriae, Tertulliani, Hieronymi, Alci-
correctione. mi Aviti et aliorum.
171. Elymologiamlocuplelis,qtiam explicatglossa, 186. Virgilius lib. vi Mn.', Igneus est ollis vigor ,
docuit Isodorus lib. x Etym. ex Tullio lib. nde Re- et cmleslis origo. Prudentius ssepe Deum ignem et
publica, et olim quidem agri loci dicebantur. igneum appellat.
175. Te/iiahabent Vat. A, major pars Valt. codd., 195. Eque habent plerique. Gis. in ed. 2 Deque,
Heinsius cum Put.,Torrentianisduobuset aliis, Gis., neque Heinsius aliquid conlra noiat. Vat. A, Elque.
Egm., Fabi.,PaI. Alii legunl lensa, ut Widm., in quo 195. Nebrissa explicat pulvereositu, pulvere squa-
supra densa, Bong. supra, Prag., Sich. Alii lanta, ut lido. Quid sit situs vide hymn. 1, vers. 43.Glossa non
Ald., Gis. in 1 edil. Alii rfensa, utHails., Bong.,Ra(. placet.
Mngis placet tenta. Iloratius uberatenta. Hanc lectio- 198. Rat., quidem pro equidem. Virgiliusiv Mn.,
nem anpiobnt Becmanus cap. 6 Manuduct. ad ling. vers. 12 , Crerfoequidem, nec vana fides , genusesse
Lat. ex suo ms., qui ait alios legere visceratoia. deorum. Iterum vi, vers. 859, Credoequidem.
176. Amaruspotus esi, quia, si nimius sit, in tri- D 197. Prudentius non vult corpora fore spiritualia
stiiiam vertitur. (quod ait glossa), sed esse oeternumvictura post re-
177. Ne pro nec, Vat. A, Put., Oxon. Heins. Recte surrectionem, argumentriex Salvatoris resnrrectione
eliam nec, quod alii tenent. petilo, quod in hymno Exsequiarum repclit.
178. Ex hoc loco colligi posse videlur Teolio,' 199. Ait Prudentius gradu facili, quia Virgiliuslib.
procceptum abslinendi a carnibus Prudeniii aetate vi dixerat, facilis descensusAvemi.... Sed revocare
jam obtinuisse sallem in Hispania.VerumPrndentius gradum , superasqueevaderead auras , Hoc opus, hic
neque explicatquinam sint illi cibi vetili, nequc diem labor esl. Clericus Chamillardum arguit in VilaPru-
ullum designat. Caeterum consuetudojejunandi sab- denlii, quod ex usilata nunc loquendi ratione inter-
hato in Hispania, Romae, et aliis in Ecclesiis ex ve- pretatus fuerit, Christum ex limbis rediisse. Idern
lustioribus monumentis constat, uempe ex concilio Clericus colligit, Prudentii opinionem esse, Chrisium
Eliberitano, ac plurium SS. Patrum testimoniis. ad locuin inferorum, ubi torquenlurdamnaii,descen-
Origo vero jejuniorum , aut semijejuniorum feria 4 disse. Yide proleg. num. 181.
PATROt. LIX. 26
811 AURELII PRUDENTIICARMINA. 812
200 \a superos remeasse Deum. A5 275 Necnon et seraphim suum , suprenio
274 Spes eadem mea membra manet, Subnixus solio, tenei, regitque.
Quoeredoleniia funereo Hic est, quem Sabaoth Deumvocamus,
' Jussa quiescere sarcophago,
Expers principii, carensque fine,
Dux parili redivivus humo Rerum conditor, et reperlor orbis.
20;'» Ignea Christus ad astra vocat. 10 Fons viise liquida (luens ab arce,
IV. HYMNUSPOST CIBUM. Infusor fidei, sator pudoris,
276 Moriis perdomitor, saluiisauctor.
Pastis visceribus, ciboque sumpto , Omnesquod sumus, aut vigemus, inde est
Quem lexcorporis imbecilla poscii, Regnat Spirilus ille sempiternus,
Laudem Iingua Deo Patri rependat : 15 A Cbristo simul el Parenle missus.
Patri, qui cherubim, sedile sacrum Intrat peclora candidus pudica,
GLOSSJE VETERES.
201. Manet, exspeclal, I. B iaris eral, nec adeoin divinis mysleriiseruditus, Vat.
203. Sarcophago, nam sarx caro , phago rnanduco, A. — Cherubim, scil. super, l.
cst similis, quia fuit Itomo, Iso. 5. Supremo, excelso, I.
2. Imbecilla, infirma, I. 6. Subnixus, suffultus, I.
4. Patri, qui cherubim : hinc repreltendilur (Pru- 12. Perdomitor, moriendo in cruce, Iso.
dentius) quod dixerit, Dcum sedere super cherubimel 13, Inde, de Christo, I.
serapliim, ut enim beatus Hieronymus dicit, super che- 13. Parente, Cltrisli,I.
rub.mtantum sedet; sed sciendum, quia vir iste smcu- 16. Caudidus, Spirilus sanctus,\.
COMMENTARIUS.
202. Indicatur mos ungendi corpora defunctorum. Seraphim slabant super ittud , sex alw uni, ct sex aim
Vide prol. num. 156 et seqq. aileri : duabus velabantfaciem ejus, et duabus velabant
205. Glossseposlrema verba, nescio quidsibi ve- pedes ejus , et duabus volabanl. Sepluaginla verlunt :
lint, nisi referenda sint, ut puto, ad vers. seq. parili. Erant circa illum, quod recte cohaerereadverlunt in-
Sepulcrum dicilur sarcophagus, quasi carnes voret. terpreies. Cornelius a Lapide plane ila cxpouit :
Vide quie ex Plinio habet lsidorus , lib. xvi, cap. 4. Juxla vel circa solium,puta super pedem aul pavimen-
Orig., ubi ait, sarcophagum esse lapidem ex quo fie- tum solii: decebatenim, eosessehumiliori gradu, quam
hant sepulcra, quod corpora defunctorum absumeret. eral ipsa sedes , el solium Dei. Hi seraphim stipaut
Alia signilicationesarcophaguseslsandapila, vel fere- solium inslitt cherubim slipanlium propiliatorium
trum; quod alii aiunt, roihi non liquet. Exodi cap. xxv. Neplura; ulpoetam abineptaglos^a
204. Ald.et Gis. in textu 1 edit. cum Urb. et Vat. p' viodicemus, saiis hicc, superque.
P legunt Dux parilis redivivus homo. Sic etiam " 7. In Rai., Deum Sabaotli pro Sabaolh Deum,
Nebr. In Pui., Dua;pari(i redivivushomo; in Oxon., male. Hinc collige poetam respexisso ad locum lsaioa
Dux pariiis redivivushumo. Reliqui, Dux parili redi- cap. vi, ubi seraphim clamabant : Sanctus, sanctus,
vivus humo, etiam Egm. pro diversa scriptura. sanctus , Dominus Deus exerciiuum. Haecautem l!c-
Post cibum. Aldusinscribit: Odepostcibum. Janus braica nomina scribimus, uli in Vulgaia ediiione in-
Parrhasius , Hymntts divi Prudentii sumpto cib$. Ut venimus, quanquam nos minime fugiat, quid conlra a
anle cibum pre,cesDeo sunt fuudendae,sic etiam post multis dici soleai. Sic etiam Prudenlium longa defeo-
cilmm. Tertullianus Apolog. cap. 59, Non prius dis- sione tueri nolumus, quod in his nominibus quantiia-
cumbilur, quam oralio ad Deum prmgustelur. . . . lein syllabarum, ab Hebraicoelinguoeperilis pracscri-
Oratio conviviumdirimil. S. Basilius episiola ad S. ptani, iuterdum conlempserit; de quo in proleg. dixi •
Gregorium Theologum de Vila in solitudine agenda : mus.
Ora/iones ante cibum digiie fianl Dei donis, qumque 9. Deus repertor orbis , uli a Virgilio hominum re-
nunc dal, et qum in posterumreposuit. Orationespost rumquerepertor, et a Juvenco lib. iv, vitw lucisqtiere-
cibum gratiarum actionemdalorum habenles, et flagi- pertor. Vide inlra bymn. 5, vers. 1 : Invenlor luini-
lalionein promissorum. nis. Conlra apud Paulinum inobilum Celsi diabolus :
J. Parrh., pastis corporibus. per Chrislum perditor ipse perit.
4. Parrh., cubilesacrum. Nebrissa ait, cherubim 10. Deus fons viim passim in sacris Litteris et SS.
el serapbim esse vel in accusativo plurali (nam cbe- Pairibus, et sacpeapud Prudentium. Sic fons anima-
rub el seraphest singularis), ut intelligatur cherubim rttm, fons boni, (ons bonorumomnium, ei similia.
et seraphim esse sedile , cui Deus innitilur , vel in D 13. Weitzius cum solo Hailsh. contra Vulg. et re-
genilivo plurali, quia sedile Deiex cherubim et sera- liquosvoluitlegere Omne. Cur, cum repugnei legibus
phim constat. S. Hieronymus comment. in Isaiam pbalecii , qnas videmus observare Prudentiuin? E
cap. vi, errare, ait, qui solenl in precibusdicere : Qui Vaticanis solus unus oiitneapud Tcol. , e vetustiori-
sedes super cherubimel serapliim,quod Scriplura non bus Ileiosii snlus Altinius omne, c nostris nullus.
docuit. Et inepist. ad S. D.imasumde seraphim, etc, Gisel., Gold. et Weilz. babent ac vigemus. Aldu-,,
vocat pium errorem eorum qui in oralionibus et obla- nostri, Wid. supra, et Heins. cum Put., aut vigemus.
tionibus suis id audent dicere (vide glossam). Ex quo 16. Vocatur Spiritus candidus, vel quia coliimbu!
liquel, jam tempore S. Hieronymi preces aliquas specie apparuit et repraesenlatur , vel ob candorem
fuisse , quibus id assereretur. Ac sane si id dicatur quein animoe infundit. Processio Spiritus sancti a
tanquam disertis verbis a sacris liilcris expressum , Patre , et a Filio his versibus non obscure innuitur,
recte ait S. Hieronymus, errorem esse. Nam psalmo el quidem missionisverbo quo sacra Scriptura utitur.
LXXIX,1, solum dicitur : Qid sedes super cherubim, Cbamillafdus affirmat, in coucilio Toletano jussu
ntanifestare. Prudeniius vero solum affirmat Deum Leonis additam symbolo fidei particulam Filioque ,
supremo subnixum solio lenere ac regere cherubimet cuni in symboIoNcaeno tantumdicatur, Qui exPatre
seraphim , sedile suum. Quod verum est, duminodo procedit. Intelligit Leonem I, et concilium sive Tole-
utriquead Deisedile ornandum pertineanl,eidemque lanum, sive Hispaniense anno 447. Cl. Henricus
assistant. Jam Isaias cap. cit. vers. 1 et2 sic habet : Florez tomo VI Hisp. sacr., dissert. 1, Iate disserit
Vidi Dominumsedenlemsuper soliumexcelsumet ele- de concilio Toletano i anno 400 , et regula lidei ejus
vnlum : el ea qum suh ipso erant replebant templum. aciis inscrfa, ubi invenitur particula Filioque. Probare
815 CATHEMERINONIV. POST CIBUM. 814
Quaetempli viceconsecraia rideni, A 55 Artus, atque nnimas utroque paslu
Postquam combiberinl Deum medullis. Confirmas, Paler, ac vigore complcs.
Sed si quid vitii, dolive nasci Sic olim tua proecliienspolestas
20 Inter viscera jam dicata sensit, 278 'nlcr raucisonos silum lconcs
Ceu spurcum refugit celer sacellum. lllapsis dnpibus virum refovit.
277 Tctrum llagrat enim vapore crasso 40 lllum fusile numen exsecrantem,
Horror conscius aestuanle culpa, Et curvare caput sub expolita
Oflensumquebonum niger repellit. /Eris maleria nefas putanlcm,
23 Nec solus pudor, innocensve volum Plebs dirae Babylonis, ac lyrannus
Templum constituunl pcrcnne Christo Morti subdiderant, feris dicarant,
In cordis medii sinu ac recessu. 45 Saevis protinus haustibus vorandum.
Sed ne crapula ferveal, cavendum cst, 0 semper pielas, lidesque tuta!
Quocsedem fidei cibis refertain Lambunt indomiti virum leones,'
50 ad
Usque congeriem coarciel intus.
Parcis viclibus expediia corda lnlaclumque Dei, iremunt alumnum.
Infusum nielius Deum receptant, jj Aslant cominus, et jubas reponunt:
Hic pastus animaeest, saporque verus. - 50 Mansuescitrabies, fameque blanda
Sed nos tu gemino fovens paratu, Proedamrictibus ambil incruentis.
GLOSS/E VETERES.
(7. Qusc,quia de illis scriplum cst : Voseslis tetn- 51. Expedita, libera velparala, I.
vittin Dei vivi, I. — Kident, qaudcnl, I. . 37. Praecluens,clara,excellens,o\eo Grmceglorior;
18-. Medullis,prmcordiis,Iso. et cluo excello, el splendeo, etglorior, I. Prmpolens,
20. Dicala, scilicelsibi, I. nobilis. Vat. A.
21. Spurcum, spurcus, a, um; inde spurcitia. — 38. Raucisonos, dure, el terribiliter sonantes, I.
Sacellum, ut doclrix, I. 59. Viium,Danielem, I.
22. Tetrum, pro lelre, nomenpro adverbio, I. 44. Feris, leonibus, Iso.
21. Repellit, a se, I. 49. Cominus,juxta,— Reponnnt. mites effecti, I.
25. Innocens, a pueritia, I. 51. Riitibus, RINGO, os aperio, hinc ricius nimia oris
27. Sinu ac recessu, inlroilu et exitu, I. —
apertio, Vai. A. Ambit, circumit, Iso. Circumdat,
28. Crapula, apostotna,i. e. indigestio, I. ampleciitur, desiderat, Vat. A.
COMMENTARIUS.
rontendil , praecessissealiud conciliumToletl anno 28. Proprie crapula cst dolor capitis ex nimio
596, collectorcm actorum concilii Toletani, anno haustu, origine Graeca.
400 celebrali, floruisse saeculov exeuule, regulam 32. Ald., eutn pro Deum, non male.
(idei in hoc concilio fuisse faclam, neque additionem 33. Dubitnt Cbamillardus an hic pastus et sapor
Filioqueessesnpposilitiam, cum omnes codices mss. Q intelligendus sit de SS. eucharistia , an de divina
librique impressi iia habeant, etin eo concilio actum providentin. Simplicius dicit Spiritum sanctum ,
fuerii adversus Priseillianistas, circ.a Spiritum san- sive Deum, in corde receptum, significari.
cium erranlcs. Quaeconlirmari possent ex his poelie 34. Egm. apud Weilz., fovepro fovens. Quidam
Hispnnicarminibns, quibus processio Spiritus sancli Vat. apud Teol., foves.
exprimittir, quasi regnlam fidei , ejusque parliculam 5". Parrh., attimos.
Qui ex Palre, Filioque procedit proeoculis habueiii. 56. V. A, confirmans pro confirmas.In Prag., at-
Nihilominus censeo, rem non liquere, et mentionem que pro ac a manu secunda, perperam.
Lconis papae, quoe in lilulo reguloe fidei oceurrit, 37. Parrh., prwnitens pro prmcluens.Verbo cluo
aperie iudicare, eam longe posteriorem esse concilio non soluni aniiquiores Laiini usi sunt, Ennius,
Toletauo auni 400 , vel certe collectorem aclorum Plautus , Lucretius, verum eiiam Cicero. Lucretius
ignornsse, ad quodnam tcmpus esset rcferenda. ctuo , es , ndhihet, Priideniius cluo, is, utaliis in
17. Parrh. , hmc tempti. Proeelare describit Pru- locis potes observare. Est enim ex his verbis, quoe
deniius, quale lemplum Deo in inlimo cordc sit con- ad seciindam cl tertiam conjugationem ajque perti-
sliiuendum. neni. A cluo est inclytus, vel inclitus , vel inclutus.
20. Weitz., Gold. et Wid. supra Parrh,, intra pro 58. Haec hisioria narraiur cap. xiv Danielis : qna
inter. Prag. etRat., pariler inlra. Ald., Gis., IJeins., provideniia et misericordia divina erga jtislos decla-
Val. A, inler. „ ratur.
21. Nescioquid sit in glo^sadoctrix post sacellum. 45. Parrhasius, ct tyrannus.
22. Ald., Prag. a secunda manu, et Boberius al- n 44. Parrhasius, dicarunt.
ler, [ragral pro flagrat. Olim promiscue nonnulli " 48. Sic in Ditiochoeotelrasticho 9, Tutus agil vir
scribebant fragro et flagro,quod in codd. mss. passim juslus iter vet per mare magnum. Ubi plus pcriculi
uoiniur. est, ibi plus auxilii justis a Dop coiiferri, consians
25. Consciusinlerdum stimulos conscientioedeno- est senteniia.
tnl, ut apud S. Paiilum I Cor. iv, 4 : Nihil mihicoii- 50. Gis. reposuii famespro (aine. Neque displicet
scius sum; cl, apud Horatium : Hic murus alieneus hoec lectio; scd opiimi mss. et edili legunl fame,
eslo Nit consciresibi, nulla pallescereculpa, ul alios quod , cum non abl.iorreat, retinendum est. Iri Vat.
prxleream. O mendum est fama. Nebrissac falso iniputatur in
25. Ahl., Gis., Val. I, Weilz., Prag., Parrb., in- edii. Coloniens. iinni 1701, quod agnoveril alios
noccnsque.Vnt. A, Alex. et pene o:nnes Vnil., ilcm hnherc famesqueblanda.
veiustiores lleinsii, innocensve. 51. Hails., GoId.,Bo,ng.,et a secunda manuWid.,
2". Recessttsnon est cxitus, neque sinus introitus, Ald., lambil prodmbit. In Rat. videturfnisse lambit,
ut habct glossa. Cicero pro Marcello: Cum in animis sed abraso primo charactere factum ambit. Hoc vc-
hominnmtantmlatebrmsint, lanli recessus.Hocscnsu rum est : nunquam cnim Prudentius lilteram s eli-
wdis sinus el recessus. sit, iiroul opus erat, ui cum riclibus lambit versu
m AURELII PRUDENTHCARMINA. k\C
Sed cum tenderet ad superna palmas, A Sumas loelus,ait, libensque carpas,
279 Expertumque sibi Deum rogaret, Quoesummus Pater, angelusque Cbristi
Clausus jugiter, indigensqueviciu : 280 Miltunt liba tibi sub hoc periclo,
55 lussus nuntius advolare lerris, 70 His sumptis, Danielusexcitavit
Qui pastum famulo daret probato, In coeliimfaciem, ciboque fortis
Raptim desilit obsequenle mundo. Amen reddidit, halleluia dixit.
Cernit forte procul dapes inemplas, Sic nos muneribus luis refecti,
Quas messoribus Habacuc propheta Largitor Deus omnium bonorum,
60 Agresti bonus exhibebal arte. 75 Grates reddimus, et sacramus bymnos.
Hujus «esarie manu prebensa, Tu nos, tristifico velut tyranno,
Plenis, sicut erat, gravem canistris Mundi scilicet iinpotenlis aclu
Suspensum rapit, et vehit per auras. Conclusos, regis, et feram repellis;
Tum raptus simui ipse, prandiumque 281 Qusecircumfremii, ac vorare tenlat,
65 Sensim labitur in lacum leonum, 80 Insanos acuens furore dentes,
Et, quas tunc epulas gerebat, offert. Cur le, summe Deus, precemor iiniini.
GLOSSJE VETERES.
53. Expertum, notum, quem probatumItabebat, I. B 67. Sumas, pro simie.—Carpns,pro carpe, Uo.
57. Muudo,aere, I. Aerevet nube, Ral. 69. Liba, prandia. —-Ilocpericlo, leoniim.1.
58. Incmptas, viles ; res enim vilis qttm abtiudat, 70. Excilavit, elevavit,I.
non emilur, Vat. A. 75. Hymnos, laudes, I.
60. Agresti, ruslica, I. 77. Impotenlis, valde polentis, furoris, Vat. A.
61. Preliensa, comprehensa,I. 78. Feram, diabolum,I.
65. Sensim, leniter, Iso.
COMMENTARIUS.
recle procederet. Gallandius edidit lambit, et subno- amen responsionibus adbiberi solebal in Veleri Te-
tavit: Sic Aldnscum aliis. Chamiltardus. AMBIT typo- slamento, qunsi certe, vere, hoc erii, vcriias, vel ita
thetmvitio, ut videtur. Abborrent poctiae aures. fiat. Deuter. xxvn, 15: Et respondebilomnis populus,
52. Ratioorandt Deum extensis manibus; de qua et dicet, Amen. \i\ EcclesinChrisliana sialim ab ipso
ad hyninum S. Fructuosi. initio hsec consuetudo reddendi amen post orationein
54. Pr.ig., Rat., W7eii».,Gis., viclu. Ald., V. A, sacerdoiis videtur inducta : nam Aposiolus I ad Co-
Put., Oxon., Egm., Alt., Pal., Heins. et alii, victus. rinlh. cap. xiv, 15 et seq., ait: Quid ergo csl: Orabo
57. Parrb., dissilit. S. Isidortts lib. n Eiymol., spiritu, orabo el menle, psallam fpiritu , psallam el
cap. 29 : Mundus est is qui constat ex cmlo, et lerra, menle. Cmterum si benedixeris spirilu , qui supplet
et mari cunciisque sideribus. Vide ejusdem cap. 1, locutn idiotm, quomododicel AMEN , snper luam bene-
lib. xin, ei notas Grialis. dictionein? quoniamquid dicas, ncscit. .Iuslinus mar-
58. Parrh., cernens. In Yat. A legitur ineptas pro tyr in Apol. 2, sive, ut alii voluut, 1 : Ubi itle (an-
inemptus. Sed ex ejus glossa corrigitur niendnm. lisles ) preces et eucltaristiamabsotvil,'lotusqtii adest
Alludit ad Virgilii locum dapibus tnensas onerabal iG popultts, fatisla approbalione acclumal dicens AMEN.
inemptis, quod pariter de ngricola dictum esl lib. S. Paulinus Natali II : Cumqiiesacris pia lurba feral
iv Georg. Horaiius qnoque de laudibus vitaerusticae pastoribus AMEX,etc. De voce allelnia confer Riccio-
epod. 2, vers. 48, Dupes inemptas apparet. in liiim in ind. secundo; neque tnmen ei assentiaris.
59. Mirum quinium discrepent cudices voce quod dicil, imitandum non esse Prudenlium, qui e
Habacuc exaranda. Alii Abacuc, alii Abbacuc, alii in hoc verstt corripuit; quod pariter ab Orieniio
Abbacum, alii Ambacum, alii Ambacttc.De quo no- correptum est. S. Justinus quoesl. 50 ad Ortliod.
mine vide indicem secundum Ricciolii, ubi Pruden- leslalur, Christinnos, cum laudes et hymnos cane-
tium adversus Ludovicum Cavallum delendit quod renl , jam tunc uti hac vocealleluia el osanna, quod
in hoc hymno a primum proiluxerit juxta Syriacam olim a pueris factum. Vide S. Ilieronymuin in epist.
aut Persicam radicem. Quamvis aulem llabacuc a ad Marccllam, S. Augiislinumin psalm. cvi, el notas
Piudenlio propheta vocetur, non certo inde colligas, Loaysoe ad can. II concil. iv Tolei.:' De non decan-
eumdem esse Habacuc, cujus exstai prophetia. Lege lando in Quadragesimaalleluia.
hanc quaesiionem in praeloquiis Jacobi Bonlrerii , 74. In oratione S. Rosaevirginis Liuianaebie ver-
sect. II. sus includiiur muiatis verhis: Bouoium omniuiular-
61. Widm.,. cujus cmsariea primamanu. gitor omnipoiensDeus. •
62. Haecphrasis, sicul erat, styluni ecclesiasticum 77. Cauchinscasiigabalai/(roConclusosregis,acule,
videlur redolere : sed ab opiimis antiquissiniis Lati- sed conlra mss. Nebrissa acium inlerpretatur actio
nitatis aucioribus estusurpara. nes mundi scilicet iiimium potenlis, et saevientis:
68. Prudentius in hoc Habacuc sermone Christum .p. nam hoc Latine est impotens. Heinsiusaclum accipit
inducit per prolepsin : noiidum enim Verbum caro aut pro vago et incerlo rerum humanarum motu, aut
factum fuerat, qui est Christus, ut notavit Nebrissa. pro eo quod agunl homines.Hoc sensu alias u=uscst
Clericus in VilaPrudentii nonnibil cavillatur circa hu- Prudentius.
jusmodi loculiones. 79. Cum lacum leonumdescripseritpoeta,suo inore
69. Ald„ mendose, libatibus. Nebrissa mendum sacrae liiterae inboerens, diabolum lanquaiu leonem
iranscripsit, et inlcrpretatus est, gttstui tuo. Sensus repraasentat ex epist. I Petri cap. v, 8.
et cannen liba tibi exposcit. 81. Ald., Nebr., Rat., Widm., Gold., lunc te.
70. Danielem, ciho sumplo, Deo gratias egisse Hails., uuiic te. Gis., Wreilz., cum le. Parrh., nec
expressum quidem non est in sacra pagina. At poeta te. Vat. A, Prag., Pul., Thuan., Torren. duo cur le,
id colligit ex gratiaruin actione, quoe praecessitvers. quod placet Heiusio,quia ila frequenter occurrit apud
56 et 57. Ciceronem. Horatins iib. i, ep. 8, Irascar uttucis,Cur
71. Parih., ciboque(uncltts. me funesloproperenl arcerc velerno. Aldus in emen-
72. Parrb., Eviequedixit, quod viliosum est. Vox datis, summeDeum.
«17 CATHEMERINONV. DE NOYOI.UMINE PASCHALISSABBATI. 818
Vexamur, premimur, malis rolamur; A Quain valis pia praecinemisorsa.
Oderunt, lacerant, trahunt, lacessunl; His sumplis, licet insolens poiestas
Juncla est suppliciis fides iniquis. Pravtim judicet, irrogetque mortem;
85 Nec defit tamen anxiis medela : Impasli licct irruant leones.
Nam languenle trucis leonis ira, 100 Nos semper dominum Patrem fatenles
Illapsaesuperingeruntur escae. In le, Chrisie Deus, loquemur unum,
Quas si quis silienler bauriendo Constanterque tuam crucem feremus.
Non guslu lenui, sed ore pleno,
90 Internis velit implicare venis; V. HYMNUSDE NOVOLUMINEPASCHALIS
SABBATl.
Hic sanclo saliatus ex prophela,
Juslorum capiet cibos virorum, Inventor rutili, dux bone, luminis,
Qui fructum domino melunt peienni. Qui cerlis vicibus tempora dividis,
282 Nil est dulcius, ac magis saporum, 283 Merso sole, chaos ingruit horridura
95 Nil, quod plus hominem juvare possit, Lumen redde tuis, Christe fidelibus.
GLOSSJE VETERES.
82. Rotamur, volvimur,I. B dicta, I, Vat. A.
87. Super, desuper, I. 97. Insolens, superba, I.
95. Juvare, deleclare,Vat. A. 98. Pravum, prave.— Irroget, inferat, Vat. A.
96. Quam, prophelimet scripta divina, I. — Orsa, 3. Cbaos, confusionoclis,profundilaslenebrarum,I.
COMMENTARIUS.
82. Placet interpunctio Aldi, premimur malis, alii nem quae verior est, Hunc ul per totam possimusdi-
premimur,malis rotamur. Alex. cum Aldo facit. Sed cerenoclem. Brissonius in |ib. de Speclac, pag. 551,
Vatl. I, 0, P cum aliis. Siinile est illud apud S. Au- fuse agit de pervigilio sabhati paschalis, et hunc
gustinum cap. 26 Enchiridii: Jacebat in malis, vet iiymnuni inscribil: De luminibus sabbati paschalis.
etiam volvebatur,el de malis in mala prmcipitabatur In Hymnnrio card. Thomasii pars hujus hymni bis
totittshumani generismassadamnata. Ilaque praefcro inseritur, primum hoc litulo : Ad a-ccensionem cerei
matis rolamur. paschalis, tum boc altero: Ad incensumlucernm.
84. Nebrissa ita exponit: fidessit, veleriladhibila. 1. Giselinusuberius solito hunc hymnum illustrat,
Gisel.videtur intellexisse, crevilfides suppliciis. Cba- et ex Georgio Cassandro siatuit eum pertinere ad
millardus, fidesobjectaest suppliciisiniquis. Id magis consueludinein ejus aeiatis, qua sabbato paschali,
probo. inclinante in vesperam die, ante solemnem bapiismi
83. Defilpro deficit, vel deest. Lucretius, Virgilius celebrationem cereus a diacono consecrari soiebat,
el alii. et novo igne, qui aut ex silice percusso, aut crystallo
86. Put., Thuan., Vat. A, trttci ira. Alii trucis soli objecla eliciebatur, accendi, Ex quo cerei neo-
leonisira. Parrb., nam languens trucis a leonisiia. phylorum (quos nempe illi manibus ferebant) accen-
t<
87. In Ral. a prima inanu, desuper, quod metro dehanlur. Ille ipse cereus per septem consequentes
repugnat. Parrh., super his gerunlur, Retine supec- dies, qui neopbytorum dicebantur, vespenino tem-
ingerunlur. pore ad sacrum neophytis progredientibus praefere-
88. In Vat. A, haricndo mendum est pro hau- batur. Sed vereor, ne tola haec ratio consecmndi
riendo. Poeia, ad nos Danielis historiam transferens, cereum pasclialem cum caeteris adjunctis posterior
ait cibum ccelestem non leviler gustandum, sed sit oetatePrudeniii. Gaspar Barthius nonnullam etiam
pleno ore. operam huic hyrann exponendo navavit lib. ix, cap.
91. In Rat., Itincpro hic, sed abrasum est //. Cave 20 Adversar., ex scheda ms. membranacea: Quam,
a mendo, quod nonnullas ediliones occupavit, socia- inquit; gavisusiltico cum auctore, quem omniumca-
tus pro satiatus. Nempe satiaius escis, quas propheta rissimum habeo, conluli: integer est in ea hymnus 5
Habacuc, sivealius aifert. lnhaeret enim poeta eidem in cereum paschaiem. Quamvis autem censeamus,
historiae, et per messores, quibus Habacuc cibum hunc bymnum non csse quotidianum, eum tamen
apparaverat, intelligit justos viros, quales sunt apo- hoc loco reponimns, quia ea certe hora canebatur,
stoli, aliique operaiii, quos in messemsuam Dominus videlicet post cibum et ante somnum. In Breviario
mitiit. Mozarabicoejus quoedamstrophoe leguntur in primo
94. Saporus idem quod sapidus, ul Ioqnilnr Api- dominicopost octavamEpiplianimad vesperas: vide-
cius de Arte culinan. licet prima, sepiima, trigesima quinta, trigesima
96. Parrhasii scriplura mirum quantum a com- octava, ct tres sequentes. Ex eo varias lectiones iu-
nnini leciione discrepal, Quam nalum recinenlisorsa dicabo. Circa adnotaiiones Nebrissensisin hunc et
verum. Hoc etinm ex eadem historia peiilum, nam D ] duos sequenies hymnos nonnihil animadverti in
Habacuc Danieli praecinuit. proleg. num. 106 conira Weitzium. Exordiuu, ex re
101. ConjiciebamDeum loquemur. Ila edidit Par- ipsa pelitur. Deusinventorluminis, nl supra hym. 4,
rhasius, sed loqtiamur, ei vers. seq. [eramus. Hac vers. 9, reperlor orbis. Claudianus sive potius Mero-
leclione admitsa, unilas divinoenaturas in Paire et baudes, \n Elogio Christi, lucisquerepertor Anletum,
Filio eleganter exprimilur. Vide correclionem Aldi malrisque parens. Barlhiiis lib. i Advers., cap. 7,
ad vers. 81. mallei legi lucisquereperlor, Nate, lum matrisquepa-
De novo,etc. Hunc liiulum et hymnum fere totum rens. Poteris etiam ila disiinguere verba lucisquere-
fuse expiariavimuscap. 12et cap. 18 prolegom. Nunc pertor, Ante tum malrisqueparens. Brev. Moz., male
addam, de miraculo luminis nuncupati S. sepulcri rutilis.
multo accuratius, quam P. Liberium a Jesu, egisse 4. Ita hunc versum legil TlieodulfusAureliancnsis
doctissimumvirum P. Mamachium tom. II, Antiq. in lib, de Spiriiu sancto. Iia eiiam leguut Barlhius
Christ. cap. 1, pag. 65, ubi conira Moshemiumve- in sua scheda inembrnnacea,Vnit. A, P, Hymiiarium
r tntein ejus miraculi luelur. Drepanii versum jn Thomasii, cum primuin honc hymnuni exscribil
hyinuo De cereo paschaliedidi, ul in quibusdam edd. Giselinus ad oram edit. 2. Alii aliter; Ald., Rat ,
rep.eri, Hunc ut per lolam possimusducere noclem. Prng., Gis. in lextu edit.2, Heinsiuscum suiscodd.,
Sed in poetis Christianis Fabricii inveni aliam leclio- Vatl. I, O, Weilzius, Lucem redde tuis, Cltriste.lide.-
 B13 AURELII PRUDENTII CARMINA. 820
5 Quamvis innumero sidere regiam, A Lychnis, aut facibus pascimus aridis :
Lunarique polum lampade pinxeris, 15 285 Qu'n el '''a f;n'is scirpea floreis
Incussu silicis lumina nos tamen Presso melle prius collita flngimus.
Monstra saxigeno semioe quoerere. Vivax flamma viget, seu cava teslula
284 Ne nesciret homo, spem sibi luminis Succum linteolo suggerit ebrio,
10 In Cbristi solido corpore conditam, Seu pinus piceam fert alimoniam,
Qui dici stabilem se voluit pelram, 20 Seu ceram leretem sluppa calens bilrit.
, Nostris igniculis unde genus venil. Neciar de liquido veriice fervidum
Pinguis quos olei rore madentibus. Guilatim lacrymis stillat oleotibus :
GLOSSA VETERES.
5. Regiam, tuam, I. Palatium. Ovid. Regia sotis 15. Scirpea, aitia de flore faci efficiunlur,I
eral; Regia eliamjanua dicilur, Yat. A. 18. Linleolo, filis excannabe vel itno. —Suggerii.
9. Ne nesCirel, ut sciret bene, Iso. privbel,subdil, vtihistrdi. — Ebrio, madido de sugiita
13. Quos, ignes, Iso,- vel oleo, Vai. A.
—
14. Lychnis, lucernis. Facibus, fax dicilur a co- 20. Seu cerani [ontem cerei vet candelw Yni. A.
medendo,fagoGrmcecomedere,nam facula, i. e. cortex 22. Aleolibus, crescenlibus,I.
arboris materiem prmslat igni comedendi. B
COMMENTARIUS.
libus. Bong., Gis. in lextu 1 edit., Thomas. Hymn. latum Cbristianarum observare licet, iinam selegi
loco secundb, Brev*Moz., Lucem, Chrisle, luis redde oeri incidendam, quoe ad inulia alia explicauda ulihs
fidelibus,quod etiam tenuit Fabricius. Giselinus vero esse potest. Exhibila ea est a Dominico Cenrgio in
ad marginem 1 edit., Lumen, Christe, tuis redde fide- disseilatione de Monogrammaie Chris:i Domiui ,
libus. De hoc vocnbulo fidelibus pro ChrislianO inter Homoe,1758, pag. 11. Exstabal Pisauri in MuseoJn.
se contendunt Christophorus Cellarius, et uterque Bapl. Passerii, ei a Georgio dicilur insigne sacroe
. Borrichius Olaus, et Andreas. Profanos antiquos il- antiquiialis monumenlum, ac auro pretiositis, qtio
linl adhibuisse eo sensu hi aiunt conlra Cellarium , Eusebii hisloria de visione Consianiini adamussim
qui reponit, addendum esse Chrislo fidel s. Nobis exprimilur, et contra novalores defenditnr. De alis
sutis esl, bane nolionem esse ecclesiasticam. lucernis consule Viciririuin in Hisioria SS. septem
7. Yai. A male lncussa. dormienlium, pag. 54', el Pelrum Sauclem B irlolum,
8. Rat., Monstraus, sed abrasum est n, quod vere le anliche Lucerne sepotcrah fiyurae.
abundat. Post hunc versum Aldus, Sichardus et 14. Giossae repugnant alii, qui a ^KO,-,lumen, lux
Fabricius immiltunt hos quatuor: lloc signas opere, melius fax deducuni. Vai. A, Egtn., Hails., Widin.,
condilor inclyle, Lumen veridicum menlibus omnium a secunda manu ac pro au(, qnod non displicet. Pro
In Christo domino qumrerejugiter, Quem petram lo- bac Ieciione ac, Gallandius allegat Ilynrn. Thom., et
quitur doclor egregius. Absunt a menibraiiis nostris Teolius duos Yait.
<:t nliorum, Barthius ait eos csse numeris verbisque 15. Ex feslo scirpus est id quod in paluslribus
obscuros, soloecis spurcos; meritoqiie a Giselino re-, Q locis nasciur, leve et procerum, iinde et legetes
jectos. Huic potius assentiaris quam Gallandio, qdi liunt. Olim sirpns dicebaiur.
dubitat, utri versus in lexlum sint admiltendi, cum 20. Non satis intelligo an (oniem, an alii.d glossa
ulrique Prudenlio non indigni ei videantur, aul Teo- dicat. Rat., bibal, male.
lio, qui fieri potuisse pulat, ul Prudcntius in prima 21. Nolanda esl, ait Barlhius, ralio a noslri mvi
operis ediiione versus ejectos scripserit, ac poslea (sic) diversa conficiendorum lychnorum, ueque eam
emendaveril. Nunquam credam, Prudentium duos lam vive vereque ullo at.o anliquitalis loco inceniri ar-
dactylos fecisseex doctor egregius. Rupertus iii lib. v biiror. Elegans hmc confectio(uil. Ut ignis superpen
de divinis OfftciiSjcap. 34, eos versus non agnovit: dentem ceram attt oleumcalfaciendmnreddat liqnidum,
Prudemius, inquit, in hymno qui cantatur in sabbato quod gutlalim per (abre appositum (oramen angustim
sancio, cum dixissel, Lumina nos lamen Monstras convenienlisdistitlans alat flammameam, qnwipsa ila
saxigeno semine qnmrere, ttt ostenderet fieri hoc ad sibi pabulum calore quwrat. Possil nullo labore quis
commemorandumiitttd quod de lapide Chrislo procedit lucernam talem conficere quavis materia, el notanda
nobis ignis sancti Spirilus, FROTINUS adjunxit, Ne veterum ingeniosilas i/l compendio laboris perpetui,
nesciret /lomo^etc. ln Ordine Romano, libro valde quem in affundendostillatim liquorecitra lioc arlificium
antiquo, versus illi spurii pariter omitlunlur: et for- erant habiiuri. Gronovius, Observat ecclcs. cap. 5,
tasse Ruperius ex eo versus alios protulit; iuscribii admirabileet imaginosutnBarthii commenlum irriAil,
aulem capnt illud, De novo igne. neque Prudentium aliud canere ait, quam quod vi-
11. Christus petra stabilis ex I Cor. cap. x, 4: demus quotidie in cereis aui sebnceis nostris. In
Pelra aulem eral Cltrislus. Barthii ms. eral «oc/icc,tanquamslagnumaliquoil im-
12. In cod. antiquissimo Barlhii, Nostris igniculis '.D pendenlis humoris significaretur.Transpositi qunque
unde penus venil. Elegantissima, ait Barthius, Zeclid. eranl priores duo versus, scilicet, Ambtisiitmquoniam
Quam recipieudam conlenderimquovis pignore. Per- vis facit ignea Imbretn de madido ftere cacumine, Ne-
scile enim inexhausla illa semina flammarum, qttw. ctar de liquido vortice [eroidumGvtlalim lacrymis stil-
petra suppedilal, pennm in ea ignhttn esse, atqite scin- iai olenlibiis.
lillarum arguanl: nil potuit rnagis poelicum,magisque 22. AlenlibusAld., Palat., Gis., Iso., Urb., Vatl.,
venustumexcogilari. Nibil muto : nam el genus ele- 0, P : Ionge melius est olentibus, olel enim cern, «t
ganier est diclum, et noslri ouines, et aliorUmcodices hoc epitbelon cereis nonniinqiiain tribuitur. Pruden-
genus hahent. tios hymno5.vers.62 : Neclaresudat olenlefaitts. Ac
13. Gis. ed. 1, Pingui pro pinguis. Cod. Alex. notandum, utrobique nectar dici ex VirgiliOiOncid.i:
niendose, quoquepro quos. De aeneislucernis ficlili- et dulci distendunl nectare cellas. Giselinus el cum eo
busqiie Chrisli.inorum vide Bnsium, Aringliuin, Se- Chamillardus volunl per synecdochen ex uno di^til-
vernnum, Fortunium Lyceiuni, Casalium et alios. lante liquore cerae reliquos inlelligi ex oleo el pinu.
S. PaiiliunsNatali 7 fuse describit Iucernam vilream, Sed non est necesse nl in hac slropba de nliis sermo
cujns versus ad Prudentii explicationem apiissimi sit prSeler cereum. Bnrlbius dt cera et oleo explicat,
suot: Cominus in medio, etc. Ex muliis veternm et odOres additos ab antiquis docet, ut jucundior usus
Christinnorum lucernis, quas in scriplorihus antiqui- foret. Inde ortam existirno consucludinem iburis
 821 CATHEMERINGNV. DE NOVOLUMINEPASCHALIS SABBATI. 822
Ambuslumquoniam visfacit ignea A Majorum merilis (ulns, et impolens,
286 Imbrem de madido Uerecncumine. Suetus sub dominisvivere barbaris,
25 Splendent ergo tuis muneribus, Paler 40 Jam liber sequitur longa per avia.
Flammismobilibus scilicel atria, Qua gressum tulerant, castrnque ca?ruior:
Absentemquediem tux a.^it oemula, Noetis per meditimconcita moveranl,
Quam nox cum lacero vicla fugit peplo. Plebeni pervigilemfulgure praevio
Sed quis non rapidi luminis arduam, Ducebatradius sole micanlior.
30 ManantemqueDeo cernat originem ? /J5 Sed rex Niliaci liltoris, invido
Mosesnempe Deum spinifera in rubo Feivens felle, jubet procvalidarnmaniim
Vidit couspicuo Iumine flamnieum. In bellum rapidis ire cobortibus,
287Fel'ix, qui meruit sentibus in sacris Ferratasque acies clangere classicum.
Coelestissolii visere principem, Sumunl arma viri, seque minacibus
55 Jussus nexa pedum vinculn solvere, 50 288 Accinguntgladiis : triste canil luba.
Nesanctum involucris pollueret loc.un. Ilic fidii jaculis, ille volantia
Iluuc ignem populus sanguinis inclyti Praefigitcalamis spicula Gnossiis.
GLOSS/E VETERES.
24. Flere, fluere, I. GuUatimdefluere,Val. A. B potens, 1, Vat. A.
27. Agil, persequilur. Mm\\'a, imilalrix, l. 44. Radius, nubes, vel coluinnu nubis, Vat. A. —
28. Peplo, vesle, idesl lenebris, Val. A. Micanlior, clarior, I.
50. Involucris, calceamenlisa votvendo,I. Hocvo- 45. Niliaci Iiltoris, jEgypi, I
lucrum, el limcvolucradicuntur, quo aliquid involvi 48. Classicum, tubam bellicam, I.
potest, Vat. A. 52. Gnossiis, Creticis. Gnossium esl oppidum ir\
37. Sanguinis, generis, I. Creia insula.
58. Tulus, prolectus, Vat. A. — Impolens, valde
COMMENTARIUS.
paschali cereo infixi. S. Pauliuiis Nal. 3 lycbnos, et ctnnlii: Mlernm noctis pallia crassa cadunt. Diciiur
cereos memorans odoiem cereis alliibuit, Lumina autem nox fugerc, quia [unalia, ul ait Virgilius, no-
ceratis adolenlur odora papyris. Prudenvius lacrymas Clcmvmcuttl. jn HymnarioV Thomasiiloco hujus ver-
ait, ut mox flere. sus erat alius abnormis : Nociem illuminans fitlgure
25. Gifanius in Ind. Lucret., verbo FLERE, legit prmvio. Idcm in Brev. Moz., scd [ulgore pro (ulgure.
Ambusliqttoniam vis (acil ignea, JSubemde madido 29. Posl hypotyposin eleqantissiniisornalam truns-
flere cacumine.Caeleriomnes ambusium. . . imbretn, lationibus, m ail Adamus Sibems. Piudeutius, sihi
excepto Hails., ubi urbuslum,quod probare visus est similis, ad S. Scriiilur.i: hisioriam enarrandaiu pro-
Rillershusius. gredilur, pcrvigilii paschalis mnximc propriam, de
24. VideGifnn.loc. cit. de hoc verho fiere pro slil igne, in ruho Moysimanifestaio, et de coliimnaigoea,
lare, rorare, ubi, ut dixi, legit nubcm pro imbrem. qtiailsraelitas, ex ^gyplo fugientes, noctu proecedc-
26. Nosiri mobilibus,ui inlra vers. 141 : Pendent liat, Vide Exod. cap. ni, xui ct xiv.
mobitibushimina funibus. Ila etiain Ald., Gis., Weiiz. t-1 51. Pro spinifera habcnt spinifero Bong. et trcs
Alii nobilibus,utPui., Tbuaii., Ilails., Pnlat., Boug. Vatt. apud Teol., et nminuHivulg. Caeteri spinifera.
sup., Rollendorpbius,quem codicem, uii et Nomsia- Ex bocloco secundum exemplarVaiicanum vetuslius
iium posthac Hcinsius adhibuit. tn lirev. Moz. cor- adhibuit Mnriellus, quoii Val. B nominamus.
rupte legilur hic versus : Splendent perspicuolumiite 55. In ed. Bnsil. ad oram, Iwstispr.ojussus nescio
ardua. quid sibi velil. Prag. in marg., noasapro nexa, male.
27. ViJeiur imitalus Juvencum, lib. u, (urvamque Benediclus Balduiuusde Calceoanliquocap. 11 pio-
super noxwmnla pallam Sidereis pictam flammis per hat, vincula apud poetas pro quovis calceo usurpari,
inane trahebat. Eleganler quidem, ait Bartbius, et sed proccipuepro soleis.
non pauca in eo pocta (Juvenco), qum pressisse in- 56. De quantiiale hujus vocis involucrisin proleg.
geniumin gratiam materim arguuni. Juveucum, nobi- egi. Vai. B pro ne hahei nec, minusbene. Ms. IfaV-
lissimum presbyterum Hispanum.primum fuisseali- thii, macutis pro involucris, inepte, Alii, involuclis.
cujus nominis "poelam,qui musas inler Chrislianos S. Bernardus explicans Iocum Moysis, vo'ceinvolu-
ad argumentum sacrum revoraveril.quem deindese-r crorum usus eiinui cst. Teolitis in cirmiue S. Pro-
cutus Pruderiliusmaximnmlaudem obtinuerit, adver- spcri de lngratis, corripi peiiultimam in involucris
lit cl. Joaimes Andreas in laudalissimo opere, quo ail, quod ego non inveni, quamvis relegerim illud
omnis liiteraluiae historiam eleganler non miuiis carmen.
quani erudite illustrat. Vide ejus volumen 1, pag. 92, 58. Proapositioin augetin impotens, ut in aliis di-
Sane siculPrudeniio poeseosChristianoeprincipatum cluin est ad vcrs. 77 bymni 4. Barthius conlendit
onines concedunt, ita secundumlocumnemo Juvenco ' Dlegendum lulus, al impotens.pro et, et explicat tulus,
negabii. Claudianus Maniercuslib. i, cnp. 5, de Statu di timidus. Quaenon esl mala conjectura.
animaehos versus laudat atque aliler legii: Quia sicut 59. Gallandius rccte relellit Heumamium, qui in
noximmissuluminis rumpilur, ila lux tenebrisvulne- Poecil. tom. II, pag. 564, legendum censet el impo-
raiur. Undejucundissime Asclepiadeotusit pocta no- tens Nulu bttbdominiviverebarbari.
(issinius,dicens: Absenlemquediern nox agil mmula, 46. Rat., Bong., mious beno, prmvalidamanu.
Quain lux cutn lacero viclafugil peplo. Amea legeoa- 49. Ms. Barlhii, scquemicantibtis.
tur : Asclepiadeslusit poela noiissimus; sed Schulius 51. Val. B mendose, [udit.
resiilud Asclepiadeo.Aniicus quidaui Sehotli loiiji'- 52. Guossus esl oppidum in Crela insula. Gold.
ciehat, Quai» mox cum tacero victa [ugil peplo. Gnoseis, alii Cnosits,alii Gnossiis scribuni. Spicula
28. GlossaschedaeBarlhii ridicula: peplo, tacerato Guossia a poelis celebrantur. Horal. lih. i,- odn 10 :
linteo, ex quo hjcltnus efficiiur. Melius Siberus ob- Nequidqttam calami spicula Gnossii Vitabis. Virgil.
servai, peplum veslem esse muliebrem. Ennodius lib. v iEu. : Gnossia bina dabo twvatolucidu ferio
liyinno 10 Vesperliuo, Nigranle noctem paltio. ln Spicula.
caiiiiiiie ;le Rcsurrectioue Doiniiii iulor operaLa-
823 AURELIl PRUDENTHCARMINA. 824
Denselnr cuneis (urba pedeslribus, A Pubes quin etiam decomr asperis
Currus pars, et equos, et volucres rotas 70 Irritata odiis, rege sub iinpio,
55 Conscenduntceleres, signaque bellica Hebraeumsiliens fundere sanguinem,
Proelendunt tumidis clara draconibus. Audet se pelago credere concavo:
Hinc jam servitii nescia pristini Ibant praecipiliturbine percita
Gens Pelusiacis usta vaporibus, Fluctus per medios agmina regia :
Tandem purpurei gurgitis hospita 75 Sed confusa dehinc unda revolvitur
60 Rubris littoribus fessa resederat. In semet revolans gurgile confluo.
289 Hostis dirus adest cum duce perlido, Currus tunc, et equos, telaque naufraga,
Infert et validis proeliaviribus.
Moses porro suos in mare proecipit 290 lPS0Sel proceres, et vaga corpora
Constans ntrepidis lendere gressibus. Nigrorum videas nare satellitum,
65 Prsebent rupia locum siagna viantibus 80 Arcis juslitium triste tyrannicae.
Riparurr in faciem pcrvia, sistitur Quaetandem poterit lingua retexere
Cireumstans viireis nda liquoribus, Laudes, Christe, tuas : qui domitaru Pharon
Dum plebs sub bifido permeat acquorc. B Plagis multimodis cedere pracsuli
GLOSSJE VETERES.
DiJ.Cuneis, cuneus est collecla in unum mulliludo 69. Pubes, juventus Mgypliaca. — Decolor, nigrt
mililum; unde cuneusquasi conetts,a con, et eo, I. obcalorem solis, Vat. A.
58. Pelusiacis, jEgyptiis; jEgtjj>licivilas, I. 77. Naufraga, mersa, I.
60. Rubris, sic mare Rubrum dicitur, nonquad ru- 79. Videas, videre poteras, Vat. A.
brnm sit per se, aqua enim per se colorem nnn habet; 80. Arcis, potestatis, Yal. A. — Justitium trisle,
ted quia rubra habetlitiora : aqua aulem e%rebus cir- luclus publicus;jusliliumesl, ubi juslilia slat, et jusli-
cumpositis,etcmlo coloremlrahit. Vat. A. lium publicusluclus 'est, gui in arce cunctis, et ubiqve
62. Praelia, ab imprimendohostes; undeet prmiigna, esl, I. Juslilium proprie esl juris stalio, sicul sotsli-
quibus premitur uva, I. tium solis stalio; ponilur anlem pro luctu, luclusenim
66. ln faciem,insfar, Vat. A. esse polesl, cum justilia relinquitur, Yat. A.
GOMMENTARIUS.
53. Legendum est denselura denseo,es, quod ver- 65. Damascenusel Cosmas bymnos plures ab hnc
bum nliis eliam in locis est restiluendum. Ita Heiu- mirabili faclo inchoant. Viandi verbo usus est S. Da-
sius cum suis codd. ex nostris Valt. A, B, I, O, P, masus in S. Felice, Juvencus et alii.
Alex., Prag, et Rat., in quo ;ex e f.iclum est a ab 66. Yat. B, pervias, mendose, pro pervia.
inepto correplore. Densatur legunt Ald., Cbam., Gis. n 67. Hunc lsraelitici populitriumphum olim in sab-
in 1 edit., quod exstat in Urbinate. Gifanius in Ind. bato paschali canlatum in Ecclesia fuisse ex Ordine
Lncrel., verbo Densere, notai, in quibusdam Virgilii veleri Romano aliisque monumentis constat, idque
locis mendose legi densare pro densere.Eodem verbo confirmat Avitus lib. v in fine: Inclytus egregium
densere uiitur Horatius, Ovidius, et soepe Lucrelius. solemnicarmine duclor Describil, tolo quod psallilur
Codices omnes hahent turba in hoc Prudentii versu. orbe tropmum, Cum pttrgata sacris delelur culpa
Gronovius turma reposuil ex conjectura, quaeHeinsio lavacris.
placehat. Sed repugnaniibus omnibus codd. nihil 68. Hic quoque Heinsius monet, in Rot. legi dum
ausim mutare. Quid enim si Prudemius consulto permeat, quod in omnibus legilur
turba posuit ad lurbaiionem populi, ac tumultuarium 76. In Vat. A et Prag. a secunda manu refluo pro
exercitum significandum? confluo. Ex Weiiiianis Egm., Pal. et Hailsb. a prima
54. Idem Gronovius,Observ. eccles. cap. 5, con- inanu, ut videtur, refluo : pro vquoTeolius ciial
jicit, Currus pars et cquis et volucresrolis Conscen- duos Vatt.
dunl ceteres, nimirum conscendunt currus et equis, et 79. Rai. supra nare addit in, ut sit iimare, quod
rotis volucres, quod pariter Heinsioarrisit. Retinenda habet Vat. A. Repugnat metrum.
est vetus lectio, quae eleganlia poetica non caret, et 80. Aldus addit ut, nempe juslitium ut trisle, quod
trepidationem jEgypliorum exprimit. Heinsius nibil vere superfluum est. In membranis Barlhii ineptis-
mutavit,CellariusconjecturasGronovii amplexus est. sime inscilium pro juttitium. Barlhius multus est in
56. Dracones, qui post Trajani tempora a Roma- hoc loco illustrando : nc fere cum glossis consonal.
nis in bellicis signis adhibili sunt, poeta ad jEgyptios Arcemait esse aulam, sive, ut hodie barbarissamus
transfert, tropo sibi familiari, yit Giselinus. Scilicel Dstatum regium, justilium vindiciam, sive eversionem
dracones ponit pro vexilli insignibus. De boc draco- lucluusam. Lucanus lib. n, ferale per UrbemJtisii-
num usu vide hymniim 1 Peristeph., vers. 55. Uum. Haecdcnique estsumma, quod veteribus jusli-
57. Nostri hinc, nisi quid in Rat. videlur esse hic. tium luctus publicus erat.
Bong., Ald., Gis., hinc. Sed Heinsius cum suis po- 81. llunc locum expressitnnonymus auctor bymni
t;oribus, et Wciiz., hic. Roliendorp. pro diversa marlyrum ad vesp. saeculoix. Vide Hincmarum, de
scriptura libera lnco nescia, foriasse ex glossa. non trina Deitate.
59. Vat. B., purpurea, rnale. 82. Bong., Gis. 1 ed., domilum Pharon. Vat. B,
60, Groecemare hoc dicitur Eryihraeum. Nonnulli domitam Pharaon. Rat., Gold., Widm., domilum
Rubrum dicium putant a rubente nrena, Agatharci- Pharaon. Hoinsiuscum suiscodd., Gifanio, et Cau-
des apud Photinm a rege Erylhra; bunc regem fuisse chio domitamPharon; ila etiam Ald., Gis. 2 ed.,
Esau Rufum arubente pilo nominaium, alii dicunl. Prag., Vat. A, Egm., Palat. Fabr., Hailsb., Weitz.,
62. In.glossa corrigo prela ligna. qui scribil Faron. Pocta Pharon insulam Alexandriae
15. Heinsius monet, suos potiores codd. habere proximsm pro jEgypto posuit. Lucanus lib. x: TUKC
suos prwcipit; ignoro, quisaliud legerit. Notanda est clauslrum pelagi cepil Pharon : Jnsula quondam in
pnoprietas adverbii porro, quod innuil traclum ulle- medio stelil alta mari, etc. ln eadein insula fuil tur-
riorem ad extrema; hinc porricio verbum ex augu- ris praealtn, unde accensaenoctu faces cursum navi-
rum disciplina, POITOtendere in mure est longe, e( gantium regebanl, quaepharos quoque dicla est.
procul progredi in mare. 85. Fabr., Gis., prwsidi; alii, prmsuli. Hic cs|
825 CATHEMERINONV. DE NOVOLUMINEPASCHALISSABBATI. 826
Cogisjustilia;, vindice dextera? A 100 Quam dat sidereo Chrislus ab aelhere.
£5 Qui pontumrapidis ncstibusinvium Necnonimbrifero ventus anhelitii
Persultare velas, ut refluo in salo Crassa nube leves invebit alites,
Securus pateal, te duce, transitus, 292 Quse difflala in humum cum semel
Et mox unda rapax ut voret iinpios. [agmina
291 Cui jejuna eremi saxa loquacibus Fluxerunt, reduci non revolant fuga.
90 Exundant scaiebris, et latices novos 105 Haecolim patribus praemia contulit
Fundit scissa silex: quoesitientibus Insignis pielas numinis unici:
Dat potum populis axe sub igneo. Cujus subsidio nos quoque vescimur,
Instar fellis aqua tristifico in lacu Pascentes dapibuspectora mysticis.
Fit ligni venia mel velut Atticum. Fessos ille vocat per freta soeculi,
95 Lignumest, sapiunt aspera dulcius ; 110 Discissispopulumturbinibus regens,
Nam proefixacruci spes hominum viget. Jactatasque animas mille laboribus
Implel castra cibus lunc quoque ninguidus, Juslortim in patriam scandere prsecipit.
Illabens gelida graudine densius. lllic purpureis tecta rosariis
His mensas epulis, bac dape conslruunt, Omnis fragral huinus, calthaque piuguia
GLOSS.E YETERES.
92. Axe, sole, I. Sub perusta plaga, i. e. per Ara- B 106. Numinis, Filii Dei, Vat. A.
biam, Val. A. 10!l. Freta. tempestales,I.
94. Ligni, cructs. — Venia, beneficio,Vat. A. —, 115. Rosariis, rosis, rosanum, el roselum idetr
Atticum, quod inveniturdulcius omni ntelle, I. sniil, i. e. locusin quo rosm nascuntur, I.
97. Ninguidus, niveus,1. 114. Callhaque, pretiosapigmeula,c.allhavirgttltum
102. Alites, coturnices,Vat. A. in JEgypto, unde balsamumfluit. — Pinguia, herbm,I.
COMMENTARIUS
Moyses,proesuljustiliae. Giselinus vult, dextera jusli- dici ex Arnobiolib. i: Nunquid exspiraveruntanimas
lim vindiceinlelligi, non prmsuli juslitim : hoc mihi suasvenii? Addit, Prudenlium hoc versu anhelilum
magisplacel, ut hymno.11, vers. 115, Quem, le fu- pro animabus posuisse. Inlelligit animas venti: scd
roris prmsule. cur non dicit polius, Prudentium anhelilum pro flaiu
85. Vat. A, ponlumrabidis. Heinsius cum suis (ni- posuisse, ut Arnobius aniinas pro flalibus?
hil enim notat), Ald., Rat., Gis., Weitz., pontum 105. Ald., Vait. A, a prima manu, O, P, Weit.,
rapidis. Scheda Barlhii rabidis. Widm., Hails., Pal. et alii, conflata, quod ex suo ms.
86. Prag., Gis. ed. 2, persulcare, Ald., Yat. B, ampleclitur. Uarlhius, exponens, venlum eas avcs
Prag., Weitz., Val. O, persultare, quod videtur vo- compactas conglobatim terraeillisisse. Vat. B, Rat.,
luisse Vat. A, ubi est persultelre. Barlhii scheda pro Prag., Bong., Widm. supra, Gis., difflala. Aliqui de-
salo Jiabet sale, quod Virgilius adhibuit. flata, quod erit vcluti disjeclaetdissipata. Tcolius in
88. Pal., Ald., Weitz., devoret.Nostri et lleinsia- lextu Heinsii legi conflata alfirmat, quamvis is mo-
ni, u( t'ore(. Gis. ad marg., devoret. Ita duo Valt. nuerit in notis, difflataesse in duobus mss. veiustio-
apud Teol. C
C ribus. Giselinus vero, quem fere Heinsius sequitur,
89. Ald., Gis. in textul edit., vim pro eremi. Id nisi cuni conlrarium aliquid uolat, habet difflata, et
ideo factum, quia eremi habet e secundum longum. in ipso Heiiisii (exlu clare legitur difflata.Vat. A, in
Sed noianda est consueludo poetae,el ejus temporis, unum, quod recle correctum esl supra cbaraclere
ut uberius in prolegomenis explicui. Teolius ait, Se- minuliori in humum.
cundamin EREMI corripuil, atias producit, et allegat 104. Heinsius mallet revolent.Atmss. non perpc-
vers. 39 praefai.At jam eo loco monui, secundam in ram, revotant. Barthius, referunt.
heresescorripi, non produci; quod putabam per ca- 106. In Vat. A supra , vel nominis pro numinis,
lami lapsum a Teolio dictum. Eremus vox ecclesia- quod postremum retinendum esi.
stica est apud Hieronymum, et aequales.In Heinsio 108. Ex dapibus, quibus refecti sunt Israelilae, ad
rnendum arbitror, quod aii, Irequenlcr corripi pri- dapes mysticas, quibus Cliristiani in pervigilio sah-
inam in eremusa scriptoribus ecclesiasticis. Non du- baii pascbalis vescebanlur, poeta advolat. Vide
bito quiu homo prosodiae peritus secundam dicere proleg. num. 146.
voluerit: nam prima cerio est brevis. Gis. in texlu 1 109. Smcutumpro mundo rebusque mundanis pas£
edit. et Fabr., madentibuspro loquacibus. sim ab ecclesiasticis scriptoribus adhibelur.
93. Tristificuspro amaro hic, et tetrast. 13 Ditto- 110. Nonnulli discussispro discissis.
chaei: Tristificos lalices slagnanti [elle tenebal, Vide 111. Gis. 1 ed. in lexlu, raptalasque; ad oram ja-
alia ibidem. Nebrissa tristes lupinos, ei tristes succos ctalasque.Virg. lib. l Mn. vers. 5^ terris jactatus, et
eadem significatione in Yirg. noiavit. Inde Apotb. undis.
vers. 344, Unguineamaro contristarecomas. Ij) 114. Gronoviusin Observat. eccles. legendum ait
94. Becmanus,de Orig. ling. Lat., verbo VENIO : cullaque,ut seges designetur, quodaliqun conjectura
Venia qum oplanti venil, aut per quam venire licet. fulcire vult Heinsius. Videtur distinguere Iso caltha a
Plane ex origineuiilur Prudentius, Fil tigni venia, id pinguibus, quod non est necesse. Chamillardusait,
est, inlerventuvel accessione,dum lignum advenit.Bar- . errasse poetam, quod neutro genere prolulerit cal-
tliius, lib. vui Adv., cap. 20, inlerprelatur, ligniope, tliam, quocapud omnes antiquos esl feminiuigeneris,
medicina,correctione, auxilio. Recte Prudenlius au- flos scilicet lutei vel crocei coloris. Et haecest ratio
tumai, eo ligno crucem signilicari. Locus cxstat cnp. Gronovii our malit cultuque, exemplu Virgilii x
xv Exodi. Mel. Alticum, ut supra Cecropium bymno ^Eiteid., ubi pinguia culta, elc. Nebrissa ex Virgilio,
3, vers. 71. et Columellaobservarat, potius dici cahhamfeiniiieo
97. Gis. 1 ed.,ri6us pinguidus.Correxit ninguidus. genere. Neque cgo invenio, qnis calihum dixeril,
99. Hailsb., ac pro hac, minus bene. proeter Prudeniium ; sed non eum dainno.
101. Barthius observal, ventoium flalus auimas
827 AURELHPRUDENTII CARMINA. 8*3
115 293 El molles violas, et tenues crocos A Poenarum celebres sub S'yge feriac
Fundit fonticulis uda fugacibus. Illa nocte, sacer qua rediit Deus
Illic et gracili balsama surculo Stagnis ad superos ex Aeheronlicis
Dcsudata fluunt, raraque cinnama Non sicul tenebras de face fulgida
Spiranl, et folium, fonle quod abdito 130 Surgens oceano lucifer imbuit,
120 Praelambensfluvius portat in exilum. Sed lerris doininide cruce trisiibus
Felices animaeprata per berbida Major sole novum reslituens diem.
Concenlu parili suave sonanlibus 295 Marcent suppliciis tartara milibus,
HymnorUmmodulis dulce canunt melos, Exsullatque sui carceris olio
294Calcan'el pedibus lilia candidis. 155 Umbrarum populus, liber ab. ignihus,
125 Sunt et spiritibus saepc nocentibus Nec fervcnt solilo flumina sulphure.
GLOSS^EVETERES.
115. Crocos, genus pigmenli, I. 122. Suave, suaviler, Vat. A.
116. Fugacibus, vivacibus,mananlibus,velviventibus 125. Melos,laus,generis neulri singularis tiititieri,I.
fluentis, I. 126. Slyge, Styx fluviusinferni inlerprclatur irisli-
118. Rara, preliosa, I. tia, luclus'. — Feriae, fesia, Iso.
119. Folium , pigmenlum oplitnum, genus arotna- n 128. Acheronlicis, sine gaudio , Phlegeilwn flatn-
/uii/, 1. Folium est herba pretiosissimaqumdicitur ve- meus,phlox, Grwceflamma, I.
nire de paradiso, unde fit unguenlum preliosum, de 150. Imbuil, expellil, impellit, vel illuminat, I.
quo Juvenalis: Ad me venil merelrix foiiato peruncla, 155. Mitibus, milefactis, I.
Vat. A. 155. Umbrarum, defunctorum, aliter funclorum, I.
120. Pralabens, ftuens', Vat. T.
COMMENTARIUS.
115. Pascbalis, de Coronis pag. 145, 147, 187 et 125. Quaesiionemhinc exortam explicuimiisproleg.
490edit. 1610Parisiis,|hos versus memorat acrepetit. cap. 18. Giselinus fictionem hanc esso poelicam af-
Virgilius tnollemviotamdixil, Ovidius tenues crocos. lirmat, quamvis jEihiopes, ut auclor est Dan.ianus
116. Prng., viventibusintexlu ex glossa; in marg. Goesin Hisioria de illoruin moribus, adhue scniiant,
recte, (ugacibus. Uda pro unda proulero cum Pul., animas, non quidcm damnatas, sed piirgandas, siu-
Tbuan., Egm., Alt., Ilein., Urbin., Alex., quod le- gulis diebtts dominicis, cl sabbati ab omni supplicio
net ctiam Gronovius in Observat. eccles. Eleganter, liberas esse. Cbamillardus sane errare poeiani ait,
htiinus, fonlicttlisuda, fundit violas. Ita eliam cum sive de damnatis, sive de purgnndis animis loqualur,
Thuan. Perist. hym. 8, vers. 14, (eira uda legendum quamvis nonnulli ex SS. Pairibus censiicrint', levari
arbitror. aliqnando poenasdamnntorum, quos inler S. Augu-
118. Barlbius in scheda reperit prataque; quasi slinus Enchiridii capitc 112. Georgius Remus etinm
vulgo, perque prala nascerentur cinnaraa. Sed si siatuit, poeiicam hanc esse ficlionem, neque verbo
muialio aliqua esset invehenda, melius legerem gra- Dei niti. Georgius Fabricius id alibi non legi asseve-
iaque cintiama. Sed rara epilhelhon est congruens iCrnt, et Hispnnicum vidcri commenium. Lege cnp.
cinnnmo : Martialis, lib. iv, epig. 13 : Tam benerara cit. Videndum an hujuscemodi [erim sub Styge iia
suo misceniurcinnama nardo, explicari possint, ulsolum Ievamen senserinl animoe
119. In eadem scbeda Barlhii not.Uur, spirare ad purgntorio igni addictae,non alioeoctcrnumdamnnta'.
odorem non vulgarem pertinere, et folium spicmcx- Olim enim inferorum nomine locum etiam ignis pur-
ponitur. Barthius intelligit folia, qua: varia-..variis gatorii comprehendebant, ubi daBinonesquoque tor-
ungucniis indita, gustum pretiumque variabanl, cum inenla in animas purgandas excrcebniit. Confer S.
hodiequc Gallorum, Belgarumque idiotismis lolia CoesariuuiArelalensem mox laudandum ad vers. 129.
sint (lores nucum myrislicaruni. Juvenal. satyra 6, 126. Stgqis vera origo a oTuys<a,odi. Hinc Virg.
mmchis foliata parantur. Scholiasies, ttnguenta (oliis lib. vi, Iristiquepulus inamabilisunda Atliyat,et norics
ptena,vel aliis aromalibus.Claudinnuslib. l in Eulro- Slyx interfusa coercet. INAMABIUS , quia odio esl om-
pium, Te foliis dilenl arabes, le vellere seres. Lactan - nihus.
lius, sive quis alius iu Phcenice, Cinnamudehinc, au- 129. Vat. B dividil ATo>isicM(. Lucrelius usus quo-
ranique simul spiranlis amomiCongeril, el mixlo bal- que est vOce[ulgidus, quam nonnulli ad a:vuui cn-
sama cum folio. Medicorum inuumcra suni loca denlis Laliniialis rejiciunl. Ciceroait fulgens.S. Ctc-
Giselinus folium intelligi posse ait vel de bdellio sarius Arelalensis videlur imiiatus hunc locuni iu
arbore, vel de malobaihro, indicis paludibus sine homilia 5 de Pa-^chale: Dcusisle amplitts ex septtkru
radice innatante. radiavil,<(vamde solerefulsit... Confesliinigilurwiet-
120. Rat., Fabr. Alcx., Urb., Gis. in lexiu prmla- na nox inferorumCltrisiodescendenteresplenduil. Si-
bens. Ila Val. Q. Caetcri, prmlambens, et in Vat. 1 luit slridor lugeniitiinille,solula sunl onera calenarutn,
glo?sa, de littore attrahens, quod imitatus vidclur AI- " dirtipla ceciderunlvinculadamnalorum.Allonitmmen-
cimiis Avitus lib. I Poem. de Gange : Motits odorifero lis obslupueretortores. Omnissimtilintpiaofficinacon-
quotiesquiverlicecrevil, Deciduas, pulchroquasspar- tremuit, cvm Clirislttmrepente in suis sedibusvidit.
gunl fluminaluco, Prwlambens juralur opes. Horat. 150. Non oceurril exemplum simile, itnbuerelene-
lib. i, oda21: velqumloca (abulosusLambil Hydaspes. bras pro disculere, fttgare, expellere. Melior glossn
122. Ptit., Alex., ct Rotlen., pariles pro parili. illuminat.
Thuan., et Egm. pariles suavisonantibus, quod pla- 155. Videtur Iso agnovisse hanc aliam lccliouem,
cebat Heinsio. Sic Lucreiius, suaviloquus, suavilo- [unctorum pro umbrarum.Tlinnn., Rol., Alt., Noms.,
quens, suavidicaverha, ct Prudenlius, flaviconiatiles,• rsif.ii., duo Torrent., Boher., Egm. in lexlu, Pal.,
tniltiformis, multiuodis. Vide Indicem Lucrclianum Hailsbr. n priina manu , (unclorum. Aldus, Gis.,
Gifafiii. Weiiz., Rai., Vat. B, umbrarum. In Yat. A, (ttnclo-
124. Calcarefloresfdicilatfs genus praesertimapud rum, supra characlere minuiiori umbrarum. Puiean.
poeias. Martialis viu, n-.Liberin mternaviveredfgne quoque et Egm. in margine ttmbrarum,quod pracfero
rosa. Persius simililer : Quidquid calcaveril/iic, rosa cuni vcluslissimis, et quia (unclorumvidelur glossa,
fiel.Ver translaiioncm a lapillis, in urnam missis, aut ex correciione inepti exscriploris Priidenlius hoc
quitus dies feliccs olim notabanlur, candidus accipi- loco libcre uiiuir vcrbis poeiarum geiuili.uin,ut alii
tur pro felici. Sic pede candido. veteres poelse Christiani.
029 CATHEMERINONV. DE NOVOLUMINEPASCHALISSABBATI. 830
Nos fesiis ttaliimus per pia gaudia A Ei qna Bosphoreum lemo regit jugum,
Nocteinconciliis, volaque prospera' Passim ptirpureos spargier Hesperos.
Certatim vigilicongerimus prece, 0 rcs digna, Pater, quam tibi roscidae
i*0 Exslructoqueagimus liba sacrario. 150 Noctis principio grex luus offerai,
Pendenl mobilibuslumina funibus,
suffixamicant Lucem, qua tribuis nil preiiosius,
Quae per laquearia,
Et de languidulis fola naiatibus Lucem, qua reliqua praemiacernimus.
Tu lux vera qculis, lux quoque sensibus,
296 Lucem perspicuo flamma jacil vilro.
145 Credas, stelligeram desuper areain 297 'n';USlu speculum, tu speculum foris,
Ornalamgeminis stare trionibus, 155 Lumen, quod famulans offero, suscipe,
GLOSSAi:VETERES.
140. AgimusIiba, sacrificamussacrificia, I. — Sa- tient, I. Planitiem, id esl labulatum lempli, Vai. A.
crario, sacri/icio, Val. A. 146. Geminis, sic lucenl luminaria in laqtiearibus
141. Mohilibus,laxabilibus,moilibus, I. dependenlia,ut putes, essegeminostriones, id est duas
142. Laquearia, qttmzameramsubtegunl el ornanl, ursas, helicem et cynosuram,qum prmlucidas liabent
qum el lacunaria dicimus; principaliler autem lacus „ slellas, Yat. A. —Trionibus, plauslris, I.
dicilur, cttjus diininuliolacunar facil. Inde fit alia di- 147. Bosphoreuni, Luciferum vel Boolem: dicimtts
miniilio,quwper anlisliconlaquearia facit. Iso. Bospiioreum, vel Pltosforeum, id csl igni[eruii' pltos
145. Fola, nutriia. — Natalibus, natalus dicilur cnim ignis dicilur, 1.
olei, in quopapyrus nalat, Vat. A. 148. Ilesperos, stellas, I.
115. Desuper, in templo,Vat. A. — Aream, plani- 149. O res, scil. est, I.
COMMENTARIUS.
159. In Hymn. Thomas. et in Brev. Moz. pro hoc ait Teolius, scribi GraeceBosporeumsine aspiralione
et sequenli versu imniillunlur alii, Co«ceu(uparili a Bosporo Cimmerio, id non saiis iuiclligo ; nam
suavesonaniibusHytnnorum modulis ora resolvimus. Bospliorussive Tbracius, sive Cimmerius,a plerisque
ln lirev. Moz. legitur suavisonanlibus.Poeta ail, voia ita scribilur Bosphorus; neque asseiuior Cellario,
congeriad indicnndam vim orationis, quoe a niultis, qui BostoiirusuuGUM dici staluit a BOSI>ORO Cimmcrio,
iu unum cmgrcgalis, (ieri solel. Teriullianus, Apo- qui anliquis maximeborealis erat, Magisplacet inler-
log. cap. 59, Coipus sumus de conscientiareligionis, pretatio glossae.
et disciptinmunitate, et spei fmdere.Coimusad Deum, 148. Val. A, non recle, sparsim pro passim.
quasi 'ntanu fucla precalionibusambiamus. Ilmc vis 149. Put. Paler, quod Heinsio, aliisque placuit,
Deo grata esl. nec mihi displicet. Alex., Deus; in nola Paler. In
110. Barthius in suo ms. legil Exstrttcloofferimus Brev. Moz. mula residum in roscidm.
liba sacrario, et durius illi videlur agere liba. Quid si 150. Ral., Brev. Moz., offeret; melius offerat. Ex
legas Exslrucloaue edimusliba sacrario? Tunc sacra- *,up hoc verho, infra eiiam repetiio quodfamulunsoffero,
riiim erit mensa sacrificii de qua bymno 11 Pcrist., recle colligas, rilu ecclesiastico lucem lunc fuisse
vcrs. 171. Alque id, opinor, vult Prudentius, cum oblalam, nequesolum in cereis, sed etiamiu luceriiis,
sc.rmo ilii sit de SS. eucharisliae sacramcnlo. Con- ct, nl arbitror, in facibus e pinu. Consueiudo bene-
gruil autem verlium exstruclo, nam Virgilius non dicendi, et offerendi cereos in universa Ecclcsia pcr-
semel illo utiturad conviviumdescribendum, Mncli. mansil: verum in Gotbico officio henediclio lucemae
lii, vers. 224: ftxstn/imi/saue(oros; xi, vers. 60: pariler adbibelnr.
Exslructosquetoros. Verbum ago in sacrifieiis usila- 151. Figurnta conslruclio, O res digna lux,,quam
tum erat, et nuncde sacrificiomissaadicimus, Quod ucem, ferc ul apud Virgilium, Urbem, quam slatuo,
agimus mysleriis.Fortasse hoc loco agimus est ad- vestra est. Brev. Moz., luce, in boc et in versu se-
movemus. quenii, non bene.
142. Glossalsonis desumpla esl ex Servio ad illud 152. Codex Barlbii glossam adjicit verbo RELIQUA,
Yirgilii, laqaearibusallis. id esl pollicita.Barlhins ait, lortasse auclorem glossic
145. Lalii.iuslegil,El de pinyuidulisfola namatibus; respexissead proemiaaelerna. Prudentius Ioquiturde
fortasse Latinius scripserit manatilus, el Fronlinus pr.imiiis seu muneribus hujus vitae,et pracclareasse-
quidcin usus est manationisvocabulo. Versus aiiteni rit, luce, qua reliqua praemiacemimus, nullum mu-
non consiaret cum manalibus,neque est, cur langui- nus a Dco concessum preliosius. In Hymuario V.
dulis loco moveamus.Macrusin Hierolexico conlir- Tbomasii deest prwmia.
mare nililnr scripluram namatibus,quam ipsc edidit 155. Nescio, cur in HymnarioV.Thomnsii mutalus
in Bibl. seleci. Latinii. Ait Macrus, Graecenama esse JJ' fuerit bic versus in aliuin, Lumen,quod delibat plebs
laticem, undnm, rivum decurrenlem, et in codicibus lua, suscipe. Brev. Mqz. corrupte eliam, Lux quoque
mendosisPrudentii legi nalatibus. ld arguere potesl; sensibus, Intus tu speculum,fons: lumenQuoddelibat
a Latinio sive dedila opera, sive pcr errorcm ascri- ptebs tua, suscipe. Cbamillardusait. omnesfere hunc
plum fuisse itnniaofcus.Cacterum haec lectio probari locum de cereoruin oblaiione esse interpretatos, Gi-
nequit; nam proeterquamquod nullum vidi codicem selinum vero de quocunque lumine. Fallitur. Giseli-
ubi ea exstet, probum est natatibus, quo vocabulo niis hunc locum dicit esse quavis ubere gleba fecun-
alibi eliam ulitur Prudenlius. A Lalinis usurpaiuui diorem, quem plane sterililer de cereorum oblatione
non videonama. alii inlcrpretaii fuerant. Ipse vero euin explicare ag-
145. In ms. Barlbii erat Credas, stelligeruindesu- gredilur, loco simili aliunde adducto, ubi Romanus
per igneumOmatum geminisslare trionibus. lntclligo preenturum se nit pro Cx>sareejusque inilitibus: Ut
ornatum esse nomen substantivum. In Hailsb., Cre- idolorum respuant caliginem, Cernantut illud lumen
das, slelligertimdesuver aerem Ornaium, elc. Nihil wternm spei. Nibil addit Giselinus, sed de intcrno
miitanduin. animi, seu ralionis lumine eum loqui apertum est.
147. Sermo hic est de jugo, quod boves feruni : Ejus lamen senteniiam non sequor:sed deoblaiione
adeoque Bospltoreumscribendum; nlii scrihuiil Fosfo- ccreorum et luccinariini intcrprelor. Et lucernas
reum, alii Vosforeum,alii Bosforettm,alii Bosporcum, qiiidem hoc versuindicari arguo ex sequenti, Tinctum
tpiod lleinsio non displicet iu nolis, <|iiamvisin texiu pacifici chiismatistiiiguine.Chrisma esl oleum, et pa.
ediderii Bosplioreum.J>ere ipsa constal. Quod.aulem cilicumdicitur, qtiiaoliva insigneest pacis. Peristepb
851 AURELII PRUDENTIICARMINA. 8K
Tinctum pacilici clirismalis unguinc: A Deusex Deo perennis,
Pcr Christum genitum, summc Pater, luum, Deusex utroque missus.
ln quo visibilis stat libi gloria : Fluxit Iabor diei,
Qui nosler dominus, qui luiis unicus 10 Redit el quietis bora :
160 Spirat de palrio corde Paraclitum : 299 Blandus sopor vicissim
Per quem splendor,.honos, laus, sapientia, Fessos relaxat artus.
Majeslas, bonitas, el pietas tua Mens aesluansprocellis,
Regnum continuat uomine triplici, Curisque sauciata,
Texens perpetuis seeculasocculis. 15 Totisbibitmedullis
Obliviale poclum.
298 VI. IIYMNUSANTE SOMNUM.
Serpit per omue corpus
Ades, Pater supreme, Lethaea vis, nec ullum
Quem nemo vidit unquam, Miseris doloris aegri
Patrisque sermo Chrisle, 20 Patitur inanere sensum.
Et Spiritus benigne. Lex haecdata est caducis,
5 0 Trinitalis hujus B Deo jubente, membris,
Vis una, lumen unum, Ut lemperet laborem
GLOSS^E VETERES.
158. Gloria lua, facla invisibilisper illum facta est 15. Procellis, in laborum procetlis, Iso.
visibilis, Vat. A. 14. Sauciala, lula, I.
I. Ades, pro adesto, I. 15. Bibit, diligit, 1.
9. Fluxii, defic.il,I. 16. Oblivialc poclum, taboris seniatis,\.
10. Qnietis, soporis, Iso. 18. Lethaea, oblivialis, lelhes Grmcesopor, Iso. So
II. Yicissim, inter diem et noclem, I. por, Vat. A.
12. Relaxat, in tranquillilate obtinet, Iso. 19. Doloris, taboris dies, Iso.
COMMENTARIUS.
hymno 12, vers 53, Ffondem perennem, chrismalis tius, videndus est Joannes Maldonatus, gravis iu
feracem.Nisi malis, unguenpacifici chrisinatisinnuere primis tbeologus, cujus aliqua verba in proleg. nmii.
sacraiiorem aliquem ritum, quo lumen sabbati pa- 140. retnli. Adducit autem Maldonalusinter aliosSS.
schalis offerri consueverit. S. Panlinus Nalali 8 etiarn Paires bunc ipsum Prudentii locum.
usus est hoc nomine unguen in describenda lucema, . 6. lu margine Vat. A additum erat aliler, Vis, ac
Consumptobibulumdefeceral unguineiumen. " poteslas tina. Ita etiam in Put^, Alex. a secunda
157. Genitusnomen substantivom pro fitio a Cbri- mnnu, et in schedis Graevianis.Salmasius quoque id
stianis poetis passim usurpatur. Foriunnius lib. i de volebat, quilocum Ausoniiaddiderat, Majestas unius
Partu Virginis, Curavit genilus, Virgo Maria, tutts. modi Sociata sancto spiritu, ut in POTESTAS a cori ipia
158. Plinius utitur visibilis pro visivo. Ciceronis lur, sicut in MAJESTAS a postremum ab Ausoniocor
pbrasis est, res qum sub aspectumcaduitt. ripilur. Verum nihil agit Salmasius: Ausoniusenim
160. Processio Spiritus sancti ex Patre Filioque sacpe loco secundo iambici dimetri spondaeuminiru-
hoc loco aslruitur, ac repetittir initio bymni seq. Vide dit. Et in hoc eodem iambico Ephemeridis ait: Rei
Petav. tom. II lib. vn, cap. 8. Filius spirare Paracli- divinmcopia est.
lum recle dicitur: nam et spiritus appellari potest, 6. In Rat. abestet, sed videlur spaiium abrasionis.
ut probat Hugo Grotius ad cap. n Marci vers. 8. All., rediit. Fabr. et Gis., redit quielis, sine et, quod
163. Prag., conlineat, pro continual. Rat., conti- babenl reliqui omnes, exceptis Vatt. duobus quos
neal, sed supra continual. Widm. et Gold., contineal. lamlal Teolius. Quod auleiu particulam el non pitia-
Ral., Theodulfus in lib. de Spiritu sancto, nomine, tur bujiis carmiuis indoles, idem affirmavit. Sed in
alii numine. Alex., Vati. A, O, P, Q, numine. Vat. I hoc liymno passim anapaeslus prima sede ponilur,
cum Urb., nomine. Brev. Moz. ita hic et alibi; sed quod minime repugnal melro.
niale lu et conlines pro lua et conlinuet. Hincmarus 12. Virgilius lib. v, V.ix primos inopinaquies laxa-
utramque lectionem agnovii. Vide Psych. vers 2. verat artus. Similia vulgo apud poetas. Cicero de Di-
Aldus buic hymno addit Amen. Finis, quod nusquam vin., animus somnorelaxalus. Insignis est descriplio
alias. JJ somni, quam poeta noster versihus suis complccti-
Anle somnum. Ex libro Consiitution. apost. dixi- tur. Dcscripliones Somni ejusque domus collegit
musad liiulum hymni 1, precaliones esse faciendas Joannes Baplista Ganduiius inter descriptiones poe-
cum aliis horis, tum vespere, quod noctem dederit ticas. Confer eliam Lucret. lib. iv. Neque oniiilendiis
Dominus ad requiesceiidum a laboribus diurnis. Huc esl bymnus S. Ambrosii, l)eus creator omnium.
pertinel hic hymnus, ut ex versu 9 et seqq. paiet, 14. Pro, sauciata mallem in glossa vulnerata,[essa,
, Fluxil labor diei, Redit el quielis hora. Compleio- quam tuta.
rium locuni hujusmodi precationis nunc lenet. Citatur 16. Poculum ha.beiil Aldus et Nebr. pro poclum,
hic hymnus a Tbeodulfo in lib. de Spiritu sancto, quod melrum exigit. Horatius epod. 14, Pocula Le-
ubi probat Spirilus sancti processionem ex hoc aliis- thwos ul si ducentiasomnos. Sumplum id cx fabulis.
que locis Prudentii, simul cum coelerisSS. Pairibus Sed licuii sanclissimo poeia: meiaphor.ini ciiiilinuaro,
laudali. Septem stropbae uliimoe hujus hymni legun- ei, quoniam bibil dixit, addere poclum pio somuo.!u
tur in Breviario Mozarabico inter hymnos alios de glossa forlasse legendum laboris sensualis.
Complela. S. Gregorius Turonensis lib. r de Gloria 19. Fabricius in dolore inoleslias inielligii. S -d
mnrtyrum, cap. 162, ex Itochvmno nonnullos decer- cur non verum dolorem esse dicaiucs, cujus sensus
pit versus. Juxta Prudentium, cruxpellit omnecrimen, nulltis est in dormiente? Sic paulo post mcdicabilis
etc. Hujiis hymni litulum alicubi esse De quiele et voluptas, quia somiiu^ etiam sanitatciti inierdum in-
somno,divinomunere, notavi proleg., num. 105. ducil. ln llails., mgrispro mgri.
3. Adversus novaiorum effrenem libidinem, qui 2-2.Teolius in uno Yat. vidil Deo donanle, quod
pro Verbumin Evangelio legunl sermonem,quin non- ratio carminis non patitur.
fiulli SS. Patres ita loculi sunt, ut hoc loco Pruden-
 CATHEMERINONVI. ANTE SOMNUM 834
e33
Medicabilisvoluplas. A Dispar fatigat horror.
25 300 Sed, dum pererrat omnes Nupc splendor intererrat,
Quies amica venas, Qui dat futura nosse.
Pectusque feriatum 45 Plerumque dissipatis
Placal rigante somno, Mendax imago veris
Liber vagat per auras Animos pavore moestos
30 Rapido vigore sensus, Ambage fallit atra.
Variasque per figuras, Quem rara culpa morum
Quaesunt operta, cernit. 50 Non polluit frequenter,
Quia mens soluta curis, Hunc lux serena vibrans
Cui est origo cielum, 302 Res edocet Ialentes.
55 Purusque fons ab aetbra, Al, qui coinquinatum
Iners jacere nescit. Viiiis cor impiavit,
Imitata multiformes 55 Lusus pavore multo
Facies sibi ipsa (ingit, Species videl tremendas.
Per quas repente currens B Hoc patriarcha noster
40 Tenui fruatur actu. Sub carceris catena
301 Sed sensa somniantum Geminis simul minislris
GLOSS^EVETERES.
27. Ferialum, otiosum,quietum, I. 42. Horror, somni, I.
55. jEthra, splendor, Vat. A. 45. Splendor, visiosuperna, Vat. A. — Inlererrat,
56. Iners, sine arie. intermeal, 1.
59. Per quas, facies, I. 47. Pavore, dc vel cum, 1.
41. Sensa, neulraliler, sensum meuin; in plurali 48. Ambage, circumventione,1.
nuinero[acil hi sensus, el luce sensa neittro genete, 49. Qiie-;ii,aitquem virum, I.
I. Plural. pro sensu; liaic Tulitus : Caro Iwsa Imdit 51. Vibrans, illuminans, I.
vnsa; sic verttin pro veritate, juslum pro juslitia, 54. Impiavil, inquinavil,corrupit, Iso.
Vat. A. 57. Patriarcha, Joseplt, I.
COMMENTARIUS.
24. Vat. B, Prag., Widm., Gold., medicalis,con- imago veris dissipatis,ambage fallit, et tustts pavort
tra regulas metri. Esl auiem somnus medicabilis, mullo. Vide vers. 118, Oaos creber implet error. Cur
quia aut sanitalem corporis ^rcslituil,eoaut eam con- autem magis error quam horror sit proeferendum,ra-
scrvat. Utilur hoc verboOvidius pro cui medicina lionem peti ex ipsis insomniis ministrorum Pharao-
adhiberi polest, in epist. OEnonesad Paridem, amor Q nis, in quibus nihil appnrebat horridum, quainvis
non estmedicabilisherbis. ipsi viillu iristitiim manifestarent, quia non eralqui
25. Rat., CMZ/I pro dum. ea inierpreiarelur. Eorum vero inierpretatio alleri
27. Chamill.irdimendum (eriarum. quidem fainiilorumhorrorem incussit, alierum vero
29. Vatl. B. I, Rat., Gold., Fabr., Widm., Bong., gnmliocomplevil. Iiaque Prudentius dispar somnium
facal, Vail. A,0, P, Q,duo Torreniiani, tres Heinsiaui, disiinguit, el de primo nunquam verba horroris ad-
vagas per auras. Ald., Heins., Weitz., Pul., Thuan., hibiiil : iVuncsplendor intererral Qui dat [utiira nos-
Prag., Gis., vagal, quod eliam tueiur Gifmius in In- sc.Qttein rara culpa morum Nonpolliiil (requenter,
dice Lucretii, pag. 425, et Laiinius in Bibl. sel. Vi- Hunc lux screna vibransRes edocel latenles. Conlra
deri potest Priscianus lib. VJII, qui de hujnsmodi d.ealiero : Aniinospavore miestosAmbage[allitatra...
verbis, quoe olim aniiqui usurpabant, m auguro, Lusus pavore nmlto Speciesvidettremendas.
opino, exsecro,agit diligenlissime; et Nonius, qui de 45. Somnia a Deo aliquando immiiti perspicuum
verho vago adducit Plaulum, Allium, Pacuvitim, En- esl, et plurima sunt in Veieri Novoque Tesinmento
nium, Turpilium, Pomponium, Yarronem, et his exempln, quoeDurantus collegit tract. de Visiouibus
longe poslerioremSerenum. cap. 9. jEque nutem eerlum est, iusomnia, quaeali-
55. Foniem igneum nnimarum Deum voeat poela quando vera accidunt, interdum ad casum perlinere.
in hymno Exsequiarumvers. 1. Rat., ab mlhere,sed Qiiotus enioi.qiiisque\ir sapiens rei fuiuraeveritaiem
inductiim est mediume recte, ul fiat ab wthra, quod dormieus ngnovit? Al omnes vulgo somniant. Quid
corrector videtur voluisse. aulem mirtim, si in tanlo numero aliquid verum con-
57. Menssibi multiformes facies fingere dicitur tingnt? Recte CiccrOlib. n de Divinat. cap. 59 : Quis
ob diversitatem insomniorum.Nam elsi somniorum D esl, qui loiumdiemjaculans non aliquando collineei?
causa non solum sit interna, sed etiam externa, ut 51. Vibrarepro [ulgere.Virgilius, Calullus, Cicero,
ex SS. Palribus explicat S. Thomas 2-2, quaesi. 95, aliique.
et Thomas Hurtado tom. I Tract. varior., tract. 5, 52. Vat. A, frequenter,supra charactere minutiori
cap. 6, resolut. 56, num. 1155 et seqq., lamen fa- latenies, quod verum esl.
cies sive figuras et phantasmata mens ipsa sibi for- 53. Aldus male conjungil Atqui, Horatius iililiir
mal -.agit enim eliam tunc anima. Videlur autem verbo coinquino.
poeta loqui de omnibusinsomniis, quamvis vers. 40 54. Sidonius, Apuleius et alii usi sunt.hoc verho.
dical, Tenui FRUATUR aclu. Festus, impiatus, sceleratus.Rat. ex glossa pro im-
41. Rat., somniantiuma manu prima. . piavil posuit inquinavit.
42. Conjiciolegendumesse error pro horror, quan- 56. Rat. et Vat. Q, vidit, repugnante metro, pro
iumvis nemo hac de re dubitaverit. Elenim erro pro- videt. De impiorum somniis, terrorem incuiientibus,
prieest vagor, ul npud Virgiliumegloga 1, Itte meas . Salomon cap. xvm Sap., vers. 17, Tunc continuovi-
errare bovcs,et noster poeta versu sequenti, Nttnc sui soinniorummalorum turbaverunt itlos, et itmores
splendor intererral.Et quamvisfictionisnonnihil ex- superveneruntinsperaii. Et Job cap. vn, 14, Terrebis
primi pererrorem velis, eam in somnio poleris ag- me per somnia, et per visioneshorrore conculies.
noscere : sic supra fingit, infra intererrat, mendnz 59. Gold. el Widm. supra magislris. Ald., nien-
 835 AURELII PRUDENTIICARMINA. 33«
60. Interpresapprobavit. A Fidissimus magislri,
Quorumreversus unus Signata quaelatcbant,
Dal poculumtyranno : 80 Nebulisvidet remotis.
Ast alterum rapaces Ipsum Tonaniis agnum,
Fixum vorant volucres. De coedepurpurantem,
05 Ipsum deinde regem, Qui conscium fuiuri
Perplexa somniantem, Librum resignal unus.
Monuitfamemfuluram 85j 304"uJus nianum polentem
303 Clausiscavere accrvis. Gladius perarmat anccps,
Mox praesul,ac tetrarcbcs, Et fulgurans ulrinque
70. Regnumper omne jussus Duplicemminalur ictum.
Sociam lenere virgam, Quaesilorille solus
Dominaereseditaulae. 90 Animaequecorporisque,
0 quam profundajustis Ensisque bis limendus
Arcana per soporem Prima ac secunda mors est.
75 Aperit tuenda Chrislus I B Idem lamen benignus
Quam clara, quamlacenda ! Ultor relundit iram,
Evangelistasummi 95 Paucosque non piorum
GLOSSyEVETERES.
01. Unus, magislerpincernarum, 77. Evangelista,Joannes, Vat. A.
62. Tyranno, regi Pharaoni, I. ruramtus' Gwce 86. Gladius, verbum/>ei,Vat.A.
rca;.Vat. A. 88. Icium, animm el corports.Vat. A.
66. Perplexa, obscura, 1. 89. Quoesitor,judex. I.
69. Praosul,princeps, I. 92. Priiua ac secunda, corporisel aniinm,Iso.
71. Virgam, sceptrutn,I. 95'. Non piorum. impiorum,Iso.
75. Tueuda, videnda,Vat. A.
COMMENTARIUS.
dose, minisler. Historia narratur cap. xi Gcnes. Duo 77. Notat Fabricius, Prudenlium dieere, evange-
lii eranl eunucbi; alter pincernis pr;verat, alicr pi- listam res ohscuras, et obsignalas in clnra luce vi-
storibus; hic pistorum niagisier, ille pincernarum disse^ nebulisremotis, ipsum vero Joanncm,se ftiisse
dicitur. Hinc aliquis minislriscum legissel, magisiris in spiritu vel, ut recenliorcs loquuuiur in exstnsi,
correxit, quod simplicilerposilum ineplum est. Sedulium, hoecipsum Joauncm vidissc in somuis,
60. VVidin.,mendoseabprobavit. quod Nebiissa antea monucrat. Al Priidentius ciiaiu
61.Put., Vat. A supra, et Oxon., regressus. Iia C per soporemvisionem accidisse affirmai, nt ex pnc-
Vali. major pars apud Teolium, sed norinulli prae- cedemistropha fit perspicuum.Et Sedulius,quein Fa-
stantissimihabent reversus.Id etiam placuit Gallan- bricius nominal,estipsemel Priideiiiiiisin Dittoclneo,
dio cum edd. Ald. et Tornaes., et tenuerunt Gis. et quod Fabricius Sedutio ascribit. Inlelligo, Pruden-
Weitz. tiuni mysliceloqui,et cxstasin vocare somnum.Vide
65. Genesiscap. cit. vers. 17, Suspendelte in cruce, S. Rernardum serm. 52 in canlica , l)e excessu, qui
et lacerabuntvolucrescarnesluas. contcmpluliodicilur , in qtia sponsus (acil quiescere
06. Legehanc historiain cap. XLIGenes. animam, etc.
67 Pui., Oxon. cum aliis nonnullis Heinsianis, 86. Locusest ex cap. i Apocal., vers. 16, Ei ha-
Weitz., Vall. A, B, 0, Q et I supra, Prag., Rai., bebatin dexlerasttastellasseplem: cl de ore ejns qta-
Sich., Giselinuscum edilione Pavenlricnsi amiipiis- dius ulraque parte actttus exibal. Miralnr Chaioillar-
sima, monuil.Aldus et Gis. 1 edit., novit.Noninepe dus cur Prudenlius iiiaiiuui gladio armalam dicat,
motiitamplexusest Fahricius, hoc esi, movendoim- cum ex ore prodire gladium Joannes affirmci. At
pulit, persuadendocoegit,etid legilur in Vat. 0. Non Prudenlius progressumgladii ex ore ad mnniimatti-
dubito quin vera lectio slt monuii.CorrupUenonnul- git. In ore Cbrislus gestat gladium, ut verbtim Dei,
lae Plauti editioncs contrarium errorem lenuerunt sive senlentia in exlremojudicio indicetur : in mauu
monuil milii pro movit, Trucul. act.- iv, scen. 1, vero, ut progressus iu punicinlooslendntur. Psalmo
Unum animos movit mihi, quanquam alii legunt, vu, gladiumsuitm vibrabit.Exodi xv, Evaginabogla-
i7numanimusmonuitme. Mirumesl aulcm quodau- dium meuin; inierficieteos manus mea Vide inier-
ctor diclionarii Taurinensis ex hoc Plauii locotan- ,U preles.
quam exploratum tradidcrit, moneoadmillere casum 89. Ral., qtiwsitus,malc. Vir^iliuslib.vi, Quwsitor
dandi, cujus aucloiitate nlii, non inspectis opiimis Minosurnammovel.
cditionibuset interpretum moniiisjam inde a Came- 92. Dcsumplumex Apoc. xx, 14, El infernuset
rario repeiitis, obscuram mibi liiem intendere vo- mors missisunl in statjnumignis. Hwc esl mors se-
lucruntac probare, mque(acite defendiposseverbum cunda.
motieocum dativo cohoerere,ac secundam vocalem 95. Nehrisscnsisexponit PAUCOS , qui sciticet sunt
in potilur esse communem.Qui si defensioncmali- immedicabilcs.Interprctormediosinlcr pios et inipios,
quain tenlare velini, aliam viam insistere debeut, scilicct qui neque sanctitate emineni, neque inlide-
neque tamen, quod volunt, asscqucnlur. litaiis crimiue , aut aliis gravissimisopprimunlur.
68. Pro fruroenti cumulis accrros simplicilcr po- Ait igitur poeia, Dcumpati, pcrire paucos eorum qui
suit. Usussimiliter est Horai.ins. entholici sunt, et siquando in peccata incidunt, de
72. Exhoc locononnulli colligunl vcl, ul rccieait bis dolere et pceiiileutiamagere sludent. Porro li-
Fabriciusin Comment. poel. Clirist., somniant, Jo- cuitPrudcntio itaexislimarede sui temporisChristia-
sephum ab uxore quoquc Pharaonis fuisse sollici- nis catholicis,quos serio ad vitam aeternam inaxima
laium. ex parle conlendereconstabat,quamvismulli insigui,
76. In Vat. A, clausa, supra vettlara. Pulcnn. pro et heroica pi"laie non eminerent. Gravinalibro Pla-
diversa scriplura, iuenda pro taccnda. zaede Paradiso capuiadjccit de majori numcrosal-
857 CATHEMERIXON VI. ANTE SOMNUM. 838
Patitur perire in oevum. A Christo perempla vero.
305 Huic inclytus perenne Tali sopore justus
Tribuit pater tribunal : Mentem relaxat heros,
Huncobtinere jussit 115 Ut spiritu sagaci
100 Nomensupra omne nomcn : Ccelumperagret omne.
Hic praepotenscruenti Nosnil meremur borum,
Exslinclor Anlichrisli : Quos creber implet crror .
Qui de furcnte monslro Concreia quos malarum
Pulcbrum referl tropaeum. 120 Vitiat cupido rerum.
iO'i Quam besliam capacem, Sat esl quiele dulci
Populosque devoranlem, Fessum fovere corpus :
Quam S3nguiniscbarybdin, Sat, si nihil sinislrum
Joannes exsecralur. 307 Vanaeminentur umbrac.
306 II8110nempe, quoesacratum 125 Cultor Dei, memento,
110 Praeferrenomen ausa Te fontis ct lavacri
Imam petit gehennam, B Rorem subisse sanclum;
GLOSSiE VETERES.
97. lluie, Chrislo, Vat. A. Ita vocalAnlicliristum,quia omnesad se venienlesin
105. Capacem, oinnia recipienlem.Iso. prmcipitittmtrahit, Iso.
107. Charybdin, voraginem, vorago naves sorbens. 110. Ausa, sciticetesl, Iso.
COMMENTARIUS.
vandorum, merito proscriplum, quod senlcnliambe- Malvendalib. viu, cap. 2, de Antichristo congestis
uigiiamnimium amplificaret. Vide proleg. num. 175. SS. Palrum tcsiimoniis probat Anlicbristuma seipso
97. Vat. A, hic supra huic, Christo. appcllandumChristum. In rem noslram maxime fncit
100. Inquibusdam ct in Widm. n secunda manu Lactanlius lib. vn, cap. 19 : Hic est aulem qui up-
super pro supra. Iloc ralio carminis posiulat, illud pellalur Antichrislus;sed se ipse Chrislum mehtietur,
ex Vulgala cditione cap. u ad Pbilippenses vers. 9 : el contraVERUM dimicabit.
Et donaiit illi nomen,quod est super omnenomen. 112. Gallandiusapprobare videtur quod Heuman-
101. Becmanus, de Orig. ling. Lat., verbo POTIOR nus hunc versum sic resiituere voluerit: Christi per-
contendil, meliusde Deo usurpari vel potens, ul Lu- empla verbo, quia Christus Antichristum interficiel
csecap. i ei alibi in sacris Liueris, vel eiiaminiisdem spiriltt oris sui. Sed eo pacto peril eleganlja anlithe-
omnipotensquam prmpotens,id est, valde potens, et C ( seos inler Cltrislumverumet eum qui Christummen-
prm atiis. Neque niovetur auctoritate Ciceronis,cui liclur, ut ait Lactantius.
Jupitcr esl pra:potens: nam gemilium unus fuii Cice- 114. Heroesapud ethnicos dicebanlur semidei, et
ro. Utautem alia praeteream,boc locoidoneoChriStus viri excellenti quadam virtuie proedili. Hinc beroes
dicilur prmpotens,cum scrino sil de victoria ex Anli- Christiani vocaii s.unt sancti, earumque virtutes be-
christo reportatn, neque dedecet ea comparalio, ut roicae.S. Augustinus lib. x de Civit. Dei : Hos (mar-
potens prae Anticliristo intelligalur. Vide ep. .n ad lyres) mtdto eleganlius,si ecclesiasticaloqttendicon-
Thessalon. cap. n, 8 et seq. suetttdopateretur, noslrosheroesvocaremus.Usus nn-
105. In Vat. A. a veteri manu abest de. liquissimus hanc appellationcm in sanctis consecra-
105. Rat,, rapacem, sed videtur prius fuisse ca- vit. Aviius rara signilicalionede Pbaraone dixit lih.
pacem. Hails. a secunda manu, Weilz., Gis., rapa- v, impiusheros.
cem, quod non displicel. Caeteri,capacem.Gallandins 118. Widm.et Yat. O, herror proeiror. Fortasse
edidit rapacemcum Ald. et Tornaes.; sed Aldus meus ex simili scribendiratione vers. 42 horror irrepsil pro
habet capacem. Perperam autcm putat Gallandius, error. Inlelligi etiamdebet, poetam rtirsus hoc versu
tnendosescriptum a Cbamillardo capacetn. mentis, in somniis vagantis, errorem indicare.
107. Vat. A, sanguinipro sanguinis, male. Poeta 125. Vat. A, Sat esl, si nil, quod respuit carmen.
respicii, opinor, ad cap. xvu Apocalyps., ubimulier 124. Rat., minetur, supra recte minenlur.
fornicaria describitur, sedens super bestiam cocci- 127. Yat. B. sacrum, supra sanctum.Chamillardus
neam ebria de sanguine sanclorum et de sanguine inlelligit immersionem in ipsum foniem bapiislerii.
martyrum Jesu. Aretas in cap. xi Apocal. vers. 7,, "j. ' Properiius rorem pro mari posuii, adeoque ea vox
BesliamvocatAnlichristumvb crudclilalem, [eritatem lam aspersioni quam immersionipotest aptari.Quam-
et sanguinisavidilatem.Put. et alii legunt charijbdem. vis autem primis Ecclesi.e lemporihusbaptismusper
108. Put., Joannis, quod Heinsio nliisque placel, immersionemcollrttusplerumque fuerit, tamen eos,
ul metro consulatur. Verum satis mciro consulilur, qui vel per aetntem,vel per male affectam valetndi-
si leneatur, finiiain es sacpius,quam vulgocredilur, nem immerginon poterant.per aspersionembaptismo
possecorripi. Vide Gifanium Indic. Lucr. pag. 440, fuisseablulos non est negandum. Notom estde clini-
/s lerminata. Alex. scribil Joannes : ita Valt. O, P, cis, qui in leclo baptizabantur, et de iis-qui baptis-
cura aliis duobus apud Teol., qui nihilominus Pulea- rniiniad extrema vitoe lempora differebant. Mulio
nnm, siveHeinsianamleciioncm secutus esi. ininus persuaderimibi pnteril.ita immersionemluisse
109. Potiores Heinsiani, Ald., Alex., Val. B, ubique usurpatam, ut bapiizandi{cujuscuuquesexus,
Egm., lianc. Alii liwc, et vers. seq. ausa esl. Teolio cl oclaiis cssenl) penilus nudiaquam ingredercniur.
planior videlur leclio Itmc,el idem postea legit susa Elenim nequc id necessarium eral,utcerte nunc non
sine est. Mihi aliisque non iia visum. esl, neque si ea consueliidocommunis fuissel apud
110. Videtur Iso legisse versu superiori hmcpro Cbristianos, etbnici, qui oscuta pacis eis objiciebani,
hanc. Gisel. 1 cd., ausa est : scilicei, quia legit hmc. hiijusinotli nudilatem lacuissent. Veterum quaedani
De Anticbristocap. n, vers. 4, epist. II ad Thessa- dicla non ita clare rem hanc probant, ul muliis viJc-
lonicenses : Qui adversalurel extollitur supra omne, lur. Qualiscunquetamen ituditas illa fuerit, non du-
quoddicilur Deus, aut quod colilur, ita ul in templo bito, quin aut separaiis feminarum,et maseulo.rum
Dci scdeat, ostcndensse luiwuam sit Detts. Thoiuas baptisteriis, aut vclis, aut alia ralionc pudori fuerit
839 AURELII PRUDENTIICARMINA. 840
Te chrismate innotalum. A Procul, o procul vaganlum
308 fac, cuin vocantesomno Portenia somniorum.
150 Castum peiis cubile, Procul esto pervicaci
Frontem, Iocumquccirdis 140 309 Prsestigiatorastu.
Crucis ligura signet. 0 tortuose serpens,
Crux pellit omne crimen : Qui mille per Maeandros,
Fugiunt crucem tenebrae : Fraudesque flexuosas
155 Tali dicata signo Agitasquieta corda,
Mensflucluarenescit. 145 Discede, Chrislus hic est:
GLOSSJEVETERES.
131. Frontem, eic, hmcsunt duo ilta superlimi- prmstringendo,i. e. illudendo improvise oculos. —
naria qum sanguineagni videbantttraspergi : sicenim Astu. aslutione, I.
frons superliminarecapilis, sic et cor superliminare, 142. Maeandros,MmanderfluviusCarim fqciensre
et principale pectoris, Vai. A. volulionesmultimodas.Sed hic ipse fluvius pro ipsis
159. Pervicaci, pertinaci, perseveranli,Iso. flexibusserpentis inlroducilur, I.
140. Prsesiigialor,prmslrigiumdicitur monslruma
COMMENTARIUS.
provisum. Vide Lupium, dissert. 1. num. 25 et seq., tem et ora, confer Grelzerum de Crucelib. iv, cap.
et scriptorem VitoeS. Ollonis apud Surium ad diem 31, aliisque passim iocis praeclari ejus operis. S.
2 Julii, ubi ait: Sacerdosvero, qui ad cuppamslabat, Alhanasiusinitio oralionis contra idola : Si enimposl
eum-audissetpolius quam vidisset, quod aliquis esset crucis adventumomnis simulacrorumcvltus summotus
in aqua, velopaululum atnolo,trina immersionecapilis est, omniaquedmmonumprmsligialiocsignopropeltun-
tllius mysleriumsacramentiperficit. lur, etc. Prudentius paulo post prmstigiaioreinvocat
128. lieinsius, elsi iii Put. et aliisex vetustioribus daemonem.Inter alia veierum aliquot Galliaeiheelo-
invenerit innotatum, lamen amplexus est innovatum gorumscripia Parisiisl586, exstat carmen bucolicum
cum codd. quinque, el Oxon. in marg., et Gronovio Severi Sancti seu Rheioris de Morlibusboura, ubi
in Observat. eccles. Rat., Sich. et Hailsb. supra pa- hoc miraculum enarralur : Jioc signum mediis (ron-
riter innovatuin,quod exstat eliam in Urb., Vatt. 1, tibus additum Cunctarumpecudumcerlasalus [uit.
0, Q, cujus glossa est signatum; et secutus est Teo- 153. In uno ex antiquissimis Vaticanisheterodo-
lius, ne ab Heinsio discederet. Lego cum vetustissi- xus aliquis ad marginem recenli manu posuit: Non
mis Heinsii, Ald., Vatt. A, B, P, Alex., Nebr., Prag., bene. SS. Patres, qui Dominicrucem his et similibus
Gold., Bong., Fabr., Gis. et aliis, innolatum, quod praeconiis prosecuti sunt, vide apud Gretzerum dc
mirifice in liunc iocum quadrat. Prudenlius loqmtur Cruce.
de sacramenlo confirmationis,quod a sacramenio 135. In Brev. Moz., lales, male, pro lali.
bnpiismi aperte hic et alibi dislinguit. Dictum vero 157. Aldus, Procul, procul, omisso o, quod coeleii
fuit sacramentum confirmalionischrisma, quia sacra n habent. Alex., vagantiumpro oar/antuin. Id ob me-
unctione peragebalur: quod chrisma ampullaeinclu- tr.um relinendum.Prudentiiimvidelur imitatusS.Eu-
sum servari soliinm in Ecclesia, colligitur ex Optato genius Toletanus episcopus epigram. 29, pag. 52,
conira Parmenionem lib. n. Hac voce chrismatis inler opera SS. Patrum Toletanorum, studio et ex-
coufirmationissacrameulum appcllant Tcrtullianus, pensis D. Francisci de Lorenzana archiepiscopiTo-
Cyprianus,Augustinus,Cyrillus Alexandrinusaliique letani edila : Versus supra lectum: Imperat omnipo-
inulli. Quoniam vero frons confirmandiab episcopo lens, procul o procul effuge, dmmon, elc. Confer
sacro chrismate signabaiur, figura crucis inscripta, ejusdem Eugenii versus supra lecium part. 2 ope-
ideo nomen signaculi, aut sigilli eidem sacramenio rum, epigr. 5 et 4, ubi ait: Crucisalmmfero signum:
tribuebalnr ; qno nomine usi sunt Cyprianus, Cor- [uge, dmmon.
nelius papa, Ambrosius et alii. Itaque Prudentius, 140. Heinsio non displicet origo et orihograpbia
duobus verbis duo hoec nomina complexus,egregie glossaein prmslrigialor.Alii scribunt prmstigimquasi
dixil, Te chrismaleinnolalum, el infra explicat, cur prmstegima lego,quod illudant praetegantqueoculos.
innotalum dixerit, signum,quod ipse nosti. Eodem Idem Heinsius tuetur aclu pro aslu cum Put., Egm.,
pertinent Psychom. versus 358 et seqq. Apoc. vers. et Noms. Malo astu cnm Ald., Weilz., Nebr., Gis ,
487 et seqq., bymno 9 Cath. vers. 84, lib. i adversus Alex., Valt. A et B, Ral., Prag. etaliis. Etenim co-
Symmaclium,vers. 587. Unde sacrum referat regali haeretsensus : prmstigialor,serpensloriuose, [raudes
chrismatesignum.Cave ergo a Cellario, qui non solum poslulant, legi astu pertinaci. Chamillarduset Cella-
innovatum proefert, sed falso tradit, quosdam codd. rius Heinsiumsecuti sunt. In Brev. Moz., mstuvide-
habere innolatum, plures innovalum.Concedamnihi- tur ex astu. Teolius praeferl aciu ex membranis, non
lominus, in quibusdam codd. vettistis et in Bre- D astu. Sed etiam membranae veiusii-sinias habenl
viario eliam Mozarabicoesse innovatum.Vide Baro- aslu.
nium ad an. 55, pag. 248 el seqq., qui isiiusmodi 141. Diabolum serpentem tortuosum plures SS„
unciionem, ab episcopisin fronle peractam, esse sa- Palres appellanl. Pbilippus presbyier, discipulus
cramenium diserte probat. Quid autem difierat un- S. Hieronymi, in cap. xxvi Jobi, Coluber lorluosus,
ctio baecab alia, quam presbyteri adbibent in vertice utiqueille serpens, qui esl calitdioromnibusaititnanli-
duiii bapiizant, explicant Bellarminus atiique tbeo- bus super terram. S. Gaudentiusad Germinium, vel
logi. Cl. Bertius lib. xxxn de Theol. Disc, cap. 10, potius Serminium, Cujus serpenlislortuosa ingenia.
non inepte his versibus utiiur, ubi agit de alapa qua Phcebadiusiu lib. conlra Arhmos : Lucifuga serpens,
conlirmatusleviter coeditur,Cullor Deimomento,etc. per anfraclns evolvensseriem suam, lorluosequepro-
Lectionemvero noslram innolalum conlirmant ver- cedens.
sus sequentes, ubi crucis figura commendatur. 142. Prima in Mmander, cum sit diphlhongus,
129. Brev. Moz.,somnutn; corrige somno. produci solet. Prudentius corripit quod ab ejus re-
152. Quam magnus in veteri Ecclesia honor cruci prebensoribus non est animadversum. Scribo aiiiem
fuerit babiliis, testantur aniiquissima moniiineoiaet mmandercum diphtbongo,quia etiam sic corripi po-
iuscripliones. VideAringbiimin plurimis Romaesub- lest prima ob vocalem sequentem.
lerraneac locis, aliosque auiiquitnium Chrisiianarum 145. Aldus, lux est pro hic est, repugnanie melro
scriplores, De consuetudinevero signandi cor, fron- et sensu. De hac formula vide hymn. 2, vers, 4.
841 CATHEMERINONVII. JEJUNANTIUM 842
llic Chrislus est, liquesce : A Quo (ibra cordis expialur vividi:
Signum, quod ipse nosti, Intemperata quo domantur viscera,
Damnattuam catervam. Arvina putrem ne resudans crapulam
Corpus licet faliscens 10 Obstrangulatae mentis ingenium prcmaJ.
150 Jaceat recline paulum, Hinc subjugatur luxus, et turpis gula;
310 Cliristuni lamen sub ipso Vini, alque somni degener sdcordia,
Medilabimursopore. Libido sordens, inverecundus lepos,
VII. HYMNUSJEJUNANTIUM. Varieequcpestes languidorum sensuum
15 Parcam subactaedisciplinam sentiunt.
0 Nazarene, lux Belhlem, Verbum Palris, Nam si licenter diffluens potu, et cibo,
Quempartus alvi virginalis protulit, Jejuna rite membra non coerceas,
Adeslo castis, Christe, parcimoniis, Sequitur, frequenli marcida oblectamine,
Festumque nostrum rex serenus aspice, 312 Scintilla mentis ut tepescat nobilis,
5 311 Jejuniorum dum litamus victimam. 20 Animusquepigris stertat in proecordiis.
Nil hoc profectopurius myslerio Freneniur ergo corporum cupidines,
CLOSSJEVETERES.
146. Liquesce, evanesce,aeflue, I. Vanesce,Val. A. B prima longa esl, litum brevis, I.
149. Faliscens, deficiens,Iso. 7. Expiatur, mundatur, imbualur.—Vividi,pteni, I.
•150.Recline, reclinatum, Val.Tct Iso. •10. Obstrangulatoe,stiffocatm,Vat. A.
5. Parcimoniis, abstinenliis,Iso. 11. Subjugaiur, domatur, Iso.
5. Litamus, sacrificamus: quidampulanl, a liloiibus 12. Degeuer, ignobilis.—Socordia, pigritia, I.
dicla lila, id est sacrificia, quia posi navigalionemin 13. Lepos, eloquium,eloquentia,dicimuset lepor, I.
Hloribusmaris sacrificabanl; scd falsum est, nam litus 15. Parcam, arctam, I.
COMMENTARIUS.
146. Silius Italicus ex correclione Baribii inilio bymni Prudentii.
]ib. xvi : Hannibal ipse etiam jam jamque modeslior Jejunantium. Hunc hymnum canunt Mozarabes,
annis Ire videbalur,Marlisqueliquescere[amam. pcr lerias bebdomadis distributum, sed niultis in lo-
.149. Alii scribunt (atescens. cis corruptum. Faclum a Prudentio puto ad omnes
150. Fabr. et Vat. O, reclive, quod vebementer dies jejunii, praecipuequadragesimalis.
Chamillardoarrisit, quamvis fere omnes codices ha- 1. Ald., Vat. P et alii vulg., dttx pro lux. Nostri
beant recline, rejicitque Nebrissam, quod versum plerique et poliores Heinsiani, tvx, quod lenuit
Ovidii Melam. x allegaverit pro recline, quem ita Weilzius. Giselinus Aldo adhaesit, cujus lectionem
Chamillardus legit, Inque sinu juvenis posila cervice confirmat Nebrissa non ineple ex Mailh. cap. n, 6 :
reclivis; neque usquam recliuis legi lcstaiur. Giseli- Et lu Beihlehem,terra Juda, nequaquamminimaes in
nus, qui ex manuscr. recline proctulit, Lambiui judi- principibus Juda. Ex le enim exiet dux, etc. Yide
cium secutum se ait, qui ita in suo Horatio legit. '_" hymn. 12, vers. 78.
Locus quaerentiGiselino non se oblulit. Fabricius ex 4. Sichard., accipe pro aspice.Aspicerem Deo mi-
Virgilio protulit posita cervicereclinis.Ovidiuinvoluit sereriest, ut notarunt etiam gentiles. Jejunium [estum
dicere, ubi cum aliis lego renidens; in Prudentio, cur dicatur, vide vers. 15 hymni seq. in commenfa-
Martiale.Tacito, reclinis, sicut Lambinus sat. 2 lib. n riis. Feslum substantive rarum apud scriptores aurei
Horatii in Horatio, et aliis acclinis, non acclivis. Id, et argentei saeculiin oratione soluta. Dicebant festus
opinor, legerat Giselinus. Seneca episl. 26 : Solel dies.
obrepere somnus in aliquod adminiculum reclinalis. 5. Alii lilare deducunt cuniYarrone a luere; alii a
Isidorus lib. i Differenl.ait: Inler decline et declive Groeco^cnj, preces,supplicalio; inde eliam litania, quae
hoc interest, quod declinissol, decliius locus: sic in- Latineredditurrogatio. Raiio Isonis non semper leuet.
leltigenduines( acctine,acclive, ul acclivus(lege accli- 6. Fabr. et Bong., niltil pro nit, non male.
nus) homo, acclivuslocus. Idein dicam de reclinis et 7. Nescioquid sit in Isone imbualur. ldem legit
reclivis; et in Isidoro legam acclinis homo, acclivis vividi, quod habent Sich., Alex., Weilz., Gis. ad
locus, et Itoc acclivumdicitur, non cx hoc acclivutn marg. et omnes HeinsianiproeterRot., qui legit lividi
dicitur. Et supra declivis tocus. In Brev. Mozarab. cum Aldo, Heinsio et aliis: quod eliam in Hymnario
mendum esl, quod uostram leclionem confirmal, Thomasii et edil. Fabricii exstat. Vat. P, lividi. Vatt.
reclinel paululumpro reiline paulum. Nebrissa expo- A, '» 0, Q, Breviar. Moz.,vividi.Val. B, Prag., Rat.,
nit reclinatum in leclo: ct simili modo Chamillardus uvidi.
bymn. 5 Perist. vers. 365, ubi legit recline, sibi non 9. Arvinaest pinguedocorporis. Alii sevum intel-
conslans. Pro paulum.Ald., Vat. A, Rat., paulo. ligunt. Prag. male ve pro ne.
Gold. agnoscit ulrumque. Prag., male, paululum. D 11. De verbo subjugandi quoerilur an ad argen-
152. Rat., meditatur,inepte, pro medilabimur,quod teum soeculum revocari possit auctoriiate Asconii.
etiam versus exposcit. Cbnsliim sub ipso sopore uie- Eo utunlur Arnobius, Lactantius, Euuopitis, Clnu-
ditari proprium est eorum qui vigilantes eumdem dianus.
mediiantur, quorum cor vigilat, eliamsi dormiant. 12. Laudes jejunii prosequitur S.Ambrosius lib.
Teolids ex uno Vat. infeiioris aetalis cxscripsit in de Elia, et Jejunio, ut innumeros alios proeteream.
nota conclusionemhujus hyinui, quae minime sapit 13. Aldus, mendose, sord/s pro sordens.
Prudeiilium : Gloria mterno Palri, El Chrislo novo 15. Ex glossa Widm. supra arclam. Gis. ad marg.
regi, Paracliloque sanclo, El nunc, et in perpeluum. 1 edit., par(am. Aldus, subacte.
Ballerinii in praefat.append. operum S. Zenonis pro- 17. Brev. Moz., coerceanl,corrigendum.
ferunt aliam hujus hymni clausulam, sed ex prima 20. Rat., Heinsius cum schedis Graevianis, et
ejus stropba imneriie compactam : Laus sit Patri su- Noms., sfer(a( in. Ita etiam Weiizius, et Teol. cum
premo,Quemnemovidit unquam, Patris sermoniChri- codd., sed non bene innuit, omnes inss. ita hnbere.
sto, et Spiritui benigno.Scilicet tractatus de Signo S. Nam plurimi habent sierial ut, eiiam Vaticani. Pra-
crucis, a nonuullis S. Zenoni ascriptus, consiat ex gensis vero, pioris ut slertal in prmcordiis,qrnid non
bac conclu-ione et seplcm postremis strophis hujus patitur cariiion.
PATHOL.LIX. 37
845 AURELH MUDENTII CARMINA. 814
Detersa et inlus emicet prudentia : A. Quater volutis sol peragrans sidera
Sic excilato perspicax acumine, 40 Omni carentem cerneret substantia.
Liberque flatu laxiore spiritus Viclus precanli s.olus in lacrymis fuit:
25 Rerum parentem rectius precabilur. Nam flendo pernox irrigatum pulvcrem
llclia tali crevit observanlia, Humi madentis ore pressit cernuo :
Yetus sacerdos, ruris hospes aridi: Donec loquenlis voce propstricius Dei
Fragore ab omni quem remotum, et scgregem 45 314 Expavit ignem non ferendum visibus.
Sprevisse tradunt criminum frequenliam . Joannes bujus arlis haud minus potens,
50 Caslo fruentem Syrtium sileniio. Dei perennisipraecueurrit-Filium:
313 ^eu mox ln aur^ 'i?neis jugalibus,. Curyos viarum qui retursif tramiles,
Curruque raplus evolavit proepeti, Et flexupsa corrigens dispendia,
Ne de propinquo sordium contagio 50 Dedit sequendam calle recto lincam.
Dirus quielum mundus afflaret virnm, Hanc obsequelam praeparabat nunlius,
55 Olim probatis inclytum jejuniis. Mox adtuturo conslrucns iler Dep,
Non ante coeli principem sepieinplicis Clivosa planis, cpnfragosa ul lenibus
Moses tremendi (idus interpres tlironi £ Converterenlur, neve quidquam devium
Potuil videre, quam decem recursibus 55 Illapsa terris inveniret Veriias.
GLOSS/E VETERES.
22. Delersa, mundata, I. 50. Syrtium, arenarum, solitudinum, saxorum SIJI-
25. Excitaio, elevalo, Iso. tes, petrosaquelerra, I. Eremi. Vat. A.
27. Saccrdos, propheta. — Ruris aridi, eremi, I. 31. Jugnlibus,.quadrigis, I.
Jepie, dum irel ad prwliandum conlra gentes, vovil, se 34. Afflaret, invemret, I.
Domino immolaluruin, quidqiiid ei renerletili a prmlio 40. Carenleiu, ipsum Motjsem.— Subsiantia, cibo,
cum vicloria occurrisset.Al tlle viclor effectus,domum- ciborum, I.
que revertens, invenit filiam sibi okiam cutn tympanis 43. Cernuo, inclinato, curvo, I.
venienlem, quam voluil Donimo sttcrificare. Pltinees 44. Prseatrictus, (ocius, captus, I.
aulem sacerdos eam defendere non valens, relicto sa- 49. Flexupsa, d.evia.— Dispendia, pericula, vel er.
cerdotio, adiit desertuni. Ergo Judxi msiimant(\M. I, rores, I.
oulu/uant) euiu fuisseHetiam. Undca Prudeitlio vocalur 50. Lineam, viam, I.
velus sacerdos, Vat. A el I. 51. Obsequelam, qbsequium,vel obedientiam,I.
28. Segregem, segregalum, I. 53. Confragosa, ardua, vel aspera, l.
29. Tradunt, dicunt, I. 54. Conv^jterentur, commutarenlur, I.
COMMENTARIUS.
2?. Put., Tivuan., Vat. A, Prag., Alt., Detersa et. G fortasse Iso vere scripserit inficeret.
Alii Dgtirsa ml. 56. Juvencus lih. l, Scinditur auricoiorcatlxseplem
. 26. Male Alex., Brev. Moz., Ald., Vatt. A, Q, plicis wthra. Mar.Victor lib. n, mo(useplemplicisaxis,
ilelias. Isidorus ex Ambr. Hexaem. lib. n, cap. 4. Philosopbi
27. In Vaf. A, minus beue, niris et hospes.Lib. III autem mundi septem cmlos, id esl pianetas globorum
Reg.fiap.xvir, 2 et seq.: El factum estverbum Domini comono niotu introduxentnl. Alia nunc Iradunt de
ad etmt, dicens: Reced.ehinc, etvade conlra orientem, eo;lo philosophi.
et qbsconder.eiu iorrenU Carilh, ,etc. Cliamillardus 40. Vide cap, xxxiv Exodi vers. 28. Ex hoc et
apposite notai, Heliam sacerdotem forlasse dici, quia praecedenti capite inferri videtnr, Moysem vidisse
hplocaustiim Domin > oblulii, de quo agitur lib. cit, lergum Domini, anlequam jejunium quadraginla die-
Reg. xviii. Videvers. 4 hymni 9 OIBBJItcra, ubi David rum peregisset. Opimo de duabus tantum quadrage-
quoque vocatur sacerdos, Nebris-.ensisprophetam in- simis, a Moyseobsewatis, et probabilior et commu-
leliigit. Glossa non placet. nior esi.
28. Multa affer.l Savaro de scgregis vocibulo ad 41. Vetusliores Heinsiani, Vall. A, B, I, Ald.,
verba Sidonii, Segrcgesjacti pag. 352, ex Sencca et Weilz., Egm., Gold., Hails., precanli. Bong., G s.,
aliis. precantis. Widm. utrumque agnoscit. Sicb., Viclus
29. Conjici polesl civium[requenliam. precantis solis inlacrymis fuit. Ohslat lex carminis in
30. Prima Syriis vel Syrtium significatio speclat solis. Brev. Moz., precantis solum in, minus bene.
ad dupliccm sinum maris Libyci periculosissimum, 44. Rat., l?ong. et Vulg., perslriclus. Opiimi et
inde ad solitudines mediterraneas Libyaeexteiidilui'. j. plerique, prmstricius, ut saepealias apud Prudenlinm,
llas indicat Horai.iusli.b,.i, oda 22, Siv.eper Syrtesiter " a prmslrinyo.Put. a inanu prima habehat persirictus.
mstuosas: nisi mavis, Ho.raiiumquoevisloca deser.la Teolius legil prmstrictus, addilque ita liabere codd.
co.mprehendere voluisse, maxime arenosa et siticu- mss., excnsos vero perslrictus. Al <odd. mss. variant,
Josa. Prudentius, quod antea rus.aridum, nunc %rles ct excusi optimi habent prmstrktus, nt Ald., Weiiz.,
.appellal., vide Apoth. vers. 443. Ilcinsius, Cell. Chnm. ct alii.
51. Vide lib. IV Reg. cap. n, 11. Cham., male, sex 46. Rat., non pro/iuud, male. Vide cap. i ct III
mox. Lucae.
52. Vetustiores llei.ns., Vai. A, pxmpete.Ald., Yat. 48. Reiorquereest dirigere,-refleclere.
\i, Weitz., Gis., priFpe(i,ctiniBrov. Moz. "
49. InRat. reeenli mauuerant addila haec,dispen
55. Ut supra tlixii, Ueliam fugissc criminum fre- dia dedit sequendam,prioribus erasis.
quenliain, quia in hominum frequentia crimiim pa- 51. Hoc Plaulino ver-bo obsequela soepe usus cst
trari solepl, sic imqe raptum ait, ne quid sordium -Prudentius, ul Cellarius notavit,
ex propinquo contagio co.ulraberet. Yidecap.iv.Sa- 55. Weitz. cum aliis, lenibus, quod eliam hibent
pienllae vers. 10 et seqq. Essaer, quo laudandos sus- nostri. S. Paulinus de S. Joanne Bapiisia Carm. 5,
cepit Phjlo, in so.litudinemsecedebant, existimantivs, Leniet aspera. Aldus Iwvibusvel levibus,iniiuis bene.
ut conlagionemqeris corppribus, sic eonversaiiomm Gis. 1 edil., tmibus; eJit. 2, Imvibus. lleiiisius edi-
vnlgi afiimonocere. dil lenibus; sed nibil animadverlit.
34. Non placel Iso : melius inficeretafflalu suo. nisi 54. Yat. B, Ral., Wid., ne vel, quod Weilz;us est
«45 CATIIEMERINONVII, JEJUNANTIUM. 846
Non usitatis orlus hic nalalibus, A lllic dicata parcus abslinentia
Obliia laclis jam vieto in pectore Potum, cibunique vir severae induslrioe
Matris letendit serus infans ubera : In usqueserum respuebat vcsperum,
315 Nec ante parlu de senili eflusus esi, Parvum locuslis, et favorum agreslium
60 Quam proedicaretvirginem plenam Deo. 70 316 Liquorepastum corpori suelus darc.
Posl in patentes ille solitudines, Hortator ille primus, et doctor nov;e
Amictus hirtis bestiarum pellibus, Fuit salutis : nam sacrato in flumine
Setisve teclus, hispida el lanugine , Yelerura piatas lavit errorum notas :
Sccessit, horrcns inquinari, ac pollui Sed tincta postquam membra defiecavcral,
65 Contaminatis oppidorum moribus. 75 Ccelorefulgens influebat Spiritus.
GLOSS/E VETERES.
56. Non usitaiis, insolilis. — Ortus, ua(us est, Iso. 67. Industrioe,ditigentim, I.
57. Jnm vieto, vetulo, maluro, anliquo, viribus pri- 69. Locustis, locustaesl genus avis digitatis longttTi-
valo, I. dinis acri volalu, sed deciduocito. — Favorum, noii
bl. Palenies, vastas, amplas, I. revera mel comedebal,sed confricata folia cujusdam
64. Seccssit, seorsum recessit. — Ilorrens, expa- JJ %/ii, qumgratum saporemhab.eb.anl velut mel, I.
vens, I. 73. Piaias, immundas. —Notas, maculas, I.
65. Oppidorum, populorum, 1. 74. Defaecaverai,expiavil,mundavit,puriftcaveral,I.
66. Parcus, afflictus,abstinens, I.
COMMENTARIUS,
amplexus conlra leges carminis. Ald. et coeteri recte mundos, elvelitos; sed quos Joannes esitaret, u!
ncve. In Rat., quiquam, sed correctum nianu reccn- libertalem evangelicamjam lum doceret. Quis enim ,
liori quicqttam. inquit, dubilat, Joannem Baplislam Calvinisiam aul
57. Yalt. B, I, Prag., Rat., Widm,, Gold. snpra Lullieranum [uisse?Quamvis autem alii, Eulliymio et
vigcto. Bong., vigeloin corpore pro vielo in peclore. Theopbylacto referenlibus, bcrbas, alii pyra silves-
Terenlius in Eunucho act. iv, scena 4 : Hic est vietus, tria, alii arborum frondiumque summas partcs, quod
vetus,velernosusseneai.Varrolib.iv dcLing.Lal.:Viere Nicephoro placuit, locuslas esse putaverint; Maldo-
esl tiiucire, a quo est in Asoto Ennii, Ibanl mane viere nalus ipse cum Origene, Ililario, Ambrosio, Augu-
veneriam corollam. Hinc viettts proprie flexus, el per slino, Chrysostomo , aliisque fere omnibus anliquis
translationeni languidus. Nonnulli puiant, secundam inlerpretibus animalia, sive aviculas, quas dixi, in-
in vieloesse brevem ex Horalii versu oda 12 Epod., lerpretatur. Quod attinei ad alteram quaestionem,
Qui sudor vietis, et quam malus ttndiquemcmbris; sed mol silvestre exponil esse, qnod apes in silvas avo-
recte nolal Ricciolius Iud. 2, eam produci a Plauto, lanles in arborum truncis, aulin rupium fissuris cla-
Terentio, Lucretio et Prudeniio, cum sit a vieo, es, boraut: quod in Palaeslina, lacte el melle mananlc,
rievi, rieium. Horalius excusari potest ob synaeresin, ui ea terra in sacris Litteris vocatur, omnino creden-
ut secundus pes sit spondaeus.Quiutianus Sloa com- dum est accidisse. Non aulcm probat, ejusmodi mel
munem esse pulat. fuisse amarum et ori insuave, ac multo minus non
58. Aldus mendose verbera pro ubera, uti vers. fuisse verum mel, sed rorem qucmdam quo Joannes,
scq., necanlepro nec anle. oi ut olim populus in deserlis, alitus fucrit. Rabanus
59. Breviar. Moz., male, ante parlum. Maurus tenet hanc seoteniiam, mel quo S. Joannes
60. Vat. A a prima manu, prmdicare, quod recte pascebaturfuisse folia arborumcandidaet tenera quae,
est cmendatum. inanibus confricala et trita, odorem et saporem irrel-
65. Vat. B, selisque, non male. In Ral., Ya!. I et litum exhiberent. Alii existimanl esse bumorem ex
Gold. deest el; sed debet addi, ut melius sensui con- arborum foliis colleclum, nlii niel ericeum , dequo
sulaiur, Ocmpehispidq et lanugine. Pliniu; lih. xi, cap, 16, ex erica fruticc autumui lem-
64. Et pro ac Vat. A, Gis., et Teol. pore florente. Confer Cornelium a Lapide ad cap. m
68. In usque, ut ad usqueet ab usque. Mattb., et vers. 117 et 118Diilochaci.
69. Gisclinus paru/n prius edideral cum Aldo, ut 70. Error est Aldi corporisvelus.
ipse ait, ineple. Castigavit postea parvutn duriuscule, 72. Giselinus in cod. Davcntriensi lectionem in-
ui ipsi videbatur, et conjiciebat legi posse parcum, venit, quam vel aequeapiam, vel meliorem vulgari
qttod Heinsio non displicebat. In Vat. P el Brev. exislimnbat, scilicet: Ilorlator ille primus, et doctor
Moz., parum. Heinsius cum solo Put. rarum elegit novmSalutis, atque gratim doctor novm. In Moerano
pro infrequenii viclu. Teolius Ileinsium exscribit, codice, qui dux fuit Gisclino ad suas eniendaiioiies,
quamvis PA.RVJM omnium pene codd. Vatt. essefalea- mulilus crat hic locus. Ilaec varietas Icctionis uon
lur. Sed cum caeteri Heinsiani proeter Oxonium, qui est indicata neque a Weilzio, neque ab Ileinsio,
habet parttm, legant parvum, adhaneanlque Lat., nequc a receniioribus.
nosiri, et Weiiziani, hoc tenemus. lia Sedulius in 75. Ald., Ncbr.',Urb., Vat. Q, Brev. Moz.,ue(ei'uni
liymiioabecedario, Et tacte parvo paslus est, nam jietas. Vait. 13,I, Prag. Rat., Gold., Vidm., We tz.,
modico pro parvo sine ulla necessitaie correctores 1P pie vetustas; Hailsb. conira nieirum , vetustaspie.
hymnorum invexerunt. Duplex bic oritur controver- Legendum est cum Ileinsinnis, Bong., Wid. supra,
sin : allera, locuslw,quibus S. Joannes vescebalur, Gis., veterum piatas ; quod reperio in Al6x., Vatt. 0,
fuerintnegenus avis, an herbx; altera, an verum mel P. Nebrissa suspicabatur vielus , ut supra vieto in
Joannes comederit. Plurimi veterum exislimarunt, pectore; vel pietas interjeciive positum, ul apud Vir-
herbas fuisse hujusmodi locuslas. S. Paulinus car- giliiim, Heu pietas, heu prisca fidesl
mine 5 de S. Joanne Baptisia: Prmbebantviclum faci- 75. Spiriluin sanctuui super alios , quos Joannes
liin silvestriametla, Pomaque, el incultis enatmcauli- haptizabai, specie visibilidescendisse non recte col-
bttsherbm.Aliosomillo. Quianimadveriat, animalcula ligesex hoc loco. Vide commenl.ad vers. seq. Nar-
locustasdicta Lcvit. cap. xi, 21 et 22, inter animalia raiionem Amphilochii in Vita S. Basilii, alias etiam
munda re; enseri, et aliorum populorumhunc quoque ad Jordanein columbam Spiritus sancti descendisse,
fuisse cibum , vix dubitabit, quin his auimalibus i ejiciunt Baronius, et conlra FranciscumCombeiisiiim
S. Joannesvictitaverit. Joannes Maldonatusin cap. in Bollandiani.Vidc Conimentar. Victorii de ocneornmi-
Matih. Incretjcos nounullos exagilat, quod locustas ino vcter. Christ,
cancros inariiiosinlcrprelati fueriiit/lege quidem im-
847 AURELH PRUDENTIICARMINA. 848
Hocex lavacro labe dempla criminum, ,
A Corrupla vulgo solverat lascivia :
317 luant renati non secus, quam si rudis El inde brulo contumax fasiidio
Auri reeocta vcna pulchrum splendeat : 90 Cullum superni negligebal numinis.
Micet.metalli sive lux argentei, Oflensa landem jugis indulgeniine
80 Sudum polilo pracnUenspurgamine. Ceusura, justis excilatur moiibus ,
Rcferre prisci stemma nunc jejunii Dexlram perarmal rhomphoeali incendio ,
318 Libet, lideli prodiium volumine, Nimbos crepantes, et fragosos lurbines
. Ut diruendaecivilalis incolis 95 Vibrans tonanlum nube flammarum quatit.
Fulmen benigni mansuefactum Pairis Scd poenilendi dum dalur diecula,
.83 Pie, repressis ignibus, pepercerit. 319 Si lorle vcllenl improbam libidinem.
Gens insolenti prapolens jaclanlia Veteresque nugas condomare ac frangere,
Pollebat olim : ouam fluenlem nequiler Susnendil ictum terror exorabiiis.
GLOSSiE VETERES.
76. Hoc ex lavacro, hoc non esl auctoratum, nam B 83. Ul, quomodo.—Dirueiidae. destruendm, I.
Joannesin aquataniumbaplizabal,noninnominePatris, 86. Insolenti, improbasuperbia, I.
Filii, ei Spiritus sancti : ergo itlius baptisma nihil 88. Vulgo, ubiqueper populos, I.
proderat, nisi Chrislo viam prmpararet baplizaturo, 89. Brtito, slulto. — Contumax, superba, I. Fastu,
Vat. A. superbia, Vat. A.
77. Non secus, non aliter, I. 91. Offensa, irata, I.
78. Pulchrum, adverbium,nomenpro adverbio,I. 92. Censura, Dei judicium, I.
80'. Sudtim, adverbium,serene, id es( serenum. 95. Romphoeali,gladiali vindicta, I.
81. Referre, dicere. —Prisci, antiqui. —Steiuma, 96. Diecula, lempusculum,I. Tempus brecc,Vat. A.
coronam, corona regalis, Iso. 98. Nugas, vanilaies, 1.
82. Libei, figuranl de Ninivitis. — Proditum , ma- 99. Suspendit, elevavil,\.
nifestatum I.
COMMENTARITJS.
76. Teolius glossatoris Valicani scntenliam adver- spe, el quse lavacrum Joaunis non comiiarelur, sed
sus Prudentium approbat : scd Prudeniius non ali- consequeretur, quia codem in loco cecinit, Sedtincta
ler locutus est, ac multi nlii SS. Patres q-ii diserlc POSTQUAM membradefmcaverat,Cmlorefulgcnsinfluebat
aiunl baptismum Joannis a baplismo Chrisii diver- spiriius..
sum fuisse, el nihilominus bapiismo Joannis pecca- 81. In Var.Aerat s(c»ia. An legendum schema?
lorum maculas abluias esse prolilentur. Sapicnter Stemma quidem est corona a O-TECM : etquiaRomani
Maldonatus adversus haereticos, qui nullum discri- majnrum sunrum imagines in coronae speciem in
men inlcr ulrumque baplismum ngnoscunt, Poetas, Q atriis disponcbani, idcirco insignia familiarutn dicla
inquit, ad cap. 111Mattli., vers. 11,nobis Prudentium, sunt stemmata. iloc loco stetnma significare polerit
el Juvcncum aliquis objiciat, qtti ulerquebapismum imaginem , seu nobiiitalem, ct antiquitntem, ac ve-
Joannis Cltrisli baptismovidentur mquiparare. Pcccata luti seriem jejunii. Alii stemmailluslre exemplum
enim remisisscdkunl. Possem respondere,non subtili- interpretantur.
ter, sed poeticeloculos; sed non opus esl poesi senien- 82. Isonis glossa quo pertineal, non intelligo. For-
liam excusare, cum possimusin bonamparlem inter- tasse lcco suo mota est, ut in his usu solet evenire,
prclari. Mutlienimveleresauctores eodemmodo locati etpostsieimnatanquani diversa glossa legendumerit,
sunl, qui iidem tamen neganl, eumdem Christi, atque figuram de Ninivilis.
Joannis [uisse bapiismum.In eis recenset Basilium, 84. In mansuefactumdi.crcsis fieri solet in sue, ut
Chrysoslomuin, Augusiinum, Gregorium Magnum, versus constet. Teolius in uno Vat. invenil benignm
Bedam, Theopbylacium S. Lucas cap. m, 3 : Et mansttefactumdexlrm: quod lex meiri non palilur.
vetit, ait de S. Joannc, iu omnem regionem Jordanis 88. Nebrissa melius quam Iso, vulgo, communiter,
prwdicansbaptismum pmnilenlimINr.EsrissiotJEM PEC- et passimexponit; qui ctiam fluenlemnequiter inter-
CATORUM. liuc oculos SS. Paires iulenderunt, cum pretatur lapsum in libidinem.Verbum fluere et dif-
baptismo Joannis peccata fuisse remissa asseruerimt, fluere de libidinosis s;rpe usurpalur.
quutenus scilxelad poenitentiamexcitnbai, qua pec- 89. Fasligio pro faslidio Hails.
caia reiniltereniur, et ad Chrisii bapiismum praepa- 90. Egm., ct Vat. A a prima inanu, vultum pro
rabat, quo, ut theologi loquuntur, ex opere operato cultum; quod postremurn longe melius esl.
maculaecriminum penilus eluuntur. Juvencus lib. i 95. Rompbaeaest leli genus Thraciae:alii liastam,
ad cap. iii Mnrci : Nunc ego prmleritas maculas in D alii gladium dicunt.
flumineptiro Abluereinstittti : venielsed [ortior alter, 94. Rat., male, fragrosas.
etc. S. Paulinus carm. 5 dc S. Jonnnc Baptisla : 95. Ald., nubem pro nube, mendose.
Dituit infusis credentumcrimina lymphis, Absolvilque 96. Donatus in Andria act. iv, scena 2, et Eun.
metusIwminuin,pxnasque reiiiiltil Atqueignemrestin- act. iv, scena 5, brevem moram interpretatur diecu-
guil aquis : obliviasuadel Errorum, prmstatque novm lam. Tcolius ex nota unius Vat. ad marginem id
noia corpora vitm.Basilius lib. de liaplism. : Simul secundum LXXdictum confirmat, quia hi trestantuni
atque accesseralquis, et peccala sua, quantacunqueet dies conversioni Ninivitarum assignant, quam lectio-
qualiacunquefuissent, confessus[uerai, in Jordunis fiu- nem cum alia Vulgaiae 40 dierum conciliare vuli
mine baptizabalur, et confeslim peccalorum remis- S. Augustinus lib. xvin, cap. 49, de Civil. Dei. Sed
sionemaccipiebal.Chrysostomustheologicam distinc- animndvertendum, tempus etiam 40 dicrum dici po-
tionem edocel serm. 137 : Erat pencsJoannemvenia, tuissebreve, eldiecutam, cum de re gravissimaage-
sed non sine pmnitenlia: eral remissio, sed luclibus relur, scilicet poenilentia scelerum inveteratorum.
comparata. Eodcm sensu Spirilus, sive donum gra- 98. Vide proleg. num. 217 de verbo condomare,
tia!, cmlo refulgens invUibilimodo infiuebal : ut rc- quod Blanchinius in condonare perperam mulnvii.
follas Nebrissam el Giseliuum, qui id iu Prodentlo Prudentius nugas ponere solet pro libidinc aut la-
reprehendunl. Quin etiam cl. ISeriiuslib. xxxi de scivia.
Theol. Disc, cap. 2, probai, Prudenlii versus Hoc 99. Melius continuit manttmcum Nebrissa , qua;m
ex lavacro, etc. , uccipiendos essc de rein,iss:onein e/ei'ai>iicum Isone.
 849 CATHEMERINONVII. JEJUNANTIUM. 898
100 Paiilumquedicta subslitit sentenlia. A Impune linguam; ne relentam mordicus
Jonam prophetam mitis ultor excilal, Offammolaresdissecarenl uvidi,
Poenaeimminentis iret ut proenuntius. 120 Os omne transit, et palatum praeterit.
Sed nosset ille cum minacem judicem Ternis dierurri, ac noctium processibus
Servare malle, quam ferire ac pleclere, . Mansil ferino devoratus gulture.
105 Tectam latenter verlit in Tharsos fugam. Errabat illic per lalebras viscerum ;
Ceisamparalis ponlibus scandit ralem : , Ventris maeandroscircumibat torliles
Udo revincta fune puppis solvitur. 125 Anhelus, extis intus oesluantibus.
Itur per altum : fit procellosum mare. , Intacius exin lerlioenoctis vice
Tum causa tanti quacritur periculi: Monstrivomenlis pellitur singultihus,
110 Sors in fugacem missa valem decidil. 321 Qua murmuranli fine fluctus frangitiir,
Jussus perire solus e cunctis reus, Salsosque candens spuma tundit pumiccs,
Cujus voluta crimen urna expresserat, 150 Ructatus cxil, seque servalum slupei.
Praecepsrotatur, etprofundo immergilur. In Ninivitas se coactus percito
320 Exceptus inde belluinis faucibus, Gressu reflectit; quos ut increpavcr.n,
115 Alvi capacis vivus hatiritiir specu. B Pudenda censor impuians opprobrii,
ransmissa raplim proeda cassos denlium Impendet, inquit, ira summi vindicis,
Eludit ictus, incruenlam transvolans 155 Urbemque flarnma mox cremabit: crediti
GLOSS.E VETERES.
104. Plectere, punire, Iso. 118. Mordicus, mordaciter, I.
105. In Tharsos, cum debuitset navigare Ninivem, 119. Uvidi, uvidi dicuntur molares, quia sempcrsa
fugit in Tharsos, I. liva perliiunlur, Val. A.
108. Per allum, profunditatem,I. 124. Maeandrns,recessus,secreta, I.
110. Vatem, prophetam, \. 126. Exin, mox, Iso.
115. Capacis, vasti.—Specu, scilicetin.—llauritur, 151.. Percito, veloci,I.
tumilur, voralur, Iso. 153. Censor, judex. — Jmputans, numeram, I.
116. Raptim, velociter.— Cassos, vacuos, I. 135. Credite, mi/ii, I.
117. Eludit, decipit, fatlit, I.
COMMENTARIUS.
100. In Prag. prius paulum, sed inepte faclum est bet niassa informi quae in os injicitur. Ejus diminu
paululum, cui metrum repugnat. tivum ofella.
101. Hymno 6, vers. 93, benignutullor. Sic nunc 121. Hails., pracessibus, perperam.
milis ullor, et supra (ulmen mansuefactum, terror 124. Ald., Nebr., Gis., nouri et Weitziani codd
exorabilis. praeterWidm. in texlu, Brev. Moz., Gnllandius cum
103. Heins. cum Pul., Thuan., Noms., uno Torr., Tornaes, recessus pro mmandros: in Widm. eiiam
Oxon. in marg., ille qui. Ald., Gis., Weilz., el no- C ad marginem recessus.Weiiz. et Heinsiuscum Put.,
slri, illecum. Rotl., itle dum. Oxon., Nom., Rn. et uno Torr. Vat. Qet Alex. ad
104. Burmannustom. I AnlhoIog.,png. 756,conji- oram, mmandros, quod magis placet: nam recessus
cil ac perdere, quia procceditservare. videtur glossa, aut correciio alicujus, qui maeandros
105- Quoenamsit hacccivitas, non una est inier- primam producere scierit, neque animadverterit, a
pretum sententia. Alii civilalem Cilici.n, abi Cartha- Prudentio correptam hymno 6, vers. 142. In Egm.,
ginem, alii Africam, alii mare Mediterraneuminler- venlrisrecessttstoridis, quasi vcnter tortilis dicatur;
pretaniur; nonnulli Indiaeregionem volunt esse , non placet. Pro circitmibalnlii cdunt circuibat.
quidam Tartcssum in llispania. Probabilis mihi cst 126. Alt., et a manu prima Egm., vicem; melius
opinio Bonfrerii in notis ad Onomasiicumurbium et vice.
locorum sacr e SeripluroE, hoc noniine universe si- 127. Evomenlis sive Allinius, sive Egmondanus.
gnificari ea Ioca quaenavibus adiri possunt el solenl, potius; noneuim clare loculus est Heinsius. Eques
sive insulaesint, sive loca transmarina. YictoriuR in (irima liltera dissertatiouis philologica!
108. Sich., i/erproi(ur, minus bene. exprimicuravit Jonam prophetam exvelusta gemma,
109. Weitzius et Cellarius nescio ubi invenennt expansis elaiisque manibus erumpenlem, et fere me-
causa tanta. dium prominciiiem ab ore ceti.
114. Nondesunl inleipreiesqui cetc illud baloenam 129. MendumYal. A cadenscorreclum cst, ut sit
fuisse affirmeni, aliis repugnantibus, quod balaena candens. Apud MimiciumFelicem aliqui lcgunt : L)i
arctiori sit gutture, quam ut hominem inlegrum glu- arenas exlimas, t>e/u(sternerel ambulacro, per[undens
lire possit. Pr.urienlius paulo post dicil dentiumet ]n lenis unda tendebat. Alii restuuunt tundebat. Elmen-
molares, quod baloenis convenire nonnulli neganl. horstius adducitauctoritaicm S. Hieronymi, qui sl-
Alii non unius speciei balaenas csse affirmant, et mililer en verbo utitur, et hunc locum Prudcnlii;
alias quidem nullo dente, nlias uuico, alias pluribus sed melrum corrupit nno verbo mulato : Salsosque
gaudere tradunt. Ceti nomine omnes pisces majoris candensspuma litndil silices. Ouzelius errorein tran-
cujusdam molis comprehendi, passim tradilur. Pis- scripsil. Quid ergo mirum, si olim mnnachis inninm
cemgrandem, qui Jonam devoravit, fuisse eum qui florenlibus, ejusmodi maculaePrudeniio adlioeserinl,
charcarias dicilur, multi opinantur : cujus effigiem et ex uno in aliucLexemplarpermanaverint? De cina
exhibet Aldrovandus lib. x:u, cap. 12 de Piscibus. et candenti spuma fluctuum muita ibi Ouzelius, ct
115. In Vat. A, haritttr, a veleri manu. nihil frequenlius apud poetas quam lempeslates dc-
119. Altl., Gis., Fabr. et alii cum Brev. Moz., vi- scribere.
vidi, quod Nebrissensis interprelatur vividi, aculi. 131. Aliqui. Ninevitasscribunt.
Vait. A et B, Prag:, Rat., Heins. cum dnobus vetu- 134. Val. B. judicis, sed videlur fuisse vindicis.
stissimis uvidi. In Put., disseparent. Vat. A, dissica- Rat. el alius Vat. apud Teol., judicis. Brov. Mnz.,
rent. Val. B, desecarenl. Offa accipi solet proquali- impendit.
«51 AURELII PRUDENTIICAHMINA. 832
Apicem deinceps ardui montis pelit, j(V130 Crinem fiuenlem sordidus spnrgit cinis,
Visurus inde conglobalum lurbidae Squalent recincla veste pullali patres,
Fumum ruinav cladis et diroestruem, Selasque plangens lurba sumit texliles.
Tectus flagellis multinodi germinis, Impexa villis virgo beslialibus,
140 Natoet repente perfruens umbraculo. Nigranle vuluim contegit velamine,
322 Sea"moeslapostquam civilas vulnus novi 155 Jacens arenis elpuer provolvilur.
Hausit doloris, heu I supremum palpitat. Rex iPse Gbosaestuaiitemmurices
moenia 323
Cursant per ampla congregatim
Loenamrevulsa dissipabat fibula,
Plebs, etsenatus, omnis actascivium,
145 Pallens juvenlus, ejulanles feminoe. Gemmas virenles, el lapillos suliles,
Placet frementem publicis jejuniis Insigne frontis exuebat vinculum
Placare Christum : mos edendi spemitur. 100 Turpi capillos impedilus pulvere.
Glaucos amictus induil monilibus Nullus bibendi, nemo vescendi memor :
Malrona demptis, proque gemma, el serico Jejuna mensas pubes omnis liquerat:
GLOSSiE VETERES.
158, Slruero, congeriein,cumuhim, I. B nigri , I.
159. Fiagellis, surculis. —• Germinis, cucurbi- 152,'Setasque, citiciis induebantur, Iso.
tm, I. 156. Coos, Grmcos.Coensis,abinsula ubi nascilur,
142. Hausit, audivit, I. I. Coa esl insula ubi optima jiufpnra invcnitur, Vat.
146. Frementem, irascentem. — Publicis, manife- A. — yEsluanlem, oslendenlem.— Muriccs, pnrpu-
stis, Iso. fam, pitrpurmregalis, I.
148. Glaucos, nigros, canos, Iso. 157. Lsenam, pallium imperatorttm, genus vestis,
151.Bullati, aliter pullaii, induii, ornati,gemmali. pallium. — Dissipabaf, scindebat, I.
Pullati , i. e. nigri; qui in luclu veslibusnigris ulun- 160. Impedilus, fmdatus, maculatus, \.
tttr. Pulla vestisnigra dicitur, inde pullati patres, i. e.
COMMENTARIUS.
156. Ald., deinde, minus bene;'reliq'ui, deinceps. restituit.
Teolius, nescio, aiv data opera deihde, nullum emm 154. Vat. A pro div. lect., nigranti. Carmen ii/'-
allegat cnd. orau(e exigit. Hjmri. 2 Perisl., Vers. 579, niyranu
157. Prag., turbidum; alii turbidm. suh velamine.
159. Weitz., Gis., Teol., Valt. B, I, P, Q, Urb;, 156. V»i. B, Prag., Bat., Sicli., Gold., Hails.,
Rat., multinodi: quod Cellarius amplexus esl, quia Bong., Wid. ad oram C//ios.Alii Coos, quod veruin
suavins prOfertur, et Apnleius usus est multinodis 6st: nam celebres erant vestes teiiuissimae,qu.u fie-
voluminibus, muttinodis ictibus. Vai. 0, mendosej bant in insula Coo. Vide Ovid., Propev., et alios
mttliimodi, quod exstat etiam in Brev. Moz. Codex p pnetas. Prag. in mar. Choosindicat lxc ipsitni€oos.
Alex., ct Put. rhullinodisa muhinodis, mullinode, ut Vat. A, murice, sed recentiori mann faclummurices.
trinodis, enodis. Idem Egm., et Palat., et hoc com- Pulo Coomsiuanlem murice, quod in suis exempln-
probant Ald. et qui cu'meo iegunt mulliniodis men- ribus Torrenlius invenit, et castigandum censuil
dose : non enim patitur carmen, uli neque multimo- Coo exmstuantemmurice. Mihi non displicel illa
di, quod Pragensi insedit. Cellarius, et cum eo lectio etiam sine casligalione. Elenim Prudenlius,
Teolius Heinsium arguunt, quod is negaverit enodus quod in verbis Graecis facere solet Virgilius, inler-
el trinodus dici. At Heinsius edidit multinodi, et sn- dum vocalem ultimam per diakephen non elidii. et
lum ait in nolis : Sic clavaTRINOOIS poetis, non tri- hoc loco imitams videlur illud iv /Eneid., Ttjrioqttc
noda, el ENODE lignum. Vide cap. iv Jonoe,vers. 6. ardebatmuricetmna. NihilominusHeinsius leciionein,
Verior videtur senlentia, fruticem Hebraicedictnnr quam codices constanter luentur, vindicare satagit,
quiquaion tanliini nasci in Paloestina; hinc Graeci, pluribus allatis exemplis ex Prudenlio el aliis, ut
quibus hoc virgultum ignotum eratj cucurbitamver- asstuaresitim, cttrsum, msium,annum, et similia, quae
terunt, S. Hieronymus hederam, cui similius esf. existimo, nonnihil esse diversa a re noslra mstuare
Ex picturis antiqnis, ubi Jonas sub arbore dormiens murices; et ut concedam^dici posse, duhium semper
exhibelur, ut in vitro antiquo olim musei Vielorii, mihi eril, an Prudenlius id maluerit, qnam Coo
solum arguitur, auctorem pictnroe in hnc vel in alia mstuanlem murice. Locumhunc imilaluscsl Alcimus
fuisse sentenlia. Vide "dissertationem Viclorii de Avitus lib. IV, Projicit hinc sceplrum, linquil sublime
septem dormientilins, qui incassum conatur persua- tribunai, Pallia blaUarttm spreto diffibulat atiro, Se-
dere, auctorilate viiri sui antiqui, quo Jonas sub cu- rica despiciens.De fibula vesliaria vide Pignorium iu
curbita repraesentaiur, hanc quaestionem facile de- D comment. de Servis, pag. 78.
finiri. 159. Htecomnia ad doloTcm significandum spe-
140. Prag., perfruente, mendose. Brev. Moz.,.hic ctant, scinderevestem,cdronamregiamabjicere,cinere
et repente. capiilos conspergere: Paschalis de Coronis ex his
142. Brev. Moz., male, auxit pro hausit. versibusprobat usum abjiciendi diadema in magno
143. Widm., congregaii, non ita bene. ' aliquo dolore; ut etiain in metu ex aliis versibus
145. Hails.,•pallans; (orlepalans. Apolb., Ipse quoque exanimis. Vide ejus cap. 11,
147. Lalinius difficultatera hanc excital : Al Chri- lib. x.
slus nondum nalus eral. Eam proecepilac dissolvit 160. Paschalis legebaf impeilitos,et ineple monuit
Nebrissa; Vide vers. 68 hymni 4. legendum impediens.
150. Ald. j sordibus cum.Vat..Aet aliis. 161. Agobardus in lib. adversus Amalarium bos
151. Heins. cura Put., Thuan. <>taliis, pullati, versus nllegai, el interpMSlalionemPruTJcntiilaiidat:
quod hnhent etiam nostri. . Weitz. cum Hails. et A majori usquead minorem. Videlieelusque ad taclen-
Gold., bullali. Utramque leclionem videlur Iso agno- letn, sicut senserunl, qui de hac laudabili pmnitentia
visse. Pro recincla aliquis relicta. scribcrevoluerunl: e quibus unus Prudentius, vir do-
.152. Rat., turma; rrtelius turba. clus<Nulius, inquil, bibendi, elc.
155. Vossius et Borrichius proscripseranl vocem 162. Agobardus loc cit. pro omnis habet omnes, :
btstialis; eam ex Prudentio Cellarius saeculo oeneo quod exstat in Val. A, Egm. et Weitz. Pubes an
8S5 CATHEMERINONVII. JEJUNANTIUM. 8&i
Quin et negato laele vagientium A; Praenuncupalusore qui prophetico
Flelu madescunl parvulorum cunulse: 180 325 Emmanuelest, sive NOBISCIJM DEUS
165 324Succum pnpilloeparca nutrix derogat. Qui corpus istud molle natoraliter,
Greges et ipsos claudit armentalium Captumque laxo sub valuptatum jugo,
Solers virorum cura, ne vagum pecus Virtuiis arcta lege fecit liberunr,
Coniingat ore rorulenta gramina, Emancipator servientis plasmalis,
Potum strepenlis neve fontis liaurial; 185 Regnartlis a'n(e victor et cupidinis.
170 Vacuisquereloepersonant praesepibus. lnbospitali namque secreius loco,
Mollilushis, et lalibus, brevem Deus Quinis diebusocties lahentibus,
Iram refrenal, temperans oraculum Nullam ciborum vindicavit gfaliam,
Prosper sinistrum : pfOna nam clemenlia Firmaifs salubfi scTlicetjejuhio
Haud difficuller supplicum nvortaliiim 190 Vas appeiendis imbecillumgaudirs.
175 Solvit reatum, fitque fautrix flenlium. Miratur hOstis, pbsse limutif taWdum
Sed cur velustaegentis exemplum loquor ? Tantum laboris sustinere, ac pefpeti.
Pridem caducis cum gravatus artubus 32G ExplOrat arfe sciscitator calfida,
Jesus, dicaio corde jejunaVerit: B Deushe membris sit fecetrtus ferfeis:
GLOSS^E VETERES.
104. Cunulae,cunabula, I. 184. Emancipator, liberator, domitdr. — Plasma-
168. Rorulenta, Itumida, Iso. USi eorporis, I.
169. Strepenlis, ebultienlis,bullieniis, I. 185. Cupidinis,quia cupidinem, qumanlea regnabal
172. Oraculum,responstim, minam. iil liominibus,ipse devicil penitus, I.
—
175. Prosper, propilius. Sinislfum, tninacem,\. 188. Vindlcavit, usurpavit, I.
175. Fautrix, adjutrix, Iso. 190. Gautliis, cmtestibus,non smcularibus, I.
181. Molle naturaliler, quod naturaliler infirmum 191. Tabidum, tabescentem,I.
est el fragile, 1.
COMMENTARIUS.
pubis scribatur, parum interest, dummodo constet, aliquam es,e invcclam, quam ut quadraginla horoein
ultimam hoc loco corripi. Cellariusmonet legendum quadraginta dies fuerini couversae.
jejuna, non jejunas, quod postremum a neminc di- 187. Loquitur de quadraginta diebus, quibus jeju-
ctum novi. navit Cbrisius liominus. Ilaec oinnia habes cap. iv
165. Vat. A. Put., Ambr., Oxon., Alex., unus Mallh. ei cap. iv Luc
Torreni., Weit., Pal., Bong., Hailsb., dei-ogal.Ahc- 188. Gratiam ciborumNebrissa inlerpfeiatiir siia-
rum denegat sapil glossam; quod tamen exstat ill vitatem. Hic accipitur pro murierc, favofe, benefieio,
Vatt. B, 1, Prag., Ald., Gis., Ilailsb. supra, et in quod nobis coufertur. Yide hymn. 11 vers. 5. Heu
Brev. Moz.Constai, Agobardum loc. eit. legisse de- (j quam fugacemgratium.
rogat. Teolius legit ex mSs. derogat, et in impressis 190. Corpus vocat anftha:vas, uli S. Paulinus de
aitessedenegal. Sed nlrumque Cxstat taiii in impres- obilu Celsi : Sola resurgendi caro perceplura vigorem,
sis quam in mss. Heins., Cel., Cham. post Veilz., Qtta;ralionalisvas animm(uerit. Ex I Tliessal. IV,4,
derogat. Noms. vero a6nea«(cum Vat. Q. Ul scial unusquisqueveslrumvds suum possidere in
166. In Ox., arnienlarium quasi armehCafiOrum. sanclificalioMet honore. Lupius, lom. I, dissert. 11,
Virgilius et armeniaiius et artnenla/isutitur. pag. 205 el seqq.. probat multis exemplis, animas in
168. Vossius et alii negarunt, Lalinam voecm es?e sepulcris Cbrislianofum sub columbarum specie ef-
rorulenlus. Ea usi sunt Columella, Plinius, Solmus. fiilgi prope vas quod symbolum est corporis, uti co-
169. AJdusdiserte liauriant, quod in TliOaU.et Ox. luniba symbolum est animae.VideApotn. vers. 1025,
reperium Hcinsio placuii. Sed cum preecessefil con- et llamaftig. vcrs. 281. !n cado vini corpus eiiam
tingat, et in reliquis sil haurial, hoc praefero. feproesCniari,quasi vino anima expriinereiur", idem
175. Plerique prosper, quod optime cobacretctim Liijiius suspicatus est. Vide comment. ad hymn. 9
verbo sequenti sinistrum. In duobus lleinsiaiiis pro- vefs. 28.
spere, quod pafnm congruit. In uiio Tofren., propler. 191. Non semel Prudentius limhmde corpofe bu-
Sichardus margini apposuil, Propter habenl nonnulli mano dixit, quod ex luto facium.
codices, lanquamproperedicas. Gis. 2edil., propere; 194. Vat. A, nVendose,sii receftus. Mira Dei pro-
in 1 edil. Iracipsum adoram, in lextu prosper. Brev. viilcniia factum cst ul mysterium Incarnaiionis dia-
Moz., Fabr., Bong., propere. bolo celaretur, cique ignotus esset paflUs Virginis
174. Ald., Weit., Bong., Gold. a prima rtianu, & deiparae. Ratioiiem S. Ignalii martyris aliorumque
Gis. 1 edit., Vat. A, suppticem. Yat. B, Prag., Rat,r Patrum, Cliristiim a dcsponsaia concepium, ut ejus
Gold. supra, supplicum. ortus ex virgine celarelur diabolo, explicanl et de-
178. Yerbumjejunare solum reperitur apud eccle- fendunt Petavitis abirjueIheologi. Hoc signum dalum
siaslicos scriplores, Tcrlulliairtim, HierOnymum et fuerat advertientisMesside.Isaiaecap.vn, 11 etseqq.:
alios. El adjecit Dominusloqui ad Acliaz, dicens: Pete libi
179. PraJituncupoex analogia formutum, Exem- signunt a DominoDeo liio Prop(er hoc dabit Do-
plinrtanliquius deesl. minnsipsevobis signum.Ecce Virgoconcipielel pariel
181. Cham. edidil corpus illud. ftlium. Quaerataiiquis quaie lioc signi genus fueri>,
184. Thuan. sCribit ecmancipalor. si,Til partus Virginis cclarctur diaholo, ea Josephn
186. Videsoriginem jejunii qundragcsimalis: nam erat desponsala. Qua enim ratione Hebraeiex virgine
nifra vers. 196, Hoc nos sequamw. Binghainus, qui natum Jesum scire polcrant ? Hanc quaestionemdno-
lib. xxi, cap. 1 Anliq., lueluf, probabileesse, iniiio bus distichis quidam complexus est et dissolvii :
jejunium fuisse 40 hofarum, non 40 dierum, ad baec Fir/jfineunipartttm signum, pignusquesatuiis Proaiis-
et similiaSS. Palrum verba noluitanimum advertere. sm HebrmisesseDeus voluii. Qui nosse id poterant?
Leges ipsaeimperalorum, quas ad vers. 14 hymni moiili si nempeMarim ln vulium, el.morcs Virginis
seq. exhibemus, quadraginla dies fuisse testantur. insptcerent. Quod epigramma ili graliam cl. Joscpbi
Euuideni potius Credideiim, in jejuniis remissionerii Bustinzuria, qucm immaturo funeic nuper r?vHum
855 AURELII PRUDENTIICARMINA. 856
195 Sed, increpata fraude, post tergum ruit. A Opem benignam ferre supplicantibus,
Hoc nos sequamur quisque nunc pro viribus, Cnam paremque sortis humanaevicem
Quod consecrati tu magister dogmatis 215 Inter polentes a(que egenos ducere.
Tuis dedisti, Chrisle, seclaloribus, Satis bealus quisque dextram porrigit
Ut cum vorandi vicerit libidinem, Laudis rapacem, prodigam pecuniae,
200 Late triumphel imperalor spirilus. Cujus sinislra dulce factum neseial.
Hoc est, quod atri livor hostis invidet, Illum perennes prolinus complenl opes
Mundi polique quod gubernator probal, 220 Dilalque fruclus feneranlem centuplex.
Allaris aram quod facit placabilem,
328 VIII. HYMNUSPOST JEJUNIUM.
Quod dormientis excilat cordis fidcm,
205 327 Qu°d limatsegrampectorumrubiginem, Chrisle, servorum regimen luorum,
Perfusa non sic amne flamma exslinguitur, Mollibusqui nos moderans habenis,
Nec sic calente sole tabescunl nives, Leniler frenas, faciliqueseptos
Ut lurbidarum scabra culparum seges Lege coerces,
Vanescit almo trita sub jejunio, 5 Ipse cum porlans onus impeditum
210 Si blanda semper misceatur largilas. g Corporis, duros luleris labores,
Est quippe et illud grande virtulis genus Major exemplis, famulosremisso
Operire. nudos, indigenles pascere, Dogmatepalpas.
GLOSS^EVETERES.
198. Sectatoribus,,discipuis, I. 210. Largitas, eleemosyna,Vat. A.
201. Hoc est, u( ipse iiiumplietsuper carnem; je- 215. Ducere, mstimare,Iso.
jtinium. — Livor, invidia, I. — 220. Fenerantem, fenusacquirenlem,Iso.
205. Allaris aram, aram fidei. Aram, planiliem,I. 5. Impeditum, valde gravatum, I.
204. tidem, oblationem, I. 6. Tuleris, patereris, I.
20,5. Limai, purgai. mitndat, I. — Peclorum rubi- 7. Remisso,levi, laxo. L
ginem, corporis contacjia,Prag. 8. Palpns, leviier langis, leniter tractas, fovcs,bton-
206. 'Auine, cum agua, 1. t diris, I.
207. Calente, ardenle, I. 9. Rolat, sc. jam. —Submissum, inclinatttm, Iso,
208. Scabra, aspera, Vat. A el Iso.
COMMENTARIUS.
amici lugemus, olim faclum, vel hac de causa hic et illico ex Maith. cap. vi, nesciatsinistra tua quid
placuit inserere, ut bene merenti qualemcunque faciat Uexleratua? Quia eleemosynaquidem non est
hanc memoriim consccrarem. facienda , sicul hypocrilae faciunt, ut lionorificentur
195. Qund Mazochiuslom. III Spic. Bibl. censue- IG ab hominibus; sed nibilominus laus semper indc
ril, Prudentium hoc lcco verum lapsum diaboli in exsurgit, el, ut Maltbaeuspergit vers. 4 : Ul sil etee-
tergum affirmare, et non solum quod diabolus Chri- mosyna lua in abscondilo,et Paler tuus , qui videt in
stum reliquerit, non probatur Teolio, mihi non dis- abscondito,reddet tibi.
plicet. Aliqui lc-geruntin Mallh., Abi retro. 220. Hoc etiam desumptum ex cap. xix Matth.
196. Prag., male, sequamurunusquisque. vers. 29 : Centuptumaccipiet, et vilammternampossi-
197. Ald., lum pro /u magisler. debit. Quo pertinent opes perennesversus sup"erioris.
19;). Hcinsio magis placet vicerinlcum soloAmbr., Aliqui habent centiplex, ut Alex. Apud Plautum ccn-
idque secuii sunl Cell. et Teol. Sed recle vicerit, tuplex plerique legunt.
scilicel spirilus. In Edilione Parrhasii titulus hujus hymni 8 est:
203. Veteres dicebant alfaria esse lantum supero- Hymnus divi Prudentii post jejnnium.
rumdeorum, ab alliludine nominala, aras deorum 5. Prag. leviler, mendose, et ex glossa pro leniler.
etiam inferorum, Prudentius aram altaris partem Parrh., septus, minus bene. Matlh. cap. xi, vers.
sancliorem ,esse innuit. Vide Berlhaldum de Ara 50: Jttgiim meumsuaveest.
cap. % qui ex Prudenlio docet aram fuisse altaris 5. Vat. A et Prag. a secunda manu, portas, quod
fundamentum. sustineri posset, si versu sequenti legerelur loleras.
205.-Vat. A, corporis; in margine, Alii habent 6. Val. A, loleraslabores. Ait, Christum tulisse
PECTORUM ltursiGiNEM.Oxoii., Noms., Roltcnd., Egm., dnros labores , et- famulos remisso dogmale leniter
Pal., non omnino male, corporis libidinem; inOxon. tractasse, cum ob alia, lum ob jejunii legem. Si.qui-
pro div. script. , et in Brev. Moz., peclorumrubigi- 'r» dem Christus quadraginta integris diebus jejunavit:
nem. Amb., Ilails., corporis rubiginem.Thuan., pec- nobis in ipso jejunii tempere post rertam lioram ci-
jati rubigincm, obtinenle metro. bus est permissus. Hihc major exemplis, qnia non
209. Brev., Moz., male, alvo pro almo. omnia quaefecit ipse, fieri a nobis proeccpit.
214. Inier caeteras virtutes recle hanc collocat, 7. Parrh., exemplo.
putare,omnes homines natura esse oeqtiales,el,quam 8. GlossaIsonis ex elymologiaducta est: nam patpo
vocant, acceptionem personarum fugere. est leviter palma, seu manu contreclare.
216. Giselinus pro quisquequisquVquasi quisquis 9. Qua hora veleres jejunium solverint, ex hcc
reposuerat, ignorans, quisque pro quisquisa poelis loco ostenditur. Ut noctem in vigilias qualuor, sic
adhiferi solilum. Ausonius in sententiis Pittaci : diem ab orlu ad occasum solis in quaiuor partes
Pareto legi quisquelegem sanxeris. Exempla alia sunt dividebant, et primam, tertiam, sextam, nonamhoram
in Cypriano, Sidonio et similibus. Plauli etiam et suo ordine eas nominabant. Igitur tribus lucis, hoc
Terentii loca qusedam lexicographi proferunt; sed esi, diei partibus evolutis qunrla succedebal, hora
in Terentio non est ila certa et constans lcciio. In nona dicta. Ineunte hora nona collcctac (iebaut, et
codice Theodosiano quisque pro quicunqueseu quis- jejunium solvebatur. Binghamus lib. xm, cap. 9 § 2
qms frequenter occurrit. Vide ejus Glossarium in Anliq. Christ., et lib. xxi, cap. 5, § 5, disiinguit
line lom. VI Goibofredi. inter jejunia quoe ad vesperam proferebanlur, ct
217, Cur poeia hic dicil dcxtram rapacem luudis, Staliones sive semijej.uniaquae hora nona solveban-
 »57 CATHEMERLNON VIII. POST JEJUNlUM. 8§8
Nona submissumrolat horasolem, A Sordidus cultu laeerare fronlem :
10 329 Partibus vixdum tribus evolulis, Sed decus vullus, capilisque pexum '
Quarta devexo superest in axe Comat honorera.
Porlio lucis. 25 Terge jejunans, ait, omne corpus,
Nos brevis voti, dape vindicaia, _ Neve subducto faciem rubore
Solvimus festum, fruimurque mensis Luieus lingat color, aul nolelur
15 Affatimplenis, quibus imbuatur Pallor in ore.
Prona voluptas. Rectius laeio legimus pudore,
Tantus aelernilavor est magistri: 30 Quidquid ad cullum Palris exhibemus .
Doctor indulgens ita nos amico Cernit occullum Deus, et Iatentem
Lactat hortatu, levis obsequela ut Munere donat.
20 Mulceatartus. 331 IHeovemmorboresidem, gregique
330 Addit et, ne quis velit invenusto Perditam sano, male dissipantem
GLOSSiE VETERES.
10. Vixdum, adhuc.—Tribus, Itoris, ex \ihoris,\. B 22. Lacerare, sordidare,...
14. Solvimus, [regimus.—Festum,jejnnium, lau- 24. Comat, ornal (lege ornei), I.
dem, I. 27. Luteus, croceus, rubieundus.—Tingat, colo-
15. Affalim, abundanter.—Iinljunliir, satielur, re- ret, I.
fovealur,I. 29. Pudore, castilate, I.
17. FaVor,clementia, I. 35. Morho, in morbo. — Residem, pigram, I.
19. Lactat, blanditur, I. 55. Vellus, dicitttr a vellendo, quia untiqui non
21. Invenusto,indecenti, 1. tondebanloves,sed velleraab eis evellebant, I.
COMMENTARIUS.
lur : et de his slationibus intelligit Prudentium, 29 : Vir iniquus lactat amicum; ubi vox Hebraica
advertitque FESTDM denotare siaiionem qua religiosi sonat allicere. Iterum breviiaiem jejunii prnescripii
conventus in ecclesia observabantur. Ineptissima est indicatbis verbis, levisobsequela.Dumautemloliesre-
haec ratio, nam Prudentius liymno superiori, vers. petit benignilalem Dei, qui onus grave nobis non
4, pariler ait: Festumquenostrumrex serenus aspice, impnnit, satis declaral, jejunium ex necessitate et
ubi de jejunio quadragesimalicerle agiiur. Existimo, cogenle praeceptoobservandum, contra quam haere-
discrimen inter jejuuium quadragesimale et staiio- tici blaterant, qui veteres Christianos libere jeju-
num raiione durationis oetatePrudentii non fuisse nasse traduni. Sane si id quod Chrislianorum primi
ab omnibus observaium , ct hora nona adveniente temporis pietas libere exsequebatur, esset altenden-
Iiberum fuisse jejunium solvere aut conlinuare , ul dum, superflua essenl haec omnia de Itora nona , de
ex versu 65 et seqq. hujns hymni colligipolest. |(] remissodogmate,de brevivolo,tevi obsequela.Elenim,
12. Juvencus simililer lib. HI, Ultima labenlisre- ui ex Irenaeo refert Eusebius Hist. lib. v, cap. 25,
stabal porlio lucis. alii jejunabant diem unum, alii biduum vel triduum,
15. In Rat. ex vindicatmrecle factum vindicata. alii quadroginla horis diurnis ac noclurnis jejunium
Chamillardus inierpretatur paratis cibis. Vindicare suum metiebantur. Vide quaeex S. Augustino anno-
est aliquid sibi proprium facere. Chrisiianis vetitus tavi proleg. num. 172.
est cibus jejunii tempore, qui soltito jejunio resti- 21. Aldus, mendose, adit pro addit, el in venusto.
luiiur, seu permiilitur. Ilails., in vetusio, supra invenusto.Nebrissa, invenu-
14. Intellige festum brevisvoti, seu brevis jejunii. ste, adverbium. Exponil poeta seulemiam Salvatoris
Vide supra liymno 7, vers. 4, ubi jejunii dies festus Malth. cap. vi, 17 et 18 : Tu autem, cum jejunas,
vocatur , quia jejuniorum victima liiatur. Opinor ttnge capul tuum, etc.
Prudentium etiam respexisse Theodosii imperatoris 22. Aldus , cultttm : cttltu exigil sensus. Aliqui
legem 4 de Quocst. in cod. Theodos. : Quadraginta codices Ileinsiani cl Gis. 1 ed.-,sordibuspro sordidus,
dierum,quiauspiciocmremoniarumpaschaletempusan- quod longe mclius est. Nebrissa legil macerare pro
licipant,omniscognitioinhibeaturcriminalittmqumstio- lacerare; sed a in macero esl longum. -
num.Etleg. 5: Sacralis qttadragesimmdiebusnullasup-, 25. In Prag. cx pcxum factuti)plexum.Sed pexum
plicia sinl corporis,quibusabsotulioexspeclaluranima- verum est. Capillos intellige.
rum. Ludos etiam et spectacula in diebusjejuniiluisse 26. Malth. vi, 16 : Cumautemjejunalis, nolite fieri,
prohibiia,utin aliis diebus festis, multi opinantur. sicul hypocritm,tristes.
15. Barlhius, quia Prudentius mediam syllabam ,„" 27. In glossa Isonis mendum latel, ul opinor. Co-
in affatim corripit, colligit cap. 11 lib. XL,affatim lor enim luteus non est rubicundus. Fortasse legen-
polius a fatigando dici quam a copia fandi. Dubium dum erit croceus, non rubicundus. Ovidius, lib. xv
non est quin ea syllaba sit brevis, undecunque id Metam., sulpbura lutea appellavit.
adverbium derivetur. An possit produci' exemplo 51. Parrb. cernat , et vers. seq., munere dilet.
Aratoris lib. n Historiae apost., disputat Ricciolius Heinsius argutam et ingeniosam putal conjeciuram
Indice2 Prosodiae. Gronovii,palcntimuneredonal,cuminNoms. repercrit
16. llails. et Wid. supra, voluntas; Nebrissensis ipse Heinsius lalente. Egm. quoque el Pal., et ex
pronam dicit volnpiatem, quia ad eain proni stinius. nosiris Yat. A, tatente. Mibivero multo magis placel
Potcrit intelligi voluptas prona in cibos. lalenlem,quod eslin Ald.,in plerisque Heins.,Weiiz.,
19. Vcrbo tactandi non semel utitur Prudentius Yail. R, I, 0, P, Q, Urb., Alex., Prag., Rat., Gis.
significalione quadam ab aiiis non animadversa. Insistit enim poeia in evangelicis verbis, qualin qui-
Al!a sigmficntionelaclo est a lacle, sed hic esi a ta- dem nunc in Vulgata legunlur, et olim in Graeco
cio, a quo est allicio, pellicio,et frequentaiiva obleeto, evangelio S. Malihaeilegebantur; et Paler tutts, qui
(leleclo,iilecto, proleclo. Igilur iactal est allrahit alli- videt INABSCONDITO, reddel libi, ubi nulla nienlio niu-
ciendo. In Aviio, lib. v, ita lego et inlelligo, Proiinus neris patenlis, sed ejus qui lalens jejunat.
ei laxis verbolaciantevenenis.Hac significalionede- 5i. Lcgendum sano. id est gregi, cum Vat. B,
fendam vers. 615 Apolli., lactanlibushoris. In sacris Rat., Put. Thu., Rot., Weitz., et suspendcnda oratin
Liucris simili signilicaiione verbum lacto adbibetur. usque.adsequenlem slropbam. Alii habeiil sanal.
Prov. i, 10: Si te lactaverintpeccatores; et cap. xvi, 35. Rol. et unus Vat. ApudTeolium, ajfixum, sati»
859 AURELII PRtlDENTII CARMINA. 8G0
35 Vellus affixif vepfibus per hiftae r A Quamlibel spfeto sine ihofe pasfu
D«viksuvafei Sponte confectos tenuerhus aflus,
Impiger pastor revbcal', lupisqiic 55 Teque conteiiiptis epuiis fogemus
Gestat exclfisis',htrmer65 gfavaliis Nocle dieque:
Inde purgatarh fevelieiis apficd Vincitur sempfef lhinof obsequenlum
40 Reddit ovili. Cura, nec niuttUsGChitofiSaSqusff,
Reddit et pratis, vifidique campo, Frangit el cfalehi' liiteani laboris
Vibrat impexis iibi nulfa lappis 60 Grandiof usus.
SpinsV,n>ecgeflrieh sudibiis riCfarinat Ergo, ne limuiii fragileni stilUtaa
GaTatrhshoffehs : Deserant vifes, ef aqubsus ailiis
45 Scd frequens palmis nemits, et reflexa Humor in veriis dbiniiieiur, acgfiifii
333fVefndf liefMfunVCdriia:fufh pefennis Corpus enervaos,
Gurgiieni'VfvTs' vitfeurh ffueritis C5 333 LaxusacTiber fnodusahstinendi
Laurus obumbrat. Poilitur cunctis, neque nos severus
Ilisce pro donis libi, fide pastor, Tcrror impellit: sua quemque cogit
50 Servilus quaeriariipoterit rcpendi ? B Velle potestas.
Nulla compensant pretium salutis fcmffieil,quidquid facias, voca(o
Vola precantum. 70 Numinis nutu prius, inchoare,
GLOSSiE VETERES.
58. ExclusiSje.iipii'/sis,I. — Gravalus, kabeiisgfa- 51. Compensant, rependunt, l.?
lalos humeros,,Vat. A. 54, Conleclos, conslriclos,affiiclos, I.
59.'Revehens, reportans. —Aprico, mstivo,catido, 59. Luteain, limosam, i. e. corpus, nrovter cosias,
sereiio, qiiasi Afric'0,i. e. locus, qiii sine ftigore, I. Al. cofpus a cdslU, i.
42. Vibfiit, crescit. — Impexis. horrenlibus I. 60. Usiis,jejuhii, Isb.
45. Siidibifs, spiiiis, I. 61. Liiiiunl, homineiii,I.
45. Frequeils, de/isa, Iso. 64. Eriervans, iitfirnians,Iso
46. Verrtat, floret.— Tiim, etidm, I. 7l. Tu, sc. dum, I.
49. Hisce. pfo istis, I.
COMMENTARIUS.
coiigfue, quod CauChio placebai. Rat., rniriiis berie, bibliollieCa. Gellins tesialur, el velusia exemplafin
nffixit. Etyiliblogia Isonis iri vellus deprompia esl ex coiiiprobant semef lantiim expririii n in Vocabulisin-
Vaffbrielib. f* deLilVg.Lat. alii veltusdieiurii aiurit, niltor, hnecio, et similibus, quofum imitatione iiier-
uuia t>e/a(overri'. vaili aliqiii piitanl faclUm, quasi tniteritoH*.Heinsius
38'. Aldi errOf cst gfdwafds.In Egm. et Hails. pa- Q aliquando suspicatus esl inerrans. Si coiiicciura essct
litef grdvulos. ApUdvelefcs ihterdum » pef o scri- utendnm, mallem iticrmans'abinefmis. Fesius meiiii-
bebafur, ix\sefvdspfo scrtfiis. nii veflii inermo, as, pfo arrhis spoliarc. Salniasius
39. Glossam Isonis ita inlellige, u*t apfkum sit viiTt inervans pf*ctenervans mulato e iii i, ui possil
qtiasi Afficum, tioc cst sirie fMffore aut frigore a coffipi : sic Apoih, vers. 400 aiiqui habent inefgima
yphuig.llinc Afficam'nofniulli dictam puiahf, alii ab pro cnergema.
Afjiief, iiepote Abfabami. 65. MiiViriiCassefiiurlioclOco liberlas jejunandi,
41. MeiidnmAltfi, c( pa(fis. Videtuf PfudehitUs qualem haereticidefehdunt: sed sdlum irijejririiiscssc
respexisse ad psal. xxn, vers. 2: /n loco pascum ibi nioduniprorscrijHrini; ultra qiiem abslineniiariipfb.
mecoilocdvit.Vide Bnriliium, lib. xxxn, cap. 2, qui irahefe cuilibet rellhquitiir libCfhm. Adducit ciiibi
hunc idChmexplicat de' pfato et rorc psalmi xxiii, poela' iii exempluriiipsniri cibiirirquern posi jejuAliim
Ulietiarti carmcfi de Passione : Te rdre [ovebuntCm- siiniebarit,qu'chisaiufcfefiVfofe COrifidit.Biiighamiis
lesii pralique brnii dulcedhiCpdscent. COffigil eiiiin curii llVerehiiaTayloYIb'perpefamaTjbthufhis vCrsi-
Bafthius ^fa(i pro ^acii1; HaccVefo parabdla de ove bvis ad pleiiarii jejuriii libeftatem' sustiriendam. Vide
amissa, quam inveniens pastof, impipiiit in huniefos supra iioiata, eiolisefva pbeiarii iri tofd bynirio sibi
siios gaudens, rcfefluf Lucae caip. x'v, vefs. 4 ct cobaefere. Ne gfaiidioi-us«s laboris ffangai lutedin
seqq. Praii ccelesiis simdis descfiptio siipfaliymiio cralem corpofis, aC ne solulw vires dcserdni limitm
5 vers. 115ct seijq. ffdgUcm,coricludlt, laxuni ac liberum MODUM absti-
42. Aldiis, implexis, mibus bcne. Lappmisuiillief- netidiessecunctis posititm;lioc est, nori essc prs-
boequae vulgo in pfatis Vestibtis adliiereht. Vifg. sciipla nimiiilh liiiigajejuniSi
Georg. lib. i, sufciiasp&asitia; Ldpfimque,tfibufique. D 69. Pia el consians' est Clirisiianorum consueludi)
45. Sudes sunt valli e quocunquieligno ih moduni Deun)ad singnlas actiones invocaiidi, ut pef Deiiin
riVocfoiiurhcoriifa liaiisgfcssum, aut ifansccnsuih sctopCrinci|iiai)l, quodpubliCiSpfecibiis caniiiius,el
ciirirnVqtii vcllenl' riisilire. PrUdeillius stirfespoisuit per cum coepoe finianlur. I ad Corintli. x, 51: Sire
pi'i spinis, seu tfibulis cafdui. erg'6manducalis, sive bibkis, sivedliud quid facitis:
46: Widm., cluin; niclius tum- omniain gloriam Dei [tfcite.Vide ad Colos. cap. iu,
47. Fabf. et Gis. 2cdit., vivi. Tum legt pbsset 17. ln conviviis iveirilef cibum, el potum Deimem<-
fiuenti. ria elahefeiuf', Christiani aniiqui vasa, quibns ad
58. GeHiioremDcum appellat, ul socpiUs Patrein prartdia uicbaniuf, iniaginibus Jesu Cbrisii sancio-
mofe evangelico. ruriique decorabaut. GonSule.doclissimuniopus Buo-
59. Vai. B. frangdt. Alii el sensus posuilanl naroiii de Vitris coeineierialibus.
(rangit. 71. Prag., werisds:Heinsius cum suis oiniiibiis,
64. Cur enefVanSipfima corre^la, effefatur, dixi Ald., riostri, etiiamAlei., Urb.. Vatt. O, P, Q, Gis.
proleg. nuhi. 219. tn veiiistioribus HCinsii, et Am- 2 ed., fennas. Wid., rehues. Weitz., Sich., Bong..
linsianis schedis Parrh. et Alex. scribiluf inervans, Gold., Gis. in riiafg. 1 edit., )enoi>es,quod eiinmin
el eodein modo in codice valde antiquo Allbclmide uno Tofreiiiii, el in Vat. I reperitur: et sic recic m
VifginilatisLaude, qui exsiabal in BodleianaOxoriioe Yal. 1, cibumque,non cibmnve.Iiide lleinsius olim
861 CATHEMERINONIX. OMNIIIORA. 36*
Sive tu mensam rcnuas, cibumve A IX. HYMNUSOMNIHORA.
Sumere lentes, Da, puer, plectrum, chorcisul canam fidelibus
Annnit de&ter Deus, et secuhdo
vultu : velut salubre 335 Dulce carmen, et melodum, gesta Clifi-
334 Prosperat hoc
75 Fidimus nobis fore, qiiod dicalas [sti Insignia.
llunc cnmoenanostra solum pangnl, liune lau-
Carpimus escas.
Sit bonum, supplex pfecor, et medelam [det lyfa.
Conferal membris, animumque pascat Cbrislus est,quem rexsaeefddsadfoturtim
Sparsus in venas cibus obsecrantuin [proiimis
80 Chrisiicolarum. 5 Infulntus coricinebat vorc, cTrofda,et lyfripano,
GLOSS^ VETERES.
75. Annuit, conseniit.— Dexler, prosper. — Se- 2. Meloduni,modutabile, I.
cundo, prospero, I. 5. Pangai, sonet. — Lyra, dicilur a varielatecltorda-
74. Velut, sicut, I. rum: lyrin Grwce varietas.
77. Bonuiri, cibus, I. . 4. Rex, David, 1. —Sacerdos, David, qtdfuil saff
79. Sparstis, ipsa esca, veicibus, I. cerdos, quia ephod veslitus sallavit coram arca Dii
—
1. Puer, Christe. ~- Plectrum, pro lingva. Cho- Vai. A.
reis, caniicis, I. 5. lnfulalus, veslesacerdolaliindutus, Iso.
COMMENTARIUS.
'
conjecerat removes,et vers. seq., lehlas : fruslra ul B nilo vocalium concursu Alcmanium et Eiiripidium
postea fassus est, nam vefa leciio est renuas. ldem conlinuavil. Videeiiani bymn. 1 lib. Perist. Cfiiiitiis
in siiis vetustioribus feperit cibumque, in reeentio- inter hymnos Prudentii, quos celebrari assefit, re-
ribus cibitmve.Hoc poslremum in nostris sensus cori- censei hymnum De gestis et miraculisGltrisii. Fabri-
firmai. Est enim sentenlia, sive mensam renuas, ske cius bnnc hyinnnm exposiiiims inscripsit : Pwan de
cibiim sumas, ex verbis Apostoli. Tenlius legit reno- vita el morte Cltrisli, posiea vero addidit: Omtti hora
ves, cibumvesumere temptescuin uno Vat. anliquis- atqve die. Paean est carmert gfatutaiofinm pfop'er
simo, et Wciizio. Sed Weilzius clare hahet cibvmque. partam aliquam victorinm, quod Chfislo maxime
etitaeiiam Vat.. anliquissimus, si est Vnt. I, utesse congruii. Ncmini foiiasse in itientem veneril inlef-
pulo. Nec piacetquod idem sirmit temptesprolemuas, pret.itio glosste : Pufirt,Chfhte. Pruderiiius more ly-
nnm tempiesidem est nc tenles,in veleri scribendi ra • ricorum poetariim servnrh vocat, qoi pTectrurnaffe-
linue, non frequentalivum a lenino.Parrhasius nebis rat. Fabricius ait respexrsse 1
ad coriSiieiudinem aiiti-
favei, sed non bene tentas edidit pro teittes. qnorum, ut pnefi lyva caiiefenij aiil piiero citbara
77. Dixerat, fore salubre hoc quod dicatas carpimus Indente, a'ii cariererit; qiiod cOnslitl e* Atlieiioeo.
escas, proul fidebat : precaiuf ut hoc ipsum sit fei- Puer antiquis esi serviis-,siVCfamOluS;fefe ul iiunc,
psa salubre, bonum, raustum. Ex formula auspicalo ltnlicoel HispaniCoidioniAtt, iiqui. sefVilirit giovhie
aliquidinclioandi, Qiwdbonum,(elixforluhalamquesit. et mozo appelanlur. NofaUifs,lib. i, oda 58: Persi-
In Alex. cl Urb., ainen post hunc hymnum ascribilur. tos odi, puer, apiiaralus; et lih. I, seirti. 10: I, p'»'-r,
Inscriptio 9 bymni non eadem est apud omnes. atque meociltis hmcsubscribeHbelto.PfOpertiiis, lib.
Aldus, ad omnes horas. Yalt. B, 1, Rat., Bong., ,-, '-'' ni, eleg. 19: Ipuer, el ciiushwc dliqua proponc co-
Tlinan., omni hora. Oxon., oiunifcushoris. Rolt., Iiy- tumna. Ex jnre civili Iraecipsa significaiio'coiligituf.
vtnus seinpercanendus.Gis., hymnus vmni hora, atque In sacris qtioqiie litteris'ideiii mos Observiilur. Coii-
die, el ad marg., de miracnlis Christi. Spiegeliils, qui tra pulo, n seniofibus Iialice el Hispaivice signofi et
in codice Peutingeri invenil omni hora, ei in aiio scnores appellari, qni doniiiii siini. Cum enim oliin
exeiuplari, Ode de geslis elmiraculis Cltristi; in aliis senior e domo aiit fniiiiliadomimis rerum esset, ct
vero exemplaribus, Hymnus ad omneshoras de mira- antonomasiice ieniof vocafelur, fliixit inde ea vox
cuits Clirisli, lnmc postremum lilulum proeposuit ad eos omnes qui facultaiibus esSeiit prsediti. lia di"-
uberrimo commentario in hunc hymnum, ad quem vitiie natiir.nii Susque deqoe Verfuiit, efficiuniquc ut
perficiendum usus est codice Peullngeri obsolctw,ut ei senes pucrOrum voeabulo notentur; el pueri se
ait, velustatis.Alium lilulum : De miraculisSalialo- nioriilii uiimine ganrfeaiit. In-rioiiuullis vulg. perpe-
ris noslri. vide proleg. nnm. 103. Vat. A, Pul,, ram fidibus pro fidelibus. Chiirei sive tiochei sUnl
Ambr., Weitz. et alii, Hymnus omnis horm, sicnl pciles lnijiiscarminis propfii, aut cantica his pedibus
solet dici, homoomnium horarum. El cum baclenus insigniia. Chorci ailiem fidcles voCaritiir,ut-Forluna-
Prudentius hymnos statis horis canendos scripserit, lus, sive quivis alirisauctor hymni Vea>i//afegis pro-
liiinc offcrt pro qualibet diei liora. Mozarabes liunc deurit, di\it-: David fideii earhiine, el Prndenlins
Iiymnum recitant in resurreetione Dnmini et feriis hyihno 7, fideli prodituin volumine,ct inlfn vefs. 26,
sequentibus, qui in ediiione recenli Breviarii Isido- fidelespag rim.
riani exstat pag. 385 et pag. xcix inier hymnos.siro- 2. Alcx., melodios,forte- meiodon. Val. A, ac pro
pbnrum ordine aliquatenus inverso. Varianles lectio- et. Etymon vncis lyra depfompsit Iso ex Isidoro, lib.
nes ascribemus, etiam viiiosas, ut possit aliquando ]0 lli, cap. 22 : Lyra dicta atzo rou hjpsl-»a varietate
emendalior exhiberi. Joan. Lndovicus Viveseumdem Dccui/i,quod diversos sottos efficiat. Credilnt aliiiui,
hymnum fere lolum inseruil opusculo suo Sacrmn lyfam Groeei:ei L-iiinedictam ab aspera illn soni cxi-
diuruum de sudore Chrisli, sed ex cditione aliqua. liiate lyr., iyr. Vide J. C. Scaligerum lib. i Poet.
mendosa, quales tunc erant in nsu. 4. SaCerdos istc n nonriullis crediliir e se Mclchi
1. Giselinus Jacobo Meyeroallribuit, quod hunc sedeeh : qnod ignorenl, poetam id nominis propheiis
hymnum, el primum libri Perist. mutata carminis dedisse, uibyiliiio7,veis.27, velussacerdos de Helin.
lorma restiluerit. Eranl enim secli in Alcmanios et 5. /n/u/aiusdicilur Onvid,vel quia ephod lineoac-
Euripidios. De qua seclione dixi in Proleg. Aldus in- cinctus saltavitanle areain Doiliini,vel quia rex erai,
fegros trocbaicos eliam edidit, et in codicibus qui- et infula est fnscia in m diim diadematis. lnfuliun
bnsdain niss. pariter ea forma observaiur, quod vi- pUlcIire describiVLiitrCliiis lib. I : Cui simul infutn
detur voluisse Prudentius: nunquam envmpostexire- viigineos circumdaia coiiiptusEx ulraque pari tnata
mas syllnbas Alcmanii ila versum conclusit, ut si rum parte proftisa est. Vatl. A, B, Q, leguril c.vrde
esset distinclus, scd tanquam inlegrum versum sine pro chorda. Gold. e/elidii.
865 AURELII PRUDENTII CARMINA. SC4
Spirilum coeloinlluentem per medullas hau- A Terra, ccelum, fossa pnnii, (rina rerum ma-
[riens [cbino,
336 Facta nos, el Jam probata pangimus 15 Quaequein his vigent sub alto solis, etlunas
[miracuta, [globo.
Testis est orbis, nec ipsa terra, quod vidit, Corporis fbrmam caduci, membra morli ob-
[negat, i [noxia
CominusDeum docendis proditum morlalibus.
Induit,negens periret primoplasti ex germine,
10 Corde natus ex parentis anle mundi exor-
Merserat quem lex profundo noxialis lartaro.
[dium, 0 beatus orlus ille, virgo cum puerpera
Alpha, et a cognominatus: ipse fons et clau-
20 Edidit nostram salutem, feia sanclo Spiritu,
[sula
Omnium,qusesunt, fuerunt, quaeque post fu- Et ptier redemptor orbis os sacratum prolulii.
[tura sunt. Psallataltitudocceli, psallite omnes angeli :
337 <Pse jussit, et creata dixit ipsc et 338 Quidquid est virtulis usquam psallat in
[facla sunt, [laudem Dei :
GLOSSJE VETF.RES.
—
8. Orbis, ordo angelorum. Terra, homines, I. B 16. Obnoxia, debitricia, I,
9. Cominus, prope, I. 21. Os, faciem, I.
14. Fossa ponti, maris concavitas,Vat. A.
COMMENTARIUS.
6. Rol., Brev. Moz., fluenlem. 12. Yirgilius lib. iv Georg. vers. 592 : Novit nam-
7. Aliqui mendose, nos eliam. que omnia vales,'Qumsunl, qum [uerinl,aum mox ven-
8. Alex. Vat. B, Ald., Weil., Tatis est orbis, quod tnratrahantur.
mollius est, quam Testis orbis est, quod tenent Vatt. 15. Genes..cap. i, 3 : Dixil Deus, Fiat htx.et facla
I, 0, P, Gis., Heins., Teol. el alii. Vat. A, Testis est lux. Et ila in reliquis. Psal. xxxn, 9 : Quoniam
orbisterrm, nec ipsa. Resislit metrum. Hails. el Vat. ipsedixit, el [acla sun'; ipse mandavit, el crealasunt.
Q simili errore, Testisesl orbis, terra nec ipsa. Suspicantur aliqui, Pythagor.im suum Ipse dixitab
10. Heinsio concinnius videtur, magisque ex Pru- jEgyptiorum vatibus iiidicisse : qui loquendi modus
deniii stylo fusus cum Amb., quamvis caeteri quos apudprophetas frequens csl.
viderit habeant natus cum Ald., Weilz., Gis., nostris 14. Fossaponti pro tnari parum decenler diclum vi-
omnibus. CI. Tcolius agnoscit, veriorem lectionem deatur. Alii slagna pro[undi non dubilarunt dicere.
esse natus, el retinel fusus. Revocarem,inquit, NATUS. Spiegeiius trinamrerum macliinamaccipit pro Iriplici
Sed niltil ad sensum. Majori liherlale uli debuit. Nam principio secundum opinionem Peripatelicortim, qui
sive idem sit sensus, sive secus, excudendum esi exislimant tria esse rerum principia, maleriam , fnr-
quodprobabiliusestabauctorescriptum. Spiegeliusin mam ei privationem. Nngae.Poeia tres orbis partes,
codice Cunradi Peulingeri alioque, sed minus fideli, qnas enumeravit, inlelligit, ccelum, lerram, mnre.
reperit fusus; ipse lamen Aldum, et Davenlriensem Iniiialus euin est Fortunatus : Quem terra, ponlus,
editionem. secutus est ob auctoritaiem ecclesinstici wlhera (iiimc legimus in Officioecclesiastico sidera)
usus. Alex. quoqueet Hymnarium Tbomasii legunt n Colunt, adorant, prmdicanl, Trinam regentemmachi-
natus, ciiin Urb., Vait. I, 0, P, Q. In codice Yeli- **nam Clauslrum Mariw bajulat. Respexit Prudenlius
terno, de quo hum. 212 proleg., sunt versus For- ad psal. CVLV,6 : Qui fecitcmlumel terram, mareet
tunali in laude chrismatis, quoil praeler alios P. Mi- omnia quwin eissunl.
chael Angelus Luchius Benediciinus notavit in nova 16. Ususesi voee Apostoli, cum ait corporis for-
ediiiouc Fortuuati. Is in eo hymno hemistichium mam. At ne quis ad inancm speciem corporis detor-
Prudentii transcripsit: Cordenulusex parentis, alvum queret, addidil memuiamorii obnoxia.
implensvirginis. Vide num. 45 proleg. de alio hym- 17. Alex. et noslri cum Aldo, item velustiorcs
no, Cordenatus ex parentis. Poeta cxprimit locum Heinsiani, Wcilz., Gis. cl alii, primoplasii.Quod non
psalmi cix, 5 : Ex utero anle tuciferum genui te. est alienuin a consueludine velerum Cbrislianorum;
11. Val. B, A, ei w cognominatur,supra cognomi- ul ex duahus vocihus, allera Gnvca, altera Laiin.i,
nalus. Alii Atphaet w. Weiiz., Gis. et nonnulli codd. unam formarent. Hibridas hujusmodi vnces Graeco-
recentiores, cognominalur.Yat. I, A, e/u cognominalur. lalinas appellanl. Alii hybridas, aut ibridas scribuni.
Apocal.cap.xxi,6; Ego suma.eloi,ittiliumelflnis.Quare Eas eiiam a profanis scriploribus usurpalas ex Quin-
nonest necesseaddere omega,utplerique faciunt.Ma- liliano aliisque consl.it. Siculos sermone quodnm
gnusfuitharumlitterariim usus interveleres Cbrisiia- aiunt esse usos, qui quasi cinnus ex I.a ino ct Graeco
nos. S.Paulinus naiali Hcrucemdescribit cumliileris mixtus essel. Roi., Torrentinni diio, Fabricius et
«elonilriuquelocaiis,vers.645; Alphacrucemcircum- Spiegelius babent proloplasti, quod Nebrissaearride-
stat. et w Alplta itidemmihi Christus,el w. Confer bat, proe<eriimvero Jacobo Meyero.Brev. Moz., pri-
liymnum de nominibus Christi, quem ex laudnlo mo plausli male.
Veliierno codice cdidi num. 212 proleg. Reperiun- D 18. Ald.,Wciin., Spiegeliu-, Gis. et alii, quatn, id
tur nummiimperalorumcum Kel Winscripii. Consian- esl genlem. Vnl. B, Ral., Prag., Fabr., Egm.,Bong.,
tinopoli duae columiuc cxstabnnt, et in earum Put.,Tbuan.,Ambr., Alex.,aueni,idesipi'ii/iop/as(um.
basibus clypei cum his notis a.£ w. Sepulcris Cbri • 19. Hnils., Prag., partus itlc.
slianorum passiminsculptoeeandemnoioe.Videmonu- 22. Ald., psallantte omnes angeli. Vall. A, B, I, 0,
incnium vetu-ium sanciorum septein Dormientium, P, Q, Urb., Brev. Moz., Rat., We'uz.,Gis., Psalluni
cl commeniarium Victorii, qui iilud hujtismodior- omnesangeti.Meyerus cuni banc lcciionem inelro nh-
naiii insignivit. Earum iitieraruni occasiuiie Marcus vcrsari vidissel, rcpostiit, Psallat omnis anijelus,
et Colobarsushoeresinsuam in alphabelo Gra>cofuii- quod seculus esl Fabr., et Spiegelius ex codicibus
dariini, uirefert Terlullianus lib. Praescriplionum, non depravaits.Placei psalitleomnesangeli cuin Alex.. •
cnp. 50. Confer Rosweidum in.noiis ad Pnuliniim Ambr., Pul., Tliuan. et uno Torrentiano. Nonnulli
praeter Grelzerum, el Lipsium de Cruce, Bosium, pulant, ad usum ecclcsiaslicuiu (acltiin fuisse psal-
Aringhum, HliosqucaniiquitatiimCliristianarumscri- lant omnesangeli. Verum in hymnario Tbomasii est
plores. psalliteomnesangeti.
865 CATIIEMERINONIX. OMNI IIGRA. 86G
Nulla linguarum silescal, vox et omnis conso- ,A Mando, ul abluanlur, inquit ; fit ratum, quotl
[nel. Ijusseral,
9.5 Ecce, quem vates vetustis concinebant ste- Turgidam culem repurgant vulnerum p'amina.
[culis, Tu perennibus tenebris jam sepulla lumina
Quein propbetarum fideles paginae spoponde- 35 IHinis limo salubri, sacri et oris neclare :
[rant, Mox apertis hac medela lux reducia est orbi-
Emicat promissus olim : cuncta coliaudent [bus.
[cum. Increpas ventum furentcrn , quod procellis
Canlharis infusa lympba fil Falernum no- [trisiibus
[bile, Verlat aequor fundo ab imo, vexet et vagnm
Nunliatvinum ministercsse promptum ex hy- [ratem:
[dria. 340 "le jussis obsecundat, mitis unda sicr-
50 Ipse rex sapore tinctis obstupescil poculis. [nitur,
339 Membra morbis ulcerosa, viscerum pu- 40 Extimum vestis sacratae furtim mulier ait -
[tredines, gil:
GLOSSiE VETERES.
28. Cantharis, vasis, Itydriis, I. B 52. Ratum, firmum, Iso.
50. Rex, Architriclinus,regem architriclinum dicit. 55. Piamina, medicamina,piacula, mundamina,Iso.
Architricliiiitseniin princeps lectorum. CLINEGrmce 55. Nectare, sputo, sativa, I.
leclus. Anliquienimtres teclos Itabebant,unum domino, 56. Orbibus, oculis: orbes vocamusocutos propter
sectindum dominm. lerlium hospiti. Regem vocat rotundilalem; hiticel orbemdicimusob rotundilaiem,I.
dominumdomuSfVelsacerdotem, qui ad benedicendas 38. Vcxct, inoiieal,I.
mipiias venerat. — Sapore tinctis, saporatis, colora- 39. Obsecundal, obtemperat.—Mitis,milefacta, I.
lis, mulatis, Iso. 40. Exlimum, exlremilalem, I,
COMMENTARIUS.
24. Brev. Moz.ila disiinguit el Iegit : Nulla lin- 33. Giselinus ad oram ulcerum pro vulnerum. Loc.
guariim silescalvox, sed oinnis consonet. cil. Maltli. vcrs. 4 : Oslendele sacerdoti, et offer mu-
25. Spiegeliusvates vult esse sibyllas, Haud liquere nus quod prwcepitMoyses, in lestimoiiiim illis. Haec
puto. Nosiri, Aldus, Weiiz., Gis. concinebant, In sunl piamina.Emcnda Brev. Moz.,uhi esi repugnans.
Torrentianis duobus p>mcinebant;in Rottcnd., prm- 51. Joan. cap. ix Jesus caeco a naiiviiaie visum re-
cinebat; in Thuan., Vai. 1a prima inanu, ccncinebat. sliluil. Perennes lenebrmsunt ipsa cocciiasa nalivi.
Si prwcinebataut co«cine6n(amplecii velis, intellige tale, sivea primo orlu. Elmenhorstius, in Arnobium
Davidem, quem antea laudavit. Brev. Moz., concine- png. 72 cdlt. Ilamburg. 1610, bos vcrsus laudal ad
bani, cl in texlu quam. ad oram quetti. Arnobii verba Oculorutn orbicnlos mobiles,et exem-
27. Unus Tor., collaudenl Deum. plis plurium pnetaruni orbesocu/orumdici coutirmat.
28. lncipit narrare Cliristi miracula ex evangelica 55. Apoth. vers. 675, illevit cwcosocitloset lumina
historia. Jesus aquam iri vinum converlit Joan.cap. p limo lieddidil. Vide nlia ibid. de Christi miraculis, et
n. Hocmiraculum sacpiusin sarcophagis Chrisliano- " in Ditiocliaco.Brev. Moz., odoris, legc et oris.
rum vetcrum insculpebalur cum aliis resurreclionem 36. Ovidius l Meiam., luminis orbis, de ocnlo. In-
co'porum indicantibus. Lupius lomo I, dissert. 2, lelligi possuni [oramina, inlia qn;e laient octili, ut
conjicil, cadum vini in sepulcrisChristianis interdum hymno 2 Perisiephaiiwn vers. 146 : Orbes cavatos
exprcssiimsignificare corpus, aliquaudo uniendum prwferens. Corrige in Brev. Moz., ac mcdulla, ct
aniniae, cujus figura sit vinum. lege hac medcta.
29. Thuan., Nuniias vinum, minister, esse prom- 37. In Hnils. el Brev. Moz.error est increpans.
plumex liydria. Ambr., sttmplumpropromptum. Vini Spiegeliussuspicaiur, Prudentium lcgisseapud Matib.
minisler, el viniminisleriitmS. Ambrosiusdixit lib. i cap. vni : Tunc surgens increpavilveulis, quod priini-
Oflic, cap. 29 etcap. 6 de Josepho. tus fuisse scriptum Erasmus, annoiaus huncMatlha-i
50. Libenler legerein co/orelinciis pocnlis,nisi om- locum, opinatur. Cerle ex Prudentio, inanis esi, qiuu
nesmss. obsislerenl. Evangelii etiam locus saporem duciturconjeciura.iiam is poiiusLuce verba expres-
exprimit: Ul autem gustavit archilrictinus aqttamvi- sit ca;i. vni, 24 : Al ille svrgens increpavil venlumel
ntimfac.am, eic. Sedulius utrumque conjunxit colo- tempestatemaquw,el cessavit: el facla est iranquilhlas.
rem el saporem vini. De rege conviviiHoratius oda 4, Prudenlius verbo S. Matth. uliiur Apoth. vers. 650:
lib. i: Nec REGNA vini sortiere lalis, ubiintelligit con- Videoluciantia magnis ^Equora turbinibus tranquillo
viviiim, collatis symbolis celebraium. Ausonius in marmo.retendi Imperio Christi.
Epliemeride, et loco convivii: Quinqve advocavi: sex 58. Fabr. et Ilails., verrat. Coeteri, verlal, qtiod
enimconviviumCumregejuslum : si super, convicium Heiusio unice probatur. Vat. A, summo, et pro di-
est. Rexconvivii esi, ut quidam voliini, qui pradiet JD versa scriplura fundo. Val. R, ftiitdo, ad marg. sum-
coiivivinm; yel, ut putant nonnulli, osoonomus con- n/u/n, quod non omnino displicet. Communior et ve-
vivii, aut ciiara sacerdos qui convivio Judoeorum rior iectio est fundo ab imo. In Vat. A deerat et post
praesset. Universe rex vocatur iuterdum rei cujus- vexet, quod recle additum alena, ul videtur manu.
que dominus, yt apud Virg. ecloga 1, mea regna. S.. Deerat eiiam et in Vat. P. Quacsit vis hujus verbi
Paulinus Nat. 6 dc Homineruslico : Oblatumquesibi vexo, docent Asconius Pedianus, Probus, Gelliu-iet
mox ipso in limine regemCognoscunt hilares (hoves). Macrobius adversus Anneum Cornutum, qtii in Vir-
Cicero de Oralore pag. 11 : Nisi hic in tuo regno es- gilio nolavcrat, Dulichias vexasse rales, quasi levi
seinus, non lulissem, intetligit tusculanuin Crassi. verbo usus• fuissct ad taniam calamitatem descri-
Iloc Cbristi miraculum el- aiia, quae sequuntur, bendam.
carminibus celebrant auclor sub Claudiani nomine 59. Mendum in Brev. Moz., ille jussil obsecundans.
de MiraculisChristi, Juvencus, Sedulius et alii. 40. Mulierem a sanguinis profluvio liberat Jesur
Sl.Malih. cap. vui leprosum curat Jesus et ad sa- Malth. ix, 20 ; Marc. v, 25; Luc viu, 44. Extimum
cerdotes miliit. In editione Parmensi errorem lypo- pro ex'1'cmilate Latine et eleganler dicitur. Loco
grapiii pulo membramoriis. Corrige morbis. • quinlo spondoeumadmissum in furlim dixi Proleg.
 867 AURELII PRUDENTHCARMINA. 808
Protinus salus secuta cst, ora pallor deserii, A 50 Mobilisliquorprofundi pendulampracstatviam,
Sislilur rivus, cruore qui fluebat perpeti. Nec faliscit unda sanciis pressa sub vesligiis.
Exiiu tlulcis juveulaeraplum ephebum vide- Suetus anlro bnsluali sub caienis frcndcre,
[ral : 3,(^,1 Menlis impos efferalis percilus furoribus
Oibn quem maler suprcmis funerabat fletibus. Prosilit, ruitquc supplex, Cbristum adesse ut
45 Siirge, dix.il. Ille surgil, rnatri et aslans red- [senserat.
[ditur. 55 Pulsa pestis lubricorum milleformis daciiio-
Sole jam quarlo carentem, jnm sepulcro ab- [num,
[sconditum Corripit gregis suilli sordida spurcamina,
Lazarum jubet vigere, reddilo spiramipe : Seque nigris mergil undis, fii pecus lympha-
Fcliduin jecur reducfus rursus intrat halitus. [ticum.
Ambulat pcr stagna ponti, siimmacnlcat flti- Ferle qualis ler qualernis ferculorum fra-
[ctuum : [gmina,
GLOSS# VETERES.
43. .Ephebum,juvenem,I. B 53. Impqs, impotens.—Efferatis,(erinis, I.
51. Fatiscit, deficit,affatimhhcil,l. 56. Corripit, delinetel arripit, sc. diabolus,I.
52. Frendere, frender est membranula qumdividit 57. Lymphaiicum, [urens, I.
superiorael infertora ventris; qui illam vitiatamhabue- 58. Ferte, dicil Dcus.— Qualis, cophinis,corbibus,
ril, frenesim palitur ; ille autem frcneticm efficitur, I,—Qualus, i. e. sporta.-—Ter quatemus, i. e. duo-
Yai. A. decimcorbes, Vat. A.
COMMENTARIUS.
num. 229. Georgius Remus in notis ad hunc hym- mi//e formis, aul mjlleformis,baud ineple. Urb., Alex.
miin, ail, legem pedariam in voce [urtiin ultimam «t Vat. I, milieformis. Vall. 0, P, Q, mitle formis,
cnrripere, ul in illo Ovidiano Circumeunlisoves.Sed quud habet etiam Brev. Moz.; in quo versu sequenii
quis non illico persentiat disparem ralionem ? nnm greges subilli in lestu, ad oram gregis suilli.
post circum sequilur vocalis apud Ovidium, in Prur 57. Weilz., Gis., Yatt. B, I, Prag., Sich., /ii.Vait.
dcutio consonans posl [urlim. Idem Remus suspica- 0, P, Ald., Oxon., Alt., Roitendor., ut. Brev. Moz.,
lur legendum [orle. Yail. A, Q, Pul., Tbuan. et Noms., et, quod seculus
42. In Daven. edil., perpelim, non ila bene ac per- esl lleinsius. Spiegeliusiu ctid. Peulingeri hivenii fii.
pii. In Brev. Moz. apposiie , rivtts cruoriscum per- Pecus hjmpliaticumjdem nc lymphalum, sive furore
pciun: quod ibidem versu superiori legilur hora pro pcrciium, ac proprie ex Festo de iis dicitur qui e
oro ex veieri scribendi modo prnvenit. In versti vero conspectu aquoe.insaniuni. Ccllarius pecuslyiupliaii-
seqiienli male juvenius raplum abevum. _ cui»simpliciter intcrpreiatur pisces.Poetaexprimere
^
iib. Filfuiii unicum viduae defunctum ad vilam voluil verba Matlhaeivin, 32 : Et ecce cum impeiu
DominusJesus revocavit Lucae cap. vn el seqq. abiil tolus grex per praceps in mare. Confer. vcrs.
44. Pro quemaliquis quam, male. Orba, ut in Ro- 144 Diitochaei.
mnnovers. 690, lnfanlis orba.Alibi orbare, Caih. 12, 58.'Magna esl codicum discrepanlia, in his tiibus
vers. 159. versibus ordinandis. Secuti sumus Vait. B, I, Pui.,
43. Vera leclio matri et aslans. Rat., malerel stans, Ambr., Thuan., Isonem, Gold., Ilailsb., Egm.,Spie-
Aldus, malri, el stans reddilur. In Brev. MDI.men- gel., Sich., Urb., Alex. a prima manu, Ald.; nisi
d IIin. relilur. quod Aldus legit Ferlque quaiis ler quaternis, cl Sich.
47. Lazarus defunclus suscilaiur Joan. xi. Male Ferl qualis.Egm., Ferl wqualis,aperto niendo.qualc
aliqui legeranl el sepuhro. MendoseBrev. Moz.jubet in Hailsb., Ferla quolis. Alex., Fcrtque qualus lcr
viere. qualernus,lum Affalim,lerlio (Juinaue,Weiiz.,Widni.
49. Matlb. xiv. Jesus ambulal super mare. Vide elBong., Ferte qualisQuinquepanibusAffalim.Prag.,
eliam Apoth. vcrs. 654 et seqq, Fertque qtialus Quinque pattibus Affatim. Giseliuus,
52. Marciv, 2 el seqq. de spirilu immundo, qui quem, ut ait Heinsius, membranae ma;ori ex parle
domicilium in monumenlis habebat. Quaerilur an sequuntur,iia ordinatcumsuo ms.etedilione Daven-
dnmionesloca immunda frequeniaregaudeani. Vide triensi, QuinqueAffalimFertquequalus ler quaternus.
Raynaudum, tom. V, pag. 55, qui ex Cassiano, Cy- Becmanus,in Manuductioiieadling.Lat., cap.6, ex suo
r.llo et Proco,piorefert, daemones delectori horrcn- ms. sic dispoiiit: QuinqueAffatim Ferle qualis ter
dis soliludinibus locisque aridis et iiiaquosis.Causas quaternis,el in ms.corrigit Fert mqualis,et legit Ferte
cx aliis inquirit Ribera in cap. xvui Apocal.ad vers. D qualis. Ila eliam Alex. a secunda niniiu, V.it.Q, 0 et
1. Sacra Scriptura iniiuil, eos gnuderp lpcis humen- P; sed in O terlius versus mendosus, Ferlurquecasus
tibus et paludosis. Haec omnia niystice in(ellig!is, ler quatemis; in P, Ferte qualus ter qualernus.lir. v.
velim. Nonnulli putani, daempnincosolim solilos in Moz. consonat Giselino, sed in tenio versu, Ferl
sepulcris babitare, ul hoinines in errorem Plntoni- equalis ler qualemis, ubi legendum Ferte qualis. Fa-
corum a doemone inducerentur, quod scilicet mor- Iricius eontendil legendumFerl ter iri qualisqualtr-
luorum animae iu daemo.nas conyertuntur. Erant nis ex antiquiscofld. In primo quidem versu legi non
antem velera illa sepulcra cavernse nosiris cellis dehet fertque, n-.iinsuperflua essrl hocccoiijunctV>.
vinariis similes. Ald. et atii noiinulli leguiit b.sliali. Aliunde, ftrie videtur ex Evangeliopelilum, uhi fa-
Brev. Moz., bustualis. clum narralur Joannis vi, 12 : COLLIGITE quwsupera-
53. Spiegelius, lege carmins vetaiHe, scribit et vcrunt (ragmenta, ne pereant. Cum auteui id dixcrit
cxplicat inops pro impos. Chninillardiis eliam lcgit Jesus, ut implcti sunt discumbentes,ordo postularc
inops, sive, mendo lypographico, ^ive Spiegetiuin videtur u.t prius ponatur versus Quinque, secundo
transcripsit. Brev, Moz.in lexlu, perciiis. Affaim, teriio Fei(e. Scd poeta rei gesiae ordincm
55. Pergit poeta enarrare miracnlumde qup in su- servare non lenetur. Teolius ex duohus Yalt. hanc
. periori slropha ; cum scilicot logio daemonum, ex nraefertdispositiopem versuuin : Quinquepanibuspt-
energumeno Vn porcos iminissa, in .mare se ,praeci_- resis, el gemellispiseibits,Fertque qualus ler qualernus
pilem «ledit.In Pui. legilur mUliformis,quod Teolius [erculorumfragmjna : Affatim. Sed non video queui
invenit in duobus Vatt., ut inu/ii/ormis, eiapud Pru- sensuin reddat conjunctioque in [ertque
dentium vers. 295 Apolh., canifonnis, Alii habeiit
809 CATHEMERINON IX. OMNIHORA. 870
342 Affatim referta jam sunt accubanlum A 70 Quin et ipsum, ne salulis ipferi cxpcrtcs fo-
[millia', [rent,
60 Quinquepanibus peresis, e( gemellis piscibus. Tariarum bcnigmis inlrat, fracla cedit janua,
Tu cibus, panisque noster, tu perennis sua- Veciibuscadit revulsis cardo dissolubilis.
[vitas : Illa prompla ad irrucntes, ad revertcircs
Nescit esurire in aevum.qui tuam sumit dapem, [tenax,
Neclacunam venlris implet, sed fovelvitalia. Ohjice cxlror^um recluso porla reddil moriuos,
Claususaurium mealus, et sonorum nescius, 75 Lege versa limen alrum jani recalcandum
85 Purgat ad praecepta Chrisli crassa quoequeob- paiet.
[slacula, Sed Deus dum lucc fulva morlis antra illu-
Vocibuscapax fruendis, ac susurris pervius. [minai,
Omnisaegriludoccdit, tanguor omnis pcllitur, 344 D|u" slupenlibiis tenebris candidum pra>
ingua fatur, quam velcrna vinxerant silenlia, [stat diem,
343 Geslat et suum per «rbem laetus aegcr Trislia squalenlis aelhraepalluerunt sidera.
[leclulum. Sol retugit, ct liigubri sordidus ferrugine
GLOSSJE VETERES.
59. Referla, saliaia, I. B 74. Objice, vecle, I.
63. Lacunam, foveatn,(ossam, I. 76. Fulva, lucida, I.
64. Meatus,iransiius, I. 78. Squalenlis, nigrantis, I.
68. Veterna, niorfcosavel aniiqua, I. 79. Lugubri, flebili,lacrymabtu.T- JFerrugine,ni-
71. Intrat, Christiis,I. gredine, I.
COMVIENTARIUS.
59. Ambr., AIt.,Noms,, Davenl. cdit., refecta, p|e- melrnm. Cardo dissolubilisquagi dissolulus, ut supra
rique melius referta. Chamil., Celi., Tcol. tcnent (racla janua, et inlra dissolmisvinculis.
refecta. Pocla videtur voluisse referla, ul in Apoth. 73. Vide bymn. 3, vers. 199 et nolam. Tas»us in
de eodem miraculo, salurata... crudits convivaresudat Hierusalem liberala carm. vu, siropha 46, simili
Coiujeriemventris.Aldus, accumbenlumpro accitban- phrnsi ulitur : Che quel serrqglio e cqn mirabil uso
lum; Pul., ct Oxon., adcubenfui», mendnse. Nisi Sempre alienlrar aperlo, a 1'uscirchiuso. Brev. Mnz.,
legas accumbentum,admisso spondoeoquinta sedc, ut mendose, ac reverlenles,,
vers. 40. 74- Aldus ediderat obice relrorsum repuho, cor-
61. Ambr., e( perennis, minus bcne. Joan. vi,56: rexit postea obice relrorsunt pulso. Ulrumquc male.
Caro meavere esl cibus; 11 ibid., 51 : Ego sum panis Pul., Torreniius, Vat. A. obke exlrorsum repulso.
vivus, qui de cwlo descendi. Et rursns vers. 59 : Qui Prag., Rat., Torrenliani duo, Spicgcl. cum Peuting.,
manducathunc panem, vivet in mternum.Ex codem Sich., Vatl. B, I, 0, P, Q, o/yice.exlrorsumrectuso,
capile, ubi miiaculum esl narralum, hacc puleher- quod forle voluit Brev, Moz. objice exlorsus rechtso.
rima apnstrophe cst desumpla, quamvis rton illico ea Teolius Putennum Ileinsji secutus psl conlra qu:nque
verba a S. Joanne referanlur. Vait. nliosque, ct scripsit obice exlrorsum repulso.
63. Brcv. Moz., lactma, malc. C A|ex., Thuan., objice extrorsum reclusq, quod su-li-
65. Put., Oxon., Noms. et Vnt. A pro diversa neri potest, nam obex femiqino gcnere in membranis
scriptura clatisa. Magis probo crassa cum rcliquis, oplimorum auctorum accurr.it/ et soepe apud A|ci-
ctiam Brev. Moz., uhi mendose grassa : nam clausns muin Avitum. In Alex. lameu ad marg. esl repulso.
vers. proxime proecedenti legilur, ct congruentius Oxoniusaudiendus non est objice.exirorsum excluso.
dicilur crassa auditus obstticttla,qunm clausa. Ilislo- Ut vocalis prima producatur, scribi splet ol>;'ice.In
riam babes cap. vu Marci vers. 52. Urh., inirorsuin.
66. Brev. Moz., susurris .prwvius. 75. Brev. Moz. correclione indigcl lege veslra, et
67. Cap. xv Maltb. vers. 50 et 51. limen atrum. Weilz,, porta red.dilnwriuos legeversa,
68. Veiermisest inveleralus a teius. De olio, pigri- et limen. Heins., morluos; legeversa, timen. Cell. et
lia et somno nfmio solet dici. Fortasse lcgendumerit Tenl., tnoiiuos; lege versa et limen.
veternovinxerintsilenlia. Scd concinuum est veternus 76. Prag., antmm, Heinsiusputat lege.nilnmfnrva,
adjective, qtiamvis magis in usu sit substanlive. iit ad antra refernlur, Sed noii maje luce fulva, boc
Brev. Moz., maie, tingua vatur. estruiila. Sic aurum Tiilvum, sidera fulva, jaspis
69. Hails., Brev. Moz.,Wid. supra, el Gold. supra, liilva in praesiantissimjspoeti?.
orbem pro urbem. 78. Brev. M.pz.,maje, p.QJfytertvu.l, Recle ad prain,
70. Prng., non male, Quin et, ipsi ne salulis infeii pglluerunt.
experles[orenl, Tarlara benignusintral. 79. Tcrlio Joco for(E(sse, pqsuit srjqn^daeum p ro tro-
71. Prag., tarlara. Alii tartarum, quod earmini chaeo, nisi malis, corripuisse priman) vocaieitn in
magis convenit. Chrisinm ad inleros vere dcscen- p lugubri. Ald,, Vat. B ct pierique, sor^idus. Yaf. A,
dissc negarunt aliqui lucrelici, quorum discrepanftcs sordibus, adtlHp supra d. Invgpip nlicubi notalinn,
opinionescxponunt et rcfclluut Bellarminiislom. I Sichardtim restituisse sordibus, At veripr est leclio
ct Pclavius tom. IV, parl. n, qui iios Prudenlii ver- sordidus, ut inXrammrens. PrurtmHins tenebras in
sus laudant. Cbrisii animam nd omnia inferni loca passione Doniini factas ena.rra.t,Yirgilium imiialus i
desceudisse probabileest. Brev. Moz., [acla pioquo Georgicwnin (ine. Eodcm fere niQtjojuvepcus, et
rccle fiucta conjecit cditor. lbid. vers. seq. male in Sedulius in hoc arguihento sunl yersaii. An verus
lcxtu rcftilsispro rcju/sis. solis defectus fnerit, a npnnujlis in iju.aesiioncmi'o-
72. Ald., Egm., Oxon., Noms., Alt., Rottend., .catum esl. Spiegeiius pulat, Prudcnliuni non agno.-
indissolubiiis, quod tcnent eliain Vatl. A, B, O, P, visse verum dcliquium solis, sed reipsa asserere,
Alex., Urb., et mihi nonnihil placet. Opinor, Pru- «ilem yefugisse, et coelumreliguisse; et eadem ra-
deniium spondaeumquinla sede aliqiiandoadmisissc, lipne loculos esse Jiivencum tet gedriliiim, nec.non
ut rotaliiestrocboeosaliquaiilulumgraviorcs iedderet. S. ilieronymum, ut implereiur prop|i,ptia: Occumbet
Vide vers. 59 ct40. In Vat. 1, dissolubilis,quod ha- sol meridie, el conlenebrabilursuper lerram iu die litx.
lent alii, et rctineo , quia rectc procedit scnsiis et Addil Spiegelius, lenebras soitim 1'actasiuisse super
 571 AURELIl PRUDENTIICARMINA. 872
BO Igneum reliquit axem, seque moerensabdidit: A 345 Dic irop;rum passionis, dic iriuniplialcm
Fertur borruisse mundus noclis oelernnecbaos. [crucem,
Soive vocem,merrs, sonoram, solve linguam Pange vexillum, notatis qnod refulgel fronlibus.
[mobiiem, 85 0 novumcaedeslupendavulnerismir; culuni!
GLOSSyEVETERES.
81. Ghaos, tenebras. Cltaos el melosneutri gener. numer. singul. Iso.
COMMENTARIUS.
oinnem lerram.Judoeam, ac mulia in ejusmodi sen- i- vulnens, inflicti caede, seu punctione stupenda, esl,
teiuiam disserit. Auguslinus Calmet lom. VII dis- i- quod sanguis et aqua fluxeril, liinc sanguis, inde'
scrlaiionemedidit de Tenebrisin obituChrisli, erudite ,e aqua, ut ex versu sequenti manifesiius redditir.
inquiril in causas, eflcctus, durationem et amplitu-i- Teolius Ambrosianum Heinsiiexpressii, et vetusiiores
diuem hujus celebratissimi prodigii, allatis etiam n Valt. pro eadem scripiura laudat. Vellem, eos dbiin-
lestimoniisscripiorumgenliliuin,Phlegontiset Thalli. i. ctius nominasset. Caeteriinierpretes noviiatem pecu-
Triplex proponi solel raiio hujus pbaenomeniexpli- i- liarem miraculi non adverlerunl. Primus Chaniil-
candi: prima, solem radios in se suos, lumenque ;e lardus notavit, Prudentium aperle velle uirumque
recepisse; secunda, quaecommunior nunc esi, in- i- . lalus fuisse perforatum, et discrepare ab evangelislis,
terjeclu lunaeradios solis prohibito%ne lerram col- I- »' qui militem uno tanlum lanceae iciu latus Doinni
I- aperuisse scribuni. At Prudentii meniem non cst
lusirarent, ul in eclipsihus accidit; terlia, quoccom-
inodior et facilior Calmelo visa est, proesertim si asseculus: neque enim is asserit, duplici ictu titrum-
universae terrse nomine Judaea tantum designetur, r, que latus fuisse apertum, el potuit (ieri, ut uno iclu
radios solis nubis alicujus densa! objectu fuisse pro-
)- utrumque perforaretur, quod evangelislae non ne-
hibitos. Equidem niliil causoecsse video, cur hoc ic gant; ut omittam, expressura non esse in Evangelio,
loco universaelerroe nomen ad solam Jutloeamrefe- >- fuisseunumlantum lanceaeiclum. Corneliusa Lapide,
raiur. Prudenlius qtiidem clare innuit, lotum miin- I- qui Cbamillardoperilius sacram paginaminterpretari
dum horruisse noclis aeternoechaos. Videturimiiatus IS noverat, noslri poetoe opinionem amplexus est.
vcrba Hilarii de Trinitale lib. m, cap. 11: Sol non m Prudenlius iierum ac tertio suam hanc senteiiliam
occidit,sed refugit. Quid rejugissedico? Non receptusis inculcat hymn. 7 Perist., Diltocb. letrasticho 42.
in nttbemesl, sed de cursu operis defecit. Tam Pru-i- Raynandus tom. Philolog. pag. 103 ait, Prudenlium
dcnlius quam Hilariusad primam illam rationem ex- t- exponi posse de perfossione unius laieris adeo pro-
plicandi miraculi alludere videnlur. funda, ut ad cor aique adeo etiam aliquatenus ad
81. Brev. Moz., Itorruissemundum. sinistrum lalus pervaserit, quamvis exirinsecus non
82. Ald., solvelingua; Alex., Brev. Moz.,Valt. A, i, nisi unum Ialus fuerit perfossum. Gretzerns li/i. i
B, I, 0, Rat., sonora, quod.eliam in Pul. et aliis is deCruce, cap. 55, dubitat an Prudentius teiiuerit
Compluribus'invenit Heinsius; in Ox. vero Solve ie eam sentenliani, quod miles lanceam iransndigens,
ntensvocesonora. Ex quo suspicalur Solvevoceliuns is latus utrumque confoderit, sicut moris est .ipud
sonora, solve tinguammobilem. Weil., Solve vocem >n(c Japone.s. Sed verius putat, Prudenlium altiludinem
ineussonora, sotve tinguammobilem.Gis., (Jrb. alios- ;- vulneris indicasse, nimirum tam alle dextro lateri
que secuii sumus; sed fortasse magis ex fide mss. s. lanceam inloriam fuisse, ut et in sinistruin perli-
eril, Solverocem, niens, sonora solvelingua,mobilem, /, gerit, adeoque cor, quod in sinistro est, ^vulnerarit,
ut sonora lingua sit in ablativo, et mobilemreferalur ir el sic utruiiiquc latus fuissealiquo modo vulneraium,
ad uocero.Possumusetiam conjicere Solvevocemmens is non lamen qmnino trajecta lancea. Caelerumnequc
sonoram, solvelingua mobili, aut Solye vocem mens is Grciierus neque Raynaudus senirntiam "Prudeiitii
sonoram,solvelingua mobilis.Vat. Q, Solvemensvoce :e cxpendunt, qua parle ail, hinc cruorern, inde aquam
sonora, eodem mendo quo Oxoniensis. fluxisse. In sermdne de passione Cbristi inter opera
83. Hunc Prudenlii locum viderat Forlunatus, qui li S. Cypriani similis est opinio : De latere ttto fons
cecinit,' Pange lingua gloriosi prmlium cerlaminis, s, egreditur... divisislimiiibusaqua, el sangttisemananl.
quod nunc dicimus, Pangt iingua gloriosi laurcam m (jornelius a Lnpide ad cap. 19 Joan. docet vidcri,
certaminis. Voxpassiopaucisprofanis cognita, ab cc- ;- Innceamadactam per latusChrisii dexlrum, el trans-
clesiasticisvulgo adhibiia,exstat etiam incod. Theod. I. iisse per cor et Ipeficardium, ita ut ctispis exierit
84. Crucis vexillum refulget nolalis fronlibus, quiaa per latus sinisirum ad papillam, quod confirmni ex
in sacramento cbnfirmationisfrontes cruce noiantur. r. Prudeniio, Cypriano et Theopbylaclo, qui in plurali
Vidc hymnum 6, vers. 128. Gifanius Colleclan. in n numero vocnl boc.vulnus ruTrouf, et quia vuluus
Lucrel. verbo PANGO ait, Prudentium nove dixisse ;e dextri lateris laritum fuit, ut Thomas manus posset
pangerepro canere; nam pangereproprie est scribere, ;, immitlere. Existimat Prudeniium innuere, per ma-
cerse figere. Forlunatus, ut versu superiori vidimus, i, _ jus, sive potenlius vulnus sanguinem, per minus, et
eadem significalioneprotulit Pangelingua. Equidemm-' n " pericardio vicinius aquam erupisse. Franciscus Xa-
autiquioribuseam sigiiificaiioiieninon jnvenio, neque e verius de Idiaquez (nomen ter magnum pietaie,
celeberrimi lexicographiquidquam ea de re noiant. ductrina, generis spiendore), indefessoslndio et ex-
85. lta legit Ald., Urb., Vatt. A, B, P, Q, Put.,., quisita eriidilione, plurima ac pene dixerim omnia
Oxon., Noihs., Roltend., Gis., quod mihi placet. [. collcgit quacSS. Paires aliique auctores ecclesiastici
Vocat cmdem stupendam punclionem militis, quaa de sacri cordis Jesu eiillii nc de lnteris vulnere litte-
ulrumque latus est perforatum, ut poeta existimat. I. ris consignaruni. Ex ejus scbedis quaedain mecum
Alex., Torrenliani duo, cmdein slupenda, ubi super- communicntasunl, quibus hoc argumcnlum possit
fluum est in. Etenim e in cmde producitur ob st U illustrari. Mulli suiit qui lalus perforatum aperle
dictionis sequentis. Rat., Prag., Gisel. ad marg.,, tradunt, cujus verbi ea est vis, ut lanceam ex una
Sicb., Weitz., Vat. I, cmdisslupendm,quod Heinsius s lateris paric in alteram totum corpus trajecisse nou
niiprobat. Brev. Moz. nobiscum facit, nisi quod in n immerito argui possit. His omissis, neque enini uno
texiu mendose miracula habet. In Hailsb. est rasuraa verbo res tanla confici debet, S. Gregorius Nazan-
<;u;cindicat fuisse cmdestupenda. In schedis Ambro- i- zenus in tragoediaChristus patiens ait: Videte,... ut
sianis, Onovum.cmdesslupenda vulneris miraculum, i, (ons duplex scaturiut ejus e latere. S. Euslatbius
ut per epexegesincaedes stupenda ct vulneris mrra- i- episcopus Antiocbenus apud Theodorefum dialogo2
culum dicantur. Quod sane nescio, cur tanlopere re-s- Inconfusus, lom. II, pag. 529 edil. Colonien., Eoruin
centioribus placuerit: non euim coedes.slupendaest >l auiemoculis... perforata latera...subjicieiisoslendebat.
miraculum novum vulneris; sed novum miraculum n Incidi postca in dissertationem G.-Sagiltarii de lan-
875 CATHEMERINONIX. OMNIHORA. 87-1
"^46 Hinc cruoris fluxit unda, lympha parte j\. Carnis indumenta sumunt, eque bustis pro-
[ex altera: [deunt.
Lympha nempe dat lavacrum, lum corona ex 100 Cerneres coire mcmbra de favillis aridis,
[sanguine est. 348 Frigidum venis resumplis putverem (e-
Vidit anguis immolalam corporis sacri ho- [pescere,
[stiam, Ossa, nervos, ac medullas glutino cuiis tegi.
Vidil, et fellis perusii mox venenum perdidit, Post, ut occasum resolvil, vilaeet bomineni
90 Saucius dolore mullo, colla fraclus sibila. [reddidit,
Quidtibi, profane serpens, profuit rebus novis Arduum tribunal alti viclor ascendit Pairis,
Piasma primum perculisse versipelli astulia ? 105 Inclyiam rcelo rcportans passionis gloriam.
347 Diluit culpam recepto formamortalisDeo. Macle judcx morluorum, macte rex vivcn-
Ad brevem se nortis usum dux saluiis de- [tium,
• [didit, Dexter in parenlis arce qui cluis virlutibus,
95 Mortuos olim sepultos ut redire insuesceret, Omnium venturus inde juslus ulior criminum.
Dissolutis pristinorum vinculis peccaminum. Te senes, cl te juventus, parvulorum te
Tunc palres, sanctique mulli condilorem B [chorus,
[proevium 110 Turba malrum, virginumque, simplices pucl-
Jara revertentem secuti, terlio demum die rlulae,
GLOSS^EVETERES.
87. Corona ex sanguine, per marttjrittmest, I. 95. Insuescerel, cousuescerei,aclivum, I.
88. Anguis, anliquus hoslis, I. 100. Cerneres, si adesses, cernere posses, Iso.
89. Perusli, consumpti,I. 101. Tepescere, incatescere,I.
90. Sibila, sibilosa, Rat. et I. 105. Occasum, morlem, I.
92. Versipelli, callido. — Hoflaminc, aslutia, 105. Coulo,ad cozlttm,I.
Vat. A. 106. Mac(e, sa/i>e,magis aucle, I.
95. Dlluit, abluit, I. 107. Cluis, splendes,vel abundas, I. Potles, Val. A.
94. Dux, Deus, 1. Gloriaris, Prag.
COMMENTARIUS.
cea, qua talus Christi perfossumesl, ubi allegat S. 96. Vocabulum pcccamcn,quod GildaeVossiusim-
Leonem Magnum epist. 98, cap. 5, qui vocat vul- putaverai, aeneo saeculoex Prudenlio resliluit Cel-
nera lateris, et Euslathium apud Theodorelum dia- larius. Spiegelius vincuta pristinorum peccaminum
logo 1 TKSTETpw(ilv«f izltvpag. Negal vero dialogo 2 exponit de peccato originali. Sed diligenter cave a
legi perforata lalera. Ego vero lego dialogo 2 T«J ^„ laudibus, quihus Fabrum et Erasmum prosequitur
TETpwfiEvaj Ttlivpu;; sed intcrpres verlit latus pro circa Aposloli locum Episl. ad Ronianos cap. v, 12,
latera edit. Paris. 1642, lom. IV, pag. 90. Non ta- nssercns, expendendum, num conseiitaneum fuerit,
inen negaverim, sententiam et communiorem ct Paulum stalim illud mysterium genlibus aperfre vo-
evangelicis verbis congruentiorem esse unico iclu luisse. Consulecl. Bertium lib. xui de Theol. Disc,
latus Domini (sive dextrum , sive sinistrum) fuisse cap. 1, ubi Erasmum et Joan. Pbereponum docte et
apertum1, ex quo aqua simul et sanguis effluxcrint, nervose refellit.
quin ex altera parte aqua, ex altera sanguis divisis 97. Fabr. et Bong., hunc pro lunc. In Egm. ct,
limilibus intelligantur emanasse. Palat. leclio est mendosa, sub qua aliquid recondiii
87. Rat., sanguine stne est. lalere suspicalur Heinsius, Tunc patres sancti quem
88. Brev. Moz. vitio se immolatum. ultima virorutn condidit.In margine lectio vulgaia. ln
90. Lego sibila cum Isone, Put., Rat., Gold., AIl., Tunc paires sancti, quos ultima sors-virorum
Widm. a prima manu, Heinsio et aliis. Sic Virgiiius condidit. ln Vat. Q sola haeclectio, Tunc Pulres san-
lib. iii Georg. vers. 421: Tollenlemque minas, el cti, quem ullima virorumcondidit.
sibila colla tumentem. Prudentius igitur recie dixit 98. Brev. Moz. mendum diem in texlu.
colla fractus sibila. In plerisquc est sibilat, etiain in 99. Fabr. et Gis., deque. Lege cap. xxvn Malth.
Fabricio, cui Teolius imputat sibilas. •vers. 52 et 53. Recte Prudenlius tertio demum die
92. Vat. A, palma; error est pro ptastna, Hymn. 3, id accidisse narrat, quod a S. Matthaeorelatum cst
vers. 185, Plasma Dei de homine. Alex., Vat. A, B, per anticipatiouem, ut inlerpreies exponuut; quid-
P, Prag., Weitz., Gis. ad marg., Sich., hortamine.• quid contra cum suo Erasmo Spiegelius asserat,
Ald., Fabr., Palat. ad oram, Gisel. in textu, attutia, D hauc interpretationem nonnihil esse detorlam. Quod
quod placuit Heinsio, qui pro ea scriplura stare ait' autem ait poeta, sanclOs qui surrexerunt secutos
Put. et Oxon., et demio occurrere versipellemaslu- esse conditorem praevium,sentenliam illorum inmiit
tiam Apoth. vers. 38 praefat.ldem mihi videtur, quia qui eorum corpora ccelo invecia fuisse opinaniur, ut
sermo est de serpente. Nou tamen damno hortamine, ila Chrislus, primitioe resurgentiuiu, ascendens iu
quod videtur verbum Prudentinnum, et cum versipelli alium, captivam ducerel capfivitalem. Aliis aliud
indolem serpentis salis declarat. videtur.
93. Vat. A, deluil. Gis., Fabr., recepta. 100. In Brev. Moz. pro quoire lege coire; el vers.
94. Vat. B, Rat. a prima manu, Hailsb., Gold., 102. retine ex margine medullas, non medulla.
Widm. a secunda manu, reddidit. Verius, dedidit. 102. Vat. A, Egm., Hailsb., et pro ac. Weit. cum
Spicgelius, oblulil. solo Aldo scribit glutiino.
95. In Aldo, mortuosque.Repugnal sensui ea con- 103. Vide hymni 11 vers. 48, Hominemqueporla-
junclio que. Brev. Moz., sepultosque, parum melro ret Palri.
rohoeret.Indicaturuna ex causis resurrectionisDomi- 104. In editione Parmensi lypographus omisit
ni, ut homines se resurrecturos sperarent. Poeta cx- a//i. Sic enim legitur : Arduum tribunal viclorascen-
plicat, mortuos olim scpultos resurrecturos contra dil Pntris. Claudicatversus.
crrorem eorum qui.putabant mortuos non sua.sed 105. Rat., non bene, indilam cmlp.
alia corpora esse resumpturos. Vide vers. seqq. 110. Rat., mendosc, turba martyruma prima maiiu,
PiTROL. LIX. 28
875 AURELII PRUDENTHCARMINA. 876
Voce concordes pudicis perstrepant concen- A Duo qui socians elementa,
[tibus. Vivum simul, ac moribundum,
Fluminum lapsus, etundae, litlorumcrepidines, 350 Hominem, Pater, effigiasti.
Imber, ajstus, nix, pruina, silva, et aura, nox, 5 Tua sunt, tua, rector, utraque,
jdies, Tibi copula jungilur horum :
Omnibus te concelebrent sacculorumsaecr^is. Tibi, dum vegela(acohaercnt,
349 X. HYMNUSCIRCAEXSEQUIASDEFUNCTI. Et spiritus, et caro servit.
Deus, ignee fons animarum, liescissa sed isla seorsum
GLOSS.-EVETERES.
111. Perslrepunl, personant.— Conccntibus, simul 5. Vivum, etc, animam, cl corpus, I
cantanlibus,I. 4. Effigiasti, finxisli, Iso.
1. Ignee, quem Grmcivocant pyr noeron ignemsen- 0. Tibi.a te, Iso.
sttalem, I. 7. Vcgeiata, roborata, Iso.
2. Socians, conlingenscorpus, et animam, Val. A.
COMMENTARIUS.
111. Iso, Ambr., Rat., Vait. B, I, perstrepunt, B I libello Gregorii Thaumaturgi de ea, e Nemesii com-
quodWeitzius invenil in Gold., Hails., Widm. suprn. mentario de homine, et aliorum libris.
Aldus perstrepenl. Vnli. A, 0, P, Q, Egm., perstre- 2. Quosensue/emen/adecorporeet animadicanlur,
pant. Brev. Moz., corrupt'-, peslrepent. Gis., Weilz. dixi proleg. num. 169, Principia inlellige. Brev.Moz.,
cl Heinsius cum suis, persircpanl. Hoc placet; nam socias, male..
infra concelebreut. Senieniia desumpla est ex psal- 5. Weitz., Gold., Widm. a prima manu. Vati. B, I,
mis, praesertim psalnio CXLVIII : Laudate Dominumde 0, Prag., Ral. vividum,quod bonam pariem codicum
cmlis, etc, et ex canlico trium pncrorum Daniclis habere asserit Barthius, sed crasse, et conlra carmi-
III. Iso concenlibusnomen fecit pnrlicipium , quasi nis legem. Vide proleg. num. 250. Rat., morbidum
concinentibus;perperam. pro moribundum,male. Hoc loco«ii>usesiimmorlalis,
115. Rat., Prag. et Widm., arva minus bene pro moribundusmortalis. Sic vivusDeusin sacris Litleris.
aura. Cave eliam a Giselino aura, silva. In 1 edit. Et eodem fere sensu Virgilius, Ovidius, et alii.-Mori-
scripserat silva, et aura. bundum pro caduco seu morlali Yirgilius lib. vi,
114. S. Damascenus cap. 1 libri secundi Orlho- vers. 752 : Terrenique hebelanl arttts, moribundaque
doxae fidei : Quod aulem smcuiorumsmcula dicunlur, tnembra. Cicero et alii moribundumpro morii proxi-
ideo fil quod seplemhujus mundi smculamulta smcula mo accipiunl. Brev. Moz.male disiinguit tnoribundwr
seu vilas hominum complccluntur. Alque unum illud Hominem,pater effigiasli.
smculumsmcula omnia complexusuo lenel: smculum- 4. Effigiare est formare ad imaginem. Eo verbo
qtie ismculidicitur prmsenshoc el (uturutn. Ila ex edi- utunlur Apuleius, Sidonius, et saepe noster Pruden-
tione Joannis Lequien. rn lius, quod eleganter usurpari ait Bartuius, quasi ad
Titulus hymni est, quem exhibent Valt. A et B, artilicium curamque poela respexerit.
Rat.,'Put., Thuan., Palat. Aldus, /n e.rsequiisde[unc- 5. Cur a in utraque producatur, rationem rcddidi
lorum. Fabr., Ad de[unclorumexsequias. Oxon., et in proleg. Giselinus iu nonnullis Vulg. inveuit Tttu
Rottend. Circa exsequias defunctorum. Alex., Circa sunt, lua recla ulraqtte, contra fidcmmss. codd. Deus,
requies. Hunc hymnum cum aliis paucis commenla- qui est fons, ipse est rector.
riolo illusiravit Adamus Theodorus Siberus, et non- 6. Placel Barlhiogtossa Isonis, nequemihi prorsus
nullam ejus parlem exposuit Barlhius lib. xxi, cap. 4, displicet. Sed poteritetiam inlelligi finis in voce libi,
qui hunc hymnum plane divinum vocat; etcap. 10 nt stalim (ididumvegelala cohmrent.Sic in Officiodc-
lib. XLIIPrudentium laudansait: Undetonge elegan- funciorum Regein, ciii otnnia vivunl, elc. Addit Bar-
ler Prudenlius, cujus verba, imo lotus ille funebris thius, huc irahere aliquem posse entelechiamArislo-
hymnus nullo verborumambitu,nulla copia eruditionis lelis, de qua Neinesius. Clarius aliquis de unionc,
enarrari satis possvnt. Eumdem liunc hymnum Crini- seu admirabili iila conjunciione et commercio cor-
tus intellexit, cum dixit, commendari Prudentii car- poris et animi locum hunc intelligel.
mina de nalali Domini, De expiandisanimis, eic Ali- 8. Giselinus Manilii exemplar secuius emendavit
quae slrophae hujus hymni legunlur in Officiomor- Animus simul, et caro vivit. Barlhius asseiuitur , ct
tuorum MissalisMozarabici, edit. 2 pag. 149, nemn.e barbare alios edere spiritus affirinat. Vide vers. 3.
quatuor primoe,duodecima, decimaquinta et duas se- Aldus, Weilz. et alii legunl spirilus. Heinsius in suis
quentes, quadragesima et duac sequentes. Lectiones veluslioribus reperit Et spiritus, ei caro servil, quod
varianlesindeexcerpemus. r1» placct, quia metro congruil, el exstat in Alex. et
1. Deumigneumfonlemanimarum vocal Prudentius Urb., sed irt hoe t>it>i( pro servil. Vatt. A, B, I, 0, P,
non eo scnsu quo ethnici philosophi Deum et animas Q, Spiritus simut, ct caro servit, cimi Brev. Moz.Pru-
ignem csse affirmabant; sed phrasi propria sacroe dentius aliis in locis primum i in spiritus produxit,
Scriplurae, ubi Deus ignicomparatur, habilare in igne ndeoque rejicienda est lectio Spiritus simul, ct caro
dicitur. ldem in Laurenlio vers. 395 : Sic ignis wter- servit, ubi corripilur. Cnuchiusconjiciebnt flalus pro
nus Deus, Nam Christus ignis ver-us est. Et Ditlochnei animus. In Hymnario V Thomasii, Spiritus simttl, et
letraslicho 8 : IGNIS INRUBO : Sentibus invotilansDeus caro servit. Vat. A, Prag., Widm. supra, Palat.,
igneus ore corusco. Malacbioem, 2 : Ipse enim quasi Bong., Sicb., setT>i( pro vivit, quod est in aliis pluri-
ignisconflans, el quasi herba fullonum.Deuler. IV,24 : mis,
Deusluus ignis consumensest. Fons animarum dicitur 9. Versus sequentes edimus eo ordine quo sunt in
Deus, quia fons est vitae. Vide hyniniim 4, vers. 10. Vali. A, Q, Ald., Gis., Alex. ln margine Vat. A nola :
Arnobius lib. n adversus Gent. : Quia uno ex [onte Alii libri habenl : Resolula sed isla seorsum Propritis
omniumnostrum defluuntanimm.Foriasse Prudenlius revocanlurin orlus Petil hatilus aere fervens, Humus
rejicere voluit illorum errorem qui nescio quem fon- excipil aere 'corpus. Quia cuncta. etc Pro aere legen-
tem animafum fingebanl, ex quo Deus animas edu- dum aera in versu Pelil halitus aera fervens: in vcrsu
ceret, non tum crearet, cum corporibus irifunderet. seq. ibidem notatur diversa lectio, quaevera cst arida
Vide S. Augustinum, lib. x de Genesi ad litleram. pro aere. Vat. P, ul edidimus, sed ad oram : Alii li-
Monet Baithius, huic hymno capiendo doclririam bri Itabeut: Resolulasedista seorsuiu,e(c. Eiadmnrg.
Chwstiarmmdc anima hauriendam esse e pcculiari strophaaQuia cuncla pro div, lectione.Sic cuncla, etc.
877 CATHEMERINONX. CIRCA EXSEQUIAS DEFUNCTI. 87«
10 351 Solvuht hominem , perimunlque : A 352 (lanc lu > Deus dptime, mortem
Humus excipil arida corpus, Famulis abolere paralus,
Animaerapit aura liquorem. Iler inviolabile monstras,
Quia cuncta creata necesse est 20 Quo perdila membra resurgant.
Labefacla senescere tandem, Ut, dum generosa caducis,
I.) Compactaque dissociari, Ceu carcere clausa, liganlur,
Et dissona texta retexi. Pars illa potenlior exstet,
GLOSS^E VETERES.
12. Liquorem, serenitalem, I. 21. Generosa, nobitia animm.— Gaducis, corporis,
15. Compacla, conjuncla, I. in membris, Iso,
16. Retexi, dissolui, I. Resolvi, Vat. A. 22. Carcere, iu carne, Iso. -
19. Monstras, monstrasti, I.
COMMENTARIUS.
Vnt. 0 : Rescissa sed isla deorsum (supra seorsum) omissa. Versum Proprios revocantur in ortus exponit
Proprios revocanturin ortus, Peiit halilus mthera [er- aliis versibus Lucretii lib. n : Cedi(item retro, etc,
vens, Solvunt hominem,perimuntque, Humus excipit l> quos Iegesis proleg. num. 166. Addit edilionem
"
arida corpus, Animmrapit aura liquorem, Cuncta cre- recentissimam (Weitzianam ) inlrusisse stropham
ata necesse est Labe[acta senescere landem, Compac- inulilem et monachicum spirantem. Hanc inlellige
laque dissociari, El dissona lexla lexi, Obilumtolerare esse slropham illam Sic cuncla creaia necesseesl Obi-
snpremum, Ul seinina dissociala, Sibi sumat origo re- lum tolerare supremum. In versu Petil hatilus mlhera
sorbens. Vat. B sic legit: Recisa sed isla seorsum Pro- fervens invenit apud veleres libros Petil alter mthera
prios revocanlurin ortus, Pelil halilus wthera [ervens, fervens, nec dubitat scribendum Petit mlher wthera
Htimns excipit arida corpus, sic cuncla creala necesse fervcns : nam et Ovidius ultimam produxit, Ipse
esl Obilum tolerare supremum, Ul semina dissociala meas mther accipe suinme preces. In mther quidem ul-
Sibimelsumat origo resorbens Resoluta sed ista seor- tima apud Ovidium, et Prudentium, si ita bic versus
sum , Solvunl Itominem, perimuntque, liumus excipit legatur, vel solius coesuroeratione poterit produci.
arida corpus Animm rapil aura liquorem. Quia cun- Gallandius ex Tomees. Exscribit illum versum, Pe-
cta, etc. Ila eliam Rat., et, ut puto, Ambros. Quae til aller mlhera [ervens. Inlelligi potesl alter de spi-
melius sunt digesta quam in Vat. 0 et correciiora : rllu. Pergit Barlbius, animadverlens, senescereom-
nam in Vat. 0 raendum est cuncta pro quia cuncla, nium reruiu defectum notare, lexta corpus dici, ut
ct texi pro retexi. Aliter Put. post versum El spiri- alibi cralein, compactaab Amobio lib. u in fiue ac-
lus, et caro servit illico Resolula sed isla seorsum cipi pro nexibus, quibus pelliculae et artus homini
Proprios revocantur in orlus, Pelil lialitus aera [er- vcro suntaffixi.
vens, Humus eircipi( arida corpus. Sic cuncla creata 18. Abolere mortem proprium solius Dei : quod
necesse es( Ofrituiutolerare supremum, Ul seminadis- in sacris Litteris et Ecclesioe precibus saepe oc-
tociala Sibi sumal origo rcsorbens. Hanc lu, Deus Cj.curril.
opiime, etc Cum Put. faciunt Urb. et Vat. 1, sed in 19. Ald., Egm., Put. et Oxonien., monstrans;
his rescissa pro resoluta, et in Yat. I sibimel sumat Roll. monstra. Caeleri, et sensus ipse exigit, mon-
pro sibi sumat. Egmondanus, ut in nostra lectione. siras.
Sed in margine pro diversa scriplura Resoluta sed 22. Quod corpus anirnaecarcer dici possit, constat
isla seorsum, et tres sequenies versus, ul in Pii- parlim cx his quae dixi ad vers. 44 praefat., et ad
leano. Weitz Iegit, ut in Yat. R, sed pro sibimelsu- vcrs. 190 liymn. 7, parlim ex his quae addam. Mulu
mat origo resorbens melius habet Sibi suinat origo in i am sententiam Plalo ex Soeratis et jEgyptiorum
resorbens. Meridutnautem est in Weilzio arma pro scitis disserit, et ex eo repelunt alii pbilosopbi, ul vi-
aura in versu Attimm rapit aura liquorem. Yersus deri poiest apud Barthium Adv. cap. 5, Iib. XLII, et
editionis Weitzianae a 15 a/121 absunt a Noms. et Martinum de Roa de Dienatali cap. 3. Cbrisliani phi-
Rotlen., in Oxonien. quoedam exprimuntur ut in losophi et SS. Patres eodem fere modo iocuti sunt, ut
Wcitzio, quaedamnon item, quod Hcinsius testalur. Nemesius de Natura hominis, Theophridus abbas de
Weitzius pro sua lectione allegat Fabr., apud qucm Vener. sanctoruru , Arnobius lib. n, S. Paulinus
est rescissa pro resolula, Widm., Bong., Goldast. soepe.In communi unius martyris ad laudes hvmnus
Ex tanta codicum discrepanlia id Heinsius colligit, esl ubi hos versus legimtts : Solula sunt jam vincula
duas editiones carminum a Prudenlio faclas, ac non- Tui sacrali cbrporis. Itaque quamvis eihnici philoso-
nihil in utraque variatum. Igilur alii aliam lectio- phi corpus appellaverint carcerem, vinculum, an-
ncm amplexi sunt, nonnulli utramqtie in boc hymno trum, sepulcrum, vas animm, ita his vocibus abu-
conjunserunt. In versibus auiem quos retinui quae- "-. tenles, ut veram el intimam animae cum corpore
dain etiam est varielas leciionum. Hoc versu 9 Val. iinionem negarent, tamen ejusmodi voces a SS. Pa-
A, recisa cum Gold. et Wid.; sed in Gold. supra, tribus vulgo usitatoe, Ecclesiastica consuetudine,
relicta. Mullo melius rescissa cum Ald., Bong. et alque adeo sacrae paginoe auctoritate comprobatac,
aliis. nequaquam rejici debent; quandoquidem interChri-
11. Error estin Vat. A, excidil pro excipit. stianos de vero sensu constat, scilicet animam, dum
12. Brev. Moz., mendose, Anima rapit aurm li- corpori est unita, omnes suas funcliones plene et li-
quorem. bere exercere non posse. Apposite S. Ambrosius lib.
14. Fabricius iegit labe[acta, minus bene, pro la- v, epist. 21 : Unaqumqueanima videns se corporeo
befacla. In margine Val. A nota : Alii habent: Obi- islo clausam gurgustio, qum tamen lerrenm hujus ha-
tttm iolerare supremum.Hericus in suo poemate imi- bitationisconsortio non degeneraveril, ingemiscitgra-
latus Prudenlium ait labefacta senescere. vala corporis Itujus conjunclione. Animadvertere ta-
16. Sichard., ul dissona. Detexta relexeredixit Ci- men oportet errorem, a concilio n Braccarensi
cero de Oratore lib. n, pag. 72. Herictisde Resurrect. damnalum can. 6 : Si quis animas humanas dicit
homiriis mortui, Qua virlule potest detexta retexere. . prius in cmleslihabitationepeecasse,el pro hoc in cor-
Breviter nunc attingam quae Barthius lani in lios pora humana in lerram dejeclas, sicul Priscitliantis
vcrsus quam in alios omissoscommenlalur. "Aitsiro- clixil, anatltema sif. Cavillum Marlini Ltilheri re-
pliam illam Weitzii flescissa sed ista seorsum Pro- (cllam ad vers. 45 hymni U, Morlale corpus in-
prios revocantur in orltts, elc, posse reliueri anli- duil.
qurtaiis gratta, quamvis recto jam a Fabriciu fuarit
 AURELII PRUDENTII CARMINA. -•.''• 880
879
Qtite germen ab aelhere traxit. A 40 Habitacula pristina geslet.
25 353 Si lerrea forte voluntas Quoepigra cadavera pridem
Luleum sapit, et grave captat Tumulis putrefacta jacebant,
Animus quoque pondere victus Volucres rapientur in auras,
Sequitur sua membra deorsum. Animas comitata priores.
Al si generis memor ignei 45 Hinc maxima cura sepulcris
30 Contagia pigra recuset, lmpenditur : hinc resolutos
Vebit hospila viscera secum, Honor uliimus accipit arlus,
Parilerque reportat ad astra. Et funeris ambitus ornat.
Nam quod requiescere corpus 355 Candore nitentia claro
Vacuum sine mente videmus, 50 Praetendere Iintea mos cst,
35 Spatium breve reslat, ut alti Aspersaque myrrha sabxo
Rcpelat collegia sensus. Corpus medicamine servat.
Vcnient cito saecula, cum jam Quidnam sibi saxa cavatn,
Socius calor ossa revisat, Quid pulchra volunt monumcnta?
354 Animalaque sanguiue vivo B 55 Nisi quod res credilur illis
GLOSS^; VETERES.
26. Luteum, non sobrie, nomen. -~ Sapit, t>u/(.— 38. Calor, anima, \.
Captat, appelit, lso. 45. Sepulcris, cymilronGrmce,Latine dormiloritm:
29. Gencris, originis sum. — Ignis, anima vivax, hinc cymiterium et cymileria, dkunlur. id est dormi-
|so. _ Memor, antma, Vat. A. toria, in quibus sancli quasi dormire videntur usque
33. Requiescere, in sepulcro, I. ad diem judicii, I.
34. Sine mente, sine anitna, 1. 48. Ambitus, ornatus, vel honor, Iso.
36. Repetat, iterum suscipiat tocielalem animm, 51. Sabseo, i/iure; I.
Val. A. — Sensus, animm, Iso.
COMMENTARIUS.
25. Vat. unus Teol., voluptas, minus bene. Eu- ex more Hebroeorum, ut ipse pulat, apud quos vi-
cherius Lugdnnensis in epistola ad Valerianum, pag. sebantur sepulcra dealbata, quo fortasse allusit Pau-
582 : Caro siauidem proclivis in vitia ad lerram lan- ius, cum Act. XXIIIAnaniam vocavit parielem deal-
quam in originemsuam nos revocal; limcvero veniens batum. Sedulius lib. v carminum de Juda : Velul
a Palre luminum (loquilur de anima), sicul [erri omne sepulcrum Exleriora gerens albm velamina for-
iqnibus mos esl, in superiora nititur. Barlhius lib. mm, Sordibus interius, fcedoque cadavere plenum.
xrv Adv., cap. 10, putat Eucherium expressisse Vide infra vers. 49. Receuset poeta ea fere omnia
haec ipsa verba Prudentii, et alia non absirnilia ex Q quae peragi solebant, ut honos defunctis haberetur.
Psych. , . , . Adhibebanliir etiam candelae, et, ul ex hoc hymno
i 29. Plerique legunt lams, cl Iso exponit de amma; liqnet, hyinni vel psalmi. S. Hieronymus ad Eusto-
quod pariter habenietVait. Q, P, el 1 cum glossa chium de epilaphio Paulae; Cum alii pontificeslam-
anima, Aiex., Urb. alii noslri; nec debuit haec padas ccreosqueprmferrent, alii choros psallentium
leclio mala Gallandio videri in Aldo et aliis. Sed ducerenl. Et in Vila Pauli sub finem : Hymnos quo-
Vat. Q, Noms., Roltend., Torrenlianus unus, el que et psalmos de Chrisitana tradilione decanlans.
schedae Graevianae,ianei, facla synaeresi, quod mihi Viclor Yilensis, lib. i, aliique eamdem consuetudi-
admodum placel, nam primo versu Deum igneum nein comprobaut. Concilii Toletani HI, canon 22
fontem animarum vocat. Vat. A verbovidelur eodem modo exstat: /ie/igiosorumomnium corpora qui divina vo-
legisse, saltem, qui glossam memor, id est cuitone ab hac vita recedunt, cum psatnis tanliim-
anima, apposuit. InOxou., igneoti, mendum. modo psallentium vocibusdebere ad sepulcra deferri.
30. Ahl., Nebris., Sich., Gis.i ed. ad oram, ni- Nam funebrc ctrmen, quod vulgo defunctis cantari
gra. Plerique et optimi, pigra; qund longe con- solel, vel pectoribus se, proximos, aul famitias cm-
gmenlius esl. Teol. in Vat.abuno invenit nigra. Heri- dere omnino prohibemus. Confer concil. Valent. an.
cus Allisiodorensis, qui hoc hymno plura est 524, cnp. 4; Braccar. i, cap. 16 et 17; et inlfa
inulualus, cxscripsit contagia pigra. Weilzius pro vers. 113.
nigra aliegat F.; si Fabricium ihtelligit, hic habet teri47. Funus cum sepulcro est honor ultimus : in ve-
pigra. epilapbio Popiliae, Extremum offtciumqitoniam
53. Aliqui adverbii nola msigniunt quod. Ego re- libi reddere cogor. Virgilius, lib. vi, vers. 215, e/ ci-
lativum puto, ul inteHigalurcorpus, quod videmus. D neri ingrato suprema (erebal Muncra.
38. Hericus, Socius cator ossa revisit. Virgilius lib. 49. Plura de his diximus proleg. num. 156el seqq.
ix, vers. 475, calor ossa reliquit. Videri possunt Baronius tom. I' Annal., pag. 258,
40. Aute Iladriani aut Anloninorum lempora non ct S. Hieronymus de obiiu Blesillae,ubi lneminil ve-
apparet linc vocabulum habitaculum in usum iudu- laminis attrei quo ferelrum obtendehaiur, et in Vila
clum; post mnlii usurparunt etiam profani scripto- S. Pauli, ubi pariter memoral dicta auralas vesles quibus
res, Palladius, Gellius, Solinus, Ammianus. mortui obvolvebantur. Repete vers. 45, et con-
45. Ex honore qui sepulcris impendilur, argu- fer Jacobum Greizerum, lib. i de Funere Chrisiiano,
mentum petitur resurrectionis mortuoruni., quod cnp. 3, ut plures alios praeteream, qui de funeribus
Teriullianus aliique promovent. Novclla.Theodosii nniverse scripserunt, et hos Prudentii versus lau-
et Valentiniani de sepulcris tit. 5 : Scimus, nec vana darunt.
fides, et solutas membrisanimas liabcre sensum, et i« 55. Ald., res quod nisi credilur. Codd. mss., nisi
i-riginemsuam spirilum redirc cmlestem.... Nimis bar- quod res creditur. UtrUmquemetro congruit, sed hoc
bara est el vesana crudelitas munus extremum luce postremum suavius est. Nescio cur Cellariusediderit
carentibus invidere. Pignorius, de Servis pag. 230, res quod nisi, eumque transcripserii Teolius, nutlo
hos versus adducit, ut probei, sepulcris etiam nis. cod. producto,
Chrislianorum vela candida praetendi consuevisse,
6gj CATHEMERINON X. CIRCA EXSEQUIASDEFUNCTI. Boi
Non morlua, sed data somno? A Alienain morie dolere.
Hoc provida Christicolarum Sancti sator ille Tobioe,
Pictas studet, ut pote credens, 70 Sacer, ac venerabilis heros,
35G Eore prolinus omnia viva, Dapibusjam rite paratis
GO Quaenunc gelidus sopor urget. Jus proetulitexsequinrum.
Qui jacta cadavera passim Jam stantibus ille ministris
Miserans legit aggere terrae, Cyalhos, et fercula liquit,
Opus exhibet ille benignum 75 Studioque accinctusbumandi,
Christo pius omnipotenti. Fleto dedit ossa sepulcro.
65 Quin lex eadem monet omnes Veniunl mox praemia coelo,
357 Gemitum dare sorle sub una, Pretiumque rependitur ingens:
Cognataquefunera nobis Nam luinina nescia solis
GLOSSiE VETERES.
86. Non mortua, unde in Job : Restituelurut tulum B 66. Sorte sub una, una sors est omniutn, vidtlket
signaculum, et stabit quasi vestimenlum. Signaculum mori, I.
hominemvocat, qui in lulum redigilur, el quasi lotum 69. Sator, pater, I.
vcstimentum reservelur,I. 71. Rite, ralionabililer,I.
58. Utpote, ut mstimo,id esl, quasi, I. 72. Jus, legem.— Exsequiarum exseqitiwab exse-
59. Omnia, postgeneralemresurreclionem,Iso. quendo, I.
61. Qui, de his qui tnortuossepeliunt, I. 75. Humandi, sepeliendi,I.
62. Aggere, cumulo, Iso. 76. Fleta, deplorala, plorata, lamentata, I.
COMMENTARIUS.
56. In sacris Litteris, precibus ccclesiasticis san- poniificibussepulcris apostolorum adhibitos cx clero
ctorumque Patrum voluminibus, mortui, prooserlim Romano custodes, qui cubiculariidicunlur.
sancti et qui ad vilam aeternani resurrecluri sunt 59. Adverbiumprotinut hoc loco vim habet, quasi
gloriosi, dormientesdicuntur. Hinc ccemelerium,aut porro tenus, demum.
cxmiterium,xoiftJiriiptov a zoiftaw,dormio.Corrigenda 60. Vat. B, Ral. pro diversa scriptura, Sicli., ar-
ergo est Isonis glossa, quae cymitron et cymilerion cet, quod secutus est Weitzius cum Bong., Goldast.,
scribii. Ex hac phrasi gravissimi viri natam exisii- ct Widm., in quo supra urget, quae est lectio com-
mant hisioriam de septem dormienlibus, qui scilicet munior et verior. Sic llorntius lib. I, oda 24, Ergo
dormierant in Cbristo, hoc est, vere mortui fuerant Qnintilium perpetuus sopor Urgel. Ciceronis etiam
et reperti sunt lanquam dormientes. Confer Baro- est somnusuraei.Herieus loc. cil., Qumsoporurgebat.
nium ad diem 27 Julii Martyr. Rom., Cupcrum Acta Giselinus iu lextu arcel, ad oram urget.
SS., pag. 395, tom. VI, et Petrum Lazzeri, de criti- j 61. Hauc totam senteniiam eloquenter Lactanlius
ces Regulis§ 7. Erudiiissimus eques Vicloriusedidit adornal lib. vi, cap. 12 Divin. Instit.: Ullimum iltud
Romoe1741 SS. septem Dormientium historiam ex , et maximumpietatis officium est peregrinorumet pau-
cctypis musei Viclorii expressam, :disscrtatione, et perumsepultura JVonergo paiiemur, figuram et
veteribus monuraenlis illustratam qui cap. 12 ob- figmenlumDei [eris ac volucribusin prmdamjacere,
scrvat, Prudenlinm his versibus mysticum sensum sed reddemus id terrm, unde orlum est In quo
nperuisse, et subjicit epilapbium S. Alexaudri mar- autem magii.juslitim ratio consislil, quam in eo, ut
lyris, quod mihi dubium est: ALEXANDER MORTUUSquodprwstamtisnostris per affectum,prmslemusalienis
NONEST,SEDVIVIT SUPER ASTRA. Mulia ali.i affert, ut per humanitaiem,qnmest mullo ceritor justiorquccum
probet, sanctos illosDormientesnuncupalos vere raor- jam non hominiprmslatur, qui niltil senlit, sed soli
tuos fnisse et martyrio coronatos. Etsi autcm pro- Deo gralissimumsacrificiumest opusjuslum.
fessus fuerit, se ex eciypis sui musei exhibere eam 64. Egm.,Ald., prius, quod amplexus cstNebris-
hisiorinniaccurate delineatam, et aeri incisam, tamen sa, exponens in primis; ncqueChamillardo displicuit.
c). praesulSlephanus Borgia hujusmodi anliquiiatum Sed mullo mngis placere debet pius. In Vat. A est
cultor eximius ex prototypo, quod in locuplelissimo pritis, et supra pius.
suo museo servat, notavit, litteras quibus nomina 65. Ald. Weilz., Gis. 1 edil., quia tex, niiiilque-
SS. mariyrum exarantur, in icone Viclorii non ea diversum ex mss. nntat Marieltus. Gis. 2 edil., quin
formaveieri esse descriptas qua exstanl in suo vitro. lex , nullamque varielaiem Ileinsius ex suis mss.
Neque id solum me perhumaniter admonuit, sed animadvenii. Metrum et senlcmia utrolibet modo
etiam ex suo prototypo eamdem hisloriam diligenter r. consiaui; quamvis qttia lex Gallandio niinus rectum
delineari curavit, uteadem a meaerifideliterincisahoc visum fueril in velt. edd. Brev. Mox., movelomnes.
loco repraesentaretur. lntellexi vero posiea, ectypon 66. Aldus edidil forte sub una, corrcxil vitiose
Victorii, quod nunc in MuseoVaticano asservalur, sorte sublinta.
plane respondere prototypo musei Borgiani Velitris. 67. Egm., Widm. supra, munera.Vat. A. tnvnera,
Notandtunest ab antiquo arlifice formata etiam fuisse supra funera. '
martyrii instrumenta,scilicetclavas nodosas,securcs, 09. Lege Tobiaelibrum cap. n.
clavos.facesardentes, uncos. Nominasunt Conslanti- 70. Tohias paler heros dicilur, ulS. Joannes evnn-
nus, Maximianus,Marlinianus,Joanncs, Malchus,Sa- gelista hymn. 6, vers. 114.
rapio, Danesius,qui fortasse est Dionysius. Victorius . 73. Verbum stare niinistris conviviorum apte con-
ait, suumectyponesse, exsulphuremultis abhinc au- venit, qui et statores dicebaniur, auctorc Pelronio
iiis fuso, exgemma antiqua sumpto : aetaiemgeniime Arbilio : IVisiatti servos viderinl, aut ttalores altius
sive prototypi, quod pcriisse suspicabatur, lefert ad cinctos.
saeculumvin aul u. lllud mirandum est, virum dili- 74. Vat. A., ac fercula; alii ei.
genlinelaude commendatum,parum curasse, ut imago 76. Vat. B, P, I cum glossa, plorata, lamentala;
seri incisa ectypo, quodipse possidebat, conloririare- Gold., Widm., Weilz., nonnulliHeinsiani. Iso, flela,
tur. Pignorius in commeut. de Servis, pag. 234, ad- quod metro parum congruit. Bong., Fabr., Ilails.
vertii, iion solum ex ccclesiastica loqueudi constie- supra, Thnan., Rni., Gis., fletu, miuus bene; fleto
ludine originem ducere decnntatam sepiemDormien- sepulcrooptimi codicos. Aldus et alii.
tium mcmoriam, sed eiiam ea de eausa a Romu.iU
883 AURELHPRUDENTIICARMINA. 884
80 Deus illiia felle serenat. A *uS 359 Morbus quoque peslifer, ar(us
Jam lunc docuit paler orbis, Qui nunc populatur anhelos
Quam sit ralionis egenis Sua lunc tormenta resudans
Mordax, el amara medela, Luet inler vincula mille.
358 Cuin lux animam nova vexat. Hunc eminus aere ab alto
85 Docuit quoque non prius ullum 110 Victrix caro , jamque perennis
Ccelesiiacernere regna, Cernel sine fine gcmpnlem,
Quam nocle, et vulnere tristi Quos moveratipsc, dolores.
Toleraverit aspera mundi. Quid lurba superstes inepta
Mors ipsa bealior inde est, Ctangens ululamina miscet
90 Quod per cruciamina lethi 115 Cur tam bene condita jura
Via pandilur ardua justis, Luctu dolor arguit amens ?
Et ad astra doloribus itur. Jam mcestaquiesce querela ,
Sic corpora morlificata Lacrymas suspendite, matres,
Redeunt meiioribiis annis: Nullus sua pignora plangat:
95 Nec post obitum recalescens 6 120 Mors haecreparatio vitaeesi,
Compago faliscere novit. Sic semina sicca virescunt
Hoec,quse modo pallida fabo Jam morlua, jamque sepulta :
Color albidus inficit, ora Quaereddita cespite ab imo
Tunc flore venustior omni Veteres meditantur aristas.-
100 Sanguis cule linget amoena. 125 360 Nunc snscipe , lerra, fovendum ,
Jam nulla deinde seneclus Gremioque hunc concipe molli :
Frontis decus invida carpel, Homiiiislibi membra sequesiro ,
Macies neque sicca lacertos Generosa et fragmina credo.
Succo lenuabit adeso. Animoefuil haecdomus olim ,
GLOSSiE VETERES.
80. Illila, tincta. — Serenat, clara facil, I. (acies, Iso.
82. Egena, indigensquia necesseesl ul habeatralio- 99. Venustior, pulchrior, I.
nem, I. 100. Tinget, coloral, humecial, I.
85. Mordax, dura, I. 102. Carpet, corrumpel, I.
84. Lux, correctiodivinu, Vat. A. — Vexat, fati- p 104. Adesb, consumpfo,I.
^
gat,\. Quia post tongam tenebraruininstietudinetnlux 105. Morbus, diabolus, qui morbosinfe.ri,I.
cum labore suscipilui, Prag. 109. Eminus, longe, I.
Ji5. Docuit, Deus, lso. 112. Moveral, excilaveralcontra alios. — Dolores,
87. Nocte, nox pro tribulalione, I. morbos, Iso.
96. Faliscere, resolvi, dissotvi, Iso. 127. Sequestro, commendo,separo, Iso.
98. Color, pallor. — lnficit, corrumpit. — Ora, 129. Haec, care, I.
COMMENTARIUS.
82. Iso, Vat. B, I, Prag., Rat., Weitz. cum suis, 114. Fabr., ptangenspro clangens.
egena. Ald., Vat. O, P. Q, Gis., egenis, quod secu- 115. Egm., jam pro tam.
lus csl Iieins. cum suis. Probum est rationis egcnis, 118. Bartliius lib. XLVIAdv., cap. 15, inierpreia-
hoc est peccatoribus, qui ceeciscomparautur, el ra- ttir, tnatresesse feminas aeiatis provectioris, quales
(ione, seu luce egent. fere praeeranl planctibus, videlicel praeficas sic di-
86. Torrentiani duo scandere. Sed cernere esl in ctas, quod planclibus praeficerentur. Non asseniior.
reliquis. Vide hymni 12 vers. 88. Prudeniius enim sta(im de pignoribus seu (iliis lo-
90. Teol. pro diversa lectione cum per. Hailsb. su- quilur.
pra mundi pfo lethi. 121. Joan. xn, 24 el 25.
93. S. Paulinus Natali 6 : Placida caro morle quie- I» l24..Aferfi(ati est motiri et qnasi exprimere. Nam
scit In spetn non vacuamredivivmcondita vitw. Verbo v qui meditantur, proximi sunt, ut efficianl.Nou semel
mortificandiulilur Tertullianus, et S. Prosper epigr. Prudeniius hoc sensu usurpavil meditor ; et S. Pau-
96 : Vis esl corporeimorlificandahominis. linus in eodem argumento de obilu Celsi : 6'i/ncte
100. Iso videtur legisse lingit. Sed linget exigil resurgendi faciem medilantur in omni Corpore, el in
sensus. lerris germina, et aslra polo. Prudentius vcieres ari-
101. Widm., Palat., Alduscum noslris, Heinsius stas vocat, quia seminaex aristis prodeunt, ei in arislns
cum Tbuan., Pul. et duobus aliis, jam: Aliinam. redeunt. Teolius invenit imilanlur apud nonnullos.
. 104. Weilz., Hailsb. a secunda manu, aheso. 125. Ral., hunc pro nunc. Egm.. Vat. O, mendose
107. Aldus, sua nunc, mintis bene. favendum.
108. Aldus, male, lucet. Sichardus restituit luet, 126. Prag., nunc pro/iunc, male. Vigiliusmartyr,
favenlibus membranis. pag. 17, gremiumsepulcri dixit, forlasse Prudeiilium
112. Put. a manu secunda, ipsa. imitatus, ex Bartbii observatione.
113. Chamillardusintelligit praeficasillns mulieres 127. Aldus, Val. Q, male nominis pro hominis.
quae conducebantur, ut morluum carmine lugubri lleinsius suspicawr (ibi sequcstra. Sed sequestrosen-
prosequerenlur ; non tamen diffitetur, locum expli- suin reclum proefert. Hoc verbo usi sunt Terlullia-
cari posse de lacrymisquorumlibet. Id innuunl verba nus, Sidonius et alii. Terfullianus de Resurr. carn.
turba supersles.Vide comment. ad vers. 45, el confer cap. 27 -.Protndeenim et corpora medicalacondimen-
dissertationem Hicronymi Baruffaldi d» Praeficis, et tis sepulturmmausolciset monumenlisseaueslranlur.
Antonii Lanzoni dc Luclu morluali.
888 CATHEMERINONX. CIRCA EXSEQUIAS DEFUNGTI. 886
130 Factoris ab ore creatae: A 140 Qualem libi (rado figuram.
Fervens babilavit in istis Non, si cariosa velustas
Sapientia principe Chrislo. Dissolverit ossa favillis,
Tu depositum tege corpus: Fueritque cinisculus arens
Non immemor ille requiret Minimi mensura pugilli,
135 Sua munera fictor, et auctor; 145 Nec , si vaga flamina, el aurae
Propriique aenigmatavultus. Vacuum per inane >'olanles,
361 Yeniant modo lempora justa , Tulcrinl cum pulvere nervos ,
Cuin spem Deus impleatomnem. llominem periisse licebii.
Reddas patefacta , necesse est 362 Sed dum resolubile corpus
GLOSS.E VETERES.
131. In islis, corpore, I. 141, Cariosa, corruptibilis : nam caries esl pulredo
133. Depositum,commendalum,I. ligni. A carie. i. e. pulredo, tremeles (lege leredines)
135. Fictor, plasmalor, 1. vocanlur vermes, qtii ligna comedunt, et in putredinem
156. ^Enigmata, imagines,1. jEnigma inhoc toco B redire faciunl, I.
pro imagineponitur, Vat. A. Mnigmala, id esl figu- 145.Flamina, venti, 1
ram, Prag. 146.'lnane, vacuum aerem, I
157. Modo,cito, Iso. 149. Dum, sc. tisque, I.
COMMENTARIUS.
150. In marg. Vat. A et P pro diversa scriptura, cujus clauduuiur cuncta pugillo. Et Venanlius For-
CttinobilisexPalre (ons esl, quam babent Put., Oxon., tiinalus : Mundum pugillo contiiiens. .
Ilailsb., et schedae Graevianae Caucbii. Nomsianus 145.Prag., ineple, nec si flamma vag.t. Gis. 1 ed.
ulra.mque agnoscii. in textu. Fab. et Bong., vaga flitmina, minus bene.
154. Heinsius cum Pul., i//a. lieinsio adhaerent 148. Yai. A, perisse, scd periisse poscit carminis
Cham., Cellar., Teol., qui unum tanium Vat. vidit, ralio.
in quo esset ille. Sed Fabr., Ald., Gis., Weitz., et 149. Index librorum expurgandorum, cujus me-
nostri legunt i/,'e, quod proelulit Gallandius. mini nuin. 184 proleg., jubet apponi margiiii hujus
155. Hails., factor, supra ficlor. loci : Cauie lege: nam vicleturdotere, animas piorum,
\ 156. Nebrissa suspicatur schemata, quod placet qum nihil purgandumdeferunl, egressas a corpore de-
Ghamillardo, quia bomo tam perfecla (igura, atque tvteri in paradiso lerrestri illo unde expulsus fuil
iniago Dei est, ut ei nullo modo conveniat wnigma, Adam. Forlasse Prudentius per paradisum voluplatis
nisrid omne quod aliudrefert.asnigrtiadieatur. Con- el sinum Abralimnihil aliud inlelligitquam essenlialem
tra ego pulo, mnigma Dei recte hominem appellari. C anitnm gloriamanle glorificationemcorporis. Hnnc ex-
Est enim tenigma, ut ait Giselinus, rei minus nolae plicalionem confirmat quod ante Prudenlius dixlt:
imago. Quod si velis, mnigmae-se imaginem aliquan- Venianl modo iemporajtisia, Cum spem Deus impleal
tumobscuram, ut plerique asserunt, oplime Iiomo omnem. Et Hamari. vers. 859 similiter describit pa-
aenigmaDei vocabilur, neque enim clare et perspicue ratlisum, et cceltim intelligil. In prccibus , quibus
Denni repraesenlat. Vide hymiium S. Laurenlii, vers. anima ex hoc mundo cgressura Deo commendalur,
118, Argenteorummnigmatum. similes adhibentur voces, ut gloria ccelestis indice-
157. Vat. B, Wid., Gold. a secunda manu, venienl. tur : Beatmquietis in sinu pairiarcharum te complexus
141. Cariosa seneclusapud Ovidium lib. i Amor., astringat... Constitual te Christus Filius Deivivi intra
eleg. 12. paradisi sui semper ammna rirentia. Palriarcharttm
142. Christiani defunctorum corpora non combu- tuorum sinibus insinuare non renuas.... In sinum
rebant. Nihilominus cineremet favillas nuncupabant Abrahmangeli deducanl te. Animas piorum post obi-
reliqiiias in sepulcris asservatas, ul soepissimeapud tum in gremio Abraha!, patris credentium, recipi
scriplores ecclesiasticos licet observare, Prudentium, veterumquorumdam fuilopinio. Paulinus in carmine
PaulinUm,alios. Neque desuntexempla antiquiorum, de Obitu Celsi : El pairiarcharum sinibus deponat
quibus favilla de quovis minulo pulverc proferlur, ovanles, Unde gehenna procul smvithiante chao. In
hi quem homines post obitjim fuerint redacti, sive officio Mozarabico hoe slrophae Prudentii canuntur.
igne, sive alio modo consumpti, verbo translalo ex Vide S. Hdefonsum cap. 90 de Cngnitione baplismi;
communi usu comburendi corpora. Rigallii notas ad cap. 15 Teriull. de Idololalria;
145. Notat Nebrissa, cineris proprium esse epi- j\ Isaeumad Lactantium lib. vn, cap. 21; Bcllarniinum,
Ibeton arens. Sic Virgilius lib. vi, bibulam favillam tom. I, controv, 7 ; Malvendam, de Paradi/;o volu-
dixil, qnia arida est. s plalis cap.90et seq., ubi aucloresadducil, quiexisli-
144. Barlhius, lib.v Advers., cap. 10, hunc locum mariint animas piorum delineri in paradiso volupta-
tueiuradversus G. Agricolam et G. Fabricium alios- tis, et hunc paradisum esse sinum Abraba;. Hi autem
que, qui illuin incessunt, quod pugillus non sit mcn- receiisenlur Tcrtullianus, Origenes, S. Justinus in
stirae genus. Etenim apud medicos revera mensura Quoesi. ad orthodoxos, noster Prudentius, Theophy-
cst pugillus, ut ex Plinio, lib. ui, cap. 26, aliisque Jnctus, Euihymius, Moses Bar-Cepha, S.Albannsius,
srriploribus ostenditur. Apicius tib. ui, cap. 10: S. Auguslfeiiis, S. Joannes Chrysostomus, Pelrus
Porros matnros (ieri, pugnum salis, aquam, el oleum Comesior. Horum auctoritates Malvenda partim re-
mixium facies,et ibi coques. Hoc igitur voluit poeta, jicit, partim exponit, quod allegorice loculi fuerinl ;
hoininis cinisculum pugnoposse conlineri; quod Pro- Joan.Maldonatum refcllit, qui verba Chrisii ad la-
periins qnodammodo attigit, et cum Prudentio Bur- ironem Lucoexiu , Hodie mecum eris in paradiso, de
inannus Propertium conferl, aliosque adjungit lib. iv, sinu Ahraha; vel limbo Pairum inielligit. Tiigaltius
eleg. 11, vers. 14: Ensum, quod digitis quinquc le- loc. cit. apertiusdicil, plurimos adbuc aevoillo vnlde
vatur, onus. Ubi loquitur Cornelia de suis cineribus, fuisse harum rerum incertos el dubios; qui eliam
autde sepulcralibus urnis, quaeplerumque erant mi- lrenaei sentenliam in Abraltm sinu resurrectionemex-
nuta vascula..Scriptores ecclesiastici saepehanc phra- speclarie\ Quoesl..Juslini in fine liliri allegat. Nunc
si» adhibebant pugilloclaudere, continere, uldeDeo juin damnatus est error asserentium animas sancias
auctor carminis de resurrectione Lactantio ascripti: non frui visione Dei usquc ad diem judicii.
887 AURELII PRUDENTHCARMINA. 888
150 Revocas, Deus, atque reformas, A Licet et nemus illud adire,
Quanam regione jubebis Homiuiquod ademerat anguis.
Animam requiescere puram ? € 165 Illic, precor, oplime duclor,
Gremio senis abdita sancti Famulnm libi praccipcmeniem
Recubabit, ut est Eleazar : Genitali in sede sacrari,
133 363Quem floribus undique septum Quam liquerat exsul, et errans.
Dives procul aspicit ardens. Nos lecta fovebimus ossa
Sequimurtua dicla, Redemplor, 170 Violis, et fronde frequenli:
Quibus, atia emorte Iriumphans, 364 Titulumque, et frigida saxa
Ttia per vestigia mandas Liquido.spargemusodore.
160 Sociumcrucis ire laironcni. XI. HYMNUSVIII KALENDASJANUARIAS.
Patel ecce fidelibus ampli
Via lucida jam paradisi, Quid est, quod arctum circulum
GLOSS.4<I VETERES.
152. Requiescere, usque ad restirrectionem,I. ]3 tienil au(enta verbo ADOIIO, uitde producilur. Sed alia
153. Senis, Abraham, I. regula repugnat, nam omnia nomina neulri generis in
154. Eleazar, quiet Lazarus, I. Lazttrus mendkus, or desinenlia corripiunt or, u( martnor, marmoris,
Val. A. mquor, mquoris. Hisce ergoregulis invicemrepugnan-
166. Famulam, famulantcm,Iso. libus mansil indeclinabileADOR, Yal. A.
169. Fovebimus, ornemus, Iso. 1. Quid est, quasi nesciens interrogat quomodo sot
171. Titulum, epiiaptitum, I. ab auslrali circulo ad seplentrionalemascendendore-
172. Odbre, odore,vel adodore (lege adore.). Ador currit. — Arclum , brevem, brnmalein, australem,
esl qeuusfarris, quod in sacrificiisdeorum ponebalur : Val. A.
COMMENTARIUS.
155. Put., Bong. et Palat., addila; quod tenuit In vetusiissimis codd. Put., Ox., Mar., Vat., B
Ileinsius, et cum HeinsioTeolius. Abdila magis pla- VIIIlittl. Jan. tilulus esl hujus hymni, quem Aldus
cet, quod exstal in plerisque mss., ct Ald., Fabr., aliique expresserunl. Vat., A, Eg., Rotl., Hymnus
Gis., Weit. aliisque. natalis Dotnini.Alii utrumque litulum conjunxerunt,
154. Vnt. 1 a secunda manu, Weiiz., Gis. 1 cdit., scilicet Weitz., Fabr. In Vat. B posl hymnum p.rae-
Recubabit,ul illa Lazari. Aldus, noslri codd., omnes cedeniem sic sequitur, Finii liberprimus hymnorum.
Heinsiani proeter Pol., Fnbr., Tornaes., et ut Weil- Incipil liber Peristephanon.Post hymnum vero S. Ro-
zio visum, Widm., Recubabit, ut est Eleazar; quod mani AureliiPrudenlii Clementis. Incipit Ityinuusxm
magis ad ralionem meiricam accedit. Gis. 2 edil. ne- Kal. Januarii. Sic omnia in codice Mnrietti, in quo
scio unde traxit Recubabit,ubiest Eleazar, quod pro- C desunt alii hymni Cathemerin&mpraeter hunc et se-
barem, si mss. faverent. Cham., Cell. et Teol. se- quenlem, utpote alio loco a cathemerinis disiincto
cuti sunt Heinsium, et coirtra nielrum ediderunt, conservaios, in Vatt. A et Q pariter bi duo hymni
Recubabil,ut illa Lazari. collocantur post hymnum S. Romani. Iu Rol. et
158. Ald., Nebr., Fabr., Egm., Bong., Oxon. Noms. claudunt agmen lihri Perisiephan&mpost pas-
aliique riuo Heinsiani, priscoeediliones. atra morle; sionem S. Romani. Equidem pn(o,iiafecisse exscrip-
Gis., Heins. cum suis optimis, Prag., atra e morte. tores, qui cum hymnos dc Temporc, ut vocabant,
!n Vat. A additum eral e, ut esset atia e morte, sed ab hymnis de Sanctis dividerenl, duos hos hymnos,
rursus indneium erat e. Var. B a prima manu, atre, quibus festa natnlis et Epiphani.n Dnmini cefebran-
a secunda manu alra e. Put. triumphas. lur, magis ad bymnos de Sanclis quam ad alios de
159. Oxon.,Vat. Ba prima manu, mandans. Eum- Tempore speciare opinati sunt. Non tamen valde re-
dem locum inlelligit poela esse sinum Abrahaeelpa- pugnabo, si quis contendat,ab ipso auctore hos duos
radisum, quo a Chrisio latro perductus est. hymnos fuisse a calbemerinis separatos, ex vctt.
164. Rai., non male, hominem, ita duobus versi- codd. auctoritate. Hunc hymnum in paucis commeu-
bus dislinclis, Licet et nemus illud adire Hominem, dat Criniius, et pecutiari commentario Erasmus et
qtiod udemerat anguis. Auguslus Buchnerus illuslrarunt. Buchnerus in con-
165. Ald., Gis., 1 ed., illud,precor. speclu carminis baec habet: Egregiumitlud ac plane
170. Fab., Gis. ed. 2 diserie, frottde sequenti,ne- divinum(hoc carmen). Cui neque ad dktionis elegan-
que mutavit, cum ediiioncm hanc correxit.Heinsius, liam, nec concinnilatem numerorum, lum invenlionis
qui Giselinum sequi solet, ubi se ab eo discedere non r\
JJ acumen alque ingenium quidquam deest : quodque
lnonel, hoc loco legit frondefrequenli, sed nihil con- perinde ul cmtera pleraque principalum nostro facile
ira observavil. Verum ceeteri, et ipse Gis. 1 edii., asserat, quem Chrislianorum poetarum ipsi jam du-
fronde frequenli. Posset conjici recenti, quod eiiam dum summismculiviri atlribuerunt.Post Buclinerum
in mentem venit Burmanno, lom. I Aniliol. pag.755; commentatus est hunc hymnum Andreas Mollerus
sed forlasse poeta innuit, eum honorem sepulcris Pcgavius, qui multus est in inscriplioue iilustrnnda
saepe et frequenter haberi. De his funerum ritibus Ad diem vm calendas Januaritis, sed polius scribeie
vide proleg. num. 157,158; Baronium, tofn.I Annal., debuit a. d. hoc est, ante diem, nam ex his compen-
pag. 258; Kirchmannum, de Fuucribus pag. 581; diis litterarum faclum cst, ut aliqui scriberem. ad.
Carolum Paschalem de Coronis, aliosque innumcros. Idem Buchneruscontendit, scribendum calendm, non
171. De tilulo plura dicam ad vers. 392 hymni kalendm, de qua conlroversia orthographica plurcs
S. Yincentii, Titulumque figal martyris. Pro epita- alii agunt. Baronius, Martyr. pag. 2 ad diem 1 Jan.,
phio sumilur hoc Ioco; quo sensu apie lilulus crucis primos versus laudat, quod divino ptane consilio ac-
Salvatoris eo nomine donatur. ciderit, ut eodem ferme lempore uterque sot diversa
172. Unguenlumintelligo liquidum odorem. Cba- luce orbi terrarum affulseril. Scaliger putabat, ne-
millardus cerle non erravii, clum liquido odore per niinem Ambrosioet Prudentio antiquiorem Domini
eadem verba inierpretatus esi.Videproleg.num.159. nalalem diem assignasse vni kal. Jan., sive 25 Dec.
Rot., AIl., Oxon. ad oram, Alex. pro divers. script., Verum ejusdem natalilii diei meminit Victorinus
Vat. Q, adore, perperain, pro odore. Glossa falsa, et episcopusPiclaviensis in carmine de Jesu Deoet bo-
inepla esi. In Val. 1, Finil liber Injmnoruiu, mine, qui anle Consianlinum florujsse dicidir. Sca-
889 CATHEMERINONXI. VIII KAL. JAN. 890
365 Sol Jam recnrrens dcserit? A Scandit gradatim denuo
Cliristnsne terris nascilur, Jubar priores lineas.
Qui lucis augel tramilcm ? 366 Emerge, dulcis pusio,
5 ileu, quam fugaceingratiam
Quem maler edit caslilas,
Festina volvebat dies!
15 Parens, et expers conjugis,
Quam pene subductam facem
Sensim recisa exstinxeral! Mediator, et duplex genus.
Coelumnitescat laetius, Ex ore quamlibet Palris
10 Gratetur et gaudens htimus : Sis ortus, et Verbo editus,
GLOSSiE VETERES.
2. Recurrens, sursum, I. nuo, ilerum, Iso. Ilerum. Sol centum octogmtagra-
4. Tramilem, viam,l. Viam:trames a tramitlendo, dus, vel lineas habetin ascensione.In descensionequo
Vat. A. que ejusdem numeri gradus habel, Vat. A.
5. Fugacem, celerrime fugientem.— Gratiam, /u- 12. Jubar, sol.—Priores, septentrionales,Vat. A.
cem, Vat. A. p 13. Emerge, — ascende, vel exi a cmlis, Christe, 1.
6. Festina, cita, Val. A. Nascere, Yat. A. Pusio, Jesu, I. PuerparveChriste,
7. Subduclam, a brevitaledki, I. — Facem, quam Vat. A.
propetubtractamlucem, Vat. A. 14. Edil. parit, generat, Vat. A.
8. Sensim, leniter, I. — Sensim, etc., paulatim 15. Parens, maler, I, Val. A.— Expers, etc,
abbreviatadies, recisaper momenta, Yat. A. ignara viri, Vat. A.
10. Gratelur, gralulelur, Yal. A. 16. Duplex, hominis et Dei, I.—Duplex genus,
11. Gradalim, pergradus; per centum octoginta Dei et hominis, Vat. A.
gradut ascendilsol quandocrescunt dies, et per eosdem 17. Quamlibet, quamvis, Vat. A.
descendit;el lot sunt anni dies, addilis quinque, qui 18. Verbo, Patris. — Edilus, angelo nominantc,I.
inlercalares dicunlur, I. Pergradus, Val. A.— De-
COMMENTARIUS.
ligerum refcllit Petavius, et post Petavium Antonius 15. Mendum Aldi parens ei Chrislus non bene
Maria Lupius, in cujus dissertatione cum notis cl. emendatur a Nebrissa parensel ipse, ut notatum nuper
Zacbariaede hoc argumento discrepantes plures opi- est. In Mariet. alius error a manu prima parcens.
niones, et hinc inde rationes atlatae possunt videri. 16. Aiunt, Lalinos nesciisse hanc vocem media-
3. S. Petrus Chrysologus, serm. 159 : Cresceredies ior: at eam noverunt primi Latini Christiani, qui
ccepil,quia verus dies itluxit. S. Auguslinus, aliique Dominum Jesum Chfistum tnediatoremDei et homi-
eamdem sententiam adornant. num appellare non duhitarunt. Profecto Latine me-
4. Egm., augit, mendum. lius dici non potest. Mollerus observat, in Apuleii
5. Juvencus lib. iv Hist. pag. 507 edit. Fabric, vulgata editione lib. ix legi mediutorum,sed locum
Amittel cursum lunaris gratia lucis. Supra hyinno 7, C corruptum esse, et a Wowerio jam dudum emenda-
vers. 188, eiborumgralia. tum, qui melalorum substituit. Petavius, tom. IV,
9. Erasmus legil nitescit, nou male. Caeteri,nite- parl. 2, lib. xn, cap. 2, affirmat, Chrislinnos et qui-
scat, quasi prophetico more. dem elegantesac disertos scriptores hac voce usos, ul
10. Erasmus, gralatur. In cod. Marietli videlur Lactantium, Prndenlium et plures alios.
prius scriplum gralet. 17. Apud Latiniores scriplores saepius, aut etiam
15. Fabricius ait, transpositionem horum ver- sernper quamlibet subjicilur. Prudentius praeponit,
suum, quaeerat in codicibUs,obscuritatem peperisse. quod alii auclorcs illius oequnles simililer fecerunt.
Nescioquos dicat codices, nam ordo versuum idem In antiquioribus non invenio exemplum, neque inve-
est in omnibus quos aut vidi aut ab aliis excussos ner.il Erasmus.
legi. Obscuritas in sequentibus versibus expcndetur. 18. Prag., genitus, repugnante carmine pro edilus.
Arator, lib. n, col. bOl edit. Fabricii : Qum conjugis Qua ralione Verbuin dici possit Verboedilum, disse-
expers Maler inesl; natusque Dei de Virginis alvo rui hymn. 3, vers. 2, in voce VERBICENA. Aliam in-
Emicat, atque hominem mediatorin omnia complet. terpretationem offerunt Buchnerus in comraent., ct
Igitur emerge idem ac emica, ut supra hymno ix, Joannes Lamius de Recta NicaenorumPP. Fide cap.
vers. 27, Etnicat, elc. 22, scilicet Prudentium loqui de generalione qua
14. Buchnerusorationem non salis apte nexam, et Verbum caro faclum est, et Mollerus explicaiius ail,
obscuritate quadam perplexam notat. Nam constru- sensum esse quod Chrisius a Paire per prophetas in
clio haecesse deberet dulcis pusio, quemedil caslitas Veieri Testamento, et post per Gabrielem angelum,
tnairis parentis, el experlis conjugis mediatorem, et D nativitatem denuntiante, manifestatus atque com-
duplex genus. Eadem fere difficultaie sese implicue- plelo tempore tnndein homo editus sit. Neque du-
runt Nebrissa, Erasmus, Chamillardus. Et Nebrissa bium, quin in utroque hymno, maxime vero in hoc
quidem cum apud Aldum reperisset vers. 15, Parens praesenti poeta Filii Dei generationem in tempore
et Chrislus conjugis, errorem metri animadvcrtens, susceperit laudandam. Prudentius, cum ex Evarrge-
ita correxil, Parens el ipse conjttgis, et explicuit, qui lio Joannis pateat omnia per Verbum facta esse et
et filius, et paler matris, conjugis vero pro mternus sine eo factum nihil, collegit, etiam Verbum per
ctimPatre, a con, et jugis, juge composilum.Sed non Verbum carnem factum esse, et editum, ita tamen,
minus ipse comra metrum peccat; nani u in coniu- ut paierno in pectore prius viguerit, nam, ut ait,
gis, conjuge, cst longum, in conjugisgenitivo a con- Verbiim Deus. Prudentius ipse saepein eamdem sen
jux breve. Restituta leclione, quam Aldus exhibuil tenliam erumpii, nt Apotheos. vers. 524. Consonant
hoc versu 14 : Quemmater (dit castitas, omnem ob- Ennodius Ticinensis lib. n, hymno 10 : Concepit
scuritatem evanescefe facile quivis intelliget. Legi- aure Filium... Quodlingua jecit,.semen esl. Sedulius
lur vero maier castitas, non matris castitas, in Hein- in hymno abccedario: VerboconcepitFilium, quod in
sianis, Vatt. A et B, Urh., Alex. et aliis. In praefa- correctione melri mutatum est Vei-fco recepit Filium,
lione Psychomacbiae, vers. 12, matre virtute: sic Videlur Prudentius respexisse illud Ecclesiasticicap
nunc mater caslilas, hoc est, maler, quae non solurn xxiv, 5 : Ego ex ore Atlissimi prodivi, primogenita
sit casta, srd ipsa caslitas : eo fcre niodo quo homo anle<emnemcreaturam. Ex hoc et similibus locis se
viiiosus, sccleralus, appellatur vitium, scelus, tema Filii generaiioagnoscendacst ei demonstranda,
891 AURELHPRUDENTII CARMINA. *
802
367 Tamen paterno in pectore A Permansitin Pairis sinu :
20 Sophia callebas prius. Donec rolala annnlium
368 Quse prompta coalum coiididit, 50 Transvolverentur millia,
Ccelum, diemque, el caetera.
Atque ipse peccaiuem diu
Virtute Verbi efTeclasunt
Hoeccuncta : nam Verbum Deus. Dignatus orbem viseret.
25 Sed ordinatis saeculis, Nam caacavis mortalium
Rerumque digesto slatu, Venerans inanes nsenias,
Fundator ipse, et arlifex 55 369 Vel aera, vet saxa algida,
GLOSS/E VETERES.
20. Sophi3, elc, sapientia, prudentia afjluebas,vi- 26. Digesto, disposito, ordinato , I.
gebas, prttdenter sapiebas,untequam aliquid [aceres. 28. In Patris sinu, cum Patre semper erat, I.
Calleo verbutnesl, id esl prudentia a$uo. Unde calli- 29. Rolata, discursa. —Annalium, temporum, vel
dus dicilur prudens, aslutus; hinc eliam calvo dicilur, librornm, I.
id est, decipio, a quo caluinnia, Val. A. — Callebas, T> 34. Noenias,vanilales, nwnimvanilates sunt lUttto-
culleo,vigeo,possum, I. rum, qum adhibebanlur mortuis, qum nihil profi-
'21. Prompla , parata , I. Sopltiapolens, parala ad ciunl, I.
omnia facienda, Vat. A. 35. Algida, frigida, I.
23. Effecta, facla, I.
COMMENTARIUS.
quamvis nonnunquam aliqui SS. Palres ea de gene- 28. Joan., i, 18.
ratione inlellexerint qua Yerbum caro factum est. 52. Visendiet visilandi vocabulolibenlerSS. Patres
Clerieus quidem, contra quem Lamius dispulat, ina- uluniur, cum mysleriumlncarnationisexpoimnt quod
niter cavillatur, asseritque Prudentiuni cxislimasse, a sacris lilteris muluaniur, ul in canlico Zacharia:
Yerbum paulo ante mundi effeeiionem generatione cap. l, Visitavit,etc.
prolatum fuisso, cum antea ejus nalura nondum exi- 33. Non solum poeiae, verum eliam oraiores vini
stens modo quodam inenarrabili in Deodelituisset : prr/muliiiudine accipiunt, utCicero et alii.
quod ab aliis Pairibus anlenicscnis pariter diclum 54. Idola vocat nwnias, ui in Liurenlio, vers. 496,
pronunliai. Doctrinam catholicam Prudenlii indica- el 1 in Sym. vers. 435 , nugas : ei ex probabili qun-
tam habes proleg. num. 126. Tola Clerici difficullas rtimdam codicum leclione vers. 515 bymno S. Lau-
in unico verbo prius cst posita vers. 20, Sopltia cal- reniii : Orare nwnias Numw : Cicero, cnp. 24 lih. n
tebas prius. Ea aulem prorsus diluitur cum ex priori- de legibus : Honoralorum virorum tatides in concione
late originis, quam vocnnt el explicanl theologi, lum memoranlo, easque eitam ud canlus, et ad libicinein
ex diversa ratione qua Verbum divinum considera- prosequuntor, cui nomennmnim, quo vocabuloeliam
mus, alia prout est in Patrc, alia proul est ad res' C Grwci canlus lugubres nominant. Proprie ctiam nug.i!
crcatas sermo prolatus : tum demum animadversa erant, quae in mortuorum laudcm canebantur. Recie
tempornli generalione Verbi qua caro factum esi. igitur naenias,et nugasvocat poela culitim boniinuni,
Vide Toornelyum De Trinit. quoest.4, arl. 2, sect. quos post obiium alii homines in deos referebani.
2, etdissertaiionem Balleriniorum contra Pelavium. Nugaeeliam, ct naeniaeintelligi possmit fnbulacet in-
pro S. Zenonc e( Patribus antenicacnis. ventasuperstitiosaquibusidololalraefidempraestabanl.
19. Abest iu ab Egm. et Hailsbr. Nota siint cogitaia Numaede cultu deoruin.
20. Yat. B, pollebas pvocallebas.Wcilzius,Widm.; 35. Egm. et Palat., vet mre , vet fixa , mendose.
Vat. I, Gold.,llails., Bong., calebas. Non patitur me- Nonnulli baerelici, aliique scmicaibolici negant co
trum. ln exemplari edil. Weitz. apudcl. praesulem dcmenlix ethnicos devenisse, ul ligna vcl ;cra crede-
Reggium nescio quis corrcxcrat callcbal ex aliquo rent esse deos. Honorem cl cnlliim qui stnluis Dei
codice, utvidelur. Terlullianiis lih.advers. Praxeam, cl saneiorum proestatur, vellenl abolilum, quasi inec
cap. 6 : Ilmc vis, el hmc divini sensus dispositioapud esset vera illa idololatrin, qu:c ethnicis objiciebatur,
Scriplttras eliam in sopltiw iiomine ostendilur. Quid non vero quod divinilalem rebus inaniiiiis nffinge-
enim sapienlius rqlionc Dei, sire sennone. Itaque so- reni. Veruin evidenlissimis saeroe paginte lestimmnis
pltiamquoqueexaudi, ul sectindampersonamcondilam. refelluiiliir. Isaias cap. XLIVmulla arTertut prnhet,
S. Zeno , serm. 5 de Mierna Gtneraiione Filii, In Deum non csse itlolum , quotl bomn snis manihus
profundo sum sacrmtnenlis arcano. Locus etiam essc effiiigit,.cjusdem idoli arlificiun idololatrnrum vanii:-
pdiest his quaetheologi dispuLinl de mulua persona- lem, imo stuporcm apene ronvincil. Sexccnta nlia
rum in se invicem inexislcntia, sive circuminsessione,D sunt hujuscemodi. Prudeniius non solum boc loco,
ut vocanl, excap. xiv Joai). vers. 10 : Ego in Palre, sed in mullis aliis eamdem ellinicorum insaniani
e! Paler in me est. coarguit. Non deerant inier genliles, qui nnimndver-
21. Sophia seu sapientia dicilur prompia , quia lerent, eatenus simulacris cullumcxhiberi, quaieiins
niariifeslata cst, cum niundum condidil, a promo. deorum iiumen et polentiam referebanl. Hos nliis
Tertullianus loc. cit. cap. 7 :' Tunc igilur etiam ipse rafionibus nostrae religionis defeusores oppngnabant.
sermo spccicmel ornalumsuumsiimil, sonum, et vocem, Restota verbis Athenagoraemnnifesta reddiiiirin Lc-
cttin dicil Deus, Fiat tttx. Hmc esl nalivilas perfecta gaiione pro Christianis pag. mihi 17 : Et ut pancis
sermonis,dum ex Deo procedil apparcl, unam, absolvam, oinnes ubiqtteimaginesab hominibus factie
eamdemquevim essenunc in nomincsophim, nunc in sunl. Quod sidii isii ab initio non eranl, illisne, a qui-
appellaliftnesermonis. busfaciistml,posieriores erunt?vel cnr, ut cssent, ho-
22. Erasutus ct Davcnlriensis edilio, iioctem pro minibus, el arte indiguerunt? Terra limcstwi, et Uipi-
cmlum.AIl. conlra metri n-gulas cmlum, noctemque, dcs, el materia, el ars curiosa. Cwlerntnquoniam non
et lartara. Heinsius siispicntur sotum diemque, eilar- desunl , qtii limcniltit, quam simulacru esse dicanl,
tara, ut bynino Riimani, vcfs. 325 el 520, una virtus deos vero, quorum Itonoriea sint dcdicala, elqnwcun-
cotididilCmlutn, solumque. Lcciio , in cxteris onmi- que in ipsosconferttnlur , reditus, sacrificia ad ipsos
btis codicibus recepla, non indigel correctione. perlinere deos, neqtie alio modo Itomiiies convenire
24. Prag., nam Detts Verbum est, Vat. Q, nam posse deos (conspeclusqitedeum gravis esl, ut inquit
Deus Verbutn. Neutrum ctihocrel metro. poeta) el ad Itoc cotnprobandumhistorias quasdamre-
27. Aldus, fundatur, inalc. cilanl idolorttmquorttmdam opera : agedum inquira-
B95 CATHEMERINONXI. VIII KAL, JAN. 894
Vel lignn credebat Deum. A Ul excitato corpore
Haecdum sequunlur, perfidi Mortiscalenam frangeret,
Praedonisin jus venerant, Hominemqueportaret Palri.
Et mancipatam fuinido Hic ille natalis dies ,
40 Vilam barathro immerserant. 50 Quo te Creator arduus
Stragcm sed istam non tulit Spiravit, et limo indidit,
370 Christus cadenlum gentium; 371 Sermonc carnem glulinans.
Impune ne forsan sui Sentisne, virgo nobilis,
Patris perirel fabrica. Malura per faslidia
45 Murtale corous induit, 55 Pudoris intactum decus
GLOSS.E VETERES.
38. Praedonisin jus, in diaboti poteslalem, I. 50. Te, Chrisle. — Crealor, Pater,
39. Mancipatam, quasi mancipatum traditam, I. 51. Indidit, corporavil, I.
43. Impune, sine pmna diaboli, I. 52. Glutinans, ligans, I.
45. Induit, indidit, I. 54. Matura, plena. — Per fastidia, dignitaies, per
46. Excitato, a morle, I. temporales exspectaliones,I.
COMMENTARIUS
mus qumnamillorum qui dii nominanlur vis alqueeffi- B ] tamen.
cacia si(. 52. .Chamillardus interprelatur, Verbi stii efficaci-
37. Diverso modo alii hos versus distinguunt, sci- tate corpus compingens.Alii melius, ut puto, unio-
licel: Hmc dum sequunlur perfidi, Prmdonis in jus nem hyposiaticam inielligunt. Buchnero sordidum
venerant, ul perftdi sint qui adorant idola, quod ex- verbum videtur gluiinanspro coputans, qu.imvis cfli-
plicat Erasmus. Cum Fabricio , Weitzio el Giselino cacius miscendiverbo, qno pleriqueSS. Patres ulun-
prmdonisperfidi praefero. lur. Coagulandi vocabulo subdole quosdam fuisse
59. Gis. 1 cd. babebat ei mancipatum : et uuaex usos, ut naturaru n in Chrislo confusionem iniitie-
gbissis Isonis q. mancipalum. Nescio, an aliquid la- rent, Phcebadius notavit. Plcrumque accidit, ut quoe-
leat, nec video , cur non sit legendum mancipatam. dam auiiquorum verba humilia ei sordida nos
Iso fortasse hoc voluit, quasi qd mancipatumtraditam, existimemus esse, quia vulgares nostroevoceS quae
vel mancipatui tradilam. illis respondent, usu ipso et consueliidine sordidaeet
42. Non eadem distinclione hi versus apud omnes humiles habentiir. In sacris Lilleris adhibelur voca-
scrihunxur. Quidamhabent Chrisluscadentumgentium bulum conglutinandi non semel ad res serias graves-
impiine, ne, elc. Melior est sensus ne fabrica periret que significandas, ut I Reg. xvru, 1 : AnimaJonalm
impune. conglutinata est animm David. In codice Theodosiano
45. lmitalus est Sedulius liymno alphabelico : Ser- argumenta conglutinari dicuntur, cum niultoeconje-
vile corpusinduil, elc. Luiherus, tom. l,fol. 415, ait, clurae congerunlur.
imllos fuisse Pntres aul dociores, qui non improprie 53. Hanc inlerrogalionem vim negandi babere,
aliquando sint locuti, si eorum dicta cavillari velis , Fabricio asscrcnti non nssentior, iiam sic negarel,
einihil magis Iiaereticuindici posse asserit, quam |C pudoris decus crescerc.Teolio placuil Fabricius. Hu-
quod Chrislus corpusinduerit, non enim vestis etcor- jus verba sunl : Umc interrogalio vim negandi Itabcl,
pus conslituunt unam personam. Sed cum Apostolus quasi dicerel: Minimesenlis iltud (aslidiumquod alim
et plerique SS. Palres simili loqucndi lormula usi matres senliunt. Aio igitnr, inferrogalionem, si vim
sint, ea phrasis usu ipso ecclesiasiico consccrala jam haberet negandi, hunc habituram sensiim : Minime
est, el rectum sensum proese fert. Sic corpus dicitur sentis, intactum decus crescere malura per fastidia ;
earcer , vas animae, et similia. Vide liymni 7 vers. quod poele menli contrnrium esi, ut ex contextu et
190, et lOvers. 22. stropha seqiiente colligitur. Prudeniii bocccst senlen-
46. Nebrissa pro excitalo explicat ascilo, vel as- tia, crescere decus pudoris quo vicinior est parlus.
sumpto. Sed melius inlerprelaberis resuscitato. Nonnemo intcrpreliiiur, decusfuisse intaclum per fa-
48. Prag., reuoriarei, contra metrum. slidia,liocesl,nulla fuissefasiidiaquibusdecuspudoris
51. Erasmus conlra (idcm omiiium mss. et edit. langereiur. Siniili significatione llora ius verbo tan-
supposuit Animavil, et limo induit. 1'utavit vir criti- gendi uiiiur lib. m, od. 15 de fonle Blanduskc : J'e
cus, dici non posse Pafer spirat Filium, et hoc habe- flagranlis alrox hora caniculm Ncscit tangere; et
batomninoille, ut quidquid non intelligeret, muiare, Ovidiuslih. iu Melam. de fonle : Quent neaue pas(o-
et corrigere arbilratu suo auderet. Haec vera caus i res, negttepastce monle capellm Conligerant, aliudve
innumerabilium ejus in rcbus sacris et theologicis pecus,
emendalionum, quaein aliis'auctoribus tolcrari for- 54. Prag., fastigia, mirius bene. Fortasse Iso legit
lasse possenl, in divina Scriptura nullo modo stint etiatn fastigia cum glossa dignilales. Buchnerus arbi-
ferendoe.Deum dici posse spiritum nemo negaverit. j. trnlur, trajeclani i sse glossamlsonis cx versu 56,
Poela noster Apolb. vers. 666 , qui spiritus olim Ore "' ubi cst HONORI; , dignilate , quod in hunc versum
superfususpalrio volitabatin undis Nondum discretis, transl.iium in dignitalesevaserit. Satis id est verisi-
ubi Filium inlelligil. Paulinus in poemate uli. : Hic mile, Ncmo nielius Nebrissensi fasiidia bxcexpnsuit:
Deus est ex corde Dei, hk spiritus oris, Sancti sermo Non, inquil, quod Virgini conlig.erint,qumprmgnan-
Patris. Ubi Muratorius putavit, claudicare versum libus solettl Sed loquilur ex more uliarum fetnina-
primuni, neque adverlil Iiiatum similem huic Virgi- rum, sicut quod dicitur, ENIXA ESTFUERPEHA, et alibi:
liano, Poslliabita coluisse Samo , Itic illius arma. KNIXA 1'UERI'FHA RF.GEM : uou quod iti yarlu fuerit ille
Ilugo Grotius ad cap. u Marci vers. 8, Jesus spiritu NIXLScum doloribus, qui in aliis [eminis conlingil, sed
suo, elc., ex verbis Prudeniii aliisque SS. Patrum quod salva integritale peperit. Vide Franeiscum Sua-
prob.it, Verbumdici spiritum non lantum Sia TO«B-W- rez, qui tom. II in 3 parlem S. Thomae, quoest. 28,
//.«TOV, (ob incorporalitalem),quomndoPalri id nnmen dispui. 5, scci. 1, ex S. Augustino, Fulgentio et Ber-
convenit, sed etiam quia laxiori vocabulo qualeincun- nardo rem hanc niirum in niodum illuslral. Aliosad-
queemanationem spirt(u»iappellabant:quod loquendi ' dit Peiavius lib. xiv, cap. 6, qui communemhanc ve-
genus mansit non solum post coiilroversiam cum ;. tcrum senlenliam appcllal.
Arianis, sed etiam post nalum cum Macedoniocer-'
895
Honore partus crescere ?
0 quanla rerum gaudia
Alvus pudica continel!
Ex qua novellum saecu.lunx
60 Procedit, et Iux aurea
Vagitus ille exordium
372 Vernantis orbis prodidit:
Nam tunc renalus sordidum
Mundus veternum depulit.
65' Sparsisse tellurem reor
Rus omne densis floribus,
Ipsasque arenas Syrtiuni
Fragrasse nardo, etnectare.
62. Vernanlis, florentis, I.
64. Velernura, peccatum, veternus morbus, qui in-
lercutaneus dicilur, I.
66. Rus, superficiem,I.
68. Nardo , pretiosissimo unguenlo. — Nectare,
AURELII PRUDENTII CARMINA. $%
A Te cuncta nascentem, puer,
70 Sensere dura, et barbara :
Victusque saxorum rigor
Obduxit herbam colibus.
Jam mella de scopulis fluunt:
Jam stillat ilex arido
75 Sudans amomum stipite : "
Jam sunt myricis balsama.
0 sancla prsesepis tui,
373 ^Eterne rex, cunabula,
Populisque per saeclumsacra
80 Mutis et ipsis credita.
Adoral hoec brutum pecus.
GLOSS^E VETERES.
B fide, I.
72. Cotibus, lapidibus, I.
74. Ilex, quercus, I.
75. Amomum, genus pigmenti,I.
76. Myricis, genistm, humillima arbor, I.

COMMENTARIUS.
56. Id passim SS. Palres affirmanl. Frustra non- posuimusargenleum, et Brocardus, seu Burchardus
nulli heterodoxi claris ei innumeris SS. Patrum au- dicit in rupe excisum. Duo hssc (estimonia inter se
ctorilaiibus pro integritate Virginis in parlu paucas pugnant. Serryus, exercit. 30, recte docet, slructu
alias etobscuras oppommt. Vide Hueiium Origenian. rani quoepraesepe ligneum continebat, fuisse vel la-
lib. n, q. 4. pideam, vel laleritiam. Monumentum antiquum mu-
59. Isaiceix, 6. sei Borgiani praesepe ligneum nobis exhibet. Anno
60. Congruenier lux aurea exponitur aureum sm- 642 circiler ex Beihlchemitica speluuca cuna el prae-
culum. sepe Romam advecla sunl. Vide Bianchinium, dis-
61. Forlunalus, Vagit infans, etc. sert. de Praes. et cun. Domini nostri Jesu Christi, et
62. Gis. ad marg., orbis protulit. Gorium, praef. ad vers. Ital. poem. Sannazarii de
65. Yal. A, mendose, renaiis. ( Parlu Virginis, ubi de qualuor velustis praeseoisima-
C
65. Poela exscribil, et exornal allegorias prophe- ginibus disserit.
tarum, Joel m, 18; Amos IX, 15. Pervulgaiaetcon- 79. In Aldo error metri smculum.
trita sunt qnae Virgilius ex Sibyllae vaticinio cecinit 80. Bovemet asinum ad Domini praosepeintellige,
ecloga 4 : Ultima Cummi venit jam carminis mtas, quod pia credidit antiquitas. In carmine de Passiono
etc., quae cum poetae nostri hoc bymno conferri inter Laclanlii opera : Hic mihi fusa dedil brula in-
digna sunt. ter inertia primum Arida in angustisprmsepibusherba
66. Wid.. dense, supra densis. cubile. Post Claudiani opera exstant quaedam car-
67. Quas dicat Syrtes, vide hymiio 7, vers. 50. riiina Cbrisliana, quae mnlli Claudiano adjudicant,
70. Notat Buchnerus, vocabulum senliendi maje- sive principum Christkinoriim adulatori, sive denique
stalem quamdam inferre, quod muliis vcrsibns Ho- Chiistiannm fidem professo. In his est carmen de
ratii, Ovidii,Clautliani, Sedulii et aliorum compro- laude Christi, quod certe Claudianum non habet au-
bniur. clorem, sed Merobaudem, scholasticum Hispanum,
72. Erasmus suspicaiur, poetam scripsissc cauti- cujus nomine edilum est in coheciione poetarnm
bus. Verum cos pro rupe etiam accipitur : sic Pro- Christianorum, et in Biblioth. SS. Patrum. Mero-
pertius, eleg. 3, ljb. l : Libera jam duris cotibusAn- baudes igitur in eo carmine ait : Auclorem scivere
dromede. Qunnqiiam lam in Prudentio quam in Deum le, conscia vartus Mqter, et, alioniti pecudum
Properlio cotibus polest esse a cautes; nam au in o sensere limores. Sedulius, lib. ui de AselloChrislumcui insedit
vcleres saepecommutabant, ut clodtts pro claudus. Dominus : iVouitlius impar, Quipatulo li-
73. Animadveftit Erasmus, plus nostrum poetam .n cel in prmsepejacentem Agnovillamen esseDeum. Lo-
rii-ere quam Yirgilium ecloga cit. : Et durm quercus *" cus est lsaioei, 5 : Cognovit bos possessoremsuum,
sudabunt roscida mella. et asinus prmsepedomini sui : hrael autem me non
73. Ald. et Fabr., in slipite. cognovit,etc.,quo respicit Prudenlius. Exquofactum
76. In Egm., stiiii myrris, mendum. esi, ut haec historia, si vera fuerit, in dubium ab his
77. Gis. 1 edit., Weilz., lua pro lui. Aldus, codd. sit revocata, qui narralionem conficlam existimarunt
Heins., et noslri omnes, (ua. Monet Buchnerus, poe- oh Isaiaeverbn; contra si falsa fuerit, ex eisdem ver-
lam ex iemporis sui ratione praedicere reverentiam, bis a nonnullis fuerit invenla, quod crediderinl,
quae proesepi D.imini futuris saeculisesset habenda. Isainin non allegorice loculum, sed rerri fuluram prae-
Fortasse Prudentius solum innuit veneraiionem quaj dixisse; quae alioquin similis vero redditur, cum Sal-
tinic praesepi Domini babebatur; ejus lamen verba vnioris oilns in stabuto ct praesepi conligeril. Quod
accommodari possunt ad nostra tempora. Nunc Ro- autem Serryus in suis Exercitalionibus ail, Pnlres
macoslendilur praesepeligneum, magnoque in honore qui bovis et asini meminerunl allegorice esse locu-
cst, favenle prisca traditione; quam iuepte subruere tos, eorum verbis et menii aperle repugnat. Loeus
coiiaiur Samuel Basnagius , Annal. polilico-ecclcs. cap. ni Habacuc ex versione LXX inierprettini a
anno ante Dom. 5, num. 20, quia Tertullianus prae- muhis SS. Patribus iu eamdem rem adducitur, In
sepe illud vocat durum, adeoqne, ut argute conclu- medio duorum animatium cognosceris,sed (irmani non
dit, non ligneum (quasi lignum sit molle), sed lapi- esse eam versionem, docet S. Hieronymus. Exslanl
deum, el quia anonymus apud Chrysoslomum in Luc. adhuc imagines anliquissimae, quibus praesepe cu;n
ii ail : Pro konore tuitmus (proesepe) lateritium, et bove et asino cxhibelur. A priscis usque sieculis liu-
 897 CATHEMERINONXI. Ylll KAL. JAN. 898
ludocta turba scilicet : A. ' Negat patrum prosapia,
374 Adorat excors nalio, 90 Perosa proescntemDeum :
Viscujus in pastu sila est. Credas venenis ebriam,
£3 375 Sed cum fideti spirilu Furiisve lympbalam rapi.
Concurrat ad proesepia Quid prona per scelusruis?
Pagana gens, et quadrupes, Agnosce, si quidquam tibi
Sapiatque, quod brtitum fuit : 95 Mentis resedit integrae,
GLOSSJ3 VETERES.
83. Excors, insensata, Iso. 91. Credas, o lector, I.
84. In pastn, quia lantum de cometlione curani, 92. Lymphaiam , furenlem, I. Legilur in Evangelio
Iso. Nazareorum, SephoramfuisseobstelricembeatmMarim,
87. Quadrupes, pecora vel pecorina, I. qum cum manum inflexisset el agnovisset virginilalem
88. Sapiatque, inteltigat, 1. illius mansisse, exclamans quasi lympltata dixit: II mc
89. Prosapia, progenies.— Patrum, Judmorum, lso. virgo peperit, et virginilatemnon amisit, Vat. A.
COMMENTARIUS.
jusmodi picluram ad nos manasse (radit Erasraus. nos oflerimus, eruditissimi procsulisStephani Borgi.e
Velustum monumenlum ex museo Borgiano Veliiris B liberalitate communicatum. Prodiit antea non dissi-

miiis imago ex anaglyphis antiqui vilri in museo Yi- C Sed quis sibi persuadeat, Prudentium non commeir-
ciorino; eamque Viclorius in dissertalione de Num- dare peregrinationem ad praesepe Domini fideli spi-
mo oereoillustravit, ubi narral, simile mnnumentum ritu peractam, ea videlicet pietate qua ejus tempore
exslare apud doininos de Trautson, ei aliud apud priserlim fiebal, horlatore, impulsore,exemplumque
Pnulum Sabbalirtium. Monumenlum musei'Borgiani prsebenle niaximo Ecclesiae doctore Hieronymo ?
aul diversum est, aut certe nunc correclius iaudati Nonne cerlum est, poetam saepe cum laude coinine-
proesulis diligentia exhibetur ex ipso prototypo, morare ejusmodi concursus hominum, qui ad sepul-
quod conluli. cra martyrum celebrabanlur ? Sane cum Fabricius
85. Giselinusad oram indicat trajeclionem horum frequenter impietatrs arguere audeat Prudenlium,
versuum, ut primus sit Vis cujus in paslu sita est, quod de invocatione culluque sanctorum idem dixe-
secundus Adoral excorsnatio. rit et fecerit quod caeteri Patres quarti saeculi, nulla
85. Fabricius impulsus studio erga reformationem, difficullate deierreri debuit, quomiuus hac eliatn in
quam ipsi vocant, incassum laborat, ut peregfina- parte nobis concederet Prudenlium. Videndus proeter
tiones hoc loco laudatas in alienum sensum detor- alios de hoc argumento Grelzerus , qui etiam vatis
queat. Explicat fideli spirilu fide per spirilum san- nostri armis pugnat.
ctum accensa. Ait, ad proesepeChristi accurrere, non 91. Venena hoc loeo veneficia sunt, quibus mens
esse ire Hierosolymam,et loca illa muta calcare, sed alienalur.
Christum fide arripere, et per eum solum sperarere- 92. Vat. A, lympltatum, mendose. In Chani. pari-,
injs$ionem peccatorum el vitam aeternam. Argute., ter niendum fumve. .*, . .^ „.. -
599 AURELII PRUDENTIICARMINA. 900
Duccmtuorum principum. A 377 Terris cremandis miserit,
Ilunc, quem lalebrae, ct obsletrix Et scissus axis cardinem
376 Et virgo feta, cl ciinuloc, Mundi ruentis solverit :
Et imbecilla infaiilia Insignis ipse, et praeminens
1(10 Regem dederunt genlibus, II0 Meritis repcndet congrua :
Pcccator, inlueberis His lucis usum perpetis,
Celsum coruscis nubibus, lllis gehennam, et tariarum.
Dejcclus ipse, et irrilis Judoea,tunc fulmencrucis
Plangens reatum flctibus : Evperta, qui sit, semies,
105 Cum vasta signum buccina 115 378 Quem, te furoris proesule,
•GLOSS^ VETERES.
100. Dedcrunt, osienderunf. Evangclioscriplum reperitur. Interpretutur aulem ge-
102. Celsum , Chrislum: in nubeenitn apparebil in henna vallis gratuita. Erat enim locus ammnJssiinus
judicio, Vat. A. jttxla Ilkrusalem , quem prmterluebalfons Siloa, de-
105. Irrilis, inanibus, niltil proficiendo,Vat. A. scendensde monte Morian, in quo erat leinplum Do-
104. Reatum, peccaliim,Vat. A. tnini. Ergo propter illius toci amwnitatemJudmi reli-
105. Buccina, vox angelica,hanctubam, vel angeti- clo temploibi sacrificabantidolis. In quo etiam loco
cam vocemdescribilbeatus Effrem eremilain quadam 'g duplici pwna ab hoslibus: in corporeperempti, in .
Itomiliade diejudkii dicens: O vosilefuncti,quosabdil anima quoquepuniti sunt. Undeel geltennapro inferno
terra sepulcris, surgite, et auclorivestroceleresocctir- ponitur, in quo peccatores cum corpore et aiitma pu-
rite, Vat. A. nittnlur, calore vidclicelel [rigore, Vat. A.
107. Axis, cmlum, Vat. A. 115. Fulmen, poieslaiem, Vat. A. — Epiphania,
109. Ipse, Christus. — Praeminens, excelsumsuper EPIPHANON , appatwe. Inde EPIPIIANIA , superficiesvel
cminens, Vat. A. apparilio ; TUEOPUANIA veroDei apparitio, Val. A.
—
112. jllis, matis. Gehciinam, nomengehennmin,
COMMENTARIUS.
96. Erasmus conjicil principem. Nulla opus est tuosque judicabit.
conjcclura. 105. Matlh. xxiv , 51 : Et millel angelos sttos cum
97. Val. B , hunc, quem lalebra obsletrix; quod et luba, el vocemagna. Apostolus I ad Cor. xv : Ctmet
relineri potcst, non elisa ullima in latebra, et sen- enitn luba.
sum plnusibilem reddit, quod in partu Virginis alia 106. Miindum exlremi diei judicio flammis csse
non astiterit obstetrix, nisi latebra. Ita ctiam habent absumendum ex Veieri Novoque Tesiamenlo cnm-
Egm. el Palat., eodemqucet. spectal Val. Q , taiebrw pertum cst, Dan. vn, 9; II Peiri m, 10. Lnclnntius,
obstetris. Cacteri babent Rat. obslitrix scribit. de lra Dei cap. xxin, versus Sibyllae ndducit, qu;e
Heinsiiis cum Oxon., Rol., Alt., duobus Torrenl., per indignalionetn Dei adversusinjustos calachjiuniini
G
lalebra et obsielrix. Cliam. , Teol. et Cellar. , sicut ptiore swculo factum esse dixit, ttt malilia gencrishu- '
corum est mos, Heinsioaiihaereiii. In Urb. et Alex. mani cxstinguerelur, el simili modo deflagrationem
est lalebrw et obslclrix. Explicatio interprcium fere postea fitltiramvalicinaiaest, qua rursus impietasho-
omnium cst, eamdem Virginem fuisse obsletricem. minum deleatur. Pcrmanavii igimr hoec opinio in
S. Hieronymus contra Hclvidiuni: Nulla ibi obstetrix, ethnicos scriptores. ln glossa lege celnes occurrite
nulla mutiercularum sedulitas inlervcnit. Ipsa Maria vestro, ut duo sint hexametri.
involvit iufantem, IPSAF.TMATER, ETOBSTETRIX FUIT: 109. Prmeminens babent nonntilli Vulg. Melins
nam ipsa collocaviletim in prmsepio,ipsa pannis invol- prmminensfacla crasi, ut apud Senecam et Avicnum.
vebat.Unde commentarefellunturapocryphorum.Teo- 110. Sentenlia evangelica ex Joan. v, 28 et29,
lius fictioui poeticaementionem faslidiorum, et obste- cui concinit Aposlnlus ad Roman. n,.6. Apuleii et
tricis ascribit. Verum negnri nequit , quorumdam Palladii vox est congrittis,Solini, ut plerique legunt,
veterum hanc fuisse opinioiiem, quod obsielrix in- congrue. Antiquiores dicebant , congruens, con-
tervenerit. Legebatur enim in lihris apocryphis, sci- gruenter.
licet in Protoevangelio S. Jacobi, in Evangelioinfan- 111. Ral. el Mar., perpetem, non niale. Sed alii
lioe, in libro de S. Maria et Obstetricc. Vide glossam meliiis perpelis.
ad vers. 92 de Sepborn. Ejusdem narralionis inemi- 115. Mailh. VIII,50 : Et tunc parebil sigtiuin Filii
nit Clemens Alexandrinus vn Strom. pag. 543, eam- Itominisin cmlo. Iloc signum crucem esse luturnni
que amplexus est S. Zeno lib.rr, iracl. 8. Vide quae . ilocent S. Ilieronymus , Clirysosloinus, Augustinus
ad hunc locum annotarunt erudilissimi Ballerinii. aliique, quibus ndhaerel Priidenlius. Mollerusaliique
Nullum erit llagitium , si censenmus , Prudentium, pj inale emn exponunt dc sola vi et majesiate Jesu
quod alii viri docli credidcninl, credidisse. Christi crucilixi, ut crucis signum excliidant.
98. Barthius lib. vni Advers., cap. 12, ait, Pru- 114. Gloriaiur Erasmus, se hunc versum resli-
denlium adeo lenacem esse sunephraseos, ut in Dil- misse, a sciolo d>pravatimi, cum antea legcrctur
tochaeo, tetrast. 28 , cunam singulari numero rcpeli- Expcriaqttmsil, senites; fnrtasse in editioneDaventr,
verit ex hoc hymno. Verum non invenio, quis citnula ita legebaiur. Aldus jam cdideral, Experta , qui stt,
singnlari numero refeml, excepto Giselino1 ed. ldem seniies, quod tenet Mar.; scculus esi etiam lleinsiits
Gis. 2 edit. ad marg., Virgoque. CIIIIIGi-clum el , ul puto , cum suis optimis codd.,
100. ln Bongarsiicodice hic lacuna cst; adeoque necnon CIIIIIWeilzio, qui nullam varielatem codicuin
ilesunt Isonis glossaeex hoc codice in versibus seqq. notanl. Vat. B, non malc, quis sit. Vat. A et Erasmus,
hujus hymni, et in bynino seqnenti. Paucas ejusdem minus bene, quid sil. In editione Weitziana, qua ulor,
Isnnis glossas ex Widmani codice ad hymniim se- ex aliquo codice nolaiuni est ad oram expertw, quod
qucntein prottilit Weitzius. respuit carmen.
101. Apocalyps. i, 7 : Ecce venil cum nubibus, et 115. Gis. 1 ed. ad marg., prmsidi. Fabr., prwside.
vidcbilettmomnis oculus, cl qui eum pupugerunt. Cf. Notam hanc.nppnsnil Sichardus : Vetusexemplarnon
Matlh. xxtv, 30. Pocta a primo advcntu , quo Jesus prwsule, sed prmsittehabebat, quod Prudeniio magis
Cbrisius humilis apparere digualiis est, progredimr convenit.Al Prudcnlius simili phrasi supra usus cst
ad sccundum advenium cnarranduin, quo vivosmor- hymiio5, vcrs. 83. prasuti justiiiw,
801 CATHEMERINON XI. VHI KAL. JAN. 902
Mors hausit, et mox reddidit, A In se relortis moiibus
XII. HYMNUSDE EPIPHANIA. 15 Obirenolint: attamen
Quicunque Christum quaerilis, Plerumque sub nimbis lalcnl.
Oculosin allum tollite : IIoc sidus oeternummanet:
Illic licebit visere Haecstclla nunquam mergiiur :
Signum perennis gloriae. Ncc nubis occursu abdita
5 llaec slella, quaesolis rolam 20 Obumbratobduclam facem.
379 Vincit decore, ac lnmine , Trislis cometa intercidal,
Venisseterris nuntial 380 El si quod aslrum Sirio
Cum carne terrestri Deum. Fervet vapore, jam Dei
Non illa servit noctibus, Sub lucc destruclum cadat.
10 Secuta lunam menstruam : 25 En Persici ex orbis sinu,
Sed sota coelumpossidens Sol unde sumit januam,
Cursum dierum temperat. Cernunt periti intcrpretes
Arcloa quamvissidera Regalc vexillum magi.
GLOSS.E VETERES.
1. Quicunque, credenlesalloquilur, Vat. A. B 19. Abdila, abscondila,Vat. A.
2. Altum, cmltim,Vat. A. 20. Ohumbrat, elc, obtenebratconlectam, claitsam
4. Signum, sleltatn: slella a slandodicilur, Yat. A. lucetn, Vat. A. — ohduclam, coopertam; obduclum
5. Roiam, axeni, Val. A. vulnus dicimusclausum, I.
9. Servit, obsequitur,[amulalur, Vnt. A. 21. Cometa, a comisdicla. — Inlcrcidal, occidat.
10. Secuia, sicut duodccimsigna, Vat. A. Cometa dicilur, quod quando vistlur (al. videlur),
12. Cursum, etc, eliant diebus lucet, Yat. A. aul morlem regis, aul regni mutationcm, aut etiamfa-
13. Arcioa, polumseplenirionalemdicunt, Vat. A. ment, vel pestilenliamsignificat, el ideo tristis dicilur,
14. Relorlis, revolulis,Vat. A. Vat. A.
15. Obire, id esl occidere, nam tribus etevatis,qua- 22. Sirio, Sirius slella csl in ore Canis, qum in
tuor deponunlur(an deprimuntur?) rursus quatuor erc- menscJtilio oritur, el mulla mala suo calore corpori-
clis lita deprimuntur,Vat. A. bus ingerit, Yat. A. Syrius siella. Syro, traho; inde
16. Nimbis, nubibuslalent, aliquandoobscurantur, Syria stella, a longotraclu, I.
Vat. A. 25. Sinu, recessu, receplaculo,regione, Val. A.
17. Mternum, quia Chrislumqui mternus esl, nun- 26. Unde, ab oriente. — Januam, exordium, quia
iui, Vat. A. ibi est oriens, Vat. A. Orlum, I.
!S. Mergitur, occidil, Vat. A.
COMMENTARIUS.
116. Optimaeeditiones babent tuox reddidil, neque iG rigcbal.
lectiones varianlcs observant Weitzius , Marietlus et 15. Ohitus slellarum cst occasus earunidem. Duae
Heinsius. NibilominusErasmus et Fabricius diserle ursae, sive arcti, major, et minor circa polum rolan-
legunt, Mors haitsit el mors reddidit, quod el concin- lur, ct nobis nunquain occidunl. Prag., abire, men-
num cst, neque caret idoneo sensu. In Alex., Urb., dose.
Yat. I aliisque, mox reddidit; in Vnl. Q, Mors hausit 17. Ilaec partim de Christo inielligunlur, partim
et moxreddidil. Legenduni Itausit. coiumodc explicantur, siellam illam, qunndiu opus
Ileinsius ex suis vetcribus inscribit Hymntts Epi- fuit, nunquam occidisse, aut nubibus fuisse obdu-
phaniw, ut bnbent Aldus, aliiquc cdiii. Weitzius, De clam.
Epiphunia. Iia Yal. A el B. In Rat. Hymnus de Epi- 21. Ex vulgari pracsertim vcicruin opinioue, pu-
phania Domini; in Mar., Incipil htjmnusde Epipltania. laiitium, sernpcraiit plerumquecomelas triste aliquid
Pars.hujtis hymni legitur in Transliguratione Domini, praenuiiiiarc. Edilio S. Isidtiri de Nalura rerum cap.
Qiticunque,etc. Alia pars in fesln die SS. Innocenlium 26 corrigenda esl: Comelesstelta esl quwvelut comas
marlyrum , Audil tyrannus anxius, et Salvete,fiores luminis ex se (itndil. Hwccum nascilur, aut regni mu-
marlyrum, ad matut. el laudes. Alia in Epipbanin, O laiionem (erlur oslendere, aul bella, atu pestilentias
sola magnarumurbium. In codice Ycliterno, de quo surgere. De qua Prudentius ail, Trislis cometa inler-
vitle num. 212 proleg., esl hymnus, quem nondtim cedit. Legc inlercidal.
editum opinor, ubi quaedamsimt ex Pruilenlio petila : 25. Gold. el Mar. a prima manu, Persm, mnle.
Lac cttincrttore[undentes Quanlamvagienscowou- Magos,qui Deum natum adoraverunt, fuisso Pcr-
lis tuis Floresque marlyrttm corusci. Scilicel in "_ sas praeter Prudentium docent Juvencus nliique ve-
festo SS. Innocentium. lcres, iicque pauci cx recentihus inicrpreiibiis. Pro-
5. Baronius, lom. I Annal., p. 68, de hac slella babilius alii ex Arabia Deserla, aul Chnldia, nui,
diligenter dispulat. Diciiur solis rotam vincere, non Mesopotamiaeos venisse putant. AbOrienle nd llie-
quod sole esset mnjor, sed quia puriori lumine fulgc- rosolymam venisse narrat cvangelisla iVlaiibacus.
bat, Dcumquevcrum sidus, et solem indicabnt. Mulla Jeremins Fclbingerus pugnat, vel somnat, fnissoSi-
enim qtiscde slclla pocia proferl, ad Jesum dcbent ncnses.
rcferri. Baronius auctoritate episioloe S. Ignatii ad 28. Egm. menilumest tiia; illum pro vexiltum.I)c
Ephesios (quaeintcrpolala censetur) probat, Pruden- hac historia auiliendusest Chnlcidius,cap. 75 Coni-
liuni non poelice , sed bisiorice esse loculum. Alii ment. in TimocumPlalonis : Est quoque atia sanctior
siniili modo stellam hanc laudarunt. Yide quoenotat et venerabiliorhisloria, qumperhibet, ortu sleikecu-
F.-ibriciusin cod. apocryph. Novi Testamenii, vol. I, juidam non morbos,morlesque denunliatas, sed des-
png. 115 edii. 1 et 2, et in Paralipomenis, vol. II, censumDei venerabilisad humanm conversalionis,re-
pag. 4-07,ubi versus hos verbis Glycaeillustrat. Prae- rumque mortalium graliam. Quam slellam citm uo
leren plures dc slella quacstionescuriose et erudiie ciurno itinere siispexissenlChaldmorumprofeclo sa.
agimt Trombelliusin Vita Deiparee, pientes viri, et cotuideraiionererum cmlestiiimsatif.
0. Gold., Vat. 1, Mar., aul pro ac. cxcrcilali quwsissc dkunlur recenlemorlutn Dei, rc
12. Stellu tnagos, interdiu eiiam iter agcntcs, di- pertaquc itla majeslatc pueriii veneralosesse, el vol.
 903 AURELll PRUDENTIICARMINA. 904
Quod ul refulsit, coeteri A Jam flos subit Davidictis,
30 Cessere signorum globi: 50 Radice lesse editus:
Nec pulcher est ausus suam 382 Sceptrique per virgam virens,
381 Conferre formam Lucifer. Rerum cacumen occupat.
Quis iste lantus, inquiunt, Exin sequunlur perciti
Regnator, astris imperans: Fixis in altum vultibus,
35 Quem sic tremunt cceleslia, 55 Qua stella sulcum traxerai,
Cui lux, et aethra inserviunl? Claramque signabat viam.
Illustre quiddam cernimus, Sed verticem pueri supra
Quod nesciat finem pati: Signum pependit imminens,
Sublime, celsum, interminum, Pronaque submissum face
40 Antiquius ccelo, et chao. 60 Capul sacratum prodidit.
Hic ille rex est genlium, Videre quod pos(quammagi,
Populique rex Judaici, Eoa promuut munera,
Prornissus Abrahae patri,
in aevum semini. „ Stratique votis ofterunt
Ejusque
45 jEquanda nam stellis sua Thus, myrrbam, etaurum regium.
63 Agnosceclara insignia
Cognovit olim germina
Primus sator credentium, Virtulis, ac regni tui,
1 Nati immolator unici. Puer o, cui trinam Pater
GLOSSJEVETERES.
29. Quod, vexillum, sidus, Val. A. 49. Flos subit, Christus succrescit, Val. A.
32. Conferre, mquare, Val. A. 50. Jesse, Jesse insulm sacrificium inlerprelalur,
33. lnquiunt, magi, Vat. A. Vat.A.
34. Imperans, prmcipiens,Vat. A. 51. Sceptri, regni.— Virgam, potestatem.—Vircns,
35. Tremunt, exparescuni,Vat. A. florens, Vat. A.
36. JEthra, per mlhra omnia elementainlelligunlur, 52. Cacumen, principalumomniumrerum, Vat. A.
Vat. A. 53. Veloces, percili, Vat. A.
57. Cernimus, regempati, Vat. A. 54. Altuni, emlum,Vat. A.
59. lntermiiium, sine termino; multisutitur nomi- 55. Sulcum, viamquam fecitlumenstellm, Vat. A.
nibus ad ostendendamChristi majestatem, Vat. A. Qut 56. Signabat, minittrabat, Yat. A.
terminumnon habebat, 1. 58. Signum, stella. — Immincns, imniittere res
40. Chao, primordiali confusione: chaosest primor- dicilur qumsuper verticcmpendet, Vat. A.
dialis confusiorerum, antequam etementadiscerneren- pu 59. Prona, humiliata. — Submissum, inclinalttm.
lur, Vat. A. Confusioelementorum, qum (uil in pri- — Face, lumine, Vat. A.
tnordio, I. 60. Prodidit, mam/esfat>i(,Vat. A.
46. Germina, filios suos, Vat. A. 61. Quod, sifjfnum,Vat. A.
47. Primus, Abraham, Vat. A. 62. Eoa, orientalia, Val. A.
48. Nali, Isaac, Vat. A. 64. Regium, quia regibusofferlur, Vat. A.
COMMENTARIUS.
Deo tanlo convenientianuncupasse, qum libi (Osium 45. VideGenes. cap. xxn.
episcopum alloquitur) mullo melius sunt comperta 49. In Aldo Davidicus.Vide Isaiaecap. xi. Inquo-
quamcmleris. Recte Prudentius fidosinterpretes dixit dam Weiizii exemplari ex vet. cod. ad oram ascribi-
viros sapientes, consideratione rerum coeleslium lur subdit contra metrum.
excrciiatos. Barlhius, lib. LVIII,cap. 2, suspicatur, 50. Gis., iessma, non adversanle Heinsio, qui non
jn Chalcidio legendum esse noclurno icti sidere pro solum ita legit, sed nullam discrepantem lectionem
nocturnoitinere, scilicet quasi obstupescentes. Quod adnotavit. Alex., Mariei., Ald., Weitz. cum suis,
autem addit Barthius, magos existimasse Deum per aliique nostri lesse cum hiatu, qui concinnus est in
ipsam stellamdescendisse: et ipsam stellam credidisse huiusmodi nominibus propriis exterorum, quaeom-
numen divinum, mihi non persuasit. Allegat eorum nia pronuhliari debent, ut clare intelligantur. Virgi-
verba Vidiinus steltamejus, quod, ait, interpretatur lius saepe id facit in Groecisvocabulis.Nonnemocor-
Prudentius Apolh. vers. 218: Vidimushunc , aiunt, - rigebat lessis. Cum Ieisma suavior est versus.
puerum per sidera (erri. Neque omillit versus ex lioc ' 0 51. Prag., sceptrumque.
eodem hymno, ///usire quiddam cernimus.Nihil haec 52. Alex., occupet.Melius, occupat.
niovent. Nam stella regis Judmorum, et puerum fefri 56. Put. el Oxon. a secunda iriana, monslrabatviam;
persidera solum arguit, stellam indicasse orlum Sal- caeterihabent signabat.
valoris. Verba magorum apud Prudentium, llluslre 59. Rolt., subnixumfuce.
quiddam cernimus, non ad ut stellain , sed ad id quod 65. Adventumet adoralionem magorum in sarco-
siella significatreferunlur, ex orationis serie patet. phagis velerum Christianorum inlerdum expressam
32. Sich., et Gis. ad oram, flammam; caeteri, for- scriptores anliquitatum ecclesiaslicarum '
Romae ex-
mam. LuciferVenus est, planela splendidissimus, qui stantium exhibent.
aliquandiu etiam lucenle sole conspicitur, et noctu 67. Erasmus nlicubiinvenit scripltini puero men-
timbramjacit super terram. dose. Forlasse Prudenlius scripsit Puer, cui trinam
59. Apollinaris Sidonius voce inlerminus usus est Paler; aliquis glossam supra addidit o, ut iudirarel,
lib. VII, epist. 4. esse in vocandi casu, ex qua postea una dictio efiecia
40. Weitzius legit choo cum solo Widm., in quo est puero, et correctius, Puer, o cui trinam Deus.
faietur supra esse chao. GlossaeIsonis ntillae sunt Trina indoles quoenamsit, stropha sequenli expo-
posl hunc versum in hoc hymno. Proplerea ex Vat. nilur.
A plures sumpsi.
905 CATHEMERINONXII. DE EPIPHANIA. 906
383 Praedesiinavil indolcni. A 0 sola magnarnm urbiuni
Regem, Deumque annuntiant Major Bethlem : cui conligit
70 Thesaurus, et fragrans odoi Ducemsaluiis coelilus
Thuris Sabaei: at myrrheus 80 Incorporatum gignere
Pulvis sepulcrum praedocet. Allrice le, summoPatri
Hocest sepulcrum, quo Deus, Hoerescreatur unicus
Dumcorpus exstingui sinit, 385 Homoex Tonantis Spiritu,
75 384 Alque id sepullum suscitat, Idemque sub membris Deus.
Morlis refregit carcerem. 85 Hunc et prophetis testibus,
GLOSSJE VETERES.
68. Indolem , indoles esl imago futurm nobilitatis, permillit, Vat. A.
quamin pueris videmus, in quibus non est adhuc vir- 75. Id., corpus, Vat. A.
tus, sed signum uirtuiis, Vat. A. 76. Carcerem, infernum, Vat. A.
71. Sabaci, Arabici.Saba Arabia, a polu (sic) SA- 80. lncorporalum, incarnatum, Vat. A.
BEIN,id est a colendo : apud illos enim thus inveni- 81. Summo, pro divrnitate, Yat. A.
tur, Unde Deus. Myrrha interpretatur amara. Ideo et n 82. Haeres,Chrislus, Yat. A.
corporapulrefierinon — permillit, Vat. A. 84. Sub membris , quia divinilus latebal, Vat. A.
74. Corpus, suutn. Exslingui, mori. — Sinit, 85. Hunc. Filium. Vat. A.
COMMENTAKIUS.
68. Verbum prmdeslinareidem significare ac desli- pulorum; hymn. 14 Perist., vers. 110, Et quod malo.
nare, quodprae se fert antecessionem, monent theo- rum telrius omniumest, Hellenisnius hicest, el plira-
logi. Vocem parum Lalinam esse multi docuerunt : sis Vulgataeeditionis Matih. XXIII.2 : Qui major esl
sed a Livio fuisse adhibitam fassus est Cellarius in veslrum.Confer Drusium, Observat. lib. v, cap. 25:
Curis posterioribus de barbarismis, ab OlaoBorrichio Curtii illud est : Duo niajora omniumnavigia. Antii
admonitus. qui aliquando etiam positivo adjunxeruntgenitivum.
69. Mngosdivinilatem agnovisse, et adorasse ex- Ennius lib. i, Conslililinde loci propler sos dia dea-
plorata res est. Sedulius lib. n : Aurea nascenli fude- rum, apud Festum. Virgilius lib. iv Mn., vers. 570,
runt munera regi, Thura dedere Deo, myriham tri- sequimur te, sanctedeorum. polius quam deorum quis-
buere sepulcro.Helpidius in carmine de Christi Jesu quis es : nam videtur sumpsisse ex Ennio : Respondil
beneficiis. Gens Chaldwa... dat munera, regi Divi- Juno Saturnia, sancta dearum. Graeci 5f« Seawvea-
tias, dal thura Deo, myrrhamquesepulcro. Juvencus dem phrasi dicunt. Ludovicus Cavallus correctores
lib. I : Submissiquesimul mox tnystica munera pro- hymnorum Breviarii Romani reprehendit, quod in
hxunl: Aurum, thus, mijrrham regique, Deoque, ho- hymno officiiparvi B. Mariaead laudes ediderint, O
minique Dona (erunt; qui versus Juvenci laudantur gloriosavirginum, quod Latine dicidebefet, O glorio-
a S. Hieronymo, Alcuino aliisque anliquis. Barlhius sissima virginum, Verum exemplis, quae attuli, cor-
lib. LVIII,cap. 2, jn quodam ms. Juvenci reperit Au- rectores possunt vindicari. Fortunatus dixerat O glo-
rum, thus, myrrham,regique, hominiqtte,Deoque.Sed riosa Domina, renuente metro.
lunc hic alius ordo esset conslituendus : Aurum, n 78.Mar.etRat.,Be(/t/eem;Wid.,GoId., et Hailsb.
myrrham, thus, regique, hominique,\ Deoqtte.ln S. pariter, Beihleetn, quod retineri potest. In Egm.,
Hieronymolib. l Com. in cap. n Matth. : TAus,au- Major Bethlcm,etcui conligit,nonmale. Drusius loc.
rum, myrrham regique, hominique,Deoque Dona fe- cit. praefertBethlemesconsuetudineantiqlia Hebraeo-
runt. Neque hoc modo ordo munerum servatur. Rar- rum, ut in hymno 5 Peristeph., Belzebulis,non Beel-
thius ait, Prudentium Apotheosi poemate docto et zebulis. Vide ejus lib. vn. cap. 18 et 19. Prudentius
luculentohaecmunera magnificeel Romana majeslate hic et alibi corripit primam in Bethlem, quamvis
appellasse fercula. Vide Apolh. vers. 609 el seqq. Graecescribattir per ». Nilnl autem id mirum : nam
In olficioecclesiastico Epiphaniae canilur : ln auro corripuit etiam S. Hieronymus Hebraicae linguae
utostendalur regis potentia; in thure sacerdotemnta- peritissimus in epiiaphio S. Paulae. Eum dormi-
gnumconsidera; el in myrrha dominkam seputluram. tasse, et deceptosa muta cl liquida, qui corripiHni,
Sacerdotium magnum ita significatur thure, ul di- ait Ricciolius. At regulas non anliquis praescribere
vinitas in ipso sacerdole magno inesse intelligatur. deberaus, sed ab eis accipere. Ex hoc et seq. versu
70. InPul., flagrans odos. Alii eliam hic et alibi confirmalur, legendum vers. 1 hymni 7, dttx Belltlem,
flagranspro fragrans, ut ante dixi. lsidorus mavult quod semper mihi placuit, quamvis cum plerisque
fragrans odor. ediderim lux.
71. Vat. B.Alex., Rat., at myrrlteus, quod longe 79. Prag., lucempro ducem,quod verum est. Re-
elegantius est, quam ac myrrheus. Heiiisius quoque spicit enim poeta ad Matth. Vi, 6. Et lu Bethlehem,
reperit in Oxon. at, et probavit, quamvis ediderit ac; terra Juda, nequaquamminimaesin principibusJuda:
in Put., ad, quod lantumdcm est. In coeteris, eliam ex te enim exietdux, qui regat populummcumIsrael.
Yatt. I, Q, ac. Ibidem. Glossam corrige: «jro TOU '. Pro adverbio cmlitus laudantur Lactantius, Cypria-
D
nus , Marcellinus Orosius, Hieronymus, Marius
73. Alex., hocem; forte hocceest. Put., hoc, Itoc Victor.
est sepukrum. Heinsius corrigit hoc, hoc sepulcrum. 80. Prag., incorporatam, ut cohaereatcum lucem.
At si Puleanus est emendandus, ad alios codices de quo vers. prox. super.
potius quam ad arbitrium reducendus est : caeieri 82. Psalm. u, 8 : Dabo libi gentes hmreditalem.h\
enim recle habent/toc eSl sepulcrum.Cham., Cell. el Eg. mendum crealor.
Teolius CumHeinsio legunt hoc, hoc sepulcrum. In 83. In Mar. erat Tonanli, sed recle aliena manu
Mar., guod pro quo, ut supra corrigitur. Erasmus factumTonantis.Gold. etiam etWid. ad oram Tonanti.
quoque et Gis. ad oram legunt quod. Vat. B, male, In Vat. 1 est Tottanit, sed videtur fuisse Tonanlis.
hoc sepulcrum, quo Deus. 85. Perstat in eadem sententia, hwredemunicum
77. Comparativumpro superlativo adbibet major summo Patri dixit filium hominem et Deum, nunc
pro maxima: et tamen facile potuit O sola magnis appellat lestes, signatores et teslatorem. Pater esl te-
urbibus major. Sed aliis etiam in locis hanc phrasin s(a(or.•lesiameniumnovumet sempiternum estEvan-
usurpavit. Vide hymn. S. Vincenliivers. 294, For- gelium. Prophetoe tesleset obsignalores, sive notarii
tissimorum (ortior; Psych. vers. 530. maqnus disci- divinarum oromissionum.
PATROL. LIX. 29
»07 AURELIl PRUDENTII CARMINA. S08
Iisdemque signatoribus, . Puerperarum est omnium
Testator, et sator jubet Fraus, nequa furlim subtrah
Adire reguum, et cernere. Prolem virilis indolis.
Regnum, quod ambit omnia, Transfigit ergo carnifex,
90 Dia, et marina, et lerrea, 110 Mucrone districto furens,
A solis ortu ad exilum, 387 Effusanuper corpora
'
Et tartara, et eoelum supra. Animasque rimatur novas.
Audit tyrannus anxius, Locum minutis artubus
Adesse regum principem : Vix inleremptor invcnit,
95 386 Qu>nomen Israel regat, 115 Quo plaga descendat patens
Tenealque David regiam. Juguloque major pugio est.
Exclamai amens nuntio : O barbarum spectaculum I
Successor inslat, pellimur : Illisa cervix cautibus
Salelles, i, ferrum rape, Spargit cerebrum lacleum,
100 Perfunde cunas sanguine. 120 Oculosqueper vulnus vomit.
Mas omnis infans occidat, „ Aut in profundum palpilans
Scrutare nutricum sinus, Mersatur infans gurgilem,
Interque malerna ubera Cui subler arctis faucibus
Ensem cruentet pusio. Singultat unda, et halilus.
105 Suspecta per Belhlem mihi 125 Salvete, flores martyrum,
GLOSSJl VETERES.
86. Signatoribus, symbolisac signis, Vat. A. 102. Scrulare, ut inde auferas filios, Vat. A.
87. Testator, dettsPater , Vat. A. 104. Pusio, puer, Vat. A.
88. Regnum, a propltetis prmdictum, Val. A. '106. Puerperarurn, puellarum pueros parientium
89. Regnum, dico, Vat. A. Yat. A.
90. Dia, cmleslia,id esl omniaambitregnumChristi. 108. Prolem, masculam, Vat. A.
Dios dicitur generosus vel nobitis, liinc divos voca- 110. Districto, nudato, Vat. A.
bant antiqui suosimperutores,id eslcmlestes, Vat. A. 112. Animas, vitas.—Rimatur, invesligat, Vat. A
91. Exitum, occasum, Vat. A. 116. Jugtilo, collo. — Pugio, mucro, gladius, pugit
93. Tyrannus, Herodes, Yat. A. dicitur a pugno, Vat. A.
94. Principem, itivasorem, ut putabat, Vat. A. 120. Vomit, eoeril, Vat. A.
97. Nunlio, nunliationemagorum, Vat. A. 121. Palpiians, moriens, diversa moriium describit
98. Inslat a/i(er inslat, peliimur, aregno, Vat. A. genera, Vai. A.
99. I, tiade, imperaiivusest. Salelles dicilur mites, 124. Haliius, spiritus, Yat. A.
yuod saiis agal regi obsequendo, Yat. A. 125. Flores, primitim,Vat.A.
101. Occidat, moriatur, Yat. A.
COMMENTARIUS.
86. Alii scribunt //isdem,-alii isdem; alii iisdetn. C Yat. A, sed ob incuriam, nam supra est glossa; i,
Non obest haeevarietas versui. tiade, ttnperativus est. Rat., Mar., Weilz., Gold. a
87. In Hyinn. Thom., paler pro salor. secunda manu, Vat. B a prima maiui , Erasnms,
88. InHyinn.Thomas. perperaui/psttinaud/re, elcer- Ferrumsatelles corripe. Yat. B a secundamanu, Urb.,
nere. Mendoseetinm Egm. etPalal.,at/direi'eai/umpro unus ex Boheriis, Gold. a secunda mnim, Ferrumsa-
ttdireregnum. Nebrissa cernereiiiterprelaiur discernere tellesarripe. Coeterumomnino male Widm. et Hailsh.,
etjudicare; cui Chamillardus astipulaiur, (enere et Satetles [errum corripe. Vide Apoth. vers. 57, t,
exercereregnum, et Teolius, qui nihiloiriinus innuil, scriba, tripiclis Digere.versiculis. El hymn. 14 Pe-
aliam inlerpretalionem adhiberi a Perizonio ad Sanctii rist,, vers. 65, i, siringeferrum ntiles.tn Vat. Q tnen-
Minervani tib. iv, cap. 15. Prudentius de haereditate dum est Saleltes ferrumrapere. In Nebr. fortasse men-
loquens verba jurisperitorum, imo Lalinorum adbi- dum est Saleiles in ferrumrape.
bet adire el cernere. Passim apud Ciceionem el opli- 104. Egm., mendose, crueniem.
mos alios auctores cemerehmrediiaiempro possidere. 106. Abest est a Vatt. A, I, Q, Gold"
Ignoralio hujus significationis ansam errandi prae- 107. Inlellige nequapuerpera.
buit exscripiorihus, et cum cernere acciperenl pro 110. Heinsins conira fnlem lihrorum opinaltir de-
videre, scripserunt. Audirere.gnum,et cernere, et inde strkto, non districto. Verum apud Caesaremet Hora-
Audire ipsum, et cernere. Paulus.Leo|iardus lib. i tium eodem modo iegitur gladium dislringere, ensis
Emend., cap. 15, lmc voce cernere eleganier usum dislriclus. In Alex., Vnlt. 1, Q, distrklo.
poetam nostrum monet, ubi perperam, addit, alter 112. Egm., male, rimantur.
iniefprelum cernere valere putat DISCERNERE et JUDI-
"
115. WeiLzcum Hnils.scribit discendal.In Egm. et
CARE,aller DECERNERE. Prudeniius supra-hymno 10, Palnt., discedat.Vera lectio descendnt. Ovidius, Sta-
Vers. 86, de homlnibus ait Cmtesliacernereregna, non lius, Claudiaiiusaliisque simili phrasi usi sunt. Bur-
dissimili sensu. - mauno, lom. I Anlhol., pag. 555 reciitis videlur dis-
90. Erasmus legit diva, sed suspicatur, scriplum scedal,quia plaga discedere,ferrum descenderedicitur.
fuisse dia, ut vere estin nostris; hocest aerea, cmleslia. At quo petit descendal.
98. Herodes, regnum Jesu Christi in aliam par- 116. 6'untpugio, ait Erasmus, si( gladioius brevior,
tem accipiens, se regno spoliandum propterea exi- tamenjugulo major. Esl autemepiphoneinarei narraim.
slimabat, quia, ut pervuigata docet sententia, mlla 125. Aldierratum arcis pr» arciis.
sancia societas,necfides regni est. 124. Erasmtis h ibet sinyultii, caeteri singullat, quo
99. lta habetit Alex., Fabr., Ald., Gis. in texiu, verbo Virgilius, Statius, aiiique utuntur. Hoc mmiis
Put., Thuan., Noins., et vet. cod. ad marg. edit. genus a pictoribus et scriptorihus, qui graphice Inno-
Weitzianae apud cl. praesuleui Reggium, ln Egm. cenlium martyrum slragem describunt, praetermilti
abcst i, scilicet Salelles, ferrum rape. Sic etiam in solet; nempe quod pueri aquis fuerint suiTocaii.Id
 " ."" 910
909 CATHEJJERINONXII. DE EPIPHANIA.
Quos lucis ipso in limine A 140 Parius fefellit virginis.
388 Chrisli inseculor suslulit, Sic stulta Pharaonis mali
Ceu turbo nascentes rosas Edicta quondamfugerat,
Vos prima Chrisli victima, Christi figurampraeferens
150 Grex immolalorumlener, Moses, receplor civium.
Aram anle ipsam simplices 145 Cautum, et statutum jus eral,
Palma, et coronis luditis. Quo non licerel matribus,
Quidproficit tantum nefas? Cum pondus alvi absolveren.t,
^uid crimen Hcrodem juvat ? Puefile pignus tollere.
135 Unus lot inler fuuera Mensobstetricis sedulae,
ImpuneChristus lollilur, 150 Pie in tyrannum contumax,
Inler coaevisanguinis Ad spem potentisgloriae
Fluenta solus integer : Furata servat parvulura.
389 Ferrum, quod orbabat nurus, Quem iiiox sacerdotem sibi
GLOSS^: VETERES.
128. Turbo, auferl, Yat. A, B 144. Receptor,liberator, quia recepit eosdemde ser.
131. Aram ante ipsam, ara passio est Chrisli: ante vitute,Vat. A.
aram Christidicilur, quia anle passionemChrisli occi- 145. Cauium, firmum : cavo, cavis, est confirmo;
si sunt. Undede aliis dicitur: Vidisub altare animas inde cautum et caulio, et facit prmteritumcmvi.Cevo,
occisorum,id esl per passionemChristi, Vat. A. cevi, indicalivomodoest crisso, id esl ciunemmoveo,
158. Inieger, itlmsus,Vai.A. Yai.A.
159. Orbabat, orbas faciebat, Vat. A. 148. Tollere, nutrire, educare, Vat. A.
140. Partus, filius, Yal. A. 150. Contumax, suverba, quia ipsa superbiapietas
141. Pharaonis, Pharao dissipans interpretalur,
' (uit, Vat. A.
Yat. A. 153. Sacerdolem, levitam,Yat. A.
COMMENTARIUS.
satis verisimile esse arbilror. 136. Post hanc stropham nihil aliud hujus liymni
126. In Itorisad usum dioecesisLugdun. edit. an. exstat in codiceMarietli. Sed statim sequitur, De
1778, ui concursus vocalium viiareiur, ita hoecstro? opusculisPrudentii, ut iu Vat. B. In Vat. B. in-
pha esl reforniata : Salvete, flores martyrum In lucis teger exstat hic hymnus.
ip.soliinine Quosswvusensis messuit,CeulurbonascetiT 137. Sanguis iiinocentiiim Christo comvuserat. S:
les rosas. Cur non potius versus transposilisunt? Hieronymusuiiiur boc vocabulo, non Cicero, ut ali-
Sutvete,flores martyrum, QuossmvusensistnessuiiIn qui putarunt qui legerunl comvuspro coquus.
lucisipso limine,Ceuturbonascenlesrosas. Alite ine- 139. l\urus pro uxoribus Mnrtialis lib. iv, epigr.
ptae trnjeciiones versuum reformalori ejus Breviarii " 75: Afaue inler lalias gloria pritna nurus. Poetae fe-
- placueritut : ul in notn illa clausula, Jesu, libi sitglo- ( minas sive spon.sasnonnuuquam vocant nurus.
ria, Qui natuses de Virgine.Tiansposuit : Qtti nalus 145. Put. a secunda manu, quadam pro quondam
es de Virgine,Jesu, ttbisit gloria. Videlur legisse Au- fugerat.
gtistinus Prudentium. Itn liabel ille serm. 220 app : 144. Receptorreslitulor, liberaior, Eutropius, Ta-
Quos Uerodis impielaslaclentesmatrum uberibusab- citus, alii. Ilistoriam hanc lege Exo>licnp. n. In Vai.
slraxit, quijuredicuiilurmartyrumflores,quosinmedio B et Rnt. seniper legiiur Moysespro Moses.
frigore infidelilalis exorlos, velul primas eruinpenles 145. Ald., Gis. in lextti, Urb., Vat. Q, Weitz.,
Ecclesimgemmas,qumdampersecutionispruinadecoxit. jusserat. Gifanius cx veteri libro resliiuit jus erat
128. Statius, ui, silv. 5 : Qualia pallenlesdeclinant in collectan. Lncr. verbojussa : quod arripuit Hein-
lilia culmos, Pubenlesque rosm primos moriunlurfld sius cuni Put,, Amb., et Rotlen. Idem notaverat
auslros. Giselinusad marginem. Cauchius cmjecerat, Cautus
131. lta babent Ald., Sich., Weilz., Heins. cum staluio jusserat. Alicubiexstat mendose, stalum pro
suis, nostri codd., etiam Alex., Valt. 1, Q, Hymn. statutum.
Thom. Widrn., Hailsbr., Gold. Scd Eiasmus, et cum 146. Egm. ct Pal., qui proauo.ul ante qui proficit.
eo Giselinus, aram anle cujus. Fabricius vero legit 147.Ald. error est absolveret.
aratn anle et ipsam; Egm. aram anle ipsam et. Tor- 148. Caucbiuscontra auctoritatem codd. corrigit
renlius et Cauchiusaram sub ipsam ex Apocalypsis virile. Recte puerile a puero. Tollereesl educare.
simili phrasi cap. vi, 9; quam lectionem praeferrem, 149. Prag. et Widm., sedula.
si codd. mss. suffragarenlur. ln solo Ut-b.recenli co- 153. Moysessacerdoslaxiori significatione,ntnnlc
dice iegi aram subipsam.Non dubiumest quin prima r» Helinset David: quanquainMoysempropriefuissesa-
sit proba lectin, non eliso e in auie, quod inierdura eerdolcm, communior veriorque est senteniia. Sed
consuevilPiudeniius. Heinsius, Cellmius et Teolius iiuerdum Prudentio sacerdos diciiur, qui res divinas
aium, esse synalwpham, ego vero dialmpltamsive traciai, disserit, praenuntiat, coucinit. llac raiionc
litatumvoco, cumnon ab;Orbeiurvocalis,synaloepham poetaesacerdotesPhcebi,phiiosopliinaturoevocantur.
vero, cumab.^orbetur. Properlius ni eieg. 1 : Primus ego ingrediorpuro da
152. Alex., non male, corona. fonte sacerdos. Lactnntiuscap. 2lib. v Instii. meminit
155. Ald., Gis. et nostri, quid. Egni., qui. Ilein- cujusdara, qui antistitem se philosopliimprofitebatur.
sms cum Pul., Amb., Thuan., Rott., Boh. priori, et Prudentiiis vocabulum prmsulis, quod etiani sacer-
Cauchii libris, quo. Teolius in Vait. duobus reperit dotum propriuin erat, pro duce accipii. Vide liymni
quid, cun/ ahis duobuset Heinsiolegit quo. Allegat 11 vers. 115, et bymui 5 vers. 85, iibi idem Moyses
Erasmum etWeiizium pro qui: alios fonasse voluil prmsutjustitim appellalur. Atque boc sensu noimulli
iiominare,nammihi autd Weitzius,et apudWeitzium exponunt verb.i psalmi xcvui, 6: Moyseset Aa>onin
Eiasnius. Rnt., Prag. et Gis. ad oram, profuit pro sacerdotibusejus, el Samuetinte.reosqui invocanlno-
proficit.Senienua eadem est, nihil adversus Deicon- men ejus. Lorinus quinque diversas hujusloci expli-
silia liomines proficere, unum Jesum inter (ot fune- cationes affert, quamvis ipse teneat Moysemvere ei
ra, e manibus quaerentiumeum, eripi. proprie fuisse sacerdotem.
*J1I AURELIl PRUDENTIICARMINA. 012
390 Assumpsit orbis conditor, A 170 Pansis in altum brachiis,
135 Per quem notatam saxeis Sublimis Amalech premit,
Legem tabellis traderet. ' Crucis quod instar lunc fuit.
Liceine Chrislum noscere Hic nempe JESUSverior,
Tnnti per exemptum viri? Qui longa post dispendia
Duxillc, caesojEgyplio, 175 Victor suis tribulibus
160 Absolvit Israel jugo. Promissa solvit jugera:
Al nos, subactos jugiter Qui ter quaternas denique
Erroris imperio gravi, Refluenlis amnis alveo
Dux noster, hoste saucio, Fundavit, et fixit petras,
Mortis lenebris liberat. 180 392 Apostolorum stemmata.
165 Hic expiatam fluctibus Jure ergo se Judse ducem
Plebem marino in transilu Vidisse, testantur magi,
Repurgnt undis dulcibus, Cum facta priscorum ducum
Lucis columnam praeferens. Chrisli figurampinxerint.
391 Hic praelianteexercitu, 185 Hic rex priorum judicum,
GLOSSiE VETERES.
155. NouV.am,descriptam, Vat. A. B 169. Hic. Moysescontra Amalech, Val. A.
158. Perexemplum viri, perfiguramMoysis.Vat. A. 173. Verior, quam Moyses, Vat. A.
159. Duxille, Moyses, Vat. A. 174. Dispendia, perkula 40 annorum, Vat. A.
161. Nos, allegorizal, quid significaveritMoyses, 176. Jugera, terram promissionis,Vat. A.
Vat. A. 178. Refluentis, iterum fluentis,jam fluereincipien--
165. Dux, etc, Chrislus, diabolovulneralo,Val. A. lis. — Alveo, in medioJordanis, Vat. A.
165. Expiaiam, a Moyse, Vai. A. 180. Stemmaia, ordines, Vat. A.
167. Repurgat, ilerum purgal. — Undis, Jordanis, 181. Ducem, regem,Vat. A.
Val. A. 183. Facta, operata. Vat. A.
168. Lucis, ignis, Vat. A. 184. Pinxerint, finxerint, adumbraverinl.Yat. A
COMMENTARIUS.
155. Exodi xxxi et xxxir. quae sunt slemmata. -Alludit poela ad cap. in et iv
159. lbid., cap. n. Yat. B, ipse pro i//e. Josue, ubi narratur, Jordanem conversum fuisse re-
161. Egm., ad, lege al. trorsum, ut iter Israeliiis pateret; et Josue jussisse,
165. Exodi xiu et xxxin. Nota, quod hic esl Jesus, duodecimviros singulos e singiilis iribubus eligi, qui
eujus figurn est Moyses. Poeta figuram, et id quod rursus Jordanem ingressi, ex alveo singuli singulos
iigura indicatur simul enarrat. Nebrissensis: Hic, sc. lapides tollerent, ut ad posierorum memoriam repo-
Moyses,qui populumper mare Rubrum trajecil: per _, " nerentur, et alios quoque duodecim lapides posuisse
quod significabaturbaptisma Chrisli, quod in dulcibus Josue in medio alveo, ubi steterunt saeerdotes, qui
Jordanis aquis est postea consecralum. Cellarius id portabant arcam fosderis. Duodecimapostolos in his
non inlellexit : Nebrissensis ad Jordanem referl, per duodecim viriset lapidibusallegoricepoeta agnoscit,
quempopulus traductus fuit; at non Josue, sed Moysis ut Tertullianus lib. iv contra Marc, cap. 15 : Toii-
hic facta narranlur. Unde MAUM ad dulcem aquam in dem eniin aposloli portendebantur.... lapides solidi
Horeb Exod. xvn referfi. Cellarius a Teolio corripi- fide, quos de lavacro Jordanis JESUS-VERUS elegit, etc.
tur : Hmc, inqtiil, sinislre Cellarius accipiens,inler- Cellarins duodecim lapides in ripa Jordanis positos
pretem hunc rcprehendit, quod contra hislorimverila- interpretatur. Teolius non videtur alios agnoscere
tcm dixerit, Moysenper Jordanem trajecissepopulum, iapides, nisi eos qui iu medio Jordanis alveo positi
quod ille nunquam somniavit.MihiCellarius nonvide- sunt. Josue loc. cil. et hos poni jussit et uliosin loco
tur eum erroremNebrissensi objecisse: nam Cellarius castrorum.
notam apponit versui 167 : Repurgai undis dulcibus, 179. Prag., (ecit pelras, minus bene.
quod de Moyse explicat Ccllarius, Nebrissensisde 180. Quid sil stemma, dictum est supra bymno 7,
Cbrislo. vers. 81. Hic etiam essei iocus suspicandi, legendum
170. Ald., Weiiz., Heinsiuscumvetusiioribus suis, schemala,hoc est figuras.
nostri pansis. Sic restituerat Gifanius ex veteribus 181. Val. R et Rat., Judmm, non paiitur carmen.
membranis verbo dispansus Ind. Lucr., ut in Psy- 182. Magi non viderunt ducem Judaein slella, sed
cbom., Cornifrusoppansis, el praelal. lib. i contra stellam, eum indicantem. Vide supra notam vers. 28.
Symniach., Vix panso poterat currere carbaso, ct re- Ex ratione quae subjicitur amplius id liquet. Argu-
tttnsis in Romano pro retusis. D menlum enim petitur ex factis priscorum ducmn
171. Yat. A, sublimem,mendose. lsracl, quae,ut multi opinaniur, niagosnon latebant.
172. Lege Exodi cnput xvii, et SS. Patres inler- 185. Egm., perperam, fracta pro facta.
prclesque, hanc bistoriam enarrantes. 184. In Egm. et Pal., Chrislo figuram finxerint.
173. Jesus est salvator, et boc ipsum significat Jo- Erasmus, Tbuan., Noms., Boberianus prior, Gis. ad
sue, quocum nunc conferl Jesum. Ut enim Josue in oram, Teol., Chrisli figurain ftnxerint. Ald.,Weilz.,
lerram promissionis tribus Israelis tluxit, sic Jesus Gis. in lexiu, Heins., Vat. B, Sich. etalii, Mar. et
genus humanum, a caplivitate daemonis liberalum. alii, pinxerinl.'In Yat. A, finxerint, supra aliter pin-
in pairiam coelestem invexit. Cbristus igilur est ve- xerint.
rior Jesus, quam Josue. Iso, Cham., Cellar., Teol. 185. Yat. B et Prag. conlra metri ralionem, pri-
exponunt, Josue esi uerior Jesus, seu salvaior, quatn scorumpro priorum. In Vat. 1, priorumvidelur factum
Moyses.Non placet. Vide not. vers. 165 el 177. ex primorum, quod cum carmine non cohaerebat.Me-
177. Erasmus legit qui ler qtiaternis, et infra vers. tro etiam adversatur Put.i Hic rex prior estjtidkum :
179, petris, quod ad oram Giselinus annotavit : sed alioquin polerat id sustineri, ut ante vers. 77, sola
recte. procedit sensus sine eorrectione mss. codicum: magnarum urbium major Belhlem. Heinsius ex boc
futidavit duodecimpelras, stemmataaposlolorum,per errore existimat, a manu Prudentii fuisse Hic rex
epexegesin Prudentio familiarem, hoc csl pelras, priorum cst judktim. At vero cum Heinsius saepissiuifl
 9(3 CATHEMERINONXII. DE EPIPHANIA. 914
Rexere qui Jacob genus, A Saxum, metallum, stipilem,
Dominaequerex Ecclesiae, Rasum, dolatum, sectile,
Templi et novelli, et pristini. 200 In Christi honorem deserit. £
Hunc posleri Ephraim colunt, Gaudele, quidquid gentium est, 'c?
190 393 Huntsancla Manasse domus, Judaea, Roma elGraecia,
Omnesquesuscipiunt tribus, 394 -^gyp^e, Thrax, Persa, Scytha;
Bis sena fratrum .gemina. Rex ttnus omnes possidet.
Quin et propago degener, 205 Laudate vesirumprincipem,
Ritum secula incondilum, Omnes, beati ac perditi,
195 Quaecunquedirum fervidis Vivi, imbecilli ac morlui:
Baal caminis coxerat: Jam nemo posthac mortuus.
Fumosa avorum numina.
GLOSSiE VETERES.
188. Prislini, anliqui templiJudmorum, Vat. A. B 196. Coxerat, formaverat, Vat. A.
189. Posleri, filii. — Effrem, id est, Effraim, et in- 198. Stipitem, lignum, Vat. A.
terpretalur frugifer, Vat. A. 199. Rasum, elc, tribus modis omnis forma ligno*
190. Manasse, Manasseobliviointerpretalur. Signi- rum componitur, radendo, dolando, secando, Vat. A.
ficat aulem populum gentium, cui dicitur: Obliviscere 202. Judeea, propter legem. — Roma, propter prin-
populumtuum, Vat. A. cipatum. — Graecia,propter sapientiam, Vat. A.
195. Degener, ignobilis, degener dkiltir., quia non 206. Perditi, peccalores,Vat. A.
sequiturnobililalempatrum et parenlum, Vat. A. 207. Vivi, sani. — Imbecilli, infirmi, Yat. A.
COMMENTARIUS.
epexegesin in Prudentio lueatur, non est, Gur hanc 194. Prag., ritum incognitum,minus bene,
rejiciat, stabilitam ab Aldo, Weitzio, Giselino cum 195. Ald., Egm., Pal., Hails., Vat. A et Rai.,
Vat. A, B, muliisque aliis codicibus ; nuilum enim durum, Vat. B, Erasmus, Weit., Gisel. et Heinsius,
disseniientem Heinsius protulit. dirum.
186. Vat. B, domus, correclum genus. 196. Aldus, coxerant.Baal proquovis idolo ponitur.
187. Cauchius iu suis invenerat noslrwque, ipse 197. Fumosa ob antiquiialem, ut fumosmimagines
malebat geminmque.Nostri et Heinsiani cum edilis, apud Ciceronem. Nam de fabrorum oflicinisnihii est,
dominmque. quare cogitenius in saa;oet slipile.
188. Ambr., Rat.,Hails., Palat., templinovellisine 198. Mendumest Vat. A, stipem.
et. Caeteri, templi et novelli. Gis. ad marg., templi 199. Vatt. A, I et Weilz., sectilem. Numen sec/i/e
novelliac prislini. Ecclesia a Christofundata templum cum reliquis inlelligo; neque sectile referiur ad sti-
novellumest, ut supra hymn. 11, vers. 59, dixituo- .„ pitem, sed ad saxunt. Tres, inquit Ernsmus, materias
veltum smculum. Templum Salomonis templum est ^ re(erl deorttm, lapidem, ms, tignum. Opificium item
prislinum, templi novelli ligura. Templum etiam post triplex : melallum radilur lima, saxum secatur, lignum
cnptivitatem restilulum nomiue templi pristini com- dolatur.
prehenditur. 205. Gisel., Persa et Scyiha. Alii Persa, Scyllia,
189. Erasmus, Nebr., Gis., Fabr., Ephraim, ut quia uhima in Persa producitur ob sc. dictionis se-
Graeciloquuntur. Heinsius cum velustioribus suis, et quenlis. In orthographia variant codices, Sciltia,
Ald. cum aliis, Effrem, ut sit sinalmpha, inquit Hein- Schita, Scyla, Scytha. Ald., mendosc, Scylhia; Vau.
sius; potius dialmpha, ut alibi dixi. Egm. scribit A et B, minus bene, Scytm. Urb. Persa et Scylhia.
Efrem. 205. Invitat omne hominum genus ad iaudandum
190. Heinsius mavult Manassmquam Manasse. Sic Deum, scilicet eos quos adversa premit fortuna, et
eliam Giselinus. Ald., Manasse, nec discrepant nostri; qui prospera utuutur, qui bene valenl, qui imbecilli
idemque placuit Weiizio cum Widm. elGold. suni, qui jam mortui. Ilaecquidera communis est in-
191. Ald., Nebr., Gis. in lextu, Heins., snspiciunt. terpretatio. Nihil tamen prohibet, quominus ad mo-
Vatt. A et B, Prag., Rat., Weilz. cum Widm. et res referas, ut omnes qui bonis mnribus, qui perdilis
Gold.. suscipiunl. Quod verbum pelitum videtur ex sunt, invitentur ad laudes Christo concinendas, sed
cap. i Joan. vers. 11 et 12 : Et sui eum non recepe- iia ut nemo posthac morluus sii, sed omnes ad bonam
runt. Quotquot autem receperunt eum, dedit eis pote- frugem conversi, vita, quam offert Christus, gaudeant.
statem, elc. 208. Canit Ecctesia, Jesum Chrislum mortem n.o-
195. Yat. B, qui et; sed correctum quin el. Supra riendo destruxisse : quo sensu demo jam morluus est.
nou solum tribum Juda, sed eliam omnes alias Deum ]D In cod. Vat. B post huuc hymnum sequilur: /n-
colere asseruit: nunc idem de genlibus confirmat. cipi( de opusculis, Patri Deo immolal, per trochmum,
Degenerpropago sunt, qui ne.piiea patriarchis ortum et trimetrum endecasyllabum. In cod. Raiisbonensi,
dncunt, et ad idolorum cultum se converterunt. Finit CaltlemerinoMPrudenlii Clemenlis,
91"» AURELII PRUDENTII CARMINA. 916

INCIPIT LIBER APOTHEOSIS.

395 Est tria summa Deus, trinum specimen, \ 5 Nam sapiens retro semper Deus edidit ex se,
[vigor unus/ Per quod semper erat gignenda ad saecula,
396 Corde Palris genila est Sapientia, Filius [Yerbum.
[ipse est : Edere sed Yerbum Patris est, at caetera Verbi,
Sanctus ab aeterno subsistit Spiritus ore. Assumplum gestare hominem, reparare per-
Tempore nec senior Paler est, nec numine [emptuin,
[major : 397 Conciliare Patri, dextraque in sede locare.
GLOSS^E VETERES.
1. Summa, principaiia, principia. — Specimen, luum, I.
divisiopersonarum. — Vigor, virtus, I. 7. Edere, gignere, Iso.
5. Reiro, sine iniiio, id esl ante smculv.m,in perpe-
COMMENTARIUS.
Titulus apud Aldum est : Aurelii Prudentii Cletnen- illa tria Deus unus. Scilicet, ut loquuntur theologi,
\is V. C. Apatlteosis.Hymnus de Trinilate : quoeeliam tria individua. Trinitas etiim personarum non incon-
in Fgiii. est inseriptio hnjus praefalionis. In Vat. A: gruenter per trinum specimensignilicalur, eo sensu,
Liber de Trinitale; caelera destint. Giseiinus: Apn- B . quo Gr;tci tres characteres dicunt. S. Athannsius in
theosis. Prm(alio, et ad marg. Trinilalis confessio. Qiinest.sec, quacst. 7 : Tres persnnas confiteor, tres
Weilzius : Incipit Apolheosis, id esl de Divinitale. subsistenlias, tria propria, tria indiridua, Ires cliara-
Yat. B el Mar. : Incipit tiber Apollwosiscum explica- cteres. His apprime consonai coucilium Constamiiio-
tione, id est de Divinitaic, quam ah auctore non esse politanum iv, aclione 10 : Uiium quidem et singularetn
judico. Sed in Mariet. liber bic ponilur post Ditlo- Detim secundutn raitonem subslantiw, trinum aulem,
chaeum. In Alex. et Aldo stalim post hymnum Epi- vel tria, si eum secundum rationem personarumprmdi-
phaniae siicceditylpol//eosis.Yide in proleg. diversum camus. Plures similes loculiones ex Pnlnbus exponit
ordinem operum cap. 3, 4 et 5. De hoc titulo Bar- Pelaviiis lom. II, lib. vm, cap. 9, quarnm omnium
thius lih. XLI,cap. 24 : Prudentii is liber, qui Grmco co redit ratio, ut plurnlis numerus significet, perso-
titulo Apotlteosisinscribilur, nequaquamDF.DIVINITATEnas singulas qualitalihus illis, si ila loqui fas est,
est inscribeitdtis: non enitn dispulal, an sit, velqtimsit affectas esse, quae tamen divisoenon sunt ita, ut sua
Divinitas. Sed scopus aucloris egregii esl demonslrare cuique propria suppetat, a qua denominantur, sed ut
divinilatem Cltristi, quod is divino honorecolendussit, una et individu i sii in trihus, quemadmodum et es-
nec dispar Patri, licel hiimana natura deitale recepla seniia. Hincmarus :De non trina deiiale non prohabat
sil, quwvera est apollteosis.Neque ego plane improbo, trinum specimen; Arator trinam potestalem,el Prttdeit-
imo prope est plane, ul probem, veteris nostri codicis lius trintim pielatemdicunt melri necessilntc...ideinPru-
Helveiici interprelalionem DEMVATIONE : qum licelex- denlius (ortasse melri lege coactus ad dcinonstrandutn
pressa sic non sit, nam de divinalioneprmferunt mem- tres psrsonas unius subslanliwalibi scribit, dkens : Esl
branm, tamen antiquitus ita conceptamfuisse auguror. P (iia summa Deus,irinuin specimen.vigorunus.Sed quo-
Respondel enim divalio apolheosi, ul refcrre inler deos niatn ut Prisciaints dicit,a speciededucitur specitnen,in
aliud Lalinum vocabulum, unum quidem, non habet. Deotrinum specimencatltoticenon polesldici, ttlAugu-
Joseph Ilodrigucz de Casiro, qui in Bibl. Hisp. ait, slintis in libro vn de Trinitate dicil, quia non sunt tres
libriun Apoiheosis inscribendiim esse de divinatione, speciesunius essenlim Paler, el Filius, el Spirilus san-
si fides Bartliip sit adhibenda, fortasse dicere voluil clus. At oporiuit, Hincmarum liaecdisiinxisse '. aliud
dedivatione: tioc enim pugnat Bartliius. Emmnnuel est enim dicere tret species, aliud irinitm specimen;
Riscus tomo XXXI Hisp. sacr. advertil, apoiheosis sicnt non est idem irina deitas, ac tres dii. Marius
vocabulum non esse striclo sensu accipiendum pro Victnr lib. i dixit: Virlus trina Deus. Neqiie in Ait-
relaiione inler divos, cum Prudeniii scopus sit agere gustino quidqnam reperio, quod Hincmari cntisoeullo
de diviniinie Chrisii. Val. A ante pnefalionem pri- modo faveat. Dtido Decanus S. Quiiilini Iib. ni de
mam Apollieoseos aliter videtur hoc vocabulum in- Mor. Norman.. pag. 102, versum bunc a Prudenlio
tCrpreiari : Quomodo, inqiiit, Iwmines in diviniiatem ninluatus est: Qui tria summa manel, trintim speci-
transferuiilur. Facile assentiar, Prudentium compo- men, vigor unus.
suisse huncel seqiieiitem librum.ul errorern Priscil- 2. Post geniia abestesi a Prngen. Giseliniisin ulra-
linnisiarum, qui altns radices in Hispaniaegerat, fun- que editione Omisitest post Filitts ipse, neque Hein-
ditus everterei. Sed nou propterea negandum esi, sius quidquam annoiavit, quamvis ediderii ipse est.
veteres errores, ab aliis jam con'utaios, a Prudeniio Soejie poeta id exprimit, Filium corde Patris geni-
daia opera impugnari : imo nb eo Sabellium, Mar- luin.
cionem, Manichaeiim nominatiin refelli censeo, pri- 3. De processione.Spirilus sancti vide bymnum 6
scilliano mniqnain noniinato, ut ostentleret, quihus D Cath.
auctoribus illae haereses jam olim erupissenl, aui 4. Val. B, Urb., Mar., Yat. 1, Rat, a prima mann,
fuissent propagatae. llaque non hene quiilam hac ra- nomine.Ald. etalii edili, nutnine cum Alex.et Widm.
lione conjicil, lenimata lihroruni non esse a Pruden- a prima manu.
lio, quia is Priscillianistns praesertimoppugnat. Vide 5. JEterna Verbi generatio clarissime hic explica-
riot. ad litulum Apotheoseos. tur. Yide hymii. Cath. 11.
1. In Triniiaie sunt tria summa. S. Augiisliniis in 6. Vat. A et Prag., sempereranl, mendose.S. Cyril-
append. de diversis serm. 50 : Sancta Trinitas unus, lus Alexandrinus in Thesaur., asseri. 5, plura in banc
et sohts,in substanlia solus,in versonis tria. Et lib. vn senteniiam congerit, probans, Palrem non exstilisse
de Trin., cap. 4 : Hmc tria simul unus Deus... Ritr- aiilOFilinm, lameisi ingenitns sit.
sus iion.essetria gumdam, non poterat dicere (liiimana 8. Theologis nonnnllis displicct bajc locuti«iassu-
inopia loqueiidi) quod Sabellitis, quig dixit, in Itwre- mere, nui suscipere hominemdc Verlii incarnaiione.
iin lapsus est. Et lib. vi de Trimtaie, cap. 4 ; Stini Eam adhibet concilium Tolet. iv, can. I : Lhius dt
917 PRJEFATIO APOTHEOSIS. 918
10 Spiritus ista Dei complet: Deus ipse fideies . A Quas si quis errans, ac vagus sectabilur,
In populos cbarisma situin dilTunderepromplus, Rectum relkquens tramitem:
Et Palris, et Christivirlu(emin corpora transfert. Scrobis latenlis pronus in foveam ruet,
Quam fodit hostilis manus :
Est v«ra secta? le, magister, consulo : 15 Mantis latronum, quae viantes obsidet,
Rectamne servamus fidem? Iter scquentes devium.
An viperina noircavemus dogmata Quid non libido menlis humanaestruat?
Et nescientes labimur? Quid non malorum pniriat?
5 Arctam saluiis vix viam discernere est Statum lacessunt omnipollenlis Dei
Inter reflexas semilas. 20 Calumniosis litibus :
398TammultasurguntperPidorumcompila, 399. Fidem minutis dissecant ambagibus,
Tortis polita erroribus, Ut quisque lingua est nequior :
Obliqua sese conferunt divorlia Solvunt,'ligantque qnaestionumvincula
10 Ilinc inde texlis orbilis • Per syllogismospleciiles.
GLOSSJE VETERE>.
11. Populos, Domini. —Charisma, gratiam, vel j} 10. Orbitis, vestigiisviarum, I.
donttm.— Promplus, paraltts, Iso. 17. Libido, delectalio,I.
12. Corporn, scilicet fidelium, I. 18. Prurial, curiositatis vilio tentel, Iso.
1. Secla, eieclio, 1. 21. Mintnis, subtilibus,Mar.—Minulis, dialectkit
3. Cavemus, vitamus, Iso. subiilibut. —Ambagibus, circuitionibus,vel argumetu
5. Vix, difficile,Iso. lis, I.
6. Reflexas, lortuosas, I. 24. Plectiles, flexuosos,Mar. — Syllogismos ple->
7. Perfidorum, hmrelkorum, I, Vat. A. ctiles, per insolubilescircumlocntiones,vel per contra-
8. Polita, trita, I. ratiocinationessubliles. Syllogismusesl conlraratioci-
—
9. Ohliqua, scilicet tatn. Divortia, dictaa diver- nalio, I.
lendo, idest separalionesviurum, I.
COMMENTARIUS.
sancla Trinilale anima, et-carne perfectumsuscipiens autem competaloca.ubi multaecompetunt et concur-
hominem.Vide vers. 779 Apoth. In Chamill. men- runt vineaut semitoe.Veleres saepe e in i vertebant,
dum esl peremplu. et compita, penisus, dististts dicebant. Hinc fluxit
10. Codex Bononiensis,fidelis, mintis bene. compitum pro ccmpetum.
11. Primam in charismaeiiam produxit Forluna- 9. I i Vat. A, Qldica, quod recenli manu correclum
tus lib. iv de S. Marlino. est obliqua. Val. B., Piit., Thuan., Rotlen., Prag.,
G
12. Prag., corpore; Wid. supra, tetnpora. Alii re- coi/s»t'un(.Ald., Gis., Fabr., Weitz. cum Mar., Vat.
cle,corpora. Notat Chamillardus, Prudenlium.conlra A aliisque, conferunl. lleinsius amplexus est conse-
liaereticosdispnlalurum, sapienler praefationis loco ritni, cui Vatl. codd. asiipulari ait Teolius, neque
posuisse catholicaeGdeiprofessionem.utsi quid forte deluiisse Cellarium quiilquam immut.ire. Torrenlius
fidei conlrarium ipsi exciderel, non spoute faclum ex suis notarat Obliquaqua se. Discrepant alii, ex-
conslaret. Equidem in bis paucis versibus tndicatum cepto Fabricio.
video a poela, quidquid in Apolbeosi fusius expli- 11. Rotl. et Caucbiiisex suis memhranis, qumsi
eatur. quiserrans, scilicel, quw divortia. Coeteri,qttas siquis
Vat. A litnlum hnic secundae parli proefalionisaf- errans, sc. semitas, ut vult Heinsius, vel poiius or-
figit: Prudentii liberi Apotheosis.Vat. B et Mar.nul- bitas.
ium praclerunl titulum. Ald., Hyritntis in infideles, 12. Alex., linquens. Melri obstnt ratio.
quod Weitzius arripuit; plerique habent Alia prmfa- 15. Bonon., minus bene, ruit pro ruel. Vat. B,
lio. iNequeego lianc inscripiionem respun, qnamvis Mar., Rat., Prag., cadel. Mar. a secnnda manu.Vat.
teneam, unicam esse praefalionem, cujus prima pars A, Alex., Heins., Ald., Gis., Weiiz., ruet; nullam-
bexametris, altera alio metro constei. In Paulino que varietatem ex suis animadverit Heinsius.
aliisque cernere licet unum idemque poema diversis 15. Pro viatoribus viantes apud Apuleinm, Soli-
carminum generibus compactum. QuaeritPrudeniius nnm, aliosque ejusdem classis. S. Ambrosius hymno
in hac secunda praefalionis parte Est vera secla? id yElerne rerum conditorait, Nocturna liix vianlibus.
est, Estne vera haecfidei regula, quarp superioribus 16. Bonon., mendose, iter inseqtientis.
proximis versibustradidi? D 19. Prag., renuenle meiro, omnipolcntispro omni-
1. Giselinus margini apposuit Infidelium reprehen- pollenlis. De similibus vocabulisvide not. ad hymn. 3
sio, fortasse ut indicaret aliorum inscriptionem, Caihem., vers. 2.
Ilymnus in infideles. 20. Verbum jurisconsultorum liles calumniosm,
5. Vat. A, servamuspro cavemusconlra carmen et quarum aperia est injtisiitia. Lites et aciiones impro-
sensum. Horatius Iib. i, oda 8, Cvr olivumsanguine ba? apud cosdein calumnimnuncupnniur.
viperinocaulius vilat. Sunl autem boeresesviperinae, 21. MendaVat. A, muiis pro minutis.
quin et nocent ut viperae, el latenter serpunt ul ser- 22. Wiilm., Bong., Rai., Vat. B, Mar., Bonon.,
penics. Ald. miro consensu errorem meiriadmiiiuntauisfluij.
4. Vatt. A, B, I, Urb., Mar., Prag., Rat., Gis., De voce quisquebymno 7 Cath., vers. 216. Alicnbi
Weilz., uescienler.Heinsius cum suis vetusiioribus, abest est post lingua.
praelerea Ald. cum Egm., Pal., nescientes, quod et 25. In Bonon. desideratur ligantque, legiiurautem
Latinius, et gralius est. Adhaerei Bonon. ei Alex. solvuntqtiequmslionum.
5. Tliuan. etAlex., dislinguerepro discernere. Bo- 24. Paschalis, de Coronis png. 58, imiialione Groe-
non., male, viam vix. cornm captiosum concludendi genus sylloqismosple-
7. Yeteres codiees Vait. Aet B, Mar.,Prag.. Ral., ciiles a Prudenlio vocnri existiniat. Dominicus Auli-
scriliunt conipela.Vulg., compila.Salmasius, Plinian. siu<, lib. II, cap. 50 detle Scuole sacre, elegaifer syl->
Exercit. nd cap. 17, pag. 212, noiat.in aniiquissimis logismos pleciiles a Prudentio vonari aii , non quia
niembranis Prudeniii semper scribi competum;sunt similes coronis plectilibus, d.e quibu»LPlaiitus, sed
 919 AURELIl PRUDENTIICARMINA »20
25 Voecaptiosis sycopliantarum strophis! j^ Fax sola fidei est praferenda gressibus,
Vae versipetli astutiae! 40 Ut recta sint vestigia.
Nodos tenaces recta rumpit regula, Queis in lenebris hoslis errantes lamen
lnfesta dissertantibus. 401 Pulsal, trahitque, et proleril:
ldcirco mundi stulta delegit Deus, Qui sparsa ad ipsum commeantum transilum
50 '400 Ut concidant sophistica, Frumenla sacvusdevorat:
Deque imbecillis subjugavit forlia 45 Qui lacta Clirisli culta fur interpolat,
Simplex ut essel credere. Addens avenas aemulas,
Lapis ecce nostro fixus offensaculo est, Quas de veneni lacte in herbam ferlilem
Impingat in quem vanitas : Patitur colonus crescere,
55 Sigriumcaventi, non caventi scandalum : Ne forte culmum fibra inanis spiceum
Hunc sternit, illum dirigit. 50 Simul revulsa internecet.
Dum plura lental caecusincerto gradu , Exspectat crgo, dum dolosa, et farrea
Incurrit id, quod obvium est. Fervens coquat maluritas,
GLOSS^E VETERES.
25. Captiosis, deceplibilibus,vel instdiosis. — Sy- B] 34. Yanilas, cwcilas hmrelicorum,I
copbantarum, calumniatorum,velfalsiloquorum.Syco- 41. Queis, inierrogando, illosduosversuspronunttat,
phantas aulem hac de causa appellatos dkunt, quod vel quis, pro quibus, I.
quondamjuvenes soliti erunt in liorlos erumpere, ficos- 43. Qui, nisi ille, I.
que inde furari. Quam ob causatn lege est constitutum , 45. Inlerpolat, intermiscet,velinlerseminat, Vat. A,
ttl qui id [ecisset, capite truncarelur; quampmnamqui Sitbiipial, vel subhubitet, Mar. Intermiscet, a polotra-
persequerelur ob parvula delrimenta, sycophanla est clum, Iso.
—
(tppeltatus. Strophis, versuliis, vel(raudibus, rever- 46. yEmulas, inimicas, steriies, I.
sionibus, I. 48. Colonus, Deus, Pater, I.
—
28. Infesla , gravis, vel itnporluna. Disserlanti- 49. Fihra, radix, Yat. A/
bus, loquenlibus, concertantibus,I. 51. Dolosn, vitiosa, vellolia. —Farrea, tritkea, I.
52. Credere, credulitas, verbum pro nomine, infini- — Vitiosa, totia. — Farrea, tritkea, Yat. Q.
tivus interprelalurper nominativum, I.
COMMENTARIUS.
quia simiies retibus, quod ad officium quidem ca- quo respexit Virgilius lib. ix, vers. 448 : Capitoliim.
piendi peninet. Aristo Cbius apud Laertium et Sto- mobilesaxum. Custos finium erat Terminus. Sibylia
b.icuinaffinnat, ratiocinationes dialeciicorum simiies offensaculosaxeo errores genlium comparavit. Yide
esse lelis aranearum , quaeartem prae se ferunt, sed Lucae xx, 17; Rom. rx, 52; I Pelri n, 8.
niliil mndem prosunt aut efficiunt. 34. Error Vat. A, Impinguat in quem.
25. Prag., male, ut pro vm. In edilione Parmensi 35. Yat. A , lignum, stipra signutn. Scandatum,
boc et seq. vers. apponitur interrogationis nota, quae G verbum ecclesiasticum. Hinc scandalizdri Terlullia-
poiius admirationis esse debet. Petavins in prolego- nus et Hieronymus, ut alios omittam.
menis ad Theologiam eleganlissimosdicit hos versus, 57. Ald., in certo, corrige incerlo.
quo elogio seepius Prudentium celebrat insignis hic 59. Vat. A, fax, pro diver. script. lux. In Palat.
theologus, nec contemnendus poeia. Interpretationem mcndum puto pax pro fax.
Isonis de sycophanta alii rejiciunt, qui sycophanlam 41. Quos (gressus) malebat Cauchius. Sed aliter
dicunt nppellatum fuisse servum , qui ipse licos co- scripli, ut raonet Heinsius. InBonon. lamen quos pro
mederat, in alium vero innocenten) servum culpam queis. Inlelligilur autem quibus in tenebris. Teolius
furti mendaciis et calumniis conjecerat. Paschalis, huncsensum inCeltarioreprobat; et cum interroga-
, loc. cit. pag. 35 , cap. 11 , observat, lortuosum , et tionis nota exponit quis hostis prolerit? Iso ulramque
subdolum genus loquendi dici strophas, quia primae interprelationem indicai.
coronae strophia voeabanlur. 42. In nonnullis Vulg., male, et poterit.
26. Vat. A, male, astulia pro astulim. 45. Vide Lucae vm, el Matth. xui. 25, ubi haet.
28. Bonon., mendose, dissenlantibus. Dissertator parabola exponitur.
et disserto apud anliquiores non facile reperitur. Pli- 45. Bonon., interpululat, inale. Gis. ad oram ,
nius tamen et Gellius utunlur nomine disserlatio, 01'anapro culta. Barlhius,lib. xxiv,.cap. 41, etegan-
quamvis variant codices. Cato apud Feslum disserto. (issimeid dictum ait; sed suspicafur , legendum fur-
29. Egm. et Ox., dikgit. Pal., male, diligit. Vide tim pro fur. Leclionem codd. preefero.
bymnum S. Romani, vers. 609, et I. Cor. i, 27. 47. Ald., Weit., Gis.cuin plerisque mss., in her-
51. Vat. A et Pal., nequepro deque, quod sensus po- pj bam ferlilem. Heinsius in herbam fertiles(avenas) ele-
stulat. Barthiuslib. xvu.cap. 17|Advers.,mullis exem- ganter diclum putat cum Pui. , Thuan., Egm. a se-
plisconfirmatjdesaepeesse superlluum, neque solum cunda manu, et Cauchiano. Bonon. etiam, et Alex.,
apudPrudentium.Teriullianum.Symposium, Neme- in lierbam fertiles. Mihi non displicet in herbam (erli-
sianum, Cyprianum, Alcuinum aliosque nonoptimos lem. Barthius loc. cit. venustum esse ait, lac dicere
Lalinos, sed etiam apud Lucreiium, Catullum et alios primum incrementum herbarum : Quas de veneni
ejus generis. Soepeetiain de signilicat inslrumeiituin, lacte. Venenumvocat succum noxium avenarum.
"jjiet haec significatio huic loco congruit. 48. In Ald. mendum colonos.
f 52. Notavit Teolius, religionem Chrisiianam ab 49.' Ald.,inani, lege inanis.
Ammiano, eihnico scriptore, in fine lib. xxi vocari 51. Ald.,Weitz.,Gis. cum plerisque codd., dolosa,
absolutam el simplkem. el farrea, Heinsianicodd., Alex., etWeiiz., Bong., ei
35. Weilzius cum solo Widm. scripsit offensaclo, Wid. supra, vitiosa, et farrea; Bonon., vitiosa farrca.
nihil metri sollicitus. Prag., non bene, offendkulo. Ulraque hsec lectio repugnat legibus non tam gram-
Lapis fixus accipi potest pro signo, quod in bivio aut matices , ut aliquis dixit, quam poetices; illis cerfe
irivio poni solebat ad iter ostendendum; posteaenim quas in boc melro Prudentius servat. Heinsius olim
signum dicitur. EthniciTerminum, lapidem informem suspicatus est otiosa , et farrea. Nihil est causae ei>,
ac rudein, colebant, quisolus, cum Tarquinius Capi- lectionem communiter receptam deser3mus, Egm.,
tolium.facere vetlel, cedemibus coelerisdiis, inansii; dolosa '; atl oram, vitiosa.
921 APOTHEOSIS. 922
Det ventilabro lecta quocqueul borreis, A 55 Refert sed ipsa nosse, quaemessem necant,
Urat recrementum focis. Zizaniorumsemina.
GLOSSA; VETERES.
55. Refert, prodest, velopusest, I.
COMMENTARIUS.
53. Prag., dat pro dei.Yalic. B, de, sed correctum Vat. Q, male, secanlpro necanl,ut paulo ante inter-
det. Pro ut horreisVat. A, a sectindamanu, el horreis. necet. Vat. A, defert pro re(ert, mendose.
55. Egm., Palat. et Vat. A, negant, minus bene ;

APOTHEOSIS.

402 Plurima sunt, sed pauca loquar, ne dira Corporis humani gestamen, necpayet ipsum
[relatu 5 Objectare neci, duroque alfigere ligno.
Dogmata catholicam maculenl male prodila Passibilisne Deus? cujus species, etjmago
[linguam. Nulli visa unquam ; nec enim comprendier illa
403 I"e Patrcm pellens solio detrudit in ar- Majeslas facilis sensuve, oculisve, manuve.
[ctiim B Joannis magni celebris sententia praeslo est,
GLOSS^: VETERES.
1. Dira relalu, aspera diclu, Iso. tripassiani. quia Palrem passumaffirmant, Yat. A.
2. Prodita, prolala, Iso. 8. Facilis, esl, I.
3. Ille, Sabeilius, inde Sabelliani, et ab errore Pa- 9. Celebris, gloriasavel famosa, 1.
COMMENTARIUS.
Plerique ediii et mss. titulum primum ponunt perductam , quasi crederent naturam ipsam huma-
Conlra hwresin, qum Palrem passum affirmat. Put., nam in Deum esseconversara, Vernmcatbolici nihil
dicit pro affirmat.Aldus, hmresem,et in secundiscuris aliud hocverbo. signilicabant, nisi evectionem natu-
Conlra Itmretkos, qui Palrem passum afftrmant. Exi- rae bumanae ad conjunctionem cum Verbo. Contra
slimo , hujusmodi lemmala non esse ab auctore catholici negahant apotheosinin sensu Nestorii, quod
ascripta : quoedesunl in Vai. Q, et aliis. Gis. 2 edit. bomo jam consiitulus , suis meritis in Dei statum ct
ea praetermisit, et lioc loco ad oram annotarit Patri- majeslatem evectus fuerit. Prudentius caiholicum
passiani. In codice Florenlino proleg. cap. 4, num. sensum apoiheoseoshoc carmine explicat, et tuetur.
87, nulla est capitum divisio, nisi post vers. 952: 1. Bonon. et Yat. Q, a prima manu, niinus bene,
Explicit Apotheosisconlra omneshmreses.IncipU con- C loquor. Yat. B, male, ni pro ite..
tra Manichmos.Inscriptio carminis est Apot/ieosis, 2. Egm., mendose, male.perdila.
hocest, deificatio.hominis : nam ethnici apolheosin 5. Egm., i//a , sc. haeresis; cocterit(/e', Palripas-
vocabant, cum hominem aliquem inter deos refere- sianusbaereiicus.Carmen hon connexum estcumpro-
bant. Impugnat igilur poela haereticos erranies in logo : itaque plurima sunl referlur ad zizaniorumse-
Jesu Chrisli apotheosi explicanda. Primo capile, a mina,ille ad//os/is,/ur, cujus mentio in prologoincidit.
vers.l ad vers. 177,refellilPairipassianos, qni, unam 7. In Yat. A , desideratur illa. Amobius lib. i ,
tantum in Deo personam agnoscentes, Patrem pas- pag. 10 : 0 maxime, o summererum invisibiliumpro-
sum affirmabant. Secundocapiie, avers. 178ad vers. creator ! 0 ipse invise, el nullis unqtiamcomprehense
320 conlra SnbelliumetUnionitas dispulat, eos scili- naturis. Minulius Felix : Hic non vidcri polest, vistt
cet hacrelicos, qui cum Patripassianis quidem con- ctarior : nec comprehendi, tactu purior est : nec msti-
senfiebant in neganda personarum trinilate , sed ab tnari , sensibus major est, infiniius, immensus,et soli
eis dissentiebant, quod non defenderent, Palremesse sibi tanlus, quantusest, notus. Nonest tamen negnnda
passtnn. Itaque Prudenlius hoc loco potissimum de- communicalio idiomalum, quam tradunt eiexponunt
monstrat, Filium distinctam personam esse a Patre, theologi. Detts estmortalis, esl passibilis, percommu-
ut colligat, Filium csse incarnalum, et Christum nicationemidiomatum dici potesl, non qnod Divinilas
cum Patre esse Deum. Tertio capilo Judaeos, qui pati aut mori possit,sed quiaChristus, homo el Deus,
Christumnon agnoscunt,coarguitavers. 521 ad vers. passibilis et mortalis erat. Poeta hic loquitur de di-
551. Quarto capite Christianos Judaizantes, sive Ho- viniiaie, sive deessehlia divina,quae)n se ipsa sensu,
muncionitas, refutai, qui Chrislum hominem lantura I» oculis, manuve comprehendi non potest. Vis argu-
esse dicebant, a vers. 552 ad vers. 781. Quinto ca- menli in eo sita est, quod Deiiasnon est passa, adeo-
pite , a vers. 782 ad vers. 952, diversura errorem que Pater passus non est, siquidem ex sacris Litieris
everiit, quod anima sit particula Dei. Sexto capite, a conslat Filium , non Patrem, naturam hominis as-
vers. 955 ad vers. 1062, Manichaeoset Phantasma- sumpsisse. Hla certa regula est, per se ac natura
licosoppuguat, quod negarenl Chrisluin verum cor- sua, non minus Filium quam Pairem et Spiritum
pus babuisse. Et cum hujus disputationis gratia de sancluin esse impassibilem et invjsibilem. Ruffinus
morie et resurrectione Cbrisli disserat, in epilogoa in Enarratione symboli aposiolonini testatur, apud
vers. 1065ad finem, exemplo Chrisli resurrectionem suos addi inuisi/ii/eiitei'impastibitem ad articulum
carnis hutnanaeprobat. De hoereticis, qui iiujusinodi Z>eun/Patrem omnipolenlem,ut excluderetur haeresis
errores amplexi sunt,nonomnesunomodoloqiiunliir. Palripassiana, Conslat enim, ait, Filium non Palrem
Neque mirum: notumenim est baereticorumingenium incarnatum... Quanlum aulem speclalad illam Deita-
ct consueludovariandi dogmaia. Hinc accidit, ut Sa- tis iminortalemsubstantiam,qumunaei, eademqiiecutn
bellio baeresis Patripassianorum iribuatur, quneejus Patre esl;ibi nequePater, nequeFilius, nequeSpiriltts
tamen uon fuit,sed Sabellianorum; qui trinitatem sancius visibilisaut passibiliscredilur.
personarum cum Sabellio negabant, sed agnnscebant 8. Chrislianis scripioribus majestatem idem esse
unionem hyposlaticnm, quam negabat Sabellius. Vi- aliquando ac divinilatem , iiolntuin est a Bnrtbo lib.
de Petavium, lib. i de Incarnalione. Neslorius, apud x Advers., cap. 5, ex Prudenlio aliisquo.
Cyrillum, lib. u conlra Nest., caiholicisobjiciebat, 9. Joan. i,18: Deum nemovidit wiquam; et vi,
quod (1'icereni,naluram liunianaihad apbtheosinesse 46 : Non quia Patrein iiidil quisquam,uisi is aui eti a
 125 AURELII PRUDENTII CARMINA. 924
10 Haud unquam testata Deum potuisse videri. A 20 Quod qnamvis hebes intuitus speculamina
Ille Pater, quem nulla acies violenla tuendo [glauco,
- Eminus ardentis penetravit acumine visus : Humentique acie potuit nebulosus adire.
404 Qm'se forma hominis non induit, et dei- Quisque hominum vidisse Deum memoratur,
[tatis [ab ipso
Immensum assumpto non temperat ore , mo- 405 Infusum vidit natum : nam Filiusbocest,
[ dove. Quod de Patre iriicans se praestititinspiciendum
15 Aut evangetici pielas spernenda libelli 25 Per species,quaspossethoinocomprenderevisu.
Jam, blasplieme , libi est, aut nUnquam visa
Nam mera majestas est infinita, nec intrat
[ beati
Vis inlacla Patris, non admiscenda caducts. Oblntus, aliquo nisi se moderamine formet.
Sed tamenet Patris est specimen, quod cernere Hoc vidit princeps generosi seminis Abram ,
[fas sit, Jam tune dignali terras invisere Christi
Humanis aliquando oculis concurrere prom- 30 Hospes homo, in iriplicem numen radiasse
[ptum : figuram.
GLOSSJE VETERES.
11. Paler, esl, I. — Violenta , pro violenter, id esl B 19. Oeulis, scilket quid sit, Iso.
(orliler, Mar. 20. Ilebes, slullus,velretunsus. — Glauco,vtridt, I.
12. Eminus, longe, vel e contra, I. 21. Hnmentiqiie,nuniida.— Adire,scilicet lamen,\.
14. Irtimeustim,immensitalem.—Ore, facie, I. 22. Ab ipso, Palre, I.
16. Visa, cognitaest, I. 26. Mera, pura , vei sincera , id esl divinitas. —
17. Non admiscenda, spernenda est (forte, sepa- Majestas, Palris, I.
randa), I. 28. Abram , ubi tres suscepil, et velut ttni loqueba
18. Et, pro eliam, I. — Specimen, Filius. — Cer- tur. Iso.
ners, obincarnalionem, Vai. A.
COMMENTARIUS.

Deo, hic vidit Patrem. Vide hymnum 6 Catb., vers. suffusionem.

2, et hymn. S. Romani, vers.512. PltirimiSS. Paires 22. Noms., memoratus, minus bene.
tlocent, in Antiquo praeserlim Testamento solum Fi- 25. Ald. , Alex., Urb., Val. Q et vetusti omnes
lium se hominibiis conspieiendum praebnisse,qui an- Heinsii, Per species, quas possit hnmo. Yal. A el
gelus interdum vocatur , quod a Patre mitleretur. In Egm., quam. Cellarius saltem iu ed. 2, Par species,
ea sunt sententia Jusiinus, Origenes, Tertullianus, quas possit. Forlasse legendum erit Par species, quam
Irenoeus , Paires , qui ex Antiocbena synodo episto- C possit Iwmo comprendere visu. Melius tatnen per spe-
lam synodicarn ad Paulum Satnosaleniim scripserunt, cies, quasposset, sive possii. Hoc eniin discrimen exi-
Athanasius, Cyrillus Hierosolymiianus , Basilius , gui momenii e<i. Vatt. A, B el Mar., posset.
Chrysostomus, Cyrillus Alexandrinus , Tbeodoreius, 26. Majeslas mera est, quae null.im Ibrmam induit
dilnrius, Ambrosius, Leo papa, Isidorus. Itaque fal- a sua nalura distinclam. Scholaslici dicerent ntaje-
snm est, racleris post S. Augusiiniim Palribus mngis stas iiude stimpla. HymnoS. Frueiuosi, vers. 91, catce
arrisisse, omnes Veieris Teslamenii apparitiones per mera pro pede nudo. Meravirtus lib. n, confra Sym.,
augelos esse factas, quod nuper aliquis affirmavit. vers. 744. Gifanius allucinattir, dum contendii Ind.
Alii exislimant, non solum Filium appariiiones illas Lucret. , verbo HF.RUS, banc vocein a linguaeLaiinae
omnes obiisse, sed Patrem etiam, alias sotum, alias Sncioribus lantum poni pro vero, prmslanli, nonficlo,
cum Filio etSpirilu sancto , nonnunqnaffl vero soloS rion simulalo , pro insigni, el vehcmenti. Vel ex his
nngelos. Quam opinionem S. Augustimisprae coeteris sotis Prudelitii locis refellitur. Vide alia quae Becma-
corroboral lib. n de Trinil. nus de Orig. ling. Lat. adversus eum prottilit. in eo-
15. Heinsius ex suis mss., el Fabr. , Qui se forma dem argtimenlo Prudeiitiiis persislit. Nalura divina
hominisnon induit. Aldus etWeitzius, Qtti se formam conspici non potest oculis eorporeis, nisi forma aliqna
hominis non induit; nullam leclionem ab hac dissi- assumpta. Constat autem , Denm naturam bomiuis
dentem Marietlusamiotayil. Uirotibet modo idem est assumpsisse non in unilaie naiura?, sed in singulari-
sensus. Infra , vers. 456 , Deus se corpore malris in- late personae Yerbi.
duit. Sed (uncmelrum id postulabat. Alex. cum Aldo 27. Aldus, aliquos pro aliquo. Sensus quidem ido-
fncit. De verbo Deitalis S. Augiistinus lib. vm de Ci- r» neus subesse potest. Sed cotld. habent aliquo. Heiri-
vii. Dei, cap. 1 : Hanc divinitatem, vel. ut sk dixerim, sins in suis reperit ni se, quod teneni Ald., Bong.,
DEITATEM : namel hoc verboulijam nostros non piget, Vat. Q et Vulg. In nosiris, AVeitz.,Gis., nisi se.
ul e Grmcoexpressiustransferanl, quod illi Ocorara.ap- 28. Adducitexempla ex sacra pagina, quihus Deus
pellant. Ulilur etiam ^. Hieronymus. apparuisse dicilnr, quae omnia de Filio Dei exponit.
16. Blaspltemus,blasphemo,blasphemia,voces sunt Vide Genes. xvm, 1 et seq. Dominum, quem Abra-
a solis scriptoribus ecclesiaslieis usiiafae, ulaTertul- bam alloquitur, vocat Christum per prolepsin , ut
liano, Hieronymo, Orosio. alibi, hoe est Verbum. Apparuerunt Abrahamo tres
18. In Val, A et uno Torrenl. nbc-t est p.ost Pa- viri Stantes, lit personarum Trinitas significareiur.
iris. Egm. ei I'nl., el specimenpro csl specimen. In Triplex figura sunHres viri. In carmine in Genesin.
Tliuan. el Bober. priori, Sed Patris lainen esl speci- . cujus auctorem non esse Juvencum, ostendi in pro-
tnen. Egm., [as est pro [as sit. In Tliuiin., Sed Pulris legom. versn 556 : Dumque Deuni trina posilum :ub
tamen est specimen, quod cernere fas sit. imagine pascil.
19. Vat. A, promptum est. 29. Arnobius , lib. i, pag. 1, queri geniiles ait,
20. Egm. et Pal., clauso, male, pro glauco. Specu- ipsos eliam coelites, derelictis curis solemnibus, qui-
lum pro pupula posuit vers. 869. Hainart., e( specu- bus quondam solebant intiisereres noslras, lerrarum
lalrix pupuia, ibid., vers. 508. A Greecavoce y^aui;, a regionibus exterminatos.
ulula, noclua, est glaucus, glaucoma, Celsus vocat
m APOTHEOSIS. 926
Hoc colluctantis tractarunt brachia Jacob. j. Terrenis oculis, habitu se ostendere nostro ?
lpse dator iegis divinaeaccedere coram Saepeet in angelicas, vel mortales memoratum
406 Jussus, amiciliae collato qui stetit ore [est
Cominus, et sacris conjunxit verba loquelis, Induci species, queat ut sub imagine cerni.
35 Carnis in effigieChristum se cernere sensit. Hoc Yerbttm est, quod vibratum Patris ore
Sed majora petens, animum pervota tetendit [benigno
Inconcessabomini, plus quam morlalelaborans 50 407 Sumpsit virgineo fragilem de corpore
Ipsum,quanluserat, sine corpore visere Chri- [formam.
[sliini. Inde figura hominis nonduni sub carue, Moysi
Deniquepost miilti sermonis mutua, postquc Objecta, effigiem nostri signaverat oris,
40 Conspectumpraesenlis heri, et consortia Ionga, Quod quandoque DeusVerbi virtule coactum
Qmeso,ait, ut liceat te nunc, Detis optime, nosse. Sumpturus corpus, faciem referebat eamdem.
Respondit Dominus:Mea,nonme,cernerejustis 55 Sed lamen et sentam visa est excila cremare
Posteriora dabo; quid apertius, absque aliena, Flamma rubiim. Deus in spinis voliiabat acutis,
Quamsumat, facie, Verbum non posse videri, Vulnificasque comas innoxius ignis agebat,
45 Posse tamen, cum malit idem, nunquam Palre B 408 Esset ut exemplo Deus illapsurus in
[viso, fartus
GLOSS^E VETERES.
51. Tractarunt, tetigerunt, vel palpaverunl. — Ja- 49. Vibralum, emissum,I.
coh, ubi collurlabalur cum angelo, Iso. 50. Fragilem, mortatem, Iso.
52. Comm, palam, vel prope, I. 51. Irnle, sciticetquod emicuit, I.
33. Collatoqui steiit, facie ad faciemloculus est, I. 52. Oris, facki, 1.
54. Cominus, juxla, 1. 55. Coacium, coagulatum, I.
57. Plus quam, scilicet debuissel, I. 54. Referebat, figurabat, simulabal, I.
59. Mutua, alternas collocutiones, I. 55. Sentam, sentosam. — Excila, commota, exci-
40. Heri, Dei, I. lala, l.
45. Posleriora, Fitium, siciiliitquilipse, quia major 57. Vtilnificas, vutnera fackntes. — Agebat, cir-
meest, carnetn. — Apertius, Ituicrei, I. cumdabat, langebat, leniler tangebatj I. — Comas,
44. Verhmn, Filium, I. rubi. Ynt. A,
45. Idem, Fitius, I. 58. Exemplo, exemplum.— Deus, sc. qttoderat, I.
46. Habilu, in liabilu, I.
COMMENTARIUS.
51. De Jacob cum Domino luctanle vide hymn. 2 vers. 114 : Verbttm conspicuummisit, missumqitcre-
Caih., vers. 75. Fuisse Filium, sive *secundam Tri- cepit, Cum voluil, Verbo prmslrinxit viscerapurm Vir-
nilatis personam plurimi iradunt. ginis, et Verbo slruxil puerilia meinbra. Oniniii per
52. Moyses Isrnelilis legem dedit aDomino tradi- Verbutn facla sunt, et sine ipso Inciuni est nibil quod
lam. Hunc locum ntiigi hymn. 7Calh., vers. 40. | facium est. Iiaque per Verbum etiam factnni est ut
Q
55. Put., in effigkm. corpus, quod Deus erat assumpluriis, fucrit coacliim.
56. Prag., inendose, potens propeiens. 5i. Sich., Bong., el Wiil. ab nlia manu ex glossn,
58. Ait Prudeniius, desiderasse Moysem videre simulabat pro referebat. Barthius lib. XLI, cap. 24,
secundam Trinitaiis personam sine forma ulla cor- observnt, poelas Chrislianos varie temporum inodos
porea, quod votuni inconcessum homini recte asserit. transposuisse; ut Prndeiuius (aciemreferebaleamdem,
Consule theologos disputantes , utrum Deus ocutis hoc est, relalurus sil. At vero re(erebal poiest et debet
corporeis cerni possit. inielligi de tempore quo Deus se Moysiinspiciendum
39. Bnnon., munia; melius mutua. praestiiit, non de tempore quo sufnplurus erat
45. Posteriora incarnationem inlelligunt esse Hie- Scilicet, Deus, qui quandoque siimpturus erat corpiis. corpus,
ronymus, Damascenus, Bernnrdus, alii. Iso videlur fackm eamdem referebat, seu simulabal, cum Moysi
rcspexisse ad et
prioritatem posterioritatem originis, apparuit.
quam cxplicant theologi, inler Patrem, etFilium. Alii 55. Velustiores Heinsiani et nosiri, Weil.,- sentam,
referunt posteriora ad corpus lucidum, quo Deus ap- &c.seniamrubum. Ald.,Gis, et Vulg., senlvm. Bonon.,
pnruerit. Ald., male, quod • apertius. Interrogalio con- sentem, mendose. Fabricius puiavit, esse syncopeii
liniintur ad vers. 46. sentum pro senlium. Sed poeta paulo post ait conlorta
47. Giselinus, et morlales. Ald., Put., Roti., Cau- rubus, et senluin peccamen. In bymno S. Eulalioe,
chianus, Val. A pro diversa scriptura , moderatum , vers. 47, Per tocasenta situ, et n in Sym., vers. 105t»,
cuni glossa temporatum illud Verbutn. Sallustius, et Exlirpamus eniin sentos de pectore vepres, ubi alia
alii dixerunt modero, as; el Prudentius eadern signi- addit rei praesenli congruentia. Chamillardo visus est
ficalione passiva moderamennon semel posuil.Vat. A 1D Prudentiiis non satis duo disiinitiere, qiiod in nionte
a prima manu , Vat. B , Oxon. , memoraium; Rat. , Sinai Deus Moysi legem dederit, et in nmiiie Orcb
Mar., Weitz., Prag., memoralum est. In Thuan. et ipsi apparuerit in rubo. Ego vel maxime hoec duo
Noms.. moderalumest. Ita Vat. Q. disiinxisse poetam confirmo, quamvis (emporis ordi-
49. Vide hymnum 11 Calh., vers. 17. nem non servaverit. Hacteiius de visione in monte
55. Nempe Spiritussancii virtute, aitCliamillardns Sinai locuius est, qua figura homihis, nondum sub
cxponens illa verba Verbi virtuie. Non assenlior, carne Moysi objecla, effigiemnoslri signaveral oris.
Solum Filium esse Verbum notionale Patris theologi Nunc progreditiir ad visionem in figura ignis, rubum
nsserunt, et S.Basilium laxiori sensu locutum aiuni, comburentis: Sed tamenel senlam, usque ad vers. 70.
f um dlxit lib, v conlra Eunomiuiii : Dei quidem Ver- Yide F,xod.ni.
bum estFilius. VerbumaUtetnFiliiSpirilus. Prudenlius 57. Bonon., alebat non omnino male, pro agebat.
neque ipse vocat Verbum Spiritum sanctum, neque Yide Sedulium, lib. l : Ignibus innocuis fiagraits ap-
opus est, ut ita a nobis expliceiiir. Ait ergo, corpus paruil otim Non ardens ardere rttbus, elc. PriidenliiiS
coactum virtute Verbi, hoc est, Filii, sive secundae in rubo ardenti ignem Verbum inierprelatur, spinas
personae. Videquaenotavi ad loc.cit.hymnill. Infra, humaniialem.
 927 AURELH PRUDENTII CARMINA. oag
Spiniferos, sudibus quos texuiit crimina densis, A Qui sentum noslri peccamen eorporis implet.
60 Et peccata malis hirsuta doloribus implent. Nam lucis genitor, Verbi sator, auctor et ignis
Inculto nam stirpe frutex viliosus iniquis 75 Credilur extra oculos, ut apostolusedocet auclor,
Luxuriam Virgis iuhonesto effundere succo Qui negat, intuitu fontem deitatis adiri.
Cceperat, et nodos per acumina crebra ligabat. Credite, nemo Deum vidit, mihi credite, nemo.
Cernere erat, sleriles subito splendescere fron- Yisibilis de fonte Deus, non ipse Deus fons
[des, Visibilis, cerni potis est, qui nascitur: at non
65 Accensisque citum foliis magno impele late 80 Innatus cerni potis est; latet os Patris illud,
Collucere Deum, nec spinea laedere texta, Unde Deus : qui visibilem se praesiitit olim,
Lambere sanguineos fructus, et poma cruenta, Tale aliquid formans in sese, quale secula est
Slringere morliferi viialia germina ligni. 410 Passio, quae corpus sibi vindicat: ardua
Quandoquidemtristes purgantursanguine culpoe, [nam vis
*0 Quem contorta rubus densis crucialibus edit. Est impassibilis : quoniam natura superni
Ergo nihil visum, nisi quod sub carne videndum, 85 Ignis ad horrificas nescit descendere poenas,
409 Lumen, imago Dei, Verbum Dens, et Deus Nec capit hunianis angoribus excruciari :
[ignis, B Pura, serena, micans, liquido praelibera motu,
GLOSS.E VETERES.
59. Texunt, insimulatione, Iso. 75. Extra oculos, invisibilis,I.
61. Ioculto, agresti.—Iniquis, nonmquis,nequis, I. 76. Fontem, Palrem, I.
62. Luxuriam, abvndnnliam, I. 77. Deum, scilicetPalrem, I.
—
65. Impete, pro impelu. Lale, ubique, I. 78. Visibilis, scilicetest.— Fonte, Palre. — Deus,
67. Cruenla, rubicunda. I. rubra, Yat. A. Filius. — Fons, qui esl fons, I.
68. Stringere, decerpere, Iso, Mar. 79. Visibilis, Pater. — Qui nascitur, Filius, in quo
69. Quandoquidem, quoniam.—Sanguine, Christi, est Pater, I. •—Potis est, cerni possibiiis, Vat. A.
Iso. 83. Vindicat, usurpat, 1.
70. Conlorla rubus, Maria, passio Christi.—Edit., 86. Capit, polest. Necvalet, nec vull. — Angoribus,
tjignil, prolulit, parit, I. —Rubus, passio Christi, Yal. angustiis, anxielatibiis, I.
—
A. Christi corpus, Mar. 87. Liquido, puro, I.
73. Sentum, sentosum, I.
COMMENTARIUS.
59. Lact. lib. vi, cap. 15 : A'atnskul in sentesager, intelligi Paulus apostotus, qui Patrem invisibilem
qui est nalura fecundus,exuberal: sic animus incutlus, vocat, ul exposui vers. 72. Est autem Paler fons
viliis sua sponte invalescenlibus,yelut spinis obducitur. deitntis, quatenus communicat deitatem : quo sensu
Alcimus Avitus, lib. v : Et rubus in rubeo viiidis per- frequens esse apud Paires vocare Patrem fontem dei-
manserat mstu, Quo signospinas nostrmfervesceremen- tatis et divinitaiis, ex S. Dionysiialiorumque operi-
lis.. .. pia pectora nossent. bus demonstratSuarezius lib. vnr deTrinitaie, cap.5.
61. Prag., inculta. Ald., Weitz., Gis., velustiores •G Minime vero Paler est fons deitatis, quasi eam pro-
Heinsiani et noslri, inculto nam stirpe. ducat.
62. Vetusliores, luxuriam, non luxuriem, quod 78. Ald., Bons:.,etquaiuor Heinsiani praestantioris
habel,Giselinus. Ald., jurgis mendum puto pro virgis. noiae, Dei fons. Gis., Weiiz., Vatl. A et B, Rat., Deus
In Vat. A dignosci satis non potuit jurgis, an virgis [ons. In Mar. videtur esse Detts, licel sit aiiqua Iimra.
essei. Utroque modo sensus constat. In ediiione glossaruni
63. Vat. A, et nudos, perperam. Isonis Coloniae1701, trajectae sunt glossae, et falsa
65. Ald., circttm foliis, conlra metrum. senlentia irrepsit, seilicet: DEFONTE, de Patte; DEUS
67. Lambendi verbo usus quoque est Sedulius Ioc. FONS,Filius, qui esl fons. In Aldo quoque male hoec
cit., et antea Virgilius lib. u Maeid., vers. 685, /a- dislincta sunl non ipseDei fons Visibitiscerni polis est,
cluque innoxia molliLambereflainmacomas. qui nascilur.
68. Vat. A mendum osliferi a prima manu. 79. ln Bonon. scriptum est poterit pro polis est,
71. Colligit, eliam in rubo nihil visum, nisi Ver- ab aliquo sciolo invectum, tum hoc in loco, tum in
bum Deum : nam Verbum idem, quod sentum noslri aliis.
peccamen corporis implet, repraesentabalur in igne 80. Innalus pro non natus Tertullianus. Pro intus
innoxio, qui in spinis volitabatacuiis. lmplere sentum natus Cicero, et alii. In Alex. deest unus versus, et iln
peccamen corporis est Dcum assumere corpus in si- alii legunlur : Visibiliscerni polis est: lalet os Patrh
militudinem peccati. illttd, Unde Deus.
72. Filius dicitur imago Dei cap. i ad Coloss. 85. In Thuan., quem corpus sibi vindicat, ncn.pi!
vers. 15 : Qui est imagoDei invisibilis.Theologi oslen- ]0 quem Deum.
dunt Filium esse imaginem Patris vel ex boc loco 86. Nec capit idem est ac non potesl, sive, ul alibi
Aposloli : nam Deus invisibilis ibidem intelligitur loquitur Prudentius, ineapaxest. Hieronymus el Pau
Pater, ut ex SS. Palribus constat. Imo Filius solius linus eliam vocabulo incapax utuntur. Fabricius ad-
Pairis est imago : non enim ratio imaginis consislere terlit^ hunc versum esse ex bis qui dicuntur fislula-
poiest sine vera processiong, et Filius a Patre pro- res, quod syilabarum numerus cum singulis verbis
cedit, non a natura divina. Vat. A. legil numen pro crescai.
lumen : hoc longe melius est. 87. Nalura divina dicitur prwlibera liquido motu ea
74. Non placet glossa'Vat. A : ICNIS,Spirilus sancli. sigiiificalione, qua interdum poeta nosier liquidum
Sermohic tantum est de Verbo, quod est Deus ignis, ut usurpat, videlicel puro spirituali molu. Yide proleg.
paulo ante. Fabricius ununi verbum facit Verbisator, num. 164. Chamillardus arbilratur, poetam nllusisse
et ait, epitheton Dei Palris esse, ut Verbigena. Sed ad Deum volilanlem in rubo, et nescio quae alia ad
hoe loco ratio melri poslulat Verbi salor. dit, quod Deo vitia carnis non nocent, licetsit in medio
75. Apostolum aiunl esse Joanneiii cvangelistam, sanguinis, qui liqtddus est, el moveiur. Hoeca rneiit»
otijus sentenlia laudala esl sunra verL 9. Potosi ciiaiu poeiuc longe alieua esse milii videntur.
929 APOTHEOSIS. 930
Subditanec cuiquam, oominatrix ut pote rerum: A. Et jam falsitoquaest divini pagina libri,
Cui non principium de (empore, sed super omne QuaaVerbumin carnis loquilur fluxisse figuram?
90 Tempus, et ante diem majeslas cumPatre sum- At non, quiVerbi Paler est,caro faclus habeiur.
[mo, 110 Fige gradum, Scnptura, tuum, nil mobile et
Imo animus Patris, et ratio, et via consiliorum. [anceps
Quaenon facta manu, nec voce creata jubenlis, Affirmasse decet. Pater est, quem cernere nulli
Protulit imperium, patrio ructata profundo. Est licitum : Pater est, qui nunquam visus in
Hanc igitur non flagra secant, non sputa salivis [ orbe est,
95 411 Aspergunt,alapisnonvexatpalmareIisis; 412 Nec mundanainterradiavitlumina coram.
Nec perfossa cruci clavorum vulnera figunt. Verbum conspicuum rnisit, missumquerecepil,
His affecta caro esl bominis, quem femina 115 Cum voluit: Verbo praestrinxit viscera purae
[pracgnans Virginis, et Verbo slruxit puerilia membra.
Enixa est sub lege uteri, sine lege mariti. Ipsequidem intenis virtufe, elnumineproesens
Ille famem patitur, fel potat, et haurit acetum; Semper adest quocunque loci, nec pars vacat
100 Ille pavet mortis faciem, tremit itle dolorem. [ulla
Dicite, sacrilegi doctores, qui Patre summo B Majestate Palris, nusquam est Genitor Dens
Desertum jacuisse tbronum conlenditis illo [absens :
Tempore,quolfagi)esDeus estillapsus in arlus; 120 Per Verbum sed semper adest, atque inde
Ergo Paler passus ? quid non malus audeat [ Philippo'
[error ? Cbrislus ait: Tanlo tecum jam lempore versor,
105 Ille puellari conceptus sanguinecrevit? Et Patrem te nossenegas, quem perspicis in me?
Ipse verecundaedisiendil virginis alvum? Est invisibitis donum Patris edere natum
GLOSSiE VETERES.
90. Majestas, Filii fuit, I. Christi divinitas, Yat. A. 110. Fige, confirma, I.
91. Animus, ipse Filius est, Iso. 111. Cernere, sciticetmanifeste, Iso.
95. Patrio profundo, ex inlima Patris substanlia, 115. Coram, prmsenlialiter,I. Corporaliter, Yat. A.
Mar. 114. Recepit, posi ascensionem,Vat. A.
94. Flagra, flagella, I. 115. Praestrinxit, prmoccupavil,I. Implevit, Mar.
97. Affecta, afflicta, Iso. 116. Slruxil, ornavit, I.
98. Enixa est, parturit, I. 118. Quocunque, in omni loco, I. Ubicunquein omni
106. Distendil, inlumescerefecit, I. 'oco, Mar.
107. Falsiloqua, (alsiloquens,I. 120. Per Verbum, per Fitiutn innoluil mundo, I.
109. Atnon, scilket ipse. — Verbi, Filii, I. 125. Donum, officium,I.
COMMENTARIUS.
89. jElernitas, diyinitas, et eadem nalura Verbi C solummodo exstat apud Plinium. Vel id solum Pru-
cum Patre clarioribus verbis exprimi nequit. denlium excusaret.- Accedit, verbum id esse eccle-
91. Alex., Put., Thuan. et duo Torrentiahi ratio, siasticum ex sacris Litieris petitum.
via sine el. Filium consiliarium vocat Isaias cap. ix: 105. Vai. A, fragitis. Put., illapsurus, sed lunc
SS. Patres, et theologi mentem, animum, rationem amovendum esse verbum substaniivum, monel Hein-
Palris. sius. Ego menduni puto iltapsurus pro illapsus: et in
95. Cellarius in indice verborum duas metaplioras Yat. A, fragilis esse pro [ragileis, aut fragiles.
indecorasnotai, alteram hanc palrio ructala profundo, 104. Avilus lib. v, Quid non furor audeat amens?
alieram vers. 595, ei'omui(, elc. Dicam suo loco de 105. Ileinsius cutn suis potioribus, Ald., Vai. A,
secunda. Priina metaphora indecora dici non debet, Pal., Widm. supra ipse. Weitz., Gis., Vat. B, Mar.,
quandoquidem Prudenlius psalmi LXIV,1, verba in Prag., Rat., ille. Teol. edidit ipse, et in fine versus
suam sententiam accommodavit : Eruclavitcor meum admiralionis nolam apposuit.
verbumbonum: quee de aeterna Verbi generatione in- 112. In Yat. B deest verburn substantivum esl:
lerpretanlur SS. Patres. Ambrosius lib. iv de Virg., visusin orbe. S. Joan. vi, 46 : Non quia Patrem vidit
cap. 1 : Jpse esl quemPaler genuit anle Luciferum, ex quisquam,nisi qui est a Deo, hk vidil Patrem.
ulero generavit, ulFilium, ex corde eructavit, ul Ver- 115. Thuan. scribit perstrinxit.
buin. PATRIUM PROFUNDUH dixit, ut Zeno Veronensis 117. Gisel. 1 edit. ad marginem, Sich. et Mariet.
sermone 1 de acterna generatione Filii, profundum pro diversa scriptura munere. Coeterinumine.
arcanum. Yidenot. hymn.ll, Calh., vers.18 et seqq. 118. Apud Heinsium Cauchius conjectabat ubicun-
usi|ue ad 20. Quae bic habet Prudenlius, Theophilus •" n que: ac revera ita babent apud Weitzium Egm. et
Antiochenus lib. n ad Autolvcum uberius expla- Palat., necnon Val. A, ubi ad oram discrepans lectio
navit. quocunque.In Rot. pro diversa scriplura Semper ad-
97. Ald., Weitz., Gis., Yat. R, quam. Mar.,<juam, est, et ubiqueloci, quod Heinsio placebal, neque mihi
sed supra auetn. Vat. A ei PaL, quem. Heinsius edi- displicet. Sed quocunque habent plerique, et optimi
dil guem, et nihitominus in notis id reprehendit in mss. et vulg. Prudentianum est quodcunqueterrarum
nonnullis editionibus. Mihi placet quem hoc maxime in hymno S. Laurenlii, vers. 451. In Mar. glossaest
loco. Vide hymn. 5 Cath., vers. 142. ubicunque, quoe in textum videlur irrepsisse. In Bo-
98. Put. scribit enisa pro enixa. Bonon. male, tiir» non-, una, minus bene, pro uila,
pro uteri. 119. Ald. male distinguit nusquamest genitor Deus
100. Hinc comprobalur, narrationem orationis in absens Per Verbum,sed semper adest.
horto esse vere evangelicam. 121. Joan. xiv, 9.
101. Ald. primum scripsit quta, correxit qui a 123. Jnnisibilis mendum pro invisibilis in Fabr.
Patre. Caeterilegunt qui Patre. Hanc vocem, quam Vossius rejecit, alii recle de-
102. Sich. legit Deum pro thronum. Chamillardus fendunt auctoritaieCorneliiCelsi, Macrobii, Arnobii,
ait vocem thronus non essc usilatam Latinis, quia Lactantii, et nosiri poetoe.
951 AURELII PRUDENTII CARMINA. 935
Visibilem, per quem valeat Paier ipse videri: A Sublraliite, en friget succensi sulphuris ardor.
125 Nec solis sanctorum oculis, sed lumine cassis, Filitts, haud dubium est, agit hoec miracula
Caecorumcaecosloquor : aira socordia quorum [rerum,
Corde tenebroso verum perpendere nescit. 414 Quem video; Deus ipse, Dei certissima
413 Quems' perspicuum mortalibus inficiaris, [proles,
Fare age, quem videat Babylonis ab arce ty- 140 Imperat immensis ardoribus, et domat iras,
[rannus Insultans famulante rogo, piceosquefurores
150 Innocuas inter flaramas procul expatiantem, Comprimit,etrabiemflanimarumalgescerecogit.
Calcantem rapidos inadustis fralribus ignes? Barbaricos calida aura sinus non tangere jttssa
Nempe, ait, o procercs, tres vasta incendia an- Praeleril, et tenuesstridens transcurrit amictus;
[ helis 145 Ipse per Assyrias vetitus vapor ire liaras,
Accepere viros fornacibus : additus unus Ne coma fusa humeris fumo obsordescatamaro.
Ecce vaporiferos ridens infersecat ignes. Ha3Cait, et varios jubet obmutescere canius,
135 Filius ille Dei est, fateorque et victus adoro. Organa, sambucas, citharas, calamosque, tu-
Irrisas removele faces, taedasquetepentes B [basque.
GLOSS^E VETERES.
125. Lutnine, fide carentibus, Iso. 141. lnsultans, dmdeus.— Piceos, Clialdakos,Iso.
126. Socordia, slultitia , vel pigritia , quasi sopor 145. Barbaricos, alienos, id est Chaldaicos. —
cbrdis, Iso. Hura, flamma. — Jussa, concessa, I.— Barbaricos,
128. Perspicuuin, manifettum fieri. — Inficiaris , sarabanas, femoralia, quibusulebanlur, cum inter bar-
negas, I. baros versarenlur, Vat. A.
129. Tyrannus, Nabuchodonosor,Mar. 145. Yelitus, scitket est. — Tiaras, milras, I.
150. Expatiantem, deambulanlem,I. 148. Calamos, tibias, Iso.
158. Filius, Dei. — Agit, facit, 1.
COMMENTARJOS.
124. Prag. error visibilis pro visibilem. Paulinus lenenlWeilzius exsuiscodd., Alex. supra, Valt. A,
visibililer usus est. B, Q, Prag., Urb., Ral., Mar., quos sequi piaesiai,
126. Prag., cmcis cum glossa oculis, idem loquar quamvis dissenlicntibus Heinsio,Chainillardo, Cella-
pro loquor. lii socordia o corripitur. Si liceret, levi rio et Teolio, qui non bene affirmnvii, cndicesoinnes
muialione versus ad aliorum coiisuetudinem posset Valicanos, unoexcepto, habere subtraliile, friget.
revocari : Cmcorumcmcosloquar, et socordiaquorum. 158. Aldi error ait pro agit. An revera Yerbum
127. Thuan., verbum pro verurn, male. sub angeli figura in fornacem descenderil, disputnnt
128. Vat. B a prima inanu qui, supra si. IC interpreies. Browerus in notisad lib. v Foriunatiex
129. Bonon., videant. Aldus, videar Babylonis ab plurium Palrum sententia, nc nominalim ex his ver-
arce lyranni. Vera lectio, quem videat Babylonis ab sibus Prudentii, probat, linnc apparitionem iu ior-
arce ttjrannus. nace attribui Yerbo, idque coufirmat, quia Ecclesia
150. Vetustiores Heinsiani, Ald., Alex., Vat. A canit, surrexisseClirislum de sepulcro, qui liberavit
pro scriptura diversa, expalianiem. Urb., Weitz., tres pueros de camitto ignis ardentis. Et in Canone
Gisel., Valt. B, Q, Mar., Prag., Rat., inspalianlem, Theodori Sluditoade S. Cruce oda 7 dicitur: Quilres
quod non est aeque Latinum. Gis. 1, edit., expa- pueros a flamtniseripuit, ille assumvla carne in lerras
lianlem. advenil.
151. Fratres vocat tres pueros in caminum ignis 145. Alex., tangere visa, minus bene. Vesies bar-
injecios ob eamdem religionem muluumque inler se baricas pro pretiosis a poetis sumi advertit Chamil-
amorem. Ovidiususus est voce illa inadusius. Bol- lardus. Hic sinus barbarici sunt vestes sinuosae, pal-
dettus lib. I, cap. 59 ires pueros igue Babylonico lia, aui nliinl veslis geuus (vnnant enim inierpretes
probatos ex vitro anlique expressii. de signilicatione vocis sarabala Dan. ui, 93) quod
152. Vat. A et Pul. scribuul tris pro tres, ut in barbarorum more facttim fuerit, quoque tres illi
vetustis Virgilii codicibus. pucri in caplivilate Bnbylonica dcgenles fuerint in-
133. Vat. A mendum accipere. duii. Cl. P. SimondeMagistris in suo Danielerefel-
1-35.Vide cap. III Danielis, ubi tota hujus facti se- lit Groiium, quod Hieroiiymum et Vulgataui dese-
ries exponilur. Fuisse Filium Dei, qui sub angeli ruerii, ut rabhinos sequeretur. Grotius saraballa
figura descendit in fornacem, et excussit flanimam .." (corruple sarabara aut saraba) exponit munlella:
ignis, colligit Prudenlius ex vcrbis tyranni vers. 91 lexicographi tibialia apud Persas. In laudato opere
el 92 : Tunc Nabuchodonosorobslupuil.... etrespon- Danietis .secundumLX.Xexhibetur Daniel, barbarico
dit, et ait : Ecce ego video quatuor viros solutos, et cultu exoriiaius in iaeu leonumex celebri Menologio
ambulanles in medio ignis, et niliil corriiptionis in eis Basilii Porpliyrogeniii.
est, el species quarli similisFilio Dei. In Urb., faieor: 144. Prag., percurril amictus.
quein evictusadoro. Ald., Oxon., falcor, quem viclus 155. Prag., inde pro ipse, aul ire. Ald., Ipse per
adoro. Sicb., fateorque, el viclus adoro, quod eliam Assyrias metuiivapor ire tiaras : sic Mar. pro diversa
habent Heinsiani, Gis. 1 edit., Vatt. A, Q, Mar., scnptura, et codd. Heinsiani; Gis. item ad marg.,
Alex., Rat.jWeitzitis. Nihilergo ftiit causoe,quamob- qui in textu liabel, Ire per Assyrias velitus vapor ipse
rem Gis. in 2 etlit. mutaret duriuscule fateor quent, liaras. Weitz. cum Widm., Palal., Bong., nosiri Valt.
elvictus adoro. Weilzius ita Icgisse Alduni alfirniat : A et B, Mar.a priina nianu, ipseper Assyriasveliius
fonasse dicere voluit Giselinum.CumGiselino lamen vaporire iiaras. Sichardus, Ire perAssyriasvetilusvapor
facitVat. B, fateor guem, et vicltts.Prag. non infetici- ipse li.ar.as.InPul.esi Assyriosliaras masculinogenere,
ler fateor, et victus adoro, producio o in fateor. ut apud Virgitiuni, et CJaudianum. Chamiilardus
157. Sublraliile, friget, Aldus, duo principes codd. Assyrios iiitcrprelalur Jiiidoeos,quia EuropaeiAssy-
Heinsiani. At Giselinus invexit eu hoc pncio subtra- riam cum Judica conluiidebani. Malo nccipere suo
lule, eit friget, quod etiam reperilur ia Torn. Piu- sensu pro Babylohiis,ut snpia barbaricossinus.
deulio solemne est vocaleni brevem producere ob 148. Chaniirtardus ex his quocIbidorus scribit cap.
duas consonantes diciionis sequeutis. Nibilominusen 20, lib. n de secunda divisionemttsicm,qumorganica
 APOTHEOSIS. 934
535
415 StuUasuperstiiiotacuit: voxfestaquievit, i d Ergo animalis homo «uondam, aunc Spiriius
150 Queemale conspicuaecelebrabat imaginis au- [illum
[rum. 165 Translulit ad superi naturam seminis, ipsum
Garmina sanctorum resonant jam soja viro- Infundendo Deum, mortalia vivificantem.
[rum, Nunc nova maieries, solidam intercute flatu,
Concentu triplici regem laudanlia cceli, Materies sed noslra lamen, de virgine iracta,
Qui mare, qui terras, qui luclda .sidera fecit, Exuit antiquoecorrupla exordia vitoe,
Ignibus et mediis seeuros texit .alumnos. 170 Immortale bonum proprio spiramine sumens.
155 Semper in auxiiium sermo Patris .onvniipotentis Filius ille liominis, sed Filius ille Tonantis,
Descendit servando homini: mortalia semper Jam solus vultum Patris^aspicit, et videt ip-
Admiscenda sibi proprio curavit amore, [sum.
Ut socianda caro, dominoque implenda pe- Nemo Patrem novit, nisi Filius, et cui jnonstrat
[renni, Filius, et nostri mediator, et Omnipotentis.
Degenerem vitam, quam tunc animalis agebat, 178 Denique concludain brevis ut cpmpendia suni-
160 416 Exemplo mutaret heri, similesque per * [ moe,
[arlus B 417 '^OBPal€r 'incarnem descendit, sed PatrJs
Cernere consorlem terreni assuesceret oris, [ arcein
Participemque suum visu velut obside nosse, Sumpta caro ascendit : natus per utruiliquo
Et consanguineo paulatim aeccdere Christo. [cucurrit.
GLOSS;£ VETERES.
. 149. Superstilio, paganilas, vana rettgio. Fesla. 164. Animalis, incredulm, I,
itmnis, festiva, I. 165. Seininis, deitalis, I.
150. Couspicuae,s(a(ua;,I. 167. Materies, Cluisli hutnaintas.—Ijitercule flatu,
151. Virorum, scilkel sunt audila, I. irderiorispiritu, Vai.A. —lniercuie.iu cule manente,
152. Concenlu, cantu, Iso. inlertore; interiore spiritu, I.
150. Seivando, ad servandum hominem,Iso. 170. Spiraiuine, Spirilu sanclo, Iso
159. Animalis, pecorinu*.— Agebat, duxit, duce- 171. Horninis, Maiim, I. .
baltir, 1. 175. Conipendia, scil. sint.—Summa:, numefi, Iso.
160. Heri, Dei,l. 177. Cucurrit, descendit,et ascendil, I. et Mar.
1(52.Obsirie, ut visus obses, ettestis fuisset ad vi- Contra Unionitas, id est Subellianos, Unioriitm sunt,
dendum Deum, I. qui dkebant unam subslanliam, el unam personam;
COMMENTARIUS.
dictiur, arguit apud antiquos organa fuisse eadem (C quis nesciat, eam.syltabam esse communein? Indicat
figura qua npud nos. Organum, ait Isidorus, vocabu- Prudeniius hymnum trium pueroruminfoniace ignis
lum est generale vasorum omnium musicorum. Hoc Benedkile, etc.
atiletn, cui folles adltibentur, alio Grmcinomineappet- 159. Ald., Thuan.,Cauch., Rat. a secunda mariu,
lant. Ul autem organum dicatur, magis ea esl vulgaris Mar., Fgm., Widm., qumlunc. Alii, quam lunc. Con-
consuemdo. Hic igiiur vigehat usns saltem in llis.pa- gruentem rationem Prudentius affert, cur Verbum,
nia, ubi nunc quoque organa maxime celebrantuir. sermo Palris, semper apparueril: ut scilicet caro,
Et f.ntasse duplex erat genus organorum, bydrauli- quam erat assumpturus, degeneriemvitam muiarei,
cum et piieumatit-.uii),ut dicam ad vers. 592. An etcernere consortemterreni assuesceretoris.
aulem in Gallia haecconsuetudo viguerit antePipini 160. Abest hic versus a Pui. ln Tiiuan., (ragiles-
etCaroli Magni tempora, in dubium revocai cl. Hie- queper arlus. Oxon., Rot., Noms., tres Torr., Pal.„
ronymusTirahoschius lom. 111Hist. lit. Iial., lib. m, similesqueper aclus. Vide hyiiin. 4 Caih., vers. 77.
,cap. 1, num. 11: qui inniediumin adducit verba ano- Ald., Weitz., Gis. cum caeleris mss., similesqueper
nymi monachi Engulismensis Vita Caroli Magni.: arlus. Vat. B pro diversa lectione, actus. ,
Simililer erudierunt Romani cantores supradicti can- 164. Potest aocipi Spiriius pro tertia Trinilatis per-
tores Francorum in arle organandi. Quibus ex verbis sona : sed nihil obesi, qiiominus de secunda intelli-
non salis consiare ait, docueriiiine Hoinani Francos gatur.dequahic polissimumagii.Yide supra vers.55,
artem conliciendi organa, an rationem eis ulendi. etbymn .11 Catliem., vers. 51. Peiavius, tom.IV, part.
Cl. Stephanus Arteaga iu egregio suo opere de thea- 2, lib. n, cap. 9, his versibus conlirmat theologicaui,
tro Itaitco musico, lom. I, cap. 5, verbum organandi hanc senlentiam, quod non solum externa efficien-
aliierevplicai, et qunmdam peculiarem musicesra- D lia, sed interno quoilam ac subsiantivo, ut antiqui
lionem, cl regiilnni eo loco significari ex idoneis loquumur, illnpsu Christus nobis juslitia faclus est
auctoribus ostenri t. Oiiiter dicam, non fuisse iiieum, per substantivam coiijiiiictioncin, applicaiionemque
ul. Arleagaeopus, saepe,et coram multis a me lauda- Spirilus sancli, lanquam formae suo inodo sanctifi-
tum, pauculis verhis, quae in hymnodia Hispanica cantis, quae proprium munus est Chrisli incarna-
de quihusdamuugis chronologicis exciderunt, et ali- lionis.
quis immeriio in inalam partem accepisse visus iest, 166. Yox ecclesiastica videtur vivificare.Usus ea
condeninarem. est MinutiusFehx. Tertullinnus eiiam vivificatio.,et
150. Aurum inlellige-statuam .auream, quam Na- vivificaior.Apud Ammianunivivificus legilur.
buchodonosoriex fecit. li)8. Cham., male, (amen?.interrogaiis.
ioLMar.,resonaiiiiacumglossa.eran(.In Vat.Bvide- 169. Vat. A, corrupim a prima manu, menduni.
turidem fuisse,«edabrasumesi:glossaaddita ait/iun(, 172. Ald., perperam, solttm pro solus. Explicaliti
quodinnuit legendum resotianiia.Isonis glossa eodem hiijns vocis petitur ex sequemibus.
pertinci.Cseteri habent resonanijam, quodclarius est. 174. In Vat. Axlecstei post medialor, quod sensus
152. Heiiisioscum solo Put., ilripliceconcentu pro poslulat. Viue Maith. -xi, 27.
conceniu triplki, non inale. .Sed miror, ab Heinsio 175. in Vnt.A erat convptehendia,sed:factujii£ei/i>
Apollinarem Sidonium laudatum , ut oslenderel, prendia, lege compendia.
in
priorcm triplex produciiposse.-Quis neget, id aut
955 AURELII PRUDENTH CARMINA. 956
Cede, profanator Chrisii, jam cede, Sabelli, A185 Quod Deus est, adimasque decus palris, et ge-
Depositorque Patris, nalique insano negator. [neris vim.
180 Nonne patrem violas, duin nafumscirerecusas? 418 Ecquis in idoliorecubansinter sacramille,
Quandoquidem non est genitor, nisi filius Ridiculosque deosveneranssale, cespite, thure,
[ exstet: Non putat esseDeum summum, et super omniz
Nec vocilare patrem potis es, quem germine [solum?
[fraudas : Quamvis Saturnis, Junonihus, et Gytheraeis.
Sed fortasse velis patriae pietatis honore 190 Portentisque aliis fumantes consecret aras;
Despoliare Deum, contentus nomine nudo, Attamen m ccelum auoties suspexit, in uno
GLOSS^E VETERES.
Filium el Spirilum negabanl, sed dicebant : Idem 181. Quandoquidem, quoniam ille. — Genilor, pa-
Deus, quando vull, Paler est; qiiando vuU, Filius esl: ter, I.
qttando el Spiritus sanctus. Ariani dicebant, tres esse 185. Patriae, paternm, quodpatris est, I.
personaset tres substanliasih Divinitale; Sabelliani e 184. Nomine, seilicet procrealionis, Iso.
contra unam personam, el unam gubslantiam. Fides 185. Generis vim, filii vigorem, I.
autem calholica ulriusque devilans errorem , unam 186. Idolio, paganitate, in loco idolorum, Mar. -^
Deitatis substanliam,et tres personas veraciter affirmal. n Idolio, in sacrilegio,in loco idolorum, pro eo quis homo
Nam Ariani bene tres personas, male tres subslantias; idolothitum esl immolatum. Idolium vero est temptum
Sabelliani beneunam subslanliam, male unam perso- idoli. — Recubans, scilicel, quavis, I.
nam dicebant, 1. 187. Cespite, eespes esl terra avulsa cum herba,
178. Profanator, blasphemalor,contemptorprofanus unde faciebanlaltaria, I.
dicilur, quod porro a fano, id esl a templo Dei, Itoc 189. Saturnis, pro omnibusdiis posuit.—Citheraeis.
—
est irreligiosus. Cede, discede, I. Cilherma, Venus, I.
179. Deposilor, negalor, I. 190. Portentisque, idotis, I.
—
180. Violas, negras. Natum, Filium, Iso.
COMMENTARIUS
fl&. Alex. titulus est ante hunc versum Contra in idolio recumbentemaccipiunt idolium pro mensa,
Unionitas. Ita Weitz. etVat. A. In Yat. B et Mar., aut epulo. Ethnici in templis suis recumbebant ad
Contra Unionilas Sabellianos. In. Rat., Contra Sabel- mensam, non in mensa, multo vero minus in epulo.
lianos. In Ald. et Gis. 1 edit., Contra Onionitas, id Erani enim tecli, in quibus recumbebant, ut pran-
est Sabellianos. Gis. 2 ed. ad oram Unionitm.Confer derent. Barthius lib. xxxiv, cap. 4, exponil, in ido.
Browernm pag. 225 ad Forlmialum, ubi argumenta lio recubans, id est paganismodeditus, ut diciiur cu-
Prudentii conlra Unionilas cum laude doclissimiChri- barein morbo. Cudwonhus,cap. 4System. intellect.,
ttianorum poelarumcommendat. Hujusmodi Iemmata num. 542, hosversus magnacum laude producit.
Contra Unionilas, et similia non ab auclore esse ap- nu 187. Vat. A, rudkulos, male, pro ridkulos. De ara
posita, sed ab aliis addila, dicam etiam in Psycho- cespititia dicam ad hymnum S. Eulaliae et S. Vin-
macliia. PetrusCouslant in Vindiciis mss. codd. non centii.
bene aflirmat pag. 274, Sabellianos a Prudentio hoc 189. Bonon. contra metrum cmlerisdis pro Cythm-
oco vocari fJniottilas.Prudentius deincepspergit ex- reis. Urb. mendose, Cythareis. Plurali nttmero Sa-
ponere, Patrem et Filium in Trinitate non esse duo lurnos, Junones, Cythermas,seu Veneres profert per
nuda nomina, sed personas vere distinctas: nam Pa- contemptum, ut infra, vers. 292, Deucalionum, vel
tripassiani ea ratione Patrem passum affirmabant, etiam ut indicet diversos litulos, quibus idem deus
quod Pater a Filio non esset distinclus. Unionilmhi ab ethnicis insigniri et coli solebat. De hujusmodi
haerelicinuncupanlur, quia unam tantumpersonam in vero falsis numiuibus eorumque cultu fusius dicemus
Patre, Filio et Spifitu sanclo astruebant. In Urb. adhymn.S. Eulaliaevers. 122, S. Vincentii vers. 50,
Nam cede legitur. Exscriptores veteres saepe jatn in S. Laurentii, et praecipue S. Romani, et ad libros
natn commutabanl. contra Syminachum.
179.*Vat. B, deposilos,mendose, vel ex consuetu- 191. Prag., mate, i»to pro uno. Radulphus Cud-
dine scribendi, qua veleres s pro r interdum pone- worthus, Syst. intellect. cap. 4, intelligit, virtutum
bant, ut honos, labos, pro honor, labor. Poeta depo- rationemhoc loco esse amicium et babitum persona-
sitorem Patris vocat Sabellium, quia Patrem vere rum, ministrosvero esse daemones,qui etdii audie-
esse negabat, et Filium non vere genituin assere- bant, et quibus Deusad mandata uteretur ex theo-
bat. Vocabulo depositor utitur Quinlilianus in lem-' togia scilicet gentilium, de quibus loquitur Pruden-
niai. Declamat. tius. Putat enim Cudworthus plures gentiles credi-
184. Mar. scribit dispoliare. D disse sun numina nibil aliud esse quam unius Dei
186. In Rat. ineplus corrector, caeteris abrasis, perfectiones, ac tiiriuies personarum nomineindutas:
Subslituit quisnamidolorum, ut scilicet metro consu- quam-opinionem ad examen revocabolib. n adversus
leret. Vat. A, et Egmon., nequis pro ecquis, aut et Sym., vers. 58: Res incorporeas,etc. MinuciusFelix:
outs. Si legatur ne quis, auferenda est interrogatio Quid enim polest esse lam apertum, lam confessum,
versu 188, et sensus erit, ne quis non putat, eic. In lamqueperspicuum, cum oculos in cmlumsustuleris,
Widm., ul quis, supra el quis. Gifanius Lucr. collect. et qum sunt infra, circaque luslraveris, quam esse
verbo ET QUANTIS, ET QUISobservat, quoedamverba aliquod numen prmstantissimmmenlis,quo omnisna-
abanliquis duobus modis dicta, quae recentiores tura inspirelur, ntovealur, alatur, gubernetut? Vide
unico proferre contendunt: dicebant enim ecquis, et quoeibi notant Wowerus, Elinenhorstius , Ouzelius
et quis, et ita legit Gifanius in Prudentio ex veteri ex nostro poeta, ex Augustino, Hieronymo, Isidoro
libro et quis in idolio, et similiter aliis in locis. Idolii Pelusiota, Laclantio, Cicerone: est enim argumen-
voce uluntur TerluIIianus, Hieronymus, et alii. Ut tum a muliis pertractaium. Hoc scilicet est testimo-
MinerviumelDianiumerant Minervaeet Dianaetem- nium illud animmnaturaliter Christianmde Deo uno,
plum, sic idolium templum idolorum. Reperitur quod singulari libro adversus gentes ingeniose pro-
etiam /Esculapium pro jEsculapii templo. Corrigeudi pugnavit Tertullianus. Vide ejus Apolog. cap. 17, e(
sunt nonnulli internretes, qui IadCorinth. vni, 10, librum de Testimonio anhiiae.
937 APOTHEOSIS. 938
419 Constituit jus omne Deo: cui serviat ingens A. NemoCloacince,aut Eponaesuper astra deabus
Virlutum ralio, variis instructa minisfris. 420 Dat solium, quamvis olidam persolvat
Quaegens tam slolida est animis, tam barbara [acerram,
[linguis, Sacrilegisquemolam manibus, rimetur et exta.
195 Quaevesuperslitio lam sordida, quae canilor- 200 Consule barbatideliramenta Ptalonis,
[mem, Consule et, bircosus cynicus quod somniat, et
La(ran(emque ihrono cosli praeponatAnubem? [quos
GLOSS^EVETERES.
192. Jus, religionem,I. dam, pulridam, Vat. T. —Acerram, tias thurarium,
193. Ministris,angelis, I. thuribulum, lso.
194. Barbara, alienigena, Iso. 199. Molam,sacrificium,velnotam; mola esl genus
195. Superstitio, paganitas. — Caniformem, canis sacrificiiex (arre elsale, nnde ignemaspergebant,elcul-
habens[ormatn, Iso. tum, ethosliam.—Rimelur, vertat.— Exla, viscera,I.
196. Anubem, deumMgypti, id esl simiam, caput 200. Barbati, senis, Mar. Illius senis, I. — Delira-
canishabenlem.Mercurius iingua JEgypliaca vocatur menta, dementiant, mendacia,amenliam.— Platonis,
Anubis,qui deus eloquentim[ertur. Unde cumcanino Plalo dicilur a tatitudine humerorum; qui primttm
capite depingilur, quia in animalibusnihil cane saga- alhlela inviclus, postea ad philoiophiam conversus,
cius habetur. Latrare aulem dicilur propler copiam B omnes philosopltossuperavit, I.
sermonis, undeel oraloresrabulalores dicunlur. Deum 201. Ilircosos, adullerinos, vel caninos, Vat. T. —
sEgypliorumsimilitudinemcanis habentem,1. Hircosus rynicus. Epkurus, Vat. A. —' Ilircosus cy-
197. Cloacinoe, Cloacina el Epona, dem rusticw nicus, propria nomina liareticorum dkit, quorutn alii
stint. Cloacinadea cloacarum.— Epona, dea Itorlo- proptcr immundiliemliirci dicunlur, alii canini, adul-
rum. Cloacinael Epona, dem rttsticm,Vat. T. teri vocantur: xuuvenim apud Grmcoscanis dicitur, I.
198. Solidam, plenam,olidam, pulridam, I. — Oli-
COMMENTARIUS.
193. Yirtutes ccelorum, sive angeli in varios mini- lidam, ut Virgilius, a quo niulta mulualum fuisse
slramium ordines distribuli. S. Gregorius liomil.54: Prudenlium monet Gilanius; Mn. v, plena supplex
Novemangelorumordines diximus,quia videticetesse, veneralur acerra. Iso duas bas lectiones explicat so-
lestantesacro eloquio,scimusangelos,archangelos,vir- lidam et olidam. Heinsiuscum suis, Giselinus per-
lules, poteslates, principatus, dominationes, tltronos, molus simili epitbelo apud Juyenalem Sat. 8, (acies
cherubimutque seraphim. Hebroeidecem angelorum olida ad prmsepiapietas, Bong. a prima nianu, Mar.
ordines distinguuni, ac varia eis nomina imponunt. a prima manu, Prag. ci Rat. Iegunt olidam. Prae-
Erasmum el Bezam, qui Apostolilocum l Ephes. xxi, fero olidam: nam epitheton olida de praesepibuscon-
Supra omnemprincipalum, etc, inlelligunt universe gruenier, de acerra eliam bene dicitur, quia sciiicet
de omnibus rebus creatis, refellit Petavius lom. III, thus olet, Giselinus in Davenlriensi invenit solilam
lib. n, cap. 1, ex Ignaiio, Irenaeo,Athanasio, Cyrillo quamvis, quod non dedecet.
Hicrosolymitano,Basilio, Epiphanio aliisque. Virtu- 199. Aldus aliter distinguit Sacrilegisquemotani
tum mnnine, uli angelorum,interdum omnes angelici manibus rimelur, el exla. Iso quoque addit glossam :
ordines intelliguntur, ut constat ex Chrysostomo, ifj « RIMETUR, reriai, > quasi rimetur molam. Sentenlia
Theodoreto, Hilario, Ilieronymo et aliis. Graece in est, persolvat acerram, et molam, et rimelur e.vla.
sacris Scripturis vocantur Suvausij, Hebraice Sa- Chamiilardus vero interpretatur : qumratmanibussce-
baotli. leslis ima viseera, el imam tnolam.Si autem mola fie-
196. Ald.el Gis., Anubim.Weilz., cum mss. codd. bat, quod ipse notat, ut ea frons victimarum, foci et
plerisque, Anubem. cultri spargerentur.quid, quaeso,est imammotam ri-
197. Ald., Ox., Vat. Q. Noms., Tiphonm,Urb., mari, aut qumrere? Festus docet immolare esse a
Typltonm.Gis., Hippo ab Hippo Hipponis, ut Dido mola, hoc est, (arre molito et sale hosiiam persper-
Didonis. Etenim dea equorum a Graecovocabulo di- sam sacrare. Supra vers. 187, veneranssale, cespite,
centla est Hippo aut liippona. Vat. A, Ypone. Prte- thure. Ex eodem Festo eaiiadicuntur, quod ea diis
stantiores Heinsiani cum duohus Torrentianis, Yat. proseeeniur,quaa maxime exstant eminentque. Alii
B, Alex., Prag., Rat., Mar., Eponm. Quam ve- exta vocari putant quasi exsecta.
ramjectionem Elmeiihorstius est odoratus, et ante 201. Put., Gifan. verbo SOLIDA ex yet. lib., Egm.
illumGilanius Ind. Lucr. verbo SOLIDA, ex veteribus a secunda manu, Urb., hircosuscynicusquossomnial,
libris. Eamdem lectionem approbat Adrianus Tur- sc. nervos. Tbuan., Rot., Torr. tres, Weilz,, Ald.,
nebus num. 791 advers., quia Lalini ita, queeGraeca Pal., Mar. pro diversa scriptura, Prag., hircosus cy-
sunt, interdum eflerunt, ut ortum ejurent suum, et nicus. Fab., Gis., Widm., Mar. a prima manu, quos
quia. in Juvenalibus bibliothecarum pulverulentis somniat. Thuan., Rot., Torr.tres, Veilz.,Alex., Ald.,
invenerat Eponam. Giselinus in Buslid. cod. reperit Mar. a secunda niaiiu, quod somniat. Vat. B, male,
Hippo, et judicat scripturam depravatani Tiphoet D hircososcynicos quis somnial, et Val. Q, hircosos cy-
Eponm, auctoritate Gyraldi, qui in Historiade diis nicosquos somnial, quod eliam exstat in Tornaesiana
geniiumhanc deam male Eponam a quibusdamvocari editione. Prag., quid somnial. In Vat. A abrasum
putat, et quia media in Epona esset produccnda. erat et hircosus cynicusquod somnial, vel alia similia
Barlhius, lib. xxviAdvers., cap. 11, contendit legen- verba, et supra scriptum somniat.Jam cynici hircosi
dumin Prudentioel aliis Equona, quia huic deaecura dicuntur, quia obsceni maleque olentes, nam etiam
equorum erat; et a Prudentio mediam corripi ait cyniciob caninam obscenitatem vocabanlur, nisi ma-
more Graeco,ut solet Prudenlius facere in nomini- lis, ob effrenalam licenliam obloquendi et quasi ta-
bus Graecis. Retineri debet nomen Eponw, quod trandi. Alii putant, neque absurde, cynicos dici hir-
exslat in antiquis monumenlis et inscriptionibus. cosos ratione barbae hircinae, quaepropria erat phi-
De Epona, mulionum dea, vide Plularchum in Paral- losophorum, et in proverbium abiit. Plato vers. su-
lelis, Minuciumin Octavio, et Tertullianum in Apo- periori proximo barbalus appellatur non lantum quia
logetico. senex, ut ait glossa, sed etiam ob barbam philoso-
198. Ald., Weilz., Vail. A et B, Mar. pro diversa phicam. Longe alio more pbilosophi nunc nmant
scriDtura, Gifaniusex quinis excinplaribus mss., so- vivere.
PATROL.LIX. 30
 $S9 AURELII PRUDENTHCARMINA. 940
421 Texit Aristoteles torta vertigine nervos., A.210 Cujus ad arbilnum spheramobilisalquerotunda
Hosomnesquamvisanceps labyrinthus, eterror Volvalur, servenique suos vaga sidera cursus.
Circumllexusagat, quamvis promitlere et ipsi Nonrecipit natura hominis, modoquadrupesitle
205 Gallinam soleant, aut gallum, clinicus ut se
Non sit, et erecto spectet coelesiia vultu,
Dignetur praestare Deus morieritibus oequum :
Cumventum tamen ad normam Nonrecipit, neget ut regimenpollere supremum.
422 rniionis, 215
423 I^lnd et ipse Numse tacitus sibi sensit
[el artis,
Turbidulos sensus, et litigiosa fragosis [haruspex,
Argumenla modisconcludunt numen inunum: Semifer et Cottus sentit cane milite pejor.
GLOSS^EVETERES.
202. Torta, Torluosa circumlociiiione.— Nervos , errorem fqcienles, I.
ludos, inenodabilesdictiones, syltcigisrrios,I. — Ver- 212. Non recipii, iton intelligit. — Natura, id esl,
tigine, versione,Vat. A. tanlummodoquadrupes homo dicitur, qui irralionabi-
203. Labyrinlhus, flexuosus.Idein vocat laborin- liier moreahimaliuin vivit,et dediius adventris inglu-
thum, quod et errorem: laborinlhus eral domus sub- r» viem nihil de cielestibiiscufdt: riam omnia morialia
terrdriea, ceniumhabensOslia, quain Dmdalus [ecil ad animalia prmter hominemiri lefrdin proriasunl. Unde
MiriOlaurum,quamsi quis semel irigrederetur, propter el quiddmveridkus :'Prbnaque cuih specteht animalia
tnulliiudinem ostiorum hon poiefat reverlere; dicilur caelera terram : Os horiiinisublime tledit, cdelumque
autemlaborinlhus, quia labor iulus. I. tueri Jussit, ei ereclos ad^sidera tollefe 'vultus. —-
204. Agat, t>exe(;ducat, I. Modo, solummb'db,ianiuminodo.— Quadrupes, ani-
205. Gallinam, Msculapio gallina 'immolatur, qui malis. —llle, liorito,1.
clinis prwest. — Clinicus, curvus. CLINEGfmcelectus 214. Pollere, vatere,I.
dicilur: inde clinkus proprium nomendei, qui prwerat 215. Numoe,Numa Romanissacra instituil. Numa
decumbentibusin leeium;vel ipse infirmus, a cumben- genere Sabhius, quem post niorletn Romuli populus
do in leclo, I. Romanus imperaloremfecil: qui, votens Romanosab
206. jEquum, placalum, Iso. Propitium, Yat. A. armofum amore revocare, culluram deorum per magi-
,208. Fragosis, difficilibus,I. cam invenit artem, dicens, se omni nocle ab Mgeria
209. Modis, syllogismis, I. — In unum, Deumy nympha doceri. Posihujus mortemRoniani, ejus libros
Vai.A. magicosreperientes, igni tradiderunt. Sed licet se er-
211. Suos, proprios. — Vaga sidera, sepietner- rasse viderent, in deorum cullura permanserunt.—
rdntiq siderq, dictt seplemplanetas, quminterpretan- Hariispex. sacerdos, 1„
iur errativm: non quod ipsmerrenl, sed quod homines 216. Cottus, nnde Alpes Cottim,I, Mar. —Cane
errare faciunt. Unde planoficimdicuntur melius, id est niiliie, inolosso,I.
COMMENTARIUS.
'202. Widm., Aristolelis,male pro Aristoleles.Teo- C 208. Boribri.et Egm., turpidulos pro lurbidulos.A
lius iii carmine, ef in noia babet tola verligine pro lurpis fofnlaridiim esset turpiculos melius quam iur-
ioria. Crediderim esse mendiim typographi: nullum pidulos.
enim ms. allegat pro ea lectione. Recte poeta artem 209. Vat. A, minus bene , conchtdenl.
texendi nervos Arisioteli adjudicat, siquidem Cicero 2(1. Plarteioesunt vaga sidera, ideo planelae,sive
e't alii Arislolelem nerVosumindkendo, et neminem stellae errantes vocantur: quia scilicel non perinde
nervosibremeo dicunt. Celebris Cst ejus dialeclica. fixaesunt ac caeteroesleltae. Glossamaliler disseren-
Quid sit toria verligo,.ilii sorilem expliCant, alii pseti- tertinauci habeas, uti cum supra vers. 205, labyrin-
domenon,quo disserentes implicantur. Ego vero mi- thus a-labor inlus dedueebnt, quae est inepia tibido
nime implicarer. Ego mentior, dicat aliquis, verane, conlingendi etymologias, ab antiquis, etiam doctis
an falsa est haec propositio ? Nego quemquam serio hominibiis. ut Varrone aliisque usiiata. Yide quae in
et ex animi sententia hanc propositioriem posse di- hancrem disputat Bccmanus, de Orig. ling. Lat., de
cere: nego ab aliquo posse quidquam inielligi, si ea propria significalione vocum conlra eos qui diabolum
ab alio proferatur. lnielligamquidem, si quisita dicat, a duobus bolis , locuslam quia tonga pedibus sicul
Ego menlittts[ui, ego mentiar: at nescio prorsus quid hasta (quodapud Isidorum legilur), colossumquasi
sibi velit, Ego menlior. Simile quiddam est, quod colensossa, el innumera hujus generis effutiuiil. Nnm
nonnulti volunt fundamentum sciendi in ea prbposi- ZachoeiFabri iritolei-abilisfuit impudeniia, qui cum
tione niii debere, Ego cogito,ut inferam Ergo existo. a in examencorripuisset, contendcre ausus esl exa-
Quaesi ita sunl, plane fateor me nihil scire : narn men dici ab i\, et Kfivtv,Ut colligeret, a in eaiaii/en
verbis inaniter, et nulla subjecta senleniia , dicam, f. posse corripi. Opera quaedamposihuma celeberrimi
u
Ego cogito, banc vero cogilaiioneinriunquam habuii, viri TbomaeSerrano cum ejus vita, elegantia et ju-
neqiie assequi potui. dicio singulari a cl. Michaeie Gareia scripta, fiuper
205. NotavitGiselinus sapieniem illum Socrateiii, prodierunt in lucem, ubi acutum epigramma in re
cum ex veneno hausto l'pt'o pene corpore frigeret, simili contra Ferrium excusum est.
dixisse : Msculapio, o CrilO,gallum debenius, quOd 212. In Ral. ineptus correptor, prioribus abrasls,
ita ex hac vita migrarei, quasi a morbo convalesce- siibrogavit; quadrupes modo nonsil ille sid. Putavit
ret. Clinicus deus est disculapius: nam medici eli- lieri non posse ein quddrUpesbreve : moduquadrupes
nici dicunlur apud Martiulem, etalios.quod lecto ille Non sit, el.Vide prol. ln ediiione Parmensi claiu-
segro'ia'niiuh)assideresoleni, vel lectoaffixis (hi enim dicnt hic versus : ila enim concluditur , iVourecipil
propfie.suiit cliuici"aGraccovocaliulo rlivcms) opem natura lioininis, ihodo qaadrupes. Praetermissumest
Ferunf; biiic mediciha ciiiike, efapud ecclesiasticos ilte typographiriegligeniia.
auciofes "c/intct,quiin lecio ob mofbum cubiihies ba- 214. Prag., reghum pfo regimen.
ptisinntis aqua abluebaniur, quod multi, qttnndiu po- 215. Effor est in Vat. A, sttidet ipse. Gis. ad
leraiil differehaiit,saepead ipsuiti iriorlis inomehtiiin, oram ,'iicspexiipro si6i sensit.
qui jufe a SS. Patribus repreheiidebaniur. 216. Vat. B, Mar. aprima manu, Rat., Weitz.,
907. Vat. B, Mar., Prag., Rat., Gis. a'd marg:, Widift., Bongi siipra Cottus, qiio fespicit mendum
\Veilii., eoniiefiutilpro cut» uettlutn.Distinguit Weit- Prag. Coitus.Iso idem ost amptexus cum glossa uride
liris ibnv'er'tuntiufbidiilosseiisris;quod rioninale pfo- AlpesCollim. Quare hcec leciio non debuit Heihsio
cedit. Prag., arcis; in marg., artis. tantopere displicere. Meminit Prudentius CoKorum
 #1 APOTHEOSIS. 942
Sed nos,quidominum libris, etcorporejam bis i\ CarnisIiabetmedium,summumPatris,etSiygis
Yidimus , ante fide , mox carne, et sanguine [imum.
[coram, Defluithis gradibus, rursusque revolviturin se.
Quiquevoluminibusvatum, cruceteste, probatis, 230 Est Deus, est et homo, et fit mortuus, et Deus
2-20 Rimantes digitos costarum in vulnera cruda [idem est.
Mersimus, et manuum visu dubitante lacunas Omnia percurrit naturoe munia pronae,
424 Serutati, seternum regem cognovimus 425 Ut sursum Palris in gremium replicala
[Iesum, [reportet,
AbjurareDeo titulum, nomenquepaternum, Morlua quse fuerant: ipsos quoque subvehat
Credimus esse nefas, qui regem protulitex se, [artus.
225 Non regem populi Parlhorum, aut Romulida- Haec fore cum veterum cecinissent organa va-
[rum ; [tum,
Sed regem summae, et mediaeraiionis, et imae, 235 Nos oculis, manibus, congressu, voce, loquela
Atque ideo reruni dominum, et super omnia Experti, heroum landem intelleximus orsa
[regem. Priscorum, et viso patefacta oracula Christo.
GLOSSJE VETERES.
218. Coram, prwsenlialiler, I. B de Christosub specie sapientimloquitur , Perlingens a
221. Lacunas, Forainina, cavernas, fixuras, cica- fine usque ad finem, id esla summo angelo usque ad
trices, (ossas; seipsumapostolisimtniscet: in Evangelio minimum vermkulum gttbernando,Vat. A.
enim Thomw legitur adjtuc miniine credeiili dixisse: 228. Slygis, infernt, I.
In(er digitumluum, etc.; sed ille clavorum fixuras in- 229. Defiuit, descendit. — ln se, cum ad cmlum
luens, lanqere eum non ausus est, sed dixit: Dominus ascendit, in unum, I.
meus,etDeus meus. Ideo aulem dicitur, Thomam 251. Munia, officia.— Pronae, humanm, I.
manum in latus ejus misisse, cum lamen non miserit, 252. Replicala, reducla, reparata, vel arlus, I.
quoniam, Dominojubenle, hoc facere poterat, I. 255. Subvehat, elevetad cmleslia,ad cmlum, 1.
225. Abjurare, denegare, tollere. — Titulum, iau- 254. Organa, uoces, I.
dem, vel potestatem,I. 236. Heroum , prophetarutn. —Orsa, dicta, vel
224. Regem, Christum, I. verba heroum, vel prophelarutnA. 'Dicta.' locutiones,
226. Summae, cmlestium;medim,terrestriutn; imm, Yat. A.
infernorum, I. SummascUicet,imaet media ratio : me- 237. Patefacta, manifestata. —Oracula, responsa,
dia siquidem ratio est in homine... summa ratio est in miracula,!.
angelis, imain minimis animalibus.Undeet Salomon
COMMENTARIUS.
hymn. S. Laurentii vers. 559, Trans Cottianorum •m Ghristi passim SS. Patres et tatissime Hieronymus
juga. Ita appellaia sunt a Cotlio rege Gallorum sub lb in Com. ad cap. i Epist. ad Epbes.
Augusto. Giselinus in vulgatis edd. reperit Gotlius; s; 223. Yal. A, PaL, Deum, non bene.
quod rejeeit, <juia omnes uno consensu primam.in in 226. Gifanius Indic. Lucr. verbo PIIOVERRIA APUD
Gotituscorripiunt, idqueplane persuasii Chamillardo. o. (Q LucitETiuMcorrigit regionispro rationis, quia, ut ait,
Verom pnsse quoque prnduci, compertum est: nam m .saeperegionis et raiwnis iiomina inter se librarioruni
Latini interdum Guitoneset Gottoseam nationem ap- p- vitio sunt depravata. Heinsius suspicaliis esi slaiio-
pellani, ut nihil dicam de Graecis, qui non mitius in nis, qao nomine imperium saepe significalur. Chamil-
hoc scribendo vocabulo variant. Est autem Golhus «s lardus Heinsium non intellexit: liic asseruit niem-
inMar. a secunda manu, in Bongars. a pritna manu, u, branas stare conslanterpro hac scriptura rationis, et
in Fabr. Sed Heinsius cumsuis, cum Gis., Ald., Pa!., ., Chamillardus putavit membranas stare pro alia sta-
Alex., Vat. Q, Bonon., Scoius aut Scottus. Giselinus is tionis, adeoque amplexus est siationis. Cellarius agno-
feritatem Scotorum auctoritate S. Hieronymi lib. ii n vit, slalionis esse ex ingenio Heinsii ; nihilominiis
conlra Jovian. comprobat: et qun cerle patel eos )S slationissecutus est conira libros. Nihil mulo,,,repu-
fuisse pejores cane tnitite, hoc est molosso, aut ca- i- gnantibus omnibus codd. mss. et edd.; et raiiouis
strensi, ui esponit Cliamillardus : nam castrenses 3s recte dicitur. Non enim poeta aliud vuit, nisi quod
canes, cum vesci solcaut carnibus oecisorum in bellis, s, versibus sequentibus explanat: Carnis habet mediutn,
crudeles esse solenl et feroces. Hsec autem feritas IS sutnmum Patris, et-Stygis imum. Ecce summam, nie-
atttibui etiain potest antiquis incolis Couianarum AI- I- diam et imam rationem. Yisne aliam audire explicn-
pium, quas famosaeerant latrociniis. Cotliie Alpes 5S tionem?Idem poeta paulo post: Est Deus, est ethomo,
Delpbiuatum a Pedemontio dividunt. Erat etiam pro- 3- et fit mortuus, et Deusidem esi, Otnnin percurrit na-
montoiitiin in Mauritania Tingitana Cottesseu Coles es turm munia pronie. Jam ad haectria munia explieainUi
dicium, (iispanis (ado esparto. apiius vocabulum est rationis, quam aut regionis aut
2i8. Bunon., inepte, cordis pro coram. Nec melius is stalionis. Confer glossas.
Pai., fidem pro fide. ]
D 228. In Vat. A, aliquid est abrasum , pro quo re-
219. Ald., Egm. et Yat. A a prima manu, quinque le centi manu lactuin imum.
pro quique;hoe posiremum leuendum est. 230. Bong., Vat. B, Mar., Ral., et :fil.?Mi oniit-
220. Fortasse iiinuit seiiientiam clarius a seex-:- tunt ei,
pressam aliis in lucis, de dupllci vulnere laleris^ 232. Ald. et Egm., et. Alii ut. Heinsius ex Put.,
221. Prag., atque manum, forlasse ataue tnanu, autit Thuan., Noms., et a manu secunda Rott. restituil
intelligit mersiuius digitds, atque manutri. Communis s sursum pio rursum in aliis, quod aliqua tainen rn-
veraque leclio, el manitum, sc. lacunas , seu (ixtiras s -lione posset dcfendi :nam supra rursusque-revolvilur
manuum. in se. Urb., rursum; Alex., Yat. Q, suminicum Rouon.
2i2. Sciolus aliquis in 'Rnt. pro cognovimussuppo- 253. Perstat in eadem sententia. Dous-replicatn
suit teneramur, ne lesutn esset dissyllabum avocaiili fnnnia reportal in coelunv mortuaquw fueranl, vel
incipiens. De quo satis in proleg. dictum.'Ennotliuss corpus suum ex mortuis excitatum, vel alioium san-
siiniliier ttsiis esi lib. n, epigram. 54, Suscipit oUa- Ctorum corpora : ipsos-quqque artvs, scilicet carneu)
tuni, leniam cui conlulit lesus. De reginoperpeluo o suam; de quasupra, carnishabettnedium,et-fit homo.
943 AURELII PRUDENTIl CARMINA. 914
Haccesl noslra salus, binc vivimus, liinc ani- A 426 Perquam ridiculum est, et fuiile, natus
|mamur, [ut ex se,
Hoc sequimur : nuuquam detracto nomine nati Sive pater nalus fuerit, sive ipse repenle,
240 Appellare natrem : patris et sine nomine nun- 250 Nascendi nova materies, ac se Deus ultro
[quam Ediderii, nafumque sibi se fecerit ipsum.
Natumnosse Deum; nunquam, nisi sanctus, et Nil falsum, aut mendax divinavocabula fingunt.
[unus Quipater est, gignendopater: tum fiiiusex hoc
Spiritus intersit, natumque, Patremque vocare. Filius, auctore ut genitus quodsit Patre suinmo:
Sic tamen hoecconstare tria, ut ne separe duc(u 255 Summus et ipse tamen : ncc enim minor, aut
' Tres faciam: tribus bis subsistat sed Deusunus.
[Palre dispar.
245 Nec paler ipse aulem, qui filius: ut, quia natum Unde in utroque operis forma indiscrela, nisi
Scimus ab innato, vere pater, et sata vere [omnem
Sit soboles : nec sit geniior sibi filius ipse. Vim majestatis palrioegenerosus haberet
GLOSSJE VETERES.
243. Sic tamen, sequimur. — Tria nomina. — Sie- B scilkel sit, id est Filius, 1.
pare, separalo: separ dicilur, sicut compar, et dispar. 249. Natus, ab alio. — Ipse, Filius, Iso.
— Duclu, auclione, vel ductione, I. 250. Nova, mirabilis, I.
—
244. Tres, substantias. Tribus, personis, I. 251. Edideril, genueril, I.
246. Innato, Patre. — Sata, nala, I. 252. Vocabula, carmina, I.
248. Per quam, in quanlum, quain valde. Fu- — 256. Indiscreta, indivisa, I.
lile, inane. — Natus, ut ex se, natus quasi ul ex se, 257. Vim, virlutem:— Generosus, nobilis, I.
COMMENTARIUS.
241. Nota consuetudinem antiquissimam invo- tius, si theologicas inslilutiones scriberem. Pauca
candi Patrem, Filium, et Spiritum sanctum in doxo- baec omittere non debui, ut gralum iis facerem qui
logia Trinitatis, Gloria Patri, et Filio, et Spiriiui amico erga me animo nonnullam explicaiionem desi-
sancto. Egi de hac doxologia in dissert. de Hymn. derabani. Nam parum me aliorum voces commovis-
eccles., num. 229 el seqq. sent, qui in circumforaneis indoctissimorum homi-
243. Yide praefationem1, vers. 1 : Esl tria summa num eirculis de sanctissimis religionis noslroe my-
Deus. In Prag. et Mar. pro diversa scriptura, ut non sleriis effutire audent, quae nunquam didicerunt: e
pro tii ne. Prag., dictu pro ducltt, quod esl relinen- quibusita sunlrudes nonnulli, quod de similibus aie-
dnm. bal Ammianus lib. xxx, u( nunquam se codkes ha-
244. Prag., male, faciat pro faciam. Hieronymus buisse meminerint, et si in circulo doclorum auctoris
epist. 57 : /n tribus personis Deitas una subsislit. C veteris incideril nomett, piscis aut edulii peregrinum
Qunrtam subsistenliam in Deo jure negant plerique cssevocabulumarbitranlur.
theologi. In eadem sententia est Petavius, qui lib. iv 248. Edili ante lleinsium ita hos versus trajicie-
de Trinit., cap. 12, fuse disputat, Ansil in Deoquarta bant: Sive Paler natus (uerit, sive ipserepenie, Per-
qumdam subsistenlia, et pro opinione neganle,jhaec quam ridiculum es( e( futite, nalus ut ex se Nascendi
ipsa Prudentii verba num. 5, laudat. Tournelyus nova maleries, ac se Deus uliro Ediderit, natumque
eiiam in Proelect.theolog., quaest. 5 de Trinit., art. sibi se fecerit ipsum. Nibilcontra Weilzius, nihil Ma-
1, quaerit, An sint in Deo admiu.endmtres svbsisten- rietlus ex mss. nolavit. Teolius ait tres vel quatuor
tim relalivm,et una absoluta tribuspersoniscomtnunis, Vaiicanos Heinsio favere, caeterosWeiizio. Heinsius
et quaeslionis statum ita proponit: Alii cum Caje- in suis omnibus mss. reperit versum Perquam ridi-
lano 1 part., qumst.29, art. 4, et qumst. 59, c.rt. 45, culum praeponi illi Sive Paler. In Put. vero hic ita
Suare* lib. iv, cap. 4, quatuor admiilunt subsislen- erat Sitie supernatus[uerit sibi ipse repenle. Putst au-
tias, unam videlicelabsolulam,et tres relativas.Alii... . tem Heinsius Perquam ridkulum est et futile, natus
communiter tres duntaxat agnoscunl relativas subsi- ul ex se Sive supernatusfuerit, sibi ipse repenle Na-
slenlias, nutlam vero absoltilam, cui opinionilanquam scendi nova materies: nam supemasci verbum est
communiori subscribimus.Berlius etiam, etsi reipsa elegans, et a Plinio usurpatum, el bialus ille sibi
in Deo subsislentiam absolutam agnoscat, tamen oe- ipse Prudenlio est familiaris. In Val. A etiam est sibi
conomioecujusdam causa concludit lib. ix, cap. 6 : ipse. Heinsius ex conjeclura addil posse etiam sibi
Melius senlire censemustlieologos,qui de Itoc qumsito el ipse. Cellarius secutus est Heinsium cum illo
inlerrogati respondent, dari in Deotres tantuin relati- D biatu, qnem hoc loco non probo. Alex. consonat
vas subsislenlias.Si quis autem a me nunc quaeratan codd. Heinsianis; Urb. et Vat. Q editionibus anli-
sint aliqui theologi qui pracler tres subsisientias re- quis. Vat. Q eliam, sibi ipse; sed mendose per quem
lalivas quamdam communem in Deo subsistentiam pro perquam. Bonon., perperam, stwee( ipse.
tueantur, primum respondebo, vel ex his solis verbis 252. Vat. B pro nil minus bene ni.
quae pro mea opinione adduxi, salis liquere non 254. Teolius repugnanle metro legil Filius, au-
paucos esse theologosqui ita sentiant. Deinde profe- ctore quod genitussit Palresummo, affirmatque sic
ram assertionem eminenlissimi cardinalis Gotti, de babere pratstantiores Vati., Heinsiumvero in nolis
Trinit. quaest. 4, dub. 2: Prmter tres subsistentias paulo aliter. Pulo, lapsum Teolium , et scribere
relalivasdatur in Deosubsislentia absoluta, qua Deus votuisse, Filius, auclore ut genitus quod. Heinsius
prmconceplustribus personis in se subsistit. Hoc indi- cum Put. edidit Filius, auctore genilus, quod non
cavil S. Augusiinus... expresse vero docuit S. Tho- male procedit. Suspicatur Heinsius, a Prudenlii
mas. Centum alios theologos addere possem, si pul- manu fuisse : tum Filius ex hoc Filius auctore ut ge-
verulentis excutiendis voluminibus sesquihoram vel- nilus quisil Palresummo. In Vat. A, si, nullosensu,
lem insumere, ul dubitare jam merilo quis possit, pro sil. Aldus male interpungit lum Filius exhoc.Fi-
pluresne sint theologi, qui negant, quartam esse in lius auclore ul genilusquod sit Patre sianmo. Palrem
Deo subsistentiam, an qui affirmant. Quid autem in- aucloremFilii S. Hilarius seepissimevocat. Apudju-
ter notionem subsislemioeet personae differat, et reconsullos auctor appellatur is a quq jus in nos
cur, admissis solum tribus personis in Trinilate, tra.nsit. Vide Petav. tom. II, lib. v, cap. 5.
possil quarta subsistenlia defendi, dicerem cxplica- 257. In Weit. mendum generosuspatriw.
945 APOTHEOSIS. 946
Filius, idque Deus genitor, quod filius essel? A 270 Integer inlegrum, non coaptum, scd lamcn or-
427 Pergunt ulterius scrulantes, quid sit id [lum,
[ipsum Et comperpetuum relro patri, sed patre na-
260 Gignere, si fas est humanos lendere sensus [tum.
Usque ad secretum, quod tempora cuncta, 428 Sed nec deeisus Pater est, ut pnrs Pairis
[diesque [esset
Prsevenit antiquos, et principium super ipsum Filius: extendens nec se substantia tractim
Eminet, et quodcunque polest homo qtiacrere, Produxit, minuilvc aliquid de numine pleno ,
[transit. 275 Dum mutata novum procudit portio natum.
Cum sit difficilisvia noscere principiorum Non convertibilis, nec demulabilis unquam
265 Semina, cui dabitur moriali exquirere, quid- Est Deus, aut gigncndo aliquid sibi detrabil:
[nam [atqui
Ulira principium Deus egerit?aut quo pacto Totus, et ex toto Deus est, de lumine lumen.
Ediderit Verbum, quod principio caret omni ? Quando autem lumen sine lumine ? quaudo re-
Hoc solum scimus, quod traditur, esse Deum, [ftilgens
Iquem 280 Lux fulgore caret? quando est, ut proditus
Nongenilus genitor generaverit, unus et unum, " [ ignis
GLOSSJE VETERES.
259. Ulterius, uCtra licilum, I. 272. Decisus, decurlatus, vel detruncatus, minora-
260. Gignere, spirilalis generalio.—Fas,justum, I. tus, I.
262. Super, uttra, L—Principium, mundi, Ya(. A. 273. Extendens, dilalando.—Tractim, paulalim, I.
264. Via, ralio, I. 275. Mutata, operata.—-Procudit, vel producit, id
265. Semina, principia.—Morlali,homini, I. est generat, vel fabrical, genttit.—Porito, substanlia,\,
266. Ullra, ante.—Paclo, lege, vel modo, I. 276. Unquam, sed cerle, I.
268. Traditur, in scripluris, I. 277. Atqui, at ille, I.
271. Retro, mternaliter; hk prmterilumverbum, I. 280. Proditus, dispensus,veltnanifestalus, 1.
COMMENTARIUS.
258. Interrogationis punctum post essetdesideralur lectiones admitli possunt, et omnium eadem est sen-
in plerisque edilionibus ; ex quo sensus lurbalur. tenlia. ComperpeluusPatris in gignendi casu non
259. Egni. et Yat. B, quod. Legendum quid. Pela- "absurde dicitur, uti infra ex mss. cowtemus Patris.
vius, loc. cit. cap. 6, iaudandam et imitandam esse Urb. ei Alex. paiiier Palris. Vat. Q, perperam, cum
aitveterum theologornm sanctissimorum et eruditis- perpeluum.
simorum hominum niodesiiam in causis hujus myste- 275. Vat. A , tractum. Egm., taclim ; coirigo
rii invesligandis, et hos Prudentii versus adducit, traclim.
quibus liberiora ingenia castiganlur. 274. Rat., mendose, minuit vel. Deum consiitui
260. Weitz. cum Egm., Pal., Oxon. pro discre- ex tribus Triniiatis personis , itn ut earum quaelibet
panti scriplura, Val. B a prima manu gressus. Caeteri non esset plene Deus, sed Dei portio, docuerunt
sensus. Q nonnulli haeretici. Lamius iii opere dc recta PP. Ni-
262. Vat. A, Pal., mendose, sprevit pro prmvenit. caenorum fidehis allatis Prudentii versibus, aliisque
264. Philosophos in rerum principiis fecisseruinam aliorum verbisprobatdiserte, Filiumex Patre orlum,
Lucretitts tradidit lib. i. Nostro aevoeadem difficul- sed non per abscissionem, aul divisionem, aut ejus-
tas noscendi principiorum semina persentitur, quid- dem substanliaemutationem.
quid dicani nonnulli, syslemata quaedamnova ample- 275. In exemplari Weitzii, quo utor, ad oram
ctenles, aut antiquata jam el obsoleta denuo instau- producilportio ex vet. lib.
rantes. 270. Concil. Tolei. i in regiila (idei, de qua alibi
265. Pul., qui, sc. qua ratione, pro cui mortali. diclum, can. 7 : Si quis dixeril vel crediderit, deila-
Utroqtie inodoconstat senientia. tem Chrisli converlibilem(al. nascibilem) csse, vel
268. Ald., quod traditur esse Deumque Non geni- passibilem,analhema sil. Haecvocabula in usum tunc
lus genilor generaverit.Fabric, Gis., quibus accessit venire coeperuntad baeresesrefellendas, ct reiigionis
Cellarius , qttod tradilur esse Deus, quetn. tleinsiani sacra mysteria sine ambagibus exponenda. Demuta-
praesianliorisnolae, et nostri, esse Deum, quem. Do- bilis neminem Prudenlio anliquiorem dixisse novi.
ctrinam theologicam, quam de divina generalione 277. Aldus, aiaue. Alii, alqui. Yat. k,.atquin.
longiori disputatione Peiavius tradidil, paucis his 278. In Yal. A, lottis ex lolo, contra nietrum.
versibus esse comprehensam fassus est ipse Petavius, Lcge tolvs, el ex lolo. Corippus lib. iv : Nalus, non
cujus verba lege num. 255 proleg. Mirabilis profecto factus, plenum de luminelume.n.S. Melhodiusmartyr,
est poetoenostri fheologia. sivc aiius confe.-sor, lib. de Simeone el Anna : Tu
269. Rat., minus bene, generaveratpro generatie- lumen es verumex lumine vero. Verba symboli nota
ri(. Put. et Rot., qeneravit, fortasse generavitel unus D sunt.
et ttnum.Sed melior communislectio. Teolius eclidit 280. Gif. ex vei. cod., prodigus pro igne multo ,
generavit, sed cum lex metri repugnet, et nihil ex largo et copioso. Sic eiiam Aldus el ires recentiores
mss. notaveril, opinor mendum esse typographi- ex Heinsianis. Alii prodilus, ut apud Nasonem: Lu-
cum. minequi semperprodilur ipse suo, qnanquam Ileinsius
271. Weilzius, Vat. B, Mar. , Et comperpeluum hoc loco ignem prodilum inlerprelatur, qui porro
retro Patri, sed Palre nalum. Gis. et Bong., El com- exienditur, ut Nonius exponit illud Maronianum ,
perpeluum Palri relro, sed Palre nalum. Egm., E( genus alto a sanguineTeucriProderet. Vat.Q el Alex.
comperpeluumrelro Palris, el Palre natum. Pro hac a secunda mauu, prodigus. In Urb. deest lotum hoc
scriplura allegatur Aldus a Weilzio et Heinsio. Sed quando esl, ul prodigusignis Jgnem diminuat. Peve-
Aldus mihi habet, El comperpetuumrelro Patris, sed ratus ex Gifanio approbat prodigus, et eadem. ra-
Patre natum. Egmondano consonantPut., Thuan. et lione dictum putat, ac luxurianlessegetesapud Virgk
coeteriHeinsiani, Heinsius existimat fuisse Et com- lium.
perpetuvm Patri rtlro, it Palre riatum,Omnes h»
9« AURELII PRUDENTH GARMINA. 94»
429 Ignem diminual? quando Pater, et Deus, A De grege thurifero venorator, Deucalionum
[etIux, Devotus cippo,.fieulnl et stipitis inictor.
Non lucis Deus, et paler est? qui, si paler Quin poiius scrutare Dei signacula in ipso
[olim 295 Fbnte vetustatis, percurre scrinia primi
fton fuit, et serum genuit post lempora natum, 430 Scriptoris,, quem non bardus pater, aut
Fit novus, inque novum jus proficit. Absit, ut [avus augnr,
[unquam Fabula nec veteris famse, nec garrula nuirix,
285 Plenus proficiat, qui non egetincremenlo. Nec sago clangore loquax, et siridula cornix
Et Deus, ei genitor, Iumenqtie, etgloria semper Rem docuere Dei: sed coram proditus ipse ,
Ille fuit: nec post sibi conlulit, ut pater esset. 500 Ipse Deus trepidtim morlalem mitis amico
Sic fit, ut aeternumcredamus cum patreCbri- Imbuit eloquio, seqne, ac sua summa retexit,
[stum, Nimirum meminitscripior doclissimus, illo
Illo aucloresatum, cui nullus praefuit auctor. Orbis principio non solum, nec sineChrislo
290 Heec(u si dubitas nati mysteria Christi, Informasse Patrem facturoe plasma novellae.
Perdite, catholica non es de plebe : sed unus 305 Fecit, ait, condens hominem Deus, et dedit olli
GLOSSiE VETERES.
282. Olim, mtemaliter, sine initio, Iso. g 297. Nutrix, anus, I.
2S0. T11, Sabeltiane, I. 298. Sago, magicovel prmscio; prmscienli, magico
292. Thurifero, thurificante.— Deucnlionum',deo- vet sapienti, I.
rum, idotorum. Deucalion et uxof sua lapides semina- 299. Rem , sialum divinum.—Coram , patam. —,
vtruni : inde viri el mulieres, 1. Proditus, manifestaitis, I.
295. Devotns , incliriatus. — Cippo, tfuncd vei ipsi 500. Trepidum, pavidum. — Morialem, Moysem.
Deo. — Unctor, veiteraior, I. — Amico, amicabili, I.
296. Scriptoris, Moysis.— BarduS, sluitus, ab ele- 501. Retexil, aperit, aperuit, I.
phanto, baburrus, stullus. -— Augur, aui aviufn garri- 502. Meminit, detit, I.
tum vel augurium observat, I. — Bardus, stultus, ab 505. Condens, creans, I.
elephanto, Vat. T.
COMMENTARIUS.
281. Ald. ciim aliis scribit deiiiitiual. ctive exstat in inscfipiionibus,
282. Ral. ita verba collocat, non lucis puter, ei 501. Weitz., Vat. B,Mar., Rat., Prag., eloquio.
Deus est. Gis. 1 edit., non litcis Deus, at paier esl? Ald. et Gis., alloquio. Niliil ad hoc vocabulumHein-
Forlasse aiil paler. sios ex suis observavii, Giselino adhacrens.
290. Mar., Widm., Bong., dubiles. 505. Nonnulli Vulg., ne sine pro »ec sine, quod
i92. Vocat paganos de grege thurifero eo sensii quo postreniuni exigit sensus.
Oplaius dixit tliurificare, et Cyprianus, thurificulos. Irt C 504. Prudehtius saepepro creaivra usurpai [actura,
glossa eral scriptum DeUcalioniapides , et uxor sua ijiiod non absurde fieri monelBarthius lib. XLIIAdv.,
seminaverunt. Restittii ofdinem verborum. Dencalio- tsp. 8, quanqiiam delicoiiores lalia abhorreaiil. Si-
nes nurriero plurali efferi, ut contemptiim exprimat. mililef Sedulius lib. 11: Ni pivs ille sator culpas igno-
Vide vers. 189. In hymno S. Romani similiter riieii- scere protnplus, Reddere difficilis,sua ne [actura peri-
tio fit Pyrrhae, uxOris Deucalionis. lla enim ait ty- rel. AlcimuS Avilus lib, 1 : placel ipsa luenli Artifici
rannus Asclepiades vers. 410 : Vis summa rerum factura suo, et saepe alins. Gregorius Raeiieus non
nosse? Pyrrham consiile. semei; Tertullianus [actilamenlum vocat lib. de
295. Oxon. et Ald., ficulni stipilis. Pal. siipra ati- Aiiinia, cap. 18.
cior pro unctor : hoc vetum est. Deriin nngendi oleo 305. Ad Trinitatis myslerium probanduin petil ar-
simulacra, sacerdotes, luniina et igries sacros, vide gunientuni ex Genes. cap. 1, quod Dens creaverit
Jo. GUillelmumStuckiiim Sacr. geniil. descript. lol. liominem ad imaginem et similitudinem suam. Tiieo-
55 tefg. Peveralus ex hymno S. Romani, vers. 260, logi ita disserunt: « Cum ait Deus Faciamus liominein
jhucafferl futiginososlares, quod blim simulacra deo- ad imaginemet similitudinemnoslram, loquiiur in 1111-
rurti apiid genliles fumOei odoribus nigrescofent. nieri) plurali, adeoque unica tantum persona divina
295. Fabr., Alex., Prag., percurt-eet scrinia; quod inlelligi non polest e'o verbo [aciamus. Quod autcm
lenct Gis. et alii vulgati cum Urb. et Vat. Q. Sed ad iinsginem et similitudinem dicit, nnturoeunilns
Aldus, CtWeitz., Put,, el Vai. A, B.Mar., et pleriijue declaraiur. > S. Basilins personas plures esse nervose
oplimi percurre scrinia. Iia etiain erat in Rat.; sed concludit homil. 19 in ilexaemeron : Quis (aber aut
recens corrcCidr mutnvit in percurrens scrinia, quod D mrarius, aut lignarius, aut cerle coriarius sulor solus
falso crediderit, e postremum in percurre produci non ipse qtiidem, nec alio quopiam sibi cooperanlestipatus,
posse. interqUesuw artis instruineiitadesidens, qttis, inquain,
296. Vat. B, pardus; Prag., barrvs : quod Ulriim- sibi soli adinurmurat, dicens: Faciamus gtadium, attt
que fnlsum est pro bardus. Proprie bardusest tardits, Compingamusarairum, aut Confkiamuscatceamentum,
siulius. Chamillardus ex Festo notat, Gallice canto- ac non polius silenlio suant, cum libueril, accommoda-
rem fusse appellatum bardum a genle Bardoruni. tam ad arlem exsequiluroperationem? S. Ililarius in
Poeta fortasse id respicit, quod nnte dixit, Numm Genes. : Sed facianitts, ail, Itominem. Dic. optime,
Itaruspex,semiferCotlUS.Glossa Isonis ab elephanto, et dttmquo Nttnc toqueris? Ctartimest, jam ttttn libi Fi-
posiea oafciirrusindicat, ab eo lcclum barrus, qui est lius alto Assidetin solio. Prudeulius a'ia via eamtlein
elephas, et pro baburtus legendum est barrus. Bardo- senienliaii) concludit. Deus hominein fecit ad imagi-
tum iienSduplex recehsetur; alii sunt Bardi seu Lon- nem Dei. Quid aliud hocest, nisi esse Verbum disiin-
gobardi irt Germania, tihi nunc est marcliia Brande- ctum a Patre, quod sit Deus et irnngoPatris ? Verbum
burgici); alii Bardi et Bardaici populi iri Gallia. esse formam et imaginem Patris, vers, 72 explicaba-
2!)8. Gis. 1 edit., saga, male. CnVnixaugur aquw a mlis. Tertullianus adversus Praxeam cap. 12 : Et [ecil
veieribus dicebatur, quin suo clangore pliiviam ab ea Deus hotninem, ad imaginem Dei fecil illum. Cur l/on
riou lautum praesagiri,sed vocari etiam existimabant. suam, si unus, qui faciebat, el non eral, ad cvjus fa-
Irridet poeta hujusmodi superstitiones, Sagus adje- ciebat? Erat autem ad cujus imaginem faciebat, ad
P49 APOTHEOSIS. 950
431 Qra DeUquidnam est aliud, quam dicere,, i. Siderea spectat Pater, aut ardescit in iras?
[Solus Filius armatam domini patris ignibus iram
Non erat ? atque Deo Deus assistebat agenti, 520 Spargebat dominus, sunt unum fulmen utraque.
Cum dominus faceret domini sub imagine Hoecsi Judaicos sic intellecta rigassent
[plasma? Auditus, stupidas ut possent langere fibras :
Christus forma Patris, nos Christi forma, et Audissent dominum virlulum, qui pereuntes
imago. Venerat ut servaret oves : sedab auribusomnis
510 Condimur in faciem Domini bonitate paterna, 525 Fluxerat ornatus, caput et jam coclile Baai
Yenturoin noslram faciem post saecula,Christo. Finxerat, auriculasqiie suo spoliarat honore.
Possum miilla sacris exempla excerpere libris, Dux populi peccaniis adest de monte corusci
Ni refugjs, quae te doceant, non in Patre solo Luminis, alloquioque Dei; labulasque tremendo
Yim majestatis positam, sed cum Patre Chri- Incisas digito coecaad tentoria defert.
[stum 350 433 Sed cadit in faciem plebs, non visura
515 Esse Deum : velut illud ait genealogus idem. prorundoa
A doniinodominusflammas pluit in Sodomiias. Legis in effigie scriptum per enigmata Chri
432 Quis dominus? de quo domino? si solus B [stum.
[ab arce Infelix, quae luce oculos prseslricta paventes
GLOSSiE VETERES.
506. Ora, vullum, Imaginem, Iso. 326. Suo, proprio, I.
507. Deo Deus, Filius Patri, I. 327. Dux, Moyses.— Monle, Sinai, I.
511. Saecula,in fine smculorum,I. 528. Alloquioque, fulgebata cotloquioDe},L
315. Genealogus,generiscompulalor, id est Moyses, 329. lncisas, scriptas. — Coeea,increduia, I.
scriplor de generalionetoquens,— I. 350. In faciem, operuerunl faciem suam, 1.
522. Stupidas, ab sltipendo. Fibras, venascor- 551. Enigniata, figuras, vel umbram, I.
dis, I. 352. Praestricta, circumdala, I.
COMMENTARIUS.
Filii scilket. Et cap. 6 de Resurrectione carnis : Ita dus, Gis.,Vat. Q, nonnutli Heinsiani,ut possent.Put.,
limus illejam lunc imugineminduens Chrisii futuri in Noms., Palat., ul possint.
carne , non tantum Dei opus erat, sed etiam pignus. 324. Cnp. xv Maitli., vers. 24.
Iiominem conditum ad imaginem Verbi complures 525. Exod. xxxn, 2, de quo Tertullianus Scorpia-
veierum docent apud Pelaviiuii lib. II de Opificiosex ces, cap, 5 : Urgetur Aaron, et jubit inauies [emina-
dierum, qui ohservnt eam seu:euiiam displicere rum suarum in ignemConferri. Amissurienirrieranl in
6. Vide inlerpfetes, u jitdkium sibi vera ornamenla aurium, Dei voces. In
Auguslino fib. xu deTrinit., cap. Dci
qnoruin aliqui volunt iinaginem esse Filium, si- Val. A additum ef posl capui receiiti manu : nam
mitiiudinem Spiiitum sanctum. desiderabatur. Hebraeos finxisse solum caput vituli,
512. Virgilii iinitatio t Georg. vers. 176 : Pos- non toium vilulum, piures tradunt, ut videre'poieris
sum mtilta tibi veterumprwcepla referre, Ni refugis. in dissertatione Francisu Monceii de yhulo aureo,
515. Ald., »on Patre, mendose. lib. i, cap. 21, qui hanc sinientiam rejicil : ipse
515. Ald., ilte ait, scilicet ille idem genealogus. vero tenet, vitulum ex Aaronis mente fuissp Cheru-
.S'-d non esi elidenduni ein ille. bum vitiili volucris specie.
5i6. iie.iisius in Cauchiano reperit flamma; in 527. Exodi xxxi. Vide hymnum 6,' vers. 56 et
aliis vetuslioribus (lammatn, quod concinnius existi- seqq. Calli.
mai Vulgata leclione flammas. Edili et nostri, flam- 530. Poeta caecilatem Judonorumex muliis sacrae
mas. Chamillardus et Cellarius Heinsium exsi ribunl: Scripiuroe locis indic.itis ostendit. Exodi xx": Judaei
Iocus Genesis exstat cap. xix, vers. 24 : Igiiur Do- perlerriii et pavore concussi, Deum loqperitem au-
tninus pluit super Sodomam el Goinorrhamsulphur, dire noluerunt, sed Moysem. Ibid. xxxiv : videntes
el ignem a Dominqde cmla. Interpreiationem Pru- cornuiam Moysis fnciem liinuerunt prbpe adceilere,
lieniii mulli docuerunl, Iguatiu^, Juslinus, lrena>us, et Moyst-s posuit velamen super fnciem suain. Cira-
Tertullianus, Cyprianus, Atbaiiasius, Ambrosius, millardus acute colligit poelam, si baricrespexit
Augusiinus , et alii praeier concilium Sinniense in narraiionem, sane errare : solurri enim legiuiu^S,
Photinuin. Vide Browerum, pag. 140 ad Fonunati Moysem suam yela>se faciem. At vero Pruiieiitius
lib. v. carm. 5, vers. Fiiius, et Pater est a domino, v expiicationem hujus loci ab Apostolo est iiiuuiiius II
doininus, ubi docet Fortunatum vestigia majortim ad Corintb. cap. iu, vers. 13 et seqq. : Et non sicut
seeutuni, praeserliin Prudenlii, non pudici magis, Moyses ponebal velamen super [aciem suam, ut non
quam Cltristiani poetm. inlenderent filii hraet in faciem ejus, quod evacualur.
520. Vai. A, male, flumen. In Rai. audax corre- Sed obtusi sunt sensus eorum. Usquein hodierhum
ctor posuit sed idem sttnt utraque (ulmen. Prag. ad enim diem idipsum velameninleciione Veleiis Testa-
marg., etCauchius, uterque. Iia etiam Fabr. et Gis. 1 menli tnanet rion revelalum (quoniam in Clirislo
ed. Vera lectio sun( unnm (ulmen utraque. Ctir a in evacualur). Sed usqve in hodiernumdtem, cum legilur
utraque producaiur, vide proleg. Sulphur et Vjtiein, Moyses, VELVMEN POSITUM ESTSUPER COREOIIUM. Cum
quem pluit Doiniiius, Prudentius (utmen iolerpreiari auiem conversus fuerit ad Dominitm, aufereiur vela-
videtur. Josephus tib. i, cap. 11, relert Deum in eas men. Puto etiaui Prudeiiiiunl respexisse caput xvpi
civitates jaculatum fuisse fulmina : qu;e ciun sulphure Joan., \ers. 6, ubi Jesus, a Jiidnt ad rieceui quoesi-(
et bitumine abundarent, facile fulminibus et igni tus, cinn dixisset : Ego siim; abierunt retrorsum, et
•>>••
coelestiabsumi potuerunt. cecideruntin terram.
521. Codd. Heinsiani, Alex., Mar., Rat., Aldus et 551. Vnl. A et Egm., mendqse, regis in effiqie.
alii babent hunc litulum : Adversusvel Adversvm 552. Iri Vat. A meiiduni' liiee prO iuce.Pfoprat-
Judmos; alii omittunt. Gis. ad oram, Judwi. slricta Valt. A et B, ileuique
> - : •• Gis. ad ^
- > alii! persirictq.
522. Vat. B. Mar., Weit., Sich., aut possent. AI- orarh perslrincta,
951 AURELII PRUDENTIICARMINA. 952
Texerit, el presso faciem vclarit amictu! i\ Pascliatuum,dic, dic,,cujus desanguine fesium
At nos delecto Chrislum velamine coram Tam solemne tibi est? quis tandem caeditur
355 Cernimus, atque Deum vultu speculamur [agnus
[aperio : 350 Anniciitus? sacer ille tibi redeunlibus annis:
Nec sub Iege gravi depressa fronte jacemus : Sed sacer in pecude, stultum est sic credere
Sed legis radium sublimi agnoscimiisore. [sacrum,
Heu frondosa prius ramis felicibus arbos, Sanguine balanlis stimmos contingere postes,
Pinguibus heu quondam radix oleagina baccis! Lascivire choris, similaginis azyinon esse,
340 Ecce libi inserto revirescit nunc oleastro 435 ^um fermentati turgescant crimine mo-
434 Truncus, et externi vestilur corticelibri. [res.
Jam miserere lui, non se silvestris olivi 355 Non sapis, imprudens, nostrum le effingere
Surculus exsullans alieno slipite jactat: [pascha?
Sed monef, ul generis proprii memor unguine Legis et anliquaopraeduclispingere sulcis
[ amaco Omne sacramentum, relinet quod passio
545 Contristare comas desuescas, stirpe nec imo vera :
Invideas missis in celsa cacumina virgis. B Passio, quae nostram defendit sanguine fron-
BlaspbemasDominum,gens ingratissima, Chri- [tem,
| slum. Corporeamquedomum signalo collinit ore?
GLOSSiE VETERES.
355. Velarit, ne videretCltristiarcana, I. 545. Contrislare, amarescere.— Comas, ramos. —
554. Coram, manifesle,I. imo, genlitipopulo, I.
357. Sublimi, ereclo, I. 555. Similaginis,farinm,similm,Mar. — Lascivirc,
53S. Frondosa, frucluosa. — Felicibus, ferlili- lasciviatnfacere in suis curminibus.—Choris, canti-
btts, I. bus.—Esse, edere, manducare,comedisse,ab edo, Iso.
—
339. Oleagina, ab oleo. Baccis, uvis, I. 354. Fermentati,^antiqui,corrupti, Iso.
540. Tibi, iu le, — Inserto, indito, I. 355. Imprudens, o Judwa, I.
541. Coriice, viriditate, I. 356. Proeduclis, prmfiguratis.— Pingere, prmfigu-
345, Surculus, ramus. — Jactat, gloriatur, I. rare.—Stilcis, scriptis, I.
544. Monet, ipse siirculus, —•Unguinc, unguenlo, 557. Vera, qum poteslalemdiabolidestruxit, I.
oleo, velsucco, id esl errore, I. 559. Collinit, linil, I.
COMMENTARIUS.
355. Vel inielligit oculos menlis, et velamen su- slultum est sic credereChrislumpro sacrum; non pla-
per cor positum, vel narrat id quod probabiliier ac- cet. ln Alex. esl interrogatio, Sed sacer in pecude?
cidit , ut perterriti et melu confusi, faciem ipsi quo- 353. Fabr., inepte, Lascivirecoris similaginis,azy-
que Judoeivelarint. moti esse. Mariellus aii, Germanos adhuc panem al-
354. Ald., Gis., Pal., rejecto. Sich., Weilz. et |rj bum vocare semela similagine. Chamillarduscenset,
nostri, deteclo; Heinsiusin rejeclo Giselininihilanim- male Prudentium vocabulum similaginisadhihuisse
advertit.planeillum secutus.Videcp.lIad Cor. iu.18. pro quocunque pane, cum similago sitnobilis,: et
338. In Parmensi editione non bene in fine bujus laudata farinae pars, et panes azymi nec ad gustum
el sequentis versus apponitur nota interrogationis. .suaves fuerint, nec ad nutritionem utiles. Miror
Virg. lib. II, vers. 81 Georgicwii,ramis felkibus arbos. ChamillardumPrudentii acumenet egregiam senten-
359. Virg. loc. cit., vers. 51, radix oleagina. lisrn non fuisse asseculum. Prudentius in Judaeorum
540. Epist. sd Rom. cap. xi, vers. 17, baeccom- mores invehilur, qui ita veteres ritus mordicus re-
paratio expressa est, quam altigit S. Augustinus tinerent, ut contra legis spirilum multa peccarent,
enarrat. 1 in psalmum LVIII: Sunt ergo Judmi, non nempe non solum choreasducereni, sed etiam lasci-
sunl occisi, necessariisunl credentibusgeniibus. Quare virent, et cum panes azyini ad corporis afllictaiio-
hoc? ut demonslrarel nobis Deusin inimicis noslris nem deservire deberenl, illi delicias addebant, ex
misericordiamsuam. In ramis superbim prmcisisin- similagine eos conficienles : ut jure inter Christia-
serto misericordiamsuam demonstravitoleastro. S. . nos reprehendunlur, qui delicias in ciliciis quasrunt.
Prosper lib. de Ingr.uis : Tu vero, o nova gens, vele- Judaeorumrecenlium eadem est consuetudo, qui pa-
rts qumslirpe oleasiri Velleris, ct sacrm ramis inole- nes azymos non lanlum ex sirnilagine conficere so-
scis olivm. lent, sed nonnunquam etiam saccharo, lacte et ovis
542. Pro se habent sis Yat. A, Mar., Rat., Egm., addilis delicatiores reildunt pro oegrotis et amicis,
Pal., Widm., Bong., Sicb. Sed sensus postulat se. quos vocaut Mazab hascirab, hoc est azyma dilia,
543. In Mar.est sulculosa prima manu, male. eosqueChristianisaliqiiandoimpertiuntur. VideLeo-
1
545.' Prudentius saepe triste pro amaro adhibet. D nem Modena De riti Ebraici, et CalmelumDict. Bi-
Yide hymnum Cath. 5, vers. 95. Judaeosmonet, ne blic, verb. AZVMUS el PASCHA. AliiSS. Patres non
oculis iniquis Christianos aspiciant. dissimili modo Hebroeorummores depravatos de-
546. In Vai. Atn desideralur. Put. a prima manu, scripserunl et castigarunt.
cmca.Legendum celsa. 354. Fermentumest a ^ertieo: hinc mores crimine
549. Hujusmodiritus legerc poteris cap. xn Exodi. fermentati recle dicuniur : et eadem proprieiate iui-
350. Vat. A, agniculus,perperam. gescereillis convenit. Contra scriptores ecclesiastici
551. Gis. 1 ed., in pecudeest, cum aliis vulgatis. azymumet sine fermentoaccipere solent pro sancto,
Heinsiani et nostri codd., item Weilzius sine est. et sine malitia.
YVeilziusila interpungit: Sed sacer, in pecude stul- 355. Ald., fingere; alii, effingere.
tum est sic crederesacrum. Alii, Sed sacerin pecude, 559. In Vat. A, male, unica dictione, collinitore
stulium est. Sjc correxit Giselinus in erralis 2 edit., pro coltinit ore. Loquitur poela de cruce inscripta
' adverlens, Pascha Judaeorum solum consistere in frpntibus in sacramenlo confirmatioiiis, praecipno
pecude, cum jsr agiius non sit typus veri agni. ln tamen commendatmerila passionis JesuChristi.Vido
Put, a manu prmia, Sed sacrtan in pectide. AHcubi hymnum 3 Caib., "vers.125 et geqq.
 " APOTHEOSIS. 954
«53
360 Hanc fugit exclusis ./Egyptia plaga flagellis, A Prima fides, nosfrisque pater promiserat olim
Haecregis Pharii regnum ferale resolvit, 575 Perspiciendumoculis, et legis voceprobandum :
Dequepotestatis mundanaegrandine densa Necsolum legis : nam quaejam liltera Chrislum
Eripit Abraham cura stirpe, et genle fideli. •Non habet, aut quae non scriplorum armaria
Abrahaegenus est verum : cui sanguis in ore [Chrisli
565 436 Creditur, inscriplusque rubet: cui visus Laude referta, novis celebrant miracula libris?
[in orbe, Hebraeuspangil stylus, Atlica copia pangit,
Haud dubitante fide, Deus est, Deus ex Paire 580 Pangit el Ausonioefacundia terlia linguae.
[verus. 437 Pil^lus jubel ignorans: I, scriba, tripictis
Ille Deum vidit, visum mox credidit: at tu Digere versiculis, quse sit suffixa potestas.
Posleritas carnis, carnaliter omnia credens, Fronte crucis titulus sit triplex, triplice lingua.
Carnis opus sub lege geris, quam spiritus implet Agnoscit Judaea Iegens, et Groecianorit,
370 Inlerior : nec enim coelotex carnea iluxii, 585 Et venerala Deum percenseat aurea Roma.
Quam tu came colis: sed Christo feta, meam- Quidquid in aere cavo reboans tuba curva re-
[que [mugit;
Spem paritura utero; quara spem ? nisi lumi- B Quidquid ab arcano vomit ingens spiritus
[nis almum [haustu,
Lumen,etadvenlum Domini,'quemvideratAbrae QuUquidcasta cbelys,quidquid testudorcsultal,
GLOSSJE VETERES.
560. Hanc, domum, 1. 579. Atlica, Alheniensis,Grmcalocutio, I.
361. Haec, passio.—Pliarii, Mgyptii; sacrilegi. 580. Ausoniae,Latinm, ltalim, Romanm, I.
Pharus Mgyptus dicitur.—Ferale, virosum, mortale. 381. Tripiclis, tripliciter conscriplis,Iso.
—Resolvit, quia Chrisli passio potestatemdiaboli de- 582. Digere, dic, ordina, vel scribe.—Suffixa,
slruxil, I. cruci, I.
364. In ore, fronle, I. 585. Fronie, in slipite, I.
565. Credilur, immittitur, vel commendalur,I. 585. Percenseal, petiegat, I.
568. Credens, cernens, I. 586. Reboans, sonans, canens, I.
509. Geris, facis, I. 387. Ab arcano, a pulmone.— Vomil, profert. —
571. Feta, mysteriisCltristi plena, I, Mar. lngens, magnus, I.
577. Armaria, scrinia, volumina,I. 588. Castn, ideo dicit castam, guia cum ea laudem
578. Referta, replela, plena, compleld, I. virginuincanebant.—Clielys,cithara, tnusa. Chetw,id
COMMENTARIUS.
560. NonnulliVulg., Mgypli; Pal., Mgyplica. Gis. transcripsit sicrifca. Neque Heinsius correctionem
in textu, Ald., Vatt. A, Q, Thuan., Ox., Noms., animadvertit; sedcum Salmasiovesligiumveraelectio-
Urb., Sich., fiagellis. Nonnulli Heins., Alex. el alii, nis iu Aldina editione exslare allirmnvit in sicriba:
procellis, quod Weilzius amplexus est; flagra -sive et ex suis vettistis pene omnibus resiiluit /, scriba.
flagetla jEgypti vocaniur ab AlciinoAvito lib. v, Gre- Q Ex quo arguo, unam lanium exstnre Aldinam editio-
gorio Nazianzeno, Forlunato et aliis; quod confir- nem anno 1501 peractam : iion eniin credibilc est,
mat legendumflageltis, praesertim quia plaga poscit ut hic error sicriba, jam in prima animadversus et
flagellis. correclus, in secunda repliearetur. Codices nostri
565. Thuan. el duo Torr., creditus. variant. Prag., tuscriba. Vatt. A, Q, inscripla. Ral.,
566. Oxon., ex Patre vero; lege verus. scribenda. Mar., scribenda, supra cbaractere minu-
568. Vat. B a prima manu, Mar. ab aliena manu, liori inscripta; in margine apparet ftiissescriba, licet
Widm. supra, Bong. et nonnulli vulg., cernenspro evanuerint cbnrneieres. Non dubito,- qttin vcra sit
credens. Glossa Isonis, cernens, poiius est diversa lectio/, scriba, quani exprimit Alex., et piopc accc-
leclio. dit Urb. o tcriba. Librarii, qnid essel illud / non in-
571. Ald., minus bene, Christo fixa. telligentes, ex ingenio suo novam lectionem procu-
372. Becmanus, cap. 6 Manuduct. ad ling. Lat., derunt. Yide hymnum Catb. 12, vers. 99 : Satelles,
monet, in quibusdam mendose legi sed Cltrisiofixa, i, ferrum rape.
meamqucSpem parilur ut oro pro feta, meamqueSpem 585. Rai., triplki, quod recte emendalum est su-
parilura utero. Pro luminis omnes Heinsiani. Bong. pra triplice. In editione Parmensi deest vocabulum
supra, Ald., Gis., numinis, quod exstat in Yat. A a triplex, Fronle crucis: titulus sil triplke lingtia. Non
prima nianu, in Mar. a secunda manu. Weitzius, Vat. conslat versus, ut vides. De tilulo crucis triplice liu-
B, Prag., Ral., Widm. supra, Vat. A supra, Mar. a gua vide Jonn. cap. xxm, 58; Lipsium de Cruce n,
prima inanu luminis. Teolius cum Heinsio facit, ac in notis cap. 11, et alios. Sepulcro Gordiani Augusti
soltim agnovit, Vaticanum unum praestanlissimum milites titulutn adbibiierunt iitleris Graecis, Latinis,
habere luininis. Gifanius ex veteri lihro ita quoque D Persicis, Judnicis el ^Egypliacis, ut ab omnibus legi
legendum ait: sic ante de lumine lumen, et in fidei possel, ui refert Capitolinus.
symbolo lumen de lumine : crebro lumen, et numen 586. AlclT,merldosecanoreboans pro cauoreboans.
inter se comiiiulasselibrarios notum est. Fab., Mre cavo quidquid reboans. In meo exemplari
575. Prag., male, perficiendumoculis. Weitzii ad marginem est Itausto. His versibus multi
576. In Aldo mendumnamquejam. probant Iicere in ecclesia uti instrumentis musicis.
577. Armarium sumi solet pro labulariis sive foru- Vide Baronium, tom. I Annal., pag. 578, ad ann.60,
lis, quibus Iibri collocantur, ex interpreie Juvenatis, qui Pitsdenlii auctorilate ostendit Christum instru-
Teriulliano, Sidonioet aliis. mentis musicis laudari soliium. Gis. huic praeposirit
578. Rat., laude refecta a prima manu, non bene. versum seq.
581. Primus omnium Aldus edidit /, scriba; sed 587. Gis. 1 edit., in arcano pro ab arcano. Prag.,
cnm mendum lypographicum irrcpsissel, nempe si- haustus; Gis. ad marg., hausto. Melius alii, hatisiu,
criba, et crrorem clare correxisset in emendatis,alii sc. arcano scu occulto haiislu.
ftililoresnosiicrunl (« scriba. Nehrissa vero errorem 588. Videturnonrinliisidem e>»sechetqs ac iestttdo,
955 AURELII PRUDENTHCARMINA. 936
Organa disparibus calamis quod consona mi- A Tam mnjta&rerum yoces, elementaque., laqijse.
[scenl, Nunlia laeliliee,sloljdas;intiare per aures.:
590 438 -^mula pastoruni quod reddunt vocibus 400 Audiat iitsanum bacchantis, energima monstri, ,
[anlra : 439 QiriPir.%b.'dus clama,t capta inier viscera
. Christum concelebrat, Christum sonat, omnia Idaemon,
[Chrislum Et, credaj;mjseranda_suis; tprquelur ApoIIo,
Muta etiam, fidibussanctis animata, loquundir. Nomine percussus Christi, nec fulmina verbi
0 nomen prcedulcemjhi! lux, et decus, et spes, Ferre polest : agitant mis.er;Umlot verhera
Praesidiumquemeum ! requies o certa laborum I [linguoe,
395 Blandus i,n ore sapor, fragrans odor, irriguus 405, Quot laudata Dei resonant miracu.la Chrisii.
[fons, Intonat aniisles.Dqmini: Fuge,,caHideserpens,
Caslus amor.pulehra species, sincera voluptas I Exue te membris, et spiras solve laienies.
Si gens surda negat sibi tol praeconiade te, Ma,ncipi,umCJiristi, fur corruptissime, vexas.
GLOSS.E VETERES.
est, brachiq, vel ciliiara magnq in cmlo. Unde chelm|5 tiam, vel inertiam, sivemelittsillusionem. Energima
Scorpionis, id esl bracliia: est autein Grmcum.—Tes- imaginalio, vel phaniasia : unde qui phantasias dmmo-
tudo, musa, vel cilhara magna in cmlo, I. num patiuntw, energumenidicunlur, Iso, Vat. T.'
389. Disparibus, non si.milibus,I. •4,02.Credat miseraiafe, miserabUisg:ensJudworum.
390. ./Emula, imilantia, respondentia, vel res.onan- Judmu.r—Suis, sociis, monslris, sivevkinis, I.
tia, I. 405. Fulmina , terroresverbi Dei. I.
392. Fidibus, sonis, I. 404. Tot verhera, quotvicibusrepetit.sacerdosverba,
597. Surda, Judaica.—Sibi, ad suam utiliialem.— dtemonesadjurans, tot/ verberibusaffliguntur, Vat. A.
Praeconia,laudes, I. 406. Anlistes, umsquisque Christianus.dmmonacx-
598. Elementaque, significaliones,quia res per fi- peltens, I.
guras loquunlur, I. 407. Spiras, lortitudines, vet calliditates, vel no-
400. Insanum , insqne.— Bacchantis, fureitiis.— dos, I.
Energima, illusionem,velimaginem, furias, vel pigri- 408. Mancipium, seruatit.
COMMENTARIUS.
Aliqui tympaimm chelyniqierpre(antur. 400. Put., inergimq; P^I., inhergima. Ald., Urb.,
'aaiTCmmlebral, sonat, verum est: nam metrum Bong. a priina manu, Torn., energia. Mar., inergia;
rejicit soiiant. Ynl. B a secunda manu, concelebrant, in marg., inergima; Sich., Alex., energima. Vnt. Q,
sonant. Rai., Mar. a prinia mnnti, concelebranl.Apud p ineryia nostri. Bnnon., inorgia, sive ht orgia, inale.
Weitzium Fabr., Gis. et Rong., cqneetebret,sqnet, et ^ Graeca yox effevtur, ^v^yaf-K; Lai^ie ea usu.s est
infra laqitantur; sed Giselirms mihi iu ulraque, edi- tertullianus pr,o Q.pere,effeclu, vi, efficcicia.Cpr pe-
lione concelebrat, sonat, loquuntuf. Fabricjum recie niiltima corripiatur, dtxi i,nprpleg. Nola( Mariettiis,
citai, cni consonat Gallandius cum Torn. ad hinic locum.respexisseGregoriiimTuronensem iib.
502. Conradus Samuel Schiirtzfleischius ip Con-. vn, pag. 414 : Nqj3ny.lti,arrepii a dssntone},per e«er
iroversiis Antiq. Eccles. cap, 19, erudile de oyga^is giam debaccliqr\tes,martyrem dee.lama.bqnt.'
di>sorii; ct in Occitlente ante annmn 757 organum 402. Diemonps, e co.rporibus obsessqrum olin.
visum negnt. Sibi objicit ex Pnidcntio hunc versum, emigrare jussi, liomina denfuin quos ethnici cok-
ct alteruni ex ead. Apoih. 148 ; Qrgana, sqmb.uc.as, banl, se haberp. prpfitebauiui'. Laciantiusj Iib. n ,
cilharas, calamosqttelubasqtie;quihus organa, qyonim cap. 16 : J/<s.(o.sau,\em, id est, ctiltores Dei, inetiiniit
nunc cst usus, lislulis plumbeis composiia Prq{ien- (ilicmones) cu,jus, ttomine qajurali, de corpgribus
tium non designare contendit, Sed melius pqtera*.pro (xeu,m: qubrmn verbis.,{qnqmm flagris, verberati,non
organis apud veteres allegare vers. 589 : Qrganq.dis- n./pdodjci/ionesesse se cQ.nftlenturx sed eiiam nour.ni
paribus calamis quod consona rnis^nl, pbi iiistr-u- sua edunl, itta qnm in lemplis adorantur, elc. Plnra
mentum posiris orgapis siinile clescrihitur.Vjde,supra in hanc rem a.ijqrtBa.rpniustpm. I Anna|., pag. 41o,
noi. ad vers. 148, Organnrum, quibus, folles adliibe- pbi ma^ime bicc Pru4entii verba eminenj, quihus
renlur, antiqnior est usus quam multi vjrl orudili qnapidara exprcismi formulani conlineri doctissi-
pulnnt, S, Augustipus irt psal. i,v[ ; Orggnpmdic-itur, nnjs cnrditialis affirnial. Vide S. Paulinum Natali 11,
quodgrande esl, et inflatur [otlibus. I)e jijs inlclligo ycrs. 95 el seqq,, ei qune noin,nt Wowerus, Elmen-
Priideii(ii organudispanbus calainis, et organa Eccle- [D horstiiis, Hcrahlus et Ouzeiius hunc Minucii locum ;
Sii» Parisiensis, dy quihqs Fortunatus lit). u, carm. /fa.'c on/ijia sciutil plerique, pars vesirum, ipsos clw-
19 : Hk puer exjguis qlteniperal organa CQimis,Orga- tnonasde sejnetips^is confileri, quoiiesa nobis iormcn-
pum nostris simillimum describit Claudianus, de lis verborum, el orqtionis incendiisde corporibusexi-
Consulalu Mallii tbeodori ; £( qui magna lcvi d.elrv- gunlttr, Ipse Saturnus, el Serapis^ elJupiler, et
dens murmurq tactu, lnnumeras vgcessegeiismodera- qujdquut dwtnonum cotilis, victi dolore, qttod sunt,
tus ahenm, Intonat erranli digito, pcnitusquetrcibali eloquttiuiir.IlQminesa malis daemonibus vexati vo-
Fep/e Igbpraniesin carinina concitqt undas. Ilydr-auli- c.ainur energupteni; quo pertinel, opinor, vox illa
cum yiftetur hoe fqisse org,in.um, Alis erani pneu- Prudenlii, Severj Sulpicii, Gregorii: Turouensis et
mi'tip3, de quibus Augtistinus, Isidoriis el Plinius aliorum energima. Siquidem enerpiimenus est doe-
lib. yii,cap, 57, quipneumnlica et iiydrajjlica organa moniacus, qui operationes dinbolicasimitalur.
videiur distingnerp. Confer- Gloss. Pucangii. 505, lln,(,! nec'flumina, a prima manti, male.
595, NDmenJesu Clirisli dulce, blandusin oresqpqr, 4U7, "\i^\\):,male, exitile pro ea:uflle. Heinsiuscon-
mel morejnaure nie/os,|ncoi'de/aili(i>a,plsiniiliaap!id. jicit el spira solve lalenlem, hoc est, sotve te spira,
S. Bernardum, senh.,15, in cant. et alios passina,Ex stib gug tqtes. Leclio codicum magis plapet spiras
Prudenlio id sunipsisse S. Berriatduni piilat Teolius. s.c-ieetqtenies, non enini magis lalet daemon, quam
Idem scribit flaurans odor, njsi mendum est prq fra- eji.isspine.
gtans. 408. Gis, ad oram, cur, corrttpiissime,vexas? Re-
599. Egm., male, auras pro aures cepijores, fur, et iie^as?
 957 APOTHEOSIS. 9S8
440 Desine, Christus adesl, hurnani corporis A 420 44iNovimus,aiIven2usqueHiitei>rorejacemus.
[ultor : Hoec,Judaea, tuas vox non>pervenit ad aures?
410 Non licei, ut spolium rapias, eui Christus Pervenit: mentem sed non penetravit egenam
[inhoesit. Lucis, et a primis foribus disclusa refdgit.
Pulsus abi, venlose liquor : Christus jubet, Audiit adventum Domini, qnem sotis lberi
[exi. 425 Vesper habet, roseus et quem novus excipit
Has inter voces medias Cyllenius ardens [ortus.
E|ulat, et notos suspirat Juppiier ignes. Laxavit Scylhicas verbo penetranle pruinas
Ecce gerasenos legie ruit effera poreos, Yox evangelica , Hyrcanas.quoque fervida bru-
415 Et, post muliiplices busti sub rupe catenas, [mas
Pojnarum gemitus tongis grunnitibus edit. Solvit, ut exulus glacie, jam mollior amnis
Clamarat sed ab ore hominis : Cognoscimus, Caucasea de cote fluat Rliodopeius Hebrus.
[lesu , . 450 Mansuevere Getae, feritasque crucnta Geloni
Nate Deo, nate seeptris, et germine David, 442 Lacte mero sitiens exsanguia pocula mi-
Qui sis, quid venias; qua nos virtute repellas, [scel,
GLOSS^E VETERES.
410. Spolium, corpus, I. B 426. Laxavit, calefecit, vei moUivit, Vat. A. —
411. Ventose, defluens, instabilis, I. Laxnvit, mollefecit.— Pruiuas, in aquilone, I.
412. Cyllenins, Mercttrius, a tnonle Cylleno, I. 427. llyrcnnas, Scythkas. — Brum.v, hiemes, I.
415. Ignes, (urores, iras, I. 428. Auinis, Tantds, I.
416. Grunniiibus, grunnilus proprie vox porcorum 429. Caucnsea, pelrosa,-—Rhodopeius., Rhodope,
est, Iso. mons, de quo cmanal llcbrus fluvins, I. — Cote, rupe,
419. Quid, ctir, I. Mar.
420. Jacemus, prostrali, I. 430. Geloe,Gotlii, qtti prius feraceseranl, 1.— Ge-
422. Egenam, tniseram, I. loni, gentes Scythim, siigniaia sibi, ut Sergius dicii,
423. Lucis, aurium luarum, Vat. A. more Scotlorum inurentes; populi Sctjlliim,I.
424. Iberi, Hispanki, Iberia, Hispania, I. 451. Mero, puro, I.
425. Orlus, solis, qui ttabilat in Oriente, I.
COMMENTARIUS.
410. Put. a manu prima, Chrislus adhmsit. dici confirmat, An daemoni clare perspecium fuerit
412. In Mar. a manu prima, ntedius Ci///euias. niysterium Incarnalionis, quaeri soiet. Nonnulli pu-
415. ln glossn IGNES dicuntur esse irw, furores; me- tartint daemones illud agnovisse, nonnulem daemo-
lius inlelligi possuut ignes, quibus dsemon ardet; ut iium principem diaholum; quod ineptimi est. Alii
Mercurius, sive Cyllcnius dicilur elinm ardens, nisi tenent, ante proedicaiionem nort cognovisse, post
mnvis respexisse poclam ad Jovis libidineni, de qua praedicaiionemvero iia cognovisse, ut redeinptionem
multa Inbulae. Veiior lamen interpretatio desumitur C honiinum per mortem ignorarent. Plerique cognitio-
ex Minucii verbis relatis ad vers. 402, a nobis lor- nem conjecturaa, non ceriam, staiuuni.
menlis terborum, el oralionis INCENDUS de corporibus 421. ln Heinsii editione, quod raro illi accidit,
exiguniur. llinc reslituendum puiarem nostros ignes. niendum irrepsit, aureas pro aures. In nolis vero
Cniicliiiiscnnjicit adinotos ignes. Res constat ex La- ejus edilionis plurn occurrunt menda, etiam eontra
cianlio cap. 22, lib. v : iVotraiieDeiveri [uganlur. sensum,et quoe non-laeile n qunvis animadvertan-
Quo audilo Iremunl, exclamanl, el uni se , verberuri- tur. Quod eo a nobis dicium est, ne nlii fama editio-
que teslanlur. Et lib. n, cap. 16: Itaque maximis nis Heinsianae et Elzevirian* decipiantur, In Mar.,
swpe tttulatibus editis, verberari se, el ARUERE, el jam mendose, diras tnox.
jamque exire prqclamant, Poela nosler bymno 1 Pe- 425. Prag., discussa; alii disctusa. Glossa videtur
risl. incendia oralionum et geheniiaa igneni quo dic- tiajicienda ad verhuui foribtts.
rnones ardenl, conjongil vers. 106 : liis tnodis spur- 424. Error Aldi solus pro so/is.
cum lalronem marlyrum virtus quaiil: llmc coercet, 425, Heinsius cum Put., Thuaii., Roi., duobus
torquel, URIT.Deniqiie fugit daainon ConfilensAUDEIIE Torrent., Vesper habet, roseos et qui novus excipit
sese: nam gehennwest incola, ortus, quod ornnino legenduni exisiimat, qui.i roseus.
414. Isi Put., gerasinos.Oplimaemembranaa, ruit; vesper perperam dicitur : id enim convcnil ortui.
Fabr. et Gi-., ii'r«t/. Widm. supra, Vat. A a prima Mihi aliorum leclio placet, si recie verba disiinguan-,
inaiiu obruit, quie esl glossa : nam ruti Yirgiliaiiuui Inr : auem sotis iberi Vesper habel, roseus et queni
esse ohseivavit Hciiisiiis. Prudentius a in gerasenos novus excipit ortus, Seilicet roseus novus ortus, lino
producit, quaiuvis Juvencus corripueril. lloec ea- j, qui novus excipit miniis recie dicitur, nisi novus si-
dem hisioria exposita est hymno Calh. 9, vers, 55 gnificet primus. Ut auteni ail qttem vcsperhilbet, sjc
et seqq. quem excipil orlus. ln roseus poein moie sqo produ^
417. Confer. Malih. cap. vni, Marci cap. i, in et cit ultimam ratinne caesuree,ln Alex. abrasum est
v, et Lucaecap. iv el vin, Ald., Egm,, PaJat., lesiim^ roseus, quod in Urb., Val. Q et aliis clare legimr.
: lii lesu. Bonon. et Teol. ctim lleinsio faciunt,
418. Fahr. et Gis., tiate et sceptris. Ahest a codici- 428. Noms., exutus gluciem, cleganti Grsecisino,ait
hus et, quod revera superliuuin esl. in Urb., nute ex Heinsius. Gis., el exutus.
sceplris, \n Yat. Q, nec te sceplris, mal'e. 429. Cotem pro cauie dixit eliam bymn. II Cnili.,
419. Ald., Gis., Urb., tres vetustiores Ileinsiani, vers. 72. In Put., Hebros pro Uebrus, more Groeco
Vat. A, quis sis,qttidvenias, Rol., tresTorren., Fahr,, rum , vel etiam veterum Latinorum, Gis., fluit,
Cauch., qui sis, qui venias. Prag., qui sis, quid venias. 450. Prag., Gelonum quasi Getonorum. De Gelonis
Vnt. B, AleK., Mar,, Weitz., quid sis, quid venias, vide Savaronem pag. 224 ad Sidonii verba equiinul-
Quolibet ex bis modis sentenlia eadem constat, qtii gas Gelonos, hoc est, inulgentes equos, et JACfifl.u'"
sim Virgiiianum est. Btirmannus, lom. I Anthoiog., ntim sugetites.
pag. 417, ex Egm. praefert quid sis, et ab Ovidio ita
 9S9 AURELH PRUDENTIICAKMINA. 900
Libatura sacros Chrisii de sangiiitie potus. A Mortuajam muUelugentoracula Cumoe,
Novil et Allanlis pridem plaga perfida Mauri Nec responsa refert Libycis in syrtibus Amman:
Dedere crinitos ad Christi aliaria reges. lpsasuis Christum Capitolia Romula moerent
455 Ex quo mortalem praestrinxil spiritus alvum, 445 Prihcipibus lucere Deum, destruclaque templa
Spiritus ille Dei, Deus, et se corpore matris Imperio cecidisse ducutn; jam purpura supplex
Induit, atque hominera de virginitale creavit: Siernitur ./Eneadaerectoris ad airia Christi,
Delphica damnatis tacuerunt sorlibus antra, Vexillumquecrucis summus dominator adorat.
Non tripodas cortina regit, non spumat anhelus Principibus tamen e cunctis non defuit unus,
440 443 Faia Sibyllinis fanalicus edila libris. 450 444 Me-puero, ut memini, ductor fonissimus
Perdidit insanos mendax Dodona vapores, [armis,
GLOSSJE VETERES.
432. Libalura, bibens, vel bibilura, I. hostias, I.
—
433. Atlantis, monsad meridianum. Mnuri, po- 442. Cumae,citiidKis, I.
puli, I. 4i3. Libycis,Africanisarenis.—Ammon, Jovis. Jup-
434. Dedere, offerre, I. piler Afrorum, I.
435. Praestrinxit, prmoccupavit,I. n" 444. Mcerent, dolenl, vel titnent, I.
438. Delphica , Apollinea.Delphi tocus est in Grw- 446. Purpura, regalis dignitas, Vai. A.
—
cia, inquo Apollocolebatur. Anlra, responsa, l. 447. jEneadoe, Romani, quod de Mnea sinl orli, I.
439. Tripodas, tnensas Apollinis. — Cortina, se- — Atria, lentpla, Yat. A.
cretum quod cortinis oppansum est. — Spumat, /o- 448. Dominalor, imperalor,Cmsar, I. Constantinus,
quitur, I. Yai. A.
440. Fanalicus, fanorumsacerdos,1. 449. Tamen, etiam, I.
441. Dodona, silva, civitas Grmcim.—Vapores, 450. Fortissimus, Julianus, Vat. A.
COMMENTARIUS.
432. En apertum de praesenlia corporis et sangui- haec indicassesufficiat: sed non est omilteiidum re-
nis Jesu Christi in eucbarislia teslimonium. Nam olim sponsum, quod ex oraculo Delphico accepil Augu*
Cbristianos sub utraque specie sacra synaxi refici so- stus, cum misisset legatos suos sciscitaium de lebus
lilos res nota est omnibus. futuris, ut referunt multi: Me puer Hebrmus, divos
455. Bong., Widm. a manu prima, et nonnulli Deus ipse gubernans, Cedere sede jubel, tristemque
Vulg. apud Weitzium fervida, non absnrde, quamvis subire sub orcum. Arisergo dehinclacitus discedilono-
jam praecesserit. Sic Avitus lib. v : Plaga fervida stris. Confer etiam lib. i adversus Sym., vers. 245,
cmli.Sed Ald. cum Heinsianiset noslris, Weilz., Gis., ubi ilerum Van Daleusrefellelur.
perfida. Punka fides abiit in proverbium. 440. Prudentium hoc loco rejicere carmina Sibyl-
455. Gifanius Collect. Lucref. hunc locum illu- lina, quae inler Christianos circumferebantur, tionne'-
strat. Videlicet EX QUO,poslquam, jam vero posl- iiio affirmat, mihi non liquet. Romani ad Sibyllinos
quam; PR.ESTRINXIT, occupavil, obsedtt, obumbravil, > libros, lanquam ad oracula, confugere solebant. Re-
ul Scriptura loquitur. Summa est, nato jam Cbristo C censet Prudenlius celeberrima velerum oracula, Del-
evanuissefalsa elbnicorumoracula. Alii scribuni per- phicum, Sibyllinum, Dodonaenm, quoJ in Dodonea
slrinxil, alii prmstrinxil. Epiri silva quercus, et his insidentes columbaeredde-
456. Heinsius cum Put. ei Thuan., Spirilus ille bant, Cumaeum, ubi antrum Cumanae Sibylloe,Am-
Deus, Deus. Alii, Spiritus ille Dei, Deus. Hoc eliam moiiium in Libya.
loco Verbum vocatur Spiritus. Vide quae supra 441. Insanos vaporei vocat furorem fanaticum,
dixi. CIIJIISmateria a medicis vapor calidus, et urens in
438. Vat. A, sordibus, minus bene, pro sorlibus. cerebrum elatus statuitur. Ila explicat medicus Gise-
Gifaniusex vet.lib. jacuerunl pro tacuerunl, non probo. linus, non infelix inlerpres in cae(eris partibus, in
439. Bong., Widm., Ald., Mar., Prag., regit, cum hac vero optimus.
Alex., Urb. et Vat. Q. Alii fortasse melius tegit, quod 445. Nonest reprehendendus poeta, quasi oracu-
Gifanius luetur: nain cortina erat operculum, et lum Ammonis in Marmarica regione, ubi Syrles
integumenlum aeneum tripodis. Virgilius lib. uiMn., erant, collocaverit.De alia signilicationeSyrtium jam
adytis corlina reclusis. Vocabatur eliam cortina tri- dixi hymno 7 Cath., vers. 30, et videri potest Tur-
pus, sive vas illud ingens Delpbis aureum, quo in- nebus num. 506 Advers., qui hunc versum citat.
sternebatur mensa, in qua oracula fundens Pytliia 444. Capilolia Romula pro Jove Capilolino sumi,
assidebat. Explicaiius isthaecah interpretibus Virgi- praecipuea nostris scriptoribus, Augustino, Cypriano
lii aliisque tradunlur. Servius ail, esse locum, unde el aliis, observavitPeveralus.
oraculum exit. Coriinoein alio genere apud Isidorum 446. Purpura pro imperatore, ut apud Claudianum
lib. xix, cap. 26, sunt aulaea, seu vela de pellibus. ]r» iii Stiliconis, Posito jam purptira fastu, Vide Bulen-
Illud a nobis aliquis quaerat, verumne sit falsorum geritm, delmper. Rom. lib. u, cap. 4.
numinum oracula lacuisse, postquam Verbumcaro 449. In Vat. A, malea prisca manu, tantencunclis.
factum esl. Scriptus est Gallice liber anonymus, S. Gregorius Turonensis lib. i de Gloria martyrum,
cujus auctor fuil Ballhus S. L, de Silentio oraculo- cap. 4 :Sicut Prudentius nosterin librocontra Judmos
rum adversus Anlonium Van Dale, anabaptistam, meminil,etc., Principibuslamen e cunctis, etc.,usque
medicum Harlemensem, et ejus defensorem D. Fon- ad versum Erigit in cmlumfacks, alque invocatlesum.
tenelle, Latine reddilus nnno 1725. Balthus, parl. Multi alii, qui decrucis laudibuscommeniarios con-
5, cap. 3, ostendit Prudentium hoc loco cum reli- scripserunt, hos Prudentii versus commemoranl, et
quis SS-.Palribus consenlire, quia eliamsi de iucar- cum auctoris efogio describunt: omissi tamen sunl in
natione dominica loquatur, tauien conjungit idolo- opere HispanicoPelri Ordonez de Zevallos, Matriti,
rum eversionem el ruinam paganismi. Id confirmat 1614, de hoc argumento : Quarenta triunfosde la SS.
interpretatio Gifanii, quam exposui, EX QUO,post- Cruz deChristo, ubi multa hujus generiscongerunlur,
quam: non enim poeta asserit, illico omnia ubique 450. GregoriusTuronensislegit/ruempueromemini:
oracula siluisse. Plutarchus tractatum edidil de Si- mendum codicum puto. Contemnendae glossaesunt,
lenlio oraculorum, de quo libro fuse idem Ballhus quibus Symmacbus ductor iste perfidus esse dicitur,
disserit parl, 3, cap, 9, Nolns ad alia properanlibus de quo PrtiueiHius. Fortasse eam obcausam recentio-
961 APOTIIEOSIS. 962
Conditor etlegum, celeberrimus ore, manuque. A 465 Vittalus de more senex, manibusque cruentis
Consultor patriae, s.ed non consutlor habendae Tractabat trepidas lethali frigore fibras,
Relligionis, amans lercenlum millia divum, Postremosque animae pulsus in corde tepenli
Perfidus ille Deo, quamvis non perlidus Urbi, Callidus interpres numeris, et line nolabat,
455 Augustum caput ante pedes curvare Minervae Cum subito exclamat media inter sacra sa-
Fictilis, et soleas Junonis lambere, plantis [cerdos
Herculis advolvi, genua incerare Dianao: 470 Pallidus : En quid ago ? majus, rex optime,
445 Quin et Apollineo frontem submiKere [majus,
[gypso, Nescio quod numen nostris intervenit aris,
Aut Pollucis equum suffire ardenlibus extis. Quam sufferre queant spumanlia cymbia lacte,
460 Forte litans Hecaten placabat sanguine multo: 446 Caesarumsanguis pecudum, verbena, co-
Pontificum festis ferienda securibus illic [ronae.
Agmina vaccarum steterant, vilulasquerevincta Accitas video longe dispergier umbras.
Fronle coronatas umbrabat torta cupressus. 475 Territa Persephone vertit vestigia relro,
Jamque insertato reserabat viscera eultro Exstinctis facibus, tracto fugitivaflagello.
GLOSS^E VETERES.
451. Conditor, conslilulor,conslructor.— Celeber- B fire, in[umare, fumigare. — Extis, visceribus, I.
rimus ore, manuque,' famosissimuseloquio et pote- 460. Hecaten, Dianam, I.
state, I. 464. Inserialo, immisso.—Reserabal, secabat, I.
453. Relligionis, Christhnitatis , I. 466. Trepidas, palpitanles, I.
455. Augustum, uoeire. — Curvare, solebat, vel 468. Cnllidus, ingeniosvs.— Fine, qttalis sil finis.
curvabal, t. — Notnbat, secundumcohsuetudinemillorum, I.
456. Soleas, itna' pedum, id est vestigia. — Lam- 472. Cymbia, vasa oblonga.Cymbia,poculorumge-
bere, lambebal,I. nera qum et carchesia dicunlur, a similitudine cymbm
457. Advolvi,advolvebalur,et incurvabat, I. navis nuncupata, I.
458. Quin , insuper. — Gypso , iapidi simula- 474. Umbras, imaaines dmmonum,Iso.
cro, I. 475. Thesiphone, Diana, vel Persephone, I. —The-
459. Pollucis, quia dotnilor fuit equorum. — Suf- siphone, Diana, Yat. T.
COMMENTARIUS.
rum atiquis Symmachum apostatam appellavit. Vide genua Misericordim.Peveratus ex Apuleii Apologet.
proleg. num. 52. Sermonem esse de Juliano Apo- etPlinio epist. adTrajanum colligit vota quae pro
stala nenio adeo erit insipiens qui neget. Marietius alicujus incolumilate solvebantur, consuevisse non
prope videtur fuisse, ut glossae dehinc Symmacho lo- lantum tabellis mandari, sed et cera figi, et quidem
quenli (idem praesiaret. Peveratus colligit, Pru- plerumque in femore genuque deorum annuloobsi-
dentium adfuisse praesentem sacrificioJuliani, quoda gnari, et ila explicat incerare.
Prudentio describi putat in Romano, vers. 1011 et IG 460. Gregorius Turonensis Achatempro Hecalem,
seqq. Id mihi non probatur. male ; sanguine multo apte de sacrificiis Juliani, qui-
451. Marcellinus refert Julianum jura in melius bus agmina vaccarttm immolabanlur. Consule hi-
correxisse. storias.
454. Put. et Thuan., orbi; alii, Urbi. Recentiores 463. Cnrolns Paschalius de Cor. pag. 256, cap. 17,
amplexi sunt orbi, quod Gallandio non placet, mihi lib. IV, victimasplerumquecoronalas cupressu fuisse
non dispUcet. ex hoc Ioco maxime probat, et mutla congerit de cu-
456. Apud Gregorium Turonensem diversa lectio pressu.
ex Colbertino codice planlas : quae admitti nequit. 464. Ald., Egm., Heinsiani codd., reserarat, quod
Adverte, sofeas esse genus calcei feminarum pro- fuisse videtur in Vat. B a prima manu. Alii reserabal
prium, neque eis uti solilos viros, nisi raro, et in cum Weitz., el Gis. Paschalilis, loc. cit. pag. 245,
conviviis;quibus prohro vertebatur, si soleatiincede- cap. 13, copiose disserit de sacerdotibus viitatis et
reni. Recie igitur Prudentiusait, soleasJunotus. Vide coronatis ex Prudentio et aliis.
plura inhanc rem in Balduiniopere deCalceo antiquo 469. Weitzius, lum; alii cunt.
cap. 11, ubi hos versus laudat, quos pariter illustrat 471. Ald., Pal., Heinsiani codd., numen, nescio,
Heraldus, pag. 578 ad Arnobium. quod. Alii, nescio quod numen.
457. Alduscum Urb., Vat. Q, aliisque, incurvare. 472. Ex Virgilio lib. m Mn. vers. 66: Inferimus
Alex., Put., Thuan., Oxon., Gregorius Turonensis, tepido spumanlia cymbia lacte.
incerare, quod verum puto, et mutuatum a Juvcnali 473. Vcrbena adhiberi solita erat in sacrificiis:
salira 10, genua incerare deoruni. Idem Prudentius j) quo nomine etiam alias herbas quae adhibebantur,
Hamartig. vers. 404, lncerat lapides, eic. Alii intcl- vocatas aliqui pulant.
ligunt, incerare esse tabellas cereas appendere ante 474. Veteres libri, accilas, cum Gregorio Turo-
statuas, alii lolies staluas osculari, ut saxa sordida nensi. Weitzius scripsit ascitas. Heinsius opinatur a
fierent, et quasi cera obducta. Neulra interprelatio prisci manu fuisse eccitas, boc est exdtas, quod pro-
placet : nam Prudenlius lib. i adversus Sym., vers. prium in re magica est verbum, ut multis ex locis!
203, ait : saxa illita ceris Viderat unguentoque lares constat. 1
humescerenigros. Quod rem veram designat. Con- 475. In Thuan., Thersisore, Weitz. cum Widm. a
sueludo fuit ethnicis ungendi oleo, aut cera statuas prima manu, Vatt. B, Q, Prag., Rat., Mar. a prima
deorum. Arnobius lib. i Adversus gentes : Siquando rnanu Thesiplionevel Tesiphone. Cauchius ex conje-
conspexeramlubricalum lapidem. el ex olivi unguine ctura, Tisiphone.Recte alii, Persephone, id cst Pro-
odoratum tanquam inessetvis pr.msens,adulabar,affa- serpina, de cujus sacris hic agitur.
bar el beneficia poscebam nihil senliente de trunco. 476. Rot., fracto pro traclo, non inepte : adbaeret
Clemens Alexandriuuslib. vn Strom.: I/i suni illi ipsi Egm., Heins., Cham. et Teol. Furtasse torto. Yirg.,
qui omne lignum et omne saxum, modo oleoinunclum verberetorw. Val. Flaccus, torto furiarum erecta fla-
vellubrkalum essel,adorabanl. Yide supra vers. 293. gello.
Corporis parles alias aliis diis ethnici consecrabanl,
963 AURELII PRUDENTIl'CARMINA. 964
'Nil agit arcanum murmur rnilTIiessala prosunt A Dixit, et exsanguis collabitur : ac velut ipsum
Carniina : turbatos revocat nulla hostia manes. 490 Cerneret exerto minitantem fulmine Clirisium,
Nonne vides, ut -thuributisfrigenlibus ignis *
Ipse quoque exanimisposito diademaieprinceps
480 Marccai?'ui canis pigrescat pruna favillis? Paltet, et aslantes circumspicit,ecquis alumnus
Ecce palatinus pateram retinere minister Clifismatis inseripto signaret tempora signo:
Non valel, elisa destillant balsama dextra, 448 QmZoronstreosturbasset fronte susurros.
'Ftameu et ipsesuas miratur verticelaurus 495 Armiger e cuneo puerorum flavicomantnm
'Gedere, et incerlum frustratur victima ferrum. •Purpurei custos lateris-deprendilur «nus ;
485 Nescio,'quis'cerie<subrepsit Cliristicolarum Necinegat, et gemino gemmala haslilia ferro
447 'M'c juvenum ; sgenushoc hominum tre- Projicil, ac signum'Christi se ferre ratetur.
[mitiiifuia,'.et:omne Prosiluit pavidusdejeclo antistite princeps,
iPulvinar divum. Lotus procul absit, et unctus. 500 Marmoreum fugiens nullo comitante sacel*
PuJchraireformatis redeat iProserpinasacris. lum,
'GBOSSiE YETERES.
477. Thess.ila, ntaatca.To B 494. ZoToastreos, Zoroastresidemdkilur Mesraim,
482. Elisa, concussa,tremula, I. qui auctor idototatrimextitit; vet Zoroaslres,magotum
485. Flamen, sacerdosJovis, qttasi filamendicilur, primus,el rex Baclrianorum fuit, qttem Ninus rex
quia filam rubeam in capiie portabal, I. Assyriorumprmliointerfecit, a quo Zoroaslreus no-
484. Frusiratur, eludit, I. men adjectivum; vet ad ejus sectalores, vel ad ipsam
486. liifula, veslissacerdotis, I. magicam artem pertinet. Zoroaslreos, magica -secreta.
—
487. Pulvinar, /ocu.s, vei collocalio. Lotus, ba- MesraimJupiier fulmine percussil, el ideo inter astra
plizaius, unctus, cum Chrismuie,I. ferunl eum assumpluin, quem ideo Zoroastren appel-
488. Proserpina, Diana, I. lant, id esl, vivensastrum, V.
_ 490. Exerto, emisso,nudato, vel expedilo. —Ful- 496. Lateris, regis, I.— Unus, quidamipsumPru-
mine, gtadio, 1. dentium inlelligivolunl, Prag.
COMMENTARIUS.
477. Ald. , Itircanum, minus bene pro arcanum. conferMalvendamde Antichristo.cap.10, lib. vn, qui
Sidonius oemulatusvidetur Prudeniium in Panegyr. hos versus laudal; ui Gretzerum de Cruce et alios
ad Anlbeniium, Chatdmusin extis Ponlificumde more innumeros proeteream.
senex arcana.peregit JIJ«n?iura.,Elmen',iorsiiusin Ar- 490. Consule Baron. !oc. cit., et Paschalium 4e
hobium.pag. 31 plura habet de murmure arcano ma- •
Coronis p..246, c. 15,lib. iv, qui ex hoc loco docei,
gorum, sive fremoreverborum, ut Arnobiusvocat. ipsosprincipes, qiiolies sacrifieabant, regalibus in-
(
4S5.'Paschalius de Coronis.pag. 247, cap. 15, lib. C signibus fuisse conspiouos.
)v, ex Pruilentio se discere aii, flaminis Romani co- 491. In nonnullis VuJg^ examinis, mendose, pro
ronam fuisse lanream, his laudaiis versibus. exanimis.
485. Dulcissimosvocathos versus Bartliius lib.xLi, 492. Pui., circum ihspkit, bono quidem sensu,
Cap;27 Adv. Diversavidetur esse hisioria, quam de quod praafert Teol. cum He'ms.,sed .pleriquebabent
eodem Juliaiio Aposiaia Gregnrius Nazianzenuso;at. circumspkit, quod exstat etiam apud Gregorium Tu-
1 conlra Julian. refert de Ciuce coronata, seu cireulo ronensetn loc. cit. Vai. B, neqtiis pro et quis, vel ec-
inclusa : alia erat crux coronata, cui scilicet corona quis. Yide supra-vers. 186 quod notat Gifanius de
'suprn iinponebiilur.De uiraque docte disserit Ros- hac voce e( quis.
weydus ad PaUlinumin epist. 12. :Ilistdriam similem 495. Rot., siqnarit, quod placuit Heiiisio. S. Gre-
Lactantius narrnt lib. iv, cap. 27 Cutndiis sui^im- gorius Turonensis loc. cit., signaret; sed in tertio
molant, si assistal aliquissignatam(rouiem gerens, sa- ins., signarit, rit animadveriit editor. Codices Heiu-
cra wtllo tuodo lilant. Nec responsa polesl consulius siani, Mar., Sich., Ur,b., Alex. Vat. Q, Teol., Tor-
reddere vales. El hwc swpe causa prmcipuajusliliam naes., edilio Rasil. in textu, Ald., Egm., Widm. a
persequendimalis rcgibusfuit. Cum enim quidam mi- prima manu, ligno, quod aptius cohaerelcum signtt-
nistrorum noslrorttmsacrificanlibusdominisassisterent, ret quam siatio. Aliunde lamen lignum Chrisinalis
imposiio fronlibus signo deos illortitn [ugavervnt, nc nou ita apposite dicitur. Chamillardus falso ait, om-
possent in visceribushosliarum futura depingere..Qtiod neslegere signo ; ipse legit ligno cum Heins. Gailnn-
cum inleltigereiilharuspices, insiigantibusiisdem,dm- dius maviilt ligno qui.r poslen vers. 49S occurrit ac
nionibus,quibusprosecrarant, conquerenles, profanos rj signum Cltrisli, quae ratio imbecilla esl. Prasfero
hominessacris iuleresse, adegerunl principes ipsos in signo.
furorem. 494. Aldi errorxurbas et. Prag.,(uroaii(.
486. Vat. A, lioc ; Vat. B. Mar., hk juvenum cum 495. Nnms., armigero e cuneo pro armigere cuneo.
aliis. Sed Aldus non bene disiinguit: Ciirislkolarum. Fabr. et Gis. 2 edit.*, fianunicomantum,repugnanti-
Ilic juvenum genus hoc hoininum tremil, infula, el bus membranis, in quibus constanler est fiuvkoinau-
oinrte,'etc. Gis.'2 etlit., Iuic juvenum. Fabr. Hucju- lum, excepto Yat. Q, ubi etl.flammicoinantum.Juven-
venum: tremil hocliominumgenusinfvla idoncosensu. cus lib. iv dixil tmdarumflammicomantum.Vide Bu-
HeinMtiseiliilit hic, sed non nit quos codices seculus, lengerum, cap. 59, iib.iii de Imper. Rom., de Armi-
quamvis Giselinum deseruerii. geris, et Pignorium coiiiiiieut. ,de Servis pag. 119.
487. Lucianus in Pseudomantede imposlore Ale- Gifanius Ind. Lucret. verbo ET QUANTIS inielligit,
xandro : Primoquidem die Atheniensium rilu denun- pueros flavieoinantesfuisse Gcrmanos:sicGermania
tidtio'ifiebaihujusmodi: Siquis.impius, aul Christia- flava dicitur lib. iv Manil. Horalius Epod. 16 :.Ncc
nvs, ttut ''Epicureus mysleriorum expioralor accessit, fera cmruleadomuil Germania pube..Cur pueros vocet
discedat. Cmternmjui Deo credunt el parenl, sacris ininistros, sive salellites cnstodes corporis, vide quoe
[eliciter iniiienitir. Sub hwc prolinus exiqebantur, illo diximus ad vers. 1 liyinn, 9Gatb.
prmeuttle,'dtcenteque:'Foras yetlantur Clmstiani. His 499."Fabr. et Gis., prosiliit; codices.mss., prosi-
verbis lotuse('u>ic(uslsacra-mentumbaptismi et con- luit: et ita scribendumesse monet Gifanius loc. cil.
firiiiationisexprimi certum est. Vide hymu. Catb.'6, verbo DISSILUI.
vers. 128, et Baronium tom. I Annal., p. 219, ac
965 A-POTHEOSIS. 966
Tum tremefacta cohors, dominique oblita, su- ii Fornice curvato tenui super arce pependil:
[pinas 450 Sed Verbo facturiadomini, non voce so-
Erigit ad cceluhi facies, aique invbcat lesum. [nora;
Jamne piget facii? jam pcenitel? eii tibi Chri- 525 Sed Verbo , quod semper erat, Verbum caro
[stum, [faclum est:
Infelix Judoea, Deum : qui sabbata sblvens Hoc templum setefnuin est, hoc finCinnon ha-
S05 Terrea, mortales aeterna in sabbaU^sumpsit, [bet, boc tu
Gentibus emicuit, pfoefulsit regibus, ofbem Expugnare volens, flagris, cfuce, felle petisli.
449 Possidet, imperii dominam sibi credere Deistructum jacuil pcenis vexaiitibus, esto :
[Rdrnam 'Maifis enim e'x iilefo, qubd destrueretur, ba-
Coihpulit, et simulacra deum Ta"rjVeiasubegit. [bebat.
Disceluis misefanda malis,quo vindice-iandem 550 'Seri quod "nVortebfevi Triaterna ex p^rte solu-
510 Vana supersiiiio, lex et carnaliter acta [tnm est,
Plectatur : cujus virlus le protefat ulirix. Mafestate l^atris^vlvum lux tertia feddit.
Destruclone jacent Salomonia saxa mefallo, Vidisti, angelicis comitatum coetibus, alte
./Edificatamanu? jacet illud nobile leioplurit. » Ifemeum, cujus servor munimine , lemplum:
Cur jacet? arlificis quia dextrasoliibilis illnd lllius eeternoesuspendunt Culmina pOfloe,
515 Caementumstruxit resolubile; jure solutum est, 555 Ac per inaccessas scalarum gloria turres
Et jacet: in nihilum quoniam redit omnepo- Tollitur, et gradibus lucet via candida summis.
[litum. At tua congestsetumulant liolociiuslaruinae.
Quod (Terirecipit, recipit quandoque perife. Quid mereare, Titus docuit, docuere rapinis
Si nostrum contr i quod sit, vis discere, tem- Pompeianaeacies : quibus exstirpata per oinnes
[plum : 540 Terrarum pelagique plagas luainembra ferun-
Est illud, quod nemo opifex fabriliter aptaiis [tur.
520 Composiiit, quod nulla abies, pinusve dolata Exsiliis vagus huc illuc fluitantibus errat
Texuit, exciso quod nunquam marmore crevit: Judoeus, postquam patria de sede revulsus,
Cujus onus nullis ftilltini sublime columnis Supplicium pro caede luit, Christique negali
GLOSSiE VETERES.
501. Domihi, imperafons, Vat. A. 517. Recipit, incipit, I.
505. En, oslendendo, 1. 526. Hoc lu, Jtidma, Vat. A.
504. Sabbatn, requiem, I. 528. Esto,adi)e»'6i«mconcedentisveldeliberantis,\.
511. Plecialur, damnetur, puniatur, I.
COMMENTARIUS.
501. Ald. Gis., dum; codd. mss. et alii editi, tum, C1 intextu, Bong. sup., super •arte. Aldns, noslri, Va(.
qnod est etiani in Gregorio Turonensi loc. cit. In Q, Gis. 1 ed., et ad oram 2 edit., Widm.'a secunda
Rat. correclor inepius Iitincet seq. versum enienda- mami, super arce. Alex.,-Urb.,super orie, cumCliani.,
vit vel cnrnipitpoiius, stipinis Vullibus erigitur cwto, Cell. et Teol., duce Heinsio. Mihi veruni vidctur
alque implorat lesum. arce, et puto respexisse i>oetametymolngiam arcus.
502. Ald. primum scripsit Isum, postea correxit S. Isidorus lib. Elym. xiv, cap. 2 : Arces sunl paries
ipsum. Hoeecorreclio Galiandium fugit, qui nsseve- urbis excelstvatqtie muuitm : nam qumcunque tulis-
ravit, Atdum habere Isum. Lege Iesum ex dictis in sitna urbium suni, ab arcendo hoslem arces vocantur.
proleg. ttnde et arcus,et arca.
506. Mar. a prima manu, prmfulgit pro prmfulsit. 524. Vat. .Q a prima nianu, poce serena.
Non prorsus ineptum est prmfulgit lerlioe conjugatio- 525. Alii disiinguunt erat. Verbum.
nis. Egm. el Vat. A, Urbempro orbem. 527. Expurgare pro expugnare , male , nescio ex
507." Fabr., Gis. 2 edit., Heinsiani scripti, cedere, quo codice nd mag. edit. Colon.
quod Aldus qttoque posuit. Gis. 1 ed.,'Weilz., Vatt. 529. Thnan., quo; alii, qttqd.
A et B, Mar., R;>t.,credere. Elmenhorstius in Arno- 531. Put., minus bene, divum lux.
bium pag. 41 illustrai. id, quod Roma dicitur imperii 555. In Ald. et Yai. B a prima manu error est
Domina ex Arnobio et aliis. fervor pro seruor.
510. Carnaliter, et infra carnalis vrces saeciili 557. Vai. A, et a prima manu Yat. R, cuinulanl,
oenei.S. Hieronymus usus quoque est adverbio car- mintis bene, pro lumulant.
nuliter. n 53S. Vidc -Baronium tom. I Annal., pag. 657.
511. Pal., Vat. A, virlus et pro virlus te. •" Uuinaj Hierosolymitarne monumentuni pnctiarnm
512. Put. el Egm. scribunt solomonia. Mar. a Romoevisitur, arcus Titi, in quo Juda>ivincii ad la-
prima manu salmonia. lera repraesenianiur, inlra-candelabrnm , tabtil* le-
515. Fabr.,' cmmento pro cmmenlum. Heinsius ita gis , mensa curn panibus, et alin templi supellex.
distinguii, Cmmentumstruxit resolubile, jure solulum Arcam in eo exhiberi pleriqne jure negani, ul-dicam
est, Et jacet. Quodsequor cum Alex., Urb., Yai. Q, ad vers. 815 Psych. InScriptio -arcus liiec exstnt.
quamvis Fabricius puiaverit IOCUIB esse corruptum. SENATVS POPVLVSQVE . 'ROMANVS UIVO . TITO. DIVI. VE-
Giselinus legit cmmenlo-cum Fabricio, el^isiinguit SPASIANI . F VESPASIANO .'AVGVSTO .:Vide Donatum de
illud cmmenio struxit; resotubile, jure solulum est. Roma veteri^ae receiiti.
Ita Ald. et Weitz., nisi quod hi cum 'membranis le- 539. Confer Floriim Iib. in, ieap. 5, cum Joaiinis
gunt cmmentum. Cariiertis adnotaiionibtis, etOrosiiim 'lib. vi, c,ip.'-6.
'518. In Vat. B, male a recenti mariu , quid fieri. 542. Heinsiani scripti, ipdlria, euxa Gis. ;Alii cum
523. Praastantiores Heinsiani, Sich., Weitz., Gis. Ald. etWeitz., pdtriw.
967 AURELII PRUDENTIICARMINA. 968
451 Sanguine respersus commissa piacula A 555 ATfirmantnon esse Deum, pielate fatenUir,
[solvit. Majestate negant, morum pro laude sacratum
545 En quo priscorum virtus defluxit avorum I Concelebrant, adimunt naturaesumma supernae.
Servit ab antiquis delapsa fidelibus haeres Omne opus egregium, per quod solerlia poliens
Nobililas, sed jam non nobilis : illa recentem Emicat, ingenii est, aut roboris; illud acuto
Susceptat captiva fidem; vis (anta novellae 560 Cordeviget; duris excellit viribus islud.
Credulitaiis inest. Chrislnm confessa, triumphat Mortale est sed utrumque homini: nam cana
550 Gens infida prius; Christi sed victa negatrix [senescunt
Suhditur imperio, dominos sortita lideles. Ingenia, et validos consumunt srecla lacerlos.
Sunt, qui Judaico cognalum dogma furori Haecnos in Domini virtute et laude perenni
452 lustituunt, media Christum ratione se- 453 Non sequimur; sequimur, nullo quod se-
[culi. [mine lerroe
Hoc lanluni, quod verus homo est; at coelitus 565 Germinat: immuiidum quod non de labe virili
[illum Sumit principium; lener illum seminat ignis,
GLOSSiE VETERES.
546. Delapsa, degenerata, I. B 556. Majestate, ut Deus sit, qui majestalemhabet.
548. Susceptat, id est suspectat. — Captiva, pere- —Pro laude, quasi hoc taus sit, non revera, Iso.
grina, 1. 557. Summa, divinilatem, I.
552. Conira Homuncionilas dicla. Homuncionita 558. Egregium, egregius esl, qui gregem antecellit,
esl qui Dominum lantum hominem dkil, I. Conlra td est muhitudinem.—Solerlia, peritia multarum ar-
Ebionitasdicla. Hmrelki Ebionitminlerprelanlur pau- lium; SOLLON Gi'a?cemtillum: inde solemnitas, tnullo-
peres, quia pauperem de Chrislo sensum habent, affir- rum convenlus; inde solemniter (acta dicitur, qum in
mantes ttominembonum, non tamen Deutn, nisi ut alii prmsentiamulla est acta, I.
sancli dkuntur dii, Prag.— Cognatum, simite, I. 559. Ingenii, animi, Iso.
584. Hoc, hoc quidem, I. 565. Labe, semine,I.
555. Pietale, <7uiahomo dignatus esl fieri: hoc pielas 566. Illum, Chrislum. — ^gms, Spirilus sanclus,
(uit. Vat. A. — Ignis, de Spirilu sanclo, Iso.
COMMENTARIUS.
545. Weitz., Pal., Egm., ex quo; coeteri melius dorus VIIIEtym., cap. 5, de quibus Isidorus nit ex
en quo. Sic Yirgilius ecloga 1 : En quo discordia cives Eusebio : Cltristum per profectum sotum virum
Perduxit miseros, en queis consevimusagrcs. justum putanl effectutn. Paulus Samosaienus, a
546. Put. et Rat. dilapsa seribunt. quo Pauliani hoeretici dicti, et Photiims similem
548. Put., Egm., Palat., Yat. A, Heins., susce- (Q errorem docuerunt, Christum a Maria sumpsisse ini-
plat; alii suspectat, quod minus placet, et secutus fium, et ex profectu viriutis Deum esse facium, qui-
est Teol. post Cellar. bus quodammodo consonabat Nestorius , duas in
549. Fabr., crudelilatis, mendose, pro credulitalis. Christo distinguens personas. Hi iputabanl homi-
Fidem hoc loco sonat credulitas theologica notione, nem, filium Mariae,suis merilis consecutumut Chri-
ul Salviani iu contra avaritiam : Non qumro, ut milti slus fieret. Hoec erat apotheosis ethnicorum, qua
credutilalem tuam superiorisvitmactibus probes. Con- homines in deos convertebantur : quod quam esset
tra incredulitas apud Hieronymum, incredulus apud absurdum, ipsi ethnici non ignorabant, et Vespasia-
Orosium vilium fidei contrarium significant. nus prima exiremi morbi accessione jocatus, Ut,
551. Put., priores pro fideles,disseniienleHeinsio. inquit, pulo, deus fio. Catholici alio sensu apotheosin,
Ac revera optime cadit fidelespro Christianis. Nam seu deificaiionein naturae hurnanae vocare possunt
Judaeos per omnem orbem dispersos, et imperio eveclionem ejus ad unionem cum persona Verbi, vi
Christianorum magnam partem suhditos, conslat cujus vere diciiur, Iwmo est deus, et, ut multi SS.
esse tesles iniquilatis sum el veritatis noslrm, ut vocat Palres et theologi loquuntur, tioino (aclus esl deus:
S. Auguslinus, enarr. 1 in psalmum LVUI. sie eadem assumplio naturae humanae, qua Yerhum
552. Ald., Put., Weitz., Mar., Rat., Vat. A, Ho- caro faclum est, dicitur incarnatio Verbi, hoc lamen
muncionitas pro titulo, Tornaes., Homunlionitas. discrimine, quod Verbum existebat ante unionem
Tbuan., Homucionitas.Yat. B, Contra Homuncionilas, hyposlaticam , natura humana Chrisli non anle ex-
id est Ebionitas, vel MarHonitas.Rot. et alii, Homu- stilit, quam Verbo unita est.
sionilas; Torrentiani Omusionitas,non bene. Elenim 560. Put., nostri, Weifzius , Ald., Gis., excellet.
D
Homusionilm per contumeliam catholici ab Arianis Heinsiusexceltitcum plerisque suis, Sensus poslulat,
appellabantiir, quod Dei Fitium Patri consubstantia- ut sit in praesenii; sed | lurima hujusmodi verba ad
lem dicerent,, et homusion defenderent. Homuncio- secundam et tertiam conjugationem spectabant, ut
nitarum meminit S. Hieronymus in libello de errore (ulgo, fulgeo, vido, video.
Judaeorum, quem publici juris fecit Claudius Menar- 561. Rat., hominis. Prag., vana pro cana, minus
dus, Vigilius Tapsensis lib. iu de Trinitate, et auctor bene. Weilz. et Widm. iia distinguunt : Mortale est
sub Praedesiinati nomine, quem Jacobus Sirmondus sed ulrumque, homini nam cana senescunt ingenia.
edidil. Marius Mercator tradit, ab Ecclesia Romana Tunc, lectio Ral. non inepta hominis.Alii inlerpun-
Homuncionitas appellatos Photinum et ejus priorcs, gnnt, Morlaleest sed utrumque homini: nam cana se-
Sabellianos vero cum antiquioribus similioribus eo- nescunt ingenia. In senibus prudentiam vigere, viri-
rum Patripassianos. Errorem, qiiem Prudemius im- bus corporis debilitatis , communis est persuasio. In
pngnat, circa annum 70 docuerunt Ebion et alii: eisdem delirare linguam mentemque, senescere in-
glossa videtur indicare Marcionem sive Marcionitas, genia aliLaiunt. Distinguenda est aelas decrepila a
tanquam hujus haeresis patronos. Sed Marcioniloe vegeta seneciute,. atque hoc pacto contrariae illae
circa annum 150 in alio errore diverso versabantur, senientiaeconciliandae.
scilicet Christum Dominumcarnem tanlum apparen- 564. Fabr., Gis., terta. Meliuslerrm.
tem habuisse, ut in Hamartigenia constabit. Pruden- • 565. Ald., Gis. et.alii, germinal in mundum. Mar.,
tius potissimum impugnat Ebionitas, quos Semiju- Weilz., Heinsius, germinal: immundum quod twit de
dmot appellant Hieronymus -m ad Galat., et Isi- labevirili. .
96S» APOTIIEOSIS. 0fG
Noncaro,necsanguispatrius,necfosdavoluplas. ,A,580 Credidit, atque ideoconcepit credula Christuni.
Iutactam thalami virlus divina puellam Credentes nani Chrislusadit; dubilabilepecls
Sincero tlalu per viscera casta maritat. Sub litubanle fide refugo contemnit honore.
570 Iiicomperla orlus novitas jubet, ut Deus esse Virginitas, et prompta fides Christumbibit alvo
Crcdaiur Cbrislus sic conditus; innuba virgo Cordis, et intactis condit paritura latebris.
Nubil Spiritui, vitium nec sentit amoris. 585 Crede, quod emissussolio Patris angelus infit:
Pubcrtas signata manet, gravis intus, ct exlra Vei, si concretus iiquidam de sidere vocem
lucolumis, florens de fertililate pudica Non capit auditus, mulier quid conjuge prae-
575 Jam maler, sed virgo tamen; maris iuscia [gnans
[maier. Clamet anus, credens, et tandem sobrius audi.
Quid renuis? quid inane caput, non credule, 455 M>ra(ides! ulero puer interceptus anili
[quassas? 590 Virgineum dominum malerno ex ore salutat
454 Angelus hoc sancto pronuntiat ore, pla- Primus, et infantera non natus nunliat infans
[cetne Jam nostrum vagire sibi: nam pusio nondum
Credere, et angelicis aurem reserare loquelis? Norat, et ora Deo reserabat garrula Chrislo.
Ipsa coruscantis monitum sacra virgo ministri B Promite secretos fastos: dale, pandite librum,
GLOSS^EVETERES.
567. Caro, materia, vel, ut alii solentnasci, I. 585. Bibit, pro concepit,I.
568. Intaclam, ignaram, vel castam, I. 584. Laiebris, interioribus, I.
569. Maritat, fecundat, et prmgnat: maritat pluvia 585. Angelus infit, Spirilus sanctus supervenietin
terram, id esl fecundal, I. le, elc. Iso.
570. Incomperla, incognita, non invenia, Iso. — 586. Concretus, crassus, obduralus, vel spissus.—
Ortus, nativilalis, genitivus,I. De sidere, descehderein corde, I.
572. Nubit Spiriiui, non quod Spirilus sanclus pa- 587. Conjuge, marito Zacharia, 1.
ler fuisset Filii Dei; sed cooperanle Spirilu sanclo, 589. Interceptus, conceptus,I.
Pater genuit eutn, e.tfecit incarnari in ulero Mariw, I. 590. Ex ore, quia Joannes non-loculus est, sed
575. Puberlas, juvenilis castitas, id est virginitas. gestu corporisoslenditadveniumDomini, I.
— Signata, clausa. — Gravis, gravida, I. 595. Norat, scilket toqui. — Garrula, loquacia, I,
576. Non credule, o perfide, vel Homuncionita, I. 594. Fastos, secrela dkla, annales; fastus quarta)
577. Hoc, fore, I. declinaliorits,superbia; fasti libri annales, I.
582. Coniemnit resvuit, I.
COMMENTARIUS.
§67. Alo., non sanguis. visuriimox credidit, et alia addit ab Heinsio mutuata.
569. Egm., Put., Yat. A, Pal., flalu. Alii, afflatu. 585. Petrus Lucensis, revelatione feminae, aut
Roli. et duo Torr., affectu; fiatu videtur magis Pru- falsa aut male intellecta, delusus, somninvit B. Vir-
denlianum. G ginem corde, non utero conccpisse. Iluic errori mi-
571. In Vat. A abest Chrislus negligenlia exscri- nime favet Prudentius, qui figurate hic loquiiur, et
ptoris. Innuba, ut poslea versu 614, innupto ubere, clare aliis in Iocis verain scnteniiam ampleciitur, ut
idem est, ac tnaris inscia, seu expers conjugis. Dre- vers. 58 liujus poematis, Enixa esl sub tege uteri. ln
panius Florus in carmine de Cereo Paschali: Intacto responsorio 5 Circumcisionis similia sunt : Confir-
prmgnansulero dedil innuba mater. Notaruut aliqui, malumestcor Virginis, in quo divina mysteria, angelo
nubere aliquando meialeptice actum conjugalem si- nunliante, concepit: lunc speciosum fortna prm fitiis
gnificare; binc illud : peream, nisi nuberedulce est, et hominum castis suscepit visceribus. Peveralus in
nupla verba. Hinc Deipara mater innupta, et innuba. not. mss. etiam propius ad Prudentii mentem et
Psych. vers. 74 : Atqueinntipla Deumconcepitfemina sententiam addil B. Virginem duplici mndo con-
maier. Plautus Pseud. act. l, scen. 5 : Eho an nun- cepisse, (ide primum, ac spiritu, lum carne, dum
quatn hujus nupsisti palri? B. Virginem innuptam Christi corpus utero complexa est, ex S. Augustino
multi Patres dixerunt, Tertullianus, Epiphanius, de Trinitate : Malerna propinquitas nihil Marim pro-
Augusiinus, Gregorius Magnus, Bernardus. fuisset, nisi feliciusChristumcorde, quam carne por-
572. Error Vat. A, subit pro nubil. tasset.
575. Virginitas Deiparae hoc loco demonslratur 586. Giselinus recte audilum concretumex mole
iisdem fere verbis quibus Arnulfus usus est : Nec terrea compaciumexponit, addito axiomale physico :
reseral partus signati claustra pudoris. Vide ejus car- sensusexterioresad objectummagnopereinsigneItebere,
men apud Barthium lib. LviAdvers., cap. 16. eorumquejudkium violari.
576. Quassarecaput irridenlis est, non solum ex 587. Adi Lucsei, 42 et seqq., de S. Elisabelh vi-
"
tesiimonio Scriplurae titouerecaput, etc, sed eiiam siiata a deipara Virgine.
apud ethnicos, apud quos irae, et luctus etiam id 595. Val. A, Deum, mendose, pro Deo.
signumhabebatur. Vide Detriumin Tragoed.Senecoe. 594. Fastos lego cum Vatt. B(ubi est faslus), Q,
577. Heins. cum Put.,Tbuan., Rot.,duobusTorr., Urb., Alex. a secunda manu, Thu m , Egm. a se
Caucbiano, (ore nuntiat. Nostri et alii, pronuntiat. cunda inanu, el caeteris Heinsianis prneter Pui., ubi
Chamillardusab Heinsio recessit, seculus pionunliat. fatos, et Thuan. a secuuda manu feslos. Aldus quo-
Teolius edidit forenunliat,sed fassus est aequebonam que, Tomoes., Galland., Bong.,fastos.Widm. supra,
leciiiinem esse pronunliat, et m omnibus fere Vatt. [astus. Fasti vocabantur labellee quihus dies festi
reperiri. Angeli verba legecap. i Lucae,28 et seqq. profeslique notari solebanl. Vat. A, Mar., Weitz.,
579. Weitz., Gis., Rat., Prag., monitis. Fabr., Gis. et recentiores, (atus. Egm. npud Weilz., fatos;
tnonilus. Egm., Bong., lleinsiani plerique et nosiri, apud Heinsiiim,[aslos. AndreasWdkius nb hoc versu
monilum. Galiand. cum Ald. et Tornaes. sequitur inchoavit suam Expositioaem in festo trium regum,
tuonitutncredidii, ut vers. 368, visummox credidit,et factam ex Apolheo^eosquibusdam versibus : qui ipse
vers. 715, jam crede Deum. In Mar. rccenti inanu, eliam legii faslos. Bulengerus, de Rom. Imp. lih. i,
tnonitis.Chamillarduslegit monilis, et in nola inler- cap. 20, plura bnhet de fastis. Isidonis in lib. Dilfe-»
rogat, nonne-mouitum?:ia;n supra, Ilte Deum vidit: rentiar. docet fustosdicide libris, fastus de superbia,
lJATROL.L,1A. 41
t/71 AURELII PRUDENTIICARMINA: 972
K95 Evomuit spirante Deo quem sanclus Isaias. A Edidit, Emmanuelque meum me cernere fecit.
Percensere libet, calamique revolvere sulcos, 605 Estne Deus jam noster homo? versaiur, et astnt
. Sidereis quos illa notis manus aurea duxit. Nobiscum, nomenque probat, versumque ve-
lte binc, dum rutilos apices submissus adoro, [lustis
Dum lacrymans veneror, dumque oscula dul- Obscurum sseclis proesenliilluminat ore.
[cia figo. Eslne Deus, cujus cunas veneratus Eous.
fiOO456 Gaudia concipiunt lacrymas, dant gaudia Lancibus auratis regalia fercula supplex
[fleUtm 610 Virginis ad gremium pannis puerilibus offert?
Advenit promissa dies, quam dixerat isle Quis tam pennatus, rapidoque simillimus austro
Adfore versiculus, cum virgo puerpera, tesle Nunlius aurorae populos, alquc ullima Bactra
Haud dubie sponso, pacti cui cura pudoris, 457 A.ltigit,itluxisse diem lactantibus boris,
GLOSS^ VETERES.
596. Percensere, invesiigare, I. ctm. — Fercula, dona, Iso.
598.. Ite, o perfidi, 1. 611. Pennatus, velox, I.
603. Pacli, pactas dicimussponsasfmderefirmatas,I. 612. Aurorre orientalis parlis, populi Orientales,—
608. Eous, orkntalis, I. Baclra, regiojuxia lndiam, I.
609. Lancibus, lances sculetlm sunt; inde bitances 615. Lactantibus, quia in illa Iwra puerum lacta-
dicunlur trutinm, eo quod in modumsculellmsunl [a- vil, 1.
COMMENTARIUS.
595. In Cellarii indice duae, ut ante dixi, mcta- B 612. Kx Virgilio lih. vni, vers. 687, alque ultima
phorae indccoraePrudentianee designantur. De prima sectitnBaclra vehit. Bactra urbs, regio aut provincia
vide vcrs. 95 Apoth. H;«cest altcra evomeretibrttm, sic cognominata in regione Scylhiae. Inierpretes
quaeWilkio eliam duriuscula videtur, quia quae fa- aiunt vocari ullima Bactra a Virgilio,quia imperium
cere aliqttem aegrum solent, si possunt, evomnniur. M. Antonii ultra non extendebatur. Prudentius Vir-
Forlasse hucrespexitpoetn : nani ipse Isaiascondem- gitii epilbeton arripuit, et tillima Bactra dixit, quia
navit se, quod anle lacuerat cap. vi, vers. 5 : Vw imperium Romanum his (inibus continebalur.
milti, quia lacui. ldem verbum de Deo ad episcopum 615. Valde hoc loco veieres libri inler se discre-
Laodicioe: Incipiam te evomereex ore meo, Apoca- pant. Giselinus e suis inss., unus Torrentianus, et
lyps. n, 16. pro diversa scriplura. Rot., el Ox., luctantibus, ad •
596. Gis. 1 ed., resolveresulcos, male. dilo duplici interprelamenlo in Ox.: LUCTANTIBU-,
599. Mar. a prisca manu, lacrymis; a recenti, la- qttia a nalivitale Cltrisli Itorm diei cttm Itoris noclis
crymans. Describitur hoc loco veneratio qua veteres quodantmodo luclanlur, volenlibus crescere diebus.
Chrisliani sacros libros excipiebant, quos submissi LACTANTIBUS, quia Clirisluslactabatur. Giselinus prae-
adorabant el osculabantur. Pia isthncc consuetudo fert lucianiibushoris, quasi horae proeincredibili stu-
apud catliolicos jam pridern refrixii, quamvis inter dio videndi Messiamsese mntuo praeverteieconnren-
coeremoniasecclesiasticasclarissima vestigia exstenl. tur, ut in hyinmo Epiphaniaesimili auxesi : Quid est
Hsereiici eam inter suos instaurare allabornruut : quod arctum circulum Sol jam rectirrem deseril?
non male, uisi malo animo id agerent. Nain quia Cltristusne lerris nascilur, Qni lucis auget iramitem?
apud catholicos iniermissus est aliquantuluiii hic (p Heinsius hos eosdem versus considerans, aliquando
usus venernndi, adorandi et osculandi sncm Biblia, su-picabatur laxantibus horis, tliem videlicet: quia
idcirco illi iiaecverieraiionissigna exlerna passim in- arctum circulum nascente Christi sol deserit. Sed
culcant, et simul catholicos irrident, quod sacras postea agnovit verum esse lactantibus horis, lioc est
reliquias simili cultu prosequantur. Nec dubiio quin foventibus, et quasi nutrieniibus. Sic bymno S. Lau-
pari ratione, si veterem illam consuetudinem inter rentii,vers. 572, laciante complexussinu : vel laclen-
calholicos vigere observassent, superstitionem et libus horis, hoc est recens nalis, ut apud Alcimum
idololatriam esse dixissent, quod ntinc ipsi agunt, Aviturn lib. iv, lactensorbis pro recens nalus. Vat. Q
quia a catbolicis praetermissumpulant. Colcre, vene- et Bonon. cum Aldo legunl lactanlibusoris; in banc
rari, adorare sacra Bihlia cum tlico, cum SS. Palri- lectionem inclinat Gall., et explicat extimis Orientis
bus loquor; rem intelligo ipsam quam hnereiiciob- plagis, neqne Marietius lectionem ullam discrepau-
servant, scilicel osculari et similia vcnerationis sigua tem adnotavit: quod eliam habenl Noms., et a priiiia
exbibere. De hoc veteri riiu vide cardinalem Bona, inanu Rot. et Oxnuius. Weitzius cum Egm., Iwlan-
lib. l Rer. liturg., cap. 25. ntim. 10. tibus horis; idemWeiizius allegalAId., Fabr., Widm.,
600. Lacrymas proegiudio sxpius effluere notum Bong. pro, laclunlibus, sed non distinguii an oris an
esl, et multis exemplis ex sacra et profana historia horis. Fabricius quidemhabet lioris. Apud Heinsium
comprobat Wilkius. Pul., elTlman., laclanlibus horis, unus Weilzii, lu-
602. Versiculus lsaiae est 14 cap. vn : Ecce virgo ctantibus horis. Verum in Weitzio nullum codicein
concipiet, de qtio plura ad hymn. Cath. 7, vers. 194. hujus leciiouis reperio, sedsolam editionemGiselini.
Veteres quoque libros sacros iu plures lilulos et ca- Exstat vero luctamibus in Alex. et Urb. Teolius
piiula dislinguebant. Evangelium Maithaui divisum D proefert lacictnlibushofis cum quaiuor, ut ait, vel
crat in tiiulos LXVIII,iu capitula CCCLV. Yide Suidam quinque Vaticanis, in quoruiri uno ab interprelis
sub noniiiiibiisMatihoeiet Marci. manu esi: QuandoChristuslactabalttr, et eademmanu
605. ln Vat. A lue duaevoces, Deus jam, recenti ad marginem : Quidam codd. Itabeiit LUCTANTIBUS
nianu sunt additae,prioribus abmsis. nonis, quia nalivilateChristi hormdiei cum horisnoctis
C06. Emmanuel Idemest ac nobiscumDeus. Versus quodammoddluclaniur. Intelligit Teolius horas qui-
veluslis obscurussmclis est versiculus ille Isaiae de bus Christus ab ubere matris pendebat. Mihi placet
quo vers. 002. tactaniibus,sed eo sensu quem explicui ad hymn. 8
607. Veitz., ore? interrogans. Caih., vers. 19, sciiicet allicienlibus,sive allectanli-
608, Yal. A, veneralur, sed recenti manu factum bus. Alilcr satis ohscura videtur haeclocutio illuxisse
veneralus, quod sensns postulat. diem laclantibushoris, aut illuxisse d.em luclantibus
610. Mnr., virgineum; ad oram receniiori uianu, horis, Clarior est Weilziana, illuxisse diem tmtanlibus
virginis. De hac magorum historia et stella quam Iwris; aut si ex multis mss. sumamus on's, hoc est
«IOXvocat pennatumnutiiiunt.,coufer liymn. 12 Calh. lerris, iliuxissediemimtantibusoris.
973 APOTHEOSIS. 974
Qua tener innuptopenderet ab ubere Christus?.A Hoeret,et excidiumsentit jam jamque futurum,
615 Yidimushunc, aiunt', puerum per sidera ferri, Seque die medio velanilum legmine glauco,
Et super anliquos signorum ardescere traclus. Splendoremquepoli periturum nocte diurna,
Diriguittrepidans Chaldaeoin vertice pernox 650 Orbe repeniinis caput ohnubente tenebris.
Asirologus,cessisse anguem, fugisseleonem, Hunc ego non cumulem myrrhaeque,et thuris,
45S Contraxisse pedes lateris manco ordine [et auri
[Cancrum, Muneribus? Scio quem videam, quae dona re-
620 Cornibusinfractis domitum mugire juveneum, [pendam.
Siduset Hircinum laceris marcescere villis. Hunc ego non venerer, qui ccelovisus, humique
Labitur binc pulsuspuer Hydrius: inde Sagiltae: Invenlus rex, atque Deus moderatur utrumque
Palantes geminos fuga separat: improba Virgo 635 Naturaespecimen,tumuloqueinferna refringens
Prodit amalores tacilos in fornice mundi. Regna, resurgenies secum jubet ire sepullos?
625 Quiquealii borrificis pendent in nubibus ignes, Ccelumhabitat, terris intervenit, abdita rumpit
459 Luciferum limuere novum : rota lurida Tartara: vera fides, Deus est, qui totus ubique
[solis fest.
GLOSS^EVETERES.
617. Pernox, totamnoctemvigilans, Iso. • ]B 627. Haeret, dubitat. — Excidium, in passione
619. Manco,curvo,Mnr. — Manco,conlracto, de- Christi die medio, quando mortuo Domino tehebrm
bilitalo, mutilato, vel imtninulo. — Cancrum, quia factmsunl a die mediousque ad horam nonam, I.
cancro in latere depingunlurpedes, I. 628. Velandum, senlit. — Glauco, obscuro, pal-
621. Hircinum, Capricornum.Capricornus Grmce lido, 1.
dicitur mgoceros.— Lnceris, laceratis.— Marcescere, 650. Orbe, soliscirculo, Vat. A.
decrescere,I. 631. Cumiilem, honorem.— Myrrhncqueet ihuris
622. Puer Hydrius, Ganimedes, aquarius. Grmce el auri, aurum regem, vel fulgoremsapientim intelli-
dkitur hydrochoos.— Sagitise, Sagittarius, I. gimus; thtis, quando Dominum credimus; myrrham,
625. Palantes, fugientes,diffugienles,I. sepulturam, vetquando carnetn noslram vitiis morlifi-
624. Amalores tacilos, id eslEiicemel Cynosuram camus, et offerimus,I.
dicit meretrices: el petlkes Junonis sunt in polo, et 652. Rependam, relribuam, I.
nuuquamvertunlur, sicut alia sidera; el ideo tacilos 655. Coelo,per slellatn. — Humique, per magorum
dicit. Fomix mundidicilur polus, quia ibi vertitur or- oblationem,1.
bis, et curvaturacmlifornix dkitur.— Fornice
• mundi, 654. Inventus, adilus, vel visilalus,I.
iu convexilatecmli, vel rotunditate, I. 655. Specimen, pulchriiudinem.— Inlerna, infer*
625. Ignes, sidera, I. nalia. — Refringens, confringens, I.
626. Lurida, pallida, obscura: palitdus cotor luri- 057. Inlervenit, implet. — Abdita, occulta, I.
dus dicitur, et plumbeus,Iso.
COMMENTARIUS.
614. Prag., pendebatpro penderet. IC deserit in cmlo suos procos tacilos. Ac videtur qui-
615. Non puer sidere lerebalur, ul nonnemohoc ilem prodere accipiendumea significatione qua apud
versu indicari existimavit, sed ejus orlus per sidus Yir-jiliumlib. n Ma.: Necjam conjugiumantiquum,
nuiitiahatur. Confer liymnum12 Calh., vers. 28. quod prodidit, oro. Amatores ergo erunt aliae stelloe,
616. Menduniin Ileinsio sigorum. quae tacitaesolent appellari; fornix mundi pro ccelo
017. MngosChuldmosvocal. Videloc. cil. vers. 25. recte hnc loco, nam fornix est opus concameralum,
618. Miris hiudibusJios versus exiollunt interpre- et fornix eliam dicebatur, ubi prostitutae pudicitiae
les : ununi Giselinum adducam: Niliil hac fictione mulieres eranl, ex quo [ornicari, et [ornicariwmu-
liberidius, nihil vividius,nihil ingeniosius, prmsertim, lieres in ecclesiasticorumauctorum voluminibuspas-
si ejusdemslellmlaudes supra eleganiissimedecanlatas sim occurrit. Meursiusin Critico Arnobii pag. 2, ut
liuc adducas, et cum hisce compares : incredibile, probet mundum pro cmlo saepe accipi, bos versus
quanla ingenii vis, et elegantiautrobiqneelucebit. De adducit, sed nihil atiud animadvertit. Iiaque scien-
stelbs quas uominat, consule Manii lib. r, etastro- dum ex Maniliilib. 11 et aliorum astrologorum do-
Iogos. ctrina, signa sese alia amare, alia non amare. Tau-
019. ln Vat. A, ex laceris, recle factum recenti rus et Arcitenensamant Virginem,quaeniillumamau
rnanu lateris. Virg. lih. i Georgic, ipsetibi jatn bra- llli ergo sunt amatores, quos fugiens Virgo deserit,
chia contraltitardens Scorpius. Prudentius de Cancro improba foriasse dicia ob cffectanon proba quae ab
loquimr. astrologis illi adjudicaniur.
621. Alii Hirquinumscribunl. 625. Aldi menda quinque pro quique.
622. Gis., Sagitta. Vett. edd., Sagillm,recte, nam " 627. In Val. A desideratur ei. Ald., sensit. Melius
signum est Sagittarius. Heinsins edidil Sagitta, -se'd sentit.
in notis monuit scriptos habere Sagitlm,non Sagilla, 628. Aldtis, Put. a manu prima, velandam, non
etsi hoc malebat Cauchius. Noslri quoque codd., male de rota solis. Alii, velandum, scilicet solem.
Sagiitw. Chnm., Cell., Teol. cum Heinsii textu Sa- 629. Pal., periluro, videlicet orbe. Reliqni aplius
giiia^qui fnriasse Heinsii noiam non observarunt. perilurum.
625. Vat. A, palentes.fortasse pallentescum Egin. 654. Vai. B, conventuspro inventus.Prag., ulram-
ct Pnl, Alii melius palantes. In eodeinVat. A, miale, que, et versu seq., speciem.Alii, ulrumquespecimen,
reparal pro sepaial. Gemini fratres sunt Castor et Aldus, male, ulrumqiiespeciem.
Pollux, ln editione Parmensi mendum puto reparat 655. Fabr. regimen. Iso videtur legisse speciem.
(•ou.ra sensum et metrum, nisi aliqua licentia adbi- Vide vers. sup. in utrumque.
beatur. 656. Confer not. ad hymn. 9 Catuemer., vers. 95
624. Cur Virgo, signum coelesle, improbadicatur, seqq.
et quid sil prodereamalores lacitosin (ornicemundi, 658. S. Augustinus lib. xxn de Civ. Dei, cap. 29 .
noii viilcoa recemibuscoinuienlatoribussatis expla- iVottenimqttia dicimusDeumesse et in cmloel in lerra
naiijin. Chamillardusnude interpreiatur : (alsa Virgo (ipss quippe ait per prophetam: Cmlumel terram eqo
 87« AURELIIPRUDENTHCARMINA. 970
Nunquid vana viros aul mcns, aut liugua fe-, A 6G0 Sit nisi coelipolens,aquilonum condilor idem ?
[fellit? 461 Ninguidusagnoscitboreas, alque imbrifer
•840 460 Nunquid forluitis fruslrantia dona dede- [ eurus
[runt Nimborum Dominum, lempestalumque poteti-
Casibus, aut caecovotum sub honore dicaruut? [lem,
Quaeporro causa, aul ratio submittere colla Excitamque hiemem verrunt ridente sereno.
Ante pedes Marioe,puerique crepundia parvi, Quis pelagi calcaritaquas? quis per vada glauca
Si tnntum mortalis erat, nec summa poleslas 665 Gressibns impressis spaliaius, triveril uduin
C45 Implebat leneros divinis flaiibus arlus? Non submersus iter, sola pendulus, et pedo
Sed jam tolle raagos, tbus, aurum, myrrhea [sicco,
[dona, jEquoresenisi factor aquae?qui spiriius olini,
Quaeverum docuere Deum: proesepia,pannos, Ore suparfusus patrio, voiilabat in undis
Malris adorafum gremium, face sideris ardens. Nondumdiscretis, nec certo liitore clausis?
Ipsa Deum virtus faclorum, et mira loquantur. 670 Sustinuitgressum Dominifamulusliquor, ac sc,
'150 Insanos video subito milescere venlos, Mobiliialecarens, solidos subslrinxil ad usns.
Cum jubeat Cbristus: video luctantia magnis ]B Quiddiversa Dei memoremfacla inclyiaChristi,
/Equora turbinibus tranquillo marmore tendi , Altius inspecla quem majestate negator,
Imperio Christi; video, calcatus eumdem 462 Haud dubitans hominem , tule ipse fa e-
Cum patilur gurges, tergum solidanle Iiquore. - [ bere nument
655 Ipse super fluidas planlis nitentibus undas 675 Illevit caecosoculos, et lumina limo
Ambutat, ac presso lirmat vesiigia fluctu. Reddidit, humectamsacro spulamine lerram
Increpat ipse notos, cl flalihus otia mandat. Contrectans digilis. Luleum mcdicamen operta
Quisjubeat soevisaquilonilius: Iie, silete Noxhabuit: tenebras obduota uligo removit:
Carceribus vestris, amploque (acessile ponto, lnsuper ostendit, quouam caligo lavacro
GLOSS.-EYETERES.
659. Lingua, orielur slellaex Jacob, L, Vai. A. 665. Excitam, commotam.—Verrunt, trahuni. —.
640. Frustrantia, aliquasignificationefrustrata, I. Ridenie sereno, gaudenteserenitate, 1.
645. Crepundia, puerilia doua, vel crepitaculaideo 665. Spatiatus, immorans,vet ainbulans; spatium
dicla, quia infanlibtis vagientibuslinnitus mris adie- emensus.— Udum, humidum,I.
batur (sk), aut sonituillo oblectarentur,ornamenta,I. r 666. Pendulus, suspensus, Iso.
6i5. Divinis, Spiritu sanclo, I. « 668. Volitabat, spiritus Domini ferebalui super
648. Gremium,quia iilum conlinebatin gremio,per aquas, I.
quemsidus(ulgebat,I, Mar.—Face, lumineClirisli, I. 669. Discretis, separatis, l.
650. Insanos, lurbidos, Iso. 675. Inspecta, perspecla,I.
651. Luctanlia, concertanlia,I. 675. lllevit, unxit, l.
652. Marmore, planilie, mqualitate,I. 676. Humectam, humectatam,I.
657. Otia, tranquillilatem,I. 677. Comrectans, palpans. —Operla, occulla,L
659. Facessite, quiesctle,vel deficite; discedile,vel 678. Obducla, cooperta. — Uligo, humor, I.
recedite, latsate, I. 679. Caligo, lulum, in emundalioneSilom, I.
COMMENTARIUS.
impleo), aliam parlem dicturi sumtiseum in cmloIta- Repugnat mens poetae, et quod addit, Ore superfttsui
bere, et in lerra aliam; sed lotus in cmloest, lotus iu palrio. Id enim Filio convenit. In Egm. a secuuda
terra, non allernis lemporibus, sed ulrttmque simul, manu, cui spiritus, non recle.
quod nulla naiura corporalispolcst. Expositio Wilkii 6i)8. Fabr., perperam, voliiabitin undis.
ultra liunc versum non progreditur. 669. In Vat. B erat aliud, sed factum cerio rcceuii
640. Yat. B et Mar. a prisca manu, fortuilu. manu. In Rot., eluno Torr., certo limite.
649. Egm., et Pal., faclurum. De miraculisChristi 670. Sich., male, aa:e pro ac se.
vide hymnum 9 Catb. 671. Vat. A, obstrinxitad ttsus.
650. In quibusdam vulg., tnulescere,haud ineple. 675. Giselinus, quamvis in mss. et ed I. aliler hos
Jnfra vers. 658, ite, silete carceribus. versus el scriptos et iiilerpunclos vidisscl, eos ad
J
"
656. Bong., Vat. B, Mar. a prima rnanu, e(. Aldus Imiicmodnm correxii, ut sensus commodior eruatur,
et Fabr. apud Weitzium, et; mihi Aldus, et Fabri- plandcnle Heinsio.Aldus ita babet: Quid diversa Dei
cius cum aliis, ac. memoremfacla inctyta Cltrisii? Altius inspecla qtta
658. Alii, silele, carceribus,elc. tnajeslaleneganlur. Haud dubilans hominemtule ipse
662. Virg. lib. ijEneid., vers. 84 : Nimborumqtte falebere ntiinen. Velerum tibrorum iiicredibilis est
facis, tempestaiumquepotentem. tliscrepanlia. Put., Noms., Vai. B, Rai., Widm. a
663. Ral., ridenti : meirum exigit ridente. Verrerc prima nianu, quant/a;'esiaIene<ja(or. Aldo Oxoniuscon-
mare, ccelum,nubila apud Lucretium, Virgilium, C> sonat. Mar., qumamajestale uegator. Prag., Bong.,
ceronem, et oplimos quosque scriptores. qtta majeslalenegalor. In nonnullis Heinsianis, qwi
664. Pal., calcaret pro calcaril. majeslatenegalur.InCauchiano, qui majestatenegator.
666. Sola pro inftmispedum planlis : quod non in- Alex., quentmajesiate negalor, supra negatur. Urb.,
tellexisse Fabricium ait Barthius lib. xxvi Advers., qumtnajeslalenegalor. Vat. Q, qummajeslalenegalur.
cap. 12. Fabricii inlerpretatio est, habens sub se so- Bonon., quemmajeslatenegatum.
litm pendulum.Recte exploditur a Barlbio. Videhym- 675. In Gis. 1 ed., cmcis,quod Heinsio placebat.
mim 5 Calh., vers. 129, eihymnumS. Agnes, vers. Sedohsiant membranae,inquibusconstanterestscrip-
116. lum cmcosoculos.
667. Verbum spiriius dicitur, ul antea adverti. ' 679. Vai. A, quoniam, non bene, pro quonam.
Non assentior Peiavio, qui lib. r de Opiliciosex die- Vidc Dittocbaeuiiitetr. 53 Piscina Siloe.
rum, cap. 5, Prudenlium exponit de Spiiilu sanclo.
977 APOTHEOSIS. 978
C80 Exptirganda foret. Variis Siloa refundit A Inde trabit succum, lentoque humore salutem
Monientis latices, nec flucium semper anhelal: Ulinit, infunditquediem baptismate lota.
Sed vice distincta largos lacus accipit haustus. Caecusadest, oculis jam Christi ex ore reteclis,
Agmiiialanguentum siliunt spem fontis avari, Seque luto, et nitidis lucem sumpsisse fluenlis
Membroruinmaculas puro ablutura natatu. 700 Clamal, et auctoremstupefacta per oppida mon-
685 Certalim inlerea roranli pumice raucas [strat.
Exspeclant scatebras, el sicco niarginependent, Auctorem lucis, largitoremque dierum,
Hoc limum jubet imposiium de fonle lavari Non dedignatum medicaepurgamen aquai
Clirislus, el infusa vultum splendescere luce. Corporesubpropriomonstrareerrantibusaegris
463 Noral enim limo sese informasse (iguram 464 Millibusexmultis paucissimaquoequere-
690 Ante lenebrosam, proprii mcdicamenet oris [texam,
Adjecissenovo, quem priraum finxerat, Adoe. 705 Summatim rclegens, tolus quoenon capitorbis.
Nam sine divino Domini perflamine summi Quinque in deserto panes jubet, el duo pisces
Arida terra fuit, nulli prius apta medelae: Apponiin pastumpopulis : qui forle magistrum,
Sed postquam liquidus ccalesti spiritus ore Nonrevocante fame, stipabanl undique septum,
695 Virgineamrespersilhumum,uiedicabilisillaest: B Immemoresque cibi vicos, castella, macellum,
GLOSSiE VETERES.
681. Anhelat. emanal; non semper inundanl aqum 697. Diem, /ucem, I, Mar.
illic, Iso. 700. Auciorem, Cltristum,Iso.
6s5. Roranli, fluilanli. — Raucas , sonantes, vel 702. Medicoe,ntedicantis.—Aquni, aqua>.— Pur-
moraities.I. gamen, qttia medicina peccatorumest baptismus: ipse
686. Seatebras, ebullitiones. — Margine, lillore, enim in corpore proprio monstravit purgamen medicm
Iso. aqum, baplismumsuscipiens, I.
689. Figuram, hominemde limo, I. 705. Sub proprio, sc. Chrislum monstral in ba-
6'JO Medicamen, spiramen; inspiravit in faciem ptismo, I.
tjus spiraculumvilm, lso. 705. Summalim, breviler, I.
692. Slne divino, anlequam spirilum illi dedis- 706. Duo, pro duos, sic ambo pro ambos, I.
ce(, 1. 707. Io, pro ad, I.
694. Liquidus, spirilualis, I, Mar. 709. Alacellum, ubi tantum cibus, et potus vendi-
696. Lenlo, adltmrenti,flexibiii, I. tur, I:
COMMENTARIUS.
681. Quod hic ait, ttec fluclumsemperanhelat, loc. yosum (baptisma) Paulus ipse appellavit(scilicet ad
cit. aliis verbis effcrl, lalex, qttemspiritushoris Eru- «lebr. vr, 4; x, 52). Ipse fonsbaplismatisywno-TMotov
ciat variis. Prudenlius eamdem es e vult probaticam sive iiluminaloriumvocabatur. Inde fortasse consue-
piscinam Betlisnida,seu Bcihezda dictam, ac natato- iudo invaluit, ut baplizati staiim a suscepto baplis-
riam Siloe. DeProbatka piscina, ubi jacebat multitudo (Q male accensos cereos manibus tenerent, ut lumen
magna langucniiuin, exspectanium aquae motum, inlernum, quo erant perfusi, indicaretur.
Joannes cap. v : de nataloria S/7oe,ad quam Jesus 702. ln Egm., male, purgamen in aqum; item in
coccuinremisit, idcrn evangelistacap. lx.Recentiores Pal. mendum purgumina qum. In Aldo, purgamina
p'crique dislinguunl; sed nonnulli veleres eamdem hjmplim.Noslri mss. et vetusiiores Heinsiaiii, purga-
piscinam fuisse putant, in quam aquoe fonlis Siloe men aquai: quucvcra est lectio. Aquat pro aqum apud
confluxcrint. Irenoeuslib. iv adversus Haereses, cap. Lucrelium, Mnronejnet alios. Heinsius conjicil pur-
19: Siloa eliam smpe sabbalis curavil, etpropter hoc gumina aquai, et in Tornoes. ita legi referl Gallan-
assidebantei mulli die sabbalorttm. Aralor lih. i : Si- dius.
gnaitsetiamnumeroparatylkus anitisIlle jacebal iners, 704. Boiig.ct Widm. supra, relexens, el vers. seq.,
cui proxiina nwla Siloa. Heu! nullas prmslabalaquas. retetram. Ilcins., e mitllis.
Non crgo lapsus est poeta, aut confundit, et per- 705. Heinsius cum suis veleribus, relegam, quod
unisiet historias, ut nonnulli objiciuDt, sed aliorum habet Mar. a primn manu, et Vat. A, Weitz., Aldus,
opinionem tenet, Vai.B, Rat., Gis., Fabr., relegens; Prag., religens.
684. Opliniacmpmbranoe Heinsianoe,ad/uitira;Put., Cellarius nescio a quo sumpsit paulatim pro summa-
abluura. Ald., Gis., Weilz., Urb., Vat., Q, aliique tim, quod exigil setisus. Teolius videlur solum Ccl-
mss., abluitura;quod puto in Pul. reponendum. Alex. larium exscripsisse ; non enim allegat codd. mss. pro
a secunda manu, ablutura, qnod leneo, quia Latinius paulalim, et legit cuin Cell. pattluitmrelegens._Bar-
est. thius, lib. XLI,cap. 24 Advers., ex hoc loco PrUden-
691. Mar., mendose, adjecesse tii, queiii obitcr iheologum eruditissimum appellat,
694. Ald., cmlestis pro cmlesli, quod debet prae- D coll git, poslrema vcrba EvangeliiS. Joannis non de
ferri, nisi legas cum Cellario liqtiida cmleslisspirilus iiumero librorum, sed de pondere mysteriorum esse
ore : quod nescio unde sumpseril. Forlasse opinams" inteliigenda. Sedulius clare numerum librorum ex-
est spirilum et liquidum non hene inier se coha1,- plicnt in fine operis paschalis : nec totus cingere
rere. Id falsum esse osiendi proleg. num. 164, el tnundus Sufficeretdensos per lunla voluminalibros.
glossa hoc loco expl.cal, UQUIDUS, spiritualis. Poeta 70u. Ecclesiasiici scriptores usurpant dcserlttm
more suo baplismum allegoriee in his ScripluraB!o- singulnre et subsianlivum, ut Terlullianus et S. Hie-
ris inieiligit, ut versibus.sequentibus cxponil. Vonyiiius. Profani antiquiores dicunt deserla. Yete-
697. Baptisma,baptismus,baptizo, vocabulaeccte- res grammatici iradunl dici posse duo pro duos, et
siastica ex Groecismo.BapiisleriuntPlinii est lib. v, Fridericus Besselius Miscellan. syntagm. pag. 206 in
epist. 6. Recte infundere diemde lumiue, et gratia Vegetio restiluil cx mss., Quadraginta duo pedes.
baptisiiialis, quod a ve eribtis passim illuminatio ap- 708. Prag., tiec pro nou. Undiqueseptum ex Virg,
pellatur. S. Joannes Cbrysostomus, caiechesi 1 ad lib. IX, vers. 755.
illuminaudos : Vocatur et illuminatio, aique ita lioc
079 AURELII 1'RUDENTHCARMINA. yo0
710 Oppida, mercatus, et conciliabula, et urbes A Sed Deus omnipotens orbem sine semine liimi.
Respuerant, largo contenti dogmate vesci. Nil erat omne, quod est: nil id, procedere, et
Multa virum slrato fervent convivia feno. [esse,
Centenossimul accubitus iniere sodales, Alque novum fieri, mox et grandescere jus-
Seque perinnumeras infunduntagminamensas, [sum esi.
715 Pisciculis (jam credeDeum) saturandaduobus, Parvum de nihiJo primum fuit: addila parvo
Et paucis crescente cibo per fragmina crustis. 730 Incrementa modis auxerum omnia plenis.
Ambesis dapibus cumulatim aggesta redundant Ergo ego, cum videam manibus sic crescere
465 Fercula, bis senos micarum molibus im- [Christ
[pient Parva alimenta hominum, possum dubiiare,
Post ccenam cophiuos, crudus conviva resudat [per ipsum
720 Congeriemventris, gemit et sub fasce minister. Exiguas rerum species, etemenlaque mundi
Quis cumulare potest epulas in grandia parvas? Ex nihilo primum modica, et mox grandia
Quis, nisi qui corpus, paslumque, et corporis [sensim
[omnem 755 Crevisse.exmodicisquaeconsummala videmus?
Condens ex nihilo nulla existente creavit g Ac ne post hominum pastus calcala perirent,
Mundum materia? Non sicut sculptorab aeris Neve relicla lupis, aut vulpibus, exiguisve
725 466 Rudere decoctam consuescit vivere mas- Muribus in proedamnullo custode jacerenl:
[sam. Bis sex appositi, cumulatim qui bona Chiisti
GLOSSJE VETERES.
710. Conciliabula, ubi concilia agebanlur, Vai. A. 725. Rudere, mina a terra, ubi ms lotlilur, I.
ubi concilia celebrabanttir,I. 726. Semine, maleria, I.
712. Virum, virorum, I. 727. Procedere, t/ude processisset,I.
717. Assesta, cutnnluta, I. 728. Moxet grandescere, non qtio omnia qtimDem
718. Miearum molibits, (ragmentis, I. creavit, perfectmpietaiis non fuistenl (sic), sed poetict
719. Crudus. plenus. satur, indigestus, rustkus, I. dkit, I.
720. Congeriem, satietatem, Vat. A. — Congeriem 735. Consummaia, perfecta, I.
Ventris, saluriialem. — Sub fasce, cophinorum,I. 736. Cnlcata, fragmenta, Vnt. A.
721. Grandia, in tam mulliplkia, I. 759. Apposiii, scilicetsuni corbes, id esl apostoli, I.
723. Existerite, manente, I. /)e apostotis hoc intellige, Vat. A.
COMMENTARIUS.
710. Conciliabula suntpagi, sive, ut alii aiunt, sepnllos ut redire insuesceret, qu»d prius A'Cimum
conciliabula sunt, ad quoerustici emendi a t ven- Avitum cogiiasse ail lleinsius, oblitus Prudeniium
dendi causa in vicis et agris conveniunt. Alex. ,i antiquiorem esse Avito, nisi voluit Heinsius ilicere
secunda manu, et Urb., mercatos. ( AlcimumPrudentii hunc locum fuisse imitnlum. Sed
C
718. In Rat. fuit motlilms, male, p>o tnolibus: nisi monendtim fs.it) prius Alcimmn Aptlunt libro primo
velis, tnollia micarum dici pro micis mollibus, quod poematum hwc Prudentii cogitasse, qttanquam sensu
non esl absurdnm, et favel gtossa. Cliam., moltibns; notiniliil DIVF.RSO, agit eniin de crealione hominis:
sed in inlerpretatione, mtiltiludine(ragmeniorum. Inde ttbi per[eclis consuescit vivere mentbrit Tolns
719. In Mnr. a prima manu, cmnas; in Vat. A re- homo. Ponitiir rttdus wris pro oerenondiun excocto.
centi manu factum cmnam,abrasis prioribus litteris. Pic hymno S. Laurentii vevs. 189 : Atiruni qnod ar-
Alii cmnam. denler silis Effosa giqnunt rtidera. Hinc portn wrata
720. Prng., ministra, non bene Roma>rauduscula dicla est, qnia rudus vel mttdits
721. Cauchius conjiciebat in prondia parvas pro in proprie esl rcris. Jnm viverede stntuis affnbrc fnclis
grandia parvas: quod nequeHeinsio, neque mihi pro- dici, n uliis exemplis confirmat Heinsius, cl nemn
batur. est qui revocet in duliiiim. Pio «trcre legnnl fingere
722. Mar., Weitz,., omne; alii, ontnem. Hcinsius Weit., Mar. a recenti inanu, Rat. veluslissinius, et
suspicatur pastum quoquc corporis oinnem; vel intel- quid.tn sine ulla litura , Vnt. Q. Chamill.irdiis mnre
ligi omnem maleriam, quod vorabiiluni sequiiur. Si suo Hcinsium fere cxscribil, quod mirandum non
muiDtioessetinvehenda,'mallem Quis, nisi qui corpus, est: nnm in proefalione laiciur se Heinsii lectiones,
el pastum corporis omnemCondens ex nilitlo. nulla qitantum in se er,t. serutnrum. Teolius ait Heinsii
existentecreavil Mundummateria? In cnrminibus Pru- leclionem ex meinbranarum (ide unice veram esse,
denlii saipe ermres ab bis inducti sunt, qui poetae et gloriamejus leclionis restiiuirc toiam Heinsiicsse.
consuetiidinem ignorarunt, et nieiri rationem hnbere ni Seil ninnendnm plures codioes variare, ul vidimos,
volentes, neque sntis arlis poeticae scienies, verarn et jam anle Heinsinmin Aldo et aliiseditis lefti con-
lectionem cnrruperunf. Si legatur corpus, et pastum suescit vivere: ncque ila cerlnm esse Heinsii leclio-
ullima in corpus ralione coesuraeproducitur, quot nem, ut alia suslineri non possit, nam fingere de
Prudentio est familiare. Cell., et Teol. Heinsii con- sculpiore non absurde diciiur, neque satis lniic 1>co
jecturam secuti suot. congrnit laudare peritiam artificis. Quia corpns ex
724. Giselinuscum Daventriensi ed. legit non skut materia exislente faclum est, soepePrudentius verbo
tculplor ab mre Crudam, et inexcoctamconsuescitfin- fingere ulitur ad ejus formationem explicandum. Ita
geremassam: qui pufavit minus bene dici rudus ceris. nunc fingere inassam non dedecet. Imo nonnemo
Ald., Put., Thuan., Oxon., Rot., tres Torr., Egm., existimat oninino pracferendum esse fingeremassam.
Pal., Mar. a prima manu, Vaticani optimi, tiou sicttt In glossa mitta pro fodinavox esl medii ocvi.
sculptor ab wris Rude.re decoctam consuescit vivere 751. Prag., Mar. a prima manu, age pro ego.
massam. Scilicet constiescit pro consue[acilsut lib. i 752. In Mar, fuit elemenla, male.
contra Sym., vers. 541, assuescit supero pollere in 756. Vat. A, At ne; cseteri ac ne.
smcularegno, et hymno 9 Cath. Omni liora, vers. 95,
981 APOTHEOSIS. 988
lid Servarenf, gravidis procul ostentata canistris. A 755 Nec mora,'funereus revolulis rupious norror
Sed quid ego haecautem titubanti voce relexo, Evomit exsequias gradiente cadavere vivas.
Indignus qui sancta canam? procede sepulcro 468 Solvite jam ketae redolenlia vincla so-
467 Lazare; dic, cujus vocem lellure sub ima [rores,
Audieris : quae vis penetraverit abdita lethi? Solus odor sparsi spiramen aromatis efflat,
745 Quod cum te Christus penitus nigrante pro- Nec de corporeo nidorem sordida (abo
[fundo 760 Aura refert, oculos sanie stillante solutos
Immersum vocat, ut redeas, ceu proximus, Pristinus in speculum decor excilat, et putre-
[audis, [factas
Nec remoratus ades? quaetam vicina Charybdis Tincta rubore genas paulatim purpura vestit.
Regna tenebrarum lenui distaniia fine Quis potuit fluidisanimamsuffundere membris?
Conjungitsuperis? ubi taenaratristia vasio Nimirum qui membra dedit: qui fictitis ulvae
750 In praecepsdejecta chao, lalebrosus et ilfe 765 Perflavit venam madidam: cui tabida gleba
Amnis inexpletis volvens incendia ripis? Traxit sanguineos infecto humore colores.
Ante fores tumuli, quas saxa immania duro 0 mors, aurilis jam mitis legibus! o mors,
Objice damnarant, scopulis substructa cavatis, B Surda prius, jam docta sequi, quodcunque ju-
Stat Dominus, nomenque ciet frigenlis amici. [betur,
GLOSSJE YETERES.
740. Gravidis, plenis. — Procul ostentata, prope 751. — Amnis, Cocylus.— Inexpletis, insatiabili-
—
dispersa, prmparata ad reponendum. Canistris, va- bus. —Incendia, ignes, I.
tis, cophinis,I. 755. Damnarunt, clauserunt, Iso.
744. Abdita, secrela, I. 754. Ciet, voca't, Mar. — Frigentis, qualriduanus
747. Charybdis,Cltarybdissecundumfabulam[emina erat, I.
fuit quatn Hercules in mare prmcipitavil,quia feralrix 759. Nidorem, fetorem,
erat, et adliuc officiumsuum facit; quia navesvenientei 765. Fluidis, putridis, dissolutis,I,
devorat; sed revera petra est, elhic pro inferno posuit, 764. Ficlilis, imaginabilts. — Ulvae, terrm; ulva,
qui omnes ad se venientesin wlemam trahil voraginem herba palustris; sed hic pro illo timo posuil, unde homo
el inleritum, I. [actus vel formatus est, Iso.
748. Tenui, angusto, 1. 765. Venam, sanguinem.— Cui, ab illb, vel per
749. Superis, vivis. — Trenara, ioca pmnalia, vel qttem. — Tabida, pigra, Iso.
in(erna, tamenlalionesreorum, vel loca in[ernalia, I. 766. Infecto, tinmisso, 1. Corrupto, Vat. A.
750. Procceps, in prmcipilium.—Chao, voragine, I. 767. Auritis, ab aure, qum audis, I.
COMMENTARIUS.
741. Sed qttid ego hmcautem, Maro lib. n Mn., G oculos iterum vitaeredditos fuisse, et in morem spe-
vers. 101. In Vat. Adesideralur aulem. In Rat., au- culi lucidos.
dax, ex correctione alterius manus, veteris tamen. 762. Mar. mehdum a prima manu, tinctarobore.
Nou pfobo. 765. Ald., qui; cseleri, quis, Prag., Widm. supra,
742. Fabr. el Gis.. tanta. jCodd. mss., et alii editi, diffundere.
sancla. Victorinus Pictaviensis : Procede sepulcro, 764. Latinius in Bibl. sel. legit ficlilis urnm. quas
Lazare, clamat. non est absurda leclio, nisi confra niss. starent. In
745. Prudentius producit primam in Lazare, et versu seq. pro uenant nonnulloe ediiiones habeut
corripit secundam, uti fecit eliam hymn. 9 Caih., veslam, mendose : ex quo aliquis conjecit vestem,ut
vers. 47. Hincconfirmo, non recte Heinsium, Cham., corpus dicalur madida vestis fictilis urnae. Uma pro-
Teol., el Cell. pro Eleazar posuisse Lazari vers. 154 prie vas est quod pro condendis defunctorum, cineri-
hymni 10 Cath. bus adhiberi solet, de quo poeta: Cmto legitur, qui
744. Rat., audieras; reliqui, audkris. Gis., pene- non liabet urnam. HaecIsidorus nosier \vi Etym.
Crarilad. Ald., inlima; alii, abdita. cap. 26.
749. Prag., ubi tristia tartara. Vat. R, Widm., 767. Gis. in conlextu, auditis; ad oram, aurilis ,
Bong.. Mar., Rat., Urbin., trenaralrislia. Alii,thenara, quod babent alii. Sensus magis commodus videtur
vel tmnaratrislia.lso videtur legissethrenaraa threnis esse cum audiiis quam cum auritis, neque enim leges
seu latnenlis. Tmnari vox accipitur pro inferis, quia ' autlierunt moriem, sed mors leges Domini praeci-
in monte Taenarospecus erat biatu profundo. pieniis. Val. Q, perperam, haustispraauditis. Teolius
751. Vat. B.imp/eiis. Mar., inexpletis, sed recenti JJ ait omnes Valt. Iiabere auritis, inler quos duo ha-
Jii.-muet expletis. Verum est inexpletis, hoc est, insa- bent hanc interpreiatiohem auritis, hoc est exaudi-
tiabilibus, quod est epilheton inferorum proprium. bilis. Fortasse poeta inlelligit leges rnortis esse au-
755. Weiiz., Iso, Mar., Prag., Rat., damnarunt. rilas. ln Rai., nrilisjam: in aliis jammitis.
Prag., Egm., substracia velsublracta. Ral., substricla, 765. Fabr , quacunquejuberis, quod Heinsio et
rniitus bene, pro subs:r,uia. mihi placeret, si per mss. liceret. Ald., Thunn.,
754. Recte nolat Cl>..uiillardusex Fesio, ciere esse Oxon. et alii, quacunque jubetur. Vat. B, Noms.,
vocare, nt apud Virg I uin, Mreciere viros. Bong., qttmcunquejubenlur. Rot., Cauch., quocttnque
7.V*).Vat. A, (utier.<is;raelius funereus. jubetur. Praeferocuin Put., Prag., Ral., Vnt., A,
757. Alloquiiur 51riam Magdalenamet Martham, Mar., Weilz., Gall., Tornies. et aliis, quodcunque
sorores Lazari. YideJoan. xr. jubetur. Gis. in conlextu, quwcunquejnbeuiur; nd
759. Eimenliorsiius in Arn. pag. 116, ex hoc Pru- marg., quocunquejubetur;h].quacunquc. Sich., qum-
denlii loco el ex hymno 2 Perist., vers. 588, collalis cunquejubenlur. Gallandius Aldum Iaudat pro quod-
aliis auctoribus, plura habet de nidore, qui gravis est cunque jubetur; seil Aldus milii habet quacunque,
odor proesertimsacriiiciorum. idemque lego in exemplari Altli in bibliotheca Sa-
761. Ex vero simili refert poeta, Lazarum speculo pientiue.
,'>ristinumdccorem vidisse: nisi malis ita explicare,
983 AURELII PRUDENTIl CARMINA. 084
469 Cui tantum de te licuit? convicla faiere, A 470 Occurrit dubitans hic disserlator, et
770 Esse Deum, solus qui me libi praeripit, Iesum. [illtid
Abde negatores Christi, nemo invidet, abde : Objicit : AnneYides capit, ut substanlia, flane
Ulere sorte tua, blasphemis nocte tenendis Inspirata Deo, cruciatum sentint, alque
Perpelua : plebem justorum capta resolve, 785 Inferni petal ima poli, barathroque coquaiiir?
Qui norunt hominem, atque Deum sic dicere Crede, animam non esse Deum : sed crcde,
[Christum, . [crc.nis
775 Ut verus, summusque Deus morlalia geslet. Majnremcunctis: ipsam quoque crede cremnn).
Ipsegerit, quod slruxit, opus, nec ferre pudescit, Formata est namque ore Dei, quac non emt
Factor quod peperit: corpus loquor, atque [anle:
[animaevim. Sed formalahabitupulcherrima,pictaqtie rebus
Finxerat hoc digilis, animam sufflaverat ore. 790 Divinis, et plena Deo, similisque creanti.
Tolum hominem Deus assumit: quia totus ab Nontamen ipsa Deus: quoniam generatio non esf,
[ipso est, Sed factura Dei est. Solus de corde parentis
780 Et totum redimit, quem sumpserat, omne re- Fitius emicuit: verus Deus ille. Sed isiud
[ducens, B 471 Collatum est auimae, subito ul quae non
Quidquid homo est : istud lumulis, ast illud [eral,esset.
[abysso. 795 Ille cooeternus Palris est, et semper in ipso :
GLOSSJE YETERES.
769. De te, in te, Iso. dividitur, in Deum animam,corpus sciliccl. Velsiqui-
771. Abde, absconde,I. demDeussnmtnum bonum est, anima magnum bonum
773. Capta, a Chrislo, I. est. corpus quoddam bonum:sine his liibus nihtt esl, I.
776. Gerit, portat, I. 783. Dissrrtalor, concerlator, disputator, I.
780. Suir.pserat, inse, I. 785. Objicil, opponit, I.
781. Istud, corpus. -—lllud, animam. — Abysso, 784. inspirata, anima. — Deo, a Dco, I.
abyssum vocal cmlum: quia sicut dicimus altum tna- 785. Ima, Canopumdkit, qtiemanlipodes noslrivi-
re, sic etiamprofundum cwlum.Sic eiiumabyssiimcm- dent; infernum dicunl aliqui esse, I.
lum dicimus. — De natura animm: Dicunl hmretki 789. Piclaque, imaginala, I.
animam partem esseDei. Subslanlia omnis trifariam
COMMENTARIUS.
769. Aldus excuderat couwicia[etere : in emenda- Weilz. el aliis vulg. habenl bunc lilulnm De itatura
tionibus correxit conjunctafalere novo errore. Yirgi- aritmm,quein auferendum esse pntai Ileinsius, quia
lius, lib. vr, Cui tanttim de le ticuit? el sequenliaad dispulationem conira llomuiici niiias
770. Weilz., Sicb., Mar., Prag., es e Deum solum, C referri par esf. Gis.ad oram, Anitnmnatttra. In Alex.
qui. Alii. esse Deum, solus qui. Iuedtissiina est cor- et aliis exsint idem liiulus De nalura atiiinw. Vido
rectio acldila Ralishonensi, erasa priori lecione, not. seq. et quoe supra ad vers. 118 admonui. De
Esse Deum, qtii me tibi prmripil unus, lesum, qnasi voce dissertnlorldixi vers. 28 praefal.2.
aliter non conslarel carrnen. 785. Prudentius saepe ailanimamesse a Deo flanle
772. Utere sorle tua, Virgilius lib. xn, vers. 932. inspirnlam, oris divini esse opus, et similia, ut in-
Vat. A, blasplientosnoclelenenliperpelua. Ald., Vatt. nuat esse spiritualem, nam spirims ct flatus endem
B, Q, Mar., Rnt., blasphemistwcie tenendis perpeluam sunt significatione. Contra nsserit corpus digiiisDei
plebemjustorum. Iloc sequitur Weiizius iia dislin- factum, ut consiet ex maleria exislente produciuni,
guens, Utere sorte tua blasphemis nocte tenendis! iion denuo crealum. Nunc ergo diluit argiimenla ad-
Perpetaam piebein. Weiizius agnoscit probam esse versnriorum, qui aiebant lieri non posse ut aniina
lectioncm Giselini blaspltemisnocte tenendisperpelua; spiiiiualis et incorporea poenis infernis iorqueretur.
sed ait, refragari Al<l., Fabr., Egm., Widm. In Egm. Ilauc quaeslioneniagilaui S. Augiistiiiiisnliique Pa-
et Pal., necte lenenlis. Heinsius hoc loco cessavit, tres et theologi. Prndenlius dspuiare vidcinr cou-
Giselinum seciilus, <icniliil Jiotans. Mihi placet le- tra gnosticos, qui animam paricm Dei esse affinna-
ClioVat.A, biaspbemosnocte lenenli Perpetua, ptebem bani; adeoque non male diversus tiiulus adliibetur :
juslorumcapiaresolve. Sed non displicet leclio Gis. et nam Homuncionitarumalius eral error.
Prag., qtiamsequor. 784. Weilz., Gis., Vai. B, iln\, Prag., Ua'., at-
777. Mar., animavil; et pro div. lect., animw vim, que. Ald., Egm.Pal., et vetusti Heiusiani cum Alex.,
quae proeferendaest. ,,-. Urb., Yal. Q, utque.
779. Prag., assumpsit. Alii, assumit. Nonnulli SS. J 786.Giseiinus his duobus versibus ter posuit credo
Palres hoc vocabulum assumptionis praesertim cum prn crede perperam.
concreto homo nolueruut usurpare, quasi id Nestorio 791. (juod nit generalio non esl, inlelligit auimum
faverel. Alii illud adhibuerunt. Augu-linus lih. xi de non esse filium Dei.
Civil. Dei, cap. 2, homine assumplo, non Deo con- 795. Editi ante Heinsium, Ft7itis emicuil, verus
sumplo. Viile plures apud Pelaviuni, lom. IV, part. 1, Deusille, sed islud. ln Alex. perperam, ticrus ncnis
lib.ji de Incarnat. cap. 1, et Patres concilii Toletani Deusille,sed islttd. Heinsius cum Put. ei Thuan., t>e-
iv et vi, ut alios recentiores omiltam. rus, verus Detisitle. Collalum esl, elc.Teolius sequi-
781. Hoc loco abyssus accipilurprosede animarum. lur lleinsiuni, et unum lantum Vnl. allegat pro aba
post obiium. Yox ecclesiaslica est pro inferis. Isido- lectione. Sed in Mar. et nosiris aliis, ut in edd. an-
rus lib. XIIIEtym., cap. 20 ail: Abyssus,pro[unditas liquis.
aquarum impenelrabilis, sive speluncmaquarum laten- 794. ln exemplari Aldi, quod cxstat in biblioihcca
iium. S. Hieroiiymus in Eccles. i : Uanc matricem Sapientiae,est nola ms., Conflutumesl animw, scilicet
abyssum tartarum vocat Ptato in Phmdone. Teolius spiraculum. Sed vera leclio collatum.
explicat abyssum de coelocum glossa. Ego inlelligo, 795. Rat., Weilz., Bong., Gis., Patri. Plerique ei
corpus e tumulo, animam ex abysso extrahi. velustiores, Patris. Bong., inipsoesl, quodcum Torn.
782. Ald., Mar., Rat. et codd. Heiiisiani cum relinuil Gallandius.
985 APOTHEOSIS, 986
Nec factus. sed nalus, habet, quodciinque pa- A Quam modus, et species delerminat; at Deus
[ternum est. [ingens,
Haecsimilis, velul umbra, Dei est. Sic ipse lo- 810 Atque superfusus trans omnia, nil babct iu se
[cuius Evtremum, ut claudi valeat, sensuve tener'.
Factorutroque hominem meditans de figmine Incomprensa manel virtus, cuilinea dcfit
[junclum Ultima, quam spalium non mensurabile tcndit.
.-Edificaresui similem ; sed non habet tiinbra, Ergoaniinamfactam,magnoetfactoreminorcm,
L00 Quodcorpus solidum, cujus imitaiio in umbra 815 Majoremquealiis, atqueomnibusimperilantem,
[est : Corrupiela pulris nascenleni turbida carnis
Atque aliud verum est, aliud simulafioveri. Concipit, ac membris tahenlibus interfusam
Est similis, soeclisquod non consumilur ullis; Participat de faecesua; fit mixia deinde
Quodsapiens,justique capax, reginaque rerum Peccandi nalura lulo cum simplice flatu.
Iraperat: anlevidef, perpendil, prsecavel, in- 820 Sed fortasseanimam,Dominiquia fluxitab ore,
[stal; Compositam, factamqueneges; velut ipsa Dei
S05 Yerboriim,morumqueopifex,instruclaquemille [pars,
Artibus, et coelumsensu percurrere docta. 473Qu°d dictu scelus est, tetras trahat obliia
472HisanimamsimiIemsibicoiiditoreffigiavit, [culpas,
Csctera dissimilem; quippe banc comprendere Et pessumdamnata ruens; chaosinlret opertum.
[promptum est, Sit res illa Dei, non abnuo : pars tamen illa
GLOSS/E VETERES.
797. Haecsimilis, aritma Deo, Iso. divisio. — Determihat, finit,\.
798. Utroque, animael corpore.— Figmine, fiymen- 810. Superfiisus, dilalatus, I.
lo, I. 811. Exliemiiiii, lerininabile, finiabiie, I.
799. Uinbra, anima perpelua esl, sicui Deus; sed 812. Iiiconipreusa, iiitompreltensibilis.—<Liiien,
sicu( umbradistat a corpore, ita animadistal a perpe- terininus. — Delil, deesi, I. f
tttitate Dei, 1. 815. Aliis, crealiiris,Iso.
800. Corpus solidum, majestas, I. 817. Tabeiuihus, putresceniibus,I.
802. Est similis, aniina similis Deoin Itoc, I. 818. Parlicipat, parlem facit habere. — Faece, de
804. Perpendit, wslimal, discernil. — Infit, loqui- peccalocorporis, I.
lur, I. 819. Naiura, scilket.
805. Opifex,ariifex, I. 822. Obliln, circumdala, I.
807. llis, ofjiciis,prcedictisrebus, Iso. 825. Pessuui perdilione, male.—Chaos, voragi-
808. Cceiera,per c«3/eiaofficia—Promptum, facile, nem, I.
manifeditmcst, I. —
824. Non abnuo, non nego, I.
809. Modus, mensara ullima, Itnea. Species,
COMMENTARIUS.
798. Ptit., juitciim; alii, junctum. (C Petavius lib. m, cap. 9, lom. I, niulta in hanc sen-
800, Thiian. et Gis. simulatio; caeteri, imilatio. tentiam c<<tigcrens,El putclierrime,ait, Prudentitis :
Giselinus putavit, metro et scnsni repugnare intita- At Deus ingcns,Atquesuperfusus.
lio; falsum utrumque. CaesuraBratinne saepe brevem 815. Vegelius tnensutaiedixit, ClaudianusMamer-
Prudenliiis producii. Uinbrain auicm imitalionem lus mensitrabile,Salvianus immensurabile.
quamdam esse corporis quisneget? 819. Weitzius allegat M. Berg. pro peccanti, Iu
801, Mar.; at, recenti manu facium atque: Tertul- Cauch., !.!onon. et Rot., peccandonalura luii; ircs
lianus !ib. u conlra Marcionem, cap. 9, Srcul enim Tor., peccandonalura luto. Cauchiiu conlendit casti-
imago, cum omnes lineas exprimat, veritatis vi lamen gandum peccaii natura luli, ut peccati sit praelerili
carel, non Itabensmoluin:ita et anitnaimago Spirilus, lcmporis participium, agenlis vcrbi significaiione.
solatnvimejus exprimerenon valuit, id esl, non delin- Tereiiiiano cxeniplo ex llecyra: peccatontilti ignosci
quendi feticitalem. mqutim. Idem Cauchius aliam correctionern indigilat
802, Bon. a prima manu, et Sich., quia. Reliqui, peccamisnatnra luti. Lectiocommunis non est sollici-
quod, endemsensu. Poetaimaginem, et similitudinem tanda, cujiis rectus esl sensus, fit mixta deinde Pec-
l)ei inanimaenostraeimmortaliiate ex parle collocal. candi nalura luto citm simpticeflatu : scilicet cx con-
Fauslus Reiensis, lib. i de Lib. Arb., cap. 1 : Quid junctioiic animne et corporis lit ['eccandi natura,
cero aliud intelligendum est eliam in ipsa, qui homo mixtnex lulo et simplice spiritu : id enim est mixla
coudilus esl, Dei imagine, nisi perennilalis insigne? lulo cum siinplke flaiu. Iso interpretalur SIMPI.ICE,
Adde Mavimtirnmartyrcm ce;it,5, cap. 25. sine peccalo, quod uon probo.
805. Vai. A, quo;meliusquod. Sermoeslde anima. _. 822. Iso obitlareddit circumdala; melius maculata
801. G:s., imlat; ad oram, tiz/i(.Ita lso. Gifanius " ab oblino.
Ind^c. Lucr. legit ex vel. cod. anievidet conjuncle, 825. Giselinus nit se loco movisse adulierinam
quiiil placet. dictionem pressum; fortasse itn erat in eilil. Da-
805. Weiizus invenil in vulgatis nescio quibus venlr., nam Ald. diserte hahet pessuin.Sich. d Fnhr.
reritmqtiepro inorun/que. post Aldum non debuerunt edere pressunu Conra
80f>.De menlis velocitale passim auclorcs, et plu- Gnoslicos et Manichaos, qui animam suhstaniinrn
ra poeiae. Dci csse asseverabani, probnvit bactenus animam
807.IIoecvox effigioexplanafa est hymno 10 Caili., non esse Deum, quia sordibus corporis comprelicn-
vers. 4. ditur, quod a Deo alienum est, praeierquam quod
808. Egm. et Pal., sutnplum,non video quo sen- animaecollalum est subito, ul quod tton erat, esset,
lu pro promptum. hoc est, anima ccepitesse in tempore.Nunc quoniam
809. Prag., ac pro al. respondere potcrant, animam saltem- esse partem
810. Consule Wowerum, Ouzelium, Meursiumad Dei, eos hac etiam in parte refellil, et convincit.
lliuucii verba, quoeexcripsi in riofavers. 7 Apoilr. S24. Vat, A, Egm., ht res, non iiabene.
D87 AURELII PRUDENTHCARMiNA. 983
S2o Haudquaquamdicenda Dei est, quae tempore,A Nunc flaturn lepidum calor exhalatus annelal
[ ccepit •. 840 Rorantes nebulas udis de faucibus efflans:
Nec prior, aut senior, quam pnmum plasma, Cum libet, in gelidum flabrali frigore ventum
[putanda est. Spiritus exislil tenuis, et sibilat aer.
Tunc elenim faciam video, cum cordis amici Adde et distiuctum, quem musica tihia flatum
Inlravit germana domum, limique recentis Concipit : aut ille est presso modulamine par-
Hospita, et ipsa recens fralerna sedit in aula. [ctis.
850 Illa quidem flatus Domini est: sed spiritus, 845 475 Aut (umidumlargo sublimat flaminebom-
[elvis [bum,
Non est plena Dei, tanto moderamine missa, Aut raucos frnngit modnlos, nul lenesusurral,
Quanto flans voluit flandi servare fenorem. Aut exite trabens soniius producit acuios,
Est impossihile spectare profunda Sabaolh : Aut murmur tenerum sublidit voce minuta.
Sed speculum Deitalis homo est. In corpore Haeccum te videas mortali in corpore posse,
[discas 850 Cur non ^Etemum potuisse infundere credas,
835 474 Rera non corpoream solers, inferprele Qualemanimam voluit? preescripiis quam quia
[Christo, B [condens
Qui Patrem proprium mortali in corporc mon- Effiavit, fuditque modis, sil facta, neeesse est.
[strat. Denique mulla sapit, sed non sapit omnia no-
Perspice, quam varios fundamus ab ore va- [sirae
[ pores. Vis animae, cerlum sapere , ac praenoscera
Spiramus quoiies animoesufflabilisauras. [jussa.
GLOSSA;VETERES.
826. Primum, Adam, I. 839. Anhelai, Anhelanteremittit, I.
827. Amici, Adw, 1. 840. Udis, humidis, I.
829. Itiauln, incorpore, 1. 841. Cnin Iibei, cum ptacet, I.
850. Vis, scilicelanimw, S. 844. Parcus, parvus, tnoderatus, I.
832. Flans, Deus. — Tenorem, ordinem,I. 845. Largo, abwidanli. — Sublimal, elevat.—
855. Sabaolh, Deus exerciluum,I. Bombum, soniiumcornu, vet libim; et Ennius sonilum
854. llomo, qttia Deusnon poluissetvideri, nisi per pedumappeliat bombttm,I.
hominem.— Discas,inletligas, I. 847. Exile, subliliter, scilket murmur.— Acutos,
855. Non corpoream, divinam.—Solers, sagax, pc- benesonanles, I.
-itus, velsludiosus,I. Solertiaperitiamullarumarlium 848. Miiiuia, gracili, I.
SOLLON qrwceinuttum, Vat. A. 850. ./Eternum, Deum,I, Val. A.
837. Vapores,spirilus, I. 851. Condens, creans, I.
COMMENTARIUS.
825. Abest a Prag. est. C Iongumex vet. lib. Iegitflabrare, et concltidit e essa
826. Ald., putandest pro putanaa esi. inlerdum longum in finedictionum. Yerum cum se-
827. Ald., male, uidei concordis amici, pro video, quaiur mutn et liquida, frigore, hac ratione illud e in
cum cordis antici. Prng., cohcordisamici. Ral., cim flabrarepossei produci.Goldasliis,in notis ad Colum-
cordisamka. banuni pag. 112, e duobus codd. aniiquiss. S. Galli
828. Anima vocatur germann carnis ob unioiiem legit eliam flabrare. Id secutus cst Weilzius. Widm.
scu copulam,de qua in hymno Exsequiaruni10 Cath., a prima maiiu flabrari. Plerique mss.et edd. flabrati;
vers. 6, et pracf. Hamariig., vors. 50, Caro in soro- ita noslri el potiores Heinsiani. A flalu est flabrttm,
reni, elc. flabellum,flubralis.Vat. Q, Egm.,PaL, fabrili, male.
850. Tbeodoretus, nolanle Chamillnrdn, Noinine 844. Ald. Vat. A, Q, Mar., Gis., Weilz., tnodula-
Flalus non inlelligiinus parlem atiquam essenlimdi- mine: non displicet, quamvis poslea iterum modulos.
vinm secundum Cerdonis el Marcionis rabiem, sed In I htian., moderamine,hoc est mnderaiione,ut vers.
animmnaturam per id dcnolari, quod anima spiritus 851. Prag. et Rit. ndhaerenlThuaneo. In Ptit.,pau-
sit ratkitalis el inlellecluutis.I.ocus neque a Cliauiil- cus; in Prag., partus pro parcus. De liac varietate
lardo indicatur, neqiie niihi quaerenlioccurril. snunrum Fabricius ila disserit: Prudentius musicos
852. Hciiisiani scripti, quanlo. lla Vnt. A, Bnng., sonos iwminntraucuiti,ilenem,exiletn,aculum: qttibtis
Widm. supra, Prageu. Alii cuni Ald., Weilz., Mnr., addil parcum, subtimem, ininulum. Sed parcus sub
quantum. Gis., qtianto. Iu Widin. supra, tenure, leni, sttblimissub acuto, ntinulussubexili compreliendi
S55. Vox impossibileLatiuior est quani plerisque potest. Haec Fabricius in Comment., verbo MUSICA
videtur: enmadhibuerunl Quintilianus lib. v,cap. 15, r, INSTRUHENTA, noians a Prudenlio diversis Iocis haec
Apuleius et alii. numerari, fistulam,sambucam,chetim, lijram,tubam,
855. Aldi mendtimsolerespro solers. libiam, lympanum,organa. Musicos,qui suo lempore
856. Respicit ad id quod dixit Chrislus, Paler in melodias ediderant in Prudenlium, et alios poelas
tne est, et quod theologi aiuni, el in symbolo Atba- pios, recenset Ludovicum Senflium, Marlinum Agri-
nasiano exstat : Sicttl anima rationalis el caro unus colam, Joannem Mnpsum,Jnanneni Reuschium, Lu-
esl homo, ila Deusel liomounus est Cliristus. cam Hordisium, Sebastianum Fiirsierum, Wolfan-
857. Vat. A, respiee;alii,perspire; apud Weitzium, gum Figuhim. Vide Isiilorum lib. III Etym., cap. 5
Egm.jPnl., Widm. supra, respice. el seqq. de Musicact ejus Iriformidivi^ione.
859. Chnmillardus hoc loco agnoscit naluralem 845. VerbumsublimareEnnii et Calonis, quod iu
rbytbmum vocis animatae.Verumde re musica paulo obsolelishahetur, reduxerunt Vilruvius, Apuleius,
post Prudenlius; nunc tantum flatumlepidum,et ge- Solinus, Lactanfius, Mamerlinus, Ammianus, Aia-
lidttmcommeniorat, et distinguit. crobius.
841. Mar., ingelidum;alii , tu gelidum.Sermo est 854. Bolier. Prjor, pernoscere.
de gelido, seu frigido flalu. Gifanius Ind. Lucr. in-e
 989 APOTHEOSIS. S90
855 Jam, cui certus inest modus, et cui nosse ne- tA Fenur opus, tenuisperquodconslrucla refulsit
[galum est Forma animae,aique rudi faclam se munere
Omnia, factura est : nam condita, et aucla [sensit.
[proba(ur. 870 Si non cslfactura manuscaro nostra, nec oris
Colligede simili, sitne haecfactura : creavit Est faclura anima, (lalu, et spiramine coepti,
NempemanusDominicorpus morlale, lutumque lnquelocum deducla aliquem; namqueomne,
Composuildigitis : nunquid manus articulalim [quod bora
860 Est digesta Dei? nunquid vola? nunquid et .Nalalis proferl, locus accipit, et locus ullus
[ungues Quod cohihere potest, modicum est, nec in
476 Claudereflexibiles? patulam seu tendere [omnia fusum.
[palmam? 875 Et quod tam modicum est, ul cerla sede lo-
lsta figura manus nostrae esi, quam non habet [cetur,
[iii se Jam littibare potest; et quod lilubaverit, intra
Incireumscriptus Dominus : sea tradiia forma Naturam vitii est; vitiosum denique tristem
[est, 477 Decidit in poenam; Deus hoc, mihi cre-
Humanisqueenota animisdaret intelleclum. ]B [dite, non est.
865 Ut per corpoream speciem plasmnsse feralur Aut, simajestas anima esl, ostendile qnid sit,
Corporis effigiem: sic est plasmata vicissim 880 Quod Iapsam, Christique inopem nova gratia
Flatu incorporeo res flabilis,oris et esse [mundat.
GLOSS-4EVETERES.
855. Cui nosse, quisensu hebesest, id esl, qtiianulla 870. Si non est, etc, consequenliaisla sic melius
polestcrealura intelligereomnemsavienliam,nisi sotus legitur, si de anlecedenftfial consequenshoc modo: si
Deus, I. anima, inspiranteDeo fncta, non csl [aclura oris flan-
856. Faclura, Dei, I. lis Dei, nequecaro nostra [actura esl inanus Dei for •
85>7.Collige, inlellige.—De simili, ralione.—Sitne manlis. Sed curonostra esl factura Dei ntanus. Ergo
haecfaclura, utrum sil hmc(actura, an non? creatura, el attimanostra est factura Deioris. Ut sil locusad de-
an crealor? I. ductionemconsequentis,Prag.
858. Manus,maiiuslum fecerunlme, el plasmaverunt 871. Coepla, inchoata, I.
me, I. 872. Inque lOcum, in corpus, I.
860. Digesla, ordinala. — Vola, medietas palmm: 874. Cohibere, claudere, I.
inde involaredicimus, quia quidquidinvolamus,in pal- 876. Titubare, errare, I.
ms recondimus,qum GrmceTHENAR dicitur, 1. 877. Vitiosum, animm,I.
861. Claudere, ctaudebat. —Tendere, lendebat, 1. 878. Decidit, cadit, I.
865. Iiicircumscriptus,intocalis, I. Q 879. Majeslas,Dei. Deilus.— Osteodite , dicile, I.
865. Speciem,figtiram, I. 880. Lapsam, in peccala, tn peccatis.— Gralia
867. Flatu, insufflavil in faciem ejus sptracuhtm tii baptismaie,I.
titm, quasi ore Deusanimam insttfflassethoinini,I.
COMMENTARHJS.
855. Prag., non bene, possepro nosse. Weilz., Egm., Reciditinpxnam. Gis., Bong., Widm.
857: Vatl. A,Q, Rai., Egm., Palm., Urb., dissi- Yati. B, Q, Rat., Prag., decidil in pwnum. Mar., tii
tnilis, scilicel coltige, dissimilis sitne hwc (acliira, pmnamrecidit. Non male reciditin pmnam. Arliculns
Meliuscolligedesimili, hoc est raiione, ut Iso exponit. re s;rpe produciiur in reduccre, refugere, rccidere,
Vat. A contra carminis regulas, fulura pro faclura. referre, et similibus. Vide Gifanium lnd. Lucr. in re,
In Rat., cieauii. In eod. Ral. replicalur hic versus, et in rccidere, reducere, refugere.Alex., Urb., el alii
ut in plerisque oplimis inventnr, el eadem manu. lcguni reccidii. Malo decidit.
Nimirum Coltigedistimilit sitnehmc faciura creanti. 879. Weilz., velusiiores Heinsiiini, Gis. ad oram,
Colligede simili, sitne hmc factura, creavil; el in boc Mar., Rai., animm; alii amina cuin Alex., qtiod nie-
secundo supra creavit aliler creanii. Alex., colligedis- liusputo.
simili, lege de simili. ArgumentumDESIMILI est : sic- 880. Alrl. el plures Heinsiani, mundal; nlii cum
ut corpus digitis Dei (qui lamen 'proprie nou habet Pul., Tiiuan., Wid., Gis., Weit., ut puto, innndat.
digilos) formari dicilur, ideoque[aciura est, ita «ni- In Widm. supra, ttudaC Alex., mtuidal.Vnf. Q, /ai>a/,
ma, quaeoris divini[ertw opus, pari rationc [aclura repugnanle mclro. Quod aii Pruilenlius, post Adx
eSt. lapsum novatngraliam Clirislitnundare, argucre po-
860. In exemplari edilionis Aldinoe bibiiolliecae test ipsum credidisse Adamo praestilnm fuisse gra-
Sapieniiaesciolus aliquis monuit, pro i>o/alegendum liam, quod non solum S. Augustini principiis .valde
so/a, hoc esl, terram. Involare a i>o/adictum, qtiod cohmret, ut ait Teol., sed eiiam ad dogmaia fiiiei
ait lso, tradidit etiam Isidorus lib. xvn Elym., cap. 7. U pertinet. Gratia vero Cbristi nova est et inundans,
865. Put., incircuminscriplus,non probo. S. Hiero- quia mnjor, validior, efficacior, potcniior est quatn
nymus in Lamenl. Jerem. cap. i: Membra hominit, gratia Adamo ante peccamm collata. Cum enim Iibe-
sicut et'affeclushtimani tropice Deo ascribuntur, twn runi arbiirium miniine quidem amissum, et exsiiri-
proprie, quia incircumscriptumliimen, el immensama- ctum fuerit in piaevaricationeAdami, sed viribus ta-
jestas lineamentiscorporiscircumscribinon novit. men manseiit attenuatuni et inclinalum, consequens
864. Prag., oculis; caeterianimis. est ut necessaria sit major gratia in siatu naturoc
869. Prudentius videlur acciperc ruclis pro novo, lapsoequam in statu naturoeintegrne.Haecclnrasunl:
recenli. Videliymnum 5Cath., vers. 155. neque ad Prudentium illustraiidum opportunus est
871. Aliquis addi volehaiet post anima, ut melro diflicilliniusS. Augusiinilocus ex lib. de Corrept. et
consulatur. Carmen recle sine e/ procedit. Gral., quod primo hominidaium fuit adjutnriiim, pcr
875. In Mar. videtur esse quidlam. quod posset, ac sine quo non posset permanere, si
877. Ald., trisle, corrige trislem. vellei, non quo lieret, ut vellet: nunc vero per Chri-
878. Ald., Vat. A , meliores Heinsiani, Fabr., stum dalur adjutorium, sinequo permanerc non pos-
991 AURELH PRUDENTIICARMINA. o;?,
Spirilus et sanclus baptismate juslificaiam A Sortila est babilare domura, cum peccet et ip?o
Nobililal, famuleequedccus, quod deruit, addil: 890 Angelus, hospitium qui nescit adirc cadneuhi
Quodquiapraeslalurmerilis.nieriiisquenegalur, Cratis labifluoe.Peccal, quia factus et ipsc cst,
Absurde fertur Deus, aut pars esse Dei, quae Non gcnilus; quocunquemodosil facius, id unus
885 Divinum,summumque bonum de fonte pcrenni Scit faclor Dominus ; factum mibi credere sal
478 Nunc Ijibit obsequio, nunc culpa, aut fsit.
[criniiue perdil, Solus labe caret peccati Conditor orbis,
Et modo supplicium recipit, modo liberacalcat. 895 Ingenilus, genitusque Deus, Paler, et Pa're
Miraris, peccare animam, quae carnc coactnm [natus,
GLOSS.dEVETERES
8S2. Nobilitat, nobilemfacit. —Famulac, anitnm, Bono opere, Vat. A.
tibiqueservienli,lso. 887. Ciilcat, supplkia,\.
885. Quo.l, decus.—Meritis bonis. — Merilisque, 888. Mimris, o Homuncioniia. — Coaclam, Confir'
»ta/is,I. tnalam, solidatam, vel collectam,I.
884. Absurde, inconvenknler,incongrue. 889. Sortila est, accepit, consecuta,vel adepla est, I.
883. Fouie, Cliristo, I. 890. Cadiicum, eorpus; l. Corpushumaniim.Vat.A.
886. Nunc, aliquando. — Obsequio, itt obsequio 891. Tabifluae,defcctivm,morliferm,sordidm, I.
Chrisli, id est pro servitiosuo propter obedienliam,I. 892. Non genitus, skut Filius, I.
COMMENTARIUS.
sumus, eliamsi velimus, et tanlum, ac tale, quo iiat B graiia. Eamdcm inlerpretaiionem mu'lis rationibus
ut velimus. Quam distinctionem adjutbrii, sine qtto gravissime confirmavit in dissertatione de adjulorii
non, ei adjuiorii, qtionunqtiain salis intellexi, quam- sinequo non. et adjutorii quo vera germanaque no-
vis ineaenucleanda oiultas horas consumpserim. Ne- lione ab Iprensibus praesiigiis viiVdicala : ubi notat
que id fateri pudet in lanta discrepantia interprela- Jaiiseninm laniihunclocum Aiigustinifecisse, ul pene
lionuni. Qtiin imo censeo, hoc loco uoua/it graliam ducemies repelieiil, et nullum nliud lundnmenlum
esse bnplismum, quo homo renasciiur. Graliam Cliri- suic sentciiliic substruxisse videatur.
sli Cyprianus et alii vocant baplismum. Posi haec 881. YocabiilumilicologicumJustificare a SS. Pa-
edita quidam theologus cuni judicium siuim de meo lribiissuinpluni. Animainautem baplismnle/usfi/icart
opere honorificum puldice exposuisset, et hancipsam liuVsnosira lenet. Vide conr-il. Trid. sessior.c 0, de
nienminlerpretaiionemapprobasset, sernionein esse jusiificalionecnp.4. Menlemjusii/tc-amdixil Calullus.
de bapiismo, qui gratia Cbrislia SS. Patribus, et in 883. Ex eo quod anima bonis operibus graliam as-
actis inartyrum soepedicitur, plura addidit dc Au- sequatnr ct reiineat, malis vero amiilat et pertlat,
gustiniana distinctionc auxilii qtto ct avxilii sine quo arguit, neque Deum essc, neque Dei parlem. Vide
non. Exisl.mai, bac distinctione confirmari nicain glossas.
intcrpreiationem. Sed cum Prudentius loquatur de 888. Mulatioet varielas sih'|>scst et origo peccati.
baptismo, aulde gratia babiiuali quoe in baplismaie Gregorius Nyssenus lib. Caiech.-,cap. 6 : Omnequod
infundilur, ut clare explicat vers. seqq. : Chrisiique creulioneproduclumest, mvtalioni esl affine.
inopem novagralia mundal, Spirilus el snncius bapti- 891. Nonnemo tegil gralis inale pro crafs. Alius
smntejustificatam Nobilitat, oporleret, ut S. Augu- _ in editioue Aldina bibliolhccoeAlexaudriiioe corrige-
stinus illa sun distiiictione graliam hahiiualem, non " bat tabifice(sic). Corpusvocat cralem lubifluam.Vide
vero graliam aclualem, comprchendisset : quod, ut hymmim 8 Ciiili., vers. 59, elhymnuni 11 Perist.
opinor, theologus isle non fatebitur. Dixerani verba vcrs. 57 : Ungulafixa cavis coslarum cratibus ullos
Prudentii nulli diflicullali esse obnoxia, iu cxi onenda Panderesecesstiset lacerarejecur Nonciiim cavachae
vero distinclione Augusliniana tbeologos inler se ciaies signilicant inslriiiiienlum quo manyres cru-
inaxime discrepnre. Reponit.lheologus nullam appa- ciabanlur, ui quidam doclissimus aniiquiiatuii) ec-
reredidiculialcm, nullam obscurii.iicm, si animo clesiaslicarum scriptor allirmavit. AviitisPru<lentium
quieto et sedaio verbn S. Augusiini leganlur, et cum imilatur lib. i : Diffttndilduplicem costarttmex ordine
aliis conierantiir q:iaeidera S. doclor dixit eod. lih. cralem.
de Correpf. ct Giat.,end. cap. 12. Nuclens hujus 892. Plures olim fuerunt et iiunc etiam snnt quae-
respoiisionis est, lol theologos, qui de natura grniiae siiones de nalura ange!orum,quaeviileri possuntapud
actualis diversa systemnia defendunl, adeoque divcr- theologos et auciorcs coniroversiarum. Piudeniius
sns inltrpreialiones d sliiiciioms Augustinianacex- ait eos facios fuij-se, quocunque demum modo fue-
promuni, aut quieto et sednto animo verba S. Augiir rint fncti : idsaijs csse, ul possint peccarc. Hoc ip-
slini non legisse, aul ea inler sc non coutulisse, his sum iisiruiint llieologi,nnllam esse creaiuram impec-
videlicet cxceptis qui cumJaudalo theotogo in sysle- cabilem ; iia enim loquriulur. Vide S. Augusiinum
niate gratioeiidornaiidoeonsenfiunt. iVou equidemin- lib.iu contra Manichaeos,cnp. 12, et concil. Bracar.
video, miror magis, ttndique lolis Usque adeo lurbulur i, ran. 5 : Siquis animas litiitianas,vel angctos ex Dei
agris. Quid ergo? inquis : nonne Augustiiius dociri- credil subslantia cxstitisse, sicitt Manicliwuset Priscil-
iinm grauoe clare explicuit ? explicuit cerie oiiinium ]D lianus dixentnl, anatliemasit.
inaviine, et qunm licri poiuit clarissime docirinam 895. Chnm., mendose, slfuctor.
(•altiolicainde necessilaie cl efficaciagraliae; ai con- 895. lleinsiu; in Oxon. baec per^picua esse vidil:
secnliones, quas ex verbis Angusiuii ad diversa .!icgenitor, genitusque,DeutPater, el Patrenatus. lia
s\siemata gratiae iuformanda plurimi theologi catho- ciiani iu Pragen. liodein periineni Rai. el Mnr., ui
lici (ul miliam nunc hnereticos) deducunl, cum om- genitor, opinor pro ac genilor; s cut eliam Egni ,
nes pro sc cvidenter faccre Auguslinuin clnmeni, i'ut., ageniltn : i|iiaiif,u:nu alii inngis accipiunl pro
quis inihi juresuccenseat, si negeni Augusiinumclarc ingeiiliis more.Graeco.Alii plcrique ingeiiilus, ul /'//-
explicuisse ? Quod si a me quoerasquacnammihi cla- naius, iusubjeciiis,quod exsint eliam in Mar. supia
rior aut probabilior inlerprelalio distinciionis Augu- pro diversa scriplura, Alex., Urb., Yat. Q, ct pln-
siinianaevidealur, respondebo, ita mibi probari Pe- cuil denique Heinsio, quia ingeniltts vox est apud
tavii expticaiionem, ut alias aliorum caiholicorum SS. Pairesvnlde usilata. — Fortasse nelius disiin-
non despiciam. Petavius igitur, in Elencho Theriacje gues inyeniltisgenitusque,Detts Pater et Palre nalus,
Vincentii Lenis cap.22 ct scqq.,adjuiorium sinc quo quam disiiiictioneni scripluracodicisOxon. coiifirmat.
von exponit de sola perseverantia, sive persevcranie
9D3 APOTHEOSIS. 994
Solus, etexceptus tormenlum admitlere triste,. A Exin liircla malo peccamine principis Adae.
JJ,73 Inviolatusagil,necquidquamsenlitacerbi. Infecitgenusomneliominum.qiiodpullulatinde:.
EssortenVdicesseanimam crucis,atquedoloris, Et lenet ingenitas animarum infantia in ortu
Si culpaeimmunem,vacuamquea criminenosti. 480 Primi hominis inaculas, nec quisquom
500 Qiiaepeccare valet, valet et succumbere poenae. [oascitur insons.
Ipsa quidem sincera fuit, dum conditur olim, 915 Vitandus tamen error erit, ne trailuce carnis
Quoecollaia rudem fecit viviscere limuni; Transfundi in sobolem credalur fo.is anim n um
- Ut pole de liquido naturoesemine primos Sanguinisexemplo;cuiiextapropagincvenaest.
Accipiens.habiius, superoque cxpressa sereno. Non animas animae pariunt; sed lege latenii
805 Sex mox, ut gravido jussa est innectier arvo, Fundit opusnalurasuum, quoparvula anbclent
Suavibus illecebris nimium blandita refrixit, 920 Vascula, vilalisque adsit scinl.lla coaclis.
Deque voluiabris pretiosum polluit ignetn, Quae quamvis infusa novum penetret nova
Dum(ransgressaDeipositumfas improba calcat. [semper
Haccprima est natura animae,sic condita sim- 481 Figmenlum, vetus illa lamcn de crimine
[plex, [nvoriun
910 Decidit in vitium per sordida foederacarnis. Ducitur : illuto quoniam concreta veterno est.
GLOSS/E VETERES.
896. Exceplus, sequeslralus,separatus, I. B 911. Exin, deinde. —Tinctn, pollutapeccato, I.
897. Invioiatus,insons. —Agit, valet, vivit, conver- 912. lnfei it, maculavil, viotavil, I,
salur, I. 915. Orlu, in nativilale, I.
898. Exsorlem , expertem. — Crucis , passionis, 915. Traduce, Iransinissione,origine,traduclione,I.
cracialus, I. 916. Fons, oriyo, Val. A.
899. Iiiiiiiiineiii;securam, incapacem, I. 917. Sanguinis, setniiiis.— Cui, sangttini, generi.
902. Collata, conjuncia, a Deocreata. — Propaginc, generalione,procreatione, I.
903. Ut pote, sicuti, quasi. — Liquido, puro. — 918. Pnriunl, gignunt, I.
Naturae,divinilatis, I. 919. Nntnra, aninim; Deus. — Suum , proprium.
904. Habitus, ornalus. — Superoque, de superno. — Quo, operc. —Anhelcnt, desiderenl, I.
— Sereno, serenilate, I. 920. Vascnln, corpora. — Coactis, membris, va-
905. Arvo, ien-o:,I. sculis, corporibttssolidtdis, 1.
906. Illecebris, deleclationibus,I. 922,Figmenlum, co/pus.Val. A.—Illa,pecca(rix,I-.
S07. Volutabris, sordibus. — Ignem, anitnam, I. 925. Velcrno, pesie, peccato, I.
COMMENTARIUS.
896. In Vat. A correclor anliquus, et ejusdem In versibus editionis lleinsianae nullum mendum (y-
fere oevi,erasis prioribus, posuit Spiritus etsanclus, pographicum deprebeudo : in nolis vero error est
et supracbaracterc ininulissimosoluset exceptus,cum corpora pro vascula, qui ad rcm tle qua agiinns non
glossa, separalus, sequeslrattts. pertinel. Et Heinsius ipse in finenoloeait, iu Tbiiiin.
897. Vat. A, seusit; melius, seuli(. p pro vascula legi viiicula, quod recte illi displicet. Jam
898. Egm. a manu prima, disce pro dic. Heinsii mos in notis explicaiulis est, ut leclionem
899. In A!d.deesl a post vacuamque.Quamviscnim quam in Giselino repcrit, priiiium pmiai, luin eam
propter duas consonnntesdictiouis sequenlis produci aut rejiciat, aut defendiit. Ilnc igilur loco sic ait :
posset que, tamen mss. codd. habent a crimine. Quo PARVULA ANIIELENT, fictwstri omues; nt in duobus
900. Prag., Qui peccare;caeleriqum,scilicet, anima, Weilzianis, QUOD ANIIKLENT, idque inargitvm edilio-
nam sequitur ipsa versu seq. num iinnullariim occupavit : probe, sic supra :
901. Cellar. ed. 2, condilor, male. Variis Siloa re(undil Momentistaticcs, nec flucitim
902. Poliores, viviscere;alii,vivescere.Rudem limum semper anltelat. etc. Cbnmillardiis.legit et legendum
dicit, ut supra vers. 869, rudi munere pro uot/o. ait quod anlielent, idque marginem eililioniiiii non-
903. Rat., natura, male, pro naturm. nullarinn occupavis->e.Teolins ait Weilzium voluisse
904. Aldi error est superqueexpressa. Ouo ANHELENT , uli eliaiit habent ed tioucs aliquot.
907. Volutabrasunt Joca coenosa, ubi sues ct apri Weilzius iia ccrie edidit, quod eliani exsiatin ple-
volulanlur. Ignem vocal aniinoe puritatem et splen- risque velerihus editionilms , sed dnos codices indi-
dorem, ut saepealias. cavit, uhi legitur quod ankelent,el id revera exsinhat
914. Peccaiumorigin.ile, quod Pelagiani negabant, nnte Heiiisiumin margine nonin llarniii ediiionum.
clare explicat et aslruil. Caeterumvcriim quidein esl, anhelare cnm accusandi
915. Nolatur errof eorum qui docebant peCcalum cnsu reperiri apud Prudeniiiim ct nlios; sed non
originale ca raliorte in Adami posteros iraduci, quod oequeeerluni, hoc loco poelam accusamli casuin vo-
non soluni corpus, sed eliam animaeex Adamo pro- Inisse, nam sequilur : vilalisqucadsil scintilta coaclit,
pagarenlur. Qua in controversia valde dubius baesil 1D scilicel quo adsit.
S. Augiistinus,quod dillicile ipsi vuiereiur, ut aniiua 922. De voce figmrntuinplura Cellarins in Lalini-
in corpore tanquam in vase vitiaretur, nisi ipsn vi- laie restituta sa>cul<i oeneo ex Apuleio, Aiiimi.ino,
liosa ex Adamo iraherelur. Nunc certum esl apud Cypriano, Aulo-Gellio, Macrobio, Minucio Felice,
(iinnes caibolicns, animas nou transfundi ex Adamo, Lactanlio, Teritilliano, Spartian.) : qua vocc p>ore
peccnium vero originale vel ex e i solum conlrahi, facta et ireaia clegantcr usiun Priidcniium monet.
quod homines ex semine Adoe propagati nascnntur, Allegnt cliam aiilii|iiius le-liinoiiniin AsconiiPediani.
in quo tan<|uamin cnpiie omnes peccivcrunt. 925. Ald., Pnl., Oxoii., Alex., dkilttr. Vnt A, Mar.,
919. Sich., Gis. 1 edil. ad oram, Vaf. Q, Heins., Rat. a prima inanii, Urb.. Wcilz., ducitur. Ileinsius
Cel.. Teol., Cham., Pal., Rong. a prima innnii,quod. suspicalur didilur. GifaniusInd. Liicrcl. pag. 456, de
Heinsi nii mnnes, iteinque nostri mss. ei cdili, etiam incisione --euiuciso loqucns, cx vet. cod. legit dici-
Alex., et Urb., quo. Teolms Chaiiiiilardiunaecusat, lurillala, qund recl;ssiuium pulat. Mar., in loco;
quod typograpliico Heins anoe edilionis nieinjo de- Rat., itt lolo pro in luo, ut explicnt Mnrieltus nam
ceplus inliil hic videiit. Conlra ego puto Cliamill.ir- sipe o babrt pro u. Egin., ilittto. I rb. ct Alex. a
duiuopliuiQ vidisse quod iu lieiusiosciipturnexsiut. prima inanii, itt litto. Melrorepugnal in lulo Alex,
995 AURELHPRUDEiNTlICARMINA. 990
Indc secunda redil generaiio, et inde lavatur A Quid Chrisli in membris peccaii saevasatelles
925 Naluroeilluvies, iieruniqne renascimur intus 940 Poena agerel? ouid mors bominis sineciimine
Perfusi, ut velerem splendens anima exual [posset?
[Adam. Niinirum cassis conatibus, et sine nervis
Quse, quia maleriam peccali ex fomite carnis Concideret, slerilis peccati fomitenullo.
Consociata trahit, necnon simul ipsa sodali Mors aliiur culpa : eulpam qui non habet, ipso
Esi incentivum peccaminis, implicat ambas Pastus defeciu mortem consumit inanera.
930 Vindex pcena reas, peccantes menle sub una, 945 Sic mors in Domini consumpta est corpore
Peccandique cremat socias cruciaiibus irquis. [Christi
482 f's crucihus Clirislus nos libernt , Sicperiii, solitum dum non habetaridn pastum.
[incorruplae Suspice quapropler solum inculpnbile numen ,
Malris, et innocui gestalor corporis. Unus 483 Virtutem Patris, et Chrisii.et jam desine
Naturam poenaeexpositam , sed non vitiorum [nosfrae
955 Naturam exposilam contactibiis indui Iesus : Invidiam conflare animae, quod sit Deus, aut
Atque ideo pcenaanil debuit : intemeratus , [quod
Fiaude carens, omni culparum.aspcrgine liber. 11950 Portio parva Dei, cum Chrislo abseidere qnid-
Quid peccalorum prosapia corpore in illo, [quam,
GLOSS/E VETERES.
924. Inde, de baptismate.— Generaiio, baplismi, I. '— Contactibus, pollutionibus, .
925. llluvies, immunditia, potlulio, macula, I. 956. lniemeraius, inleger, I.
926. Perfusi, sacro lavacro, I. 958. Prosapia, generatio, I.
927. Materiam, occasionem,I. 959. Satelles, sequax, I.
928. Sodali, corpori, carni, I. 941. Cassis. vacuis, inanibus. —Nervis, sine [orli-
929. lncentivum , incendiiim.—Ambas, naturas, tudine, I.
finimmel corporis, I. 942. Concideret, caderet.— Sterilis, inanis, scilket
950. Menie sub una, sub ttna votuntate, I. illa mors. — Fomite, nulrimenlo, I.
952. Crucibus, pmnis, I. 944. PasiuS , genilus, I.
955. Innocui, quia solus itle sine peccaiofuit, I. 946. Ariila, mors , I. — Pastum, peccatum,Mar.
954. Expositam, manifeslalam, liberatam, I. 947. Suscipe, honora. — Inculpabile, sine culpa,!.
955. Exposilam , dalam, expertem, vel jaclatam. 949. Invidiam, injusliliam. I.
COMMENTARIUS.
IIsecundamanu illoto. In Val. B erat, dttcilur in litto, C sciolus pro Iesus posuit ipse.
sed faclum dicilur in luto, in Yai. Q, iHtilo, quod 958. Adesthicversusin Mar., Vat. Q, Prag., Rat.,
retineo, a verbo itluo, a quo cliam est illuvies pnulo elquidemsine lilura el eadem manu , in plerisque
post, quaravis recentiores nialint i//o(o. Pro i//u(o Weitzii, in Giselino et aliis. Abest. a Put, Tbuan.,
iionnulli scribunt inluto. In Arnob.o lih. i adversus Oxon., Tor. duobus, Ald., Pal., Ufb., Alex.
gentes legitur, Qtti per attissiniosgurgites pedemfere- 959. Alex , quidquid in membris,fortasse quidquid
bal inlutum. et in membris.
924. Pelagianos, ncganles peccaium originnle, re- 940. Weitz., Gis., Gall., Tornaes., Rat., homini.
fellit ex bapii>mn,quo renasciinur, uliqueinortui per Pleriqueetvetustiores, hominis,quod longe iueliusesi.
peccalum, quod ec Adami crimine conlraximus. 942. Egm., Put., et Pal., concidcrentsieriles, quod
Yide S. Augustinum et iheologos. non intelligo. Alii, conciderel',slerilis peccali fomite
927. Fomes peccnii in carne esi, el in caruo eiiam nulto, hoc esi mors, quoeipsa sterilis dicisur : nam
post bapiisuialis lustralem undam ieui.anel. Nihilo sequitur mors alilur cidpa.
tamen minus anima ipsa peceat, quamvis a concu- 945. Ul supra hymno Exsequinrum, vers. 17 et 18,
pisceniiae illecehris ad peccatuui trahalur : quia et abolere morlem, ita nunc mortemconsumiin corpore
libere peccat, et ssepe eoncitpisceiuiaeviui acuit et Cltristi.
accendit. Ilinc poena corpori et nnimoe sapienter est 947. Vat. A et B, suscipe.Mar., Ald., Weiu., Gis.
consritula. et plerique suspice, quod sensui niagis congriicre vi-
928. In Prag., sodale; in Rat., todnlis. deiur.
929. In iioniiullis edd., impleal; coniiie implkat. ^. 948. Pul. pro virtutemhnbet naturam. Conlra stant
"
Inceiaivum adjectivum Varronis est, substaniivum Alex., Urb. et alii nosiri cum Vat. Q etctiitis.
auctoris panegyrici Conslantino dicti, tlieronymi, 950. Heinsiani omnesvctuslioies, Gif., Alex., Urb.,
Syiuniachi, Ammiani. Vat. Q. Ral., Weitz., abscidere.Alii, abscindere. Ni-
951. Animam igne tori|ueri , quamvis sit spiritua- hil minu> cogitaveram, quani ut hoc loco de ciiliu,
lis, docent SS. Patres et iheologi, quanquam nescio et iesto SS. Cordis Jesus, quod publica aucloriiaie
cur hoecconsuemdo invaluii, ul llieologos a SS. Pa- Romoe innumerisque aliis iu dioecesibus cclebraiur,
Iribus discernamus, nec iheologorum noniine vulgo vcrba mihi esscnt facienda, prteserlim cum jam pri-
SS. Patres comprehendamus : nam hi rnaximeveri dem cnusa finita sit. Sed omnino tacere non licet,
siinl tbeologi. Sed, ut aiebam, quaestioncm de igne quandoquidem recens interprcs male Prudeniium'in-
quo aniinae crucianlur uiriijue agitanl, et uonnihil tellexil, subjecla hac: nola veibis illis, cusialtendantCHRISTO
a nobis ea de re dicium cst iu proleg. num. 107. AIISCIDERE QtliDQUAM Hmc, inquii, vetim,
952, In Val. A recle factuiiicrucibus ex cruciatibus, nonnulli ex liodiernisSS. CordisJesu cultoribus,ne
(jiiiccsf glnssa. Nam crucem , el afftgicruci pro cru- dum vividioremin se ipsis el in aliis erga-Clirislvm Je-
cialu el.cruciari accipi, dicnm ad bymnuin S. Lau- sum affectumexcilare sludent, corpus ejus, el carnem
reiiiii, vers, 21. Heins., Cham. mendum nos librat. dividenles,ei in (rusta secantes, oculisquesubjicientes,
935. Gifaniusex veteri codice geslutur pro geslalor. violutmunilalis el integfitatis rei peraganlur. Ego vero
Non sequor. maxinie atlendo ct video, -Prudenlium neiiuaquam
955. Prag., expositamconlractibus, ut vers. 989. agere de Chrisii corpore, sed Chrisli nomine inleili-
Melius contaciibus pro contagione. In Rat. rec-ns gere Verbum, et diviiiiiaiem, ul vers. 29 Apolb. :
9-.J7 APOTflEOSIS, 99S
Et resecare Deo parlem, vel carpere tantum jA 965 Do veniam morbis, simul et peccala remitto.
Niimennon liceat, plenum sibi semper, el in se. 4S5 Filius esl hominis, peslem qui pellere
Estoperaeprelium nebulosi dogmatis umbram [carnis, =
484 Proderc, quam tenues alomi compage Et scelerum nexus laxare, ac solvere possit.
[minuta Surge valens, surge innocuus, jam tolle graba-
935 Instituunt: sed cassa cadit, ventoque liquescit [lum,
Assimilis, fluxu nec se sustentat inani. Filius hoc hominis jubeo. Dignusne videtur,
Aerium Manichaeusait sine corpore vero 970 Qui lestis sibi sit, seque, ac sua carnea norit?
Pervolitasse lieum, mendax phantasma, ca- Quid, cum discipulos, hominis quid Filius esset
[vamque Passurus, fido jam preescius ore monebat?
Corporis effigiem, nil conlreclabile babentem. Nonne fatehatur, se cum virtute palerna
900 Ac primum specia, an deceat quidquam simu- Esse hominem verum? quod si non credo, fe-
Assignare Deo, cujus mera gloria falsi [latum [fellit.
Nil recipit: membris bic se lallacibus aptans 975 Si natura Dei quoesit, Manichaee,requiris:
Fingeretesse hominemventosa subdolus arte? Omnc qnod est, verum esl; nam si mendosus
Mentitus loties, cum dicerel, inveteratis B [agitquid,
GLOSS^EVETERES.
955. Operaepretium, nccessevei congruum, i. * 96I.'Mera, pura. — Fatsi, [alsitatis, I.
954. Prodere, detegere.— Atomi, dicunt hwretici, 962. Memhris, an, I.
quod omnia qttmstint, ex illa inanilate (orntata sunt 965. Venlosa, inani, Yat. B.
quw eral ibi tibitnodo estaer, et ex alomis qualuor ete- 964. Inveteratis, in veierihomineconceplk, I.
menla [ormata. El inde omne corpus pliantasma, 970. Carnea, membra, 1.
PIIAINO, appareo; inde phantasmala falsw itnagines, 972. Fido, veraci. — Mnnebat, interrogabat, I.
qum hominibusapparenl. — Minula, gracili, I. 975. Palerna, superna, I.
955. Cassa inutilis, I.
COMMENTARIUS.
Hoc vidit princeps generosiseminis Abram, Jam tutn rent facile. Sed Gifanius ipse agnovit Lucilinm lib.
dignali lerras invisereCltristi Hospes homo,nonet saepe XXVH hac voce usum fuisse: Idola, atque atomos Epi
alias. Probat autem Prudenlius animam esse cnri vincere volim. Grwcissans,inqtiit Gifnnius, id fe
portiorie.ii Dei, cum Christoabscfderequidquam, Et cii Lucilius : quasi vero vox Latina sit atomus. Ptae
resecare Deo parlem, vel carpere lantum Numen non tereo Ausonium, ApollinaremSidonium, aliosque, in
iiceal. Ilic enirn erat quorumdnm h:ercticorum error, quorum carminibus id nomen inseritur. Noniiulli pro-
animam esse partem subslantise Dei, qui nunquam sotlioescriptores a in atomus longum indicaiit: alii
somniarunt affirmare animam esse particulam cor- P non solum breve pronunliant, sed veram regulaur
poris aut carnis Christi. Igitur aul Prudentii mentem iradnnt, incoinpositisGraecispraepositionemacorripi,
recens interpres non est assecutus, aut tota ejus ar- ut in alheos, apalltos. Puianl aliqui Judicos diclos
gumeninlio huc denique recidit : Prudentius ait di- apellus, quasi sine pelle, ct nihilominus recie corripi
vinam naturam resecari nonposse; ergo qui SS.Cor- priniam ab Horatio, Credal Judmus apeila. Oppor-
di Jesu cullum exliibent, et ejus imagines quales in tunins idein Gifanius observat aiomos e senientia
ecclesiisfideliumveiieralioniexponuiitur, autpingunt, Epicuraeoruui esse prima rerum corpora, qua: nun-
aut pingi jubeui, aui ita picfas adorant, cnrpus Chri- quam sint visa, sunl tamen, et instar ininutissimonan
sti et carnein dividuni, et in frustn secant oculisque pulvisculorum, in sole vagantium, in inani jactaniur,
subjiciunt, adeoque violalae uniiatis et integrilatis non vero stinl ramenla illa quocin sole volitant.
rei peragi possunt. Nemo, opinor, buic con-ecutioni 956. Mar. a prima manu.a! similis, rnale.
favebit, nisi si malaecausaepejus patrocinium in ali- 958. Cavampro inani, pulcbre. Paulinus Epilh. Ju-
quo advocalo quaeratur : nam theologus proeceptor, lian., cava tnundi gloria.
qui sua studia cum Advocalo conjunxit, minime po- 960. Prag., ad primum. Lege ac.
luit discipulum docere hanc arguendi rationem. Ve- 765. Vat. A, fixerit,male, pro fingerel. Aldus,men-
rum lispcsalis, quod ailinet ad Prudentium : alia (si dose, venlosac pro venlosa.
lanli est semisopilas quaesliones excilare) dabunl 964. Rat. a secunda manu, inveteralis. Prag., dum
Teiamus et Marquezius, quibtis adjungere libet Moz- pro cum.
zium in opere quo SS. Cordis Jesu culinm strenue 965. Peccala remitterephrasis ecclesiasticaex vul-
vindkavii sub auspiciis fidelissimaeregiii33Lusitaniae gnia veisioneBibliorum, et analogia similium, remii-
Maiioe.cujuspientissimaefeininaein Iioccultu promo- D iere pmnam,elc.
vendo pietatem, clarissimis monumentis leslatam et 906. Soepein Evangelio Christus filius hominis di-
praeslantissimorum arlificuin manibus consignalam, citur. Cur, inquit Prudentius, nisi ut eum verum
nulla delebit oblivio. esse lioinincininlelligainus?
955. Ante hunc versum litulus est Adversusphan- 96.7.Ald., Gis., Mar., e( solvere.
lasmatkos, qui Christtimnegant verumhominis corpus 968. Vide Malth. cap. ix.
habuisse. Ila Vat. B, Mar., Hat., Ald., Gis. 1 edil.,- 971. In Val. A haecvoces hominis quid filius essel
Weiizius et alii. In Alex. et Vat. A deest liominis. In ndditae sunt recenti iiianu, prioribus abrasis. In
Urb., Explkit Apotheosisadversusotnnes Itmreses,in- Thuan., quod filius. Id Heinsio placcbat, quia jam
cipit adversus Manicltmos.Alii simpliciter, Adversus proecessit quid. Nosiri, Alcx., Urb., Vat. Q et alii
Phiinlasmalkos,quod margini Giselinus2 edit. appo- quid hahent; nec mtilari necesseest.
suii. DeManichiCorumhacresimulta hislorici, elpas- 975. Sicb., Widm. supra, Bong. ad oram supetna.
sim S, Augusiinus in libris adversus eosdem. Inter Alii uielius, paterna. Altl. el Tornaes., male, secum
alios liunc errorem defendebanl, quem nunc descri- pro se cum.
bitetevertit Prudenlius. 974. Weilz. etGis. distinguuntquod si non;credot
in
'Joi. Gifanins Indice Lucrei., verbo ATOMI,mi- fefellit.
raiur, lam studiosc vila-iseTituin Lucretium lioc uii, 975. Put., Manichme,requires.
vocabulo : Credo, aii, quia versus leaes HOIIadmitle- 976. Scripti et ediii agit. Atdus ait, quod non tti-*-
999 AURELII PRUDENTHCARMINA. 1000
Nec Deus est; mendum divinus non capilusus, A 990 Multimodis, hominemquehoininis de morle le-
Objicis aelerno Domino, quod lubricus ad nos [vanlem.
Veneril,assimulans aliud, quam vcrus babehnt. Imperfectus enim linius mortalis erat tunc :
980 Obmutesce, furor: linguam , canis improbe, 487 Vir solus pcrfccius adest, 'atque inieger
[inorde ;[Iesns :
Ipse tuam, lacero consumens verba palalo. Cui uiliil ex seplem septenis defuit, ex quo
Lairanti obsislit Mailheus, rab'emque refellil: Perficeret nioriale genus virtute perenni.
486 Qu>notat ornne genus carnalis stirpis, 995 Hic ilte cst, nobis qui seplima sabbala complel,
[ad usque Ut caro nosira Deotandem sociata quiescat,
CorporeumChrislum, per sex septena virorum Qunm bis (erna malis vcxabant sabhata noxis.
985 Nomina descendens, et venam sanguinis alli Currnmus notis gradibus, regumque sequamur
Ex atavis longo texens per slemmata filo. Progenicm : Christum invenies de carne pa-
Septimus hebdomadaevenit superaddcre sexlae [renlum
Hunc numerum Cbristus : placidum qui conli- 1000 Effluxisse hominum; qui sit de semine David,
[citannum, Stirpe recensila numerandiis sanguinis hacres.
Cuncta remittenlem contraclibui iilaqueala B Quid, cum sai.cliloquus revoluto germine Lucas
GLOSS^E;YETERES.
977. Mendum, falsum liic pro muidacio. Sed men- 989. Conlraclibus, peccalis.— Illaqueala, dectpta,
ttam in tcriptura; unde emendaredicimtts,mendainde qum diabolus illaqueaveral, Chrislus v niens remisil.
iibro loilere, I. Iso.
978. Lubricus, serpens, Yat. A. 990. Homineroiue, omnem'.Itominem.— Hominis,
980. Furor, insania, I. Cliristi, I.
981. Lacero, lacerato, I. 991. Limus, hiimana caro, qtiia nonduin sepiima
982. Latranti, libi, I. Itebdomadacompleta eral in Christo. — Morlalis, per
985. LNotat,scribil, 1. pecca um, l.
984. Sex seplena,se.icseptem,quadraginta et duo, I. 995. Seplem, in srptiina requie, I.
985. Venam, ordinem, 1. 995. Sabbala, requiem,quiasabba'oChristtisrequk-
—
986. Stemmaia, generationes,vel circulos. Filo, vil in seputcro; per quod perennisrequies tradita est
posiliotte; filitmappellat genealogiamipsam hebdoma- ttobis, I.
liis,I. 997. Quam, carnem. — Bis lerna, sex, I.
988. Qui, numerus. — Annum, jubilwum, I. 1001. Recensila, numerata, 1.
COMMENTARIUS.
plicel :nam de mendacioagitur, et paulo anle Non- iG numerum mysticum assumit, ut locus sit allcgoricae
ne (atebatur, etc. inlerpretationi.
978. ln Mar., obiciscum unico i. Ila fuit in Aldo, 988. Plerique mss., placidum. Vat. Q , placilum.
qui postea mulavit in objicis. Hoc loco lubrkus valei Teolius ex uno Yat. glossain adjicii : Jttbilwum, in
phanlaslkus, ut illico explicatur.Pro (allaci.Virgilius quo per Chrislumomnia peccatadimitlunlur.Giselinus
lib. xi : Nequidquampalrias lenlasli lubricus arles. nolai, Cbrysostomum interprelaiionem Prudentianae
980. Ald., Val. A, obmttlisce.Atdus secundiscuris assimilem ad Mattboeilocum cil. attulisse : nam al-
reformavit obmutesce. numeros seplenarios irahit ad sex dies,
' 982. Audaxcorreciorin Rat. fecitMatlheuslatranti legoricecreatus est orbis, quos appellat tlies operum,
quibus
obstat, putabat scribi debere Malthmus,ut revera est laboris et miseriarum, a quibus Christus nos liherat
in Aldo, Cham., Teolio, sed contra metruin. Aliier- et exsolvit. Judjci celebrabaut diem septimum, qui
go cum Val. Q, Latranti obsisiil Matiheus, rabieinqite sabbaium erat, annum sepiimum, qui anuiis sabba-
refellit, ul dissyllabum sit Matllieus.Mar. a prima ticus dicebatur, et anrium jubiloei, sive remissionis
manu, Gong.a priina nianu, Sicb. et Widm., obsistet. hebdomade seplima annorum, scilicet anno quadra-
Mar. a primaihanu,re/e//a(. Giselinusedil. 2adoram, gesimo iiono niense septimo. Vide Levil. xxv.-Pulal
Latranti obsislitMaltiimus,el orarefe//j(, invilis codd. nonnemn poelam respiccre ad annum plaeidum Isaioe
mss. In llamart. vers. 404 similiter Iegendum est LXI,2. Ita q iidem censeo; sed ah ipso Isaia indica-
Chananeits,non Chananmus,ul carmen coustet. tur annus jubiloeus, qui lypns fuit anni Chrisiiani
986. Prag,, stilo, et supra glossa, id est, filo. Hoc seu lemporis evangelici.'
veruinest; nam ca.rmen non patitur slilo. De slem- 992. Rat. sine litura, i//i!pro lesus. Marieltus ad
raatevide
" 987. liymnum7 Catli., vers. 81. J) vers. 1058 verctur ineptias recentis correcloris, qui
Sich., Weiiz. et nostri , hebdomadw.Aldus, ex 1HCfacile protuit facere ille.
Giselinus et alii, liebdomadi, quod npud Weitzium 9U5. Sabbatum accipit pro hebdomada. Perslat
habet Pnlnt. Prndentius sox sepiena virorum no- enim in eadem altegoria de hebdomada sexta et sep-
niiiu, qu.c Maithacusnuinernt, inlerp eiaiur sex he- tima, quam Christus complevit.
btlomadas c.xseplem,quihus annus jubilaeiconstabat: 998. Prag. , noctis pro nolis. Ald., (eraunt pro ic
Christus adilims scptimam hebdoinadam coraplevit. gum: mendosum utrumque.
MnUhiciyerba sunt cnp. i, 17 : Omnesilaque genera- 999. Pul., et Egm. a secunda inanu , miuus hene,
tiones ab Abrakam usque ad David yeneralionesqua- de corde pro de carne.
luordccim:el ad Davidusqtiead transmigralionemBa- 1000. Ral. , Oxon. , Rot. , Torr. duo , homhtein;
btjlonisgeneralionesqualuordecitn:el a transmigralione non placet Heinsio. Mclius certe esl homiuum cuiu
Babijlonisitsquead Cltristumgeneralionesqitatuordecim. optimis. In Alex. tamen homines, qui e-t error.
Iloesunt sex seplenocgenerationes, seu s.'.x seplena 1001. Nonnulliveteres scribunt recenseia, ut Valt.
nomina virorum. Sed nolandum tamen, a S. Mat- B , Q, Mnr. , Rat. lia eiiam Aldus excuderat : seil
th.co solum recenseri ab Abrahamo ad Chrisluni 40 emendavil fcceusila. In Yat. Q, numeraiidos; cor>
viros; sive exciderit aliqua gener.uio, ul aliqui pu- rupie.
tarunt, sive idem homo bis censealur, tnnquaiii finis' 1002. Prag., lcale, quod; lege quid. Ald. , Egni.,
unius geiieratiouis, et priucipiuin aherius, Poeia/ Noms., VQcabulo-GriiccoLatino, sanailogus pro sati
 *
1001 APOTHEOSIS. 1003 •
Sursumversus agit seriem , scandentenepotis A X 1020 Et quid agit Clirisius, si me non suscipit? aut
488Corpore,perquo atavoscursum ralegente [quem
[vetusios? Liberat infirmum, si dedignatur adire
1005 Septenos deciesconscenditGhristus in ortus, Carnis onus , manuumquehorret monumenta
Etduo; nam totidem doctoresinisit in orbem.: [suarum?-
Descensosnascendogradus, redeundorelexit 489 Indignumne putat luteum consciscere
Actusad usqueapicem terreni corporis Adam. [corpus,
lnde parens Deitas recipit sua, nostraque mix- Qui non indignum quondam sibi credidit
[tim, [ipsum
1010 Fitque Dei summi per Christumulius Adam. 1025 Pertractarelulum, cum vas cornponeretarvo
Restat, utaeriamfingas aborigine gentern, Nondumviscereo : sed inertis gluiinelimi,
Aeriosproceres, Levin, Judam,Simeonem, Invpressoqueputres sub pollice duceret artus?
Aerium David, magnorumcorporaregum Tanlus amor terrrs, tanla est dilectio nostri!
Aeria, alque ipsam fecundrjcvirginis alvum Dignaturprsepinguishumicomprenderemollcm
1015 Aere fallaci, nebulisque,et nube tuinentem. 1050 Divinisglebamdigitis, necsordida censet
Vanescatsanguis perflabilis: ossa liquescant B Haerentisraassscconlagia.Jusserat, ut lux
Mollia: nervorum pereat texluravolantum. Confleret: facta est, ut jusserai; omnia jussu
Oimie,quod est gestum, nolus aulerat irritus : Imperitante novas traxerunl edita formas.
[aurar; Solus homo emeruit Domini formabile dextra
Dispergantteuues,sitfabula,quodsumusomnes. 1055 Os capere, et fabro Deitalisligmiirenasci.
GLOSS/E VETERES.
1003. Seriem , ordinem. — Nepotis, Chrisii; qui 1025. Luteurn, lethwum,id est mortale.— Consci-
(uil neposprophelarum,et palriarcharum,I. scere, adipisci, vel assumere,I.
1005. Septenosdecies, septeni deciessunl septua- 1025. Vas, corpusAdw.—Arvo, a terra, lulo,L
ginta, I. 102G. Inerlis, mortui,I.
1007. Relexit, Lueasaperuit, I. 1029. Humi, limi, 1.
1008. Aclus, duclus, Iso. 1051. Haerenlis,glutinosw,I.
1009. Mixlim,copulatim,I. 1053. Edifa, creala, 1.
1018. lrritus, vanus, I. 1035. Os , faciem, corpus, vultum.— Fabro, fa-
1020. Me, Iwminem,I. brili. — Figmine, formatione, I. — Fabro, fabrili;
102-2.Monumenia,recordamenta,facturam,Iso. G magisleriaii,Ral.
COMMENTARIUS.
cliloquus.Sich. resiiluit germine,cum alicubiinveuis- Pr.udentiusin gignendi casu dixissel Adw, ut alibi
sei saiujuine.Aldus quidemgermineexcuderai. Huc- Abrw, Abrahwet Adw.
usque habet Vat. B, crelera desunt. In Marietti co- 1011. In Ald., ob mendaest pro ab, Oxon., Ald.,
diceest glossula,quaef«re evanuit, sed indicarevide- Gis. in texlu, aliique vulgati, pingas.Nostri, Weit.,
tur, plures quam sepluagir.iaa Luca recenseri. Pru- Heins., fmgas.
dentius septenos dccies et duos, id est septuaginla 1012. Aldus, Levi, Juda, Simeonem.Mar. et alii,
duos Christi progenitoresex Luca colligitfuisse. In- Levin,Judam, Simeona.
venio a'ulem in Luca sepiuaginla quinque a S. Jo- 1016. ln nonnullis vulgatis, perperam , sanguis
sepho ad Adamuui usque , utroque comprehenso perstabilis.
poeia , ut mysticain interpretationem adhiberetde 1020. Widm. supra, aul quid.
72 discipulisin hoc numero constitit.Forlasse S. Jo- 1023. Rat., indignumquepulet. Glossa inepla est:
sephum etAdamuinnoluit hocnumero comprehendi, luteum enim a lutodiciiur.
ncqueCainam, a Moseomissuin, de quodisputani in- 1025. Heinsius-scribit pertrectare.
lerpretes. S. Augustinusserm. 83, alias 15, de Ver- 1026. Ral., nondumcorporeoa prima manu.
bis Dominiin Luca, 77 generationesa Christo usque 1028. Virgilius,vers. 501 lib. n Georgicton: Trm-
ad Adaniasiruit, utex lioc numeromysticamexpli- (as amor lerrm. AnimadvertitWeilzius. Ac sane e:e-
cationem conlirmet. De ipso discipnlorum numero gans est hoc epiphonema, multovero magis si Virgi-
diversaisunt seiitenlice, nam alii et Prudeniiusipse lianis verbis, non iu hunc usum prolatis, exprcssum
in Dittochrco70 fuisse dicunt. . consideremus.Petaviusde bis Prudentiiversibus non
_.
1003. Aldus, aii, non bene,pro agil. Prag., male, "* satis sibi constat; tom. I, lib. n , cap. 1, ait videri
nepoies.Legi dubct nepotis. Prudenlium sentire Deum in formandoliominehu-
1004. ln inarg. exemplarisedit. Colon., per quw. manam induisse flguram , qnain opinionem lennit
Legendum est perque. Mar., Vat. A, Prag., Rat., Augustinus Eugubinus.lnopere verode Opilicinsex
cursu; meliuscursum. dierum tom. 111,lib. n, cap. 1, melius explicatquid
1003.Admarg. edit. Colon., auclus adusque,male. sit homoDei manibusjiclus , ut multiSS. Patres lo-
1009. Ald., iiiixtuni;alii, mixtim. quuntur, et manus ac digilos tropiceet figurale intel-
1010. AdamfiUusDei per Chrislum recteaPru- ligil. Descripsit, inquit, hoc elegantissimisversibus
doiilio dicuur : nam certum est salutem selernam Prudentius, Tantus amorterrw, etc.
cousecutumfuisse.Aliquihac ratione tuentur quod 1029. In Rat., prwpignus; et in Bong., molem:
in (|u:busdamBililiisAdam filius Dei in generatione i?eformaprwpinguis,mollem.
Clinsii eoarranda vocalur.Sedveralectio est, Adam, 1031. Jubeoul non est valdeusitatuni. Nondesunt
qui fuit Dei, liocesl, a Deosolo creatus, et nou alte- tamen auctores optimi qui ita sint locuti: idque ex
rius hominis filius. llunc versum iia aliquis inter- Cicerone imiiatos Prudentium,Victorem,Juvencum,
prelalus est : Filque Dei summi(Filius)per Chrislum Aratorein, observat Barlhiuslib. xxxvi, cap. 16 Ad-.
filius Adam; quia scilicelVeibuin caro factumest, versar.
ti naiura Immanaevecta eU ad unionemhyposlati- 1053. Ald. , Gis., Rolt. , Widm. supra , Torn. ,
cain. Sed praiicrquam qu-d sC';sus iniplexus est» Alcx,, et Urbinas, item Vatl. A, Q, flabro. Plcrique
PATBOL.LJX. 32
IO05 AURELII PRUDENTHCARMINA.
Quorsum igilur limo tanta indulgentia nostro A
Contigit, ut Dominimanibus tractalus, hondra
490 Arle sacer fieret, taclu jam nobilis ipso?
Decrerat quoniam Christum Deus incorrupto
1040 Admiscere solo ; sanctis quod fingere vellet
Dignum habuit digitis, et charum condere pi-
[gnus.
Destituit natura quidem destrucla coaciai
Telluris formam, monique obnoxia cessit:
Sed natura Dei nunquam solvenda, caducam
1045 Tellurem noslro vilialam primitus usu
Esse suam voluit, ne jam vitiabilis esset.
Christus nostra caro est: mihi solviiur, et mihi 1060 Occisusredeat superis, surgatque sepultus.
[surgit.
Solvor mortemea, Christi virtute resurgo,'
Cum moritur Christus, cum flebiliter tumu-
JJ
[Ialiir,
1050 Me video: e tumulo cum jam remeabilis astat,
1004
491 Cerno Deum : si membrorum phanlasma
[meorum esl,
Et phantasma Dei est : mendax in utraque,
[necesse est,
Sit Chrislus specie, si Christus fallere novit.
Si non verus homo est, quem mors hominem
[probat ipsa,
1055 Nec verus Deus est, operis quem gloria prodit
Esse Deum; vel crede mori, vel adesse refelle,
Et gemina verum Christum ratione negato.
Nam quid magnificum,si non est mortuuslesus,
Et redit? illa Dei virtus memorabilis est, ut
Quisque Deum Chrislum vult dicere, dicat,
[eumdem
Esse hominem, ne majestas sua fortia perdat.
Nosco, meum in Christo corpus consurgere :
[quid me

GLOSSM VETERES.
1036. Quorsum, unde, cur. —Limo, carni, I.
1057. Honora, honorabili, I.
1059. Decrerat, decreverat. — Incorriipto , virgi-
nali ulero, 1,
1040. Solo, carni Mariw, I.
1044. Nunquam solvenda, qumnunquamresolvitur,
vel desliluilur. — Caducam, mortaleni carnem, I.
1047. Mihi solvkur, propter me moritur. — Mihi,
propter me, 1.
1050. Me, carnem.—Remeabilis, remeare, exire, I.
1055. Operis, resurreclionis.—Prodit, manifeslat,l.
1056. Mori, Chrislum, I.
1057. Negato, quod nec Deus sit, nec homo, I.
1058. Magnificum,fecil, I.

COMMENTARIUS.
Ileinsiani cum Weitzio et lsone, fabro. Illud non dis-
plicet , et placuit Chamillardo. Ad vers. 778 dixi,
srepe Prudentium confirmare, corpus esse opus dex-
irae Dei, animam oris : Finxerat hocdigilis , animam
sufflaverutore. Lactantius lib. n* cap. 13 : Ficto enim
corpore spiravit ei animam de vitali fonte spiritus sui.
Creterum totus hic locus pertinere videtur ad sblius G
corporis effectionem : itaque rectius dicetur fabro
quam flabro. Vetustiores optinji habent fabro. Vide
glossas , et infra de limo : traclatus honora arle sacer
fieret, etc. Teolius legit etiam fabro, sed non vere ait
omnes Vatt. praeter unum habere fabro.
1038. Vat. A, mendose, tactuinobilis$rotaclujam
nobilis.
1059. Rat. , decrevit quoniam. Prag. , Pater pro
Deus.
1040. Bong., Gis. , velle; cseteri vellet melius.
Summa capitum, quibus Manicbreossive Pbantasma-
ticos Prudeniius oppugnal, haecest: 1° Christum ha-
buisse verum corpus, conficitex muniis quaa obivit,
ex verbis quibus se hominis filium dixil; 2° exChristi
genealogiis, arguens simili modo aflirmari posse,
Chrisii parenies aeria habuisse corpora, si Cbristi
corpus soium fuit aerium; 5° in eadem iiypotliesi
negari pariter posse concludit, Clirisium nostrum
esse tedemptorem et servalorem; 4° ex peculiari n
ratioue, qua Deus hominem ex linio condidit, colligit
iii factum , quia seternus ejus Filius aliquando carne
humana essel induendus; 5° ex resurrectione.
1046. Ald., Pal., nec jam. Alii, ne jam, congruen-
lius.
. 1047. Ex Epist. ad Rom. iv, 55 : Qui tradHus esl
propter delicta noslra, etresurrexil propter justijicatio-
nem nostram..
1048. S. Ambrosius lib. n de Sacram. , cap. 6 :
Remedium datum esl, ul homo morerelur, et resur-
geret. : . . sed Chrislus invenit resurrectionem, etc.
1050. Ald., el tumulo pro e tumulo.
1052. Vatt. A, Q, Mar., Prag.,Rat„ Weili.jAlex.,
a prima manu, Urb. et alii, mendax in ulraque ne-
cesse est sit Christus specie. Put., Ald., Pal. et alii,
mendax in utroque necesseest sit Christus specie. Sed
tunc melius cum Egm., mendaxin ulroque necesseest
sit Christus species. Mihi magis placel, in ulraque spe-
cie, hoc est in specie hominis el Dei, niendax et phan-
tasma : quam lectionem Giselinus quoque approbavit.
Bonon. parum apposite. Et phantasma Dei mendax,
in ulraque necesseest sit Christus species. Gallandius
citat Aldum pro utraqite, in quo lego ulroque. Ego
quidem nunquam in diversis Aldi exemplaribus le-
ctionum discrepantiam inveni. Verum etiamsi hsec
varietas in diversis exemplaribus constaret, nontamen
. certum argurnentum id esset, duplicis editionis Al-
dinae. Nihil enim facilius, quam ul inter excudendum
verba aliquot, si libeat, mutenlur, ila ut in ejusdem
editionis exemplaribus varianles lecliones appareant;
guod in antiquissimis Bibliis Mogunliuis contigisse
puto.
1054. Prag., male, ipse pro ipsa.
1055. Vat. A, mendose, hwc pro nec. In Teolio
metrum corruptum est, transposiiis verbis Nec Deus
verus est.
1058. Prag., ille pro Iesus. Vide vers. 992.
1059. Aldus mendose, et redii illa Dei juslus pro et
redit ? iila De\virtus memorabiiisesl, ut.
1061. Rat., fjui<jri<e;Gis.,
quisquV.Vera lectio quis-
que. Conler hymnum 7 Cath. vers. 216. Vat. A pro
dicerehabet discerecum glossa, id est credere.
1062. Vat. A, corruple, ne majestale.
1065. Titulum anle hunc versum non agnostunt
Boher. prior, Put., Alex., Urb., Vat. A : quod llein-
sius probat, quia hrec omnia ad Phantasniaticos refe-
runtur. Nibilominuseuin ascribunt alii veieres. Rat.,
De resurreclione carnis. Mar., De resurrectionecarnis
humanw. Ita Ald., Weit., Gis. 1 ed. Sed in edii. 2
Gis. ad oram, Re&urreclio.Egm. ad marg., De 'resur-
rectione. Trithemius lanquain librum diversum hos
paucos versus recenset.
1005 APOTHEOSIS. im
Desperarejubes? veniam, quibus ille revenit A 1075 Debet enim mors victa fidem, ne fraude se-
1065 Calcata de morte, viis; quod credimus, hoc est. [pulcri
:
492.El totus veniam nec enim minor, aut Reddat curtum aliquid; quamvisjam curta vo-
[alius, quam [rarit
Nunc sum, restiluar : vultus, vigor, et color Corpora, debilitas tamen, et violentia morbi
[idem, VirtUsmortis erat; reddet, quod particulatim
Qui modovivit, erit; necme vel dehle, vel ungiie Sorbuerat quocufiquemodo, ne mortuus omnis
Fraudalum revomet palefacti fossa sepulcri. 1080 Non redeat, si quid pleno de corpore desit.
1070 Qui jubet, ut redeam, non reddet debile quid- Pellile corde metum, mea membra, et credite
[quam: [vosmet
Nam si debilitas redit, instauratio non est. Cum Christo reditura Deo; nam vos gcrit ille,
Quod casus rapuit, quod morbus, quod dolor 493 Et secum revocat: morbos ridete mina-
[hausit, [ces;
Quod truncavit edax senium populante veterno, Inflictos casus contemnite; tetra sepulcra
Omne revertenti reparata in membra redibit. B 1085 Despuite; exsurgens quo Christus provocat, ite.

GLOSSJE VETERES.

1064. Veniam, resurgam, I. quid, I.

1072. Hausit, consumpsil,I. 1076. Curtum, debile,Iso.
1073. Edax, consumens.—Veterno,morbo, I. 1083. Minaces, quia solentmorlemminari, Iso.
1075. Victa, a Chrislo. — Fraude, ne furetur ali-

COMMENTARIUS.

1066. Oslendit poeta, resurrectionem carnis fulu- proleg. Spiegelius Comment. hymn. Catliem. Omni
ram in eodem omnino corpore, in quo homo vixit. hora ad vers. 94, 0"" gfovi carmine,inquit, el Christi,
Ut enim tradilur in concilio Toletano xvi, Chrislus et camis humanwresurreclionemPrudentius confessus
tjusdem carnis, qm occubuerat,verilaleresumpta sur- est. Eumdem locum a Fabro sub nOmine cujusdam
rexit, exemplum nobis sua resurreclione impendens, sanciorum in primo ad Paulum commentario advo-
ut credamus, nos etiam resurrecturos in veridicwlC cari idem Spiegelius monet.Veram apotheosin Christi,
carnis substanlia, in qua nunc sumus et vivimus. Ina- sive deificationem liominis concludit Prudentius, ex-
nem, et damnatam sublilitatem quorumdam de vera posita resurrectione, qua Christus, verus Deus et
resurrectione, etiamsi corpus idem numero non sit, homo, resurrexit, et homines secum resurgentes ccelo
contemnamus. invehit.
1069. Ald., Vat. Q, Mar. a prima manu, Cham. 1084. Bong., et atra; alii, tetra. Ex editis tantum
male, removet. vidi Cellarium, qui tenuerit et alra, et Teolium post
1076. Aldus, voravit; melius alii, vorarit. Prag. Cellarium, quamvis Teolius ex Vatt. codd. nihil no-
male, forarenl, vel foraret. laverit. Ulerque Heinsio adhserere solent; sedhacin
1078. Gisel., erit;creteri, erat. Bong. et prsestan- re Heinsius cum cseleris sensit, neque ullam varian-
liores Heinsiani, reddat. Palal., reddil. Ald.,Weit., tem Iectionem observavit. Non dubito, quin verum
Gis., Alex., Urb. et alii nostri, reddet. sit tetra.
1079. Aldi error qiiodcunque.Heins. et alii inter- 1085. Oxon., despicite. lta Urbin. Alii, despuite;
pungunt sorbuerat, quocunque modo. Alii melius, ut sed Put., Alex. et veterrimi scribunt dispuite. Ald.,
cdidi. et surgens. In Vat. A, Finit Apotheosis,id esl deifi-
1081. Ald., mendose, meo pro mea. Tliuan., mem- catio. ln Mar., Finit liber Apotheosis.InUrb., Explicit
bra, creditesine el, quod melro non advursari dixi in contra Manichwos.
1007 AURELII PRUDENTH CAUMINA. 1008

INCIPIT LIBER

HAMARTIGENIA.

494 Fratresephebi, fossor, et pastor, duo, A Felum bidentis alter, ast alter scrobis,
495 Quos feminarum prima prlmos procreat, Deus minoris comprobavit hostiam,
Sistunt ad aram de laborum fructibus Rejecit illam, quam paravit grandior.
Deo sacranda munerum priinordia. 10 Vox ecce summo missa pcrsultat tbrono:
5 Hic terrulentis, ille vivis fungitur : Cain, quiesce; namque si recte offeras,
Certante voto discrepantes immolant, 496 Oblata nec tu lege recta dividas,
GLOSS.& VETERES.
1. Ephebi, juvenes.—Fossor, agricola. I. 8. Comprobavil, collaudavit, I.
2. Procreal, genuit, I. 9. Grandior, senior, Iso.
5. Sistunt, ducunt, I. 10. Persullat, personat, Iso.
5. Terrulentis, terrce fruclibus. — Vivis, ovibus, 11. Quiesce, Iwc secundumLXX dictum est:Cain,
I.,Vat. A. peccasli, quiesce, a malo opere scilicel, I.
7. Bidenlis, ovis.— Scrobis, lerm vel sukorum, I. 12. Lcge, discretione,I.
COMMENTARIUS.
Heinsius contendit Hamartigeniam parlem esse B hinc Grseca inscriptio Hamarligenia, sive de origina
Apotheosis ex ipso argumenlo et ex titulis codicum. peccati. Theodulfus Aurelianensis in lib. de Spiritu
NaminThuan. est.Jncipij:Hamariigenialibern In Put., sancto Hamartigertiamappellat librum adversus Mar-
Incipit liber n Hamartigenia, et in fronte paginarum cionislas. Yideinnum. 179 proleg. Giselinus advertit
omnium, Prudenlii liberu Hamartigenia.Et poslea Pru- videri poetam Marcioniserroreconfulando omnem
denliiliber iu Psychomachia.In Thuan., Finit Hamar- ingenii vim ac robur expiicuisse. Maleriam namque
tigenia liber n. Incipil Psychomachialiber m. Egm., difficillimam, inquit, inlricatissimamquede fato ac
Finit Apotheosis.lncipitliber unus Hamartigenia. El in libera volunlate, mirum, quanta verborumet senlentia-
fine, lixplicit liber secundusPrudenlii Hamarligenia. rum dignilale, ac mole pertraclet,: adeoipsis rhelorum flo-
In nostris hi sunt liluli. Vat. A, lncipit tiber unus ad sculis bellissimeomniareferciens ut ex solo hoc
Martiqenia (Iege Hamarligenia). Mar. et Rat. cum poemalioquis facile conjecerit,in quovisiilum scienliw
Weilz., Incipit Hamartiqenia, id est, de origine pec- ac lilterarum genere excelluisse.Quod autem Manem
eatorum. Alex., Finit Apolheoses.Incipit Hamartige- Marcionfuerit seculus, ui ait Giselinus, contra raiio-
rda liber. Urb., Incipit prologus adversusMarcionitas. nem lemporum est. Etenim Marcion circa annum
In Rot., Incipit Hamartigenia de origine peccali; et 134, Manes circa 277, errores suos di^seminarunl.
postea, Aurelii Prudenlii ClementisHamartigenia, id Ulhic Prudentii liberclarius intelligaiur, Tertulliani
est, lifrerde originepeccati explicxt. Ex his ornnibus adversus Marcionem libros soluta oratione scriptos,
titulis • potius colligo Hamartigeniam opus esse ab aliosque ligata sub ejus nominevulgatos legereopor-
Apolheosi omnino distinctum : praeseriim quia di- ict. Chamillardus iu Hamariigeniaa nolis mulio est
versa eiiam pr»fatio eidem apponiiur. Neque Heinsio „" fecundior, quam solet, ut aliuin interpretem possis
assentior, aut cl. Risco tom. xxxi Ilisp. sacr. asse- credere. Ephebi in primo versu aliier ab aliis scri-
renli, in quibusdam codicibus llamartigeniam partem bilur. Mar.scribit Ephobi, Widm. Ephwbi,Egm. Efybi,
esse Apotheoseos. Quod enim dicatur liber n, non alii Ephxbi.
argtiil esse partem Apotheosis, sed partem alicujus 2. Mar. a prima manu, proximot creal. Prag., pro-
operis, cujus I liber sit Apolheosis, n Hamartigenia, ximos procreat, quod versui repugual: supra in eo-
et III Psychomachia : ut tiiuli indicanl. El, ut ego dem Prag., primos.
quidem arbitror, omnes bi tres libri pertinent ad 5. S. Ambrosius iib. de Cain et Abel inter ralio-
opus quod Prudenlius in prsefaiione omnium carmi- nes, cur sacrifieium Abel a Deo probalum fuerit, non
num innuit his verbis : Pugnet contra hwreses, catho- vero Cain, etiam hanc assignat. Plus esl enim, ait lib.
licam discutiat fidem. Polesi etiam dici, librum i, u t, cap. 10, animalis,quam lerrenus.
et lii numerariab exscriptoribus, qui ita libros,quos 9. Vnl. A, ille; melius illam.
ipsi in aliquod volumen conjeceiint, distinguere vo- 11. Prag., nam, quod amplexus esl Weilzius cum
luerint. In Alexandrino quidem veteii libro ila, nota- Widm. perperam : obstantenim leges canninis. Pro
tum invenio post Hamartigeniam : Finit Hamarlige- recle Rat. a secunda manu, recla. Respicit Pruden-
nia liber m. Incipil Psijclwmachialiber iin. Nam in lius caput iv Genes., vers. 7 : Nonne si beneegeris,
principio voluminis recensenlur omnia Prudentii recipjes. Giselinus adverlit haec verba aliler legi in
opera, quse novem esse dicuntur : et cum bber i Ca- sacris Bibliis vulgatis ; qUrelamen ipse legerit in qua-
themerin&in astruatur, illico subdiiur Apotheosis, dam historia ms. e sacfis Lilteris excerpla. Idem
quae propterea est liber u; tum sequitur Hamartigenia, Giselinuset Mariettus monent, id diclum secuiidum
qurc ideo liber III nuncupatur : succedit Psychoma- D LXX interpretes. S. Isidorus cap. 6, Quarst. in Ge-
cliia, qure suo ordine liber esl iui. In eodem tamen nesin : Dixit Deus ad Cain, Si recle offeras, recte au-
codice posl Psychomacliiamlegiiur Finit liberIII Psy- temnon dividas, peccasli,... Quiesce, sub le eril appe-
chomachia, sive mendum sil, sive III appellelur ex tiius, eic. S. Ambrosius lib. n, cap. 6 de Cain ct
libris contra hcereiicos, et ad discutiendam fideni Abel, iia etiam legit el explicai, Cainum non recte
exaratis. divisisse, quia ante omnia Deodebuit delerre primi-
1. Liber hic est adversus Marcionitas, qui duos tias, utagratia inchoarel auctoris. Jubelur autem
deos esse astruebant: non enim intelligere polerant Cain quiescere, quia non habebat quoJ excusarel.
ex qua origine peccatum proflueret, nisi a deo nialo: 12. Pro recta legunt recie Ald., Egm., Palat. For-
1009 HAMARTIGENIJEPR^EFATIO. 1010
Perversa riigram vota culpam traxerint. A Deumqucrerum morluarum deputans,
Armat deindeparricidalem manum , 30 Rasiris redacla digna sacris crederet,
15 Fraler, probatre sanctitatis semulus; Vivcnlis alrox rcmulalor hoslir».
Germana curvo colla frangit sirculo , Agnosconempe, quem figiira hsec denotet,
Mundumrecenlem csede lingit impia, Quis fratricida, quis peremptor invidus
Sero expiandum, jam senescenlem, sacro Prave sacrorum disciplinam dividat,
Cruore Christi quo peremptor concidil. 35 Mactare dum se vola censet reclius.
20 Mors prima coepit innocentis vulnere, Marcion, arvi forma corruptissimi,
Cessit deinde vulneralo innoxio. Docel, Duitas discrepare a spiritu,
Per crimen orta, dissoluta est crimine; 498 Contaminalsedona carnis offerens,
Abelquod ante perculit, Chrislum dehinc, Et segregalim numen relerniim colens.
Finita et ipsa est, linis exortem petens. 40 Qui si quiescat, nec monentem negligat,
23 Ergo ex futuris prisca ccepit fabula, Pacem quietam diligat germanitas,
FaWoqueprimo res notata est ultima, Unum, atque vivum fassa vivorum Deum.
Ut ille mortis inchoator rusticus Hic se caduco dedicans myslerio,
407 Insulsa terrae deferens libamina, Summam profanus dividit substanliam,
GLOSSiE VETERF.S.
15. Traxerint, trahent, trahunt, I. B 26. Facloque, operemalo, I.
15. Probitae, laudatw. —/Emulus, inimicus, in- 27. Rusticus, agrkola, id est Cain, I.
tidus, I. 28. Insulsa, rustica, 1.
17. Tingit, fwdavit,vel polluil, I. 30. Redacta, laborata, I.
18. Expiandnm, ipsummundum, I. 31. uEniulator, inimicus, I.
19. Peremplor, diabotus,I., Rat. 56. Arui, pinguedinis,id est, hwresis, Rat.
—
21. Cessit, viclaest. Innoxio, Chrislo, I. 37. Duitas, dupliciias,I., Vat. T. Duplicalos,utaltti
22. Criinen, Cain. — Crimine , Judworum, in esset Deus animw, et aller corporis, Prag.
Chrislofacto vel perpetralo,Iso. 40. Qui, Marcion. — Monentem, me, I,
.24. Ipsa, mors, I. 42. Fassa, confessa,vel confitens, I.
25. Fabula, narratio, I. 43. Caduco, malo, I.
COMMENTARIUS.
lasse melior est lectio Wid., certa. Sive recta, sive duas sectas considerat, sub duorum fratrum nomine
cerla scribntur, intelligitur lege certa sen recla, in invicem repugnantes et contrarias sihi. Ilunc Am-
ablativo. Notalur remulatio qua Cain diversa ab brosii locuin imitatum Prudentium puto,
Abelemunera offerebat. Recteofferre inielligendum 52. Ald., quw. Melius crcieri, quem.
esl, secluso perverso voto, et quod attinet ad alias 55. Alex., Ald., Gis., Fa!>.,Widm. supra, fratri-
sacrificii leges. cida. Mar., Urb., Prag., Weilz., Sich., parricida.
16. Notat Browerus, Venanlium Forlunatum, ut G Heinsiani etYat. A, fratricida, quod magis placet.
alibi non raro, sic etiam eleg. 2, lib. ix, Prudentii 54. Fah., Bong., Gis., diridit. Heinsiani, Alex.,
vesligia pressisse, quod docueril Ahelem sarculo Urb. ei noslri, alii dividat, ut supra denotet.
fnisse exstinctum. Alii alio modo occisum tradunt, 56. Ald. et Urb., mcndose, Arii pro arui. Marcio-
stve gladio, sive falce, sive ferro, sive lapidibus, sive nem corruptissimis moribus fuisse traditum est.
manibus, sive morsibus. Qureomnia cum conjecturu Chamillardns ohjicit poetre, quod penultimam in
solum probentur, non temere poeta sarculo exsiin- Marcion prodnxerit: et exemplum adducit ex fibris
ctum dicit, quo instrumento agricultores ad heibas conira Maicinnenisub Tertulliani nomine : Hwc vo-
inutiles evellendas utunlur. Abclem a Caino occisum bis per MarcionemCerdonamagistro. Verum alii, qui
plures piciurre iu coemeteriisveterum Christianorum prosodia: indices conliciunt, contra docent tres om-
cxhibent. Vide cl. Mamachium lora. II Antiq. nes vocales in Marcionesse producendas. Sane exem-
Christ., pag. 50. plum ex Tertulliano potesl ila accipi, ut pes tertius
19. Vat. A, minusbene, peremplo. sit spondacusfacta synrcresi ex cio. Sic Prudenlius
20. Vat. A, Egm., Torr. unus, et Pal. a prima infra vers. 129 ait Marcionita, ubi Marciocst spon-
mauu, sors; alii mors. Bong., vulneris, malc. dceus. Vide ibi notanda. Quod si auctorilaie res hrcc
21. Scripli et edili libri, cessit. Apud Weitzium conlici deberet, non Tertullianus commeniitius Pru-
M. Berg. legil cessat. Meliusest cessit. dentio, sed Prudentius Tertullianocommentilio esset
24. Bonon., finiiet, perperam. prseferendus. Ultinia vero in Marcion corripitur, ut
26. Mar., factoprimo conlra melrum. in dannon. Vide Proleg.
51. Bonon., immolaior, male : nani Cain non fuit r, 37. Vat. A,Prag., Pal., Egm., dueta ;Aldus,Alex.,
immolator hostirc vivenlis, sed seniulalor. Ail Pru- duetas; Mar., Rat. ct alii, Duitas. Iia vocat eos qm
dentius, hac narraiione de Caino, qui vicligirc fra- duos asserehant esse ileos. Fortassc melius scribeiur
lernre aemulus, frairem morte affecit, denoiari rem sine commale, DocetDuitasdiscreparea spirilu. Glos-
futuram ; quam ? Maicionis Inrresim, qui disciplin.im srn ineplre sunt.
sacrnrum perverse divisil, cl numen selernum in duo 41. Ileinsiani scripli, quiela. Alex., Urb. cl al.i
scgregavit. Cur auiem, qui Deum in dims dividunt, npslri, quietam, cuni Gisel., Ald., Weilz.
in boc toto prologo,et in primo carminis verMiCaino 42. Prag., fesaa. Val. A, virorum. Corrige fa&ca
comparenlur, non satis cxplicant inierprrles. Pru- el tivorum.
dentiusaul lilleraeversionis LXXinlerprettim rwlbac- 43. Post bunc versum in multis mss. adest alins,
sii, <|iiodCain non recte diviserit, aul solum divisio- in Mar., Rat., Prag., Weitz., Gis. et aliis, scil cet
nem etschisina omniumhserelicorumpropiium Mar- Hic qui caducirem laboris offerens.Sed in Mar. deest
cionitis objicil. Lauietiis in Silva allegoriarum ex vox hic, in Pragens. prius ponitur Hic, qui caduci,
SS. Patribus ostendit Cainum csse (igurain peccati, tum Hic se caduco. Abesl ab Alex., Urb., Vat. A,
peccaioris, Jiidreorum, populi brcreticorum, alios Ald., Egm., Palat. et Heinsianisexemplaribus. Teo-
iiaereticosgeneraniis, pravi dogmatis, el pravi sen- lius, qui negat ullum Vaticanorum agnovisse huno,
sns. S. Ambrosius, in lib. i de Cain el Abel, cap. 1, versum, non videlur observasse codicem Marielti,
 1011 AURELUPRUDENTH CARMINA. 1012
45 Malum, bonumque, ceu duorum separans A 55 499 Animsequevitam labe carnis enecat.
Regnum deorum, sceptra commitlil duo ; Caro in sororem lela mentem dirigit:
Deum esse crcdens, quem fatetur pessimum, Mens in cerebro venlilatur ebrio,
Cain cruentus, unitatis invidus, Ex quo furores succulentos colligit
Mundi colonuS,immolator squalidus; Madens veneno corporis lymphatico.
50 Cujus litamen sordet, et lerram sapit, 60 Deum perennem findit in duos deos :
Terram caduci corporis, venam putrem, Audet secare numen insecabile.
Humore denso conglobatam, et pulvere : Cain peremptor, denegans unum Deum,
Natura cujus fraude floret ferlili, Cain triumphat, morte fratris allitus.
Fecunda fundens noxiorum crimina,
GLOSS^EVETERES.
46. Commiilit, firmal, I. 58. Succulentos, purulentos, vel insanos, I.
48. Cain, Marcion, I. 59. Lymphatico, furenti, I.
—
50. Litamen , oblatio. Sordet, fetet. — Sapit, 65. Cain, Marcion,i,— Triumphat, malo triumpho,
saporem lerrenum habet, I. et malo suo mulctatus, Vat. A. — Alitus, kulrilus,
51. Venam, scilicetsapil, I. I.. Vat. A.
57. Ebrio, insano, I. B
COMMENTARIUS.
46. Prag., regna duorum; supra, divorum. Mar., Put., Rott., tres Torr., cadil perempta, scilicet mens
"regna divorum; supra, duorum. Rat., Bong,, Widm. Marcionis. Thuan., cadit peremplor. Aldus, cadet
supra, regna divorum. Ald., Weitz., Palat., Widm. a peremptor. Widm. ad oram, mens perempta cadit,
prima manu, regnum duorum. Gis., regnum deorum. contra melrum. Teolius Heinsio inhreret, Cadit per-
Assenlitur GiseiinoHeinsius: neque id mihi displicet: empta, quamvis aslruat, ^luoscodd. Vatt. illi favere,
nam regna et divorummetro repugnant; duorum jam cseteros peremptorprreferre, ut in Yulgatis.
dicium est versu superiori: nisi interpungas boc mo- 63. Ald., Fabr., Gis., i/'ifits. Thuan., Rot.,Cauch.,
do Malum, bonumqueceu duorum separansRegnum, tres Torr., Bonon., oblilusab oblino, quod amplexus
diiorum sceptra committit duo. In Vat. A, Alex. et est Heinsius, et cum Heinsio recenliores. Plerique
Urb. exstat ulrumque regnum et duorum. Chamillar- halitus, aut alitus cum glossa ridicula nutritus ut
dus et Cellarius Heinsio adhserent. Sich., regnum Vat. A, Alex., Urb., Mar., Prag.. Rat., Weilz. Me-
divorumcontra metrum. trum non palitur alitus pro nulritus. Egoaccipio alli-
51. Vat. A, male, terra caduci. lus ab altino, quo verbo usus est Cicero, ct Horatius
54. Cauchius conjicit noxiarum. in Arte poetica, incompiis allinet atrum Transverso
56. Caro, soror mentis, ut supra Apoth. vers. 827, calamo signum ; et sensus est idem ac in obtitus aut
cum cordis amici Inlravil germanadomum, etc. illitus, hoc est maculaius. Omitti autemalterae dua-
57. Ald., Mar., Prag. a prima manu, Widm. a C bus consonantibus facile potuit. Isidorus lib. i
prima manu, illecebro.Alii, in cerebro, quod sensus Etym., cap. 27, ex Victorino ait, veteres non dnpli-
flagitat. Weitz., illkebro. casse litteras, sed supra sicilicos apposuisse, ut sella.
59. Prag., Iijmphatici,-non ila bene. ser'a, as'eres. ln anliquis marmoribus saepe deside-
60. Bonon., fundit in duos, male. ratur una e duabus consonantibus quse in aliqua voce
61. Ald., nomen; rectius, numen. Heinsius et essent duplicandse.Prudentius Marcionemcum Caino
Cham., insecabile? interrogans. confert: in eodem vero Marcione rursus inter car-
62. Weilz., Widm., Bong., Fabr., Alex., Ral., nem et menlem distinguit; carnem nomine Caini in-
Mar. a secunda manu, Cain peremptor. Vat. A, Bo- lelligit, quod maletriumphaverit de menle, eam prre-
Uon., Prag., Mar. a prima manu Rai., supra, Egm., cipitem irahens.

HAMARTIGENIA.

500 Qu0 te prrecipitat rabies tua, perfide Non liquet, et bifidse caligant nnbila lucis.
[ Cain, Insincera acies duo per divortia semper
Divisor blaspheme Dei ? libi conditor unus 5 Spargitur, in geminis visum fruslraia figuris.
GLOSSiE VETERES.
1. Cain, Marcionita, I. D 4. Insincera, impura, non pura. — Acies, tiisws.—
3. Liquet, manifestalur,palei. — Lucis, oculorum, Divortia, deviamina,diverlicula, I,
Iso. 5. Frustrata, ipsa acies, 1.
COMMENTARIUS.
1. Argumentum operis titulo exprimitur Adversus lebratur, id nomen sicposuit, DIVISOR BLASPHEME DKI.
Marcionitas, qui duos deos esse affirmant, in Rat., Hinc iqilur longelatequemanavit, lil BLASPHRWUS, CI
Prag., Thuan., Oxon., Alex. In Aldo, affirmabant; BLASPHEMO accenlumin penultima syllaba sortirentur.
Vat., A, asserunt. Gis. 2 edit., Hamartigenia, aliis Lupus*accentumcum syllabaeqiiantilale confundit :
omissis, et ad oram Duitw. nam penullima in blasphemus est longa, accentus
2. Lupus Ferrariensis epist. 20 ad Altuinum hunc vero est inantepenuliima. Vide Proleg.
versum et ejus auctorem hoc elogio prosequitur: 5. Ex Tertull. lib. i adversus Marcion., cap. 2.
Grwcus quidam Grwcos BLASPHEMUS dicere correpta Quo facilius duos deos cwci perspexissese e.rislimave-
penullima mihi constanler asseruit Tamen Aure- runt. Unum enimnon integre videraui. -Lippieiitibus
lius Prudentius, qui apud plerosquevehementissime ce- eliam singularis lucerna numerosaest.
1013 HAMARTIGENIA. l0u
Terrarum tibi forma duplex obludit, ut excors J k Distantes quoniam, proprium dum quisque
Dividuum regnare Deum super sethera credas. [ revulso
Bina boni, atque mali glomerat discrimina sor- Vindicat imperio, nec summa, nec omnia pos-
[dens | sunt,
Hic mundus : domino sed ccelum obtemperat 25
Jusvariumnonestplenum:quianonhabetalter,
[uni Quidquid dispar habet, cumulum discretio
10 Non idcirco duos relinent ccelestia reges, [carpit.
Quod duo sunt opera humanas agitantia curas. Nos plenum sine parte Deum lestamur, et
Exterior terrerms homo est, qui talia cernens, [unum :
Conjicit, esse duo variarum numina rerum, In quo Christus inest, idem quoque plenus, et
Dumpulat esse Deum, qui prava effinxerit olim, [ unus,
15 501 Et Qui reCa itidem condens induxerit, 502 Qui viget, ac viguit super omnia, qui-
| ambos [ que vigebit,
Autumat esse deos natura dispare summos. 30 Participem nullum collato fcedere passus'.
Qure tandem natura potest consisiere duplex, Stimma potestalum simplex, dominalio rerum,
Aut regnare diu : quarn fons divisus ab arce B Virlutum sublime capuf, fons unicus orbis,
Separat, alternaque apicum ditione recidit ? Naturalis apex, generisque, et originis auctor:
20 Aut unus Deus est, rerum cui summa potestas: Ex quo cuncla fluunt, el lux, et tempora, et
At quse jam duo sunt, minuuntur dispare [anni,
[summo. 55 Et numerus, qui post aliquid dedit esse secun-
Porro nihil summum, nisi plenis viribus unum : [dum :
GLOSS.E VETERES.
6. Obludit, illudit. —Excors, stullus, sine corde, I. 24. Vindicat, usurpat. — Omnia, scilicet facere,
8. Glomerat, colligit.—Discrimina, discretiones,I. vel esse, Iso.
11. Agitantia, moventia, I. 25. Varium, duorum, I.
15. Cnnjicit, divinat, I. 26. Cumulum, plenitudinem, vel summitatem, I.
15. Itidem, iterum, I. 29. Viget, vigoremtenet, I.
16. Dispare, separata, l. 50. Collato, conjuncto. — Foedere, amicitia, I.
18. Ab arce, a dignitate, I. Principio, Vat. A. 31. Summa, summilas estille, sublimitas. — Sim-
19. Apicum, celsiiudinum summilatum. I. plex, nnica, I.
21. Aut quse, nifti/ summum,nisi unum, Vat. A. — 55. Apex, sammi(as capilli, et ponilur pro omni
Summo, summitate, Mar.—Dispare summo, sepa- summitaie, I.
rata summilate, I. 35. Aliquid, unitatem. — Secundum, id est filium,
22. Unum, fuerit, I. et angelos, et homines, I.
25. Revulso, separato, I. C
COMMENTARIUS.
6. Bong., obludit; supra, illudit. 28. Prudentius ait nos fateri Deum unum, quam-
9. Aldus male interpungit hic mundus,donuno pro vis diversre sint personse: quia Verbum (idem dic de
hic niundus: domino. Spirilu sancto ) cum Patre regnat majestate sub una,
11. Bong., nonnulli vulg., duo sint. hoc est, ejusdem est naturre ac substantise.
14. Rat., effinxeral; alii, efjinxerit. 29. Ald., non bene, quippevigebit.Gis. etalii vulg.,
17. Gis. 1 edi« ad oram, Sich., Widm. supra, etviguit.
Bong. ad marg., conslare biformis; cseteri, consislere 51. Put., Egm. ad oram. Summa potestatumPaler
duplex. esl, quod Ileinsio et Chamillardo non displicet, quia
. 19. Apices pro summo honore. Horalius, lib. iu, hsec, ut putant, de Deo Patre dicuntur. Longe aliter
oda 21, Trementiregum apices, neque militum arma. sentio. Etenim hsec omnia ad vers. 57 accipio de
20. En nervosum argumentum quo SS. Patres, ipsa nalura divina.
theologi et philosophi Dei unitatem demonstrant. 52. Arnobius, lib. u, pag. 44 : Ille salus rerum
Deus aut unus est, aut si plures sunt, jam non sunt Deus omnium, virlutum caput, benignitatisctcolumen,
dii. Cbamillardus frustra laborat id explicare : nam Et supra : bonorum omnium solus caput.
clarius Prudentius carmine, quam ipse interpreta- 33. ln Rat., generis sine que. Ex hoc loco aliisque
tione, aut commentariis rem conficit. Quod si SS. similibus Petavius lom. II, lib. iv, cap. 3, prohat,
Palrum auctoriiates desideras, theologos poteris con- generis nomen pro natura sumi interdum solere ab
sulere, qui eas exscribunl. Egregie S. Athanasius Hilario ei Prudentio, quibus adjungit Facundum Her-
orat. adversus idola, multitudo numinum,nullitas nu- n^ mianensem ex Eustaihio Antiocheno, Eusebium vul-
minum, a Prudentio adhibetur subtile argiimenluni, go Emissenum nuiicupatiim, Terlullianum et alios.
in scholis usitatum: quod si plures dii essent, uni- 34. In Vat. A, tempora, anni, non bene.
euique deesset perfectio, qure in omnium collectione 55. A Deo, qui summa poleslatum simplexest, per
reperitur. S. Irenteus, lib. u, cap. 1, eadem raiione Verbum omnia facta sunt. Inter creata vero sunt ea
uiitur : Deerit enim unicuique eorum partem minimam qure iiumerantur suo ordine. Nam Deus princeps
habenli, ad comparalionemomniumreliquorum; el sol- ' et auctor numeri non potest numerari: neque enim
iietur omnipotentisappetlalio. est Deus primus, Deus secundus, Deus teriius : ne-
21.. Gis., Bongar., Rat. a prima manu, aut qui. que Pater est uuiiiero primus, autanlerior Filio, aut
Alex., Sich., Ral. a secunda manu, Thuan., autquia. Filius secundus numero, et posterior Patre. Ut enim
Alii, aut quw. Pro summoAlex. a prima manu, et in symbolo Alhanasiano dicitur, in hac trinitate nihil
Rot., summa. prius, aut posterius. Et quamvis nonnulli theologive-
22. Prag., Rat., Weitz., Mar. pro diversa lectione ram prioritatem originis inter personam producen-
usum. Alii, unum. tem et productam agnoscant ac tueantur, tamen ea
24. Vat. A, male, indicat pro vindkat. non efficit numerum, qui postaliquid dedit esseseeun-
J0I5 AURELIIPRUDENTHCARMINA. 1016
Unusenim princeps numeri est, nec dinumerari A 45 Quis dixisse duos rem majeslate sub una
Tantum unus potis cst: sic, cum Pater, ac Regnanlem, propriamque sibi, retroque peren-
[ Deusalter [nem
Ausit, et unius nalurre scinderevires?
Nonsit.ilemChristusnon sitgemtore secundus, sibi sumpsit,
cui Filius unicus 504 Nunquid adoplivumgenitor
503 Aut numero anterior, alter
[ut
[uni est, Externi generis numerum prseslare duorum
40 et
IHeDeus,meritoqueDeus:quiaprimus, unus: 50 Debeat, et geminum distans inducere numcn ?
In virtule sua primus; lum.primus in illo, Forma Patris veri verus stat Filius, ac se
ftuem genuit: quid enim differt,generalio sim- Unum riteprobatjdum formamservat eamdem.
[plex? Non amor ascitus sociat, nec jungit utrumque
Unum semper erit gignens, atque unus ab uno Conjurata fides; pietas sed certa, genusque
Ante chaos geniius, numeroque, et tempore li- 55 Unum, quod Deus est, summamrevocalurad
[ber. [unam.
GLOSSJEVETERES.
36. Unus enim, quia ab uno inclwamus semperB -45. Duos, scilicetdeos,I.
numerum,I. 46. Retro, ab initio, Val. A.
58. Secundus, ac Deus Pater non sit ipse Pater 47. Ausit, ausus est, I.
anterior numero,I. 48. Adoptivum,Filium, I.
40. Unus, Filius Pater, I. 50. Distans, alio modostans, I.
43. Ab uno, Patre, I. 51. Stal, esl, I.
44. Chaos, mundum,principium.—Numeroque,eo 52. Unum, Filium. — Rile, veraciler.— Formam
quod sit unusfilius, sicul unus genilorest. — Et lem- eamdem, subslantiamPatris, !.
pore, id est, wquatesin temporibus,I. 55. Amor, adoptio, I.
COMMENTARIUS.
dum, de quo loquitur Prudentius: ac solum ea prio- generationem,qurenamdifferentiaesse polest in na-
ritas significatpersonam produceniem esse id a quo tura, in virlutc, in majeslate?
est persona producla, non vicissim, et hoc sensu in 45. Egm. a manu prima, sempererunl.
Trinitale sunt prima, secundael lertia persona, qnre 45. Repetere hic plura possemusex symboloAlha-
revcra sunt tres personsedistinctic. Sanctus Grego- nasiano, ut nontres wterni,sedunus wlernus,non tres
rius Nyssenus disertis verbis affirmat, nullo id ser- dii, sed unus Deus,unusPater, non tres palre.s.etc.
monc comprehcndiposse, quemadmodumres eadem 47. Magii;arridel scinderecum Mar.,Rat., Weilz..
numerabilis sit et numerum (ugiat. Consule landa- Urh., quam exscinderecum Put., Thnan., Ald.
tum Petavium lib. xit, tom. II, cap. 13, ubi explica- C _ 48. Hocaliud esldogma catbolicum : Verbum, at-
lur naturse divinae singularilas et uniias numerica. " queadeoJesusChristus FilinsPatris estnaturalis, non
Theologi auint in proprietatibus relativis numerum adoptivus; ex quo capile Manioniia non poierat ns-
adhiberi, non in absolulis. SimiliniodoS. Auguslinns serere, aut arguere, alterum alteiius generis, sive na-
tract. 59 in Joan.: Hocsolo numeruminsinuant,quod luraenumerum duorum prsestare, et geminumnnmen
ad invicemsunl; non quod ad se sunt. inducere. Prudentius prrecipueloquitur <IeCliristo,
59. Mininiedubito quin legendumsit cum Rat. et quatenus est Deus : nam saepeChrisliim pro Verbo
Mar. a secundamanu : Autnumeroanterior, cui Filius accipit. Hinc arguunl theologi, Cbristiim, etiam qua-
unicus«ni est. Sensus est, quod Filius non est Patre lenus esl liomo, non esse filium adfcpiivumDei : ete-
posterior, Pater non est anterior Filio; sed Deusest nim filius adoplivus est persona exiranea adoptanli.
unus primus in viriule sua, primus in illo quem ante Erat tunc in more positum, ut imperatores lilium
chaos genuit, et unum sunt gignens et genilus, nu- aliquem alterius generis sibi adoptarent, et ad imperii
meroque et tempore liber. S. Fulgenlitis in lib. de partem assumerent. HucforlasseanimumPrudeniius
Fide ad Petrum Verbum Prudentii adhibuit, senlen- advcrtit. Genus pro naiura supra poeta usurpavit;
tiamque explicuit: NullusIwrum extra quemlibetipso- eodemquevocabulo usi sunt plures SS.Patres, quod
rum esl: quia nemoaliumprwceditwiemitaie.aul ex- sreperepetendum est conlra Clerici sophismata. Vox
ceditmagniludine,aut superat poleslale:quianecFilio, illaadopfiuwmreperiturinconcil.Bracarensii, cap.15:
nec Spirilu snncto,quanlumad naturwdivinwunitatem Adoptivafemina ascititia, el in Colleciionecanonum
pertinel, aut ANTERIOR, aut major Paler est, etc. ln S. MartiniBracarensis. In oratione matutina, quae a
Vat. A inendumesiinterior. In aliismss. et edd. : An- multis Ausonio, a nonnullis S. Paulino ascribilur :
lerior numeroest, cui Filiusunicusuni est, quod nescio D
[ Stirpis adoplivwmeliore propagecotendus.
qua rationepossilexplicari. Latinitatemvocisanterior 51. Filium esse formam, sive imaginem Patris,
satis defendit OlausBorrichius in Analeciisad Cogi- monui in Apolh. Ex quo colligitur, Filium ejusdem
taliones de linguaLaiinaconlraVossiumet Cellarium, esse cum Patre nalurre : non enim perfecta hsec si-
exJulio Caesarein optimis excmplaribus, Prisciano, militudo et ratio imaginis consistere posset inler
Symmacho,Sulpicioaliisquerequalibus.Proprietaiem duas disiinct»s naturas. Confer llieologos,prohautes
loquendiFilius unicusuni eslrecle notavit Teolius ex unitatem essentirc in tribus personis. Petavius tom.
S. Tboma part. 1, qusest.51, art. 2 : Dicimusunicum IV, lib. n, cap. 11, etiib. iv, cap.15, observat, simili
Filium, quia non sunl pturesfilii in divinis: nequeta- argumento usos Athanasium, Basilium, Cyrillum;
mendicimusunicuinDeum, quia pluribus diviniliisest sed adjungendamesse prreterea divinsegenerationis,
communis. vel productionis substaiuialis rationem, qure id re-
42; Generatio simplex esl generatio seterna per quirit, ut quod eodem modo producitur, non simili-
communicationeraejusdem naturse, non per divisio- ludinem solum, sed idcnlitalem etiam habeal sub-
nem, aut multiplicationemessentise: nam Filius est Slantise.
genitus, non creatus, aut faclus. Ideo poeta theolo- 55. Bong., revocatus;reliqui, revocatur.
gus rogat, inter genitumet generantem per simplicem
1017 HAMARTIGENIA. 1018
Hrec libi, Marcion, via displicet; hanc ttia da- A Motuagitur, fervore cremat, tum lumine fulget.
[mnat 75 Stinl iria nempe simul, lux, etcalor, el vegeta-
Secta fidem, dominis ccelum parlita duobus. [men :
Quat;te confundunt nebulre? quis somnus inerti 506 Una, eademque lamen rota sideris indi
Incubat ingenio, cui per phantasmata duplex [scretis
60 Occurrit species, bivio dispersa superno ? Fungitur his, uno servat tot munera ductu,
505 Si vim menlis hebes slupor obsidet, Et tribus una subest inixtim substantia rebus.
[aspice saltem Non conferre Deo, velut sequiparabile, quid-
Obvia lerrenis oeulis elementa, quibus se [quam
Res occulla Dei dignata est prodere signis. 80 Ausim, nec domino famulum componere si-
Hanc heresin prresaga Patris prreviderat olim [gnum :
65 Majestas fore : qure rectorem lucis, et orbis Ex minimis sed grande suum voluit Pater ipse
Scinderet in partes, geminatum segrege regno. Conjectarehomines: quibus ardua visere non est.
Idcirco specimen posuit spectabile nostris Parvorum speculo non inlellecta notamus,
Exemplumqueoculis,nequisduo numina credat Et daiur occultum per proxima quserere verum.
Imperitare vagis mundi per inania formis. 1 85 Nemo duos soles, nisi sub glaucomate, vidit:
B
70 Una per immensam cceli caveam revolutos Aut, si fusca polum sulfudit palla serenum,
Prrcbet flamma dies, texit sol unicus annum. Oppositusquolies radiorum spicula nimbus
Triplex ille lamen nullo discrimine, trina 507 Igne repercusso mentitos spargit in orbes.
Subnixus ralione viget, splendet, volat, ardet, Suntanimis cliam sua nubila, crassus et aer :
GLOSSJE VETERES.
60. Bivio, divisione,I. 82. Conjeclare, prwcognoscere,in hoc quod ad ima-
G2. Elemenia, sit/na, I. ginem suam creali sumus.—Quibus, hominibus.—
04. Prresaga, prwdivinatrix, prwscia, I. —
Ardua, visere, divina cognoscere. Non est, possi-
66. Segrege, separato, Vat. A. bile, I.
—
67. Specimen, imaginem. Posuit, Deus, I. 83. Parvorum, per visibilia.—Non inlellecta, in-
— —
71. Praebet, ordinat. Flamma, sol. Texit or- visibilia, ca, quwnon possumusintelligere, I.
iinavil, 1. 84. Proxima, quwvidimus, I.
75. Volai, curril, I. 85. Glaiicomale, albugine, offuscatione,infusione.
75. Vegetamen,veqelatio,commotio,\. Glaucomaest infirmitns oculorum, 1.
76. Indiscreli, molus indivisibilis, I. 86. Fosra, niqra.— Suffundil, cbumbrat.— Palla,
77. His, officiis.— Ductu, ductione, I. nubemapnellat pnllam,nubecula, I.
78. Snhslanlia, sol, I. 87. Nimbns, nubes, I.
79. iEquiparabile, simile, comparabile,I. Q 88. Menlilos, infrnstralosscilicetlumine. — Orbes,
80. Ausim, audemn.—•Coniponere, tomparare, I. oculos, I.
81. Grande siium, majestiitemsuam, I. 89. Aer, animus, I.
COMMENTARIUS.
60. Prag. seribil disparsa. comparat Trinilatem : E( ignis enim tria habet, el di-
64. Aldus, ui metro consuleret, reformare voluit vidi non polesl, hoc esl, molum, lucein, et fervorem.
heresinhanc. Hoc ipsurn ausus est librarius adnotare Cliainillardus ait vitiose ab uno Prudeniio diciuni
iu Ralisb. Vera leclio hanc heresin. vegetamenjiro vegetatio. Contra Barlhius lib. x Ad-
(-8. Val. A, male, nequequis pro nequis; Prag., vers., cap 24, cleganlem vocem dicit, nec admodum
credens pro credat, non bene. usitaiam nulamen in Silio Iialico : Nivew tremulonu*
69. Abest bic versus a Pal., Egm., Ald., omnibus taminepennw.Quales,inquit, mutlasPriidenlinsfinxit,
Heins., uno Torr., Alex., Urb. Affertur a Weitz., temereinler barbarasa censoribusnimisdelicalisrecen-
Gis., Mar., Prag,, Rat. ei quidem sine litura, Bong., siias. Huc refero vocabulum vegetamen,el alia lmjus
Fahr., et aliis. Sed in Fabr., Btmg., et Mar. a prima generis, peccamen, creamen, ructamen, oslenlamen,
manu, vagasfonnas pro vagisformis. Giselinus tesln- obleclamen.Vide in indice Fabricii ad poelasCbristia-
tur liunc versum abesse ab edit. Daveiilr. Teolius in nos affamen, conamen, exhortamen, testamen. Plura
nno tantiim Vnt. eum esse ait, sed inductiun a manu similia sunt in Lucrelio, qure in indice Lucretiano
secunda (intelligo adjectum). Marietlus in suo codiee Gifanins nolavii.
nunc Yat. a manu prima eumdein versum exslare 76. Mar., Prag., Tiat., Weitz., Gis., indiscreti,
agnovit. Alex. a secunda manu bunc ipsum versum nempe solis. Scripli Heinsiani, Yat. A, Alex., Urb.,
babet, <'t legit vngasformas. Ald., Egni., Palal. indiscretis, scilicet his tribus.
70. Fabr., Gis., Bong., resoluios, perperam, pro 7S. Prag., ex tribus; alii, et tribus. Ald., mixtum;
m'o/i<(os. Yide Becmanum, ds Orgine ling. Lat. iivcreleri, mixtim, quod est prreferendum.
cap. 6, qui ex mss. hanc lectionem defendit et expli- 80. Fainulus
' adjective apurl Ovidium non semel
cat. Dies revoluti sunt, qui revolvuntur idenlidem, oceurrit.
et redeunt. 86. Yat. k,etsi pro <JM( si, Mar., Rat., Weit., Gis.,
71. Codd. mss. et edd., texit. Fabricius excudit Sicb., suffundii. Vai.A., Ald., Alex., L'rb., Heinsiani
rexit, ciii favel glossa. lloc exemplo usus est Alcxan- su/fudit. Palla'fusca pro.nnbe, sicnt apud poelas nube
der Magnus: Neque terra polestduos soles, nequeAsia tegi, nube amictus. Virgilius i /Eneid.: Et multo ne-
duos reges lolerare. bulw circumdea fudit amiciu.
75. S. Augustinus,deCogniiione veras vit;n cap. 10, 87. Nimbus pro nube apud Lucretium, Virgilium
exemplum lucis, splendoris ct caloris, tjuse suni tria et alios. Spicula radiorum,ul spiculumsolis, bymn. 2
diversa vocabula, sed una et individua substantia, ad Calh., vcrs. 6.
altissimumTrinilatis divinre myslerium explicandum 88. Ald., nieiitifMs,reliqui, menlitos.
adducit. Et sermone 1 de Verbis Aposiolisoli, et igni
1019 AURELH PRUDENTIICARMINA. 1020
90 Est glaucoma.aciemquodtegmineveletaquoso, j L Quis regat sequoreas ceternalege procellas ?
Libera ne tenerum penetrel medilalio ccelum, 110 Ede cohseredum disiinctum jus dominorum.
Neve Deum rapidiscomprendat sensibus unum. Unus, ais, trisli residet snblimis in arce,
Spargitnr in bifidas malesana inteniio luces, Auctor nequitise, scelerum Deus, asper, ini-
Et duplices geminis aucloribus exslruit aras. [quus :
95 Si duosunl igitur, cur non sunt multa deorum Qui, quodcunque malum vilioso fervet in orbe,
Millia? cur numero Deilas contenla gemello Sevit, et anguino medicans nova semino succo,
[est ? 115 Rerum principium morlis de fomite traxit.
An non in populos dispersa examina divum Ipse opifex mundi lerram, mare, sidera fecit:
Fundere erat melius, mundumque implere ca- Condidit ipse hominem, lutulenta ei membra
[pacem [coegit
Semideis passim nullo discrimine monstris, Effigians, quod morbus edat, quod crimine
100 Quis fera barbaries perituros mactat bonores? [multo
Dissona discretum retinent si numina coelum, Sordeat, informi lumulus quod tabe resolvat.
Convenit et nebulis, et.fontibus, et reboanli 120 Ast alii pietatis amor, placidumque medendi
Oceano, et silvis, et collibus, et speluncis, B 509 Ingeniuoi, recreans homines, mortalia
Fluminibus, ventis, fornacibus, atque melallis r [servans.
105 Assignare deos proprios: sua cuique jura. Testamenla duo fluxerunt principe utroque;
508 Vel, si gentiles sordet venerarier um- Tradidit iste novum melior, vetus illud acer-
[bras, [bus.
Et placet, esse duos sceptris socialibus aequos, Hsec tua , Marcion, gravis, et dialeclica vox
Dicage, quis terras dilionis sorle retentel? [est;
GLOSS^E VETERES
90. Glaucoma, albugo, caligo. — Aciem, acumen 106. Vel si, o Marcion. — Sordet, displicet ado-
tisus, I. rare simulacra, I.
91. Tenerum, subtile, inlreclabile, velserenum, I. 110. Ede, dic, profer, I.
92. Comprendat, intelligat, I. 111. Ais, dicis. —In arce, regno, I.
95. Intentio, sensus, sludium, I. 114. Sevit, seminavit. — Medicans, fundens, l.
94. Geminis, duobus. — Auctoribus, diis. — Ex- 117. Coegil, copulavit, I.
Btruit, inslruit, I. 118. Effigians, formans.—Morbus, deus malus, I.
95. Duo, numina, dii, I. 120. Alii, sciticet Deo, I.
96. Numero, Virgil., numero Deus impare gau- 122. Utroque, a principe tenebrarum, et a principe
det, I. lucis, I.
100. Quis, pro quibus, Vat. A. 123. Acerbus, pejor, I.
101. Discretum, separalum, I. 124. Gravis, importabilis. — Dialectica, disputan-
102. Reboanti, sonanli, I. tia, sophistica, I, Acuta, Vat. A.
COMMENTARIUS.
90. Ald., mendose, vellet pro velet, ut habent G abbatire Gronelandise, quo Torrentius est usus, nno
Oxon., Widm., Mar., Prag., Rat., Urb. ln Vat. A, versu est auctior : Assignaredeos proprios : elemen-
Alex. et Heinsianis plerisque, velat, cum Weitz. et taque ruris Dividui dominis addicere sigillaiim. Ubi
Gis. Heinsius corrigit juris pro ruris, scilicet etementaque
91. Ald., non bene, ne tetrum. juris.
95. Bong., Sich., Gis. 1 edit. ad oram malefidain- 107. Placet duos cum Yat. A, Alex.', Put., Thuan.
lentio. et Rot. Non male deos Mar., Prag., Rat., Bong.,
95. Egm., et Gis. ila legunt: Sunt duo? sunt, iqi- Widm. a prima manu, Urb. Ex editis Aldus ditos
tur cur non sunt midla deoruin Mitlia? Giselinus alle- prseter Heinsium et reeentiores. Sichardus, Weiiz.,
gat etiam Daventriensem editionem. Alii scripli, Si Gis., deos.
duo sunt igilur, cur non sint mulla deorumMillia? nisi 108. Mar., male, ditiones pro ditionis: minus male
quod in Rat. est sunt mulla ut in Weit., Chani. et a prima manu, gubemet, a recente manu, retentel.
atiis. Vide Terlullianiim lib. i adversus Marcionem , 110. Gis. 1, edit. ad oram notat Error Marcionis.
cap. 5 : IViwo enim exiqam, cur non plura, si duo? 111. In aliqno Vulg., ait; melius, ais.
97. Argule examendivum fundere, nlexamen apum, 114. Aldusscribit anguineo ; plerique anguino. Re-
quanquai.iide aliis etiam rebus examendicilur. centiores aliqui Aldo consonant. Prag., meditans,
101. Rat. a prima manu, divum pro cwlum. Recte non bene, pro medicans. In mss. etedilis antiquisest
emendalum est.ab aliamanu. succo. In Thuan. tamen fuco, quod Heinsius proba-
105. Gis. legit suajura cuiquc.Scripti ct alii edili, vit. Teneo, qnod noslri,
* succo, sive suco unico c, ut
sua cuiquejura, ut cuique sit dactylus. Gifanius Ind. rj semper scribit Prag.
Lncr. in e breve testatur etiam veteres libros Pru- 120. Gallandius suspicalur legendum, est alii;
dentii a se inspeclos habere sua cuiquejura, el alibi sed edidit ast alii, quia subinlelligi potest est.
sua.cuique dextra esl, el suus est mos cuiquegenli. 11- 122. Iil quoquesuse breresi Marcion addebat. Con-
lud tamen Gifanio non assentior, e in ciiiquea Pru- fer Tertullianum lih. iv adversus Marcinnem, uhi enm
dentio produci, quasi versus illi essent spondaici , errorem evertit, et antitheses Marcionis refellit, li-
sive spondseumquinta sede haberent. Existimo po- brum sciiicetab eo composilum, ut inter se contraria
tius, u primum produci, et dactylum lieri. Becmanus duo Testamenta probaret. Nonnulli delicatiores in-
contra fidem aliorum mss. jubel, hspc verba trans- slrumenlummalunt dictilare, quam testamentuni,quod
poni sua jura cuique, nec dissimulante inquil, ms. sit illud vocabulum, de sacra Scriptura dictum, ah
Hic codex erat Palatinusex Hihleberga a Jano Gru- usu communi magis remolum.
tero missus. Vide cap. 6 de Orig. ling. Lat. Codex
1021 HAMARTIGENIA. 1022
125 Imo hsec attonili phrenesis manifesta cerebri. A Ars olli caplare feras, animaliabruta
Novimus, esse patrem scelerum; sed novimus, 140 Irretire plagis, relinacula denique caecis
fipsum Indeprensa locis erranti opponere prredrc.
Haudquaquam tamen esse deum; quin imo Hic ille esfvenator atrox, qui crede frequenti
[gehennce Incautas animas non cessat pleclere Nebroth;
Mancipium,Stygio qui sit damnandusAverno. Qui mundum curvis anfractibus, et silvosis
Marcionitadeus, tristis, ferus, insidiator, 145 Horrentem scopulis, versuto circuit astu.
150 Verticesublimis; cinctum cui nubibus atris Fraude alios, teclisque dolis innectere adortus;
Anguiferumcaput et fumo slipatur, et igni; 511 P°rr° giganleis alios luctando lacertis
Liventesoculos suffundit felle peruslo, Frangere, funereos late exercere triumphos.
510 Invidia impatiens justorum gaudia ferre, Improba mors, quid non mortalia pectora
Hirsutos juba densa humeros erranlibus hy- [cogis?
[dris 150 Ipse suam (pudet heu !), contempto principe
155 Obtegit, et virides allambunl ora cerastse. [vitre,
Ipse manu laqueos per lubrica fila reflexos Perniciem veneratur homo: colitipsecruentnm
In nodum revocat, facilique ligamine tortas B Carnificem, gladiiqueaciem jugulandus adoral.
Innectit pedicas, nervosque in vincula]tendit. In tantum miseris peccali nectare captis
GLOSS^EVETERES.
125. Imo hree, certe vox. — Attoniti, concussi,vel pientes, I.
conlriii.—Plirenesis, insania, vei slridentissimafe- 140. Plagis, maculis.
bris, et esl nomen de sono faclum, onomalopwia,I. 141. Indeprensa, occulla.—Erranti, non rectum
126. Patrem, diabolum,I. gressum tenenti. — Prredre, homini, I.
128. Stygio, profunditateinferni; Slyx, fluviusin- 145. Nebrolh, gigasfuil pessimus,qui primus wdi-
fernnlis, I. ficavitBabyloniam;sed hic pro diaboloponitur ob ni-
151. Anguiferum, serpeutinum. —Stipatur cir- miam crudelitalem, I.
cumdatur, I. 145. Astu, ingenio, dolo, I.
132. Felle, ira, I. 146. Tectisque, occullis. — Adortus, conalus, ag-
133. Invidia, obinvidiam.—Ferre, paii, I. grediens, incipiens, I.
135. Obtegit, scilicel illi. —Ora, faciem. — Ce- 147. Lacerlis, brachiis, I.
rasta;, diaboli,ceratiw, genuscornutiserpentis,serpens 44S. Funereos, luctuosos.— Late, ubique, 1.
sagillarius,vel semitarius, I. — 149. Improba mors, diabole, diabolumvocat, I.
159. Feras, feroceshomines. Brula, hominessci- 151. Perniciem, interitum, I.
ticet, qui nesciunl dwmonumlaqueosprwvidere; insi- 153. Nectare, dulcedine, I.
COMMENTARIUS.
125. Aldus metrum reformare voluit edens cerebriiC itle laqueos, habel etjacula, utpole callidissimusvena-
manifesta phrenesis,scripti phrenesis manifestacere- tor hominum, solum sitiens sanguinem animarum.
bri. Cur secunda in phrenesisa Prudentio corripia- Alios lelis appeiit malilioswcujuslibetsuggestionis,et
lur, vide proleg. Tcolius notat: PIIRENESIS. Longa in eis vulnerat multos, quorum tenuis est palienlia.
media. Voluit, ut puio, dicere, brevi media. Aliqui ex Alios voluptaiibusirrelire laborat.
origine Grreca scrilii malunt phrenilis, pleurilis, ar- 140. Aldo, irre(i( ore ptagis, corrupte.
thrilis, etc. 141. Vat. A error, indepressalocis.
127. Vat. A. j7a«d nequaquam, male. In edilione 143. Pleriqne velusti, Nebroth; alii, Nembroth;
Parmensi omissum est tamen, et uno pede brevior alii, Nemrolh; alii, Nimrolh; alii Nemrod, ut in Vul-
evasit versus : Haudquaquam esse Deum : quin imo gaia. Vide cap. x Genes.
gehennw. 144. Bolier. vetustior, Gis. ad oram, sinuosispro
128. Ait poeta Marcionitam detim esse damnan- siluosis, qitain lectionem in addendis pireferri ab
dum Averno, vel ex sententia eorum qui putant, dre- Heinsioait Teolius, cgo tantumab eo referri puto. Fa-
mones supplicii et ignis expertes esse, donec extrc- bricius ccnset siluosisesse quadrisyllabum. Sed stnre
ma judicii dies advenerit, ut Chamillardus explicai, potest quod versus quinta sede reeipial spondrcum.
vel polius quia daemon dignus supplicio ab omnibus 145. Epist. I Pelri, v •: Diaboluscircuit quwrens
debet judicari. Nam postea addil cinciumcui nubibus quexndevoret.
alris Anguiferumcaput el fumoslipalur, et igni. For- 146. Ald., innectil. In Rot., adorsus. In aliis eliam
tasse poeta scripserit qui sit damnatus. auctoribus codices prisci varianl, in quibus modo
129. Srepe Prudentiusi in Marcion produxit; ob n adorsus, modo adortus invenias.
licenliam in nominibus prOpriismodo corripit, modo v 147. Corripit o in iuctando, quod non esse repre-
producit, ut ait Giselinusinfra vers. 610 in Beliade, hendendum dixi in proleg. Adverbia in o, ut porro,
vel potius quia synseresi hoc loco ulitur, et prima perperain quidam putant omnia producta esse. Vide
sede spondreumloeat, non dactylum. Gifanium Ind. Lucr. in ebrexe.
150. Rot., vertice sublimi, quod Heinsitts magis 149. Notum et contritum est illud Maronis lib. ni
probat. Non audeo mutare, quod alii omBes habent Mn., vers. 56, Quidnon mortalia pectoracogis, Auri
verticesublimis. sacra fames?
155. Giselinusaliterlegit etdistinguit felle peruslo 155. Hanc. plirasin in lantum, a magislris nescio
invidiw, impaliens.Ad marg. invidiacum cseteris. Alii quihus damnatam, Barthius tuetur lib. III Advers.,
interpungnnt felle perusto invidiaimpatiens. Alii felle cap. 25, non solum quia imitaiio Grcecorumest, apud
peruslo, invidiaimpaliens,quod teneo. De invidiadia- quos exemploriimmyrias, sed etiam quia neque ipBi
boli cap. n Sapientiaj vers. 24 : Inuirfiaautcm dia- Latini ab ea abhorruerunt; ulVirgilius lib. vi: In
boli mors inlroivitin orbemlerrarum. lantum spe ducet avos, praeterVelleium,Tertullianum
156. S. Rernardus forlasse hunc locum imilatur ot alios. Juvencus in (ipe : El in tanlum iuxit mihi
serm. 1 in die S. Andrece: Habel quippenequissimus qratia Chrisli.
1023 AURELII PRUDENTIl CARMINA. 1024
' Dulce mori
est; tanta in tenebris de peste vo- A Al non ex nihilo deus, et sapientia vera,
luptas'. 165 Spiritus etsanctus; res semper viva, nec un-
155 Qui mala principio genuit, deus esse pulatur, [quam
Quique bona infecit vitiis, et eandida nigris. Ccepta, sed aerios etiam molita ministros.
Par furor illorum, quos tradit fama dicatis Horum de numero quidam , pulclierrimus ore,
512 Consecrasse deas, Febrem, Scabiemque Majestate ferox, nimiis dum viribus auclus
[sacellis. Inflalur, dum grande tumens sese altius cf-
Invenlor vitii non est deus; angelus illud [fert,
160 Degener infami conceptum mente creavit; 170 513 Ostenlatque suos licilo jactantius ignes :
Qui prins augustum radiabat sidus, et ingens Persuasit, propriis genitum se viribus, ex se
Ex nihtlo splendor nutrito ardebal honore. Maleriam sumpsisse sibi, qua primilus esse
Ex nihilo nam cuncta retro, factumque, quod Inciperet, nascique suum sine principe coe-
[usquam est: [ptum.
GLOSSJE VETERES.
154. Tenebris, scilicetignoranliw, I. B 167. Quidampulcherrimus, ille de quopropheladi-
156. Infecit, polluit, I. xil: Omnis lapis preliosusoperimentumtuum, etc, I.
157. Furor, insania. — Tradit, narrat, I. 168. Auclus, augmentatus, I.
160. Infami, lurpi. — Creavit, fecit, vel invenit, I. 169. Grande, adverbium.— Tumens, superbiens.
161. Augustum, splendidum, nobile. Iso. Iso.
162. Nutrito, dilatalo. — Ardebat, fulgebat, I. 170. Licilo, p/i(s solito. — Ignes, honores, I. Ani-
163. Relro, a prindpio, Vat. A. mos, Vat. A.
164. Sapienlia, Filius Dei, I. 171. Persuasit, dixit, wstimavit.
166. Molila, creans, formans. — Minislros, ange- 175. Coeptum,initium, I.
los, I.
COMMENTARIUS.
157. Minucius Felix in Octavio : CloacinamTitius das judico, cum lectio pervulgata recle procedit, qure
et invenitet coluil, Pavorem Hoslitius, atque Pallorem; mutari non debet, quamvis suspiciones conlrarirr.
mox nescioa quo Febris dedicata. Exslat inscriptio, plausibiles videantur.
quse spiiria videri possit. FEBRI.DIUAE. FEBRI.SAN- 165. Simili phrasi iiliiur concilium Laieran. III
CTAE.FEBRI.MAGNAE. CAMILLA. AMATA. Pno. FILIO. sub Innoc. 1Y : Dna summaresest, incomprehensibi-
MALE.AFEECTO. Valerius Maximus lib. n, cap. 5 : lis quidem, el ineffabilis,qum veraciter est Paler, et
Cmleros quidemdeos ad beuefaciendumvenerabantur. Filius, el Spirilus sanctus.
Ffibrem autem ad minus nocendum lemplis colebant. G 166. Angelos dicit aerios, scilicet spirituales, nam
Vide qurc ad Minucium animadverlunt Elmcnlior- Prudentio neriijs, liquidus, idem est ac spiritualis.
slius, Wowerus et Ouzelius. Weiizius et Cliamillar- 169. Nihil frequentius apud SS. Patres, et theolo-
dus observant untim Prudentium de sacello Scabiei gos quam asserere, angelos superbire peccatum com-
meminisse. Conjiciebat aliquis, lib. i, cap. 20 La- inisisse. Nnn reqiie inter eos constal, quali snper-
Ctan. mendum subesse, et menlionem Scabiei, seu bise genere, aul qna cogitatione tumuerint. Pruden-
Pruriginis, eo correclo, fieri. Quw si vetas consecrari, tius eorum opinioni videtur adbaarere, qui aiunt
respondebittibi eadem illa Grwcia, se alios deos co- diabolum co sceleris devenisse, ut Deum imitari vo-
lere, ut prosini, aiios, ne noceanl. Hwc eniin semyer luerit, ac se pro deo ostentaverit. Petavius, lib. m,
excusalio est eorum qui mala sua pro diis habenl, ul de Angelis, cap. 5, lom. III, ait Prudenlium poetica
Romani Rubiginem,uc Febrem. Legere volebal Pru- quadam exaggeraiione superbum dremonisfactum sic
riginem. Nam febris, et prurigo inala hoininum sunt explicuisse, tauquam nullum sui procreatorem agno-
valde affinia. Verum conslat aliundc, Bobigumdeum verit, sic luxurirc ac ganere dedili pro deo ventrem
a Romanis cultum, ne rubigo occuparet segetes : ex babere dicunlur. Eam exaggeralionem in aliis pari-
quo Robigalia, seu Rnbigalia festum. lmo Robigo ter intclligere possumus : nam, ul idem Petavius
dea eliam erat. inonel num. 21, diaholi peccatum plerique dicunt
159. Ehneuhorstitis in Arnnbiiim pag'.58 his ver- fuissc, quod Deo requalis et similis esse voluerit, et.
sibus laudaiis, notat Arnobium in dispuialione de nuni. seq. addil id non esse explicalu facile. Cy-
natiira mali noii.se exlricasse, cum non satis drs;in- rillns, lib. vin Joan. : Faisa opinionepersuasit(dia-
xefit inter maium culprc et malum pcenac. n bolus) sibi posse creaturam ad naluram sui crealoris
161. Diaholus sidns prius auguslum dicilur, ut ascendere.Alcimus Anilus, lib. u : Tanquam condi-
lucifer ab Isaia cap. iv. 12, ex communi Palrum iu- lor esset Ipse sui. Nazianzenus, carm. 6 : Dum dius
terpretatione partim liuerali, partim allegorica. cssecupit, telra calkjine lolus Obrulus esl. Propius
162. Ex nihilo angeli, boni ei mali facti, non mi- ad Prudenlium verba Ezecbielis cap. 18, 2 : Eo quod
nus quani caeleraecreatunc. Erravii Simon Magus, elevatumesl cor luum, el dixisti: Deusego sum; qure
vel somniavit poiius, anirtios a se ex Helena procrea- de principe Tyri dicia, nonnulli ad principem tene-
tos. Errarunt Angelici (nomen id hrcreticoruin esi) brarum convertunl. Theologi pltires cum S. Thouia
qui asseruernnt angelos quaciiamnnmina esse. Vide p. 1, qunest. 65, art. 2, opponent, dremonem nalti-
S. Paulum, Episl. ad Coloss. i, 16, el roncil. Later. rali cognitione scivissc, ?e a Deo creaium. Pi udon-
lli, cap. Firmiler de summa Trinitate. Iii episi. Leonis tius quidem id non negaverii, scd iia se gessissc an-
M. ad Turibium Asluricensem cap. 6 : Sexta adno- eelum dicet, quasi persiiasum babuerii, propriis
lalio indicat, eos (Priscillianistas) dicere quod diabo- genitnm se viribus. Elenim naturali quoque cogni-
lus nunquam fueril bonus, nec natura ejus opificium lione sciebal, se non posse contra Deum babere
Dei sit, sed eum ex chao et lenebris emersisse, quia potestatem, et nihilominus hoc voluit. Potest ciiam
sciticel nullumsui habeatauctorem.Rol. habet. hoiw- intelligi dremonem hrerelicis Marcionilis p.TSuasisse
niropro honore;ex quo conjicit Heinsius, legcndum se allerum deum esse. Hoc enim illi credebant, uii-
nufritumardebal honorem. Quas criticorum conjectu- que a dsemoneedocli. Et videlur id innuere Prudei:7
s-as, ex mendis codicum desumplas, plerumque inge- tius vers, 174,
aipsas esse-non diffiteor, sed nullo in pretio baben-
1625 HAMARTIGENIA. 1026
Hine schola sublacitam meditatur gignere se- A Sed facltis de slirpe bonus, bonitatis in usurn
[ctam, 185 Proditus, et primo generis de <bnleserenus,
175 Quaedocet, e tenebris subitum micuisse tyran- Deterior mox sponte sua, dum decolor illuni
[num : Inficit invidia, slimulisque insiigat amaris :
Qui, velut aeternalatitans sub nocte, retrorsum Arsit cnim scintilla odii de fomite zeli,
Vixerit, et tecto semper regnaverit revo. Et dolor ingenium subitus conflavit iniquum'.
^EmuIus, ut memorant, opera ad divina re- 190 Viderat argillam, simulacrum etstructile flatu
[penle Concaluisse dei; domimim quoque conditioni
Corrutnpenda, caput caligine prottilit atra. 515 Impositum, naturasoli, pelagique, poliqua
180 Hocratio sed noslra negat: cui non licet iinam Ut famulans homini locupletem fundere partum
Infirmarefidem, sacro quse tradita libro est. Nosset, et effusumterreno addicere regi.
514 Nil, ait, absque Deo factum, sed cuncta 195 Inflavit fermento animi slomachanle lumorem
[per ipsum, Beslia, deque acidis vim traxit acerba medullis,
Cuncta : nec est alius quisquam, nisi factus ab Besiia, corde carens, cui lunc sapientia longi
[ipso. Corporis enodem servabat recfa juventam,
GLOSSiE VETERES.
174. Hinc, de hac ratione. — Scbola, Marcionila- B minis quw de nmo formata fuit, I.
rum, grex illius.—Subtacitam, occullam. — Seclam, 191. Dominum, Adam vocal dominum quem Deus
peslemscilicet Marcionitarum,1. coustituil dominum. crealurw suw. — Conditioni,
176. Retrorsum, ab initio, L, Yat. A, omni creaturw, I.
178. iEmulus, inuidtis, 1. 192. Soli, terrw, I. Homini, Yat. A.
181. Infirmare, corrumpere, wgram facere. — Li- 194. Addicere, subjugarevel commendare.— Regi,
bro, tn Evangelio, 1. Adam, l.
183. Cuncta, scilicet dico, I. 195. Stomachnnte, irascente, furente. — Fermento,
184. Facttis, lucifer, I. malitia, I.
1^5. Proditus, manifestatus, I. 196. Beslia, diabolus. — Acidis, acerbis, I.
187. Inficit, violavit, I. 197. Bestia, serpens. — Longi, sani sensus, I.
190. Argillam, limum. —Simulacrum, formam ho- 198. Enodem, sine nodo. — Recta, erecla, I.

COMMENTARIUS.
174. Cham., male sectam? interrogans. Nam Gennadius ait Prudentium scripsisse de fabrica
175. Aliqui, non bene, qua docet. mundi usquead conditionemprimi hominis. Profecto
180. Mar. a prima manu, non libet. Prag., una, apud Ezechielem cap. xxvin conditio pro creatione
m-ale,pro unam. ponilur vers. 15 : Perfectus in viis luis a die conditio-
181. Prag., tradilalibro sir.e esi. nis tum, donec invenla est iniquitas in le. Gallandius
182. Giselinusconfusedictum existimat nil facium tuetur etiam conditioni pro rebus creatis ex veteri
absque Deo, sed cuncla per ipsum. Nam cap. l Joan. < C interprete S. Irenrei et Terlulliano. Giselinus suam
id proprie Deo Filio tribuitur. Yerum poeta sapien- leclionem conditioneiinposilumita inlerpretatur, ho-
ter Deum memorat, quin Filium exprimat. Non enim minem dominum conditione fusse constitutum, hac
nunc agitur de probanda Filii a Patrc distinctione; scilicet, ut arbore scientisc boni, et mali abstineret.
sed illud conlra Marcionitas est demonstrandum, Post luinc versum Mar., Prag., Rat., Urb. et alii in-
nihil ahsque Deo, sed cuncta per Deum facta esse, lerserunt hiinc : Qui cunctum proprio regerel modera-
adeoque ipsos angelos per Deum factos esse. Siqui- mine mundum, quem rectius Aldus rejecit post ver-
dem palet Deum esse Verbum, et a Deo facla esse, sum Nosset, el effusum lerreno addicere regi; alii
qure per Yerbum facta sunt. prorsus omittunt. Quod autem dsemonodio et invidia
185. Gis. adoram, Prag., Rat. aprisco correclore, exarserit, docent Irenaeus, Lactantius, Gregorius
facla. Alii, cuncla. Nyssenus, Methodius, Cyprianus, Augustinus, Ana-
184. Manichseiet Priscillianistrc docuerunt dre- stasius Sinaila, Tertullianus ; sed alii aliter hoc pec-
mones natura esse malos ; contra quos exstat canon catum invidire explicant. Aliqui utrumque peccatum
7 concilii Bracar. i an. 561 : Si quis dicit diabolum in dsemone agnoscunt, superbiam et invidiam, quos
non fuisse prius bonum angelum a Deo faclum, nec poeta uosier sequitur.
Dei opificiumfuisse naluram ejus, sed dicil eum ex 195. Elmenhorstius in Arnobium pag. 20 ad verba
chao et lenebrisemersisse, nec aliquem sui liabere au- Arnobii utero fusus exemplis Ciceronis, Juvenalis,
ctorein, scd ipsum esse principium alque subslanliam Lactanlii et aliorum hanc pbrasin comprobat.
mali, sicut Manichwus,et Priscillianus dixerunt, ana- 194. Post hunc versum, ut paulo anle dixi, Aldus
themasit. j\ collocatalium Qui cunctum,etc. Teolius quoque eidem
189. Ald., ul dolor; alii, et dolor. versui hunc locum dedit; affirmalque in omnibusVait.
191. Gifaniiislnd. Lucret. in verbo fac ex vet. lib. esse, hoc discrimine, quod alii posl vers. 191 collo-
legii conua/uisse.Nostri omnes, concaluisse, cttm cant, alii hic reponunt.
Wcitzianis et Heinsianis: nisi quod Prag. habet de- 195. Prag., mendose, lumore. Fermentuin dicitur
caluisse,quod videtur placuisse Marielto, ut deculcare a ferveo. Hinc recle, tumor inflalus [ermento. Horalius
apud Piinium pro calcare, deconlari apud Apuleium lib. i, oila 13 : Fercens difficilibile lumetjecur. Cum
pro cunctari, delilare pro litare, Aldus et Giselinus autem mira sit stomachi cum corde consensio, Latini
dominumquoqueconditionecumOxon.: exquosuspi- stomacliumet stomachari accipiunt pro ira et irasci.
calur Heinsius dominumquoque conditione imposiia. Scite igiiur Prudentius dixit fermenlo animi sloma-
Vat. A, quem pro quoque. Urb., dominumquecondi- chante.
lioni. Prag., dominum quoque condilionis.Oplimi, 197. Weilz.,Gis.
dominumquoqueconditioni impositum;quod explicat scilicet ipsa bestia. 2edit., Mar.,Prag., cordecarens,
Heinsiani scripti, Ald., Yal. A ef
Heinsius ct ChauiiHardus, itnpositum[abrica;mundi. alii, sorde carens, nempe sapientia,
1027 AURELIl PRUDENTII CARMINA. 1028
Complicat esse novos sinuoso peetore nexus, \ Ferre maiignus ager glebis male pinguibus
200 Involvens nilidam spiris lorquentibus alvum. [ausus:
Simplex lingua prius, varia micat arte loquendi, Triticeam vacuis segetem violavit avenis.
Et discissa dolis resonat sennone trisulco. Tunc etiam innocuo vitulorum sanguine pasci,
Hinc natale caput viliorum : principe ab illo 220 Jamque jugo edomitos riclu laniare juvencos,
* 516 Fluxit origo mali; qui se corrumpere Occiso paslore, truces didicere leones.
[ primum, 517 Necnon et querulis balatibus irritatus
205 Mox hominem didicit, nullo informante ma- Plenas nocte lupus sluduit perrumpere caulas.
[ gistro. Omne animal diri callens solertia furti
Ultimus exitium subverso prseside mundus 225 Imbuil, et tortos acuit failacia sensus.
Sortitur, mundique omnis labefaeta supellex. Quamvis maceries florenles ambiat hortos,
Nonaliter, quam cum incautum spoliare viantem Sepibus et densis vallentur vitea rura,
Forte latro aggressus, prsedse prius immemor, Aul populator edetgemmantia germinabruchus,
[ipsum Aut avibus discerpta feris lacerabitur uva.
210 Ense ferit dominum , pugnae nodumque, mo- 250 Quid loquar herbarum fibras, medicante veneno
[ramque, B Tinclas, lethiferi fudisse pericula succi?
Quo pereunte trahal captivos victor amictus, Noxius in teneris sapor sestuat ecce frutelis,
Jam non obstanti Iocuples de corpore prsedo. Cum prius innocuas tulerit natura cicutas,
Sic homini subjecla domus, dilissimusorbis Roscidus et viridem qui veslit flos rhodo-
Scilicet in facilem, domino peccante, ruiham [daphnen
215 Lapsus, herile malum jam lunc vitiabilis hausit. 235 Pabula .lascivis dederit sincera capellis.
Tunc lolium, lappasque leves per adultera culta Ipsa quoque opposilum destructo fcedere certo

GLOSSJi V^TERES.
200. Spiris, jjototoni/iMS,I. 224. Callens, versuta, vigens. — Solertia, diaboli.
202. Trisulco, vario, triplici, I. — Furli, adversitalis, ul conlraria fuisselIwmini, I.
204. Qui se corrumpere, quando in superbiam se 225. Imbuil, inslruxit, violavil, implevit.— Torlos,
erexit, I. pravos, 1. *
205. Informante, docente, I. 230. Fibras, radices. — Medicante, medicor TMV
206. Exitium,mortem.—Praeside,Iwmine,Adam,\. JXSB-MV es(, quia dicimus, medicari sagiltas , quando
207. Sorlitur, adeptusest, consequkur. — Supel- toxicantur; el cum aliquem ab' infnmitate erigimusad
lex, omnis subslanlia , pereunleprincipe, in deteriora sanilatem, medicari dicimus, I.
versa est, 1. 251. Tinctas, maculatas, I.
215. Herile malum, peccatumAdw. — Hausit, sum- 252. Frutetis, vilibus virgultis, 1.
psit, I. 253. Prius, primitus, 1.
216. Adultera, viliata, I. n 254. Rhododaphnen, lierba venenosissima,[oliissi-
218. Avenis, loliis, I. tnilis lauro : nam DAPHNIS Grwcelaurus dicitur; arci-
—
221. Truces, feroces. Leones, dwmones,I. . laurum, genus herbw, id esl arcilauros, id est foliis si-
222. Querulis, lamenlabilibus. — Irritatus, provo- milis lauro; nam daphnis Grwce laurus dicilur, I (sic).
eatus, \. 235. Sincera, salubria, I.
225. Caulas ovile, 1.
COMMENTARIUS.

199. Exposilio vers. 14 cap. III. Genes., super
pectus tuum gradieris, satis probabilis. Alii aiunl, na-
turale fuisse serpenti serpere, quod nunc in pcenam
eliam peccali habet.
200. Ald., involuilnitidam.
201. Wid. supra, loquenti, minus bene.
202. Teolius, mendose, resonanl.
205. Ante dixit Deum caput virlutum : nunc daemo-
nem caput vidormn.
205. Yat. A a prima manu, Iwminum.
210. Yat. A, Prag., donum, perperam, pro nodum.
Nodus pro qualibet mora , et impedimento punilur.
Florus lib. IVAntonium vocat pubiicsesecuritatis sco- ,_
pulum , nodum el moram. Vide qure animadvertit •"
Salniasius Plin. Exercit. lom. II, pag. 10S9, de Ve-
neris nodo.
215. Aldi error est sublecta pro subjecta. Idcm Ald.,
Weilz., Gis., Vat. A, Mar. et alii, hominis, quod vi-
dcuir fuisse in Rat.; Heinsius cum suis potioribus,
homini, quod tenent Prag. et alii, magisque sensui
congruit.
216. DoeentSS. Patres, lerram postAdse peccatum
maledictam fnisse, ul spinas et tribulos ferret, nisi
tliligenti cura excolereiur. Nonnulli interpretes pu-
tant, terram nuncmajori copia et pluribus in locis
tribulos ferre, qui alioquin non ila frequentes fuis-
sent, sed alicnbi lamen provenirenl.
220. Prag., male, jugi pro jugo.
221. Glossa Isonis nnn placei.
226. Mar. scribit macheries. Usitatius est maceria,
et versus slylo Prudenliano reque constabat producta
ultima ob duas consonantes diclionis sequenlis : et
forlasse ita scripserit Prudentius. Pariter avarilia in
avarities nonnulli mutarunl in Psychomachia.
227. Prag., vinearura; non placet.
228. Ald., conlra nietrum , aul populata rodet.
Scb., aut popuiator edil; caeteri edet, quod cohreret
cum lacerabitur. Brucbus locustre genus esse dicilur.
Alcimus Avilus lib. v : Surgit consumerefruclum Bru-
chus, el excusso confidenscrure locusta.
251. Vat. A, minus bene, fuci pro succi. Prag.,
monsiri pro succi.
232. Vat. A et Mar. a prima manu, in lencbris.
Prag. a prima manu, interius. Lege in teneris.
254. Prag., non bene, vescit pro vestit. De rbodo-
dapbne vide Plinium et Dioscoridem.
256. Gis. et apud Weilzium Aldus , imposilum.
Aldus mihi, opposilttin. Sichardus, Fabr., Bong.,
appositum. Prag. pro destruclo habet deslrucium,
male. Aliqui scribunl distructo.
1029 HAMARTIGENIA. 1030
518 Transcendunt elementa modum, rapiunl-. \ Diffluat, impuro fervescat ut igne libido,
[que, ruuntque 519 Sorbeat ut cumulos nummorum faucibus
Omnia, legirupis quassanlia viribus orbem. [amplis
Frangunt umbriferos aquilonum prselia lucos, 255 Gurges avarilire, finis quam nullus habendi
iiO Et cadit immodicis silva exstirpata procellis. Temperat, aggeslis addentem vota talentis.
Parle alia violenlus aquis torrentibus amnis Auri namque fames parto fit major ab auro;
Transilit objectas, prtescripta repagula, ripas,. Inde seges scelerum, radix et sola malorum,
Et vagus eversis lale dominatur in agris. Dum scatebras fluviorum omnes , et operta
Nec tamen bis tantam rabiem nascentibus ipse [metaiia
245 Conditor instituit : sed laxa licentia rerum 260 Eliquat ornalus, solvendi leno pudoris :
Turbavit placidas rupto moderamine leges, Dum venas squalentis humi scrutatur inepta
Nec mirum, si membra orbis concussa rotantur, Ambilio, scalpens naturre occulta Iatentis,
Si vitiis agitata suis mundana Iaborat Si quibus in foveis radiantes forle lapillos
Machina, si terras lues incentiva fatigat. Rimata inveniat, nec enim contenta decore
250 Exemplum dat vila hominum, quo csetera pec- 265 Ingenito, externam mentitur femina formam.
[cent: B 520 ^c velut arlificis Domini manus imper-
Vita hominum, cui, quidquid agit, vesania, et [fectum
[error Os dederit, quod adhuc res exigat, aut hya-
Suppeditant, ut bella fremant, ut fluxa volu- [cinlhis
[ptas Pingere sutilibus redimitre frontis in arce,
GLOSS/E VETERES.
257. Elementa, tgnts, aer, aqua, terra, I. 256. Aggestis, accumulalis; I.
258. Legirupis, legemrumpeniibus, I. 257. Fames, cupiditas.— Parto, syncope, ab inqui-
259. Aquilonum,ventorum, I. sito, vel prwparato; inde est exemplum: Crescitamot
240. Immodicis, magnis, ingenlibus. — Procellis, nummi, quanium ipsa pecunia crescit, I.
turbinibus, I. 259. Scatebras, cbullitiones, I.
241. Torrentibus, forliter eunlibus, I. 260. Eliquat, effluerefacit; purgat. —Ornalus, de
242. Praeseripta,ordinata vel conslituta, quwfuerunt ornalu solvitur pudor.—Solvendi, ad solvendumpudo-
illi. — Repagula, obstacula, litlora, serraturce,I. rem, 1.
245. Laxa, concessa, laxata, I. 261. Inepta, inulilis, 1.
247. Rotanlur, volvunlur, 1. 262. Ambitio, cupiditas.—Scalpens, investigans,
249. Lues, pes(is.— Incentiva, incetUria;,I. scrutans. — Latentis, naluraliter aurum latere voluit,
250. Exemplum , <jruiaAdam peccando aliis dat sed cwpiditasfodit pretiosa pericula, I.
exemplum, I. C 264. Rimala, ipsa ambitio quwrens,invesligans, I.
251. Vita, scilicet dico, I. 267. Os, faciem,formam.Hyacinlhis,man/arids, I. :
252. Suppeditant, subminislrant, famulanlur, I. 268. Sutilibus , quia ex gemma consuantur filo ar-
253. Igne, amore, I. genteo, aut aureo, I.
COMMENTARIUS.
240. Apoth. vers. 539 etiam legitur exstirpata, et dari. Videmurenim ornatu ianquam lenoneusi insitam
lib. ii adversus Sym. vers. 1039, exstirpamus.Salma- nobis verecundiamel pudicitiam prosliluere. Deus fa-
sius pag.-284 in Trebellium ait in vetustissimo libro ceret aliquando, impiis Turcis hoc nomineminus esse-
Prudentii a se repertum slirpare pro ea:s(irpare,ut in mus contemplui. Quse an ad mores nostros et ad no-
optimis Ciceronis exemplaribus Victorius invenit stra tempora possint accommodari, viderint alii.
scanduit pro exscanduit. Sed in Apoth. et n in Sym. Weitzius contra mulierum ornatum alia affert ex
legi debet exslirpare. . Euripide, et ex lege Zaleuci apud DiodorumSicuium
241. Descriplio amnis torrentis apud poelas Lucre- lib. xi Biblioth. Eodem perlinet illud Tertulliani de
tium, Yirgilium, Claudianum , Ovidium passim oc- Corona militis cap. 12 : Quid enim est in capile fe-
currit. minw corona quam formm lena, quam summa tascivim
242. Mar., Prag., Rat., Fabr., Gis., Widm., Bong., nola, exlrema negatio verecundiw,conflalio illecebrm?
objectwprwscripta repagula ripw. Alex., Urb., Vat. A, 261. Videtur poeta noster ad manus habuisse Ma-
Weitz., Ald., Egm., Palat., objectas,prwscripta re- nilii illud lib. v. vers. 116 : Hinc lenociniumformw,
pagula, ripas, per epexegesin, qure lectio, licet ele- cutlusque repentus Corporis, alque auro quwsita est
gans sit, non propterea cuin Heinsio dicam, priorem gratia frontis, Perque caput ducti lapides per colta%
illam inscita librariorum oscitatione invectani. manusque; Et pedibus niveis fulserunt aurea vincla.
245. Widm. supra, la!a iicentia. J) Ac ne materieslali sub munere desit, Quwrere sub ter-
249. Rat., luces; sed c inductum sive deletum est. ris aurum... imperat, etc. Yide etiam Cornelium Se-
Alex., lues; supra, luis. verum in ^Elna. In Egm. est cutn pro dum.
250. Aldus, Tornses. apud Gallandium, male, da- 262. Prag., scutpens, non bene, pro scalpens.
lura pro dat vita. Yide Elmenhorstium in Arnobium 265. Egm., ingenita. Legendum ingenito. HaecPru-
pag. 57. denlii verba Tiraquellus laudat in leg. 3 Connubial.,
251. Ald., Egm., uesmtia,lerror. ubi plura in eamdem senlenliam producit. Confer
257. Pervulgata senlentia, a:norem nummi crescere, Tertullianura de Yirginibus velandis, de Cultu femi-
quantum ipsa pecunia crescil, ut ait Juvenalis a glossa narum; Ambrosium lib. vi Hexaemeron cap. 8, et
indicatus. lib. i de Virginibus; Hieronymum ad Furiam de
258.1 ad Timoth. vi, 10 : Radia:omnium malorum viduitate servanda; Isidorum Pelusiotam, lib. n,
avaritia. epist. 53; Arnobium lib. 2 conlra gentes; Senecam
259. Yat. A, Pal., cum scalebras. Mar. a prisca de Beneficiislib. vn, cap. 9.
manu, melalli. 268. Alex., Urb., Mar., Vat. A, Prag., Rat. et
260. Non potuit, inquit Giselinus, melius epitheton optimi Heinsiani suiittbus: ut hymno oclodecira mar*
1031 AURELII PRUDENTHCARMINA.
Collavel ignitis sincera incingere sertis,
270 Auribusautgravidis virides suspendere baccas.
Nectitur et nitidis concharum calculus albens
Crinibus, aureolisque riget coma texla catenis.
Tsedet sacrilegas matrum percurrere curas,
Muneribusdotata Dei qurc plasmala fuco
275 521 lnl!ciunt,ut pigmenlis cutis illiia perdai,
Quod fuerat, falso non agnoscenda colore.
Hrecsexus male fortis agit: cui pectore in arclo
Mensfragilis facili vitiorum fluctuat sestu.
Quid, quod et ipae caput muliebris corporis, et
[rex,
1052
A 280 Qui regit invalidam propria de carnc reseclam
Particulam, qui vas lenerum ditione gubernai,
Solvitur in luxum? Cernas, mollescere cultu
Heroas vetulos, opifex quibus aspera membia
Finxerat, et rigidos duraverat ossibus arfus.
285 Sed pudet esse viros: quserunl vauissima qurc-
[que,
Queis niteant: genuina leves ut robora solvant,
522Vellerenon ovium,sed eoo ex orbepetilis
Ramnrum spoliis fluitantes sumere amictus
Gaudent, et durum scutulis pertundere corpus.
290 Additur ars, ut fila herbis saturata recoctis

GLOSS^EVETERES.
269. Ignitis, radiantibus.— Sertis, monilibus, coro- B 277. Male fortis, infirmus, I.
iit«, I. 280. Invalidam, particulam, dicil feminam,quwfuil
270. Baccas, gemmasrolundas, qui unionesvocan- corporis Adw, de cosla formata, I.
lur, eo quod in capite oslrearum aperto cerebro semel 282. Cultu, habitu, I.
reperianlur in anno , et unus tantum, quos el perulos 283. Heroas, tiiros forles.—Aspera,[ortia^I.
(leg. pwderos)vocant, 1. 286. Nileanl, splendeant.— Genuina leves, pesfis
271. Calculus, margarita : calculos vocamus lapil- naturalis, ingenila; luxuria, interjeclivedicenduin,I.
tos, quibus antea numerabantanliqui ante repertum nu- 287. Eoo, orienlali.—Pelilis, acquisitis, I.
merum; sed hic pro quacunquepretiosa gemma poni- 2S8. Ramorum spoiiis, arboreisvestibus: in Orienie
tur, Iso. enim arbores sunt, ubi swpissimereperilur sericum.—
272. Texta catenis, ordinata vittis, Iso. Fluitantes, superbientes,I.
274. Dotala, ornata. —Plasmata, facies. —Fuco, 289. Durum, forlem, firmuin.—Scululis, variatis,
colore:unguentum,unde se mulierespaltidas caciunt,I. scutulatis vestibuspro omni vesie, opere vario inter-
275. Inliciunt, colorant, I. serta, poniiur.—Perfundere, indutre, I.

COMMENTARIUS.

tyrum Cresaraugust., sutile vinclum : nam quidquid ad sororem : Quod ne femineumposl hwc quis sper-
suitur, sutile est. Ald., Fab., Gis., minus bene, scul- nere sexum Audeat, hic pqucis visum esl oslendere
plt/i/nis.Weilziusin contextu sutilibus, adeoque men- verbis, etc.
dum est subtilibus in lectionibus variantibus. Sicbar- 278. lmitalio Marouis, cujus hrec sunt : irarum
dus etiam ediderat sulilibus. Pignorius, de servis fluctual wslu; curarum fiuclual mstu; vario nequid-
pag. 200, exhibet instrumenta delineata cultus mu- quam fluclual wslu.
liebris, qure olim exstabant Romrc apud Lrclium G 280. Vat. A a prima manu, carne recisam.
Pasclialinum, scilicet aureas acus crinales, nonnullas 281. Petrus apostolus Episl. I cap. III, 7 : Viri si-
puras, nounullas gennnatas, viriolam e minulis sma- mililer cohabilanles secundum scienliam, quasi infir-
ragdis , et brachio, el collo aptam , inaurem reream miori vasculo muliebri impartienteshonorem.Prseler
gemmis vitreis oruatam, stalagmium erudi amethy- Tiraquellum loc. cit. vide P. Fabrum I Semeslr.,
Bto, inaures, alteram ex auro totaui, alteram distin- cap. 16. Nihil his versibus Prudentii nervosius ad
ctam margaritis, binos elenchos, seu margaritas ob- feininarum immodicum, muliebremque bominum
longas. Rem illustrat his Prudentii versibus. liixum redarguendum. Adde , si placel, illaboralam
269. Prag., ceMispro serfis, corrupte. Chrysostomi eloquenliam in Matlli. homil. 50, sive
270. Chamillardus recte Isonem refellit, quod vi- 49 : Quanlum vobisdedecusesse pulalis, cumserica
rides baccas uniones inlerpretatus fuerii:cum potius licia, quw nec veslibusquidem vir probusunquam sub-
sint smaragdi. ConsulePlinium et lsidorum, lib. xvi, lexeret, diligenler inserilis! quanlis hoc dignum ca-
cum nolis Grialii. chinnisarbitramur? .... Dicitis enim pedum sublevatis
272. Rot. , rubet coma. Hcinsiiis lib. i Advers., deambulanlin plaieis, nimio plerumqueinde mcerore
cap. 17, ait, fortasse praeslare nea;a pro lexla, et confecli,ne cwno iu hieme,aul pulverein wstate calcei
plura similia exempla congerit : neque' pauciora sui maculentur. Quid facis, homo?.... Quodsi lu ab
congeri possent pro lexta. hujusmodi labe munda cupis calceameniaservare,cer-
273. In Egm. ct Pal. non video quid laleat sub vicibusluis, aul capiti connecle.
• hac voce edita pro twdet. Prseter Pignorium Guascus 286. Gisel. cum Pulmauni mss., et Daventr. ,
inopere delle Ornatriciann. 1775multa erudite con- rv Rat. a prima manu, Prag., Mar. a secunda maiiu,
gerit.el decosmetis sive ornalricibus docle disserit, Weilz., Egm., Bong., Widm. a prima manu, leves
ac plures inscriptiohes sepulcrales earum exscrioit: Idem Alexand. cum gloser»flubites. Oxon. ex Heiu-
ut coinmunia olim erant hoecelogia servis et ancil- sianis, Urbin. et lso, lues, quod Aldus, aliique sunl
lis, sive a propinquis, sivea dominis posita. secuti.
275. Yat. A, Alex., Urb., Mar., a secunda manu, 287. Plinius de Serum regione, et veslium opificio
Ilcinsiani pigmentis cum Widm. supra , et Palat. lib. vi, cap. 16 : Tam mulliplici opere, lam longinquo
Meliusid est quam figmentisin Prag., Ald., Gis. in orbe petilur, ut matrona in publico transluceat. Apml
conicxtu , et Weitzio. Piymenla pro unguenlis non Seres e frondium lanugine vestes liebant sericre di-
semel noster, et Dracontius in Hexaemero. ctte. De veslibus bouibycinis idem Plinius lib. xt,
276. Gis. ad oram, quod fuit ex falso. cap. 25.
277. Widin. supra, imo pro arcto. Muliebrem se- S89. Heinsius cumFesloscribits«t(iZis. Nostriscn-
xum inlirmiorem esse, omues uno ore consentiunt. tulis cum Ald., Sich. , Gis. 2 edit. et aliis. Vestes
Cave tamen ab iis , qui feminas in diversa quadam scutulatw, quce orbiculis distinguunlur.
r<bhominibus specie collocant. Vide Alcimum in lib.
1033 HAMARTIGENIA. 1034
Illudant varias dislinclo slamine flormas. A Perversum jus onine viget, dum quidquid ha-
Ut qusequeest lanugo fere mollissimalaclu, [bendum
Pectiiur. Hunc videas lascivas prrepele cursu Omnipotens dederat, sludia in contraria ver-
Venanlemtunicas, avium quoque versicolorum [tuiit.
295 Indumenta novis texentem plumea telis : Idcircone, rogo, speculatrix pupula molli
Iilum pigmentis redolentibus, et peregrino Subdita palpebrse est, ut turpia semivirorum
523 Pulvere femineas spargentem tupiter 310 Membratheatrali speclet vertigine ferri,
[auras. Incesians miseros fcedoobleclamine visus?
Omnialuxus babet nostrre vegetamina vitrc, 524 ^ul ideo spirant, mediaque ex arce ce-
Sensibus in quinque statuens qure condidit [rebri
[auclor. Demitlunt geminas sociata foramina nares,
500 Auribus atque oculis, tum naribus alque palalo Ul bibat illecebras raale conciliata voluptas,
Qureritur infectus vitiosis arlibus usus. 315 Quas pigmentato meretrix jacit improba crine?
Ipse etiam, loto pollet qui corpore, taclus, Nura propter lyricre modnlamina vana puellse,
Palpamen lenerum blandis e fotibus airibit. Nervorumque sonos, et convivale calenlis
Proh dolor, ingenuas naturx occumbere leges, g Carmen nequitire, patulas Deus addidit aures,
305 Captivasque trahi regnante libidinedotes! Perque cavernosos jussit penetrare meatus
GLOSSJE VETERES.
'
291. Illudaul, colorenl,\. 504. Ingenuas, nobiles. naturales, I.
292. Fere, prope, I. 505. Dotes, donalionesDei, I.
295. Peclitur, ornalur, I. 506. Perversum, perverse.— Vigcl, prwvalel,I.
294. Venantem, cnie/iiem.-r-Yersicolorum,diversis 507. Vertunt, Iwmines,\.
coloribus, I. 508. Rogo, inlerrogo. — Pupula, pupilla et puputa
295. Plumea, mollia, I. Pluma diciluracus , undein idemsunt, I.
Bibtiothecalegilur opere plumario, Val. A. 509. Semivirorum, effeminatorumeunuchorum,I.
296. Peregrino, exolico,1. 510. Yerligine, circuitione,rotaiione, I.
298. Luxus, luxuria, vanitas. —Vegctamina,virlu- 511. Incestans, polluens. — Foedo obleclaniine,
tes, fortiludinem, vel virilitatem, commotiones,I, turpi deleclatione,I.
500. Auribus alque oculis, auditu, visu, olfaclu, 314. lilecebras, fwdilales, sorditates.— Conciliala,
guslu, I. conglulinala, vel conjuncla,I.
501. Quaerilur, ab illis semibus, velnobis.— Infe- 515. Jacit, spargil, \.
clus, corruplns, 1. 316. Lyricse, cijtharalis, vel jocalis, I.
305. Palpamen, amictum. — Fotibus, nulrimeniis. 517. Calentis, ferventis, I.
— Ambit, cupit, desiderat, I. 319. Cavernosos, flexibiles,—Meatus, transilus, I.
COMMENTARIUS.
291. Sich., male, famine telas. (
C 299. Pulcherrima descriptio quinque sensuum et
292. Ald., scripti Heinsiani, et quos vidit Mariet- corruptelaequa ab hominihus perverluntur.
tus, ferw;ei suspicatur Heinsius, legendum Utcuique 500. Prag., male, lam pro lum.
est lanugoferm.Alex., Urb., Weitz., Gis., fere, quod 301. Oxon., Prag., et Mar. a secunda manu, artu-
placet. bus. Legendum artibus.
295. Lascivre tunicresunt aut sericre, aut obscenis 502. Alcimus Avitus lib. i, vers. 85: Taclus ad
figuris variatse, ut suspicatur Chamillardus. Nam hwcsolusloto qui corporejude.t Sentiat, etc. Ciccro, n,
libidines veterum in poculis ipsis et panibus ex- de Natnra deorum : Tactus autem loto corpore wqua-
pressse intolerabiles erant. Vide Pignorium de Ser- biliier fusus esl, etc. Alia ibi de sensibus Cicero.
vis, pag. 67 et seqq. 303. Mar., el; supra, e. Prag., Widm., et. Aldus
294. Widm., mendose, ventanlem.Heinsius nulat, et apud Weitzium Giselinus, ex; sed alium voluit
suos scriptos habere avium quoqueversicolorum; et dicere, nam Giselinus 2 edit. habet e; vel intelligit
ita certe habent nostri. In Giselino quidem 1 et 2 Weitzius editionem 1 Giselini.
edit. est versiculorum,sed mendum pulo, non leciio- 307. Imitatio Maronis lib. n, sludia in conlraria.
nis varietatem. 308. Nolandum est Cliamillardum ad vers. 874
295. In glossa Vat. A, Bibliothecam intellige esse errorem suuiu agnovisse, quo pupulam, qure esl oculi
Biblia sacra , quae eo nomine a veteribus srepe ap- pupilla, interpretatus est hic puellam.
pellabaniur. Locus exslat i Exodi vers. 1: Decem 510. Theairi veteris obscenitas boc loco indica-
cortinas de byssoretorta, et hyacinlho, ac purpura, lur, de qua saiis constat : quanquam non dubito
coccoquebis tincto variatas opereplumario facies. De iJJ quin in recenii tbeatro intilta sint quseinceslentmise-
veslibus qure ex plumis variis conlexebantnr vide ros fwdo obleclaminevisus.
Senecam ep. 91. Plumarius vocabatur antiquitus, 512. Rat., atqueideo, non ila bene.
qui hujusmodivesles conliciebat, nut etiain qui in 315. Ald., Prag., Widm., dimitiunl.
vestibus acu clavos et scutulas, et ea quseplumas 315. Vat. A., Quis pigmentato'meretrixjacet iin-
avium referunt, pingebat. Vide Turneb. Advers. lib. proba crine. Meliusalii, quasjacit. ,
xi, cap. 25, num. 549, ad verba VOPISCI INCARINO : 516. Citharcedas olim in ministerio fuisse obser-
plumandi difficuliatepernobiles. Puiat Prudenlium . vat Pignorius deServis pag. 78et 79, qui epitapbium
indicare vesies in quibus stneassumentoacu pingendo Auxesis citharced;e proleri, el hoc niinisteriuin ele-
plummaviumreferunlur. ganter tetigisse Prudentium advertit. Apud eunidem
296. Weitz., et peregrino. Aldus, ex. Giselinus 1 videre poteris aliquot citharre species delineatas.
et 2 edit. habel el cum plerisque vetustissimis Mar., 517. Ald., el convivwrecalemis, quod poterat reti-
Rat., Prag., Vat. A et aliis. neri; sed membranse praeferunt et convivalecalentis
297. Apud Weilzium M. Berg. legit aures pro carmen nequitim.
auras.
PATROL.LIX, 33
 1035 AURELII PRUDENTIICARMINA. 10"6
520 Vocisiter? numquid madido sapor inditus ori A Non capit, ut puerum, nec ineplo addicit amori:
Vivitob hanc causam, medicata ut fercula pi- 555 Qui sub adumbrala dulccdine triste venenum
[gram Deprendit Ialiiare boni mendacis operio.
Ingluviem.vetilamquegulamganeonisinescetit? Sudfuil id quondam nobis sancttimqiie,bonum-
Per varios guslus instructa ut prandia ducat [que
525 'n noctem, lassetque gravem sua crapula * Principiorerum,Cliristus cumconderet orbem:
[ ventrem ? 526 Yidit enim Deus, esse bonum : velut ipse
525 Quid durum, quid molle foret, quid lene, quid [ Moyses
[ horrens, 340 Historicus mundi nascentis leslificatur.
Quid calidum, gelidumve, Deus cognoscere Vidit, aii, Deus, csse bonum , quodcunque
[ nosmet [ creavit.
Allactu voluit, palpandi inlerprete sensu. Hoc sequar, hoc slabili conceptum mente te-
, Al nos delicias plumarum et linea texta [ nebo,
Sternimus, alque cutem fulcro atlenuante po- Inspirante Deo quod sanctus vaiicinator
[limus. Prodiditantiqure recolens primordia Iucis,
330 Felix, qui indultis potuit mediocriter uti g 545 Esse bonum, quidquid Deus et sapientia fecit.
Muneribus,parcumquemodum servare fruendi! Conditor ergo boni Pater est, et cum Paire
Quem locnples mundi.species, et amcena vc- [ Christus.
[nustas, Nam Deus, atque Deus Pater est, et Filius
Et nitidis fallenscircumflua copia rebus [unus:
GLOSS^; VETERES.
521. Vivil, faclus est. — Medicata, pigmentata, 554. Addicit, depulat, subjugal, I.
—
condila, vel infusa piqmenlis. Fercula, cibos, I. 355. Dulcedine, suavitate, 1.
322. Ganeonis , luxuriosi: ganeo, superfluus in 536. Deprendit, comperit, — Boni, in divitiis.—
cibo, vcl polu, seu etiam in luxuria; ganeonemappel- Operto, occulto,cooperlo, 1.
tat gluvonem, sed ganeo est proprie caupo, devora- 557. Sanctumque, quia oinniaquwcunquefecii Deus,
—
lor, glutlo , ambro el helluo. Inescenl, cibenl, sa- bona sunt in stta natura; sed nobismaleuteiilibusmula
turenl, salient, I. sunl, I.
—
525. lnstructa, parata. Ducai, glulto protonget,\. 542..Hoc sequor, ego Prudeniius, l.
327. lnterprete, discernenie,I. 344. Kecolens, narrans. — Primordia, inilia. —
529. Fulcro, fulcimento,lecto : fulcrum vocamus Lucis, lemporis,I.
quidquid sustenlat aliquid. — Atlenuante, pro alle- 545. Esse, scilicet recotcns, dicens. — Sapieniia,
r.ualo. — Polimus, ornamus, I. Filius Dei, \.
550. Indullis, concessis,I.
COMMENTARIUS.
321. Val. A, aut, male, pro ut; fercula medicala C velerem, aut notam sunmadducit :Dum enimin lectis
sunt nimium delicate apparata. versamur, culis allenuatur et polilur.
522. Heinsius cum Put., Oxon., Rot., et iribus 350. Imitalio Virgilii : Felixqui poluii rerum co-
Torr., vegetamque,quod habent Ald., Vat. A, Alex. gnoscerecausas, lib, 11Georg. vers. 490.
et Urb. In aliis, ut in Mar., R.ii., Weit., vetitam. 351. Prag., non bene, partumque.
Giselinus dubilat utrum verius : nam utrumque buic 334. Thuan., Weilz., amore: non placet.
loco congruit. In Prag. est recenti inanu felaque, 555. Egm., Pal., obumbrata.In Yat. A, ^uis obuin-
abrasis prioribus. In Rot. pro diversa lectione ta- brala, cum glossa OB,pro ad.
beoniscum glossa gulosi. Weitzius scribere austis est 556. Ald., operla, Apud Weiizium M. Berg. Iegit
inmscent,quia ita invenit in Widm., et Bong. Quid opertu.
inepliust An apertos errores unius vel alteriiis codi- 537. In editione Parmensi, sanctum, bonumque,
cis reddere oponet, praetermissavera aliorum le- contra melri regulas.
clione? In glossa lsonis glulto, AMBRO, nescio an sit 558. VideGen. cap. 1. Christus per prolepsin, ut src-
aliquid quod ad vocabutum llispanum hambre pro pealias.scilicetFilius Dei, per queniomnia factasunt.
fame possit referri. Ambrodevorator est in Glossario 340. Vat. A, Prag., Rat.,Urb., Weitz., Rot., Gis.
Isidoriano. Vide eliam Ducangium,qui plures auclo- et alii, leslificatur,quo spectatMar.,(es(i/ica(or.AIex.
res medii »vi allegat. cum plerisque Heinsianis, lestificaius; id secutus est
324, llsec omnia brcviter cumplexus esl Tertullia- Teolius.
nus lib. de Spectaculis, cap. 2: A'e<iueoculosad con- 342. Weit., sequor pro sequar.
cupiscenliamsumpsimus,et linguam ad maliloquium, n" 547. Widm. et Mar. a secunda manu, unus ; alii,
etaures ad exceptaculummalitoquii,el gulam ad gulw unum, et dislinguunt Pater cst. Giselinus, Vide, ait,
crimen, et venlremad gulw societatem, et mantis ad hominis religionem.Singularem numeruinbisrepetere
vim, el gressusad vagamvilam. maluit quam usurpare pluralem, ut quam longissimea
325. Prag., leve, pro lene. Fortasse vera leciio genlilibusrecederet. Quam prope.itjilur ab illis eum
est Iwve,seu teve pro polito et lubrico : nam scquitur abesse exislimas,qui nuper a tribus diis superum du-
quid horrens. cibusdonatoslibetlostribus diis hominumducibus ob-
327. Ald. et Bong., altaclum vel ad laclum. Me- lulit? HocingenereLipsius.Cent. misc. 11,epist. 17,
lius alii, altactu. in Bembo irridet persuasio pro fides : aqua et igni in-
328. Sich. et Bong. a manu prima, palmarum pro terdicliopro excommunicalio:deos superos, manesque
plumarum. De lectis plumeis Apuleius lib. x Meia- ilii placare pro peccala morituro remiltere, et quod
morph.Quod autem linea texla in deliciis Prudentius Senatus Yenetus ad Julium ponlilicem scripserit, uti
numerat, arguit usuin lini non fuisse apud veleres fidat diis immortalibus,quorum vicem geril in tems.
Romanos valde comnninem. Alia omilto.
329. Aldus, mendose, cute. Marietlus, aut glossam
1037 HAMARTIGENIA. 1058
Quippe unum natura facit: qure conslat ulrique .A Sed manus est: nec cquum vcsania fervida
Una voluiilatis, juris, virtulis, amoris. [circi
550 Nou lainen uicircoduo numina, necduo rerum Auctorem levilalis hahet, rapidive fragoris.
Artifices; quoniam generis dissensio nulla est. Mens vulgi rationis inops non curstis equorum
527 Atque ideo nulla est operis dislanlia, Perfurit: infami sludio perit uliledonum.
[nulla 565 Sic Lacedremoniasoleo niaduisse palreslras
Ingeuii; peperitque bona omnia conditor unus. Novimus, et placidum servire ad crimina suc-
Nilluteum de fonte fluit, nec turbidus bumor [cum.
555 Nascitur, aut priinccviolatur origine venre; 5281"de per aerium pendens audacia funem,
Sed, dum livenles liquor incorrupius arenas Ardua securis scandit proscenia plantis.
Prsclanibit,putrefacta inter contagia sordet. Inde feras volucri temeraria corpora saltu
Nunquidequus, ferrum, taurus, leo, funis, oli- 370 Transiliunt, morlisque inler discrimina ludunt,
[vum Sanguinis humani spcctaculapublicus edit
In se vim sceleris, cum formarenlur, babe- Consessus, legesque jubent venale parari
[bant? Suppliciura, quo membra hominum, discerpla
360 Quod jugulatur homo, non ferrum causa fu- B [cruentis
[ roris, Morsibus,oblectent hilarem de funere plebem.
GLOSS.E VETERES.
554. Nec turbidus humor, origo nostra pura ct in- Palieslras, luclaliones; PALO,id esl fugio vel luctor:
culpabilis,I. inde palwstrw, I.
557. Prrelambil, pr<Biia(a(, I. 366. Succum, olei, Mar.
558. Olivum, itt palastris, I, Vat. A. 568. Proscenia, Veslibula, vei alria anle scenam.
361. Circi, ludi illius, I. Patwstrita, colluclalor; proscenia ipsos yassus funis
56'2. Levitatis, velocilatis. — Fragoris, inordinali dicit; prosceniaet pulpila, gradus scenw; de schaiiio-
soni, I. balis, id esl funambulis,I.
565. Inops, iners. I. 369. Feras, equos. — Volncri, veloci,I.
561. Infami, lurpi. — Donum, equus, I. 370. Discrimina, pericula, I.
565. Lacedoemonias,Lacedwmonia,ipsaest Sparla, 571. Edit, proferl, cernil, I.
civitasGrwciw,ubiprimum usus iste reperlus esl. — 572. Publicum, venale. Iso.
COMMENTARIUS.
548. Vat. A, fecit, conlra meirum. C que, rabidi et rapidi. Alii plerique, rapidi. Slatius
550. Rat., nec tamen. lib. m Silv. ad Claudiam, nec aut rapidi mulcentU
551. Prag., nultd sineesC.Clericus asserere ausus prwlia circi.
est Nicrcnos Palres nibil aliud contra Arium defini- 565. Weit., Lacedwmonicas.De liis Properlius et
visse, nisi diviriitatem non in tres diversre speciei alii. Eiymologiam, quam glossa attingit, explanat
naturas, sed in tres ejusdem formreet requalis or- Servius lib. n Georgicwii.
dinis essentias esse diduclam; et vocabulohomou- 567. Hi Terentio vocantur funambuli, aliis funire-
sion solum signilicari subslanlise aequalitatem et pi, aliis schwnobalw.ManiiiusIib. v eorum artem de-
n tursc similiiudiuem quamdam seti affinilatem, non scribil.
vcro idenlitatem. Eamdem impudentem opinionem 569. Giselinus audilum a se refert, istiusmodi lu-
inculcat in Yita Prudemii, lom. XII Bibl. univers. dum apud Ilalo.s magno esse in pretio, quo tauros
Ait nimirum, Prudentium hoc versu negare, esse Ires acuminatis et ardenlihus calamis exstimulantes in
artifices rerum, specie seu genere diversos: quoniam rabiem agunt. Verum si qua est ea gloria, Hispnno-
generis dissensionulla esl. Quid magis alienum a rum propria est. Yideejus ludi amoenanidescriptio-
Prudentii menle fingipotest? Nonne ssepissimePru- ncm in Praediorustico Yanieri. Confer Claudianum
dentius genus pro natura accipil ? nonne loto boc carm. 17, vers. 294 et seqq. de pon.pa ampbitheaira-
libro iu eo est ul probet eamdem esse in tribns li, et Cassiodoriumlib. v, epist. Theodori regis 42,
personis ualuram, et non posse duos nalura dislin- ubi plura de simili ludoin amphithealro RomanoTili,
ctos deos consistere ? Vide supra vers. 47 : Ausit et et hrec de saltu : Tnnc in aeresaltu corporis etevatd,
unius naturm scinderevires.Genuspro natura ab aliis _" tjnwsivesteslevissimmsupinala membrajuciuntur, et
etiara sumi, notavi ad vers. 55. Confer qure Joan- quidam arcus corporeus supra betluam tibralus, dutn
nes Lamius adversus Cerici Arleiu erilicam disserit moras discedendi facil, sub ipso velocitasferina dis-
in dissertat. de Recta Patrtim NicrenorumFide, ubi cedit.
egregie nostrum poeiam defendit. 572. Put., Rot., Mar. a prima manu, consensus,
353. Prag., peperilquoniamomnia.Mar.a secunda quod recentiores editores sequi maluerunt. feneo
manu, Egin., Fab., Gis. adoram, Urb., peperitque. consessuscum Alex., Vat. A, Prag., Urb. et pleris-
Giselinusin contextu, pepei.ilbona.namomnia.Yeiusti que aliis, cum edilis, tum mss. codd. Virgilius lib.
alii peperil bona omnia, non eliso a in bona, quod v Mn.: Circus erat, quo se multis cum millibusheros
Prudenlio non esse insolensmulli pulani. Consessumediolulit, exstrucloqueresedit Hic lo-
357. Prag., Vat. A, a secunda maiiu, Mar. a prima tum cavewconsessumingenlis clamoribusimplet.
manu, sordent. Alii, scrdel, quod sensui convenil. Omitto Ciceronem et alios. Prudentius ipse n in
Verbo prwlamboalias usus est pofeta.Lambere, mor- Symmachum,vers. 1090: Inde ad consessumcavew.
dere, stringere, radere, passim fluminibus tribuitur. Arnobiuslib. n : Interficerese alios nutlius ob meriti
561. Aldus, male, nececum pro nec equum. lsido- causam, sed in gralam voluptatem consessorum. ln
rus lib. xviu Etym., cap. 59 : Nihil esse debetChri- glossa lege : Venale, publicum.
stiano cum circensiinsania. 374. Put., Ald., hilaram, cum Alex.et Vat. A;quo
562. Buo veterrimi (leinsiani, Rot., Alex., rabidi, spectat Egm., philaram. Alii, hilarem, et ex noslris
quodin CbarnillardodisplicuitGaliandio.Mar.ulrum- Mar., Rat., Prag=, Uib.
 1059 AURELIl PRUDENTHCARMINA. 1040
575 Millealia stolidi bacchantia gaudia mundi A His segras animas morbortim peslibusurget
Percensere piget:.qure veri oblita Tonanlis 590 Prsedo potens: lacitis quem viribus interfusum
Humanura miseris volvunterroribus sevum. Corda bibunl hominum. Sesit il.e mcdullitus
Nemo animum sumrai memorem genitoris in [omnes
[altum Nequilias, spargitque suos per meinbra inini-
Excitat, ad ccelummittit suspiria nemo: [stros.
380 529Necrecolensapicemsolii natalisad ipsum Namque illic numerosacohors sub principe tali
Respicitauctorem, nec spem super aera librat: Mililat, horrendisque animascircumsidet armis;
Sed mentem gravidis contentam stertere curis, 595 530 Ira, superslitio, moeror,discordia,luxus,
Indigno subdit domino, perituraque pronus Sanguinis atra silis, vini sitis, et sitis auri,
Diligit, et curvo quserit terrestria sensu. Livor, adullerium, dolus, obtreclatio , furtum,
585 Hoc pulchrum, quod terra parit, quod gloria lnformeshorrent facies, babituque minaces;
[confert Ambitioventosa tumet; doctrina superbit;
Lubrica, commendat quod perniciosa voluptas, 400 Personat eloquium; nodos fraus abdita ncciit.
Quod, velut excitus dilflato pulvere ventus, Inde canina foro lalrat facundia toto.
'- Prreterit, exemplo tenuis quod transvolat g Hinc gerit Herculeam vilis sapienlia clavam,
[umbrre. Ostentalque suos vicatimgymnosopliistas.
GLOSS.E VETERES.
575. Stolidi, slulli. — Bacchanlia, insanienlia, I. 395. Illic, in medullis, vel membris.— Numerosa,
576. Percensere, enumerare,Iso. mulliplex.— Cohors, diabolorum,viliorum. — Prin-
378. Allura, cwlum,1. cipe, diabolo,I.
379. Excital, elevat,I. 594. Circumsidet, itla eohors, I.
381. Aera, ad cmlestia.—Librat, ponit,provehit,\. 595. Superstitio, vana religio, genlililas. — Moe-
382. Contenlam, sufficientem.—Sterlere, requies- ror, lris(i(ia.— Luxus, luxuria, vel ventiis ingluvies,I.
eere,dormire,id esl, runcare mens dicilurcum lerrenis 596. Sitis, cupidilas; homicidium. — Vini sitis,
succumbiturcuris, nec se mente ad superna ullo modo ebrietas— Silis auri, avaritia, concupiscemia,I.
vult erigi, I. Runcare, Vat. T. 597. Livor, invidia. — Adulterium, fraus conjugii
585. Domino, diabolo. — Perituraque, hujus — Oblrectalio, delractio, I.
mundi, I. 598. Horrent, horrende apparenl.—Facies, supra-
5S4. Curvo, pravo, averso, I. dictw imagines, velspecies, 1.
—
386. Lubrica, inslabilis, Commendat, concedit. 399. Ambilio, concupiscenlia;superbia vana, vel
— Perniciosa, periculosa,1. inanis, I.
587.Velut, scilicet putat pulchrum. — Excitus, 400^ Personat eloquium, inlonat, alle loquitur, 1.
commotus,velox, I. «01. C inina, a canibusdicta, I.
588.Exemplo, simiittudine, similiter. —Trans- 402. Vilis, swcularis.— Clavam, baculus Rerculis,
volat, prwleril, I. quo omnes vincebal;inde clavam appellat dialecticos
589. Pestibus, generibus, perlurbalionibus.— Ur- ^„ syllogismos,quibus se vincere pulant ubique; fustem
get, commovct,1. ilercatis, 1.
590. Prredo, diabolus,I. 403. Vicalim, per singulosvicos.— Gymnosoplii-
591. Bibunt, concipiunt interius, inlra prmcordia. stas, philosophos,qui nudi dispulabanl; nudossapien-
Medullitus, in inierioribusanimw, circa prmcor- tes; gijmnosopliistwpcrhibentur nudi philosophariin
dia, I. solitudinibusin die, Iso.
592. Ministros, morbos,vel vitia, 1.
COMMENTARIUS
378. Egregie dictum iVemoanimum,etc., poslquam liabitus est forma, facies, status, cultus corporis.
scilicel inanes hominum occupaliones et perniciosa Virgil. i. Mn., Vinjinis os, habitumquegerens.
studia recensuerat. 599. I ad Corinth. vm, 1 : Scienlia iiiflat, cliaritas
582. Ald., Prag. etnonnulli Vulg. cum Pal., con- vero mdificat.
tenlam slernere.Oplimiconienlamsierlere. Bong.,con- 400. Ald., non recte, addita pro abdita.
lenlus pro conlentam,exstalque contentus in nonnul- 401. Jurisconsultorum canina facundia in provcr-
lis Vulg., sed non in Aldo, ut putavit Weilzius, nisi bium abiii.
duplex fuerit Aldi ediiio, quod non credo. 402. Fabricius Herculeamclavam sapientiseadju-
584. Ex Persio sal. 2. O curvwin lerras animw et dical, quia ilercules a doctis colebatur, qui labbriosi
cmlestiuminanes. el beneliciesse debent, adeoque Herculi commune
585. Widm., perit; supra, parit et capit. Bong., fuit cum musis leniplum in circo Flamiuio. Giseli-
capil. Creteri, parit, quod veruin est. nus probabiliuspuiat, hoc loco notari Cynicos, quo-
590. Diabolus praido el lairo srepe ab ecclesia- D rum supellex erat baculuset pera. Clavaminter phi-
slicis scriploribus dicilur. in prref.2 Apoth. vers.45, losophorum insignia numerari, constatex Apollinari
ci in Apoth. vers. 408, fur idem vocatur. Sidonio carm. 15, Telrica nodoswcommendatpallia
594. Mar. a prima manu, horrendas, male. Ald., clavw.Sirmondusad Sidoniump. 45 multa affert de
circumsedit;Weiiz., Vat. A, circumsedel.Legendum barba, pallio et clava philosophorum, et hos ipsos
cum aliis circumsidet. Prudenlii versus de clava philosophica exponit.
395. Epist. B. Pauii ad Galalas, v, 19 : Manifesta Cbrysosiomusde Statuis vn: Ubi nunc sunt qui pal-
autem sunt opera carnis, qumsunt fomicatio, immun- liis amwiuntur,et promissambarbamoslenlanl, et cla-
dilia, impudicilia, luXuria, idolorum servilus, vene- vas dcxtra geslant exlerni pliilosophi? S. Auguslinus,
ficia, inimicitiw,conleniiones,wmulationes,irw, rixw, lib xiv de Civit. Dei, cap. 17 : Videmus adhuc esse
dissensiones,seclw, invidim,homicidia,ebrietales,co- philosophos,qui non solumamiciunlur pallio, verutn
messaiioneset hissimilia. Vat. A el Pal., luctus; non etiamclavamferunt.
bene, pro luxus. 405. ln editione Parmensi typograpbi mendum
598. Ald. el Mar., conlra rationem carmiuis, ha- Ostenla corrigendutn esi. ln glossa lsonis legendum
Hlu pro habitu,quod vult etiam Yat. A, ubi est abilu. Indiw pro in dic es Isidoro lib. viu, cap. 6.
U)41 HAMARTIGENIA. 1042
531 Inceral lapides fumososidololatrix A Ecce Jebusaiiru fcrvcnl ad prrelia turmre,
405 Relligio, et surdis pallens advolvilur aris. Aurea lela quibus, de sanguine lincta draconis,
Heu quanlis mortale genus premit improbus Mortifero splendorc niteni, radinnt<|ue, ne-
[hostis [cantquc.
Armigeris! quanto ferrata satellite duclor Necnon terrificas pilis armare calervas
Bellageril; quanta victos ditione triumphal'. 420 Te Celhsee,juvat: sed gens Pbereza sagittis
Surgil in auxilium Chananeus, atque agmina Insultat virtute pari, sed dispare ferro.
[denset Postremum cuneumrex promovelHevaeorutn,
410 Casside terribilis, selarum pondera mento Squamosum thoraca gerens de pelle colubri.
Concutiens, dextramque gravi cum cuspide His subnixa viris scelerum perversa potestas
[quassans. 425 Edomat invalidasmenles :qure simplicitatc
Ast aliade parte furens exercilus ardet 533 Indociles,bellique rudes sub fcederefalso
532RegisAmorrhrei:tummi"iaGergeseorum Tristis amicilire primum socia agmina credunt,
Effunduntaciem loto volitanlia campo : Mammoneamque fidem pacis sub amore se-
415 Eminus hi feriunt, confligunt cominus illi. [quuntur.
GLOSSiE VETERES.
404. Idololalrix, idola colens, idolis serviens,I. R 414. Volitantia, proptercelerilalemequorum,Iso.
405. Advolvitur,inclinalur, I. 415. Eminus, longe, conlra. — Confligunt, pu-
406. Premit, constringit,I. gnant. — Cominus, prope, I.
407. Armigeris, tiiliis, insidiis. — Ferrata, dura. 416. Jebusaicre, Jebuseus,id est calcalus, sive prw-
— Satellile, milite, 1. sepe eorum, I,
408. Triumphat, superat, I. 417. Aurea tela, avaritia. — Tincta, venenata, I.
409. Chananeus, populus; interprelatur motus eo- 420. Celhrce, Celhwus,abscissusa Christianitate.
rum : Cham, calidus, commotusimerpretatur; comme- — Juval, deleclal.— Pbereza, Pherezeus, separatus,
morat modohic seplemgentesquwinsurrexeruntconlra vel absquemuro, 1.
fitiosIsrael, sed pro seplemposuitvitiis, seu nequitias 422. Rex, diabolus.— Hevreorum, Ilevmus fera-
spiriluale*insinuat, quw insurgunt contra hominem,I. lis, vel ferox, I.
410. Casside,galea. — Setarum, barbw; in barba, I. 423. Thoraca, tKorax,peclus,velcassis,quia pectus
411. Cuspide,hasta, I. cooperit, I.
412. Furens, iratus. — Ardet, stridet, I. 424. Subnixa, subjecta, elevala.— Viris, viliis, I.
413 Amorrliaei,tristilia Amorrhmus, amarus, vel 428. Mammoneamque,diabolicam,pecuniosam,vel
ioquens.—Gergeseorum, Gergeseus,colonumejiciens, swcutarem,avaram, I.
veladvenapropinquus, I.
COMMENTARIUS.
404. Aldus ediderat idolotalrix, correxit incwrat G Comment., docens sumi pro pondere. Mulli hujus-
lapidesfumosos idolatres, perperam incwrat, et ido- modi errores ex conjunciione vocum in Prudentium
lalres. Necinelius recens corrector in Rat., vana~deo- irrepserunt. Ac revera in Aldo legitur ponderamenlo.
rum pro idoiolatrix,seuidololatris.Gronovio,Observat. 411. Prag., vibrans: supra, quassans.
eccles. cap. 5, placuit idololatris, neque displicuit 413. Val. A, mendose, greges eorumpro Gergeseo-
Heinsio aliisque recenlioribus editoribus; et facilis rum. Hi omnes erant populi terrse Cbanaan, de qui-
quidem fuerit mutalios in x ob soni similituiiinem. bus vide Josue lib. et interpretes.
Sed scripti jubenl legi idololalrix, et hrec fuitcon- 416. Put., Egm. et Vat. A, Zebusiacw.Mar., Prag.,
suetudo Prudentii, ejusque setatis, ut quaedaravoca- Gis., Jebusaicw. Weitz. et Urb., Jebusiacw. Alduset
bula Grreco-Latinaformaret, ut primoplastus.In edi- Alex., Gebusaicw.
tione Parmensi metrum corrupttim est incerat fumo- 418. Ald., Mar. a prima manu, Widm., Bong.,
sos lapides. micant, radianlque, micantque.InPrag. videtur fuisse
406. Corrector in Rat., erasis prioribus, inepte micant, radiantque, nulantque, quod melro repugnat.
substiluit Reu quol morlale genus premit improbus In.Oxon., micant, radiantquenitentque. Fabr. etGis.,
IwslisMililibus.Gis., Fabr., Cell. ediderunt premit nitent, radiantque, micantque..Velustiores plerique
genus. Ald. et noslri, genus premit. ld tentiit Heins. micant, radiantque, necantque.Emendandusest error
408. Triunipho active in Yulgata reperitur : eo lypographicus edilionis Parmensis. radianlque, ne-
verbo ila usi suntLivius, Tacitiis, Plinius, scilicet catque.
iriuinphor passive. 420. Put., Cittee; Egm., C/ii(e«. Alii, Cethwe;
409. Aldus primum edidit Chananmus, atque ag- _ Gisel. vero 2 edit., Gelhee. In Put., gens Phereza,
mina denset, postea emendavil Chananwus,elaqminau quod sequor, nam Pherezmacarminiadversatur. Cha-
denset. Giselinushoc postremum amplexus esl. La- millardus vellet Bettwe, si nietrum pateretur. Alius
tinius in Torn. legit Chananwvs,atque agminadenset, error hic occurrit in editione Parmensi, sed gens
sed animadverlit legendum VG!Chananeusirisylla- Pherezae sagittis. Teolius fortasse voluit Pherezwa.
bum, vel, si quadrisyllabum sit, Chananwus, et ag- 422. Put., Rot., Ald., Pal., Egm., Euveorum.Vat.
tnina. In Bibl. Lalinii mendum opinor esse surgite A et Bong., aeueoium.Mar.,Prag., Weitz., Eveorum.
pro surgit. Scripti C/iananeus,atqueagminadensel, ut Alii,fiej)aeor«nt;alii paulo aliter. In nonnullis vulg.,
sil diphihongus eus. Vide in Apoth. vers. 982 Mat- prwmovetpro promoueJ.
theus. Pro denset Prag. densat, et apud Weitzium 424. Scelerum polestas, ul polestas lenebrarumin
Giselinus, qui tamen in ed. 2 habei denset. Allegori- sacra pagina.
cam. inlerpretationem harum nationum vide apud 426. lndocites eo sensu quo hymno 3 Catliem.,
Lauretum in Silva Allegoriarum,qui loca SS. Pa- vers. 111, diximus, indocileaccipi posse pro docili,
truni similia indicat. ul infractus pro fraclo.
410. Ald., lerribili; cseteri, terribilis.Fabricius pro 427. Imilalur illud Maronis lib. u Mneld., socia
pondera menlo excudit ponderamento,errore non ty- agmina credens Inscius, el alia qu* sequuntur. Vido
pographico : nam in Indice advertit Prudentium etiam vers. 551 et seqq. Psychomachise.
usmn nomine ponderamentum; quod confirmat in
 1043 AURELII PRUDENTIICARMINA. 1044
Moxfaciles ad vincla rapi, juga dura volentes .&.445 Credile, captivi morlales, bostica quos jam
450 Addictis subeunt cervicibus, et nebulonum Damnatos cohibent ergastula, quos famulaiu
Spirituum jussis servire ferocibus oplant. Pcenarum virtus uon intellecta coercet:
Hle, supervacuis augens patrimonia fundis, Haecilla eslBabylon, brec transmigraiio nostrre
Finilimisque inhians conlempto liniite agellis, Gentis, el horribilis victoria principis Assur,
Ducitur innexus manicis, et mille catenis 450 Carmine luciifico quam deflens leremias,
455 Ante triumphales currus post lerga revinctus, Orbatam propriis ululavit civibus urbem,
Nec se barbaricis addictum sentit babenis : Num latet, autdubium est, animas de semine
Ilic, qui venlosre scandit fastigia famrc, | Jacob
Inflaturque cavo pompre popularis bonore, Exsilium gentile pali: quas Persica regna
Qui s.ummum, solidumque bonum putat ambi- 535 Caplivas relinent, atque in sua foedera
[tionis [cogunt ?
440 Crescere'successu, praeconum voce trememes 455 Illic natali desuescunt vivere rilu,
534 Exanimare reos, miserorum in corpora Moribus el patriis exutre, in barbara jura
[fasces Degener.ini, linguamque novam, veslemque
Frangere, terribiles legum exercere secures, B [sequuntur,
In laqueum jam colla dedit, jam compede dtira Dequeprofanato discunt sordescere cultu,
Nectitur, el pedibus servilia vincula limal. Nutricemque abolent pelulanti e pectore Sion.
GLOSSJE VETERES.
430. Addictis, subjugatis, deputalis. — Nebulosuni,. 444. Limat, purgat, 1.
nigrorum, I. 445. Hoslica, hostilia, I.
452. Ille, aliquis, quidam. — Supervacuis, per ra- 446. Cohibenl, conslringunt. — Ergastula, FRGON,
pinam abundantibus.— Fundis, prmdiis, hmreditali- opus; inde ergastulum, locusubi exercetur conslructio
bus, wdificiis, terris vel prwdiis; fundus dicilur ager, alicujus operis, I.
eo quod nobis fundat fructus, I. 449. Assur, dirigensinterprelatur, I.
—
. 456. Barbaricis, diabolicis Habeuis, vinculis, I. 450. Quam, genlem, I.
457. Hic, quidam, aliquis, I. — Venlosse, vacuw, 451. Orhalam, vidualam. —Ululavit, lamenlal. —
Vat. A. Ui bem, Jerusalem, I.
458. Cavo, vacuo, I. 452. Num, nunquid, I.
459. Ambilionis, avariiiw, I. 453. Persica, diabalica, I.
440. Succefssu,prosperitate. — Trementes, tiwen- 456. Barbara, pagana, I.
res, I. 458. Prolanato, sordido, I.
—
441. Exanimare, mortificare. Fasces, polenfias, 459. Abolent, obliviscuntur, illorum malignoram
dignilates, I. suasu ; alienalio est abominabilisperdilio, I.
—
442. Exercere, augere. Secures, arma lictorum,I.
COMMENTARIUS.
430. Egm., Weilz., Iso, Gisel. ad oram, Gifan. IG vitiis; quse specie virlutis decipiunt. Cellarius inter-
Ind. Lucret., verbo VESTIRE, ex vet. lib., nebulosum pretaiur de vera virluie, qure ignorantiam sui et
quasi nebulosorum. Ita etiam Ral. cum glossa falla- contfemplumvindicat famulatu poenarum. Fortasse
cium, lenebricosorUm.Plerique, ut Alex., Urb., Mar. raelius virlus nonintellecta dicefur esse vis quredam
Vat. A, Prag., lleinsiani, nebulonum. Nec dubium occulla et non intellecta ab ipsis qui pcenissunt sub-
quin nebuto,ut nebulosus,de diabolo apposite dicalur. jecti. Sic supra vers. 456 : Nec se barbarkis addi-
431. Egm. el Ald., aplant; alii, oplant. In Mar. ex clum sentit habenis.
feracibus recle factum ferocibus. 448. Widm. supra, nosfra, minus bene. Pergitde-
455. Vat. A et Egm., contentotimite, quasi exten- clnmare in vitia, qu » specie virtuiis fallunt, homi-
to; vel cum linKS ipse sit contentus, homines fjni- uesque c.iptivos in serviiutem reiligunt. De hujus-
timis agellis inhiant. Meliuscaeleri, contemplo.Hdra- inodi viiiis Juvenalis satira 14.
lius lib. n, sat. 6:0 si angulus ille Proximus acee- 450. Jeremias cap. iThren., vers. 1 : Quomodo
dat, quinunc denormafagellum. Teolias omnes Valt. sedelso'a civitas, plena populo : facla esl quasi vidua
allegat pro conlemplo, vel ut ipse scribit contemto. domina gentium.
Facile potuit n videri esse tn, aut contra. 452. Ex diversa scribendi ratione Prag. et Ral.,
458. Mos hic erat ducendi captivos anle triumpha- attd; Egm. et Val. A, haud pro aut.
lem currum. 455.Prag., quos, et versu seq. captivos, non ila
440. Prag., male successum..Prseconis inler alia bene ac quas et eapfinas, sc. animas.
munus erat judicia et sententias publicare. 455. Vat. A scribit disuescunt.
441. Egm., Wid., Mar. a secunda manu, Prag., r. 456. Ral., ea; patrtis. Pr.ig., exuti, ut supra <7itos
Vat. A, Ald., examinare. Mirum quod hie error tot caplttios. Hsecomnia videri possunt in Lamentaiioiii-
codices occupaverit. Metrum postulat exanimare, bus Jeremiae^
quod exstat in aliis. In Rat. est exanimare a recen- 458. Captivi Israelitse, et qui a<l/Egyptum confu-
liori manu; alioqni erat examinare. In Alexan., erca- gerant, ad idolorum cultum secesserant, quos Jcre-
nimare; sed glossa invesligare,quasi is qui eiossema mias objurgavit.
addidit, legisset examinare. Ald., Alex., Urb., Gis., 459. Palat., Widm. , Egm. pro divcrsa lcctioue,
in corpora, ut hymnO S. Cassiani vers. 47, in ora Weitz., Yat. A, petulanlia perlora. Heinsiani, pelu-
frangere tabellas. Heinsius nihil conlra ex suis adno- lanti e pectore, cum Ald. et aliis. Mar.a prima maiiii,
lavit. Mar., corpore, recente manu tn corpore. Prag., Rat., Prag., petulanli peclore. In Mariet. a'iena uia-
Rat., Weitz., tn corpore. nu a vel e pectore. S. Pauiinus psal. cxxxvi: Cwm
446. Glossseadde ex Isidoro lib. xv, cap. 6, quod palrium memoritraheremus peclore Sion. Ubi eliam
ergastula etiam sunt,ubi deputantur hoxii ad aliquod f producilur prima voealis , quam Fnriuuaius quoque
opus. produxil. Vide alia exempla in indicc Faiiricii ad
447. Chamillardus, virtus nonintellecta accipHpro poetas Clirisiianos, Ahi corripiunt quod in bis nomi-
1845 IIAMARTIGENIA. 1048
460 Jam patrire meminisse piget : jam myslica A Aruit et medio siliens in gurgile limus ?
[frangunt 475 Si victor virtute Dei, mediasque tenehras
Organa, et externi laudant anathemata regni. Luce columnari scindens exercitus olim,
Nonne fuit melius, srevum Mempbilidis aulre Perdidit invenli vallem Bolryonis opimam ?
536 Imperium tolerasse palres, penitusque 537 Si nescil versare solum , cui melle pe-
[sinistris [renni
Assedissefocis ? positos Pharaonis iniqui . Gleba fluens niveos permiscet lactea rivos
465 Sub pedibus, limo, el paleis servire paralos, 480 Si domilam Jericbon lituis, aique aere canoro
Carnis et immodicaespurco ruciamine crudos ? Rursus in antiquos palilur consurgere muros
Quo lanlum auxtlii per prodfgialia signa Si ripis reflui Jordanis pellilur , et jam
Effudit Dominus, populum dum forte rebellem Deserit ascripiam dimensa in jugera sorleni ?
Servatope immerita, vinclis diim subdita colla Denique si slructam lantis sudoribus urbem,
470 Solvit, et iEgypiiim virga serpente coercet ? 485 El qurc nubigenas transcendnnt culmina nim-^
Quid juvat sequoreum,pelago cedenle, profun- [bos,
[dum Defensare nequil? si nescil, quis lapis ille est
Pulverea calcasse via : cum conscia ponli B Hostibus obsisiens, ut inexpugnabile turris
Saxa sub ignotopaluerunt prodita coelo, Prsesidium: quem non seralo machina rostro
GLOSSJE VETERES.
461. Orgaua, laudes Dei.—Anatheniata , perditio- Serpente, existenle, I.
nes, alienationes,I. Alienationes,Val. T. 472. Calcasse',ambulare, I.
4/S2. Memphitidis,JEgyptiacw, I. 473. Prodita, ostensa, I.
465. Tolerasse, pati.—Sinistris, contrariis, I. 477. Perdidit, pro perdii.—Bolryonis, terram pro-
464. Pbaraonis, qui nominabalur Cenclis, Clien- missionis.—Opimam,fertilem, I.
ctis, 1. 478. Versare, arare terram, subverlere,colere, 1.
465. Sub pedibus, domtnalione,poles'ale, \. 480. Jericbon, civitatemdiaboli, snnclaprwdictione
466. Immodicre, magnw, in mullitudine. Spurco , superalam, I.
immunda eructatione.—Crudos,salurutos, plenos, in- 484. Sudoribus, laboribus.—Urbem,Jerusalem, I.
digeslos, \. 485. Culmina, virtutes,disitletia, I.
467. Quo, e«j-illic, I. 486. Lapis, Cliristus est; qui murus, et lapis csl
468. Rebellem, infidelem, l. inexslingnibilis,el prwsidiumindeficiens,\.
469. Ope, auxilio, I. 488. Vis, immissacum forliludine, I.
470. Virga, quia virga mutata est in serpentem.—
COMMENTARIUS.
nibus fieri posse, monui in proleg. E Judreis captivi- G non conceditur uti ?
lale Bahylonicadelentis, nonnulli erant quj recorda- -472.Cauchius ex scriplo suo malebal purpurea .
rentur Sion et idolorum cultum horrerent, ut liquet quia sermo est de mari Rubro. Sed venusiius est
ex psalmo cil. : Super fluminaBabylonisillic sedimus,, pulverea cum reliquis scriplis, quasi Israelilre non
el (levimus,cum recordaremurSion. Prudentius illos solum sicco pede trajecerint mare, sed etiam via
cum Jeremia reprehendit, qui gentium u.ores et rilus mare per mediurn fuerit pulverulenla. Sic mox aruit
fuerunt secuti. limus. Paulinus eliam Nal. 9 dixit arenle profundo ,
460. ApudWeitzium, Widm., nnni pro ]am. Sed el pulverulenlavestigia de transitu Jordanis.
non explical Weiizius siine nam patriw, an nam 474. Weitz. et Gis., sub gurgile. Heinsiani, Pal. el
myslica, an utrpmque : nam bis repetitur";am. Clia- nnstri codd., in gurgile.
millardus opinionem Pinedre lib. vn <le Salomone, 475. Vat. A et Egm., sic victor, male.
cap. 10, refert Judreos cilbaras suas appendisse sa- 477. Marlialis lib. xi, epigr. 38 : Nec dignam toto
licibus, qure erant anle Beli Jovis lemplum iu ipsa le butryone putat. Alii bic intelligunt racemum uvse
urhe Babylone, ex inierprelatione psalini cxxxvi: In condiiiiire, alii ova sepiarum, sive liquamen ex ovis
salkibus in medio ejus suspendimusorgana nostra, et piscinm. Palladius certe pro uvse racemo posuit bo-
in eadem opinione fuisse Prudenlium aflirmat. Milii liyonem. Prudentius loqtiilur de botris seu racemis
id non liqtiet: nam Prudentins Judreosillos reprehen- terrre promissionis. Consule Num. xm, Josue vi
dit qui organa fregerant, non qui snspenderant. Ne- et seqq.
que opinionemPinedrcapprobat Lorinus, qui fuse do- 480. Ald. scribit Hierico, alii Hiericon, aut Jericon,
cteque hac de re ad enm psalmum dispulat. D aut Jerichon.
461. in Vat. A desideratur et post orqana. Ana- 482. Ald., riwis; alii ripis. Vat. A, refluis pro
themalahic sunt saerilicia, mores el rilus profani. reflui.
Anathemapro boraine exsecrabili vox ecclesiastica, 486. Ald. habel illesl pro t//e est. Perspicuum est
m anathemalizare apud S. Hieronyuium et alios. Chrislum bunc esse lapidem, de quo Paulus ad
Teolius monet analliemata, priori porrecla, nl hic, Ephes. II, 20 et seqq. Vide etiam Ditlochreumte-
csse donaria numini dicata. Fortasse scribere voluit traslicho 51, Pinna lempli.
terlia porrecta. Conjici posset anademata. Lucr. lib. 487. Sicli. et Bong. a prima manu , terris pro lur-
iv, anadematamilrm. ris. Vat. A, mendose, inexpugnabilis.
462. Longissimum esset ea omnia proferre qure e 488. Ita legunt velerrimi Put. et Thuan. apud
sacris Lilteris Poela indicat aut refcrt. Qure hoc loco Heinsium et Alex. a prima manu. Cretera quse alii
attingit, videri possunl Exod. cap. i, 5 et seqq. addunt, superflua sunt et tautologiam redolent, hos-
466. Ail poela lsraeliias carue immodica se in libus obsislens,hoslicus,arielis vis qualil, arietat, insi-
yEgyplo refecisse, quia ipsi Exod. xvi, 3, dixerunt: liens. Giselinus : Prwsidium, quem non fragor hosti-
lltinam mortui essemusper nianum Domini in lerra cus, arielis aul quem Vis impacta qnalii, non wris
sEgyprit quando sedebamus super ollas carnium, et machina roslro Arielat iiisiliens, nec ferrea verbera
tomedebamuspanem in saturilate. quassant; et ad oram, non wrea machina. Aldus ,
467. Horaiius 1b. i, ep.. 5 : Quo mild fortunas, si Prwsidium, quem non fragor Iwsticus arietis, aut
 1047 AURELII PRUDENTIICARMINA. 1048
Arjetat insiliens, nec ferrea verbera quassant ? .\ Fallo, crealuram nisi doclor Apostolus omnem
490 538 Angulus hic portre in capite est: hic Subjeclam vanis non sponte laboribus orsus,
[continet omnem Perjuro ingemuit miserans servire latroni.
Saxorum seriem, constructaque limina firmat.: Errat, ail, qui luclamen cum sanguine nobis,
Quem qui rite suis per propugnacula muris 510 El carne, et venis fervenlibus, et vilioso
Noverit insertum, seque, ac sua mcenia vallo Felle pulat, calidisque animam peccare me-
Prsecingat triplici, celsa stans eminus arce, [dullis.
495 Fretus amorc petrre, caslis ct pervigil armis: Non meniemsua membra premunt, nec lerroa
Non illum reginaTyri, non accola magni [virtus
Euphratis Parthus rapiel, non decolor Indus , Oppugnat sensus liquidos, bellove lacessit:
Tempora pennatis redimitus nigra sagittis. Sed cum spiritibus tenebrosis nocle dicque
Quin, si fulmineos cogens ad bella gigantas 515 Congredimur, quorum dominatibus humidus
500 Allophylus tua castra velit delere lyrannus, [iste,
Tutus eris : nec te firma slatione movebit Et pigris denstts nebulis obtemperat aer.
Ipse Charon niundi, numen Marcinnis: ipse , Scilicet hoc medium, ccelum inter, et infima
Qui regit aerio vanas sub sole tenebras. T. [lerrte
539 Nam vanum, quidquid sol aspicil: ex Quod patet, et vacuo nubes suspendit hiatu,
[elementis Frena potestatum variarum sustinet, ac sub
505 Cuncla solubilibus, fluxoque creamine con- 520 Principe Belia rectoribus horret iniquis.
[stant. His colluctamur prsedonibus, ul sacra nobis
GLOSSiE VETERES.
489. Arie*lal,sternit, commovet.— Insiliens, cum 502. Charon, navigator inferni, diabolus. — Nti-
. tumore saliens.—Quassant, imdunt, I. men, Deus; malus deus, I.
491. Seriem, ordinem, I. 505. Fluxo, labili, deficienli, \.
494. Eminus, e conlra.—Arce, alle ; fide, I. 506. Fallo, mentior;decipio, I.
495. Fretus, confisus, Iso. 507. Orsus, dixtsset, I.
496. Regina Tyri, avarilia, I. 508. Perjuro, fnllaci. — Latroni, diabolo, I.
497. Parthus, hwrelicus.—Rapiet, scilicel capli- 509. Ait, Apostolus: Quia non est nobis colluctatio-
vum.—Indus,immunditia, I. adversuscarnem el sanguinem, \.
499. Gigantas, seqancesdiaboli, I. 515. Congredimur, prmliamur, \.
500. Allophylus, diabolus; Phitistwus ; pro dia- 519. Frena, dominationes,I.
bolo pjosrnl,alienigenaa Deo, 1. 520. Belia, diaboto, I.
501. Tutus, prolectus, I. 521. Ut, sicut, I.
COMMENTARIUS.
quem Vis impacla quatit, non wris machina roslro C • sagittando valent, sagiltis solitos caput redimire.
Arietat. Wreitzius,Prwsidium, quam non fragor hosli 499. Scripti Heinsiani et Alex., gigantas ; alii gi-
cus, arielis aut vis Conculitimpacla , aul wrato ma- ganles. Harum gentium vocabulis inlelligunlur vitia
china rostro Arietal. Gis. 1 edit. ad marg., Prmsi- qure eis quodammodo dominabantur, aut dremoncs,
dium , quemnon fragor hoslicus, arielis aut quem Vis qui ea vitia inspirant. Vide glossas.
quatit impacla, wrato non machina rostro Arietat. Si- 500. Cur in Allophylusy corripiatur, dixi in pro-
chardus, Prwsidium, quem non fragor hoslicus,arietis leg. Allophylus Grsece sonat alienigena. A Chrisiia-
vis Concutit impacto, aut wraio non machina rostro nis scriptoribus passim pro Philislseo accipitur ; et
Arietat. lta ad oram : nam in irixtu cohsret primre pro Philistseis LXX interpretes vertunl altophylos.
editioni Giselini. Membranae seque inter se discre- S. Orientius in Commbn. lib. i novae collect. Ed-
pant. Cum Weilzio faciunt Rat., Prag., Mar.a recente raundiMartene pag. 11 : Illum mirifico famosumro-
manu, et Egm., nisi quod in hoc legitur mendose bore Samson Forma decem swvis tradidil Allophylis.
«n'e(us pro arietis. Tres codices Vait.^ pro eadem S. Paulinus Natali 8 : Gredite, non armis, nequeviri-
lectione Teolius allegat. Mihialiter visuni. Marietlus bus esse timendosAllophylumpopulos. Et in carmine
a prima manu, Ilosticus arietis aut Vis impacla quatit, ad Cytherium de uaufragio Martiniani Allophylamu-
nonmrato machinarostro. Marieitus non berte allega- lier est mihi lex carnea. Alia videri possunt in Se-
veral Sichardum , qui in sua prima editione a me vi- vero Sulpicio, in Attone de obsidione Lutetise.
sus, ita edidil ut niodo dixi. Alex. ad oram, Urb., 505. Prag., varias pro vanas.
Oxon., Prmsidium, quem non fragor hostictts, aut 504. Vat. A, Jam vanum. Prag., iVaw tianttmesl.
arietis Vis impacta quatil, non wrato machina roslro n 505. Pal., cuncta volubitibus, minus ben.e.
contra metrum. In Rot. et tribus Torr,, Vis impacta •" 506. In nonnullis vulg., male, creaturum pro crea-
quatit, quemwrato machinaroslro. luram. Epist. ad Rom. vm , 20 : Vanitati enim crea-
490. De Christo, lapide angulari, qui et parieles tura subjecta est non volens,etc.: scimus enim quod
et fundamentum continet, vide Chrysoslomum hom. omniscreatura ingemiscit el ipsi inlra nos gemi-
6, cap. n, ad Ephes. mus, adoplionemfiliOrumDei exspectantesredemptio-
494. Weit., Gis., prmcingit. Rat., prmcingit, aut nem corporis nostri.
prwcinget. 509. Hsecnon ex Epistola ad Romanos, sed ex
496. Ineple aliqui ad reginam Saba, alii ad Dido- alia ad Ephesios vi, 12, sumit Prudenlius, cujus in-
nem id Iranstulerunt. Tyrios intelligit Prudentius terprelalionem vindicavimus proleg. cap. 9.
esse vel avaritiam , vel superbiam , qtire per Tyrum 518. Gis. et Fabr., ac vacuo.
allegorice significalur. Vide Ezechiel. xxvm, Ruper- 520. Egm., Bellia. Yulg., Bei\ai. Velustiores, Be-
tum Tuitienlem cap. ix Osee, et Sylvam allegoriar. lia. Ita enim Prudentius hujusmodi nomina propria
Laureti. efferre solet Helia, Belia, Iuda, quae alioquin in as
498. Carolus Paschalius, de Coronis pag. 200 , ex ' terminantur. Quod autem in Belia, aut Belial dure
hi» vsrsibus colligit Indos, et in his Bactrianos, quod primre ab alits corripiantur, niliil refert.
1049 HAMARTIGENIA. 1051
Oris aposlolici testis sententia prodit. A Prsepeletranscursu cordis penetralia figens.
540 Nemo habitum naturse, aut irritamina Nec segnis natura animse est, aut tarda ca-
[peccans [vendi
Corporis accuset: facile est frenare rebelles Vulneris : ignitum quoniam Deus indidil olli
525 Affectuscarnis, nimiosque retundere pulsus 545 Ingenium, purura, sapiens, sublile, serenum,
Materirefragilis, et viscera victa domare. Mobile,sollicitum, velox, vegetabile, acutum :
Quippeanimuslonge prrestantior, ulpote summo Factorem modo casta suum veneretur, ct ipsi
jEihere demissus, subjeclos si velit artus Militet, ac viclum proculcet sobria mundum;
Imperio quassare gravi, jussisque severis Nilde pcstiferis opibus, aut falsificatis
550 Dedere, regnanti domino vis nulla resistet. 550 Terrarum spoliis slulto oblectamine libans,
Major inest vis illa homini, qure flatile virus Ne sub fascejacens, alieno el dedita regno
Ingerit, et lenuem lenui ferit aere mentem. Non queal argutas hoslis vitare sagittas.
Parthica non reque ventos transcurrit arundo, Sed quid ego omne maliim mundique, homi-
Cujus iter nullus polis est comprendere visus: [numque maligni
555 Prsepes enim, volucres dum pennis transvolat Hostis ad invidiam detorqueo : cum mala no-
[auras, B [slra.
Improvisa venit, nec slridor nuntiatante 555 Ex noslris concrela animis, genus, et caput,
Advenlum lethi, qtiam pectoris abdila rumpat, [et vim.
Securam rapiens medicato vulnere vitam. 542 Quid s',ll> 1u'd valeant, sumant de corde
Sed magis aligera est, magis et medicata sa- [parente?
[gitta, Ille quidem fomes nostrorum, ct causa malo-
540 541 QuaraJacit umbrosi dominalio lubrica [rum est.
[mundi, Sed tanlum turbare potest, aul fallere quan-
Eludens excussa oculos, calamique volantis [tum
GLOSSiEVETERES.
522. Prodit, dicit, Iso. ta,\.
523. Irritamina, provocamina,provocaliones,quia, .553. Prsepes, velox, I.
corporeprovocanteel suggerente,anima consentitpec- 558. Medicato,iltito, toxkato, I.
calum aliquando, I. 559. Ali-era, velox.— Medicata, venenata, I.
525. Affectus,desideria, I. 540. Umbrosi, lenebrosi.— Mundi, diaboli, l.
527. Prsestanlior, metior, nobilior scilicet cor- 541. Eludens, decipiens.— Excnssa, sagittata.
" —
pore, I. Q Calami, teli, I.
529. Quassare, fatigare, edomare, premere, do- 546. Agilabile, mobile,!.
mare,. I. 550. Libans, cupiens, I.
550. Dedere, occupare,animo tradere. — Domino, 551. Fasce, onere, I.
animo.— Vis nulla , scilicelcorporis, I. 552. Argulas, scilicelviles, I.
551. Major, de animo dicit. — Vis illa, diaboli, I. 554. Detorqueo, converlo,I.
—
532. Ingerit, immittit. Tenuem, fragilem. Fe- —. 555. Concreta, coagulata, Iso.
rit, percittit.— Aere, persuasione,I. 557. Ille, diabolus.— Fomes, inccnthum, vel in-
535. Mque, simililer, non sic. — Arundo, sagit- cendium, l.
COMMENTARIUS.
525. Mar., tiimiosgtte,sed supra recenliori manu, sonat ac mobile.Non est autem contemncnda leclio
tninimosque. nobile, agilabile, quaeexstat in Urb. et aliis. Teolius
550. Alex. cum Heinsianis nonnullis resistet. Ald. in uno lantum Vat. vidit nobile.
et alii eiliti cum Urb. aliisque mss., resislit: quod ne- 547. Optimi Heiri.siani,Mar., Rat., Alex., Sich.,
scio cur Heinsius damnet : nam idem est sensus. Weitz., casta. Vat. A, Ald., Gis., Urb., facla.
Petperam autem vulgati distinguebant dedereregnanii 549. In Rat. fuit falsificantis, sed n esl induclum.
domino. Falsificus Plauti est. Facciolatus falsificdreadbarbara
555. Prag., transcenditpro transcurril. Veruti, seu rejecit, cum plura alia verba solius Prudentii aucto-
leli cursum eleganter dici a Lucrelio notat Gifanius, ritaie inter Lalina reposuisset. In editione 2 Giselini,
et hoc Prudentii exemplum allegat. et in quodam exemplari cdiiionis Weitzianx ad
555. Ald., Weitz., Mar., volucris, melius alii, uo- marg., vel pro aut.
lucres; in mss. anliquis casus hujusmodi saepein is 551. Mar., Weilz., ne; alii, nec. Rat., nott. Non-
terminantur, ex quo ea varielas oriri potuit. D nulli vulgati male distinguunt uec sub fasce jacens
557. Fabr., Bong., Mar., Sich., rumpit, non alieno, el dedita regno. In Heinsio menduin e.st nec
male. sub face.
558. Egm., a secunda tnanu, Bong., Sicli. ad 552. Aldus, ne pro non.
oram, Put., Oxon., Thuan., penctrans. Egm. a prima 555. Weitz., mundi hominumque;caeleri, mimii-
manu, Alex., Urb., aliique nostri cum vulg., ra- que, hominumque,rectius. Cmn demonstraverit P.*u-
piens. dentitis Deum 11011 esse peccaii auciorem, sed dia~
543. Egm., segni, non bene, pro segnis. Ald., ut; bolum etim esse qui homines in peccata traxerit, nc
alii, aut. in contrariam partem declinare videatur, et, 111alinm
546. Legunt no6i/eRat. a prima manu,Mar.,Prag., Marcionitarum errorem evertat, ad liberlatem arbi-
Weitz., Gis. Sed in omnibus Heins., Ald., Vat. A, trii osiendendam aggredilur.
Alex., Ral. a secunda manu, ntofctle.Sic melius est 556. Alii babenl decorde parenli. Sentenlia sump-
veyetabilecum Thuan. a manu prima, Alex., Bolierio ta est ex Maiili.xv, 19 : Decordeenim cxeunt cogita-
pervetuslo. Nam agilabile, quod alii habent, idem tiones malw, homkidia, elc.
1051 AURELII PRUDENTIICARMINA. 1052
Nos volumus: qui decrepito suggesta leoni A Viscera, et interilu genitalis stirpis alunlur.
560 'Armamenia damus: friget fera futile frendens, Progeniem verum ille suam, rex ulpole sum-
Humani gcneris ni per suffragia gliscal. [ mus,
Gignimusomne malum proprio de corpore no- 575 Alque Dei vales, pariturre et virginis auctor,
[strum : Tristibus atque piis variaverat, ut Salomonis
Ut genuit David, alias paler optimus, uiium Frater Abessalonsererel sua crimina juslis
Crimen Abessalon : letrum pater ille, sed Pignoribus,dulcemquedomum (urbaretamaris.
[ununi Nos dignum Salomone nihil : nos degener im-
565 Innocuas inter soboles genuit palricidam : [plet
Ausus in auclorem generis qui slringere fer- 580 Solus Abessalon, laceranspia viscera ferro.
[rum, Si lieet ex ethicis quidquam prresnmere, vel si
Ah pietas! signis conlraria signa paternis De physicis exempli aliquid ; sic vipcra , ui
Egit, et unius commisit sanguinis arma. [aiunt,
Nostra itidem diros urente propagine natos Dentibusemoritur fusseper viscera prolis.
570 Pectora parluriunt: versis qui protinus in nos 544 Maler morlesua, nonsexufertilis, auide
543 Morsibus insuescunt gignenlum vivere B 585 Concubitu distenia uierutn; sed cuni cMet ifni
[poenis: Percitafemineo , moriturum obscena mari.um
Depopulanlur enim nimium fecunda parentum Ore sitit patulo ; caput inserit ille trilingue
GLOSSvEVETERES.
559. Decrepilo, antiquo, seni, veierano.— Sug- 574. Verum, sed, I.
gesta, subministrala.— Leoni, hosii, 1. 575. Virginis, Marim,quiadegenere David fuit Dei
5C0. Armamenla, utensilia, artna, vel adjutoria. genilrix, 1.
— Fulile, inaniler, inutililer, I. 576. Tristibus, malis nalis. —Piis , bonis, I.
561. Suffragia, auxilia.— Gliscat, crescat, I. 577. Juslis, fralribus, vet sanctisscilicet operibus,
564. Telrum, infauslum, infelicem.Abessalon, et sanctis (iliis, I.
Absalonulrumquedicimus, 1. 578. Pignoribus, fdiis. — Amaris, scilkel operi-
565. Patricidam, qui patrem occidil, I. bus, I.
—
566. In, contra. Stringere, nam tio/«i( patrem 579. Salomone, Salomonemvocatjustitiam. — Ni-
interficere,I. hil, scilicel agimUs vel habemns, qiiia nos viliis plus
567. Ah! heulubi esl modo pielas? interjeciio do- imptemusquam Salomone, qui significatvirtnles, I.
lenlis, — Signa, vexilla, I. 580. Abessalon , tiiiia, — Lacerans, oppuqnans, \.
568. Egit, portavit,, elevavil, duxit, portavit. — 581. Licet, licitumest. — Etbicis , moraiibus, de
Unius, proprii; Judwos cum Judwis. — Commisit, moribus.— Praasumere, smnere, attingere, 1.
fecil commilli.— Arma, civile bellum, I. 582. De physicis, naluraiibus, descripluris nalura-
569. Itidem, item. — Propagine, procrcatione.— lium rerum, de naturis, I.
Natos, suasionesmalignorum, lso. 585. Distenla, reptela, vel qravida, I.
571. Gignentum, patrum,quia ipsi peccaiis noslris 586. Percita",insaniens, I.
excruciamur,l. 587. Sitit, cupil. — Trilingue , serpens, quamv s
COMMENTARIUS.
559. Diabolusleoni
' rugienli comparalur Episl. I, lC cum aliis,miscerelcrimina. Uirumlibel poiest relineri.
Pei. v, 8. 578. Vat. A, lurbassel; reclitis supra, lurbaret: nani
560. In Mar. fuil fullule pro fulite, corruple. versu sup. est sererel.
561. S. Augustinus, sive potius CaesariusArela- 581. Ahl., inendose,ex eiluYtcispro exethicis : qui
tensis sermone 57 append. S. Anguslini, alias 197 error nonnullos veleres codices insedit, .ut Mar. et
de Tempore, diabolum cani alligalo comparans, ait: Pras., in quibus recente manucorreclio adhibila est.
Latrare potesl, sollicilare polesl, mordereomninonon ln Rat., et ethicispro ex ethicis. NequoChamillardus,
potest, nisi volenlem. neque Teolius, nequeCellarius iusuis indicibusadver^
562. Ald., Fabr., Bong. cum aliis, de corpore no- terunl, e inetliicis,quselonga esi, aPrudentio corripi.
stro. Plerique, nostrum. 582. Observat Giselinus recte adjiccre poelam ul
564. Ila LXX inlerpreles efferunl Abessalon,qui aiunt; revera enim fabula est.a Plinio aliisque vele-
in Vulgatis Bibliisdicilur Absalom, de quo lege lib. ribns adopiala. Obiter moncbo non peccare scripto-
II Regum xv el seqq. Alii scribunt Abessolon. res pios , aut depravaii judicii esse arguendos, quod
5(55.Gis. ad oram, paricidam pro patricidam. hujusmodi historiolas aut falsas, autnon satis com •
567. Imitalio Lucani iniiio Pharsaliie. probatas in exemplum ad iuformandos mores trans-
569. Weitzius pro duros allegat Ald., Fabr., Bon ferunl; qnihus illi tanquam veris factis, si evenerini,
gar. Sed Aldus mibi habet diros. In Fabricio etiam aui tanqiiam apologis , si fuerinl conficlic, suo jure
l.egodiros. Gis. ad marg., duros, quod iu prima edi- iiluniur. Teolium non inielligo, qui ait Prmleuiiiim
tione lenuerai. Melius caeteri, diros. Do peccalis, aliter esse locuiurum, si in lioc uoslriim revuin fuis-
qmc ex corde pareule exeunt, sermo est. j. seldelalus, cum conslet omniaanimalia cujuscunque
572. Vat. A, depopulalur; reclemanu recenti fac- geueris exovonasci, in quo sitnt formatu. Negune
lum depopulanlur. Prudeniius ex ovo , in quo est formaia , viperam
574. Caucbius ex coniectura, vero pro v rum. Non nasci? Claris verbis postea ait, postquam semine
video, qui locus esse huic conjecturaepossil, inviiis adullo, etc. Plinius lib. x, cap. 62 : Rursusinterres-
membranis. tribus ova pariunt serpenles Viperw mas caput in-
576. Trisles pro malis seu improbis hic accipi , seril in os, quod iila abrodil voluplalisdulcedine.Ter-
nota exglossa. Significat eiiam tristis iratum, diffici- reslriumeadem sola inlra se paril ovaunius coloris, el
lem, ssevum, asperum, infelicem. mollia, utpisces. De insectis illa est quirslio, an ex
577. Alex. , Pul., Thuan. , Rot., Egm., Palai. a /;u(ri, ut aium, nascantur.
prima manu, Caucbianus, sererelsuo crimina; neqiie 584. Vat. A, sextispro sexu.
abludit Vat. A. Yerutn Mar., Urb., Ald., Weitz., Gis. .587. Aldus cdidif irilinguw, emendavit triligue;
 1053 HAMARTIGENIA. 1054
Conjugis in fauces atque oscula fervidus inlral, A Haud experta diem , miserre nisi posthuma
Insinuansoris coilu genitale venenum. [malris.
590 Nupta, voluplatis vi saucia, mordicus haustum Non dispar noslrre conceptus menlis; ab ore
Frangit amatoris blanda inter fcedera gullur, Vipereo infusumsic combibitilla venenum
Infusasquebibit, caro pereunte, salivas. 610 Conjuge Beliade, sic oscula devorat hauslu,
His pater illecebris consuraitur, al genitricem Interiusque rapit, sic felle libidinis ardens
Clausa necat soboles; nam postquam semine 546 Impletur vitiis, perituro mixla marito.
[adullo Tuuc prrcgnans lelbale genus,concepla maligni
'
595 Incipiunt calidis corpuscula parva latebris Ferlopera ingenii, de semine complicis bydri:
Serpere, motalumque ulerum vibrala ferire, 615 Quempoenispensare prius sua facla necesseest
yEsiuat interno pietalis crimine mater, Corruptre pro slupro animre, proque orbe per-
545 Carnificemque gemit damnali conscia [empto.
[sexus Ipsam porro animam crudelia vulnera carpuut
Progeniem, sepli rumpentem obstacula parius. Mille puerperiis, sobolesdum parlurit ex se
600 Nam, quia nascendi nullus patetexilus, alvus Contra naluram genitas, peccamina crebra
Felibus in lucem nitentibus excruciata B 620 Scilicet, et pastos materno funere naios.
Carpitur, alque viam lacerata per ilia pandit. Hiuc illa est Dominijusla objurgalio Cbristi:
Tandem obitu altricis prodit grex iile dolorum, Nonne pater dremon, vos increpo , peccatores,
Ingressum vitrevix eluctatus, et orlum Concubitti carnis semen silicnlis iniquura
605 Per scelus exsculpens: lambunt natale cadaver Vosgenuil? Sanctum , lector, percense volu-
Reptantes caluli, proles, dum nascilur, orba, [men :
GLOSSJE VETERES.
non habeat nisi linguam unam, (an(a lamen ceteritate dicimus, cum difficullateinvestigare, 1.
eam movel, ul videantur tres esse , I. 606. Orba, orbata, I.
588. Oscula, per, I. 607. Diem, rtfam. — Poslhuma proles, posl mor-
589. Insinuaus, immillens. — Coitu, pro, in, I. lem; posthuma proles diciiur quw posl mortcm palris
590. Nupta, conjux. — Saucia, sauciata. — Mor- aul malris nata est, I.
dicus, adverbium, mordaciter, mordendo. — Haus- 609. Vipereo, diabolico, I.
tum, deroralum, in ore assumplum, I. 610. Beliade, diabolo; patronymicum a Belial. —
591. Frangit, mordet. —Amatoris, marili, I. Haustu, consumptu, I.
592. Caro, marito , I. 613. Prregnans, mens, Iso.
593. Pater, i((em«sci<(tis.— Ulecebris, uo/up(a(i- 614. Compiicfs, socii, consocii, conjuncti, compli-
bus, I. ces; frequenliusin malo ponuntur, I.
594. Necat, occidit, I. 615. Pensare, recompensare,vel resolvere, I.
596. Motatum, commolum. —Vibrala, putsata, I. C 616. Orbe, orbem; liominemappellat,vel mundum,
597. Pietatis, prolis. —Crimine, <7»iamaritum qui in simililudinemorbis est condilus; vei ipsum or-
occidil: dolel enim se esse carnificemmariti, 1. bem,quemlaqueissuis conaturdecipere,el inierficere,\.
598. Carnificein,se, I. 618. Puerperiis, nativiiatibus, parturitionibus, I.
599. Septi, inclusi, reconditi, circumdati, I. 619. Peccamina, peccata, 1.
605. Obitu, niorte. — Altricis, matris, I. 621. Objurgatio, increpatio, 1.
604. Eluclatus, evadens, I. 624, Percurre, perquire, Iso.
605. Exsculpens, sulcans, investigans;sculpererem
COMMENTARIUS.
opinor, voluit dicere trilingue. ita habeni Alex., 606. Yat. A, prolis pro proles.
Urb., Fabr., Bong., Gis. in contexlu. Pui., Tuuan., 607. Ald., Gis. el alii vulg., malri; vetustiores
Weitz., el aii tnlinguw a trilinguus, quod Salmasio Heins., Rat.,Mar. a prima manu.Prag., Alex.,Urb.,
probalum referl Heinsiiis, qui non viderat Aldi eor- matris, cum Weitzio aliisque.
reclionem, cum asseruerit Aldumnon aliler expres- 610. Ald. et Fab., male , Beliadw,neqtie melins
sisse. Ald., hausto. Giselinus ait, in hoc nomine patrony-
595. Gisel. , Palal. supra, Mar. ac pro at. Vat. A, mico Beliade corripi secundam , qure prius in Belia
perperam ad. producta fuit vers. 520 , oh licentiain in nominibus
594. Vat. A, sobolis; alii, soboles, Bong. adulla; propriis. Prseier banc liceniiam polest ctiam admilii
supra, adulto. synreresis in secunda et tertia, ut sit spondseus:Belia.
596. Giselinus, motatu; crcteri, motatum. Legam, si pcr membranas liceal conjuge Belia nihil
597. Gisel,, peclore; ad marg. , crhnine, quod cst enim necesse Cil palronymicum deducere : nani post-
in aliis omnibus; et signiGcantissime dictum obser- D ea de semine complicisliydri, qui est ipse Belia aut
vat M. Bergius apud Weiizium, quia pielas est quod Belial, hoc est diabolus.
fetuspatris necemulcisciliir, at crimeu quod mairem 614. Complexad Laiinilaiem prolapsam refertur.
occidit. Ila locuti sitnt Sidonius , Cassiodorius, elscquales.
600. Burmannus lom. I Anlholog., pag. 463, ex lsidorus lib. x. Eiym. nolat, ad binum nunquam
Egm. legit jam quia, et multis probat librarios vete- complicemdici, quo Iso re-picil.
res soepemulasse jam in nam. Hxc diversa leciio in 618. Prag., pro/es; cscteri, soboles.
Egmoodano cod. fugit Weitzium et Heinsium. 620. Heinsiani el noslri cum Weilzianis, pastos,
605. Ex veierum opinione, cui receiitiorum exj e- Ald. elGisel. inconiexlu, partos.
rientia opponitur. Plinius ita rem exponit lib. x, 622. Joan. vin, 44 : Vosex palre diabolo,eslis.
cap. 62: Terliadie intra ulerum calulus excludit; 624. Weitz. cum Fabr. et Gis. , rcpugnaniibus
deindesingulossingulisdiebusparil viginlifere numero. scriptis fere omnibus, percurre. Bong., Widm. supra,
Itaque cwteri larditatis impatientesptrrumpunt lalera, Sich., perquire.Heinsiaui omnes, Egm., Alex., Urh.,
pccisa parente. percense, cura Aldo el aliis noslris, nisi quod Mar.
1055 AURELII PRUDENTHCARMINA. 1056
625 Quod loquor, invenies, Dominumdixisse pro- A "Nosquelacessilo vocet ad luctamina vero.
[fanis 640 548 Si non vult Deus, esse malum, cur non
Vera objectanlem mortalibus. Ex Patre nam vos [vetat? inquis.
547 Esse meo genitos , pielas, ait, ipsa pro- Nilrefert, auctor fuerit, faulorqtienialorum,
[baret, Anneoperain vitium sceleris pulcherrima verli,
Ac pietatis opus : proh creca libido! quid hoc Cum possit prohibere, sinat? qui si velil omnes
[est? Innocuos agere omnipotens, nec sancla vo-
Quod, cum se thalamis desponsam mens bona [ luntas
[justis 645 Degeneret, facto nec se rnanus inquinet ullo.
650 Noverit, inque torum regis nuptura vocelur, Condidit ergo malum Domintis, quod speclat
Et regis semper juvenis, senioque repulso [ab alto,
Divinumdecus aelerno servantis in ore, Et palitur, fieriqtte probat , tanquam ipse
Malit adulterium, fulvoet se munere vilem [crearil.
Vendat nocticolse spurcis complexibus indi, Ipse creavit enim, quod, cum discludere possit,
655 Aspernaia Dei fusam per virginis artus Non abolet, longoque sinit grassarier usu.
Progeniem, dulcesque vocans in fornice natos? B 650 Damna aures, Pater alme, meas, et claude
Sentio, quam conlra moveat pellacia, litem, [ meatus
Quo dente obnitens spinosa calumnia pugnet, Obbrutescentis capitis, ne pervia tales
. GLOSSiE VETERES.
626. Objectantem , opponentem.— Ex Putre, <7tti 657. Senlio, inlelligo. — Contra, e contra. — Pel-
est ex Deo, verbumDeiaudit : propierea vosnon audi- lacia, fatlacia; pellax, id est fallax, I.
tis, quia ex Deo non esiis. Nam gloriabantur se pairem 658. Dente, verbo,vel ratione, I.
habere Deum; quod si fuissel, ipsa pielas quam habe- 659. Lacessito, provocato. — Vero, verilale, I.
rent erga Fiiium hoc probaret, I. 640. Si non vull, vox Marcionisdicis, I.
628. Prob , inlerjecliodetestanlis, vel irascentis, l. 641. Refert, disial scilicet ulrum, 1.
651. Semper, scilicelqui est, I. 644. Agere , vivere. — Sancta volunlas, ptirn
635. Malit, magis vult, I. metis, I.
654. Nocticolre, noclein colentis. — Spurcis , im- 645. Facto ullo, in operibusel coqllationibus,I.
mundis. — Indi, diaboli, I. 646. Condidil, dicis lu. — Alto, cxlo, I.
655. Yirginis, Mariw, \. 647. Probat, permiltit, I.
656. Progeniem, Filium Dei, Chrislum. — In for- 648. Discludere, separare, I.
nice, in lupanari de adulterio, fornicatione; fornicem 649. Grassarier, crescere,vel densari, 1.
vocat domnnculas sublerraneas, ubi merelrices venie- 650. Damna, obstrue, I.
bant noclibus, I. 651. Obbrutescentis, insanientis,stolidi, 1.
COMMENTARIUS.
ad marg. habet percurre. Heinsius aliquando cogita- C 658. Ald., quod dente, riiinusbene. Vat. A, purget,
verat pertende; postea agnovit verum esse percense, .sedfactum pugnct. Ila ctiam in Rat., dente tritens;
quo verbo uii amai Prudentius. Est autem percenseo supra, obnilens.
ex his qurc plerumque ad sectuidam conjugationem 640. Praestantiores Heinsiani, Urb., Ald., Weiiz.,
perlinent, sed nonnunquam adtertiam transferuntur, Gifan., inquit, quo alludit Alex., inqnid. Vat. A, Mar.,
ut luceo, ferveo, [rendeo, exlorqueo. Alcimuni Avitum Prag., Rat., Gis., Bong., Sicb. ei a'ii, inquis.
lib. n ex contine daclyhnn fecisse inonuit lleinsius. 641. Alex., Rot., faulorque,quodlleinsio placebat,
627. Gis., csse Deo. Alii, esse meo. Mar., a prima quia auclor, et faclor eadem signilicalionesnnt : alii
manu, el Bon. supra, at<( pro ait. Sich. etiam aut, habentfae/orfliie, nisi quod in Gis. et aliis Yulg. est
quod non probo. Heins. edidit Deo, sed in notis prsc- factorve. Teolius non recte affirmavit, in omnibus
fert meo. Vatt. esse [actor. Heinsius edidit factorqite, sed non
628. Prag., Ah pro ac, et proh cwca. "
improbat fautorve in Caucbiano.
630. Ald., Wid.,supra,in</tte llironum,minus bene. 645. Alex. a prima manu , Pul., Rot. cum iribns
635. Egm. scribit mallit. Put., Tliuan., Alex., Torrent., Egm., Palat., qui si ue/i(. Gifanius rum
Sich., fulvo, nempeawro. Mar., Urb., aliique editi et aliis, quod si velit.
mss., furvo, quod nonrepugnai. 644. Gifan. ct Gisel., ne pro nec : quod postremum
656. jFornirepro lupanari Juvenalis salira 5 : Le- habent Alex., Urb.,Thuan, et alii complures, acsen-
nonum pueri quocunque in fornice nali. Vide Apoth. sus ipse exposcil. In anliquissimo Boherio ne sanavo-
vers. 624.Teolii interprelalio.non placet: quod Deus luntas.
vocaredulces natos in fornice dicalur , cum eos a pec- _" 645. Aldus perperam dcqener, el facto pro degene-
*-
calis ad se invital ac revocat. Constructio recta est ret, facto. Gis., Degenerct,nec se facto. Alii, facto nec
ntens malil adulierium...elsevendal spurcis complexi- se. Heinsiushauc varietatem prreteriil, nihil animad-
bus.... aspernala progeniemDei, vocansquedulcesna- vertens, sed a Giselino contra suum morem recessit
los in fornice. Neque aliter consiruit Chamillardus, a tacitus.
Teolio rejeclus. Mens ergo adullera filiosin fornice 648. Yat. A , creavit quod : emenda creavil enim
natos sibidulces putat, scilicet in malis operibus de- quod.
lectalur. 649. Error Aldi crassarierusu.
657. Mar., quemconlra, supra aliena manu, quam. 650. Cum poeta hrerelicorum sophismala dilucide
Gifanius lnd. Lucret. , verbo PELLACIA totum bunc exposuerit, recte a Deo petil ut aures ejus obstruat,
locum , quem pereleganiem dicit, ascripsit emenda- ne hujuscemodi argutiis capiatur. Sane non video
lum et interpunclum ex velt. libris. Locus est in jure quid vel in ipsa oralione soluta afferri possit eHica-
civili de eo qui prohibere cum possit, non prohibet: cius ad eam impiam sententiam suadendam. Utilur
eum cnim reque leneri aiunt ac si ipse fecerit. Hoc verbo damnare signilicalione simillima vulgari Hisp»-
ergo est haereiicorumargumentum, de quo plura dis- njcse danar.
puiavi prolegom. cap. 16. 651. Mar. a prima manu, Rat., obmulescenlis,mi«
1057 HAMARTIGENIA. lOoS
meritis
549 Concipialflexurasouos. Est perdere tanti,A665 550 Labi hominis , servare Dei est;
Exstinctum vitre ofliciumde parte cerebri, [perit iste:
lmmunemmodo sese anima, experlemque ne- llleabolet pereuntis opus, nieritumqiieresolvit.
[fandi Argumentumingens, Dominum,qui talia prre-
655 Audilus,felix stolida conservet ab aure. [stet,
Quis ferat hrec injecta Deo convicia, qui se Nollejmalunt, nec, quod post abluit, ante pro-
Divinismeminit prsecellerenobilitatum [bare.
Muneribus?raulta ut taceam, vel sola benignum Invilone aliquis potis est peccare Tonante,
Res probat esse Deum, vetiti quod amore per- 670 Cui facileest in corde hominis componere sen-
[ emptos [sus,
660 Excitat e tumulis homines, regnique per sevum QuosIibeat, fibrasque omncs animare pudicis
Participes jubet esse sui: qui, si forel auclor, Pulsibus, et totum venis infundere honestum?
Servatorque mali, nunquam post damna salu- Nescis, stulle, lusevim libertatis ab ipso
[tis, Formatore datam? nescis, ab origine quanta
Peccanluniqueobilus redivivam ferre raedelami 675 Sit concessa tibi famulo super orbe polestas,
Yellet, et amissos opere inslaurare secundo. Et super ingenio proprio, laxcequosoluto
GLOSSiE VETERES.
652. Tauti, prelii; melius, mihi amabitius, placet. B] 666. Ille, Dominus,Deus. — Resolvit, peccaladi-
Ifelius esr si oculus tuus vel pes tuus scandalizaril miltit, quod debueratdamnari, indulsit, I.
te, elc, I. —
667. Argumentum, dectaratio, exemplum, vel si-
655. Officium,aures. Cerebri, capitis, I. gnum. — Qui lalia, qui lanla indulgethominibuspec-
654. Immunem, mundqm, securam.— Modo, tan- cala, 1.
lummodo,I. 608. NoIIe,scilicetdixisse.— Probare, laudare, I.
656. Convicia, improperia, I. 669. Invitone, dicistu: vel dicit hwrelicus,I.
657. Nobililatum,justificalum, qui florel nobilitale 672. Honestum, scilicel honeslum, ut ipse conscn-
calholicwfidei, I. liai, I.
658. Ut laceam, quw dicere non possum. —Yel, 675. Stulte, o Marcion.— Libertatis, arbitrii, I.
etiam. — Benignum, non mala creantem, nec volen- 674. Origine, inilio, I.
tem, I. 675. Famulo , famulanli smculo.— Super , desu-
659. Vetili, pomi, vel cibi, I. per, I.
664. Opere secundo, resurrectione,I. 676. Ingenio, id esl, liberum arbitrium habes. —
665. Labi, peccare; per peccalum.— Servare, per Laxe, adverbium,libere, I.
pwnitentiamservathominem.— Iste, homo, I.
COMMENTARIUS.
nus bene , pro obbrulescenlis.Weitz. et alii scribunt fj lendit legendum opere inslauraresecundo,quod La-
obbrutiscenlis,GifaniusInd. Lucr.,verbo OBBRDTHSCO, tinius cerle est, adeoqueretinendum. Prudenliusali-
accipit pro obstupescere,omnemqueamittere sensum hi etiam verbo instaurandiusus est, et de resurrec-
ex hoc loco Prudentii, ex Lucretio, Festo, Afranio. tione loquens cam vocat inslauralionemApoth. vers.
In Yat. A, et Mar.a prima manu, nec pervia. Melius 1071. .
alii, ne pervia. 665. Hrcc omnia argumenta advcrsus Marcionem
652. Locus Evangelii, quem Iso indicat, exstat cum alii Patres urgent, tum prrecipueTeriuliianus
cap. xviu Matih., vers. 8 et seqq. In Heinsio men- in lib. adversuseumdem.Senecalib. i de Clementia,
dum concipias. cap. 26 : Hmc divina polentiaesl gregatim,ac publice
655. In nonnullis Vulg. ab arce, male, pro ab aure. servare.
Giselinus1 ed., ab arce, 2 ed., ab aure, sed ad raarg., 666. Meritumresolvereest coudigna illa pro pec-
ab arce. cato salisfaciio, ad quam aiunt theologi necessariam
659. Sermonem hic esse de peccato originali, quo fuisse incarnalionem.
omnes homines perierunt, exploralum est. Giselinus 667. Pr.ig., Bong.,a manu prima, prwslal;crcteri,
autem existimat loqui poetam de Adamo el Eva, prwslel; Gis. 1 ed., pr<Es(e(;in ed. 2pt'a's'a(.
aliisque tina cum resurgente Christo ad immortalita- 668. Uis. in contexlii 1ed. et ad marg. 2, ne, quod
tem translatis.Sed quid, inquit, hocad confirmalionem posl abluit, anle probarel. Alii, nec, quod post abluil,
ejus de quo agilur? Chamillardus propterea putat, unle probare.
solum mentionemesse de reparatione hominum per 669. Reponit Marcionita neminem posse invito
Christi incarnationem, non vero de iis quicum Cbri- _ Deo peccare, cui respondet Prudeniius, a Deo con-
sio resurrexerunt. Arbitror poetam hsecduo conjun- " cessam esse bomini libertatem, ut digna Iaude gere-
xisse, nempe hominesfuisse redemptos et e tuinulis ret : qua proinde homo et bene et niale uti potest.
excitatos, ut una cum Christo in coelo regnarent: Vide proleg. cap. 16.,
nam utrumque pertinet ad voluntatemsalvandi ho- 674. Pro. nescis Fabr. et Bong. nescisque apud
mines, quam in Deo astruit Prudentius : qusequeeo Weilzium, qui Aldumquoqueallegat pro hac lectione.
major est, quo magis Deus hominem gloria afficit. Mihi Aldus, nescis ab origine, quod concinniusest.
Deresurrectione Prudentius Apoih. vers. 780: Omne ClaudiusMariusYictor praifat. Comment.in Genesin
reducens, Quidquidhomoesl; islud tumutis, asl illud idem argumeniumpertractat, cujus uolandi sunt hi
abysso. versus : Porro etiam (mihi si fas'esl hoc dicere, salva
661. Prag., facil; creleri, jubet. Pace lua, Genitor) majus forlassis apud le esl Non
664. Put., Thuan., Widm. el Bong. ad oram, Ale.x. peccassebonumper tubrica tempora vilw, Quam mi-
a prima manu, Prag., Ral. a prisca manu, ope res- seris peccassemalmn; sed videris,ut se Hoc habeal,
laurare secunda, quod Heinsio placuit. Alii veteres, causasuni cui credimusomnes.
opereinsiaurare secundo,quod in antiquis edilionibus 676. Put., Alex., Urh., laxwque,scilicelvoluntatis.
apparet : nam recenliores Heinsiumfere sequuntur. Alii hnbent laxe; sed nil mirtim de rnultis, in qtiibus
Burmannus lom. I Anthol., pag, 459, cum Egm. con- desunt diplilliongi.lso clarc vult laxe.
1059 AURELIIPRUDENTIICARMINA. 1060
551 Jurevoluntatis, liceatcui velle, sequique, A Qurelaus porro hominis, vel quod meritum,
Quod placitum, nullique aninium subjungere [sine cerlo
[vinclo? Inter utramque viara discrimine vivere juste?
An cum le dominumcunctis, qurecunquecrea- 690 Non fit sponle bonus, cui non est prompta
[rat, [polestas
680 Prreficeret, inundumque tuis servire juberet Velle aliud, flexosqueanimi convertere sensus.
Imperiis, cumque arva, polum, mare, flumina, Alqui ncc bonus est, nec collaudabilisille ,
[ventos 552 Qui "on sponte boiuis : quoniam probi-
Dederet, arbitrium de le libi crcdere avarus [tate coacta
Nollel, ut indigno, libertatemque negaret? Gloria nulla venit, sordelque ingloria virlus.
Quale crat, elecius magni rcx orbis ul esset, 695 Nec lamen est virtus, ni deteriora refutans
685 Nou rex ipse sui, curto fcedatushonore ? Emicel, et meliore viam pelal indole rectam.
Natn quis honos domini est, cujus mens libera Yade, ait ipse parens, opifexque, et conditor
[non esl: [Adrc:
Una sed impositrcservit sententia legi ? Vade, homo, et alflatu noslri prrenobilisoris ,
GLOSS/EVETERES.
678. Placitum, sci/i'ce((i6t, 1. B 689. Inler ulramque,inter bonuinel malum.—Dis-
682. Credere , dare tibi, commendare.— Avarus crimine, arbilrio, vel decrelo,et judicio discriminari
tpse Deus: sensus est, cum Deusavarusomnia homjnidedil, iuler bonumelmalum, I.
sumquepoteslali subdidil, quasi homini nollet 690. Protnpta, libera, 1.
libertalemdare,et arbitrium bonivelinali, I. 691. Velle, concupiscere.— Aliud, quain bonum,\.
685. Ui, quasi, 1. 692. Atqui, cerle, Iso.
684. Quale, qualis res.— llex, homo, I. 695. Probitate, bonitale.—Coacta, probilati invi-
685. Curto, brevi, \. tw, I.
686. Domini, hominis,—Mens, nam homoin hoc 694. Ingloria, ingloriosa, sine gloria. — Virlus ,
honoremnoithaberet,silibero arbitrionon uterelur, I. icilicelaliler, I.
687. Impositre,scilicetsibi.—Sentenlia, bonilaiis, 695. Refutans, respueits,1.
Iwminis.—Legi,ligniiii paradiso, l. 696. Emicel, clarescal.— Indole, nobiliiale,I.
COMMENTARIUS.
677. Ald., Fabr., jure poleslalis. contra velitumjustitiw faciens,aut quod non polesl
67S. Ald., Weitz., Widm., Mar.a secunda maiiu, non faciens, quis dubilei tunc esse peccatum, cum et
qttodplacitumesl. velleinjuslumesi, et liberumnolle:et ideo definitionem
679. Prag., dominus, miuus bene. illam el ieram esse, et ad iiilelligendumfacitlimam,
682. Val. A, dederat; Ald., Egin., dederit.Neu- et non modonunc , sedtunc quoquea inepoluissetiici:
iriiin bcnc. Legendum dedcret. Peccalumesl volunlas relinendivet consequendiquod
684. tn Val. A desideratur electus. C juslilia vetal, elunde liberumesl abslinere.(Juod ex-
686. Widm. supra , homini; Bong. supra, Itomi- plicatius iradit cap. seq. : Peccali reuiu teneri quem-
nis; crcleri, domini.Wid. pro ctyus habel cui. quam,quia non fecit quod fncerenon poluit, siimmw
688. Wid. supra, sine nullo, male. Hrec ratio cfli- iniquilalisesl et insaniw.Qutimobrem illm animwquid-
cax est, qua SS. Palres, ihcologi, philosopbi ad quid fnciunl, si nalura, non volunlalefaciunt, id est,
stabilieudani libertatem utunlur , nullam esse futu- si libero et ad faciendum el ad non faciendummolu
ram laudem, uullum nierilum, nisi certum sit dis- animi carenl; si denique his abstinendiab opere SUJ
criuien vivendi juste inler utrainque viam ; dicara poteslas nulta concedilur, peccalumearumlenerenon
vucabulis scholse, nisi adsit libertas indifferentire. possumus.Itaque S. Augustinus, qui de libertate ad
SS. Palrumauctoritatespleua manudabunt theologi. hene agendumnecessaria se eadem cuni doctis, ma-
690. Vat. A, sil pro fit. Prudenlius magis ma«is- gislris, aniisiilibus, imo cum pastoribus, cumpoelis,
que liberlalem indifferentisBexplicat, et clarius ibr- cum indoctis sentire professus est, certe non tenuit
lasse, quam ponnulli vellent. Vide alia i in Sym- eam sententiam, quam frustrain pasloribus, in poe-
niacb. vers. 535, qua; pturimum laudalPetavius. tis, iu indoctis quresieris,ne commemoremnunc ma-
695. S. Augustinus ad laiidabililer agenduin vo- gisiros, doctores, antistites, qui ante eum aut cnm
luntatem ab omni neccssi ale liberam saepiusrequirit eo vixeruni: quos ultro nobis concedunt qui Au-
his rationibus, quas poela noster complcctitur. Lib. gusiini menlem alio deiorquenl. Quorsum haecau-
de Nalura et Gratia cap. 65 vebemenler approbat lcm? quorsum? ul pateat catholicam esse noslri
hrcc S. Hieronyniiverba : Li&eriarbiirii nos condidit poetrede liberlate sentenliam, qui ea lantum docue-
Deus, necad virlutem, nec ad vilia necessilatetra- P rit qure inagnus gratire docior Augustinus obviis
himur: alioquin ubi necessilasesl, nec corona est. ulnis ampleciebaltir.
Q libus ita coucinit: Quis non agnoscal ? quis non 697. Giselinusinvenit vade, ait, sed prretulit uude
toto corde suscipial!Quidni hanc iudittereuliamliberi aii, quia magis scrvit oralionis connexioni, et faeilis
arbiuii S. Augustinus agnosceret, cuin eara a pas- fuit mutatio. Ila quidem habent aliqui codd. , sed
loiiltus, a poitis, ab indoctis, a doclis, a inagistris, tres velusiiores Heinsiani, Alex., Urb. cum Ald.,
ab anlisiitibus,ab omni genere humano laudari fate- Fabr., vade, ail. Eluienhorstiusin Arnobiumlib. u,
retur. Audi ejus veiba cap. 11, lib. de duabus Ani- pag. 60,senteii!iamhancillustrat, coiilirmatquequod
inabus contra Manichacos: Ejiamnehi libri obscuri ait Arnobius: Nutli Deus infert necessilatem.
mihi scrutandi erant, unde disceremnemhtemviiupe- 698. In Put. abest e( post homo,ut in Ald., el Mar.
ralione suppticiovedignum,qui aul id velil quodjus- a prima manii. Caucbius,vade, hoino,ail flatu. Alex.
tilia vellenon prohibel,aul id non facial quod facere cum Pul., vade, homoafflatu. Urb., Prag., Weitz.,
non potest?Nonneis:a canlanlel tn monlibnspaslores, Gis., vade,homo, et afflalu. Mariellusnoial ex Prag.
cl in ihealris poetw,et indocliin circulis, et docti in et Rat., tinde pro vade,Itomo.Defendiid posset,vade,
bibliothecis,et magisiriinschglis,et anlislilesin sacra- Iwino, afflatu, sed ita ut non elidalur aut e in vade,
lis iocis, ei in oibe terrarumgenushumanum?Quodsi aut o postremumin homo.
ncnwvituperathne veldamnationcdignus est.aul non
1061 IIAMARTIGENIA. 1C62
"
553 'n subjecta potens, rerum arbiler, arbi- A Imperio. Hoc mulier rea criminis exprobranti
[ter idem, Respondit Domiuo : suadelis se malefabris
700 Et judex mentis proprirc, milii subdere soli 715 Illectam, siiasisse virn : vir et ipse libenler
Sponte tua, quo sit subjectio et ipsa solulo Consensil. Licuitne hortantem spernere recti
Libera judicio; non cogo, nec exigo per vim : Libertate animi? licuit: namque et Deus anle
Sed moheo, injustum fugias, justumque sc- Suaserat, ut ineliora volens sequerelur:at ille
[quaris; Spcrnens consilium, srevo plus credidit bosii.
Lux coraes est justi, comes est mors horrida 720 Nunc inter vitte Dorainum, mortisque magi-
[iniqui; [strum
705 Elige rem vitre, tua virtus temet in se.vum Cousistit medius : vocat hinc Deus, inde ty-
Provehat, aelernumtuadamnet culpa .vicissim, [rannus
Praestetetallerutram permissa licentia sortem. Ambiguum,atque suis se motibus alternantem.
Hac pietate vagus, cl lanlo raunere abundans, Accipe gestarum monumenta insignia rerum,
554 Transit propositum fas, et lethalia pru- 555 Prailusit quibus hisloria spcctabile si-
[dens [gnum.
710 Eligii, atquevolens, magis utileduni sibicredil, T, 725 Lotb fugiensSodomisardeniibus, omnia secuin
Quod, prohibente Deo, persuasit callidus an- Pignora cara domus properabat, sede relicta,
[guis. Nubibus urbicremis subducere : sulphure cum
Persuasit cerle hortalu, non impulitacri Ijrnm
GLOSS/E VETERES.
699. In subjecta, super lerrena omnia.— Arbiter, 715. Exprobranti, arguenti, I.
magister. —Idem, (u ipse, I. 714. Suadelis, ingeniis serpenlis. — Malclabris, fi-
701. Quo, ut, 1. ctis, arlificiosis, I.
—
705. Injuslum, injuslitiam. Juslum, /us(i(iam,l. 715. Hlectam, deceplam,I.
704. Lux, Deus. — Mor.s,diabolus, I. 718. Volens, libenler, Iso.
705. Tua, ut lua, I. 719. Consilium, Domini, I.
—
706. ^Eternum, aliler. Damnet, damneliir, Iso. 721).Magisirum, diubolum,I.
707. Prscstet, eligat. — Licenlia, <yi<ialicenlia es( 721. Meilius,nam hinc vocat Deus ad vilam, inde
permissa cuique, sequi,sivevelitbonum,siveetiamma- lyrannus ad mortem, I.
lum, I. 725. Accipc,in(e//iae.— Monumenta,documenla,I.
708. Pietatc, Dei. — Vagus, homo, I. 724. Prrelusit, ostendil, scripsit. — Spectabile, ve-
709. Propositum fas, ne comedasde ligno scientiw nerabile, memorabile,I.
boni el mali. — Prudens, superbus,vel sublitis, I. 727. Urbicremis, quWurbemcrcmabant, I.
710. Volens, voluntarius, 1,
COMMENTARIUS.
699. Put., Oxon., Ald., Gis., Urb., Bolier., Egm. C mendum esl hwc pro hac pielate. Alii, etiam veieres,
cum aliis, insubjecte,ul innalus, ingenilus, non male; tiigens, ut Mar., Prag., Ral. cum Weilz., Gis., Tom.
sed cum agatur de honiinis dominio in res creatas, el Vulgaiis. ln taaus ultima producitur ratione cre-
melius Iso, Alex., Vat. A, Prag., Rat., Weiiz., Mar. surre. Teolius pro vigensaliquos Vau. codd. allegat,
et alii, in subjectapolens. Egm., orbis arbiter, el su- quod ego in soio Mar. vidi.
spicaiur Heinsius orbis, el arbiter idem. ln Vat. A, 709. In Egm. corrupte, propi situm pro propo-
rerum arbiter idem, mcndose. Bene est rerum arbiier, situm.
arbiter idem. 710. Ita Mar. a prima manu, Alex., Urb., Gis. 1
704. lieinsius cum Giselinolegit nox horrida, quod ed., et ad niarg. 9 edit., Boher., Egm., Oxon.,
recentiores secuti sunl; quasi hoc loco ageretur de Rot., aliique. Heinsiuscum aliis el Weilzius, Eligit;
illa seuienlia : Qui male agit, odil liuem. Gallandius alque volensillud magis utile retur.
affirmat postulare norcIwrrida antithesin lux, et nox. 712. Vat. A, perperam, agri pro acri. lu serm. 37
Nostri, Weilziani ctini Ald., Sich. etaliis, tnors, re- append. sub Auguslini nomine : iVonettim cogendo,
cte, quia sermo est de prsemio boni operis, quod sed suadendonocet ; nec extorqueta nobis consensum,
lux dicitur, et de poena mali, qure esl ntors. Elige sed petit.
rem vitw, pergit poeta. Weilzius, qui legit mors, ni- 715. Ald., hwc; alii, hoc. Leciio Aldi slare pote.4,
hilominus in commentariis intrudil nox, el multus si inlelligatur mulierem respondisse Domino luc,
esl in vulgari ilia seulentia comprobanda, quod pec- scu talia : nan hmcmulier, ut ad ipsam hwc refera-
cator aiuat lenebras : quem partim exscribit Cha- lur. Responsio t-vrelegitur cap. ni Genesis.
niiliardus. Poela respicil ad illud Ecclesiasiici xv, 718. Prag., ipse pro ille.
14 et seqq. : fleus ab inilio conslituit liominem,et re- D 7s£l.Vat. A, ineple, consistiimelius.
liquit illum in manu consiliisui. Ante hominemvila el 722. Animadverlit Mariellus, allernanlem videri
mors, bonuin el malum: quod placueril ei, dabitur esse modo in hanc, modoin illam partem inclinan-
illi. Et Deuteronomii xxx, 19 : Testo inuoco hodie lem, ut infra vers. 776 : Dkidit huc illuc, etc. Hac
cxlum el lerram, quod proposuerim vobis vitam el certe significatione verbo alternandi uiuntur Lalini
moriem, benedictionemet malediclionem. Elige ergo scriplores, Columella, Virgilius et alfi.
viiam, elc. 724. Fabr. et Gis. 2 ed., historiw; alii, historia.
706. Aldus, alternum; alii scripli et editi, wter- Prag., seclatite, male, pro spectabile.
num, et in Mar. nolat glossa esse adverbium. Iso 725. Ilistoria lisec legitur cap. xixGenes.
videtur legisse allernum, cujus est glossa aliler. 726. In' Vat. A videlur esse citra; sed legendum
Oxon., alterum.In Parmensi editione damneltua pro est cara.
tua datnnet mendum puto, quo tamen neque sensus, 727. Gifanius Ind. Lucr., verbo Nisus, pro nubibtts
neque melrum lurbatur. ex vett. libris legendumait nisibus,qua vocemirilice
708. Legunt tiagus Heinsiani codd. cum Aldo, usum Prudentium dicit: Nisus enimvidelur appelldre
Egm., Palat,, Alex., Vat. A, Urb., in quo poslremo omniailla tnotimenta,furores,lubores,fitgasignis, /ie-
1063 AURELIi PRUDENTHCARMINA. 1064
Nimboso ignilus coelumsubtexercl aor, A Jstatmulier, sicutsteteratpnus, omniaservans,
Flagrantemque diem crepitans incendcret imber. 745 Caule sigillali longum salis effigiata,
730 Angelus hanc hospes legem prrescripserat ollis Et decus, et cullum, frontemque, oculosque,
Emissus virtule Dei sub imagine dupla; [comamque,
Omnis ut e portis irel domus, atque in apertum Et flexam in lergum faciem, paulumque relata
Dirigerel constans oculos, nec pone reflexo Meniaretro.antiqusemonuraentarigentiaiioxse.
Lumine regnantes per moenia cerneret ignes. Liquitur illa quidera salsis sudoribus uda;
735 Nemo memor Sodomse, qure mundi forma cre- 750 557 Sed nullaex fluidoplense dispendia formse
[raandi esl Sentif deliquio; quantumque armenla saporum
Ut semel e muris gressum promoverit, ore Attenuant saxum, tantum lambenlibus liumor
Post tergum verso, respeclel funera rerum. Sufficit,attritamquecutemperdamnareformat.
556 Lotb monitis sapiens oblemperat; at Hocmeruit tilulo peccatrix femina sisti,
[levis uxor 755 Infirmura,fluidumqueanimum per lubrica sol-
Mobilitaleanimi.torsit muliebre relrorsus [ vens
710 Ingenium, Sodomisque suis revocabilis hrcsil. Consilia, el fragilis jussa ad ccelcslia. Voti
Traxerat Eva virum dirre ad consorlia culpre ; B Propositum contra non commutabile servat
Hrec peccans sihi sola perit, solidata mctallo Loth ingressus iter, nec mceniarespicii, allo
Diriguit fragili, saxumque liquabile facla Incinerem collapsarogo;populumqueperuslum,
GLOSSiE VETERES.
729. Flagrantem, ardentem. — Diem, ignem. — tuam salis, I.
Imber, scin(i'//a,I. = 745. Caute.in caule,in pelra. — Sigillati, imaginati,
750. Legem, fugiendi, I. simtdaii. — Semper, wlemaliler, vel longum; per
751. Dupla, quia duo angeli erant. Palris el Filii wvum, I.
duplicemimaginemsubspecieduorumvirorumdicil, I. 747. Patilum, paululum. —Relaia, versa, l.
752. Aperlum, anle, vel prw se, I. 748. Monumenta,memoramenla.—Rigenlia,dura, I.
753. Constans, in menle, — Pone, relro : adver- 749. Loquitur, defluit, I.
bium, id esl, post, I. 750. Dispendia, pericufa, minoratior.es,I.
755. Quae,Sodoma, Iso. 751. Deliqnio, defcctu, defectione.—Saporum, sa-
736. Ore, facie, I. poralum, id est dulce, Iso.
758. Monilis, prwceplis. — Uxor, uxor Lothi sola 753. Sufficit, subminislrat. — Attritam, consum-
'
peril, I. : ptam, I.
739. Mobilitate, moltilia, I. 754. Tttulo, signo, lso.
742!.Haec,ureorLoth, I. — Metallo, ud inslar me- 756. Fragilis, mulier. — Yoti, prwcepti, 1.
lalli, Val. A. 757. Non commutabile, incommuiabile,I.
743. Diriguit, induruit. — Facta, mutala in sta- 758. Alto, profundo, I.
COMMENTARIUS.
tttinum, besliarum, elc. Giselinus ad oram, ignibits. C sese suggestuvulneracomplet.Josepbus lib. i Antiquil.,
Scripli Heinsiani, Weitziani, et nostri, nubibus. cap. 19, se staluamvidisserefert.Calinelus inDiclion.
728. In nonnullis Vulg., sublexerat. Corrige suble- et Comment. diversas interprelandi rationes afferi,
xeret; ut vers. seq. Iegendum incenderel, non incen- et auciores indicat qui peculiares dissertationes in
derat. eam rem ediderunt. Ego sensum quem sacra Litiera
731. Glossa Isonis non cohseret sententiae Pru- prseferl, mordicus teneo, nisi certa ratio contrarium
dentii, qui in Apotbeosi srcpe negat Palrem unquam suadeat. An autem statua illa salis per lot saecula
apparuisse. permanserit et adhuc perraaneat, ad hisloriae hu-
732. Egm., perperam, poslis pro portis. Mar., Ald., inanaefidem pertiuet.
Weilz. el alii, alque. Fabr., Bong., Gis. et nonnulli 745. Prag., sigillalim, minus bene. Widm. a prima
recentiores, utque, non male. In Chamillarii inter- manu, Mar., Prag., Rat., semper pro longum. De
pretatione mendum est: Loihum respicereflammasper verbo effigiqtavide hymnum Cath. Exsequiarum. Ex
urbem dispersasjubent angeti. Velant voluil scribere, uxore Lotb poetas finxisse fabulam Niobes, docet
aut nonrespicere. Clemens Alexandrinus in Protreptico. Eodem spe-
755. Alcimus Avilus, lib. m, vers. 46 et seqq., clare videtur, quod Eurydice ab Orpheo, cum ex in-
ignem extremi judicii flammisSodomiticis comparat. feris revocaretur, respiciens, retracta est. In Cba-
Vide nolas ad bymn. 11 Cath., vcrs. 106. Cyprianus, millardi indice cauleadverbium dicilur. Sed Prudeii-
sive alius in carmine de Sodoma ex hoc incendio na- tius nunquam hujusmodi adverbia corripuit. Vide
tam fabulam Phaetoutis refert : Hinc habet in falso glossas.
de verbofabula famam, Solis progeniemcurrus oplasse r. 746. Prag. et Widm. a manu prima, manusque;
palernos, etc. lia legitur in Poetis Cbristianis Fa- cteteri, comamque.
bricii; sed ex aliis edd. emendandum est de vero pro 747. ln Rat. ex flexum recte factum flexam. In
de verbo. Vat. A, reducta, etaliena manu vet relata.
757. Ra't., respeclat, non bene. 749. Innuit, opinor, quod in carmine de Sodoma
759. Egm. etGis. admarg., (rarci/protorsif. Prag., clarius profertur: Dicilur et vivens alio jam corpore
Rat., retrorsum. sexusMunificossolilo depungeresanguine menses.Ire-
741. Ald. el Oxon., traxeril. nreiisloc cit. hoc ipsum affirmat.
745. Ald., fragilis ; caeleri, fragili. Val. A, licabile, 751. Prag., de liquido. Rat. etiam, sed pro div.
sinpra liquabile. Vide vers. 749. Liquitur itla quidem. lect., deliquio,et glossa id esl defeclu. Vat. A, men-
744. Exstare uxoris Loth slatuam, et si quid exea dose, armala pro armenta. Sale armeuta dekctanlur.
dccerptum fuisset, restitui, et succrescere, tradidit 754. Titulus hic est sepulcrum. In carin. de So-
etiain lrenseus lib. iv, cap. 51, el Cyprianus, sive dom., s(e(iiipsa sepulcrum.
Tertullianus, sive alius in carmine de Sodoma : Quin 758. Prag., alta. Alii, allo.
etiam si quis mutilaveritadvena formam, Protinus ex 759. Prag.,conlra melrum, in cineremquecollapsa.
iOGS IIAMARTFGENIA. 1066
7uO Et mores populi, (abularia, jura, forumque, A Alteruiram calcare viam. Duo cedere jussi
Balnea, propolas, meritoria, templa, t.healra, DeSodomis : alter se proripit, altera mussat.
Ei circum cum plebe sna, madidasque popinas. Illc gradum celerat fugiens, conlra illa renutat.
558 Quidquid agunt homines Sodomorum, 775 Liber utrique animus : sed dispar utrique vo-
[incendia justis [luntas.
Ignibus involvunl, et Chrislo judicc damnanl. Dividit huc illuc rapiens sua quemque libido.
^63 Huecfugisse semel satis est: non respicil ullra Talem muta sacris speciem notal orbifa li-
Loth noster: fragilis sed conjux respicit, et qu:c hris. .
Fugerat, inverso mutabilis ore revisil, 559 Aspice Ruth genlis Moabitidis, et sinuil
Atque inter patrias pcrstat durala favillas. [Orphan.
En tibi signatum libcrtaiis documenlum, Illa socrum Noeminfido comitatur amore;
770 Quo voluit LOSscire Dius, quodcunquesequen- 780 Deserit hsecatqui thalamis, el Iege jugali
[dum est, Exulse, Hebraeisque toris, sacrisque vacantes,
Sub nostra ditione silum, passimque remissum Jure fruebantur proprio, sed pristinus Orphse
GLOSS/E VETERES.
760. Tabularia, mercatus.— Jura, leges; ubijura- B 769. En tibi, o Marcion. — Signatum, indicalum
menladabanlur, I. scilicelest, de Lolh, el uxore ejus, el de Adam liberi
761. Balnea, (ocajuxta balnea sila. loca bibendipost arbitrii. El hactenus contra Marcionemde tiberoarbi-
balnea. — Propolas, loca vendenlium,ubi pigmenlael trio disputat. — Libertatis, liberi arbiirii, I.
aliarum rerum exercebanlurvenalia. — Meritoria, tu- 771. Situm, posiium, concessum.— Passim, ttbi-
panaria; el dicta est meretrix, eo quod mereal pretium, que, I.
vel meritas mercedesaccipit.—Theatra, spectacula, I. 772. Cedere, discedere.— Jussi, sunt, I.
— Propolas, iabernas, Vat. A. 775. Mussal, tardal, dubitat, dcficil, I.
762. Circum, amphithealra, vel ubi ludi exerceban- 774. Ille, Loth. — lll;i, uxor.— Renutat,prohibet,\.
tur. — Popiuas, loca polandi, vet loca juxla balnea 776. Libido, voluplas, I.
sita, dktaqite propinw, a propinantibus,I. 777. Muta : idco mula dicilur, quia rem mystiram
764. Judice, scilket existenle, I. signal. —-Orbila, siquificatio,pagina, rola lemporis,I.
766. Lolh, anima.—Conjux, caro, quia si voluissel, 779. Illa, Ruth, I.
tibera fuisset: tanlum si non respiceret, I. 780. Ilrec, Orpha. Gesbidonop gigas fuit, fitius.
—
767. Inverso, relro verso. Ore, facie. — Revisit, Orphw. Orpha ipsa csl Arpha.— Atqui,cerle.—Tlia-
respexit, I. lamis, marilis, I.
768. Perstai, permanct, I.
COMMENTARIUS.
761.-Vat. A, mendose, propalas. Lcge propolas, C Prag. et rccentes edd., ntu/(a. Hcinsius nihil ex suis
ut ex ejusdem glossa patel. Fabricius uoiavit, propo- notavit.
lam esse eum qui emit quod vendat majori pretio; 778. Weitz.,generis; alii, getKis.Put., Orfan;K\d.,
sed hic genere lemineo a Prudenlio sunii pro loeis, Orfam. Vat. A, Mar., Prag., Orphan. Rat., Ortan.
in quibus propolre homines merces suas expominl. Historia hsecreferlur lib. Rulh., quam eliam Pauli-
Prudentius primam producit cxemplo Lucilii et Te- nus Nalali 9 ad libertatis argumentum transfert. Bre-
renlii in prologus. Yidc Scalig. in CulicemYirg. Me- vis isla videlur Hisloria, at magni signat mysteria telli.
ritoria sunt sedificiaubi impurse mulieres seu mere- Noemi cum has Moabilidasin earum palriam reverli
trices prostabant. Barlbius lib. XLIIAdvers.,cap. 17, suaderet: Orpha osculata est socrum (Noemin)ac
explicans huuc Prudentii locum, ait, meriloria fuisse reversa esl; Ruth adhwsit socrui sum, cap. 1, 14.
pluribiis scatis exaltata, pergulisque disiincta, in Eam Orphan deinde matrem fuisse gigantis Goliath
quibus videlicet collocaiae mulieres, cellisque suis Philo, sive quis alius sub Phiionis nomine, et plures
disiinclre secundum pretia proslabant. rabbini tradunt : quibus assentiri videlur Prudentius
762. In Gis. eted. Weitziana,dequasrcpp, adoram vers. 784, stirpem nutrire Golim.Chamillardus hanc
manu est scriptum propinas pro popinas. GlossaIso- opinionem vanam el absurdam esse definit, qnia
nis de popina, el propina exstat eliam apud Isido- Goliaemaler fuit Philistsea,ex Geth urbe Palrestinre,
ruin, qui corrupte propinas dici affirmat. ac Saulis lemporibus, Orpha vero nurusNoemi Moa-
763. lmitalio Juvenalis satira 1, vers. 86: Quidquid bilis, et requalis Rulh. Teolius putat, licentia poetis
a ,unl homines,etc. Plerique interpungunt homines, usitatissima potuisse Goliam pro quovis barbaro ac
Sodotttorumincendia. I» fero homine poni. Sed non video quisnam sensus
767. Val. A, Prag., molabilis. Aiii Latinius mu- subesse possit, uisi verus Golias designetur hoc suo
labilis. nomine. Nic. Serarius Comment. in Ruth cap. 1,
769. Supra dixil, hisioriam nohis proposuissespe- Uiircst.10, senlenlireilli rabhiiiorum Prudenlium ad-
ctab le sigmtm libertalis in Lotho et ejus uxore, quo- hresisse confirmat. Sed verba Prudcntii non tam si-
rum aller, quia voluit, libere Deo paruit, altera, gnificant, Orphan mairem fuissc gigantis, quam hunc
quia voluit, conlra Dei prreceplum oculos iu Sodo- ex ejus stirpe ortuin.
mam relorsit. Nunc ergo cuiicludit: En libi signatum 779. Put., Egm., Noomin. Alii, Noemiaul Noemin.
liberlalisdocumentum. 780. Vat. A, alqui inthalamis. Rat. an quin thala-
770. Pal., Gis., Prag., Rat. et reccnles edd., 7110. mis, sedfactum at quin. Mar. el Prag., atque in. Hein-
Mar., Vat. A, Ald., Weilz., t,uod. sius ex suis notai alquin. Res clara est atqui, sivu
772. Vat. A, jussit, male. malis exarare atquin. Prudentius cum exposuerit Or-
775. Ald., Fabr., Bong., prwripit. phan a socru Noemi recessisse.non vero Rulliam, ad-
774. De verbo renu.o, quo usus eliam esl Lucre- dit : atqui utraque libera erat, utraque virum suum
tius, vide Gifanium Ind. Lucr. amiserat, utraque toris, sacrisque jamvacua, jure
776. Prag., huc itlud, male. Virgilianumest, trahit fruebatur proprio.
sua quemquevoluptas. 782. Serarius, qui commentarium suum in Ruth
777. Egm., Widm., Bong. supra, Weilz., Rai., his versibus Prudentii illuslrai,pris(/numfah>orumri-
Alar. a prima manu, Sich., lso, ntuta. Ald., Gis., lum aitesse invtterwum, non quod Orpha ab idolo-
PATROL.LIX. 34
1007 AURELU PRUDENTHCARMINA. 1008
Fanornnvrilus.praepulia barbara suasil A Omnibus una subcst lialura ; sed exilus onines
Malle, et scmiferistirpem nulrirc Golire. Non unns peragil, placitorum segrege forma.
785 Rulli, iliim pcr stipulas agresti ainburilur a>tu, Haud secus, ac si olim per sudum laciea furte
560 Fu'cra "Boozmeruit, castoquc ascita cu- 805 Lapsa eolumbarum'nubes descendat in arvum
[bili Ruris frugiferi, laqueos ubi callidus auceps
Clirisiigenam fecunda domum, Davidica regna Prrelendit, lentoque illevit vimina visco,
Edidit, atque Deo morlales miscuil ortus. Sparsit et insidias siliquis vel farredoloso.
Stepeegomelmeminifralres geminosad Iiitilcuin Illkiunt alias fallentia grana, gulamque
790 Pervenisse simul bivium, nulante juvenla, 810 Innectunt avidam lortre relinacula setm,
Et dubiiasse diu bifido sub tramile, quoduam Mollevel implicitas glulen circumligat alas :
Essetiter melius : cum dexlrum spineasilva Asl alire, quas nullus amor prolectal edcndi,
Sentibus arclaret, scopulosaquesemila longe Gressibus innocuis slerill spaliamur in herha,
Ducerel aerium clivoso margine callem : Suspeclamque cavenl oculos convertere ad es-
795 At laevumnemusumhriferum per amoenavircla- [cam.
Diiib.usornaret pomis, el Iene jacentcm 815 Mox,ubijamccelorevo'laiidum,parspetitrethram
Planiticsdaretampla viam : squalentibus unum B Libera sideream, plaudens super aera pennis:
Conientum splnis reptasse per ardua saxa, Pars captiva jacet, laceris et saucia plumis
Porro alium camposesc indulsisse sinistro; Pugnal humi, etvolucres nequidquam suspicit
800 lllim sideribus eapul immiscere prtpinquis, [auras.
561'Huucin ccenosassnbito cecidisse paludes. Sic animas cceli de fontibtis unicoloras
CLOSS/E VETERES.
783. Fannrum, deornin, I. 800. Immiscere, scilicet vidi, I.
785. Amburitur, circumttritur, I. 805. Peragit, ducit. — Placitorum, uo/ttn(a(uiiisci-
"86. Fulcra, leclox, sustentacuta vel leclorum, vel licet opera. — Segrege, segregata,separala, I.
aliarum rerum quiv. testipltadia nominamits. Vulcra 804. Haud secus, non aliter : comparatio humani
eliam dicimus, quwnobissublerponimus equitantcs, a generis.—Ac s;, quasi. — Sudum, quasi semhtduin,
quibus suslentamur. — Booz, vir locuples, qui asclvit id es( serenum, 1.
Ruth in conjttgium,colligentemspicas, Orpha idolisse 806. Auceps, avescapiens, I.
tradidit, et diabolo se deputavil.—Ascita, vocata, I. 807. Visco, gtutine, \.
789. Hiulcum, palens, divisum,apertum, I. 808. Siliquis, teguminibus,I.
790. Nutante, vacillanle, I. 809. Illiciunt, decipiunl: qu:a cnpiunlur, Iso.
—
792. Dextrum, iter. Spinca, spinosamet scopulo- 812. Proleclat, deleclat, illicit, 1.
samviam dexteram dicit, propter tnbores sanctorum, 815. Herba, arena, I.
quus sustinent pro Deo, I. 814. Suspectam, insidiosam,contemptibilem,I.
794. Aerium, cwtestem.—Clivoso, lortuosoexcelso. 815. Ccelo,tn aera. — Revolandum, esl, I.
— Margine, apice, I. 817. Laceris, laceratis. — Saucia, vulnerata, I.
795. Lrevum, iter. — Virela, a viriditale, I. C 819. Unicoloras, puras, el immaculalas, el unius
797. Squalentibus, sordidis,aculis. —Unum, sci- naturw, I. Puras, iminaculataseiunius col iris, Vat. A.
licet memini, vidiex illis duobus(ratribus. I.
COMMENTARIUS.
rum cullu unquam recessisset. Nonnulli pulanl Or- maiion exstat sub Yirgiliinomiue de litiera Y. Littera
phan et Ruth errorespatriosabjurasse, cum Hebrrcis Pythagorwdiscritniuesecta bicorniHumanwvitw spe-
Iralribus nupserunt. ciemprcefcrrevidetur, etc. Hericusin VilaS. Gnruiani
785. Riccblius ait melius corripi secundami.i prw- huiic Piodentii lociimimitatur. Vidc, quaede hac du-
putium cum Mario Victore, Naio prwputium mox au- plici via nolani ibi Rollaudianiad diem 7 Julii.
fertdicta Sephora, quam produci cum Juvenale, Quw 79J. Gis., clivosamarginecallem,et adinarg. 1 e<l.,
paler abstinuit, moxel prwputiaponunt. At nesciocur tramilecollem.
Victor Juvenali sit pixferendus. Praeterea apud Vi- 802. Ald., omnis;Fabr., omnia pro omnes, quod
ciorem polest non corripi sccunda in prwpulium,facta scnsusrequiril.
syneresi ex duabus nllimis , al apud Juvenalem et 805. Egm., placiium quoqtte. Reclius p'acilorum.
Prudentium neeessario producitur. 8H4. Ald., aul si, el pnstea forma, mendosc, pro
784. Videnot. vers. 778. nc si forle.
785. Put., Thuan., Rot., Ald., Alex., Fab., ap-e- 805 Ald., descendit; melius desceudal.
sti amburitur. Prag., agresiisaburitur, quod amplecli- 8U6. Iii iionnullisVulg., male, anceps pro auceps.
tur Weilzius, €t exstal etiam in Mar., sed a priina 81)9.Ald., fallanlia grana, niale.
manti agresli, supra agreslis.Gis. in contexluclBong. 8H.Pr.ig., spectatamque,minus bc e, pro suspe-
ad oram, agrestis oburiiur. Urb , agresti exurilur. Camque. \
786. Pul. scribit Boospro Booz. 816. Vat. A, sidereum, forlasse mthra sidereum pro
787. Ald., Vat. A,Mar. aliique scribunl conslan er Q e(/terasirfereuiH.Prag.,SKper<E(/iera.Ral.,su/)8ere,male.
Davitici. Plerique eloptimi, omisso e(, per epexegcsin 818. Prag.. suscipil. Rlelius,s ispicit.
domum,Daviticar.gna, ut Alex., Uib., Ald., Ilcin- 819. Ald., Wid., Mar.. Gis. et alii, unicolores.Li-
siani prrestautiores. Gallandius iiuprobat in Aldo et bri lleinsiani, Vat. A, Weitz., Egm.,Alex., unicolo-
Davilicaregha. Aldus meusnon hahet coiijiinciioneiii. ras; quam ledionem defendit Gifanius Ind. Lucr.
788. lleinsius reprehendil Weitzium, quod prselu- verbo TRIPECTORUS, exvet. lib., et quia alibi Piuden-
Icrit ur(«s pro ortus. Nibilominusin Mar. el Rat. an- lius dixil versicolorusparies. id vocabulum ex iis csl
liquissimis legiiur arlus, quod haud scio an melius quse uiroque modoefferunlur : et forlasse Pruden-
sil. Pro diversa scriptura ar(«s uotat Teolius ad mar- tius alibi dixit unicolorus , alibi unicolor, quod inagis
gineni. usitiitumest. Meursius pag. 186 in Crit co Arnobii
781».Deliociljivioviriulis el viiiimulii agunt. Poe- c:iam legit unkotoras, ut in Arnobio dtcoloms.
1069 HAMARTIGENIA. 1070
820 562 Infumlit nalura solo: sed suavibus-islic .A jEteniis gemifus, et flenlesvivere cogit.
Devinctscillecebris retinentur, etreihera paucae At diversa procul regionibus in paradisi
Conscenduntreduces : imiltas viscosusinescat 840 Prremia constituit majestas gnara futuri
Pastus, et ad superas percurrere non siuit Spiritibus puris, ct ab omni labe remotis,
[auras. Quique Gomorrhceasnon respexere ruinas:
Prresciusinde Paler liventia tartara phunbo Aversissed rile oculis, post terga tenebras
825 Incendit liquido,piceasque biiumine fossas Liqueruut, miseri properanda pericula niundi.
Infernalis aquic furvo suffodit Averuo, 815 Ac primum facili referunlur ad astra volaiu,
Et Pblegelhonteosub gurgite sanxit edaces Unde fluensanima structum vegetaveratAdam. •
Perpetuis scelerum poenis inolescere vermes. Nam, quia naluram teuuem decliviavilae
Noratenim, flalu ex propro vegctamen inesse 564 Pondera n >nreprimunt, nec lardal ferreri
850 Corporibusnostris, animamqoeex ore perenni [compes,
Formatamnon posse mori : non posse vicissim Concretum releri relegens secat aera lapsu,
Pullulam viliis sursum ad convexa reveni, 850 Exsuperalquepolumfervensscintillaremencum,
563 Mersandampenilusputeo ferveiris abyssi. Carcereosexosa situs, quibus hrcserat exsul.
Vennibus, et flammis, et discruciatibns rcvum B Tunc postlimino redeuntem suscipt alto
835 Immonalededil, senio ne poenaperirel, Cana fides gremio, lenerisque oblectal alu-
Non pereunte aniuia. Carpunl tormenla, f<>- [mnam
[ventque Deliciis, mullos post diversoria carnis
Materiem sine finedatam : mors deseritipsa 855 Ore renarranlem qnerulo, quos passa, labores.
GLOSS^SVETERES.
820. Natura,sci/;ce(dit)iui(«(is.— Solo, corporis,\. lectationes,Iso.
821. Devinciae,devictw,I. 844. Properanda, celeriter fugienda, cila, I.
822. Conscenilnnlreduces, ascendunt revenientes. 846. Slructum, plasmatum.— Vegeiaverat, «ni-
^-Viscosus, gluinosus. — Inesrat, decipil,saturat, I-. inaverat,I.
824. Inde, proinde. — Liventia, wgra, I. 847. Naluram, animam, I.
826. Furvo, nigro, I. 849. Concrclum, densttm. — Secal, anima, I.
827. Sanxit, decrevil.—Edaces, rodentes, I. 850. Scintilla, anima, I.
828. lnolescere, crescere,I. 8ol. Situs, habitationes,positiones,I.
829. Vegetamen,animam, commotionem,vilim, I. 852. Posliiminio, inlroitu, exsilio, de captivilate:
831. Infusam, formatam, Iso. postlhniniumest reversiode caplivitale,quando longo
832. Convexa,poli, cmli; ad cwleslia,l. quis lemporelimendomussuw dimissumrepel'.t; quol
853. Puteo, in puteo, I. eliamsancli docloressolent dicrre, quando slylmn ad
834. Discruciatibus,pxnis, I. alia transmiltunl; tunc iterum ad ea reverlentet, hoc
—
835. Senio, <r(a'e. Periret, deficeret,I. C postliminiumsolentdicere, I.
836. Pereunie, deficiente,I. 855. Obleclal, nutrit animam, I.
857. Materiem, animam. — Mors, cansumplio,I. 855. Querulo, conqucenii. —•Passa, scilicet sit,
812. Gomorrhreas,Sodomiiicus,id estterrenas de- vet eral, \.
COMMENTARIUS.
821. Ald., Bong., Gisel,, non repnguanle Heinsio, per punitinlur, neq "e inler'iint, videri possunl Ter-
elwtlmra.Weitz., Mar.,Png., Rat., ad wtherasineel. lui. Apol.c. 48, MinucitisFelix, Augustniis el alii.
824. Mar., liquentialartaraix prima inanu. 839. Prag. minus bene, el diversa pro al. In non-
825. ln quibusdamvulg., liquide. nullis vulg., adversa pro diversa.
826. Infematis in Latinitate prolaj.saCellarii soluin 845. Gis., recte; sed in 1 ed., rite.
Prudentium hahet auctorem. 844. Weilz., Pragen»., Rat. el Mar. a secimdi
828. ln vulg. nonnullis, pennis, male, pro pwnis. manu, miseri et properanda. Alii, miseri properanda
De vermibusdamnalorumvide lsaiam cap. i.xvi. per epexegesin. Dicuntur pericula properanda, qti a
-
831. Mar.,Prag., Weitz. aliique, infusam: putat- prnpere ac festinanfer cavenda et fugienda, ut ex-
que Mariettus,glossema esse (ormalam; ac rcvera piicant Iso el Marieltus. In nonnullis vulg. est prope-
glossa estlsmiis. Vernm omnes Heinsiani,Ald.,Gis., rando : et iia Gis. in ulraque edit., non absurdo
Vat. A, Alex. acmulli prnpterea habenl formatam, sensu : liqueruntproperando,sive properanles.Expli-
quod m lii Piudenti.inuinvidetur. ExWeilziauis Bon- cari etiam potest pericula quse imminent, prnperaiu
gars. etWidm. supra, formatam. sen properantur. Horatius lib. Epodon xn : Muri-
832. Aldi error palmaris v'rlus pro vitiis. Heinsius cibuslyriis iteralw velleralanw Cui pmperabanlur!
pro rnrsutn repnsuit sursitm, utaliisin locis. Ibiian., 846. Vat. A,.u/i>t/icatiera(,
recte emendainm supra
Bnlier. ei Alex., sursum. Marietlusvcro in suis um- tiegetareni/.Hocverbo aclive usus esl A, Gelliuslib.
nibus legissevidelurrursum,quodest in Ald.,Weilz., xvn, c.ip. 2, et alii.
Gis., Urb. et aliis; uec contemnenda quidem est i) 847. Prag., terrm; creleri, vilw..
hrcc leciin. 850. Chamillardusasserit poetam loqui ex senten-
833. Widm. a prima manu, mersandum. tia gentilium philosophorum, quod atiimam vocet
855. Mira est hoc loco Aldi correciio. Edideral sciutillam ferventem. Falsum puto. Nara Prudeniius
immortale dedit, senio ne pwna periret. Emendavil: non solum animam, sed Deumetiam appell.it ignem,
Itr.mortalededit, senio, pwnaneperirel. Quo ista mu- nnn quia ex igne Deum, aut animain ronslare exi-
tatin, quse ipsi senleiitircadversatur? siiuici, sed propler nonnullamsim.liludinemqureex
837. Mar., Gis. et alii maleriemscribunt. Ald. cuin rchus corporeis peti potest ad spirilualcs aliquo
nonnullis, maieriam.Heinsius lib. i Advers. poslli., mndo inlelligendas.
cap. 6, corrigendum ptitat ratam pro dalam. Non 852. Weit. cum Egm. scribit posllimhieo.
faciam invitis mcmbrauis. In Vat. A, ipsain: corri- 855. Virgiliiesl cana fides.
gendum ipsa. De selerno supplicio, quo animre sem- 855. Rat., dotores; alii, taborcs.
1071 AURELHPRUDENTII CARMINA. 1072
Illic purpureo latus cxporrecta cubili, A S65 566 Conspicuos, meritasque vices per magna
Floribus scternis spirantes libat odores, [nolari
Ainbrosiumque bibit roseo de slramine rorem. Intervalla, polus medin quae dividit orbe.
565 Plli°us» et longo fumantibus inlervallo, Erraf, quisque aiiimas nosfrorum fine ocu-
860 Fiuminaque, et lotos coeli siiieniibus imbres [lorum
Implorata negat digilum insertare palato , ^Eslimat, involvil yilreo quos Iucida palla
Flammarumque apices humeuti exstinguere 0: jxe, queis speculumconcretacoagula texunl,
[tactu. 870 Impediuntque vagas obduclohumore feneslras.
Nec mirere, locis longe distantibns inter Numneanimarumoculisdensovegetamineguttre
Damnaias, justasque animas eoncurrore visus Yolvuntur teretes ? aut palpebralibus extra
GLOSS^ YETERES.
856. Latus, lalus habens exporrecium; extenta, vel 863. Locis, cceloet inferno, I.
jacens, I. 865. Conspicuos, claros, mani(estos. ~ Notari,
857. Libat, degustal, accipit, I. videri, coynoscere,1.
858. Ambrosium, ambrosia, cibus deorum; sed po- 866. Orbe, mundo, rotunditale lcrrm, spalio, Iso.
nilur pro omni suavilale, I. — Alise, aitimw, 1. — 867. Fine, termino, 1.
Piis, animabus. — Qui-%animabus. — 1'alris,—Abra- 868. Palla, vestis, gita sacrificabatnr Palladi; sed
ham. — M%r\, Lazari.'— Abysso, a gremio. Ex- B ponitur pro omni vesle; hic pro pellkula , qum tegU
clusis, scilket de gaudiis p radisi. — Morle, cum in- pupillam, 1.
teritu animw, I. 869. Objice, objeclione. — Speculuni, lisum. —
859. Dilibus, divilibns. — Fumantibus, tangit de C"ncreta, densa. —Coagula, acris, I.
ilivileel paupere, I. 870. Hnmore, aeris. — Fenestras, oculorum, I.
861. lmplorala, ro-ala, scilicel fides justi, anima 872. Tereles, rotundw, !.
justa. — Insertare, immhiere, I.
COMMENTARIUS.
856. MariellU*iulerpretrur, lalus exporrecla, com- moric (^eu tisque ad morieni) potitis, et tongo inter-
mode ,accns, ut so'ent qui longuin iter feceriinl. vallo distanlibus, et crufcialis, et tanta siti sesluaii-
858. Put., Oxon., Rnt., tres Torr., Egm., Ahl,, libus, ut fiumina, et loios roeli irnbres se bibere
Alex., Vat. A, Mar., stramine prp toro, aul slra- posse arhitrarentur, patris antiqni, hoe est Abra-
niento. Urb., Gis., Wreilz., Prag., Rat., gramine. bami, aut segri, hoc eSt Laz ri reverentia impln-
Neque ahsurdtiin est roseo gramine :'naiu gramen est rata negat digiium insertare palalo. Poeia respi-
qusLXiinqueberba viriiiis. Florem gramini dat Se- cil parabolam, sive melius liistoriam de divite avaro
neca in Medea. Yide,Burmannum , pag. 490, tom. I apud Lucam cap. xvr. Iso eliam, qui glossas his
Antlioi. Post hunc versum inseruntur alii sex in versibus apposuit, pro Prmlentianis habuit. Giseli-
nonniillis codicibus, qui absunt ab oninibus Heinsia- nus, qui e mss. reposuit abyssus pro abyssn, diflicul-
nis, Egm., Pal., Ald., Alex., Urb., et ab lleinsio latemlociagnoscens, Si, in<|iiil,tnsanandohocvulnere
ejetyi sunt, quod oralionis sensum lurbeni. Eos in- _" (am fuissem crudelis medicusquamManutiusaliquando
lerserunt Rat., Mar., Weilz., Gis. et plures vulgati. fuit, nihil fuisset facilius; sed aliud est corpusprisli-
lta Giselinns cos senos versus producit : Ast aliw, nmsanitali resliluere, aliud, cnm melius poss^s,ex-
quas dira lues, errorque malignus Immersit tenebris tremo remedio adhibilo, pnrUm aliqunm mulilare.
vasloqueobseditAverno, Haud impune piis, ah! semet Weitzius falso ait, Aldum legisse abysms, nisi aliam
abesse [atenlur Conciliis, merilas ferre et per smcula pr;e inanibus habnit edilionem : nam e sex versibus
pwnas,Queis palris anliqui aut wgri reverenlisaybssus quos oinisit Aldus (septem non bene numeravit Gi-
Exclusis, mundiqueboniscum morle polilis Dilibus,el selinns),'unus erat is ipse ubi abys^imenlio occurrit.
longp, eic. Yersu 5 : Mar., piissemet deesse, et siipra diliims859. In Oxon., divitibus longo. Hei.isius conjicit
abesse. Diio Torrentiani et Rat., semel deesse. Gila- al longo.
nius qnoque piis semet deesse.Versu 4 : Mar., tiuo 860. Ald., male, lutos pro toios.
Torrentiani, Gifanius Rat., meritnspwnasper swcula 861. In iiommliis Vulg., palatu, mendose. Celt.
ferte. In Mar. oro diversa leclione ferre et per sncula imptorata explieat de cana fide ex vers. 855. Malo
pwnas. Versu 5 : Mar., Quis palris anliquo, supra intelligere de anima beata, qure in paradiso a Pru-
aniiqui. Mar. el Biher. recentior, Quis palris atli- dentio collocatur, tanquam in sinn Abrahre.
quo revereniius ager cbyszo. In Mar. ad Maig., ant 866. Forlasse alludit ad sententiam theologorum
wgri reverentis ubysso. In Prag., Quis Pa:ris antiqni, qui sedem damnatorum 1in terrre visceribus collo-
liuiic versnm aliqui addunt lemma : De
auiwger reverentisabysso, cuin glnssa QCH,pro qui- canl. Post visionisanimw.
bus, EXCLUSIS A.BVSSO, id est per abuSsian, vide'kel inlegritate
per chaos magnUm.Gifanius lml. Lncr. verbo CONCI- nial 868. Wid., B6ng. a secunda manu, et Ald., JEsti-
tiUM, litecail: Stc ex vet. lib. legendum puto,nam D involvi,vilreo quos lucida palla. Alii, Mslimat,
vulg. abyssus mihi, ul ingenue dicam, mimme plaCet. involuil vilreo quos lucida patla. Vide Cauihius ex conje-
irrepsil credo ob non intellectum longiushyperbalon: ctura, pala. Non plaeet lleinsio. glossas. Senas
itlud enim, IMPLOBATA NEGAT, uonrecle accommodetur oculi lunicas recensenl aliqui,conjunctivam,comeam,
ABVSSO, sed majestati Dei; ilaque arcesselurhuc, quod utieam, araneam, relinam, vilream. Laudal hanc de-
ante positumest, MAJESTAS GNARA FUTUIU. Heinsiusait scriplionem organi visoriiGiselinus interpres et me-
Gilauium in his spuriis versibus explicandis sestuasse dicus, qui seplem luhicas oculi distinguit <tnotat,
plus salis. Verum is lectionem veterem explicare oculos speculi formam prse se ferre, cnjus prrecipua
conabatur, quam lunc omnes recipiebant. Marietto pars sniii tres humores concreli, seu coagulati; ex
non plene satislecit Gifanius. Igitur Mariellus ex quo intelliges quid siut cqncreta coagula.
conjectura eum loctnh restituere el illustrare ag- 870. Oculi fenestrsc animae dicunlur a Gregorio
gredilur; pulat legendum aut wgri reverenlia abysso. Magno lib. xxi Moral. Lucrelium postes elegantissime
llrcCvero est explicatio, qua versus a nobis omissi posuisse pro ipsis oculis, adverlil Gifanius lib. 111:
cum adductis in contexlu iiniuiilur et dcclarantur. Jam magis exempiis oculis dehercvidelw Cemerercs.
Quibus (aniniabtis dainiiatis) aby^so, ieu per totum animussublalis postibusipsis.
abyssum exclusis, et divilibus bonis inundi cuiii 871. Vat. A, viliose, ocuLilenso.
1073 IIAMARTIGENiA. 1074
Horrescunt selis, ciliove umbrante teguntur? j L Una a limas s-mper facies liabef, el color iinus
Illis viva acies, nec pupula parva, sed ignis Aeris, ui cui<|ueest meritorum summa.sinistri,
8*5 Trajeclor nebulre,vastiet penelratoropertiesl, Seu dexlri : aliernas nec comraulabile tempus
Nil ferrugineum, solidumve tuenlibus obslat. 890 Convertit, varialque vices : longum atque
567Nocturnaeceduntnebulre: nigrantiacedunt [perenne est,
Nubila , praetenti cedit teres area mundi. Quidquid id esl: unus volvitsua sseculacursus.
Ncc tanlum aerios visu transmiltit hialus Expertus dubitas, animas percurrere visu
880 Spirilus: oppositos sed transil lumine montes, Abdila, corporeis oculis cum ssepe quietis
Oceani fines atque ullima Iittora Tliules Rore soporatis ccrnat mens viva remotos,
Transadigit,volucresqueoculosinlarlaramillit. 895 Distantesque locos, aciem per rura, per astra,
Nostris nempe omnes pereunt subnocte colores Per maria intendens ? nec enim se segregat ipsa
Visibus, et creco delentur lempore formre. Ante obituin vivis cx arlubu-s, aut fugit exsul
885 Nunquid et exutremembris, ac viscere perdimi Sanguinis, el carnis pcnelralia, seque medul-
568 Agnilione notas rerum, vel gressibus [lis
[erranl?
GLOSSJE VETERES.
873. Setis, sefas vocat citios, quos nos eliam tau- B 886. Nolas, raiiones. —Gressibus, rationibus, I.
lonesproprie nominamus,I. 888. Ctiique , unicuique. — Summa, qualitas. —
874. Illis, animabus, oculis animarum. — Ignis , Sinistri, mali, adiersiltitis, I.
igneus rigor, I. 889. Dexlri, boni, prosperilalis; dexfrum rel sini-
875. Trajector, penetrator, trammissor, I. slrum aerem vocatdextram vel sinislram, qitarum una
8"6. Ferrugineum, nigium, tenebrosum,I. ad vilam, altera ad mortem lendt, I.
—
878. Proetenti, velocis. Area, ro:undiias, pla- 890. Vices, tempora, I.
nilies. — Mundi, cos/i,I. 891. Qiiidquid, siverequies, sive pvna sit, I.
879. Tantum, sicut facit oculus corporis. — Visu, 892. Expertos, probalos, I.
cum. — Hiatus, aperliones velraslitales, I. 895. Abdita, secrelaloca. — Quietis, somtii, r/uie-
880. Spirilus, anima. — Oppositos, conlra posilos. tudinis, I.
— Lumine, sapienlia, I. 894. Rore, suavilate; in nocie. — Soporatis, ho-
881. Thules, uliimainsularum, L minibus, Iso.
882. Transadigit, transil, I. 895. Aciem, uisttm. — Astra, cwlum, I.
884. Creco,innocle, \. 896. Intendens, beneprospiciens.—Ipsa, anima, I.
885. Exutse, spiritus, animm,formw. — Viscere , 897. Vivis, ul ante mortetnexeanla corpore, I.
carne, L 898. Penetralia,secreia.—Mediillis,attin!eiion'<Jt<s,
I.
COMMENTARIUS.
875. Val. A, error, aliove umbranle. {C declaraturus portat.
874. In Alexandr., Thuan., Rot. el iribus Torr., >82. Prrestantiores, ut Vat. A, Mar,, Heinsiani,
el pupula. Alii, nec pupula, quod sensui congrnere Weitz.,transadiqit.Gis., tmnsadiil, cum Ald., Bongar.a
videlur; et secuii sunt Gell. et Teo|. Suspicatur prima manu, Ad oram Gis., transcurrit; al., transuadit.
Heinsiusnec pupula praia- Mibifectio unice vera est Iu Vulg., transabiit. Egm. et Widm., transadigit, Ver-
nec pupttla parva. bum esse Virgilianum iransadigere monuit Heinsius.
875. Vat. A, nebulwet vasii penetralor. Descriptio- 885. Yat. A, Egm., Pal., oculis pro oinnes. Non
nem oculorum videre etiam poteris apud Ciceronern placet. Quo sensu pcreant uocte colores, dictuin est
lib. it de Nalura deorum. hymno 2 Cath., vers. 7.
876. In edit. Parmensi emendari dehel mendum so- "885. Tliuan., Mar., Prag., Rat., Gis., Weitz., erru-
lidumvemenlibus,el reponendum solidumveluentibus. la;, id est animre. Hcinsiani omnes prset-er Tbiian.,
878. Ald. contra metrum, paienli cedil. exuti, quod habent Alex., Urb. et alii. Tunc vi-us
881. Alii scribunt Ti/e, alii Tkyle, alii Thule, ei in inlelliguntur exiili. Prag., viscera, Vat. X,peudunt :j
gignendi casu Thulw, vel Thules. De Thule vide El- utrumque falsum pro viscerect perdunl. •;
menliOTSlium ad Ainobii verba lib. vi, Ultimam Thy- 887. Ald., animam ; alii, animas. Locus bic diii'
lem. Ulthna haecinsula anliquis dicebatur, qund ullra- torsil Chamillardnm. Lege glossam Isonis, et inlel-
progr.ssi non fjiissent: ea est Islandia. Nolum est lige rem esse de exiremo judicio, et de sone, seu
Sene&e vaticinium (ita enim vocani) «lenovo inundo bona, seu mala, quam animsesunl habiturrc. Neseio,
aliquando inveniendo. In Medea ita ranil cliorus act. qnid Tcolius mnpJccti vnluerit, anhnam, au animas:
n : Vettientamtis Swculaseris,quibusoceanttsVincula-(v nam errorem typogrnphicum pulo Una aninta sempcr
rerum laxel, el ingens Paleat l l!us, Tiphysqttenovos facieshabet; sed recte ad luuic lociim affert illnd Ec-
Detegat orbes: nec sil lerris UltimaThule. Quoedum cles. xi, 3 : Si cecideril lignum ad auslrum aul ad
lego, nihil Senecam de novo orbe noslro cogitasse aquilonem, in quocunqueloco cecitlerii,ibi erit.
puio, sed ea solum laudare volui-se, qua: in expedi- 892. Ita Pul., Oxon., Cauch., Rot., tres Torr.,
tioneBriiannica a Claudio gerebanlur: nam eam Ira- Alex., Urb., Rai. a manu secunda, Eg., Ald. ct
goediam de Medea et Jasooe fecisse , ut occasione Bonon. Alii legunt expertos visus cum Mar., Rat. a
primaenavigalionis Claudio adularelm', et ab exsilio manuprima, Prag.,'Weitz., quod edidit Gisclinus ;
revoeari obtinerel, multi assernnt et cxploraluin vi- sed montiit postea, in quibusdam apngraphis esse Ex-
delur. Igitur chorum inducil, pr.rdieeniem ea quae perto dubitas animas percurrere visu, quod ipsi appri-
suo lempore accidere videbal, Ue posieris ipse nihil me placehat; et in prima editione adoptaverat. Anle
sollicitiis, exaggerans lamen Cl uidii maritimos lriuni- Giselinum Sichardus secuius fuerat expertos visus. In
pbos. De quo audi Pomponiuin Melam lib. in: <Brt- Tbuan. erat a manu prima expertas, a secunda inaiiu
tannia qualis sit et quales progenerel, nwx cerliora et experlis. Poeta exenipium adducit eorum, qurc iu
magis exploraladicenlur. Quippelandititiausam aperit somnis experimur. Plerique inale hunc locuin inicr-
erce priticipum maximns, nec intoinilitrutnmodo anle pungunl.Conjicio experles,hoc csl, animasseparatas.
te; veruv.tIGNOTARLM quoque genlium viclor; qui pro- 896. Prag., uec sese segregal, inconcinne.
priarnm rernm ftdem xtl bello affeclavit, iia Iriumpho 897. ln iionnullis vtilg., artibus, male.
1075 AURKLHPRUDENTHCARMINA. 1076
Exuit, abductamve abigit de pectore vitam : A Ordine disposilos venluris solibus annos.
900 569Visccrea sed sede manens, speculatur 915 570 Procinclum videt angelicum jam jamque
[acutis [cremandi
Oninia luminibus, et qua circumtulit acrem Orbis in excidium, raucos et percipit aure
Naturrelevis intuilum, nullo objice rerum Mugilusgravium ihuridisub fiue lubaruni.
Disclusa,ante oculossubjectumprospicitorbem, Hrec ille ante obilum , membrorum carccre
Atque orhis sub molesitumsordenselementum. [septus,
905 Objacet inlerea lellus, nec visibus obstat. Secedenteanima, non discedenle, videbat.
Quin, i\ stelligerum vuitus convertat ad axem, 920 Nonne magis flalussine corpore cuncla nola-
Nil intercurrens obtutibus impedit ignem [bit,
Pervigilis animre : quamvis denseta graveniur Corporis involucris tumulo frigente repostis?
Nubila, ctopposilo nigrescat vellere coelum. Certa fides, rapidos subterna nocie caminos,
9i0 Sic arcana videt tacilis cooperta fuluris Qui pollutam animam per sacculalonga perenui
Corporeus Joannes adhuc, nec carne solutus, Igne coquunl, oculis longum per inane remoti
Miinercsed somni, paulisper carne sequestra 925 Pauperis expositos; nec secius aurei dona
Libcr ad intuiiura, sensuque, oculisque pera- B 571 Justorum dirimente chao, rulilasque co-
[grans rronas
GLOSS.E YETERES.
899. Abgit, pellit, I. 917. Mugiius, qui erunt in diejudici.— Gravium,
901. Acrem, clarum, vel acutum, I. tnagnarum, raucarum, I.
903. Disclusa, separata , apeita. — Anle oculos, 919. Secedenle, vagante, I.
tcilicet habensomnia, I. 920. Flatus, anima, I.
904. Elemenlum, infernum, I. 921. Involucris , intto/uiionifcus: volucra dichnus
905. Visibus,animw, Iso. involulionesvestimenlorum,sed hoc in loco involutio-
907. Obtutibus, visibus, 1. nem corporis morlui in sepulcrovocat involucra,I.
908. Pervigilis , semper vigilantis. — Deiiseta, Volucra, vel volucladkuntur invotutiones,Vat. T.
spissa, I. 922. Certa, wtema; scilicelest. — Suhlerna, tt6i
909. Vellere, nube lenebrosa,I. perpelua nox est, Iso.
910. Sic, tali modo.— Arcana, mirabifia, I. 925. Pauperis, Lazari. —Exposilos, manifestalos,
912. Sequestra, separata, I. sciticet esse caminos.— Secius, lardius. — Aurea,
914. Dispositos,ordinalos. — Solibus, diebus vel pulchra, I.
temporibus,I. 926. Dirimente, dividenle.— Chao, confusiotene-
915. Procinctum, exercilum,apparatum, I. brarum; quia confusionedistantenon possumusmisceri
916. Raucos, tristes, I. felices el mali, I.
COMMENTARIUS.
899. Ald., perpcram, abiil de pectore. C usque ad mundi finem nnn essccoinplenda, tcnent
900. Ald., mendose, manensspeculalor. plerique; alii jam essecompleia existimant.
905. In somnis res ita reprsesentanlur, quasi ocu- 918. Corpus esse animrecarcerem quemdam, di-
lis corporeis videantur. ctum salis hymno 10 Cath. Aliqui pulaut, id desuin-
904. In Vat. A conlra metrum est positum; supra ptum ex yEgyptiorum et Soeralis scilis. Nihil est
recte, situm. x causse, quamobrcm co confugiamus, cum paleaut
906. In Yat. A desideratur wu/tus.In nonnullis sacra volumina. Alii corpus anlrum, alii vimttla,
vulg., vultu, male. alii vas appellant, quodjam monuimus.
907. Vat. A, niliil, monosyllabum. 920. Prag., notabis. Rat., notabat. Meliusnolabit.
908. Vat. A, denseta; Alex., Mar. et alii, densata. 921. Aldus primum edidit involuclis; deinde cor-
Ulroque modo dicilur, denso et denseo. tleins us rexit involucris. Ita habent omnes editi et plures
prreferl densela cum Put. el Oxnn. mss. Sed in nonnullis pervetustis membranis iuve-
910. Prrestantiores lleinsiani, Alex., Ald., Weiiz., nio involuclisa secunda, sed prisca manu, et in
aliique nostri, futuris. Fabr., Sich., Prag., Bung., glossa, bis terve invotucla, quasi involucula, et per
Gis., figuris. contractioneminvolucla.
911. Alii, Joannes,alii,/oannis, alii utroque niodo, 922. Poiiores Heinsiani cum Egm., Ald., Alex.,
tit Alex. Vat. A, Urb., rapidos. Multi alii, Mar., Prag., Rat.,
912. An S. Joannes Apocalypsinin somno viderit, Weilz:, Gis., Fabr., Widm., Bongars., rabidos. Ve-
disserni Cath. hymuo 6, vers. 74. Fabricius in Cnm- nusliusest rapidos caminos. Ald., Egm., prseslantio-
mcni. ad Poet. Christ., verho EVANGELISTS, aitPrn- n res Heinsiani, Alex., Urh., Val. A, Mar., sublema.
ilcniium affirmare evangelislam Joannem ca quse v Weitz., Fahr., Gis., sub telra. Prag. et Rat., wterna,
scripsit vidisse animo, non oculis, neque somuian- quod videtur legisse Iso. 'feolius, nisi erravit lypn-
lein, sed vigilantem, nebulis remolis; Sedulius vero grapbus, divisil iia, st<6 lerna. Praeferendum sttfc-
Vabricio videtur teslari .loannem ea vidisse in som- lerna, qua voce usus eiiam esl lib. i in Symm., vers.
uis. Scire tamen oporlet hunc Seduliumesse ipsissi- 392. Subternusex Fahricii explicationeest subterra-
inum Prudeniium, cujus DillocbreumFabricius Se- ueus : quanquam dubita: Fabricius an sil legendum
dulio affingere volebat. Prudentius iterum atque iie- lib. i in Sym. su& teriis. Videturdiclum subternusa
rum in Apocalypsireferenda somnttm Joannis me- subier, ut supernus a super.
inoriii. 924. Ald., remoiis; alii remoti, hoc rst Lazari pau-
913. Mar., Sich., in uonnullis vulg. ad oram, /i- peris.
beral iiiluiluin, minus bene. 925. Mouct Hcinsius, in vcluslissimis codicihiis
914. In Ral erat rendtrus, perperani. scribi seiius, uon sccitts, non soluui apud Prndeii-
916. In Pul. el Tbtiaii. a manti sccunda tristes pro tium, sed etiam apud Virgilium, Ovidium, Silium,
raucos.Deextrenio orbis excidio per ignem, ct <Ie alios passini. V.des conlroversiain oithographicain,
uba, cujus mugiliis prrecedct, vide bymii. 11 Cath., iu qua niiuime sequar WeiUium, qui auctorilate so-
\ersus liiiem. Ea qurc in Apocalypsi rcvelala suti<, lius Bongarsiani edidit swcitts.
 1077 HAMARTIGENIA. . 1C78
Eminus oslcndi poenaium carcrc mcrsis. A Ne cernat truculentum alioucm dc gcnic lairo-
Hinc paradisicolseposl ulcera dira beaio [mim,
Proditur, iufelix, ululans in peste realus, Immitem, rabidum, vullnque ct vore ininaci,
950 Spiritus : inque vicem meritorum mutua cer- Terribilem, qui me niaculosum aspergine ino-
[nunt. [ruin
0 Dee cunctiparens, animse dator, o Dce In praeceps,utprsedu, trahal, nigrisque ruentem
[Christe, 950 Immergat specubus, cunctacxaclurus ad usque
Cujus ab ore Deus subsisiil Spirilus unus : Quadrantem minimumdamnosredebita viire.
Te moderante regor, le vitam principe duco, Multa in thesauris Palris est habit.tio, Christe,
Judice te pallens trepido, te judice eodem Disparibus discreta locis; non posco b ata
935 Spem capio , fore , quidquid ago, veniabile In regione domum : sinl illic casta virorum
[apud te, £55 Agmina, pulvereum quse dedignantia censuin,
Quamlibet indignum venia faciamque , lo- Divitias peliere tuas : sil flore perenni
[quarque. Candida virginitas, animum castrata recisum.
Confileor (dimilte libens, el parce fatemi!) At inilii tarlarci satis c tsi nulla ininistri
Omnemalummerui: sed lu bonusarbiter aufer, Jl Occurrat facies, avidaunec flamma gehennre
Quod merui : meliora favens largire precanti. 960 Devoret hanc animain, mers nn fornacibu-;
940 Dona anirare quandoque racre, cura corporis [imis.
[hujus Esto, cavernoso, quia sic pro labe ncces^e est
Liquerithospilium,ncrvis, cute, sanguine,felle, 573 Corporea,irislismesorbcatignisAvcrno:
Ossibus exsln ctiim, corrupta quod incolaluxu Saltem mtificos incendia lenia vapores
Hcu! niniium cnnip'6xa fovcicum flebilis hora Exhalent, sesliiquecalor langueute lepe cal.
Clauserit hos orhes, et conclamata jacebit 965 Lux immensa alios, ct lempora vinrta coronis
945 572 Malerics, ocuisque suis mens nuda Glorificent : me pocna levis clcmenter adurat.
rfruelur:
GLOSS^E VETERES.
927. Fininus, e conlra, I. 939. Favens, adjuvans, I.
928. Paradisicolau,Lnzaro, paradisum colenti, I. 940. Quaudoque, olim, I.
930. Spirilus, scilicetdivilis, I. 944. Condefieta,defleta, conclamuta, I.
952. Subsislil, csl, I. 949. Praeceps, profundum, 1.
955. M.iderauie, regente. — Principe, scificeterci- 952. Mnlia, mulliplex.— Hahiiaiio,mansio, Iso.
tlcnle, I. 955. Pulvereum, terrenum.—Ccnsuni,peciiniain,I.
956. Indignnm,quod sil, I. r^ 957. Casiraia, castigala, I.
957. Conlitcor,sciiicetomniamea comm:ssa,1. 966. Glorilicent, Iwlificent,Iso.
COMMENTARIUS.
327. Ald. U.rh., oslendil, non probe. ubi siibjiiugitur alius vcrsus, ex quo iinilaiio Pru-
950. Post hiinc versum Mar. et Rat. pro titulo dentii clarior apparel : Hoc tanlum mihi, plura aliis
Oratio. Giselinus a<lorain Precatio : qute silnc Pru- optanlibus. adde.
iltniii, nonnulli dubiiant, sed immerito, ciim eam 947., Rat., rapidum, mintis bene, pro raLidum.
Prndeniio oninesmembranre el ThcodulfusAurelia- 954. Prag., malc, sint iltinccastra.
, ncnsis vindiienl. 956. Prag., sic flore.Mcl.usest sit.
951. Gis. ad marg., cunclipotens; in cbnlexlii, 957. Explicatillud Maith. xix, 12 :_Sunl emittchi,
citnctiparens, quod habent alii, el legilur etiam qui seipsos cuslraverunl propter regnmn cwiorum :
liyinnoli.Perisl., vers. 128. quod aliqui stulti male inlellexerant de corpore, ciini
959. Qiidam cnniinuani precanfi Dona, hoc est de animo sit accipiendum, qui ab omni volupiate
largire ineliora dona. carnisque illecebris est cohibendus,.
944. Weilz. cum Widm. et Isone, condefleta.Alii, 959. Mar. a prima manu, occurril; recle emenda-
conc'amala. lum occurrat, nam postea cst devt.ret. In editioini
946. Assenlior Teolio, qui putat Hieronynnim Parmensi mendum esse puto avida pro arid*.
Vidamhiinc locum aliquatentis imiialum : Da, Pa- 961. In Mar.exado corrctltim prohe esto. Posset
ter, extremw cum viloeadvenerit hora, Te pra'senle, distingui hic versus esto cavemoso, ut esio signilicet
tnori, tti/me terrenlibusumbris : Inque tuos animam elsi.
ainplexiiseffundere ovantem. Scribo amplexus, non 963. Aldus, mirificos;reciius, mitificos.
complexus,quod mendum est metro repugnans in n 966. Glorificoveibnm ecclesiasticuin esl, ex ana-
cililioneParmensi, ubi etiam maie Hieronymus Vida Ingia similiumfaclum. In Vat. A posl clementeradu-
dic lur llicron. Suida, el locus indicatnr xxv Clni- rat legitur Explicil iiber ii Admariigenia. In Marieiii
siind., cnin solnm sinl sex liliri Christiados, ct illi codice, Finil de Amartigenialiber D, q>:odMar eltus
vcrsus leganiur in fine liyinni 1 Deo OpiimoMaxhno, interpreialur tiber dictus.In aliis, Finit llamailiyenia.
vul. I, pag.214, Patavii, 1731, lypis Josephi Coinini,
1079 ORDORERUMQU.E IN HOCTUMOCONTlNltXNTl.R. 10M

OUDO RERUM
QVM 1N HOC IOMO CONTLNENTUR.

S. GELASIUS1'APA I. Appendixpritna,siveVaria fragmenla. 139

Prologonienon. 9 Appendixserunda,siveCanonesGelasioascripli. 111
EPISTOL/EKT DECRETA. 15 Appendixlertia, siveConcilioritm sub Gelusiohabitorttm
EPISTOLA PBIMA.—Scribit Gelasiusad Euphemianum ne- relatio. 137
minem ad serlis apostolicsecommunionem se posse admit-
tere qui Acacii n omennondamnaverit. Quareeumliorta- S. AVITUS:
tur ut quemadmodum Eulychelemreliquosquehsereticos, Prolegomena. lOf
sic quoqueAcaciumanathematizel. Ibil. EPISTOLTE. 199
EPIST. II.—Adpontiflcatum de
assumptus moreRomanae Gondobadoregi, ibid.—Eidem,202.—Kidem,210.—
EcclesiP, lidei formulam Laurenliode Lignido episeopo Eiilem,223.—Viclorio episcopo,22i.<—1'apse Conslanlino-
prsescribit. 19 polilano, 227.—Eustonjio,228,—Csesario cpiseopn,229.
RESCUIPTUMepiscnporumDardauiwad Gelasium; —Magnoepiscopo,230.—Apolliuaris episcopusAvilo,251.
in quogralius agunlquod
' ipsos
" monuerila quibuscaven- —Avitus Conlumeliosoe| iscopo, 232.—Vic.lurio episc,
dum sit. 2t 253.—Viventiolo preshylfiro, 23').—Gondobadus Avilo,25f>.
—
EPIST.III. Nunlial Gelasius episcopis Dardanisese —AvilusGondohado, ibid.—Avilus Apollinari,239.—Papaj
ponlificemelectum; calliolicsel idei lihellum transmitlit, Ilierosolymitatio, ibid.—Slephano episcopo,2i0.—Apolli-
hortaturque ul cum n on
EutycliianisUs communicent, e t nari episcopo,241.—Cuidam, 242.—Avitus,sub noiniue
niuneri pastoraliinvigilent. 22 Sigismundiregis,Symniacjiopapa?,243.—Gondobadorogi,
EMST.III bis.—AdNatalemabbalem. 21 241—Sigismundo, 246.—Eidem,247.—Faustoei Sjmma-
EPIST. IV.—Gelasiicommonitorium adFaustum,fungen- clto,248.—Liberio prasfrclo, 219.—Apollinari, 250.—Au-
tem legationisofficioConstantinnpoli. 26 reliiino,251.—Elpidio di couo.ifcid.—Senario, 252.—Pe-
EPIST. V.—MonelHonorium DalmaliseepiscopumGela- iro diacono,253.—Eufrasin, 2.*jt.—Gondobado regi, 255.
siusne Pelagianamhaeresima tot pontiGcibusdetestatam —Sigismundo,256.—Clilodoveo regi, 257.—Avitus,sob
revivisceresinat. 50 alio nomine,ad Vitaliannmsenalorem,259,^Celerosena-
EPIST.VI.—Scribilad eiimdemeum nondebuissemi- tori, 260.—Apollinari, 231,—Eidem,283 Heraclio,264.
rari quod admonuerit invigifandum ne iterum Pelagiana —ReseriptumHeraclii, 215,—Avitus Ansemuudo,2'j6.—
hseresispullularet. 32 Messiano,268.—Viventiolo rhelori, ibid.—Viveniiolo pjii-
EP.ST.VII (ud omnesepiscoposper Picenum).—Tria scopo,270.—Gemello epi.seopo,ibid.—Apolliu iri episcopo,
prajcipuaPelagiansehferesiscapita refellit; primum,sci- ibid.—Viclorio episcopo,271.—Chudioepiscopo.ibicl.—•
licet parvulossine originalipeecalonasci; secundum,libs Gre<>orio episcopo, ibid.—Viventiolo e piseopo, ibv.i.—Vi-
non
pro solopeccalooriginali damnalos;tertium, gratiam ventiolusAvito,272.—Avilus Vivem.ioloepiscopo,ibid—•
ad salulemnonesse necessariam,illamqueseeundumlio- Cnnslaiilioepiscopo,iftid,—Apollinaris Av!locpiscopo,275,
minummeritaconferri. . 34 —AvitusApollinariepisc<ipo,ibid.—Viventinlo episcopo,
EPIST. VIII (ad Anastasiumimperatorem).—Praemissaibid.—Vlaximo episc, 274.—Victorio episcopo, ibicl.—
cxcusalionecur ad imperaloremnonscripserit,illumhor- DnmnoSigismundo, 275.—Eidem,idtd,—Avitus,suli rio-
talur ut aposlolicaesedi oblemperet, el, Aeaciinomiue iiiiiieSigisniundi ad imperatorem,276.—Sigismuudo, ibid.
damnato,Ecclesiarumpacemrestituenilamcuret. 41 —Aiisennmdo,277.—Eidem , ibid.—Valeriano, i biil.—
EPIST.IX (adepiseoposLucanise).—Nonnulla ecclesiasti- CarTlio,ibict.—Hclladio, 278.—Riconi, ibitl.—Avilus, sub
ca iuslilutaexponunlur. 47 noniineLeonianiarchid;aconi, ad Sapaudum,tbtd.—A[ol-
EPIST.X (ad episcoposSicilias).—Ecclesiae facultatesab linari episcopo,2S0.—Eidem,281.—Qiiinliaiio episcnpo,
episcopis,clericiset pauperibnsdistribuidebere; dioece- 2S2.—Sigisniuiido, 2 i5.—Kiileni. 284.—Avitus, subiioniiiin
seset bona Ecclesiaeab episcopistriginlaannospossessa Sigismundi,ad impcratnro.m, ilerum suh
eis nonauferenda. S7 alio nomin'1, ad inioeratoremibii.—Avims,
Ansstasiutn, 286.—Virn
EPIST.XI.—Scribensad episcoposDardaniseel Illyrci, illnslriHeraclio, 287—Resi'.rip'umHurarlii, 288.—Hor-
commendateorum religionem; Tiiessaloniceusein episco- misda»papa2,idid.—llormisilas Avitoel aliis. 290
puni,qui haereticorum nominarianmare recusavil, aposto- HOMILIAde Rogminnil.us. S89
licaasediscomi unioneprivalumesse, el Acacium, in ex- OPUSCULORUM AVITIFRAGMENTi. 2^3
communicalioneniortuutn, non posse absolvisignificat. POEMATUMDEMOSAICAHISTOIUALIBRIQUIN-
Ibid. QUE. t 5S3
—
EPIST.XII. jEonium, Arelatensemepiscopum,mo- Ibii.
net niutuamcliarilatem cum lide catbolica r<lineudam Prologus.
LIBEB pnmiDS.—Tie iniliomunili. Ibiit.
esse. 60 L'BEB II.—Deoriginalipeccato. S2!l
E IST.XITI(ad episcoposDardaniae).--Acacium solius LIBEB III.—DesentenliaDei . 337
aposiolictpsedisjudiciojure d mnatumoslendit. 61 LIBER IV.—Dediluvio niundi. 345
EPIST.XIV.—Tractalus Gelisiipap.c,in quop milexcm- LIBER V.—Detransituniaris Riilirt. rS3
pla epislolariuuSimpliciipapasaique Felicis,olim quodTimo- CARMINUM AVITILIRKUSE TUS.—DECOKSOI.AT.RU
thei &luri, vel Peiri Alexandriniimpietatem cogno- LAODE CAST TAT1S. 3G9
veitnt, vel visi fucrinl.Postea propriisproseqiiilurdictis, GALLANDII ADNOTATIO de atiis Avilipoeinalisejns-
inslruensquid adversusGrieeosdebeat responderi. 85 dem argumentiuonedilis. . 381
EPIST.XV (ad episcoposOrieinales).—Quod in Acaeii
aliornmquedamnatone svnodo uova opus non fuerit, et ADSIRMONDIAHAMAVITI EDITIOXEUAUCTA-
qnod Pe.trum AlexandrinumahsolvereAcaciussine sedis RIUM.
apostolic:eauctorilalenon poiuerit. Tumde episcopisea- 'AV.TIE'<ISTOI.A
ad Gondnbadum 581
tholicissede ••uasine discussioneilejoctis. 90 regem.
EPISTOLARUMGELASIf DECEMKRAGMENTA.99 EPISTOLA ALTEnC, ejusdemad Arigium. 384
GELASIITOMUSde analliemalisvinculo 102 EPISTOLA TERTiA, ejusdemad Stephanumepiscopnm.386
ADVERSUS Andromaehumsenalorern cselerosqueRo- EPISTOLA QOARTA, ejusdem ad Gregoriumepisconnm.
manosqui Lupercaliasecundummoremprisliuumcolenda Ibid.
conslilnerant. 110 ERAGMENTA libri de DivinilateSpirilus sancti. Ibiit.
ADVERSUS Pelagi namhseresim. 116 COLLATIOEPISCOPORUM, prajserlimAvili, coram
DECRETUM.^-Repeti non uossiuit quaBtriginla annis Oondobado. Ibid.
quiete possidenlur. 137 EPISTOLASynvnachipnpwadAvium (in hoc tomo
DECRETUM ALTERUM.—Non oporlet ab eorumelee- memorala, edehdacumhujuspnpwoperibus). 391
mosynisabstinereposlmortem, quibus in vila conimiiui- SEUMOAVITIferiatertia in Rogalijnibus. Ibid.
care nondesiitimus. 137
CONSTITUTA Gelasiipapse,qua3episcopi in sua ordi- JOANNES DIACONUS.
nationeaccipiunt. ", lbtd. ' -r^7
EPST.XVbis.—Narrat,qusea RuslicoLugdunensiepi- ProVgonienon. —
s opo arceperil subsidia, cl quanlasal>Acaciosustinoal. KIMSTOLA ADSENABIUM. De variisritibus ad bapU'-
perscculioues. 138 intiui pcrtiuiulibcs. 399
 1081 OUDORERUM QVM 1N HOC TOMO CONTINENTUR. 103=>
S. F.iUSTINUS. catorum,et quale mereaiur occuliatiodo'osasupplicium.
EdmondiMarieneaduionitio. 407 431
HOMlLIAdePassioneDomini. CAP.
Ibid. vanisint VIII.—Quodinique et uon siniplicilerarguenle.
ac divinojudiciocondemnandi. 4fjS,
JULIANUS POMERIUS. CAP.IX.—Quod sacerdolesnihilnropriihabere debeant,
Notitiaex Cave. 411 et Ecclesiae facultatesquasieommiinessuscipiint. 455
Admoniliolibrisde Vita contemplalivaa Mange.anlio CAP- X.—Cumquodamnoanimsssuseab Ecilesia,quae
prslixa in sua S. Prosperi Aquitaui Parisiensiedilione. pauperes pascit, accipiant illi qui sibi de suo sufli-
lbi.i. ciunt. 434
DEVITA-CONTEMPLATTVA LIRRITRES. 4)3 CAP.XI.—Quisunt qui etiam cum profecluanimsesuae
LIRERPRIMUS. Ibid. opibussustenianturEcclesise. 455
Prologus. Ibid. CAP.XII.—Quidfaceredeheant clericiquoruminfirmi-
CAPUT PRIMUM —Quodea sit vitai conlemplalvsepro- tas non polestsuaci ntemnere. Ibid.
prielas,uhi Peus miiudocnrdevidebilur. 418 CAP.XIIL—Qua? sint gaudia vera vel versedivitise;et
CAP.II.—Dequalilatevita?fuUira?. 413 quid impedimentiafferanlbona prsesentia: maloribusfu-
CA. III.—Quodeo judicioDei ab iniquisseparandisunt turoruni. 453
sanc.li,quo anto suul beati atigeli ab immuudissepa- CA\ XIV.—Quahlerinlelligalur quoddcil, Apus'.olns :
rali. 420. Qitiin sacrariooperanlur qui de sacruriosunl edunl. 457
CAP.IV—De resurreclione,vel vitasanclorum. 421 CAP.XV.—Decupidilate,qualitereis quosseme',inva-
CAP. V.—Quodconemjitoresprsesenlium ' eliamhic con- seril dominelur. >,>58
teniplaiivaevilsebeaiitmlodelectet. 423 C.AP.XVI.—QuodDeum per^ectiusilli possideantqui
CAP.VI.—Quod| erfeclio contemplativse vitaaqua?Iiic terrenis possessionibus ex corderenuntiaut. 4'J9
haberi potest perfeclioni fulura^ comparari non pnssit. CAP.XVII.—Quod nihilproficiantqni, al s<>neiilps a ci-
Ibid. bis, viliisserviunt; nec prositillis lacuLales abjicere,qui
CAP.VII.—Quod Detimperfecle sanetividere non pos- suasfaciuntvoluntates. 461
sint, nisi cum ad beatiludiuemfuturaevilae pervene- CAP. XVIII.—Quanta bona homoajislinentiaibo-
rinl. 421 num negligendoperdiderit. primus 463
CAP.VIII.—Quse etquanta sil in haccarnevitseconlein- CAP.XIX.—Depeccatoprinii hominis,et de malisqiia?.
plativaeperfeclio,velqualiter ei perfrueuda?,muudicon- illumpeccantem,Deojudicanle,secuia suiit. 464
lemplores — inha?reant. 423 CAP.XX.—Quod omna bonaqu;ninAdamcorrupliper-
CAP.IX. Quod tantum interest inter perfeclionem didinns, in Christoreparali recipimus. 465
vila?isliuset fuluriequanluminteresi inler perfeeiosqui CAP.XXI.—Qualitervivere debeantqui Chrislumimi-
pcccarenolunt,el eosqui jam |ieccarenonpossunt. 426 tari desiderant. 466
CAP.X.—Quodhic sundi Deum in assuniptacreaiiira CAP.XXII Quali lempcrrmliauti dehe3ntqui a vo-
viderint. 4£1 lupiate delectabilium,vel ab immoderaiape ceptioie ci-
CAP.Xr.—Dequalilate glorificatorumcorporumqua?i.i horumcommunium alque a viiiiimmode.alo usu cupiunt
rc-urrectionefuiurasunt. Ibid. absiinere. 467
CAP.XII.—Quantuminler eontemplativamet aciivam CAP.XXIII.—Quodu/entes carnibus carniumconcn-
vitamintersit. Ibid. piscentiapolluat,nonnatura. 469
CAP.XIII.—Quod sacerdotessanclicontemplalivse vilas CAP.XXIV.—Quam ulile s'i jejunio>elabstinenlia?ad-
fieri parliripespossint. 429 venieniiumcarilatemrlerumiiuepraeferre. 470
CAP.XIV.—Ubiloculorse excusalquodEcclesia?ma- LIBEBTERTIUS. 471
gisirosdocerennnaudeat. 430 Prtplatio. Ibid.
CAP.XV.—Deiiesligentia sacerdolisqui, doclrina?suaj CAIUT rniMUM. —Quantumaveris virtutibusviilulumsi-
agendo contraria,•personamnon potest implere doclo- militudinesdisteut. 473
ris. Ibid. CAP.II.—Quodsupeibiasil malorumomniumcausa,476
CAP.XVL—Quale periculum maneateos qui Ecc.lesiam CAP.III.—Quodsupeibia, ex quapro edunlomniamala,
sibicredilamvel relinquere voluntvel slrenuegubernare humilitatisviriute vin-atur, et omniavitiatunc fugalade-
contemnunl. 431 pereant, si viriulibuscedant. 478
CAP.XVII.—Ubi anxiumquodEiclestamnec relinquere, CAP.IV.—Decupiditnle,quseita mixta est superbise,ut
nec regere possit,provocal,suggerendoquodeam melies nihil peccalifiatquod 11011 ex utraqueprocedal. 479
regat exemplo. 432 —
CAP.V. Quo aninii torn.ento invidosallligat invi-
CAP.XVIII.-—Quod parum valealexemp'oagenda mon- dia. 480
strare, nisieliainquaj sinlcredenda docendo sacerdoso sten- CAP. VI.—In qua? et quonta mala cOncupiscenlia carnis
derit. Ibid. erumpat, si ei menseorrupla conseniiat Ibid.
CAP.XIX.—Devirtute fidei, quodad aeam nonsolem CAP.VII.—Quodetiamhi qnos ab impudicitiaquaelibet
credere vel iutelligere, sed eliain bene operariper'i- necessitasvetat, si viiere pudicecousuescant,ad amorem
neat. 433 castilatisascendant. 483
CAP.XX.—Quod niliil prosil sacerdoli, etiamsi bene CAP.VIIl.—Quihusindiciispossitostendi superbia,qnaa
vival, si ma!evivenlemlacendonon corrigat. 434 vel in perdilisapertacst, vel in (iclisoccuha. 484
CAP.XXI.—Lucluosa descriptio saeerdoliscarnaliler vi- CAP. IX.—Quibus sign:sdeclarelurinvidia. 486
venti-. 435 - CAPX.—Quantism:riisvauilasvaoosinvnlvat. 488
—
CAP.XXII. Quod, secundumsermonem propliela?, CAP.XI.—Deulilitatetimoris,et quodefiicacilerpecca-
culpasua pereanlqui sacerdotumiticrep.itiunes veladmo- lis ohsislat. 490
ntlinnesconiemnunl. 4"7 CAP.XII.—Defutu>-o velseternifatesupplicii,et
CAP.XXIII.—Qund saeenlo:eseliam qui .'liier po.SMint, de qualitalegehennse. judicio, 491.
t.imsimpliciterdoccredebeant,ut omneseosdocenlesiti- CAP.XIII.—Delauileca>-ita:is. 493
lelligani. 4>8 CAP.XIV.—Qualiier possint ea qua?decariale dixitApo-
(!Ar.XXIV.—Qi.id intersitinter doctoresquiEcdes:am stolus,inelligi. 4)4
simplicitorriocenlcs,sedilicanl,el. cos qui eloqueutiam CAP.XV.—Quantum perfectioniscaritasin se fund::|is
suam luculenlisdeclamalionitius jaclanl. 459 exhtbeat. 496
CAP.XXV.—Quales esse debeant sacerdotcsqui volunt CAP.XVI.—Dequalilate virlulis, et qualilersibicon-
fieri itas<ontemplalivse parlicipes. Ibid. seiilientesiiiformet. 498
LIBERSECUNDUS. 441 CAP.XVII.—Quibusgradibusconverslin culmenper-
Prasfalio. Ibid. feclinnisascendanl. 500
CArcTPRiMCM.—Quod, | ro diversilate peccantium,alii C.p. XVHL—Qua?. sit quatern rii numericredendaper-
porlandisunl.aliicasligandi. 445 feclio; e! quodquatuorvirlntesqua?diclsesunt principa-
CAP.II.—Delaiidesanciorumsaeerdotum. 444- les, e.xfiiie vivenlesa Peo collat:ejuslificent. 501
CAP.III.—Deteslimoniisaposioliciset exposilioneeo- CAP.XIX.—Delemperanliaequaliiate,vel opere. 502
rum. 413 CAP.XX.—Quales essedebeaut quosanimifortiludono-
CAP.IV.—Objeclio : Quare siccrrioles samli, quorum bilitat. 505
cura cst perdite vivenles arguere, siuiulaloresreiigionis CAP.XXI.—De justitia, vel Dde, quae ex ipsa pm-
aequanimiler feranl. 447 cedit. S0.H
—
CAP.V. Responsio: Osienditurquibus exigentibes CAP.XXII,—Desequiate; quod ad eamdem pertineai.
causisquorumdaminlirmiiasblandetracletur. 449 humana'snoiealis ntiiitas. Ibici.
CAP.VI.—Qund illi peccau alienaimpatienteraccusani, CAP.XXHt.—Ouoil dunsinl iniiistiline grnera. fillfi
qui suannn co^itanl. 451) •'
C.Ar.XXIV.—Deliberaliiate el <paliter beiieficfulhi»
CAP.VII. — Quantumremedii habeat confessiopcc- opusdebealexerceri. llict.
 1083 ORDO RERUM QVM IN IIOC TOMOCONTINENTUR. \m
CAP.XXV.—DedifTerenlia amorum,et quantumab eis hali Paschalis; verus titulus liymni quinti Calhemeri-
differatperfectadilectio. 507 iiuii. 677
CAP.XXVI.—Quid sit suacuique tribuere. 508 CAP.XIII.—Respondelur ex Prudenliointerrogamilius,
CAP.XXVII.—Quod actualem vilamtres id
virlutes, est, cum Persio: « Dicile, poritifices,in sanclo quidfacil au- '
temperantia, fortitudo,juslitiaqueconsumment; et pru- rum?» 68'
deniia,quseest quarlavirlus, menti cogriitionemrerum CAP.XIV.—Quem moremin corporihusdeluncloiumse-
latentiumpra?slet. 509 peliendisPrudentiiaelateadhibueriniCliristiani.Ostendi
CAP.XXVTII,—De socialivirtu'e; el quodnonrecle fa- tur diversaralio cnr SS. Palres quosdamritusin Ethnicis
cianl qui, cum
- possint, nitiil btimaosesocietali profi- reprclienderinl, in Christianisapprobaveiint. 687
ciunt. Ibid. CAP.XV.—Quo sensu Prurieuliusanimam liquidamet
CAP.XXIX.—Quod de prudentia?ac sapientisefonteco- elemenlumdixerit. 693
gnilionemomniumrerum bibant, qui percipiendses.ien- ctaaeis CAP.XVI.—Faveritne PrudenliusPylhagoreiset Mani-
liie ferventerinvigilant. 511 super abslinenliaa carnibus? 698
CAP.XXX.—Quod prudentes nec aliisnoceant, nec sihi CAP.XVII.—Oratio in fine Hamartigenise exponiluret
et
noceri permittant; quod eis ibisil sineadmixtione ali- defenditur. 702
cujuserrorisconsummata prudentia,ubi eril sineullopec- CAP.XVIII.—Opinio Prudeiiliide pcenisdamnatorumin
eaio vitaperfecta. 512 pervigiliosabbalipaschalismitigalis,an aliorummentes
CAP.XXXI.—Deaffeclionibnsquatuor: quodinter vi- occupaverit. 706
tia numerarinon debeanl, si earum ususex bonavolun- CAP. X IX.—Cur Prudentiusin exiremi judicii die ad
tate procedat. 514 dexterumjudicislalusIransferrioraveril. 709
CAP.XXXIL—Quod hi affectus,sine quibusin hacvita CAP.XX.—Ignorantia quorund.imqui putarun xnigma
.-ectenon vivitur,in illa fulurabeatiiudmenon sint, quae esse inlerpretationemsacraeScriptura?a Prudenlioailhi-
nec limiremliabiluraesi, necdolorem. 517 bilamin pr.tlationePsychomaclii.T. 712
CAP.XXXIII.—Qualiler virtutesquatuorquaedicla?sunt CAP.XXI.—Fidei callinlica?
et Eeclesi:e callinlirse appel-
principales,aul in prttsenli nosa peccatodefendant,aut be.it. lalioquanlum Prudenlio aliisque amiquisllispanis de-
;n selernumnoliisnimsine ullopeccalopermaneaut. 518 719
CAP.XXXIV.—De tolo opere se loculorexcusat. Ibid. CAP.XXII.—Dua? insignestrajecinnesquoruuidamver-
suumPrudeuliiin examenrevncanlur. 721
DUO ANONYMI. CAP.XXIII.—1'eccata melri Prudeuijoobjecla.O;uscu-
Baluziiadmonilioin lihellossequentes. 51!) Ium ms.LudoviciCavalliconlraliymnosBreviar.iRomatii
724
DEGENEALOGllS PATRIARCHARUM. 525 refellitur.
CAP.XXIV.—Leges a Prudentioaliisque anliquispoeiis
DE COMPUTO PASCHALI LIBRIDUO. 545 Chrislianis in melroservata?. 727
INCERTUSAUCTOR. CAP.XXV.—Prudeutius ab aliis corrnptus,ab aliismale
561 correctus, ab aliisdefensus.Auimadversiones rie ejus pro-
Observatiocriliea. 736
ORDOMONASTTCUS in veteri Seolisemouasferiode sodia. CAP.XXVl.—Melra Prudenliana. 744
Kil-Rosolimobservalus. 063 CAP. XXVII.—Latinilas Prudeiuii. 748
AURELIUS PRUVENTIUS. CAP.XXVIII.—Velerum el receniiorumquorumdamde
PrudenlioleslimoniaEjusdemantiquiimilaores. 751
Epistoladedicatoria. 567 CAP.XXIX.—De varianliumleitioiiunideleclu.Quibus
PROLEGOMENA. 571 notisedilionesel inanuscriplicodicesin commenlariisin-
CAPUT PHIMOM.—Ratio et divisiotolius operis. Uid. dicenlur. 761
CAP.II.—PrudeniiiVita. 578 PRUDENTIICARMINA. 767
CAP.III.—Prudenliiopera. 607 Prowmium. Ibid.
CAP.IV.—Codd- mss.Prudentii operum. 019 LIBERCATHEMERINON. 775
C\r. V.—Editiones, interpretes, tersiones operum Pru- HVMMUS PRIMOS, ad Galliciuium Ibid.
Jentii. 610 IIVMN.II, Malutinus. 785
CAP.VI.—Magdeburgensium aliorumquede Prilde.nlii HYMN. 111,Antecibum. 796
Joelrina judicium 660 HVMN. IV, Postcibum. 8t t
CAP.VII,—De sanctonim cullu et veneralione,eorum- HVMN. V, De novoluminepaschalissabbali. 8H
jue reliquiis,ex Prudenliicarminibus. 664 HYMN. VI, Antesomniim. 851.'
CAP.VIII—Desacis imagiriibus,de Crurisadoratione, HVMN. VII, Jejuoanlium. 8(1
el pontificisRomaniprimatu. 667 HYMN. VIII,Postjejun.um. 866
CAP.IX.—MalereprehenditurPmdenliuscirca dugma HYMN. IX, Omnihora. r 872
libertaliset interpretalionemApostoliad Ephesioscap.vi. HIMN.X, Circi e.xsequiasdefuncli. 875•
670 HVMN. XI, VIIIValendasJanuarias. 888
CAP.X.—Lectio editionis El
Vulgata?Gcn. m, 15, ipsa HVMN. XII, De Epiphaiiia. 901
conlerel capul tuum, insigniter ex Prudenlio conlir- AP.OTHEOSIS. 915.
mata. 671 Prwfalio. ,&•*»***. it"'-
—
CAP.XI. Rilus ecclesiasliciqni nuncvigentPrudentii INCIPITLIBER APOTHEOSIS.^0\^W^f"^ 921
aevoin Ecclesiausitati.Luminumususel copia. 674 HAMARTIGESIA. /?.'..''•'V.--';.-;. ion7
CAP.XII.—Celeberrimnm a[<udveter s Christianosper- Prwfalio. #V'°'- "V ' H»d.
vigiliumPasclia?;Prudenliiversus de novo luminesab- INCIPITHAMARTIGEM.V. Pr-' > 101.1

FINTSTOMI QUINQUAGESIMI
NONI.