Patrum, doctorum
scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruer.... 1847.
1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet 1978 :
*La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
élaborés ou de fourniture de service.
2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes publiques.
*des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans
l'autorisation préalable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.
4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du code de la propriété intellectuelle.
5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur
de vérifier la conformité de son projet avec le droit de ce pays.
6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.
CURSUS COMPLETUS
- . srvE
BIBLIOTHEGA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,
FLOnUERONT;
RECUSIO CHROTCOLOGICA
OMNIUMQUJE EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLICE TRADITIONISPER DUODECIMPRIORA
ECCLESI^E SJECULA,
JUXTAEDITIONES , 1NTERSE CUJIQUE
ACCURATISSIMAS NONNOLLIS CODICIBOSUANUSCRIPTIS COLLATAS,
PERQUAM DILIGENTER.CASTIGATA ;
DISSERTATIONIBUS, COMMENTARIIS LECTIONIBUSQUE VAMANTIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA ;
OMNIBUS OPERIBUS POSTAMPLISSIMAS EDITIONES QU.dETRIBUS KOVISSIMIS S^CULISDEBENTUR ABSOLUJJAjsSS^
DETECTIS, AUCTA ; /^vjt^
ISDICIBUS PATOTCULARIBUS ANALVTICIS, SINGULOS SIVETOMOS, SIVEAUCTORES ALICUJUS MOMENTI^y^IV '^
SUBSEQUENTIBUS, DONATA; f'cr'""?_'
CA.PITUMS1NTRA IPSUM TEXTUM RITEDISPOSITIS, NECNON ETTITOLIS SINGULARUM TAGINARUM MARGINEM SCPERIORC51
DISTINGUENTIBUSSDBJECTAMQUE MATERIAM 1S1GNIFICANTIBUS,ADORNATA f \ >y \ -J
OPERIBOS CUM DUBIIS
TUMAPOCRYPHIS, ALIQUA-VEROAUCTORITATE ADTJUDITIONEM
rN,QRDJNJS V#>jCL--i
ECCLESIASTICAM TOLLENTIBOS, AMPLIFICATA; 1 ^^t^§~"s°ssS>
DUOBUS INDICIBUS GENERALIBUS
LOCUPLETATA . ALTERO SCILICET RERUM, QUOCONSULTO, QUIDQUID
UNUSQUISQUE~ PATRUMIN QUODLIBET TIIEMA SCRIPSERIT UNOINTUITU CONSPICIATCR;ALTERO
SCRIPTUltiE SACRJE, EX QUOLECTORI COMPERIRE SIT OBVIUMQUINAM PATRES
ET IN QUIBUS. OPERUM SUORUM LOCISSINGULOS SINGULORUM LIBRORUM
SCRIPTURiE TEXTUS COHMENTATI SINT.
EDITIOACCURATISSIMA, CETERISQUEOMNIBUS FACILE ANTEPONENDA , SI PERPENDANTUR : CHARACTERUjJ^TTrjH^
CHARTiE QUALITAS, INTEGRITASTEXTUS,PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM /VARlE&fe^-
TUMNUMERUS ,, PORMAVOLUMINOM PERQUAM COMMODA SIBIQUE INTOTOOPERIS DECORSO CONS/A^TEIJN ^\<!
4 SIMILISjPRETII EXIGUITAS,
PR#)SERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, ET
METHODICA CHRONOLOfflCA, / ^
SEXCENTORUM TRAGMENTORUM OPCSCULOROMQUE HACTENIIS HICILLIC SPARSORUM / 03 \'
TRIMUM AUTEM IK NOSTRA KX
WBLIOTIIECA, OPERIBUS ADOMNES ^ETATES, £—I 5—
LOCOS,LINGUAS FORMASQUE PERTINENTIBUS, COADUNATORUM. ^ j ^
'
SERIES PRIMA, fe\ =£.
IN QUAPRODEUNTPATRES", DOCTORES SCRIPTORESQUE-ECCLESLE LATIN.dEU<, \ OC^
A TERTULLIANO AD GfiEGOMUMMAGNUM., \w \
ACCURANTE J.-P. MIGNE, \V^"
' ^-
CURSUBM 1NSINGULOS
COMPLETORUM SCIENTIJE
ECCI-ESIASTIG/E
BAMOSEDIIORE.
PRUDESTIUS.
Psychomachia. . « . . ..««...-« . 11
Liber Peristephanwn. ;..«... ,,....« 273
i
DRACONTIUS*
deA^nAns*
Pari»,—Jfoop-iricrie DfcSSBCT,
rae de Sfevres,57.
QUINTI S/fcCULI
POETARUM
SERIES
CONTINUATUK,
AURELII PRUDENTII
NEGNON
TjRACONTII
CARMIlU OMNIA, ,
JUXTAEDITIO.NEM GLOSSAS
AREVALI, LECilONES
VETERES, VARLIS
ERUIIIl •
ISSIMOSQUE
EXHIBEriTLM.
COMMENTARIOS
rnix: 7 VRAIVCS.
18fc7.
CRUCIATUS SANCTORUMMARTYRUM.
TAJJULAI. TABULAIII.
Sancti martyres in crucem, capitibus -ad cceluni cle- £ Martyr funibus corpori alligatis appensus, liume-
vatis, lollebanlur. ros oneratos liabens glebis salis, in cujus ore li
Appendebanlur quandoque bracliiis post tergum ^num.ad majorem poenam immiilebaiur.
revinctis : quorum pedibus a diaboli ministris B Martyr unco suspensus.
- gravia pondera vinciri aliquando solebanl. Z Martyr ambobus pedibus appensus, cujus
llem cruci, cspitibus in terram versis, afflgebanlur. malleis contundebalur. eapul
Mulieres curisti;m«e'capillissuspendebanlur. D Poslrenius denique, oneribus collo et pedibus
lisatis.
TABUL.UI. TABULA IV.
/McuTsuiilJiii quibus. sancll Marlyr-es-luri*, -\A A Marlyrcs aliquaudo lioc modo lapidibus prcinc.
'-
. ilagrjs, aul.cOnsimilibus.Ciedcbantur. bantur i
A Uiiimibomm indical, "- B Pugnis, alapis, calcibus, aliisve modis percutie
B Allcrum, , baulur:
€ Terlium. C Lajiidibusilem quandoque obniebantur. t
€RUCIATUS SANCTORTJM
SfARTYRTJM.
TABULAXXI. -
TA15TJIAXXIII.
A Urgebantur sancli Martyrcs de carnibus immola- A Sancim Christi Virgines ignomtniaj causa vcl ad
lis, deque sacrificii vino "degustare. (Jjuitamen af$ meretricum prostibnla vi ducebantur,
- boc sacrilegium perpelrandum nulla vi nullisque ,B Ycl faicad turpiludinem radebaulur.
minis"adduci unquam polucnmt.
SANCTISSIMO.PATRI
ET. D. N. PIO. VI. PONT. MAX.
- QVl. PRO. EXiMIO. ET. SlNGVLARl. STVDIO
ECCLESIASTICAE.DOCTRINAE
EXCOLENDAE. AMPLIFICANDAE.COHONESTANDAE
EDITIONI. ROMANAE-'CARMINVM
M. AVRELII. CLEMENTIS. PRTJDENTJI
TITVLVM. SACUATISSIMI.NOMLNIS.PRAESCRIBI
BENIGNJSSIME.INDYLSIT
VOLVMEN.ALTERVM. QVO. CATHOLICYS.POETA
CONCVLCAT.SACRA. GENTIVM.LABEM. INFERT. IDOLIS
CARMEN. MARTYRIBVS. DEVOYET. LAYDAT. APOSTOLOS
FAVSTINVS. AREVALVS
POST. IIVMILLIMA.PEDVM:OSCVLA. BEATORVM
- D. D. L. MERITO.
PRTEFATIO,
liabes, L. B., commentarium in Prudentii carmina, quse supererant excudeuda, serius forlaste quam
multorum opinio, aut eiiam exspeclalio ferebai, verum multo cilius quam aut res ipsa pati debere videbamr,
aut quam destinaium mibi erai ut opus ex animi mei senteniia in lucem prodirel. Equidem vnlimnenprius
e manibus mibi eiabi,alqne iu vulgns venire, liaud-jegretuleram, quod ila mecum consiilueram fieri
pnsse ut aliortnn qua minifre, qua reprehensionibus doctinr factus, aut nonnulla jam dicta retraetarem, in
meliusque converlerem, aut deinceps dicenda ail severiorem judicandi normam exigerem. IIujus mei
consilii exstiteriine aliquis fructns, ultro aliis judicandum relinquerem, nisi rem ita esse grati animi causa
prteslaret proiiieri. Yerum, si quod aliud srripliouis genus, commenlarius certe in doclissiinum poetam
Cluislianum diuturni lempor.s mora indiget ad m>turiiatejn. Nam in varielale et copia argunieniorum prope
infinila quam mulla, eliam dum alitid agimus, lempus et casus ofierunt, qutn incassum alias qutcreres,
:ic necogitatio quidem qtitcrendi facile exciiareiur? Quid in ipsa adeo familiari ei quotidiana sermonis
cominunicaiioneconsilia doctoruin hominum et cogitaia cummeuior m? Romaeprscsertim, ubi tam inult'
sunt qui in antiquitatibijs sacris et piofanis investigandis juvaie le possint et velint, nusquani ut alib'
majora adsint adjumenia ati l.ujusmodi rerum commenialiones peificiendns. Ca-ierum ne tarditaiis el
proeraslinalionis arguar, aut cessasse polius vidcar quam teinporis opportiinitaiem volmsse exspectare,
quoad opus maturesceret, aliorum demum consilio acquievi, moremque volunlali gessi. I'lud ei!am addebat
animos, quod industriam a me in priori volumine positam mnlti viri graves s'bi non solum gratain, verum
eiiam ralam luisse hatid obscura animi significalione declararunt : viri, inquam, graves, a parlium studio
seinoti, ei acri judicio prtcsiantes, quique praeterea liberam seiilenliam omnium niaxime proferre possuni.
Quaifquamdejne quis liberrime non jtidicei? qui liberiores quorumlibei bominum ccnsuras, prtxyudicaias
etiani non legentium casligationes, fa-tidia eorum qui, cum meliora fortasse facere ipsi possiut, nibil' lamen
exlrieaiit, malunlque in republica liileraria judicia ferre quam subire, nec cohibere possim, si velim, neque
adeo velim, si possim. Quo majorem graliam liis babere debeo, qui beue de me suni mciiti. Accedeb:ii,
quod cum duobus voluininibus carmina Prudenlii compreliendere decrevissem, ita eortiui molcs-milii
necopinaiui aecievit, ut plura reseeare, qusedam in aliud opus rejicere coactus s.m. Aique id prcecipuum
illud est, quod ante monere volui, ne.i-ine causa prxfari videar. Quippe pollicilus fueram duas me diatnb.is
cnmmentario posltrioris hujus voluminis pra?positurum, alteram de Eversione araiYiciorix-.alierain deFide
Prudenlii in actis SS. marlyriim referendis. Quibus de rebus ciun locns non sit uberius disserendi, in
commenlariis ea dixi qute necessaria visa sunl, et satis esse debent ad poetam explanamlum, cjusque
auetoritaiem vindicandam. Alia quas in ulroque argumcnto distinciius et explicallus perlractando addi
liossunt. ila separato opere complecti est animus, ut ad Prudentii interpretaiionem absolvcndam non
supervacauea sint, si accedant, nequc, s*iabbint, magnopeie desidereniur. Itaque Prudeniium perinde uunc
edo, ac sua opera absolvere solent i.onnulli aicliitecti, qui mdibus quamvis amplissimis, et quibus nihil jam
ad pcrfeclionem el absolutionem videatur deesse, ila lameu fasiigium imponunt, ut ex aliqlio laiere
projec.uras, et crepidines muroriim, quisi vesiigia coiilintiandi operis, relinquant, unde tedillcium"possii
vel ab ipsis, vel ab nliis, si usus veniat, aliquardo amplilicari, et jn augiisiiorem formam redigi. Vale.
PATROL.LX. . %
• ' AURELII PRUDENTII CARMINA. 12
1..
PRJEFATIO PSYCHOMAGHLE.
577 Senex fidelis, prima credendi via, A Abram parenli d clus, Abrali3mDeo.
Abram, beali seminis serus pater, 5 S7@ Senile pignus qui dicavit viclimte,
E78 Adjecta cujus nomen auxii syllaba, Docens, ad aram cum litare quis velit,
GLOS3J5 YETEUES.
Grcvce; Luiine dicitnr animmcer- niens gratior haberetur, I.
PsycnomacliiJ,ibi
tumen, eo quod bella (ijurentur, quibus adversus 5. Adjecia, aiunl Hebraii, quod he lilterain de no-
vitia (idelis animapmlialur, sed lextmnnarrationis da mine suo quod apud eos telragrammalonesl, Abrce
libro Gcnesisassumpta prascedil praifatio, ul sequens Dev.sdederii; ut, qui prius paler excelsusappetlabalur,
opus dhina melius commendel auclorilas, iso. postedmultorum, subauditur populorumsive gentium.
Versu 1. 1'rima, ila recte vocatur Abraham, ut pater vocaretwr,Iso.
scriptum esl: Credidil Abraliam Deo, et repuiatum est 5. Senile, qui in senecluledalus ei fueral; offerens
ei-atlgustitiam; propterca nonsotum paler esl circum- filium, qui fuit senile pignus.— Pignus, pignora filii
cisionis,*sedel omnium eorum qui seclanlur ejiis ve- nuncupantur, eo quod m eis spes habeatur fulur(c po-
-sligia fidei, l. slerilaiis.—Dicavit, consecravit.—Victimaa,ad victi-
2. Beati, CAristisexus (lcg. serus) paler exstiiit, ut mam, Lo.
non tanlum dilalionedesideriacres'cerent,sed elium ut 6. Litare, immolare : lilo derivalur a lhiio,'elest
ad excipiendamgratiammullis eruditionibuscorda prce- frequcntativum,licetal ud significarevidealur, I.
pai'arenmr, diuque exspeclalaledemplio tandem adve-
COMMENTARIUS.
Titulns iii codiee Marielli est Inci il prasfatiohn ger nolal Jib. nt Poelices, cap. 5, de Quasi Personis,
Clirisli nominePsychomachiai.In coil. Vat. C, hwipit ut inopia, fama, luxuria, etc. llluil vero ante Pru-
l ber Prudentii Auretii Psyckomachia. )u Alex., Jfu- dcniiuin ab alio faelum non memmi.-lotum carmen
cipil Psychomachia liber iv, sed lorlassc est error, ex bujusmodi quasi personis componi. Legi dignus
nam in fine dicitur Finit tiber m\Psyckomachia, nisi est libellus Emmanuelis Martini de animi AfTeclibus,
liber iv vocelurquia quartus cst ordine in eo volu- quo Grseca nomina viliorum et virtulum exponil,
snine, qui idem tertms ea contra harreticos. postcjusepistolas iu ediiione quam PeirusWesselin-
Vei'su 1.1» codicibus Vaticanis antiquissimis Aet gius procuravit. Tractaius de Agone Cbristiano ex-
B deesl Psijchomacliia;adeslvero in aliis compluri- ' slat lom. Ylopeium S. Augusfini, et alius de Con-
lms quilius _hoc opus separatim comprehendiwr. iliclu viiiorum et viflutnm, qui postremus S. Isidoii
-Cumenim plina contiueai, ad vitam spiritualem di- potius crediiur esse. Alii auclorem dicunl fuisse S.
Ti^endam v.ilde opportima, monacni illud prae cosie- Ambrosium, ahi S. Leonem, Maurini Ambrosium
-Tisadauiarunt, el stcpius exsciipserunl; in aliis vero Autpertum, quod est ptobabilius. Prudentius, ceria-
codicilms omnmo Ph.ihomacbia pr.elermissa est, men inter viitules et vitia descripiurus,-exompIum
-quod, uten'o arburer, boc carmen nimis jam vulga- vincendi nobis proponii Abrabamtim senem Ddelem.
HIIIIvideretur. Itaque neque in Urbinale eleganus- Primas eniiri parles ac postremas parilcr babcl (ides
^simo codice, nequc in Floreuiino comparet. P.-.yclio- in h ic triumpbo, aique adeo congruenler de Abra-
iiiiicbiaJcoilices.soersum exaiaii iii bibliotheca Yati- bamo prafatur poeta. Sicui enimille, quamvissenex,
cana siml ii quos distinximus litleris C, E, F, G, H, Q quia Deo credidit, hostes debellavit, ita nos, quam-
L. Cuni nonimllis aulrm operibus Prudeniii Psycbo- vis natura inlirmi et debiles, tamen lidei scuto ar-
inacba exstit m codd. 0,'BB, de quibus «nmifius mati, adversarios et vitia superaie poier.mus. Jn
-vide prole^. cap. 4,-ubi eimm observare poteris, an editis ante Heinsium, Aldo, Torn., Gis., Weitzio
-et quos litnlos singnli codices babuerint. De codice Jegebatur prima credendiviaesl.Heinsius removil esl,
Psvchomach ie biblioiliercBAngclicrecgi eoH. cap. allegans suos codd. Favenfilli Bonon.i ALex.el ali.
-Alia lmc periineniia tledi in noi. ad prafuionem In Vat. C est abrasum vcrbum subslaiuivum esf.Bed.i
Piuleiilii vers. 39, etinmot. ad liinlum ilamartige- de Aite meirica versum huiic exscribit sine esl. Ni-
nic.lnprolegom. num. 210 nmavi, divisioi.emcapi- .- bilominus exstal es! in Mar., Ral., Vienn., Prag,
tnm a Biribio judicari-ex monacboium ingenio pro- Yalt. G el L, el aliis. Gallanditis expunxit esl, sed
leclam, sive,. ul ille ait, monacbicam. Denmn versione non agnoscit epexegesin : putat enim, hacc oninia
Psyehomaclnae Hispaniea consule .proleg. 119, regi a verbis suasil, dedil, in versulO, quod magis'
-de Giaucariuin. 91 ei 121. 'Psycliomaclnamquod alii poeticum est. el ad Pindari morem expressum. To-
De Pxsgna animi, alii De Compugnairtiamiimi, vel lam Abrabami historiam babes cap. xi et .seqq.
-nmflM»,alii De Cerlaminevinulum el viliorum Laline Genesis.
.inscrJbuiit, non male quidem faciunt; videtamen an 5. Loc. cil., cap. xvn, vers. 9' : Nec vtlra vocabi
«inelius possil e\poni Pugnu spirduatis, qua iiucn- lur nomen luum Abram,scd appellaberisAbraham .
tplione celeberrimus editus estliber Italice sine au- quia patrem vmltarum genliumconsliltdie.
ctoris nouii e sicpitis recusus, et iu plmes liuguas i. Plerique etli i et optimi inss., parenti. Aldus,
conversus, el j.un pridem suo auctori vmdicatus V. parente, cum cod. Ang. et Y.ilt'.0, BI5, miniis bene,
P. Laureulio bcupoi orJ. cler. rrg. Theatiimriim. D S. Dicareviclima~csl in vicemviclimce.Quam locu-
Coniereiidi tamen sunt duo aiii libri Hispanici ejus- lionem conlinnans Bartbius lib. xxiv Adversar., c.ip.
dem lituh, alter Una Lucha y Combatedel alma con 5, elegamiumrerum thesuuium esse Prudenliimi le-
sos afectos desordenados, Barcinonc, 1610, auctore si.itur, et •similia dixisse Caltilluni, Germanicum,
Ludov co de Vera Caribusiano : alterJDcla-Perfeccion Marlialem,Claudianuinobsi'rvai.liuc faciunl notanda
deta vida Cltrtsliana, auctore Joanne de Cisianiza ad hymn. 5 Perlsleph., vers. 118" Aut facibusdata.
Benediclino : quoclopuscum lilulo Pugnwsp.ritual.s fumificis.
Laline el Belgice teddiium prodiii. Quod auleiii Prn- 0. Litare alii a luo derivanl, alii verius a Inn, \ntk.
dentius virtutis et viiia quasi per-onas in boepoe- id est preces, mpplicatio.
ti.ateinducil, novum-non csl. Yridequj; J. C. Scali-
13 . PSYCHOMACHLEPR^FATIO. - « 14
Quod dulce cordi, quod piura, quod unicum, A 20 Audit, propniquum, sorte capluni bellica,
Deo libenler offerendumcredito. Servire duris barbirorum viuculis :
Pugnare nosmet cum profanis genlibus Armat trecentos, terquesenos vernulas,
10 Suasit, suumque suasor exemplum dedil : Pergant ut hoslis lerga euiilis cscdere:
Nec ante prolem conjugalem gignere, - 581 'Quemgaza dives, ac triumphus uobiiis
Deo parente, matrc virtule edilam, 25 Caplis lenebant impeditum copiis.
5SQ Quam strage multa bellicosus spiritus Quin ipse ferrum slringit, et plenusDeo
Poitentacordisservienlis vicerit. Reges superbos niole prostlarumgraves
13 Victumferoces foite reges ceperant Pellit fugatos, saucialos prolerit,
Lotli, immorantem criminosis urbibus Frangit caienas, elTapinam liberal,
Sodomseet Gomorrhae,quas fovebai adveua, - 50 Aurum, puellas/parviilos, monilia,
Pollens honore patruelis glorise. Greges cquarum, vasa, vestem, buculas.
Abram, sinisiris excitatus nunliis, Lolh ipse ruptis expetliius nexibus
GLOSS/EVETERES.
7. Quod, stcut Abrahamunigeniluin,quemdiligebat, B involvantur in peccaliseorum, lso.
.obtiilit, sic offerendum Deo credat fidelis, quidquid 16. Immoranlem, habitantem,Jso.
yrwcipuum cordis invenerit. —Cordi, sciltcel est. — 17. Fovebal, incotebal, diligebat, Iso.
Pium, dileclum, I. 18. Pollens, crescens, sive fulgens, vel abundans
9. Profanis, profanm gentessunt pMshnes animm, sicut scriplum est : Recordalus esl Deus Abraham, e
£t vilia sunl portenta cordis et animcrpassipnes, qum tiberavitLolh de subversioneuibis.— Honore, ob licr-
cupidilas, Imlilia, et mgriludo; unde et Virgilius cane- norem patruiLoth pollebat, sicut scriptum est, etc, vel
but: Cupiunt, gaudentque, dolentque, Iso. certe quia apud omnes Abraham propheta Dei habeba--
10. Exemplum, sicut ilte veros regesperdidil, ita lur.—P.iiruelis, Abrahm,Iso.
nos exterminare vilia suasit, guibus in quinquetensi- 19. Sinisiris, conlrariis; sinister nunlius eral qui
bus subjugati sumus. Num Abraham spiritum bellico- adversa captivitatis nepotemquecaplum.servire bar-
tum significal; puinquereges quinque sensus corporis; baris nuntiabat.-—Excitatus, contmbatus, Iso.
Lolh fidemcaptam a vitiis; quam relaxal spirilus bei~ 21. Barbarorum, gehtilium, Iso.
licosus; cecxvni vernaculi fidem significat qum in Ni- 22. Terque senos, xvm, lso.
cteno concilioest conslituta a cccxvm episcopis, sed x 24. Qiiem, euntem hoslemdivilis cjazmcopia impe-
ad decalogum,vm ad octo bealiludines pertinere pos- ditum fecerat, Iso.
sunt; qui his omnibus caret, nunquam ad prmdktns 25. Impeditnm, hoslempro hostibus posuit, singu-
beatiludinesperveniel,Iso. iare pro plurati, ut est illud : Venit musca gravissima.
11. Prolem, fruclum boni operis, Iso. —Copiis, divitiis, iso.
12. Edilam, prolalam, procrealam, lso. _ 26. Stringit, evaginat.—Plenus Deo, qnoniample-
15. Slrage, cmde.— Bellicosusspirilus, ratio, qum*-' nus Deoerat, ideo adversasacies facile superabut,'Iso.
esl in anima, pugnam exercensccntra vitia ab harum 27. Mole, magnitudine',Iso.
leivilule cum cor bellicosus spirkus libeiaverit, erit 28. Pellit", hic invenilur sclwma^quod Itypozeuxis
consequens ul de matre xirtule placens Deo proles appellalur; videlicelubi diversa veiba sinqulis quibus-
ereelur boni scilket operisfruclus, I. que clausulis proprie juiiguntur.'—Saucialos, vulne-
14. Porlenta, monsira, vel vilia, Iso. ralos, Iso.
15. Ceperant, merito capitur, qui cum crhn.nosis 50. Monilia, ornaiiienta, pro omni ornalu, Iso.
moratur; imo delegeral-immorari;-coniraquodMoyses 31. Buculas , vaccas, greges vaccarum, aimenla
ud populum, Discedile,hiquit, a taberriaculishominum . boum, Iso.
impiorum; haud dubium quin dicat abire, ne et ipsi 32. Exocditus, liberatus. velox. vel sotutus. Iso.
COMMENTARIUS.
7. In Yal. D, conlra metrum, quod est dulce cofdu in quodam ms. mvenerat smvientis, quod oplimtim
Ald., Gis. el alii vulg., quod dulce cordi esl. A vete- putat; sed fatetur in plerisque codil. esse servientis,
ribus libris Heinyanis, a Mar.. Ral., Weitz., Vait., et explicat, nisi cor redegent in sorutulem, et ita
C, F, G, L, ei aliis plerisquc abest verbum substan- porlenia ejus, sive maliguas cogitatifmes vicerii.
livum est per epexegesin, ut in versu primo. _ 15. In Mar. error est ceperil, correclum supra ce-
8. Scholiastes Persii ad illud Lusca sacerdossatyra- perant. Sirailc mendum in Vat. C, ceparat.
5 ail: Solent muheresdeformesel aliquacorporisparte , 22. Pignorius, de Servis pag. 22 et seqq., de
mancmad deorum minisleria se conferre. Contra la- rj verme et vernula: appellalume edis<-erit: iia voca-
ciendum exemplo suo docuit Abrahamus. bant anliqui servos domi nalos. Sed aliquando vernm
10. Ald.j niendose, suasil, el suum. vox latinre notinne pro quibuslibet servh accipieba-
12. Mar., Rat., Weilz. cum abis, Gis.. parenle. lur, ui exemplis conliuiiat MgnoriU!,.
H insiam omnes Alex., Vatt. F, G, et plerique alii, - 25. Mar., pergat; supra pergant, recte.
placentem. Fuldens. male, placeme. Heinsius aii in 24. Sicbardus, perperam, triumphalor pro tnuni-
suis esse Deoptacenlemcum Aldo; addit Teolius,edi- phus. Triumplms nobilis dicilur, ul oda 1 iloratii;
liones omnes Heinsio anteriores, Ablma ex,cepia, Palmaque nobilis.
habere Deo parente. Al non solmn in Aldina editione, 25. Scripti Ileinsiani, Alex., Vat. F, Ald., Bonon.,
sed in aliis etiam antiquis invenio Deo placentem, ui Egm. el alii, captis leiiebant. Weiizius, Gis., Mar.,
in Basdeensi anni 1510, Coloniensi 1594, «et aliis. Bat., Yait. C, F ei alii, caplis lenebal. Viciineii&is,
Siehardo placel parenle, quia sequitur matre virtule, caplum tenebat.
111Cicero gloriabatur, se stiaenobiliialis parentemba- 26. Vii-nn., luncipse; alii, quin ipse. Erfurt.aprima
bere laborem. Virtus matcr dicitur, ut caslilas maler manu, slrinxil pro stringit.^
bymnoil Caiheui. vers. M. 51. ElmcnhorsLiUiin Arnohium pag. 16, buculam
14. Ald., Gis., Erfurt., B.mg., Ang. eum Vait. C, pro bove, juvenca, b.icca ex glossis vcteribus, Virgi-
G, O, R, liB, el aliis, tmeieniis. Put., Oxon., Egm., iio, Aldbelmo dici comprobat. Ald. et Ang., vesies;
Widm.,Jloiion., Alex., Mar., Ral. a prima manii, ahi, vesiem._
ct alii servienlis,quo veibo sinuli ralione saopeIISIIS 32. M.ir. et Bonon.cmn Heinsianis, pr.-cler Putea-
est Prudeniitis. Barthius, hb. ALW,cap. 7 Ad\ers., num: exped.tnsvinculis, quos sequi iioluit Heinsius.
15 AURELH PRUDENIII CARMINA. '
. 10
Allnta ooiis colla liber erii.il. A Origo ctijus fonie menarrabili
582 Abr.im triumphi dissipator hosticj. Secreia iuilluni prodii auclorem sm
55 Redit, recepta prole fratris inclytns, Melchisedech, qua stirpe, qilcis maioribus
Ne quam fidelis sanguinis prosapiam
IgnoLus,uni cognitus tanium Deo.
Vis pessimorum possiderel principum.
43 Mox et trilormis angelorum trinilas
Adhucrecentem coetlede tanta virum
583 Donai sacerdos ferculis ccelestibu*. Senis revisit bospitis mapalia.
'40 Bei sacerdos, re\ et idem pramolens, Et iam vieta Sara in alvo fertilis
GLOSSJS VETERES.
33. Boiis, boia estapla catena colli. IUccis nominat polens, Iso
vincula ob loiunditatem; sed et tereles gemmmmc/E 42. Secreta, scriplura, ui Aposlolusail: Sme patre,
dicuntur,- ut itlud : Oneretque bacis colla rnbri lit- sine maire, sine geneatogia,neque eniminit um dierum,
loris : nam et olem fruclus, sive lauri bacasvocamus. neque finem vilm habens; nihil euim eoruin scripiura
. BAGA ferrnn dicnur, quocjptwa smpemancipia strictis referl : assimilatus autem Filio Dei manet sacerdos
foltis, et- manibus aguntur, Iso. — Bacis , catenis, in perpeluumel figuram Dei tenuit, qui sine initio vel
3.at. T. B prhicipio fnif, Iso.
34. Hosfci, hos'ilis. 43. Melchisedeeh inlerprelalur rex juslitm : nam
36. Qnam, alimiam,—Sanguinis, cognationis.— Grmce melchos rex salech juslitia, el jure, quia ipsc
Prosapijm, poiteritnlem, progeniem;indignumquippe significatChrislum, qui esl rex justitim.—Queis m ijo-
erat ul-progntiem ftdelis sanguinis pessimipossiderent nbus, quibus antecessoribusnalus, id est palribus, Iso.
principes, IsP. 45. Triformis, triplex, Iso.
57. Vis, polestas, Iso. 46. Magalia, mapalia et magaiia idem sunt, id esl
39. Ferculis, cibis; metaphora : escis, vel mensis, casmpaslorum,quwel lugnriuni, Iso.
teo. 47. Quietam, a parlubus, id esl slerilis. VIETAdi-
40. Sacerdos, Melchisedech.— Pranoiens , valde cilurcurva; unde el viminaa curvando. — Sara. uam
COMMENTARIUS
Rat., exvedilur vinculis. Blerique, ixpedilus nexibus. bulum boghe de jm_o boum, quo eorum colla atte-
33. Weiiziiis amplexus esf conjeciuram Gruleri runtur. Isidorus lib. v, cap. 27 : Boia, inquii, lorques
artila, quasi ab nrto, seu arclo. Aniiqui dicebant qui- damnatorum, quasi jugum boum (al. in bove)ex generc
tiem arlila pro artata *eu antata, impetrila pro iinpe- vinculorumesl. Agit eo cap. de poenis in lege consti-
trita. dolila pro dolata. Aliqui sumunt eliam artitus titiitis. Aliqui scribunt boya in S. Isidoro. Festus do-
|irn Aoi.isariilras insirucius. Sed lioc loco altrita ab cei, boias iuisse tam ligneas,"quam ferreas, ei vin-
-atiero vcrum est, et a pluribu< similiter usurpatum. cu^orumgenus esse. Exislimn, rem eamdem divcrsis
.Ucimns lib. i, Oppressos cophinis humeros, altrila-1 iioniiiiilms fuisse vocatam, ul assolel, et de bach
guecolla,m Virgil.,Ovid. aliosque praileream. Egm. innuiiHieroiiymus. ltaqtie sive boiis, sive bacis, sive
s.ribn adtriia. Idem dicendum bymno 1 Peristeph., alio quovis modo scribas, intellige caleiwiscollo irn-
•vers.' 72 : El ch-ilybsaltrilavolla , gravibusambit cir- posit.is, tum hnc Jocojtum bymno 1 Peristeph., vers.
^ulis.De bacis magna est dissensio.Ita seribunlAng.. 46 : Carcer illigala duris coila boiisimpedit. Marietlus
Alcx., VaLt. F, G, L, Egm., Pal., apud Weilzium ex hoc versu su picabalur, legenduin Astricla boiis
Aldus (nam is niibi taccis), Pul., Teol. et velusuores cotla liber erigil, scilicet colla antea^boiis astricia,
Heinsi.uii. ln Aldo, VaSl. T>, BB, bpccis,quod per- impediia et iibgati. Nihil iiiiuandum, nam conein-
inde est, quamvis orihographu bacismagis probetur. nius cst altrita, ut eoilem hymno 1 Peristeph., vers.
4u Roltendorpio pnore est ^lossa : Bacmprpprie di- -71: Et chahjbs allrila colla gravib.usmnbil circulis.
cunlur fiuctus tauri, siveracemi hederarum,sed hic pro Nolandiim etiam, versum, quem Iso allcgai, Oneret-
<nodiscaienarum potmntur, Baccmvero per dua cc mi- quebaccis colla rubri liltoris esse, Boelbii lih. m de
nislrmUacchisunt Gtfaniuslnd. Lucret.,verbo VESTIS Consolatione, metro 3, ubi legilur bacch in edilione
exveteribns lihrs 1 gendum ail bacis aut, qnod per- qua titor, et sermo estde gemmis.
ind:' est.-ito.is. Ei bagis quidem habet Vat. 0 cum ' 34. Ald., Abraham; alii, Abram.
Erfurl. Faoricius vero vel-ftatis,-yelboiis. Sed vocem 56. Mar. a prima manu, Vaf. C, F, L, cum Ald.,
baia prufert ex cod. ms. Borneri, et baias inlerpre- nepia, quod approbavil Gilan us ev. vel. lih. Idem
itamr lolia palmarum ex S. Hierorrymo, aut -ramos exstat in Oxon. Sed Alex., Bonon., Vat. G ei alii,
palmarum ex veteti inlerprele apud Joannem evan- necnon Hemsiam,1Weitz., Gis., nequanKWeilzius,,
gelistam, e qtiorum surculi'; suspicatur facla fuisse prosnpieinscrip.il. Non placel.
Vincula,quibtis colla captivorum iiicludereiiiur. Sich., B 59. Vocanuir panis et vinum fercula cceleslia,quia
Vienn., bogis. Mar., boiis vel bois. Rai., boiis. Yat. ea obtulit Melchisedech, et sacramenium euchari-
R, bois. Thuan., boigis. Weiizius el Giselinus, boiis. sliaeeis significabaiur, ut intelliges ex glossis seqq.
Giselinusadverlit, JacobumMeyerumin primo hymno 41. Hic ei sequens versus desunl in Pul.
Peristeph., ab eo perpurgaio, voeuiam hanc, Plauto 45. Yienn., Melchisech. Melrum exigit Melchise-
jn Asinaria non incognilam, Prudenlio re-tituisse: dech. Hoc nomen rvgem jii-fuice signiflcai, m aii Iso,
ct reete quidem Giselinus rejicit leelionem baccis,si se.l ex origine IIebraica,non Grsccaulille existimat.
inielligatur, colla alirita haccis fuisse, quia monilia 44. Bonon. conlra carniims leges, uni tantum Deo
baccaia, seu gemmata gestabant, aniequam cape- cognitiis.
trenlur; quss quide.mcst inlerprelaiio Nebris-ai. La- 45. Peccat idem Bonon. conira melrum elsenstim,
linius eiiam in BibL seleet. pro baccis, m Torn. po- mox ei infonnis pro »;oa;el tnformis. De hoc ang<lo-
suit boiis. In Glossario Ducangiiboia esi compes, aut ruin bospitio vide Diltociiieumtil. 4.
lorquesvincorum; ex quoconjicilur carnificesioius 46. Mar., R.it., omiies H iniiani, Weilz., magalia,
ablialis vocari, quamvis alii d>s<eiitiaiii;pro eodem Alex., Gis., et alii,»iapafta,ciun Ald., el Bnnon. Alii
vcro sumilur boga, bagia, baga, bodia. S. Hieronymtis srribunt mappalia, ut Bong. et Vtu. C. Sed a prinium
jib. v in Jerem, cap xwi, ad vers. Fac libi vincula, hreve est apud Virg. et alios. Viile Savaronem de
-elcatenas, aii, vincula cl cuteuas illas, seu furcas mapaliis Afrorum easis, ad Sidonium pag. 120, vcl
Tigneas, qnse collo imponendas eran', sermone vul- ex eorrectione IIi. :
=gari boias dici. Ei obserVandmn Jeremiaui quoquc 47. Ald., Gis. in conlextu, Va\ F et alii, El jam
loqui de captivis. Marietlus siue dubio corrigendum vieia Sara in aloo fertilis Munus j svenlmmaler exsan-
srtlogis, quod adhuc aputi Insubresrcmaneat voea- tjtiisstttpet. Yidelicel, et Sp.ra inater exsanguis siu-
17 PSYCHOMACIILEPR/EFATIO. 13
584 Munus jiivenlai malcr e\san_uis stupcl', A Nos e»se large vernulariim i!ivi'es,
lLcrede gaudens, et cachimii poenilens. Si quid trecenti, bis novenis adrlitis,
50 Ha2c:d figu am prtcnoiata est linea Pos-ini, figura noveriinus mysiica.
Quam nostra reclo vita reseulpat pcde: Mox ipse Christus, qui sacerdos vcrus e t
Yig'.landumin arm s pcciorum iidelinm, 60 Parenle inenarrabili, aique uno satus,
0 imemque nosiri poriionem corporis, Cibum bealis olierens victnnbus.
Qiitecapia foedajserviat lihidini, Parvam piniici cordis intrabit casam,
55 535 Domicoaclis liberandam viribus. 5S© Monstrans liouoreitiTrinilalU hospit.e.
GLOSSJEVETERES.
Sarai anle vocabatur,qum htlerprelatur princeps mea, domeslicorumdivilts sumus, si cccxviu fidem Palrum
id esl genlisJudmorum; postea mulalo nomine Sara inconcussam tenuerimus. — Vernularum, bonarum
dicia est, id esl princeps, absolule snbaudilur, omnium virtutum, virtutibus, 1.
genlium,lso.—Quietara scilicel a parlubus exsanguis: ticel 57. Trecenti,' isli trecenii mtjsteriumsignificaiil,sri
desieranl ennn eiel muliebria. Vat. T. crucis. Tau enim, qui fignram sancimcrncis, tre-
48. Exsauguis, sicut scriptum ist : Desierant Sarm cenlossignifica. Si vis scire de dccem et oclo, lige
ficri muliebiia, Is». arithmelicmniinoremnumerumintraniivemcompulabis;
__j
49. Cachmni, de risu palris, non malris, dictus esl significalin temploCouslanlini cccxvm episcoposde-
lsaac, quoniam iste reneral ex dubilutione,propler fendisseEcclesiam Dcicontia ItmiesimAiianorum, 1.
quad et miilier-reprelienditiir;ille vero de gaudio, Tso. 5S. Figura, in figura. Iso.
- 50. Linea, umbra, (igura, forma, ul pictorum est, 59. Mox ipse, per fidem igilnr perlurbationibus su-
fuluras imaginesquibusdam prius lineis adumbrare :_ de peialis, sensibusquecorporis tjbertate donatis, nihilque
ila omnia in ftgura conlingebanl itlis, scripta auieni nobisvindicanle peccalo; lumdemum Clirislus, qtti
sunt propter nos;.qumvlique reclis gressibus adim- sacerdosverusseipsumoblulil immaculalumDeo,viclo-
plenda suut, Iso. ribus dignanler occurrens.p .nent corpoiis, vinumqye
51. Quam, lineam. — Resculpat, renovel.— Pede, sui sanguinisoffert,I.
tramile. sensu, Iso. G0. Pareme, ul ait proplteta : Generationem ejus^
52. ln armis, anws scilicet lucis induli porlioncm quis enarravil ? Iso.
noslri corporis, qnmper Loth, qui inlerprelatur decli- 01. Cihum, w ernam refeciionem, Isn.
nans, accipitur, a fwdmlibidinisseriitule cohibeamus, 62. Pudici, cordis eiiam pudici humiUm nienlem-
adunalis introrsum viribus, ul illud : Quodcunquein- hospila Trinilasinlrare dignibilur juxia illiid : Ego el
venerilmanus tua, conslanleroperare,quia nequeopus, Pater veniemusel mansionemanud euin futiem s.—
neque ratio, nec sapienlia erunt apud hiferos, quo lu Ca^am, mansueludiuem; jusliliam scrulans unius-
propcms.— Arma, arma pectorum virlules sunt, Iso» cujusquecordis, I.
54. Captn, apprehensa.—Serviat, pro serviebal,lso. 05. Hospit»', si nos belhimcontra vilia gesserimus,
55. Domi, in le: domus nostra esl mens noslra. — ' C ea luncinlrabitTrinilas habilacidis no^lris. et fecundabit,
Coaclis, coileciis,congregalis, Iso. filiis vinulum ; hospla apud veteres [eminiui gene-
56. Nos,scihceldocct.—Large, abwidanler.Abunde ris : avud nos communisaener's. 1.
COMMENTARIUS.
pet in alvo jam vieta mimtisfertihs juventr. Ileinsms cerlel, mens pia semper liaveh
ex suis scribendum ait, .Efjam vielamSara ht alvum 53. Egm., Widm., Pal., Msr., Rar.. pecto is. Alfi;
[erlilis Munus juventm mater exsanguisslupet, quod cuni edilis, corporis. ln Viennens., Omnemquedocet
explical, Saram esse ferlilem in alvum jam vietam, noslri portionemcorporis.Decst verbum doceliu nliis,
nt praefat. Arotbeos. vers. 47, ex quibusilam ms£., ne |iie staie potest cum metro.
(erlilis in herbam. Ego qudem ingens discrimen es^e 51. Ald. elWeilz-. fmde,adverbium".Aliiediii, fcedw
puio inler has dtias lncutiones, [ertilis in heibam, et libidiui. E mss. alii liabeiiltliplilbongumin uhima.alii
[ertilis in alvum xielam, quarum primam uon rospuo, non babeni. Sed in multis omnino desunidip ihongi.
alleram non prnbo.In membrauis m.ignaestvarieias. 56. Ilimclocum fu e cxplicuimus r:t .20 prolc}:.
Vienn., Eljatn quieta Sara in alvum ferlileMunus ve- Eis, qui in 518 veruaculis Abrabam Paires Nicenos
nire maler exsanguis slupet. Mar., El jam quiclam inlerprefintur,. annumeraitdus-cst S. Marcus inona-
Sara in alvum ferlilis Munnsvenire. Rat., Ktjam qnie-- chus srjecnlniv, ojmsc. 10, iium. 8, lom. VIIIBihlio-
tam Sara in ahum ferlile Muiiusvenire,qnoilWeilzius tbeeaj Gallandiaua'. Banbius olwrvat inendiim.
expressp. Alex., Et jam viela Sara in alvum fertilis essi'.in suo vel. libro non essepro iios esse.
Munusjuvenlw.Bcnon., El jam vielamSara m akum ST. Viennens., mcndose, treceniis. In nonnullis--
leilVis; sed mendo«e pnsiea , majus juventw, uli vulg., his novenis addilis, non bene. Iuglossa post
•Minniperperam FuM.. Kljamfetam. Palal. elO"ion. verba figuram sanctw aucis supple habet, vel quid
faciunl ciim Alex. fn Tbuan. est quieiam; crieia, aliud simile.
't in Alexandiino. Fabiicius Aldo tissenliliir. In D 58. Bartbius con]icii prosint pro possinl. Seil opl;-
margincqiiarumdaiiiedilio ium, Etjam quielam Sarm nie pos int, aul si.qunl velis miitare, possunt, ut Vir-
i-i alvum ferlile li/unusremVe.Iso quiel.mei vietam. gilius lib. ix yEueid : Siqnid meacarmina possunt.
viiletur legisse. Munusjuvent;e pro f.icultate caricnrli 59. In Yat. C irajedio pra?postera Mox ipse Chr,-
ponilur,uia Pauliuoin rarm. de S. Joan-. Btptis'a: Et slus, qui verus csl sacerdos. llas non dicimus varie-.
venileffelomu-iuspiveniletub rruo.MultiscribunlSarra. l.itcs leclionuin, seil exscnptorum errata.
50. Nebrissa lineam inlerpretatur semitam angu- 60. Pleriq e, ut Ald., Erlurt., Widm., Bon,'., (Ji-v.
siam, quam vila noslra d'bel reclo pede re-culpere,. fanius lnd. Lncret., de hiatu, pair.niihi 437, Pnleau.,
hoc esl, atterendo dilalare. Co- fer Isonis glossam. Sicb., Mar., Rat., Vienneiis., Vati. D, F, L, 0,-BB,
Sctilpere arlis siatuarirc pioprimn vcrbum csl. Tie- Parente iialus allo, el hteffabili. M>gisplacetAlex.,
sculpo ilerum sculpo, s-eu lingo, el rcunvo. Eo verbo Parenle inentrrabilt, alque wio satns, i iim Gis. el-Pal.
usi simiTcriulIianus, Augiislimis. R.iflimis.Vide Rt- a prima manu. Vai. G. Fuld., Pa ente hw.narrabili,
gallium ad cap. 5 Terlull. de-Jcjuniis: 'Nam-el pri- a'que alio sa'us'. Fabricius, Parente natns.alto, eline-
inus popvlusprimi hominis rescutpscral ciimen. narrabili. Prima ICctioprobaest, utpnlat-Heiiishi-',et
51. Fv.hr.rescalpilpro rescutp.t. quarnis pes tribrachys, evclusa ebsione. Giselmusex
52. S. Prosper propc fin. Epigrammal. : Niinqunm hacdiversiiaiediiaseditioiiesoperiiml^rudoiitiiargult.
le:ln bonis. nunquam ceilamina desnnt, Et quocuin- 62. AIIR.,noii.bene, pulici peetvris.
'
19 AURELII PRUDENTI! CARMINA. <•<.
.Animam deinde splritus complexihus A Tnne sera dolem possidens puerpera,
65 Piemaritam, proiis expertem diu, Iloerede digno patris implebit domum.
Faciet perenni fertilem de semine.
' GLOSSJEVETERES.
64. Animam, quam Sarasignificai. — Spiritus, per illud: cum aulem pepererit puerum, elc.,i I.
spirituinintelligerevultAbraham, peranmam Saram, I. 67. Dntem, scilicelvirlulum, vitambealam, vel
65. .Maritam,syncopa, id est conjiinclam,quasi ma- stam vilam; hos sinil inlrare qubs dignos probal.ju-~ —
ritalam, a verbo, quodesl, marilo, as. — Prolis, vir- Puerpera, puerumparicns, lso.
tulum spirilualium.— Experlcm, iqnotam,I. 68. Hserede digno, secundumillud: Filii tui, sicut
66. Ferlilem, frucliferam cum banis operibus. — novellwolivarum,elalibi: Dirigefilioseorum; ac paulo
Semme, si semenest verbumDei, consequenterel filii post: Et opera manunm noslrarum dirige super 7ios.—
opera sunt, quorum ulique mercede in fine dominabi- Patris, ostendilur per divinitalemel humanilalem; qum
rnur; non feminam, id csl non moiie q lid uc resolit- cumsinl duo, non tamenduo^sedunus est Chrislus,Iso.
lum, sed puerum, id est, forle ac solidumparientes, ut
COMMENTARICS.
65. Ald., Gis. in conlexlu i ed., Iconnexibus; alii 67. Ald., Nebr., et alii vnlg., Sarra. Plerique
ipelius complexibus.' editi et mss., sera, ut ante vers. 2, Abrahamserus,
65. Aldus, pim, minus bene, pro pie. In nonnullis y.nCgrdicilur. ln Vai. G, sera a primamami, Sarra supra.
vulg., experlam; corrige expertem. Cauchitis ex co- 68. Palat., implevit; melius implebit.
dice scripio malebat pie marhans.
PSYCHOMACHIA.
587 Christc, graves homiiuim semper mise- B Qui patria virlule cluis, propriaque, sed nna,
c frale lahores, (Unum namqiieDetimcoIiuiusdenominetrino:
GLOSSJE VETERES.
1. Graves,!Hrmn_is.— Miserate, parlicipium a verbo sed Filius ejus esl; quia non a se, sed ab eo ipsogenuit
miseror, aris, quod regit accusalivum; hinc eliam mi- se. —Cluis, cresris, polles.— Una, scilicetsubslantia,I.
.serans ait: Venitead me omnes,qui laboratis, Iso. 5. Nomine trino, Paler, el Filius, et SpirituFsan-
2. Patria, paterna : paterna virtus \Clnistusesl sub- ctus, l.
slaniiva, non accidens; neqne secunda qualilasPalris,
COMMENTARIUS.
1. In Rat. hic est litulus; IncipH Psychomachim gratia trino, Innoval ; ei ibid. iterum : Fassus enim
tiber Aurelii Prudenlii Clemenlisde pugna virlutum est unum trino sub nominereqem. Etepistnla 12 ad
at-jue vitiorum. In Mar., lnvocaiio. In veieribus aliis Severtim : Eccevelul trino colit unam nominementem,
cpdd. desmit inlerdum lituli. Saepins aiitem inscri- Sic trinum sancla mote sacravil opus. In versibns qui
ptio Kbri reperitur in pr.rfationis limine, quam in Caudiani nomine circnmfernnlur, sed, ut alihi mo-
ejusdern pra_ra.mnisfine.Prim.usisteversuseximiia- nui,adjndicaridi sunt MerohaudiScholasticoHisjiano:
lione Virgihi eonfnrmatusesl lib. vi /Eneid., vers. 56': Tu solus Patrisque comes,ct Spiriliis insoni, El toties
Phwbe, graves Trojmsemper miserale labores. unus triplicique in nomine simplex. Sequiori etian>
3. In not. ad prsef. Apoih. vers. 51 dixi de Pru- lempore similis loculio' erat in tisu. Drepanius Flo-
denlio aliisqne Latinis scriptoribus s-rmee;se super- rns, poela supra smimsa.culnm, in carmine de cereo
fltium ; adeoque ideni est de nomine trino, ac nomine pnschali: Unum qumtrinocelebrantsubnominenuinen,
trino. Heinsiiis legit de nomine ulroque cum snis, ,, ubi imitatus videtur Prudcntium. Insiriimcntumcon-
Egm., Bonon. el Pal.: quia, inqtiit, de D.'0 Paire el " cessionisOrdonii IH anno 955, lom. XXXIV Hispa-
Filio lanlutn agit. Bartbnis lib. i. Advers., eap. li, niaj sacrse. pag. 459, ita incipit : Jn nomiue iriplo,
reperit eamdem leetionem in cod. memhr..veiusio, simplo, divino, ego Ordoniusnulu Dei rex, ,etc. Alia,
scd conjicit Iegendum le nominetrino, vel polms te quaeliticadduci po^senl, aituli sujiwCaihem. hymn.
nnmine irino. Vnum, ait, Deum nominetanlumtrinum 5, ser.3.20, et prsefat. Apoiheos. vers. 1, ubi similes
djcere ego nonsatis pium existimp,nequeconsmmmjs loquendi formulas conlra llincmarum delenili. Porro
qumeo temporeAugu.\linus,llilarius,\Alhanasius, Cy- habent de noinine trino codd. Yalj., C, D, F, G, L,
rillus, Uii-romjmusi ( alii infiniti de .eodem myslerio R, 0, BH. In cod. Vat.• H, utroqne a piima manu,
scripserunt, quprum sane.nultnsita loquatur... Si quis supra friiio. ln Alex., utroqne. Yiennen1!., Mariel.,
anlein scriptorcircumspcclusin mysleriisfidei, is sane, Rat., Ald., Gis., Weilz. et veieres ediii, trino, quod
etiamsipoeta, quod genus licenla major,: uli dicitur, Chamiilardiis pr.mulit. Cellarius, Heinsi auctoriiaie
est Prudenlius noster, eo eliam wimine amnium com- permotiis, «troau? edidit, qtiod tenuit eliam Teolius.
niendationedignissimns.Verum illml Barlliius errat, ConferPeirnm Constanlium in Yindiciisvelerum co-
quod putet alios SS. Patres, Pruilenlii tequiles, dicum eonfirmatis, qtii Gnnescalcum conlra Hinc-
Iieum nominetrino nunqiiam dixisse : quod.enim ad- marum tuetur, ct Lainium de rccia NicamorumPa-
djt, non esse sati-*pitun dicere, Henm.esse nomine irnm Fide eap. 53. num. 10, qni in Missali edito n
.an(utn irino, non repugno; sed adverbiiim tantumde card. Thomasio Irhia verilasin interrogaiionibus ad
-no ille adjunxii, quod in Prudenlionon legilur. S. haplizaios dici observal, Rerniniiimquerefellii,,quod
Gregorius Nazi.imenus in IraclaLude Fide. posl ini- Ilistor. sseculi vili cap. 7 asserucni, Gotlescalcum
liiim : Tria, aii, nomina. el tres psrsonas iinitts esse p tlefcndisse banc locutioncm .triplexdeitas : nam Ln-
e^senliw,uiius majeslalis, atqne polenlim credimus. mius trina deitas dici nosseait, triplexdeitas jicgai.
S. Paulinus Nalali 9 : Sic animgssteriles iu nomine
H . PSYCHOMACHIA. 22
588 Non tamen et solum, quia tu Deus ex A Christicolas vitiis populanlibusexposuisii.
' [Paire, Cbriste) Ipse saltiliferas obsessoin corpore lurmas
5 Dissere, rex noster, quo milile pellere culpis 15 Depugnare jubes : ipse e\cellentibusarmas
Mensarmata queat nostri de pectoris snlro. Arlibns ingenium, quibus ad ludibria cordis
Exorilur quolies iurbalis sensibus inlus
Oppugnanda polens libi dimicel, et tibi vin-
Sedilio, atqueanimam morborum rixa faligai, cat..
Quod tunc prasidium pfo libertate luenda,
10 Qua:veacies furiisinter pracordia inixlis Vin'endi-pra>sens ralio est, si cbminus ipsas
Obsistal meliore manu ; necenim,boneduclor, Virlutum facies, cl colluctantia contra
Iiceat portenla noiare.
539 Magnarum virlutum inopes, nervisqus 20 "Virimisinfesiis
[carentes Prima peiit campum dubia sub sorie duelli
GLOSS^EVETERES.
4. Non lamen, sicin Deo credamus unitatem, ul so- 14. Ipse, Jnduite, inquit, armaluram Dei. — Saln-
liiudinemnon admiltamus. Unus esl enim, non solita- liferas, signalas. — Obsesso, circumsepla aninia. —
riua, 1. Tnrmas, virlutes, I.
5. Dissere, ostende,vel dic. — Milite, exercilu fu- 15. Depugnare, contia vilia prwcinis pugnare. '—
garevitia, 1. , B E-xcelleniibtisarmas artibus , excellentibus adjuvas.
6. Arinata, arnia, inquit Aposlolus, militim rioslrm virtulibus, I.
non carnaiia, sed potenlia Dei. — Queat, possit. — 16. Ingenium, ingeniumpoi'ns,-Clirislo polius vin-
Anlro, cogitalione,Jso. cat. Unde et Psalmista : Non nobis, Domine, sed no-
7. Exontur, excrescil, vilevenit. — Tuibatis, con- mini luo da gloriam; itemque: Jn, Ileo faciemusvirln-
- les. — Lodibria, ad ludos; hminindiiiem, I.
gregatis, Iso.
8. Seditio, discordia. Carocotuupiscit adversusspi- 17. Polens, habenscmleslendjuloiium. — Tibi, ad
rilum, elrclro. — Animarn, coghalionem.— Morbo- iuitm honoran. — El libi, ad Inain lautkm. —Vincat, "
rtim, vilioium.—Rixa,conlcnlio.—Fatigat,(Wbu{at, I, tunc caro Imttilur, cum vitia vincit, I. .
9. PiKsidium, auxilium. — Pro liberlaie, quwest 18. Proesens, omni iempbrf,parala ad prwlium. —•
cd protegendum:Absit, ut in se Chiistus credentesvi- Con.inus, conlra, sine iitlermissione,prope; insequenii
Tiisexposueril, viribusquereddiderit destilutos, eliamsi siquidemopere conlrainvicemposila sunt, el repttgnan-
maximisrirlutibus nequtiqiiarnprwditi sint, cumdical: tia vilia, ex expugnanlesvirluies: unde conjicilur, vel-
Noli limere, pusillus grex; benedicatquepusillis cum ut pictis hisloriis omnecarmen ab auctore fuisse dis-
majoribus, siale, el noliteilerum jitgo servitulisconli-—
linctum, I.
neri; alioquinqui facit peccalum,servus esl peccali. 19.-CoIluclanlia, obstantia, repuqnantia, I.
Pro libertate, bona facere, I. 20. Viribus, siiggesiionibus.— Portenta , jur-e vitia*.
10. Acies, scilicetobsistit. —Furiis, vitiis, velsug- porlenla nunctipaiilnr, non enhn secundum naturam
geslionibus.— Praecoidia, interiora; integrum mentis siwt, sed ttaturm conlraria.— Notaie , componere,
ingenium, I. scribere, I.
11. Obsisi&t,conlra stet. —Meliore, cmlestimulti- C 21. Prima, reclissimea fide cwpil, qum , teste Apo-
ludine, vel viriute. -^Nec enim, quia. — Ductor, au- slolo, elini itimIwnornin,cl virluiumcst (tindamenlum,
c:o'-, vel dux, I. atioqnin quidquid von est ex (ide, peccatumest. —
12. Ncrvis, virtulibus, viribus, I. Pelit, intravit. — Ciimpuni, cnmpus est muiidns, in
15. Cbrislicolas, Chrislianos, qui Chrislum colmtt. cujus fine.sprmdicatoiumsonus exivil-; nec apud eos,_
— Populaniibus, vasitmlibus.— Exposuisti, coniia red apnd incredutos sors dubia vitlebalur. — Diielll,
posuisli, non deposuisti, I. belli. Duellum, quasi duoruinhominumbellum, 1.
COMMENTARIUS
4. Cap. LXIVTsaiae,vers. 24 : Ego sum Domintts, hranae perveteres, picturhqtie anliquilateinrefereniibus
faciensomnia, extendensccelossolus, slabiliensterram, exornatw.
et nutlns mecum.A Prudentio dicitur unus Deus, nou , 19. Erfnri., male, acies pio facies.
lamen solus : recle, quia Isaias co loco, populum ab 20. Val. G, infectU; rccie ememlntum infvsiis.
iiiolorum cultu revocare conlendens, nalura; divinie' Post luinc versmn tiluhis in plurimis coilieilms poni,-
unitaiem aslruit, quod fateiur poela nosier, simul lur, quanqnam Prinlintius millos posuisse videauir.
plures personas asserens. In Mar. n Rat., Fides. In Vicnncn., De Bello fidei
8. Rat., Eilurl., Bong., animum.' el Cullum aVor.ji».Ablus, Fidei et Jdolotairimpugna ;
10. Yitianon immerilo dicuniur furiw. Laclantius,"' inse scribit idol/ilriw. Chaniilkirdns, Fides cl Idolo-
lib. vi, cap. 21 : Tres sunt igituraffeclns, qui liomines lalria. Weiizius ei Giselinus Ablo arib.rrent.
in omnia facirwra prmcipiie.sagunl, ira, cupidil-is, li- 21. Pocta virimes ei vitia crapbice dccribii. Multa
bido. Propltrea poeim tres fntias esse di&erunl, q w "_, ad hiinc libellum illiislrandum peti possenl cx Cha-
mmles hominumexagilenl, ira ullionemdcsidirat, cu- racienbiis Theophrasli cum commenlariisCasauboni,.
pidilas opes, libido voluptales. Nunc septem viiia quos ex mss, Yaticanis nuper au\it cl. Joann. ChriT-
principalia sive capitalia numerantur; olim octo rc- stophorus Amadurns, et paulo anie in sermnnem.
censeri consueserunt; de quo vhle Tbcodulplmm Hispamim cl. Ignatius Lopez de Ay.da converlerai._
Aurelianensem Capitul. ad presbyteros cap. 51. Alia eliam" philusnphus Seneca pos el sii.pedilare.
"- 15. Eifurt., spoliantibus; cteieri, popitlanlibus.IIie - Etenim de viriutihus el vnrs nhil"sophi cihtiici vcre
ratione Simonidis error cveriiiur, qui Dcum noh s elargule aliqnamlo disspru^ruiit. Scd cx sacris p >-
invidisse jaciahai, quod loi vitiis obnoxios e-se pei- tisMmumLiileris et Ecclesisedocionlius doctrinam
miserit. Nam simu! saluiif:ras obsessoin corpore lui- suam hausit Prudenlius : quos cgo fontes ritim at-
mas depugnarejubet. tingo, pbilosophosgeniiles iia laudo, iia.verum inter-
15. Egin., Pal. el Barthii codex, armis perperain dnm invenienies mlrari soleo , ul bomines nlroque_
pro armas. Barihius, quem niine smpe ailvoc-ibn, de ocnlo caplos, qni laborc el indnsiria.id-demum as-
hoc suo codiee ct correciionibus loquittir lib. L Ad- sequniitur, ul certa quariam \ia rccle mcedant, quiti
vers., cap. 11; item cap.9,lib. LI; cap, 12 lib i.iV; olf.-nd.Tni.Prirna imlucilur lides dubjasub sorte duelli:
eicap. 18 ejusdem libri. Eranl autem Barthii mem- uhi non cretlo, poeiain solum respexjsse ad nalnram
2-3 AURELII PRUDENTIICARMINA. 24
590 Pugnalura Fides, agresli lurbida eultu, _ Depecudumsaiiatn.soloapplicat, et peuecal-
Ntida humeros, intonsa coinas exerta 1 ccrtos. [cal
Namquerepentinuslaudiscalorad nova feiveus Elisos in morle oculos : animamque malignam
25 Prajlia, nec lelis meminit, nec tegmine cingi: Fracta iniercepli commercia guiiuris areiant,
591 Pectore sed fidens valido, membrisque 35 Difficilemque obilmn suspiria longa fatigant.
[reicclis Exsultat victrix Iegio : quam mille coactam
Provocat insani frangenda pericula belli. Martyribus legina Fides animaral in hostem.
Ecce Iacessentem collaiis viribus audet Tunc fories socios parla pro laude coronat
Prima ferire Fidem velerum Cullura deorum. 592FIoribus, ardenlique jubet vestirier osiro.
50 llla hostile caput, phalerataque lempora vittis 40 Exin gramineo in campo concurrere prompia
Alftor insurgens labefactat, et ora, cruore Virgo Pudicilia speciosis fuket in armis :
GLOSSiE VETERES
22. Agresti, non enimad prmdicandumphilosophos, r.umreges, sive philosophiad cidlum curvantur rcli-
sed piscatoreselegit.— Turbida, irala, deformis, non gionis. — Capul, idololalrim.— Phalerala, ornala, I.
secundumcarnemmilitans. — Cnltu, habilu, I. 31. Ora, aspicicnlesvanapro nhilo compulanlur :
23. Nuda , prompta ad bona opera. — Humeros, nam et moriunlur, cum meditantur, tt videanl, 1.
nudos habens humeros. — Iutonsa, inculla; qum non rv 33. Elisos, confractos,1.
colebatur,ut virtus. — Exerta, nudala ad prmlium.In 3S. Commercia, mulualavicissiludinesflaluum; tw
carne, inquit, ambulantes,non secundumcarnemmili- nim. — Arctant, COI.S(WH_W>I(, I.
tanles. — Lacerlos, brachia, I. 56. Legio, scilicetfidei.— Coactam,co(tec(ai>i,Isq.
24. Repentinus, et factus est repente de cmlo so- 57. Animarai, insligabat, animum deUerat,l.
nus, Iso. 58. Socios, virlules. — Parta, syncopa, paria, ac-
25. Nec telis meminit, norienim in sapientia verbi qnisila, prwparata; et venita verboparior, 1.
syllogismos-Arislolelis,sive conlorta Chrysippi sancii 39. Floribus, flores sunlimmarcessibilisviror wler~
prmdicatoresjaculati sunt, I. nmmercedis; quiapcr sanguinissui undamvilammler-
»26. Valido, hujus omninovalidum peclus eral, qui nam promeruerunt; voltiptatibus. — Ardenle, pro
dicebal: An experimentumqumrilis ejus qui in me ardore dileclionisposuil. -=-Oslro, purpnra, 1.
loquitur, Christi ? — Membris, membra etiam relexe- 40. Exin , deinde. — Gramineo, graminoso. —
ral : Niltil, inquit, *inlulimus in hunc inundum. — Campo, exerciiium continentimvirore jugi jucunduni
Retectis, nudalis, I. j esl. — Concnrrere prompta, pugnare parata, l.
27. Frangenda, ne idololatria, atque culturadeorum 41. Pudicitia, jure poslfidem pudicitiaponiiw;quo-
—
ulterius coteretur. Belli, secli, I. niam sicul hitegrilas fidei virghiitas est metilis'; it i
28. Lacessenlem, provocantem; fidem prima ferit castiias carnis exordium esl sanclm opcralionis : ,'tae
idololatria, cumfidei prmdicaloresinsequiiur. — Col- enitn destrucla, omnisvirlulum (abricatuil. — Specio-
laiis, colleclis, I. — sis, speciosasunl ulrinque arma lucis, ul illud : Sint
30, llla, fides. HostiIu,7ios(£/ecaput labefactat, lumbiveslri vrwcincli,et lucernmardentes, I.
-
€OMMENTARIUS.
belli, in qua forluna plerumque dominari solet, ut C siantia communiri . idololatriam phaleris ornari :
Nebrissa, Weilzius et Cbamillardus explieant; sed appnsile.
pnfms ad liberam hominum voluntatem, ut iso in- 24. Vlennens., jamque; alii, namqtie. Pul., labor;
iiuit. Sichardus ait, adeo alacrem (idem describi, ut c.Tterimelius calor; sed Val. F. perperam voees tra-
• xprinio ejus aspectu facilelibi victoriam pollicearis. jecit calor laudis pro laudis calor. Virievers. 22.
ALcimusAvitusde Laurievirginitatisvers. 565: At lu, 27. Pericula (rangendaait, iithymiio 1 Cath., vers.
pirgo Dei, sanclis qitam moribusornttgt, Ilinc pudor, 43 : rupto tenebrarumsilit. Sc eliam dicilur frangere
inde fides, internis (onior armis Belli geris... IJm audaciam, cohsilia, sentenliam, morbum. Poet hunc
vinutis opes, l\wc sunt solatia betli... Qnm prudcnti versum in Mar. et Rat. titiiliisest: Cultura deontm.
otim cecinit Prudentius ore. Ubi Psychomachia.argn- 30. Tam iri Mar. quamin Rai. exaratum est tym-
menttim repr.TScntai. Uo Apostoli veiba ad Rom. pora pro letppora.
xiv, 23, Omneautemqnodnonest exfide,peccatumest, 51. Imitatio Maronis, qui non semel lib. xi et xn,
accipitde lide qua in Deum credimus : et ila quidem Aliior insurgens.
nonnulli SS. P.iires eumdem loctim exp icanl. Sed 52. In qiiibusdam vitlg., e pecudum. SuperQuum
hi ipsi peccalttminicliigunt hoe loco dici opus inutile saepeest de, ut monui vers. 5
advitam seternam consequemlam. Caeierumpleiique 53. Weilzius,- GU., Mar., Val. R, I'Hmortem.Ple-
melius Apnslolum inierprelantur detide, sive con- rique alii nostri et Heinsianiciun Aldo, in morte; et
scientia,.qua credimus aliquod opus nobis licere, ut ileinsius id confirmal, quia poetie aiunt, Ocuti in
ex ipsocontexlii liquel. Certum quidem estnon om- rnortenatanles. Ipse edider.it in morlem.
jnia infidelium opera esse peccata, nec philosopho. j, 51. Perper.im in cdiiioue We,itziananolaium ad
rum virtutes esse vilia. ' oram arclans pro arciant.
22. Fuld., non inepte, vullu pro cuttu. Poeticam 57. Viennens., armarat. Fuhl., armabat*Alii me-
hanc fidei dcscriptioncm Iso satis feliciter inierpre- lius anhnarat. In ms. oplim<cnot.e, collaloa Michaele
tatur. Addnm inierpretaiionem Ruperti Tuiliensis, Piccarlo apud Weiizium, cst armarat.
qui lib. vi de Oper. Sp. S., cap. 16, ait: Fucrunt .58. Pro tunc habe t nunc Vienn., Mar., Rat.,
lamen quam plurimi, qui non ejusmodi slolis (bono- Bong., Torn., Gall. et alii. Carolus Paschalis, de
rum opernm) adornali cucurrerunt ad confessionem Coronis pag. 115, lib. n, cap. 15, mullaaffert, qui-
r.anclinominis, el adhuc recenlibaplismonilentes,nul- bns suadeal flores a piiclis intertium poni pro co-
lis operum prmculliornatibus, induerunlgloriam mar- ronis, i|iiod e fluribus conlicisoleam.
ttjrii. De latitim (idequidam iia cecinil : Prima petil 59. Posl himc versum litiilns in Aldo, Pudicitiw
campum, etc. Ubi versu 24 contra "metrtiin legiinr pugna. In Mar., et ll.it.,,Pudicitia; in Yiennens.
calor laudis... Eiuilnscsl litiihis.
23. Exeiimus ia_eito.t sen nudamus brachia, cum S0. Fabr., Gis., Yaf. F, G, gramineoctlntposine
operi alicui seu labori nmime expcditi et intcnii cs^-e in Nebns-a legil prono;.alii prompta.
volumus. Notat Giselinus, (idem alaciiiaieet con i[. Omnes \ir utes virgincs dicumur. prce.enifn
'
25 > PSYCIIOMACIHA" 20
Quam patrias snccineta faces Sodomila Libido __ Sordidns exhalansvicinas polluit auras.
Aggredilur, piceamque ardenti sulphure pimim Hoc habet, exclamat victrix regina, supremus
Ingeritinfaeiem, pudibundaqneluminaflamniis liic libi finis erit, semper prostrala jacebis:
45 Appetii, et tetro tenlat suffundere ftimo. 55 594 ^*ec Janl mortiferas audebfs spargere
Sed dexlram furia; flagrantis, et ignca dirse fflammas
Tela Iupaesaxo ferit imperterrita virgo, ln famulos, famolasveDei: quibus intima casti
593 Excussasqne sacro ttcdasdepellitab ore. Vena animi sola fervet delampade Chrisii.
Tuncexarmataejugulum mereiricis ariactn . Tene, o vexatrix hominum, potuisse resumptis
50 Transligit gladio : calidos vomit illa vapnres,' Viribus exslincti capitis recalescere flalu?
Sanguine concrelos coanoso: spiritus inde 60 AssyriumposlquamthalamumeervixUolofernis
GLOSS^E VETERES.
45. Piceamque, omnesndulterantes, quasi clibanus cervicem, 1.
corda eorum, quwsuccensaintrinsecus nitlore fetent, et 50. Gladio, repulsis igilur cogitalionibusimmundis,
lumine carent; sed piceam facemappellat, quia in gladio utitur, quod est verbumDei; ut illud: Fornica-
libidine ardor et fetorest, —Pintim, facem^l. g tores enim et adulterosjudicabit Deus, I.
44. Lumina, intelleclumperspicuwveritatis immun- 51. Sanguine, guod non polest a vigilanlibus tor-
discupil deleclalionibusobscurare, 1. quere, dormientibus velut invitis molilur;nec ulterius
45. Appetit, qumsivil,1. procederesinilur.—Concretoii, commixlos.—Coenoso,
46. Dexlram, immunditias blandm persnasionis 'W- fwdo, lululento. Coenos grmceluliitn dicitur, I.
gore propositigravi celeriterab
—
aspectu depellil, I. 55. Exclaniat, caslitas ad suos conversainqnit, I.
47. Lupie, merelricis. Imperterrita, pelra erat 54. Hic, lalis; in hoc loco.*—Semper,wternum, I.
Christus, I. 58. Tene, miror, I. •
suo, I.
_48. Ore, scilicetsinearmis. 59. Recalescere, revivescere,I.
"49. Exarmala., — Jugulum, peclus, vel
COMMENTARIUS.
vero pudicitia. De fide in hymno S. Romani vers. injuriostts, formidolosus, dolosus, lumultnostis, fasli-
552 ; Foresqueprimas virgo cuslodit fidks. De juslilia d.iosus, operosus, wmbrostts, famosus, bellicosus,jo-
sive Asira?aOvidius et alii. In Mar. el Rai. tiiulus cosus , animoi,us, (abulosus, venlosus, probrosus.
post hunc versura, Libido. Heinsins suspicaiur sanioso, et a manu niale feriaia
42. Mar., Sodamifapro Sodomila.In Rat. corrector e-.se coenoso,quia lululentaliliido posteadicitur. Non
inep'us, erasis prioribns, apposuil Sodomitiserimnis, probo conjecturam. Glossam Isonis ita inleihge vel
ita enim seripsit : quasi non licueril Prudentio femi- pnlius corrige : xotvo. Grace est communis, et quia
niuo genere efferre Sodomiia, ul dicitur femina sa- ea quaa promiscuo omnium usni paieni, solent cons
cerdos, lestis, et similia..Aiunt dici debere Sodo- G laminari sordesque colligere, idcirco accipilur etiam
milis, Sodomitidis. Testem veterem aflerant qui itl pro impuro, impollulo.
n-sever. I, ac Prudentii aucloritatcm elevet: non enim 52. Weilzius pro sordihis advocat Giselinnm:
grammaticis- receniibus fidem prsesiabo, qui neque inlellijro primam Inijus edifioneiu , nam in sccunda
\eleribus prsesto, cnm scriptor pariter aniiquus est correcta sordidus cum coeterisomnibus bab^i.
a:guen us. Furiis faces poctse lrihuuni; libidinis '55. Mex., Vatt. G, 11,0, BB, Heiusiani, Erfurt.,
vero (aces magis propiite sunl, ul tood.e, de quiluis Palau, Mar., Ral., Hoc habet, /xclamat. Sic Vir. i-
meiitio inlra occurrn; et dicuntiir pntrim, quia ipsa lius lib. v, Hoc habet: hmc melior tnagnis data vi-
appelhuur Sodomita. I)e incendio Sodomitico in Ha- ciima divis. Tcreniius in Amlria, Caplus esl,Jiabet.
niariigenu egimus. Proverhium e gladi.nnriim ludo, quo indicalur ha-
44. Luxuriam oculosinvadere, et videndi faculta- here vuluus lelhale, qui victus et vulneratus pst.
tem eripere, probe nolat Peveratus ex Chrysosi. Alii aliler legunt. Vienn.^ Gifanius, Valt. F, L, Hoc
homil. 2 ad Cor. 1. habe, exclamat, per hiatiim. Ang., Hac habe, excta-
47. Lupa autiqnis est merelrix, ex quo lupanar. •mal.Vai. D, male, Hoc liabeto,exclamat. Aldus, Hoc
Giselinus observat apirssimam esse aniilliesim faces tibi habe, exclamat, quod in coniex.o Giselinhs pu-
sulphureaspro tibidims armis, et saxum pio uio pu- sult, sed dubiiis, an piajferret IIoc habe , exclama',
dicitim, neque id a medicorum sciiis alietram cs«e quod amplexi snnt Sicb., Weitz. ct alii recentiorcs.
urobai aucioritale Galeni lib. ult. de Conservanda Li_>eiuslih. ii Seim. Salurnal, cap. 21, agu de cla-
Yaleiud. Glossa \idetur tpjecta e verho saxo ad more ad vulmis, Iloc habei, ei Prudeutiuni ciians ail,
imperterrila. _-,Prudentiiis jirus Psycliomachia, lloc habet, excla
51. B.irlhius lib. xxxvi, cap. 7, pulat, hoc loco mal. Foriasse suum Prudenlii exemplar laiitint '
cmnosoesse a cwna, non a cmno, sen lulo: el iniel- 57. Bene hahet, quod Giselinmn, h.iud ig"nobilcm
Iigit sanguinem ex coenahesteina. Sed verius pulo, meriicuin, Prudenlii iuterprelem audiie possumus,
e.-sca cmno, nt siatim spiritus libidinis sordidus di- cujus aucloriiaie poetrjcdo.clriua-illuslrelm-. Docet
cilur. Qnod auiem Bartiiiusplura cnlligit nomin.i in Giselimis qund citm jectir, ut alia omnia viscera, fi-
osus,qua3 obbtieraia hnbeniur pro barbaris,nec • bris suam soliditatemdebeai, v,narumque omniumjons
auciores habeni nmuiiin improbandos, minime id sit cl oiigo, recte per melalepsiinex islis omne genus
arguit in his nmnimlmsesse reponendum cwnositsa Itbidinesel ciipidilnles, ipseque atleo animus intelh-
cwna, aut eo'usum fuisse Prudcniium hac signilica- gitnr, tuin hic, tum aliis inntimeiis locis. lnfra vers.
lione. Multavero prolert Baitliins, quse, nescio c-r 761, quia scissa volunlas Confundit variis arcana bi-
ohlitieraia' aui pro baibans habe i exisiimel, ut fornva fibris; el vers. 258, Anne )udicitiw gelidum
venlosus,verbosus, gratiotus, luminosus, clantosus, jerur iitite belloest? Opponil vero Prndenlius~/am-
aquosus [rondosus. _Scaligerlil>.vi Poelic, cap. 7 , pada Chrisii lampadi Veneris, seu Cupidinis, de qua
oongerit nomina in osus, qtiibus u-usesl, et dcle- passim apud poel.is.
ciari videbalur Hoialius : wsluosus, obliviosus,peri- 60. Weilz. cnm Erfurt. et Bnng., cervixqueminus
culosus,libidinosus,otiosus,lucluosus,preliosus,dam- benepro cervix. Mar.,'Rai., Vieiin. etalii cum Vul-
no*us,viliosus,sumptuosus,studiosus, speciostts,cali- gala, Holofernis, Heinsiani Vtofernis, Aldus Olo-
ginosus, inaculosiis,belluoms, siiicutosus, hnperiosus, plwrni. Alii Olofertti.ttnnc hislnriam Jinbes in librc
idtcrobtis,gencrosiis,ccrebrosus,plngosus labotiosus, Judilli cap. xin.
27 AURELII PRUDENTILCARMINA. . 28
Cicsn, oupidinco madefacium sanguine lavii, _! v- Desernit, carnemque novam visardua sevii.
GcmmalumquetorummflechidiicisasperaJiiil.iii Alque innupta Deum concepil feminaChrislum,
Sprevii, et inceslos compcscuit cnse furore*, 75 Mortali de matre hominem, sed cum Palre
Famosum mulier referens ex hosle tropa?um [numen.
65 Non irepidante manu, vindex mea, coelilus inde omnis jam diva ,caro est, qua; concipit
i [audax. ' [illum,
At forlasse parum forlis inatrona sub umbr.i Natur.imque Dei consorlis fcedcre suniil:
Legis adhuc puguans , dtim tempora noslra Verlmm qtiippe caro factum, JIOIIdesiiiit csse,
[figural, 59S Quod fuerat, Yerbuin, dum carnis glu-
535 Vera quibus virlus terrena in cnrpora [tinatusum,
[Cluxit, 80 Majestate qujdemnon degenerante per usum
Grande per infirmos caput excisura minislros. Carnis, sed miseros ad nobiliora trahente.
70 Nunquid et intaclseposl partum virginis ullum Ille manei, quod sempcr erat, quod non erat,
Fastibi jam superest? Post parttim virginis, ex 1 [essc
[quo Incipicns : nos, quod fuimus, jam non sumiis,
CorDorishumani naluram nrislinaoriso I• fnup.li
GLOSSJ5VETERES.
61. Cupidineo, libidinoso, luxurioso.—Lavit,/m-
' stros, per virgines; per apostolos,qui hifirmiminisln
mectavil, l. - erant, I. ,
62. Torum, leclum.—Mcechi.adu/teW, s(up?'a(oWs,I. 72. Origo, peccatum,I.
65. Sprevit, amor carnis amore Christi, tanquam 73. Deseruil, ut exspolianles velerem hominem.
clavus clavoextruditur.—Incestos, itlicilos.— Com- —Carnemque, hnmorlatilateni. Dabo vobiscor car-
pescmt, prohibuil, I. neum, elc, I.
64. Tropsoum, sicut etiam ipsa precabalur: Con- 75. Numen, Deutn; non amitiendodeitalem, I.
forla me, omnipolensrex smculorum,I. 7(5. Indc, verbtimDei, quod Christus est, credendo
65. Caelilus,divinitus, I. siveintelligendoconcipimuscum dulcedine operando,
66. At, poela.—Parum,parumper.—Fortis, scilicel parimus cum labore, scd mercedecum gaudiofruimur.
fnit.-—Suhumhra , legis Moysi, in qua occullabatur —Diva, divhta vel sancia.—Concipit,m baplismale,1.
rilus Ecclesim;in infitlelitalecordis. Sensus esi: pro- 78.. Destilit, desinh; ncslra, pcr qumredimereinur,
pterea potuisti resurgere,quia sub utnbra legispugna- suscepit,non stta, ad qum proveheremtir,amisit, I.
bat, non sub gralia, I. 79. Glulinal, conjuntjit, in se sitmit.—Usum, na-
67. Temporanoslra, quatiler Chrisliani agere de- turatn, I. -
berent, I. 80. Non degeneranle, itli majeslati assumpla hu-
68. Quibiis, hi quibus scilicel lemporibus, I. manilcs nihil conlulil, niliil cotnminuit; nequeennn
69. Caput, viliorum: ul nequissimu\ncaput, id est atiquid radiis sotis oculus cpnfert, I.
diaboli, a suo corpore, quod erat humanum genus, £ 81. Trahente, majeslale, 1.
separarel^, fierenlque de vasis irm vasa misericordim; 85. Aticli, in baplismale,I.
diabolwn, vel vitia.—Excisura , vercmsura.— Mini-
COMMENTARIUS.
62. Ald., Weitz., Gis., Yai. C, Mar., Rat., Vienn.,. faclum esl, ul nos transiremus in verbum de carnc.
etalii gemmatum.Heinsius prseiulit gemmanlemcum IrJem Iocns in ineniem Weitzio venerat, qni illum
Pul., flman., etpriori Roit., quibus accedunl Ale\., exscripsit, el alium prtntcrea similioremex Atbanas.
ctaln. IHroque modo uiitur eo verbo Prudeniius, apud Thendnret. dialog. 2 conlra Ilaaretc. : Qitiu
ci usi suni alii. Koyosassumpsilcarnein, ideo iBionot-hSvi 6 avQpomo;.
64. Vienn., ex Itosleiriumphutn. Cellarius ad Laiiuiiaicm cadenlcm revocat dwus ad-
65. Aldus cdideral mea vindex, emendavit vindex jeclive pro sancitis; non persuadet, el hoe excm-
mea.Nebrissacorrectioneinmmariveitit, aut neglexit. pIum,quod aririucil cx Prudenlio, non minus rccie
68. Ald., Thuan., Oxon., Roil., elunusVat. apud prncedil, quam qu.e ipse probal, diva mater, diva
Teol., lerreno in corpore fluxit, uiirie censebal llein- Juno, divi penalcs. e
- sius lerreno in corpoie [ulsit. Sed quid opus est con- 77. Pul., Egm., Pa!al.,.A!ex., coiisoilis; alii con-
jeclura, cnm plerique, Mar., Yicnn., Ilat., Alcx., et sotti. TnViennens. pro sumi(est sitmpsit, qund vide--
alii habeanl lerrenain corpora fluxil ? tnr eliam luisse in Ale\.
70. Yienn.',illum; alii, ullum. 79. Pul., dno Holteiidorphii, Alev., dum carnis
72. Ald., Fahr. et Gis. in coniexlu 2 edif., prisca gltithtal usvm. Alii, carnis dum glutwat usttm. De
piopago. Alii, prislina origo, Caucliius, naturam pri- vcrbo glitiiiiodiclum cst supra hymno ll,|\ers. 52.
s( iwm origo. Cbiimillardiisanimarjverfn , agcre poeiam adversus
75". Rott. piior, carttiqnenovam vis ardita sciil, Pliolinianos el Samosalenos, qui Cbristum merum
hoc esl, naturam iiovam carni insevil. Nebrissa su- rj cs^e hominem asserehanl; refuiare Carpocraiem ,
hpicabaiur sumpsitproadvif; el in Yienn. qitidem le- Ebionem , Cerinlhum, qui .lesiiinex Josepbi et ila-
"gilur sumpsit. rios conjugio, caeterorum lioininmn more, progeei-
74. Quod Prudenliiis innuplam feminam conce- liim docuerun1; oppusnare Tcrluliianum ct Anlidi-
pis^e asseril, non inlelligit sohim Virgincm conce- cnniariauilas qui crcdcbnnl Matiam non fuisse post
pisse, anlcqiianrdesponsaretur, sed potius viri ex- pailinn virginem. Ilaque jnrc Pt-yrhomacliiaminler
periem concepisse. Nubere saepe accipi ur pro re ea caimina repnnimus, de quibus Piurieiiliiis in pro-
venerea, ul notavi ad vers. 571 Apolh. logo : Pugnel conlrahereses.calhoticaindisciilititfidem.
73. Weilzins cum snlo Erfurt , morlaletnde matre 81. jEnisma simile ibeolngicum de Chri-lo a Pe
~tiomiiie.m;quod non esl conlemnenrium. vcrato ascribilur: Sinn quod erain, ncc cram qttod
.76. Vienn., unde; alii, inde. Chamillardus aii: snm, nec dicor tilrumque. Mater hoino. vater esl mt
Mihi hoc legenti venit.in menlemD. Ilieronyini locus sine ftne Detts.'
planc sintilistib. u conlraJovittiaiiuni; Verbumcaro
29 PSYCHOMACHIA. 50
Nascendoinmeliiis:mihicontiilit, elsihimansit. A Tc vmvant siihter vada flammea, (e v 'danigra,
83 Nec Deus exnostrisininuilsua : sedsua nostris - 9S Sulphureusquerotet per stagna sonantiavoriex.
Dum tribuit, nosmel dona.ad coelesliavexii. Nec jam Christicolas, furiarum maxima,lentes:
Dona haic sunt, quod victa jaces, lutulenia Ut purgata suo serventur corpora regi.
[Libido, Dixerat hacc, et laeiaLibidinis interfectae
Neemea post Mariam polis es perfringere jiira. Morle Pndicilia, gladium Jordanis in undis
Tu princeps ad morlis iter, tn janua Ielhi, 100 Ahluit infectum : sanies cui rore ruhenli
90 53_fCorpora commaculans,animas in larlara 598 Haaserat, et nitidum macnlarat vulnere
[mergis. [ferrum.
Abde caput iristi jam frigida pestis abysso, Expiat ergo aciem (luviali docta lavacro
Occide, prosiibulum, manes pete, claudcre Viciricem victrix, abolens baptismate lahem
[Averno, Hostilisjuguli: nee jam contenta pialnm
Inque tenebrosum noclis deluidere funrium. 105 Condere vaginsegladimn, ne lecla ruhigo -
GLOSS^EVETERES.
85. Conlulit, mttlta bona;suam divhiilatem.—Man-B 99. Gladium, gladius enimverbutnDei est, ut Apo-
sii, Deus, I. stolus , I. -
85. Ex nostris, membris.—Sua, ideo noslrm hu- 100. Abluit, pmnitenliamagens.—Infectum, macu-
manitalis factus est parliceps, ul nos sumdivinilatis lalnm. —Sanies, hnpossibiteesl ul humaiiammenlem
parlicipesfaceret, I. carnea fragilitas non obscnrel; sed inde post solidius
87. Dona, quia nemopoteslessecontinens, nisi Deus assurgil in conlemplalionem,quoinfirmilalissuw me-
det.—Lulnlenla, pollnta : libido semperimmundiiiis, mor nunquam inflatur ex bono opere.—Rore rubenti,
ac sordibusdelectalur, I. sangttinerttbro, 1.
90. Corpora, secundumAposlvlum: Cmieiapeccata 101. Nitidum, splendentem,I.
exlra corpus sunt : hoc aittan ipsa corpora commacu- 102. Expiat, mundat. —Aeiem, ipsas siquidem»ia-
lat, et corrumpil, 1. cufas cogilalionisflelibusabtuil pim compunctionis.—
91. Abde, absconde.—Frigda, uic(o,I. Lavncro, bnplismo,I.
92. Claudere, clausa sis, I. 103. Abolens, lavans, I.
93. Delrudere, detrnsa sis.—Fnndum, tariarmn,\. 104. Hostilis jnguli, concupisccnliw,I.
94. Vada llammea. merito sulphure torquelur; et 105. Condere, ubscondere,inlenlionemscilicelcasti
igne,qui caloreshic fmiidosneglexil contemnere,I, propositinonvult celari; non vull sibi commitli, sed
95. Rotet, volvat,I. Deo; ul luccat, et glorificetur. non ivse, sed Deus, l.
97. Suo, proprio.—Regi, CUrislo,I.
COMMENTARIUS.
87. Hemsianiscripti, Alex., Ang., Weiiz., Vienn., C 98. Beda de Arle metrica lmnc versum citat. et
Ral., Mar., Yali. C, F, G, Sich. etalii, quod vicia docet ita veleres pronuntiareconsuevissemterc/ccfa;,
\acei, quam Ieetionem Barthiu< ex suis membranis ut dactylus quinlo essfet loco. Non assenlior : .nam
praeferebat. Alii queis, vel quis victajaces. In Val. antiquiores grammatici diserte tradunt, noniuinquani
€ mendnm esl luculenia pro lutulenia. sede quinla spondamm in versu hexametro collocari.
88. Ang. et Vat. C, poteris; sed in Val. C ahrasa 100. In Vai. C mclri error est, cui suitiesprti sanies
sunt priora. Eliam in Yat. D abrasiim esl nliquiri. cui. ln cod. Piccarti. sauics cui ore, quod defendere
Vera lectio esl polis es. Ald., perslringere; alii, pe.r- videtnr Piccarlus ralioue biatns; sentenlia vcro po-
fringere. scit cui rore, nisi ctti referatur ad pudichiam. Cur
89. Aldus, Nebrissa aliique.vetores eriiti, lu prm- autem Jnrrianis in iinriis pudicitia ablueril glariium,
ceps,ad mortis iler, qnod explicat Nebris^a, prmceps patet ex versihus seqq. et ex not, ad vers.64 hymni
aclive pro prmcipilans, seu prwcipitanlerimpellens. 2 Citbem.
Peveralus eamdem leclionem conlirmal. quia masna 103. Ang., ultricem pro liclricem; fortas«e veia
libidinisoi niortis consensio est; quod signilicabat est lectio uliricetn.
piiscus iile Romanorumritus vendenriiin aedeVeue-- 105. Ald., vagina. Alii plcrique, vaginw. Giselinns
ris Libitma1.ea qua» ad sepnlcrum speetabanl: de 2 edit. ediderat vaginw, sed, in correciionibus sup-
quo consnle Kircbmanum de Fun, lib. i , cap. 9. pnsuit vaghta. Ideni Giselinuir, ne sorde latenti Occtt-
Codd. conslanlcr lu princeps, sic e nosnis Alex., pcl abluium rttbigo scabra nitorem.Heinsms non in-
Ang., Yieun. , Ral., Mar. (ubi tamcn est princes, lellisit qua auctorilate id fiat, cnm omnes sni scripli
mendose), Vatt. D, F, G, II, L, nt alios omiliam. p, ct Weiiziani constanlei' cnm Aldo babeani, ne tecta
Eamriem leclionem liientur Bartbius ioc. cil., el rubigo Uccupelablutumscabrosasorde nitorem. Aldus
Jiccmanns in Manudncl. ad ling. Lal. , cap. 6, ex male dislingnil ne lec.tarubigo Occupel.Ablutumsca-
cnd. Pal., qui eliam Cic.eronisverlia rie Amiciiia brosa sorde nilorcmCalholicoin 'letnplo tlivini foniis
producil : Amor princeps cst ad benevoleiiliamcon- ad aram Consecral.Giselino non plaeuit hfcc leclio,
jttngendam. ei ciim rubigo apud ipsum Prurienlium alibi et apuri
90. Utcrque Rolt., commaculas. aliosprimam producat,carmen alio modo reformavil,
9I.AId., jam fervida, quod Nehrissen>is evponit donec tnaniiscripii,inquit, veram lecl.onemreslilue-
ile Yeneris ignea nalura. Caeleriinchus jai» fiigidd. rint. Nnstri omnes Mar., Rat., Vienn., Alex., Vatt.
Nonlamen proho Chamdlardi interprelationem, fii- C, D, F, G, H",L, Ronon.et Ang. hahent ne tecia
gidam vocari, quia crudelius vcnemiin , ac mafjis rubigo Occnpelabltttumscabrosasordenilorem.In so'o
privseiitaneumfrigidumest. LihenliiisauriioLonem : Val. O est lcctio quie Giselino favel, ne sorde lalenti
fniGinAvicla, vcl potius exlincia.VirgilinsivGeorg. : Occupetablulutnrttbigoscabrosatiilorem.Ubi forlasse
Illa qndem Slygia nubnl jam frigida cymba. Frac.i- esl inendum scnbrosapro sca ra, nisi malis ntram-
hlorus Prudciiuuin iuniaiur iu Syplnl. : Abdecapul, que corripi u et i in rnbigo. Cacleruni communis
Benace, tuo et te condesub anme. lcctio relinenda est. Quid enim prohibel;'primam
95. \at. F, menriose, sulfineiispro sulphttreus.In iu rubigo esse commuuem? A Martiali corripitur hb.
Pm. sempcr solfioreusct vertex scribitur. li, epigr. 61, Uleris ore aliler, nimiaque rubigine ca-
97. B.mg. et Sicb., Chrislo pro regi. In Eiluil. ptus , et ab Ovidio VIII Mctam. vers. 805,' Labra
cr.il Chrislopro glossa. incana silu , scabraquerubiqins denies. Scio ahos
Sl AURELII PRUDENTIICARMINA. 52
Oecupel ablulum scabrosa sorde nitorem, A 110 Per mcdias immo'a acie% variosqlie liimuhtis,
Catholico in lemplo divini fonlis ad aram Vulneraque, el rigidis vitalia pervia pilis
599 Consecrat, azterna splendens ubi luce SpecLabatdefixa oculos et Ienla manebal.
[coruscei. Hanc procul Ira tumens, spumanii fervhlarictn,
600 EcccmodeslagravisiahalPalienliavuilu, Sansuinea into.rauens sufluso lumina felle.
GLOSSJE VETERES.
107. Catholico, in sancta Ecclesia; pudic'.tiagla- homo diligat Deum-ex lolo corde, tola aiv.nia, lola
dium suum sub lalere recondit.—Divini,ad confessio- viititle. —Gravi, maluro, l.
nein divini baplismatis, I. 111. Vilalia, cordium penelralia, viscerasciticelIto-
108. Coruscet, alerna pritdicationesplendens,J. minum. — Pilis, lelis, spiculis, I.
109. Ecce, tres esse parles humanmanhnm, philoso- 112. Spectah.it, intucbatur. — Defha, inclinuta. —
phi as'erunt; videlicelrattonalem, irasabilem et con- Lenta, tranquilla, secura, 1.
cupibcibitem;elideo post ftdem, qm tatione (forte 113. Procul, contra, !.
ratio) regttur, et pudiciliam, qua concupiscentiarefre- 111. S.inguinea, ita Psalmisla ; Turbalus est, in-
natur. miienlia nonilitr, uer qu.m ira franqilur; ul
COMMENTARIUS
aliler legere : sed ila legi posse , nonnihil probat B scriptione bapiislerii Mediolanensis S. Teclae apnd
elyinou nominis , quod e&ta rubeui, cujos prima Gruterum : Octachorumsanctos temptumstirrexil in
hrevis est. In ms. Barlhii legilur, ut in aliis , sed nsus, Octagonusfons est munere dignus eo. Hoc tiu-
pro ablulum esl ablalutn perperam : legitur eliani mero decuit sacti baptismalis aulam Stirqere, quo po-
lapnw, non vagina. pulis vera salas rediit. De sacris vero bapiisienis di-
107. In Rat. audax et ineplus cnrreetor pro catho- gna legi esi dissertaiio Italica Antonii MariaeLupi
lico posuit consecral,et versum seqiientemilapeniuis S. J. cum notis, et conlinualione cl. Francisci Anln-
erasii, ut nullum omnino supersil vesligium. P.ieia niiZacharise : uhi late disseriiur denominibus qnilms
narral pudicitiam gladimn consecrasse in lcmplo; baplisteria rionari solebant, ii-, scilieel feie omiiihus
quo inmiiliir consuetndo illorum .qui victores aut quibusbalnea genlilium significabantur : qualia sunt
emerili arma templis affigebani. Horalius episl. I ; baplisterium, balneum, piscina, lavacrum, colymbus,
Veianius armis Herculis ad postem jixis latet abditus nymplimum, fons, concha, lacus, gurgcs1.nlveus,'et
agro. Virgilius lil) xi : Mezentiducis\exuviastibi ma- • quaedam alia : quanquam de nympbajo certum non
gne tropmiiih Bellipotens, etc. De glidin Goliatli, esl. Alia veiermn nomina multis exeinplis Lupius
quo ipse a Davidepercussus est, involuto pallio post cgregie conlirmat, propsertim lavacrum, fonteni et
Ephod, vide lih. i Reg. xxi, 9. Piudentiiis vero lem- piscinam, ubi disserii de symbnlico nnmine ixers
ptum cafiiolicumvocit. quia eo lempore templi vo- boc est piscis, Jesu Cbrisloiribui solilo, quia coin-
cabulo lcre i(Io"'oriiiii(ana inielligeliaiitur, ul liquet ponitur ex primis litteris harirm vociim: ,/esus Chri-
ex codice Theodosiano. Christiani loca ubi oraluri stus Dei Fitius salvator, Graice scilicii prolaiis. Ex'
congregabanlur appellabanl ecclesias, conveniusec- p quo Chrisliani dieli pisciculi; et in fonlibus aquas
clesiarum, convenlicula,concilidbula,oroloria, domi- luslralis arihiic Romte pisces apparent e marmoro
nica , domus Dei, domus otalionis, et similia. Pace eflicfi. Tomo XLl opusculortim Calogerianorum ,
Eer.Ie-iGereddiia, ei hujiisiuodi tedibus sacris ani- pag. 247, exslai disseitaiio P. Anseliiii Cosiarioni
phficaiis. puulaliin templi. nomen acce-sit. Quod au- Camaldtilensis : Soprail pesce cotnesimbolodiGesii
tem gentiles prim.s Cbnstianis objicicbant, eosnulla Crislo presso gli anlichichstiatv.
iempla.nuilas aras habere, sohim argnil, Chrisiianos 108. Erfuri., Widm., sub luce, minus hene. Ald.,
rion habuisse lempl i et altana ea magnilicentia et Fabr., nilcscat. Cicieri, coruscel. Post htinc versmii
eo solemnimore dedicaia, quo elhnici consuever.uit. in Mar. el Ral., Patiettlia pio liluio. Iu Aldo, Pa-
Apud Eiisehinm lib. vm Hist. eccles., cap. 14, ex lienlimet Irm pugua. Weilzius,' Paiieniimet Irw con-
interpretatione Rulini Maximiamis imperator con- flicius. •^
ces^it: Ut rursum sinl Christiani, et coiivenlicula, in 109. Joseph Devonins, qni Darelis nomine bellum
quibus orare consueveiunt,exstruant et remdificent;ila Trojanum dccantavii, lib. I tle Paiientia, haic hahel:
tanten ul nihil contra dtsciplinam publicam gerani. ' Discitedura paii; sola est quw conlerit hostein Vir-
•Quisamem primus temptinpmenclaluramChiistianis lulesqueregil patienlia,sola triumphis Milital innocuis,
ccclesiis atiribuis-e vitleatur, incermm est. Aliqui euhoncslwconsulitirw. Quod Barlhius lib. xxn, cap.
aiunl S. Ambiosinm. Apud S. Zenoncm Yeronens. 11, expressum observatex Prudentii Psychomachia,
serm. dc psalmo cxxvi, ^ivc potius S. Hilarium, qui divinissimo, ut ait, poemate. Vide lihrum Taiulliani
verus est auclor, menlio lempii de Ecclesia Chri- dePaticntia.
stiana occurr.l, nisi rieprav.itusest loctis. VirieGo- 110. Weiizius ridicule edidit tiimultos, quod in
et
tholreriumin liiulum de paganis cod. Theod., Sci- D solo Widmaii. cotl. reperit; qnasi non |iotueiit ex-
pionem Mafleiumin nol. ad lib.i,traet.5, S. Zcnonis scripior ejus codicis o pro u mendose ponere.
Veronensis, et commentar. ad vers. 215 bymm 5 li2.VincentnBBellovaccnsis, hb.xv/i Speculi hist.,
Peristepb. Basiliearum appellatiouem iibeniLs Cnri- cap, 10'J, <ie (losculisPrudenlii ila hunc versum le-
siiani nrripuerunt. Suspendit vero pudic.lia glariium gil : Spectabal defixa ocitlos, et Imia manebal; ad
divini fontis ad aram: persisfu cnim ^poetain bapii- oram anlem alfigitur lenla pro diversa leciione. Ediii
Miiaiisgraiia pnedieanria. Hoc enim iiimtiintJordan s el scnpti constamer hahent lenta, quod epitheion
undm, (litviale lavacrum, bapiisma , el nunc divinus apprime convenit palienti.r. Cicero de Orat. lib. n,
jons, Bailbius inlerprelalur divinum-fonlem bapti- Niinium paliens , cl lcntus existimor. Cnnsianciaisi-
smum , aram bapiisterium, quia in eo ollerlur Deo, gnum quoque esL, quod speciet defixa ocutos, ut
qui mundn ilenascilur. Posset le_»iad aulam , qua_ observal Cbamill.udus ex Yirg. vi Mneitl., lllasolo
vox a vcleribiis de aidificiissacris saiis frequenier fixos oculos avcrsa lenebal.Pnsl hunc versum Mar:-
usurpabaliir. Pauliniis Nai. 10 : Feramur in aulas , el Rat. habent liiulmn Ira. Descripiiones Iraj passim
Miremurqucsacras velerum monumena figuias. El invenics apud poetas_ oraiores ^aeros et profanos,
p >sli-a:Est eliatn inlerioie sinu majoris in aulmInsita historicos. (lanc descriptinnem Prndentianam imi-
cella procul, etc. Itaqtte si per nns. licerel, dicerem t.ui visus e-l Galterus lib. v Alexand. veis. 222. De
gladium pudiciiia?.allixtimfuisso in auln, sive sacello pugna inc consule Amhrosium lib. de Oflic., e. La-
liaptisterii. Nam etiam Foruinaliis lib. n, carm 12, ctanlium lih. i, cap. 9.
b.iplislerium appcllat baptisinatis aulum. Et in iu- lt4.Widm.,corilrajnelrmii, saHgi<m_fla.<e«u'oirais.
35 PSYCHOMACHIA. 5i
115 Ulhelli exorlem, leioqne, et voce lacessii, A Teiorum nimbos , et non penelrahi e durans :
Impaliensqua mora? conto pciil, increpat ore, 130 602. Nec mola est jaculo monstri sine more
Hirsntas quatiens galealo in ver ice erisias. [furentis,
Eu tibi Marlis, ait, spcct.itrix libera nostri, Opperietis propriis perituram viiibus Iram :
60J Excipe morliferumsecuro pectore ferrtim : Scilicel indomitos postquam sioinachando la-
120 Nec doleas, quia lurpe tibi gcmuisse dolorem. . [ cerlos
Sic ait, et stridens sequilur comicia pinus Rarbara bellatrix impenderat, et jaculurum
Per leneros crispati notos, et cerla suh ipsum Nube superyacuam lassaverat irrita dextram •
Defertur stomacbum, rectoque illidituriclu : 135 Cum vento^a levi eecidissent lela volaiu,
Sed resilit duro loricajexcu?sj rrpul>u. J.iciihus et vacus hastilia fracia jacerent :
125 Proudanam virtus couserio adamauie trilicem Vertitur ad capulttni manus improba , et ense
Induerat thoraca humeris, sqtiamosaque ferri [eorusco
Texta per imorios commiserat undique ner- Connisa in plagam , dexlra sublimis ab aure
[vos. -Erigitur, mediumque ferit lihrata cerebrurn.
Inde qniela manet Palienlia, fortis adomnes 110 iEiea sed cocto cassis formata metallo
GLOSSJS VETERES.
quil, a (urore ociuus meus. Ui iratt solcnt vtdere oculis B mlenlia, I.
loruis.—Suffu->o, sublerfuso, I. 127.-Commiserat,_ circumdederat, ncxaveiat, ___
115. Ut, quasi.—Exoriem, expertem, I. succinxerat. — Nervos, circulos, I.
117. Quaiiens,agitans. — Cristas, sumtna pars cas- 129. Penetrabile, nomenest pro adverbio positum,
sis, I. id est, hnpenelrabiliter, I.
118. Tibi, do; ad-luum interiium.—Mariis, belli.— 131. Opperiens, ctr,sp<?c(aKS,I.
Speclalrix, ira patienliam increpat, I. 152. Indomitos, hviuietos. — Stomachando , ira-
119. Excipe, hicest tropus , qtti sarcasmusappella- scendo, swviewlo.— Lacerlos, brachia, I.
lur, id esl hostilishrisio, 1. 153. Impemleral, fuligaverat, I.
120. Neejloleas, ironia. — Ttirpe, est, I. 134. Siiiiervacuam, mulilem. — Irrila , imp~:diia,
121. Slridens pinus, sagiltam intelligi vult,l. velviliata: impedtla,quianullot lo eam vulneraverat,l,
125. Adamanle, adamansChristusesl, — Trilicem, 156. Hasiiha , tela, I.
triplicem lapidemChrislumpossumus inlelligere, I. 137. Yeriiijir, «Va-patientiamgtadio percutit, L
126. Tboraca, Grwcusaccusdtivus; toricam: lorica 138. Plagam, vulnus; cwdem.— Aure, capiie, I.
fidei niinirum triplex esl, ob Trinitatis £onfessionem, 139. Feril, percttiii. — Librala, mensurata,-1.
cttiadamansinviclus conferlui; cumin aucioremfidei, 140. Ca^sis, lorica. — Meiallo, mscmterismetallis
Jesum, semverasvicitur. — Squamosa, siAendida,vel dttrabilius(erlur: unde etiam vro tolerantiavonitur. L
COMMENTAUIUS.
117. Rat. elVienn., galcalo verticesine iij.Weiizius G uhi etiam occurrit lelorum imber.
legit liirsuto, neque leciionem discrepantem noiat. 150. Vienn., taclaest, et sinefine.
119. Alri., Erfurt., Vat. H asecunda manu, securo 134. Plaeet magis supervacuam, hoc est dexlram ,
in peciore. iu aiiis dcesl in. cum Vienn., Rat. , Mar., Vati. G , II et aliis , quaui
120. Ald. ei Gifanius verbo VESTISin Indic. Lu- supervacuanube.k\i%.,laxaveral, male, pro lassaverat.
crct., gemuissedolore; ahi, dolorem. Vat. C a priina 136. Po'iores Heinsiani et nostri, Sich., Weitz.f
manu., dolores. Er.urf, lurpe lih est; ui alris deest jaclibus. Ald., Gis. in contextu, Nebiis., Vai., C, F,
\erbum subsianlivum, excepto Angel., ubi male le- G , O, iciibus.Vat. D scribii liictibus.Codex Piccarli,
guur turpe Ubiest genuissedolorem pro gemuisse. ictibusel variis.
122. Nebrissu suspicatus est (enufs pro(e»eroshaud 137. Vienn., in capulum.
ahsurde. Sed Cbamillardus non debuit ex sola con- 158. Prsestantons nosiri, connjsa. Alii scribunt
jeclura hoc nomen in textum intruriere. Neque \ero conisa;alfi connixa.Gifanius Ind. Lucr., verlio Nisus.,
est causa ciir notus dici nequeat lener, ut dicilur approbat connisa. Egm. pro plagam babet galeam ;
tttiis, milis. sic Yirgiliuslib. x, In clypeum assurgit. His vocibns
123. Jlat., reclo; melius recloque. connili, erigi in clypeum, injaculum, assurgere, fre-
124. Seneca lib. ui de Ira, cap. 5 : Ut leta a duro quentera poelise\piiiniiiirliahiiiisciconaiusniiliiaris.
resiliunt, el cumdolorecmdenlissolida feriuntur: ila 159. Yienn., ribratu ; alii , librata. Gifanms loc.
nulla magnuinanimum injutia ad sensum sui abducit, cii., \erbo VOLGAIA, e\ vet. cod. legit vibraia, ei, ut
jragilior eo quod pelil. puiat, rectius quam Vulg. tibrata : nam vibranlur
125. Virgiliuslib. v : Lmvibushuic hamis consertam, gladii , hbramur missiha. Existimnt aulem , vim
auroquetrtllceniLoricam. Jnvicta vis palientiseosten- " agendi habere vibrata, ul apud Lucretium vulgata, et
dilur. Peveratus provida virlusexpimiiprudentiam,ut npud Ciceronem epislola ad Piriuin anl qmis poela
apud Pelronium libera virtus esl libertas. Non dis- quidam, Usurpata duplex cttbile.Non persu.idet: nain
phcet huecinierpreiafio, sed ita ut Provi.Jeuiiapatien- hoc loco inamis dicitur librata, nou ensis, ut obser-
liam armaverit. v.ivii etiam Heinsius. Libraiumab anre V rgilii est.
126. Pro thoraca Vienn., Rat., Mar., Vai. C scri- 110. In Yat. G desideratnr sed post mrea; in Yat.
hunt thoracem.Iu Widm., mendose , thoracha. In F, sed cocioformata-cassismeiatlo, renuente carmine.
Bung., humeros non male pro humeris. II i etiam Gi- Gis. 2 eri., Weitz. et alii, mrea sed cassis cocto for-
selimis. Boher., prior, indurat pro indueral. tnnla. Po.iores nostri'cum Alex., Ald.; Ang. ei aliis,
127. lu nomiullis vulg., innumeros pro tntorlos. wrea sed coclo cassis[ormata. Li Pui. eiror meiri est
Texta squaiuos.iferri suutipsa loriea ferrea ex hamis wrea sed coclocass:s informala melallo, ex quo opi-
in modum squaiuarum coutexla. quaj primum e loris naiur Heinsius Piudentium dedisse sed cassiscocio
. de corio (iebai, postea ex annulis ferreis, quibus informata melallo, nam iuformare apud iMaronein.oe-
nervi ad majorem sscuriiatein lnlerponebantur, utex currit pari significalione. Ego vero non video cur
hoc loco Nebrissa conjieit. exploratus enor Pnicani cod. obesse tlebeat clar.e
129. Cbrjsoslomus, dialogo 6 de Sacerdotio, ele- lectioni, i.i codicmn auciorilaie stalnlilac, scd cseto
gantissime depingii pr.clium, puguajquoapparatum, cassis [orm .ta, aut sedcassiscocloformala : non ciiim
35 AURELIi PRUDENTIICARMINA. 56
603 Tinnitum percussa refen, acicmque re- A Militiam, et rabidas tolerando exstinguere
[ tundit [vires.
Dura resullantem : frangit quoque vena rebellis i60 Ipsa sihi esl hostis vesania, seque furendo
Illisum chalybem, dum cedere nescia cassos Inlerimit, morilurque suis Ira ignea telis.
Excipit assultus, ferienti el luta resistil. Haeceffata, secal medias impune cohorles,
145 Ira,, ubi truncali mucronis fragmina vidit, Egregio comiiala viro : nam proximus lob
Et procul in partes ensem crepuisse minutas , Haeseratinviclaedura inter hella magislraj,
Jamcapulum retinenie manusinepondereferri 165 Fronle severus adhuc, eimultofunere aiihelus:
Mentisinops, ebur infelix, decorisque pudendi Sed jam clansa truci suhridens ulccra vnltu,
Perfida signa abicit, monumenlaque trisiia Perque cic.atricumrmmerum sudata recensens
[longe Millia pugnarum, sua proemia, dedecus nostis.
150 Spernil , et ad proprium succendiiur effera lllum Diva juhet landem requiescere ab omni
[ leihum : 170 Armorum slrepitu, captis elperdila qurcquc
Missilede mullis, quae fruslra sparserat, unum Mnliiplicare opibus, nec jain peritura referre.
Pulverc de campi perversos sumit in usns, Ipsa globos legionmn , el concuireniia rumpil
Rasile figit hunii lignum, ac se cuspide versa R 605 Agmina, vulniferos gradiens intacia"per
Perfodit, ei calido pulmonemvulncre iransii. [imbres,
• 155 Q04 Quam superassisiens Patienlia, Yicinms, Omnibusuna comes virlutibus associatur,
[inquit, 175 Auxiliumquesutim forlis Patieniia miscet.
Exsultans vilium, solita virlute, sine ullo Nulla anceps luctnmen init virtuie sine isla
"
Sanguinis, ac vitajdiscrimine : lex habet istud Virtus ; ,nam vidua cst, quam non Paiienii.i
Nostra eenus belli, furias, omnemuue malornm I firmai.
GLOSS^E VETERES.
141. Tinnilum, linnituin percussa referl palieiviu, 162. Secat, segregat, I.
<cutninjuriis lacessitadoctrinmmedicamentanon dese- 163. lob, sicul diveisi diversiseffuiserevirlutibus,
rii. — Aciem, scilicetensis, I. ul Noe perseverantia,Abrahamobedieniia,Jacob tole-
—
142. Dura, cassis. Resullantem , resilientem,vel ranlia; itasanclus Job palienliaclaruil, i.
resistentem.— Vena, cassis, I. 165. Funere, infirmilate, I.
143. Hlisum , percussum.— Clialybem,ferrum, I. 167. Sudala, etaborala, I.
144. "Assullus,iclus, veisonilus, I. 168. Pugnaium, c:isligaiionum,vulnerum.—T)ade.-
145. lra, gladius irm (rangitur in capilepalienlim,I. cus, nam Job fuit dedecus hosiis, id esl,viliis, quia
147. Capiilnm,capulussine pondereferri retinelur; oincebanlurab eo, l.
cum verba, nuUasvireshabenlia, frustra fundunlur, 1. 169. lllum, palienlia cumJob loquitur, L
148. Ebur, capulum : melonymia, I. 171. Perilura, piius per&itaflere (forte fuere), I.
149. Perfida, prava arma. — Longe, valde, I. 172. Globos, exercilus, i.
15I.Missile, a miltendodiclum esl, quod manu C 173. Vulnileros, vulnera [erenles.— Intacta, quia'
emiltitur, I. etsi corporeplerumquetmdiiur, intentionelainennutlo
154. Pulmonem , merito pulmonemtransftgit, qum inodosuperatur. —Imhres, perjacitla , I.
levilali parcere nonverebatur: nec defuit exemplumin 174. Una, patienlia , devictisvilhs, virlulibus asso-
Saule qui cum milemDavid persequeretur,eousquein- cialur,I.
sania ejus excrevil, i<(sua (urens hasta conciderit, I. 176. Anceps luctamen, duft.umbellum, I.
156. Exsultans vitium, gaudenlemiram, I. 177. Vidua esl, shte patienlia veronemhiemperfici
157. Discrimine,pericuto. — Istud, tale, 1. posse, Dominus oslendil, ubi ait : In pattentia possi-
159. Mililiam, i<(Apostolusinquil: Cum infirmor, dete animasveslras;absquepossessionesiquidemanimm
iunc forlior sum. et potens, L nulluvirlusaliauideHictl.1.
COMMENTARIUS.
siiinusbene diciiur formare quam mjot-mare. Hemsms ediderat vulnere , sed m addendis prastulil
142. Yienn., fiangebat vena non probe, nam supra funere cum oinnibus suis mss. Teolius mavult vul-
«esfrefert, relundil. nere, qund ait habere cum edd. omnes Yatt., uno
143. Prsecipui e noslris, Mar., Rat., Vienn. cum exceplo. Sed Aldus, et pleraaqueeditiones ante Gi-
YVeitz., Sich., cassis: scilicet, cassis ipsa cedere s linum consianler habent funere, quod exstat etiam
nescia excipit asstillus. Alii, tassos assultus. Tenhus in rodice Marietii, et in glossa Isoms, neque dchtiit
«on recte affirmat onines prteler Weiizium etunum Gallandio in Aldo disphcere.
Yai. habere cassos.Ihcret Chamillardus, sed in con- 166. Vienn., vulnera; lcge ulcera.
texiu edidil cassos. Clarior proeedit senteniia ciiin- 170. Ald., qttmsuni; c.eten quwque,excepiis veie •
cussos,ttvena ipsa, sivecassis exveua asris aut feni JJ ribus ediiiombiis. Giselintis hoc loco ajstuatet pro
intelligiiur cederenescia.ln Aldo inendum e&lcmdae caplis Iegenduni suspicaiur parlis. Senlemia est, pa-
pro cedere. lieniiam ellecisse, ut Jobus perdila qurequemuliipli-
144. Yal. F, assallus; caeleri, assultus : neque as- caret caplis opihus, sive parlis. HUtoiiam habes in
sallus Latuium est. ejus libro.
149. Ald. scribit abjicit; mslius alii, abicit. Idem 172. Weitz., illa pro ipsa. Fabr. elBong., globum
male munimenlaqueprq monumentaque,seu nionitnen- pro globos.
laque. 177. Iia Al.l. , Gis., Weilz., Mar., Rat., Vienn.,
150.Gifaniiis, vcrbo MOEXCRA, IMU_\I;BA , observat Alex. a prima manu , Ang., Yatt. t, F, 0. lia eliiini
Prudeniium anliquitaiis siudiOsissimum iuisse, ut legil AlbertUbEiili, \el Eyu in Margaitapuetica edil..
probanl verba densere, vagare , clepere, el hoc loco auni 1487. Heinsiuscum Thuan., el Pui., cl Nat. 11,
spernerepro abjicere, quod Ennii est. Virtus : et vidua csl,quam non palienlia firmal. In
155. Yiennens., humo; alii, humi. Yall. L et BBerrorest, Virlusnainquevidua esi, quam
_65. Gis., Rat., Gal., Yienn., vulnere anheius. non patienliafirmat. Possumusetia-n aho niotlo dis-
57 ' - PSYCIIOMACHIA. 58
Forlepereffusas inflaia Snperbia lurmas A 190 NecniinuSMiistabilisonipes feiilate superbil,
Effrenivolitabat equo, quem pelle leonis Impatiensfliadiflis frenarier ora lupatis.
180 Texerat, et validos villis oneraverat armos : Huc, illuc frendens ohvenit terga, negata
Qtio se fiilta jubis jactantius illa ferinis 607 Libenate ftigrje,pressisque tumescit ha-
Jnferret, lumido despectans agminafaslu, [benis.
Tuniium lortis caput accumularat in allum Hoc sese oslenLanshahilu venlosa virago,
606 Crinibus , exstructos augeret ut addita L5 Inter uiramque aciem supereminet, et phale-
| cirros - [laium
185 Congeries,celsumqueapicemfronsarduaferrel. Circumfleclitequum,vullnqne, et voce minatur,
Carbasea ex humeris summo collecta coibat Adversum spectans cuneum ; quem milite raro,
Palla sinu , leretem nectens a pectore nodum. Et paupertinis atl belia coegerat armis
A cervice Iluenstenui velamine limbus Menshumilis :regina quidem, sed egens alieni
Concinitingeslas lextis lureentibus auras. 200 Auxilii, proprio nec sal confisa paratti,
GLOSS^E VETERES.
181. Qtio, «(. —Fulla, a/(a.— Ferinis, (erinus su- B tio esl, et polestsubattdiri,vel habens, parlicipium, vel
perbimhabilus, ac fetnineuspariler , el equestris de- pcr, prmposiito;ut liabens ota , per ora. — Lupaiis ,
scribitur, ul ab humanomore, id est, a ralione degene- camo, I.
rasse superbos oslendercl, sed nequevirlule forles, nec 193. Habenis, capisiris, I.
suimelcompotes, I. 194. Hoc, superbia comniinalurlurbis, I.
182. Fasiu, superbia, I. 195. Inter, huinilitalisetsuperbim.— Pbaleralum,
185. Accumularai, erexerai, I. ornalum, el proprie ad equumpcrlinel, I.
185. Ardua, alla, I. 197. Adversum, cbnlra posilum; conlrarium, el hic
186. Carhasea, candida; carbasum, genus optimi nomenest adjectivum: id est, conlrarium sibi videns
lini. — Summo. pleno, I. superbia cuneum humililatis. — Spectans, circumspi-
189. Ingestas, imtr.issas, vel infeslas. — Texlis, ciens. — Cuneum, populum. — Raro, pauco, 1
veslhnenlis, 1. 198. Coegerat, colleqeral, I.
190. Nec minus, superbia equilat. — Sonipes, 199. Mens humilis, liumilitassine spe carel conslan*
equus; qvia pedibussonal, 1. tia; el ideo lunc etiam non eril virlns, sed vilium:____.(
—
191. Frenarier, frenata esse. Ora, quando pas- , enimpusillanimilas.— Regina, eral, I.
sivigeneris verboaccusativttsadjungilur, figurala locu-
COMMENTARIUS.
fmguere Nulla ancepsluctamenintt virtutestne isla : 15, lom. II, de mseriptione, quam ipseexphcat, et
Virtus nam viduaesl quam non palientia firmat. Post ita legit : Gnome, Pierinis ancilla, ornalrix elala est
hunc verMrailitulusesl in-Aldo, Superbimel Humili- ante diem quintum calendas Februarias, imperatore
tutis pugna. ln Viennensi, De duello Itumililaliset C Cwsareterlhtm dechnum, MaicoPlaulio Silvanocon-
superbim; In Rat. ei Mar., Superbia. In aliis, Su- suLbus. His adde Eugeniiim Guasco : Dissertazione
perbia et huinilitas. tuscitlanasopraun''antica iscrizionesepolcraleapparle-
178.Widm. et m quibusdamvulg. ad marg.,»nor(e; nenle ad uttornatrice. Romse, 1771, in-8.
alii, fone, quod verum videlur, magisque elegans. 187. Fuld., in peclore.
179. Yienn., effreno;si'n,effreni, quod retinendum 188. Vienn., timbi, non bene, pro lintbus. Elmen-
est : quamvis enim quaedam hujusmodi vocahula horstius, in Arnoliium pag. 55 ad verba Arnobii,
niroque modo proferanlur, ut inermus, inermis, hila- Imtninveretilfionteslimbis, allegateliam rx Stato in
rus, hilaris, tamen nihil novum lemere est adniillen- Achilt., Gemmalisaut neclnntlempora limbis.
tluni. Giselinusmargini adjec.t effrcno.-' 189. Gis., Mar., Rat., Weilz., ingeslas. Alex., in-
180. Gis., ornavcrat,quod esuoms. videtur appro- festas vel ingeslas cum glossaimmissas.Ang., infeslas
hare Piccartus, adducto loco Plauii , OrnamentaAja- cum glossa conlrarias. Ald., Witlm. ad oram, Valt.
cis. Pulchre superhia equo insidens describitur: nul- C, D , G , H , infeslas, quod non probavit Heinsius,
lum enim aiiimal equo elatius. quamvis iia in suisomnihus mss. Icgercttir. Mibi non
181. Yienn. et Ang., jaclantibus. Alii melius, )a- adeo displicet in[eslas, nam vestes turgescunt nuris
claniius. conlrariis. Sich. et Vienn. pariter habent infestas.
185. Vides vclercm consneludinemornandi capil- 190.-Vienn.,J>isfa6i/is.
los-, usui nostrorum lemporum haud nbsiiuilem. 192. In Rnt. scinlus correxerat huc iltucque fre-
Exstant in museis capiia et staiuae feminaruni in mens, prioribus erasis.
hanc formamadoriiaire. Apud veieres frequens men- v\ 193. In Vienn. desideralur que in pressisquc.
lio. Jmenalis, saiir. 6, vers. 502, gradus, quihus in 194. Yirmies vncal virgines, superbiam viraginem,
fasiigiumcapiHialtollebaniur,-vncatsordmes.Tol pre- quod aliud longe diversum est; et superbiaequidem
mil ordinibus, lol adltuc compagibusallum JEdifical opcra in viros magisquam in feminas cadnnt.
capul, Andromachena fronte videbis, Posl minor esl. 196. Post lmne versum iu Mar. u Rat. liiulus
Ovidms de ancilla ornairice lib. n Amor., cl. 8 : Ilumililas.
Ponendisin millemodosprmfectacapilLs.Viderieiiini 198. Pauperlinus verbum Apuleii, Varronis apud
possunlMamlius Huraiius, etalii :~eCliristianisGre- Nonium, A. Gellii, Symmacbi, Ammi.mi, Sidonn.
gorius Nazianzenns, Hieronyimis in episl. ad Deme- Jonas episcopus Aurefianensis, lib. n de Cultu sacr.
tiiadem , qui (urWtuntvcrticemalienis capillis slruere imag., Prudenlium secutus esl: Pauperlinaejus arnta
dixit, et Terliillianus de Cultu femiuarum cap. 7 : conteinnens,ubi male nonnulli lcgunt panperina, vel
Affigitisprmterea nescioquas cnormitales capillamen- pauperrima.
U-runi,nunc in galeii moilumquasi vaginamcapitis, et 199. YToceshujusmoriihumilis el liutniliiaspro vir-
operculumverticis, nunc iu ceivicumrelro suggestum. tule apud profanos scriptores nnn inveniiiniur. Quod
Mirttai, quod contra Doinini prwcepiacoiUendilur.Ad Spartianus ai! in vita Jidiani cap. 9 : Objeita e.stsu-
mensuramneminemsibi adjicere posse pronunlialuin perbia, cumille eliam in imperio fueiit HCMILLISIUS,
est: vosveroadjicitis ad pontlits.P.uilinuseiiam dhit inlelligit viiium superbiseconlrarium, non viriutem
itirritum caput. Gon'er Carohmi Paschalitim i'c Co- inler ulrumque mediam.
runishb. i, cap. 5, ei dissertaliouem Antonii M.Lupi
/59 AURELH PRUDENTII CARMINA. 40
Spem sibi collegam coiijunxeraf, edila cujus, A Arvaque captn mann popularier hospite aralro
Et suspensa ah humoest opuleniia divile rcgno, 215 Contendunt, duros el pellere Marte colonos..
608 Erg° humilem postquam malesana Su- Nempe, oridicultim vulgus! natalibus horis
[perbia meniem 609 Totum homiiiem, et calidos a matre am-
Vilibus insiructani nu lo osleutarnine telis [plectimur artus.
205 Aspicii, in vocem dictis se effnridiiamars. Vimquepoleslalum per niembra recenlis alumn;.
Non pudet, o roiseri, plebeio inilite claros Spargimus, et rudibus dominamur in ossibur.
Attentare duces, ferroque lacessere gentem fomnes.
Insignem litulis : veteres cui bellica virtus, 220 Quis locus In noslra lunc vobis se ie dahatur,
Diviiias peperil, ltetos et gramine colles Congenitis cum regna simul diiionibus aequo
210 Imperio calcare dedit? Nunc advena imdus Robore crescebanl? nati nam luce snb una
Niiitur antiquos, si fas est, pelleresreges. Et domus, et domini paribus adolevimusannis.
En qui nostra suis in praidam cedere dextris Ex quo plasma novum, de consepio paradisi-
Sceptra voluul! cn, qui nostras sulcare no- 225 Limiteprogredieiis.amplumiransfugitinorbem,
[vales, Pelli o que habilus sumpsit venerabilis Adam,
GLGSS.& VETERES.
201. Collegam,sociam.— Edita, eievata.—Cujus, B 212. En, perironiam dicil,-id eslquales. —Gedere,
spei, 1. conlingere, I.
202. Opulentia, opulenlia spei ab humo suspensa 213. Sceptra, regna. — Qui, quales, L
est, quia non de deorsum repromiltitui],sed desursum. 214. Hospite, alieno, quos rex superbim,id esl dia-
— Divite cwlesli, I. bolus vel lyrannus, invaserat aratro^trmdicalionis,pet
205. Ergo, superbia ilerum. —Malesana, vesana, I. humililalis prwdicatoresmelius ercoluntur, I.
204. Vilibus, quoniamslulta et ignobilta, et contem- 215. Duros, scilicetnos. — Pellere, scilicetvoluia.
ptibilia elegii Deus, per qum superbaqumquedesirue- — Marte. bello, I.
tel, 1. 216. Ridiculum, esl, Mar.
—
206. Non pudet, per ironiam. Pleheio, rustico, 218. Alumni, pueri, I.
ruslicano, 1. ' 219. Rudibus, novis, 1.
207. Altentare, aggredi, I. 221. Ditionibus, imperiis noslris, I.
208. Tilulis, gladhs, 1. 225. Domus, familia. — Adolevimus, crevimus,I.
209. Colles, aominationes,I. 224. Plasma, Adam. — Conseplo, anguslo, I.
211. Si fas est, si possibile esi, 1. 225. Limiie, margine, — Transfugit, ibat, 1.
COMMENTARIUS.
202. Giselinus putat alludere poelain ad elymon lum. Vienn., non latibus horis, male. Ald. -et Erfurl.,
humilitaiis, cum ait, opulenliam spei ab humo sus- natalibus oris, puto, quia veteres nonnunquam aspi-
pensam, neque prohat vnlgaiam iiilerpreiaiionem, rationem omillebaiit. Glorialur snperbia hominem
spem omnium rerum abundantia procreatam, el e C ab ipso natali die in sua esse potestate.
terra sublevalam, eo modo, quo apud Romanosre- 217. Juvenalis satr. 7, vers. 19'6. Et adliuc a
cens nati in lerra primum slatuuhtur, deinde Lev.i- maire mbemem. <
iias deaeauxilio implorato lollunlur. Mihi non displi- 219. Vienn., perperam, damnamur]in ossibus.Pru-
cel Bergii apud Weitzium expositio', locum illum denlius pro nouis stepe rudes usurpal, quaiiquam ossa
itUelligi : Beati pauperes, quia regnum Dei posside- hominis recens nati lecte ruriia seu imperfecta ap-
bunl. Senleiuia ha3cesi, spem tantum esse in terra, -pellantnr. Supcrhia loquitur de suis mihtibus seu
ejus opulentiam, et dives regnum in coslo.In edit. viiiis, ad id genus spectanlibus, qu* supra vocavit
Loloniensi JUarielius aut alius ad marginem e ms. antiquos reges.
cod. nolaverat, et suspensaab hanto : non palitur ver- 221. Yienn., dilioribus, non bene.- ~
sus, neque inielligo quid hic sibi velit Itamus. 222. Vienn., non male, nati cun luce sub una.
204. Vienn., Vatt. C et O, extructam; alii, in- Ang., perperam, nalis sufcluce.
Biruclam. 225. Donius est ipse homo; domini, qui reges anle
205. Barlbius, eap. 15, Advers. lib. xxiv, obser- dicli, diversa superbia; vitia, shve ei aflinia.
vat \erissime id -dicium, ut ex ms. apud Boetium : 225. Vienn., limine-progrediens.Weitziuscum soio"
Debilisheu! mmsloscogor in ire modos polius quam Piccarti cod., iransfluxil pro transfugit.Vat. F, male,
«ntremodos. Ald. et Vat. C, se fundil; plerique, se urbem pro orbem.
effundit, etiam Barlhius. Cell., se fundil. 226. Rosweydus, in notis ad Paulinum, pag. 871,
208. Sich., Weitz., Bong., telis. Alii reetius, tittt- ad illa verba, multo bovepelleatus, ex hocloco Pru-
iis. Widm. supra,-giadiis. . deniii aliisque Hieronymi.Ciceroniset Propertii, ob-
209. Piccarli cmiex, geimine-colles. - n
servat pelles fuisse velustissimos bahiius primo-
210. Ald. Wciiz., Gis. et alii, nunc advena. Gis. 1 riim Pairum. Weitzium non intelligo, qui ait aliam
edit. in coniextu, et vetus codex ad margmem edi- causam nobis oggerere sacram Genesin cap. m, 21,
lionis Weilzianae apud cl. prtBsuIemReggium, unde Cyprianum, Basilium. Nisi valde me omnia falluni,
advena, non male, si aliier dislinguas. ex Genesiloc. eit. el SS. Palribus snperbia causa fuu
212. lmitatio Maronis ecl. 1, Ea queis consevimus cur Adamus e paratlLo exsulare luerit jussus. Fecit
agros! et jEueid. lib. ix, vers. 600, En qui nostra quoqueDominusDeus Admet uxori ejus lunicas pelli-
sibi bello connubiaposcunl! ceas et htduit eos. El ait : Ecce Adam quasi untts ex
213. Aldus, F^abr.-cum nonnullis ex nostris scri- nobis fuctusesl, sciens bonumel malum:mmcergo ne
htinl nostros pro nostras. Mar.ei pleriqtie alii, noslras. forte tnitt t manumstiam,etc, et supra veis. 5, ser-
Utroquemododicitur. Virg. eelog.cit., Cultunavalia. penlis vox, quod ipsum esi superbim praecepium:
215. Ang., Vat. C, duros expellere. Eritis sicut dn. Elmenhorstius in Arnobium pag. 61
216. Weitz., Mar., Vienn., Rat., nempe hoc ridi- ex Lucretio illusirat similem locum Arnobii, Amiciri
eutum; el glossa ia Mar., est. Alii, nempe, o ridxu- deskrunl pelt bus.
41 _ PSYCHOMACHIA. 42
Nudus adhuc, ni nostra foret prascepta secutus. A Arida Sobrietas, alho Jejuuia vultu,
Quisnam iste ignotis nunc hostis surgit ab oris 245 Sanguinevix tenui Pudor interfusus, aperta
610 lmportunus, iners, inlelix, degener, Simplicitas, et ad omne palens. sine tegmine
[amens, | vtilnus,
250 Qui sibi lam serum jus vindicat, liactenus exsul? Et prostrala in humum", nec libera judice sese
Nimirum vacuaecredunlur frivola famse, Mens humilis, quam degenerem trepidatio
Quse miseros optare iubet quandoque futuri _ [ prodit.
Spem fortasse boni,l_eta ut solatia mollem Faxo ego, sub pedibus stipularum more leralur
Desidiampigro rerum medilamine palpent. 250 Invalida ista manus : neque ehim perfringere
255 Quidni illos spes palpet iners, quos pulvere in [ duris
' -
[isto Dignamur gladiis, algenli et sanguine ferrum
. Tirones Bellona truci non excitat aere, . Imbuere, fragilique viros fcedare Iritimpho.
Imbellesque animos virtus tepefacia resolvil? Talia vociferans, rapidum calcaribus urget
Anne Ptidicitise gelidum jecur ulile bello est? Cornipedem, laxisque vblat temeraiia frenis, •
An tcnerum pietalis opus sudatur in armis? 255 Hostem. humilem cupiens impulsu umbonis
210 Quam pudet, o Mavors, etvirlus conscia, talero - [equini
Contra slare aciem, ferroque lacessere nugas, Sternere, dejeclamque supercalcare ruinam.
Et cum virgineis dextram conferre choreis! 6i2 Sed cadit in foveam, pneceps quam cal*
0J1 Jusiitia esl ubi semper egens, et pauper [lida forte
f Honestas: Fraus inlerciso suffoderat sequore furlim :
GLOSSiE VETERES.
228. Oris, fmibus, i. exercitus,J.
229. Imporlunus, qui in riulla re propinquus, vel 241. Nugas, inutites, I.
aptus est: hitmililalemdicit, — I. 245. Pudor, rubor, I.
250. Hacieuus, hucusque. Exsul, qui extra suum 246. Tegmine, cltjpei, I.
tolum est, I. 247. Prostrata, inclinata. ^- Sese, seipsa, l.
251. Credunlur, ab illis, I. 248. Prodit, manifeslat, I.
252. Futuri, (utura conlendit evacuare, ut prmsen- 249. Faxo, (ucio, I.
lium deleclalionedecipiatinfelices, I. 250. Manus, multitudo, I.
254. Desidiam, pigritiam. — Palpent, temperent, 252. Imbuere, maculare, I.
mulceant,I. 254. Cornipedem, -equum,quia formatos pedes cor-
. 235. Quidni, certe; quid aliud. —Pulvere, terra; nibus habel, i,
"« hoc smculo, I. 255. Cupiens, superbia irruere niiitur super humili-
256. Rellona, bellatrix, dea beili. — Mve, coniu, 1. C lalem et spem. — Impulsu, pectore equi, I.
258. Bello, ad beltum,1. 257. ln foveam, superbia cadit in foveam, I.
259. Pietatis, pudiciliw. —Sudaiur, laboratur,\. 258. Mquore, terree: campo, ab mquitale,I.
240. Mavors, deus belli. — Yirtus, mea; noster
COMMENTARIUS
- 227. Aldus, Vat. C, supra. nisi nostra. (ia csf ubi semperegens. Justiliam egenlem, honesta-
228. Mar. el Ral., horis, cum Weitzio. Alii, oris, tem pauperem vocat.ex Jiis quai ssepe accidunt.
quod verum est. Yeleres interdum aspiraiionem ad- 244. Vienn., Ang., Val. C asecunda manu, Rat.
jiciebani, ubi opus nou erat, ut lionus pro onus. Con- a manu recenli, jejunaque; alii, jejunia.
tra alii faciebant, ul dixi ad vers. 216. Vatt. C, O et 248. Vienn:, prodet. Val. C, abrasis prjoribus, tre-
alii nonnulli, hoslis nunc suryit. pidatio prodit. Virg. lib. IV ^Eneid., \ers. 13, Dege-
251. GIs. 1 edii., credunlur; in 2 edit., credenlur, rieresanimos timor arguit.
quod iterum in Animadvertendis et corrigendis mu- 249. Plauius aclu r, sceua 1 mililis gloriosi : Cujus
lavil iu credunlur. Has auclorum correctiones el se- tu legionesdifflavisdspii ilu, Quasi venlus folta, aut
cundas curas mulft non observant. In Vat. C, Ang., peniculam tecloriam.
Mar., Vienn., Ald., Weilz., credunlur. Giselinus as- 230. Abl., Fabr., Val. C, perslringere, minus bene
serit, poctam mir.i imo inaudita uti miosi iu irridenda quam perfringere. Exstat etiaiu perslringere in Mar.
spe, in qua lamen comite humilitatis opes omnes el Rat., aliisque : sed,ut : advertit Giselihus, perslrin-
paulo anle constituerat. Verum superbiee sensa nunc gere esi leviler tangere hoc loco aptius cadit pe.r~
exprimit, amea sua et alioium vera sensa explicuit. II (ringere duris gladiis. ex reeenti
252. Ald., Yienn., Alex., Vat. F, Pal., Heinsiani 252. Ald. ei Rat., inepta correctione,
scripii, jubel. Mar. Rat., Weitz., Gis. etalii, jubent. Imbuere et fragili vires fmdare triumpho. Cellarius
255. Yienn., spem forlasse bonam, minus beue. hunc eumdem errorem exscripsil; ila certe lego in
lortasse deceptus est ex mendo
Ald., Fuld., Pul., Oxon., lenlaul solatia. Nostri po- 2 ejus editione , quiHeiuslanae.Gravius
tiores, Alex. a prima manu, Mar., Rat., Vienn., Iwta innotis 2 edilionis errat Gallan-
cum Thuan. a prima manu, Weilz., Gis. elaliis. , dius, qui mendose a Chamillardo editum ait imbuere,
254. Casiigatiores Heinsiani etnosiii, Alex.,Mar.-, fragilique viros, et ipse, invilis musis, legit imbuere,
Rat. cum Weilz., Gis. et aliis, medilamine. In Yat. fragilique vires.
C, medicamine; supra, meditamine. Aldus cum non- 255. Erfurt., rabidum; alii, rapidum.
nullis, medicamine. 255. Aldus male, impulsuum bonis equini. Pariler
238. Yidenol. ad vers. 57, Vena animi. alii mendose apud Becmanum in Manudtict.ad liiig.
242. Aldus, cumque liancvirgineisdextram. Conji- Lat.,impulsum bonis equini,aul impulsumbovisequini.
ciat aliquis, Et cum virgineis dexlram hanc conferre Nebrisseiisis umbonem equinum ' ' intelligit clypeum,
choreis.lii noiinullis vulg., ac cum pro el cum. sive cetram ex corio equi.' '.
245. Ald., jusliiia esl nam semperegens. Ahi, justi- 256. Alex., ruinis; alii, ruinam.
PATROL. LX.
45 AURELHPRUDENTUCARMINA. 44
- Cunctanti
Fraus detestandis vitiorum e pestibus una, A Spes fida comes suceurrit, et otTert -
260 FallendiVersuta opifex; quai pra?,sciabelli Ultorem gladium , laudisque inspiral amorem.
i '-Pjanitiem scrobibus"vioiaverat insidiosis, 280 Hla cruenlalam correplis crinihushoslem
» Roslili de parte latens, ntfossa ruentes Proirahit, el faciemIsevarevocanle .supinai.
] . Exciperet cuneos, atque agmina mersa voraret. Tunc caput orantis flexa cervice resectum
Ac ne fallacempuleum deprendere posset Eripit, ac madido suspendit colla capillo.
•-265 Caula acies, virgis adoperlas lexerat oras, Exstinetum Vitiumsaneto Spes increpat ore.
Et superimposilo simularal cespile campum. 285 Desine grande Joqui : frangil Deus omne su-
At regina humilis, quamsisignara, manebai [ perjjum :
i Ulteriore loeo, nec adhue adlraudis operlum Magna cadunt: inflata crepant: lumefacta pre-
Venerat, aut foveaacalcarat furta inalignae. [muntur. ?
870 Hunc eques ilia dolum , dum fertur prsepete Disce supercilium deponere, disce cavere
[ cursu, Ante pedps foveam, quisquis snblime minaris.
Jncidit, et cjecumsubitp patefecit hiatum : ©14 Pervulgata viget nostri senteniia Christi:
. g|,S Prona ruenlis equi ce.yice inyolvilur, ac 290 Scandere celsa humiles, et ad ima redire
[ sub B [ feroces.
Pecloris impressu fraeta inler crura rolalur. Yidimus horrendum .membris, animisque Go-
At Yirius plaeidi mpderaminis, ut levitaiem .[ liam
-275 Prospicit qblritam monstri sub morle jacemis, Invalida cecidissemanu : puerilis in illum
Intendit gressum mediocriler, os quoque parce Dextera fundali torsit siridore Japillum,
- Erieit. et comi moderatur gaudia vultu. Traieclamaue eavo nenetravit vulnere fronieiai.
GLOSS.fl VETERES.
260. Versula, callida arlifex, I. 277. Comi, honesto, severo, ornato, amxno, I.
261. Scrobihus, foveis,I. _ 278. Cuneianti, dubiianii, I.
—
263. Cuneos, exercilus. Agmina, virlulum,I. 280. Illa, humililas ampulatcapul superbim.I.
264. Deprendere, prmscire,I. 284. pxstinctum, exginctam s\iperbiam,J.
265. jCaula, clara. — Qra.s,summilales,I. 287. Supercilkim, superbiam, I.
' 288. Subfime, gloriose,I.
267. Regina, humililas iierum, I.
270. Illa, scilicetsuperbia, I. 289. Pervulgata, vatde," I.
271. Hialum, scrobem, I. 295. Torsit, jecit, I.
274. Levitalem, instabililalem,I. 294. Trajectam, per trajectam, L.
, 976. Os. faciem.— Parce, tnediocriter,I.
COMMENTARIUS.
259. Ald., Ang., Val. C a prima manu, vittorum G 274. Bong., et virlus; melius, a(ntV(us.Moderamen
pestibussine e.qhod necessarium certe est. In Aldo, pro275. moderatione: vide Apoth. vers. 47.
una est': abundat yerbumsubstantivum. Vienn., Mar., consphil obtritam. Rat., Gis.,
261. Heinsio placet cum Put. solo viliaveral,"etpost Weitz., perspicil oblritam. Fuld., prospicitobstrictam.
Heinsium-,Chamillardo aliisque. Sed cur displiceat I?rsestaii(iorescum Aldo., prospicit obtritam.
violaverat cum veteribus editis, cum nostris Mar., 276. Fuld., parle; lege parce.
Ral., Vienn., Alex., Vall. C, F, G, O aliisque innu- 280. Yienn., cruenlatum, minus bene.
meris? Verbo «fitiaiidj,'inquis, usus est aliquando 281. Vienn., conirahit; melius, protrahit.
' Priidenfms :Mihi quasi vero verbo violandi saepius non - 282. Virgilius jEneid. x, Reftexacervicereseclum.
ftierit usus. magis placet violare planitiem scro- 285. Ald. et alii, et madido.
bibus quam viiiare. Ovidius in MetJ_,violare silvam 285. Virgilius lib. x, Dixerat ille aliquid magnuip.
dixil pro securi cmdere. €onsule Erasm. Adag., Ne magnaloquarh. Corippus,
"264. Weilz., at ne; alii, ac ne. In uonnullisvulg., lib. II, vers. 40, imitalus videtur Prudentium : Colla
' __ superborum,furialaquepeoiora frangis.
possit.
265. Ald., Widm. supra, Vienn., Vatt. C, L, BB, 287. Supercilium sedes stiperbia.. Vide Plinium
Ang., clara acies. Ral., Mar. et alii oplimi, cauta, lib. xt, cap. 37. Elmenhorstius, in Arnobium pag.
quod magis placuil Gallandio. 44, hune Prudenlii versum eonfert cum verbis Arno-
269. Vienn., Veneral, ul fovemcalcaret furla maii- hii, Superci'.!iimdeponert.
gnm.}\~\Yai. C, mendose et conlra melrum, Venerat 289. Yienn., clivulgalaviget.
aut fovewnondum calcarat malignm. Ad marg. post -Q 291. Pauci hi versus, tanquam opus Prudenlii.di-
catcaral est [urta, sed nondum semper abundat. - versum elinscriptum MonomachiaDavidiset Goliathi,
Pal. et Barthius, hinc eques. Vienn., nolanlur in indice, alioqui aecuraiissimo, bibliolhecae
' huc270. Egm.,
eques.Reline hunc. Casanaiensis. Exstani videlicet in Critlcis sacris,
271. In Yat. F praipostera est tfajeelio horurn • Londini, 1660, tom. VIII, col. 277, in fine operis :
versuum : primo legilur Prona, lum Incidit. Dolum _ In hisloriam monomachimDavidiset Goliallii Reg. I,
incidit, ut iniliq lib. n Juvenci : Jamque dies prono cap. x\n, inquisitio, MatthmoHorstioauctore: uhi le-
decedenslumine pontum Inctderat. gitur : Prudenlius monomachiamhis versibusin Bsy-
272. Yienn., una : lege piona. In Rat. ineptus cor- chomachiabreviterperstringit: Exslinclumvitium, elc.
rcclor, de quo ssepe, cervicerolala <superquePectoris 295. Pro fundali habent funali Thuan., Egm., Pal.,
hhpressuquadripes provolvituripse. Alex. a prima manu , Yat. H et codex Barihi., pui
273. Fabr., t>ec(oWs pressu. Ila Giselinusedidil in tamennon placuit funali. Ileinsio non prorsus displi-
2 edii., sed postea in line correxit pectoris impressu cet et adverlil alibi quoque Prudenlium bap voce
' ex rnss. : quae correctioInnonnullosialuit. In priore usum fuisse, scilicel infra vers. 86.6.
Roii., peclork impulsu. Vat. F, inler dura. Com- - 294. Alii trajeciam', alii transjedam scribupl. Pk-
munis.Iectio, Pectoris impressu fracta inler crura row rique ex oplimis, trajectam.
taluu ;
45 PSYCHOMACHIA. 46
295 IIleminax,rigidus,]'aclans, trucnlentus.amarus, A In coslumse virgo rapit: miranlur euntem
Dum lumetindomitum, dum formidabilefervel, Virlutes, tollunlque animOsin vota, volentes
Dum sese oslenlat clypeo, dum lerritat auras : Ire simul, ni bella duces terrena relardent.
Experlus, pueri quid possinl ludicra parvi, > Confliguntvitiis, seque ad sua pramiia servanl.
Succubuit leneris bellator turbidus annis. 510 Venerat occiduis mundi de finibus hostis
500 Me tunc ille puer virtutis puhe secutus, @1@ Luxuria, exstinctse jam dudum prodiga
Floretites animos sursum in mea regna letendit, [famas,
Servalur qua cerla milii domus omnipotentis Delibuta comas, oculis vaga, languida Yoce,
Sub pedibus Domini, meque ad sublime vo- Perdila deliciis : vitse cui causa voluptas,
> [cantem Elumbem mollire animum, petulanter amoenas
615 Viclores ceesaculparum labe capessunt. 315 Haurire illecebras, et fraclos solvere sensus.
505 Dixit et auratis praestringensaera pennis, Ac tunc pervigilem ruclabat marcida coenam:
GLOSS^E VETERES.
295. lrucutentus, torvus, i. u 609. Conlligunt,pugnant adhuc, 1.
296. lndomitum, indomite. — Formidabile, adver- 511. Jam dudum, statim. — Prodiga, oslentalrix,I.
bium.— Terret, fervet, I. 312. Delibuta, uncta.— Comas, per, I.
504. Caesa,vicla, I. 314. Elumhem, mollem, 1. - .
305. Et auratis, humililas ascenditin cvelum: vir- 515. Illecebras, deleciaiiones,I.
tules mirantur. — Aera, accusalivusGrwcus, I. 316.Ae tunc,luxuria,auditistubis,ad bellumcurril, I. '
. COMMENTARIUS.
290. vat. ti nunc orainem servat nte tmnax. uum ttus tacernarum, etc. Mensarumemmvoraginesel va-
sese. Dum lumel. Vat. D, llle tninax. Dum tumet. rias voluptalumitlecebras, ne lonqiusprogrediar, prm-
Expertus, pueri. Dum sese. Alii ordinem bic^exhibi- -termivo'.... Deniquepro philosophocantor, et in locum
tum relinent. oratoris doclor artium ludicrarwfi accilur : et bibtio->
296. Vienn., indomite, quod sapit glossema. Tres thecis seputcrorum rilu in perpetuum ctausis organa
velusliores Heinsiani, Alex., Ald., Widm. supra, fabricant ul Itydraulica, elc. Poslremoad id indignita-
Gis., fervel. ,Alii etiam veteres terret, nempe Mar.i, lis est ventitm, itt cum peregrini ob formidalarnliaud,
Vienn., Rat. cum Weitzio, et uho Cauclnano. ita dudum alimentorum inopiam petterenlur ab Urbe
297. Aliqui disiinguunt alio.modo, Dum sese oslen- prmcipites, sectatoribus'disciplinarum liberalium im-
tat, clypeodum terrilal auras cum Weitzjo. Vat. C,- pendio paucis sine respiralioneulla extrusis, leneren-
,dum hrilat auras, male. In Pal., dumterrilat ense. tur mimarum asseclmveii, quiveidsiniularunl ad tem-'
298. Mar. et Rat., quid possent. pus; et tria millia sallalricum ne inlerpellala quidem
299. Ald. ct alii vulg., armis pro annis. Barlhius cum clioris, lolidemqueremanercntmagistris. Et licet,
.mendose, anciis. Q quocunqueoculos flexeris,feminasaffaihn mullas spe-
501. Erfurt. a prima manu, flormtes annos. clare cirratas, quibus, si nupsissenl, per wlatem ter
502. Weiiz. cum Put., quia certa. jam nixus polerat suppetere liberorum,^adusquetw-
504. Piior Boher. et Thuan. a secunda manu, li- dium pedibuspavimenla lerenles, jaclari volubilibus
ctores cmsa. gyris, dum exprimunt innumera simulacra, quw fin-
505. Vat. C, perfringens .\non placet. Ald. cum xere fabulm theatrales. QuaJ omnia Prudentiam» de-
aliis, prmstringens. scriptioni luxurise apprime conveniunt. Haud equi-
509. Post hunc versum Vienn., De Sobrietate et ''• dem negaverim, illo ipso lempore luxum in Oriente
Luxuria. Mar. el Rat., Luxuria. Aldus, Luxurim, el effrenumeliam fuisse, ut arguitur ex his vitiis quaa
Sobrietatispugna. Giselinus,Luxuria el Sobrietas. Chrysostomus gravissime et concionatorio slyio re-
510. Lepidus est hoc loeo Giselinus. Rejieit inier- prehendit. Sed sive Antiochia, sive Constantinopolis
prelationem quam dubitansNebrissa indicavil, inlel-. Romaeconferatur, non dubito quin multo major fue-
' iigendum id esse de selale mundi ad occasumver- rit licentia eteorroptio morum Romaequam in aliis-
genle, ut Hispaniamsuam, inquit Giselinus, etAfrl- Orientis urbibus.
cam bac ignominia liheraret. Tum probabile existi- 511. Cornelius Tacitus Annal. lib.^si : Infamim
mat,-poetani ex his regionibus organa luxuriae ac- apud prodigos novissimavoluptasest.
cersivisse, cum ese, imprimis vero Hivpania,auri, 312. Secunda in delibuta producitur ob metri ne-
argenli, lanse,aromatum, aliarumque rerum ad ef- cessiiaiem. Imiiaius esi Galierus lib. v Alex. vers.. '
Temihandos mores pertinenliuin, copia mirifice ce- 218 : Sanieque recenti Delibuta comas. Rott. prior,
lebres fuerint. Qum (verha ejusaudis) si suis se fini- " oculosvaga, languida vocem, Graeepmore, ut deli-
'bus contiiuiissenl,nunquamforlasse nos Belgmlaudem bula comas.Nostri omnes cum aliis, oculis vaga, lan-
a Jtil. Cmsarenpbistributamamisissemus.Recte, quod guidayace, excepio Cauchiano, qui illud priushabet.
Belgas l.iuriemveterem amisisse faletur; quod aulem Heinsius edidit oculos....vocem; seculi sunlChain., '.
causaiu in llispanos conjicit, fortasse nunc negaret, Gal!., ct Teol. Barlbius cum Prudentio confert Ba-
antiquosdominosHispanos ab his populis laudari et chiarium noslnim, qui oculos hominis lapsi vagos
desiderari observans. Illud vero Giselino assenlior," dicit, luxuriam et libidinemindicando. -
poetain polius respexisse lotum Occidentein, quate- 515. Vienn., edita; melius perdita. Boher. prior, '
nus ea mundi pars ab Orieniali distinguiiur. Etenim cura pro causa minus bene. Vivendi causa solent.'
ut iradiiSuIpicius in VitaS. Martini, luxus immodi- dici viriutes. Juvenalis satyra 8, vers. 84 : Et pro-
cus in Occidenlemagisquamin Oriente dominabalur. pler viiam vivendi perdere causas. Ralione contraria
In Occidenlis vocabulodiabolum significari plures luxuriosisviisecausa esi voluplas.
docent. Sed cuni imperium Romanum divisum tunc • 514. Persius
salyra 1, vers. 104,' Summa delumbe
. esset, et Orieniis et Occideniismentio passim occur- saliva. Auctor dialogi de Oraiore usurpavit elum-
rerel, probabilius est Prudenlium inlelligere impe- bts.
rium Occidentale, et prascipue ejus capui Romam, 315. Verbum solemne, cum de luxuria agiiur,
iibi eo tempore iiisigni er effervescehat luxuri i, ut FIUNGERE. Vide quae nolat Gothofredus ad verha
fuse narrat AmmiauusMarceflinus,qui inler alia ait: FRACTA. molliter plebe, cod. Theod. lib. vi ad legem
Alii summum decusin carrucis solilo allioribus, ct Juliam de adulteris ex nostro poela et aliis.
ambitiosovesliumcutiu ponentes^sudant sub pondsri- 516. Rat., Mar., Weiiz., Ajex., ac lunc. Ald., eV
H AURELII PRUDENTlI CARMINA. 48
Sub lucem quia forte jacens ad fercula, raucos A Turpiier, heu! dextris languenlibus obslupe-
Audierat liluos, atque inde lepentia linquens [facti,
Pocula, lapsanti per vina, et balsama gressu," Dum currum varia gemmarum Iuce micanlem
320 Ebria calcatis ad bellum floribusibat. 555 Mirantur, dum bracleolis crepilanlia lora,
-1, Non tamen illa pedes, sed curru invecta ve- Et solido ex auro pretiosi ponderis axem
. [nuslo @J,@ Defixis inhiant oblutibus, et radiorum
1 Saucia mirantum capiebat corda virorum. Argenlo albenlem seriem, quam summa rotsi-
0 nova pugnandi species! non ales arundo [rum
63.7 Nervo pulsa fugit, nec stridula lancea Flexura eleclri pallenlis conlinei orhe.
[torto 540 El jam cuncta acies in deditionis amorem
325 Emicat amenlo, frameamnec dextra minatur: Sponte sua versis transibat perfida siguis,
Sed violas lasciva jacit, foliisque rosarum Luxuriae scrrire volens, dominaequelluenlis
Dimicat, ct calathos inimicaperagminafundit. Jura paii, et laxa ganearum lege leneri.
Inde, ehlanditis^irlutibus, halilus illex Ingemuil tam trisle nefas fortissima virlus
Inspirat tenerum labefacla per ossa venenum; 345 Sobrietas, dexlro socios decedere cornu,
330 Et male dulcis odor domal ora, et peclora, et g Inviclamque manum quondam sine csede pe-
[arma, [rire.
"- Vexillum sublime crucis, quod in agmine primo
Ferratosque toros ohliso robore mulcet.
Tlpiiciiinlnnimn<:_O.MIvip.li.&t.Rnie.nlanonnnt Dnv bnnnjiraelnlp.ral.dftfivarnsnide sislit
GLOSS^; VETERES.
317. Sub Iucem, usque ad lucem. — Jacens, se- riam, I.
dens. —Fercula, lecfulos,I. 554.Currum, luxurim, .1.
319. Lapsanli, nutanii. — Balsama, balsatnouncta 555. Bracieoiis, laminis, vel ftlis, I.
erat, quia odoris graiia sparsa fuit domusbalsamoet 340. Et jam, cuncta acies versis signis ad dedttio-
floribus, I. nem transil. — Deditionis, poteslalis avarilim, lso.
321. Pedes, pedeslris, I. 341. Yersis, posilis, lso.
322. Capiebal, decipiebal,I. 345. Gnnearum , scoriorumvel canloruni, kelluo-
525. 0 nova, luxuria blandimentisvirlutes deciplt. num vel gulosorum,1.
— Ales arundo, t>e/oa; sagtlla, a rccliludine, I, 544. Ingemuit, sobrielasincrepat acies, suadens eis,
525. Emicat, exsilit, [. ne sequanlur iuxuriam. — Yirlus, virgo, I.
527. Calathos, p'eiios rosarttm sparqil, I. 545. Cornu, de exerchu sobrielalis, I.
3s8. Hal.lus, spiW(us.— lllex , ilticila peragens,I. 546. Manum, multitudinem. —Sine csede perire,
531. FenMlosque, colla loricala.—Toios, brachia, sine pugna decedere,I.
vei densitatesbrachiorum.-—Obliso robore, fracta for- 347. Agriiine, exercitus. Iso.
titudine, L 548. Dux, sobrielas, I.
332. Ceu vieli, viri dejectis annis, sequunlur luxu-
CQMMENTARIUS.
tunc. Yienn., Gisel., Pal., at lunc. Heinsiani cum G ' dila corda.
nosliis faciunl ac lunc. 552. Alii, deichml; alii, dejicw.nl.
521. Vieim., nec lamen, 535. Bracteolis scribas, an bratteolis, conlroversra
325. Egm., alis; lege ales. ortbographica est.
524. Ang. miniis bene nervo pulsa fuii. Put. et 557. Vienn., dum fixis inhiant.
Egm. a manu prima nervum pulsa fugit. Heinsius 558. Palai., quem, scilicetaxem. Alii,qitam,nempe
suspicalur nertio hnpulsa fugit, quod amplexus est seriem.
Cellarius. Non mulaverim lect.onem communem 359. Vienn., orbem, non bene.
nervo pulsa fugil in Alex., Valt. C, D, G, L, 0, BB, 541. In quihusdam vulg., perdita pro perfida; quod
Mar., R>U.,Vieun., Ald., elaliis. In Vat. H est ner- postremum longe venuslms est.
vum pulsa fugit. 542. Yienn., jubentis pro fluentis, hoc esl fluxae.
525. Ald., Gis., Fabr., Vat. G, [ramea. In Val. C quod pioprium esl luj-uriae.
desideratur hic vcrsus. In aliis et iu margine Gis., 545. Veterrimi Heinsiani, Vienn., Mar.. Rai.,
frameam. Amentaex Fef,to suiit quibus, ut mitii pos- YYeitz.,Gall. etalii, ganearum. Aldus cum Torn. et
sinl, vinciunturjacula. Hine amenlare apud Lucauum nonnullis aliis, ganeorum, quod nou improbo, nam
et Martianum Capellam reperiiur. ganeuin fornix est. Giseiinus ait, pro voce ganearum^
527. Rat., peragmina fudit. subslituere quosdam ganeonum. Quorsum? mquit."
528. Eifurt., inde blanditis. Ang., inde eblanditis. Anne eajdcm legesgaucis et ganeonibiis? Ganea, et
Legeudum iude eblanditis.Alii inlex, alii illex scii- ganeum in Groccaorigine scribuntnr per -nseu e lon-
,bunt. Illex ab illiciendo, illix, aul inlex, a quo Iex n gum. Becmauusde Origin. hng. Lat., verbo GAKEUH,
rion servatur, quod vult Iso. -0 observal Laiinos saepe-7.in a commulassc, et in e
531. Ald., oblito; miims bene, pro obliso.Necme- breve-,uiGyntEceumapudTerc.itiumpeiiuifuna brevi,
lius choros alter Roll. cum Bonon. pro toros : nam Cyclopeusapud Marouem, conopeum apnd Horaiium
quod in quibusdain mss. exaralur thoros, nil moror. oda 9 Epod. Ganeo est, ut ait lsidorus Iib. x, luxu-
Gis. non omnino rejicil oblito, nl apud Virgilium riosus, et tanquam in occullis locis et snblcrraneis,
cclog. 9, Nunc oblila mitti tot carinina. Post lninc qumGrwci ganea vocant. Post hunc versum Mar. et
versum in Yienii., Angei., Valt. C, L, BB leguntur Rat. pro titul i Sobrietas.
lii duo versiis : Luxmia huc violascurru delala venu- 517. Gretserus lib. n, cap. 18 de Cruce, ailudere
slo Per populosjacit, ui mala credula corda lepescant. Prudeniium ait ad morem praeferendiimaginem cru-
Giseliuus eosdem invenerat in quodam cod. ms. sis in praeliis, queni morem pluribus eo loco con-
Theodori Pulm'anni,etaliero Daventriaeexcuso, sed [irmal.
«fficios recte existimavil. Giselinus vero' legit cre-
£9 ' PSYCHOMACHIA. 50
Instauralqiie levemdietis mordacibus alam, A 360 Post inscripla oleo frontis signacula, per qme
150 Exsliniulans animos, nunc probris, nune prece - Ungenlum *regale datum esr. el chrisma pe-
"
[mixla: [renne:'
@J_QQuisfurorinsanas agitat caligine mentes? Ut tener incessus vesligiasyrniale verrat,
Quo ruiiis? cui colla datis? quaevincula tan- ' in fractis fluitent _ut, pallia
620 Sericaque
*
[dem, [membris,
Prob pudor,'armigeris amor est perferre lacer- Post immortalem tunicam, quam pollice doeto
" - 365 Texuit alma
[lis, Fides, dans impenetrabile .tegmen
Lilia luteolis interlucenlia serlis, -
' Pectoribuslotis, dederat quibus ipsarenasci.
555 Etferrugineovernantes florecoronas? Inde ad nocturnas epulas,ubi cantharns ingens
His placefcassuetasbellojam tradere palmas Despuit effusi spumantia damna Falerni;
Nexibus?his rigidas nodis inneclier ulnas ? In mensam cyathis slillantibus, uda ubi multo
Utmitra_C33sariemcohibens aurala virilem 370 Fulcra mero, veterique toreumata rore rigan-
Combibat infusum croceo religamine nardum, \[tur?
GLOSSJl VETERES.
349. Inslaurat, armal. — Levem, vetocem,1. j} 359. Nardum, florem, I.
350. Exstimulans, horlans. — Nune, inlerdum, I. - 362. Syrmale, longa veslis,I.
352. Riiilis, tendiiis,I. 363. Mcmbris, scilicet luis, I.
355. Prob, inlerjectioexprobrantis,\. 365. Tegmen, albam vestem, I.
354. Lnleolis, rubris, I. 567. Inde, descendisti,I.
355. Ferrogineo, purpureo. ,— Vernanfes, floren- 368. Despuil,.effudit, vel efflavit.—Falerni, vini, I.
tes, I. 570. F^ulcra,tripodes, lecii. — Mero, vino. — To-
356. Palmas, scilicelveslras, I. reumat.i, cwlatura, vel lornalilia; loreuma, id est, cw-
557. Nexibus, doctrinis, I. latura, 1. Tornala vasa, Mar. — Rore, lectorum, id
358. Cohibens, conslrinqens,I. est votu. T.
COMMENTARIUS.
350. Praecipui Heinsiamcum Aldo et alns, instimu- fractus unica dictio sonal ctiam (raclus. Verbum ta-
\atis. No>lri praestanliore=, Mar., Rat., Alex., Gis., men fluitare poscere videtur irj membris fractis. PIu-
Weitzius et alii, exslimulans. rimi conjungunt .infraclis.
" De verbo" frangere vide
551. Barthms improbat insanus pro insanas, quam- vers. 515. ,
vis illud in suo ms. invenerit. Egm. quoque, insanus. 564. Weitzio placuit cum solo Widm. edere toni-
355. Vienn., ah -pudor! alii pro aul proh pudor! cam, et prsetermittere tunicam, quod exslat in aliis
Vienn., proferre lacerlis. Paschalius, de Coronislib. omnibus : ridicule. Ang., dextro pro dpcto, non ila
H, cap. 15, pag. 124, noiat ex hoc loco florum mix- bene. Sermo e^t de gra>ia baptismaiis, quam signifi-
luram in coronis imitatione nalurae. Vide Tertullia- cant stolaj caiididfc quibus recens bapiizati induun-
num de Coron. milit., qui inventos ait flores non ca- Q tur.
pili ornando, sed naribus obleciandis. _ 367. Heinsiani, excepto Oxon., etnoslri podores,
555J Iso et alii veieres inlerpreianlur ferrttgineo, Ang., Mar., Rat., Vat. H cum Weitz.,' inde. Multi
hoc cst purpureo. Marieltus cum ex glossa notassel alii Vatt. C, F, G, L, O, BB cum Oxon., Ald. et Gise-
purpureo pro feirugineo,snbjunxil, videndttm, mm- iino, ite, quod tennit'Gifaniusex vet. lib. in Ind.
quid puipu.a cum ferrugine. Est certe ferruyo ]iur- Lucrelii. In codice Barlhii, inde : ubi etiam vers.
pura nigrior apud YirgPium i Georg.: Cum capul ob- seq., dispuit pro despuit.Jnde magis placel, et inter-
scura nttidtim ferrugine texit, et ix JEneid.: Ferrugi- rogaiio lunc prolrabilur ad versum 370, rigantur?
ne clarus Jbeia, uhi Servius Ponticam ferruginem, Peveralus putat hunc locum desumptum ex vn
non Hispanicam, intelligit : ahi contr.i. jSSneid.;forlasse vers. 146 et seq.
357. Weiiz., Erluit., actigidus. 569. Ald„ Immensam cyathis stillanlibus undam
559. Ang., perperam, cum bibal pro combibat.Hein- ubi multo Futcra mero, quod ex vet. lib. approbat
siani et nostri meliores, infusum. Vatt. BB el alius Gifaniiibloc. cit.j et noninvenuste id dictum a docto
apud Teol., Cauchiauus codex, Weilz., injusam. Egm. poeta asser't/sicui rorem riiam vocat vinum, et in
pro retigamine habet relegamine, non recte. Sacra- Dillochoeo,'Unde merivelerisdefundilurunda, letrach.
mentum confirmationis describilur, de quo supra 32 vers. 128. Giselinus restiitiit In mensam cyatlm
bymn. Calh. 6, vers. 128. Vide Baronium lom. I An- siillantibus, uda ubi mulio Fulcra mefo, et observat '
nal. pag. 249, et Joann. Laurentium Bertinm lib. in hoc poeta ex temeraria et falsa prsepositionis cum
xxxu de Theol. Disc. cap. 10 de vnctioiis\Forma, suo casu connexione plura fuisse corrupta. Sane in
P'a;ier alios qui hisTrudentii versibus sacramentum ^. plerisque codd. antiquis iia inter sese verba quando-
confirmationis explicant. Simul noiai Prudentius ef- /]ue sunt conjuncia, ut judicio acri opussit ad singu-
feminalos virorum mores, qui utebantur. mitra, or- las voces separandas. Non Lamennegaverim Aldi,
namento meretrieum, et reliculo croceo comas invol- Gilanii et Fabricii leciionem in veieribus membranis
vebant. Juvenalis sat. 5 : Ile, qtiibus grala est picta reperiri,quam exbibent Vatl. C, G, L, BB;nisi ma-
lupa barbara mitra. SaJ. 6 : Sed nigrumflavo crinem^ lis legere, In mensatncijathis slillantibus undam, ubi
abscondeniegalero. Sat. 2 : Reliculumquecomisaura- multo Fulcra mero.In Ang., mendose, anda. In Yat.
tum ingentibusimplent. H plane corruptum, stillanlibus daubis mulio Fulcra
360. Weitz., Erfort., poslquam. Ita Widm. a se- mero. Vienn., cyaihis slipulantibus, quod nulli est
cumlamanu, sed a primamanu post quw.Alii per quw. usui. Ad hunc Priidenlii heiim videlnr 1'espexisse
362. Yienn., et leier; melius«(. Luxus denotatur, Salvlanuslib.iv adversus Avariiiam: Natant triclinio-
qnod vesusad terram usque efflueret. Cyprianus sive rum pavimenta vino; Falerno nobili lutum faciunt,
alius, de Jejun. Christ. : Paludamentistalaribus pavi- mensmeorum, actoreumatamero jugiter madetit;sem- .
menta verrentes. per uda sunt. Ex quibus leclio uda conlirmatur.
563. Giselinusexplieat in fractis, mollibus et effe- - 370. Toreumata pro toralibus aecipienda monet
minaiis, utduse, inquit, sint dictiones. Sijubeat scribi Sirmondus ad Sidonium, hos versus laudans ad epist.
tn fractis, necegsarium quidem id non est: nam in- 1 lib. ix. Fabricius lenel, hoo etiam loco foreumata
St ... AURELn PRUDENTIICARMINA. 52
021 Exeidit ergo animis eremi sitis : excidit A Germen ad usque Dei genilricem, qua Deus
\ , [ille [ipse
Fons patribus de rupe datus, queni myslica 585 Esset homo$procerum venistis sauguinelongo.
"
, • [virga Excilet egregias mentes celeberrima David
Elicuit, scissi salientem verliee saxi? Gloria, continuisbellorum exercita curis.
Angelicusnecibus prima in tentoria veslris Excitet el Samuel, spolium qui divite ab"hoste
575 Fluxit avis : quem nunc sero felicior sevo Atlrectare vetai, nec vicium vivere regem
Vespertinus edit populus de corpore Christi ? 590 Incircumcisum patitur : ne praeda supersles .
His \os imbutos dapibus jam crapula lurpis Victorem piacidum recidivain praelia poscat, l
Luxurisead madidum rapii importuna lupanar: Parcere jam caplo crimen putat ille tyfanno :
Quosque viros non ira fremens, non idolaAello At vobisconlra vinci, et suecumberevoliimest.
380 0122 Cedere compulerant, saltatrix ebria Peenileat, per siqua movet reverenlia summi
[flexit. 395 Numinis, boc tam dulce maliim voluissene-
State, precor, veslri memores, memores quo- [fanda
[que Christi. Proditionesequi: si pcenitet, haud nocet error.
Quse sit vestra tribus, quaegloria, quis Deus, JJ Pcenituit Jonathan jejunia sobria dulei
[et i'ex, @2_3Conviolassefavosceptri,mellisquesapore
Quis dominus, meminisse decet: vos nobile Heu! maiegustato, regni diim blanda voluplas
TJudae. 400 Oblectat iuvenem. iurataaue sacra resolvil.
GLOSSiEVETEltES.
371. Animis, vestris, I. 390. Incircumcisum, crossum,I.
372. Patribus, t>es(Ws, I. 591. Victorem, Saulem, I.
375. Elicuit, extutit, I. 595. Votum, voluntas, 1.
377. Imbutos, ductos, 1. 394. Per siqua, per reverentiamjuro, vel oro, I.
378. Lupanar, prostibulutn,I. 396. Prodilione, traditione.—Poenilel, vos, I.
. 386. Excitet,"uo6?s,1. 599. Regni, Philislinorum, l.
389. Atlrectare, manu tangereprohibet. — Regem, 400. Resolvit, rumpil; quia non cst occisus,I.
Annn.I.
COMMENTARIUS.
esse opera lorno facta, politaque, quod eliam docent diligenlissimum, mediam bujus- Graecivocabuli di-
glossae; sed id minus placet. Relege Salviani verba ctionibus transposiiis produxisse : rjuod tamen ab
vers. sup. auctore non profeclum esse certo conslal. Illud vero
371. In Rat. insulsus correclorposuit Excidit ergo non probo in Giselino, quod litterarum Graecarum
dnimissitienlibusille in eremoFons patribus, ne scili- eognitionem in Prudeniio desiderare videtur, cum
cet secundain eremo corriperettir. Hisioriam sacram simul fateamr, eum sui soeculiauclorilaiem sceuium,
legere poteris Exodi cap. xvi et xvn. _ C accenlus Latini aliarumqueregnlarum ratione habiia,
575. Ald., e vertice.In aliis abest e. In Vat. F, sa- quanliialem genuinam neglexisse. Cur enim non po-
lientc, et in nonnullis vulg. scissismendum esi. terat Prudentius scienliam sibi reservare, usum po-
574. In quihusdam vulg., angelicusve.Cauehiieo- pulo concedere?
dex, pa(Wain lenloria. Heinsiuii, Mar., Rat., Alex. - 585. Ald. etvett. edd., natus homopro essc(homo.
et Valt. C,D,G, H, L, O, BB, Weiiz.p aliique, uescWs. Giselinus quoque in contexlu ?ia(i(shomo, quod ma-
Ald., Gis., Vat._F, Ang. a prima manu, - nostris. Ita gis arridebat Gallandio, quamvis ediderit esselhomo.
etiam videtur fuisse in Viennensi. 58S. Adisislib. I Regum cap. xv.
, 375. Ral., feliciter,minus hene. 590. Vienn., paiiter, non recle, pro paiilur. Fabr.,
376. Erlurt., de sanguine Clirisii. Vides elarum neu prwda; melius ne prmda. In glossa crossus idem
teslimonium calhohcfe fidei de praesentia corporis est ac grossus.
Chrisli in eucharistia, cum simililudine cibi angelici 391. Rat., Mar., Heinsiani (excepfo priori Rott.)
manna a SS. Patribus ssepcindicaia. Inter opera Cy- Gis., Weilz., recidiva.Ald.cum aliis vulgatis rediviva.
, priani sermone de Cccna : Panis iste angelorumomiie 593. Ald., nobispro vobis; quod postremum \erum
deleclamentumhabens virlule mirifictt amplius est. Ang. a prima manu nofut» est, recte eorrectum
quammanna illud eremiimplel; el satiat edenliumap- per votum est.
petiius, etc. Fabricius ait mire dictum a Prudenlio 594. Fuld., conlra legem matri, per siqua moveat.
vesperlinumpopulumpro eo qui esl extremis tempo- 396. Tn Margariia poetica Alberti Eyb. canonici
ribus viclurus, sumpia sermonis forma ab illis ver- Bambergensis, si pmnitel, aul nocel error, ex veteri
bis, Mane nobiscum,quoniam advesperascit. Nullum J) quorumdam scribendi ralione pro haud vel haut.
est dubium quin populus Chrislianus, intelligatur; 597. Videlib. I Reg. cap. xiv.
sed hac alia raiione, quodper vesperamin sacris Lit- 598. Heinsiani onmes, Pal.-,FuJd.,Widm.,Erfurt.,
teris saepeinielhgiiur Christus, aiu ejus advenius, et Weilz. cum uoslris Mar., Rat., Yienn., Alex., Vat.
septima aeias mundi. Patres, qui has allegorias ex- H, O, Bonon., favosceplri. !n Mar. glossa id est virgw;
pjjnunt, vide indicalos.a Laureto in Silva Allegor. in Eifurt., glossa melle uccepto per sceptrum. Ald.,
Reveratus opinalur populum Christianum a Pruden- Torn., Gis., favo sumplo. Gallandiusait, vocem gtt-
tio" vesperthvamvocari, quia post horant nonam et stato vers. seq. fonasse obsiare huic lectioni favo
teuipore vesperlino in stationibus edebat de corpore" sumpto.Ang., Vatt. L,BB, non male, conviolassefavo,
Christi. Non ea mens Prudenlii esse mihi videiur. suinptimetlisquesapore. Yal. D, mendose, favocepit.
..579. ln nonnullis vulg., viris, male. In Rat: corre-" In Yat. C, desunt hic et sequentes versus usque ad
ctor.consuetudinis arvi Prudenliani ignarus, priori- vers. 450, scilicel integro folio avulso.
bus erasis, scripsit idolaque bello. Ald. edideral re- 599. In Yat. D error melri malavoluptaspro blanda.
cle non idola bello; correxit ineple idolaquebello. 400. Vienn., jura risolvil. Postrema pars glossffi,
Giselinus adverlit, AldumManutium,siusquamalibi, quia non est occisus, videlur speciare ad versum se-
certe in bujus auctoris editione prsesertimsecunda, queniem, nec sors lacrymabiiisilta est.
5S PSYCHOMACHiA. S4
.
Sedquiapcenituit,nec sors laerymabilis illa est, A '' Addif,Sbbfietas vuinus lethale jacenti.
Nec tingit palrias sententia ssevasecures. Conjiciens silicem rupis de parte molarem.
En ego Sobrietas, si conspirare paratis, Huh6 vexilliferae qudhiam fdrs obtulit ictum,
Pando viam cunclis virlutibus, ut malesiiada 420 Spicula nulla manu, sett belli insigne gerenti,
405 Luxuries, multo slipata satellite, pcenas Casiis agifsaxum, me^diispifameh ut oris
'
Cum legione sua Christo sub judice pendat. 025 Frahgeret, et fecavo niisceret labra pa~-
Sic effata, crucem Doininiferventibus offert [lato.
Obvia quadrigis, lignum venerabile in ipsos Denlibus introrsum resoluiis, Jingua resectam,
Intenians frenos : qubd ut expavere feroces Dilaniata gulahi Irustis curri sahguinis'implet:
410. Cornibus oppansis, et summa frohte coruscum, 425 "ihsotitis dapibus crudescit guttur, et ossa
024 Vertunt praecipiteniceecaformidine fusi ColliquefaCtavoVans"fevoniif, qilas hauserat,
Per prserupta fugam : ferfur resupina reductis [offas.
Nequidquamloris auriga, comamquemadenteih EbibejaiiipfOprhimpostpoculamullacruofem,
: Pulvere foedathumi : tunc et vertigo rotarum Virgo ait increpitans': siht lisbctibi fercula lan-
415 lmplicai excussam doniiham : nam pfona sub [dem
[Sxem B Tfistia pfsetefiti himiis pro' dulcibus tevi.
Labilur, et Iacero lardat sufflaminecurrum.' 430 Lascivas vitaeillecebras guslalus amaVae
GLOSS/E VETERES.
403. Consjjifare, coadunure, I. 417; Addtt, iobrikas latfidemjacit, el percussilos
' ,
._ 404. Yianij vrtebendo,I. _ luxuriw, I. .
405. Stipala, circumdata, I. ' 418. Conjiciens,jaciens, retineris, I.
406. Pendat, solnal, I. 420. Insigne, vexillum.— Gerenti, magnificere-
;" 407. Cnicem, sobrietascriicemDomiriioffert cumti genti, I. . ,
htsurim, 1. 421. Casus, eventus,I. '
409. lnlenlans, impingens, I. ,427. Ebibe, sobrietas iiictepat luxuHam exslin<
410. Cornibtis, crucis, id est vexitli.—Fronle, con- ctam, 1.
Ira faciem offerllignum, 1. 429. Trisii >,acerba. — Dulcibus, luxibus, I.
415. Axem. aniivtosis.I. 430. Vitae.tum. I.
COMMENTARIUS.
'
'. 401. Vienn., Fuld., Widm. supra, ulla est, cum non debuit affirmare nullum ejus exstare vesligium
Darlliir codice. in suis mss.
^ 402. Ald., Ang., Fabr., tinxit; alii, tingit, sive, ut c415.Ald. cum nonnullis etiam velustis, sub axe.
nonmilliscribunt, linguit. , 416. Sufflamenest machina quserolaj nimio impetu
408. Ald., Ang., Gall., Weilziani, exeepto Pal., - decurrenti supponiiur, ut retineatur. De corpore ipso
ac nosiri prsecipui cum Gis. aliisque, quadrigis. Re- luxuria3rolis implicilo non male locum hunc intelli-
centiores edd. cuni Weiiz., Put., Rot., quadiijugisfG git Teolius.
quod minus placet Gallamlio. Observa polentiam , 418. Yienn., primd de parte, non behe,
. erncis, quam soepc noster poeta, invitis haereticis 419. Pleiirjue fors scribunt, alii sors. Ulrumvis
inculcat. elige.
410. Heinsiani omnes,,Mar., Rat., Vienn., Val. O, 121. Barlhius affirmat, in suis membfanis disefte
YYeitz., oppansis aut obpansis. In Egm., obpannis legi medii spiramen odoris, quod inquit, examinare
, emendaium per obpansis.Vat.LrBarthii membranse, velim, ijiil |>oetamhostrum posl hos traciabunt. Quid
. Giselinus cum tribus mss. etedilione Da\entriensi, ' alii periliores judicaturi sint, non audeo definire.
quaejure illi insiar optimi antiqui, bppassis. Aldus Mihi quldem hihil ceflius occurrii, nisi hiendum esse
cum aliis vulg., expansis aut expassis, quod minus spiramtn odoris prft spiramen iil oris, qudlia muta
, probaiur, prajserlim cum Prudeniius amei hujusmodi passim in codicibus velerrimis iiiveniunliir. Hocipso
vocabula praeposilione ob composila , ut oblidere, ioci>clarus error est in Vai. D, G,0, in'quibus seri-
. obbrulescere,obtrudere,oppaltesco,quodjain pridem ptum est spiratneti oris sirfeui. Fortasse haeCconje-
observarat Giselinus. Aulus Gellius passum a pando cturaBarlhio placeret, legendmViCasus agil sgxum,
semper dici conienditlib. xv, cap. 13 a quo dissentit medii ut spiramen odorisFrangeret; ut nasus saxo
Gifanius Ind. Luer., verbo DISPANSOS, qui adducit confractus ihtelligaiur. Sed qusesequunlur, leclionem
. aucloritatem velernm codicum in hoc aliisque Pru- commuiiem magisjfirobant : et contfa gulam iii hoc
denlii et alioruih locis. Pfudenlius nou semel pansus ccrtamine agituf, hon eontfa odoratum.
dixit. In Erfuil, i:a bic cum superiori versu legilur, ,422. Erftirt., frangerel, atra cavo. Alcimus'Avitus
quodul expaverecoruscumCornibusoppansis,et summqn lib. i, Recavosic lingua paldto.
(roiiterenitens; supfa coruscutnlegilur feroces; supra 425. Non sntis ihielligitur cur gulafesecta. For-
renilens, coruscum. Ac sane reiiilens ratione metri tasse legere pV.xstabitliitguareteclamdilaniata gulam.
rejiciendum est, si sumatur pro coruscum. 4.24.Gis, 1 edit., frusiis et sangtiinecomplet.
413. Ald., comasquemadentes; alii, comamqiiema- 428. Fhld., Erfufi., pocttlapicjfercuta. Prsecesserat
denlem. p'ocula. De ferculis hymn. 5 Cathem., vers. 16.
: 414. Ovidiusvm Melamorph., Pulvere canitiemije- 429. AId.,mm«s sub luxibus,quod in Widni. glossae
. ti.lor, vultusquesehilesFmdal huini fusus. Quo vidctur vlcem suslinei. Ahi, pro luxibus, ut Piccarli codex et
. Pfudenlius respexisse. Gcecismum, quem[Heinsius ' Vaiiea.ni p ures F,,G, L, BB cum Ang., et nonnnllis
. ct recentiores amplecluniur cum Put., utfoque Rott., Heinsianis. Barthiiis cum stio ms. veii.atenvleclionis
ct ex nostris Alex., Yat. H a prima manu, necnon ait esse nimiisprd dulcibitsmvi: cui consenliunl prae-
cum Barthio, nori agnoscunt plerique ex hostris, "stahtiores nostri, Mar., Alex., Rai., Va"t.D; H. (n
Mar., Rat,, Vienh., Vat. F, G, L, Ald., Gis., Weilzius. Vienn. erat "doicibus,quod perverse factum est doio-
Scilicetilli legunt ptdvere fmdatur pro pulvere-fwdat ribus. Put.jThuan., Cauch.-,Weiiz., Gis. in coiilextu,
humi. Eum Grcecismumrespuit etiam Teolius, sed pariter dulcibus. Praecessit tristia, hoc est amara.l •
?. AURELII PRUDENTII CARMINA. Sfj
Mortis, el horrifico sapor ultimus asperet hau- j Ire Voluptatem ; quoniam vis major acerbam
[siu.- 445 Compellit lolerare fugam : formido pericli
Caededucis dispersa fugit (repidante pavore 'Praedurat leneras iter ad cruciabile plantas.
Nugatrix acies. Jocus, el Petulanlia primi 027 Qua se cunque fugax trepidis fert cur-
- Cymbala projiciunt: hellum nam talibus armis [sibus,agmen,
435 Ludebaut resono ineditanles vulnera sistro. Damna jacenl, crinalis acus, redimicula, vii(33,
02® Dat tergum (ugitivusAmor : lita lela ve- Fibula,flammeolum,strophium,diadema, monile.
| [neno, 450 His se Sobrietas, et lotus Sobrietatis
- Et lapsum ex humeris arcum, phareiramque Absiinet exuviis miles, damnataquecasfis
[cadentem . Scandala proculeat pedibus, nec fronte severos
Pallidus ipse melu sua post vesligia linquit. . Connivente oculos proedarumadgaudia fleclil.
Pompa ostentatrix vani splendoris, inani Fertur Avariiia, gremio praacinclaeapaci,
440 Exuitur nudatti peplo, discissa irahunlur 455 QuidquidLuxusedax preiiosum li.uerat, unca
Serta Venuslatis, collique, ac verticis aurum Corripuisse manu, pulchra in ludibria vasto
Solvitur, et gemmas Discordia dissona lurbat. Ore inhians; auriquelegens fragmenla caduci
Non piget attriiis pedibus per acuia fruleta Inter arenarum cumulos : nec sufficit amplos
GLOSS^EVETERES.
431. Horrifico, amaro potu, I. I B 449. Fibula, virginale paUium,l.
433. Nngatrix , inutilis. — Jocus, ' jocus cymbaia 451. Miles, exercuus. — Damnata, nefanda, I.
projiciensfugit, I. j 452. Severos, grttves,I.
435. Sistro,"iuba, genus symphonim, ' I. 1454. Avarilia, philargyria, id estavariliaauruminter
436. Lil3, armauncta, I. arenas legit. — Gremio , sinu , I.
410. Peplo, pallio, I. .455. Luxus, deleclalio. —Unca, avara, I.
441. Serta, ligamenta capitis, I. 456. In ludibria, in risum nobis Christianissil, vel
447. Agmen, e.reici(«s,I. pecunias, i.
448. Redimicula, ornamenia, I.
COMMENTARIUS.
451. Fuld., Widm. supra, Oxon., horrificossapor Ind. Lucr. verbo Vis MAGNA, qui addit: Eitm poetam
ullimus asperet ftaitslus.Plerique, horrifico sapor utii- Christianum, qnia nunc, ut opinor, fere tolum vindi-
wmsasperet haustu. Sed in Yat. 0, Ald., Gis., Weitz. cavimusa tnendis innumerabilibus,addamuset aliquot,
et »lii->asperal. Sentenlia nola esi, |amaros csse vo- nt ita dicam, manticas. Intelligit Gifaniusmenda quae
- - e in cit. Ind. emendare sluduil. Qui asserunLGifanium
luplati. exitiis.
. 433. In Ang., locus, corrige joeus.jDe rmgisct acie alirtm operam illustrando Prudentio impendisse, for-
nugatrice dictum hymn. 2-Catii. vers. 52. tasso ex hoc loco decepli sunt. Quid sit vis major,
434. Aliqui veteres scribunt proiciunl,
' ut Vienn., explicanijnrisperiti ad leg. Ex conduclo; leg. Si mer-
Mar. et alii. ccs, § V,s mijor, ff. Locai.; leg. ftutninum, § Servius
435. Erfurt., Fuld., prmlia. El Juvenalis quidem C qitoquede damn. infect. Inielligunt, esse vim divinam,
dixit medttari ptwlia, satyra 7, vers. 128 : Staiua qiiiMaceitlit supra omnem bominum c.ustodiam.
meditatur prwlia lusca. Sed in Prudenlio jam pr.-e- 446. Ang., Ald.. Gifauius Ind. Luer., Widm. a se-
cessit bellum. De sislro vide commeul. ad vers. 527 cunda manu, perdurat; alii, prwdural. Gifaniusverbo
et 528, lib. n contra Symmachum. Virgilius lib. vm PERconiendit, hoc arliculo juncta fuisse apud veie-
de Cleopatra : Regina in mediis patrio vocal agmina res piurima quae Jiodie }el ia prm, vel aliter sunt
sislro. commulata. Sed idem posset dici de articulo prm.
457. Weitz. cum solo Widm., e( lapsutn humeris Vide hymn. S. Yincentii vers. 178, ubi occurrit ver-
"arcum. Sed cur hic hialus admittendus erit, dissen- bum prmduro.
tientibus caeteris codicibus ? 447. Mar., gressibuspro cursibus:
458. Erfurl., liquit, non ita bene. 448. Yienn., non bene. crinialis. Damna inlellige
439. Rabanus Maurtis de sacris Ordinibus cap: 12: spolia. Pignorius, de Servis pag. 195, agit de acu
Pompam aihbitionem, sive jacianliam, el his similia qua sustinebanlur etfigcbantur capilli, quaa ab Apu-
inlelligi debere prbphelicitssermo demonslrat, cum di- - leio dicilur etiam acus crinalis lib. vni Melam. Cala-
cit: Vw qui opuhenlieslis in Sion, et confiditisin monle mistrum eral" acus major quse calefacla iniorquebat
Sdmarim : optimales capila populorum ingredienles capillos.
pompaticedomumIsrael. Sed Clemensel Prudentius, 452. Fuld., non fronte; Weilz., ne frmte: neu-
-
disertissimusatque Ghristianissimuspoela, in hac si- trum placet.
gnificalione pompam posuit m libro Psychomachim: 455. Weitzius , fieclat, quia supra ne posuhv In
Pompa ostenlatrix, etc. Theodulfus episcoptis Aure- Jj Mar. ex conibenteemendalum conivente. Huic versui
lianensis de Ord. bapt. cap. 12 hsec ipsa verba ante succedit in Mar. et Rat. fuulus Avaritia; in Aldo
Rabanum perscripserat. Avaritiwel Largilatis pugna; in aliis Avaritia el Ope-
442. Frild., concordia dissona. Heinsiani, noslri ratio. In Yieiin. hoc loco nullus litulus.
prsecipui,Alex., Yien., Mar., Vat. D, lurbat; alii tur- 454. Rat., avarities. Recte ahi, dvariiia, producla
pai cum Aldo. , ultima. ..
445. Barthius in suo ms. legit. arlilis pedibus,quod ^56. Mar., Rat., Alex., Vatt. G, H, O, pulchra in
explicat, eontractis ob sensum doloris, et confirmat- ludibria. Hoc voluisse eredo Vats C, et codicem Pic-
simili lectione in praafal. Psychom.,| artita colla pro carti pulchra illudibria , de qua voee amplittsquae-
' censebat Weitzius. Duo Valt. L, el BB, pnl-
lalttita, quam eo loco explosimus. repdura
414. Lucrelius lib. vi de his qui exercenfur in me- ' chra et ludibria. Aldus cum aliis, pulchra ad ludibria.
tallis eruendis,et ad id opus damnantur, Quosoperein 457.- lleinsius opinaiur aurique legens ramenta,
talt cohibetvis_magna.Eodem fere niodo Prudentium et agi de auro nondum excocto. Non probo.
loculum quoniam vis major, etc.observat Gifanius
K7 PSYGHOMACHIA. •sai
Implevisse sinus: juvat infarcire crumenis A 020 Cingula, et exuvias gaiidet rapuisse
460 Turpe iucrum , et gravidos furlis distendere [eruenias:
[fiscos : Cognalam civilis agit Discordia praedam,
028 Quos l^ 8 celantetegit, laterisquesinistri Nec parcit propriis Amor insatiatus habendi
Velat oprimento : velox nam dexlra rapinos Pignoribus, spoliatquesuos Fam.esimpia natos.
Abradit, spoliisque ungues exercet aenos. 480 Talia per populos edebal funera victrix
-Cura,Fames,Melus, Anxieias,Perjuria, Pallor,' Orhis Avaritia, slernens centena virorum
465 Corruptela, Dolus, Commenla, Insomnia, Slillia vulneribus variis: Iiunclumineadempto,
1 [Sordes, Effossisque oculis velut in caligine Jioctis
Eumenides varise, monstri comilatus aguntur. Cajcum errare sinit, perque offensaculamulta
Nec minus inlerea rabidorum more ltiportim 485 Ire, nec opposilum -baculo tentare periclum.
Crimina persultant totograssaniia campo, Porroalium capit inluilu, failitque videnlem,
Malris Avariliae nigro de laele creata. Insigne ostentans aliquid : quod dum pelit ille,
470 Si fratris galeam fulvisradiare ceraunis Excipilur telo incautus, cordisque sub ipso
Germanus vidit commilito, non timet ensem Saucius occulto ferrum suspirat adacium,
- Exerere, alque caput socio mucrone ferire, B 490 MuIlospraecipilans in aperla incendia cogil,
De cousanguineo raplurus vertice gemmas. 030 Nec paiilur vitare focos, quibus aestuat
Filius exsfmctum belli sub sorle cadaver [aurum,
475 Aspexit si forle palris, fulgenlia bullis « Quod petil arsurus pariler speculaior avarus.
GLOSS^E VETERES.
459. Juvat, Heleclal.— Crumenis, marsupiis: cru- 475. Buflis, gemmis, I.
menia sunt proprie fragmenlaauri, I. 480. Talia, avaritia plurimos sternit; alios cmcos
460. Fiscos, sacculos, I. errare sinit, I.
461. Laeva, sinislra, I. - 482. Hunc, quemdam. — Ademplo, ablato, I.
464. Cura, mulliludovitiorum, qrimavaritia nigro 485. Baculo, baculumnon permisit poilare, I.
-creal lacte, I. 486. Porro, avdritia, dum aliquid ostendil, jaculo
468. Crimina, peccala. — Grassanlia, vastantia, I. perculerevult; capit.— Iniuiiu, decipitvlsuocuioriiin,I.
469. Creata, idesl xilia, vel culvw, I. '489. Adacium, iufixum, I.
•470.Frairis, sui. — Fulvis ceraunis, rufcWsmoni- 490. Multos, avaritia multos prwcipilat in incen-
libus, vel lapillis : cerauna proprium nomen gemmw, dium,1.
{ulvumhabens colorem,nam Grwce fulgar, I. 491. Focos, ignes, vel tartareas pwttas Stygis.-—
472. Exerere, educere, vel eripere, I. jEstuat, coquitur, I.
COMMENTARIUS.
" 459. Fuld., implicuissesinus, minus bene. Pro in-
magis approbal. Contra Giselinusreprehendit Aldum,
[arcire alii tnfercire, ,rro crumenis velusti nonnulli quod aiiquandohujusmodi nomina in is lerminaverii,
rruminis. Etymon crumenae dicitur esse a y.psp.Kt,i, ' ut hymn. S. Hippoiytl vers. i90, omnisadorat Pubis,
quia-sit pendula. Glossa non placet. G eunl, redeunt. Quippe negat Giselinus, Prudenliumad
460. Fuid. pro fiscos habet saccos. corisuetudinem veterum rescexisse, qui istiusmodi
461. Veieres plerique leguni laterisque sinistri. nominativos per es et is aliquando extulerint. Pro
Heinsius edidit laterhque nttntsdi, sed cum nullara impia Pal. improba. Alberlus Eyb., qui in Margarila
variantem lectionem promal, dubium est an id casu poeiica locum poetae nostro dedit, legit fames ino-
exciderit. Chamillardus Heinsio adhaesit. ,pia, quod mendum est carmini repugnans.
462. Barthius, Heins., opermento; kus., adoperto, 480. Vienn., generabalpro edebal ex aliquo insulso
quod postremum aperle mendosum esl. Plerique no- glossemate.
StriopWmen(o. 481. In Rat. ex,ai'aW(ia recenti manu factum ava-
465. InRott. priore, insomnia; sortes. Alii, sordes. rilies, fruslra.
Prudenfms sorfes egregie dicere potuii, siludus isie 484. In Pui. et Ang., offendicula. Aiii melius offen-
quem/oi(o vulgo appellant, lune temporis viguisset: sacula : nam, ul observat Heinsius, lex mctri rejicil
cui non inepteaccommodeshos duos versiculos: Cor- offendicitla: quod enim idem pnlat, Prudenlium cle.
ruplela, dolus, commenla, insomnia, sorles, Eume- hisnon (uisse valde sollicilum, qui priorcm in mi.ra
nidesvarimmonslri comitalusaguntur. corripucrit. et in rubigine primam, id non esl salis
466. Ald., Eumenidesfurim; alii, Eumenides varim, - idonea causa ad lectionem rcgulis eonlrariam atlmit-
et in Mar. fuWa;esl glossema.Pro vorimFabr. et Gis. tendam, relicia meliori: neqtie prima in mitra neces-
tiaWe.Gallandius edidit varim, sed in-nolis putat esse - sariocst producenda. Cauchianus codex habet sccitm
viliosam repetitionein varim,cum eaesingilialimprius etrare facit, non sinit.
recenseanftir. Verum id nihili est: nam Eumenides T. 487. In Mar. erat quod cum petil.
illae dicuntur esse variae , hoc est iuter se diversae. 491. Ang.jmale, auram pro aurum.
Poela imitatur Yirgilium xu JEneid. vers. 556: 492. Heinsiusilerume duobusvetusiissimis defen-
Irwque, insidiwquedn comitalusaguntur. dere conatur peculator contra carminis leges, asseril-
467. Boetius, foriasse imitams Piudeniium, avari- que vix loeum habere speculator. Verum non viden
tiam lnpo comparavit lib. iv, prosa 5. cur ei non placeat Nebrissas^interpretalio: qui videt
.468. ln Ald. et Mar. a prima -manuerror est eras- ' res pretiosas incendio perire. Jam pridem Ricciolus in
sanlia', ui in Yal. C, cessanlia; lege grussanlia. Indie.syllab. contfbvers. monnit, exmss. codd., leste
•479. Sive pigneribus, sive pignoribus scribas, an- Yossio, legendum specutator, non peculalor. Aldus,
liquos duees de
seqtieris. Tdem fames,elfamisassero. Gis., Weiiz., recentiofes .pra;terea cum nostris om-
-
Scnbunt fames Yatt. €,- F, G, L, O, BB. Neque ob- nibus codd. Mar., Rat., Vjenn., Alex., Ang., Valt.
jicias versum non conslare : nam Gifanius, qui Ind. C, D, F, G, II, L, O, BB, habent ' speculalor. Bonon.,
Lucr. ex vet. cod.
" tium esfinila legit fames, inde colligit Pruden- mendose, speculalum, ,
in ssepe facere brevia. Heinsius famis
S9 . . AURELII PRUDENTIICARMINA. . . fifi
Qmtiehominumrapililla genus, mortalia cuncta A Immunes, forlesque animi: vix in cute summa
Occupatinteritu:jiequeenimestviolentiusullum Prastringens paucos tenui de vulnere Isedit
495 Terrarum vitium, quod tantis cladibus aeviim Cuspis Avaritise, stupuit lues improbaj castis
Mundaniinvolvat populi, damnetque gehennsB." Heroum jugulis longe sua telaTepelli :
Quinipsos tentaremanu,si crederedignumest, 510. Ingemit, et dictis ardens furialibus inflt.
Ausa sacerdotes Domini: qui prselia forte ©32 Vineimur, heu! segnes, necnostra po-
- 031 Ductores primam anteaciempro laude • . [teniia perfert -
[gerebant Vim soliiam ; languet violentia saeva nocendi,
500. Virtutum, magnoque implebant classica flatu. Sueveral invictis qute viribus omnia uhlque
• Etfors inuocuo
linxisselsanguine ferrum, Rumpere corda hominum : nee enim tam fer-
Ni Ratio armipotens, genlis Levitidis una [rea quemquam
Semper fida comes, clypeum objeclasset, et 515 Fqrmavit natura virum, cujus rigor sera
[alrae Sperneret,aul nosiro foret impenetrabilis auro,
Hostisab incursu elaros texisset alumnos. Ingenium omne neci dedimus, lenera,"_aspera,
§05 Stant luti Rationisope, slant (urbine ab omni "riiiira
GLOSSJE VETERES.
"
495. Mortalia, homines, 1. 509. Jugtilis, pecloribus, 1. _-
494. Violentius, fortius, Iso, Mar., 510. Ingemit, slupuil, vel ingemuit, I. , -
- 501. Fors, forsilah, Mar. "515. Formavif, duravit, — Rigor, duriiid~,'\.
504. Alumnos, filios, I. 517. Ingenium, hominum.—Tenera, omnemmtalem
—
505. Tuti, secuW. Ope, adjutorio, I. '
dicit, 1. .
507. Paucos, de militibus, Iso.
COMMENTARIUS.
495. vienn., maie, omnemnominemrapit. B passim, et hcenter adversus ecclesiasiicum ordinem
494. Invulg., riequeenim est. Heinsius aliquando ' debacchanlur, Prudentii exemplo moniti, mode-
putaverat neque eaviolentiusullum. Postea ex scriptis stiam in ejus ordinis vitiis objurgandis polerant di-
.agnovil hiatum. Giselinus, neque enitn es(^quod pla- _sccfe. Avariiiam vero sacerdolibus lanquam vilium
"et. Ald. et Weilz. ciiraJmss.,-negueest. eorum magis peculiare plures affinguni, certe vehe-
•i 197. Si credere dignumest ex Virgilio HI Georgic. • "menter reprehendunl. Hieronymus jure suo acrius
498-. Erfurt., forles, non male, pro forle. Nescio - in avaritiam ecelesiasticorum invehitur epist. 52 ad
• -curNebrissa dubitaverit de quibus sacerdoiibus ve- Nepoiianum de vita clericorum el monachorum,
leris legis poeta loqualur : nam clarissimum est de quem legere juvabil.Nam quod Ammtanus lib. xxvn
saeerdotibus novaelegis sermonem esse, cum pugna ostenialionem cupidifalemque-Romaiiis pontificibus
virtutum etvitiortim isi anima.Christiana describatur. sasculi IVobjicit, id ab homine elhnico confictum li-"
M Chamillardus de ecclesiastieo ordine meniionem . quet, ut detraheret aucioritati, <juapoliuntur wler-
" haberi luhentius aulumat, quod Prudeniius In lu- nm mbis episcopi,ut loquilur lib. xv.-
xuriae pugna objurgaverit Hispanorum fyslum , qui 503. Erfmt., objeclaret;sed objectassetposeit sen-
consiliis saeerdptum non obiemperabant. Equidem sus, et poslea s.cquiturtexisset.
niliil video in ea pugna ex quo argui possit, Pruden- 506. Fuld., fortesqtteanimo; elegantius est animi.
lium objurgasse Hispanorum fastum,aut Hispanos 507. Meliores Heinsiani, Baithitis, Egm., Fuld.,
saeerdotum consiliis non obtemperasse, nisi forle Widm., prmsiringens cum Ral., cujus glossa est pa-
_quod animadver^um est adversum 510. Sed aliud est rum vulnerans, Weitzio, et aliis. Ald., Gis., Ang,,
in Hispania ob regionisubertatem collocari posse or- A Marietf, Yaf C. aliique, perslringens. TJtrolibet
gana,- utdicebat Giselinus, luxurim, aliud quod Pru- modo recle dixeris, et fortasse Prudentius alio loco
Sentius luxtiriam Hispanispoiissimtim exprobfaverit, prwstringo,alio perstringo scripsii, ul nihil dicani de
quoduon nisi lemere affirmabitur»Chaniillardusvero exscri|iloribus eiiam vetustissimis, quj saipius scri-
cum videret vulgo objici Hispanis fsstum, Pruden- bendi rationem arbitratu suo reformabant.
"tium, de luxnria loquentem, inierpreiatus est ad fa- 508. Vienn., cassis mendum pro caslis. De lues
sitim llispanofuni respexisse. Atqui fastus sive su- sive ttiis vide vers. 479 in fames.
perhiaevitium non eo loeoa Prudentio.exagiiaiur, sed 510. Fulil.,-!Hr/Ki(;caelcri,iu/i(.
luxuria et qmc inde iiaseuntur vitia, jocus, peiulan- 5H. Giselinns, cum Ald. et ed. Daventriensi prw-
tia, Jascivus amor.Nemirii autem venerit in mentem,- fert melins puiat quam perfert. Sed Aldus Weitzio,
haec viiia Hispanorum fuisse aut esse propria, ciim Heinsio, et mihi ait perfert. Iloc quoque argumen-
ih omnibus aeque lefrisdominenlur. Imo qui geogra- lum est duplicis edilionis Aldina».Verum Weitzius
phTc.isinsiiluliones tradunl, quamvis faciles sint in nunc lectionem,eamdem acnos e\hibet, aliis in locis
viliis viriutibusque pro libitu unicuiqne genii assi- diversam. Saepequidem "accidit, aliquam Ieclionem
gnandis , tamen vinutem luxuriae ejusque viiiis- cuidam atictoii anribui, eujns verenon est: sedcjus
contrariam, niillius geniis propriam esse jactant. nomen excidit, cum alius esset nominandus. Wea-
. 499. Wiilrh. snpra, primi ahte acietri.Neqiie id di- ziusjiahel referl cnm Widm. In FukL, proferl; iu
splicel. Cauch., prmferl. Heinsiani omnes, Fabr. Widm.
501. Post liune versum Mar. et Rat. pro lilulo - supra, nostri plerique, perfert, quod benecum sui-
Ratio. tentia procedil.
502. Weilzius ex M. Bergio observat, forlasse al- fj 515. Erfurt., Yat. Ca prima manu, duravil. iu boc
ludere poetam ad rationale Mosaieum, quod erat in Val. supra formavil. Giselinus ad oram, dttravii. Iu
-peclore pontiiicis, suo ornatu induti. Ego nihil aliud Fuld., vigor wra. Giselinus ex plerisque mss. prx-
hoc loco reperio, nisi Prudenlium ecclesiasticorum fert rigor : nam dura rigere, non vigeredicuntur,
famae consuluisse, etiani dum ayaritire crinien eis - 517. Imitatio Maronis m l^.eorg., El genus otnne
aliquatciius objicit. Sane da ralione, et merite, qui- . neci pecudum dedit, ,omne feraium. Sententiam eam-
bus sacerdotes siii lempofis praestabanL,multa vej'e dem arhplexus esl Horatius lib. n, sermone 5 :0m--
- poterat praedicare, cum nullri lempore docliores in nis enim res, V.irlus,fama, decus, divina humanaque
JJcclcsia viri floruerint. Qui liac tempestale nosira pulcliris Divitiispurenl.
61 . , PSYGHOMACIIIA. r , 62
Docta, indocta simuT, bruta, et. sapientia , A 530 «.Egimuse Scariot ? magnus qui discipulorum
[necnon Et conviva Dei, dum fallit fcedere mensae
Casta, incesta meae patuerunt pectora dextrae. Haudquaquam ignarum, dexlramque parapside
520 Sola igitur rapui, quidquid Styx abdit avaris [jungit,
Gurgitibus: nobis ditissima tartara debent, 034 Incidit in nostrum-flammante cupidine
Quos rednent, populos : quod volvunt saecula [telum,
[nostrum est: Infamem mercatus agrum de sanguine amici
Quod miscet mundus, vesana negotia,nostrum. 535 Numinis, obliso luiturus jugera collo.
Qui fit, prsevalidas quod pollens gloria vires Videratet Jericho propriainler fiinera,quanuim
525 Deserit, et cassos ludit forluna Iacertos ? Posset nostra manus; cum viclor concidit
033 SordetChristicolis ruiilanlis fulvamonelae [ Acha&,j
Effigies, sordenl argenti emhlemaia, et omnis Csedibus insignis, murali et sirage superbus,
Thesaurus nigwnte dculis vilescit honore. Succubuit capto victis ex hosiibus auro:
jQuid sibi docta volunt fasiidia ? Nonne irium- 540 Dum velitis insigne legens anathcma favillis,
fohum McestaTuinarum spolia insatiahilisbaurit.
GLOSSJ3 VETERES.
\ 518. Brula, slu((a, 1. B 526. Falva, rubra, I.
519. Ineesta, immunda, I. 527. Emblemala, figurw, vel abundantim^L - .,,
520. Styx, infernus, adinfernum vadit, I." 528. Nigrante, dispecio, I. - '>
521. Gurgitibus, fluminibus,.\. 552. Haudquaquam, nequaquam, L
525. Quod miscei, quod agit mundus mali; I. 553. Flammanle, ardente, I.
524. Vires, vtr(utessuas, 1. 534. Infamem, deteslabilem,I. , - --
525. Cassos, inuliles. — Ludit; delusa esl. — For- 535. Numinis, deifici,I.
' 1nna. fp.lir.ita.s
naslrn.. 1. 559. Succubuit, scilicelnostrasuqaCsiione.I. .
COMMENTARIUS.
»522. InMar.,re(iiie(,recentimanu scite correelum Weilzius. Ald. elFabr.,-aea:(rai.ia«e parapside lingit.
• per retinent. Giselinus, dexlramqueparopsidejungit, adoram tingit.
525. In Rat. dcsideratur est, utin plerisque edilis Multa Heinsius de orthographia lYujusvocis parap'sis,
et mss. TnAld. etAng. exslat noslrum esfeodem <qnam praefert paropsidi, quamvis lateatur quosdam
modo ac.in versu superiori. ' ita disiinguere, ut pardpsis sit scutella escafja",para-
524. In Rat. fuit quid ftt, sed factum est gut fil. In psis lfi§K_>tou vel o?uS«5>tBii. Jri, glossariis veteribus
Mar_,qui; ad_oram, vel quid est. Sich., editi nonmilli, parapsis est acetabulum majiis S. et suffiisorium, quod
quid, cum Bong., ubi quid sit. Plerique, qui fii. aliqui caiinum est appellant. Apud Isidorum, Etymol.
Ang. ci Vat., C, quid fil. lib. xx, cap. 4, quadrangulnmet quadrilaterum vas,
_- 526. Ang.,'forma monffw;lege fulva. id est, paribus absidis.Aliiscribunt absidibus, et fati-
528.Weitz., tnigrante,ex Piccarti cod.; alii omnes, Iinus dubiiabat, absis an absidadiei deberet. Bailhiiis
. nigranle, quaevenor est lectio. . ex suo.codice legit paropside jungit, ac negat legi
- 529. Ang., fastigia, non absurde, pro faslidia. Ne- C posse tingit: non enim marium lingebat in patina.
,brissensis exphcat Immines,qui ihesauros fastidiunt. sed.huic utique jungebat. Sed fprtassc arguledicere-
-Ititelligi "potestdocla fasiidia, docti homines, scilicet tur, Judam manum ipsaminpaiina tinxisse, utsordes
saeerdotes, de quibus riune agiiur, faslu, et sqperbia liominis notarentur.
ob doctrinam elati, aut eiiam pecuniam fastidientes. 551. Judae ascribil, mercatum fuisse agrum, de
. Ald._Ales;. Vait. E, 0, Mar., Rat., Yienm, Weilz., sanguine amici, quod acceptis ab eo argenteis priii-
- praecipuiHeinsiani, aiiique, nonne IriumphumEgimns cipes sacerdotum, et seniores illum /uerini mercati.
"ewSchariot. In quibusdam egimus e ScJiariolh. Men- Notandum etiam est loqui avaritiam.,ex cujus ore
dose in Vat. G, egimus Excariolh; el in Ang., Ex non mirum est, si diverso modo, ac evenerunt, res
-Schdriolh egimus. Giselinus nescio quo auctore in enarrentur. Sed Prudehiius potius rcspexerit locum
lextu, nonne triumpho Egimus Ischariolh. Idem in ex Aci. apostol. i, 18: Ei hic qmdetn possedil,qgruin
marg, 2 edit., el in texlu 1 edii., nonne liiumphum de mercede iniquitaiis, et "suspensuscrepuit medius,.
Egimus e Scharioih. Gifanius, triumphos egitnusex~ TJbiJudas dicilur figurate possedisse agrum, quia
Scariol: nam ita veteres Iociiios affirmjf. Yide Indi- pretio, quod ipsi dalum est, emptus esfager..
cem Lucreiii verho VESTIS. 555. Aldu^ , eliso; alii, obliso. Vide supra comm.
550. Weiiz., Vatt. C, G, O, Pal. a secunda manu, id vers. 551. . _ , , ,.
siomnus, cunr Sich., Vienn.-,et Mar. a secunda re- 557., Rat., decidit; alii, cpncidit. Pro Achan vej
cenli matiu. Caelertnostri el prsestantiqres lleinsiani kchar nonnulli Acham. o . _. ,
cum Aldo, Giselinoel aliis, magnus. Casus giguendi 558. Ang., murali strage sine et.
cum magnus, ut noiatum esi hymno 12 Cath., vers. J_ 559. Historiam hahc de Achar, sive, ut in Vulgata
77.-Heinsius observat Judam non fuisse sutnmum edi.tionelegiiur, Achan, lege cap. vn Josue, vers. 1
. -
discipulum Christi," adeoque penilus explodendarii et seqq.
lectionem summus. Sednum avafitia hoc loco oraiio- 540. De. voce anathema et quantitate penultiriiai
nemhaheat, fortassepoeta eam inducereyoluit lalsis magna est cohlroversia. Aiii censent semper corri-
laudibus suumpraeclarum alumnura eumulantem. Ex piendam, sive donarium sacrnm, sive excommunica-
-Weilzii opinione, qui summus edidil,'id ironice°dici, tionem significei. Alii corripiendarii docent, cum ac-
ubi Jegerit Teolius, non invenio. cipilur pro excommunicalione,pfoducendam,quandp
. 551. Yienn., Fuld., Widm., fwdera mensm. rem qure Deo consecrata est sigriificat_: nam tunc~
552. Iia habent vetusliores Heinsiani. In Put., Graeee per «scribiiur, ul cap., cit.- Josue aliisque.in
dextraqueparqbside jungil; et sic multi scribuhl pa- JocissacraBScripturae. Riccioliiislnd. syllab. contfov.
rabside.Nosiri etiam, Mar,, Rat., Alex.-, Yatt".C, D, cum Carolo Stepbano et ^Siridatenet, uirovis sehsu
-G, 0,-dexlramqueparapside jungit. In Vienn. eodem corripi el produci posse, ' cufti utrovis sensu per.i. et
modo, sed desideratur conjunctio que post,-dexirdm. per e possit scribi.
Consonant nostris Gifanius Ind. Lucr. in VESTISet "541. Vienn., festa; alii, nicesld.Kon absufde (esta
65 AURELIl PRUDENTH CARMINA. " p__
Non illum generosa tribus, non plebis avitse .A. Ariis adumbratae meruit, ceu sedula, laudem.
JtivitJudaparens, Chrislo quandoquepropinquo 03@ Hujus se specie mendax Bellona coapiat,
'
Nobilis, et tnli felix palriarcha nepote. Non ut avara Iues, sed virtus parca putelur :
'545 035 Queis placet exemplum generis, placeat Necnon et lenero pielatis tegmine crines
[quoque forma 560 Obiegit anguinos, ut candida palla lalentem
Exilii: sit pcena eadem, quibus et genus unum Dissimulel rabiem, diroque oblenia furori,
[esf. Quod rapere, et clepere est, avideque abscon-
Quid moror aut Judaj populares, aut populares [dereparla,
Sacricolaesummi (summus nam fertur Aaron) Natorum curam dulci sub nomine jacief.
- Fallere fraude aliqua, Marlis congressibus im- Talibus illudens male credula corda virorum
[par ? 565 Fallit imaginibus ; monstrum ferale sequuntur,
550 Nil refert, armiscontingatpalma, dolisve. Dum credunt virlutis opus : capit impia Erin-
Dixerat, et lorvam faciem, furialiaque arma [nys
Exuit, inque habitum sese transformat hone- Consensu faciles, manicisque tenacibus arctat.
' . [stum. Attonitis ducibus, perturbatisque maniplis,
Fit virlus specie, vultuque, et vesle severa , B Nulabatvirtutum acies errofe bifor.mis
Quam memorant frugi, parce cui vivere cordi 576 Portenli, ignorans, quid amicum credat inillo,
1'
[est, "- Quidve hostile notet: lethum versatile, et art»
555 Et servare suum : tanquam nil raplet avare, [eeps
GLQSSJE YETERES.
543. Chrislo, adventum Chrisli dicit, I. . 560. Oblegit, renilens paulisper avaritia. — Angui-
544. Nepole, Christo, Iso; nos, serpentinos. — Latentem, sub speciebonilatis, I,
545. Generis, nm(e operandi, I. 561. Rabiem, formam, I.
546. Exitii, perditionis. — Eadem, una, I. 562. Clepere, cleps fur dicilur: inde clepere,id
549. Fraude, in fabricatione vituli. — Impar, id est (urari..—, Parla, parala, I.
esl, Leviia pugnare non debuit, I. 565. Imaginibus, (ormis. — Ferale, mortale, Iso."
550. Nil refert, nulla discrelioest, I. 566. Capit, decipit, I.
553. Severa, gravis, I. 568. Altonilis, virlutum acies dubitat, dvaritiamnon
-554. Parce vivere, vel filiis servare, I. plene cognoscens. — Ducibus, DtV(u(ioMS. — ManL
556. Artis, parcitatis, Iso. - plis, vcxdliferis,I.
557. Coantat. naniunait. T.
COMMENTARIUS,
-dici possunt spolia quae' tulit de anatltemate, etc; G valde diversa ; et Prudentius videtur praa oculis ha-
mmsta \ero ex effeclu. buisse Juvenalis locum satyra 14 : Fallil enim vitium
543. FuW., propinquus, minus bene.' Adnotator specievirlutis, el umbra, Cumsit trisle habitu^ vullu-
edit. Colon. in Juda"adverlit correctum a Sichardo, que, el vesleseverum.Quoii cum Weiizius adverierit,
sed legi non potuisse. Iu edit. Basil. anni 1527, uhi non video cur ipse' legerit vultuque, et vocesevera.
ad ornm inveniuntur omnes correetiones Sichardo Cell. et Teol. ab Hein^io recedum. In margine edi-
ascriploe, invenio jura ad marginem pro Juda. lion. Golon. ex cod. ms. wceest pro diversa Iectione.
545. Vienn., placet his quoquefonna. Sensus ma- 554. Rat., memorent.
gis postulat placeat quoque. I 555. Juvenalis salyra cit., Nec dubie lanquam
548. Avaritia Christiahos sacerdoles vocat pnpu- frugi lawlatttr avartts, Tqnquamparcus homo, et re-
lares Aaron eodeni jure quo diaconi vocantur levitse. ritm lutela suartim.
Conferea quaeconlra a?aritiam profertoperatiovers. 556. Ang., mendose, ceu scedula.
606 seq. 557. Avariiiam Bellonam vocat lanquam hujus
550. Vienn,, nil dislat; qusc est glossa in Marietti belli deam ; mendacem vero, quia facta est virtus
codice. Avaritia, Martis congressibus impar, ad do- specie.
lum converlilur. Senteniia Yirgiliana est lib. II M- ' 560. "Apudalios anguineosreperies, Jipud alios an-
neid., Dolus, an virlus, quis iu hosle requirat ? Dolus guinos.
ipse ex eodemMafonis loco adumbratus esi, uhi Tro- 561. Boiig. et Erf., (ormam; snpra rabiem. A\d.;
jani sua arma cum Groecorum armis commularunt, -inlenla fur.ori.
utinter liosadmixti facilius stragem ederent. Vilia ** 562. Vienn., et rapere est. GraecisVHTZTVK estfur,
autem specie virtmum saepefallere noiius est quam a quo x).£ivT£tv/etLatine clepere.'
ut probari deheat. In Yat. C corrige mendum nil re- 565. Yienn., contra legem carminis, jacit. Ald. et
Vat. C, jdclat. Mar., Ral., Widm., lactet; plerique
-feret.
553. In Mar. et Rnt., cultuque, et veslesevera. , jaclet. i
Weiizius cum Erf. et Widm.Du/iu.ue, et vocesevera: 565.-Vienn., Ang., Val. C, obsislente melro,
sed in Eif."et Widm. supra, veste severa. lleinsius monstrumqueferale ; quod Weilzius ediditsecuius so-
"puiavit Weiizium ex Egmondano prolulisse el voce, luin Bongt,-ac professus, in reliquis esse monstrutn-
eumque f.illi, cum in Egm. sit vidluque, el veste, ferale. \
cmn Aldo etreliquis Heinsianis, exceptopriore Rolt., - 566. Inre simili Hamarlig. vers. 427: Sub (wdere
in quo est ei voce. Sed in eo errat tleinsius, qnod falso Trislis amicitimprimum socia agminacredunt,
Erfuitensemeodicem, a Weitziolaudatum perE, cre- ex Virg. lib. n Jineid. In Aldo error est caput pro
diderit esse Eghtondahum, qui.per Eg. a Weiizio capit. '
laudari solel. Heinsius praefert vultuque,ct voceseve- 571. Ald. etFabr., vocet; alii, notet. Vienn., notet
ra, quia haecduo Prudentius amat conjungere, ut in Imvum,non bene. Nebrissa in anceps noiat scilicet
hymno S. Romani, vers. 720. Vultu, el' severisvo- erat. Alii cum Giselino aliter difetinguunt,ut lelltum
^eibussicincrenat. Exemplum non placet, quia resest lubricel incsrtos mm.
65 _PSY€HOMACHIA. 66
Lubricat incerlos dubia sub imagine visus.. A Horruit invictae viilulis fulmen, el impos
037 Cuin subito in medium frendens Opera- 585 038 McntisAvaritiasiupefaclis sensibushoesit,
[lio eampum Certamori: namqurc fraudisvia reslet, ut ipsa <
Prosilit auxilio sociis, pugnamque capessit Calcatrix mundi, mundanis victa faiiscat
575 Militi* postrema gradu, sed sola duello lllecebris, spreloque ilerum sese iniplicet _•ro ?
. Impositura manum, ne quid jam triste super- Invadit trepidam virtus fortissima duiis
[sii. 590 Ulnarum nodis, oblisoet gulture frangit
Omne onus ex humeris rejeeerat, omnibusibat - Exsanguem, siceamque gulam : compressa li-
Nudata induviis, multo et se fasce levafat: -
[ganlur
Olimdivitiis gravibusqueoppressa talentis , YinclaIacertorumsubmentum,eifaucibusarclis
580 Libera nunc miserando inopum, quos larga be- Extorqueni animam : nullo quse vulnere rapta
. [nigne Palpitat, atque adilu spiraminis intercepto
Foverat, effundenspatrium bene prodiga cen- 595 Inclusam patiiur venarum carcere mortem.
[sum. Illa reluctanti genihusque",etcalcibus instans,
Jam loculosditata fide speclabat inanes, Perfodit et cosias, atque ilia rumpit anhela.
./Eternani numerans redituro fenore summam. B Mox spolia exslincto de corpore diripit, auri
GLOSS.E VETERES.
575. Operaiio, largitas pttgnal conlra avaritiam, et Mar.
spolia ejus pauperibuserogai',I. 585. Haesii,dubitavit, I.
574. Pugnam, bellum, I. 5S7-.Calcatrix, operatio.— Fatiscat, deficial, I.
575. Militiae,exercitns, I. 590. Nodis, brachhs. — Obliso, arclato, I.
576. Triste, acerduiH,I. 591. Gulam, gultur, I.
578. Induviis, indumenlis,I, Mar. 593. Rapta, rup(a, 1.
585. Fenore, pignore, I. 596. llla, targilas avariliam genibus, et calcibus
584. Virtutis, operalionis, I. — Impos, impolens, perfodil, I.
COMMENTARIOS.
572. Fabr., Egm., Bong., incertus; tunc distin- fulmen et inops, quod respuit ralio carminis. In aliis.
ctione Nebrissaeutendum est, qnanquam ipse Ne- impos, cujus glossa in Mar. impotens.
brissa intelligit, aciem lubricare incertos visus. Post 585. In Rai. corrcctor aliquis inepte avara /wespro
hunc versuui in Mar. et Rat. titulus esl Operatio. avarilia; putaverai fortasse, ullimum a in avaritiacar-
575. Ald., dum subilo. Fuld., (uni subito. ln anli- mini obslarel
quis editis, miseralio; in mss., operalio. "Sichardus 586. Erfurl., fraudi, quod non displicet Heinsio,
anle Giselinumhanc vocemrestituii. Alcimus Avilus qnieam leciionem ex Egmondano petit, nisi malein-
de Laude virginiiatis eadem voce ulituf, et alii an- tellcxerit VYeiizium,qui solum Erfurlensem per E.
tiquiores, Tertullianus, Cyprianus, Optatus Milevi- allegat. Vid. not. adversus 555 ei 595. Aldus, Gis,.,
tanus, Paulinus; de qua voce confer Rosweydum in Bong., Ang., Val. C, ies(a(. Heinsiani, Mar., Rat.,
not. ad S. Paulinum pag. 765 et seqq. ad verba Fi- Alex., Weilz. aliique",reslet.
BELIUM OPEIUTIO. Hine opera misericordiaj, et titulus _ 587. Calcalrix ut amarix, et similia. Calpurnius.
libri S. Cypriani de Opere et Eleemosynis. Origo no- 'J usurpavit calcator. ApudWeilzium in glossa mendum
minis, ut nonnulli putant, ex Marci xiv, 6 : Bonutn est speralio pro operatio.
opus operata esl. 590. Aldus, eliso gulture. VYeilzius,oblisorobore,
574. Weiizius ctim Bong. el Erf., capescit. Scri- cum Widm., 'in quo supra est gutlure. Legere prajslat
bendtim cum caeteris capessil. cum aliis oblisogutture.
575. In velusliore Boh., prima duello, quod"GaI- 591. Erfurt., compressa ligabat Vincla lacerlorum
landius in notis sibi placere ail, quod praecesserit sub mentumfaucibus arclis. Bong., Ang., compressa
postrenm. ligabant. .
576. Fabr., tam trisle. Barthius, Iib. xn Advers., 595. Yienn., sanguine rttpto; Rat., Boher. velu-
cap. 41, ex hoc loco observat, Chrisllanos manum stior, Widm. a secunda manu, rupta. Weilz. cum
imponere simpliciter usurpasse pro absolvere : Ex- Erfurt. (non Egmond., ut Heinsius putavil) scribere
iremam manum imponereveteres dieebant, vel sum- voluit rumpta, quod abborret. Egmondanus el alii
mam, aul supremam. Heinsiani, rapia, quod habet Mar., Ald., Gis., Vai. C
577. Vienn., dejecerat; melius rejeceral. ei alii. Pal.. Baith., raptam, velul dicat (inquit Bar-
578. Ald., Ftild., Yat. C, exuviispro induviis,cu- thius) instar talis, quomodosaepisiimeIoquitur Apu-
jus glossa in Mar. est indumentis. Bong., Vat. C, leius.
mullo sefascelevarat. Vat. H, male, induviis, tnulto 594. Veu. Beda, lib. de Arle metrica, asserit ve-
et fCtscelevarat; nec melius Vat. G, induviis, et mullo leres extulisse interecepto,ut quinta sede daciylus lo-
se fasce levarat. Imitaiio est Maronis ecl. 9, Ego caretur, quod non persuadet. YTidenot. ad vers. 98.
hoc le fasce levabo. - Erf., Yieiin., genibus,el calcibus.
j) 596. Nostri
580. Ald., Widm. supra, Bong., miseixndo In 598. praeslantiores. Alex., Mar.. Rat., alii-
nonnullis vulg., inopes. que, exslincto, probe. In Pui., exunclo, in Erf.,«ea;u-
581. Vienn., maleprodiga. Sensus omnino poslu- to, quod in Egm. evstare aii Heinsius, qui foftasse
lat bene prodiga. deceplus est Egiuondanuin accipiens pro Erfurtensi,
682. Pui. et Tbuan., dilala fidem, quem Graecis- quem Weilzius lauilat. Fallitur eiiam Chamillardus,
muiu nostri pr.ccipui, Alex., Mar., Rat., aliique non qui e^slincio legi in ms. regi<>Parisiensi, sive Put.
agnoscunt: neque agnoverant alii ante Heinsium, affirmal. Heihsius putat legendum exulo, quia Pru-
qui illum expressit. ln Erfurt., aspectabal inanes," dentitis eo verho in re sinuli usus est, ei idem Pau-
585. Rat., wternam meinorans. Weilz. cum solo linus, et Teitulliauus usurparunt. Sed ea.iaiio.non'
Erfurt. a vet. mami, reddendo, minus bene; De fe- est salis elfic.ix : siquidern similia «xempla in exstin-
nore in coelisrediluro vide Maltli. xix, 21 et 29. cto possent proferri. Barlhius legit exunclo. Cell.n.ii.s
584. Ald. et vetl. edd., fulmen inopsque,quod in ex llemsii conjectura exulo. Suspicof antiquum ess&
Erfurt. glo-ssamrefert pro impos. In Yat. C et Sich., verbum exucto, quod et'ain lego in Helpidio : Curva
6? AURELH PRUDENTIICARMINA. - 68
"
, ©39 Sordida frusta rudis, nee adhuc fornace A. Defuerit: redeunt escaecum sole diurnse.
[recoetam Nojine vides, ufnulla aviumcras cogitet, ac se
600 Maieriem: tipejs eiiam marsupia crebris Pascendam, prseslante Deo, non anxia credat?
Exesa^et .viridesebducta seruginenummos Confiduntvolucres viclum non defore viles,
Dispergilservaia din, victrix et egenis 620 Passeribusque subesl modicovenalibus asse
t Dissipai, ac tenues capliyo.munere-donat. Indubitala fideSj, Dominumcurare potenlem,
Tunc circumfusamvullu exsultante ,coronam Ne pereant: tu cura Dei, facies quoqueChristi,
605 Respiciens, ajacrjs media iiiler millja clamat. An dubitas, ne te tuus unquam deserataucior?
Solvile procinclum,justi,.efdisc,edifeabarmis: Ne trepidate, homines; vitae dator, et dator
Cau^a mali lanti jacet interlecta, Iucrandi [escaeest.
Ingluviepereunle, Jicet requiescere sanctis. 625 Quaerileluciferum ccelesti dogmate paslum,
Summaquiesnil velle super, quampostufel usus @&lQuispemmulliplicansalatinviliabilisa3vi,
610 Debitus : ut simplexalimonia, vesiis et ,una Corporis immemores : memor est, qui condidif
-040 Jnhr/nos tegat, ac recreet mediocriter [illud,
. [artus, Suppeditarecibos, atque indiga raemhra fovere.
JExpleljimquemodumnalurae non trahalextra. B His dieiis curae emolae,metus, et labor,e(vis,
; - Ingres^urus jler peram ne tollito, neve 630 Et scelus, el placiiaefideifraus inficialrix,
De tunicae alterius gestamine providus ito : Depulssa verlere solum. Pax inde fugalis
615 Necte sollicilet res crastina, ne cibus alvo Hosiibus alma ahieit btellum.discineiluromnis
GLOSSyEVETERES.
60 K 'Nummos,denarios, I. 617. Ut, quomodo,L
605. Tenues, pauperes, I. 622. Facies, imago, 1,
606. Prociuctum, parationembelli,vel conventum,I. 625. Lucifluum, luqferum, Iso.
' 6,09. Posiulei, i/idicjet,I. 626. Inviiiabilis, inviolabilisvitw, Iso.
611. Recreet. suslinet, I. 628. Suppeditare, dare. —Indiga, egentia-—'Fo-
614. Tunicaealterius, significantigitur dum lunicm vere, refocillare,I.
dubilalionemfidei; ut qui Christuminduit, vestinienta 630. Inliciatrix, negalrix, corruptrix, I. -
perfifiimnon allingat, I. 651. Depulsae,omnes.—Soluro,pulveremlerrm,Iso.
615. Nec te sollicilet, sufficitdiei sua malitia, I. 652. Discingitur, discessit,I.
COMMENTARIUS.
nec exucto sulcabitur ore seneclus; et fortasse inde Q 614. Heinsiani, et noslri prsecipui,ito, cum Sich.,
Hispani dicunt enjuto id quod siccum est, et quasi Weiiz. ct aliis. Ald., Gis. in lexlu, esto, quod cst"
sine succo. Fortasse etiam etr.uc(oest quasi exsuclo glossema in Erfurt. Weitziusexcudit lonicm,quia iia
ab exsugo. legit in Bong., quod ridiculum est.
599. Erf., Barthii codex, Palat., recocla, minus 615. jEmulalus est noslruth Columbanus: Nec le
bene. sollicitelcircmnflua copia rerum. Alberius. Eyb non
600. Put., materiam. Idem et Egm., (tmis, quod bene, ne te sollicilel, pejus vero vers. seq.' deserit
alias in oplimis exemplaribus ila exaratum Heinsius pro defuerit.
inyeuerat. Puteanus etiam sciibit marsuppia. Nosor- 616. Egm., Erf., Palat., Barlhius, cum solediumo.
thographiam commuuiorem sequimur. Aldus, men- 619. Oxon., uoit defore vitm. Vide Mattli.
"" vi, 26,
" -
dose, cinclis, pfo (tnets. Idem Ald., Gis., Weilzius, etx, 29.
ettnin, neque dissentit Hcinsius. Foriasse verior est 623. Tres velustiore"s Heinsiani, Pal., Weitz.,.
leclio Yienn. et aliorum, lineis el jam marsupia; Barthius, Val. H, addubitas. Ald., Gis., Ang., Vatt.
saepein codicibus veleribus dictiones conjutiguntur, C, F, G, O, et Alberius Eyb.,an dubitas. Mar., Ral.,
ut non facile apparcat quandoque, silne una, an Alex., Sich., Bong., 'Widm., at dubitas. Fuld., ast-
duplex. dubitas. Vienn., nec le, male, pro nete. Idem deseret'
601. Fuld._ Widm.-supra, subducla wrugine. pro deserat.
604. 86ng,, Sich., mullum exsultanle,iiullo sensu. 624. Ald., Bong., vilmdalor est dalor escm. Ila :
Ex Fuld.,.ium pro tunc notat Weitzius. Eyh in Margarita poetica. In Aldo male interpungi-
606. Rat., jMstidiscedilesine et. n lur vitm dator, esVdatorescm.In Vat. C, vitmdator,'
"
607. CodexBarthii mendosus hoc loco causa int7t- et datoresc_edeestverbum subsianiivumest.
lanti. 625. Weilzlus cum solo Widni. a prima inanii,
608. Mar., Sich., Bong., illuvie; reclius, ingluvie, quwrilelucifluum.Glossa Isonis diversa est leclio. .
609. Weilz., supra quam. Ald., Gis., Ang., alii, 626. Erfurf, Ald., alit. Mar., Rat., Alex., Vai. II,-
postulat. Vide Columbanum carmine contra Avari- Barthins, Put.,Weiizius, Heins.,Widm. aprimama-
tiam. Sentenlia aurea est, sed pervulgata, magisque nu invitiabilis.Roil. prior. Vienn., Sich., htsalmbilis.
in^re hominumquam in viia conspicua. Heinsianiplerique,Ald., Erfun., Widm. supra, Ang. /
610. Ald., el simplex.Yoium hoc est Pauli epist. I "Vat.G, Eybelius, Torn. inviolabilis.Iu Val. BB, in-1
ad Timoth. vi, 8 : Habenlesautem alimenta, etc Ve- violabiltsorbis,supra alher mvi.Seiiientiahorum ver-
stis una eiiam exprimilur ex consilio evangelico suum ex Matih.vi, 55 : Quojrileergo primum regnum"
M.illiiJeix, 9 eL10. Dei, el hwcomnia adjiciemurvobis.
612. Iu Fuld., non trahat uttra. In edil. Colo- 630. Heinsiani meliores, Alex,.,Mar., Weilz. alii-
niensi ad marginemlego Ald. naturam. Explicaripo- que, placitm. Aldus, Gis., Vat. C aliique, placidm.
ti'Bt, Nontrahat extra naturam. Sed Aldus meus ha- 651. Fuld., everlere solum.Legendum verterc.Iso-'
bet naturm. Rursus duplex edilio Aldina conjici nis glossa est pulverempro solum. Yide qtiaenoiavi
poiest. ad Cathem. bymnum 5, vers. 129.
615. Erf., non tollito. Fuld., nec tollilo, non ita 652. Aid., Vat., C, Fabr., Bong. a secunda manu.
behe. Expressa senteniia esi ex EvangelioMatlh. Joc. discinditur.ita eliam in vel. lib. legit Gifanius : Sed
cit.; Marc. vi. 8 et 9; Luc. IX,5; ei xxn, 55. ex verou sequenli palet praeferendum discingitur.'-
159 PSICHOMACHIA. ?0
Terror, etavulsis exfibulat iliazonis, - A. - Mons rueretpendentisaquae, nigrosque relapso
Vestis _adus.quepedes descendens defluit imos, -jSSS GurgiteNiJicolasfundo deprenderetimo,
655 Temperalet rapidum privala mpdesljagressuni. '
643 Acrcfluente sinu jam ir.edder.elunda na-
Cornicinumcurva ajra silent: placabilis implet [tatum
Vaginam gladius : sedato et pulvere campi Piscibus, ctnudas praecepsoperiret arenas.
Suda redit faeies JiquidaegineJiubediei, Pulsavit resonomodulantja tympana plectro
Pqrpuream sideas cceli clarescere lucem. Turba Dei, celebraus niirnm, ac memorabile
G40 @42 Agmina casta super vjilluro sens.ere To- [steclis
[flantis 660 Omnipolentis c-pus, liquidas inter freta ripas
Arridere iulares, pulso cerlamine, turmse, Fluctibus iucjsis, elfiubsistenteprocella
Et Christum gaudere suis vietpribus arce Crescere, suspensosque globos potuisse teneri.
iElheris, acpalrium famulisaperireprofundum. Sic, expugnaia viiiorum genie, resullanl
Dat signiini felix Concordja, reddere ciistris Mysli,cadulcimodis virtutum carmina psalmis.
•645 Yictrices aqjiilas, atqne in tentoria cogi. 665 Venlumeraiad fauces portae «istrensis, ubi ar-
Nunquam tama fuit species, nec par decus ulli [ctum
Mslitiae,.cum disposjtis Jiifida agmina longe _} , Liminis introitum bifori dant cardine claustra.
Buceret prdinibus, peditum psallente caterva,< Naseitur hic Inopina mali lacrymabilis aslu
Asi aiia de parte equitumfesonantibus hymnis. Tempestas, plaeidtc turbairix invitla Pacis,
650 Non aliler cecinit respecians viclor hianlem Quselanium suhila . vexaret clade triumphum.
Israel rahiem ponti post terga minacif, 670 Inter confertos cuneos Concordia forte, ;
Cum jam progrediens calcaret liltora sicco Dum stipata .'.edemfam lutis moenibus infert.
Ulteriora pede, stridensque per extima calcis Excipit occultum vitii lalijantisab ictu r
GLOSS.E VETERES.
653. Ilia, intestina.—Zonis, cingulis, L' 646. Nnnquam, turmmpsallentiumequitum, ac pe-
655".Privata, specialis, I." , _• destrium, J. •
856. Cornieinum, tubm' sifetif: gladij,recpndunlur 647. Bifida, pin.a, 1. .,"' ^
in vaginas, 1. 651."Ponti, nians. — Minacls, pprlurbplipnemsetn-
—
, 658..S.da, serena. Sine nube djei, perturbatio- perimminentemsignificat, I."
' sine vindicla; dies diei eructat verbupt, L
nis; 655. Extima, exteriora, l,
659, Purpuream, viriuiumlegio gaudet, .victgcerta- 6,55,Nijicolas,v£^p(tacos, ,ai<.Ni[um.cplunt.
' Mgy-
Diine, l. pt}isigiiificantdiaboliinstigafiones, I."
645, Profundum , altitudinem
' , I. Sublimitalent,
-' . "656. Unda, grdtia divina',per[juatn pvaserani, Iso.
Mar. 665. Resullant, exsuliant, I.
644. Dat, eoncordiajubet reducere vexilla in ca-,Q 667. Aslu, ferro, vel astulia, I.
ffra, I. 668. Tempesias, perseculip, I. <.
. 645. Aquilas, pexitfo. —Cogi, cpngregari, 1. ,671',Stipata, cmumdala,\.'
COMMENTARIUS.
653. Pro exfibularesolum Prudentium Jaudat For- 650. Giselinus monet-hunc versum non esse sen*-
cellinus. Otiumindicalur. ienti* superiori annectendum, utaliiineptefecefant.
651.Weitziuscum Gifanio, vesliset usque non i>e- Historiam sacram habes cap. xiv Eyodj; '
s(is ad usque. Gifanius verbo DISCINDO affirmat, usque 651. In nonnullis vulg., minantis.
pro ad usqueeleganter dici; et verbo VKSTIS asserit, '655. Erfarli, callis; supra, calcis.,
TCleresiiausurpassecujusignoraiio mendum in Pru- 654. Weitzius cum Erf., .Widm., repulso, supra
dentio pepererit. Displicet idfleinsio, nec mihisane relapso lamin Erf. quam in Widm. Cseieri,relapso;
placet." Put., relaxo.
655. Erfurt., temperatel rabidum. - 655. Erf., Niliacos; idem et Barlhius,' dependerei
' 657. Giselinus, sedalo puiuere sine et. imo. ','i
658. In Erf., nuda; ad mafg., suda. 4556. jVa(a(«snomine usus est Apoth. vers. J384.
640.In nonnullisvulg. agmihacaslasimul,c\imEgm. Eodem nomihe substantive utitur Slatius Silv- Jib.j^
642. Apoealypsisin,'21 -. Qui vicerit dabo ei sedere silv. 5 et 5.
mecumin thronomeo: sicut el ego vici, el sedi curii 662. Actum hac de re bymno 5 Calh,, vers. 65 _et
Palre meohi throno e)us.Tn Mar. et Alex., arce; cum 'seqq.
tribus velerrimis Heinsianis, quod"placet: hoe est, 664. Piccarli codex, multimodis.
in arce aetherisTReiiiSiusnescio ciirsuspicatur arces, 685. Ang., ad belli fauces casirensis. Ex his carmi»-
cum haheat arcetn in plerisque.Barihius, lib. v, cap. nibus colligit Barthius, militem fuisse Prudenlipm.
12, legit arcem, et afferl glossam, id est imperium. r\ ,vel certe ab eo scite describi porlam castrensem aitj
645,-Ald.,TFabr.,portnm;et Nebrissa interprela- jquia in castris militaverat. ConfeV vitam P/udentii
lur pro regno ccelesti, quiaportus quo profundior, eb >inprolegom. Plufes erantporlae in caslris; de qui-
securior. Vera lectio patrium pr-ofundum,eujus glossa - ius Turnebus lib. xxx""Advers.-,cap. 24, Lipsius de
inMar., id est sublimitatein.Vide GifaniumInd. Lu- Mililia Rom:Iib.v,diaL"5. Posthunc versumin Mar^
cret., verbo PROFONDCM. Post hunc versum in Mar. titul us Discordia, et charaptere minuto cognomenlo
iuscriptio Concordia. hmresis.Ita etiam in Rat.'
(.46/ Aldusexcuderat spes;;emendavitrecte speWes. 667. In quibusdam vulg., hinc pro hic.
Idem, Deusulli. Arig., decus unquam. yerior leclio 669. Ald., vexavit; alii, vexaret. Apud Aldtim et
nec par decus ulli. alios boc loeo titulus Concordimel discordim piignn*
648. In Vat. H, mendose Duceret hordinibuspedi- 670. Erf., non bene, inlerconsertos
tum sluperecalervas.
71 AURELHPRUDENTIl CARMINA. 72
Mucronemlajvo in lalere, squalentia quamvis A Laesa cutis, lenuem signavit sanguine rivum.
044 Texta catenato ferri subtemine cofpus Exclamat virlus subito turbala : Quid hoe esi?
675 Ambirent, sutis et acumen vulneris hamis 695 Quae manus hic inimica lalet ? qute prospera
. Respuerent, rigidis nec fila tenacia nodis [ noslra
Impactum sinerent penelrare in viscera telum. Yulnerat, et ferrum lanta inler gaudia vibrat?
Rara tamen chalybem teiiuitransmitterepuncto Quid juvat indomitos bello sedasse furores,
Commissura dedit, qua sese exlrema politse Et sanclum viliis pereuntibus omne receptum,
680 Squama ligat tunicae,sinus et sibi conserit oras. SivirtussubPacecadit ? Trepidaagminamoestos
Inlulit hoc vulnus pugnalrix subdola victae 700 Convertere oculos : stillabat vulneris index
Parlis, et incautis victoribusinsidiata est. Ferrata de vesle cruor, mox et pavor hostem
Nam, pulsa culparum acie, Discordia nostros Cominus astanlem prodit: nam pallor in ore,
Intrarat cuneos, sociara menlita figuram. Conscius audacis facti, dat signareatus,
685 Scissa procul palla, slruclura el serpente 'fla- Et deprensa tremunl languens manus, et color
[gellum [alhens.
Multiplici,mediacamporum in slrage jacebant. 705 Circumstat propere strictis mucronibus omnis
Ipsa redimilos olea frondenle capillos JJ Vjnutum legio, exquirens fervente tumultu
Ostenlans, festis respondel lseta choreis: Et genus, et nomen, patriam, seclamque,
045 Sed sicam sub vesle tegit, le, maxima [ Deumque,
[virlus, 040 Q"em colat, et missu cujatis venerit. Illa
690 Te solam lanto e numero, Concordia, trisli Exsanguis, turbante metu, Discordia dicor,
Fraude petens, sed non vilalia rumpere sacri 710 Cognomento Heresis : Deus est mihi discolor,
Corporisestlicitum: summoteuus exlimatactu Finquit.
GLOSSiE VETERES.
675. Mucronem, steuf stcaWihabent breves gladios. 691. Vitalia, viscera, I.
«* Squalenlia, nitentia, Iso. Splendentia, Mar. 692. Extima, extrema, I.
675. Hamis, circulis, 1. 697. Bello, ferro, I.
676. Tenacia, firma, I. 702. Cominus, juxta, vel propius.—Ore, in facie, I.
678. Rara, parva, veltenuis, \. 706. Exquirens, interrogans,Jso.
679. Commissura, conjunctura, vel flexura, Iso. 707. Seciam, doclrinam, dogma, I,
689. Sicam, gladius est, in medio capulwn habens, 708. Gujaiis, de </ua gente tnissa esset; velcujus
tt litncinde acutus, I. gentis,I.
COMMENTARIUS.
67o. In Ral. correclor poetices ignaius pro imvoC cundainredtmiiosproducilur,raro,ethaudscio,anunt»
in latere posuit latere m twvo, non adverlens, postre- co lioc exemplo.Posset legi coronatos,nam ssepe alias
mum e recle iu latere produci posse-ohduas conso- Prudenlius corripit secundam in redimire. Sed nihil
nantes dictionis sequenlis, quod familiare est Pru- muiandum.
dentio, 688. Ald., Fabr., Widm., Ang., respondit.
674. Alii, subteginine; alii, sublemine, Yide scri- 690. Ald., tanlo in numero.Mar.,lanto exmunero.
piores rei orthographicj!, sive lexicographos. Ral., el solamtanlo enutnero. Yienn., le solame lanlo
675. ln Erf., mendum ambierent, numero. Plerique, te solam lanto e numero.
679. In edit. Colon. ad oram, Ald. conjunclura. 695. Giseliiius in velusiis omnibus, quos vidil,
Aldus metis, coinmissura. invenit prospera noslra. Idem Heinsiani, ei nostri.
681. Mar. a secunda manu, inlttlil ftitc vulnus, a Ald. et alii vulg., peclora. Barthius quoque legil
mauu hocvulnus. prospera nostra vulnerat, eiobservai. 1'umerareadres
~prima
685. Fabr., Imtos; meiiusnosiros. Gifanius Fabri- etiam inanimas trahi, ex Eulropio lib. x de Juliano:
cio consonai Indic. Lucr. Fueruut nonnuili, quivulneraejus gloriminferrenl, et
C84. lnnuil Prudenlius, latenler irrepere interdum Symmacho lib. n, epist. 50 : Siciliense negoliumvttl-
discordiam sub amicitiaesimulalione. Observat Weil- neratum. Similia exempla quivis poteril invenire.
zius, poeiam iittingerc mprem militiae, ul diversa di- 6')7. Mar., ferrosedasseforlasse mel'us,quam bello.
veisi mililes vesie uierenlur; uii alios non paucos Intelligo tamen idera esse ferro sedasse ac bellose-
inililia. mores hoc carmine exposuii. •
dasse alioquin bene est bello, prajsertim cum se-
685. Yirgilius lib. \m ^Eneid., vers. 702 : Et " qualur pace.
scissa yaudensvadit discordia palla, Quam cutn san- b99. Widm. supra,- caslos pro intesios.Arator lib.
guineosequilur Bellonaflagello.PeironiusinSaiyrico : n: Sedet acrior hostis Inlus erit, graviusque malum
Et mwrenslacera concordia palla. Heinsiani, Alex., discordiaportal, Qum vulnussub nacecreal.
Yatt. G, O, Ald., Rat. aprima manu struetum et ser- 704. Vienn., e( deprensa fml. Ald., Gis., Wei'z.,
pente, quasi Jnsiructum a strito. Usus eliam<esl in Ang., Vat. C, Rat., el deprensaeltremit. Mar., Ang.
hymno S. Laurentii, vers. 176 : Slructos lalenlis ordi- cum iribus vetusiioribus Heinsii, deprensa tremufit.
nes. Mar., Rat. a secundamanu, Ang., Weilz., stri- Id tenent recentiores.
ctutnel serpente. Yat. C, palla slruclum serpente. Yat. 703. Ald., et jussu. In Val. C anrasum est unum
BB, et struclumserpenle. Gifanius apud Heinsium, ct verbum, sive jussu, sive poiius missu, quod exsiai in
struciutn. omnibus aliis. Ang., vcneral ipsa ;Mar., Rat., a pri-
686. Mar.,niedib, perperam. Vetusliores Heinsiani, - nia rnanu, veueratilla. Gseieri,ueneW(illa.
Alex., Vienn., Rat., Mar., Gis., Weitz., aliique, 709. Vie.in., male, discordia discors.
jacebant. Aldus, Fuld., Yat. C, jacebat. 710. In R it. coirector, de quo s.vpe, a Siyge duco
687.WiiJm., oleo; suprao/ea.Pacisinsigne olea est, genus, prioribus abrasis, ue scilicet prima in lieresii
qua discordia prsecingitur sociammenlitafiguram.Se- corripiaiur, quam lolies nosier corripit.
?,_ PSYCHOMACHIA. 74
Nunc minor, aul m ijor : mododuplex, et modo A Carpitur innumeris feralis he^lia dexlris-:
[simplex: 720 Fruslatim sibi quisqtie rapil, quod spargat in
Cuni placet, aerius, et de pliautasmate visus, [auras.
Autinnata anima est, quotics volo ludere, nu- Quodcanihus donel, corvis quod edacibus ultro
[men, Offerat, immtindiscoenoexhalante cloacis
PracceptorBelia mibi, domus, et plaga niundus. Quod tradal, monslris quod mantlel habere
tlo N-.n tulil ullerius capii blasphemia monstri [ marinis.
-
Yiituium.regina Fides: sed verba loquentis Discissumloedisanimalibiis omne cad.ivcr
'lmpedit, el vocis claudii spiramina pilo, 725 Dividituf":ruptis Heresis perit horrida mem-
047 Pollulam rigida Iraiisfigens cuspide lin- [bris.
r.anam. rnmnnFiflc irrifunvamim nnnrninn.iApnn,,t.Alc
GLOSSiE VETERES.
711. Niinc, inlerdum, —Modo, mterdum, Iso. [ossis, lacubusvellalrims ; lacus,excpiens sordes in
757. Pilo, mucrone, Iso. medio civitalis, ctoaca dicilur, Iso.
718. Cuspide, Itasta, 1. 726. Secundis, prosperis,\.
722. Coeno,luto. — Exhalame, [etente.—Cloacis,
COMMENTARIUS.
7l2.Yat.Lei Ftild., complacet,male; nec melius B membris,leclc, nisi quoil /«lYesisciinidijilnhongoscri
Vai. I), Cum placelaerius est, et tlepfianlasmatevisus. psit. Corrcxitmalesecundis curis ruptis peiil hwresh
715. Vienn., Fuld., haui hinata ; alii, aut innata. hotriia membris: quac correciio Galianiliiiin alios-
Apud Ileiiisinm Tlman. a mami secunda, animam, que fugii, qui contcndunt Aldum legisse heresisperii.
imllo sensn; Roit., haul innata. Mar., Rat. a prima In Rat. e.uiem correctio recenli manu Giselinus poe-
inanti, nomen, minus bcne. Discordiaargule ait, sibi tam defendit contra Nehnssam, qui eum accusave-
' Deum esse numeii, hoc e^t, verum Deum, quolies r.it, qnodeamdein s\ lltibamnimelongam, nuucfaci.it
vull ludere, non cum serio agit."Alii disfmguunl lu- brevem: quippe Nebrissa ciim Aldo legerat peW(liw-
derenumen. resis. Prspo^ierutn verborum ordinem esse cuin Gi-
714. Ua Mar., Barihius, Put., et Thuan. cum Iri- selino consentio ex mss., uon ea ratione quam ad-
hus YVeilzii,Egm., Lrfurl. el Widm., quos ipse se- 'durit, casum noniinaiidisuo verbo debuisse praeponi.
qnilur. Aldus, Ang., Vail. C, G. L, PrmceptorBelial 1ost linnc versum Mar»el Rat. pro liiulo, De fide et
mihi est, domits est plaga mundi. In priore Rott., concordia.
Prmceplor Belial mihi stt, domus, el plaga mundus. 726. Inier lol varias lcciiones quaa hie occurrunt
ln aliero, Prteceptor Btlial tnihi adest, dohius, et difficileest quacnam verior sit definire. Leclioiiem
plagamundi. Vat. D cum priore Kutt. facit. Vait. F, quam datntis tenent Heins., Gis., Cliamillardus.alii-
0, PrmccptorBelial milti,domus, elptaga tnundus. In qne vulgaii, et magna e\ parie coiiseniiuni Iibri ve-
tpiibusdamvulg., PrmceptorBelial miliifil, domusest "leres. Aldus, Composilisigiiur rnum, morumquese*
plaga mundi; in aliis, Esl mihi prmceptorBclial, do- cundisIn commune bonis irunquiltmplebisad ttnum
mus estptdga mundi. Chamillardiisedidit, repugnante „ Conligilhac slatiane frui, vallopte faveri Pa<iftcos
inclro, Prwceplor Belial niihi, domuselplaga mundus. " sensus, el inoliasolvere curas. Exslruitur. Vienn. cnm
liiem a Gallaudioexscriplum, cui lamen magis pla- Aldo, sed postquamintra lula ntorttri pro tranqutllm
cehai telestichium Aldi in hoc versu, Prwceptor 8i>- pltbis ad unuiH.Mar., Ang.,Compo>.t/is...in comtnune
l.al mihi esl: domus est plaga mundi. At vilium car- bonis tranquillmplebisad unitin Sensihusin tuta valli
ininis in principioversus, quem excudit, deprehen- stationelocalis, Conligk hac slatione frui, vatloque[o-
niiiir. In Rai. correcior impiohus, Est mihi prmce- veri, Exslruiiur. Ratislwmensis, Couiposilolandein
pur Belial, abrasis prioribns : lum prisca maiiu, postquamrequiesselumultu, quod esl nb ine.no coi-
domiisel plaga mundus. Giselinus 2 edit. primuin ex- reciore, prioribtis erasis, ita lamen, ut appareal
cuilil, J3s( n.ihi prwceplor Beliai, domus etf ptaga fuis<e prius compo\ilis; aliorum nulluin vestigiuin.
mundi; poslea in emendalis ex imico ins. optiimuu In communebonis posiquaminlra tuia morari (corre-
pntavit, Prmceptormihi Belial, doinusel plaga mimdi. ctor hunc versum iudnxit, nnu eiasit) Contigit ac
715. Fahr., blasphemicamonslri. Certe blasphemia stalione frtti, valloqueteneri (toius versus est a vetere
in plurali numero esl: ioriiiandum ergo erit iioinen librano, exeepla voce tmeri, qure est recenli manu),
blasphemium.Commodianusdixit etiam blasphemiuin, Pacifwasvirlulum acies, quas peslis iniqua Turbarat
iynominium,infamium. mediiatadolos, et solvere curas ln commune daium
716. Fidei laudes egregias habes loto cap. in
" Pauli iranquillm plebis ad uniim; omiiia ab inepto corre-
ad Hebraeos.Intellige nihilcininus, majorem ciore, prioiibus era^is, prtetir parlem primtu diciio^
- csse chariiatem. nis pacific, Nibil aliud noiai Marietius e\ hoc codice
719. Weitzius cum folo Fuld., furialis beslia. Ha- Raf, in quo, ut puLo,sequiiur eusiruitur, elc. Pui.,
bebat hoc oiniiinoWeilzim, ui saepeleciionem de:c- D Rou., Jn contmunebonis tranquittm plebis ad unum
riorem eligeiet, ex unico cndice desumplam. SensibhSin luta valli sta'ione to-atts, .Exslruitur.
721. Aldus, corvisqneedacibus. Ahi meliiis, corvis EgmondaniiscumGiseliiio,se.daiiiaiiu iiuerpolalrice,
quod educibus.Barlbius, ullor [>roultro; uon placel. tom iu margine, Alius liber habel, In communebonis.
725. Mar. et Widm., quod trudat, in Mar. supra elc. (utin Pui.). Tlinan. ci Oxon. cum Giselino, setl
charact. minu<., tradat, In Pui. el caeteris Hcinsin- posl solverectnas atldiinl Seiv>ibusin luta valli s(n-
nis, trudat, exceplo Thuan., uhi trartal, quod m pie,- tione tocatis. Weitzms Giselino adh.civi, sedait, v.l-
risqiie mss. et ediiis reiineiur, nisi quod Tcolius loque foverepro valloquefoveri. ileinsio placet Gra:-
qualuor Vait. pro d udal allegal. cisiiius valloque(ovai pacificossensus.Widm., COHI^
724. Yienn., contra meiriim, discissum feris; in posilis... In commune.bo.j_ trauquillwplebisad ttnitm
Rat.idcm, sed addilum recenti manu, que; Weilzius In communebows, postquamimra lula morari Cmilu
lemere amplexus est discissum feris, no^lra leclione git, ac stalione ftiti, valloquefi.vere Pacificns seivus,
pr*iermissa,uutJiac alia non niala discissumque[eris el in otia tolverc cttras Senstbus in iitla vnlti slaiione
cum Mar., Rott., Ang. In Vai. C erior meiri, dtscis- locatis, Exslruliir. VersusSens busin lulain FuldeiiM
sumquefwdis. ad oram not.itns csl. ln Eifnrih., In communebonis
72>. Aldus cd.derat utptis hwrcsis perit horrida poslquttm iitlrti tuta morari Comijit, rc slalione frtii,
PATROL.LX. s
75 AURELIl PRUDENTIICARMWA. 76
048 '" commune honis, poslquam inlra luia A Nullalalei pars montU iners, qu.-ccorporis ullo
[morari lntercepta sinu per concepiacula sese
Coniigit, ac sta'inne frui, vallnque foveri Degeneri languore legat: lenloria apertis
Pacificos sensus, et in olia solvere curas : Cuncta patent velis: reserantur carhasa , ne
730 Exsiruiiur media castrorum sede tribunal [quis
049 Ediliore loco : lumulus quem verLice 745 Marceal ohscuro sierlcns hahilalor operio.
[aculo • Auribus intenlis ex^pectal concio , quidmim
Exciiat in speculam, subjecta unde oninia late Victores pnsl bella vocet Concordia princep; ,
' Liber inolTens»
circnmspint aere visus. 050 Quani velil at.ue Fides virlutibns atl-
Iliinc sincera Fides, siiiml ct Concordia, sa<ro [dere Icgem.
755 Foederejuratae Chrisii sub amoffesorores, Ernmpit prima in vocemCmnodia tali
Conscenduntapcem : iribx el sublirae Irjbunal 750 Alloquio: Cumulaia qiiidem jam gloria vobis ,
Par sanctum, carumque sibi supcreminet 0 Pairis , o Domini fidissinia pignnra Chrisli,
[aequo Conligil, exslincta est mullo certamine srcva
Jtire potestalis : cnnsistuiit aggere summo BaTharies, sanctte quae ciicumsepseral nrlfs
Conspicuin, populosque jubent astire fre- B Indigenas, ferroque viros, flammaque preme-
[quentes. [hal,
740 Concurrunt alacres -castrisex omnihus omnes, 755 Publica scd requics privatis rurc, foroque
GLOSSJE YETERES.
727. Ad umim, ad tmitalem,1. MJoncio,congregalio.—Quidnam,cur, Jso.
751. Eilitiore, exceUiore,velalliore, I. "755. Barbarics, genlililas, I.
732. Excilat , extttit, I. 754. Premebal, ira el libido, I.
744. Carba--a, pallin, I.' 75". Privaiis, speciutibus.—Rnre,foroqtte, invUlis i
745. Sierien*, dormiens, Isn. r?fcivtinlibus,I.
746. Auribus , carilasvirlutumlurmts alloquilur.—
COMMENTARIUS.
ii.ii/oauefouerePacificos sensus, el in otiu solcere cu- ' 754. In Pui. ei Egm., huc ; in Ovon., hinc: neu-
ras,Compo4lis igHttrrerttm, morumquesecundis, Ex- trtim arrideb.il Heihsio. Barthius eliani ie_;ebatin
slruitur. Coilexl'ic arti, In commttnebonis tranquilla suo ms. hnc, sed sincerins puiabal hunc,qno 1lenent
el pace s lutU Sensibus ut tuta valli slaiione locari noslri cum Aldo et aliis. Erfurl., tunc.
Contigit,tic slaliote frni, valloqite foveri, Exslruilur. 757. Cham., mendose, per sanctum.
Vai. C. ln commun'.bonis tranquHlwplebis ad unum 758. Dicttimad vers. 750 de aggere , et irihunali
Sensibuiin lulavalli stalionetocalis In commitnebonis Q ccsp litio. Hujusmodi iribunalium ima,_>iuos exhihei
posiquaminlia luta motari. Reliqna, ul in Giselino. Monlfaiiconiuslom. IV Antrq., pag. 105, qui ali-
Valic. Q,lncommune bonistranquillm plebisat unum qnando pro opportuniiate fuisse lapidei exis imat.
<{quodesl a s-ecumlamanu; sequitur a prima): 6'on(i- 759. In Vai. O deest que in populosqne. In Ful-
fjit, ac sta ione fiv»',vallotiie[overiPacificosscusus,et densi, conspicumquejubent populos, qno.l Weitzio
in omnia silvere curas Sensib s locatis valli ni tttta pl.icui'.
s alione (qui ordo verboru n prjeposlerus est, et con- 740. Ral., alacres e caslris omnibus.
ira mcirum) E_cs(r«i(ur. Vai. F, Composiiis Pi 715. Widizius, uiiiim Fuldensem seculus, degene-
eontmunebonis trunqtiilimplebisai unnm Sensibusin rem.
tuta valli stwione localisContigit, ac slalionefrui, val- 743. Ileinsius ciim Piii. et Thuan. praetuliiexspe-
loque(overiPacificossensus, e( in olia solverecuras, cant, qualia muha >e reslilnisse aii apud priscos au-
Exstiuittir. Vat. G niin Abb', sedhiseril versumSen- ciorcs ope memhranarmn. Sed cum uirumque recte
sibusintula va it stmionelucais inter versus Pacificos, dicalur, elnoslri omnes Mar., Rai., Vienn., Alex ,
et ExUrui ur. Val. L -uiVit. F, setl hac statione, et Ant,'., Vait. C, I', G cum aliis uiss. et e.litis tiue
furam pro curas,el mendosesensusinolia. Vai. BB Heinsiumliabe.iui c_cspec(a(.'nihilmutandum esi.
iit Vai. F, sc 1curam prosuras. Val. Ocuin Giselino, 748. Vicnn,, viclortbusadd re.
-addito\ersu Sensibus, eic., anle Exslruilur. Bonon.. 749. Yienn., erupit. Ald., Fabr., irimnni in vocem.
tranquillw plebis ad unum Sensibusin lota vallissta- Ang., prima se voce, conlra carminis raiionem, ei in-
Uionetocaiis,Exslruitur, etc. Quis lanlara in codicibns solila phrasi.
varielaiem crederet ' Heinsiui dnplicem cdilionem 750. ln priore Boher., sal gloria; alii, jam gloria.'
"
operuin a Prndeiitio factam ex hoc loco suspic.itur. D 752. Heinsius Weiizium argnit, qu >dpro contigil
,727. Gloss.iaham lectionem rrspic.l. intempestive imc revocavent hoc habel, <le quo ad
750. Fuld., construilomedia, perperam. MosTAo- vers. 55. Al Wei z;u<praeier Wi.lm. a prima manu ,
manortim expiimitur exstruendi in castris trilnmal qnem allegai, e imstiis babet s bi cousentienlesMar.,
imperaioris cespititmm : de quo Lipsius de Milil. Yienn. , liaU GifdiiiusInd. l.ucr. jiasj.456, deinci-
Rom., Taeilus Annal. i: Simitl congerunt cespites, sione, siveincso ex vet. lib. le^it, Conlgit exsttncia
exsliuuni iribitnal.Confer Voiuscum iu Proho. Alii multoceriaminesmva. Cuin G lanio facil Yat. C. Non
- ....
aggeremvoc.mt, el poeia nosler infra vers. 758. Pal. placel.
pro caUrorumh.ibei cainporum,non ila bene. 755. In 2iIhioneAldi, qna uior, noia, est Marielti.
751. Yieuii., quod, id e t, inbunal; alii, quem u opinor , quod urbs sancla videlur bic inlelligi
1iruin." Roma, ex qna fugatiimpoela dicit uuiversain barba-
732. Mar., Angel., in speculutn, non probo. Uler- riein , seu geniiliiaicm. Confer iniiiiinihb. n ailver-
que, inde omna, non male. sus Syminach., Credebainviiiis, eic, ei jiroleg. num.
755. ileiusius probal circuminspicit ei Put. Se- 69 • ei"t3e'iq
<|iior reliiuos, qui bene refeiunt circumspicit cum 755. Fuld., publicajam requies.Praeclara seniea-
Alex., Vat. C,*Prag., Ii.it., Vienn. Teolius ail mss. tia, ipiippeevaiigelica, ex Mailli.xn , 25: (Jimiere-
habere circtttninspicit,scd non explicat quinam sim, gnum divisumconlra se desolabilnr: cl omuis civias
<eian omies ita h-ibeint. vel domusahisa cdiitra se nonsiabil.
77 PSYCHOMACIIIA. 7S
Constat amiciiiis : scissnra domestica lurbat A. Nil placitum sine pnce Dco,non mtinns, ad aram
Rempopuli, litubalqueforis.quod dissideiintus. Cum cupias offeire, prob.il, >i lurbida fraifem
Ergo cavete, viri, ne sil senleiilia discors Mens impacati sub pecloris oderil antro :
Sensibus in noslris, ne secla cxolica teclis 775 Necsi flamuiicomisChrisli pro nomine maityr
760- Nascaiur conllala odiis.: quia fissa volunlas Ignibus insilias, servans inamabile\oium
Confundilvariis areana biformia flbris. Bile sub obliqua, pretiosam prodenl lcsu
051 Quod sapimus, conjungai amor : quod 052 Impendisse auimain : meriii quia clau-
[vivimus,uno jsula p.ix esl.
Conspiret slndio : rtil dissociabile firmum est; Non iuflaia tumel, non invidet aunula frairi,
Uique bommi, atque Deo medius intervemt Oinnia peipelilur paiiens; alque omuia ciedii.
[lesus. 780 Nunquain kesa dolel, ciincla offensaeiil.idonat.
765 Qui social mortale Patri, ne c.irnea dislent Orcasumlucis venia prnecurreregesiit
Spiritui aHcrno,sitqueul Deusunus ulrumque : Anxia, ne siabilem linquat sol conscius iram.
Sic, quidquid gerimus inenlis pic, et corporis Qnisqne liiare Deo macialis vult holocauslis,
[actu, Offerai imprimis pacem : nulla hosiia Chrislo
Spiriius unimqdis lexat compagibusunus. j} 785 Diilcior: hocsolo sancia ad donaria vul uni
Pax plenum virtutis opus, pax summa labo- Munere convertens , liquido obleclaliir odore.
[rum, Sed tamen et niveis fradit Deus ipse columbs
770 Pav fcelliexacli pretium esl, preliumque peri- Pennatum' lenera plumarmn veste colubrum
[cli. Rimantc ingenio docte iniernosiere, mixtum
Sidera pare vigent, consistunt lerrea pace : 7.i0 Innocuis avibus : laiei ei lupus ore cruento
GLOSS^EVETERES.
756. Domestica,ciwiis, I." luntatem, Iso.
757. Rem, statutn, 1. 777. Bile snb obliqua, felle sub obscuro, I.
759. Exoiica, moWifera.;—Terlis,coopertis-,I. 778. lmpendisse, dare, I.
760. Fissa, divisavel separala, I. 781. Donal, dii.ittit, I.
761. Arcana, secreta.—Biformia,divisa.—Fibris, 782. Praecnrreregestit, prmvenire[esiinat, I.
neruis, cogitalionibus, I. 788. Tradit, docuii.—Columbis,Christianis, f.
765. Con-.pirel, confirmet,J. 7S9. Ciilubriim, diabolum, I.
775. Prohat, placel, I. "1,0. Innoeuis, virlulibus, vel columbis, I.
776. Servans, habenscontra fralrem.—Votum,vo-
COMMENTARIUS.
759. Ald., Gis., in vestris.Heinsianiet noslri cum G manu correcloris improbi^ prosit-Iesu. In not. ad
Weitzianis , in uosirts. In Mar., nec secta; alii, ne vers. 764 observavi correciorK Ratisbonensis auda-
secla. Voxexotica Plautina est, ab aliis revocata. ciam, qui genus pro tnedius invexit, ut Iesus e»set
760. Alex., Mar., Valt. F, G, Giselinusad marg., irisyllabum.
Heinsiani, ftssa, excepio Tbuan., in quo a' manu 779. Pergit poela sentenliam Aposloli ex eodem
prima, fusa, ei Rols. priorc, uhi fira. Barllnus quoque cap te complecli.
et Weitzius, fiisa. V.it. C. scisa. Erfurl., Angel., 781. Egm. el Pal., contra offensacula.Barthins,
Ald., Gis. a prima manu, scissa.Fissum.appellabalur qui iia in suis membrani-ireperit, Non pulo, inqilii,
jecnr caesaevictimae,quo fnrtasse resp'cit \ox fibris. CONTRA a librariis excogitattiin.
761. Widm. ad oram,''nfuHd»'(i'aiii\ minus bene. - 782. Rur.stisApustoli exposiiiom-mvidesex cap.
762. Weiiz. cum solo Erfurt., conjunciet.Cur non iv Ephes. vers. 23.
polins cum aliis conjungal? - 785. Fiild., concitus; reclius, conscius.
764. A!d., tnediumhuervenit'. Legendum medius 784. Giselinus hoc loro inoncl, partic.ulain quis-
inlervenil.Correclor ridiculiiscodicis Rat. fecit gentts qui\ ui ipse scrihil, faciliotis inlelligeniitecausa iia a
interveuit: siquidem arbitrabatur carmen non alio se fuisse positam , quamvis"ptiiei, Pimlentium scri-
inotloconslare. Fuld., atque homini, atque Deo me- ptum reliquisse qui que' Sane | nesiilisset non mu-,
dius: imn displicel. Ex Imjusceinodi loqnendi for- lare, quoil Priideiniiiin scripsisse fatelnr Giselinus:
imila, alijue si-nlentianaliiiiiest vncahuliimmediator etniihi quidem dillicilmsinielleclu videtur quisquV,
de ChrisiQ,Vide Cath. hymn. II, vers. 16. quam quisque. Adisis not.' ad hymn. vn Caihem.,'
765. Carneusnomhie usus eliam cst in Apolh. JJ v.e.s. 216. .
771. Boetiusimitaius videiur Priideiiliumlib. iv, 786. Giselinus edit. 1 ad oram, facla ad donar.a:
meiro 6 : Si vis celsijura lonanlis Putdsolers cernere ei advertit in Commenlariisedil. 2, donaria esse ve!
tnente,Aspicesummi culminacwli. lllic juslo (wdere ij-nnera Deo consecraia. vel loca his nmiuribus
rerum Veleremservanlsiderapacein.... Hwc concoidia destinaia : loca dici posse sancta, do 'a vero non
temperatmquis Elementamodis, etc. * it.-m, qiiod commendari debeant ab integiitale et
775. Testis hujns rei Mattbaeus,cap. v, vcrs. 25. innoceniia offerentis, adeoque hoc scnsu facia ad do-
Plenque, probat. Heinsiuscum Thuaii. rect us putat, naiia legi posse. Nihilmoveor en d siimiione : eiiani
ei lenei probet. dona sancta dici valent non per se, sed quia Deo di-
775. Ald., flammivomis.Melius'flttmmicomiscmn cat.i. '
scripiH. Sie Manus Viclorlih. n in Genesiiu: Crinita 787. Pul., puro pro liquhlo. .
incendialate Exlcndens. Eljiivenciis lib. iv : lgnico- "83. Gif.miiisInd. Lucr., verbo YESTIS.observat
mwquetuent stetlw, et panlo post: Ornatu uciinclm Lucietimn dixisse vestisaranem, vestisanguis,ut Vir-
tmdarum flammicomantutn.In ediiione Parmeiisi gilius fnira veiiuslale exuviwanguis, ei non minore
mendiimesl flammicolis,quod in nota repelilur. eleganlia Prudentius hoc loco vesiisptumarum; quam
777. Bilis obliqtta est pcrlida, dolosa, ul c-armen trih ,IL dracini, sive serpenli aligero , hoc cst
obhqnuin. Consule lexica. Senieiiiiam vide apud dtemoiii.
raulutn. I ad Corinlh. xui. 5. In Ald.. Fahr. et Rai 790. Uocelijim ex Malth. vn, 15 : Attendilea fal-
79 -' AURELII PRUDENTHCARMINA. 80
053 Lacicolam meniiiiis oieni sub vellcre .• . Sed dcfensaFidcs: quin ei Conroriha sospes,
f molli, Germaiiaiu comilala Fiilem , sua vulnera
Criula peragninos excrcens fnncin riclns. [ridet.
Ilac sese occulianl Photinus, ct Arrius arie, 054 ":cc n,ea so''' sahis; nihil hac mihi
795 linmaiies lerilate lupi: di-crimiiia prodnni [ trisic reccpla.
Nosira, recensquc cruor, quamvis de corpore Unum opus egregio resiat po^t bella labori,
f siimmo, 805 0 proceres : regni quoil landem paoimr lnr.ics
Quid possit fnrtiva uiauns. Gemilum dedit lieHigeri,armalacsuccessor inermusel aul.u
[omnis - Ihslilnit Salomon: quoniamgenitoris anlieli
Virluium poptilus, casu concussusacerbo. Fumarat calidn regum de sangun e de\lr.i.
Tiim generosa Fides haec subdidil: Imo se- Sangiiine nam lerso, lemplum fumlatur, el ara
[ cundis 810 Ponittir, auratis Cbrisiidomus anlua leclis.
800 In rebus cesSetgemitus : Ooncordia laesaest, Tunc Jerusnlem templo illustraia, qiiielum
GLOSS^EV-ETERES.
795. Produnt, ostendunt,I, B 802. Sua, propria,}.
796. Recensque, facius a discordia', I. 804. Opns, domus. — Reslal, nobis [acieudum, I.
797. Furiiva, occulta; hoc ideodixil, quia discoraia 805. Proceres, virlutes, — Tamlem, olim, I.
laleiiier camvulnerabal,I. 806. Relligeri, David, I.
798. Ca-u, concordim,I. 807. Instiluit, carnaliter. — Gcnitoris, David',I.
799. Secundis, prosperis,I. 808. Regum, gentilittni,I.
-809. Cesset, nunc,L
COMMENTARIUS.
sis propltelis,quivenitinl ad vos in vesliineniisoiium,, Fabr., Vat. G,Picc, Alex., eqrejia. eum Gis. ei aliis,
inirinsecusattten sttnt tttpi rapaces. Videeliam cap. x, Rat. supra, Mar., Vienn., Ald., Weiiz., Vatl. C, F,
16 : Ecce ego mitto voi sicut oves in medio lupo- et alii egregium.Uirumlihet tencas, licel, sive opns
ruiH,,eic. Quod atilem Pal. Iegit ouifcuspro avibus, egregium,sive egregiolabori.
fiilso id legit: nam illnd pertinet ad senlentiam-prio- 805. Vienn., tantum: meliu-, landem.
rem de avihus innocuis, et dracone. 806. Vienn., belligcr,menilosc Sermoest de Salo-
795. Vienn., anguineos; knx,. a prima manu, an- mone pacifero haerederegni sub D.ivide belligcri.In
guinos.Legendumagninos ab agno ; qna voce utun- dnohiis veierrimis Heins., in Egm. etPal., quos
iur Horalitis, Plautus ei aliv. Banhius observai, [u- Weilzius est secutus, inermus.Idem in Yaii. F, L, et
nera esse cacdes, latrocinia et pesiileniiim apud L. Alex., ubi exaraiur»'n/ie?'iHiis : et in cod'ce Barlhii,
-
-Septimimn de Bello Trojano. Lactanfms, sive alius qui inermussciiius es^e dicit quam inenuis. Equidem
ile Passione dominica : Sum faciushomo, dlque 1tor- inermus libenter es.o, ut apud Yirgilium vulgus et
rentia passusFunera. pec(usinermunt, non tamen improbaveriminennis in
79i. In Rat., sese oslentanl: quae leclio Marietto Ald., Mar., Rai., Vienn., plurimis ' Heiiisianis,Gis.,
noii displicebai, quia supra etiam vers. 688 de dis- Vau. C, 1)B. (
--rordia ostenians,eic, cum lameu se occullaret. Ar- 807. Innonnullisvulg. ad marg., ins(ru_r!(Salomon.
"iioiius ista quam verius dicuntur, nisi fallor. Discor- 809. Erl'., jam lerso. Vai. C, trajecii verba; me-
1iliaosieiitabatcapillosoleafronilenieredimiios,quam- trumque evertil, fundatur tentplum,etara.
visfalsam virtulis speciem indueril. Arius et Photi- p 811. Alii scribunt Jerusales, alii Jerusalem, alii
iius hac arte feritatemsuamocciillabani. Hierusalem,sive Hierusales.Cauchius ex suo codice
"798 Virgilinslib, v, vers. 700 : Casu cmicussns annoiarat Jerusale, quod | robare videbaiur; Aldus.
accrbo, elvers. 869: Cssuaueanitnumconcussusamici. tunchic Jerusalem.Giseliims,-4unce( Jerusalem. Ojiti-
Ui autem ego puto, poeta ilieronymi verba legerat mi et plerique sine e(, el sine hic. Aldus, luslrata pro
dialog. adv. Lucif. nnm. 19: Ingemuit lotusorbis, et . illustrala. Alex., Vat. O, Mar., Hat., Hein>iani,guie-
•Arianutnse tsse miralus esl. Poniiur a Prudentio tum, cum Weilzio el Giselino. Alii, quielo. Giselmus
•scite populus pro quacunque multiludine. Exempla 1 edil. et ad oram 2 ed., Hierustdemtemplotuncillu-
•vitleiu Lexicis. slraia quieto. De quaiilitate syllabartim in Jerusalem
799. Yieim. cutn generosa; Aldus, innc cum aliis. noii disiuio. Barlhius singiilarem leciionemex suis
-Iniionnullis, tum. membraois [irolcrt, Tunc lemplo lliertisalemilluslra-
801."Ex Ueinsianissolus Thuan., sed defensafide; lura quielo Suscepitjam diva Deutn.Fridericus lles-
crjeleri,fides. Non in elhgo cur recentiores, Chamil- selius, Miscelian. syntagin.. pag. 5i, legitquietiun,
lanlus aliique vulg. amplexi fuerinl fide : nam con- ei recie explicat de arca, qute a Salomonepiimiiiis
cinnior esl senleniia ConcordiaImsa est,sed defensa illata lemploe^t, ut-sed.in ibi lixam hnbcrei, bb. i
fides; quin et concordiasospes gernvinamcomilala fi- Reg., cap. 4, vers. 7: TimueruntPhilisihiimdicenies:
demsuavutneraridet. Et/tdesquidem lcgiiurin Mar., VenilDeus in caslra. Aream, a Jeremi.i srpullain,
Alex., Weilzio cum sws, Sicb., Rat., quamvis non nouduminveniam e-se, nequein secimdoteniplofuis-
ita clare, aliisque. ln Vatl. C, G, file, quod exstat se, neque s Tilo in triuinpho portaiam, plerique in-
in Val. F a manu secumla. Giseliims, Aidum et Ne- terpretes alfirmam. Eam inlra arcum Titi esse e\-
<brisseiisemsecuLus,legil fide, elsi alii liaberent sed D pressam non solum aliqui inierpreles Prulentii
defensa fides, quia, irquit, fldes jam victrix defen- docueruntad veis. 558 Apoth., sed iiiultietiam scri-
sione hic non indigebat, quam niiionem arripnit ptores antiquiiatiim Romanarum, ul alios omillam.
•eti.imTeolius, puians probatiores *> all. habere fi.de. Seil diligentissimusVillalpandus, re aicuralins in-
Sed nibil iiule condciunt: nam as-cr.tur, dc.fensam specla, deprehendit, arcam in <ircuTitin'>nexhiheri:
ab omnivulnere esse fidem,laesacoucoidia; ideoque eos qtii aliter -scripsenini,deceptos fuisseaui falsis
sseqiiiliirquin e( concordia,eic. alioruin narrationibus, aut qtiia ipsi arcum videiues
805. A^mulattisest Maronem lib. ix, vers. 262 : mensam,quaeihiiciuiiur, putarnnlesse anaui. Non-
JHthilillo triste reccpto. uulli noii in parf, iu <tu.iest mensa, sed in parte a<l-
8Qi. PraesiaiitioresHcins.. Rat. a noina manu. versa arcaui cllocam. N iiilominus Villaluaiido as-
81 . PSYCIIOMACHIA. 82
055 Susce. 't jam diva Deum, circumvaga A Desiluil, tantique opc.iis Concordia consors,
[postquam 823 Metaturanovum jac.to fimdamine iemp'um.
Sedit marmoreis fundata altaribus arca. Aurea .planiliem spatiis percnnit arundo
Surgai el in nosii is templum venerabile casiris: Dimen-is,quadrent ut qualuor undique fronlcs,
815 Omnipolenscujus sanciorum sancta revisai. Ne commissuris distamihiis augulus impar
N.im quid terrigenas ferro pcpulisse phalangas Argiilam mulilet perdi sona semelra normam.
Culparum prodest, honiinis si lilius arce 850 Aurorae de parle liibus plaga lucida porlis
yEtheris illapsus, purgali corporis urbem lllusirala pitet -. iriplex aperitur ad ausirtim
Inlret inornalam, lempli splendeniis cgenus? Pertarum numcrus : ires occidualihus oflVrl
820 Haclenus a'lcrnis sudalum est cominus armis : 057 Janua Irina fores, lotics aquilonis ad
Munianunc agitei taciiaeloga candida pacis, [aj_em
Atque sacris sedem propei et discincia juvenlus. Pandilur alta ilomus : ntillum illic slruGlile
050 HScuhi dicla dedit, gradibus regina su- [saxum;
[perbis 855 Scd cava per solidum, multoque forala dolalu
GLOSS.E YETERES.
812. Diva, divina, I. £ 825. Furd.infne, aliud fi.ndamcniumneino ponete
815. Arca, qnmsignal carnemClirisii, I. poiest, elc, I.
—
815. Cnjiis, lempli. Sancta, sancias "
animas, I. 826. Pbiniiiem, campunitempli, I.
816. Phalancras,vilia, mulliludines,I. 827. Frdmes, qualw anguh, I.
817. Filius, ChrUttis,I. 828. Commissuris, conjunctionibus.— Disi:miihiis,
818. Purgali, t'?ibaplismo, I. imparibusmensuris, I.
819. Egenus, carens, I. 829. Arculam, subftlem.anguslnm.— Mnlilel cor-
—
820. Sudaium, dimicatmnest. Cominus, jttxia,[. rumpat. —Semetra, semismensura;pendenslapiltus,f.
821.Munia, canlica, officiadomus.—Agilel, (aciat. —Dissona, dissonanlia.—Seinelia, mensuras,Val.T.
—Tacitae,tranqttillw, I. 850. Auror.e, oriens signiftcal pueros, auslet\juve-
822. Sacris, Christi.—Pr.peret, accelerel.—Dis- ms, occidensmaluiilatem, aquilo decrepilam, I.
cincla, a bello, I. 851. Ausiriim,meridiem,i.
825. Regina, fides.—Superbis, gloriosis, vel pul- 855. Soliilum, solidilalem.—Mullo, in alto. — Do--
rhris, I. latu, [oraiuin-i,I.
821. Dcsiluit, a solio, I.
COMMENTARIUS.
RcnliOr:nam in recentiorihiis imaginibiis arcus Titi denlhts, ail. felicilnlemsuorum tempornmalludit, ei
arcanusquam describiltir. YideRiberaniin Haggaeum,~ indicat ivse nutto non tiomine, lempnre,loio, stu-
cap. 1, num. 15 ct seqq., qui ipse- videns arcum, dio commendabilis.imellige felicPatem, de qua men-
aliqnando decepttis e-t. - f o recurrit i eomra Svmmach., ver1!. 545 et sex]q.
815. Post hiinc versum in Erf. eollocalur vers. Posl hunc vcrsum.liliilus in Mar. etRal., ^Edifichim
820 : Hactenus alteri.is, etc, postea Nam quicltcrri- fidei el concordim:de quo vide prob g. mim. OS.Weil-
genas. zius ennidem instriplionem appnsult;
816. Rat. a prma manu, Egm., nunquid. Gisclimis 824 Ileinsiani, Aldus,Gifaniuslnd. Lncrei., v rbo
edideiat nunquid, sed in Emend.itis reposuit nnni DISSII.UIT, Mar., Weil*., desiluit vel dissiluit. Oiseli-
quid,qund non videtur adverlisse Heinsius. Plerique nns, Rat., Ccllar., Teol., desiliil. Mar., concots pro-
veteres habenl phntangas. Nihilominus lcgo phalan- eoHSors,qnod pcisiremumverius esi.
ges in Alex., Valt. C, F et aliis. Fuld., phalanga. 8 5. Yienn., malc, medilutura novinn. Uat. no»
818. MendoseVienn., illapsum. meliii', metitttra. Tbuan.', Imto pro jacto. Miliiliaec
819. RaL, inliat; ahi, haret. Laciantins in Epil. leci o iion arridci; et lato f«Hdamiu<;siisi'icaliifHeiii-
divinar. inslilut., c ip. 8 : Evacuetur omnilabe pectus, sius. Qiianlo m. lins jacto, q'od est in reliquis omni-
ut templumDei esse possil, qtiod non atiri, nec eboris bus? Vidc Ai oc.ilyps. cap. xn.
nilor, sed fidei el castiiatis fulgor illustrat. Confer 827. \*al. D, ridicula irajectione, fronte*;undique.
hymnum S. Romani, vers. 541. Haereticilocis biijus- 829. Vienn. el Rai., mutilel argutam. Magiscon-
modi abutunlur, nt ornaiiim temploriim refell.int: gruil meiro argtttammutilel. Giselinns ct Ablus,st/in-
iueptissime, nonenim quia melior est, ornatus cordis metru, quod sequi maluit Gallandiiisel Fabricius ex-
tpiam templi, continuo colligas rejiciendum orna- plicat dislantiameamdemhnbeniia.Heinsianifuleliores
tiiin templi, quem Prudenlius noster sacpius laudai. D semelra : el, ui observal H.insius, setnetrn videlur
820. In vulg. noniiullis, hactcnus alierius. pocia symmi tris conli.iri.i faccre. Voeabiibim csl
821. GifaniiKInd. Lucr., pag. 562, in verho MOE- dimidia ex parie Lalinum, ut primoplastiis.In Fuld.,
NrnA,asseiit, slndiosissimum fuisse anfii.uilalis Pru- semela; in Rnl., semitra; in Ang., argutam normam
tleiilium : ct ex quodani vct. hb. Iegil mamia nunc tnttiiln per dissona, nhi aliquid desideratur. Mar.,
tigiielpro uiunia, ut iu Lucrelio mwnerapro utttnera. Alex., \an.C a secunila iiianu, D, K, L, O, BB,_
Abi njelius muttvt.In Vat. F, Menianunc agitcl.Egm., ArguiammntUclper dissonasemetranotinain. Nebr.ssa.
tintnianunc agil en, quod Barthius, in suo ms. reper- docet noimam His-panisesse e/ cartabon, nou cmbu-
tum, putabat optimum. toit, ut alicnbi memlose edilum esi.
822. Ald., Alex.. Mar., Ral., Vienn., Yat. F, 852. In Rai. iinperiiissimus corrccior pro occitlua-
Ang., Widm., Weilz., dun vetenimi ex lleinsiani% libus posuit qua sol occidit.
utque sacris sedem. Sich., adque sacri sedem. Pal-., 855. F;ibr., toiidemqueaquilonis.
nr/<juesacris sedetn. Oxon., atque sacri sedem. Gis., 854. In I'gm.,slWc(i/esaxum, credideriin mendiim.
ifque sactis wdem; qni Giselinns asseril, aniea legi Tlnian., nullum Iticcum hiatu.
ndque sacri sedem. liidicule (inquil). Sedes enim non- S55. Chamillardus nomen dotatus, dolulus, apnd
ttumerat deiecta: ecquo igilur properarelur? Pro dis- vi-teies iiiaudiium asseril. Sed audivilue ipse onines
cincia niolii veiercs apud Heinsiumnon bene dhtin- veteres ? lcgime omnia quae stripsernnt ? Apulcius
<•(«.Baniiius lcgit proverat discintia iuvenliis; l'ru- dixit dolamencadem signifl.clione. ln-Eifurl., do/afij.
85 . AUREUl PRUD1.NTIICARMINA. - 84
Gemnia relurenti limen .ompleciiiur arcti, A. Incendat nimins, seu consiimmabilisa?vi
Vestibulumqnelapis pmetrabile concipil unus. Poificial Iux plena viros, sivealgida borrae
Porlarum summis inscripla in posiibus auro. yElas decrepilam vocel ad pia sacra seneetam :
Nomina apnstolici fulgent bissena senatus. Occurrit trinum quadrina ad compiia nomen,
810 Spiritus his litulis arcana recondiia men is 850 Quod bene discipulis di-ponit res dmulenis.
Ambit, et electos vocat in praecordiasensus, Quin eliam totidem gemmarum insiguia lex.is
Quaque liominls iialnra vigei, quam ccrpore Parietihusdistincia micant, amm.isiiuecolorum
[toto Viventes liquido lu\ ev<>mitaha profundo.
058 Quadrua vis animai, trinis ingressibus 0591'igenschrysohihu';, nativoiiiterlitusauro,
[aram 855 Hinc sibi sapphirum sociavcrat, intle beryllum,
Cordis adit, castisquecolit sacraria votis : Distantcs jue nitor medias variabat bonores,
845 Seu pueros sol primus agat, seu fervor ephebos Hic.chalcedon hehes perfimditiir es hyacinlhi
GLOSSA YETERES.
856. Limen, mtrotlum. — Arcu, forntce, I. 845. Agai, ntttriat : qui in pueritia sunt. — Ephe-
859. Senatus, nominibusapostoloriim; per quorum bos, juvenes,qui injuventute sunt, I.
prwdicationem Spirilus sanctus amptecliiur arcana 810. M\'i, qtti inseneclutesunt, I.
cordis, Iso. 849. Occurrit, his singulis.— Numen, (rinus Deus,
840. Tilillis, nommifcusaposlolorum.— Recondiia, per quatuor lalera doinus, I.
occullaliominum,l. 850. Disponit, ordinavit.— Duodenis, quosin qua-
841. Ambit, circumdat. intrat.—Praecordia , »'uR dratum orbemmisit, I.
snima, I. 851. Insignia, ornamenta,I.
842. Nalura, hominis, 1. 852. Animas<|iie,splendores,qui pguranl animas.—
845. Quadrua, q<,aluorelementa, quw animant ho- Colorum, diversorum.I.
minent,ignis, aer, terra, aqua : qnaluor parles mundi. 855. Evomit, cmisit, Iso.
— Vis animae, slatus vitm.—Trinis, sanrla Trinttas, 855. Hinc, ex uno lalere, I.
vel triplicis nalurw esl, id est, ralionabilis,~~concupisci- 856. Honores, sapphiri et berylli, I.
Hlis, irascibilis.— Aram, sedem.Jso. - 857. Hebes, in snlendorem,1.
COMMENTARIUS.
foraiu pro forata dolatu. In Val. G a secunda manu, borremin Vat. L et Ang. Alii , />oree,'utErl'., Fabr.,
forata dolatu, prioribns abrasis. Egm., tres llcinsiani. Vati.C, F, et alii. In Widm.,
856. Mar., lumen; supra charactere minori, limen. borm et borem; in Val. D, borm; in Vienn.et Rat.,
Apocalyps.xxi, 11, dicilur : Et lumen ejus shnite la- borew; in Mar. algidm borrm; snpra lipne correclum
oidi pretioso, lanquam lapidi jaspidii, sicttt crystal- algida Gronovius, Observat. eccles. -cap. S, plorare
Wm: Gi-elinus aii, videri poetam Iegisse: El limen juliet ne-ciq quein codicem, ex quo csiciitalur borem
ejus similelapvti preliosissimo,lanquam jaspidi, cry- algida sive; Gr.eci ei Boppvset jiopias dicunt. In Teo-
\tatlizanii; cicieioqiin tle suo januae 'descri.it oneni lio meiidiiiiipum seu pi o siuealgitla borrm.Idem Teo-
nfiiuxisse. Pr.i'miseral vero Giselinus, vix esse, qui lins videtur sensisse, in nullo ms.Vat. ex>-tareborrem,
hanc allcgoriam rertius ct venuslius accommodarit. quod falsnm esi. Carmini magis cousonat borrw : et
Pro arcu Pul. aclu. Non placet relucenliactu; et arcti ila lesilur apud Paiilinum in oda ad Nicelam: Te
liabent Mar., Rat., Vieim., Alev., Vait. C, D. F, -patremdicit plaga tola borrw.
:ihb|ue pr.Tter ediiiones veieres. Sermo est de duo- Q 8*8. Vienn., foue(pro vocel,
decim poriis coe'estisHierusalem Apocal. loe. cit., 849. Potiores ex Heinsianiscum Aldo, Valt. F, L,
vers. 21 : Et duodecimporiwduodecimmargaritwsunt G, a prima inanu, nomen. Gis., Weiiz., Mar., Rat.,
per singulas, el singulmportm erant ex singulismarga- Vienn., Alex., Vat. C, nuinen, quod Iso ampleclitur.
ntis. ltaque siiigiih: portarex sin^ulis margarilis in- Heinsin rcrlius virtetur nomen, quod mihi eliam
imiilibiisconsiabant, quae maigariiae perfOratae adi- placel. ln Vat. O, Occurritnumen quadrina ad com-
ttiin praebebant. Iluo respexit Prudenfms, non ad pila trinum.
vcrs. ll, nl putavit Gise'inus. Vide comment. Ludo- 852. Nove et mire tlielum' atihnm colorumviventes
vici ab Alcazai. pro viviscolorihus.
858. ln quibusdamvulg., summus; legendnm sum- 853. GifaniiKInd. Luer. ait Prudenlium sine dn-
mis. bioVirgilii locum ex lib. n Gecrg. imitatum : Si non
840. Ilic locus ex Pauli verbis intelltgitnr a<lEpbes. ingenlemforibus domusaita superbisManesalulanlum
II, 18 ct sei|.|. : Quoniamper ipsumhabemusaccessum -tolisvomiiwdibusundam. Sic tttx evomil.
ambo in uno spirilu atl Patrem. Ergo jam non eslis 854. Weiizius scribit clinsolilus, quia ita reperit
hospites,et advenm;sed estis civessnnctorum,el dome- •in Widm. Sed nonne fuisset melius clirysolithuscum
slici Dei; supermdificalisuper futidamenltimaposiolo- c:rteiis?
rum et propltelarum,ipso summoangulari lapideCltri- 855. C-orrecloraudacissimusin Ral.,abrasis prio-
slo Jesu. In quo omnis wdificalioconslrucla crescit in ribus_,substituit c( beryllitm, ne prinia in bertjtlttm
templumsanctnm in Domino.In quoet vos comdifica- eorriperelur. Enn c<>rripiiiiF<>rluiianis, ci Fridego-
miniin habitacultnnDei in spirilu. dus in Vila S. Wilifriili iium. 46, Proihius ajimisbo
841. Prior B >eli., intrat, el electos. I micuit syntagtnaberyllo.
842. Erf., qua hominis.Wciizhia, qua corpore, cum 856. Fultl., Pal., vaiiarat pro variabat. Jlcinsius
Mar. et Rat. edulil variarul, sed varias leclionesnoii adnolavil, ul
843. Mar., Rat., Sich., uis anitnm: ita Weilzius, solel, cnm a vett. edd. reiedit. lleinsium Cbainillar-
qui propterea Iet.it qua corpore toto. Tuiic qtttidrua dus, et Teolius secmi sunt; Cellarius et Gallandius
visanimmaram cordis adit. Nehrissa quadruam hanc restii.ueruntvariubal.
vim inierpretatur quaiuor hominis astaies. . 857. Ralisbonensiscorreelorde quonnper, iierum
845. Egm., mendose, seupneros sub primusagat. iiiscilianvsuam prodil Chalcedonhebeshinc perfundi-
847. Erf. a prima manu, lux alla, non absurde. tur. Weiiz., scri|>tiHeinsiani, Pal., Alex., bic chal-
Dnovelusliores Heinsiun', Alex.a piima manu, Ald., cedon. Ald., Gis., Mar., Rat., Vienn., Vai. F, Gall.
. Mar.« Weiiz.. borrm: idem fcre esi borrhm in Gis., ei aiuJiinc chalcedon.De liis_geminisyi<l<*'»""""''''"'
.85 PSYCHOMACHIA. <S0
Lumine vityno : nam forte cyanea propter _A Siridebat gra\idis fmialismachma vinclis,
Stagna lapis cohibensoslro lulgebalaquoso. linnicn-as rapiens alta ad fasiigia gemmas.
860 Sardonychenpiiigiinlainelhyslina: pingiiiaspis At domus iuterior seplem subnixa cnlumiiis
Sardonium juxta apposilum, pulcherque 10- Cryslalli algenlis, vitrea de rupe recisis,
[pazon. 870 Conslruilur, quarum tegit edila calculus ali-
Has inter species smaragdina gramine verno [bens
Prata virent, volviiquevagoslux herbidafliictus.' In conum caesus capita, et sinuaminesubter
Te qnoque conspicuiim strucltira inteiseril, 001 Siibduclusconcliicin speciem,quod mille
[a dens [talentis
865 000 ChrjTsoprase,etsi.lus saxis«stellanlibiis Margariium ingens, opibusque , et censibus
' - " fhnslfP.
[aildii.
GLOSSJE VETERES.
808. Propler, jua(a cyaneumstagnum, tn quo iste 864. Structitr.i, laptdum, I.
lap;s invenitur, I. 866. Funalis, infune pendens.— Machina,domus.I,
859. Siagna, aquas. — Lapis, hyacinlhus.— Cohi- 867. Fastigia, ad cwlum: m.m wdiftcalamdomum
hens, coagulans.—_Ostro, nam purpureum Coloremjy " aa cwlumtrahebant, I.
habel, l. „ .869. Recisis, sectis, L
—
862. Species, colores. Sinaragdina, smarajdus 870. Quarum,"columnarum.—Calculus, corona, 1.
viret, I. 871. Capiia, summilales,I.
—
865. Voluit, facil. Flucius, splendorcs,L 875. Margaritnm, calculus, I.
COMMENTARIUS.
861. Egm., P.il., Alex., Put., Satdium, q-md vi. batur crysialli. In Mar., Raf, Palat., Widm., .Egm.
hoc lnroleni posse pronuiniai Hcinsins, qui pr.elerl supra albentis.Aldus cum aliis algenlis : quod masis
Stirdottmcmn 'lhnan., nnin a Sanlinia sardotts lapis, placet, nam statim versu pro\imo calculus nlbens.
cl Sardoa heiha dicmiitir. Hciiishimex coil. Re.^io Cryslallus algens, qnia ex aelu concresceie dicitur.
edidisse Surdoumalfirm.il Teolins; sed nnimadver- Vide Cath. Iiymn.2, in nnt. ad vers. 71.
lendiun, regii codicisnomine apud Heinsiumintelhgi 870. Heinsins cum Egm., el Pal., quadrum pm
Piiieanum, ubi est Sardium. In Ang., Sordonium. quarum, seilicet quadrum in conum, uli eiiam in cod.
Ald., Gis., Weilz. cum Mar., Rat., Y'enn. et al.is, vel. legisse Bartbiiim lleinsins alurmat. Baribii In-
Sardonium. In altero Roit., Sardon ibi apposilum. cum non invenio : el noamvis Heiusius ex P.iscba-
Pro appositttmGis. el Fabr. appostlus.' Gifanius ex sio Radberto proferal quadro snb cardine cmli. <-iex
vet. hb. tuetur (opazion, per episynalo^pham; posse Ilerico Aliissiodoreiisilih. n de Vili S. Germani,
id stare uon nego, sed male in aliislcgi lopazon,non tjiiudrumligniim, qnadtus orbis, uibilominus sequor
as-eniior. Apud Venaiitium Foiiunalum lib. i <le codices oplimos, Heinsianos, onincs, Mar., -Kai.,
jiartii Yirtr., Quando vavimentis ulba lopazus inest. Alex., Vatt. C, F, G, Ald., Gis., Weilz. aliosquof
FnrlaSse1'rudeiitus di\erit masiulino ..enere lopa- , quarum tegil, elc. Scnsiis vero <>liitius est quarum
zus, vel topazos. *-' (columiiiirimi)ed !a capila tegit calculttsalbeits in co-
862. Hic quoqne W'eilziussinguliirem unms cndi- nutn cwsus. Iso nobiseuinf.<ciiIQUABUM, colunmartim.
cis Egm. lectionemveluil tenerc, scilicetzmaragdina.. Rcceniiores, Cham., Ccll., Tenl. lleinsiiwi diicciu
865. Ang., vomilquevagos. Mctium lejicit vomt. sunt secuti. Gallandiusvero mendiim puiavitjn Cha--
Herbiduspro co'ore berbeo, seu viridi apmlOvidium, millanlo quadrum.
Columellam, Plinium, Piauium, fcitlonium, Pauli- 871. Pal. scribil in quonunt. Couus est cacmiKiii
nmn ei alios. si>-ecapiiellum mavis dicere, cum s-ibcei ex peri-
865. Pal., Vat., C et nonnulli ex vetusiioiibus pheria in nnum pnnclmii phires. liueae. assurgmu.
Heiiisianis, saaris stillanlibus; quos audiemlos non Ald, et Val. C, sinuantina.
esse, moiiel Ueiusiiis. Alii chrisopras.", abi cryso- 872. Ald., subducium conthie in rpeciem; aller
prase scribunt. VenaniiusFoiluiiaius lib. IIIVfiacS. Rott., durto concliarumin-speciem,Wcilzius, duclus
Martini ail: Qumpalla ex humerismitrtochrysopraso- concltarumin speciem,~cum Erriirieiis". Communior
beryltts.In GlossarioCangii, auclo et illuslialo 0|-eia et ver or lectio, subductusconchmin speciem;'in Yat.
Maurinoriim, dubitatur an mixlo auro, seu chiyi,o C, in specie.
cuin prasoberyllis, an vero unica \ox chrysopraso- 875. In Aldoerror margaritarum firo margaritum.,-
beryllis.In cotlice ms. S. Germani Parisien>is iia le- Mdrgaritumneuiro genere recle dici ex Seivio, Var--
gilur : Qum palla ex Jiumeris mixlo chrysopimra be- rone, fragmento epislolfc Augusti, aliisque piobat
ryllis : quo pacto obscnrior esl verslis. Ego oplnor, burmanniis tom. 1 Anlholog., pag. 415. S. Ilierony-
Veiianlinm loqui de chrysopraso, sed ila ul inllectat mus i-aepeila lorulus est. Giselinus e duoluis Pol-
chrysoprasis,is : adeoipie verb.i ita sunt soparand.i __)manni apographis resliiuitopbusqtte, el censibusha-
mixlochrysoprase beryllis. In quamilale syllabarum stw Addictis, neque rejiciendam tenset aliam 1«ciici-
discrepanl Prndenlius el Fortnnalus, quod in hnjus- nem iifsuo opibttsque,et viribusarcmAdductis.Pnns
modi nominilms Gnvcis minime esi mirandum." In illnd approhat Hcinsiuscmn Pnl. et EgnT.In caeteris
poslretna edil.oie Forlnuali Romas procurala lcgi- ejns erat opibusque, et-vhibus Itastm,vel aile, vel
lur m'a;(oclirysoptasoberyllis. Sed o in auterendi casu hauslm: undeconjicicbal Cauchiiis opibusqtte,et jure
a Vcnanlio corripi, quis credai?, subhuslmAddie(ts, merilo impioliaiiielleinslo. Wcil-
<S66.Post bunc verstimniiiil est aliud in exemplaii zius in Tgm. legil Itasta, non liaslw.Fuld. elWidm.,
bihliolhectc Viennensis,ipionim Marieitus superuora otribusliausimTUnelnm Eif., snpra hausia, quoil
comulit : qui a«scrit, li<>cPsyclniniacliiie (riigincn- exslaf iii Palat. Fabr., arle adduclis Ald.. opibus
inm satis riurupiuui, ei iicgligemer scnpium, neque ?(viribus arte adduclis. In quilmsdani apud Weilz.,
alia 1'riidenliicaiiuina in eo codice inveniri. ircmadduclis. Mar. et R.H.,npibusque,el viiibus hau-
M68.Yirgiliusi __En.,vers. 64i : Al domusinterior, Ueaddiclis. Ale\., opibttsque,el juribiis hastw addi-
eic. Cap. ix Proverb., vers. 1.: Sapienlia mdificavit ;(»s, cuin glossa JuRitus, hoc esl belli, vel licloriw;
fibi doinum; exciditcolumnasseplem. IIAST,E. scilicelrendiiioni,vel caplioni. Val. C, opibtts-
869. Weiiziusridicule, ul solcl, crislalli edidil, so- . .tue, el vir.busnrle adduclis: idem subob-ciire in Vai.
lias Widm. aucl rhale ncrmotns. cum iu aliis scii- ). Notandimicnim csi, in co.licibus mss. ve:cribus.
'.7 AURELH PRUDENTIICARMINA. . SS
Addiciis, ani nosi fnles merraia pnrarat. A Inque uovos suhilo lumuit virga arida fetus.
875 Hoc residct solio pollens Sapieolia, et oinne 003 Reddimus auernas, indulgenlissime do-
Consilium rcgni celsa disponit abaula, [ctor,
Tutandiqne hominis leges sub corde rctracial. Grales, Christe, libi, meritosque sacramus ho-
In manibus dominaesccptrum, non arie poli- [nores
[tum: 890 Ore pio : nam cor vitiiTum.stercore sortlet.
002 Sed ligno vivum viridi esl, quod sli-pe Tti nos corporei latebrosa pericula operli,
[recisum, Luclanlisque animijevuluisii agnoscere casus.
880 Quamvisnullus aiat terreni cespitis humor, Novimus, ancipites nebuloso"in pectore sensus
Fror.de lamen viret incolumi : lum sanguine Sudare alternis conflictibus, et varialo
[linctis 895 Pugnamm evenlu, iiunc indole crescere tlextra,
Intertexta rosis candcniia lilia miscet, Nunc inclinatis cervicibus ad juga vilae
Nescia marcenti florem submiltere collo. Deteriora trahi, sescque addicere noxis
Hujus forma fuit scepiri geslamen Aaron Turpihus, et propriaejacluram ferfe salulis.
885 Floriferum: siccoquod germinacorlicetrudens, 0 quoties animam, viliorum pesle repulsa,
Explictiit tenertim spe pnbescente decorem, 900 Sensimus incaluisse Deo: quolies lei<efaclum
GLOSSJE VETERES.
875. Solio, calculo.—Sapientia, Deui, I. B 886. Spe, florendi, I.
878. Dominae,sapienlim. — Non arte, non aureum 891. Pericula, vitia.—Operti, occulti, I
" 895. Ancipites, hutnanos.—Nehuloso,obscuro,I.
fuil. I.
882. Miseet, huic sceptroad ornamenlumaffixit, I. 895. Indole, spe vincendi.—Dextram,nostram, Iso
885. Fioretn, proprium.—Collo, summitali,I. 896. Cervicibus,viriutibus,1.
885. Trudens, emittens,1. 900. Tepefaeium, defectum.I ,
COMMENTARfUS.
saepe non satis distingui, legendumne sit juribus an runt. Quod ego non pito. Qiiinlilianus lib. i, cap.
riribtis. Vai. F, opibusque, e( jnribus arte addilis; 6, ail poetas melri necessiiatem excusare, nisi si-
iia etiiim Vai. G a prima manu. Vatt. L, RR, opibtts- quando varian 1, nibil impediente in uiroque motlu-
que, et viribus arte additis.' Ex his omnibns rejici Llione pedum, qnalia sunt: Jmo de siirpe recisum.
ci-ricdehet additis, quod mctro adver-atnr. Gifanius Locus indicatur Virgilii xn vers. 298 : Cumsetnelin
ex vet. lih. praafert opibusqueel viribus hastw addi- silvisimo de stirpe recisum. Virgilinm,qui de sceplro
ciis, et censibus glossam sapere aifirmat. Heinsius quoqueloquitur, aemnlalurPriideniius.
conlra piilcherrimumpulat censibus.Mihi non displi- 88I.Ald..(uHcsa»<jFi.me;alii (um.Vat.C,perperam,(e.
cet juribus. Existimo prselerea omnino legendnm ln
882. Widm. supr.i, intetlexia, uiin cieteris; in
haslm,: in Ang. erat viribus additis, et desider.i- textu, inlertecla, quod nescio cnr Weiizioarriserit.
baiur ca vox. In Ronon., vitibus astu et addictis. De 884. Crucem Domini (nam hoc est sceptrum ha-
verbo addicere pro vcndtre vitle comment. ad vers. £_,cteims descriptum) vrgaa Aaron comparai S. Augu-
77 hvmni 2 Pcrist. G stinus serm. 51 append.: Omnesergo prhtcipes tri-
874. Salmasius, quiin Jul. Capit. pag. 90 ex co- bitumhabenntnecesseeslvirgas suas; sed unus esl so-
dice Pul. legit eliam opibitsque,et censibushaslw ad- lus, sicut Scriptura dicit, verus poniifex ille, cujus
dictis, explicat deinde, quid sit ammosa/trfes; scilieel Aaron sucerdnsprmferebatfigttram. Hujns ergo virga
quaepretio non parcit, etimpensas minime veretur, germinavit.Sicul enitn virga Aaron germinavitin po-
ut aiiiniosushomoin cod. Theoii., et animosecompa- pulo Judworum, ila crux Christifloruit in populogen-
rare apud Suelonium. Weitz., Mar., Rat., parabat. tium. Plnra in eamdein reni egregie Aiigii-fnms,sive
Prudenius auingit parabolam ex cap. xm Matth., potius Origenes. De virga Aaron vi le Nimieror. cap.
vers. 45 et 46 : Simile est regnum cmlorum homini xxu. In Aaron duas prinias ex Hebraeoidiomalecnr-
negolialori,quwrenli ionas tndrgari<as.Iiiventaaulem ripi, plerique aiunt. Riceiolius credil secuud.un 1 a
ntia preliosamargdrita abiil, ei vendidit qmnia qum Prudenlio produci, qnia Hebraice minus csl brevis
habuit, et emileatu. Hinc intelligiiiir qiiid sit opibus, quam prima : siquidem seeunda est palach, sive a
el censibnshaslwaddiclis, seu vendilis,niniirum bomo breve, prima chatef palach, scilicel a brevissimum.
fide iuiimosus vendidit oinnia qmi' habuil, el cmU De bis uherius in Proleg.
illud margaritum, sive regmim coelorum. 885. Gis., Weiiz., Vat. F,~florigemm. Heinsiarii
876. In allero Rolt., concilium. el plcrhiiie nosiri, fioriferum. Pro germina habcut
878. Ang., nec ar(e; lege nonarte. Paschaliiis, tle gcnnen Thiian., Oxon., Erf., Egm., Fuld.
Corqniscap. 8, lih. ni, noial, inwplris appbnicon- 887. AJd., viiuii virga, ciim noiimiHis vn'g. Posl
suevisse lilia, ant ros<s, aul uirumque. Imiic versuin in Mar. ct Ral. lilnlus Gtaliantm actto.
879. lla Ileinsiani, Erfuit., Widm., Welz.. Alex., ^u 895. Ang., nebulosopectoresine in.
\al. O, Mar., Ral. ct Roiioniens.s. In Ald., Gis., 895. Gibehnus suspicahaliir dtxlra, quainvis cili-
Vatt. C, L, Sed lignum vivuni e\t, viridi qitod slirpe dissi't dexiram; ac leipsa invenit dexira in cod co
xecisum; quam lectionem admillendam negal Gal- Pulmaiini. Confirmani dexira Piu., Tliuan., dim
landius, quia vers. 881 dicilur Frontte iatnen viret Rolt., Cauch., I'gm. Setl noslri ilerique cum Aldo et
incolumi. Fuld., Pal. , Sed itgnumvivum, vir.di esi Weitzio, dexiratn; sic Mar., Rait.-, Alei'.,Yai. C, F,
quodstirpe recisum. Val. C, Sed tignumv.vumviride Auir.Praelero dexlra, scilicet ind«le. Iso mavult dex-
esl, quod stirpe recisum. Val. F, Std lignum vivum tram, ut ex elossa colliges.
viridi de stirpe recisum.Ang., Sed lignunivivum. vi- 896. Piii.,'Egin., Paial., Vatt. G. II, L n prima
ridi qnod slirperecisumest. In Put., me'ndo.-c,reci- inanu, virittiibus,<m<id supia e-i in Wiilni., ei glossao
ios; in Tlman. et Ovon., Sed lignutnvivumviridi est, v.ccm si bil. Ed.ii et plmique nis.s.,csrvicibus.
quod sitrpe reciso. Salmasius, lesle lleinsio, lociim 8y7. Fu'd.,/J«imni-; ctsleii.no.i;"s.
veteris lu-ammatielcodiciPut. ascripserat, qiicmopi- 839. Weiiz.. revuha , rion malc; sed plerique alii,
naiiir ud b_ecipsa Prudeiitiiallusis-e: Siirps in signi- repulsa, melius. i-
ficalionesobolisfemininogenetedicilur. Sed cumtvaie- 900. Egm., mciidt.sc,inclaasisseDeo.Fabr., lepefa-
riam s:gnificat*masculinomodobtirpemrechum di.xe-. cttts, male
69 " EITTOCHJEUM. 90
Coelesleingenium post gaudia candida letro A Spiritibus pnghanl variis lux, alque lenebrae.
Cessissestomacho!ferventbella horrida, fervent Distantesque animal duplex substanlia vires :
Ossibusinclusa : fremitet discordibus armis 910 Donec pracsidioChrislus Deus adsit, et omnes
" Viriutum
004 Non simplex natura hbminis : nam vi- geinmas componal sede piata.
[scera lirao Atque, ubi peccaium regnaverat, aurea lempli
905 Efflgiatapremunt animum-: contra ille, sereno Attia conslituens, texat spectamine morum
Edilus afflatu, nigrantis carcere cordis Ornamenla animae: quihus obleclata decoro
.(Estuat, et sordes arcta inter vincla recusat. 515 iElernum solio dives Sapientia regnet.
GLOSS^EVETERES.
9112.tiella, virtulumel vittorum, iso. miracuta, m berytlo prwdicantiumperfecta operalto,
905. Ossibus, humanis, I. in lopazio eorumdem ardens contemplaliomonstralur.
906. Edilus, emissusvel factus; spirilus hominis.— Porro in chrysoprasobeatorummarlyrum opus parilcr
Cordis,carnis, I. el prwmium, in liyacinlhodoctorum cxlestis ad alta
908. Lux, atque tenebr*, spiritusel u»'(t'a,I. sublevatioet propler infirmos humilis ad humana di-
910. Prsesidio,ad prwsidium,I. scensio,in amethistocmleslissemperregni in humilium
912. Ubi, pritts, I. j anitno memoriadesignatur. Singuliquelapides preliosi
De 12 lapidibus. — In jaspide erqo fidetmriditai, singulis sunl fundamentis depulali; qui licel omues
insapphiro speicmlestisaltitudo,in chalcedonefiamma, perfecli, quibus civilas Dei noslri in monte sanclo ejus
charilatisinternwftgiiralur.ln smaragdoaulemejusdem ornatur atque fundalur, 'spiritalis gratim sunl lure
fidei forlis inter adversaconfessio,in sardonicosanclo- fulgentes: alii tatnen per spirilumdatur sermo sapien-
ruminter virtuteshumilitas,insardio reverendusmarty- tim, atii sermo scientiw,alii gratia sanitalnm, alii ge
rum cruor exprimilur. In chrqsolilhovoxspiritalis inter nera linquarum, alii fidesin eodem spiritu, etc, Iso.
COMMENTAUIUS.
901. Weitzius e ms.Piccarti notat post gauctta can tugrantt carcere cordts.Alu, ntgranlis carcere cordis.
dida reiro. 909 Erf., dislaules animo. In Vatt. L, O, distanles
902. Ald. et nonnulli vulgali cum Picc.,- cesstssee animat. In Vat. D est locus vacuus duobus versihus
- slomacho. Vera leclio est cessisse stomachb,neque post hunc idoneus; lum sequitur Donec prmsidio.
ullum coilicem dissenlientem reperimus. 910. Paschalius, de Coronis pag. 124, lib. n, eap.
905. Simili ralinne Ald., Giselin. et alii. ossibus, 15, inielligit flores mystico sensu esse lias gemmas
otqtieinclusa (remit. lleinsiani, Erf., Egni., Widm., virtiitum.
Pal., Mar.,Rat., Ang., Alex., Vatt. F, G, H, L, Ossibtts 911. Picc, Gis. ad oram, sede beata. Vat.Q. male,
htclusa : fremit et discordibusarmis. Fuld. el Palat. sede privala. Confer pulcherrimum hymnum, Cwleslis
dislingmml,Ossibtis,inclusafremitetdiscordibusarmis. urbs Hierusalem.
905. De vcrbo effigio vide' hymnum 10 Caihem., .915. InValt. F, L, regnat; alii, regnel. ln Marietli
vers. 4, chca exsequias. Put., animam,cui adhacret codicp, Explicit liberPrud. de Psychomachia.In Val.
Val.C. Alii, animum. C, Explicil liber Prudenlis. In Vat. F, Exptich libet
906. Ang.. male, nigranlis in carcere cordis. Yal.C, 1'rud. de Sichotnachia.ln Val.D, Explicit iiber.
DITTOCELEUM.
TESTAMENTUMYETUS.
005 1. Ad..m el Eva. Q 000 ructa, pcr anguinum malcsuada lraude
E\a columba fuil luin caniiida, nigra deinde [venenwn,
GLOSS^ YETERES
1. hva coluuiba, sunt telrasitciia,-^ lum, pnmo, I.
COMMENTARIUS.
\ et 2. Hoe opns Aldus vocat Dittochmum; et non priscis poeirc,alios cum Sichardo Sedulio,quia scili-
video cur alii tif.iliim mutaverinl, ei de novo iine- cet euliius Iinc pocma est ctrieris carminibus Pru-
iiiftndo cogitii\erinl. In Prag. inscriplio e-t Dicia denlii. Anie Chamillardum Phibppus Labbeus asse-
Prudentii AureHi : versus omnes sunt cnnlinuati ruerat. boc carmcn c.TterisPriidenlii praestare,ideo-
ahsqneullo Liiuln.ln Mar., Incipiunt tituli hhtoriarum que Prndeiilin a multis ahjudicari. Idem afflrmat
per Adamet Adam (legendum per Adam el Evam). Railleius in Jndiciis Sapienlum de Prudeniio. Aldus
In cod. Yat. A nnllus tiiulus, et ncgligenlissime in Vita Piudenlii conlrarium lesiatiir : AiTToxaiov,
omnia scripta. In Val. B, Tiluli historiarum per Adam duplex cibus, SITTO,- duplcx, et byji cibus. Suntenim
el Evam; iia etiam in R.it. In Ale\.-, lncipiutd tituli tiluli historiartimVekris et Novi Testamenli, atque
historiarnm; ad margineni charartere vcteri , sed hinc pttlo Dittochmuin,hoc est, dttplirem ci!'innappel-
minuliori, Isle liber Dirocheum vocalur.,id esl.dnplex lalum hunc librum a Prudenlio. Sed qttoniamnon sic
refeclio. In Uibinaie cod., Incipil liber Dilroclteiis, exculius esl et elaboralus hic Hber, ut cmleria poela
qui conlinetur in tilulis historitirum.lu Y..t. 1, Inci- cotnposili, sunt qui non esse Prudenlii dicunt. Ego
pitiut liitili hisloriarum pcr Adam el Eva. ln Val. Q veroipsum a cmlerisseparare non sum austts, lum quia
desunl lituli. Alia vitle proleg. cap. 5, 4 ct 5, ubi de Gennadium, qui post divum Hieronymumscripsil de
opcnbns Piudentii agitur. ln Mar. iionitur Dillo- JJ viris iltustiibttr , Ditlochmuma Prndenlio composttum
chmum posi odem Immolat D,eoPatri, qti___ esfepi- dicit, tum elittmquia in antiquissimo codice cateris
logus in Aldo ei in nnstra ediiione. In Yat. R ponilur Prtidenlii operibus insertui el hic erat libellus,el pro
post bbxim PerisiepHamaii.Chamillardus cuin aliis TIITTOCII.CUM , DiRitocu_£U\i
iilultis, scriptoriimculpa,
Enchiridion inscribil, et addil nonnullos cmn Fa- quod conjiciofatHe , quia intirpielaiuin inibi esl anli-
bricio hoc jiocmaiion iribuere Amoenocuid-imignoio tiuissimis characleribus, nuri E\ REFCCTIO t>roDDTLL>.'
31 AURELII PRUDENTII CARMINA._ ' g*
007 Tinxit et innoeuum maculis.sordentibus A _Eslimat, accipiens viva, et lerrena refu-
[Adam. [tans.
Dat nudis fic.ulnadraco mox leg nina viclor. Rusiiciis invidia pastorem sieruit. In Ahel
2. Abel et Cain. Forma animse esprimitur : caro nostia in inu-
S Fratrum sacra Deus nulu dislanle dttornm iii'ereCain.
GLOSS^E VETERES.
o. Imxit, m(ecit.— Macuhs, peccalis, I, 6. Refuians, respuens, I.
4. Tegmina, alias perizomata, I. 7. In Abel, moratiter, 1.
5. Nutu distante, discrelivapoteslate, I.
COMMENTARIUS.
CIBUS.De hoe titulo aniiquissimo in codd. et in- :AmcBnSnomine, ubi carmina e-se inierpolata, mn-
.'terprelatione -vide proleg., praesertim loto capite nuil Heinsius. Prisca manu in scr>lis nn^qiiaui
iiuarto. Heinsius ex snis notat : In glossa Oxori., -repeii inscripiionem Diptyclion, scn Dipiychion, ut
Jsle liber proprie Dirochmumvocalur: in Oxonio al- resiitueiuliim suspicaius esi GifaniusImiic. Lurr. pagr.
tero codice, lncipiunt lituli historiarumAurelii Pru- 559, verb>M\HR snoxusi.quia in urrii "multa
dentii HispaniensU, qttod Dirocheumde utroque Te- menlio Diplychi et Diptycliii, nonjureorc quod in.veieribiis
'slamenlo vocalur. In Thiian. • suh lilulo Hisloriarum memhraiii» hanc leriionem seu ejus vesfigium inve-
"citalur initioflpefis, nbi intlex poematum Pruden- " neril, utCellarin< assi-ruii : ait eniin in
liaiKirum exhiheuir. Et snb fmem hujus poematis, - vet. lih., ei in Gennadii Vita PriideniliGifanius, esse Ditto-
Explicil Tituti hisloriarum. In Cauch., Telmslichade cheum,Diroclie'um,Chirocheiim.G\se\'\MK eliam agno-
-Veieri et Novo Testamento. Heinsius Diptychon in- -vil fa qnibusJam vorari Chiroclieum, quod manuale
scribit ex conjectura GiTanii.negatque fetum Pru- \ertebanl; «-ed-auct«riiate sni cod. ei alterius Bu-
deniii esse ': sed quod Aldum iilem censuisse affir- slid; piaeiulit litultim Teirastichade Veteri ei iVouo
mat, falliiur, ui ex verbis AhlLpatet. Ex Thuan. Testamenio; cujus similes snni in^eriptiones in Au-
cod. lemmata leiraslichoriim expre-sit HeiSisius,quo sonio et aliis. Glossas liuju-. opu<-cu>i deprompsi ex
velustius aliud exemplar non \iderat. Sicliardus ait, Manuali hiblico sacrae Scripiur.-e edito anuo 161(1,
t-e inscriptionem viilgataui lnijus 1bri imiiasse. ni- <ie quo vide pr<'Ieg.c:i|>. 4. Quamvis enim Joannes
xum exemplarilms veierihns, tjine non habent Ditto- F.ihricius Bibliolh. Lal. vet. lib. m, cap. 2, num.90
chmum, sed Enchiridton : fatelur veluslissinia quae- aflirmel.eas glossas inWeiizii Prudentio obvias esse,
<iuee\empl:iria in eo mire coiivenir.-, ui Prndeniio (alsum tamen id est, namWeilzlus ignorans eas
adjndiceiil hoc opus , se.l suspicatur esse Sedulii, glossas,-quaeanle prndicrant, ex cod. ms. paurifas
auiAmoeiii cnjnsdam,c<ijusn»meii|proelixumvidera( .sumpsit, ut con'erenli utrasque fiel manifeslnm.
in veiiMo c.i<li<e'Argeiiioiaiensi. llunc codicem fuisse Labheiis,in Nov.Riblioth. mss. pag. Jii,codicem ms.
Werneri Wolflini Argentoraiensis rcfcrt ipse Sichar- .Iiujus opeiis Piudcniiani laudat, qui einendaiior prat
ilus iii j>r:cl'aiioiiead omniaopero. Fabricius non recle Teirastichis Maimalishiblici Goldasii. Imagiiipsre-
aii, Sichardum in ea csse opinione. nl opus sit Se- riim , mias Pmdeniius descnbit, exstaie plures de-
dulii : nam duliins csl Sichardns. Quod aulem C piclas in aniiquorum Chrisiianorum sepnlcris obser-
Fabricius in hassilatione pulat sequeii<limi,qui>dlibio vare poies loiu. III Anfq. Christ. doelissmi viri P.
anliquo lcstc probaretur, adeoque carinen Amoeno^ Thomae Mari.e Mamacbii, pa_f.50 et seqq , ubi expli-
adjudicandu ii, non s.li- sibi constat, nam \ersus eationes ei shfniiic.ilionesadducil. Barlbius. cap. 12
Dittochari jassim lamlat sub noinine SeJolii, et lib. viu Adversar , ex mullis locis similibus arguit,
aliunde latenie Siehartlo vetuslissima quae.piecxem- auctorem Diito<h;viesse Prmieiiiium, ex quo nos
plaria Priideniio i'hu\ ailribiiuni. Veriun e\emplaria jnoficipmus, plura alia aildenies. Eva primmti cm-
noslra vclnsta ab exeinplaribiis Sichardi dissiilent, diila columha, lum nigra dicitur, utPsych.vers.787,
nani Di locltmumhabent, non Enchitidiori. KxKlimo A't'uct'stradil lieus ipse columbis: nam quod ait Bar-
eliam , Priidcmio iiomen Ammniadha;siss<_,exipso tliins, alibi Prudeniium dixisse <lePaulo, Coruosmu-
opere, qnoil ammnitmab aliqno dictiimliient. Wei- tare columbis,Imc in ij>soD.ttoclr.eoexslat yers. 192.
tzius ex codice, ut vhlelur, Gohlasli Diiloiliaeum bac Videcap.2Genes.Phirimi vcrs.2 scnbunt anguinum,
in&cripiione, ct versibus ainiqiiis decmavii: Pru- alii anguineum. Non semel boc vorabulo nstis est
tlentii AinwniDiplychon,siveTiluii hisloriariimVeteris Prudentius. Pr<>tnalesuada habent majesuasaVatt.N, .
et Novi Teslamenti. Jncipiunt Tituli libri inanualis Y, Z, AA,BB,CC,quos minime sequar.
ainmni. Reliquos versus hahes in proleg. num. 2M. i. In iiuo Yat. repeiil Teolius Mox draco dal nudis
Non dnhito qtiin aucior vclus hoiun versimm Ma- ficulnea tegmina viclor. In Vall. exslat dal nudis
nnale ammniim vocaverit, sive librum inamialem ficulnea mox draco legmina victor. Barlhius observat
"amoiiniim.Alii|uis intellexii Manuale Amwni, ui Fa- non esse ex lexlu sacri libri, sed ex imeipieiatione
cetus qilidaiii poeia iiiinc nominatur, qui.i in jiriini- Jud.eorum, qntxl draco, seu Salanas Adamoet Evie
"pio carmiuis anouvmi voxfaceius occurrit. Ex Gcn- v -lexuerit velamina (iculnea. Al pio nosiro poela re-
~<iaclio quidem elogium peiilum est, ut cerncre lieet spondeii potcst cjus verba esse dat viclor draco (e-
I>r0leg.caji. 5, ubi eadem sunt verba Exceptis per- gmina, non qood texueiit, sed quia causa fuit pec-
sonis! Eadem fcrc raiione Enchiridii appellatio est cati, ex quo legminn (iculnuaconseeiiia sunt.
conlicta",<uod liber lacile manu gestari possel, sive Titulus 2 abest a Val. B. In Vali. A, D, AJe..,
essct inanualls; ei ciim eo lemmata, seti lituli histo- Abelet Cain. In Mar., Ral., Vat. i, Cain et Abel. Ahl.,
riarnm conlineaiiiur, ii(ii/t hisioriarumest vocalus. et Tliuan. De Abelet Cain. In Vallicellanonulli .•uiit
Minusm.rimi est voc.ibulumleirasiichorum,<|uodex lilu.1Iletrasticlns praelixi. VuleGcn<'S.iv.
geneie caiminis peinur : solet eiiim in antiquis co- 6. Gold., occipieits, niendjin pulo, pro accipiens.
dicibus Prudeniii gcnns metri singiilis carniinibiis De bac historia Prtideniius iu pr.<fat. Ilaiuariige-
afligi. In Rai.. cotl. e'ogium Prndcnlii ex Gcnnadio hiae, uhi vers. 5: IJic lerruleniis,'ille v'vis fungiiur.
refenur, ct cum in Geimadio jderique Diitocliwitm, Jn hymno Exsequiaiuiu caroterrea, spirim- vivus
nonnulli Dirocheum legant, Rat. habet yj.ifo-ytu.o-j, diciiur, et in Hamariigeni.i caio exemplo C.iini ex-
addita glossa , t. e. manualem librunt. Iiaquediiblns primiinr et evponiiur.
hajsi aliqu.indiu,an (.hirochmuma l'rudentio scripitim Tilubis 5 iu Van. 15,I, Mar., Ral., et Thuan., A>ca
crederem : sed Dvtochmtimnon mutaiidum decrevi. IVoe. ln V3t. A. Ald., De Noe et diluvio, cum
Hoc opiisculum s:i'|iius esl seorsnm ediumi, et in Alex. In Vai.D, Dearca Noe et diluvw. Vide Genesis
"fibliolhcii Patruni inler opera Prudentii, et sub can. viif.
95 DHTOCn_£UM. U
5. Aica Soe. ~- __ Conjugis : in terris^quoniam peregrha mo-
Nmitia dilu\ii jam deeresc ntis ad arcam [latur
10 Ore columbareferl ramum viridantisoliva;: 669 Justitia, atque fldes : hoc illud millibus
668 Corvus enim ingluvie per fcedacadavcra |emptum
[captus. 20 Spelaeiim,sanctaerequies uhi parla favilhcesi.
Ilaescrat: illa daiae reveliit nova gaudia jiacis. 6. Sohinium Pharaonis.
4. Ad ilicem Mambre. Bis septem spicae,vaccatilotiilem Pharaoni
Hospniimriioc .Doraiui est, ilex ubi frondoa Per somnum visoeporlenthml dispare forma
[Mambre Uberis, aique famis duo pcr sepiennia lempus
Armentale senis pertexii cnlmen : inista Insiare : hoc solvit pati iarcha, inlerprele Chri-
15 Risil Sara casa, soholis sibi gaudia sera [slo.
Ferri, et decrepilumsic credere posse mari- 7. Joseph a fratribus agnilus.
[lum. 25 Venditus insidiis fralrum pner: ipse vicissim
5. MonumentumSarw. Cralera in farris sacco clam praacipit abdi,
Abrabam mercatus agrum, quo conderet ossa Ulquereos furti Joseph lenet, auctio fallax
GLOSS^E YETERES. .
' .
14..Pertexit, ue/ protcrcit, I. 2(1.Spela?um, spelunca,\.
16. Ferri, dari, I. 22. Porlendunl, siqnificant, I.
17. Quo, ut, I. 25. Uberis, ubertaiis, I. <>
19. Hoc illud, scilicet est, I. 26. Cralera, scyphum,1.
COMMENTARIUS.
>2. Ileinsius lib. i Advers. poslh., caji. 6, corrigi B 18. Vat. A et Palat., moratus, perperam.
vulL>a(<E |ir<>da'w. Ndiil ojms esl correclione. Teo- 19. In uno Val. apud Teol., hoc illi millibus em-
liu- in ver1o hmseratnoiat, Prudeuiium hgisse juxta pltitn.
LXX, Qui (corvus) egrediebalur,el non reverlebatur, 20. Vall. cmilra meirom, sepulcrumpro spelwum.
Scd cuf iion jiixia Vulgalam, qntc eodeni modo Favilla pro defunctnriim, i|iioni<ncorpora non com-
leg.l? huriinuir, reliquiis alibi etiain a poeia accipitnr. Yitle
Tiluliis 4 in Gisel. e' Tlman., Itex Mambre. Vail. Caih. byiinnim Omni oia, vers. 100, et Iiyinii. Ex-
B, l. RaU, Mar., Weiiz . Ad ilicem Mumbre. Alc\., sequiar., vcrs. 142.
De Abrahamel hospilioejns. Val. D, De hospitio Sa- Tilulus 6 esl Somtium Phartionis in plerisque.
rm. Aldus, De Abraham et hospitio. Vide Getias. Aliltis, Pharao somnittm vidisse. Val. D, De somno
cap. XVIII. Pharaonis. A<lisisGei.esis.cap. LXIet hymmim 6
15. Yal. A, Jiwcpro hoc, male. In uno Val. desi- Cath., vers. 57.
derari hoc advertit Teolius, qunil pariler abest a 21. ln RiU.,Praa;., Goldasto apud Weii.zium, Vat.
Vallic Interpreles jdiires ptitant Abrahamum Do- iino apud Teol., spicm ct vaccm. qntid lenuit Weil-
iniiuuii ipsmii, non angelos, hospitio excepisse, el zius. In reliquis spicm,vaccm.Vall., spicmel lotidem
SS. Trinitalis mysterium agnosciml. In cadem scn- vaccm.
tentia est Prudeiiiins Ai oiheos. -vers. 28 et seqq., 22. Giselinus a<lotam, portendunt vism per som-
ubi Abraham hospes Chrisii, hoc e-i \erbi di- num. Ita Sichaidus.
cilur. 25. !n Bong. et Vat. I, (um pr<>dtto. In Mar. eliam
14. Val. A, mendose, urmental s enim. Ral., Woilz., p' dum, vel (um, sujna duo. Pro uberis Vat. A verbe-
Gold. aptid Weiizium sujira, prmle.xii.Pra.j., prw- ris, mendose.
texit. Mar.",pcrlexit. Ald., Gis., Uib., protexit. Gnl- 2i. IPc etiam saepissimea Prudeiitio usitatum,
daslus in Manuali hiblico, pertexit, <im>ilex eodem ut (.hristiim pro Dco. ct Yerho divino ponal. Vule
Goldasioin textu indicavit Weitzius. Alexan-Ir..quo- Cath. hymn. 4, vers. 08.
quo perlexil, ut alins omiitarn. Culmen idh|iiaii<losu- Tiluli 7 lemma in plerisque, A [ratribns agnitus
milur pro vili -casa, ui apud Yirgilium ecloga 1, Joseph, vel Josepha Irairibus agnilvs; boc secimdo
Pauperis el tugtni congeslumcespile cutmen. Conler modo habeni Vatt. B, I, Alex.,Mar., Rai. In \ai.
nol. liymn. 1 Cath., v<rs. 14, Stanles sub ipso cvl- D, De Josephi vehditionea fratribus. Consule Genes.-
thine. caj>.LXIV.
15. In Vall., gaudia tarda, et pro thversa scri- 25. Val. R, vendiiur.
ptura sera. 26. Vat. A, male, in Irrris sacco. Fabr., P;d.,
Titulus 5. Pleriqne oplimi, Moniimenlum Sarw Cratera ht fratris sacro. Weiiiius ctuleram cmn Uih.
pro lilulo 5, nisi quod nnnimlli scribunt Sarrw. Vat. Giselinus cuni G<ldaslo in Mamialibihhco efnuiltis
D, De Abraamel agro emplo. Ahlus, Abraham airum mss. velt., cralera. Ahlns qnnque cratera, et a Weit-
emisse. Gene-.xun. zio allpgalur pro fralris sacco; apud me babel in
17, We'nz., Gi-., tiM-cnittr,cum Pal. et Goldasto \anh sacco.Codices Vaii. receniiores, ut D, N,
-Weilzii.Scnpti fere oinnes mercutus, se<l iu non- AAct alii, t>t(ralris sacco. Alii, [nrris ,sacco, ut I,
iiiilhs mendose addiiur verhum siibslaniivum esl, Q. I< Yal. D, et Viillic., it sacco (ratris. Vat. B,
iiaminercatus agrum dicilur perepexegeMin. Comra Mar.i Ral., Prag., Cruteramin [arris sacco.
metriiin veio esi mercalusest agrum, ijuod in uno I 27. Heinsiani, Mar. a jirima m<mi, Urh., Alcx.,
Vai. invenii Teolius. Heiusitis c«'ni Tliiiaii.,-Egm. ci Vait. A, I, Weiizius, Gisel.ad oram, Vallic, auctio
iiiinnnllis aliis, cui contleret, quod Aldus expresse- fallax , quam lecihiiicm probanl verba sequenlis
ral. ISosiri|ilerique quo, ul Mar.,Ral., Prag., Vall., versus. veninque pudescunt, iicmpe venia a Joscpbo
Vaii. 1et Y. InVal. D, in </:.'«.ln aliis laineii est clfiiaoh auclionein scu vendilionem ipsiiw, <|ii:i'nmc
cui, ut Alex. ct Vat. A. Eliam in n<nniillis nosiris prodila fuil el inanileslina. Lcgunl actio f<i//ax"Valt.
esl mercaiur a secumla inaiiu, scilicet in Mar. et 15.D, N, Q, Mar. a secunda manu, Rat., Prag.,
-Riil. Teolius e<li<lit<7t<o,setl in nolis ad huuc ver- Widm. et ahi, qui intelligunt actionem, qua Jo-
siiin el ad vei-j. l<j5"P-ycIiomnhiae vlJciur pri: s"|ibus fr.urcs, rei gesta; ignarns, al:q«andiu fe-
ferre cni- febil.
95 AURELII PRUDENTHCARMINA. 96
67® Prodiiur, agnqscunt frafrem, veniaque A 671 Scripla dccem verbis saxorum pagina
[pudescunt. [Mosi
8. Ignis tii rubo. Traditur, il!e suos suscepla legere\isii :
Sentibus involitans Deus igneus ore corusco 40 Forma sed hisvituiiso'usDeus, etDeiisaurum.
50 Compellatjnvenem, pecoris lunc forte m.igi- 11. Manna el cotumices.
[slrmn. Panibus angelicis albenttentoria patrum. -
Hle eapit j"ussusvirgam : fit vipera virga. Certa lides facti : lenet urceus aureus exin
Solvil vincla pedum : properal Pharaonis ad Servatum manna; ingratis venit a'tera mihei,
rarcem. Atque a\i<los carnis saturat congesla couirnix.-
9. Iter per tnare. ' 12. Serpens wneusin eremo.
Tulus agit vir justus iter, 1 vel per mare ma- 45 Fervebat via sicca eremi serpcniilius atris,
[gnum. Jamque venenati per livida viiInera^mnrMis
Ecce Dei famulis scissim frela Ruhra dehi- Carpebant populum : hed priideus sre jiolitiim
[<=cuni, Dux cruee suspendit, qui virns temperel, an-
53 Cum peccatores rabidos ea<lemfrela mergsint. [ guem
. Obrtiitur Pharao : patuil v'a lihera Mosi. B 15. Lacus myrrhm in eremo.
10. Mosesaceept legem. Aspera gustatu populo siliente laruna
Fumat moiitis apex divinis ignibus : in quo 50 672 Trislifieos latices stagnanti felle lenebaf.
•GLOSS^EVETERES.
53,'Tutus agit, prolectus agii. — Vel per mare, 48. Cruce suspendit, propter figurammysticam,I.
vel enam, I. 49. Lacuna, (ossa_aqum,I.
57. Momis apex, Sinai, I. 50. Tristificos, ainaros, 1.
58..Saxdrum pagina, tabutm, I.
COMMESTARIUS.
28. Gis. ad marg., veniaquepudcscitnl cum pleris- in deserlo.datum. Ilabes hisloriam Exodi cai. xv_, et
que; in texlu vanique pudescunt. lloc verhti usus est Psychom. vers. 574, ubi occumrai eadem fere verba
Prudenlius Calb. hymn. 2, vers. 126, el Apolh. vers. . aiigelicuscibuseltentoria. ,
'776. Teolius ex uno Yal. notat \veniamqttepetiscunl 44. Torn., conjectacournix. Ilymno 5 Caib. mtilti
1
pro petisiunt, vel pelessunt cum glossa poscunt. In ex his litulis comprebeniluuiiir. In eo liymuo, vcrs.
Vall., male, vei.iamqueposcuni, cujns glossa peliiiil 101 ct seqq., de nubecoiuruicum, quam hie iicrnm
tumpudore videtur facta pro pudescunt. refert.
Titnhis 8 iu fcre omnibus Iqnis m rubo. Aldus C Lemma litnli 12, Serpem mnetts in eretno. AIi>,
Mosemrubum vidisseardcnlem. Res narratur cap. ni wreus. Ita in Rat., sed rceenti maim, prioribu^ abra-
et iv Exodi. si-i. Aldu«corrigenilus est inremo pro ineremo. Con-
29. Deus igneus Prtideniianum est, ut bymn. sule cap. xxi Niimerornm.
C.itb. Circa exseqiiia-, Deus, ignee fons animaruin, 45. Aldus , Aspidesicca mqlo via defervebaleremi;
et s.epi: alias. Conler not. in vers. i ejns hymni. eodem prorsns modo Ral. receuti manu , jirioribus
Hanc eamdem bistoriam poeta nosler complexus est erasis. Emendaiiones hujusmodi ineptis illis eorre-
Jiyinno 5 Caih., vers. 31 et seqq., ubi similes plna- cioribus debentur, qui ea qurc non inlelligunt, auda-
ses. Vide eiiam Apoiheos. vers. 55 et seqq., Sed ta- cier corrigunt. Nolebant, secundamin eremi corripi,
nten el senlam, etc. et eam ob rem novum versum invexerunt. In Vat. B
Titulus 9, Iter permare', ex scriptis et eilitis. AI- rpcenti manu faclum est acrts pro a(Ws, ei inlerpun-"
dus, Pharaonem in tnari submersum.Legi polest cap. giiur ver=us Fervebat via sicca eremi serpentibus;
xiv Exodi. acris, Jatnque venenati.
33. ldein poela Caih. hymno 4, vers. 4(3,O se.mper 46. in Urb., P«il. ac nonnullis aliis, per vulnera
pietas, ftdeique tuia. Cjpnanus in epislola ad Dona- livitia.
tuin exirema laudai menlem in Deum solidam, (idem 48. In Vat. A , utrus qui teinperet. In Vat., B, qui
futam, quem locum frustr.i sollicitat Gronovius Ob- verus, sed faclnm qui virus. Vai. I, Weitz., uitus ul
M3rvat.eccles. cap. 3, nam, reciissime fides tula di- temperet. Cotumumor leclio, OKtuiiustemperel-
ciiur. Mare magnum passim' apud poeias, e Graco Titulus 15, Larws myrrhm in e>emoin Val. B,
sumpuim; dequo Gifanius Indic. Lucr., verbo MAUE J> Mar, , Rat. , Weiiz., Tliuan. In qnibusdam seribinir
HAGXUM. Celebris est hic titulus cujusdam veleris heremo, ut in Vai. I. Giselmus babet Lacus desirti
hiillae, et nunc Romae recentis poematis Italici. In qmarus. Aldus, Jfoses aquas amaras per lignum in
Vall. legitur vel per mare Rubrum, quod esi glos- dulcedinemverlit. Alex., Lacus amara in ereino. Vi-
sema. dendiim eapui xv Exodi, et hynmus 5 Cath. -de nn\o
-3i. Vai. A, mendose, scissum pro srissim. Bong., lnmine vers. 95. Loco cit. Evod., verg. 23 , id habe-
sensim.In bymno S. Vincenlii, vers. 842, Rubrum- lur : El venerunt in Mara, nec poterant bibere aquns
salttm dehiscere. de Mara, eo quod essenl amarm : itnde et congruttm
35. Ald., Prag., Alex., VallicJ, rapidos; in aliis, loco nomm hnposnil, vocansiilitm Mara, id esl, ama-
rabidos. rilttdhtem.Hinc Alexandrini inscriptio : Lacus amara,
In 10 tituli lemma Moses accepit legetn cnm foriasse Lacus mara; in abis , tnyrrha , quotPea sit
Alex., Vatt. B, 1, Mar., Rat., et Weilzio; in Gi- amaia. S. Paulinus epist. 27 ad Victricium: Qtiibus
seliuo etaliis, accipit. Aldtis, Mosi legeindutam. Re- (epislolis) nientemvoslrainde peccalisamaram, quiisi
lcge cap. Exodi xix et xx, et Calh. hymnuin 7, vers. myrrhaitiillain inmantt Motjsiperlignum tmjslerii,etc.
56 et seqq. Et Nalali 8 t Quo myrrham ir slem sacri duleedine
37. Vall., Montis fumal apex. ligni Inpopuli polus crucisimmulivil imago; et mox,
59. Error Vat. A, rejussit pro revisil. Qnasi trislia myrrhm Pocla luminein tnulat. Prudeii-
40. Egm., Val. A, vitulis, male, naui forma vituli lius cum hic, luin alibi usurpal trislificos,contrislare,
Deus erat Hebraeis. ut amartim signilicel. Vide Roswovdumin not. ad
Tilulus 11. Manna et colurnices. AUus, Manna Paulin., pag. 8(>9.
1.7 DITTOCHJEUM. ?$
Mosessanctus ait : Lignum date, gurgitem in _/\ Tesies his seni lipides, quos fluminein ipso
[istum 60 Constituere patres, iu formam disclpulorum.
Conjicite: in duicemverlenlur amara saporem. 10. DomusRaab meretricis.
14. Elimlucus in eremo. Procubuit Jericho : sola stanl atria Raab.
Devenereviri, Moseduce, sex ubi fontes, Hospitasanctotum merelrix (tania est fideivis)
El sex forte alii vitreo de rore rigabani Incolumis secura domus speclahile coccuni
55 Seplenasdecies palmas : qni mysiicns Elim 674 Jgnibus adversis in signum sanguinis
Lucus apostolicum numerum libri- qumjtie [offcrl.
[ |>inxii. 17. Samson.
673 IS. Duodecimlapidcsht Jordane. 65 Invielum virtule comaelc-ofrancere Samson
In fonlemreflno .lordanis gurgiic fetiiir, Aggredilur; necat illeferam :sed ab oreleonis
Dum calcanda Dei nopulis vada sicca reliquit. Mellafluunt: maxilla asinifontem vomitultro.
GLOSSJT,VETERES.
53. Moysi,pro Moyse, Iso. B 62. Merelrix ,al. meritrix. — Tanla fidci vis, esl,
54. Yiireo, Ittcido,Iso. vel erat, T.
55. Scjtenas tlecics, sepjuaginta, Iso. 64. Offert, scilicetseipsa, I.
56. Pinxit, fiqural, 1.
COMMENTARIUS.
51. Yal. u .tis npud TeoL, gurgiie in islo, quod re- Aldus, Alex., Gis. el alii, relinquil.
peritur ctiain in Vallie. 60. Sich., Gisel. ad oram, Fabr., Egm., Bong.
52.Plerique veieres scribiinfconicile,non conjicite; supra, ad formam.Vall., in forma.
qiuclamen inincest orthograpbia commimior.Vai. 1, Titulus 16, Domus Raab merelricis, Tlman.,,
concite, el supra e(, ut sit concite, et in dulcem. Bon- Raab merelrix. Giselinns, DomusRahab. Ahlus, Raab
gars., Concite, et in dulces verlenlur amara sapores. in Hierico speculatoresrecepit.Cap. n Josuc.
Legendumconjicite.Fabr., Conjicite,in dulcesverlen- 61. Ald., Fabr., Gi*el. ad ui.irg., sola astant; mc<
lur amara sapores. Iius reliqiii sola stant. Giselinus simile boc puiat li-
Tilulus li in Vat. B, Helhn locus in cremo. lta ceniiaeilli via sicca eretni supra vers. 45, sed falli-
Alex. , Mar., el Vat. I cum Weitzio et aliis. R.it. el tur; nam obs(dictionis sequenlis 'vocalishrevissaepe
'lhuan., He'im lucusineremo. Aldus, De xn fontibus producittir. ,
H LXXXpaltnis (legendum IAX), Gi-elinus, Fonles 62. Nommlli antiqui scribunt meritrix. Giselimis
duodecim,ct palmw sepiuaghva. Vide ca|>. xv Exodi. pnt.it, posse hunc versmn contra omnium codicum
55. Aldus, Jl/osidttce; alii, Moseduce, aul Moyse. lidem ila inveiti, vis tanla fideiesl, qnamvis Prinien.
Teol.. Moysiduce, neseio an dala opera.
' 55. Aldtis this aliis in locis semper secnndam corripuerit.
ediderat qui tnyslicuswlim; corrcxil 17111Scripli constanter, tanta esl fidei vis , excepto Gol-
inyslicusolim : jirie-tilisset Jion emendare. Scriben- dasto , qui in manuali biblico legit lanla fidei vis.
dum quidem t-st Helim : sed Egm. hahel mlim; alii Paulinus non semel secmulam produxit, el in re si-
Elim, quod amplector cum Vulg. cdii. sacrae Scri- Q millima carm. de S. Joaime Bapi. habet: Atiscultal
piur;c. nalo qenilrix (vis tanta fidei). Ita legerem in Pruden-
56. Egm., iocm. Ratio metri poslulat lucus. Apo- lio, si aliquandois e in fideii>rodu\issei,atit Mmem-
stolicusnumerus in duodecimfontibus signatus ; nu- hranae palerenlur. CarolusCangius Adnolat. in offic.
merus discipnlorum, qui quodamnjoilo apostolicus Cicer. laudat hemisticbium Prudeniii levisquefidei,
potest ajipcll.ri, in p.ilmis sejituaginla. In Volgala et reprehendil sciolos, qui ausi sinl ila miit.irefidei
quidem legiuir , scptuaginia duos fnissc.discipulns : quoqueplenns. In operibusqnaeexstaui Priidemii hu-
sed in lexlu gneco solmn est iSSop.ny.ov.ztx. , septii.t— jusmodi lKunislichiumnon comparct. Parrlmsiusvers.
ginta : dequa cnniroversia vide Rrugensemad c.ip. x 428 Pas<ionis Romani legit Aliter prcabor, quam
Lucae, vers. 1 , et criticos sacros. Nos Vulgaire le- fideiul mililenl: seil scripli et alii edni quos vidi lia-
ciionein jiraefcrimus,eta Prudentio aliisque minorem beiit fidele. Iso apud Goldasiumin glossis legit lania
immerum negligi derendinius. S. Ildefonsus cap. 9. ftdei-vis, aul vis tanta fidci, nam addit cst, vel cral
deliinere deserti, tomn I PP. Toleianoriim, p. 256, pro glossa.
Inde venitur ad duodechnfonlesaquarumdutciutn, ei 63. Weiiz., Ald., Gis., Yall., et alii vu'g., inco-
sepluaginlapalmarum, qumnobisoslendunlduodecim lumi secura dotno, cmn Alex. a piima manii. Goldas-
cposlolos, el S"ptuaginladisaputos , etc. Ali.i hahet lus, a Wehzio laudaius, Vat. B, Urb., Rai., M.ir. a
IMefoiisus,quibus lliiiochicmripossN illusirare. Con- prima manu , incolumis secura domus, et in Vai. R
ler Isidorum , Qiucst. m Exod. cap. 21, et quueev glossa domus esse geniiivum, ut inielligamus, Raab
eo cxscribitS. MarliiiusLcgionensis,serm. 2 de Na- esse securam donnis incolumis , vel quod domus in-
_tali Domini, § 20 , pag. 297 etseq., I m. I operiim, columis essel servamln. In Pr.ig., lncolumis, seeura
qnaeex au_ogra|>houoiis ilhistrata pnlilicavitSego- ^1 domo, quod habci Mar. a sccunda manu. Speclabile
vias1782 emiiienii-siutusD. D. Franeiscus Antouius coccumvocafpoela fmiiciiliimcoccineiim,quo s|iccu-
de Lorenzana, anbiepiscopns Toleianiis, primas latores e feueslra susjiensi fuerunt: de qno caji. ci.
Hispaniae,suis alii.rtimqiiescriptis editis de Ecclesia Josue.
henemerenlissimus, nunc ipsum , duni lia-c edimus, Titiilus 17. Ald., Val. R.Mar., Rai., Samson.
meriio suo ac stimmoomnium plausu in sacrumcar- In Thiian., Samsonleonemnecat. Gis., Wciiz., Smn-
diual.um collegiiun coopianis. sons / o. lu Vat. A desideralur hoc (eiras ic<i< n, uti
In lilulo 15 leminaDuoiiecimlapides in Jordanc, eliam iu Yai. I. Decrai quoqiiu in Alex., scil siihje-
quod exstal inVatl. R et 1, Ale\.,Mnr.,Raf, Thiian. clmii est in line jiaginaa.Bartliius Prndentio adjudi-
<>taliis. Giseliiius, Lapides duodecim in Jordane. canduii <enset, quamvis in suo codice illud HOIIin-
Aldu*, Filii Istael Jordanemlranseuui, elex, to lapi- venerit.- Abest jraeterea ab Egm. et Palai. ap-d
des coltigM. Vide cap. IVJosue, ct Ca.h. bymii. 12, Wei zium. Histona exposita palci tap. xiv el xv Ju-
vers. 177, ubi refluens amnis dieiltir, ei Hamartig. dicum.
vers. 482, St W/>t's re/7utJordanis. 67. Ald., Y/ciiz., Hcins., Te <L,ashtm; alii, asini,
58. AVid.,populits, non hene, pro p pulis. Yai. B, quod veuiis cst: iiani stcpe in hoc loco«acra pagina
Rat., Mir., Prag., Weiiz. , Uib. , \a<. I, telitiuii. aiinum, non asinam vocat.
;i.1 AJJRELIIPRUDENTIICARMINA. iOO
Smltilia cxundat lytnphis, dulcedine vinus. A 80 Virga potestatis,cormi crucis, altir, olivum.
18. Item Satnson. 21. jEdificaliolempli.
Ter cc.niumvulpes Samson capit, ignibus ar-
_r£dificattemplum sapientia"per Silomonis
[mat,
70 Pone facescaudis circumligat, i.i sata mittit Obsequium: regina Austri grave congerit au-
Allophylum, segelesque creinitt. Sic callida [rum.
[vulpes Tempus adest, quo tcmplmn homiiii- sub pec-
Nuncheresis flammasviiiorumspargitin agros." [lore Cbrislus
' 19. David. .lEdificet, quod Graia colanl, quod barbara
David parvus erat, fratrum ultimus, et modo , [dilent.,
[Jesse 676 22- F*lii propheldrum.
675 ^ura gregis , cith.iram formans
-
ad ovile 85 Forte prophetarum nati dum ligna recidunl
[jpaiernum: Fluminis in ripa, cecidit discussabipennis.
75 Inde ad delicias regis; mox horrida bella Gurgite submersum est ferrum : sed mox leve
Conser.it,et funda steniit stridente Goliam. [ligutim
20. Regnum David. r» Injectum"stagniss feri-umrevocabile fecil.
Regia mitilici lulgenl in^ignla David : IsraeP.
et 23. Cap(»ui(as
Sceptrum, oleum, cornu, diadema, purpura,
[et ara. Gens Hebraeorum peccamine capla frequenti.
Omnia conveniunl Christo : clil./mys, atque 90 Fleverat exsiliumdiraeBabylonisad amnes :
[corona, Tum patrios cantare modos praeceplarecusat,
GLOSSJE VETERES.
70. Pone faces, post, juxta, I. ctus, I.
71. Vulpis pro vulpes, 1. 80. Altar, crucis, I.
1i. Nunc heresis, scilicet,qum.—In agros, id est, 84. Gaza, bonaoperatio.— Barbara, inculli mo-
Ecclesiw, I. res ,1.
73. Et modo, ctjantum, I. 90. Exsilium,sciliceisuum, I.
75. Inde ad delicias, scilicetformans,id esl addu-
'OMMENTARIUS.
68. Asino stuliitiam mdican notum est. pro allare, hymn. S. Cassiani vers. 100, et liytnnri
Lemma teirasiichi 18. J(em Samson in Val. B, S. Eulaliaevers. 212. In Glossarioiiomine Lidori est
Mar. et Rat. Aldus, De Samson. GiselinusSamsonis altar et allare: Uiuulur hac voce Alcuiims, Bcda
imlpes.Thtian., Samson vulpescapit. Alex., Sainson. et alii.
Legesis capui xv Judicum. «
Tilulus 21 est JEdificaiio lempli in Vati. B, I,
6tt. Egm., mendose. trecenlum. Mar. , Ral., Gis., Thuan., Weitz. Aldus, Salomon
71. Hac voce allopltylususus esl Prudentius Ha- templutn mdifical,el reginaaustri mutiera ' afftrl. Vide
martig. vers. 500. Videnotas. Hicpio Philuiwis po- hb. -
111Re_.umvi et x*
iuiur. Aldus, ul piima in heresisnon esset brevis, ita 83. Egm., sttu temporeChristum.Vat. A, su6 pc-
hos versus rel'«rm.ivit: Allophylum, segefesr/uecre- clore Chrislum.Vera leclio, sub pecloreChiislus.
mat, nunc hwresisignes, Callidaqum vulpes, vitiorum 84. Aldus, Gis. in lexlti, Palau, Alex., "qtiod
spargit in agros. Keclamant sciipti, et consueluiio Graia colanl, quod barbara dttenl, et in Alex. glo-sa
Prudentii, qui primam in heresissemper corripuil. GHAIA,id esl Grmca.Ex Egmomlanocitat Wiiizius,
Pro vulpesaln vutpis, ul saepedictuni est. Fahr., qttm quod la, forlasse attod dia, nam i i Y.1.A esl quo dia
callida vulpes. colan', quo barbara dilenl, nescio qun sensu. In Vat.
Titulus 19, D(ivid in Rat., Mar., Vatt. R et I, N, Quo Gaza colal, quo batbatu dtlenl, et gh>!»aQuo,
Wejizio et aliis. Aldus, David pastor oviumin regem id est templo. Urb., Vait. B, I, Q, i.-t) et alii cuni
evadit. Tlu.an., David Goliamsteinil. Giselinus. Da- Weilz., QuodGasa cotul, quod barbarudilenl. Con-
iiid pastor, Lege lili,1 liegiim xvi el xvn. <• sonaul M.ir. el Rat. In Prag. qnod Guza colil, quod
75. Yai. A, Jessem; melius Jesse. ' barbara diient. Gis. ad marg., Goldastu- in Manuali
74. Weiizius ex Ej.ni. noiat hanc leclionem va- biblico, quod Gaza colentumbarbaradilet.Hoc ijisum
riantem olive; ego voco mendumpi o ou//e. iu Aldo e-se WeiUuis idert; min lamen bie exstal
76. Alu Goltan, alii Goliamscribuul. PugnamD.i- iu mea ediuone. S.cliardus habet quod Gaza colant,
vidis poeia descnpsit Psycbom. vers. 29i et seqq., quod tarbara ditenl. In Vall., quod Gaza colal, quo
uhi aii fundali siridoie. quod nunc dicit funda siri- p ba bara dicet, cum gloss,asanclificet.Se<ldicela verho
denie. dico, dicas, repuguat carmuii. GallandiusGazajneu-
Teirasliclnm 20. Regnum David in«Mar., Rat., dufn csse jiutabat.
Van. B, I, Weilzio elalns. Aldus, Davidrex uiigitur. Telrastichoit 22. Aldns, De filiis prophetarum
Thuaii., De regttoDuvid. Giselinus, David rex. Iu ligna cmdentibus.Weiizius , Filii piophelarumligna
Alex, hoc lemma et nonnulla alia|SL'qtteniiadeside- cmdunl; caeleri, Ftlti prophelaruin. De quihus agnnr
J ranitir. lih. IV Reguiiivi, ,
77. Egm., Vall. A et Q, Alex., Heinsiarii, mitifici. 'Jilulus 25, Ctiplivilaslsrael in plerisque. Aldus,
Pienqiie n<istn, mirifici, ut Vati. B, Q, M.ir., Prag., De caplivtlaieIlebimorum.Conferlib. IV Ilenumxx,
lt.il., Urh., Vall., cum Ald'., Weitz., Giselino alns- et psalmiim cxxxvi.
qne mullis. Il.tque id rcliueri possel, licel non ue- 89. Hicc-quoquevoxpeccamenPritilcntiiimredolet.
i.em, verbo mui/icuspoeiam iisum ali<|uaiid.i. P.<s- 9U.Teolius observavit in uno Vat., ad arces. Sed
cbalius, de Coionis p.tg.' 47, lib. i, c.ip.
' 15, hos ver- nil amnes veruni est ex psalmo landato. Delioc he-
misticlnodtrm Babylonisad amnesvide proleg. num.
sus laudai. .
78. Mar., Val. I, oleum, el^coruu; alii, oleum, 74, in noi.i.
. cornu, .-inee(. Oi.Sicli.irdus , duni palrios. Goldastusapud Weit-
80. llo- uoiiuevocabulumPrudcntianiimest allar zium, 7'tiHtpatrios catuare motlospra-cepi.t,recusui
iOI DlTTOCHiEUM. tlla
Organaque.n Tamis salicis suspemlit amarae, A Urbs hoitiiiicmChrisium genul : qui Christns
2i. DontusEzeckim. 1agebat
Hic honus Ezechias meruit ter quiuque per Anic Deus, quam sol fleret, quam lucifer esset,
/ - [annos
obeundi 678 27. Magorum mitnera.
Praescriptumproferre diem, legemque
93 Tendere : quod gradibus. quos vespera tcxerat 103 Ilic pretinsa magi suh virginis uhcre Cliri^to
[umbra, Dona ferunt puero, myrrhaeqtie, et ihuris, et
677 Lumine perfusis d >ciiitsol versus in or- [auri.
[lum. Mirainr genitrix lot casti ventris honores,
TESTAMENTUMNOVUM.. Se<|ueDeumgenuisse hominem, rcgem quoque
25. Gabrielad Mariam. [ suiiinmm.
Adventanle Deo descemlit niiritius alto 28. Ab angelis pastores admonili.
Gabiiel Palris ex solio, sedemqne repcnte Per.vigiles pastornm oculos vis luminis implet
Inlrat virgincam. SancttK !< Spiriuis, inquii, 110 Angelici, natum celebrans ex virgine Christiiuu
100 Implebit Maria: Chrisium paries , sacia virgo. Invenitmt lecium pannis , prlrsepe jacenti
26. CivitasBelhtehem. B ' er.it, exsnltant
Cuna alacres, et numen ado-
, [raut.
Sancta Bethlem capul est orhis : qnae prntulit -
29. Occidunlurinfanies in Bethlehem.
[lesum,
Orbis prineipium, caput ipsum principiorum. Impius innumeris infanlnm caedibus hostis
GLOSSJE VETERES.
93."Hic,irt hacdomo, I. Vespera, vet vespere, I.
94. Praescriptimi,mtalis, 1. 101. Beihlem, /tc( liqitida, L-
95. Tendere , prolongare. — Gradibus , lineis. — • 103. Agebal, vivebat,I.,Mar
COMMENTARIUS.
Organa, guw in ramis salicis suspendit amarw. Idem manu. Consule cap. n Miiith., nhi Bethlehem scribU
habelVat. I. Meliusalii distinguuntpracepta recttsa(, tur, sed poetis contractione mi licet.
Organaque. 101. Aldus probe ediderat Sattcta Belhlem caput
92. In uno Yat. apud Teolium amaris exstat pro est orbis, qumprotulit lesnm: secunilis curis improbe
nnarw. De salice amara vi.le quae notat Savaro ail cnrrexit qum protulit ipsum. Prudenlius ynon semel
Sidomuii)pa<*.119 ex Virgilio , salicescarpelis ama- ex duabus primis lesus unam longam fecil. Pro Be-
ras, ex Vitruvio, Plinio et Columella. ililem alii scribuni Beihlehem, quod non reprehendo:
Tilulus 24. Weilz., Mar., Valt. B, I, DomusG nain symeresis fieri poiesl.
Ezechim.Giseliuus, Domus Ezechimregis. Aldus, De 103. Mar._ Rat., hominemIesum.
Ezechia rege. Thuan., De regeEzechia. In Ral. nul- 104. Pr<<g.,Mar. a jirima nitiuu-, Gold. in lenn,
lus liuilus. ln Urbinue tra_ecia suni haccduo letra- ante Deum,'male.
sticha, primo loco ponitur Domus Ezechim, secundov Telraslichon 2,1.Ilagorum munera. Altlus, llagi
Capltvitas Istael. Lege lib. IV Regum xx. ' dona jerunl. Iff Epiphanire liymiio et Apolheosi h:«c
95. Aldus, Alex., Egm., Gisel., quod gradibus', de mag s historia siniillimis verhis exponitur.^x cap.
c/uosvespera texeral-umbra. El Giselinus quidem ad-, n Maiih.
verlil, antea legi lct gradibus quol, quasi ipse prinms 108. Ald., Gis. in texiu. regemque snpremum.
reailuisset, quod j"amAldus excuderat. Vatt. B, N, Scripti no-lri, Heinsiani et Weilziatii, regem quoque'
Urb", Mar., Pr.it.., Rat. aliique, (<.(gradibus qtHol. siannium.
Alex. cmn Giseiino facii. Ileins., umbram: seculi Tituliis 28, Ab angelispaslores admoniti in scrplis
suutalii. ,cnin Weitzio. Aldus, Nunlial pttstoribus nalum Chri-
96. Prag., lumine pro(usis, vel prmfusis. A!ii, per- s um. Giselinus,Angeli a Ipaslores. VidcLucaeeap. n.
fusis. Vall., lutnine perfuso. ( . _, 110. Ald.. Pal. ct alii, De «trgine. M.ir., Ra1.,
Post lioc ictrasiicJmm in Vat. B, et Mar., Incipil Vat. I. YVeitz.aliiijue, Ex virgine. Giseli ms, E vir-
de NovoTestamenlo.Vat. I,YV*ei!z.,Ral.,Ft'w.Velus gine.
Testantentum. Incipit Novun Teslamentum.Maria 112. RarlhiiH observal , adeo lenacem pbraseos
ct angelus Gabriel. ln Ablo solum id esl Adven- csse Priidentiiim, ut cuna in singnlari numero repe-
tus Domini.In Thnaii., TestamcnlumNovum. Annun- JJ tivcrit ex Cntli. bymno 11. Sed in-eo hyuino, vers.-
iiatio dominica. Giselinus, TestamenlumNovupt. Ga- -9J, legi solet Et vityo (e:a, el cunulm, ul in notife
briel ad Mariam. Alii aliter. Ea qute seqnunlnr, doemmns.
usque ad liiuliim 39, evnosita sunt Cith. hymn. 9, Lemma tetra-lichi 29, Occidnnturinfanles in Bnh.
11, 12, et Apoth. veis. 650 el seqq. Capiti Evan- lehem.,Ita Riit., Ald., Alex., Tljuan. In Vat. J h<- ei
geliorum tantiim indicabo. Annuntiatio dominica Gofd. Mamiiili hiblico, Occiduntur in Beihleliem
LuciBcap. i narraiur. _ fanles. Giseliuus, Infanttim in Belhleheinemdes.Val.
100. Etiam hac ea lem quanlila'e Prudeniiiis Marifi R et Mar.', Occisio iufantium in Reihleliem:Wciizius,
dixilApoth.vers. 643, elPsycb. vers. 88. Pro implebil ' Occidunturin Belhlehempueri. llisloriam habes Mat.h.
habent implecit Ald., ligm., Pal., Tliuan., Oxon., cap. JI.
Heins., Teol. ct ali.i. Implebh mag s congruit verbis 113. In Thuiui., cmdibusnoctis, emendaliim aetis.
Evangelii. !n Rat. aliena et reccnti manii, priorilms Alii, Iwstis. Herodes impius bosiis dicitur etiam a Se-
crasis, O Maria, implebit, inejijissime. Prudenfms in dulio in liyinno abeceilariri, A solis orlus cardine,
\erb"is Lucae videtur accipere Spiritnm s:ncium pro scilicet, Hoslis Herodes impie, pro qno minc recila-
Verbo, utfusius dv c.un ad 'vers.' 286 hb. n in Sym-r mus, Crudelis Herodes, Deum llegem venire quid (r-
niach. mes ? ut metri raiio cnnsiel. Sed nl ahas in Hymnodin
Tinfus 26 Civitai Beihlem, seu Belhleem,seu Bc- Ilispaiiic.i moiiui, d dcius le-litni |>os-cl, Herodes
thleltemm M.ir., Val. B, ftii., Gis., Tliunn., Weiiz. hosiiihnpie : atqne iia f-.rias^eSediihhs scripserif;
lihisque. A'dus, Belhlemcaput orb s. ln Val. I, Civitas ita cerie e-bd t Fabricius in pociis Chrislianis , seth,
Belhel a nrlma manu. recte emcndatum a secunda ut nuto. ex conieciura Erasmi. non ex fidc codicum.
J05 - AURELIl PRUDEiNTHCARMINA. 104
Perfurii Herodes, dtim Christiimquaeritin illis, A 31. Pinna teinpli.
515 Fumant lacieolo parvorum sanguine cunae, Excidio lempli veteris stat pmna superstes.
679 Yulneribusque madent calidis pia pe- 680 Structus enim lapide ex jllo manet an-
[ctora malrum [gulus, usque
50. Bapiizatur Christus, In saecfum saedi, quem sprerunt -aadificantcs;
Peifnndit fluvio paslus Bapiista Iocuslis, Nunc capul esl templi, et lajfidum compago
S Ivarumquc favis, et amicius vesie cameli, [novorum.
Tinxerat et Chrislum : sed Spiritus aelhere 52. Ex aqna vinum.
[missus 125 Foedera conjngii celebrabant auspice ccetu
120 Teslatur linclum, qui fmctis crimina donal. Forie 'Galilaei;jam deerant vina ministris
GLOSS^ VETERES.
117. Perfudit fluvio, subaudi populum, I. 122. Angulus,spiritalis sensus; ipsa Ecclesia,quia '
121. Pinua, sancta Ecclesia, vel penna, sicul Maxi- in Ecclesia Golgottia,vel poliusChristus, 1.
mus, posito exemplo,qui ambulassuper pennas, I. 125. Auspice, fetici, 1.
COMMENTARIUS.
115. Saepe voce lacteoloutitur Prudenlius; in re B Fragmenta cjusdem lapidis, quem revolutumilic-'-
e.idem vers. 699 Passionis Romani: Tenerumquedu- bant, cmn sanciis reliqnhs pari vtmeralionecolehan-
ris ictibuslergum secenl,Plus uride laclis, quam cruo- tur, referehte Gmiihero jnonacho apud Canisium
ris, defluat. Ju\enalis de haedulosatira H, Qui plus lom. V Amiquit. Eadem tradilio "usqiiead recemiora"
laciis habet, quam sanguinis. Ausonius.de Oslreis lempora duravit, ut liqtiet ex Pstro Bellonio, Obser-
epist. T,Carnemlacteolisanguinisindicat. Harimanmis vat. lib. n, cap. 83. lllud Baithio uliro concedo,
S.uigalleusis ii festiviiaie Jnnoceniiiim poetam no- verba sacraepagince,quibus Christusdicitur lapis an-
sirum semulalusest : Salve, lacteolo decoralumsan- gularis, de ipso esse inlelligend.i, tt( ornamentumdo-
guine festum. mus, vivus lapis, et simiha per figiiiarn dicnnlur. Kt
116.' Prag., »<dispro calidis. Prudentius quidem videtiir ila de Cbrislo racr.t i<--
Tilulus 50, Baptizatur Chrhws, ex Vaii. B, I, Mar., siimonia ex|)licare, ul iraditionem i.lam agnoscat.
Rat., Alex. In Aldo, Christus in Jordune bnpiizaiur. Caeleriimnibil nliunde obslarcl, quominus Domimis
Ideni in Giselino. Thuasi., Christus bapiizatur. Lege simililudine ejus lapidis, quem Chrisliani veieres
iii caput Matthsei. ostciidebani, dixerit Mallh. xxl, 42 : Lapideni,quem
117. Mar., Rat., Yallic, Yat. I, Alex. a prima reprobaverunt mdificanies,hic [aetns esl in caput an-
mann, Thuan., perfudil, quod ex suis nmplexus est guli; el vers. 44 : Et qtti cecideril super lapidem
We'nziu<.Alii, perfundil. El syllaham el rem imita- istum, confringelur; super qucin vero cecideril,conle-
lum esse Pruileiitiumex bymnoJejunanlium, moiiet rel eum : cnjiis rei fama ad posteros permanaverit.
Barthius ad baecverba pastusJJaplislalocustis.Ceite; Caeierumsi quis malit alfirinare, Prudeniium in lioc
sed cur alia quantiiate locuslisefferre debuit ? Juven- p versu minime agnoscere traditioneni illam vulgarem
cus pariter lib. i, Arvisqui sotilus riiralibus esselo- _ de lapide angulari snpersiile, neque, me invilo, id
cttslas.In Copa Incerii, siv : Virgiliilegebalur .*Nuuc affirmahil, neque lacile revincetiir.
vero in gelida sede tocusla sedet. Burmannus, lom. I 125. Aliqui vulg., Vall., N, Y, Z, AA, spernttnl;
Aiilbol., pag. 716, cuiii aliis vuli legi tacerla, sed velusliorcs, sprenmi. Giselimisal oiani2cd., quem
ralioiiem non afferiinl cur debeat o in locusta esse Judmireprobarunt. Aliier scnpli.
Fabiicius. Commeni. in poet. Ciirisl., ait 124. Sicb., Ald., Raf, Prag. a secimda mann,
* longum.
eos qui locusias iiiitanl essu Hispanorum ragttstas, Mar., Alex., Vait. A, B, I, Q. Weilz. cum suis ms<.,
nondum prob.isse. Fabricius fortasse voluil dieere el l ,pidum compagonovorttm.Iu Prag. a jiiiinii maiui,
langostas, nain llispanis nihil est ragustas. e( lapiduin compagopriorum. Gi^el. in lexlu, e( lale-
US. Goldastusin Manualibibhco, silvarum favis, rum compagoduorum. ilcinsiaui et Gi->.i ad man;., et
siue conjuiiciione que, quam exigit carmeii. Malc. lapidum compagoduorum,quoii exslat in Yall , Yali.
«•tiiiiiiAldus, amictu pio amictus, et ridicule Yat. A, N, Y, Z, AA, BB. B.irihnis praefertlaterumcompago
catni /i pro catueli. duorum. Faciel enim, hiquit, proluberanlemangulum
119. Teolius ex tino Val. indicavit ti«a.i{pro linxe- -duobussibi junclis eminenlior,unde el lapii offensio-
rat. At melrum non palilur tinxii. tiis dicilur. Sed recie procedil lapidun compagono-
120. Vat. unus apud Teol., qui cunctis, quod ego vorum, nam .Christus capui est novi lcmpli (Eccle-
invenio in Valiic. si.i') ct compago lapidum novorum, ex quibus leni-
Tituius31, Pinna lempli, iuagno codicmn-scripio- |ilnm Ijnc consurgil, lanquam e\ vivis et elettis Ia-
rum et edilorum consensu. Confer Matth. cap. xxi, pidibus. Ad Epbes. n, 19 et seq. : Eslis civessanclo-
ei psiilmiiuicxv.i, vers. 22 : Lapidem, quemreproba- I rum, ct domesliciDei : stipermdificulisttpet funda-
verunt wdtficantes,luc facius esl in capulanguli. r tneniumaposlolorumetprophelarum, ipso summoan-
151. In no.iiiullis vu'g. printa mentlum propinna. gulari lapide ChristoJesu.
B.irihius ltue exjionit uilgirem tradiiionem veterum Titulus 32, Ex aqua vinuinin Alex., Thiian., Ald.,
cle jiinna teiii|)li. Christiam quemdam lapidem, qui Weilz. In Rat., Vat. I, A;ua WHUHI. V.it. B, M.<r.,
lempli piuna olim ftiit, sepositum habebant |iro la- Aqua in vinumconversa. Giseliiius, Vtiwnt cx aqua
jiide illo angnlari, cujus siraihiudine dixcrit de se faclum. VideJo.inn. cap. n. Augelns M. Baudinius
Domimis, se nimirum ev seposilo lapidem factum cdnlit Florenliae anno 1746 Ob-ervaiioiicsin anii-
esse angularem. Unde leligio, an superstilio, velut qiiam labulam eburneam sacra qu.udani D.N.J.C
dicii quoddam tesliuioniinnlapidemquemdamangu- mysieria anaglyphico opere e<.hibeiiiem.Amerior
lis conspieiium ciunmonstrabal. Quod Barlhiuscolli- tabulaehujus facies niiraciilum exbibel, quo Chiislus
git ex hnc Pniilentii loco, et ex lliuerario veluslis- aqcam sex hyd'iis conlenl.ini in viiiumcnverlil.
_uno Burdigalensi, qivodPelrns Piihoeusedidit, uhi 126. V.ilt. B, 1, lial., "Welz., forle Galilmisjam
haeelegere licel: Ibi est el lapis angnlarismagnus,de deeianl; caeteri, ul edidimu-. Pr.ig., deeranl jam. Gi-
diclum esl : Lapidem,quem reptobaveruntmdifi-" fanius ex vcl. cod , jiag. 458 Iml. Lucr. iu synecptio-
- ijtto
cttnles,llcm ad caputanguli et sub pinna lurris ipsius nesi seu ephynalwplia commiiiien leclionem lenuil.
stinl cubictilaulurima,ubi Sttloinonpalaiiiitn habebat.
""
105 DITTOCH/EUM. 10«
Chrisius vasa jubet properanler aquaria lym- £ Cajce lerens, jubet instabili desceiidere cymb_.
[phis Discipulum: sed morlalis trepidatio plantas
681 Impleri; inde meri veleris defuriditur 140 Mergit, al ille manum regit, et vestigia firmat.
[unda. 36. Dmmonmissus in porcos.
33. Piscina Siloa. Yincla sepulcrali sub carcere 1'errea daemon
Morborummedicina latex, quem spirilus horis Fregerat: erumpit, pedibusqueadvolyitur lesu.
130 Eructat variis, fusum ralione latenli, Ast hominem Dominussibt vindicat, et jubet
Siloam vocitant: sputis ubi coliita cacci [hoslem
Lumina Salvator jussit de fonle lavari. Porcorum furiare greges, ac per frela mergi.
34. ^PassioJoannis. 57. Quinquepaneset duo pisces.
Praemiasaltalrix poscit funebria virgo 145 QuinqueDeus pancs fregit, piscesque gemellos;
Joannis caput, abscissum quod lance reportet His hominum large saturavit millia quiiiq_e,
155 Incestrc ad gremium matris : fert regia donum 683 Implentur nimio micarum fragmina
Psaltria, respersis manibus dc sanguinejusto. [corbes
682 55. Per mare ambulal Chrislus. Bis seni: aeterna. tanta esl opulenlia niensae.
Il niare per medium Dominus , fluctiisque li- JJ 38. Lazarus stiscitatus a morluis.
[quentes Cohscius insignis facti locus in Bclhania
GLOSS/E VETERES.
127. V.isa aquaria, hydrias, I. " 155. Incestae, maculatm, vel sliipralm, I.
128. Inde, velunde.—Meri veteris, iiini nobilis, I. 136. Saltria, sallalrix, 1.
129. Latex, scilicelcrat.—Spirilus, scilicelventus, 153. Calce, pede.—Inslabili,.eH(ojac(ara.—Cumba,
_e( flalus, I. noue, aliler cymba, Iso.
131. Siloam, id eslmissum, I. 139. Discipulum,Petrum.—Planlas, scilicetejus, I.
154. Lance, disco, I. 144. Furiare, iu ftirias agere, I.
COMMENTARIUS.
127. Vas aquarium Varro dixit. VideLexicon For- 158. Pro cymba ahi cumba, alii cimba haben'.
cellini. - 139.-ApudWeilzitimGiselinus,morlales; sed alium
128. Gifan. loc. cil., verbo UNIU,legit unde meri Weilzius voluit indicare, nam Giselinus habet nior-
ueierisd.fundt(ur wnda, el notal, doetum hunc poe- lalis. InOxon., plantis. Vide nol. vers. seq.
tam vini' undam dixisse, ul Psych. vers. 370 rorem 140. Gifaniiis Ind. Lucr., verbo . MARI:MAGNUV,
yocat vinum. Glossa Ral. interprelatur nndam co- legit mergilat, non mergil, at. Giselinus, mersilat. In
piam magnam. Plerique habenl inde tneri; Giselinus Egm., plantas mergilnr eleganii Graccismo, ul pulat
itnde. Fabr., perfunditur, pro qiio alii defundilur , Heinsius. ln Oxon., plantis mergitur. Apnd Weil-
alii diffunditur, alii difundilur. In Vat. A mendum in- zium in unis Gold., mergilal; in Pal., mergilur.-k\-
gigne ordo pro unda. C dus, "Weilz., Mar., Rat., Trag., Alex., nmliiqua
Tilulus33, Piscina Siloa, consenlientibus pleris- ' Vat., mergit, at. Aldus, manum-legit; alii, manum
que scriplis, el editis. In cod. Vat. I, Piscina Syloa. regit; nonnulli, manu regit, ut Yatl. D, Z, AA, et
Legendum cap. ixJoann., et Apoib. vers. 680. Rott., quod Heinsiusnon audet damnare : naiti jn si-
129. Ald., Egm., latel, quam. Pal. et Val. A, latet, mili versu Virgilii III ___neid., Trunca manum pinus
quetn, cum Heinsianis. In Valt. B, 1, Mar., Prag., regil, et vesligiafirmat, in pervemstis exempiarihus
Rat., Alex., Weilz. , Gis. et aliis, latex, quetn. Teol. non paucis invenerat nianu : etPriidenlius Virgilium
in uno Vat. invenit latel, quem correctum per lalet, imitatus est.
quam. Aliqui habent vris, sed legendum horis. Tetrastichon 56, Dmmonmissusin porcas, ex scri-
150. Fabr., Ald., fusam, scilicel tnedicinam,quod piis el editis, Aldus, Dmmoniummissumin porcos.
ex correctione exstatin uno Vat. apud Teol. VideMalth. vm, Marci v, Lucaevin.
152. Alex. a prima manu, jussi; Egm. , jussts, 142. In Rat. recenti manu, prioribus crasis, pedi-
mendose. bus revolutusIesu: de quo corrigendi vel corrum-
Tetraslichon 34, Passio Joannis in plerisque. Gi- pendi potius gencre ssepiusloctiti smnus.
seiinus, Ctedes Joannis. Weilzius Passio Joannis 144. Valt. B, \, Mar., Rat. a prima niami, S'"ch.,
Baptislm. Consule cap. xivMatth, Gis. in texlu, Weilz., furiare : quod oemulauisvide-
135. Diligenliam Giselini in secundis curis effugit iur Theodulfus de eadem re, Das pecorum fnnare
lioc mendum salvatrix corrigendum per sallalrix. greges,justissimejudex tipnd Heinsium. Ilor.itius lib.
Prag., posuit, male, pro poscil. I, od. 25. Qum solet malres furiare equorum. Ilein-
134. Aldus ita interpungit, Joannis caput abscis-i\ siani, Ald., Pal., Vall., Alex., Urb., Vaii. D, Q,
sttnt quod lance reporlat. Incesim gremium ad malris Z, raplare. Vat.'N, captare, Vat. A, reputaie, qutc
ferl regia donum Psaltrix. Giselinus, Alex., Vat. A, duo postrema penilus suni rejicienda. ln Mar. glos-a
reportel. Vat. B, Mar., Prag., Rat., reportat. GREGES, »'dest, per greges. >
135. Fabr., Gis., tn gremium. Titulus 37. Quinqttepanes, el dtto pisces, conscn-
136. Rat., Sichardus, Mar., Wcitz., Urb., Vatt. tientibusomnibusedilis et scriptis quosvidi.
B, I, Q, CC, saltria. Prag., Gis., psallria. Alex., 147. Fabr., Gis., minimo.Alii, ctiam Gilaniuslnd.
psallcria, correctum psaliria. Ahlus, psaltrix. Yatt. Lucr. verbo Visu,pag. 450, nhnio. Dicit autem ni-
D,vi,saltalrix sparsis; Yall., salta, et supra saltria. miwn fragmen, quod superfiussei, quasi superfluum,
Praefero psallria. Macrabius lib. n Saturn., cap. 1 : utnolat ilariettus. Haecet alia de Chrisli miraculis
JYondefuerequi psallriam inlromitti peterent, ul puella simillimis verbis in hymno Omnihora et in Apoth.
ex induslria supra naiuram mollior, canora dulcedine, explicari, antemonui.
et saltationis lubricoexerceat illecebrisphilosophantes. 148. Egm., mendose, Opitulentiapro opulenlia.
Ita etiam vocant Livius et Quintilianus. Vide Bulen- - Titulus 38, Lazarus suscitalusa morluis, ex prrc-
£erum, de Conviviis. slantioribus mss., Aldo, Weitzio, et aliis. Gis., Laza-
. Tilulus 55, Per mare ambulat Chrislus. Aldus, Per rus suscitatus. Lcge Joahn. xi. Coeiera desuiii in
tnare atnbulasse Christum. Gis., Chrislus per mare Vat. A , qui corruotissimus est in aliis qtiaeadsunt.
antbulat. Ex Mallh. cap. xtv.
PATROL.LX. k
'
10?' AURELII PRUDENTn CARMINA." . (08
150 Vidit ab inferna te, Lazare, sede reversum. A 41. Columnaad quam flagellatus esl Christus
Apparet scissum Tractis foribus monumentum, "Vinctus in bis Dominus stetil aedibus , atque
Unde putreseenlis Tedierunt membra sepulli. [columnae
Anneyus fergum dedil, ut servile, flagellis.
"39. Ager sanyuhiis. Perslat adhuc, templumque gerit veneranda
. . [columna,
CampusiHacheldemachscelerisjnercedenefandi
Nosque docet cunctis Immunes vivere flagris.
Venditus,exsequiasrecipitlumulosushumandas. 42. Passio Salvatoris.
1.55 Sanguinis hoc prelium est Cbristi. Juda emi- 165 Trajectus per ulrumque latus^ laticem , atqua
[nus arctat
Infelix^collumlaqueo pro crimine laato. [cruorem'
®§.5 Christus agit. Sanguis victoria : lympha
6>34 *°- DomusCaiphm. [ Javacrum est.
Tunc duo discordant crueibushinc inde Iatrones
Impia blasphemi cecidil domus alfcaCaiphaa: Conliguis : negxatille Deum, fertlisle coronam.
In qua pnlsata est alapis facies sacra Christi. , 43. Sepukrum Christi.
Hic peccatores manei exilus . obruia quorum Christtim non lehuit saxum, non claustra se«
160 Viia ruinosis tumulis sine fine jacebit. B f nulcri:
GLOSS/E VETERES.
153. Acheldemach, auter Acheldama, nomenagrr, 161. Sletit, aliter stitit.— Atque columnis, scilicet
id est, ager sanguinis, Iso. his, I.
154. Exsequias, corpora, I. 165. Per uirtimque lalus, poetica exaggeratione
159. Hic peccatores,hic-, id est talis, I. rei, I.
COMMENTARIUS.
Tilulus 39, Ager sangmnis, Aldus, Ager Achelde- erai servire, et glossa scilicetpoluisset; postea faclum
mah. Factum nnrraiMatthaeus cap.|xxvn. | servile.
153.Aldus, Aclteldemacli.Mar., Acheldema,sed ad- 163. De lemplo venerandae Columria. lego apnd
tlitumcft,ut sil Acheldemach,quotl exstai eliam in Prag. S. Hieronymum epist.27, de Locis HierosolymU,:
In Rat.. Acheldemac; in Gis., Haceldema. M*eilzius_ Ostendebaturitlic cdtumna, T;CC__,SI_E PORTICOM SDSTI-
Haclteldemach..ln Vulgala, Haceldama^ quod in Lex- NENS, infecta cruoreDoinini, ad quam-vinclus dicilur
tum possel induci. Mazochiusvol. 111Silicileg. Bibl., et flagellatus. Iline inlelligis, quid sit iemplumquege*
jia^. 55, probai, adhuc medio s.eculo xn hunc cam- rit. Beda in medio eeclesiaesuo tempore ftiisse te-
purn reiinuissenomen Haceldama, in 'eoque peregri- statur. Meminit quoque eolumnse1IUJ'IIS etmiraculo-
nos fuisse-tumulalos. rum Gregorius Turonensis in lib. de >Gloriamariy-
135. Aldus perperam, Judw munus arctat Infelix Q rum. Vide Lipsinm lib_ n de Cruce cap. _, uhi pro«
collum laqtteus. Vat. Q, Gis. adoram, Judm nimis bat, solitosad colutnnamverberari.Ea sacra columna
arctal Infelix collum laqueus. Gis. ad jjiarg. pro di- nunc Romae exstat in templo S. Praxedis. Quippe
versa lectiohe, Gilanins in MARESIAGNMI Ind. Lucr., fncile h_ec memoria inler pios Chrisiianos ad uos
Jvda nimis arclat Infelix cotlum iaqueo. In Nomsio, usque potuit et debnilconservaTi.
Judm minus'arctat Infelix, collum iaqueus. Valt. D, 16_. Egm., immutteies,male, pro hnmunes.
0, N, Judas eminus arclat Infelix .coltum laqueus. Tiiulus 42 idem 'n omnibus quos vidi, Passio Sal-
Valt. Y, AA, CC, BB, Judas envnus arctat Infetix- vntoris.
collum laqueo. Jn ediliohe P.irmensi male inierpun- 165. In aliis, transjectus; in aliis, trajecltis. Con-
gitur : Juda eminus arctat Infelix collum laqueo, pro jectiira quorumdam, legendum Trajectusque lalus
crimine lanto. Yera lectio est Juda eminusarciat In- dextrum, ne seilicet ulrumque latus dicaiur traje^
felix collumlaqueo, quam tenent Alex. (m quo supra ctum, explosa eslin jioi. ad bymn. Cath. 9, vers.
est laquevs), Mar., Ral., Prag., Vait. B, 1,1, Ur.b., 86, uhi hancsingularem senlentiam expendimus. Vel
Gis.,Weilz., Vall.et alii. Frustra conjicit lleinsins ex hoc solo leiraslicho asseri pt-test, Prudenlium
Judmmmius,arctaiInfelixcollum'laqiieo. Frustra Gi- DiiLocliaeresseauclorem', sibi ubique.constantem. Ih
fanius puiat, Prudentium non ua locuium Juda,-_.t_ edit. Colon. ad marg. ex vet. Jib. noialum est, lati-
enim diiit Helia, Belia, el similia, sic Juda dieere" cemque cruorem jrro diversa scriplura, sed Inliccm,
potuit. Eleganler eminus ponitur .ad significandum, atque cruor&n vera esi scriptura. 'Gasptir Sagittarius
Judam suspensum periisse. In passione Romani vers. eilidh dissertaiionem de lancea, qua perforaium esl
109, Evisceranduincoipus"eculeoeminusPendere.Ca- a • latus'jesu Chiisti;rle qua locutus sum in comment.
them. hymno 9, vers. 109- Bune eminus aereab alto, ioc. cit. iSonnuIli eum vocant Carolum Sagitlarium,
Mariettus jiro emtnussuspicabamr tnunus, id est pre- quod nomlnis ejussola piima liltera exprimi solea"t
tium. Sed repugnat rnelnim. C. Sed ea lillera indicatCasparem, pro quonos fre-
Titulus 40, Hotnus Caiphm.ConsuleMallh. xxvi. quentius Gasparem dicimus.
157. AhL, Urb., Alex. a secunda maim, ileins., 166. Jn Gold. glossa AGIT, (udit. Aldus, victoria
Teol.,ec_e;«lii, alta, cum Mar., Yall. B, 1, Ral., sanguis. Alii jilerique, sanguis victoria. ln Aldo deest
Prag. v«rbuoi substanlivum es( post tavacrum. Per sasigui-
159. Aldus, mendose, peccatoiis. nem, qui e latere Salvatoris fluxit, mariyrium., per
Tetrasiichon 41- Giselinus , Cplumna, adiquam aquam baptismum indicari multi aiunt" Orientius
Christusiflagellalus.__(.Aiii ut posui in te_tu. Vide apud Martenium lom. V Anecd., Martyrium sanguis
Marci xv. . sibi v'indical3unda lavacrum. i
161. Vall. B,D, _, P-rag,, fiat., Mar., Weitz., atque Teirasiielion 45 deest in Aldo, Torn. et in iriuliis
columnis. Alex., .Urb., -Gis., A.!d.,-Pal. el alii, colvm- cOdd.jnss. Vide Matlh. xxvm; et de resurrectione
nm , quod magis placet : nam inffa veneranda co- sanctorum qui dormierant, cap. sx VIL,vers. 55. Ver-
lumna. sus hi non videnlur Pmdenliani. sed conslal nihilo-
162. Val, I, Rat. a prima mami, Mar. a prima minus ex antiquis monumenlis , sepuTcrumet resur-
manu, Weilz., annexumJergum. Pio servtie in Mar. rectionem pingi et sctiljii olim consuevisse. Exemplo
in«" DITTOCH/EUM, . f 10
HO 686 Morsla' devicta jacet: calcavit abyssum. A Afflictuslapidum : Chnstum lamenllle crtienlus
Sanctorum populus superas simul ivit ad oras, lnter sax-a rogat, ne sit lapidatio fraudi
Seque dedit multis tacluque oculisque pro- 1_0 Hostibus. Oprimae pietas miranda coronae!
[bandum. 687 ^- Porta speciitsa,
44. Mons Otiveti. Porta manet' templi, Bpecidsam quam vociia-
Montis Oliviferi Cbristus de vertice sursum [runt,
Ad Patrem rediit, signans vesfigia pacis. Egregium Salomoms opus : sed majus in illa
175 Frondibus aMernispraepinguis liquitur humor : Christi opus emicuit : natn claudus, surgero
Qui probat irifusum terris de chrismate donum. "[jussus
45. Passio Stephani. Ore Petri, stupuit laxatos currere gressuS.
Primus init Slephanus mercedem sanguinis,- 47. Visio Petri.
- [ imbri 185, Somniat illapsum Petrus alto <exseiherediscum
«LOSS.E -"V__TER.ES.
175. Frondibus aeternis, semper vimtlibus, I, 184. Damnatos currere gressus, debxlitaiissibi pe«
176. Probat, confirmal, I. dt.us. — Damnatos , debiles, Iso, Vat. I. Laxilos,
177. Imbri,, grandine, Iso. Prag.
179. Fraudi,-crimini, Iso.
COMMENTARIUS.
rit nummus vetus cum Graaca epigraplie Anas(asis, B Titulus 45 , Passio Steplmni. In Vat. B, 1, Mar.,
sive resurrec.tio, sepulero, militibus exterritis, etc., Bat., "Weilzio,'Passto S. Stephani. Vid. cap. vi et vu
quem benehcio eminentissimi Stephani Borgiae, au- Act. apostolorum.'
liquitaium omnium studiosissimi et peritissimi, hoft 177. Vati. B, 1, Mai\, Pras;., Ra't. . imbre. Ald.,
ipso lempore In sacrum cardinalium collegium 'ascri- Gis., Mex., Urb. et alii, imbri, riioreLucreiii e't _n-
pti, delineatum boe loco repraesento, tit judiciuni fa- tiquiorum. Omitto.Weitzium, qui, tiescip ex'quO co-
cillus ferri possit. - dice, ynibre edidit. Inhymno S. Laurentii, vers. 371,
Stephanus per tmbremsaxeum:
178. Mar. aprima manu, crtienta.
180. Mar., Sich., Valt. B, I a prima _nanu,rQ,AA,
Rat., Weitz., Yall., Gold. aprima manu, miseranda.
Mullo magis probo miranda cum Ald., Gis., Alex.,
Prag. et aliis. Prtnmm coronamvocat prolomarlyrem
Slephanum, jmlchrealludens ad ejus nomen. Bembus
m hymn. ad S. Stephanum falso ai(, minores nomen
Siephano ex martyrii corona fecisse : nam ante mar-
lyrium Stephanusvocabalur.
Tetrasiichon 46 , Porla speciosa. Ex cap. iu Act.
apost. •
181. Prag., minus bene, speciosa.
Ex asre Vililris in Museo Borgiano. C 182. Mariebat superstes pars atrii gentium a Salo-
mone constiucti. Yide Villalpandum li.b. m de Tem-
De simili nummo diu litigarunt Joannes Tristanus a plo, cap. 9. Porta vero illa Speciosa ex asre Corinthio
S. Amante et Jaeobtis Sirmondus. Eumdem expendit luissea Josepbo dicitur.
Franciscus Vavassoriuscap. 2 de Forma Christi, et 185. ln multis anliquis mss., clodusex usu veteri
parum exacte delineaium e suo museo cl. Vielorius pro claudiis.
exliibuit in commeni.-de Nummo aereo, ubi de anii- ,~18_.Ald., Gis. in textu, A'lex., Torn., "Gall.,Rat.
quK imaginibus Chrisii disputaf, ei templum rotun- pro diversa scriptura, Prag. pro glossa, laxatos. Yatt.
dnm vocat quod nos sepulcrum Cbristi diximus. B, I, Q, AA, Uib., Mar., Prag.,'Rat. a prima manu,
Sirmondus enim existimat, esse lemphim Anastasin Tlnian., Weitz., Torn. in margine , Heinsius et alii,
a veleribus dicium, et in loco resurreciionis erecium. damnatos. In Vat. I glossa , debiles. Confer glossam
Titulus 44, Jlfons Oliveli. Iu Aldo, Mons Olivetum. Isonis. Heinsius ex taxatos, et apud Egm., laxatus,
Lege cap. i Aetuum apost. conjicit tuxatos ; qqgnquam putat, eleg.inter el poe-
173. Egm. et Gis. ad orain oliveti pro. oliviferi. tice omnino dici posse damnatos gressus, <utHamar-
Laliniusrecte aliviferi jiosuit pro oliferi, quod reperit tig. vers. 650 : Damna aures, Paler alme, meas, Teo-
in Torn. lius conjecturse Heinsii adhassit, adveriens tanlum
174. Ileins., Gif. ex vet. lib- ita inlerpuugunt, duos Yatt. Jiabere damnalos.
S4an_nsvestigia pacis Frondibus wlernis : prmpinguis. Lemraa tituli "47, Visio Petri. In Mar. ct Rat.,
iiqttiiur humor.Kon placet: nam poela videtur intel- Somnium P.(W. Lege cap. x Act. apost.
ligere vesiigia quae Chrislus , ad Patrem ascendens, D 185. Solent mystici visionem etiamt.laram, in nien-
dicitur impressa reliquisse : quaepacis voeat, ad mon- lis excessu a Deo infusain, somnium appellare. Pru-
lem oliviferum alludens, et effecium ascensionis con- dentius, semper suisimilis, de Apocalypsi Joannls
siderans. PosleaTrondibus olivarum manasse humo- evangelistae hymn. 6 Calh. ,vers. 113 : Tali sopore
rem ait, qui donum chrismatis significaverit. Appel- juslus Mentem relaxat heros. Gumenim visiones fere
lat aulem frondes wtemas oliva., ut Virgilius hb. n contingant in ecstasi seu alienatione menlis a sensibus
Georgic, Pallddia gaudent stlva vivacisolivm,ut my- corporis,«ohgruenti vocabulo 'visiones per similitu-
slicum sensum praeieream. Sichymno .12Perisieph., dinem somnia dicuntur. Somnium Epimenidis Cre-
vers. 34 : Frondem perennem chrismaiis feracem de tensis philosophi ad annos -57 aut 50, ut alii .dicunl,
oliva, melius quam alii fontem. De vestigiis in verlice necnon eujusdam pueri apud Piinium lib. vu, cap. 57,
monlis Oliveti impressis plura exstant Patrum testi- ad-annos 57 per mentis excessum explicant, qui eas
ruonia , Auguslini , Paulini, Severi Sulpicii, Oplaii, bislorias credunt : ac similiter dicunt, qui tuentur,
Bedae,qhorum loca indicat Calmeius in Dict. Bibl. sanctos Dormientes'somno captos in spelunca
175. tn Rat. a prima manu, linquiiur, recte emen- septem
ad ducenios fere annos reyera dormiisse, quod cl.
daium per liquitur. Joseph Simonius Assemanius lom. I Bibl. Orient.,
ili AURELII PRUDENTUCARMINA, m
Confertum omnigenis animalibus. Ille recusat A Mox recipit visum, fit apostolus, ae populorum
Mandere : sed Dominus jubet omnia munda Doctor, et ore polens corvos mulare columhis.
[pulare. 49. ApocalypsisJoannis.
Surgit, el immundas vocat ad mysleria gentes. Bis duodena senum sedes pateris, ciiharisque,
688 48- Vas electionis. Totque coronarum fulgens insignibus, agnum
Hiclupus ante rapax veslitur vellere molli : 195 Ca.de cruenlatum laudat: qui evolvere librum,
190 Saulus qui fuerat, fit adempto lumine Paulus. Et septem poluit sienacula pandere solus.
GLOSS-E VETERES.
' ' 195. Qui evolvere, vel qnia volvere,Iso, -
188. Surgit, e somno, 1. _ i
192. Et ore potens, scilicet fit, Iso.
COMMENTARIUS.
pag. 335 etseqq., uiultis ralionibus conalus est per- 191. Valf. AA, BB, fit apostoltts apostoloram, per
suadere. Vide hyrnnum 10 Cath., not. ad vers. 56. peram et contra metrum. Paulus doclor populorun
S. Bernardus de sublimi animae contemplalione ex- dicitur, ut in hymn. SS. Apostolor. Petri et Paul,
plical somnum sponsae in Caniicis cantie., ul dixi in genlium magisler.
commcnt. ad vers. 77 hymn. 6 Calbem. Telrastichon 49, ApocalypsisJoannis. Visio expo
Titulus 48 , Vas electionis. Giselinus, Paulus vas nilur ex Apocalypsi cap. iv et v.
electionis. Adisis cap. ix Act. apost. . 195. Ald., Mar., Rat., Prag., Vat. B, I, Gis. in
189. Prag. et Raf, _csfi(_s.Nomina et adverbia B textu, Weilz. et alii, qui evolvere. Alex., Thuan ,
locum pra.senlem'demonstrantia, ut hic, in his mdi- Urb.,Vat. Q, Egm., qui volvere.Gisel. ad marg., qtiia
bus, et slmilia, oslendunl hos lilulos pro picturis quac volvere.Diversalectio in Vall. ei Vatt. Y, Z, __A,BB,
in lemplis exhiberi solebanl fuisse compositos, ut CC, qui sotvere. Et placet baeclectio, quae propius
diclum esl num. 66 proleg. S. Paulinus de hujusmodi accedit ad Apocalypsis verba : ApeWrelibrutn, et sot-
pictura Nat. 9 : Qum super exprimilur litulis, ut lillera vere signacula ejus. Caeterum gravior est auctoritas
monstret yQuod manus explicuit. Ex eodera Paulino codicum, in quibus est evolvere: et evolverepro ape-
inlelligitur cur duplicis Testamenli pictura duplex rire recle de volumine dicilur. In Vat. I, post ulti-
cibtis, sive Ditlochseum possit appellari : Qui videt mum versnm, Expliciunt lituli historiarum.!n Goldasti
bmc vacuis agnoscensvera figuris, Nott vacua fidam Manuali biblico 'hoc ipsum, et posiea, Sequuntur
ibi pascat imagine menlem. glossmIsonis.
190. Prag., fit dempto.
CokTRA SYMMACHUM.
689 Pauius prsecoDei, cpii fera genlium Q Imraanes, placido dogmale seminans,
Primus corda sacro perdomuitstylo, 5 Immansuela suas ut ceremonias
Chrislum per populos, rilibus_asperis Gens pagana Deo sperneret agnilo,
GLOSS.E VETERES.
1. Paulus, quiagranae neyotiumestvtncerevipeream tum, Frag.
linguam lanli oratoris, prmmisso exemplo Pauti apo- 2. Slylo, prmdicatione,Iso.
slo/t, guentvipera momordil, sed non Imsit,etiam ipse 4. Immanes, feroces, vel crudeles. — Seminnns,
inuo.a( divinum auxilium conlra vipereumdocumen- docens, I.
COMMENTARIUS.
Inscriptionem apposui quam hahet Mar. In Vat. A, Peirum vero in praefatione lib. n, summum discipu-
nullus est tilulus. In Alex., Incipficonira orationem lum Dei, ul unicum Ecclesiaecaput innuat.
Symmachiliber I. Ald., contra Symmachum liberl. 4. Oxon., placilo dogmate.
Egm., Contra Symmacon. Boher. prior, Contra ora- 5. Egm,, el, male, pro vl. Ald. el Teol. scribuiit
In
tionem Symmachi. Val.T, quiglossemata continet, cmrhnonias; melius ceremonias, aut cerimonias, ut
Conlra Symmachumlib. I. Nunc de prwfatione. Ali- metro consulatnr. Heinsio non displieetjam mansue'a
eubi a primo verbo hic libervocatur Paulus. Vide alia in priori Rotl. Potest eliam accipi immansuetapro
cap. 4 proleg. Jurelus etGrangaeus peculiaribus com- mansueta, ut infraclus pro fraclus._Giselinus ait, in
mentariis hos libros illustrarunt. Ansaldus sermone excusis duo esse verba in mansueta, quod viiium pu-
[lalico convertit, de quibus a nobis dictum cap. 3 lat contigisse ex ineplo illo et aspero scribendi modo
proleg. Juretus elegantissimos hos libros dicit, eisque inmansueta, Jnluslris, iniudo, inradio, et auctorilaie
Symmachi rationes accurale refelli, atque convelli Virgilii, Ciceronis, M. Scauri, Prisciani, Servii cou-
allirmal. Usus est vetuslissimo codice, ex cujus col- -D (rariam scribendi rationem tueri conatur. Nunc plc-
lationevarietates Scripturae exhibet. rique aliter sentiunt, et adpellare, aliaque asperiora
V. 1. Nomen prwco Dei apuslolis a primis Ecclesia. me non rivali libenter scribunt.
saeculis tribuebatur, ut cernere licet in Viia S. Petri, 6. Mar., mens pagana. Meliusgens, agitur enim de
quae S. Clemenli attribui solet. Saeculo iv videiur apostolo gentium. Pdganuspro ethnico et gentili, s'ne
fuisse in nonnullis Ecclesiis praeco, |qui fideles ad ec- idolorum cultore, accipitur a Chrisiianisscriptoribus.
clesiam convocaret. B. Eusebius episcopus Alexan- Orosius lib. i, cap. 1: Prmceperas mihl uti adversus
drinusin oratione deDie dominico,: Vocat ad eccte- vaniloquampravitalem eorum qui alieni a civilate Dei,
siam prwco (<_xnpuJQ,omnessomnutnobtendunlel in- ex locorum agreslium compitis, et pagis pagani vocan-
/irmitatem.Pnidenlius PaulmnprmconemDei nominat. tur, sive qenliles, etc. Alii alias rationes hujus signitt-
115 LIBER 1 CONTRA SYMMACHUM.— PR/EFATIO. 114
690 Actus turbinibus forte nigerrimis, A Jam flecti faeilis, reltulit ad manum
Hiberfiumpelagus jam rate debili Yibraio capite spicula dentium.
Et vim navifragi pertulerat noli. Ila&rentemdigiti vulnere mordicus.
10 Sed cum caerulei praeliagurgilis 30 Pendenlemque gerens Paulus inborrnit.
Jussissel Domini dextra quiescere, Exclamant alii, jjuod cute livid.i
Ad portum fluitans cymba relabilur, Virus mortiferum serpere crederent.
Exponitque solo liltoris uvidi Al non inlrepidum lerrel apostolum
Contraclos pluvio frigore remiges. - Tfistis tam subiti forma periculi.
15 Tunc de littoreis sepibus algidi 35 Attollens oculos, sidera suspicit,
Arentum propere brachia palmilum Chrislum snb lacito pectore murmurans,
-
Conveelant, rapidos unde focos slruanl. 692 Excussumque procul deculit aspidem.
Fascem quisque suum congerit ignibus, Abjeclus coluber verberai aera, ,
Exspeclans calidi luxuriam rogi. Atque oris paluli solvit aeumina.
2f} paulus, dum fragiles cogere surculos, 40 Mox omnis sanies deserit, et dblor,
§91 Et densere foci congeriem studet. Ceu nullo laceram vulnere, dexleram
nicautam cumulis inseruit manum, _B Siccatusque perit vipereus liquor
Torpebat glacie pigra ubi vipera, Hydrum praecipitem dum rolat impelus,
Sarmentis laqueos corporis implicans, Arsurum mediis inlulit ignibus.
25 Qua_ postquam inlepuit fomite fumeo, 45 Sic nunc poslhiemem, vimque irur.s freli,
Laxavltque ferox colla rigentia, Quo jaclala ratis tunc sapienliaeest,
. GLOSS_E VETERES.
7. Actus, auclus.— Turbinibus, tempestatibus, I. 27. Facilis, post calot-em.I.
—
8. Hibernum, lempestuosum. Debili, infirtna, I. 28. Spicula, acumina, 1.
9. Navifragi, naufragium facientis,— Pertulerat, 29. Mordicus, mordaciter, id est tn mordendo; ad
passus est. — Noti, venti, I. vcrbium, I.
10. Praelia, tempestaiein,I. 31. Quod, eoquod.—Livida, nigra, livoreplena,\
11. Dextra, potestas, 1. 32. Mortiferum, trahendo. — Serpere, crescere,
12. cuni.a Laline, GrmceCYMBA, 1. inde serpens, I.
""14. Cymba,
Canlractos, fatigatos. — Pluvio, pluviali, I. 36. Murmurans, orans, I.
15. Algidi,frigidi, 1. .37. Aspidem, aspides vocatnusomnes serpenlesmi-
16. Propere, festinanter. — Brachia, sarmenta, I. nores, I.
18. Congerit, comporlat, I. ' 45. Hiemem, posl persecutionem,,Vat.A.Post per-
19. Luxuriam, abundanliam, I. seculionemregum el imperatorumgravissimam: figura
21. Congeriem,palmitum, I. „** myslica. — Trucis freti, asperi mmidi, lso.
24. Laqueosimplicans, involvens, i. 46. Ratis, Ecclesia, vel fides sanctw Ecclesim: alte-
25. Imepuit, incaluit. — Fomite, igne, I. gorizal, qnid significaverit illa tempestas,quid dextera
26. Laxavil, erexit. —Rigentia, anle rigentia fri- manus Pauli, quid morsus serpenlis. — Sapientiae,
gore, I. Christi, I.
COMMENTARIUS.
cationis investigant, et tradunt. Vide comment. ad vocari, quaeincuriosius poslea coluber,asp's, liydrus,
vers. 448 hujus lib. i, et Golholredum ad tit. cod. dieilur. Auctor Act. aposl. vocat -ext.vK, scilicet vi-
Theod. de Paganis, Quod ait Prudehtius Deo ngniio, : '
peram feminam.
forlasse respieit DEDMiGNOTUMAlheniensium, de quo 24. Vat. A a prima manu, laqueis, male.
in Actisapostolorum. 34. Cell. et Teolius, jam subiti. Teol. ad marg.,
7. Hisloria baecreferlur cap. xxvn el xxviu Act. lam sttbiti, quod habent plerique edd. et mss.
apost. Virgilii est Tempestatibus aclus* el xi _£n., 35. Rat., at tollens. Mos bjc allollendi lumina in
Nigro circumdala lurbine corpus. ccelum communis etiam erat ellmicis. Virg. IV_En.,
9. Prag., Urb. male naufragii. In nonnullis vulg., oculosatlollere. '-
naufragi, conlra melrum. 56. Vat. A, perperam, subslraclo pectore. Chamil-
10. Poetice venti in mari cerlare, et prmliari di- lardus hanc phrasin Christummurmurans ferre non
cuntur, quod multis exemplis patet. polest. Hmc phrasis, ait, tam insolens mihi videtur-,
12. Nonnuili scrihunt cumba. Portus hic indicalus j. tam dura et barbara, utvix credatn alium ea vsum.Al
est insulaeMelitensis. vero insolens non est accipi verbura murmurohac si-
15. Yat. A, male, lilloris solo. Nec melius Urb.," gnificatione, scilicet loquendi suhniissa voce, ita ut
exponit solo. sonus aliquis audiatur, non autem verba inlelligan-
14. Heinsius sine idonea ralione mavull conlactos, lur. Ovidius vi Melamorph., Quodque licet, tacito ve-
uli apud Virgilium et Phaedrum. Agnovit postea nerantur murmure numen; et lib. xi, Flebile lingua
apud Phaedrum etiam legi Musca contracta frigore. Murmurat exanimis. Yide Peristeph. hymh. 1, \ers.
Teol. ex conjeclura Heinsii edidit contactos. Prseces- 17, Voce murmur fuderit.
serat Cellarius. Phivium [rigus Maronisest IH Georg. 37. Vat. A, Egm.,Palat., disculit. Heinsius mallet'
15. Ral., Prag., Mar., elitloreis. d.ptt(t'(,-veldispulit, quia praecessitj'am ea;r»tssunt.'
16. Brachia vitibus atlrihuit Virgil. n Georg., 58. Val. A, objectuscoluber.
Tunc brachia iende. 41. Mar., contra melrum, dextram. . -
19. Pal., exspectant, minus bene. 43. Vat. A, vitiose, vipreus liquor.
20. Egm., congere,corruple. 46. Ald., Mar. a prima manu, Ral. pro diversa
21.Ald.,"Wtdm. supra, Bong., Urb.,vulg.,densare, lect., sapientia. Alii, sapienliw; sed Heins. nuilan»
23. Grangaeusnotat, proprie viperam feminam hie. varietalem animadYerlit.^
V
115 AURELII PRUDENTIICARMINA. 116
Cumsub sacricolis terrila regibus, A Erumpii suhilo triste periculum.
Vix panso polerat eurrere carbaso, Nam, dum praecalidosigniculos sibi
, Affliclosquesuos turbine s__culi Solvendis adolent et senio, et gelu, '
50 Vectarat, rabidis fluctibus intelans, 694 D_m vifgas sleriles, atque superfluas
- Morsumvulnifieum IeXpia pertulit. 70 Flammis de lidei palmile concremant,
Oceultabat enim se prius abditum Ut concreia vagis vinea erinibus
693 "Virus,nec gravidum prolulerat caput, Silvosi illuviem poneret idoli,
Conlentum involucris, atque cubilibus Palpavit nimius perniciem lepor.
.5 Subter compriraere clausa silenlia. Seps insueta subit serpere flexibus,
Sed dum forte latec.s impifelasriget, 75 Et vibrare sagax eloquii caput.
Dextram justitiaepigra momorderat, Sed dextra impaiiens vulneris irrilos
Succensi slomachbfellis insestuaiis. Oris rhe.orici depulit halitus,
Heu, quam catholicam nil prope profuit Effusum ingenii virus inaniler
60 Puppim nasse sacri remigio styli, Summa Chrislieolis in cute subsfuit.
Quem Paulus variis gentibus edidit 80 Salvalor generis Romulei, j.recor,
Vixportu placido tuta quieverat B Qui cunclis veniam das perenntibus,
Victrix, edomitis mille furoribus: Qui nullum slatuis non operis tui
Vix astricta suis jam relinaculis Mortalem, facili quem releves manu,
"35 Veclores slabili condiderat solo : Hujus, si notisest, jam miseresciio
GLOSS/E VETERES.
47. Sacricolis, sacrilegis, I. idolorum. — Gelu, sme carilalis ardore, I.
48. Carbaso, doclrina aposlolorum, I. 69. Superfluas, frigore infidelitalis, Iso.
51. Morsum, hmrelicamdoctrinam. — Pia, Chri- 71. Concreta, na(a. — Criuibus, virgis, I.
tliana. — Pertulit, passa es(, I. 72. Ponerel, deponerel,\,— ldoli, pro idotii, Mar
52. Abdiium, sub Conslanlino,1. -73. Palpavit, invenil. —Pernicieiii, errorem. —<
54. Involucris, invotutionibus,I. Tepor, calor, vel negtigeniia,I.
56. Impielas, qum inlettigiturper viperam, I. 74. Serpere, cwpit, I.
—
58. Succensi, invidi. Stomacho, iracundia, I. 75. Eloquii, hwreticorum,I.
. 60. Nasse, natasse. — Slyli, sacm prmdicationis,I. 76. Dextra, justilia. — irrilos, uacuos,I.
61. Edidit, scripsil, 1. /7. Rheiorici, eloquentis,I. . ,,
62. Tuta, puppis, I. 82. Qui nullum, qui nullum fecisti, qui non egeal
65. Condiderai, cotunvendaverat.— Solo, firmm lua gratia, I.
fidei, Iso. 83. Releves, a peccutis,I.
t>7. Igniculos, caritatis, I. 84. Hujus,Symmachi, si est prmdesiinalusadvilam,
68. Adolent; incendunl. — Senio, mundi, id est Vat. A. — Si polis, s»vossibileesl, I.
COMMENTARIUS.
47. Juretus in suo.cod. reperii sacricolis,sed addit, G 63. Rat., laboribus; eadem manu pro div. lccl.,
defendi posse, quod in quihusdam vulg. est sacrilegis. fttroribus. Mar., male, domilis. Fortasse legendum et
48. In nonnullisvulg., vixpasso, quod nonestubi- domitis,
que rejiciendum. Gilanius conlra A. Gellium verho 64. Rethiacula pro fune navis Properiius_,Yirgilius
MSPANSUS contendit, a pandonon semper dici passum, et alii. '
sed vel id, vel pansum. 65. Veclordicilur tam qui vehit quam qui vehi-
50. Mar. et Ral. pro div. script., minus bene, ue- lur. Heins. conjicil crediderulsoto.
waral pro vectarat. Prag., Rai., Mar., Weitz., Fabr., 66.-AId. erupt'( subiio.
Widm., Gis., rapidis; melius videtur rabidis, quod 69. Vai. A, cumvirgas.
habent alii. 70. Joann, cap. xv, de palmite qui non manei in
52. Ait Prudentius fidem Chrisfianam sub impe- yite, ei in ignem mitiitur.
rato.ibusethnicisjactaiam, etterritam fuisse, etpost 71. CW__s,utco»)ia. de vineispoetice.Vat. A, niale,
illam .tempestatem periulisse morsum vulnificum. et concreia.
Elsi enimoccultabat se virus abditum idololatriaesub 72. In Rat. audax correclor, abrasis priofibus,
principibus Christianis, lamen erupit iterum , vide- idoli illuviemponerel impii.
licetin orationeSymmachi. InR.it.abrasis prioribus, 73. Ral., Weitz. scribunt perneciem.
liic et seq. versus ita legebantur, se prius abdila. 74. De emendatione Imjus versus scilicet seps pro
Viro nec nec gravidum proluterat caput, quod totum spes mulia a nobis dicta sunt cap. 22 proleg. C.n-
ineptum est. millardiis interprelalur SEPSIN.UETA sepes nocn.Cei-
54. Vat. A erasis quaeprius fuerant, Contentumim- jy larius exscribil Tsonis glossam SERPERE co;pi(. Puio
plicitis vtpera nexibus. Id ideo factum, ne tertja in intelligi posse tns«e(a"pro assueta : nam Prudeiuius
involucris corripiatur ; de quo vide proleg. Alex. a non semel usurpavit insuescerepro assuescere.
secunda manu involuclts. 84. Heins. edidit si polis est, sed magis prohaie
55. Mar., Rat.,Ald., Tornaes., Widm. supra, quo videtur si potises, quod vidit in altero Rotl., et e\-
premeret : Palat., cutn premeret. Alii, subler compri- stal eiiam in Yat. A. Sed pleiique habent si potis esi,
mere, stylo Prudentiano, ait Heinsius, scilicel pro- quod defendit Gifanius in Ind. Lucr. verbo VUUDANS,
ducto e postremo in comprimereratione caesurae. et intelligi polest, si polis esl Symmachusrelevari, v,l
59.'Vat. A, caiholica, male. Egm., quam propero misericordiamconsequi. Gifaniusexplicat s»polis est,
fuit. Pal., quam properumfuit. ut in Terentio ei antiquis, si potest,si poterit pro si
60. Alii puppem, alii puppim scribunt. Gis.,enasse; fieri potest. Heinsius pntal tunc dicendum si pote
Heins. suspicatur innasse. est, non si potis-est. Al posse eiiam dici si polisest
61. Rat. a prima nianu quam, minus bene. pro si iieri yolest, ostondit Forcellinus in Dicl.
"*
il- IBER I CONTRASYMMACHUM. . 118
85 6S5 Praruptam in foveam praecipifis viri. A Oblestor, juoeas, ne citus impetus
Spirat sacrilegis flalibus inseius,^ Arsurum mediisinferat ignibus.
Erroresque suos indocilis fovet.
GLOSS/E \BTJ__U_S.
85. Praecipilis,cadentis,-\. 87. Fovet,"nutrit, 1.
86. Spirat, pvgnat, I. 88. Obtestor, rogo, ui, l: Precor, Rat.
COMMENTARIUS.
S7.Vat.Aa prima manu corruple, indocibilis.Diver- Symmachus ne auditus quidem fuit. Sed post Gra-
sam vel potius contrariam significationem videtur tiani .obituni Symmaebus Valentiniano Juniori, Gra-
habeie indocdis hymn. 3 Cafh., vers. 111. tiani Tratri, Relalionem suam pro ara Victoriae sa-
89. Redit ad vers. 44, Arsurum, etc. In Mar., Ex- cerdotumque privilegiis oblulit; quam Ambrosins,
jpticil prwfatio. De causa vero cur Prudentius hos memor legalionis, biennio ante sibi a Jlamaso man-
duos libros contra Symmachum scripserit, quanquam datse, duplici lib.llo refniavit. Valenfmianus Ambro-
animus est uberius olim disserendi, pauea mmc di- sii consiiium secutus est, neque aliler profccto fecit
cam. Augustuspost Aciiacampugnam curiam Juliam Theodosius, cui posiea intimala fuit senatus legalio
in honorem JuliiCaesaris,exstruxit, in eaque collo- hujustnodi, oblata, ut ex his verbis Ambro.ii colligi-
Cavitsiaiuarn et aram Victoriae, ut senalores illuc tur, eademRelalione Symmachi vel summa ralionum
convenientes thure ac mero supplicareht, Primus qulbusinnitebatur. Iierum Valentiniano lpgatio missa
Constantius Conslantini Magni ftlius eam aram di- _ in Gallias,nihilexlorquerepotuil, eliam absente Am-
ruit: non iia mtilto post reposuit Julianus Apostata, " brosio. Postea vero Eugenius tyrannus, cum genti-
nec Jovianus et Valentinianus Senior, Cbristiani im- lium petitioni semel et iterum restitisset, tamen
peiaiores, removerunt. Gratianus, Yalentiniani Se- tertio poslulantibus annuit. Theodosius, Eugenio
Tiioris Filius, non solum ejnsmodi aram' diruit, ve- anno 394 jirofligalo, ejus aela pro superstitione pa-
rum etiam sacerdotibus gentilibus Romanisac virgi- gana rescidit. Sub Honorio saeculo v ineunte-cum
nihus Yestalihusemolument^ praestari solita nega\it. Gothi ltaliam Invasissent, Symmachus, oecasione
Symmachus anno 582 gentilium senatorum nomine hinc arrepta, iisdem rationibus quibus prius usns
aram-Yicioiiaeet emolumenta sacerdotum restilui a fuerat, de ara Victoriaerepetenda agere eoepit, cujus
Gratiano postulavit; sed Damasus ponlifex Romanus conatus Prudentius penitus repressit. Colligitur au^
ad Ambrosium Mediolanensem episcopum libellum tem ex Prudeniio, statuam Victoriae tanquam Urbis
plurium senatorum Christianorum misit, qui nihil se ornamentum diutius permansisse ,• quod conflrmaf
lale mandare afflrmahant. Itaque, agente Ambrosio, ClaudianusinPanegyr. de vi consulatu Honorii.
CONTRA SYMMACHUJM
LIBER PRIMUS.
©96 Credebam viliis aegram genlilibusUrbem C Ne sinat antiquo Romam squalere veterno,
-Jam satis aniiqut pepulisse pericula morbi, Neve togas procerum fumoque, et sanguine
Nec quidquam restare mali, postquam medicina [tingi.
"
Prineipis immodicos sedarat in aree dolorcs. Inclylus ergo parens patriae, moderator et orbis
5 Sed, quoniam renovala lues lurbare salulem 10 Nil egil, prohibendo, vagas ne pristinus error
Tentat Romulidum, Palris imploranda medela Crederet esse deum nigrante sub aere formas:
[est, Aut elementorum naturam. ouaePatris ars est
GLOSS/E VETERES.
. 1. ^lgram, dicil propter idola. Urbem, Romam, I." nus morbus est qui et intercus, 1, '
4. Principis, Cons(an(mt.— Immodicos, rdaqnos, 8. Tingi, pollui, I. - -
— In arce, in principatu,in Roma, I. Roma, Vat. A. . 9. Paren1?,Constantinus,Rat. Conslantinus,propler
6. Patris, omnipotentis.Dei, — Medela, auxilvum, nimiampietatemvocat eum parenlem, I.
I_o. 10. Egit, profuit. — Error, cullura deorum, I.
7. Squalere, sordescere.— Veterno, morbo, veler- 11. Formas,"idola, dwmones,I.
-COMMENTARIUS.
I_t Mar. et Rat. exslat titulus quem ascripsi. In D arguens veteres errores. Isoni non assentior, quan-
Urb., Expiicit prologns. Incipit liber I. Prudenlius quam aquam intercuiem .e(e)'tiosamrecle dixit Ar-
ljbro primo idololatriam impugnat, altero Symmacbi" uobius lib. i, id est veterem.
raiionesdiiuit. , - 9. llerum redit sermo de Theodosio non de Con-
3. Prag. scribit nec quitquam , et sic seipper. Alii, stanlino.
nec quicquam. . 10. Vat. A., Egm., Pal., vagus, minns bene. Vocat,
4. Cellarius cum Isone intelligil Constantinum. Ex formas vagas. Riius genlilitius vocatur error velerum
tola carmiuis serie clare eolligitiir 'hunc principem leg. 17, tit. 10, lih. xv de Paganis cod. Theod.
esse Thendosium. \7ide vers. 529 et seq. hujus libri. ll.Egm., Pal., credent, male. . -
5. Innuit poeta",post Theodosium novos exstitisse 12. Aldus, mendose, natura. Recte diclum Pairis
conaius pro idololatria. ars est, qui-aetsi Deus arti alligandus non sit, lamen
- 6. Pairem hic intelligo DeumcUm Isone.' mirabili artiflcio operatur. Paulinus Nat. 7, Atte
,7.Veiernus sumi solet pro somno nimio, sive in- creatoris, qua lotum perficilorbem. Hinc Dens artifex
expugnabili fere dormiendi neeessiiate. A vsetusfit mtuidi solet vocari.
_e(ernus,et areuie aitPrudenTiusantiouum velernum.
H9 AURELH PRUDENTHCARMINA. 120
697 Omnigeni,summa promajeslale sacraret ? A Publica res, inquit, tuncforlunata satis, si
Vir solus, cui cura fuit, ne publica morum Vel reges saperent, vel regnarent sapienles.
15 Plaga cicatricem summa leviter cute clausam Estne ille e numero paucorum, qui diadema
- Duceret,et lalebram tabenlis vulneris alte Sortili, setherisecoluerunt dogma sophiae?
Impressam, penitusqueputri de pure peresam, .5 Contigitecce hominum generi, gentique togalae
Juncla superlicies, medico fallente, foveret. Dux sapiens; felix nostraeres publica Romae
Sed studuil, quo pars hominis generosior intus Justitia regnante viget: parele magistro
20 Viveret, ^ique animamlethali peste piatam Sceptra gubernanli : monet, ut deterrimus
Nosset ab interno tulam servare veneno.. [error,
llla tyrannorum fuerat medicina, videre, Utquesuperstitio velerum procul absitavorum,
Qui status anle oculospraesentibus,ac perituris 40 Nec putet esse deum, nisi qui super omniasum-
Competerel rebus, nec curam adhibere fuluris. [mus
25 Heu , male de Dopulomerili, male palribus Emineat, magnique immensacreaverit orbis.
[ ipsis Num melius Salurnus avos rexisse Lalinos
Blanditi! quos praccipilesin tarlara mergi 699 Credilur, edictis qui lalibus informa.it
Cumilovesiverunt, raulta etcum plebe deorum. B Agresles animos, el harbara corda virorum?
Ast hic imperiumprotendit latius tevo 45 Sum deus, advenio fugiens, praebelelalebras,
Qgg Posteriore, suis cupiens sancire salulem. Occultale seneiti, nati feriiate lyranni
30 Nimirum pulchre quidam doctissimus, Esset Dejectum solio: placcl, hic fugitivus_,et exsul
GLOSS/EVETERES.
14. Solits, prhnus, I. 33. llle, Constanlinus,I, Rat. — Diadema, regism
17. Pure, putredine,I. polestatem.
—
19. Studuit, Constantinus. 0_uo,ut. — Genero- 34. Sortili, consecuti.— _Elheriae,calestis. I.
sior, vnbilior, I. 35. Togalae, pacificatw,1. Prudeniius contempora-
20. Lethali, ntortali, 1. neus fuit Theodosiiet Valeniiniani.Potest aalemcredi,
22. Tyrannorum, anliquortimregum.—Videre, «( durasse usque ttd mortem Theodosii,cttjus duo filii,
liderelur, I. Honortusel Arcadius,successerunlin imperio: incer-
24. Competeret, convenirel.—Fultiris, anhnw, I. tum quemhorutnnominelttbi ail, Contigit,Vst, A.
28. Hie, Conslantinus,I. 59. Avorum, Arianorum,L*
29. Suis, jRontants.— Sancire, consliluere,I. . 43. Informavii, instruxil, I.
50. Quidam, Plalo, I. 46. Tyranni, Jovis, I
52. Sapienies, sciliceireges, \.
COMMENTARIUS.
15. Perstat in eadem melaphora imorbi et medici- C Caesaraugtisia,vel Calagurri, de Prudenlii patria cer-
nae, qua eo tcmpore auciores fr. quenier ntebantur. taniihus.
18. Egm., Pal. conlra metrum, medico (avente. 37.1ii Rat., fidet, sed videtur fuisse fiel. Manu re-
Laudat Theodosium, quod radicilus idololalriam centiori, viget.
cxslirpare sludueril. 38. Bong. a prima rnanu, Rat., leterrimus. Ald.
2i. Vat. A, Posselab. Rat., servare veterno. Bar- aliique cdd. et mss., etiam Ires codd.Gifanii, et unus
thitis 'ib. xn Advers., cap. 8, hiinc Prudeniii locum Jureti, deterrimus,quod reclius putat Glfanius. Gis.
conleri cum simili alioClaudianilih. n in Eutropium, 1 ed. etiam delerrhnus, sed in ed. 2, teterrhnus,quod
TJlcerapossessisalie suffusamedullis, etc. expresserunt Fabr. et Ileins., quamvis hic ex mss.
22. Chamillarduslyrannos inlerpretatur esse Con- nibil adnotaverii. Idololatria diciiur delerrima super-
stantinni, Julitinum, Valentem, Valeniinianum Se- stitioleg' 20 cod. Theod. de Paganis.
niorem, lituum veterum fautorem. Teoliusaddil Ma- 59. Vat. A, afaue supersinio. Isonis glossa non
gnemium. Sed probabiliusPrudentius tantum loqui- placet. Avos aioesse Romanos veleres, vel Italos,
lur de lyrannis quos Theodosius superavil, Maximo idolorum cultores. lnfra vers. 180. HmcIlalos indu-
el Eugenio, et quos iterum turannos appellal vers. xit avos.
410et 463. EtConstanlii quidempluresacgravissimae 41. Post lninc versum inscriptio est in Mar., Ral.
leges exstant cod.Theod. De paganis conira eihni- el aliis, DeSaiutno. Deest in Vat. A.AIii ad marg.
corum sacrificia, templa et simulacrorum cultum. notant Saturnus, sive De Salumo,elita in litulis seqq.
Facilius credam Magnenfmmhoc loco una cum Eu- 42. Egm., avus pro avos. De hac fabula aliisque
genio et Maximolyrannum appellari. - T, quas Prudenlius memorat etgentilibus ohjicit, videri
23. Egin., Pal.,quis stalus. . possunt praHerpoetas et poelarum inlerpretes auti-
25. Yal. A, ceu maie; melius heu. qui mylhologinyginus, Palajphatus, Fulgentius Pla-
27. Capellalib. v, VulgusqueminorumCmlicolum ciades, Phornutus, Albricus philosophus, Araliis,
trepidal. Apollodorus. E recentioribusin hoc argumento ela-
28. Videiur loqui de vita aelerna. Prag., minus borarunt Lilius Gyraldus, Naialis Comes, Joannes
bene, ptwlendit. Seldenus,JoannesGerardusVossius,Banierusiuopere
30. Celeberrima Platonis senleniia, de qua vide Gallice edito Parisiis 1738, aliique mnunieri. Isonis
Bartbium lib. xx, cap. 18. Sed caule Prudenlius lo- explicationesminime sunt coniemnenda.. Discrepant
quilur de bis qui mlheriwcoluertinldogmasophim. saepeauctoresineademfahulaexponenda:quodmirum
31. Post bunc versum in Prag. deest una pagina videri non debet, cuinin narrationibus historicishoc
usque ad vers. 1.16. ipsumfrequenter aceidat.Saturni schemaiapauca su-
34. Vat. A, wtheria,minus bene. persunt. Ejus imagineminlegram exhibetMontfauco-
55. Sich. el GK i ed. ad oram, est operm prelium nius lib. i lom. II Antiq., pag. 30. In nummis quo<-
pro contigiteccehominum. que consularibussenili capite conspiciturcura falce a
36. Romam vocat nostram, quia palria erat com- tergo posiia.
niunis. Sed rmiesl id trahi atl eludendas ralioncs nro 45. Yal. A, cumDeus, non bene,
121 LIBER I CONTRASYMMACHUM 122
Ut lateam : genli, atque loeoLatium dabo no- j^ 55 700 Scimus, in a;re hebeles informaveremi-
[men. [nores:
Viiibus incurvum, si qua est ea cura, putandis Advcna quos profugusgignens, et equina libido
50 Procudam chalybem, necnon et mcenia vestri Inuilil Iialiae.Tuscis namque ille puellis
Fhiminis in ripa sialuam Salurnia vobis. Primus adhinnivit simulato numine moechus.
Yos nemus, ,apposilasquemeo sub honore sa- Mox palre delerior silvosi habitator Olympi
{crantes 60 701 Juppiter incesta spurcavit labe lacaenas:
(Sum quia nam coelo genitus) celebrabiiisaras. Nunc bove subveclam rapiens ad crimen ama-
Inde deos, quorum patrias, peccala, sepulcra [tam :
GLOSS-E VETERES.
49. Putandis, amputandis, Iso. census, I.
50. Procudam, excudam, fabricofalcem.— Cbaly- 60. Spurcavit, slupravit.— Lacaenas, Grcecasmu-
bem, falciculamad secandasvites, I. lieres. Lacmna tivilas est Grmcim,ex qua fuil Leda.
52. Nemus, scilicelmeum, I. Jo.is, versus in cygnum, viliavh LedammatretnHele-
53. Coelogenitus, cmlifilius, I. -
" nw, quw ovumpeperii, unde nati sunt Pollux et Castor
55. Minores,posleti, Vat. A. et Hetena, I.
N 56. Profugus, Saturnum dicit. — Equina libido, 61."*Nuncbove, Jovis voluil concumberecum Eu-
Saturnus concubuitcumPhilyra nympha; quibusOpis B ropa; ideo convertitse in bovem pulchrum; et sic vi-
supervenit, qui, ne depreltenderelur, converlitse in liaviteam.— S\ib\eciam,Europam,qumuxorPhos-
equum;ideo dicilur Tuscisadhinir£ puellis, I. nicis. — Crimen, sluprum, Iso.
59. Olympi,"Olumpus, guasi Ololampus,lotus in-
COMMENTARIUS.
48. Yirgilius lib. vm tolam hanc fahulam enarrat: bidine usurpari observant Barlhius, Turnebus aliique
Latiumquevocari Maluil, his quoniamlaluissel tulus crilici. Sed praeterea Prudentius respicit fabulam, de
in oris. Minuciusin Octavio: Itaque latebramsiiam, qna Isoel llyginus fabul.158: Salurnus... in Tltracia
guod lulo latuissel, vocari maluit Lalium, et urbetn cuni Philyra Oceanifitia in equumconversusconcubuit,
Saturniam de suo nomine. Arnobius lib. IV,Lactan- quw ex eo peperil Chironem cenlaurum. Propius ad
litis lib. i, cap. 14, Terlullianus Apologet.
" cap. 10 Prudeniium Virgiliusm Georg.: Tatis et ipsejubatn
hoc ipsum gentilibus exprobrant. cerviceeffudilequinaConjugisadvenlupernixSalumus,
49. Egm., Pal., male, cura polandis. et allum Pelion hinnitu fugiens implevilacuto. Vale-
51. Oxon., perperam, Saturnia nobis. rius Flaccus lib. v, vers. '152: Philyrwque^attomine
53. Yat. A, (unt quia; lege sunt quia. Gallandius dicta Litlora, qumcornu pepulitSalurnus equino.
nolat, quianaminterrogative usurpari apud veteres. 58. Egm., miniis bene, simulato nomine mwchus.
Ilaquidem plerumqueaccidit; sedsineinlerrogatione G His quse de Salurno narrantur contrarium videlur
per pleonasmumrecte dicilur quia nam : Sic Plautus esse quod ail Juvenalis sat. 6: Credopudicitiam, Sa-
Amph. act. n, sc. 2, vers. 34 : Quia enim sero lurno rege, moratamin lerris, visamquediu. Certe pa-
advenimtis.Salurnus Creli et Terra. fllius putabatur. rum sibiconstant poelae in saeculiaurei felicitate de-
Hinc veteres dicehant, coeloeos descendisse, qui im- scribenda. Ovidiusi Fast. : Vix ego Salurno quem-
proviso apparebant, et lerrw ftlios vocabant ignotos quam regnanlevidebam,Cujus non animo dulcia fitrta
liomine-.Auclor est Minucius.Terrw enim el cmlifi- forent. Post hunc versum iu Rat., Mar. etaliis titulus
tius, quodapud llalos esset ignolis parentibusproai- est De Jove.
tus : ul in hodiernuminopinatovisoscmlotnissos,igno- 59. Heinsius ail, pessimo exemplo Weilzium Be-
biles et ignoloslerrw fitios nominatnus. Vide Muretum cmani conjecturam sinuosi admisisse In contextum '
lib. XIIIYar., cap. 7; Tertullianum Apologet.cap. 10, pro silvosi, quod de Olympo recle dicitur, ULfron-
cum nolis Heraldi; el Laelantium lib. i, cap. 2. dosus ei opacus. Hoc monilum sequi debuerunt, qui
54. Heinslus ait, potiores liabere pa(Waspeclala. lleinsii conjecturas nonnunquamsine ulla causa atlo--
sepulcra, quod alii perperam interpolarunl, nec recle plarunt. Ex glossa Isonis emendari potest 1'sidorus
Cauchiumin patria. Juretus in suo libro invenit quo- lib. xiv, cap. 8: Diclus aulem Oiympus, quasi olo-
rum palrias, peccala,sepulcra,quam leclionemveram lampus, id est, quasi cwlum.Meliusglossa, id est, to
esse defendit, quia Prudentius ridiculos deos esse lits incensus,vel potius lucidusatit splendidus.Isidorus
arguit, de quorumpatria, sive ortu, vita scelerata et ex Virgiliocitat nubesexceditOlympus, quod in Vir-
obitu, sive sepulcris conslat, ul arguit eliam Lactan- gilio non reperiri nolat Grialius. In Lucano hoc he-
lius lib. i Divin. instit. Wcitzius legit quorumpalrias ^. misiiebinm invenio lib. n. Jovem in monte Olympo
spectare sepulcra. Mar., palrias, speclata sepulcra. habilasse, docet historia * hinc fabula de Jove iu
-Rat., pairiam, spectalasepulcra. Urb., patria spectare cceloregnanle. Yide Lactantium lib. i Divin. lnsiil.,
sepulcra, quod videtur fuisse in Egm. ei Palat. In cap. 11.
Widm. et Bong., pa(Wa_,sed non explicat Weilzius 60. Heinsius in Gis. improbal incestas,quia polio-
an scquaiur speclare, an aliud. Lectio codicis Jureti res babent incesla. Ald. et Urb., inceslas. In Rai. est
milii videtur praeferenda. Pro ande Vat. A nnde. A incesta, sed glossa pollutas. ln glossa pro Lacmnaci
Satnrno origo deorum in ltalia repetitur. Tertullianus vitas est Grwcimlege vel intellige Lacedmmon,vel, ut
Apolog. cap. 10 : Anle Salurnum deus penes vos - in nonnullis dictionariis haecurbs nominatur Lacon,y
ttetno, ab illo censuslotius vel polioris vel noliorisdi- nam lacmnaesl mulier Spartana. Leda, Helena, Her-
vinilatis. mione, feminaeLacedaemoniae,infamia impudicilia.<
55. In ora codicis Jureli pro div. Iect., minore, laborarunt.
quod vitiosum est. Minores pro posteris accipiunt 61. Vat. A, tunc pro nunc. Pro bove scribuiit bce
Lucreiiiis, Plinius et alii. ln re noslra Arnobius Rat., Mar. a prima manu, Widm. a prima manu.
lib. v.Falciferum veluslasedidit prisca, el tninorum Weitzius expressit etiam boe, quia Colerius ad Valer.
transmisitmtati.Densu aeris in siatuis fuse Juretus Max. pag. 568 in suis membranis ita scribi afflrmal.
ex Plinio, Isidoro, Cassiodorio et aliis. Adde Bulen- Adverie, has membranas easdem esse quas sub Mar.
geriuii, de Pictur. el Staluar. lib. n, cap. 1.1,quod nomine laudamus. Pro subveclam habent subjectam '
est Deslatuis mreisfusis. Widm., Bong., Mar., Rat., Gis. 1 ed. ad marg. In
56. EQuinamlibidinemel adhinire de immodica li- cditione Pariiiensi mendum est ad crinem pro ad crU
£23 AURELII PRUDENTII CARMINA. 124
Nune tenera pluma levior, blandosque susurros A Haeccausa esl.etorigo mali.quodsaecla vctuslo
In morem recinens suave immorientis oloris: Hnspite regnanle crudus slupor aurea finxit,
Gapta quibus volucrem yirguncula ferret amo- Quodque novo ingenio versutus Juppiier, astus
|rem. 75 Multiplices, variosqne dolos texebat, ut illum,
G5 Nunc forious surdis, sera quas, vel pessulus Veriere cum vellel pcllem,faciemque, putarent
[arctis Esse bovem, praedari 'aquilam, concumbere
702 Firmaral cuneis,per tectum dives amator [cygnum,
Imbricibus ruplis, undaniis desuper auri 70S Et nummos fieri, et gremium peneirare
Infundcns pluviam gremio excipieniis amicae: [puellae.
Armigero modo sordidulam curanle rapinam, Nam quid ruslicitas non crederet indomilorum
70 Compressu immundo miserum, afficiens cala- 80 Sfulta virum, pecudes inter , riltisque ferinos
[milum, Dederesuelaanimum,dia_ rationisegenum?
Pellice iam puero magis indignanle sorore. In ntianiennriiie.fidem ne.bnlnniseallida traxif.
GLOSS-E.VETERES.
62. Tenera, cygnea, l. JJ minisleriodepositam, el Ganymedemloco ejns sttsce-
63. Immorienlis, olor, dum moritur, dulcesdat so- p''sse, I.
nos; vel perpelui et immorlalis, quia sidns in cmlo 75. Hospile, Saturno. — Crudtis, incultiis, novtts,
est, \. indigeslus.—Slupor, stullitia. — Firixil, sub Salurno
64. Capia, decepta. — Quibus, susurris. — Vir- aurea Swculafuerunt, quia pax oplhnafuit, I.
gtmcula, Leda ttxor Thesei,
—
I. 76. Pell.m, suam transferendo. — Faciemque,
65. Surdis, clausis. Pessulus, veclis, I. suam, 1. .
66. Dives amalor, Jovis, 1. 77. Esse bovem , cutn vitinvitEuropam. — Prae-
67. Imbricibns, tectis, I. dari, cumrapuit Ganymedein.— Concumbere, Alcme*
68. Amicae,Dandmuxoris Acrisii, I. nam. — Cygnum, per cygnutn, I.
69. Modo, ntwic, I. 78. Et nummos, imbremattreumnummosvocat, vel
—
70. Miserum, slupratum. Afficiens, comprimens. pectiniamquam dedil cuslodibus,I.
— Catamiltim, Ganymedetn : calamitus el succuba 81. Dedere, sponlesuu tradere. — Diae,divinm: d\a,
unum sunt, I. iiobilis,.eugenesunumsunt, I.
71. Pellice, cohcubina. — Imlignante sorore, Jttdt- 82. Nebulonis, deceptoris, I.
anabatur Juno,' soror Jovis, Heben sororem suam de
COMMENTARIUS.
tnen. Jovis imagines, quibus haee fahula, aliaequere- C 70. Rat., cod. Val. A, Mar., rogliores Heinsiani,
praesentantur, exhibel Monlfauconiuslib. n Aniiquit. Sich., Gis., Fabr., Widm., Pal.', Bong., afficiens,
lom. 1. Ald., Gis. jn conlexlu i ed., cupiens. Gifanius, verbo
- 62, Heinsius cum suisscripLis, codexJureli, Egm., AFFIGERE sive ADFIGEUE, ex oplimo vet. lih. affigens,
Palat., nunc iener, ac pluma Uvior. Ald., Mar., Rai., quod placuit Weilzio. Vat. A scribii .Catamintum;
Gis.,Weilz.,Fabr.etalTi, nutic(ene.ap/»in>_z/e-"or.Yat. idem nomeri in Julio Firmico legebamr corruple
A, tunc tener, ac. Arnobius lib. IV,Juppiler ipserex Cantamitus.Ald., Catamytutn; plerique Calamitum;
mundi ttonne a vobisinfamis est isse per innumeras aliqui Catamithum.Cicero Pbilip. 2 : Ego ul te caia-
species, el pelulamis amoris flmnmisservilibttsobum- milum oslenierem, etc. De eaiamitis sive mollibus
bravisse fatlaciis? Nunquid a nobis aliquando con- plura Barthius lib. xxm Advers., cap. 7.
scriplus esl, libidinosa ut perficeret furla, modo esse 71. Vat. A, mendqse, auam puero. Ral. scribit
in aurum versus, tnodo in satyrum ludicrum, in dra- pelicecum uno /.
conem, in alitem, in laurutn? Vide quae notat El- 74. Vat. A, male, quoique novo.
menliorslius ad Arnobium pag. 91. Tertullianus in 75. In Cell. edit. 2, iltam, mendose.
Apolog. Jovem vocal pluihalmn amaiorem, quia in , 77. Vat. A, Weitz., concumbere.Heinsius cum re-
cygmim conversus ob amores Ledde,et in aquilam, ceniioribus boe ipsum, sed non explicant quofura
ut Ganymedem.raperet. Alia est seiilentia Chamil- codicum auclorilaie. Gis., Fabr., Mar., Colerus loc.
lardo, qui hunc versum referri mavult ad Jovem cil., Rai., concingere; in Rat. Glossa addiia, pro
conversum in cuculum, ut Junonej potirelur, aut in concinerecausa metri, quod ridiculnm est, supra prq
aquilam, uiAsleriem comprimeret. Quod plerique de div. Scriplura, concumbere. Marielius reiinenfluni
Leda narrant, alii de Nemesi referuni. Nonnulli Le- putat concingere,boe esl, quasi alis complecii. Ovi-
dam post morlem nome» Nemesis accepisse tradunt. D tlius lib. vi Metamorph.: Fecit olorinis.Ledam recu-
64. Yal. A, minus bene, rapta pro capta. Fabr., baresttb alis. Aldusa W*eitziolaudatur pro concingere;
volucrum, quod merilo rejicit Hejnsius. Gronovius sed cgo in Aldo, Gis, i ed., aliisque vulg. invenio
conjiciebat volucremamanlem. Gis. 2 ed., volucrum, confingere,qua_non est spernenda leclio.
-sedcorrexit de solo olore, ul explicat. 78. Mar.,'apud Heinsium alter Roitend., Ral. a
- 65. Yat. volucrem
A, Tvnc foribus surdis sura quas ve, per- prima manu, Weilz.,GIfanius verbo KINGUERE ex tri-
peram.. bus veli. lib., serere, quod eleganlissime dictmn, ait
66: Thuan., Vat. A.,"codex Jureti firmarant, quod Giianius. Ma\ofieri cum aliis.
tenuit Heinsius. Ald» el noslri, alii, lfirmaral. Teriul- 79. Rat., viiiose, rusticilans.
liamis in Apolog, hanc etiam fabulam langii. Juhus 80. Heinsius cum Thuan., ritusque,quod perperam
Firmicus de Errore prof. relig.: Adulteriodelectatur in Wc(usinutasse Gifanium affirmat. Jureius quoque
aliquis, Jovem respicit, et inde cupidilalissuw fomenia in suo cod. reperil W(us.Exstat nihilominusWerusin
conquirit,probat, imitatur, el laudal, quod deus suus- Islar., Rat., (Jrb,, et, ut videlur, in Alex. a secunda
incyqno faltit, in tauro rapil, ludil in satyro, el ut mann , et in vulgatis exstabat ante Gifanium. Imo
liberalis in flagiliis esse consuescal, quod inclusatn Gifanius reierens hunc versum ail : pecudes inter
aurolwgiler fluenlecorruperit. Hinc nata labtila est. riclusqtte(Iticin 2 vers. legiBITUSQUE).
Quod cuslodes Danaes auro corrupti fuerint, in im- 81. Gif., verho DIVA,legii degere, et divm. Ald.,
brem aureum conversum Jovcm poel.e"ItJixer.unl. Mar., Weitz., Toro, etalji, divmralimis. Codex ju-
69. Egm., Pal., Vat. A, causante rapinam. Notum reii pro div. lecl., dim, quod lenent plerique.
est* armigerum Jovis esse aauilani. .2. Yat. A, Pa!._iueple, callida sirttxiu
S25 L-IBERI CONTRASYMMACHUM. 120
Nequilia, infelix facilem gens praebuit aurem. A Murmure nam rnagico tenues excire figuras;
SuccessitJovis imperio corruplior aetas: Atque sepulcrales scite incantare favillas,
85 Quaedocuit rigidos vitiis servire colonos, - Vita iiidem spoliare alios, ars.hoxia jiovit.
Exper(es furandi homines : hacimbuil arte ._ Artificemscelerum simplex mirata vetustas
Mercurius,Maiagenitus: nunc magnushabetur 100 Supra hominem^oluit.siinulanspernubilaferri,
Ille deus, cujus dedit experientia fures: Aligerisque levespedibus lranscurrere\entos.
- Nec non Thessalicaedoclissimus ille magiae 7Q5 Ecce deum in numero formalus, et
90 704 Traditur exstinctas sumptaemoderamine [aeneusaslat
[virgae Graius homo, augustaque Numa. prsefulget in
In lucem revocasse animas. Cocytia lelhi [arce.
Jura resignasse, sursum revolantibus umbris. Strenuus exculti dominus quidam fuit agri,
Ast alias damnasse neci, penitusque Iatenti 105 Horlorumque opibus memorabilis ; hic tamen
Immersisse chao: facit hoc, ad utrumque pe- [idem
[ritus Scortator nimius, mullaque libidine suetus
95 Ut fuerit, geminoque armarit crimine vilam ; B JTusliculas vexare lupas, inlerque salicta ,
GLOSS/E VETERES.
85. Rigidos, stuttos, for(es, l, 96. Excuv, huc vocare, 1.
87. Mercurius, magusfuit astutisshnus;quimagicos 97. Scite, docte, vel sapienter, L
tltesaurosinveniebat; propler thesauros enimhomines 101. Aligeris, quia pennas in pedibushaberedicilur,
—
fures sunl. Maia, mater Mercurii. Maia et Elecira quw petasi nominevocanlur: pelasum esl votnlile,nam
sororesfuerunt filim Allaniis : ex Maia Grmci vene- -pelovolodicitur. — Leves, veloces,I.
runt, ex Electra Trojani, I. ( 103. Graius, Grmcuseniin fuit. —Auguslaque, pul.
89. Thessalicae, quia ibi magica drs abundabatin chra, 1.
qua islevalde peritus. — Magiae,magicmarlis, 1. 104. Strenuus, de Priapo dicjl, qui fuit Deus hor-
90. Virgae, caduceorper virgam el serpeniemhomi- lorum;qui ob nimiammagnitudinemvirilis'membride
nes magicis atlibussuis resusciiasse dicitur, atque ne- numero deorwnest ejecltis.— Fuit; scilicetille, I.
casse, L 105. Horlorum', dicilur Priapus prmesse hortis ob
91. Lucem, hanc vilam. — Coeyiia, infe>;nalia,I. eorum fecunditalem,cum enhn alia terra aliquid ferat
92. Resignasse,resolvisse.— Umbris, animabus I. in anno, horti nunquamsine fruclu sunl,\.
94. Ad utrumque, ad vilam el mortem, I. 107. Lupas, meretrices, I, - "
95. Gemino. morliftcandiet viviftcandi.I. L
COMMENTARIUS.
83. Post hunc versum Mar., Rat. et alii protitulo congerunt. Nimium essem longus, si ^vel nominara
De Mercurio. tanlum veUemcriticos omnesqui hosPrudentiiversus
86. Laci. lib. i Divin. Instil., cap. 10, Fur ac _._ laudant.
bulo Mercurius quid ad famamsui religuil, nisi memo- 98. Vat. A, Pal., vila idem, male.
riam [raudum suarum,?ConferElmerihorstium in Ar- 101. Vat. Armendose, aliqeres. Pcst Iiunc versum
nobium pag. 89et98. titulus De Pjiapo in Rai., Mar. aliisoue.
89. ln Rat. scidlus aliquis, abrasisprioribus, Tlies- 102. Oxon., corrupte, (oratus pro formatus. fiein
'salicmmdgimdoctisstntusille. Heinsius edidit Thessa- sius indearguit fortasse scribendum tornuius, ut iia
Ucm,sed notavit.in Thuan. esse Thessalim,ut Arca- conjungantyr _eneuset ligneus, sive saxeus. Tornari
dius pro Arcadicus,etlalia compliira. Cellar. et Teol. enitu non ligna lanium., sed eliam saxa dicebantur.
teiiueruntTnessfl/ic-.Liberius a Jesu tom,I Poslhum., Chamillardo placet conjectura. Non video cnr lectio
col. 761,affirmai, necfomantia. arlem apud Hispanos codicumdebeatsollicitari. Nam in Oxonio (oralus er-
in pretio fuissCob clarum auctoris nomen, Mercurii ror esi ex formatus, non ex lornatus. Hos versus et
scilicet Trismegisii, leste Prudeniio lib. i conira hisioriam de Priapo Hluslrat Vulpius ad carm. 18
Symmachum. Arbitror , non alium locum,' nisi Cauilli.
hiinc, a Liberio indicari. Al Prudentius hoc loco niliil' 103. Vat. A et codex Jnreti, angusta [>roaugusla,
de Hispanis, nihil de Mercuiio Trismegislo. S. Tsi- quod verumesi. Iiiterbujtismediaf.inia nomina saepe
dorus lib. Vin Etym., cap. 9: Prudenlius quoque de mutatio accidit. Chamillardus Numaearcem inlelligit
^Mercurio sic ait : Tradilur exslincias, elc. Eostlem Janiculum, ubi Numa sepultus est, vel domum Nu-
versus ex Isidofo desumit S. Martinus Eegionensis j. mae, quae in Veslaelemplum mutala fuit. Maloacci-
tom. II, pag. 25. Sed in hoc mendum est Traditur u pere de Roma ipsa ; ac docie mentio facta Numae,
BINCexstincias ASSDMPTG inoderamine.Tn Ahraxaeisa qui, ul aii Lactaniius lib."i Divin, Instit.,cap. 22;
superslitiosis haerelicis saeculili exbibebatur Mercu- harum vanilalumapud Romtmosauclor et constitutor
rius cum iuscriptione Michuel.Vide Monlfaueonium fuit. Caeieruminierpretaiioni de templo Vesiae f.ivet,
loin. II Aniiq., pag. 3G6. quod fascious a Vestalibuscolebalur.
92. Ratione caesuraeeposlremum in.fesitjrnassepro- 104. Ald. et nonoulli vulg.. quondampro quidam.
duciiur. De his legendus Yirgilius iv JEneid., et Juretus <jut"datn-diclum ait qnasi in contemptnm. Yc-
Horat. od. 10 lib. i. leres in summum odium alicujtis ne nominanduin
95. Pal., Egm., alia, male, pro alias. Edilor ope- quidem censebant. -DeHellesponiiaco Priapo viden-
fum S. Martini Legionensishotavit, in ms. esse alios. dus Arnobius^lib.-ni.
94. Yat. A, ad ulrumqueparalus; et fortasse imi- 107. Bart-hius, lib. x Adv., cap. 2, iegit ex aliquo
latio cst Yirgilii u iEneid. Al^ue in ulmmque pa- codice ruricolas, sed cum in antiquhiribus invenisset
raius. ruslicolas, conjecit luslricolas; nam lustra deosa et
96. In S. Martino Legionensi mendum excilarepro obscura ferarum lalibula sunt, ubi scorta iniiio ba-
excire; quodproprie de re magica dici, notalum alibi bilabanl, dicta propterea lu|)ae. Postea urbanaeea-
est, ac multis constat exemplis. Juretus recte rejicil rumdem speluncaeappellataeetiam sunt luslra. Hein-
mutmurenam magno in quodarn cod. De murmure sius nonvidetur legisse aut intellexisse Barthium :
magicovide Apolh. vers. 477. Consuleetiam Lactan- aii enim, Barihio arridere rmicolas Jureius eiiam
Uum, lib. vii, cap. 13, et quaemulta ejus adnoutores alicubi inyenit ruricolas,sed ex suo codice emendavit
127 AURELH PRUDENTII CARMINA. 128
El densas sepes obscena cubilia inire : ^ Ardor, et in transtris jaclata efferbuit Argo.
706 Indomilum inlendens animum, semper- 707 N.c maris erubuit Nemea sub pelle fo-
[que paratum [vere
110 Ad facinus, nunquam calidis dabat otia venis. Concubitus, et Hylan pereuntem quaerere cae-
Hic deus e patrio praenobilis Hellesponio [lebs.
Venil adusque Italos sacris cum lurpibus hor- 120 Nunc Saliis, cantuque domus Pinaria templum
[tos: Collis Aventini convexa in sede frequenlat.
Sinum laclis, et haec votorum liba quolaimis Thebanus juvenis superalis fil deuslndis,
Accipit, ac ruris servat vinela Sabini, Successu dum vicior ovans lascivit, et aurum
115 Turpiter affixo pudeat quem visere ramo Captivje genlis revcbit, spoliisque superbus
Herculeus mollis uueri famosus amore 125 Diffluilin llixum c.umSfimiviro rrimilntn.
GLOSS/E VETERES.
110. Olia, securitatem, I. ss(, Iso.
111. Hic, talis : per ironiam dicit. — Hcllesponto, 119. Hylan, necerubuit ille cmlebs,id esl cwlestem
Hellespontusest civilasin Lampsacoinsula,\. (forte cmlibem) vilam ducens. — caelebs,abstinens, I.
113. Sinum, vas in quo mitlgelur. •— Quotannis, B 120. Saliis, saltaliotiibus: salii dicunlur, qui tripu-
tingulis, I. dianlesaram circumeuntHerculis : require fabulamin
114. Vineta, a vinea, vitelaa vile, dumela a dumis. Virgilio : dicti ab exsiliendo.— Domus, fantilia.'—
— Sabini, Ilalici, oppidumItalim, I. Pinaria, Pinarius ei Polilius sacerdotesHerculis [ue-
115. Turpiler, ramum enim gerit in manu, unde vi- runt, I. — Saliis, sallationibus, Rat.
-lelur vineas defendere el horlos sibi commissos. — 121. — Aventini, mons dictus ab advenlu avium:
Pudeat, unumquemque,1. <tamex Tiberi Huvioemerqenles,excelsa ipsitts tnontis
116. Mollis, sluprali, I. oetunt, I.
117. Ardor, amor, minna. — Jactata, pro injacla- 122. Thebanm ju.enis, Liber pater, I.
tione faligttta; naufragio.—Efferbuit, arsit.— Argo, 123. Successu, prosperitale. — Lascivit, luxuriose
nave, I. igit, I.
—
118. Maris, mascutini. Nemea sub pelle, Col- 125. Diffluit, dissolviturin luxuriam. — Semiviro,
thida : nam Nemea, filia regWColchorum,quam illa castrato: nam castratutn habuit secumquemdam,tnol-
Herculi dedil. Hercules cum Pallantea, Evandri filia, lemerenervem, 1.
eoncubuitsitb pelle leonis, qui in Nemea silva captus
COMMENTARIUS.
rus(»c»t/as.I"n nonnullis vuig. est rusticolas, et erat tn verticearundo Terrel fixa. Yirgihus hb. iv Georg.:
eliam in Aldo, sed is correxit rusliculas. Ex editis Q Et cuslos furum, atque avium cum falce saligna. Huic
solum invenio ruricolas in Fabricio. Codd. niss. alii, versui in Rat. et Mar. subjicitur inscriptio De Her-
rusticolas, ut Alex. et Urb.; alii rusliculas,quodprae- cule.
ferendum videtur, ei exslat etiam in Cicerone, Mar- 116. Barthius, lib. xxi, cap. 15, Adv., ait, pulchre
tiali, Ausonio, quasi diminuiivum a rusiicus. Teolius Prudenlium Herculis Graecum nomen Lalinilaie do-
edidit rusticolas, el exisiimat, a Prudentio rusticolas nasse, ut Horalius Ulysseum, YirgiliusAchilleum.At
lupasforiasse accipi pro puellis quae pecorum pastui hoc loco Herculeus adjectivum csse debet, scilicet ar-
invigilanl. Lactantius lib. i Divin. Insiit., cap. 20, de dor Herculeus, nisi pro ardor Iegalur arsit. Sensus
Lupa nulrice Romuli: Fuit Faustuli uxor, el propler est: Ardor Herculeus fuit famosus amore mollis pue-
vulgali corporis vilitalem Lupa inler pastores, id est ri. Horatius lib. i, od. 3, Herculeus labor.
merelrix, nuncupala est, unde eliam lupanar, dicilur. 117. Thuan., jaclata ferbuit Argo. Vat. A, jacta,
Vat. A, male, saliclas. mendose.el efferbuitArgo. Mar.,' Prag., Rat.a prima
108. S. Paulus fornicem seu lupanar videtur ap- manu, jaclala efferbuitArgo. Alii, jactalm efferbuit,
pellare simpliciter cubilia ad Rom. xni, 13 : Non in vel ferbuil Argo. lieinsius opmatur jaclatm efferbuil
cubilibus, el impudicitiis,elc. Argus; Banhius conlendit, Iegendumjactatw efferbuil
109. Cum reete procedat sensus, nescio cur Hein- Argo, ita ut Argonon declinaverit. Urb., male, ardor
sius lectionem codd. sollicilare voluerii, coujiciens in transtris. In glossa nescio quid"sittninna, nisi forle
Indomitoinlendens animo, semperqueparalo. Grono- intelligaiur migma,aul mimax, hoc est,mixlura ignea
vius ttervum pro anhnutnreponi malehat. adeo violenia, ut eliam sub aqua arderet.VideMacri'
111. Sicb., Mar., Weitz., el patrio.Lampsacus urbs Hierolex.
est sita e regione Caliipolis in Ghersoneso Thraciae j) 118. Yat. A, corrupte, nec mea suppelle. Ald. et
ad Hellesponium frelum, quo Chersonesus ab Asia Vulg., Nemmapelle. Mar., Nemma sub peile. Rat.,
sejungitur. Glossa plane corrupta esi, ut fere in om- Prag., Jureli codex, Nemeasub pelle, ut castigarunt
nibus aliis descriplionlbusgeographicis. Gifanius et Heinsius. Sie vm JEneid.-, Nemea sub
112. Val. A, sacros, a prima manu. Codex Jureti, rupe, ex codd. emendalis. ln Vat. A error melri ef-
Egm., Pal., Vat. A, culloribuspro cutn lurpibus,quod ferbuit pro erubuil.
posiremum relineri dehet. Sacra turpia sunt Pria- 119. Nonnulli scribunt Hilan, et cmleps.Arnobius
peia, de quibus Meursius Iib. v de Festis Graecorum, lib. iv, Hylam nescio quis diligit. Firmicus de Error.
elMontfauconiuslib. I Aniiquil. tomol, part. 2. prof. relig., Valerius Flaccus"lib. in Argon., Hygi-
115. Weitzius scribil quodarinis, quia ita invenit nus " fab. 207.
in Egm. Cur non quotannis, cutn ita alii scribanl ? 120. Salii sacerdoles erant Herculis el Martis.
Versus bic Virgilii e. t eclog. 7: Sinum lactis, et hmc \Tirg.vni -Eneid. : Tum Salii ad canlus incensaalla-
te liba, Priape, quolannisExspeclare sal esl, cusloses ria circttm £Jopuleis adsunl evincli temporaramis. De
pauperis horti. domo Pinaria idem Virg. : El domusHerculei cuslos
114. Inlelligo rus Sabinum Horaiii. Pittaria sacri. Vide Macrobium, Servium, etalios.
115. Egm., Pal., vitiose,puderal pro pudeat. Gran- 121. Posl hunc versum in Mar. et Rat. inscriplio
gseus et Heinsius ramum inlelligunl partem obsce- De Libeio, qui el Baccltus. Deesl in Aldo et nonnul-
nam. Iso de ramo, qnem gerit in manu, exponil. lis aliis.
Horaiius lib. 1, saiira 8, de Priapo sui ruris : IVaHi 125. Rat., defluit. Codex Jureii, in lusttm, ex ve-
fnres dexlra coercet As( ivwortunas volucres - tcri more srribendi. Lactatilius lib. i, cap. 10: Dc-
129 LIBER I CONTRASYMMACHUM. 130
Atque avidus vini, multo se proluit haustu, A 135 709 Hoc circumsallanle choro, temulenius
Gemmanlis paierae spumis, musloque" FaTerno [adulter
70SPer,r,indens'*y,JSllmrorantia terga ferarum. Inveuit exposilum secreli in littoris acta
His nunc pro merilis Racchocaper omnibus ai is Corporis egregii scortum: quod perfldus illic
150 Caiditur, et virides discindunt ore chelydros, Liquerat inceslojuvenis saliatus amore.
Qui Bromium placare volunl: quod et ebria Hanc jubet assumptam fervens jiost vina Neas^,
[janftunc [ram
Ante oculos regis salyrorum insania fecit, 140 Secura in deliciis lluitaniis stare triumphi,
El fecisse reor stimulis furialibus ipsas Regalemque decus capilis gestarecoronam.
Mamadas, inflammante mero in scelus omne Mox Ariadnaeusstellis coelestibus ignis
1 Additur : hoe prelium noclis persolvit honore
[rotatas.
GLOSS/E VETERES.
127. Musto, novo. — Falerno, monsvini optimi fe- 156. Acla, in viridilale; ammnitas liltorum; acta ,
rax, I. . locaurenosa, velammna:nnm\crEGrmcidicunl litlus,[.
in —
128. Perfundens, jactabat vinum equos. Fera- R ammnitale,Rat.
rum, nam tigrides in curru ejus esse feruntur, I. •" 137. Scorlum, Ncmram, I.
Ariadnem, filiatn Mi-
129. Caper, rjuta con(rariusest vitibus, I. nois, quam Theseus reliquerat, Vat. A.
130. Discindunt, mordent. — Chelydros, serpen- 138. Ince<-to,illicito, vel poiluto, Tso.
es, I. 139. Neaeram,pellicem vel concubinam, I. Ncmram
135. Bromium, Bromius minister fuit Liberi. Bro- dixit, quasi commvjiemamicani, Rat.
mius, id est Bacchus, a bromo, id est cellario; vel a 142. Ariadiur.us , Ariadnem, nalam Minnis regis
bruma, in qua multum comeditur; cui eliam caperhn. Cretm,Liber paler in conjugiumaccepil; propler cujus
molatur, quia vineisvalde nocet, I. honorem inter astra locala est, vel uxor Liberi fuil;
132. Satyrorum, sa(t/W ruslia sun(, eo quod saiu- quam cum accepissel, dttulii Vulcanus coronam, hi
rtiri libidinenequeunt;-vel poetw, qui nunquamsapien- qua erant septem lapides : quam Liber ob amorem
lia salurantur, I. Ariadnw in cwlocollocavit: quam modo cot mam di-
134. Maenadas,feminas, qumet Bacchm, id eslin- cunt.—Ignis, amor, minna, I.
—
sanientes. Rotalas, prmcipitatas, I. 143. Honore, propler honorem, I.
135. Temnlenlus. a lemeto. id est vino anliauo. I.
COMMENTARICS.
lalus enint Crefamcum setniviro comitalu, naclus est nobius. Sic Prudenlius recte ait ore discindunt, nara
impudicam mulierem in liVore. lmilalio Maronis iv ophiophagia sonant dilaceraliones seu devorationes
-Eneid,: At nunc iile Paris cum semivirocomilalu. serpentium : qualia non pauca hodie quoque a pro_-
,126. Vat. A a prima manu, hastutn, corrupte. C stigiatoribus fieri videmus. Etsi autem chelydri viri-
127. Becmanus, inManuduct. ad ling. Lat. cap. 6, des dicantur etiara racemi in speciem serpentitir_i
correxit palerm pro pateie, quod in nonnullis vulg. circumpendentes, aliud lamen arguunt verba Pru-
exslabat. Ald., Bong., Torn., Widm., el alii veter. s, dentii.
multo. Sed verius videtur tnusio Heirisiocum Egm.,. 131. Mar. a prima manu, itemque Rat. a prinia
Cauch., quia prsecesserat mullo haustu. In Alcx. manu, placere; recle emendalum placare, quod me-
etiam et Jureti codice est musio, et in Widm. supra trum et Latinitas exposcit.
no.o, ut tnuslo respondeat. Mihi non displicet multo, 134. Nonnulli scribunt menadas. Pal., mendose,
namsaepePrudentiushujusmodi repelitionibus utilur. rotatus. De his vide CaWlli carmen Nupt. Pelei et
Imilalio Virgilii lib. i : Ille hnpiger hausit Sputnan- Thetidos.
tem paleram, et pleno se proluit auro: 135. Prag., hic pro hoc. Ricciolius in Indice syl-
128. Rat. a prima manu, male, injugum pro biju- lab. conlrovers? mullis probat, primam el secimdam
gum. Tigrides el lynces currui Bacclii tribui solent. in temulentusesse commtinenf.Barthius loc. cit. con-
130. Prag., minus probe, credilur pro cwditur. lendit legendummeruleutus,quod mihi nonpersuasit. „
Prag., Widra. supra, Ral. a secunda manu, chetin- 136. Juretus rejicit arca pro acta; nescio autem -
dros. Bong., Widm., celindros. Rat. a prima manu, ubi invenerit arca. Notaf, ac(am esse .secreium et -
chelidris. Legendum cum aliis chelydros. Ila etiam amoenumlittus, et olim lupanaria in liltoribus fuisse
Iiabet Mar., sed supra cltelyndroscum glossa pitos. constituta, unde videri potest defluxisse nomen Gal-
Martinus Roa lib. n Sing., part. 2, cap..l0, oslendit licum, bordeau.
vinieteolubri similitudinem, etexplicatProverbiorum IJ 137. Vat. A, vitiose, corlum et illis pro scortum et
Iocum : Vinum mordebit, tit colubcr.Hinc Baccho di- »7/»c.Perfidus hic juvenis fuit Theseus.
catus est draco; caper vero illi caedebatur, quia nocet 158. Egm., liquerat ingeslo. '
vitibus. Yirgilius lib. n Georg. : Non atiam ob cul- 139. Vat. A, male, -Newrem. Bong., men-
pam Baccho caper omnibus aris Cmdilur, et veieres dose, Nemlram. Antonius Delrius Comm. in Hercu-
ineunl proscenia ludi. Arnobius lib. v : Bacchanalia lem Oet. Senecaeobservat, hoc loco AriadnemaPru-
eliam prmlermillarimsimmania,quibttsnomenomopha- denlio vocari Neaeram, quia meretrices bene hahitas,
giis Grwcumest : in quibus furore menlito, el seque- efsucci plenas.quas Allici pugiles, Rcmani vocabant
slrdla pectoris sanitate, circumplicatis vos anguibus, Neaeras. Tibullus/Horatius aliique passim hoc appel-
atque, ut vos plenos dei numine ac majestale docealis, lant nomine meretrices, aut suas amicas.
caprorum reclamanliumvisceracruentatis oris dissipa- 142. Rat. scribit AWadneus;Prag".ariagneus. De
tis. Vide etiam S. -Auguslinumde Civit. Dei lib. vn , corona Ariadnes pluraacvariaHyginusPoetic.Astro-
cap. 21, et Julium Firmicum de Error. prof. relig. nom.hb. n, cap. 5. Paschalius de Coronis cap. 9,
Prudeutius hoc peculiare narrat, quod maenadesnon lib. i, de hac ipsa corona Ariadnes astris addita fuse
solum colubris coronarenttir, verum etiam eos ore disserit. De voce tntnitain glossa vide corament. ad
comprimerent : hoc enim est discindunt, sive, ut in vers. 117.
codiceJureli legilur, descindunl, quasi colubros la- 143. Heinsius conjicit honorm, scilicet noclis; Gro-
cerarent dentibus. Barlhius lib. xiAdvers., cap. 15, novius, hunc... honorem per epexegesi-n, persolvit
putat legendum in Arnobio ophiophagiis, uti etiam hunc honorem, pretium noclis. Mihi clarjor videlur
iu Clemente Alexandrino, cujus verba traduxit Ar- leclio codicum , hoc honore persolvit prelium noclis.
13i AURELH PRUDENTII CARMINA. 132
Liber, ut selherium meretrix illuminet axem. A 7X1 Corruptela tori: quoniam regalibns au'a
145 Tantuin posse omnes illo suh temporereges, , Fervere tunc vitiis soliia est, nec perdita luxu
7!,'0 Indocilisfatui ducebat ineptia vulgi, - Divorum soholes sancli meminisse pudoris.
Uilransire suis cum sordibus .nduperaldr Alque ut, Roma, tuos coelesti ex sede pa-
Posset in aelernum cceli-super ardua regnum. [rentes,
*
Regia luncomnisvim majesialis, et omnis, 165 Queis le semideara jaclant.aucloribus ortam,
150 Parva licet, cpeli imperium relinere potestas Rraeslringambreviter,'Gradivum,velCytheream,
Credila. thure etiam ducibusj parvoque sacello Ille sacerdolem violat; conlra.illa maarilo
ItnperLilusbonos: quemdum meius, aut amor, Succubuit PhrjTgio: coilus fuit impar utrique.
[aut spes Kec terrestre deam decuit mortale subire
Accumulant, longum miseris processit inaevum 170 Conjugium, nec ccelicolam-descende_e ephebum
Mospatrius. Coepitfalsa. pietatis imago Virginis ad viiium, furlivoque igne calere.
1S5 Ireper ignaros nebuloso errore nepotes. 7 IgsSed Venus,augusiode sanguinefemina,vili,
Tum quoque, quaevivis veneratio regibus anle Piivaioque viro veiitum per dedecus 'hajsil.
Conligerat, functiseademjam munerelucis " Et, si Rhea saeram iascivi Marlis amore
Cessit, etadnigrasaltariatranstuliturnas. B 175 Lusa pudiciliam fluviali amisit In ulva,
Inde .puellarum ludibria, pignora, partus, Crediderim generosaealiquemstirpis, sed eum-<
-60 Et funivus amor iuvenum, et_deprensajugalis fdem
.GLOSSiE VETERES.
146. Ducehai. wslimabal.—Ineptia, s(u/(i(ia, I. Martem. — Cylheream, Venerem,I.
149. Rcgia, aula, 1. 167. Ille, Mars. — Sacerdotem, Rheam Silviam,
154, Mos patrius, fuit, cum dicebant: Hos colue- sacerdotem —
Palladis, decjua naii sunt Remuset iiomun
t unt patres nostri, el ideo'nos simililer, I. lus. Illa, Tenus, I.
155. ISebuloso,tnendaci,1. 168. Phrygio, Anchism, I. Trojano Anchism,
157. Lucis, vitm, 1. Vat. A, 1.
158. Cessit, contigit, I.—Urnas, sepulcra, I, Rat. 169. Deam, Vmeretn, I.
159. Ludihria, era>i(: puellm, cutn audissenl iti 170. Co_licoIam,-__a_ (ein, I.
egisse, ludebant, et ad libidinemmagis exciiabaniur,\. 172. Augusto, nobiii. —Sangnine, Jovis, I.
160. Furtivus, slupmm.—Jugaiis, matrimonialis, i75. Privaio, pattperi, Atichlsm,I.
vellegalis, i. 175. Ulva, heiba, i.,
163. Meminisse, scilicei solila est, Iso. 176. Crediderim, ego Prudentius. — Generosse,
166. Pra_siringam, commmnorabo.— Gradivum, nobilis, I.
COMMENTARIUS.
144. Prag., non male, arcem pro axem. el fervel, quod [ervil est quod r.unc aestual, fervet
145. Thuan., illo sed lempore. q.uoddiu tenet f-rvorem. Lucilius apud^Quiniilianum
146. Ppag., dicebal ineptia; Palal., (atuique doce- lib. i, cap. 6, al. 10-.Fervit aqua, el fervet,fervit nunc,
vat. Ulrumquepotestdefendi. Mnreius lib. x-viuYar. <Cfeivel ad anttum
Lect., cap. 9, laudat ineptia, ineptim ex Terentio eL 163. Huic \ersui in ftat., Mar. et aliis sufejicitur
Prudenlio contra gramraaticos» oui inepte inepliam inscriptio /)_ Marte, et Venere, _unone_,- et Cybele,aut
dici vetanl, ineptias}ubent. Cybelle,ul in quibusdam scribitur.
.147. induperalor pro imperalor Ennius. Lucrelius, 164. Mar. a prima manu, ut Romanos; recte emen-
Juvenalis aliique. . datum ut, Roma, tuos:
J4S. Rat., possil; melius posse(. 165. Weitz., W*idm. supra; Gifanius Ioc* cit.,
151. Urb., thura; Egm., Widm. supra, tura; ali- verbo AUCTUS,
* ciibi
ex vet. iib. emendatissimo nuclam pro
lurW,et -cttraet_ducibus, viliose. Egm., Pal., ortam.
Widm. supra, Roltend. prior, parvusque.Opinatur 166. Ald., Gis., Alex., Urb., ei alii-, perslihigatu.
Heinsius parilisque. Jureli codex , tltuia, el ducibus Weiiz., Heins. cum-suis, codex Jurcii, Mar.*,pr-m-
parvusque. stringam, quod Heinsius pulai esse Prudentianum..
152. In nonnullis vulg. raendose, imperitusItottor. Alii Ctjtherean),alii Cytherean,aliiCi./tereantscribunt.
Vat. A el Jureti codex , non beoe, aut lionor pro 168. Ald., Gis., Widm. supra, Bong., Mar. et
aut amor. alii, succutnbil.
156. Ald., Bong., Gis., Heins. etrecentiores, tum lf>9. Duo Roilendorph., Widm. supra, Bong, a
quia. Weiizius cum plerisqne suis,lMar. a secunda secnnda manu, codex Jureti, tnorlalis obire, quod
manu, Ral., tutn quoque. Prag.boc ipsum voluil in (u lenuil Heinsius,quia terreslr-eet morlaleidemsonant.
quoque. Reciior videlur sensus (a»t quoque. Senten- Cham., Cell. ei Teol. oum Heinsio faciunt. Gis. et
tia esiiactanlii lib. i, cap. 15- ». nonnulli vulg., tnortalis inire. Ald., Sich., Weiiz.
159. Gronoviusvolebai pignora, raplhs. qusecon- " cum suis, Fabr., Uib., Mar., Thuan. aliique He n-
jungi iiapo-sunl (aii Heinsius), ut raptus sn secun- siani el nosiri, moriuk subire, GifauiusIOG.cit., yerbo
dus casus. Piudeniius intelligit filios etpartus puel- EPITHETA GESIINATA, ex vel. lib. legit moriale subire,
lanim non nuptarum. In plunmis vett. codd. scribi-• et Servium aiiosque giammaticos reprehendit quod
tur pignera, cum sermo eside liberis et «ffeclibus viiiosum in versu essedocuerint, duo uni nomini-al-
quod Jureius cohfirmathis Agraetiiverbis: Pignom iribui epiibeta, cum saepeVirgiliuset Lucretius id fe-
verum,pigneraUberorum_(affectionum. cerim, Ennius ei antiquissimi s_epi_s'une,quod ta-
160. Gronoviusconjiciebatdefensajugalis.Sei ine- men non est prohandum. Exempla ipse congerit, el
lius esi~deprensa.Aliiscribunt deprehensa. videri alia possuut apud V.ulpiumin Commeut. €a-
162. Barthius, lib. LVI, cap. 9, an, fervere vitiis lulli vers. 1 pra_f.il., ut alios omittam.
summa eleganiia a Prudeniio dici. quaeparum tamen . 171. Mar., Prag., furlitoveigiie.
attendilur a plerisqoe, quia Ireqticniissime usurpa- 174. Prag., male, Cithereasacram.
tnr. Uluutur fervo, »'sPropertius, Valerius Flaccus, 175. Widm. supra, mendose, nisa pro lusa. Vat.
Petronius et alii. Il.Iadifferentia slaluitur intcr fervit A, minus bene. nit's»(,el a prima manu. in ulvam.
"
133 LIBER I CONTRA SYMMAC-IUM. |3_
Moribus infamem, eompressa virgine per vim, A Bacchica de viridi peterenlur ut orgia Naxo :
Se dixisse deum, ne sluprum ntlminis ullus Facta 'est terrigenae domus ririica majestatis,
Objicere auderel lurpi, miseraequepuellae. 190 Et tol lempla deumRomae,quofin orliesepulcra
180 HaecItalos induxit avos vel fama, vel error, '714 Heroum, numerare licet . quos fabula
MarliaRomuIeo celebrarent ut sacracampo, [Manes
Utque Palatinis Capitolia condita saxis Nohilitat, noster popuTusTeneratus adorat.
Signarent litulo proavi Jovis, atque Pelasgae Hos liabuere deos Ancus, Numitor, Wuma,
718 Palladis, et Libyca Junonem ex arce vo- - ' , [Tullus.
___
[careni, -Talia Pergameas fugeruntTiumina flammas.
185 Cognatosde Marle deos, Venerisquoque nudum 195' "SicVesta est, sic, Palladium, sic umbra Pena-
Accirenl proceres Erycino e vertice signum. ttum'
Uiqtie deum maler Phrygia veheretur ab Ida, TaTis et antiquum servavit "terrorasvlum.
GLOSS/E VETERES.
180. Induxit, decepit, I. — Vertice, deverlice, I.
.18'. Mariia, campus Martis Romm. — SaCra, sa- -187. Mater, Opis,qumin Ida motile-colebatur,l.
I. 188. Viridi, quia virel olivis, vel vitibus. —Orgia,
- crificia,
182. Capitolia, ietnpla. — Coudita, conslructa, Iso. B sacrificid. — Naxo, mons, veliiisula,;u'bi-Bacchusco-
185. Titulo, memorim. — Pela.sgae, grmcensis, lebatur, I.
qrmcm. Pelasgi dicuntur Grmci, a Pelasgo duclore- 191. Manes, deos inferni, I.
Grmconominati, I. 195. Ancus, efc, hi fuemnl principes Romano--
184..Palladis, Minervm.—Libyca, Africana, I. rum, I.
185. Cqgnatos, parenlesMartis.— Nudum, clurum, 195. Sic Vesla, talis. — Sic Ralladium, tale- esl
vetpiirum, quia nuda Venus pingebalur, I. lemplttmMinervm,I. 7
• 186. Accirent, vocarenl. — Erycino, Ervx mons. -196.Terror,dt_tHt'(as.—Asylum, domwinrefui.it,I.
GOMMENTARIUS.
180. Tertullianus cap. 4 de Idolol. : Omnia igitur ex parie Martis. ,
colit humanuserror prmter ipsum omniumconditorem. 186.CeIeberr,imumVeneris lemplum erat in monte
Minucius pariter tradit Romanos omnia omnium Eryce in Sicilia.
falsa mimina coluisse, quem ad locum plura.disserunt , -87. YsdeOvidium lib. -ivFaslor.
EhnenliO-Stius,Ouzelius, Wowerus, Rigaliius. Sen- .88. Alter Roii., Bacchia. Vai. A, mendose, _.__-
lenlia haeeerai Romanorum, omnesdeoscolendosesse chida. Naxus insula Baccho dicaia.
sapienti: idcirco veruin Deum et religionem Cbristia- ,189. S. Leo dn serm. 1 .de SS. Petro et 'Paulo .
mm aversabantur, quod bic cultus cultui falsorum Diligentissima'superslitioiie'habebaturcollecium (Ro-
deorum e=setcontrarius. Hinc intelliges,-imbeeilhim mse. 'quidquidusquam.fneratvanis~erroribusinsfitutum.
csse argumentum nonnullorum qui putanl exagge- -,190. Wciizms cum>suIs,Thuan.,alierRoll., Prag.,
rat:<sesse perseculiones Romanorum -in Chrisiianos, Rat., Gif., verbo Aucius, ex vet. lib., quolm-orbe-se-
quia Romanorum religio omnes religiones admille- r*-*pulcra ; quod omnino vcrum .esseaii Heinsius.JUd.,
b.at. Siquidem alise gentes ita deos suos veneraban- Gis., Mar., Yat. A, Urb.,TeoI. .italii, in urbe. Jure-
tur, ut non negarent alios.eoli debere. Contra Chri- tus approbat in urbe sepulcna Henoum. Sed sfalso-pu-
stiana religio bellura omnibus idolis indixil. Acce- lat omnes libros el vulgatos «t veleres ita ihabere,
debat iniplacabile Judaeorum in Christianos odium, excepio quodam .deterioris .notae, ubi legit quot in
quo saopeethnicos insligatos eompertum est. ur.be sepuitos Ileroes. Adverlit, iiempla paganorunr
-181. Haeesacra equiria dicebantur, quae erant ludi priroum fuisse sepulcra, ut docent>Clemens'Alexan-
in honorem Martis, in campo Martio per cursum drinus, S. Cyrillus Alexandrinus, Julius Finnicus,
equorum eelebrati. Ovidiusin FasiisJib. m. Arnohius-et alii. Kirehmannus lib. n, cap. 16 deFu-
182. Cellar. et Teol. notant. montem Palaiinum ner. Rom., hine confirmat plurima olim .sepulcra
diversum esse a Cnpitolino, adeoque laxc sumi pro intra Urbcm exstitisse, praesertim clarissimorum vi-
qnolibet eolle Romano. Pro Jove Capiidlino sumi. rorum et virginum Yestalium. Eutropius fortasse de
Capitolia observatum est vers. 444 Apoth. Cbamil- sepuleris imperatorum loquUur, cumaitdeTrajano :
lardus ait accipi Cam"(o/tapro quovistemplo sublimi Soltis omniitm intra Vriem sepulttts est. Ossa collala
cl insigni, maximc-.ovi dicalo. Sed recte addit tem- . in /urnam auteam in [oro quod mdificavitsub columna
plum Jovis-Capiiolini posse dici conditum saxis Pa- sita siint. Inanis quornmdain lopinioest urjiani illam
laiinis, qma moniis~Palatini saxis fueiii exslruclum, aurenm supr.i columnam fuisse collocatam^ neque
4n teniploCapitoIiiio tria erant delubra, medium Jo- dubito,guin adhuc jsub colnmna sit. Caeterum mihi
vis, dextrum llinervte, la.vum Junonis, ut comprobat mulio magis placetin orbe. Id enim objieit poeta R'o-
Donatus lib. n de Urbe Roma, cap. 4._ manis, quod Jieroes omnes, guorum in orbe exsta-
183. Juppiter pater Martis fuit; hinc proavus Ro- j) rcnt sepulcra, templis venerarenlur.
manortim. Chamillardns proavum vocari ait, quia 191. ln Prag. pro manesvideluresse inanes; Egm.,
Yeneris fuit parens. Sed sermo hic est 'dediis co- ntanetts, lege manes. Conjicio quot .fabula manes: ila
gnatis ex Marte, ut vers. _S5. enim procedit sentenlia Romanos tcolere quolquot
184. Juno a Carthagimensibus masime culta. Vir- fabula jam mortuos nobiliiav.eial. floratius lib. i,
gilius lib. i iEneid. Od. 4 : Jam te premetttox,fabulmquemanes.
"185. Displicei Heinsio quod Barlhius curis secun- ,192. Prudeniius populum Romanum vocat noslrunt
dis ad Claudianum castigare volueril cognatos det populum, quamvisRom.-naius jioniuerit. Won ergo
Sparla deos. Giselinus explicat. deos comingentes 1'atio baec satis estefficax, ait.Caesaraugustanus,"aut
sese muluo, quod sorte.bellica .ieti similiter Rornam Calagurrilanus censeatur.
traducti essent. Sed.susjiieatur [egendamgogndtosde 193. Vat., cornuple, Tellus,jpro Tuilus.
matre deos, hoc esl Caslorem el Pollucem, nalos ex 194. Prag., vitiose, fugierunt.
eodem ovo, quod Leda, a Jove compressa, peperit. 195. De Palladiorviilevers.-544 lib. JI; dePenali-
Ha_c conjecinra mtiltum arridet Chamillardo. EgO' bus vers. 965 ej'usdemlib. uin Symmach.
puio, a Piudentio clare vocari Jovem, Palladem el 196. Ald. et nonnulli-alii, term asservavilMsylum.
Junouem deos Romanorum coguatos cle Marte, sive Heinsius aliquando puiabat reseravit terror : firono-
135 - AURELII PRUDENTIl CARMINA. 136
Ufsemel obsedil genfilia pcclcra patrum 4 Impressis silicem Jabris, puerilia vota
Vana superslilio, non inlerrupla cucurrit 210 Fudit," opesque sibi c__cade rupe poposcit,
/Elatura per mille gradus".Tener horruith_-_es, Persuasumque' habuit, quod quis velit,' inde
200 Et coluit, quidquid sibiraet venerabile cani [petendum.
- Monstrarant alavi: puerorum infantia primo
716 Nunquam oculos, animumque levans ra-=
Erroremcum laclebibit: gustaveratinter [ lionis ad arcem
Vagiius de farre inolae: saxa illiia ceris . Reitulit : insulsum lentiit sedcredulus usum
Viderat, unguentoque Lares Iiumescere nigros. Privaios celebrans agnorum sanguine divos.
-*,0*>7X5 Formatum forlunae habitura cum divite '215 Jamquedomocgrediens, utpublicafesla,diesque
[cornu, Et ludos stupuit, celsa etCapitolia vidil,
Sacratnmque domi lapidera consistere parvus - Laurigerosque deum templis astare ministros,
Spectarat, matremque illic pallere precanlem. Ac Sacram resonare viam mugiiibus ante
Mox, humeris positus nulrieis, trivit et ipse Deiubrum Romae(colitur nam sanguine et ipsa
GLOSS_E VETERES.
203. Mola.,mola genus sacrificii de farre et sale. — B 214. Privatos, pauperes, I. .
Ulita, polila, I. • 216, Capiiolia,tetnpla, I.
204. Unguento,-eum oleo. — Lares, tgnes, I. 218. Sacram viam, Sacra via esl Romm, sicut e(
—
205. Fortunae, dem. Divile cornu ,'id esl aureo. Latina : in ca via reconciliati stinl Sabini el Romani.
Forluna fertur habere in dextra manti cornu, quod — Mugitibus, a mugitibusstilicet boum vel ovititn.—
nt/mphiBomnibusbonis repleverinlJ\. Ante, coram se, I.
208. Trivit, osculatus est, Rat. 219. Delubrum, templumVeneriset Rommdempari
211. Persuasum, certum, speralum,\. altitttdine se exlollebant.— Et ipsa, ironia. I.
213. Insulsum. slultum. imnrudentem. I.
COMMEINTARIUS.
vius, sacravil terror. Non est sollicitanda leclio com- 209. Egm., Pal., Val. A, codex Jureti, impressil:
munis anliquum servavilterror asylum; in Oxont an- quae lcclio defendi potesl simili loco Propertii lib. i,
tiquam, minus bene. Virgilius lib. vin : Hinc tucum eleg. 16 : Osculatitteimpressisnixa dedi genibus. Pro
ingenlem,quem Romulus acer asylum Reltulil. Post alia lectione facit S. Hieronymus epist. 3. ad Rnli-
huncversum Mar., Rat. cl aiii pro tilulo: Undeerror num : Qwatttillud os, quod mertimvet erravit aliquatt'
Einvaluit. ( do, vel sapuit impressis figerem labiis? Confer nota-
198. Vat. A et Prag., wta superstiiio. liones Woweri, Elmenhorstii, Heraldi, Ri^aliii et
. 199. Jurelus notat, passim ab optimis scriptoribus Ouzelii ad haee Minuciiverba : Manum ori adtnovens,
horrorem et venerationem simul conjungi. osculumlabiis pressit.
i 201. Ral., tnons(rareH(.Ald., Weilz., Palat., Gis., C 210. Heinsius conjecit cmsa pro cwca. Ilanc con-
Heins. et alii, primo. Mar., Prag., Rat. et alii YVeil- jecturam secutus est Cellarius. Teolius etiam cwsa
ziani, prima. expressit, et ulrumque in Vatl. essc confirmavil. M.i-
. 204. Mar. scribit ungento. De consuetudine vete- riettus soium vidil cwcain suis, etid mihi magispla-
rum ungendi terminos, sive Iapides qtii pro terminis cel; quia scilicel caecael surda simulacra solent dici.
erani, dicam ad lib. n. Hoc eodem sensu explicari Rat. et Weitz. cum suis, opemque,non male.
valet saa;a illita ceris vers. super., ut alibi ostendi: 211. Fabr. Bong., quid quis. Egregie prohal Pru-
quanquam imelligi eliam potest, staluas ipsas ceris dentius, elhnicos ex errore coepissedeos colere, ox
versicoloribus, quod ab antiquis usitatum est, fuisse pr_ej'udicatis,et prseconceptis a tenera a_taie ojiinio-
pictas. Janus Rulgersius Var. Lect. lib. v, cap. 4, nibus in eodem cultu perstitisse. Simili arguemli ra-
mulia affert, quibus suadet, genua incerare deorum lione nonnulli impii homines veriiaiem religionis
nihil aliud esse nisi vota afiigere cera in femore, ex Chrislianaeinlirmare eonantur: sed inepiissime. Nam
Apuleio el Juvenali, satira 9: Quando egofigam ali- Prudenlius prius ostendit cullum 'deorum aperto
quid ? Satis in hanc rem evidentia sunt verba Lu- mcndacio et errore coepisse: tum addit vers. seqq.,
ciani in Philopseude de quadam statua : Multi ante gentiles nunquam rationes sui cultus ad truiinam re-
pedes ejus oboli jacebant, ac alia quoque numismala, vocasse, sed solum ob usum et consuetudinem in su-
nonnuita argentea cera ejus cruri affixa; taminmqueex perslitione perstilisse. At religio Christiana illico
argenlo, vola alicujus. Polesl igilur iia etiam exponi - qualis esset, patuit, neque erroribus invalescentibus
lnc locus, pra_sertimquia saepe vola votis superad- aucla est. Eam, quamvis multa obscura tradentem et
debanlur. Lucretius hb. vi, Nec votis nectere vota. j) i difficilia pra_cipientem, homines jam adulii aliisque
Olearius ad Philostrali Heroica, cap. 2, noi. 13, religionibus innutriti suseeperunt. Nunc quidem ple-
pag. 675, hunc Prudentii locum explicat, et distin- rique in ea nali educalique sunt; sejl iiibilominus
guiteos qui deos inungebant honoris causa, et qni argumenta quibus ejus veritas demonstratur obvia
genua deorum incerabant, sive saxa ceris ilbnebant, passim suiil, et omnem dubitationem.Valenl expel-
scilieet cera labulam alfigebant qua. vota contine- lerc.
ret. Philoslrali verba de slatua haecsunl: Allerendo- 212. Ald., Torn., mendose, non qui, pro nunquatn.'
que eam et lempus, et illi, ita me amel Juppiler, qui Egm., Palat., Vat. A, codex Jureti, animamque.
inttngeresolenl, aut vola cera affigunt, speciem hnmu- 215. Mar. a priraa mauu, namque domo.
tarunt ejusdem. 216. Virgilius, Cassiodorius el alii, Capilolia celsa.
205. Arnobius lib. vi saepe habiium usurpat de Confer glossas.
forma staluarum : Mulciber fabrili cum habilu : aut 217. Rat. a secunda manu, lanigeros. Retine lauri-
fortuna cum cornu, ponus, ficis, atil frugibus autum- geros.
naltbus pleno. 218.. Ald., at Sacram; alii, ac Sacram. In Mar. et
206.. Lapidem pro simulacro Arnobius, Minueius, Rai. post hunc|versum lemma De simulacro Romw,
etiam Livius accipiunt. Primis temporibus lapides et el variissimulacris. Alii solnm , De shnutacro Romw.
stipiles pro simulacris deorum habitos, mulii opi- 219. Smyrnei primi lemplum urhis Romaetanquatn
nantur. Sed stipiles, lapides et columnse, quae pro deaestatuerunt. Alabandensessecuti sunt exemplum,
diis colebanlur, ut ego quidem existimo, plerumque et Iudos aniiiversarios addiderunt. Adrianus in Urbo
aliqua rudia lineamenta huinan__farmaaor«ferebant iusa str>ixit Veneris et Romae templum. Vide Lip-
137 LIBER I CONTRASYKMACHUM. 138
220 717 More deae, nomenque loei, eeu numen, A 225 JElheris, horrifico quistant ex ordine vullu.
[haJjeiur, Hlic Alcides, spoliatis Gadibns, hospes
Alque Uriiis Y"enerisquepari se eulmine lollunt Areadia. fulvo acre riget : gemini quoque fra-
. Teinpla : siniul geminis adolentur" Lhura dea- _ [ires
[bus), Corrupla de matre nothi, Ledeia proles ,
Vera ralus, qusecunque fiant auctore senatu, Nujuurnique equiles, celsai duo njimina Romae,
Contulit ad simulacra fidem , dominosqiie pu- 230 7IS Impendent, reiinente vern, magnique
fiavil . rtriumnlii
GLOSS-E YETERES.
222. Deabus, Rotnwel Ve.neri,I. 228. Corrupia, ignobili.—Ledeia, epexegesis,filii
223. Vera ratus, infanlia puerorum, vel omnispa- Ledce,I.
ganus, 1. Scilicel puer, de quo supra, Vat. A. 229. Nocturni, quia in nocle splendent, et quia do-
226. Jllic, in tempto Romw.— Alcides, Hercules. milores equorum crant. Equiles, quia forte adhuc vivi
ab Alcmopiure. — Gadibus, Gades sunt insulmjuxla nocle equilabant; vel propter duas stellas dicit, qum,
Britanniam, quas Hercutes spotiavit, ibiqueGeryonem dnm movenlur,equilare videntur, I, Yat. T.
inlerfecit.—llospes, Evandri, 1. 250. lmpendent, sciticelcurvi.—Relinente, scilicel
227. Riget, illic stat.—Gemini, Castor el Pollux, cnrsum, quo utebaniur, Vat. T. — Relln.nte vcru, id
scilicelslanl, 1. esl sagilla, Val. S. . •
. COMMENTARIUS. -
sium lib. ni de Magnit. Rom. imp., cap. 6, el Pati- £ ejiisi. 55. Consuli possunl de Romae lemplo Ammia-
num imper. Roman., numism. pag. 5, ubi exbibet nus Marcellinus, Sparlianus, Tacitus, Cassiodorius,
numismata cum inscripiione OEAPQMH,pt plura ad- Xiphilinus.
dit de cultu Romje exbibito a SynnaCensibus, Teme- 223. Ald., Torn., Gall.,Vera ralus qumcunquesena-
nothuritanis, Amoriani., Alicyranis. Prudentius lo- lu auctore probenlur. Ila.Yat. A, sed probanlur, non
quilur de lernplo quod Adrianus Veneri, _?Eneaduin pi-obenlur. Cum Yat. A faciunt Al.x., Egm., 'Pa',,
inalri; <t Romae, quasi ejus pruli, staluit. Donatus, Widm. supra, codex Jnreii. Heinsius ait, Thuan. et
de UrbeRoma Hb. m, cap. 5, pulat idem fuisse lem- ahos lam suos quam Weiiziai.os habere qumcunqud
plum cum duabus aediculis: Teolins cum Ciampinio senalu auctore probentur. Sed Weirzius habet proban-
lenet fuisse duo diversa, sed simul juncta, ei poslea tur; quanquam affirmaL, i'a Aldum edidisse, in q;io
in eecle_iamSS. Cosmaeet Damiani conversa. Clau- ego solum invenio probentur. Tdem Weiizius innuil
diauus alio in loco leinplum Romte videtur collocare in Wiilm. a prima manu esse qumcunquefiant auclo-
lih. li Slilic, videlicel in inonie Palat. : Conveniunt re senatu; ad oram, fuant. Coleius eiiam invenit
ad lecta dem,qum candida lucel Monte Palalino. Ser- fuattt, Cauchius cluant, el ila emendandum ceuset
mo esl de Romaetemplo.Tn hortis S. Mari.e Novae, quoiies in Prudeiiiio occurrit fiat, prima conepta.
sive mouasterii S. FranciscaeRomanaeexstant adhuc Prag., Mar., unus Roti., Weitz., Gis: aliique recen-
muri duorum templorum qu:e inter se unita erant, liores, qumcunquefianl auclore senalu. Uat., recenli
quaealii puiaruni esse lsidis et Serapidis, alii Solis et manu, ,fiant qumcunque,abrasis j>rioribus. In Mar.,
Lunre. Fainialuis Nardinus lib. m, cap. 12, Roma_an- mendum est sanatu-. Notum esi, senatum-Romanum
liqua»,pro cerlo habtiit h.rc esse tempLi Veneris et r'-' de religionibus judicasse.- Teitullianiis, cap. 5 Apo-
Romae. Cl. Carolus Fea, qui in eadem eral opinione, log., Velus etal decrelnm, ne qtti deus ab imperalora
h-cum mihi commonstravit ,„ remque iia se habere consecraretur, nisi a senalu probalus.
plane persuasit. Ut enim adbue ajiparet, pari cuhiii- ' 224. Yat. A ertor est pulabit.
ne ha;c duo lempla se tollebant.-el ita inler se p"o_li- 226. Yat. A, Rat. a prima manu, Mar. a prima'
ca parte adhuc conspiciuniur unila, ut in ipso medio manu, Urb. vitiose, spoliaiis qradibiis-.Exisiimai
imiro. quo.conj'uiigunlur magnum paleai osiium ar- Grangaaus,Pru<lentiumloqui de foro quod construxit
cuaiurn; ac fortasse in hoc ostio ara communis <re- Augusius, in cujus altera portieu erani siatute icgmn
cta erai, quageminis simul deabus thura adolebantiir. Latinoriim, in abera Rojnaiiorum. -Hercules dictus
Exstant htce duo lempla in monle Palaiiuo, mide in e.i Alcides^abAlcaeoavo , non patre', mt aii Iso; qui
viam Sacram prospectus erat: non enim via Sacra male Gadesexponit.
arcum Titi interciirrebat, ut nbnnuili puianl, seil eo 227. Ald., Weitz., Widm,, Bong.-,scribunt Archa-
fere loco procedebat quo nunc esLecelesia S. Marire dim. Rat., Mar., Arcadia. Prag., Archadio. Heinsio
Novae: qui loctis olim multo erat humilior et de- videtur durus et insolens loquendi modus ItospesAr-
pressior, nunc ruderibus __diliciorumcongeslis su- cadiw pro hospes Arcadis, hoc esl livandri. Giono-
blimis apparet. Clare igifur jain imelligilur cur di- vius opinabalur Arcadii, lleinsius Arcadis e fulvo.
cat Prudenliu--: Sacram rewnare vi-ammugilibus anle Fortasse Prudenlms vult, Alcidis statnam ex a-re
delubrumRontm. Huic vero senlentiae comprobandoc Arcadiae esse, <;ua-iab Evandro jamolim positam.
maxitne faveni verba Xiphiliui e Dione Cassio in Scilicet »t<je(wre Arcadiw.
Adriano, dequo ail: Formam tempti Veneiis, quod 228. Prag. pro »to(/<thabet riget, et supra glossa
Rommfecii, ad eum (Apollodorum archileeium) mi- [) in statuis aureis. Imilatur illud Supposita de trialre
si(, ul magnumopus ubsqueopera ejus fieri posse os- ttothoslib. vn Mn.
lenderel: lum qumsivitex eo, num id lemplumbcneet 229. Yal. Aj-dejjravale, avo pro duo. Lactaniius,
ratione mdificatumes_evideretur. Is rescripsit allius iib. ii, cap. 8 : lieinde iilud, quod Casloret Pollux
ampfiusquemullo fieri oporluisse,quomagis et propter bello Lalino apud lacum Julurnw vUi sunt equorum
alliludinem suam m viamSacram emineret, et propler sudorem abluere, cUmwdes eorum<,qum juncla fouti
amplitudinemmachinasrectperel,qumclam iu eo com- erat, sua sponlepaluissel, iidembelloMacedonicpequis
pactm de improvisoin thcatrum perducerenlur,-Potro albis.insidentesP. Va'inio RotnamKOCTE venienli, ~ie
stmulacra majorajsse dicebat, quam-ratto ailitudinis obtulissedicunturhnunliantcs, eo die regem Persen-vic-
amplitudinisquetempli paleretur. Elenim, inquit, si lam atque captum. Iso aliter explicalnoc.urut equites.
demsurgere alque tnde exire voluerint, non poterunt. 230. Fabr., Gis., Weilz. cum suis, Mar., U,U,„
Confer comment. ad veis. 765 lib. n. In niimmis plu- Prag., aller Rnlt., vulg., relinentque veru, el Prag.
rium imperaiorum ceuere licei leuiplum sex.colum- addit glossam hastam, quarn lectionem et explicatio-
nanim«cum inscripfione RommASiernm;de qua ap- nem apjirobal Mariettws. Ald., Vat. A, Jureti ms.,
pellaiioiie"fuse disserii Jureius ad lib. n Sym,maeb. impendent reljneniesolo; unus Roli., dependenl reli
PATROL.LX. 5
'AURELII PRUDENTUCARMIiNA. 140
159
Nunlia snffuso figunl vestigia plumbo. A 240 Fcsla Calendnrnm. Sie obseivalio crevit.
As-istuni etiam priscorum insignia regum, Ex aiavis quondam male cce,ita : deinde se-
719 Dux ltalus, Janusque bifrons, genilorque [cmis
[Sabinus, Tradita lemporibus, serisque nepotibus aucla.
Saturnusque senex, maculosoet corpoiePicus, Tiaxcruiiflong.im corda inconsulla catenam,
255 Coiijugisepotumsparsus per membra vcnenum. 720Mosquelenebrosnsvitiosa iti saeculaflux"ii.
Omnibusaniepedespositaeslsua"cuiquesordens 245 - Huncmorem veterum docili jani tciate secnl.i
Arula. Jano etiim celebii de mense litalur Posteriias, inense, aique adytis, et llaminc, cl
Auspiciis, epulisque sacris, quas inveleraio, , [ aris
Heu! miseri sub honore agilani, ei gaudia ducunt Auguslum coluil, vilulo p'acayii, el agno.
GLOSS-E VETERES.
252. lusignia, slatum, I. 250. Calendarum , vocalionum,I.
234. Picus, filius Salnrni, de quo Virgilius : Fecit 245. Calenam, matamconsuetudtnemqum ligat Ito~
avem Circe, sparsilquecoloribus alas, 1. ininem, L
255. Epotum, syncopepro ejiotalum; dalum a con- 2.6. Mcnse, qttiain honoremejus oclavvsmensisap-
juge. — Sparsus, sparsumI.habens, 1. pellalus cst.—Adylis, temptis,sacrificiis.— Flanrme,
237. Mense, Januario, sacerdole,I.
258. Auspiciis, ondnibus,auguriis, Iso. 247. Augustiim, Ocia.iaHwi»,l.
$39. Agitant, frequentanl,I.
COMMENTARIUS.
nerite solo. Tbuan., Oxon., Alex., Urb., Heins. el I vum, et giuttnum, el gomplwssine capile sunl dn ve-
receniiores, hnpendeturelinente veru. Sed Cbamillar- slrt.
dus el Heinsius pulani, veru esse hastam sive instru- 235. Gis., Raf, Egm., C.uirh., Wuim. supra, Tros
mentum bellicum, ut veru sabellutnapud Virgilium, Jtaltis : quod eliam volunt Oxon.. Dros Ilalus, el Yal.
el ita vertit versu Italico Ansaidus :,Sono appoggiaii A, Ros Italus, corrupte , vel quia in Vat. A. prim;u
alle /o.' as(e, e faiti Di fuso piombo drrestano i tor liilerse versutmi _umiiuni]iia<ii desideraniur. Mar. et
Fulcris seu Verubus Widrii. ilerum supra , duxSalius. Alii , dux Ilalus.
passi. Holsteniusexin epist. deLaiino
Dians. Epbesiae, glossario oplimaenolae, in Heinsius iia legii et disiinguii Tros, Italus, ut Tros
tribus codicibus Valt. tradit, verua esse viigas atit signilicet _Eneam. J)e Ilab>, S.ibino, Jano , Saturno
virgulas ferreas. Exjionii aulem Prudentium de liu- vide Virgiluim lib. vn, ad, quem lespicere videtur
' juscemodi fulmentis ferreis oblongis, .quibus statua. Prudenlms. Itaque assent or Gif.mioveibo siratavia-
solent relineri, ac putat errorem vulgi noiaii, eas rum, qui ex v lib. legit dux Jialus, quem ducem aji-
slaluas impendenles, et jam jam casuras admiranlis. pellat, quia princejis auctor fnit noraini. Itali__.
Hac leclione, quam Holstenius in codice Urbun.uevi- 256. Ral. ev corceclione alictijits sciolisuasordida
^derat, tuelur aiiam similem lectionem cdilionis prin- cuique. Ald., Mnr. a secimda manu, Gis. et alii, sua
-cipis Romana; Minucii: Diana inlerim est alte succin- cidqtie velusia. V.it. A, suacuique vetuslo. Egm., I'a-
cla venatrix; et Ephesia inamtnis mullis, el verubus lal., s«a cuiquevetuslas. Agna Jano etiatn. Prag., Mar
•exstructa; et Trivia trinis capilibus, et muliis manibus a prima maiiu. O\on., Widni., Fabr., sua cuiqitesor-
Jiorrifica. Scilicet «verubuslola mammo si peetoris dens, ulincuique sil dactjlus : de quo-jam dixi. Moli-
" «loles sustinebalur : nam iilud signum instar ^Egyp- "~ nseus, iraeialu de Altaribus, pntal mullitudmem
tiorum simulacrorum pedibus erat arcle compressis. alt.-iriutn,quamgentilibusex|>robratRiudeniiiis,ca.tho-
^Holslenius aflirmat, Georgium Fabricium, cmn in licos a paganis hausisse : at impudenler. Nam poela
•suis exemplaribus constanter reperissel retinetf.eve- inidel arulas sanguine sordidas, anie jjedes liomini-
~ru,jierperam correxisse relinenlqtteveru. Nescioquo bus monstrisqne ubique locorum consecratus. Quid
Joco Fabricius id fassus fuerit, tiisi qiiod in Com- istbipc cimi aMaiibns caiholieorum.
ment. in poelas Christ. -verbo GF.MINI TKATRES alflr- _57. Val. A, male a piima manu, demenseligaiur.
mat lectionem hactenus depravatam fuisse^ sed con- Celeberrimte craul ealendaj Januanae, conlra qnas
stal in veierihus edd. et mss'..varias fuisse leciione*. sermo exsiat S. Maxiini. Vide Ringliamum, Orij;.
Leclio et explicalio Holslenii mibi aJmodum pl.icel; Clirisl. lom. IX, lili. xx, cap. 1, § 5, qui bas fenas
-_ed alia etiam defendi potesf Elsi emm legas reti- sine riiibns idoiolatrieissub hnperatonbns Cbrislia-
nenie veru, adhuc irilelligere licebit reiineme ipsa nis coniiiiuaias doeci, sed ua tti conciliaeiPai.es ad-
•hasta, cui innituntur. verstis eas inveberenlur.
231. Val. A, vitiose, suffusa.Egm. eLPal.,s«$"os- 240. Ald. inale le.iit ae interpungil gaudia ducunl.
so. Anliquus esl mos infundendi plumbum hasi, ut Fesla Calendarumsic observantiacrevtt.in collecl. Cn-
staiuae firmius hoeieant. Christiaiii scripLores occa- iionum S. Marlini Bracbar., cip. 75 ila babel: Non
sjonem inde sumehant irrider.rii numina geiitilium, liceat iniquus observalionesagere calendarum, el otiis
Arnobius, lib. vi : Jam duditmistos viderelisdeos vacare genlilibus, neque lauro aul viridilale atborutn
>a ruinqriim casibus et dissoluliontsntelu, subscudibus cmqeie domos. OmnUItmcobieivalio paganistni est.
e( cateiiis,"uh,is, aique ansulis relentaii: inlerque om- 244. Huic versui in Mar., Rat. el abis succedit
nes sihtts,, comntissurarutnquejuncltiras plumbutnire D lemma Ue simulacroAugusli.
suffusurit,el salutfiyesjnoras sigttorum diutwnilalibus 240. Prag., Pal. et iionnulli abi, mensa, quod pro-
-comntodare.Et postea : Si permamndi necessilalem bal Cauehius, quia menstein sacrifieiispro aris erant.
.paiiunlur, quid tniserittshis esse, aul quid infeliciuspo- Ueinsius ait in veluslioribns esse tpensm; s d ijise
ieri', quam si eosin basibusita utui rctinetit e( ptum- scripseril meiise, nam id eilidu in conlexlii , et ila
'bem unciiones-?Juretus multis probat elbnicos soli- legunt plerique. Hic mensis est sexiilis, Augustus
tos aliijuando vincula staiuis injicere, ne dei auluge- nunctipanis in Iionorem Augusti. De honoribus Au-
_ent. Arguit eiiam imperiliam scioli cujusdam, qui gusio eliam \ivenli exlubiiis, passim scriplore.s. Vide
ad oram sui codicis adjeceral, Prudentii verba desi- Horalium lib. n, ep. \. Ej"uscaput in nummis radiis
gnare sialuas fusiles et plumbeas. Tertullianus, c.ip. coronatum cernitur. Consiai eiiam femmas fuisse
ii Apolog., meminit plumbi in slaltiis: An(e plum- ejus flamines seu sacerdoies.
_H LIBER I CONTRASYMMACHUM. • -I 1-2
Slralaad pulviiiar jacuit, rcsponsa poposcil. A Vilrjcus anlevenil tardum pnefervidns ottiiin
Teslantur Liluli, prodnnt cmisulia senatus, 260 Privigni nonduni geniti; mox'etlitur inter
250 CtesareuuiJovis ad speciem slatueniia lemjilum. Fescennina novo proles aliena marilo.
Adjecere sacrum, fieret quo Livia Juuo, Idque deimi sortes, id Aj<olliuisan.lra dede-
*"Nonminus infamis ihalami sorlita cubile , [runl
Quam cum fralerno caluit Saturnia lecto. 722'Consilium : nunquam melius nam cedere
Nondummaternam parlu vacuaverai alvum, [loedas
255 721 Conceplamque viii sobolem pariliir.i ge- Responsum est, quam cum prfegnaus nova
[rehat [impiajugatnr.
Pronuba; jam gravidae fulerum gcniale pa- 235 Hanc tibi, Roma, dcam litulis, el honore sa-
[ratur, [cralam
Jam sponsus, salienle utero nubentis, amicos Perpetuo Floras inter, Veneresque creasti.
Advocat, haud sterilem cerlus fore jam sibi Nec mirum : quis enim sapiens dubilaverat,
.pactam. mi_.
GLOSS_EVETERES.
248. Straia, posteritas.— Pulvinar, leclus deorum, B 258. Pactam, conjunclam, sponsam, Iso.
teclislerniumallare, 1. 259: Ortum, nativitalem,\.
249. Tituli, inscriptiones,honores, I. 261. Fescennina, nttptialia carmina dicla ab urbe
250. Caesareum.Octaviani, h Fescenna; siveqttiafascinumpellunt.ItemFescenmniis
251. Quo, ut. — Livia, uxor Octaviani,1. deus nupliarum dicitur, Iso. Nuptialia carmina, Mar.
255. Viri, alterius,quam Ociaviani, " Iso. 262. Deum sories, deorum responsa, I.
256. Geniale, nuptiale, I. 265. Taedas,nuptias, I.
257. Sponsus, adhuc, 1. 266. Floras, inde floralia.—Creasli. devutasti. /.
COMMENTARIUS.
250. Tacitus lili. l Annal.: Cmlerutnsepultura mo- rum pueris salieniibus.
re perfecta,templumet cmleslesretigionesdecernunlur: 259. Augustnsest viiricus, Drnsus prhignus; quia
Qtiod ait poeta Jovis ad spcciem, inielligo templtim Livia erat uxor.Augus'i, mater Drusi.
Augusiodecretum, perinde ac Jovi solebant templa 261. Livia inira tertium mensem peperit : aden-
erigi. Chamillardusaliique probabili raliflne puianl, que quodammodoinier nupiialia carmina. Giselinus
imaginemAugusiispecie Jovis luisse exhibilam. Post objicit Liviam ex adnlierio cum Angusto conce-
Imncversum in Mar., Rat. el ahis, De simulacroLivim, pisse; et Suetonium testetn allegai. Veruin Sueto-
'ttxoris Atigusti. nius solum ail suspicionem ejus rei fuisse. A Fe-
251. Aid., mendose, adjacere. Ouzelius ad verha sremiio Elruriae oppido, versus nnptiales, obseeni-
Minucii,Et dici cmterireges, qni.consecranlur, |>bira late pleni, Romam allali diennfur. ITinc Fcscennina
ilisputat de apotbeosi Liviae, qtiam habitu et nomine licentiaapud Horalium.Fescenniaminns bene in non-
Juiionis conserraiam fuisse, ex his versibus collij.it. , , nullis vulg.
Accedit Chamillardus. Mihi idjionclare liquet. Nam 262. Gifanius, verho FAC, conlendit legcmium
veiba poetassolum innuere videninr, Liviam deam Utqitedeutn sorles, sic Apollinis anlra dederunl, ex
esse factam more gentilinm, eL honores consecutam velt. lihris, in quibus lamen erat atque deurii, et in
tjui Junoni iribuebantur. Livia etiam vivens per adu- uno^urn lilura idque deain. Heinsio displicet quod
lationem vocabaiur Juno, nt AiigustusJupitcr. Gran- Gifanius pessimo excmjdo ita casligare voluerit, ni-
g_eusaflirmatveieres libros hahere quo^Julia Juno, hi) legem metricam moratus. Verum ipse Heinsins
et bene, si adopiionemspectas. NamLivia abAugusto ssepeiia peccai. Weitz., ui videlur, eum sui., Thuan.,
marito fuit adoptata, adeoque nomen Juliaeobtmuit. alier Rotl., Mar., Prag., Rat., Alex., iJ Apollhus.
Exstant nummi in quibus tliva Jutia Auguslifilia vo- AJd., Gis., Urb., el Apoliinis. Ralibns, de Silemio
catur. JNescioautem quinam illi sinl libri veferes. oraculorum parl. 2, cap. 5, bos versns intelligit de
Giseiinus quidem conj'iciebatIegendnmJulia pro Li- n-sponsis haruspicum, ndn de oraculis, quae jaia
via, quia Augustus Juliam filiam Agrippa}obtrusit, cessaverani; negat vero ex his veisibus argui, ve-
a se, ut suspicio erai, corrujitam. Sed dubium nou tera oracula meras 1'uissesacerdotum imposturas,
cst quin de Livia sit sermo. eiiamsi intelliganlur de oracifis. Revera Dio non
254. Suelonius de Augiislo^cap.62 : Liviam Dru- Apollinem, sed ponlilicesconsnjtos iiarr.it. Id tanien
sillammalrhnonioTiberii Neronis, el quidemprwgnan- non prohibcl quominuseliam ApoIIinisaliqnod bra-
lem abduxit. culum aut verum, aut coidicluiii fuerit divulgatum.
256. Ald. legit ctdisfinauit geiebat, Pronuba jam Juvenalis, sat. 6, vers. 555 : QuidquidDixeril astro-
gravidmfulcrum, et geniale paranlur. Ila etiam vide- logus, credent a fronte relatutn Ammonis, quoniam
lur lcgisse Marieitus in suis, excepto Prag.,ubi esi D Delphis oracula ce.ssant, Et genus humanuiu damnat
paratur. AdhaeretWeitzius cum suis, sed in Rong. caligo(uluri. Vau Daleus, ilissen. 2 de Oraculis, ex
deestei post futcrum. In Oxon., Alex., Urb., fulcrum tolo iioc Prudenlii loco arguit AugusLumpost 'mor-
el geniale paraniur. Yera videlur leclio Giselini et lem reddiilisse oracula (conficta scilicrt), _et dum
aliorum, gerebal Pronuba: jatn gravidmfulcrumge- vivcrel oraenla in vulgus fuisse sparsa, sive pcr
niale paratur. Sic leclusgeniatis apud Horalium; et ipsmn, sive per ijisiuset Tiherii adulatorcs.
lib. II in Sym., vers. 615, qenialia fulcra; vers. 1083, 2t>5.Ald., jierperam, cederelwdes. Pal., Vat. A,
ftilcra jugatia. Pro jam Widm. lam, minus bene. crederethedas.Mar.,Prag., cwderetedas.Egm.,Widm.
Colerus, pag. 568 ad cap. \ lib. vi Valerii M.iximi, suiita, crederetwdas.Abi probe, cedere twdas.
pulal, Prudenlium debiscere in lectum genialem, de 20i. M.ir., Widni. sujira, nupta vocutur. Mar.,
quo Yalerius: SanclissimumqueJulimgeniaietr lorum. aliena mnnu, jut/aiur.
Liviamhic intelligi Lipsius tlocuit. Colerus hoc loco 2(>6.Ald., Mar., flores inler, Veneresqtie, minns
laudai suum codicem ms. Prudemii, quem nos sub bene. Prag , Veneiemqite.Circus, ,et leiiijiliim Florre
Mariettinornine allegamus : i,<sumvero Prudentium iuler Quiriualem, "et Pincium 'monlein collocan-
vocat ardentem, ei piissimizeli plenum poetatn,- tur.
257. Juvenalis s.ilir. 6, vers. 599 : Et vexareule- 267. In Vai. A dcsideralur sapiens. Prag., contra
'
145 AURELH PRUDENTHCARMLNA. JU
Morlali de stirpe satas vixisse, et easdem A 280 Quos lerrcna viros illuslres gloria fecit, "
Laude venustaiis claras, in amoribus usque Etvirius fragilis provfexitin ardua fam__
270 Ad famaeexcidium formaj nituisse decore? Asciiae lerris snb relligionejacentes.
Quid loquar Anlinoumcoalesli in sede Ioca- 724 Quam pudei, hoc illis persu.isum, tali-
[tum? [bus ut se,
lllum delicias nunc divi principis, illum Romanasque acies censerent Jlartis amore
723 Purpureo in gremio spoliatum sorte vi- 283 Posse regi, dum se Paphiae male blandus
[rili, [adulter
Hadrianique dei Ganymedem, non cyathos diis Venditat, _Eneadasque suos successibus auget?
275 Porgeie : sed medio recubantem ctim Jove Felices, si cuncta Deosiu prospera Chrislo
[fulcro, Principe disposita scissent, qui currere regna
Neclaris ambrosii sacrum potare lyaeum, Cerlis ducla modis, Romanorumque irium-
Cumquesuo in templis vola exaudire marilo? tplios
Ergo his auspicibus, Trajanus, Nerva, Severus, 290 Crescere, et implelis voluit ^e infuiidere s__<
Et Tiius, et forles gesserunt bella Nerones : [clis.
GLOSS/E VETERES.
272. Divi, omnes hnperatores Romanoruindivi vo- g amasius Jovis; ita Antinous Hadriani, I.
canlur. — Principis, Hadriani, I. 279. Nerones, reges, I.
273. Gremio, lecto, leciulo.— Spoiiaium , castra- 282. Ascitae,evocatm,I."
tum, i. 285. Persuasum, placiitim, 1.
274. Hadrianique, . otnus propter lioc tanlutn. — 285. Papbiae, Veneri, a Papho insula, ubi coleba-
— tur. — Adnller, Vulcanus,I,
Ganymedem, amasium. Cyathos, vascula, 1.
275. Porgere, pro porrigere. —jJove, Hadriano, I. 286. Successihus, prosperilalibus, felicitalibus.—
—
276. Ambrosii, liquidi, divini. Lyaeum, vinutn, Snos, suos dicit JBneadas, quia ex genere VenerisRn
quia leniter inlral, 1. mani venerunl per Mneam, \".
277. Vota, prc.es.— Marito , Aniinoum, quia sic 290. Impleiis, quando venit plenitudotemporis, I.
propter lurpitudinem marilum dicil, Ganytnedes(uit
COMMENTARIUS.
_netrum_,nec mirum, si quis enim sapiens. Caucb., per initia assidebant, post etiam in sinu ant gremio
Urb.,'bitii Rolt., dubtiavent, quod tenuit lleinsius. virorum acciibuerunt. IIuc opinor respexisse Prudcn-
-270. Cauch., Weiiz., enituisse. Sed Weilzius nul- tium ; quasi Aniinous uxor fuerit Hadriani. Consule
1am diserepantem sciipturam adverlit, cum plerique Bulengerum, de Conviviislib. i, cap. 52.
liabeanl nttuisse. Posi Iuinc versum in Mar., Rat. 276. AKI.et vulg. nonnulli, portarc; melius po-
aliisque multis exstat ha_e inscriptio : De cullu Ha- C lare. Ganymedes Jovi pocula ministrabat, Antinous
driani, el Catamili ejus. cum Hadriaiiosimul poiabal. Quamvisambrosia fu- -
271. Jureti code_, Weilz., Mar., Prag., Ral. et rit deorum cibus, neciar potus, recle poeia nectar
alii, in sede. Gis. in ^ontextu, et plures vulg. cum vocal ambrosium, quia ambrosius sonat immort.i-
__.ld.,cmtestisede. Hunc loetim explicat Picus Miran- lem. Yidevers. 22 et seqq. hyran. 5 Calh.
»dulanus, hb. IVde rerum :Pneiiolione, cap. 4 : A7ec 277. In gossa, MABITO, Anlinoum, corrigendum
'Hadrtani Cmsarisexemplutnlonge abesi, quando fwdo est Hadriano.
eslAnlinoi caplus-Mmore;ob idque mortuo illi cl di- 281. Tbuan., ftagiles pro fragilis. Nonriemo ad
•vinihonoresdesignali,'et cognominaurbs parata, com- hunc locum id adrmtal : Paganorum virtttles veras
posilis eltam, el ementttis oraculis, »«(Sparlianus, cl virtutesnon fuisse. oslendit__>. Augustinusconira Pe-
ex nos-WsAllianastus,Aur. Ptudsnlius, Eusebius, alii lag. innumerislocis. Nibil magis invitus ago quam ut
prodiderunl. Sed el in ipso lunw circuloementitasedes odiosis hujusmodi qu__stionibusrespondeam. Itaque
excogilala, ut scribit Talianus Adverstts genies, el in- solum dicam, S. Augusliiiuin quovis alio sensu po-
muit Pfudenlius quando ait itlutn COELESTI SEDELO- lius exponendtim esse, qnam ut viileattir docuisse
. CATUM.Alhenagoras scribit Graecos novmn sidus theses in Baio damnatas, scilicet 22 : Cum Ptlagio
Antinoum iruer coelestes imagines eonfinxisse. Oe scnliunt qui texlum Aposloti ad Rom. n, Gentesqum
Antinoo viden etiam possunt Pausanias, Aurelius legetnnonhabent,etc, tntelligunlde gentibusfideigra-
S/ictor, TeruiUianusin Apolog., Casaubonusad Spar- tiam non hubenlibus.25: Oitmiainfideliumopera sunl
<iia'num, Rulengerus de Rom. Imp., Pignorms de peccala,el philosophorumvirltilessunt vilia. 27: Libe-
'Servis pag. 223, Raronius tom. II Annal. pag. 81, et tum arbitrium sine graliw atljtttorio non nisi ad pec-
.'Franciscus MediobarbusBiragus Imper. Uomaii. nu- „u candum valet, Prudeniio _i»-(t<s fragilis est, quaeiidiil
mism. pag. 187, ubi miilta affert. de Aniinoi stalui. conducit.ad graiiam ei gluriam a_iernam.
per universum orbem terrarum , templo apud Man- 282. Mar., Egm., Widm., Weiiz., jacenlis. Hein-
tinearaet numismatibus. sius conjiciehal Ascila ierris sub lellitjionejacemes.
272. Romani pueros procaces et quibus ad nefa- Secutus id esi Teolius ctim imo Vat. probaiissimo.
riam impudiciiiam uterentur, deliciaset de'.icia ap- Fortasse inielligii Alex., ubi lamen est Ascia e terris
pellabant, ut ex Virgilio et Statio tolligi poiesi. Ca- sub relligionejacentes, cum glossa illos. Alii, asciim,
.lullusidem nomen lianstuht ad passer.ni et amicas, scilicet famm, quod fortasse lactum est ex asciia e
Marlialisad columbam.VidePignorium loc. cit., pag. teiris.
-5 et 96. 2b4. Alicubi, censerunt,et vers. seq., blandesadul-
273. Fabr., mor(e virili; mendum puto. -ier, \iliose.
274. Ald., non erat os dts Pergere. Legendumcya- 285. Rat.. Weilz., Rmg., ,cunise. In glossa legen-
,'thos diis Porgere. dum Mars, non Vulcantts.
275. Medioin lecto amici discumbebant in con - 2S9. Ald., Prag., Gis., triumphis.
viviis, ul facileamatoris gremio incumberenl, ut no- 290. In Yai. Ailesideraiurse. Apostolus vocat ple-
.at Chamillardus. Alioquin si tres in eodem lecto Jiitudinemlemporisad G <lai.iv, •_-
.aecumberent, in medio erat dignissimus. Fennnae
__.K L1BERI CONTRA SYMMACHUM. Ufi
Sed caliganles animas, et lu. e carenles, A 503 Vulcanus perhibelur, ei in virlute superna
In Jovis, Augustique alyiis, templisque dua- Fingilur, ac delubra deus et nomine,' el ore
[rum Assimulatus hahel, necnon regnare caminis -
Jtiiionum, Martisque efiam, Yenerisque sa- Ferlur, et iEolite summus faber esse , vel '
[ccllis _ '•[.Etnae.
Mactaias, teirolelhi immersere baratbro, Est, qui eonspiciiis snperos quaesivit in asiris,
295 Supremum regimen crassis in partibus orbis 310 Ausus babcre dcum solem : cui tramile cerio
Esse rali, mersoque poli consistere fundo. 726 Conditio imposiia esl, vigilem tolerarc,
Quidquid humus, quidquid pelagus mirabile [laborem,,
[gignit, Visibus objcclum niorlalibus, orhe rotundo
725 'd duxere deos : colles, frela, (lumin>, Praacipiiem, leretique globo per inane volan-
[fiammas, [lem.
Haeesibi per varias formata elementa liguras Etqnod iiemonega"i,muntio,cosbqueminorem.
500 Constituerepatns, Iiominuinqiievocabulamulis 315 Area major enim, quam qui percurrit in illa,
Scripserunl stainis, vel Neptunum vocitahles Et longe campi spalium diffusius, in quo
Oceanum, vel Cyaneas cava fliimina nymphas, " Emicat, ac volucri fervens r,ota volvilur axe.
Yel silvas Dryndas, vel deviarura Napaeas. Quamvis nonnullis placeat, lerram breviorem
Ipse ignis, nosirum facius qui servit ad usum, Dicere circuitu, quam sit pulcherrimus ille
t_LOSS_EVETERES.
291. Luce, sapientia, I. 308. _EoIiae,ocloinsulm sunt Sicilim, Vulcano pro-
292. Adytis, lemplis,I. pter ignis emissionemdeputalm.—-Elnae, »non(isSU
295. Jimonum , Junonis el Livim,I. cilim, qui semperardel, 1.
295. f.rassis, sltdtis, I. 309. Conspicuis, claris, lucidis. — Superos, cmle-
298. Id duxere, Romaniin religionemsuam, I. sles deos, I.
.299. Figuras, deorutn, I. 311. Conditio, lex. — Yigilem, conlinuum, I.
501. Staiuis, imaginibusvelcolumnis.—Neplunum, 512. Orbe, circuitu, I.
deum maris, 1. 313. Pra.cipitem, velocem.—Per inane, quia necr
502. Cyaneas, aquosas.l, Vat. A. sol, ttegueplanelmcmteriseptemfixi sunlin firmamenlo;
5-5. Dryadas, deas sylvarum.— Napa_as,deasmon- sed per inane discurrunt, I.
lium, I. 315. Area, spalium campi, I.
505. Perhibetur, vocalur, I. 316. Diffusius, latiits, 1. Laltus est, Mar.
, 507. Regnare, dominari, I. 517. Emicat, salit, I.
COMMENTARIUS.
292. V.-ii.A , male, angustiqueadtjlis. G Napeas, alii Napmas,
295. Giselinusalieram Junonem inlelligil Proser- 305. Ald. , perhibelur qui virtule. Pal., qui in vir-
pinam. Alii Liviam : qno confirmaiur conjeclura, Li- tute.
viam specie Junoniseonsecraiam fuisse, ul alii impe- 306. Heinsius conjicit deis et nomine, et ore Assi-
<[^>rcs et eorum uxores lorma deorum dearumque mulalus: idqi-ein nonnullis editionibus exstat.Alev.,
gspriinebaiilur. dens nomine,snpra reclc e( nomin-.
'295. Prag., baralhri, perperam. 307_ Prag., Blar., Bong., Gis., Heins., assimulatus.
295. Ald., mendose, orbem. Ald., Weilz., Tcol. cuni aliis, assimilatus. Weitz..
296. Mar., hmserat, eadem manu correctum esse Prag., Mar. a prima manu,Rat. a veferi manu, neix.
rali. ldem Mar., immersoque.Scilicel ex esse rati, jam regnare. Meliusnecnon.
mersoquefacium est limserat, immersoquc.Post hune 508. Huicversui -iibjicilur lemma De cultura solis,-.
versum , RJI., Mar., De ctdtuia elemenlorumsub spe- quem putant Apollinem.
cie quorumdainnon deorum, sed dmtnonum. 309. Vat. A, minus bene, conspicuus.Hic versus-
297. Ald., .Gis. in coniexln, et nonnulli vulg.: et duo sequcntes Iegumur bb. iv Astron. poet. Hy-
Qttidqiiidhtimus, pelagns, cmlum mirabile gignunl. gini, cap. 13deSoIe, in fine, abimpudenii sciolo
Alii, Quidquidhumus, qutdquid pelagus mirabile gi- inserti, quod multi non adverlerunl, eiiam, pra_mo-
giitir Codex- Jureli, gignunl, cum Widm. snpra, nenle Delrio Comment. in Med.Senecae, pag.-72 et
Pal.. Bong., Alex. a prinna mann. Gallandius Aldile- 73, qui noial priores dnos citari a Calpurhio Basso
ctionem improbat, quia agit poeta de ciillu ele- . Comment. in Germanici Phainom. simili "flagitio,ni-,j
menlorum, ncjue cceltim quis dheril gignere; et "^. Bassus bic ignobilis quisplam, et lantoreceniior Pru-
mox in seqq. de sole et Iuna sermo insliluilur. Ego dentio sit, aut imponant. qui eos Commentarios illL
puio.-in Aldi scriplura cwtumpro aere recte accipi impntant. Vide infra notanda advers. 565. Romani
1(>osse.Weiiz. cum solem praecipuo-bonoreeolebant.._Te_nplumSolis et
298. suis, Rott. alter, Ox., Prag.,Rat., Lunae exst.ibal prope ami>hlLheatrum.Auguslus soli"
Colerus ad Valeriiim Maximom' pag... 568 , induxere obeliscum horaiiuin in cam|io Martio dedicavil, qui
deos. Yaf A. Mar., adduxere deos. Rotlcnd. prior, id nuncaiigustea Pii VI P. M. inunilicenlia ante curiam
dixeredeos. Potiores Heinsiani, id duxere deos. Su- InnocenLitinam-erigiiur. Dehoc obelisco exstat inte..
spicatur Heinsius induxere deo, vel deis. Cassiodo- ger liber Angeli Bandiuii.
rins, hb. x Tripart. Hisl., cap. 50, id dix<l deificare 5T5. Heinsius snspicaiur procurrit
elementa. Hanc insaniam exagiianl S. Alhanasius in 317. Prag-., male, hicrotucti.
orat. advers. genles, etLactantius lih. n, cap.5 et<5. 518. Heins. cum Thuan.. Mar., Prag.; Weiiz., Gis^
299. Ahl., Jureii codex.-Pal., Egm., Widm. supra, in contextu, breviorem.Alii breviore. Nunc quidem
(ormnnlelemenla. omnibus |>i„cet lerram breviorem sole dicere. Olim.
502. Cyane in flovium conversa fingitur a poetis. dissenliebauLSioici,_LucreIius,.i.acianlius, aliL..
503. Abi., silvam. Aliqui scribunl Napheas, alii
AURELII PRCDENTIl CARMINA.' '
147 . $43
320 Cireulus, clflammas immensi sideris ulira A Sumerc seu requiem, seu cominuare laborem,
Tellurisnormam porreclo extendcre gyro. 3i0 Seu paiere Deo, sive in contraria verli.
Numne eiiam coeli minor, ei contraciior oibis, Isia minislr.mti regimen solemne dierum
Cujus planifiem longo transminere iraclu Haudquaquam S<didatur a factore poleslas ;
' Circinus excurrens meia inieriorelaborai? Sed famulus subjeclus agit, quodcunque ne-
525 ille Deus verus, quo non cst grandior ulla [cesse esi.
Materics, qui fine carei, qui praesidel omni Hoc sidus currum, rapidasque agiiare quadi ica;
Naiurae, qui cuncla simul concludit, et implel. 515 Commcnti, et i'adios cajiilis, et verbera dexlrae,
Solem certa tenet regio, plaga c-ertacoercet. 72S ^l Ircuos, pbalcras jue, ei equornm pe-
727 Temporibus variis distinguiiur : aut subit [<_toraanbela
[oi lu, _Er s inaurali, vel marmoris, aut oricbalci,
350 Aut ruit occasu, latet aul sub nocte recurrens : Jusserunt nilido fnlgeie polita metallo.
Nee lorquere facem polisest ad signa irionum, Post trabeas, et eburnam aquilam,. sellamquo
Orbe nec obliquo portas aquilonis adire, [eurulem
Neesolitum conversus iter revocare retrorsnm. 550 Cernuat ora senex barbaius, et oscula figit
Hic erit ergo Deus, prccsciijiljsJcge sub una _.]_, Cruribus-jnipedum, si lasest credere, equorum:
555 Deditus officiis? Liberlas laxior ipsi Jmniolasque roias, et flecii nescia lora
Concessaest homini: formam cui flectere vilae, - Aui ornat redimila rosis, atit thnre vaporat.
Alque voluntatis licilum est, seu tramiie dextro Hociamen utcunquee-ttoierabilc, quid, quod
Scandere, seu laevomalit decurrere camnO, fei Insae
. GLOSS-E VETERES.
320. Sideris, so/ts, I. 547.1n_urati, deaurati.—Oricbalci, aurichalcum
522. Contraciior, bievior. —Orbis, circulus, I. dicitur quasi auri ws, nam calchos Grmce,ws vocatur
52-. Cireinus, circulus solis, sol.—Meia, fine, I. Laline. Vel si dicas orichalcus, monlis ms inteipreta-
329. Subit orlu, ascendil, crescit, surgil, L bilur; ori enim mons, I.
—
551. Facem, splendorem. Trionum, septenlrio- 348. Jusserurii, ludendo pinxarunt, Tso.
mim ad septentrionalemplagam, I. 549. Trabeas, genus vestimenli,vel vestemlegalem.
55i. Hic eril, ironice, I. — Curulem, sedemcurulem, sedes curiatis, I.
541. Solemne, solitum, Vat. A. 550. Cernuai, humiliat, inclinat, I.
542. Ilaudquaquam, nequaquam, I. 551. /Euipedum, quia wneospedesjiubent.—Eqno-
345. Agit, (acit, \. , rum, tanta slullitia, ut Itomo crura equorum oscula-
34"4.Agitare, ducere, I. relur, Iso.
545. Commenti, arbiiranlur. — Radios , coronam 554. Hoc lamen ulcunque, quod solemet lunam et
—
auream. Verbera, flagetlo utilur, 1. „ stellas adorabant, nlcunque dicil tolerabile;quod tamen
546. Anhela, [aligabundu, 1. ** deos inferorum colebant, hoc pejus muttojudicat, Iso.
COMMENTARIUS.
320. Pal. a prima manu, circinus. Legendura cir- ducenda syllaba, etconsueludinem Prudentii ignora-
culus. bani. Jurems fuse hicdisseril de radiis quibus ornari
322. Yat. A, nomie. Cauch., cwiominor. solebant capila, ex Velleio, Suetonio et alils; arguit-
325. Rai., cursu. Pro div.leci. supra rninulo cha- que morem formandiin templis simulacra sanctorum
ractere tractu. _ . ex simili eonsuetudinein statuis Csesartimvideri pro-
524. Vat. A, mendose, inieriora. Prag., laborel, fluxisse. Consule de hoc ccelitumnimbo Commeni.
minus bene. Antonii Francisci Gorii de Mitralo Jesu Chilsti Ca-
328. Vat."A,corrupte, moletnpro solem.Aldi error pite. Iu Aldo mendum est verbere.
regia pro reqio. Vide quae Elmenhorsliiis et Ouzelius 546. Vat. A, ut frenos.
noiant ad Mimicii verha pag. 258 : Sol demergitet 5'_7.Val. A, Ald., inaurata, minus bene.
nascitnr. 549. lnter insignia eon_-_l_tuserat scipio eburneus,
529. Prag. minus hene, orlus. cui insidebat aquila. Juvenalis sat. I0i: Da. et volu-
551. Ald., non lorquere. crem, sceptro qum surgii eburno. Viile llymnum S.
354. Prag., Ergo eril ille deus, prmscripiuslege sub Romani, vers. 148 et seqq. Grangaeussolos eosputat
vna. Non |>robo. designari qui tiiumphum adep(i luerant. Trabea est
535. Petavius, tom. I, lib. v, rsp. 5, de libertaie loga virgis purpureis instar trabium distinda. Sella
agendi et nori agendi disputans, Uoc, inquit, velerum curulis propria eral diciatoris, consulis, censoris,
tila omnia persuadentteslimonia,qumhaclenusadduxi- sediliscuruhs.
mus : qttwquenos disertissimisad idem instiiulnm ver- « 550. Ald., Maf. a prlma mami, Gjs., cernuaqueora.
sibus conctudemus. Tum jirolert hunc versum et Plerique, cernuoi, eiiam Gilan. ei Jur. codd.
t.eq<j., Libertas laxior ipsi, ' elc. , Conler
-
vers. 693 551. Abl., codex Jureii et Gis.ad oram, mripedum,
liaiuari. quod malebat Cauchius, jet reciissimum dicil Gila-
558. juvenalis sai. I : Cur tamen hoc-potiuslibeal nius e_ vet. lib., improhante Ueinsio.
decurrere campo. 353. Vat. A, depravaie, (nra pro thure. Yirg. ix
342. Prudentium imitalus videtur Coiippus vers. _En., El leihplum thure vaporat. Pasehaliiis. de Co-
544 : Sed factor solis, poslquam sub sole videri Se ronis hb. in, cap. 6, lora currus quo solvehitnr, rosis
voluil. opeita- ex hoc loco noial, el pltiribus confirmat ro-
345, Ald., iion bene, subjeclus ait. seum colorem a poelis in ccelumiiivecimn.Post hunc
544. De curru solis aliisque adjunciis Ovidius lib. versum inscriptio in Rai. et Mar. hsec exsiat: De
n Meiamorph., soli quadrigae, lunae higte ailiibui lunm cuttura, quam el Dianam clicuni.
solent". } 554. Lib. xiu Sapiehl., vers.16, de his qui ele-
545. Val. A, \itiose, rapidos capilis, Urb., Gis., et menta, soleni el lunam deos jmtaverunt : Sed lamen
cavitis radios; idtacium ab ns qui viui cjesuraein pio-< adhucin his minor csl querela. iu Mar. a prima maiiu,
'
_!9 LIBER 1 CONTRA SYMMACHUM. j,50..
335 Danl libi, Roma, deos inferiii gurgif.-sumbrae? A 570 Tartareus colitur : qui te modo raplat ad=f
Eumeuidumdomina Stygio caput exerit antro, [acihrattiv_.
729 Rapta ad larlarei thalamum Proserpina - Sidereoquedeum venerandum suadet in astro-: _-
[regis, Per silvas modo moriiferi discurrere mundi,.
Et, siquandosuos.dignatur adire Quinles, Erroresque sequi subigit, nemorumque-putare-
Placaiur vaccaeslerilis cervice resecia, Esse deam,xju_3corda hominnmpaviianlia figat,
500 El rcgnare simul cceloque,Ereboqne puiatnr : 575 Qusequcferas perimat lelhali vulnere menles :
Nunc bigas frenarc boves, nunc saevasoroium • Depressosmodosubter buinum fnrmidinesensus -
Agmina vipereo superis immiuere ilagro, Obruit, implorent ul nmnina lucis egena,
Nunceliam voluorescapie.iruni in lerga sagillas ^Seque poteslati committant noclis operlae.
Spargere, lerque suas eadem variare figur.is. Respice lerrifiei scelerata sacraria Ditis,
SfiS Denique cum Luna esi, sublustrispiendel ami- 380 Cui cadil infausta fusus gladiatorarena,
- Ileu ! male hisirai.a.
_ [ctti : Phlegethoiitia viclima
Cum succinclajacil calamos, Latonia virgo est i [Romae. -
Cum tubnixa-sedet solio, Plulonia conjux 731 N_m quid vesani sibi vulfars impia ludiI
730 Imperiiat furiis , et dictat jura Mega_rae.B Quid mortes juvenum? quid-«anguine pasta
Si verum quasiis ; Triviaesuh nomine daemon [Voluptas?
GLOSSiE VETERES.
' 368.
555. Eumen.dum, funarum. —Slygio, mfernal . — Megaerae,illius [wim rnomen (uriw, I.
Exerit, elevat, I. 369. Triviae, tribus viis, f.
—
558. Adire, cumresponso. Quiriles, itouiatios, I. 373. Subigit, compeltit, Mar. Compellit ipse dw-~
5S-. Spargere, quia veitatnxerat,-\. mon, I. -
565. Sublustri, sublucido,partimlucenti, I. ' 574. Figat, sagillat, 1.
568. Cal.imos,sagitias.—Lalonia, a Latonamatie. 379. SaCraria, lempla.— Diij«, Plutonis, I.
Lucina vet Luna in cwto, Dinna vet Lalonia in lerris, 380. Infausta, infelici.'— Ftisus, itilerfedus. —
. Proserpitiavel Hecale apud inf.ros, id esl cemum pu- Arena, metotnjmia,id esl in theatro, Iso.
teslaium, I. 581. Lustralae, purgalm.— Plilftgelliontia, htferna-
567. Solio, baratfiroA. _>_.—Romac. hominesthisinferimlibiis'mmalahnniurI
COMMEiSTARlUS.
esl colorabile, mendose. Ald., Tnrn., quid?qttod et junx. Post himc versum Weit_.,Widm., Bong., Mar.
isios. Pal., Baf, et ipse; quod defendi nequil. Apud a jirima maim, Prag., Rat., Urb. etalii inseni"i hunc-.
Gall. abijui, lolerabilequidquid et istos, perperam. alium, Cttm rapitur, furia esl, el totvi Plulonis uxor.„
356. In Rac, prionbus abrasis, ineple subroga- In Prag., Dum rapilur. Deestin Alex., optimis Hein-
tutn cst liegina EumenidumSiygio ab sciolo, qui me- sianis ahisque. Heiusiiis ait, abbi quoiiue a Piuden-
liicae legis ign uus melrum voluif reformare. De lio corripi secundam in Plutonis. F.iKum pulo. Non-
Ptoserpina et ejus culiu MinueiusFebx : Diana inte- G enim invenio in Prudentio Plutonis, atn alium castim
rim es( alte succinctavenotrix, elc. Ubi commentato- obliquum, nisi-infra vers. o9&,Plutonis fera votasui-
rcs ex Prtideniio abisrjue rem lotam iliusir.irit. ubi secunda produeilur. Ita ctiam o iii Plutonia longa-
559." Yirgilius, lib. vi, Steiilemque libi Proserpina effcrtur. Qund anlern vers. 99 hynmi 5 Perisleph.
vacca-n. Weitzuis -lepit lltos reoruni Plutones, al ter esse le-
'
3'J0. Ibid. Yirglius, Vocevocans Hecalem cmltqtte, gendum oslendam ad eum locum. Veisus aperie su--
Erebnqttepoteiuem. perlluus est; posset autem ad rationem meiri legi.
361. Gis., ttunc bijvgas. Alii consianter bigas. Au- Cumrapilur, furia est, torvi Plutonh el uxor.
sonius et Claiulianusjuveneos et juvencas tiibuunt 569. Mar., Weilz. cum suis, Prag., 'qumras.
lumc. Ovidiuset vetera anaglypta Capitolina et mnsei 375. Egm., erroremque.
Pio-Cleinenlmi eijuos, Feslus mulos. Hic eliam lmi- 375. Prag., lelhaii funere, minus bene.
tatur Yirgilium, lib. vi, Vocnlaqmina swva sororttm. 376. Mar. a prisca niami. deprensos; Prag., depres--
562. Oxou., super his, ut boves cesiratos, quos sas, male.
vocat Cultimella, desiguel. Id notat Heiiisus. Leclio 377. Prag., obruat.
vulgaia nnice vera e'_t. 578. Hnic versui in Mar. et Rat. succedit litulus=_
565. lCgm.,sp'cndit. Hic veisus cnm dunbus seqq. Quod venerabaturiii speclaculis.
ab ineplo aliquo s iolo inserlns est libro iv Aslron. 579. Lipsius Salurn.il. serm. lib. i,- c.p. 3,"os__n-
llygini, cap_ de Ljina : qui propierei in editicnibus dil, gladiatores Marii vel Sattirno polius fuisse d.ca^
recentioribus ilygini omissi stfnt. Delrius jairi olim id los : et lisec Prudeniii verba intelligi posse ait de
o.servavit. Yide supra cornment. ad vers. 309. In r> Saturno, m poeta D.tem j>r'o-Salurnoposueril, aui
Coinmenfiriis "mAiaii Pbaenoinenasub nnmiim f.ae- etiam giadiaiores Diii sacros fuisse, qnia Mambus
saris Germaniciiuentiir hic et vers. seq. in progno- placandis dabantur. Tertnllianus ei Salvianus affir-
slicis, obi <ieLuna. Lnna eadem Diana, eadttn Pio- -niani gladiaiorum speclacula sacra foisse Marti; La,-
serpinavocata, -td est cwlesiis, lerrestrjset infernalis. ctantius, Ausonius etPIutarcbus Saturno. Prudeniius
De qua quidam : Detdque, etc. In ,vers. seq. male, iia explicari poiest, ul haec spcciaeula sacraria Diiis
jaccl catamis. Meursius, lib. lv, cap. 3, Ciif. Arnob., appellei, quia bis homines-peieunl, et ad inleros
suspicaiur lihr.iriumfestiiian.ein omi-isse, vers.5_7, d. tnidiinlur. Eadein dilficullas iierum occurrit vers.
Ctimsubnixa sedel, clc. 597 seq., Ad aram Plutonis.
560. Palat., calamis, perperam. Succinclw cruta 581. Prag._ luslrante, perjier.im.
Diatm in statuis .eteribu_'adhuc cernere licei. Hac 582. In ,Vat. A videiur essesed <jii(»"d,
utrevera esfc
de Ciin-aJineas, cum se illi conspiciemlam procbtiis- in Egm. ei Pal.
set YciiusNuda genu, nodoqitesitius cotleclafluenles, 585. Abl., minus bene, qu.id mores juvenum. In
dubilavit An1'htebi soror, un Nympliarttm sangninis plurali numero ahi etiam dixcrunt morles, ul Mani-
una esset. Yirgil; lih. i Mn. lius.Seiieea, site quis alius In lib. Comro\crs., et
567. Prag., dum subnixa.Ald. aliirjuescribunl COH- Laciantius, qui librum edidit de Mbrtibus persecuto-
151 AURELH PRUfiENTIl CARMINA. m
- A .95 732 Tncassumarguerejam Taurica sacra so-
Qoid pulviscaveae semper lunebris, etilla
585 Amphitheatralis spectacula irislia pompaa? [lemus:
Ne npeCbaron,j'ug<ilismiseroriiniseducedignas Funditur humanus Latiari in munere sanguis,
Accipit inlerias, placatus crimine saero. Concessusque ille speciantum solvit ad aram
Ilar.sunt deliciseJovis infernalis : in istis Plulonis fera vota sui. Quid sanctius ara,
Arbiler obscuri pLcidus reqoieseit Aveini. Quaehibit egeslum per mystiea jlela ciuorem?
590 Nonne pudet regem populnin, sceplrisque po- 100 Anue fides dubia esi libi. sub cal'gine caeca
[lemcm, Esse deum, quem tu tacitis rimeris in umbris ?
Taliapro patrh. censere litanda saluie? Eece deos Manes cur inficiaris haberi ?
Relligionis opem snbiernis poscere ab antris? Ipsa palrum momimenla prob.int: Dis Manihus
Evocat, heu! pcenis lenebrosa ex sede mini- - [iilic
[strum 7«_3 Marmora secla lcgo, quacunque Latina
Inlerilus, speciosa honiiniim cui funera snlvai.- [ vemsios
GLOSS-E VETERES.
584. Caveae, arenm, Uieatri, \ SLir. — Funebris, B nis infernalibus, \. '
I. 595. • I-
mortafs, Ministrum, diabolum,\.
- 585. AmphitheaiTalis,circulus; j luxurioseamphi- 595. Taurica sacr.n,Taurica regio, hl qttaJunoni pe-
jre,/
thealrum, mttro circumdalus loctts theatri: theatrum regrini immolabanttir, quotJRomani reprehendebant;
est spectnculumubicunquepoJlum, Iso. quod latnen ipsi novissimefecerttnt,I.
586. Charon, diabolus, I. 596. Latiari, fiomanoa Laiio, I.
387. luferias, ea;seij_tasmortuorum. — Sacro, ex- 5D8. Qnid sanctins, ironice, I, Vat. A. -
secrabili, vt aurisacra fames; vel secunditmeos qtd ha 599. Egestum, effusum,I.
putabant, I. 401. Rimeris, scruteris. I.
588. Jovis infernalis, orci, I. 402. Inficiaris, negas, I.
389. Arbiler, index, judex, Iso. 403. Manibus, ittfernalibus, I.
590. Regem, regnantem, I. 404. Marmora secta, scripta, Va'. A. • In quidns'
591. Censere, cdnstruere. — Litanda, sacrificia, I. scriplum erat Dis MANIBUS. — Lego, video. — Latina,
392. Rellieionis. divinitalis.— Subternis. sublerre-
COMMENTARIUS.
ruut. Lipsius, loc. cit., eap. 14, refertPrudenln verba 596. Ald., Latiali; Vat. A. Laciaii; Pierique, La«
pasta volitptas, ct a.d marginem addit Malo PMITA.ln tiari. Prag., Funditur humanum Latiari in sangttine
Vai. A est parta. Prudentius dixit sanguine pasfade munus. Prudentius loqniiur de ludo gladiaiorioin ho-
'aquil.i hymn. 5 Caih. vers. 167. Grangaeus ait norem JovisLaliaris. Lipsius, de Amphiihealro, mo-
alios legere pacta. Frequenier dehoc spectaculo _o- net Latiari esse in dandi casu, scilicet Latiari Jovi.
luplas usurpatur. Vide quae Brosseus congessit ad C Ex hoc ac similibus locis nonnulli arguunl viclimas
lib. v Cassiodori', ep. 42, Voluptatem prwstal san- humanas Jovi Laiiari solitas imiijol.iri. Verum intel-
guine suo. ligendtun esl, Jovem sanguine Immano eorum coli,
387. Prior Rott. prodiv. script., Caucb., munere qui aut in eertarnine gladiatorio orcidebanlur, aut
*sacro,uiadmunera arenas alludat. Yal. A, sanguine damnali ad bestias peribanf. Termllianus, cap.9 Apo-
sacro. log. : RemilloTauricas fabulas thealris suis. Ecce in
589. Ald., prior Rutl., obscuro p'acidns requicscit illa religiosissimaurbe JEneadum piorum est Juppilcr
Averno. Etdistinguit Ald. inislis. Atbiter. Non jjlacet. quidam, quem ludis suis humano proluunt sanguine.
390. Gilanhi», VerboPROMERITA in vet. lib. obser- Sed besliarii, inquitis. Hoc, opinor, minus quam ho-
vavit regem populum, cum anleain vulg. legeretur mhtis. Yideri possunt nolae Pamelii, Minucius, Julius
regem popuUs. Senlentia non eadit in imperatorem Firmicus, Laciantius, Tatianus et alii, qui hujusce-
vel imperaiores, quos Prudeutius alloquitur in hoc modi immanitatem Rcmanis exprobrabant. Eam a
opere. Iimiatio Virgilii esl i JEn., Hinc populum late religione Chnstiana tandem. aboliiam, inier maxima
regetn, bclloquesuperbum. Exsiat eiiam populum in benelicia hominibus a Christo collata reponimus.
Thuan. Uib., Alex. a jirima manu. Iniellige populum 597. Ineplus correcior in Rat., abrasis jvrioribus,
Romanum. supposnit Illeque consessusspectantum. Pal., oonces-
592. W7eitz.pro div. seripi:, sub lerris. Vide com- susque. Egm. a prima manu, consessosque, male. In
meni. ad vcrs. 922 Hamari., ct vers. 445 hujus libri. _ed.2 Cell. mendum puto consessnsille. Oe eonsessu
394. Yal. A, Caueh., Jureti codex, futtera donet, iu amphiiheatro vide commeni.ad vers. 572 Hamart.
cum Egm., Pal. 404. Mur. a prima manu et W. itz. eum suis, quw-
395. Prag., manulaarica, corrupte, pro jam Tau- j_i cunque. Longe melius est quacuntme.In viis pnblicis
nca. Mnr. a prisca manu, jatn tuiica; male. Nonnulii, sepulcra olim Romani collorabanL,et, ut videtur,
qui hunc versnui allegant, trajiciunt ila verba Ar- eiiam Judaei. Genes. xxxv, 19 : Moriua est ergo Ra-
guere incassmnjam Tauriea sacra solemus. Legendum chel, et sepulla csl in via quw ducit Ephratam. Dc via
cuin mss. incassum arguerejam. Proilucilur e postre- Lalina Juvenalis salir. 1 : Quorum Flaminia legitur
mum in arguere ralione capsurae. Colerus, nd Valer. cinis, atque Lai.na. Et sal. 5 : Clivoswvchetis dum per
Max. pag.'568, saeraTaurica intelligil esse suoviiau- monumettla Lalinm. In via Salaria _no>iumeH(ui?t erat
rilia. Weitzius expomt de sacriliciis quae Pluioni preiiosi-operis Licinii lonsoris el libeni Augusli, ut
lauris ct nigra pecude liebant. Nullus est dubitamli tradit Cornulussat. 2 in Persium. Viaealiae sepul-
locus, quin sermo sit de sacrificiis .Taurica. insulae, cris celebres fuertint Appia, Aurelia, Lavicana, Lau-
sive, uL frequenlius et verius loquimur, peninsulae. renliiia, Ostiensis, Praenestina, Tiburtina. DNserta-
Hyginus fabula 120: Quorum(Tauricorum) fuil insli- fionem tle Viis publicis^anno 1786 Romaeedidit cl.
tultttn. »<£qui inlra fines eorum hospes venissel,templo Vincenlius Barloluccius, primi subsellii jiireconsul-
Diattwhiiniolareitir. De Diana Taurica et victimis hu- lus. An attlem haec sigla D. M. aut D. MA., quaein
manis illi cacsis agunt Teriullianus', Athanasius, Au- sepulcris Chrislianis nonnunqiiani apparent, signifi-
gusiinus, Lacianlius, Cassiodorius, Eiisebius C.csa- eenl Diis Manibus,an aliud, inter Fabretium et Ma-
riensis, ulplure-. etbnicos praeiere.im. In glossa pro . billonium cerialum est, quormii hic inscriptionem il-
Junoni legam libeniius Dianw. lam semper profanam esse contendebat, ille negabal.-
'
153 LIBER I CONTRASYMMACHUM. ...i
405 Custodil cincres, densisque Salaria bnstis. A Suffusus rutilum fron.is diadema retundit.
Dic, quibus Iinnc scribis titulum : nisi quod Obscuras video libi circumferrier umbras,
" trucis Orci
[ Cacruleasqueanimas, alque idola nigra volare.
Imperium, veraeeeu majesiatis, adoras? 425 Censeo, sublimem lollas super aera vnltum,
En quibus implicila squalebal rcgii summi Suh pedibusque luis nimbosa elemenla relin-
Imperii, traciis maj'orumab origine sacris. [quas.
410 Cum prineeps gemini his victor caedelyranni, Omnc, quod ex mundo esl, libi subjacet, hoc
734 Pulclira friumphalirespexit moeniavultu: [deus.ipse
Nubibns obsessamnigrantihus aspicit Urbem, Consiituit : cujus iiulu dominaiis, et orbi
.Nocl-.sobumbralae caligine : turbidus aer Imperilas, el cunela polens mortalia calcas.
Arcebat liquidum seplena ex arce sereiunn. 430 735 Non decet, ul subniissa oculos "regina
415 Ingemuit miserans, el sic aii: Exue irisles, [caducnin
Fida parens, habims: equidem preedivile cultu Conlempleresolum, majestalemque requiras
Illustrata cluis, spoliisqueInsigne superliis Circa humiles rerum parte«, quibus ipsa sn-
Attolliseaput, et multo circumfluis auro. [perslas.
Sed nebulis propler volitantibus obsiius alli T> Non patiar, veteres teneas nl me duco nugas,
420 Yenicis borret apex: ipsas quoque livida gem- Ui cariosornm venereris monslra deorum.
[n.as 453 Si lapis est, senio dissohitur, aut crepatictu
Luxhebelat, spissusqne dies, et fumus ob o-a Percussus tenui: mollis si hraciea eypsum *
GLOSS/E VETERES. •
405. Salaria, tiia: salarium esl cibus qui seputcra 418. Cireumiluis, abundas, I.
morluortttncuslodieiitibnsdalur; sed pro omni prm- 419. Propler, juxta, Iso.
bendaponilur, 1. — Bustis, sepulcris, Vat. A. 420. Livida',obscura, Iso.
406. Orci, Orco juro : inde Orcus, eo quod jurat, 421. Ilebetat, obumbral.— Ob, circum, I.
neminemsesinetnorle dimiltere, I. 424. Caeruleas,nigras, 1.
408. Regia, aula, I. 42o.-Tollas, ut, I.
410. Princcps, Constantinus. — Gemini tyranni, 426. Nimbosa, tenebrosa, Iso.
Maxenltiet Ltcinii, I. 430. Submissa, inclinata. — Regina, Roma, I.
414. Areebal, expellebat.— Septena ex arce, ex 452. Superslas, supericr es, Yat. A.
septemcollibusqui sunl in Roma. Seplenamarcem di-- 455. Nugas, ineptias, I.
cil qttiaitiseptem colticulisconslnt Roma, I. 434. Cariosorum, pultidorum, deficienlium;caries,
415. Ingemuit, Conslaniinus,1.- pulredo, quam teredinesfaciunl in ligno, I.
416. Eqnidem, cerle, Iso. 456. Bradea, lamhta auri.— Gyjisum, genuslerra\
417. Cluis, -abundas,prmcelles,I. es', dequa imaginesfaciunt, 1.
CO.MMENTARIUS.
Lupius, in dissert. de Baplisterii»,num. 158 et 159, G pbasse, postqnam ouos tyrannos viccral. Caeierumin
inseriptionem proferl, quam CinMianam essc cen- ipsa q<is_sequitiiroratione Tbeoiiosii iiienlio iierum
set, efDiis Manibusab ignaro aliquo neojihylo po- /ii geniiiii lyramii a Theodosio vicli.
siitim, et a presbylero qui coemeierio praeerat non 415. Ald., ttocitsadutnbralm.
aniuiadversum; quod inierdum accidisse saii. e=t -414. Yal. A, mei.dose, arcebit. De hac loquendi
veiisimile. Inscripiio esihujusmodi: ralione tiqttidwmserenum, stiperumserenumei simi-
DIS MANIBVSPRINCI libus, Dausqueius in Commenl.atl Siliuin, lib. xu,
^ers. 4..
PIO FILIO DVI.CiSSIMO SYO PO 417. Egm,, Jnreti mcmbranrc, clues. Mar. a prima
SYIT QVI.VIXITANNISVI.' DIE maim, - ,
siiperbutn.
XXVII. IN PACAE 421. Heins., Cham.,TenI., mendose, ab ora. Egm.
<Ui.Cajetani Migli re ermlita de Dii_Mmihus exslat scrihit hebilat. Prag.,o.um_ra( prn ob ora, Ruliliiis,
disserlatio, de qua rursuspag. 1172. lib. illin., vers. 193, jiuriiaiein coeli Romani lau-
405. Cornutns in P.rsium ait s-alarium proprie d.ui', ail : ATeelocusille milticognoscitvrindice funio.
esse viclum unins diei, cui sal imprimis "m«eniii.lso 425. Prag.,o.fH»_srt'd-o. Wiilm. ei Bong. a prima
minus placel. Posihunc ver_um Itat. et M,<r.ajipo- mami scribiint fircumferier.
nunt Iemma Romamalloquitur. 424. Ald., el niqra idola volare, Ral., prioribus
406. Prag., hic quibus hunc tilulum scribis. Ald., erasis, idolaquenigra volare.Neulruin est ab aucloris
dic, quibushmc siribis liiuhim. Yal. A et iionunlli iiianu. GrangiciisAldoadhir_ii.
Heins., dic, qutbns inscribis lilnlum. Plenque, dic, ~. u
450. Scripiores Prudenlii ajqiia'e<passim Romam
guibuslittncscrtbislitulum. reginam appellaiit.
407. Yat. A, vitiose, veiiloceu. 4T.2.Ra<., snpe.rsles,lege superslas. _ "
410. Pa!., V.il. A, gemini vicior de cmde. Egm., 453. Nugas vocai idolorniii ciiliumet fabellas
male, gemhiivicior cmde: a secunda manu, gemini aniles a Ntuna inventns- Aliijui ij.sa idola Htt<jasjo-
vulor de cmde, aut gemini Uevictorcmde: nonennn cari il.cnni, nt nmnia, tilibi.
clare explicat Weitznn lectioneni hane Egm.,el Pal. 43i. Pnubuihis non segie1 monstra, cl portenta
Principeni hunc esse Theoilosium, cerlum est. Ty- deos g ntilinm vocal. Minncius: Tm sunt Jovis
rannos iniellige Maxiiiium el Eugeniuin. Grangrcus monsl'a quot notnina. Virgilius vui _4In.,Omnige-
objicit Prudenlio, quoil in hse hUvori» enairamla ti mqttedtuin monslra, el ItilrntorAnubis.
liaululuma vero deflectil: siqiiideiiiTliemlosiu.,viclo 455. 1ii cod. Theod., lii. de Pagani«, leg. 1_,
Maximo,Iriumpliavitanno 589, nec, devicto iiiullis quse lex a Thcodosio laia est anno 592 : Si quis vero
ann s poslea Eugenio, Roinam rediii. Ai ^ero elsi motlati opere facta, el wvuinpassura shnu't:cra impo-
(Oncederein ordinem nanaiionis aliijuaieniis esse iito lltttre venerabilur, eic.
turbaium,hon tamen esset jiroplerea falsilaiisarguen- 456. In Rat. ev gypsushctmngypsum.Trnz., male,
dus poeta qui non ait aperte fheodosium triuin- uupsea.Dc eyj>seisvelerum imncimbus Auiobius lih.
155 AUl-ELH PRUDEVril CARMINA. , > ...
Texerat, inlido rarescit gluline sensim. A 450 737Quos~pen.s.omne sacrum e_t, quidqtiid
Si formam slalua_ lamnis commisitaenis [formido'tremendum
Lima terehs, aut in parlem cava membra gra- Suaserit: horrificos quos jrrodigialiacogunt
[valo Credere monstra deos, quos sanguinolentus
449 73© Ponderc ciirvanliir, SGahraaut serugoper- [edendi
[esam Mos juvat, ut pinguis Iuco lanielur in allo
Conficilefligiem, crebroque foramine rtimjiil: Viclima, vi .ceribus-rnulia inter vina vorandis.
Nec libi lerra deus^ ceelinec sit deus aslrum, 455 At le, qnaedomitis leges, ac jnra dedi'li
Nec deus oceanus, nec vis, quae subler operla Gemibus, insfuuens, niagnus qua teiidiiur or-
' " ' [est, [bis,
ihfernis triste obmeriinm damnaia tenebris. Armornm morumque feros mansuescere rilus,
4i_ Se<l nec virtutes bominum deus, aut ani- Indignum, ac miserum esl, in relligione le-
i . [inaruin, [nenda
Spiritutimve vagoe lenui snb imagine formae. Uoc saperc, immaues pnpuli d« more ferino
Absit ut umbra deus libi sil, geniusve, lo- 460 Quod sapiunl, nullaque rudes raiinne sequuu-
[cusvc, B [tur.
Aut deus aereas volilans phanlasuia perauras. Seu nos procinclus maneal, seu pace qifetas
Sinl lioecbarbaricis gentilia nuinina pagis : Diclemus leges, seu debcilaia duorum .
GLOSS/E YETERES.
457. Rarcscit, deficit. — Sensiin, paulalitn, Iso. 450. Penes, juxta, I.
.59. Terens, plamins, I. 453. Lanielur, sacrificelttr, I.
—
441. Conlicii, corritmpil. Crebro, mulliplici, I. 455. Te, o Ronw. I.
, 412. Aslrum, sol, vcl luna, I. 459. Immanes, crudeles, I.
447. Geniusve,-deusloci, I. ' 460. Rudes, slulti, I.
449. Pagis, villalicis: Pige Grmce fons: inde pa- 461. Procinctus, apparalus bellicns,vel bellica prw-
gani, viltani, quia circa fonles anliquivitlas ponebanl, paraiio, I.
el ideo villuni dicuntur, quia longeremoiisunt a chilale 462. Diclemus, comtiliiamtis,l.
Dei. 1.
COllMENTARIUS.
vi, Firinicus, Capilolinns in Gnrdiano. Tmaginesgy- 447. Juretus advertit, alias legi libi sitducus, ge-
pseae nonnuiiquam hracteis meialli iuduceh.iuiu>. niusve, et defendi posse hane seripiuram,.cum ma\i-
Coufer versionem Italicain operis Joannis Winkel- mam rebgionem pagani lucis iribuerint. Prndeiitiiis
inann, Storiadelle arli del diseqno, cum erudilis ad- idola saepe vocat umbras : sic supra vers. 195, Um-
liotationibiis droli Fea I. C. lib. vn, cap. 1. bra Penatum.
-57. Yat. A, Mar., R.U.,Prag., Egm., Pal., Bong., 419. Cnr elhnici a pagis dicli fuerint pagani, plu-
Weili. aiiique, lexerat. Ald., Gis., vnlg. nonnulli. ie- G res afierri solei.t caus.i', nt indicavi ad vers. 6 prae-
aerii, quod nescioao sit iueltus. Alicubi texeris, nien- f.nionis Imjiis lihri. Vide eliam infra ad vers. 621.
ilose. Noianda est eflic_ciaverbi rarescit. Mibi ^era haecesse videf r, qu;e cx his versibus de-
458. Ald., Bong., Widm., Mar., laminis. Rai., promilur, quia sciiicet in pagis superstitio maxime
lammiiiis. Val. A, YVeuz., Gifanius ex vel. cod., vigebal, aileoque illi omncs qni supersliliose ido-
lammis. Ej,_n., laminis commisil avenis, male. Yerior loriun cullui posi religionem Chiistiaiiam ubiquedis-
<st lectio laimiislam iu Prudentio ijuam in Horalio, seminatam adhaeleruiit, jure |iagani vocatisunl. Ile-
lib. ii, oda 2. Gifanius contendil veteres extulisse raldus, in Arnobium pag. 4 , inlelligii paganosidolo-
tamina pro Idmmna. lalras diclos, quia non amplins t. rr.irum drbem occu-
439. Yat. A, in parie. Egm., corrupte, impartw, pabanl, sed in angusium coarclali et quasi pagis
apnd Weiiziiim. Ileiiisius in lOdcm-Egm. invenit iu qtiibusdam conclusi erant. fuiai, obscuram fuisse
parle, ei a secimda niaim, impacia. Altl., Torn., gra- etiam olim originem hnjus ..ppeIlaiioni<;,sicut nec
vata. Weilz. ciim Bong. el Witlm. a prima manu, ca- nos adliuc satis liquido scimus unde Huguenoliap-
va'o. Marieiiusinnuit ex liis verbis /t»ia lerens corrigi pellati fuerint. Gothofiedus atl leg. 15 <lePaganis
jiosseLsidoiumin scobina.Pulo,iiidicaricapui 19 lib. cod. Tbeod. apjiellationem paganoriim sub ChrTstia"-
\w.Taratrum quasiteratrum.Scofinadicla,quodlimren- nis imperaloribns ctcpisse afiirmat, cujus aniiquis-
do scoplienjacial; tibifmlasse iegendumquod lerendo. . ima, quaeipsi ocrurrcrel, meiilio exstat in ieg. 18
441. Codex Jureti, Vat, A, Oxon., contegil. Pal., de Episcopis anno 365 : Genliles,quos lulgo paganos
Egm. a .<-ecundamanu, conliguam effigiem. Egm. a appellanl. Exislimal aulem viilgus Clinstianpriiih,
prima miinu conligiem, effigtem. Heinsius hmc con- iy qui variis olim dicteriis agenlilibus fiierantappell.ili,
jicit contigileffigiem.Plerique, cOnficileffigiem, nomen paganurum genlil.biis reposuisse, quasi sim-
4iO. Siipr.a\ers. 592, subternisanlris de inferis, et jihces, rusiicns ct agre^tes dicereni.
bac vi qiias subier o,ierta est. 450. Mar. a primn mann, quis penes, perperam.
441. Prag., Widm. a jirima manu, inferni, minus Ablietiim eiror e.L penes omnes.
beiie. 451. Mar. a prima manu conlra metrum et sen-
445. Abluseiiiileral"Sed ttecvirtvtes Deushoinintim, su n, honorificosquos.
tuil aiiimaruiti.EmendaviiSednec virlulesDettsautlto-- 452. De monstris diis jun dixi. Vide Heralduniad
tninnm,amaniinarttm. AliihabeiilSedne£»>ir(u(es homi- Terttilliaiuim, cap. 22 Apolog., etad Minueiiverba :
numDeus, ntilanimarum. Prag., attt lenebrarum.Seri- Ul nidore alliiriumvel hostiis pecudumsaginati.
entia-esi, Deani non esse virtutes hominum, ut pudi- 455. Egm. sciibii lucu pro luco.
ciliam, (idem, neque vagas fjrmas animartimet spi i- 455. Prag., eljura.
liinm, iil daemonumel angeloruin, leuui sub iinagine. 458. Prag., lenendum, non ila bene.
446,'Abl., mendose, vagi. Virgihus vi -.El ni dor.ta 459. Ablus, id sapere.
toines tenuessine corporeviias Admonealvoliiarecava 460. Prag., »tt<//afidei ratione.
sttb imaqiiteforma;,- 461. Ald. seuvos, lcge seunos.
157 LIBER 1 CONTRASYMMACIIUM. , 158
^Collatyr.innorummedia calcemus in Urbe : A Immersiis tenebris dura inter vincula flebat:
Aguoscas,regina, libens mea 'signa, necesse Aut si nupla, lorum rcgis conscendere j'ussa,
- - [est: 475 Coeperaiimpurum dominiobleclare (urorem ,
465 In quibuseffigiescrucis aut gemmala refulget, 739 Morle marilalis dabal imlignatio pnenas,
738 ^-ut longis solido ex auro proeferlur in Plena puellarumpatriblis ergastula sacvi
[hastis. Principis: abducta gcniLorsi virgine imissans
Hoc signo inviclus transmissis Alpibus ultor Trislius ingemuii: nonille impuiie dolorem
Servitium solvit miserabile Conslantinus. 480. Prodidii, aut confessaanimis suspiria traxit
Cumte pestifera premeret Maxeniius anla, Vim liberiatis nimiee, pairitimque dolorem.
470 Lugebaslongo damnatoscarcere cenium, Testis Chrisiicola;ducis adventantis ad Urbem
tlt scis Ipsa, patres : aul sponsus foederapa- Milvius, exceptumTiberina in stagna lyraiinuin
[ciae Praecipilans, quanam victricia videritarma
Iniercepia gemens, diroque' satelliie rapta, 185 Majcstateregi, quod signum dextera vindex
GLOSS/E VETERES.
465. Tyrannorum, Maxenliiet Licinii, I, B opus, »>e/.erga pluraliter, unde synergus coopeta-
467. Signo, erucis, L lor,
' L,
469. Te, o Roma, 1. ' 478. Mussans,tnurmiirans, Iso.
471. Pacloe,spoHsa;,I. 480. Prodidil, manifeslavit.— Convexa, curva, I. '
472. Intercepta, ablata, I. 482. Ghristico!a3,Chrhticolamducem sevocat Cot-
475. Tenebris, carceieU, Iso. stanlinus, I. Constantini,Yat. A.
474. Nupta, virutnhabens.— Regis, regem dicit 485. Milvius,pons dicilurin Tiberi, ubi Consianli-
quemcunquedominttm,1." itusMaxentiuminlerfecit, I.
475. Furorem, amoretn,I. Tyraimtim, Maxemium,Vat. A.
476. Dabat, susiinebat,I. 484. Quanam,cur. — Victricia, ilacrucem Christi
477. Ergastula, ergaslronoperalorium; ergon enim vocat, quam in vexiltisgerebanl, I.
COMMENTARIUS.
465. Vide Demslerum, pag. T36ad vers. Corippi':' 471. Val. A, mendose, ut sis.
Regnaquesnb vestris venieiil [ortissima plantts. Pru^ 472. Mar. scribit dyroque. Gallandius malcbat
deniiuspoeticeloquitur: non enimTlieodosiustrium- rnptm, ul a<lpactm referatur. Sed bene esl rapia, lioc
jihavit atit Romam venit post vieium Eugenium. est fostleraimerrepla et rapia.
• 464. Prag., agnoscal.Reline agnoscas. 475. Heins. cum Thtian., inier vincula flebai; se-
465.*Murettislib. xiu Yar. Leci., cap. 8, Pelrum cuii eum siint receniiores. Prag., inter vincla getne-
Crinilumegregierefellii quod Theodosioliaucimpiam C bat. Mar., Ingebal, re|itignanle inetro. Plerique, twer
legem affingere non dubitnverii lib. ix de Honesia vincla luebal. Consiriietio est : Sponsns immersiis
Disciplina, cap. 9 : Cumsit nobiscuradiligensinrebus lenebris dura inter vincula luebal looderas|ionsaem-
omnibussuperni numinisreligionemtueri, signutnSal- tercepta, diroqtie satellite rapia. Sed nou saiis cdn-
valoris Clirisli tteminiquideni concedimuscoloribus, . cinnum est luere fwdera inlercepta,et sponsus melius
lapide,aliavemateria fingtre, htsculpere, attl pingere. dicitur gemensfmdera it}lercepia.
Sed quodcunquerepeiilur, tolli jubemus, gravUsima 475. Mar. a prima inaiui, domino,male.
pmna eosmuitando,qui conlrarium decrelisnostris ct 476. Hsccnon esse aPrudentio exaggetata, ex Eu-
hnperioquidquatntentaverint.Yerba legis cod. Justm. sebio aliisque antiquis hisioricisconstai. ln Mar. a
lib. i, lit. 8 sunl: Signum Salvaloris Christi neinini prima manu, Bong. a prima manii, marUnles; me-
licere velin solo, vel in silice, vel in niarmoribushutni lius maritalis.
posilisinsculperevel pingere : sed quodcunqttereperi- 477. Ald., Gis., puellarum, patrumque.fcripti ple-
tttr, toili, gravisshiiapmnamutlandoeo qui contrarium rique, puellarum palribits. Pal., ma'e, patribiisque.
slalutis nostris tentaverit, specialiter imperamus. In 480. Mar., Weiiz., Prag., Raf, Culerius ad Valc-
versibus Prudenlii crux gemmala inlelligi potest rium Max.pag. 568, Widm., convexaanimis.Potiores
in vexillorum purpura", gemmis iniexta, solido e\ Hcinsiani, Ald., Gis., Heiiisius, confessa nimis. li.t
" auro iu verlice haslarum. ConferBaronium ad an- Alex. cum glossapublicala.Alii, connexaattimis. Opi-
iium 312, ac plures alios qui tiiumphos crucis prae-. nalur Helnsius confessaanimossuspiria.
dicani. 481. AbesLhicvcrsusabEgm., Boherio veierrimo,
4G6.Post hunc versum in Aldo, Mir., Rat. et aliis jv priore Roll., Vat. A, Pal. Adesl iu aliis. Ahius babtt
lilulus est De poleniia trttcis. ln Urb., De laudibus nitniam proniiniw, et distingnit Iraxil. Vim, eum in- '
crttcis,el ejuspolentia. Hujusmodilemmaia in multis tclligi iiolius debeanl suspiria confestavimhbertalis,
desuni. Gallandio placet nimiatn cuin Aldo, non niuiw cum
467. Vat. A, mendose, vinclus pro inviclus. Ald., "-Cbamillardo. Ego io CbamillardoIegonitnim, nempe
Egm., Pab, ultro, minus bene, pro ullor. Theodosius libertaiis, quod inelius est.
482. Yat. A a prima manu, Chrislicolis,male. Non
exi-mplumConstantiniallegal, ut Romanis poieniiam
crucis persuadeat. Non ergo loquitur Constaniiiius, loquilur Constaiitinus, ut vult Tso, sed Tiiendosius.
ui vult Cbamillarduset cum eo nonnulh reeeniiores. Almulatur Hor.uiuin lib. iv; od. ' 4 : Tesiis Melaurum
Nam qui lcquiiur vers. 422 ait, Obscurasvideo,etc., fluinen,et Asdrubal Deviclus.
postcaCenseo ATonpatiar... Medttce... Diciemus... 4115.Hcinsius coniendit legendum Mulvins, nou
Calcemus.Et post exposiiumexemplum Conslantini, Molvius,aalMilvius. Abi praeiereascrilnint Mijlvius,
Ergo cave,eqregiumcapul orbis Deponasjatn festa iiliiMotbitts.Aldus ediderat Mulvius,el correxii />/»/-
veltm,etc. EtConstaniini quidem viclotia, ut jaman- vius, quodeihim ohservavii Gallamlius,ul inielligas-.
tiqua, narratur : Scis tpsa... Metninilclarissimttsordo, IIOII aliatn prse manibus ipsuin babmsseAblinam edi-
qui lunc, etc. Historiamnarrai Eusebius in Yita Con- [ionem, nisi eam qua egcutor ei unicam credo.Nunc
slanlini. Uiiviinomen esl PoiKeJI/o//e.Maxenliussimpliciler
408. Egm., so/t>t'(mirabile.Non probo. tjraniius dicitur (er in panegyri Nazariiad Consian-
469. Prag., iualc, pesitferam. tiiumetin aliismonumenlisei scripioribui aniiquis.
139 AURELII PRUDENTIICARMINA. 160
Practuleril, qtiali ladiuinl siemmate pila. A 741 Nomen adoravil, quod colluccbat in
Chrisius pi.rpureum geinmanti lexlus in auro [armis.
740 Signabat labarum, clypeorum iusignia Ergocave,egregiumcaputorbis, inaniaposlhaec
[Christns Prodigia, et l.irvas stolido libi flngere cnllii,
Si rijiseral, ardebal snmmiserujcaddita cri-iis. Atque experta Deivirlulcm sperncre veri.
490 Ipsesenatonim meminii elarissimus ordo : 500 Deponasjam lesta velim puerilia, ritus
Qui lunc concreio proccssiierine, caienis Ridiculos, lanioque indigna sacraria reguo.
Squalens carcereis, aut nexus compode vasla., Marmnralabenli respergine lincia lavale,
Comule-»usquepcilesvicf>ris, ndinclyta ficndo O procercs : liceal staltias consisiere pnras,
Procnbnil vexilla j.vens ; lunc iliesenalus Ar.lific.ummagnorum opera, baecpulclierrima,
495 Mililiaeultricis lituliim, Cbrisfujue vercndmn , [malim,
GLOSSJEVETERES.
486. Stemmale, figiiru. — Pila, lancem,l. Bastm, 495. Titnjiim, critcem,I.
Vai. A. 497. Caput, o Roma, Val. A.
487. Genimanli,pro qemmalo,Ral. 499. Spernere, cave, spernas, I.
il>8. Labirum, vexillum,vel frentim. — Insignia, 500. Deponas, «(, 1.
ornamenla,I. 501. Sacraria, lempla, I.
489. Ardebal, fulgeral, I. Sphndebal. —Crislis , 502. Marmora, tnnrmoreasstaluas. —Tabenti, sor-
—
galets, Vat A. g dida. Respergine, sanguinis,I.
494. Jaceus, protlernens, L<>.
COMMENTARTUS.
486. Mar.a priinamanu, perperam, radiarit. Prag., YOTIS X <
radiarunt. VOTIS XX
4s7. Egm., corruple, gemmati. El in aversa paiie supra eosdem arcus-minores :
488. Egm., Pal., luvacrummale pro labarum. Tur- . .SIC X
nebns, Advers. num. 459, le*lalur in velusio lexico SIC XX -
dici laboruni pro labatunt. Gyrabius tliabig.25 glo- Constatex Prudentio, non solum crucem in labaro
riatur, se jirimum ajieruisse bnnc Priideolii versiim, fuisse expressam, verum eli.imChrisii nomen, scili-
el explical labariim esse signuiu bellicum preliosis- cel monogramma Cbrisli J, quaesunt duae litlerae
simiim, qio<l ConstaiuiniHin rrucis signum conver- Cr.rca3nominis Cbrisli X ei P, neque significantpro
lit. Utuntur hac voce tabnrum Terlullianus, Amhro- Chrislo, ul mulli piilanl, martyrii signum esse cre-
sius ei abi. Rahanus Maurus in carmine de Crnce dentes. Itaque cmn Christi nomen essel labaro im
mutaril quanlitatem':Hinc signanlcherubhihmclabtira pressum, ei mos esset uf labarum a miliiibusadora-
sincia trhimphum.Nonnulh alfirmanl i<lnomcn sub reiur, quod semper imperaiorem aniecederei, recte
Consiantino deinum invenlum,' et in Tertnlliano le- ait Prudentius , senalum adorasse nomen Christi,
gnnl cantabra, uli cliam in Minucio: Niun el signa quoil collucehalin armis.
ipsa , e( canlabra, ei vexilla caslrorum. Rigaltms ad 497. Ald., Gis., Heiiis., poslhac.Weitziani, et ple-
hunc luciun ail canlubra fiusse quoddamgenus vexil- rique nostri pbsl lia>c.
lorum, qu.u carinine inscripta aliquidgrali et jucundi 498. HeinsiusWeitzium rejicit, quod legerit Pro-
mililibussigniflcabanl.Aliqui originem ex Canlalnia Q digiaessedeosslolidolibifingerecullu.Alquiila leguut
repetmit, nescio au mel ori jure.Bulengerus, deRmn. Ral., Mir., Prag., Urh. etalii. Ald., Tornaes., solilo
Imper. lib. v, cap. 5, |ilura habet tle labaro. Inln:- pro stolido. Thuan., olido. Alii cum Val. A, Gis.,
meri sunlcriiici ajiique auclorc.squi hos Prudeniii probanle HeinMo,Prodigia, et larvas solilolibifingere
versuslatidant. Dcsi-ripiioncmlabari vide apud Arin- ctiltu. Apud Weilziuin Ald., Gis., Palal., Prodigia ,
gliiim, Roin. Subleir. lib. vi, rap. 25. el lutvas slolido conftngerecullu. VerumAld. et Gis.
489. S. Ilieronymns, epist. 107 ail Lretam, Vexlla legimt ul modo e\posui.
. mlitttm crucis in ignia suiil. Requmpurpuras tl ar- ' 500. Eam., vifmsc, vel in puerilia.
denlesdiadcmalumgennnas palibuti salutaris piclura 502. Ald., Egm., Palat., lavare, melius lavale. Ex
condecoral.S. Auguslinusin psalmumxxx\i : Fini'a Fesio respcrsumvinum dieebaiur, quia sacris noven-
est (crnx) inpmna, maneltii glotia. A locis supplicio- dialibus morlui sepulcrum vino spargebalur. Sed
rum fectt iranhitiimad [rontesimperaiorttm. Prudcnlius potius loquitur de taho el sanguine victi-
491. Dicil concretocrinea\ more reorum apud Ro- marum qiiibns simulacra deorum cranlrespersa. Cl.
raanos. Eadern proprieiale hynino 11 Perisieph..: Tea lom. III oper. WTinkelm.,pag. 279, apposile re-
Cnrcereocrmita silu slare agmiitdconlraJmseral. fellit Handinium,qui id de slaiuis \iroruin illuslrium,
495. Anleadixit ultor, vindex, nune tuitiiimullri- noh deorum, accipi voluerat.
cis. lloc ipsum expriinit inscriptio arcus triumphalis 505. Lib. x\i cod. Tlicod., tit. 10 de Pag., permit-'
Conslantini. tunlur simulacra artis pretio, non divinitatemetienda,
IMP. CAES. FL. CONSTANTINO . MAXIMO iii colligitur e\ lcg. 8 cum commentariisGolliofredi.
P. , F. AVGVSTO . S. P. Q. R. ,] Ea lex 5 a Tbeodosio Magno lala est anno 5S2.
QVOD. 1NST1NCTV . DIVINITATIS. MENTIS Postea Honorius anno 599 lulit legem 15 ejusdcm
MAGNTTVDINE . CVM . EXERCITV . SVO liluli : Sicul sactificiaproliiliemus,ila volumuspubli-
TAM.DE. TYRANNO.QVA\1.DE.OM.NI. EIVS corum operumornamentaservari.llocloco aiqueadeo
FACTIONE . VNO . TEMPORE . IVSTIS , -apud Pruiientiiim oriiamentasunt simulacra deoriim
REMPVBLICAM. VLTVS . EST . ARMIS publicis operihus affixa , ut lavacris, loro, plaleis ,
ARCVM. TRIVMPHIS. INSiGNEM. DICAVIT compilis, porticibus, de quihus Teriullianus cap. 8
de Speciaculis, cl Ambrosius adversus Symmach.
Inscriplio ex ipso archetypo descripla e-,1: nam Haec ipsa publi.ca ornamenta ab Honorio prohibila
cxempl.nia ediia aliquanium varianl. Inlra arcum fuerunt per Alriram anno 399 leg. 18 , et universe
majorem ad lalera legilur: anno 408 et 415 leg. 19 et 2u : Ne illecebramerranli-
FVNDATORIQYIETIS bttsprwslenl.
LIBERATOIUVRBIS 501. Mar., Ral., Prag., pulcheirima, malim, quod
Supra minores utrinque aVcus: placct, quamvisin edd. omnibus sil pulcberrimano-
161 LIBER I CONTRA SYMMACIIUM. 162
505 742 Ornamcnta fiant patriaenec decolor usus A 520 Compensare cupit lcicriiiua vulnera Itesae
In viiium versae monumenla coinquinet ariis. Jtisiitiae sero obsequio, veniaque petenda,
Talibus ediciisUfbs informatarefugit Ne lanto imperio maneat pielale repulsa
Errores veieres, et lurhida ab ore vieto Crimen saeviliae,monslrala jiiacula quanil, ' '
Nubiia discuss'n,-jam nobilitate parata Jnque fldem Cbristi pleno transferlui' amore.
510 jEtenias lentare vias , Cliristuniqiie vocantem 525 Laurea vicLorisMarii minus ulilis Uihi,
Magnanimoduclore sequi, et spem mitiere in Cum traheiet Numidam populo plaudenlc Ju-
[aevum. [guriham,
Tunc primum senio docilis sua saeculaRoma Nec lantum Arpinas consul lihi, Roma, medelae
Erubuit: pudet exacti jam lempoiis, odit ConLulii, exsiinclo justa inler vincla Cethego,
Pra'teritos foediscuni relligionibus annos. Quanlum pr.ccipuus nosiro sub tempore prin-
515 743 Mox, ubi, conliguos fossis mnralibus [ceps
[agros 550 -Prospexit, trihuitque boni; multos Catilinas
Sangninejuslorum innocuo maduisserecordans, 744 H'e domo pepulit, non saeva incendia
lnridiosa videt lumulorum raillia ciicum : [teciis,
Trisiisjndicii mage poenitet, ac ditionis B Aut sieas patribus, sed larlaranigra aniinabus,
Effrenis, nimhcque sacris pro lurpibus irao. Inlernoquehominum slatui tormenta paranes.
GLOSS.* VETERES.
507. In^orraata, docla vel vistmcia, I. - 523. Piacula, purgaltones, Iso.
5€S.-Vieto, seniti, ueleW,I. Vigelum dicilur corpus' 525. Laurea, corona, vicloria; N lauro enim corona-
hutnanum, dum vis el mlas in eovalet: sic Roma hie batilur viclores, I. .
vaiida fuit, cum imperanteConstanlinoidololalriamre- 527. Arpinas, ex oppido CiceroArpinas dicilur, I.
fulavit, Vat. A. 528. Celhego, Celhegus, et Lentulus et a'ii conju-
509. Nohiliiate, ex nobilitale,1. rn'ores fuerunt ul exurerent Romainel tenatoresintcr-
512. Senio, w. seneclule, I. ficerenl, I.
514. Relligionibus, dmmonibus,\. - 529. Praecipuus, maximus. — Princeps, Conslanli.
515. Contiguos, vicinos,propinquos, I. nus, Iso.
519. Nimiae,intemperaim,1. 550. Catilinas, dwmonas, hostes, perversos, ut
520. Compensare, restaurare, I. Emendare, Mar. .ftiit Calilina, qui hoslis fuit Romanoritm, \.
521. Pelenda,qufl3erat ad pelendnm, 1. 532. Sicas, prwlta, I.
522. lmperio, in lioma. — Pietate, sanclitate, I. 553. Interno, animm, qumest interior homo, l. •
COMMENTARIUS.
slrm. Heinsins cum Thuan., hm pro liwc, et ad sta- (] legendum ductore.
luas refert. Recentiores lleinsium sequuiitur. Pleri- 512. Aldi error prhnan pro primum.
que veleres, hmc ornamenla, acque bene. 514. Barthius, lib. xr, Advers., cap. 7, cumliis ver-
505. Code\ Jiireli, AId.,Mar.,Rat., Weilz., Widm. sibus confeil Lucrelii verba : Quod contra swpiusolim
supra, Egm.^Colericodexetalif, fuant, quod non dis- Relligio peperil sceterosa atque impa [acta.-.
plicet'Gallandio. Val. A, Prag., "Widm.iterum a 515. ln Mar. erai haec scripuna, Mox vbi conli-
secunda manu, Thuan., Caucli., Urb., fiant. Bong., guit fossismuralibus, agros, etc'., quaesane depr.ivata
Gis., Widm., cluant, quod pl.icuit Heinsio et recen- est-
lioribus. In Egm. inlerpie'amenlum verbi fuanl est 517. Notanlns esi bic locus adversns e is qui ja-
eri<«(.llae omnes leciiones admitti possunt, non vero ctant. exiguum fuisse marhrum numerum.
fugnnlin Ox., et fluanl in priore Rott. In Alex., fiant 518. Val. A, eorrupte, niagne pwnitel, ac edilionis.
a jirima manu, fuai<(a manusecunda. 520. Vat. A, mendtise, vulneic.
506. Grs. ad oram, arcis, minus bene. Vera lectio 521. Vai. A, Egm.. peiendm, male-, uee melius
anis. Ex hac postrema oraiioius parte colligo, post Alex., venia <JU<B pelenda.
ever?am Victoria;aram adbuc in curia Julia stniuain 523. Egm. apud Weitz., so/t>t(,pro qumrit. llein-
ejusdem deaepermansisse, sed sine ulloculm ei^so- sius nihil tale reperii mEgm., sed expiessum i<iait
lum ornalus gialia. De bac statua intelligo Clau.Iia- a Gis.-ex suis. In jiritna quidem Giselini editione
num m vi consulatu Uonorii: Jure paludatmjam c-t- exstat solvit, at in secunda clare qitwrit.
tia mtiilal aidw. Adfuilipsa sttfsales Victoria lemplis, 524. Mar., veri lran_s[erluramgre; mpra pro div.
Romanwlulela togw, qum divtle penna Palricii reve-„u scripf, ple:iottans[eilur amore. MaiietHispritnam Ie-
rendafoselsacraria cwlus. Mdecommeni. ad vers. 28 ciionem piaefert; sensus enim esi transfertur iri fidem
et 29 lib. n. Chrisli amore verilalis, qiiod conlirmai glossula Ra-
508. Multi, etiam veteres elprohati, scribunl vigeto tisbimensis ad niarg,, id esl, pro veritatis, quae ap-
pro vieto. Glossa Val. A videlur accipcre vielo pro po^ila certe e&tnomini veri, non pteno.
vegeto.Alvietus hie siginlical languidiini, riigosum : 528. Ald., cotitigtt;conige contulit. InRat. glossa
neque sermo est deConslantino, sed de Tueodosio, est ineplissima : CETHEGO rege qttodam.
ejnsque edictis jam olim promugaiis, et posl supera- 530. Ald., Gis. 1 ed. m Levtu, prmscripsitpro pro-
el
ium Maximumconfirmaiis ampii.itis.- Non auiem spexii. Sermo cst de Tbeodosio, non de Constamino,
negatPrudentius, ante Theodosii cdicia fuisse plure-i qui anno 557 obiii. Ilmc coliigitur Prudentium illa
senatores Romanos Cbiistianoereligioni addicios,setl Theodosii oiaiione coui|ireliendere omnia ejus acta
arriunal->eluinTheodosii evemplo el |iersuasione fa- contra paganismum, etiamsi ad diversa lempora per-
cium ui Roma in iidem Chrisii pleno transrerreiiir linearil.
amore, ut ail vcrs. 524. Ac notandum, a Prudenno 355. Prag., Inlernaque hominum slrage tormetita
vcari eiiam edi'c(avcis. 41 orationem qua Saluriius parantes, el glossa, secundum aliquos produci <jiein
idololatriam antiquis Latmis persuasit. ablaiivo. Mar. a secunda inanii, Weiiz., Iniemoque
510. Ald. et plerique mss., vocante. Bong. a prima hominumstravil : scilicel sirav.t paiantes tormentain-
manu, ei nonnulli vulg., vocanlem. temo hominum. Mar. a prim.i manu, internaque ho-
511. ln A'.d. mendum puto magnaiiimodoclore; tninumstravil, Rat. a secunda manu, inlernadne ho-
105 AURELII PRUDENTIICARMINA. 164
_Errabani hostes per templa, peratria passim, A Imperium sine fine dncel, ne Romula virms
555 Romanunque forum, et Capitolia celsa lene- Jam sii anus, norit ne gloria parta seiieclam :
i [bant : 515 745 Exsullare paires videas, pulcberrima
Qiii conjnralas ipsa ad vilalia plebis [mundi
Molili insidias, intiis serpente veueno, Lumina, conciliumquc senum gesiiie Caionum,
Consueranl taciiis pestem miscere medullis. Candidiore Eoganiveum pielalis amicLum
'
Eigo Iriumphalor latitanti "exhoste logattis Sumere, et exuvias deponerepontificales.
StO Clara tropaea refcrl sine sanguine, remqne Jamque ruit, paucis Tarpeia in rupe relictis,
[Quirini 550 Ad sincera virum penetralia Nazareorum,
Assuescit supero pollere in ssccula rcgno. Atque ad apostolicos Evandria curia fontes,
Denique nee meias staluit, nec lempora Anniadum soboles, ct pignora clara Proborum :
[ponit: Fertur enim ante alios ceirerosusAnieius Urbis
GLOSS^ VETERES.
534. Hostcs, dwmones.— Passim, ubique, I. . sanctilatU, I.
556. Vitalia, anhnas, Iso. - 548. Ponliflcales, idolis consecralas,.Vat. A.
557. Serpenle, nalo, Iso. 519. Ruit, (eslinal, I.
559. Triumphaior, Constanliniis,I. «. 550. Nazareoiuni, C/iWsiianorum,I.
540. Tropaea,victoriam. — Quirini, Romani, I. 551. Evandria, ab Evandro, qui primus ferlur stru-
544. Anus, senea;,1. xisse curiam, I.
515. Videas, o Stjmmache,I. 552. Proborum, elcctorum, 1.
—-
546. Gesiire, gaudere. Catonum, principumRo- 553. Generosus, nobitis. — Anicius, nobitUshnus
manorum, constliariornm,I. — Sapienlum Romano- (nit, cle cujus genereBoelhts fuit, et a quo [amilia An-
rum propler Calonis sapienliam, Val. A. niadum dicilur, I.
547. Tosa. consiliariorum, Yat. A. — Pielatis,
COMMENTARIUS.
mtnum slalvi : sic interna referlur ad toimenla. Com- alluderc Prudentium ad vesles albas recens bapti-
munior lectio, Inlenwque Iwminum statui lormenta zatorum.
parantes. 519. Ald.,, in rupe retectis : intelligo latenlibussive'
555. Supra,,vers. 216, celsa ad^Capilolia. (eclis.
536. Egm. a secunda manu, qmn conjuratas. Idem, 550. In cndice Jureti hic veisns ita eiat interpola-
vitalia, plebes',male. lus, penelralia noxa reorum, nullo sensu aul conlr.i-
559. I\lar., Raf, talitante. Egm., cogator, supra rio. ln Egm. erat noxa virorum, ex quo faclum no.ra
neyator; corrigc logatus. Triumpltator vocabnlnm est reorunt.
Apuleii, Cypriani, et in lnscrijilionibus aevihiferioris 552. Fabr., Widm., Borig. a secunda manu, Mar.,
Irequens. Rat., jCEtieadummendose. Yat. A, Prag., Ant>tia-
540. Egm. snpra, resque Quirini. dtim : in hoc versu dua; familiffl, quoein unam coa-
541. Assuescilpollere, ut bymno 9 Cath., vers. 95, p luerint, memoraniur, Antih et Probi. Tertia his ad-
redire insuescerelmorluos. diia, scilicel Anicii, ut ex vers. seq. liquet. Glossa
542. Ex Virgilio i ySlneid., His ego nec metasre- elecioruminepia e>4.
rum, ttec tcmpora poho, Imperium sine fine dedi. Ne- 555. Cnnjiriat recte aliquis legendum orfris lllu-
scio qua ralione Heinsiuscojilra lidemcodd. velu con- strasse taput. Supra vers. 497, Ergo cave, egregium
jicere Uenlnuenectiietas statui, nectetnpora poni. Et caput orbts. Sed Prudenlius senatum.fortasse vocat
illico addil: DOCET nitiiitum, quod seqnilur. Cbamil- cmputUrbis. liic Anicius Anniorum et Proborum so-
lardus ila intelligit conjecturam Ueinsii, ut statui et holes cral. Nonnulli baec nomina quaerunLsub Con-
-poni referatur ad docei. Leciio codd. clara est, nec edicta stanlino. At Prudentius clare loquilur de bis qui post
solliciiari debet. Thcodosii,vel certe sub ejusimj>erio,ejuraia su-
544. Post hunc versum in Rat., Mar., tilulus De perslitionepagana,fidemcaiholicamatnpIexisunt.Non
' senatus
conversione,qui exsiat in Alex. ad marg. In ergo audiendus eslBaronius, qui putat hnnc Anicbmi.
Urb., De conversionesenalns, Aldus habet liomano- esse AniciumJulianum, qui cousul fuitcum Petromo
rutn settalumcouversumad Chrislum. Prgbiano anno Domini522. Cbamillardus ptitat esse
545. De Iiujuscemodielogiissenaiiis Romani lesti- Sexlmii Petromum Probum, praifcctumpraeiorioVa-
monia velerum plena manu allert Jureius ad verha leniiiiiani principis, consiilemcum Graiianoanno571.
Symmaclu «pisl. 46, hb. l : Pars meliorhuinani ge~ Iscerle dicuur Anicianmdotnitscultnenm inscript.one
neris senalus. ciijustlam monmiienti, quod lilius ejus Anicius ller-
S47. Aller liott., candidiora togm, quod haud ine- mogenianus Olyhrius, consul ordinaiius, et Anicia
legans visum est Heinsio. Ego nihil aliud hic video Juliana dedicarnnt. Ego vero non vidco cur non
«isi meifdum candidiota pio candidiore.De toga can- B poiius fllius Sexn Petronii Probi, qui in ea inscri-
dida ac de his ipsis verbibns Prudenlii, ciitici et an- liiione Anicius Hermngeniaiuisvocaiur , sit is Ani-
uquaiii innumeri aguni. Accipe summam. Toga Ro- cius qui priimis Cbristo nomen dederit post leges de
manorum semper eraL alba; sed tum diebus festis religione Clmstiana et eversione idolorum a Theo-
vestibiis rccenlibus, et non sordidis, utercnlur, albati dosio promulgaias. Dc his familiis.earunique nobilr--
' {leculian ratione his in diebus dicebanlur et eiant. late legi possuni Claudianus, Marcelhnus, Zcsunus,
Praeierea candidaii togas creia candidiores redde- Ausomus ei alii. S. Hieronymus ejfist. ad Demetria-
hant : unde illis candidalvrum nomen haesit. liuelli- driii : Scilicet nonmilti Proborum et Olybriorutnctara
gilur ergo quid velit Prudentius stilicei Romanos t epcteudasunt nomina, et itluslre Aniciisanguinisge-
lanijuain in die feslo candidiorem tog.im sumere. Sic nus .... Aut proferendusOtybriusvtrginisnosirm ptiler,
11
hymno Perislepb., vers. 205 : Nec minus Albanis quemimmaivra morte subltaclum Roma conyetnuil.i<>
acies te candida porlis Explicat, el lottgisducilur ordi- noiis dicitur hunc Olyhrium consuiaium egisse amio
nibus. Videlur autein Prudenlius hoc loco eiiam si- 505; sed legendum lortasse 595. lu I.isiis consulum
gnilicalionem mysLicam denotare, videlicct pielatis hos repeiio descriplos, qui ad has familias possint
*t innoccnlisc tandorem. Nec mihi displicet quod ait , peitfnuro : Auno 522, Peironius Probianus et Ani-
Uomiiiicus Macrus in Hierolex,, \cibo BAPTISMUS,cius Juiianus. Anno 511 : Probinus cum Marceliino.
105 . LIBER I CONTRASYMMACHUM. 166
746 Hlustrasse eaput : sic se Roma inelyta A 747 Marlyris anle 1'oresBruii submitlere ftir
[jaci-al. [sces
555 Quin et Olybriacigeuerisquc et nominis hasres „ Ambit, et AusoniamChrKlo inclinare securim.
Adjecius fasiis, palmaia insignis abolla. Non Paiilinorum, non Bassorum dubitavit
GLOSSJEVETERE=.
556. Fastis, libris, quod fecit libros polestaitbus.— quas habtiitBrutus consul, lso.
Pabnata, viclrici, I. .558. Ambil, desiderat. — Ausoni.im, Ilalicam. —
5">7.Marlvris, cujuscunque. — Fasces, diqnilules Chnsto, propler Christum.— Securim, poleslalem.I.
IMMENTARIUS.
Anno 571 : Sextus Anicius Probus cnm Graliano. Dissefl. Compend. de aniiqua Urhis facie.contem-
Anno 579 : Hermogenianus Olybiius ciim Ausonio. plus olim erat Quirilihus Valicamis ob gravius ibi
Aimo 595 : Sex. Anicius Olybrins et Sex. Anicius coelum, aquas-oliosas 6t slagnanles, ha^ilus impuros,
Probinus. Anno 406 : Sex. Anicius Pclronius Prohus ' felorem e cadaveribus. JPnidenlitnn simplieiiisiia in-
cum Arcadio. Anno 40S : Anicius Bassus cum Phi- telligo, ui Olybrius ^consul seipsnm, suamqne adeo
lippo. dignilaiem Cbrisio suhjeceril; non repugnabo tamen,
555. Weilz. in Var. Lecl. ait numinis Pal. nomi- *>si quis addnl ritum aliquem jam tum invoclum suh-
•nis; sed in contcxtii edidit nominis, quod unice ve- millendi fasces el inclinandi securem, dum consul
riim esl. Becmanus videlur legisse in aliquo vulg. Cbristianus ecclesiamlngreilerelur : qualia vene-
numinishmres; nam corrigil ex suo ms. nominis.Dno ralionis signa in miliiibus ad sacra slanlibus cernere
luere Prudentii jempore Ohbrii celeberrimi : alter liccl.
Olybrius prasfecius Urbis, Valentiniano et Valente 55S. Heinsio magis Prudenlianum vidclur securem
iterum coss.; alier ejus flliusOlybrius, qui cum fialie quam secuiim.
'Probincconsulaium gessii. De filio bbentius intelligo 559. Laudatiir hoc loco S. Paulinus, Nolanus epi-
Prudeufmm, qui ceilo est Olybriaci generisque ct scopus, <iecujus conversioneetsanctis moribus pbira
NOMINIS hmres. Olybrius paler ttxorem duxerat Pro- Ambrosin-, Augiistimis,llieroiiynius ei alii aejuales.
bam liliam Sexii Petronii Probi, de quo |>auloanle" Gesta enarr.uii S.iccliiuus, Le Brimius ct Muiaiorius.
dixi. De his nobilibus Romanis plura affert Gotbo- E nobibssima famliaRomana in Aquitania orlus est:
Iredus ad cod. Theotl. maximis lionorib<i«,etiam consulalu auclus, Hispa-
556. Sicb., Widm., Bong., Weitz., Ral., Mar., ab niam adiit, ubi uxoiein dnxil Therasiam, ul videtur
aula, Prag., ab olia, quod perindc est, nam au in o Hispanam, e\ qm Ctfmpliiti'siiscej>itfilinin, ibiqne
saepe commuiabatur.""Ald.,Gis., abolla : id exscripsit dehiiiclumad sepulcrum SS. martyrum Jusii eLPa-
Heinsius, et secuii snnt reccnliores, nulla tamen in- storis srpelivit. A Delphino Burdigalensi aiitistiie
dicaia varietale lecii-mum. Aiqui lectio illa prim.t hapiizatus esi, a Lampio episcopo Barcinonensipres-
susfmeii pobset. Nam vcstes consulumpalmatmdice- byler ordinalus, t">isacerdolium, ut ipse ait, lanium
bantur, quin aliud adderelur. Cassiodorius, lib. vi, p Domini, non eliam in tocum ecclesimdedicaltis. Con-
epist. i : Nos habemuslaboresconsitlum, ct vos gau- versio Paulini ascribiiur anno circiier 580. An auii-m
dia dignitatutn : palmalwsiquidem vestrmnoslrmpro- Bassus, cujus meniio hic occnrrit, sit Juniiis Bassos
banlur esse vicloriw.... Pinge vaslos humeros vario qui pra'1'ectusUrbis ac neopliytus decessil amio 558,
colorepalmatm.Oijbrius igitur adjectus fastis cousu- nLconstat ex inscripiioue apud Sirmbndinn in noiis
lum, palmaia insignis, ambibat ab aula submittere a<l Ennodium, dnbuari po'est. Pleiique affirmani,
fasces consularesanle fore* marlyris, ul pulo, prin- quibus ndluerel Pbilipptis Lauremius Dionyiius Va-
cipis apostolorum. Ita eliam Grang.vus martyrem in- lic. hasilicMonuinent. lab. LXXXI. Sed cum Pruden-
terpretatur. Fabncius abollain Aldinoexemplari recie lius videatilr eos tantnm reccnsere proceies qul sub
legi comprobat, quiaaholla vestis senaloitmi, utloga Tbeodosio Cjiritti fidem amjdexi suni, abum inlelli-
equiium, fuii: el utraque palmaia dicebaiur. Abolla go. Ad hanc Bassorum familiam perlinere puto Bas-
imperalorum forta^se dieia ftiil paltnala a palma, t-eu sulam, piam feminam, Severi Sulpicii ^bcrum, rujus
victoria. Abolla consuluni et toga equilnm palmata meniio exstat in epistolis Paulini el Severi. Anicnis
videlur dicia a' latiludineclavi, hoc est a palmo.Pal- Bassus consulatum egit anno 408, ut punloanie dixi.
tnatm nomen ad ecclesiasticam vesiem iranslaium Nonnulli negant Rassum familiaenomcn esse. Parum
uolat Teolius cum Hugone Menardo ; nam in Missa, id nostra mterest, neque ipsi, quod volunt, jirobiini.
ab lllyricoedita, fil menlio veslisquaepalmatica dici- Tom. 1 MuseiPio-Clementiniexstal inseriptio vetu>,
lur, el in epist. <>6,lib. i, S. Gregorii Magni memo- rcpetita ex praelaiione cl. Peiri Frane sci Fogginii
rantur vesles paitnalianm. lllud vellem cbtrioribus ad Faslos RomanosVerrii Flacci, ,qusaad bunc Ani-
testimnniisa Teoho coiifirmaliim,quod Christiam ejus cium Bassum special, adeoque boc loco ouiilieuda
temporis simul ac praeturam el consulaiuin eranl D non esi.
adepii, ad aedes^pos.olorum accunere solebani, ac BAS S I
paii|>enbuspecuniam ac vesles largiri. Quoti enim AKICIOAVCHF.iSTO
(ni putat Teoiius) a gentilibus id postremum factita- BASsO VC. PBOCONS
lum docet Ammianuslib. xxvn de Symmacbo, bujus CAMP. PROVISORI flVS
quem Pruileniius impugnat paire, scihcel: Accitosc DEM PROVINCIAERES
Vaticano quosdamegentes opibus dilaveral magnis; TITYTORI GENERIS
uon liqiicl itl accipiendum tle a;dibus aposloloriini ANICIORVM
aut de pauperibusCbristianis.-Ammianus iia refert, OB.MERITA
noii de Symmacbo, sed de Lampadio : Hic cumma- EIVS LNLVSTRIA
gnificosprmtor ederet ludos, et uberrhne largirelur, ORDO PVPVLVSQVECIVITA
plebisnequiens loierare lumullum, indignis midla do- TIS PRAENESTINAE-
nari smpeurgenlis,ul libeialemse. elmulliludinisosleiig PON. CENS
deret coniemptorem,accilosaJVaticanoquosdamegenles
opibusdilaveratmagnis. Yalesius, qni adhunc locunt
opinionemTeolii expresserat, qti.uilam in eamdem Reperla ftiit haec inscriplio Proencste anno circite?
senlemiam expromit, sedverbis Prudentii obseuno- 1779, ex eaque colbgi ait Fogginins cur Bassus ap-
ia. Ammianusintelligii pauperes qui in Yaiicanoiia- pellalus ftierit Anitii nomine : quod vellem enuclea-
biiahanl. Ul eniin ptobal Olaus Borrichius cap. 16 tius explicuisset.
«57 ^ AURELII PRUDENTHCARMINA. 168
560 74S Prompla fides daie se Chrisio, slifpem- A Si formam patriae facit excellcnlior ordo,
-[que superbam Ili laiiunt, juncla est quoliessenleniia plehis,
Genlis palriciaeveniuro ailollere saeclo. AIJJI.Cunum sapiuni plures, simul ac poliores.
Jam quid plebicolas percurram carmine Grac- Hespice ad illuslrem, lux est ubi publiea, cel-
[chos, - [lam,
Jnre poleslatis fullos, et in arce senalus 575 Vix-paucainvenies gentilihus obsila nugis
Praecipuos,simulacra deum j'ussisserevi lli, Ingenia, oblrilos aigre reiinentia cultus,
565 Cumque stiis pariter lictoribus omnipotenti El quibus exacias jdaceat servare tenebra-,
749 Suppliciter Chrislo se consecrasse rcgen- 750 Splendeulemque die medio non cernere
[dos? [solem.
Sexcenlas numerare domosde sanguine prisco Post hincad populum converle oci!los,quota
Nobiliumlicet ad Chrisli signacula \ersas, [pars est,
Turpis ab idolii vaslo emersisse profundo. 1 580 Qu;e Jovis infeclamsanie non dcspuat aram?
57.0 Si jiersonaaliquaest, autsislaiusUrbisinhisesi, Omnis qui celsa scandil cosnaculavulsus,
GLOSS^ VETERES.
560. Superbam, nobtlem,1. 1}qmd vatet apud Deum,I.
561. Palriciae, pairicii eranl consulesqui tnore pa- 571. Formam, pulchritudinem,I.
trum populumregebant, I. 573. Potiores, excellenliores,meliores,1.
562. Plebicolas, plebemamantes, I. 574. Cellarn, ecclesiam,templum,ubi congregaban-
Stii. Praecipuos,principes,1, Vat. A. lurnobiles Roinanorum,!. EcclesiamS. Petii, Ral.
565. Lictoribus, minislrisvet mitilibus, 1. 576. Obtrito-;,consumptos.— ^Egre, difficile,I.
567. Domos, familias, I. 577. Lxaclas, prmleritas,Iso.
568. Placet, licel, I. 378. Solem, Christum, l.
569. Idolii, paqanismi.Idotiumest locusin quo ido- 579. Quota, quam tnagna, I.
lisimino'abaiur. Idololhylumsacrificium; idolum, res 580. Iiifeeiam, patlutam.— Sanie, putredine,I.
ipsa cui hnmolatur. — limersisse, exisse,I. 581. Cosnacula,Capitolia,I.
570. Si persoiia, id est, si diqnitastemporalis ali-
COMMENTARIUS.
562. Jureli codex, vitiose, Grwcospro Gracchos, deniius ergo cellam, m qua habebnliir senatus inlei-
sive, ui iionniilli scribere maliiut, Graccos. In ora ligil.CI. AntoiiiuusYalseocliiusoril.Pr;rd.,scriptisprn
"ejusdemcodicis nngator quispiani migisiellus inler- religione Chrisiiaua editis laudaiissunus, hos versus
preialionis causa asiripserai, Graccos,ul|joie vicinio- Prudeniii, ut alios aliis in locis, carmine lialico
ics Romanis, jungi soblos nupiiariini el digniialum reddidit in opere la Reiigione.tincilrice,parl. 2, cap.
pignorihiis. In nonnullis vulg., poplicolas, quod non 2, conira inanem ei sopliisticam'|ihilosoj>hiam Fre-
male jircetulitWeilzms auctorilale codicis Egm.., in C r<'li,qui verbis Symmachi, nec satis lidcliler descri-
quo tameii lleinsiiis invenil plelicolas. Vocat plebico- plis. permolus, in suo Critico Examine comendit
ias Gracchos, quia eorum majores C. el Tib. Grac- iliusiriorem senatus partem cum Symmachosensisse.
cbi plebi m lege agraria propuguanda coiistiluerant. Valseccbinseum rifutai aucioriiaie AmhrosiieiPru-
Gracchus vero, qucm Prudentiiis inmiit, luit Laetae denlii : Poeta, add 1 argule, ben degnod'essereudilo
consangiiineus, quem laudat S. llieioiiymus epist. ed apprezzatoanche da un segrelario perpeluodeW
107 : A>i(epaiicos annos propiiiquusvestei Gracchtts accademiareule delleiscrizionie. belle tetiere.
noLtliUtempatriciamnoniinesonans,cumprmfecluram 576. Jureii membranaeoqstricioscum Ald. ei Gis.
gererel Urbattam,nonnespecumMithrm, eloinniapor- ad oram. Plerique, eiiani Gifaniusel Colerus adVal.
lenluosa shnulacracjw.buscorax, nymphui, miles, leo, Mav.,o6(W(0!>, id eit rejccios et omninocoutempios.
perses, helios, Bromiuspater (al. Dromopater) iniiian- 578. Aldiis,neccernere; alii, non cernerer ex pro-
tur, subvettil, fregil, exussit, el his quasi obsidibusanie verbio id sumpitim.Posl liunc versum liiulus m Mar.
prmtnissis,tmpeiravitbaplismnmChristi?Id acciibsse eLRa!.,Z)e credulitale plebis,qui eiiam exstatinUrb.
anno Doni'nii-585vult Baronius, Gothofreduset Pa- et Alex.ad marginem. Aldus hahelPlebemRomanam
gius anno 576, prob.ibibus Philippus a Turre de in ChrUliimcredidisse.
Mitlna <ap. ullim. non anle aniium 578 a Giaccbo 579. Ald. el Gis. in contexlu 1 ed., qu's in Urbe
prcefeciuram UrDanam iiiiiam exisiimal. In anlro cst, Qni.Alii, quolaptrs esl, Qum.In Vat.A desidera»
Milhraeculebaniiir symbola astrorum et jilanetarnm, luresl.
ijtiorumaliqua receuset Hieronynius.Yidenolas Val- 580. Egm., Tbuan., PaL, rorrupie, disputat;Weitz.,
larsii. _^
'' dispnit.Rat., Gis., despuit.Plerique, despual.Terlul-
5b4. Bong. a prima nianii, jussisserepelti. banus lib. de Idololalr. cap. 11 : Quoore Chrisiianus
560. Ald., Egm., Pal., secongtegasse,contra ralio- thurariits, si per templalransibil,quoore fumaniesaras
nem meiri. despuel el exsnfflabit,quibusipseprospexit? et cap. 15 -
567. Mar.,Prag-,Rai.,domus. de Speciac. : Nec tninus templaquatn monuinenlade-
568. Glossa coiitrario iuodo legenda est: LICET, spuimus. Minuciusin Octavio: Templaul busta despi-
placet, nisi placet sil diversa sciipiura apud Isouem. ciunl, deos despuunl, rident sacra ; etc.Vide quce
569. Ald., idoli, conlra eonsueiiidinemPiudenlii, notant ad bunc locum Heraldus, Elmenhorstius.Wo-
qui corripil secimdam. Yal. A, Egni., Pal., projano vveius, Ouzelius. Origenes,lib. vm conira Celsum,id
pio profundo,quod posiremmii reiinen debei. Prag., in Cbrisii.inis\ideiur miprobare. Quis, iiiqttit, no-
male, mersisse. slrum adeo siultus est ut hmc dical, nec videat nihit
572. Prag. semper scrihil hii pro hi. Aher Rott., ejmmodi valere ad lollendatn de d is persuasiottem?
jnncta quoties,quod Prudenliano more faclum puiai Dislingiiendaanlein sunt lenipora. Nam tub iuipera- .
Ileinsius. toribiis gentilihus id sine peculiarialiquo in-fmciu a
574. In Mar. desiderahalur esl. Glossaecellam ex- Deoimniissojialam fierinon posset nisi imprudenter;
plicant ecclesiam; inalun curi m. Sic supra lumina sub impeiatoribus Clirisiianis jam licebat. Confer
mundi senatores voeavii. Senaius in lemplis ahisve^ comment.ad hymni S. Eulaliaevers.128.
in locis consecraiis congiegari solebat; et in templis 581. Prag., celso: lcge celsa.Heinsius putat vulgus
divcrsicerant celije, sive aediculoe,et sacefa. Pru- 3x glossemale irrepsisse : nam vtilgus manifeste de-
169 LIBi.R l CONTR-ASYMMACHUM. 170
Qui.jue leril s licem variis diseursihus atr.im, A Quamlibet illustres meriiis, ct sangnine clari
Et quem panisalilgradibus dispensus ab allis : 595 Praemia virtutum tilulis, et honpribus aucli
751 Aul Vaticano tumulum.sud monte fre- Ardua reliulerinti fastorumque arce poiili
[queniai, Annales proprio signarinl nomine chartas,
5S5 Quo cinis ille latet genitoris amabilis obses : Atque inter veteres cera numerentur etacre :
Cffiiibus aul magnis Laleranas currit ad aedes, 75g> Atiamen in paucis, jani deflcienie ca-
Unde sacrum referat regali chrismale signum. [terva,
Et dubilamus adhtic, Romam libi, Christe, di- 600 Nec persona sita est patriae, nec curia conslat,
- < [catam Et quodcunque fovet sludii privala volunlas,
In leges iransisse luas? omnique voleniem Hoc jam rara lenet: sed publica vdla recla-
590 Cum populo, et summis cum civibus ardua ma- [manl,
[gni Dissensucelebri trepidum damnaniia murmur.
Jam super astra poli lerrenum extendere re- . Si consulla Patrum subsisiere conscriplorum,
[gnum? 605 Non aliter licitum prisco sub tempore, quam si
Nec, moveor, qaod pars hominum rarissima Tercentum sensisse senes legerentur in unum : v
[clausos B Servemus leges patrias : infirma minoris
Non aperit sub luceocnlos, etgressibus errai. Yox cedat numeri, parvaquein parte silescal.
GLOSSJI VETERES.
582. Terit, pediles, I. 593. Luce, fideEvangelii, I.
585. El quem, paaperes. — Dispensus, dispensa- 594. Merilis, be'1'orum v rtulibus.—Sanguine, ^e-
tus,-1. nere, nobilitwe, I.
584. Vaticano, ubi requiescitcorpus S. Petri. — 595. Tuulis, inscriptionibus,I.
Tnmulum, sepulcrum, Iso. 596. Faslorum, aniiortnn librorum, L
—
585. Quo, ubU. Geniloris, Peiri. — Obses, dici- 598. Veteres, principes.— Cera, quia staluas ce-
tvr, qui toco pacis dalur, el obses B. Pelrus fuit Ro- reus et wreas -anliqut nobilissimi (aciebant.— j£re,
tnanis, quipacem eis atiuiit,\. wreis labulis, I. ,
586. Laleranas, ad basilicam S. Joannis baplizan- . 599. Caterva, mulliludine, I.
tis, ubi ecctesia est' in honore duodecim aposiolo- 604. Si consuila, non aliler ticilum servare fidem
rttm, 1. / ' Chrisli, quam Palres constiluerunt, quam eam quam
591. Extendere, prolelare, I. lrecenli consliluerunl,\.
COMMENTARIUS.
signalur per lianc circumscriptionem, el conjicit, a (] versibus confirmani, j"am rrudentii aeiale in aedibus
manu Prudenlii fuisse Onmis qui celsa scandil cwna- Lateranis exstiiisse baptislerium aConstantino scilicet
cuiascalis, vel Oinnis qtti scandit cwnaculacelsa do- constructum.
tnorum. Mibi non videlur supeifluum esse vutgus. 587. Vat. A, regale.
Nam vulgusnominaiur, simulque ejus descriplio poe- 5&8. Virgilii imitaiio vi lib. : Et dubilamusadltuc
lice exprimilur, quod haud inconcinnum esl. In coe- ' virtulemexlenderefaciis?
naculis pauperes habiiabanl, ut ex Juvenali,Marliali 595. Oxon., nou aperit sublime ocutos. Teolius ita
cl aliis ostenditur. etiatn edidil, et ita edidisselleinsium iimuit.AtHein-
582. Ald.,Egm.,t)a),its dscussibus.Silicis Romanae sius in contexlu edidii sub luce oculos, et in nolis so-
color aler est. Juvenalis sat. t5 : Nec melior, pedibus lum referi discrepaniiam leciionisin Oxonio, et quae-
silicemqum conteritatrum. Anno 1784Romae prodiit dam similia exempla profert.
dissertalio Iialica Del selceRomano, auctore Joanne 594. A\o\.,quamvisillustres.
Hieronymo Lapio , qui negat silicem Romaimm e 596. Fasti nominibus consulum signahantur, ut
massa incendiis anliquis moniiura hquefacia el po- nolum cst.
stea in lapidem congelata fuisse formaLum, conira 597. Rat.,s»<?tteren(,minus bene.
quam nmlti ojiinantur. 598. Widm. supra, charla; lege cera.
585. fiifanius veiboYERTERE, monet, veieres origi- 600. Ral.,nee curia conflal, male.
nis el non junclis verbis usos saepeiiumero, ut ver- 601. Ald-,Mar.a primamanu, Thuan.,Eg.ii.,Ox.,
tere pro eveitere. Tate, inquit, est illud Prudenlii ad- 6 Pal., Alex!.a piima man.u, Urb., fot>ett(.Tum iiaest
viirabile sane TUSPENSCS pro DJSI"ENSATUS. Tilulus est " disfmgiieiidum, c( quodcuuque(ovent(pauci illi)s(udit
Jib. XLVcod. Tbeod. De annonis civicisel pane gradilt. -privata voluntas, Ac jam rara tenet.
Panis embus dislribui solebat e grad bus , ne qui 602. Aid., ac publica. In aliis, sed publica. Prag.,
disiribuebant a populo premerentur. Hine gradtlis Mar.ad ni irg., Rat., hocjam rara tenei. Alii, ac jam.
diclus. "Alii aiunt, in gradibus dislribui panem soli- Si legaiur fovet, lunc mehus est hoc jam rara tenet.
ttim. Lib. n inSymm., vers. 498 : Qumtegio gradibus ' 604, Ald., Wciiz., Heins., sic consulta Patrum.
racuis jejunia dira Sustinel ? Lipsius , Eiett. lib. i, Heinsio consonant de more recentiores. At Heinsius
raj>.8, ex Prudenlio colligii, videri in singulis re- «onlra morem a Giselino recessil, quin varietatem
gionibus Urbis gradus ereclos fuisse, ubi hsecdivisio Iectionis indicarel. Gis., Raf.Prag., Mar. etalii, st
lierel. consulla,quod magis probo.
' 584. S. 107 ad Laetam anno 606. Piag.,tunc centum; legetercentum,
Hieronymus epist.
403: Auratum squalel Capilotium. Fuligine et aianea- 608, Rat., numeri, et "parlita in parte; supra, e(
rum leiis otnnia Romw letnpla cooperla sunl. Movelur parva. Reiine parvaque. Symmachus huic argumenio
Urbs sedibussuis , el inundans populus anledelubia mhil objicere poierat: qui lib. iv,episl. 27, ait: Facil
semirulaaccunil nd marlyrum tumulos Soliludi- aulem lex cunm noslrm, ut majorts apud me nttmeri
nentpatilur el itt Urbe gentilitas. antisiel auclorilas. Ilinc formula haecerat in curia :
586. Ald., Gis., Egm., Pal., Alex., Urb., Laler.mi Numera senalum. Post hunc versum lemma Mar.,
accurrii. Val. A,magni Laleraniaccurrit. Oplirni ple- Rat.s Alex., Symmachumalloquilur^In Urb.,Desena-
rique, magnisLateranas cutrit admdes. Nonniilli bis lus ftde scqtdlur.
PATROL. LX. 6
171 AURELII PRUDEVTil CARMINA. 172
Aspice,_quam pleno subsellia nosira senalu A 620 Ncc pago implicilos per debita culmina mundi
610 Decernant infame Jovis pnlvinar, et cnine Ire viios prohibel: quoniam coelestianunquani
- Terrenis solitum per iler gradienlibus obslant.
753 Idolium longepurgala ex Urbe fugandum.
Qua vocat egregii senientia1jirinci|iis, illuc Ipse magistratum tibi consulis, jpse iribunal
Libcracum pedilius.tum corde rrequentia transii. Contulit, auratumque togaedonavit amiclum,
Ntc locusinvidiae est, nullum vis aspera lerrei, 625 754 Cujus ielligio lihi displicet, o pereuntum
615 Ante oculos sic velle patet, cunciique probatum, Assertor divum: solus qui reslituendos
Non jussum, sola capti ratione sequuntur. Vulcani, Martisquedolos, Venerisque pernras,
Denique pro meriiis lerrestribus sequa repen- Saturnique senis lapides, Phcebique furores :
[dens IliaciKmairis Megalesia, Bacchica Nisi,
Munera, sacricolis summos imjiertit honores 630 Isidis, amissum semper plangenlis O^irim,
Dux bonus, el cerlaresinit.ciim lauds-suorum : Mimica, ridendaque suis solemnia calvis.
CLOSS^E VETERES.
609. Subsellia, judicia, Iso. B 622. Obslanl, cogendo,1.
610. Injame, deteslabile.— Pulvinar, iemp'um;a 623. Ipse, deus, imperator, I. — Tibi, oSytnmaclte,
pulvinariii, id esl leclisterniis qum »'n templis deorum Val. A.
faciebant, ubi tesponsa accipiebanla diis, I. C26. Asserlor, o Symmache, I.
612. Principis, Theodosii, I. 628. Furores, tninna, I.
613. Fiequenlia, mulliludo, \. 629. Uiacae,Opis.—-Megalesia, sacrificiasolemiiia.
614. Terret, ul in Christum cogeret credere: unus- — Bacchica, sacra Liberi palrU. — NLi, acivitae
qtisque sua sponte Clnisium credcbal, I. Nisa, in qua colebalurLiber, I. -
616. Ratione, prmdicalione,1. 651. Mimica, stuka, scurrilia.— Cahis, deceplorU
G18. Sacricolis, paganis, \.~ bus, 1.
620. Pago, paganismo, Val. A, "
COMMENTARIUS.
609. Mar. a prima manu, plena, perper.im. Erro- 6:26.Ald.,-ma c-,asserlorregum. InRomano \ers. 1,
rem Fabricii, qui ex his versibus colleger.it plures Romane, Chrisli fortis assetlor Dei. Egm., solis pto
fuisse*enaiores genliles, cum baecscriberet Pruden- solu^. Mihi iimi ilispl cet b-.vc scri|itur.i, quainvis
lius, noiaviin proleg. num.70, in nola c{Col.615Patrol. posteasequatur Plimbtquefurores: nam poeta videtur
lom. LIX, n. a). Prudenlio concinit Paulimis Nata- nolare Yeneris et MartU adulterium, quod Sol jnani-
liil: Toti pio Christi censcturnomineRoma. Cieterum festavit, Yubanus vindicavit.
fionnuili viri priucipes adhuc Romse paganismum re- 627. Yirgilius lib. iv Georg., yateani, Maritsque
tinebant, ut ex carmine ejusdem P.mlini ad Liceiiiinm C dolo*, et dulcia [urta.
rnanifesto liquet : Nec tibi nobilitas videaiur libera, 628. Egm., Fybique furorcs. Saturmis cum filium
-quamnuncSublimemallonilaconspicisUrbevehi,Quam suutn Jovem comedere vellet, Opis conjux pro Jove
cernis tanla sibi liberlale videri, Ut dedignelurfleclere obtrusii Iapidem, quem proiinus ille devoravit. cre-
-corda Deo. dens suum esse Clium." Phwbi furores indioni insa-
610. Ald., Egm., Pal., discernanl;longemeliusest niam qua vates Apollinis agebantur, dum aliquid
-decernant. pwenunliabant. Yirgilius hb. vi de Sibylla: Ea frena
611. Ald., Rat., non bene, idolum pro idolium; furenli Concuiit, et stitnulossub peclore vertil Apoiio.
pejus Yat. A, furandum pro fugandum. Ut primum cessil furor, el rabida o-a quierunt. Iso
612. Prag., Rat. a secunda manu, quo vocat. Vat. exponil mtnna; de quo vocabulo vide supra comment.
A, male, qui vocat. Hoc loeo recie procedii glossa de advers. 117.
fheodosio prineipe, sed non salis sibi constat aliis in 629. Aller Roit., Bacchia Nisi. Heinsins lih. i Ad-
locis, ubi intelligil Constanlimim pro Tbeodosio. vers. posth.. cap. 19, legendnmputat Nisei. vel Nhw,
615. Vat. A, corrupte, libera\compedibus. Ald., non iVis».Niseus est Bacehus : alii scTibmilNyseus.
Teol., tum pedibus; alii, cum pedibus. Frereius in Nisus luit niitriiins Bacclii. Igilur qnolibet ex his
Examine Cntico (ut vocat ipsef auctoriim qui apolo- modis festa Bacchi intelbguntiir. Prag. pro Megalesia
gias pro religione Christiana scripserunt, impudenler Iiahel Magalesia. Megalesia sunl ltidi in honorem
aflirmat Chrisftanornm imperalorum violeniia fa- Cyheles, quae lliaca dicitur ab Ilio, ubi praecipueco-
ctum ut religio Chrisliana propagareiur» His Pru- lebatur. De his vide Livitim hb. n, et Ovidium iv
deniii versibiis et facto ipso quod narrat ea calumnia Fasf, Protinus incwptoBerecynlhia libia cornti, etc.
refelliiur. Et religionem Christianam mar,tyrum san- J) Adde quae notat Fogginius in Fastos Yenii Flacci,
guine crevisse quis ignoral ? pa,.'. 42 ei seqq. Verum de his ludis iterum uos in
615. Ald., cuncliqueprobatu, Non jussu. Romano.
616. In Rat. videlur esse capitiraitone, quod men- 650. Mar. scrihil Osirin. De his sacris Minucius :
dum est, uti in Palat., capitts ralione. hh perdilum filium cum Cyitocephalosuo el calvis
617. Rat., promerilis,atque ita semper in Prudentio sacerdottbus lug^t, plangil, inquint, et Isiaci miseri
legi jubel Gifanius verbo PHOMERITA, quia Pruden- cmduni pectora, el dolorem infdtctssimmmalris imi-
tius, etsi recentior, libenler anliquiores imitatur. Ita tantur: mox inventoparvulo, gaudct Isis, exsullani
aulem distinguendum cen-et hunc locum : Denique sacerdotes, Cynocephalusinvenior gloritttiir: nec desi-
pro meritislerreslribus wqua reperidensMunerg^sacri- nunt annis omnibvs vel perdere quod \inveniunt, vel
colis summosimpertit honores Dux bonus.-Alii inter- invenirequod perdunl. Nonne ridiculum esl vel lugere
pungebant ntunera sacricolis,summos,etc. quod colas, vel colere qttod lugeas? Ladem fere rcpe-
620. Vat. A, mendose, ttec pago illicitos. Barihius, tunt Lactanlius lib. i, cap. 21, Albanasius Adv. gen-
Tib. xvn, cap. 1, iiotal, pagum apud Prudentium tes, Firmicus de Error. prof. relig., Origenes, Cy-
in Romano et hoc loco idololatriam sonare, quia prianus, Eusebius, Augustinus, Paulinus, aliique"
stupidior gens habiians pagos, ineptiores deos^ et Christiai.i scriptores, ut de gentilibus laceam.
cruda ligna colebat. Severus Sulpicius genliles vo- 651. Gis. et nonnulli vulg., miinicaqueet ridenda
cat rusiicos et' Aldhelmus de Laude Virg,, Rurico- suis. lia eiiam Rai., sed abrasis prioribus. Codd.
las mutans ad cwli regna pitalanges. Yide supra ad mss., Ald., Weilz. aliique, mimica, ridendaque s"is,
vers. 449, probe. In tidenda a producilur, nou ea ratione aua
17 5 , LIBER II CONTftA SYMMACHUL— PILCFAT.O, 174
Et,quasciii)quesolentCapitoliaclaiidere, larvas. A Sum memor ijise.mei,salis et mea frivolanovi:
0 liiiguam miro verborum fonte fluenteni, 756 Non auiinf conferre pedem, nec spicuia
755 Romani derus eloquii, cui cedal et ipse _ [tmitB
655 Tullms, has fundit dives facundia gemmas ! Indocilis fandi conjecia lacc-sei-e lingnae. '
Os dignum, aeleriictinetum quod fulgeat auro, Illaesus maneat liber, excellensque volumeit
Si mallei laudare Deum : cui sordida monstra 650 Obtincat partam dicendi fulmine famam :
Praeiulii, et liquidam temeravit crimine vocem. Sed liceat tectum servare a vulnere pectus,
Uaud aliter, quam si raslris quis tenlet churnis Ojipositaijue volans jaculiim depellere parma.
<ii0 Coenosumversare solum, limoque madenles Nam si noslra fides, saeclojam luta qnieto,
Excolere aureolis si forte ligonibus ulvas, Viribus infestis, hostilique arte petita est:
Splendurem dentis nitidi scrobis inquinat aira, 655 Cur niibi fas non sit, laleris sinuamine flexi
Et pretiosa acies squalenii sordel in arvo. Ludere vcntosas jactu pereunte sagiitas?
Non vereor, ne me nimium confidere quisqii3m Sed jam tempus iter longi cobibere libelli,
615 Argual, ingeniique putet liiciamen inire. Ne iractura sine fine ferat fastidia carmen.
GLOSS/E VETERES.
658. Liqui!am,'ni(t'dam, pulchram, Iso. B 648. Indoeilis, eqo. — Lacessere, provocare,I."
645. Prelinsa acie^, splendor auri. — Acies, acu- 619. Liber, Symmachi,I.
mett, I. 650. Partam, paratam—FuImine,cuni(oiu'(ru,Iso.
646. Frivola. inentias, Isch-
COMMENTARIUS.
aii Gifanitts in A, qnia scilicel a a veteribus conlra male abuli. Judaei vero cum sub Juliano Aposiala
vulgatos grammalicescanones smpe producilur; sed lemplum inslaurare velleiii, ligones, palas et corhes
poiius ob encliticara que: facit enim haecdielio en- ex argenlo confecerimt. Vide Theodoret. lib. IHHisi.,
clilica, m accentns in a colloceinr. Vide proleg., ubi cap. 20.
ejut.modi
' regulam explicuimus. 610. Egm., coirupte, verrare solum.
6.56. Nisi opera Symmachi ad nos pervenissenl, 642. Posset eliam scnbi icrobes, ul luesi, fames,
ex laudibus quas Prudentius, Ambrosius, Ausonius, Joattnes, correpta ultima.
Prosper Aquilanicns, Macrobius aliique veteres in 646. Aldns distinguit Suin memoripse mei satis, et
enm contuierunt, divina quadam eloqueniia vignisse mea frivoia novi. Symposius: Sed frivolamulta locuta.
hoininem, judicandum esset. Nunc quoniam aliud Ausonius : Misi ilaque ad (e frivola gerris Siculis va-
dicendi genus placet, ejus epistolaelanlum nom-despi- niora. Juvenalis sai. 3: Jam(rivola tiatufert Uralegon.
ciuntur. Sidonins libi iv, epist. 5, imitari videiur Prudemium.
658- Prag , liquido; melius liquidam. 649. Aldi error nianei pro'wanea(.
659- Vat. A, mendose, tti aliter. Ald„ quamcum C55, Ald.,'ctir tni fas. Cicero in Catilinam : Quol
rasirisquis tentat, Ila etiam qualuor vetusliores apud eqo luas petilinnesita conjerlas, ut vilari nullo ntodo
Heinsium, Alex., Urb. Heinsio magis placet quam si possent,parva quaddm declinalione,el, ut aiunt, cor-
raslris quis tenlet. Sed lib. i Advers. posth. conjecit pore excessi? Caiulluscarm. H4 : Contra nos lela ista
rus(Wspro rastris, quia ruslrum esl species ligonis. tua evitamusamictu, Yitle Comiheni. Vulpii.
At vero rastra inter insiruinenia rustica ab Isidoro p 656. Lipsius S.rturn. lib. n, cap. 20, conjicit saris-
lib. xx, cap. 14, recensenlur, ila dicia, ut ait ex sas pro sagittas, quia hasfae jaciiintur, non sagittae.
Servio, aul a radendo lcrram, attt a raritate denlium. Heinsio nonjilacet haecconjeclura. SagiUaeventosm
Pro instrumenio fossorio accipi dicam etiam ad vers. dicunlur ob eloijueiitiamvemosam, ut in praef.lib. n:
283 lib. n. Clemens Alexandrinus. notanle Chamil- Ventisqueeloquii lumel. Pelronius dixil venlosd lo-
Iardo, lale ahquid dixil: Netno ligonem argenteum quacitas. .
facil, nemofalcem auream; nam vlendumapta maieria 657. ImitiiiioYirgilii eclog. 1: Et jam summa pro-
ad aqriculturam, non divile. Ll Tertullianus lib. de eul; ei n Georg.: El jam lempus equuin fumanlia
Habilu muliebri : Certe ner, ager auri opere pamlur, solvcrecolla.
nec navis aryen i vigore coiuexitur. Nulltts b dens au- 658. Ald., Ffiiit contra Symtnacliumiiber prhntis.
runi demergil in terraw, Inter adagia recensenlur : Alex., Explicii contra Syinm. lib. i: frb., Explicit
Eburneisrastris solumverlere, Ligonibusattreis terram lib. I contra Synimachum,
[odere, Avreo hamo phc.ri jiro re insigni ei prwclara
CONTRA SYMMAGHUM.
CONTRA SYMMACHUM
LIBER SECUNDUS.
761 Haclenus etveterum eunabala prima deo- B 5 Unde igitur coepisseferunt, aut ex quibus or-
[rum, [sum, .
Et eausas, quibus error hebes conflatus in orbe Quo mage sancia ducum corda illice fleeterei
[esi, [arte?
Diximus, et nostro Romam jam credere Cbri- Armorum dominos, vernantes flore juventav'
slo. 782 I,ller caslra patris genitos , sub imaginj
Nunc obiecta legam, nunc diciis dicta relel- [avila
- lara. Eductos, exempla domi congesla calentes,__
GLOSS^E VETERES.
i. Cunabula, iniiia, Iso, Vat. A. 6. Quo, «(. —-111106, suasoria arle, decepiibili, de-
2. Hebes, s(u/(us, I. ceplrice, I.
4. Objecta, mihia' Symmacho.— Legam , colit- 7. Arniorum, prmliorum.—Dominos, Romanos, 1
gam, 1. 8. Pairis, patrum. — Genitos, nutritos.—Imagine
5. Unde, dicam, Val. A. — Cospisse, hanc hmre- filio, qui~estitnagopatris. — Ayila, antiqua, \i.
eim colere. — Quibus, causis.—Orsum, incmplum,\. 9. Exempla, per. — Congesta, ctttntt/a(a,J.
Scilicel esse, Val. A. *
COMMENTARHJS.
In Rat. esl titums AdversusSymmachumliber n in- C inscribunt Symmachus,et post ea PrudentiTts. .
In Prag. et Ald, mendum venerantespro vernan-
cipi,. ln Mar., Aurelii Prttdenlii Clementis;nihil prae-. les7.': Heinsius
terea. In aliis nullainseripiio. mallet vernantis. Becmanus in Manu-
5. Jureti codex, cedereClaisto, quod nescio, cur a duct. ad Iing. Lat.-correxil eiiam hunc errorem vene-
Cellario praeferatur, tanquam dignius poeta. ranles, et ex suo ms. reposuit t>erHan(<'s. Putanmf.
5. Widm. ad oram, iude; melius unde. aliqui armorum hos dominos esse Consianlini (ilios;
y. Yat. A scribit inlice. Post bunc versum inse- alii Valenliniaaum n et Arcadium, qui fratres poslea
rnnlur in multis codicibus verba haee ex Symmachi dicanlur, quod Theodosius Valeniiniano loco ~patris
i elatione. Quis ila famiharis est barbaris, ut aram Vic- fueril. At duhium non est quin de Arcadio et llono-
iorim non requiral? Cauti in poslerum simus; el liilium rio Prudenliufr loquatur. Quod enim vers. 10 aif,
rerum osteniavilemus.Reddalursallein notnini honor, Orator catus ittsligat, id intelligi poiest, vel quia
gvi numinidenegatus est. Multa Viclorimdebel wter- Syjnmachusvel forlasseobluleralhisimperatoribus suam
nilas vestra, et adhuc plura debebit. Aversentur hanc relaiionem, quia ex ea relaiione, ad ahos impera-
potestalem,quibusnihil profuil. Vosamicum triumpltis lores hahiia, juvenum imperalorum animj, aliis in-
-
palrociniumnolitedeserere. Cunclis potentia ista votiva siiganlibus, pcrmoveri poterant, nisi valida respon-
est. Nemocolendam neget, quainprofilelur optandam. sione refelleretur.
Nounullaeoecurruntvarietateslectionumin codicibus. 8. Mar., pa.'res, a prima manu ; Prag., pa'rum: le-
In Vat. A, arma Victorimpro araitt Fic(or.tt\ ln Abio, gendum pairis. Yat. A, Prag.clRat. a steeundamiinu,
nonquwrat pro non requirat. Vat. A, mendose, autin vilm male, pro avita. MarielLushoc loco qmrrendum
posterumpro cauli in posterum. Plerique, eiiam Hein- ^ aii qtiaenamuxores maritos seqiieieiiiur in castra, et
sius, sumus, et postea vitamus: mibi magis placet ibi sus"ciperenthberos. Ego puto, inter casira patris-,
cum Aldo sintus, vilemus, Yat.-A, ostentavimus;M.ir. inlelligi posse, dum pater militarel, non ila utinipsis
tcprima manu , ostenlamus; Prag., oslenla vidsmus; easlris nati fuerint. Yideetiam glossam, nhi palrum
alii recle,~os(en(a.M(en!Ms'aut vitamus. In Mar., abra- diversa e't lectio, sed nonbona.
sis prioribus, dignilas veslra. Etiam Rat. a prima 9. Yat. A. Weitz cum siiis, edoctos; sed inBong.
manu, et Sich., dignilas pro mtemilas. Mar., arccant supra erat eductos, quod habenl reliqui.et recte pro
hanc. Prag-, corruple, nociva pro voliva, cujusglossa ducalos, uii apudTlaulum, Terentitira, Jnvenab-m^
in Yal. A esl chara. Ante vcrha Symmacbi nonnulli et alios. Mar., Alex., Uiii., Weiiz., Sich., Ox..
"
«*' AURELII PRUDENTH CABMINA. ' 180
10 ^Orator catus instigat, ceii classica belli A Forlibus, Ausoniaevir facundissime lingiiee:
Ciangeret, exacu|tque animos, et lalia jactat. 20 Sed quibus illa modis, qua sit ratione vocan<ia,
Si vobis vel parta, viii, Victoria cordi est, Novimus : hac primum pueros pater iiiibuii
Vel parienda dehinc, lemplura dea virgo sacra-
[arle;
[tum llanc genitore suo didicit puer ipse magislio.
ObLineat,vobis regnantibus. Et quis amicus Non aris, non farre molaevictoria felix
15 Hostibus hancvestro saricte negaf esse colen- Exorata venit: lahor impiger, aspera virlus,
[dam 23 Vis animi, excellens ardor, violentia, cur..,
763 Impsrio, eui semper adest, quod laudi- 764 Tlatie tribuunt, durum traciandis robur
[bus imjilet? [in armis :
Haecubi legatus : reddunt placidissima fra- Quaesi defuerint bellantihus, auiea quamvis
[irum Marmoreoin lemplo rulilas Vicloria pennas
Ora ducum : Scimus, quam sit vicloria dulcis Exnlicei. et mullis suraat formata lalenlis :
GLOSSJS YETERES.
10. Calus, doctus: Symmachus, I. B 21. Paier, Romutus, 1.
11. Jactat, ad senatum dicit, I. 22. Ilanc, -artem, victoriam, I.
15."Sancie, religiose, I. 25. Aris, sacas.— Farre, sucrificiofarris, I.
17. Reddunl, respondenl, 1. 26. Hanc, vicloriam, I.
—
19. Ausoniae,Romanm. Vir, Symmache, I. 29. Explicel, expandat. — Talentis, metallis, I.
COMMENTARIUS.
Caueh., et a manu prima Thuan., Raf. a secunda xx, cau. 8.' flic versus ita ibi legebatur, Non arris,
manu, Torn. ad oram, calentes. Pal., Widm. supr.i, non farre, mola Vicloria.velox. Mendose arrts. At
Prag., Rat. a prima manu, Ald., Torn. intextu, Gis., farre, mota, optime disjungi arbitr.ituc Barlhius, uj
lenentes. Gis. ad marg., colentes. Hemsius et lecen- cojiia major su poeiicaeeloquentiae. Velox non illi
tiores, calentes, quod Prudentiannm Ileinsio \idetur, cui enim non ales Yictoria?
ctim amet Pi udentius verba cum quarto easu con- disjilicet: 24. In ms. Barlbii, labor, hnpigra el aspera virlus,
juiicla , ul mstuare, sudare, flere, vivere, anheltire , quaelecno.ab e<>negligitur.
arietare, currere , susptrarc, credere, silire, sphare, 25. Teolius ait, inme omnes Vaiicanos et Heinsii
pluere, prurire, ludere, mendicare, glorificare, resui- plerosque hahere violeniia. cura; sed Heinsioin notis
tare, ruere, spumare, sufflare, snsurrare, sapere, lit- magis airidere leclionem vigilanlia, eitrw, quae Cha-
mere, triumphare, slrepere, cogilare, ardere. millardo unice probaiur. Nescio quinam codices ha-
10. Egm. supra, ortalor calus, hoc est, horlaior. beaut -vigitantia, curm. Heinsius ad verba violentia,
Retiue orator. cura, id laniiim noiai : Ita codices: VICILASTU CUR_B
13. Dionysius Halicarnasseus lib. l de monte Pala- nihilotninvs videlur casligandum. Neqiie ,ahud addit
tino agens : In verlice vero tumuli \Victorimfano ex- p Cbamillaidus, qui edidit violeniia. cura, et in uota
slrucl i, rem divinamei allemis annis fteri insliluerunt ~~solimi ait: lta codices,.inquit Heinsus, nihilominus
( Arcades), qttod et noslra mlale Romani (aciunt. Ci- VIGILANTIA videtur casiigandum. Heinsius conjeciuram
cero vero, lib. n.de Nat. deorum, cap. 61, ei Livins fonasse Mnups.itex Banhio, qdi in suo ms. legit.Tis
lih. xxix, lestautur, in P.ilalino fuisse templum ejus- animi excellens, ardens violenlia,,cttrw',el praaferen-
dem deae. Eio lilf. XLVmemorat templum Vicioii.e dmn putai curw; ium exisiiiuai, violentiacommniau-
iu quo erat cella sive mdicula Jovis Capilolii)i.'P. dum in vigilanlia. Veritm, dissenlienlibus codd. mss.,
Vietor in descripiione Urhis regione octava recenset nihii mulandum, cum viokniia hic etiam b>c<imha-
lempltini Victoriaein For<>.Lirius lib. xxxv, ^ap. 9 : beal pro audacia; aut eo sensu <juoin sacra pagina
Iisdem diebuswdiculam ViciorimVirginis props mdetn dicilur, eioleniosrapere regnum Dei.Catullusin carm.,
Victoriw M. Porcius Calo dedicavit, Nupt, ail: Amat vicloriacuram.
14. Fabr., Gis., ecquis; alii, et quis. Ald., e( quis ' 26. In ms. R rthii 'egiiur Hanctribltunt, dvrum el
magnus : meiiiiset quis amicus. j traclandis robur ia armis. Sed Baribius mavnlt durum
15. Vat. A, hanc vestro sanclo. Ald. et alii. hanc IraClandisrobur in armis sine e(, ut haecverba sdiit
eancteveslro. Prag., neqet. Iloc ipsum"est quod aie- delinilio quaiilam victoriae.autBnilitl aiiud esi, nisi in-
hal Caecin.ilib. vi Ep. fam. Ciceron. : Netno nostrum viclum robur, inscium cedere in armis. Mibi id non
est, ul opinor, quin rota Victorim sum fecetit: neino placet: uam poliiis accipio durum robur iu nomina-
quin, eliam cumde alia reiminolarel, tanien eo quidem tivo, ut etiam robur intelligatur tribuere \icioriam.
ipso tempore, ut quamprimumCmsar'superarelur, op- Tota haacsententia expressa esi apud Sallustitim iu
tatel. Catilina, et Arnobium lib. vn, quod notavit Ghamil-
16. Vat. A, quid; legenduni.quod. Dl lardus.
17. Ahl., Gis. ad oram 1 ed.,"/i<z'cubi dicta dedit, 28. Turnebus, num. 590 Advers., rutilas Victorim
quod passim a Virgilio usurpaii observat Grangaeus. pennas explicat Ciceronis verbis ui de Natura deo-
Iiiem notat recte rcddunl pro respondeht adbiberi, rum, ubi Victoriolasaurcas mem«ral, quod scilicet ex
quoniam dare aliqiiando est dicereJ auro eas facere solerent.' Claudianus^Panegyr. de
' 18. Mar. a pnma m.uiu, victoria ducis, male. sexto consulatu Honorii de-Victoria in curia Jnlia :
19. Ald., fortibusAusonim,vir facundissimelingua, Romanw lutela logw, quw divile penna Patricii reve-
ininus bene. renda fovetsacraria cwttts. Ajrad Romanos plemmque
22. Teolius in not. ad vers. 8 colligitex hoc verfu ales eflingebatur Yicloria : in qupdamiamen numrao
22, avum Arcadii et Honorii fuisse religioni Chri- Titi sine alis exhibettir. Lacedaemoniietiam et Alhe-
siianse addictum, qtiod clare liquere non puto.: nam nienses Yicioriaiii involucrem reprteseutahant, tan-
raiio parandi vicioriam, quae suhjicilur, etiam in quam semper apud eos mansuram.
ethiiicis valet, Hlud constal ex Orosio, ecVnmavum, 29. Ald., TornaBS.in lextn, Galland., Gis. in texlu
nplequam occidereiur, baptizari voltiisse. Post hunc e ed., et ad marg. 2 ed., formaia metallis. Apud lso-
\ersuin caeterain Pr.igensi codice desidciabaniur. nem melallis videtur diversa lectio, non glossa. Pru-
25. Ald., non farre sale. Lege non farremola: Bar- deniius videtur potissimum loqui de Vicioria qu;e in
ihius cx charta, manu veteri probequc exiraia, di- curia Julia exsiabai, vere formaia muliis talentis.Dio
«crsasscripiuras ad luinc et seqq. vcrsus aduotu lib. 1b. LIde Angusto-piistvicloriam Aciiacauf: Bis pcr-
181 LIBLR II CONTRASYMMACIIU.U. 182
30 Non aderil, versisque offensavidebilur hasiis. A El Deusoiniiipotens: non pexo crine \irago ,
Quid, miles, propriis difflsus\iribus, aptas Nec"nudo suspeusa pede, suophioque recincU,
765 Irrita femineaelibimel solalia formae? 766 Nec lumidasfluilante sinuveslita papillas..
Nunquampennigeram legio ferrala puellam Aut vos piciorum docuit manus assimulatis
Yidit, auhelanium reeerel quaetela virorum. 40 Jure poelarum numen componere monsiris:
5> Yin e-idi quaeris dominam? sua cnique dexira Aul lepida ex veslro sumpsit piclura sacello,
fest. Ound variis imitala notis. ceraaue lioueiiii
GLOSS-E VETERES.,
50. Yersis, Cum in fugamverlunlur homines,I. . 57. Suspensa, elevata. —Strophio, cingulo, I.
52. Kormae,Victoriwdew, quwformam feininmha- 58. Tumidas, per lumidas, I.
bei, l. 40. Jure, quia hoc lex poetarum est, I.
54. Aniielanliim, sudantium bello, I. 41. Lepida, aperla, eloquens,pulchra. — Sacello,
S6.-Pexo, ornalo. — Yirago, forlis fetnina, Viclo- lemplo, 1.
ria. I. 42. Notis, fiquris, coloribus,I.
. COMMENTARIUS.
acits, Minervwtemplum,el quod Cltalcidicumvocalwr,B vel galew, vel prorm navis, alas binas humerisaffixas
lnm curiam Juliam, in honorempairis sui faclam. de- gerens, mox ad ierram dependentes,moxexplicatasad
dicavit: in eaqueitnaghtemViclorimposuit,qum hodie ulrutnquelalvs, aliquando sursvm subtalas, dcxlra co-
quoqueexslat, Tarenlo olim Romamadvecta, ac a Cm-. ronam oleaghtam, quereinam vel ex laure confectam
sare lum in curia posila et spoliisMgyplhs decorala:' tenens, sinisira vero palmam vel tropwum; smpius
quo Cmsarnimirumostendebat impertum se ex Victo- anibabiismanibus arma ad tropwum suspendens,vel
ria esse adeptutn. lu veieri-Romano MafleiiirumCa- clyoeo lilteras inscribens.
lendario Ara Viclorimin curia dedicata lcgitur v cnl. 57. Ald., Ral. a prima manu, Mar., Vat. A, Bong ,
Se,it. De hac Yicloria aurea pomio 520 ab Hierone Alex.,Urb., Gis.,Cell.,TeoL, Galland. cum Tornaes.,
missa vide Liviuin lib. xn, cap. 37 qui refert in Ca- recincta. Heinsius cum Cauchiano, Weiizio et pleris-
piiolio et in lcmplo Jovis fuisse localam. De Vicio- que Weitzianis, revincta,quod |)raesiareail Heinsius,
riarum aureis simulacris, Valeniiniano a Tripoliianis" qnia aliud quid designat recingi, et Caiichiusconfir-
oblalis, agit Animianuslib. xxvm. mat in veteribus nummisVictoriam exjirimi siroplno
30. Pah, non aderint, male. Juretus testatur, in revinctam.Cellariuscoutra ait, Prudentii quoque esse
quibusdara schedis pro hastis legi alis, et utrumque recinctaveslein Rornano vers. 236, ex Mn. iv, vers.
ait reclissime dici: nam Vicloriaales fingitur, et ha» 518. Fortasse poteril inlelligi, strophiorecinclaidem
stas verlit, cum vim omnem alio converiit: adeoque esse ac corona, seu slroplitocincla caput. Aliosensu
putai, a vetere et recepta leclione non lemere disce- recingi est discingi. Sic etiam revincioduplicem con-
dendum. quaesuas habel veneres. tiariamsignilicaiionem babet. Victoria suspensa pede
31. Ald., Pal., Mar. a prima manu, codices Heins. „ interdum efflngebatnr, ul instabileni eam esse con-
praeter alterum Rotl., et nostri plerique, aplas, et iu *-"siarel.
Alex. glossa id esl, associas.Jureio etiam conciiuiius 38. Bong., Widm., fluilantes invesiita supra flui-
videiur apias, quod in suo ms. exstabal. Urb., \\eitz., lanie sinu investita, quod lenuit Weilzius. Alii, flui-
Gis., opias. liaithius ita legi et distingui in suo nis. tanle sinu veslita. In museo Pio-CIemeniino slaiua
affirraat : Quid tniles propriis diffisus viribus; optas inarmorea Vicloriae asservalur, ubi jirorsus nudae
Irrita (eininemtibhnetsolatia fdrtnw?ut videutur abru- oslendunlur papill.ie.Forlasse si legatur investita,ver-
ptus quidam sensus velut indignanlis esse Vicloiiae. bum hoc vim negandi habebit. Investis Tenuliiano
34. Ald., Mar. a prima manu Vidil anhelantem,re- nudus esl de Pallio eap. 5, Nudus etinvestis (Adamus)
geret quwtela virorum, mitius bene. figulo suo consislil. Pueri imberbes dicebantur eliam
55. Ald.,TiIar.,Weilz., Gis., sua dexteracuiqueest. t"nces(es.
Vat. A, Egm., Jnreli codex, Pal., Widui. supra, sua 59. Ald., Mar. a prima manu, at vos. Ald.,Weilz.,
dexlera forti est, quod prscferl Juretiis, quia non cu- assimilatis, quod Heinsio non placet pro assimulaiis.
jusvis, sed forlium virorum est victoriam adipisci: 40. Egm., PaL, Bong. supra, nomen pro niinten,
jdque exstai in Alex. pro diversa scripiura. Fabr., minus bene. Weitz., Mar., Widm. a, prima manu,
Gifan. in e breve, Tliuaii., Urb., Alex., sua cuique Bong. a prima manu, numen imponere, In Barlhii
detctra est, quod placel Heiusio,quia superiora satis codice tnanus, assimilatisJure poelarummonslris,com-
evincunt hoc ipsum de fornbus esse aceipiendnm. ponere numen.
Heinsius pro hacipsa leciione allegat eodheni Pal., 41. Banhii codex a prima manu , ex veslro prom-
qui a Weiizio afferlnr pro alia, ui vidimus. Coufer psit. Giselinus pulat libros poelarum a Prudeniio
Comment.ad vers. 105 HamariigiMiiesita cuiquejura. ]) vocari ironice sacellum,sive sacrarium genlilium. Ego
Banhius legit sita dex:cra cuiqueest, et hoe ver.Mivult intelligo sacellumesse fanum , temjihim, et snpersii-
confirmare, vicioriam esse durum tractandis robur in tionem geniilium, quam pictura socii pocmaiis arle
armis, <lequo vers. 20, sed non jicrsuadel: nam ibi auxerit. Ut euim ex t»ia serie oraiionis paiet, in
mentio erai de vicloria ianqu.imjaro obtenta, bic de hahitu Viclorlaeconfingendo poesin, piciuram et su-
causa ipsa vicioriae, quam deam fingebanl veleres. jiersliiionem suas babuisse paries Prudenlius confir-
Arnobius lib. lv : Vicloria, pax, wqutlas, el cwlera mai. De pidura egregius est locus Sap. xv, 4 .Non
quwin superioribusdicia stint, quanatn ralione,qua via, entiiiin erroremindnxil nos honvnummalmarlis exco--
inlelligipossunl dii esse, atque ad superiortttnconii- gitatio, nec umbra picttirm, labor sine frutlu, effigits
lium perlinere? tios en m nihil horum senlimus el cer- sculpla per varioi cotores.
nimushaberevimnuminis,neqtiein aliqua continerisui 42. Veiere>.solebanl ceris pingere et piciuram ccra
forma, sedesse viilutemviri, salittetnsalvi, viclorisvi- liquenti inurere, ut docet Plmius lib. xxxv, cap. 11,
cloriam. et lib. xxi, cap. 14. Eam ob causam anliqui scuplo-
56. Schulzius, in disseriaiione de Ara Yicloriae,ex res, lum profani lum ecclesiastici, cuin de j)ictura
hac descriptione et inonumeniis Gra-cis Lnlimsque verha faciuui, passiin ceram simul commi-morant.S.
collgit, his sigms simulacruin \'ictoriae cognosci Paulinus epist. 8 ad Severum : jVoitin tabuiis puiri-
posse : Figura muliebris stans, rarius sedens, capile bilibus, nequeceris liquentibus,sed in labulis cnrnah-'-'
nudo vel opeilo, revincia sirophio el tuttica muliebii bits cordis tui pinxit. Yide no'am Frontonis Ducseia<I
usque ad talos dependeiite,vet nslrictt magis, vel ta- hoecPaulini verba. Ut alios omjtiam qui tle velennji
siore et flitente,pcdibusnudisinsistcnslcrrw,vclglubo, jiingendi raiione scripscruui, Joanues de Fonseca ef
385 AURELII PRUDENTIl CARMINA. 184
767 Duceret in faciem, sociiquepoemalis arle \ Et Numa, cognalumque malum, pigmenla, ca-
Aucta, coloralis auderet ludere fucis. [moeme.
45 Sic unum sectantur iter, et inania rerum 76S 'dola, convaluii fallenditrina polestas.
Somnia concipiunt et Homerus, el acer Apelles, Htee si IIOHila suni, edaiur, cur sacra vobis
GLOSS^E YETERES.
44. Ludere, pingere. — Fucis, mendaciis,I. moenae,poelarttm, Iso.
—
46. Uomerus, poela magister. Acer, forlis, sa- 48. Idola, id est tnagorum. — Docla, in piciura et
gnx. — Apelles, picior, I. in voemale, 1.
47. Nuraa, cuttor idolorum, et mdificalor lemplo- 49. Edatur, dicalur, proferatur a vobis. — Cur sa-
ritm. — Cogn.itum,cognatam vocat rem, exlC.sliilnis cra, verba senaius, I.
icilicet, pictore, poela et tnaqo coadunaiam. — Ca-
COMMENTARIUS.
ligueroa bbrum ms. de t'e(er»Piclura reliquil, quem menla Bong., Widm. a primamanu, Gifanius,figmeii-
I.iudatNic. Aulonius. Cl. Requenus non mullis anle ta. Retine piqmenta, et intellige piciuram. Hehisius
annis velerem pingendi ralionem, et cera pro oleo praeterea scribif et scribendum ait catnmnas,repu-
utendi, jam pridem deperditam, feliciier invenit, aut gnaniibus membr.inis; quem lamen secuius est taci-
aliam no\aui similem excogiiavit; quam Petrus Gar- R lus Teolins. Mibicerie non displicet lectio lleinsii, ct
cia de la Iluerta, muhis adhibitis exi>ei'imeniiset in meniem eliam antea venerat: sed videndumesl an
doctis observationibus, qnas in vulgus edere cogital, ' leclio codicum defendi valeat. Gifanius legit cogna-
feliciter promovit. Id opporluhe monere volui, nt tumquevolunlftgmeula camwnm,ct explical acri cog-
melius intelligantur cl. Siephani Antonii Mnrcelli natum voluiit, hoc esi, idem volunl ligmenta eamue-
verba in commenlariis eleganlissimis ad calend. Con- me Egeriae. Scilicet Egeriam cammnamvocari pmat,
slaulinop. lom. I, pag. 116 : Tabulas encaustopic.ias qnia grala fuil camrenis, ut ait Ovidius in Faslorum.
apta non Iwdit, ul nttper encanslica rursutn invenla, Eodemergo, inquil, perlinet fiqmenlutn illud Numm
iiictores in Utbe verissimumexperimenlodeprehende- de Egeria. Que explicatio "mihi non probatnr. Puio
runt. Rccie oslendil Morcellusex concilio Nicaenon," ergo legendum cognatttmquemalum, pigmenla,camw-
ailhue saeculovm lnnc pingendi raiionem picioribus nm, Idola, convalnil [allendi trina poleslas : ut eogna-
fuissc familiarem : Non tabulam cera perfusam hono- Liunmalum convalucrii, sciliceipigmenla, camren.ie,
rantes, sed regem.... Quanquamimago nihil aliud est idola, quod mabun e<;l trina fallendiIpote-tas : ei la-
quant ligttuin, el colorescera commixliet temperali.ln vet huic lectioni, quod in nonnullis post idola esi
Ephemerid.hus Romanis anni 1781, pag. 119, expo comma. Vide vers. seq.
nilur opusculiimAnglicura domini R. E.Raspe, Lon- 48. In Ral. pio idola sciolus apposueral specha-
dini 1780, quo |>robalverisimileesse,apud .-Egyplios, que. Aldns quoque cum edidisset Idola conflavitfal-
Graecos ei Romanos consuetudinem oleo iiingendi lendi trina poteslas, inepte vplu l emendare |TWna-
Inisse, aut veteres pictores p o\ime ad eam acces- que conflavu faltendi idola poteslas, ne scilieet o in
sisse: certum esse ait saeculox aut xi eam consne- idotutn, corriperetur. Ald., Gis., Heins.. conflanit.
tndinem viguisse. Inserit duos traciaius saeculix aut Q Plerique scripli, convaluil, ul Vat. A, Mar., Rat.,
circiler.alterum Tbeopbili.presbyteri, aheriim Tlera- Urb., Gifanii et Jureti codices, Wcilzins cum suis.
clii De coloribusei arlibus Romanorum.Carmen Hi- Alex., conflaruni a prima manu, conflavita manu se-
spanicum de Piclura cum notis Segoviaeedimm, au-- cunda. HeinsilH njecit docla potestas, quod hacle-
ciore D. Didaco Anlonio Rejon de Silva, in eisdem nus, inquit, circumferebatur. At jam airle Heinsium
Ephemeridibus Romanis anno_1786,nuui.47,summis tiina poteslas edideranf Aldus et WeiLzius, neque
laudibuscommeiidatur; euin novis edendis lihris ad coniemnendum esi docla poteslas, quod reperilur in
liberales artes illustrandas egregie incnmbere, com- Mar., Ral., Bong., Gifanii rodic<%Fabr., Gis. Bar-
pertum nobis est. lliius quoque lib. vi, cap. 26 Advers., legit docia
45. Heinsius cum altero Rol.t., Fabr., Widm., poteslas, el id relereiidum putat ad eloqnentiam eo-
Bong., Teol., Cham., Gis. ad marg., Sich., Vai. A, rum qui idola invexeriiul : uhi nolat, Pru.leniium
Rai., Torn. ad oram, Mar. stc cassa (iqwis. Uri>.,s.c eadem verho usura quod in Varronis saiyra iYosce
segnia rerum. Alcx. a prima manu, Weiiz., Widni. (eipsunt Nonius exp^ana'. Nihil sunt tmism? Poesis
adoram, Bongars. ad oram, G faniusex tribus veit, veslra quas artifici dtixil. Sie enim legil veiba i la :
libris, O.xon., Thuan., Egm., sic inania rerum,.Con- A'»7it/sun( muswpolicisve.-,trm quas wrificeduxii, qu;e
tendit Gifanius, sic posse corripi, ut [ac. Repugnat Janiis Riitgersins aliier, aliter Lipsius emaculani.
Heinsius, qui noil bene Aldum citat pro hac leclione Sensus tunc er-.il, Cngnaiiira malum eonflavit idola;
sic inania : nam Aldus ita qnidem e.liderai, sed emen- boc autem cognaium malum sunt |>igmcnta(pictnra.
davit e( inania rcritm, quae leclio mihi probaiur, et Apelles), camoeiiae(musae,Homerus), fallendi docia
exstatin Alev. pro div. scripl., et in lextu Giselini poteslas (superslitio, Numa). Meliuslamen e<i trina
recepta est. Gallandius ait, in Tornaes.esse cuin Aldo L polcslas, ul jiiclura, poesis et supersliiio compre-
inania rerum in texlu; sed non explicat an sii e( ina- liendanlur. Poesin aulem cum pictura quamdam in-
nia, an sic inania, Saepeaccidit <uin Prudenno vcram ler se cogiiaiionem ei simililudinem babere nihil est
lectionem corruperini inepii correciores, qui sylla- cur probcmus, cum saiis paieat. Hoc proprium est
bam brcvem ralione ctesurae ab eo frequenler pro- Prudentii, quod supersf liouem his lingendi artibus
duci ignorabant. ingeniose conjunxeril. Heirisii explicalio est qn<»t
46. Gifanius, qui vcrbo FACtotum himc locum la- trina fallendi polestas conflavit (iia enim legi') pig-
borat explicare, acrem sonaie ingeniosum adveriit. menia, camoenaset idola, quaesunl cognalum ma-
ln Vat. A mendum est accr Apellas. Indicalur poesis him. Nostia magls ad codd. mss. etad nicntem Pni-
jn Ilomero, j)iclura in Apellc, et supersiiiio in denlii accedit, quod cognalum nialiim, irina fallendi
Ntima. polesias, videlicel pigmenta, camceiiae,idobi, ronva-
47. Ald., Gifaniusloc. cii., Weiiz., Widm. supra, luit, hoc est simul valuit, viresque muiua ope acce-
Alex., Urb., Gis. ad oram, Thiian., Boher. velusuor, pil : hoc eiiim pugnat Prudcnliiis.
cognatumquevotuni. Yai. A, codex Jureti etThuan. 49. Haecsi negeiil genliles, rcspoiideanl, imjnit
a secmida marai, cognaltimquevocant. Mar., Rat.,al- Prudeuiius, raiionemquereddjnt cur sacra ipsi su-
lerRott., Ox., F.ibr., Gs., Bong., Widm., Ileins., mant ex pictura" fabulisque poeticis? Exemjdi loco
Teol., cognatiimqiietnalumperepexegesiu, ulpigmen- cur sacerdotes Cybele<;seipsos caslrant, uibi quia fa-
ta, camosnae, idola sini cognatum malum. Pio piq- bula poeiicaAtiin lingil exscclum sive caslratum,
i8S LIBER 11CONTRASYMMACIIUM. iSO
50 Exlabulis, cerisqne poeliea, fabula prtcsial? A Idque etiam paries libi yersicolorus adumbret?
Cur Rerecynibiaciispi-rdii iruncala sacerdos Desine, si pudor est, gentilis inepiia, tandem
769 Inguina, cum pulcbrum poesis casirave- Res incorporeas simulalis fingere membris.
'
frit Allin ? 770 Desine,terga hominis plumis ohducere: frti-
Cur eiiam (emplo Trivke, lucisque sacralis [»ira
Cornipedesarcentur equi, cum musa pudicum 60 Ferlur avis mulier, magnusque eadem dea vul-
55 Raptarit juvenem volucri |>erliltora curru, [lur.
GLOSS/E YETERES.
50. Tabulis, imaginibus,ex pictura. — Praestel, an- 55. Raplarit, raptalum dixerit.—Juvenem, Hippo.
lcslel, 1. lylum, I.
51. Berecyntbiacus,a Berecyntho, Opis monle. — 56. Adumbrel, figurel,imaginet,I.
Perdit, adhztc,I. 57. Si, pro siquidetn.—lneplia,slullitia, I.
5-2.Inguina, uitilia:—Poesis, fir.liopoelica: poesis 58. Simulatis, in, I.
esl maleria uniuscttjttsquecarminis.— Casir.averil,ca- 59. Plumis, cttm, Iso.
tlialum narr/iverii, 1. T>0.Fertur avis , tnulios et viros, el mulieies legi-
53. Triviae. Dianm, vel Proserpinm, I. mus in fabulis versos in aves, unde commemoral,I.
MMMENTARIUS.
idque etiam pictnraeexhihenl?DianaaSimile est in aliis sa- B explicanda non salis Sibi conslilisse, tamen ex Pru-
cris. quibiis equi a lemplo arceiilur.-Qnid, dentii versibus mox afferendis soluni constai Divi-
inqnam, haeciununnl, nisi quod poesi eipictura ido- nilatem a Symmachoin varias paries ftiissedivisam:
Ioruni culius coaluern? quem ideo arguit Prudeiilins , quod cum Deus unns
50. Yal. A, meiidose, ex fabutis.' Ral., Weiiz., sit neque dividi possit, ipse nuinina mille inducere
Widin.,Boiig.,pr>s'e(;alii prmslat,nl |iosiea perdit. voluerii. Vide Coinm. ad eum vers. 236. Yalsecchius
51. Mar.asectinda manu, perdat. Imitatur Pru- ad Cudworlhi inteiprctitioiiem accedere videiiir :
denfuis Minucun in Octavio : CybJm IHiidymapu- nam ex Apotbcosis loc. cif. colligit lib. i de Funda-
dei direre, qnw adtilteritmsuum htfelicilerplacitutn, mentis relig., cap. 9, idololatras unum Deum credi»
quoniatnet ipsa de[ormisel velula, ut multorum dco- disse, diversa verc numina aul unius Dei pcrfeclio*-
rum mater, ad siuprum illicerenon poteral, exsecnit, nes, aut viriutes homine superiores, sed ministras
i<(deuinscilicet faceret eunuchum. Propter hanc [a- Deifuisse.'
bulnn Galli eatn, ei scmiviri sui corporis sttppticio 59. Aldus aliique male distiriguuntplumis obdu-
coliini.Catiillus el Arnohius narraril Altidemsibi ge- cere frustra. Heinsius-monuilinterpungendiim otVdn-
niiali.i ilesecuisse. Qui plura de bis velii, legeie po- cere: frustra Fertur avis.
terit commeniaiores Minucii, ut myihologosprasier- v
60; Mar., ab his; supra eadem manu avis cmn
eam. reliqnis. Marieitus priinam stii codicis leciionera
52. AliL, Gis., cuiiipulclier sese caslraverll Altis. approbai, et avisait esse glossam imperite transl.i-
Plerique et potiores, ctim pulchrum poesis caslraverit lam a verbo vuliur ad verba ab his; exponit aulem :
Atitn. Teolius ail locurii antea corruplum ita resli- sf Fertur eademvicloriattb liis plumis, dum fingitur vo-
tuisse Heinsium. AtWeiiziiis cum suis omriibusmss. lare. e.t mttlier, el /vullur magnus ; id esl, motutrutn
jam ediderat c«in pulchrttmpoesis castraueriiAaiij ; ridiculum eam efficits, dutn illam el mulieremsimul
et ila anlea reslituerant Sich. et Gif.inins, ei legerat et avemfaciiis. lieinsius opinahatur magicusque: nam
in sno codiceJuretus, elin margine vetl. edd. exstare id vocabulum saepein magnus degcnerare ob cogna-
confirmat Gallandius. Hic praeierea invenil cur pul- lionem litterarum ad Nasonem compbiribus exemplis
clirum; sed alii habent constanter cum , et Gifanius perviceral : quauquam vel sic versus hie cum
monel observandum usum parliculaecum.• Cnr Galii proxime praecechmlisu<-[>cctusilli esl. Iso inlerpreta-
Lybeles se exciduut, cum ex fabulis jioeticis cogno- lur de fabula qua mul.er in avem, evempli loco, iu
scatur Attin fuisse caslrainm : hoc est, cur se exci- vulturcm conversa dicaiur. Chamillardus aii Victo
duni, nisi quia cognoscilur, etc. Cur a lemjilo Diame riam magnum viillnreni dici, velquod alata vuliurum
arcentur equi, msi quod musa, seu poesis Hipim- moie exercitus sujierv<<Icl, \el quod «mnis avis ma-
lyiuni rapiaium faciai, elc. Noiinulliscribunt A(i/s; gna dici possit vulltir. Grang.tus notat jEgyi<lios
s<-dhoc loco melius est Ai(is, ut prima pioducaiur, vullnris imagine matrein, el coeliiin, quod leminam
quaucoiripi solet in Aiys. pulanl, Pallada eiiam et Junonem repraescntaie,
55. Ex Virgilio lib. vn : Unde etiam lempto Tri- quod niillumniarem creuant esseinter vuliures, i-u.p,
i io;, Incisquesacralis Cornipedesarcenlur equi. vento concipere dirmiuir. Aildil, foriasse per vuliii-
51. Ald., Widm.^upra, PaL. Vat. A, Gis., Ali-x. rem hic intelligi Is dem. liaronius euim lom. III
a sectmda manu, c.t apud Gallandium veif. eild., Annal. in vita Juliani nuniismaiis meminii, eitjig
rum Plimdra pudicum. Jureli codex cur Phtsdra.' prima paiteDens esl Serapis vullu Juliaiiiexsriiljilus,
Grangaeusiiilerpretalur Plucdram fuisse ciu.sanicur D altera tluaeIsitles uiin a«|<i<lumsertis in capMe,gl.i-
rapiarelur Hipjiulylus, ul narral Hyginus fabula 47. diis in manibus, \ulturiim alis iu ilorso : adeoqne
In Egm. niendiim esl \mdicain.Yeiior et eominiiiihn avis illa miiiicr vuliui dea; Isitli facra est. Feilericus
lectio cuntmusa pudicum, <leqna Groiioviu-.in Dia- Morellnsa Grng;rio hac de reconsulius sic rescripsii.
tiibe Siaiiana, quem adeundum suadei Heins.us. Confirmari i<Ipoiesi, quia jLliauus lib. x de Anima-
55. Gifanitis, Gis. ad oram, lillora cursu. libus, cap. 22 , reb'11 -4£pypiiosIsid.s statiiampeii-
58. Rat., similatis, mimis bene, pro simulatis. ii"i<5 vulliiiiuif ouiare ; ct mulli putatu ah _^gyi>liis
_Ctid\vortlmsSyslcm. intellect. cap. 4 observal Pru- ci>livuliure<-Sed ui verum lalear, magisplacei inicr-
ilcnliiim, Gioecosimitaliun , vocare res incorporeas pielalfo Cbamillardi, qunil frusira fingaltir Vicloria
rerum affeUiones, el evcntus ,qualis erat vicloria : miiiier, dea el \iiliur, _iie magiiis alis lanquimi
ei ex vers. 256 hujus libri el VITS.191 Apolh. colli- vuliur insirucla. Ilnc tralii poiest, quod vi«Utiio>
gii, Symmachum ei alios genliles credidisse , mulla Marri eianl s.icri, el quod veleres impeialores arcu-
viterum numina fuisse perfeciiones uuius Dei, no- taie ex|>Joraresoliii essenl in qtiain belli pariem
iuine personarum indutas, neque aliud fuisseYiclo- sj eclarcnt viiliures, iiidc victoriam speiantes. vel
riaiu deam n si virlulem unam e mullis miius Dei. prolligalionem : de qiiibns ailisis Rhodiginum Lecl.
Verumfrustra laborat Cudworlhus : etsi enim cerium antiq. lib. vni, cap. 18, _4Sgypiios,P>'isas, Graec<s
sit, grntilos in suorum nuriiinum vi et potcstale Vicloriam ribi imaginoaccipiiris reproescnlasseliite-
1S7 , ALRLLII PRUDENTIICA-RMIXA. 188
Yisdecorare luum, ditissima Roma, senalum ? A Per documentaboni : si sint felieia, quae quis
t Suspende exuvias, armis, et sanguine captas, Expcriendo probel: c<'ssisst?parenlibus oinne
Congere caesorumvictrix diademala regum, ldolium semper feliciier, el pede dextro.
Frange repulsorum fceda ornamenta deorum : 80 772 Enumcrai longi vim temporis: excilat
65 771 Tunc tibi non terris tanlum vicloria [ipsam
[parla, Crinibus albenlem niveis, et fronte vietam,
Sed super asira etiam media servabitur aede. Ore reposcentemquerulo sua numina Romam.
Talia principibus dicta interfanlibus, ille Libera sum , lieeat proprio mihi vivere more.
Prosequitur, magnisque-tubamconceniibusin- Elquiseritqui roillemeos reprehenderit annos?
[flat: 85 Uno omnes sub sofle siti, vegetamur eoucm
Allegat moremveterum : nil dulcius esse Aere : coiiimuniscunclis vivenlibusaura.
70 Affirmatsolilis,populosque, hominesqueteneri Sed , qui sit, qualisquedeus , diversa secuti,
Legesua.,Sicut variaenascentibus, inquif, Quaerimus,atque viis longe disiantibus, unnm
Contingunt pueris animae: sic urbibus affert Imus ad occultum. Suus est mos cuique genii:
Hora, diesque suum, cum primum mceniasur- 90 Per quod iier properans eat ad lam grande
[g»nt, B [profundum.
Aut fatum, aut genium, cujus moderamine re- His tam magnificis,tanlaqne fluentibusarie ,
[gnent, Respondet vel sola fides, doctissima primum
75 Addit et arcanum rerum, verique latebras Pandere vesiibulum veraead jienelralia sectse.
Prosperilale aliqua deprendi posse secundi Nam, cum divinis agimus de rebus, et illum ,
"
GLOSS^EVETERES.
'62. Exuvias, spotia.—Armis,cum, I. 76. Secundi, prosperi,I.
65. Congere, collige lu.—Victrix, Iloma.—Diade- 79. Idoliura, gentitiiatein.—Dexlro,secundo,I.
^
mala, coronas, I. 81. Vietam, antiquam, I.
64. Repulsorum, abjectorum, I. 85. Libera, Roma dicit ; vox Romm,I.
66. jEde, in cwlo, I. 85. Siti, scilicetsumus.—Eodem,uno, I.
68. Prosequilur, Syminachusrespondel.,—Tubam, 87. Diversa, idola, I.
jruldtr, voc<tn,1. 88. Dislaniibus,dissimilibus,lso.
69. Allegai, nuniiat, raliocinabaiur, velinslruebal. 89. Occulttim, Deum, omnipoientetn.—Suus,pro-
— Dulcius, betitius. I. prius, I.
70. Solitis, legibus,I. 90. Grande, quod Dettsesl summus,\.
74. Geniiim,naturalemloci geniuni,I. 92. Re<-pondei,fides Symmaclio.— Yel, eliam.—
75. Addil, tlte, Sijminachiis.— Arranum rerum, _.Fides, fideleshomines,I.
tensusesl, arcamm rerttin,ei latebras vurti boni posseL 93. Penelralia , secreta. — Sectae, doctnnw ,
deprehendialiqua prosperitale, I. fidd, I.
COMMENTARIUS
ris traditum est. ^Egypt i vero accipiirem et aquilam 79. Aldus idolnm, ne vide'icei o corripiiiur, Rat.
videntur coluisse, taiiquuii numim. a quihus \ir.io- etiam idotum, sed, ui conjicio, a rccenii manu.
riam orarent. Foilasse inde ales Victmia pingilur. 81. Ald., fronte v'ela. Widm., vigelam.
62. Egm., Gis. ad <iram,sanguineraplas. 82. Mar. a priraa manu, quertiloso: correelum
64. Cauchius malebat velera ornainema deorum. querulo sua.
Nihil est causaecur solliciieiur leciio codicum fmda 84. Nonni*Ii roujungunt ecquis: ulroque modo
ornamenta, quamvis Jtivenais dixent vetera orna- dicitur. Yide Gifanium, verbo ETQUAKTIS.
menta deorum, et alibi Prudeniius veleres dei. iloc 86. Heinsius edidil eonmiuitiscunclis vivenlibus
enim loro concinnius esi fwda ornamenta deorum, anra, sed in notis monuit omnino scribendim co>n-
cum juaecesserit det-cripiio ndiculoium iuiniiuura, munianra, quidqiiid obniiuntur membrami', el ad
sive moiisiroriim. jir_ecedensproxime vegetamurreferendum. Sed ii'<n
65. In editione Parmen-i inendiim pulo nunc libi videocur non -iu pnssiLscripiur.i veius exjilicari:.
pro (uiie tibi, quod exigil sensus. Vegetamureodemaere, communisesicunclisviventibtis
67. Ald., »'nle fanlibus, Alex. a prima manu men- aura: nam Prndenlius sa?peomiltil vcrbnm siibsian-
dose, htterfunlibits." tiviiniest, ut Heiiisiusipse noiav<iad vers. 26 bymni
18. Tlmaii., persequilur, qiu'd Ileinsio el Teolio 1 Cnili.
vlacuil. De eloquentia lubam Sidoniiis, Claudianus 87. Vat. A, Uib., sedquis sit.
Mamerliis aliique d xertint. 89. Gif. in e bre.ve,Mar., Wcitz., Sich., Alex: a
69. Mar.a |>rKcainanii, PaL, mnre, male. Thu m., n |irima manu, Heinsianifere omnes, suuseslmos cui-
Kgm., Boher. atiliquior, lleiii*. et re<entiores, >no- qne genli, quod imlo fuisse in Ral., uhi, abrasis prio-
rem reterem.Aliiveteres mss.el edil., nioreitttieertttn. r bus, nunc legiiur nam genli est cuique suus mns.
75. Ald., Egm., Pal., Heinsiani p'eri<jue, Jureii Egm., Alex. a serundn manu, Ald., Gis., Pal., Vai.
codex, mus; Tliuan., suis, quod placuil Heinsio; A, propriusgenti cuiqueesl mos. Giselinusfaietur, iu
s-edpraistat suttro, scilicel falinn, aul geuiuni, cuin l>lensqtieaniiquis csje suus estmoscuiquegenli: sed
Mar., Rat., W. ilz., Gis. et ahis. Mwniusurguul ex falliiur, qtioJ allirmat alibi semper primamin cuiqne
Virg. i iEu. a Prudentio corripi ex fide mss. VideCommei-L.ad
~i. Yal. A, regnnnt. Weilzius pro regnel allegal vers. 105 llainart., sua ciique jnra.
Abl. ei Kgiu., sed Aldus mciis hah-l regnent. 94. Apjinsilecontia Railiuin bos vcrsus proferl
76. Kgm. ei Pa., secmtdisP<rdocuinenta boiis. ValscccbiusIib. n de Fimdam. relig., caj>. 6. Cum
Wehzius Aldumeliam allegal pro bac seiipluia : et eniin Deus, quippe inliniitis a nobis comprehendi
<si"quideni secundisin Ald<<,sed poslea boni; qund nequeat, non e»l c.\ig<'iidumul clare naiura ejus ex-
uliiiinque siiiiti defendi iieqint. jiliceLtir.
1S9 LIBLR II CONTRASYMMACHUM. 190
95 773 Qui vel principio carfiit, vel line carebii, A 115 "Desinere, idque homini dare, qupd non ilesi-
Quique chao anterior iuerit, mundumque [nat unquam.
[crcarit, Nam si corruplum, corriimpendumveDeiisquid
Conjectare anirao contendiraus, esigua est vis Praeslat, babetque niiiil, quod sit pretiosius
Humaniingenii, tantoque angusia labori": [isiis :
Quippeminor natura aciem si inlendere tentit Pauper, et infirmus, et summoindignushonore,
loO Acrius, ac penetrare Dei secreia siipremi, Et non omn"poletis, sed inanis numinis umbra
Quisdubiiet victo fragilem las-escee visu, [est.
-Vimtjuefaligatoemenlis sub pectnre parvo 120 Hacratione fides sapienter conjicit, imo _
Tuibari, invalidisque h-bi_lem succumhere Non dubitat, veriim esse Deum : qui, quod su-
[curis ? [mus, et quod .
Sed fac.lisfidei via provocat Omni|>oleniem YMvimus,illaesum semper fore, si mereamur,
105 Credeie: qui boiianon lantum pr.cseniia donat, Nos sperare jubet. Cctleslia si placet, inquii,
Sed veniura eliam, longisque inlermina saeclis Seandere, terrenas animo depellile curas.
Promiitit, ne lolus eam resoluttis inane 125 Nam quanlum subjecia polo lellus jacet inlra,
In iiihilum.pereamque "brevem post luminis B Dividiturque ab humo convexi regia cceli,
[nsum. Tanlum veslra meis distant .mundana fuluris,
Munerisauctores ipso de munere pendas, Dira bonis, scelerala piis, tenebrosa serenis.
110 jElerna oeternustribuit, morlalia confert 775 Quidquid obire potest, fugiatis, censeo :
774 ^ 01la'is : divina Deusj peritura caducus. - [quidquid
Omnia, quae lempus peragit,_quaeque exitus 130 Naluraeratione capit vilium, atque seneseit,
[aufert, Pro nihilo, innihilum quia sunt reditura, pulelis.
Vilia sunt brevilaie sui, n<c digna perenni Cunc[aquidem,qu3egignithumy.s,quaocontiuel,
Largitore : cui propria est opulenlia, minqiiam [ipse
GLOSSJE YETERES.
yb. (jliao, mttndo,tmtio, 1. 110. /Llernus, Deus, Iso.
99. Natura, homines, I. 111. Morlalis,muttdus, homo,\.
100. Supremi, a/iissinit,L 115. Desinere, fiuiri, I.
101. Visum, menlem,acumen intellectus,\. 116. Quid, aliquid, lso.
105. Hebetem,pigram, 1. 117. lsiis. prmsenlibusbonit, I.
106. Intermina, inlerminabilia, infinibilia in wter- . 120. Conjicit, narral, I.
uilate, I. Q 123. Inquit, Deus, Iso.
107. Eam, transeam, I. 129.0bire, transhe, velfiniri :verbaDei.,—Censeo,
108. Luminis, »'siittsvilm, Iso. iudico, prwcipio,1.
109. Pendas, mstimes,Iso.
COMMENTARIUS.
96. Hymno 12 Calh., vers. 40, Anliquius cwto, et proprtum esi opuienua.
cltao. . . _. 115. Aldi error desinerem.Gis. ad oram, atqueho-
97. Vat. A, attimoconcedimus,non bene. Senleniia mini. Weitz., Gis,, Mar., non desinel. Rat., desinit,
ex s-acrisLiiteris peiita est, Proverb. xxv, 27; Ec- Codex Jureti, Alex., Urb., Vat. A, Ald,, Egm.; Pal.,
cles. III, 22, et aliis in locis. poliores Heinsiani, desinat unquam.
1)8. Mar. a prima manu, ingeni, male. 116. Weilzius cum noimullis, corrumpendumque
9d. Mar. a prima manu, naturw : legendum na- Deus quid.
(tira.- 117. Vat. A, prmslel; ahi, prmslat.
101. ln ediiione Parmensi errorcontra nietrum et 118. Fabr., summoque.Gis. 1 ed., etsummo; 2ed.,
sensnm, lacesserevisu.Ald. et Oxon. lassescerevisum summogue. Codices potiores, infirmus et sumnio;
pro tiistt. nam familiare est P.rndentio brevem raiione ca'Sti-
102. Thuan., sub lempore parvo, quod Salmasio rae producere. Vide Gifaniuniverbo INCISIO.
pl.icrbit, quamvis sub redundet; nam alihi eiiam 119. Alex. a prima nianu, Urb., Mar.. e( inanis,
Prudentius, Alcimus Avitus et Dracontius sub lem- non male. Rai., noministtmbra est, miims hene.
pore simili modo dixerunt. Praefero communem le- 121. Eadem sentenlia iisdem fere verhis hymnii,
ciionem subpectoteparvo. Catb. ver-;. 15.
106. Non semel Prudenlius ulilur voce intermi- 125. Mar., Raf, Weiiz. cum suis, Sich., GIs., al-
nus :usus ea est Ausoniusepist. 16 : Feticitaieinter- tef Rolt., subjecla polo. Heinsiani plerique, Gis. 1
mina. Avienus in Periergesi : Musis intermina vita. r» ed. in lexiu, AI.L",Urb., Alex., Vat. A, subjecta sittu
Sidonius et Salvianus eliam ttiiermiitaot/isdixerunt. Teolius i>a edidii, scd non bene allegat Aiilum pro
107. Ald., nec (o(us,non bene. polo : nam Aldus Weitzio, Hemsio, et mihi dat si(a,
109. Ald., Weilz.,Gif., prtcsfinliorcs Heinsiani, quod tenuit Heinsius. Senlenlia desuinjiia est ex.
Egm., PaL, Alex., auclorem, qtiod sequuntur He ns. Isaia, cap. LV,vers. 9 : Quia sicut exallantur cwli a
et Chani. Teneo auciores cum Mar.,'.Rat., Urh., lerra, sic exallatmsunt vimmema viis vesiris, et cogi-
Widin., Bong., Fabr., Gis., aliis. Gifanitis pr.rfen talionesmema cogilationibusveslris.
auclorem, quia sequilur wlernus, mortalis, el ihi est 126. Lncrelius lih. IV: A terris quanlum cmli patel
munens.Nonsaiis iolelligo quid sibi velit. Cur enim allus hialtts.
noii recte dicalur, Pende auclores muneris ipso de 151. Widm. supra, Mar., qumsunl.
tnmtere.Mierna mternustribuit, monalia confertmor- 152. Hcinsius cum suis praesi?nliorihus, cuncta
lalis, ubi auctores dlversorum munerum inter su equidem, et continel ipsa cum irsdem, AhL, Vat. A,
confertmlur. Alex. a secunda manu. Alii plerique nosiri mss., et
4li. Vat. A, mcndose, largito'-. Aller Rotf, cui •cdd., cuncia quidem, el cotttinet,ipsc Principiu »it»ti-
191 AURELH PRUDENTIICARMINA. 192
Principio insiilui, nilidoquc insignia mundo A Implicitas, vlnclasque tenent : vincenda vo-
Ornamenta dedi, speciosaqnesemina finxi. [lupias,
155 Sed taiien esse modumvolui, jiarcisquefruenda Elaqueanda animi conslanlia, ne rciinaclis
Moribus indulsi, quanlum moribundiis, etaeger '
Molhbus, ac lentis nexa , et capiiva premalur.
Corporis, ac vitaevolucris sibi poseeret usu, : Luctandum summisconalibus : inter acerba -
Non ut caplus homo studiis, et inaniter ardens, 150 Seclandum virlutis iter : ne suaviafluxae
Duceret omne bonum positum in dulccdine .Condiiionisamei, nimium nec congerai aurum,
[rerum, 777 Nec varios lapidum cupide spectare
140 Et specie lenui, quas currere terapore jussi, i [eolores
776 Atque aevum slatui, suh quo generosa Amhiliosa"velit: nec se popiilarihusauris
[probarem Oslentet, pulchroque inOaia tumescat honore.
Pectora, ne torpens, et non excrcita viilus, 155 Ne natale solum, patrii ne jugera ruris.
Robur enervatum gereret sine laude palaeslrje. Tendat, et externos animum dilTnndalinagros,
illecebrosus enini sapor est, el peslifer horum, Et ne coiporeis addieatsenshusomne,
115 Quae,dumproelereunumiroobleciaminemenies Ouodvult. aiilnnnil asrit:nenr!r>ff>r.ni
nitlalncK.
GLOSSiE VETERES.
, io5. Parcis moribus, frugalilanbus, 1. g 148. Lenlis, flexibilibus,I.
137. Volucris, qumcito transil, I. 149. Acerba. supplicia, I.
158. Non, non ideo dislribuit, Iso.' 153. Auris, favoribus, I.
159. Duceret,mstimuret,I. 154. Oslenlet, glorielur, jactet.—Piilcbroque ,
—
143.Enervaiura,»»t/innttm. Palaeslra',certaminis, sirul hominibusvidelur, I.
tuclamhiis, I. 156. Tendat, dilalel, adse trahat, I.
144. Hlecebrosus,illicilus. —Horum, delectamen- 157. Addicat, tribuat. I.
lorum, I. 158. Ulilejuslo, vtilitalemjuslitim,vel lerrenum, I.
f
, '*1. Conslanlia. iiaala a diabolo.Iso.
COMMENTARIUS.
lut. leolius cum Heinsio facit,'sed non bene distirt- Ox„ Vat. A, prior Boher., Egm., ut se legisse afflr-
guit qumconlinet, ipsaPrincipio institui, nisi fortasse mat Heinsius, quamvisWeiizius id neget. Alii solum
Theolius intelligat ipsa cuncla quae gignit humus. agnoscuntversum Roburenervalum,ulWidm. et Mar.
Heinsius intelligit, qumconlinetipsahumus. Alii, ipse In Rat. videlur bic solus versus fuisse, et recenti manu
ego, inslilui. additisunl duo illiaGiselino et abaliis meriio omissi.
154. Nonnulli vnlg., male, spaliosaquesemina. lu Urb. et Alex. exstant hi duo versus, sed pro di-
135. Vai. A, vitiose, parciqtie. ln Heinsio difficul- versa lectione, non ut tres illi simulrecipi deheant.
tatcm parit depravaia lioc luco sciibendi ratio volvi Weitzius putavil Aldum tribus his versibus locum
pro vclui. Chamillardusquoque edidit volvi. dedisse '. et ila quidem fecerat. sed monuit poslea
156. Ald., mgri; melius «jer.Alex. a prima manu ilelendum priraum versum Robur enervalum gereret
viliose,ager. sine laude paleslrm. Perspicuum est duos alios versns
158. Gis. in quodam codice invenit caplus humo. p additos ab aliquo, qui primum e in enervaium-nollet
Tlman., inaniler usus. *-*corripi: de quo dixi salis ad vers. 64 hymni 8 Catli.
140. Gis.,Bong.in lcxlu, Mar. a prima manu, Gis. In Alex. seribiiur inervatum,uli etiam i<iThuan.-
in textu, et speciestenues.3ureti codex, Sich., Alex., 146. Lactantius cap. 22, lib. vi: Cavendasunljgi-
Vftt. A, Weitzius cum pLerisquesuis, Thnan., Egm., tur obleclamenlaista, tanquam laquei, el plagm, ne
Boher. et Rott. priores, e( specie tenui. Urh. legit et suavitalummollilie capli, sub dilionetnmorliscum ipso
disiingiiil et specie, lenuiquas cutrere tempare jtissi. corporeretiigamur, cui nos mancipamus.Agil Lactan-
Gifanius, verbo Yis MAGNA, cum alium locum Pru- lius de saporis et odoris voluptalibus.
denlii adduxissel, Eum, inquit, poeiam Christianutn 147. Elaqueare laqueis exsolvere apud Sidonium;
quia nunc, »<(opinor, fere totum vindicavimusa mendis elaquealusapud Ammjanum.
innumerabilibus, addamus el aliquol, ul ila dicam, 149. Ald., Gis., Jureti codex,"Oxon., Egm., Vat.
manlicas, tt hanc imprimis e lib. u_tit Symmachum: A, nilendumsummis. Heinsius hane lectionem pras--
tum hos veisus exscribil, el explicat. Sed opportune lulit in brevi indicnlo erraiorum aui miitandorum, ut
anlea nionebo , forlasse ex his yerbis deceptos, qui <licamad vers. 719 iu Romano; in teuu edidit luc-
Gifaninm notas mss. in Prudentium reliquisse afflr- landum, efc. Teolius Heinsio impuiat nilendum; sed
manl, Gifaniusquidem nihil aliud hoc loco ail, nisi Ileinsius clareedidil luclandumcum jilerisquesuis et
Prudentium fere totum a se in illo ijisoindice Lucre- nostris : neque aliud in notis adverlit nisi nitendum
li.ino a memiis vindicaium. Explicatio aulem Gifanii habere Oxon., Egm. et Ald.
innilitur verbis ettenui specie : el ait : Vetat nos 151. Ald., PaL, ne congeral.Gis. Iegit et distinguit
bonumomnecollocare in voluptate, qum ex rebus-et «>ne(nimiitm:ne congerataurutn : ila in lexLu,sed in
earumlenuispeciesettnilore capilut: Putal nullosensu p uidiculo de quo j>auloanle, a'me(;nimiumne congerat
dici el specieslenues. Giselinuscum suo ms. legen- aurum. Plerique amel, nhnium nec congerat nv.rum.
duin conlendit e( specieslenues, quia respicitad illud Mar. male, neccongeret.Fabricius,ne congerereaurum,
speciosaqttesemina finxi, quibus parce el cerlo modo scilicet i>e(i(,quod m<>xsequitur.
nlendum est. Marielluseiiam banc leclionem appro- 155. Virg. lib. vi. /VMHC quoquejam nimiutngau-
bai el confirmaiex vers. 755: Eziguas rerum species. dens popularibus auris. De auris popularibus vide
Tunc sensus erit: Dttcerei, esseboituinomneposiium comment. ad vers. 22 hymni 1 Catli.
in dutcedinererutn, el essebonumspeciestenues, quas 154.Mar. a prlma tnanu, lumescil male.
currere lemporejussi. Ycrior mihi, ei clarior videiur 156. Salvianus lib. l ad Eeeles. calh. adversus
alia lectio, quaeetiamest Aldi, lleinsii el recemioruin. nvariliam : Videtis, quas parari opes a parenltbus
143. Post hunc versum Fah., Bong., alier Rott. filiis Deus jubeat, non pccuniarios thesauros non
inducunt alios duos, Enervare suuin corruplaper oiia fttndoshilerminabites, el notiliampossessorissut cxce-
robur Posset, el in nnllo luctaminepigrajaccret. A\ii denles,qui consorlespali indignummsliment, el -victni-
omittunt liunc versum Robur eiieivaium,ctc, et illos laletn injuriam ptilent. Eadem sentenlia passim :ib
duos cius loco apponunl, ul Jurcii codex, prior Rott., cllmicisipsis rejielilur, Horatio, Juvenale ct aliis;
'
193 LIBER II CONTRA SYMMACHUM* !94
Spemquesuam in me omncm slaluat, nunquam A lbo per impuros.fervcnle libid nc luxus :
Iper.lura, Incestaho toros : sacrum calcabo jmdorem :
160 Quaededero, longoque die mea dona tiabenda. lnficiabor habens al quod sine lesle projiinqm
Haecigitur sponde.nte Deo, quis forlis, el acer, 175 Deposjlum : tennes avidus spoliabo clientes :
Yirtiitisquecapaxbrevcquidquepereiiiiibusiiise Longirvamperimam magicocanlaminematrcra.
Prseiulerit? vel quis sapiens potiora puiarit Tardat anus doniiniim dil.iia inorte secundum.
Gaudiameinbrorum, quam vivaepraemiamentis? Nec formhio maltini : faliuntur publica jnra.
165 Nonne hominem, ac jiecudem distanlia separat ~ Lex armata
seilei, se<Inescit ciimen ojicrmm,
[una, 180 Aut, si res p.ileat, jutiex corrtutipiiur auro.
Quodbona quadrupedum anie oculos sita suni? 779 Rara reos justa percelht poena secnri.
•
[ego conlra Sed quid ego haec meditor? revocat Deus ecce
77B Spero, quod extra aciera Iongumservalur [sevcra
__ [in sevum? Mcjeslale minax : uegat interitura meorum
Nam, si tota mihi cum corpore vita peribit, Per mortem-momenla operum. Non occidel,
Nec poleril superesse meum post funera quid- [inquit,
[quam, B 185 Interior, qui spirat, bomo: luet ille perenne
170 Quis mihi regnator cosli? quis condilor orbis? Supplicium, <juodsubjecios male rexerit arlus.
Quis Deus? aut qu_e jam merito metimnda Nec mihi difficile est lnjuidam circumdare
Ipolestas? fflammis
JLOSS/E VETERES.
159. Me, w Deum. — Pentura, scthcel sunt, lso. 176. Longsevam,velulam. — Magico, veneno,1.
160. Trabenda, scilicet sunl, 1. 177. Tardat, auoniam. — Anus, ne(u/a nia'er. —
161. Acer, tiifjeniosits,I, Dominum, liwredem,id est filium velvilricum. — DI-
162. Breve, transitorium aliquid, I. lata, diu rivendo, Iso.
164. Mentis, acutninis, rminite, 1. 178. Formido, (inieo facere. — Fallunlur, ntea L
- 165. Nonne, affirmando,1. fraude, I.
166. Ante oculos, in prmsentia,I. 179. Armala, ad piuticndum,I.
167. Aciem, titstmt oculorum, invisibiliter.— Ser- 180. Si, scilicelconligml, ut, I.
vatur, milti, I. 181. Percellil, inlci/icit, i.
169. Funeia, niorleiii, I. 182. Meditor, narro.— Revocat, ab hoc faclo pro-
—
•175.Incestaho, polluam. Toros, legilhtw,, I, hibcl me. — Severa, aspera, 1.
174. Inficiabor, n«jado, I. v 184. Monimenta, mcmorias,I.
175. Depositum, commeitdaium.— Tenues"; pau- 185. Luel, persolvel, I.
peres. — Clieriles, parentes, socios,servos, vel sociosG 186. Quod, eo quod, 1.
mh.ores. J.
lOMMENTARTUS.
- 159. Ald.,Mar.,Pal.,Widm., Gifaniusex vef lib., bulis, et publicewre prwfixojura prmscriplasinl : inler
Ales.., Heinsius <um plerisque suis, Weitzius, Sich. leges ipsas delinquilur, inler jura peccatur. W7eilzius
etalii, spemquein meomnemslaluat, admisso hiatu, pro Cypriauo Bernarduin appelfivit, quod iion semel
quem Prudemio familiarem putat Heinsius. Confer illi accidil. Cbamillardus Weilziuni sine ulloexamine
Gifanium \erbo HIATUS. Hunc hialum cum Imc loco, jn hujusmodi auctoritatibus exscribendis sequi solet,
lum alibi nonmillicodices fugiunt. Alier Rolf, Urb., quae mihi causa luij, ut alias nunc omittam, cur
speiiajueiu meMatuat omnem.Val. A, Gis. in lextu, inopporiunum judicaverim ediiionem ad usum Del-
spemquesuam in me omnemstaluat; ad marg., spem- phini reeudere.
que in meomnem. Fabr., oniiieHtspemqueinnie s(«- 179. Barlhius, lib. n Advers.,'cap. 17, ad hunc
titut. Gis. 1 ed., inme spemqueoinneinstatuat. versum illustrandum notat, Trebellium Pollionem in
160. Ald., Gis. 1 ed., sunt': wleinum mea dona praefatione dixisse, imperaloriam majestatemnon so-
manebunl.ALi plerique, longoquedie mea dona tra- luinarmis decoralam, sed el legibusoportetesse arma-
henda. Fabr., Gis. 2 ed., longoquedie mea dotta ma- tam. Jureius, in notis ad epist. 15 lib. n Symmacrii,
nebunt. multa in e.imdem sententiam congcril, quod minari
161. Egm., qui fortis. Mar., et acris; supra, acer. leges saBpedicuntur, lanquam affectu moveantur.
162. Ral., breve quidve. Inde terrores legum, et apud Piudentium in Romario
168. Vide Apost. I Cor. xv, 19 et32. Cieero 1 De vers. 203, Laqueis minacis'implicatusJulim. Constan-
lcgibus. Nam quid faciet is homo in tenebris, qui nihil tinus in I. 31 ad leg. Juliam de Adult. insurgere
limet, nisi testemel judicem? Vide quae conira Bai- -r. leges, et armaii jura gladio'ultore scripsit; Marius
lium disputal Valsecchius lib. III de Fundainentis Victor eodem respicit lib. n Curnm. in Gene*., Ar-
relig., part. 1, cap. 3, ubi hos Prudenlii versus car- matm legesgladiis, et vindiceferro.
inine Iialicoreddit. 184. Rat., Mar., Weilz., Gis. cum aliis, niom-
172. Mar., fluxus; Alex. a prima manu , luxos; inenia vel monumen(a, quod in Tornaes. repertum
lege luxus. uniceverum visuriiestG.illandio. Alex., Urb., Egm.,
174. Egm., habens aliquid. PaL.Thuan., prior Boher.,Ald. et Heins., momenta. •
175. Rat., avidis a prisca manu, male. . Ald., Weitz., Mar., Rai., Vat. A, occidtt.Gis.*"'et ple-
178. Weitzius et post eum Chamillardus citani rique Heinsiani occidet.
Bernardum alicubi-de corrupio judiciorum usu sui 185. Ald., Vat.A a prima manu mendose, gui spe-
lemporis simili niodo edisserentem. Incismsint leges rat. Mar. a prima manu luat, recie correctum per
xtl labulis, etpublico mre prmfixojuraprmscripla sint: luet. Vide Malth. m et v.
-inler ipsajura peccaiur, etc; qui locus quaereulimifii 1S7. Cur aiiima voceiur liquida et quo sensu , di-
non occmrit. Incidi4>ost:a in haec ipsa verba, non clum abunde in prolegom. cap. 15 conlra nugas c«-
apud Bernardura, sed apud Cyprianum epist. 1 a<l noras Bailii..
Donatum, ubi ita ait ; Incism shtt leges duodecim la-
'
195. -AURELII PRUDENTllCARMINA. „ 195
Naluram, quam\is perflabilis ill.i feratur A Idque ipsuin quandoque horaini faGlurus,inani
More noii: capiam lameu, et tormenta adhi- Surgat ut ex cinere, slructuraque pristina con-
[bebo [stet:
490 Ipse incorporeus, ac spirituum sator unus. Quaemihi pro meritis vel per lormenla repen-
Quin et corporibus parilis consortia poenae [dat
Decernara:*possum quoniam renovare lavillas 210 Crimina, vel summaevirtulis in arce coruscet,
Antiquam in faciem; nec desperanda potesfas. Non .perilura dehinc, quacunque in sorie ma-
Qui potui formare novum, reparabo perem- [nebit.
[ptum. Inlcrea, dum mixta viget subslantia in unum,
195 7<S0 N°n desunt exemjila meae virlutis : in Sit memor auctoris liroprii, veneretnr, et oret
- 781 Arlificemsubmissa suum; non condidit
[ipsis
Seminibus natnra docet revirescere cuncia [alter
Post obilum : siceanfur enim pereunte vigore, 215 Halantis animaeligmenlum, et corporis alter :
Quo vixere prius, tunc sicca, el mortua sulcis, Nec bona praesentisvilae numerosa gubernant
Aut foveis.mandala Iatent, el inore sepulcri Numina. Non alius segetes, et spieea farra
200 Obrula , de tumulis redivivo gcrmine surgunt. B Suppedilat Deus: aut alius dat musta racemis,
Nunqnid nosse poles, vel conjectaie, quis istud Purpureumque gr.ivi fundit de palmite succum.
Tam solers opifex struat? aut quaevis agat in- 220, Ipse ego sum, virides oleas pinguescerebaccis
[tus? Qui facio, Graia quas Pallade lingitis orlas,
Ni! vos, 0 miseri, physicorum dogmala fallant. Et qui lucinas iribuo nascenlibus horas.
En ego gigncndi dominus, ac restiliiendi, Duplexlege mea per inutua fcedera sexus
205 Quod peiiit, fluxilque, poieus : arenlia qiiaeque Gignere amat sobolem, gencrisque propagina
In veieres formas aut flore, aut fionde reJuco. [gaudet:
GLOSSA VETERES.
1S8. JNalmam,antmam, Iso. mm, l.
189. Noti, ueitli, I. 215. Halaniis, spiranlis, I.
191. Pereui|itum, morluum, I 216. Numerosa, tnutla, 1.
—
197. Siccaiiltir, semtna. Vigore, humore, I. 218. Suppeditai, subminislral, I.
198. Qao, vigore, 1. 219. Gravi, onerato, I.
—"
202. Solers, sapiens. Agat, t>i«a(,ducat, I. 221. Graia, Grwca.— Pallade, Jlfinerca, I.
203. Physicorum, naturas rerum traclaniium, l. 222. Lucinas, nalales, a lucc, in lucem venientes,I.
—
21-9. Mibi, a me. Rependat, persolvat, I. Lucidas, Mar.
211. Quacunque, aut ad bonum, aut ad malum, L 224. Sobolem, filios, I.
212. Yigel, ututt. — Substanlia, corporis et ani-
COMMENTARIUS.
188. Alicubi, perstabilis, perperam, pro perfla- G Prudentio physicos vocari gnaros scientke nalura-
<fct'is. , lium rerum
- , medicos ad extremum hoc nomiue vo-
i89. TnRat. videtur fuisse adhibentur,recenti manu calos.
rfaclumadhibebo. 205. Ald., Gis. 1 ed., Gall. cum velt. edd., siccis.
190. Ia Thuan., spiriluus, quod Heinsius affir- sima quwque.
maiesse pro spirilibus. Ego puto mendum pro spirt- 206. Ald. contra metrum, aut flores. '
(titim. 209. Gifan. in PnomriuTA, m jam dixi, Alex.,
191. AhL, parili consorlia pmna. Urb., promertlis, conjunctim. Egm. depravaie, re-
192. Ailvenit Mariettus sumi (avitlas pro cinere, prendat.
111<juojiermixtae lalcre solent: nara infra ait poeia 215. Sich. ita verba in hoc ct seq. versu irajicil,
surgat el ex cinere. Alibi a nobis notatum, cinerem Sit tnemorarlificUproprii, venereiur,el orel Auctonm
tt laviilam accipi pro quovis ininulo pulvere, in submissasitum.
quem corpora defunctorum etiam non combusta re- 216. Mar. jierperam a prima manu, gubernat.
.djguniur. 218. Mar., as(: ila Ral., sed pro div. scrijn, aiit.
iMa. Mar. scribit disperanda. Weiizius eliam asl, qtibd leneni Alex. el Urb.; sed
194. Aldtis male distinguil: Qui potui formare, in Alex. videtur prasierea esse ai<(. Gis., Hems. et
1'osumiep;rabo peremptum.De resurreciione conij- rccentiores, auU Ald., Torn. et ahi \ulgati, haud,
imlia alii ilixeitint. Laciantius lib. vu, cap. 23 : Si a quod solum probat Gallandius.
principio Deitshominemnescioquo inenarrabili modo 220. Oseaen, 8 : El Itwcnescivit, quia ego dedi ei
insliiuil; credamus, ab eodem restilui velerem posse, n fruiirentuin, et vintim, et oleum, eic.
qui novum feciu Muiucius in Ociavio : Cwierum quis " 222 Juno Lucina dicebalur, quia parlui praeesse
lam slultus aul brutus est ut audeat repugnare, liomt- ciettebalur, 11lure vilali. Diana quoque Lucina simili -
nema Deo, ut prhnum potuissefingi, ita posse denuo tle causa vocabaiur. Turnebiis, Advers. num. 590,
reformari? nihil esse posl obitum, et anle obitumnihil horas lucis el vilae a Prudenlio iucinas a|'pellalas ait
fuUse: sicul de nihilo nasci ttcuit, ila de nihilo licerc esse ipsa novitate admirnndumel imigne. S.iiinasiiK,
reparuri? Exemjdum eiiam seminum, quae non nisi pag. 66 in JSIium Spailiaiium , ail iucinas dici, ut
torrupia revirescuhl, profert Minucius. Innumeri colossum jiro colosseum, auius |>roaureus, eleclriim
ahi ldem argumenlura versani. VideCath. hymn. 10, pro eleclreum,'ei similia. Sicui non Pallas, sed Deus
vers. 121. oleum hominibus praesial,sic Deus ip^e, uon Jimo,
203. Ald., Alex., ne vos. Alii, »ti/ vos. Egm. et nasceiiiibus boras lncis tribuit.
Pal., ad vos: opmatur Heinsius at vos. Teolius iia 224. Raf, Mar. a priniamanu, Widm. a prima
distingiiil, nil vos, 0 miseri; pliysicorumdogmala fal- manu, Bong. a secuuda manu, Weitz., qignere ha- -
lant, nisi lorle erravit typographiis, quod libenter bet. Ald., Gis., Ileinsiani, Alex., Urb., Yat. A, gi-
credo, B.irthius lib. xi Adv., cap. 21, admonuit a ctncreainat.
i97 UBLR II CONTRA SYMMACIIUM. . 198
2i5 Quem vos lascivis violaiis amnribus ignem , jL 783 ?er vaiias pancs minuas : cui nulla re-
Et stupra vestra dc;e Veneris praetexitis umbr.i. [cidi
Unus ego haecelemenla rego,.nec mole Iabo- Pars, aul furrna polesl : quia sum substantia
[ris, [simplex,
782Utmiser, infirmtisve aliquis fragilisve 240 .Nec pars esse queo. Solis divisio rebus
[faiigor. Compositis, factisqne subest: menemo creavit,
Luximmensa mihi est, el non resoltibilis aclas, Ul scindi valeani, cunrlorum Condilor unus.
£50 Sensibus et vestris hand intellecta velustas. Crede, quod ex Tiihiloformavi,parsmeanon es(,
Inde miiiisleriis ad lol moderamina mundi Quare age, mortalis, soli mihi constructemplum,
Non egeo, nec parlicipes, sociosve requiro. 245 ,.Mequeunum venerare Deum, c»3menlaremiito,
Porro aulem angelicas Iegiones, quas mea fecit Et qu;e saxa Paros secat, et quaePnnica rupes,
- Dexlera, nosse meum est, et quae natura crea- Qua; viridis LacedaemOnbabet, maculosaque
'
: [lis [Synna.'
255 Subsislat, qnalesque milii servenlur ad usus. Nativum nemo scopuli mihi dedicet ostrum.
Tu, me praeterito, meditarls numina mille, Templum menlis amo, non marmoris^ aurea
Ouae simules parere meis virtulibus. ut me • I I f in illo
GLOSS/E VETERES.
22o. Igiirm, amoretn; mtnna, I. 257. Parere, splendcre: pareo, ex qno ap;-areo, I.
226. Umbra, adumbralione,I. 238. Cui, tniht, T.
250. Veluslas, mteruilas, I. 244. Age, adverbium,o hotno, I.
251. Inde, deinde, I. 246. Paios, insiila, tibi inveniliir purius lapis candi-
254. Creatis, re/itts, 1. dissimus.— Punica, Africana, I.
256. Tu, o Symmache.—'Praejeiilo, neglecto,prm- 247. Lateilaemon, mons. — Synna, ciritas, ubi na-
lermisso, dereliclo. — Numina mille , dicebant nam- _ sciturmarinor-vtirii colorts, I.
que liwtelici, Symmachusel alii, ttnum tantum exse 248. Ostrum, purpttram, Iso.
summum Deum, qui imperat lerrm, tnari el cwteris 249. Aurea, coloremauri habentia, 1.
elementis.I.
COM.MKNTARIUS.
225. De voce gTossaeminna dicttim ad vers. 117, minutatim ac separalim colebant, quasi parles il ius:
lib. i. Tu me prwlerilo, etc.
227. Alex., Egm., "Widm., Bong., Weitz., scripfi 257. Widm. supra, shnulas. Hoc Ioco parere non eu
Heinsiani, Sich., YTat.A, Mar., Rat., Unus ego ele- obedire, subjiei, qme secunda est signilicalio verbi
menta. Gis. 1 ed., Ujrb., Caiich., Unus ego hwc ele- „ pareo. Iso ait splendere; scd proj>rieest inesse, adcs-
menia. Gis. in textu 2 ed., F.ibr. unus ego ipse ek- ^ se, praesto es-e, ex qua prima sign ficatione verbi
inenia. Weitzius non bene allegat Aldum pro sua pareo oritur allera obediemli. Symm.ichusergo simu-
leclione : ediderat qnidem Aldus unus ego eletnenla, labal seu fingebat, numina inter sedistincta virinti-
sed emendavil unus ego hwc elementa. Non placel hus djvinis, quaevere,distinclaenon sunt, inesse, sive
hiatumcum Heinsio et recentioribtis toties admittere. eis tliviniiaiera divisara inhaerere Sed, ut dixi, va-
228. In vulg., aut miser, male. ria erat geulilium ibeologia.
229. Jmeii codcx, Ald , Egm., PaL, scripti apud 242. Rat. perperam, valeat, a prima manu.
Heinsium, exce,<toalteroRoli,, Alex., Urb.,Vat. A, 243. In Rat. bic versus et ' tres alii seqq. recenti
cl non rrsolubilis mtas. Mar., Raf, Gis., Weilz., nec manu sunt descripti. - •
morle soluLiliswtas. 245. .lureli codex cwmenta remtlle.
251. Ministeria j>roipsis nmtislWs. 216. Egm., Jureli cudex, rupis, more antiquo, ut
234. Oxon., e! quam ntilura cieuiis. alibi famis, luU. l)e luxmia \eterum in marmoribus
255. Yai. A, servamr ad usus. vide Savaronem ad Sidonium, pag. 109. Prudenlius
256. Jureti codex nomtna itiille minus bcne. Iso- quinque marmorum genera recenset, PaWnntcacdi-
ms iiuerpreiaiio non placet: nam Prudenliiis ait, dum, Pun.cum flavum, Synnadicum maculis distin-
a Symmacbo unum verum Dvum jnaeteriri, el nu- cium, LacedtEinoniuntviride,etJ?ai/p(i"u!!ipurpureum,
inina milleiingi, in quae virtutes Dei divideret, adeo- quod poetice vocat nalivutn scopult oslrum : quo ln-
que Deum ipsrim per varias parles mihuerei. Non lelligitnr porphyrites, cujus nominis causa, quod
ergo Symmachus aiebal plura illa iiiiiuina uni Deo rubeat ut purpura^ aillsidorus lih. xvi Orig., cap. 5,
esse suhjecta, aut unius simplicisDei esse vinutes, D quem vide, nti ctiani Plininm hb xxxvi, a cap. 5
quod pulare videtur Cudworlhus, de quo supra ad usque ad 8. Diversa marmorum genera Statius in'
vers. 58. Srd Prudenlius arguit'omnia illa eommen- Silvis passim descnhil. Lasdem marmorum species
tiiia iiumlna non esse vere uumina, sgd esse vir- exstare adhucin templorum ornamentisRomaaei Senis
tuies unius Dei, qui simplex est, neque in varias jam pridem observavil Fabricius, et miraniur exteri.
partes scindi potest. Yirlulcs auiem Dei non sunl 247. Aldus, ne poslrema in Lacedwmonbrevis el-
reipsa plures, sed, ut cnm theologis loquar, virtua- ferrelur, versnm licenter mulavil, Qum maculosa
liler laiiium antformaliter inler se distii.gimniiir. ienet Synna, e( viridis Lacedwmon.In Urb:, Et qum
Surama argumenti haec est : Divimlas uua esl, sim- vtridis Lacedmmonhubet, ahundai et. Rat., qumviridis
plex, indivisihilis, non ergo plura suni numina inier Lacedmmonhabes. Alii scribunt Synna. alii Sinna.
se divisa, adeoque virtutes illse quas deas v. canl Ileinsius ait, omniito scrihendum Srjnnas, ut habet
gentiles non debent coli lanqtfam numiha diversa , cmu Cauchio pro div. suipt. Thuan. Martialis qtti-
sed unus celendus' est Deus, qui virtiitum omnium • dem,'el Juvenalis Synnas dicnnt, setl nnn video cur
caput et (ons est. Petavius tom. I, lih. n, cap. 2,- non |>ossitulioqne inodo dici, ut in aliis nominilms
paulo aliter errorem genliliiun explicat, duin sim- propriis, praeseitim e Gr.eco pelit-s, accidit. Lo ait
plicitalem divinaenaturae ex boc loco astruil : Pru- Laced;emoitem.e»se montem : cur non potius urbs
dentius hanc ipsani theolcgkam ralionem poeticole- Peloponnesi, Menelairegi.i ?
-pore condivitin secundolibro conlra Symmachum, ubi 248. Vat. A, cnrrupte decidet oslrum.
genlilium casiigat insciiiam, qui virluies Dei varias 259. Haereticilucc aliaqiie similia verba avidc ar-
M9 • .AURELII PRUDENTHCARMLNA. 200"
250 ^S^P^nd^^^^^^^^^^^^i^s^ueluranivali A 265 Restiluenduserat mihimet: submissus in illum
Consurgit pielate nitens ; legit ardua culmen Spiritus ipse mcus descendit, et edila limo
Juslilia interius : spargit sola picla rubenti Viscera divinis virtulihus informavit.
Flore pudiciiia : pudor almus ct alria servat. Jamque hominem assumplum summus Deus in.
Haecdomus apia mihi est, baecmcpulcherrima * -
[deitalem
[sedes Transiulit, ac nostro docuit recaloscere culiu.
255 'Acci|iit, aelerno, coelestiquehospite digna. 270 Scire velim, praecepta Pairis quibus auribus
Nec novus hic loeus est:- fluxil mea gloria in [ haeclu
[ artus, Accipias, Italaecensor doctissime genlis.
Jit lux yera Dei : Deusillustravit alumnam An veterem tantum morem ratione reliela
Materiem, corpusque parens habitabile fecit Ehgis, et dici id palitur sapientis acumeu,
Ipse sibi, placito ut posset requiesceretemplo.' Ingeniumque viri? Potior mihi pristinus esi
260 Condideramperfeclum hoininem, spe.ctaresu- [mos,
[perna 275 Quam via justiliae ; pietas quam prodita coelo,
Mandaram,-lotis conversum sensibus in me Quamque fides veri, reclaequam regula secise.
Rectohabitu, celsoquesitu, et sublimetuenlem: B 7($© Si, quidquid rudibus mundi nascentis
Sed despexit humum, seque inclmaviladorkis [in annis
785 Divitias, pepulilque ineiim de peclore Mos habuit, sancte colere, ac ser\are ne&essc
fnumen. I fiSt.
GLOSS.E YETERES.
251. C«nsurgit, i» »7/o.— Piet.ile, sanctilate, I. 267. Informavit, docitit, i.
i5'2. Sola, pavimenta,1. 270. Tu, aposlrophead Symmachum,I.
255. Pudor, castilas, I. 271. Censor, jvdex, I. -
256. Gloria, divinitas,filius Marim virginis, I. 274. Potior, ex peisonaSymmachi,Rat.
257. Alumnam,nutricein, 1. 275.Pieias, deilas—Prodita, manifestala, I.
258. Parens, j>a.'er,creator, I. 277. Rudibus, noris, I.
261. Yiribus. sensibus.I.
COMMENTARIUS.
ripiunl, ut conlra ornatum cuitumque templorum 21)0.liiXpnmu verna angen ai ManamLucaei, 35 :
declameiiL At quaminepte? ExPrudenlio enim po- Spir.lus sanclus supervenietin te, et virtus Allissimi
tius arguilur, bime baecduo cohaerere, quod praeci- obumbrabiltibi. Iso exponit : iMninMAViT, docitit. At
i ue Leiiij)!iin ineniis ainet Deus, et quod nihiloniiuus hic sermo CMde visceribus limo editis, seu de cot-
honesliim saiietumtjue sit lempla marmoribus auro- Q pnre, quod Filius Dei assumpsk; vel inielligi eiiatu
que ornare, siquidem Prudeniius idem ssepius me- polesl poni a Prudentio pro illis verbi-: Et virtusAU
minii ciiin latide marmoruni el diviliarum, quibus tissimiobiimbrnbiltibi. Verbum Deia Prudentioaliis-
leinjila Chrisiianorum spleudehani, ul cernere licet que interdum Sp'ritum vocari, quia emanat a Patre,
in hymnis S. Eulaliae, S. Hipp"olyti,ei SS. Aposto- alibi a nobis uoialiira. Explicaiio verborum Lucae
lorum Peiri et Pauli. similis lniic Prudentianaea mullis veieribus Iradilur,
252. Ald. male interpungit Justilia : interius spar- ut a Jusiinn martyie, TertulIiano,Amhroaio,Ililario,
gil: sola picla rttbenti, clc. Gifaniiisin e breve legit, quos nonnulli reeentiores seqiiuntur. Aiunt IIJTC
el dislingnit inleriusspargil sota picla rubenli Flore verba Virlus Allissimi obumbrabit libi repeliiionem
puhicitia : pudor alinus et olria servnt ex \et. cod. esse prsecedenlium,et utrisque significari, Spiritum,
opt., quod eleganiissimum dicil. Et in Alex. quidem Del l<ilium, in Virginem4escendisse eamque obum-
cst pudicilia, et Prudenliantim esi brevem sa'pe ra- brasse. Consue Commeiit. Calmeti. Prudemius in
tione caesur.e producere. Alii plerique leguni et dis- Duioch. veis. 99 simili modo : Sanclus le Spiriius,
tinguunt intcrius spargit sola picla riibenti Flore inqtiil, Implebil, Maria : Christumparies, sacra virgo.
pvdiciticepudor alnius, et alria servat. Concinnior esi 268. Ilanc locuiionemhotninem assttmpiumalibi
lectio Gif. et Alex. Multid stinguuni justitia : inierius. defendimus.
257. Ald., Fabr. ul lax; nielius <(lux. 270. In Vat. A desideratur vox Pulris.
258. Ald., Val. A, Mar. ci, ul \ideiur, faclum a 272. AUL,Alex., i'eierum latiium morem. Aniea,
secunda manu, Alex., corpttsqueparans.Yal.A,Egm., vers. 69, similis oceunii varieias : Altegat tiurem
Widm.adoram, du/>i'afii.e,minusbenepro hahitabile. veterumseu veterem.Bong. et Widm. a prima iiianu
• 239. Rai. a prima inanii male, poiciu idem supra, D lanlummolo retn, minus hene, pro tanluin morent. In
-Alex., Urb., jiossi(,quoil W<-iiz.,Heins. aliique re- ediiione Basileen:.i1540 lego eiiam t.inlummodorem,
ccntioies lenueruni. Alii, eii.un Gi-elinus, posset, neqtie Sicliardus ali.im .'eripiuram marginiapposuit,
neque discrepantiam scripuitae Ileinsius observavii. , ut solet. Recmanus, cap. 6 Mamidurt. ad ling. Lat.l
Qnod Teolius placidu pro pia.ito ediderii, menduni non videtur aliam leclionem in editis observasse:
puio, iion lectionis varietatem. nam ex ms. suo verius corrigendum ail un veterem
260. Eamdem senten iam procterOvdium el Ju- tantummorcm.
vcnalem Minuciusin Ociavio exponil. 273. Heinsius cum Tbuan. omittil et omitlendum
'
261. Weiizius <umWidm. atl oram, Gis., Fabr., ait id post dici. Mihiuon viileuir suiietvacaneumesse
viribus pro sensibtts,minus hene. Glossa pulius esi diciid pali(ui\quaiiivisr<'centi<>rs Heiibioadbajre.int.
diversa lectio. 276. Pust IIIIIIC
ver.sum veiha Symmachi haecso-
262. Widm. supra, sublimetuendum. lent imerscri : Stcis cuiquemos,suus cuiquerilttses<.
263. Fabr.,-respexithumum. Abi, despexilvel di- J„m si longa wtas mtcioiialem religionibusfactat,
spexit, uiscribunLEgm., Pal,, Oxon. Hiicusqiiebabet" servandaest toi swculisfides, 11 sequenii sunl uobis
ilarieiti exemplar, Omiiium, inquit ipse, optimum, parentes, qui felicilersecwi sitnlsuos. Yai. A in<ij>it
el correclissimum,quw hucusqueviderm. Jamsi longa wlas. Rat,, Sttuscuiquemos, stium cui-
265. De homhie loqiiiiur, ad quem rcparanilum que jus esl. lla etiam Sichardus. Vat. A, sunl nobis
missusest Filius Dei. feliciierparentes. Rat., siatl paratles.
201 . LIBER II CONTRASYMMACHUM.- 2o2
Omne revolvamus sua per vestigia saeclum A 787 Praehebal spelunca donios : redeamus
280 Usqueadprincipium:placealdainnaregradatim, [ad antra,
- Quidquidposterius successor repperit usus. 290 pellibus insutis birtos sumamus amictus.
Orbe novonulli subigebant arva coloni. Immanes quondam populi, feritate subacta
Quid sibi aratra volunt ? quid cura superflua Edomili, jam triste fremant, ilerumquc ferinos
[-rastri ? In mores redeant, atque ad sua prisca recur-
Ilignis melius saturatur glandibus alvus. [rant.
285 Primi homines cuneisscindebanifissilelignum: PraecipitetScythica juvenis pielate vietum.
Decoquat in massam fervens striciura secures 295 788 Yotivo de ponie patrem : sic mos fui.
Rursus, etad propriumrestilletvenametallum. . [olim.
Induvias caessepecudes, et frigida parvas Caedibusinfantum fument Salurnia sacra,
,GLOSS;E VETERES.
-
279. Vestigia, per singula, I. Subacta, superata, I;
—
280. Damnare,derelinquere. Gradatim, per or- 292. Trjste, adverbium.—Ferinos,quia singutisk- '
- '
dinem,paulatim, Iso. ut ferm tunc habilabanl, I.
281. Posterius, postea. — Repperii, usque~huc,I. B 295. Prisca, opera, 1.
282. Suhigebant, fodiebant,arabant, I. 294. Scyihica, Scythia regio est in qua filii palres
284. Uignis,-quernis, ab ilice, I. de collibusvel de pontibusaliis in mare prwcipitabant,
286. Sirictura, tnassa [erri calidi, I. prmveniendomortemillorum, puta (forte putando) pie-
287. Reslillet, reliquelur, I. tatem esse; vel eiiam coinedebant,prmsiando cis lam
288. Induvias, indumenta."—Csesaepecudes, pel- pia sepulcra..—Vietum, senent unumquemque,viribus "
les, 1. privatum, I. -
291. Immanes, feroces.— Feritate , populi.— 295. YTotivo,quia voluntaspatris eriil, l.
^COMMENTARIUS.
279. Ex VirgilioGeorg. H, vers. 402 : Atque in se rum noia est: a parentibus vix, ac ne vix qnident
sua per vestigiavovilur annus. ibsiinebani; eos certe jam defuncio--devorabant.
281. Ciceroi Ac.id. Quaest., Recentissimaqumque Duo hic quaeripossunt, an vere Seyihaepatres suos
sunl correclaet emendatamaxime.Virgilius,nGeorg., senes e ponle praecipilarent, et an hic mos aliquan-
vers. 22, Ipse viasibi repperit usus. lo apudRomanosinvaluerit. DeScyllus affirmaiFor-
282. ludem ex*Virgilioi Georg., AnteJovem nulli LunaiianusTib.u Arlis rheloricae : Mos. ait, apttd
subigebanlarva coloni.Vocat orbem novum, ut vers. Scylhasfuil, ut sexagenarii per ponlem mitterewur.
338 et seij., ferrasrecen(es.vacuumorbem. Scytha Athenissexagenariumpatrent per ponlemdeje-
285. Chamillardus advertil poetas hoc vocabulo :it: reus esl parricidti. Hic enim se dicit genlissuw
rasirum uii pro iustrumeuto fossorio, imo Pliniura nore fecisse. Romanis proverbium erat Sexagenarws
et alios. Sic eliam Suetonius in Nerone : PWmttsra- ie ponie dejicere. Festus narrai ex Manilio, sexage-
slellohumumeffodiuVidecomment. ad vers.639hb.l. _ jarios olim e ponle dejici, quod aborigin<'s,qui pri—
284. Glandes dicuntur quernm a quercu, ilignm ab " ni Romam incoluerint, hominem sexagenarium im-
ilice. De quernis Virgilius, de ilignis Horatius salira Jiolare quoiannis Diii patri soliti fnerinl; postea in-
4, lib. i, Umber el iligna nutritus glande. Glandibus uiiutum, ut scirpeaehominum efligies de ponte in
primos homraesvesci solitos,passim veteres narrant. riberim mitterentur. Addit ex aliis, post Urbem a
285. Hoc etiara ex Virgilio i Georg., Nam primi Gallis captam oh inopiam cihaius, coaptos sexaginia
cuneisscindebantfissilelignum. Prudentius Symma- innoriim homjnes jaci in Tiberim. Sed exploratissi-
chum cuarguit adducta narratione moris veteris, num, inquit, »7/udes( caum, quo temporepiimumper
quaiem.geniiles ipsi describebant; cum taihen con- oontem cmperunl comiliis suffragium ferre, juniores
starei, prudenler homiues ab illo recessisse. :onclamaverunl, ut de ponie dejicerentur sexagenarii,
286. Virgilius hb. vm, Stricturw chalybum. Vide jui jam nullo publico tnunere fungerentur, ul ipsi po-
glossas. Vat. A el Jureti codex, securim pro secwes. lius sibi quam illi deligerent imperatorem: cujus sen-
288.-Egm., indubias; corrige htduuias. E Lucreiio tenlimesl etiamSinnius Capito; vanamaulem opinio-
lih. v ei Juvenali sat. 6 haec repelila sunl. Lucreiius: nem de ponte TiberinoconfirmavitAjranius in liepu-
Sic odtumcepitglandis, $icitla relicla Stra a cubilia dialo. Videtur Feslus negare vere e |ioute in flumett
sunl herbiselfrondibusaucla. Pellis hemcecidil, vtslis sexagenarios fui^se deje<to«: quod oonfi'mmtaliies
contempiaferma est. Juvenalis : Cum frigida parvas Yairone apud NoniumMarcelluin.Prudenlius irinuit
Prwberei spelunca domos. Arnobius contr.i gemiles sexagenarios « pnnte, in .qno ferebantur sulfragia
hoc jdem argumenlum promovebat lib. n : Quid (iiam ab ecclesiasticis scriplorihus suffragia vota di-
enim si hic modo culpam velimusinfiigereprioribus c.fuilur, unde pottsvotivus)in fluvinni luisse prajcipt-
illis, atqueantiquissimissmcults, quod tnventts[rugi- j) taios, ei resp.'xii ad illu.IOviilii v Fasl.: Pais putat,
btts glandrsspreverhit et repudiavertnt arbuta, quod uf [errent juvenes suffragia soli, Poniidus infirmos
corlicibnscontegielamiciri desierintpellibus,posiquam prmcipitassesenes. Ovidius aliam. relert et sequituc
vesliseicogttqiaest lexltlU, usu el commodiiulesuccin- opinioncm.
ctior, am quod structisdomlbusel lautioribus%ucces- 296. De infantibus, qni Saturno piopter odium Jo-
sibus institutis, non anliquasadatnaverintcasulas, nec vis immolab.iniur, legendus est Lactaniius lib. r,
sub ruptbus et caverhisprmoplaverint, «( betlum, per- cap. 21, Teriiillianus in Apolog., aliique. Arnobius
manere? Vide Elmeiiborsitumad hunc locum pag. 61. lib. n : Anle advenium in llaliam Herculis cum c.t
290. B«ug. hirsutis, sed adfuisse almd, demoustrat Apollinisinonitu palri Dili ac Saturno tiumaniscapin-
rasura. Val. A, hircos pro hirlos, meudose. bus supplicatetur, el hunc similiter moremnon fraude,
293. Vat. A, corrupte, immemoresredeant. callidula, el nominttm antbiguitaie mulastis?Hoc sa-
294. Juretus monel lectionem cujusdam scbedae criflciuhi in nonnuliis Afric.i:partibus peragi solitum
Scyihtcajuvenis ferilate deienorem esse : nam iro- plerique tiadnnt, iiominatim Minucius, CUJIIS com-
nice pieias hic nominatur, ul in line libri Vestahum menlatores plura de eo congerunt. idolum Molncb,
pudor almtisel expers sanguinis. Vat. A scribil Scyr de quo saepe menlio occurrit iu sacris Lilteris, et
thyca, Rat. Scilhica. ldem Ral., vigelumpro tiietom, cui Amraonitsefilios filiasquecremabant, idem esi ac
cum Bong., Widm., de quo alibi. Crudelitas Scytba- Salurnus, si Saturnus est sol, ut Servius el Macro-
. PATROL.LX. 1 7
205 AURELII PRUDENTHCARMINA. - 204
Flebilibusque Iruces resonent vagitibus"arac. A 505 Multa colit, quasnon coluit sub rcge Quirino :
Ipsa casas fragili texat gens Romula culmo : 790 Insiiluit quaedam melius, nonnulla re-
Sic tradunt habilasse Remum. Regalia feno l%it,
300' 789 Fulcfa superslernant, aut pelle Libysti- Et morem variare suum non destitih_ct, quaa
[dis ursae Pridem condideral jura, in contraria vertit.
Compositamchlamydemvillosocorporegestent: Quld mihi tu ritus solilos, Romane senaior,
Talia Trinacrius ductor, vel Tuscus habebant. 310 Objectas, cum scita palrum, populique fre-
Roma anliqua sibi non eonstat vefsa per sevum, [quenler
Et mutaia sacris, ofnatu, legibus, arhils; Instabilis placiti sententia flexa novarit?
GLOSS/E VETERES.
"298. Texat, tegat, I, 304. Sacris, cunt sacris, I.
—
300. Fulcra, sedilia. Libystidis, Africariw,I. 31)5.Quirino, Romulo, a Quirinotnonle, I.
501. Villoso, intonso, I. i 506. Nonnulla, mulla. — Refugil, vitavit, I.
302. Talia, scilicetindumenla. —. Tfinacrius, Stct- 509. RituSiBtores. — Senator, Symmachei,I.
liSims,'vel SiciliusAcesles.— lusciis, Evander, I. 510. Scita, conslitula, vel constitulionesil.
—
303. Constat, non slabilisest. Mvam, wlatem,L-
COMMENTARIUS.
bius docent: quanquam volunt aliqui, ihfanles ih ho- B vestant, mendose, pro tfesielM,
norem Moloch non combustos, sed per ignehi tah- 502. Rat., Gis., habebdt; piefique, habebdnt.Gella
tum traductos. rius suspjcatur hunc Tusfcum-esse Tyrrenum fra
299. Prior Rott., habuisseRemum : et notat Ileiti- IremLydi, dequo Velleius cap. 1. MehusIso Evan-
sius habuisse esse pro habitasse. Potest etiam intelli- drum intelligit: videtur enira Prudenlius duos illos
gi, Sic tradunt Remum habuisse casam. Remus pro Virgilii versus comprehendefevoluissfe,quofum allei
Romulo.ponitur, ut apud Propertium lib. n, el. 1 : ad Evandrum, alter ad Acestem refertur. Cellarius
Quo gradibus domus isla Remise sustulil, olifn Uhus alt, Evandrum cis Tiberim condidisse Pallanteum.
erat fralrum maxima regna focus. Certe apud poetas Vefe id qiiidem; sed Tuscia vei Helruria -proxime
non raro Remuspro Romulo accipitur, et alii qui so- trans Tiberim exlendebatur," et ipse Tiberis Tuscus
luta oralione scribunl, non Remi, sed Romuli casam et Tyrrenus saepedicituf. Virgilius lib. x de militibus
dicunl. Veteres de hac Romuli casa saepe mentionem •quosiEheae EVande?dedil, ait: Qucenianus interea
injiciunt. Valerius Max. lib. JV, cap. 4 : Per Romuli fuscis comitelurab ifris Mneah, afmelquerates, eic.
casam, perque veleris Capitolii humiiia tecia, et mler- Evander inter alia JSneaeostehdit Janiculum lib. vni:
nos Vestmfocos, fictilibus eliamnum vasis conletilos, Hanc Janus pater, haiic Satrirnuscondiditurbem: Ja-
\uro, elc. In Controversiissub SenecaePalris noral- nicutum huic, Uli fuerat Sairirnia notnen.Mons aufem
ne lib. i, contr. 6 : Inter hwc lam effusa mmnianihil Jaiiiculusjam exstafcin vetero Heiruria. Es hujusca
est humilicasa nobilius. Gothofredus legendttm putat rei ignofatione doclissimi 'seriptbres Hisioriaeliiiera-
Romuli casa nobilius. Ejusdem meminerunt Ovidius liae Hi>3p.fralres Moiiedani difficuliatem, quam in
lib. lii Fast., Vitruvius lib. n, Seiieca fllius in Con- >, Vita Columellae ipst ereaverant, non salis feliciter
sol. ad Helviam cap\ 9, Macrobius l SaturnaL, Mar- ^1 'explicucrunt. Tomo VIII, qui iottis estde Columella,
tialis lib. viu. Barthius lib. xxn Advers., cap. 4, pag. 40 et seqq., quaeruni chr Columella praedium
Prudenlium ad Romuli casam allusisse confirmat, et Ceretanohi Iri Hetruria, Ubiiiunc est oppiduin Cerve-
S. Hieronymi verba e praefaiione ad libros Didymi tere, possederit, cum ijfte praescribat praadia debere
de Spiritu sancto profert: Illico ego velut posttiminio esse vicina. Respondeut €olum'ellam duorfmj aui
Hierosolymamsum reversus, et post Romtdi casam, et irihra 'dierrtm itinere potili»se-ad agrum Ceretanura
ludorum Lupercalta dtversoriumMarim, el Salvaioris «e coiilerfe. Putabant scilicetHetruriam olim iisdem
speluncam aspexi. Allegat idem Barthius Taciiura lermiuiscontinerii, quiblis nune ditio magiviHelrurite
Ann.ilium xv de eadem casa ; Nummqueregia, el de- ducis contlneiur. Alioquin Cere, sive sil Cervetere,
lubrum Vestm cum penatibns popult Romani exusla. "autCerveXri,sive, quod probabilius jmto, CeW(nam
Verum quaeram a Barihio, quo paclo Romuli casa CervetriAgyllamfuisse existimo), iii Hetruria quidem
lernpore S. Hieronymi visebaiur, si Neroniano in- veteri situm est, sed ab t!rbe tantuta viginti quinque
cendio fuit combusta; nam penales populi Romani millia pa^suumcirciter disiat.
explicat casam Romuli. Verius igitur puio, a Tacito 505. Prior Rott., JRoniasibi aritiqua : susplcatur
intelligi lemplum penatium deorum, quos aiunt ab Heinsius Roma sibi dnliquum non coiisial versa per
_<Eneaolim in lialiam advecios, nisi malis intelligere •asvum.Arnobius, lib. n : Nam si tnutare sententiam
ipsos deos penates in templo Vestaeasservatos. Ha- culpa est ulla vet crimen, et a veteribus insllluiis in
. licarnasseus lib. i de casa Romuli sic ail : Vita au- alius res novas votuntatesquemigrare, crimiiuiiioista
lem erat eis (Remo elRomulo) pastoralis ct operosa; >e('ad vos speciat, qni toties vitam tonsUeluditiemque
in montibusswpe ex lignis el arundinibus lityitria fi- Jj mutastis, qui in tpores alios atque alios rilus priorum
yentes, seipsos conlegebant;quorum eiiam wiaie mea 'condemnationetransislis.
unum superatin angulo ex palatid ad circumdiveitenie 5o7. Vat. A, male, moremservare.
CASA. ROMULI dictum : quod adhuc cuslodiunl sacrum 511. Rat.-,Weitz.^is. admafg. led., etintoXu 2
ii, quibus esl horum cura, nihil illimagnificeiiliusad- ed.,Sicli., iniabulis, quod secutosesl lMnsitfs, quift
denles, sed si laboret aliquid aul per hiemem, aut ve- ullam variahtem lectioneni adnotavern. Heinsiocoii-
lustale,quodreliquutnest, munienles, et dirula, quan- sonani Teceiitiores. Asl Jureti codex, Alex., Ufb.,
lum possint, similia prioribus txstiiuenles. Ald. ahique, inslabilis placiti, 'quod Jurelo arridei':
500. Widm. scribit Lybislridis, Egm.' Libylidis, «xpriinitur enim hiconstantia senatus popuhque Ro-
Bong. Lybistidis. Virgilius lib. vm : Slratisque locavit mani in retractandislegibusacmoribus. Similijnodo
Effulliim foliis, et pelle Libystidis ursm; el lib. v: TertulIianuSin Apolng. cap. 4 : Nonneel vos qnoiidie
Horridus in jaculis, el pelle Libystidisitrsa?.'Plinius experimemismuminamibustenebrdsanliquilatis, toiam
lib. VIII,cap. 36, in Africa gigni ursos negal; multi, itlam veterem'-etsqudleiiteiiisilvamlegum novis princi-
etiam veieres, affirmant, sed noimulh puiant, ursos paliutiirescriplorum et ediclorumsecuribus'truncalis et
Libycos et Numidicosdictos a Romauis leones, Vide •cmdiiis?Vide Tbeodosii -novellani 2 de Invasorlbas,
Ruaeumad,lih. v Virgilii, vers. 37. et A. Gell. lib. "till.>c.1. iIn Egm.,'et Pal. est novarat
301. Ald., PaL, villosam. Egm., veslent, PaL, prO'novan"(,1n ATex-.aprima manu mendose, nove.it.
S05 LIBER-Il CONTRA SYMMACHUM. 206
Nunc etiam, quoties solitis decedere prodest, A Inde lumens vitiis, calidos adolevit in annos,
Praeteritosque habitus cultu damnare recenti, 550 Donec deeocto solidaret robore vires.
Gaudemuscompertum aliquid, tandemque rc- Tempus adest, ut jam sapiat divinaserenaa
[tectum, Meniis consilio, vivaciusabdifa^solers
515 Quod latuit. Tardis semper processibus aucta Quserere, et «ternae tandera invigilare saluli.
Crescit vita horiiinis, et longoprcficit usu. Quanquam si tantus amor est, et cura vetusli
Sic aevimorfalis iiabetse mobilis ordo : 555 792 Moris, et a prisco placet baud discedere
Sic variat natura vices. Infanlia repit, [rilu,
Infirmus tilubat pueri gressusque, animusque: Exstat in anliquis exemplum nobile libris,
520 Sanguine praecalidofervel nervosajuvenia: Jam lunc diluvii sub lempore, vel prius, «ni
Moxsiabiliia venil malurj roboris ajtas : Inseruisse Deo gentem, quaeprima recentes
791 Ultimaconsiliis melior, sed viribus aegra, Incoluit terras, vacuoque habitavit In orbe.
Cprpore succumbil menlem purgata seneclus. 340 Unde genus dneit nosira porrecla propago
His genus humanum per dissona tempora duxit Slirpis, et indigenaepietalis jura reformat. -
325 Curriculis oevuramutabile : sic hebes inter Sed,quiaRomanis loqulmurde cultibus, ipsttm.
Primitias, mersumque solo, ceu quadrupes, B Sanguinis Hectorei populum probo lempore
[egit. [longo
Mox tenerum docili ingenio, jamque artibus Non multos coluisse deos, rarisque sacellis
[aptum 345 Contentum, paucas posuisse in coliibus aras.
Koscendis, varia rerum novitate politum est. Innumeros post deinde deos, virlute subactis
GLOSSJEYETERES.
314. Retectum, manifestuntjI. 328. Politum, nutritunt, \.
318. Repit, quia rectiusnon polesl ambulare, I. 329. Calidos, injuventule. — Adolevit, crevit,!.
320. Neryosa, for(is, I. 530. Decocto, perfecto. — Robore, forlitudine, I.
321. Maturi, perfecti,I. 552. Vivacius, perspicacius.— Solers, so^aa;,I.
525, Purgata, purgatam Jiabensmentem,I., 334. Si lantus, tantum siudium est, L
324. His, talibus, I. 359. Vacuo, lato,-1.
525.Curriculis,volutionibus.—B.ebes, jmprudeiis,I. 540. Porrecta, extenla, I.
526. Primilias, initia, in infanlia. — Ceu quadru- 341. Stirpis, naturalis, I.
pes, quando~-et manibus, et pedibus repit, non rectus 345. Hectorei, Romani, I.
—
incederevalens. Egit, ducit vivil, l. 344. Sacellis, templis,I.
327. Jamque, deinde, I. 346. Virlute, RomanorumA.
COMMENTARIUS.
515. Juretus videtur non observasse emendatio- G videtur ex Virgilio n Mn. sumptum, Sed si lanius
Tiem Giselini, qui cdiderat quidem damnare retenli, amorcasus cognoscerenoslros. Ald., Torn., princeps
sed in addendis correxit damnare recenii. Heinsius Boher., prior Roif, Egm., si tantutn sludium esi, quae
simili errore edidit retenli,-nec correxif est Isonis glossa. Gronovius, cap. *5Observ.it. ec-
516. Elmenhorsliusin Arnobium pag. 45 plura de cles.in mss., legifatetur quanqttamsi tantus amor est,
bis ad verba Arnobii Pauperrimw necessilaiisinvenla sed-suspicaturlegendumsi tibi tanlus amor,-quiaaliud
ex Columella,Virgilio, Lucretio. cst vitium metri inexcusabile,etnunquam a Praden-
318. Haec omnia muluatus videtur Prudenlius a lio profectum/Veriiro jam observavi ei aliis poetis
Lucretio lib. ni, vers. 446 el seqq. frequens esse brevem syllabamobcaesuram produce-
322. Prior Rolt., consitii melior, quod eleganter re, et hoc ipsum Prudentio esse valde familiare : ne-
dictum ait Heinsius, quoraodosaepeutitur Silius Ita- que oportuiL Gronovium hujus rei esse inscium.
licus. Mihi eleganiius videtur cohsiliis melior, sedvi- 535. Thuan., ul a prisco, male.
ribtismgra. 339. VirariliusiGeorg., vers. 6Z:Deucalionvacuum
524. Rat., Gis. ad oram, Weitz., fiuxit. Alex., lapides-jactavitin otbem.
Urb., Yal. A et plerique alli, duxit, scilicel wvum, 540. Aid., nosirmducit.
525. IiaAlex., Urb., YVidm.,WeiLz..Gis., uterque 341. In Rat. a primajnanu, iridigm;sed glossa»'ude
-
Boher., Heins. et alii. Aldus, Vat. A, Bong. a prima genitmindicai mendum.
manu, Fahr., Ral. a manu recejui, erasis prioribus, 345. Terlullianus Apolog. cap. 25 : jVain eisi a
stchebesinler Primitias, mersumquesolo litubavit, el Numa conceptaest curiosilas superstiliosa,nondumla-
inslarQiiadrupedispuerUactanliaviscera iraxil. In Aldo _ men aut simulacris, aul templtsres divina apud Roma-
esl tiersuntquejiro mersumque.Teolius ait Heinsiiim " nos conslabal.Frugi religio, et pauperesritus, et nulla
Iiaec ut superflua resecuisse; sed reseeuerat anlea Capitoliacertantia cmlo, sed temerariade cespile attu-
Giselinus,et post GiselinumWeitzius. Giselinusvero ria,etvasa adliuc samiafyel nidor exillis,,el deus ip.sc
prolixius, sed non omninomale in impressislta legi nusquam. Nonduni£niintunc ingeliiaGrmcorumalque
monuii. Egmondanumpronoslra leciione starea(Tir- Tuscorum fingendis simvlacris Urbem.inundaveranl.
niat Weilzius, negat Heinsius, qui melius insjiexil. Adde S. Augustinumde Civ.it.Deicap. 12, lib. m, ei
526. Alluilit adienigma Sphingis, quodsolvitOEdi- cap. 31, lib. iv.
-pus.Vide Hyginum fab. 77, el Palaephaliimlib. I, 345. Rat.,, coitceiij:»i)n;rectesupra,con(en(«»i!.
Gis.
cap. de Sphmge. /Enigma -erat quodnam esset ani- ad oram, paucis. 'Observal Chamillardusex Melanlhe
mal mane quadrtipes, meridie bipes, vespere tripes. et Apollonio veteres selitos suis numinibus, prae-
<]Gdi|nishominem esse interpretatus est. sertim Jovi, tempia in sublimihus locis exstruere.
327. Ald., perperam, artibus aplus. Jovis Laliaris .templumin monte Alhano fuit collo-
550. Vrrgilius n Maeid., Solidmquesuo s(an( ro- .catum : ej'us rudera vidimus. Mazo<Jiius lom. I
borevires. Spicil., pag".67, excelsa in sacris Litleris idola ap-
334. Sich., €is. ad oram in ulraque .editione, peliari ait ab excelsa statura excelsoque ioco, ei or.-
Widm. aprima manu, Bong., Weitz.,-Alex., Hrb., ginem irepetnta turri Babel.
Heinsius^cumplerisque suis, si lanlus amor est. Et , 346, AId.,.pos(tnde. Minucius: Indeadeo nerwti-
207 , AURELil PRUDENTIIGARMINA. 208
793 Urbibus, et claris peperit sibi Roma A 794 Numina, quae,palriiscummcenibuseruta,
[triumphis, [nulium
Inter fumantes templorum armala ruinas 360 Prsesidiumpbluere suis aflerre sacellis.
Dextera vicloris simnlacra hostilia cepit, Cernis, ut anliqui semper vesligia moris
550 Elcapliva domum, venerans ceu numina.vexit. Gressibusincerlis varie liiubasse probentur,
Hoc signum rapuit bimaris de strage Corinthi: Asciseendodeos majoribus incompertos.
lllud ab incensis in praedamsumpsit Athenis. Seque peregrina sub relligione dicasse,
Quasdamvicta dedit eapitis Cleopalra canini 565 Nec riius servasse suos ? Quodcunque sacro-
Effigies : quasdam, domitis Ammonis arenis, [rum est,
358 Syrtica cornutas facies habuere tropaea. Exsulat, externumque inimicamvenil in trbem.
Roraa triumphantis quoties ducis inclyta cur- 795 Frustra igilur solitis, prava observalio,
[rum [ inhaeres.
Plausibusexcepit, toties altaria divum Noneslmospatrius,queradiligis,improba:nonest.
Addidit. et spoliis sibimet nova numina fecit: At solers oralor ail. talaliter Urbem
GLOSS^: VETERES.
351. Signum, stmu/acrain. — Bimans, propter duo ]_ mlitl est sagacttts,I.
maria, quibuscingitur. — De strage, sicut Numenius 354. Ammonis,Jovis, I.
fecit, I. 555. Syrtica, arenosa. — Corriulas, propter Jocem,
352. Aihenis, Grmcis, I. qui cornulus erat, I.
353. Caninl, Attnfcis,Mercurii. Mercuriuscapiteca- 361. Ul, quomodo,I.
nino depingilurpropler prudenliam sermonis, et cane 363. Majoribus,patribus.—Incomperlos,tanofos.L
COMMENTARIUS.
versaimperia, provincias,oppida videmus'singulossa- lium impoteniiam ostendit.
crorum rilus genliles Itabere,et deos colere municipes, 361. Nolai hocloco Marieltus (neque anobisomil-
ut Eleusinios Cererem, Phrygas Marlem, Epidaurios fendum est) in Ral. semper scribi relligione duplici
JEsculapium,ChaldmosBelum,AstarlemSyros, Dianam //. Nonnulli pulant non rite id (ieri, etiamsi syllaba
Taurios, GallosMercuriutn, universa Romanos.Ter- alio piiii brevis produ^enda sit. Ego autem censeo
iiillianus cap. 10 Apolog. : ATecegoper singulos de- veteres poeias, ui syllabam brevem producerenl,saepe
curram, lot ac lanlos, novos, veteres, barbaros, Grm- geminasseconsonantem seqiicntem, et pronunliasse
cos, Romanos,peregrinos,cap'.ivos,adoptivos, proprios; atque scripsisse repperit, reccidit,relliqio, et similia.
communes,masculos,feminas, ruslicos, urbanos, nau- 365. Terlullianus cap. 6 Apolog. Ubi religio?ubi
ticos, militares. Yide lib. i, vers. 180 seqq., et de iis veneraliomajoribusdebila a vobis?Babitu, victu, in-
qui lexunt catalogos deorum municipalium, Sirmon- structu, sensu, ipso dmiquesermoneproavisrenunlia-
dum ad Sidonium pag. 158. stis. Laudatissemperantiqititatem,elnovededievivitis.
347. Egm., Widm. snpra, ntW&us,non bene, pro 366. Vat. A, prior Roil., Cauch., Gis. ad oram,
«rtious.Ald., Egm., Widra. supra, Gis., Rat., ex Q Urb., externumquemigrans devenilin otbem, ex quo
claris; melius et ctaWs. conjicit Heinsius externamquemigrans devenit in ur-
351. Corinthum bimaremappellant Horalius, Ovi- " bem,; quanquam non illi displieet exlernum orbem,
dius, SidOniuset alii, quod inter duo maria, lonium cum urbem paulo post habeamus. Addit, Possis et
et __£geum,sita sit: quodetiilhetonex similialioGraeco- EMIGRANS VENIT.Cerleitt Egtnottdano EXSULTAT, EX-
rum Mureio in lihris Var. Iect. videtur iactum. L. TERNUMQUE MICAM VENIT INURBEM, »HqUOVefWSCfiplU-
MumroiusCorinthum evertit: de qua' slrage Florus rw manifesla apparenlvestigia. Quodego non saiisin-
lib. II, cap. 26, ubi narrat, Corinthiuraaes inde ave- telligo. Weiizius citat Egmondanumpro externumque
ctum et nominattira : Quiaincendiopermixlisplurimis migransdevenitin orbem.Heinsiuscum plerisque suis
statuis atque simulacris,wris, auri, argentiquevenmin scriptis, Weitz., Widm., Bong., Alev., Rat., exter-
commune(luxere. Isidorus lib. xvi Orig., cap".20, id numqueinimicamvenit in urbcm.-Weitzius pro hac
evenisse ait cum Corinthum Hannibal cepit: sed p»v- scriplura ciiatGiselinum,qui lamen legittE^ernuin^ue
(/.OVIKOV id esl Hannibalem pro L. Mummio inimicamvenilin urbem. Gifaniusin verbo vestireex
KjiK/sirajxK,
posuit. In gloasa Numenius mendum pro Mummius. vet. lib. legendtim ait externumquepro exlernorutn.
332. Sylla Atbenas exjmgnavil, unde columnas Fortasse siinili figura Fabricius edidil exlernamque
templi Jovis OlympiiCapitolinisaedibusadvexit. Pii- initnicnmvenit in urbem, hoc est, inimicumpro ini-
nms lib. x\xvi, cap. 6, Plutarchus in ejus Vita. micorum.Gallandius sequiiur commuinorem leclio-
555. De Nasamonibus, gente Syrtica, id intelligi nem Heinsii, sed in Ald., Torna?s. landat wlernum-
vult Chamillardus, de quibus Curtiuslib. iv, sect. 29 : queinhmcam,tanquam satis ajite ad mentem Pruden-
Incolmnemoris, quos Amtnoniosvocant, dispersis lu- uy. lii, qui haec omnia a Tertulliano cap. 25 Ajiolog.
guriis habiiant. _ mutuatus est. Recte Tprtullianusibid.: Tot igitur sa-
358. Haecnovanumina videntur esse dii novensiles crilegia Romancrum, quol tropwa; lot de dtis, quol
ex Ciucii sententia apud Arnobiuralib. ui: JVowensi- _ de gentibustriumphi; lot manubiw,quot manenladhuc
les Piso deosesse credil novemin Sabinis Cincius sitnttlacra caplivorutndeorum, et ab hostibusergosuis
tiumitiaperegrina NOVITATE EXIPSAappellata pronun- sustinentadprari, et illis intperiumsine fine dederunt,
liat. Nam solereRomanosdeos omnes urbmmsupera- quorummagts injurias quam adulationesremunerasse
tarum partim pnvatim per familias spargere, partim debueranl.Sed qui nihil sentiunt,tam impune Imdun-
publiceconsecrare; ac ne aliquid deorum muttitudine tur, quam frustia coluntur. Verrius Flaccus narrat
uut ignoranlia prwteriretur, brevilatis el eompendii in oppugnatiouibusanle omnia solitum a Romanis
tausa uno pariler nominecunclosNovensilesinvocari. sacerdotibusevocari deum, cujus tutelseea urbs c»m-
Alias aliorum de Novensilibusopiriiones referl et ir- missa esset, atque illi eumdein aut majorem locum
ridet Arnobius. Tertullianus, laudatus ad vers. 546, apud Romanos promilti, ut in ejus fragmentisIegitur
etiam deosnovoscommeniorat. Tullius lib. u de Le- apud Plinium lib. xxvm, cap. 2.
gibusait: Separatim nemohabessil deos, nevenovos, 569. Ald., Egm., Pal., Widm. supra, Jureti codex
>ed»teadvenas,nisi publiceascilos, privatim colunto. el Rat., sedsolers. Alii, at.solers. Heinsiusediditsed
359. S. Augustinus lib. m, cap. 12, de Civit. Dei, so/ers, nihil tamen animadvertens, quaravis a Gise-
et lib. iv, cap, 31, hac eademratione deorum genti- linodiscessent.
209 LIBERII CONTRA SYMMACHUM. . 210
570 Sorlilam , quonam genio propriam exigat A Summum consilium, fida ut tutacula nudis, .
[seyura. Invalidisque paret,.metuenda pericula vitet,
Cunctis nam populis, seu mcenibus indilur, in- Utile prospiciat",varias agitetur ad arles,
[quit, 390 Consullet, cui se domino submittat, et orbis
Aut fatuih, aut genius, noslrarura more ani- Quem putel auctorem , qtiem rerum summa
«. [raarum, [sequatur.
Quassub disparili subeunt nova.corpora sone. At luus hic Urbis genius, dieas, volo, quando
Jam primnm, qui sit genius, vel qui sialus illi CoepitadhucparvaepriinumseinfundereRomae,
575 Competat, ignoro : quid possit, et unde oriatur Fluxit ab uberibus nemorosa in valle lupinis,
Spiritus informis, sine corpore , formave, et 595 Infantesque aluit.dum nasciluripse, gemellos?
[ulla An cum vulturibus volitans ignota per auras
Sit species, et quid sapiat, quae munera curet. Umbra, repeniinam traxit denube figuram?
Contra, animas hominumvenis vitalibus iiilus Culminibus summis sedet, an penelralia servat
Sic interfusas intelligo, sanguis ut ex his 797 Inslituit mores, et jura forensia condit?
380 - Accipiat motumque levem, lenerumque va- 400 An castrorum etiam fossis intervenil? aeres
[porem. JJ Cogit ad arma viros, lituis ciet, urget in -lio-
Unde pererratis vegetet praecordia membris, [stem ?
Frigida succendat, riget arida, dura relaxet. Qusequis non videat sapienlum digna cachinno!
796 Sm hominis vitam sibi temperat, atque Fingamus tamen, esse aliquam, quae lalij
[gubernat [curet,
Vividamens : quam tu Scto componere tenlas Umbram, sive animam : per quam respublica
585 Membrorum genio, gui nusquam est, nec fuit [fatuin
-[unquani. 405 Hauserit, et calidis animetur lola medullis,
Quin et corporibus versat mens viva regendis • Cur non Iiaeceadem de relligione colenda
GLOSSiE VETERES.
367. Solitis, moribus, rebus,l. duo fratres Remus et Romulus in inilio, cum regnare
570. Sortitam, accipienlem,I. cmpissent,de monleAventinovolare viderunt, et fingil
575. Competat, congruat, 1. poela, simul cum ipsisvenire genium: deridendodicit,
376. Spiritus, «(runt sil, an sil, I. pulo, tunc primutngenium se parvm Romm iufundere,
377. Munera, officia,I. cum Remum et Romulum lupa nulrivil in valle nemo-
579. His, anhnabus, I. rosa; iunc eliam simul genium nutrivit cutn illis, I.
581. Vegetei, confirmet, suslenlet, roboret, I. C 598. Peneiralia, inieriora, habitucula, I.
. 582. Succendai, calore, calefaciau —Riget, mobi- ' '399. Forensia, civilia,publica, I.
lilate mfundat.— Relaxet, tnolliat, I. 400. Acres, for(es, I.
584. Coinponere, regere, comparare, I. . 401. Urget,- compellitRomanos, I.
387. Tulacula, defemacula.—Nudis, tnembris: nu- 402. Digna, esse, 1.
dam rem dicimus, qum omni parte consilio indiget, I. 405. Fing.imus, componamus,I.
589. Agitetnr, conimovealur,!.
' 405. Hauserit, sumpserit, acceperii. — Animetur,
590. Consultel, provideat, I. - - firmelur, vel vivificelur.— Medullis, in interioribus,L
595. Gemeilos, nota fabula de vulturibus quos illi
COMMENTARIUS.
575. Post hunc versum ingerunlur in multis codd. 387. Bong., Wid., cottsilium fil, ttt aut tutacula,
htec Symmachi verba : VaWoscustodesjirbibus mens quod obscurum est.
divina distribuit. Ut animmnascentt&ttsita popvlisfa- 590. Widm., Rong., Rat., Sich., consulet et cui.^
lales genii dividuntur. Yat. A, Cuslodesurbibus mens Weilzius allegat Aldum pro consultecui se; non ergo
divinavariosdistribuil.Aldus, indunlur pro dividuntur. advertit Aldi correctionem consulletcui se.
374. Yat. A, quid sitgenitts. 391. Ald., auem putat. Idem et Thuan. a prima
575. Ald., et jiossit. Gis. ita edidil, sed correxit manu qum rerum sttntmasequdiur.
ignoro : quid possit, quod non videtur adverlisse - 396. Vat. A, scribit innota. Romulus et Remus de
Heinsius. condenda urbe augurium cepisse dicuntur, quorura
376. Ald., formane, an ulla. Gis.,Weilz., formave, hic sex vultures in Aventino monte vidit, ille duode-
an utla. Vat. A, Raf, Alex., Urb., Jureii codex, - cim in Palatino : Stalur el arbitrium Romulus urbh
Heinsiuscum suis formave,et ulla Sit species.Gallan- _. habet, aitOvidius, qui lib. IVFast. historiam narrat,
dius minus reetum id judicat, ei eum Aldo prasferl u ut alios praeieream. In nuinismatibus antiquis Roma
formane, an ulla. Sed lectio communiorcodicum re- cum vuliuribus interdum exhibetur.
tinenda esl,scdicet hoc sensu, ignoro etiam,sil forma, 597. Thuan., prior Boher., alter Rolt., repentina
et ulla species.Elmenhorstius ad verba Arnobii lib. i, de nube. Egm. mendose, repentini. Alii mss. et edd.,
Civitatuthquegenios, rem his versibus exponii. repentinam. . c
377. Vat. A, munere, mimis recte. 398. Alex., Ald., poJiores Heins., servat, .quod
578. Vat. A,inde pererratis; irielius unde. Aldus placet. Rat., Torn., GalL, Weiiz., servans. Gis., ser-
mendose, t>t<je( e( pro vegetet. vat; ad marg., servans; et pro div. scripf, curans. -
384. Val. A, ntens ficlo quam tu componereienlas. 401. Prior Rott., Caueh., liluo ciel. Egm., Ox.,
385. Alex., Ald., Gis. et alii, membrorum.Plerique Jureii codex, lituos ciet. Plerique lituis ciet.
murorum,quod genuinum Prudentii videtur Heinsio. 405. Gis. ad oram, et calidas animel curata medul-
Nibilominusvers. 446. occurrit perque omnia menu las.
bra, Urbis. - - 406. Rat. Weilz. cuin suis, excepto Bong., de reJ
386.'Yat: A, qui nec corporibus,-male. ligionelenenda.
211 AURELTIPRUDENTH€ARI.HNA. 212
Cojjsultat? curnonsuspectat liberacoslum? A Circumstant fasces, simul etsua quemque se-
Cur sibi prajscriptum non commutabile fatum,
[curis.
Utcaptiva, putat? genesis cur vineulaiingit? 425 Rursus se geminis reddit ductoribus omnis
410 Cui jam nolle Iicet, quod tunc voluisse licebat, Publica res, et consulibus datcondere fastos.
Erroresque abolere suos, ac fleclere sensus? Ultima sangnineus lurbavit saeciatrinmvir.
Sie seplingemis.erravit circiter annis, Fluctibus his olim fafiim, geniusve, animusve
Lubricaque, et semper dubitans, quse forma ~79B Ptiblicus erravit :tandem deprendere re-
[plaeerel [ctum
Imperii, quaeregnandi foret sequapotestas. 450 Doctus iler, caput augustum diademate cinxit,
tlS 79® Regius exortain jam tunc babuit status Appellans pairem patriae,populi, atque senalus
[Urbem, Rectorem, qui miliiiaesii duelor, et idem
Non sine grandaeviscurarum in parte localis. Dictator, 'eensorque bonus, moruriique magi-
Moxproceres de stirpe' senum tractasse vide-
[ster,
[mus Tutor opum, vindex scelerum, largitor ho-
Clavum consilii : plebeias inde catervas, [norum.
Collatas palribus mixtirii ditionibus aequis, B 435 Quod si lot rerum gradibus, toties variatis
<520 lmperilasse diu, belloque, et pace regendis. Consiliis, aegre landem pervenit ad iliud,
Consule nobililas viguit : plebs fisa tribunoesi. Quod probet, ac sauclo revereniia publica
Displicethic subitostatus, el bisquina creantur [servet -
Summorum procerum fasligia : quos duodeni Foedere : quid dubilat divinu aenoscere iura.
GLQSS^ VETERES.
407. «uonsuliat,providettnlerrogat, l. 42o. Procerum, dtclatorum, Iso.
409. Fingit, componit,J, 424. Fasces, honores. — Sua, propria. — Securis,
410. Licet, licitum est, Iso. vindicla, L '
potestas,
412. Erravil, pene, I. • 426. Fasios, libros, 1.
413. Lubrica, inslabilis, I. 42^3.Fluctibus, enoribus, inslabititatibus,I.
414. ..Equa, »'ns(a,I. 430. Auguslum, nobile. — Diademale,corona, I.
416. Graudaevis,senaloribus, consulibus,L 435. Dictator, imperalor. — Censor, judcx, I.
417. Proceres, juniores el nepotes,Is». 454. Tulor, qui reinpiiblicamtvebalur.—Largilor
418 Clavum, reghnen, dignitalem, iso. lionorum, relribulor dignilalutn,l.
4\9. Collalas, conjutictas, 1. 436. Mgre, difficuller,vix, I.
421. Consule, sub consule, I. 437. Prohel, laudet, I.
422. Creantur. constiluuntur. I. =
COMMENTARIUS.
407. Ald., Gis. in textu, Jureli codex, prospectau G sulihuslegum ferendarum eausa ereili, qui ?unt bis
Widm., Bong., Gis. ad oram, aspectal. Plerique alii, qtiinafasligia, etc. De insignihus, fascihus et secu-
ctiam Gis. ad oram pro div. lccf, Gifanii et Rec- ribus Livius lib. m, cap. 56 : Ctttn ila priores decenu
mani codices, suspectat. Virgilius Iib. i vers. 575 viri servassenl, tit unus fasces haberet, et hoc insigne
Georg. Bucula cwlum Suspiciens, patulis capiavit na- regiutn in orbemsuam cujusquevicem per omnesiret,
ribus uvras. subilo otnnescum duodenis fascibus prodiere. Centum
408. Ald., citr tibi; alii cur sibi. viginli liclores fprum hnpleveranl, el fascibus secures
409. Juvenalis sat. 14, vers. 246, Nolamatliematicis iliigatasprwfercbant.
genesis lua. 425. Egra. corrupte, doctoris pro ductoribus.Anno
410. Ald., Gis., cur j-nn. Plerique, cuijam, el (Jrbis 504 ilerum duobus consulibus imperium man-
glossa aii oram Widm., cui genio licet nolle. Teriul- datum est.
lianus eap. 6 Apnlog : JVitiicreligiosissimilegutn, el 426. Post himc versum a nonnullis collocatur ver-
pnlernorum hislilulorum protcclores, ei uttores res- sus421, Consulenobililas.
pondeant, vethn, destta fide, et honore, etobscquioerga 427. Trinmviralus Ca^saris,Lcpidi et Antonii, cu-
majorum consulla,si a ttvtlo desciveruni? jus atrocitas nihil in se mhtvs habel quam numerum
412. FJorus a rege Romulo in CaesaremAugustum cenlumqvadtagintaseuatorum(proscriptorum).Exiius
sepiingentos annos numerat; alii scpiiiigenlos octo fcedi, (iucesj miscrabiles,ete. Florus lib. IV, cap. 5.
annos circiterreeensent. 429. Prior Rou., reprendererecium.
414. Ald. Gis., Weitz., imperiiei "quw. Ahesl e( a 430. Gis. ad marg., diadentatetexit. Ilem Giseli-
cotbl. Heinsianiset iios.ris. -~.nus iia calalogum barum muialioimm ordinnvit :
416. Ald. mcndose, ciualum in parle. De bis vm-" PWiinon leges regnaruttt. J'ost eos cwpere ju>nsules
perii Romani inulaiionibns lege Flornm et Joannis anno ab Urbecondita ccxLv.jConsu/eset senatorescum
Camertis adnolaliones, qni breviter alios bisloricos, iribums plebis CCLXI.Decemvirisoli cccm. Consules
aulconsentienles aui dissenlienles, intiicat. xliatn e plebe cccvi. T»inn»w"W ppsl Cmsaris necem
417..Reges anno Urbis condilae245 \el 254 exacti IDGCXII. Solus Octaviusioccxxm. Concludit, recte
sunt, consulesque lunc creaii. illum veisum Consule nobililas co loco poniquo a
418. Anno 387 lex laia esi, ut aller consul e plebe nobis est insertns.
crearetnr, quaeanno309 rogala fueratrDe piimo con- 451. Suelonius cap. 58in Augusto: Senatuslecon-
sule, homine novo, L. Sex"iioid inielligit Giangieus; sentiens cum popttloBomanoconsalutalpalrim Patrem.
de tribtinis plebis anno 259 ob secessionem plebis 433. Angusiusobfaciaingemia diclaior perpeiuus,
creatis Chamill.irdus, quod verius est ut ex seqq. et Pater patriae dictus. Tractaium .eiiam <insenaiu,
palet, Displicethic snbitostatus, etc. an quia condidisset iipperium, 'Romulus vocafctur.
421. Hic versus a Yat. A_,Egm., Oxon., Rottend. Sed tancliusetreverentius visum esj nomen Augusti,
rejicitur posl versum Publica res. Ald. male distin- ulscilicet jam lum, dum colit terras,-ipsonomine<et
guil plebs,fisa. litulo consccraretur. YTideFlorum in fine Hist.
422. "Decemvirianno Urbis 501 circiter pro con- 456. Aldus, ,<r<jrai;legemgre.,
m .LIBERJLCONTRA SYMMACHUM. 214
ilgnprata prius sibimet, tandemque retecta? ,A Fundalus, slruclusque suo.qua sorte manerei,
-
?4.4()"Gratemur, jam non jcjubitaj.:^nam subdita §©1 'Quando autem ruerel,primisacceperit
[flhristo [horis. ,
"
.Sewjt Roma Deo,.cult!is .expsa.prifires, 'Ascribjint saxls Lachesis male foriia fila,
jBOQ Romam dico vfrps, .quosmentgm credi- (Fectqrumque trabes fusis pendere rolalis
[mus Urbis 455 -Oredunt, atque ipsis tribuunt decreta 'tigillis:
Npn gpniujp., cujus frustra siipulatur imago. Ceu distet, cujus-stellse sit fraxinus ortu
Quanquam cur .geni.um .Rpmae jiiil]i fmgitis Eruta , quae summum eooscenderet ardua
[unum? -f < - [cu|men.
445 Cumponis, domibus, thermis, stabulis soleatis Denique nulla hominum res est, nulla actio
Assignare suos genios? perque omnia membra [mundi,
Urbis, perque locos, geniorum millia multa iCui non fatalem memorentincumhere sortem.
'
Fingere, ne 'propria vacet angulus "ullusab 460 Quaequia constituunt, dicant, cur condiia sit Iex
[umbra ? Bis-sexin labulis :-aut cur rubrica minetur,
-Resfat, ut et fatuni similis demenlia <cuncti& Qua3,prohibetpeccarereos, quos-ferrea fata
450 JEdibus-imponat: paries ul .aujsque >sub^istro Cotruntad facinus. et inevitahile mfirmmt.
GLOSS.-EVETERES.
440. Gratemur. pro gratulemur, I. B 457."Eruta, diruta, I.
445. Thermis, balneis. .— Tabulis, tabernis, loca 460. Constrtuunt, docent, Iso.
4abularui,i\. 461. Rubrica, nomen legis, lex, linea Ewmenlario*
446. Membra, tnmnia, I. rttm, quibus aspiciunt an sit recta ipsa-mqceries, an
452. Acceperil, quando nptus fuit, Iso. r>on;scd pro-lege ponitur, autjudicio, I.
453. Lachcsis, Lachesis, 'Clolo , Alropos, nomina 462. Ferrea, dura, I.
mnlFatorum : una columtenel, alia trahit, lertia rum- '465. Inevitabile, scilicetmpplicium, I.
vit. I.
COMMENTARIUS.
441. Veteres sajpe liaecduo conjungebant Christus Censorinum de J3ie natali.
Deus, et saepius id oceurrit apud nosirum. Militare 445. Rat. et Iso minus bene, tabulis soleatis.
Chri.stianorum .sacramenfum id referlur a Vegetio 446. Membraflrjjis etiam dixit Ammianusdib. xvi:
lib. II, cap. 5 : Jiirant autem.per .Deutn,elper Cliri- Deinde intra septemmontiumculmina per acclivitates,
sltim, et $er Spiritum janclum, el per majesiatemim- ^planiiieniquepo.sitaurbis,menfbracqllustrqns,etc.iNbn
peraloridth,qumsecundumDeum generi humano dili- ijutem sunt moepia, ut ait Isp, sed paries Uibis. -
genda ei .colenda est. ,Quae .verba nonnulli maje ita 447. Mariettus Jioc Tpcoadverlit jn ,Rai. semper
refer.unt : Per Deutn Christum, et Spiritum sarictmi, scribi thitia uno /, quaerecta esl scrijjeridi
" " raiiq, et
ul ad Prpdeniii verba accommodeni.In inscriptioni- multis magis p!acet,quam,mi.!/ia.
bus antiquisreperitur ;etiam hoc argumenlum flrfi- 449. Ald., non recie, similis clemenlia.
nitaiis .Chrisii adversus Arianorum haeresim. Lu- 452. _Pal.scribij.oris pro horis.
jiiiis epifaph. S. Sev^rae liiscriptiooem Graecam ,e _ 453,.Iq.glossa jiex.amelrjiminveniq, si v.erba recle
.museoKirkeriano prpferj, ubi legifur in DeoDomino *- legantur _et jrajiclanlur : .Una colum Yelinef,
"" jr.qhit .
CVinWrVide etiam Gasparem Aloysium .Odericjim altera, lerfiq-rumpit.
Syllog. Inseript. pag." 263 et seq.", ubi Jamen non 454-Ald. non bene, reclmumque trqbes,
.hene hiictrabithune lituluni excoemeterio S:_Satur- 455. Tigillum, a.tego_ettighutn, est.trabs cii' .tecium
iiini": J PRIMA^ yms. IN/GLORIA. DEI.ET. IN.PACE. imporiitur.
hoMisi. KOSTRI.%_ Nam h;c Christus non cpnjungi- 456. Vat. A, corriiple, cujus stille. ,Ald., Alex.,
tur cum Dep'. Opportimiores sunt alias jnseiiptiones horlu : scribendnrii or(a".
apud"Georgium.deMonogramm.Christi D.omirii.cap. 458. Pet,.>viuslib. ni de Opif., eap. 13 op.timea
4 OLYMPIODORE VIVAS JN rijsqjgy— UILARI VIVAS
IN Prudenlio Jiis versibus expressum aii, "quod fati ne-
Pco 3> — HIC1ACET PcRP£TVVS"lN CHRISTO I>E0SVO. cessilas libertati hiinia.naevpluniatis adyersetur,' etsi
444. JDe ,geniis velenim mplti scripserurit-:
* de hanc ad voleridum adigat. Namyoluniatem adyplen-
quo arguipento librurn "ab ^EmmaiijjeJe Nafarru dum necessitate compelli, gentiles alfirmabant.
edilumlaudatEmmanuel Marlinus lib. iv, ,episl. 10. 461. Leges rub/icas appellari, jam multi noiarunt
Elmeiihomins iri Arnobiuhi "pag. 44, Heraldus in vel ex hoc Prudentii versu. Persius sat. 5, yers. 90:
Arnobum pag. 40, Lactantius lib. n, cap. 15, et ejiis Exceplo si qiiid Masuri rubrica notayii. Juvenalis sat.
interprefes plura habent tie geniis. Barthius lih. iii ,14, vers. 191: Perlege rubras Majorum leges. Scilieet
Adv., cap. 12 copiqse.disserit degeniis yeterum, de rubrica, quss herba est minio proxima, ,1'egesscribe-
horumjn iis colendis religione, eultii, superstitipne, bantur. Hinc jpubricarumnonien in libris ritualibus.
"<Iegeriiorumetymo, frequenlia, habiljbus, .de _geniis Hermarius Hugode prima Originescribendi pag. 103,
jub.um,.locoriim, domqrum, regiomim, bominum, j) cap. 12, docef imperatoribus valde familiarefuisse
aliarum "rernm. Alfirniat genlilium qpinionem.qui encausto scribere, el ob hanc causam fere omnia juris
omnibus locis et operibus suqs tales dapmonasinesse capita fuisse miniata , id quod fiehat cum roaj"eslatis
aninmabani, neminem seitius Prudemio confutasse tum etiam terroris causa, ut nempe legibus sinopide, '
luculento hoc carmipe. Petavius lom. III, lib. n, aui cinnabari notatis , et sanguineum quiddam ae
c.ip. 6, theoTogice disserit de tutela et cuslodia, cruentum minaniihus niajestas accrescerel: quod his
qnam tum publicc universorum^tum siiigulorunipri- versibus insinuai Prudeniius. Cur autem ntinari Iex
^aiim suscipiunt angeli : quod~ de geniis ethnici dicatur , vide commenl. ad vers. 179 ,'Lex armata
eommuni consensu praedicabant. Genius Romaein sedet.' De sanctiorie qua poena irrogafur, • • yide Ant:
.nuinmis saepe dichur geniuspopuli Romani, et apud Augustinum de Legib. <
Amriiianumgenius pubticus. Manialis lib. vi, epigr. 463. Vat. A, Gis., ad facinus cogunt. Scripti Hein-
inihi M, acuie dixit: Victurus genium debet habire siani et nosiri cum YYeitzioet Aldo, eo^f«n(qd fa-
Hbtr : nunc dicere ppssumus angelum custodem.Vide cittus.
§!r' ALRELII PRUDENTII CARMINA. 216
Quin et velleadigunt,pravuminsinuantia votum, A 803 Esse Deum, nulli vetitum fatalibus astris,
465 802 N* 3 l'ceat miseris vetitum commiitere Kee mathesis prsescriptoaliqtiopia vota repelli,
| [nolle. Spirat enim majora animus.-seqiiealtius effert
Cedite, si pudor est, gladiumque retundite 480 Sideribus, transiique vias : et nubila fati,
[vestrura, Et momehta- premit pedibus, quseeunqne pu«
Aspera nil merilos poenis plectentia jura : [tantur
Aiitrum careereum dissolvite, corpora sub quo Figere propositam natali tempore sortem.
Agminisinnocui fato peccanie tenetis. Huc ades, omne hominura genus, hue eoncurrita
£70 Nemo nocens, si fata regunt, quod vivitur, ac fit:
Imo nocens, quicunque volens, quod non licet, [et urbes:
Lux immensavoeat: factorem noscite vestrum .
[audei.
Alterutmm quia velle sunm est, nec faia reatum 485 Libera secta pafet: nil sunt fatalia, vel si
Sunt aliqua, opposito vanescunt irrita Christo.
Impouunt homini: sed flt reus ipse suopte
Arbitrio, placitumque nefas, et facta rependit Sed multi duxere dei per prospera Romam :
_I75 lmpia suppliciis. merilo, non sorte pereraptus. Quos colit ob meritum magnis clonatatriuraphis.
Quisque putat, fato esse locum, sciat, omnipa- g 804 ErS° age, bellatfix, quae^vissubjecerit,
"
[rentem fenV
GLOSS^E VETERES.
464. Adigunt, cogunt, compeilunl.—Insmuantia, 479. Effert, exerit, elevat, Iso.
osten-ienlia.I. 481. Momenta, recordationes.—Premit, spernit co.
467. Plectentia, punientia.X. ptationibus, I.
472. Alteriitrum, bonumvelmulum. —Suum, pra<> 482. Soriem. fatum, I.
prium, I. 484. Lux, Christus, i.
476. Sciat, <7«»n tantummodoin Dominumcredat, et 485. Secta, doctrina, I.
nulla [ata nocent, I. 488. Donata, ornata, I.
477. Vetilum, scilicetesse, I. 489. Age, tox orantis.— Bellairix, Roma. — Ede,
478. Mathesis siderum cursu.— Prsescripto, con- iic, sicut alibi:Ede Martialemjd esl, dic, vel canla, I.
stituto. imnedimenlo..—Renelli. £ci/t'ce(oosse. Iso.
COMMENTARIUS.
466. Heinsius mallet gtadiumquerecondile. Verum emendatis , nam , repusnante metro , ediderat guis
ad poetae menlein melius est retundite. Vult enim pulat esse fato locum. Ponilur quisquepro quisqnis: de
gladium jusittia? omnino retundi, ianquam jam-su- quo jam dicium, et vlderi jiotest Burmanims in An^
peifiniim, si bomines r.on libere percaut. Ila postea tbolog. Ald., duo niinushene, omnipattntem.
jion ait, carcerem claudi, sed dissolvi. 477. Ald., Boher., Thuan., Egra., Oxon., Pal.,
46S. Anlrum carcereum est imerior carreris custo- Gis. in textu, nosse Deum, qnod exstatetiam in Alex.
dia : Hispnni vocant calabozo. Des<ribitur a Pruden- G Alii, esse deum, cuio Rat., Crb., Weitz., altero Rolt.,
li<>in hymno S. Vincentii, nbi plura afferam , et a Heiiisio. Prior Rolt. , posse-Deum. Deinde omnes
Salluslio de Bello Catil. : Est locusin carcere, quod Heinsiani, Jureti codex, Ald., Gis. ad oram, Fabr.,
TULLIATSUH appcllattir : ubi paululum descenderis ad Bong., Pal., Ral., Alex., Urh., fatalibus; nommlli,
Imvamcirciler viginti pedes humi depressus; eum mu- fallacibus. In Rat. videtur esse veritum, male, pro
niunl undiqiteparwes, alque insuper camera lapideis vetilntn. Sententia est, nec hona nec mala opera ne-
fornicibusjuncta, sed inculla tenebris, odore fmda, at- cessario fleri.
que terribilis ejus facies est. Si carcer M<tinertinns ad 478. Ald. et Rat. recenii manu, prioribus aliis
radices raontis Capitdini, quo SS. aposlolos Petrum omnino abra«is , Nec prmscriptoaliquopellit pia vota
et Paulnm detentos fuisse acta narrant, non est is ipse mathesis. Voluerunt recenles correctores, mathesis a
locus Tullianum dietus, certe admodum similis illi eil. • Prudeniio secunda producta efferri, quia ipsi ita effe-
Cl. Cancellierius multis ralionibus earcerem Tullia- rebant. In Egm. perscriptoest pro prascripio. Astro-
num ac Mamertinum-eumdem fuisse egregie con- logia praecipue mathesis nomine solebat a veteribus
firmal in opeie : Notizie del carcereTulliano detto poi inielligi.
Mamertino, ete., Romtn, 1788. 482. Rat., Widm., Bong., Alex. a prima manu,
473. Alex.. Urb.. Ald., Widm. supra, Pal., Ox., Thuan., uierque Rott,, Gis. ad oram, Sich., fingere.
Egm. a secunda manu, veieri seripturaWidm. prorsus erasa, Alii, figere, quod arrijmit Heinsius, quia verbum est
a prima matheriiaticum.
sed fit reus ipse suapte Arbitrio. Rai„
manu , Bong., Fabr., Gis/ad oram, Caucli., sed fit 483. Huc ades, genus loquendi Virgilio aliisque
teus ipseper amplum Ingenium. Gis. in textu, codex D .frequeiilissimum.
Jureli, suopte Arburio. tbuan., suopte Ingenio. Prior 484. Rat,, vacat; supra, vocat.
Rolt., su«p(e Ingenio: alier, suopte Ingenium. Hein- 486. Po«t hunc versum verba haecsunt Symmacbi:
sins edidit suopie Arbitrio. Sed ait scribi oportere Acceditutililas, qum maximehominideosasseriu Nam
sed fd reus ipse suapte. Ingenitum placilumqitenefas. cum ralio oinnisin operlosit, unde reclius quam de
Scilicet suapfe, sua sponte. Imelligil autem, ingeni- memoria alque documentisrerum secundarumcoynitio
tum nefas esse peccatum originale,. ut vers. 913 wenitnuminum?In Rat., deosesse asseril. Ald., guani
Apnlh., Et lenet inqenitas anhnarum infanlia in ortu metnoria.
Primi hominismaculas. Neque Heinsio displicelsuopte 487. Rat., si mulli duxere dei. Alex., sed mulii.
ingenio. Sic ingenium pro ingenua animi vi, aut jiro Urh., sed mulla dvxere dii, quod Placuit Aldo, neque
naiura |ioni Apuleius nonnunquam. Mihi verum vi- mihi displicel. Recte enim piospera multa : nam agi-
dettir suopte vel suap(e arbitrio, ul homo inlelligatur lur de utilitale, quam deos attulisse Symmachus
peccare suo aibitrio et sponte sua. affirmabat.
475. Ald., suppliciis et merito: conlra melrura in- 489. Rat., subjecerat,recenlinianu; non bene. De
Iiac superslilione Romanorum , qui aurilio deorura
trqd liir et. Urb., »tesorte; lege uoitessesorte. ,
locutn. Urb., se orbem subegisse jaciabant, legi etiam possunt
7$6: Plerique, quisque putat fato
putit. ATd.-.quis pntat csse iocttm (ato , scilicei in Miniiciuset Teriullianus cap. 2SAjioldg. Iso indicai
217 , . LIBER II CONTRASYMMACHUM. , 218
490 Europam, Libyamque libi : dic nomina divum. A Majestas infida locos, et creditur islis
Juppiter, ut.Cretaedomineris, Pallas, ut Argis, INuminibus,qui transfugiomerueresacrari?, "
Cynthius, utDelphis, tribueruut omine dextro. 505 An voluit servare suos, luctalaque multum
Isis Nilieolas, Rhodios Cyiherea reliquit. • Relligio, infestas"lenlavil pellere lurmas
Venatrix Ephesum virgo, Mars dedidit Hebrum. "Romani*obnisa glohis, sed fortior illam '
495 Destiluit Thebas Bromius, concessit el ipsa Virtus lnclifico camporum in pnlvere fregit ?
Juno suos Phrygiis servire nepotibus Afios. Imoita id est: armis et viribus indiga veri
Et quam subj'ectis dominam dea genlibus esse, 510 Vieta superstiiio est, et inanem gloria fugit.
Si qua fata sinant, jam tum fenditque, fovetque, Sed nec-difficilis 1'uit,aut sats ardua genli
Jussit Romuleis addictam vivere frenis. Nafaead procinctus victoria, frangere inerles,
500 Perfidiane deum indigenum cecidere tot ur- 80S Molliaque omnigenura colla inclinarq
[bes? [deorum.
Destructaequejacent, ipsis prodentibus, arae? Nunc cum Dictieis bellum corybantibns aspei
805 Opietas, o sancta fides! traduxit alumnos 515 Samnitis, Marsusque levi sudore eerebat.
GLOSS^E VETER*:S
491. Cretse, insulw. — Pallas, Minerva. — Arg s, B 502. Alumnos, nulritos ministeriales, famulos, I.
~ '
Grwcis, I. 504. Transfugm, [uga, I.
492. Cynthius, Apollo,a Cynihomonle, ubi nutritus 506. Infestas, inquielns, I.
esl.—Deiphis, Delphos locus, ubi ara Apollinisfuit,— 1. 507. Obnisa, cpntra posita, resistens,' reluclans. —
493. lsis , dea Mgypti. —Nilicolas, JEgyplios. Glob's, exercitibus.— Illam, religionem,L
—
Rhodios, populos. Cytherea, Venus, I. 508. Virlns, Romana, I,
494. Venatrix, Diana. — Ephcsura, civilatem. — 509. Esl, ul prmdixi. — Indiga, indigens. — Veri,
Dediilil,spoit(e dedtf. — Hebrum, fluviumThracim,I. veritatis, 1.
495. Desiiinit, dereliquit, — Tbebas, populos. — 510. Supersliiio, religio, inanis cuttus, I.
Bromius, Bncchus, I. 511. Genti, Roniaiioruni,I.
496. Pbrygiis, Trojanis, Homanis, I. 512. Proeinclus, ad prwparaticnes bellicas, ad ex-
497. Doimnam, Africant, civiiatem Carlhaginem, I. peditionembellicam, I.
498. Fovetque, animo, I. 514. Nunc, aliquando. vel tunc fuit hoc. — Diclseis,
499. Romuleis,sub Romuleis.— Addictam, genlem-. Creticis.— Corybantibus, t//is populis, I.
«—Frenis, tegibus,1. 515. Samnitis, dux de Samnia provincia. Samhilis
501. Prodentibus, concedentibus,tradenlibus, I. et Marsus notmli fuerunt Beneventani.\.
COMMENTARiUS.
versum 144 hymni 4 Per. SS. octodecim mariyrnra bani, hymnus ille defendi polest: ponilur enim Ver
- Caesaraugusi.,qui sic habet : Ede S«ceessu»ii, cane bum pro Filio Dti.
Mattialem.Pro dic ponitur ede. Juvenalis sat. 3, vers. ' 507. Globumpro multiludine conglobaia Virgilius,
296, Ede, ubi consistas. C Livius, Nepos, alihjne.
491. Pallas Argiva hsec est quae Argis cnlebalur ~ 508. Heinsiiis, fcejii.^cum puncto; melius cum in-
S«).7T['/Hdicta, de qua Eustathiiis lib. vi Iliados. Vide terrogatiime (regil ? - -
Piiapeia : Dodona est libi, Juppiter, sacrata, elc. 509. Gis., imo ita id est. Codicescum hiatu, dequo
493.Lalinius.videtur reperisse in Tornaes.Nicolas, saepelocuii sumus, imo ita est.
quod reeteemendat per Niiicolas. Ald., Nebr., Venus 510.Vai. A, contra meirumelsensum, gloria fugat.
alma; alii, Cytherea. Urh., viliose, Citharea. Egm., fugat; supra, inanis fugil. TerLullianus'
49L Urb., Alex. a prima manu, dedit. Metri lex cap. 25 Apolog., Vellet Jvnogloria Punicam urbem postha-
postnlat dedidiu In Alex. perperam scribitur Effesuih bila Samo dilectam ab JEneadum utique gente deleri?
pro Ephesum. Quod sciam , hic illhts arma, hic ctirrus fliit, hoc re-
496. Yat. A, suis; coirige suos. gnum dea yentibus esse , si qua fata ,sinanl jam lum
497. Yirgilius i iEneid., Hoc regnum dea genlibus ienditque, fovetque,misera illa conjux Jovis, et soror
, esse, Si qua fma sinant, jam lum lenditque, fovelque. adversusfata non valuil. Plane fato siat Juppiter ipse.
Tertullianus cap. 25 Apol. hoc ipsum Romanis obji- 512. Rat., latm procinctus; ei siqira glossa, pro-
cit, ut dicam ad vers. 510. cinctus esse numeri pluralis. Weiizius edidit late
500. Heinsius cum Oauchio censet, legendum indi- procincius, sed in leeiionibns variaplibus scrihit nate
gettttnvel sine auctoritate eodicum. Sed defendi po- ' procinctus cum Widm. et Bong. Pulo nate excidisse
tesl leclio codicum , indigenum, ut omnigenumque pro late. Rott. alleretiam late procinctus. InTliuan.,
detim monstra, ei supra vers. 311, Indigenmpietalis tilroque Boher., Egm., Ald., Oxon., Alex., Jureii et
jura reformat. Significaiio eadem est. j\ Gifanii codd., ttatm ad procinclus. In priore Rott.,
501. Ral., dislruclmquejacenU' Cauch., Urb., Vat. A, Teol., nalw ad procinctum,
502. Virg. vi, Heu pielas, heu prisca fides ! quod Heinsio coneinnius videtur, quamvis ediderit
504. Alex., scripli Heinsiani el Gilanius ex vet. nalm ad procincius. Heinsius et Juretus non videnlnr
lib., qui trajisfugio.Perspiruum est unde manarit quw, animadverlisse mendum Giselinijtatw procinctusab
* seilicetquia praecessiinuminibus, et exseriptores hanc eodem Giselino luisse emendatum per natw ad pro-
figuiam, qnaemutatio generis dicitur , ignorabanl. cinctus. Mariettus putat leciionem Raiisbonensis
Deivi etnoiione conveniunt cum nutninibus: itaque lalw procinclus veram esse, et procinctusesse accusa-
mutatur genus numinum in genus deoium. Exerapla livum verbi latm, hoc esi, amplas habenti copias. Ve-
vide apud Gifanmm verbo generis muiatio, et in ad- rior lectio genti nalm ad procinctus, vel procinclttm,"
dendis ejusdem Gifanii. Ludovicus Cavallus in opere hoc est ad hella.
ms. contra cori'eclionein hymnorum Breviarii Rorua- 514. Vat. A, corrupte, tn/nc cumdicta eis. Ald.,
ni sub Urbano VIII, dequo egi in proleg. cap. 23, in V\7idm.supra, Pal., T.eol., Jureti codex, Urh., ti;nc
hymno ad Matut. dominicae adventus, reprehendit vel (utn ctint Dictmis. Rat., Weitz., Gis. aliique, naiic
quod corrector 113-mni illiusa genere neulro ad ma- cum Diclwis. Dicte mons est insulaeCrelaj, ubi nutri-
sculinum transierit: Verbum supetn,in ptodiens E lus esl Jupiter. . -
Pa'ris mlernisinuj Qninalusorbi subvenis;etc. Verum 515. Vat. A, Urb._ Samnites. Vat. A, Urb., Alex.,
hiic mutaiiose generis j quam veteres saepe adhibe-. Rat. aliique, gerebat. Ald., gerebant. Eemond., alii^
2i9 AURFLII .PRUDENTHCARMIi^A. -220
Nunc Mastigophoris. olppgue, el gymnadis arte A ' •
Qui poluit, cogente acies in prseliaGallo?
807 Pncljs pugihbus, miles pugnabat He- '
Jdalias nisi forle rosas, Taurumciiharcedi
[truscus : Yatis,,silvicolae.calamos,arcumque puellae
Necpetasoinsignis ppterat, Lacedaemonecapta, 525 Dedere servilio, calcataqqe sacra fjpmare
Mercuriusservare suas de clade palaestras. .Difficilispperis fuit, immensiquelajraris.
520 Apenninicolam peditemCybeleiushostis .808 Flycfibus Aciiacis signum symphonia
Congressuexcipiens, Asiam defendere, el Idam fbelli
GLOSSJi; VETERES.
516. Marrucophoris, populis Asim. — Gymnadis, 520. Apenninicolam, Apennini montessunt. — Pe-
'.xcrcilii, Iso. ditem, exercilum.— Cybeleius, Asiaiicus,I.
513. Pugilibus, gladiis, brevibusarmis. — Hetru- 521. Congressu, cuni pngna, bello,I.
scus, Latinus, Italicus, 1. 522. Qui, quomodo. trrr.Cogente, congregante.ir~>
518. PeLaso, petasum calceamenlumMercurii,quo Gallo, duce, I.
volaresolebat: el pctasumvolatile dicimus. Petasum a 523. Idalias, ab Ida. —Cilharoedi, Apollinhi,Iso.
pelendosursutn dictutn est, videlicetlalaria ct calcaria 524. Calamos, sagittas.— Puellae,Dianm,i."-'
Mercurii, lso. T. 525. Calcataque, superata, -Iso,
519. Palaeslras, luclationes,vel ludps suos, I. P 527. Actiacis, acteis.'— Symphonia, tuba, I.
:0MMENTAR1US.
omissis, levi sndoris oleoqueet gtjmpadis ane, quod 521. Chamiilardus non ad Asiam, tertiam «rbis
vitiosum esl. Facile fuit Romano pxercitui (ai,t Pru- lartem^ id refert, sedad regionem Trojanam, quaa
deniius), qui Marsis, Samnilibus, Hetruscis consta- Vsiadicta fuit ab Asio pbilosopbo: non enim.Cybelo
bat, Phrygios in Asia'(quos ironice Corybantes seu f»erloiam Asiam singulari honprecplebatur. Maeonia,
Gallos, id est Cybeles sacerdoies, .nominai) uti seu Lydia Asia ptiam dicla fuit, unde palus Asia,
etiam Lacedaemonios, oleo lanquam pugiles ma- r_roja in Asia Minbre sita erat: et rion propul mons
dentes et masiigophoros, seu pugilumministr.qsbe,llp Ida, ulii praecipueCybele cplebalur.
superare. Jla fere Giselinus, qui observat poni iSam- 522. Sacerdoies Cybeles Galli sunt dicti, e( eorum
nt'(t"spro Samnis, ut in hymno S. Hippqlyli, et in princeps Arcjiigqllus,a Gallo flumine PTir.ygiae, vel _a
pugil priniEjpiproduci, cum in pugillaris corripiatur viro quodam nomine Gal|o,.quiprimusfprtassesacer-
bynino if Peristeph., <vers.15, quanqp,am~,\itaddit., dos Cybeles fuerit. Hieronymus, comment.an Osee
illudq pugno, Iwcapungere deducutti.Veruniin pugi- cap. IV, aliam adhibetcausam : H'isuni, -quos hqdie
iibus prima produci poterit 6b iiecessitatem ilfam Rommmalri non deorum, sed dmmonioiumservientes
quam dicunt cum tres quatuorye breves concurrurif, Gallosvocant, eo quod de hac gente Romani truncptos
ut in calliolicus,strigilibus,aliisque hujus generis. !n iibidtnein honoremAlys, quemeunuchutndea tnerelrix
pugillar nescio cur honriulii dicani, primairiesse ne- fecerai, sacerdoiesillius manciparint: proplerea autem
cessario longam. Quod autem ait Giselinus, Diclmos Gallorum genlis homineseffeminantur, ut qui urbem
corybantesvocari Phrygas, forlasse melius explicabi- Romam ceperint, hac .ferianlur ignontinia.Qusehisto-
lur de Cretensibus : nam in Creta proprie erant co- Q ria mihifalsa videtur, aliis etiam ridicula.'Nec deesi,
r.ybaniespictaei, ,ut diversi hisintab eis corybanti- qjii haec yerba operibus S. Hieronvmi " assuta
' ' suspi-
bus, qui vers. 822 memoranlur. cetur.
516. Ald., Weitz., ,Gis., Jureti codex et alii, ma- 523. Idaiias nonab Tdaraonte inlellige, ut exponit
-
sligophoris,quorespicit Alex.' mastigoforis: quod vo- glossa, sed abldalio monte et nemore^Cypri. Sermo
cabulunisonat flagriferos. Kat., Sich., Widm., Bong., enim est de Venere. Neque poelaeab 7da deducunt
aller Roll., marrucophoris, sive tnarrucofuris; Urb.-, Idalius, sed Idwus, ul alibi etiam Prudentius diiit..
s».iiasttrofpWs:plrumque videlur posilum pro niasdit- Praeterea magis consentaneum est, Itlalioet Yeneri
cophoris,quod, ait Heinsius, in margine unius Weil- tribuere rosas, quam Idaeet Cybele, aut Ephe=o et
ziani pro diversa pccurrebat scriptura. Ne vero quem Dianae.In Tauro Apollinis intelligi ppssunt Deloset
IIeinsiusifallai,,riioneridiim Heinsium saejieediliones Delphi, ,in arcu veroDianai Deloset Ephesus.
,quas laudal YVeitziusaceipere, ut videtur, pio' codd. 526. Urlr., Gis., difficilisqueoperis fvil. Veleres et
mss. Weilzianis; ut hoc loco citatur G. ad .prani, vi- oplimi codd., etiam Jureli ei Gifanii cum W^iizio ,
delicet editio .Giselini ad oram. Tunc masirucophori difficilisoperis. -Gifanius verboJNCisiomulta similia
intelligi possuiit qui caeslihus ppgriabant< ,na,m!ma- lpca addncit, quae fere depr.Tvalasunt in libris per-,
struea sen maslrut.a est yestis scortea, ut pau|o post vulgatis, propterea quod Correctores vim incisionis,
diceiur. Non jiubito quin verum sit mastjgoplwris, seii caesuiae,et poetarum consueludinem non consi-
quod verburii oecurrit in lib. ult. Aicad., § 1 ,de Mu- deraverint saepenuniero.
ner. el Honor.: 'Mastigophoriquo,qite,qtti agonolhetqs 527. Vat. A scribit Acciacis. Piopertius et Yirgi-
in cerlaminibuscomitantur,et scrjbm magislratus per- lius sislro in bello Actiaeo An.toniiimet Cleopatram
sonali tnuneri serviunt. Quinani auleiii hoc nomiue D usos aijint. Prudeniius vocat sympboniam, quod ge-
vocarentur, iipn una esl omnium sententia. Alii in- nus quoddam insirumenti musiciesl,el non bene
terpreianlur gymriasiarcbas, qui pugilibus prajerant, lub.-ijib Isone dicitur. Isidorus lib. ni Orig., cap. 22:
etexemplo Mercurii,paltcslritarumdei, virgam in ma- Symphoniavultjgappellaiur lignumcavupt,ex nlraque
nulencbant,qualuctariiiumprocacesgesltiscompesce- parle pelte extenta, quam virgulis hinc et indemusici
Tent nexusque dissolverent; alii flagriferosadsnbmo- feriunt. Filqne in ca ex concordiagravis e},acuti,stta-
vendjin turh.un ;aliigladiatores ipsos, quod verherari vissimus canlus. Hieronymus ejiist. 21, al. 146 ad
solerent; alii eqs qui pracibaiitagonothetasseu atblp- Damas., ail, male quosdamLatinorum jmtare sym-»
theias. Yideri potest" Savaro' pag. 109 ad Sidoniurii. phoniamesse gehusorgani, cum concors.inDeilaudi-
518. Pal. supra, pegaso; lege pe(aso. Glossae in« biis concenlus boc vocahulo significetur: Symphonia
hujus verbi explicat,ionea vero aberrant, ut in pugi- guippe,ail, consongntiaexprimiluf in Lalino. Yerum
libtts. Petasus est a GraeconttbJQa,quod est extendo, ,'eisi hasc sit prirria ctpropria symphoniaesignificatio,
ei est pileus ila extentus , ut splem defendat. Apu- consuetudo tamen invaluit ut pro quodam insiru-
leius vocat pilei umbiaculum, et llispani ab umbra "mentomusico aceiperetur. Ei hoc sensu explicandum
sombrero.Yide Becmanum de Orig. putolocum Daniel. III^10: Qui audierit sonilum lubm,
519. Amobius lib. m, JllcreuWusceronta pugitlgti- fistulmet citharm, sdmbucmet psalterii, et symphanim,
bus et luctaiiombusprmslal. ei universigenerismusicorum.Isidorus autem sistrum
520. Ral., Appenninicolem,minus bene. a symphonia djstinguit, quamvis non explicel qusle
~~
221 - LIBER II CONTRASYMMACHUM. 222
vEgyplodederat: clangebat buccina contra. A, 810 Nen armata Yenus, non tune clypeaia
Instileranttennes eymbae, fragilesque phaseli [Minerva
530 Inter iurritas Memphitica rostra liburnas: 5S5 Venere auxiiio, nondivum degener ordo,
e 809NiIpotuitSerapisdeus,etJatrator Anubis. Etpairia exiorris, Romanis adfuii awnis,
' Vicius el ipse prius, inimica necagmina invit,
StirpisJuleaa ductoreexcrcitusardens
Praivaluit, gelido quem miserat Algidus axe. Si lamen aniiquum norat reiinere doloiem.
. GLOSSJE VETERES.
528. Buceina,iJojnanoMttn,L . ' rutn, I.
529. Phaseli, navicutm^Iso. 532. Duelore, Oclaviano, I.1
550. Mempliitica,Mgyptiaca. — Liburnas, hmsunt 536. Pairia, a padja..-^JEx|orris, exstiL^Adfuit.ad
maxhnmnaves, I. auxilittm fuit, I,
551. Potuit, defendere.— Serapis, dii JEgypiio'-
COMMENTARITJS.
instrumenti musici genus sit sistrumXVideri potest juod maxima facililale a elasse Augusll fuerint de-
dissertatio Francisci £l_mchini Veronen.sjsde irihus - ecta^. Imo Dioni Floroque non mviius assemiar,
Generibusinstrumentorum musicaeveterum prgamcse Anlonii n^ves fuisse majore5. Virgilius tam uaves
Romae1742, ubi cap. 3 de Genere instrumenlonim B "" Angusli quam Anionii turritas appellat Tib. VHI :
nrnsicorum pulsalili,disseritad quod genus sympho- Pelagocrcdas innare revulsasCtjcladas,auj.montescon-
riia et sistrum pertinent. Tabula vm, fig. 12,"aereum currere moniibwsal'os :~Tanla moleviri turrilis pup-
crepitaeulum quadriehorde, quae est sistri species, oibusinstant. Verum ne quid dissimulem, Prudentius
describitur. ~¥ig. 1; tab. vi>,'tympanum Tj.ellicum, ridetur affirmare Augusti liljurnas majores fuisse
quod symphonia Isidori videlur esse, exptimj.tiir. navibus ^Egypiiaci.sAntonii : quaerilenim causas cur
Aiigustns sfne auxiho deorum Antonium vicerit.
Cpnfer peculiarem dissertationem IJenetTiciiBaeehi-
nli 4e Sistris eorumque figuns, nc differentia cum ConsnleSchefferum de naviuni ^ari.et., et Vossium
dissertaliuncula, et notulis adjectis JacobiToUii. Mar 3e irirem. et liburn. Conslruct.
aochiuslom.lSpeeim.Ribl., pag. 508 et -seqq., fuse 551. Vide Propertium nuper laudatum, Virgilium
disputat desymphonia in Daniehs libro expressa, et locoindicato, et S, AugustinumHJ).vjnConfess",,cap.
contendif-esse -tibiam seh iislulam, qua»nmbubaja I: Ompigenumdeum ptonstra, el AnhbemlujTaiorgm,
etiam dicebatur. Probabile est .eodemnomine diver- juw aliquando coritra Neplunum, et Venerem,'ctmira-
sa instrumenta diversis .lempnribus-etiocis foisse si- 'pie Minervam tela tenuerant, et a se victisjam Ronta-
gnificata. mpplicabai, etc. Agit eo ioco Auguslinus de Yicip
528. Properlius de eadem pugna Acliaca lib, JJI, pinoj-Iietoread fidem in senecluleconverso, qui an-
eleg.,8, Romqnamquelubam crepilanti pellere sistro. lea cnm lola lereRomana pobililate ,pa monslra de-
52;i. Ald., Y<7idm. ad oram , Jureii codex, Egm.; teud.erat.
'Oxon., Urb,, priorRoH^, Instilerant Jenues cymbm, ,532, Urbt., Sich.,-nonmilli Heinsi_3ni^cfl'c(ot,creiv
fragilesquephaseli, quod verum piua.1iTein.sius,qui.a ^,- citus. Suspicatii}'.lieinsius ductptem exerdtus nrdeps,
Prudentias per ironiam cymbas jEgyp,tiacas cum li- gsiod ,non prpjjo,
TjurnisRomanis componit. Alex. ita habet, sed .seri- 533, Alex.,, misemt Alcidus: prp qust scjjpiurji
bit (eituis,et a pri_ma,manufragilis, tum$n$tabant ex WeiigiusAldiim appellat: qiiia scilicet iipn adyerlit,
correctione pro institeranl. YVeilzius^Giselinus, Si- in emendatis Aldum subslituisse Alijdpfi, Jlein.sius
cbardtisel nonrtulli alii, Instar eiant tenuis cymbw, Aldum habere ait gelido quam miserat Alpidu$,gxe:
ftagilisque phaseli, quod eodera sensuexponi poiest. ego in Aldo invenio quemmisera' Atgidus.Cauchiiisin
550. Liburn» seu lihurnicae-erant genus navis ve- suis Jibris reperit gelido quem miseratarclos ab axe,
"loeissimae,a LiburnislIIyrici populisnomen adeptap. 3t de Maximotyranno .accepil, qni a.dyersusTheodo-'
AtigustumcoritraAnlonium liburnis ,usumfuisse nar- siumex Occideni.efixpeditionem jnfeliciier suscejiit.
rarii Horatius, Propertins el Suelonius. Dioet,F_lorus At neino non yidet adhnc sermonem continuari de
navesAnionii longe majores navibus Augustj fuisse pugna Actiaca. Alter Rott., boremguem miserat gl-
oommemoront. Cur autem Prudenlius lurrilas -ypcat ftdus aa;t's,quodseeiilus eslHpinsius, quia de Algido
liliurnas ? Turnebus lib. xn Advers., caji. 14, rjusg;- monle npgae suni. Eodem fortasse jvespicilSjiph.,
ril, in his versihus Horatii od.i1 Epnd.., Jbis libiirnis jfe/ido<7uent.miseral algidus axis. Heinsjo adhaerent
inter alta navhim,Amice, propugnacula, .iiirumne in- Dham.,Cell.,Teol. Venim Rat., Urii./Ald.", Weiiz.,
.ter al arum navium jirgpiignacula ei turres Msecenas Gis., aliique, gelidoguem miserat Algidus axe, ul in-
iret, an Inter aita ipsarum liburnarum propugoacuja lelligatur mons Algidus >x lapidihus ab Urbe.di-
ei turritas moles. Respondet verba Horatii pri.orem ?tans: et Grarigasuseonjectiiram addit liburnas Au-
sensiim recipere ex Dione et Floro, qui magniludi- gusti ex ligno Jiujns monlis fuisse asdificaias: nam
.iiem navium Antonii ceiebrant, posteriorem vero exj Boralius lib. m, oda 23, ait: jYamqum nivali pasci-
hoc versu Prudentii, el aliis Propertii lib. nj, eleg. tur AlgidoDevota, quercus inter et ilices. Idem Hor.a-
f) : Attsa Jovi nostro latrnntetn qpponere Anubin. Et tius Tib. i, -oda 21: Etnemornm coma Qumcunqueaut
Tiberim Niti cdgereferre mhtas : Rotnanamque-ttibani getidoprominet Algido. Gronovius,cap. 5 Observat.
crepitanli peilere sistro, Baridos et contisrojlra liburtia eccles.,lectionem Roitendorjjhii .praefcrt,boremquem
seqtii. At^Graiigaeus in versu Prudenlii bypallagen miserat ulgidus axis, quia Ilalia jEgypto opposil.iin
agnoscil,.gnasi voluerii dicere Prudentius, haves tur- sepienlrionem spectai. Mihi niagis arridei commu-
ritas Memphiticasrespeclu iiburnarum Augusti Jhisse nior codicum lectio, getidoquemmtisetatAlgidusaxe. -
in-iar pliaseli,-vei Jevissimaealicujjig eymbae.Eodem Ut enim supra ,Samnites et Marsos nominavit, sic
modo inlerpretalurPropeiiium, (jiiasipimiia Antonii nunc Algidum, monlem nivalem ei.gelidum appellat.
armamenta fuissenl veluii conii exiguaealicrijuscym- iit gentem _robustamsignificel, quani molli .exercilui
hae. Ego opinor duplex fuisse liburftarum genus, ah \nioiiiiopponat.
terum exigua mole, alteium m.igna, ulrumque velo- 534. Arnobius lib, vi: Militari sub gglea piiellula
citate commendajtum.Iu Horaiio jniejbgo iji.sarum delitescsns.Lacedaemonios Verierem pinxis.se arpia-
liburnarum altapropiignacitla, etih Prudcntiojeas- lam .refort Laci.aniius' lib-;, cap. 20,"schemata Ye- •
demliburnas turriiag fuisse Npp lajneri^propjlerea- neris /rmaiae e.i.vjciricis exhibet Mpritjauconius.
Antonii navesexiguaj erant; «ed.aPrudeiiljoley.^irbis 555. Sicli., Gis.adoram, Weiiz., wa;ereaMji5i.»'u»n.
tenuibus, fragilibusque pli.aselis, et a Prpperilo ba- Alii, venere auxitio.
ridibus,lioe est, navigiolis Jilgyptia.ciseompar,anipr,. 536. Yat. A, Pal., ex patria.
223 AURELIl PRUDENTIICARMINA. 224
Sed dicis, legisse deos, uhi sanctior usus A Detrahit invictis legionibus, et sua Romae
540 Templorum cultu celebri sine fine maneret, Praemiadiminuit,qiii,quidquidfortiteractumest,
iEneadumque ullro victricia signa virorum Aseribit Veneri: palmam victoribus aufert.
Regis amore Nuraae,nullo cogente, seculos. 555 Frustra igitur currus summomiramur in_arcti
Num Diomedisitem tentoria, et acris Ulyssi 812 Quadrijugos,stantesque duces in curri-
Caslra volens Pallas, caesiscustodibus arcis, [bus altis,
545 Legit, ubi humenti s*udaretmcesta sigillo? Fahricios, Curios, hinc Drusos, inde Camillos,
"
811 Aul miolies ductor Macedumlortissimus Sub pedibusque ducum captivos poplite flexo
[altos Ad juga depressos, manibusque in lerga re-
Templorum cineres victis cumulavit Amyclis: [tortis,
Opiarunt praedisdomini se numina capta 560 Et suspensa gravi telorum fragmina trunco:
Misceri, Assyriaequevehi Babylonisad arcem? Si Brennum , Anliochum, Persen, Pyrrhum ,
550 Non fero, Romanum nomen, sudataque bella, , [Milhridatem,
Ettilulos, tanto quaesitos sanguine, carpi. Flora. Ceres. Maluta et Larentina subeeit.
GLOSS^EVETERES.
539. Dicis, o Symtnache,I. n 550. Non fero, non sustineo, non patior.—Sudata,
540. Celebri, venerabiti,I.. elaborala,I.
542. Numa?,imperator(uit Romanorum,quiprimus 551. Titulos, honores.—Carpi, WfuperaW, L
culturam deorum invenit, ul populum revocaretab 552. Detrahit, o Syminache.—Legionibus,Roma*
Uiitorebelli, I. norum, I.
513. Diomedis, fabnla nota eslin Virgilio; cttm 553. Diminuit, scilicetqui talia dicit, I.
Diomedesel Utyssesrapuerunl Palladium, ascendehtes 555. In arcu, in (ornice,in cujus summilalequadri-
tnwuttt per [uniculos, et delttleruntid in castris suis , jugos currns scutpebant, I.
ubi gutta sanguinis sudabal; quod erat signum trisli- 557. Fabricios, duces Romanorttm nobilissimoi
tim, lso. eommemoralhic, I.
545. Legit, elegit.—Sigillo,simulacro, I. 561. Brennum, duceni Gallorum.—Antiochum,re-
546. Ductor, Alexander.—Macedumjpro Macedo- gemSyrim.—Persen, regemMacedonum.—Pyrrhum,
num,I, regem Epiri.—Milhridatem, regem Ponti, T.
548. Optarunt, obtukrunt, eleqerunt, I. 562. Flora, dea, I.
COMMENTARIUS.
540. Rat., Fabr., eultu celebris. 553. Alii deminuit, alii dimimiilseribunt. Quajrai
544. Jureti codex, Ald., Vat. A , Alex., Urb., aTiquisannon eademratione prsemiadiminuant, qui,
Caucb., Heinsiani plerique, Pal., cusiodibusarcis. qmdquid fortiter .aclum est a Christianis militibus,
Rat.,cuslodibusultro:Legil.Gis., Weitz.,aller Rott., C ascribunt peculiari auxilio Dei. Veruin Christiani,
et Boher cmsis cuslodibus, ullro Legit. Primam le- qui uliro fatentur nihil se habere quod a Deonoriac-
ciionemconfirmat Iocus, et versus Yirgilii,quem Pru- ceperint, multo magis ejusdem beneficeniiaelibentei
dentius imitatur, lib. n .iEiieid.1, Palladtum cmsis altribunnt quidquid peculiari ejusauxilio facium esse
summmcustodibusarcis. constiterit. Neque tamen idcirco hona hominum
545. Ald., Fab., Tbuan. et vetustiores Heinsii, opera, quaelibere abipsis efficiunlur,gloria aeprae-
Alex., Urb., Vat. A, legit, ubi. Sich. , Gis. ad oram mio carent.
1 ed., Rat., Weilz. cuni suis legit,' ut. Vai. A , vi- 554. Quod ait de Venere, de aliis quoque diis in-
tiose, sugillopro sigitlo.Prudentius alibi etiam sigillo lellige : quanquam Veneris viclricis templum Romaa
pro staliia usus est; hic autem omnino proprie prn a Pompeio dedicatum fuit, et imperatores Veneri
Palladio, de quo Apollodorus Bibliolb. Iib. m. A viclrici suas victorias passim ascribebant, cujus re:
coslo hoc delapsum esl, et llo regi tradiium. Erat memoria exstat in nummisveieribus.
autem magnitudine tricubiiale, babhu quasi ingre- 555. Rat., alter Rott., Weiiz., smnma miramut
di<ntis, dextrahastam sublatam praeferebat, sinistra in arce. Plerique, summomiramurin arcu. Jureti co-
fusiiin et colum; cujus bistoriam fuse narrat Apollo- dex, mirantur. Heinsius ait arce de Capitolioposse
dorus. Prudentius respicit Yirgilii locumcit.: Vix inlelligi, arcu arcus triumpbales designare. Vide
positum castrissimulacrum,arsere coruscmLuminibus etiam quaede arcu et.arce notavi ad vers. 525
flamlnwarreclis, salsusqueper artus Sudor iit. Apoih.
546. Vat. A, allus, non bene, pro allos. Vetnslio- 556. Pal., Egm., quadrijugo, mendose. Juvenalis
res Heinsianicum Oxon., Rotl. priore, ducior Mace- n sat. 8, vers. 3 : Et slantesin curribusMmiliunos.
tttm, quod tenenl recenliores,non male, quandoqui- •*' •558. Slatuaetriumpbales fingebaniur, bostibus ad
dem Macedoel Macelaeadem gens est. pedesjacentibus, et prostraiis, ut adhuc cernere li-
547. Sich., Gis. 1 cd. ad oram, Fabr., Bong., cet. Statlus in Equo*Maximo: Vacvmpro cespiteter-
Cauch., cumulavilab Indis. Heinsius suspicabalur rm /Ettea caplivi crinemleril ungulaRheni. Propertius
Aphidnis,quaeLaeedaemonioedilionis;agit enim de lib. iv, eleg. ultirna: Sub quorumlitulis, Africa lonsa,
belloquodAlexanderMagnuscum Lacedaemoniisges- jaces. Tiluli sunl inscriptiones basis.
sii. Agnovit autem, sic etiam Atnyclisesse locum. 559. Jureti codex, depressis,minus bene.
Revera iia plerique Iegunt, el, ut Lacedaemonurbs 560. Tropaea prpprie erant corpora trunca cum
est Peloponnesiregia Mcnelai,ita Amyclasurbs etiam spoliis, qualia HBdiequeexstant Romaeante Capito-
Peloponiiesi. Tindari regia, Castoris et Pollucis pa- lium, et Marioerecta dicuntur. Turres eiiam, aras
tria. Aphidiiarum ohscurius apud veteres scriptores et columnas pro tropaeis antiqui adhibebant, imo
est nomen. iruncos rudes arborum, quibus spoliasuspendebanl:
1 548. Egm., dominis, non ila bene. quae omnia fuse explicata vide in nolis Ouzelii ad
549. Fabr., Gis. ad marg., Assyriaquevehi Baby- Minucium,pag. 229, ubi explicat Minuciiverba: Tol
lonisab ane. Bong., Assyrimquelehi Babylonis ab de diis spolia, quot de genlibusel tropma.
arce. Meliusad arcem, Babyloneexstinctusest Alex- 562. Vat. A, Flora, Ceres, Matula. Alii, Flora ,
ander. Matuta, Ceres. Egm., Alex. a prima manu , Laren-
550. De hac phrasi sudalaque bella vide hymn. 2 lina, quod melius Heinsiovidelur quam Laurenlina.
. Cath., vers; 76. Weitzius Egmoridano imputat Ldrveniina; reciius
225 LIBER II CONTRASYMMACHUM 220
Histamen auspicibussuceessusdextra dederunl A g]_4, Nullane tristificis trilonia noclua Carris
Omina laetificos,et felix affuitales. Advolitans, praesto, esse deam praenunlia
565 Quid sibi vult virtus, quid gloria, si Corvinum [Crasso
813 Corvus_ApolIineuspenna, vel giillure 575 Prodidit? aut Paphiam nivese ve\ere columbae,
[juvit? Cujus inauratum tremeret gens Persica" lim-
Sed tamenhic corvuscur defuit exitiali |bum?
Fprte die, infaustas tegerent cum funera Can- Sed video, quae le moveant exempla vetuslae
' Virtutis : dicis, domilum terraque, marique
[nas,
Oppeteretquesupercongesta cadavera consul? Orbem : res laelas,et prospera qua^querelexis:
570 CurCremerae in campis cornice, vel oscine 580 Mille triuraphorum memorasex ordine pompas,
[parra Duclaque per mediam spoliorura fercula Ro-
Nemo deum monuit perituros Marte sinistro [mara.
Tercentum Fabios, vix slirpe superstite in Vis dicam, qua3causa tuos, Romane, labores
[uno ? Intantumextulerit? aueis gloria lotibus aucta
GLOSS^l VETERES.
563. His, oSymmache.—Successus,prospeW(a(es,jI. B. 571. Sinislro, adverso, I.
564. Laetificos,jucundos.—Ales,aquila, quia in att- 572. Fabios, qui otnnes interfectt sunt, uno tattlum-
spicio lelix erat, Iso. modosuperstite, qui posleamagnus Fabius diclus est.
565. Si, pronon.—Corvinum,dux Romanorumfuit, — Superstile, remanente,Iso.
qui, cum hostibuspremeretur, Apollomisil ei corvum 373. Tritonia, quia Minervmest consecrala. — No-
in adjulorium, quo liberalusest, I. ctua, ideoPalladi est consecrata, quia nocte videl; et
566. Apollineus, <7uiAppolliniconsecralus est. •— Pallas, qumsapientia dicitur, nultis lenebris offusca-
Penna, volatu. — Gntture, voce.— Juvit, in bello,I. lur. — Carris, populis, I.
568. Cannas, ignobilisvicusApulim, sed magnitu- 574. Crasso, duci, consuli, I.
dine cladUfamosusemersil,ubi famosissimumbelfum 575. Papbiam, yenerent. — Columbae, sub iutela
illud(tut, quando HannibalnobilitatemRomanorumin* Veneriseranl, I.
terfecit, I. 576.Tremerel, fiiiieiel.-Limbum,oravestimenti,Iso.
569. Oppeleret, morerelui: Cadavera, corpora. — 578. Domitum, subjugatum,Iso.
Coiisul, Pau/us, I. 581. Fercula, mensas,sustentacula, Iso.
570. Cremerae, cii>i(asItalim. — Oseine, augurio, 582. Romane, o Symmache,I.
ab ore el cano; avis augurium qumrebat, quando cum 585. Fotibus,- nutrhwniis. — Forlibus, principi-
Hannibale puqnavit.— Parra, avis malo omine, I. bus, nutrimenlis, vel auxiliis, I.
COMMENTARIUS.
Hemsius legerit Larentina. ITaecfuit uxor Fausttili, G hanc cladem conjunxit sat. 2 lib. i : Quid Cremerm
nutrix Remi et Romuli, cujus in honorem Larentalia legio, et Cannis consumptajuventus? Romae anno
sunt instituia. Matuta dea, quaepraae-utempori raa- 1784 prodiil Letlera sopra /' ucciswne dei 506 Fabj.
lutino. Haic lectio Val. A magis accedit ad rationem Auclor anonyinus conjecturis prohat non oranes
metri, ideoque a nobis praeferenda est. -
fuisse e familia Fabiorum, sed pleros iue ad eam tan-
564. Meursius in nonnullis vulg. invenit omnia, tum peitinuisse aut ob con«anguinitalem, aut ob
ac recte monuit in notiS ad Arnob. corrigendum clientelam, aut quavis alia ratione. , -
omina. Pravenerat Aldus, quem secutus est Weit- 671. Jureli codex, »iot>i(,Vat. A, juvit : lege mo-
zius. Omina confifmant noslri, meliores Heinsiani, »»!!»(. Nullusdeorum monuit, cornice vel parra oscine,
et codex Jureli. tercenlum perituros. Aldus male inlerpunRil parra.
566.Livius lib.va, cap. 25, historiam hancnarrat. Nemo deum. Notandaest pbrasis neno deum: de ho-
Corvuspro Marco Valerio pugnans Gallum hostem niine solet dici nemo, scilicet ne hoino. Prudeiiluis
rostro, unguibus alisque turbabai : cur auiem Pru- etiam dixit nemodies in Romanovers. 744, quod nou
deniius dicat vel guliure, ratio peti poterit ex cantu reperio ab alio usurpaium. Virgilius lib. ix, vers. 6 :
aiigurinquecorvi, quasi crociians in "Uallum insilue- Turne, quod oplanli divumpromitierenemo Auderet.
rit. Virgilius i Georg. vers. 410 : Corvi presso ler 573. Alex. scribit Carrhis, Uib. et Ald. Carris,
gultiire voces,Aut qualeringeminant; et vers. 423 :'Et Rat. Charris. Ad Carra» Crassus a Parlhis disjectus
ovantesgutlure corvi. fugalusque est : de qua strage obvii sunt historico-
-
568."iFunera pro corporibus defunctorum non- rum libri. Cartae vero non sunt populi, ut ait glos-a,
nunquam sumuntur. « sed urhs Mesojiotamia;a fluvio cognomine nuncu-
569. F.lorusde hac strage lib. u, cap. 6 : Paulum pata. Nonnulli Carras urbem Arahite esse dicuni.
puduit, Varro non desperavil. 576. Ald., Urb., iembum, et Grangaeiisimerpiela-
570. Ral., Urb., Widm., Bong., parlha. Fabr.j lur ballheum. Cauchius exponil de Veneris caesto:
parta. Latinius etiam videtur inveuisse parte in Tor- invenerat autem in snis membranislibum. Fabr. Lgit
naes.,pro quo substituit parra, ul plerique scribunl. nhnbum, scilicet splendorem, qni cum ntiiiiinibus
Nonnullihabenl parrha, quod perinde esl. Jureius, semperest, utait Servius. Vetustiores codices no>>iri,
nescio ubi invenerit, parca. Cantus parne injucundis- et Heinsiani, thnbum. llat. scribil lymbum. Pro Per-
simus est. Horatius lib. m, od. 27 : Impios parrm sica forlasse IegendumParthica, quanquam Parlhi eo
redneniisomeri Ducat. Aves oscines dicuntur, quse tempore Persaruin imperio potiebanlur.
ore auguriumfaciunt, ut alites, quae alis. Glossa ait 578. Uib., Weitz., dtces; Rat., dicens; Alex. e
Cremeramesse civitatem; fluviura Tusciae plerique alii edd. et mss., dicis.
dicunt esse, et fortasse et flumen et oppidum hujus 579. Rat. recenti manu, prioribus abrasis, cuncta
- nominisfuerit. Fahios, qui perierunt, alii tercentum pro qumque.Idem, retexit; supra, retexis.
sex numerant : sed plerunique numerus rotundus SSl.Fercula solent dici ini.-sus carnium; aliquando
ponilur etiam ab iis qui diversitatem aliquam inesse pegmata, ubi feruniur spolia ad tiiumphi iiompam.
sciunl. Ovidiusaliquando trecentos dixit, aliquando Haceadem signilicationeferculaposuil Plinius in Pa-
trecentossex.Poetarumin bismajorestlicentia: ser- negyrico Trajani, ubi Iriumphumgrapbice describit.
viunt enim ipsi suis numeris. Juvenalis utramque 583. Ald., Alex., Gis. et alii, forlibus.Rat., Urb.,
227 AURELII PRUDENTIICARMINA, - 228
Sie cluat impositis, ut munaum frenet habenis? A Ilanc frenalurus rabiem Deus, undique gentes
585 DiscordesHnguispopulos, et dissona cultu Inclinare caput docuit sub legibusiisdem,
S15 Regna volens sociare Deus, subjungier Romanosqueomnes fieri, quos Rhenus et Ister,
[uni Quos Tagus aurifluus, quos roagnus inundat
Imperio, quidquid IractabiJe moribus esset, [Iberus,
Concordiquejugo retinacula inollia ferre 605 @1@ Corniger Hesperidum quos interlabilur,
Constituit, quo corda hominum conjuncta le- [et quos
[neret Ganges alit, tepidique lavant septem ostia Nili.
590 Relligionls amor : nec euim fit eopula Christo Jus fecil commune pares, et nomine eodem
Digna, nisi implicitas societ mens unica gentes. Nexuit, et dpmitos fralema in vinela redegil.
SolaDeuin novitconcordia, sola benignum Vivitur omnigenisin partibus haud secus, ac si
Rite-colit iramjuilla Palrem : placidissimus il- 610 Cives congeniios concludat mcenibusunis
[lum Urbs patria, atque omnes lareeonciliemur avilo.
FoedBTlsbumaiii consensus prosperat orbi, Distantes regione plagae,divisaque ponlo
595 Seditione fugat, saevisexasperal armis, Littora conveniunt nunc per vadimonia ad
Munere pacis alit, retinet pielale quieta. J* [unum,
Onraibus in leiris, quas conlinet occidualis Et eommune forum, nunc per commercia, et
Oceanus, roseoque aurora illuminat ortu, [arles
MiscebatBellonalurens mortalia cuncla, 615 Ad coetum celebrem, nunc per genialia fukra
B00 Armabatque feras in vulnera mutua dextras. Exierni ad jus connuM : nam sanguine mixlo
GLOSSJEVETERES.
584. Habenis, legibus, i. Hispaniw, 1.
589. QUP,ut, I. 605. Comiger, Eridanus, vel Padus, I.
590. Copula, amicitia, \. 609. Haud secus, nonaliler. — Ac, quam, I-
594. Prosperat, placal, 1. 610. Congenilos, simul genitos, I-.
596. Alit, nutril, Iso. 611. Lare, igne, veldomo.— Conciliemur,congrege.
599. Bellona, dea betti, Iso. mur. — Avilo, palrio, anliquo, I.
602. Iisdem, unis sciticet Romanorum,I. 613. Vadimonia, mercimonia,I.
603. Isier" Danubius, I. 615. Genialia, voluptuosa,vel nuplialia, — Fulcra
601, Tagus, fluvius Tliracimin quo aurum sumilur. leclos, I.
.—Auiilluus, aureus ar-enashabens. — Iherus, fluvius
COllMENTARIUS.
Widm., aller Rott., duoBoiier.,/o(i6its, qnod Weit-C jeeit, Hesperidumquos labitur interuquarum Regnalor,
zius aliique poslea in edd. seculi sunl. Iso uiramque lepidiquelavattt septeinostia NilL Quosalil el Canges,
leciionem agnoscit. RitLershusius ad oram libri sui solus qui iendil ad -ortum Fontibus incerlis patulum
adjeceral fonlibus; lum alius susjiiceti.rfontibus orta. diffususin amnem. In Widm. male esi et quas pro <>(
De phrasi in tanlum dictum est ad vers. 153 Hamar- auos. Videlur indieari Tiberis, de quo Virgilius lib.
lig. vui, Corniger Hesperidumfnvhts -r<egnalor "aquariun.
584. Ral., sicctuel. Bong. et Widm., quis vatet; Fluvii a poetis cornigeri dicumur. Cornua fluminum
supra, clual. Sich., sic valet. apud Virgilium, Lucrefium, <0vidiumet .alios snnt
591. Aralor lib. i Hist. apost. : Ecce lol egregiis flexus et-cursus obliqui. Alii aliterexplicant, nee de-
iinutn cor inessecatervisCernitis,utque anhnam popu- sunt qui opinenlur vim aquarum cornibus indicari,
lus nancisciturunam. Eamdemsementiam Prudentius ut poientiam in sacris Liiteris.
promovet in hymno S. Ljurentii, neque video quid 606. Alex. scribit Gmtges,alii Gangis, ut Joannis,
melius possitexcogitari ad religionis sub uno capite famis. Gis. in 2 ed., trepidique: rectius m 1, tepidi-
nniiaiem persuadendam. que, cum aliis edd. et mss., el Nilus quidem tepidus
595. Vat. A, mendose, placidissiimm. dicilur a Juvenale, Propertio elaliis, quia nivihus
594. Widm. supra, Gis. 1 ed. ad oram, Urb., seint- Bestudissolutis JSttyptum imindat.
nishumani, noniiaprobe. CodexJureLiVat. A, Egm., 611. Gis. in lexlu, mncilieniur; aiioram, tonciie-
Pal., orbem.Alii, orbi. ~ tnur, cum scri|>lis. Egm., conciliamui: Roma com-
597. Rat. recenti manu, prioribus erasis, tit terris, munis palria dicilur a Cicerone, Seneca Pbilosopho,
occasu quas vagusambit.Alex., 0\on., Thuan., prior . Claudiano,Symmachoetaliis. Iiaeti.imapiiellalurJege
Boher., auas dislinel occidualis.Ald., Val. A, Ral., 55, D, jtd mun cip., et lebre4, D, de exc. lul. : et
Urh. ei vett. edd., quas conlinet occidualis.Heinsius haeccst ralio cur Uljii.musscribat in lege 7, S, de
ei recentiores, destinei. inierd. ei releg., c.msliluium fuisse eum cui pairia
598. In Vat. A, desideratur conjunctio que post interdictom eral etiatn Urbe Jibstinere debere..GI u-
roseo. di.inus, iu <deLaudibus Sliliconis, plura his versibus
600. Alex., Vat. A, Ald., Weitz. cum plerisque consoua efiert. 4 ,
suis, armabatque.Brnig., Gis., Urb., Fabr., urmnrat- 615. Geuiales lecii proprie dicebanlur, qui pnellis
que. Reinsius Giselinoadh.csii, sed"v.irielatemlectio- nnbentftras iterjiebanijur.
liis non indicavit. Rat., armaralque ferens; sujira, 616. Juretus in>quadam-schedainveneral wiemiad
feras. Sed Marieilo plaeebat ferens, ut ibi est sine ulla jus connubii, .quam leciionem inerito irejicil. UJpia-
litura, non feras, quod aliena manu superpositum. nus lib. Regulaium, tit. 5, scribil cives Roraanos
604. Tso Tagum aceipit pro fltivioThraeiae. For- cum civibus Remanis hibere<coiinubium,cum Latinis
tasse lrgendum Lnsitamw.Tagum aurifluuiu llispauise autem et peregrinis, si concessum esseL Idem anli-
flumen esse omnes consentiunt, neque de alio Tago quus mosconstai ex Seueca Jib,iy de BeneL, cap.
flumine quidquamaudivi. 55, Promisi libi filiam in inatriinonium, postea pere-
605. Rat., corrupte, conigerHespendum. In eodem griniis'apparuisti. Non,esl mihi •cumexlraneo connu-
sciolus recens, prioribus evasls,,hsece sua nenu ad- bium. Eadem we tex defendil, qttm oelaU Exsiant
2-29 LIBER II CONTRASIMMACHUM. 250
817 Texitur alternis exgentibus unaprojiago. A En ades,Omnipotens,eoncordibusinflue terris:
Hoc actum est tantis'successibus atque trium- Janl mundus te, Christe, capit, quem congrege
, [phis [nexu
Romaoi imperii: Christo jam tuffl venienti, 1155 PaX, et Roma tenenl : capita haec, et ciilmina
620 Crede, parata via est ; quam dudum jmblica [rerum
[nosirae Esse jubes, neft Roma tibi sing paee probalur.
Pacis amicilia struxit roodefaiiiine Rpmae. . Et pax utplaceat, facit excellentia Romae,
Nam locus esseDeo qUispOsset in Orbeferoci, Quaemotus varios simul et ditione coercet,
Pectorihusque hominUm discordibus.,- et sua Et lerrore premit: neCenim spoliata prioris
[jura 610 Robore "virtutissenuit, neCsaecolaseflsit,
Dissimiliratione tuentibus, ut- fuit blifft? "Niectremiilis, Cum bella"vocaril, eapit arma la-
625 Sic incompositos humano in pectore sensus, jcerfis,
Disjunctasqne animi turbato fcedere pitrtes Nec tatm degeneri venerandis supplicat ore
Nec liquida invisit sapieiitia, nec Deus intrat. Principibus, quatn viili praenobilisilie senator,.
§1S At simenlis apex, regnaadi jure poiitus, Orandi arfe pbteiis, et callida fihgere' doctus,
Pugnaeis stomachi pulsus, fibrasque rebelles B 6'45 Memitumqhe gravis persouseinducere pondus:
630 Frenet, et omne jecur ratione coerceat una, v Ut tragicus cantor ligno tegit ,ora cavato,
Fit stabilis vitae status, et sententia cetfa Grande aliqiiod cujiis per hiatuiri cfimen an-
Haurit corde Deum, dorninoet subiuneitur uni. Thftlftt.'
GLOSSJi VETERES.
621. ModerammeRomaB,RmmltocinoAey^nte, I, 655. Capita, prtncipalum, I.
624. Ut fuit, prmteriio tempore, nam ante feroces 636. Probatur, ptacet, I.
Itomineseranl, I. 642. Supplicat, adulat, I.
625. Incompositos, turbalos, I. 1545. lnduceie, scilicelsibi, I.
628. Menlisapex, nus grmce, Iso. 646. Ut tragicus, quando eitim aliqiiid blasphemim
652. Haurit, sumit, I. dicebanl, largius ora tegebattl,ne agnoscereniur.— Li-
653. En, t'»ii;ocff(
Gltrislum,I. "ghoj qriod vtilyoscliema dicitur, I.
654. Congrege, conjuncto,1.
COMMENTARIUS.
aulem momimenlaeotmubiicivibusRomaiiis cum bar- 635. Rat,, pax, el Roma tenet.
baris et exteris concessi : quaeconcessio nimc dispen- 641. Florus, lib. i, cap.l,de Roma : lnertiaCmsa-
satio tliceretuT. Everbis PrudeiUii colligunt inler- £ rum quasi consenuit,alque decoxit, nisi quod subTra-
pretes aetate Prudentii exolevisse priscum morem • jano principe movellaccrlos.
quo peregrini a jure' comiubii Romani arcebaiilur, 646. Yat. A, mendose, ora cavelo.Virgilius, lib. u
atque Itaafilrmal Jurefus ad 'hun'elocum.Verum dis- Georg.: Oraqtte' corlictbus sumunl horrenda cgvalis.
tinetione opus est : nam Macrobius, qui eodem aevo Vide Bulengerum, de Thealro Jib. i, cap. 45. tragi-
scribebat, tradit cum Romauis Yiullamperegrinos cus canior est hisirio tragoedus; canlor prp hjstriono
haherc consuetudinem. Et in cod.Theod. lib. m, lil. ponitur, utaliqiii pu ant, ab Horatio in Arte poetica:
14, exstat constitutio Yalenliniani qua slaluit. nulli Donec canlor, Vos plaudite, dicau-Mschy\as primus
provincialium, cujuscunque ordinis aut loci fueiit, introduxit personam in theatro, sive vultutn fictum
cum barbara uxore es_>econ]ugium,nec ulli gentilium e ligno cavalo, cnjus per hiatum verba audiri possent.
proviucialem feminam copulari oportere; quod si ta- Vide Eicoronum de Larvis scen.
les nupliaeexsliierint, capita'e minatur sopjdicium : 647. Biatus de tr.igoeJis a Juvenale, Persio et aJiis
qiiaeest lex unica ejus lituli lata an»o570. Ubi gen- dicitor, et propre de b atu personae. Juvenalis sat. 5:
"tilesnonsum infideles aut pagaiu, sedbarb>ri etspe- CumpersonmpallentishiatmaIn grtmio matris formidal
ciaiim ii qui ex variis genlibus se ad Romanum im- rusticus infans. Personas et caeiera histrioimm orna-
periuin contulerai.t. Goilinlredus rejicit opinionem menta describifLucianus lib. de Saliat. Grangaeusait
-eorum qui putant ex famosa Antonini conslitutione, alios habere carmen anhelct; sed meHusesse crimen,
quaememoratur in I. orbe Romano 17, I), de statu quia in tragoediis-geniilium quot carmiua, tot suiit
bom., harbaros omnes qui in exerciius Romanos re- crimina, ita uteleganter dixerit tragicos caniores non
cepli fuissenl, civiUmRomanorum immeio babendos "_ tam carraina quam crimina anhelasse. Ego Jibenter
fuisse, Prudenlius externi jus connubii, tanquam adopiarem cartnen, si idoneos auciores haberem; et
aliquid novumet Evangelii rceepti fruclum, comine- favei Juvenalissimilis locus sat. 6, vers. 655 : Grande
moral. Post Valenllnianumejiismodi nuptiaa ex re- iSophocleocarmen bacchamwhiatu. Quod vctus scbo-
scriplo peli el indulgeri cceperunt; et lex ipsaVa» liastes interpretaiur, Tragmdiamscnbimus. Vide- car-
lenliniani, uipote abolita, A Tribonianoomissa e=t. men, grande, htaiu, qua? voi cs in versu Prudentii vi-
621. ln editione Parmensi paci prc pacis error est .deniur trauscripiie : nam-pro bacchamurrecie posi-
conlra melriTegem. .liiin esl anhelet. Neque video cur omnia tragcediarum
622. Heinsius edidit possit^ sed cum alii edd. et _gentijiumcarmina dicenda sint crimina. Imo lelenia
ms«. babeant pesse( el id magis sententiae congruat, *ommuni leciione, criihenaccipio nonde earmine, sed
puto excidisse possil pro posset. Chamillardus, Ilein- jnateria ipsa LragtEtliae, quaepJerumque in grandi ali-
sinm seculus, edidil possit. -quo crimine versatur. P«st hunc versum verba suc-
623. Aldus edidit »ectoribusque hominum, quod .cedunl Symm iclil : Romam nunc putemus assisUre,
cum esset metro rcpugnans, correxit principibusque. alque his vobiscumagere serntonibus.Oplimi principes,
Vera lectio est pectoribusque. palres palrim,revereminiUnnosmeos,mquos me pius ri-
627. Sapient. i, 4 : Quoniam in matevolamanimatn lus addusit.Ular cwremoniisavitts: nequeenimpwnitet.
non mtroibiisapienlia, nec habilabit in corjporesubdilo Vivammoremeo : quia libeta sum. Hic cullus in leges
peccatis. meas orbem rede/gil.Hmc sacra Annibalema mwnibus,
628. Egm., Vat. A a prisca manu, ulsi. a CapilolioSenonasrepulerunl.(Ad.hocegoservalasum,
03'3. Ald., una ades. Alii, en ades. utlonqwva reprehendar? .videam, quod instiiuendum
251 AURELII PRUDENTII CARMINA. 212
819 Si vocem simulare iicet, nempe apiior A Concutio, viridi velans fera cingula serlo,
[ista Atque armata Deum sine crimine caedisadoro.
Yox Roniae est, quam nunc ejus sub nomine 365 Crimen enim, piget heu! crimen persuaserat
[promam. [alrox
650 Quae,quia turpe putat templorum flere repul- Juppiter, ut sacro justorum sanguine tincia,
[sam, Assuetum bellis scelerarem funere ferrum.
"
JSgidaque in dubiis pro se pugnasse periclis lllius instinctu primus Nero, matre perempta.
Dicere, seque gravem senio inclinanle faleri, Sanguineraapostolicumbibil, ac mesirage pio-
Ductores complexa suos, sic laata profatur : [rum
0 clari salvele duces, generosa propago 670 Polluit, et proprium facinus mihi saavus inus-
655 Principis invicti, sub quo senium omn'e rena- [sit.
[scens Post bunc el Decius,jugulis bacchalus apertis,
Deposui, vidique meam flavescere rursus Insanam pavit rabiem : mox et sitis arsil
Caniiiem : nam cum mortalia cuncta velustas 821 Multorum similis, per vuhiera iristia
820 Imminuat, mihi longa dies aliud parit [flagrans,
[aevum. g Extrahere insignes animas, ac ludere pcenis.
Quaevivendo diu didici contemnere fmem. 675 Undantesque meum in gremium diffundere
660 Nunc nunc justa meis reverentia competit an- [mortes,
[nis : Et sub jure fori non noxia colla secare.
- Nunc merito dicor venerabilis, et capui orbis, Hac ine labe ream modo tempora veslra pia-
Cumgaleamsubfronde oleae,cristasquerubentes [runt.
GLOSS^l VETERES.
649. Promam, proferam, I. 667. Scelerarem, polluerem.— Funere, tnor/c, I.
650. Rejmlsam, repuisionem,1. 668. lllius, JOMS. — Isiinciu, suasio.te, I.
651. jfigida, capra tiutrix Jovis, cujus pellempostea 669. Apostolicum, PeiW et Pauli, I.
'
pro scuio habuil brevi, I. .670. Inussit, in tne convertil: inurere est cttlpam
654. Geuerosa, nobilis,J. propriam in alium transferere, I.
—
655. Principis, Constanthii. Renascens, per ba- 671. Hunc,' Neronem. — Jugulis, inler(eclionibm
piismum, I. marlyrum, I.
656. Flavescere, juvenescere,albescere, 1. 674. Ludere, idest ludebanU—Pcenis; Christiano-
659. Finera, tnonem, I. rum, I.
662. Fronde oleae, suf>pace, I. C 675. Diffundere, diffundebant,I.
663. Feia, beilica. — Cingula, anna. — Serto, co- 676. Jure, legepublica. — Non noxia, innoxia. —
rona, I. '' Secare, secabant,I.
664. Armala, signo crucis, I. 677. Piaiunt, purgabant, I.
666. Tincla, maculala, I. , .
COMMENTARIllS.
,\mlalur? Sera lamen et contumeliosaest einendalto 671. Weiizius Aldum allegal pro post hmc; ahum
senectuis. Eigo dtis patriis, dits indigetibus pacem fonasse voluil indicare, nam in Aldo lego posl hutic.
roganms.)Veiba uncis hicln=a<ie->uiit m Aldoet aliis, Decius seplimam perseeutionem, ui vulgo mimerant,
exst.un aptid Giselinuin et Hcinsium. CtxlexVai. A excitavit, sed plane crudelem el Neronanaesimil'i-
conuptisiimus e=t iu his aliihqueSyuuiiachi verbis. main. De perseculionihus Cliristianorum snb impe-
ScriDilreijeriiiiinipio retieremini^elposl in quos omil- ratoribus pa^ams acri judicio multaque doctrina dis-
lil me. Altet Rutl. hahet reverem,nicanostneos. seruit cl. Franc.scus Maila Lufhinius in praafaiione
651. Jupiter aeg.da sculum suuiu P.illdi donavit, ad Acia maityrum Ruinanii Italice a se conversa.
impusuit. Hic inlelligeJovem et Undecimpersecutiones distingnit el exjdicat, primara
cui ilia capui tUediisa.'
Pallada, vel polius deos orimes. suh Nerone, seeundam sub Domitiano, iert<am sub
653. Vat. A, Rai. a prima manu, fateiur. Cauch., Trajano,quariam sub M.Aurelio, qu<nt.»m subSevero,
profeiur; lege profaiut: sextam sub Maximino,se itimam sub Decio, ociavara
c55. Theodnsius Magnus hic laudatur^ non Con- "-. stib Valeriano, iion.mi sub Aireliano, derimam sub
stautinus : nara bujus lihi non eraui Honorius et Ar- Diocleiiano, undecimamsuh Juliano Apo^lata.
cadius. Hmc enam aiguiur, princpem qui libro i 672. Ald., mox,hwc sitis.
Romam alloqmlur fuisse The.'dosium. 674. Egm., Gis. ad orarn, ei traliere. Giselinus in
658. R.it., a/md parat wvum notis a>ttolerari oosse exlrahere, se lamen malle le-
65a. Y.it. A, qumvidendo, recenli manu recle fa- ctionem sui codicis eteditionis Daveiitriensis, ut per
ctum ticeiido, vulnera tristia animas irahere idem sil qtiod ludere
6bl. S. Leo serm. 1 in natali SS. apostolorum Pe- poenis. Vat. A, niendose,^ extraxere. Lttdere pwnis
tri ei Pauli : Per sacratnbeati Pelri sedemcapul orbis quihusdam cruciat.hus Christianorum satis apie c<in-
effecta,latius prmsideresreligionedivinaquatn domina- gruit. Tacitus ii.lt.xv Amial. cap. 44: Et pereuntibus
ttone terrena. Prosper Carm. de Ingratis in princ.: addita ludibria, ul ferarum lergis conlecli laniatu ca-
Sedes RomaPelri quw paslortdis honoris Facta caput num inlerir nl, aut crucibus affixi, aut flammandi, at-
mundo, quidquid non cdnlinetarmis, Retltgionetenet. que ubi defecisseldies, in usum noclurni luminisure-
665. Rat., persuaserit,non recte. reniui:
667. Ald., belli. Vat. A, scelerare.Pal., sceierarei. 675. Alex. cum aliis, defundere.Urb. aliique, dif-
Alex. a prima manu, fenere; a secuuda manii, junere. (undere. Virg. x jEneid. in fme: Undanliqueanimani
Ald., Gis, ad oram, in funere. Legendum bellissceie- diffuudit in arma cruore.Hic eliam locus est auimad-
rarem funere. Ferri poiest »'ttjunere et belli. vertendi audaciam illorum qui raagnum fuisse SS.
670. Fortasse Prudentius alludit ad incendium martyrura numerum neganl.
Neronianum.
233 ., LIBER II CONTRASYMMACIIUM. . 254
"
Yivo.pie vobis aucloribus, impia prhlem A _- Cuspide claustra quatit: non armis, vcste, co-
Arteiovis faleor : quid.euim non ille crnenlum [misque
680 Tradidit, aul quid mile sibi, placidunive
~ po- .Ignolus capla passim vagus erral in urbe,
[poscit ? Tiansalpina meam rapiens in vincula pubcm.
Qui, dum praemeluit cultus inolescere Chrisli, 695 Tentavit Gelicits nuper delere lyrannus
Saevih, ac miserum foedavit sanguine saeclum. ltaliam, patrio veniens juratus ab Islro,
Et sunt, qui nohis bella exprohrare sinistra Has arces aequare solo, tecia aurea flammis
Non dubitent, postquam templorum sprevimus Solvere, mastrucis proc6res vestire logatos.
' Yenetosturmis prolriverat
[aras, 823 Jamque ruens,
"
6S5 Af(irmentque"LibynCollinaea cardine portae -_ . . - • - • [agros,
Annibalem Jovis iraperio, Maitisque repuisum: .700 Et Ligurum vastarat opes, et amcena profumii
822 YicToresSenonas Capiloli ex arce fuga- Rura Padi, Tuscumque solura vicio amne pre-
• tlos. ., ; [mebat.
Cum super excelso pugnarent tmmjna.saxo? Depulit hos eqnitumnimbosnonpervig.l anser,
Qui mihi praleriiarii cladem veleresque dolores Proditor occulti tenebrosa noete pericli:
690 Inculcanl iierum, videant,' me Temporevestro B Sed vis cruda virum, prsefractaque congrc-
Jam nil lale naii : niillus mea barbarus hoslis fdienlura
' GLOSS;E VETERES. .
680. Tradidit, docttt'(,I. de pellibus fucla : vocamuseliam maslrugas renones,
681. Inolescere, cresceredies fesfos.L qtiwrusiice crolina vocantur,1.
685. Libyn,~Africanum, I. 699. Venetos, Venetim,\.-
688. Saxo, in CapilolioA. . 706. Ligiiruni, Liguna regio maritima el ammria,I.
690. Inculcant, imputanl, I. 701. Yicto anme, transito Tiberi, 1.
695. Gelicus, Radagisus, vel Alaricus, I. 704. Cruda , fortis. — Cougredientum, pttgnah-
696. Istro, Danubio;-\.- lium, I.
698. Mastrusis, maslruqa quasi monslruosavestis,
COMMENTARIUS.
- b(8. Yat. A, Pal., Jigm. viliose, vobts attcta mtht numen ahqupd messe Komai.i etiara ac Ursectm fa-
impia. . .- - bulis tradunl. - • '
- 698. Alex., aslrucis; <upra , maslrucis. Rat., nta-
' 682."Vat. A, smvit; lege smviitl
685. Ald., qtti vobis.Jl_ec \etus fnit ethnicoruni strugis, quod lenuit YVeitzius;alii scribunt mgstru-
querela adversus Christianos. Arnobius, lil>.-i: Nam - cis, seu maslrycis.Maslruca vesiis erat e pellibus fe-
quod nobis objectare consuestisbelloruin fre^uentiatn, L rarum, quam Sirdis irihuitCicero. Quintilianus Iib.\
causas, vaslalionesrirbium', Germanorumel Scythicas cap. 5 :"JI/asltuca, yuod Sardum est, iltudens Cicero
irrupliones,-campace hoc vestra et cum bona venia exindustria dixit. Ciceronis verba jjonservavil Iaido-
dixeritn, quale sil isiud qttoddicilis, calumniarumlibi- rus. H.eronymus dialog. 1 couira Luciferiaii.": De-
dine non videiis.Etiam cum nulla jam ipsis supererat fendebal, non sinecausa Christummorluum fuisse,-nec
spes velerem idolorum culluin reciiper.indi, hiijus-" ob-Sardorum tantum tvaslrucam Dei Filium tlescen-
modi querimonias. inslaurabauf, quas ut reiunderet, disse. Gothi hujusmodi vesiibtis mdiiebuntiir, qni
S. Auguslinus libros deCivif. Dei scrii.sit, Orosioque proptcrea pellili appellanlur a Rutilio et a S. Hiero-
:uicior-fuit, ul libros hi-storiarumconficeret, ct cala- nymo."Turnebus, num. 312 Advers., ait masirugam
miiates i.utc ante
" Chrisiianismum ohvericraui,siiigil- csse vesieni • scorteam gravissime et pessime olen-
latim notaret. . , lem. Glossaeverbum liuc irahi poiesl crotina. Rheno-
686. Prudentius Symmachi verba refellit, Amiiba- nes4n eadem glossa sunt vestis Germanoium pro-
lem fulminihus delerrilum, ciim Romam gppugiiaiel, pria, ut patet cx S. Isidoro, lib. xix Eiymol., cap. 23.
tratlituni est." Seu cmtum,seu Roma tonat, ait Clau- Quamvis autem' masiruca dicatur vestis |>ropria Sar-
dianus de Bello Gelico. dorum, rheuones sive renones Germanorum, lameu
'
688. Urhr, Egm., Widm., Bong., scribunt ecelso, cum ulraque sit e pellibus, recie hoc loco a Pruden-
quod expressit Weitzms. lleinshis ail in scriplis esse tio masiruca usurpatur. Apud S. Isidorum noiimiili
e cclso.Al A'lex.,.Rat., excelso, cum Ald., Gis. et legunt Mastrucu vetlis Germanica; sed non.est du-
idiis, efhoc ipsum pulo esse ecelso, qnamvis etiain bium quin sit legendura i<es/isSarda, ut argtiiiur e\
jiossil divi.li e celso. Virgil us lili. ix ^LCn.,Dum do- j) verbis subjunclis Ciceronis, et iiumcro 1 cap. cit. Ui
mus/Enem Capiioli immobitesaxum Accolel. au em glossa Isonis liiteHigatur, addam elyiuologiain
' 691.' Yat. A_nullis; eiuenda'nullus. mastrucw ex Isidoro : Maslmca aulem dicta, qvath
692. Virgilius et Juvenalis clauslra portarum di- monslruosa.De veslihus pelhlls S. Panlinus carm. de,
ctiut: acfere simili modo Cattillus, Ovidius, Seneca".- Rediiu Nicetae: Et Getw currunl,"et ulerque Dtieus:
Savaro'ad epist."2, lib. i Sidonii de Gothis hunc lo- Qui colitlerrw medio, vel UleDivitisntullobovepellea-
cum inlerpretatur. Grangaausait pro certo debere in- tus-Accolaripw: Ubi in nolis multa Rosweydus afferi
ielligi deGallis, qui armis_vesle com sque crani Ro- de hoc veiusiissimo hahiiu primorum popnloriiin.
iiiauis dissimiles, scilicet, Nullus barbafus hosiis, ut 699. Rat., Weitz., Bong.,. Widm., prostraverat,
Annibal cuspide <laustra"inea quatit; nullus armis, Alii, eliam Widm. supra, pioiriverau
veste comisque ignotus, ut Breniii miles el Senouuiii - 701.'lso Tiberim amnem intelligu : an recte, vido
cxercitus, eipta errat in urbe. ld magis pro:io. comment. ad vers. 719. .•
695. Geiicus tyrannus est Alancus. Goihi Getmdi- 702. Ald., male, Itosequittimnimbus. Alii, Iw&nim-
cebaiitur. Inscriplio poematis Claudiam esf.DeBello bos eqtiitum. Claudianus in prim. consul. Stilicoms
Geiico,vel PoUentiaco. . vers. 352 : Sed didicit... non fusum crebrishaslilibus
696.' Etsi Goilii e ^eptenlrione venerant, tamen hnbrem, Non equ.ium riimboslatiis obsislerepilis. De
diu apud Istrum consederant : hinc patriutn ls.lrmii ansere jprvigi i; cujus clangore exciiali Romani GaU
vocal. limuil auiein morem barbarorum, qui flumina los, nocte subeunies,' dejecerun.1,agunl fere omiie»
jurabaut. De eodem Ala ico Claudianus carm. de pofett»histoncique Romani.
Belio Getico : IJa(Winumcn jttrctverat Istri. Fm.iii "OL Ald., sciipn llcinsiani^ Alex., Urb., Egm.,
PATIIOL.LX. 8
2i5 ' AURELII PRUDENTHCARMINA. 256
703 Peclora, nec trepuhtns animtis succuuibere le 'A 824 Chrisiipolens nubis juvenis fnit, el co-
[tbo [mei ejus,
Pro palri.i, ct pulcbr.im j>er vulnera quaireie 710 ©25 Alque parens Slilco : Deus unus Cliri-
[laudem. [slus-ulriqtie :
Nimquid 11 ille dies Jove coniulii attspice lan- Hitjus adoratis aliaribus, el.cruce fronti
[iuni Insciipta, ceciucre luba; : prjma hastn dra-
Yirlulis pretium? Dux agminis, imperiique [cones
GLOSS^; VETERES.
708. Dux, Cottslaniiniis,I. 710. Utrique, Constantinoet Sliliconi,\.
709. Clirisliiiolciis, TheodoshtsArcadii filius, con- 712. Draconis, crucis : voxilla Ronfana caput dra-
sul el socer Honorii.— Juvenis, qui juvenis eral conis liabens,I,
txdhuc,I.
MMMENTARIUS.
Palat, Widm . Bong., perfraciaque, rabr., Gis., TIIEODOSI AVGVSTI1N O.MNIBVSBELLIS
priefractaque. Rat., perfeclaque. Yidetur pr.efereu- ADQVE VICTOIUISEf AB EO 1NADFTNITATEM
dum, prmfractaque: iiam iia Yirgil.us xi _€neid., REGIAMCOOPTATOITEMQVE SOCERO D N
Prwfraclaque quudrupedanlnm Peclora pecloribusB HONORlAYGVSTI AFRICA CONSILUSEIYS
rtimpunl. ET PROYISIONE LIBERATA EX S C
706. Rat. a prima manu, qumrere morletn. Virgi- Exstat haecinscriptio Romaein area
lius lib. ix : Et pulchram-properei per vttlnera mor- ris De la palatii posterio-
Valie, quam Sineiins et Manutius viderimt,
iem; el lib. xi : Pulchramquepelunl per vulnera mor- et refert Gruicrus pag. ccccxii. Snieiius scribit
tem. piv-
Gruier.is ut revera est in niarinore
708. Glossoade Constamino, Theodosio Arcadii fi- generi,vidi et contuli. progenero,
Nunc abe-t piimus versus, qui
quod
lio, Ilonorii socero, anachronisniis et erronhiis sca- forlasse olim luit, incapite bisis. Qu.edamad arche-
lent. llonorius dux agminis imperiique diritur, non ,
ipse prtesens prjclio Polleniino adfuefit, sed lyptim coirexi; nonniilla erasa siini, vix ul legi jms-
qiiod siiit. Ad eumdem Siiliconem peninere vidciur in-
quod ejus auspicio et imperio arSii'ic<>nc,vel p >tbis scriplio Ch<i,iiaiia ajiud Gruierum pag. MLUI , quas
a Sanle duce^ ut dicam ad vers. 719,' gesiiun fiierii. '. c N-VLATV, M. r. STILICOKIS
incijiit, SECVNDO CUUE-
iNeqi.elonge Ilonorius aberat, quippe degens Ra- POSITVS PVCR.Stilico quidem ChriSliaimm nomen
venna". sed ejus filius Eucberius, quem in im-
"OJ. Stil co diciturcomes Hhnoriinon tam ratione prolilebalur;
illius dignitatis, quae oevomedio comitaius nuncupa- p -rio Mibslilueie conalns est Cbrisiianorum
paler, jam inde a pue-
medua-
batur, quam ob muniis lutoris Honorii, quod Tlieo- baiur. ro, privaloque perseeuiionem
Alias inscripliones ubi Stibconis menlio occur-
dosius morti proviinus .Stihconi comuieiidayit, et vide apud Guascum tom, III Inscripi. Cajiilul.,
quia Siilicodins (ihas. quas exSereni Tbeodosiifra- rii,
ire.gonita susceperal, Mariam primo, et subinde, e.i *- „ num. 1246, 1247, ubi noinen aliquando e'xara'ur Sti-
mortua, Tbermantiam lionono in malrimonium co- lico, aliquando Stiticho, aliquantlo Stiliko. Aileb dif-
ficih es,t e lapidihus veram orihograpliiam resli-
pulaverat, IDs pariter de caus s parens appelJaiur. S. tuere.
Ainbrosius oral..in fu icre Theodosii: De filiis enim 712. Rat., Weilz., draconis: iia etiam Fabr., quem
m/l liabebal novum,quodconderet, quibus ioluni dede- niile Weitzius appellat pro dracones. Plerique, dra-
rat, nUi ul eos prwsenti commendarel paYenli.Clau- cottes; et Giselinus male draconis in singulari non-
dianus de Terlio Consul. Honorii Theodnsium morti nullos habere ait: uam
prppinqmim Stilicom iti dixisse ceeinil: Ergo age, torium inielligitur, in quo pritm hasta labarum impera-
me quoniam cwleslis gloria po.<cit,Tu .cuiis succede et nemo credel CliriaLi eral Cbristi cum
monogramma,
meis, tu picjnora solusNoslra fove, geminosdexlra tu apicem draconis elligie
Indue menle ipulren. Giselinuscx cpnjuuctum fuisse. Conlra Grangaeus defentlit et e\-
protege fralres. lectionemdraconis, quiariiosferendielfigiesdra-
-hoc loco cpnjieit Prudeniium non vixisse uSque ad plicat
Sliliconis prodilionem ei necem , .quje acciilil circa conum in exercitu suh Cbrislianis reienLus esi, sed
ui supra ipsos dracones Cbrisli monogrammaex-
annum 413, ul ipse aii, vel poiuis 408, ut ex hisloria iia
cousiat. Alioqui noineu Stiliconis, tjuotl posiea e staret : el ideo suhjuujgiiPruilentius qumChristiapi-
cemsublitnior efferu Uiraque explicatio jirobabilis :
niafmoribus eiadebatur, in suo opere induxisset, non autem probo rationem Giselini: cur enim non
<|iiomodo j>roNola subsiituit ora Yirgilius, NolaniS' potuerit vexillis, in qnibus draco essel pictus, Chris i
iratus. Al neqne ex ommbus marnionbiis n uncn
Stil conis eradi p.,tuit, ei longe diliicilms esl in ali- ajiex desuper imponi? GJossa Isonis lortasse ila po-
terit emenilari: Vexitla Romanacapul draconishabent.
<juosi riplo ]am evulgaio quuiquam ind.ucereaut mii- De militibus draconanis vide liymnum 1 Peristepha-'
iare. VirgilinsJEneidcm liondiuu publicaverat tum D no>n.Praeclarum
dccessit, adenque membranis intus po-itis. delere illi tum Cliristianorum argumentum pictatis veierum mili-
ex bis versibns eruitur: non eiimi
licuil quod non placuit. Teolius leniporuin uiiionem solum altaria
adorabant, scilicet Deum coram altari-
lurhat, liinc, aii, aperte patet, anle annum 405, quo bus, verum eti.im pugnam inituri cruce frontem si-
Sttliconis casus contigit,poetant hmccecinhse. Rei ve-
<r_ raiionem f,tlsamallegat: nam Siiljconiscasus ante gnabant. S. Aiiguslinus in psal. LXIH: Qttid times
annum 408 non conligit. Quod autem <lixi,Sliliconis fronli lum, quam sig w crucis armasti? Forlusse eodem
jiomen nou ex omnihus maimiribus eraauin, cx h_c "respexit Sediibus lib. i : Aurea perpetuwcapielisprm-
mid viiw, A'tmaquibusdominitqla xtrtute gerunlur, El
inscriplione p.iiei: fixum esl tn frdnie decus, decus, arindqueporlo, Mili-
- timquetttm, bone rex, pais ulihna reslo. Solitos Chri-
FL. STILICIIONI.V. C. siianos ab ipso nascenlis E<elesi.einitio os, pectus,
FLAVIO STILICHONIINLYSTRISSIMOVIRO praecipuevero frontem strpius crucis siguo muuire,
MAGISTROEQVITYMPEDITVMQYE res nola est omnibus et alibi eliam a nnbis exposita.
CO.M1T1 DOMESTlCOUVMTttlBYNO PRAETORIANO TertuIIiantis egregie dixit de Corona milit. cap. 3,
ET AB 1NEVNTEAETATE PER GRADVSCLARlS Fronlem crucis signaculoterimus, ut frequeiiliain de-
SJMAE MILITIAEAD COLVMENGLORIAE noiaret. Sagitiarius, cap."16 de Cruciat., hunc locum
-SEMPITERNAEETREGIAEADFINITATISE-VLCTO intelligit vel de signo crucis, saliem digho in aerem
PR0GENERO DlVl TllEODOSI COMITIDIYI faclo, vel de signaculo crucis qiiod Chrisiiani vetere«
0V7 f.lRER II CONTRASYMMACHUM. 238
§28 Prxcurrit, quoeChristi apiremsublimior A 720 §22f Si poiui manil.iis Gallorom'excisa levare
[effert. De cinerum sqnalorc caput, redeimie Caraillo
"
Illic ler denis gens "exitiabilisaiinis Signa renidenii fiitiiarissi fforiTerecepi :
713 Pannoniae pcenas lahdem deleta pependif- - Si polui miseras sertis rcdimire ruinas
Corpora famosis olim ditaia rapinis El male pendenies lauro praecingereturres :
In cumulos congesla jacent. Mirahere seris, 725 Quo le suseipiam gremio, fonissinie princeps,
. _ Posteritas, sacclisiuhumata cadavera late, Quos-spargam ilores, quibus inserlabo coronis
Quae Pollenlinos lexerunt ossibus agros. Alria. quaefestis suspendampallia porlis,
GLOSS/E VETERES
713,-Effert, e/et>a(,L 722. Finnaiis, adhuc, I.
715. Pependit, persolvit.I. 725. Redimire, ornare, I.
717. Miraiiere, aposlrophe, I. 724. Lauro, victoria, I.
718. Inhumala, dispersa, 1. 725. Princeps, Theodosi, vel Stilico, vel Conslan-
720. Manibus, de mantbus. — Excisa, perempta, I. tine, I.
721. Redeunie, Romam, I. 726. Inserlabo, ornabo, I.
COMMENTARIUS.
iiiscriplum frontihus circumfcrebant: ac multa un- B iougnanlesvtcmtus,vtctofesvicli sumus. Taceo de ipso-
d <juecolligit quibus.ntramque hanc consueimlinem n/»n inter se barbatorum dilaceralionibus, cum se in-
eoufirmet. Quibus addere j'uvat verbaOrosii lib. vn, vicemGolhorttmcunei duo, deindeAlani atgue Hunm
<ap. 55, ubi Theodosii conlra Eugenium pugnam variiscmdibuspopulabantur. RJtadagaisus,elc. Pergil
tlescrihil: Sciensuero (Theodosius) se essenonsolum narrare stragcm Rhadagaisi ejusque _\ercitu«. Exi-
s gno crucis tuendum, sed'el vicloriamadeplurum. si- Slimo Orosium in Illis verbis victores vicii sumusin-
qno crucis se muniens, signum viclorimdedil, ac sigTio nuere, Romanos, fovente Gotbos Slibcone,' ab ipso
ciucis signumprmliodedit, acse in bellum,etiam si Alarico viclos luisse, eum Urbem obsedit et irrupil;
nemosequerelur, victor futuriis immisil. ni<i malis accipere de aliqna levi-victoria, quam Go-
713. Gis., sublimiorcffert, ad oram sublhnileref- " ihi vicfi contra Romanos viciores, et post praelium
(erl. Alii, sublimioreffert. - _ _Pollentinura uegligentes, oblinuerint, quud narra-
.714. Claudianus de hello Geiico, Unoque die Ro- tioni Ciautliahiminirae consonat. Nam is in jianegyr.
manarependit Quidquidterdenis acies atnisimusannis. de Sexto Consul. Honorii aliam vietoriain pnst JPol-
Gothi a Siiiicone csesisunt anno 403, cum 30 anle Jeminum praeliuma Stilicone prope Yeronai» partam
' annos imperium Romanura invasissent. Cassiodorins commemorat: fJ/>iKoiiia periclo Jam procul, et belli
in Chronico perperam ad consulatum quintum Arca- medius Padus arbiter ibat. C.issiodoriusel Jornandes
dii el Honorii, qui incidit in annum 402, hellum Pol- sive, ut alii vocant, Jord.mus forlasse decepti sunti,
lenlinum rej'ecit. quo.l Orosiuin non bene inlelle°xe<int..liicerte Prur
715. InRat. hic versus postponiiur sequenti Cor- dentii versus aperte osiendunt iia luisse Pollentiae
pcra. Sensusaliud poscit. Intelligitur gens Pannoniw; „ Gothos disjectos, ut Roma jam secura censeretur. Ex
ei-at autem duplex Pannonia, altera superior, nbi " Orosio colbgitur elain non ipsum Stiliconem prjelio
iiiinc pars oriei.talis Austriae esl, altera inh-rior, ubi Pollentino adfuisse, sed Saulem ducem, cui summa
""nuncniagna j>arsHungariaeinferioriscum parte Scla- bclli "comniissafuir.
voriiae-. Pamioiiiam Sirmiensem Gothorum sedem 721. Aldusjiiserit e( post caput, quod tamen Jex
nominat Cassiodorius lib. m Variarum ad Colos- carminis respuit. Camillus Gallos Capitohum obsi-'
seum. di-ntes ejecit.
716. Ral., dicata rapinis, conlra metrum. 722."Ald., Fab., siana renitenli;^ renuit mctrum :"
717.Gis.ad oram, conjectajacent. renidenli est pro ridenti. , •
719. Claudianus loc. cu., O celebrandamihi cun- 723. Egm., misera; Yal. A, miserans; alii, miseras.
clis Pollentia smclis.Pollentia Liguriaeurbs nunc Po- 724. Thuan., /aitmpro lauro.
lenzoapud Tanarum. MuJliscribunt Polenlia. Aliacst 725. Ex hoc loco recie arguitur Prudenlium hnec
PolTentiainPiceno, ntinc MonteMelone.Omitto aliam scripsisso anteqnani Honoriiis triuniphasset, adeoque
Polientiamin Baleari majjori, nunc jPo/.cnza.DePol- inler victoriam Polh-ntimun eftriumphum Honorii,
lentia Liguria. bellum Polleniinum inielligitur. Et qui acci.iit "anno 40o exemiti', ut ait Tilletixmlius.
CJandianus quidem de Bello Gelico tradit Alaricum Grangaetisex Chnidiano <le Sexto Consnl. Honorii
fusum Ligurum regionesuprema. Sed cur Prudentius arguit fuisseannum 404, cum UunoriuSet Aristouae-
vers. 701 dixil, Tnscumqne solutn viclo amne preme- tus consiilatum tenereni:
bal ? Ptiio Alaiicum ad Tusciam et Tiberim perve- 727. Colligit Prudentius ea omnia quae in trium-
nisse, et posliuam inde excessisset, jnl Pollenliam jibo aliqno celebrando a jiopulofieri soicbant, serlis
victum. Videcommeni. ad vers. 729. Cassiodorius et Jj redimiie muros, lauro jiraecingeietunes, spargere
Jornandes narrant Sliliconemcum exercitu Romano flores, alria coronis decorare, portis suspendere pal-
a GothisPolTentiaevictum Itigattimquefuisse. Verum li.i. Qnaeomuia muliis jiosscnl confirmari; sed res
polius fides praeslanda est scripioribus sequalibus est certa, nec niinus obvia et elaj-issiinaadhuc exs-
Prrideniio, Claudiano ct Orosio. Et Orosius quidem tml, Romce|>ra_sertim,vestigia. Victoriusin Dissert.
posi Stiliconis scelus et obitum scribebal, neque philolog. pruba', olimiii usu !'usse.vela ex serico el
gesta apud Polleiuiam laudat, vicisse tamen Roma- auro ad ornaimii, cultiim et decorem alicujus aedis
nos concedit. Ita scribit lib. vn, cnp. 57 de Rufinoet sacrae,. ariuhus,, zojibonsqiie accommpdata ad mo-
Stilicone : Genlesoarbaras ille hnmisil, hic fovit. Ta- iluiii encarjii : de quibus boc loco Pru<ienlius.-Al
ceo de Alarico rege cum Gothis sttis smpeviclo, smpe Pruilentius de orii.nu loinploriim nunc minime agit.
concluso,semperque dimisso.Taced de infelicibusillis lllum auiem morem in eccle.iis servaium Paulinus
apud Polienliam geslis, cum barbaro el pagano dttci, uon seinel sign.ilicavit, de quo.videii possunt Ciani-
Iwcest Sault, summa belli commisbaesl : cujus iinpro- . jiinius in 0|>ere de Sacris fcdificiis, et Buonarroiius
bilate reverendissimidies et sanctum Pascha violatum niObservalion. iul sacra diptycha. Grangajus dubiiai'
est, cedentiquehosli propter religiohem, ul pugitarel, nn lantnm ponoe triumphali, an caeieri-,,Urbis poriis
exlortumeil : cum quiilem oslendentein brevi judino -|>alliain liuinipbo siis|>eiiderenlur. Conjicii tampn
Dei. el qnid favor ejus vosselj et quid nllio exigcrcl, ,<:o»(as hic sumi nr<>iaimis, <iuod mibi exnloraiura
'259 AURELUPRUDENTIICARMLNA. 240
828 Iinmunis (anli lielli, ac te siante suu ar- A HicChrislus nohis Deus adfuil, et mera virtus:
[mis 745 lllic lascivum, Campania fertilis, Iioslem
Libcra, et aure tenus Geiicosexperta tumultus"? Deliciaevicere luae, non Juppiter aciem
730- Scande triumphalem eurrum, spoliisrjue re- Protexit Fabium : sed juvit amuanaTarentns,
[cepiis Qiise dedit illecebris domitum calcare lyriii-
Huc, Chrislo •eomitanle, veni: datc, vincula" I [nuin.
[demam His ego pro merilis quse pramia digna repen-
Caplivis gregibus : manicas deponite, longo ... - -, - ~ . [dam,
Tritas servitio, rnalriim, jirvenumqne catervse. 750 Non habeo : membra staluis'effnigcre vile e*t.
Dediscalservire senex, laris exsul aviii, Virtutem nil vile decet : nam vile, qtiod a:ias
„'55 Discat et ad pairium limen genilrice reversa Eripit: sera cadnnt, aulfulvum deflttit aurum,
Ingenuum se nosse-puer : limor omnis abesto. Atilcandor peril argenti, si defuit usus :'
- - Vicimus : exsullare libet. Quld tale, repuUo Et fuscala silu corrumpit vena colorem.
Poenorum quondam duce, cpntigit? Ille petiine' 755 •Viva libi, prineeps, debetur gloria, vivum
Postquam perculeratlremefacia repagulaportae, Yirlutis preiium, decus immortale secnto.
• '
HOr, Baianis resolutus aquis durissima luxu ,: JJ 830 Regnalor mundi Cbristo sociabere in
- •, - • •
829 Robora deslituit, ferrumque Iibidine fre- , frevum: •
" Quo duclore meum Iraliis ad coelestiaregnuin.
[gii.
Al noster Slilico congressus cominus, ipsa Nil le permoveat magni vox rhetofis, oro :
-Ex acie ferrata virum dare terga coegit. _ 760 • Qui sub iegaii specie sacra morlua plor.ms,
GLOSS^.YETERES.
32». immums, secura, i. _ — t.ominus, siniim, i.
751. Djle, permiuiie. — Pemam, uf tollam ego , 745. Hostem, Annibalem,I.
'Roma, 1. 746. Acrem, fonem, !.
, 752. Manicas, ligaminamanuum, Iso. -. ~47. Fabiuni, unui ex tercentis,i.
754. Laris, doinus, I. . , 750. Malnis imaginibus,I. ,
" 738. Poenorum, Africanorum.—Duce, Annibale,I. 754. Silu, vegligentiavel vetustale,I.
759'. Repngiil»,vectes, pestulas, 1. , 757. Regnator, Constaw.ine,I. i ,
740.' Baianis, campanis.—Luxti, luxuria, I. ;~ 758. Quo, illo, I.
742. Al, lonqe poktea.^- Slil.co,socius Constantini. 759. Te, o Symmache,I.
COMMENTARIUS.-
Mdetur. Etiam IKCC fonsuetiido adhuc permanei, nt 742. Ileinsms cutn suis scriptis, Ral., \Veilz., GU
-diebus-solemnioribus, eecleslarum«t domoium ja- ad oram, congressus.Ald. Yai. A, Urb., Alex. etahi
iiuae
" 728. et feiiestras peristromaiis et paliiis omentur. ' cbngressurn. Melius congressus. — Quamvis praelit
Yat. corrupte, acceslautesub armis: Polleniinti Slilieo non adfueril, dkitur lanien con.
• 729. Rati",-A,Egm.,'Widm. a prirna manu, Gis., Alpe Q gressuscominus,qtiia<>jus consiliiset providenlia onv
Aenus. Ald.,••Alex.; Urb., Vat. A, Weitz., Thiian ,. •niagerebantur, etprailio alleri trans Raduin prsesens
fpnfislanliorcs Heinsiauj, Jureii codex, aure lenus, "videmradiuisse. • •
quodlonge melius est. Yat. A, lumultos: corrige lu- 745. Gis. in textu, virum; ad oram, iiirfti»;Clau-
multus: Alaricum non procul ab Urbe fuisse ex lioc ilianus, vi Consul. Ilonorii: Ut cltalybe induiosequi-
versu colligiiur, uti etiam ex versu 701, Tuscumque tes, et in mrelatenUs Vidit cornipedes:~Quanam de
«.olunivicto'amne premebat. Et Clatidianus refert, genle, rogabat, Ferralivenere v'ri? Si versti superioii
iiicenia Uomas, audilo rumore, cfuisse.reparala, vi legas congressum,consirtictio erit, Coegitvirtim, cou-
consul. Honor-.,Addebant pulchrumnova mosniavul- pTessumcomintis, dare ex ipsa acie lerga ferrata.
tum Auditoperfectarecensrunwre Gelarum.Ac-revera ISon assequor quem sensum reddat virum seu tiro-
Jordanus de Rebus Geiic. narral Alaricum'ad pon- mm ad niarginein Giselini, et in ahis eild.
tem applicuisseCendiniani, qui-tertio milliario a Ra- 744. Gis. 2 ed^, el mea v:.rtu$.Moliusin 1 ed. crni
venna aberat, «ubidegebai luneilonorius : a qud-enm scriptis et aliis cdd., et mera virtus.' De hac voce
Alaricus sibi suoque exercitui Gallias Hispaniasque ineia ltertim loqui nihil est necesse.
obtmuisset, Italia discessit, et in Alnibus Cottiis 747. Rat., Alex., Uib. alnque, juvii amomaj el
apud Pollenliam pugnare coactus esi.: quod videtiu- glossa Alex. scilieet Ulum. Ald., TYeiiz,tiici»,ueinpe
-conlirmareOrosius ad vers. 719 laudatus. Foriasse Aunilialem. Meliusjuvil, quod lenuii Iteinsius, <iuaiu-
Tuscum solum rceie inleliigilur de Tuscia Circumpn- viscodictim discrepautiam non a.lvciierit. Fahins h c
dana, ul ita Alaricus nulla ex parte Hetruriam ae est Ctmciatoi'ille celeberriintis, Vnus qui nobiscun-
Tibenm alligeril, el Roma aufe tenus expeila fueiit ctandu restiluil rem.
Geiicos tumulius, qu:a Alaricus ad pontcm Condt- O 719. Grianiinii lrgere promeriiisn n seinel moiiu:
niani applicuerat, non ullra progressus. ' ei iia qtiidem i-cp<'i iMiriu Alex. el Uib-
750. Rat,, JWeilz.,spoliisquereperlis. - 750. Vat. A, ilalui; Legeslaluis.
75i. Gis. el.alii vulg., datavincula demam. Aldus 75U Yat. A, nit.lale decet.
•eumscriptis jam ediderat date, monuitque Gifanim, 752. HeLasiusait in sciiplis esse £iipit, non eruit
^erbo VESTIRE, eleganler id dici dale, vinculadeniam. Ne^cioquis eiuil edideril.
Yirgiliiisiv ^En., Date, vulneralymphisAbluam.Pru- 755. VaL A a prima manii defluit usus.
tlenlius ip^e Apoih. ver?. '594, Date,pandilelibrum. , 756. Ahl., Gis., seculo, cum Alex^, Lib, et aliis.
753. Egm. a.maiiu prima, calerva. ld tentiit Ueiusiu»,sed ndiil ,e\ mss. niomiii.Weil/.ius
756".Yat. A, maleingenium se nosse. ExYirgilioM cum stii«, Rat., secntunt. Meliusesl seculo.
JLn., timor omnisabcslo.imitalus etiam id estJuven- ;59. Vat. A, rheloris oris. Alex., ore. A1iimeiius
cus lib. III, %'umpavidisVhrislus loquitw\ limorom- rheloris, oro. M.irieltushinc arguil Symmncliiiiovain
tiis ahesto. liane fuisse legationem ad Hoiiorium, ob qtiam ut
759. Aldi error poslquamperlulerat. Anle Prudcn- iesponderet, hos libros ad Hoiioiiuui su'ip»it Pru-
tius dixilc/ausliB, nuai nunc repagula porla,. dentius.
241 LIBER II CONTRASYMMACHUM. 242
Ingenii telis, et fandi viribus audet A Ne quis Romuleas damion jam novent arces:
Heu! nosliam tentare fldem : nec te videt, ac , Sed soli pacis dominomea serviat aula.
1 Sic affata pios Roma exoravit alumnos,
[me '
Devolos,Augusle, Deo : cui-sordida templa Spernere legalum, non admittenda petentem :
Clausimus, et madidas sanie dejecimus aras. 770 Legatnm Jovis ex adylis ab haruspice missum,
/65 Unus nostra regat, seVvetquepalaiia-Chrisius, At non a nalria : patriae nam gloria Christus.
GLOSSvEYETERES.
7G9.Non admillenda, non recipienda, I. 771. Palria, Roma, \.
- 770. Ab haruspice, «6 Apolline,amagis, I.
COMMENTARIUS.
" 765. Palatia dicta sunt domus snpeibse et amp.ac,- IVDICIVM.TANTO,MVNERl.HOC. QVOQVE.AD
'muiIesiniiionieRomsePalaliiio primum slrucl-.rsunt. DIDIT. VT. ALTERAM. STATVAM;PARI. SPLEN
Ipse mons Pa'alium qnoque voeatnm esi. Ce-seo DORE. ETIAM. APYD. CONSTANTINOP.OLIM
1'rudeiiiiuuralhidere ad lemplum Romae.di-se,de quo COLLOCARET . .
'<gi ad vers. 219 lih. i, quod i.nmonte Palatino fui se yj Hanc
. <-xClaudiano colligilnr. Decodem teniplo aeripiu inscriplionem, cum conferre vellem, non reperi.
verba mox legenda,- Mea serviat aula: nam atihim et Eam referl.Grtiiertis pag. CCCLXXI num.3, ex Smeiio
•pro lemplo sumi fusius alibi oslendi. Nih.I lameii Boissardo. In ea deseribenda Smelium polius »e-
ctitus qui lestatiir a se visam in basi sub Ca-
prohihet quominus de lota Roma ejusqtte acdibus in-, pitolio,sum, sed cerlum locum non designat. Roissardus,
telligalur.
1 768. Rat., Gis.,' sic effala. Concinnius est uffata 5 part. Antiq. inonmn., pag.,53, apnd Franciscum
cum ahis. Luca exsiare inscripiionem affirmat. A dexiro lalera
771. Aldus male disiinguit a.patria pairia;-, nam. b.isis legebalur :
'Oxon., patrim sua gloria. PrticleiniiisSymmachtim DEDICATA.III. KAL. MAIAS
a
legatum pairia iivssttm negai, qiiia pleri.jue nobiles
Romani jam ad fidem conversi erant enm ipse Sym- D. N. GRATIANO.TTIIET MEROBAYDECOS
' juacho respnndehai, ^uam et quia eiinn olinv tura Sym- GraiianuS etMerobaudes consules fuerunl auno 577.
machus relalhiwm Yaleiiiinianosecundo «li- Hinc ralio Jureti pelilur, quia SymmacliUs auctor
lulil, mu'li Christiani senalores disseiiliebaui. Alio- cpistolarum consiilalum non gessil anle annum 591,
tjuin exploratum estex ejusR-Jaiione et ex Amhrnsii et praslerea Symmachiis, qui ea inserlptione latida-
Resporisioiiibus,'revera Syminacliimi-liujusinodi-le- lur, Lucius^icittir, Symmachusvcro epislolographus
gaiionibus pro resliliienda ara Vicloriaefuiicliiinlus- Qniiili prjenomen in vcll. codd. el apud Mncrobiiun
se, a senatu missum. Quolocoqiurreudum etcxpen- ei Sidonium habel. Caaierunicnm oriinia inscriplio-
dendum a nobis est an inserijSiioqmcdam veius quae n;s elogia opiirne in Svmrnaclmm epistolographum
circumfertiir, ad enm pi-nineat : nam Weiizius el C cadant, cum nullus alitts luno floriiprit Syinmaclnis
, Chaiiiilar.lus, qui eam prolerunt alque huie Sym- queiii tantam nominis ceiebiil.fem li.ihiiisseconslei,
ma ho aiirihuiini, nul ain raiionem tluli.tandi advcr- ciim in la-tis consularibns Lucii praenomenSym-
i.ru.il, "qiiamvis jam olim Juretus comemlerit ad , macho episiolographo aitribiiamr, valde probahije
Syiimiachum -hunc ep'slolographiim iiiscriplionem ,i<idico-huiceidem Symmacho inscriptionem conve-
h nc u»n spectare. Prufccto de patre "Symniaihi nire. PraanomenQtiinli fonasse illiin .cqdd. hresiU
cpistolographi pleiique aecipiunt verha' Aminiani quia filins ejus Quiiilus episiolas post ohilum patiis
lib. xxvii : Mitlto lamen anlequam hoc coniiuynel, edidit. Neque satis liquel an pairem an filinmMacro-
Symmachtis Aproniano succesil (in Urliis pracle- hius nominet. Quod si liluliisconsulis in inscriplione
rtuia) inler pmcipua nominandus excmyla doctrina- expressuslde consulaiu ordinario intelligendos est,
•iimi at;ue modeslia;, quo instanle Urbs sacralisshna ntillns in fasiis consulaiibus apparet Symmachus cui
vl 0 copiisqueabundunltis so ito fruebalur, et ai><bilioso sialua adjudicari possit, nisi forte Symmaehus ille
• punteexsufifl/af, alquefirmsdmo, quemcondidilip e, qui cum Gallicano consul luit anno'350 hoc esl 47^
i'l magna civium Utlilia dedicavit, inijrulorum, ul res annis anleqnam statua dedicareiur. Quid aulem prn-.
docuil aperlissima : nui consumptisaliqnol ann s do- hibet quominiis Symmachus episKiIographusconsii!..
mum ejus in transliber.no liactu pulcherrnnamincen- MiJfeclusfuerit ante anjium 377? Imo vesligia ejus
daunt. Inscript.o vero haece t: tligniiaiis non ohscura deprehendo in epist. 1, lih. 1,
uhi de se ait : //05 inter juvenile decus, sed honore
PHOSPHORII seniliBisseno celstts, Symmache,fasce cJuis. Jureius
L. AVR.:.. AVIANiO.Sy.MMACIIO.V. G. j) »1 inlelligjt de consulatti ordinario Symmachi anno
PRAEFECTO.YRBI. CONSULi. PROPRAEFECTIS 591 aique iride argnil Symmachum juvenem consu-
PIUETXMIO.1N.YRBE. RO.MA.FINITiMISQVE iem rcnuniialuin.At paruin congmitraiio lemporiim.
PROVINCIIS.PRAEFECTO.ANNONAE.YR C mperttim est Symmachum jam anno 582 lui~>e
BIS. ROMAEPONTIFICI.MAlORI.QYINDE• spnauis lcgatmn ad Gratianum pro ^epetenda ara
CEMVIRO.S. F. MVLTIS.LEGATIONIBYS Yicioriae. Praeterea cum Symmachus pracfeciuram
PRO. AMPLISSIMI.ORDINIS.DESIDERIIS- Urbis accepii, iia gralias Yaleuiiiiiano juivori og«
APVD.DIVOS.PRI.NClPES.FVNCTO.QVI episl. 15, hb. x: Quielomihi, et jdm pridem a,desi-
PRIMVS.IN. SENTENTIAM.ROGA deriis honorum remoto proefecluram,'mull'S cupitam,
' Kl. SOLITVS.SENATV.AYCTOHITATE.PRVDENTIA.ATQ t.pontetribuislis; et Theodosio episl. seq. : Mjejdudum
ELOQVENTIA.PRO. DIGNITATE.TANTI. ORDl procdnsuluremvirum, cedenlemjum diu polentiummo-
NIS. MAGNIT.VDINEM. LOCI. EIYS. 1MPLEVE ribus, anle capne maghlralum quam epspcctare vo-
RIT.AVRO. INLYSTREM.STATYAM.Q.VAM luislis. Minime ergo consenianeum est- diceie liiinc
A. DOMINIS.AYGVSTISQ.NOSTRIS.SENATYS ' Symmachiim adhuc anno 591 juvenem fuisse. Quin
AMPLISSBIVS.DECRETlS. FREQENTIB. IN etiam hunc- ip<um a Marcellino verbis qtne supr.-i
PETRABIT. lDEM.TRIVMFATORES.PRINCIPES ascripsi laudatum fuisse suspicor. Majorem dilficul-
NOSTRI.CONSTITVI.ADPOSITA.ORATIONE.IYS latem creat alia iriscriplio, quam proferam el expeit-
SERYNT.QVAE. MERITORYM.EIVS; ORDINKM dam ad vers. 909, ubj de po.iiiificaluSynimachj " di^
ACSERIESI.CONTlNEKEr. QYORVM.- P ERENNE seram.
243 AUHELU PRUDENTH CARMINA. 514
S31 Persisiit tamen affirmans, iter esse viandi A '
Ut mercatori: ncc fluctus secins hosli
.©32 M'iItiSdum,variumque, Deus c.um quae- 834 Obsequitur, qtiamcum licitaefert transtra
[rilur unus. [caiina;.
Hinc alios, asi iude alios properare seorsum, Ergo capax ulriusque rei natura creandis
7,7.5 Queinqiie per anfraclus proprios : sed compia Se praebetpopulis, nce haheldiscernere dispar
[eodem 795 Vivenlum ineriium, quos lanium pascerejussa
S33 f'ne coarctari, simnl et concurrere in [ esi.
[tinum. Servit euim mundiis, non judical : lioc si.ii
Quin etiam coeltim,aiqtic solum, v.n os, mare, [ summus
[nubes "Naura dominus^iir.escniilain leinpora servat.
Omnibiis in commune dari, vd <|tiicolimus te, Nnnc adsunt lioiiiini daia lufincra legibus
Clirisle, vel exla litant sctilptisqm tabida saxis. [ ijsdein,
7.S0,' Kon.negocominunemcunctisviventibususum Queis coneessa semel : fons liquilnr, amnis
-Aeris, asirorum, pelagi, lelluris, el imbris. [ innndal,
Iino eliant injustus pariier, justusque sub uno 800 Velivolumratibus mare iiridiiur, influit imber,
Axe habitant: unas capil impius, elpitii attras : B Aura volai ienuis, vegelaitir mobilis aer,
Et res naturoefit publica, promplaqtie cunciis,
Castus, et incestus : merelrh, et nupia : nec
Duni servant elementa suum famulanlia ctir-
[ alter
785 Ore sacerdoiis, quam mirmillonis anhelat [ sum.
Sic prohus, atque reus capilalis criminis iisdem
Spirilus, aerio vitani qui temperat hau-tu. 805 Sderibus, f.icilisque poli boniiaie frtiunlur.
Niihcsverna pltiitzephyro impellenle: sedteque Yiverecommunecst: sed iionconimime.mereri.
Furis, et innocni fecundatrura coloni. oenique Romanus, Baha, Sarmala, Vand.iliis,
Guigitis a<siivisic pura fluenta v.atcr, | Hunnus,
790 Ut lairo fessus, adil: s'c piraiis mare servit, GaeluluSjGaramans,Alamannus,Saxo,Galau'as,
GLOSSJE VETERES.
i7s. viantli. ad veritalem.,1. i87. verna, venmlis, 1.
775. Gompita,compelumdicilur,nbi muitmvimcom- '790. Piratis, marinis lalronibus, I.
petunlur, id esl junguniur. — Eodem, uno, I. 795. Ulriusque, buniel mali, I.
779. Lilani, sacrificanl, I. 797. Servat, in die judicii, I.
780. Cunclis, esse, I. i 802. Prompiaqtie, quia servtt omntbus, Iso.s
785. Axe, cce.'o,I. 804. Capitalis, quo reus capite plecii debel, I.
784. Inceslus, pollulus, I. 808. Garainans, populi Sicilim.— Galaulas, populi
785. Ore, de ore — Mirmillonis, scurrw. Mirmillo in Urienie,I.
gladiator fuit, el ponilur pro omni hcmicida, I. C
COMMENTARIUS.
772 el /i5. vat. &, esse vocandi, mimis bene. Vi- /90. Val. A, mare fervci; melms aln servil. Ral. n
delurPniileiuiusagnoscere SymmaeliiiinumiruDeum priina inanii, servat; supra, tervil. Sencca hb. iv de
f.iteri. Non tnmen iia est.: nam argninenlum Sym- Jicnef., cap. 26, Si deos imitoris, da el ingralis bene-
niachi in eo versatnr, qupil mullsesunl vi;e qnrerendi ficia. Sceleratissol .oritur, et piratis patent maria.
Diviniiatein; iiapi :rque eam qiiairuni qui unum ac 791. In Vaf. Adesiderantur hapcverha, nec flttclus
qiii iJures Deos astiuiiiy. Yide vers. 879. seciushosii. Egin., mendose, sedius, pro sccius.
774 Ald,, Alex., Urb., Wpilz.^ seorsum.Heins,, 79v2.Ald., Tornses., .Galland., Gisl in lextu, do-
Gis., Ra\.,.seonim. minm. Rat.. Weilz., Widm., Palai., Heinsiani et re-
775. Alex., Rat.. anfractos. Alii, anfiaclus.ym. centiores, licitce.
A,'Rat., Widm. scribunt compeia. Weitzius, qui Al- 800. Heinsius mallel impluil iinber.
litini allegat pio competa, non viderat hujtis corre- . 804. Arnobius bb. IV, Fervorem genitalem solis
clionem rompfla. Videcornmenl. ad. vers. 7 prxf. 2 Deus, nocliset lempora, ventps,plm ias, frugescunclis
Apoth., ubiplura dixi de orthographia vocis cum subminislralmqualiler, bonis, malis, injusiis, servis,
pitum. pauperibus, divitibus. Mailh. v, 45; Ul silis filii Pa-
779. Huic versui verba Symmachi subjiciuniiir: tris veslri, qui solemsuum oriri facil super bonosel
Mquum est, quidquid omncscolunt, unimi putari. lia- malos, cl pluil superjusios et injustos.
dem spectamusastra: communecoslumest: idem nos 807. Urb.,Widm., Rat , Dana; Vat. A, Deba;
niundusinvolvit. Quid intere&t,qua qmsque yrudenlia A!d., He'n<., Weiiz.. Eum., Alex., Daha ; Gs., Daa;
verumrequiral ? Uno ilinere non potett perveniriad <QFahr.( f)ea. Rat. scribit Wamlalus, Fabr. Vandulus,
qrande secretum. al.i Vandalus. Alcx., unus, ememlaHnnnus.
•tam 780 A\il., communecunctis.viventibusipstim.yeTpe- 88. fleinsiani scripli et alii, Garamans, elAlaman-
ram. ln Toui. eiiam ' eral.ipsuin, quod Lalitiius cor- nus : Heinsius lamen edid.l Garamas, Alamanus^
Glossa inepte Garaniantas populos Sicilire dicit, nt
rexit. i
786. Egm., Val. A, hausto. Alex., auslu; supra, Galaulas poptilos in OriiMHe.Nonnulli scribiuit Ale-
liauilu, <|U0<1 vcrum esl. mannus. Ral., TJiuan., Galaula : fonasse Galaules.
787. N.ubisVat. A, more aiiiiquo. Oiosius lib. l, cap. 2, in Afriar descripiioue : A me-
7S9. jibtiva smulyca uinbiosain quibus persesla- ridie gentesAulolum(al. Autolum)quas nuncGaulales
tem pecoia vitnnt caloreui solis, ex Servio ad ni (sio) vocanl, usque ad oceanmn Besperium conlin-
Georg., ubiajddit ex Slatio, El umbrosipaluerecestiva genles. liic eslterminusuniveismAfrica;.Au'oles sive
lycwi. Pi udeniitis gurgiiem asliviw dicir, npn taiu Autole<a Lue.inolili. iv vocanlur Aulololes, et sunt
q»,odinnbrosus esse possit, qtiani <|iiiaper ausialem pnpnli Numidis ac Gcltiiis liiiitimi. Grarig.cusail s-e
ejus aqua vitatur calor. aptid geographos non legisbcquis ii!e sil populus, et
2;5 LIBER II CONTRASYMMACHUM. ' 218
S35 Una omnes gradiimlur htimo, coelumom- £ Edita, terrenis quibus est vigor cx elementis,
[nihnsunuin esl. 825 ATiificisqtiia Palris opus discrimine nullo
' Unus el
oceanns, nostrum qui conlinei urbem." 'Inlluitin medium, ncc avaro munpre currit,
A<ldoaliud, noslros potant animalia fnnles. Anle" dalum, quam priinus'homo sordescerct
Ipso lore milii seges esl, quo gramen onagris, [ Adam.
Spurca sues nostro amne nalal, uoslra inlrat Nec vilio ulenlum restriclum deiicil, aut se
_ [ et ipsos Subirahit indignis, nee loeda, aut mrpia vilai.
, Aura canes, animatque levi fera corpor.i flatji. 830 Haud aliler solis radius columinai omnes
Sed lauluni distaul Romana, el barbara, quan- Diffusosplendore locos : ferit aurea lecia :
[ liim Sed ferit et nigro sordenlia culinina fiimo.
Quadrupes abjuucta cst bij)edi, vei tnufa lo- Intrat marmoribus Capiiolia clara : sed ihtrat
[ quenli': Carceris et rimas, et leira foramina clausi ,
Qiiaiittiin eiiam qoi rite Dei praeceptaseqtiun- 835 Stercoris, elspurcam redolemi fornice cellam.
~
. [ tur, Sed non illud erunt obscura erga-lula, quod sunt
Cultibus.a slohdis, et e<rum eir-uibus absunl. - 837 Begia gemmalolaqueaiia Itilva melallo.
Non f.icit ergo pares in relligione lenenda JJ Nempe magis non illud erunt, qui numen in.
83S A^Tis,etcoelicommunio: corpora lantum [urnis
Gignit, alii, reparal, recidivaqueseminaservai; Quaerunt,ac lunmljs, eflarvas sanguiiieplacarit,
lNecreferl, c»jns generis, cojtisve figmap, 840 Quod sunl, qtii summum coe'i dominumvene-
Auteuius merili: modo sint, ut tornora terra irantiir.
GLOSSJ: VETERES.
811. Nostros, JJJIOS nos polamus, i. 819. Teuenda, qtimcst servar.da,l.
iili. Onagris, OJIOSa4nus; inde onager , ashnis 82-2. Referl, distal, vel interest,' nulla distanlia
ngreslis, I. est, I.
815. Suis, nominalivus.'—Nostro, quo nos nala- , 825. Terra, de lena, IbO.
IIIIJS,I. 825. Discrimine, discrelioiie,I.
814. Fera, fortia, I. 826. In medium, ?'>icommune,I.
815. Romaua, ct barbara, Chtistiana, et gentilia, I. 827. Sordeseerei, peccaret, I.
816. BiDedi./iomi.i.I. 838. Masis. dicam. — Enint. vana res. I-
COMMENTARIUS.
duhi al nm iranspositione dictum fuerll Galaulas 817.'A!d., Aiex.. Gis.,Heins. el recenliores, qnan—
pio ff««//i/jis,'Ciijusgentis memihit Orosius. Suspica- tumetiam. Kat., Weiizius cum suis scrijiris, etUrb.,
ttir eli:im legpndum Galaudns: nim in yEihici Cos- lantkm etiam.
mogiaphia invetier&t.4meridie qenles Aulolum, quas G 818. Heinsius corrupie, errotibus absunt..
nuitc Galaudas vocanl, usque ad oceanum Hespenum 819. Vat'. A inale, nos facil. Rat., in religione-
continqenies.Yerum ha'c ipsissima sunl Orosiiverha, luenda. Heinsius id exrressii, Weilzium secutiis, narri
liisi qiiod Galaudas seribittir p q Gaulalas. Haec no- Gis. elplerique alii, in reliyione lenenda.
iiiina propria facile ab exscriptorilms coiriimpuniur, 821. Ald., Ileinsius ctim suis membranis, Weitz.,
"nenue dilficile est ut aucl. res alii alio modo ea Widm. supra, recidivaque.Gi''., Fabr.j Widm. apri-
eiiuntieiit. Cajlprum in nounulJis Orosii ediiioiiibus ma-manu,Rai., redivivaque.Pr.Tstat recidivnque1q, iiod
vevera legittir Galaules. e\s"'al etiam in A*le\., Uib., Jureli codice, ei Gifanii
812. Gis. ad marg., Widm., Rai. a prima manu, vet lib. iu vprboYiCTiis.
.JIagris pro onagris. GlossaWiiim. etiam slal pro ona- 826. Barlhius lil). LXAdv., cap." !5, monet iii me-
gris, et in Rat. aliena nianu est onagris. Urbin. scn- dium venire dici, qtiod onininm usibus daiur, ex hoc
bit lionagrs. yer->u Prtidrruii, elYirgilio l Georg., In.medium
815.- Ald.,Hat. aliena manii, Egm., Widm. supra, qumrebant,ipsaqne lellus Omnia liberius, nullo po-
Fabi"., Gis. ad "oram, sordida sus. Gis in lextu spur- scente, ferebat. Ovidius lib.*AV Metam., In mediimt..
caq- e sus. Urb., ilat. a prima iiianti, Widm. a piima discendadabal.
- 828. Ral., ac se; alii, autse.
manii, duo JSoher., spurca suis. lleiiis. , Alex.,
Thtian., spurca sues, Rectus casus .sues, vel suis, ut 850. Lat.,Urb'., Alex. a primamanii, Gis., W<'itz.,.
plebs, plebes,plebis, et am in nominativo more anii- colluminal.Ald., lial., Tornass.,V:it.A, cum'lumiiiat.
quo. Thuan., etipsas Aura canes. Canes femineoge- Magis sensni congrlii cotluminat. Alioqni veibuui
nere passiin a poelis usurpari ;mimadvert t Heinsius. jv Piudenlianpm esl luminal.
-816. Ral. reienti manu, prioribuserasis, AbjunclA 852. Tertnllianus, de„ SpecUcu'is cap. xx : Sol,_
rst quadrupes, seqnilur deinde aniiqua librarii inanu imo ipse deus de cwlo speclat, nec conlaminalur^,
lipedi vel mnia loquenli.Ald., Fabr., Torn.es., Qua- Plane sol et in cloacamradios suos defet% necinquina--
drupedes Lip'di abjunclm,mutmveioquenti, -quod ex- lur. . -
statpaiiter iu Egm. et Oxon., nequis recentem cor- 855. Val. A, viitns», Capiloli ul lara. Duo erant
reclionem esse ptitei. Heinsius non videiur notasse, Capiiolia Komae.,et alia alibi. Sed Prudeiiiius aodes
mendum ly-pographiciimin textu 2 ed^Gi-elini ad- superbasinlelligil.
juncia ab huc faisse correctiun per abjuncta..ldi-m 835."Aldl.-Egm.",Alex., Torn*.mcnd<>se,redolent
Giselinus in noiis monet, numeri aequabilitateinse-i'- in fornice.t Urb., li.M., .potiores Hein i.uii, Weilz.,/
vandamesse ex m?s. quadrupes, non- quadrupedes. tedblehli fornite. Gis. ad or.un, redolenli in fornice.
Gifaniusquoque \erho INCEDER',; legit ex \el. lib. 856. Giselinus in emt*>nd?lis monoii quod cs-epar--
QuadrupesabjuncPi est, eic In Hymrio2Peristeph., liciilain refereiilem, ut iulra etiam quod sunl, qui
abjunctas plagas. Ul "supra dislanl, sic nunc eoilem summum.
sensu abjuncta esl. Apud Aviium abjunctm partes, 838. Iri g'lo«salegercm unares.
abjiincta elementa. Apud Hericnra Altisi-iodorcnseni 810. Rat., Toin., quolsnitt, iiiinus bene. Idem, qui
abiuwlo corpore. celsi dominum.vcnerantnr0'tympi, sed duaevocesce tt
2" AURELII PRUDENTIIpARMLNA. 2«
Jusiitiamquelitant, et templumpectorisornanl. A S55 Et lot stint ej'usdivortia, quot icmplorum
Secreium sed grande nequit rationis operiae - Signa, quot aeriis volitant phaniasmala mon-
Quaerialiter, quam si sparsis via muljiplicelur [stris.
Tramilibus, el cenienos terat orhiia c illcs, , Aut hos ihyrsigeri rapit ad Dionysia Bacchi,
845 QuaesiiuraDeumvariata indage latenlem. Illicit aut alios ad Salurnalia fi-sia,,
Longe aliud verum esl: nam muita ambago Aut docet, occultus quae sacra Diespiter infans
[viarum 860 Inter linnitus solvi sibi posc.Uaheno».
Anfraetus dubios Iiabet', et perplexius erral: Janique lupercales feruhn; nudiqde peUnilur
Sola errore caret simplex via, nescia (leetf Diseursusjnvenum.Megalesiushitic spado, d.ris
Iu diverticulum, biviis nec p'uribus ancpps. Jncensns furiis, cascaad responsa vocatur.
850 Non lamen inficior, duplex occurrere nobis Sunt, qui qnadriviis breviorihus ire parali
- Semper iter, geminis morialiu partibus ire, 865 S39 'ViliaNiliacisveneraniur oluscula in.hor-
838 Cum dubitani, quonam fcrat "ignnrautia [is:
[gressum. Porrum, et ccpe deos imponerenubibus ansi,
Aliera multifidaest: at simplex altera, et una. Alliaque, et Serapin coelisuper astra Ioeare.
Una Dcum sequitur, divos colit altera plures, B Isis p.nim.i't. Rp.ranis.ot eT.indisimi;ioanila. -
GLOSS^ VETLRES.
- 842. Nequit, non valet, I,
Dionysia, ad servitia, sacrificia, vel fesla; nam Dio-
843. Spirsis, divisis, 1. nysius esl Bacchus, I.
845. Indage,.im)esij'<5(a(j'onei
Ulrumqueftcit: indago 858.' Illicit, sedncil.— Salurnalia, Saturni, I.
'ndaginis, et indagoindagis; indngatione,I. 859. Diespiier, Juppiter ideo vocabalur, quia die-
846. Longp, ralde, pro veriusest quam tu dicis, I. . rum paler apudeos credebalur; pater diei, 1.
847. Anfraclus, cireuitus, I. 861. Lupereales, festa Panis, qumila celebrabanlur,
830. lnficior , nego , infileus, negalor rationis ulnudiper plaleas cticitriissenlIwmines,I.
- mem,I. 862. Megalesitts,sacerdosOpis a Megala civitate,in
851. Geminis, in bonumet malum, I. qua colebaturBerecynlhia,I..
852. Duhilanl, ipsi mali, I. 863. Caeca,occulla, I.
857. Tliyrsigeii, ihyrsumgerentis.-—Rapit, via. — - 868. Isis, qum et Inachi filia. -»- Serapis, deus
COMMENTARIUS.
dominumsunta recenti minu, piioribus erasis, reli- 860. Ral., ihintos; non hene. Minncine,Coryban-
quaeeadem manu veter s lihrarii. tum cymbalit,ne paler audial vatjilus, linnitus editur.
841. AigumentiimSymmach . Ovidiusiv Fast., Ardua jam dudumresonat linnilibus
844. Vat. A,"menilose.. obiia calles. Gis., Fabr., Ide, Tulnsu( infanti vaqiatore ptier.Scilicel Coryban-
iramilibussi cenlenos.Heiiisius in noiis, tramitibussi tes pnlsabant a>ribusaera, ut ail Lueretiiis.
centewscorrexi'i,esiiispo<ioribusper trami.ibusel cen- 861. Ha»feruhr. lupercorum eranl hircinaepelles,
tenis: puto excidNse mendiim, ac lesi in pjns noiis C qnarum ictus calomusdicebalnr, ut colligi videtttr ex
debere TRAMITIBUS SI CENTCNOS, tramitibusel centenos. Juvenalis Scholiaste ad vers. 142, sal. 2 , Nec pro-
Ita enim edidit iramitibus et centenos, quod Iiabent deil agili palmasprmberelupeico. Liipercorum iternm
alii edd., et mss. cmn Jureti codice. nientio recurrit in Lmireiiliovers. 518, ei Romano
845. Rat., lalenter; alii, lalentem. vprs 162. De voce catomusvde commeiit. ad vers.
846. Heins., Cliam. male, multa mnbage.'~flocip- 697 in Roniano.
snm Prudentii argum'eniun adversus eos Iiasreiieos 862. Ral., magalesius; alii, megalesius. Nola liy-
promoveri polest qiii salutem aelernam' iu qualibet pallagen discursus nudi pro discun>usiiudorum ju-
secta esse jaciant : qiioil egregie, his laudatis versi- venttm.
lius, pr.i stitit Joannes llessels du Officiopii et Chri- 863. Oracula reiponsa dicebanuir, ul responsa «'-
hiiausepacisvere amantisviri, exsurgenteaut vigenie byHm,responst deorum.
haeresi, cap. 34. 865. Hat, scrihil Imlusciila. Jiivonalis sal. 15, O
81-7. Rat., anfraetos; supra, anfractus. sanclas gentes. quibus limcnuscunlurinhoriis Numina.
848. Ex Proverb. x, 9: Qui ambulal siinplicUer, Ibidem Jtivenalis jilura de rnlicula superstiti ne
ambulat confidenler. /Egypliorum, ut POITHIII,el cepe itefas vioiare, el
849. Potiores lleinsiani, in deverikulum: quo re-' frangere morsu:
spicit Alex. indevnliculum. t 867. Vat. A et potiores Heinsiani, Serapen, nnn
850. Egm., Witlin. ad oram",infileus : ex quo su- Serapin. Uat. eliam Serapen,qiiantum poleral vesli-
spicatur Weiizius iitfiteor. giis veleris s-criplurfeconjici: nain correclor ineptus
851. LactantinsJib. vi, cap. 3 : Omrcisergohmc de j) abrasit, et sic vers-nmconciiiiiavil, Alliaque, ei cmli
duabus viis dispulalioad.frugalitotemac lnxiiriam spe- super a tra lacure Snapht, el po-,1 himc versiim,
ctal. Dicunt eniin humanm vitm cursum Yuit^eimesse alirasis eiiain priurihus, Etpaslam cotu'nis Ibin: re-
eimilem, quod unusquisquehominum, cum primum deunt sed eodem. Deimle in margtiip, Ista, Serapis
adolescentimlimen aitigerit et in eum locumvenerit, enim, et ptmgrawlisimia catida. 1 Oiiiiiinovolekal se-
partes ubi se via findit in atnbas, hmreatnutabundus, cundam in Ser.tpis ptodooi.' Iniellige versum inargini
ac nesciat in quam se partem potius inclinet. De hoc additumcounecli versui pr.ooe.leniihocs<>nsu,redfiu?i/
lnvio. virtuiis et viiii v.de comment. ad yers. 789 sed eodemista. Marlialisquiilem secund.imin Serapis
llamartigeniae. produxit, oamih-mlamen corripuit MariiaimsCapella
855, Uat., mullifidi; snpra.recle, muJifida. Weit- lib. ii, Te Serapim Nilus, MemphisveneraturOsirim.
zius cum suis, Gis. ad oram, et Heiiisiuscutn allero, ln noiniiiibus projiriis.-pnescriiin harbaris, permissa
Roti., allera et unum Una'Deum quod concinnius'vi- est hoeclicemi.i poetis, ul ea qnolibet iniervailo of-
detur Heinsio quani allera'et una, quod exslat in (erant. Adverlendtim Ser-ipi» fttise m riium Isidis,
plerisque aliis. Mibi magis placcl el una,' ut versu oi lioc innuit glossa, ubi fonasse post marilusnomen
seq. iierum occurrit una, quaeeadem simplex est. *. Isidis iniercidit.
854. Hinc liquet, plure; deos a Symmaeho aflir- 868. Y.il. A corrnptp, el grandhsima cauda. Jnve-
faari, non unum, cui plurcs virtuies ohcdiant. nalis loc. cil., Effigiessacrt nilet aurea ccrcopillieci.
249 . LIBER II CONTRASYMMAGIIUM. - 250
Kl eroeodilusidem, quod Juno, Laverna, Pria- A Prima viaefacies inculla, subhorrida, tristis,
". \ - - . [pus. B85 Difficilis: sed fme sui pulclierrima, et amplis
870 Hos tu, Nile, colis, illos lu, Tibris, adoras. Praedita diviliis, et abundans Iuce perenni,
Et '
Unasuperstiiioest,quamvisnonconcolorerror. quaj praeteritos possit pensare labqres.
840 Binc alia exorilur, tenebrosis tecla fru- Muiiiplicidux daemonadest. qni parle slnistra
, • , i • [letis, Cenlifidtimconfundiliter,trahitindesopiiisias.
Semita: quam pecudes, et muta animalia c:ir- • 890 841 Barbatos, trahit hinc opihus, vel honore"
• - • - <• "
[pimt; -,_--. t •[polenles,.
- - Illicit et volucrnm lingnis, et liaruspice fallit:
Qtirequelatenl silvis : operitur nescia coeli
875 Menshominum, saevovivens capiiva lyranno. Insligat bacclianlis antis ambage sibyllae, _
Hasejiutat, esse deum nullum : namque '
omn'a Invoivit malhesi, inagicas impellit ih arte«,
- , . .*- • Omine sollicitat, capit augure, terriiat extis.
[verli
'_ Casibus, et nullo sub prseside saeclarotari. 895 Cernis, ul una yiaest, mullis'anfraclibuserrans,
Hoe iier baudqoaquammagno discrimine disiaf- Talem passa ducem, qui non sinat ire salulis -
lliscc viis, quas vos terilis, qui numiiia mtilia, , Ad dominum, sed mortis iler per devia mon-
* 880 El ' "• * ,'-" ' •• ' ' '
portenia, Deumsummum,numerosa putatis. B [strel?
Simpliciser^o \iae dux est Deus: ille per uiiam Devia, picia bonis brevihus, sed line stib ipso
lre jubet mortale genus : quaiirdirigit ipse Tri-tia, ei in subitam' praeccps immer-a Clia-
Sublimemdexlro celsa ad lasligia elivo. ! fivbdim.
GLOSSiEYETERES.. **
- /Egypliorum; maritus.— Grandi cnula , qtiia genus 881. Unnm, viam, I.
fimiorumesl, qui magnas habent caudas,,et,ipsicerro- •, 885vCliVo,veritale,I.
pilhecidicuntur; el aliud genus spiua dicilur, quodcst —884. Prima, qumducilad -vitam,—Facies, qualilas
villosum;el lerlium genus est sine cauda, I. Tristis, in prmsenti, I.
869..Crocodilus,monslrumASgypti.— "' Laverna,
' a 887. Pensare, recompensare,I.
lavando.— Priapus, deus hortorum, I. • 88S.-Miilii|>li<'i,scilicelvim,de via sinistra dicil, I.
- 872. Hinc,.posl hmc — Fruielis, erroribus, I. 890. Bnrbatos, foites, I.
875. Carpunt, inceduni, I. 891. Illicit, scilicetillos decipit, I.
874, Coeli,verilath, I. 8 2. Amhage,circuilu,-l. >"
' 875. Stevo. sub diabola, I. 89n. Talem, idest diabolum,vel Symmachum,I.
878. Discrimine,discretione,I. 899. Cbarvbdim. voraainem.I.
COMMENTARIUS. /
Pe cercopiihecoM.irlialislib.xiv, epigr.202: CallidusG 885. Ald.,celsam,minusbene; necmeliusTeolitis
emissaseludere simius hastas, Si mihi cuuda forel, Subtunedexlrocelsamad fastigia ' * clivo. Lege subtimett
, , ct celsa. -- -- - "-
cercopilhecuseram.
869. Widm. scrihit crocodrillus,Alex. crocodillus; - 888. Ald., Fabr., mulliplicidmmonsed adesl. Gis.,
alii,-crocorfi7us..Oxon.,Idem est. Tbuan. et alii fere multiplicisdux dmmonat est. Rat., Mnltiplicisdmmot
omnes Ilein.iani, Alex., Urb. oum Aldo, idem, quod. dux esl; sed tria verlia dmmondtixest sunt ah^iuda^
Weitz. cum suis, Gis., Ilal., id esl, <?MO£..<Ald. men- cissimo cnrreclore, prioribus erasis. Widm., Weitz.,
dose; Lavena. Becmanus, Matitid- ad ling. Lat., multiplicisdux dmmonadesl. Pal., codices Jureli, et
nescio ubi invenjt-La«j'c«a,qnod recte emendat per -GifaniiverboYnsTjs,lleins. cuin priore Rolt., Oxop.,
""Laverna, seu Laberna, quaeesl dea furum. , mullipliciditx dmmonadest'. Weilzius, Egmondamirii
870. Ald., Gis., Eos tu, Nile, deos colis, et tu;Ti- allegat jiro mulliplicis, Heinsius pro multiplici. "Cutn
bris, ddoras: ftai:, Bos lu, Tibri, colis; illos Kilus Hejnsiq faciunt Alex. otUrb., sed in Alex. scribitur
.ndoral. Sed b