Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Hervei, burgidolensis monachi, Opera omnia demum restituta et nunc primum in unum collecta... Accurante J.-P.
Migne,... Tomus unicus.... 1854.
1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet 1978 :
*La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
élaborés ou de fourniture de service.
2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes publiques.
*des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans
l'autorisation préalable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.
4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du code de la propriété intellectuelle.
5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur
de vérifier la conformité de son projet avec le droit de ce pays.
6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.
CURSUS COMPLETUS
SIVE
BIBLIOTHEGA DNIVEHSALIS, INTEGRA, DNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,
PATHOLOGIA —
EINA EDITIONETYPIS MANDATAEST, ALIA NEMPE LATINA,ALIA GR.2BCO-LATUXA.
\ENEUNT MII.LEERANCISDUCENTAVOLUMINA ET
EDITIONISLATINJE; OCTINGENTIS ^__
—
MILLETKECENTAGRJ2CO-LATIN2E. MERELATINAUNIVERSOSAUCTORES TUM OCCIDENTALESffFUU
-—
OUIENTALESEQUIDEMAMPLECTITUR ; HI AUTEM,IN EA« SOLAYERSIONELATINADONANTUR
-
\Tfri\r TTPTPVFTT
BURGIDOLENSIS MONACHI
OPERA OMMA
ACCEDUNT
TOMUS UNICUS
VENIT 9 FRAKCISGALLICIS
HILDEBRANDUS JUNIOR.-
Libellus de contemolatione. 1691
HERIBERTUS MONACHUS.
Epislola de hsereticis Petragoricis. 1721
VEN. HERVEUS
BURGIDOLENSIS MONACHUS
NOTITIA
Herveus, quemJoannesMabilloniusAnnalium Benedictinorum tomo III, pag. 357, sub linem saeculi uit-
decimi, Casimirus Oudinus in Supplemento Bellarm. De Script.xccles., pag. 594, anno circiter 1151
floruisse scribunt, illustre monasterii Dolensis seu Burgidolensis in dioecesi Biluricensi decus et ornamen-
ium fuit. Porro hujus monasterii fata non sine gemitu paucis exponunt Lucas Acherius in observationibus
praeviisad tomum II Spicilegii, et laudatus Mabillonius pag. 558, ubi meuiorat id armo 1625 destructum
.esse,pelente serenissimo principe Condaeo Henrico Borbonio, qui ejus et monasterii S. Salvatoris loco
duo canonieorum collegia (egregia scilicet reformatione) instituit, unum intra palatium Castri-Radulfi
alterum Dolis. Gaeterumad uberiorem vitae, ab Herveo hic ioci exactse, historiam quod attinet, eam nobis
egregia et ampla Dolensium monachorum encyclica de illius obitu epistola praebet, ex ms. cod. abbatiae
Glaraevallensisab Acherio in supra citato Spicilegii tomo, pag. 515, publieata, quaequia ob Acheriani ope-
ris in his regnis raritatem paucissimis visa est, hic tolidem verbis reddenda visa est. En igitur eam :
c Cum prophela dicit: Dominus virtutem operum suorum annuntiabit populo suo, si ipse non pro sua,
< sed pro auditorum salute proprias enarrat laudes, quomodo nos, quorum tola salus in laudibus ejus
x est, tacere audebimus magnalia ipsius, quae nostris temporibus ostendere nobis dignatus est? Noverit
< itaque quisquis haeeauditurus est vel lecturus, nos nequaquam vanis vel falsis laudibus velle morlcog
< extollere, sed ad hudem et gloriam Christi salutemque audientium pro amore veritatis de veritatis
« ipsius amatore veraci stylo pauca describere.
< Fuit igilur vir lam vita quam doctrina venerabilis, Herveus nomine, Dolensis coenobii monachus,
< degens ibi circiter quinquaginta annis in praedicanda morum probitate, patriae autem Cenomanensis
< indigena, multa apud nos suae fidei et sapientiae, nec non et innocentiae monimenta relinquens. Jam
< namque juvenis et a puero Scholarum dogmatibus multipliciter imbutus, cum praedictum Monasterium
< ingressus fuisset, totum se studio sanctarum Scripturarum dedit, atque catholicos tractatores, Au»usti-
< num videlicet, Hieronymum, Ambrosium, [Gregorium, ac reliquos frequentare coepit, jugiterque die-
< bus ac noclibus eorum lectioui incumbere, meditationi inservire non destitit, nec quolibet impedi-
< mento ab inquisitione veritatis avelli potuit. Cumque singularis ingenii atque inajslimabilis memori»
< esset, coepit in vasculo cordis sui multa profutura recondere, et columbae more meliora grana eligere,
< sibique memoria retinere scriptoque commendare.
< Fecit ergo primum Exposilionem mirabilem super librum B. Dionysii De hierarclnis angelorum.
< Deinde exposuit totum Ubrum Isaim prophelm, et Lamentationes Jeremim, extremamque partem Eze-
< chielis, ibi incipiens, ubi sanctus Gregorius papa dimiserat, et ad finem nsque perducens.
< Simul etiam DeuleronomiumMoysi el Ecclesiaslem Salomonis, nec non quoque librum Judicum, et li~
< bellumRulli, librumque Tobim, omnia, quae in illis minus intelligentibus solam litteram sonare viden-
tur, in eonvincibili ratione ostendens, Christi et Ecclesisecontestari et praedicaremysteria.
PATROL.CLXXXI. i
ii HERVEUS BURGIDOLENSISMONACIIUS. J2
< Praslerea Apostoli et Pauli Epislolas cum tanta sapientiaeaffluentia eiposuil, ut qsii eas legerunt, asse-
« rant nunquam se illis comparabiles cognovisse, el vix aul nunquam tanta expositas diligenlia_posse
< alicubi reperire.
< Ad ultimum cum fama doclrinae ejus circumquaque spargeretur, et jam nullus ei, sicut attestantur,
< qui eum veraciter cognoverunt, canonicarum Scripturarum scientia primus haberelur, Librum duodecim
t Prophetarum et librum Genesisex integro tam jmirabili sensu exposuit, ut exposilionem super illos nee-
« dum potuerimus invenire, quae suaeaequiparari possit.
< Inter haec quippe feeit plurimas Exposiliones de lectionibussanctorum Evangelioium, Canticorum etiam,
< quae in Ecclesia leguntur.
< Libellum quoque de connexionequarumdam leclionum, ostendens aliter in quibusdam Ecclesiis legi
< quam in sacra historia continentur :'de quibus unum*quod subditur exemplum, suftlciat. Legitui in Qua-
< dragesima lectio quaedamde Iibro Esther, et ita in quibusdam Lectionariis incipit leclio libri Esther:
< oravit Esllier ad Dominumdicens : DomineDeus rex omnipotens, in dilione tua cuncta sunl posita. Qtiam
< orationem ipse illic ex auctore sacraehislorise probat non fccisse Esther, sed fecisse Mardochaeum,et
t ideo non esse legeudum : oravit Estlier, sed legendum esse : oravit Mardochmus.Et mulia similia ibidem
i asserit.
< Librum etiam non minimum fecit de miraculis S. "MarimDei Genitricis, quae eadem inviolata Yirgo
« temporibus ejus gessit in Dolensi templo, quaeipse mox postquam gesla eranl, sicul audiebat ab ipsis, in
'
quibus liebant, et a monacho cuslode monasterii, sine aliqua dilatione «cribebat.
< Demum, quamvispropinquum linis sui terminum paulatim vigore deficiente sensisset, tamen sine
< consuelo scribendi opere esse non poterat, et rogatus a nonnullis, ul, qui omnes Scripturas super cun-
« ctos memoriter retinebat, de Cmna S. Cypriani Cmcilii Carthaginensis episcopi fere de omuibus libris
< canonicis aggregata, quse, quid intiraarel, ealenus apud nos incognilum erat, edoeeret, ipse, quid de ea
e senliret, acquievit rogantibus dicens, dum scriberet, se fortassis cum ista praeseiilem vitam finire. Et
t quia prior jliber Exposilionum suarum de diclis SS. Patrum, Dionysii videlicet Areopagitae,exstiterat,
< de eorumdem SS. Patrum dictis iste posterior esset. Sicque contigit. Namque oum eamdem Coenam
< usque ad illum locum exposuisset, quo dicitur : confundebatur Elisabelh, slupebat Maria, videbat de facto
< Sara : quo loco videlicet apud nos terminabalur, arbilraretur autem de ea non nimiam abesse partem,
« lam ipse quam domnus abbas Girbertus, qui hoc ei tanquam monacho et filio suo tnandaverat, eamque,
< quae deerat, parlem ab abbate S. Sa\mi, qui se eam habere dicebal el mittendam eis promiserat, exspe-
< clabant. Multa siquidem in ea vel dempluius fortasse vel additurus illam, sicuterat, in abolilione icli-
< quit.
< Et cum tempus Quadragesimsein maxima mentis, et majore corporis, quam nuper fuerat, virlute, in
< multa abstinentia multisque quolidianis virgarum verberibus, devotis atque assiduis orationibus, et in
< qubtidiana sacrosancti sacramenli corporis et sanguiuis Domini reverenda celebralione, cum alaciitate
i et gaudio sancti Spiritus consummassel, in die sanclse CoenaeDomini nos dulcifluoYerbi Dei pane in ca-
< pitulo refecisset, in die sanclse Paschse missae hebdomadarius fuit, et sermonem in capitulo fecit. Se-
< cunda feria missam in conventu cantavit, et postmodum debilitate correptus, quarta feria inunctus est,
e sed tunc communicari nou poluii, quod ipse poslea aliquanlulum convalescens divina providentia acci-
c disse asseruit dicens, non Dominum ad se, sed se ad Dominum venire debere, et sic sequenti, quam
< praeeedenli die non audieral, ipsiusque diei missam audivit, el confessus prius sacrosancta mysteria
t corporis et sanguinis Domini in tutelam exiturae in proximum animae devolissime accepit, sicque per
< totam hebdomadam, cum missam quotidie audisset, quam nullo modo omittere volebal, el domnum
i abbatem, qui tunc forte deeral, antequam recederet, multum videre vellet, postquam venit, ab eo visi-
8 tatus atque absolutus, inter manus ipsius, cui se accusabat,
coepit acri quidem sed brevissimo dolore
« fatigari usque ad mortem, Dominica in Octavis Paschae transiens ex hac vita, el scandens, ut credimus,
< ad siderea regna.
« Nevero longius protrahatur epistola, de omni terapore vitse ejus breviter dixerimus, in diebus no-
« stris majoris abslinentias, pudicitiae mundioris, sanioris consilii, humilitatis altioris, taeilurnitalis ma-
« gis assiduse, locutionis plus circumspectse prorsusque a vanitate alienae,pmioris vel amplius Catholicae
« doctrinae, inque universa morum honestate praeclariorem nullum nos cognovisse. Hsec scribimus vobis,
« quoniam frater erat, ut de tanto fratre gaudeatis, et quod ei promiseratis, devote persohatis, in reguo
« Dei ad quod eum evolasse confidimus, ei consociari sperantes. Yalete. »
Hactenus epistola funebris monachorum Dolensium de vita, moribus et doctrina Hervei. Juvat nunc In
catalogum operum, ab iisdem, ut Tidimus, contextum, nonnulla observare. Porro ex omnibus hic recen-
silis Hervei operibus nullum adhuc prelo subjectum fuit, nisi commentarius inEpistolasPauli, quem
i5 NOTITIA. . {4'
tanquam yv^o-iov S. Anselmi Cantuariensis archlepiscopi, sanctissimi pariter ac eruditissimi viri opus vene-
randus et generosusdominus Renatus Castenus a situ et squalore vindicavit et primus in folio edidit Coloniae
ex officinaEueharii Cervicorni, anno 1553, cum praefatione Godefridi Hittorpii Coloniensis civis. Eumdem
deinde diligeutius et auctius in lucem dedit sub ejusdem S. Anselmi nomine Joannes Picardus, canonicus
regularis Sancti Yietoris Parisiensis, iomo R Operum S. Anselmi, quae Coloniaeex officina Cholin. arino
1612, In folio, emerserunt. Sed eum non Anselmi, sed Hervei Dolensis^genuinum esse felum nunc viri
eruditi omnes agnoscunt. Yide de hoe plura apud Labbeum lom. I Dissert. ad Script. eccles.; Bellar.,
Casimirum Oudinum in Supplem., pag. 595; Guillielmum Gave in Hist. litter.ad annum 1150, aliosque
lecentiores bibliothecarios passim. Atque haec ipsa causa cst quod hi Commentarii in novissima et accu-
ratissima Operum S. Anselmi cdilioiie, quam eruditissimus Gabriel Gerberon e congregatione S. Mauri
Lutetise Parisiorum anno 1675 procuravit, praetermissa, et ^ne quidem inter spuria Ganluariensis archie-
piscopi opera recusa fuerint.'
Alterum opus Hervel, quod deinceps editis accensebilur, est amplissimus Commentarius in Isaiam, ia
libros octo divisus, qui lotam primam hujus nostri voluminis partem absumiu Ad eum accurate ac
emendale edendum duobus codicibus mss. membraneis in folio bonae notse usi sumus. Primum nobis
suppeditavit bibliotheca celeberrimi Austriae monasterii S. Grucis ord. Cisterc, studia nostra strenue ibi-
dem curante A. R. et cl. Daniele, viro praestante, cui eliam brevi plura debebunt eruditi. Is codex sex-
centorum annorum est. Alterum nobis e bibliotheca inclyti monaslerii Garslensis prope Stiram, nobilem
superioris Austriae urbem, ordinis nostri, misit A. R. P. Petrus Oberhueber, ibidemf subprior, -amicus, et
nostrorum sludiorum fautor acenimus. Nec hic aetate mullum Sancto Crucensi cedit. Ex utroque tcxtum
reslituimus, variantibus lectionibus, etsi perpaucis, in marginem conjectis. Exstat et tertium quoddam
manu exaratum hujus uperis exemplum in bibliothecaeCampililiensis codice membraneo in folio, quingen-
torum annorum, quod sine dubio illud ipsum est quod in catalogo quodam a quadringentis annis Campi"
lilii confecto sub nomine Gurveii super Isaiam laudalur. Postremo ideo Hervei opus ad Joannem abbatem
Dotensem in bibliotheca Glaromontana Parisiis ms. asservari ex Labbeo lidem facit Caveus, cui addendus
Oudinus, qui id etiam in Bibliotheca Longipontis ord. Cisterciensis iu episeopatu Suessionensi haberi affir-
mat. Cseterum luculenti et Hervei charactere ac ingenio, quod Dolenses monachi supra depinxerunt, ple-
nissimi hujus commenlarii editionem respublica litteraria acceptam referat R. P. Godefrido Depischio, so-
dali et contubernali nostro, qui pertinaci sane ac improbo labore id integrum ex laudatis codicibus cx-
scripsit et singulari quadam industria et diligenlia prelo paravit. Nec is defugeiet laborem eliam reliqua
Herveana opera eruendi, modo codices quibus ea conlineri viri docti 'scribunt, ad nos mitterentur.
Oudinus in Supplem., pag. 595, testatur vidisse se Hervei Posttllas breves in Deuteronomium ms. apud
S. Germauum Parisiensem. Clarissimus S. Edmundus Martene in Itinere suo Litterario, Gallice edilo,
part. i, pag. 57, scribil, in Monasterio S. Mariani Antissiodorensis, ord. Praemonstratensis, reperisse se
Commentaria Hervei in mkiores prophetas. Sed ab his locis majori intervallo disjuncti sumus, quam ut
indequidquam exspectemus. Caeteraaulem Hervei opera, an et ubi hodieque supersint, haclenus nefama
quidem comperimns.
JNOTITIA ALTERA.
Herve naquit au Mans, et non en Bretagne (1), comme l'a cru GenCbrard (2); ni dansfurent le Limousin,
eomme 1'assure le P. le Longf(3). Un esprit vif, penetrant, et un grand amourtout pour Felude les pre-
miers traits qui se developperent en lui, et ceux qui le caracteriserent duiant le cours de sa vie. Apies
d'heureux essais de ses talents, il entra dans 1'abbaye du Bourg-Dieu, ou Bourg-Deols, en Berfy, vers
l'an 1100. Cette epoque a pour garant la letlre circulaire sur sa mort, ou il est dit qu lla finit ses jours dans
l'an 1149 (n. 4), ou
sa cinquantieme annee de religion, sous 1'abbe Gilbert; ce qui revient, selon le P. Pagi,entree
selon Ies auteurs du nouveau Gallia Chrisliana (t. II, p. 151), a l'an 1150. Depuis son dans le cloitre,
Herve n'eludia plus que les livres saints, et ce qui pouvait lui en facililer rinlelhgence, c'est-a-dire les
II tout
interpretes sacres, surtout saint Ambroise, saint Jerome, saint Augustin et saint Gregoire. passait
BURGIDOLENSISMONACHI
GOMMENTARIORUM 1N ISAIAM
LIBRI OCTO.
(Eruit ex ms. cod. inclyli monasterii S. Crucis ord. Cislerc. in Austria, collato cum cod. inclyti mona-
steiii Garstensis prope Styram ord. S. Beued., R. P. Godefridus Depisch Benenediclinus
Mellicensis; edidil R. P. Bernardus PEZIBS,Thesauri Anecdot. t. III,
parle i, p. 2. AugustaeYmdelicorum et Graecii, sumpti-
bus fratrum Veith, anno 1721, fol.)
LIBER PRIMUS.
(25) Alias, diem feslum ageni tibi. (26) Cod. G., admoncns subjungil.
27 COMMENT.IN ISAIAM LIBRI OCTO. — LIB. I. 58
per misericordiam consequantur, qui praedicta pie- L Jerusalem (ivilas fidelis fuil, dum Christum re-
tatis opera fecerint, dicens ad illos : gem suum in earne venturum fideliter exspeclaret.
< Si fuerint peceata vestra ut coccinum, quasi ~'Fuit et plena judicii, dum in ea rectum frequenla-
nix dealbabuntur, et si fuerint rubra, quasi vermi- retur judicium. Sed lunc facta esl meretrix, quando
culus, quasi lana alba erunt. t Idem vero coccinum Regem et Sponsum, quem venturum exspeetave-
est sivecoccus, quod vermiculus. David aulem, cum rat, venientem suscipere isoltiit, sed antiquum cor-
de perpetratione incesius et homicidii poenitentiam ruptorem animse admisit. Respuit enim legitimum
ageret, dixit: « Libera nne de sanguinibus (Psat. virum",et suscepil adtilterum.
L, 16). >Et quemadmodum apud David appellatione Juslitia quondam habitavitinea; nunc autem ho-
sauguinum ingentia peccata signantur, ita nuuc micidm, qui et ipsum Salvatorem inlerfecerunt.
apud Isaiamsanguineo colore vermiculi et coccini. Hoc enim de eo teinporis spatio diclum est, quod
Nix autem et alba lana purgationem peccaloium a Passione Domini usque ad destructionem Jeru-
et candorem justitise insinuat. Quia et praedictus salem fluxit, ad quam subjungitur :
Psalmista tunc ait : t Lavabis me, et super nivem VERS.22. — « Argentum tuum versum est in
dealbabor (ibid., 9). t Cum ilaque rubra peccata scoriam, vinum tuum mistum esfaqua. >'
promittit dealbauda, sine dubio ingentes citlpas in ' Purgamenta sordesque metallorum vocantur sco-
candorem jusliliae convertendas pollicetur. Se- ria, quae et rubigo potest appellari. Argentum vero
quilur : nitor sacri Jeloquii est, quoniam « eloquia Domini
VERS.19. —« Si volueritis, et audieritis me, bona eloquia casta, argentum igne examinatum (Psal. xi,
terrae comeditis. * ]
7). > Et: « Argentum electnm lingua jusli (Prov.
Si bonam, inquit, voliiiitatenThabueritis et me x, 20); » scoria autem tradiliones Pharisseorum de-
obtemperanter audierilis, bona lerrceillius comedetis, signat; Argenlum ergo Jeiusalem versum esl in
de qua dictum est : <Credo videre bona Domini in scoriam; qtioniam sordida interpretalione Scriba»
lerra vivenlium (Psal. xxvi, 15). > Cum enim om- rum et Pharisaeorum obfuscata sunt apud Judaeos
nia elementa in motu sint, terra vero sola immobi- eloquia sacra. Vinum quoque spiritalis scnsus di-
lis maneat, et solida, congrue per terram designa- vinse Sciipturaeest, quo mentes audientium ine-
tur soliditas seternse quietis. Hujus lerrm bona sunt briantur : aqua vero carnalis inlelligenlia ejusdem
amcena jucunditas patrise coelestis, societas angelo- Scriptuiae, sicut Evangelista desiguat, ubi Domi-
rum, prsesentia divinae visionis, el caetera quae nec num aquam in vinum .convertisse refert. (Joan.
« oculus vidit, nec auris audivit, nec cor hominis » n). Vinum ergo Jerusalem mistum est aqua, quia
excogitare poluit, quae tunc animse justorum co- sensus Scripturarum apud Judaeos emollitus est ad-
meduut, cum in his omnibus sine fine delectantur. mistione carnalis intelligenliae. Sequitur:
Deinde subditur conlrariunt: YERS.25.— < Principes tui infideles, socii furam,
VERS.20. —« Quod si nolueritis, el me ad iracun- omnes diligunt munera, sequuntur retributioncs.
diam provocaverilis gladius devorabit vos. » Pupillo non judicant causa 'viduae non ingreditur
Si nolueiitis, inquit, bona faeere, etuon addidit: ad eos. >
et iram meam merueiilis, sed : me ad iracun- Principes tui infideles, quoniam nec Deo nec ho-
diam provocaveritis. Iram quippe Dei mereri est niini fidem servant. Socii furum, quia, et consocii
etiam nesciendo peccare;. eum vero ad iraeundiam sunl et parlicipes fuitorum. Omnesdiligunt munera,
provocare est mandatis illius sciendo contraire; quia pleni sunt avaritia. Sequunlur letiibuliones,
scire bonum, sed despicere, facere posse nec velle. quia vicem ab,eis recipere quaerunt, quibus aliquid
Gladius autera vel sententiam judicis, vel crucialum bolii tribuunt. Pupillo non judicanl, id est partem
morlis Nomine enim gladii quid- illius in judicio non sustentant. Et causa vidum non
perpetuse designat.
ad eos, quianon dignantur eam audire,
quid occidit, quidquid crucial, quidquid punit, et ingredilur non habet mu-
urit, inlelligitur. Gladius ergo devorabit ( vel ab injuriis defendere, quoniam
quidquid
Tales erant principes Syna-
eos, qui Deum ad iracundiam provocant, cum au- nera quse porrigat.
dierint ab illo : « Discedite a me, maledicti, in gogse,quandoSalvalorinterris corporaliter conver-
ignem aeternum (Malih. xxv, 41). > Tuncenim, ut sabatur. Sequitur :
«introibunt in inferiora tra- YERS. 24. — « Propter hoe ait Dominus (27)
scriptum estj, terrae,
dentur in manus gladii (Psal. LXII,X). > Quse, quia exercituum forlis Israel : Heu! consolahor super
sanclus vir non a semetipso dixit, sed a Deo audi- hostibus meis, et vindieabor de inimicis meis. >
vit, congrue subjungit: « Quia os Domini locutum Vindicavit se Dominus de inimicis suis Judseis
di-
est. > Os enim Domini superna inspiratio est, quae per Romanos. Unde et Dominum exerchuum se
nescientes
in mente prophetse sine verborum sono formavit cit, quoniam exercitus Romanorum licet
omnia, quaeforis ipse narravit. Sequitur : ei servierunt, dum Judseos ob necem ipsius peii-
et
VEES.21.—« Quomodo facta est meretrix eivitas merent et exterminarent. Vindicavil se de eis
Justilia habitavit in nunc occisi sunt, quia pcenis gehennahbus eos
fidelis, plena judicii? ea, poslquam
autem homicidae. > tradidit. Et in hac ultione famulali sunt ei exer-
(27) Alias, Dominus Deus cxerc.
59 HERVEIJBURGIDOLENSISMONACHI 40
citus angelorum. Forlem quoque eum senserunt,j A VERS.27. — « Sion in judicio redimelur, et
quem in passione putaverttnt inlirmum. In quorum reducent eam in justilia. >
ultione se consotandum asseruit, quia malis actibus Sion quae dicitur specula, plebs Judaeorum (29)
eorum contristabatur. Sed cum dicit ; Heul conso- est, quae Christi prsestolabatur adventum. Hanc
labor, ostendit talem se noluisse consolalionem. enim Christus ipse veniens suo sanguine redemit
Unde et alibi loquitur : « Nunquid volunlatis mese in illo judicio discretionis, de quo dictum est:
esl mors impii, dicit Dominus,'et non magis ut con- « Judiea me Deus ? et dihcerne causam meam de
vertatur a viis suis et vivat? > (Ezech. xvni, 25.) gente non sancla (Psal. XLII,!).> Yel : t Nuncjudi-
Invitus enim facit, quando peccalores justo judicio cium est mundi, et nunc princeps hujus mundi eji-
compellit, < qui omnes homines vult salvos fieri (i cietur foras (Joan. xn, 51). > Et postquam redem-
Tim. II, 4). » Deinde quod ad Jerusalem dicit, ad pta est, reduxerunt eam apostoli ad gratiam Re-
eam solummodo partem Israeliticse genlis, quae demptoris. Et hoc fecerunt injustilia-; quia justum
per novam praedicationem creditura erat , per- erat, ut ea liliis implerentur, quse fuerant promissa
tinet. patribus. In hac juslitia.Petrus eam reducere sata-
Y'ERS.25. — « Et convertam, t inquit, « ma- gebat, cum diceret : « Yos estis filii prophetarum,
niiin meam ad te, el excoquam -ad purum scoriam B 1 et testamenti, quod disposuit Deus ad Patres no-
tuam, et auferam omne stannum tuum. > stros, -dicensad Abraham: Et in semine tuo benedi-
VERS.26. —« Et restituam judices luos ul fuerunt centur omnes familise terrae : vobis primum Deus
suseilans Filium suum, misit eum benedicentem
prius, et consiliarios tuos sicut anliquitus. Posthsec
vocaberis civitas jusli, urbs fidelis. > vobis, ut convertat se unusquisque a nequitia sua
> converti nolue-
Maniim suam quippe convertil ad electam par- (Act. HI,25,26). Deillisveio, qui
runt, subjunctum est:
tem, quia relictis infidelibus signa etmiracula po- VERS.28. — < Et conteret scelestos, et peccatorcs
tenter per eos qui crediderunt, operatus est ad
simul. »
illuminationem caeterorum. « Illi autem profecti
Scelesti namque, id est illi qui Dominum occide-
praedicavei unt ubique Deo cooperante, et sermo- runt, et cseteri
nem confirmante sequenlibus signis (Marc. xvt, peccatores illius populi in obsidione
Jerusalem simul eonttiti sunt pestilentia et fame ct
20). >
gladiis. Scelestos enim vocat homicidas. De illis
Et excoxit ad purum scoriam eorum , quoniam
quoque qui relicto quondam templo Domini conversi
ablata rnbigine veteris inlelligentiae < aperuit illis sunt adidola,
' sequitur:«Et qui dereliquerunlDomi-
sensuin, ut intelligerent Scripturas (Lac. xxiv, 45).» num consumentur. >
Et abstulit omne staimum eorum, quia ritum judai- VERS.29. — « Confundentur enim ab idolis, qui-
zandi paulatim ab eis removit. Stannum quippe, bus sacrificaverunt. >
quod argenti colorem habet, sed vile metallum est, Nam et hi consumpti sunt gladio Babyloniorum
doctrinam Pharisaeorum designat, quaedivinis elo- et Assyriorum; et confusi suut ab idolis suis, cum
quiis videbatur similis. Stannum erat doclrina eo- in tempore necessitatis juvari nequiverunt ab eis.
rum, de quibus scriptum est: < Surrexerunt autem1 Ad quos versa locutione subditur : < Et erubescetis
quidam de haeresi Pharisaeorum , qui crediderant - super hortis, quos elegeratis. s
dicentes : Quia oporlet circumcidi eos, praecipere1 YERS.30.— < Gum fueritisvelutquercusdefluen-
qttoque servare legem Moysi(Act. xv, 5). t Sed hoc! libus foliis, et velut hortus absque aqua. i Hortos
slannum abstulit Dominus dicente Petro : « Quidl elegeranf, ut in eorum amoenitate sacrificarent ido-
lentatis imponere jugum super cervicem discipulo- lis. Sed super eis lunc erubuerunt, quando facli
rum , quod neque patres nostri neque nos portares sunt ut quercus, de qua decidunt folia, etuthortus,
potuimus? (Ibid. 10.) t qui non irrigatur aqua. Quercus enim., cum folia
Et restiluit judices Ecclesise, sicut fuerant prius; ; JJ deponit, jam nec fructum habet, nec foliorum viri-
quia, quae patriarchas et judices prophetas antiqui- ditatem ; et hortus sine aqua nihil viride gignit,
tus habuerat, nunc vice eorum apostolos el prophe- sed quidquid in eo virebat, iuarceseit. Sic et isti
tas alque doctores accepit. Unde et alias dicluin est. per Assyrios et Chaldseos omnem venustatem pri-
ei : « Pro patribus tuis nati sunt tibi fili, consti - stini decoris et florem glorise, viroremque virtulis
tues eosprincipes super omnem terram (Psal. XLVI, , atque fructum bonorum suorum perdiderunt, nec
17). > Post haec non jam Synagoga Judaeorum, sedl ad 'inlegrum postea recuperaverunt. Sequitur :
civitas justi vocala est, id est Ecclesia Christi, dei VERS.51. — i Et erit fortitudp vestra ut favilla
quo canitttr, quia « justus Dominus in omnibus! stupse, et opus vestrum quasi scintilla , et suc-
verbis (28) suis (Psal. CXLIV,17). > Qui et lidelisi Cendetur utrumque simul, et non erit qui exslin-
est, quia fidelis Dominus in omnibus verbis suis. guat. >
Yel urbs ejus est fidelis, quia fidem integram regio> Pugnantibus Chaldaeiset obsidentibus Jerusalem,
suo servat. Sequitur : fdrlitudo Judaeorum conlrita ef arida fuit ut favilla
(S4) Cod. G., sphilUcs e. s. 1\. frequentarentur. (55) Cod. Cruc, dicitur.
79 HERVEI BURGIDOLENSIS MONACHI 80
nec ipsi Scrh4uras intelligttnt terrenis actibus de A qui peccatum non putant, si bono detrahant, et non.
ditu Et multiiudo jejus, id est simplices, scienlise si aestimant delictum, si laudeut malum. Judsei quoque
tim patitur. Propterea dilalat infernus animan lunc praecipue malum bonum vocaverunt, et bonum
suam\ quia propter eos amplificantur loca tormen malum, quando dixerunt Domino :«Nonne benedi-
torum. Et descendent fortes ejus ad eum; quia t po cimus nos, quia Samaritanus es tu, et daemonium
tentes potenler tormenta palientur (Sap. vi, 7). habes?» (Joan. vm, 48.) Posuerunt tenebras lucem,
Et popnlus cyus;quia sicut Osee dicit : iPopulu et lucem lenebras, dieentes caeco :« Tu. discipulus
non inlelligens vapulabit (Ose. XL, 14). » Et incur ejus sis; nos autem Moysi discipuli sumus (Joan.
vabitur Iwmo ad pcenam, qui nunc erigilur in su- ix, 28)."»Posuerunt amarum in dulce, et dulcein
perbiam. Et oculi sublimium humiiiabuiitur. Set amarum, quando in Passione Salvaloris clamave-
Jiaecintelligenda relinquentes ad alia transeamus runt: «Tolle hunc, et dimitte nobis Barrabam (Lvc.
Sequitur : XXIII,18).» Potest et aliter atque aliter adhuchaec
VERS. 18. — « Vse qui trahitis iniquitatem ii sententia intelligi. Sed ad alia festinamus. Sequitur:
funiculis vanitalis, et quasi vinculum plaustri pec- VERS.21—«YTae qui sapientes eslis in oculis
catum.» vestris, et coram vobismetipsis prudentes.»
VERS.19. — « Qui dicilis : Festinet, ef citd ve- Superbus semper sibi sapiens videtur, et se pru-
niat bpus ejus, ut videamus, et appropief, etvenia denter aestimat agere. Si quis fratrum consihum ei
consilium sancli Israel, et sciemus illud! t dederit, et dixerit ei: Fraler non sic debes-agere,
Iuiquitas in funiculh trahitur vanilath, cum pei non dignatur audire, quia sapientiorem se putat
augmentum culpa protelatur. Funiculus enim vani- quam illum. Unde bene per Apostolum dicitur, quia
talis peccatum est, qui et peccatorem constringit e; < qui se putat aliquid scire, nondumjiovit, quomod«
tamen in seipso nihil est, quia substanliam non ha- oporteat eum scire (I Cor. vin, 9). > Providendum
bet. Unde per Psalmistam dicitur : « Funes peeca- est enim, ne accepta sapientia, cum ignorantise te-
torum circumplexi sunt me (Psal. cxvi, 61). i nebras illuminat, humililatis iumen tollat, et sa-
Quia enim funis addendo torquetur , ut cres- pientia jam esse nequeat, quse etsi virlute locutio-
cat, non immerito peccatum in fune figuratur-, nis exterius fulgeat, elalionis lamen velamine cor
multi- loquentis obscural.^Qtti enimsibi sapiens arroganler
quod perverso corde semper dum defenditur,
plicatur. videtur, tanto longe est a luee verae sapientiae,
Vinculvm autem plaustri corrijia est, qua?boveni quanto apud se humilis non est. Tales erant Sci ibae
ligat, ut jugum portet et plaustrum oneratum tra- •<et Pharisaei, qui se sapientes jactabant, ef sapien-
liat. Et quasi vinculum plauslri peccatum trahitur, tfam Dei, quae est Christus, perscquebanlur. Se-
quando diaboli jugum cum ingenti iniquitatum one- quitur:
re portatur. Sed ita protrahunt nequitiam, qui ma- VERS.22. —«Vse qui polentes estis ad bibendum
lis-operibus digna qHandoque supplicia^pali non vinum et viri fortes ad miscendam ebrielatem!»
credunt. Unde et irridenles, dicunt : Festinet, e\ YERS.23. —« Qui justificatis impium pro mune-
cito veniat opus ejus, quod facturus est in die judi- ribus, et justitiam justi auferlis ab eo.. >
cii. El veniat consilium Sancii Israel, quod ipse «Modico» quidem «vino» Timollieus sanclus
cogitavit de praemiis juslorum et retributioiie malo- « propler slomftchum el frequentes suas infirmilates
rum, et sciemus illud. Hsec ideo sic loquuntur, quia uti (ITim.y, 25)» jussas est. Sed quod jusltisparce
se puniendos non aestimant. Sequitur : sumit necessitale coaclus, hoc pervcrsi immoderale
\TERS.20. — «Vse qui dicitis bonum malum (56), capiunt delectalione illecli, et iu eo gloriantur,
et malum bonum ponentes tenebras lucem, ef quod multum vinum bibere possunt, quo ingurgitaii
lucem tenebras, ponentes amarum in dulce, et statum mentis amittunt, et in judicio propicr peeu-
dulce in amarum.» mam juslificant reum, et jiislum, quia munera non
ullo ) porrigit, damnant. Talia enim sunt opera ebrielatis
Culpa, cui vm nunc indicilur, vix ab
vivenle potest evitari. Ssepe enim malum, quod nobis et avaritise. Ea vero, quse bactenus propheta mora-
placet, bonum dicimus; el bonum, quod nolumus, litcr est locutus, tam ad Judaicuni populum quam
malum appellamus. Saepe tcnebras erroris nostri ad Christianum referuntur; quseaulem lris subjun-
lumen scientiae jaclamus} et lumen consilii alicujus git, de Judaeis nitclligamus. Nam quia haec operati
fralrum tenebras imperitiae vocamus. Sed et ama- sunt, quse hucusque redarguit, videamus quid sub-
ritudines quibus replemur, dum concupiscenliis inferat:
noslris servire volumus, dulces seslimamus, quia VERS.24 <Propter hoc sicut devorat slipulaia
prsesens sseculum diligimus; et
dulcedinem spiri- lingua ignis etcalor flammaeexurit; sic radk eorum
talis conversationis amaram judicamus. Et ejusdem quasi favilla eril, et germen eorum quasi pulvis
criminis eskfeonuni lucemque et dulce contrariis asceiidct. >
<m»lum, lenebras, et ama- Hoc de die judicii dicilur, de quo Malaehias ait:
vocare nominibus, cujus
virfMis, Hoc contra eos, «Ecce dies veniet succensa quasi camiuus, et erunt
nim, vocahulis appellare
etc.
(56) Alias, malum bonum, bonum TWittm,
81 COMMENT.IN ISAIAM LIBRI OCTO. - LIB. I. 82
omnes superbi et omnes facientes iniquitatem sti-i- A suam convoca\it, Unde et in Zacharia dicit: «Sibi-
pula, et inflammabit eos dies veniens, dicilDominuss labo eis, et congregabo illos, quia redemi eos (Zach.
exercitunm, quse non relinquet eis radicem el ger- x, 8).» Et congregatis ad fidem gentibus ecce festi
men (Malach. iv, !).> Sicut ergo stipula devoraturx nus velociter veniet ad judicium, ut reddat illis mer-
sh igne; sic radix eorum qtiasi favilla erit. Stipulaa cedem; quia juxta dies Domini, juxta et velox nimis
enim, quse comburitur, in favillam redigitur. (Sophon. i, 14).» Cito «nim transvolat hujus vitse
Radix eorum favillsefiet similis, quia et a socie-,- brevitas, et mox Cbristus venit aeterna justis labo-
latejustorum evelletur et concremabitur. Et germen js rum praemia reddere. Qiri fideliter hsee cogitant,
wum, quod non apparel viride, ul pulvis ascendet, f, alacriter omnia nunc tolerant, et non deficiunt.
quando Judex venlilabro purgabit aream suam.i. Unde subditur:
Erunt enim quasi palese ante faciem venti, et sicutit VERS.27. —«Non est deficiens,neque laborans.>
favilla, quam turbo dispergit. Et quare? Non est deficiens in eo; quia t Qui perseveraverit
<Abjecerunt enim legem Doiriini (57),» quaeperr
usque in finem hic salvus erit (Mallh. xxiv, 19). »
Moysen data fuerat, ac deinde «eloquium sancti;i Non est ergo in Salvatore nostro quicunque in ad-
Israel, > id est praedicationem Chrisli, «blasphema versis deficit, quia salutem nonhabet, nequeChristi
verunt. > Nam si legem Domini non abjecissent prae- membrum est. Neque laborans in eo est, quia de-
dicationem sancti Israel non blasphemarent, qui ait:: lectabile sanctis est, quidquid pro eo natiuntur.
« Si crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi. Sequitur:
De me enim ille scfipsit: Si enim litteris illius non
«Non dormitabit, neque dormiet. >Divinum som-
creditis, quomodo verbis meis credetis ? "(Joan. v,' num dicimus remotum
46, 47.) Sequitur: Dei, et incommutabile a
rursum vigilat, dum providel eis do-
VERS.25. —«Ideo iratus est furor Domini in po- provisis. Qui
ctrina aut salute deprecantibus succursum. Electis
pulo, et-extendit manum suam super eum, et per-
cussit eum, et conlurbati sunt montes, et facta sunt ergo magnis, de quibus nune sermo est, nequaquam
morticiniaeorum quasi stercus in medioplatearum. > dorniit; quia semper utilia eis providet, et adjuvat
Furor est vehementissima commoti animi adver- eos. Sed neque dormitat; quia nee in modico suos
sus delinquentem inflammatio.Deus autem furoremi oculos ab eorum. providentia ;lortasse
claudit. Dormire enim
,. ...
in se haberenon potest; quia, cum sitimmutabilis, ' nonnunquam eis creditur, quia lnjustorum
non mente movetur irascens, sed quod justum est,' crudelitatibus hic sine vindicta lacerantir. Sed fa-
nnilis suis tune magis vigiiat, cum injusle eos ne-
tranquillus operatur. Sed quia peceatorem percutit, '
quasi furore commolus in eum videtur. c* quitia persequenlis aflligiK Yidens enim, quid hic
Iratus esl furor Domini in populo Judaeorum, et humililer tolerent, nimirum praevidet quid illic eis
extendens in eum manum suam^ percutiens eum per, misericorditer recompenset. Sequitur:
Vespasianum et filium ejus Titum. Et conturbati, « Neque solvetur cingulum renum ejus, nec rum-
'sunt montes, id est elati Judaeorum -optimates. Et; pelur corrigia calceamenti ejus. > Ut infra legimus:
facla sunt morlicinia eofum quasi stercus in medio « Fides est cinclorium renum ejus (Isa. xi, 5). »
platearum; quia in obsidione Jerusalem tanta niul- Non ergo sotvetur cingnlum renum ejus; quia noiT~
titudo eorum mortua est fame et pestilentia, ut. auferetur fides a nobis. Saepe enim conati sunt per-
nemo sufiiceret eos-sepelire. Sequitur: secutores fidem ejus exstinguere, et de mundo tol-
< In omnihus his non est aversus furor ejus, sed lere. Calceamenlum vero praedicationem ovangeli-
adhuc manus ejus extenta. > Usque hodie ira Dei cam designat, dicente Apostolo : « Caleeati pedesin
super reliquias Judasorum juste perseverat. Ira enini praeparatione Evangeliipacis (Ephes. vi, 15). > Non
ejus non estut hominis, id estperturbatio concitati ilaque rumpelur corrigia calceamenti ejns ; quia non
animi, sed tranquilla dispositio simpliciter consti- dissipabitur-ligatum calceamentum evangelicae prse-
tuta. Nam quia ipsi permanent adhuc in malitia, T dicationis. Ligata est enim doctrina ccelestis in cor-
idco cceleslis ira adhuc super eos permanet. Adhuc dibusprsedicantium,sicut scriptum est: «Ligalesti-
manus ejus exienta super eos esU quoniam adhuc monium, et signa legemin discipulis meis (Isa. vm,
eos aflligit. Sequitur: 16). > Nunquamjumpitur corrigia, qnae calceamen-
VERS.26.— «Et elevabit signum in nationibus tum hoc evangelicum ligat in nobis. Sequilur :
procul, et sibilabit ad eum de finibus terrae, et eGce VERS.28.*—«Sagittseejus acutse, et omnes arcc»
festinus velociter veniet. > ejus extentL»
Signum victoriae suse sigmim crucis Rex noster Quid in arcubus nisi divinseScripturae figurantur,
in gentibus levavit, ut inde sibi milites aggregaret. de quibus sententiaa quasi sagittae prosiliunt, ut ad-
Et sibilavil adeum, id est ad crucis signuin more versariorum corda feriantur? Acutm
ergo sunt sa-
pastoris pecora sua sibilo congregantis; eteos de gittm ejus; quia ad eos quos per terroiem corrigif,
finibus terrm congregavit, quia per prsedicationem acute ferientes et penetrantes verborum sententias
apostolorum etiam ultimos orbis recessus ad fidem emitlil. Et omnes arcus ejus exlenti;. quia omnes
(70) Alias manducqbii. (71) Alias, mille viics mille argenteis, el in, etc.
MK r.miMF.NT. 1N ISAIAM LIBRI OCTO. — LIB. I. 106
prium, et erit in pascua bovis, et' in conculcationem A rtmt. Quibus in teslinionium adhibitls, acces-sit
pecoris. » Isaias ad propbetissam, ut impisegnaret eam; quia
Vspres et spinm vel peccata vel peccatores desi- sancti prophetae teslibus sacerdotibus ct magistris
gcant; montes vero sanctos conversatione subli- cordi Synagegae tldem Dominicfe Incarnationis infu-
mes. Sarculum autera ferrum est fossorium bidens, derur.t. Synagoga enim Ghiistum concepif, ex quo
verbuni doclrinae significansacutum ab utroque Te- nasciluram hunc cx sua carno credere coepit; quem
stamento. Montes igitur, qui in sarculo samcntui\ elpeperit, quando per parlum Yirginis eum nobis
id est fodientur, iio» veniet eis ierror spinarum et incarnatum edidiL Cujus nomen propheta vocavit:
iieprium,-quia, quiverbo doctrinae purgabuntur, non Accelera spolia delrahere, fesiinaprmdari; quiaprae-
timebunt peceata et viiia, quoniam novias \itiorum vidit eum mox tempore nativilatis suae pastores et
herbas divini verbi sarcido eradicabunt, ncque me- magos ad se tracturum. JEt alacribus dcsideriis eum
tuent t eos, qui occidunt corpus (Mailh. x, 28). » hortabalur, ut haec agere festinarel. Debellaturus
Et erit, subaudi terra, in pascua bovh; quia sanctus enim in toto orbe rcgnum diaboli haec prima puer
quisque praedicator in tota mundi latitudine inve- illi spolia detraxit, ut a pcrfidia Judaoorum pastores
niet quos sibi incorporet. Et in conculcaiionempe- ad se converteret et magos ad se .adoiandum cou-
corh; quia csetera fidelium «mltitudo tantum <:on- B ^ versos a pesleillius superstilionis averferet. Qiji tunc
culcat terrena, nec eonversione peccatorum pasci- ob infantilem igneraniiam nesciebat vocare patrem
iur ut prsedicator: bos quippe doctor esl, pecus vero suutn, id est nutrilium suum Joseph, -et n~a'rem
plebs fidelium. Sequittir: suam, Yirginem, sicut et in Jeremia dicit: « Ecee
CAPUT VIII. -' nescio loqui, quia puer ego sum (Jerem. i, 6). *
VERS.1. — < Et dixit Dominus ad me - sume tibi Sapientia enim Dei novitomuia; expers autcm agni-.
librum grandero, etscribe In eo stj-Io hominis ; \e- tionis infanlia per humanam utique imprudeutiam,
lociter spolia detrahe, cito praedare. » quod adhuc non didicerat, ignorabat; unde « pro-
VERS.2. — « Et adhibui mihi testes fideles fieiebai sapientia etaelate, et gratia (Luc. n, 52). >
IJriam sacerdotem, et_ Zachariam iilittm Bara- Nasn in divinitale non habtiil prcficere. Sed tamen
chiae. » abstulit fortitudinem Damasci el spolia JSamarim.
VERS.5. — < Et accessi ad prophetissam, et con- Syriain quippe gentilitalem significare diximus ;
cepit, et peperit filiura. Et dh.it Dominus ad mc : Damascus autem sanguinis poculumval sangninem
Yocanomen ejus; acccIcraspoliadetrahere,festina bibens interpretatur. Etcaput Syrice Damascus; quia
prsedari. rC culturae daemonuni subdifa eentilitas animam suam
VERS.4. — « Quia antequam sciat pueiwocare velut proprium sanguinem diabolo inpoculum libat.
patrem suum et matrem suam, auferetur fortttudo-- Quid itaque foriiludinem Damasci et idololatrice et
Damasci, et spolia Samarise eoram rege Assyiio- mortis animarum et crudelttaiis putamus nisi ma-
rum. >~ ges ? ln arle enim magica totius erroris et prsedica-
Quid nune per Isaiam nisi Mojscs et prophelae, tionis virtus convalescebat. Quid vero per Samariain
siguantur ? Quid per libmm grandem, nis,i Scriptura nisi Judoeoruni perfiJia signaitir 1 Dum ergo magos
Vetus ? Quid per stylum homhiis nisi scieniia ratjo- alqtie pastores ad se Puer conveiteret, abstulit\ii-
nabilis aninii ? Quid per Uriam sacerdotcm nisi qui tuteni Damasci et spolia Samariai. Et hoc factum esi
sub legefuncti-sunt sacerdotio? Urias enim inter- coram rege Assyriorum ; quia cognovit diabolus ma-
pretatur lux mea Dei; quia lumen veritatis etju- goriim suoram damnum quod pertulit. Unde et He-
stitiae, quod in eis erat,"dor.um esse J)ei fateban- roJem nnilamniavit, ut, natum Regem exsfinguere
tur, Qui.l per Zachariam, qui dicitur»ie»zor Doniii.t, quaerciis, omnes pueros sibi coactaneos occideret
nisi doclores, qui, in lege Domini dieac nocte me- (MatUi. u). Sequitur:
ditantes, divinam semper babebant menioriam ? Ba- YERS. -5.— t Et adjecit Dominus loqui ad me.
rachia vero interpretatur benedictio Domini. Et U I adhue dicens:
Barachia pater Zachariae est; quia sancti doctorcs VERS.6. •—« Pro eo quod abjeeit populus isie
filii sunt beneJielioms Domiui, Quid vero per pro - aquas Siloe, quae vadunt cum silenlio, ct assumpsit
phetissam r.isi S}Tiagogafignratur ? Quid per filium, magis Rasin et filiunijlonieliae. »
ejtis nisi Redemptor noster ? VERS.7. — « Propter hoc ecce Dominus adducct
Isaias itaque librum sibi sumens, stylo hominis in_ super eos aquas fluminis fortes et mullas, regem
eo scribil dicens puero Jesti: Velociler spolia de-. Assyiiorum, et omnem gloriam ejus, ct asccndct
trahe, cito pxmdare; quiaomnes Vetcris Testamentii super omnes rivos ejus, et fluet super omnes ripas
scripforcs rationabili senlentia in eo scrlpseruut, , ejus, »
<juod Dei Filius, in carne apparens, regntim diabolii VERS.8. —« Et ibit per Judam inundans ei trans-
feslinamer imasurus erat, et ah eo -captivos homi- iens, et usque ad coiium veniet, ei erit extoiisio
nes erepturus. Cujus rei testes adhibuil sibi pro- alarum ejus implei.s latiludinem terrae
luae, o Em-
pheta Griam et Zaehariam; quia Moyses ct caeteri,, manucl. »
qui libros Testamenti Yeteris scripserunt. aicanat Quoniam Siloa missus interpretatur, per Siloam
eorum mysteria sacerdolibus et doctoiibus tradide- intelligimus CJ.ristum,
qui missus est mundum rc-
PATHOL. CLXXXI. . 4
107 IIERYEI BURGIDOLENSISMONACHI fiflS
dimere, et per aquas Siloe prsedicationcm ejus. Per A\ NubiLcum Deus est, Id est Chrisfus : Ait eulns
aquas enim doclrina designatur, sicul scriptum e&t: ipse Chrislus Dominus ad me : Sicul in forti manw
« Aqua sapicntise salutaris potavit illum (Eccti. xv, erudivil me Deus Pater mcus, id est sieul eum, cui
43). > Qum, scilicet, aquae vadunt cumsilentio, idest valiilam virlutem dederat; non enim ad mensuram
mentem spiritali potentia leniler sine strepitu et dat Deus Spiritum, ne per viam populi hujus ince-
clamore verborum ingtcdiuntur; quia, sicut Salo- derem, infirmas actioncs ejus imbeeillo animo se-
nion ait": « Verba sapientum audiunlur in silentio quens , et inerudito corde per iter insipienlitim
(Eccli. ix, 17) » Quid vcro per Rasin regem Syrim gradiens, sed ut directionis mese viam fortiter et
nisi Caesarem intelligi voluit? Quid per Phacee fi- sapientcr tenerem. Unde contra eum indignantes
'
Hum Romelimnisi Pharisaeos et legis doclores? Ab- dixerunt apud se: c Giavis est nobis etiam advi-
jecil ergo populus Judaeorum aquas Siloe quia prse- denduro, quoniam dissimilis est aliis vita illius, et
dicationem Domini respuit. Et elegit Rasin, id est immulatae sunl vise illius, fanqtiam nugaces sesti-
regem gentium, dicens : « No:i habemus rcgem nisi mati stimus ab illo; et abstinet se a viis nosttis
Csesarem (Joan. xix, 15). » Gnde Rasin interpreta- tanquam ab immundiliis (Sap. n, 15, 16). > Non
tur Placeniia; quia secundum placentiam et libi- ergo i\it in via populi hujus, sed qui eum \alija
tum voluntatis suae dixerunt hcc, et assumpserunt B I manu confortavit et sapienter erudivit, ne in via po-
polius filium Romelim, id est Pharisacos el scribas, pnli hujus irel, ipse ei ac discipulis ejus dixit: Ne
qai a sanctis Palribus originem ducunt. dicatis: Conjuralio fit adversus nos ; omnia enim,
Propler hoc aduuxit Domhius super eos aquas flu- qum loquiiur populus isle, de nobis, conjuralio est.
r.iinh forles et mutias, id est humani generis vali- Genjuraveruni enim adversus Salvatorem, el« con-
dos et copiosos populos, rcgem scilicet Assyriorum, spiraverunt, ut si quis illum confiteretuf Christum,
jj est Yespasianum ducem Romanorum. Qtiia enim cxlra synagogam fieret (Joan. ix, ~22^, > et quasi
Assyrii dicuntur coarguentes, me:iioRomani \oean- conjurationem semper facienles nunquam' cessa-
titr Assyrii, qui Judseoriim iniquitatem arguentes vsruiitmala conlraeum machinari, donec inlereme-
ulciscebantur. Et qttia popultis Romani exercilus runt eum. Sic et in discipulos ejus quasi juratas
aquas fluminis appellavil, loquitur melaphoricp de semper habuere discordias, semptr eis mala fabri-
eo quasi de flumine nimium excrescentc ct cttncla eanlcs. Unde et subditur : « Et tiniorem eorum (75)
replenle. Yel per aquas ftuminh impefum tribula- ne timeatis, nequc pavcatis. »
tionis illius, quam tunc Judsei pertulerunl, intelliga- VERS.15. — c Domintim exerciluum ipsum san-
mus. Aqtiaeenim vel populos vel tiibulalismes hic citficate, ipse sit pa\or vester, et ipse terror
*" vester. >
significant.
Et ascendct, inqull, super omnes rivos ejus, » Ac si diceretur: « Nolile timere eos qui occi-
etc. Rivos ejus singulas tribus ac familias fortasse dunt corpus, animam autem non possunt occidere;
nominat, el lipas tenninos tribtium el famiharum. sed polius eum timele, quijiotest et animam et cor-
Sed iste fluviustiibulalionuiii exccdens omnes et pus perdere in gehennam (Matth. x, 28). » Sicul et
tribus et limites tenuit, et per Judam inundans et Petrus ait: « Timorem eorum ne timueritis, 4it non
transiais usque ad collum excrevit, ut submergcret contuibemini; Dominum autem Christum sanctifi-
omnes sicut flumen, cuni usque ad collum vene- cate in cordibus vestris (I Pelr. n, 14). » Sequi-
lit. Et extensio alarum ejus exercitus imple\it lali- lur :
tudinem terrm Emmanuel, id est Judaeam, et omnem VERS.14.— « Erit \obis in sancfificationem, in
Galilseam; deinde cemens propheta omnes Judaeos lapidem aulem offensionis, et in pelram scandali
in Jerusalem conventuros, atque per Tilum Yespa- duabus domibus Israel, in laqueum ct in ruinam ha-
saiii fihum superandos, ail: bitantibus Jerusalem. >
VERS.9. — « Congregamini populi, et vincemi- VERS.15. — « Et offendent ex eis (74) plurimi,
l.i (72), el audite universse procul terrse: confor-. TIet cadent, et conlerentur, et irretieniur. et capien-
lamini et vincemini, accingite vos et vincemini. > tur. >
VERS.10. — «Inite consilium, et dissipabitur, In sanclificalionem fuit disciptilis, quia Spirittis
loquimini verbum, et non fiet, quia nobiscum sui graliam dedit eis. Sed duabus domibus Israel,
Deus. » id est Judae et reliquis decem tribubus factus est in
Isec enim tempore obsidionis et captivitatis illius lapidem ojfensionh, et in pelram scandali. Sperabant
ccmpleta sunt. Neque enim cum Judaeis jam erat euJm eum Judaei venturum. Sed quia venit htimi-
Deus, sed cum Christianis. Nam sequitur : lis et occultus, contempserunt eum et oflenderuiii in
VERS.11. — «Hsecenim ait Dominus ad me: Sic- illum. Nam, apud se superba sapientes, dedignati
ut in forli manu erudivit me, ne irem in via sunt in eum credere, quem cernebant numilem. Fuit
populi hujus , dicens :» eigo eis laph offensionh. Quem, cum etiam mori
VERS. 12. — « Nun dicatis : Conjuraiio. Omnia cernerent, gravius in illum pertulcre scandalum, ut
enim quse loquitur populus iste, couiuratio est. > nulla ratione jam Deum credere possent, quem mo-
(72) Alias ubique, vincimini. (74) Cod. Cruc, in cis.
(75) Alias, ejus. \
109 COMMENT.IN ISAIAMLIBill 0CTO. — LIB. I. 110
rientem viderant, sicque eliam petra scandali factus i t. signum el in portentum Israelh, id esl ego el disei-
est. Et babitaloribus Jerusalcm fuit in laqueum et puli mei signa el porlenta faciemus in populo Israel.
in luinam; quoniam in eo quod eum specialiier per- Deum patrem dicit habitare in monte Sion, id est in
seculi sunl, semetipsos laqueo suae deceptionis in- ccelis,-non quia ipse Filius cum Patre scmper non
volverunl, et ruinam sibi non solum animarum, sed maneret in codis, sed quia corporaliter conversaba- ,
et tolius~urbis acquisierunt, ut cum ipsis tola dele- tur in terfis. Mons namr>ueSion ille nuric intelligi-
retur civitas. lur, de quo dicit Apostolus : < Accessistis ad Sion
< Et offenderunt, inquit, ex eis plurimi. > Non monlem et civitatem Dei viventis Jerusalem coele-
omnes offenderunt, sed plurimi; quia inter eos mulli slem ct multorum millium angelorum frequentiam,
erant in Chrislum credentes. » Et cadenl, inquit, et et Ecclesiam primitivorum, qui conscripti suut in
conterenlur. » Cadentes contriti sunt; quia relictis ceelis (Hebr. xn, 22). >JUequitur:
ccelestibus terrena quaesierunt. Quis enim major YERS.19. — « EtxCiim dkerint ad vos ^Quaerite
casus, vel quse potesl esse major contrilio quam, a pythoDibtis et divibls, qui Tslridentincantalionibus
derehcto Creatore," cieaturam quserere, deserlis su- SIKS: Nunquid non populus a Deo suo requiret pro
pernis gaudiis, infimis rebus inhiare? Casum igi- vivis ac morluis? > (75)
tur et contritionem passi sunt^, quia, amissis cce-1B YERS.20. — t Ad legem magis, et ad teslimo-
lestibus desideriis, terrenum esl omne, quod sciunt. nium. Quod si non dixerint juxta verbum hoc, non
Et irreticntur peccalis suis , et capientur laqueo erit eis malutinalux. »
perpetuse mortis. Yel in "obsidione Jerusalem sunt Quid pythonica divinafio gerat artis in libro Re -
irretiti, quando civitas capta est, et illi sunt capti. gum invenimus (I Regum XXVIII),ubi, rogante Saul,
Quia ergo multitudo Judaeorum offendens in lapi- pythonissa velanimam Samuelis,vel pro ea potius
dem offensionis confracta esl, electio aulem veram spiritum immundum evocavit ab inferis. Qtiod ma-
consecuta est justitiam, idcirco apte subjungitur : gicse phantasiae genus ab Apolline Pythio repertum,
YERS.16.—\t Liga testimonium, signa legem in atque ab ejus cognomine sic dicunt esse vocatum.
oiscipulis meis. > Sed et interpretatio nominis congruit, qtiia Python
VERS.17»— < Et exspeclabo Rominum, qui abs- dicitur os abyssi. Yideamus ergo sentenliam ;
condit faeiem suam a domo Jacob; et praestolabor % Ego, inquit, et pueri mei signa et prodigia facturi
•eum. * suaius in Israel; \os aulem, qui haec exspectatis,
Nam vox Christi nunc ad prophetam dirigitur. videte, ne mendacibus signis pseudoprophetarum
Propheta quippe testimonium Christi in nobis ligal; decipiamini. Cum enim dixcrint vobis quilibet se-
"
quia fidem ejus sermo propheiicus menli valde te- duciores : Qumritea pylhonibus el divinis, id est con-
nacius agglutinat, cum certum nobis sit, ea quae sulile magos, ut agnoscatis per eos a mortuis verita-
dixerunt prophetse, nullatenus fingi potuisse. Legem tena, respondete illis : Nunquid populus non requiret
quoque signat in nobis, quoniam prseccpta ejus aDeo suo pro vivh acmoriuh, etc.pro omnibus (75*)?
cordi nostro iirmius includit. Libcnter enim « Me- Omne enim quod inquiritur, aut pro vivis aut pro
mores sunms mandalorum ejus ad facicnda ea mortuis quaeritur, aut forsitan pro ulrisque. Cur
(Psal. cii, 18), > de cujtis potenlia et promissione ergo dsemones consuleremus, cum a Deo qtiaerenda
dubitare neqtiimus. Liga, inqtiit, teslhnonium Yele- stint omnia?
ris Tesiamenli, et trade illud discipulis meh, id Ad legem magh et ad lestimonium ejus alienda-
est apostolis el fldelibus, qui Evangelium suscepe- nsus. Quod si filii lsrael non dixerhil juxla veriiim
runt, et signa legem in eis. Quia ergo fidem Salva- hoc, id est ul, rcpudialis maleficis, ad legem Dei,
toris et legem discipuli lenuerunl, quam Jiidaei qfas cuneta prohibet maleficia^ ad testimonium lc-
maxime tempore passionis ejus amiserunt. Liga, gislaloris et prophelarum de adventu Salvatoris al-
inquil, testimonium, signa tegem in dhcipulis meis, tendant, non erit eis malutina lux, id est exordium
Ei exspectabo Dominum, ut me resuscilet; quia D novae gratise : « quia si Moysen el prophetas non
« esro mea requiescit in spe (Psal. xv, 9). > Qui audiunt, neque si quiaex mortuis resurrexerit, cre-
abscondii faciem suam a domo Jacob; quia ex quo me denl ei (Luc. xvi, 51), » id est Redemptori nostro,
ncgaverunt, et Palrem pariter amiserunt. « Omnis qui ait: « Si crederetis Moysi, crederetis forsitan et
enim qui negat Filium, nec Patrem habet (Joan. u, mihi. Deme enim ille scripsit. Si enim illius litteris
23).» Sequitur: non creditis, quomodo verbis meiscredetis? > (Joan.
VERS.18. — « Ecce ego et pueri mei, quos dedit v, 46.) Quoniam igitur ad Iegem et ad testimonium
mihi Dominus in signum et in portentum Israelis a noir attenderunt, non sunt illustrati luce matuttna,
Domino cxercituum, qui habilat in monte Sion. » praedicanle Domino, qui vespertinam vix habituri
Pueri vocantur qui mandalis coelestibus inser- sunt apparente Elia. Sequitur :
viunt, et puerorum nomine discipulos suos nunc ex- VERS.21. — < Et transibit per eam, et corruet,
primit, qui praecepta ejps specialiter servaverunt. et esuriet; et cttm csurierit, irascetur, et maledicet
Ecce cgo, inquit, el pueri meifquos dedit Dominus in regi suo et Deo suo.
*(75)Alias, req. visionem pro vivis a mortuis. (73*) C. Garst., id est pro omnibus.
121 IIEIWEI BURGID0LENSI8MONACHI. iI2
Transibii Judaicus populus per eam luccm, id c-st A ledixerunt ei. « qui cum maledicerelur, non male-
per illius temporis spatia, quo Christus mira factti- dicebat; cum paterelur, nou comminabatur (I Pet.
rus est, et mira doclurus, ct offendens ut csecus in n, 25). > Post cujus passionem, quia Jerusalem ob-
lapidem offensionis corruet ab omni statu rectitudi- sidenda crat et capienda, recte subjungitur : « Et
nis, el csurict, quia jam ultra non cibabitur 'pane suspiciet stirsum. »
\i'se eiintelleclus. Sicut enim fames carnis estsub- VERS.22. — « Et ad terram intuehitur, et ecce
sidium corporis sublractum, ifa fames meutis est si- tribulalio et tenebras, dissolulio et angustia, et ca-
lentium divinae locufionis. Et quia, cum doctrina l;go persequens, et non poterit avolare de angustia
cceleslis bumanam mentem deseiit, contra eam tei.la- sua. »
tio eonvalescit hostis aritiqui, postquam hic popu- Suspiciet sursum Jttdaicus populus ad Dei cogni-
lus intelligentiam Scripturarum perdiJit, et verba lionem el auxilium, et ecce iribulaiio adversitatis,
Salvatoris intelligere ncquhit, aut noluit, mox et tenebrm ignoraniise : quia Deus excsecavit corda
contra eum, instigante diabolo, in iram evarsit, et ecrum, nec hbeiavit eos. Et ad terram, id est ad ea
maledixilei. Hoc esl enim| quod nunc dicitur, quia quse circa se in terra fient, intuebilur, etecce tribu-
cum esuneiil irascetur, et maledicel regi suo et Deo latio. t Et erit, inquit, pressuia magna super ter-
suo. Christus namque et rex Israel est, et Deus B ram, etlra populo huic, ef cadent in ore gladii, et
Israel est. Qtii cum diceret quia mulli leprosi eiant captivi ducentur in omnes genles, et Jerusalem cal-
in Israel sub Elisseoprophela, et nemo eorum mun- cabitur a gentibus donec impleantur tempora nntio-
datus est nisi Naaman Syrus, repleti sunt oinnes num (Luc. xxi, 25, 24). > Hoc enim et hic dicitur :
ira in synagoga, hsec audienles, et ejecerunt eum <Dissolulio et anguslia, et caligo persequens, et non
exlra civitaiem et duxeruul eum usqtie ad superci- poierit avolare de anguslia sua. i Similiter et apud
lium montis, utprsecipitarent eum (Luc. IV, 27-27). Dariielem legimus : < Posl fmem belli slatufa deso-
Ettempore passionis ejus atrocius irati sunt etma- lalio (Dan. ix, 26). t Sequitur :
LIBER SECUNBUSo
(94) Cod. G., et pmnam eontinet. (96-§7) Alias, mitilim belli; cod. G.,mititimcmii%
(95) Alias, calighwsum.
155 COMMENT.IN ISAIAM LIBRI OCTO,-— LIB. II. 154
in muntlo suni,
per litiquos angelos in malilia permanere coganiur; A ignis ille concremans omnia, quse
ut pereant. Unde mox de novissimo die, quo pecca- consumet, ei in barathrum perdilionis impios ra-
iores punienlur, nos terrel, el ad lamenlum poeni- piet. Sequitur:
tentiae nos provocat, subjungens • VERS.10. — « Quoniam sldlae coeli, et splcndor
YERS.6.7— < Ululate,quiapropeest dies Domini, earuro non expandent lumen suum : oblenebratus
quasi vastitas a Domino veniet. > est sol in orlu suo, et luna non splendebit in lumine
« Prope est dies Domini, > dies, in quo jtidicabit suo. »
_, mundum, vel iiiiumquemque de hac vita egressum, Hoc et alibi ila dicil Dominus. « Sol obscurabi-
et ostendet polenliam suam, quia sicut et alius pro- lur, et luna JIOIIdabit lumen stmm, el stellae cadenf,
phela loquilur . «Juxta est dies Domini, juxta et ve- de coelo (Malth. xxiv, 29). > Cuin dies Domini cru-
lov nimis. >— « Quasi vastilas a Dominoveniet (So- delis advenerit, el furor ejtis oninia vastaverit, tunc
plwn.i, 14), > quia luuc sic mundus Iste vastabitur, limorismagniltidiiieinorlalibus cuncta tenebreseent,
ut in ferra nihil relinquatur. Sequitur : elluminaria suuni videbuntiir negarc fulgoiem, et
YEUS.7. — « Propter hoc omnes manus dissol- prementibus nialis nil aliud senlient homines, nisi
ventur, et omne cor hominis labescet, et coule- r> quod omnis tribulalio videre compellct. Vel fulgore
retur» suo Christus obscurabil omnia sidera. Sequitur :
YERS.8. — « Torsiones et dolores lenehuiH, qua- VERS.11. — « El visilabo super orbis mala, et
si parluriens dolebunt. » contra impios iiiiquitalem corum; et quiescere fa-
Metu futuri judicii dissolvenlur manus, quse fortes ciam superbiam infidelium, et arrogantiam forlium
erant in opere malo, el cor hominis, id esl raiiona- humiliabo. »
biliter cogitanlis, dolore pcenitentiae labescei, et Visilabo supei orbis mala, quia publicum exanien
conterelur. Torsiones venlris lenebunt eos, quia faciet, el omnia reproborum peccala corain omni-
unusquisque torquebiiur propria.conscietilia. Par- bus angelis et' hoininibus in lucem producet. Et
turiens vero cum dolore ejieit, quod intus diu «m tunc in faciem impioruin ostendel omneni iniquita-
pondere geslavit. Pcenitentes ergo « quasl partu- tem ipsorum, ut confundantur, et pereant. Superhja
liens dolebunt, > quia peccata diu latentia et se in- quoqtte ipsortim quiescet jam, id esi cessabit, quia
tus gravantia per confessionem cum dolore ejicient. sic huniiliabunliir, ul ultra superbire iion addant.
Sive cum rfiesjudicii vel"dormilionis advenerit, Et notandum quam paienler hoc loco propheta se
tunc omnes tnanus dissolventur, quia "iiullum opus loqui in hac visione demonstret non de ea Babylo-
dignum justitia Dei reperietur, et omne cor labescet, ne, in qua populus Judaeorum captivus fuit, sed de
conscientia peccati sui. Sequitur: ea potius, qute per totum orbem est usque in finem
« Unusquisque ad proximum suum stupebit, facies STeculi.Nam sicut Jerusalem, id est Ecclesia civifas
combustae vultus eorum. » Unusquisque slupebit ad est eorum, qui cceleslia diligunt, sic Babylon civiias
proximum suum prse magnitudine pavoris, et admi- iliorum est, qui praesens amant saeculum. Qtiicu:.-
rationis, ubi de illa nimis horrenda reproborum que temporalia intimo corde diligit, civis est Baby-
damnalione cogitare cceperit. Et facies combustm lonis islius; et quicunque aeternorum amore pasci-
eruut vultus eorum, quia igne timoris et squalore tur, civis est nostrae Jerusalem. Sed quia inter mul-
pcenitentiae- decor facierum illorum immutabitur. titudinem civium Babylonis, qui tunc pereunt, raro
Yel facies habebunt combustas illo igne, quem sibi quisguam civis Jerusalem invcnitur, qui de sorte
succenderunt. Et « unusquisque stupebit ad proxi- eorum tollaiur, ideo fortasse, cum de multis dictum
mum suum > videns eum in iisdem esse tormen- sit reprohis, quia vhilabo super orbh mala, quasi
tis, quibus ipse cruciatur. Cur autem sic stupeant singulari numero-de electis nunc subditur :
atque tabescant, adhuc consequenter indicatur, cum VXRS.12. — « Pretiosior erit vir auro, et homo
dicilur: Ij mundo obrizo. »
YERS.9. — < Ecce dies Domiui veniet crudelis et Vir namque vocari solet, qui viiiliter et strenue
indignalionis ^plenus, et irae furorisque adponen- agil, sicut scriptum est : t Viriliter agite, et conftu-
dam terram in solitudinem, et peccatores ejus con- tetur cor vestrum omnes, qui spcralis in Domino
ierendos de ea. > (Psal. xxx, 25). > JHOHIO autem dicitur, qui raiionali
Crudelh vero dicitur, qui dislricte feriendo non sensu a bestialibus moribus distinguitur, dicente
parcit. Diesvero veniens crudelis erit, quia nonjam Domino :« YTosautem greges pascuae meae homiues
cum veuia, sed cum districlione peccatores feriet. estis (Ezech. xxxiv, 51). > Cujuslibet crgo talis viri
Plenus quoque indignalionis et irm ac furoris erit, vel hominis futuram gloriam pracnuntians, ait:
quando reprobis dicetur :« Discedite a me, male- « Pretiosior erit vir auro, et homo muudo obrizo. >
'dicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et Nam ex quo Jcsns reformaverit corpus humilitatis
angelis ejus. Esurivi enim etnon dedistis mihi man- nostrae configuratum corpori claritalis suae,vir quis-
ducare (Malth. \xv,Alel seqq.), t etc. Atque ler- que strenuus , licet nunc vilis ac despectus appa-
tam ponet in solitudinem, et peccatores ejus de terra reat, eiit preliosior auio, quia corpus cjus inconta-
eonteret. quia tunc universam terrse superSciem minatuin et indeficienfcm largtimque spiendorem
133 HERVEl BURGIDOLENSIS MONACHl 153
habebit. Et omnis homo, qui r.unc inter hestiales l Lrunt, sed propter affecttim cordis cceperunt exire.
impiorum mores, rattonabihier vivit, erit lunc pre- Incipil enim exire, qui incipil amare. « Unusquis-
tiosior mundo obiizo, id est purgalo et recenti, no- que ergo ad populum suum convertetur, et singuli
voque ac fulgenti auro. Quia sicut gloria resurre- adteiram suam fugient, » quia quicunque praedesli-
clionis ac demulationis innovabuntur sanctorum nalus ad vitam, quicunque de populo sanclorum
corpoia, u t perpetuam fttlgoris (98) claritatem reti- futurus, quicunque terram viventium haereditaturus
neant, nulloquejam senio velerascant. adhuc in Babylone per peccatura est, nequaquam
_ Et hoc congrue ad onus Babylonh pertinet, quia ad subverbiouem ejus, id est usque ad mortem suam
et in eo valde gravalttr mullitudo reproborum in inancbit in ea. Sequilur :
illo die, quod non solum de sua confusionc duplici- YERS.15. — t Omnis, qui invenlus ftierit, occi-
ter erubescit, sed et iilorum gloriam,-qttos coiitein- detur, et omnis, qui supervenerit, cadet in gladio. >
pserat, piiusquam in barathrum perditionis corruat, lnvenitur in Babylone, et occiditur, qui praesen-
iniuetur. Vel quando tanla fient ab Antichristo si- tem vilam inpeccatis liniens aeleinaemorli traditur.
gna et portcnta, ut in errorem ducantur, si potest Stipervenit aulem in ca et gtadio cadit, qui diu re-
fieii, etiam eleeii, lunc « pretiosior eiit vir auro, el ligiose, pvout videbatur, vixeral, sed circa finem
homo munJo obiizo. > Pretiosior autem inlelligittir I* vitaelabitur in aliquod crimen, et ila demum sine
rarior. Oinne enim, quod raruin est, dicitur et pre- pcenitenlia moriens per sententiam animadversionis
tiosum. Rarus ergo lunc crit \ ir, quia, « cum veue- divinas praecipitatur in tartarum.
lit Filitts hominis, puias inveniet fidem super ter- Vel diabolus, et omne dogma eonlrarhim vcritati
lam? » (Luc. xvm, 8.) Sequitur : fugiel quasi damula, nec erii, qui discipulos ejus
YERS.15. —« Super hoc ccelum tttrbabo, et mo- congreget.Quia liberali a magistris pessimis conver-
vebltur terra de loco suo propier indignationem ientur ad populum ecclesiasticum, unde abducti fue-
Doniini exercituum, et propter dicm irae furoris rant, et ad terram suam, quse est Ecclesia, fugient,
cjus. > et unusquisque ipsorum in eo, in quo invenitur,
Super hoc, id est quia visitabo super ofbis mala, occiditur, ut haereticus esse desistal, et quicunque
ccelumlurbabo, ei movebitur terra, quia ccelum pari- supervenerit, cadel gladio spiritali. Sequitur :
lcr ct lerra concufielur in adventu Judicis. Et inte- VERS.10. — «Infantes eorum allidenlur in ocu-
r m plerique (99) Babyloniorum, id est peccatorum liseorum, diripieutur domus eorum, el uxoies eo-
severitatem animadversionis illius ad mentem saga- rum violabuntur. >
citer adducentes alque formidantes prsecavent eani Qui infantum appellatione nisi tenera (100) adhuc
J
fugiendo ad pcenitentiae remedium. Unde protinus opera designantur? Infantes igiiur Babyloniorum
de Babylone subditur: alliduuiur (101) in ocutis eorum, quia ssepe mens
VERS.14. — « Et erit quasi damula fugiens, et recla cernit, nec tamen audenter contra perversa se
«.uasi ovis, et non erit qui congreget. » erigit, et renitens vincitur, dum hoc ipsum, tjuod
Damida quippe vel otiis limidum et mansuetum agit, dijudicat et carnis suse delectalione superatur.
animal est. Babylon igitur sicul datnula fugiens, et Nam ssepe et recta operatio exterius perditur, ef la-
-sicut ovis erit, qula peccalores conversi deposita fe- men adhuc rationis lumen in corde retinetur, sicut
rociiate et stiperbia mausueli ac pavidi pcenitendo Jeremias insinuat, qui, dttni Sedecbiae caplivilatem
fugientiiam Judicis. « Etrnon erit, qui congreget narrat, ordinem captivitalis inlernae denuntiat» di-
eos, i rursus ad cives Babylouis, quia deceptor cens : t Occidit rex Babylonis filios Sedechiaa in
antiquus non valebit illos jam per actioneni iniqui- Reblatha in oculis ejus, el omnes nobiles Juda,
lalis adjungere peccaniibus, sed per opera justilias oculos quoque Sedechiaeeruil (Jerem. LII, 10). > Rex
sociabuntur civibus Jerttsalem. Unde et sequitur : quippe Babylonis est hostis anliquus, possessor in-
t Unusquisque ad pojiulum suum convertetur, et timae confusionis, qui prius filios ante inluentis
singuli ad terram suam fugient. » Homines plurimi r. oculos trucidat, quia srepe sic bona opera interficit,
praedestinali in gloriam Dei, qui fuluri sunt per ado- ut haec se amittere ipse, qui captas esl, dolens cer-
plionem cohaeredes Christi, nunc captivl tenentur nat. Nam gemit plerumque animus, ei lamen carnis
in hac Babylone per peccatum. Incipiunt aulem inde suse delectationibus victus, bona, quaegemit, aman.s
exire prius corde per confessioncm iniquilatis et perdit; ea, quse patitur damna, considerat, nec ta-
amorem justitiae, deinde in fme_saeculi eliam cor- nien \irlutis braebium contra regem Babylonis le-
pore inde separandi. Exeunt enim multi latenter de vat. Sed dum videns nequitise perpetratioiie percu -
iiac Babylone, quae est confusio, et exeunlium pedes titur,ad hoc qtsandoque peccali usu perducilur, ut
sunt cordis affectus. Qui primo confusi erant simi- ipso quoque rationis luniine privetur. Unde Baby-"
libus ctipidilaiibus, incipiunt charitale dislingui. lonis rex exslinctis prius filiis Seqgchiaeoculos eruit,
Jam dislincti non sunt confusi, et si adhuc corpore quia malignus spiritus subductis prius bonis opei i-
permisli sunl, desiderio tamen sanclo separantiir. bus post baec inlelligcniiac lumen tolljt. Quod recle
Et proptcr commistionem corporalem Tiondumexic- Sedechias in Reblalha palilur. Reblalha qtiippe
(98) Co;l. G., perpelun fiitg. (100) Cod. G.. lerrcna.
{99/ Cpd G, phirfmque. (101) Ibid, ailidemuu
157 COMMENT.IN ISAIAM LIBRI OCTO. — LIB. II. 15J
iii«/fa hmc interpretalur. Ei enim quandoque et lu- A tenebit, et allidet parvulos tuos aJ petram (Psal.
men rationis tollilur, qui pravo usu ex iniqiiitatis cxxx, 9). » Pdstfiliorum aulem, id est poslbonorum
suae multitudine gravalur. Bene itaque de Babylo- operum amissionem subjungitur et ipsius civitatis
niis liic dicilur : < Quia infantes eorum allidentur, aelerna perditio. Nam sequitur :
in oculis eorum. > YERS.19. — « El erit Babylon illa gloriosa in re-
Quid autem domos eorum appellat nisi mentes gnis, inclyta in superbia Chaldaeorum, sicut sub-
ipsorum? Diripiuntur ergo domus eorum dtim a ma- vertil Dominus Sodomam et Gomorrham. >
lignis spititibus omnia mentium eofum hona devo- Bubylon gloriosa est in regnis, quia confusa sae-
rantur. Nam, postquam filios suos in oculis allidi ciili dignitas amatoribus mundi praeclara vidctur,
suis sinunt, ad hoc usque infelicitalis deinde deve- et dhiliae, voluptatesque earnalibus aestimaniiir
niunt, ut omnium viriutum supelleclilem, quae in oplimse. Chaldaei vero interpretantur captivantes,
domibus cordiunripsoruni erat, amittant. vel quasi dmmones. Iniqui eleniin, qui et ipsi ini-
Uxores vero intdligenlias ipsorum accipe, cum quitalem perpetrant, ei ad iniquitatem alios persua-
quibus rationalis animus opera bona velut legilimos dendo trahunt, nimirum caplivantes sunt. Qui recfe
filios gignit. Unde et per quemdam de sapienlia di- quoque et quasi- dmmones interprelantur, quia ii,
ctum esl: « Hanc amavi, et exquisivi a juventute B qui alios ad iniquitatem persuadendo pertrahunt, in
mea, et qusesiu mihi sponsam assumere, etamalor semetipsis ministeria daemonum ad iniquilatem sus-
facttis sum formae illius (Sap. vm, 2). » Uxores ergo cipiunt, quamvis dseraones per 1naturam non sint.
violantur, cum intelligeniiae corrumpuntur. Nam In istorum ergo mente superba valde-estHabjlon
quod hic uxores Babyloniorum violari dicuntur, inctyla, quoniam «laetantur, cum male fecerint, et
hoc ferme esl quod apud Jeremiam Sedechias ocu- exsultantin rebus pessimls (Prov. n, 14). > Sed isla
los amisisse referlur. Vel Medi intdliguiitur ma- Babylon quandoque erit sicut Sodoma et Gomorrha,
gistri Ecclesiarum, qui allidunt infantes haeretico- ul perpetuo subversa devoretur incendio. Sed in-
ruro, eos videlicet, qui necdum ad perfectam vene- lerim quid paliatur, audiamus. Sequitur :
runt aelatem erroris. Diripiunt domos, id est Eccle- YERS.£0. — « Non habitabituf usque in finem, et
sias eorum. Yiolant uxores, id est pravam edrum non fundabitur ad generalionem et generaiioncm. t
sapientiam, doctrinamque perversam. Sequitur : Christus namque nianere in Ecclesia se pollieilus
YERS.17. — « Ecce ego suscitabo super eos Me- est usque in finem saeculi. Quo contra Babylou
dos, qui argentum non quaerunt, nec aurum ve- « non habitabilur usque in finem, » quoniam < iu
lint. > malevolani ,animam non introibit sapientia (Sap.
VERS.18. —/ Sed -sagillis parvulos interficient, " i, 4), > quae est Chrislus, « nechabitabil in corpore
et lactentibus uteri non miserebuntur, et super fi- subdito peceatis (ibid.). » Usque in finetn vero dicit
lios eorum non parcet oculus eorum. > eam non habilari, quia notum esl omniLus, quod
Medi interpretanlur mensuraii. Et quid per Medos in ea mente Deus posl finem vitse praesenlis nulla-
nisi dsemones exprimuntur, qui nocere nequaquam lenus habilat, in qua prius, quam finirel tempora-
"
valent nisi secundum mensuram, qua divinitus re- lem vilam, nullalenus habitavit. Et non fundabitur
laxantur, qui nec argentum nec aurum, sed internas in fundamenlo, quod est Clnislus, usque ad genera-
divitias rapere quaerunt? Quid autem parvuloium 'tionem et generalionem, id est nec in generationp
nomine nisi cogitatus designantur. Quid appella- autiqui populi Dei, qui praecessit .advenlum ejus,
lione lactentium uteri nisi tenera opera, quae adhuc nec in generatione novdli, qui voeatur Christianus.
velut lacle indigent admonitione blanda? Ei quid per "Sequitur:
filios nisi viriles actus? Medi ilaque sagittis parvulos « Nec ponet ibi tentoria Arabs, nec pastores re-
iulerfichmt, quia et maligni spiritus spiculis tenta- quiescent ibi. > Arabs inlerpretatur occidentalh si\e
lionum bouos cogitatus allidunt. « Et lactenlibus campester. Et occidentalis jure vocatur, qui per oc-
uteri non miserentur, » quia bona opera mox ut j) casum veri solis, id est per mortem Chrisli mortuus
naia fuerint, et "antequam roborentur, impie quse- esl peccaio. Cumpesierquoque esl, qui charitate di-
inni exslinguere. « Et super filios non parcil oculos lalatus copiosos boni operis fructuS facit ui fertilis
eorum, > quia ubicunque \ident robustos et \iriles campus. Hic igitur Arabs in Babylone tentorium
acfus, non desistunt eos impugnare. Tanto enim non ponit, quia menlem in ea non locat. Nec pa-
quisque gravioiibus urgeri pleiumque solel daemo- stores animarum fequkscent ibi, sed polius laborant,
nwn infestalionibus, quanlo ipse fortior est in bo- quia sermonem suum coiiteinni videnl. Urbs itaque
nis operibus. Yel nos utinam nec argemum nec au- confusionissubverlelursicut Sodoma, ut ntillum iu
rum velimus eloquentiae et sapientise saecularis, sed eo maneat pristinae mansionis vestigium, sedposl-
illios haereticorum et omnium, qui decepti sunt, quam' ftterit coelum novum, et lerra nova, et prae-
interficiamus sagittis spiritalibus, id est Scriptura- terieiit figura hujus muncli, non habitabitur in
rum testimoniis, et qui lacte nutriuntur erroris, perpetuum, nec eumdem statum reeipiet. Non ponet
gbsque iJIa misericordia trucidentur, ut elemeuti ibi tentoria Arabs, qui dicitur occidentalis et vesper-
crudeliiate pereant, nulliusque misereamur infarn- tinus, eo quod praeterilorum obliviscatur, et sempor
tlse, Tit jlla beatitudine digni simus! « Beatus, qui se exlcndat ad priora. Nec requkscent ibi pdsiore&^
m HERYEI BURGIDOLENSISMONACHI ICO
qui gregem Domini pascunt, vel angeli, qui praesunt A i tendentes submergere .quaerunt. Delubra vero voiu-
Inimaiio gencri. Nam in fine sseculi vel moit:s ptatis corpora sunt voluptuosorum, vel mentes eo-
"liniuscujusque decidet omnis praesens gloria el su- rum. Yel per omnes has beslias intelliguniur dae-
perbia, nec islemundi slaius erit ullra, sed peribit mones, quibus traditur Babylon ad puniendum. Se-
in aeternum. Sequilur : quitur :
YERS.21. — « Sed requiescent ibi besliae, et CAPUT XIV.
domtis eorum replebuntur draconibus, et habita- VERS.1. —« Prope e&t,utveniat tempus ejus, el
fcunt ibi struthiones, et pilosi saltabunt ibi. > dies ejus non elongabunlur. >
YERS. 22. — « Et respondebunt [ Vulg. ibi j Id est tempus et. dies Babylonis, quo pereat, jam
ululae in aedibus ejus, et sirenes in delubris volu- imminet, sicut et Moyses cecinit: « Juxta est dies
platis. > perditionis, et adesse festinant lempora (Deut.
Bene iidem saevi daemones semper in Babylone, xxxn, 55). > Sequitur :
quaeest confusio, requiescunt. Dotnus vero Babylo- « Miserebitur eiiim Dominus Jacob, et eliget
niorum mentes sunl saecularium. Quid autem per adhuc de Israel, el requiescere eos faciet super hu-
dracones nisi malitia, et quid per struthiones nisi mum suam. » — e Miserebitur enim Dominus Ja-
hypocrisis designalur? Strulhio quippe avis est, quae BI cob, et eliget adhuc de Israel, » quia in veritate re-
pennas quidem habet, sed nequaquam volat. Sic et liquiae convertentur Elia praedicante, reliquiaj, in-
hypocrita pennas quidem bonae operationis habere quam, Jacob ad Deum fortem, id est ad Christurii,
videtur, sed nunquam a terra per desiderium eleva- quia « vocabitur nomen ejus Admirabilis, consilia-
lur. « Domus ergo Babyloniorum repleniur draconi- rius, Deus forlis (supra ix, 6). »—«Etrequiescereeos
bus, et habitant ibi strulhiones, » quia in confusis faciet super humum suam,»sicutperEzechielem pol-
delictorum (102) nientibus in latens (105)' malilia iicetur, dicens :«Ecce ego aperiam tumulos vestros,
callitle occtiltatur, et simulatiobonilalis
" forasosten- et educam vos desepulcris vestris, populus.meus,et
dilur. i inducam vos in terram Israel (Ezech. xxxvn, 12). >
Quid vero pilosoruni appellatione nisi quorum- Illud tamen, quod ait : < Prope est, ut veniat
lilei peccatorum asperilas dcsignatur? Pilosi enim tcmpus ejus, »id est Babylonis, ut destruaiur, pe-
ab humana efilgie supeiius inchoant, sed ab extre- tesl ad adventum Salvatoris referri, in quo per to-
ma parte in hesiias desinunt. Sic et peccaium lieet tum orbem subversa est Babylon, id est, veterum
quasi ab oblentu rationis plerumque incipiat, sem- errorum ac vitiorum confusio gentibus ad fidem
per lamen ad in alionabilem finem perducit. Pilosi conversis. « Miserebitur enim Dominus Jacob, id
igitur in Babyloniorum domibus saltant, quia in est, populo Judaeorum, qui per mortem eainis eum
ecnfusis menlibus peccata dura atque aspera quasi supplantare studuit, cum in die Pentecosles ex ipsis
grege faclo concorditer luciunt. tria millia Petro praedicante crediderunt. « Et eliget
Ululmvero sunt a\ es a planctu et luctu nomina- ftdhuc de Israel (Act. n, 41), » quia deinceps mulla
tae. Cum enim clamant, aut iletum imitantur, aut millia per doctrinam apostolorum conversa sunt.
gemitum. Sirenes autem monstra sunt partim virgi- « Et requiescere eos faciet super humum suam, t
nes ct parlim volucres, ut fertur, quae cantu suo ni- id est in Ecclesia, dum saeculi cupiditatibus exuti
miuni delectabili navigantes ad perieulosa loea per- omnia, quae mundi sunt, reliquerunt, et apostolicae
irahuni. Quid igitur ulularum nomine nisi daemo- doctrinae adhaerentes cor unum et animam unam
nes figuranlur, qui saeculitristitiam suggerunt, quae omnes habuerunt. Sequitur : < Adjungetur advena
moiiem operalur?Quid autem per sirenes nisi dece- ad eos, et adhserebit domui Jacob. »
] torum spiritus exprimuntur, qui vanam suadendo VERS.2. — < Et tenebunt eos populi, et adducent
Letitiam ad periculum aelernsemortis incautos tra- eos in loeum suum : et possidebil eos domus Israel
Lunt? Itaque in aedibus Babylonis sunt ululse atque Stiper terrara Domiui in servos et ancillas, el erunt
sirenes, quia in confusis mentibus nunc tristitiam D I capienles eos, qui se eeperant, et subjicient exacto-
nunc laefitiam faciunt nequissimi spiritus. Respon- rcs suos. »
denl igitur ululie in mdibus ejus, dum in turbulentis Adjungeiur advena, id cst gentilis populus ad eos,
inenlibus tristitia tristitiae occuriit, et planclus qui de circumcisione erediderunt, ut ex utroque
jjlanctum adducit. fiat unum ovile. Et ienebunt eos populi genlilium,
Et sirenes respondenl sibi fn delubrh voluptaih, quia praedicationem eorum avide suscipienl. Praedi-
quia in illis, qui voluplatibus carnis deserviunt, calores enim non tenet, qui doctrinam eoium abji-
laetilia fallax inani lselitiserependitur, et gaudium, cit. Et adducent eos, id est gentiles, in locum suum,
quod ex alicujus delectationis opporiunitate nasci- id est in Ecclesiam. El possidebil eos domus Israel,
tur, occurrit gaudio, quod en alicujus peccati per- id e&tapostoli, super lerram Doniini, id est in Eccle-
petratione provenit. Tales sirenes, id est fallaces sia, in servos et ancillas, quia obedientes erunt
laelitiaesemper sunt in mari, id est in hoc sseeulo, doctrinae eorum. Et erunt capientes eos, qui se cepe-
et naviganles, iJ est ad porttun coelestis palrise rant, id est convertent eos, qui se decipiebant. Ft
LIBER TERTfUS.
SEQUITUR GAPUT XIV. A tamen vincitur, quas illis homines cavernis inferunt.
VERS.28. — t ln anno quo morluus est rex in quibus delitescit, et oceiditur ab eis. Similiter ei
Achaz factum est onus istud. > Antichrislus, qui rex iniquorum est, flatu suo, id est
YERS.29. — « Ne laeteris Philisthaea omnis lu, doclrina sua corrumpet omnia, et aspeclu suo ra-
quia eomminuta est virga percussoris tui. De radice tionabilia sapientes in auima perimet, et eos, qui in
enim colubri egredietur regulus, et semen ejus ab- altum contemplationis volabant, devorabit; ab agili-
sorbens volucrem. > bus tamen et parvulis fidelibus, quos venena-ejus
Binarius numerus significare solet opus immundi - inficere non polerunt, velut a mustelis superabitur.
tiae, quoniam bina de singulis animalibus immundis Quod autem propheta subjunxit:
' « Et semen ejus absorbens voluciem, « potest in-
ingressa sunt in arcam (Gen. vn, 2). Undeet nunc
onus Philislhsese, quse interpretatur ceciderunl duo, telligi semen ejus, id esl colubri, ipse Antichristus,
vel ruina poculi, in secundo gradu ponifur, ut ad- qtti eliam contemplati\ os velut aves yolantes absor-
vertamus, quia de immundis agitur. Nam in abomi- bebit. Yel illud ejus non ad colubrum, sed ad regtt-
natione foruicalionis est ruina duorum. Et poculo lum referamus dicentes : Semen ejus, id est rcguli
cadit, qui terrenis cupiditatibus debriatus statum discipulos Antichristi, qui etiam spiiitales conlem-
rectitudinis amillit. Quid autem rex peccator Achaz B plationi studenles in suam perniciem pertrahent.
nisi vel quemlibet Ecclesise prsepositum, vel omnes Haecidcirco dicuntur iis, qui de sua impunitale dum
malos Ecclesiae rectores designat? Quid Philhthma delinquunt, et de prsepositi sui rttina laetantur, quo-
nisi carnalium multitudinem subjectorum? Quid niam vel colubri hujus veneno, vel reguli flatu pe-
mors Achaz nisi grave peccatum cujuslibet praeposi- rimuntur, vel seminis ejus^ore trahuntur. Sed licet
ti ? Sl vero praelatus aliquid turpe commiserit, mox Achaz morluus sit, id est pastor in culpam dela-
flet tamen quod sequitur :
indisciplinatorum turba subditorum quasi de morle psus,
Achaz Philisthsea gens laetatur. Sed « in anno quo YERS.50. — t Et pascentur primogenilipaupe-
mortuus est rex Achaz factum est onus islud, > rum, etpauperes fiducialiter requiescent. >
Potens est enim Deus sensus et virtutes electorum
qnod sequitur :Jquiadum praelatus offendit et vulgus si prsedicatordefuerit.Qui sunt
insultat, gravem sibi peccalorum sarcinam imponit. suorumnulrire,etiam
valde laelari enim pauperes isti, nisi de quibus dicitur :« Beatt
Quicunque enjm disciplinam oderunt,
solenf, si prsepositus eorum Jta corruat, ut eos pauperes eorum spiritu ? » (Matth. v, 5.) Et qui sunt pri-
libere corripere jam non ^audeat, sed eis dicitur: mogenili nisi primi boni cogitatus, quos in
« Ne IselerisPhilislhsea omnis iu, quia comminuta G eorum cordibus gratia praeveniens generat, primtts
est virga percussoris tui. »Id est quia praepositus, queardor jusleyi\endi?Unde dictum est in Iege :
« Primogenitum filioium ludrum dabis mihi (Exod.
qui le virga disciplinae pro culpa solebatpercutere, > Yel primogenilos eorum, quaecunque
virgam justae severitatis pro suarum pudore vel xxn, 29).
metu culparum amisit. Dum enim te disciplina gau- praecipua et oplima sunl in operibus eorum, accipe;
des exutam, Anliehrisli jugum in te suscipis. de quibus ait Dominus : « Primum qttaerite^regnum
« De radice enim colubri egredietur regulus. > Dei, et justitiam ejus(il/«*'/i. vi, 55). > Tales ergo
Coluberquippe occulte mordet, etvirus infundit. Sic primogeniti pascentur gratia Dei. El licet Antichri-
sli perseculio saeviat, pauperes tam fiducialiter re-
et nunc diabolus humana corda Iatenter vulnerat,
et veneuo malitiae suae inficit. Sed de hujus radice quiescent,quia scriplum est:,« Qui timet Deuro nihil
trepidabil et non pavehit, quoniam ipse est spes
colubri, id est de occultis Satanae suggeslionibus et
latenli malitia egredietur regulus, id est pestifera ejus (Eccli: xxxiv, 16). > Sequitur :
« Et interire faciam in fame radicem tuam, et re-
Antichrisli perversilas. Regulus enim nomnorsu pe-
liquias tuas interficiam. > De elcctis dixerat,-quia
rimit, sed flalu consumit. Saepe quoque flatu aereni
pascenlur primogeniti pouperum, licet Achaz mor-
adscit, et quidquid vel longe positum conligerit, tuus
sola narium inspiratione tabefacit. Sic et Antichri- esset, id est praedicalor spiritualiterexstinctus.
Et nunc e contrario dicilur Philisthseae,id est im-
stus odore pestiferse exhalationis totum orbem affi- mundorum el
ciens , humanis menlibus mortiferum virus im- morle indisciplinatorum multitudini, qui de
mittet. ejus et impunilate sua laetanlur, quia inteiire
faciam in fatne \erbi Dei radkem luam, id est cogl-
Regulus euim Ipse estbasiliscus. Etdiciturregulus tationem cordis tui, quoniam verba salutis ab ho •
eo quod rex serpentium sit, adeo ut eum videntes mine tu non audies, et ego mentes eleciorum meo-
fugiant, quia flatu suo eos necat. Nam et homlnes, rura intriusecus paseam. «El reliquias luas inlerfi-
si vel inspiciat, interimitj siqttidem ejus aspeclum ciam,»id est si qua bona in te remanserant, exsfi»-
siecavis ulla volans illaesa iransit, sed quamvis pfo- guam ea : quia penitus tollam a le giatiam meara,
j;ul sit, ejus ore combusla devoretur. A mustelis Uude ei subjungitur :
175 GOMMENT. IN ISAIAMLIBRI OCTO. — LIB. III. ili
VERS.51. — « Ulula, poila; clama, chitas, pro- Ai ctans in flde vigilavil, el cor ad ecelesfium amo-
straia est Philistliaea omriis. > rem le\avil. Sed quia venientem hunc agnoscere ac
Porfa enim ululare, id est fidelts vel praedicator, suscipere noluif/iu nocte infidelitatis vastata estAr,
sanclus quilibet lamentari jubetur, et civitas clamare, id est vigilia eorum, et omnes obdormierunt. Dor-
id est plangere, quia per Anticluistum in perfidiam mire enim animae est oblivisci Deum suum.
< prostrata est Philisthsea omnis, » id est religioso- Vastata est ergo Ar, id est vigilia iidei; conlicue-
rum (108) multitudo universa. Quod autem jam fa- runt omnes a confessione Cbristi: «Conspirave-
cium prophetico more dixerat, futurum adhuc oslen- runt omnes, ut si quis illum confileretur Chrislum,
dit subdendo: extra Synagogam lieret (Joan. ix, 22). >Et quia fidei
« Ab aquilone enim fumus veniet, et non est, qui vel disciplinae murus in nocte incrcdulifatis ac ne-
effugiatagmen ejus. » Nam frigidus aquilo malignus gligentiae vastatus est a malignls spiritibus, il/oa&
spiritus est, cui dicitur in Caiitico : Surge, aquilo iste conikuit, a veritatis confessione. Sed quoniam
(Cant. iv, 16), id est fuge, diabole; fumus autem populi hujus conversionem haud dubie praestola-
noxius est oculis (Prov. x, 26). Veniet igitur ab mur, sicut et per Jeremiam dicitur: t Comertam
aquilone fumus, id est a diabolo per Antichristum captivitatem, Moab in novissimis diebus, dicit Do-
tcnebrosa errorum doctrina, quae caecabit oculos B I niinus (Jer. XLVIII,47),'» nunc de poenitenlia ejus
humanorum cordium.Nunc quoque mullorum oculos subditur:
excaecat jam fumus exaltationis ejus, et suggeslionis VERS.2. — <Ascendit domus el Dibou ad excelsa
illius. Et non est, qui effugiat agmen exercitus ejus, in planclum super Nabo, et Medaba Moab ululabit. >
qui totum replebit orbem,ot omnes ei subjiciet. Sed Dibon quippe intelligens saiis interprefatur, vel
quia nunc populus electorum videbatur ab illo posse sufficiensad iniellectum sive abundanler intelligens;
snperari, quoniam dictum erat: < Won est, qui effu- Nabo sessio, Medaba aqnm imminenles. Et quid per
giat agmen ejus, > ideo subjungilur : domum nisi Synagoga figuratur ? Et quid per Dibon
VERS.52. — t Et quid respondebitur nunliis nisi doctores legis designantur, qui sapientes erant
genlis?Quia Dominus fundavit Sion, et in ipso in ociilis suis ? Quid per Nabo nisi auctoritas ma-
sperabunt pauperes populi ejus. > gisterii eorum ? Solet enim magister sedens docera
< Quid, inquit, respondebitur nunliis genlis, > id Quid per Medaba nisi aqua sapientiae eorum, qua.
est quid respondebuut fiddes legalis Antichristi ? videtur eis esse excelsa ? Ascendit ergo domus, id
Hoc seilicet respondebunt, quia Dominus supra fir- est Synagoga, et etiam Dibon, id est legisperiti f»i
mam petram fundavil Sion, id est Ecdesiam. « Et ptanctum pcenitentiaead excelsa fidei, et lecognitae
in ipso sperabunt pauperes populi > sui, id estsan- C veritatis, atque virtutum. Super Nabo plangent, id
cti humiles. Haecenim erit eleclorum fiducia. est super sessionem et magisterium Pharisaeorum.
CAPUT XV. Nam « super cathedram Moysi sederunt Scribae et
VERS.1. — « Onus Moab. Quia nocte vastala Pharisaei (Matlli. xxm, 2).» EtXsuper Medaba, id
est, Ar Moab conticuil; quia nocte \astatus est mu- est super eminentes aquas sapientiae et doctrinas
rusiloab, conticuit. » eorum. Sequitur : < In cunctis capitibus ejus calvi-
Non multum aedificationisaffert, si nunc historia- tium, omnis barba radetur. »
liter de populo Moabitarum loquamur, et vastatio- VERS.5. — «In triviis ejus accincli sunt sacco,
nem ejus, atque caplivitatem, quae primo .per As- super tecta ejus, et i.nplateis omriis ululatus"de-
syrios",deinde per Chaldaeos, sicut hic praedicitur, scendet in fletum. > ,
facta est, referamus. Yideamus ergo, quid mystice Quid in capiiibus nisi mentes exprimuntur? Quid
per Moab accipiendum _sil, ct mystica prophetse in calvilio uisi verecunda detectio intentionis men-
verba, reserante Deo, myslice disculiamus. lis. Quaeenim frons est mentis nisi intentio ejus,
Moab quippe, qui interpretalur de patre, Judaicum ubi et verecundia qoasi in fronte habere sedem
populum designare solet. Quia sicut filia Lot ine- solet ? Igitur f» cunctis capilibus ejus calvilium erit,
briavit eum, et dormivit cum eo, atque concepit, et quia unusquisque conscientiam suam per humilem
pepefit filium, quem idcirco vocavit Moab, id est ex confessionem deteget, ae de peecatis suis erubescet.
patre: sic etSynagoga spiritalem Iegis intellectum Et otnnis barba radetur, quia omnem propriae vir-
carnali liaditione inebrians ac sopiens, genuit tutis confidentiam a se rejicient. In barba quippe
exinde carnalem hunc populum velut Moab ex patre! robur virile nolalur. Et barba raditur, quando fidu-
nesciente. cia propriaj virtulis amputalur, ac propriae infirmi-
Ctvitas autem metropolis Moabitarum vocabatur tatis Iragilitas incipit aperte cognosci.
Ar, quod inierpretatur vigilia vel vigilans sive COJI- Trivia autem eorum in hoc sunt, quod omnes
surgens. Et Judaeorum populus quondam habuit Ar, canonicas Scripturas in tres partes dividunt, in
id est vigiliam, et vigilanlem sensum in electis suis,, legem, in prophetas , in Jiagiographa. /n triviis
et ad superna consurgentem velut fortissimam civi- igitur accincti sunt sacco, quia poenitentiam agent
taiem, ubi tutus iuhabilabat: quia Christum exspe*. se in omnibus divinis Scripturis errasse, dum xe-
(I14)Vn!g., geuninabii.
191 HERYEl BURGIDOLENSIS MONACIII 182
Christo deferet aJEcclcsiam, ubi coafessio nominis A Jum ahi fidem susciperent, et alii eam penitus im-
ejus habitat. pugnare conarentur. Unde, et per se ipsum hoe
Vel ita : ramusculi, qui inutiles sunt, prmcidentur iJem prsenuntiaverat diccns : « Nolite at-britrarl,
falcibus dieente Domino : « Ego sum \itis \era et quia venerim mitteie pacem in terram. Non veni
Pater meus agrieola est. Oinnem palmitem in me pacem mitlere sed gladium. Yeni enim separare
non fereiitem fructum follet eum (Joan. xv, 1). »Et hominem adversus patrem suum et filiam adversus
quae praecisa sunt, retinquentur avibus et bestiis matrem suam, et nurum adversus socrum suam9
terrm, id. est daemonibus, iia ut, qui a Deo prsecisus ct inimici hominis domesiici ejus (Malth. x, 54). >
fuerit et delectus, et de corpore illius, quod est Sequitur :
Ecclesia, separaius, tam in aestate quam in hieme, YTERS. 5. — « Et dirumpetur spiritus iEgypti in
id esl el in prosperis, ct in adversis, volucrum et visceiibus ejus, el consilium ejus prsecipitabo. >
bestiarum liat mansio. Ac sicut hi, qui infructuosi Diruptus est spiritus JEgijpti, qui prius erat inle-
sunt in Ecclesia, amputantur et projiciuntur, ne ger inmalitia, id est gentilium volunlas divisa est
fcrmentum modicum totam massam corrumpat; i'a aliis credere volenlihus, aliis recusanlibus. Et con-
econtra potest fieri, ut, qui haereiico errore sunt de- silium impiorum quo fidem impttgnare sagaciter vo-
e^pti et avulsi a Deo, afque lacerati, et horribiles " lucrunt persecutiones excitando prsecipitatum est
ob blasphemiam, frustiaque mendacia praestolantes, quia fides perseverat,, et illi sunt extermiriati. Se-
et conculcati a daemonibus et a fluviis in partes va- quitur :
rias dissipali, veniant ad Ecclesiam. t Etintcrrogabunl simulacra sua, et divinos suos
CAPCT XIX. et p3Tthones, et ariolos. » Sollicite seiscitati sunt
VERSI. —« Onus iEgypti. Eccc Dominus ascen- infidoles etadiis, et a sapientibus suis, quare talia
det super nubem levem, et ingredietur 2Egyptum, in mundo nunc essent exorta, ut genus hunianum
et movebuniur simulacra a facie ejus, et cor iEgy- consuetudiuem antiquam deserens novae religionis
pii tabescet in medio ejus. » culium susciperet. Sequitur:
Onus istud et in quinto giadu est, et in eodem YERS.4. —« Et tradam JSgyptum in manu domi-
ita dicilur, quia « quiuque civitates erunt in terra norumxrtidelium, etrex fortis dominabitur eoruro,
iEgypti loquentes lingua Ghanaan (infra, v. 18), > ait Dominus Deus exercituum. >
ut advertamus, quia de illis nunc agitur, qui quin- Crudelis dicitur, qui dislricte feriendo non parcit.
que sensibus corpoiis sunt dediti. ^Egyptus enim, Si ergo ,/Egyptus in eis, qui conipiunlur, hic acci-
qui interpretatur iribulatio vel tenebrm, mundum si-
tribulationibus et sive Q pitur, quid appellatione dominorum crudelium nisi
gnifieat angustiis plenum, gen- pia severitas magistrorum ""Ecclesisedesignatur qui
iilitatem tenebris errorum coopertam. Haec enim, zelo Dei ferventes
de ad peccata subjectorum non dcli-
quae J^gypto dicuntur, Salvatoris adventum iiiunl ?Aut hoc loco crudelesjdistricte peccata ferien-
et mundi reconciliationem, gentium conversionem
tes intelligamus, et ulciscendis culpis non parcen-
referenda suni, les. Nam el ipsi Deo beatus Job in afflictione positus
« Ecce enim Dominus ascendet super nubem le-
ait: « Mulatus es mihi in et in duritia
vem. t Nubem levem aut proprie corptis Domini manus tuse adversaris mihicrudelera,
leve id est nullo (Job. xxx, 21). >Si
accijce debemus, quia fuit, pec- ergo Deum vir sanctus cruddem dicere non timuit,
cato praegravatum, aut certe matrem ejus Virginem
quia sibi non parcebat, eur nos sanctas Ecclesise
nullo humano semine praegravalam. Super nubem
ievetn Dominus prsepositos benigne crudeles non dicamus-qui culpas
ergo ascendit, et in JSgyptum veiiit
carnem delinquentium misericordise severitate feriunt? Ta-
quando, humanitatis nostrae assumens, sifie libus itaque Dominis crudelibus traditur JEgyptus,
peccati gravedine in mundo apparuit. id esl hic mundus, ut sub eorum disciplinis coropo-
Vel nubem levem apostolos ab omni terrena pos- natur.
sessione exoneratos accipere possumus, de quibus "
dieitur : « Qui sunt isti, qui ut nubes volant ? >(Isa. Et rex foriis, id est Christus dominalor eorum.
rx, 8.) Super quos Dominus sedens ingressus est Quod si in reprobis JSgyptum intellexerimus, JEgy-
fn manus dominorum crudelium; quia,
JEgyptum, quia per eos venit ad genles. Et com- plus datur
moia sunt simulacra JEgypti a facie ejus, quia\eri- qui converti nolunt, traduntur acrius possidendi ma-
fate cogiiita fugati sunt eirores, et idola destructa lignis spiritibus. Sed ne ipsi dsemones ultra modum
rex fortis Dominus Jesus dominatur eorum.
sunf, ubi Deus innotuit gentibus.- Et cor JEgypti, saeviant,
jJ est tecebrosa mens eorum qui in infidelitate Post hsec de doctrinis falsitatum, quomodo ad ni-
perduraverunt, nimio dolore contabuit, cum vide- hilum redigendae erant, subjungit dicens :
rent idolorum evacuari culturam. Sequitur : VERS.5. — « Et arescet aqua de mari, el fluvius
VERS.^. — < Et concurrere faciam JHgyptios desolabilur, atque siccabitur. »
adversus iEgyptios, et pugnabit vir contra fralrem YERS.6. — « Et deficienl flumina, attenuabuntur,
suum, et vir contra amicum suum, civitas adversus et siccabuntur rivi aggerum. Calamus et juncus
civitatem, regnum adversus regnum. » marcescet. >
Hoc prsdicatio Domini Jcsu fccit in ioto orbe, YERS.7. — t Nudabitur alveus rivi a fonte suo,
133 COKMENTriN ISAIAM LIBRI OCTO. — LB. III. 104
et omnis semuntis irrigua siccahitur, arescet, et non m A rum doctrina; in hamo quippe esca roonslra^ur, et
e:it. » aculeus occultalur. Sic et in dpctrina geiHilium dul-
Quid est enim aqua maris nisi scientia doctrinae ae cedo verborum praetenditur, et venenum deceptionis?»
ssecularis ? Et quid .est fluvius aquae istius nisi exu-
t- absconditur. Mittebant igitur fn flumen kanvum, qui
beransfluxus carnalis sapienliae? Atescet igitur aquaa doctrinam deceptionis in humanum genus porrigc-
de tnari, quia mundana-doctiina deliciet de saeculo. ). bani. Quid vei o per rele eorum nisi fallax prsedica-
Et fluvius humanae sapientiae skcabiiur, quia stultamn tio exprimitur? Quasi enim relia qusedam suut com-
faciet Deus sapientiam hujus mundi. plexae prsedicantium dictiones, qtise eos, quos ce-
El deficient flumina diversarum doctrinarum, quae se pcrint, non facile amittunt; unde et relia quasi re-
per orbem defluebant. « Et siccabuntur rivi agge-i- tinentia dicuntur. Expandebant igitur relia super fa-
rum, > id est carnales scienlise de coidibus huma-i- ciem aqum, qui falsitatis praedicationem super cor
nis. Qui enim rivum per aggerem ducere nititur,', populi spargebant. Aqua enim populus est.rHi ita
terram excavat, ut aquam Jucat Llluc, quo natijrali-;- que phcatores, qui ante gaudebant dum multos ca-
ter Lmpetuseam non dirigebat. Similiter qui scien- perent, luxerunt, et doluerunl temporibus evange-
tiae suse rivulum in cor allerius studet emanare, ip- licse prsedicationis, cum jam neminem capere pos-
sum cor ejus iu altum fodit, et cogitaliones velutt B sent.
terram, quse rivulum currere non sinebat, ejioit. Sicc Et confundenlur, inquit, philosophi, qui opera-
faciebant doetores gentibum, ut scienliam sui er- bqntur linum, id est subliliorem doclrinam. Nam de
roris sine obice ponerent in cordibus audientium.. -viitutibus etvitiis atque rerum secrelioribus natu-
Sed jam per praedicationem evangelicam tales rivii ris et causis, interdum etiam de Deo, sublilia mulla
aggerum attenuati sunt, atque siccali. tractabanl, et omnis doctrina eorum subtilior erat
Quid autem percalamum, quo scriptura fiebat anti- quam poelarum. Pectebant enim sublilid, eum divi-
-quitus, nisi peritia scribentium designatur? Quid perr derent, et minus subtilia \elut stupas extraheienf,
juncum nisi auditorum viriditas? Marcescet ergo ca- et abjicerent sicut in dialeclicis divisionibus agitur.
iatnus et juncus, id est doctor el discipulus terrensee Texebant snblitia, cum aculas ratiocinationes con-
sapientise, cum fides Christi florere cceperit. cludereni, sententiasque sententiis conneclerent, et
Nudabitur atveus rivi scienlise ssecularis a fontes libros implerent. Sed omnes isti confundentur, cum
suo, id esta suggestione diaboli, quia ipse deceplorr Salvatoris doctrina geniibus illuxerit. El irrigua flu-
antiquus ultra non infundet eis aquam fallacis sa- minis hujus, id est corda hominum, quse irrigaban-
pientiae, cura per Christi graiiam siccata fuerit.. f, tur ssecularl doctrina, erunt flaccenlia etma'c!da,
Unde et per Jeremiam de Babylone vel ejus rcge di- quia virorem amoris praesentium amittent, ut Lu
etum est: t Desertum faciam mare ejus, et siccaboi . amore fulurorum-vireseant. « Lacunas faeiebant £d
venam ejus (Jer. E, 50). > Semen autem iirigabatur, capiendos pisces, » qui doctrinas errorumfodiebanl,
dum erroris doclrina suggestionibus diaboli hume- et conslruebant ad deceptionem hominum. Sequi-.,
ctaretur. Omne ergo « semen irriguum siccabitur, tur:
arescet, et non erit, » quia diaholi vena rigans ob- YERS.11.— « Stulii principes Taneos, sapientes
struetur, et doclrina saeculi, quam irrigabat, deficiet. c®nsiliarii,Pharaonis dederunt consilium insipiens :
Sed inter hsee, quid hujuscemodi docloribus accide- quomodo dieetis Pharaoni : Filius sapieniium ego,
rit, audiamus. Sequitur : filius regum aniiquorum? »
VERS.8. — < Et mcerebunt piscatores, et luge- YTERS. 12. « Ubi sunt ntuic sapienles tui. Anntin-
bunt omnes nitltentes in flumen hamum, et expan- tient tibi etindicent quid cogitaverit Dominus exer-
denies rete sttper faciem aquse, et emarccscent cituum super iEgypium. »
[Vulg. amarescenl]. > Tanis, quae dicitur mandans humilia vel manda-
VERS.9. — t Confundentur, qui operabanlur li- tmn humile, doctrina sapieniium saeculi est. Praece-
num, pectentes et texenles sublilia. > ] ptores enim saecularium lifterarum ncsciunl jubere
£_,
Vtfts. 10. — « Et erunt irrigua ejus flaccentia, nisi humilia et iufima, quaepropter praesentem vitam
omnes qui faciebant Iacunas ad capiendos pisces. » observeniur. At vero praecepta doctrina» ccelestis
Quidenim per piscatores nisi philosophi designan- alta et sublimia sunt, quia propter regna ccelo'um
tur, et caeteri tales quasi pisces in mari homines data sunt. Sed principes Taneos, id est saecularis
niiseros in hoc sseculo decipierites; nam de caplura, scientiae, stulii fuerunt, nescientes pravidere ftitura.
q.iae per evangelicam praedicatioiiem facienda eral, Pharao autem diabolus est, sicut Ezechiel indicat
tbctum est apostolis : t Venite post me, faciam vos dicens « Eece ego ad te, Pharao rex ^Egypti, draco
fieri-piscatores hominum (Matth. iv, 19). » Sfc et magne, qui cubas in medio fluminum.luorum (Dan.
hoc loco pjscatores hominum sed in malam partem xxix, 5). Unde Pharao interprelaturnudatjiJeutu vol
aceipimus. Quid vero per flumeti designatur nisi ge- dhsipavit eum, quia diabolus in primo homine ge
nus humanum, quod ab ortu usque ad finem defluit, nus humanum veste immortalitatis, et indumento
et quasi aquae more usque ad competentem termi- juslitiae nuda\it, etmentem ejus ab unilale cogita-
nuia ex carnis liquore percurnt. Quid autem per tionis dissipavit, et per varia desideria sparsil.
luannm nisi deceptoria philosophorum atque poeta- Qui vero consiliarii hujus Pharaonh nisi dsemo-
195 HERVEI BURGIDOLENSIS MONACIII 190
nes ? Qul dant conbiliuminsipiens, quando prava ho- Ai Spiritum vertiginis: et errare fecerunt Jigyptum in
rninibus quasi rationabiliter consulendo suggerunt. omni opere suo sicut erat ebrius"~otvomens. »
Vcl philosophos atque idolorumsacerdotes et haere- VERS.15. — « Et non erit ^Egypto opus, quod
ticos intdligamus consiliarios ejus, qui dederunl faciebat, caput et caudam, incurvantem et refie-
principibus hujus saeculi consilium insipkns, scilicet nantem. >
ut Ecclesiam persequerenlur, et fidem Dei labora- Ex quo Deus stullam fecit sapientiam hujus
rent exslinguere. Vel ipsi Pharaoni dedcrunt consi- mundi, stulli facti sunt etprincipes Tancos, id est
lium, quia sunt nonnulli homines tam prompti ad ejusdem mundanae sapienliae, quae est mandans hu-
inveniendum malum, ut astutiam diaboli prsecurrere milia et terrena : el emarruerunl principes Mem-
videantur in adinventionibus suis. Dederunt ergo pheos, id est doctores \aniloquiorum. Memphis
Zabulo consiliutn, ut errorum dogmatibus mundum enim interpfetatur ab ore. Deceperunt Mgyplnm, id
repleret, quatenus omnes fortius hrelilQS teneret, estsaeculum, angulum populoium, idest dolosarum
quia tam veloces fuerunt in seminandis erroribua, impurarumque mentlum duplicilate plenum. Qu:d
ut ipsi magis suggercie talia videantur diabolo, enim per angulum (duplices quippe semper sunt Li
quam haec ab illo discere. QuanJo enim vel ipse dia- angulo parietes) nisi impura eorda signantur quae,
bolus ea possct excogitare, quae adinvenit Arius? B ' dum veritatis simplicitalem fiigiunt, ad> semctipsa
Quando ealinxisset, quse eseleri repererunt inven- quodammodo duplicitatis perversitate replicantur
tores errorum? Dederunt ilaqueconsi/iumPharaoni, quibus aperle per Jaeobum dicitur : « Purificate
sed consilium eorum fuit insipiens , quia errores corda duplices-animo? (Jac. iv, 8.) » Bene ergo
jam destructi sunt, et scienlia veritatis j'am illu- mundum vel gentilitatem vocat angulum populorum,
nainatus est mundus, et a jugo Pharaonis libe- quia in omnibus populis et natiombus erat isla du-
rattts. plicitas, ei iste dolositatis angulus.
1 « Dominus miscuil in medio ejus spiritum ver-
O, inquit, sapientes mundi, quomodo dicetis unus-
quisque vesirum Pharaoni, id est principi hujus tiginis, » id est erroris, qjiia juslo judicio lumen
sceculi prsedicanlibus apostolis : t Fillus sapientium cogniiionis suaeabscondens, spiritum erroris iu eani
ego, et regum antiquorum, » id est philosophorum, permisit ingredi. El errare fecerunt JEgyplum in
id est quomodo vos in auxilio Satanae patris jacta- omni opere suo praedicli principes , id est magislri
bitis vos esse filios veterum sapientum, qui haec perversorum dogmatum. Sicut errat ebrius et vo-
errorum dogmala invenerunt, quae vos adversus mens , quia rationem ei tollenies idololatriae man-
Evaneelii piaedicatores defendere non valetis ? Ubi cipaverunt eam. Qui enim ebrius est, et vomit, sic
v i
sutit nunc, o Pbarao, sapientes tui? Annunlient iibi, " rationis sensu privatus est, et mente confusus aut
si possunt quid cogilaverit Dominus super JEgy- alienalus, utea, quaefacit, aut patitur nesciat. Sed
ptum , id est super genlilem populum, scilicet vertigiue ducebatur, ul mala, quse operabaiur, non
errores universos destruere , et lumen verilalis intdligeret, ct nimiam ebrielalis suae crapulam
omnibus iiotum facere , cuuctosque mortales libe* Tomebat, id est spurcitiam erroris, qua replcla
rare. erat, ore proferebat, dum laudaretidola,alqueaui'es
Vel ita : stulti erunt principes Taneos quae dicitur audientium, et meutes quasi vicinas auras foelidissi-
mundutum humile. Omnes enim haeretici contrariam mo odore polluebat.
allitudinem humiliati docent, et detrahunt ad infe- Et cum praedicatores grali* vejigriu.t, mn eril
ros, et sunt principes humilis dejectique mandati. JEgyplo, Ldest parti eorum, qui in inftdelitate per-
Constliarti quoque Pharaonh, qui rex jEgypli est, manserunt, opus quod faciebal, ut eos inhibere pos-
et recte dissipator, et divisus, et Lu.parttis varias se- sit: caput et caudam, id esl primum et ultimum
parat, insipiem arguentaf dedisse consitium, quan- eirare fecerunt supradicli principes, incurvantem,
do disperdet Dominus sapientiam sapienlium, etre- id est alios sub disciplina tenentem , et refrenantem,
probabit. Solent aulem haeretici huic regi suo, id Q id est regentem subditos. Sequitur :
est tumido sensui dicere : Filii sumus sapientium, YERS.16. — « In die illa erit jEgyplus quasi
qui ab inilio docirinam nobis apostolicam tradide- mulieres, et stupebunt, el limebunt a facie commo-
runt. Filii sumus regum anliquorum, qui appellan- tionis manus Domini exercituum, quam ipse movebit
tur reges philosoplioium , et habemus scienliam super eam. t
Scripturarum junctam scientiae sa-culari. Quem re- YES.17. — « Eleiit terra Juda JHgypto in festi-
gem interrogant, ubi sint sapientes ejus, qui con- vitatem (116) omnis, quiillius fueril recordatus, pa-
tenniebant ecclesiasticam simplicitatem. Seqtii- vebit a facie consilii Domini exercituum, quod ipse
tur : cogitavit super eam. »
VERS.15. — « Slulli facti sunt principes Taneos, JEgyplus, id esl gentilitas erit pa\ida id est imbe-
emarcuerunt principes Mempheos, deceperunt JEgy- cilla quasi tnulieres. Et stupebunt jEgyplii, id est
ptum angulum populorum (11S).» gentiles, aique time.bunipro iniquitalibus a facie
¥ERS.14. — « Dominus miscuit in medio ejus; commotionh manus Domini, quia commovebit osn-
LIBER QUARTUS.
'"
CAPUT XXIV. perbi cum superbis, avari cum avaris, homicidae
VERS.1. — « Ecce Deus dissipabitterram, etnu- cum homicidis, fallaces cum fallacibus, et qui-
dabit eam, el affliget faciem ejus, etdisperdet habi- que similes cum similibus. Quod aulem sequi-
latoresejus. > tur:
VERS.2. — < Eterit sicul populus sic sacerdos, t Eterit sicut populussic sacerdos, > etc.,usque:
elsicut servus sic domintts ejus, sicut ancilla sic « Sicut qui repetit, sie qui debet, » juxta illud in-
domina ejus, sicut emcns sic ille qui vendit, sicut B D telligendum est, quod ait Dominus: «ln diebus Lot
feneralor sic qtti muluum accipil, sicut qui repetil edebant etbibebanl, et emebant,el vendebant, plan-
sic ille qui debel. > tabanl, et aedificabanl; qua dieauiem exiil Lot de
VERS.5. — « Dissipalione dissipabilur terra, et Sodomis pluit ignem et sulphur de coelo, et omncs
direplione pracciabitur: > jierditlit. Seciinduin haecerit, qua die Filius homi-
liaec el sequentia tle Judaeorutn caplivitaie et nis revelabitur (Luc. xvn, 28). > Ilaqtie sicul in
excidio specialiler inlelligi posstint, quia et per se- SoJomis oinnes diversis mundi actionibus inlenti
ipsum Dominus ipse pisenunikml, dicens : «Cumvi- simul perierunl, sic et in fine saeculionines pariier
derilis ab exercitu circumdari Jeiusaleiii, tunc sci- hi peribunt, de quibus nuiic piopbeta loquilur, quia
tole quia appropinquavit desolalio ej'us. Ttinc qui ctira suis habilalonbus mundus terminabiliir. Et
in Judsca sunt, fsigiant in montes, et qui in inedio tunc « diss'palione dissipabitur terra, > quoniam
cjus, discedant, eiqui in regionibus, non iufreiil in ab hac specie, quam nurc liabet, tola immulabi-
eam : quia dies ult.onis bi sunl, ut implcanlur om- tur. « Et diieplione praedabilur, > quia peccalores
nia quae scripla sunt. Vae aulem piaegiianlibtts et universi de ea lapieutur. Seauilur: t Doniinus enim
nulrieiilibus in illis diebus. Erileiiun p;cssma ma- cf locuius est verbum hoc. >
gna super terram, et iia populo hitic, et cadent Isi VCRSi. — « Luxit et defluxit terra, et infirmaia
oregladii, et captivi ducentur inomnes gentes(Luc. esl alliliido popuh lerrae. >
xxi, 20). > VERS.5. — « Et terra interfecla [ Vulg. infecta]
Itaque circa sensum, qui in his Domiiii verbis esl ;tb hubitatoiibus suis, quia liausgressi sunt
est, iulelligi polest veisari sermo pro|)belicus ab eo leges, iiiutavcrunt jus, dissipa\crunt foeius semjii-
loco, quo ait: « Ecce Doniinus dissipabit tcriaro, i leiii>.m. »
usque ad eum, qtio dicitur : < formido el fo\ea et VERS.6. — t Propterhoc malediclio \orabit ter-
laqucus siiper le, qtii babitalor es lerrse. » Tunc ram, et peccabunt habilalores cjus; itlcoque insa-
er.ini per Vespasiaiiura el Titum omnis lena Judtco- nieul culloies ejus, et relin^uenlur homiiies pau-
rum in vindictam Dominici sanDuiiiis dissipala est ci. s
el vastaia, ab omnibus bonis nudala, el habitalo- Mala, quaeprope fineni sseculi, id est temporibus
res ejus in capiivitalem sunt dispersi peromnesgen- nostris venlura erant, liis\erbis denuntiat Domi-
les, elpnpulus ac sacerdoles, et seivi ac ltberi, nxM,?Luxil,iuquil, lerra. Sicutlerra l.clalui in vir-
alque divites elpauperesin eoJem excidio pariter tutibus accolarum, sic luget in \itiis ct iniquitatibus
perieriiiil, aut in captivilatem ducli sunt, csetera f>j earura. Etdefluxil orbis, quia ubique exuberat ne-
vero, quaeseqiiitiitiir,ju\tabuncmodum intelligenda quitia. Nequitia enim, quae dicitur ab eo, quod est
studinsisob brevilalem rclinquiraus. Sed exordiura nequidquam, defeclio boni cst, qua quisque lendit
sermonis repetentes ad diem judicii generaliler ista ad nibilum. Etideo terra defluere dicitur, ct infir-
referamus. raari, qtiia ejus babiiatores nequilia defliiunt, acde-
Tunc enim « Dorainus dissipabit lerram, > quia ficiunl, et meme hilirmantur a Lono. Defluxil orbis,
moiiies requabil vallibus, et omnia qute in terra quia in toto orbe non solum cordis, sed etiam cor-
sunl igne consumet,« et nudabit eara > ab univer- poris bona valie sunt immnlala, ef pene in nihilum
sis babitaloribtis alque herbis el arboribus, et ab retlacla. «Infirmala cst alliludo populi lerrte, > quo-
omni sorde. < Et affliget faciem ejus, > quia omnis niam elalio terrenorum lioiriinum debilitata est.
superficics terrae ardebit. <El disperdetJiabitatores « Et ferra inlerfccta est ab habitatoribus suis, »
ejus, > quia congregabuntur anie euin omnes gen- quae solitam ferlil.tatem perdidit propter maliliam
les, el sepaiabit eas ab iiivicem sicut paslor sepa- iiihabitantium in ea.
rat o\es ab haedis (Matik. xxv, 52). > Sed et ipsos Vd tropica locutione positum est terram interfe-
reprobos in diversa disperdet, ut sint seorsum su- clam, dum terreni homines dicantur malis opeii-
S55 COMMENT.IN ISAIAMLIBRI OCTO. — LIB. IV. m
bus inlerempti. Exposuit enim, quomodo inlerfe- A 1 tari foris\ideanlur, inlus lanieneorum conscientia,
clam dixerit terram, cum carnales ut insipienles ac- dum hic peregrinantur, semper tristis est; reprobi
tione pessima demersos ostenderil, quia trangressi autem in piosperitaiibus mundanis toto corde lae-
sunl legesDei sequendo concupiscentias suas, mu- tantur. Unde per Salomonem dicitur: « Cor stulto-
taveruntjus ininjuriam, dissipaverunt foedus sempi- rum ubilsetitia, el corsapientium ubi tristifia (Eccle.
ternum mutuaesoeietalis et amiciliae. Jure enim fra- vn, 5). » Qui ergo nunc corde Iwtantur in praesenli-
terna dilectio et socielatis foedus sempiternum di- bus, in fine gemenl. De quo et addiiur:
citur: e Quia charilas nunquam cxcidit (I Cor. Quia « cessavit gaudium tynipanorum, quievit
xm, 8). > sonitus hetantium, conticuil dulcedo citbarae. > Om-
Propter koc, quia sie operali sunt, maledictio vo- nia enim, in quibus perversi homines nunc laetan-
rabit terram, quia propter malitiam humanam coe- tur, transacta tuncerunt, et Judex apparebit, qui
lestis malediclio terram absorbet, ut frucium 11011 reddat unicuique secundum opus ejus. Et paccato-
faciat. Unde primus homo post culpam audivit: res cum cantico jam non bibenl vinum, sed amam
« Maledicta terra in opere luo (Gen. m, 17). » Di- erit eis potio calicis irae Dei. Audiant hoc, qui in
vina enim pietas necdum maledicere vult homines, " conviviisnon solum gula et ebrietate, sedetauribus
sed malediclionem, quam ipsi raerentur, ad terram luxurianl, ut omnis sensus, et animae fortitudo mol-
inlorquet, ut ex ejus sterilitate afilicti resipi- lescat, quibus omnis potio et ebrietas, quae nunc
scant. eis dulcedinem mentitur, verlelur in amaritudi-
Sed proh dolor! humana pravitas afilictionibus nem.
jam non corrigitur, sed pejor efficitur.Hoc est enim, t Attiita est civitas vanitatis, > id estcivitas illa
quod dicit:« Maledictio vorabit lerram, et pecca- magna Babylon, cujus cives sunt omnes reprobi, iu
bunt hahilatores ejus. > Nam quanto magis fecun- cujus figura civitatem prius aedifieavit homicida
ditatem terrae maledictio coeleslis adimit, tanto avi - Cain (Gen. IV, 17). Indeet illud est, quod per Osce
dius peccant nonnulli habitatores ejus; ideoque in Dominus ad Israel dicit: « Quoniam Deus ego et
suis iniquitatibus, irascente Domino, relaxati, insa- non homo in medio lui sanctus, et non ingfediar ci-
nieiilaihuc graviore maliliacultores ejus, utamissa vitatem (Ose. xi, 9). » Sed haec impia civitas, quam
ratione, beslialiler invicem perimant. Et relinquentur Deos non ingredilur, et cujus exordium a maledi»
hominespauci, cselerisfame et gladio et mullimoda clo fratncida fuit, civilas csl vwtitath. Omnia enim
calamilate consumptis. iranseuntia vanitalis nomine censentur, dicenteScri-
Vel in adventu judicis insanicnl y>v&,timore lor- ( ptura: « Vanilas vanitaium et omnia vanitas (Eccli.
mentoriira immineiilium el confusione cordis el do- l, 1). t Haecilaque civitas in fine conteretur. Quse
lore. Quibus expulsis, relinquenlur kominespauci, id sunt autem domus civitatis huj'us nisi reproborum
estsoli electi; « mulfi enim sunt vocati, pauci vero singuli? Undepessimus daemon Ioquitur : « Rever-
decli (Matih, xx,16). > Qui ad comparationem mul- tar in domum meam, unde exivi (Luc. xi, 21). »
litudinis reproborum pauci sunt, sed in suo nu- Nunc enim apertae sunt domus islse, quia perverso-
.mero multi. Sed iniquorum futura calamitas descri- rtnm mentes patent omnibus dsemonum suggestioni-
bifur multifarie, cum subditur: bus, et libenter eas suscipiunt, Sed lunc clausa erit
VERS7. — « Luxit vindemia, infirmata est vi- omnh domus, nttllo introeunle, quia lunc sero re-
tis, ingemuerunt omues qti: laelabaiilur corde. > probi claudent conscientias suas, ul malignorum
VERS.8. — « Cessavit gaudium lympanorum, spirituum voluntati jam non consenliant, cum pu-
quievit sonitus lsetanlium, conlicuil dulcedo ci- niri coeperint.
tharae. > « Clamor erit super vino in plateis, t quiaqui
VERS.9. — « Cum canlieo non bibent vinum, per spaciosam viam sseculi incedunt, et vino vel
amara erit"polio bibenlibus illam. t terrenis curisinebriantur, amare flebunt. Quid enim
YERS.10. —« Altriiaest civitas vanitalis, clausa D per vinum designatur nisi vel immoderatus potus,
est omnis domus, nullo introeunte. > vel cura saeculi, vel quidquid mentem male debrial?
VERS.11. —« Clamor erit supervinoin plateis: Et quid per plateas, quse a latiludine dicuntur, nisi
deserta est omnis Iaelifia, translatum est gaudiumL vita eortim exprimitur, qui latam viam, quae ducit
ierrae. > ad-perditionem , ambulanl? nla.ro;, platos enim
VERS.12. — «Rdicta est in urbe solitudo, et ca- graece latiiudo vocatur apud nos, el inde platea no-
lamitas opprimet portas. > men accepil. Clatnor itaque erit super nino, id est,
Vindemia vero est, cum singuli homines de hoe. ex Tino in plateis qiiia i tunc plangent se omnes tri-
mundo quasi devineabotri colliguntur. Sed tifude-. bus-lerrae (Mallh. XXIT,5). > Unde et additur, quia
mia luxit, quia peccanlium finis mceslus ac flebilisi « deserla est omnis laetitia, translatum esl gaudium
est. Viiis vero genus humanum, quia « vitis fron- lerrae. > Translalum ulique ad coelum. Et quia, si-
dosa Israel (Ose. x, 1). > Sed «fis infirmata est, quiaL cut dictum est : « Attrita est ciTitas vanitatis, t
qui nunc ad perpetrandamala fortes sunf,, in resur- congrue sequitur., quia «relicta est in urbe solitudo,
rectione erunt infirmi. Et tunc ingemiscent omnes,, et calamilas opprimet porlas. > Quae est enim hsec
q-j.%tmtabantur eorde. Justi enim, licet aliquoties lae- urbs nisi Babylon ? El quse sunfportae urbis iUius
PATUOL.CLXXXI. 8
25S HERVEI BURGIDOLENSISMONACIII 256
nisi doctoreserrorum, qui eos, quos ceperint, in A Domiiium, in insulis maris nomen Dorainum Dei
confusionem ducunt velut in Babylonem ? Sed in Israd. >
hac urbe soliludo relinquitur, quia Babylon, in lene- Quia exlerminabuiitur impli, quia glorificabitur
bras exteriores missa, a nullo hominum deinceps Dominus in sanclis suis, propter hoc, o vos praedica-
visilabitur. « Et calamilas opprimet portas, > quia tores, gioiificate in doclrinh vestris Doiiifuumyet
magistrieirorumtormenlis subjacebunt. Yelportae non solum in toto orbe sed etiam in remotis insulis
sunt peccata, qnae func opprimentur calamilate} maris, praedicale nomen Domini Dei Israel, qui in
quia punienlur aeternaliter. Sequitur : sola quondam Judaea notus fuit. Deinde vox pro-
VERS.15. — « Quia haec erunt in medio terrae, phetarum inciucilur, ditens :
in medio populorum. > VERS.10. — « A finibus terrae laudes audivimus,
erunt in medio gloriam j'usti. >
Hmc, 'quae supra descripsit, lerrw,
ut ad veniet in aere Propbelae enim audierunl in spiritu resonare lau-
quia Domiuus, fertur, judicium des Chrisli non solum ab sed etiam a finibus
super montem Oliveti. Vel quia illud quod est orbis. Unde et dicunt: t orbe,
commune dicitur medium, hsecfient in medio terrm; Cantate Domino canticum
omnibus aderii ulom- novum, lausej"us ab extremis terrae (Jsa. XLII,10).>
quia^ommuiiiter Dominus, "
nes ralionem reddant, et absque personarum ac- Vel fines terrm intelligamus, ubi terrena desideria
fniiuiitur. Laudes ergo veniunt a finibus terrm, quia,
ceptione judicenlur singuli. Dixerat autem supe- in nobis fiuitaefuerint terrenae cupldita-
«
rius, quia relinqueniur homines pauci, > id est postquam
electi soli, pereuntibus cseteris. El nunc dat si- tes lunc demum Deum laudare possumus. « Non est
militudinem quomodo sint relinquendi, subjun- enim speciosa laus in ore peocaloris (Eccli.xx, 9).>
Ibi autem propheta gloriam Cliristi decantandam in
gens:
tota mundi latitudine vidit, considerans, quod a po-
« Qubmodo si jiaucse olivae quae renianserunt,
pulo Judafeorumgloria haec cognoscenda non esset,
excutiantur ex olea, et racemi, cum fuerit finita
vindemia. > Quia sicut paucae olivae remanenl in adjecit « Secietuni meum mihi, secretum meum mihi
arbore post exeussionem, et pauci in vinea racemi > Ac si dicat : Quod ego no\i, populus isle
(124).
post vindemiam, ita pauci remanebunt electi in die Judaicus nesciat, sed in meo fideliumque corde la-
judicii. Olea namqueest arbor, oliva aulempomum, teal. Rursumque cernens, quia zelo legis commoti
oleum vero jus, olivum autem liquor; sed invieem Dominum Sabbatis infirmos curantem
persecuti
pro se poni solenl. Expositus autem versus ita
P sunt, et discipulos ejus no\a praedicantes, cum e
etiam pronuntiari potest:« Quia haec erunl in me- contrario inde polius violaverint, doluil super
Iegem
dio terrse, in medio populorum : quomodo si rema- eorum ciecitale et nequitia, dicens :
centes olivse,quae remanserunt, excutiantur deolea, « Vse mihi! praevaricafores praevaricati sunt, et
et racemi, cum fuerit finita vindemia; > ita eliam
praevaricalione transgressorum praevaricati sunt. >
fient hsec, quae de electis subduntur; qtibmodo si Prmvaricati sunl
legem, cum legem adversus Chii-
remanentes olivae vel racemi colliganiur. Cbllecta
tum, et discipulos ejus defenderent. Vel post con-
enim multitudine reproborum, de quibus supra di- sideralam malorum damnalionem, justorumque re-
xerat : « Quoniam luxit vindcmia, >et in torculari
tributionem locutus est sibi ipsi prophela interno
vini furoris Dei calcata; pauci, qtii superfuerint cordis aflectu : Non
possum cuncta narrare quae
electi, ducentur ad gaudia de quibus subditur : haeret lingua mea faucibus meis, vox dolore
VERS.ii. — « Hi levabunt vocem suam alque cerno,
concluditur. Vm mihi! quantas considero pcenas !
laudabunt. »
et ob id maxime doleo, quia omnes praevaricati sunt
Comjilebunt namque Scripturam , quse dicit : legem Dei, et a justo Judice feriuntur. Sed ad prio-
4 Beati, qui habitant in domo tua, in saecula sae- rem sensum redeamus. Nam quia perseculiones
culorum laudabunt te (Psul. LXXXIII,5). » Se- D exinde sunt seculae, subjecit :
quitur : VERS.17. — « Formido et fovea, etlaqueus su-
« Cum glorificalus fuerit Dominus, hinnient do perle, qui habitator es terrae. >
mari. >In die judicii secundum Apostoli senlen- VERS.18. — « Et erit, qui fugerit a voce formidi-
tiam. « VenietDominus glorificari in sanclis suis, nis, cadet in foveam : et qui se explicuerit a fovea,
et admirabilis fieri in omnibus qui crediderunt (II tenebitur Iaqueo. >
Tkess. i, 5). » Cum ergo fueril glorificutus, hinnient Temporibus enim persecutionum Christianus ha-
de mari, quia voceni exsullalionis emitlent sancti de bitator ierrm, id est, cujus conversatio in ccelis non
hoc saeculorevertentes ad patriam. Tunc enim qui erat, qui radicem cordis in amore ierrenorum plan-
redempti sunt a Domino, t revertentur et venient in taverat, mala temporalia metuens dicebat apud
Sion laudantes, et laetilia sempiteina super capita seipsum : quia si nos urget haec persecutio, negabo
eorum (Isa. xxxv, 10). > Sequitur : me Christianum verbis tantummodo, el agam postea
VERS.15. — « Propier hoc in doetrinis glorificate poenitenliam; aliter eniin evadere nequeo. El talia
(533)AHas, Erant enim Tani principes lui, et nuntii lui usque ad Hancs pervenerunt.
235 HERVEI BURGIDOLENSISMONACHI £84
Quid vero per regem ASgyptinisi polentes sseculi? A . Decem superius onera descripsimus, et nunc ap
Ambulant enim, ut in ^Egyplum descendant, qui ponil undenarium ut de transgressoribus se loqui
eas actiones operantur, per quas ab alto religionis designet. Denaiius eniin numerus perfectionem legis
in ssecularem coiiversalionera deveniant. exprimil, et undenarius transgressionem ejus. Nam
Et haec agentes non interrogaverunt os Domini, et hic historiam praedicit, quaetemporibus Jeremiss
-quia in Scripfuris non quaesierunt, vel ab aliquo facta cst, quando posl interfectionem Godoliae,Joan-
sanctorum si licerel eis agere la'ia. Cupiunl autem nan, filius Caree, cclcrique principes reliquias Juda
m ibgjptum descendere, idesl saecularem vitam tiansduxerunt in jEgyplum contra pra?ceplum Do-
ducere, quia sperant auxilium adversus persecu- mini, qui per Jeremiam prsecipiebal, ut manerent
tores. In foititudme Pharaonis, id cst principum in terra Juda. Quae scilicct reliquise \ocantur ju-
saeculi, si eis familiariler adliseserint. Et ab aeslu menta, quia insensatae erant, et brutae colenles ad-
tribulalionum babenl fiduciam in umbra yEgjpli, huc idola; jumenla austri, quia tribus Juda plagam
austri possedit. x
id est in protectione saeculi. Quibus fortitudo Pha-
raonis, id est potentum saeculinon in auxilium, sed Terra tribulalionis et anguslim lalitudo esl illius
in confusionem eril, et spes umbrm JEgypli in igno- eremi, per quam fugerunt in jEgyplum riielu Chal-
"'
wiiniam; quia foilasse nee ipsi piincipes saeculi po- daeorum; lewna plebs reliquiarum ; Joannan leo, et
terunt eos tucri "sub Antichristo, ne puniantur, alii duces. Vipera et regulus ex eis nascens, id est
aeternumque porlabunl impropeiium, quia formi- ex lesenaet leone filii sunt eorum, qui crudellbus
dantes pati tribuialionem, jusliliam vel fidem reli- orti parentibus virulenti fuerunt. Et divilias suas
querunt, et tribulationem non evaserunt. Sic enim licet exiguas in humeris jumentorum et gibbis ca-
raullis eventurum credimus in illa persecutione melorum porlaverunl fugientes ad populum jEgypti,
novisslma, quoniam vel ob solum Christianitatis qui eis prodesse non potuit. NamTsublalis omnibus,
nomen quod habuerunt, lorquebunlur, aut suhito quae babere poterant, illue iransfugcrunt. Veniente
perimentur, dum adhuc fideles esse credeniur. Sed autem Nabucbodonosor cum ipsis pariler jEgypliis,
et nunc plerique religiosi divilibus iniquis nimium in quibus confidehanl, perierunt fame et gladio.
familiares fiunt, et obsequuntur sperantes eorum JEgyptus enim fruslra, id est ineassum eis « auxi -
iefensione semper ah adversitate protegi, vel hujus liala esl el vane, quonlam defeeil alque evanuit
vifse prospera consequi. Sed exsurgenle procella ejus auxiliatio. Idcirco \ates populo reliquiarum
tribulalionis non per eos juvantur, imo magis con- properanti in iEgyplum clamat: Superbia tantum,
funduntur. '
% , in jEgypto est, non fortitudo,, quiesce residens iu
Ierant enim in Tanis,» etc. Principes et prae- lerra Juda. Quo non quiescente, prsecipit Dorainus
pssiti Ecclesise eunt in Tanis, id est in mandatum Jeremiss dicens :
humile, hoc est lerrenum, quando praeceplis sfficu- ,. VERS.8. — « Nunc ingressus scnbe eis super
larium principum contra suum Canonem obediunl. buxnm, et in libro diligenler exara illud, et erit
Et usque ad Tanes, quod interpretatur muiauia' com- cis in die novissimo in testimonium u.sque-in seter-
mutatus-est, perveniunt, dum cuilibet apostatae fue- num.»
rint similes, de quo non appareat, quod ab infidc-
Ingressus cum eis in JSgyptuni scribe eis in buxe,
litate commutatus ad justitiam non est. Sic enim
quod est lignuro imputribile, ut semper durare
temporibus Antichrisli facient, et aliqui jam fece- queat; el inlibio exara, ul ab omnibus agnoscalur,
runt. ~ Dominus interdixit, ne abirentin J£g\ptuni, et
Sed quid addilur? « Omnes confusi sunt super quia abierunt: et erit eis ad teslimonium damnalionis in
populo, qui eis prodesse non polerit.» Non enim die novissimo. Sequitur :
prodent illis populus iEgyptiorum, id est ssecula-
rium aut infidelium adversus Nabuchodonosor, id YERS.9. — « Populus enim ad iracundiam pro-
est diabolum, sed lemporaliter, vel aeternaliter ab eo _1 vocans est, et filii mendaces, filii nolentes audire
Domini.»
punientur, aut certe lemporaliter et seternaliter. legem
Nam sicut reliquiae Juda perierunt cum iEgypliis, Similiter et in Jeremia legilur. Quem cum mit-
ad quos, ut tribulationem evaderenl, confugerant; terent consulere Dominum, dixerunt: «Sit Dominus
sic et isti cum iniquis peribunt, quibus metu perse- inter nos teslis veritatis el ftdei, si non juxla omne
cutionum sociabantur. Sequitur : verbum, in quo miserit te Dominus Deus tuus ad
VERS.6. — e Onus jumentorum austri. In terra nos, sicfaciemus (Jer. XLII,5).» Et cum eisrespon-
tribulatibnis et angustiae lesena et leo, ex eis vipera disset Dominus, « non audivit Joannan filius Caree,
et regulus volans porlantes super humeros jumen- et omnes prkicipes bellatorum , et universus popu-'
torum dhilias suas, et super gibbum camelorum lus vocem Domini, ut maneret in terra Juda (Jer.
ihesauros suos ad populum, qui eis prodesse non XLIII,4).> Sequitur:
poierit.i YERS.10. — t Qui dicunt \identibus : Nolite vi-
VERS.7. — « JSgyptus enim fruslra et vane auxi- dere, et aspicientibus : Nolite aspicere nobis ea qusa
liabitur, ideoclamavi super hoc : Superbia tanlum recta sunt: loquimini nobis placentia, videte nobis
csi, quiesce,» crrorcs.>
<£5 COMMENT. IN ISAIAM LIBRI OGTO. — LIB. IV. 286
\ERS. 11.—« Aufeilea me viam, declinatc a me A Et hqc manifestum est. Nam quia fugeruut ad
semilam, cesset a facienostra sanclus Israel.» equos, ideo conlingit, ut fugerenl Chaldssos; et quia
Hoc est, quod Jereinise jam in iEgyplo dixerunt: super velocesascenderunt eqiios, ut loquunlur, ideo
< Sermonem, quem loeutus es ad nos in nomine veloces fuemiit Chaldeaeipersequentes eos, ul.noii
Domini, non audiemus ex te, sed facientes faciemus evaderent. Sequitur : l '•-
" omne veibum, YERS. 17. — « Mille ,homines a facie terroris
quod egredietur de ore, nostro, ut
sacrificemus reginsa ccsli, id est: lunse (Jer. XLIV, unius, et a facie terroris quinque fugielis : donec
16) » et his similia ssepe loquebantur. Dicebant vi- relinquamini quasi malys navis in ycrtice montis,
denlibus, id est Jeremiae el Baruch : Nolite nobis et quasi signum super collem.»
viderc ea qum recta sunl. Dicebant : Cesset a facie Mille jEgypliorum, in quibus confidilis, fugienta
nostra sanctus Israel, quia nec loqui valebant de facie miius Gbaklaeorum, et omncs vos Judsei fu-
Deo, nec audire, vel memoriam ejus ante faciem gietis a facie quinque Chaldaioruro, donec relinqua-
Hienlis venire. Sequiiur : mini quasi malus navis, vel signum in colle. Sicut
YERS.12. — « Propierea hsec dicil Dominus san- enim cum post naufragium positus fuerit malus in
^tus Israel: Pro eo, quod reprobaslis \erburo lioc, vertice montis, vcl super collem pro signo, omnes,
et speraslis in caiumnia, et in tumultu, et innixi B qui vident eum, intelligunt dissipatam esse,na\im,
eslis super eo.» ita pauci Judseorum remanentes omnibus se cernen-
YERS.15. •— « Propterea erit vobis iniquitas haec libus maiiifestavenmi Jerusalem e-sse destructam.
sicut interrnptio cadens, et requisita in muro ex- Qui quoniam inter inimicos diutius afflicti sunt ca-
celso, quoniam subito, dum non speratur,~veniet ptivitate et miseria; eonsolatur eos prophcta, sub-
contrilio ejus.» jungens :
VEBS.14. — c Et comminuetur, sicut conteritur VERS.18. — - Propterea exspectat, Dominus, ut
lagena figuli contrilione pervalida : et non inve- misereatur vestri, et ideo exaltabitur parcens vobis,
nietur de fragmentis ejus testa, in qua porletur igni- quia Deus judieii Dominus : Beati omnes, qui exspe-
culus de incendio, aut hauriatur parum aquse de clant euro.>
fovea.j YERS.19. — « Populus enim Sion habitabil in
Pracepi, inquit, vobis, ut manerelis in terra Juda, Jerusalem, plorans nequaquam plorabis, miserans
sed vos ex ore Jeremiae verbum hoc reprobastis, et miserebitur lui.»
speraslis in calumnia verborum, et in tumullu, di- Non vos," inquit, oblitus est Dominus in manu
centes : ~Nonmisil te Dominus. « Sed Baruch filius hostium vestrorum, ut pulalls, sed ob boc exspe-
Neriaeincitat te adversum nos (Jer. XLIII, 5),» et' ctat liberare vos, ul miserealur vestti relaxando
pec-
propteieaerit vobis «
iniquitas ineredulitatis, et con- catunijet^eripiendo vos. Et ideo vcslros hostos com-
Iradictionis hujus » sicul interiuptio muri quassila primens exallabilur super cos, et par-cet vobis ab
ab hostibus, et inventa nescienlibus his, qui intus Jiac afflictione, quam sustinetis, quia Deus
judicii
sunt, quia dum vos a Chaldseis in Egypto tute pu- est Dominus; id est omnia justo judicio faciens,
talis abscondere, viam eis ad vos panditis, et ex sive dum vos affligit, sive quando parcil, El beati
improviso capiemini, et comminuemini sicut laqena erunt, qui per ejus misericordiam exspectant ,libe-
. figuli, quemadmodum et de.Jerusalem per Jere- rari, quoniam populus Sion, qui captivus in Perside
miam diclum est : « Sic conteram populum istum, tenetur, liabilabil rursus liber in
Jerusalem, et af~
et civitatem islam sicut conteritur \as figuli, quod fiuet bonis, et lunc
ncquaquam plorabis, o Isracl,
non pofest ultra instaurari (Jer. xix, 11).» Sic ergo sed^exsultabis, quoniam Dominus misaebilur tui a
et reliquiarum populus in iEgjpto contritus est, ut cunctis tribulationibus
eripiens.
amplius recuperari nequiret. Et sicut de fragmen- Nunc ab.exordio lectionem repetentcs, videamus,
tis contritae lagens? testula non invenitur, in qua pa- si possit et aliter exponi, quoniam
ssepe contingit,
rum ignis vel aqum portelur, ita ex illis nullus super-. „ ut serriio propheticus in uno multa compleetatur.
fuit, qui ad aliquod opus bonum jam foret aptus. c Onus inquit, jumentoium austri. « Quid sit au-
Sequitur: sler, apud Ezechielem cognoscimus, cui Bominhs '
VERS.15.— « Quia Jisecdicit Dominus Deus san- ait: < Fili hominis, pone faciem luam contra viam
ctus Israel: Si revertamini, et quiescatis, salvi eri- austri, et slilla ad Africum, et propheta ad saltuiri
tis : in silentio el in spe erit forlitudo vestra.» agri mciidiani, et diees saltui meridiano :ltecdicit
Hoc est e\idens. Si reverlamini in terram Juda Dominus Deus : Ecce ego «uccendamin le ignem,
et quiescatis ibi, salvi eritis a Chaldseis, quosme- et comburam in te omne lignum viride, et omne
tuistis. Sequitur : lignum aridum (Ezech. xx, 46). » Et eadem repe- '
VERS.16. — « Et noluistis, et dixislis : Nequa- tendd" sic exposuit :'c Fili liominis pone facicm
quarn, sed ad equosfugiemus : ideo fugietis. Et su- tuam contia Jerusalem, -etstilla ad sanctuaria, ct
per veloces asceridemus: ideo vrioces (154) erunt, propheta contra humum Israel, et dices lerrselsrael:
j qui pe^sequenturvos.» Hssc dicit Dominus: Ecce ego ad te et ejiciam gla-
r *
(15,4)Alias, vdociorcs.
287 HERVLI BURGIDOLENSIS MONACHI 288
dium meum de vagina sua, el occidam in te justum A ^. cupiditate victi, errant a fide, et inserunt se dolo-
et impium (E&ech.xxi, 2). » Quod enim dixerat: ribus multis i
Pone faciem tuam contra viam austri, et slilla dd ' Lemna quippe et leo, vipera et regulus ducunt eos
ifricum, hoc interpretatus est dicens : « Pone fa- peceatis oneratos in iEgyplum,id estin tenebras in-
ciem tuam ad Jerusalem, et slilla ad sanctuaria. » fidelitatis ad populum genlilium et infidelium, qui
Yia igitur australis, Jerusalem est, id est Eccle- eis prodcsse non poietit in die novissimo, sicut jEgy-
.jia, et Afiicus vel auster sanctuarium est. Quse ptii non profuere reliquiis Juda venientibus Cbal-
sunt ergo jumenta auslri vel sanctuarii nisi homi- deis. jEgjplus enim, id est tenebrosa saeculariurn et
nes, qui Christianam religionem professi sunt, sed infidelium multitudo frustra auxiliabilur eis, quia
more jumentorum vivunt? « Homo cum in honore noii proficiet, et vane, quia evanescit atque transi-
esset, non intellexit, comparalus estjumentis insi- bit.
pientibus,etsimiiisfaclus est illis (Psal. XLVIII,15).» Yel leoni el lesenseviperse et regulo prodesse ne-
Jumenta quippe ratione carent, et onus quodcunque quibit populus inlidelium puniendo roartyres, quo-
sibi infponitur, indiiferenter portant. Sic et homo, niam per tormenta transibunt ad requiem et glo-
qui menlis ratione bonum et malum subtiliter non riam, magisque rohorabunt adversus Anticbristum
discernit reprobando malum et eligendo bonum, B I Ecclesiam. Et quoniam jEgyptus fruslra auxilia-
sed quamlibet imposilam sibi peccatorum sarci- bitur, ideo clamavi super hoc, quod Austri jumenta
nam ferre consentit, jumentum est. cum Sarcinis ad eam deseendunt. Superbia tantum
Onus vero hic pondus peccatorum designat et af- est, non utilitas, quia descendis in jEgyptum infi-
flictionum. delitatis, o quicunqueterram Juda, id est Eedesiam,
t In terra tribulationis et angustiae lesena et leo, in qua confessio veritatis est, deseris : Quiesce ab
ex e"isvipera et regulus volans portantes super hu- hoc itinere perverso residens in Ecclesiam. Sed
meros jumentorum divitias suas, et super gibbum quia nolunt quiescere, o Elia, nuuc ad eos ingressiis
camelorum thesauros suos ad populum, qui eis pro- sctibe eis super buxum, id est in abstinenli conver-
desse non poterit. >Quae terra tribulationis et angu- satione tua, quss per pallorem buxi figuratur, quid
stia nisi in qua fideles alfliguntur? In hac enim est agere debeant eis exprime, et in libro •diligenler
lemna, et leo, id est Babylon et diabolus. Nam sicut exara illud, id est in corde eorum memoriter assi-
Christum. et Ecclesiam designare solent lesena et gnare labora prsedicando. Unicuique enim liber est
leo, quoties in bono accipiuntur? ita diabolum et memoria conscientiae suae, et in libro scribimus,
Babylonem figurant, quoties in mala significatione dum aliquid imprimimus conscientiae proximi.
leguntur: Et erit, inquit, eis scriplura haec in die novissimo
Ex quibus videlicet leone et leaaia oritur reguhis ad testimonium justa? damnalionis, quia bonum,
volans, id est pestifer Antichristus, qui per super- quod agere debuissent, non ignoraverunt, sed con-
biam in altitudjne cogifationis super omnia evolat: lempserunt. Populns enim ad.iracundiam provocans
et vipera id est virulenta prsedicatorum ejus lurba. est, quoniam ille Deum ad iracundiam provocat,
Qui jumenta sanctuarii sumentes, id est Christia- quia mandata ejus sciendo transgreditur. Popuius
nos, et religionum professores imponunt super hu- igitur iste ad iracundiam provocans est, et filii men-
meros coidis eorum divitias suas, id est peccata, et daces, id est quod Deo promiserunt, non implentes,
super gibbos camelorum, id est super elationem tor- filii nolentes jam audire legem Dei, sed legem vo-
tuosae mentis ipsorum lltesauros suos, id est iniqui- luntalis suae sequentes : qui dicunt videntibus, id est
lates. Ex his enim sunt, « qui penctrant domos, et religionum magistris : Nolite videre, an ordinate
captivas ducunl mulierculas oneratas peccalis, quae ambulemus : el aspicientibus, id est qui vitam his
ducunfur variis desideriis (17 Tim, v, 6). > subjectorura, aii recta sit incessanter aspiciunt.
Diabolus igitur et Anlichristus eorumque sequa- Nolite aspicere nobis ea, qum recla sunt, sed loqui-
ces licet et nunc in humeris jumentorum austri di- D mini nobis placentia, id est quse ad vanam delecta-
vitias suas imponant, prsecipue tamen in illa per- tionem pertinent: Videie nobis errores, quos sequa-
suasione novissima fideles ab Ecclesia falsis polli- mur.
citationibus seducentes auferent, et onerabunt pec- Auferte a me viam justilise, ut incedam per devia :
catis et .afflictionibus. Nam « qui voluerint divites declinale a me semitam arclse conversalionis, °etam-
fieri, incidunt in tentationem, et inlaqueum diaboli, bulabo per amplam viam perditionis. Cesset a facie
et desideria niulla etinutilia, quaemergunt homines nostra sanctus Israel, id cst Deus, utjam ante fa-
in interitum, et perditionem. Radix enim omnium ciem cordis nostri non veniat. Sic loqui vel cogi-
malorum est cupiditas, quam quidem appetentes tare descendere est in jEgyptum. Haee enim jam
erraverunl a fide, et inseruerunt se doloribus multis loquuntur, et magis adbuc loculuri sunt, qui reli-
(I Tim. vi, 9). > Per avaritiam ergo decipiuntur gionem Christianam deserentes Antichristo socian-
hsec austri jumenta, ut lantum iniquitatum et mise- tur. t Erit enim tempus, cum sanam doetrinam non,
rise suscipiant onus. Incidunt enim per eam in la- sustinebunt, sed adsua desideria coacervabunt sibi
queum diaboli, et in desideria quae trahunt homi- magistros prurientes auribus; et a verilate quidem
nes in perditionem. Et dum Antichristo consentiunl auditum avertent, ad fabulas autem convertentur
239 COMMENT.IN ISAIAM LIBRI OCTO. — LIB. IV. 290
(II Tim. iv, 5). t — «Nam in novissimis tempori- A descendant. Equus enim slare nescil, velox ad im-
bus discedent quidam a flde altendentes spiritibns petum, cervieem suam exaltans, hiiiniens ad libi-
erroris (I Tim. iv, I), > id est doctrinse dsemonum dinem. Quid tara simile peccati? Fervel enim primo
in hypocrisi loquenlium mendacium, « et cauteria- culpa impelu, et omnem recti cogitationem prae-
lam habenlium conscientiam suam (ibid.). » Hi ergo venit, motuque immaturo cxsilit, ul eam difficile ra-
dicent: « Auferte a me viam, cesset a facie nostra tio revocare possit. Fertur et in prseceps, et ascen-
sanctus Israel. > Quibus divina respondet senten- sorem suum projicit in mare islud hujus sseculi
tia : Pro eo, quod reprobasiis verbum Iwc, quo pi'33- cervicc lumida recusans jugum correptionis. Et sp1-
cepi vobis, ut quiescerelis ire in jEgyplum infide- cialis quacdam forma cst libidinis, quae vocem mutot
lilatis; \el hoc reprobastis, ut aspicientes aspicerent hominis, verba amanlis corrumpat, suisque se pro-
vobis ea, quse recta sunt, et speraslis in calumnia bet sermonibus. Ad ejusmodi equitatum, inquii,
el hi lumidlu calumniam movenles contra sanam festinant, qui se rcvocanti dicunt . « Nequaquam
doctrinam, ct lumultuantes, ac procaciler innixi revertcmur, [sed ad equos fugiemus. > Declinant
cstis super lumultum contradiclionis et inobe- enim, et defluunt sensusoorum, el discipliuam men-
dientiae : Propterea erit vobis iniquilas~hmc,sicul in- lis abjecerunl, ideoque foris in actione dissipaiitur,
terruplio muri cadens, et ab hostibus qusesita fora- •" etad culpam proruunt.
men quaerenlibus. Dum enini in jEgyplo, id est Ad equos. inquiunf, fugiemus, iie patiamur ad-
infidelium consortio sicul inlra muri ambitum fore versa saeculi, quibus Ipropheta respondet; ideo fu-
vos tulos sestimatis ex impro\iso capiemini, et gietis adversarios in\ isibiles in tempore necessitatis,
peribitis, qui in Ecclesia tuti fuissetis. quia nunc disciplinam fugitis. Illi vero adjungunt :
Et comminuetur murus proleclionis vestrae, sicut El super veloces ascendemus, id est in peccatis exal-
conieriiur lagena figuli, quia corpora carnalium, tabimur, quse nos ad ea velociter ferant, quse ne-
qui vos tuebantur, in morte salvenlur. « Et non in- quiler consideramus. Et sermo divinus : Ideoque,
venietur de fragmenlis ejus lesta, in qua poitetur inquit, veloceserunt maligni spirilus, qui vos in hora
igniculus de incendio, vel parum aquse hauriatur de mortis persequentur.
fovea, > quia reprobi, postquam in morle contriti « Mille homiiies a facie terroris unius, et a faeie
sunt, non invenitur quisquam ex eis, qui vel ali- terroris quinque fugietis. » Irruit cnim leropore
quanlulum cbaritatis jam igniculum ab incendio, morlis Satanas cum satellitibus suis, jil animam
quo mentes electorum ardent, sumere valeal, vel rapiat. Unde Salomon cum dixisset: « Custodi lc-
parum aqux compunclionis haurire de fovea humi- r gem atque consilium, et erit vila animss tuae (Prov.
lilalis. Testa enim quisque peccalor est, cui dici- xxxi, 21), > paulo post de hora monis subjunxit:
tur : < VSE,qui contradicit fielori suo, (esla de sa- « Ne paveas repentino terrore, et irruentium tibi
miis terrse ! » (Isa. XLV,9.) Sed haec testa poslcon- potentias iropiorum (ibid., 25), » subaudi, ideo
tritionem nequit portare igniculum deincendio, qula custodi legem atque consilium. Isti ergo quilegem
per diem Sabbati. sicut le\ dicit: « Non succende- el consilium custodire respuunt, dicentes : « Ne-
(is ignem in ommbus habilaculis vestris (Exod. quaquam, sed ad equos fugiemus, » subripiente
xxxv, 5). > Sahbatuui quipuc esl, cum jam nil ope- mortis articulo pavebunt, el fugient a facie daemo-
iari post mortem iicei. Scd ncmo per dieni Sabbati num. Fugient quidcm, sed non cvadent sicul el re-
sufceeudeiignem in iiabitaculo suo; quia, qui nunc, liquiae Juda fugcrunt in jEgyptum Chaldseos, sed
ignem (baritatis iu corde suo non accendit, post non effugerunt. Fugil euim persecutores suos anima
moiiem iliuin accendere non valebit. Sed el aquam lempore egressioiiis suae, quia fugere quaerit, et tie-
conipunctioiiis haurire non potesl; qnia, quamvis pidans per arlus discurrit. Nam et de Bahylone
in inferno sit flelus cl stridor deniium, nequaquam scriptum est: t Quoniam in una die venient phuoe
lamen aqua mundans iuvenielurlbi. De cis namque ejus, mors ef luclus et fames, et igni comburetur,
lacnmis loquimur, qui flentem abluunl. Ostenso D et flebunt et plangent se super illam reges lerrac,
aulem, quid cis mancal, qui in jEgygplum, id est qui cum ilia fornicati sunt, et in deliciis vixerunt,
in saeculum et iiifidelitaieiii descendunl, rursum cum viderint fumuin incendii ejus, et longe slanles
quid conscquantur, si ad Ecciesiam velut ad lerram propter timorem lormentorum ejus dicenl : Yse, vse
Juda vcdierint, indical, subjungens. civitas illamagna Babylon, civitas illa forlis!»(Apoc.
« Si revertamini et quiescatis, salvi eritis : in si- XVIII, 8-10.) Sed bi leges non loco sed affeclu,
lcntio, el in spe, » non in calumnia et tumullu, nec corpore sed voluntale longe stabunt, quoniam
« erit fbrlitudo vestra » quia resistetis hoslibus cum eapariter cremabuulur. Sicut ergo longe slarc
vestris imisibilibus. Sed isti^uperbia et cupiditate dicunlur, qul in eadem damnalione sunt, quia longe
csecati respondent : « Nequaquam, sed ad equos vellent esse; sic nunc isii fugere perhibenlur in
fugiemus. > Prophel.i vero solers corrigere nititur morle adversarios suos, quos fugere cupiunt. Itaque
delinquentes, elarguendo revocat peccalores, strin- reprobis de suo fine dicitur : « Mille homines a facie
git passionum iropetus, frena rationis imponit, re- terroris unius, et a facie terroris quinque fugie-
\ocatculpam, slatuit errorem, dum suadet, ut re- tis, » etc.
\ertantur, ei qulescant, nec ad equos in iEgyptum Quis vero est unus iste, qui peccalores in extre-
m iIERYE-1BURGIDOLENSSSMONACHI 292
>
mis persequilur nisi diabolus? Etquisunt isti' quin- JA aspicit, et viliorum tenlamenta, priusquam veniant,
~que persecutores nisi maligni spirilus, qui eorum deprehendit et venienlia fortiter superal. Bic ergo
^piinque seiisus corporeos ad peccandura illexerunt? populus habilabil in J-erusalem, quia pro bellis tem-
Quid autem per milienarium nisi universttas desi- poralibus in asterna pace versabiiur.
gnatur? Ait,ergo his qui uovissima providere ne- Vel Sion intelligenda est prsasens Ecelesia, Jeru-
.gligunt : Mille komines, id est vos omnes iempore salem vero fulura. Et populus Sion habitabit in Jetu-
vocationis vestraa fugielis a facie lerroris unius, Sa- salem, quia qui in errores non declinaverint, sed
tanae, et a facie lertmis quinque, id esl daemor.uni, fiiieiiler ct juste in hae Ecclesia pei severaverint,
qni vos in quinque sensibus corporis fecerunl de- absque dubio in illa regnabuni; et qui nunc variis
linquere. Fugietis, inquam, donec relinquamini quasi de causis lamenlantur, sine fine tunc gaudebunt.
malus navis in vertice moniis, id est donec corpus Nam sequitur : « Ploians nequaquam ploiabis. »
vestrum exanime relmquatur, el omnibus pateat vos Et quia tunc misericordiam invenient in auxilio
in pelago sssculi hujus peilulisse naufiagium. Et oppoituno, « miserans, inquit, miserebitur tui
relinquamini quasi signum super collem, quod \iato- (jPsaZ.cxix.iv, 14),» quia * judicabit Dominus popu-
libus ostendit iter in moutem, quia formidine sup- lum suum, et in seivis suis miserebitur, quoniam
pfcii vestri-.persuadebitis casfeiis, ne sicut vos-a B! in aUernum misericordia ejiis (Psal. cxxw, 1), >
via rectitudmis exorbilent, sed ad superna recto Post baec de gratia Novi Testamenli dicitur :
calle lendant. Unde et uxor Lot, quia posi se re- « Ad voccm clamoris lui statim, ut audierit, re-
spexit, versa est iii statuam salis omnibus coudi- spondebil tibi. > Ad noslram petifionem Dominus
mentum animi facta, ne retro jam aspiciaiit. Eadcm respondet inox, ul audieril clamorcm peliiionis
quippe sententia est de his, qui mmc relinqui di- nostrae faciendo, quod petimus, si justum et utile
cuntur quasi malus navis in summitate monlis, \el est, et si tempus advenit, quo fieri debet, afque di-
quasi signum super collem, et de muliere, quse le- gni sumus, ut hoc nobis faciat. Si jusium et utile
mansit in statuam salis conversa. Deinde longani- esl, diximus, quia Paulus rogavit aufeni a se An-
mitatem electorum corroboiat propheta, subjun- gelum Salanae, qui judicante Domino colaphizabat
gens : eum, et non obfmuii, sed tantum ad vocem respon-r
« Propterea exspectat Dominus, ut misereatur sum esl: « Sufflcit tibi gralia mea, nam \iitus in'
vestri, et ideo exaltabitur parcens vobis, quia Deus infirmitale perficitur (U Cor. xir, 9). > Si jam tem-
judicii Dominus : Beati omnes, qui exspectant eum. » pus advenil, diximus, quia cum dicimus : <Adveniat
Superioribus autem verbis, quibus arguit eos. qui regmim tuum (Maitli. vi, 10), » exaudimur quidem,
circa finem sajculi in errores declinabunt, consonat{ sed nequaquam mox idem regnum percipimus. Eo-
Pelrus in Epistola, dicens : « Yenientin no\issiniis rum vere, qui indigni sunt, non auditur clamor
diebus in deccptione illusoresjuxta proprias coucu- quia t qui declinat aurem, ne audiat legem, oratio
piscemias ambulantes, dicenles : Ubi estpromissio ejus erit exsecrabilis (Pi ov.xxvm, 9). > Neque. enim
aut adventus ejus? Ex quo enim patres dormierunl, promissum est hoc nisi vel .electorum populo, vel
omnia sic perse\crant ab inilio crealurae (// Pelr. cuihbet justo. Et notandum, quia non ait : Faciet,
in, 5). » Et nuncquod propbeta dicit: « Propterea quidquid pelieris, sed respondebit libi, scilicet prout
exspectat Dominus, ut miserealur veslri, et ideo oportueril, atque justum sed respondit, quod utile
exallabitur parcens vobis,» Peliusitascribit: « Non erat. Sequitur : fuerit sicut Paulo non fecit, quod
tardatDominuspromissis, sed patienter agitpropter petebal.
vos nolens aliquos pcrire, sed omnes ad pceniten- VERS.20.—« Et dabit \obis Dominus panem
tiam reveiti (ibid. 9). > Et quod hic sequiljr : arctum, etaquam brevem. »
« Quia Deus judicii Dominus : Beali omnes, qui Quid per panem el aquam nisi doctrina sapientiae
exspectant eum. > Ibi Petuis adjecil : < Ad\eniet designatur? Scriptum quippe est : < Cibavil illum
autem dies Domini ut fur, iu qua' ccali maguo im- B pane vitae elintellecfus, et aqua sapienli;e saluta-
petu transient, elemcnta vero calore solventur (ibid. ris potavit illum (Eccli. xv, 5). >Deail ergo Dominus
10). » Cum igitur haec omnia sol\enda sint, quales nobis in Novo Tcstamenlo panem arclum, ei aquam
nos oportet esse in sanclis conveisationibus et pie- brevem. < Omnis enim lex, ul Apostolus doeet in uno
• tatibus exspectanles et
properaiites in adventum sermone impletur : Diliges proximum luum sicut te
diei, per quam cceli ardenies solventur, et elementa ipsum (Gal. v, 14).»Quid hoe sermone bre\ ius, in quo
ignis ardore tabescenl? Novos vero coelos et novam tota latitudo prseceptorum comprehenditur? Sequi-
terram secundum promissa ipsius exspectamus, in tur : «Et non faciet ullra avolare doclorem tuum.»
quibus justilia habitat. Quibus apostoli verbis et Hoc est quod ipse doclor ait : « Ecce ego vobiscum
illud consonat, quod in hoc loco suhditur : suni omnibus diebus usque ad consummationem
« Populus enim Sion habitabit in Jerusalem. > sseculi (Matth. xxvm, 20). > Sequitur : «Et erunt
Sionnamque dicitur speculayel mandatum; Jerusa- oculi tui videntes prssceptorem tuum. »
lem autem visio pacis. Et fidelium populus manet VERS.21. — e Et aures tuae audientes verbura
nunc in mandato et in specula, quia legem Dei posttergum menentis. »
custodiens ab arce mentis circumqitaque vigilanter In Scriotura sacra nonnunquam quod transactum
293 COMMENT.IN ISAIAM LIBRI OCTO. — LIB. IY. 294
est, ponitur quasi fulurum. Nam de Agar legimus, A suscepturse, adjungit propheta, dicens genlili po-
quia concepisse se videns-despexit dominam suam. pulo :
Affligente igitur eam Sarai, ,fugam iniit. Cumque VERS. 22. — c Et conlaminabis lamjngs sculp-
in\enisset eam Angelus Domini in solitudine, dixit tilium argenti tui, et vestiirientuin conflatilis auii
ei: Ecce concipies et paries filium (Gen. xvi, 11). > lui, et disperges ea sicut immunditiam menstruala;:
Tale est, quod nunc propheta d cit, quia spiritu Egredere, dices ei. » -<
seternitatis plenus praeterita simul etfutura dilatalo Omnia enim idolorum ornamenta cum ipsis ido-
menfis oculo conspicit, atque de antiquis et novis- lis contaminavit, atque projecit gentilitas ad Cbri-
simis velut defuturis sententiam profert, dicens ho- stum veniens. Unde et consequenter dicitur ordini^
mini: «Eteiunt oculi tui videnles^prseceptorem praedicanlium :
tuum, > etc. In paradiso quippe-viderunl homines YERS.23.-— « Et dabitur semini tuo pluvia, ubi-
praeceplorem suum, quia sicut legimus : c Testa- cunque seminaveris in terra, el pauis frugum terrae
mentum aeternum consliluil cum illis, et jtisliliain, erit uberrimus et pingnis.'»
et judicia sua ostendit illis, et magnalia honoris Semen quippe est verbum praedicationis , pluvia,
ejus \idit oculus illorum , et honorem \ocis audie- quse desuper cadit, etsemen germinare facit, irri-
runt aures illorum (Eccli. xvn, 10). > Humanum " gatio gratiaesupervenieiitis. Ubicunque ergo semina
ergo genus in faciem Deus monuit, quando in para- jecerit doctor, pluvia dabitur, quia in omni gente
diso condilo homini, atque in libero arbitrio stanli, etnatione gratia sequitur verbum prsedicationis,
quid facere, quidve non facere deberet, indixil. sicut in domo Cornelii, loquente Petro, c cecidit
Sed homo in faciem Dei terga dedit, cum super- Spiritus sanclus super omnes , qui audiebant vcr-
biens ejus jussa contempsit. Nec tamen 'superbien,- bum (Act. x, 44)."» Sic enim dala est semini ejus
tem Deus deseruit, quia ad renovandum hominem pluvia.
legem dedit, exhortantes angelos misit," in carne Quid vero per panem fruyum lerrm designaiur
nostrae mortaliialis apparuil. Ergo posf tergum stans nisi bonorum operum refectio de cujusmodi pane
nos admonuit, quia ad recuperationem nos gralise Dominus ait : «-Meusubus est, ut faciam volun-
et contemptus vocavit. Bene itaque dicitur humano tatem ejus qui misit me ? (Joan. iv, 54) » Panis
generi: « Et erunt oculi tul videntes prseceptorem ergo frugum tertm eril ubertimus. quia fldeles uber-
tuum, et aures tuseaudientes verbum post lergum rime rcficienlur bonis operibus. Eiitcf pinguis, id
monentis. » est spirilali pinguedine saginatus. Sequilur : « Pa-
Sed quod generaliter de cunctis inlelligitur, hoc „ scetur in pcssessione tua in die illa agnus spa-
necesse est specialiter sentire de singulis. Quasi liose. >
enim coram Deo positus quisque verba admonitio- VERS.24. — « Et taurl tui,- et pulli asinorum
nis ejus percipit, cum , priusquam peccala perpe- tuorum, qui operantur terram, commislum migma
tret, voluntalis ejus praecepta cognoscil. Adhuc comedent sicul in area ventilatum est. »
enim aute faciem ejus sfare esl necdum euni pec- Quae est possessio fidelium nisi bonse conversa-
cando contemnere. Cum autem dereliclo bono in- tionis a.ger, virtulumque divilise? In qua scilicet
nocentise iniquitatem eligens appetit, terga jam in possessionehonis opeiibus velul herbis Agnus Chri-
ejus faciem miltit. Sed ecce adhuc el post lergum sti paseitur spaliosa cbaritalis "amplitudine. Taurt
Deus subsequens monet, quia eliam post culpam vero praebent armentis ducatum. Et quid per tauros
ad se redire persuadet. Aversum revocat, cum nisi rectores Ecclesiarum signantur? Quid autem per
commissa respieit, reverlenti sinum piefatis e\pan- asinos nisi gentiles exprimuntur ? Asiuus enim \e-
dit. Yocem ergo posllcrgum monentis audimus, si ad catur populus gentilis, cum dicitur : « Cognovit
in\itantem nos Dominum saltem post peccala re- bos possessorem suum, et asinus praesepe Domini
vertimur. Debemus ergo pietatem vocantis erube- sui (supra i, 5). > Quid ergo per pullos asinorum
scere, si justitiam volumus formidare, quia tanto p nisi filios gentilium accipiemus, qui palemum er-
graviori improbitale conlemnitur, quanlo et con- rorem relinquenles venerunt ad Chiislum? Quiope-
temptus adhuc revocare noji dedignatur. De cujus rantur-lcrram; qui meditationibus et disciplinis
admonilione prophela subjungit : suam exarant conscientiam. Migma vero esl hor-
< Haeeest via; ambulate in ea : neque ad dexte- deum pariter cum palca. Et quid per paleam nisi
ram neque ad sinistram. » Haecadmonitio Salvato- superficies lilterae designatur? Quid per hordeum
ris est via juslitiae, per quam debemus incedere, nisi interior inlelligentia? Tauri ilaque et puili, id
nec in partem quamiibet ab ea deflectere. Exorbi- est praelati et suhjccti in.Ecclesia velut in stabulo
tat enim adjdexieram, qui de justitia superbit, vel commistum migma comedunt, quia et histoiicum
immodeiate, quod justum est, -agit. Unde monet et mysticum sensum recipiunt, et in utroque pa-
Salomon : <Nesimus nimium justi (Eccle.vn, 17)).» scuntur, et coroedunl illud, sicut in ureu veniilaium
Ad sinistram vero declinat, qui ad malum opus de- est id est in Ecelesia purgatum et examinatum.
viat. In neutram ergo patrem exorbitemus, sed re- Noh enim vel allegorico vel historico pascuntur in-
cto gressu per doctrinam Salvatoris ambulemus. tellectu, nisi prius ab errore purgetur, et aucto-
Psst cujus adventum quia genlcsYidem ejus erant litale ecclesiastica probctur. Sequitur :-
295 HERVEI BURGIDOLENSISMONACIII £96
VERS.25. — < Et erunt super omnem monlem A . rum immortalia reddet, atque incorruptibilia et im-
excelsum, et super omnem collem elevatum rivi passibilia.
currenlium aquarumin die iiiterfcctionismultorum, Et percussuram plagm ejus sanabit, quia menti
cum ceciderint turres. > eorum, quae variis nunc eogitationibusdissipalur,
Quid per montes et colles nisi eminentiores san- immobilem reformabit tranquillitatem, ut semper
ctifigurantur? Quid per mosaquarum nisi sancta- in eodem statu permanens nunquam sibimetipsi fiat
rumflumina doctrinarum? « Erunt ergo super om- dissimilis. In qua die quando Judex venit, aplesubdi-
nem montem excelsum et super omnem collcm ele- tur:
vatum rivi currentium aquarum, >quia qui per vitse VERS.27. — « Ecce nomen Domini venit de lon-
merilum coelestibus propinquant, flumina doctrinse ginquo, ardens furor ejus, et gravis ad portandum :
fluentis emanant. Et quando? In die interfectiotiis labia ejus repleta sunt indignalione, et lingua ejus
multorum, idesttempore revelatsegrath», quo multi quasi ignis devorans. >
gladioverbi Dei apristina.conversationeexstinguun- Nomen Domini Unigenitus est, quia dum auditur
tur morlificanles membra sua, quae sunt super ler- Filius, intelligitur Patef, sicut et homo proprio no-
ram, fornicationem, immundiliam, libidinem, et his mine cognoscilur. Sed nomenDotnini venilde longin-
similia. I quo, quia Unigenifus Patris ad exterminandumpec-
B
Turres eliam cadunl, quia hi plerumque qui calores descendit, c Longe enim a peccatoribus sa-
contraDeum obfirmati, id est in superbiam se ere- lus (Psal. cxvui, 155). » De longinquo igitur venit,
xerant, humilianiur, dum praedicatores destruunt cum de regione vivorum ad eos, qui longe a salute
muniliones, el omnem altitudinem extollenlem se sunt, Judex accedit. Yel de longinquo venit, quia ut
adversus scientiam Dei. cogitationem suam impleat, ad puniendos peccatores
Yel per rhos aquarum inlellige spiritaliumfluenta longo post lempore descendil.
grafiarum. « Eruht igitur super montes et colles rivi Ardens furor ejus, et gravis ad porlandum, quia
currenlium aquarum, » quia sanctus Spiritus in reprobis videbilur nimio furore succensus, dum eos
seplem rivis gratiarum super electos inundabit. Et jam sine venia ferire cceperit, quamvis nulla animi
hoc fiet iii die interfeciionis multorum, id esl in die perturbatione moveatur, et pondus irae ejus nemo
judieii, quando reproborum omnis mullitudo peri- ferre poterit. Lubia ejus impleta sunt indignatiotte,
bit. Et lurres cadent, id est omnes superbi et po- quando sinislris improperat, diccns : c Esurivi, et
lentes saeculi dejicientur. Sequitur : non*dedistis mihi manducare; sithi, et non dedistis
YERS.26.— « Et erit lux lunae sicut lux solis et mihi bibere, hospes eram, et non collegistis me
'
spplempliciter sicut lux scptem dierum in die, G (Mattli. sxv, 42). » Et tingua ejus quasi ignis devo-
qua alligavei it Dominus vulnus populi sui, et per- rans, cum dixerit eis : « Discedite a me, maledicti,
cussuram plagae ejus sanaveril. > inignem aetemum,» etc. (ioid.,4). Sequitur :
Hoc ad litteram noslri majorcs acceperunt, quia YERS.28.—« Spirilus ejus velut lorrens inundans
finilo judicio cum fuerit crelum novum, et terra usque ad medium colli ad perdendas gentes in ni-
nova, sumet luna splendorcm, quem habet nunc hilum , et frenum erroris, quod erat in maxillis
sol, et sol septempliciter lucebil quam nunc. Quod populorum.»
si in mysterio debet intelligi, sol et luna Christus Sicutrapidus torrens cum usquead collum cujus-
est et Ecclesia, cujus facies in transiigui atione quam hominis excrescendo pervenerit, praecipitat
resplenduit sicut sol. Eril ergo lux lunm sicut so- eum atque submergit; sic spirilus irse Judicis hifi-
lis, quia c tunc jusli fulgebunl sicut sol in regno deles ct leprobos suffocabit, et perdet, atque frenum
Patris eorum (Matth. xm, 43). > c Facies ejus re- erroris, id est diabolum, qui per \iam erroris infide-
splenduit sicut sol, » et justi fulgebunt sicut sol deles regebat, et ad libitum suse voluntatis infleele-
(Matlh. xvn, 12). t.Erit igitur lux lunaesicut lux so- bat, quemadmodum equus freno regitur. Ilis
lis. Scimus enim, quia cum apparuerit, similes ci contra reprobos ita dictis de electorum gaudio sub-
erimus,quiavidebimus eumsicuti esl(JJoa)j.iii,2).> jungitur :
« Et lux solisl erit sicut lux septem dierum, > YERS. 29. — < Cantieum erit vobis sicut vox
juxta quod in Apocalypsi Joannis cauitur : « Di- {Yulg., nox] sanctificatae solemnitalis, et laelitia
^gnus est Agnus, quioccisus est, accipere virlulcm, cordis, sicuf qui pergit cum tibia, utjntret in mon-
et divinitatem, et sapientiam, et fortitudinem, et lem Domini ad forlem Israel. >
'
honorem, et gloriam, et benedictionem (Apoc. v, Sicut in aliqua solemnilate praecipua nil agere
12).~> Hi sunt seplem dies, quorum in sua resur- solef populus Dei nisi soleinnes dec3iitare laudes,
rectione lucem accepit Sol justitiae, idest virtus et ita posl judicium electi complebunt Scripluram di-
divinitas, sapientia et fortitudo, honor et gloria et; centem : « Beali, qui habitant in domo tua, in sae-
benedictio. cula saaeulorum laudabunt te (Psal. LXXXIII,5). >
Vulnus autem el plaga populi, in eo est, quod Et sicut populus Israel, quando primilias et deci-
immortalitatem et ejus similitudinem ob peccatum mas suas ad lemplum Domini referebat, cum libia,
proloparentis amisimus. Sed Dominus alligabit ini et vocis exsullalione pergebat, quia terrsa frucibus
resunectione vulnus populi sui, quia corpora justo- abundabat; ila sancti in die judicii lemplum illud et
237 COMMEST. IN ISAIAMLIBRI OCTO. — LIB. IY. 2^3
sanctuarium palriae eoalesfis cum omni laetitiacan- A . <In tympanis, ei citharis, etin bellis prspeipuis
tantes iutrabunt. « Yenientes enim venient cum expugnabil cos. > Qnid per tympana et citharas nisi
•exsulialione portantes manipulos suos (Psal. plausus et laetilia sanctorum designatur? Et qnid
cxxv, 8). per Jiella praacipua nisi sententiarum in impios
Possumus et hoe ad iempus evangelicjc prsedica- emissio, quibus velut gladiis feriuntur? In tympanis r
tionis referre sic dislinguendo: <Et frenum erroris, ergo, ei in cylharis, et in bellis prmcipuis expugnabit
quod erat in maxillis populorunv canticum crit vo- eos Dominus, quia sanotorum laelitiam fugienl, et
bis sicut vox sanctificalse solemnitatis. •> Frenum per sententiam expellentur. Sequifur :
quippe eiroris maxillas populorum •constrinxeral, VERS.755.— «Prseparata est •enim ab heri To-
•quandoidolorum errore obligata gentilitas Deo vero pheth, a rege prseparala, prc-funda, dilalata. Nutri-
confessionis Iaudes dare nesciebat. Sed hoc ipsum menta ejus ignis, et ligna multa : slatus Domini si-
«rroris frenum jam nobis in canlicum, versum est, cut torrens sulphuris succendens eam^»
dum dicimus : «'Quoniamomnes dii gentiuro dsemo- Tophet gehenna vivacitatis iuterpretalur. Topl»
nia-: Dominus autem ccelos fecit (PsaL xcv, 5). > namque gekenna dieitur, Pbet vhacilas, Infernus
Bene autem dicitur : Sicul vox sanctificatm solem- ergo gehenna vivacitalis appellatur, quia ibi vivax
iiitatfs, quia, dum confessionis laudem Deo reddi- B ignis est, et vermis, qui non morilur. Rex vero
mus, in sanctificata solemnitate gaudemus. Et lasti- Christus est; Iteri autem prseieritum tempus est.
Jia cordis est nobis, dum ad fidem ingredimur, si- Topheth itaque, id est gehenna reprobis omnibus a
•cut filiis Israel erat ascendenlibus ad templum Do- Regeprmparata est ab heri, id esl jam ojim ab exor-
mini cum tibiis et canlicis. Sed juxta superiorem dio mundi, profunda nimium, ut absorbeat, et dila-
-sensumvideamus sequentia. Sequitur: tata, rjt impios omnes capere sufliciat. Nulrimenta
YERS.50. — < Et auditam faciet Dominus glo- . ejus, id est gehennae,est ignis, quia ignis ille pcenam
riam vocis suse, el terrorem hrachii sui ostendet in nutrit semper, et ligna mulla, id est reproborum
'•eomminationsfuroris, etflammse ignis devoranlis.» corpora nutriunt eam, qui reproborum geminant
Auditam fa-ciel-glotiam vocis sum, quia omnes, ipsdrum affliciionem et accendunt.
•qui in monumenlis sunt, auJient vocem Filii Dei, et Sed et flatus Domini succendit eanu Nos quaiido
procedent. El lerrorem brachii sui, id est virtulis flamus.aerem ab exterioribus iratrorsum trahimus,
suae; in comminalionefuroris, el flammte ignis devo- etintrorsus traclum exterius reddimus, ita fit fla-
vaniis, quando, ut supra dictum est, reprobis dicet: tus. Flare crgo Deus vindictse retribulionem dicitur,
-t Discedite a me, maledicli, in ignem selernum quiaab exlerioribus causis introrsus consilium ju-
(Maith. xxv, 41), > etc. Sequitur: dicii concipit, et ab interno consilio extrorsus sen-
< Allidet in lurbine et in lapide grandinis. > Alli- tentiani emittit. Nam quasi flante Deo ab exteriori-
det reprobos in lurbine, quia tunc omnia elcmenta bus aliquid introrsus trahitur, quando" foris mal.i
«ommovebuntur, et injapide grandinis, quia « in concipil, el inlus disponlt; et rursum quasi ilanle
circuilu ejus lempestas \-alida (Psal. XLIX,2).-» Deo ab interioribus spirilus extorsus emittitur,
tfnde et in libro Sapientiae dicitur : « A petrosa ira quando ab intrinsecus conccpto consilio exleriusju-
plenm mittentur grandines. Candescet in illos aqua dicium damnalionis infertur.
niaris, et ilumina concurrent duriter. Contia illos Hic itaque est flatns Domini gehennam succet,-
stabit^pkitus virtutis,ettanquamturbido venti divi- dens, qui torrenti sulphuris comparatur, quia valido
det iilos (Sap. v, 23). > Sequitur : impetu exuberans descendit in impios fetorem cum
. YERS.51. —« A voce enim Domini pavebit As- ardere fereris. Qu',d enim est aliud sulphur quam
•sur virga percussus. > , fomentum ignis? Quod tamen ignem sic nutrit, ut
VERS.52. — « Et erit transilus \irgse fundatus, fetorem gravissimum cxhalet. Flalus ergo Domini,
quoniam requiescere faciet Dominus super eum. » qui gehennam incendit, sicut lorrens sulphuris esi,
Assur diabolus est, virga flagellum est, quo Judex j) quia emissio sententiae Judicis, quse peccatores pu-
"eumferiet. Qui percussus pavebii a facie Domini, -nit, fetorem fetori reddit, et ardorem ardori. Qui
-quia et ipse sententiam Judicis expavescet, cum pu- enkn ardore libidinum, cseleiorum viliorum aise-
niri cosperit. Transilus hujus virg-mest de judicio runt, combureflUn'igni perpetuo; et qui fetore pec-
ad infernum descensio. Accepta namque«entenlia catorum delectati sunt, aeterno fetore cruciabunlur.
mox omnes reprobi ineipienl torqueri, et cum ipsis Postquam vero jusiorum futuram laetif am, et ini'
tormentis in barathrum a facie Judicis cdrruent: quorum -,damhationem propheta demonslravii, re-
Ificergo est istae (153) virgae transitus. Sed trans- vertitur ad eos qui in jEgyptum, id est in tene-
i tis iste fundaius est, id est firmus, quia nunquam bras-vitae ssecularis et infideiitatis desceiidunt, sub*
supplicia fleciuntur, aat mollebcuni, quae cum ipsis jungens;
in infernum descendunt. Unde et additur : quia CAPUT XXXI.
hanc virgam requiescerefaciet super Assur, quoniam VERS.1. —Vse qui descendunt in jEgyptum au-
sine fine super hostem antiquum tormenta mane- xilium in equis sperantes, ethabentes flduciam su-
bunt. Sequilur: per quadrigis, quia multse sunl; ct super cqni-
(155) Ita Cod. pio istius •
PiTROL. CLXXXI. 10
29S HERYEI BURGIDOLENSISMONACHI S0S>
tibus, quia praevalidi nirais : et non sunt coufisi A quoniam peccata eorum es earne sunt, et non ex sp.-
super sanctum Israel, et Dominum non requisie- ritu. Sequitur :
runt. > « Et Dominus inclinabit manum suam, et corrura
VERS.2. — c Ipse autem sapiens adduxit malum, auxiliator, et cadet, cui praestatur auxilium, simul-
et veiba sua non abstulit: el consurget contra do- que omnes consumentur. > Dominus inclinabil ma-
mum pessimorum, et contra auxilium cperantium 'num suam, qua sustentabat eos, et corruet populus
iuiquitalem. > saecularium et infidelium, qui ad iniquitatem decli-
Superius vero graviter eos arguit, qui in jEgy- nantibus auxiliabatur; et cadet omnis, qui in jEgy-
pto descendunt, etvae eis minatus est, ettamen re- ptum corde descendit, cui praebenl ad nequitiam au-
vocat eos. Nunc autem jam non revocat, sed dam- xilium iEgyptii, simulque omnes, tormentis seternis
nalionem ipsorum certam denuntiat. Equus vero, consumentur et decipientes et decepti.
quid signiflcet superius diximus, id est peccatum, et His de novissima perditione reproborum dictis,
ralionem inde ptotulimus, imo verba Ambrosii po- quando non invenient adjulorem, mox oraculum de
suimus. Eques ergo qui super hunc equum ascen- primo Salvatoris adventu subjungitur, in quo pro
dit, peccator est, qui male agendo sublimis in hoc electis contra diabolum pugna\it, atque sanguine
mundo fit. Quid autem quadriga nisi pompam glo- " suo redimens nos ab seterna damnatione salvavit.
riae saecularis designat? Unde superbo ponliflci Ac si dicat: Vere peribunt, ct liberatorem non In-
superius dictum est: c Hiierit currus gloriaeluse(su- venient omnes, qui religionem deserentes jn erro-
pra xxii, 18). > rem defluunt, quia hi qui in ecclesiastica religione
Qui ergo disciplinam vel fidem relinquenles in permanent, Domino protegente salvabuntur. Sic
JEgyptum,'\A est in teneiiras viliorum ssecularium enim subditur :
vel infidelitafis declinant, in equis, id est in peccatis: YERS.4. — c Quia haec dicit DominusaAme :
spcrant, dum suas explere voluptates vel cupiditales Quomodo si rugial leo, et catulus leonis super prsa-
exspectant: et in quadrigis, id est in pompa gloria- dam suam, cum occurrerit ei multitudo pastorum,
rum saeculi,quia multmsunt, fiduciam habent in hoc avoee eorum non formidabit, el a mulliludine eo-
mundo sublimari, etsuper equilibus, id est superpo- rum nontimebit, sicdescendelDominusexeicituum,
tenlibus saeculipeccatoribus, quia prmvalidi sunt ad utprselietur super moutem Sion, et super collem
malum, el caeterosin iniquilate tuentur. ejus. >
Sed vmfidelibus, qui talia sacrte religioni praepo- VERS.5. — t Sicut aves volantes sie proleget
nunt confidentes in lalibus, et ad ea festinantes, el -\ Dominusexercituum Jerusalem protegens cl liberans,
non confidunt super sanctum Israel, qui est Chri- transiens et salvans.
slus, et Dominumpio studio non requirunt. Yel: Non • Nam Sahatornosterleo est, dequo Salomon ait:
requirunt, id est non interrogant eum, si hsecagere « Leo forlissimus bestiarum ad nullius pavebit oc-
debeant. Ipse autem sapienli consilio malum super cursum (Prov. xxx, 50). >Et ipse est catulus leonis
eos adduxit, quod uon formidabant, et verba sua, sicut ait Jacob : Juda te laudabunt fralres lui, ma-
quibus perdilionem eis minalus fuerat, non abstulit, nustua in cenicibus inimicorum luorum, adora-
id est irrila non fecit, ^ed complevit. bunl te filii palristui : catulus leonis Juda, (Gen.
El consurgetin judicio contradomumpessimorum, XLIX,8). » Hsecenim verba nonnisi de Christo pos-
id est contra generationem eorum, qui religionem sunl intelligi, qui rugiit supra praedamquam cepe
abjicieutes in jEgyptum vitas ssecularis descendunt; lat, quia terribilem suse divinitatis potentiam ape-
et contra auxilium, quod illis in malo praebent jEgy- ruit, dicens de ovibus suis : « Non rapiet eos quis-
ptii, id est saeculares, et infideles, qui operanlur ini- quam de manu mea. Pater meus quod dedit mihi
quilalem. Omnes enim disperdet Dominus, et qui ad majus omnibus est, et nemo potest rapere de manu
malum adjuvant, et qui sic adjuvantur. Sequi- Patris mei. Ego et Pater unum sumus (Joan. x, 28).>
tur : 1) Cui occurril mullitudo pastorum synagogae venier.s
VERS.5. — « jEgyptus homo, et non Deus, et eum tradente Juda comprehendere. Nam ad ejus
equi eorum caro, et non spirilus. » comprchensionem venit multiludo ,paslorum sicut
JEgyplus homo, id est jEgyplii homines sunt. Lucas insinuat, scribens : c Dixit aulem Jesus ad
t jEgyptus homo et non Deus. >— «Malediclushoms, eos, qui vcnerant ad se principes sacerdolum, et
qui confidit in Iiomine, et ponit carnem brachium magistratus lempli, cl seniores : quasi ad latronem
suum, et a Domino recedit cor ejus (Jer. xvn, 5).» existis cum gladiis et fusfibus (Marc. xiv,48). » Sed
Yaehis, qui descendunt in jEgyptum. c Et equi eo- a voce eorum non formidavit et a multiludine eo-
rum caro, et non spiritus. > El: « Spiritus quidem rum non expavit, quia juxta Joannem : < Processit,
promptus est, caro autem infirma (Matth. xxvi, 4I),v et dixit eis? Quem quaeritis? responderuutque ei:
Rursumque : « Spiritus est, qui viviflcat; caronon Jesum Eazarenum. Dixit eis Jesus : Ego sum. Ut
prodest quidquam (Joan. vi, 64). >Infirrai ergoisunt ergo dixit eis : Ego sum, abierunt retrorsum et ce-
tales equi, et inutiles. JEgyplus homo, et non Deus, cideruntin terram (Joan. XVIH,5-7). >
quia tenebrse saeeulariumerrorum ex homine sunt, Qui et praeliatusest contradiabolum super mometn
etnon ex Deo. Et equi eorum earo, el non spiritus, Sion et super collemejus, id est in domo pastorum.
501 HOMMENT.IN ISAIAMLIBRl OCTO. — LIB. Y. 502
Unde hic diciltr : < Sic descendet Dominus exerci- A Omnis qui Viamvitas deserens in peeealorurfl-se
tuum, ul prselielur super monlem Sion, et super lenebras dejicit, semetipsum quasi in foveam mer-
collem ejus. > Ad hoc cnim descendit in mundum, git. Unde et Jeremias, diim Judaeamin iniquitalibus
«t ita praeliarelur pro nobis. Sed quia solus in pas- longa consuetudine obrutam fuisse conspiceret, in
sionepugna\it, jam post resurrectionem solus non lamentis sub ejus specie semetipsum deplorat, di-
fuil. Comparatur enim in ascensvone non avi, sed cens : « Lapsa est in lacum vita mea, et posuerunt
avibus, quia ipse primusin ccelumvolavit, et electo- lapidem super me (Thren. m, 55). > In lacum quipps
'rum animas, qui sunt ejus membra, post se volare, vita labitur, dum labe iiriquitalis inquinatur. Lapis
cum de eorporibus exeunt, quotidie facit. « Ubicun- vero superponilur, dum etiam dura consueludiiw
que cnim fiierit corpus, illic congregabuntur et mens in peccato devoratur, ut si velit resurgere, jam
•aqaihe (Luc. xvn, 57), > quia ubi Redemptor no- utcuifque non possit, quia mole consuetudinis desu-
sler per ni3leriain carnis est, illuc adunantur justo- per male premitur.
rum animse. Sed quia divin33polenlisesubjaceret(156), etpost
Sed hae volucres, id est Domimis et sancti ejus, angusta pra\ss consuetudinis ad bonse aclioris am-
qni jam in ccelum volaverunt, protegunt Jerusalem, plitudinem re\ocaretur, bene propheta graliam Dei
id est Ecclesiam, ssepius ad nos descendentes atque " praedicans populum suum hortatur ad poenitentiam
super nos invisibiliter volitanles. Jure igitur ail, dicens : <Convertimini sicut in profundum recesse-
quia « sicut aves volantes sic proteget Dominus ralis.filii Israei. »Nam qui post iniquitatis jugum ad
exercituum Jerusalem. » Unde et per Moysende eo libertalem boni operis pcenitciidorcdvscitur, manu
dicitur : < Sicul aquila pro\ocans ad volandum pul- gratiae exaltantis adjutus, ut in quantam pcceaiorum
los suos etsupercos volitans expandit alas suas, et voraginem demersus fuerat, ad tantam justitiae li-
assusnpsil eos (Deut. xxxn, 11). » Quia enim nos beriatem resurgat, istc sicul in profundum recesse-
parvulos, dum protegit, nutrit, et non gravi atque rat, rcverlitur juxta illud Apostoli: < Sicut exhibui-
onerosa, sed levi et blanda prolectione nos refovet, stis membra veslra servire immunditiae et iniquitali
dum suas in nos misericordias exserit, quasi more ad iniquitatem, ita nunc exhibete membra vest"a
avium super nos alas tendit. Qui et adversum tenta- servire justifise in sancliikalioneni (Rom. vi, 19). >
tiones protegit Ecclesiam, et ab adversis eam liberat, Nam et bi de filiis Israel, qui Salvatorem crucifixe-
transiensque de judicio ad regnum salvat eam per- rant, et post in eum per apostolos^crediderunt,
petua, vesaque salute. Sequilur : sicut in profundam recesserant, conversi sunt.
VERS.6. — < Convertimini, sicut in profundum Sequitur deinde-gentilium conversio, cum subdi-
recesserafis, filii Israel. > tur
LIBER QUINTUS.
SEQUITUR CAPUT XXXI. C sed per Jesum Christum (Gal. l, 1). > Itaque cadet
VERS.7. — « In die enim illa abjiciet vir idola Assur non giadio viri, scd triumpho Chrisli, el fugiet
argenti sui, et idola auri sui, quse fecerunt vobis non a facie gladii, sed a facie crucis Doraini.
manus vestrse in peccalum. Etjuvenes ejus, id^st hi, qui adpeccandum ala-
Uoc exposilione non indiget. Sed qualiler fieri cres erant et fortes, erunt vectigales, id est jugo
posset, ut gentiles, quos diabolus in suo caplos Ia- Christi se subjicientes, humiliter ei servicnt. Et for-
queo fenebat, idola desererent adjungitur : tiludo ejvs, qua gentes premebat, transibit fugiecs
YERS.8. — c -Et cadet Assur in gladio non viri, de loco in locuin, et postea demundo a facie ter-
et gladius non hominis vorabit eum, et fugiet non roris prsedicatorum Chrisli. Et principes ejus, id est
afacie gladii. etjuvenes ejus\ectigales erunt. » dsemones pavebunt fugientes. Fugato itaque dia-
YERS.9. —c Et fortitudo ejus a lerrore transibit, bolo cum satellitibus suis de Christi regno, et apo-
etpavebit, fugienles principes ejus. »" stolorum prineipalu subdilur :
Assur namque Salanas est, qui cadit in gladio « Dixit Doniinus, cujus ignis esl in Sion, et ca-
non viri, scd Dei, quia non humanse, sed divinaepo- minus ejus in Jerusalero. » '
testalis est tantum adversarium deiieere. Nam Do- CAPUT XXXII.
minusJesus per mortem destruxit euro»qui habebat VERS.1. — < Ecce in justitia regnabit rev, et
mortis imperium, id cst diabolum. Cum autein djcit principes in judicio praeerunt. »
prophela, quia < cadet Assur in gladio non viri, et Sion autem, quse dicilur specula, prassentern de-
gladius non hominis vorabit eum, > nequaquam signat Ecclesiam, quae in arce mentis adversus
fiedemptoiem noslrum negat hominem esfe, qui et dasmonum insidias vigilat, et coeleslia, licel per
Deus esl, sed Apostolo consonat dicenti: « Paulus imaginem, contemplatur gaudia. Jerusalem \ero,
apostolus non ab hominibus, neque perhominem, quse visio pacis interprelatur, illa esl beatorum in
503 HERVEl BURGIDOLENSISMONACHI - 50£
coelis gloria, ubi pax regrial et securitas. Ignis au- A ter auscultaverunt, sicut dictum est eis • i Vobis
tem et caminus Dei incendium charitatis ejus est. datum est nosse mysterium regni Dei, csetens au-
Sed considerandum est quia ignis parvus esse po- tem in "parabolis, ut videntes non videant, et ao-
test in comparatione camini. Solet enim caminus dientes non intelligant (Luc. VIII, 10). > Exponebat
ingenti semper exuberare incendio. Quia igitur ele - enim eis Dominus seorsum omnia, quse loquebalur
ctorum corda nunc ignem divini amoris concipiunt, ad turbas in parabolis, de quibus et subditur :
sed in illo beatitudinis regno valde copiosius eodem VERS.4.— t Et cor stullorum intelliget scien-
igne replenlur, ignis ejus est in Sion, et caminus ejus tiam> et lingua balborum velociter loquetur et ila-
in Jerusalem. Tanlum quippe distat, et multum am- ne. >
plius inter illum charitatis ardorem, quem hic ha- Quid enim stultorum el balborum appellatione nisi
bent elecli, et eum, quem habituri sunt in regno simplices et illilteratos designat piseatores$ quos
ccelorum Deo conjuncti, quantum inler exiguum elegit Dominus in apostolos? Nam « quaestulta sunt
igniculum differt et ingentem caminum. Ideirco au- mundi, elegit Deus, ut confundat sapientes, et in-
tem ignis mentionem praemisit, cum de Christi re- firma niundi elegit Deus, ut confundal fortia (/ Cor.
gno locuturus essel, quia Christus in eorum solum- l, 27). » Sed horum cor inlellexit scienliom, et lin-
modo cordious regnal, in quibus ignis iste dileclib- B gua eorum velociteret plane locuta csl, quia Domi-
nis esf. t Si quis enim spiritum Christi non hahet, nus c aperuit eis sensuro. ut intelligerent Scriptu-
hic non est ejus (Rom. vm, 9). > Ecce, inquit, in ras (Luc. xxiv, 45), » et accepto Spiritu sanclo^
justitia regnabit rex Christus, expulso Satana,qui in <loquebanlur variis linguis magnalia Dei (Act. n,
iniquilate tyrannidem exercebat. El aposloli prin- II).» Sedhis in lanlam aueloritatem erectis doclo-
cipes in judicio prmerunt, quia principes Assur in res Sjnagogse confulafi sunt atque dejecti. Nam
fugam conversi sunt, qui sine judicio dominari sequilur :
quoerebaiit.Sequitur VERS.5. — < Non vocabitur ultra is, qui insi-
YERS.2. — « Et erit vir, sicut qui a vento abs- piens est, princeps : neque fraudulentus appellabi-
conditur, el celat se a lempestate, sicutrivi aqua- tur major. >
rum in siti et umbra petrae prominenlis in terra Quis enim est insipiens et fraudulentus nisi scribae
deserta. et pharisaei, et principes sacerdotum, qui sapien-
Vir quisque, id est in fide \iriliter agens, erit.in tiam Dei, quse est Christus, respuenles, semper in
Ecclesia, sicut qui absconditur a vento et celat se eum fraudes ci insidias moliti sunl; sed isti jam in
a tempestate,quoniam sub divina protectione tutus P populo Deinon vocanlur principes etmajores, quia
erit a \ento flatus daemonum, et a tempestate tri- regi Christo servire noluerunt. Quorum adhuc per-
bulationis, ul dicat de Domino : c Quoniam abs- \crsilas subditur :
condit me in labernaculo suo in die mala, protexit VERS.6. — « Stultus enim falua loquetur, et cor
me in abscondito tabernaculi sui (PsaZ.xxvi, '8). > ejus faciet iniquitatem, ut perficiat simulalionem,-
Et erit sieut rivi aquarutn in sili, quia « flumina et loquatur ad Dominum Jraudulenter, ut \acuam
de venlre ejus fluent aquse vivae (Joan. vn, 38), > faciat animam esurienlis, et potum sitienti aufe-
quse propinabit sitientibus proximis. Erit eliam sic- rat. >
ut umbra petrm prominentis in terra deserla, ut ad Slulius enim, ut diximus, vocatur conventus eo-
eum confugiant, qui tribulationum aestu fatigantur. rum, quibus ait Dominus : «Vae\obis, duces cssci,
Possumus per lerram sasculi hujus eremum intelli- qui dicitis: Quicunque juraverit in lemplo, nihil
gere : t Petra autem eral Chrislus (J Cor. x, 4). » est; qui autcm juraverit ifl auro templi,debitor est.
Per umbram petrm imitatio Chrisli designatur, quia Stulti et cseci! Quid ehim majus est aurum aut
sicul umbra secundum qualitatem corpoiis ducitur; templum, quod sanctificat aurum? (Maitk. xxni,
sic vita justorum de specie imitationis ejus expri- 16.) » Hic ergo stullus fatua de Domino locutus est
mitur. Erit ergo tiir sicut umbra prominentis petrm D dicens : « Non est bic homo a Deo, qui Sabbatum
in terra deserla, quia sanclus quisque ad sui Redem- non eustodit (Joan. ix, 16). > Et : « Quomodo po-
pioris similitudinem sublimis et robustusfiet, atque test homo peccator ha2Csigna facere ? > (ibid.)
conspicuus in medio nationis pravse et perversse. Etcortejus fecit iniquilalem, quia, cum dixisset
Rursum de his, qui Chrislum in carne visuri erant paralytico : c Confide, fili, remittuntur tibi peccata
et audituri, subditur : tua (Matth. ix, 2), » ecce quidam de scribis dixe-
VERS.3. — t Non caligabunt oculi videnlium, et runt intra se : c Hie blasphemat (ibid. 5); > et mox
aures audientium -diligenter auscultabunt. » audierunl : « Utquid cogitatis mala in cordibus
Yidentes enim et audieriles hic appellantur, qui- vestris? > (ibid. 4.) Cor slulti hujus fecit iniquita-
bus diclum est: « Vestri autem beati oculi, qui vi- tem, ut periiceret simulationem, el loquerelur ad
jdent, et aures, quse audiunt. Amen quippe dico vo- Dominum fraudulenter, quando principes sacerdo-
bis : Quia multi prophetse et jusii cupierunt videre, tum et seribaa miserunt insidiatores, qui se justos
quaevidelis, et non viderunt : et audire, quse au- simularent, et caperent eum in sermone, el trade-
dilis, et non audierunt (Matlh. xm, 16). » Sed ho- rent eum principatui et potestati prassidis, et inter-
rum oculi non caligaverunt, et aures eorum diligen- rogaverunt illum dicentes : < Magister scimus quia
505 COMMENT.IN ISAIAM LlBRl OCTO. — LIB. V. S9S
recte dicis et doces, et non accipis personam, sed A YERS.11. — « Obstupescite, opulentse; conturba-
in verilate viam Dei doces : licet nobis dare iribu- mini, confldentes: exuitevos, et confundimini, ac-
tum Csesari an non? > (Mallh. XXII,16.) Conside- cingite lumbos vestros super ubera (137). »
rans autem dolum illorum dixit ad eos : « Quid me YERS.12. —«Plangite super regione desiderabili,
tentatis? (ibid. 18.) super vinea fertili. »
Sed et animam esurientis plebis vacuam facere Mulier.in sacro eloquio aut pro sexu ponitur, aut
conabatur stultus iste, et potum Dominicse praedi- pro infirmilate. Pro sexu, ut ibi: t Misit Deus Fi-
cationis auferre sitienti populo. Omnis enim popu- lium suum factum ex muliere (Gal. iv, 4). > Pro
lus suspensus erat audiens illum; Pharissei aulem infirmitate, ut quidam sapiens ait: t Melior est ini-
et Scribsedicebant: t Dsemonium habet, etinsanit, quitas viri quam benefaciens mulier (Eccli. XLII^
quid eum auditis? » (Joan. xx, 20.) Unde et dictum 14.) > Vir enimfortis quilibet et discretus vocatur;
cst eis : t Vsevobis, Scribae elPharisaei hypocritse, mulier vero mens infirma vel indiscreta accipitur,
qui clauditis regnum ccelorum ante homines : vos Et ssepecontingit, ut etiam discretus quisque su-
non intralis nec introeuntes sinitis intrare (Matth. bito labatur in culpam, atque indiscretus alius et
xxin, 15). > De quibus et subditur : infirmus bonam exhibeat operationem. Sed is, qui
VERS.7. — t Fraudulenti vasa pessima sunt. Ipse " indiscretus et infirmus -est, nonnunquam, quod
eaitu cogitationes concinnavil ad pefdendos mites in bene egeril, amplius elevatur, atque gravius in
sermone mendacii, cum loquerelur pauper judi- culpam cadil; discretus vero quisque etiam ex eo
cium. > quod se male egisse intelligit, ad discretionis regu-
VERS.8. — Princeps vero ea, quse digna sunt lam arclius reducitur ; et inde altius ad juslitiam
principe, cogitavit, et. ipse. super duces sta- proficit, unde ad tempus a justitia cecidisse videba-
bit. > lur. Recte ergo dicitur : « Melior est iniquitas viri
Frauduienlus enim ccetuseslScribarum, et Phari- quam benefaciens mulier, > quia nonnunquam
sseorum atque sacerdotum, quoium vasa sunt corda eliam culpa fortium virtutis occasio flt, et virtus
hominum, quibus^malitiam -suam infuderunt. Hic infirmorum oecasio peccati.
ergo fraudulentus cogitaliones^ concinnavit, Id esl Hoc itaque loco mulierum nomine quid nisi infir-
praaparavit, ad perdendos niites, id est-ad seducen- mitas mentium figuratur? Ad has ergo mulieres, ic?
dos per vasa sua simplices in sermone mendacii, est ad infirmas animas sermo propheticus dirigilur.
quando prineipes sacerdotum congregali cum senio- Unde et opulentas alque confidentes nuncupat, quia
ribus^ccepto consilio pecuniam copiosam dederunt cp sevirtutum operibus refertas seslimant, et\elut de
militibus dicentes :« Dicile quia diseipuli ejus nocte propria confidunt juslitia. Sunt enim plerique reli-
venerunt, el furati sunt eum vobis dormientibus gionum professores, quris nunc sermo divinus sub
(Mallh. xxvin, 15). mulierum appellatione denotat, qui se sanctoc arbi-
t Pauper vero qui, cum esset dives, pro nobis trantur, quia exteriorem mutaverunt habitum, et in
factus est egenus, loquebalur judicium (71 Cor. nullis exercentur virtulibus. Quos a sui lorporis
AIII,9), - dicens : « Si non facio opera Patris mei, ' ignavia excitare volens : « Surgite, inquit, et audite
nolite credere mihi; si autem facio, et si nbn vuliis vocem nieam. > Hle enim Surgit audire vocem pro-
mihi credere, operibus credite (Joan. x, 57). » Et de phetse, qui negligentiam atque desidiam relinquens
adultera : c Qui sine peccalo est vestrum, prior in . intento corde sacra eloquia audit paratus ad facien-
illam lapidem mitlat (Joan. vin, 7), » el his similia. dum.
Fraudulento autem cogitante perditionem princeps < Post dies, inquit, et annum conturbabimini. »
noster Ghristus ea, qua>digna sunt principe, cogita- Quid per dies, quod infinite ponit, nisi prsesentis
vit, quia morte victa resurgens ait discipulis suis : vitse tempus exprimitur, cujus dierum numerus est
« Data est mihi omnis potestas in ccelo et in-terra. incertus? Et quid per annum designatur nisi spatium
Euntes ergo docete omnes gentes baptizanles eos in D 1 illud, quod ab unius cujusque obitu protenditur
nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancli, docentes usque ad resurrectioncm omnium, de cujusmodi
eos servare omniaj quaecunque mandavi \obis anno per Psalroistam dicitur : « Benedices coronse
.(Multh. xxvm, 18). » Et ipse super duces Ecclesia- anni benignitatis tuse? » (Psal. LXIV,12.) Post dies
rum stat, sicut et illic adjunxit : « Ecce ego vobis- igitur et annum, id est in die judicii vos coniurba-
eum sum omnibus diebus usque ad consummatio- mini, qui nunc quasi de justitise merilo confiditis.
nem saeculi (ibid. 20). > Sequitur : Consummata est enim tunc vindemia, id est genus
YERS.9:— « Mulieces opulentae, surgite, et audile humanum in die illa penitus abscissum est de sse-
vocenf nieani : filiae confidentes, percipite aurihus culo. Collectio ullra non veniet, id est amplius nulli
eloquium meum, > nascentur homines in terra, qui per mortem inde
VERS.10. — «Post dies enim et annum, vos con- colligantur. Dum ergo licel poenitentiam agere,
- turbamini confidentes. Consummata
esteniniTinde- nunc obstupescitefuturam iniquorum damnationem,
jnia.- collectio ultra non veniet. » quse putatis vos spiritaliter esse opulenlas conside'
demptoris adventum, atque per Lobnam eos qu A celis Ezechim, id est populo fidelium. qm membra
in finemuncH credituri sunt ex Judaeis : quserendure Chrisli suiit : Non ie decipiat Deus luus, id est noli
videtur, quare rex Assyriorum, qui diabolus est eirare sic credendo, sicuti credis de Beo, in quo
dicens :
per srmelipsum pugncl adversum Lachis el Lob- conftdis, id est in qua fide salvaii speras
nam, ad Jerusalem vero non veniat ipse, sed suos Non dabiiur Jerusalem, id est Ecclesla iii manu re-
mittat? Ad quod lcpondcndiim quia nunc pei gis Assytioium, id esl antiqui bostis punienda, cum
Pominicse c:uc:s victoriam ligaius est aiili.juus de praesenti saeculo migiaveril. Conali sunl enim
l.ostis, qui prius in mundo prinupabatur, rursum- haerctici dicere, quia in fide , quam lenet Ecclesia,
que tempoiibus Anticluisti ad apertiora certamina non poleiit salvari. Vel non dabitur Jerusalem in
revocabitur, alque totus contra nos in suis viribus manu regis Assyriotum, li estnon subjicielur Eccle-
relatabilur. Sic cniro dicit Joannes : t Vidi, inquit, sia sensui lucreiicorum. Undecl adjungunl:
Angi Isim desci ndeniem de coelo habentem clavem Ecce audisli, qum fecetunt reges AssytiotumAi est
abyssi, et calenani magnam in manu sua, et ap-: hsercsiarchse, omnibus tenis, iJ esl oinnium terra-
prc'u ndil draconcm, serpentem antiquum, qui esl ruin gentibus, quas subverlerunl. Et poleris ab eis
ciaboljs et Satanas, et iigavit eum per annos mille, tulus esse vel liber.
ef misit eum in abyssum (Apoc. xx, __). » Et Nunquid dii geniium, id est ca quss colunt gentes,
iiem : t Cum completi fuerint miile anni, solvetur " liberaverupt eos, quos subverlerunl patres mci hssre-
Salanas (ibid., 7). > Nunc ig.tur catenalus tenctur, siarchae? Et qui sunl isti dii gentium? Gozam, id
sed tunc solvetur. Palet nan.que cur ad Jerusalem est fortiludo eorum, c-t Ilaram, id est decor; et
iion veneiit, qui contra Lachis et Lobnam per se Ileseph, id esl cursus. Gentibus enim pro diis erat
prseliatus est. Sequitur : fbiiitudo carum, el pulcbiitudo ct vclocilas, qu a
YERS. 9. — t Et audivit de Tharacna roge M- liis servieLanl el in hiscoiUidel.anl.Unicuique cnim
thiopi.e, diccntes: Egrcssus esl, ut pugnet conlra errauti quidquid ipse colit, spiritaliter Deus est,
te. > sicut de inimicis crucis Christi dicitur : < QuOTum
Tharacba dicitur clongaius, jElhiopia caligo vel finis interilus, quorum Deus venler est (Philip. m,
letiebm. Quid ergo per iEiliiopiam nisi geniilitalis 10). » Hinccl« avaritia dicitur idolorum servitus
crror rxrrimitur? Nam conversis gentilibus dicit (Gat. v, 20); > qui \iderit mulierem elronctipierit,
Apostoius : t Fuistis aliquando lenebi ae,nunc autem libid-) illi est Dcus, qui eonfidunf in viriute sua, vir-
lux in Domino (Ephes. v, 8). » Quid per istarum lus eorum Deus illis esl Unicuique enim lalium,
r.'gem tenebrarum, qui elongatus appefatur, nisi Q quod cupit et veneraiur, hoc iili el Deus est. Erant
prhiripes oouim accipiuiilur, id est philosophi ct ergo dii gentibus Gozam ct Haram ct Reseph, id
pcetae atque potentes sseculi docenles idololat.iam, est foi titudo eorum el decor et cursus, quia in liis
et defendei.les, qui longius a Creatore suo recesse- gloriabantur. Sed islidii non erupnu t eos a legi-
r.iut? SeJ lamiem egressi sunt ad lumen veritatis bus Assyriorum, quoniam superaii sunt ab hsere-
de ca.igine v^teris ignoraiUiae, ul cdnlra regem As- siarchis, et in eorum seclas veiut in religiones ad-
sy.krum, qui diabolus cst, in sladio vitae prssseiuis ducti.
bene vivendo pugnantes coronam mcreaiuur aetei- Eden vero dicitur voluplas \e\deticim\e\ ornatus;
iiam accipere. De quibus audivit Salanas, qui in Thalassar vero appensus princcps vel uppendens prin-
abysso figatus cst, roalignos spirilus sibi dicere, cipem. Et quis est appersus piinceps nisi diabolus,
quia egiessi sunt, ul pujnent contra ie. Sequitur: qui in ea cruce , in qua Dominum suspendi fecit,
QuoJ cum audissct, misit nuniios ad Ezechiam cst suspensus, sicut Aman in ligno,, quod paraverat
diceis : Mardochaeo? (Esth. vn, 10.) Unde el Aposlolus te-
\EKS. 10. — « Haec dicelis Ezechi.u regi Ju'33 siafur, quia < delevil, quod adversus nos erat, chi-
loqiumles : Non te decipiat Dcus tuus, in quo iu rographum decrcti, quod eral coiUrarlum nobis, et
co..fid s, dicens : Non daLiiur JerusaLmi in nianus D ipsuui tulit de mcdio affigens illud cruei, exspo-
reg s Assyriorum. J lians principatus ef potestates tiaduxil confiden-
VERS.li. — « Ecce tu audisti omuia quae fece- ler palam triumphans illos in semetipso (Coloss.
IUIU regesAssyiiorUm omnibus terris, qi:as subver- ii, 14). >
ttrunt: et tu poteris liberaii? * Quod si Tbalassar dixerimus inlerpretari appen-
VERS.12. —< Kuhquid erucrunt eosdii gentiura, dens priticipem,.([ms est qui appendit principem nisi
quos siibveiterunl patres mei, Gozam el Ilaram et genlilis populus, qui in Pilati mililibus Christiim
Reseph, et filios Eden, quieiaril in Thalassar? » appendit in ciuce? Genliles namque fuerunt mili-
VERS.15. — t Ubi cst rex Emaib, el rex Arphad, tes qui crucifixerunt eum. Thalassar itaque vel dia-
etrex uibis Scplmrvaini, Ai>ael Ava? » boluro, vel genlileni populum rion incongrue desi-
Postquam comperit Satanas leligionem nostram gnal. Quos crgo nominat fiiios JSden, id est filios
usqueaden excrevisse, ul ipsos quoque geritium voluplatis et deiieiarum, qui eranl in Thalassar,
princijies et phiiosophos romeiteret, additiil alios nisi eos, qui voluptatibus el deliciis tarnalibus af-
aihuc blasphcniatoies coutra Eccle^jam mittere fluebant in gentibus? Sed nec islos erueruntdii sui,
sict.1 Arium el csetcros hujusmodi. Hwc, inquit,rfi- id est voluplales ouibus serviebant, quia subversi
549 COMMENT. IN ISAIAM LIBRI OCTO. — LIB. V. 550
sunt ab haeresiarchis,"vel ab Assyriorum regibus, A nunliorum, et iegit eos, ct ascendit in doi^m Do-
hoc est in eorum seelas inducti. mini, et expandil eos coram Domino. >
Yel i!a possunt hsec intelligi : Audisti omnia,cjum Quod nunc fccisse Ezechias narratur, ad pastores
feceruni reges Assyriorum, id est maligni spirilus EccL'siae, qui sunt meniLra Christi referenduin c-st.
oinntbus lerris, id est omnibus genlibus, quas in Tulil Ezechias libios de manu nuntiorum el legit,
tempore-morlis subverterunt; et lu potetis in hoia quia Cathol.ci doetores frequenter bgere solent hae-
moitis ab eis liberari ? Acsi dicat bsereticus : Sic- reticoium libros, ut cx corum ilictis cos convincaut.
ut audisti gentes universas, cum de corporibus ex- Et ascendil in domvm Domini, quia loni doclores
eunt, ab immuiidis spiritibus ad lormenta lapi, ab hscreticonim confliclu reverluntur in Ecclesiam.
sic et tu i« hora tui exilus rapieris, quia seolam Et cxpandil libros coram Domino, quia magistri de-
nosiram sequi toiileniiiis.SuLjungensauiem :<Nun- nudant ac manifcslant populo Dei Jiaudes, ause
-q'iid eruerunl eos dii genlium, quos sub\ciiei'unt sunt in libris haerelicorum. Sequilur :
paires mei, > id est quos dsemones in tartara de- YERS.15. — « Et oravit ad Dominum dicens : >
mjrseruiU. nequaquam vocc, seti operibus eonfife- YERS. 16. — « Domine exercituum Deus Israel,
tar hajreficus , dsemoncs esse suos patres (140). In qui sedes supercberubim, tu es Deus solus omuium
eo enim quoJagil, deciarat se filium esse imquo- B regnorum tensp, tu fctioli coalum et leriam. >
rum spitiluum, quos scmper imitaiur. Ail ergo-: VERS.17. — « lnclina, Domine, aurem luam, et
Nunquid etuerunt eos dii gitiiium, quos in egres- audi : apeii^ oculos tuos, et vide, et audi oninia
sione eoiuni a coiporibus subveiterunt , id est vcrba Siiinacherib, quoe misil ad blasphemandum
prsecipltaveiuntia mortem palres mei, \ idciicet dse- Deum \i\eiitem. >
mones. VERS. 18. — t Vcrecnim, Domine, dcsertas
Et qui sunt dii, qui non liberaverunt eos? For- feceruut regcs Assjriorum teiras et regiones ea-
titudo eorum spirilalis, quam in auima sese puta- rum. > '
bant babere eontra \itioium molliiiem ; etdecorre- YEHS.19. — « El dederunt deos carum igni. Non
ligiosae conversatioiJs, quara \idebantur ducere; enim erant dii,sed opeia nianuum homii.uni, li-
~
Ci cursus reclae acticnis. Hseconmia jjlerumquegeii- gnum et iapis, ct comminuerunt eo~.
hles habere \Isi sunt qui Christum ignoi averunt. VERS.20. — < Et nunc, Domine Deus noster,
Sed per haeeerui uon putueibnt, quia t omne, quod salva nos de manti ejus, et cognoscant oiiinia re-
non est ex lide p.ccatum est (Rom. xiv, 25). > Et gna terrse, quia lu es Domir.us solus. >
« Longea peccaioribus salus (P&a/.-cxvm, 155). > Oratio Iwc principaliter qukiem cst prxpositorum
Sed el filws Edcn non libera\eiunt dii sui, id est Ecclesias, sed secundaiio etiam totms popi-li flde-
e;s qui tam rclijiose conversari videbanlur, ut lium. Deus auleui \ocalur Dominus cxerciiuum,
quasi paradisus vohiptaiis et hoilus delicarum esse c_uoniamejus volnnlaii iamujantur exercilus ange-
pulaientist oniali virtutibus. Qui eranl in Thalassar, lorum pro nostra defensione contra malignos spiri-
ii esl in populo gentium, qui in cruce appeiidit tus praelianiium, sicut scriptum esl : « Michael
priixipem vit,E Jesum. Nemo enim sine Chiisto sal- el aiigcli cjus praeliabanlur cum dracone [Apoc.
vari potuit, quia t non est in alio salus (Act. xn, 7), > quae prajlia non labore, sed impeiio per-
iv, 12). > agunt.
Vbi esi. inquit, rex Emath, id est sensus indigna- Ordo bealorum spirituum, in quo specialiter Do-
tionis , quo peccanlibus indignabanlur piiilosophi? •minus sedet, thronus appellatur. Sed lamen quia in
El rex Arphad, id esl sensus sananiis; quo sanare ipsis dislinctionibus agminum ordo sanctorum
philosophus quisque vclebat eos, qui peccati lan- cherubin jungilur ordini thronorum, sedcre eliam
guore leiiebantur? Et rex urbis Sepharvaim, id est super cherubin ex \icini agminis sequalitale peihi-
sensus \alit!ae munif.onis lillerarum? Ana, id est heiiir. Cherubin vero dicilur plenitudo scienlim. Et
Nunqiiid commutaius esl isie sensus a malitia sae- D sublimiora illa agniina idcirco clierubin vocata sunt,
culi ? Non esl commulatus ab ea, sed Ava, id est quia lanto perfectiore scientia plcna sunt, quanlo
iniquitas, quoniam sapienlia carnis inimica esl Deo. claiilalem Dei vicinius contemplanlur.utsecundum
inlerpreialur enim Aua, nunquid commutalus est, creaturae modum eo plene omnia sciant, quo visioni
el Ava, iniquitas, quoniam sensus sapientium sae- Conditoris sui permerilum dignitatisappropinquant.
culi non cst commutatus a mundana nequitia, sed Yel super cherubin, id est super plenitudinem scien-
cst iniquilas. Sed omnes isli regejs gentiuni vel dii tise sedere dicitur, quia ejus sublimitatem nulla un-
hucusque descripli non-valueruiu cultorcs suos iibe- quam scientia comprehendit.
rare; el conanfur aslruere numii regis Assyiiorum, Qui est Deus omnium regnorum terrm, quia non
idest haerelici, quia similiter uec iios sahare pole- est Deus praeler eum, neque fides est nisi una. Au-
rit Deus nosler, id cst fides, quam habemus de Deo. rem vero,suam inclinare dicitur, quando ab illa
Sequilur -. seternilalis immensa sublimilateauditum suum qua-
YEHS.14. — t El lulit Ezechias lihros de manu dam benigna dignatione humiliat, ut suorum vota
{140) Yerba haec in eo, etc, usque ad :all ergo, etc, dcsunt in coa. Uarst.
351 HERVEI BURGIDQLENSISMONACHI BS2
clementer audiens compleat, qui magis mentes audit A In eo aulem quod Dominus adjungit: Hoc esi ver-
quam linguas. Nam «desider.um pauperum exaudi- bum, quod locutus est Dominus super eum, declara-
vit Dominus, prseparationeni cordis eorum audivit tur alia esse persona Patris, alia Filii, alia Spiritus
auris tua (PsaZ. x, 16).> sancli. Loculus est Dominus super eum dicens ad
Sed et oculos suos aperit et videt, quando gratise eum : 0 rex iuiquitatis, rex Assyriorum, filia SioH,
suse adjutorium servis suis osteudens, mala, quae id est Ecclesia, quam te superaturum pulabas,
paliuntur, abigit, sicut scriptum est: «Rex, qui se- despexit te. Sion namque vel Jerusalem illa beato-
det in solio judicii, dissipat omne roalum inluilu rum Ecclesia est, quse jam regnat in coelis, cujus
Mio (Prov. xx, 8). > Respiciendo enim tribulatioiies filia est hsec, quse peregrinatur in terris. <Hla enim^
fidelium dissipat, et magna pacis et gralise beneficia qusa sursum est, libera est, quae est mater nostra
Iargitur. Nam quasi non viderc cst, dum suos hic (Gal. iv, 26).» Filia Sion appellatur (141) virgo,
- afiligi permitlii. '_ • quia fides Ecclesiae corrumpi non potest. Nunc eniui
Desertas fecerunl ".egesAssyriorum terras, quo- deEcclesiaelectoium lit sermo,non de reproborum
niam haeresiaichoe vanas religiones gentiiimdestru- multitudine, de quibus supra dixit :'< Quomodo facta
xerunt, ul ad suas cos pestiferas sectas velul ad est meretrix civitas fidelis ? > (Supra i, 21.)
verilatis \iam converterent. B Itaque filia Sion, id est sanctorum Ecclesia des-
jEf dederunl deos earutn igni, quia testati sunt eos, pexit te, oiex Assyriorum, sicut ipsa loquitur:
qui tslia colunt, esso dignos igne perpetuo. Non tDomiiius mihi adjutor, et ego despiciam inimicos
erunt dii, sed opcra munuum hominutn, quia malum, meos (PsaZ. cxvn, 7).» Despexit ergo te ssevientem,
quod quisquc specialiler operabatur, hoc quasi subsannavil feblandientem, et te recedente movitadnii-
piopiiumDcum eolebat; imo quoi peccatis subjeetus rationecapuf suum post fe.Nam quando superata jam
erf.t, tol diis serviebal. Pcr lignum autem opus pec- inimici lentalione cogifamus dicenles : 0 quid fecis-
cati robuslum inlelligi potest, per lapidem vero ob- sem, si seducloris hujus persuasionibus acquievis •
durala iniquilalis perpetratio. Aut cum in voluntale sem, nonne caput super regem hunc abeuntem
quis peccat, quasi lapidem colit, Istiusmodi deos de- mo\emus? Ad quem et subditur:
dcrtinl igni reges Assyriorum, quoniani et hserelici YERS.25. — «Cui exprobrasti, et quem blasphe-
asscrunt hsec opera flammis gehcnnalibus digna. masli, el super quem cxaltasti vocem, et levasli al-
- Et nunc, Dopiine, salva nos de mann regis hujus, titudinem oculorum tuorum? Nonne ad sanctum
qui est sensus bsercticorum, ne capiamur ab illo. Israel? >
Et cotjnoscani omnia regna terrm, quia lu es solus YERS.24.— tln manu servorum tuorum expro-
Dominus, id est caiholica fides per lotum orbem le- brasti Domino.»
neaiur, non hsereticorum adinventioues. Hts verbis evidenter antiqui hostis vesania inere-
Yel deserius fecerunt icrtasreges Assyriorum, quia patur. Sed quid cogitaverit, dum vehementer Eccle-
dsemones pictatem ct Dei cultum de cunclis per siam arctaret, audiamus. Sequitur'. «Et dixisli: In
orbem nationibus abstulerunt. Et dederunl deos ea- multitudine auadrigarum mearum ego ascendi alti-
rutn igni, quia geiuiles cum falsis religionibus ipso- ludinem montium juga Libani': etsuccidam excelsa
rum iiiiseruul in ignem seternum. «Et nunc, Do- cedrorum ejus et electas abieles illius, et introlbo
mine, de uianu eius salva nos, > id est de manu altitudinem summitalis ejus, saltum Carmeli ejus.
hoslis antiqui, ne nos in teiilationibus circumve- YERS.25.— « Ego fodi et bibi aquam, et exsiccavi
niens decipial, vel ne mortis temporc nos rapiat. vestigio pedis^mei omnes rivos aggerum. >
El cognoscunt omnia regna terrm, quia lu es Domi- Sicut per Domini quadrigas evangelicaeprsedica-
nus solus, quem Ecclesia prsedicat, non quem haere- tiones designari solent, ita perquadrigas regis Assy-
tici pro suo arbitrio finguiu. Sequitur : riorum iiitelligi possunt praedicationes hsereiicorum.
YERS.21. —«Et misit Isaias fllius Amos ad Eze- Quid vero per montes, nisi eo§, quorum conversatio
chiam dicens : Hsec dicit Doroinus Deus Israel: Pro j) sublimis videbatur, exprimilur? Et quid per Liba-
quibus rogasti me Sennacherib rege Assyriorum.» liumnisi sancta Ecclesia designatur?Libanus enim
VERS.22. — i Hoc est verbum, quod locutus est inons est mirse magnitudinis, cujus arbores odori-
Dominus supei eum : Despexit te, subsanuavit te ferse sunt, et imputribiles, significans altitudinem
virgofilia Sion, post te caput roovit lilia Jerusalem.> IScclesise dicentis : «Nostra aulem conversatio in
Isaias, id est sermo propheticus misit doctores ccolis est (Philip. m, 20). > Cujus eleeli -redolent
ad Ezechiam, id est ad populum Ecelesiae, qui cor- opinione virtutum, neque corrumpuntur pufredine
pus Christi esl, dicens : Hmc dicit Dominus Deus: vitiorum. Unde et Libanus interpietatur candidatio
Pro tuis precibus. quibus me rogasli derege Assyrio- ad demonstrandam sanctificalionem Ecclesiaedicen-
rum, id est diabolo, vel hsereticorum sensu tumido, lis : «Lavabis me, et super nivem dealbabor (PsaL.
auul quje locutus sum de eo. Rex vero isle vocatur L, 9).>
Sennacherib, id est levans deserta, quia, ut jam di- Quid ergo per juga Libani signatur nisi juga sa-
ctum est, infldelium corda contra nos elevat., crarum disciplinarum Ecclesise, sub ouibus tenetur
LIBER SEXTUS.
SEQUITUR CAPUT XL. J B Quod si moraliler hsec intelligi debent, per aquas
VERS.-12. •— « Quis mensus est pugillo aquas, et bonorum mentes fidei praedicamenta sequentium
eoelos palmo ponderavit ? Quis appendit tribus di- designari solent, sicut ait superius : t Beati, qui
gilis molem terrse, et libravit in pondere montes, et seminatis super omnes aquas (Isai. xxxn, 20). > Et
colles in slatera. > Psalmista : « Vox Domini superaquas (Psal. xxvnr,
Errorem idololatrise propheta raultipliciter impro- 3). > Hoc igitur loco quid aquarum nomine, nisi
haturus primo Deum docet esse incircumscriptum, electorum corda, signantur, quse per infellectum sa-
et immensum, alque pmnipotentem, et omnisapien- pientiae audilum jam supernse voeis acceperunl?De
tem, ut, quantae sit amentise lapideam vel metalli- quibus recte dicitur : Quis mensus est pugillo aquas,
cam imaginem Deum esse credere manifestius in- subaudi: nisi solus Deus? Sancli enim, qui, suble-
notescat. vante spiritu, ad summa rapiuntur, quandiu in hac
Quis mensus est, inquit, pugillo aquas, subaudi, vita mortali sunt, ne aliqua elatione superbiant, di-
nisi Deus, qui eas omnes pugillo suo includens men- spensante manu Domini, quibusdam tentationibus
sus est? Et quis palmo ccelosponderavil, nisi idem reprimuntur, ut nequaquam tantum proiiccre va-
condilor, qui eorum latitudinem palmo suo susten- leant, quantum volunt; quia pugillo Dei in mensura
tans ponderavit, ut orientalis pars et occidentalis C constringuntur, pugillo suo eos Dominus metitur,
ipsorum sequi ponderis essent, et aquilonaris non quia sic ipsos modificat, ut unusquisque eorum nec
praeponderaret australi, nec levior esset? Et quis infra minima negligens deficiat, nec ultra maxima
appendit tribus digitis molem lerrw, librans eam in superbiens tendat, nec minus conetur explere quam
medioaquarum,nisi summus Artifex? Et quis libra- snfficit, nec plus arripiat quam coepit, ne aut ad
vit in pondere tnontes, ut non ab alia parte magis mensuram quam debet non perveniat, aut eamdem
terram gravarent quam ab alia, et colles in slutera, mensuram deserens extra limitem cadat. Unde Co-
ut sequiponderis essenl, suspendit, nisi Creator ip- rinthiis ait Apostolus : « Non in immensum gloria-
sorum ? mur, sed secundum mensUram qua mensus est no-
Quantus ergo est iste, qui pugillo suo continens bis Deus, meusuram pertingendi ad vos (II Cor. x,
mensus est omnes aquas; et coelos amplitudine 13). » Recte ergo dicitur, quia mensus est Deus pu-
palmi sustinens ponderavit, atque terram super gilto aquas.
aquas tribus digitis appendit? Iroroensus esse non Quid autem coelorum nomine nisi menles justo-
dubitalur, qui haec agere poluit, non quia ipse cre - rumexprimuntur a cunctis terrenis contagiis intimo
dendus sit habere corporea membra,sed quia per p amore suspensae, in quibus jam Dominus quasi in
lias similitudines intimalur magnitudo potentise di- ecelestibus regnat? Cmlos igitur palmo ponderavit,
vinilatis ejus. Mensus est enim pugillo aquas, quia quia sanclis virtutum copiam larga manu tribuens,
v-riute aclionis suse inclusit eas, et quantum voluit qua suspenduiitur,pondus adhuc iniirmitatis".
exuberare fecit vel minui. Et cwlos palmo pondera- qua deprimuntur, non aufert. Ad ima namque trahit
vil, quia Iarga potentia suse operationis eos in sequi- eos caro ne extollat spiritus; ad summa trahit spiri-
tate disposuit. Et appendit tribus digitis molem ter- tus, ne prosternat caro; et sic, certo moderamine
r<E,quoniam trina viiiute fundavit eam. Similiter sublevante et deprimente manu Domini, ut dum
monteset colles trina potentia operationis instituit, unusquisque eorum jam quidem interius ad summa
jdest virtute, qua operatur Trinitasr rapitur, sed adliuc tentatur exterius, ne desperat.Q?
S33 HERYEI BURGIDOLENSISMONACIII i 384
nis lapsum vel elationis incurrat, quoniam nec ten - A_ Deus esse monstratus sit, videamus. quid illi, qui
tatio exterior culpam perficif, quia interior inlentio deeo falsa senfiunt,aestiiiienturapud eura. Sequitur-:
sursum trahil, nec rursum interior intentio in YERS.15. — « Ecce gentes quasi stilla silulae,,
superbiam elevat, quia lentatio exterior, dum et quasi momentum slalerse reputatae sunt ei : ecce
graval, humiliat, sed dum spiritus trabit, et caro insulse quasi pulvis exiguus. »
retrahit, subtilissimo judicii interni moderaraine in- VERS.16. — « El Libanus non sulficiet ad suc-
fra summa et supra infima in quodam medio anima cendendum, et animalia ejus non suflicient ad holo-
libralur. Cmlos ltaque Dominus palmo ponderavit, causlum. »
sicui Salomon testatur, quoniam i spirituum pon- VERS.17. — « Omnes gentes quasi non sint, sic
derator est Dominus (Prov. x\i[, 2). > sunl coram eo, et quasi niliilum et inane reputatse
Quid vero per terram, nisi Ecclesia figuratur, qusa sunt ei. »
semen praedicationis suscipit, et fructum boni operis Gentes idolis servientes repulatm sunt ab eo quasi
reddit? Dominus ergo tribus digiiis appendil molem siilla siiulm, id est pro nihilo, sicut stilla aquse dc-
lerrm, quoniam in gratia fidei suspendit gra\uatem cidens ex silula pro minimo ducitur a portaule, quia
Ecclesise, ut quse sursum suiil quaerat, nou quse su- \elut a vase deciderunt ab Ecciesia fidelium in ido-
per terram. Nam propter divinam Trinitatem per B • lolalriam. Momenium vero dicilur a molu, id eslmi-
tres digitos designatur fides, quamvis et dona Spiri- nima inclinatio librae, el celerrima in allerutram
tus sancli nomine digitorum intelligi possint, sicut parlem, quae fit ex parvo pondere. Genles ergo repu-
jait Psalmisia : « Quoniam videbo coelos luos, opera talm sunt Dco quasi momenlum staterw, quod levi
digitorum tuorum (Psal. vm, 4), id est sanctos, motuflectitur in quamlibel partem, quia mente sunt
quos operata est gralia spiritualium donorum tuo- instabiles, et ab sequitate semper exorbilanles. Hoc
rum. His itaque digitis, id est gratia lidei, appendi- etiam in libro Sapientiae sic diciiur : « Quoniam
iur moles animae noslrse, ut, terrena transcendens lanquam momentum stalera; sic ante tc esl orbis
suspendatur in aroore et contemplatione ecelesliursi. lerrarum , tanquam gutta roris, anlelucani , quae
Quid auiem monlcs et cotles nisi sanctos expri- descendit in terram (Sap. xi, 25). » Pro niinimo
munt, qui per viiae meriluni coelestibus appropin- itaque sestimantur apud Deum universi, qui~in
quant? Salomon vero dicit, quia « pondus et statera mundo sunt, nequiliam sectanles. Sed et insulm ma-
judicia Doinini (Prov. xvi, II) > sunt. Libtavil igi- ris cum habitatoribus suis reputalae sunt quasi pul-
tur inyondete montes, et colles in staieta, qaia san- vis exiguus, qui in radio solis cernitur ad magnitu-
elos in judiciorum suorum juslo moderamine, sic- dinem Dei.
ut supra dictum est, ad alta suspendit. Sequilur : u Libanus autem est raons mirse allitudinis, arbori-
VERS.15. '— « Quis adjurit spirilum Domini. aut bus abundans et uberrimis pascuis. Sed Libamts
quis consiliarius cjus fuit, et ostendit illi ? » cum lignis el animalibus suis non sufiicit ad holo-
YEP.S.14. — « Cum qui iniit consilium, et in- cjiusium Domini, quia, etsi cuncta animalia, quse
sliuxit eum, et docuit cum spmilam jusfiliae, et eru- pascunlur in Libano, immolentur ei. etjligna quse
Uiviteum scientia, et viam prudentise osteudit illi ? > ibi sunt omnia surclderentur ad comburenda holo-
Quis adjuvit spiii'um Domini ? Subaudi : nullus, causta, non satis esse possent ad placandam tanlam
quia omnipotent, 'est. Aut quis consilianus ejus fuil, majestatem. Hsec dicit, ut errorem geniilium de-
el oslendit ei quid agere debeat? subaudi : nullus, struerei, qui sanguine pecojum seslimabant seposse
quia no\it omnia, ncc aljunde scientiam accepit, et placare Deum in simulacris suis.
ips-i fous sapientise, in quo sunt omnes thesauri Quod aulero praeroiserat, quia ger.tes quasi stilla
sapienli.c ct scicntise absconditi. Cum quo iniil con- silulm reputatw sutit, adbuc innuit subdendo, quo-
ffilium ul instrueretur ab eo? subaudi: cum nemine, niam omnes gentes quasi non sint, sic sunl coram eo.
quoniain aelernaliler omnia scit. « In quo etiam Nam quia recessei unt ab eo qui solus veraciter ait:
eorte vocati sumus, praedestinati secundum propo- j^ « Ego sum qui sum (Exod. m, 14), » merito sic
silum cj'is qui operatur otiuiia secundum consibum esse dicuntur, quasi non sini,'qaoxn&m ad non esse
voluntaiis suae (Ephes. i, 11). » Et quis docuil eum tendunt per nequitiam, licet omnino nihil esse ne-
semitamjuslitiw, id est per quam viam subtilitatem queanl. Ostenso itaque, quia immensus est Deus
justilise suse duceret eis miserando quibus justum omnipotens, et omnia no\it, et quod omnes gentes
erat, et eis irasccndo quibus juste irasci debeat ? pro nihilo reputatse sunt ejus magnitudini, redar-
Subaudilur nulius : quia secundum Apostolum , guit imprudentiam gentilium, subdendo :
« Cui vult miseretur, et quem vulf, indurat (Rom. YERS.18. —« Cui ergo similem Deum fecistis ?
jx, 18). > Et quis erudivit eum scieniia? Nullus, Aut quam imaginem ponetis ei? »
quia sine initio scit universa. Et quis viam pruden- YERS.19. — « Nunquid sculpfile conflavit faber,
lim ostendil ilii, per quam incederet eligendo bona, aut aurifex auro figuravit illud, et laminis argenteis
et respuendo rriala atque prudenter agendo per om- argentarius ? >
iiia?Nullus ei quidquam borum suggessit, quia per Gum sit Deus incircumscriplus et incorporeus,
se ipsum omnia potest, et omnia scit. Sed cum cui fecislis eum shnilem fabricanles vobis ex materia
tantae magnitudinis atque potentise ac sapientiae deum? Aut quam hnaginem ponetis ei, qui spirilus
585 COMMENT. IN ISAIAM LIBRI OCTO. — LIB. VI. 3Sft
est? Nunquid faber conflavil aliquqd scutplile simile A, biliter poterit horum Creator videri (Sap. xm, Sj. *
ei qui mensus est pugilo aquas et coelos ponderavit Nunquid etiam non intellexislis fundamenta terrw
palmo ? Aut uurifex auro figuravil illud simulacrum quae suiit ab eo condila, ut per hoc iutelligeretis po-
quod ei simile sit qtii bbravit in pondere monies et lentiam virtutis ejus. Sequitur :
colles in slatera ? Aul argentarius laminis argenteis YERS.22. — « Qui sedet super gyrum terrae, et
faciet ejus imaginem de quo dictum est : < Quis habitatores ejus sunt quasi locustae. »
adjuvit Spiiitum Domini, aul quis consiliarius ejus Non ait : Qui scdel super lerram, sed super gyrvm
fuit? - Nequaquam, quia sicut subditur : terrm, id est : prbem terrarum, seJ.e! cnim svpcr
VERS.20. — « Forte lignuni et imputribile elegit omnem (erram pariter, qui super ambiUim tCi<\B
aiiifex sapiens, et quser.t, quomodo staluat simula- sedere dicitur, cumret ipse repkai orbem ieuve.
crum, quod non moveatur. » Per hoc igilur magnitudo ejus deciaiaur, et qnia
Ordo propheticse disputationis diligenter est in- nullum simulacrum ei simile fabricari possit, ad
tuendus, quia primo Deum omnia circumplecti et cujus magnitudinem omnes habitatcres orbis quasi
sustentare docet, deinde omnipotentem esse decla- locuslm, id est rainimi. Non lameii juxia corpoream
ral eum, et sapienliam ejus esse incomprehensibi- moiem sedere super gyium feirse puiandus esf, cum
lem, et quod ad immensitatem ejus omnes genles B ' ipse sit Spiritus, sed quia ubique tertarum lotus
est,
quasi niliil reputenlur; deinde opinionem illam, et ubique regnat. Sedi quippe cui praesidet, id est,
quse de idolis erat, aperta ralione devincit, quod gyro terrse inteiior et superior manet : intcrior
omniuin Dominus, qui et ineircumscriptus esl, ct scilicet per sublilitatem, et superior per poten-
imniensus est. templis nequeat includi saxeis, aut tiam : interior quia replet, superior quia regnat.
imagine aliqua figurari, quod omnis beneficii lar- Bene itaque dicitur : « Qui scdet super gyrum ter-
gitor sanguine victimarum non egeat, aut placelur ; rae. » Sequitur :
quod onmiuni denique Creator et gubernator non « Qni evtcndit velut nihilum coelos, et expandit
possit hominis manu creari; quod postremo Deus, eos sicut tabernaculuro ad inbabitatidum. >
ad cujus homo imagincm cst faclus, non debcat in Cmlosextendit velut nihilum, id est, subtiiissimos
melallis et simulacris aestimari. Nam et Aposlolus atque tenuissimos quasi fumum.
simili modo pliilnsopbatus est apud Alhenienses, El sicut labernaculum expandit eos ad inhabitan-
dicens : < Deus, qui fecit mundum et omnia, quse dum, utsub eorum rotundo tegmine quasi in labcr-
in eo sunt, hic coeli et terrse cum sit Dorainus, non naculo habiiarenl homines, et animalia reliqua. Se-
in manufaciis templis babitat, nec raanibus bomi- quitur :
num colitur indigens aliquo, cum ipse det omnibus VERS. 25. — « Qui dat secrelorum scrutato-
vilam, el inspiralionem et omnia (144) (Act. xvn, res quasi non sinf, judices lerrae \elut inane fe-
21). » El post pauca : « Genus ergo cum simus cit. »
Dei, non debemus seslimare auro aul argento aut Scrulatores, id est philosophos et sapientes saecull
lapidi sculplurae artis, ct cogiiationis'homims divi- dedit Dominus quasi non sint, quemadmodum Apo-
num esse siniile (ibid, 29). stolus ait: « Ubi sapiens? ubi scriba? ubi conqui-
Juxta tropologiam vero possumus dicere, quod sitor hujus sseculi ? nonne stultam fecit Deus sa-
increpentur principes haercticoium diversa idola de pientiam hujus saeculi? » (I Cor. i, 20.) Sed e£
corde suo ttngentes, quse vel eloquii venustate quod judices terrm, qui Christianos injuste damnabant,
interpretatur argentum, vel splendore auri, quod fecit velut inane, potentiam eorum auferens. Hsec
refertur ad sensum, vel ligno impulribili, quse vi- enim duo genera hominum, id est sapientes sseculs
liora sunt dogmata et perpelua putantur a fingenii- et judices multum resistebant evangelicae prsedica-
bus, et dialectiea aiie flrmantur, ne moveantur, tioni, el idcirco specialiter de illis sententia divini-
et corrtiant, sed solida radice consistant. Sequi- tus proferri debuit. De quibus addilur :
tur: j) VERS. 24. — « Equidem neque plantatus, ne-
< VERS.21. — t Nunquid non scilis ? nunquid que satus, neque radicatus in terra truncus eo-
non laudistis? nunquid non annuntiatum est ab rum. >
initio vobis ? nunquid non intellexisiis fundamenta Nulla enim foiiitudine corpus eorum in lerra
terrae? » solidaium est, ut non facile subverti posset. Sequi-
Nunquid naturali ingenio non scitis, quia nulla tur :
creatura similari potest Creatori? Et si naturaliter « Repenle flavit in eos, et perierunt, et turbo»
hoc non potestis scire, nunquid saltem non audislis quasi stipulam auferet eos. > Repenle flavit in eos
a praedicatoribus ? Et nunquid hoc non annuntiatum Dominus, idesl ex improviso senlentia judicis ve-
esl vobisab initio ? Quoties audislis, quia t in prin- nit super eos^- et per mortem a viriditate vitse prse-
cipio creavit Deus coelum et terram (Gen. i, 1), > senlis aruerunt; et lurbo Dominicae animadversionis
ibi enim, quis esset Creator intelligere potuistis. rapuit eos ab hacvita, velut stipulam, aridos et inanes
t A magnitudine enim speciei et crealurae cognosci-- ad comburendum. Postquam vero Dominus opei a
LIBER SEPTIMUS.
JLIBER OCTAVUS.
HERVEl
BURGIDOLENSIS MONACHI
GOMMENTARIA
IN
/Fdit. Opp. S. Anselmi, Colonise, anno 1573, apud Maternum Cholimjin data, fol., t. H.)
PELEFATIO.
De epistolis Pauli apostoli, adj'uvante Domino, D stola significet. Epistola Graece, supetmissa Latine
loculuri, primo videamus quid ipsum nomen epi- dicitur, sicut epigrnmma supet titiera, et eplta-
893 COMMENT.IN EPISTOLAS PACLL — PlLEFATiO. 534
pliiuin supar sepulcrum : ejii enim graece, latine A tinetur, et quod unum sine alfero non prodest. Si-
super; stola vero tnissa dicitur. Et hinc epistolse cut enim qualernarius denario junctus explet hanc
dicur.tur supermissae,eoquod super id quod fideles summam, id est quatuordocim, ila Novum el Vetus
acceperant, sint eis missse. Aceeperant enim Evan- Testamentum unum quid operaiitur, et intendunt
gelium ftadhuc superadd'.toesint illis Epistolie, et fidei veritatem aG morum honestatem intimare cor-
ob varias causas directse. Nam sicut prophela. post dibus auditorum suorum.
editam legemMojsi, in qua omnia Dei mandata le- Itaque quatuordeeim epistolis eontinetur doclrina
gebantur, semper doctrina sua compresserunt redi- Pauli, qua tam majores quam minores, quomodo
viva populipeccala, et propler cxemplum lihris ad vivant et credant, inslruunlur, quoniam sancta
nostram etiam memoriam transmiserunt : sic et ecclesia juxta ej'us inslitulionem utrumque Testa -
Apostolus post Evangelium; quod est legis supple- mentum custodiens, et tam secundum legis cata-
meritum, et in quo nobis exempla et prascepla vi- lcgum, quam secundum quatuor evangelii libros
vendi plenissime digesta sunt, has epistolas voluit vivens, ad perfeefionis culmen proficil.
ad singulas ecclesias deslinare, scilicel ut in initio His ita prsemissis, videndum est qua ratione alio
nascenlis ecclesise no\is causis existentibus, et ordine a sanctis Patribns Spiritus sancli consilio
prsesentia afque orientia resecaret vilia et post fu- B islse epislolse in uno volumine sunt collectse, quam
luras excluderet qusestiones. Sieut ergo necessariae ab Apostolo faclae. Quse et nobis derelictse sunt
fuerunt posl legem prophetiae, sic necessariae sunt ad coneetionem et exhortationem nostram, ul
post evangelium epistolae. Quoniam sicut ea, qua. omnes quotquot vulneraii cadimus, ibi inveniaraus
in lege fuerant obscurissime dicta, per prophelas quomodo resurgere queamus, el inde recupeiare
aiiquantu.um manifeslabantur, et transgressores quod amisimus. Ideo xjuemdamgradalionis asceji--
ejusdem legis per eos corrigebantur; sie quod in sum in his nolare possumus, quoniam ecclesiae,
Evangelio obscure et generaliter dictum fuerat, quae magis in fide et morum honeslate quam de--
aposlolica instructione per partes elucidatum est, claralione illarum legitur, epislolse sunt praepbsitse,
et transgressores evangelicorum praeceplqrum sunt ut secundum quod minus perfectis ecclesiis miss?e-
eorrecti, et ad observantiam eorum incitati. prsecedunt epistolse, et subsequentur ad perfeciiores
Hujus autem Pauli aposloii epistolaesunl quatuor- destinatae, gradus quidam ascensionis a minorihuo-
decim, quas legit Eeelesia, qui tamen et quintam ad majora inveniaiUur. Nemo enim repente fit sum-
decimam ad Laodicensessine dubio seripsit. Etcum mus, sed a minimis qnisque inchoai ul ad majora
in primaT quam hsbemus ad Corinlhios, dicit : perveniat.
"
Scripsi vobis in Epistota, ne commisceamini forni- Epistola ergo ad Romanos prima esl, quia cum
cariis (I Cor. v), videtur significare aliam episto- fides prima virtus sit et fundameutum aliarum vir-
3am se jam eis scripsisse. Cum ergo plurimas epi- tutum, et sine qua impossibile est placere Deo
stolas scripserit, non sine certa mysterii ratione (Rebr. si), dignum fuit ut illa epislola in capiie
palres voluerunt, ut quatuordecim tantum legeren- aliarum locaretur, in qua de prima virtule agilur,
lur in ecclesia : decem videlicet ad ecclesias missse, et in qua corriguntur, atque ad fidei perfeclionem
^ustuor autem ad discipulos. Sed et ex ipso epi- revocaniur, quicunque Romanis secundum fidci
stolarum numero ostendere voluerunt, quod doctor imperfeclionem sunt similes. Illa vero quae est art
egregius, legis et evangelii secrela rimatus esset, Coriiuhios, jure huic supponilur, quoniam eos qui
denarius enim numerus legem significat,. propier fidem j'am acceperant, in bono opere instruit. Primo
deealogum ejus ; quaternarius autem evangelium, enim jaciendum est fundamentum, id est fides, et
propter quatuor ejus libros. Decem itaquelpnenlur, inde bona opera sunt supersedificanda.Propter quod
quas scripsit ad ecclesias, ul demonstrelur Novum in illa ad Romanos facta est omnibus fidelibus in-
Tesiamenlum a Yeleri non discrepare, nec Apo- structio secundum lidem; in hac autem ad Corin-
stolum in aliquo contra legem Moysi fecisse, cujus n thios, secundum operationem. Sic et csetera dein-
epistolse ordinanlur ad numerum primorum Deca- ceps congruo ordine sunt posilse.
logi mandatorum ejusdem legis ; et quot praeceplis Fuerunl noimuli tamen qui dixerunt epislolam
Moyses filios Israel instituit a Pharaonis jugo libe- ' ad Romanos ideo primam essepositam, quia Ro-
ratos, totidem hic epistolis a diaboli et idololatrise manltam_rudes eraul, ut non Dei gratia, sed suis
servitute ereptos etjoceret. Per quatuor autem ad meritis crederent se esse salvatos. Sed hoc non ita
-
discipulos scriptas, No\um designatur Testamen- dedarat in omnibus textus ipsius episloias, quse
tum. Unde et iidem discipuli maj'oris perfectionis omnibus sensu profundior est. Ideoque magis cre-
fueruut, quam ecclesiae, ad quas deceni sunt missse, dendum est quod illi qui membra epislolarum in
nt significaretur imperfectio eorum qui sub lege uno corpore eollegerunt, illam judicaverunt sedere
fuerunt, et perfectio eorum qui evangelium custo- in capite, quse ad urbem directa est, quae in illo
diunt. Quod autem quatuor ad discipulos, post no.- t^mpore caput tolius exstitit orbis, et quia usqus
vem ad ecclesias posuere patres, et illam , quse est hodie Romana ecclesia oninium ecclesiarum obtinct
sd Hebrasos, ad ultimum locaverunt : cerlissirae principatum.
diiiuteiligi, quod No.um in Veteri Testamcnto con- - Materia vero omnium epistolarum est fldes, c&-
g95 HERVEI BURGIDOLENSISMONACIIi S96
l.oni mores. Inlentio autem est, ipsam fidem ac A multos ibi lam ex Judaeis quam ex genlibus ad fidem
mores commendare, et ad illos provocare, videlicet converterant. Sed inter eos nuper conversos erat,
suadendo bona, dissuadendo mala ; prave agentibus utdiximus, schisma et altercalio; Juda_i enim glo-
mala comroinando, bene agentibus bona promit- riabantur de suis merilis et nobilitate generis, non
tendo. El propter quam finalem causam? Nullidu- inlelligentes se ad fidem per gratiam Dei venisse,
bium quin propler veram beatitudiuem promereu- sed aestimantes hoc suis et patrum meritis acce-
dam. Ad hanc igitur unamet generalem intentionem pisse; gentiles aulem , Iicet non praecessissent me-
aliae speciales reducentur inlentiones, nec quid- rita eorum de quibus gloriari possent, ut se Judseis
quamperomnes diversos tractatus interseritur, quod antefcrrent, tamen Judaeos quasi interiectores Chri-
non ad instruclionem fidei et morum vel principa- sli ac praevaricatores legis despiciebant, et se sola
iiter, vel secundario operetur. Et idcirco ad ethicam ignorantia pra.pedi.os fuisse, quod non antea credi-
pertinet Iraclatus earumdem epislolarum. Illa vero derant, asserebant, scilicet viribus rationis et arbi-
quse est ad Romanos, quanlum ex ejus textu intel- trii sui, non aestimantes necessarium esse opus
iigi potesl, qusestionem habet talem : Utrum Ju- divinse graiise. Ulrosque ita contenliose viventes,
daeis evangelium Christi venerit propter merita sic corrigit Apostolus. Judseis euim ostendil fidem
operum Iegis, an vero nullis operum meritis prsece- " et caeleraspiritualia bona nullis prsecedentibus me-
denlihus, omnihus gentibus venerit juslificalio fidei ritis evenisse, sed ex sola gralia, quoniam lex ne-
quae est in Chrislo Jesu, ul non, quia justi erant miuem j'ustificavit.solummodo dans peceati notitiam.
homines, crederent, sed credendojuslificati, deinceps Sic eiiam probat gentes non ex ignorantia, sed
Jusle vivere inciperent. scienter ex studio multumque graviter Deum offen-
In hac lgitur epistola docere intendit Apostolus disse, quia licet scriptam legem non habuerint, na-
omnibus venisse gratiam evangelii Chrisli. Quam turalem tamen habuerunt. Et cum cognitum de
et idcirco gratiam vocari oslendit, quia non quasi crealura Creatorem, ut Deum venerari debuissent,
debitum justitiaeredditum est, sed graluito datum. gloriam ejus in manufacta simulacra mutaverunt.
Coeperantcnimnonnulli, quiexJudseis crediderant, Uirosque eliam similiter veniam consecutos, oequa-
tumultuari adversus gentes , et maxime ad\ersus les esse verissima ratione demonslrat, prsesertim
ipsum Paulum, quod incircumcisus et a legis vetu- cum in lege prsedictum sit, et Judseoset genles ad
. slaevinculis liberos admitteretad evangeliigratiam, Christi iidem esse vocandos. Qoamobrem vicissim
praedicans eis ut in Christum crederent, nullo im- eos humilians, ad pacem et coiicordiam cohor-
posito carnalis circumcisionisjugo. SedApostolus C taiur.
lanta moderatioue invicem utrosque conciliat, uf Occasio itaque hujus epistolas fuit eorum alter-
nec Judseos superbhe permitlat, tanquam de meritis catio, circa quam lolum versatur negolium. In quo
operum legis, nec gentes merito fidei adversus Ju- tractatu intendit Apostolus superbiam-et elationem
dseos infiari quod ipsi receperint Chrislum quem utriusque parlis reprimere, per quam ad invicem
crucifixerunt (II Cor. v). Pro Chrislo enim, sicut dissentiebant, ut nullo jure nullisque suis meritis
alibi dicit, legalione fungens, id est pro lapide angu- glorientur, sed ad humilitatem potius revocenlur,
lari utrumque populum tam ex Judaeisquam ex gen- et totum quidquid boni habent, gratiae Dei depu-
libus conneclit in Christo per vinculum gratiae, lent, et ita per humTUatem in concordiam etpacem
utrisque auferens omnem superbiam meritorum, et redeant.
Justificandos utrosque per disciplinam humilitatis Materia vero hujus epislolae est ecclesia Judseo-
associans. Quod si quis qusesierit quomodo Judsei, rum et genlilium, ob supra dictas causas discor-
qui Romae eranl conveisi, murmurarenl conira dantium. Sed his jam explicitis, ad librum acceda-
Paulum, quem necdum viderant, scial ipsum non miis. Apostolus enim priusquam exponere incipiat
eis ignotum fuisse, quia fama prsedicationis ejus quod iulendit, prologum facit, quo auditores at-
ubique audiebatur, et quidam ex discipulis ejus at- leiilos, dociles ac benevolos reddit, salutatque,
que ex discipulis Pelri jam venerant Romam, vet dicens :
IN EPISTOLAM" I AB CORINTHIOS.
IN EPISTOLAM II AD CORINTHIOS.
(SSiP)Locus obscurus.
4@S0i HERVEI BURGIDOLENSISJiOKACffl «010
rum et vitio qui snscipiunt, sive non suscipiunt, in A non sumus ad haec investiganda cur flant. Quis est
vitam transit aut moriem; ut qui crediderint, saivi tam idoneus ad haec discutienda, ut inveniat cur ita
fiant; et qui non erediderint, pereant. Nec mirum, fiant? Vel quis est tam idoneus ad haec intelligenda,
cum et solis radios tam niunda loea excipiant quam ut cognoscat quomodp bonus odor alios vegetat, et
immunda, et sic in floribus ut in stercore luceant, alios necat? Id est quis estidoneus intelligere quam
nec tamen polluanlur inde radii solis. Ita et Christi juste fiat quod Dominus ailj: « Ego veni ut qui non
ionus odor, qui nunquam mutari potest nec suam vident videant, et qii vident caeeifiant? * (Joan.
naturam amittere, credentibus vita est, incredulis ix.) Ipsa esfc enim altitudo divitiarum sapientias
mors. Bonus Christi odor, pr<edicatio veritalis est. Dei, qua facit ex eadem massa, aliud vas in hono-
Quem odorem in vitam capit, qui Evangelio moribus rem, aliud in conlumeliam (Rom. ix). Vere, inquit,
bonis servit et congruit. Mortem incurrit, cujus ab bonus odor sumus Dep, quia uon sumus adulleran-
his qiufi bene loquitur, vita dissentit. Quae conditio les verbum Dei, id est falsa- illi admiscentes, et pro
etiam auditores astringit, cum recta praedieatio ab voluptate, non pro gignenda prole semen verbi fun-
aliis per incredulitatem auditur in mortem, ab aliis dentes. Vel contra falsos apostolos et conlra merce-
per fidem «uscipitur in salulem. Bonus, inquit, odor narios dicit, et ad iaec quis lam idoneus ? Id est ad
sumus, et horum respectu qui inde salvantur, et haec quaeper vos Detts agit, quis est tam idoneus ut
horuni qui eontemnenles pereunt, quia bona inten- vos? Difficile enim dignus praeco virtutum Chiisti
tione facimus. Sive enim consideraveris salvatos inveniri potest, qui iri annunliandis illis non suam,
praedicatione nostra, sive perditos contemptu ejus, scd ejusgloriamquaerat; nec sua lucra, sed Domi-
nos tamen Deo semper videmur honus odor, quo- nica cogitet. Et vere nullus praeter nos est ad haee
niam ipse videt intenlionem nostram, id est quid in- tam idoneus. Non £nim sumus adulterantes verbum
tendamus dum loquimur, scilicet quia intendimus Dei, sicut plurimi, id est sicut pseudoaposloli et
ut omnes auditores salvi fiant, non ut aliqui ex illis mercenarii, qui vel corrumpunt admistione falsi-
pereant; et idcirco sumus Deo bonus odor. Sed latis sensum divinse praedicationis, vel ex ea quae-
hominibus aliis quidem videmur odor moriis, quia runt voluptatem lucri carnalis, sed ex sinceritate, id
praedicamus crucem, id est minislri morlis aestima- est ex sincera intentione, non pro quaslu loquimur,
mur;a/ws autetn odor vitw credimur, id est odor elsicutex Deo habentes quidquid-dicimus, coram
spirans vitam per Salvatoris praedicaticnem. Et utri- Deo loquimur, id est illi soli, el non hominibus pla-
que fit juxta quod aestimant. Namquibus sestima- cere ex nostra loeutione quaerimus; et loquimur
mur odor mortis, seslimatio hsecvertitur eis in aeter- £ in Chrislo, nunquam excedentes, ut pseudo, qui de
nam mortem ; et quibus videmur odor vitae, fides legali observantia et sseeuli philosophia cum Evan-
eorum ducit eos in vitam aeternam. Haecita Deus per gelio Christi loquebantur. Adulter in carnali coitu,
nos opeiatur. El ad hwc quis est lam idoneus, ut non prolem, sed voluptatem quaerit. Et perversus
intelligat quomodo facit Deus miris modis, "ul bono quisque ac vanaj glorise serviens, recte adullerare
odore el boni vivant, et mali moriantur? Paulum verbum Bei dicilur, quia per sacrum eloquium nou
apostolum' bene agentem, bene viYcntem, justitiam Deo filios gigncre, sed suam scientiam desiderat
verbo prajdicantem, operedemonstrantem, doctorem ostentare. Quem enim libido gloriae ad loquendum
mirabilem, fidelem dispensatorem, fama usque- trahit, voluptati magis quam generationi operam
quaque disseminabat. Quidam diligebant, quidam impendit. Adulterare namque verbum Dei, est aut
invidebant. Illi qui diligebant, bono odore vivebant; aliter de illo sentire quam est, aut ex eo non spiri-
Hli qui invidebant, bono odore peribant. Ideo per- tales fructus, sed adulierinos fcelus quaerere laudis
eunlibus non malus odor, sed bonus erat. Inde euim humanae. Ex sinceritate vero loqui, esl nihil in elo-
magis invidebant, quia tam bona gratia praevalebat. quio extra quod oporlet quaerere. Sicut ex Deo au-
Nemo enim invidet misero. Erat enim gloriosus in tem loquitur, qui scit non se a se habere, sed ex
praedicalione verbi Dei, et vivens secundum regu- C Deo accepisse quod dicit. Coram Deo vero loquilur,
lam praeceptoruni Dei. Et diligebant eum, qui in qui in omni quod dicil, non humanos favores ap-
illo diligebant bonum (quem sequebantur) odorem. pelit, sed omnipotentis Dei praesentiae Intendit; nec
Alii autera quanto magis ei invidebant in gloiia pra- suam, sed auctoris gloriam requirit. Et in Christo
dicationis et in vita inculpahili, tanto magis invidia loquitur, cujus sermojtotus in Christi veritate per-
torquebantur et occidebantur bono odore. Quisquis sistit ut nec mendax sit, nec aliud quam Christum
enim invidct gloriosae famae Christi vel alieujus praedicet. -Qui autem
jscit quidem ex Deo se acce-
sancli, bono odore moritur; qui auiem diligiteam, pisse quod dicit, et tatnen dicendo propriam glo-
bono odore vi\it. Quia ergo difficile est intelligere, riam quaerit, sicut ex jDeoloquitur, sed non coram
qua ratione quis bono «dore pereat, vel quia occul- eum quem icordi suo non proponit, cum
tis Dei judiciis, quae in hac vita ab hominibus com- Deo, quia
praedicat, quasi absentem putat. Sed sancti viri et
prehendi non possunt, agitur ut eodem bono odore
alii vivant et alii moriantur, recte dicitur: Et ad ex Deo loquunlur, et coram Deo, quia ab eo se
hwc quis tam idoneus 2 ac si dicatur: Idonei quidem sciunl habere, quod dicunt, et ipsum suis sermo-
suniGs ad hs« eonsinecsnda quia fiant, sed itior.ei nibuB auesss judicem auditoreraqae consideranS.
S8M GOMMENT.1N EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. !i AD COR. 1082
PotesS et mysterium Trinilalis in hujus capituli linet A de retinemus,et sollicitudinein de salute vestra sem-
monsfrari. Ex Deo, id estex Spiritu sancto, corami per habemus, dum peccatorum veslrorum correc-
Deo Patre in Christo loquimur. tionem desideramus, et processum in melius ac
CAPUT III. perseverantiam in bono vobis seniper optamus, quoe
< Incipimus iterum nosmetipsos commendare?> scilicet epistola scilur el legilur ab otnnibus homini-
« aut nunquid egemus (sicut quidam) commendati- bus. Scitur ab omnibus hominibus, id est omnes
« tiis epistolis ad vos, aut ex'vobis ? Epistola nostrai seiunt quod per nos estis instituti; el legitur, id est
« vos eslis, scripta~in cordibus nostris, quse scitur in vobis discunt nos imitari. Sicque fit ut scientia
« et legitur ab omnibus hominibus, manifestati quo- et lectione hujus epislolavid est notitia et conside-
« niam epistola estis Christi, minislrata a nobis et; ralione bonae conversalionis vestrae, nos efficiamur
« sciipta non atramento, sed Spiritu Dei vivi, noni commendabiles omnibus. Dixi, quia eslis cpistola
« in tabulislapideis, sedjn tabulis cordis carnalibus.i nostra, vos dico, manifestati omnibus quoniam epi-
Quia sciebal sinistre accipere eos suam commen- lola, Chrhti eslis, ministrala a nobis. Omnibus eniin
dationem eliam in prima epistola, quasi suam glo-• manifestum est, vos Christo per ministerium n<3-
riam quaereret, incipit conlra opinionem eorum lo- slrum credidisse conlirmanti doctrinam nostram
qui. Nam pseudoapostoli hoc in eo reprehendebant, " per virlules, Elita principaliter estis epistola Chri -
quod se commendabat, et quod bona quae Deus in sti, secundario nostra, quia ipse principaliter voi
eo posuerat, aliis annunliabat, alque inde superbum scripsit, nos secundario, id est per minisleriuu
et iuani gloriae studentem asserebant. Ei propteiea nostrum ipse scripsit in vobis fidem, spem et chan.-
nunc ipse demonstrat, quod commendatio sua non tatem ac reliqua bona. Vos eslis epistola sciipla
ad se commendandum spectet, scd ad illum solum, non atramenlo, sed spirilu Dei vivi,Id est quod estis
eujus est minister idoneus, et hoc est quod incre- jepraesentatio Christi et nostra, Tirmiter scriptum
pative per interrogationem, vel per ironiam dicit : esi in cordibus nostris, non delebiliter, ut quod
Jncipimus ilerum sicut in prima cpistola commenda- atramento scribitur. Non atramento scriptum est, id
re nosmetipsos,non Deum ? Incipimus quasi semper est non ita ut possit deleri, sicut ca quse alramento
"n hoc novi, nosipsos rursum commendare, dum scribuntur; sed Spiritu Dei vivi, id estut seternali-
dieimus quia Chrisli bonus odor sumus, etc. Quasi ter et vivaciter in cordibus nostiis aut veslrisper-
dieat: Corsmendamus quidem nos et in hac epi- maneat, sicut ille qui scripsit, vivit et aeternus est.
stola sicut in prima, sed non nosmetipsos, quia in Quoniam aelerna sunt quae nobis promissa sunt,
nostra commendalione illum maxime commenda- „ idcirco Dei spiritu qui semper est, dicilur scripta
mus, ad cujus gloriam cuncla referimus. Non ergo haec epistola. Temporalia autem atramento scriban-
carnaliter, sed spiritualiler nos conimendamus ad tur, et quod obliteraiur et perdit memoriam. Vei
-
profectum vestrse salulis, uthoede nobis credatis non atramento, id est non tetris nolis est scripla,
quodest, quia qui de bono male sentit, peccat. Et sicut pseudo seribunt, qui haereses interserunt, sed
vobis expedit ut nos cognoscalis, quia tunc diCla luce Spiritus sancti, non in tabulis lapideis, ut anti-
noslra libenter suscipietis, et sic ad salutem perve- qua lex, sed in-labulh cotdis catnahbus. Ibi enim 3n
nietis. Acpropterea commendatio vobis potius pro- tabulis lapideis digitus Dei (Exod. vm; Exod. xxsi),
ficit. Non enim nos propter nos commendamus, sic- id esl Spiritus sanctus, operatus esl hic in cordibus
ut pseudoaposloli, qui propriam gloriam et propria hominum. Ibi lex extrinsecus posita est, qua injusti
lucra quaerentes, seipsos commendant. Aut nunquid terrerentur; hic intrinsecus dala est, qua juslifica-
egemus commendatiiiis epistolis, missis ab aliis fideli- rentur. Illud enim extra fiominem scribltur, ut eum
bus ad vos, aut ex vobis ad alios sicut quidam, id forinsexms terrificet, hoe in ipso homine esl cum in
est sicut pseudo, quos nulla propria virtus aut sa- trinsecas justificet. Carnales vero labulas cordis
pientia commendat?Ipsi enim indigent ut per epi- dixi, non carnalis prudentiae, sed tanquam viventis,
stolas commendentur, dum proprii honoris et quae- D ] sensumque habentis, in comparatione lapidis qui
stus causa circueunt ecclesias, non ad tribuendam, sine sensu est. Respexit enim ad illud quod Deus
sed ad auferendam salutem. Nos vero, quos Deus per prophetam promiserat: < Auferam cor lapideum
virlute mirabilium operum et hice sapientiae, quo- de carne veslra, et dabo cor carneum (Ezech. xi). »
cunqve pergamus commendat, non opus habemus ut Cor namque carneum a corde lapideo voluit vita
per epistolas hominum alicubi commendemur. Nam semiente discerni, et per vitam sentientem significa-
vos estis epistola et commendatio nostra apud ho- vit intelligentem. Non ergo propterea dictum est, in
mines, hoc est, vestra fides et charitas et omne bo- tabulis cordis carnalibus ut carnaliler vivatis, qui
num qnod in \obis est? nos reddit commendabiles, uebelis spiritaliter vivere. Sed quiaiapis sine sensu
quia inde laudamur, quod per nos Deus vobis haec est, cui comparatum est cor durum, cui nisi carni
omnia dedif, Epistola enim salutis iudicium cst. sentienti cor intelligens debuit comparari ? quando-
Ephlola nostru vos estis, in quibus scientia et vita quidem ipsum corlapideum, non significat nisi du-
nostra iepraesentatur aliis. Epistola nostra, dico, rissimam voluntatem et adversus Deum omnino
scripta in cordibus nosiris, id est in memoria no- inflexibilem. Judaei enim in lapideis tabulis Iegem
girs mer.tis posits, quia \os scmper in nostro cor- acceperunt, ad significandam duritiam cordis coruisi
I
M-% HERVEI BURGIDOLENSISMONACHI I I0S4
eiga tJiietlionem Dei et intelligentiam , quia neque A ^ Apostolus, ut ostendat se suosque socios mnil sua
Dciim erant amaturi, ncque legem ipsam intellectu- virtule vel prudeutia facere, cum utique tam pauci
ii. Per lapideas enim tabulas dura et inseusibilia homines et idiotse nunquam sine Dei gratia coope-
corda eorum designata sunt. Per tabulas vero cor- rante totum mundum l&d fidem convertere poluis-
dis, mentes dilatatai charitatis latitudine. Unde et sent. Ob hoc etiam isla prsemisii, ne quid sibi arro-
rarnales dicuntur, id est molles et sentientes, et af- gare viderelur, ubi diclurus erat tanto majus semi-
ftfctum dilectionis vel bene ageiidi habenles. Caro nisleriuiu suscepisse quam Moyses,quanlo majus est
enim animata sentit, et affectum habet circa illud Novum Testamentum quam Vetus. Nam subjungit:
quod tangit, ut per cor habeamus intellectum,et « Qui et idoneos nos fecit ministros Novi Testa-
per carnem dilectionis affeclum. Itaque Spiritus « 1116111!,
non liltera, sed spirilu. Littera enim occi-
sanctus scripsit epistolam noslram in tabulis cordis « dit, spiritus autem vivilical. »
rariialibus, id cst sic in vobis praeccpta sua posuit, Et incipit se nunc alio modo quam superius
utdaret vobis facultatem ad intelligendum, et affec- commendare, ut et pseudoapostoios deformet, in-
tum dilectionis ad complendum. nuens eos esse mimsiros Veteris Testamenti, dum
« Fiduciam autem talem babemus per Clnistum ostendilse ministrum esseNovi. Sufficientia nostra
« ad Deum (Hebr. iv), non quod sufficientes simus B * ex Deo cst. Qui et intantum nos sublimavit, ul ido-
« cogitare aliquid a nobis quasi ek nobis, sed suf- neos mhnstros Novi Tesiamenii nos facerel, id est ut
i ficientia nostra ex Deo est. » per nos scientise et vitae perfectione decoros mini-
Postquam oslendit quare non eget commendati- straret aliis Novum Testamentum. Novus enim li-
tiis epistolis, respoudet ad illud quod praemiserat, quor in vasa nova miltendus erat (Malth. ix; Marc.
scilicet quia non commendat seipsum, sed Deum a n; Luc. v), unde sine acredine propinareiur. Testa-
quo habel omnia. Quasi dicat: Diximus quia Deus menii dico, existeritis non in tittera tanlum docenle;
per nos semper triumpbat, et odorem nolitiae susa sed in spiritu -adjuvante, qui per nos a Deo tribui-
per nos ubique manifestat, et quia Chrisli bonus tur. Non alia nunc intelligitur liltera, quam ipse de-
odor sumus Deo. Et quod tam fiducialiter haec el calogus in illis duabus tabulis scriptus. Spiritus
his similia luquimur, non ad commendationem ne- autem intelligi potest lex fidei, quae non scribitur,
stram facimus, quasi de nobtris vlribus gloiiantcs, sed auimo continetur. Ideo non in litlera, sed in
etad nos ista referentes, sedtalem ac tanlam fidu- spiiilu per nos ministralur Novum Teslamentuin,
ciam habemus, id estreferimus ad Deum, a quo no- quia liltera occidil, sph itus autetn vivificat. Littera
bis est datum quidquid boni habemus. Vel ita con- p( occidit, dum facit scientcr peccare, et addit prseva-
tinuatur ad proximum, Epistola Christi et noslra licalionem ct magis incitat ; sed spirilus vivifieat,
eslis. Sed fiduciam dicendi talia, non ad nos, sed dum facil implere quse jussa sunt. Littera enim pro-
ad Deum referimus. Nam ex puritate conscientisei hibens peccatum, uon vivificatiiominem, sed potius
babemus talem fiduciam ad Deum, id cst contidi- oecidit augendo concupiscentiam, et iniquitatem
mus quod ei placet quia sic loquimur;-elhabemiis prsevaricatione cumulando, nisi liberet gratia per
eam per Christum meJialorem, per quem nobis haec; legem fidei, quae est in Chrislo Jesu, cum diffundi-
potestas est data. Sed nihil viribus nostris ascribi- tur charitas in cordeper SpiiKum sanctum. Nam
uius. Habemus enim apud Deum mediatore Christoi lex quando non adjuyat gratia, praevaiicatores fa-
magnam fiduciam, sed non ita quod simus sttfficientes : cit, et lantummodo in littera est. Accedat ergo 30!
salteni cogitare aliquid boni quod sit a nobis, id est>. litleram spiritus, non occidit liftera quam \ivifkai
a nostra parte veniens, quasi ex iwbh iniliuin ha- spiritus. Non igifur putemus daninatam vci repie-
bens, sed potius omnis suficientia nostra ad bene) honsamesse litteram, quia dictum est: Littera oc-
cogitandum et -agendum ex Deo nobis est. Et hinc cidit. Hoc est enim : Littera reos facit. Nam et hac
pognoseimus quia nihil sumus, nisi misericordia ell locutione dictum est : « Scientia inflat (1 Cor.
gratia Dei regamur. Attendant bsecverba, qui pu- D vni). > Quid est, scienlia inflat? Scientia damnau
i-ant ex nobis esse fidei coeptum, et ex Deo esse lideii est?Absil. Sed quoniam adjunxit: « CharilaS vero
supplementum. Quis euim non videat prius essei aedificat (ibid). > quomodo el nunc adjunxit: Spiri-
cogiiare quam credere? Nullus qnippe credit aliquid,, lus autem vivificat, dedit intelligi, littera sine spi-
nisi prius eogilaverit esse credendum. Si ergo noni ritu occidit, spiritus \ ivificat et
impleri litteram fa-
sufficimus cogitare boni aliquid ex nobjs, profeclo) cit. Si scientia sine charitate inflat, charitas vero
nec creflere sufficimus, quod sino cogitaiione non1 cum scientia sedificat. IItaque littera sola
prohibens
possumus ; sed sufficientia noslra, qua et credereJ malum et imperans bonum occidit animas eorum,
jucipiamus, ex Deo est. Cogitantes credimus, cogi- qui prsevaricantur illam. Spiritus autem qui per
j,<iniesloquimur, cogitantes agimus quidquid agi-- Novi Testameuti gratiam est in cordibus fidelium,
mus. Quod autem atlinet et ad pietalis viam et ve- vivificat in
prsesenti animas eorum, juslificando il-
rurn Dei cultum non sufficimus vel cogitare^aliquid1 las, et in futuro
corpora, quoque cum animabuj
a nobis quasi ex nobisipsis, scd sufficientia nostra1 perpetualiter vivere faciet. Vei littera carnaliter in-
ex Deo. Non enim esUex potestate nostra cor no- lellecta occidit animam. Cayendum est ne
enim,
strum et co-0H'tationes nosfrce. Haec idcirco loquiturr iigurata loculio ad lilteram accipiafur. Cum enim
~
1023 COMMENT.IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. II AD COR. 1028
flgurate diclum sic aceipitur, lanquam proprie di- A est lex ministratio morlis, ad quos et in lapidibus
ctum sit, carnalitur sapitur/Neque ulla mors -ani- scripta esl ad eorum duritiam figurandam, non atl
mse cdngruentius appellatur, quam cum id etiam eos qui legem per cbaritatem implent. Fuit enim
quod in ea bestiis antecellit, hoc est, intelligenfia, litteris deformata, id est evidenter descripta, ut bcne
carni subjicitur sequendo lilteram. Qui euim se- posset legi in lapidibus duarum tabularum, ut efc
quitur litteram, translala verba sicut propria le- palenter agnosceietur, et duritiam cordis eorum
net; neque illud quod proprio verbo significatur convinceret. El haec ministratio licet esset mortis,
refert ad significalionem; sed cum sabbatum au- id est per Mojsen minislrata, quamvis praevarica-
dierit, veibi gratia, non inlelligit nisi unum diem toribus esset causa mortis, tamen ita ministro
de septem, qui continuo volumine repeluntur ; ,et Moysi fuil in gloria, ul filti Israel non possenl aciem
cum audierit saciificium non excedit cogitatione il- \isus sui intettdere in faciem ejus propler gloriam
lud, quodfieri de\iciimispecorum vel terrenis fru- vultus ejus, quam acceperat ex colloquio Doniini.
clibus sdlet. Ea demum est raiserabilis animaeser- Non poterant aspicere splendorem vultus ejus cum
"\itus, signa pro rebus accipere, et supra creaturam •'descendisset de monte, porlans legem Jn fabulis
corpoream oculum mentis ad hauiiendum aelernum quas a Domino susceperat, quia el reatus vituli
lumen levare non posse. Spiritus autem vivificat B retundebat visum eorum, ne gloriosam jusli faciem
cl liberat qui intus docet animam, qualiter ea quae manifeste conspicerent (Exod. xxxrv.) Ubi et signi-
audit, intelligere debeat. iicatum est, quia spiritalem sensum legis non eranl
« Quod si ministratio mortis littens dcfoimata in visuri. Facies enim Moysi splendida, figuram ha-
t lapidibus, fuit in gloria, ita utnon possuntinten- bebat verilatis, qum figura evacualur per manifesta-
« dere filii Israel in faciem Moj si propter gloriam tionem veritatis, id est visibilis glona legis evacua-
« vultus ejus (Exod. xxxiv), quae evacuatur, quo- tur per gloriam Evangelii. Ila enim evacuatur, ut
« modo non magis ministratio spiritus erit in g!o- proficiat', sicut infanlia evacuatur in juventute, et
« ria? Nam si ministralio damnationis in gloria semen in fiuctu. Evacualur ergo Moysi gloria,
« est, multo magis abundat minislerium justitiae in quoniam omnes umbrse signiiicantes e\acuanlur,
« gloria. t cum res qusa significalur, adveneril. Quemadmo-
Nos, inquit, sumus. ministri Novi Testamenti, dum enim scientia qusenuncest, evacuabitur, cum
et hsec mmistratio erit in gloria perenni. Atque venerit illa quoe eril facie ad- faciem (I Cor. xm);
hocprobat perminus, id est per Vetus Testamen- sic et ista quae umbris tradita erant Judseis in Vc-
tum quod olim fuit in gloria. Quasi dicat : Nos in teri Testamento, necesse fuitevacuari revelalione
spiritu, non lillera novum ministramus, ubi per ^ Novi Testamenli. Gloria quam Moyses habuii, eva-
spirilum \ivificanlur~cultores. Quod, id est sed si cualur nunc in ministris illius legis, ne pseudoapo-
ministratio tnortis, id est lex cujus lillera occidit, sloli qui carnales ejus observanlias adhuc praedi-
fuit in gloriaMaysi minislro suo,quomodo minhtra- cant, gloriae Moysi participes fiant. Quaudiu enim
liospiritus, id est Novum Testameiitum quod in carnales istae observationes statum habuerunt, mi-
spiritu ministratur, et in quo spiiitus datur, non nistri earum quamdam gloriam et reverentiam inde
mullo tnagh erit vobis in gloria ? « Lex quidem san- habueruiit. At poslquam carnali spiritalisobservan-
cla et mandatum juslum et sanctum et bonum tia successit, gloria ministrorum carnahum evanuit.
(Piom.vii). > Et tamen quia de ipso bono interfici- Sedet in ipso Mojsenon semper bsecgloriaperman-
tur inobediens anima, ubi non adjuvat Dei gratia, sit. Itaque si minislralio moilis fuit Moysi in tanta
minislralio mortis facla est lex in Veteri Testa- gloria, quomodo non multo magis eiil nobis in glo-
mento propter occidentem litteram, el ministralio ria ministratio spiritus, id est Teslamenlum no\um
vitae facta est gratia in Novo, propler vivificanlem quod ministramus, in quo lides impetrat spirilum
spiritum. Dislinguitur ergo lex a gratia, eo quod \ivificatorem? Eiit ulique nobis in -gloria multo
sub illa elidantur elati, sub isla erigantur elisi; rj magis quam Vetus fuil Moysi. Splendor enim in
et quod illain lantum bonasit ut-bona jubeat, haec facie Moysi tanquam iu facie camali et morlali diu-
in tantum utbona conferat: illa juslitiae facial au- turnus aut-aeternus esse nou potuit, quia vel morte
ditorem, ista factorem. Et ideo sub illa peceator, ablatus est. Splendor aulem gloriae Domini nostri
insuper etiam praavaricator, amissa excusatione Jesu Christi, cujusparlieipeserimus, sempiternus,
ignorantiae convictus jacet; sub ista \ero et par- Nam sicut promissiones Tesiamenti Veleris fuerunt
cente, et opitulante, nec qui mala est operatus, temporales, id est temporalia bona pollicentes, ila
exstinguilur; el ut bona operetur , accenditur. et Moysi gloria lemporalis. Et sicut promissiones
Quid ergo mirum est si illa dicta est minislralio Testamenli Novi quod per nos minislralur, sunt
mortis, ubi littera occidit, malum prohibendo quod aelernae, sic et gloriam quam pro ministerio hoc
iit, et bonum imperando quod non fii; ista vero di- sumus percepluri in Christo, est aeterna. Vere mini-
elaest ministratio spiritus, iitique vivificantis, nisi stratio spiritus eril nobis in maxima et permanenti
ut a prsevaricalionis morte surgamus, et justiliam gloria. Nam si minhlratio damnationh, id est lex
non rei legamus in tabulis, sed liberi in cordibus quae damnat praevaricalores ut statim perimanlur,
et in moribus habeamus? Ad -Judseosenim dicta non reservans cos ad pcenitcntiam, est Moysi i»
I027 BERVEIBURGIDOLENSIS MONACHI 10i8
ad nos, propicr excel.cntem glo-
t/Jono, lunc minhterium jusiiiim, id est No\um JA tum est, quanlum
Testamentum quod per nos ministratur, in quo per riam quse nobis dabitur. Non hoc de futura Moysi
fidem ei Spiritum sanclum datur vera justitia, multo gloria dicilur, sed de illa, quam visus est-habere
cum descenderet de nronle (Exod. xxxiv). Vere ex-
magh abundat in gloria, id est niulto abundantio-
rem gloriam dat nobis ministris suis. Illa enim glo- celleniem gloriam ex lioc ministerio consequemur,
ria sicut diximus, temporalis est, haec autem aeter- quia manens est et sine immutafione perdurafu-
illud quod evacuatur, id esl quod se-
na; illa lerrena, haic ecelestis. Vel in se ipso habet rum. Nam si
Novum Testamentum majorem gloriam quam Vetus, cundum umbras carnalis intelligentiae vel obsena-^
in suo tempore per gloriam
quia major gloria est peccatorem juslificare quam tionis eessat, est
damnaie. Quamvis enim juste damnet, tamcn ad Moysi, vel sicul in aniiquis codicibusinvetiilur in g!o-
laudem magis proficit, si induigeat ut possit se reus ria fuit, multo magis hoc Novi Teslamenti ministe-
corrigere et ad justitiam resurgere. rium, quod sine immutalioue manel, esl in " -gloria
« Nam nec*glorificatum est, quod claruit in hac ministris suis. {
« parte, propter excellentem gloriam. Si enim quod « Habentes igitur talem spem, multa fiducia uti-
« evacualur, per gloriam est, multo magis quod < mur: et non sicul Moysesponebat velamen super
i manet, in gloria est. > 1 « faciem suam, ut non intenderent iilii Israel in fa-
B
Veie Kovum Testamentum habet majorem glo- <Lciem ejus, quod evacualur \ibid.). Sed obtu&i
liam. Nam in ejus comparatione gloria Moysi nec t sunt sensus eorum. Usque in hodiernum enim
gloria est. El hoc est: Natn quod claruil, id est fa~ « diem idipsum velamen in lectione Veteris Testa-
cies Moysi quae radium claritatis emisit ut cornuta « menti manet non revelalum, quoniam in Christo
videretur, nec glorificatum esl in hac parte, id est t evacuatur. Sed usque in hodiernum diem, cum
nec gloriam habuit in hac consideratione-Novi Te- « legitur Moyses, velaWn est positum super cor
Etamenti, propter excellenlem gloriam quse ibi est. « eorum. Cum autem conversus fuerit ad Dominum,
Non est glorificatum, quia non habuit fructum glo- « auferetur velamen. Dominus autem Spiritus est
rise. Quando enim gloria vuitus ejus nulli profuit, « (Joan. iv). Ubi autem Spiritus Domiui, ibi li-
sed magis obfuit, licet non suo, sed peccantium « bertas. >
vilio, tamen in hac parte gloria non est. Illa autem Quandoquidem ministerium Novi Testamenti erit
magis est gloiia, quse abundat in gratia, ut purifi- nobis in permanenti gloria, igitur nos habentes lalem
cati homines dono Dei, abstersa mentis caligine, spem, id est sperantes quia-ex prsedicatione nostra
possint videre gloriam Christi. Excellenlior enim ^ pereipiemus aeternamietimmensam gloriam, multa
sst Novi Testamenti gloria, in quo gratia super- fiducia utimur in praedieatioue, id est tam eonstan-
eminet et misericordia. El ad comparalionem glo- ter praedieamus, ut neque minis neque verberibus,
nae Evaiigelii obumbratur gloria legis ut nee esse nec ullis tormenlorum 1cruciatibus ab annuntialione
videatur, sieut ortu solis caecatur lumen lucernse, verifatis-laeeamus, et non ita praedicamus, sicut
quod aniea videbalur magnum habere fulgorem. Moyses quando ponebat velamen suum super faciem
1'ere supereminet gloria Novi. Quia si Vetus Te- suam, id est non celamus sensum nostrum sicut
stamentum quod secundum carnales observaniias Moyses, sed aperie dicimus, quia non praedicamus
evacualur. est per gloriam vullus Moysi minislra- carnales observanliasj sed potius ipsam veritatem
fesimetieceptum, sine qua non commendaretur; et Veteris Testamenti significationem. Qui enim car-
mullo magis Novum quod manet, id est cui non sue- nales observantias prsedicat, velamen ponit super
faciem suam, et
cedit aliud, estin gtoria.Pcv gloriam enimMojsi velamjinelitterae sensum iuteriorem
est illud, id est existit suo tempore authenticum. operit. Nos vero faciem non velamus, quia vobis
Sed tamen evacuatur secundum figuras in adventu aspectum splendoris interioris non negamus, sieuf
permanentis veritatis. Ideo major est gloria No»i Moysesponebat velamen carnalium figurarum super
quam Veteris, quia quantum interest inter figuram JJ faciem suam, id est super claram dictorum sunrum
et veritatem, tantum distat inter gioriam vultus spiritalium intelligenfiam, ideo ut filii Israel non
Moysi et gloriam Christi. Sicut enim in vespere intenderent in faciem tejus, id est non inspicerent
stellse gloriosae sunt, oriente aulem sole evacuatur spiritalem -sensum ejus, quia non possent suffecre
earum claritas; ita et Moysi gloria quaepiius radia- propter suam imbecillilalem el irreligiositatem. Cla-
bat, evacuatur apparente gloria Christi. Vel ad mi- ritas enim vultus Moysi, verilatem no\se legio quse
nistios referenda est gloria Novi Testamenti. Vere per carnales observantias designata est, signiiicavit.
nobis abundat in gloria. Nam quod claruil, id est Et sicul Judsei tanlam illam claritatem non potue-r
faciesMoysi qusein Iegislatione claruit, nec glori- runtpati, nisi mitigaretur eis per oppositio \ m ali-
fieatum est, id est nee etiam habuisse gloriam vi- cujus velaminis, eodem modo perfectionem \itae vel
deturJn hac parie, idest respectu hujus nostrse intelligentiae, quse fuitj ibi significata, non tufferret
partis, propter excellentem gloriam quam de Novo > imbeciliitas mentis eorum, si eis ipsa ver tas Novi
Testamento habemus et habituri sumus. Sive quod Testamenti nudata monstraretur. Ideo pe \elamen
claruit in hac parte pwedicla, id esl Mojses, qui carnalium observationum et promission'iiii obum-
clu''us et glo: iosus apparuit iii facie, necgloriiica- braia eslfacies,veritaiis, quse tempore g^ tLu fuerat
5029 COMMENT. IN EPISTOLAS PAUL!. - L\*KPiST. II AD COR. 10J&
revelanda. Si enim dicta Moysi sphitaliter intel- A . Testamenlum, sed velamen ejus, ut per Christuim
lexissent, infirmitas eorum ad tantarnperfectionem intelligatur et quasi detmdetur, quod sine Cl<risto
non ascendisset, nec lippiens eorum oculus tantam obscurum atque adopertum est. His quidem qui
sapientiae claritatem sustinuissct. Et si ipsa verilas sunt in Christo, evacuatur velamen. Sed super car
sine velamine fuisset illis ostensa, tanto damnabi- eorutn qui in infidelitate perdurant, esl usque hodie
Iiores essent, quanto majorem justilias perfectionem velamen positum, id est caecitas deptimens raiio-
cognovissent, cum nibil peifectionis in actione ie- nem eorum, cum legitur 3loyses, quia totum car-
nuissent. Piopterea velamine lilterae texit illls Moy- naliler intelhgunt, nec ad spirilalem sensum
ses faciem spiritalis intelligentiae, ne ad hunc splen- propter nebulam caecitatis, quam in coide por-
dorem vultus ejus intenderent, quod velamen eva- tant, aspicere possunt. Et ita <luo illis obsunt
euatur nunc tempore gratiae, ut interna pulchritudo ne intelligant, id esi velameu lectionis et vela-
veritatis quse latuerat, manifeslelur. Sed pseudoapo- men coidis. Sed cum aliquis eorum fuerit ad
stoli qui carnales observantias adhuc praedicant, no- Dotninum Jesum conversus, mox auferetur ei vela-
lunl ut velamen evacuetur, sed ut veritas -scmper men. Velamen enim aufertur, quando similitudinis
figurk adumbretur, necunquam manifestetur. Ideo- et allegoriae cooperimento ablato, veritas nudatur
que suos auditores in umbram ducunt, non verilalis ut possit videii. Velamen quippe auferri, est car-
lueem illis ostendunt. Velamen quidem modo per nalem scientiam legis evacuari. Conversi namque
nostras expositiones evacuatur et removetur, sed intentio mutatur de Vetere ad Npvum Testamentum
sensus Judaeorum sunt oblusi, id est bebetati, nec ut non jam intendal accipere carnalem, sed spiri-
possunt oculis cordis aspicere fulgorem nudae veri- lalem felicitatem, id est ab intentione qua exspecta-
tatis. Quse obtusio causa infidelitatis accidit. Ideo batur in regno terreno bealitudo umbratilis et car-
conversis ad fidem acuitur acies menlis, ut videant nalis, ad intentioneni qua exspeetatur in regno cce-
splendorem divini luminis. Hebetali sunt oeuli sen- lesti beatitudo verissima et spiritalis. Et sic aufertur
suum illorum ? ne lucem spiritalem videant. Nam velamen, quo legebantur ulilia legis arcana, dum
usque in hodiernum diem, cum jam manifestata ab eo qui venit ad Christum, tollitur insipientia et
veiitas ubique refulget idipsum velamen carnalis ignorantise nehula. Sed quid mirum? Dominusenim
inlelligentise manel in lectione Veleris Testamenii, esl spiritus (Joan. iy), id est Spiritus sanctus Dominus,
quia eum audiunt legi Scripturam illam, non intel- hoc est sus8 polestatis, valens perlicere-qiiod \uli.
ligunt, nisi quod liltera foris carnaliler sonal, el ita Ac per hoc quos vult, illuminat^ et quos vult, in
celatur eis sensus interiorum. Uude el Mojrses cum < Q tenebris ignoranliae deserit. Tanquam proprie vi-
ad eos loquerelur, faciem velabat, signilicans quia detur Filiusvocaii Dominus. Sed el Spiritus sanctus
populus ille verba quidem legis cognosceret, sed hoc loco Dominus vocatur, cum dicit Aposfolus :
ejusdem legis claritatem omnino non videiet. Facies Dominus autem spiritus est. Ne enim quisquam ar-
enim Moysi splendida, sicut dictum esl, figuram bitraretur Filium signiiicatum, et propter incorpo-
habebat veritatis, facies Moysi Christum designabat. ream substantiam dictum Sphitum, secutus con-
Sonabat vox Moysi per-velum, et facies Moysi non texuit : Vbi autem Spiritus Domini, ibi libertas.
apparebat. Sic et modo Judaeis sonat vox Chrisli per Dominus ergo est, id est nihil servitulis habens, sed
vocem Scripturarum veterum. Vocem loquenlis au» imperiali potentia omnibus dominans Spiritus san-
diunt, et faciem ejus non vident. Personam ejus ge- ctus. Et ideo sicut Dominus aufert \elamen antiquoe
reDat Moyses, et ideo velum ante se ponebat quando servilutis ab-lris qui convertuirtur, ipse Spintus est
loquebatur populo. Idipsum ergo velamen usque Dominus. Sed ubicunque est- Spiritus Domini, id est
hodie manet in lectione-Veteris Testamenti, quia' idem Spiritus sanctus qui est Spiritus Filii, ibi est
quandiu in lege carnalia gaudia et voluptates et mentis libertas, ut renioto servili velamine, possit
terrena bona promitti intelligunt, velamen est po- libere mens veritatem inspicere. Nam quia iste Spi-
situm contra faciem cordis eorum, ne videant in D 1 ritus est Dominus, et est Spiritus'Dornini, ideo per
Scripturis Chrisium. Idipsum velamen quod Moyses hunc Dominus Jesus dedit libertatis legem,"non lit-.
posuit, manet adhuc in illa lectione, quia et nunc teris utique scriptam, sed per fidem animis inlima-
•sicutante Salvatoris adventum, abscondil eis seri- - tam, non quse visibilia doceat, sed quse invisibilia
sum spiritalem superficies litterse carnaliter.iulelle- credi suadeat, quse animus spiritualiler colligat, non
cta. Velamen uico, non revelaium eis essevelamen quae oculus corporaliter cernat. Sicque per hune
quia neqae hoc sciunt quod sit velamen, id-est ne- spiritum aufertur velamen carnalis intelligentise
que vel hoc aniroadverlunt, quod illa litteralis su- quod est servilutis, etdono spiritalis inlelligen-
peificies sit velamenlum alicujus occulti sensus tias, tribuitur gratia liberlatis. Sed. et in actione
quem velet intra .se. Nihi enim ibi putant debere semper esl libertas, ubieunque spiritus iste habitai,
inlelligi, nisi qnod lilfera carnaliter -sonat. Nec mi- quia facit bonum operari non timore pcense, sed
rum si velamemadhuc eis manet, ita ut nec intelli- amore justitiae. Ignorat enim mens graliam liber-
gant hoc esse velamen absconditae pulclnitudinis, tatis, quam ligat servilus limoris. Nam qui idciico
qnoniam in C/iWsio,jdest-iniide Chrisfi solummo!.'o bona facit," quia tormentorum mala metuit, \u}t
evacuatvr. Evacuatur namque in'Christo non Vetus Jion esbe quod metuat, ut audenter illicita commil-
4031 IIERVES BURGIDOLENSIS MONACHt | {052 -
tat. Sed cum iste spiiitus charitatem ubicunquc & obscura imago Dei est. Cum enira natura humaiia
manserit infundat, charitas vero servilem timorem a Creatore suo cujus est imago, ab impietate justi-
foris mittat, patet quia in quacunque menle spiritus fic-atur, a deformi forma, formosam transformatur
vitss fuerit,' ibi mox libertas regnum obtinebit. Ori- in formam. Et transfprmatur a clatilale crealionis
genes, quia nunc sermo Apostoli ad subtiliorem et in_ claritatem justificalionis^ Atque iransformamur
spiritalem intelligenliam provocat auditores, et sult lawjuam a Spiritu Domini, id est tanquam illi quos
eos nihil carnale in lege senlire; dicit: Qui vult au- Spiiilus Bomini transformai, et per gratiam suam
ferri velamen de corde suo, convertatur ad Domi- in melius transmuta^t. Cum ergo hac tfansfor-
num , non quasi ad carnem Dominum; esf enim el matione ad perfectum fuerit hoec imago reno-
hoc quia verbum caro factum est, sed ad Spirilum \ata , similes Deo erimus, quoniam videbimus
Dominum. Si enim quasi ad Spiritum Dominum eum non per speculum, sed sicuti est (I Joan.
convertalur, de carnalibus ad spiritalia veniet, et m). Vel quia speculatio solel dici contemplatio,
ad libertatem de servitute transibit, ubi enim Spi- possumus et ita inlelligere : Nos omnes reve-j
ritus Domini, ibi libertas. His ergo qui de carnali lata cordis facie a legis velamine, quod est umbra
ad spiritalem intelligentiam provocanlur, dicitur : fulurorum (Hebr. x),' gloriam Domini speculanles,
Dominus auiem Spiriius est, v.bi aulem Spiritvs Do- B id est per fidem contemplantes, transformamur, id
mini, ibi liberlas. Potest et sic intelligi : Cum quis est quotidiano profectu transmutamur, In eamdem
eorum fuerit conversus ad Dominum, qui est Pater imaginem, id est in jeamdem similitudinem glorise
et Filius ct Spirilus sanctus, auferetur ei velamen Domini, quam contemplamur, jit post mortalitatis
«arnalis intelligentiae. Ipse eonvertetur de carnali- hujus tenebras, ad plenum inveniamur similes glo-
tate ad Dominum, qui est ut diximus, individua riae ejus. « Scimus enim quia cum apparuerit, si-
trinitas. Sed Dominus ad quem convertetur, est miles ei erimus (Uodn. m).» Transformamur autem
Spiritus, id est incorporeus, sicut in Evangelio di- a clarilate in claritatcm, id est euntes ab una clara
citur de tota hac trinilate : « Spiritus est Deus cognitione in aliam. A claritate fidei in claritatem
(Joan. iv), » et eos qui adorant eum, in spiritu et speriei; a claritate qua filii Dei sumus, in elarila-
veritate oportet adorare. Simililer et hic dicilur tem qua simies ei erimus, quoniam videbimus eum
quia Dominus est Spiritus, ut animadvertamus quia- sicuti est (ibid.). Et ita ducimur a claiitate in cla-
quisquis ad eum intentionem animi convertit, ut in- ritatem tanquam a Domini Spirilu, quia tanta nobis
telligat eum, in spiritu el veritate oportet intelligere, clarilas datur, quae[ sublimilati congruat dantis.
non in carne et umbra, sicut volunt facere qui te- Taniam cnim claritatis vel gloriae nobis dabitur,
nentur sub lege.Dominus est Spiritus, et spiritaliter C quantum dignum estl dare Dominum per Spiriium
debet intelligi, atque spirilalem dat intclligentiam. SUlKll. I
Sed ubi fuerit Spiritus Domini, id est spiritalis gia- CAPUT IV.
tia charitalis, ibi libertas est el rccte intelligendi ei « Ideo babentes lanc administrationem,
juxia
recte faciendi. « quod misericordiam consecuti sumus, non detici-
« Nos vero omnes revelata facie gloriam Do- « mus, sed abdicamus occulta dedecoris, non am-
« mini speculantes, in eamdcm imaginem trans- « bulantes in astutiaL neque adulteranles verbum
« formamur a claritate in claritatem lanquam a « Dei, sed in manifestatione veritatis, commendaii'-
« Domini Spiritu. » < tes nosmetipsos ad omnem conscientiam hominum
Illi quidem, quia non,conversi sunl ad DominwK, «•corara Deo. »
qui Spiritus est, habent velamen super cor. Sed Hinc ergo conjicere debemus, quanto niajora no-
nos omnes, qui Iiberlalem conseculi sumus per bis, quam Judseis superna clementia gratiae susa
Sphitum Domini, reveiala facie cordis noslri, id dotia contulerit. Judaei enim cum minor essel gloria
est ab omni velamento erroris deteeta mentis in- vultus MojTsi,eam speculari non poterant; nosvero
tenlione, gloriam Domini sumus speculuntes, id esl non Moysi gloriam quae inferior est, sed excrllen-
per spcculum intuentes. Speculanles, enim dictum tem Sahatosis gloriam vsurosnos credimus. Judsei
est per speculum videntcs, non de speeula prospi- gloriam servi non meruerunl videre, nos autem
cienies. Quod in Grseca lingua non est ambiguum. omnium Domini gloriam sumus visuri. Et ideo nos
In spcculo auteni non nisi iniago cernitur. Et nos habenles hanc Bommi\adminisiralionem, quaenos ad
qui sumus imago Dei, speculamur, id est per spe- tantam promovet gloriam, et habenles eam juxta
eulum, hoc est per hanc imaginem suam videmus quod mhericordiam consecuti sumus^id est habentes
gioriamDomini. Dum enim diligenter nos ipsos acu- eam non ex meritlsjsed ex Dei misericordia, quae
snine rationis consideramus, ad visionem gloriaeejus m>sabluit et justificavit et ministros suos fecit,
cujus iraago sumus, quodammodo penelramus, el uon deficimus in pressuris propter spem glorise
in eamdem imaqinem Dei, per quam speculamur, quam exspectamus, nec minoratur in nobis animi
transformamur, id est transmutamur ad hoc, ut fortitudo, sed inter adversa constanter adimplemus
perfecte simus imago Dei. Transformamur, id est officium noslrse ministralionis. Non deficimus pro
deforma in formam mutamur, atque transimus de aliquibus adversis, scd abdicamus, id est abnega-
forma obscura in formam lucidam. Quia et ipsa mus, et procul a nobis removemus occulta dedecotis,
1055 COMMENT. IN EPISTOLAS PAULI. — IN EEIST. II AD COR. 1034
id est occultos actus nequitiae, qui dedecus et op- A his qui pereunt, id est in corde coruiri est opertum
probrium generant, et idcirco fiunt in absconso, ne velamine caecilatis ipsorum Evangellutn nostraa
in publico dedecus suis operariis inferant.« Omnis praedicationis. Jn quibus pereuntibus Deus excmca-
enim qai male agit, odit lucem {Joan. n). > Et: vit mentes infidelium hujus swculi. Deus excaecavit
« Quaein occullo fiunt ab ipsis, turpe est et dicere mentes infidelium, qui et Filium suum misit dicen-
(Ephes. v). » Haec sunt oeculta dedecoris, quse terri :«In judicium veni, ut, qui non vident, videant,
prorsus abdicamus. Vel occulta dedecoris sunt, co- el qui vident, caeci fiant (Joan. ix). > Excaecavit au-
gitaiiones alicujus ttirpis aclionis, sive ea qufe pravo tem non malitia, sed astutia. Non enim est iniquitas
sensu quis medilatur ad prsedicandum, ut auditores apud eum, cuidicilur: « Misericordiam et judicium
fallat. Ad dedecus enim et deformationem ejus pro- canlabo tibi, Domine (Psal. c). > Illuminat.ergo tai-
ficit, qui subdola mente conungit doctrinam ad de- sericordia, excsecat judicio utique aequissimo, etsi
cipiendum corda simplieiumr Haeccontra pseudo- occultissimo. Praecedit enim aliquid occultum in
apostolos dicunteV^qui non habebanl revelatam occullis, ubi ipse agat justissimum examen judicii
faciem, nec Testamenti Novi ministrationem; et si sui, ut quorumdam mentes excaecenlur, et quorum-
tribulatio illis arcidisset, mox dettciebant. Et licet dam hTurninentur, cui verissime dictum est: « Ju-
exterius faciem religionis ostenderent, interius ta- B dicia tua abyssus multa (Psal. xxxv). > D,eus itaque
men occulta- dedecoris non abdlcabant, sed turpia justus mentes infidelium hujus sseculi excsecavit, id
in suis cogiiationibus volvebant, el in secretis locis est ex toto caecas fecit. Erant enim in Adam quo-
perpetrabant. Nec sumus, inquit, ambulantes in , dammodo caecatae,sed non ita quin, si vellent, Crea-
astutia, id est hypocrisi, sieiit praedicti pseudoapo- toiem suum inlueii possent. Quia vero noluerunt,
stoli, qui videnlur humiles et religiosi coram homi- excaecavit eas Deus, quando lueem Spiritus saneti
nibus. ln astutia enim ambulant, dum occulta sua prsesentem subtraxit eis, et splendorem suae visio-
non detegunt; sed imaginem sanctitatis osteudunt, nis occultavit. Sic excaecavit mentes eorum propter
dum nihil accipiunt, sed famulis suis totum dari infidelitatem. Ac si diceret eis : « Nisi credideritis,
permitlunl, per quos ad usum suum omnia reditura non intelligetis (Isa. ix, sec. LXX). > Et erant hujus
sciunt, neque sumus adulteranles verbum Dei, sicut saeculi, id est non perlinehant ad aliud sseculum,
illi, id est non praadicamus propter delectationem ubi est perpetua lux et felicitas. Vel Deus hujus sae-
humanae laudis, vel lerreni lucri, nec admistione culi excaecavitmentes infidelium. Idcirco enim P-eus
falsitatis veritatem eorrumpimus. Hsec perversa non quem praedicant apostoli, diciturDeushujus saecufi,
sed sumus commendanles in - ne in hoc
agimus, nosmelipsos saeculo, ubi lot mala fiuut, putaretur ali-
manifestalione veritatis, quia manifestaraus verita- quis alius Deus esse. Non solum enim invisibiles
tem, quaefueratoperta velamine Moysi, et ita com- creaturas, sed etiain hoc visibile saeculum regit Deus
mendabiles reddimus nosmetipsos sine' compara- noster, nullusque Deus est praeter eum, qui et pra-
tione adversariorum. Hoc est dicere : Veritas, quam vorum malilia bene utitur. Qui ad hoc excsecavit
msnifestamus, nos ipsos efficit commendabiles. Et mentes infidelium, ul non julgeat eis illuminatio
hoc ad omnem conscienliam hominum, ut conseien- Evangelii, id esl ul non videanl fulgorem Evangelii,
tia eorum qui rationabililer intelligunt noverit nos quod illuminat menles credentium, nec appareat
libenter a cunclis debere suscipi, qui tam evidenter eis quod Evangelium sit lux, qua lideles illustranlur.
speiimus veritatem. Et commendatio ista fit coram Evangelii dico gloriw Christi, quia ibi prsedicalur
Deo ad laudem et placituin ejus, qui ad hoc nos excellentia divinitatis, et gloria resurrectionis ejus,
eommendamus hominibus, ut videant opera nostra quam nolunt infideles audire. Nam praedicalionem
bona, el glorificent non nos, sed Patrem noslrum, contumeliae passionis ejus libenter audiunt. Prsedi-
qui in ccelis est (Matlh. v). Tel coram Deo id agi- cationem vero glorise resurrectionis et divinitatis
mus, quia ipse testis est nos manifestare puram ve- ejus veram esse non credunt. Et hoc est quod npn
ritatem, cujus oculos nihil Iatet. D fulget eis illuminalio Evangelii gloriae Chr.sti. Qui
< Quod si etiam opertum est Evangelium nostrum, esi imago Dei, id est omnino per omnia simillimus
«in his qui pereunl, est opertum in quibus Deus Patri, sicut ipse dicit :,« Qui videt me, videt et Pa-
« hujus saeculi excaecavitmentes infidelium, ut non trem (Joan. xiv). > Nam
qualis est iste, lalis est
« fulgeal illmninatio Evangelii gloriae Christi, qui ille. Quantus esl
ille, tantus et iste, Sicut ille caret
« est imago Dei. »
sic et iste. Sicut ille est seternus et incommu-
Nos quidem revelata facie praedicamus et verita- initio,
lem manifestamus. Quod,id estsedsi etiam opertum tabilis, sic et iste. Sicut ille Deus, sic el iste. Sieut
est Evangelium noslrum in Ids qui pereunt, est oper- ille Creator, sic et iste. Sicut ille scit omnia et po-
tum, non in his qui salvi fiunt. Infideles enim vel test, sic et iste. Et quod est ille, Tiocet iste. Quia
pseudoaposloli praedicationem noslram non inlelli- ergo iste de illo est, ct consubstantialis' atque co-
gunt, fideles autem Deo revelanle cognoscunt et selernus et coaequalis est illi ac per omnia similis,
intedigunt. Increduli vei o, qui in perditionem ten- recte vocatur ejus imago. Et hanc illius gloriam
dunt, ea quae dicimus videre non possunt, quia ve- praedicat Evangelium, cujus illuminatio fuTgetmen-
lamen erroris et igooFflnjia?est super cor eorum. In tihus credeutlum» incredulis autem
juslo Dei judicio
PATROL. CLXXXI. 33
4035 BERVEI BURGIDOLENSISMONACHI I 1036
absconditur. Qui enfm oculos ad lucem claudunt, A scientiam quam habemus de claritatu Dei. Haecest
juslum est ut eis lux occultelur. enim scientia claritatis ejus, qua scimus ipsum esse
« Non enim nosmetipsos pnedicamus, sed Jesum lumen quotenebrse npstiaeilluminantur, ut qui ali-
t Christum Dominum nostrum, nos autem servos quando fuimus increduli in ignorantia, id est in te-
i veslros per Jesum. Quoniam Deus, qui dixit de nebris. nuncexhibeamuslumen aliis. Quod enim de
t tenebris lucem splendescere (Gen. i), qui illuxit tenebns lucem fecit. ^hoc significavit, qma eos quf
f in cordibus nostris ad illuminationem scientiaa in regione dissimilitudinis per ignorantiam abierant,
r claritatis Dei in facie Christi Jesu. Habemus au- et in lcriebiis positi |erant, ilbs illuminaret, illis
f tem thesaurum islum in vasis fictilibus, ut subli- verbum praedicationis commi;teret. et ita de lene-
< mitas sit viriutis Dei, et non ex nobis. » bris lucem splendescere faccrel. Illuxit ergo in cor-
Neque Evangelium adulteramus, neque nosipsos dibus nostris, ut et nbs luceamus vobis.-ad hoc ut
coromendamus in manifestaiione veriiatis. Quia noti percipiatis illuminationem scientiae claritatis Dei in
id facte, id est in cognitione Chrisii Jesu, quia
prwdicamus nosmelipsos, sed Jesum Christutn, per fa-
est praedicalio noslra non tendit ad gloriam nostram ciem unusquisque cognoscitur. tpse noscris menti-
vel lucra, sed ad Chrisli gloriam, qui est Salvator bus illuxil. Sed hunc thesaurum divitiarum aeternse
et Rex suorum, et cujus dominio libentersubjicimur. sapientise habemus in vasis fictilibus, idest in eor-
Non gloriaminoslram, sicutpseudoapostoli consue- poribus terrenis et fragilibus. Thesaurus iste esl sa-
\erunt, denuntiamus, ne quis nos dical propter cramenlum Dei in Christo, quod fidelibus erogalur,
nosipsos evangelizare, ut gloriosi appareamus, et incredulis aulem absconditur. Hunc thesaurunt quo
faciamus. Qui enim alios ditamus, etquo signa frequenter operamur,
quaeslum nobis de rebus vesiris
non Christum praedicat, habemus in vasis fictilibus, id est in terrenis corpo-
propria commoda quaerit,
sed se, sicut illi qui suo ventri deserviunt. Jesum ribus, per quae ipsi nos infirmamur, qui sanitatem
esse. Sed nos esse aliis saepe conferimus, ut sublimitas mirabilium ope-
praedicamus Dominutn nostrum
dicimus seruos, id est ministros vestros per Jesum, rum nostrorum et praedicationis sit virtuiis Dei, et
in minisle- non ex nobis, id est appareat esse ex Dei yirlute, et
qui nobis praecepit ut vobis serviremus
rio praedicalionis. Cum simus ministri, dicimus nos non ex nostris viribus. Quod non ita patesceret, si
non thesaurus iste angelis ad erogandum commissus
propter humilitatem servos, ut appareat quia
ad gloriam nostram praedicamus Evangelium, sed fuisset. Et idcirco infirmis hominibus est commissus
ad claritatem Christi; cui obedimus, dum vobis in ad dispensandum aliis, ut hujus thesauri sublimilas,
ministerio verbi servimus, non propter vestrum me- C id est lanta sapientia, tanta eloquentia, tanta mira-
rituro, sed propter Domini prseceptum. Nos, inquam, culorum ostensio, tanta in tribulationibus constan-
per Jesum hoc facimus, ul vobis in ministerio prae- tia, intelligatur esse virtutfe Dei, et non ex nobis.
dicalionis serviamus, quia et Deus per eum majora Fictilia vasa significant naturae humanse infirmita-
fecit nobis. Quoniam Deus qui in mundi constilu- tem, quae nihil potest, nisi a Deo acceperit virtu-
tione dixit, id est verbo suo (quod est fili ejus) fecit tem, ut ad laudem spam Deus, per infirma vasa se
de tenebris lucem splendescere,quando dixit: « Fiat praedicet, ut gloria illi detur, non homini, qui ex
lux, et facla est lux (ibid.), » ipse est qui illuxit in luto fictus est (Gen. n).
cordibus nostris. Et qui tunc per verbum suum in t In omnibus tribulationem patimur, sed non
mundo corporalem fecit lucem, rpse nunc per idem < angusliamur. Aporiamur, sed non destituimur.
verbum in nobis spiritalem dedit lucern. Non sine « Perseculionem patimur, sed non derelinquimur.
initio semper fuerunttenebrae, sed coeperuntesse, ex « Humiliamur, sedjnon confundimur. Dejicimur,
quo confusa moles cceli esse ccepit ac terrae, ante- « sed non perimus. >
quam lux ista esset facla, qute Illuminaretur, quod Inde probatur nosl esse idoneos ad illuminationem
sine luce fuerat tenebrosum. Quid aulem inconve- aliorum, et ad erogationem-divini thesauri, quia in
niens, si mundanse matetiae fuerant tenebrosa pri- D omnibus locis, vel in omnibus modis tribulationem
mordia, ut acr.edente luce, melius, quod factum est, palitnur, sed non in animo angustiamur, id est non
videretur, et tanquam proficientis, quod postea fu- tanlum opprimimur, ul pusillanimes effecticedamus.
turum erat, hoc modo significaretur affectio? Nam In omnibus tribulationum modis affligimur, quo-
sicut suum de tenebris lux visibilis inilium sum- niam vincula, carceres el verbera et caeteratribula-
psit, ila post lune lux invisibilis, cui dictum est: tionum genera in corporibus nostris sustinemus.
« Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in Sed non angustiamur, imo dilalamur ampliori lati>-
Domino (Ephes. v). > Et quis hoe fecit, nisi ille tudine eordis, ut intus regnet charitas, et spatietur
qui cum tenebrae essent super abyssum , dixit : animae libertas, apud se habeus thesauri cceleslis
« Fiat lux, et facta est lux ? (Gen. i.) > Deus ergo divilias, quibus et iliorum ditet inopiam. Aporia-
est qui in separalione elementorum dixit, id est mur, id est inopiam patimur. Quia mpIK Graecedi-
verbo suo fecil de tenebris lucem splendescere, qui citur facultas, abundantia, k vero privativum est.
illuxit, id est lumen quod ipse est lucere fecit in cor- Aporiamur, id est i sine lucro efficimur; aporia
dibus nostris, ad itluminationem scientiw clarita-' namque esl spoliatio omnium bonorum. Aporianiur
1is i>£}, jd est a«Jhocj wt Ulumineinus §Uos pey |rgof M esf, bonis corporalibus priyamur, sed w>i\
1037 COMMENT.1N EPISTOLAS PAULI. — INEPISTrirATDTCOR: r038
destituimur, fieo necessaria nobis ministrante. Vel A est dominium exercet in nobis, vos ad voluptales
aporiamur, id est laborando sudamus. Nam poros vitae tenditis.
vocamus foramina per quae sudor exit. Et inde « Habentes aulem eumdem spiritum fidei, sicut
« scriptum test: Credidi, propter quod locutus sum
apoiialits, id est sudans appellalur. Aporiamur ergo,
id est in labore tribulationum desudamus, sed non « (Psal. cxv); et nos credimus, propter quod et
deslituimura Deo, qui nos conforlat ne deliciamus. « loquimur, scientes quoniam qui suseitavit Jesum,
Sive apariamur, fd est quasi sine poris efficimur, « el iroscum Jesu suscitabit, et constituet vobiscum.
hoc esl sine sudore, du-n velul frigore constringi- « Omnia enim propter vos, ul gratia abundans
per
mur egestalis necessitate. Sed rion destituimur a «multos in gratiarum actioneabundetingioriam Dei. >
thesauro ccelesti, quem habemus in vasis Hctilibus. Semper quidem mors in nobis operalur, sed nos
Persecutidnem fatimur, id est de loco ad loeum fa- fidem Christi propter quam moriniur, loqui non
gamur, sed non derelinquimur in manus inimicO- cessamus. Ethoc est, nos habenteseumdem spiritum
rum, ne satisfaciant sibi de nobis (216).Dejicimur, fidei, quem habuerunt prophetse, sicut scriptum est,
id est verberibus prosternimur, sed iion perimus, id dicente David : Credidi, propter quod loculus sum;
est non morlificamur. Vel non perimus, id est a et nos similiter credimus, propter quod et loquimur,
confossione veritatis et prssdicatlone non cessamus. B id est oris confessionc lidem nostram proferimus.
Tunc en m fieret nostrum perire, si sicul hahent Eumdem spiritum fuiei habemus. Non ait, scientiam
doniiniuni in carne, dominarentur et praedicationi fidei, sed spirilum fidei. Ojiod propterea dixil, ut
nostrse. inlelligeremus quia lides etiam non pelita concedi-
« Semper morlificationem Jesu Chrisli in corpo- tur, uteipetenti alia concedaniur: «Quomodoenim
« rcnostro circumferentes, ut et vita Jesu manife- invocabunt in quem non crediderunl? (Rom. x). >
« stelur in corporibus nostris. Semper enim nos Ergo spirilus gratiae facit ul habeamus fidem, tit
< qui vivimus, in mortem tradimur propter Jesum, per fidem impetremus oi ando, ut possimus facere
« ut et vjta Jesu manifestefur in carne nostra raor- quod jubemur^ Ipsa vero fides tenuit corda prsece-
« lali. Ergo mors in nobis operatur, vita autem in dentium, quse replevit corda sequentium. Spiritales
« vobis. > quippe illi palres oninipotentem Deum trinitatem
Quid per singula numeraremus ea quse patimur ? ita esse crediderunl, sicut eamdem trinitatem novr
Quia semper sumus circumferentes, id est exterius patres aperle locuti sunl. Sed et eadem fides incar-
ct in aperto ferentes, el a~dexempluni aliis osten- nalioms Christi salvavit eos, qua et nos salvamur,
dentes 5» corpore nostro moriificationem Jesu, id est quia sicut nos credimus eum venisse, passum esse,
quam Jesus pro nobis suslinuil, et nobis sustinen- C resurrexisse, ita et illi crediderunt venturum, pas-
dam reliquit. Hanc in nostro coipore semper cir- surum, resurrectnrum. Tempora variata sunt, non
cumferimus, quoniam ad ejus imitationem assidue fides. Habemus enim eumdetn spiritum fidei, quem
carnem mortificamus, ut el aliis exemplum absti- habuerumviUi, sicut scriptum est in'eorum libris :
nenliae prsebeamus. Quod ideo facimus, ul et vita Credidi, propter quod loculus sum, id est perfecte
Jesu, sicut nunc mortificatio, id est ut gloriosa im- credidi. Non enim perfecte credunt qui, qucd cre-
mortalilas resurreetionis manifesletur omnibus dunt, loqui nolunt. Ad ipsam enim fidem perlinet
etiam inimicis in corporibus nostrh. Eece quomodo etiam .illud credere quod dictum est: < Qui me
circumferimus mortificationem Jesu. Quia videlicet confessus fuerit coram hominibus, confitebor et ego
nos qui per obsenationem justitiae intus vivimus, eum coram Patre meo; qui autem me negaverit
setnper tradimur in morlem, id est in pericula morlis coram bominibus, negabo eum coram angelis Dei
propter Jesum, quem praedicamus, veijios qui vivi- (Matlh. x). > Jure eigo non ait: Credidi el locutus
inus, semper tradimur in mortem, id est cum prae- sum ;,sed propter hoc dicit se locutum, quia credidit.-
serrlem vitam habeamus et vivere possimus, nun- Simul enim credidit, et quod primum loquendo
quauTrecusamus in morlem tradi propter Dominum speraret, et quia pcenam tacendo iimere nou debe-"
nostrum Jesum. Et hoc ideo, ul et vila Jesu, id est ret. Illi crediderunt, et propterea loeuti sunt. Efr
quam ipse jam liabet ex quo resurrexit/manifeste- nos credimus, propter quod et loquimur..Haec voi
tur cunctis in nostra carnc, quae nuuc est mortalis. praecipue martyrum est. Si enim lantummodo cre-
Et quia mortificalionem in nostro exteriqri homine didissent, et non loquerentur, non peterentur. Cre-
circumferimus, nec in morlem propter nomen ejus dendo apprehenderunt vitam, et loquendo invene-
tradi recusamus, ut et vitse ejus paiticipes simus, runt mortem.,Sedmortem,in qua corpttscorrupti-
ergo mors qua quotidie pro Salvatore morimur, non bile seminaretur et incorruptio meleretur. Nullo
est inulilis, sed operatur magnum quid in nobis, id melu suppliciorum omitlimus loqui ea quae credi-
est vitam perpetuae felicitatis. Sed econtrario vita mus, scienles, pro certo, quoniam qui suscilavit S'e-
qua deleclamini in terrenis, operatur in nobh, ' sum, ipse etiam nos propter confessionem ejus fidei
mortem aeternam. Irierepative boc dicitur. Nos huic mortuos susciiabit cum Jeiu, ponens in eadem gio-
iiiundo quotidie morimur, ut Deo vivamus; vos ria, et covaituet nos in illa regione vivenlium, ut
mundo vivitis, ut Deo moriamini. Mors opeiatur, id ullra non mojiamur, Alque vobiscum itps fbi conptlf
(f 16) Hic yidefur alipid deesse,
1059 HERVEI BURGIDOLENSISMONACHI l ma
iuet, ut qui unam fidem habemus, in uno regno si-- A cunque remanet, quod non remittatur. Sed quem-
mus. Nos vobiscum, non vos nobiscum, ut non in-- admodum aliud est carere febribus, aliud ab infir-
lenores, sed pares nobis silis, si volueritis. Et re-- milate quae febsibus facta est, revalescere; itemque
cle de vobis hoc asserimus. Nam omnia propter vos s aliud esl infixum tclum de c<rpore deroere, aliud
nibtriiendos facimus, id est quidquid loquimur ett vulnus quod eo faclum est, secunda cuiatione sa-
quidquid paiimur, pro salute \estra toium agimus,',' nare: ita prima cutalio esl causam removere lan-
Qt exemplo noslro \os ad similia piovocemus, et adI guoris, qttod per omnium fit indulgentiam peccato-
cauiam Dei pei'ducamus. Et ita spectant ad voss rum; secunda, ipsum sanare languorem, quod fit
omma quae lacimus, ul gratia Dei abundans in no-- paulatim proficiendo in renovalione hujus imaginis.
bW abuudei per mulios, id est per vos; et per alios3 Quse duo demonstrahtur in psalmo, ubi canitur:
longe lateque cumuletur, in aclione graliurum, ull « Qui propitiatur omnibus iniquitatibus tuis (Psal.
semper m adveisis et prosperis Deo gratias agatis,, cn), > quod fit m bantismo. Et addiiur: « Qui sanat
vti ue nobis illi gtatias rcferatis, qui per nos voliis3 omnes iniirmitates tuas (ibid.),» quod fit quotidianis
gialiam suam uifundit. Et abundet haec gratia ini profectibus, cum haec imago magis ac niagis reno-
gloriam Dei, ut ipse glorilicetur ab omnibus. Ideo) vatur. Nondum enim ex integro est renovata. Re-
cuncla faeimus, ut abundans, id est copiosum Deii B novatur autem quotidie proficiens in sanctitate. dum
muiius, quod ipse paraiiis esl omnibus dare, sed\ tiansfert amorem ajtemporalibus ad aeterna, a vr-
non.oinnes digni sunl accipere, non minuatur per• sibilihus ad intelligibilia, a carnajibus ad spiritualia,
paucos, sed abundet per mttltos in actione gratiarumi et ab islis cupiditatem frenare vel munire, atqueiiio-
Li gloriam Dei. Gloria enim Dei est, ul multi refe-• rum se chaiilale alligare diligenler insistit. Corpus
ranl illi gratias pro multitttdine largifiui doni gra-• vero tanquam homo exlerior, quanto est in hac \ita
li;r ejus. diuturnius, magis mag sque coirumpitur vel aetate,
« Propler quod non deficimus. Sed licet is, quii \el morbo, vel variisjafflictionibus, doncc veniat ad
« foris est nosler homo corrumpatur, lamen is qui ultimam, quae ab omnibus mors vocatur. Quia eigo
ii intus esf renovatur de die in diem. Id enim quod[ sancli quo exlerius deficiunt, eo interius proficiunt,
« in praesenti est momentaneum et leve tribulationisi et quo magis exterius adversa tolerant, eo veiius
< nostrse, supra modum in sublimitate aeternum ltimiue inieriusrc-oruscant, recte dicunt, quia-Iicet
« gloriae pondus operalur in nobis, non conlem- is qui foris est nosler homo corrumpatur, tamen is
« plantibus nobis quae videntur, sed quaenon viden- qui intus est, de die in diem renovatur. Et ideo
« tur. Quse euim videnlur, temporalia sunt; quae; c inqu unt, non deficimus in pressuris, quia id tribu-
c autem non videntur, aeterna sunl. > lationis nostrw, id est exiguum tribulationis quod
(
Spem beatae resurrectionis habemus, et abundan- nunc patimur, quod jes! in prwsenli, id est in hujus
lem gsatiain Dei per multos spargere ad gloriam vitae tempore, ubi nemo sine afflictionibus est, et
ipsius studemus. Propterquod non dcficimusin adver- est momentaneutn, id esl parum durans et ad tole-
sis, sed officium noslrum constanter implemus. randum leve, operalur in nobis, id est in exterioii
Non deficimus, quamvis gravia patiamur. Sed licet noslro sempiternam gloriam, et hoc supra modum,
is homo noster qui foris est expositus malis, id est id esl supra quantitatem universae tiibulal.onis.
corpus, corrumpatur pressu is, plagis, fame, siti, Par\is enim laboribus magna merces acqu.rilur,"ut
frigore, nuditate, tamen is qui intus esl, id esl pro humiliatione Ievis tribulalionis supra modnm
anima munita, ad qUam non accedit humanus furor, suhlimitas aelernsegloriae rependalur. Et ad com-
renovatur in agnitione Dei de die in diem,id est parationem aelernitatis, omne quod in praesenti vila
assidue purior efficitur per ignem tribulationis. Vel patimur, momentaneum est, licet diuturnum esse
de die in diem, id est de claritate in claritatem pro- videatur. Ideo supra modum iribulaiionis est ma-
ficiens. lnterior homo pro spirilu mentis pos.tus est, gnitudp remuneratipnis, quia si recte censeamus,
exterioraulem procorpore atque mortali vita. Non D l aeterna requies aeteruo labore fuerat emenda, sed
tamen utrumque horum simul duos homines Aposio- Deus misericorditer pro brevissimo laboie dat jeter
lus'unquairi legilur appellasse, sed unum quem Deus nam requiem, pro brevi despectione sempiternam
totumfecerit,idest et idquodinteriusest, el id quod gloriam. Ideo supra modum. Vel supra modurn,
exlerius. Sed totus iste homo, id esl interiore et exte- id est supra mensuram et comprehensionem hu-
rforesuiparle, inveteravitpropter peccatum, et poenae manae rationis, « qiiia dabilur quod oculus non
"morlalitatisaddictus est. Renovatur aulem nuncse- yidit, nec auris audivit, necin cor hominis ascen-
ciinaum interiorem hominem, ubisecundum sui Crea^ dit (Isa. LXIV; / Cor. n). > Operatur nobis in
torisimaginem reformatur. In resurrectione vero sublimitatem, id est ut sublimemur usque ad ange-
eliarii exterior percipiet ccelestis habitudinis digni- lorum celsitudinem, vel in sublimitate;, id est in
tatem. Renovatio interioris inchoatur a fide, bpnis- ccelorum, altitudine. Et contra, momentaneum ac
qiie moribus augetur, et roboratur de die in diem. leve tribulalionis operalur wternum pondus vro tri-
Won *enim nioinento uno fit ipsius conversalionis bulalione pondus glorim, ut pro momeutaneo aeter-
renovatio, sietit momenlo uno fit in baptismo pecea- num, pro levi pondus, pro tribulatione gloriam acri-
torum remissio. Neque enim vel unum quanlulum- piamus. Sine iine erit haec gloria, sine liue erit re«
10M COMMENT.IN EPISTOLAS £AULI. — IN EPIST. II AD COR." 3042
quies isfa, sine fine erit hsec laetitia, sine fine erit A catur, ut in fine parata inveriiatur. Vel domum hanc
baec remuneratio et incorruptio. Ideoque pro nihilo seternam in coelis, immortale corpus accipe, in quo
reputamus quidquid molestiarum in prsesenti saeculo resurgentes semper manebimus, cujus forma jam
toleramus, non contemplantibus, id esl non appelen- in ccelis esl in Domini corpore deelarata. Domum
tibus vel altendentibus nobis ea quw videnlur, id dico non manu factam, quia corpus animale fit ope-
est quae corporeis oculis sunt subjeela, sed ea qum ratione viri et feminse, sed corpus spiritale fiet per
videri corporaliter nequeunt. Nam hsec visibilia spiiitum sine humana operatione. Non enim roitu
cito transeunt cum tempore, invisibilia vero perma- parentum indigebimus ad resurgendum, sicut indi-
nent sine fine. Sic enim visibilia haec sunt ad invi- . guinms ad nascenduni. jEdificabilur autem domus
srbilia, quomodo iigura ad veritatem. Figura depe- Isla divinitus, quando flet quod Ezeehieh praemon-
rit, verilas permanet. Et ideo jusli gaudent exire stratum est: < Accesserunt, inquit, ossa ad ossa,
de hoc saeculo. unumquodque ad juncturam suam , et super ea
CAPUTV. nervi et carnes accesserunt, et exteula est in eis
« Scimus enim qtioniam si terrestris domus no- ctitis desuper (Ezech. xxxvn). Sicsedificabilur absque
« stra bu/us habitatlonis dissolvatur, quod aedifi- manu domus animse noslrae, quando corpus nostrum
« cationem ex Deo habemus, domum non manu- U nutu divino in integi um rcstittielur ex pulvere. Et
t factam, sed seternam in coelis. Nam et in hoc in- hahebimus domum selernam in cwlis. Nam in hoc
« gemisrimus, habitationem nostiam quse de ccelo ut habeamus eam, ingemiscimus, id esl inlus recen-
« esl, superindui cupientes, si tamen veslili et non tem semper gemitum habemus, videlicet illam dcsi-
* nudi inveniamur. Nam et qui sumus in hoc ta derantes, suspiramus el in precibus gemimus ex
« bernaculo, ingemiscimus gravati eo quod nolu- dilatione tantae quietis et gloriae. Nos dico, cupienles
« mus exspoliari, sed supervestiri ut absorbeatur superindui Itabilutionem nostram,.xjumest in cwlo, id
« quod mortale esl a \ita, Qui autem efficit nos est immortalitatis gloriam. Mors enim deileiTa.est,
« in hoc ipsum, Deus, qui dedil nobis pignus spiri- resurrectio de coeiis. Tamen hacconditionecupimus
« lus. > ' eam superindui si vestiii recepto corpore, non inve-
Non deficimus in momentaneis et leyibus tribu- niamur nudi, id est alieni a promissa glorja. Opus
lationibus, propter aeteinum gloriae pondus quod enim est ut anima corpore indula, supeiinduatur et
exspectamus. Nam sc.imusquoniam si terrestris do- gloria, quse est immulatio in elaritatem. In hoc, id
mus nostra, id est caro quae de lerra est, el procli- esl in consideralione tantae gloriae et desiderio in-
vls id terrena, et domicilium «nimae hujus habita-, gemiscimus prae djlatione, el precibusinsistirous,
lionis, in qua habitamus quandiu vivimus, dissol- C quia cupimus super innovationem animae quam jam
valur, id est destruatur pro Chtislo, scimus quod accepimus, indui nos habitationem nostram, id est
wdificationem, jd esl beatam .mansionem habemus dari nobis animae vejstem non de lerra, id est non
statim ex Deo, seilicet domum aelernam in ccelis, corruptibilem, sed de ccelo, id est incorruplibilem
non manu fabricatam. sed a. Deo praeparatam, vel et impassibilem ad inslar eoelestium; si otampn in
de temporali ,et terrena domo expulsi , in aeter- illa resurreetione vestiti corpore, non inveniamur
nam et ccelestem recipiamnr domum. Pra^dicatores nudi Chrislo, sed Chrisium induti. Illis enim solis
enim Ecclesiae postquam de corporibus transeunt, proderit immortalitas qui, cum fuerint induti cor-
nequaquam per morarum spatia, sicut antiqui pa- pore, v<st'.ti Chiislum iiivenientur, Iioc est indtir
tres, ccelestis patriae perceplione differunlur, s,ed menlo juslilise circumdali. Nec mirum si idcirco
mox, uta cainis colligatione exeunt, in ccelestisede gemimus, ouia nondum ad bealitudinem quam de->
requiescunt, sicut in hac senlentia demonstiatur, sideramus pervenire possumus. Nam etiam de hac
Non enim dicitur, habebimus domum seternam in minori re gemitum habehius, quia corpore exui,
ccelis, sed -habemus, quia videlicet protinus hahe- mur, ut illuc pervenire queamus. Et boc est nam
tur illa domus, ex qtto ista dissolvitur. Prius au- U qui sumus in hoc labernaculo, id est in hoc corpore
tem quam Redemptor noster morte sua humani quod est tabernaculum animae, ut in eo militet ad
generis poenam solveret, eos etiam qui coelesfis .tempus, Deo in via praesentis vitae, ingemiscimu%
patrise \ias sectali sunt, post rgressum carnis in - gravali sarcina carnis, et ingemiscimus eo guod no-,
ferui clausira lenuerunt, non ut poena quasi pecca- lutnus exspoliaii corpore, sed-.supervesiiri stola, imr
tores plecteret, sed ut eos in locis remofioribus mortalitatis, uf absorbeatiir quod.mortale e?t a vita^
quiescentes, quia necdum intercessio medialoris id est ut ab infirmitate ad .immortalitatem .Qtiarn
adveneral, ab ingressu rcgni reatus piimae culpse ipsum corpus sine morle transferatgr. Si fier.i pos-r
prohiberet. Nunc autem, perfecti quique mox in set, ita^vellemus fieri,immgrtales, ut jatn.veniret
regimm suscipiuniur. Domus seterna, mansio cce- ipsa immortalitas, .et modo, sicut sumus .mutaret
lestis est inter angelos, ubi vices lempoiumrnon uos, ut morlale hoe noslrum a yrta absorberetur,
inveniuntur. Supergreditur enim dislinctionem el non, per m.ortem corpus poneretur, ulinifiue, ite-
omne spatium aetatis volubile, cui semper inhaerere rum sumeretur. Quamvis tergo a malis ad ,bonft
Deo bonum est (Psal. LXXII).-Quae domus vocatur transeamus, lamen ipse transilus .aliquantulum
©dificatio, quia nunc operibus nostris bonis aedifi- amarus est propter consortium quoddam anim» «H
j(H3 . HERVEI BURGIDOLENSIS MONACHI 1044
corporis, et quamdam in his duobus familiaritatem k Iis hujus carnis oculos, quos hostis rallidus ad eon-
congliitinalionis atque compaginis. Et ideo morlis cupiscentiam aperuit, judex justus a conluilu intrr-
dirm differre conantur etiam illi qui post mortem ni sui fulgoris premit.' Quisquis enim arbitratur ht>
se beatius credunt esse victuros. Tantam vim habet mini viiam istam mortalem adhuc gerenti possr
carnis et animae dulce consortium. « Nemo enim contingere, ut dimoto atque discusso omni nubilf.
unquam carnem suam odio hahuit (Ephes. v). s pbantasiarum corporalium atque carnalium, sere-
Et propterea non vult anima, vel ad tempus ab ejus nissima incommutabilis luce veritatis potiatur, el
infirmitate discedere, quamvis eam se sine infirmi- mente penitus et con;uetudine vitse trujus alien'i'.s,
late in aelernum rrcepturam esse confidat. Et ag- illi constanter et indeclinabiliter hsereal, nequaquan.
gravamur ergo corruptibili corpore, et ipsius ag- quid quaerat intelligit. Jure ergo sumus audentes is
giavationis causam, non naluram, substanliamque depositione corporis, ut veniamus ad manifestan
corporis, sed ejus eorruptionem scientes, nolumus visionem sempiterni luminis, quia scimus quod
corpore spoliari, sed ejtts immortalitate vestiri, dum sumus in hoc corruplibili corporr, peregrina-
quod et ipsum tunc erit. Sed quia corruptibile non mur a Domino, id est extranei sumus ab illa pati ia
erit, non gravabit. Sub trrrena tunica gemimus, ad beatorum, in qua semper Deus sictili est vidrlur.
ccelestem festinamus, illam volumus accipere, istam Nam per fidem invisibilium ambulamus, id esl trn-
nolumus ponere. Ergo fiet haec injuria tanto-illi dimus ad patriam viyentium, in qua Deus apparet
vestimento ccelesti, ut venial nobis super hos pan- el non per specictn, id est non per manifeslat» divi
nos niortalitalis, et corruptionis, ul hoc.sitinferius, nitatis ejus contemplalionem. Contemplatio quippe
Illud superius; hoc iiiterius, illud exterius? Ahsit! merces est fidei, cui mercedi, per fidem corda mun-
Non ita volumus supervestiri, ut sub incorruptione dantur, sicut scriptum est: « Fide mundans corda
maneat corruptio, sed ul absorbeatur morlale a eorum (Act. xv). > Cj-edenli colligitur merilum, vi-
vila, id est ut sine aliqua laesione vita destruat in denti redditur praemium. Qtti ergo peregiinaiur el
nobis morlalilatem, ut nusquam sit in nobis aliquid per iidem ambulal, nondum est in palria, sed jam
morlale, non infra, non supra; non inlra, sed ev- est in via. Qui autem nou credit, nec in patiia esl,
tra. Nos ingemiscimus nolentes spoliari corpore, nec in via. Per fidem enim ambulamus. et non per
sed immorlale corptts habere. Sed qui efficit, id est speciem. Incipitur a flde, ul perveniatur ad speei-
qui ex toto facit et format nos in hoc ipsum ut inge- em. In corpore nuncj peregiinamur a Dotnino ela
miscamus desiderio incorruptibilis corporis, non patria nostra. Sed cuin hocperpendamus audemus,
homo est, sed Deus qui dedit nobis hujus rei im- C id esl cum audacia istud magis eligimus, ut sepa-
plendse pignus, id est donum sancti Spititus. Dedit remur a corpore et ptesentemur Domino, ut cum
nobis pignus spiritus, id esl dedit nobis Spiritum in specie divinitalis suae videamus , el apud eum
sanctum, qui est nobis pignus et certitudo immor- maneamus. Nollemus enim, si fieri posset, exspolia-
talitatis futurae. Per Spiritum enim quem deditno- ri. sed immortales fieri, et Domino praesenlari, sed
bis, faeit nos suspirare desiderio incorruptibilis cum sine exspoliatione id fieri non possit, audemus
vitse; etcertoo reddil quod banc consequemur, cu- optare exspoliari, utadDominum perveniamus, el
jus jam pignus tenemus. bonatn volunlalem habemus, id est non murmura-
« Audentes igilur semper, et scientes quOniam, mus de hoc, sed desideramus id bona \olunlaie.
« dum sumus in hoc corpore, peregrinamur a Do- Audemus, inquam, et bono animo volumus peregri-
« mino. Per fidem enim ambulamus, et non per nari, id esl removeri a corpore mugis quam hic mo-
« speciem. Audemus autem et bonam voluntatem, rari, ut et prsesentes simus ad Deum, et inhserea-
« habemus magis peregrinari a corpore, et prsesen- mus illi. Non enim satiat animam nisi incorrupli-
-« tes esse ad Dominum. Et ideo conlendimus, sive bilis gaudit vera et ccrta aeternitas. Et quia Dommo
« absentes, sive praesentes, placere illi. » cupimus assistere, ideo conlendimus, id esf omni-
Quandoquidem Deus facit nos ingemiscere desi- ® bus modis quibus possumus, corde, verbo et opere
derio immnrtalium corporum, et dedit nobis pignus conamur ilti plucere, sive nunc absentes, id esf iu
-
hujus rei Spiritum sanctum, igitur semper sumus hac vita peregiinantes, sive prwsenles, id est in pa
audentes, id est semper audemus velle corpus depo- tria manentes. Hocest, illaiiilimuroperari, per qttae
nere, ut ad supernam gloriam perveniamus. Ideo liuncetin futufb illiplaceamus. Modo contendimus,
voluntas deponendi corpus vocatur audacia, quo- quia est pugna. Sed cum absorpta fuerit mors in
niam res esl difficilis etumnibus reformidanda. Pro- victoria (I Cor. xv) nullaiam eritpugna, nullusque
pterea sumus audentes ad exuendum corpus, quia lapsus, quia uulla corruptio. Et ideo jam non con-
sumus scientes quod quandiu sutnus in corpore mor- tendemus placere, sed omnino placebimus Domino
la\i,-peregrinamur, id estremoti sumus a Domino, in regione vivorum.
quia non videmus eum, licet ipse sit ubique. -J^er < Omnes enim nos manifestari oportet ante
hoe enim exsules et peregrini sumus ab eo, quia « tribunal Christi, nit referat unusquisque pro-
longe projecti a facie conlemplalionis ejus eaecitatis « pria corporis, prout gessit, sive bonum, sive ma-
noslrae tenebras ln hac valle lacrymarum patimur. « lum. »
Adhuc enim nos antiqua nox gravat, et corruptibi- Et recte uixi praesentes, quia omnes prassentabk
1045 COMMENT. IN EPISTOLAS PAULI. — 1N EPIST. It AD COR. 1046
mur Christo judici, vel merito contendimus uf. illi A gula quse nunc faciunt limeant futurum Domini
semper placeamus, ne in judicio disphcentes dam- judicium, et desistant a pravis operibus, ne tunc
nemur. Nam otnnes nos, cujuscunque sexus vel aeta- incipiant timere, cum jam non poterunt damnatio-
tis aut conditionis sumus, oportet, idest necesse est nem evitare. Vel quia necesse est omnes manife-
manifeslari uniuscujusque cogitationes et verba et stari antetribunal Christi jttdicis, ergo scienles li-
opera. Ibi videbilur quis sit unusquisque, modo morem Domini, id ebt scienles quam timendus sit
enim parum dignoseitur. Omnia noslra patebunt Dominus in suo judicio, qui tamen subtiiiter exami-
ante tribunal, id est ante judieiariam sedem Chri- naturus est opera et cogitationes singulorum, sua-
sti, quando coram Deo judice astabimus. Pro ma- demus hominibus ut timeant etprovideant sibi, ne
£nitudine potestatis et judicis, magniludo tribunalis in judicium damnationis incurrant.-Hominibus qui-
et judicii sestimanda est. Quanlo enim major pote- dem hoc suademus, sed manifesti sumus Deo, si ali-
stas judicis, tanto major terror judicii sit necesse ter agimus(quam docemus, id est Deusnovit siest
est. Omnes omnino manifestabuntur ante tribunal in nobis quod aliis suademus, et qua intentione fa-
tanli judicis, ul unusquhque sive jttslus, sive inju- cimus istam suasionem. Deo quidem scimus nos es-
stus, ad similitudinem messorum referat, id est re- se manifestos, qui videl oceulta noslra; sed spero
portet illuc propria gesta corporis, prout gessit, id B etiam in conscientiis veslris manifestos non esse.
est sir.ut ipse unumquodque opus fecit, sive bonum, Manifesta erat puritas eorum Corinlbiis, quia neque
sive malum. Eodem modo et eadem quantitate, qua aliquando in adulatione fuerant deprehensi, neque
gessit unusquisque quodlibei opus, recifabit illud prsedicalio eorum displicueral sanctis, nec ab aliquo
judicandum ante tribunal aeterni judicis. Unttsquis- illorum quidquam, utassolet, oeculle elicere tenta-
que referet, propria corporis, id est quse gessit vel verant, ut foris simplices turbis apparerent, inlus
cogitavit dum in corpore fuit. Neque enim si quis vero dolosi essent. Ideo conscientias eorum pulsat,
maligna mente atque impia cogilatione blasphemet, ut sibimet lestes essent de veritale. Ac si aperte
et id nullis membris corporis operetur, ideo uon erit verbis aliis dicat : Licet vobis male de nobis Iocuti
reus, quia id non motu corporis gessit, cum hoc sint pesliferi homines, puto lamen quod non reci-
per illud tempus gesserit, quo gessitet corpus. Proul piat vestra conscientia de nobis aliter suspicari
gessitmente, lingua vel manu dum essel iu corpo- quam novit, nec potestis magis aliis fidem accom-
re, referet imusquisque, etiam parvuli, qui non per modare quam vobismetipsis. Et quia modo se lau-
seipsos, seti per alios gesserunt. Nam si in illa parva dare videhatur, subjungit: Non iterum nos comtnen-
aelate moriuntur, ulique judicantur secundum pro- damus vobis, id est sicut nec in prima ep'*stola nos-
C
priagesta «orporis, id est secundum ea quse gesse- ipsos vobis commendavimus, ut putastis, sic nec in
runt dum essent in corpore, quando per corda et ista nuncnos commendamus, quia per hsec quae di-
ora gestantyum crediderunt, vel non crediderunt, cirnus, laudem noslram a vobis non quaerimus; sed
quando baptizali vel non baptizali sunt, quando propter utilitatem vestram damus vobis per hsecver-
carnem Christi manducaverunt vel non manducave- ba occasionem, id est materiam gloriandi pro nobis
runt, quando ejus sanguinem biberunt, vel non bi- contra pseudoapostolos, ut gloriemini quia infe-
berunt. Secundum haecergo quae in corpore gesse- gram purae veritalis doclrinam a nobis suscepistis,
ruut, judicantur, non secundum ea quae gesturi erant et fallacem praedicalionem pseudoapostolorum rc-
si diu hic viverent. Neque huic apostolicaesententiae spuistis. Vel pro nobis, quos Deo placere nostis,
adversantur beneficia, quse pro defunctis commen- gloriemini, ul habeath occasionem gloriandi ad eos
dandis agimus. quia etiam meritum hoc sibi quis- qui in facie glorianlur, et non in corde, id est contra
que, dum in corpore viveret, comparavit, ut ci pos- pseudoapostolos, qui per nypocrisim gloriantur de
sint ista prodesse. Non enim omnibus prosunL Et specie pietatis, et non de puritate cordis. Vel in fa-
quare non prosunl omnibus, nisi propter differen- cie, id est in exterioiibus, hoc est in carnalibus
iiam \itae quam quisque gessit in corpore ? Quibus D ; observantiis gloriantur; el non in corde, id est in
autem prosunt, aut ad hoc prosunt, ut sit plena spiritualibus, quae fiunt in inleriori homine. Pseu-
remissio, aut certe ut tolerabilior fiat ipsa dam- doapostoli animos Corinlhiorum commovere vide-
natio. bantur in odium Apostoli ut ab eorum cordibus
< Scientes ergo timorem Domini, hominibus sua- fides apostolica facilius laberetur; et multi jaclahant
< demus. Deo autem manifesti sumus. Spero au- se ab aliis aposlolis didicisse qui semper cum Do-
< tem et in conscientiis vestris manifestos nos es- mino fuerant. Ideoque nunc dicit se his dare occa-
'< se. Non rterum commendamus nos vobis, sed sionem, id est rationem, per quam ipsi gloriarentur
« orcasionem damus vobis gloriandi pro nobis, ut adversus eos, quoniam aposloius erat, a quo et isti
« habeatis ad eos qui infacieglorianlur/ietnon in didicerant, sicut et a quibus illi gloriabantur se
« corde. > doctos fuisse. TaUs enim gloriatio in facie erat, non
Etquia coram Christo judice necesse est nos in corde, quia depersonis gloriabantur, non de ve-
omnes manifestari, ut recipiat unusquisque prout ritate.
gessit, ergo scienles hoc suademus Iwminibus timo- « Sive enim mente excedimus, Deo; sive sobril
rem Domini, id est suademus illis ut per sin- « sumus, yobjs. Charitas enim Christi urget MPJ,
mi HERVEI BURGIDOLENSISMONACHt 1018
« aestimantes hoc, quoniam si unus pro omnibus A tas Christi nos urget ad vos inclinari, wstimantes
< mortuus est, ergo omnes mortui sunt. Etpro om- hoc, quoniam si unus Christus morluus est pro omni-
« nibus morluus esl Chrislus, ul, et qui vivunt, jam bus ad vitam prsedeltinalis, ergo omnes parlicipa-
« non sibi vivant, sed ei qui pro ipsis mortuus est tione moilis ejus tnprtui sunt in hoc quod prius
« et resurrexit. » erant, id est secundum hoc quod veteris hominis
De nobis, inqnit, potestis gloriari, qttia quidquid memhra fuerunl.'ldeo lihenler ad eos debemus in-
aprimus, \el honor est Dei, vel utilitas proximi. Sive clinari, qui jam perjbaptismuni Christo sunt com-
enim mente excedimusomnia lemporalia ul coutem- morlui. Vel si unus Christus mortuus est pro om-
plenntr selerna, Deo id facimus, sive sobrii sumus, nibus, id est ut omnes.vivant, ergo necesse est fieri
id est ab illa menlis ebrietate ad communem sen- quia omnes mortui sunl in anima per peccatum,
sum eximus, hoc vobis fit, id est pro utilitale veslra. quorum vivificatio quaesitaest morte unius qui pec-
Excessus mentis est intentio ad superna, ita ut cato solus carebat, nec morlis animse particeps esse
quodammodo de memoria labantur infima. In hoc poterat. Et idcirco nos 1
debemus ad eos inslruendos
mentis excessu fuerontomnes sancli, quibusarcana humiliari, proquibus vivificandis Salvator usque ad
Dei mundum islum excedentia revelata sunl. De hoc morlem dignatus estiinclinari. Omnes itaque mor-
excrssu nunc dieitur : Sive mente excedimus, Deo. " lui sunt in peccalis, nemine prorsus excepto, dem-
Quod enim Apostolus mente excedebat, Deo exce- pta matre Dei, sive originalibus, sive etiam volun-
debat. Excedens enim mente omnem humanam taie addilis, vel ignorando, vel sciendo, nee faciendo
fragililatem, omnem saeculi temporalitatem, om- quod justum est. Et pro omnibus mortuis mortuus,
nia quaecunque nascendo et occidendo vanescunt est utius Christus, id est nullum hahens omnino
transeunlia, habitabat corde in quadam ineffabili peccatum,qui solus hoslia stifficiens fuitpro peccatis
contemplatione quanlum poterat, de qua dicit, omnium utqui, per remissionem peccatorum vivuni,
quol audivit ineffabilia verba quae non licet ho- jam non sibi vivant,\sed ei qui pro ipsis omnibus
mini loqui (infra xn). Ijaqtie si semper manere mortuus est propter peccata nostra, et resurrexit,
vellet in eo quod viderat, et loqui non poterat, non propter justificationem nostram, ut credentes in
levaret alios ut el ipsi videre hoc possenl. Descendit eum qui justificat impium (Rom. iv),u ex impielaur
ergo pro eorum sublevatione. Et hoc est quod ad- justificati, tanquaro ex morte vivificati, ad piitnam
dituf : Sivesobrii sumus, vobis. Quid est, sobrii su- resurrectionem quse nunc est, pertinere possimus.
mus ? Sic loquimur, ut capere possitis. Haecagebat Non ergo sibi vivat quisque, sed Christo, faciens
Apostolus, etboni rectores agere debent, qttia tunc r> , non suam, sed ipsius volunlatem, ut possil dicere :
aJ alla charitas mirabiliter surgit, cum ad se ima Vivo autem jam nonlego, vivit vero in me Christits,
proximorum misericorditer attrahit. et quo beni- et anima mea illi viyet. Hli utique, non sibi. Debet
"gnius descendit ad infima, eo valenttus recurrit ad enim vita humana in se deficere, in Chiisto profi-
summa. Sobrii, inquit, sumus vobis. Charitas enim cere, qui mortuus est, ut nos moreremur peccatis;
Christi urget nos sic agere. Nam charitas Christi, et resurrcxit, ut resurgeremus ad opera justitise. Et
quse sanctorum mentes ad superna sublevat, eas pio quid est aliud non sibi, sed illi vivant, nisi ut non
moderamine pro fraterna dilectione etiam ad humi- secundum carnem viyant in spe terrenorum et cor-
litatem condescensionis format. ltaque dicitur : Ske ruptibilium bonorum^ sed seeundum spiritum in spe
mente excedimus, Deo ; sive sobrii sumus vobis. Cha- resurrectionis, quae jam ex ipsis in Christo facla
ritas enim Christi urgel nos. Hoc est: Si ea lantum esl? (Galal. n; Psal. xxi.)
agere vellemus, et ea tantum conlemplari, quae « ttaque nos ex hoe neminem novimus secundum
mentis excessu intuemur, vobiscum non essemus, « carnem. Et si cognovimus secundum carnem
sed in supernis tauquam contemptis vobis. Et « Christum, sed nunc jam non novimus. >
quando vos ad illa superiora et interiora infirmo Suo more vitam noslram futuram, quse jam in
passu sequeremini, nisi rursus urgente nos chari- D 1 Christo capite nostro resurgente completa est, ita
fale Christi « qui cum in forma Dei esset, non rapi- spe cerla meditatur Apostolus, tanquam jam adsit
nam arbitratus esl esse se aequalem Deo, sed se- praesensque teueaturJ Quae utique vita non erit se-
metipsum exinanivit, formam servi accipiens (Phi- cundum carnem, sicut Chrisli non est secundum
lip. H) > consideraremus nos esse servos, et non carnem. Carnem hocjloco non ipsam corporis noslri
ingiati ei a quo accepimus altiora, propter eos qui subslantiam, sed corrupiionem mortalilatemqne
inliimi sunt, non contemneremus inferiora, et tem- carnis vult intelligi, 1quse tunc non erit in nohis
peraremus nos eis qui non possunt nobiscum vi- sicut jam in Chiistoluon esl. Quia, inquit, rrsur-
dere sublimia? Hoc ergo est, sive mente excedimus, rectio Christi nos resurgere fecit, itaque ex hoc tem-
Deo. llle enim videt quod videmus in mentis exces- pore resurrectionis neminem eorum pro quibus
su, ille solus revelat secreta sua. Vobis autem pro- Christus morluus est et resurrextt, et qui jam non
ficit quando sobrii sumus, id est quando ab illo sibi vivunt, sed illi, Inovimus secundum carnem, id
menlis excessu qui mentem ipsam debriat et a est secundum carnis corruptionem propter sperc
sensu temporalium immutat, ad communem sensum futurae immortahlatis, in cujusexspectationevivunt,
drscendimus, ut a vobis intelligi possimus. Chari- quae in Christo jam ilon .spes, sed res est. Et si ce-
1049 COMMENT.IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. II AD COR. 1050
gnovimus Christum secundum carnem, id est secun- •. homiuis opera. Ad veterem quippe hominem perti-
dum carnis mortalitatem, cum adhuc morilurus net, prsesentem mundum quaerere, transiloria ex
esset, sed, id est tamen jam non novimus, quia illud concupiscenlia amare, mentem in superbiam eri-
eis mortale jam induit immortalitatem. Noveramus gere, patienliam non habere, ex dolore malitise de
ergo Christum secundum carnein, id est secundum proximi Isesione cogilare, sua indigenlibus non
carnis morlalitatem anlequam resurgeret, sed nunc' dare, ad multiplicandum aliena quaerere, nullum
jam non novimus, quia « resurgens a mortuis jam pure propter Deum diligere, inimicitias inimicis
non moritur, mors illi ultra non dominabilur reddere, de afflictione proximi gaudere. Cuncta hsec
(Rom. vi). >Nam sfChristus secundum haereticos vetusti sunt hominis, quae videlicet trahimus de ra-
ideo non habuit carnem, quia dixit Apostolus nunc dice corruptionis. Sed qui jam ista exsuperat, et ad
jam non nosse Christum secundum carnem, nec illi praecepta Dominica mentem in benignitate commu-
habuerunt carnem, de quibus praemisit; ilaquenos lat de hoc recte dicitur, quia vetera transierunt, et
amodo neminem novimus secundum carnem. Sed ecce facta sunt omnia nova. Tunc enim in nostris
quia illoium secum vitam futuram, ut diximus, mentibus nova fiunt, cum a nobis vetusti hominis
lanquam praesenlem meditabatur, quLresurgentes vilia transierunt. Dixi quia in Christo nova creatura
commutabunlur, amodo, inquil, neminem novimus B 1 ef facta sint omnia nova. Sed tamen ex Deo Patre
secundura carnem, id est tam certam spem tenemus sunt omnia hsec nova, quae vel in moribus, vel in
futurae noslrae incorruptionis et immortalitatis, ut spe, vel in re consislunt. Ex Patre sunt omnia, quae
amodo jam in ipsa notitia gaudeamus. per Christum vel in Christo habemus, quia et ipse
« Si qua ergo in Christo nova creatura, vetera Christus ex Patre est. Nihil novitatis est nobis, sed
« transierunt, ecce facta suntomnia nova (Apoc.xxi). omnia sunt ex Deo, qui ex antiquis inimicis recon-
« Omnia aulem ex Deo, qui nos reconciliavit sibi ciliavit nos sibi per Christum medialorem. Qttia enim
« per Chrislum, et dedit nobis minislerium recon- creatura humana peccaverat in Deum, nec pcenite-
« cilialionis. Quoniam quidem Deus erat in Chri- bat ut reverteretur ad eum, Deus opus suum nolens
« slo, muudum reconcilians sibi, non repulans illis perire, misit Filium suum, per quem prsedicata re-
« delicta ipsorum, et posuit in nobis verbum recon- missione peccatorum, reconciliaret sibi per ipsttm,
« ciliationis. Pro Chrislo ergo legalione fungimur, per quem eos creaverat. Per Christum nos reconci-
« tanquam Deo exhortante per nos. Obsecramus liavit sibi, et dedit nobis ministerium reconciliaiionis,
« proChrislo reconciliaiuini Deo. Eum, qui non no- id esl injunxit nobis legationem, ul per orbem di-
« veiat peccatum, pro nobis peccatum fecil, ut nos scurrentes, ministraremus ubique doclrinam Evau -
i efficeremurjuslitia Dei in ipso. > ^Cvgelii, per cujus observanliam omnes Deo reconciiia-
Et quia Christus jam non est secundum carnem, rentur, et in amicitiam revocarentur. Vere per
nec aliquis eorum qui ei vivit, ergo si qua nova ipsum el per nos dedit hominibus reconciliationem.
creatura, noc est si quis innovatur, esse potest in Quoniam in Chrislo quidem erat ipse Deus recenci-
. Christo, nunc patet quod vetera corruptionis trans- lians sibi mundum, el in nobis posuil verbum recon-
ieruut, et ecce facla sunl omnia nova immortalita- ciliationis. Deus erat in Chrislo, qui ait: « Pater in
tis. Qupniam omnes in Chrislo, etsi noudum re, me mauens, ipse facit opera (Joan. xiv). > Pater
jam lameti spe immortales sumus, vetera transie- enim est in Filio, quia una est eorum substautia.
runt, et facta sunt omnia nova. Omnis ergo nova Deus ergo eral in Christo convetsante inter homi-
creatura, id est populus innovalus per fidem, ut ha- nes reconcilians sibi mundum, id est homines de
beat inlerim in re, quod in spe postea perficiatur, mundo, pro quibus ipse Christus ait: « Ut mundus
in Christo habet jam quod jn se sperat; itaque nunc credat quia tu me misisli (Joan. xviij. > Mundus
vetera transierunt secundum spem, quia modo jain enim in hoc Ioco non ille intelligitur, qui tolus in
non est leinuus Veteris Testamenti, quo temporale maligno positus est, sed ille pro quo misit Deus Fi-
atque caruale regnum exspectetur a Deo; et facta D \ lium suum (I Joan. v), ut salvetur mundus per
sunt omnia nova secundum eamdem spem, ut re- ipsum (Joan. m), id est Ecclesia per mundi latitu-
gnum roelorum, ubi nulla erit mors alque corruptio, dinem fundala. Hunc mundum sihi Deus reconci-
pioinissum^teueamus. In resurrectione aulem mor- liavit hoc modo videlicel non reputans illis delicia
tuorum non jam secundum spem, sed secundum ipsorum, utpro his puniret illos, sed lam ongii alia
rem; et vetera transibunt, cum inimica novissima quam actualia dimisil omnia in baplismo. In Clni-
destruetur mors; et fient omnia nova, cum corru- sto quidem eral per naturam, sed in nobis per gra-
plibile hoc induerit incorruptionem, et morlalehoc, tiam, quia posuit in nobis. id est in interiori no=tio
immorlalitatem. Quod jam in Christo factum est, verbum, id est praedicalionem reconciliationis. Hoc
quem secundum rem jam noverat Apostolus, nonL est, per Spiritum sanclum illumiiiavit corda noslra,
secundum carnem. Eorum Yero pro quibus mortuusi et docuit quibus rationibus ei possemus homines re-
est et resurrexil, nondum secundum rem, sed se- conciliare, convertendo eos ad fidem et poenitenti?m
cundum spem ncminem noverat secundum carnem., et ad bonam operalionem. Et quandoquidem post
Sed el moraliter vetera, id est veteris homiuis vitiat Chrislum posuit nos reconciliatores, ergo pro Chri-
tsansierunt, et facta sunt omnia nova, id est novii sto, id est vice Christi fungimuTlegatione Dei. Chri-
1051 HERVEI BURGIDOLENSISMONACHI 1052
slus enim proprie fuit legatus Patris, sed nos pro A ergo peccatum, ut nos juslitia, 'nec noslra, sed
eo fungimur legatione, ut vice ejus praedicemus re- Dei; nec in nobis, sed in ipso, sicut ipse pecca-
concilialionem genlibus. Legatione Dri ad vos fun- tum non suum, sed nostrum; nec in se, sed irt
gimur, tanquam Deo vos ad reconciliationem exhor- nobis constitutum similitudine carnis peccati, in
tanle per nos. Ipse enim in nobis loquitur, et verba qua crucifixus est. Haec est illa justitia Dei, non
ejus sunt ea quae ex ore nostro processerunt, ideo- qua ipse justus est, sed qua nos ab eo justificali
que libenter nobis oblemperare debetis. Et quia sumus. Ut efficeremur, inquit, non solum justi,
vice Christi sumus directi, o6secromus pro Chri- sed etiam justilia, id est ut per nos alii fiant ju-
slo, id est lanquam vos Christus obseeret, re- sti. - Efficeremur justitia Dei in ipso, id est in
concitiamini Deo. Obsecramus vos, id est per ejus corpore, quod esl Ecclesia, cui ipse est ca-
omnia sacra adjuramus, ut reconciliemini Deo put (Colos. i).
per pcenitentiam, cui per peccatum estis inimici. CAPUT VI.
Nemo enim reconciliatur nisi ex inimicitiis, et « Adjuvantes autem exhortamur ne in vacuum
irihil inter Deum et homines facit inimicitias nisi « gratiam Dei recipialis. Ait enim : Tempore ac-
peccalum. Plerumque autem homo qui alteriho- « cepto exaudivi te, Iet in die salutis adjuvi te
mini irascitur, discordanti sibi reconciliari appe- H « (Isa. XLIX).Ecce nunc tempus acceptabile, ecce
tit, sed ire ad satisfaciendum prior erubescit. i nunc dies salutis. »1
Pensemus facta veritalis, ut vidramus quo jaceat Deus per Christum pro peccatis nostris immo-
nostrae pravitas actionis. Ecce inter nos et Deum latum reconciliat vos sibi. Sed nos adjuvamus
discordiam peccando fecimus, et tamen ad nos xipus reconciliationis hujus. Dei eniin sumusad-
Deus suos legatos prior misit, ut nos ipsi, qui jutores. Nos minislerio praedicationis nosirse ad-
peccavimus, ad pacem Dei rogali veniamus. Eru- juvantes beneficium divinae opsarationis, exlwrta-
bescal ergo humana superbia. Confundatur quis- mur vos ne in vacuum gratiam Dei recipialh, quam
que si non satisfacial proximo, qu.mdo post cul- vobis offert. Gratia Dei est remissio peccatorum.
pam nostram, ut ei reconciliari deheamus, etipse Quam in vacuum recipit, quisquis in bonis operi-
qui offensus est, legalis intervenientibus, obsecrat bus se postea non exercei. Gratia Dei est facttl-
Deus. Quomodo autem ei reconciliaremur, nisi tas bene concessa divinitus homini, de qua dici-
deleretur peccatum, quod inter nos et ipsum erat, tur : « Sine me niliiij potestis facere (Joan. xv). >
et nos ab eo separabal ? Proinde cum dixisset Quam in vacuum recipit, qui cum Dei gratta non
Apostolus, obseeramus pro Christo, reconciliamini laborat, nec adjungii studium suum, ut possit Dei
Deo, quasi diceremus quomodo poterimus recon- G praecepta ipso adjutore implere. In vacuuro, id
ciliaii Deo, subjunxit : Eum, qui non noverat pec- esf in hoc ut sit eis res vacua, reeipit hanc gra-
calum, id est Christum qui non noverat peccatum " tiam, qui bonis operibus eam implere non sat-
per experienliam, licet nosset illud per sapien- agit. Sed nos bene cum auxilio gratiae agendum
tiam, fecit pro nobis Deus Palor peccalum, id est vos exhortamur ne per desidiam vestram in va-
sacrificium pro peccato. Bene ergo possumus ei cuum eam recepisse inveniamini. Et hoc facimus,
reconciliari, qui sanguine Christi sui delet omne ut dictum est, adjuvantes opus coelestis gratiae et
peccalum noslrum, si nos illud pcenitendo dam- reconciliationis, vel adjuvantes vosipsos nostris
iiemus. Qui videlicet Chrislus peecatutn non no- merilis el orationibus atque sermonibus. Sive
vil, quia nunquam peccati delectationem sensit. ita : Nos praedictis causis et rationihus vos adju-
Sed per sapientiam qua ipse peccatum damnat, vantes, id est ad reconciliationem provocantes, ev-
novit ipse peccalum, id est novit hoc esse ma- hortamur ne in \aeuum gratiam Dei recipiatis,
lum, non ergo fecit ipse peccatum, sed eum Deus id est ne falsis apostolis credentes, ita recipiatis et
pro nobis peccatum fecit, hoc est, ut dixi, sacri- intelligatis baptismum etfidem, quam suscepislis,
ficium pro peccato. ln lege enim peccata voca- U ut eat in vacuum, id est iranseat vobis in rem
bantur, sacrificia qusepro peccatis offerebantur. Et vacuam el omni plenitudine utilitatis privatam.
eodem modo locutionis appellatur nunc Christus Illi enim qui putant solam fidrm Christi sine
peccatum, quia pro peccato est oblatus. Similr- carnali, observantia Iegis non sufticere ad jusli-
tudo etiam carnis peecati, in qua venit, dicta est • tiam et salulem aetemarn, gratiam Dei, id est fi-
percutum. < Misit, inquit, Deus Filium suum in dem ipsam intelligunt quasi rem vacuam, id est
similitudine carnis peccati, et de peccato damna- non refertam innocentia et omnium virtutum per-
vit peccatum in carne (Rom. vin),'» id est de si- fectione. Et sicut hanc fidei gratiam putant va-
militudine carnis peccati, quse ipsius erat, damna- cuam, sic fit eis vacua,quia per eam nec remis-
vit peecatum in carne peccati, quaenostra est. Eum sionem peccatorum, nec aliquam gratiam conse-
itaque qui non noverat peccatum, id esl Chri- quuntur. Sed voseamnoliterecipere sic.nolite sic de
slum, pro nobis peccatnm fecit Deus, cui reconci- easentire, ut vobis eat in vacuum,id estutfial omni
tiandi sumus, id cst sacrificium pro peccatis, per commodo vestro vacua. Vere non debetis eam putare
q 'od reconciliari valeremus. Ideo feoit eum pec- vacuam necvobisfacere vaeuam, quia nonest vacua,
ealum, ul nos elficeremur iuslitia Dei in ipso. ipse sed bonisoperibusreferta.Nam ipse I)eus qui gratiam
10S3 COMMENT.IN EPISTOLAS PAULI. — 1N EPIST. II AD COR. iOU
istam humano generi offert, ait in Isaia (cap. XLIX):A . recipiatis, et exhortamur ut nemini sitis dantes ul-
Tempore accepto, id est tempore quod est mihi vel lam offensionem. Cavete ne malo exemplo vestio
hominibus acceplum, exaudivi te orantem pro seu verbo pravo delis alieui fratrum ullam offen-
peccatis tuis. Non est ergo -vaeua haec gratia, in sionem, id est ne faciatis eum offendere, ut cadat
cujus tempore Deus orantes exaudit. Quod tem- per vos in peccatum; ne sitis ei offendiculum, ul
pus est hominibus gratum, et cum omni amplexu exemplo pravitatis vestrae offendat corruens in ue-
cordis acceptum. Plus enim est acceptum quam quiliam, vel ne offendatis eum, id est ne conturbe-
acceptabile, quoniam acceplabile dicitur, quod esl tis et irasci faciatis eum. Idcirco videte ne male
habile ut recipiatur; aeceptum vero, quod jam vivendo vel loquendo prseparrtis offensionem ulli
meniis devotione receptum Jest. El postquam hoc proximorum, ne propter vos vituperetur minhierium
tempus tibi fuerit acceptum, id esl postquam hoc nostrae praidicationis, qui vos docuimus qualiter
susceperis, exaudit Deus preces tuas, quas tem- agere debeatis. Qui enim vos male agere viderint,
pore legis non exaudiebat. Tempore, inquit, ac- putahunt nos ita doeuisse, el incipierrt nostram
cepto, id est tempore gratiae, quod- accepisti ve- doctrinam vituperarei Non detis, inquam, ulli
niens ad fidem, exaudivi le deprecantem „pro re- offensionem, sed potius exhibeamus nosmetipsos in
missione culparum luarum, et in die salulis, "' omnibus et vos sicut Dei mhiislros. Ut melius ex-
id est in hoe eodem tempore gratiae, quo vera sa- hortetur eos, conjungit se illis, ac velut seipsum
lus de ccelo ad homines venit, et lux fidei, atque admonet, quia infirmitalem illorum' quasi suam
justilise tenebras infidelitatis atque peccatorum sestimat; et si profccerinl, profectus illorum ipsius
effugavit, adjuvi le de assecutione virtutum. Lex erit. Exhibeamus, inquit, id est offeramus Deo,
aulem non adjuvabat, sed^ lantum prsecipiebat. nosmetipsos, id est me et vos. Ut ergo unusquis-
Sub-gralia vero Deus nos, inquit, adjuvat, ut que seipsum exhibeat, exhibeamus, id est offe-
bona quae praecipit facere valeamus. Nam ideo ramus et demonstremus nos in omnibus sicut Dei
adjrivi le, quia ipse liberum in nobis arbitrium rainistros. Ac si dicat : Non vos admoneo til om-
restituit, et ex libero arbilrio nostrt laboramus, nes sitis apostoli, vel ministerium praedicationis
et divina gralia adjuvante potenles efllcimur, sine assumalis, sed ut sitis sicut ministri Dei, id est
qua nihil facere possemus. Hoc Deus Ecclesise de in omnibus ministros divinae prsedicationis imi-
gentibus per prophetam dixit : Tempore accepto ex- lemini, ut similitudo religiosae conversationis eo-
audivi te, cl in die salulis adjuvi te, hbc eidem Ec- rum exprimatur in vobi*. Et si non omnes sumus
clesiae de gentibus convorsae replicat nunc Aposto- P ( ministri, omnes tamen ^sicut ministros Dei nosip-
ius, et exponendo subjungit: Ecce, id esl non ultra sns exhibeamus, ut, sicut illi vivunt, ita et nos
d^ffertur illud tempus, sed nunc praesentialiter est vivamus. Et hoc faciamus in palientia, quae sit
lempus acceplabile, qiiod omnes gratanter accipere multa, id est sustinens mulla, et neque murmu-
ut et ipsi fiant Deo acceplabiles; et ecce rans contra Deum, neque indignans conlra homi-
' rJebent,
nunc praesentialiter est dies salutis, id est Iucidum nem qui mala inlulerit. Hsec ita generaliter omni-
tempus gratiae, in quo per bona opera poss.nt ho- busdieuntur Chrislianis. Specialiler vero mini-
mines aeternam -promereri salutem. Ex qtto enim stris evangelicaepraedicationis hoc modo possunt
Salvator in carne apparuit, semper est acceptabile dici : Nos qui alios exhortamur ne in vacuum
tempus, et dies salutis usque ad finem saeculi. Uni- gratiam Dei recipiant, ita conversalionem noslram
cnique tamen finilur hoc lempus in hoia obitus eauta circuraspeclione custodiamus, ut nemini
sui. Dies enim salutis per Christi gratiam est vita simus dantes ullam offensionem, id est nosipsi
praesens, quoniam apta est ad bene operandum; et faciamus quae aliis facienda «uademus ; non fa-
concludenlur nocte judicii, in qua nemo potertt ciamus quae prohibemus, ne si aliter docere et
operari. Et ideo adesse lempus dicit Apostolus, aliter facere visi fuerimus,,exemplo noslro cseteros
quo possiut ad indulgentiara proficere peccatores; D ] offendere faciamus. Infirmus enim quisque plus
diem adesse dicit, quo morbis mortalibns ani- attendif facta praelali sui quam verba, et putat
marum possit adhiberi medicina salulis. Se- sibi licere quidquid illum videiit agere. El ila
quitur : praelatus qui male vivit, licet bene doceat, offrn-
« Nemini dantes ullam offensionem, ut non vi- sionem subdilis parat. Nemini ergo simus dantes
t tuperetur ministerium nostrum (I Cor. rv). Sed ullam offensionem, ul non vituperetur minisierium
« in omnibus exhibeamus nosmetipsos sieut Dei - noslrum. Viiuperabitur enim, et linguis obtre-
« ministros, in multa patientia, in tribulationibus, ctantium lacerabitur, non si fecerimus mala solum
< in necessitatibus, in angustiis, in plagis, in car- quse improbamus, sed etiam si non fecerimus
« ceribus, in seditionibus, in laborihus, in vigiliis, - bona quae docemus. Neminem offendamus, sed in
« in jejuniis, in castitate, in scientia, in longani- omnibus verbis et actibus nostris exhibeamus nos-
« mitate, in_ suavitate, in Spiritu sancto, in-cha- metipsos sicut decet Dei minislros, id est ut ex
« ritate non ficta, in verbo ventatis, in virtute operibus nostris homines Deum glorificent, et nos
< Dei. > inlus Deo placeamus. Et id faciamus in mulla pa-
Exhorlati sumus vos ne in vacuum gratiam Dei tientia, per quam et indisciplinatos mores fratrum
1035 HERVEt BURGIDOLENSISMONACHI 1038
tolerando paulalim corrigamus, et infidelium per- A h. ducebatur pjus convei satto, qui nunc secum horlalur
secutiones fortiter sustineamus. Nam subsequenter ministros Evangelii etomnesChristiservos, ui t.ilitrr
ostenditur per partes, quam multa debeat esse ista vivere studeant. Ferveris enim Dei amor facile tole
patientia. Nec solum ministris, id est pwelatis rafomnes adversitatesjetassequituromnes virluies.
Ecclesiae jubenlur isla, sed et subjectis, ut prsemi- Adhuc autem subjungit Apostolus in admonilione:
simus, qui similes in moribus debent esse bonis « Per arma jiislittae a dexlris et a sinistris, prr
mtnistris. Multam, inquit, patienliam habeamus in < gloriam el ignobilitatem, per infaraiam el bonam
tribulationibus, id est in pressuris et vexationibus, « famam, ut seduclorps, et veraces : sicut qui ignoti
quae nobis inferentur a pravis hominibus, in neces- « etcognili;quasi morieiiles,eleceevjvimus:uicasti-
sitatibus, id est in egestatibus cibi vel potus vel in- « gali, et non mortificati; quasi ti'isles,sempei' autem
dumenti; in angustiis, id est in solliciludinibus et « gaudentes; sicutegentes, mullosautemlocuplelan-
curis animi, atque timore poenarum, unde mens « tes; tanquam nihil habentes, el omnia possidenles.»
angustiatur ; in plagis, id est in verberibus sicut est Exhibeamus, inquit, nosipsos ut Dei ministros
virgarum csesio; in carceribus, id est in tenebrosis per arma justiliw, quibus regnum peccati debelle-
et fetentibus Iocis reclusi; in sediiionibus, id est in mus, id est per virtutes vitiis contrarias, ut humi-
commotionibus populi contra nos. Si populus contra B litas dejiciat superbiam, largitas exstirpet avariliam,
nos insurgaf, et cum quodam tumultu conetur nos benevolenlia invidiam, et sic cseterae virtuies de-
a bono opere revocare, nos patienter feramus, et a struanl opposita sibi vitia. Virtutes enim sunt arma
bono non separemur. Sed et in laboribus babeamus justitiae, quibus muniri debemus a dextris et a sini-
patientiam, id est si pravi homines longis itineribus stris, id est a parle prosperorum et a parle adverso-
aut gravibus operibus nos laborare cogunt, vel si rum, ut, contra prospera et adversa virtutum armis
labore manuum nostiarum nobis victum quaesieri- semper muniti, nec prosperis elevemur, nec adver-
mus. Et in vigilih, id est si necesse fuerit nos vigi- sis perturbemur, nec blandis ad voluplatem demul-
lare, ut per noctem operemur unde vivamus, vel iu ceamur, nec asperis ad desperationem premamur.
vigiliis ad psallendum et orandum. Atque injejuniis, Et auditequsesiiil dexlra et sinistra, id est prnspera
qtiaj vel sponte fat imus, vel indigentia farere co» et adversa. Per gloriam el ignobilitalem, etc, usque,
egeiit, aut quaelibet necessitas. In his omnibus pa- Tanquam nihil habenles, et omnia possidenles. Dexlra
tienliam teneamus, el nos ut Dei ministros exhi- enim justorum sunt gloria, bona fama, et quod
beamus. Ministri enim sunt, quicunque bene ope- veraces sunt, quod cognoscuntur, quod vivunt,
rantur, quia Deo ministrant, id est deserviunt. r< , quod non mortificailur, quod gaudent, quod
Excepto igitur praed cationis officioet altaris mini- multos ditant, quod omnia possident. Sinistra vero,
sterio, omnes agnoscamus nos esse Dei minislros, quod ignobiles et mfames haDenlur, quod sedu-
ut tanti Domini famulos, exhibeamus nos idoneos ctores pulantur, quod ignoranlur, quod moriuntur,
in casiilale mentis et corporis, et in scienlia, ne, quod casliganlur, quod contrislantur, quod egent,
fatuis virginibus similes, amittamus per impru- quod nihil habere videntur. Sed milites Christi per
denliam meritum castitatis (Matth. xxv). Ha- arma justitiae a dextris et a sinistris muniti debent
beamus ergo scienliam Scripturarum, vel scien- incedere, ut, hinc el inde diabolum expugnantes, et
liam qua prudenter agere bona sciamus et mala in prosperis timeant, et in adversis conlidant. Exhi-
resptieie. Et ut ministros Dei nos exhibeamus in beamus ergo nos ut Dei ministros per gloriam et
longanimitate, id est in longa animi exspectatione, ignobilitatem, id est quando in gloria et veneralione
qua patienter usque in finem perseveremus, adversa apud homines erimus, non inde extollamur; et
prjssentis vilae ferendo el gaudia sequentis vitse spe- quando nos judicabunt esse ignobiles atque con-
rando. El in suavitate, ne per rancorem animi efli- templibiles, non inde, frangamur. Eodem modo aga-
ciamur illis asperi, a quibus Ionganimiter mala mus per infamiam et bonam famam, id est si falso
toleramus, sed per dulcedinem menlis simus illis D 1 infamamur de aliquo crimine, vel si bonam famam
suaves et blandi, ut nec verbo nec opere noslro illis habemus de religiosa conversatione, utrumque per
vrl aliis generemus asperitatem amaritudinis. Et in patientiam aequanimiler ducamus, ut nos nec detra-
Sphiiu sancto, utomnia benigneelsincere faciamus, hentes dejiciant, nec laudanles extoliant, quia eon-
situt Spiritus sanctus docet. Et in charitate non ficta lingit nonnunquam utrosque mentiri Ilem exhibea-
nt affoctum dileclionis non tanlum in vultu et verbo, mus nos ut seductores et veraces, id est ad viam
si>dctiam in corde habeamus, ne simus de illis,, veritalis adducamus pos qui errant, ut ca-teri qui in
< Qui loquuntur pacem cum proximo suo, malai errore perseverant, Ijudicent nos esse seduciorrs,
auiem in cordibus eorum (Psal. xxvn). » Atque ini cum simus veraces. !si enim seducere, aliunde ali-
verbo veritaiis praedicando vel loquendo, ut habeatt quem ad aliud persuadendo ducere est, quaerendum
- bonus sedu-
puram verilatem sine falsitalis admistione vel prae- est unde et quo. Si a malo ad bonum,
dicaiio nostra vel locutio. Et in virlute Dei ul nonL ctor est, unde el Jeremias ait: « Seduxisti me, Do«
nostris viribus, sed dono virtutis divinse credamus> mine, et seductus sum (Jer. xx). Si aulem q.uis
non posse quidquid boni poferimus agere. Omniai aliquem seducendo ducat a bono ad malum, malus
hsec tn Apostolo maxime praafulgebant, et in talibus seductor est. In tianc ergo partem, qua seducuntur
40K7 COMMENT. IN EPISTOLAS PAULI. — INEPIST. II AD~CORr 1058
homines a malo ad bonum, utinam omnes seduclores A J\ erant omnia possidentes, quod cum essent principes,
ct vecemur et simus. Sed infideles aut quilibet er- Ecclesiarum, habebant potestatem sumendi ex rebus
rantes vocabunt nos malos seduclores, si quos pote- subjeclorumquaecunquesibiforentnecessaria()l/«»/i.
rimus, ex sociis eorum ad fidem et religiosam con- x; Marc. vi; Luc. ix). Nolandum autem quia in
versationem attraxenmus. Erimus enim veraces et his quae sunt adversa, diclum esl, quasi, ut, sicut,
\era docentes, sed illi pulabunt nos esse fallaces, et tanquam; in his vero quse sunl prospera, non est
falsitate alios seducenles. Nos dico apud alios habiti dictum. Ail enim : Quasi trisies, semper auletn gau-
'sicui qui sunt a Deo iguoti, id est reprobati, et apud dentes, etc. Tristitia nostra habet, quasi; gaudium
alios a Deo cogniti, id est approbati. Vel ila sumus autem nostrum non habet quasi; quia spes qua
sicut illi qui sunt ignoti, quia infideles et superbi gaudemus, certa est. Tristitia vero nostra quasi,
nou-^dignanturnos aspicere et agnoscere, vel agnitos habet, quia in somuiis transil. Qui somnium judi-
abjiciunt, et lamen fideles et religiosi nos agno- cat, addit quasi. Quasi sedebam, quasi loquebar,
scunt. Et tormentis sumus quasi morientes, quia quasi prandebam, quasi equitabam, quasi disputa-
tandiu torquemur ab impiis donec credamur esse bam. Totum quasi, quia ciun evigilaverit, non inve-
mortui, et ecce Deo liberante vivimus, quoniam eri- nit quod videbat. Quasi thesaurum inveneram,
pimur a morte et restituimur vitae. Sumus enim ut B I dicit mendicus. Si quasi non esset, mendicus non
casiigati quia infideles putant se nos duris verberibus esset. Sed quia quasi erat, mendicus est. Itaque
ac minis casligasse, ne ulterius novam religionem qui nunc ad laelitias saeculares oculos
aperiunt, et
praedieemus; et non sumus mortificaii, quia nec corda claudunt, transit quasi eoruni, et venit verum
corporis nec animse necem ab illis pertulimus. Cor- ipsorum, quasi ipsoi-um, felicitas est saeculi;,verum
jius enim nostrum adhuc \ivit, anima quoque vitam ipsorum poena est. Nostrum autem quasi trislitia
non amisit, quia infidelibus non cessit, ut a praedi- est, gaudium non est quasi. Non enim ait Aposto-
catione vel confessione veritatis sileret. Etsi^multi lus, quasi gaudentes, semper autem tristaules; aut
martyres occiduntur, Ecclesia tamen non moritur. quasi tristes, et qttasi gaudentes; sed ait, quasi
Atque electi Dei dum super se exterius rapli in tristes, semper autem gaudentes, et item: Sicut
altum anlmum figunt, quseque in hac vita patiun- egentes et ibi est sicut vel quasi. Multos autem
tur, quasi longe infra labentia a se aliena aspiciunt, dilantes, hic non est quasi vel sicut. Nihil habebat
et (ut ita dixerim) dum menle extra carnem fieri Apostolus, omnia sua dimiserat, divitias nullas
decertant, pene ipsa quae tolerant, ignorant. Haeci possidebat, tamen addidit: Tanquam niliil habentes,
autem dese suique similibus itaioquitur Apostolus, et ipsum enim nilril habere Apostoli, quasi nihil
ut omnes fideles ad ea toleranda vel agenda exhor- . " habere erat. Et omnia possidentes, ibi non dixit
tetur. Ac si discipulis dicat: Nos. qui magistri su- quasi. Quia quasi egebat, non aulem quasi, sea
mus, ita vivimus; vos autem qui nos im.lari debetis, vere multos ditabat. Nam et sanctis qui erant in
cxemplum nostrae conversationis insequimini. Qui Jerusalem, victumministiabat. Quasinihil habebat;
et adjungil: quasi tristes, subaudi, foris apparemus, non autem quasi, sed omnia possidebat. Ilaque in
propter molestias tribulationum quas patimur, sed his quse existimantur adversa, quae superius per
semper sumus gaudenfes intus piopler spem futuras, ignobilitalem et infamiam praesignavit, quaeque a
remunerationis. Non solum enim non contristamur sinistris esse descripsit, addidit quasi, vel sicut,
in adversis, sed etiam gaudemus, et hoc semper. Et; aut tanquam, In his vero quse prospera reputantur,
sumus sicul egentes, quia nihil in prsesenti sseeuloi et dexlrse partes appellanlur, quaeque vocabulo gra-
videmur babere, sed tamen mullos sumus locupte- tiae et bonae famaepraemonstravit, non apposuil quasi
tanles, quia spiritales divilias largimur credentibus. vel aliquid lale. In prosperis enim vel dextris est
Sumus enim tanquam petiitus nihil habentes, quiaL vetitas, in adversis autem et sinistris umbra vel
niliit proprjum carnaliter habemus, etiam om.iia^ similitudo, non ipsa res. Qtiaeautrm a dexlris de-
possidemus, id^est non solum pecunias, sed etiam U | sctipsil, sunt arma dextra justorum. Illa etiam quae
ipsos pecuniarum dominos, qui se nobis tradunt, et; a sinistris denotavit, sinislra sunt arma^ eorum.
res suas aJ pedes nostros ponunt. Similiter et vos, Efficiuntur enim viro peifeeto arma justitiae,
licet in ad\ersis quasi tn»tes appareatis, seroper si haec illata sibi magnanimiter sustinuerit, quia
la . en per spein inlus gaudele. Et si habelis divilias, per haec dimicans, et istis ipss qujbus impugnari
estote quasi egentes, quamvis non sitis egentes, idI putatur adversis, tanquam ariins utendo, eisque
est in spiritu pauperes estote, -sed nmlios eleemo-. velul arcu et gladio, scutoque validissimo contra
synarum vestrarum beneficiis locuplelare curate. illos qui haec ingerunt, munilus, profectum suae
Estote tanquam nihil habenles, id est mentis despeclui patientise et virlulis acquiret, et glor qsum constan-
cuncla quae habetis pro niltilo ducenres, et tali cogi-. tiae triumphum, nec adversis dejeetus, ner prosperis
tatione silis -omnia vestra possidentes quia lunc: elatus, nec ad laevam trislibus impulsus, nec ad >
mens vestra per haee non lenebilui' iu imts. Sed etI, .dextei am laetis molus, sed in medio per viam rectam
quiiibet sancli pauperes omnia possident, eliami indeclinabiliter gradiens.
lempoialia, quoniam nihil deest limenlibus Deum. « Os nosfrum patet ad vos, o Corintbii, cor no-
Aposloli vero cum niliil habere videreutur, in hoes < strum diiatatum esl. Nou angustiamiui »e uoln^
,ftK0 HERVEI BURGIDOLENSISMONACHI ! 1060
« angustiamini autem in.visceribus vestris. Eamdem A \ majoia ips.us dona capiatis. Dilatamini per amo-
« aulem habentes remuneratiopem, tanquam filiis rem jtislitiae, ut copiani vittutum capiatis in lalitu-
« d.co, dilatainini et vos. Nolite duceie jugum rum diue mentis vestiae. Vos dico habentes in futuro
« inlidelibus. Quae enim paii;cipalio justitiae cum eamdetn remunerationetn quam ego, si nunc ita di-
« iniquitate? aut quae socielas luci ad lenebras? latali fueritis ut ego, dilalemini ampliludine chari-
< Quae autem conventlc Chiisti ad Belial? aut quae talis, ut omnes homines pie diligatis, et npn per
« pars fideli cum infideli? Qui autem conseusus timoris angustiam,sedper amoris latiiuiinem bona
« lemplo Dei cum idolis ? » faciatis, dilaiamini et vos in bonis operibus per li-
Soleul plerumque etiam justi laudare bona quae bertatem amoris, et nolitejugum antiquae servitutis
dicunt, non quo ipsi suis laudibus inhient, sed quo quae in lege est, ducere cum infidelibus, id est cum
auditores suos ad audiendi sollicitudinem accen- pseudoapostolis, qui fidem Christi conantur ener-
dant, ut dum eorum voce praeferuntur, ab eorum \are, et carnales observantias legis statuere. Ipsi
cordibus ardentiori affectu rapiantur. Uude iiunc enim cum sint sub jugo servilulis, ubi omnia per
Apostolus cum mira Connthiis et multa dixisset, timorem fiunt, studenl vobis suadere, ul, abjecta
sdjunxit : Oslnoslrum palel ad vos, o Corinthh, cor lege libei latis, id esl libertale charitatis, subjiciatis
nnstrum dilatatum est. Et hoc etiam causa libertatis B ' colla veslva cum eis jugo legis. Sed vos nolite
par-
dixit ac purae conscientiae. Male enim sibi conscia ticipes fieri servilutis eorum, quia vos estis justi per
mens loqui trepidat, sensum peidit, in verbis er- fidem, illi vero iniqui per legis transgressionem. El
rat. Et est sensus : Ita provocati sumus profeclu quw participatio esl juslitiw cum iniquilate ? Nulla.
vestro. ut lacere non possimus. Profectus 'enim Quoniam mox annullatur justitia, si participationem
discipulorum aperit os magistri. Os noslrum palet habuerit cum iniquitate; et ideo ne pareat justilia
crf vos, quoniam multa diximus ac dicimus ad vos vestra, caveat habere patticipationem cum iniqui-
corrigendos et instruendos, quae gratanter accipere tate illorum. Nulla communio vel in cibo vel in potu,
cuncla debetis. Et ideo patet ad vos os nostrum, vel in aliquo sacramenlo vos eis conjungat, cum
quia charitate dilatatum est cor noslrum. Lata di- sint ob iniquitatem perfidiae ab Ecclesia separati.
lectio cordis nostti, quae vos omnes complectitur, Aut quw soeietas luci hd lenebras? id est in quopos-
non sinit ut taceamus ea qttse prosunt vobis. Ex sunt habere communionem illi qui sunt lux suffi-
abundantia enim cordis os loquitur; et ubi charitas ciens ad aliorum illuminationem, cum illis qui sunt
est, non sunt angustiae(Mallh. xn). Cor nostrum di- tenebrae, id est caeci et caecanles alios? Nulla so-
lataium esl. Cordis dilatalio, justitise est delectatio. cietas estlucis ettenebrarum,quialux hujusmttndi
Hoc rauuus est Dei, ut in prseceptis ejus non timore obscuratur, si se sociaverit tenebris. His non est
pcenseangustemur, sed dilectione et delectatione societas. Sed Chrisli ad Relial, id est ad diabolum
justiliae dilatemur. Cor nostrum dilatatum esl. Licet quw conventiopolest fieri? Id est illi in quibus ha-
enim caro nostra sit tribulationibus et pressuris an- bitat Chrislus, et qui sunt membra Chrisli, in quo
gusta, cor lamen intus latiludini liberum gaudet convenire possunt cum illis, in quibus habitat dia-
exterioribus poenis. Charitas enim non angustatur. bolus, et qui sunt membra diaboli? In nullo. Quia
Si quis vult non angustari in lerra, in latitudine mox deserit eos Christus, si se membris Satanae
charilatis habitet. Quidquid enim fecerit ei homo, conjunxerint. Belial interpretatur absque jugo (Ju
non eum angustat, quia illud diligit quod non no- dic. xix), et signifrcat illum angelum, .qui nec Deo
cet. Et quia nostrum cor ita dilatatum est, atque subjeetus esseyoluit.j Cujus membra sunt omnes,
nostrum os patens, ideo non angustiamini in nobh, qui prseceptis Dei nolunl subjici. Aul quw pars fi-
id est nolite pulare, quod habeatis in nostro ma- deli, id est Christiano cum infideli ? id est cura
gisterio vel nostrae conversalionis exemplo ullam pseudoapostolo fidem|Catholicam destruente. Nulla
scientiae vel boni operis stricturam et inopiam.Nos est his pars communis. Sed templo Dei, id est illis
enim dicimus et facimus quidquid erga vos dicere D in quibus habilat Deus, quis consensus potest esse
el facere debemus, sed potius angustiamini in vi- cum idolis ? id est cum sacrificiis carnalium obser-
sceribus vestris, id est intelligite quod angustia et vantiarum, quae non jam Deo, sed diabolo offerunt,
parvilas scientiae et boni operis quam habetis, est et idololatriae deputanlur. Nullus eis consensus
in cordibus vestris, quae dura suntad intelligendum ad invicem. Tot modis ostensum esl, communionem
el faciendum. Qui enim nobispseudo praefertis apo- pseudoapostolorum esse vitandam. Possunt et alilcr
slolos, putatis quod angustia et parvitas intelligen- forsitan haec verba iraclari. Nolite jugum ducei'e
tiae vestraevel sanctitatis, sit in nobis, id est in no- iniquitatis cum infidelibus, id est cum'gentibus, ut
stra culpa, cum ipsa sit potius in cordibus vestris, subdili sitis jugo peceati sicut illi, cum debratis in
id esl in cttlpa duriiiae mentium veslrarum, quia libertate charitatis servire justitiae. Quw enim parn-
non sunt dilatalse sicui cor nostrum. Sed nunc dico cipalio est justitiw cum iniquitale ' aut quw socielas
vobis tanquam filiis, id est tanquam illis qui exem- luci ad tenebras ? nulla pai ticipatio est justiliae et
plum meum cum sim pater vester, sequi debetis, iniquiiati, non solum quaeforis, sed eliam qtiae iii-
dilalamini et vos, sicut ego dilatalus sum, id est fus in Ecclesia est. «jNovit enim Dominus qui sunl
pey intelleetum dilaiamini ausitjo graliae Pei? uf ejus, et recedat. ab Jnia,uitate oranis qui invQcat m>
1061 COMMENT. IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. II AD COR. 1062 '
men Domini (II Tim. n). > Nulla etiam societas est A j bet eum idolis. Vos enim estis ipsum templum non
luci et tenebris, non solum quae foris, sed etiam quae deorummortuorum, sed Dei vivi, id est vos eslis in
intus sunt. « Quoniam Deus Jux est, et tenebrae in quorum cordibus habitat, et praesidet Deus qui in se
eo non sunt ullae (I Joan. i).>— « Qui autem odit vivens est, et vitam suis dat seternam ; sicut econ-
fratrera suum in tenebris est, et in tenebris ambu- trario idola sunt mortua suis cultoribus, quia eis
lat (I Jean. II).J Si dixerimus quod socielatem ha- sunt causa mortis aeternae.Ila eslis templum Dei,
bemus cum Deo, et in tenebris ambulamus, menti- sicut ipse Deus per scripturam Testamenti Veteiis
mui (/ Joan. i). Non est ergo societas luci et tene- dixit: Quoniam inhabilabo in illis (Lev. xxvi), id csl
bris. Quid igitur faciemus 1 Societas cum Deoha- in menlibus illorum. Cum Deus ubique sit, in illis '
benda est, Alia spes vitae seternse nulla est. « Deus tamen habitat, qui ejus senliunt beneficium, et fa-
vero lux est, et tenebrsein eo non sunt ullae(ioid.).» ciunt voluntatem. Inhabitabo, inquit, in illts et
Iniquitates autem et peccala sunt tenebrae. Iniqui- inambulabo inter eos, id est promovebo illos in
tatibus et peccatis premimur, ne societatem cum provectu virtutum. Inambulat enim Deus in nobis
Deo habere possimus. Quaeergo spes est ? Si confi- praesenlia suae majestalis, si latiludinem Invenerit
teamur peccata nostra, fidelis et justus est, utre- charitalis. Quam enim latum est ubi deambulat
mittat nobis peccata nostra, et emundet nos ab B 1 Deus; et ero inquit iltorum Deus, id est illi me so-
omni iniquitate. Quo facto societatem babebimus lum colent Deum, quia non erunt de illis, quorum
cum illo, quia lux erimus in ipso. Qum autem con- deus venter est (Philip. v), vel qui vitium quodlibet
ventio Chthti adRelial? Belial, ut diximus, inter- pro Deo colunt, et ego protegam illos ab incursu
pretatur absque jugo (Judic. ix). Quicunque ergo viliorum, atque dabo illis successum virtutum, et
non Dei, sed suam veluntatem sequuntur, hoc vo- ipsi erunl mihi populus, id est ita mihi erunt dovoti
cabulo possunt designari, quia sunt absque jugoti- et dediti in unitate concordiae, ut non sint de hoc
moris Dei, absque jugo disciplinaespiritalis. Et saepe mundo. Propler quod, id est quia promilto me in
tales dicunt se Christianos. Sed qum convenlio Chri- vobis habitare el inambulare, exile de medio eorum,
sti ad Relial ? Christus humiliavit semetipsum, fa- id est de medio pseudoapostolorum, et separamini
ctus obediens usque ad raortem (Philip. n); » isti ab eis. Quandiu enim patiminl eos morari inter vos, "•
autem extollunt semetipsos, nolentes obedientiae et sustinelis praedicationem eorum, tandiu esfis in
jugo subjici. Quae igitur convenlio istis et Christo? medio eorum, id est intra consortium eorura, et ir-
Non sit itaque sine Dei jugo, quicunque vult con- retili errore ipsorum. Exite de medio eorum, ne
venire Christo. Aut quw pars fideli cum infideli ? _ sitis in medio communionis eorum, conclusi in eo-
V-elqnis consensus templo Dei cum idolis ? Hoc re- dem reatu. Et ila exite, ut separemini, id est ut
cte diclum est illis Corinthiorum, jjui cum infideli- seorsum parati sitis' adbeneagendum, sequestrati a
bus manducabant sacrificia idolorum. Petest et ali- communione eorum. Et hoc dicit ac prsecipit Do-
ter intelligi: < Fidelis enim Dominus in omnibus minus, non ego. Et ne teiigeritis wimundum, id est
verbis suis (Psal. CXLIV), > quoniam fideliter adim- carnales observanlias, quas illi suadent vobis, quae
pletveladimplebitquaeeunquelocutus est. Ille au- jam post Domini resurreclionem non \alent ad
tem est infidelis, qui verba sua negligit adimplere, emundationem , sed ad contaminationem eo-
ut faciat bona quae se facturum promisit. Quse igi- rum qui tangunt, id esl custodiunt ras, et si ita
tur pars est fideli Deo cum infideli homine ? Qui vos a communione perversitatis eorum separaveritis,
eriim mandata Dei adimplere noluerit fideliter, ut sancte et juste vivatis, ego recipiam vos in cce-
quam partem cum Deo habere poterit? Quis autem leste regnum, quos a paradiso ejeceram. Yel exite
consensus lemplo Dei cum idolis ? <Templum enim de medio perversorum qui sunt in Ecclesia, exite
Dei sanctum est, quod estis vos (I Cor. in),> et non corporaliler, sed spiritaliter, id est facite quod
avaritia est idolofum servilus (Colos. nr). Cur ergo pertinet ad correptionemeorum,quaiitum pro unius-
illi qui sunt vel debent esse templum Dei, consen- D cujusque gradu atque persona salva pace fieripo-
tiunl avaris, nec redarguunt eos? Cur non timent ne test. Qui enim sic agit, liber exit de medio nequitise
per hunc consensuin Deus, qui jn eis habitare et damnationiseorum.Objurgando enim criminosos,
solet, deserat eos, et tiant etiam ipsi habitaculum exit dr medio eorum liber in conspectu Dei, cui ne-
Satanae? que Deus sua peccata imputat, quia non fecit; ne-
< Vosenim estis templum Dei vivi (I Cor. m, vi), Jque aliena, quia non approbavit; neque per negli-
< sicul dicit Deus: Quoniam irihabitabo in illis, et; genliam, quia non tacuit; neque per superbiam,
« inambulabo inter eos; et ero illorum Deus,etipsi quiain unitate permansit. Sic ergo spiritaliler exite
« erunt mihi populus (Levit. xxvi). Propter quod de medio eorum, non scindentes unitalem Ecclesise,
« exite de medio eorum , et separamini, dicit Domi- sed increpantes perversitatem nequitise, ne majus
« nus, et lmmundum ne teligeritis; et ego reci- malum committatis in separatione bonorum, quam
« piam vos, el ego ero vobis in patrem, et vos eritisi fugitis in conjunctione malorum, et separamini non
« mihi in filios et filias, dicjt Domimjs omuipotens corporaliter ab eis, sed spiritualiter a consortio
« {Jer, ssxi; Isa, LII),» .pravilatis eornm, Et, immundum ne tetigeritis, id
,
-t Hfcte dip cruja femolup Dei CQnsensumnon.h,a- ept,peccaio eorum ne cons^nserjtff, Tpjer^rjclj $\injj
jAei; HERVEI BURGIDOLENSISMONACfJ 4G6I
enim ubique proximi, quia Abel fieri non valet, iA dum ne tetigeritis, et ego recipiam ves, ita Iegitur in
quem Cain malitia non exercet. Unum vero est, pro Isaia : « Recedite, recedite, exite inde, pollutum no-
quo vitari malorum societas debeat, ne st forlasse lite tangere, exile de medio ejus, mundamini, et
corrigi non valent, ad imitationem trahant; et cum congregabit vos Deus Israel (Isa. LH). > Illud vero
ipsi a sua nequitia non mutenlur, eos qui sibi con- quod sequilur, et ego ero vobis in Patrem, et vos
juncti fuerint, pervertunl. «Corrumpunt enira mores eritis mihi in iilios et filias, nou facile, sicut reor,
uonos colloquia mala (I Cor. xv). » Sicut ergo per- in nostris codicibus apparet unde sumplum sit, nisi
fecti viri perversos proximos non debent fugere, quia forte ex eo quod per Jeremiam dixit,« et factus sum
et eos saepe ad rectitudinem trahunt, et ipsi ad per- Israeli Pater (Jer. xxxi); » el per Isaiam : « Affer
versitatem nunquam trahuntur; ila infirmi quicun- iilios meos de longinquo, et filias meas ab extremis
que societatem declinare debentpravorum, ne mala terrae (Isa, XLIII), »vel ex aliquo simili loco. Se-
quae frequenter aspiciunt et corrigere non valent, quitur :
- CAPUT VIL
delectentur imitari. Unde nunc eis apte' dicitur :
Exite de medio eorum et separamini. Hoc enim agen- « Has ergo habentes promissiones, charissimi,
dum est, non more schismaticorum, sed more eo- « mundemus nos ab pmni inquinamento carnis et
rum qui causa religionis petunt eremum vel remo- B « spiritus perficientes sanctificationem in timore
tiorem locum. Et ne teligeritis immundum, id est c Dei. >
immttnditiam eoinquinationis eorum, cum ipsitan- Quoniam Dominus praecepit pt exeamiis de medio
gere participando nolunt munditiam vestrae sancti- coinquinationis peccantium, el tattta nobis inde bona
tatis. Et ego, sicut diclum est, vos olim abjectos promisit, ergo, charissimi. nos qui tales habemus
nunc recipiam in ecelestem gloriam. Et vobis in illa promissiones, id est quibus promissa sunt talia, s*
regnl gloria receptis ero in Patretn, id est ero Pa- nos separaverimus a epntaminationemalorum.niKn-
ter, et ita vos diligens ut Paler, quia meipsum vo- detnus nos ab otnni inquinamenlo carnis, et spiritus,
bis perpelualiter dabo, et vos eritis mihi in filios et et perficiamus sanclificaiionem utriusque. Inquina-
filias, id est eritis mihi filii et filiae hoc est eritis mentum carnis est, quod per carnem committitur,
mihi similes, ut scriplum est : « Similes ei erimus sicut luxuria, homicidum et similia. Inquinamentum
quoniam videbimus eum sicuti est (/ Joan. in). i spiritus, quando sola cogitatione peccatur, slcut
Non solum enim in tilios critis mihi, id est gloriam menlis elatione vel inrtdia sive odio. Emundemus
meam, sed et in filias. Quod vel propter ulrumque ergo nos non tantum ab inquinamento, sed prorsus
sexum, vel propter forles et infirmos dicitur, vel. „ ab omni inquinamenlo carnis, ut omnia vitia car-
quia major diligentia cultus et custodiae filiabus ad- nalia fugiamus. Et ab omni inquinamento spiritus,
hiberi solet, quam filiis. El ideo per filias voluit ut consensum peccati, et eaetera omnia quse spiritum
fortassis ostendere, quia sic se habebit erga fideles inquinant, expellamus |a cordibus nostris. Tunc vero
'
animas, sicut pater erga filias, ornando veste jucun- perficimus sanclificationem carnis et spiritus, si
ditatis, et removendo voluntatem totius lurpitudi- utraque munda servamus, et bonis actibus insuda-
nis, ut sponso ccelesti semper placeanl in ornatu mus. Haecenim sanctilicatio utriusque facta est di-
decoris et amore puiilatis. Et inde nolite, inquit, vinilus in baptisrao. Sed nos perficimus eam si per
dubitare, quia haec dicit Dominus otnnipotens, id est membra corporis insistimus bonis operibus, et men-
ille promittit vobis ista, qui omnia potest facere. lem inltis magis ac magis adornamus sacris virtu-
Notandum quod Aposlolus hsec vel juxta sensum, tibus. Quae perficienda est in timore Domini, ut
vel jtixla litteram ex diversis Scripturarum Iocis semper vereamur Dominum offendere, sine cujus
posuit. Nam quod ait: Inhabilabo in illts, et inaiiiy gratia nihil boni possumus agere. Qui enim sine ti -
btdabo inter eos, et ero itlorum Deus, el ipsi erunt more Domini vult bonum aliquod facere, superbus
mihi populus, sic iegimus apud Ezechielem : « Dabo est, et perdit quidquidl facit. Vel mundemus nos ab
sanctificationem raeain in medio eorum in perpe- D omni inquinamento carnis, id est ab omni contami-
tuum, et erit tabernaculum meum In eis, el ero eis: nalione carnalis obsefvantiae, et simus perficientes
Deus, et ipsi erunt mihi populus (Ezech. xxxvn). » sanclificationem spiiitus, id est spiritalis observan-
Nam pro eo quod dictum est:« Dabo sanclificatio- tise quam ccepimus facere, ut spirilaliter legem
nem meam in medio eorum, » Apostolus posuit, impleamus, non carnaliler, et hoc in timore Do-
inhabilabo in illis. Et pro eo quod dictum est: «Erit'-. mini, qui legem deditj non ut carnaliter observa-
tabernaculum meum in eis, * Apostolus subjecil,, retur semper, sed tantum usque ad tempus tcorre-
inambulambo inillis. Tabernaculum enimest in iti- ctionis.
nere. Sed et in Levitico reperitur haec sententia,, c Capitenos. Neminem laesimus, neminem corru-
praeter quod ibi est secunda persona. Sic enim di- « pimus, neminem circumvenimus. Non ad con-
ctum est: < Ponam tabernaculum meum in medio» « demnationem vestram dico. Praediximus enim
festri, ambulabo inter vos, et ero vester Deus,, « quod in cordibus nostris estis ad commoriendum
vcsque erilis raihi populus (Levil. xxvi). > Quod au- « et ad convivendum. *
teiu subjunxit Apostolus : Propter quod exite des Nos ita vos admonemus. Et vos capite nos, id est
fnedio eorum, et$eparamini.dicitDonlinus;etimmun- - accipile quod dicimus, accipite spiritualem cibum
IOSJ COMMENT.1N EPISIOLAS PAULl. — IN EPfST. II AD COR. tO&i«
quem vobis offerimus. Vel capite nos, nori pscudo- A cia haec de primse epistolae conectione esl, quam
apostolos, id est nostrum exemplum, non iilorum quia non aspere susceperunt, (iduciam dederttnt ad-
accipite in omnibus imitandum. Aut rapite nos, id monendi sc. Visi sunl enim velle corrigere se. Unde
est considerate quales sumus. Et debetis nos ca- gloriatur pro eis, animumque suttm ex hac parte
pere, quia neminem vestrum lacsimus improperando consolatum pronuntiat, in lantuin ut in omni prrs-
ei prseterita crimina, sicut pseudo, qui vobis vetercm sura superabundare se gaudio dicat. Vidcns enim
improperant idololaliiam; ct neminem vestruin cor- esse spem in his, pro quibus angustias patitur, gau-
rupimus, id est rullius animaa integiitatem violavi- - det cum tribulaiur, certus se mercedem a Deo rece-
nius, sicut pseudo, qui multos ex vobis corruperunt, pturum acquisitsesalutis eoruim
viliando castitatem fideiet integtilatem innocenliae. « Nam et cum venissemus in Macedoniam, mtl-
Neminem veslrum circumvenimus, id est nulluni < lam rrquiem habtiit caro nostra, sed omncm tri-
astaia cirrumvenlione fraudulenter decepimus, ut ri « bulalioncm passi sumus. Foris pugnas, iutus ti-
per nos aiil per subditos nostros bona sua subtrahc- c morcs. »
renius, sicut pseudo qui vos adulatione callida Memoral quaepaliebatur cattsa crcdcntium, ut eos
blande circumveniunt, et res vestras artificiose sub- provocetad charitatcm et compassionem, di\i; quia
trahunt. Non ad condemnationemvestramdico, id esl B superabundo gaudio in Iribulatione nostra. Natn
nonvos abjicio, sed ut cortigaminimoneo. Qtti enim tribulationem passi sumus non solum in Asia, sed
et cum venhsetnus ad Macedones, ul eis vitse \iam
' aliquem condemnat, non illi dimittit. Et esl sensus
apertior : Non roe excusando YOScondemno, quasi monstraremus, nvllam rcquiem habiiit caro noslra,
tales sitis, Non propterea baec commemoro, ul cal- sed incessantcr \e\ata est assidttis tribulalionibus.
lide dicam vos fecisse, quod me fecisse nego. Non Caro non habuit requiem. Ac si aperle dicalur t
enim possum ita de vobis sentirc, quos iantum di- Qnias spirittis requicm babuit, dum prr profcctum
ligo, sicutdixi stiperius, eo quod dileclio vestra tan- auimae persecutionum supplicia caro loleraviu
lim me faciathabere fiduciam. Piaedixi enim quod Spiruus enim reipiievit in spe fulurse vctribu-
in cordiims nostris eslis rpistola. Prwdiximus quod tionis, dum caro laborarct in dolore praesentis af-
in cordibvs nosli h cstis, id esl cura ct soliiciludo flirtionis. Non permissi sumusrespirarc, sed omnem
vestrae salutis manet in cordibus nostris ad commo- tribulalionem perlulimus> quia et in corpore flagel-
riendum et ad ccnvivendum,id est ad hoc ut vos lati sttmus, et anirao iimebamus pro his, quos ad
nobiscum pro Christo, si necesse fuerii, moria- fidem conVertciamus. Foris enim, id est ir. corpore
Kiini, et nobiscum in regno Christi perpetualiter vi- nostro erant pi/jma?suppliciorum, inius, id est in
vatis. Ex prsedictis vult iiios cognoscere quo aniuso corde nostro limores, nc hi qui nuper erant conver-
nunc loquatur ad eos. Quos enim participes vult sijdeficerent.
liabers etad praesentes passiones pro Ciuisto et ad Nunc inlelligeremus Aposlolum memorare se-
fuluram vitam, non uiique illos abjicil, sed ut par- ditionem et plagas et carcerem, quae legitur m
'ticlpatione dignos faciat exhorlatur. Vel in cordibus Philippis cum Syla pertttlissc, cl ilerum sedilio-
noslris estis ad commoriendum et ad convivendum, nes ac persecutioncs in Thessalonica et Berrcea
id est ad hoc, ut nos vobiscum moriamur et viva- (Act. x\i, xvn), nisi sciremus Apostolum nequa-
mus; hocest, si vos sustinetis mortcm peccati in quam adhucvenisse Corintlium, quando iUa per-
anima, nos aestimemusillam mortem esse nostram, tuliti Hsec autrm quse nunc memoiai, post conver-
et si YOSin observatione justiliae vivilis, nos crcda- sionem Corinthiorum passus est, quando vice se-
mus Uinc nosipsos \here. Peifecta enim charitas cunda perrexit in Maredoniam , nec rrferuntur in
profectum vel detrimentum aliorum credit esse Actibus apostolorum. Foris rrant pugnse corpori
suum. dum caederentur, et inlus animo limores. Illic cnim
< Multa mihi fiducia est apud vos, muita roihi est timor, ubi et intellectus est. Sed timor istecrat,
< 'glovialio pro vobis. Repletus consolatione, super- D sicut diclum est, propter ros qui crediderant, nc
< abundo gauiio in omni liibulalione nostra. >, passione ejus scandalizarenlur. Nam sibi qutd jam
Ideo estis in cordibus nostris, quoniam mulla fidu- limeret qui paiiebalur ? Vel foris erant illis pugnse,
cia cst milii apud vos, id est multum confido de ve- quia impugnabantur ab infidelibus qui sunt exlra
sira correclione et salute, dttm considero ea quse ccclesiam; intus, id est in ecclesia timores , quia
ap~d vos sunt, et mtilta glorialio esl mihi pro vobis, timebant ne diabolus ibi aliquid operareiur. Foris
id est multum glorior apud alios pro vestra reli- pugnae ab apertis inimicis, intus, timores a falsis
gione. Videlene frustia confidam de vobis, videte fralribus. Sic el Ecclesia seroper habet inimicos, ct
"ne in vacuum glorier pro vobis. Repletus eliam sum quos feral foris, et quos gemat intus. Foris facilius
consolalionecum audissem vestram correctionem, et eutabiles, intus difficilittstolerabiles. Sunt enim
superabundo gaudio in omni tributalione noslra, id falsi fratres, suntmali filii, et tamen filii/quf. non0
est gaudium quod de \estra einendalione habeo, su- cpnlra nos blasphemant Christum sed iiobisjcuir»
perat omnem mcsrorcm tribulationum nostrarum, adorant Christum, et in nobis persequunlur Chri
qnas in animo parlim sustinemus pro peccatis ve- stum, sicut Absalon patrem suum (II Reg. xv). Do
slris. Multa, inquit, fiducia mihi esl avud vos. Fidu- his esl iimcr in Ecclesia, ne caeterosad imitaLionrnl
P»TUOI.. GLXSXI 34
%m IIETiYEI BURGtDOLENS.SMONACIII , 1055
'Suipcrtrahanl. Valde enim periculosum esl intii mis, A ephtolu, non me pwuiielaspere sciipsisse, quia hoc
-habitare cum talibus. causa poscebat, etbonus effeclus estsecutus. Non
< Sed qui consolatur humiles, consolatus est nos me modo pcenitet, quod vos durius increpans con»
-t Detts in adventu Titi.Non solum autem inadventu tristavi, quia vester profectus facit raenon pceni-
-«cjus, sed etiam in consolatione qua consolatus est tere. Elsi me pccnileret propter cbaritatem quia vos
«in vobis, Teferens nobis vestrum desiderium, \e- contristavi, nunc gaudeo, quia profuit quod vos
« strum fletum, vestram seimilationeinpro me, ita coiitrislavi. Gaudeo yidens <]uod epistola illa tam
-« ut magis gaudrrem. > aspera DOS conliistavit, elsi ad horam,id est quam-
Nos gra\em tribulalionem passi sumus. Sed Deus vis parvo lempore. Perpendo enim utilitatem, quaa
*qui consslatur humiles.,M cst humilialos passioni- proccssit ex illa tam brevi trislitia. Gaudeo enim-,
bus pro suo nomine, consolalus est nos in udventu non ideo quia conlrislati eslis, sed ideo quia ad pw-
tTiti revertentis a vobis, ut nobis esset solalio. Nam nilentiamestis conlristati, id est non mihi gaudium
quia Detts suoitim non est immemor, sed semper facil vestra tristilia, sed veslra pcenitentia, quae
-Jat eis hi ad\ersilate solalium, acceleravit adven- non poluit esse sine trislitiu. Gaudeo quia cum pu-
-lum Titi, ut refi igerio nobis esset positis in fervore dore estis conslristati, non cum ira. Qui enim re-
-ti ibulationis. Magna enim consolalio esl patientis, " prehensus pudorem patitur, corrigere se promiltit.
si secum habeat condolenlem. Et magna nobis Qui autem irascitur, pejorem se fulurum ostendit.
consolaiio fuitdum nostrse pvaedicalionisadesse\i- De l;ac liistitia gaudeo,quia conltistaii estis secun-
deremus adjuiorem. Sed non sohimin adventu ejus dum Deum, id csl secundum volunlatem et inspira-
-consolalus est nos Deus, sed eiiam in consolalione liouem Dei, ut in nutlo, id est nec in contristatione
qua ipse Titus, qui dolorem babebat de inobedicnlia vestra paliamini delrhnenlumex nobis sed ad profe-
veslra, consotalus est-in vobis, id est consolalionena ctum •omnia proveniant. Detrimentum enim audiior
accepit de poenitentia \estra. Nam quia vidi Tilirm ex prsedicalione doctoris patitur, quando prseeeptis
coiisolatum in \obis, et ego consolatus sum in ve- rjus inobediens exislit, et priori peccato peceatum
«tra emendatione. Ipse enim consolatus cst in vestia inobeilieniiaeadjungit. Quia secundum Deum con-
AOluntalead conversionem prompla referens nobts liisfati estis, idcirco delrimentum non patiemiui,
-vestrum desidetium de emcndalione, veslrum fielum sed coniniodum asscquemini. Nam tristiija quw est
clecommissis, veslram wmulalionem,id est indigna- secundutnDeum, idj est qua quis dolct se fecisse
tionem contra pseudoapostolos pro me, id esi pro quod Deusodil, operutur pwnitenliatn ducentem in
niea defensione,ita ut magis gauderemde vestra cor- salulem non transitoriam, sed slabilemet seternam.
rectione, quani dolebam de nostra tribulatione. Qui enim inde tiistis esl, quia hoc ei in seipso di-
TNunliautTitusilloshabercdesiderium emendandise, splicet qtiodDeo displicet, elaborat illud pcenitendo
et -fle.e pro his quaemale egerant, et aemulalionem dclere et Dco salisfacere, utpossit ad salutem quam.
habere pro Apostolo. Atldiscentes enim quse pro- peccando amiseral ,1pervenire. Agit cnim pceniten-
missa sunl bene vi\*nlibus, incitati sunt desiderio liam, et sperat Dci imisericordiam. Sed e contraiio
Lene agendi, ul aeterna pramiia mererentur adipisci. tristitia smculi, id esl quc peccator qui sc non vult
Et correpli non nitcbantur excusare, sed flebant conigere, ttisiis est et dolet, atque erubescitse
dolentes quia peccaverant. Iiitelligenles chaiitalem detcclum esse in 'hoc saeculo, ubi uil \ erecundiae-
apostoli ergase, cceperunt illum contra adversa- de suis nequitiis vull habere, operatur seternam
rios defendere. Unde ipse magis ga\isus est, quia mortem. Et ideo cavete tristitiara illam. Tiislilia
non solttm se correxerant, sed etiam amplius pio- enim saeculiest aut de verecundia reprehensae cul-
feceiant. Profectus enim illorum auguientavit ejus pje aui de amissis rebus praese.itibus,aut de alienis
-gaudium. Vel desiderium habebant videndi Apo- non invasis, aul de aliena felicitate, vel de aliqua
stolum et flebant pr.e desidetio ejus, et alter hujusmodi relorqueri. Dum ergo tali quis tiislitia
xmiiilabalur allerits des,iderium pro Apostoio vi- D ] lenetur, cor cjus a principe morfis diaboloposside-
der.do. tur, el mortem in eo Uisiiiia hascoperatur. Tristitia
-s Quoniara, etsi contrislavi vos in cpistola, non vere ser.undum Deum est, aut sua, aut aliena pec
-t me pcenitei. Etsi pceuiterct, \idens quod epistola cala lugere. Etideo posnilentiamopeialur, quaedu-
« illa (etsi ad horani) vos rontristavit, nuiic gaudeo, cit ad salutem. |
< non quia contristati estis, sed quia contristati « Ecce enim hoc ipsum secundum Deum contri
. c estis ad pceriilenliam.Contristati enim estis se- « stari vos, quanlum in vobis operatur sollicitudi-
."->„£ cundum Deum. ut in nullo detrimenlum patia- « nem, sed defensionem, sed indignationem, sed li-
.• • \ inini ex nobis (I Petr. n). Quaeenitn secttndum < morem, sed desiderium, sed aemulalionem,sed
; 4 Deum trigtilia est, pce-nitentiamin salutem stabi- < \indictam. i
« lem operalur. S.eculiautem tiistiiia mortem ope- Vere trislitia qusa secundum Deum cor afficit,
-t ratur. i operatur pcenitentiam in salutem. Nam operatur
Vere magniim percepi gaudium, referente Tito ea quaeconducunt. Ecce eitimin vobibipsis hoc ap-
qua?in vobis gesta sunt. Quia etsi conlrislavi vos, paiel,in \obisipsishoc experti estis. Quia hocipsum
•*1est si eriores vestros severius corripui iii prima couirislari vos serundum Denm, id est hoc ipsiua
1963 COMMENT.IN EPlSlOLAS PAULI. — IN EPIST. II AD COR. 1070
quod conlristati estis secundum Deum, licet par- A illos principaliter scripsi, sed magis pioptcr eccle-
vum videatur esse, quantam, id est quam magnam, siam. Et hoc est : igilur etsi scripsi vobis de illis,
operatur in vobissolliciludinememendandi quod de- non scripsi propter eum qui fecit injuriam palri,
llquislis, vel ne amplius delinquatis. Nec solum tollens uxorem ejus, nec propter eum qui passus esl,
sollicitudinem ne denuo peccetis sed et defensionem id est propter patrem cui uxor ablata est, nam et
adversus impugnationes daemonum, quia non jam ipse graviter peccavit, negligens uxnris suaesalutem,
sinitis vos ab eis vinci, sed slrenue vosipsos defen- vel filii, et scienter ferens el silenter tantum flagi-
ditis. Et non solum defensionem adversum inimicos tium, sed polius scripsi pro omnibus vobis ad ma-
sed indignalionein eontra vosipsos pro malis quae nifestandam sollicitudinem nosiratn quam habemus
fecistis. Nec tantum indignationem, sed et litnorem pro vobis,id est ut manifestaremus vobis quam so!-
ne damnemini pro peccatis quae commisistis, vel ne liciti et studiosi simus de vestra salute coram Deo
deinceps in culpascadalis, quoniam « beatus homo qui videt occulla inlenlionis veslrae. Hanc vobis
qui semper est pavidus (Prov. xxvni). > Neque so- manifestare voluimus, ut et vos eam sciretis, quam
lum timorem, sed et desiderium, quo desideratis in in divinis obtutibus hahemus. Nam injustos emen-
melius provehi. Et non solum desiderium, sed et dando, et pollulos sanctificando, et ecclesise re-
wmulationem,id est zelum atque fervorem imitandi B conciliando totius populi sollicitudinem me ha-
me velalios bonos. Neque tantummodo aemulatio- bere demonstro. Quia in uno male agenle multi
nem bene agendi ad exemplum sanctorum, sed et confunduntur, el in uno contumeliam patiente multi
vindictam, quia punilis in vobis ipsis raala quae fe- indignantur,etquiaprosaluleelemendationeomnium
cistis. Haecomnia operatur in vobis hoc, quod se- vestrum scripsi de illis, et evenit quod intendebam,
cundum Deum coniristati estis; et ideo patet quod ideo consolati sumus dum vos audiremus esse cor-
tiistilia quse secundum Deum [est operatur pceni- reclos. Vel exhibuistis vos esse incontaminatos a
tentiam in salutem , quia generat omnes bas virtu- negotio saeculari, quo prius eratis conlaminati, cum
les, quss ducunt ad selernam salutem. Vel sollicitu- dicerem vohis : t Audet aliquis vestrum habeus ne-
cliuem,id est mentis vigilantiam adversus deceplio- golium adversus alterum, judicari apud iniquos, et
nes pseudoapostolorum; et defensionem, ut me seu non apud sanctos? J (I Cor. \i.) Contaminati enim
vos ipsos defendalis conlra illos; et indignationem, eralis hoc negotio dum dicerem : « Omnino deli-
istillisvel caeleris male agentibus indignemini; et ctum est in vobis, quod judicia habetis inter vos
timoremgehennalispcense, atque desiderium coele- (ibid.)» Et quia nunc vos exbibuistis ab eo esse in-
stis gloriae; vel timorem, id est suspicionem vestrae C contaminatos, igitur etsi scripsi vobis, non scripsi
fragilitatis, ne per eam vobis conlingat ut cadatis ; principaliter propter eum qui fecit injuriam vel qui
ot desiderium recle semper vivendi; et aemulatio- passus est, id est propter quemlibet eorum qui in-
nem, ut zelus domus Dei vos comedal (Psal. LXVIII), jurias et fraudes fratribus faciebanl, vel patiebantur
et ardeatis inlrinsecus fervore corrigendi ea quse a fratribus, sed magis pro omnibus vobis, ul omnes
male fiunt in Ecclesia," id est in plebe Christiana; lalia faeere caveretis. Et scripsi ad hoc, ut mani-
et vindictam, ut eodem zelo Dei puniatis peccantes festarem vobis me pro vobis coram Deo sollicitum
(Joan, n), sicul Ecclesiae disciplina exigit. Omnia esse. Et quia nunc estis a tali negotio incontaminati,
haec bona prodeunt ex tristitia quae est secundum ideo consolationem habemus in vobis
Deum, idcirco supra dixi quia non mepcenitelquod « In consolalione autem nostra abundantius ma-
%osita contiistavi. « gis gavisi sumus, super gaudio Titi, quia refe-
< In omiribus exbibuistis vos incontaminalos « clus est spiritus ejus ab omnibus vobis. Et si
« esse negotio. tgilur, etsi scripsi vobis, non pro- « quid apud illum de vobis gloriatus sum, non sum
« pter eum qui fecit injuriam, nec propter eum qui « confusus. Sed sicut omnia vobisinveritate locuti
« passus est, sed ad manifestandam sollicitudinem « suuius, ita et gloriatio nostra quae fuit ad Titum,
« nostram quam habemus provobis corarii Deo.Ideo D < verilas facta est. Et viscera ejus abundantius in
« quoque consolati sumus. » « vobis sunt, reminiscenlis omnium vestrum obe-
Ut universaliter dicam, quid vobis tristilia quae « dientiam, quomodo cttm timore et trrmore exce-
secundum Deum est, contulerit in omnibus exhibui- « pistis illum. Gaudeo quod in omnibus confido in
siis vos esse inconlaminalos negotio, id esl ut sitis t vobis.»
incontaminati Christiano uegotio agendo, ul libere Nos in hoc quidem consolati sumus, quod incon-
possitis aliorum peccata punire, contaminatus enim taminatos vos exhibuistis negotio, sed amplius de
auctoritatem non hahet in alios vindieare. Vel ex- gaudio Titi quod habetin vobis. CumaudissetApo-
bibuistis vos esse incontaminalos, id est probastis stolus eos per primam epistolam increpalos velle
vos esse lmmuues a negotio, id est a peccalo illius se corrigere, consolationem accepit. A Tito etiam
qui patris uxorem habuil. Quia secundum discipli- discens quia dolorem paterentur erroris sui, auctus
nam vindicastis in eum, ostendistis vos non jam est in consolatione et repletus gaudio, quia voluntas
esse coniaminalos negotio iniquitatis illius, cui eorum in operecceperatprobari, Tito id cum laetitia
antea consentiendo inquinati eralis. Et quia incon- referente. Et hoc est quod dicit: Nos consolati su-
taminaii estis, igiiur apparet quia non propter mus de vestra melioratione. Sed in consolatione
}».} liniVEI BURGlDOLENStSMOXACHI *C72
nosira jipwdanlius magis gravisi sitmus super, id A .4 «,supra vjrtutem colcniaili fueiui.t, cum niulia cx-
cstjlc gatidio Titiu.Deulroquc cnim,,id est de^goire- «JiOrtatigne.obsecantes1 nosgraliam el communi-
rjione vrstra cl de gaudio Titi abundanlius gavisi < cationrm ministerii.,^quod fil in sanctps, et non
sinuiis, qtjam Iristarcmur de Iribiilatione nO-trn, « sicut speravimus, scd semeiipsos dcderunt pri
"SCiJmagis dr_gaudip JTifi, quia spiriius ejus qui « niumpoinino, deinde nobis pei\\olmUaiemDei,)ia
jncerore pro vrsira subvcrsione dcfccrrat, rcfectus c tit rogarcmus Tiiuui ut, qtiemajinodum ecepll,
csl ab omnibus vgbis, jion quia jam oranes sitis cor- « ita et perficiat in \obis etiam giatiamistam.»
3'CCli,scd qilia jani quiddam spcral dc rcliquis. Spi- Postguam corrccti Isunl, bortalur eos ad bene
lims rjus,. qui fame lionorum opcrum \cstiorum agendurri, et exeniplo ccclesiarum t Macedoniaead
defcceroi, rcfectus est a vqbis illo cibo, de quo Do- misericordiam illos piovocat, ul non putent grave
niinus ait: «Meus cibtis ost ut f.iciam \oIunlatcm quod yideiint Philippenses vel alios jam fecisse. Et
*jus qul misit me (Joan. iv.) i El si .glorialus stun qtiia supra^ dixeral : «[cum venissemus in Macedo-
jipud illum.de vobis quid, id est aliquid boni de niam,nullam requiem habuitcaro nostra(sw^i,avn),»
Vobis asserms, non sum confnsus, id csl non nubui nc qnis putaret quodlnullum ibi fruclum fccisset,
Jde hac gloriatione. AnLequam pcrgorei Tilus.al srtl solummodq pccnas sustinuisset, quodjion mui-
'
•*os, audivit ab Apostolo quiaerant bonae\oJ>in!atis '*_lum ad commendationein \alerct, osleudjl mujios
1n emendandis vitiis Ae per hoc regrcsso illoct idem ibi fuisse roiiversos, et ail culmeuperfe;lioiiis subiio
a-eferente, non crabuit Apestotus, sed alacer faeuis perduclos. Quasi dicat: Ilucusqtie noiam fecinius
•iest,quia non aliter inveneiat Tifus quam audieiat .vobis consolationem, qiiam de vestra jcorreetione
ab eo. Non sum, inquit, coiuusus pro vobis, sed si- tiabttimus in tribulalione, quam apud Macedones
xut omnia quaj audistii a noiiis, loculi sumus vobh -pertulimus. Sed nur c .jiplifieainus, vobis gratiam
in vexitate sine aliqua falsilatis admis.ione, ita et Dei, id cst graluitam largiiionem spiritualiuin bo-
-ytorialw nostra qum fuil de vObis ad ^Tipam,facla -iiorum,j7ji<Edata esl d,ivinilitsin ecclesih Macedoniw.
-est, non solum vera, sed».ut plus dicam* ipsa, veti- .Nos enhn 11011 defeciriius in liibulatione, setl pcrsti-
4as, id esl appauiit ri. veiit3S, dum videret ita esse: , limus foi titer, donec ibi initltx eonstruerentur eccle-
•ut dixeram. Eliicienlia enim veslrae correct>oiiislam siae. El daia cst illis Itanta gratia, quod in multo ex-
^vera facta est, quam el prsedicalio nostra. Veritas pcriimnio liibulalionis? id^est cum nyiltas jexperi-
-enim arguenlis apparet, si hi qui .arguunlur, iuci- renyir liibtilaiiones, abundatitia cjaudii ipsorum
,'piuntse entenda.e, quia dum correcti immutantur, semper abundavil. Quia devoto animo gerceperunt
leslimoiiium pcrhibent arguenli. Vos, incraam, spi- verbum .Dej, idcirco divimtus eis clata_estgratia,
ritum ejus refeeistis, el me vera de vobis illi dixisse: ut in tribulatione Paiili el Sylaequam supra meino-
-Nprobastis..Et ideo vhcera ejus, id cst affecfiones> ^ravi, non scandalizarentur, sed de spe„pipmissa
dilectionis ejus abundanlius sunt in vopisquam in1 ^gauderent, et se passionibus eorum probalfts osteti-
•aliis, quia vidit profectum vcslrum. Sancti enim ^derent. Et hoc est jn multp experimenio nostrac vel
animus in omni bono est. Viscera corflis ejus sunt, teliam suae tribulafionis, abundantia gaudii inferni
in vobis, reminhcentis omniumvestrum obedienliam, ipsorum quod de spe coelestiumpiaemioiuin conce-
quotnodo, id est quam accurate cxcephth eum cum; peranf, 11011 minorata est, sed abundavit. Et attissi-
omni titnore cordis et tremore corpoiis. Scientes Co- ma paupertas £ormt\ abundavit in divitias. Quasi
finthii ab Apostolo missum esse Titum, et se 111 dicat. In iribula.ionibus quas patiendo expei ti sunt
multis viliis ab Apostolo luisse reprehensos, territi et eliam de bonis siiis pauperibus Chiisli copkise1-
suntin adventu ejus. Et quia \itam suam cceperant; largiti sunt. Quia etiallissima, id est profundissima
emendare, solliciti erant obedire prseceplis ejus, ut; et huin llinia; vel altissima, id cst nobilissiroa et
-regressus Apostoli -aniroum mitigaret eis. Quam- praeconiis extollenda paupertas eorum abundavit in
nbrem Tilus cos laudavit, quia in eo revcriti sunt; divitias, id est major faeta est dum lenderet divitias
-Apostolum. Ideo subjmigit. Gaudeo vos ila profe- D ] dare. Vel abundavitjin divitias dandas, U est cum
cisse, qued in omnibus, rebtis, confido in vobis, id esset magna illis pauperfas, abundanter tamen ero-
cst confido quod in omnibus amodo bene agetis. gaverunt sanciis 'divilias. Quia cum lennes esscnt
Non solum enim in btliU \oluntate eorum hetatus subsiantia facultalum, animus ipsorum dhes itiven-
est, srd et.in oprribus bonis. quibus ea qtisepecca- tus esl in mi.iislerio sanctor.um. Divitias dico, sim-
verant, emendabant.JSl ideo sicut sapiens mcdicus plicilalh eorum, quia simplici inienlione ex eo quod
jam pene sanata vulnera lenissimis medicaroeniis: habebant, erogavetnnl, non ut hominibus, sed ut
curabat, ut prioris inrrepaiionis ustura sanarelur. soli Deo plarerent. Non enim fluplici, sed simplici
CAPUT VIII. corde dedenmt, qui non inde qtuesierunt rcmune-
^ « Notam auiem facimus .vobis, fialres, gratiam lalionem ab homimbus et a Deo,sed tantum a Deo.
« Dei, qttse dala estin eecksiis Macedoniae,et quod Vere paupertas eor,um abundavit in divilias, quia
« in multo experimento tribulationis abundantia secundumvirtutem, irrium suarum, reddo illh,'mie
« gaudii ipsorum fuit, et allissima paupertss eorum teslimonium,id est assero quia spcundum cfuodvires
« abundavil in divitias siroplicilatis eorum, quia se- eorum sufferre poterant erojaverunl" et eiiam sworu
t wmdum virtulem ,1 testimonium illis icddo. et. „ir titem fuerunl au danduni voluntarii, qucniau.
J073 G03JM-ENT.IN EPISTOLAS PAULI. — IN.EPIST. II' AD COR. 1074,
arnplhis volebant dare, quam eorum vires admitte- A jara Yitia emendabant, hujus laigitatia iVuctum fa--
bani. Non enim coacti, sed voluntarii in boc fu 'runt cerenl.
eliam supra VFlutcm faGultaium suarum, quia eiiam « Sed sicutin omt.ilus abundatis fide, el sermone
d_ suis rebus necessariis, quibus vita illdrum earere- « et scienlia et omni solliciludine, insuper ct cba-
;ion poterat, obtulerunl neminecogente'. Ipsi dico « ritate Vestra in nos, r.tctin hac gratia abundetis;
obsecranles nos, id est cum adjuratione' sacforum « nori quasi imperans dico, sed per aliorum sollici-
deprecantes ut dc suis rebus facerent' gratram, id i Uijiiicm etiairi vestfsscharitatis ingenium bonum.
est gratuitam dorialionem el communicatidnem,id «comprdbans. Scitis cniro gratiam Domini riostrL.
est ul sua bona non quasi propria siM retincrent, « Jesu Chrioti, quoniam propter \os egenus factus
sed quasi conimunia sanctis impehdefent, quoe con- < est, cum esset dives, ul illius inopia\os divites
iiiunicatio csset mtnt.-erii quod fit in sanclosj idest «'cssetis. Etconsilium in hoc do. Iloe emm vobis
i'i hoc'' fierent 'boiia, eofum communia, uVex bis < utfle esf, qui non solum facerr, sed et velle cce-
iifnislraretur in sustentatiduem saiictorum qiii erant « pistis ab anno pnore. Nunc vero et facto perfi-
lii Jctusalcrn. Tam simpliciier et devote bbtulerunt « cite, ut quemadmodum promptus est animus,
quoJ ultra \ires edrura erat", ut cutn lacfvmis de- « voluntalls, ita sit et pcrficiendi ex eo qttod habe-
precanies offerrent, ul vel sic cogerent accipi a se 8l « lis. Sl eriini voluntas prompta est secundum id
quDd aceipiendum non \idebatur, quia plus erat-, «„qtsod Itabel, acccpta cst, non secundum id qiiod-
quara poterateofuni subslaritia, ne foitc eis poslca c noii habet. »
(.gestas"pcenitentia:iLbpnioperis suaJeret. Sed qtija liogavimus Titum ut YOSmonea. ad g.atiam Iar-
tales se oslehcterunl, ut puro animo jam praescnlia gitatis. Sed ei ego vos ad hanc niorieo,-'ut in hac
jiostporienies futtuis promissionibus", confitleniia Dei ahundetis sicul in dmnibus rcbus abundatis fide,r
se roiiljrmai-er.f, accip'i ab eis visum est, ne'boni quiain omriibus recla fides jam vobis abundat; et -
«iorJjs graiia f-ucturn aniittefet. Et non egerunt, sermone^id est gialia loquendi vel in una lingtia
nciit spefavhitus,ul quasi pro redimendis culpis suis vel iri pluribus abundatis ; et scientia Scriplurarum,
boe*dafent, ut parceremusvitiis eoium, sed dede- vel peritia qtiaruinlibet rerum divitiitus concessa.
runt Domino, non solum res suas, sed et semclipsos Sunt.enim norintilli crui satis abundant in sermone,.
qtiasi sacriflcium iriimaculatum. Piimum Domino, ted lamen parum babent scienliae: et sunt.alii ,qui
ut ei soli servirent, se devoverunl; deinde el iiobis scienlia abundant, sed eloquenliam sermonis non.
se dederdntj ut essent parati nobis in omnibus obe- liabent. Vobis auiera concessit Drus abiindanler-
dife; et bbc per volunlalem Dei^ qui vult homiiies P / utrumque, et sermonem scilicet ct scientiam, et
sjibdi \icariis suis, ut ipsi a nobis admonili, bpera- abttndalis in omnt solliciiudine, quia sufficienter Jn
lentur siuglila man lala Domini jtiUa moduhi noslrae omnibus estis solliciti, in quilius vosoportetsollieitos
jussionis.Et idcirco ab his accipcre doLuimrisquod esse Insnper abundatis et cliarilale in nos, id est
ollbrebant, quiaprius emendantes errores piislinos \cstiacharitas transit abundanter in nos^ quia co-.
ct vitac ac niorum vilia, ultra qtiam sperabamus Deo piose nos diligitis. Et sicut jam in his virtutibus
se.voVeiunt. Visum est eiiim simplieiter illos hoc abundatis, ita suadeo ul et in hac gratia largitalis
agcre, ut non timeret cui offerebatur accipere, quia abundetis, qualeniis de \eslris^rebus abundantrr
noi! uiique hoc aninio offerebaiit, ut fedimentes prse- juxta moJum possibilitatis vestrae sanctis impen-
positos suos niuneribus sibi riiulcercnt, ul \ijia eo- dalis. Nonquasi imperans hoc vobis dico ne \idear
rurn non arguerenl, quia munera excsecant oculos \osad hocinvitos cogere, quos ad bene agendum
sapienlium,. et pervertunl verba justoruni. Dantes spontaneos volo semper esse, et ne vos silis trans-
ergo se primum Deo duiri emendant vilia, deinde gressores imperii mei. Non quasi imperans, sed
nobis.dum s&nciis offerutit sumplus, comristari non quasi consulens dico, ut sancfis necessaria mittatis^
dubuerunt, qul pene antepjam inciperenl perfecti et comprobans, id est, probatum Deo et hominibus
csse voluerunt. Horum igitur exemplo, lihenter ca D ] ' oslendere volens, bonum ingenium veslrw cliaritatis
quaecoepistisin minisierio sanclbrum vos Corinlhii^ per soUiciludinemaliorum, id est per hoc ^quod pro
dsliPtis perficere. Ita enim institerunt, et ita provo- aliis, i<I est pro sanctis eritis solliciti, rele\antes
cati sumus largHale eoruin, ut rogarcmus Tilum, ut inopiam eoruin, ut videamini non didicisse, sed
a-.lsimile-epus vos anima<*et,ul quemadmadum cw- na.turalker possidere misericordiam et largitalero.
pit \os, postquam cor.ecti estis, ad bene agendum Ila volo romptobare vestram charitatem esse inge-
niosam"et pruJemem, cum sine iruperio meo sus-
tnformafe, ila peificiid vi vcbis ctiam gi-atiamhl.am,
ut incitet \os aJ dandum. Qitoniam Titi affeclum ceperit pauperum Chiisti sollicitudinein, miitens
eis unde relevent egesialem. Vel per soliiciiudiuem
smcerum noverat Apostolus circa Ltos, necnon et
aliorum, id esi Macedonum, quos refero vobis sol-
lios 'obe:iienies ei, idciico per ipsum etiam ad hoc licitos esse de sustentatione sanctorum
paupcium;
cpus exhortari illos facilius posse significat ut qtio- volo "comprobare etiam bonum ingenium vestr<a
modo in caeteris'rebtis exhortationis suaeifuetum in charitatis, ut ostendam charifatem vestrarii habere
eis iiabuit, haberet eiiam in hac gratia, ut ad mini- boitum ingeniunvcum sine jussu meo co.perit stia.
Eicrium sanclorujn promptos eos faeeref, ut qcia sjionte faccre ca qusa audit Macedonrs fccisse. Et
1075 , HERVEt EURGIDOLENSIS MONACHI 5076
jusfum esl ut in bae gratia abundetis, atque paupe- A subire non recusetis, ut a sanelis paupertatem effu-
ribus temporalia bona largiter ministrelis, quia getis.
vosipsi scitis quantam gratiam vobis Dei Filius con- Hoc enim vobh est ulile, ut per imitationem
lulit, quam misericorditer erga vos egit, qui pauper paupertatis Christi tendatis ad divitias ejus. Hoc
pro vobis temporaliter fieri voluit, ut vos perma- vobis est utile, quia magis prodest facientibus quam
neiitium divitiarum participes efficeremini. fianc accipientibus. Ulile est vobis, qui jam cwpistis lioc
ejus gratiam scitis, quia cum esset dives in sua ma- non sblutn facere, sed etiam velle ab anno priore, id
jeslate propter vos egenus faclus est in mundo, ut esf prselerito, vel a priore anno vestrae comersa-
vos illius inopia divitiis spirilalibus repleremini. Si lionis usque nunc. Facile quippe est in bono opere
ergo ille, qui omnium Creator et Dominus est, pro obedire etiam nolentem, sed hsec magna in vobis
vobis paupei tatem sustinuit, cur vos pro ejus amo- virtus exslitit, qui hoc bonum quod vobis nunc
re partem divitiarum vestrarum ejus membiis indi- suadeo, et ante voluistis. Sed nunc etiam id facto
gentibus non tribuatis ? Dives erat. Unde enim pvrficite quod jam voluiitate fecistis, ut non solum
homines sunt divites? Auro, argento, familia, terra. vslitis in corde, sed etiam compleatis in opere. tia
Sed omnia per ipsum facta sunt (Joan. i). Quid facto peragite, quod \olunlate jarodudum coepistis
"
ergo illo dilius, per quem factae sunt divilia., etiam agere, ut quemadmodum promptus est animus votun-
illse quaenon sunt verae divitiae? Per illum enim et tatis, ita promptus sit et animus \perficiendi, id esl
illae divitise, ingenium, memoria, vita, ipsius corpo- sicut promplus est animus vesler ad volendum, ila
ris sanitas, sensus, eonfirmatioque membrorum. Et- promplus sil el ad perficiendum ex eo, id est secun-
enim cttm hsec salva sunt, et paupercs divites sunt. dum id quod habelh, sive phis, sive minus, ut unus-
Per illum et illae majores divitiae, fides, pietas, ju- quisque tantum det quantum potest, quoniam \o-
stitia, charitas, boni mores. Nemo enim et has luntas retinens quod dare ,posset, infructuosa est.
habet, nisi per eum qui jusliflcat impium. Eece Idcii co vobis suadeo dare ex eo quod habetis, quia
quam dives. Qttis enim di\es, qui habet quod vult si voluntas esl prompta et parata dare, secundum id
alio faciente, an qui facit quod vult et alium haben- quod habet, accepta est Deo secundum illud quod
tem?Pufoquia ditior est, qui fecit quod habes, ita tribuit, non secundum id quod non habet. Ac si
quia quod ille habet, tu non habes. Dives est, cum aperte dicalur : Ne putetis me ab aliquo supra vires
sit in forma Dei sequalis omnino Patri. Sed egenus exigere, aut lantum a paupere quantum a divite ex-
propter nos faetus est, quando semetipsum exinani- petere. Omnes enjm aequaliter dant, si unusquisque
vit formam servi accipiens (Philip. n). Non autem r. ex tanto dat quantum liabet. Quia enim Corinlhii
diclum est, egenus factus est, cum dives fuisset; sed, ad hoc opus ministcriii provocanlur, hoc eis iudi-
egettus factus esi cum dives esset. Paupertatem enim citur, ut non plus tribuant quam possunt; ne forte
assumpsit, et divilias non amisit. Intus dives, foris plus offerentes, coacti, | non voluniarii, viderentur
pauper. Latens Deus in divitiis, apparens homo in sine mercede facturi, qiiia qui coactus atiquid facit,
paupertate. Quia ejus pauperlate sumus dilali, mercedem non babet. !El ideo dicitur eis, quia si
quia in sanguine ejus peccatorum nostrorum con- voluntas est prompta i dando secundum id quod
scissus est saccus. Per illum sanguinem abjecimus habet, accepta est Deo, nen secundum id quod non
pannos iniquilatis, utindueremur stolam immorlag habet. Ille enitn dat ex eo quod habet, qui sibi ne-
lilalis. Ne ergo divitias expavesceremus, et ad eum cessaria retinet, et cselera quibus earere potest,
accedere cum nostra mendicitate non auderemus, largitur pauperibus. Qui vero de his tribtiit quae
pauperem se exhibuil, id cst Deus nasci dignatus suo usui necessaria sunt, ille dat ser.undum id quod
rst homo, virtutcm suse potestatis humilians, ut non bahet, id est ullra \ires suas, quoniam illa
homiuibus divitias suae divinitatis acquireret, et quibus indiget, quasi non habet, quia carere uon
eos consorles divinae naturse faceret. Qui tamen in potest, et idcireo ad dandum illa non babet. Pro-
divinitalis suae divitiis nobis invisibilis permanens, D pter quod nunc dicitur Corinthiis qui lenaces sunt,
miris nos poterat virtutibus ditare; sed ut ad inter- quia votuntas qua. sua sponte tribuit secundum id
nas divilias rediret Iioino, foras apparere dignatus quod habet, ul sibi scilicet necessaria retineat,
est pauper Deus. Quia videlieet minus nos amasset, placens est Deo : non illa quae coaeta tribuit secun-
nisi et paupeiiatem nostram 'susciperet; nec vim dum id quod non habet, id est quod sine murmu-
nobis sua. dilectionis ostenderet, nisi boc quod a ratione ferre non potest. Non enim intelligendum
nobis tolleret, ad tempus ipse sustineret. Et hoc est, non esse Deo aceeptum si quis devoto corde .
cst quoJ nunc Apostolus, ul ad largitatis gratiam obtulerit etiam ultra suum posse, cum Maeedones
\iscera nostrae compassionis accenderet, ait: Propter inde multum sint laudati, quoniam supra virtu.em
vos egenus factus esl cum dives ehsel. Et his verbis fuerunt ad dandum vpluntarii. Illi enim noa indi-
hortatur auditores ut largiendo quasi pauperes guerunt admonitioneut Corinthii, sed ullro obtu-
ftant, ut prosil paupertas eorum, sicut Christi pau- lerunt cum precibus, ut probarent se iola volun-
pertas nobis pi ofuit. Et in hoc, inquit, id est in con- taie hoc facere, ut plis offerrent quam poterant.
sideratione tanti benefieii Dei, do, vobis consilium, Ideoque fuit acceptabil;. Qtianto enim araplius ob-
ut scilicet ad similitudinem Christi paupertatem iulerunt, ianto plus ac epturi sunt. Corinthiis \er--j
'
«77 COMMEXT. IKEPISTOLASPAULI..- INEPIST. II ADCOR. M7ft
tanquam adhuc infirmantibus parcitur, unde et A / Qui itaque nunc in hoc tempore- subsidkim pauperi"
subdilur : tribuil, ab eo postmodnmperpetua.recepiurus._ut
« Non enim ut aliis sit remissio, vobis autem ita dicam, quasi ad frrrgem terram' cxcolil^ qua.
« tribulatio, sed ex aequalitate in praesenti tempore quod acceperit uberius reddit. Restat ergo ut nun~
«_\estra abundantia illoram inopiara suppleat, ul quam elalio surgat ex munere, quando videlicet di-
• et illorum abundanlia vestrse inopise sit supple- ves, ex eo quod pauperi tribuit, agit ut in perpe-
«•mentum, ut- fiat aequalitas, sicut scriptum est : tuum pauper non sil. Qui enim vivunl iu saeculo,
«-Qui multum, non abundavit; ef qui modicum, non non habent meiita ad vitam a.ternam sufficientia
«.minoravit (Exod. xvi). » (Matth. \). Sed quja paiiperes.Christi, quorum esl
Jure dixi voluntatem esse acceptam, si prompta regnum ccelorum per eteeniosynas, amicos.et debito-
fuerit dare secuttdum id quod babel. Nmt>enim sua- res sibi fecerunt, per merita eorum conscquentur
deo vobis tantura dare, ut aliis quibus dederitis, sit quod per se iion mcrentur, ul tunc fiat ulrorumque'
remissio, id est inopise allevatio et relaxalio, sed vo- wqualita&, non quia non differan_,_sedquia omnes-
bis tiibulatio, id^est inopianimia. Haecprocul dubio idem regnitm habebmtt, et unicuique sufficiet quod
Apostolus condeseendendo infirmis, ut praeraisimus, " habebit._ Vel sequalilas est ut, quia isti in hoc tem-
intulit, quoniam quibusdam inopiam feire non va- poreministrantsauctis,.ieddanlur eis vicesab cis in-
lentibus tolerabilius est minus tribuere, quam post fitturo, quia debitores 1111 faciunl sanctos. jEquali-
Iargitatem suam ex inopiae angustia murmurare; las ipsa est pax. nostrse Jerusalem, ut opera miseri—
eum eniro dantis mens ferre inopiam nescit.simulta- cordise corporalia jungantur opesibus prsedicalionis
sibi subtrahrtj occasionem contra se impatientiaeex- spiiitalibtis, et fia! pa* dando et accipiendo. Fiat
quirit. Prius ergo praeparandus est animus palien- sequalilas in rcgno, sicnl scriptum esl (Exod. \vi) in
tiae, et tuncaut multa aut'cuncta sunt largienda ne signo. Qui mulium subaudi collegerat de roanna, id
dum ffiinus aequanimiter inopia irruens ferlur, et?. est amplius quam gomor, non abundavit, id est non-
praeraissaelargitatis merces pereat, et- adhue men- plusbabuit quam gomor, et qui tnodicum collegeral,.
tem delerius murmuratio .subsequens perdat. Non id est mimis quam gomor, non mhiornvil, id est non
ttoc, inquit, suadeo ut alii otiose vivant de bonis miuus habuit qttam gomor. Quar.do enim vcntum^
veslris, eMribulalionefamis vos crucieminl; sed ul est ad cpulas, omncs s-qualiter habucrunt, hoc si—
ex sequalilate subveniatis illis in prmsenti lempore, gnificante Deo, quiapopulus stitts, qui per dcsertum
id est ul unusquisqtte qnantum habet, ad tempus liujus vitae graditttr ad lerram promissionis selcrnse,
dividat cum sanctis, quia non plus exigitur quam pi sequalitatem habitttrus in eoiri\io est supciiiss re-
sibi retinere debet, dicente Scriptura :- « Diliges fectionis, quia omnes Dettm videbtmt. Et qtii mul-
proximum ttium sicul teipsum (Levit. xix), > etc: tinn hic Iaboravit, atque pljurima merila congrcga-
« Qui habetduas tunicas, detnon habenti (Luc. m). » vit, noii'phts qtiantum atl seiernam vitam pertinet"
Velin praescnti lempore brevis hujus vitse commu- habebit, quain ille qni modirum bonse operationis
nicate illis vestras divitias, ut et ipsi in seterna vita egit. Unde dicitur in Evangelio quia illi qtti dher .is
communicent vobis suas. Et hoc est quod subdilur: horis ad vineae cultiiram aecesserunt; oranes pariter
vestra abimdantia carnalium bonorum suppleal, etsi in vcspera dcnarium aocepei unt (Hmtli. x.\). Tunc
non ex toio ccmpleat iilonim corporalem inopiam, ergo fiet sequalilas, quia omnes habebmitvitse seterna.
qui omnia mundt rleserucrunt, ut illorum spiritalis; sequalitatem. Omnes erunt in aequalitale, quia om-
abundantia, sil supplementmi spiritalis veslrminopim. nes erunt in aetcrnilate. Non rnim longior eril vita
Hocjubet Apostolus. ut quia joxta lempus sancti sanctorum pauperum, quam vita elcctorum saectila-
inopiam paliebantur, deserentes omnia mundi, et se. rium. Tamen sancti paupcres majoi em liabebuntln
solis dhinis operibus mancipantes, ut orationi vel carne et aniina gloriam et beatittidinero. hlcirco
doctrinae insistani-ad profectum multorum, caetPii autem sequabuntur ita diviies sanctis pauperibus
fideles. qui negotiis- vel artibus insistunt, aul, D in peiceptione denarii vita. perennis, quia minc
palernas habeiU facullates, ministrent eorum saquant sibi illos in divitiis suis non secundtim pa-
ipepiae, ut iterum sancti illie ubi divites sunt, etisli t- ritatem, sed ut sustententur- de rebus eorum sictit
inopes, id est in spiritualibus et seternis communi- ipsi. Rex enim de toto suo regno- non plus habet
cent eis, quasi-v.cem rependentes ministerio eorum., • nisi victum et induraenlum, quo carere praesens
Nam cum pauci sint qui spirilalia dona percipittnt,, vita non potest. Et-idcirco dives pauperem sibi
et multi qui rebus temporalibus abundant, per hoe: oequat, si ei cibos et vestimenta pra?heat, licefipse
se divites virlutibus pauperu-m inserunt, qtiod eis-- plus retineat-quam largitur. Qui muttum, inquit,
dcm sanctis pauperibu-s.de suis divitiis solatia mi- habuit non abmidavit, quia-scilicct quod plus balle-
nistrent. Vestra, inquif, abundanlia itlorum inopiami bat, dedit indigenti; et qui modicum, non minoravii,
suppteat, ut et itlorum abundantia veslrm inopim sitt quia accepit ab illo, qui abundavit. Vult nos omnia
stipplementum, ut-videlicet sollicite perpendamus,, communiter possidere, ut perfecti doctrinam noti
quia el eos qtios nunc inopes cernimus, abundantes3 abscondant, et habentes substantiam, eis non dene-
quandoque videbimus; et qui abundantes aspjciinus,, gentviclum. Plus etiam in spe futuri sacctilihabrnt
ei largiri negbgimtts, quandoque inopes erirous. sancti, quam hi qui in islo tempore vktciitur divi--
1079 IIEIIYEI BURGIDOLENSISMONACIH .088
i
tes ; et tamcn utiique, sicut dictum cst, in illo sae-.A Luca intelligiiiir, qui laudem in E.ar-gdio pra. CE-
cuto -equabuntur, ut sicut islortim beneficio nunc teiis habet, quia ubicurique recilatur Evangelium,
sustentatur inopia sanctorura, ita et hi beneficia laudatur Lucas, qui tam eleganter illud scribere
sanctorum tunc divites fiant. Non enim tolos se de- meruil. Sed non solum laudatur ubiquede Evangelii
derunt Deo, ut hic pauperes, illis esscnt divites, ideo descriplione, sed eliam ordinatus est ab Eceiesih eo-
videntur illic esse pauperes. Sed ditabuntur sancto- mes peregiinaiionh nostree, ut mecum pergat quo-
rum suffragio, quorum se virlutibus inseruerunt, cttnque \ado pcregiinans ad pivedicandum, et sit
duro eos ad bene agendum sustentarenl, ministrando mihi comes el adjutor ubique in hac gratia, qu&
illis nccessaria, quia « qui recipit jttstum in no- minisiralur a vobis, id est in hac Iargitione eleemo-
minejusti, mercedem justi accipiet (Malth. x). » syriarum facienda, cujus nos ministri sumus ad Do-
« Gratias autem ago Deo, qui dedit eamdem solii- mini gloriam, ul Dominus nosler Jesus Christus
« citudinem pro vobis in corde Titi, quoniam c\- inde glorificetur : et ad voluntatem ttosiram, qua
« hotiationem quidem suscepit, sed cum sollicitior voltnnus ut benedetis; voluntatem dico, destinatam
« esset, sua voluntate profectus est ad vos. Misimus ad hujusmodi studium,, et debitam ac divinitus
< etiam cutn illo fiatrem nostrum, cujus laus est in preeordinatam. Vel iu hac spiritali gratia Novi Te-
< Evangelio per omnes ecclesias. Non solura aulem, B slamenii, quse genlibus per E\angelium ministratue
« scd et ordi.iatus est ab ecclesiis comes peregrina- a nobis ad gloriam Doniiiii, et ad complendam vo-
« tionis nosirae in hac gratia, quae ministratttr a luntatem nostram, qua volumus ut gentes salvse
< nobis ad Domini gloriam et destiiialarn volunla- fiant, quae volunlas ad hoc destinala esl. Lucam
« tem noslram, de\itantes hoc, ne quis nos vitupe- commendat Aposlolus, iqula hunc ignorabaut Co
« ret in hac plenitudinr, quae ministratur a nobis. liiilhii, ut scirent in qiianta jam esscnt boni opi-
«»Providemus cnim bona non solum coram Deo, nione, ad quos iales \in millebaiitur, ut congaude-
« sed eliam coram honiinibus (Rotn. xn). Misimus renlcum eis, augentes cos in fide operationis Dei,
« aulem cum illis et fiatrem nostrum, qiiem pro- ad cujtis gloiiam sollicite hoc agebant, ut ipse aguo-.
« bavimus in niullis saepe sollicitum esse, nunc scerelur in liis. Nonnulli vero s.nserunt id et de
« autem multo solliciiiorem, confidentia multa in Barnaba posse intelligij quia et ipse ordinatus est
< \os, sive pro Tito, qtti est socius meus et in vobis comes peregiinalionisPauli (Act. xm), quandoeura.
« adjutor; sive fratrcs noslri apostoli ecclcsiarum, eo raissus est ad gentes, licel cum eo non perseve-
« gloria Cbiisti. Oslensionem ergo qua. est charita- ravit, Lucas autem perseveravil. Et constituius est
y tis veslrao el nostrs? gloiise pro \obis, in illos comes ejus in hac elecmosynarum gratia, quiahoa
« ostendite in farie ecclesiarum Dei. » '
decreverunt apostoli, ut ipse et Barnabas praedica-
Deus quia justus est, sciens Coiinfhios velle pro- icnl gentibus (Act. xv), sed tatitttm memores esscnt
ficere, Titi atfectum accendit erga eos, ut adiinple- sanctorum pauperum qni erant in Judaea, ul quan-
ret exhorlatione sua voluntatcm illorum in opeie diu fames illa duraret, mitterent eis viclualia. Et
bono, qui \idens profeclum illoruui, laetalus cst in Barnabaelaus erat in E\ angelio, quod strentte praedi-
eis. Et hocest : Ego quidem, inquii, sollicile \os aJ caveral per omnes Ecclesias, in quibus cum Paulo
opus misericordia. pro\oco, sed gralius ago Deo, fueral. Sed hoc dissonare \idelur, ut hunc Paulus
c/ii.per Spiriium sanrlum dedil in corde Ttli eam- fralrem, el non potius aposlolum vel socium nomi-
deiiisollicitudiitcm, quam ego habeo pio vobis, ut net; et quod hunc cum Tito quasi minorem misisse
non deficialis, sed proficiatis in opere bono, quo- se di( at, el non potius Titum cum eo; vel quod
niam non iepugna\il, sed exhorlalionem noslram hunc Coiinlhiis quasi ignotum commendet, cum In
stiscepit, qua exhortabamur eum ire ad vos incilan- priore epislola declarayerit hunc eis incoguituni
dus. Exhortationem quidem uoslram suscepit, vo- non esse, dicens : « Aut' solus eso et Barnabas non
lunlalem \ero non per nos habuil, quia jani habe- habemus potestatem hoc1operandi (-1 Cor. ix) ? > id
bat. El voluntale quidcm propria sollicitus erat pro rj est stipendia sumendi. De Luca vero congrua sunt
vobis, sed exhortatione nostra factus est sollicitior. omnia, quia, etsi nunc apud nos Lucas major est
Et eum ita sollicitior faclus esset, profeclus est ad Tito, apttd animos tamen Corinthiorum minor erats
\os sua \oIuntate, quam illi Deus inspiraveral. Vel ideoque convenienter missus esse cum eo dicitur,
suscepil e.xhortationem, id est suscepit hoc onus Excellenliam vero Titi noverant Corinthii, quia ipse
laboris, ut vos~exhorlarelur ad largilalem susten- Corinthius erat. Misimus, inquit, cum Tito comi-
fationis sauctorum; seJ dum propter vestrum pro- lem nostrse peregrinationis, qui per omnes Ecclesias
fectum esset factus solliciiior, profcctus esl ad vas in Evangelio laudatur, deviianles hoe, ne quis nos vi-
sua volunlale, id estvidens vosproficere ci ca bono» tvpetet, id esi roprehendat in hac elecmosinarum
actus, sollicitior factus cst erga cuiam vcstra. salu- pleniludine, quae ministratur a nobis, id est quaeno-
tis, ila ut voluntarius proficisceictur ad vos, qui stro ministerio fit. Nisi enim tesles idoneos et boni
prius etiam rogatus excusabat ire propter vilia ve- testimonii secum Aposlolus habuisset, infirmi irl
sira. Ipse quidem profectus est sponfe. Ssd nos tni- inftdeles cum tantam lafgitionem tarnque copiosam
simus eliam cutn ilto fralrem illum cgregium, cujus \iderenl, aliquid stiperi Apostolo sinisltc possent
Iftfs esl in Evangelio pet omncs ecctesias. Hoc de sestimare, ut putarcnt cum tanquam sili aecipere ct
1081 CXmMERT. IN EPiSTOLAS PAULI. — IN EPIST. II AD COR. 1082
in sttos cosv.ciiere ea quie accipiebai ad suppleivias A suae prsedicaiionis fama ac \it.e \onis profuerutif.
necessiiat_s sanctornm, per se offcrenda vel distri- El quandoquidom tales-misirausviros ad vos, ergo
buei;da indigeniibus. Sed ut omnem pravam sttspi- suscipite eos cum.honore eidilcclione sieut oporlet.
c.onem a se removeret, multos idoneos adhibtiit te- Sciiicet obtendiie mmc in Hlos ostensionem vesirw
stes in hac gratia plenarie pauperibus ltiinistranda. cliurilaiis, id esl,-charitatcmqiiam oslendere eotisue-
Ideo, inquit, devitamus vituperium, quia provide- vislis honoiiiice suscipiendo cjeteros fralres, nunc
mus bonu, id est providemus ut ca quje faciraus, oslendite suscipiriido istos aceuralius, ttt, l)ona-qu;e
Kini bona non solum coram Deo, sed'eliam coratn de vobis .audierunt probenl.esse vcra, Et_ostcnsio-
hominibus. Coram Deo suliicit nobis bona conscien- nera gloriw noslrte pro, vobh, id esl opera .charitafis,
tia, seJ coram honiinibus necessaria est bona fama. quse similiter osiendcre solelis iji. susceptione.lVa-
Pi-opier nos enini conscientia nostra sufficit nobis, Irum, unde et nos gloriamur pro vobis apud alias
sed propier homines fama noslra non pollui, scd Ecclesias, nunc ostendilein islps, revereniius.et-tle^
pollere debet in els. Qui enim fidens conseicntiae, votius eos suscipirndo. Et hoc facilc-t.i facie eljn
nrgligit fantata suam, crudelis est, quoniam saiu- conspectu Ecclesiarum, ul eaelera. Ecclesiae cogtiOT
lem provimorum spernit. Vel ideo se dixit Aposto- scant vera esse bona quse de vobis -itidierunl, el ac-
lus devitare, ne quis eum vituperarct in hac pleni- " cipiant a.vobis bonum-cxempltim.
tudine doctrinse ac mirarulorura, quia negligens CAi.UT IX.
circa euram sanelorum judicaii possei, si segnius t Nam de minisierio, quod fit in, sauctos , ex
ra qttse illis eiant necessaria, proeuraret, quoniam < abundanti cst mihi scribete \obis.. Scio enim
Ilii et Barnabae injunxerani priores apostoli, ut me- « promptum animtun veslrum, pro quo de vobis
m-;res essent pauperum, sicut jam diximus (Acl. « glorior apttd Macfidones. Quonium et Achaia pa-
\\), Ne ergo diceretur de eo : Bcue quidem prae- « rata csf ab aiino, prater.lo, ci, wslra, seniti.lalLo
dicat, et religiose vivit, sed non est memor sancto- t provoGavitplurimos;M>isirouseaiitero-ffai.i;cs,.ul,iw
rum pauperum, ut sibi fuerat iniunctum, eumipse « quod gloriamur de vobis, evacuclur-in. hac-paitr,
in omnibus esset inviluperabiiis, nec in hac parte < ut, quemadmodum dixi, pai;aii silis, ne, caimvrne»
indiligens judicari voluit, sedad faeiendam sanclis < rint Macetloncs mecum, et inveneiint vos4 impa-
iargitionem, credentes ex gentibus monuil, quatc- < ratos, erubescamus nos, ut non diranius vos
nus et boc opere complelo, iu omnibus appareret i in hac subslantia. Neccssar,ium ergo exisfimavi
ejus sollicitudo el provideniia. Providemus enim, « rogare fiaires ut pra-vcuiaiil ad vos^ et pr.V-pa-
inquit, bona non solum Goram Deo, sed etiam co- P < rcnl repromissam benedicfioneti) hanc paralnm
ra:n horoinibus. Pro\idit bona coram Deo, dum « esse sic quasi benedictionem, non quasi a\an-
ejuod jubet Deus circa ministerium sanctorttm < liam. » ,
fieri doceret. Providil bona coram hominibus, De 'eceplione justorum vos admoneo, iiam de ivi-
dtim tales ad boc opus suadendum mitterel, qui nisiei io quod fii in sanctos, non necesse est ui vos
iion facerent eis scandalum, sed probitaie sua pro- admoneam.DeiJloenim ministeiio est mihi ex abutu
vocarent eos, ne bona ejus doctrina per impro- danli, id est ex supeiiluo scribcre vobis. Suppriluum
\idos ministros in vituperationem caderet. Nec so- est enim, si commoneas euin , quem scis facturum.
lum, inquii, duos istosvmisimus, sed etiam fratrem Sed iamemut diligcniiam meain ostendam, el \os
alium cum illis, quem quidam dicunt esse Apollo, promptiores faciam, non est oliosum si scribo, ut
sed incertum est. Quem smpe probavhnus in mullis scialis magua vos diligentia debere peragcre quod
solticilum essede vestra salule, sed nunc expeiii su- frequenter vobis intimatur. Ideo autem videtui su^
mus eum multo solliciiioreni pro vobis, eum audis- peifluum ttt vobis de hac re scribam, quia s«,o ani-
set vos esse correctos, cerlus quia obedietis ad bene mutn vestrum ad hanc largitionem faciendam esse
agendum. Sollicitior, inquam, faclus est \idendi et promptum, pro quo animo vestro ad hanc gratiam
exhorlandi ad ministcrium sanctorum pro hac coi.fi- D devoto glotior apud Macedonas; videte ne frustra.
denlia vestrae immulatiqnis in melius ; sive pro Tito, Solet enim se meliorem praebere ille, de quo bcne
qui de vobis ei multa retulit, qui non mentiretur, senlitur ab alio. Idcirco de vobis gloriof, auoniam
qui est socius meus, pergens mecum ubique ad prse- non solum Corinthus, quce est nielrqpolis civitas,
dieandum ; et in vobh est adjvtor meus, id estin ve- sed etiam universa Achaia quse esl magna regio .
stra conversione et correclione. Ipse est adjutor paraia est ab anno prwterito dare quoj sanctis mir-
meus in vobis, sive caeteri fralres nostri, qttos ad vos iatur, et vestraxemutatio, id esl fervor imitandi \o.
direxi, qui sunt apostoli, id est fundatores ecclesia- piovocavit pfurimos ad hor»pictalis opus. Ca.ter.a_
t um, gloria Christi quia in locis illis praedicaverunt enim Ecclesiae dum audiunt Corinthios ptius multis
Christum, ubi nunquam fuerat; et ad gloriam con- erroribtts fuisse imphcatos, poslea vero correclos et
struxerunt ecelesias ex !iis, quos sd fidcm convrr- mispricordiae operibus intentos, aemulalione eorum
lerunt. Vel fratres nostri pjiores aposloli, qui cum incifatas sunt ad boiram opus, quasi cogitantes apud
Domiuoin carne fuerunt, sunt adjulores mei in vo- se etdicenies, quia si hi qui post acccpiani fiden
bis; sivequia noniiunquam per vos transierunt, et male conversatifuerant, hanc cceperunt habcrcw.-
\obis aliqmd meliordtionis «sntulerunt, sive quia luntatem, cur non magis illi, in quibus hacc vitw
{085 HEilYEI BURG1D0LENSISMONACIIt mi
»jn sunt reperta?Ego quidem, inquit, gtorior in A J\ quam omnes diviles (Mare. xn ; Luc. x\i), quia
splendore aiiimi vestri, quipromptus estad largien- largo aiiiiuo totum quod habebat misit, eum cscteii
dum, sed mishnus fratres, non ul vos ad Jioc exhor- parco animo milleieni, el mullo majora quam roii-
larentur, ad quod exanimo parati estis; sed ulvos tebant, sibi retinerent. Et ideo parce seminabant,
faciant memores, ne circa volum cl piomissionem qtiamvis multa seminare viderenlur, qttia lantum
existatis negligentes. Et hoc est, animus quidem seminare nolebant, quantum potei'ant. Dare enim
vester promptus est, sed misimus prsedictos fratres non est amittere, sed seminare; ad lempus carere,
ad vos, ut sitis pamli ad proferendum quod dede- ut postmodum. mtilUplicius habeatur. Sed qui parce
ritis, ne si imparati fuerifis, evacuelur in. hac parte seminat, id est qui non >ult large tribuere cum pos-
lotum quod gloriamur de vohis. Misimus, inqitam, sit, parce et melet, id e\>l exiguum remuneiationis
illos, «f, quemadmodum dixi illis vos esse paralos, v colliget, quia sicut ipse nunc est parcus ad tribuen -
silis parali vel quemadmodum dixi vobis, sitis pa- dum, ita et Deus eritparcus ad retribuendum, etqui
rati; sive quemadmodum dixi Macedonibus, ne foi te, seminat in benedictionibfts, id est qui tribuit volur.-
cum venerint mecutn Macedones, el inveneiint \os tate bona sub spe futurae remunerationis, hic metet
imparatos, erubescamus nos in hac substatdia, id est de benedictionibus, quando eum eseteris eleemosv-
in hac re possessa, in hac diviiiarum substantia, B i nariis audiet: «VeniteJ benedicti Pairis mei, perci-.
quae pauperes sustenta-re debuil. Dixi ne erubesca- pile regnum, quia esurivi, et dedistis mihi manclu-
inus nos qui de vebis gloriabamur, ul non dicamus care (Malih. xxv). J Seminat enim in benedietio-.
vos ernbescere, id est ut vestiam erubescenliam (a- nibus, ubi pltts pensalur affeclus quam cerisus, id
ceamus, Yesler enim pudor erit maximas in nostra est qui pro possesuobona large tribuit in bene\Tolis
verecundia, si invenla fuerit imprseparatio veslra. affeclionibus, et idcircp de benedictionibus Dei me-
Nam si hoe inventum non fuerit, quod teslilicatus tel fruclum vifseperennis.
sum de vobis, et ego erubescam in vobis, qui sub- < Unttsquisqueprout destinavit incorde suo, nois
staniiam sanctis promissam non reddidistis; et vos « ex tristitia aut ex necessilale. Hilarem enim da-
araprius confundemini, qui nec propterea quod teslis « torem diligit Deus (Eccli. \x\v). >
vobis fui, sluduistis agere, ut me dixisse verum de Et quia de benediclionibus supernis metet, qui
vobis probareiis, ne ergo cqntingat ut et vos et nos nunc in benedictionibus bonse voluntatis seminati'
t
graviter erubescamus, necessarium exhihnavi rogare id est laeto et largo animo dat, sive parttm, sive
praedictos fratrcs, ut me prwveniant eunlcs ad vos, multum sit illud quod dal, idco unusquhque det
et prwparent interim benedictionem,id est largam et prout destinavit in coidie suo, id esl sicut delibera\it
charitativam donalionem; benediclionem dico, re- et praeordinavit in consilio suae ralionis et volunlar
promissam, quia jam promisislis et repromisistis tis, ut quidquid in corde suo dispostiit se daturum,
eam; et praeparando facianl hanc esse paralam in det; et eodevotionis auectu quo proposuit det; sci-
adventu noslro, sic quasi benediclionem, id est qttasi licet non ex trislitia aut ex necessilate, id est. noa
opus eharitatis. nonquasi avaritiam,id cst non quasi invitus autcoactus. Eleemosyna enim plerumque fit
strictam dationero, de qua doleat qtti dederit.. A\ar a tiistibtis et murmuranlibus ut careant tuedioin-
ritia enim vocatur dalio, quse fit tenaci et parco ac terpellantis, non ul viscera refioiant indigentis; sed
tristi animo; be-nedictioautem, quae fit largo-et ala- non est acceptabilis Deo lalis datio. Et ideo-nou ex
cri animo. Tractum est Iiocvocabulum a palriarchis, liistitia, seJexlaetitia-cordis, esldandum qnoddatnr
qui benedictione sua filios suos omnium fertilitatei quia exhis qui tribumit, hunc eligil Deus, utei ie-
bonorum replebant, ul tsaae benedicens Jacob et tribuat, qui devoto animo tiibttit, quasi.thesauri-
Esau, etutJacob benedkens Ephraim et Manasscni zans apud Deum. Sunt enim nonnulli qui muliusi
(Gen. xxvir, XLvm). rogati ab aliquibus, laedio precis sibi factae ad dan-
< Hoc autem dico . quiparce sennnat, parce ets dum compellunlur importunitate postulalionis as-
< metet; etqui seminat in benedictionibus, debene- . p>sidua.; etsic danl tristes et- invili, non ex.affectu
« dictionibus et metet. . dilcclionis aut piae compassionis (Lvc. xvm).. Non-
Hoc loco ad magna largiendi studia mentes au- nulli sunl etiam, qui. licet non sint tristes veLco-
dientiumaccenditApostolus, ne qui multadarepo- actione dolentes, lamen quando largiuntur, fa&iun.
tesl pauca largiatur. Fralres, inquit, prsecesserunt; ex necessitale; she qtiia omnes alii dant, sive quia
me ut prseparcnt dationem veslram, sed ego cur multi ut largianlur, admonent; et cum sic hsne-
large detis prsescribo, quia hoc dico vobis, quod quii slale sua non possint non dare, qnadam ueees-
parce seminat, id est avare trlbuit, parce etiam me- sitate ad dandum coguntur. Sed quisquis dalionem
tet, id est parum in futuro saeculo recipiet. Parctts; suam Deo vult esse gratam, non det ex trislilia vel
enim est avarus, cui extorquelur quod dat, dumi ex necessitate, sed ex Iselitia et ex voluntate, quia
compellilur tribuere vel propier verecundiam, velI hilurem dalorem diligit Deus, id est illuin qui per
propter longam multorum admonitionem. Huic par- charilatem telus et hilaris ac serenus spe supernae
va messis rst, quia parco animo dedit, licel magnat retribulionis tribuii.
videatur dedisse. E contrario vidua quae in gazophy- < Potens esl atttem Deus omnem gratiam abun-
laciuni misit duo minuta est Iaudata misisse plus5 i dare facere i» vobis, ut in omnibus semper om-
.0S5 COMMENT.IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPiST. II AD COR. IdSG
< nem sufficientiam habentes, abundetis in omne A petuum. Et si hujus, qui pauperibus dedit, justitia
« opus bonum, sicut scriptum est: Dispersit, dedit manet in seternum, quanto magis ejus qui ministra-
« pauperibus, justitia ejus manel in sseeulumsae- vil sanclis? Pauperes enim dicipossunt, qui publice
« culi (Psal. cxi). » egeni sunt. Sancti autem discernuntur ab lris, quia
Ego quidem vos admoneo ad hanc largitatis gra- ipsi sunt servi Dei insistentes orationibus acjeju-
tiam, sed Deus potens est facere in vobis quod ad- niis, et puram vitam ducentes.
moneo. Ego enim verba exhortationis ederepossum, « Qui autem administrat semen seminanli, et pa-
sed ille menles vestras in raelius promovere potcst, « nem ad 'jaanducandum prsestabit, et multiplicabit
quia ego quidem planlare.et rigare possum, ille au- « seroen vesirum, et augebit incrementa frugum
tem dare sufficit inerementum (I Cor. m). El ideo « juslitise vestrae, ut in omnibus locupletali, abun-
potentiam ejus adesse vobis exoplo, ut sicut in eroen- « delis in omnem simplicilatem, quae operatur per
datione vitiorum et veritate doctrinae corda vestra « nos graliarum aclionem Deo. »
teligit, ita et in gralia largitatis faveat cceplis Vos debetis alacriler ministrare sanctis ob spem
vestris. Ipse est enim potens facere uberiim abun- supernse retributionis. Sed et in hac vita penuriam
dare in vobis non solum islam, sed et c.."i_m gra- non limealis quia Deus qui administrat semen se-
tiam , ita ul in omnibus rebus semper Imoentes om- " Viinanli, prwslabit ei etiam pattein ad manducandum
nem sufficientiam, id est non indigentes aliqttando interim, donec ex illo semine frugem cotljgat, et
his quae ad salutem necessaria sunt, abundeth in mutlipticabit setneit veslrum, quod in terram misistis,
omns opus bomim, Id est in largitione sicut in ese- utinde copiosa messis exsu.gat, unde plures eleemo-
teris. Si enim solam vobis sufficientiam elege- synas facere possilis. Omnia Dei sunt, et semina et
ritis, poteritis in Dei opere abundare, quia illud nascentia, et Dei nutu creseunt ct multipKcnitur ad
vobi. retinendo quod sufficit, csetera in usus pau- usus homiiHtm. Deus ergo qui hcec dat, et ipse ju-
perum expendetis , et hoc erit abundare in opere bet de his dari illis qui indigent. Ac per hoc qui
bono. Licet enim exigui hominis parvum sit mu- dal juxta volunlatem Dei, augetur ei dhinilus, ut
nus. abundat tamen quia bono animo fit. Exteriora habeat unde adhuc arnplius largtatur. Vtilt eniiii
emm noslra Domino quamlibet parva sufficiunt. Cor Deus ut fideles qui habenthujiismundi substanfiain,
namque et non substantiam pensat nec nerpendit ministrent necessitatibus sanctorum, ut nihil illis
quanlum in ehis sacrificio, sed es quanlo profera- desit, qui celsiorem sanctitatis gradum in ecclesia
lur. Qui enim plus habet, pius offerre debet. Ita lenere voluerunt, ut spei soecularis vincula cuncta
potestDeum omnem gratiam facere in vobis abun- ~ prsecederent, et animum liberum divinaemilitiae dc-
dare, ut sine damno vestro aiiis beneficia largien- dicarent; et quisquis eis bene ministraverit, atnpli-
les, abundetis tendeutes per largilatrm in omne opus fieetur illi semper unde largius ministrare possit.
bonttm, sicut scriptum est, id est ut neque si in vo- Deus ilaque qui administrat semen seminanli, unde
bis avaritia, neque prodigalitas, sed bona vestra in futuro anno vival et eleemosynas faciat, praesta-
diffuse et rafionabiliter detis cum bona intentione, bit interim et panem, id est subsidium vitae praesen-
non pro lemporali commodo, sed pro seterna remu- tis, non ad superfluilatem, sed ad manducandum, id
neratione, sicut justum virum fecisse dicit Scriptu- est ad necessarium itsum. Et ne sitis sollicili de
ra (Psal. m) : Dispersit, id est non uni omnia tri- tempore futuro, quia ipse propter alimenta praesen-
buit, sed diveiso modo his et illis sparsit, ut pluri- iia quaevobis lafgietur, non dimittet quin semen ve-
bus proficerel, etunicuiquejuxtaquod decehal. Per strum multiplicet, et fruges crescerefaciat, utsemper
hoc avaritia removetur. Et dedil non indiscrele magis ac magis dare stifficiatis, et augebitincremen-
omnibus, neque divitibus aut histrionibus, sed eum ta frugum juslitia. vestrae, id est mullo abundatiora
raiione et discretione solis pauperibus, qui in hoc inerementa dabit frugibus, qtias promeretur justitia
sseculo non possent ei reddere. Per boc removetur vestra. Justitia enim est, ut quia Deus dat retribuat
vitium avaritiae contrarium, id est prodigalit is, ct I) ex eo et homo illi cui deest. Et quia vos hujusmodi
etiam appetitio temporalis retribulionis. Et id(o ju- justitiam servastis, ut, sicttt Deus vobis non haben-
siilia ejus, id est juslum opus misericordia. ejus tibus tribuit, ita et vos aliis qui non habent tribua-
manet in swculum swcuti, id est in aeternum quia lis, idcirco divinitus augentur incrementa frugutn
ex eo quod temporaliter juste egit, aeternam habet vestrarum, ul in omnibus necessariis locuplelati re-
justiliam et vitam. Justus enim est, qui bona mun- bus. abundetis in omnetn simpiicilatem id est in
di communia reputat, qui sciens Deum omiiia com- omnem Iargitionem non duplici, sed simplici anim«v
muniter omnibus dare, quia solem suura oriri facit factam. Qui enim bene et simpliciler sanctis mini-
omnibus et pluit omnibus, et terram dedit omnibus strat, amplificatur ei nutu divino, ut habeat unde
(Matlh. v); idcirco dividit cum his qiti copiam ter- semper largiri possit, et in praesenti locuplelatus, et
rae non habent, ne beneficiis Dei privati videantur. in futuro sseculo. Semel enira seminans bis mefet,
Etquiasibisolinon detinetquoddamaDeo scitomni- id est ex una operalione bona hicet in futuro rr-
bus dalum, sed credit esse juslum ut habens det tributionem percipiet. lpse tamen non duplici iuten-
non habenti-idcirco juslitia ejus manet in aeternum tione debet operari bonum, ut inde quaerat et in isto
quia in futuro saeculo hanc sccum habebit in per- et in alio sse.culo remunerationero, ne computctur
£3S7 n;.l.VEI.BX1RG:DOU.NSISMONACHt IOSS
in eis, de qiribus dictum est: Recepe;;unl n.ercedem A scd eliatn plus opcatur, {scilicet abundal gratutrum_
, suani (Matth. \); sed simplici corde solam in su- acttone facla per inullos,in Donihto, idestcausaet
pernis relribuiionem appelat, licel Dettsilli et in boe incitameiilum est mullis ut agant gratias pro vobis
saeculo retrjbuat. Polest semen intelligi, quid.quid inoperatione Domini, quaerefulgel in vobis. IIoc est.
pro Deq dalur. Et ipse qui administral semen seiiii- dicere : Ministialio nostia quse fit pr.r dispensatio-
nanti, id est qui dat eleempsynario reni quam pau- nem officii nostri, non soltim necessarios sumptua
peii tribtial, preestabil etiam panem ad maiiducan- exhibet sanciis, sed etiam in hoc abundat, ut non,
dum, idesl pra;bebit unde possit \ivere. Et multi- hi soli qui beneflcio vesiro sustentanlur, sed el alii_
plicabit semen vestriim, itl est multiplieilei' abun- multi gratis pro vobis agant Deo, commendantes fa-
i'at;e facie.t retn ve.stram, qtiain seminalis dando clum vestrum Domino, ut paucis tribuentes, a mttl-.
paupe.rjbus, ul,babealis et quod largius seminetis, lottitn obsecralionibus iDeo commendemirii. Pet
et unde vivatis. Et augebit incremenla frugum justi- multos agantur pro vobis graliae. et hoc perproba-
tise veslrae.,id esi auginentabit eleemosynas Yestras, lionem minhleru, id est per hoc quod experiuntur,
pro quibus.frtigem seternserelributionis accipiet ju- sive laudant hanc ministrationem veslram. Mullos
sliUa vestra. Jnstiiia cniin esl observatio mandalo- dico gloiificantes Deum in obedientia confessionis
rum Dei, et inde fruges, id est fructus aeternaeremu- B1 vestsm, in Evangelio Chthti. Probanies euiin nien-
ncraiionis proxeniunt. Incrcmentafrugishujiis, sunt lem vestram in lioc opere, glorificant'in \obis
eleemosynae,pro quaruin meiito et hie virtuies au- Deum, cujus spe firmati, obedistis in E\angelio
genlur, et in fuluro gloria crescit. Vel incrementa Chrisii; et cpiod ore coniitemini, actione demon-
coeleslium frugtim veslrarum sunt ailecliones dandi slratis. Inde glorificant Deum, quia vos obedistis
largius,et subyeniendj indigenlibus,quia quautoma- farientes opera quoe exigit confessio Chrislianse fi-.
jori affectu piae compassionis subvenit qttis indigeii- dei. el hoc in E\ angelio, id est in prseceplis Evan-
lise provimi, tauto majoiem sibi frugem icquirit gelii Chrisli, et gloiificant 'illum etiam in simplici-^
aeternserefeetionis. Et Deus sie augebil semen vc- tflie yeslrw coinmunicalionis, id es{ in eo. qtiod non
strum et frugem, ut loctipleiati in omnibus corpo- duplici, sed simpliri spe^lacitis vestra bona commu-
jalibus ct spiritalibus rebus, abundetis, id esl inte- nia in ilios sanctos, qui sunt Hierosolymis, et in
lius bona \pluntate, et exlerius bona operatione. omnes alios qups \idetis egentes. Glorificant eiiam
Abundetis^dico, tendpntes in omnem simplicitatem, Deum in obsecralione ipsorum pro vobh, id es.t in eo,
id est in, hoc ut puro et simplici corde faciatis om- quod ipsi quos suslenlatis,^obsecrant pro vobis,
n'a, ui a splo Deo rettibulionem de pmnibus quse- ,~ Ipsorum dico, desideratitium vos videre in ccelesti,
ratis, ut neque subjectionem a pauperibus, neque l-egno, vel etiam in prsesenti sserulo, tit gaudeant ex
laudem ab hominibus dcsideretis, nec ullam in hac conspectu vestto. Quislenim non cupiat oculis\i-
vita remuneralioiiem, quw simplicitas vestrae inten- dere necessitatibus suispropter Dei nomensubjeclos?-
t:onis in qpere, bono operalur per nos gratiatum Ipsi vos desiderant videre, et hoc propter gruliam*
actionein Dep, id est facit nos agere gratias Deo, qui Dei einineniem in vobis, id est proplerea quia Deus.
\obis inspiravjt hanc voluntatem, ut ita siraplici tam exccllcntei' g.atiamisuam accumulavit in vobis,
inlenlione faciatis in sanctos collationem, et caetera ut La saneiis egeniibus comraunicetis ob affectum
quse pertinent ad atiiroaevestrse salutem. Vel per p"._edilectionis. Et .qttia' tot bona hine et iude prot-
nos praedicatores et exhortalores operalur gratiarum cedunt ex hoc minisieiio, idchco gratias ago Deo
actionem, id est agit ut illi qui beneficia suscipiunt, super inenarrabili dono\ejus, id est de dono cbari-
graiias agaut Deo. latis quod in \obis et iii sanclis illlsposuit, qtiod
« Quoniani minislerium hujus officii non solum qitanlum sit et quain mplfiplex, vel quam honeslum
. supplet ea. quae desttnt sanclis, sed etiain abundat et quam justum et quam ulile, nemo potest mani-
t peu multas gratiarum actiones in Dpmino, per fcste nanare. T.mta pinguedine sanctae laelitiseper-
« probatiouem minislerii Imjus, gloiificantes Deum D ; fu.us est Apostolus dum loqueretur de alterna intii-
« in obpdicnlia confessionis vestrap, in Evangelio gentia, el de alleino supplemeiito indigenliaepiovin-
« Christi, el sitnplicilate communicalionis vestrse in cialium Cluisti et rnililum Christi, hinc de rebus
« illos et in omnes, et in ip.orpm obsecratione pro carnalibus in illos, inde aitlem de spiritalibus in
« vobis, desiderantium vos propter emincntem gra- istos, ul nunc in fine sermonis eiciaraaret, et lan-
« tiaro, Dei in vobis. Gratias ago Deo super inenar- quam sanctorttni gattdiorum sagina eructaret, di-
« rabili dono ejus. j cens : Gratias Deo svper inenarrabili dono ejus. I.i-
Idcirco pro yestra simplicitale, id est pro largi- enarrabile enim donum Dei est, quod incitat honii-
tione simplici aniroo facta agunlur Dpo gratiy?, nes ad bene agendum, quajido bona operantur pro-
qtioniam roulla bona conlineijtur in ea. Quoniam pter bpem corttm qu_e pculus non vidit, riec auris
mhtisterium hujus officii, id est ministratio quse per audivit, neque cor hominis excogiiavii {/ Cot\n^.
officium nostriun a vobis exltibelur sanclis, non sor CAPUT s!
tum supptel ea qnw desunt sanciis, id est non sobun « Ipse autem ego Paulus obsecro vos per man-_
rrpellit indigentiarn sanctoniin, qui non labo/ani, < stictudinem ef modestiara Christi, qui in iacie
sud orationibus et divinsc conteinplationi yacant, < quideni humilis sumlititer \os, absens autein eon-
dO_9 COMMENT.1N EPISTOLAS PAULI. — 15 EPIST. II AD COR. -, .GlU)
« fido in vobis. Rogo autem vos, ne prsesens au- A \cl ta!es'audeo puni.e. Qui nos crlitic.ntur taiiquam
« deamper eam confideniiam, qua existimor audere secunAumcarnem ambulemus, id esl'lanquam'scctiii-
« in quosdam, qui arbitrantur nos tanquam sccun- dum'rii6fem carnalitih. agamus. Vei arbiiranfur nos
« dum carnem ambulemus. > taftquam secuiidum carnem arnbrilcmus, non rcci-
Ad ineorreclos loquitur, qui pseudoaposfolos piendo spiiitalia quae ciiciihtisfsic nos cxisiimant
sequeban.ur, efeum ferocem putabant, quia morda- qttasi carnalia loquamur, quse rcclpienja' non sint.
citer in priore epistola viliosos increpa\ii. Quasi di- Ideo enim nos arbitranitir secundiin) canicnf ambtt-
rat : Correctos ad eleemosynas invitavi, sed vos lare, id est camali sensu prseilicaie, quia qurspernit
alios obsecro ego ipse idem vobis exislens qui el il- spiiitalia, pulal illa essecarnalia.
lis, cum tamen vos sitis alii. Ego Pmiltis, id esl Itu- 1 In carne enlm ambulanles,'.1611"secundum car-
milis vel mirabilis, obsecro vos humiliier, ut mores « nem mililamus.Nam arma niilitiae '11dst.se"non
vrstros emendeiis. Yelpraernissr fratreshoilali stint c carnalia sunt, sed potenlia Deo ad deslructionem
ad ministerium sanctortnn eos de vobis",qui correrli « munitionum. Consilia deslriieriies el omr.em alii-
fueTanf, sed nujie.o/o Paulus ipse non alius, obsccto « tudinem exlolleritem se advefsiis scienliam Dei,
vos obnixc qui corrigi debuistis. sed distulisiis, ut « et in captivitatem redigeiites oiriiiem lnleileclum
ultra nqn differatis. Obsecro \os per mansuctudinem B « in obsequium Christi, et.in proniplu Laljehtes ul-
Christi, id est per eam mansuetudinem, qua Chri- « cisci oiniiem iriobedienliam, cum miplela fucrit
stus cum se posset vindicare, suslinuitinjuriosos ut « vestra obedienlia. J
corrigerrl eos, el per modcstiam cjus, qua culpas fpsi nos arbilranfur, ut dixi, tanqiiam srciindum
eorum modesto. pcenitcntiae flagrllo per bapiisinuin carnem ambulemus. Et iherito dixiJ fanquam, qu a
delevil, dicente illis Peiro : « Pcciiitentiara agite, ct non re \era secundiim earnem ambulanius, ut illi
baptizetur uiiusqtiisque vesiruni (.!_<.,11),etc. »'Man- putaiit. In carne~enim ambulaiiles, id est'iti corpo;e
siielus erga nos fuil Christus, quando sine aiiqtia \itatn prsesenleni^ducentes, tion mititdmus secithdum
tilliono per baplismum nobis peccata dimisit. Mo- cariiem, id est noii exerremus pro carnali conimodo
desfus fuit, quatxlo, et si 11011absque ultione, non militiam a Deonobis daiam; nec carrialiter, sed spi-
tamcn imnioderata, sed lolerabili et modesta tribti- ritalitcr militamus, licet in carne ffaguTdegamus.
lationum punitioiie, nos ad vilam perennem revoca- Spiiilaliter erriW militat, qui spiritalitervivil, quia
_ vit. Mansuelus est Chiistus. pie paicendo et tole- conlra' spititales nequitias ptignat. Securidum car-
rando; modeslusesl, moderata uliione puniendo.Et 11'emvero militat, qui desideriis camis'oblempefal.
mansuetudo atque modestia Chrisli, cujus imilalor Polesl et ita intelligi, ut hi mihlare scctindum car-
sum, est causa cuf non imperans, scd ohsecrans \o-' C ncm' dicanturj qui Vetus Testamenlum 'carnaliter
1is loquor, quia et lenis sum exemplo Christi ad ihlelligiint; qui vero sequuntur ihtelligeiiiiam "spi-
parcendtim, cl modeste ad modilicate puniendum ritalem, sint quidera in carne, quiaVaihdem liabeiit
seyerus, qui in facie quidem, id esl in piaesentia et litterain quam 'Judsei, 'sediion juxta carncm mili-
- visione corporis sum inter vos humihs et quasi con- lent," a carne ad spiritum Iranscendentes. N011se-
temptibilis, scd absens confido in vobjs, id est confi- cundurii cariicm"'niiiilamus. Nam arma miliiim 110-
denter per epistolam vos reprebcndo. Et \os putatis slrw nonsunt'cdfnalia,'sed'sriirilaYisi elpolentia Dco
quod tantum absens, id est in epistola confidentiara regi riostro, cui" riiUitahius! Non enim materialem
severitatis liabeam, et non p. a_sens facie. Sed rogo laiiceam vel ehserii bajulamus, setl potcntiusiiostes
\os ne prsesens audeam, id est rogo ut vosipsos cor- nostros verbo dejicihius, quam alii'carnalibus ar-
rigalis, nes cum venero, audacler puniara per eatn riiis. Arma criini ribstra stint, sermO pfsedicationis,
confideniiam,qua ftnttim putor absens confidere. "sapienlia, miracula, clfaritas,'et alise viflutcs. 'Ideo
Apostoli confidentia csl fiducia sihi datse potestatis 'aiina,'qula repugriant \iliis, et debellant -regnum
a Chrislo, ctijus \icarius est, ut \in.dicet cos qui sttb cliaboli. PolentiaDeo, utpef liaecvaleriterV.xpugne-
noinine Ghiisti agentes, non obaudiunl ut se corri- „, miisJiriiinicos ejus,"et stibjiciamus *eiorbem nniver-
gantjin quibus repreheiiduntur. El nunc abscns sum. Sicul enim terrentts imperaior per suos milites
obsecral eos, ne prsesens audeal in cos \indicarc per \iiiciicai suum fegnum, ita el Clifistus pernos de-
hanc confidentiam, id est ne cum prsesens fuerit,. * rendit' unius DeiJ pfofessioncm et discipfinam. Et
cogatttr irascl propter vitia eorum, ut compoiientes " aima nostra sunt ei poteritia/ad destrnctionem mu-
sequiadhuc non emendaveraiit, molliant sibi tigo- ' niiionum, id "cst S-_cula.iiim'docfriiiarum et argti-
rem ejus, ut modera.os eos inveniens, pressa se\e- mentorum vel astutiarum, quibus perversi homines
rilale, lselelur in eis. Rogo, inquit, neprsesens au- cofdasua muniunt et circumdaiil, ne sgfmoverita-
deam, id est ne cum p.aesens adero, propier vilia * fiVact ea' p"ertirigefeva16at,'qii6iiiam' aries^apbStoh-
vqs audacier (ut jus ecclesiaslicse correclionis exi- "caepfaedicatlonis mtimCioiieBliujiism-odrvaieritefpe-
- git) feriam per eam confidentiam velttt
arrogantise, netrat, etevertit viftute grai,iae"spirilalis:Etnos/ut
qua nonnullis existimor audere in quosdam incorre- dicium.est, 'Chfisto' iniIi'(amus','(.esti'«eHJescorisilia,
ptos, dum peccaiites punio, sicui eum qui fornicafus id est pfaerhedllatasirripi&^unilvon-in-um, veb'da.mo-
fuerat. Uncie quidam vcstrum putant me njmis au- num callidilates. Consiliiim"enim esr"faciendi "vcl
d_icrmper fiduciaro arrogantias et doniinatioiiis, quia non faciendiexcogitatamentisiatio.Estetramcon-
1091 HERVEl liURGIDOLENSIS MONACHI 1092
silium, quod datperversus ei quem sub specic con- A est cuncfis petspicua, scilicet Si quis confidit sibi
sulendi seducit, dum quasi rationabililer oslendit ei s_ esse Christi, id est si quis merito bonae
utile esse quoJ admonet. Unde dicitur, quia « beatus vilse sibi certus est quod ipse sit Chtisti, id est
vir qui non abiit in consillo impiorum (Psal. i). i de electis Chrisli, qui sunt ejtts possessio, Iwc
bed nos hujusmodiconsilia deslruimus, dum adef- cogitel ilerum apud se, id cst apud suLti tatem
fectum r.a peivenire non siiiimus. Et destrtiimus sttaeralionis, ul vim ralfionis non exeedat, nec pro-
omnem superbam aliiludinem cordis, sive tyranno- pteiv hcnorem suum, nec propter odium nostrum,
rum, sive sapientium saeculi, exlollentemse adversus quia sicut ipse Chrhli est per quaecunque Christi bo-
scientiam Dei, id est contra sensum evangelicseveii- na, ita et nos per eadem bona sumus Christi. His
tatis. Nam el illi qui in sublimitate ss-cularium di- loquilur, quorum tangit superbiam, qui dc seipsis
gnitatum erant positi, et illi qui celsiludiuem mun- prsesumentes inflaiionem animi,minus quam dignum
danae sapientiae erantassecuti, extollebant se superbo erat de Apostolo sentiebaiit, quasi non egerent
faslu, repugnantes adversus humilera scienliam di- prseceplis ejus. Quos admonel, ut si de se confide-
\inse prsedicationis, sed jam dejecta est extollenlia rent quia erant servi Christi, non utique deberent
talium, et scientia veritalis subjecit sibi mundum. de Apostolo dubitare, sed etiam de eo vel similiter
D_emor.esetiam se extollebant, dum in idolis cole- " sentire, cum utique magis prseferre sibi deberent
rcutur, adversus scienliam unius Dei; necnon et magistrum. Sed ipse nunc humilitatem illos in se
lueretici adversus scientiam calholicae veritatis, sed docet, aequans se ill s, cum esset vas electionis et
destrucli stmt apostolicis machinis. Et etiam stimus doctor genlium. Hoc ergo vult illos considerare,
redigentes in captivilatem omnem intelleclum, id est quod utique clara luce videtur, quia cum de Apo-
captum nislris rationibus asiringimus omnem in- slolo nemo credentium oion plus sestimaret quam dt>
telleclum perversse doctriiiae, et caplivum ducimus se, quanlo magis nemo minus quam de se debeat
eum usque in obsequium Christi. Captivat enim in- seslimare. Hos ilaque contestalur ac docef, ne ela-
lelleeuim, qui contt adiceiitem ratione vineil, et ad lione mentis meritum bonae vitae perdant, quia qui
fnfem Clnisti, cui pritjs repugnaverat, humilem ac scit se aliquid esse, humiliat se ut major fiat. Recte
mansuelum inducit. Et sumus etiam habentes in di\i nos esse Chrisli, ul ille dicitur qui se nobis prse-
prompiu, id est in manifcsto et veloci effeclu, quia fert. Nam etiam excellentius sumus nos Christi per
nihilnos remordet quo minus audeamus, ulchci polestatem quam prsesumplor ille non habet. Et boc
omnem inobedieiiliam, id est punire culpas eorum, est : Nam, et si amplius, elc, id est si me potesta-
qui nobis obedire nolucrunt ul se corrigerenl. Quod p tem a Deo accepisse dixero, verum roe aposlolum
f.tciemus, cum impleta fuerit vestra obedientia, id est praedicando, non ei-ubescam, quia veium dicam,non
cum vos reliqtti omnes ex dilectione fueritis in 0111- gloria elatus, sed veslrae aedificationiscausa com-
nibus obedientes. pulsus. Pseudo autem [usurpatam in destructionem
« Quae secundum faciem sunt, videle. Si quis \estrant volunt cxercere potestatem. Nonerubescam
< confidit sibi Christe se esse, hoc cogitet iterum si amplius aliquid quam illi gloriatus fuero de pote-
. apud se, quia sicut ipse Christi est, ita et nos. state nostri aposlolatus, quam nobis non illis Domi-
< Nam etsi amplius aliquid glorialus fuero de pote- nus dedit in mdificationem, et non in destruclionem
< staie nostra, quam dedit nobis Dominus in sedifi- vestram, id est ut vos in viitutibus sedificemus,
« caiionem et non in destructionem vestram, non non ut tyrannidem exercendo vos destruamus, vel
« erubescam. Ut autem non exislimer tanquam ler- exemplo malo sive prava docirina subverlamus, ut
« rere vos perepistolas, quoniam quidem epistolae, pseudo faciunt. Haec dicendo, significat quia stipe-
« inquiunt, graves stint et fortes, praesentia autem rius se humiliavil ipsis se comparando, cum si se
« corporis infirma et sermo contemplibilis, hocco- erexeril non erubescatj quia potestatem praedicandi
< gitet qui ejusmodi est, quia quales sumus verbo et absolvendi accepit a Christo, ut salvet, non ut
« per epistolas absentes, tales et praesentes in perdal obaudienies; et ut leligiosos mores eorum
« facto. » sedificet,non ut destruat. Sic et junusquisque prae-
Nunc vull eos quae palam sunt considerare, id est latusEccIesise poteslatein divlnitus accepif, ut subje-
ea quse diclurus est, quae sunt aperta dijudicare, clisprosit,nonuteisnoceat. Si ergoistequiaDomino
\elul si dicat: Si vobis non sufficiuntea quae dixi, missus est, inclinat se inferioiibus et comparat,
pio quibus me potius quam pseudoapostolos sequi quanlomagis illiqui nulliusrranitestimonii compa-
debealis, quia forsitan ea non satis patenter intel- rare se non debebant, non dicam pi aeferre,majoribus ?
lexistis, videte haec quse subjttngo, quw sunt secun- Nos, inquit, habemus poteslalem aedificandi vos
dum faciem ita evidentia, sicut ea quse sunt oculis et puniendi perversos. ;Sedut non existimer tanquam
subjecta. Hsecscilicet si quis confidit, etc. Yel ita : terrere vos per epistoias, dum aLsens scribo, quia
Videte ea quae sunt secundura faciem, id est consi- incorrectis non parcam cum praesens fuero, qaasi
derate diligenler opera eorum, qui lantummodo co- qui non audeam implere quod minalus sum, hoc co-
ram oeulis bominum facere bona sludent, ne forte gilet, id est boc sciat, qui ejusmodi est, id cst qui
vos per hsec seducanl. Ista videte, id est inlelligite, ita de me opinatur, quia quales, id esl quam aperli
quae nunc subjicio, quia sunt sccunduro faciera, id sumus in vetbo per ephtotas dum sumtts absenles, ta~
imz COMMEiNT.1N EPISTOLAS PAULI. - IN EPIST. II AD COR. 1094
tes erimus et prwsentes in facto, itl est in exhibitione A se malunt suis laudibus quum Dei gralia commcn-
xorreplionis peccaiitium. Hoc dicil occasionc pra?- dare. Pseudo enim semrtipsos commendabant, qui
missse senteniia., qua dixerat se habere in promplu non accepta potestate dominari volebant, nomini
uicisci omnem inobedientiam. Vt, inquit, non exi- suo vindicantes auctorilaiem. Qui autem mitlilur,
sthner, etc. Hlc potesl videri per epistolas terrere, non sibi, sed ei a quomitlitur, vindicatpotestatem.
'qui neque auctorilatis alicujus esi, neque praesens Non audemus illis nos inserere qtti non roissi prse-
fitiuciam habet arguendi.; absens aulem ideo audet, dicant, id est non audemus nos in numero eorum
«juiaprsesens timet. Utnonexistimer lanquamterrere ponere, ut gloriam nostram, sicut illi suam, quaera-
vos per epislolas, quae existimalio inde potest ve- mus, quia ad dominuin revertemur a quo missi
rrire, quod quidam inquiunl, quoniam ephtotm qui- sumus, ut nihil ultra concessum praesumamtts.
dcm graves, id est ponderosae ad inlelligendum, et Qttidquid enim contraDcum fit, audaciaest. Nec au-
forles ad terrendum, sed prwsentia corporh ejus est demus nos illis comparare, id est similes \el pares
infirma, non valens exercereseverilatem, el sermo illis facere, ne sicut illi, pereamus, id est piopter
ejus contemplibilis, id est ineompositus, et rustica- timorem Dei non audemus (ulilli) vobis adulari, et
nus: quisquis ejusmodi verbis mihi derogal, sciat vitiis vestris blandiri. Hsec non facimus, sed ipsi in
"
quia quod per epistolas minamur, pei facla comple- nobis non extra, sumus metienles nosmetipsos, non
bimus, quoniam-aDomino potestalem accepimus, et aliud quam injunctum est usurpando; et sumus
ideo quod absentes minamur, praesentes implebi- comparantes nosmeiipsosnobis, quia secundtim quod
nius. Cui autem non est data potestas, absens po- officium nostrum exigit facimus, dum nec plus, ncc
test audere, praesens autem pudorem patitur et ti- allud dicimus vel monemus, quam facere possumus
morem. Sed ego non eiubesco nec metuo dum cor- aul debemus. Quod illi non faciunt, contra quos
ripio, quoniam fiducia potestatis hoc ago. Sciendum nunc agilur, id est pseudo qui seipsos ultt a quam
•quia linguas detiahentium sicut nostro sludio non oporlet magnificare conantur. Sed nos non gloriabi-
debemus excilare, ne ipsi pereant; itapersuam ma- mur in immensum, id est non assumemus nobis au-
iitiam excifatas debemus aequanimiier lolerare, ut ctoritatem ullra mensuram, sed secttndum mensu-
-nobis meritum erescat. Aliquandoautemeliam Gom- ram. Tanta se uti dicit poteslale, quanta concessa
pescere eas debemus, ne dum de nobis mala disse- est ab auctore, nec mensttram egredi. Idcirco non
minant, eorum qui audire nos ad bona polerant, superba erit gloria, in qua non egreditur terminum
•corda innocentium corrumpant. Unde nunc Aposto- datae potestatis. Gloriam vero pro auctoiitate posuit,
lus derqgantes sibi Corinthios rationibus compescit, r. qua ulebatur in correptionibus, ul salvos eos face-
ne malam de eo famam spargentes, nocerent aliis, ret. Nec tamrn se gloriari dicit in exlollentia pote-
qui doclrinamejus audirepolerant. Notandum eliam, statis, sed ad a.dificationemillorum. Corripiens enini
§uia ex eo quod dicunt, quoniam epistola?,graves constanter vitiosos, glorianatur in emendalione illo-
sucit et fortes, nec dicunt, epistola gravis et fortis, rum; et potestas data proficiebat saluli illorum, non
-ostendunt se jam duas epislolas ab Aposlolo acce- elationi suae. Duobus ergo modis non gloriabatur
pisse, praeter istam ^le qua nunc traclamus, quam in immensum, id est et secundum dalam sibi pote-
nondura viderant. Sequilur; statem, el quia non ultra quam prsedicalio ejus per-
« Non enim audemus inserere aut comparare nos sonabat, vindicabat sibi auctoritatem. In his enim
< quibusdam, qui seipsos commendant; sed ipsi in auctorilatera debito sibi jure vindicabat, quos ipse
•« nobis nosmetipsos melientes et comparantes nos- per evangelium ad fidem converteral. Cseleris autem
« metipsos nobis. Nos autem non in immensum non tali fiducia loquebatur, quia erant in aliena re-
< gloriamur, sed secundum mensuram regulae, qua gula, idest in parte alius evangelistse. Non gloriabi-
« menstis est nobis Deus mensuram pertingendi mur, id est poteslatem non exercebimus in immen-
'
i usque ad vos. Non enim quasi non pertingentes sum, id est ullra modum nostrae mensurse, sed se-
< ad vos, superextendimus nos. Usque ad vos enim 3 cundum mensuram regulm, qua mensus esl nobis Deus
« pervenimus in Evangelio Christi, non in immen- mensuram pertingendi usqueadvos, id est juxla men-
-« sum gloiiantes in alienis laboribus. Spern autem suram regiminis, quod Deus nobis dedit, utad vos
« habeutes crescentis fidei vestrae, in vobis magni- regendos nostra potestas pertingeret. Nam monente
« ficari secundum regulam nostram, in abundan- Christo vobis evangelizavimus, et ita nos fecit usque
< fia etiam in illa quae ultia vos sunt evangelizare, ad vos pertingere. Non enim superexlendimus nos
« non in aliena regula, in his quae praeparata sunt quasi non pertingentes usque ad vos, id est non nos
< gloriari. > exlendimus super alterius provinciam, dum in vo-
Vere, inquit, tales sumus in faCto, quales in ver- bis jus potestatis vindieamus, quasinon pcrlingeret
bo, quia non facimus nos similes pseudoipostqlis, usque ad vos jus nostrae potestatis. Non enitn hoc
qui potestatem nsurpant et vitiapalpant. Et hoc est: usurpatione facimus, sed prsecepto; nec quasi non
ISon audemus inserere aut comparare nos quibusdam, missi pervenimus ad vos in praedicatione, sed de-
qui seipsos commendant, id est non possumus de no- slinati Deomittente ad vos. Superextendiautem cst,
bis majora jaciare qtiam sumus, nec audemus ita ultra extendi quam conceditur, vel super episcopn-
Deum contemnere, utsimiles simus quibusdam, qui tum altius exlendi. Sed non ultra quam oportet, nee
<0Ji3 HERVEI BURGIDOLENSIS MONACIII i _0_J
supftr aliorum provincias extendimur, quia supnr ,\> ; suni ab aliis praedicaiofibus. Manifestum est quia
' e>jS -
quos alii prsedicatoies ante nosin fide fundave- \ir prudrns non in his confidil, neque gloriam spe-
-'-.tiuynonnobis jus debtlse-potesiatis arrogatnus. ral, quae aliorum laboribus conslant. IJco Aposto-
Nain usque ad-Vospervenimtts idestdum addiversas -ius non audet ihbosqui aliis praedicantibus credi-
-getttes •p.sedicando<lcilde. emus, pervenimus usque 'derunl, ncin alienis labtSribusgloriari \ideatur; sed
adYOStit Evangelio,'\desl iu pr__dieatione Gluisli, hoe nililur, ut eis piaedieel quibus non erat anmin-
ct nomen ejusnos *piimi vobis -annuntia\imus, tiafum, ui gioriam iabore suo acquirat.
non glorianles'in"immeusum, id est Hiltrainensuram « Qui auiem gloriaUir, in Domino glorictui
in alieiiis laboribus, id 'estttbi alius- rtindamenlum < (l Cor. i; 'Jer. i\). Kon enim qui seipsum coni-*
"fidei Ideo enim tamTiducialiler vobis lo- - « iiiendat ille probaius csl, sed quem Deus commcn-
" posuisset.
quimur, quianon labore alterius' adiidem eslis ad- c.dat. .
'ducii.'Non ergo extra mensuramglo)'ramur,-qiiHn Significal Aposlolus lipsam evangelizandi confi-
'labore no.tro glorramur. Sed ~pseudoapostoIi in im- dentiam et gloriam Dominoesse dandam, cnjus g>-a-
"
meiisum'gloriabantur in 'abenisiaboribus, quia sent- t.a esl, ut qtti in polestate evangelica confidit, Bco
per ad fideles ibant, qui signainhfime requiiebanl, atirtorc cotifidat, ut quscstus omnis negotii divini
quse illi facerenequibanl. Idcose superexlendebant,'! B Domiiii in liicrum veniat. Sed qui non aceepit po-
' 5J cst
super eos !qui*ab aliis ad fidcra addncli fue- -tes.atem a Domino, non potest in Domino .gloriari,
ranl. evtendebaht, et _n eis dominium exercere \o- quia stiam gloiiam quaerit. Ego, inquit, non gloria'-
lebant.'Qtiia iliam'pro\incianrhis 'Dctts concessc- bor in aliena regula. Similiier aulcm qui gloriatvr,
ral, cum singtilas fcgroties ^anctis prsedicatoribus id esl v.ill poicstatem evcrcere, in Donano.glofieiar,
dislribuercl; el proplerea vagabundi per omnes di- id est in -mcnstira >a JDoitiino-sibi daia. Vel iia •
scurrebant, 'supeftritici salionem zi/.ania scminan- Spem habeo gloriandij non iaraen in me, sedin Do-
tes. Sed rios"nOn gloiittnutr" in immensum, id cst mino. Nam nullus in sb dcbet gloriatirSeJ quicun-
-'
iillraquam nobis^Deus meiisusest, qttia non qufcii- que de aliquo bono glorialur, glorietur in Domino,
mus gldriara in'locis ubi ante nos aliipr_cdicalo.es id esi omncm gloriain retorqueat ef -asc.tibat non
laboravcfuiit;-sed liabenlcsspein crescentis fidci ve- sibi, sed Domino. Qttidquid cnim >boni. habemus vel
blrw, id'esl sperantes per fidcmvesivam erescciiiein agimus, hocnon a nobis, sedtanliimaDominoJiabe-
ac pfoficientcmmagiiificari apud Detnn./i vobis,-quh\ <mus-quoJ agimus. ^ldeo nonin se,-sed^in Domino
' "
qtipiitoiides \cstra quam pcr nos didicistis, piof_- quisquedebct-giot'iai'i,.quia qni seipsnm commendcl,
ceiitiri'vtiiutibii!., taiito el nos apud Dettm mnjus id -esl-qui suain' gloriamin pr-,Edicali©iiequ_eii-,qui
meritum habeiiius, speranlcs dico,inagnificari in vo- C ^ extra Dominum gloriaUir, ille non est probalus a Deo
h\s sccwdum regulam nostram, idest secundain nor- \el ab hominibiiS) sed illo quem Deus commendat
mam rfictc vivendi*el creuendi, qtiam vobis" tradi- miraculis ctgraliasanct.e convcrsaiionis. HlumDeu.
'
dimus, parati sumus evangelizare etiam in "illa ioca c-ommendal, et- ille probams est, - quein habct di
" '
qumuitra vos sunt. Non cnim sttfficit liobisTrsquead --gnum cl miuitut prtvdicet dotutm JCJUS. Qticni vero
vos pervenisse, sed cum vestra fides crevcrit, trrns- • non millil, illtun iion coiiiineiuiai. <pse autem sc
icmus in'abundanlia gratise Dei ct miraculoi uin coiiimendal) qtti non missus prpedicat. Ac per hoc
eliam ad illas gen.es, quoe ultra vos sunt, Evange- idoneusnolicsl,,scil pij.csumptoret rcprnbus.
~ lium CA.-UT XI.
praedieare^Profedus cnimvestrse fidci nos ac-
«. Uiinam siisiincrclis inodicitm quid insipicmiac
" ccndit, urntnfsimus pigri' et' alios adhuc ad fideni
vocare,' qui cxehiplo vesiiipossiiit in ea prolicere. *-ineac, sctl cl stippoftale ine.. yEmulor enini \os
Vel eiiam apud hon.incs"spefamus in \obis magiii- 1 c>Dei aemtilaiionc. Despondi cnim \os nni vp-o \ir-
'ficari,' tit,'dumvos itaproficere vidcrint, agnoscant « gincni caslam exhibore Christo. Tinieo atitem nc,
esse veros apostolos, et libenter eliam ipsi doctri- « sicul scrpens Evam scduxil asHttia sua ificn. itt),
nam noslram cxcipianl.' Et speramits ita- magnifl-, .. « ita corrumpanlttr scnsus vcslri, ei ,excidanl a
cafi secuifduift'regulam, id esl regimcn nostrum c simplicitatc quae csl Jn Chrisio Jesu. t
sub quo bene proficitis. Non cnim habcmtis spem lncipiens vero de semctipso narrare, insipienlem
gloiiandi iwaliena regtila',idcst in his qui stint sub -so djcil,tqiiia>a(llatidcm rjus \idcntur pcrliiiercqua.
regula "cujuslibet"allcrius'apostoli.' In abundantia - dicturus csl,_ct per Dei sspiciitiam «lictum a Salo-
ciiam evangeli/.andi," non in paucis locis-sperainus - mmio fttcraf: . Latidcttcaiienus, ctnon osJ.uiun^
cvaiigeli/are, etiam iti illalocatranscunlesquaesuiil c\li'ancus, cl non iabia ttia (Ptov. xxvtt). i Scd
"ultra vos.' In"abrjrmlaiitiri~velqiiia prsedicatio hrcc bic dolorc compellituriiii laudciii suam criimpere,
abunaabit sbper pfacJicaiionem qftam ad^os habtii- -ptoplcr salulein ipsoruni qtti cttm decjtts pivrcepus
mus, "velquia'co_lesliunrdonorum abundantia crit .• -bene scntire debcrentJ iiuligue ^ciilicbant. Et hoc
in ea.' Et Cvangclizabimusihi; non inaliena regttla, iion Aposlolo, sed ipsis nocebat; ideoqueprofeeuim
idesiin alieno Tregimine',quia ncc illi qui-ultra vos corum quscrit, et in eo quod qttasi gloiianter Ioqui
" sunt; de alieno -'
regimine sunt. -Sperainu.v inquain, \idetttr : Giorior, inquit, de regimi-ie, quod videlur
"illuc evatfgelrzare, el non-speramus in alienreregula insipienlia. Sed ulinain suslincrelis, id*csl vetiem ut
ijlortavi in his viTtufum incrcmrnlis, quw prmparala sinc iiulignalionc stislinerctis modicumquidhisipien-
{097 COMMENT-IN EPISTOLAS PAULL — IN EPIST. II AD COR. -C9S
tiw mem, id est parum aliquid gloriationis meae,quse A duxit,, dicens solo terrore Deum eis romminatum
videtur insipienlia. Modicum gloriationis meoesusti- esse mortcm , non illaturum si peccassent. Ita et
nete, quiamullo pluspossem gloriari. Opto ut hanc pseudoapostoli dicebant, ideo praecepta Evangelii
instpientiam meam vel in raodico sustineatis, scd et addita esse, ut vel sic lex custodiretur, et ea sola
praecipio ac quasi ex debilo requiro, ut me suppor- suffieeret custodila. Sed et nunc serpens similiter
tetis in hac insipientia gloriationis, supporlale, in- seduxit, gehennam propter solum terrorem asserens
quani, me ut subjecli, quia wmulor vos, id est casto nominaii; eam autem aut non esse omnino autnou
araore inflammor ad custodiendam mentis nostrse aeternam esse confirmans. Adhuc mussitat ille ser-
castilatem ; et hoc facio non mea, sedDei wmuta- pens et 11011tacet. Quserit pollicitationc quadam
lione, quia non mihi, sed Deo vos semulor. Quselo- scientise dejiccre de paradiso Ecclesise, quem non
cuturus est, amore eorum dicturum se ostendit, ut permitlat redire ad illum paradisum, unde primo
non magis ad laudem ejus proficiat, sed ad eorum ejccttts est. Qttod gestum est in illo paradiso, hoc
profectum. Ac si dicat: Non stirnulo livoris inflam- geritur in Ecclcsia. Nemo seducat nos ab isto para-
mor humani, sed vos tanquam paler seraulalionedi- diso. Sufficiat quod hinc lapsi sumus, vel experti
vina custodio, ut immaculatos possim conjungere corrigamur. Ipse est serpcns qui semper suggerit
ccelesti sponso. Despondi enim vos, id est annulo fi- " iniquilalem, ipse aliquando promittit impunilatem,
cieivos desponsavi non mullis, sed uni, non adulte- et, sicut ibi promisit, dicens : « Nequaquam morta
ro, sed viro virginem castam exhibereChristo, id est moriemini (ibid.). * Inse lalia suggerit, ut modo
ut vos omnes unam virginem incontaminatam as- malevivanl Christiani. Nunquid omnes.inquit, per-
signem judici Chrislo. Omnis enim Ecciesia virgo diturus est Deus? Nunqttid omnes damnaturus est
est in mente. Virginitas enini mentis est integra Deus? Et ila corrumpit sensusmullorum,acpec-
fldes, solida spes, sincera charitas. Ergo et Ecelesia care facit, ut expellanlur a sedibus islorum.
imitans Domini sui matrem, quoniam corpore non « Nam si is qui venit, alium Christum praedicat
potuit, mente tamen et mater et yirgo est. Nullo « quem non praedicavimus, aut alium Spiritum ac-
itaquemodo\irginitatem matris suaenascendo Chri- « cipitis quem non accepistis, aut aliud Evangelium
slus ademit, qui Ecclesiamsuam de fornicatione dse- < quod non recepistis, recte pateremini. Existimo
monum redimendo \irginem fecit. Nunc desponsata « enim nihil me minus fecissea niagnis apostolis.
est Ecclesia et virgo est, cum se continet a corru- « Nam, etsi imperitus sermone, sed non scientia. In
ptione saeculari; sed tunc nuptura est, quando Spon- « omnibus autem manifestus sum vobis. >
'MISejus in claritale veniet, et eam seeum in regui p Ideo dixi me limere ne, sicut scrpens Evam se-
ihalamum perpetuo mansurani imroducet. Ego, in- duxit astutia sua, sic et isti vos eorrumpant, qui
quit, vos huic iam digno viro ita desponsavi, ul im- prsedicant eamdem fidem quam nos, et perastutiam
maculatos ei vos in die judicii cxhibeam. Sed timeo suam el seduclionem veritali miscent venenum fal-
ne \irg1nitas invobis \ioletur, et ad amplexum sitatis. Si enim aliam fidem, et omnino aliud prse-
Spbnsi non pervenialis. Sicut enim membris corpo- dicarent quamnos pra.dicamus,i_on adeo vos dec -
ris \ioIaturin quodamloco, sic seductio linguse \io- pere possent. Et hoe est: Nam si is prsedicator qu.i
iat virginitatem cordis. Timeone, sicut antiquus ser- venit et a Deo mittitur, praedicat, id est prsedicaret
pcns Evam seduxil astutia sua (Gen.m), ita corrum- vobis alium Chrhtum quem non prmdicavimus,id est
paniur ab eodem serpente vestri sensus, id est vestrse meliorem; aut per ej'us d.octrinam accipitis, id est
nientes. Non enim carnis, sed cordis virginitaiem acciperetis, alium Spiritum sanctiorem quem non ac-
serpens ille, id est diabolus corrumpere quaerit. Et cepislh per nos, aut aliud Evangeliumxeciperelis ab
eicut adulter homo laetatur nequitia sua cum car- eo quod non recephlh a nobis, recte paleremini ejus
nem corrumpit, sic diabolus laetatur -quando men- dominationem; possetis enim dicere, praedicaliohu-
tem corrumpit. Revera enim corrumpitur mens et jus melior est quam Pauli. Nunc vero.cum eumdem
fides eorum qui praeponunt mendacium veritati. ]£ Christum prsedicet, et ex sua parte plura respuenda
Qui ergo mendacium aedilicant Ju hominibus, quid addaf, pali non debetis. Vel ita Vere simplicitas
ab eis expeUuntnisi veritatem? Immittunt diabolum, est in Christo, non duplieifas,au1a unus est Christus
excludunt Christum; immitlunt adulterum, exclu- non duo .Christi; et unus»"%pirilusChristi, atque
dunt Spoiisum. Quando enim mentem falsitas pos- unum EvMgeliunK"'-Nani si is doctor qui post nos
sidet, tunc serpens eam possidet. Tinieo ne, sicut venil ad vos, etc Hoc de quolibet vero prsedicalore
serpens Evam scduxit astulia sua, id est ne, sicut nunc est intelligendttm. Locutus enim fuerat do
diabolus in serpente latens et per os ejus loquens, pseudoapostolis corruptoribus fidei, et nunc adjun-
Evam seduxit, ita corrumpantur sensus vestri ^tbeo- gitde veris praedicatoribus,quia plebs Corinthiorttm
dem faUaci deccplore in falsis aposlolis latente et variis erroribus fluctuabat, ut aliqui faverent"pseu-
per os eorum loquente, el excidanl a simplicitalequw doapostolis, quidam autem eis a quibus compositis
est in ChrisloJesu, id est corruant a paiadiso simpli- verbis eadem audiebani quse ab Apostolo audierant;
cis fidei Chrislianae, quse nil alienum recipit, sed alii \ero apostolis favebant, qui cum Domino fue-
simphcem veritatera sine admistione fals:<atis reti- rant; etPaulo deroggl.ant, quia in carne Dominura
aet. Serpens namque Eyam mentiendo ue Deo ss- secufus non fuerat. Unde nunclali sensu loquitur •
I\-TKOL. CLXXXI. 35
»«99 IIERVEI BURGIDOLENSISMONACHI- 1103
Si ipse idem Christus ab his praedicatur, quia a no- i- A non habet crimen; m eo autem quo 1 non deest
bis annunliatur, et idem Evangelium, qtiid causae e sine culpa, el cum adest acquirit salutem, non se
est ut uos inferiores habeamur, cum nihil ampliuss imperitum pronunliavil. Qui imperilus est m ser-
ab illis quam a nobis dicatur ? Nam etsi praedicalor r mone, reus non esl apud Deum; quia auiem scien-
quM'enii ad vos, prsedicaret vobis excellentiorem n liam Dei non habet, jreus est ignotaniiae, cui non
Christum quem non praedicavimus, quod fieri nonn licet ignorare, maxime quod perlinet ad salutero.
potest; aut per eum acciperetis alium meliorem Spi-- Ideo Aposlolussprela' eloquentia id agebat, ut fides
iitum,quem per nos non accepistis; vel aliud Evan- teste virtute acceplabilis esset, ut non fidem elo-
gelium, quod a nobis non recepistis, id est aliam dee quentia commendaret, sed virtus, cui cedit elo-
humana redemptione prsedicalionem,quod es.e nonl quentia. Etsi imperitus, inquit, sum in sermone, id
potest, recte paleremini talem doctorera ad con- est etsi non curo illani saecularemperitiam sermo-
templum nostri. Sed quia hoe non est, non recfe3 nis,ul adaptem pulchfe positarum diclionum conso-
patimini illum ad depressionemnostri. Cur autemi nanliam, tamen non potestis me vocare imperitttm
dicit, recte puteretnini,si alius vobis Christus praedi- in scientia, qui tam bene sciorei verilatem, et lam
catus fuisset, aut si alius Spiritus, vel aiiud Evange-- profttndeloqui de Dep, sicut et alii, vel subtilius. In
lium vobis tradilum fuisset, cum dicat Galalis : «Sii scientia dhinorum non sum imperitus. Sed et vos
quis vobis evangelizaver.tprseler id quod accepistis,, hoc nostis, nam manifeslus snm vobis in omnibus,
anathema sit! J (Gal. i.) Si enim Galatis perversumi id est in scienlia, in miraculis, in sanctitate \el
erat accipere aliud quam ab apostolis erat traditum,, poteniia, et his similibus. Et ideo scitis me habere
quomodo Corinthiis rectum erat, si alius Christus> etiam loquendi peritiam. Unde pejus est, quia fa-
prsedicatus illis fuisset? Sed sciens Apostolus nun- ventcs aliis in sermonis peritia, in qua me non in-
quam aliumClnistum, nisi hunc qui crucifixus est,, feriorem esse sciiis, poslponilis me illis, cum videa-
prsedicari, idcirco ait quia recte pateremini,si vobisi tis per me non solum impleri prsedicalionem, sed et
alius potior Christus, ab his qui veniunl prsedicatus; signa atque prodigia fieri aposlolica.
fuissel. Galatis autem analhenia dixit, si aliud au- < Aut nunquid pjeccatum feci, meipsum humi-
direnl quod non ulique majus esset , sed contra- < lians ut vos exaltefnini, quoniam gratis Evange-
rium. Quia vero posset dici quod,etsi eadem caeleri « lium Dei evangelizavi vobis? Alias Ecclesias ex-
prsedicaverint quse et isle, melius tamen ea prsedi- < spoliavi, accipiens stipendium ad ministerium ve-
caverint, removel hoc. Non recle, inquit, palimini. < strum. Et cum essem apud vos et egerem, nulli
Ego.ii.m existhno, id est pro certo scio, sed dubi- r, t onerosusfui. Nam quod mihi deeratsuppleverunt
tationem vestram verho existimalionis increpo; ego, « fraties qai venerunt a Macedonia.Etin omnibus
inquam, existimo meniliil minus fecissevohis a ma- < sine onere me \obis servavi et servabo. Est veii-
(;nisaposiolis, id esl quam fecissent magni apostoli, < tas Christi in mej quoniam haec glorialio non iu-
neputelis vos miruis quara rseteraeEcclesiaealiquid c fringetur in me lin rcgionibus Achaiae. Quare.
.accepisse, quibus prsedicaverunt caeleri; et idcirco « Quia non diligo vos ? Deus scit. Quodautem faeio,
opera mea illis me coaequant. Non vult gratiam in- « el faciam, ut amputem occasionemeorum qui \o-
feriorem in sevideri, quia simililer docuit, eteadem < lunt occasionem,ut, in quo glorianlur, invenian-
fecitquaefaciebant aposloli,quipropensiores videban- « tur sicut elnos. >i
tur, quia priores cceperant docere ct fuerant cumDo- Non feci, inquit, ifninusquam alii, sed possem di-
mino, unde majoris auctoritalis esseputabantur, eum cere quia pius fecij quoniam gralis praedicavi.Non
hujus apostoli eleclio cum leslimonio sit, et amplius feci minus. Aut si lininus, nunquid in hocpeccavi?
caeterislaboraverit, atqueDominum in via etin tem- Nunquid peccatumfeci,meipsumhumilians operando
plo viderit, et verba ejusaudierit. Non minus,inquit, manibus meis, unde victttm qusererem et haberem,
feci. Nam etsi sum hnperilus sermone, quia non ut vos exallemhii,iclest ad virlulum alta proficiatis,
adorno\erba, YCIimpeditam habeo linguam, sed, D i ahjecto jugo falsorum apostolorum quo -deprimi•
id est tamen, non sum imperilus scienlia, quoniam mini? Yere mehumiliavi, quoniamgraiis, id estmi
scio quidquid est magriLHoc non ad apostolos per- exigendo a vobis, EvangeliumDei evangelizavivo-
tinet, quia non eranl eloquentes,.ulpole"^.ie litleris, bis. Quoniam inflati erant eo quod sumplus ab eis
pleni tamen Spirilu sancto (Act. ix); sed pseudo- accipere nofuit, et propter hoc alios ei prsepone-
apostolostangit, quos pr_eferebantApostolocausaac- banl, idcirco nunquid peccavi, ail, quia me humi-
curali sermonis, cum in religione vis sermonis sil liavi, ut me indignum ad accipiendum judicarera,
necessaria, non sonus dulcis. Valde tamen se hu- quia itide mihi iiascimini, cum hocnon peccali sil,
miliat, qui se imperitum in sermone fatetur; cui, sed gloriae? Seipsum enim humiliavil, quando sti-
prsemagnitudine eloqur-ntiaeac sapieniiaeFestus ait: pendia sibi debita non exegit. Qtta. propler duas
« Insanis, Paule, insattis; multse le lillerse ad insa- causas accipere npltiit, ne et pseudoaposlobs sjmi-
niam perducunt (Acl. XXVI).IHoc ergo dicens, non lis inveniretur, qui non ad gloriam Dei, sed ad
se loqui nescire voluit intelligi, sed propter eos qui, stiam ulilitalem praedicabant, ut non occasionem
nonperfidem, sed per eloquenliam rommendait accipcrenl drprecandi; alio enim non accipiente,
volebant. ijui tamen in eo se dixit imperitum, qttod non potest aller multum expelere; et ne vigor e\a'i-
tifji COMMENT.IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST.<II AD COR. 1502
gelIc-3 potestalis torpescerei, quoniam qui a pec- jA ahst;neam a rebus vcstris, ul pseudo dicunt. Deus
cantibus aceipit, arguendi aucloritatem amiltit. Sic qui occulta cordis novit, ipse scit quia non ideo
ergo exaltaiitur, cum ideo ab illis non accipitur, ut mtinera vestra respuo, quod vos non diligam ; sed
a pseudoapostolis qtti eos deprimebant eripiantur, ideo magis quia vos amo, ut hoc ipsum prosil vobis
et correpti emendcntur, a moiie ad -vilam, el a vi- quod nihil a vobis accipio. Non propter -odium
tiis ad virtutes elevati. Vobis, inquit, E\angelium vestri dona vestra nolo, sed ut auferam peudoapo-
gralis praedicavi,sed ab aliis interim victum habui. slolis ocrasionem accipiendipecunias vestras, quia si
Nam alias Ecclesias exspoliavi, id est niulla ab his non acceperint non diu praedicabunt. Non idcirco
quae in vos impenderem assumpsi, accipienssiipen- hoc facio quia vos non diligam, sed quOdin hac re
dium ad ministerium vestrum, id est accipiens unde facio, etiam adhuc faciam, id est semper a vestris
vherem, dum vobis evangelium ministrarem, ne- muneribus abstinebo, ut exemplo meo amputem oc-
cesse fuit ut ab aliis panem corporis acciperem, el casionem sumendi vestra bona; occasionem dico,
cum essetnapud vos et egeremhis quae corpori sunt eorum qui per me volunt invenire occasionem acci-
necessaria, nulli vestrum fui oneios«s,-accipiendo piendi res vestras. Ideo illis auferam hujusmodi
aliquam corpofis sustentationem ab eo. HocAposlo- occasionem,«f, in eo quogloriantur, invenianlur sic-
lus Corinthiis dum inter eos esset, nunquam dicere B -ut ei nos, id est similes nobis. Gloria pseudoapo-
voluit, ne scilicet quod erga eura ab illis factum ex stolorum in pecuniis erat accipiendis, et ideo Apo-
bona Yoluntate non fuerat, fieret ex jussione; et slolus hoc refutavit, ne illis similis viderelur; quia,
cum innotesceret eorum misericordia, remaneret nisi ab Apostolo fuisset vitatum, major occasio illis
ignofa. Postmodum vero longe positus hoc eis scri- data fuisset accipiendi, vel eliam extorquendi,
psit, ne scilicet omnimode incorrepti [al., incorre- quandoin hac re formam ab Apostolo datam osten-
cli\ remanerent, et quales magislro in tenacia fue- derent. Erant eliam quidam pseudo qui,'imitantes
rant, aliis fratribus, tales essent. Yere et in hoc Apostolum, pro sseculari gloria nihil volebant acci-
magister gentium, sua negligens/aliena curans, im- pere; acciperent tamen libenler, si prius Aposto-
plevit quod ait: < Nemo quod suum esl quaerat, sed lum accipere \iderent. Unde nunc dicit se ideoni-
quod alterius {I Cor. x). » Tantam enim illic ino- hil velle accipere, ut illis amputet occasionem ac-
piam perlulit, ut viclus sui gra\i necessitale laho- cipiendi, et permaneant in similitudine sui, in quo
raret, et panem terrae a discipulis non accepit, qui- multum gloriantur, Sciticet ut semper sint non ac-
bus panem cceU pra.dicavit. fnsistebat verbo pro cipientes.
viia audientium, insistebat labori manuum pro vita « Nam ejusmodi pseudoaposlolisunt operarii sub-
eorporis sui. De terris qnoquc aliis ei stipendia-a 'C « doli transfiguranles se in apostolos Chrisli. Et
discipulis mittebantur, ut Corinthiis praedicare suf- « non mirum. Ipse enim Satanas transfigurat se in
ficeret. Cum essem, inquit, apudvos, et egerem, nulli « angelum lucis. Non est ergo magnum, si niinislri
yeslrum OJI_TOS_IS fui accipiendo aliquid, ne scilicet « ejus transfigurentur velut minislri justitise. Quo-
putaTetisme lucri terreni causa Evangelium praedi- « rum finis erit secundum opera ipsorum. >
care. Nam quod mihi deerat post spolia Ecclesiarum Volo illis aufei're occasionem accipiendi res ve-
et lahorem manuum, suppleveruntfratres qui vene- stras; multum enim desiderant invenire occasionem
runta Macedonia.A Macedonihus semper accepit, qua possint eas accipere, licet fingant se nolle quid-
quiasubversi a pseudoapostolis non fuerant. Et sic- quam sumere. Nam ejusmodi pseudo, id est falsi
ut a Corinthiis accipiendum non erat, ne illis in apostoli sunl operarii subdoli, id est operantes sub
scandalum proficeret, sic iterum a Maeedonibusac- doloLsimulationis,quia callide sub specie religionis
cipiendum erat, ne bene ^eminanles fructum amit- decipiunt. Subdoli sunt, quia non amore vitae pe-
terent. Non enim idcirco dabant, ut vitia sua pal- ^rennis, sedamore pecuniarum praedieant Chrislum.
pari veUent.Macedones quod mihi deerat suppleve- nomen sibi aposlolicum usurpantes, cum uequa-
runt. Etnon solum slipendiis, sed eliam in onthibus j- quam sint missi. Subdolus enim operarius aliud
verbis et factis servavime vobissine onere quia non fingit et aliud agit, sicut et isli sub specie simplicis
me jactavi de genere conlra vos, nec aliquid hujus- praedicationis Christi belluinam rapacitalem conte-
modi feci, et adhuc me semper vobis talem serva- gttnt. Tales ut placeant et placendo accipiant, nc-
bo, ne dem exemplum rapacitatis vel falsitatis falsis cesse est adulenlur, et adulando decipiant, illa di-
apostolis. Est veritas Christi in me, id est-verax centes quaeplaceant, non quae expediant audiendi.
Christus in me loquitttr, quoniam hwc glorialio, id Sunt itaque operarii subdoli, dum sic operantur, et'
est haec causa gloriationis quod gratis praedico, buj'usmodi artibus transfigurant se in apostolos Chri-
quod a licitis abstineo propter salutem vestram, sti, id est transmulant speciem suae falsitatis, assu-
non infringetur, sed integra perseverabit in me in roendo figuram verorum apostolorum, ut dum ma-
omnibus regionibusAchaiw.Gloria est enim a licitis litia callide tegituf, et tigura sancfitatis cernitur,
" abstinere, maxime pro aliorum salute. Non infrin- possint incautos decipere. Et quia veris apostolis
getur in me gloria haec in regionibus vestris. Et similes volunt apparere, non accipio res vestras, ut
qtiareputalisme boc facere? Putatis^juod hocidro me non accipienle, nec ipsi se transfigurent in apo-
faciam, quia non diligo vos? id est quod<odio vestri stoios veritalis, ul ita decipiam. Et non est mirum
^
fI<S5 HERYEI BURGIDOLENSISMONACIH j ilOS
de ministris Satanse, si hoc faclant. Nam ipse Sata- A J) a justitia non recessit, fn quantum a veritate nullo
ncs cui serviunt, transfigural se in angelum lucis, id modo discrepavit. Apostolus ergo mulla de se for-
rst as.umit praeclarum habitum el apparet homini- tia pro discipulorum Isedificatione narrat, sed hsec
bus ut credatur sanctus angelus, etila decipiat. Et narrando non peccat, quia a veritatis tramite ct
rumsic se transfigurat, opus est nobis judicareet altestatione certa et liumili corde non recedit. Oixi,
dignoscere, ne fallendo ad aliqua perniciosa sedu- inquit, me velut insipientem, quia quod loquor in
cat. Nam quando sensus corporis fallit, mentem hac substanlia glorim, id est in gloria cainis quam
vcro non moveta vera rectaque sentenlia qua quis- putant substanliam, non loquor secundum Deum, sed
que vitam fidelem gerit, nullum est in religione pe- quasi in insipienlia. Secundum Deum modo non
riculum. Velcum se bonum fingens ea facitveldi- loquilur, quia ad carnis tumorem haecpertinent,
eit, quaebonis angelis congruunt, etiam si credatur nec de inflatione carnis apud Dominum surgit glo-
'
bbuus, non est error Christianae fidei periculosus ria, apud queiu sola humilitas gloriosa est, sed
nut morbidus. Cum vero per baec aliena ad sua in- quasi insipientia. Non plenam dix.it insipienliam,
eipitducere, tunc eum dignoscere, nec irepost eum, sed quasi insipientiam, veritas enim est. Sed quia
itiagna et necessaria vigilantia opus est. Sed nemo elatio vitiosa res estj ideo quamvis verum sit quod
potest omnes morliferos dolos ejus evadere, nisi re- E I dicilur, quasi insipientia tamen est, unumquemque
gat atque lueatur Deus. El ipsa hujus rei diffieultas laudare se, eum dicat sapientia : « Laudet te alie-
ad hoc utilis est, ut nemp spem ponat in se vel in ntts, et non os tuum -. extraneus, et non labia tua
alio homine, sed in solo Deo. Etquando quidem Sa- (jPro_.,x\\n). i Plena autem insipicnlia est, si se
tanas (qui inlerprctalur adversarius, quia humanse falsis laudibus quis attollit. Ille enira de vero est
saluti adversatur) ita se transformat, el pollicendo superbus, hic de falso stultus. Substantia lanlum
bona humanis aspeclibus lucis se angelum simulat, gloriationis in hac causa carnalis est, quia sicttt
ergo magnum non est, si minhtri ejus iransfigurenlur flos feni (Isa. XL; Jjac. r), ita decedit gloria ista.
«t appareant velui ministri justitiw,id est si pseudo' Velul in irisipient!_>loquor. Nam quia multi glorian-
apostoli mentiantur se socios apostolorum Christi, lur secundum carnem, id est quoniam pseudoapo-
ut ita decipiant audientes. Quorum Satanae mini- stoli nobilitatem sihl carnis vindicant, et inde sibi
strorum finis erit secundum opera ipsorum, quia in defendunt generis prserogativam, quoniam filii di-
finejudicabuntur secundum simulalas actiones suas, .cuntur Abraha., el ego gtoriabor, quia et ego filius
qui non propter Dominum, sed propter suum ven- sum Abrahse. Sed nihil apud Dominum prodest fi-
•rem praedicaverunt, simulantes se ministros Dei. lium esse Abrahse,si desit justitia \elfidesAbrah_e,
Finis eorum erit sectindum opera ipsorum, quia quia fides est quaesilvat, nonpropago generis Abra-
sicut curaventris et opera quaepro ventre fiunt, in- h_3. Gloriari se dicit secundum carnem, sed hoc
lereunt, sic et ipsi interibunt. insipientiaedepulat, ut gloriam hanc exinaniat, et so
« Iterum dico : Ne quis me putet insipientem coactum in laudenf carnis erupisse doceat. Ob hoc
« esse. Alioquin velut insipientem accipite me, ut enim gloriatur, ul |ostendat se excellenliits habera
« et ego modieum quid glorier. Quod loquor, non omnia eliam carnaliter, in quibus psettdoapostoli
t loquor secundum Deum, sed quasi in iusipieiilia gloriabantur; et sic ipse potius qui sine falsitate
« in hac substantia glorise. Quoniam multi glorian- Christum praedicat, suscipiatur, et susceptores ejus
« tur secundum carnem, et ego gloriabor. » salvificentur.
Snpra jam dixit, utinara sustineretis modicum « Libenler enim suffertis insipientes, cum silis
quid insipientise meae, et nunc hoc repetit, quoniam « ipsi sapienles. Sustinelis enim si qtiis vos in
semper proponit quod multis postpositis, prosequa- < servitutem redigit, si quis devorat, si ^juis acci-
tur. Quod ergo superius^proposuit, modo incipit « pit, si quis extollitur, si quis in faciem vos caedit.
narrare. Dixi, inquit, ut sustineretis aliquid insi- « Secundttm ignobilitatem dico, quasi nos infirrai
pientiae, id est gloriationis mese : et nune iterum JJ « fuerimus in hac parte. t
dico, ut nemo putet insipieniem tne esse in hac glo- Dixi ut me velut insipientem accipiatis, ut et ego
riatione, quia non glorior ea intentioue qua illi, sed, modicum quid glpiier secundum earnem. Nam li-
pro vestra utililate. Alioquin, id est si non vultisi benter suffertis insipienles, id est non coacli, sed
me insipienlem non putare, accipite me noii reverai volontaiii sustinetis falsos apostolos, qui nobilitate
insipientem, sed velut insipientem, dum videor mei generis et circumpisione carnis gloriantur, aique
laudare, ul et ego sicut illi modicumquid glorier se- nosipsos ad insipientiam suam pertrahere conan-
cundum carnem. Modicum, quia in vobis, non in[ tur. Et quia non bona patieniia suffertis illos taliter
sensu est glorialio mea. Non enim vere ad glo-- gloriantes, jusluni est ut me potius sufferatis glo-
riam suam Apostolushsec loquitur, sed dolens, quiai riantem, quia non pro extollentia mei, sed pro uti-
se contempto falsos apostolos glorificabant, cogitur• litatevestia gloriabor. Illos insipienles, id esl se-
invitus bona sua detegere; nec inde repiehensihi-- cundum carnem glorianfes, et secundum earnera
Jis est, sed magis Iaudabilis. Nam justus quisque,, sapientes, sufferlis libenter, quod mirum est, eum
.bi in humili cogitatione permanens, exigente cau- vos ipsi silh sapiznles, id est coelesti sapientia per
&a vcl dolore bona do se vcracia dixerit, in tanluro.i doctrinam meam imbuti, Inda snim magis estis re-
4103 COMMENT.IN EPISTOLAS PAULl. — IK EPIST. II AD COR. H3S
prehensibiles, quia cum sitis evangelica sapientia A l et idcirco in insipientia dico ma audere in eo, in
per me imbuti, nuric libenter suffertis islos dece- quo audent hi, qui se jactant quod sunt filii Abra-
ptores, qui vos ad insipientiam carnalis inlelligentiae hce, ut illos iitsipientes esse desigtiem, et gloriam
et observantia. legis inducere volunt. Susttue.ts ipsorum annihilem. Vere in nullo sum eis inferior.
cnim si quh eorum vos ex libertate Christi redigit Quia sunt ipsi Hebrsei, id est de genere Heber pa-
in serviiutem legis, quae ex servili tiinore servatur. .riarchae, et ego similiter sum Hebraeusgencre etlin-
Vcl insipienies suffertis, cum vos ipsi sitis non gua. Per interrogationem euim et responsionem le-
quidem omnes, sed quidam in sensu divinorum sa- gendi sunt isti vcrsieuti, ut interrogetur, sunt He-
pientcs. Vel insipienles suffertis, cum silis sapien- braei? et respondeatur, et ego sum Hebraeus ; sunt
t;s, id est in hoc probatur vos non esse sapientes, ipsi Israelita. ? id est de genere Jacob, qui et Israel
quia libenler Suffertisinsipientes. Amicus enim slul- divinilus est appellatus, et ego non minus sum
lofum efficietur similis, et vere in eo quod eorum Israelita, id est filius ejusdem egregii palris; et sunt
perversitatem" sufFerre vultis, sapientes non estis, ipsi setnen Abrahw ? id est non proselyti, sed natu-.
quia tam hebetes estis, quod hanc inj"uriam susti- rales filii Abrahae, et ego similiter sum semen ejus-
netis, si quis illorum \os a libertate Evangelii redi- " dem patriarchse. Cur ergo in his mihi prseferuntur,
gitin servitutem legis. Vel per partes ostendo qua- in quibus ergo non sum illis impar ? et sunt ipsi
liler sttffertis insipientes. Nam sustinetis j'ugum eo- minhlri Chrisli secundum quod dieunt?et'ego vera-
rum si quls ipsorura vos in servitutem legis redigere ciler sum Christi minister. Ipsi enim se dicunt essr
velit; et siquis eorum devorat, id est cum magna Christi ministros, ut per hoc decipianl; sed ego sine,
ingluvie bona vestra comedens consumit; et si quh, mendacio sum minister ejus, ut omnes quos potero
id est si aliquis accipit more accipilris res vestras, ad eum pertraham.
qttas ego vobis parcens accipere nolo; et si quis < Ut minus sapiens dico, plus cgo. In laboribus
iitlium extollitur jaclando se de nobilitate generis, < plurimis, in carceiibus abundantius, in plagis su-
illum quoque sustlnelis ; et si quis eorum cwdit vos < pra modum, in morlibus frequenter. A Judaeis,
in facicm. id est conlumeliam improperii vobis co- < qtiinquies quadragenas una minus accepi, Ter
ram positus ingerit, contemnens vos quia carnali- < virgis caesus sum, semel lapidatus sum, ter
tereircumcisi non estis et idola coluistis, illum < naufragium feci, nocte et die in profundo maris
etiam suffertis. In faciem namque cscditur, in cujus < fui. »
os iiijuria irrogatur. In faciem ergo vos csedit, qui Sciendum quia justi atque perfecli aliquando
coinsciorum ictibus vultum vestrum feriens erube- „ virtutes suas praedicant, et bona quae divinitus ac-
scere facit. Secundum ignobilitatemdico vos ita csedi, ceperunt narrant, non ut ipsi apud homines sua
quam vobis ^pseudoapostoliobjiciunt, quia estis ex oslensione proficiant, sed ut eos. qttibus praedicant,
genere idololatrarum, quoniam ipsa ignobilitalis exemplo suo ad vitam trahant. Unde nunc Aposto-
objectio, esl faciei percussio. Et dura ipsi vobis Jus quolics fustibus caesus, quolies lapidatus, quo-
obtreciant qnia estis incircumcisi, ac de se gloiian- ties naufragium pertulit, quantapro veritale su-
tur quia sunt ex semine Abrahse- se p.aeferenles et stinuit, quod ad ,tertium coelura raptus, quod in ^
nos humiliantes , vos ila sustinctis eos ct nobis paradisum duclus sit, Corinthiis narral, ut eorum
praefertis, auasi nos infirmi fuerimus in hac pai lc, a falsis prjedicatoribus senstim averlat, ut dum in-
id esl impotentes in hac glotiatione earnalis nobi- notesceret qualis ipse esset, illi eis vilescerenl,
litatis. Hoc est, ila patimini vos caediab iHis, et quos ab eis cognoverat inique venerari. Quod per-
non a nobis, quasi non possemus similiter contem- perfecli cum faciunt, id est cum virtutes proprias
ploria verba vobis irrogare, extollendo nos de ge- loquuntur, in hoc quoque omnipotentis Domini
nere, et vos despiciendo. Non enim infirmi sumus imitatores sunt, qui laudes suas hominibus loqui-
in hac parte gloriae, infirmi namque judicabuntur tur ut ab hominibus cognoscatur. Nam cum per
illi, qui dealiis nationibus applicati fuerant geneii D Scripturam suam praecipiat, dicens : Laudet te os
Abralise. Sed nos iu hac re firmi sumus, quia de alienum, et non os tuum, quomodo facit ipse quod
Abrahse stirpe descendiinus. Cur ergo falsos apo- prohibet (Prov. xxvn) ? Sed si virtutes suas omni-
stolos nobis in hac carnis gloria praefertis, in qua potens Dominus taceret, eum/nullus agnosceret; si
non sumus inferiores ? nullus agnosceret, nullus amaret; si nullu> amaret,
< in quo quis audet, in insipienlia dico, audeo nullus ad vitam rediret. Unde per Psalmistam di-
t et ego. Hebraei sunt? et ego. Israelitse sunl? citur :« Virtutem operum suorum annuntiabit po-
« et ego, Semen Abrahse suut? et e°;o. Ministri pulo suo, ut det illis lisereditatem gentium ( PsaL
« Christi sunt? et ego. > cx). > Viftutes enim suas annunliat, non ut laudi-
Non sumus infirmi in bac parte gloriationis, quia btts suis ipse proliciat, sed ut hi qui haec ex sua
ii> quocunque audet quis eorum gloriari, audeo si- laude cognoverunt, ad perpeluam haeredilatem ve-
militer et ego, et hoc dico in insipienlia, quia teme- niant. Justi itaque et perfecti eliam cum virtutes,
ritas esi ut quis se jactet sive laudet, cum dicatt, ut quas habent, infirmis loquuntur, reprehensibiles
praemisimus, Sapientia, < Laudel te alienus, et non non sunt, quia per suam vitam quam referunt, alio-
es tuum -.exlraneuSj.rt nonlabiatua (Prov. xxvn); > rum animas ad vitam quseruni. Jure ergo Prfttius-
,107 IIERVEI BURGIDOLENSISMONACffl IMS
virtutes proprias Corinthiis narrat, ut cujus meriti. A licula, quaecommemorantur in hac Epistola, piius
sit apud Dominum, illis itinotescat, quatenus meri- acciderunt quam iret tlierosolymam. Non autem le-
tum ej'us cognoscentes, doclrinam ejus per quam guntur omnia in Aclijbus apostolorum, quia et ibi
salventur, libenter suscipiant; etfalsos aposlolos reperiuntur multa, quse in his Epistolis nequaquam
per quos seducebantur, respuant. Ipsi, inquit, glo- aperte commemorantur. Nam et hoc quod subjun-
riantur se esse ministros Christi, licet in veritate git, nescitur quando factum sit; nocteet die in pro-
non siut ej'us ministri; et ego veraciter sum, quod fundo maris sui. Quod lamen juxta litleram intelli-
illi se esse fingunt. Et plus eliam quam ipsi, sum gendum est, id est quia Aposlolus casu aliquo deve-
ego minister Christi, vel plusquam caeteri praedica- niens in profundum maris, die simul et noete ibi
lores Christi. Et hoc dico ut minus sapiens, quia demoratus sit, ac deinde liber ad terram Deo guber-
nonesl hominis laudareseipsum. Vera de se dicens, nante redierit; ' undei et inter csetera divina mira-
niinus sapientem se pronuntiat, ut intelligatur cula ascribitur, quodjhomo tanto tempore sub un-
coactus in laudem suam prorupisse. Nam qui dis retentus, neque a circumstantibus undis prsefo-
sponte ea refert, qusead laudeni ej'us proliciant, non cari, neque a bellttis jmaris devorari potuerit. Quid
se fatetur insipientem. Ostendit ergo quse sint qtise est enim mirabilius, Petrum sttper aquas ambulasse
"
faciunt illum ministrum Christi plus esse quana (Mallh. \iv), an Pajulum sub aquis die ac nocte
sunl reliqui prsedicatores. Occasione enim invcnla, vixisse? Quod si in utriusque apostoli tam dissimili
omnium taugit personas, etiam apostolorum, dolens niiraculo aliquid mysticum requirimus, Paulus aon
quia gratia Dei minor in illo judicabatur, cum ipse solum tertio naufragus, sed etiam nocte et die in
eadera operaretttr, quse caeteri apostoli, et pro fide profundo mavis positus, atque ubique protectus rt
majora toleraret cxitia. Plus sum ego minister Chri- liberatus a Domino, | significat justos de oinnibns
sti quam sunt alii praedicatores, comprobatus in la- periculis divinitus ertiendos : nec tantum de tenia-
boribus plurimh, quia plus illis oronibus in ministe- tionibus exltinsecus ingruenlibus salvandos, sed
rio prsedicationis evangelicselaboravi. Nam et ipsi etiamsi morlis ipsius viderenlur gurgite depressi,
laboraverunt, sed ego durius et mulliplicitts, quia alque ab humanis rebus absconditi, niMlominus
et plura adversa pertuli, et pluribus gentibus pra_- virlute sui Conditoris eos esse revocandos ad vitam.
dicavi, et plura scripsi, et stipendium non accepi. Petrus vero super undas vento commotas incedens,
fit in carceribus sum comprobatus minisler Christi sed ubi ob timorem mergi ccepit, dextera Christi
abundantitis quam illi quos mihi praefertis, quia si erectus, significal cosdem justos omnia impiorum
ipsi pro ministerio prsedicationis fuere in carcere, P leniamenta ac pe.secutiones diabolico instinctu sibi
ego tamen saepius et diulius. Et in plagh supra mo- illatas, fide invicta superare et calcare ; nec posse
dum eorum, vel supra modum humanae viitutis, omnino saeculi fluclibus immergi, qui prsesenl s
quia si illi caesi sunt, ego tamenatrocius et multi- semper Dei contemplantur auxilium, qui etsi ut
plicius. Et in mortibus frequenter. quia saepe cru- homines aliquando I titubaverint, mox divinitus
ciatus sum usque ad mor.tem. Ego a Judwh accepi erecli confirmentur. iPost hsec memorat Apostoltts
quinquies quadragenas una minus percussiones, id alia pericula-, \ariosqtie labores, utse terra mari-
est quinquies flagellatus sum a Juda;is secundum que pro Christo vexatum secundttm carnem osten-
legem Moysi, quasi transgressor legis, quia novam dat, et in omnibus locis vel in omnibus afflictionum
gratiam praedicabam, accipiens singulis vicibus modis se pro Evangelio laborasse doceat. Ait
'
plagas triginta novem (-D_.vt.xxv).Praeceptumquip- enim :
pe legis erat ut quando j"udiees delinquentem ver- « In itineribus saepe,periculis Jlttminum. pericu- .
berarent, ita modum vindictselemperarent, ut pla- < lis lalronum, periculis ex genere, periculis cx .
garum modus quadragenaiium numerum non ex- « gentibus, periculis in chilate, periculis in soli-
cederet. Unde ipsi unam percussionemquasipro mi- « ludine, periculis in mari, perieulis in falsis fra-
sericordia mihi con ionaverunt in uuaquaque ex D « tribus; in labore et aerumna, in vigiliis mullis, in
illis quinque vieibus, quibus me verberaverunt. Ego « fame et siti, in j"ejuniis multis, in frigore et nu-
ter virgis cwsus sum a gentibus, sicut in Philippis, « ditate. Praeter illaiquae extrinsecus sunt instantta
egoaJudseis semellapidalus sum inListris (Act. xvi). « mea quotidiaua, sollicitudo omniumEcclesiarum.
Ego ter naufragium feci, id est perieulum navis « Quis infirmatur, et ego non infirmor ? Quis scan-
fractae pertuli, dum maria transnavigarem, ut « dalizatur, et ego non uror? J
multis gentibus evangelizarem. Possent hsee nau- Smpe in ilineribus probatus sum, inquit minister
fragia forsitan intelligi eontigisse in illa naviga- Christi, periculh fiuminum quaepertuli, quia dum
tione, qua Romam venit Apostolus; sed quando semper de loco ad locum pergerem, ut nomeit
rcribebat hanc epistolam, nondum ascenderat Hie- Christi ubique manijfestarem, frequenier inveniebam
sosolymam, uhi caplus est a Judseis, et post a flumina, quae non sine periculo transire poteram.
Festo praeslde Romam missus (Act. xxvn). Nam in Et periculh latronum quoniam diabolus, invideris
superioribus Epistolaehujus mulla locutus est Corin- itineri meo, lalrone. mihi excitabat, cum nihil fer-
ihiis de prseparatione eleemosynse, quam portaturus rem quodlatrones i.uperent. Et periculis ex genere
erat in Jerusalem, Omnes ergo tribulationes et pe~ nlco, id est ex Judsis,qui mihi plusquam caete.is
1109 COMMENT,IN EPISTOLAS PAULl. — 1N EPIST. II AD COTV. li .0
apostolis invidebant, me sempcr inlevficere qu__re- A errore lurbetur fides ejus, et ego non urot ? id est
bant, quia fortius et evidentius csetetis novam gia- zelo Dei inflauimor? Valde enim mens mea crucia-
tiam et abolitionem veteris observanliae praidica- lur igne spiritalis zeli, dum infirmos quosque seter-
bam, cum prius fttissem semulator legis, ei persecu- na deserere et rebus temporalibus dtiectari conspicit.
tor seclatorum gratiae. El peticulis ex gentibus qttia Uror sicutaurumadpu.gationem igne pii doloris,
tt geniiles me quserebant occide.e propter deslru- quoniam affeclus iste magis purgat, quiade charitale
ctionem idololatriaeet praedicalionem unius Dei. Et venit. Quanto enim raaj"or charitas, tanto maj'orcs
periculis in civitate, sicut in Epheso ubi propter de- plagaede peccatis alienis. Non enim uror tanquam
fensionem Diana. cum impetu cucurrere unanimi- i.ascens peccaniibus, scd tanquam dolens pro illis.
ter in theatrum (Acl. \i\), et cum vellem inttare in Unde scriptum est: « Qui apponit seientiam apponit
furentem populum ut paterer marlyrium, non jier- dolorem (Eccle. i). i Enumerat itaqtte, sicut lecium
miserunt discipuli. Et pericutis in soiiludine , quia est, Aposlolus bella quaeextrinsecus tolerat, dicens :
dum iter facerrm, passus sum in deserto periculum Periculis fluminum, periculis lalronum, periculis ex
vel a bestiis, vel ab hominibus, \el a potus, vel a genere, periculis ex gcntibus, periculh in civitate,
cibi penuria. Et periculis in mari, quia et ibi vel ab periculis in soliludine, periculis in mari, periculis in
"
hominibus, vel ab indigenlia, vel a tempestatibus fahis fratribus. In hoe autem bello quot contra ad-
pcrtuli pericula. Nam et cum essem in Grsecia, fa- versarium spicula intorqueat, adjungit : In labore et
ctse sunt mihr insidiae a Judaeis navigaluro in Sy- wrutnna, in vigiliis multis, in fame etsili, injejuniis
liam (Act. xx). Elp_rictt..s in falsis fralribus, id est mullis, in frigore et nudiiate. Sed inter tol certamina
qui Chiistianismum susceperant, et Judaismtim deprehensus, dicit quanlo vigiliarum muniraiuo
non reliquerant, sed legem carnaliter observabant, etiam castra ctislodiat. Nam post hs_cexterio.a quae
ei me persequebantur eo qttod prsedicato Christo narravit, prolinus intcriora ccepit dicere, subjun -
legem jam cessarr. dicerem. Fuere et alii falsi fra- gens : Prwter illa quw exlrinsecus sunl, inslaniia
tres, sicut Demas et Hermogenes qui dilexere hoc mea quolidiana, sollicitudo omniumEcclesiarum. Ec-
sseculum (II Tim. iv; II Tim. i), et nunc lalibus ce in se bella fortiler suscepit, et tucndis se pro-
plena est Ecclesia. Caeteraenim pericula quiescere xirois miseiicorditer impendit. Narrat mala qtiaa
possunt, pericula vero a falsis fralribus quiescere paiitur, subjungit bona quse impartitur. Pensemus
usque ad finem saectslinon noverunt. Item probalus ergo cujus charilatis sit plus de ulililate proximo-
sum minister Christi plusquam caileri in labore rum, quam de sua afflictionecurare. Penserous cu-
manuum, quo qusereham victum, et wrumna, id ' j'us laboris sit uno eodemque tempore foris adversa
est molestia doloris vel "paupertatis. Et in vigilih tolerare. et intus infirma protegere. In se cnim con-
tnultis, quia non solum diebus, sed et noctibus prse- lemnit vulnera corporis,_et in aliis sanat \ulnera
dicabam, etcausa orationis saepevigilabam, atque cordis. Valdeautem minoris laboris est aut doccre
manibus meis opusaliquod, undevictum haberero, .cunt nihil toleras, aut toierare cum nihil doces.
nonnunquam per noclem faciebam. Et in faine ac Sed Apostolus ad utrumqtie se solertcr extendif,
siti, quia dum nihil a discipulis acciperem, neresse quia sic exteriora bella suscipit, ut sollicitr cogitet
erat ut per inopiam famemel sitim lolerarem. Tunc ne proximorum interiora lacerentur. Unde non
eliam fame ac siti laborabam, quando perseculores immerito plus omnibus se laborasse fatetiir. Quis
meos frequenter de loco ad locjm fugiebam. Et in itaque huic in honore aliquem audeat prseponere,
jejnniis multis, quia ssepe j'ejunavi eo quod non lia- qui cunctis praeest in labore? Qui et subjungit:
berem quod ederem. Saepe eliam sponle me jiju- « Si gloriari oportet, quae infirraitatis me_e sunt
niis maceravi, castigans corpus meum et servituti « gloriabor. Deus et Pater Domini nostri Jesu
subjiciens (I Cor. ix). In fi igore etiam et ttudilale < Christi scit, qui est benedictus in ssecula, quod
laboravi, dum tenuilas ac disruptio vestium niihi < non meniior. Damasci praepositusgcntis Arethse
esset in hieme. Et hsec omnia pro Christo pertttli, < regis, custodiebat civitatem Damascenorum , ut
cujus sum minister. Sed prwter illa quw extrinsecus « me comprehenderet (Act. rx). "Et per fenestram
sunt, id est praeter illa mala quae exterius in corpo- < in sporta demissus sum per murum, et sic effugi
re tolero, angit me quolidiana inslantia mear, quae < manus ejus. >
nec ttna hora remittitur. Etquae estilla? sollicitudo Si gloriari oporlet, non expedit quidem. Si opcr-
simul omniumEcclesiarum, quia quotidieinsto solli- tet, inquit, gloriari, sicut et oportet pto vobis glo-
citudini salutis omnium qui sunt in universis Ec- riabor, non inpotentia \el genere, scd in his qum
clesiis. Vere magnam de his semper gero solliciiu- sunt infirmilalis mem, id esl in passionibus quas
dinem. Nam quis fidelium infirmalur in fide, vel in pro Cbristo patior, licet hoc videatttr abjectio. S1
conscie.ntia, \el in aclione, et ego non infirmor? id enim gloriandum est Chrisliano, in humilitate glo- ^-
est non compatior illi et condescendo, ut possim in- riandum est, de qua crescit apud Deum. Sed pseu-
firmitati ejus. quam velut meam doleo, adhibere doaposloli, quia non habent merita passionum, in
medicinam? Et quh scandalizalur, id est pedihus quibus gloriari possint, gloriantur in sublimitatc
aclionum offendit, utcursusboni operis ejus retat- gcnetis. Ne autem me putetis aliquid falsi dicere,
dctur, vel etiam ipse cadai i.i "ulpam, sive aliqtto Deum vobis adhibeo feclem \crkatis. Deits eniia
Uil ' HERYEI BURGIDOLENSISMONACHI lll~2
1
qtti novit omnia, ipse sclt quia non mentior. Deus, A quis potens in hoe rc indo. Rex Arelhas qui inier-
qui secundum humanitatem Ghrisli, Deus ejus est; pretatur descensio, diabolus intelligitur. Spovta,
et secundum divinitatem ejtts, est Pater ipsius, ipse quae juncis palmisque solet confici, spei fideique
mi est benedictus in omnia smcula, scit, id est fert conjunclionem designat. Juncus enim viridilaicm
inihi testimonium quod ncn mentior irt omnibus su- fidci, palma vero speni vitaeaelernsesignificat. Quis-
pradictis, vel in hoc quod sujungo, Quia etiam post quis ergo se muro adversitaiis cinctum videt, spor-
conversionem meam, dum essem Damasci, prmposi- tam virtutis qua evadat festinus ascendat. Apo-
lus gentis Aretltw regh cuslodicbat ipsam civitatem, stolus vero,postquara iianc evasionem suam retulit,
id est portas ejus, ut me comprehenderet quatenus protinus addidit:
inde placeret Judseis qui mihi insidiabantur, et dili- - €APUT,XII.
gens in oflicio sibi credito videretur, si eum -quem «_Si ^loriari oportet, non expedit quidem. »- "
perturbatorem audiret, causa quietis interficeret. Si gloriari oporlet, ia est si ideo gloriandura inihi
Portas custodiebat, quia me in civitateesse nove- est, quia evasi, quoniam mantts insidiantitim a per-
rat, sed invenire non poterat, vel quia intus me petratione homieidii immunes servavi, non expedit
comprehendere nolebat, ne violaretjus civitatis. Et v quidem gloriari quoniam qui gloriatur morlem se
interim ego per fenestram in sporla demhsus sum a evasisse, quae pro fidejinfertur, significat inane v_-
fratri_ms per murum,-et sic effugi manus ejus. Non derl pro Christo pati. ¥el si propler pseudoaposto-
ita fugitPaulus, sicut fugere solet mercenarius relin- los oportet me gloriari in hac glorialione mea et in
quens oves lupo venienti (Joan. x), quia lupus ille supradiclis, non tamcp expedit propter superbiam,
non oves, sed ipsum pastorem quserebat, et ideo - quia ex humilitate crescimus, et auxilium Dei miti-
paslor seipsum utilitati eorum fugiendo servavit. bus proficit, non elatis. Non expedit quidem, ced
Neque eo recedente deserta est Etclesia, quae ibi tamen propter vestram .ulilitatem necesse estglo--
erat, necessario ministerio; sed ab aliis fratribus riari.
ibidem constitutis, quod oportebat impletum est. « Veniam autem ad visiones et revelaiiones Do-
Eis quippe Yolenlibus hoc Apostolus fecit, ut « mini.-Scio hominem in Chrislo ante annos qua-
seipsum servaret Ecelesiae, queriiproprie persectitor « tuordecim (sive in corpore, sive exlra corpus ne-
ille quaerebat. Quando enim quisque prselatorum « scio, Deus scit) raptum hujuscemodi usque ad
Eeclesia. specialiter a perseculoribus quseritur, « tertium coelum. Et scio hujuseemodi hominem
tune debet ille fugere, sic taraen, ut ab aliis « (shein corpore, sive extra corpus, neselo, Deu.
qui non ita requirunlur, non deseratur Ecclesia, Q £ « scit) quoisiam raptus estin paradisum, et audivit
&edpraebeant verlu cibaria conservis suis, quos ali- « arcana verba,"qu__mon licet hominiloqui. s
ter vivere nonposse novere. Cum autem omnibus si- Hactenus, inquit, narravi tribulationes et peri-
mul instat conrmunepericulum, tuncautsimul om- cula, de qttibus me Dominus eripuit, et nunc r.-tr-
nes, id est praelati et subditi ad alia Ioca transeant, rando veniam ad vhiones et revelaliones Domini, id
aut simul omnes ibidem maneant. Necesse etiam est ad secreta, quse cie Domino vidi et aperte in-
cst ut per omne quod agimus, in raentis tru- tellexi, non ut Pharao, qui vidit septem spicarum
titia positum hinc pondus laboris, illinc fructum visionem, et non intellcxit, qttia iion est revelatum
mercedis pensemus. Cum enim pondus laboris frtt- quid significarent (G'en. XLI). Ego enim mvsticas
ctum retributionis superat, tunc kborem quisque \isiones aspexi, et revelante Domino quid in liis
innoxie declinat, dummodo se in aliis exerceat, in sapienlia. contineretur, intellcxi. El audite visiones:
quibus lucro fructttum pondus laboris vincat. Cum Scio hominetn, etc. Ostendit quo sublevatus est, ul
vero subsequente quantitate fructttum mensura la- perinde quania et qualia sint quse illi osten^a ct di-
boris aut sequatur aut vincitur, lunc labor non sine cta sunt, possintinleUigi,ne, sicut quibusdam \ide-
gravi culpa declinatur. Propterea doclor egregius, batur, junior csetetis apostolis crederetur. De seipso
cum Damasci vatde obsfinatas menles persequen- *f* enim quasi de alio loquilur, ut j'aclantiam ca.veat,
fium cerneret, eorum noluit adversitati confligere, quia hoc refert, quod ad laudem maximam perti- ,
quia et semetipsum quem profuturum multis nove- net. Et quid inde perit veritati, quando et res ipsa
s-at, vidil posse reficere, aut nullis se iilic aut paucis dicitur, et.modo quoaam dicendi jactanlia devila-
prodesse. Secessum ergo a eertamine peliit, et pu- tur ? Scio, inquit, hopiinem in Christo exislentem
gnaturum felicius ad alia se bella servavil., Non ante annos quatuordecim raptum usque ad terlium
onim loco virtus, sed locus virtuti defuit. Et idcirco awlum. Ex quo ita raptus est Apostolus, usque ad
foi tissimus miles ab obsidionis angustia eertaminis tempus quo scripsit hane epistolam compleli sunt
campttm quaesivit, ubi et mysticum aliquid prsesi- anni quatuordecim. Quod ideo adnota\it ut inlelli-
gnalum est. Nam hoc effugii genus usque hodie in gercturmulto majorislmeriti esse dumista scriberct,
Ecclesia servatur, quando quis antiqui hosfis insi- quam fuerat dum ea vidisset, et quia non jactantia,
diis, vel hujus saeculi laquels circumfusus, spei sed neeessitate diceret, qtise per lot annos tacue-
fideique sua. niunimine salvalur. Murus enim Da- rat. Scio, inquit, hominem raptum, ^ive in corpore
inasci, qtisesanguinem bibens interpretatur, advers:- nescio, sive exlra corp-j.s; id esl scio quia raptus est
ias S-eculiest. Praspos.lus Damabci, persecutor ali- fromo ille, sed nesciol cfruni cum corpore, an sina -
iHZ COMMENT.IN EPISTOLAS PAULL — IN EPIST. II AD COR. UI.
corpore. Hoc n.escio, Deus scil, id est solito mihii A i animalibus (Act. x). Tntellectuali visione videtur
juramento vobis istud eonfirmo. Juralio enim estt sapientia, \eritas, charitas, et ipse Deus. Quapro-
quod dicitur : Deus scit. Hujuscemodi hominem scio> pler si hoc tertium visionis gentts, quod superius
repluin ttsque ad tertium ccelum. El scio hujuscemodi i est non solum omni corporali, quo per corpoiis
hominem raptum in paradisum. Bis enim raplus estt senstis corpora sentiuntur, sed etiam omni illo spi-
homo ille, id est in tertium ccelum, et rursus in pa- rituali gcnere quo similitudines corporum spinlu,
radisum, de quo Dominus latroni promisit: « Hodie; non mente cernunlur, tertium ccelum appeUavit
mecum eris in paradiso (Luc, xxm). » Ignoravitl Apostolus, in hoc videtur elarilas Dei non per all-
autem ntrum quando sic raptus est in corpore fue- quam corporaliter^el spiritualiter figuratam signi-
rit, quo modo est anima in corpore cum corpus vi- ficationem, tanquam per speculum in senigmate, sed
vere dioilur, sive vigilantis,' sive dormientis, sive fn,"" facie ad faciero, per speciem scilicel, quia Deus'
in exsiasi a sensibus corporis- alienata, an omninoj quidquid quantutumcunque eum mens quae non est
de corpore exierii, ut mortuum corpus faceret, do- quod ipse etiam ab omni terrena labe mundata 1(217)
nec peracta illa~ demonstratione membris mortuis3 ab omni corpore ct similitudine corporis alienata et
anima redderetur, et non quasi dormiens evigilaret, _ obrepta capere potest. Cur autera non credamus
aut exstasi alienatus -denuo rediret in sensus,~sed} " quod tanto apostolo, doctori genlium, rapto usque
mortuus omnino revivisceret. De tertio auteni coelo j ad istam excellentissimam visionem ..YolueritDeus
nutlta possunt dici: Novem enira sunt"ofdines an- demonstrare vitam, in qua post banc vilam viden-
gelornra, qui juxta Dionysium in tres ternas di- dus est in seternum ? Et cur non dicatur iste para-
Btincliones distributi sttnt. Prima enim triplex eo- disus, excepto illo, in quo corporaliter vixit Adsfm?
rum disposilio, id est illa quse terris est vicinior, Si enim proprie quidam nemorostts locus, translato
constat ex angelis et arcbangelis, et prineipaiibus; autem verho omnis eliam spiritualis' quasi regio,
media vero ex pofestatibus et virlutibus et domina- ubi auima. bene est, merilo paradistts dici potest,
tionibus; suprema autem ex thronis et cherubimt non solummodo tertium ccelum, quidquid illud est,
atqae serapbim. Prima igitur dispositio pritnum, quod profecto magnum sublimilerque -praeclarum
ceelum recte potest accipi; secunda vef o secundum'f', est, sed etiam in ipso homine Iselitia quaedam bonas
coelum, tertiaautem tertium coelum. Aposlolus5 conscienliae, paradisus est. Si ergo primum (joelum
itaque raptus in tertium ccelum, intelligilur supre- recte accipimus generali nomine hoc omne eorpo-
_mis angelorum chorisinterfuisse, id est interagminat reum, quidquid est^super aquas et terrara, seeun-
seraphim sive cherubim secreta Dei vidisse. Qui ett QTluni/autem
( in similitudine corporali, quod spiritu
in paradisum raptus est, sive terrenum, sive ccele- cernitur, sicut illud unde animalibus plenus in
stem ; el audivit ibi arcana verba, id est intimatio- exstasi Petro discus ille submissus est (ibid.); ter-
nem de secreia Dei essentia, qum non licet hominij tium vero quod mente conspicitur, ila et secreta et
loqui, id est quae non licet ei pandere ulli morta- remota et omnino abrepta a sensibus carnis alque
lium, \el quas nullus homo potest in hac vita loqui. mundata, ut ea quae in illo ccclo sunt, et ipsam Dii
Velper tres ccwlostria genera visionum intelliga- subslantiam, verbumque Domini per quod faeta
mus^primttm corporale, secundum spirituale, ter- sunt omnia (Psal. xxxn), in charitate Spiritus saiiT
tium intf-Uectuale. Ecce enim in hoc uno praecepto, cti ineffabiliter valeat videre et audire, non incon-
cum legitur : « Diliges proximum tuum sicut le- gruenter arbitramur et iUuc Apostolum esse ra- n
ipsum (Levil. xix), » tria occurrunt genera visio- ptum et ibi fortassis esse paradisum omnibus me-
nuin ; unum per oculos, quibus ipsae litterse viden- Iiorem, et (si dici oportet) paradisum paradisorum.
iut ;alteriim per spiritum hominis, quo proximus ett Nec contrarium est huic intelligentiae illud quod
absens cogitatur; tertium coelum per concursumt MOT*;Pominus ait: « Non videbit me homo et vi-
mentls, quo ipsa dilectioinfellecta conspicitur. Cor- \eV{Exod. \XXIII), I quia' necesse est abstrahi ab
porali enim visione vidctur coelum et terra et omnia, D 1 bac vita mentem quando in illius ineffabilitalem
corporeis oculis conspicua. Spiriluali visione cer- visionis assumitur, sicut Apostoli mens divinilus
nunlur in spiritu corporales imagines, sicut saepe, rapta est ex hac vita ad angelicam vilam antequam
per cogniiionem voluimus in animo slmililudines per istam communem mortem/carne solverctur. Et
-rerum corporalium. Intellectuali visione cernuntur ibi, petfruens Dei alloculione, audivit ineffabilia.
illse res, quaenon habent imagines sui similes, sicut. verba quae non licet homini loqui. Ideo cum praedi-
est charilas, gaudium, pax, patientia et caelera hu- carel, disit quod posset bominibus dici, et tenuit
jttsmodi. Praestantior autem est visio spiritualis, apud se quod non posset dici. Ergo audialur id
quaui corporalis, et rursus prseslanlior inlellectua- quod possumus, mente comprehendere, et id quod
lis. Qubd enim non imaginaliter, sed proprie \ide- non possumus credatur. Si illi diceremus, rogamus '
tur et non per eorpus, hoc ea visione videtur, quse5 te,'explica magnitudinem ipsius, nonne forte re^
omnes caeteras supefat. Corporea visione vidit Bal- sponderet nobis, non est valde magnus quem vidi,.
thasar digiios manus scribentis in pariete (Dan. v). si a me potest explicari ?
Spiiitual" visione vidit Petrus vas plenum diversis; < Pro hujuscemodi gloiiabor, pro me autcm nihil'
(2i7JLocus obscuru_.
ifi§ HERVEl BUR.GID0LENS1SMOMACHI j Hl-5
« nisi in infirmitatibus meis. Nam, etsi volucro. A xero, putet me aliquts esse supra naturam humana.
« glotiari, non ero insipiens. Yeritatem enim dicam. infiimitatis, cum nonnisi infirmitas in me viilea-
. Parco autem, ne quis me exislimet supra id quod1 lur, vel ab aliis qui vident, audiatur. Habebat eigo
« videt in me, aut audit aliquid ex me. » adhuc de se dicendum aliquid, quod parcit diccre.
Pro hujuscemodi homine vel visione gloriabor, id1 Scd egit utrumque doclor egregius, ut et loquendo
est comroendabo me, sed pro me filio Abrahse vel1 quse egeral, discipulos insti ueret, et tacendo se In-
circumciso n-ihil gloiiabor, nisi in infirmilalibnss tra humilitatis limiteni custodiret. Nimis iiaque
meis, id est in tribulaiionibus quas patior. Pro bu- csset ingratus, si de se discipulis ianta taeeret: et
jusmodi homine, id est qui tam dignus est Deo, utt fortasse nimis incautus, si de se omuia discipulis
ad hanc visionum excellcntiam sublevarelur, glo- proderet. Sed mirabililer, ut dicium est, egit utrum-
riari se dicit, et non vult aperte dicere quod de se3 que, ut et loquendo erudiret audientium vilam, et
toquilur, ne laudare se videatur. El sic pro se noui tacendo custodiret suam.
gloriatur, dum non aperte de se prolitetur. In infir- « Et ne magniiudo revelalionum extollat me, da-
mitatibus autem gloriatur, quia exponere pressurass « tus estmihi stimulus carnis niese angelus Sala-
passionum et infirmilales angustiarum non videturr « nse, ut me colaphizet. Propicr quod ter Dominum
B j roga\i ut discederet a me, etdixitmihi:
gloriosum, sed flebile. Idcirco in his secure se fate-. Sufficit
tur gloiiari, sciens qui ad perfectum perducunt cce- :- c libi gratia mea, nam vittus in infirmilate perlici-
Iestium remtinerationum. Quid euim tam gloriosumi « tur. Libenler igitur gloriabor in infirroifatibusi
in fulurum Christiano, quam exitia pro Christo illataa « meis ut iuhabitetin mevirtus Christi. >
narrare ? Pro isto homine gloriabor non pro me. Nam:r Ego, inquil, lam magna, lamque sublimia di\i-
etlam si voluero pro me gloriari, id est, metilumi nitus vidi. et ne magniludo tam ingentium revela-
meum quod apud Deum habeo proftteri noit eroinsi- lionum extollat me, datus est milti slhtlulus carnis
picnsin hac glorialione, licetquibusdam videar esse. mcw. Non rae extulit, sed-nejue extolleret, provi-
Non eiiim falsa loquar sed veriiatem de meipso di- dit mihi Deus remedium, quod adversus elalionem
cam et ideo nott in meipso, sed in ipsa veritale cjtssee quse evenire poterat, opponeret. Yalde enim tl-
superior me esl humiliter, et vcraciter gloriabor. Ett menda est elatio de abundantia gratiarum, ne quis-
de pluribus quidem adhuc gloriari poteram, sedl dedonoDeisuperbi.it, sed roagis ser\et humilita-
parco, id est parce refero, ne quis me exislimet su- tem, et quanto roaj'or est, humiliet se in omnlLus
pra id quod videt in me, id est ne quis me putett (Eccli. m). Apostolus iste, quamvis e\ perseculore
excellentioiis esse nalurae, quam suis oculis com-. p, faclus prsedicator, abundantiorem graliam assecu-
prehendere valeat, et incipiat errare in me, credeus3 lus est in omni Iabbie apostolico, qtiam cseteri apo-
mcdivinam \el angelicam haberenaturam, sicutt sloli, ut magis Deus ostenderet suum esse quod
illi qui de me et Rarnaba dicebant: < Dii similesi dal, non hominis, quomodo solent medici poten-
facti hominum descenderunt ad nos (Act. xrv). >i tiam ariis suse in despe-atis osteudere. Cum ergo
IUi enim exislimabant nos esse supra id quod \i- esset magi.se graliae, et Imagna dona a Deo perce-
debant in nobis,'quia, cum viderent in nobis tene- pisset, quia ex abundantia gratise et revelationum
num et mortale corpus, existimabant nos coeleslcs> poteraf ei elatio subrepere, idcirco Deus, qui novit
et immortales, et propterea parco gloriari, ne sit omnia anteqiiam fiant, apposuit ei quemdam raoni-
plura relulero, putet quisquam me esse supra id1 torem humanae infirmita ,is in similitudinem trium-
quod \idel in me, id est supra natuiam huroani- pliantium, quibus in cu.ru retro eonies adhserebat,
tatis quam cernit in me; aut supra id quod auditt per singulas acclamatioies civium, dicens : Homi-
ab aliis aliquid refeni ex me. Vel ne quis existimet; nem te inemento. NeiextoUat, inquhVex raagnitu-
supra id quod videt in me, sive audit de nie, idl , dine revelationum datusl est mihi a Deo, id esl ad
est nc qttis me arbitretur ullra gloriam meam ten- meam utilititatem, ut me in humilitate custodiat,
dere, quam limes meiitorum admiltit. Omnes san- D ] stimulus carnis, id est pungeiis -carnem meam. Et
cti non solum gloriam supra modum suum omninoi quis est stimulus iste ? angelvs Satanw, id est ange-
non appelunt, sed eliam hoc ipsum videri refugiunt,, lus malignus, missus a Satana, at me colapltizet, id
quod esse meruere. Unde nunc praedicator egregiusi est ut me perculial, reprimens omnem motum su-
conlra pseudoapostolos loquens, dum virtutes exi- perbise, exeitando mihi jsemper iribulaliones, aut
mias operationis suae pro discipulorum eruditiones corporis infirmilates, veltentando ut quidemaiunt
narraret, dum tot pericula tolerasse coac__\atai per libidinem. Tenlatio autem cui non consentitur,
persccutione describeret, et post hsec usque ad[ non est peccatum, sed materia exerceridse virlutis.
tertium ccelum, rursumque in paradisum raptum Namstimulus iste forsilan concupiscenlia carnis
se esse memoraret, ubi tanta agnoscere potuisset, erat. Quibus malis Apostolus consideratis in cor-
quanta loqui omnino non posset, erat de se adhttc; pore morlis suse, in qtto bellum Intestinum cum
fortasse mirabtlioraloculurus, sed ab humana laudej invisibili hosle gerebat, remedium salutis suse nttl-
alla eonsideialione se temperans, subdit : jParcoi lum penitus nisi solam gratiam Dei in Christo Jesu
aulem, ne quis me exislimet supra id quod videl ini liberantem se, invenisse Romauis lequitu. (Rom.
mes uui a-udit aliquid ex tne, id csl ne si Ct-iera di- vu). Sed et doloie quodam corports iraditui eza»
f 117 COMMENT.IN EPISTOLAS PAULL — IN EPIST. II AD COR. IIIS
gilatus vehementer. Dolores autem corporum ple- A « cutionibus, in angustiis pro Chrlsto. Cum enim
rumque immiltuntur ab angelis Satanae, sed hoc' « infirmior, tuuc potens sum. .
uon possunt nisi permissi. Nam et Job sic probatus
Virtus, ut dictum est, in infirmitate perficltur
est {Job n). Permissus est ad "eum probandum
Propler quod placeo mihi, id est multum, delector
et
Satanas, percussit eum ulcere, ita ut vermibus - in infirmitalibus meis. Omnes
superiores passiones
putresceret. Sic et angelus Satanse quasi libenter atque inferiores hoc loco infirmitatum nomine de-
missus est colaphizare Apostolum, sed tamen Apo- finivit
Aposlolus,- eo quod humanse infirmitati ista
stotus curabatur. Hoc ergo remedium divinitus ac- prsevaleant. Ut
ergo /Jiscipulos instrueret, summa
cepit, ut per iniquum angelum semper iitjuriis et de se retulit, ut vero se in humililate cuslodiret,
tentationibus pressus, non posset ex revelationi- considerationis oculum non in virtutibus suis, sed
bus extolli, quia otiosum pectus ex. his quse vide- in infirmitatibus fixit.
Placeo, inquit, in infirmita-
rat, intumescere posset. Secreto enim dispensalio- tibus meis, et itCconlumeliis non in honoribus sae-
nis ordine, unde ssevire permittitur iniquilas dia- culi, et in necessitatibus non in
epulis, vel irr otio,
boli, inde pie perficitur benignitas Dei. Elatos enira sicut pseudoapostoli, qui causa ventris praedi-
in sanctitate viros non^amitteret, nisi tentaret.
cabant; et in persecutionibus (Malth. v; / Petr.
Sancti quippe Jion esscnt qui de sanctitaiis gloria B nr), non in salutationibus, _et susceptione adula-
superbirent; et tanto sub ejus jure caderent, quanto tionis, et in attqusttis; non in jactantia elationis et
seinsuis virtutibus elevarent. Sed miro dispensa- superatione divitiarum. Et hoc pro Chrhto, non pro
tionis ordine,-dum tentantur, humilianlur; dum hu- aliquo crimine,' quia beati qui perseculionfem pa-
miliantur, ejus esse desinunt. Apostolus vero, prius- liuntur prcpter justitiam. Non enim omnesbeati
quam morbum elationis Iiteurreret, • providente su- , qui persccutionem et adversa patiuntur, sed qui
perno medico, accepit medicanienlum humilitatis. Et justitiae causa patiuntur. Vel placeo mihi in infir-»
quia illud quod medicus apposuefat, molestum erat mitalibus carnis, in contumeliis \erborum, in ne-
ei, rogavit ut auferret. Propter quod, inquit, ter Do- . cessitalibus, id est in indigeutia necessariorum; in
minuni rogavi qui tfinus est Deus, ut discederet a me: persecutionibus de loco ad locum ; in angustiis, id
stimulus ille, et rogavi Dominum ut a me tolleret est in anxietatibus animi pro Christo illatis. Et
acre medicamentum quod mihi apposuerat. Et non jure placeo in talihus, quia quando infirmor in ta-
fecit quod petebam, sed quod mihi expediebat, libus exterius tunc potens suiii interius, id estquando
quia non est magnum exaudiri ad voluntatem, sed aliqua supradictarum tribulaiionum affligor, tunc a
magnum exaudiri ad utilitatem. Nam dixit mihi : Dco datur mihi potentia supefandi. Tunc enim vin-
Sufficit tibi gratia mea, id est hoc tibi salis est ut, cit Christianus, cum perire putatur; et tunc perit
liabeas graliam meam : el ideo noli superfluam car- perfidia, cum se vicisse gratulatur.
nis sanitatem quserere quia non iralus, sed gratio- < Facius sum insipiens, vos me coegislis, ego
sus te uro. Ego novi quid apposuerim, ego novi < enim a vobis debui commendari. t
unde segrotes, ego novi unde saneris. Quid enim - Post omnrro commendationem suam ostendit
tibi ulile sit, magis ego novi quam tu. Nam vir- quia noii ad jactautiam suam ista retulit. In his,
lus in htfirmitale perficilur, id est virtus ad perfe- inquit, quae hactenus ad commendationem meam
ctionem ducitur per infirmilatem contrariam, cuni narravi, factus sum insipiens, scctindum quod ia
qua legitime eertat, ut posleacoronetur. Virtus in e\ierioiibus\erbls sonat, quia videor merita mea
infirmitate perficilur, quia infirmilatis actio fitvir- prsedicasse; sed hoc non jactanter, sed necessitate
tutis peifeelio, ut pi-sesenteinfirmitate et ientatione compulsus feci pro vestra utilitaie, quia vos me eoe*
reprimatur virtutis elalio, ut ad ejus perfectionem ghth ita loqui, qui.de me non recta sentiebatis et
pertineat etiam ipsius imperfectionis et in veritate ; falsos aposiolos mihi prieferebatis; ctideo non mea
cognitio, et in humilitate confessio. Et quia inftnni- culpa, sed vestra est, quod de me talia sum locutus.
tas ita proficit virtuti, igilur libenler, id est non D Coactum se dicit ut quid esset ostenderet. Et uti-
minus, sed libens gloriabor in infirntitatibus meh ad[ que non est insipiens _qui de se vera locutus est,
hoc datis ut inhabitet in me virtus Christi, id est quia superius ait : « Si voluero gloriari, non ero in-
summam gloriam deputabo quod in me sum infk- sipiens, veritalem enim dicam. . Sed nuncinclinat
mus, ut fortem me faciat Chrisli virtus. Tunc glo- se, et prse nimia humililate vel cordis dolore se fa-
riatur Apostolus, quando injuriis humiliatur,- ai tetur insipientem, ut declaretur quia non voluntate
Christo aulem virtus lolerandi prsebetur, ut, quia merita sua mauifestavit. Insipieniis enim est suos
prius aspere fastidiendse injurise videbantur, posteaL narrare labores, et proprias j'actare virtutes. Justtts
libeuter susciperentur; ut Christi auxilio lenireutur. autem nunquam bona sua detegil, nisi eum-atit
Libenter ergo caedi se patitur, dummodo a Cbristo proximorum utililas, aut ceite nimia neeessitas
curetur, postquam cognovit prodesse quod nocerei cogat, sicut Apostolus, cum virtutes 'suas enume-
putabaf, sciens quia plus addit medicina Dei ad sa- rasset, coactum se dicit hoc fecisse. Nam, si virtu-
lutem, quam infirmitas detrahit hic sanitati. tes suas tacuisset, discipuli nou cognovissent eum,
*"'« Propter quod placeo mihi in infirmitatibus Si non cognovissent eum, non omitterentprseferra
- mus, in illi lalsos aposlolos, ct dicta illorum diclis illius.
contumeliis, in necessitaiibtts, in perse-
iH9 HERVEI BURGIDOLENSISMONACIII »_•<)
Sieque tgnorantia dignitatis Aposloli causa esset A stinui, quai mihi a vobis vel pro vobis illata sttnt
ut semper in errore permanerent discipuli. Ut ergo mala. Nam et contemptum et paupertatem,
aliasque
eos ab errore revocaret, coacius est monere quis moleslias apud vos pertuli; et mores veslros, ut
esset. Yros,inquit, me coegistis, quia cum aliis de paulatim eos corrigerem!, longanimiter suslinui. Nec
ine satisfacere debuibsetisnunciierum opushabetis sola patientia \os ad iidehi et morum melioralionem
ut ego ipse me commendam vobis. Ego enhn debui adduxi, sed etiam signis et pwdigiis et virtutibus.
a vobis commendari, id est vos ad\ersus obtrecta- Distat atttem inler signum et prodigium atque vir-
tores debuistis mihi teslimonium ferre, apud quos tutem, quia signum esl genus prodigii, virtus ve-
ego Ecclesiam instiluj, et signorum prodigio feci, ut rogenus utriusque. Virtus enim vocari potest omne
vos me tacentem defenderelis, quem in Clnisto pa- miraculum ; signum autem illud lantum, quod in
trem Itabetis. , - quocunqtte tempore
aiiquid' significat; prodigium
« Nihil euim minus fui ab his qui sunt^supra vero, quod in futuro taiitum. Prodigium vero ap-
« modum aposioli. Tametsi nil.il sum, sigtia tamen pellatum est quasi porro dictum, quod porro dicat,
« aposlolalus mei facta sunt super vos in omni pa- porro significet, et aliquid fulurum esse portendat,
< ticnlia, in sigiiis et prodigiis et \irtulibus. Quid sicut sanationes corporum quse per aposlolos lte-
« est enim quod minus habuistis prse caeieris Ec- B I bant, sanationes animarum porlendebant. Nihil,
t clesiis,nisi quod egoipsenon giavavi vos?Dor:ate inquit, vobis minus feci, quam fecissent priores apo-
c mihi hanC injuriam. » sloii, imo amplius. Nam quid est quod minus habui-
Revera debui a vobis ^commendari caeteris. Nam sth prm cmterh Ecctesiis, id est qttid minus accepi—
nihil minus fui \obis vel in praedicatione, vel in mi- stis per me, quam caeleraeEcclesise per alios aposto-
raculis ab his, id est quam illi qui sunl apostoli snpta los, nisi quod ego ipse non gravavi vos? id est non
modum mettro, sieut quibusdam.videtur quia Domi- accepi stipendium a vobis, sicttt cseteri prsedicatores
riiira in carne sunt seeuti. Non fui vobis in actione a suis acciplunt. Gralis eiiim E\angelium praedicavi
minor, quam Pelrus vel Joannes sive Jacobus qui vobis, quod nullis concessum est aliisEcclesiis. Do-
sunt supra modum meum apostoli, non dignltate, nale mihi hanc injuriamj id est si tam imprudentes
pcd tempore, cum ego plus iilis laboraverim. Nam \el Kialiiiosi estis, ut hocputelis itrjuriam, ignoscite
si de tempore mihi prsescribendum putatis, ante cce- mihi. Date mihi veniamihujus facti, pro quo laude
pit Joannes praedicare quam Chrislus, et non Chri- dignus sum, non rcprehensione. Hoc eniin non est
stus Joannem, sed Joannes Chiistum haptizavit injuria, sed miserieordia[ et amicitia.
(Matih. iii; Joan. i). Andreas quoqtte prior secutus < Eccetertiohocparatus sumvenireadvos, etnon
csl Christum quam Petrus, nec tamen primatum ac- « ero gravis vobis. Non enim quaeroquaevestra sunt,
cepit Andreas, sed Petrus. Quare ergo quibusdam < sed vos, nec enim debent filii parentibus thesauri-
non videor apostolus, cum eadem possim per Dei « zare,sed|parentes filiis. Ego aulem libentissime
graliam, quse et caeteri apostoli? Illis non videbatur « impendam et superimpendar ipse pro animabus
apostotus esse, qui ejus praedicationem semulaiione « ves.ris, licet plus vos diligens minus diligar. >
legis respuebant, quasi esset inimicus traditionis Ne forte putaretui inter initia slipendii absfinuis-
Moysi, quia legem cessare dicebat; et cseteris apo- se ad commendalionem [suam, postea vero raeree-
stolis favebant, prae istum illis humiliantes, quia illii dem evangelicaepraedicalionis \elle accipere, osten-
non lam constanter contra legem aliquid asserebant. dit in ea se voluntate durare, ne sanc tum suum post-
Ideo dolet minorem se videri, et corapulsus oslendit; ea mutare videietur, et esset quod obtreelatoribus
quanfre sit dignilatis. Non fui, inqttit, vobis in opere. reprehenderetur. Non gravavi, inquit, vos, sed nec
minor prsecessoribus meis, quia, tametsi nihil sum, gravabo. Quia eccehoc tertio, id est hac terlia vice,
signa tamen apostolalus, elc. Sic se humiliat, ut eri- paratus sum venhead vos, '_£ non ero vobis gravis
gat. Patienliam tamen primam memorat, quia diui ut de vestro quidquam accipiam, sicut nec aliquid
jllos portavit quasi impatienles segros, ut adhibitat Q a vobis sumpsi. Non tertio Yenit ad eos, sed tertio
medicina signorum, atque virtutum, euraret vulnerai paratus fuit venire. Non[ ero gravis vobis, accipien-
crroris illorum. Ego quidem, inquit, nihil sum, quiai do munera vestra, quia n!pnquwro ea quwsunl vestra,
homo sum,; sed apostolalus quem mihi Chrislus3 sedvos ipsos, id est non pecunias vestras, sed\os
ipse dedit, signa in vobis ostendit, id est potentiam, ipsos lucrari volo ex praedicatione mea, ut vos ha-
virtutes atque prodigia. Tamelsi, id est quamviss beam mecum in seternoj Chrisli regno. Non qua_ro
niliil sutn, secundum quod homo sum, vel secundumi vestra; nec enim debent filii parenlibvs thesaurizare,
quod quibusdam videretur, qui me nihil esse judi-- id est divitias congregare, quod facitis pseudoapo-
cant, tamen ea quse feci, me apostolum designant, stolis; sed parentes filiis idebent divitias praeparare,
quoniam signa apostolalus mei facta sunt supervos, quod pseudo non faciunti vobis. Consueto usu nunc
i I est quod desuper descendant in vos a Patre lumi-- loquitur. Consueludo enim est, utcarnales parentes
num per doctrinam meam, ut crederelis,Tit conver-- filiis suis thesaurizent. Spiritales vero palrcs dignum
teremini, ac religiose conversaremini, signum ett est ui a filiis suis accipiant sumptus. Sed Aposto-
demonstratio est apostolatus mei. Et hoc factum est,t lus in tantum probat se nolle accipere, ut transferat
in otiuii paiientia mea, quoniam patieater cminia _«-- cai._am carealis pairis an spiritalem, ut non «oluro^
«124 COMMENT,!N EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. II AO COR. H22
non acciplat ab eis, sed, si fieri possit, ipseeis tri- A ad vos pergeret, quia illi facilius ohedieba.is, ei mtst
buat. Quo dicto tangit eos, ut inlelligatur quanlus cum illo fratrem, cujus laus est in Evangelio, qui in-
sit, et quid rriereantur qui tanti aposloli providen- telligitur Lucas. Nunquid Titus, cujus dictis facilo
tiam negligunt. Parentes, inquit, debent filiis suis acquiescebatts, circumvenit vos, callide \obis sua-
-thesauros praeparare, sed ego non solum thcsauvos, dens ut mihi miltereiis aliquid?Nequaqtiam. Nonne
sed et meipsum paratus sum impendere. Tanto enim enira ambulavimus, id est persevera\imus, eodetn
afleetu charilalis erga vos ego moveor, quod non spiritu, id est eadem \olunfate qua coepimus,ut, sicut
invitus, sed libenthsime hnpendatti \ obis vel earnahj in principio nihil accipere a vobis voluiiuus, ita et
vel spiritualia bona, el post omnia si opus fucrit, deinceps? Et nonne eisdem vesligiisquibus coepitnus,
ego ipse superhnpendar pro anhnabus veslits, ulmo- id est eisdem passibus actionuiu semper ambula\i-
rjar pro saluie animarum vestrarum, licet plus vos mus, ut nou in accipiendo per_everaremus ? Una
diligens, minus diligar a vobis. Qtti enim tanlam eiiim in bonosentei.tia noslra esse probafur, exclusa
habel charitalem, utparatus sitpro fratribus eliam omni suspicione axaritise, quando ab his quos misi
mori, perfecta esl in Illo charitas (Joan. w). Etego nihil tale dictum aut faclum est, in quo deprehende-
dttin pro Yobismortem excipere sum paralus, per- retur avaritia. Vel ita : Non ciicunnenit vos Titus,
fecie vos diligere comprobor, PIus enim vos diligo, B sicut nec ego chcumveneram. Quia nonne eodent
non accipiendo res veslras- quam si eas acciperem; spititu , id est eadem bona voluntate ambulavlmus
vos autem minus quam debetis, vel minus quam ego et ille? Et nonne eisdem vestigiis ego et ille ara-
pseudoapostolos, diligitis me, quia mepltis amare bulavimus, id est cisdem operationibus per quas
debetis, maxime per qtiem viam vitse didicistis. apparet volunlas? c Unaquseqtieenim arbor ex fructu
< Sed esto. Ego \os non gravavi, sed cum essem suo cognoscitur (Matth. \n). i
« astulus, dolo vos cepi.NunquiC peraliquem eorum < Olim pulatis quod excusemus nos apud vos!
« quos misi ad vos circumveni vos? RogaviTitum, < Coram Deo in Clirisio loquimur, omnia aulem,
< etmisi cum illo fratrem. Nunquid Titus \os cir- « cbarissiini, propter sedificalionem\esliam. >
« cttmvenit ? Nonne eodem spiritu ambulavimus ? Olitn putath, id est dudum seslimalis, quod excuse-
« Nonne eisdem vestigiis ? » mus nos apud vos, id esi quod causain excusationis
"Nihil eortim quse possent ei ex adverso proponi quasi reus dicam, quia non gravavl vos^ Jam diu est,
tacel, ut se per omnia purget. Quia nihil per eir- quod de nobis dubitatis, aibilrantes quia r.on simpli-
cumventionem egit apud eos, sed pura virtuie sibi citeragan.usvobiseum,quoniam pseudoaposioliscre-
simpliciiei', et illi_ duplicilerconsultiir, ut ipsenihil dilis, qui dicunt nos iergiversatione qtiadam dona YC-
prseter futuram supernae bealitudinis ret.ibutiouem " stra respuere, ut majora possimus accipere. Et pula-
quaereret, et illis apud Dominum provideret, atque tis quod hujusmodi ficlam conscienliam excusemus
censum eorum non acciperet. Fotte "euim suspica- apud vos?Sed nos coram Deo in Chthto loqutnur,
rentur, ideo illum sua dona contcmpsisse, quia pai va Coram Deo, sicut snpradictum est loquitur,; qui in
erant quae offerebantur, ut magna consequeretur; omni quod dicit, httmanos favores non appelit, sed
et cireumspiciens merita sua, non pecuniam refula- omnipotentis Dri praesentiaeinleiidil; nec suaro, s~d
ret, sed numerum indignum sibi aestimans contem- auctoris gloriam requirit. In Christo atitem loqui-
neret. Ego, inquit, non accepi vestra, sed paratus 1 tur, cujus sermo totus in Christi veritate persisiit,
sttm vobis impendere mea; el inde minus a vobis ul nec mendax sit, nec aliud quam Chrisium prse-
diligor, quia non intelligitis quam charitaiiva mente dicef. Et nos ita coram Deo loquimur in Chrislo.,
hoc feci. Sed esto, hoc est sit, id est nunc conceda- Sed oinnia haec loquimur el facimus propter veslram
mus istud, quia ego non gravavi vos per meipsum, wdificalionem, ut bene de nobis sentiatis, cl falgos
accipiendo res vestras; sed cum essem asluius, dolo apostolos repellatis, atque per docttinam iiosliarh
nos cepi, id est decepi vos rallida arte simulationis, in Christi lemplum seJificemini. iEdilicalioni eni:n
exlraiendo vohis per alios bona vestra. Ironice di- veslrae proficit, quidquid de Iribulaiionibus nostris
eit, nam pseudoapostoli affirmabant eum sic agere. et revelalionibus supra diximus, et qr.od nialsm de
Vel inquit: Talia dr, me suspieamini, sed effectu nobis suspicionem a cordibus \estris tollimus, vel
rei probatur quia falsa suiit quse pulalis. Nunquid quod censum vestrum idcirco non suscepimus, r.e
enim per aliquem eorum quos tnhi ad vos circumvctii auctoritatem nostra. potestatis qua viliosos argui-
et artificiose decepi _os, ut callide vobis per eos ex- mus, inclinaremus. Sine dubio enim prodcst ei, qui
torquerem ies \estras? Hoc est quod dicit, quia quos conipitur ut emendet, si prsepositus ejusideo oL-
misit, non illis hoc intimaverunt, ut si vellent placa- lata refutet, ut libere arguat.
tum habereAposlolum, digitam quantitatem persona. « Timeo enim ne iorte cum venero, non quales
illius offerrent, quoniam ideo noluisset accipere, quia « volo inveniam vos, et ego inveniar a vobis qualem
minus qnam dignum erat offerebalur. Quod composi- « non vullis, ne forte contentiones, semulationes,
lum Aposloli aslulia intelligerent, ul quod egil, non « animosilates, dissenliones, detractiones, susurra
per contemptum, sedper avaritiam egisse putarelur. « tiones, inflationes, seditiones sint inter \os: ne
Vere, inquit, non circumveni \os per aliquem legato- « iterum cum venero, humiliet me Deus apud vos,
rum meorum, quia per Titum id non feci,per quem « et lugeam multos ex his qui antepeccaveruiit, et
facilius hoc possem implere. Nam rpgaii Titum xxl < non egerunt poenitenliam super immundiiia et for-
r.ERYTEt BURGIDOLENSIS MONACHI 1425 *
iw
« nicationeetimpudicitiaquamge&serunl(/Cor.v).> . !_cttlpas filiorum deffcre, el se pro his in orationibus
Omnia , ut prsefalus sum, propter vestram aedifi- et jejuniis aflligere. Quisj enim pater non gaudeat
cationem vobis loquor aul facio. Nam limeo ne, cum bene agentibus filiis ? Sic iterum necesse est lugeat,
conversentur. Ideo admonet ut si qui non
venero, inveniam vos incorrectos, quales non volovos si prave
alios significat egisse,
invenire, quod forle erit, quia r-d utrumque se egerunt poenitenliam, sicut
sine tiistitia sit cum
habet, et ex libertale arbilrii vestri potest quodlibet non agant eam, ut veniens
horum contingere. Ideo prseparate vos, ne invcniam illis. Cum enim dicit, et lugeam multos ex his qui
-
vos in viliib perdurantes, quales invenire nolo; el ante peccaverunl, el non egerunt pcenitentiam, pro
ego inveniar, id est sentiar a vobis sevorus et asper, bat quosdarii ex his poenilenliam egisse, quosdam
et peccata vestra juste punicns, qualem non vullis vero non agere. Agenda esl autem poeuitenlia om-
invenire. Ille enim invenit aliquem qtialen. non vult, nibus qui peccaverunt, quia non siiflicit mores in
qui se talem facit, ut discotdet ab illo. Et ideo lales melius commutare, et a factis malis recedere, nisi
vos exhibele, ut non discordetis a mea sanctitate, et de his quae facla sunt, satisfaciat Domino per
ut, cum venero, possimus invicem gattdere. Scilicet pcenitentise dolorem, per jhumililatis gemilum, per
ne forte sint inter vos conlentiones, et caetera quse in conlriti cordis saciilicium, cooperantibus eleemo-
priore epistola reprehendi (/ Coi'. i), quando per- B synis. Non egerunt, inquit, poenitentiam super im-
sonis deferentes, et allerum alleii prseponentes mundilia, id est de immundissima perpetralione
dissidebatis ab invicem. Contentio est, ubi non libidinis quse fit inter mares, vel ab uno solo : et
ratione aliquid sed animi pertinacia defenditur. fornicatione, quae fil cum publicis meretricibus, quae
-Emulatio est hoc loco invidia. Animositas est ma- proslant in fornicibus, unde ctiam fornicatio dici-
gna commoli animi adversus allerum pertinacia, tur; et impudicilia, qu__ifitcum feminis suae con-
qualis erat in illis, qui judicia habebant inter se, sanguinilatis, sicut cum sorore vel nepte , sive
quse deferebant ad infideles determinanda, et iude fratris uxore, et vocatur ineestus. Et cum de his
irascebantur ad invicem. Dissensio est, ubi non tam exsecrandis libidinum perpetralionibus poeni-
omues in una voluntate el in uno sensu concordant, lentiam fieri suadeat Appslolus, patet quia non est
sed diversa volunt, et partes faciunt. Detraclio est, ulla crimiuum tam horrenda macula, quseper poeni-
quando quis bona altcrius deorsum trahit (/ Cor. tentiam deleri non possiti
vi), id est Ioquendo humiliat el premit, vcl de CAPUjT xin.
ip.is bonis aliqua trahit, ut pauciora seu minora < Eece terlio hoc venio ad vos. In ore duorum
quam sunt ostendal ea esse. Susurratio, est quando « vel irium teslium stabil omneverbum (Deut.xvn;
quis murmurat et non in faeie loquitur alicui, sed c Matth. xvin ; Hebr. x; / Joan. vin). Prsedixi enim
de illo aliis male loquitur. Inflalio est, quando quis « et praedico ut praesens vobis et nunc absens, his
Kimore cordis turgescit interius. Seditio esl com- < qui ante peccaverunt, et cseleris omnibus, quo-
motio civium invicem conlra se. Et timeo, inquit, c niam si venero iterumj non parram. >
ne vitia hsec inler vos reperianlur, cum venero, ne Timeo, inquit, ne tales vos inveniam quales no.o,
sint inter vos contenliones de meritis prselalorum, et itheniar a vobis durus ctim venero. Ideoque ne
ut eranl dum dicerelis, ego quidem sum Pauli, ego differatis poanilentiam agere, quia ego non differam
aulem Apollo, ego vero Ccphse (/ Cor. i). Et wmu- venire. Nam ecce certum
jsit vobis quia in proximo
laliones, id est invidise, propler meliora charismata venioad vos hoc tertio apparatu. Non dixit quod bis
per quas minores solent invidere majoribus. Et venerit, ethac tetiia vice venturus sit, sed quodbls
animosilates in repelitione rerum el ultione, pro- se prseparaverit, et venire nequiverit, hoc autem ler-
pter quas solebatis apud infideles judicio conlen- tio appaiatu venlurus sit. Terlio, inquit, venio. In
dere. Et dissensiones, id est menlium diversilates, ore duorutn vel irium tesiium stabil omne verbum
aul voluitlatum divisiones. Et detraciiones, per (Deut. xvn). Hoc in lege/dictum est, ut aliquis
quas allus loquendo detrahit, et auferl quidquid JJ duobus aut tribus testibus aul purgetur aut condem-
potest ex bene gestis alterius r(I Cor. vi). Atque nctur. Ita el hi secundo vel lertio adventu Apostoli,
susurrationes, per quas lalenter seroinantur discor- aut purgati invcuientur, |aul damnabiles. Vel prae-
diae. Et inflnliones, per quas nonnulli quasi de sente Apostolo , omne jverbum accusationis sive
excellentioribus meritis iutumescunt, el alios despi- excusationis stabit iit oredttorum autlrium testium,
ciunt. Alque sediliones, id est lumultus irasceniium id est stabile el ratum erit sub assertione duarum
atque liligantium in populo usque ad percussionrs. aul triurn idonearum p.rsonarum. Ubi inncitur
Timeo, inquam, ne in vobis talia reperiam, ne, sci- quia prselalus Ecclesiae, licct ipse pro certo sciat
licei, cum venero, huiniliel me iierutn Deus apud vos, culpam cujuslibet subjecti sui,- non tamen potest
id cst ne, sicut dolui pro peccatis veslris, ila rur- eum condemnare, nisi eaiem ej'us culpa duobus aut
sum doleam pro impcenitudine vestra, el lugeam ibi tribus testibus ftterit probata. Testibus, inquit, ege-
mullos ex liis qui ante primam epistolam peccave- bil qui se coram me excusare volueril. Nam prwdixi,
<runl, ei adlmc peimanentes in sua nequitia, non dum essem apud vos, et adhuc prwdico ul func
egerunt pmnilentiam. Illis in peccalo perdurantibus, prwsens, ita et nunc absens Itis qui anle epislolam
se dicit humiliari etlugere, quia ut pius pater incipit peccaverunt, et cwtciis oinnibus, qui post peccave-
)
iI25- COMMENT.IN EHSTOLAS PAULI. - IN EPIST. II AD COR. tm
runt, quoniatii si tlerum venero, non parcam eis, sed A < Christus Jesus in vobis est, nisi forte reprohi
puniam eos; Yel si venero, non parcam eis iterum, < esiis? t
sicut olim peperci. Pridem se dixisse significat prae- Dixi quia nos vivemus in vobis. Nam fidcm acce-
senfem ut cofrigerent se, ne cum pudore corripe- pistis a nobis. Et ideo tentate, id est discutite et
rentur; et nunc iterum absentem eadem se dicere probate vosme'ipsos, si esiis infide; et si \os esse
contestatur, ut post secundam correplionem, si se in -fideviderilis, tunc nos in vobis vivere cognosca-
non emendaverint, parci eis nou debeat. tis. Dum auditis quia nos pro fide tot iribulationes
« An experimeufum quseritis ~ejus, qui in me'• patimur, tentate, id est probate vosmetipsos; et si
« loquitur Christus, qui in vobis non infirmatur, estis in fide, ipsi vos~probale. Ac si dicatur : Perse-"
« sed polens est in vobis? Nam, etsi crucifixus est cutionum certamina ad meutem reducite, ct cordis
« ex infirmitate, sed vivi.t ex virtute Dei. Nam et vestri rntima atque oceulla pensantes, quales intcr
< nos infirmi sumus in illo, sed vivemus cum eo ex supplicia valeatis existere, invenite. Antwn cogno-
« virtute Dei in vobis. n scitis vosmelipsos, id est non cognoscilis quales silis
- intus, scilicet quia per fidem, quam a nobis arce-
Dixi qiiia non parcam ineorreptis,' sed puniam
eos. Et an qumrilis experimentum eius qui in me B . pistis, est Chrhtus Jesus in vobh? Qui cnim fidei
' sensum in corde habet, hic scit Christum Jesum in
ista loquitur, qui est Chrhtus, id est vultis expeiiri
se esse. Et vos ita scitis eum in vobis esse, nhi
si Christus audeat punire, ut non dicam si ego au-
sed Chrrstus in me manet et ? forte reprobi esiis. Hoc est enim reprobum csse,
deam, qui loquitur nescire fidem professionis suae. Reprobus enim, id
Expeiimentum quaerunt Chrisli loquentis in Apo- est retro a
dum non volenles probitate alienBS, qui probitatem fidei et
stolo, prseceplis ejus obediunt, bonae operaiionis, quam in baptisrao accepit, ignorat
probare si audel vindicare, ut per hoc intelligalur vel deseruil. Et vos
esse firmae aucloritatis, ac de caetero timcatur. Qui fidei et cognoscitis quia per sensmn
affectum dilectionis, ac strenuitatem
enim magistrum eontemnit, emendare se nori quae- reclae per
, actionis est Christus in vobis, nisi forle re-
rit. Etnotandum quod doctrina ejus non hominis,'
sed Chiisti esse probalur, quam qui reprehendit, probi estis, id esl ab eo quod prius coepistis, retro
conversi et a Deo rejecti.
contumax invenitur. Chrislus enim in eo loquilur « Spero aufem quod cognoscetis, quia nos non
intrinsccus omnia quae ipse loquitur extrinsecus; « sumus reprobi. Oramus autem Deum ut nihil
et Christum iii eo teutat, qui vult experiri si ipse « mali
faciatis, non ut nos probati pareamus, sed
peccanles ferire audeat. Ideo nori de se, sed de illo « ut vos quod bonum est faciatis, nos aulem ttt
terrens, an quaerilis, inquit, experimentum, id est (G~« reprobi simus. Non enim possumus aliquid ad-.
probationem ejus qui in me loquitur Christus? « versus verilatem, sed pro veritale. Gaudenms
Et addit: Qui non infirmalur in vobis, id est iuter « enitn quoniam nos infirmi sumus, \os autem
vos, sed potens est in vos. Non infirmus, sed potens «
polentes estis. Hoc et oramus vesltam consum-
inler eos apparuit, quando per ,Apostolum signa et « mationem. Ideo enim hsec absens
charismata scribo, ut non
prodigia fecit, et diversa gratiarum c durius agam secundum potestatem quam
dedit. Quod experti sciant, quia et in eos puniendos / prsesens
« Dominus dedit mihi in sedificalionem, et non in
estpolens, si eum irritaverint. Vere potens estpu- « destrtictionem. >
nire peccantes. Nam, elsi crucifixus est ex htfirmi-
Provocal eos ad scientiam fidei et reclaevitse. Cum -
tate carnis, qua visus est impotens fuisse_ contra enira scire apostoli sui certam auctorita-
suos hostes, sed, id est tamen, vivit aeternaliter ex tem et coeperint meritum et ipsi circa
virlute Dei, id est ex eo quod ipse est Deus. Ex se esse solliciti.Inapud Deum, puterunt
vobis, inquit, habitare Christum
nostra enim infirmitate occisus, resurrexit ex vir-
lute sua et Palris. Vere nunc pereriniter et in carne de cognoscitis, nisi forte reprobi estis. Sed quidquid
vobis sit, de nobis spero quod amodo cognosce-
vivit, licet prius in ea infirmus fuerit. Nam ei nos
I lis, quia nos non sutnus repjobi, sed electi Dei. Dum ,
infirmi sutnus in illo, id est nos apostoli in ejus enim falsos apostolos nobis prseferretis, illos puta-
pradicalione plagas infirmitatis suslinemus, dum batis divinitus electos nos autem reprobatos.. .
nomine esse,
pro ejus caedimur, et variis inj"uriis affici- Sed
sed vivemus cum id est in simili bealitu- spero quia per hujus epistolae doctrinam cogno-
mur; eo, non nos, sed illi sunl reprobi; et ideo
dine resuscitati ad aeternam vitam ex virlule Dei. scetis, quod
relictis illis, monita nostra sequemini. Vel qui Chri-
Virlute enim Dei resurgemus, ut semper cuin Chri-
stum in nobistentabatis, volentes experiri si posse-
sto vivamus. Et boc in vobis, quia mors marlyrum
mus in peccantes vindicare, spero quod cognoscetis
florel in fide populorum. In vobis, id est in cordibus
nos non sumus rcprobi, id est per aliquam
veslris vivemus cum Christo, quia inielligelis nos quia a nostra potestate privaii, cum videritis nos
vivere cum eo. Non est ergo mirum, si Christus ex culpam
virtute divinilatis vivit, cum et nos qui multo mi- Deuni delinquentes apudvos potenter arguere. Sed oramus
ut hoe non eveniat, oramtts Deum ut niliit
nores sumus, ex eadem virtute \icturi simus. tnuii faciath, propter quod sit necesse ut a nobis
< Vosmetipsos tentate, si estis in fide, ipsi vos arguaminL.Poterat dicere, monemus vos ut nihil
c probale. Annon cognoscitis vosmefipsos, quia mali.faciatis. Quod quidern sidiceret, ccrluia dice-
'
4427 HERYEI BURGIDOLENSISMONACHl Ii2S
ret, quia et voluntas nqstra aliquid agit, sed sola .A sed potius sedificantur. Sic exercenda estpotestas,
non sufficit. Maluit tamen dicere, oramus, ut gra- ut et pcrniteiites absolvamus, et impceniteiites vin-
tlam commendoret, ut intelligerent quando non fa- culo anathematis astringamus. Qui aliter agit, per-
ciunt aliquid mali, non sua voluntate sola se vitare verse utitur hac potestale, et in oculis Dei se privat
nialum, sed adjutorio Dei implere quod jttssum est. ab ea.
Oramus, inquit, Deum, sine quo nihil \alet humanae < De cselero, fratres, gaudete, perfecti esiote, ex-
voluntatls arbilriuro, ut nihil mali faciatis, tiojiul « hortamini, idipsum sapite, pacem habete, el Deus
nos probali-appareamus, id estnonutin auctoritate t pacis et dilectionis erit vobiscutn. >
videamur vobis peccantibus; sed potius ul vos quod Hucusque vos ad dilectionem et correctionem
bonum esl faeiatis, non autem ut quasi reprobi shnus, monui, ut de his 'quse hactenus male egistis, corri-
id est quasi sine poteslate. Non orat ut ipse sit re- gamini. Sed de cwtero, id est de reliquo vilsevcstrae
probus, sed ut his bene agentibus, dum non audent spatio, gaudele, id est de conscientia bonorum meri-
corripere, quasi humilientui, et humiliati vel re- torura gaudium habete, et peccata, de quibus iterum
probi appareant. Probati enim a Deo videntur, dum coniristari necesse sit, cavete. Et ut gauderc possi-
judieant peccatores aucloritate concessa. Si ergo tis, eslole perfecii in bonis operibus. Et ut perfecli
quos jtidiceni non sint, cessante in his auctoritate, B j silis, exhoitamini alius alium, ut unusquisque ma-
qtiasi roprobi videntur.Nam ne pulentur et injuste gis magisque provehalur in perfectione virtutum.
posse damnari, aple subditur : Non enim possumus, Et in ipsa perfeciione idipsum sapiie omnes, ut non
etc. Simus, inquit, id est pareamus reprobi, non sit inter vos ulia dissensio, sed unum sentiatis.Vel
habenles quid vindicemus. Non enim possumus ali- cerle vos perfecti exhoriamini minores ad eamdem
quid adversus vetilalem, id est potestas non est no- perfectionem, et vos minores idipsum sapite quod
bis dala conlra veritatem, ut arguamus eos qui in maj'ores, ne ab eis j*amjdisseiitialis. Ei omues lam
verilate ambulant, id est bene vivunt; sedpro veri- majores quam minores; habete simul pacem, ne sit
taie tuenda, ut vindicemus in eos qui initriici sunt amplius in vobis prior discordia, sed sicut unius
legis. Ideoque cessabit potestas, si illi qrod bonum corporis membi'a sitis ad invicem omnes concordes.
est feccfint. Unde Romanis dictum esl : « Ves non El si haec fecerilis, tttnc Deus pacis et dileclionh, id
timere potestatem? Bonum fac, et habebis lattdem esl Christtis, erit vobiscutnadjulor in omnibus et di-
ex illa (jRom. xin).. Qui ergo potestatem non timet, rector. Cirislus cnim est Deus pacis et dileclionis
bonum operando, evacuala est apud eum potestas. (/ Cor. i), quia dixit suis : < Pacem meam do vobis
Hoc est quasi reprobum esse, quia hoc in eo cessat, (Joan. xiv), > elc. Hoc est prreceptum meum iit dili-
unde probalur potestas. Ob hoc autem oramus Deum '^' gatis invicem (Joan. \v). Cum quibus ipse est, sicut
ut nihil mali faciatis, quia gaudemus uos quoniam alt : < Ecce ego vobiscum sum omniLus diebus us-
sumus inlirmi,id est quodnon est necesse utnostra que ad consummalionem sceculi (Matth. wvni). i
virtus apparcat puniendo peccantes. Hoc est enim Sequitur: i-
infirmari, potestaiem non exercere. Gaudemus, si c Salulate invicem in|OSculo sancto. Salutant voa
nos taliier inlirmi sumus; sed vos poientes estis, id « omnes sancli. Gratia Domini nostri Jesu Chrisfi,
est si bene agentes vilia vincilis, ut prohibealis a c et charitas Dei, et communicatio sancti Spiritus
vobis vindictam aut correptionem. Tunc enim po- « sit cum omnibtts vobis. Amen. >
lentes estis, quando vitiis forflter prsevalentes, pole- Ut pax sitinter vos, salutate invicemin osculonon
i statem nostram non timetis. Hoc eliam oramus doloso vel Ubidinoso, sed sancta, id est in Cbristo,
agere vesliam consummalionem, id est rogamus vos vera paee pleno et castol Et sic facere libenter debe-
Ut in eo perficiamini, ne peccetis, consummati in tis, quia Ila optanl otnnes sancti. Salutant enim vos,
virtttle bonae viise et incorrupta fide. Et quia id volo ut ex voto salulationis eorum proficialis, et ipsoium
atque oro, ideo hwc quae ad correptionem veslram sanctilatem iniitemini. Illi vos salutant, et ego affe-
dixi, scribo vobis absens, ut cum fuero prmsens non .j. ctuosius, diceus : Gratia Dotmni nosli i Jesu Cln isii,
agam in vobis durius quam volo, ut scilicet corre- quia gratis pc-ccalacondonantur, atque salus tiibui-
ctiores inveniara vos, et non coram hominibus in- lur; el cliaritas Dei Patris, qua nos ita dilexit, ut
crepem cum pudore, ne qui peccaverunl erubescant Unigeniium suum pro nobis in niorlem daret (Joan.
in ccetu fraterno. H_ecscribo, ne duritts quam vultis iu); et comtnunicatio sancli Sph itus, qui in utraque
agam secundum potestaiem arguendi et puniendi re, id esl in prsedicla gratia et charitate communi-
reos, quam Dominus triihi dedit in wdificationem, el ca\it Christo el Deo, communiler etpatiler operans
non in deslructionem, id est ut per hanc subjectos cum illis humanam salritem, sit cutn omnibns vobis,
mros sedificem, et non destruam. Si enim pcccala majoribu. atque minoribus seu mediocribus.Trinilas
illorum reliquero impunita, de.truam, et non sedifi- hic complexio est, et unitas potestatis, quse totius
cabo; item, si bene agrntes puniero, deslruam, et nostis. salulis perfectio est. Charitas enim dimisit
non aediilcabo. Sed ita discrete exercenda est haee nobis Salvatorem Jesup, cuj"us gralia salvati su-
polestas ad sedificationem, et non ad destructionein, mus ; et ut possideamus hanc gratiam salutis, com-
tit bene agentes ad meliora hortemur, et male municatio facit Spirilus sancti. Kaeceuim dilectos a
agentes arguamus, ttt correpti aedificentur. Non Deo el salvalos gralia Ohristi turtur, ut trium perfe-
euim destruuntur, qui arguuntur ut se corriga.it, ctio, consummatio sitltominis in saluie.
1123 COMMENT.IN EPISTOLAS PAULL--1N EPIST. AD GALAT. nti
m EPISTOLAM AD GALATAS.
m EPISTOLAM AB EPHESIOS
m EPISTOLA.M AD
PHILIPPEIJ.SES.
IN EPTSTOLAM AD COLOSSENSES.
IN EPISTOLAM I AB THESSALONICENSES
IN EPISTOLAM II AD THESSALONICENSES.
IN EPISTOLAM I AD TIMOTHEUM.
!
{2 5) Locus obscums.
WSh HERYEI BURGIDOLENSISMONACHI S436
posterius iniere, sed quia continenlise primam fidem A i generis ad eum pertineant, subministret illis neces-
irritam fecerunt, volentes nubere. Yoluntas enim satia, el non graveiur ab e.s ecclesia, ut his quw vere
quse a proposito eecidit, daronatur, sive subsequan- vidum sunt, id est omni nuxilio destitutse sufficiat
pxvnuptise, sive desint. Et ideo tenenda est in corde alimenta prsebere. Hie ostendit Apostolus quia et
perseveianter voluntas boni propositi, ne quis vel fidcles sibi et aliis in poslerum necessaria providere
quae retro aspiciat (Luc. IX, xni), et uxori Lot si- debenf, ut inlelligeremus quod pracipil Dominus
milis fiat. Quidenim fecit uxori Lot? Liberata est non cogitandum essejde crastino (Maiih.yi), non
a Sodorois, et in via posita, retro respexit (Gen. xix). ad hoc fuisse prseceplum, ut nihil pecunise servetur
Ubi respexit, ibi permansit, facia est statua salis, a sanctis, sed neDeo propler isla serviatur, et pro-
ut illius contomplaiione condiantur homines, corha- pler inopite limorem juslitia deseralur.
beant, et non sint fatui, non retro respiciant, ne < Qui bene praesuiit presbyteri duplioi bonore
malum exempluui dantes, ipsi remaneanl et alios t digni habeantur, maxime qui laborant in vcibo
eondiant. Simul aulem et oliosw, eic. _Nec soluin < et doctrina. Dicil enim Scriplura : Non infrenabis
quse diximus, faciunt prsedietse mulieres; sed cum < os bovi triluranli (Deut. xxv; I Cor. IX), et di-
illis malis addunt, quod sunt otiosse, nihil manibus t gnusesloperariusmercede sua,(iu"a../..x;L.(e. x).
* < Adveisus presbyterum accusalionem uoli reci-
B
operantes, et fiunt propter mentis vagationem etiam
corpore instabiles, quia non gtant in domibus suis, t pere, nisi sub duobus aut tribus leslibus. >
sed discunt, id est assuescunt circuire sine rationa- De viduis ila Jiaf, ut bactenus ostendi. Sed de
bili causa domos alienas, quod religioni inimicum -boms presbyieris alilejr, seilieet ut qui bene prmsunt
est. Nec solum oliosse sunl, sed et verbosm, id esl Ecclesiae, habeanlur digni duplici honore, ut in prse-
abundantes- multiloquio fabularum et inutilium ser- senti accipiant bonorem stipendiorum a subdilis
monum. Nec solum verbosse, sed ei curiosm, id est suis, el in futuro a Deo honorem glorise perennis,
investiganies aliorum facta, et negligentes sua, et maxime qui laboranl in verbo scienlibus, et in docirina
sluden(es aliquid semper audiie, Et sunt loquentes nescientibus, id est ijui n.onere sludent eos qtti
ea quce non oportel, id e6t turpia et ad libidinero sciunt, et docere eos crui nesciuut; et cum duples
pertinentia, vel quolibet alio modo religioni contra- honor, id est gemina rctribuiio talibus debeatur, de
ria. Et quia qusedam viduse postquam Dco conti- uno honore probo, quem illis debent subjecti in obla-
uentiam et rpligiosam conversationem promiserunt, tione sumpturum. Na:;n legis Scriplnra dicit: Non
talia mala faciunt, ergo voto juniores viduas non infrenubis os bovi iriluranii, id esi non probibebis
Gontinentiam vovere, quam servare non possunt, g^ praedicatorem cibofeei ecclesia sumere. Et E\ ange-
sedi nubcre, et filios precreare legilimos, ne si quos lii Scriplura secunclum Lucam dicit quia, dignus
ex fornicatione genuerint, exstinguant eos propter est operarius mercede sua (ibid.), id est dignus est
metum et verecundiam, et volo eas esse matresfa- prsedicator receptione sumptuum. Ex Evangelio
milias. Nubant, ne vagentur per alienasaedcs; sed enim Luese sumpsit Apostolus hanc sententiam,
sub viris positae, habeant frenuro quo regantur. probans aucloritate sua. Dignus est operarius mer-
Proereent filios, el sint matres familiarum, ut non cede sua, qttia jam dejmercede sunt operis ipsa ali-
sint otiosse, sed in nutritura flliorum Gt gubema- niertta sustentationis, uthic merces de labore prsedi-
tione faroiliarum ulilibus occupenlur actionibus. cationis inchoetur, quse illic de verifatis visione
Bonum est enim nubere, bonum iilios procreare, perficitur. Qua in re considerandum, quod uni 110-
bonum matresfamiliarum esse, et ideo faciant ha_c slro operi duse mercedes debeantur, una in \ia,
bona, ne forte committant supra dicla mala. Hoc altera inpatria : una quse nos in labore sustentat,
volo eas facere, et nullum occasionem dare adverta- altera quse iios in resurreclione remunerat, quo-
rio, id esl infideli, graiia maledicli, Id est causa niam digni bonore duplici boni presbyteri sunt.
malse locutionis. Hoc est, nolo ut infideli qui nobis Merces itaque quse in prsesenti recipitur, hoc in
adversatur, et cui tuagnum est de nobis male loqui, D : nobis debet agere, ut ad sequentem mercedem ro-
dent ullam occasionem, ut possit aliquid maledicere bustius lendamus, quia unusquisque vertts prsedi-
de eis; et fortasse darent occasionem, sicut jam cator non ideo praedicare debet, ut in hoc tempore
nonnullse dedere, quia jam conversw sunt quwdam mercedem recipiat, sed ideo mercedem recipeie, ut
relro a bono conlinentiae, quod proposuerunt, eitn- prsedicare subsistal. Quisquis enim ideo praedicat,
tes posl Satanam qui retro cessit ei periil. Hoc Apo- ul bic vel laudis vel muneris mercedem recipiat,
stolus addidit, ut in his verbis ejus intelligeremus aeterna procul dubio roercede se privat. Quisquis
eas quas nubere voluit, raelius potuisse conlittere; vero se vel ea quse clicit, ideo placere horoinibus
quam nubere, sed melius nubere quam retroire post appetit, ut dum placel quod dicilur, non ipse, sed
Satanam, id esl ab excellenti illo virginali vel vidu&lii Dominus ametur, vel idciico terrcna slipendia in
castitatis proposito, in posteriora respiciendo cadere! praedicatsone consequ lur, ne a praedicaiionis voce
et interire. Dixi ut juniores nubant. Sed si aliquses per indigenliam lassctur, huic procul dubio ad re-
nubere volunt, procurent eas sui. Et hoc est: Sif cipiendam roercedem nihil obslat in palria, quia
quis fidelis, vel si qua fidelis habet viduas, id est virisi sumptus sumpsit in \ia. Nam et honro dat in labore
orbalas sorores aut consanguineas, qute aliqua lineat cibuni operario suo, ut laborare sufiiciat, et post
.437 COMMENT. IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. FAD TM. 13.38
Iaborem reddit ei mercedem. Multo magis ergo A dum, declinando inalteram partem, nisi In eam quam
E>eus operarium suum dupliciter bonorabit, id est prsenreditando cognoveris justam. Yel hsec cuslo-
remunerabit.Et ideonon facile recipias accusalionem dias sine prsejudicio, id est sine reprehensione, ni-
adversus presbyterum, quia non facile est accusanda lril faciens declinando in alteram partem quam non
lam alti nominis persona", noii contra eum accusa- jussl, id est in partera sinistrae actionis. Vel hscc
tionem recipere, nisi sub duvbus aul tiibus testibus, quae dixi de accusalione presbyteri, cuslodias, nihil
id est nisi accusator duos vel tres produxerit testes faciens sine praejudicio, id est sine prseexaminatio-
tam idoneos, ul accusatio sit sub eis, id est ut ipsi ne, et ab examinalione non declines in aliud quam
testes sint aecusatore superiores, ut vita eorum examiriatio invenil.
non sit inferior vita accusantls, Testes enim, ut ait « Manus cito neroini imposueris, neque commu?
Isidorus, considerantur conditiorie, nalura et vita., < nicaveris peccalis alienis. Teipsum castum cu-
Conditione, si liber, non servus.Nam ssepe servus -s stodi. Noli adhuc aquam bibere, sed modico
melu dominanlis teslimonium supprimit veritatis. < vino utcre, propter stomachum tuum et frequen-
Natura, si vir, non femina. Nam varium et muta- i tes tuas infirmitates. Quorumdam hominumpec-
bile semper femina (JEnei. iv). Yita, si innocens et < cata manifesta sunt, praecedentia ad judicium,
integer actu. Nam si vila bona defuerit, fide care- D c quosdam aulenT et subsequuniur. Similiter et
bit. Non enbn potest justitia cum sceleralo hoinine < facta bona manifesta sunt, el qu_e aliter se ha-
Bocrelatem habere. Duo autem sunt genera teslium': < bent, abscondi nonpossunt. >
aut dicentium id quod viderunt, aut proferentium Quia tam graviter tractanda est causa presbyteri,
id quod audierunt. Duobus auiem modis testes et ideopriusdiligenter considera, quis sit ille quem
delinquunt, cum aut falsa promunt, aut vera silen- ordinaveiis presbyterum. Non enim faeile debet
tio obtegunt. _Mamapud veteres non minoris erat ordinari, qui non facile potesl ab ordine deponi;
culpae veritatem tacere, quam mendacium dicere. et idcirco nemini cito imposucris manus ordinando
< Peccanfes autem coram omnibus argue, ut et illum, sed diu proba illum antea, quia in morando
-* cseteri timorem habeant. Testor coram Deo et poteris \ ilam ej"us cognoscere; neque communicave-
« Jesu Christo et electis angelis, ut hsec cuslodias, ris consentiendo peccatist alienis, si inconsiderate
< sine praejudicio nihil faciens, in alteram partem peccatorem ordinaveris. Qui enim indignum ordi-
< declinando. i nat peccatis ejus commUnicaL Et ut viles ab ordi-
Sie age erga presbyterum, ut dixi. Sed peccantes nalione possis expeliere, teipsum caslum eustodi, ac
argue ceram omnibus utet cccfer/quipeccarevoleb&ht.„ si dicaiur : Qui indignos vis repellere, leipsum de-
iimorem habeant, ne talia facere prsesunrant. Domi- bes in vitae munditia Gustodire. Et qui alios judicas,
nus dicit: t Si peceaverit in te frater tuus, corripe vide uepossis ab aliis <lepravo aclu judicari: quis-
illum interie et ipsum solum (Matth, xvm), > et quis peccata ca\es aliena, cave propria. Dico ut
Jiunc Apostolus peccanles coram omnibus j*ubetar- te eustodiascaslurn, etjam lamen noli adltuc aquam
gui. Sed nulla conirarietas est in his duobus prae- bibere, sicut prius consueveras, sed modico vino
ceplis/quia aliquando corripiendus est inter te et utcre, quia modice sllmptum uon nocet caslitati.
ipsum solum, aliquando coram omnlbus arguendus. Et boc praecipio propier dolentem ex longa abstinen-
Tunc enim secreto monendus est, quando peccavit tia stomachum tuum in quo sedes est infirmitatis;
In te, id cst quando tu scis quia peccavit. Quia el propter infirmitales tuas frequentes, id eSt fre-
enim secretum fuit quando in te peceavil, secretum quenter libi venientes. Quia de castilate admonuil,
qusere cum corrigis quodpeccavil. Nam si solus nosti hac occasione imrooderatam abstinentiam prohibet
quia peccavit in te, et eum vis coiam omnibus corri- quam Tiroolheus inierat, et modicum vinum prseci-
gere, non es corrector, sed proditor. Ergo illa corri- pit ob infirmilates sumendum, tnecUciconsilio ma-
pienda sunt secretius, quse peccanttir secrctius; illa gis quam apostoli, licet apcstolus sit medicus spi-
veroarguenda coram omnibus, quse peccantur coram ]5 ritalis, et ne Tinrotheus imbecillitaiesuperatus, non
omnibus. Demum ad confirmationem observan- posset implere prsedicationis opus. Yix lamen etiam
tiaecunctorum praeceptorum subitur : jTes.or coram propter has necessitates vini potio conceditur, quia
Deo, ac si d'calur : Deus est mihi testis quod ani- vinum et adolescentia duplex incendium voluptatis
mam meam Uberavi, dicendo quse dicero debui, tu (Prov. xx). Sed stomachi dolor et frequens infirmi-
tibi cave ne pereas transgrediendo quse j'ussi, et tas in sancto Timotheo fomenta libidinum reprime-
coram Christo Jesu testor, qui judicabit; et coram bat. Apostolus itaque cum dilectum discipulum de
eleciis angelis. qui separabunt malos a bonis (Matth. instituendis ecclesise officiis adraoneret, ne quos
sm, xxui). Testor ut cuslodius hmc quse nunc prse- forte ad sacros ordines inordinate proveheret dixit:
cepi de accusatione presbyteri non leviter susci- Manus cito nemini imposueris, neque communicaveris
piendsf, et de manifesta correctione peccantium, vel •peccatis aiienis. Teipsum castum custodi. Qui ad
etiam csetera ^praeceptaper lotam superius Episto- infirmitatem ejus corporis protinus se convertens,
lam dala, et inferius adhuc danda. Hsec custodias, ait: Noli adhuc, ete., usque, iuas infirmitates. Sta-
nihil unquam fuciens sine prwjudicio, id est sine timque subjunxit, dicens : Quorumdam hominum
prsemeditatione, an sit faciendum an non facien- •peccala manifesta sunt, prmcedentia ad judicium,
im HERVEI UURGIDOLENSISMONACIII [ 1448
euosdam ct subsequttntur. Et quiJ ad Ulud pertinet, A « mini et doctrina blasphemelur. Qui aulem trdele»
quod ab infiimo bibi aquam prohibet, hoc quod de < iiabenl dominos, non c-onlemnant, quia fratre*
peccalis qtto um 'am lioir.inuin niar.ifestisque sub- < sunt, setl magis ser.ianl, quia (ideles sunl; et di-
junsit, rosi qucd interposita de ejus infirniitate sen- < lecli, quia lencficii patfcipes sunt. >
lent'a ai hoc in extremo rediit quod superius dixit, Quod de servo Hebraeo praecipilur, ut sex annis
manus cilo nemini hnposueris, elc.' Ut enim hsec setvial, seplitno Ciimittalur liber graiis, ne servi
eadcm peccata quaiila solliciiudiiie refellenda cssent Christiani hoc flagitarenl a dominis suis, apostolica
ostenderet, interposila eonlra iufirmltatismolesliaiii nunc aueiorilas jubet servos dominis suis esse sub«
discietionis aJmonil one, piotinds ir.tubt quod iu ditos, ne nomen Domiiti el doctiina blasphemelttr.
aliis paiesoereiit, el in ali.s lateieut dicens : Quo- Pseudo eiiini dicebaiil,jnoii licere servos tene; i nist
rumdam hosninum, elc. Similis iatei posilio reperi- sex aiinis, vol potius neminem debere esse serv.im
tur in tibro Doiuini Job, ubi de reprobis dicitur : alterius, sed omnes seq.taUter esse libeios, quia em-
< De mane usque aj vesperaur suceiJentur, u quia nes PXuno patre Adaln descenderant, et otnnes
nullus inlelligit, in aeternum peribunt (Jab iv), i Chrislus rediinendo Iib)iaverat. Et horuni pravse
statimque de eleotis addilur, f quia aulem reliqui per_.uasioiii eontraditil Aposlolus, dioens Chiist.a-
ftterinl, auferentur ex eis (._>._/.),i iterumque ntox " nos servos cleborequibiiscttnque dominis, sive paga-
de rep obis subj'ungilur : < Moiientur, ei nou iu nis, siveChristianis b ne S"rvire, quia hoe pr.eeep.it
sspie.ilia (ibid.j. > Ssedin alhs Scr pturarum san- Cliristtis, cum dicerct: < Riddito quse suni Casaiis
ctarum locis inveniunlur r-oquenlerhujii.smo.Ii in- Caesari, et quae sunl Dei Deo (Luc. xx). » Et hoc
terpo-itiones. Ctini ergo Tirootlieus, vel quiliLet est : Servi Chrisliani qui suut gi-avali sub jugo infi-
epise pus nemini debeal c.to manus imponcre, ne delium dominorttm, qukuiique sint illi servi, id ost
peccatisalienis co:iimunic<t, st peccalorem ordina- elsi jusli, elsi bapienlcs sinl, dominos tanien suo$
ver.t, sul.ungitui- causa, cum dicitur : Quorumdam arbitrenlnr diqnos omui honote, bene seiviendo illis,
hominum peccala manifesta sunl, prmcedentia ad ju- ne si servire tonlempserint, blasphemeiur a dominis
diciuin, id est qiioriiuidain peccata ila sutil aperia, eoruni proplor eos nomen Domini quasi al.ena inva-
ut eoium fama vti not.tia prius veniat ad j"udicium, denlis, el docttina Chiisliana quasi prsedicans iijn-
id est locuiii in quo fit discussio personarum, quam sla, et conl«a legem niundanam deceinens. S cagant
ipsi infames qui veiiiunt ad ordiuahdum. Quosdam qui dominos habent in bkies. Setl illi qui habent fi-
aulem et subsequuntur ad judiciimi peccala su , qu.a deles dominos, non ideo qtiidem conicmnant seiv.re,
tune pnmuni manifesta liunt, cum ordinandi discu- r sicut pscudoapostoUdogmatizabanl, qui suni f atres,
tiusitur. De quibusdam pect-atis hoe iiilelligeudum id cst dfliniuis suis in Chrislo pares, qiioniani uli-
est. Non enim omitia pandunlur in illa distussioue, que Christiani; sed magis, id est maj"ori affectione
sed aliquando latent plurima. Nec solum peceata servianl eis, qttia fideies sunt, id est parlicipes
quaedam iia manifesla sunt, et qtisedam in discus- saeranientorum Ecclesiai; «f dilecti sunt a Deo,
sione vel in conversaiione paulaiim deteguniur, sed qttia participes sunt ejus beneficiipraeseiitis el fu-
eliam quaeJani bona facta simililer manifesta suni, luri.
praecedenlia ad j*udicium, utnoi slt opus probandi < Haecdoce et exhortare. Si quis aliier docet et
ea esse bona; et quseJam iterum esse bona, qum ali- < non acquiescll sanis sermonibtis Domini r.oslri
ter sehabenl, id esfquae non ila sunt mauifestata, < JPSUChrisli, el ei qtue secundtim pictatem est
non possunt ubscondi vel iu ipsa d.scttssione, et ideoi < doctiinse, superbus o,st, nihilsciens, sed languens
probanda. Hiercnymus. Quod dic t istiusmodi est. < circa qu;esliones el pugnas verboruin : ex quibus
Quidam tam libere el palam peccant, ut piiusquam L t oriunliir invidiae, conlenliones, blasplieroi.e, su-
eos viileris, ssaiini intelligas peccatores; alios aulemi c spiciones malse, confliclationes hominuin mente
qui callide occulianl vitia sua, cv consequenti con- < coiruptorum, et otti a verilale privati sunt, exi-
versalione cognoscimus. Similiiei- et bona apud ali-• jj < slimanlium qusestum esse pielatem. >
quos in propalulo stint, in ,aliis longo usu discimus. Hwc quse dixi de seryis, doce ignorantes, etexhor-
Augustinus : Manifesta ea dicit, de qisibus clarttmi lare scientes. Et boc age, si quis aliter docet, id est
esl quo animo fiant. Haec praeecdunt ad judicium, , si quis prsedicaverit coKimunem omnibus in Chri-
quia si fuerint isla subsectitum j*udicium, non estt sto libertatem, dicens omnes debere liber-os esse,
temeraritim. Subsequnntur aulem illa quse occulta1 tu e conlrario lunc prsecipe, id ost prsedica, ut scrvi
sunt, quia nec illa latebiiut te:rpore sv.o. Sic ct de3 doininos.suos omni honore dignos arbitrenlur, et
bonis faclis iniell.geiidum est. De manifestis ergo) non contemnant eis ser\ire. Naro semper expedit
judiccmus, de occultis vero jiidichtin Deo relin- quidem Isla docere,! sed lunc maxiroe quando per-
quamus, quia et ipsa abscondi r.on possunt, sive2 versus quis aliter docet, praeJicans ut omnes s'nt
ma'a, sive hona, cu.n tempus adveneiit quo mani- liberi; et non acquiescil sanis sermoniLus Domini
festeutur. noslri Jesu Chrisli, dum ei objicilur Christuro dixis-
CAPUT YI. se : < Reddite quae sunt Ca?saris Caesari, et qtraj
< Quicunque sunt sub jugo servi, dominns suoss sunt Dei Deo (Luc. xxl; > et praecepisse Pelro ut
* umm iignote diguos arbitrentur, ne nomen Do- pro se et pro ipso Christo slatcrem repertum-iH iw»
_«_ COMMENT.1N EPISTOLAS PAULl. — IN-EPIST. I AD TIM. 5442
pisfisdarpthis qui tribulum rxigebant(il/a»/i.x\n), A sed magnus, id est tetorna oorporis ct animre fcona
et itom dixisse : f Discite a me quia roilis sum conquireiis. Magnus quaestus est pielas cnm SKJfi-
(Malih. xi): >el non acqtiiescit ei doctrinm nosirae, cienlia, id esl pielas cui sua parva sufllciunt, nec
quceesi secundum pietalem, itl esl qtise non faoit desideral plus habeie quam nt-cesse est. Hanc au-
odiosani Chrislianilatem, doopndo insolescere. Ille tem suflicieiiliam non indecenter \ult, quisquis earo
quihisel bujusmodi sermonibtts Domitii et htiic vull, nec amplius vult. Al.oquin non ipsam \u!l, et
doctiinte non acquiescit, sed aliter tlocpt superbus ideo nec decei.ter \ull. Hanc opial.at qui precaba
tsl, id est supeibia, non raiio ducit euro. Superbtts tur, dicens : < Mendicitateni ci divitias iie defleri*
est, id eslnon patiens \inci, ef a senieutia sua de- mihi; tribuc tanltiin \ictui nieo necessaria (Prov.
fiscli. Et quamvis se scioluin ptilef, tamen nihil xxx). > Hsec necessai ia debent nobis suflieere, quia
scicns cst, sed esl semper ciica qttmslioneslangitens, ii-.cougrmim cst, ut qtti l.ihil liuc altulimus, el nihil
id cst intflii.ax et iinpoditus ad sohemlum, el ad liinc poilabinms, roulla hic habero qitseramus. Niliil
veritalis indagiuem pcrvenire non valans ; el simi- videlicet intuliinus in hunc mundum qtiantlo nati
liler est languens circa pugnas verborum, id est surous; el haud,\d est non esl dubium quia nec au-
ciica i-ppugnanliam qtise videlur esse in quibusdam ferre hinc aliquid possumus, quando moricnles de
Scripturarum verbis, licet sensus concordet, sicut B * mundo eximu... Nttdiis eiiiro pgrediti.r de inatris
cst:<Sivos filiiis liberaverit. vere libeii erilis uteio, ct iiudus migral de niundo (Job i). Unus
(Joan. vm); > rl iteium : f Quicunque volueril in ergo introitus est mnnibus ad vilam, et similis exi-
vobis prinius esse, eiil omnium servus (Marc. ix; fus. Cur itaque alius in hac vi,a quaiiil lieri ditor
ilatlh. xx). i Vidcnfur eiiiin bacc verba huicslullo alio? vcl cur dives coniia pauperem inflaliir, _oum
repugnare, ut nos filius liberos faciat, el iterum fil ulerque sine diviliis veneril. el s.ne diviliis abiiurus
servus qui voliterit osse piinius, ciim primus inter stl? Non igilttr di\ilias raulliplioaie (pia-ianius, quas
nos niaxiine sil I.bpr, si nos liberi suinus. Vel circa hinc nobiscum poitare uon possumus; sed habentes
pugnas verborum ianguet, i-Jesl rirca disputatio- alimenia quibus pascamur, et iudumenta qttibus le-
nes, in qiiibiisdispulatoios pugnant verbis iiivrcem. gumur, his contenti siinus, niliil uiira quseiTiiles in
Ex .tt*6asqu-Patioiiibusot\erboruin pugniso.--u.i.w- hoc sseculo, quia frigus el fanies simj.Iici vesl.tu el
invidiir et contenlionesllasphetniw ol suspicionesma- cibo exptili potcsl.
i_B,cjuiapropterverba pspudoapostolo-um liheitatem f Nam qiti \oItint divtes fieri. inoi 'unt in tei la-
Iiujusmo i ptaedicaiilitim, hi quisor\os lialeiif.invi- A lioneiii et laqiicum diabob, el dcside ia nuilta
dentCh i&tiauoi-oin.iiielcmileniiuiiladversu_._irip.es.,r t iiiu.il,a el notiva, quae mergu-1 homines in iiilo-
ct bla-ph maiil Deum quasi qui aliena sibi to.Iit, el t litum et perdil.oneni. Ra tix eiiim oiniiitim roalo-
suspicanliir male de nobis, qtiasi hauc libeitalem < IIIIII est ctipiditas. Quaro quidani appetenl, s, er-
fiiixissenius ad l.scruin El eonlia illtisoi-iusilur i..de < ra ertiiit a lide, et iiisonseriii.t se doloiibiis inul-
confliclationes hominnm menie corrnptorum, jj est < lis. Tu auiero, o hoino De , haec fuge. Sectare
pseu io pr;ejicaloruin,qiioi um intplligenlia vci ratio < vero jusliliaiii, plelaiein, fidem, oharilalom, pa-
enore corrupia esl, ne possii iitviol-itae verilaii. i < iientiaro, inaiistielutliiieiii. Ctila boiiuiii ce.iamtn
COgiiilionem babere in veia rertini nolitia, veli < fidei, ajipreheiule vitani alernam, in quam \oca-
menle corrtipioi-tim, quia, etsi caro eoruin piopl.T < ins es, et confessus boi.ani tonfessioiie.n coraro
simuhuionem sanctiialis esl integia, inens tainen < rouliis teslibus. >
Snlerius delreialur ininiunditiis libidinuro, <?l lur- Nobis aposloiis quos caeteri debent imilari, suflfi-
piluiiiiibus \el amore pecuniarum. El qui privati! ciunl alimeiiia el legiinieiila, omiiibusqtie Chri_>tia-
tunl a veritate, quia, eisi alicjuaudo veritalern ca- nis sufhcere dehenl. JVOHIqui volunt divites fieii, in
tli0lie_edortrinae aliqualeuus cognoverunl, propter tenialionem inciduni. Niin dico qtii divlles sunr, sed
crroros, quos nieiiti suae inseruenuit, cogiiiiionemi qui volunt lieri divites. Aliud eiiini est esse divitem,
illam peniltts amiserunt. Hominum dics exisliman- D ] aliud fieii velle divitero. Hic cupidilas accusalur,
tium pietatem, id esl Dei ciilluro, esse qttmstumletn- non auiuro, non argentuni. non diviiise. Divili p:as~
poralium rerum, quia pseudo putabanl quod Chri- cipilur ut croget paupeii, ne desiderct. Nain qui
stus esset colendus propter coiiimoJa prsesensisi vol.uit divites fieri,usi iton fiant, ipsa tainen \oIuu-
vilse, non futurae, qunniani et ipsi propter acquisi- late inciduiitin tenlaiioiiem, el in Lquium diaboli,
lionem praesenliuni lucrorum praeJicabant. iJ esl in boc ul consentiant suggi stioni dial.di;
« Esl aulein quaeslus magnus, pielas, cum stifii- amatido divitias qMaruro ainorem ille suggerit, et
4 cieutia. Niliil eniin inluliniu_>in liiinc mundum,, illa queantur ab eo ppr conser.sum iniquae persua-
« haud dubitim quia noc auferre quid possumus. sionis, el per aclioneni pra\ilalis, ct oaitint in _/e_i-
« Habentes atilem alimenla ct quibus legamur, bis; deria mutta inulilia et nocivu, quia nihil piosunt.
< coiiteiili sumus. > scd val.Ie nocent, qu;e ila nocenl, ul mergant Itemt-
Jpsi ptttanl pielatem nostrsc rebgionis essc qu_e- nes ininteiilum corporuni et perdilionem, auimarum.'
stuin enioltimeiili carnalis, et verum qu dem estt Et recle dixi quia per cupidilatem divitiarum ca-
quod Chrisliana pietas est qumslus, non taroen exi-• dunt in mtilta desideria; nam cupidilas est radix
"guus ul lemporalia tantum acquirat, utipsi putant,, omnium maiorum, id est non est aliqua species maH,.
JZlS HERVEI BURGIDOLENSISMONACHIi I UU
quse non ex aliqua cupiditate ahquando procedat. A mordearis intrinsecus ullo dolore indignalionis ad-
Hac enim et primus angelus cecidit (Jsa. xiv), qui \crsus eos qui tibi hsec inferem, sed serenum et
uiique non amat pecuniam, sed propriam polesta- tranquillum cor eiga eos serves. Mtilla eniin opor-
tem. Hac el priroi homines dejecli sunt (Gen. m), lelte sequanimitei a proximis toleiare, si ehaiita-
qui non aurum, sed inconcessam sibi dhinitalem tem non vis frequenler amittere. Et erga eos prseci-
superbe cupierunt. Plus enim volentes hanere quam pue a quibus adversa pcrferes, sectare mansueiudi-
acceperant, et quod acceperanl, amiserunt. Nam nem ut nihil asperitaiis, nibtl amaritudinis illis re-
cum initium omnis peccaii sit superbia (Eccli. \), peudas, sed milis et iractabilis erga eos roaneas.
recte roalorum omnium radix esse dicitur cupidi- Cupidus autem ncquepatienter adversa lolerat, ne-
tas. Yel avarilia hoc loco generalis intelligitur, qua que mansuetudinem erga querapiam [senal. Certa
quisque appelit aliquid amplius quam oportet, pro- quoque, id est pugna pro anima lua in agone prse-
pter excellenliam suam et quemdam propriae rei sentis vitae, et coronam percipias in fine. Ceiianon
anrorem. Talis enim perversitas mentis, compelen- malum certamen, sicut avari, qui cerlant alios su-
ter voealur superbia vel cupiditas. Cum sit ergo perai-e dhiliis : vel sicttt hserelici, qui cerlanl fidcles
specialis quaedam cupiditas, quse usitatius amor a lide separare; sed ceria bonum certamen fidei, ut
peeuniae dici potest, Aposlolus nurrc cupiditalem B benigne eonteudas fide el bonitate alios superare, ct
nominans, per speciem genus significavit, et uni- iufidelesfldeisubjicere.iYelcertamen fidei, idestquod
versalem cnpiditatem intelligi voluit, dicens: Radix fidesexigit, cerla ut rel in mariyrio, \el in agone
omnium malorum est cupidilas. Ipsa quippe latenter justilise, vel conlra hostes fidei vel coiura quselibet
orilur in menle, sed peccalorum omnium punctio- vilia pugnes assidue. 5Elper victoiiara hujus eerla-
nes patenter producit in opere. Quas videlicet pun- minis apprehende, id esl vi quadam ad te prende
ctiones ab ha. radice surgenles, slatim prsedicator vilam wlernam, quam debes virililer apprehendere,
egregius insinuavil, subdens : Quum quidum appe- quia in cam vocaltts es a Deo per evangelicam prae-
lenics, erraverunl a fide, et inseruerunl sc dolotibus dicationem, \elper propositum divinaevoluntatis, et
mtdtis.Qui enim mullos dolores dixit, quasi nascen- tu confessus es bonum confessionetnfidei et j'uslilise
tes e\ hac radice puncliones vel spinas innoluit. coram mullis tes'ibus quanclo baplizalus es, she -
Qtiidam per cupiditaiem erraverunt a fide, et inse- quando in episeopum ,consecratus; ideoque fructum
ruerunt se dolorii.us mullis, sicut illi qui piopter bujus confessionis, id est vitam aeternam, nitere
clona p.ineipum adora^er.irit idola, el posi etiam ii) apprehendere. i
boc sseculo viles oninibus effecii, mulias miserias t Pr_EcJpio lifci eovam Deo qui vhmcat Ofiinia,
perlulerunl. Nunc quoque multi per cupiditalem er- « et Chrislo Jesu, qui testimonium reddidil sub
rant a fide, quoniam avariiia esl idolorum senitus < Pontio Pilalo bonani confessionem, ut senes
(Ephes. v; Col. 111),el inserunt se doloribus multis, t mandatum sine macula irrepreherisibil-e,usque in
quoniam mens eorum assidue pungitur spinis sol- t advenlum Domini nostri Jesu Christi, quem suis
licituilinuro pro acquisitione vel conservatione di- t temporibus oslendet bealus et solus potens Rex
\iliaium, et mullipbci labore eorpus illorum atteri- t regum et Dominus aominanlium (Apoc.X\H, xix),
tur. Illi per cupiditalem irrationabilero in tot mala t qui solus habel irorooi talitalem, et lucem habitat
decidunl. Sed lu, o komo raiione uiens, quia es Dei t inaccessibilem, quem nullus bominum vidil, sed
non cupiJitatis, fuge hmc mala, si quando per ali- < nec videi e potest (Joan. i; I Joun. iv), cui gloria,
quani delectationem bunianse fragilitatis npprehen- < bonor ct imperium isempiternum. Amen. >
derete voluerinl. Uaecquidem fuge, sed jusiiiiam se- Ut vilam aelernam possis apprehendere, etbonam
ctare ul nunquam observatio jusliliae le possit effu- confessionem luam servare, prwcipio tibi coram Deo
gere, sed semper pcr oinnes vias aclionum ejus se- qui vivificat omnia quaevivilicanlur; et coram Chri-
queie. Sectare jtistitiam; faciendo ttnicuique quod sto, qui in passionc Isuabonam confessionem red-
jus cxigil, non quod cupiditas. Et sectare pietalem jy didit, ut serves mandatum. Non enim vilam conse-
ut cgcnii vel afllicto condescendas per compassio- queris aeternam, nisi per eum qui\ivificat uniiiia,
nem, et ei clementer subvenias, prout necesse ha- et ideo nunc illum praeceplionis meae testem adhi-
buerit, et sine avaritia tribuas quod opus fuerit. Et beo, ut ipse libi vitam tribuat, si obedieris; nec bo-
sectare fidem, ul credendo bona invisibilia, conlem- nam confessioiiem tuam servabis, nisi imitando
nas visibilia, quia qui veram fidem deDeo elfuturst Chrislum, qui sieut siibPilato bonam confessionem
beatitudtne habet non cural hiC cum impiis in ex- dedit, ita el tu coiann poleslatibus hujus saecuii non
silio fieri dives, nec pluris est ei mundus quani timeas veritaiem confileri, et propterea coram
Deus. Sectare cltariialem erga Deum et proximum, Chrislo libi praeceptum trado. Detts Pater viyifi-
qua penilus caret avarus, quia nec Deum ditigit, cat omnia, non lamen sine Filio, quia quaecun-
cujus mandatum de dandis eleemosynis contemnit quc ille facit, hascet Filius similiier faclt. f Ei, sictit
(Luc. xi, xnj; necproximum diligere probatur, cui Pater suscital moituos et \ivificat, siccet Filius
de suisoperibusnihilimparlitur. Tu vero ut cbarila- quos vult et viviiicat (Joan. v). > Ncc sine Spiritu
lem sectari possis, adde palienliam, qua perferas sanclo aaitur ista viviftcalio, quia sieut idem Filius
ffiquanimiler, quae tibi a proxirois inferenltir, ne ail: « Spiritus est qui vivificat (Joan. vi}. > Non
im COMMENT.IN EPISTOLAS PAULI, — IN EPIST.AD I TIM.'- Ui6
i
solus Pater, sed tota Trinitas quae unus Deus est, A tuit, quia peccare potuit. Nam et angeli peccave-
vivificat omnia. Quodautem sequituref Chrislo Jesu, runl, atque daemOnesfacti sunt; et qui non peecave-
qui testimonium reddidit sub Poniio Pilalo bonam runt, peccare poluerunt. Et cuicunque rationaU
confessionem de Fillo proprie inlelligitur, quia sub creaturse prseslatur ul peccare non posstt, non esl
Pilalo in forma servi solum Filium novimus pas- crealurae piopriuin, sed Dei gratise. Ac per boc so~
sum esse, non etiam Paliem, vel Sjriritum sanctum. lus Detjs habet iinmortalitatem, qui non alicujtts
Tunc enim ipseFilius bonum reddidit leslimoniunr, gratia, sed natura sua nec potuit, nec potest aliqua
quia dixit se regem esse, quamvis seiret se inde mo- conversione mulai i; nec potuit, nec polerit aliqua
riturum esse; etillud leslinronium furtbona confes-, mutatione peccare. Qui et lucem habilat inaccessibi-
sio\critalis. Hoc lestimonium et hanc confessionem lem. Sed si inaccessibilis est lux, in qua ipse manet,
reddidit ipse, quando respondit Pilato : < Tu dicis quomodo nobis dicitur : t Accedite ad eum ct illu-
quia rex sum ego. Ego in hoc nalus sum, et ad hoc minamini? > (Psul. xxxrrr.) Sed inaccessibilis est
veni iinnundum, ut teslimonium perhibeam verilati. viribus riostris, acceditur autem ad eum rouneri-
Omnis qui est ex verilate, audit meam voeem (Joan. bus suis. Moyses enim accessit ad caliginem in qtia
XVIII). i Sie et tu-nullo metu lyrannorum debes a eratDeus(E__od.xix). Illa enim caligo lux ista eslquse
confessione veriiatis relicere. Ilaqtte prsecipio libi D hicdicilurinaecessibilis, quiaetomnis etiam corporea
coram Deo qui est Trinilas, et coram Christo, qui Iux quse prse nimietate claritatis non potest aspici,
est mediator Dei et hominura homo Ghristus Jesus recle caligo et inaccessibilispotest appellari. De bac
(supra n), ut mandatum bene agendi et bene docen- caligine ad quam Moyses accessit, Dionysius ita
-di, quod tibi tradp, serves sine macula criminalis scripsit : Divina caligo est inacessibile lumen, in-
peccali, et serves illud irreprehensibde, id est ut non quo habitare Deus dicitur, et invisibili eo exislente
sit habile ad reprehendendum propter aliquam simi- propter supereminentem claritatem, et inaccessibili
litudinem inbonestatis. Et ita serves illud usque it,i eodem per superexcellentiam superessentialis lumi-
adventum Domini nostri Jesu Chrisii, de quo ipse num manatignis. In hop flt omnis scire Deuin et vi-
dicit: f Yigilale, quia nescitis qua hora Dominus dere dignus, eum non vivendo neque cognoscendo
vesler \enturus sit (Matih. xxiv), > id est usque ad vere super visionem et cognitionem faclus, hoc
ohitum lurira. Yel in Timotheo praecipiiur unicuique ipsum cognoscens, quia ppst omnia est sensibilia
reclori Ecclesiae, quia successurus est alius post et intelligibilia, et quia proplielice videns : < Mira-
alium usque in novissimum Domini adventum, ut bilis facta est scienlia tua ex me, confortata est, et
ser\etsine macula criminis, et sine reprehensione _nou potero ad eam (Psal. xm). > Inaccessibilis er-
inhonestse similitudinis hoc mandatum. Quem Do- " go dicitur lux ista, sive caligo quam Deus inhabitat,
minum Chrislum, vel qugm adventum Domini, suis, propier superexcellentiam splendoris, in cujus vi-
id est congruis et dispositis-"teinporibus ostendet sione caligat inlerior oculus rationalis creaturae,
(ibid.), id est palam omnibus visibilem ponet Deus quia sicul idem Dionysius alibi de eo loquitur, edu-
Triiiitas, qui naturaliter in seipso, et ex seipso cit super et verbum et intellectum, irr obscuritalem
beaius est, quod nulli creaturae congruit. Nulla enim super omne el verbum et intellecturo superessen-
crealuia pnlest esse beata, liisi parlicipatione beati- lialiter superessentialis superdivinitalis, neque np-
tndinis sui Creatoris {Roin.xm). Qui et solus potens roen ejus, neque verbum, sed superexaltatur (226).
est, qtiia per seipsum iialuraliler oronia potest. Ista exaltatio esl illa lucis inaccessio,. Quem nullus
Crealurac verp si quam habent poteslatem, ab iUo hominum vidit, sed nec videre potesl (Joun. 1), pro-
banc accipiunf. Non est enim potestas nisi a Deo. pter supereminentem claritatem, quse exsuperat et
Et ipse est Rex regum, quia sub pjus imperio regna^t reverberat humanum \isum. Yideri cnim divinilas
omnes quicunque regnant; et est Dominusdominun- humano visu nullo modo potest, sed eo \isu vide-
tium, quiailU serriunt attt volentes, aut invili, qui- tur, quo jam qui viderint, uon homines, sed ullra.
cunque aliis dominantur. Haec, ut diximus, de tota jj bomines sunt. Scriptura quippe sacra omnes canja-
Trinilate dicuntur, quas unus est Deus. Qui,solus lium sectalpres, humanilatis nomine solet uolare.
habet immorlalitalem quia solus est immutabilis. In Unde CoriulhUs dictum est: « Cum sit inter vos
omni enim mutabili natura, rionnulla mors est ipsa, z.elus et contentio, nonne carnales estis, et secun-
routatio, quia facit aliqnid in ea non esse quod erat. dum hominem ambulatis'! (I Cor. rn.) > Ei paulo
Proinde et ipsa anima humana, quaj propterea di- posl: f Nonne homines estis? (ibid.) » More enim
cilur immortalis, quia qualitercunque secundum suo Apostolus et hic et ibi bomines vocavit, humana
modum suuro nunquam desinit yivere, habet lamen sapientes, quia qui divina sapiunl, supra homiiies
pro ipso suo modo quamdam mortem suam. Quia sunt. Yidebimus igitur Deum, si per coelestem con-
si juste \hebat et peccat, moritur justitise. Si pec- versationem supra bomines esse mereamur. Cuij.it
catrix erat et justificatur, nioritur peccalo. Ut alias gloria in amplilicatione fidelium, et honor in assi-
ejus mutaliones laceam, de qulbus bMgum est dis- duilate bonse conversationis, et imperium in plena-
putare, et creaturarum natura ccejeslium mori po- ria humilitale cordis eorum. Imperium dico sempi- ,
_ IN EPISTOLAM II AD TIMOTHEUM.
m EPISTOLAM AD TITUM.
(228) Epiraenitles.
'
1487 HERVEI BURGIDOLENSISMONACHI I H88
i
lucrigtaiia. Dixii quidam ex illis proprius eorum A Quamob causam, idlest quia lales svnt,Jncrepa il-
propheta; Cretenses semper mendaces, ul id quod los non molliter, ut soles, sed dure, id est dura eo-
dictum est, proprius eorvm pt opheta, non specialiter rura corda penetret increpatio dura, vt sani sinl in
ad Judseos, et eos qui de cb cumcisione sunl, refera- fide, id est ut roens eorum non inlirmetur in fide,
tur : sed ad multos el inobedientes, \aniloquos et sed convalescat. et omnem languorero per/idiaepro-
seductores; qui utique quia in Ci-eta erant, Creten- cul repellat a sua fide. Sani, inqtiam, sint in fldei
ses fuisse credendi sunt. Qui quod vaniloqui sunt, puritate, quae iiullo' labescit langtiore perfidiae,
quidam proprius eorum jiropheta sic praenuntia\it, non intendenlesJudaicis fubulis,~quasi magistri Ju-
Cretenses sempermenduces. Et qtiod sint sedtictores, daeorum sine aucloritate Scripiurarum, et sine ulla
atque domos subvertant, ila subnexuit jnate bestiw. assertione ralionis docent, e. mandalis non Dei, sed
Et quod lemporalis lucri gratia doceant ea quse non hominura, id est Judasorum, liumana tantum et car-
l
oportet, ita subj'ecit, venlres pigri. Mendaces quippe nalia sapientum, uversunlium se u veriiule spiritualis
sunt el malaebestiseet venlres pigri, quia falsa per- intelligeittiae. Siquislpost adventum Christi conci-
suadent, et ferarum rilu sanguinem sitiunt dece- ditur, non circumciditur, sed Judaicis servit fabulis,
ptorum, et non cum silentio operantes suum panem et mandatis hominum adversantium se a veritate.
-manducant, quorum Deus venter esl (Pliilip. m), et " Non enim qui in mariifeslo Judaeus est, neque quae
gloria in confusione ipsorum. Dicitur autem iste in manifesto in carne circurocisio, sed qui in oc-
versus in Epimenidis Cretensis poetse oraculis re- ctilto Judaeus est, et circumcisio cordis in spiritu,
periri, quem nunc Apostolus sive alludens propbe- non littera (Rom. n)L Si quis pascba agir, non in
tam vocai, quod scilicet tales Christiani lales meren- azymis sincerilaiis et verilatis, ut exterminet ex
tur habere prophetas, quomodo prophetas Baal, et anima sua omne velus fermentum maliliseet neqtti-
quoseunque otiosos propbetas Scrijriura commemo- tiae(J Cor. v), iste altendit fabulis, et sequttur um-
rat (Jer. n, xxm), sive vere, quia de oraculis scri- bras veritate neglecta. Si quis non resurgens cum
pseral atque responsis, quaeet ipsa futura prsenun- Chrislo, nec quaerens ea quae sursum sttnt, sed quae
lient, et ea quse ventura sunt, multo anle praedi- super terram sunt (Colos. m), dicit: ( Ne teiigeriiis,
cant. Denique tempore ex iUo exstabat oraculoruro neque gustaverilis, neque atlractaveritis, quae sunt
titulo prsenotalus liber quidam Epimenidis, quem, omnia in interitu ipso usu, secnndum praecepta et
quia videbatur divinum aliquid repromittere, pro- doetrinas hominum (Colos. n), > iste fabulis est in-
pterea Aposlolum arbitror inspexisse, ut videret tentus, et obser\at| mandala honiinum, uinbram
quid in eo proraitteretur, et in tempore usum versi- „ tenentium et veritati terga verlentium. Unde et sub-
a:lo scribentem ad Tilum, qtiia erat Crelae, ut falsos ditur: |
dcclores Cretensium proprio insulae suae auctore < Omnia munda mundis, coinquinatis autem et
contereret. Nontameii totum opus Epimenidis, quod < infidelibus nihil esl munduro, sed inquinalae sunt
de oraculis scripserat, per unum versiculum con- < eorum et mens et conscientia. Confitentur se
firmavit; sed Cretenses lantum mendaces vitio men- < nosse Deum, faclis autem negant, cum sint abo-
tis increpavil ob ingenitam menliendi facililalem, < minati et incredibiles, et ad omne opus bonuro
de propriae gentis eos auctore confutans. Nam nemo < reprobi. >
, est tam siearius, tam parricida, tam veneficus, qui Quia superius, dixerat, sunt enim multi et inobe-
non aliquid boni aliquando fecerit. Ergo si unum dientes, vaniloqui et seduclores, raaxime qui de
bonum illius videntes laudaverimus^necesse eritut circumcisione sunt, et de his qui ab eis seducli
etcaetera quae male agit, laudemus? absit! Et si' fuerant, consequenter addiderat, increpa illos dure,
inimicus adversum nos jurgiiet et clamitet, nonne ul sani sint in flde, pon intendentes Judaicis fabu-
inter verba simultatis et rixae aliquid loquitur veri- lis, et mandatis hominum aversanlium se a verilale,
tatis, quod el a nobis quoque adversum quos lo- etputabant inler cibos esse distantiam, ut aliqui
quitur, non usquequaque reprehenditur ? Sic et Epi- ]Q mundi et aliqui esspnt immundi, proplerea nunc
menides non ideo vera dixil omnia, quse in carmi- subjungit : Omniu munda mundis, id est omnia
nibus ejus continenlur,, quia caetene res fallaces ciborum genera secundum naturam sunt mundaj
sunt, sed in eo tanlummodo verum locutus esse et apud illos nibil habent immundiiiae, qui in Chri-
probatur, quia ingeniti Cretensiura mendacii \ilium slum credunt, el sciunt omnem crealuram Dei bo-
expressit, el eos malas bestias pro crudelitate, et nam esse, et nihil abjiciendum, quod cum gratiarum
ventres pigros pro commessatione et otiositate vo- actione percipitur. Mundis quidem raunda sunt om-
cavit. Unde Apostolus cpnsiderate et circumspecte nia. sed coinquinuiis» id est carnaliter legem intel-
loquens, adjunxit: Testimonium hoc verumest. Non ligentibus et infidelibus, id est lempus gratiaea legis
totum carmeii de quo testimonium sumptum est, non tempore non discernentibus, niliil ciborum est mun-
universum opus, sed lantum hoc testiraoniurn, hlc dum, quia et his quaerespuunt, et his qusc stimunt,
versiculus. Nam qui in una lanlum poematis parte non sancte nec juste utuntur; sed inqiiinatm sunt
cor.sensit, caelera confutasse credendus est. Verum fetore infidelitalis ; el metts, id est ratio eorutn et
est, inquit, testimontum hoc, quia iales sunt Cre- conscientia, id est cordis arcanum. Proplerea etiam
tenses, -quales illos esset testatur, Hcet non omnes. quse munda sunt per naturam, eis immunda fiunt.
US9 COMMENT.IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD TIT. 14§8
quia pro qualitate vesceniium et muncram mundis, A J < adverso est, vereatur, nihil habens malum dicere
et immundum contaminatis fit. In nobis itaque est < de nobis. Servos dominis suis subditos esse in
vel munda coraedere vel immunda. Si enim mundi < omnibus (Ephes. vi; Co/os. ni; I Petr. n), pla-
sumus, mundanobis est creatura. Si autemimraundi f centes, non contradicentes, non fraudentes, sed
et iiifldeles, fiunt nobis universa immunda, vel pro- f in omnibus fidem bonam ostendentes, ttt doctri-
pter inhabilaniem in mente nbstra haeresim, vel « nam Salvatoris nostri Dei ornenl in omni-
propter conscienliam deliclorum. Nihil est talibus f bus. >
muudum,qui tantum voce confitenlur se nosseDeum, Illidocent, ut supradictum est, quaenon opoitet,
sed fuctis neganl eum, cum sinl abominali, id est sed tu loquere ea quae decet ut loquaris, id esl sa-
ab humaniiate desiiluti bestialiter vivendo; et incre- nam doctrinam, quaenullum erroris autritiorum in
dibiles, id est indigni quibus debeat credi, quia to- se languorem habeat, sicut haereticorum vel philoso-
Ues sunt in mendacio deprebensi. Hi, quorum pol- phorum doctrina, quae dum ab aliis vitiis relrahit,
luta est mens et conscientia, Deum verbis conflten- saepead alia impellit. Sola enim Chrisliana doctrina
tur, factis autem negant, juxta illud Isaise : t Popu- ab omni languore vitiorum et errorum sanat. Ge-
lus hic labiis me honorat, cor eorum longe est a me neraliier Apostolus Tito praecepcrat, quid ipse de-
(Isa. xsix). > Quomodo enim quis labiis honorat **beret Ioqui ad cunctos, in eo quod ait: Tu aulem.
et corde recedit, ita sermone Deum quis confitens, loquere qum decent sanam doctrinam, et nunc per
operibus negat. Talis quisque merito dicitur abo- singulas speciesquid unamquamque aelatem deceat,
minatus, id est nulla veritatis ratione persuasus; exponit. Primum senibus viris convenientia de-
et incredibilis, id est nolens credere divinis prsece- monstrat, deiride anus quid deceat, terlio quae ado-
plis, ut eis obediat; et ad omne opus bonum repro- lescenlibus apta sint, tam majoribus quam fcminis,
bus, quo scilicet etiam ea quse naturali bonitate su- Hcetin praecepto mulierum vetularum de adolescen-
peralusfortebonafecerit, non sintbona, dum men- libus feminis mandata subj*ecerit,ut non tam ipse
tis perversitate sunt reproba. Tales enim aut prava docerel adolescentulas, quam quid a vetulis doce -
sunt quas faciunt, aut recta opera non recto corde renttir, exponeret, extremo de servis praecipit. Et
sectantur. Non enim de suis operibus retributiones per singulas aetates atque conditiones sic decenter
pe.petuas, sed transitorios favores quserunt, vcl hse- praecepta eonstituit, ut sermo ejus vitae moruroque
relico sensu quae operantur faciunt. __£slimantqui- sit regula. Loquere, inquit, ea quae decet ut tu lo-
dam in eo lantum negari Deum, si in persecutione quaris, qui doctor ecciesias Chrisli conslitulus es,
quis a gentilibus comprehensus, se negaverit esse videlicet ul sencs sint sobrii, id est in cibo et potu
Christianum. Ecce Apostolus omnibus faetis quae temperali, ut aelalis gravilas morum gravitatem ba-
perversa sunt, Deum, asserit denegari. Deus cha- beat, et roodum servare sciat, et sint "pudici, ne in
ritas est (I Joan. IV), et per odium negalur chari- ultima aetate luxurient, ne j"am frigido ad libidinem
tas. Ghristus sapientia est, Justitia, veritas, san- sanguine, exemplo sint adolescentibus ad ruinam,
ctitas, foriitudo, et his similia; per iiisipientiam et sint prudentes in respuendis vel cavendis malis,
negatur sapientia, per iniquitatem justitia, permen- et eligendis atque faciendis bonis, ut cum solerti
dacium veritas, per turpitudineni sanctitas, per ira- discrelione faciant omnia. Sint etiam sani in fide,
becillitatem animi forliludo. Et quotiescunque vin- ut nullo iiifidelitaiis ivel perlidiae languore infir-
cimur viiiis atque peccatis, toties Deum negamus ; mentur, sed sint valentes in fide, sicut t justus
sicutecontrario quoties boni quid agimus, toties qui ex fide vivit (Habac. n; Rom. 1; Hebr. s;
Deum confitemur. Nec arbitrandum est, in die ju- Rom. iv), > et sicut Abraham qui non infirmatus est
dicii HIos lantum a Dei Filio denegandos, qui in fide, nec in repromissione htesitavit diffidentia,
roartyrio Christum negaverunt, sedper omnia opera sed confortatus est fide, dans gloriam Deo, pie-
et sermones atque cogilaliones, Christus vel nega- nissime sciens, quia quaecunque promisil, potens
lus negal, vel confessus confitetur. ] est el facere, et sint sani in dileclione. Sanus est in
D
CAPUTn. dileetione, qui Deum diligitex tolo corde,'et ex tota
< Tu autem loquere quae deeent sanam doelri- anima, et ex tota mente, et proximum lanquara se-
< nam. Senes ut sobrii sint, pudici, prudentes, ipsum (Deul. vi). Qui sanus est in dilectione, f.non
< sani in fide, in dilectione, in patientia. Anus si- aemulatur, non inflatur, nonagit perperam, non in-
< militer in habitu sanclo, non criminatrices, non honeste, non ad iracundiam concitatur, non cogitat
< multo vino servientes, bene doeentes, ut pruden- mabim, non gaudet super iniquitate; congaudct au-
< tiam doceanl adolescentulas, ut viros suos ament, tem veritati, omnia sustinet, omnia credit. omnia
< filios suos diligant; prudenies, castas, sobrias, speral, omnia praeslolatur (I Cor. xm). s Languor
< domus euram habentes , benignas, subditas viris autem dileclionis est, quando abundante iniquitate
< suis, ut non blasphemelur verbum Dei. Juvenes refrigescit cbaritas (Malth. xx.iv). Hoc frigore cha-
< similiter exhortare, ut sobrii sint in omnibus. ritatis et Amnon in sorore sua Thamar obriguit
< Teipsum praebe exemjdum bonorum operum in (// Reg. xm). Timendum ergo, ne forte el nos hac
< doctrlna, in integrilale, in caslitate, in gravilate, infirmitate charitatis aliquando tabescamus. Non-
< verbum sanum, irreprehensibile. ut is qui ex nunquam eniro evenit, ut primum a nobis in virgi-^
1491 HERVEI BURGIDOLENSISMONACHI i U92
nem, aut in quemlibet feminam sit sancta dilectio, A ,, tiam, id est diseretionem boni et mali, ut bonum
et cum mollita mens fuerit in affectus, paulatim sa- fiat, et malum caveatur, el hanc prudentiam dc-
nitas charilalis languore paUescat et infirroari inci- ceant adelescentulas ; licet enim alio loco dixerit:
piat, et diligentom ad extremam mortem ferat. Unde t Docere autem mulieribus non permitto (I Tim.
T.imotbeo caute -praecepit Apostolus, ut exhortetur n), J sie intelligendum est, ut in viris sit iliis do-
adolescenlulas in omni castitale. Omnis enim ca- cirina sublata. Caeterum adolescentulas doceant
stitas in carne et spiritu et anima est, ne seandali- quasi filias SU3S, ut\ ament vitos suos, et diligant
zetur oculus, ne in pulchritudine vultus feminei filios suos. Quaedoctrina est amare viros, cum hoc
pendeamus, ne blanda nos audire verba delectet, ne non in eloquio docentis, sed in corde amantis sit
ad singulos sermones mens prius dura marcescat. constitutum ? Vult ergo eas amare viros suos caste,
Caveant ergo non solum juvenes, sed et senes, ne vult inter virum et mulierem essepudicam dileclio-
per sanitatem dilectionis introeal morbus charitalis; nem, ut cum pudore et \erecundia etquasi necessi-
et p^r amorem sanclum flat non sancla dilectio, tate sexus reddat polius debitum viro, quam ipsa
quae illos pertrahat ad gehennam. Sint et sani in exigat ab eo, et operam Hberorum ante oculos Dei
palieniiu, ul nullo languore impaiienliae \el murmu- et angelorum perpetrare se credat. Filios atttem ila
rationis infirmentur, cum pertulerint adversa; sed B diligunt, si eos in Dei disciplina erudiant. Caeterum
glorieniur in tribulationibus, et omne gaudium nolle eos eonlristare docendo quae bona sunt, el li-
existiment, cum in tribulationes varias inciderint bertatem tribuere peceandi, non est amare filios,
(I Cor. xn). Anus similiter doce. Quamvis apostolus sed odisse. Doceant et vetulse juveneulas esse pru-
Petrus moneat, ut viri uvoribus suis tanquam infir- dentes, ut licet corpore sint adolescentes, mente la-
miori vasculo honorem tribuant, non tamen arbi- raen per prudentiae jacumen sinl bene callentes, et
trandurn est, quod uxor quae corporis vasculttm ha- doceant eas esse castas, quia adversus eastitatem
bet infirmuro, stalim et anima infirmior sit. Unde eiagis in aelate fiorenti pugnat inimicus, et virtus
et nunc pracipitur eis, ut in ipsis quoque illud Apo- cjus omnis contra feminas in umbilico ventris est
stoli compleatur : < Virtus in infirmilate perficitur (Job XL),et sobrias,\ ne per immoderatam polalio-
(II Cor. xn), t et dicitur ut el omnia habeant, quae nem magis incalescant ad libidinera. Et habenles cu*
senibus viris sunt praecepta communiter, in eo sci- ram domus, et diligenter omnia procurent quae suut
Hcel quod ait: Anus similiier, hoc est ita ut \iri se- in domo; et benignas, id est mites et clemenles,
iies, in omiiibtis sobriae sint et pudicae atque pru- quiapolerat evenirelut diligentia domus austeritate
denles et san3ein fide et dileclione et patienlia. Et regeretur, et per hoc apostoii praeceptum severior
pro seiu suo hoohabeant proprium, ut sint in ha- matrona fierel in servulos, ideo copulavil benignas,
bilu sancto, ut ipse quoque earum habitus et vesti- ut tuuc se crederel mariti domum bene regere, si
tus et incessus alque motus et vultus ac sermo et hoc benignitate impetraret a servulis, non ierrore.
silenlium, quamdam sacri decoris praeferant digni- Doceanl eas et subditas esse viris suis, ne forte di->
tatem. Et quia hoc genus muliercularum solet esse vitiis et nobUitate tumentes, Dei sentenlise non me-
1
garrulttm, ideo subditur non sinl criminutrices, id minerint, per quam subjectse sunt viris, ait enira
est aliis roale loquentes, ne ipsaequae adolescentiam mulieri • < Sub viri polestate eris, et ipse domina-
jam transgiessse sunt, de adolescentularum aetati- bitur tui (Gen. m). > In quo consideranda est Seri-
bus disputent, et dicant, illa sic ornalur,illa sic co- pturae sanctae prudentia, quia non viro Dominus
milur, sic procedit, amat illum, aroalur ab illo, ait: Dominaberis uxori tuae, sed ipsi mulieri dixit,
cum elsi hssc vera sint, non tam apud casterosde- quia t vir dominabitur lui, > ut illi praemium relin-
bent infamare, quara ipsam secrete Christi chari- queret obsequelae, dum in potestate ej'us est, si Dei
lale corripere; et magis docere ne facial, quam in velit obedire praeteplo, ut seivial viro, el subdita
publico accusare quod fecerit. Solcnt autem hae sit marito, ut scilicet et quodaramodo esset hbera
a3ta.es, quia corporis fiixereluxuria, Hcet quaedam]D servilus, et dilectionis plena, ideo serviens viro,
nec pudicae fiant, vino sedare pro libidine. Unde a quia metuit eum offendere. Cum vero caput mu-
nimio potu vini prohibentur, quia quod in adole- iiei-is vir sit, caput autem viri Christus (I Cor. n;
sceniibus libido, hoc in senibus ebrielas est, et ex- Ephes. y), quaecunque uxor non subditur viro, id
presse dicitur, non vino mulio servienles. Servitus est capiti suo, ejusdem eriminis rea est, cujus et vir
enim qusedam est et extrema condiiio, \ino sensus si non subjiciatur Curisto capiti suo, ideo sinl sub-
hominis occupari, et suum non esse, sed vini. Quia ditae viris, ut non propter eas blasphemelur verbum
igitur docuit quales primo anus esse deberent, et Dei. Verbum enim Dei blasphemalur, vel dum coit-
post illas, quaecum senibus viris habent communia, temnitur, et pro nihilo ducitur prima Dei senlentia,
et propria eorum exposuit, ut in habilu boneslo et vel dum infamatur JGbristi Evangelium, qui contra
sancto sint, nec aliarum crimiuatrices, nec vino legemfidemque nalurm est, si ea quse Christiana est,
propnos sensus occupanles, nunc consequenter do- et ex Dei lege subjecta \iro, imperare ei desiderat,
ctrinae ejus frena permittit, ut cum tales fuerint, cum et gentiles ferainse \iris suis serviant cum
docendi habeant liberlatem, ut seilicet sint bcne do- communi Iege naturae. Jnvenes similiter exhortare.
centeSjid estea quae bona sunl, ut doceanl pruden- Sicut in eo quod supra prseceperat, dicens : habitu
149 COMMENT.IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD TIT. UU
sancto similitudinem anmim diximus ad senes esse A . quo nihil dignum repreheiisione dicat vel faciat,
referendam, ita nunc in eo quod dicit, juvenes simi- licet adversarii sint ad reprehendendum parati. Vel
liter exkortare, similitudiiiem juvenum ad anus et secundum alios codices, verbo sano et irreprehen-
per anus ad senes arbitraniitr aptandam, ut senum sibili prsebe te exemplum fldeiihus, et hoc ita fac,
liabeant sqbrietatem, et sint pudici ut illi, aiqne ut is 17111 ex adverso est, id est quilibet inlidelis ac
prudentes et sani in flde et dileetione el patientia, liviclus, verealur in nos dentem injieere, nihil habens
anuum autem sanctitatem habeant, neque crimina- malum dicere de nobis, id est nihil roali inveniens
tores sint, nec vino multo servientes, sed bene do- quod denobis dicat, id esl\itaeet doclrinae nostrse
centes. Proprium autem habeant, ul sinl in omnibus sanitate perlerritus, non audeat nos accusare , hoc
sobrii, id est modum tenentes, et nullam superflui- est, nihil verisimile in accusaiione confingere, et
tatem sectantes, sicut saepe consueverunl j'uvenes. revera usque hodie quidarn in nonnullis ecclesiis,
Vel secundum alios codices, pudici sint in omnibus, quanquam rarius inveniantur, tantse sunt gravitalis
tam scilicet mente quam eorpore, taro' opere quam el.conlinentiae, ut et ab adversariis habeant lesti-
cogitatione, ut nulla sit in adolescente suspicio tur- monium. Nemo enim est tam immoderatae impuden-
pitudinis. Haecsicut hactenus digesta suni, doce; tiae, ut solis radios possit accusare tenebrosos, et
et ut doctrina lua sit eflicax, prwbe teipsum exem- B clarum lumen caligine noctis offundere. Potest is
plum boiwrum operum, id cst ita vhe, ut sis omni- qui ex adverso esl, et diabolus inlelligi, qui est ac-
bus fornla bene \ivendi, et qui teviderint, legant eusaior fralrum noslrorum, ut in Apocalypsi Joan-
in operibus tuis velut in libro quid agere debeant. nis legimus (Apoc. xn). Qui cum uihil in\enerit
Nihil enim prodest, aliquem cxercitatum esse in di- mali quod objiciat nobis, erubescet ciiminalor, et
cendo, et ad loquendum trhisse linguam, nisi plus non poterit criminari. Diabolus enim crimiitalor
doceat exemplo ooetrinse quaro \erbo. Denique qui interpretatur. Servos eliam doce dominis suis sub-
impudicus est, quamvis disertus sit, ad castitalem dilos esse,iie octasione spiritualis libertalis quara
audientes cohortetur, sermo ejus est inflrmus ac in Christo consecuti sunl, eriganturconlra carna-
auctoritatem non babetcohorlandi; sicut econtrario, les dominos suos, sed humiliter eis subjiciantur in
quamvis sit rusiicanus et tardus ad loquendum, si oinHJ&Ms.Quoniam Salvalor qui ait: f Venile adme
castus fuerit, exemplo suo homines' pofest ad vitae omnes qui laboralis el onerati estis, et ego reficiam
similitudinem inipellere. Piaebe, inquit, leipsum vos (Matth. 11),> nullam conditionem vel aetaleroaul
exemplum in doctt ina, ut alii exeroplo tuo qudi sexuro a beatiludinis accebsurepellil,ideontincapo-
recla sunt doceant; el in inlegtitate, ut integritas stolus eis et servis praecepta constiluit, scilicet ut
animi tui nec amore laudis hontinis corrumpalur, parti Ecclesiae membrisque Gbristi; et quomodo
nec accepfione peeuniarum, nec qualibei alia re, superius quid Tilus senes et anus et adolescentti-
similiterque cseteri exemplo tuo senent incorruplam las ac j'uveiies docere deberet, exposuit, ita nunc
mentis iniegrilatem. Et in caslitatejui alii exemplo quae prap.cepta servis tradat, ostendit. Primum, ut
tuo casiitatem custodiant. Vel in integritate inteme- subditi sinl dominis suisin omnibus,in his videlicet
rati corporis, ut etalii exemplo tuo \irginilalis in- quse non sunt contraria, ut si carnalis dominus ca
tegritaiem jrerpetuo senent, et in castitate caeteri j"ubetquae uon sunt Deo contraria, subjiciatur ser-
qui virgines non sunt, ut vel post amissionem in- vus domino ; si autem contraria praecipit, magis
tegrilatis, servent mundiliam castilatis. Ex hoc obediat spiritus quam corporis domino, et sint
Titum aestimo, priusquam earnis opere occuparetur placentes, quod ex Graeco significat ut complaceant
Evangelio credentem accepisse baptisma, et virgi- sibi, ne videlieet super conditione sua videatur eis
nera permansisse; el ideo nunc ab Apostolo, ut in Dei iniqua sentenlia. Sed quomodo pauper juxta
integrilate formam sui prsebeat, commoneri. Quam mensuram su m salvari potesl, et inulier in sexus
quidem integrilatem in Timotheo non videmus. iniirmilate a regno non excludilur, et omnis condi-
Nam cum ei diceret: f Nemo adolescentiam tuam Q tio secundum ordinem suum beatitudinem adipisci
contemnat, sed exemplum esto fldeiium in verbo, polest, ita et servi complaceant sibi quod servi sunt,
in con\ ersatione, in cbaritate, in Ude, in castilate et non idcirco pulent se Deo servire non posse, quia
(I Tim. iv), J deintegrilate tacuit, et tanlum posuit subjecli sunt hominibus ; sed in eo placere se cre-
castitalem. Castitas autem et in caelibatu absque dant voluniati Dei, si et doroinis suis subdili fuerint
virginitatis inlegritate potest intelligi, et in gravitale in omnibus, el complacuerint sibi in conditione sua.
sis exemplum caeteris, ut gravitas maturltatis in El non sint contradicenles mandatis domiuorum
sermone in incessu tuo atque in rooribus semper suorum, quia solet esse maximum servorum vitium
tuis appareat, et verbum tuum praebe sanum irre- dominis contradicere, et cum aliquid jusserint, mus-
jprehensibile,ut sermo luae prsedicalionis, vel eliam sitare. Sed a Cbristianis servis auferenda est hu-
eoramunis locutionis, nec ullum habeat in se lan- jusmodipassio. Si enini quae Dominus imperat, ne-
guorem vitiorum, nec possit ab aliquo reprehendi. cesse habet servus implere, cur hoc ipsum non
Ron quo ullus tantse facundise et prudentise sit, tit . cum bona faciat volunlate, sed et Dominum offen-
a nemine reprehendatur; reprehenduntur enim apo- dat, el tamen faciat quod jubetur. Neque sint frau-
stoli et Evangelislae ab bserelicis et gentilibus, sed dantcs, quia et hoc vitium solel esse servorum, ut
1485 HERVEI BURGIDOLENSISMONACHI 1496
dominis suis fraudes taciant, furando res eorum, et S. nihus horoimous, riullum excipiens, nnllum qui
infideliter illis serviendo. Non sint ergo fraudantes, cordis oculos aperire yelit, praeteriens. Gratia dico
id est fraudulenter ex rebus dominorum aliqua mi- erudkns nos, id est ex rudibus proveclos faciens,
nuentes, sed in omnibus fidem bonam ostendentes, et perfecte instruens nos, ut abnegemus impietalem,
ut appareat eos fideliter in omnibus agere. Et hoc id est infidelitalem paganorum et perfidiam haereli-
ideo, ut doclrinam Salvdtoris nostri Dei ornenl in corum, et saecularia desideria, id est cupiditatesvo-
omnibus. Si enim apud earnales dominos in mini- luptatum bujus saeculi. quae decipiunt multos ca-
mo fldeles fuerint, iucipient eis apud Deum majora tholicorum. Impielas enim est, ubi fidei pietas non
committi. Ornat autem doctrinam Dei, qui ea quae est, saecularia vero desideria sunt, quae a mundi
conditioni suaeapta sunt, faeit; e diverso confundit istius principe suggeruntur; et cumsint saeculi,cum
eam, qui non est subjectus hominibus, cui condilio saeculihujus nube pertranseunt. Qui impius antea
sua displicet qui contradictor atque fraudator in fuit. si conversus ad Christum factus est pius, iste
nullo fldem bonam ostentlit. Quomodo enim potest impietatem abnegavit. Si luxuriosusquisquead con-
fidelis esse in substantia Dei, id est in doctrina ejus, tinentiam vitam mutavit, abnegavit sseculidesideria.
qui carnali domiuo lidemexhibere non potuit ?velhoc Si avarus quisque ambire jam ciesiii, et Iargiri di-
quod addilur, ut doctrinam Dei ornent in omnibus, D dicit propiia, qui aliena rapiebat, abnegavit deside-
non solum ad servos referendum est, sed et ad oro- ria sseculi., Nam qui jesuriunt et sitiunt justitiam
nes superius nominatos, ab eo loco ubi dictum est, (Maith. v), quia gaudia patriae ccelestis appetunt,
senes ut sobrii sint, quatenus scilicet ut senes et isti videlicet illecebrosa desideria prsesentis sseculi
anus et adolescentulseet juvenes atque servi, ornent quse assequebanlur, jam abnegaverunl, abneganies
quasi margaritis operibus bonis doclrinam Dei ergo impietutem et smcularia desideria, vivamus in
noslri. hoc smculotam fragili 'sobrie etjuste contra saeculi
< Apparuit enim gratia Dei Salvaloris noslri om- desideria, et pie contra impietatem. Sobrie autem
f nibus hominibus, erudiens nos, ut abneganles quantum ad nos, et juste erga proximum, et pie
f impietatera et saeeularia desideria, sobrie et juste erga Deum. Sobrie, id est temperanter vivamus, ut
< et pie vivamus indioc saeculo, exspeclantes bea- modum servemus, et a vitiis nos abslineamus ; ct
< tam spem et adventum gloriaemagni Del et Sal- juste, ut opera j'ustitiseper observantiam roandato-
t valoris nostri Jesu Christi, qui dedit semelipsum rum Dei faciamus ; et pie, ut in fideipietateperse\e-
< pio nobis, ut nos redimeret ab ornni iniquitate, renius, sive pium cor erga compassionem afllictionis
f et mundaret sibi populum acceptabilem sectato „ proximorum habeamus ; nos dico exspectantes pro
< rem bonorum operum. > his beatam spem supernaeretributlonis, id est exspe-
Post catalogum doctrinse ad Titum, ubi descri- clantes beatitudinem, quam pro bonis speramus.
pserat, quid senes, quid anus, quid adolescentulas, Hanc abstinentiam in teropore praesentis vilae velut
quid juvenes, quid ad exiremum servos admonere in quadragesima debemus omnes observare. Jeju-
deberet, recte intnc addit, quia apparuit vel illuxit nium enim magnum et generale est, abslinere ab
gralia Dei Salvatoris omnibus hominibus. Non est erroribus et illicitis saeculi \ oluplatibus, ut abne-
eiiim aliqua differentra liberi et servi, graeci et gantes impietatem et [saecularia desideria, sobrie,
barbari, circumcisi et praeputium habentis, viri et jusle, et pie vivamus iri hoc saeculo. Huic jejunio
mulieris; sed cuucli in Christo unum sumus, uni- subnectitur merces, dum ait: simus exspectanies
versi ad legnum Dei vocamur, omnes post offensam beatam spem. In hoc igilur sa^culoquasi quadrage-
patri nostro reconciliandi sumus non per merita rro- simam abstinentise celebramus, cum ab impietate et
slra, sed per gratiam Salvatoris, vel quod Dei Patris illicitis voluptatibus abstihemus, et bene vivimus.
vivens el subsistens gratia ipse sit Ghristus, vel Sed quia hic abstinentia sine mercede non erit,
quod Christi Dei Salvatoris haec sit gratia, et non exspectamus illam spem beatitudinis. Non ergo in
nostro meiito salvati sumus, secundum quod alibi Q praesenli vita retribuiionem quseramus, sed loto
diclumest: f Pio nihilo salvos facies illos (Psal. corde simus exspectanies beatam spem aeternaere-
LV). >Ideo servi bene vivendo debent ornare doctri- muneralionis, et advcnlutn gloriw magni Dei, quando
nam Dei, quia gratia Dei per quam doctrina possit veniel in nubibus cum virtute magna et gloria
impleri, apparuit omnibus hominibus. Et curo om- (Mutllt. xxv), el cognos|cetur raagnus Deus, qui in
nibus, utique servis. Vel ideo debes ornnis aetatis et primo adventu visus est parvus homo. Exspecte-
sexus et condifionis homines ad bene vivendum mus edventum hujus magni Dei, et Salvatorisnoslii
/monere, quia gratia Dei Salvatoris, id est gratis da- Jesu Cltristi, quia qui raagnus Deus reprobis sen-
lus nobis Filius Palris, humanum genus salvare vo- tietur, nobis Salvator esse dignabitur. Est et ordo
lentis, apparuit per lidem omnibus hominibus, »eni- sensuum. Exspectemus adventum glorise Jesu Chri-
bus et juvenibus, maribus et feminis, liberis et ser- sli magni Dei, et Salvatoris nostri. Quero idcirco
vis, nullumque a sua cognitione exclusit. Vel gra- debemus exspeclaie el salutem ab eo sperare, quia
tia Dei Salvatoris, id est gratia DominiJesu Chrisli, non aliud pretium dedit pro nobis qui tenebamur a
genus humanum gratis per baptismum salvare cu- diabolo capti, sed semelipsum qui tantus est, ul
pientis, apparuit per illuminalionem Evangelii om- pretioso sanguine nos redimeret, quia ejus eramus.
1497 COMMENT.IN EPISTOLAS PAULI. - IN EPIST. AD TIT. U98
Nam aliena diclmur emere, nostra vero redimere. A CAPUT111.
Redimeret nos ab omni iniquitaie, ut nulla jam ini-
< Admone illos principibus et potestatibus subdi-
quitas nobis dominaretur, id est nullum peccatum,
sicut Joannes ait: f Omnis qui facit peccatum, et < tos esse, dicto obedire, ad omne opus bonum pa-
f ratos esse, neminem blasphemare, non Htigiosos
iniquitatem facit, et peccatum est iniquitas (I Joan.
f esse, sed modestos, omnem ostendenles mansue-
III), > et munduret sibi populum, id est ut noiisolttm
a jugo diaboli et iniquitatis nos redimeret, sed et < tudinem ad omnes homines. t
mundaret nos, abluendo sordes peccatorum noslro- Quia superius dixerat, tanlum servos dominis
rum in baptismo, et sic facerel nos populum sibi suis subditos esse debere, putaret forsilan aliquis,
acceplabilem \el (sicut in" graeco habetur) peculia- quod iUi qui non essent de servili condilione, ne-
rem, populura dico, sectalorem sive ut Graecus ha- mini deberent esse suhditi, et ideo nunc dicit:
bet, aemulatorero bonorum operum. Redemit ergo Admone iilos, licet a servili conditione sint alie-
nos sanguine suo, ut sibi Uhristianum populum pe- ni, tamen subdilos esse, id esl ut sint -subditi princi-
culiarem et acceptum faceret, et borum sectator pibus, id est regibus, quia, prima et maxima sunt
esset, u't In his perseveraret. popuU capita; et potestatibus, id estducibus, consuli-
B tribunis et similibus, quipoteslatem super alios
< Haec loquere, et exhortare, et argue cum omni bus,
babent. Ob bocetiam fortassis isfa j'ubet, quia Judae
«imperio. Nemo te coutemnat. > Galilaei per illud tempus adhuc dogma vigebat, et
Hmc quaedicta suntde apparitione gratise et abne- habebatpluiimos sectalores, cuj"uset in Actibus apo-
gatione impietatis, et quod Dominus seipsum dedit - stolorum fit menlio (Act. v). Qui inier caetera hoc
redemplionem pro nobis, tit nos liberaret ab iniqui- qrrasi probabile proferebal ex lege, nullum debera
tale, et mundaret sibi populum peculiarem seclato- dominum nisi solum Deum vocari, et eos qui ad
rem bonorum operum, loquere iguorantibus, ef leroplum deciroas deferrent, Caesari tributa non red~
exhoriare scientes ut ita vivant, et argue, id est con- dere. Quae haeresis tanlura creverat, ut et Pbari-
\ince contemptores vel resistentes. Et hsec age cum sseorum, et populi parlem multam conlurbaret, ita
omni imperio, id est cum imperiosa auctoritate. ut adDominum quoque noslrumreferrelur haecquae-
Imperii nomine non dominationem potentise, sed stio, Licet tributura dare Caesarian non ? Quibus ipse
aucloritaleni suadet vita3. Cum imperio quippe do- prudenter cautequse respondens, ait < Reddite
cetur, quoJ prius agilur quam dicatur. Nam do- quae sunt Caesaris Caesari, et quae sunt Dei >Deo
clrinae fiduciam subtrahit, quando conscienlia piae- (Matih. xxrr; Murc. xn ; Luc.w). » Cui respons'oni
'
pedit linguam. Non ergo ei potestatem clarse Iocu- " nunc Aposiolus congrttens, docet principibiis et po-
tioriis, sed fiduciam insinual bonae actionis. Unde et testatibus credentes debere esse subj'ectos, etsi sint
de Domino scriptum est: < Erat enim docens sicul infideles, quibus indignum se subdere judicabant
potestaiem habens, et non sicul scribae et Phari- et dicto eorum obedire, ne oporteat illos violcntia
ssei (Maith. v; Marc. i). > Singulariter namque ac cogi, et quia poteral his qui tormenta formidabanl,
principaliler solus ex potestale bona loculuS cst, occasio ad negandum dari, dum juxla Apostoli prae-
quia ex infirmitate mala nulla commisit. Ex divini- cepta assererent se principibtis et poteslalibus esse
tate quippe^potentiam babuit, id quod nobis per subjeelos et facere quod juberenl, proplerea subjun-
humanilatis suas innocentiam ministravit. Ob hoc xit, ad omne opus bonum paratos esse. Si bonum est,
et jubetur Titus et loqui, et exhortari, et arguere inquit, quod jubet imperalor aut prseses, paralus
cum omni imperio, quia valde mifis erat, et propter sit obedire jubenli. Si vero raalum est et conlra
nimiam lenitatem poterat sernio ejus inefficax esse, Deuni, quod praecipit, responde ei. quia < obeaire
nisi per auctoritatem imperii ferventius juberelur. oportet Deo magis-quam hominibus (Act. v). >Hoc
Quod autem imperii uomine, sicut prsemisimus au- ipsum et de servis inlelligamus apud dominos, et-
ctorilas vitae priDcipaliterdesignetur, ex eo declara- •0 de uxoribus apud viros, et filiis apud parentes, sive
tur quod prolinus additur : Nemo te contemnat, id carnales, sive spirituales, quod in illis tantum eis
estnolo te lalem evbibeas, ut merilo possis ab ali- debeant subjici, quse contra Dei mandata non fue-
quo conlemni. Vel nemo te conlemnat, id est nemo rint. Potest et ita distingui, dicto obedire ad omne
eorum qui iu jecclesia sunt, te segniler agente sic opus bonum, ac deinde alius sensus sil, paratos
vivat, ut se putet esse meliorem, et le despiciat esse. Paratos autem esse, ut omnia quaecunque
velut inferiorem. Qualis enim aedificatio erit disci- evenire possunt, sibi in animo praefigment; et cum
puli, si intelligat magistro se esse majoreni. Unde acciderint, nibil quasi novum sustineant, sed praepa-
non solum episcopi, presbyteri et diacones debent rati sint ad omnia. Admone illos neminem blasphe-
magnopere providere, ut cunctum populum cui mare, quia plebs saepe detrabit 'rectori suo, et male
prsesident, conversatione et sermone praeeedant, sed loquitur de eo. Sed nec fideles perversum principem
et inferior gradus, exorcistse, lectores, aeditui, et blasjibemare debent, ne premantur et aflligantur ab
omnes omnino qui domui Dei serviunt, quia vehe- illo. Non tamen simpliciter accipitur, neminemblas-
menter Ecclesiam Dei destruit, meliores laicos esse phemare. Neque ait, neminem hominem blasphe-
quam clericos. mare, sed absolute, neminem, id est non hominem..
1499 HERVEI BURGIDOLENSIS MONACHI I £500
non augelum, non aliquam creaturam Dei. Omnia t Lhabiles ad odiendum, hoc est digni ut odiremur ab
quippe a Deo facta suiit bona valde, nec omuino aliis; et odientes invicem, quia et nos odiebamus
Christi discipulis convenit, ut aliquem blasphement alios, et alii odiebant nos. Tales non solum fuere
aut maledicant. Non liiigiosos esse, sed modestos. Si geniiles ante fldem, sed et Judaei non crcdentes post
eniro sumus filii paeis, et volumus super nos pacem Domini resurrectioneni, postquam videlicet clama-
requiescere, et accessimus ad Jerusalem coelestem vere : < Crucifige, crucifige eum; > et : t Non ha-
quse ex pace nomen accepit, cum bis qui oderunt bemus regem nlsi Caesarcnr; > et : t Sanguis ejus
pacem, habeamus pacem (Psal. cxix); et quantum in super nos, et super filips nostros (Luc. xxm; Joan.
nobis est, cum omnibus hominibus pacati simus,non xix; Malth. xxvn). > Ex eo lempore fuere insipien-
soluml cum morieslis, sed et cum rixosis, quia nulla ies, id est sapientiam Dei quse Christus est, non ha-
viitus est ferre mansuetos, locumque demus iiae. bentes; et increduli, id est nolenles credere Chri-
Non ergo decet Chrisiianos osse litigiosos, sed mode- stuni in carne venisse; et erranles, id est pro Chri-
slos, id esttemperatos, ne prorumpentesin iram,bla- sto Antichrislum exspectantes, atque carnaiibus de-
sphement alit|uem, vel infidelem ajjpellent canem, vel sideriis ac voluptatibus scrvientes, et caetera qus
diaboli lilium, nec aliquidhujusmodi per iramdicanl describuntur, agentes.j Annori insipiens eratSaulus
vel faciant. Et ostendentes omnem mansuetudinem 3 et incredulus, et errans, quando seroulaiioiiem Dei
ut non solum in corde sint mansueti, id est mites babebat, sed non securidum scienliam, et perseque-
et iractabilfes, sed et foris aperte demonstrent omnem batur ecclesiam, el lapidantiura Slephanum vesti-
n.ansuetudinem in incessu suo, atque in verbis et mcnta servabat (Act. YII), cum in tantum odium
operibus suis. Hanc ostendant non ad quosdam, sed contra Salvatorem instigatus exarserat, ut Htteras a
ad omneshomines, tam bonos quam malos; ad bonos, sacerdotibus acciperef, pergens Damascum ad eos
ut perliciat : ad malos, ut resipiscanl. Non quo (Act. ix), qai in Chris.um crediderant, vinciendos?
vaiise^gloriae desiderio nos esse mansuetos omnibus an aestuantem flarnmajri voluptatum restinguere po-
Iiotninibus ostendere debearaus, sed quia dum om- terat, cum non essel templum Dei? Quse aulem ma-
nes feriraur, elinjuriae vicem non rependimus, ipsa j'or potesl esse malitia et invidia, quam contra ab-
opera notiora flant universis. Potest aliquis ob ja- sentes epistolas sumere, et ubique Christi \aslare'
ctantiam et opinionem vulgi auramque popularero, discipulos, nolle seipsum salvum fieri, et caeteris.qui
simulare apud quosdam mansuetudinem, etflngere salvi esse poterant, irividere, odisse Christianos, et
bomlalem; sed ubi non est vera et germana et soli- consequeriter ab omnibus odium promereri?
da mansueludo, nescio" an eum esse mansuetum -, < Curn autem benignitas et humanilas apparuit
possit omnibus persuaderi.' < SalvatorisnosiriDeijnonexoperibusjuslitiae, quse
1
< Eianrus enirn aliquando et nos insipientes et f fecimus nos, sed secundum suam misericordiam
« ineieduli, errantes, servientes desidcriis et volu- t salvos nos fecit, per lavacrum regenerationis et
t piaiibus variis, in roalitia et invidia agentes, odi- t renovalionis Spiritus sancti, quem efludil in rios
< biles, odientes inviccm. > f abtinde per Jesum C aristum salvatorera nostrum,
Idcireo neminem blasphemare debent, nec contra c ut justillcati gratia ipsius, hseredes simus secun-
quemquam liligare, sed modestiam servare, et man- t.dum spem vitse selernse. >
suetudinem omnibus oslendere, quia et hi qui IIUUG Tales fuimus ante Christi notitiam, quales descri-
perverse videntur agere, forsitan convertentur a psimus : ideo merueramus damnationem, sed per
pravilatibus suis, sicut et nos conversi sumus. Nam Dei gratiam in Cbristi cognitione reperimus salulera,
el nos eramus uliquundo, id est olim seu quandoque, nam salvos nos fecit, cum apparuii, id est quando
insipientes, id est sapientiam divinse cognilionis non illuxit nobis, benigniias, id est largitas exhibilionis
habentes; et increduli, id esl non credentes quod de misericordise, et humanitas, id est affectus miseri-
Deo credendum est; et erruntes, id est credentes cordise Dei Patris et Salvatoris nostii, benignitalem
quod de Deo non est, putantes lucem tenebras, et te- D videlicet vocat exhibitionem operum divinse miseri-
nebras lucem (Isa. v), putantes falsum quod verum cordiae; humanifaiem, vero, ipsum bonum affectum
est, et verum quod falsum est. Et eramus servientes, ej'usdem misericordiae. Et dicitur humanitas in Deo
id est obedientes desideriis noslris, quia post con- ad simililudinem nostri. Nam ille apud nos dicitur
cupiscentias nostras ibamus, et illicita desideria se- humanus, qui humanilus et roisericorditer erga ho-
. quebamur, salisfaciendo illis prout poteramus; et mincs aflicitur, quia humanitas ipsa miseiicordiae
voluptatibus vuriis serviebarous, id est voluptalibus est effectus. Seeunduar fldem et intellectum nobis
oarnis et voluplalibus gulae, ac voluptatibus mollium apparuit humamias et benignitas Dei Sahatoris,
vestimenlorum, et similium rerum. Nos dico, agen- quando coroperimus :_)eumPalrem esse miserato-
tes in malitia, quanlum ad alios, id est actionera rem et misericordem. Et tunc salvos nos fecil, qui
nralam contra alios exercentes; el in invidia, id esl nostris meritis eramus perdilione digni. Non enim
in malevolentia, quia si malum facere non potera- ex operibusjustiliw quw fecimus nos, processit lisec
mus, malevoli saltem et invidi quod poteramus, aliis salus, quia nulla opera justitise feeeramus, unde sa-
eraraus, malum eorum desideranles, et bonum ipso- lutem meruissemus, sed ipse secundum misericordiam
rum defestantes, quia ideo eramus odibiles, id est suam salvos nos fecitj non seeundum merita nostra
i
I s
*so 1 COMMENT,IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD TIT. J502
nobis hanc salulem dedit; per lavacrum regeneralio- A haec agere sic studeant, qui eredunt Deo, ut fidem
nis et renovalionis Sphitus sancti, id est per bapti- ribus ope-
adornent, quia hcec sunt bona, id est justa et
smum, in quo regenerati et renovali sumus adve- sancia, el sunt utilia, id est ulililatem aelernaeremu-
niente in nos Spiritu sancto, per quem dala est noMs nerationis tribuenlia hominibus. De his, inquam, volo
peccatorum remissio. Spes quidem fulurse salutis, ut confirmes Deo credentes, quia bona sunt et utilia;
non ipsa salus quaepromittitur, dala est nobis in ba- slultas autem
qumsliones devila, quia econtra vanae
ptismo; et tamen quia certa spes est, tanquam sunt et inutiles, stultaa quaestiones sunl, uhi eviden-
jam data esset, eadem salus salvos, inquit, nos fe- ter apparet stultitia, sicul in multis liaerelicorum
cit. Alio videlicet loco dicit, quia spe salvi facli interrogationibus, quas de Chrislo vel de aliis re-
sumus (Eom. i). Nondum ergo re, sed jam certa bus faciunt ad deprecationem catholicorum , sed
spe salvos nos fecit, id est salutem aeternam corpo- hujusmodi quaesliones^devita ; et genealogias, id est
ris et animse nobis dedit per lavacrum regeneratio- computationes generalioiram, quas Judaei faciunt,
nis et renovalionis Spiritus sancti, id est per ablu- qui in eo se jactant et putant,legis habere nolitiam,
tionem baplismi, in quo sumus a peecatorum sordi- si nomina teneant singulorum, et ab Adam usque
bus loti, et iterum post carnalem generationem spi- ad extremum Zorobabel omnium generationes me-
ritaliter generati, ac vetusto honiine deposito, reno-1" moriter velociterque percurrunt, alque in supputa-
vati per Spiritum sanelum, ut nunc iterum percipe- lione annorum et in referendis nepotibus, abnepo-
remus in baptismo novifatem innoeentise, quam per- tibus, avis, proavis, doctores .se credunt; et conten-
ceperamusin primoparenlepriusquam peccasset, ac tiones devita eorum, qui per argumentationes artis
deinceps ambularemus in novitale vitse, quem Spiri- dialecticae non ratione, sed stomacho litigantium
t;im sanctum Deus Pater effudit in nos, id est eitra dispuiant, in hoc diebus ac noctibus vacantes, ut
fudit in'nos, quid adhuc foris a paradiso sumus exsu- vel inlerrogent, vel respondeant, vel denl proposi-
les, ut major ejus super nos clemenlia monstraretur. tionem vel accipiant, assumant, confirment atque
Eifudit, videheel abunde, id est suffieienter ad remis- concludanl. Si igitur illi hoc faciunt, quorum pro-
sionem omniumpeecatorum, etaddationem virtutum. prie ars contentio est, quid debet facere Chrislianus,
"Velabunde,id est abundantem spiritalibusdonissuis, nisi omnino fugere contentionem ? Et pugnqs quoque
et hoc fecit per Jesum Christmn Salvatorem nostrum, legis devita. Frequenter enim accidit ut habeanms
id est pcr operaliouem Jesu Christi, quisanguinc suo pugnas legis, non ob desiderium veritatis, sed ob •
salvos fecil nos a peccatis nostris, et salvos adbuc jactantistm gloriae, dum apud eos qui audiunt. docti
faciet a'i omnibus malis. Ad hoc effudil Paler in volumus asstimari, aut certe ex hoc rumusculo tur-
nos, id est in interiora nostra bunc spirilum, ut pia sectamur lucra. Quid enim prodest spumanlibus
just.ficemur per eum, et justificati non noslris labiis et lalratu garrire canum, cum simplex et
meriiis, sed gratia ipsius, Palris, vel Spiiitus sancli, moderata responsio possit te placare, si vera est,
simus jam secundum spem hmredes vitw csiernm, etsi aut si falsa, leniler a te et placahililer emendari?
nonduii secundum rem, id est ha>reditario jure jam Occasione legis oriebantur altercationes, dum alii
nunc possideamus in spe certa vitain asternam. dicgrent a quibusdam cihis abstinendum esse, quo-
i FiJelis sermo est. Et de his volo te confirmare, niam sic fuerat in lege praeceptum: et alii respon-
c ut curent bonis operibus praeesse qui credunt derent in Evangelio esse concessum, dicente Domi-
c Deo, ha;c sunt bona et utilia hominibus. Stullas no : t Non quod intrat in os, coinquinat hominem
t autem quxsliones, et genealogias et contentiones, (Mallh. xn); J el aliis contendenlibus totam ipsam
e et pugnas legis devila, sunteniminutilesct vanas. > legem oportere carnaliter intelligi et servari, aliis
Fidelis est iste sermo quem prsemisi, ut justiflcali vero respondentibus et dicenlibus non jam earnali-
ipsius gratia, haeredes efliciamursecundum spem vitae ter, sed solummodo spiritaliter eam debere servari
aetixna:. Dignus est videlicet fide sermo de haeredilate el intelligi. Sed hujusmodi qusestiones et genealo-
\ gise ct contentioiies et pugnae ideo sunt vitaxida?,
Dei, et de spe vitaeaeternae. Et de liis volo te confir- D
mare, id est de his supradietisVolo te non dubium quia sunt inuliles, id est nec dicentibus nec audien-
esse, sed cerlum, et ut ciedant casteri, confirniare tibus prosunt; el vance, id est inanes, quia tanlum-
la iUos, id est ut tu confirmes alios de his prapdiclis., modo speciem scicntiaehabent.
de gratia, de justificatione, de haeredilate, de spe i Hserelicum honiinem ^post unam et secimdain
vitse aelcrnaj, el his similibus. Vel volo te confirmare \ correplionem devita, sciens q.uia subversus est,
de his id est volo ut confirmaudo loquaris de hls, et « qui ejusmodi est, et delinquit cum sit proprio ju-
veheuienter Iiaecasserass ita ut qui te audierint, cre- ,i dicio condemnatus. i
dant tibi, et eureiU praeesse, idesi studeantalios pra> Haeresis Grasce ab electione dicitur, quod unus-
ire benis oneribus. Qui videlicet hascvera esse credi- quisque scilicet id sibi eligat, quod ei melius essu
deiint, uecesse est ut curam haheant bonorum ope- videatur. Unde stoici, Peiipatetici, Academici et
rum, per quam hsereditas Dei et spes vitae praepara- Epicurei, iliius vel iilius hsreseos appellabantur.
lur aeternae.Curent bonis operibus praeesse aliis, id Haereticus ergo est, qui generalis ecclesias doetri-
est summa curaet maximo studio laborentagei ebona nam deserens, errorem sibi perversi dogmatis eligit,
opera unde proebeantaliis eieroplum bene operandi,et quem spccialiser seqtiatur. Et ideo haereticus, quia
1503 HEItVEI BORGIDOLENSISMGNACHI 4504
Iiomo est humana tantum saplens, et de Deo se- A dente Paulo, et ad alias ecclesias proficiscente, non
cundum humanas rationes disputans. Sed iste debet dimitterentur orphani, I sed haberent apostolicum
corripi, et si in errore perduraverit, caveri, sicut et virum, qui *a quae videbantur deesse, conigeret.
Dominus pussimos doctores arbitrio suo dimitten- Quia ergo post fundamentum aliarum ecclesiaruin
dos prjscipit, sciens eos difficulter ad veritatem posse necessarius erat Tilus, j qui asdificium substruerett
trahi: i Sinile, inquit, illos, cseci sunt, et duees caeco- scribit ei ut cum Artemam vel Tychicum, unum
rum (Matth. xv). i Inde est quod et Apostolus nunc scilicet e duobus qui sepum fueianl, Cretam misis-
hoereticum jubet vitari. Non solum, inquit, prae- set, qui impleret locum ejus, ipse Nicopolim veni-
dictas quaestiones et genealogias cave, sed et hcere- ret, ibi se hiematurum conteslans. Ex quo palernOE
licum kominemdevita posl unam et alteram correptio- affectus Pauli in Cretenbes, a quibus idololatriae se»
nem vel commonitionem. Quasi dicat: i Si vides minaprimum pullulaverant, probamus. Necessarium
aliquem a fide emntem, commone illum ratiouabi- habet Titum in Evangelii minislerium, tamen nor.
liter, ui calholicam teneat fidem; et si distulit, ad- eum anle ad se vult venire, nisi in locum ejusArte-
huc severius corripe illum de erroris sui pravitate. mas vel Tychicus successor advenerit, cujus do-
Non videlicet suflicit lantum semel eum corripi vel ctrina et solatio Cretenses conftneanlur. Nicopolis
commoneri, sed et secunda est ei adhibenda corre- B ipsa est, quae oh victorilam Augusti, quod ibi Anlo -
ptio, ut in ore duorum vel trium testium stet omne nium Gleopatremque superaverit, nomen accepit :
verbum (II Cor. xni; Deul. xvii). Si bina corre- vvxoKoligvidelicet Grasce, quasi viclorim civilas di-
ptione vel commonitione noluerit resipiscere, ulte- citur Latiue. Dixi venias ad me et antea prmmitte
rius jam illum deyita, non habens cum illo partici- Zenam legh perhum, et Apollo ila sollicile ut nihil
palionem aliquam vel societatem, nec admonens desit illis, id est ut nullis careant necessariis, sed
eum, sciens quia subversus esi. Qui videlicel, semel secum afferant quxcunque illis necessaria, quoniam
bisque correptus, audito errore suo, non vult cor- non est xnihi facultas procurandi eos. Ilic innuit
rigi, errare aestimat «orrigentem; et econlrario se se pauperem esse, nec teirenis rebus colligendis
ad pugnas et jurgia verborum parans, eum vult lu- inhiare. De hoc Apollo dictum est Corinthiis :
crifacere, a quo docetur. Qui ergo hujusmodi est, i Unusquisquevestruin ciicit: EgoquidemsumPauli,
id est tam perversi erroris,- et tam pravas obstina- ego autem Apollo, ego vero Cephae (/ Cor. i; Act.
tionis, subversus est, id est a contemplatione su- xvni). > Fuit autem vir Aleiandrinus ex Judasis,
pernorum versus ad superiora intuenda, ut terrena valde eloquens et doclus in lege, episcopus Corin-
semper iniuealur, et nihil nisi teirenum et infernum _ thiorum, quem propter dissensiones quae in Corin-
(sic) sapiat; el delinquit, id est derelinquit magis ac tho erant, ad yicinam insulam Cretam, cum Zei:a
magisveritatem, cumsitpropriojudicio condemnatus, legis doctore pulandum est transfretasse, et Pauli
ii est corpore simul et anima damno sempiternae epislola dissensionibus Corinthiorum lempeiatis,
damnationis deditus. Qui propterea suo judicio di- rursus Corinthum remeasse, Zenam vero legis peri-
eilur esse condemnatus, quia fornicator, adulter, tum vel doctorem, de alio Scripturas Ioco, qui fue-
homicida, et castefi criminosi per sacerdofes de ec- rit, non possumus dicpre, nisi hoc tantum, quod
clesiapropelluntur; hseretici autem in se ipsos sen- ipse apostolicus vir fuerit, obtiuens id operis, quod
tenliam ferunt, suo arbitrio de ecclesia recedentes. Apollo habuerit Christi ecclesias exstruendi. Prae-
Quae recessio, propria; eonseientise videtur esse cipit itaque Tilo, ut quoniam de Creia ad daeeiam
damnatio. Inter haeresim autem et schisma hoc navigaturi erant, non eos faciat marsupiis indige-
distat, quod haeresis perversum dogma habeat, schi- re, sed habere ea, quae ad viaticum necessaria sunt.
sma vero propter episcopalem dissensionem ab ec- El quia poterat suboriri occulta responsio, ut non
clesia se separet. Nullum tamen schisma est, quod non tam Titus, quam quieutique epistolse lector hoc di-
sibi aliquam confingat haeresim, ut recte ab ecclesia ceret : Et unde Tito ut viaticum non habentibus
recessisse videatur. Dlargiretur? solvit hanc quaeslionem, et quasi nihil
i Cum misero ad te Artemam aut Tychieum, fe- sibi opponatur elidit, dicendo : Discani aulem et no-
« stina venire ad me Nicopolim. Ibi enim statui stn bonis operibus frceesse ad usus necessarios, ut
« hyemare. Zenam legis peritum et Apollo sollicite non sint infrucluosi. Nostros, suos vocat, qui in
i prasmitte, ut nihil illis desit. Discant aulem et Christum crediderunt; qui, quia Chrisli erant, recte
« nostri bonis operibus pr^esse ad usus necessarios, el Pauli et Titi appellari merebantur, habentes vi-'
« ut non sint infrucluosi. i delicet victum et vestitum, his contenli erant. Et
Haecinterim quae scribo, serva, et cum misero ad ne forsitan vel «pistolam Pauli (J Tim. vi), vel praa-
te Artemam vcl Tychicum, tunc feslina venire ad me eeptum Titi facile contemnant, infrucluosos vocat,
Nicopolim, ut etalibipraedices, qm&ibi statui, id est quicunque evangelisds non ministraverint. Non sint,
firmiler proposui fiiemare, id est in hieme morari. inquit, infructuosi. t Omnis enim arbor quae non
XHctum est in exordio islius epistolss : Hujus rei facit fructum bonum, excidetur, et in ignem mitte-
gratia t reliqui te Cretae, ut ea quae desunt corri- tur {1 Matth.m). i Qui ergo sanctis praedicatoribus
gas, et constituas per civitates presbyteros (supra necessaria non vult tribuere, arbor infructuosa est,
i), s ut quia Cretenses nuper crediderant, reee- et ob suam sterilitatem combuslione digna. Littera
*Sft5 COMMENT.IN,EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD'PHILEM. 1506
sic legitur : Illos praemitte. Sed et nostri, id est illi, A qui amant absque fide, amant quippe et matres fi-
quos ego ad Chrislum converti, et tibi diutius in- lios, sed non amant in fide, et nxores maritos, sed
struendos reliqui, discantte docente, praeesse bonis amor ille non fidci est. Sola sanctorum diiectio in
operibus eorum ad usus necessarios, id est parati fide diligit intantum, ut eliam si ille qui dilig;tur, in
esse semper ministrare praedicaloribus eorum quce fide non sit, tamen sanctus in fide eum diligat. Ideo
necessaria sunt. Vel discant praeesse, id est caeteros enim in fide diligit, quia credit in eum, qui pollici-
prsevenire in bonis operibus, factis ad necessarios tus est se pro expletione mandati retrihuturum esse
usus praedicatorum, ut non sint infructuosi, non mercedem; et infidelem quem diligit ea intentione
ministrando eis necessarios sumptus. diligit, ut efficiatur fidelis. Deinde Tito et caeteris
t Salutantte qui mecum sunt omnes. Saluta eos, qui cum eo erant, imprecatur gratiam Dei, dicens :
i qui nos amant in fide. Gratia Dei cum omnibus Gralia Dei cum omnibus vobissil. Amen. Et quomo-
t vobis. Amen. } do Isaac patriarcha benedixit filium suum Jacob
-Salulant, inquit te, id est salutem tibi imprecan- (Gen. xxvn), et ipse Jacob duodecim palriarclias
tur, omnes qui sunt mecum. Vel solita consueludine (Gen. xux), Apostoli qtioque ingredientes domum
usus est, ut Titum ab omnibus qui secum erant, dicebant: i Pax huic domui (Mattli. x); » et si digna
diceret salulari, vel certe proprie in Titum, quod B eratdomuSj requiescebal paxDominisuper eam (Luc.
talis esset ut amorem eorum qui rum Paulo erant, x); si vero se exhibebat indignam, revertebatur ad
omnium mereretur. Magna videlicet est laus Titi, eos qui jam fuerant imprecati: et nunc in fine epi-
per Paulum ab omnibus salutari. Illi, inquit, le sa- stetee suae Apostolus gratiam credenlibus impreca-
lutant, et tu ex nostra parte, saluta eos qui apud tur, quae cum volo babebat effeclum, et erat in po-
Cretam, nos amant in fide, non in carne. Neque testate credenlium, si talem se benediclus, qualera
enim omnis qui amat, amat in fide, sed mulii sunt benedicens imprecabatur, praebere voluissel.
IN EPISTOLAM AD PHILEMGNEM-
IN EPISTOLAM AD HEBRM3S.