Pierre Lombard (1095?-1160?). Opera omnia.... 1855.

1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet 1978 :
*La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
élaborés ou de fourniture de service.

Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence

2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes publiques.

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :

*des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans
l'autorisation préalable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.

4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du code de la propriété intellectuelle.

5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur
de vérifier la conformité de son projet avec le droit de ce pays.

6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

 SJECULUM XII.

P. LOMBARDI

MAGISTRI SENTENTIARUM, PARISIENSIS EPISCOPI

OPERA OMNIA,
PRODEUNTMAGISTRIOPERA EXEGETICAEX EDITIONIBUSPARISIIS ANNO1536 ET 1541 PRELO
COMMISSIS,PRJEVIADILIGENTISSIMAEMENDATIONE,EXPRKSSA; SENTENTURUM VERO
LIBROS PRISTINO SUO NITORI VERE RESTITUTOSSUPPEDITAVIT EDITIO ANTUERPIENSIS,
ANNO1757 GURANTEJ. ALEAUMEPARISIENSlTHEOLOGODATA
ACCEDUNT

HAGISTRI BANDINIMEIIARM LIBRI QIIATDOR

ET

HUGONIS AMBIANENSIS

ROTHOMAGENSIS ARCHIEP.

OPUSCULA, DIPLOMATA, EPISTOL^

AGCURANTE J.-P- MIGNE

CLERI
BIBIilOTHECifl; UMVEBSA2
SIVE
IN SINGULOSSCIENTIJE
COMPLKTORUM
CURSUUM EOCLESIASTIC/E
RAMOSEDITORC.

PATROLOGIAE LATINAE TOMLS 192

TURNHOLTI (BELGIUM)
TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII
 ELENCHUS

AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO CXCII CONTINENTUR.

PETRUS LOMBARDUS MAGISTER SENTENTIARUM.

Collectaneorum in Epistolas S. Pauli continuatio . . . col. 9
Sententiarumlibri quatuor. 519

MAGISTER BANDINUS, THEOLOGUS.

Sententiarum libri quaiuor. . 968

HUGO AMBIANENSIS, ROTHOMAGENSIS ARCHIEPISGOPUS.

EpistolaT. 1117
Dialogi. ...,.........'. 1137
Tractatus in Hexaemeron. . 1247
Contra hsereticos 1288
De memoria 1299
De fide catholica et Oratione Dominica 1323
VitaS. AdjutoriS 1345

Original cdition pnbltahcd by J.P. Migne, Paris 1855

Reprint by Brepols, Turnhout (Belgium) 1980
 PETRI LOMBARDI

COLLECTANEORUM IN PAULUM

CONTINUATIO

IN EPISTOLAM II AD CORINTHIOS.
ARGUMENTUM. B benedictionis.PriBrnittensautem salutationem,co.n-
Post actam a Corinthiis pcenitetitiam, consolato- tra pseudosuperbiam Paulum.et contra eorumdem
riam scribit eis Epistolam Apostolus a Troade per praesumptionemApostolum se nominat dicens :Pau-
Titum.Et collaudans eos hortatur ad meliora, con- lus ApostolusJesu Christi, non usurpative, sed per
tristatos quidem eos, sed emendatos ostendens. voluntatemDei, non hominum, quianonabhomini-
CAPUTPRIMUM. busluitelectus vel missus ; et Timotheusfrater, qui
VEHS.1-5. —PaulusApostolusChristiJesuper ivit cum primaEpistolaadCorinthios, et renuntia-
voluntatem Dei, et Timotheus fraler Ecctesix Dei vit Apostolo omnia quac fiebant apud illos. Et ideo
ifUseestCorinlhi, cum omnibus sanclis qui sunt in hic ponitur, ut sciant ea quae faciunt, Apostolum
universa Achaia; gratia vobis et pax a DeoPatre non latere. Paulus, inquam, et Timotheus scribunt
nostro et Domino Jesu Christo. Benediclus Deus et vel mandant hanc Epistolam Ecclesix Dei, qux est
Pater Domini noslri Jesu Christi,Pater misericor- Corinthictim omnibussanctis, id estetsanctisomni-
diarum,et Deus totius consolationis,qui consolatur bus,scilicetpresbyteris, vel sanctis omnibus, id est
nos in omnitribulatione nostra,ut possimus et ipsi omnibus Spiritus sancti gratia renatis, qui sunt m
consolarieosquiinomnipressurasunl,perexkorta- universa Achaia,cujus metropolis est Corinthus. Et
ttonem qua exhortamuret ipsia Deo ;quoniamsicut . ante alia salutant in hunc modum : (Iratia s.it vobis
abundantpassiones Christiin nobis,ita etperChri- et pax, id est remissio peccatorum et tranquillitas
stum abundat consolatio nostra. mentis, a DeoPatre nostro, et DominoJesu Christo:
Paulus, etc. Uanc item epistolam scribit Aposto- sine quo Pater nihil dat. lienedictus. Post saluta-
lus Gorinthiis, quorum quidam per praecedentem tionem primum perfectis loquitur de tribulalione,
Epistolam, etsi primo contristati, postea tamen proponens'se exemplum pationtia; et consolationis
emendati fuerant, et niulta pro nomine Christi a Deo accepta;, ducens laudi, quod. alii ignominiai.
passi. Aliqui veroadhuceorumpertinaciter Aposto- Ait ergo : Deus, scilicet Crcator omnium, et Pater
lum dcspiciebant, et ei pseudoapostolos prteferebant. Domininostri Jesu Christi sit benedictus, et si in se
Quibusdam ergo Corinthiorum per primam Episto- gloria ejus nec potest augeri, nec minui, tamen sit
lam correctis, causa reliquorum scribithancEpisto- benedictus, id est exaltatus in suis, in quibus per
lam secundam, repellens pseudoapostolos ostenden- cognitionemetipsorumprovectum dicitur exaltari.
do deceptionem, praedicationiseorum, et se multis Dico, Pater Christi, per quod et ipseestetiam no-
modis commendans.Notatetiamillosin eleemosynis bis, qui Christi filii sumus. Pater misericordiarum,
parcos. Praecipit quoque correctum fornicatorem scilicet paterne dans nobis veniam peccatorum, et
recipi.quem Satana3tradiderat.[Ambrosius] Et quia bona opera, et in tribulatione constantiam. Et ipse
etiam boni ibi tribulabantur, se eis in exemplum C est Deus, dator totius, id est integrae et perfectae
patientiae proponit, docens eos non debere a>gre consolationis,quantam decet Deum dare his qui pro
ferre, cum ipse pro aliorum salute periculis quoti- Christo patiuntur. Bene ergo ait, Deus totius con-
die et morti subjaceat.Est ergo intentio cjus in hac solationis, id est perfectse, quia non est minus
Epistola incorrectos corrigere, et correctos ad ul- tribulatione solalium.EtquodipsesitDeus eonsola-
teriora provocare, et pseudo sui commendalione tionis.ex hoc patet quia ipse est qui consolatur nos,
deprimere.Modus tractanditalis est: Moresolito sa- 116 ministros, in tribulatione nostra omni, id est
lutationem praemittit jdeinde de bonis per gratiam animae et corporis. Adeo consolatur, ut et nos ipsi
collatis gratias Deo agit, loquens perfectis; post ad desolati, id est destituti humano auxilio, possimus
tolerantiam passionis suae excmplo invitat; postea per exemplum Consolationis nostroe consolari eog
pseudoapoatolos deprimendo redarguit, detegens qui sunt in omni,id esi in quaMbetpressural Conso-
versutias eorum, et se multis modis commendat; lari dico, per exhortationem,id est per talem con-
taodem subditur moralis admonitib cum iteratione solationem qusehorlatur nos adgravioratoleranda}.
PATBUL.CXCII.
 Undo subilit: fjwi rt ro^ ijisi erliorlumw it kn, v
cst quam Deus dudit, non soluin ut consolarctur no*,qui do malis solemus gaudere, etiam vivcrc,
nos,sod ctiain exhurtaretur ad majora.ct itanostra non solu.mloqui,et ctctera facere.Et non solum tae-
consolatio.valet etiam alios exhortari. Et vere pos- dobat vivere,'scd etiam nos ipsi, non solura alii de
sumus consolari, quoniam sicut passionesChristi, id nobis, habuimus, vel, accepimus responsum, id est
est quae nominc Umisti infcriintur. vl, passio- certitiidincm morlis,et hoc jn«o6isip5«'*,quiavestra
nes Christi, id est quas similitudincm Christi natura nil nisi mortem promittebat, vel defectum.
patimur, abundantin nobis,qui sumus quasiearum Tantam insolentiam iuiquitatis significat insur-
locus, itauou miuas per Jesum Christum abundat roxisso contra fidei praedicatores, ut mortem ante
consolalionoslra, cum vcl hic liberamur, vcl piota- oculos haberent. Sio cnim affligti fuerant ut despe-
tcm patorimin in flagellisintolligimus.quiaflagellat raront de;jjr<oscntivita. Ideo autpm Deus permisit
omnem l-'ilium qnem rccipit {Ihbr. xn). Scd hoc tamcn nos.affligi, ut non simus fidentes in nobis.
totura pro vobis est. Undo subdit. Maledictus enim qui confidit in homine ;sed in Deo
VEBS.G-11.—Sive autem tribulamur pro veslra tantum, in quo socurc confidere possumus, quia
exhortatione et salute, sive consolamur pro vestra ipse cst qui suscitat worluot, cui miraculo simile
consolatione, sioeexhortamurpro vestra exhortatio- « est, quod ine de illis praedictis liberavit. Unde sub-
nectsalute, qux operatur lolerantiam earumdem dit: Qui de tantis pcriculis nos eripuit,id est ad sa-
passionum quas etnuspalimur,utspesnostrafirma lutera reduxit.e/quotidic noseruit, quia Deusprav
sitprovobis, scientesquoniamsicutsocii passionum sidia sua non ncgat suis, in necossitate positis, in
estis, sic eritket cousolationis. Non enimvolumus quem, Deum tondcntcs mentisdesidcrio^jpemwiiM,
ignorare vos,fratres, de Iribulatiime nostra qwe fac- quoniamet adhuc,u\ posterum eripiet nos,artjucanti-
taest inAsia, quaniam supra modumgravatiiumus btts non solum nobis ct aliis, sed etiam vobis in
supravirtulem, itaut txderelnos etiamvivere. Sed oralione factapro nobis, ut ex multarum,quasi di-
ipsiin nobisipsisresponsum mortis habuimus,utnon cat: Dico quod adhuc eripict, ad hoc utique, ut ex
simus fidentes in nobis, sed in Deoqui suscitat mor- personis mullarum facierum,\A est a personis diver-
tuos, quide tantis periculis nos eripuiteteruit, in sarumaetatumadDeumpcr prosdicationem nostram
quemsperamus,quoniam etadhuc eripiet adjuvanti- conversis, gratix aguntur Deo pro w>6fo,idest pro
busetvobis inorationepro nobis, utex multarum nsstra praedicatione qua conversacsunt. Quod vero
personis facierum ejus qum in nobis esl donationis dixerat a pcrsonis multarum facicrum.exponit sub-
per multos gratix agantur pro nobis. dcns, scilicet per mullos fideles.participes ejusdem
Sive autem tribulamur, pro noxlra exhortationeest donationis,quie in nobisest,id esthabcntcs eamdera
et salutc, quia nostrocxemplomonotnosDeus pati. C donationern fidei, quooin nobis est. Personas vero
Undc salus oeterna erit nobis; sivc comolamur spe muitarum facierum dicit infantes, pueros, et caete-
prremii,quia pietatem patornam intclligimus in fla- ras aitates utriusquo sexus. Vel ita, orationes no-
gellis. IIoc quoque pro nostra consolatione est, ut stros juvabunt nos, ut per raultos fideles gratiae
vos similem spcretis; sive w/iortamur.ad-graviora: agantur pro nobis Deo. Cujusreigratiao? Ecce : Ejus
quod fit vel finitis malis, vel virlutc patientiaodata donationis quaein nobis est,id est liberationis et caste-
nobis, et hoc pro nostra cxhortatione est, et salute, rorumbonorum.Donationisdico, procedentisex per-
scilicet ut vos ad majora animemini, et salutem sonis, idestexhonestisviris, utvobisetaliis. Perso-
speretis.Pro salute,dico,(/M<i?operatur, id est inten- nis dicoraultarura facierura, id estdiscretionum, id
dit operari in vobis, id est nos intendimus quod est discretorum meritorum et diversarum virtutum,
oporetur in vobis, toleranliam earutndem passionum ut facies Job fuit patientia, facies David humilitas,
quas el nos patimur, quia dobotis exemplo nostro facies Mosi mansuctudo. Vcl secundum aliam litte-
pati eudemquaeetnos patimur.Adeo opcrtdviT,ulspes ram.Alia enim translatio ita habet :Ut in multorum
nottra, qunispcramusvospassuros, tit firma. Pati- facie ejus qum in nobis M/,etc.,quae littera sic legi-
mur.dico, et hoc ;>rovabis, id ostad vestram utilita- tur: Quasi dicat: Ita orationes nostrae juvabunt
tem.Etvoro, quia non sumus scientcsquoniam sicut jj nos,«< per multos gratix agantur Deo pro nobis.
rnodo estis socii passionum, sic ot in futuro eritis Gratiaedico ejus donalionit, qux ett in nobis. Haec
socii consolalionismtcrnsc, quiansqua gloria labori non mutantur. Agantur, dico, in multorum facie,
nostro retribuelur.iVon «H'w?,bicexponit trilmlatio- inter multos, et coram multis. Hoc ideo dicit, quia
nes suas,ut cum soadmagistri sui comparationem gratia Dei-consolatur apostolos causa multorura,
parva pati cognovciint, acccpta consolatione dolerc id est omnium credentium, quorum causa etiam
desistant.Quasi dicat: Benc dico quod palimur.non pressunc ejus ingerebantur. Et ideo illi, id est
enim volumnsvos ignorarc, fratres,quia vobis profi- omnes credentes, gratias Deo referant pro libera-
cit scire de tribulatione noslra.Pseudodcsuagloria tione Apostoli.
gloriantur, nos vero de tribulalionc qiuv facta est VBHS.12-20.—Namglorianostra hsecest,testimo-
nobis in <4«'a.[Arabrosius]Quid do oa volo vos sci- nium conscientitenostrx, quodinsimplicitate cordis
re? quoniam gravati sumus pondore passionum, et el sinseritate Dei,et non insapientia carnali, sed in
hoc supra modum, pnBoedentium tribulationum, et gratia Det'convertatisumus in hocmundo,abundan-
13 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 14
tius autem ad vos. Non enim alia scribimus vobis A A. quam qux legistis, in prima Epistola, ct cognovistis,
quam quse legistis et cognovistis. Spero autem quod in expcrientia operum. Spero autem. Quasi dicat:
usque infinetniognoscetis,sicut et cognovistisnosex Et sicut hucusque de me cognovistis, ita et dein-
parte, quia gloria vestra sumus sicut et vos nostra, ceps cognoscetis. 117 Et hoc est quod ait, spero
in die DomininostriJesu Christi.Et hacconfidentia autem quod cognoscetis me in eodem usque in finem
voluiprius venire ad vos,utsecundamgratiam habe- vitae. Cognoscetis dico sicut et cognovislis nos ex
retis; et per vos transire in Macedoniam, et ite- parte, non ex toto, quia etsi scitis quod abstinui,
rum aMacedonia venire ad vos,eta vobis deduciin non tamen scitis quanta dilectione hocfeci. [Ambro-
Judeeam. Cum ego hoc voluissem, nunquid levitate sius] Nota quod proficere illos sperat Apostolus
usus sum ?Aut quse cogito,secundum carnem cogilo, ex eo quod jam cceperant meliores effici cognito
utsiapudme, est et nonl Fidelis autem Deus, quia Apostoli affectu circa sese, et gloriabantur in eo,
sermo noster quifuit apud vos, non est in illo, est et velut filii in patre charissimo. Quia gloria. Quasi
non, sedest in illo, est. Dei enim Filius Jesus Ckri- dicat: Verc cognoscetis, quia sumus gloria vestra
stus, quiin vobisper nos prxdicatus est, per me et sicut et vos nostra, id est per nos consequi gloriam
Silvanum et Timotheumnonfuitin illo,estetnon,sed aeternam debetis ; et nos per vos bene iustructos:
estinillofuil. Quotquot enimpromisiiones Deisunt, ,n quod non esset, si cum offendiculo a vobis accipe-
in illo est. ldeo et per ipsum Amen Deo adgloriam rem. Quae gloria apparebit in die Domini nostri Jesu
vestram. Chrisli, id est tempore judicii quando omnia erunt
Nam gloria. Quasi dicat: Ideo et vos et alii de- aperta. Et ideo dicitur dics. Et confidentia. Quasi
betis orare pro nobis, quia gloria, etc. Vel ita junge. dicat: Abundantius servavi simplicitatem ad vos, et
Ideo oraliones vestrae poterunt nos juvare.quia glo- hac confidentia, id est in hoc confisus, volui, etc.
ria vestra hxcest, id est illud unde gloriamur,tamen Vel ita junge. Quasi dicat: Vos estis gloria nostra,
honestum est, scilicet testimonium, etc. Vel ita jun- et nos vcstra, et hac confidentia, id est in boc con-
ge: Ideo non diffido dc auxilio Dei, quia pura est fisi.quod per alterutrum glorificari speramus, volui,
conscientia, et inde glorior, quod ita ait, nam glo- ctc. Vel ita junge. Quasi dicat: Jamquidam vestrum
ria nostra haec est, id est illud unum gloriamur. correcti sunt.et hac confidentia, scilicet quia muhda
Hoc est, scilicet testimonium cmscientise noslrx, id est quOrumdam vita, volui priusvenire advos,quam
est conscientia pura, ab omni simulatione non re- irem Macedoniam,quia enim emcndata quorumdam
mordens nos, sed testificans quod conversati sumus vita erat, voluit videre quos indignum erat ante vi-
in hocmundo, ubi tot mala sunt, f» simplicitate, sci- dere : si ergo non ivit, cum voluerit, non fuit otio-
licetnon aliud in corde, et aliud in ore babentes, et sum. Intelligi enim volebat aliquos inter eos esse,
in sinceritate, scilicet sinceram veritatem do Deo, C ' propter quos voluntatem suam non impleverit, qui
non etiam legis observantiam praedicantes, quae sin- operam adhibere debent, ut modo se purgent. Non
ceritas et simplicitas est Dei, quia a Deo est. Haec enim culpa ejus est, sed illorum quod non ivit, et
est gloria conscientiae quam dixit, scilicet simplici- quia in priore Epistola promiserat se venturum, et
tas et sinceritas. Sicut enim impiis est magna pcena non venerat, mendax et levis videbatur, quod modo
conscientia,ita piis est gaudium, non quasi inde su- excusat. Non enim hoc fecit nisi pro eorum culpa.
perbe gloriantibus, sed totam Deo dantibus. Ideo Volui venire, dico, ut qui per primam Epistolam
recte non ait: Gloria nostra esttestimonium, alienae habueratis gratiam rectae fidei, haberetis permeam
malitiae, vel minoris gratiae, sed conscientiae no- praesentiam secundam gratiam, id est confirmatio-
strae, quae quia occulta est, non est subjecta alieno nem qui prius fidem habueratis. Volui venire ad
judicio. Et ideo nullus praesumat contra eam, vel vos, dico, et per vos, id est vestro ductu, transire
proferre, vel cogitare sententiam. Sic, inquam, con- in Macedoniam, et iterum a Macedoniavenire ad vos,
versati sumus, et hoc fecimus, non in sapientia car- ut vos multipliciter confirmarem, el a vobis deduci
nali, quae est voluptates diligere, labores vitare,vel in Judxam, ut eleemosynam ferrem sanctis qui ibi
secundum naturas rerum, et non contra proedicare, erant.
ut pseudo praedicabant,quorum fucatam praedicatio- j) Cum ergo. Quasi dicat: Ad hoc volui venire ad
nem redarguit, juxta humanum sensum aptatam. vos, non tamen veni. Cum ergo hoc voluissem, et
Non ita, inquam, conversati sumus, sed in gratia non feci, nunquid usus sum levitale, ut quod propo-
Dei, id est secundum quod Spiritus sanctus gratis suerim, non ratione, sed impetu animi eadem levi-
mihi indicavit. Abundantius autcm. Quasi dicat: tate dimiserim? Aut quae cogito facienda vel dimit-
Conversati sumus in hoc mundo simplicitcr, abun- tenda, secundum catnem cogilo, ut pro carnali
dantius autem simpliciter conversati sumus, ad vos, commodo proposuerim, et quia non erat, dimise-
id est erga voe, vel apud vos, quibus cessimus dei rim, ut per has causas sit apud me, id est in inten-
jure nostro, quia cum ab aliis acceperit, ab eis no- tione mea, est et non, id est affirmatio et negatio,
luit accipere. Non enim. Quasi dicat: Vere ad vosi de eodem, id est mendacium ? [Augustinus] Est
abundantius servavi simplicitatem, quia nec in pri- enim mendacium falsa significatio vocis, cum inten-
ma Epistola exegi aliquid, nec in hac. Et hoc est, tione fallendi. Duo imponebantur Apostolo, quod et
quod ait: Non enim alia scribimus vobis modo, levis erat, et gratia inajoris commodi hoc iter di-
 18 PETRl LOMBARDI 16
miserul. LAmbrosiusj Unde ct mendax dicebatur, A j verilas per spiritum animam, et per animam. cor-
quod modo purgat, ostendens se non leviter, sed ex pus suspiciens totum horainem assumptum ab om-
consilio fecisse, neo mentitura essc, quia non erat nibus intirmitatibus sine sui contaminatione libe-
in intentione sua cura illud dixit aliter facere. Non ravit ? Mentiuntur ergo illi, non mentitur veritas
est enim judicandus mendax qui dixit falsum quod Christus, quia oranes promissiones Dei in illo suqt,
putat verum, quantum in se est, non fallit, sed fal- scilicet est yel etiam, id est impletae et firmatae. Est
litur (1). Contra, mentitur ille qui dicit verum . et non credendum ut mendax sit ille per quem Pa-
quod putatfalsum: nec ille est liber a mendacio.qui ter verax apparuit. Et quia promissiones Dei per
ore ncsciens loquitur verum, sciens autem non esse Christum impletae sunt. Et ideo nos per ipsum dici-
verum, voluntate montitur. Vel ita, ut sit. Quasi mus Deo Amen; [Ambrosius] quod est vcrbum ve-
dicat: Nunquid levitate usus sum? aut secundum ritatis, id est dicimus Deum esse veracem, et quod
carnera cogito? Ut sit apud me, est et non, id est ut Deus Pater et Christus sunt veraces, est ad gloriam
praeponam voluntatcm utilitati. [Ambrosius] Quasi nostram, per quos bic manifestatur, quia per hoc
dicat; Non est apud rae, est et non, id estnon aliud probamur vera praedicare.
egi quam scivi esse agcndura, quia utilitas praepo- VERS. 21-23. — Qui autem confirmat nos vobis-
nenda est voluntati. Fidelis autem vel enim. Quasi, _ cum in Christo, etquiunxitnos Deus,et quisignavit
dicat:Tn hoc non sum mentiri credondus, quia in nos et deditpignus Spiritus incordibusnostris.Ego
nullo alio sum vobis mentitus. Et hoc credi potest, aulem testem Deum invoco inanimam meam, quod
"quia Deus est fidctis, id est verax qui promisit do- parcens vobisnon veniultraCorintkum,non quia do-
ctores veritati3t-Si.ergo mendax essem qui sum do- minamur fidei vestrx, sed adjutores sumus gaudii
ctor ejus, non esset ips^ fidelis. Et quia fidelis est, vestri. Nam fide statis.
per hoc patet, quia in illo, etc. Vel ita, quasi dicat: Qui autem confirmat nos. Quasi gloriam nostram
Videtur apud me esse, est ct non, sed Deus qui dico, non tamen nobis tribuo. Sed Deus est qui con-
fidelis est, id est verax in promissione, in hoc mihi firmat nos, Judaeos, vobiscum, quia et gentes cum
testis est, quia in illo toto nostro sermone, qui no- JudaeisconfirmataBsunt. Confirmatae dico, in Christo,
ster sermo fuit apud vos, non est, est et non, id est id est in vera praedicatione Christi. Tunc si vos
mendacium, ut in sermone pseudopraedicatorum. estis firmi in Christo, magis constat de nobis per
Vel, non est in illo, est et non, id est non aliud egi quos firmi estis, et Deus est, qui unxit nos in reges
quara scivi esse agendum, quia utilitas prseponenda et sacerdotes per Spiritum in baptismo datum.
est voluntati. Dei enim Filius. Quasi dicat: Vere [Ambrosius] Unde Petrus ait: Nos sumus genut
in nostro sermone non fuit, est etnon, quia, in illo electum, regale sacerdotium (/ Petr. u). Et Deus est,
Dei Filio, id est in ejus praedicatione, qui Dei Filius IC qui signavit nos, id est in libro vita scripsit. Vel
Jesus Christusestprxdicalusinvobispernos, soilioet signavit nos, id est discrevit ab aliis signo crucis,
per me et Sylvanum et Timotheumnon fuit, est et non et dedit pignus Spiritus in cordibus noslris, id est
id est mendacium.sed est, id est affirmatio veritatis Spiritum sanctum arrham futurs gloriae. Si enim
tantum fuit in illo. Quod si mendaces essemus, adhuc mortalibus Spiritum suum credidit, non
tunc et ipse, quia quod docuit tantum praedicamus. est dubium quin jam immortalibus addat gloriam.
Vel, in illo Dei Filio non fuit, est et non, id est Vel, dedit pignus Spiritus sanctus, id est dona quae
nunquam aliud voluit quam quod utile est. Sed est sunt pignus quod Spiritus sanctus est in nobis. Ego
fuitin illo, quia voluntas ejus semper fuit cum autem. Hic aperit quare ad eos non ivit sicut dixerat,
utilitate. ne putent se contemptos ad quos ire distulit, ut tunc
Quolquotenim.(2)Quasi dicat: Verax est Dei Filius iret cum jamprope omnes emendatos inveniret. His
et vere, quia promissiones Dei quotquot sunt, sunt enim loquitur nunc qui videbantur velle se oorri-
in illo est, vel etiara, alia littera, id est veritas et gere, sed operam non dabant ut implerent; id quod
corapletio, quia in illo exhibitae et adimpletae sunt. pro levitate vel terreno comraodo non dimisi, sed
(3) Ideoque non sunt audiendi, qui non verum ho- parccns vobis, et de hoc, ego invoco Deum testem,
minom Filium Dei suscepisso dicunt, nequenatum nr non solum contra corpus, sed et in, id est contra,
de femina, scd falsam carnem et imaginem corpo- animam meam, si mentior. De quo, scilicet quod
ris simulatam ostendisse videntibus in quem erro- non veni Corinthum, ultra primam vicem. Vel, ultra,
rcm prorumpunt, quia timent quod fieri non potcst, id est postquam a vobis discessi; et hoc feci par-
scilicet no humana carne voritas ct substantia Dei cens vobis, scilicet ne contristarem multos aspere
inquinetur.el idco veritatem dicunt esse mentitam. corripiendo, in quo pepercit eis, ne eo asperiore
Et tamen istum visibilcm solem radios suos prcedi- verterentur in seditionem. Vult ergo prius mitigari
cant per omnes ftcces et sordos spargere, et eos eos et emendari, et ideo non ex levitate vel ex car-
mundos et sinceros servare. Si orgo visibilia munda nali cogitatione non implevit quae disposuit. Spiri-
visibilibus immundis contingi possunt ct non coin- tualis enira tunc dispositum non implet, quando
quinari, quanto magis invisibilis et incommutabilis providentius aliquid ad salutem meditatur. Et ne
(1) Augustinus, in Enchiridion. (3) Id., De agone Christianorum.
(2) Id., ad Faustum.
17 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 18
indignentur quasi de Domino, eoquoddixerat,par- JA quiaemendabimini.Videteergonefrustraconfidam,
cens vobis non veni, subdit, non, ideo dico, parcens, quod nonmecum'gaudiumerit, etvosdebetisfacere
quia dominemw fidei vestroe, id est quia dominium quod ad gaudium meum spectat.o,ufa meum gaudium
et coactionem patiatur fides vestra, quia voluntatis est omnium vestrum, id estquandogaudt-o,vosgau-
est non necessitatis; sed ideo dico, quia adjutores detis. Nam, etc. Quasi dicat: Dico quod tristitiam
simus, si vultis cooperari, gaudii vestri aBterni.Vel habui et vere, nam ex tnnlta tributatione,idestex
gaudii, id est emendationis vestrae. quia gaudebunt multis laboribus, scilicctvigilando pro vobisorando,
emendati. Bene dixi fidei vestrae. Nam fide quae et interiori angustia cordis scilicet cura et dolore
per dilectionem operatur, statis non dominio. scripsi vobis primam Epistolam, et hoc per multas
CAPUT FI. lacrymas, quae indicio sunt quid intra esset. Hoc
VKBS.1-11. —Statui autemhoc ipsumapudme, tamen nou ideo refero, ut conlrislemini, per memo-
ne iterum intristitiaveniremapudvos. Sienimego riam eorum, sed ut sciatis quam charitatem, id est
contristo vos.etquisestquimelcetificei, nisiquicon- quod desiderium emendationis vestrae habeo, vel,
tristatur ex me?Et kocipsumscripsivobis,utnon, Aa6ea»i.Charitatem dico ostensam in vobisabundan-
cum venero, tristitiam super\tristitiamhabeam,de tius quam pulaveritis, quia omncsut seipsumdili-
quibus oportueratmegdudere, confidens in omnibus .R gebat Apostolus, et quos corripicbat. Ad hoc enim
vobis quia meum gaudium omnium vestrum est.Nam corripiebat ut ostenderet quo amore eos diligeret,
ex multa tribulatione et angmtia cordis scripsivobis quorum peccatis plus illis dolebat. Qui autem non
per multas lacrymas; non ut contristemini, sed ut boc aflectu corripit fratrem, contristat; insultat
sciatis quamcharitatemhabeamabundantius invo- enim qui condolet fratri. Vel, habeam, quam
bis. Siquis autem contristavit me,non mecontristavit in aliis ostensam, in vobis, quibus de jure meo
sed ex parie ut non onerem omnes vos. Sufficitilli cessi.
qui ejusmodiestobjurgatiohcec, guxfitapluribus: Siqitis autem. [Ambrosius] Hic prascipit fornica-
119 ita ul econtrario magis donetis, et consolemini, torem illum quem Satunae tradendum judicaverat,
ne forteabundantioritristitia absorbeaturquiejus- recipi, quia correctiis erat. Quasi dicat: Per la-
modi est. Propterquodobsecro vosutconfirmetisin crymas scripsi vobis, sed tamen condonate illi,
illum charitatem. ldeo enim etscripsivobis utcogno- quod ita ait: Si guis autem contristavit me sicut
scam experimentum vestrum, an in omnibus obedien- utique fecit ille fornicator, non me tantum contri-
tessitis. Cuiautemaliquiddonastis, etego. Namet stavit, sed etiam vos ex parle, id est non omnes.
egoqvoddonavifSiquiddonavi.propter vos in perso- Hoc autem dico ut non onerem vos omnes, id est ut
na Christi, ut non circumveniamur a Satana; non hoc onus omnibus non imponam: quod reprehen-
enim ignoramus cogitationes ejus. ( sorie dicitur. Omnes enim tristes esse deberent.
C
Statui autem. Quasi dicat: Parcens non veni ad Vel ideo, dico, ex parte ut omnes onerem vos,
vos, sed statui hoc ipsum, id esthocidem, apudme illos tantum onerat qui non doluerunt de peccato,
quod proposui cum primam misi Epistolam, scilicet non illos qui doluerunt: quos significat, dicendo,
ne iterum venirem ad vos, f« tristilia venirem, id est ex parte, et quamvis me et vos contristaverit. Suf-
vos contristans.,[Ambrosius] Vel, ne iterum veni- ficit tamen illi guiejusmodi est,idestqui tamgra- -
rem ad vos in tribulatione mea, quae iterum esset viter deliquit, objurgatio hwc, quia talis facile de-
m'hi, id est ita ut iterum esset mihi tristi- speraret, si nimis aspere in eum animadverteretur
tia, sicut fuit ei auditis eorum peccatis. Et vere qnam objurgatio, et si tentationis quantitate, vel
de peccatis vestris mihi est tristitia, quia de pceni- alio modo non satis digna poena videtur: in hoc
tentia mihi est laetitia. Et vere. Si enim ego tamen non estparva cxistimandaquafit apluribus,
contristo vos, corrigeftdo, increpando quocunque quibus congregatis Satanae traditus est, [Augusti-
modo, vel per Epistolam, vel per praesentiam. Et nusj Magnum itaque dolorem patiatur, si delictum
hic aliquid addendum est. Quasi dicat: Et si vos suum plures vidct horrere, ita sufficit.quod objur-
me contrlstatis, quis est qui loetificatme,nisiquicon- gatus est a pluribus ut econtrario magis donetis, .
trislalur ex mef Quasi dicat. Nullus me leetificat, ]rj quia quanto a pluribus objurgatur, tantomagis do-
nisi qui contristatur ex me,idestsecundum meam nandum est ci; et consolemini eum, [Ambrosius]
voluntatem, scilicet ut pcenitcat, quod melius fit ut per exemplum David, qui multum peccavit, et
per Epistolam quam perpraesentiam. Ethoc ipsum, aliorum quibus indulta est venia, et per Verba Do-
scilicet quod nemo me laetificat, nisi qui contrista- mini per prophetamdicentis ;Nolomortempeccato-
tur ex me, scripsi vobis modo nunc, non cum venero ris, sedut magis converlatur etvivat(Ezech.xxxin).
kabeam, de vobis tristitiam, quoe sit de incorrectione Et item: Quaruague hora ingemuerit peccator, omn
vestra, super tristitiam, quam habeo de peccatis, de nium iniguitatum ejus non recordabor (Ezech. xvm).
quibus, scilicet vobis, oportuerat me gaudere, non Et recte, homini pro peccato affficto ignoscere et
sohim nunc, sed et olim cum contristavistis, et sic subvcnire praecipit. quia pcenitcntia si de vero
graviter peccavistis. Gaudium autem Apostoli puri- animo est, id est sicorrectusstatim inanimodolet,
ficatio est populi, Scripsi dico, cdnfidensin ommbus mox habetfructum. HJDCcnim vcra pcenitentia est
vobis,quod ultra non habebo tristitiam dc vobis, cessare a peccato. Ideq condonetis et consolemini,
 19 PETRI LOMBARDI 20
ne forte qui ejusmodi est abundantioretristitiaM A sius uti poterat. Quasi dicat parcens vobis non
est per nimis asperam poenitentiam desperans, ab- veni Corinthum. Cum autem veniseem Troadem pro-
torbeatur, a diabolo, ut velit uti saeculo ; hoc est pter Evangelium Christi praedicandum, et ostium
enim absorberi, scilicet desporantem converti ad mihi esset apertum,id est corda parata ad recipien-
adraittenda peccata;propterquod, scilicet neabsor- dum Evangelium, et hoc, in Domino, id est coope-
beatur, obsecro vos, ego quipossem j ubere, utcha- rante Deo, non habui requiem spiritui meo, id est
ritatem quam habuistis, ejicicndo eum. confirmetis non potui satisfacere voluntati meae, eo quod non
in illum. condonando ei, quod et debetis facere. invenerim Titum fratrem meum, qui ibi necessarius
Ideo enim et tcripti vobis, scilicet ut cognoscam erat; sed impeditus apud vos non venit illuc, sicut
experimenium vestrum, id est ut pcr experientiara et ipse et ego condixeramus, [Ambrosius] Et ideo
cognoscam quo animo feceritis ut expertus sum in Apostolus non potuit satisfacere suo dosiderio, ut
parte obedient.am vestram. Etcognoscam aninom- eis, soilicet Evangelium plene traderet propter
nibut titis obedientes mihi. Quasi dicat: Cum pro- perstrepentes in eumetinsurgentes, quiasolusnon
pter eura recipiendum scripserint. et proptcr hoc poterat haecduo implere. scilicet etfidelesinstruere,
etiam scripsi, ut vos quos expertus sum mihi obe- et perstrepentibus incredulis repugnare (4). Non
dientes in ejectione, cognoscam an in omnibusobe- r. p habui requiera, dico, sed valefaciens eis, qui erant
dientes sitis. Cui autem. Quasi dicat: Obsecro ut conversi, et in quibus ostium apertum erat, profe-
ei donetis, et donare debctis, autcm, id est quia ctus sum Macedoniam, Deo autein gratias. Hacte-
cui aliquid donastis et rgo: Quod vcro dico: Nam nus de tribulationibus cgit ad carum tolorantiam
etego quod donavi, propter vos feci, siguid tamen illos invitans, et cujus culpa Corinthum non vene-
donavi. Hoc idco dixi, quia non temerehoc facturn rat, dixit: Hic incipit se commendare et pseudo
est et passim. Si orgo magister petitione diseipulo- deprimere. Quasi dicat: profectus sum Macedo-
rum donavit cui voluerunt peccatura, mullo raagisi niara, sed non inutiliter.quiaibiquasitriumphator
discipuli prece magistri idem facere debent. El ut exstiti. Cratias autem ago Dcoqui semper triumphat
ratum ei cui donavit ostenderet apud Deum subdit: nos, id est triumpharo facit, in Christo Jesu, [Am-
Et hoc feci in persona Christi, id est acsi ipseChri- brosius] id est in praedicatione Christi qui corda
stus condonaret, quia nihil sinc Dei spiritu agcbatt prrcparatadcredendum, utcalcataperfidiatropa:um
Apostolus. Hoc autcm dicit ne irrita videatur hu- habeat fides, dum ex pcrfidis fiunt fideles, etmani-
jusmodi condonatio, quae fit propteramicos;w{ nont festat per nos, veros apostolos, non per pseudo,
Quasi dicat: Ideo debemus condonare, ut non cir- odorem nutitia! suae, id est Christum qui velut odor
cumveniamur, id est decipiamur a saXana, ut cumi procedens a Patre, notificat eum invisibilem, sicut
faciat desperare per nimiam aspcritatem. Sacpct C aliqua rcs quae non videtur, per odorem cognosci-
enim propter asperiores animadversiones in dospe- tur, et in quo loco sitintelligitur. Vel, odorem,no-
rationera infirmos prcecipitat. Et morito ab illohoc titiae suoc, id est miraculavel doctrinaeverbaquibus
fieri metuo Non enim ignoramus cogitationes, id ad notitiam ejus venitur. Manifestatper nos, mira-
est astutias, ejus qui quos consentiendo nequit de- cula operantes, et verba praedicantes, ethoc inomni
cipere, facit minis asperos. loco, scilicet ubicunque praedicamus, id est in toto
VEBS. 12-17. — Cum autem venisscm Troadem mundo. Et bene dixi per nos, quia nos sumus bo-
propterEvangelium Christi, etostium mihiapertum nus odor Christi, ot suavissimus Deo, etsi non ita
estet in Domino. non habuirequiemspirituimeo,eo vobis. Odor Christi dicuntur apostoli, quiaineorum
quod noninveuerim Titumfratremmeum ;sedvale- vita praedicatione Cbristus ostenditur, non blasphe-
faciens eis profectus sum in Maccdomam. Deo au~ matur: sioutde malis dicitur: Nomen Dei bla-
tem gratiasquisemper triumpkatnos inChristoJesu, sphematur per nos inter gentes (Rom.n). Et nota
et odorem notitice suce manifestat per nos in omni quia su8Blocutionis modum sumit Apostolus a ve-
loco, quia Christi bonusodor sumusDeo, inhisqui teri lege cum dicit, bonus odor Deo, quia ut olim
salvi fiunt, et in his quipereunt. Aliisquidem odor hostia legalis diccbatur suavissimus odor Deo, ita
mortisinmortem, aliisautemodor vitainvitam.Et n modo praedicatio vera et sincera fama apostolorum
fj
ad hcec quis tam idoneus? Non enim sumus, sicut 110 (5) Iste bonus odor significatur nominatis
plurimi, adulterantetverbwn Dei, sedexsinceritate quibusdam aromatibus et unguentis. Dicit enim
sicut ex Deo coram Deo in Christo loquimur. Dominica sponsa: Post odorem unguentorum tuo-
Cum auiem venUsem, etc. Post interpositionem rum curremus (6) (Cant. i). Propter hunc odorem
de recipiendo fornicatore redit ad ipsos, ostendens dicitur inEvangelioquod. fractoalabastrounguenti,
quod sicut culpa eorum fuit quod non venit Corin- domus impleta est odore (Marc. xiv), id estmundus
thum, sic quod non profecitin Troade, dum apud implelus est bona fama et doctrina Christi et apo-
eos impeditus moratur Titus, sinequonon poterant stolorum. Odor iste vegetat diligentes, necut invi-
ibi proficere, quiaforsonlinguacorumTitusexprcs- dentes (7). Unde subdit, In his qui, ctc, quasi

(4) Aug., De prsdestinatione scientiae. (6) Id., in ser. in natali mart.

(5) Id., in psal. xui. (l) Id., super Joan.
 21 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 22
dicat, bonus odor sumus Christi : ulique, El in A tabulis lapideis, sed in tabulis cordis carnalibus.
his quisalvi fiunt, gratia cjus,r/ in his qui pereunt, Incipimus. Et sciebat Apostolus eos accipore si-
judicioejus;et (8)horum respcctu qui inde sjfivan- nistre suam commendationcm.sicutetiam inprima
tur, et horum qui contemncntes pereunl, qum uona Epistola fcccrant, quasi suam gloriam quaercret :
intentione facimus, et veritalem praedicamus (9). incipit contra opinionem oorum ostendere so, non
Miro modo hoc fit, ut bono odoro, et boni vivant, suam gloriam,sod Dei qu'rerc.diccns : Incipimus,
et mali moriantur. Quomodo tamen fiat, quantum quasi semper in hoc novi simus iterum, sicut in
Dominus inspirare dignabitur, vobis revelare - non prima Epistola,commendare istis laudibus ttosmctip-
denegabo. Apostolus bene agens, bene vivens, jus- sos,non Deum,quasi dicat,est aliquis quihocimpo-
titiam verbo praedicabat, ct opere demonstrabat, nat nobis. Absit ut hoc faciamus, non utique vanc
ac bonam famam quaqucusque disseminabat, imi- nos commendantcs, hoc dicimus,' sed, ne ab aliis
tans doctorem veritatis Christum ; quidam autem decipiamini, id cogimur memorare. Quod autem
diligebant, quidam invidebant. Uli qui invidebant non nos commendare intendimus, ex hoc patet,
famaeChristi vel Pauli, bono odore peribant, qui quia nulliusunquamcommcndatitias epistolasquav
eam diligebant, bono odorevivebant.Noli ergo invi- rimus, nec cis egemus, et hcc est quod sub inter-
dere, et non tc occidit bonus odor. Bonus utiquc p rogatione subdit : Aut, id cst nunquid e<jcmus,idest
odor crat quo illi vivebant, et illi peribant. Si enim putatis nos egere commendaiiis cpistolis missis ab
non esset claritudo sanclorum, invidia non resnr- aliis, ad vosaut ex vobis ad alios, sicut quidam, id
geret impiorum(10).Ccopit pcrsecutionem pali odor est pseudoapostoli, quos nulla virlus commcndat?
sanctorum : sed si pcrsequendo fi-angunt ampul- Utiquc non egemus, quia Epistola noslra, id est in-
lam, odor unguenti amplius difTunditur. stitutio nostra, vos eslis, in quibus scientia et vita
Aliis quasi dicat Deo sumus bonus odor; sed ho- mea repraesenlatur aliis, ct ideo commendatitia
minibus, aliis quidcm sumus odor morlis, id est cpistola non egcmus. Et haco epistola scripta in cor-
invidiae et malae opinionis ducentis cos in mortem dibus nostris, quia semper habcmus curam rlc vo-
aeternam aliis autcm, sumus, odor vitx id est di- bis. Quae cpistola scilxr ab omnibus hominibus,
lectionis et bonae opinionis ducentis eos in vitam sciuntenimquia pcr nos instituti estis ; et legitur,
aeternam ; quia de nostra praedicalione vcritatisaliis abeisdem, quia in vobis nos imitari discunt. Epi-
proccdit mors, [Augustinus] eum per incredulita- stola nostra cslis, et vos idem estis. Manifestari
tem auditur, et inderuentibus inaetcrnam damna- omnibus quoniam cstis Epislola Christi, quia dum
tionem ; aliis vita, cum per fidem suscipitur, inde mihi similes in Christo. Vel, cpistola Chrisli estis,
in salutem aeternam proficienlibus. Et ad hxc quia Christus vos principalitcr scripsit, id est in-
Quasi dicat: Nos sumus odor Cbristi, et per nos C stituit, non cgo, quia eo auctorc in vobis est fides.
Deus baec operatur. El ai hxc, agenda, quis, seili- Et hoec epistola est ministrata a nobis, quia nostro
cet illorum pseudoapostolorum est tam idoneus,sic- ministerio Dcus operatur in vobis, et est scripla
ut nos veri apostoli ? Quasi dicat : Nullus. Et non atramento, sr.d Spiritu Dci vivi, id est oiterni.
vere. Non enim sumus adullerantcs verbum Dei, i<l Quod autem vivus scribit, vivit, i<l est quod vos
est falsa admiscentes, et pro voluntate non pro prolc cstis repraeseutatio Chrisli, et mea : hoc firmiter
praedicantes, sicut plurimi faciunt. Hic pseudoapo- scriptum in cordibus vcslris non delebitur, ut quod
stolus tangit : qui corrupta doctrina veritatem vio- atramento scribilur, faciic dclctur. Vel, scriptaest,
labant. De quibus Isaias ait : Cauponcs tui vino non atramento, i<l cst non tetris notis haercticae
aquam miscent (Isa. i). [Ambros.] sed loquitnur pravitalis, ut pscudo faciunt, qui hacrcscs intcrsc-
verbum Dei ex sinceritate, id est ex sincera inten- runt, sed spiritvi Dci vivi (II), id est Spiritu sancto
tione, non pro quaestu, et sine admistione corrup- doccntc instrucli estis, per qucm difTunditur cha-
tionis, sicut didicimus, cx Deo, qui nos docuit. Et ritas in nordibus : qui in Evangelio digitus Dci di-
hoc facimus coram Dco,id est causa ejus solum,ut citur (Luc. xi). Hoc digito seripta est lex vctus, sed
ei placeamus, et in Christo, nunquam eum exce- distat, quia lex illa scriptacst in tabulis lapidois ;
dentes, ut faciunt qui de lege agunt legalia praedi- 0 nova autcmlcx diffusaestin cordibus. [Augustinus]
cantes. Iltcc lex est charitas Dci. Illa ct lex operum, lit-
CAPUT III. tcra occidens praevaricatorem, ista estlex fidei vi-
VERS.1-3. — Incipimus iterumnosmetipsoscom- vificans dilectorem. Ibi ergo lex extrinsecus posita
mendare ? Aut nunquid egemus sicutquidam com- est qua injusti tcrrerentur; hic intrinsecus po-
mendatitiis epistolis advos,autexvobis? Epistola i sita,qua justificarentur. Ibi in tabulis lapideis
nostra vos estis scripta in cordibus nostris qnsesci- digitus Dei operatus est, ut significaretur duritia
tur et legitur ab omnibus kominibus: manifestati, cordium illius ; hic idem digitos in cordibus homi-
quomam opistola estis Christiministrataanobis,et ; num operatus est, ut voluntas prompta ct inlclli-
scripta non atramento, sed spiritu Dei vivi, non in gcntia capax signiflcaretur. Undc subdit : Et haec

(8) Aug., De praedestinat. (10) Id., Dc natali mart.

(9) Id., super Joannem. (11) Id., De bap. par.
 33 PETRI LOMBARDI 24
Epistola scripta est, non in tabulis lapidcis, id est, A caro, et addit praevaricationem, et magis incitat,
non in duris cordibus habentibus notas, ncc sen- praesertim post adventum Christi; spiritus autem
tientibus ut vetus lex (12). Lapis enira non signi- quia facit intelligcre spiritualiter, et im-
vivificft,
ficat nisi durissimam voluntatrm, et advcrsus i plere quod littera praecipit (14).
Deum inflexibilcm ;sed in la/mlis cordi$,'\destincor- Advorte quam dioat litleram quaeoccidit, cui ve-
dibus latis ex charitatc, et carnalibus, id est raolli- lut econtrario spiritum vivificantem ingerit. Ea
bus,quia habent eiTectumimplendi; et scnsumha- certe est Decalogus in illis duabus tabulis scriptus,
bentibus, quia intelligunt, non lapideis tanquam quia lox subintravit, utabundaretdc delictum (/tom.
sint sine sensn. v) (15). Porro autem praecepta ista tam sunt utilia
VBRS.4-6. — Fiduciam autem taiem kabemm facienti et salubria: ut nisi quis ea feceril, vitara
per Chrittumad Deum,nunquodsufficientessimus habere non possit. Non ergo dicjtur littcra occi-
cogitate aliquid a nobis, quasi ex nobis; sed suffi- dens.eo quod lex mala sit, sed quia prohibens pec-
cientia nottra ex Deo est, qui et idoneos nos fecit catum non viviflcat hominem, sed auget concupi-
minitlros Novi Testamenti,non littera, sed spiritu. scontiam et peccatum, praevaricationera cumulat.
Littera entm occidit, spiritus autem vivificat- nisi gratia libcret pcrlegcm fidei.Apparetigiturlit-
Fiduciam. Dixit se non egcre epistolis, modo _ terae vetustatem, si desit, novitas spiritus, potius
dicit quod non commcndat se, sed Christum. Quasi reos facere homincs cognitione peccati quam libc-
dicat: Epistola Christi et nostra estis, sed fiduciam rare a peccato Unde subdit : Qui apponit scicti-
talcm, id est dicendi talia, habemus, id cst referi- lium, apponit dolorem (Ecele. i), non quia ipsa
mus, non ad nos,.sed ad Deum. [Ambrosius] Hoc lex malum est, scd quia mandatum bonum ha-
ideo dicit, ut ostendat veteres non lianc habuisso bcl 120 tantum in lilterademonstrantenon in spi-
fiduciam ad Deum, quia minor fuit adminlstfalio. rituadjuvanlc,quodmandatumsifittimorcpenenon
Et hanc fiduoiam habemus per Christum per quom amore justitiae, sorvilitqr fit non liberaliter; et ideo
nobis hasc potestas data cst. Fiduciam habemus, nec fit. Non cnim fruclus est bonus qui dc charita-
dico, et non ita dico nos habcre fiduciam, quod si- tis radice non surgit. [Augustinus] Si vcro adsit
mus sufficientes cogitare, saltem, aliquid boni quod fidcs opcrans per dilectionem, fit delectatatio boni:
sit ex nobit, id est ex nostra parte, scilicet nos de- quodnonlittcra.sedspiritusdonumest. Littoraenim
fendons. Quasi dicat: Ex nobis procedat, scd suf- sine adjuvante spiritu occidit: Cum vero adest
ficientia noslra ex Deo est (13). Attendant hoo, et spiritus vivificans,hocipsumintusconscriptumfacit
verba ista perpendant qui putant ex nobis essefldoi diligi quod foris scriptumlexfaciebattimeri (16-17).
cffiptum, et ex Deo esse fldci supplcmentum. Com- Veru sponsa Christi intelligit quid distarotinterlit-
mendansenimistamgratiam quaenon datur secun-' C lcram ct spiritum quae duo alio modo dicuntur lex
dum aliqua merita, sed efficit omnia bona mcrita, ct gratia; necrcprehenditur lcx cum dicitur; littera
inquit, nunquam sufflcientes simus cogitaro ali- enim occidit, etc, sicut non rcprehenditur scientia,
quid,etc.Qui8 enim non videat prius esse cogitare cumdicitur : Scicntia infiat, charitas vcro scdificat
quam credere?Nullus quippe crcdit aliquid nisi (/ Cor. vm). Lex orgo bona cst, scd cum gratia, ut
prius cogitaverit esse credendum, quanquam ct cura charitatc sciontia prodest, sinc ea ocoidit. Ita
ipstfm credere nihil est aliud quam cum asscnsione lex sinegratia occidit, cura sit virlus peccati, non
cogitare. Si ergocogitare bonum non est ex nobis, tamen etiara sic, mala est.Mulla ehira sunt quibus-
neo oredorC,sed sufficientia,quacredcre incipimus, dara noxia, quamvis non sint mala, sicut et lex li-
ex Deo est. [Ambrosius] Ecce praefert Deum apo- cet sine gratia non vivificet, non tamen mala est(18).
Btolio«sdignitati. Qui et idoneos. Hic ilem commcn- Qua3cumjubet quod sincgratiaimplerinonpotest,
datlo est. Commendat enim se per dignitatem offi- indicat homini quod inflrmus est, ut demonstrata
cii, scilicet Evangelii, praeferens se non solum infirmitate quaerat gratiam. Lex ergo ducit ad fidem,
pseudoapostolis qui carnales observantias praedica- fides impetrat spiritura largiorem,qui diffunditcha-
bant, sed et ipsi Moysi rainistro logis. Quasi dicat: ritatem quae implct legera. Sine spiritu non est vo-
Sufftcientia nbstra ex Deo est, qui et fecit nos mini- JJ \ luntas hominis libora cura cupiditatibus vinca-
ttrot tiovi Tettamenli, pseudo sunt ministri Veteris, tur (19). Liberum enira arbitrium, ct ad bonum et
ministros dice perfectos scientia et vita.qualesnon ad malum faciendum, confitendum est nos habere;
slint pseudo. Novi Tcstamenti dico non existenlis sed in malo facicnt'o, libera quidem est voluntas;
inlittera, tantum docente,uod inspirilu adjuvanle, ab bonum autem non ost libera, nisi liberata fuerit
qui.per nos, id est raiuisterio nostro datur. Littera ab illo qui dixit : Si Filius vos liberavit, vere libcri
enim. Quasi dicat: Ideo fecit nos Deus ministros eritit (Joan. vm^.
Novi Testamenti per spiritum, non perlittcrara, quia VfcRs.7-11. — Qund si ministratio mortis litteris
littera sine spiritu occidit, dum facit scienter peo- deformata in lapidibmfuit mgioria, ita utnonpos-
(13) August., De gratia et liberoarb. (16-17)'Jd., contra Faust.
(13) Id. De pradestinatione sanct. (18) Id., ad Anastasium.
(14). ld. De bap. pa. (10) Id.,jDe cor. et gratia.
(15) id., in eod.
23 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 26
sent intendere filii Israel in faciem Moijsi propter A dicat: Ministratioveterislegis fuit Moysi in gloria,
ct si, hoc cst, quomodo ministratio spiri/us, id est
gloriam vultus ejus, qux evacvatur, quomodo non
Novi Testamenti in quo datur Spiritus, non magi*
magisministratio Spirituserit ingloria?Numsimi-
nistratio damnationis in gloria est, multo magis erit in gloria ojlcrna. Quasi dicat: Non potcst hoc
abundatministeriumjiistitise ingloria.Nam necglo- ncgari. Xam si. Quasi dicat: Vere in gloria oelcrna
rificatumest, quodclarnit inhacparte, proptcr ex- crit.quia dat justitiam spiritus qui in ea datur, quod
cellentem gloriam. Sienim evacuaturper gloriam a minoriprobat, nam si minislratio damaationis, id
est, multo magis quad manci in gloria est. est VeterisTestamcnticslingloriaMoysi, VclusTcs-
Quodsi. Quasi dical: Fecit nos Deus ministros tamentum diciturministratio damnationis.quiaom*
Evangelii, et haec ministratio erit nohis in gloria ncs praevaricatoresconstiluit, non vivificanseosper
aeterna. Quod probat per minus, id est por Vctus gratiam, vel quia mortcm temporalem inferebatpec-
Testamentum.Quasi dicat: Verecritin gloria; quod, canlibus. Et si, hoc est, multo magis. ministerium
id est quia, ministratio mortis, [Augustinus] id est jusliiix,\d ost Novum Testamentum por quod dalur
veteris legis, quae morte corporali puniebat pec- Spiritus, per quemcst justiliactconsummatio vir-
cantcm, vel quae praevaricatoribus intulit morlem, tutum, abundal in gloria, id est dat abundantem
quosDeigratianon adjuvilad.justitiamimplcndain. j gloriam ministris ct obscrvatoribus pjus. [Ambro-
T.
Deformala, id est turpiter formata, quia inhoncsta sius] Vel, Dco magis.cst in gloria, id est in laudc,
secundum littcram praecipiehat. Vcl, deforrnala, id[ quam VetusTcstamontum,qiiin niagis gloriaDci in
est plenc scripta, si quis spiritualiter caperct; ini salutc esfquam in mortc. Quamvis enirn juste dam-
lapidibus,idestin tabulislapidcis.Ad litteram.vel ini net quod agebatursub lcgc.tamen a<llaudem magis
cordibus duris, ad rapiendum, vc.l amandum, fuitt proficit,siindulgct,ut possitreussccorrigerc, quod
in gloria Moysi ministro illius, ila utfilii Israelnoni in Novo Testamonlo pcr gratiam prrcstat.Nam ttcc.
possent inlendcre aciem visus sui, in /aciem Moysi,, Quasi dicat:Vcrcabundatin gloria,quia adeo quod
quia indignierant.Tunc enim maculali peccato vul- ad e.jus coniparationem illa vctus, nec est dicenda
tum Moysi descondentis de montc cum lcgc accepta ini gloria. Et hoc cst quod ait ;Nam quod ciaruit,id est
tabulisintuerinonpoterant, quiagloriosa factaerat t Moyses, f» hac parte, praedicta, id est in facie, non
facies ejusUnde subdit -.Proptergloriam vallus ejus,, cst clarificatum. Vcl, gloria propter excellentem
idestfulgoremvultusejus.quisignificabateumclare B gloriam, quae cst de Novo Testamento ubi puri.vi-
videre,adquodilliaccederenon EI dcnt gloriam Dei, id esl cuniparationc hujus cxcol-
poterant, <7ua;glo'ria
et'ai*uatur,quia in Moysestatim transi vit,et non modoD lontisgloriae, quia nulli profnit gloria vultus Moysi,
inministrislegisveterisest.Velmysticepotestdici,ut t scd obfuit, etsi culpa illorum non sua. H.ec auteni
G
perfaciemMoysiintelligaturspiritualisintcllectusle- - gloria mnlto major cst quae abundjtin gratia,utpcr
gis ;pergloriam faciei intclliganturlegalcs observan- cam purificati gratiahomines,abslersacaligincpos-
tiaB.quaeerantfiguraeveritatis.Quasidicat: Itafuitlex ic sint viderc gloriatn Dei. Vel ita lege : Quod claruit
Moysiingloria, utfiliilsrael, id est Judsei, non pos-i- nonest gloria, id est non cst gloria, in hac parte, \d
sent intendere in faciem cjus, [Ambros.] id est ca-. . est respeotu hujus nostroe ,partis. Quarc ? Propter
pere spiritualem intelligentiam legis.quia Christumi excellcntem glorxam, quae est hic. Illa enim tanta
in lege non intelligebant: ct hoc propter gloriami erat gloria.quanta debuit credi servo.Haecvero tanta
vultus ejus, id est legales caeremonias, quae proplerr quanta est Gcnitoris Christi,quiaChristus in gloria
Christum sigmficandum fiebant. Sed illi adhuc car- est Patris,ut tantum intersit inter gloriam Moysi et
nales in eis Christum non intelligebant quod signi-:. Christi, quantum inter imaginem et veritatem. Si
ficabat velamentum positum super faciem Moysi. enim quod cvacuatur,id est Vetus Testamcntum.pcr
[Augustinus] Quae gloria Moysi evacuatur, quia fi- gloriam est, id est fuit ministratum et rcceptum pcr
nem figurae habent revelata por Christum vcritate... gloriam Moysi,sine qua non commcndarctur, multo
Et sic gloria Moysi evacuatur pcr lcgcm spiritus,i magis qnod manet, id cst Novum Testamenlum quod
cum homines accepta remissione peccatorum factiSi dicitur manens,quia Novo Testamento non succcdct
justi aspicere possunt gloriam Dei, sicut Petrus elil I) aliud, est in gloria, aeterna nobis et quia nos minis-
alii viderunt in montc (Matth. xvn). Gloria ergoo tri Novi Testamcnti sumus, ccrti do tanta gloria.
Moysi evacuatur, quia figura ost, non veritas. [Am- VEHS.12-18.—Hahentesigilurtalemspem,mulla
brosius] Gloria Moysi est quasi stellae in vesperc,i, fiducia utimur. Etnonsicut Moyses ponebatvelamen
quae tunc glorioss sunt ;gloria Christi quasi sol quiii svperfaciemsuam; utnon intendermt filiilsraelin
oriens stellas obscurat (20). Gloria vultus Moysi fi-
i- faciem ejus,quodevacuatur, sed obtusi sunt sensus
gura erat veritatis quae evacuatur, quia venientee eorum.Usque in kodiernumenim diem idipsum vcla-
imperatore imagines tolluntur de medio.lbi imagoo men in lectione Veteris Testamentimanet non revela-
spectatur, ubi imperator praescns non cst. [Augus- i- tum,quoniam in Christa evacuatur.Svdusque in ho-
tinus] Ubi autem est, imago removetur, fulget pra>:- dicrnum diem,cumlegitur Mo!/ses,vetamcnpositum
sentia imperatoris. Quomodonon magis, etc. Quasi -,i estsuper cor eorum. Cum autem conversus fuerit ad

(20) August., De verb. Dom.

 27 PETRI LOMBARDI 28
Deum,auferetur velamen.Dominus autem Spirilusis A et quos vult in tenebris deserit (2i).Nota quodSpi-
est.Ubiautetn Spiritus Domini,ibilibertas.Nosvero •o ritus sanctus hic est diclus Dominus. Et ne qnis-
omnes revelata facie gloriam Dominispeculantes, in in quam arbitretur Filium significari nomineDomini,
eamdem imaginem transformamur a clarilate in h ct Spiritum dici propter incorpoream substantiam,
claritatem, tanquam a Domini Spirilu. adjungit: Ubi autem. Quasi dical: Spiritus est Do-
Habentes igilur lalcm spem, scilicet videndi glo- >- minus, ubicunque autem est, per gratiam inhabi-
riam Dei, utiniur rnulta fiducia, id est usu exerce- 3- tantem, spiritus Domini, id est Filii per quem da-
mus nos in bonis operibus,unde crescit nobis fidu- i- tur, ibi est tibertas, intelligendi et faciendi; et ideo
cia. Tantum cnimvidebimus quantum credimus, et ;t Judaei qui non habent spiritum, non possuntlibere
quia apertaest gloria.noncelamussensumnostrum: i: intelligere ut nos. Vel ita ; ideo converso ad Domi-
Sicut Mvyscsqui ponebat velamen per figuras legaless num aufcretur velamen, quia Dominus, scilicet
super faciem suam, id est clarum et spiritualem in-i- Christus ad quem convertentur, est spiritus, id est
tellectum.sed nos aperte dicimus.[Ambrosius] Ideo0 spiritalisessentia.Etideodatlegem spiritus perfi-
ponebat, ut filii Israel non intenderent in faciem ejus,i, dem in mente, et ita facit spiritaliter intelligere.
id est spiritualem intelligentiam legis.quia non po-i- Unde subdit: Ubi autem Spiritus Domini, [Ambro-
terant pati causa peccati, quod velamen per gra-- n sius] id est lex spiritus quam Dominus dat, non
tiam modo cvacuatur, id cst removetur nostris ex-> litteris scriptam, sed per fidem animis intimatam,
positionibus, sed sensus eorum obtusi sunt, id est ra- ibi est liberta8. Nos vero, etc. Quasi dicat: Illi ha-
tio eorum hebes est, nec potest ponetrare quandiui bent vclamen super cor, nos vero credentes, omnes,
non credunt. Obtusio enim haso causa infidelitatiss etiam minores, revelata facie, id est expedita ra-
obvenit, ideo conversis ad fidem acuitur acies men- tione, in qua Judasis est velamen, sumus speculan-
tis, ut videant divini luminis splcndorem, usque ini les, id est per speculum rationis videntes gloriam
hodiernum. Quasi dicat: SensusJudaeorumsunt ob- Domini, id est gloriosum Dominum (22).
tusi.Etvere, quia non solum tunc.sed etiam usquei Si quaeritur qualis est haecspeculatio, et unde di-
in hodiernum diem.id est etiam hodie quando ve- catur, illud occurrit quod in speculonon nisi imago
ritas claret, manet idipsum velamen, quia non aliter• cernitur. Ubi quippe speculum est,apparent imagi-
modo intelligunt quam ante adventum Christi. Ma- nes rerum. Specula vero est, de cujus altitudine
net dico, in lectione Veleris Testamenti, id est dumi longius aliquid intuemur. Speculantes ergo dicit a
legitur eis Vetus Testamentum etin tantummanet b speculo, non a specula, quod in Graeco non cst
quod non est eis etiam revelatum, esse velamen, id1 ambignum, unde in Latinum baec scriptura trans-
est neo hoc sciunt quod sit velamen,?uo<i evacualur lata est.Satisque apparet dixisse,speculantes,id est
in Chrislo,id est in fide Christi tantum. [Augusti-1C perspeculum rationis quae estimago Dei videntes,
nus] Unde in Christi passionevelum templiconscis- non de specula prospicientes. Hoc ergo conamur,
sum est,ut significaretur per Christi passionem re- ut per hanc imaginem.id est rationem quae nos su-
velari sacramenta lcgis et prophetiae. Velamen enim mus, id est in qua creati sumus, videamus utcun-
dicit ad oporationem prophetiae, ut non intelligere- que illum aquo factisumus,tanquam per speculum.
tur. Scd usquc. Quasi dicat :His qui sunt in Christo Quod vero subdit: /n eamdem imaginem transfor-
evacuatur velamen, sed super cor eorum, qui ne- mamur, utique imaginem Dei vult intelligi. Eam-
gant Christum, velamen est positum. Quasi dioat: dem vero dicens, illam ipsam vult intelligi quam
Pondus, id cst in cordibus eorum est caecitas, depri- speculamur, quiaeademestimagoDeictgloria Dei,
mens rationem eorum. Cum,id est quamvis,<VajYur, id est imaginem et gloriam Dei idem accipit. [Au-
idestl21 exponitureis Moyses, id est Vetus Testa- gustinus] id est Deum gloriosum, sicut supra de
mentum.Et ita duo obsunt eis cum non intelligant imagine creata loquens, pro eodem accepit imagi-
scilicet quia et velamen.id est obscuritas ost in leo nem et gloriam dicens : Vir quidem imago Dei et
tione; et caecitas super corda. Et hoc usque in ho- gloria est. (23)Transformamur autem, dixit, id est
diernum diem, id est usque hodie. de forma in formam mutamur,et transimus de ob-
Cum autem, Quasi dicat: Velamen est in lectione -JJ scuraforraa in lucidam formam,quiaetipsaobscura
Veteris Testamenti et in corde eorum, sed cum imago Dei est.Haec est imago in qua homines creati
aliquis eorum conversus fuerit, credendo, ad Deum, sunt, qua caeteris animalibuspraesunt,quae creatura
scilicet ad Christum, velamen auferent,da.to Spiritu in rebus creatis excellentissima cum a suo Creatore
sancto,ut in aqua vinum latere intelligatur. Omnis ab impietateju8tificatur,adeformi forma informo-
enim prophetia non intellecto Christo insipidum et sam mutatur formam. Erat enim etiam inter vitia
fatuum quiddam est. Dominus autem spiritus est. natura bona. Et ob hoc addit :De gloriain gloriam,
Ordo verborum talis. Quasi dicat: Bene dixi, per scilicet de gloria creationis in gloriam justificatio-
Spiritum scilicet auferri velamen ; autem, id est nis. Vel, de gloria fidei, ubi filii Dei sumus,in glo-
quia Spiritus sanctus est Dominus, id est potest riam speciei, ubi ei similes erimus, cum videbi-
operari quod vult: et per hoc quos vult illuminat, mus eum sicuti est. Et addit: Tanquam a Domini
(21) August., De Trinit.
(22) Id., De Trin. in lib. xv. (23) Id., in eodem.
29 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — 1N EP. II AD COR. 30
Spirilu, per hoc ostendens a gratia Dci nobis con- jA misericordiam Dei, non dcficimus, pro aliquibus ad
ferri, tamoptabilistransformationis bonum. Verum versis, sed abdicamus, non solum aperta mala, sed
hujus imaginis quandoque futura est perfectio, ad occulta dedecoris, id est immundas cogitatior.es, id
quam consequendam nos erudit magister bonus, est omnia turpia ot polluta, quco ficri ct cogitari
dicens : Nos omncs rcvclata facie speculantcs, id possunt amovernus. Nos dico, non amlmlaittes in
est per speculum rationis intucntcs, gloriam Do- astutia, id.est in hypocrisi, ut pscudo faoiunt, qui
mini, id est gloriosum Dominum, transformamur, videntur humilcs; neque adiillcrantcs verbtim Dei,
id est de formain formam transimus, [Angustinus] por adraistioncm falsitatis, vel pro qua:stu praedi-
seilicet de obscura in lucidam tendcntes in imagi- cantes; sed ambulamus in manifcstationemverilatis,
ncm eamdem, quae est gloria quam speculamur, qUia manifeste in nobis videtur veritas. Non dico,
quam speramus, ut Dci imago, [Ambrosius! id est comtncndantes, id cst commendabilcs facicntcs,
dii sumus, id est ut similos glorifc Christi simus in nosmetipsos, sinecomparalioncadvorsariorum adco
asternum ; sicut Joannes ait: Scimus quia, cum ap- ' nos commendabilcs facimus,ut venlatis nostroelaus
paruerit, similes ei erimm (I Joan. IIIJ. [Augusti- transeat; [Ambrosius] non solum usque ad ocu-
nus] Nos dico euntes de gloria, vol claritate crca- lum sed etiam usquc ad omncm conscienliam homi-
tionis, in gloriam, vel rlaritatem justificationis, vel n «'tw.inlentiono mea manontc, coramDeo, id cst in
de gloria fidci, in gloriam specici. Transformamur- boneplacito Dci. Vel hoc dico, coram Doo, id est
dico, tanquam a Spiritu Domini ducti, quia hoc bc- testc Deo, cui nihil bccultum cst. (25) Tostimonium
neficium habcmus a gratia Dci (24). Cum autem hac Dci implorat, ut vel ipsi crcdatur qUo auclore prae-
transformatione ad perfectum fucril li.ec imago re- dicat. Attende Aposlolum implcre quod Dnminus
novata, similcs Deo crimus. [Ambrosius] Velita: ait:.Sic luceal lux vcstra corum hoininibus, etc.
Transformamur, dico, translati a gloria, vel a cla- (Mallh. v). Et item: Atlcmlile tte justiliam vestram
ritate Moysi, in claritalcm, vel gloriam Christi, faciatis coram hominibus, ut vidcamitii ub cis (ihid.):
tanquam a Spiritu Domini, quasi qure gloria cst ta- [Augustinus] Voluit ilaquo nos bona facere in
lis qualem dccetdare Spiritum Dci. Tantum enim conspoclu hominum, sed ad laudcni Dei lanluiii,
dahitur gloriae, quantum dignum csl dari per Spi- non nostram. Audi Aposlolum utrumque facienlcm
ritum sanctum. Ideo enim dixit: Tanquam a Do- ct docenlcm. Ait cnim, commomlanlos nosme!>ji:-.u.-.,
mini Spiritu, ut ostendcret ramdcm gloriam dari ut ostondat sc implorc nlmni illud : Lwcat lux ve-
qutr. sublimitati congruat dantis, Vel ita, ut per Do- stra coram homimbus. lil addit, corani Deo, ut,
minum accipiatur Patcr, et pcr imaginem intclli- ostendat sc imploro etiam illud : Non ul-virleanihv
gatur Filius: Nos spcculantes gloriam Dei, id esl ab hominihus. Non enim haic fatit ut vidcatnr al>
Filium qui est gloria Patris, transformamur. Hoc 'C bominibus. Quod si. Quasi dicat: Dixi nos prredi-
non mutatur. Tendcntcs in iraaginem ejus, scilicet care in manifestalionc vcritatis. Quod, id esl, sod
Patris, eamdem, cum ipso, id est in Christum, qui si etiam opertum est Evangelium nostrum, [Am-
dicitur imago Patris; eadem est cum illo in quem brosius] id est quod a nobis prajdicatur, operlum
tendimus, scilicet ul eum in esscntia vidcamus. c4 etiam in his qui pcreunt, id est culpa corum cst
Nos dico, euntcs a claritatc in claritatera, id estab qui perire meruerunt. Verura est enim quia in-
una clara cognitione in aliam claram cognitioncm, creduli non vidcnt splendorem voritatis, mcrilo
tanquam a Spiritu Domini, id est ut illi quos Spi- pcrfidiae obcaecati. In his qui percunt dico, in qui-
ritus Dei ducit. btis pereuntibus vcl verbis Evangclii, Deus hujus
CAPUT VI. sxculi, id est Deus qui non solum bonos regit, [Au-
VEBS.1-4. — Ideo habentes hanc administratio- gustinus] sed etiam malos pro merito praecipitat,
nemjuxta quodmisericordiam consecutisumus,non cxcxcavit, a naturali ratione, mentcs inftdclium, (26)
deficimus;sed abdicamus occulla dedecoris, non am- scilicet quod Christo non credunt, quos cxcaecavit
bulantesinastutia, neque adulterantes vcrbum Dei, dans cis quod volunt, id est sincnsoos faccre quod
sed in manifestatione veritatis, commendantes nos- volunt, id est ut non crcdant: quod non facit ma-
metipsos ad omnem conscientiam hominum coram rj litia, sod justitia. (27)Vel talis potestesse ordover-
Deo.QuodsietiamoperlumestEvangeliumnostrum, borum : In quibus pereuntibus Dcus verus et justus
in hisquipereuntest opertum, inquibusDeus hujus cxcaecavit mentes infidelium hujus saeculi. Vel ila:
sseculiexcxcavit mcntes infidelium, utnon fulgeat In quibus deus hujus saeculi, id est diabolus qui
illis illuminatio Evangelii glorix Christi, qui est est princeps mundi, qui saeculuribus principatur.
imago Dei. Vel dcus saeculi, id cst superbia, vel ingluvios
Ideo, etc. Quasi dicat: Et quia tantam clarita- ventris, excaecavit mentes infidelium, id est causa
tem habemus a Spiritu, ideo, nos habentes hanc ad- est quarc excaecentur. Adco excaecavit, ut illumina-
ministrationem, id est hanc dignitatem ut spiritum tio Evangelii, id est doctrina Evangelii illuminans,'
aliis ministremus. Habentes dico, non mcritis, scd non fulgeat, id est non apparcat eis. Qure tamen
juxta quod misericordiam conseculi samus, id cst per lux.cst Evangclii, dico, glorix Chrisli, id cst in quo
(24) Aug., de Trinit. (26) Id., ad Faust.
(25) Id., De verbis Evangelii. '27) Id., contra inimicum legis.
 31 PETRI LOMBARDI 32
praedicatur gloria deitatis Christi, non solum infir-.
r- A paratione elementorum. (29) Coeperunt enifti exquo
mitas humanitatis, quod Christus imago est Dei ei confusa moles coeli et tefrae ccepit esse, antequam
Patris, quia de illo est, cui etiam aequalis est, se-
3- lux facta esset qua illuminaretur, quod sine luce
cundum illud : Qui videt me, vidct et Patrem (Joan. i. fuerat tenebrosum; postea vero accedente lure,
xiv). (28) Sciendum est quod imago et aequalitas LS quod factum est, melius redditur, in quo proficien-
et similitudo distingucnda est, quia ubi imago,3, tis hominis affectio significatur. Unde Apostolus lo-
continuo similitudn ost, non continuo aequalitas;>; quens ad fideles ait: Fuistis aliquando tenebrgg,
ubi aequalitas, continuo et similitudo, non continuoio nunc autem lux in Domino (Ephes. v). llle hoc fecit,
imago ; ubi similitudo, non continuo imago, nec ;c qui cum tenebrae essent super abyssum, dixit: Fial
aequalitas. Verbi gratia, in speculo est imago et si-i- lux: et faeta est lux (Gen. i). Haeclux significat lu-
militudo, non tamen aequalitas, quia multa desuntlt cem, quae modo nobis et per nos aliis datur. Ex quo
imagini quae insunt illi rei, de qua expressa est.t. non potest intelligi quod tenebrae sempiternae fue-
Potest etiam aliquando esseimago in qua sit aeqna- i- ' rint, sicut quidam legis calumniatores itoponunt
litas, ut in parentibus et filiis invenitur 13* ima- i- ejusdem legis scriptori sensisse: qui potius osten-
go et similitudo et aequalitas, excepto tempore quoo dit eam ocepisse, cum dixit: In principio fecU Deus
praecedunt parentes, quia de parente cxprimit si-i- .„ ccelum,etc. Terradutem invisibiliseratetincomposita,
milittido Filii, ut recte imago dicatur, et polestit et tenebrx erant superfaciem abyssi(ibid.). Illuxitdi-
essc tanta ut rccte dicatur asqualitas. Potest etiamn co, ad illuminationem scientix et claritatis (30). Vel,
aliquando esso similitudo et aequalitas quamvis nonn gloriae Dei, id est ut illuminaret nos scientia, qua
sit imago.utin duobus ovis paribus. Christus au-i- sciremus Deum esse lumen, qno tenebrae nostrae il-
tem ita dicitur imago Patris, ut nihil horum desit,:, luminantur. Scientia enim gloriae Dei est, qua sci-
ut non solum ejus imago sit, quia de illo est; etit rous ipsum lumen esse, quo tenebrae nostrae illumi-
similitudo, quia imago est; sed etiam aequalitass nantur. [Ambrosius] Vel ita, ad illuminationem
tanta, ut nec temporis intervallum impedimento0 scientiaB claritatis Dei, id est ut illuminemus alios
sit, quia non generavit Deus Filium in tempore. per scientiam de claritate, id est de essentia Dei.
VERS.5-12.—Non enim nosmetipsosprxdicamtts, , Et hoc dedit nobis fn faciem Jctu Christi, id est per
sedJesum Christum Dominum nostrum. Nos autemi Jesum Christum, qui est facies Patris, sine quo non
servos vestros per Jcsum ,quoniam Deus quidixit dee cognoscitur. Habemus autem. Hactenus egit de al-
tenebris lucem splendesccre, ipse illuxit in cordibuss titudine scientiae suae, hic agit de fragilitate carnis
nostris ad illuminaiionem scientise claritatisDeiin 2 quam refert ad gloriam suam, etsi contravidentur.
facii Jesu Ckristi. Habemus autem thesaurum istumt Quasi dioat: Deus illuxit nobis ad illuminafionBin
m vasis fictiiibus, ut sublimitis sit virtutis Dei, ett C soientiae, sed istum thesaurum, id est scientiam
non ex nobis. In omnibus tribulationem patimur,sed i istam qua alios ditemus, habemus fn vasis fictUibus,
non angnstiamur ; aporiamur,sed non destiiutmnr; ;- id est in corporibus fragilibus. Thesaurum dicit sa-
persecutionem patimur, sed non derelinquimur; hu- oramentum Dei, quod fidelibuserogatur, perfidis ab-
miliamur,sednonconfundimur; dejicimur, sednoni sconditur. Et boc ita, ut tublimitas sit virtutis Dei,
perimus. Sempermortificationem Jesu Christiin cor- et non ex vobis, id est, ut tota altitudo Dei esse vi-
porenostro circumferentes, ut etvitaJesu manifeste- deatur, et non nostra. In omnibut, etc. Quesi di-
tur in corporibus nostris. Semper enim nos qui vivi- cat: Vasa sunt fictilia. Et vere, quia patimur tribu-
mus in moftem tradimur propter Jesum, ut etvita i lationem in omnibus, quia nullus modus tribulandi
Jesu manifestetur in carne nostra mortati. Ergo ) abest: sed de thosauro bene conscii non angustia-
rhors innobis operatur, vita autem in vobis. mur in animo. Deinde aperte quasdam tribUlationes
Non enim, etc. Quasi dicat: Bene dico gloriae3 enumerat, dicens: Aporiamwr, id est pauperes au-
Christi, non enim, etc. Vel ita continet. Commen- mus adeo ut necessaria desint. Aporos enim (ireece,
damusnos in manifestatione veritatis, et caetera ta- et Latine pauper dicitur. Sed non dettituimur, a the-
lia facimus; et hoc propter Christum. Non enimi sauro nostro. Vel non destituimur omnino a Deo,
praedicamus nosmetipsos, sed Jesum Christum Do-- nr quia Deus pascit noe. Etpatimur persecutimem, de
minum nostrum, id est prasdicatio nbstra non ten- loco ad locum ; sed non derelinquimur, a Deo,
dit ad gloriam nostram, vel ad lucra nostra, sed ad1 quando thesaarum eustodiat. Humiliamur, id est af-
gloriam Christi, quem praedicamus Salvatorem ett fligimur, sed non confuhdimur, id v&t non erube-
Dominum nostrum esse, illum praedicamus esse Do- soimus. Dejicimur in mortis periculum, sed tumpe-
minum. Nos autem dominis esse, servos, id est mi- rimus, id est a bono non cessamus. Qui per Bingufe
nistros vestros. Et hoc, per Jesum, qui nobis hoc; semper sumus circwmferenteF,id est afiis pH>pinan-
injunxit. Hoc autem facimus,quoniam Deus ipse il- tes, et ostendentes fn corpbre nostro, non solum in
luxit in cordibus nostris, id est se qui est lumen, no- animo, mortificationem Jesu„ id est quam euStiae-
bis infudit; qui dixil, id est praecepto solo hoc fe- mus pro Jesu, vel quam prius Jesus suutihuit. Et
cit, lucem splendescere de tenebris, quod fuit in se-- boc ideo facimus, ut sicut moro Christi in aobis ap-
(28) August., in lib. LXXXHQ. (30) Id., De bap. par
(29) Id., contra inimicoB legis et prophetarum.
33 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 34
parct, ct vita Jcsu, id est gloria, manifestetttr, ctiam \\ Habenles autem nunidom spii-ilum lidui, qucm illi
iiiimicis, non tantura inanimabus.sedeliainmcor. habuerunt. Deno dico quod hubuuiuiil. Sicul scri-
poribus nostris. Sempcr enim. Quasi dicat: Moitifi- plum est de illis patribus, in quoiumpersonadicit
cationem Jesu circumferimus, et vere, quia nos qui David : Credidi perfecle propter quod locutus sun;.
vivimus, virtutibus, vel quibus lioet vivere naturali Aliter non perfecte crederet. [Augustinus]Nonenii.i
vita, semper tradimur inmortem, idestin pericula perfecte credunt qui quod oredunt, loqui nolunt.
mortis: et hoc sustinemus propter Jesum, idestpro Ideo ait,credidi propter quod locutus sum,sed pro-
amore Jesu, ut et vita Jesu, immortalis etimpassi- pter hoc dicit se locutum esse, quia credidit;et ita
bilis manifestetur in carne nostra, licet nunc mor- duo fecit, quorum alterum alterius causa exslit;t.
lali, et ideo videtur impossibile quid speramus. Credidit, scilicet et locutus est, ne fides sine co i-
Ambrosius] Et est sensus : Non timemus mori pro fessione esset inutilis. Habentes, inquam, et nos, ut
Christo propter proraissam resurrectionem. Ergo illi credimus futuram vitam, propter quod loquimur,
mors. Quasi dicat: Et quiahoec patimur, ergo tnors id est confitemur non timentes mala, quia sumi.s
operalur in nobis; vita aulcm in vobis, id est mors scientes quoniam qui suscitavit Dominum Jesum a
dominium exercet in nobis, sed vos ad voluptates morte, et nos suscilabit, ut simus in eadem gloiia
vitae tenditis. Vel ita, quia per morfem vitam Jesu _T. cum Jesu. [Ambrosius] Hoc dicit propter quosda xi
consequemur, crgo mors, non est inutilis, sed ope- qui negabant resurrectionem, quos et in prin>a
ratur, uragnum quidinnobis, sedvita, quadelecta- Epistola arguil, et in eadem gloria consliluet no.*,
mini in terrenis, operatur in vobis, mortem aeter- id est confirmabit, ut ultra,scilicet non moriamur,
nam. Vel ita, ut legatur passive, operatur ergo, id nec mors nobis dominetur. Constituet, dico, vobi-
est propter spem vitae Jesu, mors operatur, id cst scum, quia omnes unius fidoi participes in una d<-
a praedictis passionihus efficitur; in nobis, id est mo pacis erunt. In qua constituet, non dico ncs
permittimus effici in nobis, sed per hoc vita ef- nobiscum,sed nos vobiscum, ut non inferiores, scl
ficitur in vobis, id est fides plantatur in vobis, pcr parcs nobis sitis,si volucritis.Et bene de vobis hoc
quam vivilis. asscro. Enim, id est quia, omnia ista facimus prc-
VERS.13-18.—Habentes autem eumdem spiritum pter vos instituendos nostro excmplo, ita omnia al
fidei, sicut scriptam est: Credidipropter quodlocu- vos spectant,ul grutias Doi abundans,in nobis abun-
tus sum, et noscredimuspropterquodetloquimur, det ct per vos in aliis, et per vos multos abundcl i.i
scientes quoniam qui suscitavit Jesum, et nos cum actione gratiarum, ut, scilicet vos et alibi graliau
Jesu suscitabit, et constituet vobiscum. Omnia etiim Deo agatis. Et hoc in gloria Dei, id est ad ostcn
propter vos,utgratia abundans per multos in gratta- dendum Deum gloriosum, qui a munero suo nul-
rum actione abundet in gloriam Dei.Propter quod C lum vult esse alicnum. Idoo Apostolus omnia sus
non deficimus, sed licet is quiforis estnoster homo tinet, et omnibus fidcliter praedicat, ut non pau-
corrumpatur, tamen ts qui intus renovatur de die cos ad ccenarn porducat Dei, cujus contumelia est,
in diem. Idenimquodinproesentiestmomentaneum, si veniant pauci. Magna enim contumelia ejus
et leve tribulationis nostrce.-supramodum insubli- est qui cconam fecit opulentam, ac multos invita-
mitateceternum ghriapondus operatur in nobis,non vit.si paucos h&bet.Propter quod.Quzsi dicat: 123
conlemplantibus nobisquavidentur,sedquaenon vi- Omnia facimus ad instructionem vestram. Propter
dentur. Quoeenimoidenturtemporaliasunt, quoeau- quod, scilicet ut nos imitemini, non dico pro vita
tem non videntur cetertta sunt. Jesu tanlum non dcficimus in tribulationibus, sed
Habentes autem. Quasi dicat: Semper mors ope- licct homo noster, id est caro, is qui foris est, scili-
ratur in nobis. Et per hoc patet quod nos habemus cet expositus malis corrumpatur,(am«n is qui intus
eumdem Spiritum sanctum, quem prophetae habue- cst, id est anima munita spe futuri, cui non acco-
runt, qui Spiritus est causa fidei, (31)quiaSpiritus dit humanus furor, id est imago Dei, renovatur, in
gratiae facit ut babearaus fidem, utperfideraimpe- agnitione Dei de die in diem,id cst assidue purior a
tramus orando, ut possimus facere quodjubemur. vitiisefficitur perigncmtribulationis (34).Notaquod
Cum autem dicit, euradem spiritum fidei, ostendit D j) licet dicat is qui foris est, et is qui intus, non ta-
quod in justis diversorum temporum, eademestfi. racn duo sunt homines,sed unus quem totum Deus
des. (32) Ea enim fides, justos salvavit antiquos, facit, id est ct id quod interius est, et id quod ex-
quae salvat et nos, id est mediatoris Dei et homi- tcrius est. Inleriorcm porro hominem pro spiritu
num. Tempora ergo variata sunt,sednonfides, quia mentis, oxteriorem vero in corpore, atque ista
illi venturum Christum, passurum, resurrecturum, mortali vita vult intclligi, sed ad imaginem suara
et ascensurum crediderunt; nos autem credimus non fecit, nisi id quod interius est. Non ergo fecit
Christum venisse, passum esse, resurrexisse, in hominera ad imaginera suara secundura hoc quod
coelum ascendisse. (33) Et quod antiquos justos fi- -habet corpus, corporalemque vitam, sed secundum
des salvaverit, ostendit, dicens, sicut scriptum est. hoc quod habet rationalem mentera, qua cognoscat
Quasi dicat: Habemus eumdem Spiritumquemilli.
tZi) August., De gratia et lib. arb. (33) Id., super Jottnnem.
(32; Id., De na. et gratia. [34] Id., contra Faustum,
 33 PETRI LOMBARDI 36
])eui;i, cl iimnibus rationalihus praponatur. Non A corpus mortale pcr tribulationes dissolvatur. Et
ci-go curpus tantum, sed quidquid etiam est com- ideo, quoniam, sic dis'solvatur, ut conditio, et
niunc pecori, exterior homo est. Totusque ille causa sit praemissa. Deinde quod dixerit ad aedifi-
homo, scilicet secundum interiorem et exteriorem cationem, exponit dicens scilicet Domum animae
sui partem, inveteravit per peccatum, et poenaead- id est corpus immortale in quoresurgentessemper
dictus est. Renovatur autem nunc secundum inte- erimus. Domum, dico, non manufactam, id est non
riorem hominem: in resurrcctione vero etiam ex- complexione hominum factam,scilicetnonhumanae
terior percipiet coelestis habitudinis dignitatem.ut gencrationis opere productam, nec humanis fomen-
totum quod factum est recreetur, et quod factum tisauctam, sed adeoineffabilitercompactam,etater-
est reficiatur (35). Nunc vero homo exterior, scilicet nam, quiaabaeternofactam, idest Deidispositione,
corpus, quantoesthaecvita diuturnior, magismagis- id est ab aeterno nobis praeparatam. Et illam habe-
quccorrumpitur,vela3tnte,velmorbo,velaliis,modis. bimus in calis, id est inter coelestes, scilicet inter
Id enim, quasi dicat: Merito non deficimus.quia id angelos; velpotiusdicituraeterna, quiaineasinefine
trfjulationis nostrce, id est minimum, quod in pra- manebitur. Per hoc dat flduciam, ut nontimeamus
senti est, ubi non est nisi desolatio, et tnomenta- dissolvi decorpore violentia infidelium,. quia prae-'
neum id est parem durans, et leve, ad ferendum, _ parata est habitatio in coelis aeterna, ut de tempo-
operaticr in nobis pondus glorix, id cst immensam rali et terrena expulsi in perpetua domo recipia-
gloriam. Nota quod singula singulis opponit. Ponit mur. Nam et in hoc. Quasi dioat: Dico quod ha-
• enim pondus contra leve, et gloriae contra tribula- bebimus domum non mannfactam. Et inde potest
tionis. Pondus dico, xternum, contra hoc quod videri quod habebimus. Nam non solum pro prae-
dixit momentaneum, etsu/w-amodumtribulationum, senti babitatione, sed etiam in hoc, id est in consi-
contra hoc quod dixit, id tribulationis et in subli- deratione hujus tantae gloriae, ingemiscimus, ex di-
mate, id est in coelo contra hoc quod dixit, in latione desiderii, quod non faceremus nisi certi.
praesenti. Parvis enim laboribus magna reddetur In cujus rei figura, Axa filia Caleph petiit a patre
merces; et pleni tribulatione supra modum su- irriguum superius, et irriguum inferius (Josue. xv)
blimitas gloriae pcusabitur perpetuae, in nobis dico, ut nos lacrymas effundamus, non solum pro prae-
non contemplantibus, id est non appetentibus ea sentisjncolatus miseria, sed etiam pro dilatione
qux videntur, sed qux non videntur. Ac si diceret: Bupernaegloriae. Unde hic ait, et in hoc ingemisci-
Ideo operatur in nobis pondus gloriae,quia non ap- mus. In quo? in hoc, scilicet cupientes, super vir-
petimus terrena, sed ccelestia. Ideo quae non vi- tutes animae, indui habitationem nostram, id est
dentur appetimus; enim, id est quia, qux videntur aediflcationem nostram, qua de calo est, id est im-
temporalia sunt, id est transitoria; qua autem non C mortalis et impassibilis. Et est sensus: Ideo inge-
videntur, xterna sunt. miscimus, quia cupimus super innovationem ani-
CAPUT V. mae, quam jam accepimus, indui nos habitationem
VEBS. 1-4. — Scimusenim quoniamsiterrestris nostram, id estdari animae vestimentum, non de
domus nostra hujus habifationis dissolvatur, quod terra corruptibile, sed de coelo, id estimmortaleet
adificationem ex Deo habemus,domum non manu- impassibile, ad similitudinem coelestium. Si tamen.
factam, mternam incalis. Namet inhocingemisci- Quasi dicat: Cupimus indui, quod utique iiet, ta-
mus, habitalionem nostramquadecaloestsuperin- men hac conditione, dico, si nos inveniamur vestiti,
dui cupientes; si tamen vestitietnonnudi invenia- scilicet virtutibus, fide, et caeteris. Posito, idestde-
mur. Nam et qui sumus inhoctabernaculoingemi- posito corpore, et non inveniamur nudi, virtutibus,
scimus gravati, eoquodnolumusexspoliari,sedsu- id est si Christum vestiti fuerimus corpore depo-
pervestiri ut absorbeatur quod mortale est a vita. sito, et non nudi eo. Hoc dico, ne idem de nudis
Scimusenim. Quasi dicat: Vere operatur pondus putaretur.Vel ita,cupimus indui corpore in resur-
gloriae, quia etiam in corporibus, non tantum in rectionem, ita tamen si inveniamur vestiti gloria
animabus, et hoc est quod ait: Et est talie ordo promissa, non nudi. Hoc enim desiderant sancti, ne
litterae. Scimus enim, quod habemus ne dicam ha- n resurgentes, recepto corpore, nudi, id est alieni a
bebimus, adeo certi sumus, quia jam habemus spe promissa gloria inveniantur. Hoo enim opus est,
quod habituri sumus re. Mdificationem, id est cor- ut induti corpore superinduantur gloria, quae im-
pus immortale, firmatum plene, ex Deo, tantum mutatio in claritatem eritscilicet. iVam^uj. Quasi
quia non ministerio hominum fiet. [Ambrosius] dicat: Nos perfectiores pro dilatione gemimus,
Habebimus, dico, si domus nostra, id est mortalis quia etiam minus perfecti qui carnemfovent, inter
caro in qua habitat anima, hujus habitationis, ubi quos Apostolus se connumerat, ne illi minus de se
semper inquietatur anima. Domus, dico terrestris, sentiant. Et hoc est quod ait:
id est de terra, et proclivis ad terrena, distolvatur, Nam et, id est etiam nos minores qui sumut in
id est destruatur, pro Christo. Et est sensus: Sci- tabernaculo isto. id est qui habitationem hujua
mus quod habebimus corpus immortale, etsi hoc corporis diligimus, de quo non esset curandum,

(35) Aug„ De Trinitate.

37 COLLECTANEA IN FPIST. D. PAULT. — IN EP. II AD COP. 38
cum non sit nisi tabernaculum ad lempus, ingc- A \ mnrs in vicloria. Vcl i!a : Nam cl qui. Quasi dicnt'
miscimus, dcsiJerio cu.-lestis (30,'. El nos <lico, gra- Dc illo gcniimus, scilicc-t i[iii.-ta boaliliidinn mmoli
vali, id cst dcprcssi, eo, scilicet cqrruptili corporc, surrnis : ct non roiruin si <lcco gcmimns : nam <lo
quia aggravat nunc animam corpus corruptibile.et hoc etiam gemimus,quod minus cst, scilicot, quod
deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogi- hoc corporc exuimur. Et hoc est quod ait, nam qui
tantem (Sap. ix). Et quia gravationis causa est non sumus in tabernaculo isto, id cst in hao habita-
natura et substantia corporis, sed e.jus corruptio, tione, quamvis gravati sirnus, eo, id ost sarcina
nolumus corporc exspoliari, si fieri potest, sed carnis, cum ingcmiscimus co, [Ambrosius] id est,
etiam iramortalitate vestiri. Et hoc est quod ait, ideo qtiod nolumus exspoliari corpore, sed super-
quod nolumus. [Remigius] Quasi dicat : gravamur vestirt immortalilate, si hoc posset ficri,ita ut quod
sarcina corporis, quod corpus tamen nolumus ex- mortale cst abforbeatur a vita, nc ultra possit
spoliari, id est nollemus nobis pcr mortem tolli, si mori.
fieri posset. Sed super, id est adeo, vestiri stola im- VERS. 5-10. — Qui autem efficit nos in hoc ip-
mortalitatis, ita tit quod tnortale est absorbcatur sum Deus, qui dedit nobis pignus spiritus. Auden-
vita, id est ut vita immortalitatis destruat mortali- tes H4 igitursemper etscientcs quoniam,dum su-
tatem, non ut supeream veniat, <Hc.Sensus est (37): nr mtts in corpore, peregrinamur a Domino. Per fiilvin
Sic vellemus lieri immortales, si fieri possot, utL enim ambulamus, el non per speciem. Audemus
jam veniretipsa immortalilas.et modosicUtsumus i autem, et bonam vohtntatem habemus magis pere-
mutaret nos, quia etsi a malis ad bona transea- grinari a corpore, et prxsentes esse ad Dominum;
mus, tamen ipse transilus arrmrus, et habel 1'elcti et idco contendimus, sive abienles, sive prxsentes
acetum,idestacrequid tolorandum(;J8).Elsi corpusi placere illi. Omnes cnim nos manifestari aportet
gravat animam, ct habet incitanicnta vitioi-um, otL unle tribunal Christi, ut rrferat itnusquisque pro-
desideria vitiosa, non tamen orania mala sunt ex: prta corporis prout gcssit, sive bonmu sive malam.
eo, noo omnia vila; iniquae vitia tribuenda suntt Qui autcm. Quasi dicat: fiigcniiinus dcsidorio
oarrii, ne ab his omnibus purgemus diabolum, quii cirlestis. Dcttsautem est qui effirit nos in hoc ijisum,
non babet carnem. nec fuit eorruptio corporis.qua L id est Dcus hoc cflicit in nobis. Vcl ita continet :
uggravat animam pcccati pt-imi causa, se<l pcena;I Nolumus exspoliari corpore, sed tamen Dcus efli-
nec caro corruptibilis animam peccatricem fecit,, cit hoo, ut immortalitatem cupiamus, quod ita ait,
sed peccatrix anima carnem corruptibilern fccit (39). qui autcm efficit nos in hoc ipsurn, scilicet ut ve-
Qui ergo omnia mala animac ex vorpore putant ac- lirnus iinmortalilatom, Deus est. Vel ita ab illo loco,
cidisse, in errore sunt. Attendo quod ingemisceres iV«met qui. Quasi dicat: Dico nos superindui, si
se dicit, et gravarisub sarcinacorruptibiliscarnis, , C £ invcniaraur vestili virtutibus: quod utiqueoramus,
et tamen ait: nolumus exspoliari (40). Ecce vox nec: ut perseverantcs in fidc, vestiti invoniaraur Spiritu
confessio poenae.Grave est corpus et onerosum at- sancto. [Ambrosius] Nam et qui stttnus in taberna-
que corruptibile, gemilur sub illo, et taraen non\ culo isto, gravali passionibus, ingemiscimus, orando,
libeuter deseritur. Prius enim mentis ratione cupitt eoque, ideo, quia nolumus arpoliari Spiritu sar.cto,
dissolvi, et esse cum Christo; sensu autem carnis3 id est gcmendo hoo pramus, ne spoliemur Spiritu
refugit et recusat (41). Hoc habct humanus aiTe- sancto, et sio gloria indueraur. Unde subdit, scd
ctus, hoc ipsa anima nescio quomodo habet in vo- nolumus supervesliri gloria immortalitatis, ita ut
luntate, quoniam diligendo vitam, odit mortem, ett quod mortalc est absorbeatur a vita. Tuno cnim su-
quoniarn carncm suam non.odit,nec ipsi vult acci- perindui promissa gloria poterimus immortalitatis,
dere quod odit; et si fieri possit non vult exspo- si exuti corpore non dispoliati a Spiritu sancto fue-
liari,sed supervestiri, sicut ait Apostolus, nolumuss rimus. Qui autem. Quasi dicat: Nolumus exspolia-
exspoliari, scd supervestiri (42). Quasi dicat: Sub3 ri, scd supervestiri. Qui autem efficit nos in hoc
terrena tunica gemo, ad coelestem festino; illarai ipsum, id est qui hanc voluntatem in nobis pcr-
volo accipere, istam volo ponere. Quid, Apostole,i, ficit, Deus est, gui dedit nobis pigttus Spiritus, id ost
dicis ? fiet injuria tanto illi ca'lesti vestimento utt ]rj dedit nobis Spiritum sanctum pignushujus rei im-
veniat tibi immortalitas super hos pannos mortali- plendae, quo pignore de immortalitate ccrti sumus;
tatis ct corruptionis, ut hoc sit inferius illud supe- quam tunc habcbimus, quahdo sine hoste ullo, in-
rius, hoc interius, illud cxtcrius. Non sic, inquit,, offabili ac sempitorna pace fruemur. Audenles iyi-
dico, non sic. Nolo ilaque exspoliari, scd superve- tur (43). Quasi dicat: Ueus facit nos volle immor-
stiri, non tamen ita, ut sub incorruptiono inaneatt talitatem.facit etiam nos de ca certos per Spiritum
corruptio, sed ut absorbcatur quod mortale est ai sanctum. Igitur, id est ideo seniper sumus, auden-
vita in nobis, ut nusquam sit mortalitas, non infra,,, tcs, id est consueta audacia vertentes, ct scientes
non supra, non intra, non cxtra. Absorpta esl enimn hoc, quod utique confirmat nostram audaciara.
(36) Augustinus, De civit. Dei. (40) Id., in eodem.
(37) Id., in psal. LXXXVIII. (41) Id., De gratia nat.
De civit. Dei.
(38) Id., in (42) Id., De nat. apost.
(39) Id., ser. de nat. apostolbrum. !43) Id., De bap. par,
 30 PETRI LOMBARDI 40
Qiii.i siiiraus? quoniam dum suinus in hoc corporc tj^ varivol gravari Nam etiam ista quae pro defunctis
mortali, perigrinamur a Domino, id est remoti su- commendandis frequentat Ecclesia, non omnibus
mus a Domino specie, tamen in mente ipsum ha- prosunt, et quare ? (48) Nonne pro differentia vitae
bentes per fidem. [Ambrosius] Quaeritur cum alibi quam quisque gessit in corpore, quia etiam boc
scriptum sit: In ipso vivimus et movemur et sumus meritum sibi quisque dum in corpore viveret com-
(Act. xvii); quare hic dicat nos peregrinari a Do- paravit, ut ei possint ista prodesse. Cum ergo Ba-
mino? Si enim ubique est, quomodo ergo pere- crificia, vel altaris,vel quarumcunque eleernosyna-
grinamur a Domino? Sine dubio ubique est, et in rum pro baptizatis defunctis omnibus offeruntur,
eo sunt omnia.et tamen dicimur hic peregrinari ab pro valde bonis gratiarum aotiones, pro non vUde
eo; quia'ot si ubique Deus est, non tamen hic vi- malis propitiationes sunt; pro valde malis etiam si
detur sicut in coelis. Peregrinamur ergo non fide, nulla sunt adjumenta mortuorum qualescunque vi-
sed specie. Unde subdit; per fidem enim invisibilium vorum consolationes sunt. Quibus autem prosunt
ambulamus, id est ad Deum tendimus, et non per vel ad hoc prosunt, ut sit plena remissio, vel certe
speciem, id cst non per praesentiam eorum. Qui pe- ut tolerabilior fiat ipsa damnatio. Omqes ergo asta-
regrinatur et per fidem ambulat, non est in patria, bimus ante tribunal Christi (Rom. xiy), ut TBferat,
sed jam est in via. (44) Qui autem non credit, nec in a simili messorum, ea quaegessit per cprpus.Unus-
patriaest, noc in via.Sic ergo ambulemus tanquam R ' quisque, etiam pueri, qui si non
per se, tamenper
in via simus.quia ipse rex patriae factus est via. Rex alios gesserunt, dum per eos vel crediderunt vel
patriae Christus. est, et ibi veritas. Hic autem via est. non crediderunt,quandobaptizati vel nonbaptizati
QuO imus? adijhristum : Quaimus?Per Christum sunt; secundum quod judicantur, non secundum
Ipse enim ait: Ego~sumvia, et veritas, et vita (Joan. quod gestu.ri erant, si diu viverent. Dicit enim,
xiv). Est illuminatioper fidsm, est et illuminatio per prout gesserit in corpore, non ut gesturus erat, si
speciem ; modo per fidem tantum illuminamur,non diu viveret (49). Frustra ergo sibi homo post hoc
per speciem (45). Homini enim vitara mortalem ad- corpus promittit, quod in hoc corpore comparare
huc agenti non potest contingere, ut dimoto atque neglexit. Et quia ante tribunal stabimus.
discusso omni nubilo phantasiarum corporalium, VEBS.11-15.—Scientes ergo timorem Dominiho-
serenissima incommutabilis verilatis luce potiatur, minibus suademus, Deo autem manifestati sumus.
et mente penitus a consuetudine vitae hujus alinna- Spero autem et in conscientiis vestris tnanifestos nos
ta, constanter et indeclinabiliter illi haereat. Aude- esse. Non iterum commendamus nos vobis ; sed oc-
mus autem. Quasi dicat: Sumus audentes et scientes casionem damus vobisgloriandipronobis,uthabea-
hoc, audentes autem mente, audemus opere; id cst tisadeosquiinfaeie glorianturetnon in corde.Sive
ab actu non quiescimus, etsi durum sit; et bonam C { enim mente ex<xdimus Deo, sive sobriisumus, vobis.
voluntatem habemus, quia non tristamur, non mur- Charitas enim Christi urget nos, xstimantes koc,
muramus in adversis. Nos dico cupientes, magis qwmiam siunuspro omnibus mortuusest, ergo omnes
peregrinari, id est removeri a corpore, et prxsentes mortui sunl,et pro omnibus mortuus est Chrislus;
ad Dominum, quam hic morari. Et, quia volumus ut et qui vivunt jam non sibi vivant, sedei qui pro
i!li haerere, ideo, omnibus modis contendimus pla- ipsismortuus est et resttrrexit.
cere illi, sive absenles, ut nunc est, sive prxsentes, Seientes ergo timorem Domini, id est,quam caste
ut quando astabimus ei, id est elaboramus ut hic, timendus cst Deus, homiaibus suademus, ut ti-
et illic placeamus illi. Omnes enim. Quasi dicat: meant, et ut credant et provideant sibi; quia quo-
Contendimus placere, et sic expedit. Omnes enim, rumdam praviloquio dies Doraini in dubium venit.
etc. Vel ita continet, praesentes illi erimus.Et vere, [Ambrosius] In hoc autem sumus Deo manifesti,
quia oportet nos omnes bonos et malos, tnanifestari id est approbati, quod non sunt pseudo, hoc enim
ante tribunal Chris'i, id est ante judicem Christum. praedicabat Apostolus quod Deus jusserat. Spero
Ad quod? VI unusquisque, scilicet bonus et malus» autem. Quasi dicat: Deo sumus approbati, spero
referat, a sirnili messorum, propria corporis, prou 1 autem, quantum in me est,in quonon remanet.uo*
gessit, scilicet plus vel minus, sive bonum, sive ma- in esse manifestos, id est approbatos, etiam in con-
lum, id est referat ea quaBgessit per corpus, id est scicntiis vestris, et si non ore confitearaini. In bis
per tempus corporis; quia nullus meretur, nisi autem non itcrum commendamus nos vobis, id est non
dum in corpore est. Quem sensum confirmat alia arroganter, hoc dieitnus, sicut nec prius cum di-
translatio qure ita habet;«( referat unusqitisque ceremus; non tumus sicut plurimi, etc. Sed talia di-
secundum ea qux per corpus gessil (46). Per corpus cendo, damus wf>is occationem, id est materiam
quippe dixit, non quod omnia gerantur motu cor- gloriandi contra pseudo, qui per elationem glorian-
poris, sed per oorpus, id est per tempus quo quis tur in se, dicentes se ab illis doctos qui cum Do-
vixit in corpore (47). Hic enim omne meritum com- mino fuerunt. Gloriandi, dico, pro nobis, quia ego
paratur quo possit post hanc vitam qu.ispiam rele- Paulus apostolus sum, sicut ii a quibus se didi-
(44) Aug., in psalmo CLXUI. (47) Id., in Enchirid.
(45) Id., De consensu evangelist. (48) ld., in eodem.
(46) Id., De civ. Dei. (49) Id., in Seot. Prosp.
41 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 42
cisse jactant, quod vobis neccssc cst ad hoc, sci- A ut omnia pro vobis faciamus, Nos dico, cxisliman-
licet H(habcatis,quid possitis dicere, ad «w,repri- tes hoc, quoniam si umts tantum intus sine pcccato,
mendos qui gloriantur in facie, id est in extcrio- id est Christus mortuus est pro omnibus; ergoom-
ribus, ut in circumcisione et aliis legalibus; non in nes alii sunt in peccato, ergo omnes morlui sunt.
corde, id est spiritualibus. Vel, gloriantur in facie, [Ambrosius]. Et est scnsus : Hoc certissime aesti-
id est in conspectu hominum.uthypocritasfaciunt; raamus, quia si Christus charitate pro omnibus
non in cordibus suis, ut superbiam reprimant per mortuus est, tunc constat omnes mortuos fuissein
cordis humilitatem. Sive enim. Quatsi dicat:De no- Adam pro quibus mortuus cst Christus, ut eos a
bis utique potestis gloriari, quia quidquid agimus morte libcraret. Quaegralia ne mutilis sit homini-
vel bonor est Dei vel utilitatis proximi, et hoc est bus, ut apostoli eos alliciant, necessario selaudant.
quod dicit:.S»ee enim mente exccdimus,id estsinos Per gloriam enim ct meritumapostolorumagnosci-
commendamus, in quo putamur insensati, Dco est, tur gratia et beneficium Christi. Vel ita : si unus,
id est ad honorem Dei est, qui nos sic exaltavit. scilicet si solus sufficicns sine omnibus legalibus
Vel, Deo est dimittendum, non ab homine judi- raortuus pro omnibus ost, ergo omnes mortui sunt
candum. Sienim superbe putatur locutus quod est vetustati per eum, nec alio egent. Cessct ergo lex.
quasi insania, dum se laudat verum dicens, dimit- n„ [Augustinus] Vel ila : Si unus pro omnibus, id est
tendum est Dco.Omnisenim supcrbia velutinsania si Christus. quantum ad sc, pro omnibus mortuus
habctur. Sive sobrii sumus, ut non alta dicamus de est, etsi non omnibus profuit, ergo et omnes ho-
nobis, vobis est, id est ad utilitatem vcstram, quia mines mortui sunt, id est mori debent pro honore
si non jactanter, scd ad gloriam audientium intel- illius. Et etiam pro omnibus mortuus est Christus,
ligitur loeutus, Corinthiis proficit. (50) Vel ita, ut et illi qui vivttnt, virtutibus per remissionem
sive enim. Excessum mentis dicit quod mentc le- peccatorum, jatn non vivant sibi, id est non sibi vi-
vatur ad intelligenda coelestia. Exstasis verbum est tam virtutum attribuant, sod <?»' qui pro ipsis mor-
Graecum, Latine autem uno verbo exponi potest, si tuus est, ut morerentur pcccato,e( resurrcxit,utin
dicatur excessus. In excessu vero mentis duo in- novitate vitae ambulemus. Vel ita, ut de vita corpo-
tnlliguntur, vel pavor, vel intentio ad superna, ita ris agat. Quasi dicat:Idco mortuus est.ut et quivi-
ut quodammodo a memoria labantur inferiora. In vunt, in corpore jam non vivant sibi,idestsonsuae
hoc mentis excessu fuerunt omnes sancti, quibus privatae voluntati, sed ei, idcst voluntati ejus, sci-
arcana Dei mundum istum excedcntia revelata licct Christi, qui pro ipsis mortuus est et resur-
sunt. De hoc mentis excessu loquitur hic Paulus, rexit, id est non in spe terrenorum, sed in spe re-
seipsum insinuans. Quasi dicat : Potestis de nobis surrectionis vivant.
gloriari. [Augustinus] Sive enim, id est contom- C VERS. 16,17.—Itaque nos ex hoc neminem no-
platione rationis, excedi omnia temporalia, Dco vimussecundum carnem.Etsicognovimus secundum
est, qui solus cognoscit excessum nostrum. IUc carnem Christum^sednuncjamnonnovimus. Siqua
enira videt quid videmus in excessu mentis; non ergo in Christo nova creatura, vetera transieritnt.
vobis est qui non potestis capere. (51) Ideo soli Deoi Itaque, elc. Quasi dicat: Et quia hoo est. Itaque
se dicit excessisse. Excedens enim mente Apostolusi nos ex hoc, id est amodo adco certi sumus de glo-
omnem humanam fragilitatem, omnem saeculitem- ria aeterna, quoniara neminem novimus, id est
poralitatem, omnia quaecunque nascendo et occi- laudamus viventem secundum carnem, id est sua
dendo vanescunt transeuntia, habitavit corde int quaerentem, non quae Christi sunt, temporalia, non
quadam incffabili contemplatione, ubi audivit in- aeterna ; nec hoc dcbot facere aliquis, quia, etsi co-
effabilia verba, quae non licet homini loqui; ubi, sit gnovimus Christum esse secmdum carnem, id est
135 semper permancre vellet, te non levaret quii mortalem, pcr quod putavimus cum tantum esse
sublimia videre non potes. Quid autem fecit? De- hominem, sednuncjam non novimus eum mortalem,
scendit, et non ingratus ei a quo acccpit altiora,, id est etsi Christus fuit morlalis, per quod ego
propter infirmos non contempsit inferiora, sed eis3 eum putavi esse tantum hominem, dum eram infi-
se contemperavit. [Augustinus] Unde subdit : Sive3 JJ ] delis, tamen jam et immortalis, et ita securi su-
sobrii sumus, condescendendo, vobis est, quia sic; mus de praemio. Et est sensus : Ideo debent vivera
loquimur ut eapere positis. Isti sunt angeli dei Christo, non sibi, secundum carnem, quia, etsi
quibus Dominus ait in Evangelio : Videbitis calumi Christus usque ad cruoem fuit infirmus, id est in-
apcrtum, el avgelos ascendentes et descendentes superi- juriatus, qui pro nobis non dedignatus est homo
Filium hommis (Joan. i). Hoseosdem angelos viditt passibilis fieri ct mori, tamen post resurrectionem
Jacob in scalis ascendentes et descendentes (Gen.,, jam non est infirmus et mortalis,sed apparet quod
xxviu). non esse putabatur.Unde ipse ait: Cum exallaveri-
Charitat enim. Quasi dicat: Pro vobis esttotum. tis Filium hominis, tunc cognoscelis quia ego sum
Charilas enitn Christi, id est amor quem erga nosa (Joan. vm). Hoc memorat ideo ut ostendat qua de-
Cbristus exhibuit condescendens nobis, urget not,, votione obsequendum est Christo, ut intelligentes

(50) Aug. in psal. xxx. (51)Aug. in psal. cxvin.

PATBOL.CXCII. 2
 43 ^ PETHI LOMBARDI. 41
quantum pro nobis fecerit, propensius illi serviant. A vivat, quia ctsi cognovimus Christum secunJum
Viceraergoillireddantquasi Ueo,nonhominisolum, carncra, id cst quamvis, dura infidelis erara, intel-
pro eis passo, et quia Christus jam non estsecun- lexeriraChristum inlege proraissura esse secundum
dumc&mem.Ergo,siquacrcaturainChristocstnova, carncm, scilicet ut legalia observaret, et servari
id est si quis in Christo renatus est novus, vctera praeciperet, scd tamcn nunc jam, scilicet post con-
trantiermt ei, et ecce facta sunt ei drania nova, id versionem postquam vcritas venit, non ita esse
est illi jam spe transiit mortalitas, ot transibitresur- noviraus, sod ut urabra cessct, et veritas raanifc-
rectio et (tabitur nova imraortalitas. stotur. Et quia umbra ccssare debet, si qua ergo
[Ambr.] Velita Itaquc. Quasi dicat: Quia Christus crcatura in Christo nova facta cst, vetera transio-
resurrexit, itaqite nos ex hoc, id cst amodo, adco runt ei, [Augustinue] scilicet carnalcs obscrvan-
certi suraus de cadem rosurrcclionc, qui nemincm tim, ct voluptas carnis, id cst Vctus Testamcntum
fidelium noviraus csso viventom, non dico in re sed et omnia ad vetercm hominem portinentia, in gen-
in spe, secundum carnem, id est sccundum carnis tibus idololalria, in Judaeis servitus lcgis.
corruptionera. Carncra quippc hoc loco non ipsam VERS.17-21. — Et ecce facta sunt omnia nova.
corporis substantiam quam et Christus post resur- Omnia autem ex Dco qui nos reconciliavit sibif er
rectionem habuit, et nos post resurrectionem no- », Ckristumetdeditnobisministeriumreconciliationis.
stram habituri sumus, sed corruptionera mortali- Quoniam quidem Deuserat in Ckristo mundum re-
tatemquo carnis vult intclligi. (52) Suo quippe concilians sibi, non reputans illtsdehcta ipsorum, et
more vitara nostrara futuram ita certa spe medita- posuitinnobisverbum reconciliationis. ProChristo
tur, tanquam jara adsit, praesonsquc teneatur, quaj ergo legatione fungimur, tanquam Deo exhortante
in Cbristo resurgente jara impleta cst. Quao ulique pernos.Obsecramwpro Christo reconciliamini Deo.
vita non erit sccundum carnem,non quinin earfcm Eum quinon nooeratpeccatumpro nobis peccatum
carnis substantia, rcsurgamus, scd non in cadcm fecit, ut nos efficeremur fustitia Dei in ipso.
qualitate corruptionis, quae hic nominc carnis si- El ecce facta sttiit omnia nova, id est nova veno-
gnatur. Quiaergo vitam rcsurgontium quasi prrc- runt, scilicct Novum Tcstamentum-ct omnia novi
sentem meditatur,amodoinquit, ncminem novimus hominis, ct veritas unius Dei successit. Omnia au-
secundum carnem, id cst tarn cerlam spcm tene- tem. Quasi dicat : Dixi in Christo, id esf per Chn-
raus futurae nostrae incorruptionis ct imraortalila- slum novam creaturam fieri.et vetera transire ;scd
tis, ut jara in ipsanotitia gaudoaraus spe, quasiin tamen omnia sunt ex Deo Palie, qui Pater reconci-
re habcremus vilara, quae orit sino corruptione, sic- liavit nos sibi per Chrislum, id est per incarnatum
ut et Christi vita jara non cst sccundura carncm. Vcrbum ; et dedit minislerium reconciliationisnobis
Unde subdit:Etsi cognovirausChristura sccundum C aposlolis,vicariis Christi.quodnonpsendo.Deuspcr
carnem, id est secundum carnis morlalitatem anto Christum reconciliavit, quod utiquc per Christum
resurrcctionem, sed taraen nttnc jam, scilicet post- ficri potuit; quoniam quidem Deus Pater, qui nihil
quam resurrexlt, non novi ipsum sccundum car- non potuit, eral inChristo. [Ambrosius] Ergopotuit
ncm, id ost sccundum carnalein corruptionis qua- Cbri8tus rcconciliare, quia Patcr erat in co, sirutipse
lilatom.quia Christus rcsurgensa mortuitjamnon ai t: Patct' in me est,elego in Palre(Joan. xiv). Pcrhoc
morilur, etc. Ideoque in Evangcli6 ipse ait: AdPa- autcm intclligitur Patcr esse in Filio, ct Filius in
trem vado, etjatn non videbilit me (Joan. xiv), id Palre, quia una est eorura substantia. Ibi cst cnim
eat nunquam ultoriusvidebitissccnndum quodmo- unitas, ubi nulladivcrsitas cst, ct idco altcr in al-
do sum : non videbitis mc humilem, sed excel- toro est, quia et imago et similitudo corum una
sum : non mortalem, scd sompitcrnum : nonjudi- est. Erat in Chrislo dino, mttndum, id est elcclos
candum, sod judicaturum. (53) Et itcra ait: Niti de mundo sibi rcconcilians. Qua-liter ? hoc modo
ego abicro,Paraclclus non vcnicl ad vos (Joan.xw), rcconcilians, non rcputans illis, id cst non puniens
id est non potestis caporc Spintum sanctum, sci- aetnrnalitcr in illis dclicta ipsorum, tam originalia
iicot quandiu sccundura carncm mo nosse persisti- quam actunlia, et posuit. Quasi dicat : Hoc modo
tis. (5i)Et quia sumus in Christo spe, elsi non re. Si jrj deditnobis ministoriumrcconciliationis, qninposuit
qua ergo in Christo nova creatura csl, sicut verc in nobis verbum reconcdialionis, id cst pradicatio-
cst, id cst si quis populus innovatus cst per fidom ncm fidei, pcr quam rcconciliantur homines Deo.
Chrisli, vetera transierunt ei,et ccce facta sunt om- [Augustinus] Et quia posuit in nobis verbum, ergo
nianova;quiu iunovalis fidc.transit mortalitas spe, fungimur lcgatione Dci pro Chrislo, id est vice
et adest novitas rcsurroctionis. [Augustinus] Vel Christi qui fuit logatus Dci. Vel, pro Christo.idest
ita : Itaque. Quasi dicat: Quia solus Christus suf- pro honoro Christi. Et ideo obsecramus vos, tan-
ficit ad justitiam et vitam sine omnibus lcgalibus, quam Deo vcre cxhortante vos per nos, quia vere
itaquo nos ex hoc teraporc gratiae ncminem novi- in nobis loquitur. Quid obsecramus? Ecce Recon-
mus, id est approbamus vivenlem sccundura car- ciliamini Deo, et hoc pro Christo, id csl pro amore
nera, id cst qui secundum carnales observantias Chrisli. [Arabrosius] Vol, ego obsecro vos pro
(52) August., contraTausl. (51) August., contra Faust.
(53) Auguit., Bup. Joan.
45 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 46
Christo, id est vice Christi, ct debetis vel potestis A j vel qui in legalibus confidit. Et quasi quis quaere-
hoc facere, quia Deus Pater fecit pro nobis, cum ret: Est ne gratia? Respondet: Est utique. Ait
qui non noverat peccatum per experientiam, et si cnim Dominus in Isaia: 0 homo, exaudivi te oran-
per scientiam; eum, inquam, id est Christum, fe- tom pro peccatis tempore gratiae accepto mihi vel
cit peccatum, id est eum qui non peccaverat, fecit hominibus, et in die salutis, scilicet quando lux
peccatum, id est hostiam pro poccato, et trahi- nata ost mundo, scilicet Christus auxiliatus sum
tur h«BClocutio a veteri lego. (55) Usus est enim tui vel adjuvi te de assccutione virtutum et perso-
Veteris Testamenti peccata dici sacrificia pro pec- verantia bonorum operum. Deinde exponit prophe-
catis. Vel peccatum dicitur similitudo carnis pec- tiam dicens: Ecce. Quasi dicat: Ita dixit Dominus
cati. Unde dicitur alibi: De peccato damnavit pecca- in prophetia de tempore gratiae, et ecce nunc est
tum, id est de similitudine carnis pecoati, quia mi- tempus acceptabile quo morbis mortalibus salubris
sit DeusFilium suum in similituilitte carnis peccati medicina infunditur. Et aliis verbis idem dicit:
(Hom.vni). Et iterum dicitur:Mortuus estpeceato, Ecce nunc dies salutis, qui non in lege veteri fuit.
id est similitudini carnis peccati, quia moricndo Vcl ideo dicit nunc, quia statim in obitu fidelis
carnis mortalitate exutus est. Et est sensus: Fecit salus dalur, non cras, non post annum differtur.
eum peccatum; id est mortalem. Ita eliammaledi-. H [Ambrosius] Exhortamur vos, vos dico, nemini dan-
ctum accipitur pro morte, quae do maledicto venit; tcs, adeo soliiciti sumus circa salutem aegrorum,
ut vere dictum in lege intelligatur: Malediclus ullam offensionem,verbo vel exemplo. Et hoc faci-
omnis quipendet in ligno (Deut. xxi). Quid est ma- mus, ut nonvitupereturministeriumnostrum,scilicet
ledictus es? id est terra es, etin tcrram ibis. Quid ministerium apostolatus: quod utique vitupera-
est quod dicit omnis? quiaetiam ipse Christus, qui retur, si nos hoc faceremus, id est si quod verbo
cum esset vita, mortuus 196 est vora morte, non docemus, operis exemplo non exhiberemus, Vel
ficta. Vel, feeit eum peccatum, id est peccatorem ita: nemini. Quasi dicat: Dioo ut caveatis ne in
putari in poena, et hoc utiquc fecil, ut nos efficere- vacuum recipiatis gratiam: vos dico nemini dan-
mur non modo justi, sed ctiam justitia, per quos tes ullam offensionem verbo vcl excmplo, ut non
alii essent justi. Justitia dico Dci, non nostra, vituperetur per vos ministerium nostrum. Sed in
ct hoc in ipso, sciticet Deo Christo, non per aliud. omnibus. Quasi dicat: Neminem offendamus, sed
Vel, efficeremur justitia Dei, id est justifioaremur potius vos ut ego, exhibeamus, id est offeramus
a Deo; quia ex Deo tanlum est omnis consumma- Deo, nosmetipsos in omnibus, sicut Dei ministros,
tk>. Et hoc, in ipso, id est per ipsum Christum.At- quia Dei ministri non adulantur hominibus, ut pla-
tende, quia sicut cum legitur: Domini est salus ccant Deo, sicut pscudo faciunt studentes lucro.
(Psal. m). non ea intelligitur qua Dominus salvus C ( ln multa. Quasi dicat: Exhibeamus nos ministros
est, sed qua salvi sunt, quos ipse salvat: sic cum in omnibus, scilicet in multa patientia, ut nec
dicitur Dei justilia, non est illa intelligenda qua parum moveamur. Patientia, dico, habita in tribu-
Deusjustusest, sed qua justi sunt homines, quos lationibus, id est afffictionibus. Deinde tribulationes
gratia sua justificat. per partes exsequitur, scilicet in necessitatibus,
CAPUT VI. victus vel vostitus, in angusliis, id est in animi
VKRS.1-7. — Adjuvantes autem exhovtamur ne in cura et timore, fn plagis id cst in verberibus, fw
vacuumgraliam Deirccipiatis. Ailenim: Tempore carceribus, in seditionibus, id est commotionibus
accepto exaudivi te, etindiesalutisadjuvite. Ecce populi contra se, in laboribus operum, quia ma-
nunc tempus acceptabile, eccenuncdies salutis. Ne- nibus suis opcrabalur, nc cui gravis esset, in
mini dantes ullam offensionem, ut non vituperetur vigiliis, scilicot nocto laborando etiam officio sibi
tninisterium nostrum. Sed in omnibus exkibeamtts delegato, fn jejuniis coactis, vel spontaneis. Sed,
nosmetipsos sicul Dei ministros in multa patientia, cum his omnibus difficultatibus agitentur sancti,
in tribulationibus, innecessitatibus, inangustiis,in mirum videtur quibusdam quod Dorainus ait:
plagis, tn carceribus, inseditionibus, in laboribus,in Venitead me, omnes qui laboratis et onerati estis, et
] cgo reficiam vos. Tollite jugum meum, et invenietis
oigiliis, injejuniis, incastilate, inscientia, inlonga- Q
nimilate, in suavitate, in Spiritu sancto, in charitale requiem. Jugum enim meum suave esl (Matth. xi).
non ficta, inverboveritatis, invirtuteDei,perarma Considerant enim eosqui jugumipsum intrepida
justitix. o dextris et a sinistris. cervice subierunt, et qui sarcinam illam mansuetis
Adjuvantes autem. Quasi dicat: Chrislus redemit humeris acceperunt, tam difficilia pericula pati,ut
vos, cl reconciliavit. Nos autem scilicet missi ab non a laboribus ad quietem, sed a quiete ad labo-
eo adjuvantes vos, vel Christum, exhortamur vos, rem vocari videantur. Ait ergo aliquis: [Augusti-
ne in vacuum gratiam Dei recipiatis, id est ne in nus] Quomodo jugum suave- est et sarcina levis?
vacuum cedat vobis gratia quam jara suscepistis. Et quomodo dicitur: Venite ad me, qui laboratis,
Gratia Dei est remissio peecatorum: quam in va- el ego rcficiamvos; et non potius, venite, quivacatis
cuum recipit ille qui non post exercet se in bonis, ut laboretis? Sed sciendum quod cum gravia et

(55) August., contra Max.

 47 PETRI LOMBARDI. 48
aspera sustineanl sancti, adest profecto Spirilus ; A. j) sednctorcs apnd quosdnm; quod utiquc falsum os!.
sanclus, qui in exterioris hominis corruptione, , Et idco non simpliciter dico, seductorcs, scd a<Mn,
interiorem renovat de diein diem,etgustatarequie : ut. Et inde est infamia, et apud alios habiti, non
spiritali, spe futurae bcatitudinis omnia asperai dico ut veraccs, sed simpliciter veraces sinc ut.
relevat. et sic ctiam in tot durisleve esletiamonus i Quasi dicat: Quod verum cst. Et indo est bona
Christi, et requies est intus Spiritu sancto vivifi- fama. In his aulom, ita exhibcamus nos, dico, ut
cante, et spe futuri omnia mitigante. Omnia eniml nec bona tcstimalionc superbiamus, tioc mala do-
saeva et immania, facilia et propc nulla facit amor. lcamus. Item, nos sumushabitisicul quiignotisunt
Item exhibeamus nos ut Dei ministros in caslitate ? Dco.idestaDeoreprobatisunt.Etverc sumus cogniti,
mentis et corporis,in«ci>n(iaScripturarum.Vel,ut t id cst a Deo probati. Item, habiti sumus apud alins
sciamus quomodo inter iniquos convcrsandum sit. quasi morientes, id cst de vitio in vitium ruenfcs,
Vel ita, in castitate, habita in scientia, ut, scilicctt ct ccce vivimus bonis operibus apudopinionemalio-
caste sciant, nihil adultcrinaeopinionisadmisceant. runi, et in rei veritate. Vel de vita ct mortecorpo-
In longaminitate exspectationis, in suavitatc, utt rali loquitur. habiti sumus a quibusdam quasimo-
blandi et affabiles simus. Suavitate, dico, habitai rientcs ct ecco vivimus. [Ambrosius] Inimici enim
in Spiritu sancto, quia omnia sincere facere.i P quotidic putabanteosnonevadereminasiniquorum.
debenrus, ut secundura Deum suaves et affa- Ipsi autem ope Dei tuti sunt a morte praesenti et
biles simus; non ut illi qui por dulces sermoncss futura. Item: Apud alios habiti sumus ut castigati,
seducunt corda innocentium, in charitate noni id est per verba a praedicatione coerciti, ita ut, sci-
ficla, sicut pae.udo simulant charitatem ut dcci- licct putaremur ccdere, apud alios non castigati
piant.,[Ambrosius] Ficta vero charitas est in hisi habiti sumus, quod essctmortificatosesse.Ideoque
qui in adversitate deserunt fratrcs. Item, cxltibca- et pro co ponit, et non sumusmortificali, quianon
mus nos ministros i» verbo veritatis, praedicando> vincebantur, nec cedebant. Mortificalurenimquiin
vel loquendo. Itcm, in virtttte Dei, scilicet noni lidei confossione non permanct. Vel de morte cor-
speremus in homine, vol in nobis si quid boni cst,, porali potcst intelligi, facti sumus ut castigati
sed Deo attribuamus. Vcl, in virtutc Dei, id est inl pressuris, quia permisit eos Deus pressuris exer-
miraculis, ut ea faciamusad utilitatem, non adja- ceri, utmerito crescerent. Et hon mortificati sumus,
ctantiam, quia qui praedicta hahct, miracula facitt quia non permittobat Dcus corporaliter occidi. Et-
ad convcrsionem hominum, ut minister Dci. Item,, si enim mulli martyres occiduntur, nontamenmo-
exhibeamus nos ministros Dei, munitos per arma i rilur Ecclosia, sed adversis cmendatur. [Augf]
justitios, id est per justitiam, quae loco armorum l Ilcm, habiti sumus apud quosdam <7ua.fitristes, de
munit nos, adextris,id cst aprosperisne clcvemur, , C tribulationc. Ideo addit quasi, quianonveretristcs.
et a tinitlris, id est adversis ne frangamur. Semper autcm verc gaudenles eramus. quia haec
VERS.8-13. — Pcrgloriametignobilitatem,pcr <• tristitia gaudium oporaiur. Et tales habiti sumus
infamiametbonamfamam,ut seductores, etveraces. apud alios. Item, babiti sicut egcntes vcris bonis ct
sicut qui ignoti, et cogniti; quasimorientes et ecce? spiritualibus; vol, eramus egestatem patientes in
vivimus;ulcastigati,etnonmortificati;quasitristes, tcrrems.Era.musautemlocuptetantcstH7multossni-
semper autemgaudentes:sicutegentes, mullosautem 1 ritualibus divitiis, et ita sumus habili apud alios.
locupletdntes; tanquam nihilhabtntesetomniapos- Item, habiti sumus non solum egentes, sed etiam
sidentes. Os nostrnm palet ad vos, o Corinthii, cor tanquam nihit penitus boni spiritualis vcl lerrcni
nostrum dilatalum est. Non angustiamini in nobis, habentes, quia sibi insufficientes putabatur, et
angustiammiautem invisceribusveslris. Eamdtm sumus possidentes omnia, scilicet non solum spiri-
autem habentes remunerationem,tanqnamfiliis dico, tualia, scd etiam temporalia, quiatimentibusDeum
dilatamini et vos. nihil deest. Haec fuit gloria apostolorum, nihil
Item, exhibeamusnosministrosDoi, per gloriam omnino possidore, sine sollicitudine esse, et non
et ignobilitatcm, id estgloriosisimusapud hpmines tara res quamdominosearumpossidere,quiaomnia
vel ignobiles et contempti, ut nec inde inflemur, n£ ad pedcs apostolorum mittebantur, sicut in Actibus
nec inde succumbamus, vel doleamus. Nota quod apostolorum legitur (Act. iv). Nota quibusdam addi
gloria et ignobilitas partes sunt prosperorum vel vel ul, vel quasi, vel sicut, vel tunquam, quia haec
adversorum. Vel, exhibeamus nos ministros per sicut in somniis transeunt, sedcontraria ponunlur
gloriam Evangelii, ut praedicemus ea quae videntur sine quasi, quia certa sunt. Tristitia vestra habet
esse gloriosa, et sunt, et ignobilitatem, ut non quasi, gaudium non habet quasi, Quarc haec?Quia
pudeat praedicare etiam ea verba Evangelii quae '» gaudium ccrla resest:Trislitiavero sicutinsomniis
quidam horrent. Eodem modo exhibeamus nosmi- transit. Si quis enim somnum indicat, addit quasi.di-
nistros, per infamiam, fidei vel alicujus allerius cens: Quasi sedebam, quasi loquebar, quasi, equi-
rei, et per bonam famam, id est si infamamur de tabam, et hujusmodi. (56) Ubique dicit quasi, quia
aliquo scelere. Vel, bonam famam habemus de quod videbat dorraiens, cum evigilavil non invenit.
aliquo bono opere. Item, exhibeamus nos, habiti ut Os nostrum, de sui ministerii dignitate, et Evan-
(56) Aug. in psal. xxxvin.
49 COLLEGTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 50
gelii veritate, et personae suae commendatione, et A nulla. Ut enim Christus et Belial, non conveniunt,
multa, et vera, et ex charitate dixit, ideo addit os sic fidelis et quilibet infidelis. Quis autem. Item,
nostrum: Quasi dicat: Multa de nobis dixi, sed in ideo nolite, quia vos templum Dei, in quo est Spi-
omnibus praedictis, os nostrum, o Corinthii, patet ritus sanctus, et ipsi sunt in quibus diabolus habi-
aperlione et multitudine et veritate dictorum ad vos tat. Et nil habet templum Dei cum idolis, quod ita
instruendos, id est ad utilitatem vestram, quia ilia dicit: Quis autem consensus est templS-Deicum ido-
omnia ample et diffuse dicta sunt ad vos corrigen- lis ? nullus. [Ambrosius] Et vos estis templum Dei,
dos, o Corinthii, et non ad meam suporbiam. Quasi et ideo non debetis communicare his qui templura
dicat: Stulti estis qui me dimisistis. Nota quod haec suntdiaboli. In his verbis idola prohibet coli, quae
libere loquitur Apostolus, et ex pura conscientia. templo Dei sunt inimica, quia ab uno Deo separant
[Ambrosius] Maleenim conscia mens loqui trepidat, His omnibus modis ostendit communitatem pseudo
sensum perdit, in verbiserrat. Cor nostrum. Quasi esse vitandam. Vos enim, quasi dicat: Ideo non de-
dicat: Hoc ideo feci, quia cor noslrum dilatatum betis consentire, quia vos estis templum Dei vivi,
est, id est mens nostra plena est divitiis, nec eru- qui vos vivere faciet. Sicut Dominus dicit, in Eze-
bescit dicere quae in se habet. Et ideo non angu- chicle (Ezech. xvm), quoniam ego qui ubique sum
stiamini in nobis, autem, id est sed angustiamini m n per substantiam, inhabitabo per gratiam fn illis, id
visceribusvestris, id estsi quas angustias et inopiam est excolam cos et puros faciam, et inler eosinambu-
scientiaevel boni operis habetis, non est hoc a no- labo, id est in corde eorum deambulabo,quasi in lato
bis, ut vos putatis, qui nobis pseudo praefertis, sed per charitatem. Deambulat enim in nobis praesentia
a vobis, qui pura corda habetis ad intelligendum et divinaemajestatis, si latitudinem invenerit charitatis,
complendum. Eamdemautem, quasi dicat: Angustias quam tamen in nobis non nisi Deus facit. Et est
a vobis patimini, sed dico, vobis tanquam filiis et vos, sensus: Inter eos inambulabo, id est promovebo eos,
ut nos dilatamini, abundantia scientiae et virtutum, et perseveranter proficere faciam. Et ero Deus illo-
et spe futuri, vos dico, habentes eamdem remune- rum, id est ita benefaciam illis ut videar Deus. B(
rationem, quam et nos. Et, ut dilatemini, ipsi erunt tnihi populus, id est ita obedient mihi, ut
VERS.1H8. —Nolitejugumducerecum infideli- videantur mei, et non mundi. Vel de corporali con-
bus. Quxenimparticipatiojuslitixcurn iniquitate? versatione Chrisli inter homines agit; et dicit Chri-
autqux societas luciad tenebras ? Qux autem con- stus, inbabitabo in illis, etinter eos inambulabo, id
ventio Christi ad Belial?Autqux pars fidelicum in- est corporaliter inter eos conversabor, dicitChristus.
fidelit Quiautem consensus templo Dei cum idolisl Unde Jeremias ait: In terris visus est, et cum homi-
VosenimestistemplumDeivtvi,skutdicitl)eus:Quo- nibus conversatus est (Daruch. m). Et Joannes ait:
niam inhabitabo in illis et inambulabo inter eos;et ero C Verbumcaro factum est, et habitavit in nobis (Joan. i).
illorum Deus, et ipsierunt mihi populus. Propter Et hic Christus Dominus noster est, et Ecclesia est
quod exite de medio eorum, et separamini, dicit populus ejus. Unde subdit: Et ero illorum Dominus,
Dominus, et immundum ne tetigeritis, et ego reci- et ipsi erunt mihi populus. Et ideo vult eos separari
piam vos;et ero vobis inpatrem, et vos eritis mihi ab omni contaminatione, ut suscipiat eos in filios.
in filios et filias, dicit Dominus omnipotens. Unde subdit: Propter quod, etc. Utitur hic verbis
Nolite ducere jugum cum infidelibus, id cst nolite Isaiae, quasi suis: hoc ad litteram dictum est Ju-
socii esse malorum in malis, id est nolite servi fieri daeis habitantibus in Babylone, ne commnicarent
libertate amissa, cum his infidelibus qui praedicant Babyloniis inter quos habitabant. Quod Apostolus
carnales observantias, si jam suscepistisiugumlc- spiritualiter ad nos refert. Quasi dicat: Propter
gis, nolite ultra ducere. Qux enim. Quasi dicat: quod, quia templumDei estis, acitedemedioeorum,
Ideo nolite, quia vos estis justi, illi iniqui, et ideo in quia estis in medio eorum nequitiae. Exite autem,
nullo debetiscommunicare illis, qux enim participa- non corporaliter, sed spiritualiter, ut non taceatis,
tio est justitix cum iniquitate. Quasi dical: Nulla. sed increpctis eorum seelera. (57) Tolerandi enim
Aut <?ua?.Quasidicat: Et ideo etiam nolite, quia vos sunt mali pro pace, nec corporaliter ab eis receden-
estis luxper scientiam, etilli sunt tenebrae per igno- 1) dum scd spiritualiter. Exire vero est facere quod
rantiam. Et qux societas est luci ad tenebrasf nulla. pertinet ad correctionem malorum, quantum licet,
Qux autem. Quasi dicat: Ideo item nolite, quia vos pro gradu cujusque salva pace. Et exieritis, separa-
estis membra Christi, illi membra diaboli, etChri- mini ab eis, ut necconsensum cum eishabeatis. Vel,
stus et diabolus non conveniunt. Quod ita dicit: Qux separamini, id est seorsum sitis parati contra eos
ttulemest conventio Christi ad Belialt id est ad dia- sicut prius pro eis eratis. Et hoc dicit Dominus vo-
bolum, qui se Deum esse mentitur. Belial interpreta- bis, quasi dicat: Non est hoc a me. Et immundum,
tur apostata, cum quo Christus non convenit, quia id est carnales observantias, et quaelibet alia illicita,
ifie omnia male, Christus omnia bene agit. Aut qux. ne teligeritis. Quasi dicat: Nec etiam tactus sit, id
Quasi dicat: Et ideo nolite, quia vos estis fideles, est delectatio, quae est primus motus mortalis pec-
illi quasi infideles. Et quxpars est fideli cum infidelif cati. Spiritualis recessio hic intelligenda est, simi

(57) August., De verb. Evang.

 51 PETRI LOMBARDl. 53
iter et de tactu cordis non corporis intclligendum A rcatnur q ui solus facit. Vel ita lcge, secundum aliam
est. (58) Displicere enim inalum non tangcre est. littcram, qurc non habetf Et tnundemus nosabotnni
Non enim propbetae qui haecdiccbant populura suura inqttinamentocarnis. [Arabrosius] Hic distingue. Nos
dimiserunt, sed inter eos habitabant, quos increpa- dico prrficientes sanctificationcm spiritus, id est
bant, unum tcmplum cum cis intrabant, cadem sa- mcntia, quae tunc fit, si suraus in timore Dei, id est
cramenta celebrabant. Hoc nst ergo cxire, oro non 8i limorcra Doi scquimur. Quia qui sine Deo boc
parcere, sed redarguerc, corripere, moners; hoc agit, sanctus mundi est et non Dci. Et ad haec si
est separari, contra eosirc; hoc cst immundum non forina cxempli neccssaria est, capite nos, id est ha-
tangere, voluntate non consontiro. Haecomnia pro- bete nos cxemplum, non illos pseudo. Vel ita lege,
phetaBfecorunt. Spiritualilcr ergo non corporalitcr mundcmus nos ab omni inquinamento carnis, id
recederedcbemus.quia raojus malura in separalione cst earnalium obscrvationura, ct perficicntes san-
bonorum committimus, id est dumcorporaliterse- ctificationem, qurc cst Spiritus sancti, tamen, et
paramus nos a bonis proptermalos, quam fugimus hoc, in timore Dci. Capitc nos in excmplum, quia
in conjunctione roalorura non remanentcs, id cst nos neminemvcatri Iwsimusin propcrando, utpseudo
quarn sitillud quod fugimus fugiendo communionem faciunt. Neminem corrupimus, adraistione falsitatis
malorum.[Augustinus]Spiritualiterergoquisquere- n tanquara fermenti; neminetn circumvenimus frau-
cedat a raalis, tali non imputat Deus peccata sua, dulcnta vestrorum ablalione, ut pseudo faciunt.tan-
quia non fecit; aliena non, quia non approbavit; quam vestra blande auferunt. Pseudo enim et noce-
non negligcutiara, quia non tacuit, non superbiam, bant illis corrurapentes scnsum illorum, et grava-
quia in unitale_permansit. Si autem corporalilcr rc- bant sacculos eorum circumvcntione serpentinae
codit, suporbus cst, ct schismaticus. Et ego, quasi astutise. Haec autcm non dico ad condemnationem
dicat: Ita facite ut dixi, et ego recipiam vos, *ante vestram, id csl ut abjiciam vos qui in his peccavi-
ejectos, et ero vobit, roceptis fn patrem, meipsum stis, sed ut corrigalis vos moneo. Diligo cnim vos,
dans vobis, ct vos eritis mihi, scilicet ad gloriam et sicut pra^dixi. Et hoc est quod subdit: Pmdixi enim
ad honorera raeura, in filios, id cstraihi similes, et qiwd vos estis in cordibus nostris, secundum curam
filias. Hoc ponit, ut otiam debiliorcs includat. Ef hoc et dilcctionera. Estis, dico, od commoriendttm et ad
dicit Dominus omnipotens, id cst Christus qui potest convivendum, id est ita diligo vos quod vcstra
oronia quae Pater. raors in peccatis vidotur mca, et similitcr vita in
CAPUT VII. virtutibus. Vel ita diligo vos, ad commoriondnm et
ad convivendum, id cst ut mecum patiamini et me-
VBRS.1-7. —Hasergohabentespromissionet,cha- cuui coronemini. Et ideo moneo vos, quia tnulta
rissimi,mundemus nos ab omniinquinamentocarnis C fitlucia esl mihi apud vos, id est dum considero quae
ctspiritus,perficietitessanclificutionemintimoreDei in vobis sunt, qui etper primam epislolam correcti
Capitenos.Nfminentlxsimus,neminemcorrupimus, ideo pro eis gloriatur. Unde subdit: Multa
neminem circumvcnimut. Non ad condemnationem erant, est tnihi pro vobis gloriatio ad alios. Videtc ne sit
vestramdico.Prxdiximutenim.quodincordibusno- est etiam mihi consolatio. Unde subdit: Re-
stritestit adcommoriendum etadconvivendum. Mul- vana; sum
pletus consolatione, audita correctione vestra.
ta mihi fidueia estapudvos,muUamiltigloriatiopro
Porjam correctos invitat alios ad correctionem. Et
vobis.Repletussumconsolatione,wperabundo\gaudio gaudio in omni tribulaiione, id est gau-
inomnitribulatiomnostra. Nam etcum venissemus superabundo
dium meum superat omnera tribulationem, quas
inMacedoniam,nullamrequirm habuitcaro nostra, partim erat iu animo pro pcccatis vestris. Dum
sedomnemtribulationempussisumus. Forispugnx, enira videt proficcre eos pro quibus patitur,gaudet.
inlus timores.SedquiconsolatwhumV.es, consolatus Natn cl cum venisscm. [Ambrosius] Memorat hic
eslnos Deusinadventu Titi. Nonsnlumauteminad-
quae patitur causa crcdontiura ut eos provocet ad
ventu ejus sedetiam in consolatione qtta consolattts est charitatera.
Quasi dicat: Bene dixi in tribulatione,
invobis,referensnobisvestrumdesidcrium, vetlrum
vestram xmulationem ila ut quae vere magna est. Nam, cum venissemus Mace-
fletum, pro tne, magis doniam, nullam habuil requiem caro nostra. Ideo
Q
gauderem. dicit carnem nonhabuisserequiemetnonanimam,
138 Hat igitur. Quasi dicat: Et quia Dorninus quia etiam in adversis anima, quae in corporc pa-
hoc preecipit, et bene promittit, igitur nos habentes titur, spe futuri quiescit. Nonhabuit requiem, dico,
has promissiones, o charissimi, scilicet quod Deus sed omnem tribulationem, scilioet secundum corpus
habitabit in nobis, et recipiet nos, mundemus nos et secundum animam, patsi sumus. Et boc ideo,
ab omni inquinamento carnis, ut est luxuria, et spi- quia ibi Pythonem fugavit de ancilla (Act. xvi). Et
ritus, ut est ira. Inquinamentura carnis multilarie vere omnem, quia foris, id est in corpore sunt
intelligitur. Ideoque dixit, ab omni, quia multa pugnx, id est tribulationes; et inlus, id est in animo
sunt vitia carnalia, ut oiiiuiu fugiamus. Nos dieo sunt timores, ne Ecclesiae deficerent. Vel, foris, id
pcrficientct bona operalionc sanctiJlcalioncm, in ba- cst a poriidis cruod sunt extra Ecclesiam, scilieet
ptismo cooptam. Et hoc i» timorc Dci, nt Ooumvc- apcrtis iniraicii sunt ptujnx, id cst tribulationes
(.x«)August., Dc verb. Evang.
53 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. U
De his autem,scilicet de fidelibus qui suntintus, id A ideo se gaudere dicit, quia contristati sunt, non
est in Ecclesia, sunt timores, ne moveantur. Vel de cum ira quae pejores efficit, sed cum pudore qui
his qui sunt intus, id est in Ecclesia corpore non corripit. Contristuti enim. Quasi dicat: De hac tri-
mente, nomine non numine, id est de falsis fratri- stitiagaudeo,quiaha3ctristitiacst secundumDeum.
bus, sunt timores, quia difficilius tolerantur quam Et hoc est quod ait -.Conlrislaticnim eslis sccundum
aperte mali. Nulla enim pestis efficacior quam fa- " Dcum,id est secundum voluntatem Dei, et inspira-
miliaris inimicus.et inimici hominis domestici ejus tionem,ita ttt in nttllo, nec etiam in asperis, patia-
(Malth. x). Setl qui. Quasi dicat: Ila graviter passi mini detritrienlum ex nobis,quia omnia nostra pro-
sumus, sed Deus, qui consolatur humiles spiritu, sunt vobis,etiam quod corripimus, et contristamus
vcl, humiles, id est afflictos, consolatus est nos in vos. Qux enim. Quasi dicat: Vere non damnum
advenlu Titi, quia coadjutorem rccepi. Non sotuin patimur;nam potius commodum,quia tristitia qux
aulem in adocntucjus, quiascilicetdesideratus ad- est secundum Deutn, scilicet dum peccator tristis
veuit, consolatus est nos Deus, sed eliam conso- est quia peccavit, dura dolct quia fecit quod Deus
lulione qua Titus consolatus est in vobis, id est in odit, operalttr panitentiam, id est satisfactionem,
vestra emendatione.quia vidi Titum consolatum in quaevaleletiam insalutrm slabilem,id est aHernam.
vobis, et ego consolatus sum, consolatus e3t Titus ,p Swculi autem trislitia, quae non est ad corrcctio-
in vobis.Ipse dico,referensnobiiveslrumdesiderium nem, scilicet dum pcccator dolet se detectum,
de emendatione et vestrum flelum dc commissis,et operalur mortetn. Et ideo ab ea cavete. Eccccnim.
vestram xmulalionem, id est indignationem contra Quasi dicat: Vere tristitia sccundum Deum facit
pseudo habitam,pro wi<?,idestpro mca defensione, pcenitcre ad salutem, quia ea qurc ducunt ad salu-
referens, dico, ita ttt magis gaudercm de his quae tcm,id cst 8ollicitudinem,etc, operatur. Et hoc est
retulit, quam dolerem de tribulatione mea. quod ait, ecce enim. Quasi dicat: In vobis experti
VERS.8-12. — Quoniam, elsi contristavi vos in estis quod dico,quia hoc ipsum, id cst tam parvum
Epistola, nontne panitet. Et si pveniteret, videns quid,scil\cet vos contristari secundum Deum de pec-
quodEpistola itla etsi ad horam vos contristavit, cato, quantam in vobis operalur sollicitudincm
nuncgaudeo;nonquia conlristaticslis,sed quia con- emendandi quod deliquistis. Verum ost, quia qui
tristatiestisadpanitentiam.Conttistatienimestisse- pcenitet sollicitus est ne dcnuo peccet, ncc hoc so-
cundum Deum,utin nullo detrimentumpatiaminiex lumoperatur,s<?r/etiam d<?/cn.«0n<?m,utetiam contra
nobis. QuxenimsecundumDcumtristitiaest, pceni- pseudo defendatis me. Vel operatur defensionem,
tentiam in salutemslabilem operatur, sxculi autem quiaquipoenitetnon cxcusatse, sed confitetur pec-
tristitia mortem operatttr.Ecce enim kocipsum se~ catum,quod,cst defendcrcse a gehenna.Et non so-
cundum Deum contristarivos.quantam in vobisope-' C lum hoc opcratur, scd etiam indignationem contra
ratursollicitudinem, sed defensionem, sedindigna- nos pro malis quru gcssistis ; et non tantum hoc,
tionem,sedtimorem, seddesideriwn, sed xmulalio- sed timorem, ne in futuro tale quid contingat; et
nem,sed vindictam.In omnibus cxkibuistis vosincon- non tantum hoc,i«/ dcsidcrium in melius provehi.
taminatosessenegotio. Igitur, etsiscripsivobis,non Desidcrat onim reformari qui so scit factum pcr
propter etimquifecit injuriam, nec propter eutn qut peccatum dcformcm ;et non tantum hoc, sed scmu-
passus est, sed ad manifestandam sollicitudinem lationem, ut me vel alios bonos imitemini. Habet
nostram quatn habemus pro vobis coram Deo.Ideo enim zelum bonorum operum perficiendorum qui
consolati sttmus. paenitet; scd vindiclam, quia peccantem punitis,
Quoniam etsi contristavi vos. Quasi dicat: Inde et etiam vosipsos. Qui enira poenitet vindicat in se
probari potcst quod gaudeo, quia jam non pcenitet quod deliquit. Et.ut universaliter dicam voscontri-
me.dure vos in prima Epistola corripuisse. Et hoc stari socundum Dcum, in omnibus exhibuistis vos,
est, quod ait,quoniam etsi contristavi vos inprima duce fide, inconlaminatos esse, id est ut silis incon-
Epistola, non modo me panitet, quia correcti estis; taminati, in negotio Christiano agendo, id est in
ctsi prius paniteret,dum indignati eratis.Hoc dicit, omnibus officiis Christianae conversationis agendis.
ne videatur inhumanus, qui de tristitia aliorum n Vel, exhibuistis, id est ostendistis puniendo illum
gaudet. Vidensquodepistola, etc. Quasi dicat: Non qui inccslum admiserat, vos esse incontaminatos
me poenitet, sed potius nunc gaudeo videns quod a negolio, id est a gravi peccato illius quam uxo-
Epistola illa contristavit vos, id estquamvisvideam rem patris habuit, cui conscntiendo contaminati
quod Epistola illa contristavit vos, unde primum eratis. lgitur, etc. Quasi dicat: Et quia inconta-
dolui, et mo poenituit. Contristavit dico, ctsi, id est minati estis, igitur apparet quod non propter illos
quamvis ad horam,id estparvo tempore.Undebona principaliter, scripsi vobis, sed propter illum qui
spes est correctionis eorum, et ideo jam no.i poeni- fecerat,et illum Qui sustinuerat injuriam. Quod ita
tet, sed gaudet. Et unde gaudeat delerminat sub- dicit: Igitur,elsi scripsi vobis, pro illis tamen, non
dens, non quia. Quasi dicat: Dico qnod gaudeo non tamnn propter ettm qui fccit injuriam, ut est ille
tamen ideo quia contristali estis contra me, sed qui incestum fecit, qui uxorem patris rapuit, nec
quia conlrislali estis ad pamitentiam, quia sic ani- propter eum, scilicet patrem, qui passus est inju-
madvertentes culpam, poenituistis. [Ambrosius] Et riam, id est cui rapta est uxor, scd dd manifestan-
 85 PETRI LOMBARDI. 56
dam sotlicituamcm nostram quam habcmttsprovobiss A t rcrainisoentis obedientiam, scilicet quomodo, quam
omnibus cmcndandis, i<lest non pro illis tanluml accurale reccpistiseuin cum timore cordis, el tre-
hoc feci, sed pro cmendalionc omnium vestrum, , more corporis. Et, quia sic in illo egislis, guudeo
Vel illos tangit, quos superius in prima Epistolal qnod confido tle vobis,et hoc in omnibus rebus.non
injurias et fraudes fralribus Ibeissc dinit. Etosten- solum in bona voluntale, sed etiam in oporibus
dit non magis causa corum qui pcccaverunt scri- bonis. Nolam autem, hic ubi eoslaudat, incidenlcr
psisso remilti cis, quara causa Ecclcsiac, qurc uno) dc eleemosynis faciendis in sanclos qui erant in
contumeliam ct fraudcra facicntecompatituret in- HierosolymisantemonetperexemplumMacedonum.
dignalur. Et hoc est quod ait, igitur, etsi scripsii El congruc hic ubi dc corrcclis agitur, mentio fit
vobis, non taraen proptcr eum qui fccit injuriam, , de collectis, quia ab aliis non quaerit, quibus dare
id est fraudem proximo suo, nec propter eum quii sua vel suadcre non prodest. Quasi dicat :Non ha-
passus cst fraudem, scd ad manifestandarasollici- bui requiem in Macedonia, cum in ea mihi magna
tudinem, quam habemus pro vobis. Totius populii data est gratia, quod notum facio vobis. Et hoc est
sollicitudinem sc habcre ostendit, ut scilicet in- quod ait:
justi emendontur, et polluti sanctificentur, ct Ec- CAPUT VHI.
clesiae reconcilicntur. 130Et hoc dico coram Deo,, .., VERS.1-8.— Notamaulemfacimusvo{is,fralres,
id cst tcsto Deo. El ideo. Quasi dicat: Et quia hoc5 gratiam Deiquxdata est in Ecclesiis Macedonix; et
intendi, ct cvcnit, ideo consolali stttnut, id cst con- quod in multo experimento tribulationis abundantia
solationcm acccpimus, dum corrccti estis. gaudii ipsorum fuit;et altissima paupertas eorum,
VERS.13-16.1—Inconsolationc autemvestra abun- abundavitindivitiassimplicitatiseorum.Quiasecun-
dantius magis gavisisumus super gaudio Tili,quia i dum virtutem testimonium illis reddo, et supra virtu-
refectus estspiritusejus ab omnibus vobis.Etst*quid l tem volunlariifuerunt,cummultaexhortationeobse-
apud illum de vobisgloriatus sum, non sum confu- crantes nos gratiam etcommunicationemminislerii
sus :sed, sicutomniavobisinveritale locutisumus, , quodfil in sanclos. Et non sicut speravimus, sed se-l
ita et gloriatio noslra,qux fuit ad Titum, veritasfa- melipsos deieruntprimum Domino;deinde nobisper
cta est, etviscera ejus abundanlius in vobis sunt, re- voluntatem Dei,ita utrogaremus Titum,ut quemad-
miniscentis omnium vestrum obedientiam,quomodo < modumcapit, ita etperficiat in vobis etiamgratiam
cum iimoreet tremoreexcepislisillum.Gaudeoquod i istam.SedfStcutinomnibus abundatis fide,el sermo-
in omnibus confido in vobis. ne,etscienlia, elomnisolticiludine, insuperelchari-
In consolafionc aulem vestra, quae est decorrc- tatevestra in nos, ut et in hac gratta abundetis. Non
ctione vestra, ot gaudio Titi, abundantia gavisi l quasiimperans dico,sedper aliorum sollicitudinem,
sumus, quara doleremusde tribulatione.sed magis C etiamvestrxckaritatisingeniumbonumcomprobans.
supergaudio Titi. Quasi dicat: Do utroquc, id cst Nolum autetn fucio vobis fratres, gratiam Dci,
de correctione vestra et gaudio Titi abundantius ! id est gratuitum donum Dei. Donum autem Dci
sumus gavisi, quam fristaremur de tribulatione : vocat eleemosynam dare. Quae gratia data est mihi
sod magis abundantius de gaudio Titi,quiagaude- in Ecclesiis Macedoniae. Quae est illa ? hoc, scilicet
bat non solum de correctis, sed etiam de aliis quos! quod abundantia gaudiiipsorumfuil iu multo expe-
sperat corrigendos. Quia refectits spiritus ejus est, rimento tribulationis, quia non solum voluerunt
Titi. Jam enira sperat bonum de vobis. Refectusi pati, s;d experti sunt: et inde gavisi sunt, et cum
est dico ab omnibus vobis, non quia omncs essent ; pauperes essent,abundanter dederunt.Unde subdit:
correcti.sperat de reliquis.fi/ si guiddpud illum de Et amplissima paupertas, etc. Vel: Abundantia
vobis glonatus sum, commendando vos, non sumi gaudii ipsorum fuit in multo experimento tribula-
confusus, ideo hon erubesco me falsum inveniri, , tionis.quia pro tribulatione Pauli et Sylae ibi facta
sed,sicitt locuii sumusvobisomnia tn verilate,\d est; non sunt scandalizati, [Ambrosius] sed devote et
in corripiendo veritas apparct arguentis, dum qui cum gaudio acceperunt verbum, ut probatos se
arguuntur se emondant;dum enim correcti immu- horura passionibus demonstrarent. Et paupertas
tantur, testimoniura perhibent arguenti. Veram 0[ eorum amplissima, id est magna, vel nobilissiraa,
ergo ostendens Apostolus prredicationem suam per benignitate mentis.aoundaciY in diviliassimplicita-
efficaciamillorumait, sicut in veritate locuti sumus tiseoram, id est majorfacta est,dum tenditdivilias
vobis omnia, ita el gloriatio nostra, qux de vobisi dare: Et hoc simplici animo, non ut homini pla-
fuit facta, ad Titum facta cst, id est apparuit ei ceant. Tenues qui erant in substantia facultntum,
vcritas, id est vera: idco viscera, id est intima sed divites fuerunt in dando.quia priva conscientia
charitas, ejus sunt in vobis, quia viri sancti affectus operati sunt. Et inde reddo itlis lestimoaium, quia
in orani bono est. Sunt dioo abundantiut quam nemine cogente voluntarii fuerunt ad dandum *e-
ante, quiaviderit profectum illorum. [Ambrosius] | cundum virlutem,rerum suarum,etsupra virlutcm,
Vcl, abundantius quam in aliis. E.jus, Tili dico, ut etiam post egerent. Ipsi dico, cum exhorlatione
reniiniscentis obedientiamomnium Veslrum. Oslen- niulfa obsecrantes nos, cum timens eis non asscnti-
ditTitumlaudassecos.quia solliciti tirantobedireei. rern, ut oos permittcremus habere gruliam el com-
InTitoautenVApostolum revcriti sunt. Dico autera t municationetn ministerii,id est ministrationis,^uod
« COLLECTANEA IN RPIST. D. PAULI. — IN EP. 11 AD COR. 58
ministerium ftt in sunclos, id est obsccrabant nos A secundum id quod habet accepta est, non secundum
ut liceret cis sua dare,non quasi propria, sedquasi id quod non habet. Non enim ut aliis sit remissio,
eoromunia de quibus ministrarent aliis. Et tion do- vobis autem tribulatio, sed ex xqual.tate, in prx-
derunt sua, sicul, id cst ca intontione qua spcravi- senti tempore veslra abundantia illorum inopiam
mus, id est putavimus, scd pro culpis rcdimendis. suppleat, ut et illorum abundantia vestrx inopix
Sed primttm dedcrunt semetipsos Domino, ul ei obe- sit suppler.ientum, ul fiat xqualitas, sicut scriptum
dircnt, quia cmcndantes orrorcs prislinos ac mo- est: Qui multum habttit non abttndavit, et qui mo-
,rnm vitia Deo so voverunt, dcinde fratribus sua dicum, non minoravit.
dederunt, vel obtulerunt. Aliter non erat accipicn- Scitis enim gratiam, id est charitatcm, Domini
dum ab eis, quia muncra excaecant oculos, clvim nostri Jesn Christi, cujus exemplo hortatur illos.
auctoritatis inclinant. Qui vcro dant ut non arguan- Hanc, inquam, gratiam Christi scitis, quoniam cum
tur, fructum dandi non habent. Isti vero non co esscl dives Deus, in sua majcstate, per quem et
animo dederunt, ut redimcntes vitia non argucren- omnia facta sunt, factus cst proptcr ttos egetius in
tur, sed prius duderunt soinetipsos Domino, enen- mundo. (59) Nota quod non ait paupcr factus est,
dationevitae.Deinde, dedcrunt se nobis, obedientia, cum divcs fuisset, sed cum dives csscl. Pauperta-
scilicet ut nobis obcdircnt. Et hoc pcr rnluntatcm ny lom cnim assumpsit, et divitias non amisit, intus
'
Dei, qui vult homines subdi vicariis suis. El ita dives, foris paupcr ; latcns Deus in divitiis, appa-
institerunt-nobis, ut exemplo eorum provocati, rens homo in paupertate, ul inopia illius vos esselis
rogaremus Titum ut qucmatlmodum cozpit, in vobis diviles in spiritualibus. Per illius enim paupcrta-
benefacere, postquam correctos vos vidit, ila et lem abjecimus pannos iniquitatis, ut indueremus
perficial in vobis non modo alia, sed ctiam graliam stolam immortalitatis. Omnes ergo divitos facti
islam eleemosynarum in sanctos, ut soilicet gralia sunt, in pauperem Christum crcdentes. Nemo ergo
ista vobis non dcsit. Hoc dicit ut incitel eos ad se contemnat. Pauper in cella, dives in consciontia,
dandum. Perficiat in vobis gratiam istam, dico, ct securior dormit in terra, quam auro dives in pur-
non quoquomodo, sed ut abundetis etiam in hac pura. Nunc ergo expavescas cum tua mendicitate ad
gratia largitionis eleemosynarum, sicut abundatis illum accedere, qui indutus est nostra paupertate.
in omnibus aliis, scilicet in fidc, ct sermone, id est Qui se pauperavit, nos ditavit. Et in hoc, id est in
gratia loquendi, ct sciettlia Scripturarum, et omni 130 considcralione hu.jus tanfi beneficii Dei, do
sollicitudine, quia in oranibus solliciti estis, insupcr vobis consilium, ut pauperibus eleemosynas detis.
el charitate vestra, spirituali, habita in nos. Non [Augustinus] Hocenim est utile vobis. Plus est enim
quasi. Quasi dicat: Hogavi Titum ut perficerct utile facienti quam illi cui fit. Vobis dico, qui cxpi-
hanc graliam, sed non hoc dico quasi imperans, C ( tlis a primo anno, id est a praeterito anno, non solum
ne sitis transgressorcs. Vel ila Iogi polost, quasit facere, sed ctiam vellc, quod plus est quam facere.
dicat : Nonsolum rogavi Titum ut perficciet ini iVuwcvero et facto perficite, ut non solum velitis,
vobis gratiam istam, sed etiam dico ogo ipse, nont sed etiam opere perficialis. Vel ita, ut secundum
quasi imperans ut abundetis in hac gratia sicutt alios dicat eos coopisse faoere, et secundum alios
adundatis in omnibus, aliis scilicet in fide, etc.. velle. Quasi dicat: Vobis dico, qui coepistis a primo
Quae non mutantur. Sed per aliorum. Quasi dicat : anno non solum velle secundum quosdam, sed
Non imperans dioo, sod potius hoc dico compro- etiam facere secundum alios. Quidam enim volue-
bans, id est comprobare volens bonum ingcniumi rant, quidam cceperant, nunc vero uterque perfi-
vestrx charitatis, id est suadere volcns ul largii ciunt opere : ct hoc est quod subdit, nunc vero et
sitis, et ex discrctione animi, non pro terreno com- facto perficite, ut quemadmodum promptus est ani-
modo faciatis, et hoc volo comprobare, et suadercs mus voluntatis, id est sicut prompta est discretio
vobis non modo per alia, sed etiam per sollicitu- voluntatis eorum, quia ex discretione volunt, ita
dinem aliorum, scilicet Macedonum, quibus simi- sit promptus animus perficiendi [Ambrosius] Hoo
les sitis; Vel pauperum, de quibus sollicili esses dicit ut voluntas corum in opere appareat, si vcra
debetis. Scitis enim. Quasi dicat: Pauperibus dare! fj j est. Perficiendi dico, ex eo, id est secundum id
debetis, et vere, quia Christus sollicitus fuit dei quod habetis, sive plus, sive minus. Si enim vo-
illis. luntas est prompta dando secundum id quod ha-
VERS.9-15. —ScitisenimgratiamDomininostri i bet, ut necessaria retineat, tantura accepta est,non
Jesu Christi, quoniam propter vos egenus factus est,, tantum accepta est dando, secundum id guod non
cum esset dives,ut illius inopia vos divites essetis. habet, id est ultra vires : ideo cx eo quod habetis
Et eonsilium in hocdo. Hoc enim vobis utile est,quii vos dare moneo. Non enim volo u( atiis sit remitsio,
non solum facere, sedel velle capistis ab anno priore. . vel refrigerium, id est ut alii de vestris otiose vi-
Nunc vero et facto perficite, ut quemadmodum% vant, vobis autem sit iribulatio, id est paupcrtas,
promptus est animus voluntatis, ilasit et perficiendii non hoc ideo dixit, quin inelius esset. Inlirmis
ex eo quod habetis. Si enim voluntas prompta est,, timet, quos sic dare monet ut egestatem non

(59) Aug., in serm. de Sal. verb.

 m PETRI LOMBARDI. 60
patiantur, sed potius volo ut vestra abundantia ter-. A parum ut pauper, si aequalis voluntas est,aequalem '
rcnorum suppleal inopiam illorum, qui omnia mercedem habebunt. • ; '•.•
mundi deserant. Suppleat dico i» prsesenti tempore, VERS.16-24. — Gratias autem ago Deo,qvidedit
quod tam breve est, et hoc ex xgualifate. Hoc ideo eamdem sollicitudinem pro vobisin corde Titi, qi/tp- .
dicit, ut quantum quis habet, dividat cum sanctis, niam exkortationem quidem suscepit; sed,cttm soili-
quia non plus exigitnr,quam sibi rctinere debet,sicul cilior esset, sua voluntatt: profectus est ad vos. Mist*-
et Zachaeusdimidium dedit bonorum suorum paupe- mus etiam cum illo fratrem nostrum, citjus laus est
ribus (Luc. xix). Vel, ex aequalitate suppleat voslra in Evangelio per omnes Ecclesias. Non solum <*«-«£
abundantia illorum inopiam, non utique hrec dico tem, sed et ordinatus est ab Ecclesiis comes peregrii.:
secundum paritatem, sed ut sustententur de vestris nationis nostrx in hanc gratiam, qux ministrdtur
rebus, sicut et vos. Haecest aequalitas, ut qui acci- a nobis ad Domini gloriam, et destinatam volunta-
piunt spiritualia, tribuant carnalia. Ipsa est pax tem nostram: devilantes hoc, ne quis nos vituperet
Jerusalrm, ul upera misericordiae corporalia jun- in hac plenitudine qux ministratur in Dominiglo-
gantur operibus praedicationis spirltualibus, et fiat riam. Providemus enim bona,non solum coram Deo,
pax dando et accipiendo. Undc Apostolus : Si spi- sed etiam coram hominibus. Misimus autetn cum
ritualia vobis seminavimus, magnum est si carnalia n illis et fratrem nostrum quem probavimus in multis
vestra metamus f (I Cor. ix.) VI et illorum. Quasi di- sxpe sollicitum esse, nunc autetn multo sollicitiorem ;
cat: Vestra abundantia terrenorum suppleat ino- confidentia multa in vos sioepro Tito qui est socius
. piam illorum ; ut et econverso abundantia merito- meus, et in vobis adjutor, sive fratres nostri apos
rum illorum jpiritualium, qui divinis vacant, sit toli Ecclesiarum glorix Christi. Ostensionem ergo,
supplementum vestrie inopix. [Augustinus] Qui enim qux estckaritatis vestrx etnostrx glorix pro vobis,
vivunt in hoc saeculo non habent merita ad vitam in illos ostendite in faciem Ecclesiarum.
aeternam sufficientia, nisi juventur per alios. Sed Gratias autem. Quasi dicat: Rogavi Titum ut
quia pauperes Christi, quorum est regnum coelo- perficeret gratiam istam, vel ego ipse hoc consulo
rum, amicos sibi et debitores fecerunt, per meri- vobis, Deo autem ago gratias, qui dedit in corde Titi
ta eprum consequentur quod per se non potuerunt eamdem, quam ego habeo, sollicitudinem, pro vobis
mereri; ut lunc fiat aequalitas, non quin differant exhortandis, ut abundetis in hac simplicitate elee-
in claritate, sed quia id omnes habebunt,et omnibus mosynarum. Et vere habuit sollicitudinem, quo-
erit sufficientia; sicut scriptum est de raanna in signo niam guidem suscepit exhorlationem vestram, sed,
hujus rei: Qui mullum, scilicet collegit de manna, cum esset sollicitior sua voluntate, quam in mea ex-'
id est amplius habuit quam gomor, non abundavit, hortatione, profectus est ad vos. Qui primum roga-
quia qui plus habuit dedit indigenti; et qui modi- (C tus excusabat se propter vestra vitia. Misimusetiam
cum, scilicet collegit, id est minus quam gomor, non cum illo fralrem nostrum, scilicet Lucam vel Barna-
minoravit, id est non minus habuit quam gomor, bam, cujus Lucae laus est in Evangelio scripto, vel,
quia recepit ab eo qui abundavit. In Exodo autem cujus Barnabae laus est in Evangelio praedicato.
ita scriptum est: Nec qui plus collegerat, habuit Laus ejus dico per omnes Ecclesias. Non solum au-
amplius; nec qui minus paraverat, rcperit minus tem laus ejus in Evangelio, sed etiam ordinatus est
(Exod. xvi). In quo figurabatur quod qui majora ab Ecclesiis Judxx comes nostrx peregrinationis, id
habent merita, et qui minora, in aeterno convivio est praedicationis, qua mundum circuimus, et factus
eamdem habituri sunt refectionem [Ambrosius] Vel est comes, in hanc gratiam, id est in banc largitio-
ita, ut fiat. Quasi dicat: Dico, ut abundantia vestra nem eleemosynarum, qux ministratur a nobis, id
suppleat illorum inopiam, ut illorum abundantia est cujus nos apostoli sumus ministri. Et hoc ad
vestraa inopiae sit supplementum; ut ita fiat aequa- Domini gloriam, id est ut Deus inde glorificetur,
litas, scilicet ut, sicut ii ministrant sanctis, ita et ad voluntatem nostram, quam volumus ut bene
eis reddant vicem in futuro sancti, sicut scriptum detis, complendam. Voluntatem dico destinatam,
est de manna in figura hujus rei : Qui multum, quae destinata est et praeordinata a Deo nobis; adeo
scilicet collegit, non abundavit, et qui modicum, pj est necessaria. Vel ita,- ordinatus est comes pere-
non minoravit. Plus habent sancti in spe futuri, grinationis nostrae, id est praedicationis, scilicet
minus vero hi qui in tempore hoc sunt divites; et in banc gratiam, id est in praediCationem gentium,
cum ibi aequabuntur utrique, ut sicut hic divites qus3 ministratur a nobis, id est cujus minister
inopiam sanctorum sustentant, ita ibi beneficio sum ; et hoc, ad Domini gloriam, ut scilicet inde
sanctorum sustententur, et divites fiant in aeterno gloriflcetur Dominus. Et ordinatus est comes ad
bono. Vel ita, ut fiat. Quasi dicat: Vestra abun- complendam nostram voluntatem destinatam, id
dantia suppleat illorum inopiam; ita utin voluntate est ad complendam praedicationem gentium cui
fiat aequalitas, etsi non in opere; et sic pariter re- destinatus sum. Devitantes. [Ambrosius] Quasi di-
cipietis, sicut scriptum est de manna in figura hu- cat: Hos praedictos misimus, devitantes hoc, ne
jus rei, qui multum cnim habuerit, et qui modicum, quis in lutc plenituditte, largitionis eleemosynarum,
non minoravit: sic, qui multum dat ut dives, et qui vituperet nos, dicens nos fraudare. Vel, ne quis in
6t COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. - 1N EP. II AD COR. 02
hac plenitudine, scilicet doctrinre et miraoulorum, A 181 CAPUT IX.
vituperet nos, tanquamnogligcntes circa curam san- VERS.1-7. — Nam deministerio quod fitinsan-
ctorum;ut dicatur : Bene prreilicat, sed non est ctos ex abundanti est rnikiscriberevobis. Sciocnim
memor sanctorum sicut alii apostoli, et sicut sibi promptumanimnmvestrum,proquodevobisglorior
praeceptum cst. Vitupcratur crgo Apostolus, si apud Macedones. Quoniam et Ac/iaia parala est ab
negligenter ageret circa sanctos. Et ideo hoo pra>,- annoprceterito, etvestra xmulatio provocavit pluri-
monet ut sollicitudo ojus ct providontia appareat. mos. Misimus autem fratres, ttt, ne quodgloriamur
Qux plenitudolargitionis vcl doctrinro ministrattir de vobis evacuctur in kacparle, ut, quemadmodum
a nobis, id est nostro ministerio fit, ct hne ad dixi, paratisitis,ne cttm vcnerint Macedonesmecum,
Domird gloriam, i'\ cst ut Deus glorificetur. Provi- etinvenerintvos imparatos, crttbescamus nos, ulnon
dcmut enitn. Quasi dicat : Benc dico dovitantes, dicarntts vos in hac substantia. Ncccssarium ergo
providemus enim ut opera nostra bona sint, non existimavi rogare fratres ut prxveniant advns, et
sotum, coram Deo, scilicct ut Deo placeant, sed ct prxparent rcpromissatn henedictionem kanc para-
coram hominibus,\\t etiam hominibus bona vidcan" tain esse, sic quasi benedictionem non quasiavari-
tur. Coram Deo providet Apostolus bona, dumfacit liam. floc autem dico: Quiparce seminat,parce ettne-
circa ministerium sanctorum quod Dous jubct; n tet; et qui seminat inbencdictionibus,de benedictio-
coram hominibus providot bona, dum bonos mittit nibus et metet. Unusqui<ique,proutdestinavit in corde
ad hoc opus cxhortandum, qui probitate sua cos suo, non ex tristitia autex necessitate. Hilarcm enim
provocent ad dandum, non scandalum faciant, ne datorcm diligit Dens.
bona doctrina Apostoli pcr improvidos ministros Nam.de ministerio quod fit in sanctos ex abun-
in vituperationem raderet. (60) Nota quod rectc danti, id est superfluum, <?'(mihi scribere vobis.Scio
Apostolus ait se providore bona coram Deo et ho- enim promplum animutn vcstrttm, pro quo de vobit
minibus. Propter nos enim conscicntia nostra suf- gloriorapudMaccdoncs, dicens: Quoniam el Achaia,
ficit nobis, propter vos autem fama nostra non cujus metropolis est Corinthus, aemulatione Mace-
pollui, sed pollere debet in vobis. Dure res snnt, donurn ducta,parata cst ab anno prxtcrilo, et vestra
conscientia et fama:conscientia tibi, fama proximo tenmlatio, id est amorctsludium, provocat plurimos,
prodest.Cui conscienliaefidens famam negligit,cru- ad eleemosynas dandas, [Ambrosius] quia aemula-
delisest. Mijimus autem ctim illis fratretn nostrum, tiono Corinlhiorum allre Ecolesiae, dum audiunt
Apollo: quem probavimm in mullis sxpe sollicitum illos prius erroribus '"lplii-ntos.postoabonre volun-
esse de salutc noslra. Nunc attlem, cum audivit tatis fuisse nffoctos, incitatro sunt ad bonum. Quasi
vos correctos, tnulto solliciliorem pro confidcntia vero quis diceret: Cur crgo prremittis illos? ait,
multa babita in vos, vel in vobis, sivc pro Tito qtti C misimus autcm fralres, ut vos ad hoc hortcnlur,
de vbbis ci multa retnlit, et ideo Apollo, qui prius sed ut parati sitis,fjUemadmodum dixi illis voscsse
rogatus ab Apostolo et aliis fratribus ire ad eos paratos. Parati sitis dico, nc hoc, scilicct quod glo-
noluit, modo ivit, quia audivit cos correctos. Qui, riamur de vobis totum <?iwn<?(Mrin/ia<"par(<?,scilicet
8cilicet Titus, est socitts metts, ct in vobis, id cst in si imparati lucritis.Ideo parati esse debetis.necum
vestra conversatione, adjutor. Sivc, Quasi dicat : venerint mecttm Macedoncs, et invenerint vos impa-
Pro confidentia vestri ivit, et pro Tite et Luca; cum ratos, crubescamtts nos, qui do vobis gloriamur,a(
quibus libenter ibat, sive etiam pro illis aliis haec non dicamtts vos crubescere : quod magis est,id est
iecit, qux sunt fratres nostri, et apostoli Ecclcia- esse debet. 8i enim non fuerit hoc inventum quod
ram, a quibus fuerat rogatus. Vcl sccundum aliara testificatus est de iis, ct ipse crubescet, et ipsi am-
litteram, eodem pcnsu manonte, scilicct sive pcr plius confundentur./n hac sttbstantia,id est in hac
fratres nostros apostolos Ecclesiarum, et qui ipsi datione eleemosynarum, quae paupcres sustcntant.
sunt apotfoli Eccletiarum. Hoc est glorix Dei, Ne ergo hoc sit,necessarium existimavi rogare fra-
Christi, id est ad gloriam Christi; quia in eis non Ires, scilicctLucam, Titum, Apollo, u( meprxvcniant
hominum, sed Christi gloria est. Ottensionem ergo, advos, et prpparenlparatam esse, quando veniemus,
eto. Quasidicat : Quia tales misimus ad vos, ergo j) Aanc rcpromissam, id est saepepromissam, benedi-
ottentionem qux estcharitatis vestrx et nostrx glorix, tionem, id est eleemosynam, qure recte diciturbenc-
habitae pro vobis, id est charitatem vostram quam dictio, quia causa est «eternaebenedictionis. Para-
ostendistisaliis, etgloriam nostramsimiliterde vobis tam dico, sic utique, guasi benediclionem scilicet
habitam,quamostendistisesseveram,nunco.f(<?n<ii(<? ut sit opus charitatis et raagnam, non quasi avari-
in illos, quos misimus ad vos, bene eos recipiendo, tiam, ut doleantpro dato, etparum sit quod dant.
ut bona quae de vobis audierunt probent. [Ambro- Hoc autem, quasi dicat: Illi praeparent, ego autem
sius] Ostendite dico, ct haec in facie Ecclesiarum, cur large detis, hoc dico, id est priescribo, quia
ut scilicet caeteraeEcclesiaeagnoscant vera essebona qtti parc.escminat,id est da.t,parcc etmetel retribu-
quae de vobis audierunt. Vcl, in facie Ecclesiarum, tionem. Non parcc sominat ille qiii parum habens
scilicet ut alii a vobis accipiant cxemphnn. <Y«wi parum largitur, si animus promptus sitdarcplussi
et, quasi dicat: Dc receptione corum monco. plus habcret. Nota quod non ait dat, sed scminat,
(60) Aug. in serm. De vita et raorle.
 W PETRI LOMBARDI. 64
quia dare eleemosynatn non est amittere, sed semi- tA Et haec justitia ejut, id est merces justitiee ejus,
nare, scilicet ad tempus carere, ut plus habeatur manet in sxculum saeculi*vel in aelernum, id est
in futuro. Etqui teminat in benedictionibus, ubiplus sine fine. Justus est qui bona mundi fine aeterni
pensatur animus quam census, de bcnedictionibus praBmiicommunia reputat. Et nota quod exemplo
Dei et metel, largam scilicet retributionem. Et ideo hoc ad largiendum sanctis invitat. Si enim hujus
unutquitque, scilicet det, prout destinavit, id est qui pauperibus largitur merces magna est, quanlo
praeordinavit, in corde stto, id est in consilio ratio- magis ejus qui ministrat sanctis? Pauperes enim
nis, quia si inviti darent non prodesset eis. Quia qui sunt et possunt dicietiamqui malisunt. Quiautem.
invitus dat propter praescntem pudorem, non habet Qnasi dicat: Non soium inde vita datur, sed etiam
mercedem, et ideo quisque det, sicut proposuit in qui administrat seminanti, scilicet Deus, semen, nnde
corde suo, se vl)" dare non det ex tristitia, aut, ex eleemosyna fiat, et panem,, id est necessaria vitae,
necettilale, id esl tristis vel coaotus, sed sponte. prxstabit ad manducandum, non ad superfluitatem,
Hitarem,enim dalorem,id est qui exvoluntatebona et in tantura praestabit quod etiam multiplicabit
dat diligit Deut, id est approbat et remunerat, non setnen vestrum, unde plures eleemosynas faciatis.
tristem et murmurantem. Qui enim dat ut careat Et ideohoc timore nemo timeat dare.etaugebitin-
taedio interpellantis.non ut reficiat viscera indigen- U crementa, id est facultatem ef voluntatem dandi
tis, et rem et meritum perdit. (61) Quidquid ergo eleemosynas, inorementa dico, frugum juttilix ve-
boni facis eum hilaritate fac, et tunc benefacis, si strx, id est ex quibus procedit justitia et vita
.autem cum tristitia facis, sit de te, non tu facis. Justitia est sanctitas et bona vita, unde proveniunt
Vstis.8-l5.—PotensettautemDeutonmemgra- fruges, id est aeterna fenumeratio. Incrementa sunt
tiam abundarefacere in vobis, ut in omnibus semper eleemosyneBet voluntas dandi, pro quibus et hic
omnem sufficientiam habentes, abundetis in omne virtutes et in futuro gloria augebitur. Ut in omni-
opus bonum, sicutscriptumest: Dispersit, deditpau- bus. Quasi dicat: In tantum augebit,et resetvolun-
peribus.justitia ejus manet in sxculum saenli. Qui tatem dandi, ut vos locupletati, secundum vestram
autem administrat semen seminanti, et panem ad reputationem, in omnibus, id est in omni statu ve-
manducandumj>rxstabit,etmuUiplicabitsemenves- stro, abundetis fn simplicitatem, id est largitionem
trum,etaugebittncrementa frugumjustitixtmtrx: simplici animo factam.Simplicitatem,dico,omnm,
utinomnibuslocuplefati,abundetisinomnemstmpli- id est perfectam, qux largitio operatur per not gra-
citatem, qux operaturper nos gratiarum actionsm tiarum actionem Deo. Et ideo facienda est, id est
Deo. Quoniam ministerium hujus offieiinon solum ipsa largitio est oausa quare aguntur gratiae Deo,
suppleleaqux desunt sanctis, sed etiam abundatper cujus largitionis nos sumus ministri.QtKmfam,etc.
multasgratiarumactionesinDomino,perprobatio-\ G Quasi dicat:Ideo agentur gratias Deode donolargi-
nem ministeriihujus, glorificantesDeum in obedien- tionis, quia multa in hoo bona sunt. Et hoc est
tia confessionis vestrxin Evangelio Christi, etsim- quod ait:
plicitate communicationis veslrw in iUos et inom- Quoniam ministerium nottrum hujut offieii vcstri
nes, et in ipsorum obsecratione pravobis, desideran- non tolum supplet ea qua detunt sanctis, sed etiam
tiwn vos propter eminentem gratiam Deiin vobis. abundat in actione gratiarum, quae fit per multos,
Gratias ago Deo super inenarrabili dono ejus. quia multiaguntindegratias Deo.EthocinDomfno,
Potens est aulem.Qu&si dicat:Ego itamoneovos, id est operatione Domini.qui eos movit ad agendas
sed Deus potens est Vel ita continet. Ego rnoneo gratias, dico quod per mnltos agentur gratie Deo.
vos ita, et nolite diffldere, quia Deus potens est Et hoc per probationem ministerii hujut, id est quia
facere abundare in vobis, vel in cordibus vestris, laudant hanc ministrationem nostram. Permultos
omnem graliam, scilicet non solum banc, sed hano dico glorificantes Deum, non solum de vestra largi-
cum aliis, id est omnia dona Spiritus sancti. Itau( tate, sed etiam inde aocepta occasione, in, id est
vos semper Itabentcs, id est habere reputantes, pro, vet de obedientia confetsionis vestrx, id est de
omnem sufficientiam in omnibus, id est in omni statu fide et confessione, et omnibono vestro. Obedientia,
vestro, abundelis in omne opus bonum, id est in da 0 dico.habita inBvangelw CArfsft,quiaobedistisEvan-
tione eleemosynarum, sicut in ceeteris. [AmbrosiusJ gelio Christi in subjeetione mentis, et glorificantes
Qui enim solam sufficientiam elegit, poterit in Dei Deum pro smpUctiate communicationis,id est vestra
opere abundare: licet enim exiguum sitquod parum communia reputatis, et hoe simplici animo fapitis.
•habens tribuit, abundat taxnen quia recto judacio Vel pro simplicitate communication;s, id est quia
fit: quia quaeritur de quanto, et quo animo detur. alii exemplo vestrofluaaliis communicant.Conamu-
Et quasialiquisqu-5reret:Estnehocbonum,«cilicet nicationis, dico, fact» fn Ulos, id est sanotoe praB-
largitio eleemoaynarum ? Respondet: Est utique, dictos et fn alios omnts egentes, et ipterum, etc.
sicut scriptum ett in Psal. Justus, di*per.w'(,nonuni Quasi dicat: Per multos dico etiam glorifieantes
omnia conferens, sed plnribus dividens, et dedit, Deum, de obtecratione iptorum sanctorum, factapro
gratiaspauperfou*,non divitibusquipossentreddere vobis, id est illi multi glorificant etiam Deurr. de

(61) Aug., in psal. xxxvui.

rs COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. G6
boc, quia et ipsi sancli obsccrant pro vobis. (C2) jA latc lretctur t-um cis. Quosdam rlico, gtii arbitian-
Ipsorum, dico, desidei-antium vos videre in .-ulcrnu tur nos tunquum scciuulum ciunem, id cst morc car-
beatitudine, vel etiam hic. Et hoc propter gtaliam nalium, ambulemus. In carne cnim.Quasi dicat: Pu-
Dei, id est charitatem eminentem in vobis. Gralias tant nos secundum carnnm amhularo,quod non fa-
Dco. De aeternaindigcntia et de aeterno supplemento cimus, quia licet simus ambulantcs in carnc, id est
indigentiae provincialium Christi et militum Christi licet simus degenlcs in carne, quae fragilis est, non
egit.Hinc de rebus carnalibus in 133 illos ; indc tamen secundum carnem,id est prp carnali commo-
autem dc rcbus spiritualibns in istos.Idcoque tan- do militamus. Non enim militiam a Deo nobis da-
quam sanctorum gaudiorum saginaplenuseructans tam exorcemus secundum carnem, id est pro tcr-
clamat: Gratias Deo. Quasi dicat: Et quia hinc tot reno commodo.Et vere nonsecundumcarnemmilita-
bona sunt, gratias ago Deo super dotto inenarrabili, mus. Nam arma militix noslrx, id est virtutes et
id est de charitate quam suis donat.quae non potest miracula per qure in praedicatione militamus, non
enarrari quantum utilis sit. Vel, enarrabili, id est suntcarnalia debilitate, sedsunt potentia Deo, id est
quod dcbtt cnarrari. per Deum, ad destructionem munilionum, id est ut
CAPUT X. deBtruant oonsilia hominum scu daemonum diversis
-
VERS.1-7.—Ipse autem ego Pattlus obsecro vos ij. oalliditatibus munita, consilia destruentes. Quasi di
cat: Vere possim dostruere. Nam destruimus. Et
per mansuetudinem et tnodestiam Christi,qui tn fa-
ciequidemhutnilis sum inter vos :absens atttemcon- boc est quod ait. Quasi dicat: Militaraus non se-
fido in vobis. Rogoautem vos, neprxsn.ns audeamper cundum carnem, nos, dico, destrucntes consilia
eam confidentiam qua existimor audere in quosdam, hominum et daemonum,<?(omnema//i(uu'twcm,idest
qui arbitrantur nos tanquam secundum carncm arn- profunditatem intelleotus.tam legis poritorum quam
bttlemus.In carne enim ambulantcs, non seetmilttm philosophorum. Altitudinem, dico, extollentem se
carnem militamus. Nam arma militix nostrx non advcrsvs scientiam Dei, id est qme de Deo est. Ut
carnalia sunt, sed potentia Deo ad deslructionem dum impugnant partumvirginisethujusmodi.[Am-
munitionttm,consilia destruentes,et omnem altitudi- brosiusl Et etiam in captivitatem rcdigcntes omnem
nem, extotlentemseadversusscientiamDei, etin ca- intellectum, id est captivos ducimusomnessuperbe
ptivttatem redigentes omnem intellectum in obse- agentes, vel intelligentes.dum Christo contradicen-
kabentes ulcisciomnem tes vinoimus. Ducentes cos usque in obsequium
quiumCkristi,etinprumptu
inobedientiam, cum impleta fuerit vestra obedientia. Christi, id est ut fidei Christi, cui ante repugnave-
Qux secundum faciem sunt videte.Si quis confidit rant, humiliter obediant.Nos.dico, etiam in promptu
sibi se esse, hoc cogitet iterum aputl se, quia sicut habcntes,quia. nihil nos rcmordet,quo ncinus audea-
C mus, ulcisci omnem inobcdientiam. Quod faciemus,
ipse Ckristi est, ita et nos.
Ipse aulem. Postquam admonuit bonos deeleemo- cum impleta fuerit vestra obedientia, id est postquam
synis in sanctos faciendis, agit de incorrectis qui recognovero omnes ex dilectione obedientes. Tunc
pseudoaequebantur.et eumferocem putabant.Quasi enim vindicat inobedicntiam,cum illam condemnat
dicat: Correclos ad elcemosynas invito, vos autem, per obedientiam ; tunc illam destruens quando eos
alios qui pseudo mihi praefertis, obsccro cgo Paulus. qui resistunt perducit ad fidem. Et hoc est digna
Quasi dicat: Vere humilis non superbus ipse qui ultio, ut pcrfidia ab his quibus defcndebatur,dam-
alios ad eleemosynas monco, idem vobis qui illis. netur,r/u« secundum faciem, etc. Quasi dicat: Multa
Obsecro, dico, per tnansuetadinem et tnoiestiam dixi quibus ostendi vobis potius debere nos sequi
Christi, id est si vultis ut sim vobis lenis, et cum quam pseudo, et si vobis non sufficit quod dixi,
modo puniam vos, sicut Christus etiam provocatus quare me potius quam pscudo sequamini. Videte,
lcnem animum ostendit, et in correctionibus mo- haec alia, qux sunt secundum faciem, id est ita evi-
dum non excessit. Obsecro ego Paulus qui in facie dentia sicut ea quae sunt subjecta oculis. Aperta
quidem, id est cxterius ut dicitis, humilis sum inler enim sunt qurc dicet: Haec scilicet, si quis illorum
vos,scilicet dum praesens sum. Absensauletn. Quasi pseudo. Hoc enim dc praesumentibus dicit,confidit,
dicat: Dum non timeo aliquid mali mihifieri a vo- r\ per aliquid, id est per fidem vel aliquid aliud, se
bis, confidoin vobis, id est confidenter ago in vos, csse Christi, id est quod ipse sit Christi. Hoc iterum
aspere vos redargucns. Rogo autem. Hic dicit unde cogitet, id est bene deliberct apud se, ut vim ratio-
obsecret eos. Quasi dicat: Non solum obsecro vos, nis non excedat, vel propter odium nostrum, vel
sed etiam rogo ne prxsens, scilicet cum venero,au- propter honorem suum. Hoc, inquam, cogitet.quia
deam in quosdam incorrectos,id est ne praesens au- sicut ipse Christiest,it& et nos,id est pcr quaecunque
dacter puniam eos, per eam confidentiam qua existi- ipse est Christi per eadem et nos. Vel ita, quae se-
mor audere absens.quia quantum putor absens con- cundum. Quasi dicat :Vere nos apostoli tales sumus
fidere,tantum prresens faciam in re, nisi se emen- quales supra oslendi. Quae autem sunt secundum
daverint.Hoc ergo rogat ut tales illos inveniat, ne faciem videte, id est diligenter opera eorum consi-
cogaturirasci et audere ineos, sed praemissa severi- derate,qui in vestro conspectu tantum bona agunt,

(62) August., De op. monach.

 67 PETRI LOMBARDl. 68
ii.s forle vos.seducant, ut velitiscos prrcfcrre nobis... A slolas, dum sumus absentes, tales erimus elprxsen-
Quod non debetis, quia.si quis ilturumpraesumen- tcs in facto, scilicet ulciscentes omnein inobedien-
tium confidit per aliqua se esse Christi, lioc iterumi tiam,quia,si vitia vestra palparemus,tunc non asdi-
cogitet apud se, quia sicut ipse est Christi, ita cti ficaremus, sed destruoremus. Non enim. Quasi di-
nos, id est per quaecunque ipse est Chrisli, per ea- cat: Tales erimus facto quales sumus verbo, quia
dem et nos. Contra superbos pseudo hoc dicit, qui. non sumuspseudosimiles, qui usurpant sibi pote-
de se praesumentes inflatione animi Apostolo sei statcm in diem, et vitia palpant. [Ambrosius] Et
praeponebant. hoc est quod ait.Non inserimus nos quibusdara, id
VERS.8-13.—Nam,etsiamplius aliquid gloriatus est pseudo, qui non missi a Deo, commendant se-
fuero depoleslate noslra quam dedit nobisDominus ipsos, aUiquibus artibus, non Deus eos, id cst
in xdificationem et non in destruclionemvestram, usurpant sibi potestatem indigni. Quod est dice-
nonerubescam.Utatilemnonexistimertanquamter- re : Non ponimus nos in numcro illorum, ut po-
rerevosperEpistulas(quoniamquidamEpistolx,in- testatera usurpemus, sed a Deo electi accepimus,
quiunt. graves suut et fortes ,prxsentia autem corpo- nihil ultra conccssum praesumcntes.Illi autem non
risinfirma, et sermo contemptibilis); hoc cogitetqui accepta potestate, sod usurpata, dominari volunt,
ejusmodiest, quiaqttalessumusverboperEpistolas i•p nomini suo vindicantes auctoritatem.Aut non com-
absentes,talesetprxsentes infacto. Nonenim aude- paramus nos illis, ut nos sicut illi adulcmur vobis
musinserere, autcompararenosquibusdamqui sei- et vitia vestra palpemus,quod possct facere aliquis
- psos commendant, sed ipsi in nobis nosmetipsos me- etiam habens recte potestatem. Hoc' non facimus,
tienteS, et cotuparantes nosmelipsos nobis. Nos au- ideo quia non audemus nos inserere aut comparare
tem non in intmensum gloriabimur, sed secundum eis,ne sicut illi ita et nos pereamus. Non hsec faci-
mensuram rvguUequa tnensus cst nobis Dcusmen- mus, sed potius ipsi sumus metietttes, id cst meti-
suratn pertingendi usque ad vos. mur, nosmelipsos itt nobis, id est in conscientiis no-
Nam, elsi. Quasi dicat: Vere ita sumus Christi slris,an a Deo missi simus altendimus.et nonaliud
sicut illi. Nam etiam cxcellenlius nos sumus Christi quam quod injunctum est usurpamus.Tantaenim po-
per potestatem, quam illi non habent. Et hoc est testate utimur,quanta conoessaest ab auctore; nec
quod ait: nam, etsi amplius aliquid fuero gloriatus mensuram nec modum egredimur. Et sumus com-
de nostra potestate, scilicet apcstolatus, quam Domi- • parantes 1S3, id est comparamus ctiara nosmet-
nus dedil nobis, non illis in xdificationem, et non ipsos nobis,quia secundum quod officium nostrum
in destructionem vestram,id est ut nos iii virtutibus exigit, faciraus quod illi non faciunt. Haec autem
aediflcemus, non ut prava doctrina vcl exemplo cor- nos agentcs, non gloriabimur, id est non exercebi-
rumpamus, ut pseudo faciunt, non erubescam, quia C ( mus potestatem in immensam, id esl ultra mensu-
et verum est.el non ad gloriam meam,sed ad utili- ram nostram,quod illi faciunt qui ultra mensuram
tatem vestram dicitur. Vt autem, etc. Hic dicit so, usurpando gloriantur, sed gloriabimur, secundum
cum praesens fuerit.implere operequod absensver- mensuram regulx, id est secundum meniuralum
bo minatur. Hoc autem dicit occasionem illius sen- mihi a Deo populum,cujus ego sura regula ad diri-
tentiae quam ibi dixcrat, parati ulcisci omncm in- gendum, sub qua mensura YOSestis. Unde subdit-
obedientiam,nc putarent eum abscntem tantum mi- Mensuram,dico,pcr(Jna£n<jfmonitu Dei usquead vos.
. nari, et praesentemnihil facere. Quasi dicat: Hanc [Ambrosius] Dei enim nutu Corinthiis evangelizare
potestatem dedit m.ihiDominus in aedificationcm et monitus est. Paratum enim erat unicuique ad quos
non in destructionem, sed tamen ulciscar. Videre- in praedicatione dirigeretur, ut singuli aliquos po-
lur enim illis ideo debere blandiri,quia potestatem pulos haberent proprios.de quorum fide gloriaren-
accepit in aedificationcm, non in destructionem;sed tur. Ad regulam autem Apostoli illi omnes perline-
ulcisci contra opinionem quorumdam se dicit. Ut bant, quos in fide fundaverat,qui ad omnes missus
autem. Quasi dicat: Promptus sum ulcisci, tamen erat a Deo. Unde addit quam mensuram mensus est
hoc dicens,existimortanquam terrere vosper Episto- nobis Deus. Qui ergo ei resistit, Deo mittenti re-
las. Et vere existimor, quoniam revera quidam, in- nr sistit.
quiunt, Epistqlx quidem graves sunt, id est ponde- VERS.14-18. — Nonenim quasinonpertingentes
rosae adintelligendum.et fortes ad terrendum.Pr.aj- ad vos superextendimusnos.Usqueadvos enimper-
sentia autem corporis est infirma, non audens exer- venimus in Evangelio Chrtsti,non inimmensamglo-
cerc severitatem, et sermo est contemptibilis, quia riantes inalienis laboribus, spem autetn habentescre-
ut idiota sine argumentis loquor, ut aiunt. Altende scentis fideivestrx, in vobis magnificari secundum
quod infirma dicit contra fortes, et contemptibilis regulam noslram in abitndanlia,etiam in illa qux
contra graves.Ut autem non existimer a vobis tan- ultra vos sunt evangelizare,noninaliena regulain
quam terrere vos, et opere quod minor non imple- hisquxprxparatasuntgloriari. Qui autemgloria-
re,hoc cogitel qui ejusmodi est, scilicet qui ita de me tur,in Domino glorietur.Non enim quiseipsum com-
opinatur. Et hoc idem sciatis vos,quia quod minor mendat, ille probatus est,sed quem Deus commendat.
verbis, impleturus sum factis. Quod ita ait, quia Non enim. Quasi dicat: Vere Deus est mensus.
quales, id est quam asperi sumus in verbo per epi- Non enim, est superejtensio. Et hpc est quod ait,
69 COLLF.CTANEA !N RPIST. D. PAULI. — 1N F.P. II AT) COIl. 70
Non enim supcrextendimus nos, quati non pcrlitt- j\. regimine quae videlur vobis, el dicilur insipientia.
gentcs ad vos. Superexteridi est ultra oxtendi quam Vel insipientiam hic dioit, gloriationem sccundura
conceditur. Nos autera destinati suraus Deo mittente carnem, quam facit, ne in eo videatur inferior illis,
ad vos. Et vere non extendimus nos.quaai non per- quam ipse non curat, sed prodesl Corinthiis. [Am-
tingenles; pertingimus enim, quia pervenimus usque brosius] Quasi dicat: Glorior de regimine, sed uti-
ad vos in Evangelio Chrisli, id est in prredicatione nam sustineretis modicum quid insipientiae meae,
Evangelii Christi. [Ambrosius] Nos, dico, non glo- id est gloriationis sccundura carnom,quae videtur in-
riantes in immensum id esl in alienis laboribus, sci- sipientia. Quia dictum est: Non te laudent labia
licet ubi alius fundamentum fidei posuisset, quod tua, sed proximi tui. Haecautem gloriatio ad lau-
esset ultra mensuram gloriari. Sed sumus habentcs dem ejus videtur pertinere. Sed et, etc. Quasi dicat:
spem crcscentis fidei vestra;, id est sperainus per Opto ut sustineatis. Sed et, praecipio, supportate me,
fidcm vestram crcscentem de virlute in virtutcm. ut subjcclipraelalum. [Augustinus] Quasi dicat: Et-
Qui in vobis, id est per vos, magnificari apud alios, si gravct vos, tamen patienter ferte, xmulor enim,
quia per vos tales apostoli veri probamur. Et habe- id est diligo, vos Dei xmulatione, id cst ad hono-
mus spem evangelizare secundum regulata noslram, rcm Dei, non meum, non zelo sponsam Dei mei,
id est regnum nostrura, id est secundum quod a n sed Deo. Amicus enim sponsi sum. Sponsus igitur
Deonobisinjunctum est.Evangelizaredico, inubun- zelat sponsam ; amicus vero sponsi non sibi, sed
dantia, scilicet non in paucis locis, imo et in alia sponso. Et nota quod rcmulatio dupliciter accipitur.
loca quae suntultra vos, non tamcn sumus habentes /Emulatio enim est propter alienum statum motus
spcm, id est non sporamus gloriari in aliqua aliena mentis, vel in malum, vel in bonum ; hic autem
regula. Nec ilii qui ultra cos sunt, dc alieno rogi- amoris cst, non livoris, quiadiligit cos Dei remula-
mine sunt. Deinde exponit quid dixerit in aliena re- tione, id est quae ad honorem Dei est, et quam Dcus
gula, scilicet in his qux prxparata sunt ab aliis prar- Spiritu suo inspirat. Per hoc ostondit ca quae dicet
dicatoribus, quia his prredicabat, quibus non erat amorc eorum sc dicturum, ut non ad laudem ejus
annunliatum, ut gloriam suo labore quaereret. Qui proficiant, scd ad horum profecluin. Despondienitn.
autem. Quasi dicat: Ego gloriabor in praedictis ct Quasi dicat: Et vere diligo vos, quia ergo, qui sum
in aliis, sed hoc totum unde gloriandum est, a Deo amicussponsi,despondivosannulofidci,nonmultis,
est. Et ideo: Qui gloriatur, juxta admonitioncra Je- sed uni, non adultero, sed viro legitimo, scilicet
remiae, glorietur in Domino, id est Domino attribuat Christo vero sponso. Vos, dico, existentes virginem
gloriam et confidentiam suam, cujus gratia est quod castam. (63) Attende quod a plurali ad singularem
non potestille,qui non habet a Deo potestatem,quia descendit.volcns intelligi totamEcclesiam virginem
suam gloriam quacrit. Non cnim, quasi dicat: Idco C esse, ctin omnibus verismembris virginitatemmen-
in Domino gloriandum, quia ille non est probalus tis, elsi non intogritatem corporis sorvare. (64)
a Deo, vel ab hominibus, qui commendat seipsum, Virginitas carnis corpus est intactura, quaevirgini-
id est qui extra Deum gloriatur sibi tribuendo quod tas paucorum est. Virginitas cordis fides est incor-
Dei est. Vel, qui autcm. Quasi dicat: Ego non glo- rupla, quae virginitas omnium est fidelium. Unde
riaborin aliena regula, similitcrautcm, quigloria- in Apocalypsi: Ili sunt qui cum mnUeribus twn sunt
tur, id est polestatem vult excrcerc, glorietur in Do- coinquinuti, viryines enim sunt (Apoc. xiv). In rau-
mino, id est potestatom exerccat in mcnsura sibi a licribus errorem signilicavit, quia error permulie-
Deo data, quod debct. Non enim illo probatus cst a rcm ccepit. Idco ergo singulariter dixit virgincm,
Deo vel ab hominibus, qui seipsum commendaf, qui quia omnos sunt una virgo propter unitatem intc-
praedicat non missus, qui non cst idoncns, sod prae- grre fidci, solidae spei, sincerae charitatis : Virgo
sumptor et reprobus: sed quctn Deus commcntlat, sunt, quia a pravitate erroris et ob opcre malo in-
id est idoneura et dignum ostendit miraculis ct vir- contaminati, casta, quia non habent aestum malae
tutibus. voluntatis. Despondi dico, exhibere, id ost ut exhi-
CAPUT XI. bcam vos Dco in die judicii. Timeo autem. Quasi
VERS.1-3. — Utinam suslinerelis modicum quid r. dicat: Tales vos desponsavi, utexhibcam vos Deo,
insipienlix mex l Sed et supportate me. jEmulor sed limeo ne, sicut scrpens, id est diabolus, pcr ser-
enim vos Dei xmuialionc, dcspondienim vosttniviro pentcm seduxit Evam, a paradiso cam ejiciens; sc-
virginem castam exhibere Christo. Timeo autem ne duxit, dico, astutia sua, scilicet promittendo falsa,
sicul serpens Evam seduxit astutia sua, ita corrum- f(u, per similes deceptiones corrumpantur sensus
pantnr sensus veslri, et excidant a simplicitate qux vestri, id est intellectus vestri per sirr.iles deceptio-
est in Christo. nes, et excidantia simplicitate, qux est in Christo, id
Vtinam, etc. Quasi dicat: Ego glnrior dc regi- est a paradiso simplicis fidei Christi, quae nil alie-
mine quod videt insipientia, sed ulinam sine indi- num recipit. Isti cnim Corinthii similes sunt Evre,
gnatione suslineretis modicum quid, quia plus pos- pseudo similes serpenti, id egtdiabolo, qui pereos
sem gloriari insipientix tnex, id est gloriationis de insidiatur. (65) Lux fidei similis est paradiso. Quo-
(03) Aug., in lib. quaes. 83. (65) Id., super Joannera.
(64) Id., in serra, quodam.
 71 PETRI LOMBARDI. 72
riini orgo fides corrumpitur, a paradiso ejiciuntur, , A
, qu°d ab apostolis tradilum fuerit. Calatis autem
quia praeponunt mendacium veritali. Qui ergo men- dicit ut non reciperent alfud, scilicet quod utique
<lwium aedificant in hominibus, ab eis pellunt ve- non majus esset, sed contrarium. Exittimo enim.
ritatem,et etiam immittunt diabolum, et ita exclu- Supra egit de pseudoapostolis, nunc de veris prae-
dunt Cbristum. Si quid enim dixeris contra fidem,, dicatoribus lrJquitur; quibus Paulus inferior vide-
intrart putredo de veneno serpentis. et nascuntur r batur, quia non fuerat ciim Jesu. Quasi dicat: Si
vermes mendaciorum, et nihil integrum remanet. aliud praedicarent, recte pateremini; sed, quiahoc
(66) 'deoque sicut patribus nostris adversus leoneml non est, non recte eos patimini. Et vere hoc non
opus erat patientia, sic nobis adversusdraconem vi- est. Exislimo enim me nihil minus fecitse in his a
gilantia. Tunc enim cogebat, nunc docet. Tuhc in- magnis apostolis, id estquam magniapostoli. Etita
gerebat violentlas, nunc insidias. Videbatur tuncs constat quod non minus illis pseudo feci, cum nec
fremens, ntmc lubricus ct oberrans difficiie videtur. minus fecerim, quam magni apostoli. Magni apo-
Ideo timet Apostolus ne, sicutper serpentem sedu- stoli videntur apud istos Petrus et alii, quia cum
cta est Eva, ila per hrereticos corrumpatur Ecclesiai Domino fuerunt. Vel propseudoapostolisnocdicit,
a virginitate fidei quam gestat in corde. Modo ergo) quibuS se non minus eis fecisse. ostendit, Ecclesia
anima virginitatem tuam serva, postea fecundandai .R enim Corinthiorum variis erroribus fluctuabat. Ali-
m amprexu sponsi tui. Sepite ergo, utscriptum est,, qui enim favebant apostolis qui <yim Domino fue-
aurea vestras spinis (Eccli. XXVIII).Adhuc enim mus- runt in carne, Paulum deformantes, quia cum Do-
sitat serpens et non tacet. Quod gestum est in illo> mino non iuerit, de quo egimus. Alii favebant
paraetiso, hoc gerilur in Eoclesia. Nemo igitur vos3 pseudoapostolis, a quibus compositis verbis eadem
seducat ab isto paradiso Ecclesiae. Sufficiat quodI audiebant qure ab Apostolo contra quos loquitur.
iilic lapsi sumus, vel experti corrigamur. * Quasi dicat: Non alia praedicant vobis quam ego.
VERS.4-9. — Nam.siis quivenitalium Chrisfumt Et quia posset dici, quodetsi eadem,melius tamen
prxdicatquemnonprxdicavimtts,utaliumspiritum i Paulo praedicarent, removet. Quasidicat: Nec aliud
aceipitis quem nonaccepistis, autaliudEvangelium, , praedicant, nee melius. Existimo enim me nihil
quodnonrecepistts,rectepateremini.Existimoenim t minus fecisse, id est vobis me dico tunc remotum
nihilmemimts fecisse amagnisapostolis.Etsiimpe- a magnis apostolis. Et vere non minuspseudo feci,
ritussermone,sednonscietttia.fnomnibvsautemma- vel veris apostolis.
nifestus sum vobis, Aut nunpuid peccatum feci, me- Nam, etsi sum imperitus sermone, quia non orno
ipsum numilians,ut vos exaltemiml Quoniam gratis ; verba, [Ambrosius] vel quia irapeditae linguae sum,
Evangelium Deievangelizavivobis, alias Ecclesias i sed tamen non sum imperitus scientia, quia scio
exspoliavi accipiens stipendium ad ministerium ve-. C ( quidquid magni. Hoc autem quod ait, imperitus
strum ; et cum essem a/md vos et egerem, nulli one- sermone, non ad apostolos pertinet, quianon erant
rosusfui.Nam quodmihideerat, suppleverunt fra- eloquentes, sed ad pseudo qui componebant verba
tres qui venerunt a Macedonia, etin omnibus sine> quos praeferebant CorinthM causa accurati sermo-
onere me vobis servavi et servabo. nis, cum in religione vis sermonis necessaria sit,
Nam, si is. Quasi dicat: Timeo ne per illos pseudoi non sonus vocis. Imperitus enim sermone non est
corrumpantur sensus vestri, sed non debetis eos) reus apud Deum, sed qui non habet scientiam Dei
pati, quia non aliud praedicant quam ego, et dete- maxime quaepertinetad salutem. In omnibus autem
rius quam ego. Cur ergo exisfimatis nos 134 { pradictis manifestus sum vobis, quia experti estis
inferiores illis ? Et hocestquodait:Nam, si is quii quae per me fiunt Ideo horum omnium praedicato-
venil, scilicet non missus. Vel, qui venit, id estt rum Vos mihi testes esse potestis et debetis. Et ideo
venditur, quia pro quaestu temporali facit, prxdicat ( pejus est quod hoc scientes me praeponitis illis Aut
alium Christum, quem non prxdicavimus, idest, etsii nunquid, quasi dicat: Non minus illis feci; aut si
praedicat alium Christum excellentiorem quam ego;; minus feci, nunquid peccatum feci, id est nunquid
quod esse non potest; aut si pereos accepislisalium,, peccavi in hoc? Quoniam gratis, id est sine sum-
id estmelioremspiritumquamnonaccepistispemos; ; T\
i ptu, evangelizavi vel praedicavi vobis Evangelium
quod utique non est, sed potius per nos, non perp Dei. Quasi dicat: Non. Et est sensus: Minus illis
illos accepistis Spiritum; aul si praedicat vobis aliudi non feci vobis, sed plus, quia feci gratis. Unde
Evangelium id est aliam de redemptione praedica- mibi irascimini, et alios mihi prseponltis, cum hoc
tionem, quae esse non potest.Quod EVangelium nont non sit peccati sed gloriae, gratis pnedicavi vobis.
recepistis per nos, recle pateremini. [Ambrosiusj Ego, dico, meipsum humilians, operando manibus
Quasi dicat: Si aliud majus fit vobis per eos quami meis, u( ita vos exaltemini a morte ad vitam, remo-
per nos, tuncrecte pateremini. Galatis autemana- tis apraedicationepseudoapostolis.etquianonputa-
thema dicit, si aliud reciperent. Corinthiis autemi tis vos emisse licentiampeccandi.His enimduabus
rectum esse dicit recipere, si aliud praedicatum fue- ex causis sumptus debitos non accepit. Et quasi
rlt; sed aliud hic dioit quod sit potius et majus eo> aliquis qurereret unde ergo vivebas? Respondet:

(66) August., in psal. xaun.

 73 COLLECTANEA IX EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 74
Mias ecclesias exspoliavi, non parva in cis sc ex- " A otto. Qnasi dicat: lileo non ucccpi ut amputem oc-
pendisse significat. Cum cnim dicit, exspoliavi,i,. casionem, ut tales inveniantur sicut ct ttos, id ostsi-
multa accepta et data significat. Exspoliavi dico, 3, miles nobis. In quo, id est in esse similes nobis,
accipiensstipettdium ab aliis ad minhterium vestrum,idid gloriantur, cruntne sit et nos? utiquo. Nam ejus-
est utposscmvobispraedicare, etnon accepictiamab b modi, ctc. Vel ito, ut in quo gloriantur, id est in
aliquo vestrum nec etiam cum cgerem.Et hoc ost quodd accipiendo, inveniantur sicut ct nos, id est similes
subdit:Etcumessemapudvosetegercm,nullifuionero- i- nobis. Gloria enim eorum est in extorquenda pe-
sus, aliquidaccipiendo.Nonfui onerosus.et siegercmn cunia, sed me non accipionlenonaccipient. Et vere
etpotui abstinerc. Nam-quodmihidcerat,postspolia. a non. Nam hujusmodi, etc. Vel ita: Ideo non acci-
ecclesiarum, suppleveruntfratresquiveneruntaMace- *- pio, ut in quo gloria, id est non accipiendo, inve-
donia.Abhisbenecorrectisfuitaccipiendum,nebcne ,e niantur sicut ot nos, id est non meliores nobis, et
seminantes amitterentfruclum. quiasi nonacciperct;t cur non accipiunt? ut videantur boni. Nam ejus-
illis forte in scandalum proficeret. Et universaliter\r modi pseudoapostoli sunt operarii subdoli, scilicet
dicam in omnibus, scilicet verbis et factis, non so- )- callide sub specie religionis decipientes, transfigu-
lum in stipendip* servari tne vobis sine onere, quiaa rantes se in apostolos Christi, id est exterius osten-
non jactavi me de gcnerc contra vos ncc aliquidd R denles se esse apostolos Christi. Et non est hoc
hnjusmodi feci; ct de caeterosenia&Ojmaximeabsti- mirum ipse enim Salanas. qui est caput eorum
nendo a stipendio debito. transfigurat se in angelum lucis, id est ostcndit se
VERS. 10-18. Estveritas Christiin me, quoniam1 quasi angelum Dei, scilicct Christum, vcl aliquem
hcec gloriatio non infringetur in me in regionibuss ccclestem angelum, ut decipiat: quod et ad aerum-
Ackaia.Quarel Quianondihgo voslDeus scit.Quodi nas hujus vitre pertinet. Transfigurat enim se ad
autemfacio,etfacia'n,utamputemoccasionemeorum i tentandum eos quos ita erudiri opusest, vel ad de-
qui volunt occasionem,ut inquo gloriantur, inceni- cipiendum aliquos, prout justum est. Ad quod ma-
antursicutetnos.Namejusmodipseudoaposlolisunt ( gna Dei misericordia necessaria cst, ne quisquam
Qperariisubdoli,transfigurantesseinapostolosC ht i- cum bonos angelos amicos habcrc se putat, habeat
sti. Etnon mirum: ipseenimSatanastransfigurat ( malos dremones fictos amicos, cosquc tanto nocen-
seinangelum lucis.Non estergo magnum,siministri i tiores quanto astutiores ac fallaciores patiturinimi-
ejus tranifigurenturvelulministrt]juslitia, quorumi cos; ncque sancti et fideles unius vcri Dei cultores
finis erit secundum operaipsorum.Iterum dico(ne? ab eorum fallaciis et multiformi teutatione securi
quis meputet tnsipientem esse:alioquinvelut insi- sunt, in his diobus malignis, ubi ista sollicitudo
pientem accipite mc,utetegomodicumquidglorier) ) non inutilis (67)ne,cumSatanas setransfigurat, fal-
quod loquor, nonloquorsecundumDeum,sedquasi I lendo ad aliqua pcrniciosa seducat. Nam, quando
i*C
iti insipientia, in hac substantia gloria. Quoniami scnsus corporis fallit, mentera vero non movet a
multigloriantursecundumcamem,etegogloriabor. vera reotaque sententia, qua quisque vitam fidelem
Et veritas Christi in me. Quasi dicat: Et verei gerit, nullum est in religiono periculum. Vel, cum
servabo, guia verax Christus in me loquitur; hoc: se bonum fingens ea vel facit, vel dicit quae bonis
scilicet quoniatm hatc gloria Christi scilicet quodI angelis congruunt, etiam si credatur, bonus non
gratis praedico, quod a licitisabstineoproptersalu- est error, periculosus aut morbidus. Cum vero per
tem vestram. noninfringetur in omnibus regionibuss haec aliena ad sua incipit ducere, ne quis post eum
Achaia. Et quarcl putatis hoc fieri, quia non diligo"> eat, opus est magna vigilantia; quod nemo sine
vosl Scilicet putatis me facere odio quod dicuntt Deo potest, et ipsa hujus difficultas ad hoc utilis
pseudo? Deus sctl, quod ego diligo vos, et quod pro) est, ne sit spes sibi quisquo, aut homo alter alteri,
odio non facio. [Ambrosius] Ut sibi credatur jura- sed Deus tantum: quod nobis expedire prorsus
mento firmat, dans teslem Deura suae dilectionis "
piorum arobigit ncmo. EtquiaSatanastransfigurat
quam habebat erga eos, quianon ideonolebatacci- - se in angelum, non est ergo magnum siministriejus
pere, qufa non illos diligebat, sed ideo magis, quia* transfigurentur velut sint ministri justitix, finis quo-
eos amabat. Unde subdit: Quod autem, etc. Quasii n rum, scilicet ministrorum Christi et Satanae, erit
dicat: Non pro odio vestri illud facio, scd ideo fa- secuntlum opera ipsorum. Iterum dico, quasi dicat:
cio ut amputem occasionem pseudo, id est quia di- Dixi, supportate me insipientem, nunc iterum dico
ligo vos. Et hoc est quod ait, quod autemfacio nunc5 apcrte, ne qttis putct me insipicntem, in gloria spiri-
et faciam semper, u( meo cxemplo amputem occasio- ritualium, quia pro bono facio. Alioquin, scilicet si
nem eorum qui per me volunt habere occasionem » in gloria illa spirituolium insipiens sum, tunc ma-
sumendi vestra. Intentio enim et studium pseudo- gis accipite, id cst accipietis, meinsipientem, in glo-
apostolorum erat in pecuniis accipiendis. IdeoqueB ria carnis. Nec simplicitcr dicftinsipientcm, sedait
Apostolus accipere renuit, ne illis esset forma ett velut insipientem, quia nec in boc vere insipiens
occasio accipiendi. Sciebat enim quod si non acci- est, quia pro bono facit, nec ipse habot in gloria.
perent, non diu praedicarent. Unde subdit:[/(fn t Accipite me, dico, quasi insipientem in hoc, ut

(67) Augustinus.in Enchirid.

PATROL. CXCII. 3
 7-; PETRI LOMBAIIDJ. 76
cgo tjlarier tnodicttm gttid, i<l falsrcuiiduru carncm, \ rl'Ap''ii-'loiiipralci-olinnt. Quttsi ttos.Qua&i<licul:ua
qua>^iorialio modica esl. Qiwd loquor. Quasi dicat: vos hos surtinclis, ct noLis prasfertis; Quuai nc<in-
IdeO velut insipicns sum, quia quod in hac firmi fuerimus in hac parte, gloriae. In hac ulique
tubttaritia glorix id cst in gloria carnis, quam qui- non sumus infirmi,quia]fn quo quis illorum gloriari
dam putant substantiam,idestital35amant,acsi autlct, irl cst tcmorc sc jactarc, quia tcmcritas est
pcr ea credant se subsistcre. Aronloquor, quanlum quod faciunl,e( ego audco,idestaudorepossum.sine
ad vcrborum speciem, secundumDeum, [Ambrosius] temeritate gloriori [Augustinus] In quo audet,
apud qucra non surgit dc carnc gloria, quia apud dixi.fn insipienliam autem dico illosaudere, quiain-
Deura humilitas gloriosa, hrcc autcm ad carnis tu- sipientia in quo gloriantur, quia ut magni videan-
morem pertinere vklcntur, ubi insipientia csl. Scd tur.de carne sejactant. Apostolus autcm si quidde
qttasi in insipiciiliu. Insipiontia esl aliquem luudarc sc dicit, non pro sua jactantia facjt, scd ut eos hu-
se; sed quirt, hncAposloliisiinnpropler sc facit, scd miliet. Ilebrxi, elc. Dioo quod in quo quisaudct et
proplor Dcum, idoo ait, quasi insipientia. Quo- ego, ila ut in his apparct. Ikbrxi suH/linguactna-
niammulli, otc. Quasi quis quaircrct: Cur crgo tionc et cgo. Israelitx sunt sccundum ritus, et cgo.
facis? Respondct. Quia multi gloriantur, ct quia Semcn Abrahx sunl, quia non est de proselytis, scd
8ufTertis eos. Quod ita ait: Quoniam multi glorian- r. de gcncrc Abrahae et ego. Ministri Christi sunl, per
tur secundum carncm, id est sccundum ilia qurc hoc dccipiebant, et ego rainister Christi sum. Et
pertinent ad cdrncra, utest nobilitas et hujusmodi. plus ego ministcr Christi. Hoc autcm ut minus sa-
Ideo et.ego gloriabor etiam secundum carncm. Et piens, quam dcbercm, quianon esthominis selau-
non mirum si jlli gloriantur. dare. Per hoc ostendit sc coactura in laudcra suam
VERS. 10-37. — Libenter enim suffertis insipientes, prorupissc, Nara quisponto earoferlqureadlaudcm
cum sitis ipsisapienles.Sustineliscnimsi quittosin cjus proflciant, iraprudentem sc non dicit. Deinde
servitutem redigit, siquisdevoral,siqulsaccipil,si ostendit quoraodo sil minister Christi plusquam
quis extollitur, si quis m facicm vos cadit. Secun- illi, subdons: In laboribus, quasi dicat: Ego dico
aum ignobilitatem dieo,quasinosinfirmi fuerimtts ostcnsus minister Christi inlaboribus plurimis, qni-
inhaeparte.Inquoquisaudet(ininsipientiadico)au- hus plusquara illi, imo ctplusquamvcriapostolila-
deo et ego, Hebraisunt, et ego. Israelitce sunt, el boravi, Hoc ideo dicit, quia et illi pscudo aliquos
ego. Semen Abraha sunt, el ego. Ministri Christi habuorunt laborcs, ut vidercntur apostoli; sed iste
sunt,et ego.Ut minus sapiens dico,plus cgo. ln la- mugi8 laboravit. ]Ambrosius] Occasione autcm in-
boribusplurimis,incarceribusabundantius,inpiagis venta etiam veros apostolos tangit, quibus plus la-
supra modum, in moriibus frequenter. .1 Judwit boravit, ne in so vidcatur minor gratia. Deindc la-
quinquietquadragenatunaminusaccept. Tervirgis C borcs pcr partes oslendit, subdens: /n carccribus
casus itinv, semel lapidatus sum, ter naufragium ostensus sum rainistcr Christi abundanlius quam
feci, Nocte et die inprofundutn murisfui. Initine- illi; ot in plagis, id cst in vorberibus qu» fuorunt
ribus scepe,pertcnlisfluminum, periculis kitronum, lu^ra modum humans virtutis vcl aliorum; inmor-
periculis in solitudine,periculis exgentibus ,pericu- tibus, id est in periculis mortis, frequenter fui, Fre-
lis in cwilate, periculis in solitudine, periculis in qucntius enim perieula sustinuit quam caetcri.
mari, periculis in falsis fratribus, in labore et Dcinde oxponit plagas, subdcns: A Judxis quin-
xrumna, invigiliismuUis, infame et siti, in/e/u- quies, id est quinque vicibus,, accepi quadragenas
ntVi multis, in frigore el nuditate. percussiones una tninus, ne immisericordcs vide-
Libmter enim, id est voluntarie, suffertis ittsi- rontur. Quinquios enim flagellatusa Judaeisaocun-
pientes, in hae gloria, quodnon dobotis, cum ipsiti- dum logcra Moysi, accipions plagas xxxix, sicut
tis, id est esso debcatis, Sdpienles, sed non cstis: scriptura esl in Dmiteronomio. Quod ergoperquin-
quod indo hio probatur, quod talos suffortis. Sus- que vices factum est.hicsummalim refcrl; Tcrvir-
tinetit enim hano injuriam, si quis mligit vos,[Am- gis cxtus sum; hrec a gcntibus passus est. Itcm,
brosius] exlibertate Chrisli quas cst in charitate, scmel lapidatus sum, iri civilate Lycaonia; tcr nau-
fn tervitutem lcgis, qua>cx tiracro servire fucit; et; rj fragium fcci, id cst pertuli; nocle ct die fui in pro-
ti quis, de potostalc praesumcns, devorat, id est con- fundo maris, id est in alto mari fui dclentus tem-
sumit vestra; et ti quit accipit, id estdccipit, laudo pestate. Vcl ad litteram: In itineribus sxpe osten-
ut devoret; et si quis extoUilur, id eBt de nobilitate sus minister Christi, in periculis fluminum, in peri-
se jactat; et si quit vot cxdit, id est despicit im- culis latronum, quos diabolus cum in civitate cum
properando vubis genus, et hoc in faciem, id est occidere non posset, ei excitabat in via, cum tamen
in praesentia. [Augustinus, Ambrosius] In faciem nihil ferret quod latrones cuperent. In periculis ex
enim caeditur, in cujus os injuria irrogatur. Hoc gcnere meo, id est a Judaeis procuratis : ideo, quia
autem dico secundum ignobilitatem, quam nobis ob- lege eorum deserta ad Evangelium me converti. In
jiciunt. Hoc faciebaut quidara Judasi, qui eo quod periculis ex gentibus, propter unius Dci pnedicatio-
essent de genero Abrabm, detrahobant lllis eo quod nem, Item probatus sumministerCbristiin perfcu-
essent incircumcisi, et so praeferebant nobilitatom lisin civitate, id estincommotionibusciviuracontra
carnissibi vindioantes: quos Coriuthii tolerabant, me. Itom, in periculis in tolitudine, que- erant vel a
77 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 78
scrpentibus vel a penuria ciborum.Ilcm in periculis A homincs tribulrtlioncs, sod honos nou ad consum-
in mari, quae non erant ex mari, sed in mari.ut hoc plionem, imo ad purgationem. [Augustinus]Tribula-
diversum sit a superiori.Superius enimvocavitpe- tio entm tanquam emplastrum mordax uril te, sed
ricula quae ex mari fuerunt. Item probatussummi- sanatte :maxime autem iste affectus quia hocvorbo
nister periculis in falsis fralribus, id est quae ab uror exprimitur purgat, quia de charitatc venit. Et
haereticis sunt, qui sunt falsi fratrcs, ut illi qui di- cum haec sunt, si oportel gloriari, sicut utiqueopor-
cunt Paulum legalia tenere, scd non facile aliis tet pro vobis, ego gloriabor, non de potentia vel
aperire. Unde alibi Apostolus ait: Ego adhuc sicir- genere, ut pseudo faciunt; sed de his qux sunt in-
cumcisionem prxdico, ctc. (Gul. v). Item probatus firmitutis mex, etsi in his videatur esse abjectio.
sum minisler Christi in labore manuum ; etxtcrna Et ut vcra esse ostendat quae dixit vol dicturus est,
morborum ot hujusmodi; fn vigiliis, qurc sunt pro juramcnto confirmat, subdcns: Deus, qui novitom-
opere vel pro aliis. Item probatus sum minister nia, et pater Jesu Christi Domini nostri, cujus,
Christi, in fameet siti, in jejwniis mullis, in frigore scilicet servus sum, et vos eidem servire debctis,
et nuditale. (68) Cum Apostolus se coramemorat la- qui est benedictus, id est laudatus per nos fi-
borasse in fame et siti, ubi crgo est promissio Dei deles fn sxcula, scit qttod non mentior, in supradi-
dicentis: Primum quxrite regnum Dei,et hxc omnia ,T. ctis, vel in hoc quod dicturus sum, scilicet quod
adjicienlur vobisl (Matth. vi). Videlur enim promis- mihi contigit. Damasci. Quid est illud? Ecce, prx-
sio Domini titubasse, cum Apostolus dicat se labo- positus, etc. Ecce iterum infirmitas commemo-
rasse in fame et siti, in frigore et nuditate. (69) ratur, quasi dicat : Hoc accidit mihi, Damasci,
Sed novit ille medicus cui semcl nos totos commi- scilicet prxpositus gentis Aretx regis, qui sub
simus, et a quo promissionem vitac praesentisacfu- Areta rege illi genli prreerat, custodiebat admo-
turae habemus, haec adjutoria quando apponat et nitione Judreorum, civitatem Damascenorum 186
quando detrahat, sicut nobis expedire judicat ad ut me comprehenderet, ne amplius praedicarem.
nos consolandos et exercendos in hac vita. £( per fenestram in sporta demhsus sum, a fratribus
VERS.28-33. Prater illa, qux extrinsecus sunt, per murum. Hoc quidam indigne factum essedicunt,
instanttameaquotidiana, soUicitudoomnhtm Eccle- quia non Dei auxilio liberatus est.Scd ante nonest
siarum. Quis infirmatur, et ego non infirmorl Qttis r.ecessurium suffragium Dei, quam deficit huma-
scandalizatur, et ego non uror 1Si gloriarioportet, num': nec debet aliquis exspectare divinum auxi-
qux infirmitatis mex sunt gloriabor. Deuset Pater lium, dum habet quid faciat, ne videatur tentare
Domini nostriJesu Ckristiscit, quiesl benedictus in Dcum. Ideo et Apostolus a discipulis per fenestram
sxcula, quodnon mentior. Damasciprxpositusgen- in sporta demissusest unde effugeret. Undesubdit;
tisAretxregiscustodiebatcivitatem Damascenorum tC El sic effugi manus ejus praepositi. [Ambrosius] Vi-
utmecomprekenderet, elperfenestram insporta de- detur non fecisse sicut bonus pastor,sed ut mcrce-
missus sum per murum, et sic effugi tnanus ejtts. narius cui non est cura de ovibus, quas lupo ve-
Prxterilla vero qux extrinsecus, [Augustinus] id niente deserit. (73) Sed nunquid non fuitei curade
est in corpore, quae a persecutoribus patior et aliis ovibus, quia fugit? Fuit plane.Eas enim Pastoriin
modis, angit me in animo instantia mea quotidiana, ccelosedenti orationibus commendabat, et utilitati
quae nec una hora remittitur. Quae est illa? scilicet earum se fugiendo servabat. Quod ab ipso summo
sollicitudo omnium Ecclesiarum, quae ex charitate Pastore dictum audierat: Si vos persecuti fuerint in
provenit. (70) Quanto ergo major charitas est, una civitate, fugitein aliam (Matth. x). (74) Quisau-
tanto sunl majores plagae de peccatisalienis.Unde: tem credat hoc Dominum itafierivoluisse,utneces-
Qui apponit scientiam, apponit dolorem (Eccle. i). sario ministro, sine quo vivere nequeunt, desere-
Si ergo abundat vitae charitas, magia dolebis pec- rentur greges quos suo sanguine comparavit. Nec
cantcm. Et vide qualis est sollicitudo Apostoli, ipse Christus hoc feoit, quando partantibus paren-
quam paterna, quam materna : quae tanta est ut tibus in /Egyptum parvulus fugit,quianecdum Ec-
dicat; Quis de omnibus fidelibus infirmatur, vel in clesias congregaverat, quasabeo desertas fuisse di-
fide, vel in aliqua virtute, et ego non infirmort quia D camus. Faciant ergo servi Christi ministri verbi
ita de illo sicut de me dolco. Et quis scandalizatur qnod praecepit vel permisit, sicut ipse Christus in
aliqua molestia tribulationum, et egonon urort (71) jEgyptnm.fugit. Fugiant omnino de civitate incivi-
igne cbaritatis qna ei compatior. Omncs enim, quia tatem,quandoeorum quisque specialitera persecu-
scandalum patiuntur, frixorium sunt habentium , toribus quaeritur, ut ab aliis qui non ita requiruntur
cbaritatem, id est ossium quae ferunt carnes,id est non deseratnr Ecclesia, sed praebeant cibaria con-
perfectorum, quiaportantet regunt carnales. Unde: servis, quos aliter vivere non posse noverunt. Cum
Et ossa mea sicut in frixorio confrixa sunt (Psal. autem omnium.id est episcoporum et clericorumet
xxx). (72) Et nota quod ait, uror. Urunt quidem laicorum.est commune periculum,hi qui aliisindi-
August., De serra. in monte. (72) Id., in lib. contra Manicheos.
69) Id., in eodem. (73) Id., super Joannem.
70) Id., in psalmo xxvm. (74) Id., ad ordinat. episcop.
71) Id.,in psalmoc.
!68)
 70 PKTRI LOMBAftDI. 80
genl nnn doseranlur ab his quibur. imligcnt. Autigi- ;i- A cl moi-luus nnminn rnviviscorel. El.quin ipsa acor-
tur ad ioca munita omncs transcant, aut qui habct et pore uliouuto, ulrum omriino morluum ooipusieli-
necessitatem remanendi,non rclinqucturabcis.pcr cr qucrit,an scctindummodumquemdam viventiscor-
quos illorum estecclesiastica supplenda nocessitas; s; poris ubi anima fucrit, sed mens ejus ad videnda
ut vel pariter vivant, vel paritcr suffcrant, quod cos
*s vcl audiendo inefTabilia illius visionis arropta sit,
paterfamilias volet pati. hoc incertum ci-al.
Et idco forsitsn dixit, sivc in corpom sive extra
CAPUT XII.
ncscio, Dousscit. Hoc noscio, sod ccrtissimo scio
VERS.1-4—Sigloriariaporfrt, nonexpedit qui-'!" hujusmodi homincm raplum,id est conlra naluram
dem. Veniam autemadvi&ioneset revelationes Domi-l~
elevatum^iMyncadfcr^iumfafum.scilicetorapyrcum,
ni.Sciohominem in Christoanteannosquatuordecim m
quod statira factum angelis sanctis fuit repletum.
stve in corpore, siveextra corpus, ncscio, Deusscit,{' [Ambrosius] Et dicitur empyrcum, id cst igncum a
raptum hujusmodi usque ad tertium calttm. Etscio10 splcndore, non a calore. Intolligitur vcro ultraom-
kujusmodihominem sivein corpore,siveextracor- ' nia Bidera mundifuisseraptus.et idcomagnificum,
pus, nescio, Deusscit, quoniam raptus est in paradi-!" ct mirabile est quod narrat. Primum ccelumaereum
sum,etaudivit arcanaverbaquxnon licethomimilo-'" est.unde dicuntur aves cccli.Secundum firmamen.
j.
qui. lum,undcin Goncsi : Fiat firtnamentum, el vocavil
Item, si preater ^Ttedictagloriarioportet, proptcrr firmamentum catttm (Gen.i).Tertium coclum spiri-
pseudo, veniam narrando,non ad eaqus infirmita-t- tuale, ubi angeli et sanctae anima: fruuntur Dcicon-
tis sunt, sed ad visjtones,dico, si oporlct gloriari,i, templationc. Ad quod cum dicitsc raptum.signifi.
quod guidcm non expedit, respcclu ipsius gloriatio-i- cat quod Dcus ostendit ci vitam inquavidendusest
nis, sed proptcr vestram utiliUtem ct pscudo* de- in rclcrnum. [Augustinusj Vcl trcs crcli intclligun-
pressionem : ct idco cum multa dixerim do labori- tur trio gencra visionum. Et csl sensus: Sciohomi-
bus et infirmitotibus raeis, nunc voniara, narrandoo nera hujusmodi raptum, id cst contra naturaraelc-
ad visiones et revelationct, id est secrcta qua- vidictt vatura,usque ad lcrtiuraccclura,idest ad cognitio-
plene intolloxi, non ut Pbarao qui vidit ct non in- nem dcitatis.Nam primumest corporalisvisio, cum
tellexit.Quae visionessuntDomini, idesldeDomino, , quffidam corporaliter vidcntur Dei raunere quae alii
vol quas Dominus aporuit.Et qurc sintillae visionnss vidcrc ncqucunt, ut Eliscus vidit ignotos choros
aperil de se, quasi do alio loquens, Scio hominem. quando raptus cst Elias.Et Ralfhnsar viditmanum
{75)Consuetudo corum qui saorasliltcrasnobismi- sribentem in parictc mane, rcchol, phares. Secun-
nistrarunt, ut quando ob aliquo eorum narrabatur r dum coclum est imaginaria vcl spiritualis visio,
bistoria. cumad seipsura vcnirct tanquam do illo3 C quando aliquis in cxstasi vel in sorano vidct non
ioqueretur. Hoc enim Matthreus fecit.et Joannes,et t corpora, scd imagincs rcrum Dci revclatione, ut
Moysesiita cnim de scipsis loculi sunl tanquarado 3 Petrus vidit discum.Tcrtium coclum cst intcllectun-
aliis. Inusitatus autera hoo fccit Apostolus, non in> li8 visio, quando ncc corpora ncc imagines eorura
hisloria,ubi rorum gcstarum suscipitur cxplicandai vidcntur, sed incorporeis substantiis intuitus men-
narratio ; sed in Epistola sic insorens se ordininar- tis raira Dci polentia figitur. Ad hunc raplus cst
rotionis sua tanquam rerum gestarum scriptor, non Apostolus, ut ipsuro Doum in sc non in aliqua fi-
tanquam sui ipsiui prasdieutor, Nihil onim deporit gura viderot. Et brec visio duabus aliis mullo ex-
veritati quando ot res ipsa dicitur, et diccndi Ja- ecllenlior est.Quod ergonon percorpusvidclurnec
ctantia quodammodo vilalur. Hoo quippe narrabat imaginabilitcr, sed proprie, hoc ea visione vidctur
-
quod ad laudem Dei pertinebat. De se ergoquasi de qpee oranes alJASsuperal. (77) Occurrunt enim tria
alio oit: Scio hominem mancnlem in Chrislo,\dcnt generavisionum, unura por oculos quibus ipselit-
conformem Cbristo, quia aliter non videret, Ha- tcroe videntur; allerura, pcr spiritura horainis, quo
ptumnujuimodiutqucadterlium r«x/i(m.Ilocautera proxima et ubsontia cogitantur; tertium, per con-
accidit illi homini, ante annos quatuordecim. Qua- tuitum mentis,quo ipsa dilectio intellecta conspici-
tuordocim enim anni jam erant transacti a tempore Q rj tur. In his tribus gcncribus illud primura manife-
quovidit visioncmusquead illudquonarravit.Modo stum est omnibus quo vidotur coelum et tcrra, ct
ergo pro moritis raajor erat, et ex eo quod tandiu omnia oculis conspicua. Nec illud altcrum, quod ab-
tacuit, constut non supcrbc, sed cx ncccssilulo sentia corporalia cogitantur insinuare difficile. Cco-
dici. Scio, inquam, hujusmodi horainera raptura, lum cnim et terram ct qucc in cis videre possumus,
sed netcio qualitcr sit raptus, scilicet sive animare- etiam in cis constiluti cogitaraus. Et aliquando ni-
manente in corpore,sioecatracorpus,cauQmassum. hil vidcntes oculis corporis, anirao taraen corpora-
pta ; sed Deut scit, qui hoc fuccre potuit. (76) Hoc les imagines intueraur, vel voras sicut ipsa corpora
ignoravit Aposlolus, utrum quando raplus est in vidimus ct raeraoria rotineraus, vel fictas sicutcogi-
oorpore fuerit aniina, an omnino de corpore cxierit tatio forraare poluerit. (78) Aliter enim cogitamus
ut corpus mortaorum jacerct, donec peractaillade- quod novimus, alitor quod non novimus. Tertium
monstratione membris mortuis anirau redderetur, vero illud quo dilectiointollectaconspicitur,easres
(75) Aug. super Joannem. (77) Aug. in lib. supcr Gen.
(70) Id.; super Genesim ad litteram. (78)ld.7meod.
 81 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 82
continet.quae non habent imagines sui similes,quaee A opere fortitudinis adversa tolerantur, nec operc ju-
non sint quod ipsae. Dilectio enim videtur praescns3 stitiae iniqua puniuntur, nec opere prudentiae mala
in specie qua est,et aliter absens in aliqua imagines vitantur. Una ibi et tota virtus est amare quod vi-
sut simili, sed quantum mcnte cerni potest.ab alio) deas,et summa felicitas habere quod amas (79). Ibi
magis, ab alio minus ipsa cornitur. Homo vero vcl1 beata vita in fontc suo bibitur: inde aliquid asper-
arbor et alia corporalia et praesentia videntur in gitur humanae vitae, ut in tentationibus hujus sae-
suis formis et absentia cogitantur imaginibus ani- culi, tomperanter, fortiter, juste, prudenterque vi-
mo impressis. vatur.Propter illam veritatis visionem ut in Sina, vel
Haecsunt tria genera visionum :Primum appella- per spiritualem ut vidit Isaias, et Joannes in Apo-
tur corporale, quia corporeis sensibus exhibetur; calypsi, sed per speciem non in aenigmate omnis
secundum spirituale.quia quidquid corpus non est, labor suscipitur.
et tamen substantia est, jam rocte spiritus dicitur; Hoc modo visionis petivit Moyses videre Deum,
tertium vero, intellectuale ab intcllectu. Tria igitur id est in substantia qua Deus cst, quem multis fi-
ista genera visionum, scilicet corporale, spiritualc, guris viderat, ct facie ad faciom ei locutus erat,
intcllectuale, singillatim considerata sunt. Secun- quia ibi, id est iu illa specie qua Deus est longa
dum primam visionem vidit Balthasar manum.con- r. inefTabilius et praesentius, id est secretius videtur,
tinuoque percorporis sensum imago rei corporalitcr et arcana dicit, id est revelat, ubi, id est in qua
factae spiritui ejus imprcssa est; atque in ipso viso claritate speciei nemo vivens in istis sensibus Deum
facto et praeterito illa in cogitatione permansit. Vi- videt. Hoc est tertium coelum, scilicet visio qua
debatur illud io spiritu et non intclligebatur ; nec Deus videtur facie ad faciem ; et iste est paradisus,
tunc intellectum erat.cum corporaliter fieret et ap- 8i dici potest, paradisorum. Nam et prresens Eccle-
pareret.Jbm tamen signum esse intelligebatur,et id sia paradisus dicitur,et paradisus dictus est ille in
exmentis officio erat, sicut ct ipsam inquisitionem quo Adam corporaliter vixit. Ad illud tertium cce-
qua requirebalur quod illud significaret, utique lum raptum se dicit Paulus, sed an in corpore an
mens agebat: quo non compcrto, Danicl accessit, anima separata, se nescire dicit. Quasi dicat: Non
et spiritu propheticomenteillustrata quidillosigno humano sensu vidi, ut etsi in corpore anima exi-
portenderetur aperiiit. Melius diccndus propheta stente viderit, non sit contra illud quod Dominus
per hoc genus visionum.quod montis cst proprium, dicit Moysi: Non videbit me homo et vivet (Exod.
quam ille qui et signum factum corporaliterviderat, xxxm).Tunc enim Apostolus non vixit homo,id est
ct transacti ejus imaginemin spiritu cogitando cer- secundum usum sensuum corporis, sed ablatus est
nebat. Secundum visionem secundam vidit Petrus ei omnis sensus hominis. (80) Quia necesse est
in exstasi discum plenum variis animalibus, et au- (C abstrahi ab hao vita mentem ipsam.quando in illius
divit vocem : Macta et manduca (Act. x). Redditus ineffabilem visionis lucem assumitur.et non sit in-
autem corporeis sensibus id ipsum quod visum in crodibile quibusdam sanctis nondum ita defunctis,
spiritu memoria tenuerat, in eodem spiritu cogi- ut sepelienda corpora remanerent etiam istam ex-
tando cerncbat :quae omnia non corporalia,sed cor- cellentiam revelalionis fuisse concessam. (81) Cur
poralium lmagines erant, sive cum primum in ex- ergo non credamus quod tanto Apostolo doctori
stasi visae sunt, sive cumpostea cogitatae.Cum vero gentium rapto usque ad istam excellentissimam
disceptabaturet requirebatur quid illa significarent, visionem, voluit Deus demonstrare vitam, in qua
mentiseratactioconantis, scd deerat effectus donec post hanc videndus est in aeternum. Et cur non di-
mens divinitusadjuta intellexit quidillud significa- catur iste paradisus quasi regio ubi animae bene est,
ret hac visione. Quae dii-.itur intellectualis ca cer- nisi scilicet ipsara Dei substantiam, Verbumque Dei
nuntur, quae nec cernuntur corporea, nec ullas ge- ac Spiritum sanctum ineffabiliter videt. Unde sub-
runt formas similes corporum, velut ipsa mens et dit: Et scio, etc. Vel ita, ut per tres coelos intelli-
omnis animae affectio bona. Quo enim alio mo- gantur tres ordines angelorum secundum Diony-
-do ipse intellectus nisi intelligendo conspicitur ? sium,qui tres ordines aagglorum constituit, ternos
Nullo. Ita et charitas, gaudium, pax, fides, 137 ni in singulis ordinibus ponens. In primo ponit ange-
«t hujusmodi, quibus propinquatur Deo, et ipse log, archangelos, virtutes ;in sccundo, principatus,
Deus, ex quo omnia, per quem omnia, in quo potestates, dominationes ;in tertio, thronos, cheru-
omnia. Et habent haetres visiones ordinem suum. bim et seraphim. Quorum tertius ordo vicinius
Praestantior enim est visio secuuda quam prima,et Deumcontemplatur.AdquorumsimilitudinemDeum
tertia quam secunda. Hac enim mens subvecta ra- vidisse dicitur Apostolus.Et hoc esttertiumcotlum,
pitur in illam quasi regionem intelligibilium, ubi ad quod raptum sc dicit Apostolus, ut scilicet sicut
sino omni imagine corporis vidct perspicuam veri- illi Deum videret. Vel, primum coelum est cognitio
tatcm, nullis opinionum falsarum nebulis fucatam. coclestiumcorporum ;secundum,cognilio coelestium
Ibi virtutes animae non sunt operosrc ac laboriosto. spirituum; tcrtium, cognitio Deitatis, ad quam ra-
Non enim opere temperantiae libido frenatur, nec ptus est Apostolus. Et nota quod similiter tertium
(79| Aug.,adinPaulinam
lib. super Gen.
De videndo Deo.
(81) Id., super Genesim.
(80) IrL,
 83 PETRI LOMBARDI. 84
coelum exposuimus in sccunda scntentia, sed pri- A £ bus hoc dicit, pro quibus non magnifice gloriatur,
raum et seoundum aliter quam hic, ct ideo distin- nc dicant cum cx clatione non ex veritate id facerc,
guitur haec sententia ab illa. Deindequasi aperiens [Ambrosius] Et est, parco aulcm, id csl parcc
quid tertium coelum dixerit, subdit: Et scio hujus- glorior, ne quis dotraclor existimot mn.tcnderecla-
modi hominem rapdim.Notaquod sebis raptum di- tionis lumore, supra id aliquid quod videt in mc,
cit, sive in corpore, sive extra corpus, ila scilicet aut audit ex mo.id est ultra id quod limcs merito-
quod de corpore exierit anima,ncscio, Deus 'cil,scd rum meorum tendit, vel admittit. /;( ne, etc.Quasi
hoc scio quoniam raptus ett in paradisum,id est in dicat: Parco multum gloriari, ne autcm alitnr pu-
eam tranquillitatem qua fruuntur illi qui sunt in tcr, etiam s/imuttts carnis, id est slimulus pungens
ccelesti Jerusalem, et sic potuit vidcrc quod nun- carnoni, a Dco datus cst mihi, id cst ad meani uti-
quara corporeis sensibus irapodilus videre posset. lilalem, sctliceln? magnitudo rcvc,lationum exloilat
[Augustinus] Tunc enim facta cst ab hujus vitae mcin supcrbiam. (83; Ca-tcra enim vitia tanlum in
sensibus quaodam vehemcntissima intentionis avor- malcfacto valent; suporbia vet-osola in recte faclis
sio. Et tunc audivit arcana vcrba, id est percepit cavnnda cst. Cum cniin quisquo bcne prorccerit,
intimationcm do secreta Dei essentia, quasi per superbia tcnlutur ut totum profoctum. )S'i)
pcrdat
vcrba, qttx non licct homini loqui, id cst verbis ox- ,g Non itaquc mirum,si contra capitale vitium, appo-
plicarc; (82) Dixitequidem quod possethominibus 1 situmsibiApostolusdicit mordax epithima quo tu-
dici, ct tenuit apud se quod non possct dici. Ergo> mor curarctur. Quis ergo de se sccurus cst? (85)
et audiatur ad quod possumusattingerc.etcredatur Quomodo soourus agnus egredictur, ubi aries sic
ad quod non ppssumus. Si diceremus illi,rogamus ' datus
pcriclitarimcluil?Ecquiscstillestimulusqui
te, explica magnifudincm ipsius, nonne forte hoc' cst?
nobis: Non est valde vi> Angelus Satanx, id est angelus malignus mis-
respondcret magnus queto sus a Deo: et proptcr aliud,a Satana missus venit.
deo, si a mc potcst expHcari. [Ambrosius] Deinde,; (86) Dominus enim ad conservationcm bumililatis
ne de se gloriose effari videretur, non sui, sed roi1 immisit. Diabolus autem
vcnit ut ad efTectum tra-
magnitudinem in se comracndans, ait: heret. Deus autcm ad hoc juste non parcebat, ut
VBRS.5-9.—Prohujusmodigloriabor,promeau- virtutcm in infirmitate perficeret, dans cola-
tem nihil nisi in infirmitatibus meis. Nam,et si vo- njus
luero gloriari,non ero insipiens. Veritatem enim di-! phizantem angelum.Diabolusenim nonhoc agebat,
ne magnitudine revelationum Paulus extollerntur,
cam.Parco autem,nequismeexistimetsupra id quod et ut virtus* ejus perficeretur. [Ambrosius] Sod a
videt in me, aut audit aliquidex me.Et,ne magni- Deo traditus crat justus colapbizandus angelo Sa-
tudo revelationum exlollat me,datus est mihistimu-
tanrc.
lus carnis mex angelus Satanx, ut me colaphizet. p(
Hoc ergo remedium daluin cst Apostolo a Dco,
Propter quod ter Dominum rogavi ut discederet a, ut
me, et dixit mihi : Sufficit tibi gratia mea. tentationibus pressus non cxtollatur. Unde sub-
Pro hujusmodi visione vel hominc, gloriabor, id dit :Ut me colaphizet. Quasi dicat: Datus cst mihi
est commendabo me: promeattlcm,fili Abrahae, et ungelus Satanro, ut vel gtti mc rolaphizet,ut repri-
hujusmodi, nihii glqriabor nisi forte in infirmitati- mat omnem motumsupcrbiaeiucuticndo tribulatio-
bus meis, id cstdetribulationibus quas patior.iYuwi, ncs ct dolores. (87) Nam el doloro quodam corporis
quasi dicat: Dico gloriabor, et rccte, nam, etsi vo- trahnur vehemcnter agitalus, dolorcs autemcorpo-
lucro, de revelationo vel infirmitato, non ero inti- rum plerumqueimmittuntur ac angclisSatanae.sed
piens, etsi videar. Et vcro non. Verilatem enimdi- hoc nbn possunt nisi pcrmissi.Sic et Job probatus cst:
cam,pro vostra ulilitate :quod in sequenti ostendit, permissus est ad eum probundum Satanas, ct per-
ubi ait: Omnia autem proptcrvestra m xdificationem. cussit.eum vulnere.Immundus enim permitlebatur,
Parco autcm. Quaai dicat: Posscra et de pluribus i sed sanctus probabatur. Sic ergo angelus illc Sa-
aliis gloriari, sed parco, id est parce refero vix tanre permissus est, et quasi libenter venit cola-
pauca, dicens : Ne quis «lfirmus existimet me esse phizare Aposlolura, sed Apostolus curabatur.
supraidquodvidetmeesse,aul audit ab &\iisvxme, jr. Vel ita, datus est angelus SatanaB qui mc cola-
id est de me, cum non nisi infirmitas videatur,in phizet, tontando per libidinem, ut quidam aiunt.
me, vel ab aliis qui vident,audiatur. Si ante magna Tentalio autem cui npn consentilur, non est pec-
referrem et plura, putarcnt fortc infirmi me non catum, sed materia exercendae virtutis. Hoc intel-
esse infirmum,sed hominem immortalcm vel ange- ligo dictum de tentatipne quae fit ab hoste, non a
lum, et hujusmodi. Ideo ergo parce de seloquitur, carne: quae peccatum est veniale, si ei non con-
ne quis existimet eum esse supra id quod videtvel sentlatur. Propter quod, scilicet quia graviter co-
audit, ut soilicet pro magnis illis non esse homo laphizabat, ego humane limens, ter, quasi dicat:
mortalis et fragilis videatur. Vol pro obtrectalori- Multoties rogavi Dominum, qui solus potest facerc

(82) Aug., in psalmo cxxxiv. (85) Id., De verb. Apost.

Denat. ct grat,
(83) Id., in (86) Id., contra Faust.
(84) Id., psal. viu. (80) Id., in psalmo cxxx.
85 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 86
u( stimulus discederet a tne. (88) Quia gravis erat A j quod, scilicet quia ad hoo. data* sunt infirmitates,
medicina infirmo, et ideo rogavit medicum, ut au- non solum in his gloriabor ad alios, sed etiam pla-
ferret quod apposuerat quia molestum erat: ut ceo mihi, id est multum delector. In infirmitatibus
cum medicus apponit vulneribus aliquod forte epi- et in quibus delecfetur exponit: In contutneliis ver-
thima molestum et ardens quo curandus est illc cu- borum ; in necessitatibus, id est in penuriis neces-
jus visnera tumebant, rogat ille medicum, curaillo sariorum ; in persecutionibus quae fiunt de loco ad
medicamento cruciari ccopcrit, ut auferat; medicus locum ; in angustiis, id est in anxietatibus animi
autem consolatur et monet patientiam, quia novit illatis pro Christo. Et recte in his placeo. Cum enim
esse ulile quod apposuit. Sic ct Apostolus ait: ro- infirmor, exterius, lunc sum potens, id est victor
gavi Dominura utdiscederet stimulus, id estrogavi efficior. [Ambrosius] Vcrum cst enim, quia tunc
medicum ut auferret molestum cpithimaquod mihi vincit Ghristianus oum perdere putatur; et tunc
apposuerat, sed audivi vocem uiedici. Et Dominus perdit perfidia, cum se vicisse gratulatur. Plaudit
melius mihi providens, dixit mihi, per inspiratio- ergo Christianus cum illi insultatur, et surgit cum
nem vel per angelum : 0 Paulc, sufficit tibi gratia prcmitur. In hisaulem omnihns commendationibus
mca, scilicet quod dedi libi in omnibus, scilicot fttctus sum insipiens, id est videor factus insipiens
quod feci te de infideli fidelem, de persecutore Apo- i, sed vestra culpa, quia vos me cocgistis, qui debui-
stolum, et plus omnibus laborantcm ct arcana vi- stis contra pseudo commendare mc. Unde subdit:
dentem ; vires quoque stimulos tolorandi tibi 138 Ego cnim debui a vobis commendari; quod vos non
addidi. Et noli hoc orarc, ut discedat stimulus. fecistis. Et ideo coactus in laudem meam prorupi.
VERS.9-13. — Narn virtus in infirittitate perfici- Et vere debui.
tur.Libenter igitttr gloriaborin infirmitatibusmeis, Nihil enim minus feci vobis, ab his, scilicet Pe-
ut inhabitet in me virtus Christi. Propter quodpla- tro et Jacobo, et aliis, id est ad comparationem
ceo mihi in tnfirmitatibus tneis, in contumeliis, in horum, vel ab his tunc remotus, qui suttt apostoh
necessitatibus, in persecutionibus, in angustiis pro supra modum meum, id est digniores quam ego,
Christo. Cum enim infirmor, ttmc potens sum. Fa- sicut quibusdam videlur; sed non est minor illis,
ctus sum insipiens, vos me coegistis. Ego enim a nec in praedicatione, nec in signis facicndis ; non
vobis debui commendari. Niltilenim minus feciab dignitate minor est, sed tempore. Si autem de lem-
his qui suut supra modutn apostoli. Tametsi nihil pore ei perscribendum putatur, crgo et Christo,
sutn, sigtia tamen apostolatus mei facta sunt super quia ante coepit Joannes praedicare, quam Chri-
vosinomnipatientia,signis, ctprodigiis, etvirtu- stus, et non Christus Joannem, sed Joannes Chri-
tibus. Quidest enim quod minus habuistis prx ca- stum baptizavit. Non ergo sic judicat Deus. Ta-
lerisEccksiis, nisiquod egoipse non gravavivosl (C metsi. Quasi dicat: Vere nihil minus vobis, quia
Donate tnihi hanc injuriam. tametsi nihil sutn, id est nihil esse videor quibus-
Nam, id est quia, virtus perficitur in infirmitate, dam, tamen signa apostoli, vel apostolalus mei
id est perfectio virtutum est quaehabct infirmitatem facta sunt in vobis, id est a Deo qui est super
contrariam, cum qua legitime certct, quia certando vos. Vel, facta sunt super vos, id est plusquam
acquiritur victoria, et sic fit virtutis consummatio. digni sitis. Ac si diceret: Licet quibusdam nihil
[Auguslinusl Nota quod exauditur diabolus petens videar, tamen oa feoi auctore Deo, quae me Apo-
Job tentahdum, et non exaudilur Apostolus, petens stolura designant. Ilaec autem sunt signa apostola-
stimulumremovendum. Exaudivitcumquemdispo- tus mci, scilicct quod ego fui in orani patientia
suerat damnarr, et non audivit eum quem volebat adversorum. [Ambrosius] Patientiam primam me-
sanarc. Nam et aeger pctit multa a mcdico quae morat quae ad minorcs pertinet, quia diu illos por-
medictfs non dat; nbn exaudit ad voluntatem, ut; tavit, quasi imputientes aegros, ut habita potestatc
exaudiat ad sanitatem. Ita et Dominus non exaa- signorum quasi medicina curaret vulnera crroris
divit Paulum ad voluntatem. Non est magnum aL eorum. Unde subdit: Et signis. Quasi dicat: Et
Deo exaudiri ad voluntatem, sed ad utilitatem. ostendi signa apostoli; in signis et prodigiis, id est
Aliquando Deus iratus dat quod petitis. Cum veroi D in minoribus et majoiibus miraculis et virtutibus
ea quae Deus laudat et promittit ab illo petitis, , mentis, scilicet in castitate et aliis. Vel haec tria
securi petitc. Illa enim propitio Deo concodunlur, itadistingue, ut intelligas quia virtus est genus si-
quando autem petitis temporalia, cum modo pctite, , gnorum et prodigiorum,id est nomine virtutis omne
et cum timore illi committite, ut, si prosint, det,, miraculum accipias, signum vero quod in quocun-
si scit obesse non det. Quid onim obsit vel prosit; que tempore aliquid significat, et est prodigii ge-
medicus novit, non regrotus. Libenter igitur. Quasii nus, prodigium est quod futuro significat. Vel si-
dicat: Et quiavirtus in infirmitate perficitur, igitur gnum et prodigium sunt in his quae contra naturam
non invitus, sed libenter gloriabor in infirmitatibusi fiunt. Virtus vero in liis qure npn cootra naturam
meis, ad hoc datis, ut virtus Christi inhabilet in me,, fiunt, ut per impositionem manus et orationes a
id est ut gratia Christi confirmetur in me. Propter" morbo homines liberare. Quid enim. Quasi dicat:

(88) Aug., in psalmo cxxx.

 81 PETRI LOMBARDI. 88
Vcrc non rainus feci vobis, qnia vos non habetis3 A 1 nalibus, ita: Scc dcbent filii spirituales thcsauri-
rainus per me qnam aliae Ecclcsirc per illos ; scdi zare, id cst divitias congrngaro, etsi nccessaria
amplius, quia gratis praedicavi vobis, quod ita di- praebcre, parcntibus spirituulibus. Vos autcm the-
cit: Quid cnim esl ijuod tninus habuistis prx cxle- satirizatis psoudoapostolis, scd potius parcnlcs spi-
ris Ecclesiis, id cst quid minus babuistis per me,, riluules dobcnt filiis spirituulibus thesaurizare di-
quam croteraBEcclesitB per illos, nisi quod ejoipscc vilias vitro a!tornae,et ctiam tomporalia impondcre,
nrw gravavi vos, aocipiendo vestra. Quod si putatiss sicut carnalcs patres curnalibus filiis faciunt. [Am-
iajurium ut impcriti, dotutte.mihi hunc injuriam. brosius] Carnalos utiquc patrcs filiis congregant;
[Ambrosiusf Quasi dicat: Non esf hrcc injuria, sed1 nam cl spirituales dignum cst ut a filiis sumptus
bonum opus. Unde laudo dignus sum. Si ergo pro3 accipiant ad sustcntandam vitam. Ilic autem pro-
bono opore vos offendi, ignoscite mihi. Et, quiai bat so nolle acciperc, ut Iransferat causam carnalis
stultus boni accusator ost, utillosiii-peritososten- patris ad spiritualem, ct dicit ntm solum se pro
deret, veniam ab eis postulat ejus facti, do quo3 salute corum vclle impendere sua, scd etiam mori
laude dignus est. paratum. Unde subdit: Ego autem, vel enim, li-
VBRS.14-19.—Ecceterliohocparalmsumvenire e bcntissimc, non invilus impcndam, vobis spiritua-
advos, et non ero gravis volns. Non enim q uxro qvxi»\R lia et ctiam temporalia ad usus vestros impen-
veslra sunt, sed vos. Necenim debent filii parentibus s dam, sicut supradixit. Alias Ecclesias exspoliavi
thesaurizare,sedparentes filiis. Ego autem Ubentis-.. accipiens ad ministerium vcstrum, ot post omnia
simeimpendametsuperimpendaripseproanimabtts s mcipsura impendam, si opus est. Unde subdit: Et
vestris, licet plus vos diligem, minus diligar. Sedi ego ipse supcrimpendar pro animabus veslris. (90)
esto. Ego vos liongravavi; sed cum essem astutus, Perfccta cbaritas hrcc cst, ut quis paratus sit pro
dolo vos cepi. Nunquidper aliquem eorum quotanisi/ fratribus mori. Scd nunquid mox ut nascitur jam
ad vos, circumvenivos 1 Hogavi Titum, et misicum^ prorsus perfecta est, imo ut perficiatur nascitur,
illo fratrem. NunquidTitusvos circumvenitl Nonttee cum fucrit nata nulritur, cum fuerit nutrita robo-
eodetn spiritu ambulavimusl Nonne eisdem vestigiis'!1 ratur, cum fuerit roborata pcrficitur, cum ad pcr-
Olim putatis quod excusemus nos apud vos. CoramIJ fectionem vcnerit, dicit: Cupio dissolvi, etc. (Phi-
Deo in Christo loquimur, lipp. i). Licet. Quasi dicat: Dico quod libentcr su-
Ecca.Qu&sidicat: Non gravavi vos, nequegravabo. pcrimpcndar, licet ptus diligam vos, diligcns minus
Nam qui primo veni et sccundo, roe vcnire promisi1 diligar, a vobis quam pseudo.
et paravi. Ecce tertio hoc paratus sum venire advo*.:, Sed eslo. Quosidicat: Forte conceditis quod ego
Non tertio venit, sed tertio venire puratus fuit. Pa- gravavi vos. Per raeipsura dixi, non gravavi.Scd ob-
ratus sum dico, ct veniam quidem, et lunc non eroi) C ( jicitis, quod 130 cum esscm aslutus dolocxpi vos,it\
gravit, accipiendo vestra. Hoc dicit, ne vidoaturr est docepi, id est per aliosextraxi mnlta, quoniam
callide tune non occepisse, ut nunc abundantius 9 per rae nil vel parum emungerepoterara. Sed nun-
acciperet. [Ambrosius] Ideo contra obtreotatoress quid per aliquetn eorum guos misi ad vos, vel cir-
ostendit se in eu voluntatc manere. Non enim. cumveni vos: [Ambrosius] hoc dicit, quia forte su-
Quasi dicat: Vere non ero gravis non enim quxroj spicarcntur ideo oum contempsisse, quia parva of-
qux vettra sunt, scilicet divitias in auro et argen- ferobantur ut majora consoqueretur, et ideo illos
to, etc, ted quaero salvare vos, quod aliter nonj raisisse ut intiraaronteis majoia darc: setl nunquid
fieret nisi a sumptibus abstinercm. Ostendit ideo> per aliquem illarum circumveni illos, ut factura esset
accipere nolle ab eia, ut eos, lucraretur, ut intelli- si dicorent, si vultis paratura babere Apostolum,
gentes quia pecuniae preponit oos, tundomcogno- qui parva respuit, digna date: quod ccmpositum
scerent affecturo illius erga eos, (89) Non qusrebat t Apostoli, astutia iutcUigeront. Ideo Apostolus non
Apostolus datum, sed fructum, ne quasi venditorr taoens quaaex adverso proponi possunt, se per ora-
Evangeliiputaretur. Est tamenvere mercator Do- nia, quia nihil per circuravenlionem egit apud eos,
mini sui, nam prorsus vendit. Dat enim spiritua- -ed in simplicitate. Rogavi Titum. Quasi dicat:
lia, et quaerit non quidom carnalia, sod mujus prc-. Ji\ Non feci boc dolose, sed simpliciter. Rogavi Tilum
tium, id est ipsos homines. Sicut Joseph fruracnta i venire ad vos, et misi cum illo fratrem Barnabam
vendens in .ASgypto,non argentum quaerebat, sed[ vel Lucam. Et nunguid Titus circumvenit vosf nonne
ip80s ementes servos regios faciebat, et sic fru- todem spiritu, vel eadera voluntate, ego et ipse Ti-
menta que non vendidit, vendidit. Venditionera, tus ambulavimus ? Nonne eisdem vestigiis? id est eis-
ergo istam intolligile gratuitara, et aliquis emit gra- dcm operationibus quoe dicuntur vcstigia, quiaper
tis. Unde diolum est: Siticnlcs, venile ad aquatn, eas apparct voluntas, an bona sit, an raala: Unde:
et etnite vobis sine argento (isa. LV).Quando emis, A fructibus eorum cognoscctiseos (Matth. vn.) Olim,
non argentum das, teipsum dus, ct ila emis. Nec• quasi dicat: Jamdudum forsan putatis qucd cxcu-
ettim. Quasi dicat: Idep non qurcro vostra, quia samus nos aptul vos, id cst quod causa excusationis
sicut carnales filii non thesaurizant parenlibus car- quasi rcus dicara, quod nongravavi vos. Sed loqui-

(89) Aug., in ser. de muliere forti. (90) Id., super Epistolam.

 89 COLLECTANEA IE EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 90
mur hoc coram Dco: id est tcstc Dco, hoc dico, qui A ca dimitti pctimus, qure dimissauon dubitamusin
scit quod non circumvcni vos; ct non superbe hoc baptismo, sed illaqurehumanaefragilitati, quamvis
dico, sed in Christo amplificando in vobis. parva, tamen crebra subropunt: quae si collecta
VERS.19-21. — Omniaenim, ckarissimi, proptvr contra nos fucrint, ita nos gravabuntet oppriment
adificationemvestrom. Timeoenim neforte,cumve' sicut unum aliquod grande peccatum. Quid enim
nero, non qualesvoloinveuiamvos,etegoinveniara inlercst ad naufragium, angrandi fluotunavis ope-
vobisqua/cmnon vultis, ne forte,contentiones, osmtt- riatur ct obruatur, an paulatim subrepens aqua in
laliones, animositates,dissensioncs,detractiones, su- sentinam impleat navern atquesubmergatPIdeoje-
surrattones, inflationcs,seditiones sintin/ervos.Ne junia, et cleemosynre, et oraliones invigilant, et
iterttm, cnm venero, kumilietmc Deusapud vos,et quotidianam agore poenitentiam non cessamus, hu-
lugeatn multos ex his qui ante peccaverttnt, etnon miliamus animas nostras dicentes: dimittc, etc.
. egetttnt panitentiam super immunditia etfornica- CAPUT XIII.
lione et impudicitia quam gesserunt. VEBS. 1-7— Eccetertiohocvenioadvos,etinore
Omnia autetn, quasi dicat: Vera sunt quae dico. duorum veltriumtestiumslabitomneoerbum. Prce-
Otnnia autem, quae dixi, et do revelatione, etde tri- dixiergoetpradicout prasensvobis, etnunc absens
bulatione, propler vestram xdificationem dixi: ut n hisquiantepeccavcrunt,etcxterisomnibus,quoniam
pseudo repellatis, omnia propler vos fcci. Titneo si venero iterum, non parcam. An experimentum
enim ne forte, cum vcnero ad vos, inveniam vos, ta- quaritisejttsquiinme loquiturChristus? Quiinvobis
los quales non volo, id ost incorrectos. Idoo prrepa- non infirmatttr,sedpotensestin vobis. Nam, etsi cru-
rate vos ut tales inveniamini quales volo, Et timeo cifixusestexinfirmitate;sedvivilexvirtuteDei.Nam
ne ego inveniar a vobis qualcm me non vultis, id est elnos infirmisumus in illo,std vivimuscum eoex vir-
conlristans et puniens, sed timeo ne forte sint intcr tuteDeiinvobis. Vosmetipsos tentate, si esttsin fide,
vos conientiones de meritis prrclatorum, ut de ba- ipsi vosprobate.A n non cognoscitis vosmetipsos,quia
ptistis, xmulationes, id est invidiaein hisqui minus Chrislus Jesus in vobis estl Nisiforlereprobiestis.
habent, animositales in repetitione rerum etultione, Spero autem quod cognoscitis quia nos non sumus
dissensiones,id est odia inde orta, susurrationes, reprobi. Qramus Deum, ut nihil mali faciatis,
cum latenter seminant discordias, deiractiones, dc- non ut nos probatiappareamus, sedut vos quodbo-
trahit quis ei quem odit, inflaliones, ut inflabantur num est faciatis. Nos atttem ut reprobi simus.
illi qui majora dona habebant, Seditiones,tumultus Ecce tertio, etc. Quasi dicat: Timoo ne tales vos
ad pugnam. Ne iterum, quasi dicat: Ideo timeo ne inveniam, et cavete, quia ecce certum vobis quod
tales vos inveniam, ne itcrumhumilietmeDcus,idest hoc tertio apparatu vettio ad vos. Non ideo dicitter-
affligat mc apud vos, cum vcnero ad vos, ita quod et C tio, quod jara bis venisset, sed quia bis paratus
lugeam multos cx his qui post baptismum ante cpi- fuerut. Veniam dico, et tunc tn ore duorum vel
stolam primam peccaverunt, ct non egeruntpxniten- trium lestium stabit omne vcrbum, acousatorum, id
tiam, non solum de praedictis, scd etiam super fm- est duobus vel tribus tcstibus approbatis. Si quid
mundilia, scilicct luxuria contra naturam et forni- quaeretur ad judicandum aliquem, et si assertione
catione, quae fit cum merctricihus vel conjugatis, et testium culpam invenero.non parcamsicut praedixi
impudicilia, quae fit cum libcris a viro. Qttam gesse- bis, cum praesens fui, et tnodo praedico ut tunebis
runt. Quasi dicat: Assidue fecerunt. Nota quod ait, prssdixi. Et hoe quod subdit(92): Prxdixi enim
non egerunt poenitentiam (91). Ad poonitentiam et prxdico, quoniam si iterum invenro, non parcam
agendam non sufflcit mores in melius commutare, his qui ante Epistolam peccaverunt, el cxteris omni-
et a factis malis recedere, nisi etiam de his qure bus, qui priuspcccaverunt. Quidamcodices nonha-
facta sunt satisfaclat Domino per poenitentiae dolo- bent qui, sed subintelligitur. Ideo dicitse non par-
rem, per humilitatis gemitum, pcr contriti cordis ccre, quia post correctiones si non emendat, non
sacrificium, cooperantibus eleemosynis. [Augusti- debet parci eis. Hoc autem, utprxscns bis prxdixi,
nus] Intuere etiam quod agunt homines poeniten- ita el nunc etiam absensprxdico.Mquo.si quisquae-
tiam ante baptismum de peccatis suis prioribus, ita JJ reret, poterisne, subdit: An quxritis experimen-
tamen utetiam baptizarentur, sicut Petrus aitinAc- tum ejus Christi, qui Christus loquitur in me, et rai-
tibus apustolorum: Agite pxnitentiam, et baptizetur nas et oraniu, id est vultis exporiri sicut Christus
unusquisque vestrum in nomineDomini, etc. (Act.u). potcst, ut non dicara ego possum, sed Christus in
Aguntetiam homines pcenitentiam, si post baptis- me loquitur. [Ambrosius] Moris est divina* Scri-
mumitapeccaverint,utexcoramunicari,etpostrecon- pturae personae Dei tribuere quod in nobis facit,
ciliari mereantur, sicut agunt in omnibus Ecclesiis sicut Apostolus ipsam locutionem illi tribuit, cu.jus
illi qui proprie poenitentes appellantur. Est etiam munere loquebatur in Christo, de quo subdit: Qui
poenitentia bonorum et humilium fidolium pene in vobis, inter vos, non infirmatur, sed potens esl fn
quotidiana, in qua pectora tundunt, diccntcs: Di- vobis (93), id est non infirmus, sed potens apparuit
miite nobis debila, etc. (Matth. vi). Non enira nobis ex bis quae inter eos fecit. cum dona dedit, quod
(91) August., De trinit. (93) Id., De Trinit.
(92) Id., in psalmo iv.
 91 PETRI LOMBARDI.
experti non dubitent se ab co posse puniri. Quiai A videntur. Attende quod ait oramus, ut nihil. mali
viderunt in nomine ejus mortuos suscitatos, daemo- - faciatis, sed boni. (94) Intelligenda enim est haec
nes fugatos, surdisauditum, mutis affatum, claudis3 gratia Dei, qua sola homines liberantur a malo, et
gressum, caecis visum esse redditura. Et vere po- sine qua nullum prorsus sive cogitando, sive vo-
tens est:nam, e/sicrucifixus estinfirtnatate nostra. lendo et amando, sive agendo faciunt bonum. non
id est humanae naturae, sed, id est tamen, vicit cxv solum ut monstrante ipsa quidfaciendumsitsciant,
virtute Dei, id est ex ea virtute qua Deus est. Illai verum etiam ut praestante ipsa faciant cum dile-
est virtus divinitatis. Talis enimerat illa susceptio,, ctione quodsciunt,Hancquippeinspirationembonae
quae Deum hominem facerct, et hominem Deum,, voluntatis et operis poscehat Apostolus Corinthiis,
Nam et nos. |Ambrosius] Quasi dicat: Bene dico,, cum dicebat: Oramus ne quid mali faciatis, elc.
quod vivit et PI-MISinfirmus fuerit, nam et nos,, Quis hoc audiat et non fateatur a DominoDeo nobis
multo miuoros iilo, infirmi suttius in ilto, id estt esse ut declinemus amalo, et faciamusbonum? Non
ad imitationem ejus multa patimur. Sed tamen,, enira, ait Apostolus, monemus, docemus, sed ora-
licet infirmi sumus, vivemus in illo, vel, ctttni mus: qnia sciebat haec omnia non valere, quae
ilto ex virlute Dei, id est per eum babebimus pote- plantando et rigando faciebant in aperto, nisi pro
statem a Deo in vobis judicandis, et hic, et in fu-- n illis exaudiret orantem qui dat increraentum in
turo. Vel ita infirmi sumus in illo, Hoc non muta- occulto. (95) Quidam vero dicunt nos non debere
tur. Scd vivit cum eo, id est in simili beatitudinee petere a sempiterna majestate, ut det nobis ambu-
- cum eo. Et hoc ex virtute Dei,
quod tale est in vo- lare in via recta. et perseverare in mandatis, et
bis, id est in eonscientiis vostris. Huic sensui con- placere illi in omni opere bono, ethujusmodi, quia,
cordat alia littera quae est erga vos, ubi habetur ini inquiunt, hoc totum in nostra potestate est consti-
vobis. Quasi dicat: Infirmi sumus in illo, id estt tutum, et ita benedictiones nostras quas super nos
multa patimur pro illo, vel ad imitalionem ejus a% facimus fratres mei evacuant, exinaniunt, elidunt,
perfidis, sed per hoc vivemus cum ipso ex virtutea et subscriptionem nostram quae est amen. Quid
Dei, et ita infirmitas erga vos, credentes, id estpe-h dicis, o nove haeretice? dicis quia non peccare in
nes vos. Quia, si a perfidisinfirmabanturapudcre- potestate sic haberemus, ut hoc sine adjatorio divi-
dentes, non erat haecinfirmitas, sed profectus, quial nrs gratiae implcre possimus?Planeinquit, liberum
hinc potentiores fiunt fideles. Mors ergo illata ai arbitrium ad hoc nobis sufficit. Quare ergo dixit
perfidis, vita est erga credentes, quia virtute Deii Apostolus, oramus ? poterat dicere. monemus, doce-
resurgent, ut vivant cum Christo. Vosmelipsos. mus, vel jubemus. Quod si diceret, certum diceret,
Quasi dicat: Et quia ego non parcam, et puniendii quia et voluntas nostra agit aliquid. Non enim vo-
potestatem habeo, ideo tentate, id est considerate3 G tuntas nostranihilagit,'sed solanon sufficit.Maluit
per actus vosmetipsos, ut quisque seipsum consi- tamen dicere, oramus, ut ipsam gratiatm commen-
deret; considerate, inquam, ji<-'f{*infide, et si estis3 daret, ut intelligerent illi quando non faciunt aliquid
in fide, ipsi probate vos, an sitis in operibus bonis3 mali, non solum sua voluntate se vitare malum, sed
in quibus esse debent fideles. Deinde quasi se con- adjutorioDeiimplerequodjussumest. Ergo.quando
siderantibus ait, an non, etc. Quasi dicat: Ideo pro- praecipitur, agnoscite voluntatis arbitrium, quando
bate dico, quiaan non cognoseclis vosmetipsos, scili- oratur quodpraecipitur,agnoscitegratiaebeneficium.
cet quia Christus Jesus, ex priori institutione 140 t Ulrumque enim in Scripturis habetur.
est in vobis, per fidem et bona opera. Est utique,, VEBS.8-13.—Non enimpossumusaliquidadver-
nisi forte reprobi eslis, ab eo quod prius habuistis. sus veritatem, sed pro veritale. Gaudemus enim
Spero autem. Quasi dicat: Cognoscetis Christuml qnoniam nos infirmi sumus, vos autem potentes
esse in vobis, nisi reprobi eslis; sed, quidquid dee estis, Hocetoramus,vestramconsummationem.Ideo
vobis sit, spero quia ex vita, quam inter vos egi,, kac absens scribo. ut non prasems durius agam se-
cognoscetis quia nos non sumus reprobi, nec a fide,, cundum potestatem quam Dominus dedit mihi in
nec a potestate; sed tamen oramus Deum, sine quo3 adificationem etnon in destructionem. De catero,
nihil boni habetur, «(ninifma/i/aciatf*: econtrario) fj fratres,gaudete,perfecti estote, exkortammi,idip-
pseudo volunt et orant de vobis. Et non oramus, utt sum sapite.Pacem kabete,etDeuspacisetdilectionis
nos pareamus probati, id est potentes in vobis exer-- erit vobiscum.Salutate invicemin osculosancto.Sa-
cendo potestatem in ultionibus, sed potius oramus,, lutant vos omnes sancti Gratta Domini nostri Jesu
ut vos faciatis guod bonum est. Nos aulem simus,i, Christiet ckaritas Dei et communicatio sancti Spi-
id est pareamu:., ut reprobi. Quasi dicat: Sine po- tus sit cum omnibus vobis. Amen.
testate, non habcntes quid vindicemus. Hoc oratt Ncn enim. Quasi dicat, habemus potestatem, sed
Apostolus, ut his bene agentibus, in eis corripiendaat ne putetur etiam injuste damnari posse, subdit:
non inveniut, etsic reprobiappareant:probatienim l Non enim. Quasi dicat: Non valemus injuste uti
videntur, dum judicant peccatores. Siergononsint t illa potestate. Non enim possumus aliquid adversus
quos judicent cessante auctoritate, quasi reprobii veritatem. [Ambrosius] hoc dicit quia non data est

(94) August., De cor. etjgrat. (95) Id., contra Pelag.

93 COLLECTANEA IN EPIbT. D. PATJLI. — IN EP. AD GALAT. 94
potcstas contra justitiam, scilicet ut arguat bene A j. pacis, id cst Christus, qui ait: Pacem meam do
viventem, sed pro vcritale lucnda, scilicet ut vin- vobis, pacem relinqUo vobis (Joan. xm) ; ct item :
dicent legis inimicum.GauaVmus cnim, quasidicat: Mandatumnovum do vobis,ul, diligatisinvicem (Joan.
Non possumus conlra verilatem, ot hoc effectus xiu),eril' vobiscum, id est adjuvans vos. Et, ut pax
indicat. Gaudemus enim; quasi dicat: Nos sumus sit intor vos, salutate vosipsos invicem inosculo
infirmi, idestnon oxerrontes.polcstatcm.cum nihil sancto, non doloso. et sic debotis facere, quia ita
puniendum, Vos anlem potentes cstis, scilicct non sancti omnos optant.ct cgo irapero.Et hoccstquod
timentes.judicium, quia benc agcntcs ct vit.ia vin- subdit : Salutant vos omnes sancli desideranlos, ct
cnntns a vobis repcllitis vindictani. Et non solum quasi meoum diccntcs hoc, soillcct gratia Domini
gaudemus, scd eliam oramtts hoc, scilicet, vestram nostri Jcsu C/inVi, idcstChristus gratis condonans
consummalionem,idcst utin omnlbusperfecti sitis; peccata.pnr quod justiflcainuret salvamur;e( cha-
et quia hoc volo ct oro, ideo abscns scribo vobis ul riltts Dei, id cst Deus Pater charitatem dansvobis,
prxsens non agatn, in vobis durius, q uam volo: quod [Ambrosius] cnjus dileclio misit Christum, cujus
utique posscm, si mala faccretis, secundum potcsta- gloria salvat; et communicatio sancti Spiritus, id
tem iigandi ct solvendi, quam Dominus dcdil mihi. cst Spirilus sanclus quiestcommunisPatrietFilio,
in xdificatumcm el non in destructionem vestram, « amborumque unio, sit cum omnibu.i vobis,tam cor-
id est ut vos redificcuiini, non dcstruamini. Ncc rcctis ul pcrscvcrcnt, quam incorrectis ul corrigan-
Apostolus destruif, si quandoquc arguit. Non chim tur.Vcl,comraunicatio sancti Spirituscumomnibus
destruuntur qui arguuntur ut corrigantur, sod vobis, id est Spiritus sanctus ita sit vobiscum, ut
corrccti aedificantur. Dc cxtero. Quasi dicat: De communicot ot conforat vobis ct gratiam Christi,
malelactis hucusquc correxit vos, de cvtero autcm, et charitatem Dei.Ut enim ppssideamusgratiamsa-
fratres,gaudete, idest hoc agite untlo gaudiumsit, lutis quamChristusdonat.cpramunicatiofacitSpiri-
et ut gaudeatis,? »(o(epcrfecli in fidc,etvos majores tus sancti. Ilic cnim dilectos a Deoet salvatosgratia
exkortamini,a.d idem iniiiores;et vos minoresitfent Christi tuetur.Trinitalis hic complexio est ct unitas
sapite, cum majoribus.et univcrsi,scilicetmajoret potestatis.Et est dicere^l^ota Trinitas sitvpbiscum
minor simul, paccm habelc, ne sit prior discordia dans gratiam de commissis et charitatem.ut trium
inter vos. Et si hacc feccritis, Deus dilectionis et perfectioconsummatio sit hominis in salutem.Amen.

IN EPISTOLAM AD GALATAS

ARGUMENTUM. . iC Paultis .Jpostottis, etc. Hanc Epistolam scribit

Galatae suntGraeci.Hiverbum veritatisprimum ab Apostolus Galatis. Galataeautem sunt Graeci. Galli
Apostolo acceperunt: sed post discessum ejus ten- cnim in quamdam Graeciaeprpvinciam olim venien-
tati sunt a falsis apostolis, ut in 1 gem elcircumci- tes Graecis se miscuerunt. Unde illa provincia prius
sionem verterenlur. Hos Apostolus revocatad fidem Gallograecia, deindeGalatiaappehataest. Unde, cum
veritatis, scribens eis ab Epheso. Graeciacuti ingenii sint, illi tamcnGalatae stuiti,ct
CAPUT PRIMUM ad intelligendum tardiorcs erant, sicut ct indociles
Vsns. 1-9. —« Paulus Aposlolusnon abhomini- Galli.Hi veritatem fidei et doctrinae ab Apostoloac-
«bus.nequcper hominem.sed per JesumChristurn ceperant, sed post, ut judaizarcnt, a pseudoape-
« et Deum Patrcm qui suscitavit eum a mortuis, et stolis tentati 141 sunt multis modis ois persua-
« qni mecum sunt omnes fratres, Ecclesiis Galatia*. dentibus tit legem Evangelio adderent. [Ambrosius,
« Gratia vobis et pax a Deo Patre nostro et Domino Hieron.] Asserebant enim Christi fidem sinc car-
« Jesu Christo, qui dedit semetipsum pro peccatis nalibus observantiis non sufficere ad salutem, ct
« nostris ut eriperet nos depraesenti saeculonequam Petrum et Jacobum et alios quicum Domino fuerant
« secundum voluntatcm Dei et Patris nostri.cuiest legis observantias cum Evangelio miscuisse; ipsum
« gloria in saecula saeculorum. Amen. Miror quod j. quoque Paulum aliud in Judaea facere, aliud in
« sic tam cito transferimini ab eo qui vos vocavit gentibus praedicare. His atque hujusmodi Galatas
« in gratiam Christi in aliud Evangelium quod non subverterunt, adeo ut eis assentientes in legis ob-
« est aliud, nisi sunt aliqui qui vos conturbant, et servantias transirent. Idno hos Apostolus revocat
« volunt convertere Evangelium Christi. Sed, lioet adveritatCmfideiChristianrc.ctdoctrinreevangelicie,
« nos aut angelus de ccclo evangelizet vobis prre- scribcns eis ab Epheso dri gratia do qua e.t Romanis
« terquam quod evangelizavimus vobis.anatheraa soripsit, legem similiter vpnoranlibus, [Hieron.]
« sit. Sicut praedixi et nunc iterum dico, si quis sed Roinanis tanquura sapientibus, alliori sensu ct
« vobis. evangelizaverit praeter id quod acccpistis, profundioribus usus cst argumehtis; istis verovelut
« anatbema sit.» minus sapientibus usus est moderalo sermone :
m PETRI LOMBARDI. 96
rquibus etiam dicit: 0 insensati Galatse, ut sio eos A dum ipsnm sine lege adsalutemnonsumcereasse-
revocaret.Estergo intentio Apostoli in hac Epistola ritis.sicut nec legem sine eo. Sed ab ipso sine lege
Galatas versutiispseudoapostolorum circumventos, gratia est et pax, a quo secure quaerenda est, quia
ad fidei religionem et Evangelii verilatem reducere. ipse est qui deditrid est sponte obtulit, quia non est
Modus talis : Salutationem praemittit, ubi contra alius qui posset apcrire librum, nisi Leo de tribu
detractores ct de operibus legis gloriantes, de sua Juda (Apoc.v), semetipsum, quia non erat digna
dignitate et Christi gratia breviter tangit, commen- hostia oiferri pro peccatis nottris delendis, qui est
dans personam suam quam pseudo deprimebant; initium salvationis. Quem ergo locum habet lex ?
post salutationem, de levitate eos redarguit, post nullum penitus. Dedit etiam ad hoc, u( eriperet,
personam suam latius commendat; deinde legem quasi vi quadam nos peccatis irretitos, qui rei era-
multis mod'"s ;mprobat,dicens eam nonessetenen- mus sub lege, de sxculo, id est .de conformitate
dam post Cbiisium, quianon solum non proficit ad mundi hujus qui nos allicit, id est malorum quaein
justitiamet salutem,sed etiam ofiicit; tandemcom- mundo committuntur: cujusmodi sunt insipientia,
mendat Evangelium et fidem Christi, quod sufffcit spurcitia, et infirmitas.a quibus nos eripit ille qui
ad salutem.[Ambrosius] Praemittens autem saluta- est sapientia, sanctitas, et fortitudo. [Hieron.] Sx-
tionem, prius commendat personam suam, dicens: H culo dico prxtenti, tanto plus capit nos dilectio,
Paulus apostolus, non electus vel missus ab ho- cum aeterna non videantur, etnequam, quodscilicet
minibus, scilicet ab Anania, ut quidam dicebant: ad nequitiam trahit. Attende quod praesens saecu-
vel ab aliis, ut quidam ab apostolis electi et missi lum dicitur nequam, non ideo quod mundus iste,
fuerunt, et a Jjjdaeis pseudoapostoli; neque consti- creatus a Deo, malus sit; sed, quia in eo fiunt mala
tutus per hominemipurum, sed per Jesum Christum Ex hoc sensu dicitur : Diet mali tmt, diet Jacob
et Dominum Patrem, id est a Deo Patre constitutus pessimi, mundus in maligno positus, tempora pericu-
est per Filium, qui est salvator et rex. Non ergo losa, sallus quoque qui sunt pleni lalronibus,et guv-
contrarius est Deo a quo per Filium electus est et dius quo cruor effunditur, et calix quo venenum
missus,ut dicitur in destructionem legis.(1)Impo- temperatur, mala diountur, quia non solum tem-
nebatur enim illi quod contraria Deo praedicaret, pora,sed etiam loca et instrumenta malorum traxe-
eo quod legem a Deo datam desereret. Vel ita, ne- runt infamiamquae in eis fiunt. Ita et saeculumdici-
que constitutus per hominem Christurn, id est per tur nequam, a quo Christus nos eripit. Et ut sit
Christum ex parte hominem, id est mortalem; sed firmus quod de Christo dicit, subdit: Secundumvolun-
per eum jam Jesura.id est ex omni parte immorta- tatem. Quasi dicat : Quod Cbristus dedit se et
lem jam suscitatum,qui non ut homo paulatim bo- eripit nos, non est pro meritis nostris factum; sed
mines, sed totum simul eum per spiritum docuit: C secundum volunlatem Dei Patris noslri, id est se-
ut per hoc sit major, per quod videbatur esse mi- cundum benevolentiam Dei qui creavit nos, et be-
nor. Caeteriautem apostoli videbantur esse majores, benevolus est. Cui, scilicet Christo et Deo Patri uni
quia priores; iste minimus, quia novissimus. Sed in essentia est gloria: de hac redemptione, in sxcula
inde apparet dignior, quia priores constituti sunt sxculorum, id est semper. Quasi dicat: Hoc testan-
perChristum adhuc ex parte hominem.id estmor- tur praesentes, et futuri testabuntur. Amen. Hoc
talem; novissimus vcro Paulus per Christum jam confirmationis notaest.Attendequodin bacsaluta-
totum Dominuum, id est omni parte immortalem, tione praelibavit Apostolus et commendationem sui,
et Dominum Patrem qui hoc fecit per Filium. [Au- et quid possit gratia Dei, et quod lex nil confert.
gustinus] Alque ut aperiret cum dixerit, neque per Miror, etc. Hic de levitate eos reprehendit, quia
hnminem, subdit: qui susdtavit eum a morluis. abEvangelioindiscretetransierunt adlegem. Etquia
Et ita dignius constituit rrfe per immortalem Chn- Galatia translatio dicitur, congrue ex ipso nomine,
stum, quam alios per mortalem: propter immortali- hujus reprehensionis occasionem sumit. Quasi di-
tatem jam non homo dicitur ChristusDeus; propter cat:Cum haac praedicta bona ex Christo slnt.miror
substantiam vero naturae humanae.in qua ascendit quia prius bene instructi fuistis, guod sic,id est/om
in coelum, ctiam mediator Dei et hominum homo D vehementer, et tam cito, id est tam brevi tempore,
Christus Jesus dicilur. Paulus, inquam, et fratres quasi insensati a pseudo transferimini, id est ultra
quimecum sunt, dolentes de vestra sed uctione. Testes Christumin legem ferimini. [Ambrosius] Undemi-
veritatis meae, quibus oportet vos credere. Et non ror? quia mirum est de laelitia confugereadexitia,
pauci, sed omnes. Hoo ideo dicit, quia facile intelli- cum paulatim proficiendum sit. A quo autem et in
git se errasse, qui a multis reprehenditur. Hi ergo quid transferuntur, ostendit subdetis : Ab eo sci-
omnes mecum mandant, Ecclesix Galatix, hoc sci- licet Dso, id est afide ejus, qui vos aversos vocavit,
licet:gratia sit vobis,idest remissio peccatorum, el per praedicationem ingratiam Christi,id estinbona
pax mentis et rcconciliatio ad Deum: etnon aliunde, gratuita quae Christus dat. Transferemini fn aliud
nisi a Deo Patre et Domino nostro Jesu Christo, qui Evangelium, in legem quae putatur Evangelium; et
non est rainor Patre, quem injuriose aequatis legi, est contra meam praedicationem, secundum quod

(1) Augustinus, inlib. Retract.

97 COLLECTANEA IN EPIST. D. PATJLl. - IN EP. AD GALAT. 98
pj-nudi) cam scrvari doccnl ; lamcn, sociindum vnri- A j luil ost: Et i natliomnlizavil num, ot rivitatcs ejus :
tatem spiritualis inlclligonliae nou cst alia. linJc el vucutura est notnoii loci illius unalhcma. Uinc
subdit: quod tumcn Evaugclium, id cst lex, non cst dictum ost ul analhcma detcstabilo aliquid ct nbn-
aliud secundum spiritualem intelligentiam.ncc vo- minabile videatur. Ut enim nil inde victor in usus
bis aliud videretur,nisi sint, id est cssont aliqui qui suos auferret.sed totum in poouam luendura voca-
vos conturbettt, id nst conturbcnl purum fontom ve- ret, hoc orat anitthcmatizarc, quod vulgo dicitur
stri sensus. [Augustinus] Hi crant psoudoaposloli dcvotare. Origo autem hujus vorbi est in Graeca
qui dicebant aliud Evangclium csse legem Moysi linguu ab his rebus qurc volae et persolutae, id est
quam Christi Evangelium :et hoc ad invidiam Apo- promiss.-r etredditaesursumponebanturintemplis;
stoli. B( illi talcs volunt converterc, id cst ad hoc etest dictum apo tou anathene.id estsursumponere.
tendunt ut convertant Evangclium Christi penitus i VERS.10-14. — « Modo enim hominibussuadco,
in legcm, id est spiritualia converto.revolunt in car- « an Deo ? An quaero hominibus placere ? Si adhuc
nalia. Sed licet. Quasi dicat: Ipsi ad hoc tendunt. « hominibus placerem, Christi servus non essom.
Sed licet nos a*-ostoli, non dico dc illis tamcn, aut! « Notum enim vobis facio.fratres, Evangelium quod'
angelus malus, vel bonus, venicns de ccelo,ut credi- « cvangelizatum cst a me, quia non est secundum
bilior sit, evangelizet vobis, id est anr.untiet vobisi .j> « hominem. Neque enim ego ab homineaccepiillud,
aliquid quod putetur bonum: quod si non dicoi' « ncquo didici; sed per revelationcm Jesu Christi.
plus, sed prxtcr qttam illud est quod cvangclizavi « Audistis onim conversationcm meara 14* ali-
vobis, fide verum, usu honestum, fide cummodum, v quando in juduismo.quoniam supra modum per-
anatkema sit. Nota quod non idoo uit, nos, velI « sequebar Ecclesiam Doi, ct cxpugnabam illam,
angelus, qui bonus potest intclligi, quod hoc non- « et proficiebam in judaismo supra multos co-
tigerit unquam, scd adco certus cst dc vcritutcs « tclunnos moos in goncro\ rneo ; abundantius
Evangnlii sui, quod etiam angelus si aliud nuntia- « rcmulator oxistens putornaruin mcarum tradilio-
ret.non crederetsed anathcmatizaret.Attendcetiam i « num.
quod non ait plusquam accepistis,sed praetcr quami Modoenim. Quasi dicat: Ideo dico ut sit ana-
accepistis. Nam, si illud diccret, sibi ipse prae- thcma aliud cvangelizans, quia suadeo cgo modo
judicaret, qui cupicbat vcnirc ad quosdam qui- hotninibus an Deo,id est ad honorcra hominum ante
bns scribebat,sicut ad Thcssalonicenscs.ut supplc- Dei, non hominum, sed Dei qnrcro honorem. Ideo
ret qure illorum fldei deerant. Sed qui supplet, quod1 dicit, inodo.quia ohm,dum duxit hominem ex
lege
minus erat addit, non qnod inerat tollit. Qui autemi justificari.hominis gloriam et inutilem Deigratiam
prretergrediturfideiregulam.non accedit in via, scdI praedicavit. [Ambrosius] Hicetiam innuithocfacere
reccdit a via. Sicttt, ctc, A majori Infert. Quasi di- 'C illos scductores, scilicct pscudo, ut laudarentur a
t*at: Quandoquidem vos vel angelum excommunica- Judrcis.quos non timot offendere Paulus pro gloria
rem, magis pseudo cxcommunicandi sunt: et hocs Dei: quo veniente, cess.it lex. Unde subdit: Aut
est, sicut modo prxdixi,de vobis vel angclo,<*(nuncc quxro hominibus placere, sicut quando litleras a
iterutn dico de istis, scilicet pseudoapostolis, scili- principibus sacerdotum ad occidendura Christianos
cet quod si"quis illorum, elc. Vel ita, ct sicutolim i accepi ? nou;quia si adhuc hominibus placercm,id est
prresens vobis prrcdixi.ct nuncabsens ileruni dico,, placero vcllcm ut tunc volebam, non cssem servus
quod « quis generaliter quicunque sit evangeliiavc- Christi: quod modo sum. Et ideo eos excommu-
rit vosprxter id quod accepistis a mc, anathcma sit,. nico. (4) Attende quod ait, si hominibus placercm,
(2) Quare hoc? Quia nliud evangnlizans dc privato) otc.Ex his enim vcrbis quidum putant sibi in bono
vult pluerc, non de medio: et hoc forte homo cur-- vivendo sufficere conscicntiam, ct quid dc his exi-
nali nebula prmpeditus, etiam a fonte communi ad1 stiraet alius.non valde curant;sed conscicntia coram
propriam suam falsitatcm reductus, possit faccre,, Deo cst necessaria; conversatio autom coram proxi-
nunquam et angelus. Vere, si angelus de proprio) mo. Quaesi ncgligentius agitur, lajdit exeraplo, ut
fluens in paradiso non essct auditus.non praecipita- verbi gratia, si quis bonas conscientiae coram infir-
remur in mortem :media aqua posita erat omnibus3 r. mo in idolio comedat, quamvis recte crcdens hoc
praeceptum Dei, aqua quodammodo publicaerat,et t faciat, tamen perturbatur infirrai conscientia. Quid
sinefraude, sinelabo, sine cccno fluebat. Sed vcnitt autem prodest si ventcr oonscientiae tuce hausit
angelusdeccclolapsus.speciesfactus, quia insidiose3 aquam puram, ot ille de tua ;negligenti conversa-
jam venenum spargere cupiebat.etemisit venenumi tione bibit turbatum? Alii aquam turbas, pascua
de proprio : locutus dc suo ; Gustate, et erilis sicut/. conculcas, scd attende ne libi aquam turbes negli-
dii (Gen. m): et illi appetentes quod non erant ami- gentia conversationis turc.Unde alibi ait Apostolus:
serunt quod acceperant.(3) Hic videndum est quo- Placete omnibus per omnia.ticul et ego omnibus per
modo dicatur anathema.Hoc verbum pro maledicto3 omnia placeo (l Cor,, x). Item : Sine offensicne
ponitur, etvulgo dicitur devotatio.Nam dovotaresee estotc Judxis et gentibut et Ecclesix Dei (ibid.).
quanquamneaioferedicitnisi maledicens. Unde il- Item : Providemus bona, non solum coram Deo, sed
(2) August., in psal. cni. (4) Aug., in lib. De ovibus.
(r) ld., in lib. Queest.
 09 PETRI LOMBARDI. 100
c.'i.iincoratn hominibus (P,om.,xn). Dicct ergo mihi A in Jttdatsmo, scilicot dum Judaice vivebam, scilicct
nliquis: Expone mihiquomodo inlelligani istaquaa quoniam supra modum alioruin,pro*<?i*u<*6ar, fugando
divei-sa atque contraria videntur, videlicet quod Ecclesiam Dei,\d est Christianos, et expugnavi illam,
liic ait Apostolus : Si /tominibus placerem etc.; et: id est fideles affligebam pcenis in corpore, et profi-
Placete homintbus, etc. Si tranquillius audias,si tibi ciebam in Jttdaismo, implendo legem et defendendo
ipsi aquam tuae mentis non perturbes, quantum eam. Proficiebam dico tupra multos,non dico senes,
potero, fortassis exponam. Sunt ergo homines te- sed coxtaneos meos, qui plus laborabant qtiam se-
merarii judices, detractores.susurrones, murmura- nes : et non dico supra multos proselytos, sed qui
tores, quaerentes suspioari quond non vident,quae- sunt fn genere meo, scilicet Judaeorum :et qui priu3
rentes etiam jactare quod non suspicantur. Contra in illis legalibus tamen valuijam illa reliqui :ideo-
talessufficit testimonium conscientiae nostrae,neque que vos meo exemplo ab eisdem recedite. Abundan-
etiam in aliis quibus placere voluraus,gloriara no- tius. Quasi dicat: Proficicbam in Jndaismo super
stram qurerimus vel quaerere debemus ;sed illorum alios; ego dico etiam abundantius, aliis existens in
salutem, ut nos bcne arabulantes imitando non exemplum,aliisa?mu(a(or,id est imitator paternarum
e.-rent: etenim non nos,sed Dominum laudent, qui traditionum, quas scilicet boni patres addiderunt,
nos tales fecit.Nunc ergo utilitatem vel gloriam no- „ ut mearum, quia eas quasi proprias mibi feci, eis
stram qurerimus, cumplacerehominibus volumus; studiose serviens, in quo arbitrabatur obsequi Deo.
sed gaudcmus eis placere.quoJ bonum est,propter Habebat enim Apostolus zelum Dei.sed non secun-
- illorum utilitatem,no npropter nostram dignitatem. dum scientiam. [Ambrosius] Et praevidit Deus ejus
(5) Itaque Apostolus, et non se hominibus recte voluntatem, vel aemulationera, sed deesse «cien-
placero dicebat, quia in eo.ipso ut Deo placeret in- tiam : et praevidit eum idoneum.quia quitamfidus
tuebatur.ct placendum esse hominibus recte praeci- erat in re minima, constantior esset in re maxima.
piebat,non ut hoc appeteretur tanquara merces recte Et ideo, scilicet ut constantior esset in re maxima,
factorum, sed quia Deo placere non posset.qui non praevenit eum vocando per gratiam.
se his quos salvos fieri vellet, imitandum praebet. VEBS.15-19. — « Cum autem placuit ei qui me
(6) Et sicut in Apostolo isla contraria videbantur, « segregavit ex utero matris meae, et vocavit per
sic et in Evangelio illa contraria videntur. Dixit « gratiam suam ut revelaret Filium suum in me,
enim: Luceant opera vestra coram hominibus, etc. « ut evangelizarem illum in gentibus.continuo non
(Matth. v), Et ilem ; Nolite facere justitiam vestram « acquievi carni et sanguini. Neque veni Hieroso-
coram hominibus, etc,(ibid.). Ubi illos arguit qui ita « lymam ad antecessores meos apostolos, sed abii
ventilant opera sua, ut finem bonorum operum « m Arabiam ; et iterum reversus sum Damascum.
suorum in laude hominum ponant; eamdemque C « Dcinde post annos tres veni Hierosolymam videre
laudem.quasi pro mercede computant operum suo- « Petrum, et mansi apud eum diebus quindecim.
rum. Ideo ait, ut videamini ab eis (ibid,). Quasi di- « Alium autem apostolorum vidi neminem,nisi Ja-
cat: Nolite sic facere coram hominibus quidquid « cobum fratrem Domini. »
boni facitis, ut videamini ab eis, id est ut ipse sit Cum autem placuit. Quasi dicat: Ante conver-
finis boni vestri videri ab eis: nolite hic facere fi- sioncm apparet me non didicisse.sed nec post didici
nem, ultra porrigite intentionem. ab homine Evangelium, sed a Deo tantum. Et hoc
Notutn enim, [Ambrosius] Quasi dicat: Ideo.non est quod ait: Cum autem placuit ei, scilicet Deo,
suasero, id est non placeo hominibus, sed hujus- guf pro placito suo fecit, non pro meo merito, qui
raodi excoramunico, quia Evangeliumquodpraedieo me segregavit, ad litteram, de utero matris mex, ut
non est .secundum hominem : quod ita ait: Notum in me, id est in mea conversione, revelaret Filium
vobis facio, fratres, Evangelium quod evangelixatum suum,id est ostenderet quanta* potentiae et bonitatis
esta me, non est secundum hominem, docentem me, esset Filius suus,Vel,revelaret Filium suumin me,
vel mittentem. Hoc dicit, ne forte dubitent. Et re- id est in mea intelligentia, vocavit me de mala via
spicit hoc ad irl quod supra dixit, suam personam in bonam.non per meum meritum, sed per gratiam
commendans,scilicet non ab hominibus, neque per n suam, et ad hoc utique vocavit, ut evangelizarem
hominem. Et vere non est ab homine. Nequeego illum, id est Filium, fn gentibus. Et ipse utique qui
accepi illud ab homine,ut nemo me eligeret ad evan- me nasci fecit,ad hoc ducere me potuit. Ante enim
gelizandum, vel mihi injungeret. Neque didici ab quam aliquis nascatur, scit Deus quis futurus sit et
homine docente me: sed per revelalionem Christi qualis. Unde de Jeremia legitur: Priusquam te for-
JJSU, id est per Christum Jesum, omnia clara esse marem in utero, vocavi te (Jer. i). Qui ergo praescit
ostendentem.Audistis enim. Qunsi dicat: Vere non futuros antequam sint.cum vult nasci facit ut sint;
didici ab homine, quia neque ante conversionem, et jam natos quos vult per gratiam vocat, ut justi
neque post: quod non ante, vos ipsi scitis ex factis sint, -sicut Paulum vocavit per gratiam ut annun-
illius temporis .4udistis enim conversalionem meam tiaret Christum. Ut ergo totum ostenderet esse a
aliquando, scilicet dum infidelis eram, quam habui Deo, scilicet quod est, et quod justus est, ait: se

(5) Aug., in lib. de serm. in monte. Id., in lib. De ovibus.

m COLLECTANEA IN EPIST. D. PAUI.I. — IN EP. AD GALAtf. 102
j-rcsmvit nt vocnvit. Continnri, n|n. Qu:i.-i dicit : .\ Tros igitur virns' Ann;i b.ilniil rt (ros filias. Nune
Vncavit mc, ct i-cvelavit Filiuin Hiuim, ot cuiuiuuo vtilctiduiii usstquarc Jucobus Alphx-i, of ininor tli-
praedicavi ut instructus a Dco : et ideo non aliud ctus sit, et frater Domini Minor dictus est nd ditre-
tenendum quam praedico, nec bominibus crcdcn- rentiam Jacobi Zebcdaei, qui major est dictus, non
dum, sed Deo.qui mc vocavit : ct hoc cst quod ait, sccundum tcmpus, scd quia prius sccut^is cst Do-
continuo non acquicvi, etc. Vei mystice potest intcl- minura. Itaque Jacobus Alphaci minor dictus cst,
ligi illud, segregavit me de utcro matris meae.Mater quia eo postcrius Christo adhresit. Fratcr vero Do-
enim intelligitur Synagogu ; utertfs matris ct sccrc- mini dictus est, ut quibusdam placet, quia filius
tarii, sunt Pharisaei, dc numero quorum segrcgatus fuit matcrterre Christi, [Beda.] vcl propter similitu-
est.Et est: Cum autem plactiit ci, qui me segrega- dincm sanctitatis, vcl potius quia ncpos fuit patrui
vit dc utero matris mere, id est de numoro Phari- Christi, id ost Clnoph.-c. Hebrrci cnim gcrmana
saeorum, qui erant secrctarii Synagogre, ut rcve- consanguinitale cx parlc palrum conjunotos, ft-a-
laret Filium simni in me, vocavit me pcr gratiam trcs vocant. Undc Hicronymus (8) fralrcs Domini
suam ad hoc, ut evangelizarem illura in gcntibus. dicit intclligi hunc Jacobum, ct fratres ejus, his
Hoc non mutatur. Et cgo continuo non acquievi : verbis : Quidam soquentcs deliramenta apocrypho-
non ait, non continuo acquicvi quasi non tunc, sed j. rum suspicantur fratres Domini foris stantcs cssc
post acquievcrit; sed ait, continuo non acqtiicvi filios Joseph de quadam muliorcula; sed consobri-
carni et sanguini, id est vitiis : sed potius respui nos fratris Salvatoris hic intelligcre debemus, sci-
vitia. Vel per carncm et sanguinem accipit propin- licet filios Alphaei et materterae ejus matris Jacobi
quos gcnere, scilicct Judaeos, quibus non consensit minoris, et Joseph, et Judae. (9) Quatuor enim mo-
in lcgis ob8ervationem ct Christianorum persecu- dis in Scripturis divinis fratros dicuntur, scilicet
tirjnem. Nec veni Hicrosolijmam ad antecessoresnvos natura, gente, cognatipno, affeclu : natura, ut Esau
apostolos, id est qui anto mc credidorunt : ct ita ct Jucob ; gcntc, ut omncs Judari fratros dicunlur
constat, quod non ab eis diilici Evangelium, cum inter so. Undc in Deuteronomio: Si enim is frulrem
ad eos non vn.nerim, quia non erat opus elccto a qui e*l llcbrxus, ctc. (Dettt. xv). Et itcm : Conslitue
Deo. Scd abii prrcdicaro Evangolium, in Arabiam, super te principem qucm Dominus elegerit, eum qui
ubi nullus apostolorum pricdicaverat. Et iterum re- sit de fralribut tuis (Deut. xviii). Porro cognatione
versus sum Damascum, ubi ipsc adhuc rudis prrcdi- fratrcs vocantur qui sunt do tt,na familia, cum ex
caverat. Deindeposl annos tres veni llierosolymam una radice turba diffundilur; secundum quoil Abra-
videre Petrutn, non discero aliquid ab eo, scd videre b.am in Gcncsi fratrem appellavcrut Lot.dicens :
cum propter affcctum apostolatus, et ut Petrus scirct JVonsit rixa inf-er me elte, quid frulrcs sumus (Ccn.
me fore sibi coapostolum. El apttd eum diebusquin- C xin) : ct Jacob et Laban dicuntur fratrcs. AlTeclu
decim mansi, receptus ab eo ut verax et coapostolus. ctiam fratres dicuntur, sccundum quod omnes
Per hoc ostendit se nullo modo dissentire ab aliis Christinni fratres vocanlur, ut ibi: Eccequambo-
apostolis, ut susurrabant sui remuli. numet quam jucundum habitare fratres in unum
Alium aulem apostolorum netninem vidi. Et ita (1'tal. cxxxn). Et Dorainus ait : Vade, et dic fratri-
constat quod nec ab aliis didici. Neminem vidi, bus meis (Joan. xx). [Augustinus] Porro in com-
dico, nisiJacobum fratrem Domini. Hic est Jacobus mune omnes homines fratres dicuntur, quia ab uno
minor, qui dit-lus est frater Domini, idco quia hic parente nati sunt. Illos ergo fratres Christi appclla-
Jacobus filius fuit Joscph, qui patcr Jesu dictus cst * tos intelligo cognalionis privilogio. Jacobus frater
sed non est boc ratum, cum Joseph virgo fuisse Domini, vel ex filiis Joseph de olia uxore, vel ex ^4
credatur. Alia ergo cau.sa qurerenda est quare cognatione Mariae matris ejus debet intelligi, ft
frater Domini dictus sit, sicut Joscph, et Simon, ct VERS.20-24. — « QUOBautom scribo vobis, ecce 5
Judas. Unde ct in Evangclio dicitur : Ecce pater 11coram Deo quia non mentior. Deinde vehi in partes
tuuselmater tua, et fratres tui, ctc. (Malth., xii). (7) « Syrire et Citicire. Eram aulom ignotus facie Ec-
Ut ergo liqueat quaro fratrcs dicantur, sciendum « clesiis Judacaequaeorant in Chrlsto. Tantum autem
quod Maria mater Domini, Joachim et Anntc filia n « aiiditu habobant, quoniam qui persnquebatur nos
fuit.quae nupsit Joseph :elita Joseph fuit putativus « aliquando, nunc evangclizat fidcm quam ali-
143 pater Christi.Mortuo autem Joachim Cleophas « quando expugnabat, et in me clurificabant Dcum. >•
frater Joscph camdcra Annam acccpit uxorcm, et Qux autetn nunc scri'60vobisde me, ecce omnibus
genuit cxea filiam quam vocavi t Mariam, quaenupsit patet quia non mentior. Et hoc dico eordm Dco, id
Alpbaeo, qui genuit ex ea quatuor filios, scilicet est teste Deo. Jurat Apostolus ut crodatur quod
Jacobum, Joseph. Simonem, Judam. Mortuoautem dicit quod prpficit istis. (10) Necessitate compulsus
Cleopha, quidam Salome eamdem Annam duxit, et jurat, quia nisi hoc faceret, non crederent ei, qui-
generavit ex ea filiam, nomine Mariam, quaenupsit bus non expedit ut non credant, imo expcdit ut
Zebedaeo, et habuit ex ea filios, scilicet Jacobum, credant. Et video quia plus est hoc quam, est, est;
qui dictus est major, et Joannem evangelistam. ,non, non; sed hoc quod amplius est, 0 malo est
(7) Hieron., ad Elvidium. (9) Hieron., ad Elvidium.
(8) Id., contra Manich. (10) Aug., super Epist. apost. Jacob,
 103 PETRI LOMBARDI. 404
(Mitlth.v) : et si non a malo jurantis, a malo est;st A 'lli> ct in corum communione ot unitate viventem,
non credentis. Ideoque non ail, si quis amplius fa-l'a- accedcntibus etiam per"eum lalibus signis, qualia
cil, malum est; sed, quod amplius est, a malo est. st. et illf operabantur, (12) ita eum Domino commen-
Deinde veni praedicare in partes Syrix, el Cilicix.a». dante auctoritatem meruit, ut verba illius sic au-
Eram autem ignotus facie, id est praesentia corporis,
is, diantur in Ecclesia, tanquam in illo Christo veris-
Ecclesiis Judxx qux erant in Christo, id est in fideie sime locutus audiatur; sicut ipse dixit: Non pro
Christi, per quod patet quod nec Ecclesiae Judaeae iae his, inquit, tantum rogo, id est pro discipulis qui
me docuerunt, quae scilicet erant per se, non am- i- cum illo tunc erant, sed et pro eis qui per verbum
mistae Ecclesiis gentium. Tantum autem habebantat eorum credituri sunt in me (Joan. XVII): ubi omnes
auditum de mc, id est quod de me audierant, me- e- suos intelligi voluit,non solum qui tunc erant, sed
moriae mandaverant, hoc, scilicet quoniam qui per- r- etiam qui futuri erant; quotquot enim postea cre-
sequebatur nos aliquando, scilicet dum infidelis erat,t, diderunt in eum, crediderunt per verbum eorum,
nunc evangelizat fidem Christi, quam aliquando ex- e- scilicet apostolorum, id est per Evangelium. Quis-
pugnabat. [Auguslinus] Et quia de re difficili magna la quis enim in Christum credit, Evangelio credit:
nascitur admiratio, subdit: Et in me, id est in mea :a quod dictum est esse verbum eorum, quia ab eis
conversione clarificabant, vel magnificabant Domi-, i- p est priraitus ac praecipue praedicatum. Jam enim ab
num, id est magnificum praedicabant, qui gratiaa ipsis praedicabatur, quando per revelationem Christi
sua me convertit : vel clarilicabant Deum in me,!, ipsum verbum eorum Paulus accepit, et per hoc
id est meo exemplo praedicantes, vel gratias agentess verbum, et si non per eos. Cum accepisset a Deo
Deo, in quo eis. profui. illud, oredidit Paulus : unde et contulit cum illis
"CAPUTII. Evangeliura, et dextras accepit, quia iilud verbum
VEES.1-5. — « Deinde post annos quatuontecimn cum eis, etsi non per eos habuit. (13) Ipsa enim
« itcrum ascendi Hierosolymam cum Barnaba, as- collatio unam doctrinae speciem excussa omni leprae
« sumpto et Tito. Ascendi autem secundum reve- varietate monstravit. Lcprosi enim quos Dominus
« lationem, et contuli cum illis Evangelium quod1 in Evangelio curasse legitur, et misisse ad sacer-
« praedico in genlibus. Seorsum autem his qui vi- dotes ut se eis ostenderent, non absurde intelligun-
« debantur aliquid esse, ne forte in vacuum curre- tur, qui scientiam verae fidei non habentes, varias
< rem, aut cucurrissem. Sed neque Titus, qui me- doctrinas profitentur erroris. Nulla porro falsa doc-
« cum erat, cum esset gentilis compulsus est cir- trina est, quae non atliqua vera intermisceat,
« cumcidi; scd proptcr subintroductos falsos fratresi Vera ergo falsis inordinate permista in una do-
« qui subintroierunt explorare Ijbertatcm nostram i ctrina significant lepram, quae unius corporis colo-
« quam habemus in Cbristo Jesu, ut nos in servi- C rem diversis locis variat atque maculat. (14) Ut
o tutem redigcrcnt. Quibus neque ad horam cessi- ergo Apostoli praedicatio ab omni corruptionis lepra
« mus subjectioni. » libera monstrarctur, cum aliis apostolis contulit
Deinde post annos quatuortlecim a Christi passione,, Evangelium. Aliter enim non crederet Ecclesia ei
qui fuerunt post praedicationem Syriae et Ciliciae,, qui non fuerat cum Domino. Seorsum autem. Quasi
cum quaestio esset de lege utrum tenenda esset ani dicat : Contuli cum illis Evangelium : sed seorsum,
non, iterum ascendi Hierosolymam, non ait, ivi, sedl [Hieronymus] id est separatim. Contuli cum his qui
asccndi, pro silu terrae. Ascendi, dico, cum Barnaba,, videbantur aliquid esse, id est alicujus auctoritatis,
qui de Judaeis erat. Assumpto Tito, qui de genlibus. non publice coram omnibus, ne fidelibus ex Judaea,
. Quasi dicat: Hinc inde testes habui, quibus patet ; qui putabant legem esse servandam, fidei scanda-
, falsum esse me aliud gentibus, aliud Judaeis prae- lum nasceretur. [Augustinus] Seorsum etiam illis
; dica*e. Ascendi autem, non solum mea dispositione, exppsuit Evangelium, cum jara exposuisset coram
sed secundum revelationem Dei. Et non dico didici omnibus : non ideo quod aliqua falsa dixerit, ut
ab illis tanquam a majoribus, sed contuli cum eis, seorsum paucioribus vera diceret; sed propter in-
tanquam amicis et paribus Evangelium Christi, firmos qui non possunt omnia capere,quibus aliqua
quod prxdico in genlibtts. Hio fecit pro assertione n tacuerat dicenda perfectis. Aliquando enim aliquid
praedicationis, quia inultis erat scrupulus in doc- veri tacere licet. Ne forte. Quasi dicat: Conluli cum
trina Apostoli, perturbantibus Judaeis. [Hieronymus] eis, ne forte in vacuum currerem aut cucurrissem,
Per hoc ergo quod ait, et contuli cum illis, osten- id est ne putarer praedicasse inutiliter. Praedica-
dit se non habuisse securitatem Evangelii, nisi au- tionis vero opus appellat cursum, pro torrenti
ctoritate Petri esset et aliorum roboratum. (11) Apo- eloquio : sed neque. Quasi dicat: Non sol-jm in
stolus enim Paulus post Christi ascensionem, de collatione probatus sum, sed etiam Titus qui me-
coelovocatus, si non apostolis communicaret, et cum cum erat, cum esset gentilis. Neque compulsus est,
eis Evangelium conferret, quo ejusdem socictatis rationibus eorum circumcidi, id est non potuit ex-
esse appareret, Ecclesia illi omnino non crederet, torqueri a me ut circumcideretur, sed susceptus
sed cum cognovissent eirtn hoc annuntiantera quod est ab apos*plis in societate incircumcisus. Curergo
(11) August., contra Faust. (13) Id., in lib. Quaest. Evang.
(12) Id., super Joannem. (14) Id., oontraFaust.
 105 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 106
vultis, vos Galatae, circumcidi ? cur ullro a gralia A j eram, qui introierunt explorare libertatem nostram,
recedentes ad legem transitis ? Sed propter, elc. quatn habemus in Christo Jcsu, id est «( ttos redige-
Quasi dicat: Non solum Titus non esl compulsus rettl in scrvitutem legis : quod cum faccre nequi-
circumcidi, sed nequead horam, in aliquo, cessimus, rent, populura contranos excitare molicbantur: et
quasi convicti de lege, subjectioni eorum, ut eis ideo cessimus subjectioni eorum, circumcidendo
subjiciamur, qui legalia saluti ncccssaria praedica- Timotheum ; ad horam cessimus, ita ut veritas
bant. Cum autem alibi cesserit, ut in circumci- Evangelii permancret apud nos, quae habet quod
sione Timothei, cur non hic cessit? Respondet et nequecircumcisioaliquidconfert,nequepraeputium,
ait: Propter falsos fratres, qui sn, fingunt amicos, sed fides : hoc onim erat apud Judaeos, quia cre-
subintroductos, [Ambrosius] id est in locura ubi dentcs circumcidebant filios suos. Attende diligen-
erant aposloli, latenter introductos a Judaeis. Quod ter quod Ambrosius illam litteram improbat, qua
enim infideles per se nou potorant, per falsos fratres dicitur nec ad horam cessisse, cum dicat se cessissc,
moliebantur; quos sub specie religionis immiserunt, nec ad horam, ita dicens : Titum supra dixit, non
ut explorarent quae libertas essct nobis in fide csse compulsum circumcidi. Et subjicit diccns :
Uhristi. Unde subdit: Qui, scilicet falsi fratres, sub- Sed propter subintroductos falsos fratres, elc, qui-
inroierunt, id est sub habitu pacis et humilitatis .R bus verbis quid jam. sonat nisi quia ad horam ces-
introierunt; aliud quaerendo, aiiud fingendo, explo- sit propter illos ? Si autem propter illos falsos fratrcs
rare libertatem nostram, ut scilicet accusarent li- non cessit, sicut legitur in quibusdam codicibus,
bertatem nostram, quam habemus in Christo Jesu, non voluntate non cessit; nam cessurum se signifi-
id est in fide Christi, non ut eam tenerent, sed u( cavit, si illi non cssent; sed propter illos subintro-
aliqua contentione ab eano* redigerent tn servitutem ductos falsos fratres non cessit. Si ergo cedendum
legis, id est in carnales observantias, a quibus li- non fuit, quare falsi fratres dicuntur, quorum bene-
•berati sumus per fidem Christi. Quod si esset, ve- ficio non fecit quod faciendum non erat ? Ergo si
ritas Evangc''i apud gentes non manerct, sed om. hoc est, beneficium praesliterunt Apostolo, quiaho-
nes 144 judaizarent. Et ideo hio ubi assertionem rum causa non cessit, cum Ecclesiae non deberet.
praedicationis suae conferebat, nullatcnus voluit ce. Cur igitur exploratores dicli sunt, si hoc illum fa-
dere, ut veritas praedicationis monstraretnr.Et nota cere volebant quod facturus erat ? sed propter istos
quia in his omnibus se commendat, et legem non non fecit. Sin autem non erat facturus, sine dubio
tenend am comprobat. Unde subdit: propter istos fecit. Littera hic indicat quia cessit,
VERS.5, 6. — « Ut veritas Evangolii permaneat et historia factum exclamat. Quomodo enim ad ho-
« apud vos. Ab his autem qui videbantur esse ali- ram negaret se cessisse, cum probetur propter Ju-
« quid, quales aliquando fuerint nihil meainterest. C ' daeos Timotheum circumcidisse ? Ille enim posset
« Deus enim personam hominis non accipit. » defendere se nec ad horam cessisse, qui nunquam
Ut veritat, etc. Quasi dicat: Ideo in nullo cessi- inveniretur cessisse. Nec ad horam enim cessit qui
mus, ut itr> veritas Evangelii permanerel apud vos. nunquam cessit : quod si aliquando cessit, quo-
Veritasenim Evangelii, Christi est gratia. Ideo enim modo nec ad horam? Cur etiam dicit se cessisse
hic non oessit circumcidendo Titum, ne occasionem propter falsos fratres, si per se facturus erat ? aut
daret eis, qui sine illa circumcisione dicebant, cre- enim cessurus propter falsos fratres non cessit, aut
dentes salvos esse non posse, et. ad deceptionem non cessurus propter falsos fratres cessit. Unum
gentium hoc etiam Paulum sentire jactabant. Ibi enim ex his duobus restat intelligi. Cessit ergo in-
vero ubi non ebfuit, circumcidit Timotheum pro vitus, non sponte, propter illos faciens quod per se
scandalo JLudaeorum,ne Judaeis sic videretur cir- non facerel, bumilians se legi circumciso Timotheo,
cumcisionem detestari, sicut idololatria detestanda ut dolus et scandalum Judaeorum cessaret, qui pa-
est: cum illam Deus fieri praeceperit, hanc Satanas rati erant commovere tumultum et seditionem, s-
persuaserit. Ideo ergo non fecit in Tito quod in Ti- illum filium Judaeae incircumcisum susciperet, et
motheo, ut ostenderet ilia sacramenta nec tanquam episcopum ordinaret. [Ambrosius] De filiis autem
necessaria debere appeti, nec tanquam sacrilega ]) ] Grrecorum non erat scandalum, quia epistola apo-
debere damnari. Vel secundum aliam litteram.Qui- stolorum inde dataerat, ubi dicebatur non oportere
dam enim Latini codices non habent neque, secun- eos circumcidi. Sed Judaei credentes circumcide-
dum quod itapotest legi. Quasi dicat : Titus non bant filios suos, nec epistola apostolorum hoc ve-
est compalsus circmncidi, sed alibi ad horam cessi- tabat, nec do his aliquid significaverat. Unde ncc
ntut subjeetioni, ut in circumcisione Timothei. Red- Titus est compulsus circumcidi, qui de Graecisvel
dit autcm eusam quare compulsus est facere quod gentilibus erat; sed Timotheus filius Judaeaepropter
aolebat, scilieet pro scandalo Judaeorum, praeve- exploratores circumcisus est. Per hoc enim quod
niens calumnias falsorum frsiram, qui parati erant illum circumcidit, et non illum, ostenditur, quia
. coinmovere seditionem, si illum filium Judaeaein- illa legalia nec saluti necessaria sunt, nec sacrilega,
circumcisum erdinacet episcopum : et boc est quod ita ut veritas Evangelii maneat, scilicet quia in
ait, cessimus, dico, propter falsos fralres qui subin- Christo neque praeputium neque circumcisio aliquid
roierunt in locum ubi ego cum'Timotbeo ot aliis valet, sed fides qure per dileotionem operatur. Ab
PATBUL. CXCII. |
 107 PETM LOMBAHDI. 108
/i/'- autem. Quasi dicat: De colhitione Evaugolii rc- A nilnl ccntulerunl mihi, Sed potius ccontra, opinio-
fi-ro ad commendationcm meam. Scd qualct, id cst ncm insidiantium, cutn vidissent guod EvanjjHum
quam idiotre fuerint, ad comparationcm meam,a'f- prxputii, a Domino creditum est mihi, ut fideli, ita
quando, scilicet dum in lege erant, antequam essent principaliter, sicut at Petro Evangelium circumcisio-
apostoli ilii qui videbantur esse aliquid, id est alicu- nis. Christus enim Puulo dedit ut ministraret gen-
j'us auctoritatis, quia cum Domino ambulaverunt, tibus, qui etiam Petro dederat ut ministrarct Ju-
et transfigurationi ejus intorfucrunt. [Augustinus] drcis. [Ambrosius] Ita tamen dispcnsatio distributa
Videbantur, dico, ab his, scilicct falsis fratribus, est illis, ul et Petrus gentibus prrmlicarct si causa
quia qui vidcntur esse aliquid, carnalibus bominibus fecissct, ot Paulus Judacis. Qtti cnim. Quasi dicat :
videntur esse aliquid. Nam ipsi non sunt aliquid, Pnr hoc vidcrunt, quia qui opcratus est 1'ctro, id cst
etsi boni ministri Dei sunt. Christus in illis cst ali- dedit quidquid habet, cligenilo eum in ttposiolalum
quid, non ipsi pcr so; nara si ipsi pcr sc esscnt ali- circumcisionis, id est Judaeorum, operatus est etmihi,
quid, sempcr fuissent aliquid.Qualcs autera aliquan- id est ad meum honorom, intcr gentes. Cum vid:s-
do fuerunt, quia ipsi et peccatores,et idiotrc fuerunt, scnt, inquam, ct cum cognovissentgratiam qux data
nihil mea inlcrest referre, id csl nil mihi prodest in cst mihi in gentes, [Augustinus] scilicct quot mira-
hoc statu misorire, quia prrotcrita ncc prosunt noc r, cula feceram, quot gontes converteram, Cephas, id
obsuntrlnnuit tamen sc praevaluisse. Diccndo enim, est Pelrus, ct Jacobus et Joannes, qui erant honora-
quales aliquando fucrunt, indicut se in lcgalibus tiores in apostolis, quia sempcr iu secretis cum
•praevaluissc illis; sed nil tamon iis profuisse, et Domino fuerunt, qui vidcbanlur columnx esse, id
ideo Galatis no.n sunt curanda legalia. Deus, etc. cst sustentatio totius Ecclesis, quae etiam ipsa co-
Quasi dicat: Ideonil mea interest, quia Deus non lumna ct firmamentum dicitur veritatis (/ Tim. m):
accipit pcrsonam hominis, magnam vel parvam, quara etiam sapientia aedificavit, et constituit in
id est sine pcrsonarura acceptione oranes ad salutera septcm columnis (Prov. ix), quo numero vel uni-
vocat, non reputans illis dclicta eorum. versitos praedicatorum, quiasolct poni pro univorso,
VERS. 7-13. — « Mihi enim qui videbantur csse vcl septenaria operatio Spiritus sancti insinuatur.
« aliquid, nihil contulerunt. Sed econtra cum vi- Cum hoc, inquam, vidissent et cognovissent, tlede-
« dissent quod creditum est mihi Evangelium prrc- ruttt tnihi et Barnabx dextras in signum societatis,
« putii sicut et Petro circumcisionis (qui enim opo- id est consenserunt in societatem, et parueruntvo-
« ratus est Petro in upostolatum circuracisionis, luntati Domini, consentienles ut ego essem primus
« operatus est et mihi inter gentes) et cum cogno- in praedicatione gentium, sicut Petrus in circumci-
« vissent gratiam quae data est mihi, Jacobus et sione. Et sicut alii apostoli obcdirent Petro, ita
« Cephas et Joannes qui vidcbanlur columnae esse, G Barnabas Paulo. Non ergo inventi sunt in aliquo
« dcxtras dederunt mihi et Barnabrc societatis, ut dissentire ab illo, ut cum ille perfeclura Evangelium
« nos in gentes, ipsiautcm in circumcisioncra,tan- se accepisse diceret, illi negarent, et aliquid vellent
« tum ut pauperum memores essemus. Quod etiam tanquam imperfccto addere. Vt nos, quasi dicat:
« sollicitus fui hoc ipsura facorc. Cum autem ve- Dederunt nobis dextras, ad boc utique, u( nos ire-
« nisset Cephas Antiocham, in faciera ei restiti, mus fn gcnlcs; ipsi autem in circumcisionem tantum.
« quia reprehensibilis erat. Prius enim quara veni- Hoc addidorunt: Vt pauperum, qui erant in Hieru-
« rent quidara a Jacobo, cura gontibus edebat. Cum salera, memores ettemut, qni rerum suarum vendi-
« autem venissent, Subtrahebat et segregabat se, tarum pretia ad pedes apostolorum ponerent. Me-
« timens eos qui ex circumcisione erant. Et sirau- mores, dico, ad opus illorum faciendo collectas.
« lationi ejus consenserunt casteri Judaei, ita ut et Eece per hoo patet quod nobis egebant. Quod etiam.
« Barnabas duceretur ab eis in illam simulatio- Quasi dicat; Ipsi roonuerunt 145 nos boc facere.
« nem. » Quod, id est sed, ante admonitionem illorum ego
Mihi enim, vel autem. Quasi dicat: Ideo ad priora fui etiam tollicitus, id est studui hoc ipsum facere,
non recurro, quia ea qurc modo sunt, sufficiunt non minu» diligenter quam illi praeceperunt. Eo
mihi ad commendationem, scilicet quia illi qui vi- D tempore cum venisset Petrus Antiochiam, licet
debantur csse aliquid, scilicet Petrus et alii qui fue- boc in Actibus apostolorum non legatur, in faciem
runt cum Domino, nil contulerunt, id est.addide- ei restitit Paulus. Unde subdit: Cum autem, etc.
runt, mihi. [Augustinus] In quo palet quod non quasi dicat: Ipsi mihi nihil contulerunt, sed ego
illis infcrior eura.qui a Doraino adeo pcrfectus sura, contuli Pctro, quia cum venisset Cephas Anliochiam,
ut nil esset quod in collatione meae perfectioni ad- qui locus gentium erat, ego restiti ei, tanquam
derent Qui enira illis iraperitis tribuit sensum, pari. Hoc enim non audcrct facere, nisi sciret se
dedit et raihi. Vei ita continua: Vere Dcus non ac- non imparem fore. Resliti, dico, eundo in faciem
cipit personam hominis, qui si ita essct, ego Paulus, ejus, sciiicet quod non animadvertebat indicando;
ante impius, cui tales nil conferrct, non fuissem, ct non in ocoulto, sed coram omnibus quibus
sed fui. Mihi enim, etc. Vel ita junge, et legitur, nocebat. Et non temere hoc feci, quia reprehensi-
autem. Quasi dicat: Illud nil mea interest referre, bilis erat, id est dignus reprebensione, non pro
sed boc dicam, quod qui videbantur csso aliquid, se scd pro aliis. Et vere, quia boo modo. [Augusti-
109 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 110
nus] Pnus cnim quam venirent quidam Judrei ab Ja- A . non judaico vivis, id cst gentium, non Judreorum
cobo, Ecclesiae Hierosolymitanae episcopo, edebat ritu vivis,quiasciebatillam dissertationem ciborurn
Petrus cum gentibus, non habens discretionem in nihil conforre. Ecce qui anto fuit in rilu Judaico
cibis. Illi qui a Jacobo venerant remulatores legis dimisit. Quid ergo debent facere qui non fuerunt ut
erant, nomine Christiani, qui aequojure Christum Galatre?non utque debent recipere(15). Si, inquam,
et legem Yenerabantur.quos timens non miscebatur hoc est,quomodo cogisgentes,qum omnia quae vident
^entibus, quod si solum esset.non esset reprehen- in te putant esse necessaria saluti, judaizare? co-
sibile, sicut et ipse Paulus pro scandalo aliquando gebat quidem non docentis imperio, sed eonversa-
cessit [Ambrosius] Sed in hoc errabat quod gentes tionis exemplo, et de hoo objurgatus est. Hinc di-
judaizare cogebat suo exemplo, dum a gcntibus se scantGalatro Petri auctoritatenonessejudaizandum,
dividens Judaeis se adjungcbat. Unde subdit: Cum qui in hoc reprehensus cst.De hacautem reprehen-
autem illi venissent a Judaea, subtrahebat se Petrus, sione dissentirevidentur HieronymusetAugustinus,
latenter per aliquas occasiones a cibis gentilium. sicut et de legalinm post Christum observationc.
Et scgregabat se, id est per se gregem cum Judaeis Hieronymus enim ait Petrum non ideo observasse
faciebat, timens,non cibos, sed eos qui ex circumci- illa legalia, quod vellot ea post Christum servari
sione erant, id est dc Judaea, quia crant infirmi.vel n etiam a Judreis, sicut vere nec dcbebant, sed invi-
etiam si firmi essent, ne pro morc suo scandaliza-' tum fecissc et dispensatorie simulasse, ne scilicet
rentur. Igitur ne scandalizarentur, sed paulatim in Judaeos amitterc.; nec in hoc peccabat, quia bona
fide nutrirentur,factus est Judreis,tanquamJudreus, intentione id agebat, elsi illi peccarent, qui ejus
simulans cum infirmis idem sentire. Et simulationi quasi exemplojudaizabant.Nccfuit reprehensio ve-
ejus acteri Judxi, qui erant Antiochiae, consense- ra,quia nil in eo reprehensibile erat, scd dispensa-
run(,tanquam discerneret cibos, ila ut et Barnabas, toria, ut per hoc scirent gentes non esse judaizan-
qui mecum erat doctor gentium, ab eis duceretur dum, videntes tantum Apostolum in hoc rcpre-
genlibus subtractus in illam simulationem, Judaicae hendi.
comestionis, ut quamvis recte credcret dc legis in Augustinus vero dicttPetrum servasse illalegalia
utroque populo abolilione, eadom tamen intentiono non dispensatorie, scd vere, quasi eis subjectum,
qua Petrus.se a gentibus subtraheret.et cum infir- sed non in eis spem ponentem, qure ab omnibus
mis idem sentirc se simularet.Haec autem simulatio Judaeis erant servanda, et eum vere peccasse, non
gentibus inutilis erat, ideoque Paulus Petrum re- illa servando, sed alios suo exemplo judaizare co-
darguit. Unde subdit: gendo, ut sit repreheUsio vera non dispensatoria.
VEBS.14. — « Sed cum vidissem quod nonrecte Ait enim Hieron.(16).Exhoc locoimpiusPorphyrius
« ambularent ad veritatem Evangelii, dixi Cephro 'C Petrum a Paulo reprehensum nobis objicit, volens
« coram omnibue : Si tu cum Judaeus sis,gentiliter et illi maculam erroris,et huic procacitatisincutere,
« vivis et non Judaice, quomodo gentes cogis ju- et in commune ficti dogmatis accusare mendacium,
« daizare? » dum inter se Ecclesiarum , principes dissiderent.
Sedcum vidissem ego solus quod nott recte ambu- Quod utique facit non intelligens quo sensu Pelrus
larent, non quantum ad intentionem.sed ad verita- reprehensibilis fuisse,vel ei apbstolus Paulus in fa-
tem Evangelii,quia. per hoc peribat vcritas, ut gen- ciem restitisse dicatur. Nam uterque recte sentit
tes judaizarent, dixi Cephx coram omnibus, quia legem non esse tenendam,et in omni gcnte quicun-
pro omnibus sanandis dictum est, ut omnes illius que timet Deum ct operatur justitiam,acceptus est
objurgatione sanarenlur. Non enim utile eraterro- illi, sed utorque cauta simulatione dispensat, ille
rem qui palam noccret, in secreto emendare. [Au- subtractionem, iste reprehensionem, ut et Judaeis
gustinus] Huc etiam accedit.quod firmitas et chari- superbia.et gentibus desperatio tolleretur. Non igi-
tas Petri eui ter a Domino dictum cst: Pasce oves tur vel Paulo vel eis cum quibus ante edens se ab
meas (Jotm. xxi); objurgationem talem posterioris eis postea sepurabat, Petrus vere reprehensibilis
pastoris pro salute gregis libentissime sustinebat, crat, nec eis Paulus procaciter resistebat. Paulus
valebatque hoc ad magnum humilitatis exemplum, n enim in Pctro hoc reprehendere non potuit, quod
ut in eo qui primus est, discant caeteri mites esse ipsefecit, nec arguere simulationem, cujus et ipse
et humiles. Ipse enim Petrus quod a Paulo fiebat reus erat; sed fuit haec reprehensio non vera, sed
utiliter libertate charitatis,sancte ac benigne pietate dispensatoria; nec Petrus peccavit, nec Paulus pro-
bumilitatisaccepit, atqueita exemplum posterisprae- caciter arguit. Petrus autem,sicut legitur in Actibus
buit,tantosanctius quanto ad imitandum difflcilius, apostolorum, auctor fuit hujus decreti, legcm post
quo non dedignarentur majores sicubi forte recti Evangelium non esse scrvandam,qui post visionem
tramitem reliquissent, etiamaposterioribus corrigi. lintei,ubi erant diversi generis animalia, ad Corne-
Laus itaque justae libertatis in Paulo, et sanctre hu- lium intravit, et cum gentibus comedit: qui etiam
militatis in Petro eminuit. Dixi inquam,*f (u, o Pe- quaestionem de hac re solvit. Cum enim Paulus et
tre, cum sis Judxus, natione et genere, gentiliter et Barnabas jam conversis multis gentibus venissent
*
(15) August. ad Hieron. (16) Hieron, ad August.
 411 PETRI LOMBARDI. 112
Antioehiam, quidam de Judroa ibjsi-enilcntes dicc- X doce-tsa 1'hiysecorittn.qui per gentes sunl Judxorv.m,
bant: Sine lege Moysi nemo potest salvari. Tunc diccnsnon deberecircumciderefiliossuos, nequesecvn-
utrique srilicot Paulus et Barnabas et illi Judrei qui dumconsuetudincmlegis ingredi. Quidergoest ? Utique
hoc dicebant, ascenderunt Jerusalem ad apostolos. oportcl.convenire mullitudinem. .iudieruntetenimsu-
Polrus voro ait: Dedit Dcus Spiritum illis sicut et pcrvcnisse. Hoc ergo fac quod tibi dicimus. Sunt nobis
nobis, ct nihil discrevit inter nos et illos, fide purifi- viri quatuor, votum habentes super se: his assumptis,
cans corda corum. Quid crgo tentatis demum imponere sanctifica te cum ipsis, et scient omnes faka esse qux
jugum, qttod neque nos neque pafres ttostri portare de tc autlierant (Act. xxi). [Augustinus] Non.ut opi-
potuimus f sed per gratiam credimus salvari sicut et nor, obscurum est, et Jacobum hoc ideo monuisse,
illi (Act. xv).Petrus itaque bene sensit de abolitione ut scirent falsa esse quae de illo audierant hi, qui
legis, sed simulavit pro timore Judrcorum ne ocoa- cum ex Judaeis credidisscnt, tamen aemulatoros
sione gentium afide recederent,et sic perderetgre- erant legis, qui siceavolcbant observari, tanquam
gem suum.Simulavit autemPauluspro simili metn, sinehisinEvangeliosalus credentibus essenon pos-
ut in circumcisione Timothei,et ipse qui comam ex sit. Hi senserant Paulum vehementissimum gratiae
voto nutrivit ut Nazaraei, in Cenchris ex lege caput praedicatorem, et intentioni eorum maxime advcr-
totondit. Post multa etiam in Jerusalom consilio „ sura. Ab rrmnlis enim novaelegis qui ncn intellige-
Jacobietpresbyterorumpurificatussecundumlegom bant quo animo a Judaeis fidelibus illa tunc obser-
in templum intravit, et hostiam obtulit. Ecce quo- vari deberent, scilicet propter commendandam, au-
. modo Judaeis Judaeus factus est. Non ergo officioso ctoritatcm divinam et sacramentorum illorutn pro-
mendacio, sed honesta dispensationc et Petrura se pheticam sanclitatem, nr.n propter adipiscendam
a gentibus segregasse, et Paulum ei restitisse, ego salutem, diccbatur Paulus gratiic prrrdicator egre-
imo alii ante rae exposuerunt, ut ct npostolorum gius damnarc legom Moysi ut sacrilegam, nec Deo
prudentia demonstraretur, et blasphemanlis Por- mandanto scriptam,et ideo hujus falsae criminatio-
phyrii imprudentia coerceretur (17). nis invidiam diluere volensipsejudaizavit,ostendens
Augustinus verodicitcredcntes degontibusonero non eam esse sacrilegam Judaeis, ut cst idololatria
legis liboratos esse ; de Judrcis vcro crcdcntes, lngi gentibus, ncc tamen csse necessariam saluti.
subditos esse, nec peccare si circumcidunt et sacri- Porro apostoli decreverant Hierosolymis, ne
ficant, modo spem salutis in eis non constituant, quisquam tunc Judaeos judaizareprohiberet, quam-
nec peccat Petrus si judaizat.sod quia cogit gcntes vis etiam ipsos Christiana doctrina non cogeret
judaizare suo exemplo, in quo solo, Paulus reprc- (18). Itaque si post hoc apostolorum decrctum
hendit eum ut dootor gentium, ut sit reprehensio Petrus habuit illam in Antiochia simulationem qua
vera, nec dispcnsatoria. Alioquin mcntitus est Pau- C gentes cogeret judaizare,non mirum siPauluscon-
lus. Si enim hoc fecit Petrus quod facero debuit, stringebat eum libere dehere asserere, quod cum
mentitus est Paulus qui eum vidit non recto arabu- , caeteris aposlolis se Hierosolymis decrevisse memi-
lantem ad veritatera Evangclii. Quisquis enim facit norat. Si autem hoc ante illud Hierosolymitanura
quod facere debct,recte utiquo facit, et ideo fulsum concilium Petrus fecit, nec sic mirum est, quod
de illo dicit, qui dicit eum non recte fecisse, quod cum volebat Paulus non timide hoc subtegcre, sed
novit cum facere debuisse.Si autem verumscripsit fidenter asscrere, quod cum pariter sentire jam
Paulus, verum est quod Petrus non recte ambulabat noverat, vel quia cum eo contulerat Evangelium,
ad veritatem Evangelii: ego quidem illud Petrum vel quia in Cornelii vocatione etiam divinitus eum
sic egisse credo, ut gentes cogeret judaizare. Hoc de hac re monitum acceperat, sive quia antoquam
enim lego scripsisse Paulum quem mentitum esse illi venisscnt Antiochiaro qtios timuerat,cum genti-
noh credo, et ideo non recte agebat hic Petrus, bus eum convesci viderat. Non cnim negamus Pe-
quia erat contra Evangelii veritatera, ut pularent trUm in hac sententia fuisse in qua et Paulus fuit.
qui credebant in Christum, se sine illis legalibus Non igitur tunc eum quid in oa re verum esset
salvos esse non posse. Hoc enim contendebant An- docebat, sed cjus simulationem qua gcntcs cogcbat
tiochiaB qui ex circumoisione crediderant. Ipsum n juduizare, arguebat.quia sic illa omnia simulatorie
veroPaulum credononitaegisse.quandoTimothoum gerebantur, quasi verum essct quod diccbant qui-
circumcidit, vel Cenchris votum persohit, vel Hie- dam, scilicet credentes sine legenon posse salvari,
rosolymis a Jacobo monitus, legaliu illa suscepit, in cujus scntcnliae non consensionem, sed simula-
ut putare videretur per illa legalia salutem posse tionem timore Petrus inciderat, ut de illo vere
dari, sed ne illa quae in umbris futurorum Deus Paulus scriberot, quod cum vidisset non recte
fieri jusserat, tanquam idololatriara genlium dam- ambulantem ad veritatem Evangelii, cique verissime
nare crederetur. Hoc est enim quod Jacobus ait: diceret quod gentes judaizare cogebat, quod Paulus
Vides, inquit, frater, quot millia sunt in Judxa qui utique non faciebat: ob hoc illa vetera veraciter
crediderunt in Christo, et hi omnes xmuialores legis ubi opus erat observans, ut damnanda non essc
sunt. Audierunt enim de te quod discissionem 146 monstraret,praedicans tamen instanter non eis, sed

(17) August. ad Hieron. (18) August. ad Hieron.

113 COLLECTANEA IN IPIST, D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. H4
gratia fidei salvos fieri fideles, ne ea velut necessa- A Israel (Jer. xxxi). Non dicit populo gentium sed
ria quisquam susciperet, post passionem et resur- Judaeis, ut non in vetustate litterae vivant, sed in
rectionem, namqueDomini jamrevelatafide, amise- novitate spiritus.nec sunt illae caeremoniaeres in-
rant tanquam vitam officii sui. Verumtamen sicut differentes inter bonum et malum ; si observandaa
defuncla corpora deduconda erant quodammodo sunt.salutem afferunt, si vero salutem nonafferunt,
ad sepulturam, nec simulate, sed religiose, non non sunt observandae. Ea» observare tu dicis bo-
erant deserenda continuo, vel inimicorum obtre- num, ego assero malum, non modo eis qui ex gen-
ctrationibus tanquam canum morsibus projicienda. tili, sed etiam qui ex Judaico populo crediderunt.
Ideo nunc quisquis Christianorum quamvis sit ex VEBS. 15-18. — « Nos natura Judrei, et non ex
Judaeis ea celebrare voluerit, quasi sopitos cineres « gentibus peccatores. Scientes autem quod non
eruens non erit pius deductor vel bajulus corporis, « justificatur homo ex operibus legis, nisi per fidem
scd impius sepulturre violator. Nam processu tem- « Jesu Christi, et nos in Christo Jesu credimus ut
poris observationes illae ab omnibus Christianis « justificemur ex fide Christi, et non ex operibus
sunt deserendae. Item ipsum apostolum Paulum in- « legis. Propter quod ex opesibus legis non justifi-
terrogans, interpello et requiro in eo quod scripsit « cabitur omnis caro. Quod si queerentes justificari
se vidisse Petrum non rectc ambulare ad veritatem n « in Christo, inventi sumus et ipsi peccatores,
Evangelii, eique ideo restitisse, quod illa simula- « nunquid Christus peccati minister est ? Absit!
tione gentes judaizare cogebat: utrum verum scri- * Si enim quae destruxi iterum haBCreaedifico, prae-
pserit an non, nescio qua dispensativa falsitate « varicatorem me constituo.
mentitus sit. Absit! ut eum mendaciter fecisse cre- Nos natura, etc. Commendata auctoritate sua
damus (19). Omnino enim tenendum est in doctrina jam rationibus incipit agere, quod carnales obser-
religionis nullomodoesse menliendum.eta scripto- vantiae post Christum non sunt observandae, osten-
ribus sanctarum Scriptururum credendum est om- dens justitiam, non ex lege, sed ex gratia fidei esse,
nino ahesse mendacium, ne dispensatores Christi primo', exemplo sui et apostolocum, et Abrahae,
sibi putent licere pro veritatis dispensatione men- qui ex fide justificati sunt, deinde Scripturarum
tiri. FidelisigiturdispensatorPaulus nobis exhibet atteslatione, tandem humana consuetudine. De
procul dubio in scribeado fidem, quia veritatis improbatione itaque legis incipit hic plene agere.
dispensator erat, no'n falsitatis : et ideo verum Quasi dicat: Gentes non debent judaizare. Et vere,
scripsit, dicens se vidisse Petrum non recte ambu- quia nos qui valuimus in lege, scimus eam non ju-
lantem ad veritatem Evangelii, eique in faciem stificare, et ideo ea dimissa ad Christum confugi-
restitisse.quodcogeretgentesjudaizare.Petriitaque mus, quod ita dicit: Nos, scilicet ego et alii apo-
et Barnabae simulatio, merito reprehensa est et C stoli, sumus nalura Judxi, id est non proselyti, sed
correpta, ne et tunc noceret, et ne posteris ad imi- genere Judaei sumus, et non sumus peccatores ex
tandum valeret. gentibus. Quasi dicat: Peccatores quidem sumus,
Cui Hieronymus ita respondet: Scribis in epistola sed non ut genles idololatrae et immundi (20). At-
quod Paulus cum jam esset Christi Apostolus sus- tende quod sicut interest inter irridentes et irriso-
cepit ea quae in lege praecipiuntur celebranda, ut res, et inter scribentes et scriptores, et hujusmodi,
doceret non esseperniciosahis qui ea vellent sicut ita Scriptura peccatores appellare consuevit valde
a parentibus per legem acceperant custodire, si iniquos, et gravibus peccatorum sarcinis oneratos,
tamen in eis non constituerent spem salutis. Estque qu°d nomen gentibus imposucrunt Judaji ex vetusta
sumnia sententiae tuae, credentes quidem de genti- superbia, tanquam ipsi justi essent, cum essent et
bus a legis onere liberos esse, sed credentes de ipsi peccatores. [Auguslinus] Hoc nomen non est
Judaeis bene facere, si sacrificant et circumcidunt. in Scripturis usitatum de illis"qui cum juste et lau-
Sed si post Evangelium bcne facit qui judaizat in dabiliter vivant, non sunt sine peccato. Scientes
sacrificiis et caeteris, in haeresim labimur Cerinthi autem. Quasi dicat: Sumus natura Judaei, et non
et Ebionis, qui propter hoc sunt anathematizati peccatores ex gentibus, sed tamen scimus quod
quod Evangelio miscuerunt cultum legis, qui dum T}homo, id est Judaeus quantumcunque in lege sit,
volunt Judtei esse et Christiani, neutrum sunt: et non jusiificutur ex operibus legis, id est per opera
si tales suscipimus ut in Ecclesia Dei faciant quod legalia, quae sunt de sacrificiis et de aliis figurativis.
fecerunt in synagoga Satanae, non illi Christiani Nullo denique modo justificatur, nisi per fidem
fient, sednosJudaeosfacient.Dicislegiscaeremonias Christi Jesu, id cst qua creditur in Christum. Et
his qui cx Judaeis sunt non esse pestiferas ego quia hoc cst, ergo et nos Judaei sicut et gentes,
contra pronuntio quod sunt utique caeremoniaeJu- credimus in Christo Jesu, ut justificemur ex fide
daeorum omnibus mortiferae fidelibus. Finis enim Chrisli (21). Non ideo dicit ex fide, quod opera
legis Ckrishts esl (Rom. x). Item : Lex et prophetx DOnafrustrentur, cum Deus reddat uniouique se-
usque ad Joannem (Luc. xvi). Item Jeremias: Consum-. cundum opera sua, scd quia opera sunt ex gratia,
mabo testamenlum novum surer domum, vel domui non ex operibus gratia, quia fides per dilectionem
(19) Auguslinus, contra Judam. (21) ld., ad Paulin. episc.
(20) Id., in psahno cv.
 115 PETRI LOMBARDI 116
operans, nihil operareiur, nisi ipsa dilectio Doi A servaretis ? Vel ita, quod si. Quasi dicat: Vere cx
diffunrtoretur in nobis per Spiritum sanctum, nec operibus legis non estjuStitia,quod,id est quia nos
ipsa fides esset in nobis, nisi Deus cara daret (22). ipsi quaerentosjustitiam in Christo, [Berengar.] id
Ex fide ergo nos dicit justificari, quia ipsa prima L est rcvora cognovimns nos non posse justificari,
est,ex qua impetrantur caetera. Ex fidojustificemur, nisi transeuntes ad Christum, nos dicoinventi pec-
dico, et non cx operibus legis aliquo modo, sive antcs catores in lege. Et si hoc est quod utique est, nun-
fidem sive cum fide fiant. quid Christus minister peccati, id est nunqnid pati-
Propter quod, scilicet quia Jndaeus nonestju- tur Ghristus, et concedit nos relabi ad id quod era-
stus ex lege, patet quod ex operibut legis non jusli- raus? quod si pateretur, id est concederet, profecto
ficatur omnis caro, id est gentilis, quia si ex illisi nobis esset rainister peccati, id est prioris status
non justifioatur Judaeus, multo minus caro, id estt nostri sicut fuisset transeuntibus. ad se minister
peccator ex gentibus. Quod si, quasi dicat: Noss justitise, sed absit! Si enim; quasi dicat: Vere Chri-
crediraus in Christum ut per fidcm justificemus. stus non est minister peccati vcl legis, ego enim se-
Qttod, id est sed *i, et nos ipsi invcnti tunxus,, quax ejus, destruxi legera rationabililer vivendo et
peccatores, ideo quia sumus, guxrenlesjustificari ini docendo. Et si, ego, iterum reaedifico haec quae de-
Christo, id est si dioitis, et si verura est nos pec- nj struxi, id est legem, constituo me esse prrevarica-
casse eo quod legem dimisimus, et in Chrisfo) torera, id est contra legera spiritualiter intellectam
justitiam quaerimus, tunoqui hoo praacipit, scilicett facio.
Christus, est minister peccati. Nunquid Christusj VERS.19-21. — « Ego enim per legem legi mor-
est pecoati mmister? Quasi,dicat; Mirum est sii « tuus sum, ut Deo vivam. Christo confixus sum
quischoc dicat. Sen absit ut Christus peccaverit,, « cruci. Vivo autem jam non ego; vivit vero in me
qui legem destruxit, et deseri praecipit! Si enim. « Christus. Quod autem nune vivo in carne, in fide
Quasi dicat: Vere Christus non peccavit boc praeci- « vivo Filii Dei.qui dilexit meettradiditseraetipsum
piendo, quia nec ego peccavi deserendo, et de- « pro rae. Non abjicio gratiam Dei. Si enim per le-
struendo, quia ti ilerum hxc rexdifico qu.r de- « gem justitia, ergo gratis Christus mortuus est. »
ttruxi, scilicet superbiam gloriantem de ope- Ego enim per legem. spiritualiter intellectam mor-
ribus legis prmaricatorem me esse constituo. Vi- tuus sumlegi, ne carnaliter in ea vivara. [Augusti-
detur forte ex his verbis eimiliter posse objicii nus] Vel per ivgem, id est per auctoritatem legis,
quia, si fidem Cbristi quam ante oppugnabatt ipsam dimisi, qnasi ei mortuus, nullum carnalem
nunc asdificet, praevaricatorem se constituat, sed1 sensum eius habens; in qua scriptum est: Proplte-
illam non destruxit, quia destrui non potest. Hancc tam suscitabti Dominus de fratribus vestris, ipsum
autem superbiam vere destruxerat, et destruo-'. C tanquam me audielis (Deut. xvin). Et item: Consum-
bat, et ideo, si reaediflcaret, praevaricator fieret. mubo teslamentum novum domui Israel (Jer. xxxi).
147 [Augustinus] Ille enim praevaricator est quii Et: Holocausta, et pro peeeato non postuUuti; tunc
cum destruxeritrem falsam quae destrui potest,eamn dixi: Eccevenio(Psal. xxxrx); etalia hujusmodi.Mor-
rursum aedificat. Ille vero non est, qui rem verami tuus sum legi dico, ut vivam,non mibi, sed Deo, id
cum conaretur destruere, et postea veram esse aoD est ad honorem Dei, quod etinm possum, quia cum
destrui non posse cognosceret.tenuit eam utin ipsa% Christo confixus sum crud, id est crux Christi ex-
ssdificetur. Vel ita, quod si quae. Quasi dicat: Dixii stinxit in me ardorem peccati, ut jam ultra ad id
quod ex operibus legis non est justitia.et vore.Quod,, non extendar timOre Dei, quasi clavis habens car-
id ost quia etiam nos ipsi qui in lcge majores inventii nes affixas. Unde: Confige timore tuo carnes meas
sumus, non opinione babiti, sed ratione probatii (Psal. cxviu). Vivo aut<m; quasi dicat: Cum Chri-
fuisse peccatores in ea, scilicet dum ei subjectii sto crucifixus sum cruci, sed propter hoc vivo virtu-
serviebaraus. Quod indo apparet, quia suraus quae- tibus, id est vigorem bene operandi babeo, rivo,
rentes, id est quaerimus, justificari in Cbristo, quiai dico, jam nonego, secundum carnem.quia jam non
curinChristo quaereremus justificari, nisi quia ini sum ille peccator qui prius eram. Vivit vero in me
lege non eramus justi? Et si hocest.id est si nos quii Q[ Christus,id est novitas Christi apparet in me. Etest
in ea perfecti eramus, fuimus ex eu peccatores, tunc; sensus (23): Non est in me justitia mea, sed Christi.
lex ubicunque post Christi passionem servatur, mi- Ad quid ergo lex necessaria est? Quodautem, illud
nistrat peccatura,et si lex ministrat peccatum.tunc ; quod dixerat, et quod est, et qualiter est, et per
si Christus legem modo ministrat, et peccatura. SedI quid, oxponU. Quasidicat: Dico mevivere, quod
nunquid Christus est minister peccati? AbsitlNon i autem nunc vivo, id est bene operari possum in car-
enim ministerest peccati; ergo noclegis,quodforte j ne, corruptibili in qua est incentivum vitiorum, id
viderotur, quia eam adimplcvit. Scd absit quod ipses est quod in igne non uror, in fide vivo, id est per
8i't minister, id est quod eam ministraverit, docensi fidem est, non per laboriosa opera legis. Fide dico,
eam post suum passionem scrvandam. Et si Chri- Filii Dei, cujus fides valere potest cum sit Dei Fi-
stus non est minister legis, cur vos, Galatae, eam lius. Ut autem ostcnderet non esse meriti sui, sed

(22) August., ad Prosp. et Hilarium. (23) Id., De sermono in Epist. Joan.

111 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULT. — IN EP. AD GALAT. H8
gratiae Christi, quod in carne vivens vivit in fide, A j enim quorumdam oculi visu urentes, ct hic eorum
addit,r/ui<iij't'£i(me,et pcrhoc fideshabet efficaciam, actus fascinatio dicitur, etpotest fieri ut huic pec-
et per dilectionem tradidit pro me, non aliud sacri- cato inserviantdaemones.Similiterinvidiatanquam
ficium, sed semetipsum,solum.qui tantus est. Attende fascinus urit. Invidus enim non modo sibi nocct,
quodFiliussetradidituthicdicitur, etporeum ti-adi- cum aliona felicitate tabescit,scd etiam his in qui-
dit ut alibi ait Apostolus: Quiproprio Filio suononpc- bus aliqua bona esse incipiunt. Unde in libro qui
percit,sed, pro nobis omnibustradidit illutn (Iiom.vm). Sapientia Salomonis inscribitur : Fascinatio mali-
Si Pater tradidit Filium,et Filius tradidit seipsum, gaitatis obscurat bona (Sap. ivj. Sic factum est ut
Judas quid fecit? Facta est traditio a Patre, facta invidi tanquam fascinantes nocuerint Galatis nuper
est traditio a Filio,factaest traditio a Juda,unares in Christo renatis, ut iidem Galatae fidei stomacho
facta est. Quid ergo discrcvit Patrem tradentem Fi- nauseante cibum Spiritus sancti emovuerint. Quid
lium, et Filium tradcntem se,ct Judam tradentem autem ex hac fascinatione evencrit ostcndit snb-
Magistrum? Quia hoc fecit Pater et Filius in cha- dens : Anfe guoruin ocuios, etc, [Ambrosius] quasi
ritate; Judas autemfecitjn proditione. Videtisquia dicat:Verefascinati cstis aixlc guorum ocutos, idest
non quid faciat homo considerandum est, sed quo quorumreputationeC/i',ic(u5,lauiump/,05crfp(«5<»5(,
animo et voluntate faciat. In eodem facto invenimus •p, p id est damnatus. Et in vobis, ct in vcstris intollecti-
Deum, in quo invenimus Judam ; Deum benodici- bus falsis Christus crucifusus cst, ut purUs homo
mus, Judam detestamur; benedicimus charitatem, sine salute vestra. In oculis et sensibusprudentium
detestamur iniquitatem. Deus cogitavit salutemno- Chrislus videtur damnasse mortcm et diabolum, ct
stram.qua redempti sumus; Judascogitavit pretium infernum, secundum illud Osee: Ero mors tua,
quo vendidit Dominum ;Filius pretium quod dedit o mors. etc. (Ose. xni). Hrec est virga Moysi quae
pro nobis. Diversaego intentio, diversa facta facit, versa in serpentem devoravit serpentcs magorum.
cum tamen sit una res, reparatio ex diversis. Eam Hic est summus sacerdos in lege, in cujus mortc
si metiamur, unum coronandum alterum damnan- qui sanguinem proximi fuderant ignoranter, et ob
dum ; unum gl'irificandum, alterum detestandum id metuentes ad civRatem refugii se contulerant,
invenimus. Non abjicio; quasi dicat: QuiaChristus absolvebanlur, et securi fiebant a metu. Ita Christi
ex dtlectione tradidit se et justificavit me ergo non morte damnato superbo salus nostra procurata est,
abjicio graliam Dei, id est non recipio legem, quod quod innnuabat ineffabile nomen Domini,scriptum
esset abjicere gratiam- [Augustinus] Vel secundum in lamina aurea summi pontificis, quod erattetra-
aliam litteram, quae est : Non sum ingratus gratix gramraalon, id est quatuor litterarum, quae sunt
Dei, ut ei comparem aliud, id est legem, ut dicam ioht, he, vau, eth, id est principium passionis vilx
per legem esse justifiam. Nec debeo : Si enim per C l Ule; ac si diceretur:Ille cujus iste legalis sacerdos
legem, id est per opcra legis quibus Judaei confide- gerit personam, cst nobis per passionem auctor.et
bant, justitia est, ergo Christus mortuus est gratis, reparator vitae per Adam amissae. Unde: Qui ascen-
id est frustra, sine causa. dit super occasum Dotniausnomcnitli(Psal.Lxvu).
CAPUT III. OccasumenimmortisChristusascendit,idesttrium-
VERS.1,2, — « 0 insensati Galatae,qui vos fasci- phavit, diabolum et raortcm damnando. Sed oculis
« navit non obedire veritati ? Ante quorum oculosi stultorum videtur dantnatus tantum, et in eorum
« Jesus Christus proscriptus est, ot in vobis cruci- sensu crucifixus ut homo, in quo nullu spes salutis
« fixus. Hoc solum a vob-is volo discerc : Ex ope- sit. In illis ergo vivit Christus, et in islis est mor-
« ribus legis spiritum accepistis, an ex auditu fi- tuus. Vel ita : Ante quorum oculos Christus Jesus
« dei %» proscriptus est.id est prosoriptio ojusita vobisnota
0 insensati Galatx. [Ambrosius] Increpat eos : fuit, quasi ante vos fuisset faota, et in vobis est
verba cnim sunt irascentis, et increpantis, qui per crucifixus, id est in intellectibus vestris fuit cruci-
inorepationem commonet eos,ut rationes sequentes i fixio, ut scirelis qualitor facta, et quid contulit.
attentius^ audiat. Quasi dicat : Non ex lege, sedI ]Augustinus] Vet ila, vere fuscinati cstis, anto quo-
ex fide justitia est, et Christus ex dilcctione se pro) lrj rum oculos, id est iu vestra praesentia vobis viden
nobis tradidil. Et cum haec omnia constent, et ini tibus ille tantus qui est Christus Jesus, etprovobis,
his instructi fuistis. 0, dolendo dicit, vos Galatae,, crucifixus est, et proscriptus, id est exhaeredatus,
«stis insensati, quia nec se circumvenlos esse co- et hoo in vobis ; in aliis nbn deberetis pati, ut re-
gnoscuntrEt cum prius recte instructi fueritis, quiss gnum et haereditatem suam amitteret, nedum in no-
tot fmmavit, id est dceepit, veritati 'non obedire ?f bis, sed in vobis etiam proscriptus est, id est haere-
"feritas enim se ingerit vobis, et vos ei non credi- ditatem suam amisit in vobis, id est in vos ipsos.
tis. Et quis vos ita fascinavit? Per simile hocdicit;; [Berengar.[ Ouod ait, crucifixus, pondere pronun-
quasi dicat : Ut quod ante oculos est non videatis,, tiationis indiget cum dolorc, quod addidit, ut hinc
sicut magicis tadiAeationibus aliter quaeda::: oculisa maxime moveret eos, cum considerarent quo pre-
hMdinum ostenduntur quam sint, et dicuntur illree tio emerit possessionemquam in eis amittebat. Vel
fascinationes. [Hieron.] Dicitur etiam fascinus sivee ita : Vere fascinati estis,ante quorum, ooulos Chri-
fascinatio vulgo qaod nocet infantibus. Dicuutur'r' stus Jesus proscriptus.est, H est dum per legem
 H9 PETRI LOMBARDI 120
Chrisfum Jesum deseritis.Christus estavobispro- A. « passi estis sine causa, si tamen sine causa? Qui
scriptus, sicut a Pilato, id est ita peccatis, sicut « crgo tribuit vobis spirftura, et operatur virtutes
peccavit Pilatus Jcsus proscribondo eum, et dum « in vobis,ex operibus legis.an ex auditu fidei?Sic-
insufficientem crcditis, crucifixus est in vobis, id « ut scriptum est : Abraham credidit Deo, et re-
est a crucifixoribus, pcccali quantitute non dif- « putatum est illi ad justitiam. Cognoscite ergo
fertis. « qnia qui ex fide sunt, hi sunt filii Abrabe. Pro-
IIoc solum volo. Postquam Galatas increpando « vidcns autcm Scriptura quia ex fide justificat
commovit, commotis ei3 per increpationnm probat « gentes Deus, praenuntiavit Abrahae, quia bene-
quod lex non est Observanda, quia non ex ea, sed « diccntur in te omncs gentes. Igitur qui ex fide
ex fide veniunt omnia necessaria, scilicet spiritus, « sunt, benedicentur cum fideli Abraham. Qui-
148 juslitia, benodictio ; quasi dicat: Quamvissi- « cunque cnim cx operibus lcgist sunt, sub malc-
tis fascinati ct slulti.tamenhoc voloncobis discerc, « dicto sunt.
quia hoc adeo cvidons ost, ut et stulti docere que- Sic stulti. Item hic increpat eos; quasi dicat: Et
ant; et hoc solum volo a vobis sciro, quia si nihil quia spiritus cst ex fide, ergo vos stulti estis el sic,
aliud esset,hoc solum adprobandum quodintcndo id cst adeo,u( cum caperitis instrui Spiritu sancto,
sufficerot. Quid est illud? Ecce conslat quia accepi- H id est cum jnitittmhabueritisa Spiritusancto.nunc
stis Sfiiritum sanctum inhabitantem. Kt cum hnc cum provectioros cstis consummamini, id est qure-
constet quod Spiritum accepistis.anej; operibuslc- ritis consuramari carne, id est per carnales obser-
gis, ubi labor est, qure nunquara habuistis, acce- vantias, a quibus ncc initium justitiae poterat, ha-
pistia cum, im CXauditu fidci ? id est ex fidc quae beri, et ita ordinem coufunditis.[Augustinus] Ordo
audilus facilitate venit?[Auguslinus]Ex fide utiquo, cnim est a carnalibus ad spiritualia surgcre,non a
non ex oporibus logis. Ab apostolo enira praeflicata spiritualibus ad carnalia caderc, sicut vobis acci-
est eis fidcs, in qua praedicatione advcntum etprre- dit, quia quod bonum non cet, non est Evangelium
Bentiam Spiritus sanotisenserant.Sicut illo tcmpore cum boc annunliatur. ran(a,etc.,quasi dicat: Vos,
in novitate vocationis ad fldem, otiara sonsibilibus q.ureritis consummuri carnalibus obscrvantiis, sod
miraculis praesentia sancti Spiritus apparebatsicut non consummaraini, irao habita perditis. Et ideo
in Aotibus apostolorum legitur. Hoc autem factura tanta passi estis sine causa, id est sine utililate;
erat apud Galatas, antoquam isti ad eos porverten- vel hoc idco dicit, quia raulta jam prn fide tolera-
dos venissont. Hic crgo sensus est: Si in illis opo- verant, et in ipsis passionibus charitate timorera
ribus Icgis esset salus vestra, non daretur vobis viccrant, sine causa ergo tanta passi erant, qui a
Spiritus sanctus, nisi circumcisis; eed fuit datus charitate quro in eis tanta sustinuerat, ad legem
vobis antcquam operu lcgis haberctis.Et sciendum C labi volebant. [Ambrosius] Si tamen; quasi dicat:
quod nunc de operibus raaxime tractat quaesuntin Dico vos passos sine causa, non, tamcn affirmo,
sacramenlis, quaenon suntncccssaria, ubi jaragra- quia in vobis, id est in potestate vestra est, si vul-
tia fidei est. Biperlita cnim sunt op6ra legis. Nam tis, non erit sine causa, imo prodcrit. Sine causa
partim in sacramcntis, partim in moribus acci- euim fuctum dicitur superfluum.quod nec prodest,
piuntnr, Ad sacramenta pertinent circumcisio, nec nocet. Ho* autem prodcsse potest, ei rcsipue-
Sabbatum, noomenirc, sacrificia, et hujusmodi in- rinl. Hoc dicit ne desperent. Qui ergo tribuil, etc.
numerae observantiae. Ad mores autem : Non occi- Redit ad illam quam cocperat demonstrationem,
des; non maechaberit (Exod. xx), et hujusmodi. In ostendens quod sicut illi per opera iegis quae nun-
observantiis autem si non intclligantur, servitus quam habuerunt, non acceperunt Spiritum sanc-
8ola est, qualis erat in populo Judaeorum, et est tura, sed per fidem; ita et ipse non per illa opera,
usque adhuo. Si autem observantur illa el intelli- sed per fidem hadet polcstatem dandi Spiritum sano-
gantur, non modo nihil obsunt, sed etiam prosunt, tum, et operandi miracula. Quasi dicat: Quia vos
si tempori congruant: siout a Moyse et prophetis non ex operibuslegiaquaenunquamhabuistis.acce-
obscrvata sunt congruentiu illi populo, cui adbuc pistis Spiritum, sed ex fide, ergo qui tribuil vobis,
talis Bervitus utilis erat, utsub tiraorecustodiretur. j ) Spirilum sanctum, minis»erio, non auctoritate, et
Nihil enira tampraeterretanimum quam sacramen- operatur virtutet, id est miracula in vobis, id est in-
tum uon intellectum ; intellectum vero pium gau- ter vo8, scilicet ego, facit hoc ex operibus legis, an
dium parit, et celebratur libere, si opus est tem- ex auditu fideif Non utique ex operibus legis, sed
pori; 8i vero non est opus, cum suavitate spiritali ex fide : et si mihi qui ibi valui non prosunt, cur
tamen legitur.ot tractatur.Omne autcm sacramen- vos ca quaeritis? Quod autera mihi non prosint per
tum, cum inteliigitur, vel ad contemplationom veri- exemplum vestri manifestatur; per vos enim po-
latia, vel ad bonos mores refertur.Contemplatiove- testis viderc quod ego qui habui opera legis, non
rilatis in solius Dei dilectione et cognitionc fun- tamen per ca,sed per fidemaccepipotestatemdandi
data cst. Boni mores in dileotione Dei et proximi. spiritum ministerio, non auctoritate, et operandi
In quibusduobus tola Jex pnndet ct prophcta;. mitacula. De eo quod sub lege fuerat,posset dubi-
Vijiis-.3-10. — « Sic stulti estis, ut cum spiritu tari, scd per similitudinem istorum liquet. De-
«crrperitis, nuric carne consuramamini ? Tanta inde adhibet exemplum patris Abraham, cui
121 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 122
ante circumcisiouem fides reputata est ad justitiam A « manifestum est quia justus ex fide vivit.Lex au-
subdens: « tem non est ex fide; sed qui fecerit ea, vivet in
Sicut, etc. Et ostendit hic justitiam esse ex fide: « illis. Christns nos redemit de maledicto logis,
quasi dicat: Ita spiritus est ex fide sicut et justitia. « factus pro nobis maledictum, quia scriptum est:
Nam scriptum est ih Genesi; Abraham credidit Deo, « Maledictus omnis qui pendet in ligno, ut in gcn-
et ipsum credere, reputatum est ei ad justitiam, id « tibus benedictio Abrahae fieret in Christo Jesu,
est sufficiens causa fuit justitiae Abrahae, et est «ut pollicitationem spiritus acoipiamus per fi-
aliis. Et vocat hic justitiam peccatorum romissio- « dem. »
nem, et bonae vitae observanliam.Co;/no*«'(e; quasi Scriptum est enim ; quasi dicat: Illi qui ex ope-
dicat: Quia Abraham justus cst ex fide, cognoscile ribus legis sunt maledicti sunt. Et vere, quia sic
crgo quia illi qui sunt ex fidc, id est quorum esse scriptum est in Deuteronomio : Maledictus est ornnis
est ex fide, id est qui ex fide credunt se juslilicari qui non permanserit, non solura cognoverit, non in
et salvari hi suttt filii Abrahx, imitatione, id est quibnsdam tantum, sed in omnibus prxceptis, qux
justi. Providens autem. [Augustinus] Ostendit Supe- scripta sunt in libro legis. Permanscrit dico, ita ut
rius ex flde esse spiritum et justitiam, hic ostendit faciat ea, id est non modo velit.scd opore impleat,
ex eadera fide esse bcnedictionem ; quasi dicat:!Non «j quod nullus potest faoere. Unde Petrus ait: Quid
solum justitia estex fido,scd ctiam bencdiclio.quia tcnlatis imponere nobis jugutn, quod ncque nos ncque
Scriptura, inducen3 Deum loqucntem Abrahae, di- patres nostri portare potuimus ? (Act. xv.) Et cst
cit: 0 Abraham, omnes gentes, non tantum Judrci, sensus: quasi dicat: Deus per Moysen multa qui-
benedicentur aeterna beatiludine in te (Gcn. XXVIII), dem praecepit quaenullus implero poterit, sed ho-
id est quod est in fidei tuae conformitate.quia imi- mini data sunt in onus ad .ejus domandam super-
tatione fidciejus quajustificatus est etiara anlecir- biam, qui dicebat :Non deest qui impleat,Bod doest
cumcisionem, Judaei et gentes benedicontur. Vel in qui jubeat. Et ideo maledicti erant omnes qui sub
le, id est in tuo seminc, scilicet in Christo. Et ne legc crunt.quiain omnibus crat rcatus transgressio-
alio, id estad alium seusum.vcrtas verbailla, dicit; nis, a quo absoluti orant qui in gratia confidebant;
Moysen sic sensisse, addens: Providenx, elc.; quasi spiritualitcr saltom legem implentes in quo innuit
dictit: Scriptura, dicit providens, id est ostendens i desiderandum osse Salvatorom, qui finem ponat
longe antcquara fieret provisum csse hoo, scilicot; his, et liberet non solum ab aliis peccatis, sed etiam
gnia Deus justificat ex fide genles, non ex operibus i a maledicto legis. Cur ci-goGalatre transeunt a gra-
legis.Et ideo prxnunliavit Abralix, id est ostenditt tia ad roaledictionem ? Quasi dicat: Siulte faciunt.
praenuntiatum esso Abrahae quod ex fide est bene- Quoniam autem ,-quasi dicat :Ex loge est maledictio,
dictio dicens: Quia in te, id cst tuio fidei imita-• 'C qui autem non sitex eajustitia.per auctoritatem Ha-
tione benedtcentur aeterna beatiludine omnes gentes. bacuc ostenditur. Et hoc est quid dicit: Quoniam
Et quia auctoritas Scripturae hoc dicit igitur qui ex" 149 autem nemojttstificatur in lege,id est per opera
fide sunt benedicentur cura fideli Abraham, id estt legis, avud Deum, etsi apud homines qui falluntur,
sicut Abraham per fidem benedictus est.QuicunqueJ manifcstum est, ex verbis Habacuc. [Augustinus]
tmim. Quasi dicat: Recte dico quod illi qui ex fide! Ille justificatur apud Dcum, qui eum gratis colit,
sunt benedicentur. Ex operibus enim non benedi- scilicet non cupiditate appetendi aliquid ab co prae-
cuutur, sed mali sunt: quod ita dicit: Quicunque• ter ip8um, vel timore amittendi. In ipso enim solo
enim cx operibus legis sunt, sicut illi qui perea pu- vera nostra beatitudo est. Manifestum ost, dico,
tant se justificari, sub maledicto transgrossionis i quod ait Habacuc: Justus ex fide vivit. Justus est
sunt, ut nequeant evadere,et ideo illud quod dictumi aliquisex fide, et perhoc vivit vita abtcrna. Lex au-
est Abrahae, scilicet in te benedicentur omnes gen-• tem; quasi dicat: Ex fide estjustitia et vita, scd
tes, non est aliter intelligendum quam supra expo lex non est ex fide, ut profuturis impleatur, sed ti-
suit. Nonenim sic intelligi debet, ut dicatur sicutt more. Posset enim videri quod opera Icgis ex fide
Judaei volunt, in te benedicentur omnes gentes, idI flercntjUt pro eis sperarent aeterna, de quibus fides
est in tuorum operum similitndine. Ex operibus• 0 est, quod utiqoe non faciebant, sed extimore poenae
enim legis non est benedictio, sed maledictio: : illa sen-abant.Unde subdit: Sed qui fccerit ea, vivet
quod intelligendum est non de dperibus qus adI in illis. Non ait qui fecerit eam, vivet in ea, cum
mores pertiuent, scd quae in illis observationibus i praemisisset, lex non est ex fide,ut intelligas legera
fiebant. Prodest enimlex scripta in tabulis.in qui- iu hoc loco pro ipsis operibus quae in illis observa-
bus erant tria mandata pertinentia ad dilectionemi tionibus fiebant positam.Qui autem vivebantinhis
Dei, et septem «d dilectionem proximi; caetcrai operibus, timebant utique, si ea non fecissent, la-
vero sunt hominum quod legis auctoritate probat ; pidationem, vel crucem.vel aliquid hujusmodi pati.
subdens: Ideo ait: Qui fccritea,vivetinillis,aon apud Deum,
VEBS.10-14. — « Scriptum est enim: Male- id est habebit prrcmium, ne ista morto puniatur,
• dictus omnis qui non permanserit in omnibus i aliter cnim plecteretur.Qui automex fide vivit.cum
« quae scripta sunt in libro legis, ut facias ea.Quo- hinc cxicrit, tunc magis habcbit praesentissimum
« niam autem in lege nemojustificatur apud Deum,, praemium. Nou igitur ex fide vivit quisquis praesen-
 123 PETRl LOMBARDI .<»*
tia quaa uidentur, vel cupit.vel timet.quia fides Dei.
lei A pcccatum, sive ipsum quod fit ut sequatur
suppli-
aul invisibilia pertinet [Amhrosius] Vel. Iex non est
!£t cium, sive ipsum supplicfum, quod et vocatur pec-
ex flde.id est nil mandat credetidum, sed facicndum.n> catum.quia ex peccato fit. Suscepit autem Chrislus
Alia hon mutantur. Christus autem ;quasi dicat, :Ex ?jX sine reatu supplicium nostrum,ut inde solveret rea-
lege est maledictio non .iustitia; sed Christus redo- ft. tum nostrum, et finiretetiam supplicium nostrura.
mit nos Judreos do maledictolegis.snb qno eramus.g. Unde alibi Apostolus ait: Misit Deus Ftlium suum
Cur ergo, vos Gnlatm.nd idem tenditis?Fao(u*,etc.; .. in similitudthem carnis peccati, u( de peccato damna-
quasi dicat: Redemit nos dn maledioto legis. Ipse se ret peccatum in carne (Rom. vm). Quod enim dixe-
dico factus, id est rcputatus, pro nobis, non solnm m rat similitudiuem carnis peccati.hoc etiam appellat
malediotus. snrt pKam maledictum. Quo verbo se- e. peccatum,-ubi ait, ut de peccato, etc. Quiaenimde
cundum u«nm 'i,.i.,^ri,'p]USquam 8; dicnretur roa- a. peccato mors est, illa autem caro .quamvis ex Vir-
ledictus, intelligitur, id ost valde poocator, dum utjt gino.tamen mortalis fuit ;eo ipso quo mortalis erat
reus occiditur, et dum in ejus contumelia dicitur,r similitudinem carnis peccati habebat. Cur ergo ti-
caecoilluminato: Tu discipuhts illius sis, nos disci- j. meret Moyses dicere maledictum.quod Paulus non
puli Moysierimus (Joan. ix). Quia scriptum ; quasi gj timuit dicere peccalum ?Plane hoc propheta dicere
dicat: Ideo reputatnsestmaledictum.quia j. nJ debuit et pradicare, nec in hoc quod malediotus
suspen-
sus est in cruce.quia seriptum estin Deuteronomio: ): appellatus est quipendetin ligno.contumeliain Deo
Maledictus omnis qui pendet in ligne, pro suis vide-,_ putanda est> Ex parte quippe mortali pependit in
licet sceleribus. [Hieron.] Non enim ideo est ma- !_ ligno.Mortalitas autem ex maledictione peccati primi
ledictus, quia crucifixus est, sed quia in talem in- ,. hominis est. Si ergo diceret: Mors maledicta est,
ciderit reatum ut meruerit orucifigi, quod non Chri- j. nemo exhorresceret. Item, si diceret: Peccatum
stus. Et ideo licet sit reputatus.tamen non fuit ma- i_ maledictum est, nemo miraretur. Quid autem pe-
ledictus maledictioneculpre.etsi maledictionepoenae. ,. pendit in ligno nisi caro mortalis, cujus mortalitas
Maledictio enim geminaest, scilicet culpaBet poenae. ,. ex peccato veteris hominis erat ? [Augustinus] In
Unde et maledictum duobus modis dicitur, scilicet,t ejus peccati et mortis figura etiam Moyses exaltavit
active et passive, id est secundum culpam et se- >. serpentem in eremo super lignum. In illa enim ii-
cundum poenam. guru mors Domini pendebat in ligno.
Ostenso igitur qualiter hic locus accipi possit dee (25) Nec in eo etiam major invidiaest.quod addi-
maledicto culpae, et de maledicto pcenae,prosequa- dit,Deo,ut dicerot: Malediotus Deo omnis qui pen-
mur. Factus est, eto.,quasi dicat: Christus redemitt det in ligno. [Hieron.] In Hebraeisenim codicibus
nos a reatu pravaricationis, qui propter hoc factuss _ et nostris in Deuteronomio nunc habetur, maledi-
est pro nobis rei veritate maledictum, id est morta-. C ctus est Deo.In antiquis tamen Hebraorum codici-
lis. Mortalitas autem ex peccato est,ideoque et ipsaj bus non habeturnomen Dei.et puto post passionem
maledictio dicitur, et ex ea aliquid maledictum. Ne3 Doraini ab aliquo positum esse.ut nos qui maledi-
autem horreas quod dicit Christu messe maledictum, ctum a Deo credimus Christum, infamaret (26),sed
confirmat auctoritate prophetae Moysi, subdens: . non est hoc in contumeliam Domini, qui ideo dici-
Quia, etc. Quasi dicat :Vere factus est maledictum, tur maledictus Deo, quia odit Deus peocatum et
quia scriptumest: Maledictusest,id est vere mortuus. _ mortem nostram, cum ad delendum eam misitFi-
Et vere satis est miser omnis qui pendet in ligno. lium suum. Quid ergo mirum si maledictus dicitur
Ad litteram .boc dixit Moyses de reis mortis, ut reo, Deo qui in se habet quod Deus odit,id est quod re-
mortis hoo sufficeret si suspenderetur, quia haec» probat et delet? Addit proinde, omnis, etiam Chri-
, poena caeteris abjectior et ignobilior erat. Ideo in, stus,ne futuri haeretici negent ejus veram esse mor-
Deuteronomio dictum est: Ut qui suspensus fuerit,, tem. Praevidit enim Moysea haereticos futuros, et
in vespera deponatur, et ostendit quare, quia male- veram Domini mortem negaturos. Et ideo volentes
dictvs omnis qui pendet in ligno (Deut. xxi). [Am- ab hoc maledioto Christum sejungere, ut a mortis
brosius] Quasi dicat: Satis est vel sit ei adpoenam, etiam veritatesejungerent. Ergo contra longefutu-
quod suspensus moriturreus,etquodillioestusque ( D ros baereticos de longe clamat Moyses: Sine causa
ad vesperam,ut tunc deponatur et sepeliatur, ne sii tergivcrsamini, o haeretici, quibus displicet veritas
diutius ibi sit.rnajus sit opprobrium et macula ge- mortis Chrreti. Maledictus enim bmnis qui pendet
neri ejus. Ab hoc ergo maledicto pcenaeostenditur in ligno, non iUe aut iUe,sed omnis omnino,etiam
Christus non fuisse immunis hao auctoritate; quiaL Filius Dei semper vivus in justitia sua.mortuus au-
scriptum est :Maledictus omnisquipendet in ligno. tem propter delicta nostra, in carne suscepta ex
Maledictus, id est mortuus. SecuruS ergo ait Apo- pa.na nostra. Sic et semper benedictus estinsua
stolus, factus ettpronobismaledictum(2i), sicut noni justitia, maledictus autem in morte snscepta ex
timuit de eodem dicere, pro omnibtu mortuus est., . poena nostra. [Augustinus]Cum enim ex homine et
Hoc enim est maledictus quod mortuus est, quiai pro hominemortemsuscepit, exilloetproilloetiam
mors ipsa ex maledicto est, et maledictum est omnei maledictum quod mortem comitatur suscipere non
(24) August. contra Faust. (26) Id., ia eod. -.
(25) Id., contra Faust.
125 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 126
dedignatus est.Ideoquc additum est,omnis,ne Chri- A . slamentum hominis firmum cst, similiter promis-
stus ad veram mortem non pcitincrc "diceretur, si siones Dei flrmre sunt, et quasi quis diceret: Fue-
a maledicto penitus separaretur, Insipiens quidem runt ante lcgcm aliqure promissiones factae? Rn-
honorificentia Christum a malodicto quod morti spondet: Fuerunt utiquc, quia Abrah.v, qun.m non
conjunctum est separat.Et ita*vcre mortuum negat, falleret Deus, dictx sunt promissioncs a Dco. Plura-
dicens pcpendisse in lignospcciequadam falsaecar- liter dicit promissionos,quia frequentnr idcm,idest
nis,et non veram morlem in cruce solvissc. Contra rcterna beatitudo promissa cst:Et scmini ejtts, Abra-
quod propheta vere mortuum clamat, cum ait ma- hae, id est Christo. Non quod ad cum fierct pro-
ledictus omnis qui pendet in ligno,id estveremor- missio.serl ad eum pertinebat,quia percum promit-
tuus.Poena enira peccati, vel ex benedictionc vcnit, tcbatur 150 dandabenedictio.Etquod sernen illud
vel ex maledictione. Sed si ex bcncdictiono vcnit, Christus sit, non alius, notat ex vcrbis Scripturre
optare debes sempcr esse in pcena peccati.Si autcm Gcnosis, quao est : In setnine tuo bcnediccnturomncs
cupis inde liberari, crede per divinre sententirc ju- gentes. Non dicit Scriptura, in scminibtis, quasi in
stitiam ex maledictione venisse,qua dicitur : Si te- multis, id est sicut facerct, si dc multis vcllct intel-
tigeris, morte moriemini. VI in gentibus; quasi di- ligi : sed dicit in semine luo,quasi in tino, id est si-
cat : Ita nos Judrcos redemit a maledicto legis, ut p cut qure de unovult intelligi.et illud unum as(Chri-
etiam, in gentibus,quae non sub malcdictione legis stus.Unde subdit : Qui est Christus.Hicit enim Apo-
erant, fieret bencdictio Abrahx promissa. Et hoc in stolus, non potest alius invcniri qui omnes gentcs
Cbrislo Jesu, id est per Chrislum, ficret, dico, ita bonedixcrit.
u(, tandem nos utrique scilicet Judaei et gentes.ao Hoo autem. Quasi dicat: Hoc promisit Deus
cipiamtu pollicitationem Spiritus sancti, id est bea- Abrahae. Hoc autem tcstamcntum confirmatttm a
titudinem aeternam, quam Spiritus sanctus in ar- Deo, per juramonta, dico, et affirmo quod lcx non
rham datus promittit. Accipiamus, dico per fidem, facit irritum, id est folsum ; quod faceret, si per
non per opera legis. eam daretur benodictio. Promissio enim illa non
VERS.15-18. — «Fratres.secundumhominemdi- dixit quod per legem esset benedictio, sed pcr se-
« co.tamen hominis coufirmatum testamentura neraoi men. Quod si pcr legem benedictio est,frustra pro-
« spernit aut superordinat.Abrahae dictae sunt pro- misit semen, et frustra ipsum semen venit. Non
« missiones et semini ejus. Non dicit et seminibus i igitur per eam benedictio csf, quia data cst post
« quasi in multis,scd quasi in uno: Et semini tuo,,. multum tempus a proraissione facla Abrahae. Si
« qui est Christus. Hoc autem, dico, tcstamentum i ergo de ea csset bonedictio, homines illius ternpo-
« cohfirmatum a Deo, qure post quadringentos et; ris, scilicet Abraham, Isaac, ct Jacob non habuis-
« triginta annos facta est lex, non irritum facit ad[ C sent eam. Et addit: Qux lex facta est, id est data,
« evacuandam promissionem.Nam si ex lege haere- ppst quadringentos et triginta annos, a promissione
« ditusjam non ex promissione.Abrahre autempor • facta. Si ergo lex justificat, non est justiflcatus,
« prornissionem donavit Deus. » Abrabam, qui multum ante legem fuit. Quod quia
Fratres, secundum hominem dieo. Ostendit hucus- dicere non possunt.coguntur faterinon legis operi-
que justitiara,non ex lege,sed ex flde e*se,exemploi bus justificari hominem, sed fide, simul etium nos
sui et Abrahaj, et Scripturarum auctoritate. Nunci cogit intelligere omnes antiquos qui justificati sunt
per humanam eonsuetudicem idem demonstrat;qua- ex ipsa fide justificatos csse. Ergo lcx non facit ir-
si dicat: Probavi per raliones et auctoritatesquod per• rilum, id est non' infirmat lcx proraissionem, sed
fidem non per legem datur spiritus, et justitia et; quod futura: et quando futura aignificat. Ad eva-
beatitudo. Modo, o fratres, dico, id est probo illud1 cuandam. Quasi dicat: Lex hon facit irritum quod
idem secundum hominem.id est secundum buma-• jam valeret ad evacuandam promissionem, quia falsa
nam consuetudinem in qua, quamvis saepe non sit; esset promissio, et Deus mendax, Nam si; quasi
firmitas, tamen tettamentum hominis, id est ab ho- dicat: Vcre cvacuaretur. Nam si ex legc, id est ex
mine factum,suis haeredibus firmum nst.quia nemoi operibus legis, datur hxreditas, id cst aetnrna bea-
spernit, ut dicat non valere, non benefactum esse,, J) titudo. tunc;'am non est e.x promissione, id est ex
aut superordinat, ut aliter de rebus illis disponat, eo quod promissio dixit, et ita promissio excludi-
sed estinauctoritate omnium.maxime cum sitconfir- tur, et frustratur Abraham ; deinde destruxit con-
matum testibus et morte testatoris, similiter testa- sequens dum subdit; Abrahx autem; quasi dicat:
mentum, id est promissionem Dei, lex non facit Si est ex lege non est promissione, sed est ex pro-
irritum,quod subsequenter dicit Apostolus:Quod si missione quod in parte ostendit, quia Dcus donavit
solum subderetur, facilis esset intelligentia in apta- Abrahx de quo,nonest dubium quin habeat,etcons-
tione similitudinis, sed ex eo aliquantulum obscu- tat quod sine lege fuit. Donavit, dico, per rcpro-
vatur, quia antequam illud inferat,promittitcuifa- missionem, id est pcr fidem Christi saspc pro-
ctum sit testamenlum a Deo, id est promissio, sci- raissi.
licet Ahrahae. Quod ideo facit, ut ex dantis et acci- VERS.19-20. — « Quid igitur lex? Propter trans-
pientis dignitate videatur incommutabilis sponsio. « gressionera posita est, donec veniret semen cui
Et boc e.t quod ait: Abrafix.Qu&si dicat: Sicut te- « promiserat ordinata per angelos in manu Media
 2* PETRI LOMBARDI 128
« toris. Mediator autem unius non est, Deus autemn A silio Dei factum est ut postbominiscasumillicolex
« unus est. » non daretur, vel Dei FiliOs mitteretur. Nisi enim
Quid igitur lcx? Fit hic quaestio satis necessaria.i. hominis superbia prius vires suas experiretur, sui
[Augustinus] Si enim fides justificat, et prioresis arbitrii libertati sufficienliam arrogaret, et legem
sancti apud Deum per eam justificati sunt, quidd superflue datam,ct DeriFilium frusira venisse judi-
opus erat lcgem dari ? quod sic intulit interroganss caret. Item, nisi lex scripta ci daretur, per quam
et dieens : Quid igitur (27)? Olim cum exponeremn quid posset probaret,Christi adventum superfluum
hoe capitulum, ita dislinguendum putavi, ut inter-> judicaret.
rogatio easet, quid igitur ? ac deinde esset respon- Ne igitur detrabendi vel murmurandi occasionem
sio : Lex propter trangressionem, etc, quod qui- haberet, reliquit eum Deus prius in libertate aibi-
dem non abhorrntavero.sedmcliormihividoturista a trii in lege naturali, ut sic vires naturae suaeeogno-
distinclio, i;l iulorrogatiosit; Quidigiturlex?etin- sceret, ubi cum deficeret videns sibi liberum ar-
feratur responsio: Propter transgressum, etc. Quasii bitrium non sufficcre ad justitiam, nec tamen sic
dicat:Quandoquidem'nonestlexad justitiam vel ad1 se humiliavit ad poscendam gratiam, sed superbe
bealitudinem. [Augustinus] Quid igitur lex? id estt legom scriplam legi naturae adjunctamsibisufficere
cur a Deo data est lex? quae est ejus utilitas ? (Am-- n putans clamabat: non deest qui impleat.sed doest
brosius] Deinde nc frustra videatur data, cur data'i qui jubeat. Ut igitur et de ipsa convinceretur.ante-
sit explanat, diocns : Lex posita est in medio, scili- quam Filium mitteret, legem dedit, quae peccati
cet inter promissionem et semen cui facta est pro- morbum detexit non consumpsit: qua data invaluit
missio, id est inter Abraham et Christum, propter• morbus, aucla est infirmitas, non legis sed naturae
(ran*r/rmfon«mcoh.bendam,id est ut saltemtimore i vitio et diaboii instantia, ut ita cognita utriusque
cessarent horaines transgredi, et quandoque idcmi legis insufficientia et sua infirmitate clamaret ad
facerent voluntate. Data est ergo ut populum Deii medicum.et quaereret gratiae auxilium, etita factum
eradiret subtimore Dei,utdignusfieretexciperepro- est. Mulliplicatis euim infirmitatibus posteaaccele-
missionem quae est Christus (28). Vel posita est pro- raverunt ad medicum, qui veniens in forma servi
pter transgressionem,id est ut homo superbe de suisi sanavit vulnera hominis languidi. Hic est Samari-
viribus fidens acciperet praecepta,in quibus deficiens; tanus ille qui ad vulneratum qui inciderat in la-
et factus praevaricator, liberatorem salvatoremque i trones appropinquavit,atque vulnera ejus alligavit,
requireret. Data ergo est lex,ut superborum cervix quem eacerdos et levita immisericorditer.id est lex
quos faceret transgredi humiliaretur, ut medicus vetus et aacerdotium, quia lex neminem ad perfec-
optarefur, qui sibi tantum tribuebant, et voluntati ' tum duxit.Hic est etiam Eliseus ille qui misit bacu-
su8Btantum arrogabant, ut liberum arbitrium sibi C lum ad suscitandum filium Sunamitis, per qnem
putarent sufificere ad justitiam, dicentes; Nec deest cum ille resurgeret, tandem venit ipse Eliseus, et
qui impleat.sed deest qui jubeat (29).Data est ergo oontraxit se atque coaptavit pueromortuo,etresur-
lex ad domandameorum superbiam illorumque pro- rexit mortuus. Hic etiam est angelus ille in oujus
dendam infirmitatem.Data est etiam durisinflagel- descensu movebatur aqua, et sanabatur unus. Hic
ltrro, data est etiam in signum futurorum, ut fu- est omnipotens sermo qui a regalibus sedibus venit,
tura figuris attestaretur. Ecce habes quatuor datae dum medium silentium tenerent omnia. Primum
legis causas breviter distinctas, quae in Epistola ad silentium fuit ante legem, sooundum sub lege.ter-
Romanos plenius explicantur, ubi dicitur; Lex sub- tium erit in gloria.Primum fuit ignorantia languo-
intravit, etc. (Rom. v). Posita est, dico, ut staret, ris, secundum desperatio curationis, tertium ade-
donec veniret semen, id est Christus, et ideojam lex ptio sanitatis. Ante legem namque homo morbum
non est tenenda, cui semini promiserat Deus, id est non agnosoebat suum, ideoquc silebat, nec qurere-
de quo promiserat quod per eum benedicerentur bat remedium. Ut autem lex subintravit et osten-
omnes gentes.contra quem facit qui legem reducit. dit languidis vulnera sua,mox ruptum est silentium,
[Ambrosius] Lex dico, ordinata per angelos, id est et coeperuntaegri poscereremedium;sedoperalegis,
per Moysen, et alios ministros Dei; vel per ange- jj J ubi nou esl salus sanari volentes.quod quaerebant,
los, id est ministerio angelorum hominibus data. invenire nequibant.Tandem igitur considerans homo
[Augustinus] In quibus angelis erat utique Pater neminem per legem justificari.quasi per diuturnos
et Filius et Spiritus sanctus; et aliquando Pater, clamores fatigatus,et desperans rursum loquicessa-
aliquando Filius, aliquando Spiritus sanctus; ali- vit, subsecutum est secundum silentium.Tunc igi-
quando sine ulladistinctionepersonae Deus perillos tur omnipotens Sermo Patris a regalibus se*aibus
flgurabatur. Et nota quod non ait data, sed ordi- forma servi indutus in mundum venit.Samaritanus
nata; quasi dicat: Ordinabiliter data.scilicet inter ad vulneratum appropiavit, Angelus magni consilii
tempus naturalis legis, de qua convicti sunt quod in piscinam descendit,Eliseus ad suscitandum mor-
juvare non poterat,et tempusgratiaeantequamgra- tuum accessit, id est summi regis Filius, de con-
tiam convincendi erat de legc. Magno utique con- cessu Patris ad tolerandam mortem passionis, de
(27) Aug. in lib. Retract. (29) Id.,' in ser. de verb. Apost.
(28) Id., inlib. De profectione justitiae hominis.
129 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 130
aeqnalitate majcstat is ad patibulum crucis,dc sede A t cundum quod homo Mciliulur t-st. uui Deo contra-
regali ad officinam pecoati.dc luminecoeli ad tcnc- riuni praedicarcvidcretur, quiaipso homo juxtaquud
bras mundi vel inferni vcnit.Et vcnicns locutus cst Deus esl: cum Patcr unus cst Deus, Pator enim ct
pacem.dedit gratiam,proposuit misericordiam,pro- FilinsunusestDeus. Detis cnim naturae nomen ost,
misit veniam, et ita rupto silentio cocperunt aegri et polestatis.quam in Patre ct Filio individuam ma-
pura fide ac vera confcssione.quasi magnis clamo- nere ratio docet. Vel alitcr dici potest, lex posita
ribus flagilare romodium, et accelcrare ad medi- est in manu Mediatoris. Modiator autem non esl
cum, per quem vulncra sanarentur, morbus cura- unius, quasi inter aliquos vcl aliqua medius est.
relur. Recepfa vero sanitatc, et donata venturrc Mediatorautem esso nonpotest interDcumotDeum,
immortalitatis folicitatc, nihil ultra restabitpetcn- quia unus ost Deus ; sed inter Deum ct horainera,
dum : et tunc erit tertium bealum silcntium. Ordi- quasiiuterduoextrcma.ScdMediatorestinquantum
nabiliter igitur et sapienti consilio lex datu cst per homo (31). Nain in quantum Dcus, non mediator,
angelos.in quibus Deus loquobatur. Qui ergo nunc sed aequalis Patri est, hoc idem quod Pater, cum
eam reducit, contra oi-dinem angelorum facit. Lex Palre unus Dcus. Deus enim supra nos est, ct nos
dieo, posita in manu Mcdiatoris, id cst potostate infra illum, et mulla interjacent spulia, maxime
Christi,ut staret dum vellet, vel cessarot cum vcl- •T»pnccati intcrvallum longc nos distinguit atque ab-
let. Ergo contra cum facit is qui eam destruxit, id jinit. In hac lanta distanliu ut esset nobis via qua
est contra Chrislum, qui cura sit Deus ct homo, veniremus ud Deum, accedit homo ad Deura, et fit
interDeum et homines mediat, dum eosqui a Dno una persona. ut non sit semideus, quasi parte Dei
recesserant per se reconciliat (30). Medius onim Deus ; ct parte hominis homo, sed totus Deus, et
non est nisi inter duos. Recesseramus a majestate tolus homo. Et quia Mediator est inter duo ex-
Dei, et peccato nostro offenderamus eum, missus trcma, viderelur, vel quod Chrislus noncssetDeus,
est l)ei Filius mediator, qui sanguine suo solveret vel quod duo dii Cssent. Ad quod respondet: Etsi
peccata nostra quibus a Deo separabamur, et inter- Medialor non est unius,sed duarura exlremilatum,
positus redimerct nos ct reconciliaret ei, a quo tamcn est Deus et unus cum Dco Patre pcr divi-
aversi pei-catis noslris ct dclictis tcnebamur. Ipse nam naturam.cui mediat per humanam. [Augusti-
est caput nostrum, ipse cst Deus rcqualis Patri ; nus] Nam si Filius Dei in naturali rcqualitatc Pa-
sed Dous, ut crearemur; homo, ut recroarcmur ; tris manorct, nec se exinaniret formam servi acci-
Deus ut faceret, homo ut reficeret. Mediator autcm; picns, non esset mediator Dei et hominum, quia
quasi dicat: Lex quam habet mediator,Judaeorum ipsa Trinitas unus Dcus est, cadem in tribus, scili-
tantum est; sed tamen ipse mediator non esl unius cet in Patre et Filio et Spiritu sancto deitatis aeter-
populi tantum, id est Judaeorum qui legem ha- C nitate, et aequalitalo consistente. Si ergo Christus
buerunt, sed cliam gcnlium, id est non solum Ju- secundum vos, o haeretici, unara tanlum naturam
daeos, sed etiam gentiles rcconciliat Deo. Et ideo habct, ostendile unde sit medius inter nos et illam :
non quaeratis legem ut habeatis mediatorem. Deus unde enira medius crit, si utramque non habuit ?
autem; quasi dicat: Mediator non est unius, sed quia nisi talem dederis intcr Deum et homines, qui
tamen est uttus, id est sufficiens ad omnes reconci- ita sit medius ut Dcus sit propter divinitatis, et
liandos Deo, quia ipse est Deus, et idco aliud non homo propter humanitatis naturam, quomodo hu-
adjungatis ei. [Ambrosius] Vel ila, lex posita mana reconcilientur divinis, non ostendis. Nam
est in manu Mediatoris, id est in potestatc 151 ipse veniens, prius in seipso humana divinis socia-
Christi qui est arbiter duorum populorum, scilicet vit,per utriusque naturae communioncm in una ea-
judaici et gcntilis. [Ambrosius] Mediator autem ; dcmque persona. Deindc omncs fideles Patri rc-
quasi dicat: Lex quam habet Mcdiator unius po- conciliavit Deo, dum sanati sunt ab impictatesu-
puli est, sed ipse non est Medialor. Unius, id est perbiae, quicunquc humilitatem Christi credendo
non est arbiter unius populi, sed duoruminter se: dilcxerunt, ct diligendo imitati sunt.
quia duos populos discordcs pacificavit in se lapide VERS.21-24. — « Lex ergo adversus promissa
angulari.Hinc numerum deorum,ct famulatumele- JJ « Dei? Absitl Si enim data essel lcx quac posset
mentorum, inde ritus legis auferens, per quae di- « vivificare, vere ex Iegc esset justitia. Sed con-
scordabant, et sic facti sunt paciflci. Ipse entmest « clusit Scriptura omnia sub peccuto, ut promissio
pax noslra qui fecit utraque untttn (Ephcs. n), duos « ex fide Jesu Christi dareturcredentibus.Priusau-
populos condens inse.Sed secundum istos Christus « tera quam veniret fides sub lege custodiebaraur,
non est arbiter duorum, qui inducti in legcm de « conclusi in eam fidemquaercvelanda erat.ltaque
duobus fecerunt unum populum, et unius populi « lex predagogus noster fuit in Christo, ut ex fide
nullus est Mediator. Deus autem ; quasi dicat: «justificemur. »
Cbristus est Mediator, non Pater vel Spiritus san- Lex ergo: quasi dicat: Quandoquidem lex est po-
ctus, sed tarmen unus Deus est, non plures. Hoc sita propter transgressionem. Est ergo lex adversus
dicit, ne pradicando Christum esse Deum, qui se- promissa Dei ? Ut per eam impleatur aliter quam

(30) Aug. in psalmo xc. (31) Aug., in ser. de nativit. Joan.

 131 PETRI LOMBARDI 132
promissum csl ? Absit! |Hieron.] non est inimicaa A , quod praevaricatores ipsius legisinventi sunt, non
promissionis, sedconfirmat etxm.Si enim lexnosset t arl perniciem,sed ad utilrtalem valuit eis qui credi-
prtestare vitam.et id quod repromissio spoponderatt derunt.Cognitio enim majorisaegritudinis et deside-
exhibere, vel promissio per legem putaretur ex-- rarimedicumvehementiusfecit, et diligi ardentius.
clusa. Si enim; quasi. dicat: Vere non est contrai Custodiebamur, dico, ut sic assueti duceremur in
promissa, quia ex lege non est vita, id est aeternai eam, scilicet tam bonam fidem <*ua*,temporeChristi
beatitudo, quia si inde esset vita, tunc et justitia. revelanda era(, ubi multaapcrta sunt quae prius ob-
Quod ita dicit: Si enim data esset lex qux posset vi- scura erant,quia occulta fuit fides in antiquis, quae
vificare, id est vitam conferre, vere, non solumi fides donum est Dei, sicut et gratia (35). In quo
opinione ex lege esset justitia. Sed non est ex eai enim nostrum priuserat fides.quamveniret gratia?
justitia.quia potius condemnat.et sub peccato con- Nerao penitus glorietur se fidem ex proprio sensu
cludit. Et hoc est quod dicit: Sed conclusit Scrip- genuisse, per quem posset CredereDeo, sed agnos-
tura, id est lex ipsa. omnia sub peccato. Lex dicilur cat per gratiam a Deo unicuique revelatam.[Augu-
Scriptura, qui manens est.et scripta, vol ideo quiaL stinus] Et si ante revelationem fidei, hanc perscri-
non dat spiritum vivificantem.sed tantura est Scrip- ptam utilitatem lex tantum habuit,quid ergo utili-
tura.Et hoc conclusit omnia sub peccato,id est Ju- »j. tatis postfidem habuit?Nihil. Itaque; quasi dicat:
daeos omnino clausit sub peccati dominio (32).Victi Et quia lex custodiebat ad fidem, Itaque lex fuit
enim concupiscentia, et ipsius mandati transgres- pedagogus noster, nos quasi pueros ab illicitis com-
sione rei facti sunt. Vel, conclusit omnia subi primens, et ad recta dirigens timore poenarum.
peccato, id est_pstendit omnes homiues clausos essei [Hieron.] Pedagogus enim parvulis assignatur, ut
sub peccato. Non"est enim lex dala ut peccatum lasciviens refrenetur aetas, et prona in vitia tenean-
auferret, sed ut peccatoomniaconclusa osteneleret, tur corda, dum tenera studiis eruditur infantia, et
[Augustinus] Data est lex ut aegrum de morbo con- metu poenaecoercita, praeparatur ad majora.Et hoo
vinceret, qui sibi sanua videbatur, ut peccata de- ipsum nomen paedagogi sonat compositum ab eo
monstrarentur,non ut auferrentur (33). Dalaest ut quod pueros agat, id est ductet. Lex ergo populo
inveniret se homo, non ut morbus sanaretur,sed ut lascivienti ad instar paedagogi apposita estutcusto-
praevaricatione morbo crescente, medicus quaere- diret eos, et futurae fidei praepararet. Ecce honor
retur. Qui ergo negat aegritudinem suam, super- legis, quia custodivit ut paedagogus: sed hoc non
fluum judicat Salvatorem.Ergo et in natura nostra est magnum,quiapuerorum est npn adultorum.Pae-
Creatorem laudemus ; et proptervitium quodnobis dagogus fuit noster, dico, et boc in Christo, id est
inflictum est Salvatoremqueeramus.fAugustinus] Et in institutione Christi, qui ideo instituit, ut sic ve-
nota quod idem dicit hic quod in Epistola ad Ro- C nientes ad fidem quasi pueri ad perfectionem, ex
manos: Conclusil Deus, omnia in incredulitate ut ipsa fide non ex lege justificemur. Vel, fuit pceda-
omnium miserealur (Rom. xi). [Ambrosius] Notis gogus noster in Christo, id est in exsequendis prae-
enim peccatis per legera conclusi sunt, ut se ceptis Christi, u( sic ex fide juttificemur. Quasi di-
excusare non possint, sed quaerant misericordiam. cat: Quandiu f imus rudes, lex erat nobis preda>
Et quasi quis quaereret, replicans superiorem gogus.
quaestionem : Cur orgo data est lex ?Respondet: Ut VERS.25-29. — « At ubi venit fides, jam non su- -
promissio daretur credentibus ex fide Jesu Chrisli. « mus sub paedagogo. Omnes enim filii Dei estis per
Quasi dicat: Ideo BICDeus dispo3uit, ut homines « fidem, quae est in Christo Jesu. Quicunque enim
vota sua etlegis infirmitatc accelerarentad gratiam, « in Christo baptizati eslis.Christum induistis. Non
et credendo promissa consequerentur (34). « est Judaeus neque Graecus, non est servus neque
Lex ergo data est ut gratia quaereretur,gratia data « liber, non est masculus neque femina. Omnes
est ut lex impleretur. Nec enim suo vitio non im- « enim vos unum estis in Christo Jesu. Si autem
plebatur lex, sed vitio prudentiae carnis : Quod vi- « vos Christi, ergo Abrahae semen estis, secundum
tiumperlegem demonstrandum.et per gratiam fuit « promissionem haeredes. »
sanandura.Prfu* autem, \el,enim, de Judaeis specia- jj JJ At ubit venit fides, id est postquam revelata est
liter agit ostendens quam utilitatem exibuerit eis fides quae prius occulta fuerat in antiquis, jfam id
lex ; quasi dicat :Lex conclusit omnia sub peccato, est mox, non sumus pxdagogo, id est sub coactione
sed tamen fuit utilis, quia priusquam fides veniret, quae non est necessaria liberis. Vel, jam, id est in
quasi spontanea,quam nullum moritum advocavit, hac vita hoc bonum habemus, quod non sumus sub
custodiebamur, non liberi, sed servi, sub lege, id est paedagogo, et majus in futnro habebimus. Omnes
sub onere legis. [AugustinusJ Vel, custodiebamur enim; quasi dicat: Ideo nos Judaei tempore fidei
sub lege,quasi inviti. Custodiebamur dico, conclusi, pedagogum deseruimus, quia omnes, vos gentilcs
quasi in ergastulis servire coacti. Conclusio eorum qui non habuistis legem, estis filii Dei. Quod ergo
erat timor unius Dei et cognitio praevaricationis, et vestro exemplo deseruimus, vos accipitis.Quasi di-
(32) Aug., in psalmo xxxm. (35) August., ad Amanthura discipulum Mani-
(33) Id., De vcrb. Apost. ohaei.
(34) Aug., De spiritu et lit,
133 COLLECTANEA 1N EPI^T. D. PAUI.T. -
cat : Non debetis hoc fanere, filii Dci ostis. Vos A
dico, entcs, per ftdcm in Christo Jesu, id est ununi
et idem cum Deo, non utique natura, sed charitatis
copula. Quicunque enim; quasi dicat : Vcrc per
fidem estis in Christo. Nam quicunque, id cst cu-
jusque conditionis vel scxus, baptisati estis in Chri-
sto, id est instilulione Christi ad similitudinem
mortis ejus, Christum induistis, id esl conformes ci
facti estis, quod ost vobis honor, et confra rneliis
prolectio. [Hieron.] Quod aulera Cbristus induracn-
tum sit, alibi Aposlo'us apr-iit, Uicous : Induile vos
Dominum noslrum (lloin. xm), id est Chiislum (30).
Induunt autem horaines Cbristum, aliquainlo usque
ad perceptionemsacramenli.aliqu.-indoeliam usque
ad vitae sanclificationera. Et illud primum bonis et
malis est communc ; hoc 159 alterum vero pro- n,
prium est bonorum, in quo Christo, id est in cujus
Christi fide, non est Judxus, nequc Grxcus, tton cst:
servus, neque liber, non cst masculus ncqtte femina,
id est propter nihil horum aliquis dignior nst in fide
Christi. Et ideo nemo judaizot, quasi per hoc sit
dignior. Omncs enim ; quasi dicat : Vcre nibil ho-
rum est per quod aliquis dignior sit in Christo,
quia otnnes vos gentiles unum estis, scilicet non rlif-
ferentes in aliquo. Unum dico, fn Christo Jesu, id
cst in fide Christi. Si autem ; quasi dicat: Vos estis
in Christo. Sed si vos Christi cstis, crgo scmen
Abrahx, id cst justipcr fidem sicut fuit Abrubam.
Et si semen Abrahae estis, quid ergo plus Judaeis
est? Nihil. Dico quod somen estis Abrahre. Et ideo
estis hxredes regni. Et hoc sccundum promissionem,
id est secundum fidero Christi rcpromissi, non se- C
cundum carnales observantias. [Hieron.j Nota quod
supra seraen Abrahae dictus est Christus, ubi legi-
tur quod promissiones dictae sunt Abrahae, et se-
mini ejus. Hic autem semen Abrahae dicti sunt fllii
Christi, id est omnes crcdentes. Verum quoties
Christus nominatur semen Abrahae, corporaliter
sentiendum cst quod ex ejuj stirpe generetur;
quoties autem nos qui credimus in cum dicimur
semen Abraha., tuno spirilualiter seroen fidei acci-
pere debemus.
CAPUT IV.
VEBS.1-5. — « Dieo autem, quanto tempore hae-
« res parvulus est nibil differt a scrvo, cum sit do-
« minus omnium ; sed sub tutoribus et actoribus
« est usque ad praefinitum tempus a patre. Ita et jj
« nos, cum essemus parvuli, sub elementis mundi
« hujus eramus scrvientes. At ubi venit plenitudo
« temporis, misit Dcus Filium suum factum cx rau-
« liere, factum sub lege, ut eos qui sub lcgc erant
« rcdimeret, ut adoptionem filiorum reciperemus. •
Dico autem, quod lex debet cessarc. Primum pro-
bat humanae consuetudinis similitudine, deinde
ipsius legis auctoritate. Quasi dicat: Modo nos
gentiles et nos Judaei sumus Christi et semen Abrahae'
et haeredes, sed oUm nos Judaei lege eramus, dum
parvuli fuimus, sicut haeres futurus, et a patro sub-
(36) Aug., in lib. De bapt. parv.
1N F.P. AD GALAT. iri4
J stitutus, duin pnrvulus cst sub tutoribus et aclori-
bus est non differons a sorvo. Ecco itorum quarc
lex non est fenenda. Et hoc est quod ait, d;co au-
tcm, quasi dicat: Non solum prrodictis modis oston-
ditur lex non csso tcnenda, scd etiam hac simili-
tudine, quam dico, id est vobis propono, sod quod
guanto temporc hxrcs parvulus est, retatc et scienlia,
nihil differt a scrvo, quia cogitur, et nullam habet
poteslatem rcrum suarum, rum, id cst quamvis, sit
futurus, dominus otnnium rorum suarum, sed polius
sub tutoribus, qui eum nontra hostes defendant, et
actoribus cst, qui pro co rnusas aganl, ct mores
cjus infnrment. Et boc usque ad tcmpus a patre prx-
fiiiilum, id cst dc.lcrminatiini, in quolibnrtas sui et
suorum sibi tlatur. Postquam cnim adullus esl, li-
bertatcm sui ct suorum habot, alioquin jure.exhae-
redalur. Verum est enim quia patres ejus ordina-
vcrunt.et usquc ad quam actalem subjcctus dobcat
esse, et in qua adultus emancipetur statuerunt, ita
ut quandiu parvulus est, libertate sua uti non vu-
leat, nec dominari quasi hreres, scd similis prope
sorvis est in conditione procuratorum ct actorum.
[Hieron.J Hoc cxemplo probal eos qui sub legefue-
runt parvulos 1'uisse ciroa mcritum, ncc libertalcra
hubuisse cuusapeccati,unde hanc illis comparulio-
ncni adaptans, subdit: Ita ct ttos, Judaei, cum esse-
mus parvtli cognitionc Dci, et viribus rcsistendi
pnccato, eramus scrvientes, [Augustinus] lum tcrriti
minis, tum blanditiis capti, sub elementis, id est
sub loge qurc per elcmonlu intelligitur (37), quia
ipsa cst prima institutio ad fidcm et justitiam.sicut
ab elementis principium discendi assumunt parvuli.
Elemcnlis, dico, tnundi, bene lex dicitur elemcnta
mundi, quialexnon cooleslia ct aeterna, sed terrcna
promittebat, vel transitoria, ut cst mundus. Vel in
elementis significantur neomeniae, id est lunares
dies et Sabbatum, quae Judaei observabant. Si itaque
Judaei sub eleraentis mundi erant, quid differunt a
paganis? [AmbrosiusJ. Pagani non sub elementis
serviunt, sed ipsis eleraentis. Colunt enim astra, so-
lcra, lunam, aquam, terram, et hujuHmodi; Judaei
vero sub olementis Deo serviebant, quia hoec ipse
raandata dederat, ut observarent neomenias, ot Sab-
bata, et hujusmodi. In elcmentis crgo neoraenias,
id est lunares dies significat et Sabbata, quae
observabant Judaei, non quod in eloraentis spcra-
] rcnt, ut pagani, scd in his Dcum vonerabantur,
dum parvuli erant, ot ad tempus plenitudinis non
pervenerant. Sicut ergo parvulus sub paedagogo est
et actore ct tutore, antequum sitadultus.ita Judasis
adhucparvulislex fuit pasdagogus, quia timore com-
pressit, et praeceptis Dei sorvire coegit. Fuit otiam
tutor et actor Judaois quos Deus haercdcs insliluit,
dum parvuli erant cognitione Dei, et viribus resi-
stendi peccatis : quo teroporo erant etium quasi
servi, legalibus, scilicet poenis a malis territi, et
promissionibus temporalium ad bona incitati; nec
sui doroinabantur, sed vitia; nec suoruro, id est
(37) Aug. in lib. Quaest. Novi et Veteris Test.
 «3 PETRI LOMBARDI 136
haeicrlitatis rr-ternae,cum esscnt horum domini a A fiter non est passus Pater, sed Filins; passionem
Deo instituti. tamcn Filii et Patcr et Fitius operatus est. Tradidit
H!s igitur fuit lcx tutoris loco dum contra maligno- enim Pater Filium, et tradidit Filius seipsum. Pas-
rum spirituum impugnationes et gentilium persua- sio haec uni facta est. sed ab utroque facta est.8icut
sioncs,' qui ad idololatriam trahercnt, illos defen- ergo nativitatem, ita et passionera Cbristi, nec Pa-
debat admonendo, increpando, aliquando puniendo, ter fecit sine Filio, nec Filius sine Patre. Judas au-
et sic aeterna bona illis conservavit, quoniam ex tem quid fecit nisi peccatum? Veniamus ad resur-
illis Christus roultos ab inferno liberavit. Fuit eis rectionem : non resurrexit Pater, sed Filius: resur-
et aetor, quia causam eorum apud Deum bene egit, rectionem tamen Filii operatus est Pater et Filius.
dum per sacrificia et expiationes Deum eis placavit, Ecce quid est missum esse Filium.
et boc usque ad tempus praefinitum, id est usque (40) Sed quaeritur unde et quo missus est Filius.
ad adventum Christi, in quo constituit Deus ut per- Egc, inquit, exivi a Patre et veni in hunc mundum
fecti gt liberi ficrnnt, et haereditatem obtinerent : (Joan. xvi) : hoc eet mitti. De illo tamen evangeli-
alioquin exhaerodarcntur. De quo tempore subdit : sta dicit : /n mundo erat, el mundus per eum factus
Al ubi venit; quasi dicat: Cum cssemus parvuli sub est, et mundus eum non cognovil (Joan. j). Deinde
clementis mundi serviebamus, ut ubi, id est non j. conjungit: In propria venit. Uluc autem missus est
fatali necessitate, sed sola Dei voluntate venit pleni- quo venit, et si in hunc mundum tnissus est, quia
tudo temporis, id est postquam tempus praecedens exivit a Patre, et venit in hunc mundum, et in hoc
adimpletum cst. Plenitudo enim temporis est com- mundo erat, illuc ergo missus est ubi erat. Unde
pletum tempus_quod praefinitum fuit a Deo Patre et illud in propheta dicit: Ccelumcl terra ego im-
quando mitteret Filiura. Vel, plenitudo temporis pleo (Jer. xxm). Quod si de Patre dictum accipiatur,
dicitur tompus gratire, ideo quia in eo plene dantur ubi potuil esse sine Verbo suo, sine sapicntia sua,
dona Spirilus sanoti, et quae praedicta fuerant de quaepertendit a fine usque ad finem forliter et dispo-
Christo implentur. Ubi, inquam, venit illud tempus, nU omnia suaviter (Sap. vui): sed neque sine Spiritu
misit DeusFilium suum, id est visibilem fecit homi- suo usque esse potuit. Ilaque si ubique Deus est,
nibus. Attende quod ait, ubi venit plenitudo tempo- ubique etiam est Spiritus ejus. Illuc ergo et Spiri-
ris misit Deus Filium suura : cui simile est illud tus sanctus missus est ubi erat. Quaerendum ergo
quod Joannes evangelista ait : Nemo misit in illum est diligenter quomodo intelligatur ista missio sive
tnanus, quia nondum venit hora ejus (Joan. vn). Hoc Filii sive Spiritus sancti. Quod _"uia in Epistola ad
est, quia nolebat (38). Non enim Dominus sub fato Romanos pertractatum est juxta humanae capaci-
natus est: boc nec de te credendum est, nedum tatis valetudinem, hic perstringimus ad alia festi-
de illo per quem factus es. Non est enim bora ejus IC nantcs. Si tamen sobrie de Dei Filio quae digna
' vel
nostra, nisi voluntas ejus. Non ergo horam dixit sunt opinemnr, ideo missum intelligere debemus.
qua cogeretur mori, sed qua dignaretur occidi. quia ex illo incomprehensibili inenarrabilique se-
Tempus enim exspeclabat quo moreretur, quia tem- creto majestatis profundae, dedit se comprehenden-
pus exspectavit quo nasceretur. Ideo multi diount: dum mentibus nostris Dei Verbum; non solum cum
Quare non ante venit Christus ? Quibus responden- se exinaniret, sed etiam cum habitaret in nobis,
dum est quia nondum venerat plenitudo temporis, sicut scriptum est : Quoniam inhabitabo m Ulis (II
moderante illo per quem facta sunt tempora. Scie- Cor. xvi). Solentenim obtendere minorem Patre esse
bat enim quando venire deberet, vel etiam pati, et Filium, quia missus est. Constat autem eo non mi-
cretera facere. Ante tamen longa series praconum norem esse, quia missus est. Considera enim, quia
praemittenda erat. Non enim aliquis parvus venturus Dominus Christus in Isaia a Spiritu sancto dicit se
erat, diu fuerat praedicendus, semper tenendus : esse missum. Nunquid ergo Spiritu minor est Filius,
quanto major judex veniebat. tanto praconum ae- quia a Spiritu missus est ? Habes enim scriptum»
rics longior praecedere debebat. Ideo ait, ubi venit quod Filius a Patre et Spiritu ejus dicat se esse
plenitudo temporis misit Deus Pater Filium suum missum. Vides ergo quod simplicitas sermonis.non
factum est mtdiere. Nota quod eum qui erat increa- n injuria sit missionis. Misit ergo Deus ISS Filium
tus factum dicit. Fecit ergo eum Paler ex muliere suum factum ex muliere, forte hoo moyet quod
sub lege. Cum igitur ait, misit Deus Filium suum dicit ex muliere, non ait ex virgine, sed non mo-
factum ex muliere, satis ostendit eo ipso missum veat (41). Utrumque enim de Scriptura dicitur, et
Filium quo factus est ex muliere (39). Quid est ex virgine, et ex muliere. Ex virgine, ut ibi : Ecce
cuim nativitas Filii deVirgineMaria?Gerteassum- virgo eoncipiet, etc. (Isa. vii.) Ex muliere autem, ut
ptio formae servi. Nam quid est aliud nasci Filio hic, quod non est contrarium. [Augustinus] Mulie-
. quam accipere formam servi in utero Virginis ? Hoc rem enim pro femina posuit more locutionis He-
autem fecit Pater, fecit et Filius : Filius quidem, braeorum. Usus enim Hebraeae locutionis mulieres
non Pater natus est de virgine Maria, sed nativitatem dicit, non virginitate corruptas, sed feminas, siout
Filii de Maria et Pater et Filius operatus est. Simi- Ingitur de Eva, quando ipsa facta est : Formavi^
(38) Ambrosius, super Joan. (40) Aug., in lib. De Trinit.
(39) Aug. in ser. De Trinit. (41) Id., in eod.
137 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULL— IN EP. AD GALAT. 138
eam mulierem (Gen, n), nec adhuc passa erat con-• A (Joan. i.) Nec dixit acciperemus, sed reciperemus,
cubitum viri. (41*)Item, non te offendat quod ait,, ut significaret hoc amisisse in Adam, ex quo mor-
factum cum confiteamur natum. Factum enim noni tales sumus.
confitemurnisihominem.Deusautemsemperfaciens . VERS.6-8. — « Quoniam autem eatis filii Dei,
cst, fieri nescit ut sit, sed fit ut aliquid alicui sit,, « misit Deus Spiritum Filii sui in corda vestra cla-
sicut dicit: Domine, refugium ftwtus es nobis (Psal. « mantem : Abba, Pater, Itaque jam non est servus,
txxxix), quando factus esl qui nunquam factus est. « sed filius : quod si filius, et haeres per Deum. Sed
Dominus autem Christus homo factus est, ut essett « tunc quidem ignorantes Deum his qui natura non
homo, scilicet ut qui creator semper erat, creatura i « sunt dii serviebatis. »
csset. [Augustinus] (42) Manens enim Deus faotusi Quoniam autem. Quasi dicat: Non solum nos
est homo, ut fieret quod non erat, non ut perirett Judaei qui credimus, fiiii Dei sumus, sed etiam, vos
quod erat. Factum ergo dicit propter susceptionemi gentiles, estis filii Dei. Quod probat effectus. Quo-
creaturae. Et addit: Factum sub legc [Ambrosius]. niam misit Deus Pater Spiritum filii sui, quem eliam
Salvator fieri debebat sub lege ut circumcisus appa- Filius mittit in corda nostra, tam Judaeorum,scilicet
reat, quasi filius Abrahae cui promissus erat, si- quam gentium, qui Spiritus probat nos esse filios.
gnum habens ejus cui promissus fuerat, in quo im-- •-p ' [Ambrosius] Ut cnim probaremur adoptati esse a
pleta est circumcisio, et ideo jam signum cessat. Deo in filios, Spiritum suum dedit nobis,qui signum
Credidit enim Abraham se habiturum filium in quoi Patris ostendat in filios, ut quia nos non hoc aude-
benedicentur omnes gentes, quod jam factum cre- remus dicere, scilicet pro infirmitate et indignitate
dimus. Factum ergo sub lege, dixit, quia et circum- nostra, suggerat ut audeamus dicere. Unde subdit:
cisus cst, et hostia legalis pro illo oblata. Nec mi- Clamantem, quasi dicat: Spiritum, dico, claraan-
rum si et illa legis opera sustinuit ex quibus libe- tem, id est qui facit nos clamare. [Augustinus]
raret eos qui eis serviliter tenebantur ; qui etiami Quod nunquam praesumeremus, nisi Spiritus doce-
mortem sustinuit, ut ex illa alios libcraret. Factusi • ret. Quid ? Abba quod est Pater. [Ambrosius] Abba
est ergo sub lege, id est sub onere legis, sicut subi Hebraicum est, idipsum significans quod et pater.
aliis poenis. Unde subdit : Vt eos qui sub lege erant! Et hanc consuetudinem in pluribus locis Scriptura
pressi et rei, redimeret a diabolo, a perditione, ai servat, ut Hebraicum verbum cum interpretatione
peccatis. (42*)Et nota quod duo proposuit, scilicett sua ponat. [Augustinus] Duo namque sunt verba
factum ex muliere, factum sub lege, sed mutato or- quae posuit, ut posteriore interpretaretur primum.
dine, illis alia duo respondent. Ad id enim quod dixit Nam hoc est abba quod pater. Eleganter autem in-
factum sub lege, illud retulit, ut eos qui sub legei telligitur non frustra duarum linguarum verba po-
crant redimeret. Ad illud quod dixit factum ex; C ( suisse, idem significantia, propter universum popu-
muliere, hoc aliud refert, u( adoptionem, quasi di- lura qui de Judaeis et gentibus in unitatem fidei
cat: Ideo factus est de"muliere,u( adoptionem filio- vocatus est, ut Hebraeum verbum ad Judaeos, Grae-
rum reciperemus,id est bona quae per gratiam dan- cum 'ad gentes pertineat. [Hieron.] Utriusque au-
tur, per quae sunt filii. Vel, reciperemus adoptio- tem verbi eadem significatio, ad ejusdem fidei spi-
nem fiUorum, id est participes essemus divinae glo- ritusque unitatem. (44) Notandum quia clamor in
riae. Sicut enim participat nostra natura, ita adl Scripturis non magnae vocis emissio, sed scientiae
suam videndam nos adoptat. [Augustinus] Hincs intelligatur et intentionis magnitudo. Nos ergo cla-
enim adoptionem recipimus, quod ille unicus Deii mamus; sed ille clamare dictus est qui efficit ut
Filius non dedignatus est participationem naturaes clamemus.
nostrae factus ex muliere, ut non solum Unigcnitusi Misit ergo Spiritum Filii sui clamantem Abba,
Dei esset, ubi fratres non habet, sed etiam primo- Pater, id est nos clamare facientem. Et nota Spiri-
genitus in multis fratribus fieret. Adoptionem autemi tum etiam esse Filii, et nota hic Trinitatem. (45)
dicit, ut distincte intelligamus unicum Dei FUium,, Sed aliquis forsan quaerit utrum et a Filio proce-
nos enim beneficio et dignatione filii Dei sumus ; dat Spiritus sanctus. Filius enim solius est Patris
ille nalura est filius qui hoc est quod Pater. (43)) jj Filius, et Pater est solius Filii Pater. Spiritus au-
Unicum enim Filium Deus habuit quem genuit de5 tem sanctus non est unus eorum spiritus, sed am-
sua substantia, nos autem non de sua substantial borum. Unde Dominus ait: Spiritus Patris vestri
genuit. Creatura enim sumus quam non genuit, sed1 qui loquitur in vobis (Matth. x). Et Apostolus ait:
fecit; et ideo ut fratres Christi secundum nostruml Misit Deus Spiritum Filii sui et multa aliasuntte-
modum faceret, adoptavit. Iste itaque modus quo. stimonia, quibus evidenter ostendit et Patris, et
nos Deus, cum jam essemus ab ipso non nati, sed1 Filii esse Sj-iritum, qui in Trinitate dicitur Spiritus
conditi et instiluti, verbo suo et gratia sua genuit,, sanctus. Nec ob aliud aestimo ipsum proprie vocari
ut filii ejus essemus, [AugustinusJ adoptio vocatur. Spiritum sanctum, cum etiam si de singulis inter-
Unde : Dedit eis potestatem filios Dei fieri, etc. rogemur, non possumus Patrem et Filium dicere,
(41*)Aug., in serm. De Trinit. (43) Id., contra Faust.
(42) Id., in serm. De eod. Id., De cor. et grat.
J44*)
(42*) Id., in psalmo xxxi. (45) Id., super Joannem,
PATROL. CXGII. 3
139 PETRI LOMDARDI. 110
nisi Spiritum, quoniam Spiritua est Dcus. Quod A dii essd non poterant, quibus hoc naturaliter mi-
ergo communiter vocantur ct singuli, hoc propric nime suppetebat. Igitur Salvator verus Deus est,
vocari oportuit eum, qui non est unius eorum, sed qui secundum essentiam Deus est. (48) Sed dicunt
in quo communitas apparet amborum. Cur ergo haeretioi non natura esse ipsum Filium, sed crea-
non credamus quod etiam de Filio proccdat Spi- tum. Quibus respondendum, quia si natura Deus
ritus sanctus, cum Filii quoque ipse sit Spiritus? non estFilius, sedcreatura, nec coleodus est omnino,
Si enim ab eo non procederet, non post resurre- nec ut Deus adorandus, dicente Apostolo: Coluerunt
ctionem se repraesentans discipulis insufflasset eis, el servierunt potius creaturx quam Crcatori (Rom. i).
dicens : Accipite Spiritum sanetum (Joan, xx). Quid Sed illi ad haec rcplicabunt et dicent: Quid est
enim aliud significavitillainsufflatio, nisi quod pro- quod carnem ejus quam creaturam esse non negas
cedat Spiritus sanctus de ipso ? Ad hoc etiam per- simul cum divinitate adoras, et ei non minus quam
tinet illud quod ait de muliere fluxum sanguinis divinitati deservis ? Ego Dominicam carncm, imo
patiente : Tetigit me aliquis. Ego enim settsi virtulem perfectam in Christo humanitatem, ideo adoro quod
de me exisse (Luc. vm), nam virtutis nomine appel- a divinitate suscepta et deitati unita est, ut non
lari Spiritum sanctum, ox eo clarum estquod Mariae alium et alium, sed unum eumdemque Deum et ho-
angelus dixit: Spiritus sanctus superveniet in te, et j> minem Dci Filium esse confitear. Denique si homi-
virtus Aitissimi obumbrabit tibi (Luc. i). Et Dominus nem separaveris a Deo, ut Photinus vel Paulus Sa-
eum promittens discipulis, ait: Sedete in civilate, mosatenus, illi nunquam servio nec credo, velut
ouousque induamini virtute ex alto (Luc. xxiv). Haec si quis purpuram vel diadema rcgalo jacens inve-
est ergo virtusL.de qua dicit Evangolista : Virlus de niat, nunquid ea conabitur adorare ? Cum vero ea
illo exibat, et sanabat omttes (Luc. vi). (46) Cum au- rex fuerit indutus, periculum mortis incurrit, si ea
tem de Patre et Filio procedat Spiritus sanetus, cum rege adoraro quis contempscrit. Ita etiam in
dicit tamen ipse Filius illum a Patre procodere, Christo Domino humanitatem non solam vel nudam,
quia ad eum solet referre, ct quod ipsius est de quo sed divinitati unitam, scilicet unum Filium, Deum
etiam ipse est; sicut alibi ait: Mea doclrina non verum, ethominem verum, si quis adorare contem-
cst mea, sed ejus qui me misit (Joan. vn). Si hic in- pserit, aeternaliter tnorietur.
telligitur ejus doctrina quam tamen dicit non suam VERS.9-15. — « Nunc autcm cum cognoveritis
esse, sed Patris, quanto magis illic intelligendus « Deum, imo cogniti sitis a Deo, quomodo conver-
est ct de ipso procedere Spititus sanctus, ubi dicit « timini iterum ad infirma et egena elementa, qut-
eura de Patre procedere ? A quo enira habet Filius « bus denuo servire vultis? Dies observatis, et men-
ut sit Deus, est enim de Deo, Deus ab illo habet ut « ses, ct tempora, ct annos. Timeo vos ne forte sine
etiam ab illo procedat Spiritus sanctus, Christus C « causa laboraverim in vobis. Estote sicut ego, quia
dicons : Quem ego mittam vobis a Patre (Joan. xv), « et ego sicut vos. Fratres, obsecro vos, nihil me
et alibi, quem mittet Patcr in nomine meo (Joan, « laesistis. Scitis autem quia per infirraitatera carnis
xvi), non dicens a me, ostendit quam totius divini- « evangelizavi vobis jampridem, et tentationem ve-
tatis, vel si melius dicitur, deitatis principium Pater « stram in carne mea non sprevistis ncque respui-
est. « stis; sed sicut angelum Dci accepistis me, sicut
Itaque. Quasi dicat: Qttiu Spiritus cluraat in no- « Christum Jcsum.Ubiestorgo beatitudo vestra?»
bis, Pater. Itaquejam, id est a tempore gratiee, non 154 Nunc autem. Quasi dicat : Olim serviebatis
est, aliquis nostrum qui crodimus in Christum, falsis diis, cum ignorabatis verum Deum? Sed et
servus, scilicot timore serviens, sed filius, scilicet nunc, cum aperta est veritas, cum cognoveritis, vel,
ex dilectione servicns. Quod si filius est, ct hxre* cognoscitisDeum, etitagravius peccatis quam olim,
erit in futuro : Et hoc per Deum, id est per opera- quomodo iterum, etc. Hic est ordo litterae, sed inter-
tionero ct misericordiam Dci. Vel hoc juro per Deum. ponit: Imo cognili, etc. Quasi dicat: Dico, cogno-
Sed tunc, etc. Quasi dicat: Modo n.stia lllii, modo veritis Deum : quod non est a vobis, sed potius
dicitis, Pater, sed tunc quidem, quando infidcles quia gratia Dci approbati estis et amati. Et hoc est
eratis ignoranles Deum, ct ita erit vobis aliqua ex- jj imo cogniti estis a Deo, id est suo munere cognito-
cusatio, serviebatis eis qui non sunt dii in natura res suos nos fecit. Hoc genere locutionis frequenter
sui, sed opinione hominum [Ambrosius] dicendo, utitur Scriptura. (49) Unde in Psalmo ait vir pro-
qui in natura non sunt dii, unam Dei veri ostcndit pheticus : Sic in sancto apparui tibi, ut viderem
esse naturam, scilicet Patris, ct Filii> et Spiritus virtutem tuam (Psal. LXII).Non dixit: Apparui tibi
sancti. Quid autcm est natura Deum esse, nisi ve- ut videres, sed ut viderem. Simile est hoc quod ait
rum Deum csse?Unde alibi apostolis ait ••Con- Apostolus, nunc autem cum cognoveritis Deum,
versi estis servire Deo viro et vero (II Thess. \). Na- imo cogniti estis a Deo. (90) Correxit eum quod
tura enim vivus et verus est Deus. Verus ergo dixerat, cum ait, imo cogniti estis a Deo, ut per
Deus est qui naturaliter Deus est. (47) Veri ergo hoc intelligamus, nec hoc quidem nobis esse tri-
(46) Id„ in lib. in De Trinit. (49) Aug. in psalmo LXII.
(47) Id., in eod. (50) Id., De gratia nov. Test.
(48) Didymus in lib. De Spiritu sancto.
141 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 145
buendumquodnoscimus Deum,sed illius misericor- A potest intelligi vel sexagesimus unus annus quo
diae tribuamus.Cum dicitur, cognoscit nos DeUs.sic indulta est eis a Cyro et Dario licentia redeundi de
inteUigendum est, id est cognitionem sui nobis Babylonia, unde completis annis septuaginta redie-
praestat. (51) Non enim a nobis est quod novimus runt. Vel potius septuagesimus unus,quem reversi
eum, sed ab eo. Ab aeterno quidem novitquostunc in Hierusalem pro quinquagesimo qui jubileus dici-
Apostolus cognitos dicit !sed tunc cognoscere dici- tur observarunt. Timeo. Quasi dicat: Hoc jam fa-
tur, quando ut cognoscatur facit, sicut dicitur citis, pejus autem timeo, scilicet ne forte labora-
quiescerecum ejus munere requiescimus. (52) Non verim in vobis sitie causa, id est inutiliter, quod esf
enim tunc cognoverat eos Deus,praecognitos videli- si legem plene suscipitis. Ac si dicat :Vestram levi-
cet ante constitutionem mundi, sed tunc ipsi eum tatem timeo, non aliud.Vel ita :quomodo iterum.ut
illius munere non suo merito vel sua facultate co- hoc de errore gentilium intelligamus; in eo enim
gnoverunt: et ideo maluit topice loqui, ut tunc ab quod dicit, convertimini iterum ad infirma et egena
illo cognitos diceret, cum eis cognoscendum se elementa, non circumcisis, sed gentibus loquitur,
praestitit, et verbum corrigere, quasi hoc minus quibus hanc scribit Epistolam. N eo ad circumci-
recte dixerit quod proprie dixerat; quam sinere ut sionem vel legem dicit eos reverti, in qua nunquam
hoc sibi arrogarent se potuisse quod eis posse ille n fuerant, sed ad infirma et egena elementa, quibus
donaverat. Cum, inquam, cognoveritis Deum, quo- rursus ut antea servire volunt: quod de gentibus
modoconvertiminiafide adelemenla, id est ad legem intelligere cogimur. [Augustinus] Vulgatissimus
iaitialem, ad cultum Dei. [Hieron.] Elementa Dei enim est error iste gentilium, ut vel in agendis re-
infirma et egena. Lex dicitur infirma, quia perfecte bus,vel in exspectandis vitaeet negotiorum suorum,
non justificat; egena quia, quantum juvat,non per ab astrologis et Chaldaeisnotatos dies.et menses, et
se, sed respectu gratiae facit. Convertimini, dico annos, et tempora observent. Quos redarguit, di-
iterum,ut ante conversionem ;sed nunquidantecon- cens: Nunc autem cum cognoveritis Deum, quo-
versionem Galatae istilegem servaverant? Non uti- modo iterum convertimini ad infirma et egena ele-
que, quiagentiles erant,etsuperstitiosi idololatriae menta quibus denuo vultis servire, id est ad super-
deservierant. Ideo dicit, iterum, quia legis obser- stitiosas temporum observationes. Manifestum est
vantia, cui tunc dediti erant, erat peccatum pene eum volumina temporura per elementa hujus mundi,
parservitutiidolorum, cui vacaverant ante conver- hoc est coelum et terram, et motus, atque ordinem
sionem. Unde subdit: quibus, etc, [Augustinus] siderum administrari. Quae infirma appellat, ex eo
quasidicat: Quomodo convertimini ad elementa quod infirma et instabili specie variantur, egena
quibus denuo servire vultis ? Ideo dicit denuo, ut vero, eo quod egent summa et stabili specie Crea-
ostendat quod non distat modo lex post Christum C toris ut possint esse quomodo sunt. [AmbrosiusJ
ab antiqua idololatria. Vel, egena elementa dicit, eo quod sui invicem
Dies. Quasi dicat : Vultis servire elementis. egent ad regendum mundum. Dies, quasi dicat:
[Hieron.] Et vere, quia jam observatis dies, Judaico Vere servire vultis, quia dies observatis et menses,
ritu, ut Sabbata et decimum mensis primi usque ad ct tempora, et annos.Dies observant, ut qui dicunt
quartam decimam, qua agnus imraolabatur, et a hoc die non est aliquid incipiendum,menses autem
quartadecima usque ad vigesimam primam ejusdem colunt, qui cursus lunae pcrscrutantes dicunt: Tali
mensis,quando azyraa comedebantur;septemetiam luna non est aliquid inchoandum. Tempora vero
septlmanas, quas ritu Judaico post azymacompu- cum dicunt, modo est initium veris. Annos autem
tant. Dies Israelitici Pentecostes servant, nec non cum dicunt, novus annus est. Calendae sunt Janua-
et clangorem tubarum, primo die mensis septimi, rii, non licet hoo vel illud facere. Sed nulla debet
decimaetiam ejusdem mensis expiationem et jeju- esse suspicio harum rerum, quia prospere potest
nium, et in quinta decima scenopegiam. Etmenses cedere quidquid simpliciter sub Dei devotione fit.
observatis,ut neomenias. Menses etiam custodiunt, [Augustinusj. Et nota quod dupliciter erant sub-
quia primum et septimum mensem observant; et versi Galatae, ut ad legem et ad pristinos errores
tempora, ut tempus egressionis de -Egypto: tem- n converterentur. Ergo cligat lector utram volet sen-
pora etiam colebant qui per annos singulos Hiero- tentiam, dummodo inteUigat ad tantum periculum
solymam veniebant, putantes se implere Domini animaepertineresuperstitiosas temporum observan-
praeceptum, dicentis:' Tribus temporibus anni, diem tias, ut huic loco subjeeerit Apostolus : Timeo,etc,
festum agetis mihi, et apparebit masculinum tuum in quasi dicat: Hoc jam facitis, sed deterius timeo,
conspeclu Dei tui (Deut., xvi). Et annot septimos. scilicet ne forte sine causa laboraverim in vobis. (53)
Puto equidem hoc de septimo remissionis anno Sunt qusdam quaelevissima putarenturnisi in Scri-
dici, et de quinquagesimo qui ab iUis jubilens di- pturis demonstrarentur opinione graviora. Quis
citur.quem Judaei aliquando sno ordine servare ne- enim dicentem fatue fratri suo, reum gehennae pu-
quiverunt eaptivitate pressi, qua soluta pro eo se- taret, nisi Veritas hoc diceret (Matth., v) ?8imiliter
ptimnm annum septimae decadis ooluerunt, qui dies observare et tempora non putaretur adeo
(51) Aug., De civit. Dei. (53) Aug., in Enchirid.
(52) Id., super Genesim ad litteram.
 143 PETRI LOMBARDI. 114
gravn, nisi Apostolus dieeret: Tiineo ne forte sine A puistis, ut non susciperetis communionem periculi.
causu laboraverim in vobis. Haec autcm observant Distingue inter illa duo.rion sprevistis,scilicet post
qui certis diebus vel mensibus vel annis volunt vel conversionem, ut indevilior essem ;neque respuis-
nolunt aliquid inchoare,quasi fuusta etinfaustasint tis, ante conversioncm, ut ob hoc converti abhor-
tempora. Non itaque ista observemus, ne ab Apo- reretis.Sft. excepistis sicut angelum Dei, id est ac si
stolo ista audiamus: Timeo, etc(54)Eos enim cul- angclus Dci venisset, vel me angelum Dei esse cre-
pat qui constellationes sequuntur, dicentes : Non didistis: imo plus dicam, sicut Christum Jesum, ac
proficiscar, quia luna sic fertur, vel proficiscar ut si ipse Christus venisset qui inApostolo loquebatur,
prospera cedant,quia ita se habet positio siderum; et ideo venerat ad illos. Ubi est ergo ? [Augustinus]
agam hoo mense commercium, quia ista stella agit Admirans opus eorura spirituale comroendat utboc
mensem; non plantabo hoc anno vineam,quiabis- intuentes in timorem carnalem non decidant: et
sextus est. Tales culpantur,non quia naturales ele- quia mutati erantin deteriusincrepateos. (55)Et si
mentorum effectus in siderum ordinatissima oon- enim receperunt eum sicut angelum,nonideo tameri
versione noverunt, ut scilicet tempestate non navi- parcit secare vcl urere, quia non qurerit sua, sed
gent, autumno seminent :de quibus cum conderen- quae Christi sunt: non quaerit lac et lanam de ovi-
tur diotum est in Genesi: Et sint in signis, et tem- -, bus, id est commodum supplendae necessitatis et
poribus, el diebus, et mensibus (Qen., i). favorem honoris, sedsalutem ovium. Quasidicat:
Estote, quasi dicat: Timeo ne sine causa labora- Et quia ita tunc fecistis, ubi esl ergo beatitudo vestra,
-verim in vobis, sed eslote sicutego sum qui legem qua dicebamini beati bonis initiis, et quasi profl«
dimisi. Et dehetis esse, quia ego fui olira in Iege, uiendi gradibus ferventes. Quasi dicat: Pudeat vos
sicut vos modo vuliis esse, et dimisi non sine ra- es8emutatos.Mirum estenim quod a bonadecidistis.
tione. [AmbrosiusJ Vel ita, estote sicut ego, qifia et VERS.15-21.— « Testimonium enim perbibeo vo-
ego sicut vos, homo sum qui de errore correctus « bis, quia si fieri posset,oculos vestros eruissetis,
sum, ita et vos potestis corrigi. Vel ita,estote sicut « et dedissetis mihi.Ergoinimicusvobisfactussum,
et ego, quia ego qui legero habui, sum modo sine « verum dicens vobis ? .Emulantur vos non bene ;
lege sicut vos.[Augustinus]Cum enim Judrcus natus « sed excludere vos volunt, ut illos eemulemini.
sim, jam illa carnalia spiritali dijudicatione con- « Bonum autem aemulamini in bonosemper.et non
temno. Fratres, aspere correctos Galatas recreat « tantum cum priesens sum apud vos. Filioli mei,
Apostolusprobene gesta, apponenspostasperasua- « quos iterum parturio, donec formetur Christus in
viamore salutaris medici. Quasi dicat: Et debetis' « vobis. Vellem autem esse apud vos modo, et mu-
esse sicut ego, quia, o frutres,ego obsecro vos, dico, « tare vocem meam, quoniam confundor in vobis.
obsecro et secure obsecrare possura, ut quos merito C « Dicite mihi qui sub lege vultis esse, legem non
diligo, quia nihil me Ixsistis, et ita non penes vos « legistis? »
inimicitiarum mearum est causa. Hoc dicendo ex- Teslimonium enfm,qnasi dicat :Vere beati fuistis,
ousat se, quia pseudo dixerant Paulum Galatisini- vel sicut angelum, vel Christum me excepistis. Te-
mioum, nec voluisse eos docero quae in uliisEccle- stimonium enimperhibeo de vobis guia siposset fieri,
siis pra.dioabat.Hanc oalumniam diluens Apostolus ad utilitatem Ecclesiae,erui*'c(i<oculosveslros: quod
inimicitiae causam subraovet, cum ait,nihil rae lae- inter omnia charius est vobis, el dedisselis mihi,
sistis, Scitis autem, quasi dicat: Non me laesistis, scilicet ad utilitatem meae pradicationis. Et ideo
sed potius honorifice me recepistis cum causam plus de vobis dolendura, est. (56) Nota quod ait,
spernendi habuistis. Et hoc est quod ait, scitis au- si fieri potuisset,nonne illud fleri potuissetquod ait
temquod per infirmitatem carnis meae, quia caro Apostolus, non potestfieri quod juste non fit. Sio
mea afflicta erat, evangelizaci vobis jampridem, et et Job, utinam possem me pccidere (Job. x), et Do-
pro tanto tempore non sprevistis me. Unde subdit, minusad Loth :Non poteramquidguam facere,donec
et non sprevistis tenlatinonem vestram in carne mea, iiluc introeas (Gen.xix). (57) Nonpossesedixit quod
id est me tribulatum per quod vos diabolus tenta- sine dubio poterat per potentiam, sed non poterat
bat, ne crederetis. [AmbrosiusJ Tentati enim suntj D per justitiam. Ergo, quasi dicat: Et cum hoc
cum tribulafionem secundum carnem pateretur sit, est ergo credibile quod factus sum inimicus,
Apostolus,utrum timore dcsererent eum, an chari- verum dicens vobis. Quasi dicat: Per hoc videor
tate amplecterentur. Opportune ergo ac decenter inimicuB,quia verum dico, sed si fallcrem, putarer
facit eos recolere charitatcm suam.ne tanquamini- amicus, quia nemo se argui yult errantem.ideo vc-
micum illum dcputent, diccns, scitis autem quod bis inimicus videor juste vos reprehendens._4.mu-
per infirmitatem carnis, id est cum paterer perse- lantur. [AmbrosiusJ Quasi dicat: Ego non sum vo-
cutionem evangelizavi vobis jampridem, et tenta- bis inimicus,sed illi _cmu/an(ur,id est diligunt, vos
tionem vestram in carne mea, id est tribulationem non bene,id est, non utiliter./Emulantur enim ver-
quam patior in carne.qua videtur quales estis,non bum, quia non tam cupiunt eos esse meliores
sprevistis, tanquam inutilem vel vilem. Nequeres- quam ipsos volunt facere pejores, et retrorsum tra-
(54) Aug., in lib. ad Januarium. (56) Id., contra epist. Gaudentii.
(55) Id,, De pastoralibus, (57) Id,, De potentia Dei.
145 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAIILI. — IN EP. AD GALAT. 146
here aemulatione perversa. Unde subdit: sed vo- A quia confundor in vobis, vellem litterarum vocem
lunt vos excludere, a fide ad legem, vel a dilectione praesens de meo ore proferre, ut vos solito severior
mea, u( illos xmulemini, id est intuemini in legali- ipse corriperem, quia Epistola non potest vocem
bus. Bonum autem. Quasi dicat: Illivolunt utipsos objurgantis cxprimere, non valetirascentis resona-
aemulemini, sed vos acmulamini, id est diligite et re clamorem, etdolorera pectorisapicibusexplicare:
imitamini, bonum hominem, me scilicet et hujus- non habeo quippe fructus quos solent dediscipulis
modi. Et hoc in bono, id est propter hoc diligite, habere doctores, et sinc causa semen .jactum est
quia in eo est virtus et bona operatio, non pro alia doctrinte, ita ut cum Jeromia dicam: nec profui
re. Et hoc facite scmper, ut persoveranti gradu ad nec profuit mihi quisquam (Jer. xv). Ut autem non
finem boni operis pervcniatis. Vultenim utsemper patiar vos perire et errare perpetuo, ex charitate
ipsum imitentur. Unde subdit: et non tantum. [Hie- vobis loquar. Dicite mihi, ctc. Vel aliter potest legi
ron.] Quasit dicat: .Emulamini bonum, scilicetme, haec littera, eodem manente sensu. Filioli, quasi
et hujusmodi, et non tantum cum prasens sum apud dicat: Non solum ex supradictis probatur lex esse
vos, sed perseverate in acceptis, magis aemulando dimittenda, sed etiam auctoritas ipsius legis hoc
me, cum absens sum. Filioli, hio iterum incipit ostendit. 0 filioli mei.dicite, id est respondete mihi.
ostendere ex ipsa lege quare non sit tenenda. Quasi U Usque huc enim pendet sententia, et interponitur
dicat: Me imitamini, et debetis, quiavos estis mei, illud quos ilerum paturio, donec formetur Christus
non dico filii, sed filioli, quiadiminutiestis, et per- in vobis. Vellemautem esse apud vos modo, et tnuta-
fectionis gradibus indigetis.Quositerumsicutprius, re vocemmeam, qaoniam confundorin vobis; non mu-
parturio, id est cum labore et dolore ad lucem fidei tatursensushorum verborum. Vos.iuquam, ofilioli,
genero, donec Chrislus, quem deformatis, formetur qui vultis essecarnaliter sub lege dicite mihi, id est
in vobis, ut scilicet recipiatis similitudinem ejus respondete mihi: Legem legistis, an non? Quid-
quam vestro vitio perdidistis. (58)Perpaucorum est quid eligant, probantur stulti; si non lcgerunt, non
pensare quam labor sitinpraedicationibuspatrum, debent reciperc quod nesciunt; si legerunt, ipsa
quantisve doloribus animas in fide, et conversa- probat se dimittendam. Quod si non intelligunt,
tione recta parturiunt. (59) Undc Apostolus ex per- stulti sunt. Ideo eos intcrrogat, dicens: legem non
sona matris loquens ait, quos iterum parturio. legistisl Quasi dicat: Legistis quidem, sed non in-
Primum per fidem illos genuerat in baptisrao, sed tellexistis.
postea deformati sunt per pseudo, et infirmi facti, VERS. 22-24, — « Scriptum est enim, quoniam
nunc cum dolore reformat eos. Unde addit: donec « Abraham duos filios habuit, unum de ancilla, et
Cbristus in vobis reformetur. Concipicntes enim fi- « unum dc libera. Sed qui de ancilla, secundum
dem et sensum fidei non advertentes, formatum C « carnem natus est; qui autem de libera, per re-
Christum in animis suis nugantur habere. Forma- « promissiouem. Qute sunt per allegoriam dicta.
tur enim Christusincordecredentium, cumillissa- « Haecenim sunt duoTestamenta. Unum quidemin
cramenta graece panduntur, et ea quae obscura « monte Sinainservitutemgenerans,quaeestAgar.»
videbantur perspicua fiunt. Velita, donec formetur Scriptum est enim quoniam Abraham Quasi di-
Christus in vobis, id estformosusaliispervosappa- cat: Ideo quaero an legeritislegem, quia ineaquid-
reat. Et hoc estgraviusdictum, quam si dicereteos dam scriptumest: Quod si attenderitis, nunquam ad
reformari in Christo-, quia nescio quo pacto terri- eamrecurreretis.Smp.umes^onfminGenesi.juoniam
bilius insonat audientium auribus. Abraham habuit duos filios, Ismael et Isaac: unumde
Vellemautem. Quasi dicat: Blandis modo verbis ancilla Agar, scilicet Ismael, el unum de libera, Sa-
usus sum, dicens fratres et filios, sed vellem esse ra, scilicet Isaao. Sed qui de ancilla fuit, secundum
apud vos modo, ut duplici generatione confunderen- carnem natus est, id est per nullum miraculum, sed
tur, et de erroresuo et de rubore Apostoli. Ideoait, lege naturae natus est. Qui autem de libera, per re-
vellem esse apud vos, et mulare vocem meam, id est promiseionem, id est mirabiliter natus est. Attende
vituperationem,utdignavobis dicerem quaenolo scri- quod ait, scriptum est quoniam Abraham duos fi-
bere, ne permaneant apud vos.Ideovellem mutare JJ lios habuit, cumplures habuerit. [Angustinus] Post
cum confundor in vobis, id est apud alios erubesco mortem enim Sarae, de aliauxore, scilicetCethura,
pro vobis. Sciens Apostolus majorem vim habere alios genuit, qui non pertinent ad hanc significatio-
sermonem cum ad praesentes fit, cupit vocem nem. Et ideo multi legentes Apostolum, librum au-
apostolicam, vocem litteris comprehensam inprae- tem Geneseosignorantes, putantsolos duos filiosha-
sentiam commutare. Scriptura enim divina aedificat buisse Abraham. Sed hos solos commemorat Apo-
lecta, sed multo plus prodest si de litteris mutatur stolus, quia de his duobus Scriptura speciatliter sin-
in vocem; magnam siquidem vim habet vox viva, gula exsequitur, innuens aliqnid egregium in his
vox de auctoris sui ore resonans, quae ea pronun- praefigurari. Item attende quod subdit. unum de
tiatione profertur et distinguitur, qua in hominis ancilla, et unum de-libera. (60) Non enim hocfru-
corde generata est. [Hieron.J Est itaque scnsus; stra distinxit. Uterque quidom de Abraham natus
(58) Hier., super Ezechielem. (60) August., De civ. Dei.
(59)August., in Moralibus.
 147 PETRI LOMBARDI. 148
est, sed diversa operatione, quia qui de ancilla A j qui accipit remissionem peccatorum. Ecce exposi-
seounduro carnisnaturamnatus est, quia juvencu- tum est ovidcnter quid significent illa verba legis.
la de sene solet ooncipere. Qui autem de libera, non Unde ostenditur lex non esse tencnda quae in ser-
secundum vim carnis, ut vetula etsterilis devetulo vitutera generabat, sed nova quae in libertatem pa-
conoiperet, sed per operationem Dei qui prorolsit. rit. Unde addit: Unum quidem, quasi dicat: Ancil-
IUumergogenuitdemonstransconsuetudonaturam, la et libera signant duo Testamenta. Et unum qui-
illum vero dedit proraissio, significansgratiara.Ibi dem datum est in monte Sina, quod interpretatur
humanus usus ostenditur, hicdivinum beneficiura mandatum;quod in tali loco datum est, id est in
commmendatur. Natusestergo Ismaelsicutnascun- monte eminenti, significat quod Judaei contra alias
tur hominespermistioneutriusquesexus usitatale- gentes essent superbi de mandato. vel ipsi esseht
ge naturae. Ideo dictura est secundum carnem, non superbi et tumidi oontra ipsum mandatum. IUud
quia ista beneficia Dei non sint, autnon istaopere- Testamentura, dico,generans homines inservitutem,
tur Deus, cujus opifex sapientia attingit, sicut scri- quia pro timore serviebant Judaei, vel servi peccati
ptum est, a fine usque ad finem fortiter et disponit erant. Quod Testamentum ett Agar, id est significa-
omnia suaviter (Sap. vm). Sed ubi significandum tur per Agar. Et recte: Agar enim interpretatur
fuerat Deidonum, quod indebitum hominibusgratis n, alienatio. Quod bene convenit, quia illud testamen-
gratia largiretur, sic oportuit dari filium queraad- tum alienat homines ab aeterna haereditate.
modum naturae non debebatur ex cursibus. Haecau- VERS.25 -31. « Sina enim mons est in Arabia
tem quamvis ad litteramita fuorint.tamenquiase- « qui conjunctus est ei quae nunc est Jerusalem,
cundum litteram ad superiorem demonstrationem « et servit cum filiis suis. Ula autem quae sursum
non valent, subdit: « est Jerusalem libera est, quae est mater nostra.
Quos sunt dicta per allegoriam, id est per atium « Scriptum est enim: Lastare, sterilis qua. non pa-
intellectum. (6i)AHegoria enira dicitur, cura ali- « ris; erumpe et clama, quae non parturis, quia
quid aliud videtur sonare in verbis, et aliud in in- « multi filii desertae magis quam ejus quae habet
tellectu significari, sicut hic. Abraham enim est « virum. Nos autem, fratres, secundum Isaac, pro-
Deus Pater, qui est pater multarum gentium. Sic « missionis filii sumus. Sed quomodo tunc is qui
enim interpretatur hocnomenAbraham.Abbaenira « secundum carnera natus fuerat, persequebatur
pater, ham multarum, subauditur gentium, qno in- « eum qui secundum spiritum.ita etnunc. Sed quid
telligitur DeusPater; rinterponiturcausa euphoniae* « dicit Scriptura?Ejice ancillam et filium ejus. Non
Inde dicitur Abraham quasi Ababam, id est pater « enim haeres erit filius ancillae cum filio liberae.
multarum gentium quo intelligitur Deus Pater. Li- « Itaque, fratres, nonsumusancillacfiliisedliberae,
bera autem et ancilla signifioant duo Testamenta. C ( « qua libertate Christus nos liberavit. »
Unde subdit: hac enim, id est ancilla et libera sunt, Sina enim. Quasi dicat: Vere Teatamentum vetus
id est signiflcant duo Testamenta; libera, significat generat in servitutem, quia Sina mons, id est
novum Testamentum, dans omnibus per Christum vetus Testamentum datum in monte Sina, est in
novam gratiam; Agar, vetus Testamentum. [Ambro- Arabia, id est in humilitate vel in afflictione, quia
BiusJ In utroque Testamento genuit Deus sibi filios affligebat homines sub carnalibus observationibus.
qui servirent. sed in veteri Testamcnto generati sunt Arabia enim interpretatur humilitas vel afflictio. Et
Judffli servi, quia timorepoenae etpromissionetem- bene diciturvetusTestamentumdatum esseinAra-
poralium serviebant. Et hoo est quod ait, qui de bia, non in terra promissionis, ubi Judaei quasi
ancilla fuit, scilicet Judaei et omnes servi peccati, filii fuerunt, sed in Arabia ubi quasi servi et alieni
natus ett tecundum carnem, quae et pcenas abhorret, fuerunt, quia vetus Testamentum non filios sed ser-
et dulcia amat, quia illi metu pcenaeet amore tem- vos et alienos pariebat. Deinde vetus Testamentum
poralium serviebant.Gratiavero noviTestamentipa- populo cui datum est comparat, dicens qui, mons
rit liberas qui ex dilectione serviant, non in carnis, per omnia conjunctus est, et similis, id est vetusTe-
sed opere Dei. Et boc est quod ait, qui autem deli- stamentum in illo monte datum, per omniaconjun-
bera natus est, id est liber Christianuspopulus gra- JJ ctum est, et simile ei Jerusalem qua nunc est, id
tia novi Testamenti generatus, per repromissiomm est Judaico populo, qui nuncest, id est qui terrena
natus est, idest pervirtutem et gratiam promitten- diligit, et pro temporalibus servit. Vel, servit, sub
tis sub figuraveritatem. Quis enim impossibilia se- peccato cum filiis suis. Haecestsynagoga quaesubpec-
cundum naturam crederet, et quae suavia sunt in cato gencrat filios, totus quidem populus materest,
prresenti contemneret, et non visa speraret, nisi singuli autem sunt filii vel fllii sunt proselyti, qui om-
virtus Dei hoc in eo operareturl Taliter generan- nes timore pcenaeserviunt. Et ideovetus Testamen-
tur Christiani quorum typus praecessit in Isaac. Is- tum dicitur esse conjunctum et simile illi populo,
mael enim Judaeorum significat nativijatem, vel eo- quia sicut vetus Testamentum pcenas minabatur, et
rum qui servi peccati sunt. Isaac vero Christiano- temporalia promittebat: ita ille populus timore
rum, quia in libertatera nascuntur. Liber enira fit pcenae, et amore temporaliuro serviebat. Ecce per

(61) Aug., in psalmo cm.

149 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 130
haecomnia patet quod vetus lex non est tenenda, A _t est cum Domino gaudet, libera est a peccato et
sed nova quae sursum est, quae libera est.id estad poena peccati, quae est maler nostra. Civitas coe-
superiora nos mittit, et liberos facit: quae dala est lestis mater nostra dicitur, quia ad eam. vocamur.
Ecclesia quae sursum est, et libera. Unde subdit, Et ideo coelestis dicitur, quia coelum sedes ejus
Illa autem. Quasi dicat: Haec, id est synagoga, ti- est; et quos gcnerat, ibi erunt cum ea. Vere
more vel sub peccato servit. [Hieron.J Sed illa mater est, scriptum est enim : Laetare sterilis, quae
Jerusalem qux sursum est, id est Ecclesia de genti- non paris, erumpe ct clama, quaa non parturis.
bus congregata, qure cum Domino gaudet in spe, [Ambrosius] Ccelestis Jerusalem sterilis dicitur,
libera est, quia diligit, et ex amore servit. Quae quia non parit, secundum carnem ; nec parturit,
estmater noslra, id est credentium, quia singuli id est nec dolores patitur, sed generat spiritualiter
verbo ejus et exemplo instructi, ox charitate ser- sine passione, clamans in laetitia quia plures habet
viunt. Quod autem libera sit et mater, auctoritate filios quam quae habet virum, id est synagogaquae
Isaiae probat,subdens: Scriptum est enim. Quasi di- carnaltter generat. Unde subdit quia magis multi ,
cat: Vere libera est et mater, quia scriptum est, in sunt filii tui desertae.A quo? Ab Adam.qui deserta
Isaia, Lxtare, slerilis qvx non paris, erumpe ct cla- vita secutus est mortem, quam ejus quae habet vi-
ma, qux non parturis, quia multi Rtii, etc. Ex his n, rum, id cst synagoga.Multo cnira plures suntChri-
verbis et libera monstratur et mater. Laetari enim, stiani Judaeis,quiaChristiani supergressi suntnume-
et erumpere, et olamare pertinent ad libertatem; rum Judaeorum (63).Sterilisergo dictaest.quia virgo
quia multf filii, hoc pertinot ad matrem. Isaias est quae non carnaliter generat filios, sed per solam
aspiciens tempus Christi, Ecclesiam gentium ante iidem spiritualiter quae neo parturire dicitur. Quae
sterilem nunc fetosam alloquitur, dicens: 0 Eccle- enim parturit, dolores patitur. Hrec exclamat in
sia gentium sterilis quae, tempore legis, non vir- laetitia salufis hurnanre.Jerusalem vero tcrrena ideo
tute miraculi paris, quia illo tempore quasi nullos virum habuisse dicta est,quia carnaliter generabat.
genuit; quae etiam non parturis, quia neque tunc Parit autcm civcs terrenrc civitatis peccato vitiata
conatus habuit, laetare in corde, erumpe, id est natura ; caelestis vero civitatis civos parit a pec-
laetitiam mentis extra ostende, et clama, id est cato, naturam liberans gratia, quod signifioa-
gaudium tuum aliis praedica, qiiia magis multi, id tum est in duobus filiis Abrahae, quorum unus
est plures sunt filii tui, oUm deserUe, partu qui- de ancilla secundum carnem natus est; alter de
dem non dilectione sponsi, quam ejus, id est syna- libera, non secundnm naturam, sed per repromis-
gogaequx habetvirum,id estlegem,adgencrandum, sionem. Negat enim natura filios tali commistione
id est quae carnaliter generat sub lege. Virum qualis esse poterat Abraha. et Sarae in illa aetate,
quippe habuit Synagoga, scilicet legem, et fetosa C ( etiam mulieris acccdente sterilitate, quae nec tunc
quondam fuit in liberis. Sterilis vero Ecclcsia sine parere potuit, quando non aetas fecunditati, sed
viro Christo, sinc uUo sponsi sermonis alloquio, aetati fecunditasdefuit,(64)Quodvero nec sic affecta
diu jacuit in deserto. Sed postquam accepit illa li- fructus postcritatis non debebatur, significat quod
brum repudii.et omniaornamentaviri,inidolivertit natura humani gencris peceato vitiata, et ideo jure
ornamenta.tunc maritus priorecingulo putrescente, damnata, nihil vere felicitatis in posterum mere-
alium lumbis suis balteum,alium de gentibus lum- batur. Isaac per repromissionem natus.non per ge-
bare contexuit: quae statim ut est viro conjuncta, nerationerri, significat filios gratiae, cives civitatis
concepit et peperit.Unde in IsaiaDominus exclamat, liborae, socios pacis aeternae.Et quia hoc non per
DUata loeum tabernaculi tui, et protende funiculos generationem sed per regenerationem futurum erat,
tuos. etc. (Isa. LIV).Item, si est gens nata simul. ideo tunc imperata est circumcisio,quando deSara
Synagoga ergo quae habet virum, id est legem, promissus est filius.Circumcisio igitur significatna-
deserta vero et vaga, et sine ulla legis potestate vi- turamexutavetuetatenovatam. Etquod omnes filios
vens, gentium multitudo est, quae et sterilis erat et servos vernaculos et emptitios circumcidi jubet,
nuUius legitimi verbi proferens germen.(62)Sterilis ad omnes istam gratiam pertinere testatur. Octa-
enim erat in omnibus gentibus Ecclesia, antequam jj vus autem diesetChristumsignificat,quipost Sab-
iste fettis quem cernimus oriretur. Hoc autem qui- batum resurrexit, parentum mutanttir et nomina.
dam judaizantes ad antiquam Saram referunt. Hoc Omnia resonant novitatero, et in vetori Testamento
autem de antiqua 8ara superflue diceret Isaias,quae obumbratur novum.et in novo revelatur vetus Tes-
multo ante tempore obierat. Vel per Jcrusalem in- tamentum.
telUgitur hic superna civitas, ccelestis curia. Su- Nos autem. Quasi dicat: Duo sunt filii Abrahae,
perna est enim sanctorum civitas licet, in quibus- alter seeundum carnem, alter per repromissionem
dam quos hic parit, adhuc peregrinatur, donec rc- natus) Nos autem, fratres, sumus filii promissio-
gni ejus tempus adveniat.quando congregatura cstt nis, id cst pcr gratiam geniti secundum Isaao, id
omnes in suis corporibus resurgentes. De hac ergo) est,ad similitudinem Isaac.Isaac interpretaturrisu*,
dicit: Hla autrJm.Jerusalem, quae sursum est, idI quo significantur illi qui in laetitia serviuntjnon ex
(62) August., De civit. Dei. (64) Id., DecMt. Dei.
(63) Id., in Quaest. IJV nov. et*vet. Test.
 181 PETRI LOMBARDI, 152
tristitiavelexnecessitate. Sed quotnodo.Quasi dicat: A . versationo sunt dissimiles, ita erunt ct in futura
Nos sumus filii secundum Isaac Sed quotnodo tunc retributione. Itaque. Quasi dicat: Quia patimur a
is qui secundum carnemnatuserat,persequebatur eum. Judaeis, et ab aliis malis,sicut Isaac ab Ismaele,/(a-
qui secundum Spiritum sanclum natus erat, (65) id que fratres mci,non sumus filii ancillx, [Ambrosius]
estlsraael persoquebatur Isaac, vel etiam Esau Ja- quia non sumus servi peccati vel legis, sed liberx,
cob.Ita etnunc, scilicelqui secundum carnem nati scilicet crelestis Jerusalem, qui est populus novus
sunt persequuntur eos qui secundum Spiritum nati regni ccelorum,et non alio modo sumus filii liberae,
sunt. Qui sunt secundum carnem nati? dilectorcs i sed per eam libertatem. Qua liberlate, id est per
mundi, amatores sacculi. Qui sunt secundum Spiri- quam Iibertatem Christus nos liberavil, qui immu-
tum nati ? [Orig.] amatores regni ccelorum, dilcc- nis a peccato, ex dilectione obediens fuit. Libertas
tores Christi,desiderantes vitam aeternam.gratis co- ergo qua liberati snmus a Christo, est remissio
lentes Deura. Judrci ctiara sunt sccundura carnera peccatorum, et fidei per dilectioriem operantis ju-
nati,qui persequunturnosquisumus secundum 3pi- stificatio.
ritum, quia legem secundum spiritum, non secun- CAPUT V.
dum carnem custodimus. Per hoc quod pati- VEBS.1-4. — « State, et nolite ilerum jugo ser-
mur, probamur filii promissionis. Sed quod dicit, p « vitutis contineri. Eece ego Paulus dicovobis:
Scriptura. Quasi dicat: Patirour ab illis sicut Isaac « Quoniam, si circumcidamini.Christus vobis nihil
ab Israaele,sed non est curandura. [Hieron.J Quid « proderit. Testificor autem rursus omni homini
enim dicit, id est refert Scriptura dixisse Saram: « circumcidenti se, quoniam dcbitor est universae
Ecco : Ejice ancillam et filium ejus. Non puto nos « legis faciendre. Evacuati estis a Christo, qui in
invenire posse ubilsmael persecutus fuerit Isaac; « lcge justificamini a gratia excidistis. »
sed tantum illud quod cura filius -Egyptiae luderet State. Erg6 quod lex debet cessare hucusque
cum Isaac indignata sit Sura, vidit pueros simul ostcndit, et similitudine consuetudinis humanae, et
ludentos; etdixit: ejice.etc (66)Quidosthoc?Quid lcgis ipsius auctoritate, nunc Galatasbortaturne se
enim mali fecerat Ismaelpuero Isaac, quialudebat jugo legis velint subjicere, et terret periculi com-
oura illo ? Sed illa lusio illusio crat, illa lusio dc- minatione.Quasi dicat :Et quia per Christum liberi
ceptionem significabat ;illum lusum Sara intellcxit, estis.ergo state.in firma fide, fixo pede permanente
et Apostolus vocavit persecutioncm. (67) Quia lusus in libertate. Et nolite contineri jugo servitutis, id
majoris ad minorom illusio est et doccptio, quia est lege quae in servitutem generat. Et addit, ite-
sciens se babere alia negotia quae intendit, simulat rum,non quia prius Galatae legera custodierint, sed
quaedam puero, id est infirmo ludens cum illo et duracircuracisionis etlegalium observutionumjugo
fraudes facit (68) Sic ct modo plus persequuntur C ( se subjiciebant,quasi ad eosdem revertebantur cul-
qui nos illudendo seducunt. Etsicut Sara intellexit tus, quibus in idololatria ante serviebant,quia non
lusum illum, ita et Ecclesia intelligit lusum istura est laoviorhaeo Iegis servitus, quam idololatriae.Ec-
perseoutionem.Sed quid dixit Sara ? Ejice ancillam clesiae. Quasi dicat: Nolite contineri jugo servitu-
et filium ejus ; ita qui pertinont ad Agar et Ismael, tis, nec saltem circuracisionc, quiu ecceegoPaulus.
id est lex et Judaei cjecti sunt ab Ecclcsia et agra- qui sum notae auctoritatis, dico vobis: Quoniam si
tia Patris, necnon et heerctici et filii eorum. (69) circumcidamini Christus nihil vobis proderU. (71)
Oranes etiam qui in Ecclcsia terrcnaro felicitatera Decepit crgo Timotheum, et fecit ut nibil ei pro-
quasrunt a Domino, adhuc ad Ismaelem pertinent. desset Christus.Eis itaque dictum est hoc, qui ideo
Ipsi sunt qui contradicunt spiritualibus proficienti- volebant circumcidi.quodallterputabantinGhristo
bus, et detrahunt illis, et habent labia iniqua, ct se salvari non posse. Hoc enim anirao, hac volun-
linguas subdoias. Ergo Isaao cum Ismaele vivebat, tate.ista intentione quisquis tunc circumcidebatur.
id est qui pertinont ad Isaac inter eos vivunt, qui Christus ei nibil proderat.IUos igitur arguit qui se
pertinent ad Ismael. Isti sursura nolunt ascenderc, in lege justificari credebant,non qui legitima illa in
illi deorsum volunt trahore.(70) Isti volareadDeura ejus honorem a quo roandata sunt observabant,in-
volunt, illi oonantur pennau eveltere. Et sicut isti jj JJ telligentes et qua praenuntiandae veritatis ratione
pertinent ad Ismael et ad vetus Testamentura, ita sint mandata, et quousque debeant perdurare. IUa
et antiqui veteris Testamenti ministri gratiam qurc- enim quaa significationis causa praecepta sunt.quae
rentes,filii sunt proroissionis pertinentes ad novura gratiae revelatione latius innotescente necesse fue-
Testamenturo. Sed hoc quod dicit, Ejice, quando rat aboleri, justificare neminem poterant :non ideo
erit?hoc erit cura l'J}7 arca cooperit ventilari. tamen fuerant tanquara diabolica gentium sacrilegia
Unde subdit: Non enim hxrcs erit filius ancillx fugienda, ctiam cum ipsa gratia jam cceperat reve-
cum filio libcrx, id est mali cura bonis, Judaoi cum lari quae umbris talibu8fueratpreenuntiata.(72;Inde
Christianis. [Augustinus] Sicut cnim nunc in con- est quod Timotheum Judae matre et Graeco patre

(65) Augus., supcr Joannem. (69) Id., in psal. cxix.

(06) Id., ibid. (70) Id., contra Pelag.
(67) Id., in serm. de Agar et Ismael. (71) Id., ad Hieron.
(68) Id., super Joannen.- (72) Id., oontra Faust.
153 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — 1N EP. AD GALAT. lo4
natum circumcidit Apostolus,ct ipse morem.hujus-. Atia.jamhabita, id est gratiam amisistis. Qui enim
modi custodivit.non simulationc fallaci.sed consilio in lege justificari vtilt post fidem, amittit gratiam,
prudenti. Circumcisio enim et caetera legalia ita quia ad hoc venit donum Dei et gratia, ut cessantc
natiset institutis non erant noxia.Iicet jam signifi- onere legisjustificet credentes : Quod qni reducit,
candis futuris necessaria non essent,magis noxium hanc perdit.
erat ea quasi noxia prohibere in his hominibus, VEBS.5-10. — « Nos enim spiritu ex fide spem
usquc ad quos dtirare debuerant. Gentilcs vero ex « justitiae exspcctamus. Nam in Christo Jesu neque
diverso veluti pariote ad eumdem lapidem angula- « circumcisio aliquid valet, ncque praeputium, scd
rem venientes, non erant ad talia cogendi. Si qui « fides quae per charitatem operatur. Currebatis
vero his qui ex circumcisione venerant talibus sa- « bene. Quis vos impedivit veritati non obedire ?
cramentis adhuc dediti erant ultro vellcnt sicut Ti- « Nemini oonsenseritis.Pcrsuasio haecnon est ex eo
motheus conferre congruentiam, non crant prohi- « qui vocavit vos.Modicum fermentum totam mas-
bendi ;sed si in his confidebant, crant perditi sicut « sam corrumpit. Ego Confido in vobis in Domino
et Judaei. Undeest Ulud Apostoli: Dico vobis quia, « quod nihil aliud sapietis. Qui autcm conturbat
si circumcidamini,ut spem salutis in circumcisione « vos, portabit judicium quicunquo cst illo. »
habeatis,Christus nihil proderit vobis. Licebat ergo « Nos enim. Quasi dicat: Qui in lege confidit amit-
his quos fides quae revelala cst eisjam irabutos in- lit gratiam.quod e contrario potest videri, quia nos
venerat, iUa tenere, ne vidcantur improbata potius exspectamus ex fide spem justitix, id est justitiam
quam terminata. Gentibus vero non sunt impo- et spera, id est aeternam beatitudinem. (74)Vel,
nenda, ne videantur aut non causa promittendi spem justitire.id est qua speratur ipsa justitia.[Au-
Christi instituta, aut adhuc promittere, sod -ces- gustinusj Fides enim esuriens et sitiens justitiam
sando jam appareant signa futuri fuisse, quae cumi sperat in ea renovari et proficere.Vel,spes justitiae,
bonore paulatim deserendo erant sepelienda, non• Christus est, ex quo speratur ipsa justitia. Exspe-
ut sacrilegia gentium fugienda. Postca vero tan- ctamus dico, et hoc facimus spiritu, id est per Spi-
quam cum honore sepulta sint, a Christianis om- ritum sanctum qui non fallit. [Hieronymus] Hoc
nibus irreparabilitor desercnda. (73) Hieronymusi dicit neputaremur falli. JVamin Christo, etc Quasi
autem istalegalia post Christi passionem sive in eisi dicat -.Recte dico ex fide essc justitiam, quia non
spes ponatur sive non.observantibus noxia esse di- est ex alio,nam in his qui sunt in Christo Jesu ncque
cit, nisi dispensatorie custodiantur; et secundum i circumcisia aliquid valet neque prxputium; aequatur
hoc ita hic locus exponitur. Si circumcidamini i praeputio circumcisio. His cnim qui in Christo vo-
Christus nihil proderit vobis, quiacircumcisiojam i lunt vivere virtutes appetend.c sunt.ct vitia fugicn-
non solum non prodest, sed etiam obest.Antequam i C da; (75) mediavero, quaa inter virlutes et vitia
nova inciperet praedicatio oportuitcircumcidi,nunc '• sunt, nec fugienda sunt, noc appetcnda,ut circum-
autem lege fidei succedentcnihil proderit fideli ad- cisio et praeputium qure nihil valent in Ghristo.sed
dita circumcisio, sed oberit; majus cnira malumi fides, non utique otiosa, quia fides sine operibus
est ex libero fleri servum quam nasci. mortua est,id est non salvat, sed quai operatur per
Testificor.Quasi dicat: Si circumcidamini nihilI charitatem Dei et proximi.Opus fldei.ipsa dilcctio ;
vobis proderit Christus, nec hoc solum malum vo- sine dilectione inanis est fides; cum dilectionc,
bis erit, sed etiam testificor rursum, sicut olim antei Christiani est. (77) Alia.id est fides sine dilectione,
fidem, omni homini, Judaeo vel gentili cireumcidentii dfBmoniB.Nam et dxmones credunt et contremiscunt
se, pro habenda justitia, quoniam debitor est uni- (Jac. n): qui autem non credunt, tardiores sunt
versx legis faeiendx, [AmbrosiusJ id est ex debitoi et pejores quam daemones. Sed multum interest
omnialegalia debetimplere, quod exigit circumci- utrum quis credat ipsum Christum esse, an credat
sio.Ut enim baptismus suam, sic circumcisio suam i in Christum. Nam ipsum esse Christum, daemones
exigit justificationem. Hoc ideo ait, ut vcl terrore crediderunt. Ille enim credit in Christum, qui spe- ,
tam innumerabilium observationum quae in legei rat in Christum.et diligit Chrjstum. Currebatis. Hic
scriptae sunt, ne omnes implere cogerentur, quod. J) laudat Galatas, et eos per quos inducti sunt.utju-
nec ipsi Judrei, nec patres eorum implere potue- daizare veUent, vituperat; et ne illis consentiant
runt, sicut Petrus ait,abstinerent ab his quibuseos > monet. Quasi dicat :Fides operans per dilectionom
aliqui subjicere cupiebant. Evacuati. Quasi dicat: valet, et haec olim ftiit in vobis, quia olim curreba-
VereCbrislusnon proderitvobis, quia vos qui gra- tis per opera fidei proficiendo, et hoc bene, quia ex
tiaChristiprius eratispleni, evacuaticstis aChristo, dilectione faciebatis. [AmbrosiusJ Ergo quis vos
[Augustinus] id est virtutibus Cbristi. Vos dico in' fascinavitvelimpedfvf(nosor>etifre veritati, quaeultro
legejustificamini, id est creditis justificari. Aliter sc ingerit ?Exercitium illorum ih opera fidei bonum
enimnon noceret circumcisio. Evacuali cstis, dico, fuisse testatur, sednequiliamalorumimpeditos, ne
et excedistisa gratia futura, [Ambrosius] id est in- cursumsuum efficaciaperseveranteconsummarent.
digni estis beatitudine aeterna. Vel, excidistis a gra- Unde ut nulli eorum credant hortatur, subdens,
(75) August., ad Hieron. (75) Id„ super Epist. Joan.
(76) Id., De spiritu*et litt. (76)_Id.,.De verb. Dom.
 l&o PKTRI LOMBARDI. 136
sed vos nemini illorum, deinceps consenseritis, sal- A «libertafem in occasionem detis carnis, se.d per
tem eos audiendo qui opera legis servanda sua- « charitatem spiritus, servite invicem. Omnis enim
dent, evangelicae voritati obedire non sinentes. «lex in uno sermone impletur: Diliges proximum
Persuasio enim. Quasi dicat: Ideone consenseri- « tuum sicut teipsum. Quod si invicem mordetis et
tis, quia persuasio hxc qua volunt vos mittere sub « comeditis, videte ne ab invicem consumamini,
jugum legis, non est ex eo, scilicet Deo, qui vocavil « Dico autem in Christo: Spiritu ambulute, et de-
vos, ad vitam, sed ex diabolo. [AugustinusJ Ideo « sideria carnis non perficietis. »
etiam ne consenseritis quia modicuut fermentum,id Ego autem. Quasi dicat: Ille portabit judioium
est illi pauci et acidi qui ad illos veniebant ut ista qui conturbat vos. Ego autem non conturbo vos, o
suaderent. Vel, modicum fermentum, id est haec fratres, praedicando legalia, quia si circumcisionem
persuasio; vel modicum fermentum,id est haec cir- prxdico adhuc, ut olim feci, et ut.mihi imponitur.
cijmcisio, el puuoa legis corrumpit totam massam, [AugustinusJIntelligendum est enim quod impone-
id<est congregationem fidelium vel virtutem.Sensus batur ei a pseudo istam servitutem Galatis persua-
itaque iste est: Ne putotis paucorum hominum in- dere volontibus, quod alibi circumcisionem pradi-
sidias contemnendas. Ut enim scintilla res parva caret, sed non eis facile aperire sententiam suam
est, et pene.dum cernitur, non videtur,sed si fomi- n vellet.Si, inquam, hoc ago, quid autem persecutiones
tem comprebenderit, et nutrimenta sui invenerit, patior ? Quasi dicat: Nulla alia causa patior a Ju-
moenia, urbes latissimas, saltus, 158 regionesque daeis [AmbrosiusJ Persecutiones enim creberrimas
-consumit; et sicut fermentum res modica videtur sustinuit a Judaeis, eo quod dooeret credentes de
et nihili.sed cum farina conspereum totam massam gentibus non debere circumcidi. [HieronymusJ Et
suo vigore corruperit, in ilJius vim transit omne si earri praedico, ergo evacuatum est scandalum
quod mistum est, ita et doctrina perversa ab*uno crucis, non irascuntur Judaei de cruce, si as-
incipiens, vix duos aut tres, primum in exordio, sero circumcisionem justificare. Scandalum erat
reperit auditores, sed paulatim ut canoer serpit in Judaeis praedicatio crucis, quia Sabbatum et cir-
oorpore, et juxta vulgare proverbium : Unius pecu- cumcisionem evacuabat ;si vero admitteret circum-
dis. scabies totum commaculat. gregem. Igitur et cisionem, non esse scandalum.et pacifici essent ei.
scintilla cum apparuerit, exstinguenda, et fermen- Utinam. Quasi dicat: Ipsi vos conturbant. Et uti-
tum a massavicinase'movend'utn,etscabiosumani- nam abscindanlur gui vosconturbant! haec non taro
mal a caulis ovium removendum. Haec hortor vos, furoris in adversarios quam dilectionis in Ecclesiam
Et ego confido invobis, quod.olim boni fuistis, nec verba sunt. Non enim tam maledixit eis quam ora-
simpliciter dico in yobis sed addo fn Domino, Deo vit pro eis. [Augustinus] Sub specie namque male-
scilicet operante, confido, inquam, quod nihil aliud C dictionis eleganti ambiguo usus, bonum eis optat,
sapietis quam docui. Ideo dicit se confidere de his, cum ait :utinam abscindantur, qui vos conturbantl
quia non sponte, sed circutnventi errabant, et ideo Nsn tantum circumcidantur, sed abscindantur, ut
ostensa modo vera via, facilecrediteos reverti. Qui sint spadones propter regnum coelorum,et desinant
autem. Quasi dicat: Confido in vobis, sed ille gui carnalia seminare. Sunt enim quidam spadones
contufbat vos. Quasi dicat: Purum fontem intel- propter regnum coelorum. Vel ita, ipsi vos contur-
lectus vestri, ut scilicet mutato ordine de*spiritua- bant, sed utinam qui vos conturbant abscindantur,
libus sitis carnales. portabit judicium, [Ambrosius] non camaliter.sedvim generandi perdant.utin vobis
id est sustinebit damnationem, guicunque est ille; vel aliis nihil proficiant, non solum circumcisi sed
etiam si carne sit filius Abrahae,pro nullo parcetur etiam abscisi.ut nullam omnino potentiam generan-
ei. [HieronymusJOcculte, inquiunt, Petrum lacerat, dihabeant.Etmerito hocopto ne vosredigant in ser-
cui supra in faciem se restitisse scripsit, quod non vitutem legis. [Ambrosius] Vos enim, fratres, vocati
recto pede incesserit ad Evangelii veritatem ; sed estis a Deo in libertatem, ut non timore, sed amore
nec Paulus tam procaci maledicto de Ecclesiaa prin. serviatis, et qui prius peccatis obnoxii eratis, gra-
cipe loqueretur, nec Petrus dignus erat ut portaret tiam Dci accipientes liberi sitis. [Augustihus] Et
judicium Ecclesiae conturbatae.ex quo arbitrandnm n cuin hoc sit. hoc tantum necessarium est: ne detis
est de aliquo dici, qui vel cum apostolis fuerat,vel libertatem in occasionem carnis, id est ne libertate
de Judaea venerat, vel ex Pharisaeis crediderat,vel abutamini, ut quia liberi estis et metus legis vobis
certe magnus sit apud Galatas restimatus.ut portet non incumbit, ideodesideriaoarnissequamini, quia
judicium Ecclesiae conturbatae. [Ambrosius] Sicut tunc eritis servi.Et est sensus :Cavetene auditono-
enim qui errantem converti facit remunerandus minelibertatisjimpunevobispeccandumessearbitre-
est, ita et qui rectum incedentem iter flectit in de- mini.Sed per charitatem spiritus,id estquae procedit
viiim, damnationem consequitur.. de Spiritu sancto, servite invicem, quia tuno liberi
VERS.11-16. — « Ego autem, fratres, si circum- eritis.Nota quianonper affectum carnis charitas est
«cisionemadhuc praedico.quid adhucpersecutionem habenda,sed per spiritum, ut subjecti sint invicem.
« patior ? Ergo evacuatum est scandalum crucis. Omnis enim. Quasi dicat: Ideo charitas est ha-
« Utinam et abscindantur qui vos conturbant. Vos benda, quia omnis lex impUtur in uno sermone, id
« enim in libertatem vocati estis,fratres, tantum ne est in uno praecepto charitatis, quia qui iUud prae-
157 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 153
ceptum servat, nec mala agit, et quantum potest A _ « mini, non cstis sub lege. Manifesta sunt autem
bona facit. ln quo praecepto impletur ? In isto : Di- « opera carnis, quee sunt fornicatio, imraunditia,
liges proximum tuum sicut teipsum : Hoc scriptum « impudicitia, luxuria, idolorum servitus, veneficia,
est in Levitico.[Ambrosius,Augustinus] In quo recte « inimicitiae, contentiones, aemulationes, rixre, dis-
dicit impleri legem universam, cum tamen duo sint « sensiones, sectae, invidire, homicidia, ebrietates,
praecepta charitatis in quibus tota lex pendet et pro- « comessationes, et his similia qure praadico vobis
phetae,quia dilectioDei in dilectione proximi conti- « sicut praedixi, quoniam qui talia agunt, regnurn
netur, et ,ideo in hoc praeceptoperfectio salutis est, « Dei non consequentur. »
quiasineproximo non diligiturDeus.Qnienfm non di- Caro enim, vel autcm. Quasi dicat: Dico non per-
ligit proximum suum quemvidet.Deumquem tton videt', ficietis, sed hoc grave cst, quia caro concupiscit.
quomodopotest diligere? (IJoan. iv.) Item, diligerc; Vel ita continua, ideo ita agite, quia gravis pugna
proximum, id est omnem hominem tanquam se- est.Et hoc est quod ait. Garoenim concupiscit.Quasi
ipsum quis potest nisi Deum diligat, cujus praeceptoi dicat: Semper novu in hoc existens, adversus spiri-
etdono dilectionem proximi possit implere? Cumi tum, hoc in bonis manifestum est in quibus cst spi-
ergo utrumque praeceptum ita sit, ut neutrum pos- ritus Doi. Spiritus autcm. Quusi dicat: Sed non est
sit teneri sine altero, unum eorum commemorare s p diffidendum, quia spiritus, id est ratio gratia Dei
sufficit.Et nota quod ait : sicut teipsum. Sicut noni adjuta concupiscit adcersus carnem (78) Videte
potest proximum diligere, qui non diligit se. Sej qualo bellum proposuit, qualera rixam, hoc intra
autem non diligit qui diligit iniquitatem. Qui.enimi teipsum sentis. Ncc enim nullum est vitium, cum
diligU iniquitatem odit animam suam (Psal. x.)) caro concupiscit adversus spiritum : cui vitio con-
Nota etiam quod ait, omnis lex ; nam et illa quae ad1 traria virtus est, cum spiritus concupiscit adversus
bonos mores pertinent, et illa quae in sacramcntis i carnem. (79) Caro autcm dicta cst concupiscere,
sunt, cum bene a liberisintelliguntur, nec carnaliter p quia hoc sccundum ipsam agit anima, sicut auris
sbservantur a servis, ad charitatem rcferantur ne- dicitur audire et oculus vidcro, cum potius anima
cesse est. Quod si. Quasi dicat : In dilectione pro- et per aurem audiat et per oculum videat. Caro
ximi lex impletur. Quod si invicem mordetis, id estt enim nihil ubi per animam concupiscit, sed oon-
in aliquo detrahitis, et comeditis, id cst totum devo- cupiscere dicitur, cum anima carnali concupiscen-
ratis omniavituperando ex invidia.[Ambrosius] Vel,, tia spiritui reluotatur. (80) Carnem igitur concupi-
criminamini, crimina vobis imponentes, Videtence scentem dicit carnalem dclcctationem, quam de
ab invicem consumamini, scissa Chistianae religioniss carne et a carne spiritus habct, advcrsus deiectatio-
per vanam gloriam vanamquc victoriam unitate. nem quam solus habet. Ipsius autem carnalis con-
Occasione charitatis hoc vitium eorura tetigit, quia_ C cupiscentiae causa non est in anima sola, ncc in
dissensio inimica est dilectionis. Hoc enim maximee carne sola. Ex utroquo cnim fit, quia sine utroque
vitio contentionis et invidiae, perniciosa inter eoss delectatio nulla scntitur. Hxc enim. Quasi dicat:
jurgia nutriebantur, quibusconsumitur socictas ett Haeccontra se concupiscunt, quia usque adeo, hxc
vita. Dico autem. Postquam a lege factorum eoss sibi invicem adversantur, u( non quxcunque bona vel
prohibuit, in qua sunt praeccpta carnalia, nunc utt mala vultis illa facietis, id est facere pcrmittamini,
vitiis carnis se contineant, praecipit, et ostenditt et meliori in hacpugna concedendum est, id est spi-
quam sufficiens est fides Christi sine lege, quia perr ritui, quo voluraus bona, et si omnia non perficia-
eam vincunt carnem et ejus opera, et sequunturr mus. (81) Voluraus euira ut hullae sint concupiscen-
spiritum. Quasi dicat: Ne detis libertatem in occa- tiae, sed hoc non perficimus. Quod si spiritu. Quasi
sionem carnis, sed per charitatem spiritus servite. dicat : Haecduo pugnant. Quod si Spiritu sanclo
Hoc autem dico posse esse vobis fn Christo, id estt gubernatore, rectore spiritus vestri, ducimini, hoc
per fldem Christi, et nunquam aliter. In qua fidee dicit ne desides sint in pugna. [Ambrosius] Si, in-
ambulate, id est proficite bene operando, et hoc spi-;- quam, hoc est, non estis sub lege, quae errantibuset
ritu, id est ratione vel potins Spiritu sancto. Noni male agentibus posita est; qui autem ducem habet
enim hoc potest spiritus hominis per se. Et tuncc JJ Spiritum sanctura non errat. [HieronymusJ Attcnde
desideria carnis id est delectationes, quas caro sug-;- quod ait, si spiritu ducimini, etc Ex quo apparet
gerit, non perficietis. Non ait: Non feceritis, vel nonn eum Spirituio sanctum non habere qui sub lege est
habueritis, quia ea non habere non poterant; sedi non dispensative, sed vere, ut tu intelligie. (82)
non perficietis, (77) id est non opera eorum con- Magna mihi videtur qufsstio quid sit esse sub lege
sensu voluntatis implebitis. sic, quemadraodum Apostolus culpat: hns damna-
VERS.17-21. — « Caro enim concupiscit adver- biliter dicit esse sub lege quos lcx facit reos, non
« sus spiritum, spiritus autera adversus carnem.i. lmplentes legem, dum nescientcs gratiam superba
« Haec enim sibi invicem adversantur, ut non quae- i- elatione de se praesumunt. Sub lege ostqui timore.
« cumque vultis illa faciatis. Quod si spiritu duci- supplicii quod lex minatur, non amore justitiae, a
(77| Aug.,DeConlra Julianum. (80) Id., super Genesim.
(78) Id., in verbis Apostoli. (81) Id., De verb. Apost.
(79) Id., sermone De cont. (82) Id., ad Hieron.
 189 PETRI LOMBARDI. 160
malo opere cessat, reus voluntate, nondum liber• A «spirituetambulemus. Nonefficiamur inanis gloriaa
nec alienus a voluntate pcccandi: quia vellct,si fierii « cupidi, invicem provocanter, invicem invidentes »
posset, non esse quod timeat, ut libere faccret quodl Fructus antem. Quasi dicat: Haecquae enumeravi
occulte desiderat. (83) Et est sensus : Si spiritu du- sunt opera carnis, sed ista sunt opera spiritus,quae
cimini hoc commodi jam habetis, quod non eslisi sequuntur, qure tamen non nominat opera.sed fru-
sub teo_i,quaBtimoremincutit.non amorem tribuif.Et t ctus, quia propter se appetenda sunt. Eh hoc est
ideo haecparsjamcligendaest.qualiberamur alcge. quod ait: Fructus auten spiritus, id est Spiritus
Manifesta sunt. Opera carnis incipit enumerare, , sancti vel gratia rationis illuminatae, est charitas,
ut intelligant se, si ad operandum ista dosideriis quae de terra ad ccelum evocat, gaudium, scilicet
carnis conscnserint, tunc duci carne, non spi- puritas consoientiae et elatio animi super his qure
ritu, quasi dioat : Haecsibi adversantur, opera uu- digna sunt exsultantis. De quo legitur : Non est
tem carnis mttnif sta sunt, id est per se apparent impiis gaudere, dicit Dominus. Pax, quando se non
mala, qux sunt fornicatio, opus scilicet luxuriro, inquietant, patientia adversariorum, longanimitas
immunditia, etsi non opere impleatur; vel quae est exspectationis ; bonilas, id est dulcedo animi; beni-
contra naturam impvMcitia, non pudice vivere. gni!as,idest largitas vetum ;mansuetudo, quod non
Luxuria quaelibet superfluitas ; idolorum servitus, ve- T»intractabilis, sed potius tractabilis esl quis ; fides,de
neficta, inimicitix perseveran.es; contentiones in invisibilibus certitudo; tnodestia, quod modum in
verbis; amulationes, quando duo tendunt ad dictis vel in factis servat, continentia, quod etiam a
idem; ira, scilicet subita tempestas animi; rixa, licitis se abstinet. Castitas, quando recte utitur li-
quando ex ira-invicem se percutiunt; dissensiones, cito.Attende quod in enumeratione fructuum spiri-
quando partes faciunt in Ecclesia; sectx, quaeGraece tus, caput virtutum praemisit.id est charitatem.Quae
dicunturhaereses ;invidix, de alienis bonis; hotnici- enim alia inter fructus spiritus debuit tenere prima-
dia, ebrielates assiduae ; commessationes superfluae, tum nisi charitas, sine qua virtutes caeteraenon re-
et his similia. (84) Attende quod non haeo omnia putabuntur esse virtutes, et ex qua nascuntur uni-
quae enumerata sunt in operibus carnis quae mani- versa bona? (86) Deinde sequuntur membra ex isto
festa esse dixit, ad voluptatem carnis pertinent; sed capite exorta et rsligata, scilicet gaudium et pax,
vitia sunt animi, ut inimititiae, irae. Credere etiam etc,, quae sine ea non possunt prodesse. Non enim
omnia mala accidere animae ex carne, error est. bene gaudet, qui non diligit bonnmunde gaudet ;
Non enim omnia vitae iniqurs vitia tribuenda sunt non habet pacem veram cum aliquo, nisi eum dili-
carni, ne ab his omnibus mundemus diabolum qui gat; non est longanimis perseveranter exspectando,
carnem non habet. Sed carnis nomine totum homi- nisi ferveat diligendo; non est benignus nisi diligat
nem signavit, qui vivendo secundum se, id cst se- C cui opitulatur; non est bonus, nisi diligendo ; non
cundum carnem in haec cadit.Non enim habendo est fidelis salubriter, nisi ea flde quas per dilectio-
carnem, sed vivendo secundum se, id est secundum nem operatur; non est mansuetus, cui dilectio non
hominem, factus est homo similis diabolo, quia et moderatur; non continet se quis ab eo unde turpa-
ille secundum se vivere voluit, quando in veritate tur, nisi diligat unde honestatur. Merito igitur cha-
non stetit. Ut autem ab his poenaecomminatione de- ritatero sic saepe commendat quasi sola sit praeci-
terreat, addit: Qux nune prxdico vobis ante judi- pienda, quae non potest haberi sine caeteris quibus
cium. dum licet poenitere, sicut prxdixi, etiam ante homo efficitur bonus.
hanc epistolam, quoniam qui talia agunt regnum Dei Adversus hujusmodi. Quasi dicat: Quid per sin-
non eonsequentur, vel possidebunt: (85) non ait,qui gula dicam ? Lex, quaejustis non est posita, sed in-
haac omnia fecerint, aut simul habuerint, sed qui justis, non est adversus hujusmodi, sed contra mala.
talia agunt, quia etiam singula regnum Dei tollunt. Qui autem. Quasi dicat: Contra malos positaest lex ;
Haec autem apostolica sententia falsa est si tales bonis autem imposita est crux, quod ita ait: Qui au-
post quantalibettemporaliberati, regnum Deipos- tem sunt Christi, quos necesse est sequi spiritum,
sidebunt, sed quia falsa non est, profecto regnum crucifixerunt, id est maceraverunt, carnem suam,
Dei non possidebunt. Et si in regno Dei nunquam Jj ; pugnantes, cum vitiis operum, concupiscentiis desi-
erunt,aeterno supplicio tenebuntur, quia uullus me- deriorum. (87) Congruit enim nostrae devotioni, ut
dius locus est, ubi non sit in supplicio, qui illo non qui Domini nostri crucifixi passionem celebramus,
luerit restitutus in regno. reprimendarum carnalium voluptatem crucem nobis
VEBS.22-26.— « Fructus autem spiritus est chari- faciamus. In hac quidem cruce semper in hac vita
« tas,gaudium,pax,patientia, longanimitas, bonitas, debet pendere Christianus, ut sit fixus clavis, id est
« benignitas,mansuetudo,fides,modestia, continen- praeceptis justitire, ut Christus in cruce clavis
« tia, castitas. Adversus hujusmodi non est lex. Qui confixus fuit. Si vivimus spirUu, spirituetambule-
« autem sunt Christi, carnem suam crucifixerunt mus. Quod communiter supradixit, ad istos quibus
« cum vitiis et concupiscentiis. Si vivimus epiritu, gcribit retorquet, et se eis connumerat, per hoc os-
(83) Id., De nat. et grat. (86) Aug., super Joannem.
(84) Id., De civit. Dei. (87) Id., inserm. de Quadrag.
(85) Id., in eodem.
161 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULl. — 1N EP. AD GALAT. 162
tcndens se non dicere eis quod ipse non volit ser- A i licto.ut his intellectis intclligas fratri praeoccupato
vare. Quasi dicat : Uli qui sunt Christi itaagunt ut in delicto indulgendum. Delictum igitur forlasse
dixi; et nos qui sumus Christi, ambulemus,Spiritu 160 est declinare a bono. Peccatum est facere
sancto duce et auctore libertatis nostrae. Si, id est malum, vel sicut in laudabili, vita, aliud est decli-
quia spiritu viviraus, id est Spiritu sancto ad hanc nare a malo.aliud faccrebonum,quodadmonemur,
vitam gratiae venimus.Quomodo autem spiritu am- dicente Scriptura: Declina a malo et fac bonum (Psal.
bulemus docet subdens-.iVonefficiamur cupidiinanis, xxxvi); ita in damnabili aliud si declinare a bono,
id est saecularis glorix. Inanis gloria est velle vin- aliud facere malum; et illud delictum, hoc pecca-
cere ubi praemiura non est: nos dico,intifc<*mprovc- tura sit. [Augustinus] Peccatum ergo est perpetra-
cantes, alios ad contentionem, vel litem et alia il- tio mali.Delictura desertio boni,quod et ipsura no-
licita, et invicem invidentes, si non audemus provo- raen ostendit.Quid enira aliud sonat delictura, nisi
care. Haecmala facit inanis gloria. Et sciendum derelictum, et quid derelinquit qui delinquit, nisi
quod cumperomncm vitiumantiquihostisvirushu- bonum? Vel potest videri illud esse dolictum quod
mano cordi infundatur, in zelo invidioetota suavi- ignoranter fit; peccatum quod a sciente commitli-
scera serpens concutit,et in hac imprimenda mali- tur, indifferentertamen plerumque ponuntur,ut et
tia quasi pestem movet. [Cyprianus] Zelus iste mo- T. • peccatum nomine delicti, et deliclum nominc pec-
'
dum non habet, permanens jugitcr sine fine, cum cati appelletur.-(89) Praeoccupatio autem est, dum
alia scelera finiantur; quantoque ille cui invidetur vel ad horam non videtur quid agendum sit, vel
successu meliore profecerit,tanto invidus in majus qui viderint vincuntur, ut scilicet malum fiat, cnm
incendium livorisignibusinardescit.Hinc estvultus latct veritas, vel cum compellit infirmitas.
minax,torvusaspectus,pallorinfacie,inlabiistremor Considerans. Quasi dicat: Ita fac utdixi, tu quis-
stridor in dentibus.verba rabida el effrenata convi- quis considerans teipsum, quod ct tu fragilis cs,
tia, manus ad violentiam prompta, et si gladio in- ne et tu tenteris, id estne,Deopermittcnte,in simile
terim vacua.odio tamen furiatae mentisest arraata. cadas. [AugustinusJ Nihil enira ad miserioordiam
CAPUT VI. sic inclinat quam proprii periculi cogitatio, ita eos
VERS.1-4. — « Fratres,et si praeoccupatus fuerit nec dcesse voluit fratrum correctioni, nec studere
« homo in aliquo delicto, vos qtii spirituales estis certamini.Ideoque ne sibi videatur quisque intrue-
« hujusmodi instruite in spiritu lenitatis, conside- re, etiam cum proterve exagitet.irridetque peccan-
« rans teipsum,ne ettutenteris.Alteralteriusoncra tem, aut superbe tanquara insanabilem detestatur,
• portate,et sic adimplebitis legem Christi. Nara si in spiritu, inquit, mansuetudinis instruite illura
« quis existimat se aliquid esse, cum nihil sit, considerans teipsum nc et tu tenteris. Alter. Quasi
« ipse se seducit. Opus autem suum probet unus- C dicat: Dico,leviter instruite.et etiam portale onera;
< quisque, et sic in scmetipso tantum gloriam ha- alter portet allerius infirmitates. Onera id est sub-
«bebit, et non in altero. » vsnite vobis invicem orationibus,etaliishu,jusmodi,
Fratres,et si prxoccupatus fuerit, etc. [Ambrosius] quasi sit sarcina vestra. Et sic adimplebitis legem
Hactenus toti Ecclesiae Galatiae,imo et universae Ec- Christi, id est charitatem.Ex charitate eaim Chris-
clesiaeIocutus est, improbando legem,et commen- tus peccata nostra tulit,qui etiam praecepit ut nos
dando gratiam ;modo adpraelatos loquitur speciali- invicem diligamus. Nam, etc. Quasi dicat: Ita fa-
ter, docens qUomodo tractent subditos, scilicet le- cite, ut dixi; nam si quis aliter fecerit, seipsum
niler, quia fratres sunt, et si sunt superiores. [Au- seducit.Et hoc est quod dicit:IVamsi quis existimat
gustinus,] Ideo hos alloquiturquifirmories erant,ne id est in mente sua superbe judicat se esse aliguid,
inflatione bonaevitae eum qui peccato circumventus magnum comparatione peccantis, cum tamen nihil
est spernendum putent, et abjiciendum. Quasi di- sit ex se, vel nibil sit comparatione spiritualis qui
cat:Non hoc faciatis quod dixi.sed etsialiquis prx- totum dat gratiae ipse se seducit, id est dividit a
occupatus fuerit, id est imprudcntcr lapsus ut ne- veritate; non eum seducunt laudatores ejus sed
queat vitare; nec mirum quia est homo,scilicet in- ipse potius.quia oum ipse sibisit praesentior quam
firmus, praeoccupatus : dico non in multis, sed in jj illi,raavult se in illis quaere quam in seipso. Ideo
atiquo delicto,quasi non usu quotidiano peccans, Si subdit: Opusautem. Quasi dicat: Non ita putet
hoc, inquam, fuerit, vos qui spirituales estis, non aliquis sed potius unusquisque probet, id est dili-
ideo despiciatis eum.sed instruite hominem,non per gcnter inspiciat, opus suum, non peccatum alterius,
singula peccata diffluentem,et si aliquando labatur, ut Pharisaeus qui diccbat : Non sum sibul cxleri
fn spiritu Uenitatis, id est rationabiliter et leniter, hominum, qui non re, sed fallaciter justus erat.
rie si aliter feceritis, non patiotur se argui, sed de- Probet opus suum, dico et sic, [AmbrosiusJ id est
fendere se incipiat, ne turpis videatur. Ideo leniter si actus suos consideret,sciens si quid boni habet,
instruite, qtiia fratres estis,etsi superiores.(88) At- se a Deo accepisse ; et si quid mali est, a se fore,
tende quod proprie dicatur delictnm, et quod sit habebit gloriam fn semetipso, id est gloriabitur in
pbsoccupatto,qiiia dicit praeoccupatus in aliquo de- Deo quem habet in se portans oleum secum, (90)
(88) Aug., in Ub. Qnaest. Levit." (90) Id., super Joan.
(89) Id., in lib. oontra raend,
 163 PETRI LOMBARDI. 161
et non in altero,sic enim fiet,ut Deus qui est in eo A indulgemus, et hujusmodi. [Hieron.] Vel per onus
sit gloria ejus, et nihil aliud. Vel, in seipso, id est intclligitur bonum opus.Tb Scripturis enim onus et
intus in conscientia sua pura, habebit gloriam, id in bonam et in malam partem accipitur. Et est,
est gloriabitur et haudebit. Et non in altero, id est nnusquisque onus suum portabit,id est offeret Deo
in alterius laude, scilicet cum alter eum laudat. indiejudicii manipulos operum. Unde : Venientes
[Augustinus, Hieron.J Qui enim conscientiam boni autem venient cum exsultttione portantes manipulos
operia habet,non debet de hoo apud alium gloriari, suos (Psal. cxxvJ.Et accipitur hoc de bonis tantum.
et laudem suam foras fundere, sed in semetipso Vel de bonis et malis ita potest dici. Unusquisque,
hurailiter gloriari. [AmbrosiusJ Vel ita,et sic,id est bonus vel malus, portabit onus suum, id est mer-
si actus suos consideret, sciens neminem debere cedem operum suorum referet.
gloriari se munduro habere cor, in seipso habebit Communicetautem. Superius spiritualibus praela-
gloriam et non in altero, id est in sui, non in alte- tis dixit qualiter debeant se habere erga subditos,
rius consideratione gloriabitur.Nulli enim se ante- hic ad subditos loquitur, docens quo se debeant
ponit, nec qnemquam judicat ut vere sit justus. Qui habere erga magistros. Quasi dicat: Praelati ita se
enim vere justus est, alterum sibi praeponit, quia habeant, ut dixi. Is autem qui catechizatur, id est
plus sua mala scit quam alterius.quorum cognitio <!>instruitur, etsi solo verbo, non exemplo, commu-
sibi glbria est.Gaudetenimdum cognoscit morbum niceteiin omnibus bonis quae ille dicit.non in maUs
suum quim sanare desiderat. si ea agit, ut lex sit tibi dux non homo, id est qui
- VEBS,5-8. — « Unusquisque enim onus suum verbum audiens est.communem se doctori exhibeat
« portabit: Communicet autem is qui catechizatur recipiendo et opere implendo quae Ule dixerit. Et
« verbo ei qui se catehizatin omnibus bonis.Nolite ne quis dicat: Non debeo agere, nisi quod in illo
« errare ;Deus non irridetur.Quee enim seminaverit video, subdit: Nolite errare, quia error est hoe di-
« homo, haecet metet. Quoniam qui seminat in cere. Et si inde vos excusatis apud bomines,
« carne sua, de carne et metet corruptionem ; qui Deustamen non irridetur, id est non potcst falli.
« autem seminat in spiritu, de spiritu metet vitam [AmbrosiusJ Certum est enim Deoimposturamfieri
« aeternam. » non posse, sed ab eo quisque capit quod meretur.
Unusquisque. Quasi dicat:Dico quod unusquisque Et vere non fallitur, quia reddet singulis pro me-
probet opus suum.quod et debet, nam de suo ju- ritis. Qux etiam seminaverit. Vel aliter potest dici
dicabitur. Unusquisque enim onus suum, id est pec- ut moneat subditos largiri temporalia praelatis a
catum, portabit in pcena. Quod hic dicitur, contra- quibus accipiunt sptritualia. Discipulos igitur ad
rium videtur praecedentibus, ubi ait, alter alterius magistorum refrigeria bortatur dicens : Is autem
onus suum portabit: quod non est, quia nomen C qui catechizatur, id est instruitur, verbo commu-
oneris diversis modis. accipitur. (91) Multa enim nicet ei qui se, catechizat in omnibus bonis_ snis,
sunt verba quee diversis locis congruenter posita id est omnia bona suafaciateicommunia.Usitatum
varie intelliguntur, sicut hic ; nisi enim oneris enim praeceptum est, ut praedicatori verbi Dei prae-
nomen sub diversis significationibus acceperis, beat necessaria ille cui praedicatur.quaebonaappel-
procul dubio putabis eumdem sibi in loquendo esse latione recte significavit, sicut et Dominus in
contrarium, et hoc tam vicine positis verbis : qui Evangelio cum discipulis loquens ait: Cum mali
cura paulo ante diceret, alterius onera portabit.hic sitis, nostis bona data dare filiis vestris (Lue. xi.)
dicit, unusquisque onus suum portabit. (92) Sed [Hieron.J Bis potissimum consulendum est qui pro
alia sunt onera participanda. infirmitatis.de quibus locorum et temporum, vel quarumlibet rernm op-
supra egit; alia reddendae Deo rationis de actibus portunitatibusconstrictiustibijunguntur.PraBvidens
nostris, de quibus hic agit* llla cum fratribus sus- autem quosdam obtendere paupertatem.etpraecep-
tentanda communicantur; haec propria ab unoquo- tum velle eludere, addit, nolite errare, Deus non
que portantur. Haeconera peccata sunt: alia ergo irridetur.Quasi dicat :Nemo vane se excuset, quia
suntin quibus quisquo proprium portat,nec portat Deus non potest falli. Scit enim corda nostra, non
cum alio, nec projicit in alterum ; alia quae cum jj ignorat facultates. Excusatio versimilis hominem
aliis et pro aliis portantur. Item, propter diversos potest placare,Deum nonpotest fallere.[Ambrosius,
bomines baec dicit. Contra eos enim qui putant Augustinus, Hieron.] Et vere nori : Qux enim se-
homidem alienis inquinari peccatis, dicit, unus- minaverit homo, praesentis aitae labore./Vajcet metet,
quisque onus sum portabit. Alieno quidem peccato id est horum mercedem rocipiet. Et vere, quoniam
nullus inquinatur, nisi consentiendo vel imitando qui seminat in carne sua, ut de carne, id- est qui
fecerit suum. Item, contra negligentes qui nullum seminat carnalia vitia et fovet, et qui omnia quae
curant, corrigere securi.quod alienis non contami- facit, etsi qua bona videantur, ideo facit ut carna-
nentur peccatis, dicit, invicem oneraportate.Onera liter ei bene sit, et qui de lege carnaliter sentit, de
infirmitatis invicem portamus, dum lenitate iram carne et metet convenientem messem scUicet cor-
alterius sustineamus, et dum ei qui lassit, si petit ruptionem. Nihil enim melius convenit carni quam

(91) August., De cons. Evan, (92) Id., De verb, Apost.

163 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 1G6
corruptio. Quiautem setninat in spiritu, [Ambrosiusj A nos.qui habent eumdem Patrom, ejusdemque magi-
id est qui spiritui dat assensum ex fide cum cha- stri appellatione censenlur.(93) Omnibus igitur im-
ritate Serviendo justitiae et legem spiritualiter in- pcndenda est misericordia, in quo praeponendi sunt
telligendo, de spirilu elmetet, convenientem messem justi qui sunt ex fide, Quia autem omnibus etiam
scilicet vUam xternam. [AugustinusJ Nota quod mimicis nostris qui scelcrati sunt, et persequenti-
homo constat ex spiritu et carne. Ideo seminat in bus Ecclesiam benefaciendum sit, testis est Deus
spiritu et carne. Porro homo etiam Christianus ad qui dicit: Benefacile his qui oderunt vos, diligite ini-
comparationem Spiritus sancti caro est. lllud etiam micos vestros (Matth. v). Ubi manifeste ostendit vis-
observandum,quod cum dicit.qui seminat in carne, ccra misericordiae peccatoribus non esse claudenda,
addit, sua, cum vero dicit in spiritu, non addit suo; necetiam si adversum noshostilem animura gerant;
quia semen carnale ex hoininc est, seraen vero quia et ipsi homines sunt. Et hoc exemplo Uci Pa-
spirituale ex Spiritu Dei cst. Mcssis vcro broc in tris astruitur, qui soletn suum facit oririsuper bonos
fine promittitur. Ideo quod in seminando perseve- ct malos, etpluit super justos et injuslos (ibid.).
rantia opus est. Unde addit: Sunt tamen qui aestimanteleemosynastantura jus-
VERS. 9-13. — « Bonum autem facientes, non tis esse praebcndas, peccatoribus autem nihil dari
« deficiamus: tempore enim suo metemus, non „ oportere, ne contra Deum conemur, si eis volumus
« deficientes.Ergo,dum tempus habemus,operemur subvenire quos ipse vult punire. Adhibent etiam
« bonum ad omnes, maxime autem ad domesticos testimonia sanctre Scripturae. Dicit cnim Scriptura:
« fidei. Videte qualibus litteris 'scripsi vobis mea Da misericordiam, et ne suscipias peccatorem, et im-
« manu. Quicunque enim volunt placere in carne, piis et peccatorihus redde vindiclam. Benefac humili
«hi cogunt vos circumcidi, tantum ut crucis et ne dederis impio, qttia et Altissimus odio habet
« Christi persecutionem non patiantur. Nequcenim peccatores, et impiis reddet vindictam (Eccli. xn).
« qui circumcidunturlegem custodiunt, sed volunt Hicc verba quoraodo accipicnda sint non intelligen-
« vos circumcidi, ut in carne vestra glorientur. » tes, dotestabili crudelitate induuntur. Unde nos
Bonum autem. Quasi dicat: Ita se habeant oportet hcec charitati vestrae explanare qualiter in-
praelati erga subditos, et subditi erga praclatos, telligenda sint. llla ergo ob hoc dicta sunt, ne cui-
ut dixi. Utrique autem, scilicet praelati et subditi, quam peccatori ideo benefacias quia peccator est;
non deficiamus, facientes bonum, quia non debet sed quia liorao est.utnon sisad judicandum remis-
deficere operando qui non deficiet in metendo. sus.necadsubvenienduminhumanus. Itautrumque
Si homo non iraposuerit finem operi, neo Dcus praeceptum tenebis ; odias etiam in illo quod Deus
iraponet remunerationi. Quantum perseveraverimus odit, id est quod malus est, et corripe et perse-
in operibus, tantura raetemus in fructibus; et quan- C quere, ut perimas quod homo fecit, et conserva
tumaviditasinquirentisscdilataverit.tantumseape- quod homo est. Peccatum quippe homo fecit, homi-
riet adpraemium manus retribuentis, quia sic reci- nem vero Deus ; et non suscipias peccatorem, ut
piet quisque, quomodo facit, quia qui fortis erit ad velis salvum esse in co quod malus est, sed quia
seminandum, fortiseritad metcndum.Undesubdit: homo, ut nulli horaini claudatur raisericordia, nulli
Temporeenim suo, id est convenienle, tnetemus, non peccatori relaxetur impunitas. Persequamur ergo in
deficienles. Nota quod ait, suo tempore, non utique malis propriam iniquitatem, miserearaur in eisdera
Deus statim facit quidquid ad salutem oratur ; nec communem conditionem.
ideo denegat quia differt, sed tempore suo, id est Videte, etc. [Ambrosius] Postquam ad meliora
congruo praestat.Et quiamotemusindelicientes.ergo, opera hortatus est eos, redit ad illud unde prius
dum habemus,in hacvita tempus seminandi, opere- agebatur,ne scilicet legalcs observantiae teneantur;
mur bonum. [Hieron.] Tempus seminandi est prm- [Hieron.] nequis autemsub nomineejusfallatincau-
sens vita qua currimus; in hac licet nobis quod vo- tos cavet, finem Epistolae manus suae adnotatione
luraus seminare. Cum vero transierit, operandi tem- complens.Ab hoc enim loco.manu suausque ad finem
pus auferetur. Unde : Operamini, dum dies est; ve- scripsit. Quasi dicat: Ut firmius praedicta teneatis,
nietnoxquando jam nullus poterit operari (Joan. ix). n videte qualibus scripturis scripsi vobis mea manu,
Operemur bonum, dico ad omnes, ut sit perfecta di- ,ut sciatis hanc Epistolam a me missam, et per hoc
lectio, maxime autem ad domesticos fidei, id est ad magis obediatis. Qiticunque enim. Quasi dicat: Opus
eos qui sunt de familia nostra per fidem, id est ad fuit utscriberem, quia pseudo instant. Et hoc est:
Christianos. Omnibus enim pari dilectione vita Quicunque enim volunt placcre, Judaeis infidelibus,
aeterna optanda est, etsi non omnibus eadem pos- in carne, id est in carnalibus observantiis, hi cogunt
sint exhiberi dilectionis officia ;quae fratribus maxi- vos circumcidi, improbitate non ratione ducuntur.Et
me exibcnda, quia faciliores et propensiores in idpropter hoc tantum faciunt,u( non patiantur, ab
bono circa fratres esse debemus, quia sumus invi- infidelibus Judaeis, persecutionem Christi, id est quae
cem membra. Si enim in cunctos libertatis frena pro cruce Christi infertur. [AmbrosiusJ Isti erant
laxantur, maxime in domesticos, id est in Christia- pseudo qui sic Christum prsdicabant, ut etiam le-

(93) Aug., in psalmo cxi.

 167 PETRI LOMBARDI. 168
gi-m .ervandum docerent, crucom praedicabant, ut A est grande ludibrium impiis, grande mysterium
u lidclibus quaestum accjperent: legcra, ut Judaeis sis piis. Hic orgo opprobrium et deformitatatem Christi
placerent [Hieron.] Vel forte hoc ideo dicit, quia ia non erubescamus, sed veneremur. Deformitas enim
Romani, scilicet Caius Caesar et Octavianus Au- u- Christi te format; nisi deformis ille esse voluisset,
gustus leges promulgaverunt, ut Judaei, ubicunque le tu formara quatm perdidisti non recepisses. Pende-
essent,proprio ritu viverent etpatriis caeremoniisde- e- bat enim in cruce deformis, sed deformitas illius
servirent. Quicunque igitur circuracisus erat, licet et pulchritudo nostra erat. In hac ergo deformitate
in Christum crederet, quasi Judaeus habebatur in gloriemur, cujus signum in fronte portamus. De
gentibus; qui vero incircumcisus se non esse Ju- u- hac deformitate non erubescamus, sed gaudeamus
daeum praeputio praeferebat, persecutionibus tam m cum Apostolo, qui dicit se gloriari in Christi cruce.
gentilium quam Judaeorum fiebat obnoxius. Has igi- ;i- Poterat dicere, in sapientia, in potestate, in maje-
tur persecutiones hi qui Galatas depravaverantat state: et verum diceret. Sed estmagnum in sapientia
declinare cupientes, circumcisionem pro defensione le Dei vel majestate vel potestate Deigloriari,sed majus
discipulis pei-suadebant. Nam nec Judaei persequili in cruce. Unde impius insultat, irridetque philoso-
eos potcrant nec gentiles quos videbant et prosely- <j- phus. Et quasi quis diceret: Cur gloriaris in cruce ?
tos circumcidere, et ipsos legalia observare. Neque, te r, quid enim prodest? [Augustinus] Ecce quid : Per
enim qui circumciduntur. Quasi dicat: Vere ideo0 quem, id est Christum crucifixum, mihi mundus cru-
tantum faciunt, ut vitent persecutioncm; non enimn cifixusest, ut me non teneat,e( egomundo,ut eum non
-pro amore legis hoc faciunt; neque enim qui cir- teneam. Quia nec ego in mundo aliquid cupio, neo
cumciduntur, \sgem custodiunt. [Auguslinus] IUam n ipse aliquid suum in me cognoscit, sicut Dominus
dicit custoditionerri~legis, scilicet non occidere, nonn ait: Venit princeps mundi hujus et in me non hdbet
mrechari, et alia hujusmodi, ad bonos mores i?er- quidquam (Joan. xiv). Et est sensus: Per crucem
tinentia: qure nisi charitate et spe aeternorum bono- Christi mundi concupiscentiae non habent in me
rum, qurc per fidem accipiuntur, impleri non pos-i- dominium, nec mundus jam se raihiingerit, et ego
sunt, ut jam dictum est, sed voluntvos circumcidi!f contra eum sum fortis.
ut in carne vestra [AmbrosiusJ, id estde carnali cir-•- Et nota quia non sine causa utrumque dixit, sci-
cumcisione in qua dolor est vobis, glorientur apud1 licet et sibi mundum crucifixum et se miindo. Ple-
Judeos, eo quod tam multos proselytos faciunt. rumque enim contingit ut homo mundum mente
VEBS.14-18. — « Mihi autem absit gloriari nisii non teneat, sed tamen mundus eum suis cupiditati-
« in cruce Domini nostri Jesu Christi,per qtiem mi- bus vel occupationibus astringit. Et mortuus est
« hi mundus crucifixus est et ego mundo! Ini homo mundo, et mundus eum quasi vivus concu-
« Christo enim Jesu neque oircumcisio aliquid va-- C piscit, duin alio intentumin suisactibus rapere con-
«let neque praeputium, sed nova creatura. Et qui- tendit. Sed nec Paulus mundum cupit nec mundus
« cunque hano regulam secuti fuerint, pax super* eum, ut in duobus mortuis neuter neutrum videt.
« illos et misericordia et superlsraelDei. Decaetero) Quia ergo nec Paulus mundi gloriam quaerebat, neo
« nemo mihi n.olestus sit. Ego enim stigmata Do- a mundi gloria ipse quaerebatur, ideo et se mundo
« mini Josu in corpore meo porto. Gratia Dorriinii et sibi mundum crucifixum «sse gloriabatur. In
« nostri Jesu Christi, cum spiritu vestro, fratres, , Christo enim. Quasi dicat: Ideo solum in Christo
« Amen. » giorior, quia in Christo Jesu neque circumcisio ali-
Mihi autem absit. (94) Quasi dicat: Illi in carne) quid valet, tteque prxputium. Quasi dicat: /Equalia
gloriantur, mihi autem absit gloriari, nisi in cruce! sunt Deo praeputium et circumcisio, sed nova crea-
Domnini nostri Jesu Christi. Ecce ubi mundi philoso- tura, id est regeneratio et nova vita. Novam enim
phuserubuit,ibi Apostolus thesaurum reperit: quod[ creaturam dicit novam vitam per fidem Christi.
illivisum est stultitia, Apostolo factum est sapientia L Ego in cruce glorior; et quicunque fuerint secuti
et gloria. (95) Noli ergo erubescere de crucei hanc regulam, id est rectitudinem gloriandi, pax, id
Christi, recole frontem tuam, ne linguam expave- est tranquillitas mentis, et misericordia, de pecca-
scas alienam : de qua cruce ut non erubesceremus, nJJ tis, id est peccatorum remissio, erit a Deo super
eam in ipsa fronte, id est pudoris domicilio locavi- eos gentiles, et etiam super Israel, id est Judaeos,
mus. Ideo enim crux in fronte credentium, ubi se- non utique carnales sed qui sunt Dei, id est spiri-
dcs est verecundiaB figitur, ut de nomine ejus fides tuales. [AmbrosiusJ Dnas enim partes hic significa-
non erubescat, et magis Deigloriam quam homi- vit super quas manet pax et miserioordia Dei, sci-
num diligat. (96)Signum veteris Testamenti circum- licet gentilium fidelium et Judaeorum credentium.
cisio in latenti carne, signum novi Testamenti crux Et de cxtero, id est amodo. Vel, de caetero, ita ut
in libera fronte, Ibi enim occultatio, hic revelatio sint duae dictiones, id est de alio praeter fidem, sci-
est: ibi sub velamine, hic revelata facie. (97) Cru- licet de legalibus, nemo sit molestus, ut iterum co-
cem autem ut in ea gloriemur Dominus suo gestans gar scribere de eodem. Unde dicit Ambrosius: Non
humero, pro virga regni nobis commendavit: quod vult per turbulentas contentiones taedium sibi fieri
(94) August., De verb. Apost. (96) Id., super Joan.
(95) Id., in serm. de Passione Christi. (97) Id., de verb. Apost.
169 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. - IN EP. AD EPHES. 170
de re qurc tum satis erat exposita. Vel sicut in Graeco A quas patiebatur. Stigma enim dicitur punctum vel
iegitur: De cxtero ncmo laborem mihi exhibeat, vel notu aliquo ferro facta. Et cst sensus : ideo non de-
prxstet, scilicet ut rursus in vobis necessitatem ha- bet ficri mihi molestia, quia cgo habeo alios confli-
beam laborandi. Laborem enim 169 praestat magi- ctus, et certamina qure in persecutionibus quas pa-
stro qui aliter sensit quam docuit. Dico ut nemo sit tior mecum dimicant. Gratia, Ecce conclusio Epi-
molestus mibi.cui utique non est facienda molestia. stolre, quasi subscriptio, qua et in nonnullis aliis
Ego enim porto in corpore meo, pro fidelibus sti- Epistolis utitur; quasi dicat: Ut praedicta teneatis,
gmala Dotnini Jesu, id est signa militiae Christi, qure gratia, non dissensio, non legis servitus, non rixa,
me comprobant esse militem,scilicet passiones, tri- non jurgium, sed gratia Domini Jesu Christi, o fra-
bulationes, etc, quod non pseudo faciunt. Quasi tres, sit cum spiritu vestro,id est cum ratione vestra,
dicat : quod vos non attenditis. Stigmata ergo ap- ut veritatem semper intelligatis. Amen. Per hoc ver-
pellavit quasi notas pccnarum de persecutionibus bum Hebraeum vera esse qua. locutus est ostendit.

IN EPISTOLAM AD EPHESIOS

ARGUMENTUM. B humano generi praeslita, post ipsis apostolis spe-

Ephosii sunt Asiani. Hi accepto verbo vcrilatis, cialiter indulta, deinde Ephesiis ipsis ostendens a
perstiterunt in fide. Hos collaudat Apostolus, scri- quo et ad quid vocati sint. Deinde Christi dignita-
bens a Roma de carcere per Tychicum diaconem. tem et prrelationem ostendit, postea ad patientiam
CAPUT PRIMUM. et charitatem eos invitat, unitatem fidei et Ecclesiae
VERS. 1-4. — « Paulus apostolus Christi Jesu commendans et dona gratire connumerans. Tandem
« per voluntatem Dei, omnibus sanctis qui sunt ad certamen exhortans oontra principes tenebra-
« Ephesi et fidelibus in Christo Jesu, gratia vobis et rum, militiae Christianae armaturam, describit. Prius
« pax a Deo Patre nostro, et Domino Jesu Christo. ergo salutans, et se noto nomine significans, ait:
« Benedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu Paulus apostolus Christi Jesu, non meis meritis,
« Christi, qui benedixit nos in omni bencdictione sed per voluntatem Dei, ita et vos per eam habetis
« spirituali in coelestibus in Christo, sicut elegit nos quidquid boni est vobis. Paulus, inquam, scribit
« in ipso ante mundi constitutionem, ut essemus vel mandat, vel ego Paulus scribo sive mando om-
« sancti et immaculati in conspectu ejus in chari- nibus qui sunt Ephesi sanctis exercitio virtutum, et
« tate. » fidelibus fide recta quae est in Christo Jesu. Recte
Paulus apostolus. Hanc Epistolam scribit Aposto- p illa duo posuit: tunc enim prodest ac creditur bona
lus Ephesiis. Ephesii autem sunt Asiani : hi per vita, si fides est in Christo Jesu; tunc vere sancti
Paulum non fundati, sed confirmati fuerant in fide. sunt, si fideles sunt in Christo. Vel distingue inter
Eos enim non fundavit Apostolus in fide, sed confir- sanctos et fideles, ut sanctos intelligas majores et
mavit, multa pro eis passus a perfidis, qui post perfectiores, fideles minus perfectos. Scribit ergo
conflrmationem firmiter steterant in fide et in bonis sanctis, id est perfectis, et non solum eis, sed etiam
operibus. His scribit Apostolus a Roma de carcere fidelibus, qui, si non sancti sunt, vel in fide sani. Et
per Tychicum confortatoriam Epistolam, cum ulte- quod sancti sunt et fideIes,hoc est in Christo Jesu,
rius non essct eos visurus : et sciens eos esse bo- id est opere Christi, non meritis suis. Et in scri-
nos, non arguit de culpa, sed ne relabantur timen- bcndo antealiasalutat dicens: Gratia justificationis,
dum erat. Qui enim stat cadere potest, et quia nul- el pax, [AmbrosiusJ id cst tranquillitas mentis, et
lus adeo perfectus est qui crescere non possit, eos reconciliatio ad Deum, sit vobis, a Deo, Patre nostro,
ad ulteriora hortatur; et ne recedant a fide pro suis per quem omnia condita sunt et restaurata, et Do-
tribulationibus, scilicet Apostoli, teneantque suas mino Jesu Christo, sine quo nulla bona dantur vobis.
ordinationes, et praesertim ne perfectio erigat eos [HaimoJ Benediclus, praemissa salutatione incipit a
in tumorem, ostendit de quo statu ad quera dignum gratiarum actione innuens essc a Deo. [Ambrosius]
vocati sunt, dicens, omnia beneficia eis vel aposto- D quia aliter benedicitur Deus ab homine, aliter homo
lis ipsis, vel toti humano generi per solam Dei gra- a Deo : unum quidem benedictionis verbum est,
tiam collata fore. Est igitur intentio Apostoli in hac sed pro congruentia personae varie debet intelligi,
Epistola Ephesios in bonis habitis confirmare, et ad1 sicut et facere dicitur Deus et homo, sed Deus nutu
ulteriora provocare, nec non et ad humililatem ac- solo impossibiliter facit, homo vero conatu et la-
tioncmque gratiarum informare. Modus tractandi i bore; ita Deus benedicitur ab homine cum laudibus
talis est: De more suo salutationem praemittit. dignis extollilur, homo autem a Deo, cum Deus ei
Deinde gratias agit Deo, exponens prius beneflciai gratiae suce dona impertit, non meritis ejus, sed mi-
PATROL,CXCII. 6
 171 PETRI LOMBARDl. 172
sericordia sua. Ait ergo, Deus sit benedictus corde,. A pra.dcstinans ut tales per gratiam ejus essrmus'
ore, opere, et a me ot a vobis, el a bonis: Dcus dico, Sed Pelagianus veritati resultans ail: Praescicbat
qui cst Pater gencrationo Domini nostri Jesu Christi, Deus qui essent futuri sancti ct immaculali per li-
pro quo nobis bcnefacit. Qui benedixit nos. Post ac- berao voluntatis aibitrium; et ideo eos in sua prae-
tionem gratiarum enumerat beneficia quae a Deo scicntia quales futuros esse praescivit elegit. Elegit,
per Christum toti humano generi sunt data, ct dis- inquit, antequam essent, praedestinans filios quos
tinguit duas Dei praeordinationes, ct earum offectus, futuros sanclos praescivit: nec fecit, nec se factu-
quarum altera est de pnescnti ad justitiam, altera rum, sed ipsos facturos esse pfaevidit. Quem con-
de futuro ad coronam : nec dicuntur duae, quin una futat Apostolusdicens: utesseraussuncli virlutibus
Dei sit praedestinatio qure est ipse Deus, sed quia et immaculaii, a raalis, a crimine ; et hoc in con-
de duobus est ipsa Dei rcterna prrcordinalio, sci- speclu ejus, non hominum, id est intus ubi ipse
licet de prresenti in justitia, et de gloria iu futuro. conspicit, non extra ubi homincs vidcnt. Vcl, in
Deus enim ante mundi constitutioncm, cum nullus conspectu ejus, id est ut eum conspiciaraus, et hoc
quidquam meruerat, praeordinavit quod in tem- non fecit ipse raeritis nostris, sed in charitate sua.
pore gratiae aliquos a perditis separaret, et justos Amor enim Dei hoc fecit. [Haimo.] Vel ita dico, ut
et imraaculatos faceret; prseordinavit etiam quod et •r, essemus sancti et immaculati, et hoc in charitaJe,
illosjustosad aeternam beatitudihem perduoeret. id est per charitatem nostram qua diligimus Deum.
Harum praeordinationum alteram bio implet, id est [AmbrosiusJ Potest enim intelligi vel de charitate
quia justos facit; alteram in futuro implebit, qus Dei qua diligit boroines, vel de cbaritate ipsorum
erit omnium perfectio, a qua consummatione om- hominum qua diligunt Deura.
nium incipit, ostendens effectum ejus, et utens prro- VERS.5-10. — « Qui prasdestinavit nos in adop-
terito pro futuro pro rei certitudine, cum ait :*Qui « tionem filiorum per Jesum Christum in ipsum :
Deus benedixit, id est bencdicot, nos, nostris meritis « secundum propositum voluntatis suae in laudem
maledictos, id est in futuro exaltabit, dando iramor- « gloriae gratiae suae : in qua gratificavit nos in di-
talitatem. Undo subdit: In omni benedictione spiri- « lecto Filio suo, in quo habemus redemptionem
tuali, id est exaltabit oronimoda exaltatione, et « per sanguinera ejus, remissionem 163 peccato-
perfecta, qure tola erit spiritualis otiu:n in corpo- « rum secundum divitias gratirc ejus, quae supera-
ribus, quas tunc habebunt naturam spiritus, quia « bundavit in nobisin omni sapientia et prudcntia,
erunt agilia et hobilia, cibo non egentia, quae spi- « ut notura faceret nobis sacramentum voluntatis
ritui naturaHasunt. Benediotionedicohabita fnca- « suaB, socundum beneplacitum ejus quod propo-
lestibus, id est in ccolo. Et hoc fict, in ChriSto, id « suit in eo,in dispensationeplenitudinistemporum
est operantc Christo. Sicut. Posuit effectum secun- C t « instaurare omnia in Christo quae in ccelis et quae
deo praeordinationis, scilicct qure eritde futuro, hic « in terra sunt in ipso. »
ponit primam praeOrdinationcm quae est de prrs- Qui prxdestinavit. Posita praedestinatione quae
senti, tangens effectum ejus; quasi dioat: Benedi- pertinet ad justitiam et sanctitatem vitre praesentis,
cet nos in futuro; quod etsi videtur cx meritis, ita ponitur hic alia praedestinatio pertinens ad vitam
tamen gratis erit, siout ot priraa praoordinatio gra- a)ternam,cujus etTectum supra notavit. Quasi dicat:
tuita est, quia merita qua. prrcoedunt futuram vi- Elegit nos ut hic esseraus sancti: ipse utique qui
tam ex gratia sunt, ot dona Dei sunt. Coronat enim prxdestinavit nos, id est gratia sola praeelegit, id est
in nobis Deus dona sua, non quro ex nobis sint voluntato gratuita, in adoptionem filiorum, id est
merito. Et hoo ost quod ait: Ita gratis hoo faeiet, ad bona quas filii habituri sunt. Filii autem sunt
sicut gratis nos elegit, prrcdestinando, et hoc fn credentes in cura; et hoc est quod subdit: Per Je-
ipso, id ost per ipsum Christum. Elegit dico, ante sum, Quasi dicat: quod ipsi filii sunt, hoc non est
mundi constilutionem, id est aritcquam essemus.Ne per merita, sed per Jesum Chrislum. Praedestinavit
quis ergo putet animas cura Deo fuisse aeternas, et nos dico vcnturos, in idipsum, id est eadem habitu-
tunc aliquid meruisse, juxta errorem illorum qui : ros cum Christo. Prasdestinavit dico, non nostro
ante hrec visibilia dicunt fuisse quasdam animas jj j placito, sed secundum propositum voluntatis sux, id
sanctas, et ideo tunc fuisso eloctas; sod aperte os- cst secundura bonara voluntatera, longc antequam
tcndit hoc falsum esso dicens : Elcgit nos ante con- impleretur innobispraedestinatio, habitam,velom-
stitutloncm (1). Quomodo autem eligoret eos qui nibus palam propositam et ostensam. Praedestina-
nondum erant nisi prrcdestinando? Elegit ergo prae- vit nos dico et sanctificavit: et hoc in laudem glo-
dostinans nos : et sicut non elegH eo quod tuno rix gratix sux, id est ut laudemus gloriosam gra-
sancti essemus, ita nec idoo quiu sancti futuri es- tiam ; quasi dicat: Gloria gratiarum cst aetcrna ad-
semus. Sed potius elegit nos dd hoc, ut in tempore optatio, in qua gratia gratificavit nos, id est gratos nos
gratiae essemus sancti, por bona opera. Non ergo sibi fecit. Hic notatur effectus primae praeordinatio-
quia futuri erarous clcgit, sed ut essemus sancti. nis quae pertinet ad justitiam. Gratiflcavit, dico, in
Ideo quippe talos futuri eramus, quia elegit ipse dilccto Filio suo, pro quo nos diligit. Diligens enim

(1) August. De prsdest. sanct.

 173 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 174
suum Unigenitum, etiam illis quos diligit, ct quibus A , ctiam qure in lorris sunt, cum ipsi hominos qui prae-
vult Filius divina dona largitur, f» quo. Ecce hic dcstinati sunt in aeternam veritatem, a corruptionis
ostenditperquem facti sumus grati,dicens:/n quo, vetustate renovantur. Et est scnsus : Voluit instau-
Filio habemus redemptionem, ut possimus reverti a rare, id est supplere, quae in coelis Bunt, id est nu-
captivitate qua serviebamus diabolo vcnundati sub merum angelorum diminutum imploro, et quac in
peccato; habemus, inquam,;w sanguinetnejus, qui terris sunt, id est homines qui per peccatura depra-
nostrae redemptionis est prctium : Et habemus re- vati erant renovare. Vel, quae in ccelis sunt, id cst
missionem peccatorum, in baplismo; duplicem gra- animas sanctorum quro jam in coolis, et qure in
tiam ostendit, quia et redemit, et poccata nostra terra, id cst sanctos qui adhuc in terra sunt. Et hoc
non imputavit. Et hoc prrcstitit nobis, secundum di- in Christo, id est pcr ipsum Christum. Christi enim
vitias gratix ejus,idest secundum divitem ctcopio- adventus salus est, et sunctis qui jam cum Christo
sam gratiam suam, quia omnia dimiltit, et totum sunl, et illis qui udhuc futuri sunt.
jus inimici destruit. Qux superabundavit. Hactenus VERS.11-14. — « In quo ctiam nos sorte vocati
egit de his qure toti humano generi collata sunt, « sumus, prrodeslinati secundum propositum ejus
modo agit de his quae singulariter apostolis dedit; « qui opcratur omnia secundum consilium volun-
quasi dicat : Dico divitias gratiae; quae gratia cum _ « tatis suae, ut simus in laudem gloriae ejus nos
omnibus abundasset fidelibus, in nobis apostolis « qui anto speravimus in Christo. In quo et vos,
superabundavit, id est plusquam in aliis abundavit, « cum audissetis verbum veritatis, Evangelium sa-
ut verbi gratia in hoc, scilicet in omni sapientia, id « lutis vestrao, in quo et credentes signati estis
est in omni de divinis notitia, et prudentia, id est « Spiritu promissionis sancto, qui est pignus hrc-
providentia temporaUum. In omni dico, ita ut notum « reditatis nostrtc in redemptionem acquisitionis
faceretnobis sacramcntum voluntatis sux. Voluntatem « in laudem gloriae ipsius. »
suam secretam aliis, id est illud quod secrcla vo- In quo, etc. Ne apostoli in quibus superabundat
luntate faccre volebat. Et quid illud sit supponit, gratia viderentur meruisse aliis, ostendit eos ita
scilicet inslaurare ornnia, et hoc non meritis no- gratis vocatos non meritis, sicut fuerunt alii, di-
stris, sed secundum bonum placitum ejus, id est so- cens: In quo Christo, id cst per quem Christum
cundumbonam voluntatem suam utbona fieretsub- etiam nos, upostoli ut vos alii, sumus vocati, pcr inte-
veniret. (2) Quod bonum placitum vel sacramentum riorcm gratiam : et hoc non moritis, sed sorte, id est
proposuil, id est longe antequam fieret posuit, vel divina electione. (4) Sors enim dicitur Dei gratia,
omnibus palam obtulit.IUud dico implendum ineo, qua salvi facti sumus : quee bene dicitur sors, quia
Filio, scilicet non in alio, id est in Christo, ct non hominis non est clectio, sed voluntatis Dei, qui
in alio tempore implendum,scditt dispensationeple- C nulla nostra merita invenit, sed sorte voluntatis
nitudinis temporum, id est in plcriitudine lemporis suae nos ad salutcm vocavit, quia voluit, non quia
dispcnsati a Deo, id est in tcmpore gratiao,quo im- digni fuimus. [Augustinus] Haec est sors unde illa
plerc quae creteris temporibus promissa et figurata tunica Domini desupertexta, quae charitatem signi-
sunt, divina providentia rationabilitcr dispensavit. ficat, sorte super eam raissa provenit, quia Dei
Si enim ignari penitus essent homines, non praj- gratiu charitas inspiratur, non moritis vocati su-
docti, non reciperent Christum; et nisiprius de na- mus. Nos dico prius praedestinati, id est per gratiam
turalietdoctrinali lege essent convicti, superbipar- praeparati et elccti : et hoc non secundum merita,
vipenderent Christi adventum. (3) Ne crgo qutcratur scd secundum propositum ejus, qui, etiam in aposto-
cur in hoc tempore potius quam in alio voluerit im- lis, operatur omnia, etiam velle bonum. (5) Ipse ergo
plere secretum suae voluntatis, scilicet instaurare, ut credere incipiamus operatur. Non enim quia cre-
id est ad primum statum reducere, omnia,per pec- dimus, sed ut credamus elegit nos et operatur omnia.
catum destructa, et qux in ccclis sunt, id est ange- Et hoc secundum consilium voluntatis sux, id est se-
los, et quosin terris sunt, id est homincs : non quod cundum voluntatem suam, qure est ex ratione.Quasi
pro angelis mortuus est Christus,sed ideo etiam pro dicat: Quare nos magis elegit ad officium praedica-
angelis fit quidquid hominum per ejus mortem re- n tionis et apostolatus nescimus, sed tamen consilio
dimitur et liberatur a malo, quiacum eis quodam- fecit, non temere. [AugustinusJ Et ad hoc vos elegit,
modo redituringratiampost inimicitias quas inter ut simus in laudem glorix ejus, id est ut per nos alii
homines et sanctos angelos peccala fecerunt; et ex laudent gloriam ejus, ut exemplo nostro nemo jam
ipsa hominum redemptione ruinae illius angelicae glorietur in homine. [Ambrosius] Verum est enim
damnumreparatur;etutique noverunt angeli sancti quod ait: Non vos me elegistis, sed egoelegi vos (Joan.
docti de Deo, cujus veritatis aeterna contemplatione xv). Laus autem gloriae Dei est, cum multi acquirun-
beatisunt, quanti numeri supplementum degenere tur ad fidem, sicut gloria medici est cum multos
humano integritas iUius civitatis exspectet. Instau- curat. Simus, inquam, in laudem ejus nos apostoli,
ranturautem quaein ccelis sunt.cum id quodindece- qui ante omnes alios quibus Cbristus praedicavit, et
ciditinangelis redditurexhominibus. Instaurantur qui per eum conversi sunt, speravimus in Christo, et
(2) August. De praedest. sanct. (4) Aug. in psalmo cxxx.
(3) Id., in Enchir. (5) Id., De prsedest. sanct.
 173 PETRI LOMBARDl. 176
ideo tales esse debemus, pcr quos ulii laudent. In A « clesiam quae est corpus ipsius,"et plenitudo. cjus
quo, etc. Exposilis his qum aposlnlis collata sunt, (i qiii ninnia in ontnibus adimpletur. »
raodo venit ad ca qurc dcdit Ephcsiis. Quasi dicat: Propterea. Enumcratis beneficiis humano generi
Spcravimus in Christo, in quo Christo, id cst in vol npostolis vol Ephesiis collatis, quid de beneficiis
cujus fide, el vos, Ephosii, csfis, cum amlivixsetis, id Ephcsiis datis scntiat Apostolus subdit, scilicet
estper hoc quod audivislis; etposlquam audivistis, quod gralias agit, ct rogat superaddi, nc illi supor-
non ante. Cum enira et causara notat hic ct tcmpus. biant, sed ultra tendant; quasi dicut: Cum audi-
Cura audivissetis, dico, verbum veritatis, scilicet vissetis Evangolium, credidistis. P.rovterea ego au-
Evangeliura. alutis vestrrc, quod salutera annuntiat, diens fidam vestram, qux cst in Christo Jestt, id est
et ad salutem vocat. In quo Christo, id est in cu- qua in Christum creditis sine admissione legis, ct
jus operatione, et vos, credentcs, signati estis, id cst dilectionem vestram, id est opera charitatis ostensa,
divisi a grege diaboli. [HicronymusJ Vel, signati itt omttcs sanctos, non cesso qgens pro vobis gratias
estis.imagineDcireforraatiiinvobis.Undc.signatura Dco ; quasi dicat : Bcne ntfvi qunles estis. Et inde
estsupernos (umcnf ultustui,Domine(Psal. iv). Ethoc, non vos, setl Deum laudo qui hcc fccit. Ei cnira
Spiritu sanclo promissionis, id est pcr Spintum sun- qui fecit aguntur gratiae. Idco ait: Non.cesso pro
ctum qui promissus erat, vel quipromisithrereditu- n vobis gratias agens, scilicet de babitis bonis : ego
tcm, et est arrha ejus. (0) Unde subdit: Qui est pi- etiam faciens memoriam vestri in orationibus meis,
gnus Itxreditalisnostrx. Diffusa est enim charilas in in quibus oro Dcum ulteriora vobis implorans.
corda nostra per Spirilum tanctum (liom. v). Quid est Undo congrue pro ,jam datispraBmittiturgratiarura
cnira, si diffusaest charitas? Eccejam cx quaiilu- uctio. (7j Qui enira orandus est ut faciat, illi est
locunque pignore deambulat Deus in nobis, ct sic gratiarum uctio reddcnda cum fecerit. Hocautcm
pignus aocopimus. Quidam tamen codices m&lius in oralionibus roeis peto, ttt Deus Domitti nostri Jesu
habent arrham; eamdem quippe rom interprcles Christi el Patcr glorix, id cst Christi, tlet, etc. [Haimo]
dioere voluerunt. Intorcst tamcn aliquidin ioqucndi Dislinguo, Deus Patcr, et Deus Christi est et Patcr;
usu inler urrham ot piguus. Pignus cniin quuudo sctl Dcus Christi cst sccundum humanilalcin, quia
datur, solulo eo pro quo ponitur, auferlur; arrha Christus est horao ct natus ox femina. Unde in
vero cst cura de ipso datur aliquid quod non cst uu- psalmo rlicit: De ventre matris mex Deus tncus es lu
ferendum, sod eomplendum. Si ergo ohuritutem (Psal. xxi). (8) Ostendons Patrora esso Deum suura,
modo Deus tunquara pignus dcdit nobis pcr spiri- quiu homo fuclus ost: homo enim de ventre mulris
tum, qui datus est re pruiuissa reddita, auferondum nalus, ct sccundura horainem de virgine nutus est
est a nobispignus? Absit! scd hoo quod dedit im- Deus, ut non solura Patcr illi esBct qui eura de
plcbit.Idco melius babeturarrha quam pignus. Do- C seipso genuit, sed eliam ejus Deus esset quem de
dit nobis spiritum, ud hoo utique, scilicet in redem- ventre rautris horainem creavit. Qui ergo Patcr est
ptionem acquisitionis, id estad hoc ut sunguincojus Filio ox utero suo, de venfrc raatris Deus ejus est,
redompti a jure inimici, ct ultra non dorainetur non de suo. Unde ipse Dominus uit: Ascettdoad
nobis inimious. Acquiramus Deum, vel acquiramur Palrem meum el Patrem veslrum, Deum meum et
a Deo. Ad hoc onim redcmit ut habcat, non ut perdat Deum vestrum (Joan. xx). Hoc igitur dico, ut Deus
nos. Et f» laudem glorix ipsius. Quasi dicat: Et ad Christi ct Palor det vobis ea quae sequuntur. Quasi
hoo dedit nobis Spiritum, ut laudotur ipse Dous. dicat: Ad impotrandum illa non obtei.do mcrita,
Veas. 15-23. — « Proptoroa et ego audions fidom Bod quod DOUBet Puter Christi est. Hoc, inquara,
« vestram qua est in Christo Jesu, et dilectionem precor, ut det vobis, et si jam sapientos estis, spiri-
« in omnes sanctos.non cesso gratias agens pro vo- ttm sapientix et revdationis in agniiione ejus, id
« bis, memoriara vcstri fticiens in orationibus raois, ost Spiritum sanctum qui del vobis sapientiam de
« utDeus Domini nostri Jesu GUriciti,Pater glorim, ccclsstibus plonius quam raodo hubeatis; ita ut
« det vobis spiritum sapientico et revelationis in non obscure, sod clare et sine velo oura agnoscatis,
« agnitionom qjus, iliurainatos ooulos oordis vostri, scilicet dot, id ost faciat, illuminatos oculos coriis
« uf sciutis quoesit spos vocationis ojus, ot quae divi» Jj vestri, id ost rationis, quoe est imago Dei, in qua
« tis glorias bsreditatis ejus in sanctis, et quao sit su- renovatis in agnilione Dei. In iroagine crgo sua co-
« pererainens magnitudo virlulis ejus in nos, qui gnosco auctorcm cjus qui corporali sensu non at-
« credimus secundum operutionera potentioe virtutis tingitur. Ne orgo putctis corporeo scnsu Deum at-
« ejus, quam operutus 104 cst in Christo, suscitans tingi, sed oculis mentis ipsum cognoscito, et auri-
« illura a mortuis, cl consfiluens ad dcxterara suam bus'mentis ipsum audite. In corpore enim diversa
« in ccelestibus supra omuem principatum et pole- mcmbra sunt. Alibi audis, alibi vides; in corde
« statem et virtulem et dominationom, otomhe no- autem tuo, ubi diversa merobra non inveniuntur,
« men quod nominatur, non solum in hoc sreculo, ibi audis ubi vides.
« sed etiam in futuro. Et omnia subjecit sub pedi- Ad hoc illuminet oculos, ut scialis, plenius quaro
« nus ejus, et ipsum dcdit caput supra oranem Eo- modo, (,ttx, id ost quanta, sil spes vocationis ejut,id
(0) Augustinus, in serm. Do visione Doi. (8; Id., contra Max,
(7) Id., od Vitalem,
177 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 178
est res sperata ad quam vocat ciedenlcs. Iloc dicitLA j pruinissum' cst. Siinilicnim modocxlollelitursupra
ut propensiores sint, quia, oum plene scicrint quisi ccolos cum Chrislo; siout ipse dicit: Patcr volo ut
fructus crcdentium, propensioros fient circa exco- ubi ego fuero, et hi mecum sint (Joan xvn). Quia et
lendamreligionem.[Ambrosius]Deindequodnomine s corpus ejus, quod est Ecclesia, in ipsa dextera, id
spei intcllexerit, aperit subdens: Et, sciatis, qux'. est in ipsa bealiludinc, erit. Quamvis enim corpus
sint, divitix, etc. Har-cest spes. Spos enim accipit; nostrum non ibi sit, lanien spcs nostra jam ibi
rem speratam. Vel ita ut spes propria accipitur, elc. est. Ideo et Dominus post resurrectionem jussit
Ut sciatis qux sit spes vocationis ejus, id est quan- disciputis suis piscantibus ut in dexteram partem
tum valet spcs vitae aeternre ad quam vocat; et scia- mitterent retia, qui etiam dixit agnos ad dexteram,
tis quae sit adimpletio ejus spei: quod ita ait, ett haedos ad sinistram se positurum.
qure sint divitiae gloriae ejus, haereditatis, id estt Vel ita: constituens, id est stabiliter statuens,
gloriosae haereditatis, scilicet aeternre beatitudi- illum hominem, Christum, ad dexteram suam, id
nis, quae dicitur haereditas, quia firmiter habe- est in sede judiciaria, in potestate judicandi. Quia
bitur quae erit in omnibus sanclis communiter. enim omne judicium Pater deditFilio (Joan. v),ideo
Et ssiatis etiam qux sit superemimens magnitudo ad dexteram Dei sedere dicitur quasi judex. Unde
gloriae futurae in nos apostolos, id cst quod nosi ,n ait Judaeis: Amodo videbitis Filium hominis sederc
apostoli prae aliis habebimus gloriam, non utstetis i ad dexleram Dei, otc. (Matth. xxvi). Et constituens
et habeatis, sed tondatis ad illud majus quodl illum in cxlestibus et supra omnem principatum et
habebimus. Quoddam enim incrementum glo- poteslalem et vhtutem et dominationetn, id est supra
riae habebunt summi doctores ultra illud quodl dignitatem horum ordinum angclicorum, et non
communiterommeshabebunt.Habebuutcnimomnes 5 solum super hos quatuor, sed etiam super omne
eumdem denarium, sed differet stclla a stella int nomen quod nominalur non solum in hoc sxculo, sed
claritate, et erunt diversae mansiones in domo) etiam in futitro, id est supcr omnenominabile quod
Patris: et inter alios clarius fulgentes, apostolii vcl jam soitur vel infuturo scietur. Hocdicitpropter
altius sedebunt. Unde in tabernaculo Domini su- inoarnationem Filii Dei, ut etiam horao factus su-
per mensam facta est corona in terra simul altui per omnes ocelosesse dicatur, et super omncra
digitis quatuor ct operiens totam mensam, ett creaturam, habens nomen Dei per naturam, non
super eam altera corona aureola. Per coronamt per adoptionem. Et ne viderotur praeesse onmi
altam digitis quatuor quae mensam operiebat, glo- creaturae dignitato tantum, et non potestate, subdit
ria vitae aeternaesignatur, qua omnes electi fruen- etomnia. Quasi dicat: Non solum praoest omni-
tur, quae in quatuor libris Evangelii digito Dei,, bus dignitate, sed et sub ea sunt. £(, id cst
id est Spiritu sancto, scriptis annuntiatur: ett C ( quia omnia subjecit Deus Pater sttb pedibus cjus,
erat in terra simul pro diversitate meritorum. Co- ct subjecit ei plene, ut per pedes plena subjectio
rona aureola, super illam, est perfectio remunera- notetur: quae omnia merito sunt ei subjecta, quia
tionis eorum qui in doctoribus excellunt. Ideo Apo- per eum facta sunt. Vel, sub pedibus ejus, id est.
stolus ait, quae sit supereminens magnitudo gloriae e sub humanitate ejus, quae significatur per pedes.
in nos. Quae magnitudo est virtutis ejus, id est inI Quia sicut pes est inferior pars corporis, ita in
virtute Dei danda nobis, qui credidimus deilla bea- Christo inferior natura est humanitas, quam otiam
titudine secundum operationem potentix virlutis ejus.'. angeli adorant, ct ipsi homini Christo omma sub-
quam operatus est in Christo, id est secundum quodi sunt. Et ipsum. Postquam commemoravit dignita-
potenter operatus est in Christo cu;us membrasu- tatem Christi, rodit ad nos, ostendens dignitatem
mus, et ideo eamdem cum illo nos habituros credi- ejus ad nos pertinere. Qtiasi dicat: Ita exaltavit
mus. Operatus; inquam, in Christo, ita, scilioetit Deus Christum,et haecejusexaltatio adnospertinet,
suscitans illnm a mortuis, et constituens illum add quia ipse talis ost caput, et nos corpus ejus, et
dexteram suam, in aeterna beatitudine. (9) Non coss hoc est quod ait; quasi dicat: Hoc quod dixi de
audiamus qui negant ad dexteram Patris sederee Christo ad nos pertinet. El, id est quia, ipsum. qui
Filium, dicentes: Nunquid Deus Pater habet latuss JJ adeo altus est dedit Deus caput, in quo sunt
dexterum, vel sinistrum, sicut corpora? Nec noss omnes spiritualos sensus EcclesiaB, scilicet dona
hoc de Dco scntimus. Nulla enim forma corporis,s gratiae: lllum,inquam,deditessecaput,supra omnem
Deus finitur et concluditur. Sed dextcra Deiest bea-i- Ecclesiam, qute in coelo, et quae in terra est, dum
titudo aeterna quae sanctis datur, sicut sinistraa confitentur hunc esse per quem facti sunt. Subji-
ejus dicitur miseria perpetua quae irapiis datur.r. ciuntur enim illi quasi capiti, ex quo trahunt ori-
Et est, constituens illum ad dexteram suam, idd ginem. Ab ipso enim facti sunt secundum deitatem,
est ostendens hominem Christum aeternaliter bca- i- et ita secundum deitatem caput est Ecclesiae, secun-
tum, in cxlestibus, id est in ccelo. Exemplum au- i- dum qiiam dedit ei esso caput. illum ante omnia
tem gloriae sanctorum consistit iri resurrectionele gignendo. Est etiam et proprie dicitur caput se-
Salvatoris, ut in ea cognoscant fideles quid eis is cund um humanitatem, secundum quam conjungitur

(9) Augustinus, De agone Christianorum.

 179 PETRI LOMBARDI. 180
ei Eoclesia, et natura et gratia. Nara iri co pleni- A hoo acro oaliginoso, non curahominibus in mundo,
tudo gratiee fuit, dc cujus plenitudine nos accepi- qui ad ista caliginosa do apparatu supcrnorura an-
mus (10). Nullumque majus donum prrestare Deus golorum cum angelis apostatis lapsus est tanquam
posset hominibus, quam ut Verbum per quod con- ad carcerem. Caliginosus enira aerinfernus estdrc-
didit omnia, faceret illis caput, et illos ei tanquam monum usquc ad judicium. Undc in canonicaEpi-
membra ooaptarot, ut esset Filius Dei et filius ho- stola dicitur: Carceribus caliginis infcrni retrusus
minis, unus, Deua cum Patre, unus homo cum ho- injudiuio servaretur .pcrimendus. Spiritum ergo
minibus. Qux, Ecclesia, est corpus illitts, id est erroris dicit principem acris, quia in hoc acre do-
unita ci gratia-ct natura, et plcnitudo cjits, id est minatur. Hanc enim partcm sibi usurpavit ad excr-
iraplons eum ut haboat membra omnia. Et vere est cendara dominationem; et quiaitavicinisuntnobis
plenitudo ejus quia ipsc cst qui adimplctur pcr eos. ct spiritus invisibilcs sunt, magissunt timendi. Qui
Cum onim regressi ad confessionem flectunt genu principes nunc etiam adhuc operantur, quantum
Christo adirapletur, quia recedentibus evacuari vi- Deus sinit, in filiis diffidentix, id est in eis qui dif-
detur. Per eos adimpletur dico, tamen ens omnia fidunt de aeternis, vel de quorum salute nos diffidi-
in omnibus, bic vcl in futuro, quia mcrabra nihil ei mus, et ideo erepti ei sint grati ereptori Christo.
conferunt, sed ipse omnia membris. Quod ideo n (H) Qui intravit in domum fortis in suo dominatu
dicitur' esse omnia in omnibus, quia omnia ab genus humanum habcntis, et prius ipsum alligavit,
ipso sunt in eis, cujus virtute sunt quod sunt. id est ejus coercuit et cohibuit potestatera, potesta-
CAPUT II. tis suaa fortioribus vinculis, et sic eripuit vasacjus
VERS.1-3. — « Et vos convivificavit cum essetis quaecunque praedestinavit eripere. Arbitrium eorum
« mortui delictis et pecoatis vestris, in quibus ali- ab ejus liberans potestate, ut illo non irapedientc
« quando ambulastis seoundum saeculum mundi credant in istura liberavoluntate. Proinde hoc opus
« hujus, secundum principem potestatis aeris hu- est gratiae quara attulitsecundusAdam.nonnaturae
« jus; spiritus qui nuno operatur in filios diffiden- quam corrupit primus Adam. Filiosautem diffiden-
« tias, in quibus et nos omnes aliquando oonver- tiae regit princepsiste, id estdiabolus, adarbitriura
« sati sumus in desideriis carnis nostree, facientes suum, quod neo ipsumhabetliberumadfacicndura.
« voluntatem carnis ct cogitationum: et eramus sed in maximam malevolentiam suis sceleribus ob-
« natura filii irae, sicut caeteri. » duratum. Unde nemo sanae fidci credit veldicithos
165 Et vos. Hio commemorat priora, scilioet apostatas angelos ad pristinam pietatem correcta
quales fuerint anto fidem,'et quid roodo per gratiara aliquando voluntate converti. Quid autem operatur
factisunt, ut inbonisqucenunchabenthumilientur, hic princeps in filios diffidentiae, nisi operasuama-
et certum sit quod, si inimicis baec data sunt, ma- C la? et in primis maximeque ipsam diffidentiam et
gis amicis dabuntur ea quae Apostolus optat eis, infidelitatera qua sint inimici fidei, per quam scit
scilioet quod Christus est caput Omnis Eoclesiae et eos possemundari?(12) Inquamergo obstinationem
nostrum, quia nos convivificavit cum, id est quam- cum Deus plerumque facere dicitur non instigando
vis, tsselis mortui delictis et peccatis, etc. Vel ita et inspirando, sed deserendo facit, ut illi, id est
oontinua, ut a superiori sumasverbum quod subin- spiritus maligni, operenturinfiliisdiffidentirc:quod
telligitur, quasi dioat: Nosquicredidimushabemus Deus debite justeque permittit, in quibus, peccatis,
spem baereditatis, et vos, seilicet credidistis, Deus et nat omnet Judaei. scilioet ut gentes, aliquando
autem oonvivificavit nos oum, id est quamvis.prius convertati sumus, agentes vitam nostram in deside-
essetis mortui. [AmbrosiusJ Vel ita continua: Deus riis carnis nostrx, id est in malis conoupisccntiis
susoitavit Jesum, et vos, id est suscitabit, ourn, id quao ex carne sunt, et etiam faoientes actu volunta-
est quamvis, ossetis, olimante fldem mortui, scilicet tes oarnis, id est ea in quibus caro delectatur, ut
neo etiam sentientes mala nostra. Mortui dico, de- est luxuria, et hujusraodi. et voluntatem cogUatio-
liotis, soilioet dimittendo quaejubentur, etpeccatis num, vel mentiura, idestea in quibuscaro nonde-
vestris, scilicet agendo prohibita inquibns delictis lectatur, sed anima cogitat, ut sunt haereticaBpra-
et pecoatis aliquando, scilicet anto fidem, longo usu, JJ vitates, etalia hujusmodi. Et eramus, nos Judaei,
ambulastis, de alio ad aliud declinantes. Ambulastis sfcu( et cateri, id est gentiles, filii irx, Id est debi-
dico, tecundum txculum, id est conversionem et tores aeternae pcenae,ethocna(ura, idest per patres,
Bpeciem,Jtu/us mundi, cujus species nos allicit, et Adam soilicet et Evam.idestperpeccatumorigtnale
tecundum principem tpiritut, id est spirituum. Poni- ab eis traductum.(13) Crecitas eniminprimohomi-
tur enim sirigularis genitivus pro plurali. Ille est ne per peccatum contigit, de quo omnes originem
Beelzebub qiii est princeps malignorum spirituum. duximus, nOn solum-mortis, sed etiam iniquitatis.
Vel intransitive secundum aliam litteram, qure est Ideo Apostolus ait: Eramus natura filii irae, id est
secundum principem spirituum. Prmcipem dico, po- filii vindictae, filii pccnae.filiigehennae. Quomodo na-
testatis aeris hujus, id est qui habet potostatera in tura? quia peccante primo homine vitium pro na-

(10) August. in psal. LXXXV. (12) August., in psalmodeLXXVI.

(11) Id., ad Vitalem. (13) Hier., super Joan. caeconato.
181 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. m
tura inolevit. (14) Tcnebatur cnim justa damnatione A fcctum csset, sic loquitur. Unde ctiam subdit : Et
genus humanum, et erant omnes fllii irae, de qua consedere fecit, ut judices, nos et vos, in cmlestibus,
ira Dominus dicit : Qui non credit in Filium, non non inaniter, sed fideliter jam computat factum
habet vitam, sed ira Dei manet super etim (Joan. m). quod futurum esso non dubitat.[Augustinus]Certe
Non ait venit, sed manet.Cum hac quippeiraomnis enim in ccolestibus Christus jam sedet, nondum
naescitur. (15)Ipsa est eriim illa ira cum qua ornncs autem nos, sod spe ccrta tencmus. Fecit dico, per
nati sumus, cui nascendo haesimus, ira de propa- hoo quod sumus in Christo Jesu, id est in fide
gine iniquitalis, de macula peccati. Et nota quod Christi, ut, etc; quasi dicat : Ita haec in spe fecit,
ipsa vcre ac proprie nalura hominis dicitur, qualis ut in re complcrctin die judicii. Quod ita dicit u(
sine vitio primitus condila est. Translutitio autem ostendcret, in re, In sxculis supcriK'ttientibus, id est
verbo utimur ut naturam dicarr.us etiam quali nas- in diejudicii, abundantes divitias gratix sux, id est
citur homo;secundumquamlocutionem diciturhic: abundantia dona gratiae. [AmbrosiusJ In futuro
eramus naturafilii irae, sicut et croteri.Ac si dicat: enim sa_culo apparebitdonumDeiin remuneratione
Cum haec praedicta fuerint in nobis sicut in gcnl!- credcntium, quodoculus non vidit, nec auris audi-
bus, non desperet gentilis quin par Judreisfiat,quia vit. Et hrc suilt abundantcs divitiae, non tantum
nos sicut illi eramus filii irrc.In hac ira cumessent p, quantum mens invcstigare non potest. Vel ita, ut
homines per originale peccatum, tanto gravius et de prassenti accipiatur, sic quasi dicat: Ideo con-
perniciosius.quanto majora vel plura insuper add'- vivificavit nos prius morfuos ut ostenderetin saeculis
derant, necessarius erat mcdiator, id est reconcilia- supervenientibus, id est postcris nostris, abundan-
tor qui hanc iram singularis sacrificii oblatione pla- tes divitias gratire suao. id est abundantia dona gra-
caret. Unde subdit: tiae quae hic largitur. Deinde utramque sentenliam
VERS.4-10. — « Deus autem qui dives est in mi- progrederesimul, quasi dicat : Divitias,dico,datas
« sericordia propter nimiam charitatem suam qua vobis hic vel in futuro, non meritis nostris, sed in
« dilexit nos, et cum essemus mortui peccatis, con- bonitate Dei. Divitias dioo, existcntes super nos, id
« vivificavit nos in Christo, cujus gratia estis sal- est super intcllectus nostros, quia plene caperc ne-
« vati, et conresuscitavit et consedcre 1'ecit in cce- quimus. Datas dico, in Christo Jcsu, id est per Chri.
« lestibus in Christo Jesu, ut ostenderet in sreculis stum.Et benedixi inbonitate,o/ra(fa<*nfm,prtBCunte,
« supervenientibus abundantes divitias gratiro suro id est gratuita Dei voluntate, salvati estis per fidem,
«inbonitalcsupernos in Christo Jesu.Gratia enim quia cooperatur fides bona Dei voluntate. [Augusti-
« estis salvati per fidem, et hoc non ex vobis. Dci nusj Et hoc, id cst fides, non cst ex vobis, id est ex
« enim donum est, non ex operibus, ut ne quis glo- vi naturrc vestrae, quiu domm Dei est pure; non
« rietur. Ipsius enim sumus factura creatiinChristo C parlim ex operibus, ita ul ne quis, id est nemo glo-
« Jesu in operibus bonis, quac praeparavit Deusutin rielur, id est extollatur de operibus.
« illis ambulemus. » , Non hoc ideo fecil quod opera bona pia cogita-
Deus autem/quasi dicat: Quamvis essetismortui," tione facta frustrentur, cum Deus reddat cuique
Deus tamen convivificavit nos, Deus autem, et non secundum operacjus.sitque gloriaoperantibonum:
alius, et hoc cst, Dcus autem qui dives esl in miseri- sed quia opera ex gt-alia, non ex operibus gratia.
cordia, qui actualia et originalia dimittit: ipsc, in- Bonum cst igiturhominiut deviribusliberiarbitrii
quam,non propter meritum, sedpropter nimiamcha- sui non prresumat, quia ille qui putavit sine ejus
ritatem suam, qua dilexit nos, id cst Judceos ct gon- adjutorio se posse custodire quod dedit, profectus
tes non modo postquam justi fuimus, sed etiam in longinquam, et vivens prodige cuncta consum-
cum esscmus mortui peccatis convivificavit nos in psit, et miseria attritus, et in se reversus dixit :
Christo, idest a simili Christi, quia sicut Christum Surgam et ibo ad palrem tneum (Luc. xvni). Quam
a vetustate pconae,ita et nos a vetustate culpae mun- cogitationem bonam non habet, nisi et ipsam illiin
davit. [Augustinus] Vel secuudum aliam litteram, occulto Pater misericordissimus inspiraisset. Ideo
convivificavitnos, scilicet Judroos, et hoc in Christo, recte ait: El hoc non ex vobis, sed Dei donum est, non
id est pergratiam Christi.Et secundum hocitacum JJ ex operibus, ne forte dicas : Promerui, et ideo ac-
superioribus jnngitlitteram,ibi: Deus aulem, quasi copi. (17) Non putos tc promerendo accepisse qui
dicat: Nos aliquando malc conversati sumus, scd non promcreris, nisi accepisses. Gratia praecessit
Deus qui divcs, etc, convivificavit nos, Judrcos, in meritum tuum, non gratia ex merito, sed meritum
Christo, id est pergratiam Christi. Et sicutnos,si- ex gratia ; nam si gratiaex merito emistis, non gra-
militer etvos gentiles convivificavil. Et hoc estquod tis acccpistis: omnia merita praoceditgratia, ut dona
subdit: Cujus Christi gratia, et vos gentiles, estis Dei consequantur mcrita mea. [AugustinusJ Et no
salvati, sicutnos Judaei; et utrosque conresuscitavit, quis alitcr intelligeret.propter arrogantes, et suam
id est cum Christo jam suscitavit. (16)Spe tanquam justitiam constituere volontes, planius aperit sub-
perfectum enuntiat quod futurum est, quiaspe certa dens : Ipsius cnim; quasi dicat : Nemo debet de se
quod futurum est,jam tenemus: ideo jam velutpcr- gloriari, quia nos creati in Christo Jesu, id est in flde
(14) August. in Enchir. (16) August. contra Faust.
(15)ld., in psalmo ci. (17) Id. in serm. de.ver. Apost.
183 PETRI LOMBARDI. 184
Christi, etin operibustBB bonis simusfacturxipsius,. A dtcis magii? sint obnoxii graliae Dei, quasi dicat :
id est opus Dei. Vel ita : Nos suraus creatifactura, Praedicta bona hubctis a Deo, proptcr qaod, id est
id est per facturara ipsius, id est pcr operationera quia haec habetis, ct ut sciatia omnia essc a gratia
Dei,in Christo Jesu.id est in fide Ghristi, et in ope- Dei, memoreeestote. ut magis grati sitis, guod vos,
ribus bonis. Vel ita : Nos snmus factura ipsius. Ephesii, aliqttando, id est ante convcrsionem,eratis
Nos dico, creati in ChristoJesu.id est per Christum gentes, id est quales gentes, scilicet veteres pcc-
Jesum, inoperibusbonis. [Haimo.JNon utique illa catorcs degentes in carne, id est in carnalibus, qui
creatura qua homines facti sumus, sod ea de qua dicebamini prxputium, id est immunditia. Et hoc
ille dicebat.qui jam utiquehomoerat :Cormunduw ab ca circumcisionc qux non vere est, sed dicilur
crea f» me Deus, etc. (Psal. L.) (18) Hac creatione circumcisio, quia facta ost tnanu humana, non a
formamur et creamur, in operibus bonis,on_B Deus Deo m carne, non in spiritu, et memores estote
prxparaVil, antequara ad ea surgere possetis. Prae- quod vos, qui nunc tales ostis eratis illo tempore
paravit dico, ut in illis ambulemus, proficiendo, non malo, scilicet sine Christo, id est sine promissione
ut confisi gratiae, deinde otiosi siraus. [HaimoJ In Christi, quae tunc fiebat Judaeis. Eratis etiam alie-
his verbis aperte monstrat Apostolus ipsam Dei prae- nali a conversalione Israel, quibus gentibus, (Am-
destinationem, ejusdemque effectum, id est gratiam j, brosius) seilicct non coutebantur Judaei. Et si ali-
quae apponitur. (19) Ait enim, creati sumus in quando legem et prophetas acccpistis dicebamini,
Christo et in operibus, hoc est gratia. Quod autem vel eratis hospites testamentorum, id est adventitii.
sequitur, quae praeparavit, hoc ost praedestinatio, (Huirao) Hospes quasi hoslii pcs, eo quod, cura
quia praBdestiqatioestgratiae praeparatio.Gratiavero suscipicbatur in domo ponebat dominus domus,
est ipsa donatio, quaeest ipsius praedestinationisef- et qui suscipiebatur pedem super ostium, et datis
fectus, qus praedestinatio sine praescientia non.po- dextrisjurabat quod pacificusejus esset ingressus.
test esse; potest autem esse sine praedestinatione Eratis etiam non habentes spem promissionis factae
praescientia, prrcdestinatione quippe Deus ea prae- filiis Abrahae, ut dc aetcrna haereditate. Et sine
soivit quas fuerat ipse facturus; praescire autempo- Deo,id est sine dei notitia, eratis. in hocmundo, tam
tens est etiam qure ipso non facit',sicut qurocunque malo. Nunc autem, scilicet in hoc tempore gratiae,
peccata, quia etsi sint quaedam ita peccata ut sint vos qui aliquando eratis longe, non loco, sed me-
etiam poenaapeccatorum,undo dictura est: Tradidit rito, et a Dco, et ab Israel qualUate conversatio-
eot Deus fn reprobum sensum (Ronu i): non ibi pec- riis, quamvis essetis longe, tamen facti eslis prope
catumDeiest.sedjudicium.Praedestinatio igitur Dei Dco, et non carnalibus, sed spiritualibus Judaeis, et
in bono est, ejusque effectus bonus est. Ille itaque hoc in Cluiisto Jesu, id estper Christum, et non
operatur hominem bonumetcustoditqui incomrau- C quoquo modo per Christum, sed in sanguine Chri-
tabiliter bonus est.semporque ab illofieri etpurfici sti, in est per sanguinem ejus.In quibusdam codi-
debemus ei inhaerentes. • cibus reperitur esse scriptum Qui, ibi, vos qui
VEBS.1H8. — « Propter quod memores estote gentes eratis, ot sccundura hoc suspensive legitur,
« quod aliquando vos qui gentes eratis in carne, qui usque ibi: Nunc aulem, eodem tamen manente
« dicebamini praeputium ab ea quaediciturcircum- sensu, hoc modo : Memores eslote quod vot qui
«cisio in carne manufacta, qui eratis illo in tem- aliquando gentes, etc. : Qui dicebamini, qui eratis,
« pore sine Christo alienati a conversatione Israel, ctc. Nunc vos qui aliquando eratis longe, facti estis
« et hospites testamentorum, promissionis spem prope, non per vos, sed in Christo Jesu, id est per
« non habentes, et sine Deo in boo mundo. Nunc Christura, et per ipsum : non quoquo modo, scd
« autem in Christo Jesu vos qui aliquando eratis in sanguine Christi, et recle dico, in Christo. Ipse
«longe, facti estis prcpe in sanguino Christi. Ipse enim est pax nostru, inter nos ipsos, scilicet Ju-
« enim est pax nostra, qui feoit utraque unum, et desos ot gcntes, et ad Deura qui et duos populos
« medium parietem macerie solvens inimioitias in inter se pacificavit, et ideo reconciliavit. Unde sub-
« carne sua, legem mandatoruro decretis evacuans, dit: Qui iecit utrague, scilicct utrumque populum,
« ut duos oondat in semetipso,in uno novo homine jj unura in fide et raoribus (20). Ipse enim est lapis
« faciens pacem, ut reconciliet ambos in uno tem- angularis, id quo duo populi tanquam parietes de
« pore duo per crucem interficiens inimicitias in diverso angulo venientes sibimet quaBi in pacis
« seroetipso, et veniens evangelizavit pacem vobis osculo copulantur, quos per hoc univit, quod
« qui longe fuistis, et pacem his qui prope, quo- sequitur : £(, id est quia, est solvent medium pa-
« niam per ipsuro habemus accessura arabo in uno rietem macerix, id est obstaculum quod erat in -
« spiritu ad Patrem » tcr illos duos populos, hinc ex lege, inde ex ido-
Propter quod. Contulerat supra Judceos et gen- lolatria solvit, removens legem a Judaeis, et ido-
tos, ostendens quod utrique esscnt sub peccato, lolatriam a gentibus : qui paries dicitur maceriae,
nunc ostendit gentes fuisse indigniores, et irapro- quia non erat stabilis uequo robustus. Est enira
peria Judaeorum perpessas, ut modo aequales Ju- maceria congorios lapidura sine casmento, ut fit
(18) August. De grat. et lib. arb. (20) Aug., in lib. Retract.
(19) Id., De preedostinatione sanct..
m COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 186
circa hortos. Paries voro maccriru est qui facilo A lidc Jutl.-ois, sit-ut olim irccpti in Icge, ct adrcn.v,
destrueretur veniente gratia, qure et legem amo- id est cxtranci a Doo. Sed estis cives sattctomm,
vit, et corda gentium ab idololatria convertit. Mc- non carnalis Israel, id est ejusdem juris et digni-
dius autera erat ut neutcr populus allcri concor- tatis in domo Dci cum sanclis cl domestici, id cst
darct. Stante autcm hoc parieto erant inimicitirc, familitires, Dfi.quibus scilicet arcana relevat.quasi
ira, invidircque inter eos, qure abolitre sunt de- do Babylonia translali eslis ad Jerusalcm.(31)Duos
structo pariete. Udo subdit : Et por hoc cst sol- quippc civttates in totomundofaciunt duo amores,
vcns inimicitias in cttrnc stta, assutnpta vcl im- Jerusvlem facit amor Dei, Babylonia amor sreculi.
molata. tegem. Hic cxponit parietem quantum ad Interrogct ergo so quisque quid amct, et inveniet
partem Judaeorum ; [IlaimoJ quasi tlicat :Ipsc dico, unde sit civis. [HaimoJ Nos dico, supcrxdificati,
evacuans legem mamlatorum, id est cvacuans lcgcm id est innixi, et de bono in mclius provecti, super
veterem, quantum ad ca quae mandabat, id est ad fundamcnttim apostolorum ct prophclarum, id est
carnales observantias, non quanlum ad vcrilatem super Christum qui est fundamentum.prreter quod
quam prassignabat.Evacuans dico, decrclis, id est; ncmo potcst aliud ponere. Dicuntur tamen et apo-
praeceptis Evangclii qutc cx ratione sunt, idco eva- sloli et prophetae fundamentum.Unde ait Propheta
cuavit u( rluos populos pi-ius divisos per legem,, ni in psalmo LXXXVI : Fundamcnla ejus in montibus
condat in scmetipso, id est conjungat in fide ejus. sanctis. Sed Christus est primum et maximumfun-
[AmbrosiusJ Ipse dico, facienx paccm, dcstructis i damentum : qui sicut aperto dicitur Sunctus san-
inirnicitiis. Facicns dico, in uno ttovo hominc, id est; ctorum, sic figurate Fundamentum fundamcnto-
in se solo a quo non aliunde cst novitas. El itemi torUm. Sic crgo sacramcnta cogites, Christus est
ideo evacuat u( rcconciliel ambos Deo positos ini Sanctus sanctorum ; si gregem subditum cogitcs,
uno corpore, Ecclesiae ;[HaimoJ quasi dicat Sublatai 167 Christus cst Pastor pastorum; si fubricam
iniraicitia, et lege cvacuata, facit pacem intcr cogitcs, Christus est Fundamenlum fundamento-
ipsos et ambos reconciliat Deo Patri. [AmbrosiusJJ rum. [Ambrosius] Vel, super fundamenlum, id est
Per hoc autem rcconciliat Dco quod pro peccatiss doctrinam, apostolorum ct prophetarum, id cst
se obtulit, et per Evangelium illuminavit: qure duo> supcr novum Testamentum. Et vcre, quia quod
consequenter ostcndit, subdcns: Ipse dico, interfi- apostcli praedicaverunt,prophetae futurum praedixe-
ciens in semetipso inimiciiiam,quae erat inter Dcumi runt. [AugustinusJ Etnc aposloli vel prophctae in
et homines, id est peccata diraisit; in se vero nonl quibus fundata est civitas Dei tenerent so in se,
aliter interfccit inimicitiam, quam per crucem, id1 subdit : Ipso sumtno uiujulari cxistente Chrislo
est per mortem. Omnibus eniin profecit mors Sal- Jesu. In Christo enim totum innititur primo fun-
vatoris. Et veniens, id cst per assumptam humani-* - C daraento, in quo omnis ista compagcs incumbit, ut
tatem apparcns, evangelizavit,ct si non in sua pcr- nusquam cadat:quod fundamentura insuraraocst et
sona, scd in apostolis, vobis, gentilibus, pacem ad1 non in imo,ut fabricatorporca [f. parcat]: ergo fun-
Deum fieri per se. Vobis dico, qtti longe fuistis ai damentum ct lapis angularis Christusest.ctab imo
Deo, qui idololatrae et sine lege erant. Non cniml surgens summitatem tenet, qui dicilur lapis pro-
regione a Deo longe cst quisque,scd affectu. Araass pter firmitatora, quia firmitatem sustinet, et sum-
Deura, prope cs. Odisti Dcum, longe es. Et cam- mus, quia consumraat, et angularis, quia duos
dem pacem annuntiavit his qui prope erunt, id estt parietes de diverso venientes.Judaeorum scilicet, et
Judaeis qui unura Dcum colcbant, et legem u Dco3 gcntiura corapaginat. [AugustinnsJ Unde subdit :
accepcrant. In quo Chrislo, id est per quem Christum, omnis
VERS.19-22. — « Ergo jam non estis hospites ett xdificatio, tam dc Judaeis quam gentibus, constru-
« advenae, sed estis sives sanctorum et domcsticii cta in fide, crescit per augmentum virtutum. Nemo
« Dei, superaedificati super fundamentum aposto- enim tam perfcctus est qui non possit esse perfe-
« tolorum et prophetarura ipse summo angulari la- ctior. Crescit dico, in lemplum, id est usquequo sit
« pide Christo Jesu, in quo omnis rcdificatio con-- templum Dei, factum, remotione vitiorum, fn
« structa crescit in templum sanctum in Domino.. jj Domino, id est, in operatione Domini. In qtto, id
« In quo et vos coaedificamini in tabernaculum Deii est per quem Christum, et vos Ephesi, ut alii cox-
« in Spirttu sancto. » dificamini, id est ad similitudinem aliorum eedifica-
Ergo jam non cstis, etc, quasi dicat: Annuntiavitt mini,fn tabernaculum Dei,ut sitis babitaeulum De|,
pacem, et etiam fecit, etquod feoerit, effcctus in- et hoc in So.riJti.operante.
dicat. Quoniam ainbo haberaus acccssura, id estt '% CAPUT lli.
facultatera accedendi ad Patrem, et hocinuno spi- VEUS.1-12 — « Huj,us r,ei gratia egoPaulus vin-
ritu.id est per eumdem spiritum qui perChristum I « ctus Christi Jcsu pr$ vobis gentibus, si.tamcn
omnibus datur, et quia gentes accessum habentad 1 « audistis dispensationera gratire Dei quae data ost
Patrem.. Ergq, o. vos gentiles, jam, id esl a tcm- « mihi in vobis, quoniain secuudum rcvelationem
pore fidei, non estis hospites, id est indigniores ini « notum raihi factum'est sacramenturo,sicut supra

(21) Aug., in lib. Sententiarium.

 187 PETRI LOMBARDI. 188
« scripsi in brevi,proutpotestis legentcs 'ntelligeree A litim: itaplene sicuti nunc. Vel ita .aliis generatio-
« prudenliam meamin ministerioChristi,quodaliis s nibus, id est aliis temporlbus nonestagnitum filiis
« generationibus non est agnitum filiis hominum, , hominum.ita plene sicuti.id est quam plene.nunc,
« sicuti non revelatum est sanctis apostolis ejus3 cum impleri videtur, revelatum est in Spiritu,id est
« ct prophetis in spiritu,esse gentes cohaeredes, ett per Spiritum,sanc(is apostolis ejus el prophelis, no-
« concorpomles. et comparticipes promissionis inl vis qui interpretantur Scripturas.qui explanant le-
« Christo Jesu per Evangelium, cujus factus sumi gom. Priores quidomprophetaepraescierunt olim de
« ego minister secundum donum gratiee Dei quae3 gentibus quod vocandae essent et futurae participes
« data cst mihi secundum operationem virtutis ejus. dono Dei.Hocenimsignificaverunt in multis 8crip-
« Mihi euim omnium sanctorum minimo data estt turrslocis ; sed hoc latuit eos quod sine lege pcr
« gratia haec in gentibusevangelizareinvestigabiles i fidem Christi esset illis, scilicet sine circumcisionc,
« divitias Christi, et illuminare omne3 qute sit dis- et Sabbatis nomeniis, et hujusmodi. Hoc est
« pensatiu saei-uuieuti absconditi a saeculis in Deo) autem mysterium quod revelatum est, scilicet gen-
« qui omnia creavit, ut innotescat principatibus ett tes esse cohxredes, in futuro, in patria coelesti,
« potestatibus in caelestibus per Ecclosiam multi- [Huimo] ct cancorporales, modo in Ecclesia cum
« formis sapientia Dei, secundum praefinitionemt •n Judaeis et comparlicipes promissionum ejus, Dei,
« saeculorum quam fecit in Christo Jesu Domino> quia ad eos pcrtinet ut ad Judaeos promissio a Deo
• nostro, in quo habemus fiducium etaccessum ini facta Abrahae, de haereditate et concorporatione.
« confidcntia per fidem ejus. » Et hoc totum factum est in Christo, id est per Chri-
Hujus rei gratia. Ostenso quod per Christum fa- stum, id est per incarnationem Christi.et per Evan-
cta est pax et reconciliatio.hio ponit per quem ipsi gelium, id est per meam praedicationem. Non enim
sint coaedificati, quia Deus scilicet revelavit Paulo prodest incarnatio nisi praedicetur. Cujus, Evange-
salutem ad gentes pcrtinere, et misi praedicare, et lii ego ium factus minister ;non enim est meum.sed
facit pati pro eis ut magissintDeograti. Ab ultimo Dei. Et ita mihi nulli gratiae reddendae, sed Deo.
autem incipit, dicens : Hujus rei gratia, id est pro Factus snm minister, dico, non meis meritis, sed
hac re mihi grata ut vos coaedificemini,vel pro gra- secundum donum gratixDei qux data est mihi secun-
tia Dei iraplenda in hac re,ego Paulus, [HaimoJ qui dumoperationem virtutis ejus. Magna enim virtus
tantus sum, sum modo Romae, vinctus ChristiJesu, ejus est, qua fecit quod persecutor sit apostolus.
id est pro Christo Jesu, et pro vobis gentibus, scili- Hoc enim est ut quodlibet miraculum.Vel ita: hoc
cet quia gentibus praedicavi verbum salutis. Pro estoccultum Dei, scUicet gentes esse cohaeredes,
vobis dico, sf tamen audistis, id est intellexistis, et concorporales, et comparticipes promissionis
dispensationem gratix Dei. Quasi dicat:iMihi in vo- C ( ejus, scilicet Dei Patris:quod donum Deus dedit in
bis, id est apostolatum dispensatum mihi a Deo, gentibus in Christo, id est per Christum. Et hoc
qui scit quare me ad hoc oflicium elegit. Per hoc secundum operationem virtutis ejus, id est per hoc
vult eos scire,quia Dei judicio a Christo missus est quod potenter operatus est suscitando Christum a
praedicare gentibus mysterium gratiae Dei. Vel, si morte: quod cognitum est per Evangelium, id est
autem dispensationem gratiae qux data est mihi in post meam praedicationera, cujus factus sum, etc,
vcbis, id est apostolatum qnem diversis diversa quae non mutantur. [Ambrosius]Per praedicationem
pensamus, Quasi dicat: Patet me pro .vobis vin- asserit cognitum esse donum Dei quod Deus dat
ctura esse,si scitismeesse Apostolumvestrumquod gentibus, juxta operationem virtutis. [Augustinus
nepio ignorat, et cum pro apostolatu vinctus sim, Operatio virtutis ejus est, quia suscitavit Jesum
tamen id est maxime pro vobis, quoniam ;quasi di- Christum a mortuis, devicta morte, in quo omnes
cat: Data est mihi dispensatio in vos, quia mihi salvi facti sunt sine operibus legis.
intimatum est divinumoccultum.Ethocest quoniam [Ambrosius] Hujus autem gratiae magnitudinem
secundum revelationem,id estnonobscure,sedaperte cumsua comparans parvitaterepetit: Jlffnf,inquam
notum factum est mihi a Deo sacramentum, id est omnium sanctorum minimo, humiliat se cum se mi-
occultum Dei, sicut supra scripsi in brevi, id est in J) j flimum dicit,sciens humilitatem profectumhabere.
brevitate ubi dixit, Ipse est pax nostra. [Hieron.] Non ergo de potestate minimum dicit,sedpro prio-
Ibi namque mysteriorum sibi revelatorum summam ribushumiliorest. Nam tantam gratiam sibi datam
permodico sermone perstrinxit, non tam totum dicit,ut donum praeteritis saeculis ignotum asserat
quod noverat proferens quam ostendens ex modico sibi concessum manifestare gentibus.Mihi.inquam,
quid taceret. Unde subdit: Prout ,-quasi dicat: Et minimo data est hxcid esttam magna, gratia,sci-
si breviter scripsi, tarrien aperte prout potestis at- licet in gentibus, id est inter gentes, evangelixare
tente legentes intelligere. Quid, scilicet prudentiam investigabiles, vel inaestimabiles, divitias, id est
tneam, id est scientiam, in agnoscendo mysterio multa dona Christi quae prorsus intelligi vel inves-
Christi, id est in cognoscendo hoc occulto,quo gen- tigari non possunt. £( illuminare per praedicatio-
tes salvandre sunt per Christum. Quod mysterium nem et miracula, [Haimo] quasi quadam declara-
non est &gnitum aliis generationibus praeteritis, sci- tione omnes credere volentes de hac re, scilicet ut
licet quibuslibet flliis hominum, id est rationabi- intelligant qux sit dispensatio sacrameuti, id est
189 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 190

quam mirabilis,et ox quantadilcct.oncsitractuuil- j oausic omnium rerum quro naturalitor fiunt, sicut
A
impletio arcanae redemptionis. Hae sunt divititc in- absconditus erat Levi in lnmbis Abrabae, quando
vestigabiles.Idem enim appellatsacramentumquod decimatus est; sed in Deo in quo abeconditae sunt
supra divitias. Sed si investigabiles sunt illae di- causaeeorum quae per gratiam fiunt, sive eorum
vitiae, quomodo Apostolus cas evangelizavit ? nam qurc ad haec significanda mirabiliternonnaturalitcr
investigabilis ros est qure non potest comprehcndi. fiunt, ut quod de osse viri dormientis mulier facta
Ad quod dicitur, quia in sui natura investigabiles est, et in locum costae non costa, sed caro suppleta
sunt; sed per graliam et rcvelationem sancli Spiri- est.Nonhabuithocprimarcium conditio utfeminas
tus investigabiles [non] sunt fidelibus.Mystcriidico, ex co sic ficret,sed lantumhochabuit,quia sicfieri
absconditi asxculis, id est celati ab omnium saeculo- posset, nc contra causas quas voluntate instituit,
run: creaturis, ct existentis in Deo, id est in sola mutabili voluntate aliquid facerct. Ideoqueabscon-
notitia Dei. Qui omnia creavit ul innotescat. Quasi ditum erat in Deo quod fieret.[Augustinus]Siccau-
dicat: Datum est mihi evangelizare et illuminare. sae omnium quae ad ipsius Christi advcntum prae-
Et videtc quantum hoc est, quia per hoc aliquid nuntiandum in rorum natura praeter usitatum na-
accrevit angelis qui multa secretain his didicerunt. turtc cursum mirabiliter facla sunt in Deo quro ad-
Et hoc est quod ait: Evangelizare, dico, ita ut n mini8trantibus angelis facta esse creduntur. Unde
multiformis sapientia Dei, de reparatione hominum subdit: Vt innotescat dico, absconditi a saeculis in
innotescat, per Ecclesiam, quae dona Dei recipit, id Deo.itatamen ut sapientia Dei inmtescata. srcculis,
est per apostolos in Ecclesia praedicantes, principi- sciliccta principio saeculorum.principibus et pote-
bus et potestatibus, id est diversis ordiuibus ange- statibus, quae sunt in cxlestibus. Non sanc indiget
lorum, qui sunt in cxlestibus, id est in coelo,ubi et Deus nuntiis propter inferiorum scientiam, scilicot
nos erimus. Dicit namquc beatus Hieronymus ari- ut haec inferiora ab eis discat qui stabiliter et in-
gelicas dignitatcs supramemoratura mysterium ad commutabiliter novit omnia. Habet autem nuntios
purum non intellexisse, doncc completapassioChri- propter nos et propter ipsos, quia eis bonum est
sti, et apostolorum praedicatio pcr gentes dilalata. Deo assistere ut eum de inferioribus consulant, et
Unde in Isaia, angeli admirantes dixerunt:Qut'sos( ! jussisejus obediant. Non latuit ebs mysterium re-
iste qui venitde Edom? (Isa. Lxm.)Et ia Psalrao : gni ccelorum quod opportuno terapore revelatum
Qvisest iste Rex gloria;? (Psal. xxm). [Hieron.JNon est pro salute nostra, quo ex hac peregrinatione
solum ergo patriarchis et prophetis, sed principa- liberatieorum coetui conjnngamur.Sic ergo abscon-
tibuset potestatibus in coelestibus multiformis sa- ditum fuit hoc a saeculis iu Deo, ut tamen inno-
pientia per Ecclesiam est revelata. [Haimo] Quae tescat principatibus ct potcstatibusin ccelestibuset
recte dicta est multiformis. et in Graeeo multivaria, C sapientia Dei, quia ibi primitus Ecclesia fuit: quo
scilicet non solum varia, sed multa varietate dis- post resurrectionem ct ista ecclesia congreganda
tincta. (Hieron.) Videamus quomodo sit multifor- est, ut simus aequales angelis Dei. Illis ergo a sae-
mis. Immensus est Christus, sed concipitur; vagit; culis innotuit,quia omnis creatura non antesaecula,
infans praesepio, sed ab angelis laudatur in coelo; sed a saeculis. Ab ipsa enira exorta sunt saecula.et
Herodes persequitur, sed magi adorant; ignorant ; ipsa a saeculis, quia cura eis cccpit. Filius veroante
Pharisaei,sed stella demonstrat;baptizatura servo, saecula, per quem facta sunt saecula.Unde in persona
sed vox tonantis Patris auditur; timet pati, sed Sapientiae: Ante sxcula fundavit me (Eccli. xxiv). Ad-
sponte ad passionem venit; vult transferri calicem,, ditur Per ecclesiam mttltifornis, et est ordo verbo-
sed Petrum qui calicem timebat accusat. Quid hao; rum, data est mihi gratia, scilicet illuminare omnes
veritate districtius?Multiformis ergo diciturDeisa- per Ecclesiaro, id est in Ecclesia, de hac re quae sit
pientia.quasi multiplex multas species et forraasl 6§ i dispcnsatio sacramenti a saeoulisin Deo, quod omnia
habens, quam principes et potestates per Ecclesiami creavit. Absconditi dico, ita taraen ut sapiontia
agnoverunt.Velita:quae sit dispensatio sacramenti i Dei innotescat prinoipibus et potestatibus in coole-
Dei, hoc non mutatur. Sacramenti dico,absconditi i stibus, quae sapientia est mulliformis, non in sui
a saeculis, non in saeculis, sed in Deo, qui omnia; j) natura,sed secumdumprxfinitionem sxculorum.Quae
creavit. (22) Habet enim Deus in seipso absconditas i enira in sui natura simplex est secundum ea quae
quorumdam factorum causas, quas rebus conditisi aguntur in saeculo quae Deus prrofinivit,id ost pree-
non inseruit, easque implet non illo opere provi- ordinavit, est multiformis,eum varicntur multifor-
dentiae quo natura subslituit ut sint, sed eo quoi miter. (Haimo) Et ne videantur sibi contradicere
illas administrat ubi voluerit, quas ut voluitcondi- in praedictis scntentiis sacrae paginae doctores, ita
dit, ibi est et gratia per quam salvi facti sunt pec- potest determinari quod dictum est.ut illisquima-
catores. Non enim per naturam vitio depravatam, joris dignitatis sunt, et per quorum raysteriumilla
sed per Dei gratiam restauratur. nuntiata sunt, cognita fuerint ex parte, utpote fa-
Propterea mysterium gratia absconditum dixit, miliaribus nuntiis, illis vero qui minoris dignitatis
non in mundo in quo absconditae sunt rationales i sunt, incognita essent. Quam praefinitionem fecit

(22) Aug., sriper Genesim.

 1*1 PETRI LOMBARDI. 199
Detts Pater, id eet preeordinavit complendam in A palernitutis nomen ceecis dedit. Vel nominatur, id
Christo, vel, fecit, id est complevit, in Christo, id est nominabilis est, Ab iflo enim qui est Pater om-
est Domino nostro id est per Christum, in quo, nium, et angeli in coelo, et homines in terra acce-
Christo, cum per eum Pater impleverit, habemus perunt, ut patres aliorum vocarentur. Et nota quod
fiduciam contra tribulationes, vel, fiduciam, id est ipse etiam Christus Dei Unigenitus per naturam,
certitudinem futurae haereditatis, et accessum in re adoptionis beneficio Patrem se significat, dicens:
ipsa ad Patrcm, Et hoc fn confidentia, id est merito Fili, dimiltuntur tibi peccata ttta (Matlh. ix). Et
confidentiae habitaa per fidemejus. item: Filioli mei, adhuc modicum vobiscum sum
VERS.13-21. — « Propter quodpeto ne deficiatis (Joan. xv). Similiter et Spiritus sanctus per quem
« in tribulationibus meis pro vobis, quae est gloria justi adoptanturin filios.Homo autemdicitur pater,
« vestra. Hujus rei gratia fleoto genua mea ad Pa- vel natura, vel auctoritate exemplj, vel ratione be-
«trem Domini nnstri Jesu Christi, cx quo omnis neficii. Ad Patrem igitur Christi flecto genua mea,
« patemitas in ctclis et in terra nominatur, ut det ut det vobissecundum divitiat glorix sux, id est se-
« vobis secundum divitias gloriae suae virtutem cor- cundum copiam majestatis suae, virtutem, id est
roborari per Spiritum ejus in interiori homine constantiam, id est det vobis ut non deficiatis. Inde
« Christum habitare pcr fidom in cordibus vestris _ enim, id est ex virlute erit non deficere, scilioet det
« in charitate radicati et fundati, ul possitis- com- vobis corroborari in interiori homine, idest detvobis
« prehendere cum omnibus sanctis quae sitlatitu- virtutem qua sitis roborati in interiori homine, qui
«do, et longitudo, et sublimitas, et profundum. ab hostibus nonpotestcontingi.Et hoc perspiritum
« Scire etiam supereminentem scientiae charitatem ejus, id estperSpiritum sanotum. Etprius dctChri-
« Christi, ut impleamini in omnem plenitudinem stum per fidem habitare in cordibus veslris, quod ad
« Dei. Ei autem qui potens est omnia facere super- hoc proficit ut securi de auxilio ejus sitis.dum per
« abundanter quara petimus, aut intelligimus se- fidem habitatin vobis.ut cum fidemhabemusipsum
« cundum virtutem quae operatur in nobis, ipsi habere videamur. (24) Fides enimin nobis, Chri-
« gloria in Ecclosia et in Christo Jesu in omnes ge- stus est in nobis. Fides tua de Cnristo, Christus est
«nerationes saeculi saeculorum. Amen. » in corde tuo. Non sine causa cum dixerit, detvobis
Propter quod, id est quia habetis nccessura etalia virtutem, addit, et det Christum habitare in vobis.
bona, quae supradicta sunt, peto ne deficiatis, a fide Sunt enim aliquando forteshaeretici, inquibusChri-
et bona operatione, in tribulationibus meis, id est stus non habitat. In charitate. Ordo verborum talis
propter tribulationes meas, quae sunt pro vobu, est: Oro etiam ut in charitate radicati, id est firmi-
probandis, qux est gloria vestra, si vos statis in eis ter plantati, ad similitudinem arboris, quae quanto
et.nondeficitis (24). Ilujus rei gratia. Quasidicat: C plus terrae figitur, tanto plus trahit humorem et
Vos peto ut non deficialis, et ideosupplico DeoPa- crescit, et uberius fructum reddit, et fundali, ad
tri ut gratia cooperetur nobis. Et hoc est quod ait, similitudinem domus, quia in eis Spiritus sanctus
hujus rei gratia, scilicet ne deficiatis a fide, flecto habitat, possUis comprehendere, id est perfeote in-
genua mea, etc [HaimoJ Attende quod dicens, peto teUigere, cum omnibus sanctis, id cst sicut omnes
ne defioiati8, ostendit eos haberepropriae voluntatis sancti.
arbitrium, sed ne illud sufficere putent, addit, hu- (25) Haecest communio divinee coelestisque rei-
jus reigratia flecto genua mea, id est humiliosen- pubiicaB. Hi non sua quaerunt, sed qureChristi sunt,
sum mentis meae.[Ambrosius] Velexteriora corporis id est non commoda privata sectantur, sedin com-
genua flecto, adPatrem Domini nostri Jesu Christi. mune ubi salus omnium estconsultant. Q.uidpossi-
In Graecohabeturtantum,adPatrem. [HaimoJQuod tis comprehendere? Qux sit, id est quanta esse de-
auten:inLatiniscodicibusadditumest,Domininostri bet latitndo charitatis, quae debet usque ad inimicos
Jesu Christi, benc convenit, quia orabat ut merito extendi, et cum hilaritate bene operari, quia qui
ejus obtineamus. cui proprie et naturaliter est Pa- tristis dat, perdit quod dat. (2&)Qpus ergo est lati-
ter, nobis autem adoptive. Ex quo Deo Patre omnfs tudine charitatis, ne pereat. quidquid boni facis,
paternUas incatis et in terra nominalur, id est ex pj sed quia abundante iniquitate refrigescit cbaritas,
cujus dispositione sunt nobis patres, etincoelis opus est longitudine. Unde subdit, et qtiae sit Um-
angeli nobis providentes, etin terrapraelati. Etnota gitudo charitatis. Haecestperseverandi longanimitas,
quod non ait, est paternitas, sed nominatur, quia ubi quodammodo stando perseveratur. Unde: Qui
nec homo, nec angelus vere est pater, ut Deusqui perseveraverit usque infinem, salvuserit(Matth. x).£(
est Pater omnium creatione, etfideliumrecreatione, quae sit suo*fmf(as-charitatis. [Augustinus] Haecest
quos adoptavit in filios. Sicut enim Deus qui solus quae sursum cor dirigit, utDeusinpraemium exspe-
vere est, et solas vere bonus essentiae et bonitatis ctetur. Nam sibeneoperarisetiamadinimicosethi-
surs nomen caeteris impartit, ut ipsa quoque esse lariter tribuis, habeslatitudinem; etsi in hisusque
et bona dicantur, itaet ipse qui solus Pater estom- in finem perseveras, habes longitudinem. Sed si
nium rerum creatione et fidelium regeneratione, omnia haec non propter mercedem superiprem vel
Aug., in serm. de verb. Apost.
(23) Id.. (25) August., de gratia nov. Test.
(24) super Joan. (26) Id., de verb. Apost.
193 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 194
supcrnam facis, altitudinem non babes ; el illa.jam A . gnificatur supcriorum exspcctatio.Profundum voro
ncc latitudo crit, nec longiludo. Nam altitudiuom cst in ca parlo ligni, quro non apparct, qnai lixa
habere, cst cogitare Deum, amarc Deum, ct gratis turrae occultatur, unde illud surgit,quo.l profundi-
amaro ipsum adjutorem.ipsum conalorcm :postre- tatem significat gratuilre gratiae, in qua multorum
mo ipsura praemium deputarc, non aliud ab ipso ingcnia conteruntur id vestigarc conantia.(29) Haec
quam ipsum exspcctare ; si amas,gratias amas; si ergo vcrba Apostoli sic intclligcre soleo,oro ut pos-
vere amas, ipse sit merccs quem amas, Et quid sit silis intelligere qutc sit latitudo charitatis, longi-
profundutn charilatis, id cst possitis intelligore oc- tudo, ctc, id est quod sit mystcrium crucis. Sa-
t-ullum judicium Dci esso, quaro isti dat, illi non. cramcnto cnim crucis, horuin verborumintollcclus
De profundo enim judiciorum Dei qurc pcrscrutari coaptatur: ut sitscnsus : Quae sit lutitudo, in ope-
contemplariquc noquimus.proccdit omnequod pos- ribus charitutis, quae oxtenditur usque ad inimioos
sumus.Quod possum vidco.undc possum non vitlco, diligendos, sicut Christus fecit, qui oravit pro ini-
nisi quia novi esse a Deo. Quare illi et non illi det, micis, quod ostensum in cruce sua fuit, qurc in la-
multum cst a me: abyssus, ot profundum est.Nunc tum tensa cst a dextra in sinistram.ubi manus fixae
ergo ipsa charitas in bonis operibus oxcrcctur ad pcr quas opcra signanfcur, qure in hilaritatc dccet
subveniendum 169 aliis,et usquc ad inimicos por- n essc, et quae longitudo charitatis, scilicet quod
rigitur;et haec latitudo est. (27)Nunc longanimitate usque in fincm durarc dcbet.Unde diciturde Chri-
adversa tolerat;el in eo quod veracitcr lenuit, sto: Cum dilexissct suos, ttsque in finem dilexit il-
pcrscverat: et hrec longitudo cst.Hoc autcm totum los (Joan. xu). Quod significatum cst per longitu-
propter adipiscendam vitam roternara.facit qure illi dinem crucis, a sursum usque deorsum. Et quoe
promittitur in excelso : et hacc altitudo esl. Existit snblimitas, churitatis, id csl quo lcndat charitas,
voro ex occulto ista charitas :et hoc est profundum. scilicot ad rcternam bcatitudincm, quae notatur per
Profundum cnim cst voluntas Dei, cui causae non purtem crucis superpositum, et quod profundum,
investigantur, cujtis graiia sumus salvifacli, non charitutis quod totum portat, ut purs crucis fixa
ox operibus justitia? qnae fccimus nos, sed sccundum in tcrra, scilicot in abscondito, quod. non videtur,
ejus misericordiam. Voluntario quippe genuit nos id cst misoricordiu Dei, quae occulto Dei judicio
vcrbo veritatis, ct hrcc voluntas ost in abdilo, cu- provenit, per quam cluritas in nobis longa, lata
jus secreti profunditalcm quodammodo Aposlolus ost, scilicct et alta (29*). Ex oCculta cnim Dei vo-
expavescens clamut: 0 altUudo sapienlue et scicn- luntute vocatur homo ad purlioipationem tantae
lix Dei (Rom. xi)! hoc est profundum. Altitudo grutiae, ulius sic, alius autem sic. Vel profundum
onim commune nomen rst cxeolso ct profundo; charitutis sunt ecclesiustica sacraraenta quae sunt
sed cum in excelso dicifur, sublimitutis emincntia C profunda et investigabilia, ct sunt fundamentum
commcndatur; cum autem in profundo, diflicullus charitatis, sine quibus non valet charitas. Intelli-
investigationis et cognitionis. gontes igitur per mysterium crucis mundo crucifi-
Et sciendum quia in his verbis figura et myste- gamur, extcndentes manus in latitudine bonorum
rium crucis ostenditur. Qui cnim quia voluit raor- operum, et ln longitudino usque in fincm pcrsove-
tuus cst, quomodo voluit morluus cst. Non frustra rantes,atque habentes cor sursura ubi Christus cst,
igitur mortis tale genus clcgit, in quo latitudinis totumque hoc non nobis, sed illius misericordia.
hujus, ct longitudinis, et allitudinis, et profundila- tribuenlos, cujus prolunda judicia oranem scruta-
tis magister tibi existeret. Qui dixit: Tollecrucem torem fatigant. Scire. Quasi dicat: Oro ut possitis
tuam et scquere me (Matth. xviJ. (28) Tollitur crux, etiam scfrc.ex parte ut iraiteraini charitatem Christi,
cum spiritu facla carnis morlificantur; quandiu qua nos dilexit, quae nostram supcra.t,supereminen-
autera evacuatur corpus poccati, quandiu cxterior tem scieniix huraanae, id est quae supercrainct, et
homo corrumpitur, ut interior renovetur de die in excedit sciontiam humanam, quia plcne sciri non
diem, tempus est crucis. (28*) In cujus ergo poto- potost quanta charitate dilcxorit. Vel ita, seire
state erat mori vcl non mori, ot sic vel sic mori, charitatcm Christi,id cst qurc habeturcum scientia
non frustra crucem elegit, ubi te huic mundo cru- jj Christi esse supcreminens intelligitur, scilicct alii
cifigeret. Nam lalitudo est iri cruce transvorsum li- charitati. Charitus enira scientise, id est quae habe-
gnum, ubi figuntur manus, quod ad bona opera tur cura plena scientia supcrcminet alii charitati,
pertinet, quia ibi extcnduntur manus. Longitudo quia quanto melius intelligitur Deus, tanto pluS
cst in ea parte ligni quae ab ipso transverso ad ter- diligitur: ideo oro vos scire ista, ut per bas scien-
ram tendit, et ab ipso ligno usque ad terram con- tias impleamini, bono.eundo in omnem plcnitudinem
spicuaest: ibi corpus crucifigitur,et quodammodo Dei, ut hic virtutum, postea bealitudinis habeatis
stat, et ipsa statio perseverantiam significat. Alti- plenitudinem. Hanc plenitudihem Dci quidam in
tudo autem in illo ligno est, quod ab eodemtrans- his verbis sic tntellexerunt, ut putarent nos hoc
verso sursum versus ad caput eminet :per quod si- idem futuros quod Deus est, diccntes: Si aliquid
(27) August. de gratia nov. Test. (20) August. ad Paulinum de videndo Deo.
(&>)ld., ad Januarium. (29*) Id., ibid.
(28*)Id., in ser. quodam.
 195 PETRI LOMBARDI. 196
mimis quam Deus habebimus et minores crimus, A Sit gloria, dico, in omnes generationes sae-
quomodo implebimurin omnem plenitudinem Dei? culi saeculorum, id est saeculi omnia continentis.
Sed quoniam implebiraur, profecto erimus Deo Amen.
aequalos. Detestandus est error iste. Non enim sic CAPUT IV.
implebuntur ut sint et ipsi plcnus Deus, sed ut per- VERS.1-6. — « Obsecro itaque vos ego vin-
fecti sint pleni Deo. Vel ita, oro, ut possitis com- « ctus in Domino, ut digne ambuletis vocatione
prehendere quae sit latitudo, longitudo, et sublimi- « qua vocati estis,cum omni humilrtate et mansue-
tas et profundum Dei, id est immensum et inaesti- « tudine, cum patientia supportantes invicem in
mabilera cognosccre Deum, omnia exccdentcm ma- « charitate. Solliciti servare unitatem spiritus in
jestate virtutis suae. [AmbrosiusJ Cum autcm hoc « vinculo pacis. Unum corpus et unus spiritus,
dicit, significal quod sicut in sphaera tanta longitudo « sicut vocati estis in una spo vocationis vestrae.
quanta latitudo, ot tanta altitudo quantum et pro- « Unus Dominus, una fides, unum baptisma. Unus
fundum, ila ef in Dco omnia requalia sunt immen- « Deus et Pater omniuiri, qui super omnes, et per
sitate infinitatis, imo unum et idem prorsus.Et est « omnia, ct in omnibus nobis. »
sensus : Qux sit latitudo, etc.,id est et quae sitim- Obsecroitaque. Hactenus ostendit omnia gratiae
mensitas Dei omnia excedens et implens, non in n Dei tribuenda : hinc de moribus admonct.usque ad
eis clausa, sed omnia intra se habens, ut solus finem,et prius communiter omnes,postque singulos
ineffabilis et infinitus habeatur. Scire, etc, post ordines. Quasi dicat: Quia Deus potest omnia fa-
immensitatem Patrisvult eos scire charitatem Chri- cere, vel ut ei sit a vobis gloria, itaque obsecrovos
sti esse supcr seientiani hominum. Et hoc,ut possi- ego Paulus vinctus, cui compatiendum est: vinctus,
tis etiam scire charitatem Christi, esse superemi- dico.f» Domino, id est propter Dominum, u( am6u-
nentem scientiae humariae.Nemo enimpotest oHari- letis, de bono in melius proficiendo, digne vocatione
tatis ejus magnitudinera colligero, scilicct quod qua vocati estis, id est ita ambuletis ut conveniat
Deus factus est homo, quod justus pro impiis, Do- raeae praedicationi ambulatio vestra, [Haimo] ita,
minus pro servis, Creator pro creatura mori- scilicet cum omni humilitate, id est interiori et exte-
tur, etc hujusmodi: irleo volo vos scire ista, ut riori, etcum mansueludine, ut tractabiles sitis, et
impleamini in otnnem plenitudinem Dei, id est ut cum patientia adversorum, supportantes vos invi-
confessione et gratiarum actione, sicut Patri ita et ccm, si a fratre oritur molestia: vel alter alterius
Filio honorem exhibeatis, ut sit plena divinitatis onera portate. (30) Et hoc non ficte, non pro ter-
professio in vobis, quia tuno nihil deest Christiano rcno commodo, sed fn charitate.Ipsa estenim actio
cum Patrem et Filium sic cognoscit: aliter non est recli itinoris, qure oculos semper ad Deum habet.
integra professio deitatis, quia fidcs, nec in solo IG Talis actio nec frangitur negotio, nec frigida est,
Patre integra est, nec in solo Filio pcrfecta. Ei au- nec turbulenta est; ncc marcida, nec audax, nec
tem. Quasi dicat: Hoc oro vobis, ei autem sit glo- fugax, nec praeceps, nec jacens. Ita ergo ambulate,
ria qui potest fucere. Et hoc est quod ait, ei autem et sitis sollicili, id est studiosi, cauti, attenti, ser-
qtti potest otnnia facere, id est complere in vobis, vare, ut sacrosanctum, unitatem spiritus, id estuni-
superabundanter quam petimus aut intelligimus, id tatem ecclesiasticam, quam facit Spiritus sanctus,
est plusquam nos pctere sciamus autpraesumamus. scilicet ut unum corpus silis opere Spiritus sancti.
[HaimoJ Ideo dicit: Petimus aut intelligimus, quia Vos, dico, degentes in vinculo pacis, id est pacem
plus intelligimus quam petamus.Potest hoc in no- servantes : quae dicitur vinculum, quia pax istaest
bis dico, sccundutn virtutem qux operatur in nobis nutrimentum spiritualis unitatis. Haecautem pax
id est ita potest hic in vobis sicut jam fecit in no- est, si bona nostra inviccm diligamus, si peccata
bis apostolis. Ei, inquam, ipsi, id est soli, non ho- quae sine damno tritici, aut cum spe salutis corri-
mini qui nihil ex se potest, sit gloria, pro his quae gendorum eradicari non possunt,usque ad messem
fecit in Ecclesia ct in Christo Jesu.id est pro his ultimam toleramus; si etiam perfectionis opera
gloriosus apparcat, non solum in praesenti, sed quae cum fieri et non fieri licet, ne infirmi scanda-
etiam in omnes generaliones sxculi sxculorutn. Vel 1n lizentur, non facere dispensamus, et hujusmodi.
ita lege litteram : Ei autem qui potest orania, ista Vnum, Quasi dicat: Debetis servare unitatem spi-
qure peto facore, id est complere. Potens est, dico, ritus, ita ut sitis unum corpus, subveniendo pro-
secundum virtutem quae operatur in nobis, homi- ximo, et unus spiritus, cum Deo idem volendo.
nibus bona operatur, dico superabundanter quam 170 Vel, unus spiritus, cum fratribus cum quibus
petimus aut intelligimus.Potens enim est Deushaac idem velle et idem nolle debetis. Vel ita, debetis
facere, secundum virtutem quae operatur, in qua servare unitatem spiritus, quia unum corpus esse
sunt quaedam quae nemo peteret vel intelligeret, ut debetis multorum adunatione membrorum:potestis,
scilicet Deus homo fieret, et pro hominibus more- quia unus spiritus soilicet habitat in vobis, quo
retur, et hujusmodi alia. Ei, inquam,ipsi sit gioria unum corpus efficimur. [Haimo] Unum corpus
in Ecclesiis et in Christo Jesu : hoc non mutatur. enim efficimur propter societatem quam facit Spi-

(30) August. ad Eudoxium.

197 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — 1N EP. AD EPHES. 198
ritus sanctus, non sine Patrc ct Filio. (30*)Ecclesia. A praeferre, quia unum haberaus creatorem ct recrca-
utique accepit hoc donum, ut in Spiritu sancto torem. Qui Deus cstsupcr omncs creaturas, 'irl ost
fiat remissio peccatorum, quam remissionom cum praecedit omnes creaturas -, quasi dicat: Cujus di-
Trinitas faciat, proprie tamen ad Spiritum sanctum gnitas vos invitat. Et per omnia diflusus, quia ubi-
intelligitur pertinere. (31) Ipse est enim Spiritus que esl.: et idco timendus cura nusquam possit
adoptionis filiorura, ipse Patris ct Filii amor et evitari. Et in omnibus nobis. per gratiam, qui uni-
connexio. Ad ipsum ergo pcrtinet socielas, qua tatem servamus. Et notu non singulariter dc aliqua
efficimur unum corpus unici Filii Dei. Sicut enim pcrsona, sed comrauniter de oranibus, id est de
unum corpus hominis cx mullis constat membris, Trinitate lirec accipi, juxta illam quae praecessit
et vegetat omnia membra una anima, faciens in oxpositionem. [HaimoJ Vcl potest hoc legi ita ut
oculo ut videat, in aure ut audiat, ct sic in caeteris, fiat distinctio personarum. Qui, ctc quasi dicat:
ita Spiritus sanctus mcmbra corporis Christi quod Unus est Deus et Pator, cum sint tamen tres per-
est Ecclesia, continet «t vegetat. Et sicut humani sonae, Patcr, et Filius, et Spirilus sunctus, et hoc
corporis membrura prrocisum formam quidcra qua est: Qui, scilicet Pater, est super omnes, quia nulli
cognoscitur, retinet, sed nequaquam spiritus sequi- debet quod est, ct omnes creaturas excellit, et
tur quo praeter unitutem vivat, sic quicunque a n Filius est per omnia, per quem rcparatorem omnia
'
prrcdictae pacis unitate divisus est, sacramentum opcra nostra sunt, ot pcr ipsum omnia facta ; et
quidem tanquam forraam retinct.sed spiritu praeter Spiritus sanclus est in omnibus nobis fidelibus per
unitatem non vivit. (31*)Frustra ergo foris de forma gratiam, et in oranibus crcaluris per essentium.
gloriatur, nisi intus spiritu vegetatur. Propter Unde: Spiritus Domini replevit orbem tcrrrrum
hanc societatera illi in quos primitus venit Spiritus (Sap. i.)
samctus, Unguis omnium gentium sunt locuti,quia VERS.7-10. — « Unicuique autem noslrura data
per linguas consocietas humani generis constat, et « est gratia secundum monsuram donationis Chri-
sic per linguas gcntium figurabatur ista societas « sti. Propter quod dicit: Ascendens in altum
membrorum Christi futura in omnibus gentibus, ut « captivam duxitcaptivitatem, dedit dona homini-
quemadmodum lunc ille apparcbat accepisse Spiri- « bus. Quod autem ascondit quid est, nisi quia et
tum sanctum qui loquebatur linguis omniura gen- « descendit primum in inferiores partes terrre?
tiura, ita nunc ille se cognoscat accepisse Spiritum « Qui desccndit, ipse est et qui ascendit super
sanctum qui in unitatc Ecclesiae consistit, quae lin- « omnes coclos, ut adimpleret omnia. »
guis omnium loquitur. Vnicuique autem. Monuit servaro - unitatem qua
Sicut vos., etc, quasi dicat: Itadebetis esse unum omnes dicimur unum corpus, et ne unitas tollat
corpus, sicut vocali estis. Addidit, scilicct in unam C subjectionem, subdit diversa esse dona in honiini-
spem vocationis vestrx, id cst ad unam rem spera- bus, quod non est contrarium pracdictae unitati.
tam, quae est cffectus vocationis unus Dominus. [AmbrosiusJ Quod enira diversa dona sunt in ho-
Quasi dicat: Debetis servare unitatem, quia vobis minibus (32*)non sicul unilati, sed facitquusi unum
unus Dominus non tres pro quorum divcrsis volun- corpus esse debemus. Unicuique autem nostrum di-
tatibus vos oportcat discordare. Et una fides de vcrsa data est gratia. id est gratuitura donura, se-
Deo. Recolc quia fides dicitur, ct id quod creditur, cundum mcnsuram donaiionis Christi, id est secun-
et id quo oreditur. Si ergo fide3 hic accipitur pro dum quod dator Christus mensurat, alii hoc, alii
eo quod creditur, hic est sensus : Una est fides, id illud. Christus, cui ad mensuram non dedit Deus,
est idcm jubemini credcre, et eodem modooperari, quia gratia plenus est,ad mensuram dat hominibus,
quia unum et idem est quod credilur a cunctis Mensuram estdivisio qutedam divinorum. Aliudenim
fidelibus. Unde fides catholica dicitur universalis. habctille,aliudi8te: et quod habet iste, non habet
(32) Vel accipitur hic fides qua creditur. Aliud ille. Propter quod, scilicet ad probandum quod
enim suntea qure creduntur, aliud fides quacredi- Christus horao dat diversa dona, dicit Spiritus san-
tur. Illa quippe in rebus sunt, quae vel csse, vel ctus in Psalmo: Ascendens. (33) Quasi dicat: Vere
fuisse, vel futura esse creduntur. Haec autera ini j) Christus secundum hominem dat dona. Nam Pro-
animo credentis ei tantum conspicuu cujus est,, pheta dicit, quod Christus ascendens in altum loco
quamvis sit et in aliis, non ipsa, sod similis. Unai ot dignitate, captivam duxit captivitatem, id est eos
est ergo fides, non numero, sed genere, quia similis ; quos diabolus captivaverat a paradiso, et proprios
in omnibus: quemadmodum duorum idem volcn- mundi et inferni fecerat. Iterum captivos fecit
tium dicitur voluntas una, etduorum simillirnorum Christus, dura ad ccelum reducuntur. Ipsos itaque
facies una. Et unum baptuma, id est aequale a homines appellavit captivitatem, quia captivi tene-
quocunque detur, nec potest iterari, et vobis est bantur sub diabolo, sicutmilitia cum dicitur, intel-
unus Deus, id est creator omnium et Pater, procu- liguntur qui militant. Eamdera oaptivitatera a Chri-
rando et gubernando: et ideo nerao potest se altcri i sto captivam dicit, ut sit captivitas felix. Possunt
(30) August., de blasp. S. 8. (32) Id., in lib. De Trinit.
(31) Id., in ser. de Pentccoste (32) Hic aliquid deesse videfur,
(31*) Id., De blaso. S. S. (33) Aug. in psalmo. txxvn.
 199 PETRI LOMBARDI. 200
enim homines ad bonum capi. Unde Petro dictum A cst, non ascendit loco nec descendit, sed secundum
csil: Ex hoc jam eris homines capiens (Luc. v). Ca- animam ad inferos descendit, secundum corpus et
ptivitati ergodicunturquia capti, quiasubjugati.sub animam ad ccelos ascendil; etitasecundum huma-
leve jugum missi, liberati a peccato, servi facti nitatem dedit. Cave quomodo intelligas Christum
justi.ire. Et dedit hominibus rationalibus dona, id secundum humanitatem dedisse, ne sit contrarium
sst Spiritum sanctum, (33*) Notissimum est Domi- praedictae auctoritati, ubi dicitur quia secundum
num Jesum, cum post resurrectionem ascendisset quod Deus dat. Ita ergo distingue : Dat Christus
in ccelum, dedisse Spiritum sanctum, quo impleti secundum humanitatera, id est homo ipse Christus
credentes loqucbantur omnibus linguis. In Psalmo dat, non tamen ex eo, quia homo, sed quia Deus
tamen ita legitur: Accepisti dona in hominibus qui descendit. Quasi dicat: Et quia ita innuunt
(Psal. LXVII).[AugustinusJ Sic enim plures codices verba Prophetae, ergo ipse qui deseendit, est et qui
habent, et maxime Grocci; et ex Hebraeo sic inter- ascendit, id est idem est qui descendit ad inferos,
pretatum habcmus. Dona .autem dixit Apostolus et qui ascendit super omnes coelos.Vel ita ab illo
sicut Propheta, non donum. Sed cum Propheta looo. Quod autem. Quasi dicat: Christus ascendens,
dixerit, accepisti in hominibus, Paulus apostolica quod est secundum humanitatem, dedit dona. Sed
auctoritate maluit dicere, dedit hominibus, ut ex n quid est quod humanitas ascendit, id est quomodo
utroque' vorbo, uno prophetico, altero apostolico, humanitas ascendere poterat ? Nisi quia, et deitas
quia in utroque est divini serraonis auctoritas, primum descendit in partes terrae, quae surit infe-
sensus plenissimus redderetur. Utrumque enim riores aere, nt humanae naturae unirettir. Descen-
verum est, et quiadedit hominibus,et quia accepit ditquidem divinitas non localiter, sed per inexani-
in hominibus: dcdit hominibus tanquam caput tionem: et quia dixerat humanitas ascendit, et
membris suis, accepit in hominibus idcm ipso uti- deitas descendit, ne ideo viderentur, duo, subdit:
que in membris suis. Ipse ergo Christus et dedit de Qui descendit, id est Deus, et qui ascendit super
ccelo, et accepit in terra, dedit quia Deus cum omnes calos, id est homo, ipse Christus est, id est
Patre, secundum quod ait, accepit, quia ipse in una et eadem persona est. Unde Dominus: Nemo
suis est in Ecclesia, in qua accipit. Hoc est in ho- ascendit in calum, nisi qui descendit de ccelo, etc
minibus accipere. Nec moveat quod ait dona non (Joan. m). [Ambrosius] Aseendit, dioo, u( adim-
donum, cui etiam concordat Propheta, procul pleret omnia, quae de se in lege et prophetis erant
dubio Spiritus sanctus donum Dei esl: de quo praedicta. [Haimo] Vel implentur omnia donis suis,
Dominus ait Samaritanae: Si scires donum Dei, etc. et ita implevit omnia.
(Joan. rv). Sed ideo pluraliter dona ambo dixerunt, VERS.11-14. —« Et ipse dedit quosdam quidem
quia per donum quod est Spiritus sanctus, multa IL*« apostolos, quosdam autem propbetas: aUos vero
dona quae quibusque sint propria, dividuntur. Non « evangelistas, alios autera pastores et doctores ad
enim singuli quique habent omnia, sed hi illa, alii « consummationem sanctorum in opus ministerii
alia, quamvis ipsum donum a quo unicuique pro- « in eedificationem corporis Cbristi, donec occur-
pria divident.ur, idem habent, id est Spiritum « ramus omnes in unitatem fidei et agnitionis Filii
sanctum. Unde alibi: Omnia hxc, inquit, operatur « Dei in virum perfectum, in mensuram aetatis ple-
unus et idem Spiritus dividens singulis prout vult « nitudinis 171 Christi, ut jam non simus parvuli
(7 Cor. x), ut una anima in omnibus membris agit « fluctuantes,etcircumferamuromni vento doctrinae
omnia. «in nequitia hominum, in astutia ad circumventio-
Quodaulem, prosequitursuperioremprobationem, « nem erroris.
scilicet quod Christus secundum hominem dat.quia Et ipse dedit quosdam quidem apostolos, scilicet
Propheta dicit quod ascendensdedit, dixit Propheta vicarios praedicationis suae, quosdam prophetas, qui
ascendens. Sed quid est hoc quod ascendit, id est de futuris prophetarunt, vel potius Scripturarum
quod ascendisse dicitur, nisi quia et primum de- interpretes [Ambrosius] ln Novo enim Testamento
scenfiit, respectu cujus dixit ascendit. [Haimo.] prophetae dicuhtur explanatores Scripturarum; ta-
Descendit dico, ininferiores partes lerrx, id est ad -Q men fuerunt quidam primordio fidei futura praedi-
inferos, cujus probatio praemissa, quia duxit capti- centes, sicut Agabus septemque filiaePhUippi. [Hai-
vitatem quam inde traxit. [AmbrosiusJ Ex senten- mo] Alios vero evangelistas, ut fuerunt Marcus, et
tia enim teriebantur apud inferos, qure sententia Lucas, et septem diaconi sub apostolis. Evangelistae
Salvatorcm tenere non potuit, quia sine peccato enim diaconi sunt, quia et si nou sint sacerdotes,
fuit. Et est ordo probationis talis: Propheta dicit tamen evangelizare possunt. Alios autem pastores
quod ascendens dedit, et ascendere dixit respectu et doclores, ut episcopos, qui verbo etiam et exem-
descensionis, et ita innuit quod et descendens dedit. plo docere debent, et ideo conjunxit: quos tanquam
[Haimo] Et constat quod secundum humanitatem unum aliquid duobus nominibus complexus est, ut
Christtis descendit, et ascendit, ergo secundum intelligerent pastores ad officium suum pertinere
huroanitatero dedit. Secundum deitatem qui ubique doctrinam. (34) Pastor enim non est nisi Habeat

(33*) Aug., in lib. xv, De Trinit. (34) Id., ad Paulinam.

201 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHE3. 202
doctrinam, qua pascat gregcm. Ecce quomodo alii A ibi nihil erit, sed quidquid futurum erit, hoc dece-
plus, alii minus dedit.Hominibus dat ad mensuram; bit. Resurgent sanctorum igilur corpora sine ullo
ipse vero non ad mensuram accipit. Hos autem vitio, sine ulla deformitate neque illa terrena ma-
omnes dedit in opus ministerii, scilicet ut quisque teries, quae discedente anima iit cadaver, ita resur-
posset plene facere opus ministrationis sibi cre- rectione reparabitur, ut ea quae dilabuntur, quam-
ditae. Si enim unus omnia non perfecte ageret sin- vis ad corpus redeant unde dilapsa sunt, ad eas-
gula, et hoc ministerium erat necessarium ad con- dem quoque corporis partes ubi fuerunt.redire ne-
sumtnaliortemsanctorum, id est ut consumment qui cesse sit.Alioquin capillis et unguibus immoderata
jam sancti sunt, et fn xdificationem corporis Christi, et indecens magnitudo redderetur. Vel ita potest
id est ut aedificent eos in corpus Christi qui adhuc intelligi, virum perfectum appellat Christum cum
alieni sunt. Donec omnes, etc Quasi dicat : Tan- omni corpore suo, quod non erit perfectum quous-
diu durabit ista praelatio et ordinatio, donec in die que omnes electi compleantur. Completo autem
judicii nos omnes, qui sumus in unitate fidei', id est numero electorum fiet, quod hic dicitur, donec oc-
in una, et non discrcpanti fide, et unitate agnitionis curramus, capiti Christo in virum perfectum, id
Filii Dei, id est in una et non differenti agnitione est ita quod nos omnes, scilicet, caput ot mcmbra
Filii Dei. Vel, in unitate agnitionis Filii Dei, id n simus unus perfectus vir cui nihil desit, et nihil
est virtutibus quibus agnoscitur Filius Dei esae in plus addendum sit. Ideo perfectus, quia tunc pro-
nobis, vel quibus agnoscemus eum in futuro, do- ficiemus in mensuram xtatit plenitudinis Christi,
nec, inqnam, nosomnes occurramus nobis invicem id est quia erit mensura et meta eetatis : meta, ut
de diversis partibus mundi, vel ipsi capiti Christo. nihil prius addatur numero vel viribus; meusura,
Quasi dicat, desiderio currentes ad gaudium. Et quia tunc erit plenius Christus omnes habens quo-
donec idem fiat, durabit praelatio, non post, et modo per singulos omnes scit, et omnes in eo
ideo non cst graviter ferenda. Nos dico, proticien- erunt immortales, et beati cum eo, et tunc non erit
ter et crescentes in virum perfectum et in mensuram necessaria praelatio. Scd usque ad illud tempus hos
plenitudinis Christi, id est vestram, crescentes, ut praedictos ministros dedit: ad hoc utique, ut jam,
unusquisque sit perfectus vir. Omnes autem dicit sicut olim, non simus parvuli sensu etfluctuantes,id
provehendos in virum non sexu, sed perfectione esttitubantes vestradebilitate,e(non circumferamur,
virtutis. Hi enim parvuli sunt viribus corporis et alio urgente omni vento doctrinx, id est prava do
animi. Et sit unusquisque habens aetatem eamdem, ctrina. Doctrina pravorum est quasi ventus et tem-
in qua aetate Christus plenitudinem annorum et pestas. [Ambrosius] Doctrinae dico, factae fn nequi-
eorporis habuit, in qua de hoc mundo exivit; quae tia hominum, pro qua creati sunt. Et factae fn as-
est mensura et meta aetatis, ultra quam nec accre- C lulia, id est per homines malignos in se, et ad
scit naturaliter aliquid homini. [Haimo.] Omnes supplicum deceptionem astutos, qnorum doctrina
enim in eadem aetate resurgent in qua Christus fit ad circumventionem erroris, ut sub praatextu ve-
mortuus est et resurrexit, cujuscumque aetatis ritatis magis decipiat trahens ad errorem.
mortui fuerint. Et nomine viri comprehenduntur VERS.15-22. — « Veritatem autem facientes in
' « charitate crescamusin illoper omnia qui est ca-
mulieres, cum ait in virum perfectum.
(55) Et quia in eadem aetate omnes resurgent qua « put Christus, ex quo totura corpus compactum
Christus mortuus est, ideo convenienter non ait, in « et connexum peromnemjuncturam subministra-
mensuram corporis staturae, sed aetatis, quia unus- «tionis secundum operationem in mensuram
quisque recipiet suam mensuramcorporis.vel quam « uniuscujusque membri augmentum corporis fa-
habuit in juventute etiam, si senex obiit, vel ha- « cit, in aedificationem sui in charitate. Hoc igitur
buit, vel fuerat habiturus, si ante fuerat morluus. « dico et testifioor in Domino, ut jam non ambule-
_*Etasvero erit illa ad quam pervenit ipse Christtis, « tis sicut et gentes ambulant in vanitate sensus
id estjuvenis, ut circa xxx annos. Non est autem « sui, tenebris obscuratum habentes intellectum,
fas dicere quod in resurrectiotie accedat corpori « alienati a vita Dei per ignorantiam quse est in illis
magnitudo quam non habuit, nec majora corpora JJ « propter caecitatem cordis ipsorum, qui desperan-
redigenda sunt ad modum Dominici corporis. Peri- «tes semetipsos tradiderunt impudioitiea in opera-
ret enim multum de Ulis corporibus cum nec pe- « tionem immunditiae omnis, in avaritiam. Vos au-
riturus sitcapillus, sicut Dominus ait: Nec capillm « tem non ita didicistis Christum, si tamen illum
de capite vettro peribit (Luc. xxi.) (36) Nihil enim de- « audistis, et in ipso edocti estis sicut est veritas in
tractum quolibet modode corporehumano periturum « Jesu. Deponite vos secundum pristinam conversa-
est, ita enim modificabitur Ula in unoquoque cor- « tionem veterem hominem qui corrumpitur se-
poremateries, ut aiiquid ex eanonpereat, et quoc « cundum desideria erroris. »
alicui defuerit, iUe suppleat qni de nihilo feci Veritatem aulem. Quasi dicat: Non tales simus,
quod voluit; et si quid in parte aliqua enormitei sed potius facientes actu, veritatem, id est bona se-
abundavit, per totum spargetur. Indecorum quippi cundum doctrinam et hoc fn charitate, id est non

(35) August.. De civit. Dei. (36) Id., in Enchir.

PATHOI. CXCII, I
 203 PETRl LOMBARDT 204
flcto, vel cx timore, crescamus, assortione lidci, per A
j mctipsos tradiderunt per voluntatem, ad malitium
omuia, id est in omni spirituali dono. Et hoc in libcrnm, impudicitiJC, id est fornicationi. Et dfinde
illo, id est illo operante, qui cst caput nostrum, id tradiderunt se in operationem immttnditvc otnnis, ut
est nobis prsvidons, et Christus, id est rcgere po- nihil omnino quodimmundum sit, practermiserunt.
tens. Cbristus enim dicitur unctus, et in vetcri te- [Hieronymus.J Et hoc in avaritia, id esl vehe-
stamento reges ungebantur. Dico, in illo, et bcne, mcnti ct insatiabili desiderio, quia nunquam luxu-
ex quo, id est per quem, tolttm corpus, id cst Eccle- riando, satiantur, quorum voluptas tcrraino ca-
sia, est eompactum, pcr fidem, et connexum, vinculo ret, ut etiam ullra conccssos nuptiarum fincs
charitatis. Unde subdit: Per onmem juncturatn. turpitudincm operentur, Vel, sicut ulii dicunt,
Quasi dieat: Compactum est et connexura. Et hoc et avaritlx, vel in avaritia, et accipitur per se de
per omnemjuncfuram tubminitfrationit, id est per alio vitio, ut sit sensus : Tradiderunt semctipsos
fidem et charitatem quro conjungant et faciant sibi in operationem omnis immunditire, 1751! et
invicem membra ministrare. Subministrationis tradiderunt se avaritiae. Vel ita: Ipsi dico de-
dico, exhibitae, non solum voluntate, sed ctiara se- gentes in avaritia, t>osautem. Quasi dicat : Cen-
cundum operationem factae, in, id est juxta, mcnsu- tes ita ambulant, vos autem non didicistis Chri-
ram uniuscujusque membri, scilicet quod unum n1 stum ita esse imitandum : sed tamcn illud au-
quodque membrura potcst operuri per gratiam sibi distis, id est ejus praedicationcm intellexistis, vel
datam. Et vere,perChristum corpus est compactum eum interius loquentem audistis, et in illo docti cs-
- et connoxum, quiaipse facit augmentum corporis, tis, id est si illum ita audistis quod in illo veritatem
id est augmentat illos qui jura sunt corpus. Ipse edocti esti vel sitis, sicut veritas est in Jesu. [Am-
dico, tantum Dominus in xdificationem sui, quia il- brosius] Hoc ideo dicit, quia sunt quidam in Ec-
los qui non sunt corpus, aedificatin suam civitatom clesia qui sub nomino Christi non sequuntur veri-
vel soeietatem, et hoc totum facit in charitate, id tatem Christi quam docuit, sciUcet hanc deponere,
est ex dilectionc Quo peracto crit mensura aetatis. id cst ut deponatis vos, etc Vel secundum aliam
Hoc. Hio admonet Ephesios ut caveant sibi a con- lilteram. Quasi dicat: Hrcc estveritas quara docuit
suetudine antiquae gentilitatis. Quasi dicat: Quia ut deponatis vos. Et ideo deponite vos, non sccun-
Deus tot auxilia dedit ad custodiem unitatis, et dura substantiam corporis velaniraae,sed secundum
quia crescere potestis et ei occurretis, ergo dico, pristinam eonversationem, scilicet dcponite veterem
non obsecro, ut superius, sed dico, et testificor in hominem qui corrumpitur, et si delectetur. Corrum-
Domino, id est praseipio sub testimonio Domini, pitur, dico, sccundum desideria, non solum secun-
hoc scilicet ut jam, sciiicet a tempore fidei, non dum opera. Et idco deponite etiam desideria quae
' sunt erroris, id est ab errore veniunt, vel ad erro-
ambuletis, id est vivatis, sicut gentes ambulanl, quae C
scilicet ambulant in vanitate sensus sui, quia transi- rem ducunL Nonnulliputantquodvetus homocor-
toria amant: qus sensualitas suggerit. pus sit, et novus aniraa. Sed corpus, extorior horao
Habentes intellectum naturalem obscuratum a tene- est: anima, interior, et interioriagiturhaec novitas
bris,id est non parum obscuru ra.Et ideominus miru m et vetustas. Cum ergo dicit,deponitevos, etc, non
est si in vanitste ambulant, quam de vobis qui estis hoc jubet ut corpus deponatur.sed ut vita in melius
illuminati, et spiritum vitrc h_abctis.(37)Omnis qui commutetur. Hotoo itaque si vitia pristina sequi-
intelligit quadam luce intcriore, illustratur. Est tur, vetus dicitur: si autera in novitate vits arabulat
ergo queedam lux intrus, quam non habent qui non alienus assculi errore, novus dicitur: eo igitur qui
intelligunt. Gentiles, dico, aliettati a fide Dei, id corrumpitur, vctorascit. Ideo ait, deponite veterem
est sine spe immortalitatis. Vel a vita Dei, id est hominera, id est vctustatera, quia hoc interior fit
et a Deo qui est animae vita, quia Deus deserit vctus et corrumpitur. Unde addit, quia et si delec-
eos. (38) Duae quippe sunt vitas, una corporis, al- tetur, tamon corrumpitur secundum interiorem.per
tera anims : et sicut vita corporis est anima, sic desideria erroris, haec est vetustas. Hanc igitur ve-
anims vita est Deus: et quoroodo si anima deserat, tustatom quatenus vobis datur deponito.
moritur corpus ; sic aniraa moritur si deserat Deus. JJ ] VERS. 23-27: — « Renovamini autem spiritu
Anima rceedens a luce jutitis quanto magis quae- « roentis vestrae, et induite novum hominem qui se-
rit quid inveniat contrajustitiam, tanto plus re- « cundum Deura creatus cst in justitia et sanctitate
pellitur a luraine veritatis, ot in tonebrosa domer- « veritatis, Proptcr quod deponentes mendacium,
gitur. [Ambrosius] Alionati dico, per ignorantiam, « loquimini veritatem unusquisque cum proximo
id est quia ignorant vitam Doi qux ignorantia est « suo, quonlara sumus invicem raerabra. Irascimini
permanens fn illis, propter cxcitatcm vel duritiam « et nolite peccare. Sol non occidat super iracun-
cordis ipsorum, quia praedicationi oculos cordis « diam vestram. Nolite locum dare diabolo. »
clauserunt, qui etiam pro sua turpitudine dosperan- Renovamini aulem quotidie spiritu mentis vestrx,
tes de futura vita. Vel, iadolorii, alia littera qus ex [Haimo.] id est per Spiritum sanctum qui ducit ad
Greoo trahitur, id est ex peccato non dolentes se- rationem. Vel, per spiritum, id est mente vestra,

(37) Aug,, in psalmo LXI. (38) IdM inlib. Sentent,

205 COLLECTANEA IN EPIST, D. PAULI. — 1N EP. AD EPHES. 206
id est in mcnte spirituali. Vel, per spiritum mentis A . veritatom, quoniam sumus membra, altcr alterius
vestrae, id est spiritu qui cst mens, vel ratio, vel inviccm, subsorviendo.Dcinde multas veteris homi-
intelligentia, vel si quo alio vocabulo commodius nis a quibus dehortatur, et econtrario mullas novi
appellatur. (39) Imago Dei est qua praeest homo ad quas hortatur, parles enumerat, diccns : Irasci-
caeteris animalibus, quae crcata in agnitione_Dei,-'y mini el nolite peccare. Quasi dicat: Invitus tolero
postquam peccato desipuit in eadem ronovatur, ut quod vitari non potest, scilicet de ira ne venialis ad
incipiat illa imago ab illo reformari,a quo formata actum peccandi.Si ergo surgit motus animi quijam
est. (30) Non enim reformare seipsam potest, sicut propter poenam peccati non est in potestute nostra,
potuit deformare : quae in ipsa agnitione Dci creata saltem ei non conscntiat ratio. Permittit quidem
cst antequam deficto veterasceret, sed post lapsum Apostolus irasci quod est humana tentatio,sed pro-
pcccati in eadem reformatur. (41)Satis ergo ostcn- hibet iram ad effectum dcducere. [Haimo.] Vel ita,
ditur ubi homo sit creatus ad imaginem Dei, scilicet irascimini, contra peccantes, quod est naturalis
non in corporis lineamentis, sed forma quadam in- motus aniini qui solet ad profectum pertinere delin-
telligibili mentis illuminatae. (42) Cum ergo dicit, quentium. Idco irascendum esse dicit, ostendens
spiritu mentis vestrae, non ibi duas res intelligi vo- han.c iram esse bonam,sed monetnc modum exce-
luit, quasialiud sitmens,aliud spiritus mentis,sed _n dendo peccent, subdens : Nolite peccare, asperius
quia mens spiritus est.Simile dictum est in exspo- arguendo et onerando peccantem. Unde Salomon :
liatione corporis carnis, id est carnis quae corpus Noli nimis justus esse, quia est qui perit in justitia
est. Et induite opere novum hominem. [Haimo.] id sua (Eccle. vn). Temperanda est ergo justitia ut
est assumite similitudinem novi hominis, id est imitemur Deum qui suffert iniquos, ut aliquiexeis
Christi, de quo alibi: Induimini Jesum Christum corrigantur. Et sol non occidat super iracundiam
(Rom., xin). [Ambrosius] Quo vere induitur qui- vestram, id est ipsa ira non duretad oocasum solis.
cunque mcntis informatione eiconformatur.Clyisto Intelligi turquidem simpliciter et secundum tempus,
enim induitur qui pcr fidem in Christo renascitur, quia si cx ipsa inflrmitate quam portaraus subrepit
vitae aemulus quam tradidit Christus. Qui, novus ira Chrisliano,non debetdiu tcneri et fieri pridiana:
homo, scilicetChristus, est creatus secundum Deum, ejioienda est de corde antequam occidat lux ista in-
id estnon humanariatura,sed Dcipotentia.[IIaimo.] visibilis. [AmbrosiusJ Vult ergo Apostolus ut ira
Conceptus enim in utero virginali opere Spiritus non duret, quia si durat, daturoccasio diabolo.Ira-
sancti de semine mulieris, sine semine viri. Hoc tus enim male cogitat, et sio diabolus se inserit ut
novum fuit. Unde Jeremias : Novum facict Dominus mala peragat. Unde subdit: Nolite locum. Vel ita
super terram.Mulier circumdabit virum gremio uteri mclius, sol, id est splcndor rationis ; vel, Christus,
sui (Jer., XIXI). Creatus est, dico, in juslitia, sci- C( non occidat super iracundiam vestram, id est non
licet in communi operatione el sanctitate perfecta, per iram, quasi per montem interpositum obscure-
veritatis, ut hypocrisis,sed quia justus est,commu- tur vobis. Noster sol justitiae et veritatis Christus
niter omnibus bona praestanda. Et vere sanctus ut est,cujus veritate anima illustratur cum in homine
sit etiam ipsa sanctitas,sicut justitia et veritas.Vel habitat per fidem. Ideo ait, sol non occidat super
ita, qui secundum Deum, quasi dioat :Renovamini iracundiam vestram, id cst cavete ne Christus, qui
spiritu, qui spiritus creatus est socundum Deum, est sol justitiae, per iracundiam mentem vestram
id cst ad imaginemDci,in justitia scilicet,et verita- deserat, qui cum ira nunquam habitat. Et si quis
tis ; sed peccando justitiam et sanctitatem veritatis etiam vos irritat, quod est tentatio diaboli, nolite
amisit.Prop(er quod haec imago deformis et decolor locum dare dialolo, perseverando in ira. [Augusti-
facta est, sed formam recipitcum formatur ct reno- nus] Vel ita, ut et de bona ira intelligatur. Irasci-
vatur.Propterquod.exsequitur per partes veleriset mini vobismetipsis de praeteritis peccatis quod est
novihominis. [Augustinus] Propter quod,quia sci- pconitentiae, et nolite peocare, id est ulterius pec-
licet vetus homo deponendus et novus induendus, carc desinite. Quasi dicat: Volo vos irasci ut non
vos deponentes mendacium,quod est pars vetustatis, peccctis. Ut autem non peccetis quibus habotis
loquimini veritatem, quae est pars novitatis, unus- JJ ] irasci, nisi vobis ? Quid est enim homo poenitens,
quisque cum proximo suo, id est cum quovis ho- nisi homo sibi ut accipiat veniam, de seipso exigit
raine,etiam cum gentili vel Judaeo ; quiaomnis ho- poenam?Et est sensus :Irascimini et nolite peccare,
mo proximus conditione primae nativitatis, vel spe id est indignamini vobisipsis tanta vehementia ut
conversionis omnishomo antequam sit Chrislianus peccare desistatis, quia super hanc iram non ocoi-
debetpulari proximus. Si enim nosti qualis sit fu- dit sol justitiae, sed potius illi irradiat. Undc sub-
turus apud Deum, forte qui modo Judaeus est, vel dit: Sol non occidat super iracundiam vestram,
paganus, vel haereticus, per misericordiam Dei ita id est sol non occidet super iracundiam vestram,
convertetur ad Deum, ut inter sanctos recumbat. et nolite locum, etiam intrandi ad vos, dare dia-
Quoniamsumus, etc Quasi dicat: Decet loqui bolo, pcr malam cupiditatem,vel timorem.(43)Dus
(39) Aug. super Genesim. (42) Id., De Trinit,
(40) Id., De civit. Dei. ,, (43) Aug., in psalmo CLXI,
(41) Id., super Genesim. _.s
 207 PETRI LOMBARDT. _.f)3
enim sunt portae per quas diabolus intrat, sci-.• A iiiu". Vol ita, nolite contristaro Spirilum panctum
licot cupidilas et timor. Si cupis uliquid lcrrcnum, , Dci, id ost a vobispcrmulaopora fujrai-c :Cum bone
hac iritrat diabolus; si tiracs aliquid tcrrcnura, ett agimus gauilet in nobis Spiritus sanclus,datus no-
hac intrat: eisdem in contrario versis.Deus intrat. bis,vidons monita sua proficcrc utilitatibus nostris.
Si cnim cupis rcgnum coolorura.et times ignom gc- Gaudct ergo,id esl habitalor manet in nobit»,si de
henns, aperis valvas Christo, et intrat Christus. eo profioimus. Aliter tristatur, id est deserit nos.
Illi ergo sunt claudendrc, isti aperiendte. Non enira sictristatur utpatiatur,cum impassibilis
VEBS.28-32. — «Qui furabatur jam non furetur, , sit, sed tristari dicitur, quia a nobis recedit. Sicut
« raagis autemlaboret opcrando raanibus suis quod1 contristatur homo cum do propriadomo expellitur
« bonum cst, ut habcat undc tribuat noccssilatem i quam sibi sdificuvit, ita Spiritus sanclus conlri-
« pationti. Omnis scrmo mulus ex ore vcstro noni stari dicitur cum de homine quem sibi mundavit
« procedat, sed si quis bonus ad a-dificationcm fi- in baptismo.per prava opora ejicitur, in quo. Quasi
« dei, ut det gratiam audientibus. Et nolite contri- dicat: Nolite contristare Spiritum sanctum, quod
« stare Spiritura sanctura Dci, in quo signali oslisi non debctis, quia ipsc est in quo, id est cujus gra-
« in die rcdemptionis. Omnis araaritudo, et ira, ott tiu vos, eslit signali, quasi dicat: Ccra in sigilfo
« indignatio, et clamor,et blasphcraia tollaturavo- - n ejus iraagine vobisrolicta.idest formanovitatisim-
« bis, cum orani malitia. Estote autem invicemi pressa vobis. [Haimo, AmbrosiusJVel, cstis signati.
« benigni, misoricordos, donantes invicem.sicut et id cst discreti a malis. Et hoc in die rcdemptionis,
« Deus in Christo donavil vobis. » id est baptismi. (i5)Omnis etiam amaritudo, in di-
Qui furabatur, quod itom pnrs est veteris homi- cti8 vel in factis raordacibus, ct ira, id est subitus
nis, jatn non furctur, id est non aliquo dolo quidl furor, el indignatio, quto est si minor sublimatur:
auferat :magis autem laboret unusquisque opcrnndo, hroc dc ira venit, et clamor, id est contentio, quae
non solum per servos, scd ctiam manibus suis. vcnit de indignatione, ct est vox quasi insani: et
Operondo dico, non prava opcra lucri, sod quodl bltwphemia, qurc fit in Dcum vel in sanctos : blas-
bonum est, ut habeat, non tantura undc juvet, sodI phcmia cst pcr quam de Deo falsa dicuntur. Hrcc,
etiaro unde tribuat necessitatem palienti. Omnis inquam, omnia lollantur a vobis, quia pernicicm
sermo malus non procedat dc ore vestro, etsi fuerit possunt prsstarc, nisi amovcantur. Hrcc etiam, si
corde conoeptus. In Dei namque servo oronia bona fiant accidcntibus causis, tamcn temperanda sunt.
debent videri.nec ex aliquaparte puritas ejus debet Etquia illis pressis poterat malum in cordo rctineri,
maculitri. Scd si quis, Quasi dicat: Malus sermo addit, tollantur cutn omni matitia cordit. Estofe.
non debet proeedore de oro, std nec otiam sermo Itcm partem novi hominis hic ostcndit. Quasi dicat:
bonus inutiliter dicendus cst, et hoc est quod ait, C t Illa tollantur a vobis, etfole invicem benigni, id est
sed ti quit sermo bonut est valens ad xdifUmtioncm largi de facultalibus vcstris, el miscricordes,a.u"ectu
fidei, ita optime et circumscripte procodat ut det et compassione menlis. Etsi non est qupd detur,e(
gratiam, id est ut sit gratus audientibus. Etnolite donantes inviccm, in vos comraissa.scilicet sialter
contrittart per inobedientiam Spiritum tanctum Dei, inaltcrum peccet condonate, alioquin Dous repetit
id est prsdieatorom veritatis, quod est Spi- remissa. Si enim in his contemptus fuerit,sine du-
ritum sanctum contristare, quantum ad vos. (44) bio revocabit sententiam, porquam misericordiam
Nam Spiritus sancti subBtantia qua est quidquid doderat, sicut in Evangelio de ncquam servo legi-
ipse est, non potost oontristari cura ipsa sit sterna tur, qui in conservura suum impius dcprehensus
et incommutabilis beatitudo ; sed quodum locu- est.
tionii 1T8 tropo usus est Apostolus, quo ea qus CAPUT V.
non aooidunt Deo tanquam illi accidant.loquimur, VEBS.1-6.— « Estote ergo imitatorcs Dci sicut
figurantes eum facere ut nobis accidant. Non ergo « filii charissimi, ot ambulate in dilectione sicutet
tenendum est uliquid talo accidero Spirituisancto, « Cbri8tus, dilcxit nos, et tradidit semetipsura pro
qui in se immutabilis est, sed insanotis habitat.ut « nobis oblationcra et bostiam Deo in odorem sua-
^oi impleat cboritate.qua facil eos gaudere de pro- JJ rj " vitatis.Fornicalio antemotomnisimmunditiaaut
feotibus aliorum, et contristari de lapsibus vel pec- « avaritia nec nominetur in vobis, sicut decct san-
catis eorum, de quorum fide ot pietate gaudebant: « ctos, aut turpitudo, aut stultiloquiura, aut scur-
quffl tristitia laudabilis, quia veuit ex cbarilato, « rilitas qus ad rera non pertinet, sed raagis gra-
quam infunditSpiritussanotus.Etideo dicitur con- « tiarum actio.Hoc cnim scitote intelligcntcs, quod
tristari.quia hoc facit in suis,cujus dono tara boni « oranis fornicator,aut immundus,aut avarus,quod
sunt ut oos mocstificenimali,cthi raaxime quos bo- « est idolorura servitus, non habet haereditatem in
nos fuisse vei noverunt, vel crediderunt. Hoc locii- « regno Christi et Dei. Nemo vos seducat inanibus
tionis mododicitur Deus scire, quando nos scire fa- « verbis ; propter hacc enim venit ira Dei in filios
cit, et quiescere ab operibus, .qutji valde fecerut « diffidcntiae. . •
bona, quia nos facit roquiescere oum bona foceri- Estote ergo, donantes inviccm dico,sicut et Deus

(44) Aug., super Gonesirrv (45) Aug., in lib. contra mendacium.

209 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 210
in Christo, id est per Christum, donavit: nobis et A et alia praedicta vitia, vcnit iraDci in filiosdiffidentix,
quia donavit, estote igitur imitatores Dei, invicem id est diaboli dc quibus diffidimus. Vel quia diffidi-
vobis donando. Et tunc eritis sicut filii charissimi. tur de vita aeterna.
Et non solum condonate, sed etiam ambulate, ope- VEBS.7-17. — « Nolitc ergo effici participes eo-
rum exhibitione, in dilectione, ponentcs animas pro « rum. Eratis enim aliquando tenebrae.nunc autem
fratribus, si opus est. Et hoc ita sincere, sicttt Chri- « lux in Domino. Ut filii lucis ambulate. Fructus
stusdilexitnos,el tradidit semetipsumpro nobis obla- « enim lucis est in omni bonitate et justitia et ve-
tioncm Dco, dum injuriatus est spulis, colaphis ct « ritate, probanles quod sit beneplacitum Deo. Et
hujusmodi; el hostiam, dum occisus est in cruce. « nolitc communicare oporibus infructuosis tene-
Et illa hostia non figuraliter sicut legalia sacrificia, « brarum, magis autem rcdarguite. Quae enim in
sed vere est Deo in odorcm suavitatis. Verbo legis ii occulto fiunt ab ipsis, turpe est et dicere. Omnia
alludit, quia hic est de quo dicebatur in lege. Non « autem qurc arguuntur, a lumine manifestantur.
enim propter se illae hostiae dioebantur offerri in « Omneenim quod manifestatur lumen est. Propter
odorem suavitatis,sed quia illum significabant, qui « quod dicit: Surge, qui dormis, et exsurgea mor-
vere offertur in odorem suavitatis, quia pro justitia « tuis, ct illuminabit te Christus. Vidcle itaque fra-
est occisus quam exsequebatur, et usque ad mor- j> « ties quod caute ambulctis, non quasi insipientes,
'
tem conservavit. [AmbrosiusJ Scd si mors Christi « sed ut sapientes, redimcnles tcmpus, quoniam
Deo fuit odor suavis, ergo mortem ejus libenter ac- « dies mali sunt. Propterea nolite fieri imprudentes,
cepit. Non ergo peccaverunt qui illum crucifixerunt. « sed intelligcntcs quae sit voluntas Dei. »
Sed non est ita, quiainjustejustum occiderunt,qui Nolile ergo efficiparticipes, id est similes eorum,
in Palris et sua voluntate occisus oblatus est, (46) scilicet imitando opera illorum, quia si fueritis socii
sicutet Judas quid habct nisi pcccatum in tradendo in opero, eritis et in pcena. Nec debetis esse. Era-
Christum ? nisi tamen se traderet Christus, nec eum lis enim aliqttando tencbrx, id cst per ignorantiam
traderet Judas. Tradidit Judas Christum, tradidit peccantcs, et filii diaboli, principis tenebrarum, et
se Christus, sed ille agebat negolium suae venditio- ideo non mirum, si tunc in nobis hroc mala erant.
nis, iste nostrae redemptionis. Idco ille impie deli- Nunc autem estis lux, id est ex discretione bene
quit, hic misericorditer egit. Fornicatio autem, quae operantes et justificati pcr fideraet baptismum.Et
est cum liberis a viro, et omnis immunditia, scilicet filii Dei, per adoptioncm, qui est lux vera. Et hoc,
incontinentia pertinens ad libididem quocunque in Domino, in vobis. Tenebraequidemfuistisin vo-
modo fiat, aut avaritia, id est immoderata cupiditas bis, lux aulem estis in Domino, qui illuminat om-
habendi, nec nominetur in vobis, id est nec etiam su- nem hominem venientem in hunc mundum (Joan. 1).
spicio sit de vobis probabUis, sicut decet sanclos, C Idco non addidit in Domino, cum ait fuistis tene-
aut turpitudo, ut in osculis et in amplexibus, aut brrc, sed cum ait, nunc autem luxet quialuxestis
slultiloquium, ut plana verba, aut scurrilitas, quae a in Domino, ideo ambulate bono operum gressu, ul
stultis curialitas dicitur, id est jocularitas qure so- filii lucis, id cst vivite ut filii Dei, scilicet sancte et
let risum movere, qux ad rem, id est ad utilitatem, immaculatc Hic enim fructus lucis est, id est haec
non perlinet, quamvis magno labore agatur. Sed ma- sunt opcra lucis, scilicet vivere, in omni bonitate, ut
gis nominetur in vobis actio gratiarum. Nec debent boni in vobis sitis etjustitia, ut proximis quod ju-
illa nominari. Hoc enim scitote mentis ratione, et stum est facialis, et veritate, ut vera loquamini. Vel
etiam intelligentesquod Scripturae inde dicuntur,r/uod bonilatem per partcs exponit. Justitia enim et ve-
omnis fornicator, aut immundus, aut avarus non ha- ritas sunt partes bonitatis. Et est scnsus, in omni
bet hxreditatem in regno Christi et Dei, id est in re- bonitute, et per idem, justitia et veritate, scilicet
gno coelorum quod est Patris et Filii. Sed attende juste vivatis et vera loquamini, probantes, quasi di-
quod dicens, avarus, adjunxit, quod esl idolorumser- cat: Ambulate dico, prius probantes, et ratione di-
vitus, aequans avaritiam idololatriae, quia illum ava- scernentes guod vel quid sit beneplacitum Deo. Quasi
rum significat, cujus Deus nummus. Vel ideo avari- dicat: Omnia opera vestra itasint circumspecta,ut
tia rcquata est idololatriae, quia sicutidololatraDei n bencplaceant Deo. Nolite, quasi dioat: Ut filii lucis
honorificentiam usurpat et sibi vindicat, ita avarus ambulatc Et nolite communicare operibus infructuo-
rcs Dei quas vult servari indigentibus,usurpat sibi sis tcnebrarum scilicet malorum hominum, id est a
et recondit. Vel avarus hic accipitur adulter qui sibi malis cordo semperdisjungamini.(47)Adtempusca-
res alienas usurpat, id est alienam uxorem. Ncmo, veto, copulamini corpore, tolerate paleam in tritura,
quasi dicat: Dico quod tales non habebunt regnum tolerate in arca: quod enim toleretis in horreo non
Dei, et contra hoc quod doceo, nemo vos seducat. habebitis, veniet ventilator qui dividet bonos a ma-
promitlens impunitatem ex misericordia Dci, vel lis,critquecorporalisseparatio, quamdcbetspiritua-
praedicans naturalia Seducat dico inanibus verbis, lis pnecederc. Ideo ait, nolite communicare operi-
oranes eorum rationes sunt inania vcrba. [Haimo.] bus infruotuosis, id est malis ut cum bonis sit pars
Propter hoc, vel propter haec, scilicet fornicationem malorum. Magis autem redarguite, id est non sitis

(46) Aug., super Joannem. (47) August., De verb. Apost.

311 PETRI LOMBARDI 212
negligentes in corrigendis vestris, ad curam soilicet; jA. raali homines. (49) Dies mali dicuntur pro duabus
vestram, quoquomodo pertinentibus, tamen lenii rebus, scilicet pro malitia et miseria hominum
aniroo, ut ait alibi Apostolus, hoc agite ut foris ter- Caeterum dies isti, quantum pertinet ad spatia ho-
ribiliter personet interprotatio, et intus lenitatis i rarum ordinati sunt. Ducunt enim viccs, agunt
teneatur dilectio. Attende quod duo conjungit,ut sci- tempora. Oritur rnim sol et ocoidit, transeunt tem-
licet non coramunicont consentiendn, et rodarguant. pora, cui molesta sunt terapora si homines sibi non
(48) His dnim duobus modis non te maculat malus,, sunt molestiae. Dies ergo dicuntur mali, ut dixi.pro-
Bcilicot si non consenseris et rcdarguis, utrumque 3 pter malitiam hominum et miseriam; sed miseria
complexus apostolus dicit: Nolito communicare, id1 hominis communis est, non debet malitia esse com-
est nolite consentire, laudare et approbare, et quial munis. Ex quo cnim lapsus Adam de paradiso cx-
174 parum est non consentire, addit, magis au-- pulsus, nunquam dies nisi mali: quod ostcndit
tem redarguite, id est reprehendite, corripite, coer- puer qui naScitur, quia a ploratu incipit, nec ri-
eete. [Ambrosiu.J Et est sensus: Non sitis oonsen- dere potest: statim natus plorat, propheta scilicet
tientes malis approbando, nequenegligentesnon ar-x -x sus calamitatis: laoryms enim testes sunt miseris;
guendo, nequs superbientes insultanter arrogando. nondum loquitur, et jam prophetizat. Quid ? in la-
Qux autem, vel enim. Quusi dioat: Dico non oom-- n bore se futurum, vel tiraere. etiam, si justus fuerit,
munioate, neque debetis, autem, id est, quia turpee in roediis certe tribulationibus positus semper ti-
est non solum faeere, sed otiam dicere, qux ab eiss mebit. Redimamus ergo tempus. Quid est tempus
fiunt in occulto loco, id est non palam, sed occulte,, redimere ? Redimit ille tempus qui perdit, id est
et in hoo apparet quod turpia sunt. Vel, in oeculto,, datde suoutvacetDeo non litibus, quasi det num-
id est in oogitatione. Omnia autem, vel enim, quasii mum pro vitio. Das enim numraum et emis panem
dioat: Turpe est dicere qus faciunt, sed tamen re-• vel vinum, vel aliquid aliud; das et accipis, aliquid
darguenda sunt, quia sic manifestantur srcpe perr amittis et aliquid acquiris. Sicut ergo perdis num-
confessionem, et hoc est, omnia autem qui arguun- mos ut omas tibi aliquid; sic perdas de tuo, ut eroas
tur a lumine, id est a bonis et sanctis hominibuss tibi quietem, hoc est tempus redimere. Unde Do-
qui Bunt filii lucis, sspe manifestantur per oonfes- minus ait: Si quis vultjudicio tecum contcndere, et
sionem et pcenitentiam, et ideo redarguendum est. tunicam tollere, dimitte ei et pallium, ut hahcas
Omne enim malum quod sic manifestatur, id est perr quietum cor, ne pordas tempus vacandi Deo tuo, a
confessionem et poenitentiam, lumen est, id est ini quo vult te avocare damno et litibus. Vel ita sitis
lumen vertitur, quia bonum est ut peccatum pcrr redimentes teropus, id est quod minus fecisti in uno
oonfesslonem etpoenitentiammanifestetur. [Haimo.]] tempore, restituite in alio, dimidiantes dies quos
Vel, lumen est, id est non est ambiguum, nec po-'- C impii non dimidiant. Alia enim dimidiant, alii im-
test excusari quod palam dictura ost. Vel ita: Om- plentdies, alii nec incipiunt, id est alii moriuntur
niaenim, quuidieat: Ideo arguite, omnia enim quse iri .Egxpto, alii in terra sancta, nec mirum si mi-
arguuntur a sanotis, id estilli mali cum arguuntur r nus fecistis, quoniam dies mali sunt, id est, in hac
a sanctis, manifestantur, sibiipsis qui mali sunt. vita multa oocurrunt impedimenta, nec possunt agi
[AmbroBius] Tunc enim videntur sibi et aliis pec- pro libito. Propterea, soilicet, quia mali sunt dies,
oatorei oum objurgantur, et ideo arguendi sunt,, nolite fieri imprudentes, id est considerantes, sed
quia sic inoipiunt esse lumen. Unde subdit: omne. potius estote, inteUigentes quce sit voluntas Dei, id
autem vel enim, quod manifestatur, id est rr.alus,, est quod Deo placeat. Qusrite cui placet, ut omnia
cum sibi innoteseat esse malus, lumen est, id estt provide et oum modestiaagantur,nihilpertubateet
per posnitentiam inoipit oonverti ab bonum. [Haimo,, cum strepitu.Etvosquibuicprudentisoperamdatis,
Augustinus] Prepter quod, soiJioet quia sit lumen,, VERS.18-28. — « Et nolite inebriairi vino, in quo
dioit Spiritus sanctus per me: 0 tu, qui dormis, id1 « est luxuria, sed implemini Spiritu sancto, loquen-
est qui torpes in peeeato jaoendo, et neseis te esses « tes vobismetipsis in psalmis, hymnis et canticis
in peooatis oblitus Dei, surge, per oonfessionem, et( « spiritalibus, cantantes et psallentes in cordibus
exsurge, per satisfactionem a mortuit, id est a fu- jj ] « vestris Domino, gratlas agentes semper pro om-
tura damnatione, et illuminabit te, hio per fldem etb « nibus in nomine Domini nostri Jesu Christi Deo
spem, et in futuro per speeiem, Christus, qui estt « et Patri. Subjecti invicem in timore Cbristi. Mu-
sol justitis. Et quia prodest redarguere, « lieres viris suis subdits sint sicut Domino, quo-
Videte itaque, fratres, quomodo, id est quodami « niam vir caput est mulieris, sicut Christus caput
moderamine, caute ambuletis, vivendo et redar- « est Ecclesis, ipse salvator corporis ejus. Sed sic-
guendo, non quasi insipientes, id est indisoreti, sed! « ut Ecclesia subjecta est Christo, et mulieres vi-
ut sapientes, soilioet omnibus providentes. Vos dicoi < ris suis in omnibus. Viri, diligite uxores vestras
redimentes tempus, id est prsparantosvobis oppor- « sicut et Christus dilexit Ecclesiam, et seipsum
tunitatem serviendi Deo et vacandi divinis: quod « tradidit pro ea, ut illam sanctificaret, mundans
necesse est, quia dies mali sunt, id est hodie sunt ; « eam lavacro aqntB in verbo vits, ut exhiberet

(48) August., de verb. Evang. (49) August., in sorm. de verb. Evangelii.

213 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — 1N EP. AD EPHES. 2(4
« ipse sibi gloriosam Ecclesiam non habentem ma- A J) vir mulieris. Sed ut, quasi dicat: Christus est
« culam aut rugam aut aliquid hujusmodi; scd ut Sulvator Ecclesiae. quod non vir est mulieris: Sed
« sit sancta ctimmaculata.Itaetviridebent diligcro lamen ut Ecclesia subjecta est Christo, ita et mu-
« uxores suas, ut corpora sua. Qui suam uxorem lieres subjecttB sint viris suis fn omnibus, quae non
« diligit, seipsum diligit. » sunt contra Deum: Vos aulora viri,diligite uxorcs
Nolile inebriari vino. Nihil enim ost quo minus vestras, quarum caput cstis, sicut ct Christus dilexit
conveniat alios arguendi quara inebriari vino,[Am- Ecclesiam, cujus caput est: et adeo dilexit, quod
brosius. ] in quo cst luxuria, id ost ex quo procedit tradidit scmetipsttmpro ea, ita et vos pro uxoribus
malus motus, unde tolliturauctor.tas argucndi, So- vestris facite, si sitopus. Tradiditdico utsanctifica-
brii enim possunt habere fiduciam argucndi, quia ret illam, justitia bonae vitae, prius mundans cam
bona convcrsatio torrorem incutit delinquenti. Ideo a peccatis; [Haimo.]et hoc, lavacro aqux sanctifi-
temperandum est a vino in quo est luxuria, et catae in verbo vitx id est quo datur vita: quo acce-
ebrietas cavenda, quia venter aestuans vino cito de- dente ad clcmentum, fit sacramcntum, quosancti-
spumat in libidinem. [Hierony.] Sed implcamini ficatus homo accipit vitam reternam. Quod uliquc
Spirifu sancto, id est donis Spiritus sancti, lo- fecit Christus ut ipsc per hoc cxhiberet sibi in futuro
quentes- Quasi dicat: Hoc modo potcritis impleri nj Ecclcsiam gloriosam id est in animo et corpore. ru-
Spiritu sancto, si vos estis loquentes vobismetipsis, tilantem geminu stola dccoram. Ecclesiam dico won
id est si vos intelligitis, et si vos intus instruitis habentcm, vel nunc vel tuno, maculam, id est ali-
de his quaBdicitis, in psalmis, qui ad bonum opcra- quod criminale peccatum, tteque rugam, id est pec-
tioncm commoncnt, ethtjmnis, quaede Deilaudibus catum mortale intus latcns sicut est dolus. [Am-
dicunt, etcanticis spirilualibus, quac de aeternogau- brosius] Duplicitas enim ruga dicitur, et cst scn-
dio sunt. Et ideo spiritualiter intelliganda sunt, sus: Non habens maculam neque rugam, id est
quia spiritualia sunt quae docent, et implendasunt mundam et simplicera. Vel, non habcns maculam
opere. Unde subdit: Canlantes. Quasi dicat: Dcbc- neque rugam, quia peractioncmbonam munda est
tis loqui vobis, id est instruere vos de his. Etpost a macula, et per spem tensa ad superiora. Proinde
locutionem horum, estote ipso actu, cantantes, id vestis cjus in montetanquam nixdealbata effulsit,
est Deum laudantes, et de aeternis cxsulfantes, sicut qua? significabat Ecclesiam omni macula peccati
hymnus et canticum docent, et psallentes, bono ope- inundatam, qurc per Christi in ligno crucis exten-
re, utpsalmus docet:ethoc,incordibus v<*s(rfs,idest sioncm cxtensu csta ruga,et dcsiderio ud coelestia.
spontanea voluntate. Et hoc totutn faoite Domino, Aut, non habentem, aliquid hujusmodi, id est peo-
id est ad honorem Domini. [Ambrosius.] Et estote catuin aliquod pro quo sit damnabilis. Sed ut,
'
gralias sempcr agentes pro omnibus donis, vel pro C quasi dicat: Dico exhiberet sibi Ecclesiam non
omnibus, scilicet prosperis etadvcrsis DeoetPatris habcntem maculam noquo rugam, sed, potiustalem,
id est Deo, quia Deus creando, et quia Pater est ut sit sanctd, liic per bona opera, ct immaculata, id
Christi natura, nobis adoptionis gratia: et hoc, est abstinentia mali. Vel de futuro. uttunc sitsan-
cxsullando in nomine Domini nostri Jesu Christi, cta 175 per gloriam fruetur, et immaculata, pcr
pcr qucm nos adoptavit, id est filiusejus proprius, corruptionis remotionem. Sicut ergo Christus fudit
per quem cognovimus eum. [Haimo.JEt estote sub- sanguincm ut luvarct maculam Ecclesiae, et exten-
jecti invicem, non solum auditoros prrelatis, sed dit se in crucc, ut tolleret rugam, sic et viri, si
etiam praelati subditis, incharitateeis serviendo,ct opus est, dobont mori pro salvandis uxoribus, et
humiliter curam gerendo; nam et si dignilas ma- verbo vitre eas instrucre, ut exhibcant eas Deo.
jor.administratoria tamen est. Unde Apostolus: Item, ita cliam debent viri diligere uxores suas, ut
Omaium me servum feci (1 Cor. ix). Est ergo majo- corpora sua, id est seipsos, quia ambo una caro
rum salva tamen dignilate servirc, sicut minorum sunt, et mulier portio corporis viri est. Benc dixi,
est obedire. Haecautem tam minorum quam majo- ut diligant uxoressicut suacorpora,quiaouf diligit
rum ordinata subjectio debet esse in casto timore uxorem suam, diligit seipsum, quia uxor corpus viri
Christi. qui humilitatem mandavit. Mulieres. [Am- D est, et vir caput uxoris.
brosius.J Hucusque communiter de omnibus egit, VERS.29 23. — « Ncmo enim unquam carnem
nunc singulis ordinibus suadet. Quasi dicat: lluc- « suam odio habuit, scd nutrit ct fovet eam sicut
usque communiler monui, et praeler communia « ct Christus Ecclosiam, quia mcmbra sumus cor-
specialitcr dico, ut muliercs viris suis sittl sttbdilx, « poris cjus <lccarnc ejus ct dc ossibus cjus. Pro-
sicul Domino, id est casimplicilate quaDominosub- « pter hoc relinquct homo patremet matrem suam,
jectae sunt, sicut Sara subditaerut viro, quaedomi- « ot adhrcrcbit uxori surc, et crunt duoincarneuna.
num vocabat Abraham. Et bcne utique dcbcnt esse « Sacramenlum hoc magnum est. Ego autcm dico,
subjectre, qttoniam vir camtt mulicris, id cst rcctor « in Christo ct in Ecclesia. Verumtamen, ot vos
et auctor, aquomulier sumpsit initium, sicutChri- « singuli,unusquisqueuxorcmsuam siout seipsum
slus caput Ecclcsia, qui est rector ct auctor Ecclc- « diligat; uxor autoin limeat virum suum. »
siae: quod plus est, ipse Christus etiam esl salvalor Nttno cnim. Quaai dicul: Vere debet diligcre
corporis ejus Christi, id est Ecclcsiae, quod non est.t. uxoivm itiam quiu caro suu cst. Nemo enim unquam
 219 PETRI LOMBARDI 216
carnem suam odio habuit quia et si sanctus macc- A nem ex nobis, in qua morercturpronobis(55).Dor-
rat carnem non cam odit, sed peccatum quod in ea mit Adam ut fiat Eva, moritur Christus ut fiat Ec-
est. Qui ergo mavultessc sine eorpore, non corpus, clesia. Dormiendo Adam fit Eva de laterc, mortuo
sed corruptiones ejusot pondus odit (50). Non ita- Christo lancca percutitur latus ut profluant sacra-
que nullum corpus, sed incorruptum ct celeberri- menta quibus forraetur Ecclesia(56). Reliquitergo,
mum corpus vult habero, Qui crgo contincntia qua- Christus Patrem, quia non in eadem dignitate appa-
dam et laboribus persequitur corpus suum.non id ruit hominibus in qua est apud Patrem (57). Et
agit ut non habeat, sed subjugatum ct paratum ad sciendum quia haec primi hominis fuisse scriptura
opera necessaria. Nomo odit carnem suam dico Gcnesis testatur. Ghristus vero in Evangelio Dei
sed nutrit eam, cibo et potu, et fovel indumcntis: verba declarat esse dicens : Num legistts, quia qtti
[Ambrosius] ita et uxorem suam nondebet virodio fecit ab iuitio matcalumetfeminam fecit eos. et dirit,
habore sed fovore, quia caro cjus est, et de cor- proptcr hoc relinquet homo, ctc. (Matth. xix). Ut
ppre suo faota. Sicut. Quasi dicat: Ita diligatctriu- scias per exstasim soporis qui prsccssit in Adam,
triat vir uxorem suara, sicutet Christus nutrit et in qua angclice interfuit, ingressus in sanctuarium
diligit Ecclesiam, ut oarnom suam. Et est sensus: Dei ut intelligeret in novissima, hoc euradivinitus
IIa debet vir facere de uxore, quro caro ejus est, n tanquam prOphetam~dioerepotuisse.Et ut ostende-
quia sicChristus nutrit Eoclesiam ut carnom suam ret quid in his verbis qusreremus, ut non conje-
cibo corporis eui, et fovet eam spiritualibus indu- cturisnostrisaliquidausi dicere videaraur, subditct
mentis prreccptorum, virtutura, bonorum operum exponit: Sacramentumhocmagnumest. Etne aliquis
[Haimo, Augustinus]: et bene Cbristus diligit ot pularet in viro esse et uxore secundum utriusque
nutrit Ecclesiam ut carnem suam, quia corpus naturalis sexus copulationera, corporalemque mi-
ejus est. et hujus corporis sumtts mcmbra omnef, fi- sluram, addit: Ego dico, itt Christoet Eccletia. [Au-
deles et alii dc Carne ejus, id cst infirrai qui indi- gustinus] Secundum hoc ergo quod in Christo et
gent sustentarifortibus utcarosustentaturossibus, Ecclesia accipitur quod dictum cst, non jam duo
et alii: de ossibus ejtts, id cst pcrfecti ct fortes. In sed una caro sunt; et quomodo sponsus et sponsa
cujus rei figura Adara qui erat forraa futuri.cumde dicuntur, sic caput et corpus. Sive ergo dicam ca-
oosta suam factam mulierom vidisset, in Gonesi put et corpus, sive sponsuset sponsa. unum intelli-
dixit: Hocos de ossibus meis, et caro de carne tnea gite (58). Fit enim ex duobus quasi una qusdam
(Gen. n). Sicut enim Eva ab Ada.m facta traxit ab persona, scilicct ex capite et corpore, ex sporiso ct
eo carnem et ossa, ita nos a Christo instituti, alii sponsa- quam unitatem miram etexcellentem.com-
sumus ut ossa, scilicot robusti, alii ut caro, scilicot mendat Isaias, in quo Christus loquens ait: Sicut
infirmi. Et idco ait, ex oornc ojus, id ost iufirmi C sponso alligavit tnihi milram,et sicut sponsam ornavit
sumus a simili infirraitatisojusquara habuitinho- me ornamento (Isa va). Hujus spiritualis unitatis sa-
mine. Propter hoc ostendendum, scilicet quantum cramentum fuit illud quod in Genesi de unionecon-
Christus dilexit Ecclesiam, est scriptum in Genesi: jugii, ad litteram dicitur [HaimoJ. Unde et quod hic
Relinquel Cbristus homopatrcm, formam servi acci- ad litterum dicitur, ad Jitteram potest accipi, sic,
piendo (51). Non enim ideo hrcc dicit quiaChristus quasi dicat: Quia diligit vir uxoremsuam, propter
deseruerit, ot recesserit a Patre, sed quia non in ea hoc, id est propter hanc dilectionem, relinquet
forma apparuit hominibus in qua rcqualis estPatri; homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori su.e.
et matrem suam, id est Synagogara, de qtta secun- Ita ad littoram saepe fit, et erunt duo in carne una,
dum carnero natus est, et adhmrebit uxori, id est id est carnali commercio, scilicet quando simul
sooiabit se Eoclesis, et duo, soilicet Christus et Ec- miscentur carnaliconjunctione. Hoc Moyses ad lit-
clesia erunt in carne una, id est una voluntato (53). tcram de unione conjugiidixitquod est signura mo-
Et una utique caro sunt Christus ot Ecolesia, quia gnae rei, scilicet signum conjunctionis Christi, et
qui Deus erat apud Patrem, a quo et facti sumus, Ecclesis, Undo subdit, sacramentum hoc magnum
factus est per cariiem particeps nostri, ut illius ca- est, ego dico in Christo et in Ecclesia.id est conju-
pitis corpus essemus (53). Et utique, si caput est, j) galis copula signum spiritualis unitatis Christi et
habet corpus; corpus ejus cst sancta Ecclesia qtta. Ecclesis. Verumtamen. Quasi dicat: Etsi hoc non
conjux ejus est, cui dicit Apostolus: Vos autcm solum ad litteramdicitur,sedestsignumalteriusrei,
estis corpus Christi et membra (I Cor, xn). verumtamen et vos singuli, scUicet unusquisque vir.
(54) Totus itaque Christusestcaputetcorpustan- secundum litteram, diligatuxoremsuamsicutseipsum
quam integer vir, quia et femina de viro facta est, sequens moralitatem historis. Uxor autem, non so-
et ad virum pertinet, ita Christusut essemus unum lum diligat, sed etiam timeat eirum, id est subdita
oum illo oaput nostrum osse voluit accipiendo car- sit viro.

(50) August., Do doct. Chr. (55) Id., super Joan.

(51) Id., super Joan. (56) Id., contra Mau*ich.
(52) Id., oontraFaust. (57) Id., super Genesim.
W53) Id., in psal, cxxxviu. (68) Id., in psalm. xxx.
(54) Id., Deverb. Evangelii.
 217 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULT. — IN EP. AD EPHES. 218
CAPUT VI A scit 179 quid sit utile. Sed cducata illos, dura
VERS. 1-15. — « Filii. obeditc parentibus vcstris pueri sunt, ne legem contemnant, in disciplina ver-
« in Domino:hoc enim justum ost. Honora patrem borum ot correclione verberum, ut proficiantin re-
« tuum et matrcm tuam, quod cst mandatum pri- bus Domini. Vos autcm sciri,obedite dominis, non
« mum in promissione, ut ber.o sit libi,ot sis lon- solurn spiritualibus Ct bonis, sod cliam rarnaWms.
« grevus super tcrram. Et vos, patrcs, nolito ad ira- Scrvitus cccpit cx pcccato ; primu cnim servitulis
« cundiam provocare filios veslros, scd cduonle il- causa peccatum est, ut homo honiini vint-uliscondi-
« lo3 in disciplina ot corrcpfionc Dumini. Sorvi, tionis sulid<:rcliu-:qui)d non fuit nisi Deojudicante,
« obcdite dominis carnalibus cum timore ct Ircnlo- apud qucm non cst iniquitas; etnovit divcrsaspir-
« ro,in simplicitate conlis vestri sicut Chrislo, non nas moritisdislribucre dolinquenlium.(60) Obedite
« ad oetilum servicntos quasi homir.ibusplaccnles, inquam, ctim timore, id ost cum revcrontia : quotl
« sed ut scrvi Christi facicnlcs voluutatem Dei ex faciunt filii; ct tremore, quod scrvorum. Et hoc in
« animo cum bona voluntate, servienles sicutDomi- titnplicitate cordis vestri.ut sicut oslcnditis extra,
« no,etnonhominibus,scientcs quoniam unusquis- sic sit in voluntate vcstra, ut si non potestis a do-
« que quodcunque fecerit bonum.hoc reeipietaDo- mino libcri fieri, liberc serviatis, liberam cnim
«mino.sive servus sive libor.Et vos domini,cadcm n quodaramodo facit servitutem qui servit nontimore
« facite illis,romittentesminas,scientes quiaetillo- subdolo, scd fideli dilectione, donec transeat ini-
« rura vcster Dominus est in coclis ot pcrsonarum quitas, et omnis cvacuetur potestas.Ita simplicitcr
« acceptio non est apud Doum. De caelcro, fratres, obedite, sicut obodirc debctis Christo, quia ipsehoc
« confortamini Domino.et in potentia virtutis ejus, praecipit ad conservationem humilitatis, obeditc
« Induite vos armaluram Dci; ut possitis starc ad- dico, non servientes ad oculum, scilicct dum vide-
« vcrsus insidias diaboli, quonium non ost nobis mini, qtiusi hominibus placcvtcs, sicut illi faciunt qui
« colluctalio inlvcrsus carueni rt sanguinem, sod qumrunt hominibus placcrc, scd ul servi Christi.
« advr-rsus principos ct pnlcstatcs, .tdversusmiindi Cum onim Christo jubente servis. non tantum sci-
« roctores tenebrarum harum, contraspiritualia ne- licet horaini servis, sed Christo. Facicnlcs volunta
(.<quiliae in ctulestibus. Proptcrcu accipite armatu- tem Dci ex animo, ita scilicet vos dico cum bona vo-
« ram Dei, ut possilis resisterc in die malo, et in luntate servientes dominis vestris, sicut Doraino, id
« omnibus perfecti stare. Statc orgo succincti lum- est ita ut in eo putelisvos servireDco<*( non homi-
« bos vestros in veritate, ct induti loricam justitiae, nibus. Tantum vos dico scicntcs quos unusquisque,
« ct calceati pedes in praeparationem Evangelii pa- quodcunque bonum fecerit, hoc percipiet a Domino,
« cis. » sive liber sit, sive servus, non enim minus recipiet
Vos atttein filii, obeditc. lanquam subjecti paren- C servus, quam liber. Et vos Domini, facite illis, servis
tibus vcslris carnalibus : et hoc, in Domino, id cst vestris, eadcm, id est similia in bona voluntale, rc-
sooundum fidom Domini et justitiam.Etdebetishoc mittentcs illis, si quando peccant, non solum ver-
facere. Hocenim justutn est, quia praeceptum legiscst bera, scd etiam minas, scientes quod Dominus il-
in quaDominus hocprrocipit diccns://n>joray/rr(rcm lorttm ct vester est in caslis, ct quia pcrsonarum ac-
tuum, et matrem tttam. Honorarc palrern est ci rc- ceplio non est apud Deum; Dominus enim justus ju-
verentiam exhibere, et neccssaria subministrare. dcx causas discernit, non personas. Ideo in qua
Qaod mandalttm esl primunt, intcr mnntlata qnre ad mensuru quis mensuravcrit, remetictur illi.
hominem pertinentia scripta sunt in sccunda ta- Dc cxtero. Post spccialia prscepta quibus admo-
bula. (59) Ad duo namque praecepta charitatis, sci- nuit singulos ordines in communi admonetomnes.
licet dilcctionis Dei ct proximi pcrtinet Docalogus. [Ambrosius] Quasi dicat .• Hucusquo juvi vos in
Ad primura praeceptum, scilicct dilectionis Deitres verbo ct opcrc; et jam de cxtero, id est deinccps
chordae pertinent, id est tria mandata, quia Deus in futuro, in reliquo temporc, o fratres, in fide et
trinitas cst. Ad alterum vero praeceptum, scilicet dilectione, confortamini, contra belleum diaboli, in
proximi,septem chordae, id est septem mandata, et Domino, id estin auxilio Domini, et inpotentia vir-
illa tria mandata ad Deum pertinentia in prima, et j) tutisejus, quiaipse dat potentem virtutem pugnare
alia septemad proximum,in secunda scriptaerant, volentibus : et utiquc ita debetis confortari. Induitc
inter qus hoc merito primum est, quia sicut Deus vos artnaturam Dei, id est virtutes, u( possitis stttrc
principaliter principium est hominis, sic pater sc- firmi adversus insidias diaboli, quia ex occulto mo-
cundario cujus mandati additur promissio, quod litur mala. [Haimo.] Et necesse est ut stetis, quo-
non est in aliis. Unde subdit.et hoc mandatumest niamest nobis colluctatio, quasi vicinum est belium,
in promissione, hac scilicet ut in praesenti bcne sit et de prope, et non cst adversus carnem et sangui-
tibi,in carnalibus et spiritualibus.Et sis longsvus, nem tantum, id est non csntra' hostes qui visibilos
in vita sterna fundatus, supcr lerram viventium. sunt et fragilos, vcl rontra vitia tantuin quio sunt
El vos patres nolitc provocare filias ad iracundiam, cx carne et sanguino, scd adversus principes, id est
quia sic legem non custodient. In ira cnim agno- daemones, qui principantur aliis, ct poteslatcs, id

(59) August., De decem chord. (60) Id., De civ, Dei.

210 PETlil LOMBARDI. 220
est oontra eos, qui etiara supcr hos possunt, quii A j qui sunt principes malitis, et quorum instinctu
aliis prssunt, Certura est enim quia exitia famulis i vitia carnis contra nos saeviunt, tunc factle supe-
Dei a diabolo irrogantur, sive por se sive por mi- rare poterimus omnes ministros illorum. Superato
nistros, cujus altitudo grandis est. Dico quod col- enim principe excrcitus facile fugatur, sicut ex li-
luctatio est vobis adversus daemones, qui ilaque ' broJudithostenditur, ubinarraturquod Holophcrne
timcndi sunt, quia mundanos rcgunt. (61) Unde! principe militiae interempto, multitudo exercituum
exponendo quod dixcrat, subdit, scilicet : Adversus> in fugam versa [est],et a Judsis facile superata. Ut
rectores mundi,id cst adversusdiabolum etangelos ' autem vinccre valeamus, spiritualis armatura assu-
ejus quos rectorcs mundi dicit, quia ipsi regunl t menda est. Propterea, etc, quasi dicat: Quia tales
dilectores mundi. Non enim regunt muudum quii hostes habemus et de tanta re, propterea accipite
constat cx cuslo et terra, sed mundum peccatores contra eos armaturam Dei, iti est, qua Deus suos
'
dicit. De q;i<> ttlibi : Et mnndus eum non cognovit armat, et idco accipite, u( possttis resistere malis et
(Joan. i). Talcm mundum illi regunt contra quos> spiritualibus nequitiis fn die malo, id est in hac
habemus perpetuas inimicitias, quia et qui patiun- vita, ubi est tentatio. Aliter enim non possetis re-
tur homines importunos, illi faciunt; instigant t sistcre, nisi habita armatura virtutum,et ut perfecti
enim et inflammant homines, et tanquam vasa suat ig virtutibus possitis stare in omnibus, scilicet pros-
movent, et velut organa tangunt, contra eos habe- peris et adversis, et quia armatura Dei necessaria
musoccultam luctam, ad quam nos armat Aposto- est. State ergo viriliter, quoties provocamini,
lus. Et ne putarentur hunc mundum visibilem i succincti lumbos vestros, id est carnales concupis-
regore, subdit_..quid mundi noraine intcllexit, sci- centias, cingulo castitatis, succingentes vel frenan-
licet tenebrarum rectores, id est peccatorum, harum, . tes, et hoc non in simulatione, sed in veritale, ut
scilicet tam malarum, id est rectores sunt eorumt vere propter Christum luxuriam refrenetis, qux in
quos prscipitant in tenebrosa opera. Quasi dicat: : lumbis maxime viget. Vel, in charitate, hoc facite,
Non dominantur daemones mundo qui constat ext id est per charitatem. £( estote induti lorica justitix,
coelo et terra, scd peccatoribus. Et adhuc specialius i id estjustitia sit vobisloricacuique secundumjusfa-
determinat, scilicct contra spiritualia nequitix, idI ciendo, nepatcat locus hosti: el estote calceati pedet,
est contra spirituales et nequam hostes. Quare3 id est affectiones vestrs sint munits virtutibus, ne a
timendi sunt hostes, contra quos bellum habemus, , vitiis pungantur: et hoc,fn prxparalione Evangelii,
quia spirituales et invisibiles ; ct quia nequam, ett utsitisitaprsparatiadprsdicandumEvangeliumvel
non pro parva re pugnant nobiscum,sed in cales- ad complendum prscepta Evangelii. Evangeliidico,
tibus, id est pro coelestibus, scilicet pro ccelestihs- pacis, scilicet quod nuntiat pacem inter Deum et
reditate tollenda. Vel ccelestia dicit virtutes in qui-1 - " homines. Calceamenta hsc virtutum debenthabere
bus pugnam patimur dsmonum. Et est :Lucta estt prrudicatores, ne ille qui prsdicat pede mentis ter-
nobis contra nequara spiritus, quorum certamen i ram tangat, id est pro terrenis faciat. (64) Hac si-
patimur in ccelcstibus, id est in virtutibus. Vel1 gnificationeMarcusdicit, sandadiisvelsoleiscalceari,
coolestia dicithunccaliginosumaercm. [Augustinus, , ut neque pes sit tectus neque nudus ad terram, id
Ambrosius] Et est sensus : Est nobis colluctatio? estnecocculteturEvangelium,necterrenisinnitatur.
contra spiritus nequam, id est contra dsmones s VERS. 16-24. — « In omnibus sumentes scutum
nequam,qui spiritus nequam snnt in coclestibus, id1 « fidei,in quo possitis omnia tela nequissimi ignea
est in hoc inferiori aere, unde dicitur, aves cceli. « exstinguere : etgaleam salutis assumite, et gla-
Adversus tales nobis est lucta qui sunt rectores, , « dium spiritus quod est verbum Dei, per omnem
quia quomodo eos qui sunt lux Christus gubernat t « orationem et obsecrationem orantes omni tem-
et regit, sic eos' qui tenebrs sunt ad omne maluma « pore in spiritu, et in ipso vigilantes in omni
diabolus prsoipitat et instigat, (62) Hoc ergo noss « instantia et obsecratione pro omnibus sanctis, et
hortatur Apostolus, ut non contrahominemmalum, i, «pro me ut detur mihi sermo in apertione orismei
imo pro illo, sed contra diabolum qui cum illoo « cum fiducia notum facere mysterium Evangelii,
operatur et in illo, oremus; et quidquid possu-- fj « pro quo legatione fungor in catena ista; ita utin
mus faciamus,utdiabolusexpellaturot angeli ejus,i, «ipso audeam, prout oportet, me loqui. Ut autem
et homines liberentur. Ipsi enim dsmonos quasid « et vos sciatis qus circame sunt, quid agamomnia
equites pugnant in suis equis, hominibus, scilicet.t. « vobis nota faciet Tychicus charissimus frater et
(63) Equites ergo occidamus et equos possideamus.i. « fidelis minister in Domino, quem misi ad vos in
Ergo bellumgerimus adversus rectorestenebrarum, i, « hoc ipsum ut cognoscatis qus circa nos sunt, et
id est infidelium, hoc unum prslium est. [Haimo.J,] « consoletur corda vestra. Pax fratribus, et chari-
Alterum autem cuique in seipso est, et hoc gravee « tas cum fide a Deo Patre nostro, et Domino Jesu
bellum et molcstius, in quo quisquis victor exsti-- « Christo.Gratiacumomnibusqui diUguntDominum
terit, illos quos videt inimicos, id est principes;s «nostrum JesumChristuminincorruptione.Amen.»
mundi continuo superabit; et si illos vicerimusis Vos dico, fn omnibus prsliis snmentes scutum
(61) August,, in psal. LXXVI. (63) Id., in psalmo CLXIII.
(62) Id., De verb. Apost. (64) Id., De consensu evang.
221 COLLECTANEA 1N EPIST. 1). PAIJLI. — IN EP. AD GALAT. o«*a

fidei, id est fidem rerum, quas non vidimus, qurc A instantut, ut scilicet omnibus virtutibus instent, ct
excipitinimicorum tela,ct repcllit tanquam scutum. sitis vigilantcs in obsecratione facta pro omnibus
Fides enim scutum est, sub qua vcl quo justitia sanctis ct pro me, scilicct utdeturmihi scrmo<a Deo,
qurc interiora transfigi non sinit, tuta cst.sicut sub quem tribulatio non obtundat. Dctur, inquara, in
munimine omnium virtutum quod protenditur antc apcriionc oris mei, id est verbi mei, id cst ut apertc
omnia arma, quod prius impugnat diabolus. Undo, valcara rcserare mysterium Evangclii, id est se-
prima petitcampura dubia sub sorteduelli.pugna- creta incarnalionis ct passionis, ne pressura tribu-
turo fides. Hanr igilur sumite ul scutura, in quo lationum ipsa formidine acumon doctrins obtun-
possitis exstinguerc omitia lcla, id cst assullus, ne- dat, ilit, ut cutn fiducia, scilicet libere absque im-
quissimi, diaboli. Tela, dico, ignea, quia de vitio in pedimenlo possim ttotum facere illud mysterium
vitium incendunt. Et assamitc' galettm salutis, spc Evangelii, pro quo mysterio Evangelii, fungor lega-
superns salutis gaudentes. Galoa cnim cst salus tionc, nunc Romte etiam in catcna posilus, quia
sterna, cujus memoria et spccies mentem obvolvit, non pro catenis cesso a legatione. Dico possira cum
ne deficiat, et talibus armis splendidissimis, id est fiducia notum faccre Evangeliuro, et cum fiducla,
spiritualibus et insuperabilibus armari, hosti non ut in ipso Evangelio prsdicando, audeam loqui, in-
ceditis.Ad ipsum enim hostem feriendura et fugan-i n tcr mala omnia, proul oportet me loqui. Et ne audi-
dum assumite etiam gladium spiritus, id est qucm tis tribulationibus moverentur, dicit Tychicum
dat Spiritus sanctus. (65) Quod verbum Dci cst. omnia eis notificare, subdens: VI autem ct vos scia-
Est enim verbum Dei gladius bis acutus, docens tis ea qttx circa mc sunt. Hoc, quia multae ei erant
de temporalibus et dc reternis : illorum consolatio- tribulationes qurc quasi eum circuradabant, vel idco
nem in Veteri, istorum in Novo Testamonto prorait- dicitcirca.quiaintcrioranon tangcbant.ut.inquam,
tens, 177 Quod enim temporalitcr nobis profnis- illa sciatis, et quid agam, id est, quam constans
sum est, ad unam partem gladii; quod vero in sim inter illa oninia, omnia notavobis faciet Tychi-
sempiternum, ad alteram partera gladii pcrtinet. cus frater mcus in fidc charissimtts, ut libontcr ct
Nam et ideo duo testamenta dicuntur, quia vctus bcne audiant verba Tychici hunc commendat. Undo
terrena prorailtit, novum wterna. De hoc gladio etiam subdit: Et est fidclis minister in Domino, id
Dominus ait: A'ouveni mittere pacem^ sed gladium est in his qus sunt Domini, et idco audite cum,
(Matth. x). Iste gladius vere acutus cst, quia eum qucm misi ad vos, in hoc ipsum, id cst propter hoc
quem ferit a mundo dividit. Et quia armatura hsc ipsum u( cogttoscatis jicr eum qux circa nos sunt, et
non est nisi a gratia, subdit. Per omnem, etc. consoletur corda vcslra. Et ut prsdicta sicut docui
Quasi dicat: State in bello, et in en sitis orantos fiant, pax sit fratribus et charitas cum fide. Pacem
per omnem orationem et obsecrationem, id est per C optat eis qus est janua dilectionis, quia per paoem
omnia quae oranda sunt, sine adjuralione, et per manebunt in charitato qus cst in fide. Et hoc, a
omnia qus cum adjuratione petenda sunt. Orantes Deo Patre nostro et DOmino Jesu Christo, et gratia
dico, non horarie, sed omni tempore, et non verbo sit vobis, cum omnibus, id est et omnibus, qui dili-
tenus, sed fn spiritu, id est in mente. [AmbrosiusJ gunt Dominum nostrum, id est Christum.Diligunt
In spiritu orat, qui munda conscientia et integra dico, in incorruptione. id est in integritate fidei, ad
fide orat. In carne enim orat qui polluta mente similitudinem sponss qus non admittit corrupto-
precatur, iterum peccaturus non casu, non subrc- rcm, Vel, gratia sit vobis in incorruptione, id est
ptione, sed de proposito. Et in ipso spiritu sitis vi- in vita sterna, cum, id est et omnibus, qui diligunl
gilantes, id est solliciti, et non remisse, sed fn omni Dominum nostrum, id ost Christum.
(65) August., in psal. cxix.

m EPISTOLAM AD PHILIPPENSES

ARGUMENTUM. D « vobis et pax a Deo Patre nostro et Domino Josu

PhUippenses sunt Macedones. Hi accepto verbo
veritatis perstiterunt in fide, nec receperunt falsos
apostolos. Hos ooUaudat Apostolus, scribens eis a
Roma de carcere per Epaphroditum.
CAPUT PRIMUM.
VE_IS.1-6. — « Paulus et Timotheus servi Jesu
« Christi, omnibus sanctis in Christe Jesu, qui sunt
« Philippis cum episcopis et diaconibus. Gratia
« Christo. Gratias ago Deo meo in omni memoria
« vestri semper in cunotis orationibus meis pro
« omnibus vobis cum gaudio deprecationem faciens
« super communicatione vestra in Evangelio Christi
« a prima die usque nunc, confidens hoc ipsum,
« quia qui ccepit in vobis opus bonum, perficiot
« usque in diom Christi Josu. »
Paulus et Timotheus. Hanc Epistolam scribit
Apostolus Pailippcnsibus. Philippenses autem sunt
523 PETRI LOMRARDI 224
Macedones, qui accepto verbo prsdicationis ab Apo- A Scribunt sanctis et cpiscopis, et diaconibus, id est
stolo firmi in fide fuerunt, nec pseudoapostolos re- minoribus et mojoribus: Quia prsmitlit minores,
ceperunt. Unde eos laudat Apostolus.[Ambrosius]Hi ad humilitatem invitat; et quia hos subnectit, os-
Paulo per Epaphroditum aliquam substantiam Ro- tcndit non esse aliqucra a Deo perfectum qui non
mam miserant: quem cum hac remisit Epistola, in indigeat hac admonitione. Vel Paulus scribit et Ti-
qua, cum prssens non potest, munit eos contra motheus, omnibus sanctis, qui sunt Philippis, scri-
duplex bellum, scilicet tribulatorum et pseudoprae- bit dico, cura episcopis ct diaconibus, quia eorum
dicatorum, ut omnia adversa pro Chrislo susti- bonum pariter optabant, et in scribendo prsmitti-
neant, et cum humilitate, sicut et Christus fecit tur salutatio, in hunc modum. Gratia, scilicet re-
et legalia a psoudoapostolis nunquam recipiant. Is missio peccatorum sit vobis et pax, scilicet tran-
nec se Aposfolum nominat, quia nunquam de eo quillitas mentis ct reconciliatio ad Deum, a Dco
minus vol eonli-a oura senserant. Ideoergo dignita- Patre nostro ct DominoJesu Christo.
tem supprimit, quia de eo recte sentiebant. Et est Gratias, etc.
intentio Apostoli in hac Epistola cohortari Philip- Primum agit gratias Deo cujus nulu omnia bona
penses ad patientiam contra tribulationes, et ad omnibus accidunt. Quasi dicat : Agite qus agitis
constantiam contra pseudoprsdicatores. Modus ta- quia talia sunt. Unde : Gratias ago Deoomnium meo,
lis: More solito salutationem prsmittit, deinde gra- uB privato beneficio, id est inde laudo Deum qui mihi
tias agit Dco pro eis,implorans eis majora bona,ut facit quod in vobis volo, ago dico, in omni memoria
.yirtutibus crescentes ad perfectionem perveniant. vestri, id est quotics memor vestri fio. Quod utique
Deinde ad patientiam tribulationum monet excm- sum, in omnibus orationibus meis, habitis semper,
plo suo et Christi,"et postea ut sibi caveant a ver- congruis temporibus. Gratias dico, pro omnibtts
sutiis pseudoapostolorum, tandem moralem ffdmo- vobis, scilicet prslatis et subditis. Et hoc cum gau-
nitionem interserit, et prope fincm de gratia quam dio, non tristis de culpa vera, ego dico, faeiens de-
sibi Romam per Epaphroditum miserant gaudere se precationem, id est deprecans ut stetis. Gaudio dico
dicit.Prsmittons ergo salutationem ait: Paulus et habito super, id est de communione vestra, qus est
Timotheus. Timotheum apponit, quia hunc erat ad in evangclio Christi, id est quia vos communicastis
eos missurus, per hoc eum quodammodo commcn- in fide et operibus Evangelii. Vel vestra communia
dans, ut eadem qus scribit ab eo bene accipiant. fecistis in Evangelio exaltando, et hoc a primo die
Servi Jesu Christi. Nomen dignitatis tacet quod est conversionis vestrs usque nunc. Et. ideo amodo
Apostolus, quia non erat opus auctoritate cum de magis standum est, confidens. Quasi dicat: Deprc-
illo recta sentirent. Conditionem fatetur, quia casto cor ut stetis, et sum confidens, id est confido hoc
timore Christo subditi vere liberi sunt. (1) Sicut C ipsum fieri a vobis quod precor, et non aliud, videtc
enim duo sunt timores qui faciunt duo genera ti- ne frustra. Confido dico, non in vobis, sed in Deo,
mentium, sic dus servitutes qus faciunt duo ge- quia Deus operans cospit in vobis opus bonum, coo-
nera servorum. Est enim timor quem perfecta cha- perans perficiet. Cooperando enim, id est cum Deus
ritas foras mittit. Est otiam servitus simul cum eo in nobis perficit: Quod operando incipit, quia ipse
foras mittenda. Et alius timor castus permanens in ut velimus operatur incipiens, qui volentibus coo-
ssculum ssculi : cui adjuncta est alia servitus, peratur perficiens. Ut ergo velimus, operatur :
qua miro et ineffabli modo, sed tamen vero sic cum inde volumus, et sic volumus ut faciamus,
servi sumus, ut liberi simus servi, scilicet timore nobis cooperatur : tamen sine illo vel operante ut
casto, ad quem pertinet servitus intrans in gaudium velimus, vel eooperante cum volumus, ad bona pie-
Domini sui, non servi, timorem foras mittendo, ad tatis opera nihil valemus. Perficiet dico, usque in
quem pertinet servitus, non manens in sternum in diem Christi Jesu, id est usque ad finem quo Deus
domo. Servos igitur dixit, ut et ipsi quibus scribit videbitur. Vel, perficiet in nobis, per successio-
pro Domino ferant dura, Christi, ut contra pseudo nem, usque in diem Jesu Christi, id est usque ad
stent. Scribit hanc Epistolam omnibus sanclis, id communem judicii diem.
est in baptismate sanctificatis, qui sunt Philippis, JJ 178 VEBS.7-11. — « Sicut est mihi justum hoc
qus est civitas Grsciae quam sdificavit Philippus « sentire pro omnibus vobis, eo quod habeam vos
pater Alexandri adoptivus, vocans eam Philippis a « in corde et in vinculis meis et in defensione et
nomine suo. Sanctis dico, in Christo Jesu, id est « confirmatione Evangelii, sociosgaudii mei omnes
operante Christo Jesu, vel fundatis in Christo, id « vos esse. Testis enim mihi est Deus quomodo cu-
est in fide Christi, scilicet qui credunt etiam homi- « piam omnes vos esse in visceribus Jesu Christi.
nera esse. Scribunt sanctis dico, cum id est et epi- « Et hoc oro, ut charitas vestra magis ac magis ab-
scopis et diaconibus. Episcopos etiam presbyteros « undet in omni scientia, et in omni sensu, ut pro-
dicit. Non enim plures episcopi in una civitate es- « betis potiora, ut sitis sinceri et sine offensa in
sent, neque prcsbytcros intermitteret, ut ad diaco- « diem Christi, repleti fructu justitis per Jesum
nos descenderet; et significat per episcopos et dia- « Christum in gloriam et laudem Dei. »
coaos majores, per sanctos minores. Et est sensus: Sicut, e c. Quasi dicat: Ita gratias ago et depre-
(1) Aug., super Joannem.
33-; COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — 1N EP. AD PIIILIPP. _>20
cor, et confido de vobis, sicttt cst ntihi justutn hoc _A laus Dci, ut pro vobis, seilicot dicatur : Miralilis
sentire pro onwibus vobis, id cst sicut justum est Dcus in sanctis suis (Psal. LXVII,)
me ita velle de vobis. Aliud enim non debtii scntire VEES. 12-18. — « Sciro autcm volo vos, fi-alrus,
de lam bonis. Et exponil causam, co quod habcam « quia qu;c circa mc sunt, magis ad profectum ve-
vox, non in solis labiis, sed in corde, id est in in- « nerunt Evangclii, ita ut vincula mca manifesta
timo affectu charitatis, qna dcsidcro ros omnes, « fiercnt in Christo in omni prcctorio et in csteris
ctiarii minores, in futuro essc socios, id cst ut in « omnibus, ut pluros e fratribus in Doraino confi-
futuro sitis socii gaudii mei, id est rcmunerationis « dcntcs in vinculis meis, abundantius auderont
vitaeacternae.Et hocdesidcro, dum laboro, in vinculis « sine timoro vcrbum Dei loqui. Quidam quidem et
meis et in defensioneEvangclii,contra impugnaloros « proptcrinvidlam ctcontcntioncm ; quidam autom
et confirmatione infirmoru.Ti in doctrinu Evuugolii. « otproptcr bonam voluntatcraChrislum prredicant;
El est sensus : Memor vesti-i suni, et bonum vobis « quidam cx charitalc, scienics quouiam in defon-
dcsidero, sivc sum vinctus, scions quoquo vos csso « sione Evungnlii positus sum. Quidatn autera t-x
vinctos ; sive sim dcfcndcns Evangclium, quod et « t-otitentione Christum annuntiant, non sincere,
vos facitis ; sive confirmcn infirmos in Evangolio. « oxislimantcspressuramsesuscitare vinculismeis.
r<*s(isenim mihi csl Deus, oto. Ideo pro omnibus n « Quid cnim? Dum omnimodosivo pcroccasionem
precor, quia cupio vos omnes essc in visceribus « sivo pcr veritatem Christus annuntietur, ot in hoc
Christi, scilicct ut a Chrislo diligamini quasi cjus « gaudeo, scd ct gaudebo. »
viscera. Et indc testis est mihi Deus. Et hoc ost Scireantem. Hactenus communiter locutus est
quod ai.t: testis enim mihi est Dcus quomodo, id ostcndens suum ergailloscharitatem.inde speciali-
est quanto affcctu,cu//iam vosomnesessein visccribus tcr ea qute tolerantium suudent. [Ambrosius] Et
Chrisli, id est in intimo Christi amorc, ul nb co quia superius dixit se cupore hos fore parlicipes
porfecte diligamini.Vel eo affeclu diligalis Doum ot gaudii sui,ideo quod profecerit suporrcdificutio ejus
proximum quo Christus, qui aniraam suam pro fra- insinuat eis qunsi oharis, et gratius agons, precutur
fribus posuit. Vol refcrtur ad illud quod supradixit, hoc eis confideus : Vos autcm, fratres, volo scire,
cum dixit sc dosideraro illos essc sooios gaudii sui, quia dixi vos socios gaudii mei, hoc scilicct quia ca
ct doterminat hic quomodo dcsiderat, scilicet non quxcirca me sun(, id est oxtcrior undiquc me cir-
huraana cupiditate, non carnis affoctu, sed Christi cumdans abundantia passionum. Vcl idoo ait circu
amore. Et hoc cst quod ait : Testis enim mihi est mc, quia nonad interiorapertinguut.maais flenm*n(
Deus quomodo vos omncs esse participcs gau- ad profeclum Evangelii, quam ad detrimentum ut
dii sterni. Cupium, dico, non carnali alfeclu, sed mali iutenderunt ad profectum.Vencrunt dico i(« u(
in visceribus Christi, id cst in amore Chrisli, dicit C vincula mca fiercnt manifesta in Chrislo, id cstulili-
se desiderare amoreChristi non humano,ul eos par- tas vinculorum apparcret in Christo, qui propler
ticipes habeat in Domino. El hoc etiam oro, ul cha- vincula plus annunliatur. [Haimo.J Vel vinculamoa
rilas vestra magis ac magis abundel, id est crescat, et ficrent in Christo, id est manifestum fieret quod
hoc in scientia et in omttisensu, scilicet utsciantiii vincula ipsa mihi essent in Christo, id est pro Chri-
quibus Deum ct proximum diligere debcant,etcum sto, id est quod proptcr eum vinctus essem non pro
scierint habeant sensum ct memoriam et adversio- aliquo crimine.quia namque patienter qurclibet mala
nem in omnibus rcdus, itu ut abundet, id est in sustinco, patet non essc scelus falsitatis, quod in
tantum crescat cburitas veslra in scientia, ut pro- mo justa vindicta procellat; sed quandam verita-
bctis, id est ut probareetdiscerncrc sciatis nonso- tcra, quam sustinendi fortitudo magnificat[Hieron.]
Jum qus sunt bona et qure mala, sed etiam inter Manifesta fierent dico in omni prxtorio, quo majores
bona qure sunt potiora, ut post probationcm et dis- conveniunt; et in cxleris omnibus locis. Cum enim
crctionem, sitis sinceri in vobis> id est sinc operi- Apostolus Roms vinctus retrusus cssct in carcere
bus corruptionis ; et, quantum.ad proximum, sine in domo imperatoris, et doceret Evangelium.et in-
offensa: et fioc perscvoranter, usque in diem Chrisli, firraos curaret, raultaque rairacula patraret,et raulti
id est usque ad finem vits. Et quia non sufficit n pcr eum crederent,intantum ut domum persecuto-
abstinere a malo nisi fiat quod bonura est, addit: ris Ecclesiam faceret redemptoris; et tunc mani-
rcpleti. Quasi dicat: Non solum sitis sine malis, fcstum cst in prstorio ct in oranibus locis, id est
sed etiam sitis rcplcti fructu juslilur, id est bonis impcratori et omnibus consulibus et principibus et
operibus qus sunt fructus, qus est habitus animi. minoribus, proptcr Christum talia sustinere.Ita pro
Repleti dico non viribus vestris, sed per Jesum Evangelio ea sustineo u( plurcs e fratribus, non in
Christum. Vos dico per hoc transituri in gloriam et se, sed in Domino confidentesvinculis meis, id est
laudem Dei, id est gloriam sternam unde laudetis in consideratione vinculorum meorum, abundantius
Deum. Vel ita, repleti, quasi dicat: Oro ut abundet quara ante auderent contra pugn.antes loqui verbum
charitas vestra et sinceritas, ut per hsc sitis repleti Dei sine titnore. Quasi dicat : Meo exemplo audent
hic et in futuro, fructu, id est mercede justitis: et confidenter prsdicare ita dicentes : Si vinctus lo-
hoc per Jesum Christum.Et adeo sitis repleti ut sitis quitur, cur non potius nos? Constantia enira ejus
in gloriam et lauucm Dei, id est ut sitis gloria et raultos animavit, ut non tiraerent evangelizare.Alii
 227 PETRI LOMBARDI 228
aulcn, qttidam diversi a prioribus quia mali sunt, A caste Deum qusrit. Tres invenimus personas, si
prsedicant quidem Chrislum. Et boc faciunt, propter vcrba Evangelii diligcnter investigaraus, pastoris,
invidiam el conlentionem, id est quia invident mei merccnarii, furis. Pastor veritate, veritatem annun-
apostolatus gloris, et contendunt habere. Quidam tiat) Mercenarius vero occasione veritatem annun-
autcm, ab his diversi quia cum boni sint prsdicant tiat, aliud qusrens, et tamen ille Christum annun-
Christum, et hoc propter bonatn voluntatem, scilicet tiat. Et ille fur et latro, veritatem negat et tollit.
ut alios salvent, idestpro dilectioneDeietproximi, Diligcndus est ergo pastor, tolerandus est mercena-
et exemplo mes bons voluntatis. Quidam non di- rius, cavcndus 1791atro. Ideo Apostolus non pro-
versi ab his, quia et hi boni sunt, prxdicant Chri- bibet mercenarios, sed permitlit, quiaetipsiutiles
slum. Et hoc ex chdritate privata ad Apostolorum,ut ad aliqua. Et in hoc gaudeo, nunc quod Chrislus an-
vicem ejus vincti supplerent, scientes quoniam posi- nuntiatur per occasionem, non solumperveritatem,
lus sum in vinculis in defcnsione,idestprodefensione id est de hoc nunc gaudeo quod veritas Christi prs-
Evangelii. Vel positus, id est firmus et stabilis sum dicatur, quscumque sit praedicantium intentio. Et
' in defensionc Evangelii.Quidam autem, ab his di- non solum nunc, scd et post gaudebo, scilicet in fu-
versi quia mali,annun(ian( Christum ex contcnlione, turo. Vel ita : Supra dixit tribulationes suas esse ad
id est ex privato odio,quia aliquando mecum con- n profectum Evangelii.hic dicit sibi esse ad gaudium.
tenderunt et confutati sunt. Et ne viderentur cor- Quasi dicat : Non solum aliis est profectus do ma-
recti,addit,non sincere, id est non puro animo, sed lis, sed et mihi est gaudium.Et hoc est quod ait; Et
existimantes suscitare pressuram vinculis meis, id est in hoc gaudeo, scilicet quod tribulationes sustineo
existimantes hoc, utsi quis de prsdicatione eos ac- pro Christo, sedetgaudeo. Ideo de malis meisgau-
cusct in me auctorem ejus vindicent. Astutia ergo deo, vel pro profectu Evangelii, quia inde mihi sa-
simulationis isti Christum annutiabant, ut poftsent lus. Et hoc est quod ait :
seditiones excitare Apostolo, quasi auctori.qui mul- VERS.19-30. — « Scio enim quia hoc mihi pro-
tos aggregaverat suo collegio. (Augustinus) Ecce « veniet ad salutem, per vestram orationem et sub-
quator species doctorum distinxit, duas bonorum, « ministrationem spiritus Jesu Christi sccundum
et duas malorum, qui omnes annuntiant Christum, « exspectationem et spem meam, quia in nullo
sed non eodem animo. Mali autem non simplici « confundar, sed in omni fiducia sicut semper et
nec veraci unimo Christum annuntiabant, boni vero « nunc magnificabitur Christus in corpore meo,
puro animo et fide sincera : omnes taraeri Evange- « sive per vitam, sive per mortem. Mihi enim vivere
lio proficiebant. Unde malos tolerandos dicit, sub- « Christus est, et mori lucrum. Quia si vivere in
dens : Quid etiim. Quasi dicat: Non solum ergo et « carno, hic mibi fructus operis est, et quid eligam
alii veri doctores laboramus adprofectum EvangeJii, C I « ignoro, coarctor autem e duobus dcsiderium ha-
sed ctiam muli. Qui non bono animo prsdicant sunt « bens dissolvi et esse cum Christo, multo magis
ad profectum, et idco tolerandi. Quid enim refcrt « melius permanere autem in carne, necessarium
qua intentione prsdicent, dum omnimodo, siveper « propter vos. Et hoc confidens scio quia manebo
occasionem terrenam, sive per veritalem, id est vero « et permanebo omnibus vobis ad profectum ve-
animo ut boni faciunt, Christus, id est veritas Chri- « strum et gaudium fidei, ut gratulatio vestra abun-
sti, non falsitas, annuntietur, Veritatem quippe an- « det in Christo Jesu in me, per meum adventum
nuntiabant quidam etiam si non veritate, id est non « iterum ad vos. Tantum digne Evangelio Christi
vero animo. (2) Terrenis enim cupiditatibus consu- « conversamini, ut sive cum venero et videro vos,
lentes regcm ccelorum annuntiabant, habentes in • sive absens audiam de vobis, quia statis in uno
Jingua veritatem, sed non in pectore castitatem,qui « spiritu unanimes, collaborantes fidei Evangelii :
sunt utiles eis quos instruit Dominus. (3) Unde ait: « et in nullo terreamini ab adversariis qus est
Qux dicunt. facite, qux autem faciunt nolite facere « illis causa perditionis, vobis autem salulis. Et hoc
(Matth. xxiii.) Ex occasione enim evangelizant qus- « a Deo, quia vobis donatum est pro Christo non
rentes ab hominibus suacommoda, vel pecuniarum, « solum ut in eum credatis, scd ut etiam pro illo
vel honoris, vel laudis humans, quoslibet volentes j) j « patiamini, idem certamen habentes quale et vi-
accipere raunera, non tam salulem ejusqusrentes « distis in me, et nunc audistis de me. »
cui annuntiatur commodum suum. Qui vero audit Scio enim quia hoc, (Ambrosius) scilicet pati pro
salutem, si in iilum crediderit quem illi annuntiant, Christo vel Evangeliiex mea predicatione profectus,
qui annuntiat habebitdetrimentum.cui annuntiatur venietmihiiu futuroin salutemsternam,qut>dillipu-
habcbit lucrum.quia annuntiat Evangelium, scilicet tant ad mortem.Proveniet dico nonsolum meomerito,
rectam fidem, sed non recte. Et ideo non est rectus: sed etiam per vestram orationem, id est adjuvante me
quod annuntiatur rectum est, sed qui annuntiat vestra oratione, et per subministrationem spirUusJesu
non est rectus. Quare ? quia aliud qusrit in Eccle- Christi, (Haimo.).id est per Spiritum sanctum qui
sia quam Deum : si Deum qusreret, esset castus. sua me quasi ruiturum columna fulcit, id est auxi-
Quisquis a Deo prster Deum aliquid qusrit, non lium prsbente et subministrante mihi Spiritu san-

(2) Aug., in psalm. xc. (3) Id., De verbis Evang.

229 COLLEGTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PHILIPP. i_30
cto. Provonict mihi, dico, in sululem quae sulus ei-it, A rttm Christo mttlto tnrlius cst. Apparct onim oum
secundum exspertationcm et spem tneam, id cst erit ejus quod optimum ost dicoro sc habcrc concupi-
tunta quantam salulem exspecto, et in prmsonti scontiam, ut cum o duobus oompellatur, nltorius
sporo. Et hoc iirmiter spero, qttia in nullo statu, sci- tantumhoc habeat ooncupisccntiam, alterius necos-
licet prosperis ctadversiscoH/jjnitVtr,ut aliquo modo sitatem. Sic ergo distinguendura cst: Coarctor vel
cedam a prsdicatione. rArnbrosius] In nullo dicit compollor e duobus. Deinde sequitur, egodico, dc-
sc confundi, quia et spes promissionis magna est, siderium habens, vel concupisccntiam dissolvcndi,
ct res vera et honesta. Non confundar dico, sed in ab his miseriis quibus quasi compedibus vinctus
otnni fiducia, quse sicutsemper a tempore convcrsio- sum et cum Christo csse prtescntialiter. Et quasi
nis fuit, ita et nunc est, dum in vinculis laboro, quis qnrcret: Quare hujus rei potius habcut concu-
Chrislus, id estfamaetgloria Chi-isti,mur/iii/ira/ii(ur pisccntiam?subdit: quiti multo molius est quantura
apud gentes, ct in corpore tneo; qtiod fragilius est. ad me. Et qtiasi iterum dicerctur: Cur ergo c duo-
Magnificabitur dico, sive per vitaiu, qua mihi con- bus conipclleri8? subdit, qnia est manendi necessi-
ccssa eum prsdicabo. sive per morlem, qua perse- tas, dicens : Permanere atttem in rarne necessarium
verandi in eo, et pro eo moriendi famam dabo. Et cst propter vos, non propler mc. Quasi dicat: Illud
est sensus: Magnificabo Christuni, si vixero, do- n est mihi mclius, hoc necessarium vobis. Ideo
cendo; si moriar, exemplum relinquendo. Mihienitn. illud cupio, hoc non rccuso. (5) Sunt quidam homi-
Quasi dicat: ltecte per vitam magnificabo, quia nes imperfecti, qui cum patientia moriuntur ; et
Christus est mihi vivere, quia causa ejus vivo, ut; sunt quidara perlecti, qui cum patientia vivunt.Qui
eum magnificem non ob aliud, per mortem meami adhuc desiderat vitam istam, cum illi vencrit dics
magnificabitur: et recte.quia tnori est mihi luaum, mortis, patienter tolerat morlem. Luctatur advcr-
quia Christus morlis mes prsraium est. Vel, ipsumi sum sc ut sequatur voluntatem Dei, ct hoc potius
mori, est mihi lucrum, quia per mortem ab hisi agit animo quod elegit Deus, non quod elegit volun-
miseriis liberatur, ct ad beutitudinem transit, ett tas humana, et ex dcsiderio vitao prssentis fit lucta
per mortem multos lucrutur Deo. cum morte, et adhibet patientiam et fortitudincm
Quodsi. Quasi dicat: Christus est milii vivere utt ut squo animo moriatur, isle paticnter moritur.
eum magnificera. Quia si vivere, hic mihi fructusi Qui vero dcsiderat sicut Apostolus dissolvi et csse
operis, id est tam dignus fructus de meo opere,, cum Christo, non patienter moritur, sed pationter
scilicet magnificare Christum, quod opus facio dumI vivit, delectabiliter moritur.Vide Apostolum patien-
mihi datur vivere incarne: si, inquam, hoo est,ecce3 tor viventcm, id est cum patientia: hic non amare
ignoro, id est nescio quid eligam nedum appetam,, vitam, sed tolcrare. Unde ait: Cupio dissolvi, et
scilicet mori an vivere. Quasi dical: Nisi hic fru-- C esse cum Christo multo melius est. (6) Tsdium
ctus esset.non est dubium quin mori cligc.rem,nisii enim illi erat manore in carne, et cx duobus patie-
Chrislum haberera prsmium, et ideo ne dubitetis,, batur angorcm. Alterum optimum duccbat, unde
Philippenses, mori pro Christo. Vel ita, miht vivere. passioni appropinqtians vehementius glorificaba-
Quasi dicat: Merilo magnifico Christum, sive vitai tur, dicens : Bonttm certamen cerlavi, de reliquo re-
sive morte, quia Christus est mihi vivcre, id estt posita est mihi corona, ctc. (// Tim. iv).
mihi vita hic et in futuro : hic per fidem ot spem.ini Vel ita potest distingui: Quid eligam ignoro: co-
futuro per speciem : pro hao vita mortale corpuss arctorenim desiderium habens e duobus,id est di-
tradit, ut recipiat ipsum immortalc in sternum. i. solvendi et in carne manendi, et hoc cst habens de-'
Unde subdit: Mori pro Christo est raihi lucrura.i. siderium, ctc, id est quia dosidcriura et esse cum
Quia si. Quasi dicat: Christus est mihi vita hic ct;t Chrislo multo melius est, sed manero in carne ne-
in futuro : quod utique est per bona opera. Quia,L, cessarium est propter vos. Et ego confidens in hoc,
id est sed, si vivere, id est bene operari in carne : scilicct quia necessarium est me manere propter
quod mirum videtur, cum in carne non habitet nisisi vos, scio quod manebo, etc. [AmbrosiusJ Ecce scicns
peccatura, est mihi frucius operis, id est miihi tamn melius esse et esse cum Christo, sed necessarium
fructuosum opus, per quod scilicet Christus sitit n] esse ut maneret in carne propter instructionem
mihi vita hic et in futuro. Ecce ignoro quid eligam,i, credentium et profectum fidclium, non quod sibi
mori scilicet an vivere. Coarctor enim vel autem. i. tutius est elegit, scd quod multis cxpedit, ostendens
Quasi dicat: Non solum ignoro quid eligam de duo- > quantum affectum habeat circa eos, hoc secutus
bns, sed etiara coarctor de duobus. Vel ita junge::: quod proficeret per charitatem quam anteposuit
Ideo ignoro, quia coarctor de duobus, id est ex de- e- omnibus. Vel ita, et ego scio, non dubic, sed confi-
siderio dissolvendi et neccssitate vivendi. (4) Non n dens in misericordiaDei, hoc scilicet quiu mancbo,
enimita distinguendum u.dicatur,coarctor,etpostea ia id est non parum quidem, sed diu permanebo omni-
, sequatur, e duobus desiderium habens, scilicet dis- 3- bus vob'.t minoribus et majoribus, scilicet ad profe-
solvendi et in carne raanendi, quia ex ipso sermonisis ctum vestrum, ut crescatis per bona et ad gaudium
textu dijudicatur, quoniam sequitur distolvi et essese fidei, ut scilicet de fide vestra gaudearaus, vel ut
(4) August., De doctr. Cbrist, (6) Id., in psal. xcm,
(5) Id., super Joannem,
 231 PETRI LOMBARDI 232
vos do fide gaudeatis in ea proficientes, qus noi >n A quia pati est donum Dei, et quia patior et quia utUe
est nisi ubi munda est conscientia. [Ilaimo.] Et il.la est, ut supradictum est, ergo qui jam me fecistis
'et gaudere de communione vestra in Evangelio Christi,
guudeatis ut proficiatis, ut gratulatio vestra abundet
in Christo Jesu, qui benefecit vobis, qui me vobis is implele gaudium meum addita sustinentia tribula-
incolumem reddidit et liberatum a vinCulis, id esl st tionis et caeteris qus sequuntur, et hoc est quod
ut abundanter agatis gratias Christo cum gaudio. o. ait: Si qua ergo consolatio est in vobis in Christo,
i- id est si vultis habere consolationem in rebus Chri-
In me, id est pro me Jiberato et servato vobis, scili-
cet per meum advenlum iterum futurum ad vos con- I- sti, id est remissione peccatorum, et in aliis donis,
firmandos, et veniam utique ad vos, si tantum-i- vel siconsolarime vultis,ai j*uodso/a(ium charitatis,
modo digne conversamir.i Evangelio Christi, id cst it id est si vultis ut charitas Ecclesiarum qus orant
disciplina Dominica, quia secundum meritum ve- ;- et bona agunt pro fratribus si vobis solatium et
strum dabitur mihi vita ad opus vestrum. Et itudi-i- confortatio in adversitatibus vestris; (8) et si qua so-
gne u( sive cutn vetteroet videro vos, sive cum absens s cietas Spiritus sancti est vobis, id est si vultis ha-
fuero audiam de vobis hoc, scilicet quod statis in fidee bero unionem quam facit Spiritus sanctus : in om-
et devotione conlra adversarios, et hoc in uno Spi-- nibus fidelibus, propter hanc societatem illi in quos
rilu sancto, cul non haeret contrarius spiritus, etII- venit primitus Spiritus sanctus linguis omnium
sicut ipse unus ita et vos unanimes esse debetis.i. gentium loquebantur; et si qua viscera miserationis
Unde subdit: Vos dico unanimes voluntate, et col- sunt in vobis, id est si pius affectus est in vobis de
laborantes, actu fidei Evangelii, id est totis viribuss quo proccdat miseratio, implele gaudium meum.
laborantes ad implendu ea qus fides Christi exigit. Gavisus quidem de fide vestra, et implete gaudium
Omnis enim pugna unanimiter aggressa victoriaml ut constanter patiamini. [Ambrosius] Vel, secun-
parit.-Et post hsc, in nullo terreamini ab adversariiss dum aliam litterum, si qua ergo exhortatio est in
qui vos terrent per aspera qux estillis causa perdi- Chrislo, id est si vera exhortatio spei in Christo
tionis sterns, vobis autem causa sulutis sterns. Ett apud vos qua nos invicem consolamur: et si quod
hoc etiam quod patimini non a vobis est, sed a Deo,, solalium charitatis communis est vobis ; et si qua
quia pro merito Christi qui Patri obedivit hsc inter societas spiritus sancli cst vobis per quam jungimur
alias gratias data.est vobis. Unde subdit: ryuia fio- in uno novo corpore; et si qua suntviscera misera-
nalum esl vobis quasi prsmium, pro Christo qucm tionis, id est affectus pietatis erga me, id est s: in
diligitis. Quid ? hoc scilicet, non solum ut in eum animo vestro sum, sicut vos in meo; implete gau-
credatis, sed pro illo paliamini. (7) Unde major glo- dium. Tunc illa vera sunt si hoc fit: Hsc qus su-
ria erit. Utrumque ergo ad Dei gratiam pertinet,et pra numcravit, tunc vera probando significant, si
fides credentium et toleraniia patientium, quia C ( ista quue subter mandat fuerint servata: in quibus
utrumquedixit esse donatum.Vosdico ftatVntesidem non videntur probati, si non sit quod subdit scilicet
cerlamen,Contra hostes quale et vidistis fn me, dum non impleant gaudium et cstera servent. Implete
apud vo8 prssens fui, quando verberatus sum nu- gaudium dico, ita ut non modo patiamini, sed ut
dus pro muliere, pythonissa, a qua spiritum mali- idem sapiatis, non diversa in fide. Habentes eamdem
gnum exclusi qus magnum quaestum prsbebat, vel charitatem ad omnes, unanimes, unius voluntatis,
stabat dominis suis; quale nunc audistis de me, dum idipsum sentientes, ut mala cujusque sintomnium,
absens Sum vobis. Quasi dicat: Non hortor vos ad nihil per conlentionem agentes, ut alius alii conten-
id quod ipse horream, sed quod in me impleo. dant prsponi. Nota quosdam contentiosos fuisse
180 CAPUTII. inter eos. Vel, nihil per contentionem, utbona di-
VEBS.1-8. — « Si qua ergo consolatio in Christo, cant, non contentiosis verbis loquantur; ut nihil
« si quod solatiam charitatis, si qua societas spiri- agentes, per inanem gloriam, id est propter famam
« ttis, si qua viscera miserationis, implete gaudium saeculi qus inanis est. Sic eos constringit, ut si
« meum, ut idem sapiatis, eamdem charitatem ha- hsc non custodiant, nec in prsdictis probati vi-
« bentes, unanimes, idipsum sentientes. Nihil per deantur, quia in illis nolent se improbatos videri,
« contentionem neque per inanem gloriam, sed in j) rj ista quoque servent ut perfecti sint. Sine dubio
« humanitute superiores sibi invicem arbitrantes, enim aliqui erant inter eos dissentientes, inquieti,
« non qus sus sunt singuli considerantes, sed ea inanis gloris causa contendentes, pacem Ecclesis
« qus aliorum. Hoc enim sentite in vobis quod et rumpentes. Sed in humilitate sitis degentes, ut de
« in Christo Jesu, qui cum in forma-Dei csset, non vobis humilia sentiatis. Et sint arbitranles.id est in
« rapinam arbitratus est esse se squalem Deo, sed cordibus suis dijudicanles alios,-t'6i esse superiores,
« semetipsum exinanivit formam servi accipiens in id est digniores apud Deum, et hoc, invicem, alter
« similitudinem hominum factus,et habitu inventus scilicet aiterum reputet digniorem.Non ita hoc de-
« ut homo ; humiliavit semetipsum factus obediens bemus sstimare ut nos sstimare fingamus,sed vere
« usque ad mortem, mortem autem crucis. » existimemus posse aliquid esse occultum in alio,
Si qua ergo. A prsdictis infert. Quasi dicat: Et quo nobis superior sit, etsi bonum nostrum quo

(7) August., De gratia et libero arbitrio. (8) August., De blasp. 8. Spir.

 233 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PIIILIPP. 234
illo videmur superioros esse, non sit occultum. A _ eratinfectussocundumformamDei, factus, inquam,
Non qux stta. (9) Hic docet quomodo vitent con • in similitudinem hominis,id cst mortalis et passibi-
tentionem, et inanem gloriain, et quomodo arbi- lis ut alii homincs. (14) Per hoc ergo quod homo
tronlur alios superiores, scilicet si consideraverint factus est,et in similitudinem hominum se exinani-
non sua bona, sed aliortim. Quasi dicat: Ut hsc vit, ipse est Christus, et factor et factus. (15) Vide
prsdicta faciant, non sint consideranles, singuli factorem ; omnia pcr ipsum factasuut (Joan. i).Vide
guam sua sunt bona vel mala,*i<2qua aliorum sunt. factum, in similitudinem hominum factus.
Illa enim prsdicta possunt illi facere qui non sua Videmus ergo Christum Jesum, et Deum et ho-
tantum attendunt, sed qure aliorum sunt, ut Chri- minem, et factorem rerum, et factum in rebus; ct
stus qui pro aliis tanta tulit ;nequc ulla res officio- Creatorem hominis, et creatum hominem. Deus
sum istud obsequium facit libenter impendi, nisi Christus squalis est Patri.tantus est quantus ille ;
cum cogitamus quanta pro nobis tulerit Dominus. talis est qualis ille : hoc est q- od ille, non hic est
Unde admonens subdit: lloc enim sintiic in vobis. qui ille:quiaillePater, hicFilius. Sedhoo est quod
Quasi dicat:Adpatienliam ethumilitalem vos invilo, ille, quia ille Deus et ille; ille omnipotens, et ille ;
et ut qusratis qus aliorum sunt, non vestra, et ut illo immutabilis,et ille. Ideo non rapina erat squa-
hoc servetis, exemplum Cbristi assumite. Hoc enim n lis Deo, quia natura erat natus et semper natus,
sentite in vobis, id est debelis sentire in vobis, quod ' sicut est natus et semper natus: et sicut semper
et in Christo Jesu fuit, (10) ut sicut Christus non natus, ita semper squalis. Non itaque insqualem
attendit qus sua sunt,scd vestra,in eo quod carnem genuit, vel squalitatem jam nato addidit, sed
assumpsit,et sine peccato cum esset,peccata nostra gignendo eam dedit, quia squalem, non imparem
suscepit, ita et nos ad ejus imitationem invicem genuit. (16) Non igitur immerito Scriptura utrum-
onera nostra portemus. Qui cum in, etc. Uic osten- que dicit, scilicct et squalem Patri Filium, et Pa-
dit in quo Christum imitari debcmus, scilicct in trem majorem Filio,illud propter formam Dei, hoc
humilitatc;sedantequamhumilitatemChristiosten- propter formam servi. Propter quam non tantum
dat,prsmittit alta de Christo.ut hi in quibus locus Patro, setl etiam seipso et Spiritu sancto minor
estabjectionisnon dedigncntuf humiliari, cumChri- factus est, et etiara minoratus est paulo minus ab
stus adeo altus tantum sithurailiatus.Cujus allitu- angelis (Hebr. n). Ergo et homo factus est et per-
dinera ostendit diccns: Qui Christus cum, non dico manens Deus.Homo enim assumptus esta Deo,non
aocepisset, sed esset in forma Dei Patris, id cst in in homine consumptus est Ucus.Ideo valide rationa-
plena essentia et squalitate Patris, arbitratus est, biliter, et Patre minor est homo Christus, et Patri
id est certissime scivit, se esse xqualem Deo Patri, squalis est idem ipse Deus Christus. (17) Christus
non faciens rapinam, id est non usurpando quod 'C enim Dei Filius et Deus est homo :Deus ab sterno,
non suum esset, ut diabolus fecit, et primus ho- homo in ssculo: Deus, quia Dei Verbum; homo,
mo. (H) Sed Christus non usurpavit squalitatem quia in unitate persons accessit Verbo anima
Dei, quia vere erat squalis per naturam.In ea erat ralionalisetcaro. Cum enim essetunicusDei Filius,
squalitate, in qua natus erat. (12) Erat enim Chri- non gratia,sed natura, ut esset etiam plenus gralia
stus squalis Patri, nalus,non factus. Ideo nonerat factus cst et hominis filius, unus Dei Filius, idem-
illa rapina, quia natura erat illi squalis a quo ge- que hominis filius :non duo filii Dei.Deus et horao,
nitus est. Vel, non est arbitratus esse se squalem sed unus Dei Filius: Deus sine initio, homo a
Deo, secundum humanitatom, scilicet quod esset certo initio. Sicut enim non augetur numerus per-
facere rapinam, id est non suum prssumere. Sed sonarum cum caro accedit anims, ut sit unus
semetipsum. Ostensa altitudine subditdchumilitate. homo, sic non augetur numerus personarum cum
Quasi dicat: /Equalis erat Deo Patri, sed, quamvis homo accedit Verbo ut sit unus Christus. Legitur
esset in forma Patris, manens utique quod erat itaque Deus homo, ut intelligamus hujus persons
exinanivit semetipsum. Quomodo ? non substantiam singuJaritatem,non ut suspicemur in carnem muta-
evacuans, non formam deitatis mutans, sed for- tam divinitatem. (18) Non enim in illa susceptione
mam servi accipiens, non formam Dei amittens.(13) jrj alterum eorum in alterum conversum et mutatum
Forma servi accessit, non forina Dei discessit. est; neo divinitas quippe in creaturam mutata est,
Exinanivisse se ergo ab invisibilitatis sus magni- ut desisteret esse divinitas, nec creatura in divini-
tudine,se visibilem deraonslrasse,per formam servi tatem mutata est, ut desisteret esse creatura. Et
susceptam,quasi enim dignitate se exuit, dum for- /taofiu.Quasi dicat :Factus est in similitudinem ho-
mam servi sjbi univit forma Dei. Et nc putares for- minum, et etiam suo habitu, id est sua conversa-
mam servi in eo, scilicet Christo, fieri immortalera tione inventus est alicui volenti experiri, ut alius
addit: Factus est, secundum formara servi qui homo, quia comedit, bibit, sedit, etc. Vel ita: Ha-

(9) Augtist.. De 83 Qusst. (14) Id., in serm, quod.

/10) Id., in eodem. (15) Id., De verb. Evang.
(11) Id., super Joannem. (16) Id., De Trinit.
(12) Id., in psalmo cxxx. (17) Id., in Enchir.
(13) Id., super Joan. 18) Id., De Trinit.
PATaot. CXCII. §
 233 PETM LOMRARDI 236
habitus in eu ro dicitur.qua. ut habcatur acccdit vcl A alapas, flagella, usque ad mortera. Et si pamm cst
accidit.Vcrumtamen hoc interest, quiaqusdam oo- hoc, aliquid dc genere mortis addcndum est. Mor-
rum qus accidunt ut habitum fuciant non mutan- tem autem. non quamlibet,sed crucis,qusignomi-
tur, sed ipsa mutant in se integra ct inconcussa niosior est. [AugustinusJ Ecce habemus humilitatis
manentia,sicut sapientia accidens horaini, non ipsa exemplum, supcrbis medicamentum.Quid ergoin-
mutatur, sed homincm mutat, quem de stulto sa- tumoscis, homo?0 pellis morticina,quid tenderis?
pientem facit. Qusdam vcro sic accidunt ut rau- 0 sanies fctida, quid inflaris ? Princcps tuus hu-
tent et mutentur, ut cibus qui amittens suam spe- milis, et tu superbus ? Caput est humile, et mcm-
ciem in corpus vertitur,et exilitatem atquo languo- brum superbura ? Absit IPropter quod. Ostendit hu-
rem in robur atque valentiam commutat. Tertium militatera Christi qus.maximcin passionc apparuit,
genus est cum ea qure accidunt ncc mutant ca qui- nunc incipit de claritate ejus secundum horaincra
bus accidunt nec ab eis ipsa mutantur, s'cut an- qusabejus rcsurrectionesumpsitexordiura.Utcnim
nulus in digito positus, quod genus rarissime in- Christus resurrectione clarificaretur.priushumilia-
venitur.Quartum gcnus cum ea qus accidunt mu- tusest passione ;humilitas, claritatis est meritum ;
tantur non a sua natura,sed quodammodo forman- claritas, humilitatis est prsraiura; sed hoc totum
tur, et aliam speciem et formam accipiunt, ut est U factum est in forma servi. ln formaenim Dei sem-
vestis qus dejecta atquo deposita non habet eam per fuit, et erit claritas. [Arabrosius] Quid ergo in
formam quam sumit induta. Induta enim raembris quantum humilitas mereatur,ostendithic ut magis
accipit formam„quum non habet exuta.Quod genus hanc appeteromus calcata jactantia.
congruit huic operationi. Deus enim Filius seroet- VERS.9-11. — « Propter quod et Deus exaltavit
ipsuro exinanivit, tron formam suam mutans, scd « illum, et donavit illi noracn quod est superomne
formaro sorvi accipiens :noque convcrsus aut t*ans- « nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur
mutatus in hominem.amissa incommutabili stabi- « coolestium, tern-estrium et infernorum, et omnis
litate,et in similitudincm 181 hominum factus est « lingua ccnfiteutur quia Dominus Jesus Christus
ipsesusceptorverumhoraincra suscipiendo [HaimoJ «in gloria est Dei Patris. »
Hic enira sirailitudo veritatcm cxprirait. ' Proptcr r/uorZ,soilicotquia tam humiliter Christus
Et habitu inventus u( Aomo.id est habendo homi- passus est moriendo, et DcusPater cxaltavit illum,
ncm, inventus est ut horao eis quibus in homine donundo immortalitatem.impassibilitatem. Exalta-
apparuit.Quod dicit ut homo.taleest.quale etillud, vit ergo secundum humanam naturam.qu" glorio-
quasi Unigeniti a Patre. (Joan. i.) Veritatem enim sior facta ost in resurreclione, in quo ct natura di-
exprimit. Habitus autom istc non est ex primo ge- vina potest dici exaltata secundum ostensionera,
nere [Augustinus.J Non enim manens in se natura C quia crepit sciri quod crat. Sicut in assumptione
hominis,naturam Dci mutavit.nec ex secundo. Non infirmitatis dicitur exinanita, quia non appa-
enim mutavit homo Deum, ct mutatus est ab illo, ruit quod erat. [AuguslinusJ Et donavit, per gra-
nec ex tOrtio. Non enim sic assumptus est homo.ut tiam f//f, homini Christo nomen quod est super
nec ipse mutaret Deum,ncc ac ipso mutarotur ;sed omnenomen, id est honorificentiam, scilicet quod
potius ex quarto. Sic enim assumptus est, ut com- vocatur Deus. Hoc et ante resurrecLionem ha-
mutaretur ineffabiliter et cxccllentius atque conjun- buit.serl post resurrectionem quod erat, in eviden-
ctius.quam vestis cura ab horaine induitur.Noraine ti positum est ut scirent horoines et dsmones; et
ergo habitus satis significavit qualiter dixit, in si- tunc res dicitur ficri quando innotescit. Quod crgo
militudinem hominum fuctus.quia non transraigra- a conceptione acceperat, dicitur ei donatum post
tione in hominem.sed habitu factus est.cum indu- resurrectionom propter raanifestationem. Sed qus-
tus est hominera, quem sibi uniens quodammodo riturcuidonaverit.utrumhomini.anDeo.Homini do-
atque conformans immortalitati sternitatique con- navit nomen quod est super orane nomen, non Deo,
sociaret. (19) Non ergo oportetintelligi Verbum mu- neque enim cum in forma Dei esset, non excelsus
tatum esse susceptione hominis, sicut nec membra erat; aut non ei genua flectebant, coolcstia, terre-
veste induta mutantur, quumvis susceptio ijla inef- f) na et inferna, Sed cum dicitur propter quod illum
fabilitcr susccptum suscipienti copularet. Habitus exaltavit,8atis apparet propter quid exaltaverit, id
ergoestsusceptio hominis,quasi vestis qus non mu- est propter obedientiam usque ad mortem crucis.
tat.quod vestitur ad commendationem majoris hu- In qua ergo forma Christus crucifixus est, ipsa ex-
militatis, et ait: et humiliavit semetipsum, tara ai- altata est; ipsi donatura est nomen quod est super
tura, factus obediens Patri, non solum sustinendo omne nomen, ut cum ipsa forma servi, naminetur
convicia etopprobria,scdetiam usqueadmorlem.(2Q) unigenitus Dei Filius.Hoc ergo illi datum est ut ho-
Quanta humilitas ! hurailiuvit se Christus usque ad mini secundum quem factus cst Filius obcdiens us-
incarnationem, usque ad mortalitatis humanspar- que ad mortem, quod jam habebat idem ipse Dei
ticipationem, usque ad diaboli tentationem, usque Filius, Dcus de Deo natus squalis Patri. Nunquid
ad populi irrisionem, usque ad sputa et vincula.et enim antequam resurgerct, imo etiam antequam

(19) August., De Trinit. (20) Id., in serm. quodam.

237 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PHILIPP. 238
homo fieret, non erat altus Dei Filius,Dei Verbum, \Jj dem in fine ;omnis lingua bonorum et malorum con-
Dcus apud Deum?[Augustinus] Donavit ergo secun- fiteatur sponte vel invite, quia Dominus nostcryc-
dum hominem Christo, secundum carnem mortuo, stts Christus in gloria Dei Patris, id est squalis Pa-
resurgenti, ascendenti: Ut in nomine Jesu omne ge- tri, quod hic quidam negant. Quomodo potest fieri
nu flectatur, cxlestium, terrestrium, ct infernorum, ut homo sit in gloria Dei Patris, eliam si adoptivus
id est ut imperio ejus subjici fatcantur Angeli et Dcus sit,homo in gloria Dei Patris non potest esse:
homines et dsmones. Sedet enim Christus ad dex- Nam hoc ei competit qui natus est de Deo, quiain
teram Patris post resurrectionem et ascensionem. gloria DeiPatris esse,est nihil defferre ab eo, ut una
Factum est hoc jam, nec videmus, sed credimus et; gloria sit Patris et Filii per naturam, per commu-
legimus. Unde et eo ipso quo erat filius David Chri- ncm substantiam ct virtutem. Cave qualiter intclli-
stus.factus est Dominus David. lllud enim quod na- gas virorumillustrium,Ambrosiiet Augustiniverba
tum est ex David,ita honoratum est ut esset Domi- prsmissa, nc sibi contraire putentur. Scitote ergo
nus David. Ergo in carne quam acoopit in qua mor- quia est donatio naturalis et cst donatio gratuita.
tuus est, in qua et ascendit, et sedet ad dextcram i Naturali donatione deditPaternomenquodestsuper
Patris ; in eadem ipsa sic honorata, sic clarificata, , omne nomen Deo filio non homini, id est Christo,
et in coelestem habitum mutata ; et Filius est Da-• _. secundum quod Deus, non secundum quod homo;
vid, et Dominus David,qui estDominus ccelcslium,, ncc fuit aliud darc, quam sibi squalem gencrare.
terrestrium et infernorum. |Ambrosius] Gratuita vero donalione dedit homini Christo, non
Vel ita quibusdam videtur,homini datum est no- Deo:quiaChristusnoninquantumDeus,sediriquan-
men quod est super omne nomen.quod nullo gene- tumhomopergratiam accepitnomenDei,necpergra-
re, nulla rationc convonit. Hoc est enim donum Pa- tiamadoptionis,sedpergrat_amunionis,utnonsitad
tris, scilicet esse Filium ; et nomen ejus super om- optivus Deus, sed verus Deus cui flectitur omne genu.
ne nomcn, hoc est esse Deum.quod non per solami VERS.12-18. — « Itaque, charissimi mei, sicut
appellationem, sed per naturam est super omnes « semper obedistis, non in prssentia mea tantum,
nomen :Hoc nomen non est datum homini. Si enimi « sed multo magisnuncin absentia meacum metu,
secundum quodhomo erat hoc accepit, tunc ipse Deii « et tremore vestrara salutem operamini. Deus est
Filius Deus sibidedithoc nomen.Quare ergo Pater « enim qui operatur in vobis et velle et perficere
dicitur dedisse quod divinitas Filii poterat hominii « pro bana voluntate.Omnia autem facite sinc mur-
prsstare ? Sed forte dicetur quia a Deo Patre suntt « murationibus et hssitationibus,ut sitis sine que-
orania, ideo ipse dicitur dedissc. Si ergo a Patre! « rela, et simplices filii Dei sine reprehensione in
omnia, quare nondicatur cunctaFilio suo pergene- « medio nationis pruvs et perverss, inter quos lu-
rationem dedisse, cum sibi squalem genuit? Itemi (C « cetis sicut luminaria in mundo verbum vits con-
donatum illi significat qui se exinanivit, qui for- « tinentes ad gloriam meam in die Christi,quia non
mam servi accepit.Sed nunquidpoteratseexinanis- « in vacuum cucurri.nequein vacuumlaboravi.Sed
se homo res infirma? [AugustinusJNunquid in for- « et siimmolor suprasacrificiumet obsequiumfidei
m.a Dei erat ante incarnationem ? Quod si non erat,, « vestrs.gaudeo ct congratuloromnibusvobis. Idi-
non accepit formam servi, nec se exinanivit; quiai «psumautemetvosgaudeto,etcongratulaminimihi.»
qui erat in forma Dei, se exinanivit formam servii Itaque, etc. [Haimo.J Quasi dicat: Quia Christus
accipiens.Ergo homini non est donatnm nomen Dei,, bumilis.itaperobedientiam exaltatus est.Itaque, fra-
sed ei qui squalis est Patri qui se exinanivit, cujusi trcs m:'i,in fide et dilectione,sicu( sempcr obedistisDo-
suntomnia aPatre. Illi donavit Deus Paternomen i minoctmihi,itanuncobodite, non in prxsentia mea
quodest superomne nomen.id estesseDeum perna- tantum servientes, sed multo magis nunc in abscniia
turam.quandoabeoplenusDeus natusest. Quomodo) mea,quia minus subvenio vobis, et operamini,id est
ergo dicit Apostolus, propter quod exaltavit et do- operibusmereamini,etprsparateti<*s(ram salutem,id
navit illi nomen, quia post crucem manifestatur r estvitaml8$sternam. Et hoc cum metu animi et
quidaPatre cum generareturaccepit.Cum autem a- tremore corporis,id est magno et manifesto timore,
creatura coepit sciri illius majestas, illius divinitas3 jj non prssumplione. Vel cum metu, id est cum
post crucem,passionem,et resurrectionem revclataa humilitate non superbe, quia qui timet semper hu-
cst hominibus.Ut in nomine Jesu omne genuflecta- milis est ne catlat, et tremorc manifesto. Deus enim.
tur, ccelestium, terrestrium et infernorum. Hicc Quasi dicat: Idco timendum est, quia non vos sed
aperit cui datum sit nomen Dei.Cui omniscreatura a Deus operatur. Et hoc, Deus enim est qui operatur
flcctit genua,id est Deo. Sed forte dicitur quod ho- in vobis, et velle bonum, et perficere bonum quod
mo adoptione Deus esset, et sic Christus ex partee vultis. Et hoc pro bona votuniate sua, non pro me-
verus Deus, et ex parte adoptivus erit. Adoptivo au- ritis nostris. (21) Nos ergo volumus, sed Deus ope-
tem Deo non flectit genua creatura, sed Deo veroo ratur in nobis et velle ; nos operamur, sed Deus in
causa creaturs. Constat autem Christum verumn nobis operalur et opcrari: hoc nos expedit et cre-
Deum esse,cui flectitur genu, non adoptivum. Tan- dere ct dicere, quia pium est et verum, ut sit hu-

(21) Aug. De bono persev.

 239 PETRI LOMBARDI 2.0
milis confessio,ettotumdeturDco.(22)Perproprium i A t •' animn sim cognitis qus circa vossunt.Ncminem
cniiii urbitrium nisi Dei gratia ad juvetur, nec ipsui « euiui habco tam unanimom quisincera afftcLione
bona voluntas in homine esse potest.Omnia ttutem. « pro vobis sollioitus sit.Omnes eniin qus sua snnt
Adjungit hic patientiam humilitati. Quasidicat: : « qusrunt, non qtts Jesu Christi. Experimentum
Non solum cum raetu operamini, scd etiam omnia_ « autern ejus cognoscite, quoniam sicut patri filius
facite sine murmuratione, id est non negligenter ett « mecum servivit in Evangelio. Hunc igitur spero
indevote ; et sine hxsitationibus, ut non hresitetis> « me mittere ad vos, mox ut vidcro qus circa me
pati pro Christo, sed prompti sitis.Ita omnia facite• « sunt. Confido aufem in Domino, quoniam et ipse
ut sitis sine querela, quantum ad proximum, ut sci- « veniam ad vos cito. Necessarium autern cxisti-
licet proximus de vobis non possit conquori; ctt « mavi Epaphroditum, fratrcm et cooperatorem et
quantum ad vos, sitis simplices, non duplices utt « commiUtonem meum,vestrum autem apostolum,
qui duobus dominis servire volunt. Contra quod[ « ct ministrum neccssitutis mcrc, mittcre ad vos,
dictum est: Non potestis Dco scrvire et mammonx» « quoniam quidem omnes vos dcsidcrabat, et mce-
(Matth. vi). Simplices, dico, sicut filii Dei. [HaimoJ| « stus erat, proplerea quod audieratis illum infir-
SicutDeus simplex est, ita ct filii ejus puro ac sim- « matum. Nam et infirmatus est usque ad mortem,
plioi animo debent incedere; et ctiam quantum ad| nT « scd Dcus misertus est ejus. Non solum autem
exteros estote sine reprehensione,ut non sit in vobisi « ejus, verumetiam et raei, ne tristitiam supertri-
quod pateat reprehensioni. Et hoc ideo hortor.quia t « slitiam habcrcm. Festinantius ergo misi illum,
estis in tnedio pravx nationis, per opera el perversx> « ut viso illo ilerum gaudeatis, et ego sine tristitia
per diversas sectas, id est malorum.qui rectum or- « sim. Excipite itaque illum cum omni gaudio in
dinem depravant et pervertunt: qui dicuntur na- « Domino, et ojusmodi cum honore habetofe,
tio.quia non sunt renati ex aqua et Spiritu samcto. « quoniam propter opus Christi usque ad mortem
Inter quas lucetis, id est lucere debetis doctrina ctt « accessit, tradcns animam suam, ut impleret id
vita, id est ad hoc estis constituti ut luceatis. Et; « quod ex vobis deerat erga meum obsequium. »
ideo decet vos esse sine reprehcnsione. Lucotis,, Spero autem. Quasi dicat: Non solum litteris
dico. Sicut luminaria fixa in ccclo lucet in mtindo,, hoc moneo, sed etiam spero in Domino Jesu, id est
sic ot vos sol mundi estis quos illuminat lux vera. per misericordiam Domini Jesu Timollteummemil-
Et hoo ideo quia estis continentes verbum vitx, idI tere ad vos. Et hoc cito, adeo necessarium est ut
est qoia estis vasa Evangelii, sicut illa dicuntur veniat. Et adeo attentus est erga vos. Mittere, dico,
continere rationem vits animalis. Luminaribus i u( et ego bono animo sim, his cognitis gttx circa oos
bene sanctos comparat. Sicut enjm stellas coelinoni sunt, sicut vos eritis bono animo cognitis his qus
exstinguit nox, sic mentes fidelium adhsrentcs i C «- circa mo sunt. Ideo illum et non alium volo mit-
ccelo sacrae Scripturs non obscurat mundana ini- tere. Etcnim, id est quia netninem habeo nunc lam
quitas. (23) Et sicut illa quidquid agatur in terra i unanimetn, id cst qui ita concordet mcs voluntati
etiam si quid mentiantur de ipsis, suos tamen ini in hoc negotio, qui, ita sincera affectione pro vobis
ccelo cursus non obliquant nec tardant: ita sancti, , sollicitus sit. Hoc enim tempore muJti cum Apo-
quorum conversatio in cceliS'est (Philipp. in), pro- stolo mcrcenarii erant; filii vero vel pastores nulli,
pter mala mundi qus dcspiciunt; vel falsa quaes nisi Timotheus. Et vere. Omnes cnim qttxrunt in
confingemttir in ipsos, lucem verbi et vits exem- vobis qux sua sunt,non qux sutit Jesu CAn's(i.[Am-
plum nullo modo interpolant. Ita facitc ut dixi, brosiusj Negligentes enim erant de disciplina et
quod utique erit ad gloriam mcam, nedum vestram conversatione fratrum.Noncnim devotoanimo prs-
futuram, in die Chtisti, id est quandovidebiturChri- dicabant, scd propter propria lucra. Hi sunt mcr-
stus.Et vere gloriam habeo, quia non invanum, id cenarii qui sunt tolerandi, quia cadem babent in
est sine fructu, cucurri, in facile conversis ; ncquei ore qus ct pastores, qui utique sunt diligendi.Fu-
in vanum laboravi, in difficile convcrsis. Et non so- res vero et latroncs qui occidunt, sunt cavendi.
lum tunc habebo gloriam, scd ctiam modo gaudebo Experimcntttm autem. Quasi dicut: Hunc raittam
intus, in mente, quia certa me manet rrierces ; cl: nrj ud vos, vos autem cognoscite in vita et doctrina,
congratulor, id est gratias ago vobis omnibus, etiam experiinentum ejus, id est ipsum quem nos experti
ti immolor super sacrificium et obsequium fidei ve- sumus et bonum cognovimus, quoniam, ipse obe-
slrx. Quasi dicat: Jam obtuli Deo fidem et opera dions mihi sicut filius patri mcctttn scrvicil Doo in
veslra, sod etiam si ipse pro vobis offeror, gaudeo, l.vangelio in quo potui experiri eum. Et quia ex-
ita et vos, si pro me immolamini gaudete. Et hoc pcrtus sum,hunc igilur spero memilleread vos,mox
est quod subdit: Propter idipsum autem et vos gau- ul uic/croquem exitum sint habitura qux circa me
dete et congrutulamini, id est gratias agite milti, si- sunt. Confidoautem in Domino, quoniam el ipsecito
cut ego vobis, si inimolor pro vobis. veniutn ad vos. [HuimoJ Hsc manifesta sunt,aperta
VERS.19-30. — « Spero autem in Doniino Jesu perstringamus ut in obscuris immorcmur. Interim
« Timotheum me cito mittcre ad vos, utet ego bono dutem exislimavi necessarium fore tnillcre ad vos

(22) August, ad Julianum. ("i3)ld., ex lib. Senlent. Prosperi.

241 C.OLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PHILIPP. 919
Epaphroditumfralrem mcum in fide, ct coopcratorcmA i exhorlatus est eos, de cstero contra pseudoapos-
in praedicatione,.7. c.ommilitoncmin adversis.vestrum tolos monet ne legalia ah eis recipiant, sed fidem
autem apostolum, id est doctorem, ct ministriim ne- Christi solam sufficcro credant. Et incipit hic agere
cessitatis mcx, qui mihi neccssaria ministravit, ct desinceritatefideiquasi dc tolorantia et quibusdam
ideo mittere volui. Sunt etiam aJiro caiisrc, rcilicct aliis. Hucusquc monui. 1§3 De cxtero, id est
qttoniam quidem desiderabat vos omncs videro, et deinccps, o fralres mei, in fide, dico, gaudele in Do-
mxsttis erat, non do sc, sed de vobis pro eo dolon- tnino, id est gaudium omnis boni habeatis in Do-
tibus. Et hoc est quod subtlit : Proptcrea quod au- mino, non in carnalibus observantiis. Hoc quidem
di<:ratiseum infirmaium, id est vcrboratum mini- prssens dixi vobis, sed eadcm scribere vobis, qus
stratione, unde dolebatis. JVUWJ, ctc Quasi quis di- prrcsens dixi, scilicet ut in Domino tantum gau-
cerel: Cur moestus erat quia audicrant illum infir- deatis, miAi absenti qttidem non est pigrum vobis
malum,scilicet cum posscnt docipi? Itespondetur. autem necessarium est, contra instantes pseudo.
Quia non solura fama,sedetiam in ipsa rc infirraa- Ideo dicit necessarium scribere qus prssens dixe-
tus est, et ita confirmarefur audilus eorum magis rat, quia scriptura diutius manet quam prolatio(24)
ac magis, et dolor augoretur,nisi cilo ad eos voni- Videte, ct ut in Domino gaudcatis, videte, id est
ret. Et hoc est quod subdit: Nam et infirmalus est, r» . cognoscitc illos esse canes, non ratione, sed con-
non utiquc ex verberatione, sed ex rogritudine. Et suetudine contra insolitam veritatemlatrantes. (25)
hoc usqne ad tnortem, id est ad mortis periculum. Hsc est enim canum naturaut cum quibus habent
Sed Deusmisertuscst ejtts, sanando eum, non solum consuetudinem, sive boni, sive mali sint, non ad
autem ejus, verutneliam ct mei vel nostri quibus oos latrent; insolitorum autem personis visis etiam
eum servavit. [AmbrosiusJ In hoc misertusest mei innocentibus irritontnr. Bene ergo comparat cani-
ne haberem tristitiam dc morte r-uper tristiliam de bus, quia sicut canes magis scquuntur consuetu-
infirmitate, qus noccliat vobis. Et qnia Dous mi- dinom quam rationem, ita pseudoapostoli consue-
sertus est ejus et nostri, ergo festinnttlitts quam tudincm legis tenent, et contra veritatem irratio-
essct propositum misi ilhtm ad vos, u( viso illo ite- nabililer latrant et mordcnt. Et videtc, id est co-
rum gaudcatis, pro cu.jus absenlia tristari vos novi, gnoscile illos esse tnalos operarios. Mali operarii
et ego sitte trislilia sitn, quam habebam de vobisi sunt qui zizania errorum superserunt generoso se-
tristibus. Et quia misi eum, itaguc excipite illum' mini Evangelii, quibus frumenta enecanl. Videtc,
cum gratia, ut por bona opcra ostendatis vos gau- id eslcognos':ileillosesse,nondicocircumcisionem,
dcre de eo. Gaudio, dico, quod fit in Domino, id sed concisionem, concisi sunt, quia a Christo cssi
estquod sit spirituale, Ot, quia ejusmodi est, cum sunt: et alios csdunt, id est separant. iYos enim.
omni honcre habetote. Absoluta sunt hrcc, nec cgent C ( Q-iasi dicat : Bone hos nomino concisionem et non
interpretatione. Et debetis, qttoniam propter optts circumcisionem, no.s cnim, fideles tantum sumus,
Chvisli,\d est ut faceret opus quod Christus docuit; vere circumcisio. Credentcs enim circumcidunt cor
et fecit qui vonit ministrare et non ministrari, ac- suum, ut amputata erroris nebula aspiciant et co-
cessit ttsque ad mortem, id est pcriculo mortis ; noni gnoscant Deum crcatnrrc. Nos, inquam, qui, scilicet
coactus, sed ex voluntaria deliberationc, tradensi ea scrvitute qus grsce Latria dicitur, servimus
animatn, id cst vitam suam tit implcret id qttodl Deo, et hoc non in carnc, sed spiritu, id est ratione
ex vobis deerat erga mcum officium. Rem quippe! ab omnibus expedita, quia spiritus regit, caro
deilistis, sed qui mihi fcvret dc vobis, noni domatur. Carno enim servit Deo, qui de rebus
erat. carnalibus sperat placere Deo. [Augustinus] Cum
GAPUT III. vero caro ipsa ad bonaopera spiritui subditur,spi-
VERS.1-6. — « De cstero, fratros mci, gaudetei ritu servimus Deo qui carnem domamus ut spiritus
« in Domino. Eadem vos scribere mihiquidemnon l obtemperet Deo. Spiritus enim regit, caro regitur;
« pigrum, vobis autem necessarium. Videtc cancs,, nec spiritus bcne regtt,si non regatur. Innonnullis
« videte malos operarios, videte concisionem. Noss codicibus invenimus scriptum ita, gui Spiritui Deo
« enim sumus circumcisio qui spiritu servimuss p servimtts. Per hoo notat Spiritum sanctum esse cui
« Deo.et gloriamur in Christo Jesu et non in carnee Jatria exhibotur, scilicet servitus soli Creatori ex-
« fiduciam habentes.quamquam et ego habeam con- hibenda. Alia est servitus qua per charitatem jubc-
« fidentiarn in carne. Si quis alius videtur confi- mur servire invicem, qus Grsce dicitur dulia. (26)
« derein carne. ego magis circumcisus octava diee In pluribus ctiam codioibus Latinis,in Grscis vero
• ex genere Israel de tribu Benjamini, Hcbrsus exx omnibus vel penc omnibus, reperitur ita scriptum,
« llebrsis, secundum legcni Phari3sus, secun- qui spiritui Dei servimus. Attende etiara cum non
« dum trmulationem pcrsoquons Ecclesiam Dei,, dixerit, nos babemus cireumcisionem, sed ttos su-
« secundum justitiam quae in lege est conversatuss mus circumcisio, sio aocipi. Hoc voluit signifi-
« sino quercla. » care Apostolus : Nos sumus justitia ; circumcisio
Deccetcro.Hucusque contra tritulationes maximee enim justitia est. Magis autem commendat quod
(24) August., De grat. nov. Test. (26) Id., in serm. quodam.
(25) Id.. De Trinit.
 143 PETRI LOMBARDI 244
dicit, diocndonos csse circumcisioncm, id est ju- A PauJus, id est modicus dicitur. Elsccundum justi-
stiliam, quod dicendo nos esse circumcisos, id est tiam, non veram, sed qux in lege est, quae manus
justos : sic tamen ut cum justitiam dicit, essc, ju- comprimit, non aniraum, qus timore, non amore
stos esse intelligamus. servirc facit. Conversatus sum sine querela, id est
[Haimo.] £( gloriamur in Christo Jesu, maxime, sine clamore de me facto. [AugustinusJ Nota quod
quia nostra gloria tantum Chrlslus esl. Et nos su- dicit se secundum justiliam legis conversatum :
mus habentes fiduciatn,id est spem sulutis,in came, idem tamen alibi ait: In quibus el nos ambulavimus
id est in carnali circumcisione, vel in genere. (27) aliquando in desideriis camis, facientes voluntatem
Respexit quosdum in carne fidontes. Ipsi erant qui carnis, et eramus natura fihi irx (Ephes. n). Talis
decircumcisione carnisetaliis carnalibus obscrvun- justus erat secundum legem. Malum erat talem ju-
tiis, nec non etiam de genere gloriabantur. Et nc stitiam sectari, quia quod in eo fuit sine querela;
videatur Apostolus non posse fiderein carnc etcon- hoc de illo magnam faciebat querelam.
teranere quod non habct, subdit: Quanquam ego VERS,7 12. — i Sed qus mihi fuerant lucra, hsc
habeam, id est habere possim confidentiam in carne. « arbitratus sum propter Christum detrimenta.Ve-
si qua esset. Et vere possim, quia plus aliis, ethoc « rumtaroen existimo omnia detrimentum esse pro-
est quam subdit: Si quis alius a me qui vos decipit, .. « pter erainentem scientiam Jesu Chrisli Domini
videturconfidere in carnc, quasi inde justus sit, ego « mei, propter quem omnia detrimentum feci, et
magis vidcor, debere confidere quam illi pscudo, « arbitror ut stercora ut Christum lucrifuoiam, ut
quia ego sum circumcisus octava die, a nativitate « et inveniar in illo non habens meam justitiam
mea. Quasi djcat: Non major circumcisus sum, « qus cx lege est, sed illam qus ex fideest Christi
sed habeo circumcisionem pctava dic, ut lex Moysi « Jesu, qus ex Deo est jusiitia in fide ad cogno-
prscipit hominem, scilicct octava die circumcidi « scendum iJlum, et virtutem resurrectioms ejus,
cultello petrino.Innuens quod post tempus,vndie- « et societatcm passionis illius,configuratus morti
rum in octavo, id cst sterno dic a Christo petra « ejus, si quo modo occurram ad resurrecUonem
perfectc circumcidemurab omni corruptiono poens « qus est cx mortuis, non quod jam acceperim,
et culps. Et sum ex genere Isracl, id est non pro- « aut jam perfectus sira. »
selytus, non advcna ad populum Dei, scd a paren- Sed qux mihi, ctc. Hsc omnia prsdicta babui,
tibus natus Judsis ; et sum non de minori tribu, sed qux mihi fuerunt, ante Christum, lucra ut signa
sedde tribu Benjamin, qus non fuit do concubinis, veritatis, hxc sutn arbitratus, si post veritatem se-
qus tribus adhssit non recedens a templo quando querer, esse detrimenla, scilicet quidquid boni est
facta cst scparatio in scrvo Sulomonis. Tunc onim deterentia. [Ambbrosius] Et hoc propter Christum,
tribus Juda qus erat regia, et tribus Bcnjamin, et C s-ilicct neadventumChristiostenderem,velnondura
tribus Levi qus erat saccrdotalis remanscrunt si- factum C8se,vel superfluum.Inaniaenim eranthsc
mul non recedentes a Jcrusalem et a lemplo ; cf omnia et impedimenta ne accederetur ad gratiam.
ego natus cx Itebrxis parentibus sum Hcbrxus. Verumlamen.Quasi dicat:Non solum propterChri-
Quasi dicat: Non deviavi a gente mea. Nota quod stum habendum.ita arbitratussum.wrumtamen, id
Hebrsi dicunturproAbrahsimutataliltera abAbra- est sed etiara si ipsura non possem assequi,xstimo
ham.unde origo trahitur, non ab Heber. Hocautem otnnia detrimentum esse propler hoc solum, scilicet
Augustinus retractat ita, diccns : Quod dixi ex propter scientiam Domini nostri Jesu Christi, id est
Abraham cspisse gentem eorum, est quidera et quam de Christo habcmus eminentem, csteris
hoc credibile, ut Hebrsi velut Abruhsi dicti esse scientiis, vcl qus eminet in eo plusquam in aliis.
videantur. Sed ex illo verius intelligantur appcllari Vel ad euradem sensum potest bsc littera jungi,
qui vocabatur Heber, tanquam Iiebrsi. Et sura se- cum priori versu. Quasi dicat:hsc omniaprsdicta
cundum legem; in qua egrcgius fui. Pharisxus, id lcgis habeo,verumtamen.idest sedtamen nonpar-
est non contemptibili plebi admistus, scd nobilitale tim, sed omnia existimo esse detrimenta, et hoc,
ab aliis scgrcgatus atque priraarius. Primarii enim propter cminentem scientiamid est ChristiDomiui.
quidam.etquasi ad nobilitatem Judaicam segregati JJ Hoc non mutatur, Propter guem, Chrislum, hono-
erant.non contemptibili plebi raisti,qui dicebantur randum, in est propter Jesu Christi dilectionem et
Pharissi. Nam dicitur hoc verbum quasi segrega- honorem, non solum sstimo ea detrimenta, sed
tionem interpretari:quisicut Latincer/rej-iusdicitur, etiam feci, docendo et spiritualiier vivendo, ut aliis
quasi a grege separatus.Et fui secundum xmulatio- apparerct omnia esse detrimentum:et quod plus est,
nem, id est dilectionom legis, perscquens Ecclesiam arbitror illa legalia non tantum esse detrimenta
Dei. Quidquid enim erat quod legi mcs adversarium bonorum, sed eliam u( stercora, quia inquinant jam
videretur impalienter ferebam, acritcr inscquebar. obsrrvantem. Et hoc ideo u( in futuro Chistum
Hsc apud Judroos crat nobilitas,sed apud Christuin lucrifacerem, id est Christum habeam prsmium :El
qusrilur humilitas. Ideo ibi islc Saulus dicebatur. hic inveniar, ralionabiliter attendenti membrum in
a Saule cujus erat proccra statura hic aufem illo capite, id est sim membrum illius ei charitate

(27) August., in serm. quod.

545 OOLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PHILIPP. 240
eopulatus: quod aliter nequit fieri, nisi illa existi- A.A illum, scilicet cur natus, cur passus. Et ad cogno-
ment ut stcrcora. Quomodo autcm potest in illo es- scendum virtutom resurrcctionis ejus> id est ut
se ut membrum, subdit, inveniar, dico, non habens agnoscam qus est virtus resurreetiohis sus, scili-
nteam justUiam, qus ex lege est. Illa cst justitia cet justificatio credentium. Exillius cnim resurre-
qna quis pccnas timet, non amat justitiam. Quis- ctione justiflcamur, tanquam cnim a petra circum-
quis enim timuerit, et suis viribus legem implore cidamur. Rcsurrexit enim Christus, propter justi-
putaverit, et fecerit quod jubet lex non amando ficationem nostram, id est ut justos nos faciat. Et
justitiam, sed timendo pcenam, flt quidom socuu- agnoscam socios passioriis ejus, id estfrtictum qu
dumjustitiam, qus exlege est justus. De quajusti- venit ex societate passionum ejus. Ulam ergo bene
tia alibi dicitur: Suam volentesjuslitiam constituerc, noscit, qui pereamadoooli gaudia pervcriire credit.
justituB Dei, id est gratis non sunt subjecti (Rom. Ego dico, configuratus morti ejus. Hocnon mutatur.
viii).Sed si ex lege justitia est, quomodo cst lua? Si quomodo.Quasi dicat: qusro justificari ex fide,
Nunquid tu tibi imposuisti lcgem ? [Haimo.] Dcus et oonfigurari morli ejusChristi.Ego, dico, tentans,
legem dedit et imposuit, Deus te legi sus obtem- si quomodo, hoc idco dicit, quia difficile cst, occur-
perare prscepit. [Augustinus] Sed et tuu est, quia ram Deo, retribuens ei quod mihi retribuit, scilicet
de lege prssumis tua voluntate te lcgcm posse im- n calicem passionis. Unde propheta: <?ui<2retribuam
plere, existimans quia illa legalia manibus operaris. ' Dotnino pro omnibus, etc. (Psal. cxv). Ego, dico,
Von habens meam, dico, sed illam justitiam quosest pro hoc venturus ad resurreclionem, veram et glo-
ex fide Christi, qus impetrat a Deo, qiis toilit ti- riosam. Vel tentans, siquomodo, etc. In aeraChri-
morem.et dat amorem, quam Deus solus operatur sto, in judicio quod tantum sanctorum est prius
in nobis. Melius est enim justumesse quam homi- veniens ad resurrectionem veram quoj est, non
nem esse. Si ergohominemte fccitDcus, etjustura i inter mortuos, sed longe exmorluis. Quiautemlicet
te facit quod melius est; non tute, sedsinc tefecit t omnes resurgant in die judicii, soli tamen justi
te? non enim adhibuisti aliquem sensum ut te fa- gloriose mutabunlur, et occUrrent Domino in aera
ceret. Qui ergo fecit te sine te, non te justificat t deportati ab angelis, Irapii vero manebunt in tcrra,
sine te. Fecit te nescientem, volentem justificat; ctt quousque pcrcipiant tcrribilem sententiam judicis.
cum justitia vera sit ex fide, quid ergo opus estt Et ne videatur superfluum Apostolum tot pati.cum
lege? Omnimo tollenda estsecundum verbumlega- fidem et alia bona habeat, subdit: Nonquod, quasi
lium figuratum, Quosjustilia ex fide est ex Deo, noni dicat: Merilo jum pro illa gloria tantum laboro,
est ex nobis. Et si fides nostra sit et justitia, hscc quia non dico quod'jam acceperim aliquid gloriae,
scilicet ens in fidc. Sicut cnim ex fide nata est,;, quia si aliquid gloris accepi, nihil est ad compara-
184 ita cxistere non habet nisi in fide. «( tionem futurs, dut si quid jam accepi de cognitione
Deinde subdit commendatiouem fidei per multaa Christi, non dico quod iri illa jam perfectus sim, et
qus facit. Facit enim et in alia vita cognosccree si ita est de me, quid de aliis? Hoc dicit de se, no
Deum perfectc qui hic fide creditur, ct habere re-:- illi quos in hac Epistola laudat et iu quorum fidc
surrectionem, qus nostra rcsurrectio est virtus ctit et devotione se gaudere lestatur, ut homines infla-
effioacia resurrectionis Christi,et inhacvitahabere e tione extollantur,- sed laborent addere ut ipse facit,
societatem Christi in patiendo; nisi enim per fidemn qui tantus est. Si enim ipse qui tanta praeditus est
neraotantapatcretur.Et configurationcm mortis cj uss dignitate adhuc deesse sibi ad perfectionem confite-
ut, scilicet moriatur pro Cbristo, si opus fuerit,t, tur, quanto magis hi elaborandum esse sibi intelli-
sicut ipse pro nobis. Et boc est quod ait, fide, dico,), gore debent, ut justificationum merita etperfectio-
valente ad cognoscendumillum perfecte in futuro.). nis metam adipiscantur. Nemo ergo fidelium, etsi
Hoc videtur dicere de fide non habente tempus ope- 5- profecerit, dicat: Sufficit mihi. (28) Qui enim hoc
randi, qus tantum ad hoc valet. Et valente ad virtu- J- dixit, hssit in via ante finem, quem currens intue-
tem resurrectionis ejus, id est ad vcram resurrectio-)- batur Apostolus, et de sua imperfectioneconfiteba-
nis efficientiam, qus est virtus et cffectus rosur- tur, aliud in se intuens, aliud alibi qtisrens. Per
rcctionis Christi. Et in hac vitu vulet ad socielatemn J)j fidcm enim ainbulat, non perspeciem.Velitaquasi
passionum ejus, id est ad hoc ut socii simus Christi ti dicat: Idoo tento, si quoraodo occurram ad resur-
in patiendo. Quae societas est ex charitate, hoc di-i- rectionem, quia rion est verumqtiod acceperimjam
cit de fide habente tempus operandi. Inveniar dico ;o virtutem resurrectionis, aut quod jam perfectus
in illo, ego dico configuratus morti ejus, ut scilicet
et sim in, in cognitione Dei.
moriar pro Ulo, si opus sit, imitator mortis ejus etet VERS. 12-14.—« Sequor autem, si quo modo
passionis. Vel ita, in fide ad cognoscendum. Quasi si • comprebendam in quo et comprehensus sum a
dicat: Qui in lege putat se justificari, non agnoscit
it « Christo Jesu. Fratres ego me non arbitror com-
Christum, sed ego volo justificari injustitiaqusex JX « prchcndisse. Unumautem, qusquidemretrosunt
lide cst, qus ex Deo est, qus est in fide. Ad quid?I? « obliviscens; ad ea vero qute sunt pnora exten-
Ad cognoscendum illum, id est ut ego agnoscam m « dens meipsum ad dostinatum porsequor ad bra-

(28) Aug., ex lib. Sentent. Prdsperi.

 S47 PETRI LOMRARDI 248
« vium superns vocationis Dei in Christo Jesu. »>A mur unde jam transiUvimus, nec remaneamus in
Sequor autem. Quasi dicat:Nou accepi, nec per- illis in qusjam venimus"; curramus, intendamus.
fectus sum, sed sequor, non passibus corporis, sed In via enim sumus, non rospiciamus retro; sed in
roentis aifectibus et vits moribus, nt possim esse anteriora oxtondarnus intentione et desiderio. (29)
perfectus justitis possessor.qui, recto itinere dei Vita enim Christtani boni, secundum desiderium
die in diem spirituali renovatione proficiens, jam cst. Quod autem desideras, nondum vides; sed de-
perfectus sum factus ejusdem justitis viator; per- sidorando capax efficiaris, ut cum venerit quod de-
ftctus enim eratviator, sednondum ipsius itincris ; sidoras, implearis. Sicut enim si velles implers ali-
perfectione perventor. Ideoait:sequor, proficiendo, quera sinum, et nosti quam raagnum est quod da-
tentans si quomodocomprehendam, id est si aliquoi bitur, extendes sinum vel sacci, vel utris, vel ali-
modo polero perfecte cognoscerc Christum qui estt cujus rei, et extendendo facis capaciorem:sic Dcus
summa beatitudo. Ecce quanta cst fides qus tumi differendo rem, extendit desiderium; desiderando,
grande petit. Comprehendam, dioo, in eo modo co- extendit animum; extendendo, facit capacem. De-
gnitionis in quo deprehensus sum a Chrisio Jesu, ut sidcremus ergo quia implendi sumus. Hsc est vita
ecilicet videam eum sicut est, sicut ipse me videt; nostra ut desiderando exerceamur: tantum autem
sictit sum. [Ambrosius] Vel ifa; Comprehendam, y. nos exercct desiderium sanctum, quantum deside-
dico, non merito meo, sed in eo in quo comprehen- ria nostra amputabimus ab amore ssculi. (30) Ideo
sus sum a Domino, id est per misericordiam Dei dicit, obliviscens qus retro sunt, id est cuncta
per quam a prsscientia Dei rcquisitus invcntus temporalia, et extendens meipsum ad ea qus sunt
Bum. Vel ita. Quasi dicat: Comprehendam, dico, in priora appetens sterna. Extensio enim illa est ap-
eo modo videndi, in quo, etianinunccomprehensus petitio lerrenorum. [Ambrosius] Vel ita, obliviscens
sum a Domino Jesu, ut scilicet videam eum tn ea qus retro sunt, id est merita jam prsterita priora,
claritate in qua mihi apparuit in via, quando mei scilicet acta, non quia mala sint, sed quia parvaad
comprehendit. Fratres, etc Illud quod dixerat, meritum collocandum, sed ad potiora extensus est,
evidentius aperit. Et quid illud sit quod nondum ut serapcr proficiat in melius. [Augustinus] Unde
comprehendit, sed sequitur ut comprehendat, de- subdit: Ad ea vero qus sunt priora meipsum ex-
terminat. Et quasi mirantibus illis quid dicat, cum tendens, id est priora mala; ad ea vero qus sunt
ait, non accepi, nondum perfectussum.ait, fratres. priora meipsum extendens,id estadpromissabona.
Quasi dicat: Recte dico, sequor ut coraprehendara, Prsterita enim mala post tergum oportet poncre,
quia ego, qui melius novi quam vos, vel alii, non ut in ea qus nobis promitfuntur intendaraus. Ergo
arbitror me comprehendisse, quidquid alii putentde neo ex prsterita vila, nco ex prssenti delectari de-
me. [Augustinus] Ego non arbitror de me compre-' G bemus: revocandus est animus a rccordandis cum
hendisse, unumscilicetmulta quidembabeo, unura quadam delectatione prsteritis malis, et cum qua-
autem nondum habeo, hoc unum. Una ctiam dici- dam concupiscentia fruendi ne redeamus corde in
tur in psalmo: Unam petii a Domino (Psal. xxvi). /Egyptum. Vifara igitur praeteritam malam oblivi-
Et quasi diceretur: Quid ergo agis, Apostole?non- scere, si te delectavit aliquando vanitas, non modo
dum apprehendisti?nondumperfecluses?Quidergo to delectet. Persequor, dico, eo usque donec veniam
agis? Quid mihi imitandum proponis?inquit- Qum ad dcstinatutn prsmium, scilicot ad bravium, id est
quidem retro sunt. Vel ita, non arbitror me com- ad prsmium quod est mihi destinatum et promis-
prehendisse. Hic distingue, non comprehendi. Unum sum a Deo, vel ad quod proposui me currere. Bra-
autem de me vobis assero, quod ego obliviscens ea vium, dico, supernm vocationis Dei, in Christo Jestt,
quidem qux retro suttt, ad ea vero qum priora sunt id est sterns vits, ad quara in supernis dandam
meextendens, et persequor, etc. Vel ita, ab illoloco; vocat me Deus per Filiumsuum Jesum Christumet
fratres. Quasi dicat: Non comprehendi. Et vere, ideo digna est. res ct certa.
quia. o fratres, necarbitrormecomprehendisse,sed VESS.15-16. — « Quiourique ergo perfecti su-
persequor, non utique triavelduo.sed unum,sum- « mus hoc sentiamus, et si quid aliter sapitis, et
mumbonum:quodvereestunum,inquosuntomnia £ « hoc vobis Deus revelabit. Verumtamen ad quod
JJ
bona. Hocest illud unumde quo Philippus ait, Do- « pervenimus, utidem sapiamus, et ineadem per-
mine, OslendenobisPatrem,etsufficitnobis(Joan. xiv). « maneanius rcgula. »
Persequor, dico, qualiter? hoc raodo, obliviscens Quicunque ergo. Quasi dicat: Et quia ego ita
quidcm, id est dans oblivioni, qux rctro sunt, id curro, et ita de mc sentio, scilicet quod adhuc per-
est terrena qus rcliqui OJJea vero quxsunt priora, fectus suni; ergo, et vos Philippenses, hoc sentite,
id est ad coelestia qus torrenis priora sunt, exten- sed se eis enuraerat, dicens: Quicunque ergo sumus
dcns me, tota intentione ot dcsidorio r ondum ha- perfecti, (31) cursoresvelviatorescomparationealio-
bits rci. Extendebat enim sc ad ccelcstia sccundum rum, hoc sentiamus. Quasi dicat: Non loquor im-
intentionein, non scciindum pcrventionem, non sc- perfeclis, quibus non valeo loqui sapientiam, qui
cundum apprehensionem. Sic ct nos non rclaba- adhuc lactc polantur, non solido cibo pascun-
(29) August., in lib. Conf. (31)August., in psal, cxxx.
(30) Id., in psalmo LXXX.
249 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PHILIPP. 250-
tur; 185 sed illis dico, qui jam dicuntur esse per- A. A sentite, ut dixi, et si quid aliter sapitis quam sa-
fecti; qui mauducant solidum cibura, quia intelli- piendum sit, ut parvuli scnsu, id est si perfectam
gunt squalitatem Verbi cum Patre : sod non sic cognitionem dc Christo vos habore putatis, si sub-
vident adhuc, quomodo videndum est facie ad fa- repit vobis quod aliquid magni sitis : et hoc idem
ciem. Certa enim fides utcumque inchoat cognitio- malo vos sapero per misericordiam suam vobis ro-
nem.Cognitio enim perfecta non perfioitur,nisi post velabit Deus, similiter et de aliis erroribus. (35)
hanc vitam, cum videbimus faeie ad fuciom. Hoc Probata vita vos liberabit, non statim stornum bra-
ergo sapiamus ut noveriraus tutiorem esse affcctum vium dabit. Hoc, inquam.faciet, si humililer sapie-
vera quaerendi, quam incognitapro cognitis prssu- tis, et de vobis senseritis, qui enim in pace Catho-
mendi. (32) Sic ergo qureramus lanquam inventuri, lica manct. Et si quid aliter sapilis quam oportet,
etsic inveniamus tanquam qussituri. De credendis, Deus humili revelabit. Si autem illud suporbus de-
nulla infidelitate dubitemus ; de intelligendis.nulla fendit et partinaciter astruit contra paoem Ecclesis,
temeritate affirmemus, In illis auctoritas tcncnda Deus abjicit, quia supcrbis resistit Deus,humilibus
est, in his veritas exsquirenda. Et sciendum quod dat grrjtiam (/ Petr. v.) Verumtamcn, modo. Quasi
justitia qua justus ea fide vivit, nunc vera justitia dicat : Iraperfecti suratis, aliter sapimus modo ; sed
est.(33)Quslicetnon immmerito in aliquibus justis i n. taraen, necessc est ut oranos de illo idem sapiamus,
pro hujus vits capacitate pcrfecta dicatur, tamen credendo ad guod pervenimtts fide et scientia, et
est parva ad illam magnam quam ceperit squalitas i etiara opere compleamus. Unde subdit: Utin eadem
angelorum. Quam qui nondum habebat, et propter regula, id est rectitudine vivendi pcrmaneamus, et
illam qus jara inerat, pcrfeotum ; et propter istam[ sio revelabitDeus quod aliter sapimus. [Ambrosius]
qus adhuc deerat, imperfectum so esse dicebat; ; Vel ita, ab, illo loco, et si quid,quasi dicat: Ita sen-
minor ista justitia facit meritum. major illa, prs- tite, ut dixi. Et si quid aliter sapitis, idcst si quid
mium. Ideo qui istam non sequitur, illara nnn asse- molius ad cultum Doiexcogitaveritis, et hoc donum
quitur. (34) Unde ait : Quicumque perfecti sumus,, Dei essc soiatis, quia hsc revelabitDeus vobis. Sed
id est perfecti currimus. lh>csentite, quod nondumi ne qua prssumptio inde oriretur subdit: Verumta-
perfecti sumus utillic perficiamur, quo porfectead- men. Quasi dioat: Et si aliter sapilis, verumtamen,
huc currimus, ut, r-um venerit quod perfectum est, teneamus id ad quod porvenimus, ut scilicet idem
destruatur quod ex parte est (/ Cor., xni,) id estt sapiamus, etin eadem regula fidei, et doctrins et
jam nori ex parte sit, sed ex toto, quia fidei et speii vits pormaneamus. Hoc ost non exlra rogulam di-
res ipsa qus videatur succedet. Charitas vero quaee sciplins sapere,sed quodcommune sit etmodestum
in his tribus major est non auferetur.sed augebiturr in evangelica veritate, el in bis, scilicet fide et re-
et implebitur. In quaplenitudino. illum prsceptum i 'C gula vivendi.
charitatis implebitur : Diliges Dominum Deum tuum* VEIIS.17-21. — « Imitutores mihi estote, fra-
ex toto corde tuo, el ex tota anima tua, etc. (Matlh.,' « tres et observate eos
Nam cum est adhuc carnalis concu- qui ita amhulant sicut ha-
xxit.) aliquid « betis formam nostram. Multi enim ambulant quos
piscentis, non omnino cx tota anima diligiturDeus. « sspe dicebanl vobis, nunc autem et flens dico,
Caro autem non dicitur concupiscere, nisi qafa car- « inimicos crucis Christi, quorum finis interitus,
naliter anima cuscupiscit. Tunovero eritintus sineB «
omni peccato, quia ulla Iex erit in membris repu- quorum Deus venter est, et gloria in confusione
« ipsorum qui terrena sapiunt. Nostra autem con-
gnans legi mentis. Tunc prorsus toto coHe, tota « versaiio in ccclis est. Unde etiam salvatorem ex-
anima, tota mente diliget Deum, quod est summum « spectaraus Dorainum nostrum Jesum Christum,
prsceptum. Cur ergo non prscipitur homini ista
* « qui reformabit csrpus humilitatis nostrs configu-
perfectio, quamvis eam in hac vita nemo habeat ? « ratum corpori claritatis sus, secundum operatio-
Non enim recte curritur, in quo currendum cst ne- « nem virtutis sus qua etiam possit subjicere sibi
sciatur. Quomodo autem sciretur, in nullis prscep- « omnia. »
tis ostenderetur?
Etsiquid. Quasi dicat : Ita sentite sicut dixi; ett j) j Estote imitdtores, o fratres, [Haimo] et fide et di-
si hoc feceritis, hoc vobis dabit Deus. Quod siquidi loctione, ut, sicut ego credo, operor et diceo, itaet
modo atiter sapitis quara sapiendum sit, in futuro,, vos faciatis. Et si me prssentem non habetis, obser-
quia modo per speculum videtis. Et hoc revelabitt vate, id est diligenter inspicite et imitamini eos qui
vobis Deus, quia clare fucict cognoscere, ct se ett ita ambulant sicut habetis formam nostram, id est
alia omnia quae obscure modo vidctis. Vel ita, quasii imagincm vits nostrs, scilicet qui ita cretlunt, vi-
dicat, ita sentite ut dixi, et si quid alitcr sapitis,id1 vunt, docent.Sicut ego, id est mihi similes imita-
est imperfecte de Deo et aliis. Et hoc, quod modoD mini. [Ambroeius] Vult illos esse sollicilos, ne pra-
aliter sapitis, et de Deo, ct do omnibus, id ost etiami vorum hominum subtilitate capiantur. Kt notent
hanc imperfectam cognitionem vobis Deus,per Spi- quemcunque qualiter conversetut et doceat, ut his
ritum sanctum revelavit. Vel ita, quasi dicat: Itai jungantur in quibus sensus magistrisui agnoverunt
(32) August., de Trinit. /34) Id., De perfeota jutitia hominis
(33) Id.. in lib. Sentent. Prosperi. (35) Id., in psalmo cxxx.
581 PBTRI LOMBARDI 282
Multicnim, eto. Quasidioat: Dioout eos observetis A <<desideratissimi, gaudium meum et corona.mea,
qui ita ambulant. Multienim sunt, qui aliter ambu- • sic state in Domino charissimi. Euchodiam rogo
lant, non scntientes nobiscum de legis abolitione, « et Synticen deprecor idipsum sapere in Domino.
sed legem cum Evangelio tenendam esse praedican- « Etiam rogo et te, Germane compar, adjuva illas
tes, quos ssepe, dum prsesens eram apud vos, diee- « quae mecum laboraverunt in Evangelio eum Cle-
bam inimicos crucis Chrisli. Nunc autem idem dico « mente, et caeteris adjutoribus meis, quorum no-
et flens, tum pro illorum perditione, tum pro sim- « mina sunt in libro vitae. Gaudete in Domino sem-
pliciumsubversione. IHosinimicos crucis essedicit, • pcr, iterum dico gaudete.Modestia vestra nota sit
quia qui carnales observantias inducunt, cruccm « omnibus hominibus. Dominus enim prope est.
supcrfluam asserunt. Quorum finis est ustcrnus inie- « Nihil solliciti sitis, sed in omni oratione et obse-
ritus, id est in finc corum, erit uis aeterna pcena, « cratione cum gratiarum actione.petitiones vestrae
quorum dcits cs!.ipdu venter eorum.Quidquid faciunt, « innotescant apud Deum. Et pax Dei quae exsupe-
pro ventre faciunt, quasi ipsum ventrcm colentes. « rat omnem sensum, custodiat corda vestra et in
(36) Hoc enim ab homine colitur, quod ciEteris plus « tclligentias vestras in Christo Jesu. i
diligitur. Undc quia Deus major est in omnibus re- 186Itaque, fratres mei charissimi et desideratiuimi
bus et melior, plus omnibus diligendus est ut cola- „ id est quos videre multum desidero.Vel.desideratis,
tur. [Ambrosius] Illi antem vcntrem Deum fnciunt, id est qui me valde videre desideratis, qui estis
qui ita laborant de edendis, quasi in esca eis sit sa- gaudium meum, scilicet de quorum fide et opere
lus, vel venter Deus sit. Et gloria alia littera est, gaudeo, et corona mea, in futuro, id est per quos
in pudendisipsvrurji id est ipsi gloriantur in puden- etiam, in praesenti laetificor, et in futuro coronabor.
discircumcisis. Qui tales sapiunt. Hoc est enim ter- [Ambrosius] Discipulus enim in agone victoribus,
rena sapere, scilicct in talibus gloriari. Qui autem dignus erit corona magisiri. Sic state in Domino, si-
spiritualia sapit, in lide, et spe et charitate gloria- cut me et mihi similes stare scitis, vel sicut estis
tur. Vel ita, quorum deus venter est, id est escas modo, et tunc eritis, charissimi. Euchodiam, etc.
qusBventri sunt, deum faciunt, dum eas justificare Quasi dicat: Omnes moueo, sed specialiter Eucho-
homines dicunt; et gloria eorum est in confusione diam rogo et Synlichemdeprecor, quia plus de ea ti-
ipsorumf id est in talibus, unde confundi et erube- meo, sapere idipsum quod dico, non aliud. Quia il-
scere possunt, dum per animalia se justificari cre- lud quod dico est in Domino, id est secundum Do-
dunt. Vel, gloria eorum, temporalis est in confu- minum. Has etiam mulieres specialiter rogat, quia
sione ipsorum, [Haimo] id estperducet eos ad con- hse religiosae prasdicstores suscipere solebant. Et,
fusionem aeternam, qui terrena sapiunt, quiain ter- o Germane, proprium nomen, qui es compar, id est
renis nil nisi quod vident intelligunt, legalia, non 'C! coadjutor meus in Evangelio praedicando, etiam le
spiritualiter, sed terrena intelligentes. tfostra au- ergo, adjuva, confortando illas praememoratas mu-
tem conversatio. [Ambrosius] Quasi dicat: Illi ita lieres, ne deficiant. Quse in Evangelio mecum labo-
prave ambulant, sed nostra convcrsatio, et si ad- raverunt, mihi ministrando necessaria. Et etiam cum
huc simus in terra, est in cozlis, ubi est spes vera, Clemente et cseteris coadjutoribus meis laboraverunt
id est vivendo et intelligendo simiies angelis. Pro- ministrando etiam eis necessaria. Quorum nomina,
pter quod praelcr rommoda quaejam habemus, id est merita et praemia qui veritatem tenent, sunt
Deum exspectamus. Et hoc est quod subdit: Vnde scripta in libro vitx, id est in praedestinatione Dei,
etiam Dominum nostrum Jesum Christum salvatorem, quia si discreti sunt meritis, diversas mansiones ha-
animarum jam, et quandoquecorporum exspectamus bcbunt in acterna domo pro diversitate meritorum.
venturum. Qui, cum venerit, reformabit. Quasi di- Unde : In domo Patris mei mansiones, multx sunt
cat: Hoc de eo exspectamus, quod sicut jam refor- (Joan. xiv.) Liber vitaeest praedestinatio Dei, in quo
mavit animas, ita reformabit corpus humililatis, omnes salvandi praescripti sunt. [Haimo] Et est sen-
[Haimo] id est dejectionis noslrse, quod permortem sus, nolite, p Philippenses, graviter ferre quod
in pulverem et vermes humiliamur. Reformabit, omnes vos in Epistola singulatim non nominavi,
dico, ita quod erit configuratum corpori claritatis j) quia etsi in ea non estis scripti, in libro tamen vitse
ejus, id est assimilabitur corpori ipsius in claritate continemini, Gaudele in Domino semper. Lntatus in
quam habuit in transfiguratione, vel in resurrec- fide et in operibus eorum Apostolus, ut alacriores
tione.Quod utique facere potest secundum operatio- sint, optat eos in hoc studio proficientes, gaudere in
nem, id est potentiam operandi quaposssit, non so- Domino semper. Etideo iterat ut se in eis vera af-
lum corpus reformare, sed eliam subjicere sibi om- fectione gaudere ostendat. Quasi dicat: Nominaeo-
nia, id est hoc potest facere secundum potentiam rum sunt in libro vitae.[Augustinus] Et ut idem esse
operandi, qua sibi subjecit omnia, et qnia reforma- vobis certissime credatur, gaudete, non ad horam,
bit corpus nostrum. sed semper, non in saeculo, sed in Domino, id est
GVPUT IV. omne unde gaudendum est, statuite in Domino,
VEBS.i-7. — « Itaque, fratres mei charissimi et non extra. (37) Sicut enim homo non potest duobus

(36) Aug., in lib. Sentent. Prosperi. (37) Id., de verb. Evang.

263 COLLEGTANEA IN EPIST. D. PAULl. — 1N EP. AD PHIL1PP. 2fti
dominis servire.sicnemo potest insaeculogaudere et A. } qui sunt apud Deum, ut quodammorlo eas offerant
in Domino. Amicus enim hujus munrli.inimicus Dei Deo, et do his consulatur, et quod Deo jubente im-
reputabitur. Multam inter se haec duogenera difTo- plendum cssc cognoverint, hoc nobis vel evidenter,
runt gaudiorum : suntque omnino contraria nec vel latonter reportent. Undc ct angelus Inqucns ho-
simul in eodem esse possunt. Vincat ergo gaudium minibus, ait: Cumoraretis, orationem vestram obtuli
in Domino, donec finiaturgaudium insaerulo. Illud Deo (Tob.xn). Ad omnia quippc scicnda sufficit Deo
semper augeatur, hoc semper minuatur, donec ii- sua perfcclio. Habet tamen nunlios, id est angclos,
niatur. Quid est saeculi gaudium? breviter dico, sae- non qui ei quod nescit annunlient; non cnim sunt
culi laetitia est impunita nequitia, scilicetluxuriari, ulla quoe nesoiat, sed bomim corum est de operibus
in spectaculis nugari; ebriositate ingurgitari,turpi- suis ejus consulerc voluntatem. Ethocestquod di-
tudine fetere, nihil mali pati. Eccegaudiumsaeculi, cuntur nonnulla nuntiare, non ut ipso ab cis di-
nec castigari fame, vel belli timore, vel morbo, vel scat, sed ut ab illo hic pcr vcrlmm cjus sine corpo-
aliqua adversitate; sed omnia in rerum abundantia, raJi sono nuntient, etiam quod voluerint ab co
in pace carnis, in securitate mentig make agcre.Ecce missi ad quos voluerit, (39) totum ab illo per illud
gaudium saeculi. Magnae ergo misericordiae est, no- verbum ejus audientes, id est in ejus veritate inve-
quitiam impunitam non relinquere.ne gaudium sit, U nientes quid sibi faciendum, quid, quibus, et quan-
in steculo ; et ne cogatur in extremo gehennae dam- do nuntiandum sit.(40) Nonergodiciturangelusora-
nare, modo flagello dignatur castigare : bonum est tiones istas nostras offerrc Deo, quasi Deus lunc
nobis Ut subveniat castigando. Ergo gaudeto in Do- noverit quid velimus, vel quo indigeamus, qui om-
mino, non in saeculo, id est in veritate, non iniqui- nia antequam fiant, sicut et postquam facta sunt
tate, in spe aeternitatis, non in flore vanitatis.Et hoc novit. Sed quia necesse habet ralionabilis creatura
adeo nobisest necessarium, quod itcrum dico; gau- obtemperans Dco, temporalos causas ad aeternam
dete in Domino, non ut quaedam alia semel. veritatcm rcfcrre, sive pelendo quid erga se fiat,
Ideo hoc facite, quia haec est tnodestia, et rectus sive consulendo quid faciat: in quo et contestatur
modus ut in Domino sit omne gaudium. Et hajc quod non sibi ipsa sit bonum quo beata fiat, sed in-
modestia sit vestra, et per vos sil nota omnibus ho~ commutabile, cujus participationc etiam sapiens ef-
minibus, ut per vos alii discant hoc. [Ambrosius]| ficitur. Et pax Dei. Quasi dicat: Vos monco ut pe-
Vel ita, gaudete, dico, et vestra modestia, morum, , tatisetDominum,sinequobumanuslaborinutilisest,
id est rationabilis conversatio sit omnibus homini- oratioutpraesteteffectum, elhucestquodait: Etpax
bus, scilicet fidelibus et infidelibus ; fidelibus, ut; Dei qux exsuperat omnem sensum, id est intellectum,
imitentur; infidelibus, ne possint reprehendere et; et utique nostrum.non eorum qui sompcr vident fa-
aliqui convertantur. Exemplo eorum vult alios ac-. C ciem Patris, id est angelorum. Vel si nec ipsos ex-
quiri. Cum enim lucebunt opera illorum, non dcc- cepissc inlclligitur angclos, ita dictum csse accc-
runt qui imitentur bonum illorurri ; et debetis fa- pinuis, quia pacem Dei qua ipseDcus pacatusost,si-
cere quod monui, quia Dominus propc est, id est pa-. cut eam Dous novit, nec nos sic eam possumus
ratus dare quidquid opus est in spiritualibus vcl[ nosse, ncc ulli angcli, suporatcnim omncmintellc-
temporalibus. Et idco nihil, id est de nulla re sol- ctum practer suum. (41) Et cst scnsus: Pax Dei quae
liciti silis, id est timidi, id est seposita mundi sol- exsupcratomnem sensum,id estDcusquiestsumma
licitudine, promissa Dei prae oculis liabele. Sed ini pax, quaj nec cogitari potcst,ct idco cxtra cum nulln
omni oratione et obsecratione, id est in prece quaei opus est. Custodiat conla vcstra, ct intelligcntias vc-
communiter fit pro quibuslibet hominibus, et de', stras in Christo Jesu, id est voluntates et intellc-
quibuslibet rebus, vel simpliciter, vel cum adjura- ctus vestros, ita ut extra ipsum nihil intclligatis vcl
tione, petitiones vestrs, de rcbus neccssariis quasi appelatis. Nota quod praomisit de assiduilatc et vigi-
vultis impetrare, facite cum gratiarum actione. Quii lantia orationis. Et post subdit do custodia pacis,
enim vult aliquid impetrare, gralus debet esse de! quia adhibita assiduitate orationis, tunc demum pax
praeteritis. Et illae, inquam, petitioncs innolescant! custodit corda in Christo. Hoc ideo dicit, qui cum
apud Deum, id est ita sint vehementes, non tepidae,, n Deo habent pacem, non timent mentem adversam.
ut ad Deum perveniant, id est compleantur. Di- VBRS.8-14. — « Dc caetero, fratrcs, quaecunque
stingue. Oratio et obsecratio communiter fiunt abi « sunt vcra, quaecunque pudica, quaccunque justa,
aliquibus pro se vel aliis, et de quibuslibet rcbus. « quaecunque sancta, quaecunque amabilia, quae-
Petitio est de rebus nominatis necessariis. Vel ita, « cunque bonae famae; si qua virlus, si qua laus
petitiones vestrae innotescant, vobis esse apud Deum, u disciplinae haec cogitate, quae et didicistis, et ac
per tolerantiam, non apud homines per jactantiam. « cepistis, et audistis, et vidistis in me. Haec agi-
(38) Non enim sic est accipiendum tanquam Deo iu- « te, etDcuspacis erit vobiscum. Gavisus sum au-
notescantesse apud Deum. Haecnolitia fit assidui- « tem in Domino vehementer, quoniaui tandem ali-
tate orationis et vigiliae. Vel, innotescant, angelis « quando refloruistispro mesenlire, sicut et sentie-
(38) Augustinus, ad Probam, in lib. De orando (40) Id., De grat. nov. Test.
Deo. (41) Id., in Enchir.
(39) Id., in eodem.
 853 PETRI LOMBARDI
« batis. Occupati autem eratis. Non quasi propter A ut ostenderetisvossentire,misericordicompassione,
« penuriam drco.Ego enim didici in quibus sum suf- quod pungebatme,rica/ef olim sentiebatis. Sentire,
« ficiens esse. Scio et humiliari, scio ct abundare. dico, pro me, id est ad meam humilitatcm, quia
« Ubique et in omnilius institutus sum, et satiari, mihi prodest nostra compassio. Hoeccommemorare
« et csurire, ct abundare, ctpcnuriam pati. Oiiinia valet ad incitationcm. Ne autem viderentur aliqua
« possum, in eo quimo confortat. Verumtamca benc mala causa intermisisse, addit: Occupati autem.
« fecistis, communicantes trihulaliwii me;o. » Quasi dicat: Modo refloruistis, sed ante eratis occu-
Decxtero. Ilactcnus contra porsocutorcs, ct pscu- pati, id estimpediti aliquibus adversis. Quod autem
dopraedicatorns inonuit. In conclusione. quas ad per- gavisus sum, non quasi dico propler pevuriam,\A est
fectionem sunt exponit. Qu si dicat: Ilucusquc mo- quasi pro rebus meam penuriam consolantibus,
nui ad toleranliaTrict ad caulelam. Decxtero autom, scilicet ut de penuria tristis, de.ipsius gaudeam
o fratre», mon i> vus ad hoc. Cogitale, id estin me- supplemento. Ostendit quod non sui causa in hoc
moria versatc, haso, quae ad perfeclionem pertinent, opere eorum gaudet, sed propter profectum eorum.
sc\\\cctquxcunquenur\tvera,quxcunquepudica,idest Nam de hujusmodi ncc tristari solet, nec gaudere.
qusrcunque ad veram sunt fidem, tum quia in eisest Unde subdit: Ego enim didici, id cst in.consuetu-
veritas, tum quia per ea pudicitiacum Dco serva- p dine habui, sufjiciens esse semper, id est contentus
tur; quxcunque, sunt j/Mta, ad proximum ; qitsrcun- his in quibus sutn, quia scio liumitiari, quia inde
que sunt sancta, in propria vita,et ut minus dicatur non frangor ; et abundare, quia inde non erigor. Et
quwcunque sunt amabilia, id est digna amari.utmo- institutus sum aDeo, non perme, qualiter debeam
destus incessus, humilis sermo, ct hujusmodi; ct me habere. Ubique, id est in omni loco coram prin-
quxcnnque sunt bonx famse, quia ita decet illos san- cipibus, vel quibuslibet, et in omnibus, id est in
ctos esse et justos ; et ut de eis non babeatur mala omni genere rerum; id est institutus sum satiatus,
opinio, sed bona, ut prosint aliis. (42) Nobis enim ita ut non noceat satietas, et esurire, ita no defi-
nostra vita necessaria cst, aliis fama nostra. Pro- ciam, et penuriam pati, quia nec de penuria con-
inde quisquisa criminibusflagitiorum vitam suam tristor, nec de abundantia exsulto,sciens quia abun-
custodit, sibi bene Tacit. Quisquis autom ctiam fa- dantia frequenter extollit, et penuria tolerata
mam in alios.misericorsest. Quaebonaefamee sunt, divitiascaolestes acquirit. Otnnia, etc. Quasi dicat:
dico, si qua tamen virfus est in ois, vel si qua taus Non solum scio ista, sed etiam possum exsequi eo
disciplinae Christianae. Non enim curanda est bona confortante qui me docuit. Et hoc est quod ait:
famado viribus, vcl de seientia mundi, vcl de aliis omnia possum facere inco, id estper ejus auxilium,
saecularibus. Vel ita distingue, ut hoc, si qua laus qui me confortat, id est in Christo qui mih.i possi-
referatur ad famam ; et hoc, « jwavirtusreferatur G bilitatem tribuit. verumlamen. Quasi dicat: Pro
ad alia praedicta.hocmodo: Cogitatequaecunquesunt rcbus datis non gaudeo quibuscarere possem. (43)
vera, etc, si qua virtus est in eis, et cogitate quae- Verumtamen bene fecistis, quantum ad vos, quid-
cunque bonae famae, si qua Iaus disciplinae est in quid justum est facitis ; et communicantes vestra
cis : hoc, inquam, cogitate quse omnia didicistis,me bona tribulationi tnex. Inde gaudot, inde pascitur,
vos docente, et accepistis, ut digna teneri. Item quia illi bene fecerunt, non quia ejus angustia rcla-
hescideo cogitanda sunt, quia el audistis, ab aliis, xata est.
187 et audistis pcr vos esse in me. VERS.15-20. — « Scitis autem, et vos Philip-
Hoc igitur agite, non solum cogitate,scd actu im- « penses, quod in principio Evangelii quando pro-
plde. Deus dalor pacis erit vobiscum, id est adju- « feclus sum a Macedonia, nulla mihi Ecclesia com-
vans vos haec faccre. Gavisus autem, hic comme- « municavit in rationc dati et accepti, nisi vos soli,
morat quod sibi saepe neccssaria miserunt. [Ambro- « quia et Thessalonicamsemeletbis in unum mihi
sius] Unde alacritatcm suam propcnsiorem faclam « misistis. Non quia quaero datum, sed requiro
ostendit, quia in quo negligcntes facti fuerant ad- « fructum abundantem in ratione vestra. Habeo
hibita solertia iteraverunt, ut memores facti apos- « autem omnia et abundo. Repletus sum acceptis
toli sui fructus ei mitterent in horrco cmlesti con- Q « ab Epaphrodito, quae misistis in odorem suavita-
dendos. Quasi dicat: Ad futura voshortor. Deprae- « tis, hostiam acceptam, placentem Deo. Deus au-
teritis autem gavisus sum vehementer, ct hoc in « tem meus impleat omne desiderium vestrum se-
Domino, non in dono propter donum. Unde ; Quo- « cundum divitias suas in gloria in Christo Jesu.
niam tandem post scilicetpost mulla tempora, Ali- « Deo autem ct Patri nostro, gloria in saecula saecu-
quando scilicet in aliquo temporo, quia non omni « lorum. Amen. Salutateomnem sanctum in Christo
poluerant, refioruislis, id est iterum sicut olim flo- « Jesu. Salutant vos qui mecum sunt fralres. Salu-
ruistis ministrando mihi necessnria: quae minis- « tant vos omnes sancti, maxime autem qui de Cae-
tratio dicitur flos, qui in fructus asternaevitaeevenit. « saris domo sunt. GratiaDomini nostri Jesu Chris-
Vel, repullulastis, nsimili arborum, quia slerilitate « ti cum spiritu vestro. Amen.
aruerant, et quia marcuerant. Refloruistis, dico, ila Scitis autem, vos mihi communicavistis, sed alii

(42) Aug., ad Julianum, (43) Id., in lib- Confess.

25 i COLLECTANEA IX EPIST. I). PAULI. — IN EP. AD COLOSS. <i.*i8
non. Et hoc est quod ait: Scitis autem, ct vosPhi- A j in ratione vestra, id esl ut fructus justitiaj vestrae
lippenses, quod in principio Evungelii quando profec- abundans sil, cum rationem Deo rcddetis dc factis
tus sum in Macedoniamnulla mihi Ecclesia commu- veslris. llabco autem, quasi dicat: Non quirro da-
nicavit temporalia, nisi vos soli. [Ambrosius] Haec i tum, scd tamen habeo oninia, quae misislis, et
memorat ut talibus operibus, quasi laude dignisi abundo, non in uno ut alio egeam, sed repletus sum
magis studeant. Non communicavit, dico, in rationer acceptis Epaphrodito muneribus, qux misistis tnihi
dati et accepti, ut scilicet rationabiliter considera- in odorem suavi'atis, quia ista quae misistis placent
ret quod deberent dare carnalia qui accipiebant spi- Dco, ut odor suavissimus. Comparatur enim ora-
ritualia, nisi vos soli, dico, qui non solum quando>' tioni, quos est incensum Dci. Undc dicitur, Date
vobis praedicavi mihi communicavistis ; sed ctiami' cleemosynam, et ipsa.orabit pro vobis ad Dominum.
Thessalonicam mihi semcl et bis misistis nccessariai Misistis illa, dico, scilicet hostiam acceptam, pkwen-
in usum, praeter quem nihil quaercndum est. Noni tem Deo, quia hajc cst hostia, qua dalur vobis vin-
quia. Quasi dicat: Dico vos bene fccissc, non utt ccre hostes, quam acccpit Deus placide. [Ambro-
ego implear, sed utvos inanes non sitis. (44) Et hoc5 sius] Deus autem, quasi dicat : Vos me replevistis;
est quod ait: Non ideo dico hoc, quia quxra da- Deus aulem mcus implcat omne dcsiderium vestrum.
tum, id est ut explear datis rebus, sed requiro fruc- ,T, Quasi dicat: Ut mihi fecistis, ita sit vobis. Impleat,
tum, id est bonam et rectam voluntatem bonae ope- dico, secundum divilias suas, id est secundum quod
rationi adjunctam. Non enim tam gaudet subven- divos cst; ct plus potest dare, quam quis mereatur.
tum esse suae necessitati, quam illorum gratulatur r Implcat, dico, non in terrenis, scd in gloria aeterna,
fecunditati. (45) Discerne inter datum et fructum : ct hoc in Christo Jesu, per quem omnia. Vel ita,
datum est res ipsa quas datur, ut nummus, polus,, impleat,dico, quod est in gloria, quae est in Christo
cibus et hujusmodi. Fructus autem, opera bona ett Jesu, id est in gloria Christi. Gloria enim Christi
recta voluntas datoris. Unde Dominus in Evangclio) est implere desideria suorum. Deo autem, quasi
non ait simpliciter : Qui recipit justum vel prophc- dicat, Deus impleat. Inde autem ei gratiae agantur.
lam; sed addit, in nomine justi vel prophetx (Matth. Et hoc est quod ait : Dco autein et Patri nostro, sit
x), suscipere propbetam veljustum, datum est inI gloria, usque in sxcula sxculorum. Amen. Salutate
nomine justi, vel prophetae ; hoc facere, fructus est. omnem sanctum. Sanctum, dico, in Christo Jcsu.
Eliam pavisse Ieguntur corvus ot vidua; sed perr Quasi dicat : Quod sanctum est a Christo Jesu.
corvum qui non in homine justi, dato pascebatur; ; Salutant vos qui mecum sunt fralres, salutant omnes
per viduam fructu, quae sciebat quod hominem Deii - sancti, maxime autem qui de domo Cxsaris sunt.
pasceret et propter hoc pasceret. Non igitur quaero} Omnes significat propensiorem affectum habere
datum, sed fructum donationis, abundantem in ra-- C circa illos. Gratia Domini nostri Jesu Christi sit
tione vestra, ut scilicet pro opere misericordiae, ra- cum spiritu vestro, id est cum ratione vestra, ut
tio vestra habeat gratiam Spiritus sancti. Abun- sana sit semper, et in spiritualibus abundet.
danlem, vero dicit, quia hoc est boaum,unde bonai Amen.
proveniunt. Vel ita, requiro fructum abundantemi ' •' .-
(44) Aug., De Pastoribus. (45) Id., in lib. Confess.

L\ EPISTOLAM AD GOLOSSENSES

ARGUMENTUM. « vestram in Christo Jesu, et dilectionem quam ha-

Colossenses, et hi sicut Laodicenses sunt Asiani, « betis in sanctos omnes propter spem quaBrepo-
et ipsi praeventi erant a pseudoapostolis. Nec ad " « sita est vobis in coelis, quam audistis in verbo
bos accessit ipse Apostolus, sed et hos per Episto- « veritatis Evangelii quod pervenit ad vos sicut et
lam corrigit. Audierant enim verbum ab Archippo, «in universo mundo est, et fructificat ct crescit,
qui et ministerium in eos accepit. Ergo Apostolus « sicut in vobis ex ea die qua audistis et cognovis-
jam ligatus scribit eis ab Epheso per Tychicum dia- « tis gratiam Deiin veritate, sicut didicistis ab Epa-
conem, et Onesimum acolythum. « phra charissimo conservo nostro, qui est fidelis
CAPUT PRIMUM. « pro vobis 188 minister Christi Jesu. Qui etiam
VERS.1. — « Paulus apostolus Jesu Christi per « manifestavit nobis dilectionemvestram in spiritu.»
« voluntatem Dei, et Timotheus frater, his qui sunt Paulus apostolus. Hanc Epistolam scribit apos-
i Colossis, sanctis et fidelibUs fratribus in Christo tolus Colossensibus. Colossenses autem sunt Asiani,
« Jesu : Gratia vobis et pax a Deo Patre nostro. quibus non ipse Apostolus praedicavit, sed ejus dis-
« Gratias agimus Deo et Patri Domini nostri Jesu cipuli Archippus et Epaphras. Archippus vero in
« Christi semper pro vobis orantes, audientes fidem eos ministerium acceperat; Epaphras autem ab eis
 2S9 PETRl LOMBAftDI 260
oriundus ab Apostolo instructus, doctrinam Ar- A sed propter spem, id est rem speratam, qux, tamen
rhippi contirmaverat. Archippo ergo praedicante,et modo non apparet, sed reposita est vobis, ab aeterno
prajdicationem ejus Epaphra confirmante, gratiam reddenda in ccelis. Et quasi quaereretur : Quomodo
Christi didicerant. [Ambrosius] Supervenerunt au- ergo tam latens speratur ? subdit, Quam, ut certam
tem pseudoapostoli qui eos evertere nitebantur, car- haberetis, in verbo audistis, quod utique tenendum
nales observantias praedicantes et philosophicis dis- est, quia est verbum veritatis Evangelii, id est et
putationibus simplicitatem eorum irretire conantes. plene verum, et bonum nuntium. Ne ergo alibi illam
His igitur supervenientibus, et carnales observan- spem quaeratis, quam prius intellexistis: QuodEvan-
tias praedicantibus, in dubium illis venerat, quibus gelium, non vos primi habuistis, sed per alios perve-
potius crcdendum esset. Unde Paulus, cujus aucto- nit ad vos, nec soli habctis. Unde subdit, Sicut, etc.
ritas celebris erat, quasi mcdius judicat quae potius Quasi dicat: Pervenit ad vos, dico, ita pure et vere
sint tenenda, scribens eis ab Epheso. Describit au- sicut per me et alios venit in universum mundum,
tem Christum et ejus beneficia, ostendens quo.modo et adhuc est manens in universomundo. Quasi dicat
sufficiens est ad omnia. Carnalia vero prorsus im- non est vobis minus factum, quam aliis Ecclesiis.
probat, ut deinceps sincere fidem Christi teneant. Et, cum sit in mundo Evangelium, fructijicat ibi,id
Instruit etiam illos moraliter, confirmans quidquid p ost homines fructificare facit per bona opera, et
illi, sciHcet Archippus et Epaphras docuerant. Et crescit, id est excrescere facit augmento scientiae, et
est intentio ejus in hac Epistola confirmare Colos- numero fidelium, et non id facit per hoc quod alii
senses in eadem fide et doctrina, quam a discipulis plus habeant quam vos, sed ita hoc facit sicut est
ejus accoperant, et non in aliquo prajter Christum in vobis, et ideo nil debetis superaddere. Est in
spem ponendum esse docere. Modus Iractanditalis vobis, dico, ex ea die, qua primum per Archippum
est: Solito more salutalionem praemittit: qua 4>rae- audistis, credendo, et cognovistis,discernendo; quas;
missa, de bonis eorum gratias agit, et fidem et di- dicat. Non supervenientes, scilicet pseudo audistis
lectionem eorum commendans, orat ut perficiantur et cognovistis ; sed per primos, scilicet per Archip-
in Christo, cujus beneficia et primatum secundum pum et Epaphram. Quid audistis ? scilicet gratiam
utramque naturam commendat. Deinde sui minis- Dei in veritate, id est quod totum sit vere ex Deo.
terii dignitatem commemorans, monet ne per phi- Sicut, etc. quasi dicat: Ita a prima die audistis ve-
losophiam vel legis caerimonias seducti, a Christo ritatem ab Archippo, sicut postea didicistis verita-
recedant. Tandem et omnes simul et separatim se- tem esse ab Epaphra, praedicationem Archippi con-
cundum aetates, et sexus ct conditiones moraliter flrmantc, ut in ore duorum vel trium, eto. (Deut.
instruit. In fine Archippum commonet, sollicitum xix.) Epaphra, dico, charissimo conservo nostro, quia
fore suscepti ministerii. Praemittens autem saluta- C nobiscum praedicator est. Qui est fidelis minister
tionem, ait: Paulus, cognito omnibus nomine, apos- Christi Jesu. id est a Christo electus, vel qui dona
tolus Jesu Christi: Nota omnibus dignitate. Recte Christi ministrat, vel Christo offert bonorum ope-
hic Apostolum se nominat, quia ctiam his Aposto- rum vestrorum sacrificia. Ethoc non pro rebus ves-
lus erat, quibus per discipulos suos praedicaverat. tris, sed pro vobis, id est pro salute vestra; quia
Ecce auctoritas diccndorum. Apostolus dico, non salutem veslram desiderans, cccpit adjuvare Archip-
per iram, sed per voluntatem Dei, quod non pseudo pum. Qui etiam manifestavit nobis dilectionem ves-
sunt. Et Timotheus frater, qui est vir magnae aucto- tram, habitam ad Deum et ad proximum, fundatam
ritatis baec scripsit, his fratribus qui sunt Colossis, esse in spiritu, non in carne, quia pro spiritualibus
et sanclis, et fidelibus, id est et majoribus et mino- non pro carnalibus diligitis.
ribus. Et quod ipsi sunt sancti et fideles, hoc cst VEBS.9-12. — «ldeo et nos ex qua die audivimus,
in Christd Jesu, id est per gratiam Christi, non vi « non cessamus pro vobis orantes, et postulantes ut
legis. Et in scribendo prius salutat, hoc modo, « impleamini agnitione voluntatis ejus in omni sa-
gratia sit vobis, id est remissio peccatorum, etpax « pientia et intellectu spiritali, ut ambuletis digne
mentis et reconciliatio ad Deum. ADeoPatre nostro. « Deo per omnia placentes, in omni opere bono fruo-
Gratias, etc. Ostendit bona esse quae receperunt dum n « tificantes et crescentes in scientia Dei, in omni
gratias pro eis agit, dicens : Gratias agimus DeoPa-' « virtute confortati secundum potentiam claritatis
tri, quia enim Deus et Pater est, et potest, et vult. « ejus, in omni patientia et longanimitate cum gau-
Patri, dico, Domini nostri Jesu Christi, per quem « dio gratias agentes Deo et Patri, qui dignos nos
nnbis omnia bona praustantur. Nos, dico, etiam « fecit in partem sortis sanctorum in lumine. »
semper orantes provobis, ut crescatis in melius, au- ldeo et nos. Supra dixit se orare pro illis. Ecce
dientes. Ecce hic ostendit unde gratias agit. Et est hic ostendit quid orat. Quasi dicat: Quia tales estis,
ordo. Gratias agimus audientes fidem vestram esse ideo et nos ex qua die audivimus, hoc de vobis non
in Christo Jesu, qua creditis Christum Deum et ho- cessamus pro vobis orantes et postulantes, quasi pro
minem esse; et audientes dileclionem quam habetis, meritis quae pro vobis exhibemus, ut impleamini in
non utique otiosam, sed operis exhibitione prove- agnitione voluntatis ejus, id est plene cognoscatis
nientis ex ea ostensam in omnes sanctos, et hoc non quid Deus velit, et quid non, et hoc per partes exse-
pro humana laude, vel pro terreno emolumento, quitur, scilicet impleamini in omni sapienlia rerum
261 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD COLOSS. 262
quae sunt activaevitae, et intellectu spirituali, id est; A « bilis, primogenitus omnis crcaturae : quoniam in
cognitione spiritualium rerum quae sunt contcm- « ipso condita sunt universa in cuelis, et in terra
plativae vitae.Et magnum cst utiqueplene scirequid « visibilia et invisibilia. Sive throni, sive dnmina-
Deus velit in omnibus rebus activae vel contempla- « tiones, sive principatus, sive potestatcs, omnia
tivae vitae. Impleamini.dico, ita ut postea ambuletis « per ipsum et in ipso constant. Et ipse 189 est
bene operando, id est agatis o-cra bona, digne Deo « ante omnes, et omnia in ipso constant. Et ipse
id est ita ut istis digni eo praemio, ita, scilicet am- « est caput corporis Ecclesiae qui est principium
buletis per omnia negotia activae vitae, et contem- « primogenitus ex mortuis, ut si in omnibus ipse
plativae, placentes Deo, et in omni hono opere frur- « primatum tenens.Quia in ipsocomplacuitomnem
tifitantes, in majus ; et per hanc vitae puritatem « plenitudinem inhabitare,et per eum reconciliari
cresccntesin scientia Dei; id cst in cognitione dei- « ottinia in ipsum.pacificans per sanguinem crucis
tatis [Ambrosius] Inerementmnoperumeorum cum « ejus, sive quoe in terris, sivc qua; in ccelis sunt.
scientia fieri vult ut non ignorent fidei suae spem, Qui eripuit nos, etc. Quasi dicat : Qxti ita dignos
id est rem speralam quam crederent.Tuncenimfir- nos fecit.quod in baptismo eripuit nos, similiter et
mi et stabiles erunt, si advcrtant quaepro fide pro- vos, de potestate tenebrarum, id est ignorantiae pec-
missa sunt. In omni, etc.Oramus ut ita impleamini, T»catorum, daemonum qui vere dominabantur nobis.
et promoveamini. et post hanc promotionem ora- Diabolus enim et angeli ejus captivaverant praedes-
mus ne relabamini. Vos dico,confortati a Deo in tianatosad Dei gloriam,aRcdemptore autem nostro
omnivirtute, id esl in eastitate et caeteris. Confor- foras missi qui dominariinfidelibussolebantintrin-
tati, dico secundum potentiam claritath ejus, id est sccus.fideles oppugnant extrinseeus,sed non expug-
ab eo qui vos illuminare potuit. Vel ita, confortati, nant.(2) Et transtulit nos de mundo in regnum Filii,
dico, secundum potentiam claritatis ejtts, id cst se- id cst ul essemns regnum filii, De quo ipse dicit :
cundum quod ille bene potest vosconfortarequicst liegnum meum non est de hoc mundo (Joan. xvm.)
claritas Patris, id est Filius ; vel secunduin, quod Non ait non est hic.scd non est hinc,quia peregri-
vobis claram cognitionem dedit. Vos.dico, manen- natur quidem in mundo ; sed est in mundo.Regno
tes m omni patientia, contra adversa habita, el in enim suo dicit:D<?mundo non estis (Joan. vui), sed
longanimitate diutini laboria.Et hoc nonex tristitia, ego elegi vos dc mundo (Joan. xv). Erant de mundo
vel ex necessitate, sed cum gaudio gratias,ctc. Hac- quando ad mundiprincipempertinebant.(3)Velita:
tenus dixit unde gratias egit.et quid orat eis. Hic Eripuit nos de potestate tenebrarum, id est de in-
jam incipit ostendere quod lex non prodest,sed no- fcrno in quo tenebamur a diabolo tam ex proprio
cet, et Christus sufficit ad omnia bona ; quod pos- quam ex delicto Adae ; et transtulit nos in regnum,
sunt scire ex eo, quia ip e et alii apostoli qui in C I scilicet quando attollens nos de imo tartari.induxit
legalibus fuerant.eis dimissis adChristum confuge- in ccelum cum vero Filio suo. Jam enim credentes
rant,quasi dicat:Pro vobis oramus. Vos, dico, gra- qui fixa mente devoti sunt exeunt ;s de raeculo.duce
lias agentes Deo et Patri, qui solus potest recreare, dextrae Patris angelo, inducuntur in ccelum. Filii.
quia Deus; et vult,quia Pater; quia etiam vos.gen. dico, dilcctionis sux, quos scilicet diligit. Ita ct nos
tiles, sicut nos Judaeos fecit dignos in partem sortis per eum diliget: sine eo odiosi erimus. (4) Atten-
sanctorum, id est in participationem haereditatis, de diligenter quod dicit, filii charitatis suae. Sicha-
quae sorte datur sanctis,id est divina voluntate(l) ritas qua Pater diligit Filium, et Patrem diligit
Voluntas enim Dei in humanogeneresorsest,apud Filius. ineffabiliter communioucm demonstrat am-
quemnon estiniquitas,sed omnia facitperjustitiam, borum, quid convenientius, quam ut ille proprie
etsi occultam: per quam haereditas aeterna datur, dicatur charitas, qui spiritus est communis ambo-
quibus vult.Unde et ipsa haereditas sors dicitur,qus bus ? Alioquin si in illa Trinitate solus Spiritus est
non meritis, sed electione divina datur sanctis,sci- charitas, profecto et Filius non solius Patris, sed
licet patriarchis et prophetis, et ideo per gratiam etiam Spiritussancti Filiusinvenitur.Nonenim dixit
non per legem quaerenda cst. [Ambrosius] Per gra- Filii sui, quod si diceret verissime diceret.Sed ait,
tiam enim dignatus estadvocareetinduceregentes •n filii charitatis suae. Filius ergo est etiam
Spiritus
in promissionem Judaeorum.Dicoquod nos fecit di- sancti, si non est in illa Trinitatc charitas Dci, nisi
gnos ; et hoc non in Iege,sed in lumine, id est per Spiritus sanctus : quod cum sit absurdissimum,
eum qui est lumen de lumine.cujus gratia illumi- restat ut non solumibisitcharitasSpiritussanctus,
nantur quod lex non potuit praestare. Vel, dignos sed propter illa de quibus satis disserui.propriesic
nos fecit, ponendo nos in lumine, in clara cogni- vocetur.Quod vero dictum est, filii charitatis suae,
tione, a qua devians cadit in tenebras. nihil aliud intelligatur quam Filii sui dilecti, quam
VERS.13-20. — « Qui eripuit nos de potestate Filii substantiae suae. Charitas enim Patris ejus
« tenebrarum, et transtulit in regnum filii dilec- natura atque substantia est, ut saepe diximns. Et
« tionis suee, in quo habemus rdemptionem et re- ideo Filius charitatis ejus, nulliis et alius quam
« missionem peceatorum.Qui est imago Dei invisi- qui de substantia ejus est genitus. In quo habemus,
(1) August., in psal. xxx. (3) Id., super Joannem.
(2) Id., in psal. v. (4) Id., inl. xv De oivit. Dei.
 263 PETRI LOAIBARDI 264
elc. Quasi dicat :Transtulit nos inregnum Filii per A anima totum corpusnostrum animatet vivificat.sed
qucm ct rcdemit nos. Et hoc cst quod ait : in quoi in capite omnibus sensibus scntit, ideoque capiti
Filio nos Judaei habemus rcdemptionem. Aliter non cuncta subjccta sunt ad operandum,; illud autem
iremus in ccelum.Redemptioest,destr'uctapotestate i supra locatum est ad consulendum,quiaipsius animae
diaboli, facultas libertatis, quae vobis est data fusoi quae consulit corpori,quodammodo personam gerit
illius sungUine qui nullum habuitpeccatum.(5) Ut,, caput.Ibi enim omnis sensus apparet, sic in uni-
quia dabolus illos merito tenebat quos pcccati reosi verso populo omnium sanctorum,tanquam uni cor-
conditione mortis obstrinxit, hos pcr cum merito i pori, caput est homo Christus, quos omnes ab Abel
dimitteret, qucm nullius peccati reum immerito i usque ad ultimum justum Sapientia Dei illuminat,
pccna mortis affecit. Hac justitia victus, et hocvin- quae plenius fuit in Christo. Aliter enim caeteri sa-
culo vinclus est fortis. Et ideo non est opus aliisi pienles sunt, aliter homo Chrislus, qui ipsius Sa-
hostiis,quia pcr eum,habemus rcdemptionem et re- pientiae per quam fiunt sapientes quicunque homi-
missionem peccatorum. Quotidie si peccamus,et non nes.non solum beneficium habet.sed etiam personam
est opus aiiis, ot bene haec per eum fuit, quia ipsei gerit, veritate ipsius et gralia plenus! et ideo om-
est, qui est imago, Dei Patris, id est plene similis nium qui de ptenitudine ejus accipiunt, caput est.
Patri, et de Patre. (6) Imago ergo Patris. est, quia, Ex quo apparet quod Sapientia Dei, id est Verbum
de ipso est, et nihil distat ab ipso.Nonitahomoest non sic assumpsit illum hominem ut caeteros, sed
imago Dei.Horao enim est imagoDomini imitando, multo excellentius, multoque sublimius, quomodo
sed non qualis imago est Filius. Aliter enim est ipsum solum assumi oportuit.in quo Sapientia ho-
imago Dei in filio, aliter in homine; sicut aliter minibus appareret, sicut eam visibiliter decebat os-
est imago regis in nummo, aliter in Filio.Nos su- tendi.De caeteris enim sapientibus recte dici, quod
mus nummus, in quibus imtigo Dci est; Chrislus habeantin severbumDeipcrquodfactasuntomnia;
est Filius, qui hoc est quod Pater. Nulla imago Dei sed de nullo eorum recte dici potest, Verbum caro
coli debet, nisi ille quae hoc est quod ille; nec illa factum est (Joan. i).Homo ergo excellentiusassump-
pro illo, sed cum illo.(7)Imago Dei, dico,invisibilis, tus, quasi personam Sapientiae Dei gerit, ut caput,
id est incomprehensibilis, nec oaepit cum creatura. in quo omnes sensus.personam animae quae totum
imo ipse primogenitus omnis creaturx, id est ipse corpus vivificat.Sed cum Ecclesia ab Abel cceperit,
solus, et ante omnem creaturam est genitus. Alia quomodo bomo Christus caput est eorum qui tuoo
sunt creatura ante quae omnia ipse est genitus.Hic fuerunt?Bene,quia ipse qui est principium Ecclesiae,
ostenditur coaetcrnus Patri.Et vere genitus est ante secundum divinitatem.idest fundator Ecclesiae,quia
omnem crcaturam, quia in ipso, id est per ipsum, omnes justos qui abAbel usque ad ultimum justum
universa condita sunt. Ecce hic ostenditur coomni- C * generantur virtute divinitatis et misericordiee suae
potens Patri, et ita in nullo Filius minor est Patre. dono illuminavit.Secundum humanitatem etiam po.
Universa dico,quae sunt in cmlis et in terra visibilia, test dici principium Ecclesiae,quia super fidem hu-
ut sol et luna, et invisibilia, ut angeli et animae. manitatis ejus fundata est. Et bene. Ipse est caput
Sive throni, sive dominationes sive principatus, sive et principium, id est rector et fundator, quia ipse
polcstates.Etia.tn haec altissima.per eum facta sunt. est primogenitus ex mortuis, primus mortuorum ad
Omnia prorsus per eum creata sunt, quia etiam ele- immortalitatem resurgens. [Ambrosius] Sicut enim
menta. Unde omnia, el in ipso sunt,id est ipso au- natus est ante omnia de Deo,ut omnia crearet, sic
etore vivunt. Vel, omnia per ipsum creata sunt, et iterum de virgine natus homo primus resurrexit,ut
ila per ipsum, quod ante erant vita in ipso. Vel quod creaverat restauraret,ut semper sit primus et
itaper ipsum omnia creata sunt et omnia in ipso princeps. Unde subdit : Ut per hoc sit ipsein omnU
sunt, idest eum non excedunt.quiaimmensus est, bus. tam prioribusquamsequentibus, tenensprima-
et ideo extra substantiam ejus esse non possunt.£/ tum, id est dominium, quia potest alios suscitare.
\pse, non modo aeternitate et potentia, sed etiam Et bene primatum habet,non solnm quia primoge-
dignitate, cst ante omnes, nullus est ei aequalis. . nitus est.sed etiam quiacompldcuit Trinitati omnem
etiam secundum quod homo est. nj plenitudinem inhabitare,etper eum reconciliariomnia,
Et sicut omnia creavit, ita et ipso constant omnia id est placuit Trinitati, quod in ipso omnis pleni-
qni omnibus secundum divinitatem infusus omnia tudo scientiae et virtutum non modo esset,sed habi-
sustinet ct rcgit. Et cum talis sit ipse secundum taret.Et reconciliaret omnia.id est Judaeos et gen-
eliam hominis naturam,e$t caput corporis sui, sci- tes.Attende quod plenitudo recte dicitur in ipso esse
licet Ecclosiaequaeunita est Christo gratia et natura et manere,quia omnia potest per se,utnihil excep-
ut capiti. Dum igitur dicitur caput corporis, id est tum, sit qnod per eum non possit praestari. Unde
Ecclesiae, quia ita se habet ad Ecclesiam, sicut ca- ait: Sicut Pater vitam habet in se, sic dedit et Filio
put ad corpus. (8) Providet enim Ecolesiae, et regit vitam nabere in semetipso(Joan. v). Sicul enim sus-
eam,et in ipso sunt omnes spiritualessensus Eccle- cilat mortuos et vivificat sic et Filius quos vult vivi-
siae.uti in capite omnes sensus corporis.Sicut enim ficat (ibid.) et sic ostenditur perfectus Deus esse
(5) Augiist., de Trinit. (7) Id., ad Januarium.
(D) Id., Do decem chordis. (8) Id,, De agone Christianorum.
265 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI.— IX EP. AD COLOSS. 266
Omnia, dico, tendentia in ipsum, qui cst lumcn ve- A quo diffidendum non est. Si cnim mortalis et mor-
rum et aeternum, id est oeterna veritas. Vel recon- tuus potcst rcconciliarc, ;'am immorlalis potest om-
ciliari in ipso, oblato Deo placuit per ipsum recon- nia faccre. Si tamen, etc. Hic monet quod in fide
ciliari omnia. Et ipse est, pacificns, id est pacifi- Christi et speperseverent.Idcoenimtotettantadixe-
cavit non gratis, non per aliam hostiam, sed per rat de Christo, utponant spemin co solo, in quoom"
sanguinem crucis cjui, id est per mortcm crucis nia bona sunt, non alicui elementorum, velangelo-
ejus quae est turpior mors. Pacificavit dico, sive rum se subjieiendos putcnt. Hic enim solus colen-
qace in ccelis, sioe in terris sunt, id est caelestia et dus, et ad hunc non est mstimandus quisquam.
terrestria, quia patet homini introitns in ccelum. Quasi dicat: Exhibcat vos dico, tamen hac condi-
Vel, quae in coclis sunt, id estsanctos.qui jam sunt tione, si permanetis in fide fundati, id est firmi,
in ccelo ; el quae in terris, id est sanctos, qui adhuc non fluctuantes, el stabiles, ut per vos non receda-
in ista vita sunt. tis ; et immobilcs, alio impellentea spc Evangelii, id
VERS.21-29. — « Et vos cum essetis aliquando est si cstis stabiles in spe praemii, et ab ea immo-
« alienati, et inimici sensu in operibusmalis, nunc biles, quac promiltitur in Evangelio. Si haec fece-
« aulem reconciliavii in corporc carnis ejus per rint, exhibebnnt cos Deo. Aliter enim non prodest
« mortem, exhibere vos sanctos et immaculatos et n eis Christus. [Ambrosius.] Quod Evangelium tenere
« irreprehensibiles coram ipso,sitamenpermanelis debetis, quia audistis, id est intellexistis. Et prius
« in fidelundantietstabilesetimmobilesaspeEvan- est rcverti. Melius est viam veritatisnonagnoscere,
« gelii quod audistis, quod proadicatum est in uni- quam post agnitam retroire. QuodEvangelium prce-
« versa creatura quaesubccelo est,cujus faclussum dicalum esl, et m&wt.inuuiversa creatura qucesub
« ego Paulus minister, qui nunc gaudeo in posses- ccelo est, id est in universis hominibus qui sunt nova
« sionibus pro vobis, et adimpleo ea quae desunt creatura, quotquot ubicunque sunt. Vel ita, praedi-
« passionum Christi in carne meapro corporeejus catum est in universa creatura nova. Hoc non mu-
« quod est Ecclesia; cujus factussum ego minister tatur. Quae tamen nova creatura niodo estsubccelo,
« secundum dispensationem Dei, quaedataeslmibi adhuc peregrina, scd tandcm pcrveniet ad gloriam.
« in vobis,utimpleamverbumDci: mysteriumquod Cujus, Evangelii proedicandi, ego Paulus factus sum
« absconditum fuitasoeculisetgenerationibus.nunc minisfer. Et ita potestis scire quod verum est; Qui
« autem manifestatuml90 cst sanctisejus,quibus nuno Ephesi positus in carcereproEvangelio, aa«-
« voluit Deus notasfacere divitiasgloriae sacramenti dco in passionibus, quia non credentes proficiunt.
« hujus in gentibus, quod estChristusinvobisspcs Quas sustinco, pro vobis, confirmandis in veritate
« gloriae, quemnosannuntiavimuscorripientesom- Evangelii.et adimpleo ea passionum Chrisli quce de-
« nem hominem, et docentes in omni sapicntia ut C sunt. Suas passiones dicit esseChristi; quianostrae
«exhibeamusomnemhominomperfectum in Cbristo passiones, qui sumus Christi membra, Christi sunt,
« Jesu: in quo laboro ccrtandosecundum opcratio- Quasi enim unus homo una persona est caput cum
« nem ejus, quam operatur in me in virtute. » corpore.id est salvator cum salvandis.Si ergo in mem-
Et vos cum, etc. Quasi dicat: Et ut specialiter lo- bris Christi es, quidquid pateris ab eisqui nonsunt
quar, el vos, o Colossenses.pacificavitet reconcilia- in membris Christi, deerat passionibus Christi (9).
vit Dco, cum, idest qa&mria,essetisaliquando alie- Ideo additur, quia deerat, mensuram implens, non
nati a Deo, id est nihil cum Deo habentes, et ini- superfundens. Tantum pateris, quantum ex passio-
miei, contradicendo. Et hoc sensu, quia putabatis nibus tui3 inferendum erat universae passioni Chri-
bene agere. Vel secundum aliam litteram potest sti, qui passus est in capite nostro, et patitur in
legi, quod idem valet. Cumessetisaliquando et ini- membris suis.
mici,3ensus, id est consilii ejus, quia non recepe- Ad communem hanc quasi rempublicam nostram
runt quae per Moysen mandavit Deusdevotis idolis quisquis pro modulo suoexsolvitquoddebet, etpro
suis, vos, dico, degentes actu in operibus malis. possessione virium nostrarum quasi canonem pas-
Nunc autem. Quasi dicat: Aliquando tales eralis, sionum inferimus paratoria plenaria nostra passio-
nunc autem, et in hoc tempore gratiae, non in alio, D num non erit, nisi cum saeculum finitum erit, Vel,
reconciliavit vos remissione peccatorum.in corpore ea passionum Christi, idest quaeChristussustinuit,
carnis ejus, id est fragilitatis ejus,id estin corpore vel quae me sustinere praecepit. Quaeadhuc, desunt
suo passibili et mortali. Et hoc, per mortem ejus. adimpleo, id est paratus sum pati. Et hoc non in
Reconciliavit dico, exhibere vos, ad hoc, id est tan- meis, sed in carne mea. Vel, desunt non in carne
dem cxhibeat, id est repraesentet vos sanctos virtu- ipsius Christi, sed in carne mea. Et haecpatior, pro
tibus, et immacutatos apeccatis, etusqueadeoquod corpore ejus, multiplicando.auod est Ecc/ejta.Quasi
irrepreft«uifct7«,quiatuncmhilmalieratineis.Irre- dicat: Non de alio corpore dioo nisi de illo quod
prehensibiles dico, coram ipso, quia omnia videt. est Ecclesia, cujus corporis egofactus summinister,
Vel repraesentet, coram ipso, qui tunc ei praesentes ut ei ministrem spiritualia.Ministerdico,secundvm
eritis, videntes eum sicuti est facie ad faciem, de dispensathnem Dei, qucsdataestmihiinvohis.idcat

(9) August., in psal. LXI.

PATROt. CXCH. 9
 267 PETRI LOMBARDI. 268
ad hoc factussumminister, uteidemumdispcnscm A i» o.-nnisupientia, non sumus caeci ut pseudo,. scd
actu per gratiam apostolatus mihi crcditi a Dco in doccmus, in omni sapientia. Vera sapientia est in
vobis. Vel ita, cujus Evangelii ego factus sum mi- disciplina Dominica, scilicet cum Christus agnosci-
nister, secundum dispensationcm Dei, id cst se- tur: quod Apostolus magna cum diligenlia agere
cundum gratiam apostolutus mihia Deodispensali. testatur, ut erudiens hominem in hac sapientia,
Qux data est mihi in vobis.Tantum cst enim quod a consummatum exhibeat eum Deo. Unde subdit: Ut
meis discipulis praedicalum est vobis, quantum si exhibcumus, id est offeramus Deo in sacrificium,
a me ipso. Ministrum Evangelii inlcr gentes, a Deo omncm hominem, tam Judaeum quam Gentilem,per-
per Christum factum se essc dicit. Ad quid autem? fectum non in lege, sed in Christo Jesu, id est in
Ostcndit, scWicctutmyslcrium,a Deosusccptumper intellectu myslcrii Christi, in quo, id estin quare,
idoneum servitium, implculur, quod ignotum cum a scilicet ut omnis sit perfectus in Qhristo, et laboro
saeculis fuit, scilicetmysteriumnativitatisexDeo,et certando contra rebelles, secundum operationem ejus,
nativitatis ex Maria, etsalvationisgentiumettotius quam operatur in me virtute, miraculorum, id est
operisChristi.Undesubdit, ulimpleatur. Quasidicat: certo contra perfidos adjuvantibus me signis virtu-
Data est mihi dispensatio ad hoc, ut impleatur. Et tum, per quac vita infidelitatis comprimitur, ut qui
impletumostendam, trrt«m,idestdispositionemvel n verbis contradicunt, virtuti cedant. Quasi dicat:
ordinatfonem Dei, id est quodDeuspraeordinavitde Labori meo adjungit Deusmiraculaadconfirmatio-
vobis gentibus, vos scilicct per Christi incarnatio- nem.
nem salvari. Hoc dicit, nc videatur salus non esse CAPUT II.
promissa gcntihus. Quod vcrbumestmysterium.id VEES, 1-3. — « Volo enim vos scire qualem sol-
cc-toccultum. (10) Quia si erat notum: In principio « licitudinem habeam pro vobis, etpro hisquisunt
erat Verbum (Joan. i), nusquam erat lcctum: fer- « Laodicise, etquicUnque nonviderunt faciemmeam
bum caro faclum est, etc. (Ibid.). Qua; ad sacramcn- « in carne, ut consolentur corda ipsorum, instructi
lum incarnationis pertincnt. Unde: Abcondisti hac « in charitate, ct in omncs divitias plenitudinisin-
a sapientibus el revelasti ea parvtdis (Maltlt. xi). <(tellectus in agnitione mysterii Dei Patriset Chri-
Quosdam enim PlatonicorumlibrosexGraecalingua « sti Jesu, in quo sunt omncs thesauri sapientiae et
in Latinam versos vidi, et ibi legi, non quidemhis « scientiae abscondili. »
verbis, sed haec quidem omnino multis etmultipli- Voloenim. Quasi dicat: Ideo hoc refero de me
cibus suaderi rationibus, quodin),rincipioeral Ver- vobis, quia volo vos scire qualem sollicitudinem ha-
bum, el Verbum crat apud Deum; sed quod Verbum beam pro vobis, ut ea intellecta quaeratis in Christo
caro faclum est, non legi. Indagavi quippe inlibris perfecti fieri Et recte ait, pro vobis. Non enim mi-
varic dictum, quod Filius sit in forma Patris; sed C nus pro his quos non viditsollicitus erat.quam pro
quod exinanivit se, non habetur in illis. Rectc ergo his quibus prossens praedicavit; nec minori affectu
illud verbum dicitur mysterium, id est occultum. diligebat quos non viderat, quam caeteros apud quos
Quod abscondilum fuit a saculis, id est aprincipio erat. Et non solum pro vobis, sed etiam pro his qui
saeculorum: ct absconditum fuitgenerationilmsom- sunt Laodiciat, quia et hi a pseudoapostolis prae-
nibus non cuidam parti tantum, nisi cui per Spiri- venti erant. Etprohis adjacentibusvobis^utcun^ue
tum sanctum revelavit. Nunc autem, id est intcm- non viderunt faciem meam in carne, etsi scientiam
pore gratiae, manifeslalum est, non omnibus, sed audierunt. Et ad hoc intendo ut, ipsi vobiscum con-
anctis ejus, humilitate parvulis. Nec his omnibus solentur corda sua. Ipsi, dico, instructi in charitate,
plene innotuit, sed his tantum, quibus voluil Deus, quam Deus ad nos habuit, qui pronobisFilium tra-
ex sola gratianotas facercdivilias gloricesacramenti didit. Hoc si quis attendit, potest se in hacmiseria
hujus, id est copiosam gloriam tam digni sacramen- consolari, quia perpendit calcata superbia, per bu-
ti, in quo sunt multa, scilicet fides, remissio, jusli- militatem, ad patriam posse reverti. (11) Vitiorum
tia, dona Spiritus sancti, futura beatitudo. Et ideo namque omnium, superbia causa est. Ad hanccon.
dicit divitias, sacramenti dico, existentis; in genti- vinccndam atque auferendam talis medicina ccelitus
b us: quod, saor&mentumcstChristus invobis,genti- n vcnit; ad elatum hominem persuperbiam Deushu-
bus, id est illud sacramentumestChristiincarnatio milis descendit per misericordiam, gratiam claram
per quam salvantur gentes. Ita est in vobis, ut sit manifestamque commendans in ipso homine. Quem
spes glorice, id est ut per eumsperetis gloriam sine tanta prae participibus 191 suis charitatesuscepit.
lege. Quem, id est qualem Christum, nos apostoli NequeenimipseitaverboDeiconjunctus.utipsacon-
annuntiamus, quod sinelege salvatgentes.Nosdico, junctione unus Filius Dei, et idem ipse unusFilius
corripientes, id est arguentes, non solum vos, sed hominis fieret, praecedentibussuae voluntatismeritis
omnem hominem, qui deviat a veritate quam novit, fecit. Unum enim illum esseoportebat; essent autem
Et docentes omnem hominem, scilicet eos qui igno- plures, si hoc fieri posset, non per Dei proprium
rant veritatem. Vel contrudicentes corripimus et donum, sed per hominis liberum arbitrium Hoc
convincimus, etobedientes docemus. Docentes dico, ergo praecipue ad humilitatem nobis commendatur.

(10) August., in lib. Confess. (II) August., De spir, et litt.

269 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. - IN EP. AD COLOSS. 270
Et instructi in agnitione Dei. Instructi dico.pcrhoc A in Christo, id est in agnitionem Chrlsti, in quo est
tentando,i/tom»t?s dioilias plenitudiniset intellectus, nmnc mystcrium.Omncenimmysteriumsacramcnti
id cst in omnes copias intellcctus plenitudinis, ut Dei in Christo cst, ut qui eum cognoscit, omnium
perfecte de divinis ct humanis intellectum habeant, notitiam etiam habere videatur. Unde addit : Ipsi
ut de anima, et de supernis spiritibus. Alitorcnim dico per hoc tcndcntes, in omnes divitias plenitudi-
ad cognitionem Dei nemo ascendit.bleo dicit, d.ivi- nis intellcctus. Divitiaeenim sapientiae et scientiae
tias.ut deomnibus intellectum plenehabcant.Dico, sunt, si Christus agnoscatur, quia omnium poten-
instructi in agnitionc Dci, non dico quantiim ad tiarum virtus in eo cst. Ex co enim habent omnes,
opcra, sed in agnitione mysterii Dei.ut sciatis,sci- quarc ct caput omniumdicitur,utper ipsum omncs
licet quod est secretum a paucis cognitum, de subsistere videantur. Unde rccte subditur, in quo
utscia-
essentia Dci. Dci, dico, Palris Chris/i /<;.•>•», sunt omnes tbesauri sapicntiae et scientiae abscon-
tis, scilicct quod alia persona cst Pater a Filio,. diti. Omnis enim ratio scientiae totius creaturae su-
quamvis unum et idem sit in substantia cum illo. pernae vel tcrrenae in eo est qui caput et auctor
Ad quam cognitionem si tenditis,ad Christumtan- omnium ccelestium et terrestrium, ut qui hunc
tum recurrite, quia ipse est in quo sunt omncs novit,nihil ultra quaerat, nec sapientiam nec virtu-
thesauri, id est omnes copioe,Sapienlix de divinis, ,n tem, quia agnovit eum in quo perfecta virtus est,
et scientisr, de humanis. Sed abscondili. Et ideone perfectaque sapientia. Quidquid alibi quaeritur,
miremini si in Christo eslis.et eas nondum invenis- hic pcrfecle invenitur. Nam quid sapientius Salo-
tis, quia non omnibus patent, nisi bis qui petunt mone, quid prudentius Daniele, quibus ideo prae
et pulsant. Vcl aliis non mutatis, ita potcst lcgi caetcris Dcus sapientiam dedit, ut in Danielc et
illud : Consolentur corda sua, dico, instructi in Salomone oslendcrct infldclibus, se auctorcm esse
charitale, et in omnibus divitiis, alialiltera, pleui, sapienliae totins? Quod infideles non putant, quia
intclleclits. Ad quid ? ad cognoscendwn, Cltrisli, quia non legunt in evangeliis ct prophetis astrologiam,
est in Christo. (12) Alia littcra id est Vcrbum caro geometriam, ct hujusmodi. Quae idco despecta
faclum, per quod humiliatum superbi redimuntur suut a nostris, quia nihil ad salutem pertinent, sed
et cum lego, Verbum caro factum est (Joan. I), in magis mittunt in errorem, et a Deo avocant, ut
Verbo intelligo verum Dei Filium,in carneagnosco dum his student disputationum ratiocinationibus
verumhominis Filium,et utruroquesimul Deumct curam animae suoe non agant. Qui vcro Christum
hominem unam personam ineffabilis gratioe largi- novit, thcsaurum sapientioe et scientiae invenit, quia
tate conjunctum:(13)etideo Verbum caro factum, id novit quod utile est.
quod est Christus Jesus.habet thesauros sapientiae VEUS.4, 8. — « Hoc autem dico, ut nemo vos
et scientiae.Undesubdit,inquo suntomnosthesauri C I « decipiat in sublimitate sermonum. Nam etsi cor-
sapientiae et scientiae absconditi. « pore absens sum, sed spiritu vobiscum sum
Haecduo inter se ita distant ut sapientia de divi- «gaudens et videns ordinem vestrum,etfirmamen-
nis, scientia de humanis accipiatur. Utrumque in « tum ejus quae in Christo est fidei vestrae. Sicut
Christo agnosco.Et sapientiam in eoquod Verbum « ergo accepistis Jesum Christum Dominum no-
e3t apud Deum, et scientiam in eo quod nobiscum « strum, in ipso ambulate, radicati et superaedifi-
homo est.Omnia enim quae pro nobis Verbum caro « cati in ipso, ct confirmali in fide, sicut et didi-
factum temporaliter fecit et pertulit, ad scientiam « cistis, abundantes in illo in gratiarum actione.
pertinent quod autem Verbum est sinc tempr-re et « Videte ne quis vos decipiat per philosophiam et
Ioco, Patri coaeternum, et ubique totum, ad « inanem fallaciam secundum traditionem homi-
sapientiam refertur. Scientia ergo nostra Christus « num, secundum elementa mundi, et non secun-
est; sapientia nostra, idem Christus est. Undc : « dum Christum. »
Plenum gratix et verilatis. (Ibid.) Aliter totum Eoc autem, etc. Commendata sui mysterii digni-
secundum aliam litteram, quae est. Vt consola- tate, monet eos ne malorum colloquiis et astutia
tionem accipiant corda eorum, cum fuerint inslructi iniquitatis sensus eorum recederetaChristo; quasl
in charitale in omnes divilias plenifudinis inlel- j) dicat: Volo ut sitis instructi, hoc autem dico ut non
lectus, ad agnitionem mysterii Dei in Christo Jesu. solum tendatis ad ea qu«e riondum habetis, sed ut
In quo, etc. Vult Apostolus animos eorum fovere in nemo, quantumcunque sapiens, vos decipiat, in su-
charitale, et ut prompti fierent per Epistolam agni- blimitate, ut videtur : quae subtilitas vel sublimitas
tionem recipere sacramenti Dei, in Christo adver- non est, nisi sermonum, id est nisi in verbis. Quia
tentes has esse sapientiae et scientiae divitias, si sapientes mundi arte quadam, minutiis disputatio-
agnoscatur Christus, in deitatis suae plenitudine num irretire gestiunt animas simplicium, ut tradi-
adorandus. Et est ordo : Ad hoc tendo, ut corda tione mundanarum rerum abstrahant eosa spequae
ipsorum consolationem accipiant: quod erit, cum est in Christo. Nam etsi, quasi dicat: Ne decipiat,
fuerint instructi in charitate Dei et proximi; et dico, et recte : video enim spiritu, quod apud vos
cum fuerint instructi, ad cognitionem mysterii Dei geritur. [Ambrosius] Et hoc est quod ait: Nam

(12) August., de Trinit. (13) Id., De homine assumpto.

 211 PETRI LOMBARDI. 272
etsi, a vobis corpore absens sum, sed tamen, vobis- A , Pater. Vui dum ait, sccundum elementa, illos tan-
cum sum spiritu, sicut et spiritus Elisei fuit cum git, qui quasi prudentius* exponunt idola diccnles:
Gieziin viacunctis ad Naaman Syrum.ut acoiperet Juno est aer, Neptunus est mare. Ideo cum diceret,
sub nominequee ipse non mandaverat. Quanto magis secundum philosophiam, et inanem fallaciam,
Apostolus ea quae. dixit poterat videre in spiritu! addit, secundum elementa mundi, qnasi admonens
Major enim gratia fuit in aposlolis quam in pro- non qualescurique adoratores simulacrorum, sed
phetis. Ideo ait, spiritu vobiscum sum. Sanctis quasi doctioros interpretatores signorum, cavendos
enim datumest in spiritu videre remota. Ergo si esse. Vel fallaciam appellat quod de lege dicunt
caveant illi quorum actus magistrum non latent. pseudopracdicatores, et illa dicitur inanis, quia
Vobiscum sum dico,gaudens et videns, id est quia in hac falsitate nulla est utilitas ; quod solct esse
video, ordinem vestrum, id cst quoniam unusquis- aliquando in falsis. Philosophiam dicit ea quibus
que vestrum secundum ordinem suum, vivit. Et hoc probare volunt, quod asserunt. Et est scnsus
videns firmamentum, id est stabilitatem ejus fidei Videte ne quis vos decipiat, tradendo adlcgisobser-
vestrx qux in Chrislo est, non in lege. Per hoc vantias, per prophetiarn.id est per rationes conqui-
promptiores eos facit circa Evangelium, quia gau- sitas ad probandum vcl improbandum : quod de
dere se dicit in dispositione conversationis illorum n lege dicitur; et per inanem fallaciam, scilicet per
et fidei stabilitate, ut scientes unde placcatur Deo, illud quod probatur. Ne quis decipiat dico, agens
in eo flerent firmiores. Et quandoquidem benesta- secundum traditiones hominum.id est legalia; post
tis, sicut ergo fidei fundamcnto accepislis, bona exhibitam 193 enim veritatem, lex non est tradi-
enim fuit accejatio, accepistis, inqu&m,JeSwn Chri- tio Dei sed bominum, et agens sccundum elementa
stum Dominum nosirum, ita ambulate, id est profi- mundi, id est secundum litteralcm sensum, qui et de
cite non extra cum, sed in ipsq ambulate, dicoy vos mundanis est, et non secundum Christum.
minores, radicali in activa vita, ut arborumadfruc- VERS.9-14. — « Quia in ipso inhabitat omnis
tiflcandum, et vos majores qni in contemplatione « plcnitudo divinitatis corporaliter, et estis in illo
estis, super alios, xdificati et hoc in ipso, id est in « rcpleti qui est caput omnis principatus ct potcs-
templo Dei.Unde,scilicetaliisloquatur,et ambulatc « tatis. In quo et circumcisi estis circumcisione
in actione gratiarum confirmati in fi.de,ambulale, a non manufacta in exspoliatione corporis carnis,
dico, sicut et didicistis, id est sicut accepistis, non « scd in circumcisione Christi, consepulti ei in
aliter, et didicistis, cognitione, ethabetis materiam « baptismo, ib quo et resurrexistis per fidem ope-
gratiarum. « rationis Dei qui suseitavit illum a mortuis. Et
Vosdico, abundantes, donis in illo, qui solus dat «vos cum mortui essetis in delictis et praeputio
incrcmentum. Et in hac ambulationa,vufet0 ne quis C « carnis vestrae convivificavit cum illo, donans vo-
vos decipiat per philosophiam [Ambrosius] terrenam, « bis omnia delicta, delens quod adversus nos erat
per quam solent seduci, qui cupiunt prudentes ju- « chirographum decreti, quod erat contrarium
dicariinmundo.Eteamdemsignificationemsubdens, « nobis. »
perinanemfallaciam. Terrena enim philosophia argu- Quia in ipso, Christo, inltabitat plenitudo divinitatis
tiisetsubtilitateminutiarum componitur, etdecipit, omnis id est omnino inhabitandi, ut etiam persona-
dum verisimilibus causis et commentitiis rebus nil litersiteiunitusquodnonest in aliqua creatura. (15)
^am verum aBstimantquam quod conspicitur,etintelli- Deus quidem ubique praesens est, et ubique totus
gitur in elementis ,quaeterrena philosophia,jecundtt»i praesens.nec tamen ubique habitans, sed in templo
traditiomem homimum, (14) agentium secundum ele- suo tantum et capitur habitans ab aliis amplius ab
menta mundi, et non secundvm Chrislum, in aliqua aliis minus, sed de solocapite nostro dicitur: quia
parte, id est non est a Deo ordinata, sed ab homi- in ipso inhabitat plenitudo divinitatis, et hoo, cor-
bus tradita. Tradiderunt enim philosophi, quos ho- poraliter, non hoc ideo dicit, quia corporeus sit
minesvocat, Deum non posse ficri creaturam,homi- Deus, sed verbo translato usus est quia in templo
nem non posse nasci de Virgine.vel mortuumrcvi- manufacto olim non corporaliter, sed umbratiliter
vere considerentes elementa, id est has creaturas I) ] habitavit.idestpraefigurantibussignis.Omnesautem
visibiles.in quibus ex commistione seminis anima- illae observantiae umbrae fuerunt futurorum. (16)
lia generantur, et quod moritur non iterum vivit. Non ergo quia divinitas corpus sit, sed propterum-
Ideo monet traditionemistam cavere velutinanem, brarum comparationem legaliura, dixit corporali-
et fallacem. Philosophiam dicit non a Deo ordiua- ter, id est completive, quia in illo implentur om-
tam, sed ab imbecillitate ratiocinationis humanae nia, ut quodammodo sit corpus et impletio umbra-
quaepotentiam Dei intra conscientiam suam coarctat, rum legis, id est significationum illarum ipse sit
non aliter credens facere vel posse quam carnalis veritas. Sicnt ergo ipsee figurae translative non pro-
ratio suadet, quae omnino cavenda est, quia mundi prie dictffi sunt umbrs; ita cum ait plenitudinem
cultrix est non Dei, et a Christo retrahit in quo divinitatis in Christo habitare corporaliter, trans-
perfectio divinitatis est, quia omnl# habet quae lato verbo usus est. Qui ergo dicit carnales obser-
(14)Aug.,adin serm. quodam. i,I6) Id., super Genesim.
(15) Id., Dardanum.
273 COLLECTANEA IX EPIST. D. PAULI. - 1N EP. AD COLOSS. 27-4
vantias necessarias, dicit Christum noncsse corpus A . littcra, carnis, quia ibi, scilicet in carnali circum-
umhrarum, nec Deum ad omnia sufficientem. Vel cisione nihil fit nisi quod cutis aufertur. In eodem
certe ideo dicit, corporaliter, quia in Christi cor- scnsu potcst lcgi littera nostra sic, non manufacta;
pore quod sumpsit de Virgine tanquam in templo in exspoliatione corporis carnis,id est corporis quod
habitat Deus. (17) Quid ergo intcrcst inlcr caput et est caro. (18)Non igiturduasresintelligi voluit,quasi
membra caetera,qucreetiam templuin ejus sunt, quia aliud sit caro, aliud corpus carnis ; sed quia corpus
in capite nostro habitat omnis pleniludo divini- multarum rerum nomen est, quarum nulla caro
tatis, ita quod omni gratia plenus cst, scd non ita est, quia non omne corpus caro est. Non inquam
habitat in sanctis, sicut ct in nostro corpore inest tali circumcisione circumcisi estis, sed in circumci-
sensus singulis membris, sed non quantum in ca- sionc Jesu Chrisli, id est, circumcisionc spiritali,
pite. Ibi enim auditus, visus cst, et olfactus, ct ubi omnia vitia amputata sunt, quiasolus Christus
gustus, et tactus.in caeteris autem solus est taclus, facit. Conscpulti. Item; hoc in Christo consecuti
Ita in Christo habitat omnis plenitudo divinitatis, estis, quia estis consepulti in baptismo, id estad si-
quia ille est caput, in quo sunt sensus, in sanctis militudinem sepulturoe ejus, baptizati scilicet ut
vero quasi solus tactus est, quibus datus Spiritus jam non videantur quod fuerunt, scilicet vetcres
ad mensuram. Praeterea est aliud quo intersit planei TI pecnatores, sed novi justi; sicut Christus in se-
inler illud caput,ct cujuslibet mcmbri excellentiam, pulcro positus non vidcbatur. In quo Christo et re-
quia singulari quadam susceptionc hominis factus surrexistis, in novitate vitoe ambulando. Et hoc non
est homo ille una persona cum Verbo. Dc nullo per aliud, sed per fidem operationis Dei, id est quam
enim sanctorum dici potuit vel potest, vel potcrit: Deus operatur in eis. Vel, per fidem operationis
Verbum caro factum est (Joan. i). Nullus sanctorum Dei, id est per fidem Dei, de quo credunt quod
qualibet praesentia gratiae Unigeniti nomcn accepit excmplo Christi, suscitabit illos. Unde subdit, qui
(ibid.). Ut quod est ipsum Verbum ante secula, hoc suscitavit illum, id est Christum, a mortuis. Hoc prae-
simul cum assumpto hominc diceretur, et est mittit ad probandum quod resurgent illi etiam im-
summa omnis intelligentiae talis : In ipso inhabilat mortales. Unde subdit: El, per hoc vos etiam Gen-
omnis plenitudo divinitatis corporaliter, id cst vera- tiles, jam ccrtitudine spei, convivificavit, id est se-
citer et solide. cundum corpus et animam vivificavit, cum illo,
Et estis. Quasi dicat : ln co habitat divinitatis ple- Christo, id est ad similitudinem ejus.Convivificavit
nitudo. Et in illo qui ita plenus est, vos estis repleti, dico, cum, id est quamvis prius, essetis mortui in
donis Spiritus sancti, quod non sunt clementa. In delictis, non sentientes mala vestra. Dclicta dicit,
credentibus enim Spiritus sanctus habitat, quod quod rcliquerunt legem naturae. Et mortui, in prx-
elementis concedi non potuit, quia indignum erat C putio carnis veslrx, id cst in originali peccato ; quod
invisibilem ot incorporeum habitare in substantia significat praeputium. Vel, praeputium vocat delicta
visibili et invisibili. Audiant ergo et veniant cultores carnalia, et ponit praeputium pro eo quod signifi-
elementorum et credant in Christum ut fiant ma- cat, id est delicta carnalia a quibus exspoliandi su-
jores eorum quos nunc colunt. Ideo ait, in illo re- mus. [Augustinus] Mortuos vivificavil dico, condo-
pleti estis, qui credilis in Christo omnem plenitu- nans vobis, gratis oninia delicta, ct originalia et su-
dinem habitare : quod ncgantes contra Christum peraddita ; quod siguum est quod et pcenam tollet.
sunt. Qui Christus est caput, non modo hominum, Et non solum vobis gentibus donavit delicta, sed
scd etiam principatus et potestatis angelicae. Et vos etiam nobis Judacis prcevaricationem, quae fuit ex
ergo rcplere potest, qui supernos civcs replet. In lege, dimisit. Et hoc est, ipse dico, delens chirogra-
quo. Monuit ne per prophetiam a Christo reccdant, phum dccreti, scilicet legis, id est memoriam trans-
nunc monet ne a pseudoapostolis seducti coeremo- gressionis quae erat ex decreto, id est ex lege, quod,
nias legis recipiant. Quasi dicat, Estis repleti in chirographum erat adversum nos, et conscientia
illo, in quo, non solum donis repleti estis, sed etiam enim nostra, et diabolus ad accusandum non erat
estis circumcisi, id est purificati ab crrore et mundo. memor transgressionis illius, et ita haec memoria
Circuincisi, dico, circumcisione non manufacta, id j) erat adversum nos scilicet nocens nobis, et nos cru-
est opere humano: vos dico manentes, in exspolia- cians. Sed ct hoc in baptismo abluto et deleto, nec
tione corporiscarnis id est exspoliati a corpore secun- conscientia nostra timet, nec diabolus quod obji-
dum quod erat carnis, id est carni subjectum, car- ciat habet. Et non solum chirographum decreti erat
nis serviens desideriis; sed modo secundumque : adversum nos, sed etiam ipsum decretum id est
spiritus, spiritale, spiritui serviendo, id est in spi- vetus lex. Unde subdit, quod erat. Quasi dicat ohi-
ritu estis servientes non in carne, a terrenis ad cce- rographum decreti, dico quod, etiam decretum, id
bestia, ab humanis ad divina, ab errore ad divini- est lex erat contrarium nobis,-cum non adjuvaret,
tatem conversi. Vel ita : Estis circumcisi, circum- sed amplius reos faceret.
cisione non manufacta, sicut fiebat legalis circum- VERS.14-17. — « Et ipsum tiilit de medio affi-
cisio scilicot non facta, in exspoliationc cutis, aliai « gens illud cruci, ct cxspolians principatus et potes-

(17) August., ad Dardanum. (18) Id., DeTrinit.

 275 PETRI LOMBARDI. 276
« tatcs, traduxit confidentcr palam triuniphans illos A duin occiditur, rcos illos facit a quibus occiditur ;
ii in seipso. Nemo crgo' vos judicet in cibo aut in sed peccatum humani gencris occidit, per quod
« potu, aut in parte diei festi aut neomenioe, aut et principatus ct potestates exspoliat. Dnde sub-
« Sabbatorum quae sunt umbra futurorum, corpus dit : Et exspolians principatus et potcslates ani-
« autem Christi. » mabus quas tcnebant captivas, quibus eos exspo-
Et ipsum chirographum, vel decretum, tulit de liavit illarum abluendo peccata. Et exspolians, in-
medio omnium, id est de communi, ut nullus Crc- quam, traduxit, principatus et potestates, id est ab
dentium vel chirographum timeret, vcl ultra legem Ecclesia exterminavit, ne fidelibus nocere possent,
observaret. Tulit dico, affigens ilhtd decretum cruci, ut ante. Ipse dico post crucis triumphum, conflden-
ut jam cesset cum omnia sacrificia legis carnalia tcr ct palam, scilicet cum angclicis legionibus ad
in oblatione veri Agni sunt adimplcta. Quis ergo inferna descendens. Et triumphans, id est vincens,
illud restiluit? quasi dicat: Nullus debct illud res- illos, scilicet principes inferni, in semetipso id est
tituere, et sicut nos a lege et alcgis proavaricationc praescntia suae majestatis. (20) Vel secundum litte-
liberavit, sic et patres anliquos ab inforno libcravit, ram : Exuens se carne, principatus et potestates
ne qUis putct cos per logcm salvatos. Et hoc est exemplavit fiducialiter triumphans eos in semetip-
quod subdit, et ipse exspolians principalus, infer- n so. Nomine carnis hoc loco mortalitas intelligitur,
nales. Et potcslates, auferendo Abraham, Isaac et juxta illud, caro et sanguis non possidcbunt regnum
caeteros justos, traduxit, suos, id est longe ab hoc Dei (I Cor. xv). Per hanc mortalitatem nobis invidae
-regno ad ccclos duxit, ipse dico, prius confidenlcr, potestates dominabant.
id est cum magna fiducia, cum spe victoriae, ut Hac igitur morlalilato Christus in resurrectione
Deus homo sine peccato, triumphans, id est expug- se exuens, diabolicas potestates quae per hanc mor-
nans illos in cruce, scilicet infernales principcs, talitatem dominabantur dicitur exemplasse, quia in
quod non est in abscondito, sed palam. Si quis enim seipso capite nostro praebuitexcmplum, quod in loto
perfectionem Ecclesia; respicit, aperte videlur anti- corpore ejus, id cst Ecclesia ex diaboli potestate
quus hostis victus. Triumphans, dico in semetipso liberanda, in ultima resurrectione complectitur. (21)
oblato, non alio sacrificio. (19) Morte sua quippe In ipso quoque vincuntur inimicae nobis invisibiles
uno verissimo sacrificio pro nobis oblato.quidquid potestates, ubi vincuntur invisibiles cupiditates.
culparum, unde nos principatus et potestates ad Fuso enim sanguine sine culpa, omnium culparum
luenda supplicia jure detinebant, exstinxit. Unde chirographa delcta sunt, quibus debitores qui in
ergo accepit diabolus exterius potestatem Dominicae eum credunt a diabolo antea tenebantur. (22) Unde:
carnis occidendae, inde intcrior qua nos tenebat Qui pro mullis effundctur. Et quia haec omnia in
potcstas ojus occisa est. Vel ita, ab illo loco, Delens, C Chrislo nobis donata sunt, ergo deinceps ncmo vos
etc, quasi dicat: Vobis gentibus condonavit omnia judicet, id cst damnabilcs faciat in cibo aut in polu,
delicta, ipse dico, dclens, etiam chirographum de- sumpto vel non sumpto ritu Judaeorum, autin parte
creti quod erat adversus nos. Decretum Dei fuit diei festi, non cclebrata cum lex praecipiat celebrari,
quod Adae praecepit, scilicet: De liijno scientix boni id est nemo vos damnet, de hoc quod nullam par-
et mali ne comedas (Gen. n). Hujus decreti violati tem diei festi observetis, verbi gratia, scilicet aut
chirographum, id est memoriam, delevit Deus ncomenix aut sabbatorum, qux omnia suni, umbra
quando peccatum primi parentis pcr sanguinem futurorum, id est aliqua signa a re pendentia, quae
abluit, et illa memoria erat contraria nobis, sed in figura futurorum tunc ficbant, et erat peccatum
ipsam tulit de medio affigens cruci. Vel chirogra- non observare quas praecipiebantur, et unum solum
phum dicit peccatum Adae, quod quasi cautionem non observatum tunc damnabat. (23) Nunc autem
193 contra nos tenebat diabolus. Decretum est non est peccatum, quia tunc erant praecepta, nunc
sententia omnibus hominibus adversa, qua scilicet testimonia. Illud enim erat tempus significandi;
dictum est: Morte Moriemini (ibid.). Sed illud chi- hoc, manifestandi. Ergo ipsa Scriptura quae tunc
rographum Dominus tulit. Et hoc est, condonavit fuit exactrix operum significantium, nunc testis est
nobis omnia delicta. Ipse, dico, delens chirographum j) rcrum significatarum : et quae tunc observabatur ad
quod erat contrarium nobis id est peccatum Adae, praenuntiationom.nunc recitatur ad confirmationem.
cujus rei eramus. Chirographum dico, decreti quod Ergo non manducarc azymum per statutos vn dies,
erat contrarium nobis id est de quo data est senten- tcmpore illo peccatum fuit; tempore autem isto,
tia cunctis hominibus contraria. Et ipsum chiro- non est peccatum; sic et de caeteris. Tunc enim
graphum tulit de medio affigens illud cruci, non fuerunt istapraecepta,nuncautem,testimoniaet con-
solum alia. Nisi boc et alia tolleret, non liberare- firmatio veritatis. Haecomnia fuerunt umbra. Corpus
mur a morte, vel inferno. Dum innocens occiditur, autem, id cst veritas hujus umbrae, est Christi, id
pcccatum crucifigitur.id estmortifiratur. Crnx enim est ad Christum pertinet, quia per eum impleta. Vel
nou Salvatoris mors est, scd poccati. Innoccns enim ista omnia sunt corpus Christi, id est significant cor-
(19) August., Dc Trinitatc. (22) Id., De baptism, parv.
(20) Id., contra Faust. (23) Id., contra Faust.
(21) ld., De agono Christianorum.
277 COLLECTANEA IN EPIST. D/ PAUI.I. —IN EP. AD COLOSS. 278

pus Christi, vel quod sumpsit de Virgine.vel quod A mundo,\d cst ut Judoei qui mundovivunt.etnon De.o,
est Ecclesia. Et quia sunt umbra. dcrccrnttiXservanda lcgalia.Decernitis dico.dicenles
VERS.18-23. — «Nemo vos soducat volens in hu- alii aliis, ista ne tetigeritis, etc. Vcl ita, si ergo.
« militate et religione angelorum quae non vidit, Elementa dicit creaturas hujus mundi.quasi dicat:
« ambulans frustra inflatus sensu carnis suae, et Quia Christus omnia delicta delevit, ergo per hoc
« non tenens caput ex quo totem corpus per nexus quod vos cstis cum Christo,idcstquiafidemChristi
« et conjunctiones subministratum etconstructum aceepistis, mortui estis, id est ex toto separati a
« crescit in augmentum Dei. Si ergo mortui estis peccato, et ab elemenlis mundi.id est ab omni su-
« cum Christo ab elementis hujus mundi.quid ad- perstitione et abstinentia creaturarum mundi.
« huc tanquam viventes mundo decernitis !Ne teti- Vcl ita potest accipi, cum Christo, id cst sicut
« gcntis,neque gustaveritis, ncque contrectaveri- Christus ; ut sit sensus: Si, inquit mortui estis a
« tis : quas sunt omnia in interitu ipso usu secun- peccato, et ab elcmcntis cum Christo, id est sicut
« dum praecepta et doctrinas hominum, quoo sunt Christus, quid adhuc tanquam viventes mundo de-
« rationem quidem habentia sapientirc in supersti- cernitis, a quibusdam superstitiose abstinendum !
« tione et humilitate, et nonadparccndum corpori, quia si prius dum eratis ignnri hoc faciebatis, cur
« non in honore aliquo ad saturitatcm carnis. » * vcritale propalata idem facitis? [Ambrosius.] De-
T.
Nemo vos seducat volens, id cst amans snadere cernitis dico, dicentes, ista ne tetigeritis, ut cada-
vobis ea qux non vidit, id cst quoe non intellexit, vcr, vel locum in quo sederit mulier menstruata ;
scilicet legis caeremonias,quarum rationem ignorat. ncque gustaverilis, ut porcum,vcl pisces non haben-
Seducat, dico in humititatc et religionc angclorum, tes squamas; neqtte conlrectavcritis,quodam studio,
quia vidcntur quasi nuntii Dei per speciem et hu- et delectatione, quasi dicat non dcbetis hoc deccr-
militatem religionis. Et haec sunt qnibus possunt nere. Qux omnia sunt ducentia tn interitum, id est
homines facile seduci. Et ille qui hoc facit,est am- ducunt in mortcm ; in ipso usu,id est si quis utatur
bulans frustra, quiaquidquid agit perdit, quiasine eis judaice, ut ab his abstineat,illis utatur,credens
Christo rectorc est.Ipse dico, inflattts, id est super- indc justificari. Ista dico jam cxistentia, secundum
bus sensu non rationis, sed carnis sux, id est sen- prmcepta et doctrinas homimtm, non Dei. Postquam
sualitatis,quia non intelligit aliud quod sensualitas enim Veritas venit,jam non praecipit Dcushaecser-
capit. Unde erubescendum est, non tumcndum. Et vari, sed Pharisaei et auctoritatc haec precipiunt, et
est, non tencns Christumveritate et gratia plenum rationibus docent. Non ergo ideo dicuntur esse in
omnium Scripturarum, caput, contra quod dicunt interitum, quod vcrum sit ea esse mala,secundum
quilegem praedicant.Er <7«o,capite,id cst de cujus quod a Deo proecepta suntjsed ideousus illorum et
plenitudine accipienda, tolum corpus, id cst Eccle- C cultura intcrimit, quia snnt praecepta et doclrinae
sia, per nexus charitatis, et per conjuncliones fidci, hominum,non Dei exhibita veritate. Qux sunt quid
spei et operum.in quibus fldeles conjuncti sunt, e.t habentia rationem, id est spcciem sapientiae, quia
similes, subminislratum est, et constructum. Distin- practcndunt superstitionem ct humilitatcm. Unde
gue,et reddc singula singulis,Cons(ructum in unum subdit, tn superstitionc. Quasi dicat Per hoc habent
per conjunctiones, scilicet quia idem credunt, et specicm sapientia3,quiasunt in superstitione, id est
eadem operantur,et subministratum,in subservien- in religione quae supramodum est,et quia sunt in
do:per nexus, id est per charitatem sinequa mem- humilitate, quia humilcs sc ostendunt qui illa ob-
bra non cohrerent,non invicem serviunt ncc vivunt. servant. Et quia sunt non ad parcendum corpori,
Et sicut crescit virtutibus et membris. Et hoc, ini quia dicunt sc non parcere corpori, ct sunt non in
augmentum Dei,id est quantum Deus providit.[Am- lionore aliquo, quia dicuntse non curare de honore
brosius] Vel, in augmentum Dei dicit, quia quasii humano.Et quia non sunt ad saturitatem carnis,quia.
augetur Deus,hominibus ab errorercdeuntibus.sic- multasibi subtrahunt,aliosgulososdicunt.[Hieron.]
ut minuebatur deserentibus. Qui enim per erroremI Vel ita, quae sunt quidcm hebentiasapientiaB ratio-
deseruerant Deum, minuebant copias divitiaruml nem.Haec legalia habentrationem sapientiae, non in
ejus negando se esse ejus. Cumvero redeunt,incre-:- n veritate.scd in superstitione, id est in falsitate quae
mentum faciunt Deo, quia ex perditis acquiruntur. est superabundans ubinullautilitasestjscilicet per
Si ergo,\e\ autcm.Hactenus monuit stantes ne sedu- mundanam sapientiam. Et sunt in humilitate, non
cercntur a pseudo ; nunc aggreditur illos qui aliquai illa quae virtus est, sed sicut ex Graeco intelligitnr,
de lege servabant, sub increpationis forma dehor- quia mens sentit humilia.id cst vilia et terrcna, id
tans eos a lcge, quasi dicat: Vos stantes videte nee est in dilectione animoe sunt.Etsuntnon adparcen-
seducamini.sed vos alii qui legaliarecepistis, dicite,, dum corpori.quia et in illis observationibus multus
quare legem servatis ?Et hoc est quod ait : Si antcc labor cst, qui est inanis. Et non sunt in aliquoho-
mortui estis.non misera a Cbristo, sed felici mortee nore, Dei scilicet cujus consilium irritum dicitur,
ab elemer.tismundi, id est scparati a lege, quae -estt nec sanctorum, quorurn fides destruitur. Et non
institutio puerorum qui mundana petunt, mortuiii sunt ad saturilatem carnis, quia multa eis subtra-
dico, per hoc quod estis cum Christo, quid adhuc,;, huntur. Vel ila ;quoesunt quidemhabentiarationem
scilicet veritate nota et recepta,tanquam viventesinn sapiontiae,id cst putant sc habere rationem sapien-
 2,79 PKTIII LOMBARDI. 280
tiae qui illa tradunt.Ideo>quiaiIIatraditione sunt;inI A , Patre Deum videatis, tunc et vos, vobis et aliis ap-
superstitione,id est in simulata religione,quia tradi- parebitis stantes cum ipso-in gloria. Attende in his
tioni humanae nomen religionis anplicant.ut rcligio> verbis Apostoli explicari illa duo quae in Evangelio
appelletur,194cumsitsacrilegium,quia quod con- Dominus ait, Tempus amatorum mundi, dicens,
traauctorem est.sacrilegamento i nventum cst.Simu- scmper esse paratum, tempus vero suum ct suo-
lata ergo ibi est religio ut videantur vera quae falsai rum mondum esse paratum.(25)Tompusautemglo-
sunt.Etilla traditio vel religio est in humilitate.quia l riaenostrae nondum venit,quianondum venit aestas,
mentes in terra humiliat, ne criganturad superna. id cst Christi advcntus, ubi discernantur arbores
lCtest non ad parcendum corpori, id est obest cor- fructuosae a sterilibus ;sed gloria amatorum mundi
pori, cujus caput cst Christus, id est Ecclesiae. Ett semper est parata. Ueo apostolus ait vita vestra
non est in honorc aliquo illis quia truncuti sunt ai abscondita est,hoc est,tempus vestrum nondumad-
capite Christo toto se dantes mundo, et explentes9 venit, scd tempus terrcDa amantiiim semper estpa"
sensum carnis. Unde subdit: ct cst ad saturitatem i ratum. Et addit, cum autem Christus apparuerit.
carnis. Sagina enim carnalis scnsus est, traditio5 Ac si diceret: Hoc est tempus vestrum. Cum ergo
humana quae hoc dicit sufficere quod carnis traditt nobis insultant amatores saeculi, dicamus, quod
prudentia. i Christus dixit, quia propter nos et ipse dignatus
T>
J
CAPUT III. est hoc dicere : Tempus vestrum semper est para-
VERB.1-2. — «Igitur si consurrexistis cum Chri- tum, tempus meum nondum advenit (Joan. vn).
- « sto, quae sursum sunt quaerite, ubi Christus estt Mortificate. Post rationcs de plenitudine Christi
«in dextera D_eisedens, quae sursum sunt sapite,, ostensas, generalis exhortalio ad omnes de mori-
« non quae super~terram. Mortui enim estis,tunc ett bus subditur, nbi monet ne ad priorem consuetu-
« vita vestra abscondita est cum Christo in Dce-.Cum i dinem redeant. Quasi dicat: Apparebitis cumChri-
« autem Christus apparuerit vita veslra, tunc ett sto in gloria. Ut hoc sit: Ergo mortificate membra
« vos apparebitis oum ipso in gloria. MortificateB vestra, id est partes veteris hominis, scilicet pec-
« ergo membra vestra quae sunt super terram, for- cata. Omnia peccata simul sunt quasi unum cor-
« nicationcm, immundaliam, libidinem, concupis- pus; singula,sunt membra. [Ambrosius] Vel mem-
« centiam malam, et avaritiam, quae, est simula- bra, id cst membrorum concupiscentias, qux sunt
« crorum servitus. » super lerram.id est terrenis et carnalibus domirian-
Igitur, eto.,quasi dicat: Quiamortui estis ab ele- tur, scilicet, fornicationem, etc. Describit delicta,
mentis, et qui heec non valent igitur si, jam con- quae mcmbra appellat, ut post acceptam veritatis
surrexistis, id est animo et corpore resurrexistis : rationem bonae vilae operam darent. Multum cnim
animo, in re; corpore, in spe, et hoc,cnm Christo,, C l obest scire rationem veri, et non eam factis exse-
id est a simili Christi. Quxrite, et cogitato, noni qui.Qui enim scit vdluntatem domini sui,et non fa-
carnalia ; quae signantur per carnales observantias, , cit, vapulabit multis. Fornicatio est omnis concu-
sed qux sursum «tnt,non loco sed merito excellan- bilus praater legitimum connubium : immunditiam,
tiaj sua;(24).ne in hujus mundi parte figamus ani- quae est contra naturam ; libidinem, scilicet ardo-
mum, quo universo nos exuere debemus,ideo dicit, sem, per qualisbet turpitudines discurrentem ;
quaerite quac sursum sunt,scilicrt spiritualia qua concupiscentiam malam de aliena uxore, vel de
sunl, vel gloria aeterna, vcl quae ad eam ducunt, alia re; et avaritiam, quae si non corpus, tamen
quae sursum sunt dico, ubi Christus est sedens in animam contaminat, qux est idolorum scrvitus, id
dextera Det.id est regnans in aoqualitate Patris, ct est tam fugienda sicut idololatria, cui simile et par
ita,in summa est excellentia.et pro hoc c.jrlum est, vitium est, quia rebus etiam pro Deo servit. Sub
quod per eum ad excelsa pervenire potestis.Quaerite uno aulem nomino duo pessima etimpia vitia pro-
dico,quae sursum sunt; inventa autem jucunda ha- hibet, idololatriam et avaritiam.Et recte idololatriae
bete. Et hoo est quod subdit: Sapite intelligentia comparat avaritiam, quae non est dispar malitia,
et charitate quae sursum sunt; non qux super ter- quid radix est omnium malorum, et pene uno ex-
ram sunt, id est non quae fundantur in terra, quia D fl plentur opere; quia sicut idololatria uni Deo niti-
ab his mortui estis. Unde subdit: Mortui enim tur auferre gloriam, nec solus nomen deitatis ha-
quasi dicat: Ideo quae sursum sunt quaerite non beat.ita avarus in Dei res se extendit.utsolususur-
quae supra terram, quia ^fortut estis, mundanis et pet quae Deus omnibus fecit. Utraque igitur Deo
eaducis. Et vila vestra modo abscondila est omni- inimica sunt.quia negant Deo qnae ejus sunt.
bus hic peregrinantibus, sed maxime carnalibus, VERS.6-17. — «Propter quae venit ira Dei super
atque terrenis, et idco quaeranda est. [Ambrosius] « filios incredulitatis, in quibus ambulastis ali-
Abscondita est dico, cum Christo, qui ett vita ve- « quandn, cum viverctis in illis.Nunc autem depo-
stra, quse vita est, tn Deo, Patre, cum quo Christus « nite ct vos omnia, iram, indignationem, mali-
idem est. Cum autem Christus, qui est vila nostra tiam, blasphemiam, turpem sermonem de ore ve-
apparucrit.xd cst revclabitur vobis.ut eumdem cum « stro. Nolite mentiri invicem, exspoliantes vos

(24) August., De 83 quaest. (25) Id., per Joannem.

281 COLLECTANEA 1N EPlbT. D. PAULI. — IN EP. AI) COLOSS. 282
« veterem hominem cum actibus suis,et induentes A fit sccundum imaginem, id est in imagine illius, id
« novun; eum qui renovatur in agnitionem Dci se- est in ratione quic cst imago Dei, qui creavit eum,
« cundum imaginem ejus qui creavit eum, ubi non scilicct novum hominem in agnilionem sui.(27)Sa-
« est gentiliset Judaeus.circumcisio et praeputium, tis ostendit ubi homo sit creatusad imngincmDei,
« Barbarus et Scytha, servus et liber,scd oninia et quia non corporeis lineamentis, sad forma quadam
« in omnibus Chrislus.Induite vos ergo sicut electi intelligibilis mentis. Sicut enim post lapsum pec-
« Dei sancti et dilecti viscera misericordiao, beni- cati homo in agnitionem Dei renovatur secundum
« gnitatem, humilitafcm, modestiam, patientiam, imaginem ejus qui crcavit eum ; ila in ipsa agni-
« supportantes invicem ct donantcs vobismetipsis tione crealus est, antcquam delicto veterasceret.
« si quis adversus aliquem babet quere.lam, sicut Unde rursus in eadem agnitione renovatur. Unde
« et Dominus donavit vobis, ila et vos. Super om- supra renovamini spiritu mentis veslrae. Si ergo
« nia autem haec, charitatem habete quod est vin- spirUu mentis renovamur, et ipse est novushomo
« culum perfectionis,et pax Christi exsultet in cor- qui renovatur in agnitione Dei, nulli dubium est,
« dibus vestris, in qua ct vocati estis in uno cor- non scoundum corpus, nec secundum quamlibet
« pore.et grati estote. Vcrbum Christi habitet in partem animi, sed secundum rationalem mentem,
« vobis abundanter: in omni sapientia docentes et; «r ubi est agnitio Dci, hominem es?e imaginem Dei,
« commonentes vosmetipsos in psalmis et hymnis i vel factum ad imaginem Dei. Ista autcm reno-
« et canticis spiritalibus in gratia cantantes in cor- vatio reformatioque rncntis dicitur fieri, vel secun-
« dibus vestris Deo. Omne quodcunque facitis inL dum Deum, vel secundum imaginem Dei; sed
« verbo aut in opere, omnia in nomine Domini no- ideo dicitur secundum Deum.sicutin Epistolal95
« stri Jesu Christi, gratias agentes Deo et Patri per: adEphesios legitur.ne secundum aliam creaturam
« ipsum. » putetur fieri, secundum imaginem Dei, ideo, ut in
Propter oa«,scilicet praedicta mala, venit ira Deii ea re intelligatur Heri.
in filios diffidentiae, id est incredulitatis. Quid crgo) Haec renovatio ubi est imago Dei, id est in
eritdeeisquosignorantianonexcusat?quasi dicat: : mento non quod sit aliaimagosecundum quamsit,
Gravius punientur ;in quibus, vitiis.et t>OJaliquando,, alia quae renovatur, sed ipsa, sicut dicimus aliquem
' ut alii fidelem qui de corpore abscedit, mortuum esse se-
ambulaslis, et ideo turpius est, si modo re-
ditis ad eadem. [Ambrosius] Ambulastis dico, cumi cundum corpus non secundum spiritum, quia cor-
vineretis, id est cum vitam esse putaretis, in illis. pore vel in corpore mortuus est, non anima vel in
Haecmemorat ut se evasisse gaudeant, et de caetero o anima. Sic aliquis dicitur pulcher vel fortis secun-
sibi caveant. Unde subdit .Nunc a«tem,quasi dicat: : dum corpus, non secundum animam. Et notaquod
Olim ambulastis in illis, nttnc autein, cum Chri-- 'C alia est imago ista quae renovatur in agnitionem
stum recepistis et vos, ut omnes alii fideles, depo- Dei,alia est imago illa.ad quam faclus est primus
nite, non solum supradicta grandia vitia.sed etiami homo non mulier. Unde su^ra ad Corinlhios : Vir
omnia alia, scilicet iram, quae est subitus animii est imago Dei et gloria, mulier autem gloria viri
motus.Post majora, prohibet minora, ne videanturv (I Cor. xi). Illa imago, scilicet est, ut quomodo ex
haec non esse periculosa; addit, indignationcm, dee uno Deo omnia.ita ex uno hominc omnes homines
alio sublimato; malitiam, effectum iroe, scilicet in-- essent. Haecautem imago quam de agnitione Dei
dignationis.Malitia autem est qua quis molitur dam- di?.it creari, et in femina est sicut in viro. Vel ita,
num alicui, blasphemiam, in fratrem vel Deum ; secundum imaginem. Quasi dicat: Dico ut exspo-
turpem sermonem vel turpiloquium, deponite dee lietis velerern hominem, ctinduatis novum, et hoc
Ore vestro, etsi in corde sit conccptus. Quid perr quod dico, est secundum imaginem ejus, qui crea-
singula? Nolite mentiri invicem, scilicet alii aliis.i. vit eum,scilicet novum hominem.id est secundum
Sunt qui non habent consuetudinem ebrietatis.qui i rstionem, quae est imago Dei. Quasi dicat: Aliud
tamen aliquando inebriantur *,sicut sunt qui nona non moneo vos nisi quod ratio vestra suadet. Haeo
habent consuetudinem mentiendi, et tamen ali- est imago ad quam Deus creavit hominem, scilicet
quando mentiuntur.sic et in aliis fit. Prohibet ergoo jn ut rationalis esset.et coelestia semper diligeret.Ubi,
aliqnarido mentiri.et praecipue mentiri assidue.(26)i) scilicet in quo novo homine. [Augustinus] Non est
Dico, nolite mentiri :vos dico,exspoliantes vos vete-:- mas et femina, id est discretio masculi et feminre.
rem hominem,id est habitum peccatorum.cum acti-'.- Secundum corpus enim sunt masculi et feminae,
bustuis, ut nec actus peccati interdum adsit. Homoo sed secundum spiritum mentis.non in quo renova-
enfan vetus nihil est aliud qnam vitavetus,quee estini mur, secundum imagincm Creatoris, et in eo non
peccato, in quosecundum Adam vivitur.Et induen- est genlilis, et Judxus, id est exceptio vel acceptio
tes babitu virtutum, qui non caret actibus, novumi gentilis vel Judaei. Nullus cnim ut indignus excipi-
hbminem, id est rationalem mentem. Qui novuss tur, nec aliquibus offieit vcl proficit apud Deum,
hbmo renovatur in agniiione Dei, magis et magiss quod de his vcl illis nati sunt. Neque ibi est, cir-
crescit et acquirit cognitionem Dei et illa renovatio3 cumcisio ct prsrputium,iA est non aliqui ibi suntdi-

(26) August, contra Faust. (27) Id., super Genesim.

 283 PETRI LOMBARDI. 284
gniorcs eo quod ipsi haec habeant,vcl eo minas di- A tris causa exsultationis, quod utique erit, si habea*
gni quia non habent.Et ibi non cst barbarus et Scy- tur charitas, quae veram habet pacem, quam puro
tha, servus, et liber, id est non propter ista aliquis corde custodit. [Ambrosius] Pax enim dici potest,
ibi dignior ost, vel minus dignus. Et est sensus: etsi non habet charitatem. Cbaritas vero semper
in novo homine nullaexteriordiversitasalicui prae- secum habet pacem,quam facit; in qua pace vocati
judicat, scilicel nec sexuum, nec nationum, nec estis, per eam positi in uno corpore Ecclesiee.Pax
observationum, ncc linguarum, nec conditionum ; enim necessaria est ad unitatemcorporis quam facit
sed Christus est omnia, id est omnes partes novi charitas. Et de his omnibus grati estole Deo do-
hominis, suut opcra Christi, et, ipse Christus est centes, et vos et alios quem ignoratis per vos. Et
in omnibus fidelibus, qui per eum novi sunt. Jn- commonentcsvosmetipsos de scitis, ut doctrina fiat
duite ergo. Quasi dicat :Et quia Christus cst omnia illis qui nesciunt, et commonitio illis qui sciunt,
et in omnibus, ros Tgo, o Colossenscs qui estis si- sed pigri sunt. Docaites, dico, et commonente»dc
cut, id est vcre, clveti Dci, scilicet quos Dcus ab his quae contincntur in psalmis qui de moribns
aeterno elegit, ct sancli, sacramentorum participa- agunt, et in hymnis, qui de laudibus Dei agunt,
tione, et dilccti a Deo, id est quiajam sancti estis, et canticis spiritualibus, qui sunt de aeterno bono,et
et quia diloxit Dcus vos, induite viscera misericor- n his docti et commoniti, estote canlantes Domino, id
dix, id-est affectum pietatis, erga omncs. Deinde est ad honorem Domini. Et hoc non solum labiis,
subditur exsecutio misericordiae cum additur, be- sed in cordibus vestris,\d est cum inlellectu, vel at-
nignitatem animi ad benofaciendum parati, et hu- tente. Et hoc, in gratia, id est in consideratione
militatem, ut sjtis, humiles corde et habitu,et mo- beneficiorum Dei. Per quid autem haec possint, in
dcstiam,ut inomnibusmodum servetis, et patien- serie praomisit, dicens: Verbum, etc. Quasi dicat:
tiam in adversis tolerandis, supportantcs invicem, Ut prudenter doccatis, et commoncatis, verbum
ut alter alterius onera portet, et donantes vobisme- Christi habitel in vobis abundanter, scilicet in ontnt
tipsis,si quis advcrsus aliqucm habet quxrelam, id ja/>tcntt"a,scilicetut omnium Scripturarum intellec-
est si alter alterum offendit,non solum non judicet, tum habeatis. Omne, etc. Quia praecepit supra
sed et donet. Sicut et Dominus donabit vobis, ita Deum laudari et verbis nunc et factis no-
integre et pure el vos condonate aliis (28). In cujus men Dei laudari et exaltari hortatur, ut sic verba
rei sacramento lavit Christus pcdes discipulorum, nostra et opera careant reprehensione, ut magnifi-
ct dixit: Exemptum dedi vobis ut et vos similiter cetur Dominus, cujus magisterio invituperabiles
faciatis (Joan. xm). Invicem itaque nobis delicta sunt discipuli. Quasi dicat: Docete et commonete.
donemus, et pro nostris delictis invicem oremus, Et praeterea, omne quodcunque facitis in verbo aut
atque ita quodammodo invicem pedes nostros lave- 'C in opere facite, in nomine Domininostri Jesu Christi,
mus. [Ambrosius] Et nota quia ut lucrum possint id est ad gloriam Christi, non vestram : et non so-
habere ad haec eos facienda monet, quia meritum lum quae facitis verbo vel opere, sed etiam omnia
collocant apud Deum. Ab illicitis abstinere facitti- sint ad gloriam Christi, id est etiam cogitationes,
mor ; veretur enim ne mala faciens poenis subda- et si alia aliqua sint. Vel ita, quodcunque facitis in
tur. Hasc qu« nunc facicnda monet ad profoctum verbo aut in opore, facite. Omne, id est perfectum,
meritorum pertinent: ex voluntate enim fiuut non Deo, attribuendo, et hoc est quod aperit subdens,
ex necessitate. Qui ergo ab illicitis abstinet.laudem facientes, omnia in nomine Domini Jesu Christi.id
habet: qui vero a licitis se temperat, laudem ha- est ad gloriam Christi, vos dico tunc vere agentes
bet et praemium. arattaj,non legi, sed Deoet Patri per ipsum, Chri-
Super omnia autem. Quasi dicat: Haec omnia stum, per quem dedit Deus omnia. Tunc enim agi-
servate.Awpw omnia autem hxc charilatcm habete, mus gratias Deo per Christum, si modum praece-
id est studiosius omnibus aliis petite charitatem. ptorum ejus custodiamus.
Magis enim est studendum ei virtuti, quae major VBBS.8-25. — « Mulieres, subditae estote viris
omnibus est. Vel.habete charitatem, quae est super « sicut oportet in Domino. Viri diligite uxores ve-
omnia haec.Ipsa estenimeminentiorvia quaesuper- n « stras, et nolite amari esse ad illas. Filii, obedite
eminet scientiae et omnibus praeoeptis (29).Haecest « parentibus per omnia, hoc enim placitum est in
vestis Domini inconsutilis desupcr contexta.lncon- « Domino. Patres, nolite ad indignationem provo-
sutilis,ne aliquando dissuatur quae aJ unum perve- « care filios vestros, ut non pusillo animo fiant.
nit, quia charitas, in unum omnes colligit. Habete « Servi, obedite per omnia dominis carnalibus.non
charitatem dico, quod donum, scilicet charitas, est « ad oculum servientes,quasi hominibus placentes,
vinculum perfeclionis. Caetera enim perfectum fa- « sed in simplicitato cordis timentes Deum. Quod-
ciunt,charitas etiam omnia ligat,ne abeant. Et pax « cunque facitis, ex animo operamini, sicut Do-
Christi,id est quam Christus habuitin se,et haberi « mino et non hominibus, scientes quod a Domino
praecepit, vel quam intcr Deum et bominem fecit, « accipietis retributionem haereditatis. Domino
exsultct incordibus vestris,id est sit in cordibus ves- « Christo servite. Qui enim injuriam facit, recipiet

(28) Augustinus, super Joannem. (29) Id., ibid.

283 COLLECTANEA IN EPIST- D. PAULI. — 1N EP. AD COLOSS. 2PG
« id quod inique gessit, et non csl porsouuruin ar- A ' ajijuuni servis prafstalc, scicritcs quia et vos Do-
« ceptio apud Deum. » « minum habetis in cn'lo. Orationi instate vigilan-
Mulieres. De moribus omncs monuit hucusquc « lcs in ca, in gratiarum actione orantes simul ct
communiter, nunc transit ad eingularia praecepta « pro nobis, ut Deus apcriat nobis ostium sermo-
monens diversos separatim, ut inviccm sibiser-".' « nis ad loqucndum mystcrium Chrisli, propter
viant, non solum obediendout mulieres viris.et fi- « quOd etiam vinctus sum, ut manifestcro illud ita
lii parentibus, et servi dominis, sed etiam consu- « ut oportet me loqui.,In saiiientia ambulatc ad eos
lendo ut viri mulieribus, patres filiis, Domini ser- « qui foris sunt, tempus redimentes. Scrmo voster
vis (30). Haecest pax domestica, ot cohabitantium « sempcr in gratia sale sit conditus, ut sciatis quo-
ordinata a Deo concordia, ct clara justitia, ut sci- « modo oportcat vos unicuiquo respondcre. Quoe
licet qui excellunt ratione, excellant dominationc « circa mc sunt omnia vobis nota faciet Tychicus
(31). Hanc concordiam docet dicens : Mulieres sub- « cbarissimus fratcr, et fidclis ministcr, ct conser-
ditx estote viris, sicut oportet, id ost tam pcrfccte « vns in Domino, quem misi ad vos ad hoc ipsum,
sicut Deus mandavit, et hoc in Dnmino, non contra « ut cogftoscat quae circa vos sunt, ct consolctur
Dominum. [Ambrosius] El ros viri, diliijite uxores « corda vestra cum Onesimo charissimo et fideli
vestras,et nolite esse amari, id cst acerbi, ad illas. ^j « fratrc,-qui ex vobis cst, qui omnia qu.-c hic agun-
Per hoo rigorem dominii emollit, ut potestato (|iia .. « tur nota facient vobis. Salulat vos Aristarchus
praevalet quis in dominatu uxoris.non nimis scvcrc «,concaptivus meits, et Marcus consobrinus Bar-
utatur. Et vos filii, obeditc pttrcntibus pcr omnia ; « nabae, de quo accepistis mandata. Si venerit ad
hoc eiiim placitum est, id est placel Deo si per « vos, suscipite illum. Et Jesus qui dicitur Juslus,
omnia obeditis, ita tamen, si in Domino obeditjs. « qui sunt ex circumcisione. Hi soli sunt adjutores
Et vps, patres nolite provocare filios vestros ad indig- « mci in regno Dei, qui mihi fuorunt solatio. Sa-
nationem contra vos. Vel, a<Iiracundiam, alia Iitte- « lUtat vos Epaphras, qui ex vobisest servus Jesu
ra : ut non pusillo animo vel pusillanimes fiant, « Christi, semper sollicitus pro vobis in orationi-
scilicet non potentes diutius pati. Modestos procci- « bus, ut stetis periecti et pleni in omni voluntato
pit patres filiis, ne coarctati ab illis delinquant ini « Dci. Testimonium enim illi perhibeo qui hahet
illos, et Deum offendant (32). Ira enim inconside- « multum laborem pro vobis, ct pro his qui sunt
rata res est, ita ut aliquando nec sibi parcat qUii « Laodiciae, et qui Hicrapoli. Salutat vos Lucas.
irascitur, Et vos, servi, obedite per omnia, sed noni « medicus charissimns, rt Dnmas. Salulatc fratres
contra Dominum, dominis, rion dico spiritualibus s « qui sunt Laodiciae et Nympham, et quoe in domo
tantum, sed etiam carnalibus, qui secundum carnemi « ejus est Ecolesiam. Et cum lccta fticrit apud vos
dominanlur. Vos dico, non ad oculum servientcs,, C * «Epistplahaec.,faciteutetin LaodicensiumEcclesia
quasi hominibits, non Deo placcntes, id est placerc> «legatur.et eaquaj Laodicensium est,vobislegatur.
nolentes; sed servite, tn simplicitate cordis, id cstt «EtdiciteArchippo:Videministeriumquodaccepisti
pura intentione, ut quales estis in corde, talos extrai « in Domiho, ut illud implcas. Salutalio mcamanu
sitis. Vos dico, timentcs Deum, quem non potestis5 «Pauli. Momores estote vinculorum meorum. Gratia
fallere. Et quodcunque facilis, operamini, non quasii « Domini nostri Jcsu Christi vobiscum. Amen. »
timentes pajnam ex Deo, sed ex animo, id est exi Domini, quod justutn, otc. Qriasi dicat: Et vos
voluntate, sicut Domino, serviretis et nori homini- domini, prxstate servis quod justum est, pro servitio,
bus. Eam enim Deus innocentiam probat, qua homo> et xquum per naturam, ut scilicct homines repu-
non metu poenas fit innocens, sed amore justitia. tetis, scientes quoniam et vosDominumhabctis in crnlo,
Nam qui tantum timore non peccat, quamvis nonl quasi riOn impotentem, et ideo talia exigite qualia
noceat aliis, sibi tamen plurimum nocet; simulatai vultis a vbbis exigi, ita faciunt viri justi (33). Boni
innocentitf, nori est innocentia; simulata aequitasa enim ex fide viventes, etiam adhuc ab illa civitate
non est aequitas: sed duplicatum peccatum, in quoj peregrinantes, qui imperant, scrviunt c\s, quibus
est et iniquitas et simulatio. Operamini, dico, scientesj videntur imperare, quia non cupiditate imperant
quod prohac humiliatione recipietis a Dominoretri-- jj dominandi, sed officio consulendi, et beneficia
butionem hxreditalis aeternae,et propter alios domi- providendi. Orationi. Quasi dicat : Singulatim di-
nos 196 Domino dominantium, scilicet Christo o versos monui, communiter autem omnes vos monco,
servite, in his quae jubct. Qui enim. Quasi dicat : instate orationi vigilantcs in ea. Quasi dicat : Etiam
Ita est serviendum ut dixi, non pro crudelitale do- nocte instate, vel vigilantes, id cst non pigri, in
minorum dimittendum, quia qui faeit injuriam,si\e e ea oratione facta de futuris. Vos dico manentes
dominus sit, sive servus, recipiet id quod inique ges-- in aclione gratiarum de prasteritis; inslate, dico,
sit. Et hoo ideo, quia non est personarum acceptio o orantes simul et pro nobis, ut Dcus apcriat nobis
apud Deum, nulli parcetur pro majoritate sua. ostium sermonis, id est os meum faciat apertum
CAPUT IV. quod ad hoc datum est ut inde prodcat verbum.
VERS.1-18. — « Domini, quod juetum eist ett Os autcm apertum est, quoniam multa et magna
(30) August., in lib. Sentent. Prosperi. (32) Id., in lib. Sent. Prosp.
31^ Id., super Genesim. (33) Id., De verb. Evang. >
 287 PETRI LOMBARDI. 288
dicit. Et ad quid velit sibi apcriri os, ostendit di- A Hi soli de Judaeis, junt modo adjutores mei in regno
cens : scilicct ad loquendxm mysterium Christi, id Dei praedicando, qui mihi, posito in tribulatione,
est ad exponendum illud, quod est secretum de junt solatio, vicem meam supplendo. Salutttt vos
Christo, id est nativitatem, passioncm, etc. Proptcr Epaphras qui ex vobis est servus Christi Jesu, non
quod opus, scilicct quia Christi secreta expono, lcgis, scmper sollicitus pro vobis tn orationibus, in
vinctus sutn. Dico nperiat mihi os ad loquendum quibus pro vobis orat, ut stetis, id est perseveretis,
mysterium, et ita Joqucndum ut manifestem, aperte perfecti et pleni in omni voluntate Dei, scilicet velitis
illud quod abscondilum est infidelibus ita, coristan- omnia quae Deus vult,et nihil adjungatis praeterea
ter et discrete, ut oporlet me, qui Apostolus sum, qu33 Deus vult. Et vere sollicitus est pro vobis.
loqui. Vos eliam ipsi, in sapientia Dei, quam habetis, Testimonium enim illi perhibeo, quod habet multum
ambulate, iil eel proficitc usque ad cos illuminan- laborem pro vobis, non solum orando, sed etiam
dos, qui sunt />.m, id cst extra Ecclcsiam. Cauto aliis modis. Estote ergo et vos pro nobis solliciti,
conversandum est inter perfidos ne scandalizentur, ct non solum pro nobis, sed etiam pro his qui sunt
ne fiat eis occasio blasphemandi, et ne incitentur Laodicix, ct qui sunt Hierapoli. Salutat vos Lucas,
ad persequcndum. Sapienter ambulate dico. non evangelista, medicus charissimus, et Demas. Salu-
impedientes, sed redimentes lempus, id est aliquibus o tate fratres qui sunt Laodicix, et specialiter Nym-
modis praoparantes opportunilatem praedicandi eis: pham, qux praedicatores recipit et sustentat, et
et habito tempore, sermo vcster sempersit in gratia, qux in domo ejas est Ecclesiam, id est familiam. Et
id est talis ut gratus sit auditoribus. Vel, in gratia, cum fuerit lecta apud vos hxc Epistola, facite ut et
praedicanda, noji in Icge, et sit condilus sale sapicn- in Laodicensium Ecclesia legatur, et vobis legatur
tiae, ita, ut scialis quomodo pporteat vos respondcre ea, vel vos legatis eam qum Laodicensium est, id
unicuique, quia aliter idiotre, aliter litterato, et est quam ego illis misi, vel quam ipsi mihi mise-
aliis personis aliter et alitcr respondcndum est. runt, ut videatis hic esse responsum quaestionibus
Omnia autem qux circa me sunt, id est tribulationes illis. Ex hoc loco intelligimus quod generales sunt
quae undique sunt, vel quae non pertingunt usque instructiones Apostoli, et ad hominum profectum
ad animam, nota faciet, et ideo non fuerit opus scriptae sunt Epistolae. Et, ipsi vos qui spiritu
scribi, Tychicus(pcr hunc creditur misisse Episto- errastis olim, dicite Archippo : Vide ministerium,
lam) charissimus frater, in fide, et fidelis minister, id est esto sollicitus circa ministerium, quod acce-
in praedicatione, el conscrvus in adversis, et hoc, tn pisti tn Domino, id est in his rebus quae sunt Do-
Domino, id est propter Dominum. Quem ego misi mini, ul illud impleas, ut sicut per inobedientiam
ad vos ad hoc ipsum, id est ad similc aliquid.scilicet istorum cessavit, ita per correctionem accingatur.
ut cognoscatqux circa vos sunt. [Ambrosius] Cavete C Et nota quod praepositum eorum per eos ipsos
ergo vobis, magis sibi cavere debet quum se videt commonet, ut qui regendam Ecclesiam eorum
cognosci. Misi dico, cum Onesimo charissimo noslro accepit sit sollicitus de eis, et quia plebis causa
et fideli fratre qui cst ex vobis, qui scilicet, et Tychi- scribitur Epistola, ideo non ad rectorem destina-
cus, rwtnta nota facient vobis qux hic agunlur. Salu- tur, sed ad Ecclesiam. Salutatio. Quasi dicat: Ut
tat vos Aristarchus concaptivus meus, id est parti- sciatis a me missam Epistolam.jaiutattofnea manu
ceps, et socius laborum meorum ; ct Marcusconso- Pauli scripta est. Et antequam salutationem ponat,
brinus Barnabx, de quo, Marco vel Barnaba, acce- praemittit exhortationem dicens : Memores estote
pistis mandata, ista, scilicet quod discessisset a me, vinculorum meorum, id est in mente habete qua
et ideo non reciperetis illum ; sed si modo venerit causa paliar, scilicet quia solam fidem pradico. Hoc
ad vos, excipite illum. Vel, accepistis mandata, dicit ut tales se praebeant, pro quibus non aegre
scilicet quod rediitad me ct ideo, si venerit ad vos forat se pati injurias, ut simpliciter patiantur, vel
excipite illum. El Jesus salutat vos, qui dicitur utproeoorent ut necessaria ministrent. Quaeautem
Justus;qui, scilicet isti praedicti, junt ex circumci- sit salutatio, ostendit addens : Cratia Domini Jesu
sione, et idem tamen mecum asserunt de gratia. sit vobiscum. Amen.

IN EPISTOLAM I AD THESSALONICENSES

197 ARGUMENTUM. Athenis, per Tychicura diaconem, et Onesimum

Thessalonicenses sunt Macedones, qui accepto
verbo veritatis perstiterunt in fidc, etiam in perse-
cutione civium Suorum. Praeterea nec receperunt
falsos apostolos, nec ea quae a falsis apostolis di-
cebantur. Hos collaudat Apostolus scribens eis ab
acolythum.
CAPUT PRIMUM.
VERS.1-3. — «Paulus et Silvanus.etTimotheus,
« Ecclesias Thessalonicensium in Deo Patre nostro
« et Domino nostro Jesu Christo, gratia vobis et
289 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAUl.I. — IN EP. I AD TIIESS. 200
« pax. Gratias agimus Deo sempcr pro omnibus A j ciiim opus lidci est conlcssin, el taboris vcstri queni
« vobis, memoriam vestri facientes in orationibus habuerunt pro se et pro proxiniis, et charitalis ha-
« nostris sine intermissione, memores operis fidei bitao in Dcum et proximum, et sustincntix habit'B
« vestrae, et laboris, et charitatis, et sustinentiae contra mala, quae sustinentia est spei, quia eam
« spei Domini nostri Jesu Christi, ante Deum et facit spcs gloriae. Non enim tanta mala possent
« Patrem nostrum. » sustinere, nisi spes eos confirmarct quae spes non
Paulus et Silvanus, etc; [H.iimo.] Hanc Epistolam frustralur, quia est Domini nostri Jcsu Chrisii, qui
scribit Apostolus Thcssalonicensibus. Thessalonica bcne potest et vult iroplero ; spei, dico, existentis
metropolis est Macedonioe, quoe est provih.cia Grae- ante Deum et Patrem noslrum, quia ita ccrti cstis,
corum. Thessalonicenses ergo sunt Macedones, qui ac si ,jam videatis eum, et ita cos animat. Vel,
facile ab Aposlolo convcrsi, nec per tribulationos, anle Deum oxistit, quia ei benc placet, non ad as-
nec per pseudopraedicatores potuerunt moveri a fi- pcctum hominum, et eo auctore cst.
dei veritate. [Ambrosius.] Hos collaudat Apostolus, VERS.4-10. — « Scientes, fratres dilecti a Deo,
eo quod in accepta gralia permancntes ad profectum « elcctionem vestram, quia Evangelium nostrum
praemii virtutibus aucti sunt meliora sectando. « non fuit ad vos in sermone tantum, sed et in vir-
Tantae enim fidei imbiberant spiritum, ut spe fu- ,U « tutc et Spiritu sancto, et in plenitudine mulla,
turorum etiam a civibus suis non credentibus, pe- « sicut scitis quales fuerimus in vobis propter vos.
ricula devoto animo pro nominc Christi sustino- « Et fos imitalorcs nostri facti estis et Domini,
rent. Erant tamen infcr cosaliqui otiosi et curiosi; « cxcipicntes verbum in tribulationc multa cum
aliqui etiam de rcsurrectioric minus senticntes, et « gaudio Spiritus sancti, ita ut facti sitis forma
ideo nimis temere de morte amicorum dolentes ; « omnibus credentibus in Maccdonia et in Achaia.
aliqui etiam eorum erant fornicatores. Hos ergo in « A vobis enim diffamatus cst serrtio Domini, non
hac Epistola corrigit Apostolus, et perfectos monet « solum in Macedonia et in Achaia, sed et in omni
non ccdere adversis pseudoapostolis, et ut alios « loco fidcs veslra qurc est ad Deum profecta est,
corrigant. [Haimo.] Scripsit autcm ab Alhenis. Et « ita ut non sit nobis necesse quidquam loqui. Ipsi
est intentio Apostoli in hac Epislola pravos et in- « enim de nobis annuntiant qualem introitum ha-
correctos corrigere, et bonos ad pcrscverantium « buerimus ad vos, et quomodo conversi eslis ad
aliorumque correctionem cohortari. Modus talis « Deum a simulacris servire Deo vivo ct vcro, cx-
est : De more suo salutationem praemittit : qua « spectare Filium ejus de ccclis quem suscitavit ex
praemissa de bonis eorum gratias agit, commemo- « mortuis Jesum, qui eripuit nos ab ira ventura. »
rans non solum fidem et opera, sed etiam conver- Scientes. Quasi dicat: De his agimus gratias Dco,
sionis modum et malorum sustinentiam. Et ut ad (C quia scimus quod dilexit vos, et elegit sola gratia.
perseverandum magis eos provocet, de suis quoque Et hoc est quod ait: Agimus gralias Deo, scientes,
laboribus, et Evangelii veritate, ct prudenti inter o fralres dilccti a Deo, electionem vestram, id cst
eos conversatione, et quanto affectu eos desideret ; quod dilecli et electi estis a Deo : quod per hoc sci-
videre, interserit. Deinde pravos, ut a luxuria, et mus, quia Evangclium nostrum non fuit ad vos in
otio et curiositate contineant, obsecrat; et mortuos i sermone tantum, [Haimo.] id est in ostensione vcr-
resurrecturos conflrmat. Circa finem moralis est; borum, sed in virtute miraculorum, quia multa fecit
instructio. Praemittit autem salutationcm, dicens :: apud eos miracula, doctrinam ejus confirmantia,
Paulus, et Silvanus, et Timotheus. Hi coadjutores i et in Spirilu sancto, quia per mc recepistis dona
fuerunt Apostoli in illis instruendis, et in profectui Spiritus sancti : Et non parce, sed tn plenitudine
illorum pariter gaudebant. Et ideo nominibus illo- multa. Hoc ideo dicit ut in nullo videantur sibi mi-
rum praescribitur salutatio, sed sensus et verbai nores Ecclesiis Judaeorum, ct gaudeant in dono Dei
Epistol» solius Apostoli sunt. Hi, inquam, scri- qui participes illos facere dignatus cst promissio-
bunt Ecclesix Thessalonicensium, congregatae ini nis Abrahae. Sicut, ctc. Quasi dicat : Ita istud divi-
Deo Patre et Domino Jesu Christo. Quasi dicat ;•, num scimus, scilicet quod estis a Deo electi, sicul
Quod est Ecclesia in unitate fidei congregata est,, n vos scitis, istud visibile, scilicet quales, id est
Deo Patre operante, et Christo ejus Filio. Et antes quam afflicti fuerimus in vobis, id est inter vos, et
adia salutant in hunc moduni; Gratia sit vobis ett hoc propter vos, id est pro vestra salute. Quasi di-
pax. Exposita ne exponas, ne actum agas. [Am- cat: Per hoc etiam quod non passi sumus; in
brosius.] Post salutationem primum confirmat; excmplum vobis palct quod Deus et vos dilexit et
bonos.de profectu illorum referens gratias Deo ai elegit. [Ambrosius.] Et vos. Quasi dicat : Nos passi
quo sunt omnia bona, hoc modo : Gratias agimus; sumus in exemplum vobis, et vos facti estis imita-
Deo semper pro omnibus vobis, quia sunt bona quaai tores noslri et Domini, qui suStinuit crucem. Pro-
in vobis sunt, et a Deo sunt. Nos dico, facientesi bra enim et injurias a civibus suis tolerarunt spo
memoriam vestri in orationibus nostris, ut perstetis i futurorum. Unde aemuli dicuntur apostolorum et
in bono. Orationibus, dico, habitis sine intermis- ipsius Domini, quia et Dominus eadem a Judaeis
sione certarum horarum. Unde autem gratias i passus est, et Apostoli Dominum sequentes perse-
agat, ostendit, subdens : Nos, dico, memores ope- cutiones passi sunt gaudenles, quia babiti sunt
ris, id eat confessionis, fidei vestrx, proprium t digni pro nomine Domini eontumelias pati, Vos,
291 PETRI LOMBARDI. 292
«lico, exripienlcs verbum in tribulatione mutta no- A « in medio vestrum, tanquam si nutrix foveatfilios
slra, scilicot et vcstra, quia tribulatio non fecit vos « suos, ita desiderantes vbs cupide, volebamus tra-
dimittcre verbum. [Haimo.] Excipientes, dico, cum « dere vobis, non solum Evangelium Dei, sed etiam
gautlio Spiritus sancti, quod, scilicet fecit in voWs « animas nostras, quoniam charisSimi nobis facti
Spiritus sanctus, imitatores nostri facti estis, ita « estis. »
ut silis facli forma, id est exemplum confessionis et Nam ipsi. Hic de laboribus suis commemorat.
doctrinae omnibus credentibus, qui sunt in Macedonia Quasi dicat: Ideo dico qualem introitum habueri-
et Achaia, qui exemplo vestro non timent confiteri. mus, et ejus qualitatem non expono, quia non est
Et vere forma facti estis omnibus. A vobis enim necesso. Nam vos ipsi, o fnatres, scitis introitum no-
diffamalus, id cst divulgatus est, sermo Domini, id strum ad vos, hoc de illo scitis quia non fuit inanis,
est ab exemplo patientiae vestrae hoc processit, id est facilis, id est non fiiit in prosperitate saecu-
quod alii verbum Dei apertepraedicant.fAmbrosius]. lari, quae inanis est; sed fuit tn multa sollicitudine
Divulgatus est, dico, quia non solum in Macedonia pro adversis quae sustinuimus. Et propterea habui-
et in Achaia, sed in omni loco, adjacenti vobis et mus fiduciam, non in adversis qui fragiles sumus,
vicino, non solum sermo, sed fides vestra, id est sed in Deonostro loqui ad vos Evangelium.Dei, sic et
profectio fidei, profecta est, id est processit, qux P vos facite. Confidite, scilicet in Deo non in vobis.
fides est, ad Deum tantum ut est in martyribus Nos dico, antequam, ad vos veniremus passi multa,
quod non est fides, est minus perfectorum qui et et contumeliis affecti in Philippis sicut scitis. Ecce
quae mundi sunt, cogitant. Processit, dico, ila ut antequam veniremus ad vos et post passi sumus,ut
non neccsse sit-nobis quidquam loqui de vobis ad non liceret confidere in nobis, et ita esset labor
alios incitandos. Ipsi enim de vobii, id est omnes noster inanis. [Ambrosius] Hanc pressuram quam
alii annuntiant qualem introilum habuerimus attvos, nunc memorat passus est in Philippis propter spi-
id est quam afflicti fucrimus quando venimus ad ritum pythonem quem a puella dejecerat. Vel ita :
vos ; et tamen quomodo, id est quam vehementer Hoc de introitu modo scitis, quia non fuit inanis,id
conversi estis, licet nos afflicti fucrimus, dico, ad est propter nulla mala cessavi loqui verbum Dci,
Deum a simulacris. ad veritatem a simulatione, ad quod est signum devoti et fidelis praedicatoris, sci-
unum a multis. Conversi estis, <Iico, servire Deo licet ne in pressura loqui verbum Dei timeat.Inanis
vivo et vero, et scrviendo exspectare Filium ejus enim est ille qui terrore praesenti, formidinem pa-
venturum ric coelis, id est a Deo conversi estis ut titur praedicandi. Non fuit inanis, dico, sed, licet
serviatis Deo ita pure, ut convenit servire vivo et ante, ossemus passi et contumeliis affecti in Phi-
vero, qui in veritate est Deus, et vivit aeternaliter, lippis, sicut scitis, et apud vos in multa sollicitu-
et in hac servitute exspectelis videre Filium Dei C dine, id est multum solliciti: nec tamen extimui-
quando veniet, et non aliud desideretis dari vobis mus, sed habuimus fiduciam in Deo nostro loqui ad
quam videre Christum secundum divinitatem quem vos Evangelium Dei. Per haec de se relata, et per
mali non videbunt. Unde dicit Scriptura : Tollatur illorum bene ccepta monet illos permanere in pa-
impius, ne videat Filium Dei. Quem Filium suscita- tientia. Exhortatio enim. Hie contra pseudoaposto-
vit Pater ex morluis. Ipsum, dico, per hoc factum los videlur incipere, commemorans de Evangelii
suis Dominum Jcsum, id est regem et salvatorem veritate. [Haimo.] Deinde de suainter eos prudenti
suorum. Qui, Filius, eripuit nos ab ira venlura, conversatione. Quasi dicat: Merito habuimus fidu-
quia et in baptismo dimittit peccatum, et in futuro ciam in Domino, quia exhortatio nostra, id est prae-
liberabit a pcena. dicatio qua exhortamur alios, non est de errore, id
198 CAPUT II. est de mendacio, sed de veritate, neque de immun-
VERS.1-8. — « Nam et ipsi scitis, fratres, introi- ditia sicut sunt carnales observantiae post Christum,
« tum nostrum ad vos, quia non inanis fuit, sed vel usus mulierum, et quorumdam aliorum : quae
« ante passi multa et cohtumeliis affecti, sicut sci- quidam praedicabant; neque in dolo,id est in fraude,
« tis in Philippis, fiduciam habuimus in Deo nostro et astuta hypocrisi: etiam veritas est quandoque
« loqui ad vos Evangelium Dei in multa sollicitu- rj in dolo, quando, scilicet non amore veritatis et
« dine. Exhortatio enim nostra non de errore, ne- utilitate auditorum praedicatur, sed ut gloria vel
« quo de immunditia, neque in dolo; sed sicut pro- quod lucrum acquiratur. Non in dolo, dico, sed po-
« bati sumus a Deo ut crederetur nobis Evangelium tius ita vere et pura intentione loquimur, sicut pro-
« ita loquimur, non quasi hominibus placentes, sed bati et electi sumus a Deo, ad hoc ut crederetur no-
« Deo qui probat oorda nostra. Neque enim ali- bis, sicut fidelibus, Evangelium.
« quando fuimus in sermone adulationis sicut sci- (1) Loquimur, dico, non quasi hominibus placentes,
« tis, neque in occasione avaritiae, Deus testis est: id est placere quaerentes, quia nec speciem placentis
« nec qusrontes ab hominibus gloriam, neque a habemus, sed placentes Deo, quod probat corda
« vobis, neque ab aliis, cum possemus yobis oneri nostra, id est probata facit, ut sibi non hominibus
« esse ut Christi Apostoli. Sed facti sumus parvuli placeamus, quod nisi ipse operetur in nobis, vitare

(1) Aug., in lib. Sentent. Prosperi.

293 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. I AD TIIESS. 294
nequimus. Quas enim vires nocendi haberct bumanae A « tis a nobisvcrbum auditus Dci, acccpistis illud
gloriae amornon sentit, nisi qui eibellumindixcrit, « non nt verbum hominum, sed sicut cst vcrcver-
quia et si cuiquc facile cst laudem non cupcre, « bum Dei, qui oporatur in vobis qui credidistis.
dum negatur, difficile est tamen ea non delectari « Vos enim imitatorcs facli estis, fratres, Ecclesia-
cum offertur, et vere nonquaerohominibus placere. « rum Dei qure sunt in Judrcain Christo Jesu, quia
Nec enim aliquando fuimusinsermoneadulationis, « eadem passi cstis, et vos a contribulibus vestris,
per quod aliii placent hominibus, sicutscilis. Et vere « sicut et ipsi a Judaeis qui etDominum occiderunt
non est in dolo praedicatio nostra, quia neque in oc- « Jesum ot prophetas, et nos persecuti sunt, et
casione avaritix, non dico in avaritia, sed nec feci, « Deo non placent, etomnibus hominibusadversan-
nec dixi etiam in quo esset occasio avaritiae. Et « tur, prohibentes nos gentibus loqui ut salvi fiant,
inde Deus teslis est mihi qui novit corda. Hoc enim « ut impleant peccata sua semper. Pervenit enim
non ita patet. Avaritiamnonsectamur,necgloriam, « ira Dei super illos usque in finem. Nos autem,
et hoc est, neque etiam suinus qucerentesgloriam ab « fratres, desolati a vobis ad lempus horae, aspectu
hominibus, neque a vobis, neque ab aliis, sed a Deo « non corde abundantius festinavimus faciem ve-
tantum. [Ambrosius] In hoc tangitpseudoapostolos, « stram videre cum multo desiderio, quoniam vo-
qui se potius quam doctrinam Dominicommendari n « luimus venire ad vos, egoquidemPaulus etsemel
volebant. Apostolus autemquigloriam non ad prae- « et iterum, sed impedivit nos Satanas. Quce est
sens, sed in futuro quaerebat, se humilemfaciebat, « enira nostra spcs, aut gaudium, aut corona glo-
ut Dei praedicatio exallaretur. Cum possemus. Quasi « rias ? Nonnc vos ante Dominum nostrum Jesum
dicat: Dico quod non in occasionc avaritiae proedi- « Christum estis in advcntu ejus? Vos enim estis
cavimus, cum, id est qaamvis possemus, quod non « gloria nostra ct gaudium. »
pseudo, essevobis oneri, ut nobis ministrarelis ne- Mcmores enim estis, o fratres, laboris nostri et
cessaria. Possemus, dico, ut Christi apostoli. [Am- fatigationis. Hoc addidil, quia est labor sine fatiga-
brosius] In tantum gravat pseudo causam, ut se t;one. Et recte dixi fatigationis et laboris, quia
abnuere dicat, cum liceret illi subsidiarequircread prxdicavimus vobisEvangelium Dei operantes mani-
comprimendum illos, quibus non facultas erat, nec bus nostris nocteetdie, nequemvestrumgravaremus,
pudor poscendi. Apostolicae autcm potestatis debi- accipicndo aliquid ab eo. Hoc etiam faciebat ut
tum vocat onus, propter pseudoapostolos, qui iliud preudo repelleret a praedicatione. Vosenim. Quasi
indebite usurpantcs importune a plebibus exige- dicat: Ita ante conversionem nos habuimus crga
bat Sed facti. Quasi dicat: Nihil horum quaerimus, vos sicut et post conversioriem. Vosestis enim, et
sed potius facii sumus parvuli, id est humiles, tn testis est Deus quam sancte, quantum ad vos, et
medio vestrum, id est communiter ad omnes vos. C juste, quantum ad proximum, faciendo debita, et
[Haimo.] Ethoc pro bono; et ita sollicite fecimus sine querela, scilicct nonfaciendo indebita, affuimus
tanquam si nutrix foveat (ilios suos, non alienos. vobis qui credidistis, quando adhuc erant educandi.
Alienos enim quandoque nutritmulierpromercede, Et ita hoc scitis sicut scitis hoc aliud, scilicet qua-
non ex amore; proprios vero ex dilectione. Ideo liter vos deprecantes unumquemque veslrum, depre-
congrue ait, tanquam si riutrix foveat filios suos. cantes, dico, tanquam pater filios suos, id est tanto
In hoc enim notatur labor, ethumiliatio.etdilectio, affectu, quanto pater filios, el consolantes vos, si
quia non pro mercede fit. Hocautemad intelligen- quis vestrum de peccato, vel de alio sollicitus erat.
dam charitatem suam erga eossedixissesignificat, Testificati sumus, id est sub testimonio ipsorum
dicens: tta nos in toto labore nostro desiderantes, sanctorum adjuravimus, ulambularetis, proficiendo,
non vestra, sed vos, id est vestram salutem cnpide digne Deo, sequentes in operibus voluntatem ejus.
volebamus tradere vobis non solum Evangelium Quod utique debetis, quia Ipse cst qui vocavit, vo-
Dei, sed et etiam animas nostras, pro assertione catione quaa est secundum propositum. [Augusti-
Evangelii. Et boc ideo quoniam churissiminobisfacti nus] Xos, cum essetisadversi insuumregnum etglo-
estis, fidero Dei recipiendo, et vos bene nobis ap- riam, scilicet ut essetis de regno suo quos hic re-
plicando. Et recte dico quod facti sumus parvuli, n geret, et post in gloria coronarct.
sicut nutrix. 199 Ideo, scilicet quia vocavit nos, et nos, non
VKRS.9-20. — « Memores enim facti estis, fra- solum yos, agimus gralias Deo, quia hoc fecitDeus,
«tres, laboris nostri et fatigationis, nocte et die agimus, dico, sine intermissione. Vocavit, dico,
« operantes, ne quem vestrum gravaremus, praedi- quia vos cito et firmiter recepistis. Quod itaait:
« cavimus in vobis Evangelium Dei. Vostestesestis Quoniam cum accepissetis a nobis verbum audilus
« et Deus, quam sancte etjusteetsinequerelavobis Dei, id est cum accepissetis solo auditu ver-
« qni credidistis affuimus, sicut scitis qualiter bum quod, de Deo est. Vel, verbum auditus"Dei,
« unumquemquevestrum sicut pater filios suosde- id cst quod' audivimus a Deo loquento in no-
« precantes vos et consolantes, testificati sumus ut bis, vel, in quo auditur Deus. Cum, inquami
« ambularetis digne Deo qui vocavit vos in suum accepistis illud, non ut verbum hominum, scilice 1
« regnum et gloriam. Ideo et nos gratias agimus puasi a sapientibus esset, sed sicut verbum Dei, u
« Deo sine wtermusione, quoniam* oum accepisse- vere est. [Ambrosius] Tanta enim devotione susce-
 29o PETRI LOMBARDI. 296
pcrunt vcrbum ut probarent se intellexisseDei esse A aspcclus cessant, quia vos alloqui non possum,
dor-trinam. Qui Deus operalur in vobis, quotidie nec vidcrc; sed cordis affectus et sollicitudo nun-
opera bona, qui credidistis, venturi pcr fidem in quam cessat. Nos, dico, desolati abundantius, quam
idiusum, quod credidistis. Vos enim. Multa dixit si nihil pateremini,/ejt/nawtmuj,etideo at&te, videre
contra pseudo : hic jam monet ne pro sua vel apos- fociem vesiram, propter majorem instructionem,
tolorum tribulatione moveantur. Quasi dicat: In ut plene vos instruam, in quo vobis mala flerent.
vobis operatur, et hoc effectus indicat: TOJ cntnt, Festinavimus videre, dico, cum multo desiderio,
o fratres, facti estis imitatores Ecclesiarum Dei qum exhortandi vos. Et vere festinavimus, quoniam qui-
sunt tn Judxa, aedificatae in Christo Jesu, id est in dem, nos omnes voluimus venire advos. Ego quidem
fide el institutione ipsius Chrisli, imitatores facti Paulus, qui plus aliis curo, et semel et iterum, volui
estis in hoc utique quia eadem passi estis, et vos venire, sed Satanas, qui saluti adversatur, impedi-
a contribulibus vestris, sicut et ipsi, qui in Judrea vit iws. Ideo magis cavete et timeie, quod Deus per-
sunt, passi sunt a Judxis, qui, Judeei adeo asperi misit Apostolum impediri, ne veniret ad eos. Ad
fuerunt, quod et Chrislum Dominum occiderunt, et majorem istorum est, si steterint eo absente. Qux
prophctas; el nos apostolos Christi persecuti sunt. enim. Quasi dicat: Ideo venire volui, vel ideo Sa-
Nos dico, in quo putant, se obsequi et placereDeo. j. tanas impedivit, quia qux est spes noslra, hic in
El tamen Deo non placenl, et omnibus, hominibus, id praesenti, aut in futuro quod erat, gaudium, scilicet
est saluti omnium hominum adversantur prohibentcs praemium, quod erit commune omnium bonorum,
nos loqui gcntibuSjUl saivx fiant. ldeo hoc faciunt aut corona glorise, scilicet praemium quod tantum
ut sempcr impleant peccata sua, id est ut in pcccatis erit victorum? Nonne vos, si steteritis ante Domi-
permanendo ipsa pcccata sua et parentumconsum- num nostrum Jesum Chrislum. id est in beneplacito
ment, secundum illud:Qui insordibus est, sordescat Dei. Vel quia vos estis anteDominumnostrum, bene
adhuc (Apoc xxu), et vindictam peccatis suis et firmati; Nonne, inquam, estis, id est eritis, corona
parentum debitam in se provocent. nostra in adventu ejus, id est quando Dominus ve-
Quadraginla quidem annos post passionem Do- nerit. Quasi dicat: Eritis. Manifestum enim est
mini dedit Deus Judaeis adpcenitentiam. Illistrans- quod perfectio discipulorum gaudium et corona est
actis cum nollent crodere, completa sunt peccata magistrorum. [Ambrosius]Hi suntenim qui labores
eorum. Unde dixit eis Dominus: Implete mensuram fructuum suorum edituri sunt. Fructus enim ma-
patrum vestrorum (Mallh. xxm). Quando autem gistri est obedienlia discipuli, cujus bona conver-
haec dixit Apostolus, Jerusalem necdum erant im- satio, coronam dat mvgistrojudiceChristo.Et vere
pleta peccata, sed completa sunt venientibus Roma- tunc eritis corona nostra. Enim, id est quia et
nis. Unde subdit: Pervenit enim, quasidicat: Quod C modo vos estis gloria noslra, apud alias Ecclesias,
impleverunt peccata, effectus indicat, quia pervenit et estis gaudium nostrum apud nos. Et si modo
ira Dei, id est vindicta Dei, super illos, scilicet gloria nobis estis, quid eritis nobis apud verum
opprimens illos usque in finem. Ira Dei est adventus judicem?
Romanorum, quando perditi sunt gladio, fame, CAPUT III.
pestilcntia, captivitate, quae ira durat eis usque in VETS.1-13. — « Propter quod non sustinentes
finem sreculi, quia semper erunt captivi. Vel sicut « amplius, placuit nobis remanere Athenis solis, et
quidam codiccs habent, prxvenit ira Dei, id est « misimns Timotheum fratrem nostrum et minis-
vindicta Dei ante venit in hoc saeculo snper illos, « trum Dei in Evangelio Christi, ad confirmandos
quae durabit usque in finem, quoe ideo dicitur prae- « vos et exhortaodos pro fide vestra, ut nemo mo-
venire, quia vindictam futuri judicii in qua illi « veatur in tribulationibus islis. Ipsi enim scitis
aeternaliter puniantur, praevenit haec temporalis « quod in hoc positi sumus. Nam et cum apudvos
pcena, et post sequitur aeterna. Vcl de vindicta in- « essemus, praedicebamusvobispassurosnostribu-
teriori agit, qua Deus punivit eos excaecando. Quasi « lationes, sicut et factum est, et scitis. Propterea
dicat: Ideo implent, id est consummant peccata, « et ego amplius non sustinens nisi ad cognoscen-
quia pervenit ira, id est vindicta caecitatis super n « dum fidem vestram. ne lorte tentaverit vobisqui
illos opprimens illos ut excaecentur: et hoc usque «tentat, et inanis fiat labor noster. Nunc autem
in finem, id est usque in aeternam pcenam, vel, « veniente Timotheo ad nos a vobis.etannuntiante
usque in finem saeculi, quia in fine sasculi conver- « nobis fidem et charitatem vestram; et quia me-
tentur JudaM, quando Abrahamreverteturadpueros « moriam nostri habetis bonam, semper desideran-
cxspectantes cum asino. Nos autem. Hic comme- « tes nos videre, sicut et nos quoque vos: ideo
morat quanto affeclu eos videre desideraverit. « consolati sumus, fratres, in vobis, in omni ne-
Quasi dicat: Vos multa passi estis. Nos autem, o « cessitate ettribulationenostraper fidemvestram,
fratret desolati a vobis, id est causa vestra, non « quoniam nunc vivimus, si vos estis in Domino.
nostra, ad tempus, id est antequam sciremus con- « Quam enim gratiarum aotionem possumns Deo
stantiam vestram. Nos dico, remotia vobis, ore, id « retribuereprovobisin omnigaudioquo gaudemus
est sermone, aspectu, id est praesentia corporis; non « propter vos ante Deum nostram, nocte ac die
corde, id est dilectionis affectu. Quasi dicat: Os et « abundantiusorantes,utvideamusfaciemvestram,
 297 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN El>. I AD THESS. 298
« et complcamus ea quoe desunt fidei vestrae? Ipse A est 990 in fide Domini. Quam enim. Quasi dicat:
« autcm Deus, et Patcr noster, et Dominus Jesus Vcre consolati sumus; nam adeo,quod non dignas
« Christus dirigat viam nostram ad vos. Vos autem grates agere possumus, et hoc est quod ait, quam
« Dominus multiplicet et abundare faciat charita- enim gratiarum aclionem possumus Deo retribuere
< tem vestram in invicemet in omnes,qucmadmo- pro vobisl Nihil enim est tam dignum quod suffi-
« dum et nos in vobis ad confirmanda corda vestra cere possit ad compensationem acquisitae salutis
« sine querela in sanctitate ante Deum, et Patrem gentium. Nos, dico, positi in omni gaudio quo gau-
« nostrum in adventu Domini nostri Jesu Christi demus, quasi dicat : Quod non cito transit. Propter
« cum omnibus sanctis ejus. Amen. » vos, stantes ante Deum nostrum, id est in benepla-
Propter quod, scilicet quia estis gloria nostra, cito Dei. Nos, dico, nocte el die orantes, ut videamus
vel quia sumus desolati pro vobis, non sustinentes faciem vestram, et compleamus ea qux desunt fidei
amplius, ignorare statum vestrum, quia quasipon- vestrx, quae olim non potuimus docere vos, quia
dus erat.dum nescirem de constantiavestra.pfacutt eratis parvuli. Orantes, dico, abundantius quam
nobis solis, scilicet mihi et Silvano remanere Athe- antea, quia modo plus posset addere eis. Nos ora-
nis et misimus Timolheum fratrem nostrum et mi- mus videre vos. Ipse autem Deus, qui potest, et
nistrum Dei tn Evangelio Christi, praedicando, ad P R Pater vester, qui vult bonum, et Dominus Jesus
confirmandosvos addendo, si quid deerat vobis, et Christus,ner quem omnia facit Pater,dirigat,id est
exhortandos vos, ut in quibus eratis bonis, staretis, faciat directam, et ab impedimentis libcram viam
et hoc pro fide vestra, defendenda, ut nemo vestrum nostram ad vos. Sive autem, venerimus sive non,
moveatur ab integritate fidei in tribulalionibus istis Dominus multiplicel vos in numero fidelium et virtu-
transitoriu.. Ipsi enim. Quasi dicat : Nemo debet tum, et abundare faciat charitatem, vel veritatem
mori propter tribulationes, quia ad hoc destinati ves.ram invicem, inter vos, et in omnes etiam ini-
sumus, quod ita ait: Ipsi enim scitis quod in hoc,id micos, ita pcrfecte, quemadmodum et nos in vobis,
estinferendistribulationibuspojtti jumuj.aChristo, abundamus charitate. Dico ut faciam charitatem
idest destinati.Vel.in hoc,id cstin tribulationibus vestram abundare, ad hoc, scilicet ad confirmanda
positi, stabiles sumus: et vere in hoc positi sumus, corda vestra., itaut sitis siue querela, scilicet nevos
namcumquodapudvosessemus,prxdicebamusvobisnos de malis conqueramini. Vel ita, innocentes sitis, ne
passuros tribulationes, sicut patet, et factum est et quis de vobis possit conqueri, et ut sitis in sanc-
scitis, si nos praescivimus et non fugimus, tunc et titate, id est in virtutum consummalione. Per hoc
vos patimini qUi haecscilis. [Ambrosius] Propterca, existentes ante Deum et Patrem noslrum, id est in
scilicet quia et nos passi sumus, ne pro nobis ter- beneplacilo Dei, non ad aspectum bominum. Vos,
reamini, non solum propter alia quae supra dixi, C dico, positi mente in adventu Domini nostri Jesu
et ego amplius non sustinens nescire quid agerelur Christi cnm omnibus sanclis, id est sicut faciunt
apud vos, misi Timotheum, creatum ab apostolo omnes sancti. Vel existentes ante Dominum nostrum,
episcopum ad cognoscendumfidem vestram, ne forte id est in beneplacito Dei, usque tn adventu Domini
is qui tentat, id est cujus officium est tentare, sci- noslri Jesu Christi, qui erit cum omnibus sanctis, id
licet diabolus tenlet vos, id est deccperit : hoc de est cum quibus veniet ad judicium. Amen. Quasi
infirmis timendum eratjct ne inanis fiat laborvester dicat: Hoc vere erit.
id est quidquid boni hucusque fecistis. Nunc autem, CAPUT IV.
quasi dicat: Misi Timotheum ad cognoscendum VERS.1-H. — « De caetero ergo,fra(res rogamus
fidem vestram. Nunc autem veniente Timotheo a « vos et obsecramus in Domino Jesu, ut quemad-
vobis ad nos, et annuntiante nobis fidem et charita- « modum accepistis a nobis quomodo oporteat vos
tem vestram, in adversis, scilicet quod non pro « ambulare et placere Deo ; sic et ambuletis, ut
vestris nec pro meis tribulationibus moti estis a « abundetis magis. Scitis enim quae praecepta
fide et charitate Dei, et quia habelis bonam, id est «dederim vobis per Dominum Jesum. Haec est
vobis utilem, memoriam nostri, scilicet quod pro « cnim voluntas Dei sanctiflcatio vestra, ut ab-
tribulationibus non viluimus. Vos dico, semper rj « stineatis vos a fornicatione, ut sciat unus-
desiderantesvidere nos pro exemplo, et ut de vobis « quisquevestrum vas suum possidere in sanctifica-
gratularer, sicul nos quoque, desideramus videre « tione et honore, non in passione desiderii, sicut
vos. Ideo, scilicet quia annunliavit hsec non pro « et gentes quae ignorant Deum. Et ne quis super-
proesentia ejus, nos qui prius eramus desolati, con-. « grediatur neque circumvcniat in negotio fratrem
solati sumus, id est consolationem accepimus, o « suum, quoniam vindex est Dominus de his om-
fratres in vobis, id est pro vobis, tn omni necessilate, « nibus, sicut praediximus vobis, et testificati su-
id est penuria, et tribulatione nostra, et quomodo « mus. Non enim vocavit nos Deus in immundi-
dixerit pro vobis, exponit, subdens, scilicet per « tiam, sed in sanctificationem. Itaque qui hasc
fidem vestram quam audivimus firmam. Vel, per « spernit, non hominem sperriit; sed Deum, qui
fidem vestram, juro, consolati sumus, dico, et vere, « etiam dedit Spiritum suum sanctum in nobis. De
quoniam nunc in bac miserir vivimus, quasiinccelo « charitate autem fraternitatis, non necesse ha-
essemus. Si vos slatis, recti ct firmi in Domino, id « buimus scribere vobis. Ipsi enim vos a Deo di-
PATROL.CXCII. iq
 299 PETRl fcOMBARDI. 300
« dicistis, utdiligatis, invicem. Etenim illud facitis A praecepta dedi ne quis, violentia supergrediatur ne-
« in omnes fratres, in universa Macedonia. Roga- que dolo circumveniat fratrem suum in ncgotio pri-
« mus autem vos, fratres, ut abundetis magis, et vato uxoris, vel in quolibet negotio. Ideo abstinete
« operam detis ut quieti sitis, et ut vestrum nego- ab his, quoniam vindex est Dominus de his omtti-
« tium agatis, et operemini manibus vestris sicut bus, id est de fornicatione, desiderio, adulterio, vel
• praecepimus vobis, et ut honeste ambuletis ad fraude. Vindcx cst, dico, sicut prxdiximus vobis, et
« eos qui foris sunt, et nullius aliquid desideretis.» testificati sumus, id est sub testimonio Scripturarum
De cxtero ergo. Hactenus patientiam perfectis in probavimus. Non enim, quasi dicat: Ideo ab istis
sua vel illorum tribulatione suasit, nunc de mun- abstinendum est, quia non vocavit nos Deus in im-
ditia minoribus suadet, exhortans eos ad continen- munditiam, scilicet ut immunditiae serviamus, sed
tiam. [Haimo] Quasi dicat: Quia abundamus cha- in sanctifkationem,id est ut sancte vivamus. Et quia
ritate in vobis, de cxtero ergo, o fratres rogamus et Deus vocavit non in immunditiara, itaque qui hxc
obsecramus. Consuetudo est Apostoli ut verba du- spernit, quae praediximus, non hominem solum sper-
plicet vel triplicet unum habentia intellectum, sic- nit sed Deum: cujus praecepta sunt, qui loquitur
ut hic, Rogamus, dicp, in Domino Jesu, id est si per os meum. qui etiam ad haec peragenda, deiit
eum amatis, ut, scilicet, ambuletis, perseverando D Spiritum suum sanctum in nobis. [Ambrosius] No
in bono,'ut etiam abundetis magis, id est magis ac ergo tantum auditorem spernatis, qui in corpora
magis crescatis in fide et bonis operibus. Ambule- subdito peccatis non babitat. Vel : dedit Spiritum
tis, dico, sic, utique, quemadmodum aceepistis a suum sanctum in nobis, apostolis, ut major esset
nobis quornodooporteat vos ambulare, id est vivere, nobis auctoritas arguendi : contra cujus auctorita-
et hujus vitae cursum perducere, in his sine quibus tem agi, non est tutum. De charitate autem. Quasi
non est salus, et placere Dco, in his quae consllio dicat: De his praedictis fuit opus ut scriberem vo-
perfectionis adduritur. Ille enim placet Deo qui bis ; sed de charitate fraternitatis, qua fratres dili-
fidcm rectam; quam exsecutione virtutum et perfe- gatis, non habuimus necessescribere vobis. Ideo non
ctae operationis decorat. [Ambrosius, llaimo] Velse- fuit necesse scribere enim id est quia, vos ipsi di-
cundum aliam littcram quae est, sicut et ambulalis dicistis a Deo, id est praecepto ipsius Christi, di-
ut abundetis magis. Et est ordo : Rogamus ut centis, maadatum novum do vobis (Joan. xm), ut
ambuletis ; subaudi,quemodmodum accepistis, au- diligatis invicem. Vel : didicistis a Deo, per inspira-
dicndo et intclligendo, a nobis, id est a me, et a tionem, vel per effectum, quia ipse misertus est
Silvano, quomodo oporteat eos ambulare et pla- nobis. Et, ideo etiam non fuit necesse, enim, id
cere Deo, sicut et ambulatis, recte conVersando : est quia vos facitis illud, scilicet opus dilectionis
et rogamus ut abundetis magis. Hoc non mutatur. " tn omnes fratres, qui sunt im universa Macedonia.
Scitis enim. Quasi dicat: Ideo moneo vos abundare Jtogamus autem. Quasi dicat: facitis opus dilectio-
et placere Deo, quia scitis qux prxcepta, id est nis, sed tamen rogamus' vos, o fratres, ut magis
quam honesta et quam utilia dederintvobis. Illa, dico abundelis, in charitate, et operam detis, ut quieli
hominibus oatensa per DominumJesum. Auctoripse sitis a curiositate. Et nota quod ait, operam detis.
. commendat ea, et vere bona sunt. Haec est enim Quasi dicat:Difficile est dimittere consuetudinem;
voluntas Del, hoc est preeceptuiri Dei, hoc est quod sed cogite vos etiam utvestrum negotium agatis,
Deus vult, quia vobis prodest, non ipsi, scilicet dimissis alicnis, quod nobis utile est in emenda-
sanclificatio vestra, id est Ut vos sanctificetis bene tione vitae vestrae. Et operemini manibus vestris,
operando, et ut abstinealis, quasi dicat : Longe re- quod adjuvat vos quietos esse, illud enim malum
moti, vos, qui Christi estis, a fornicatione omni,sci- ex otio venit. Et haec faciatis ita, sicut prxcipimus
licet carnali et spirituali : ita abstineatis, ut sciat vobis, et ideo operemini manibus, ut honeste am-
unusquisque veslruumsuum vas, scilicet corpus suum, buletis ad eos qui foris sunt; et nullius aliquid desi-
quod est vas animae, possidere, coercendo, tn san- deretis. Quasi dicat: Ideo opus est agendum non
ctificalione virtutum, et honorc, ne inhonoretur ali- otiandum, quia et honestum est, ei quasi lux ad
qua turpitudine ; sed sicut studet officiorum suo- D infideles. Et non desiderabilis rem alterius.nedum
rum vasa munda senare, ita membrorum suo- rogetis vel tollatis aliquid.
rum officinas studeat per cbntinentiam honorabiles VEBS.12-17. — « Nolumus autem vos ignorare,
exhibere. Vel ila : ut sciat. Quasi dicat : Ita ab illi- « fratres, de dormientibus, ut non contristemini
cito abstinetc, ut ncc licito abulamini: sed sciat «sicut deceeteri quispem non habent.Si enim cre-
unusquisque vestrum possidere Vas, id est uxo- • dimus quod Jesus mortuus est et resurrexit, ita
rem dominando ei : et hoc, in sanctificatione, « etDeus eosqui dormierunt per Jesum adducet
scilicet abstinendo a coitu, et bonore, scilicet non « cum eo. Hoc enim vobis dicimus in verbo Domi-
turpiter abutendo. Ea possideat in sanctificatione, « ni quia nos qui vivimus. qui residui sumus in
dico, et non in passione desiderii, ut nec saltem « adventu Domini non praaveniemus eos qui dor-
desiderium sit quod est passio et laesio animae ; sic- «mierunt. Quoniam ipse Dominus in jussn etin
utet gentes faciunt, quibus non debetis esse si- • voce archangeli, et in tuba Dei descendet de
miles; qnia ipsai sunt qux ignorant Deum. Et haec « coelo, et mortui qui j|n Christo sunt, resurgent
301 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. - IN EP. I AD THESS. 302
« primi» Deinde nos qui vivimus, qui relinquimur, A , sumptuosa diligentia sepulturae, monumentorum
« simul rapiemur cum illis in nubibus obviam opulenta constructio vivorum sunt qualiacunqueso-
« Christo in aera, et sic semper cum Domino eri- latia, non adjutoria mortuorum. Orationibus vero
• mus.Itaque consolamini invicem in verbis istis.» sanclae Ecclesiae.et sacrificio salutari, et eleemosy-
991 Nolumus autem vos, etc. Post exhortatio- nis quae pro eorum spiritibus erogantur.non est du-
nem de continentia, et post correctionem a curio- bitandum mortuos juvari.ut cum eis misericordius
sitate mortuos resurrecturos confirmat, et per agatur a Domino quam meruerunt eorum peccata.
Christi resurrectionem, et sua auctoritate. Quasi Hoc enim a Patribus traditum universa observat
dicat: Non solum haec praedicta volumus vos scire, Ecclesia.ut pro eis qui in oratione corporis et san-
sed etiam nolumus vos ignorarejam dedormientibus, guinis Domini defuncti sunt, cum ad ipsum sacri-
id est de mortuis, quia resurrecturi sunt. [Haimo] ficium loco suo commemorantur oretur, ac pro
Unde et mortuos recte dormicntes appellat, quia illis quoque id offerri commemoretur. Cum vero
quasi dormientes integri, et cito de somno mortis eorum commendandarum causa opera misericordiea
rcsurgent, ut non contristemini, inconsolabiliter de celebrentur, quis eis dubitet suffragari, pro quibus
morte amicorum, sicul et cxteri, id est infideles, orationes Deo non inaniter erogantur? Non est am-
qui spem non habent, resurrectionis et incorruptio- _. bigendum ista prodesse defunctis, sed talibus qui
nis aeternae. Admonet nos Aposlolus, ut de mortuis ita vixerunt ante mortem,ut possint eis haec utilia
charissimis nostris non contristemur, sicut et cae- esse post mortem. Nam qui sine fide operante per
teri qui spem non habent.Non ait tantum, ut non dilectionem, ejusque sacramentis de corporibus
contristemini.sed addit, sicut et caeteri qui spem exierunt.frustra illis a suis hujusmodi pietatis im-
non habent, id est resurrectionis.Necesse est enim penduntur officia,cujus dumhicessentfideipignore
ut contristeris, sed ubi contristaris, consoletur te caruerunt, non misericordiam sibi thesaurizantes,
spes; non ideo et dormientes eos appellat Scri- sed iram. Non ergo mortuis nova merita compa-
plurae consuetudo verissima, ut cum dormientes rantur,cum pro eis boni aliquid operantur sui, sed
audimus.evigilaturos minime desperemus.Est ergo eorum prrecedentibus meritisconsequentiaista red-
de mortuis eis qui diligunturquaedamtristitia quo- duntur. Non enim actum est, nisi cum vivere hic
dammodo naturalis. Mortem quippe horretnatura, destitissent : et ideo istam finiens quisque vitam,
nec mors homini accideret, nisi ex culpa praece- nisi quod meruerit in ipsa,non poterit habere post
denti. Hinc igitur necesse est ut tristes simus, ipsam. Permittantur itaque pia corda' de suorum
quando nos morientes deserunt quos amanus.Quia charorum mortibus contristari dolore sanabili, et
et si in aeternum novimus eos non relinquere nos consolabiles lacrymas fundant conditione mortali,
'
mansuros, sed aliquantulum praecedere secuturos, C quas tamen reprimat fidei gaudium,qua creduntur
tamen mors ipsa quam natura refugit cum occupat fideles quando moriuntur.aliquando tandem a no-
dilectum, contristat in nobis ipsius dilectionis af- bis abire, et ad meliora transire. Sit pro viribus
fectum. Contristamur ergo in nostrorum mortibus cura sepeliendi et sepulcra construendi, qui haec
necessitate amittendi, sed cum spe recipicndi.Inde in Scripturis inter opera bona deputata sunt : nec
angimur,hinc consolamur; indeinfirmitasanimum solum in corporibus patriarcharum et aliorum san-
afficit, hinc fides reficit; indedolet humanacondi- ctorum,sed etiam in ipsius Domini corpore laudati
tio, hinc sanat divina promissio.Movere autem po- sunt qui ista fecerunt.Impleantigiturhaec homines
test quomodo Dominus flebat mortuum, continuo erga suos officia postremi muneris, et sui humanj
eo jubentevicturum ;non mortuumflebatquam ipse lenimenta mceroris.Verum illa quae adjuvant spiri-
suscitavit, sed mortem quam homo peccando con- tus defunctorum, scilicet oblationes, erogationes
traxit. Si enim peccatum non praecessisset, sine eleemosynarum multo pro eis observantius abun-
dubio mors non subsecuta fuisset. Secuta est ergo dantiusque impendant.(2) Poterat enim Deus haec
et mors corporis, quam praecessit mors animae. donare credentibus, ut nec istius experirentur cor-
Mors animae praecessit deserendo Deum, et mors poris mortem : sed si hoc fecisset, carni quaedam
corporis secuta est deserente anima. Hac deseruit ni felicitas adderetur, minueretur autem fidei forti-
Deum volens, hac coacta est deserere corpus no- tudo. Sic enim homines mortem istam timerent,ut
lens. Ac si illi diceretur : recessisti ab eo quem di- non ob aliud felices dicerent esse Christianos, nisi
ligere debuisti, recede ab eo quod dilexisli. Quis quod omnino mori non possunt. Ac per hoc nemo
enim vult mori prorsus ? Nemo.et ita nemo ut Pe- propter vitam futuramad Christi gloriam festinaret,
tro diceretur : Alius tecinget, et ducet quo tu non sed propter mortis molestiam removendam : et sic
vis (Joan. xxi.) Si nulla esset mortis amaritudo, delicate quodammodo crederetur in Christum.Plus
nulla esset martyrum fortitudo. Ideo non ait tan- ergo gratiae praestititfidelibus-suis. Quid enim ma-
tum, ut non contristemini,sed addidit, sicutet cae- gnum esset videndo non mori eos qui crederent,
teri qui spem non habent. credere et se non moriturum? Quanto majus est,
Proinde pompa funeris, agmina exsequiarum, qnanto fortius,quanto laudabilius ita credere, ut s

(2) August., in lib. De bapt. parv.

 303 PETRI LOMBARDI. 304
spcret moriturum, quia sinc finc victurum? Undc A . timis ideo commemorat.quia cum eis unum corpus
et chari ejus superstites consolari queunt in tri- est et Apostoli illis ultimrs^imiles sunt in passio-
stitia mortis amicL(3) Qnid enim mirum si contri- nibus. Et vere viri reperti non praevenient mortuos
staris,ubi corpus quod vivit ex anima, fit examine in resurrectionc.quin potius mortui qui in Christo
discedente anima ? Qui ambulabat, jacet; qui lo- sunt, id est qui in Christo iterum quicscunt, primi
quebatur, tacet; clausi oculi, lucem non capiunt; resurgent, quod poterit Christus facerc, quoniam
aures nulla voce patescunt; omriia membrorum of- ipse Dominus est, et ipse descendet, in propria per-
ficia conquieverunt; non est qui moveat gressus ad sona de ccelo,localiter, vel de ccelo, id est de oc-
ambulandum,manus ad operandum,sensus ad per- culto. Descendet, dico, non humilis, ut prius, sed
cipiendum.Nonne ista est domus quam nescio quis in jussu, id est imperio, id est jubens ut Dominus,
invisibilis habitator ornabat ? Discessit qui non vi- et in voce, qua dicet: Surgite mortui. Voce, dico,
detur, remansit quod cum dolore videatur; ista est archdngeii, scilicet sui ipsius archangeli, vel ange-
causa tristitiaa, sed hujus tristitias sit consolatio, lorum, quae faciet resurgere mortuos: de qua voce
quod sequitur : addit, et in tuba, tuba namque erit magna vox an-
St enim, etc. Quasi dicat: Non inconsolabilitcr gelorum quae dicitur tubae,quia manifesta erit; vel
debetis contristari.enim id est quia credvmus quod _ ideo in tuba dicitur descendere,quia manifeste ve-
Jesus mortuus ejt.Hoc videtur obesse resurrectioni, niet. Unde : Videbit omnis caro salutare Dei (Luc.
sed attende quod sequitur: Et resurrexit.T&tsi hoc m). [Ambrosius] Vel ideo ait, in tuba, quia quasi
est, debemus credcre quod sicut Christus mortuus ad bellum veniet siout tuba in bellis sonat, quia
est et resurrexit, ita et Deus eos qui dormierunt tunc inimicos debellabit; et sicut tuba infestis so-
morte, per Jesum adducct, id est in fide Jesu. Vel, nat, sic amicos ad solemnitatem aeternae gloriae in-
per Jesum, semper eunles, id est qui eura se- vitabit.
quendo venerunt ad somnum mortis. Quasi dicat: Vox ergo illa erit quasi tubae suos excitans, et
Non solum illos qui vivi invenienlur, sed etiam malos terrens : quae tuba erit Dei, id cst Christi.
mortuos de quibus dubitatis.npn solum suscitabit, Vel Dei erit, quia ei Deus dabit efficaciam. Dico
sed etiam adducet : et si incinerali sunt, tamen quod mortui resurgent primi,deinde nos qut vivi-
adducet, ut sint cum eo, immortalcs, et in eademi muj, et qui relinquimur, id est illi qui de
beatitudine. [Haimo] Miram rem ait Apostolus, nobis vivi erunt, et residui Antichristo, rapie-
Christum enim qui jam vivit, et resurgens a mor- mur 909 ab angelis simul cum illis, [Haimo] qui
tuis, jam non moritur, dicit mortuum ; et electosi nos prsecesserunt ad requiem tn nubibus, quia nu-
mortuos dicit dormientes. Christum ergo appellat bes suscipient eos, vel nos ut Christum in ascen-
mortuum, ut dum audimus illum mortuum fuisse, C sione nubes susccpit. [AmbrosiusJUnde alius inter-
et resurrexisse.nesquoque spercmus resurrecturos pres dicit,rapiemur bajulis nubibus. Rapiemur, di-
per virtutem divinitatis ejus. Electos autem ideo co, obviam Christo in aera, in ipso autem raptu
dicit dormientes, quia nemo tam facile potest so- mors erit eorum et resurrectio,ut quasi anima per
cium excitare a somno, quam facile omnes cxcita- soporem egressa de corpore, eidem in momento
buntur a somno mortis. Hoc cntm.Quasi dicat : Et reddatur. [Augustinus] Videtur tamen Apostolus,
vere adducet.nam hoc ordine quod vivi reperti, non quantum ad verba pertinet, asserere quosdam in
praevenient mortuos, et si illos magis putatis cum fine saeculi adveniente Christo cum futura est re-
Jesu abducendos : et hoc est quod ait,Aoj enim di- surrectio mortuorum, non esse morituros, sed vi-
eimus vobis in verbo Domini, quia hoc Deus nos do- vos repertos in immortalitatem repcnte mutandos;
cuit, quia nos qui vivimus et qui residui sumus in sed vellem de his verbis potius audire doctiores.
advenlu Domini non prxveniemus, resurgendo, COJ (4) Quaeri enim solet utrum illi quos vivos inveniet
jut dormierunt longo lempore, id est illi de nobis Christus, nunquam omninb morituri sint, an ipso
qui vivi invenientur, et qui omnibus praecedenti- temporis puncto quo rapientur obviam Christo ad
bus sanctis, vel qui erunt rcsidui tormentis Anti- immortalitatem mira celeritate sint transituri. Non
christi.unde sunt dignissimi,non praevenient mor- n cnim dicendum est fieri non posse ut superaera in
tuos : adeo erit feslinata resurrectio mortuoium. sublime portentur iu illo spatio,et moriantur et re-
Et nota quod ait:nos qui vivimus. Sic enim viden- viviscant.(5) Ad hunc autem sensum quo sstime-
tur bocc verbaApostolisonare, quasi Apostolus suo mus illos quos hic vivos inventurus est Dominus in
tempore demonstraverit dicm judicii venturum. ipso parvo spatio, ct passuros mortem.et acceptu-
Quocirca et Thcssalonicenses legcntes hanc Episto- ros immortalitatem, Apostolus nos urgere videtur,
lam,pulaverunt tcmpore Apostoli diemjudicii ven- ubi dicit : In Christo omnes vivificabimur (I Cor.
turum. Unde et alia scribitur Epislola,ubi hortatur xv). Et alibi : Quod seminas non vivificatur, nisi
eos ne terrcantur,quasi instet dics Domini. In per- prius moriatur (ibid). Cur autem nobis incredibile
sona ergo electorum loquitur qui vivi in corpore, vidcatur illam multitudinem corporum in aere quo-
inveniendi sunt in adventu Domini; et se illis ul- dammodo seminarc.atque ibi protinus immortaliter
(3) August., in serm, de verb. Apost. (5) Id., in eod.
C» Id., De civit. Dei.
808 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. I AD THESS. 306
et incorruptibiliter reviviscere, cum credamus in A i Dc lemporibus aufem. [Haimo] Quasi dicat: Do
ictu oculi futuram resurrectioncm, et in mombra resurrcctione indiguistis ut scriberem vobis, sed de
sine fine victura tanta subtilitate, tanquam inaesti- temporibus, id estadventusDomini.idestanaestate,
mabili velocitate rediturumantiquissimorumcada- vel hieme, an die, vel nocte, et de momentis, scili-
verum pulverem? Necabilla sententiaillos arbitra- cet qua hora diei vel noctis venturus sit Christus,
mur futuros immunes qua dictum est, terra es, ct non indigclis, o fralres, utscribam tx>6t'j,quianihil
in terram ibis (Gen. m), id est in hoc ibis amissa scriberem, nisi quod s^tis.eeilicet clam venturum.
vita, quod eras antequam sumeres vitam. Hoc eris Et hoc est quod ait: Vos enim ipsi,diligenter,inqui-
exanimatus. quod eras antequam esscs animatus.Nos rendo Scripluras, scilis quia dies Domini, id est
ergo electi, rapiemur oboiamChristo in aera et sic, tempus adventus Domini, quod dicitur dies, non
id est immortales facti,sempercum Dominoerimus. pro tempore diei, scd quia tuncomniaapertaerunt;
Quod enim ait, et sic semper cum Domino erimus, et dicitur Domini, quia hic est dies hominum pro
nbn ita accipiendum est, quasi in aere nos dixerit, libitu suo agentium, sed tunc erit Dei in virlute
cum Domino semper mansuros, quia nec ipse ibi judicantis. Dies, inquam, ille ita improvisus veniet,
manebit; sed ita, et sic, id est habentes corpora malis: tunc. quod eliam in obitu cujusquefit,st'c«t
sempiterna, sempererimuscumDomino,ubicunque n1 fur, venit: non dico die, sedinnocte, cum latentius
cum illo fuerimus. (6)Habcntaulem omnesanimae, venit, et homines dormiunt: tuncomnia subripit, ut
cum de saeculoexierint,diversasreccptioncs;hament qui divitem se putabat dormiens, evigilansnihilin-
gaudium bonae, tormenta malae; sedcum factafue- veniat. (7) Ita multi bene securi, nibil boni se ha-
rit resurrectio, et bonorum gaudium amplius erit, bere tunc invenient. Propter hoc coepit agere de
et malorum tormenta graviora, quando cum cor- temporibus ut moneret cavere sibi ne itadeprehen-
pore torquebuntur. Itaque, etc. Quasi dicat: Qnia dantur. Non ergo post quantumtemporishoc futu-
omnes resurgemus, et cum Christo erimus. Itaque rum sit, sed quomodo futurum sit, opus est scire,
consolamini, de morteamicorum, invicem, alteral- ut curcnt filiii lucis essc, et parato corde vigilare,
terum in verbis istis tantae spei. Pereat contristatio, qui nolunt ab illa hora sicut a nocturuo fure com-
ubi est tantaconsolatio.Delergaturluctusex animo, prehendi. Nam si ad cavendum hoc malum, id est
fides expellat dolorem. In tanta spe non decet esse ne hora Domini tanquam fur in