¢m vÞ häc vµ tuyÕn tÝnh:

DÉn luËn

Cao xu©n H¹o

Mét tin buån cho giíi ViÖt ng÷ häc

vµ nh÷ng ®éc gi¶ yªu thÝch c¸c
khoa häc cã liªn quan ®Õn ng÷ v¨n:
ngµy 16/10/2007, GS. Cao Xu©n
H¹o qua ®êi t¹i thµnh phè Hå ChÝ
Minh sau mét c¬n ®ét quþ.
Nhµ khoa häc tµi ba ra ®i nh−ng
®· kÞp ®Ó l¹i cho khoa häc n−íc
nhµ nh÷ng c«ng tr×nh ViÖt ng÷ häc
gi¸ trÞ nh− "S¬ th¶o ng÷ ph¸p chøc
n¨ng" (Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x·
héi, 1991), "¢m vÞ häc vµ tuyÕn
tÝnh. Suy nghÜ vÒ nh÷ng ®Þnh ®Ò
cña ©m vÞ häc ®−¬ng ®¹i" (Nhµ
xuÊt b¶n §¹i häc quèc gia Hµ Néi,
2001),...
§éc gi¶ cßn kh«ng quªn hµng v¹n trang dÞch v¨n häc vµ ng«n
ng÷ cña ¤ng víi nh÷ng t¸c phÈm ®Ó ®êi nh−: "ChiÕn tranh vµ
hßa b×nh" (Nhµ xuÊt b¶n V¨n hãa, 1961), "Con ®−êng ®au khæ"
(Nhµ xuÊt b¶n V¨n häc, 1976), "C¸c ph−¬ng ph¸p cña ng«n ng÷
häc cÊu tróc" (Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc, 2001), "TiÕng ViÖt, v¨n
ViÖt, ng−êi ViÖt" (Nhµ xuÊt b¶n TrÎ, 2001), v.v...
§Ó t−ëng nhí ng−êi ®· ®i xa, chóng t«i xin trÝch giíi thiÖu ch−¬ng
®Çu: DÉn luËn, trong c«ng tr×nh næi tiÕng cña GS. Cao Xu©n H¹o:
"¢m vÞ häc vµ tuyÕn tÝnh. Suy nghÜ vÒ nh÷ng ®Þnh ®Ò cña ©m vÞ
häc ®−¬ng ®¹i".C«ng tr×nh nµy lµ b¶n dÞch nguyªn v¨n tõ cuèn
Phonologie et linÐaritÐ. RÐflexions critiques sur les
postulats de la phonologie contemporaine, viÕt n¨m 1980 vµ
xuÊt b¶n n¨m 1985 ë Paris, do Héi nghiªn cøu Ng«n ng÷ häc vµ
Nh©n häc Ph¸p (SELAF) xuÊt b¶n. Khi viÕt cuèn s¸ch nµy, GS.
Cao Xu©n H¹o kh«ng cã ý ®Þnh xuÊt b¶n. Do mét sù ngÉu nhiªn,
theo lêi GS. Cao Xu©n H¹o, ®Õn n¨m 1985, c«ng tr×nh nµy míi
®−îc ra m¾t vµ ®Õn n¨m 2001, míi ®−îc dÞch ra tiÕng ViÖt.
C«ng tr×nh nµy ®· ®−îc c¸c nhµ khoa häc trong vµ ngoµi n−íc
®¸nh gi¸ rÊt cao.
Xin tr©n träng giíi thiÖu víi b¹n ®äc.

TS. NguyÔn Huy CÈn

40
“Ng«n ng÷ häc ®ång ®¹i chØ chÊp nhËn mét quan ®iÓm duy nhÊt,
quan ®iÓm cña ng−êi b¶n ng÷”.
Ferdinand de Saussure
N h÷ng ng−êi ®· s¸ng lËp nÒn ng«n
ng÷ häc hiÖn ®¹i, J. Baudouin de
Courtenay, F. de Saussure vµ E. Sapir,
Ýt l©u sau cuéc c¸ch m¹ng mµ hä ®·
ph¸t ®éng, ®Òu bÞ phª ph¸n tõ nhiÒu phÝa
kh¸c nhau vÒ c¸i thiªn h−íng t©m lÝ luËn,
hay “t©m linh luËn” cña hä, nh©n danh
mét th¸i ®é kh¸ch quan h¬n, duy vËt h¬n,
“khoa häc h¬n” nh− ng−êi ta vÉn tin
t−ëng, ®èi víi ng«n ng÷. Tõ ®Êy, ng−êi ta
cè g¾ng g¹t ra ngoµi tiÕn tr×nh kh¶o s¸t
ng«n ng÷ mäi suy xÐt thuéc diÖn t©m lÝ
häc, ®Æng lµm cho ng«n ng÷ häc trë thµnh
mét khoa häc kh¸ch quan kh«ng kÐm g×
vËt lÝ häc hay to¸n häc. ChÝnh trong
khung c¶nh ®ã mµ th¸i ®é duy danh luËn
cña mét sè tr−êng ph¸i ng«n ng÷ häc hiÖn
®¹i ®· ra ®êi.
Trong sè ®ã, bªn c¹nh nh÷ng tr−êng
ph¸i lªn ¸n triÖt ®Ó chñ nghÜa duy thùc
trong ng«n ng÷ häc, cã thÓ nhËn thÊy cã
nh÷ng tr−êng ph¸i chÊp nhËn mét th¸i ®é
bao dung h¬n, trªn c¬ së suy xÐt r»ng vÊn
®Ò lùa chän c¸ch tiÕp cËn duy danh hay
duy thùc, vèn thuéc lÜnh vùc tri thøc
luËn, lµ mét vÊn ®Ò “kh«ng quan yÕu ®èi
víi nhµ ng«n ng÷ häc” (L. Hjelmslev,
1958), cho nªn kh«ng viÖc g× ph¶i lµm
sèng l¹i cuéc tranh c·i vÒ c¸c “kh¸i niÖm
phæ qu¸t” cña thêi trung cæ trong ngµnh
khoa häc nµy.
§ång nhÊt sù ®èi lËp gi÷a hai th¸i ®é
duy thùc vµ duy danh trong ng«n ng÷ häc
víi cuéc tranh luËn gi÷a c¸c nhµ kinh
viÖn thêi x−a lµ sù ngé nhËn lín ®Çu tiªn
cña t− duy ng«n ng÷ häc ®−¬ng ®¹i, vµ
thËt ®¸ng ng¹c nhiªn lµ ngay nh− mét sè
nhµ ng«n ng÷ häc ngµy nay tù nghÜ m×nh
Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2007
theo häc thuyÕt cña Saussure còng chia
sÎ ý kiÕn nµy.
Së dÜ ng«n ng÷ häc chiÕm lÜnh ®−îc
c¸i c−¬ng vÞ khoa häc ®· ®em l¹i cho nã
c¸i uy tÝn nh− ngµy nay chÝnh lµ nhê sù
thøc nhËn trªn b×nh diÖn tri thøc luËn,
nhê viÖc ph¸t hiÖn ra c¸i quan ®iÓm duy
nhÊt cã thÓ ®em l¹i cho nã mét ®èi t−îng
nghiªn cøu riªng - quan ®iÓm phï hiÖu
häc - mµ néi dung lµ tiÕp cËn ng«n ng÷
nh− mét hÖ thèng dÊu hiÖu. QuyÕt ®Þnh
nh÷ng hËu qu¶ tri thøc luËn vµ ph−¬ng
ph¸p luËn cña c¸ch tiÕp cËn nµy lµ sù
kiÖn tèi quan träng sau ®©y: trong thÕ
giíi kh¸ch quan kh«ng hÒ cã mét c¸i g×
mµ tù b¶n th©n nã l¹i lµ mét dÊu hiÖu;
mét dÊu hiÖu chØ lµ dÊu hiÖu ®èi víi mét
chñ thÓ, mét sinh linh nµo ®ã cã thÓ lÝ gi¶i
nã, cã thÓ hiÓu ®−îc c¸i ý nghÜa cña nã.
Kh«ng cã c¸i sinh linh nµy th× kh«ng thÓ
cã dÊu hiÖu ®−îc: ®ã chØ cßn lµ mét vËt,
mét hiÖn t−îng vËt lÝ nµo ®Êy, hay mét
c¸i g× kh¸c còng nªn, nh−ng tuyÖt nhiªn
kh«ng ph¶i lµ mét dÊu hiÖu. Mét sù vËt
nµo ®Êy chØ cã t− c¸ch mét dÊu hiÖu khi
nµo cã mét chñ thÓ hiÓu ®−îc nghÜa cña
nã hay mét ng−êi nµo biÕt tù ®Æt m×nh
vµo lËp tr−êng cña chñ thÓ Êy. §ã chÝnh
lµ ý nghÜa cña c¸i c«ng thøc cña Saussure
mµ cã nhiÒu ng−êi cho lµ duy t©m, c¸i
c«ng thøc nãi r»ng trong lÜnh vùc ng«n
ng÷ häc “chÝnh quan ®iÓm t¹o ra ®èi
t−îng” (1916:23). Nãi mét c¸ch kh¸c,
chÝnh quan ®iÓm cña ng−êi b¶n ng÷ míi
cã thÓ lµm cho ng−êi ta ph¸t hiÖn ra c¸i g×
lµ dÊu hiÖu vµ lµm thÕ nµo tiÕp cËn ®−îc
nã. §ã chÝnh lµ nÐt ®Æc tr−ng c¬ b¶n lµm
cho ng«n ng÷ häc vµ c¸c m«n phï hiÖu
häc kh¸c kh¸c víi c¸c khoa häc tù nhiªn.
¢m vÞ häc vµ tuyÕn tÝnh:…
Ngµnh khoa häc nµo còng cã bæn
phËn ph¶i kh¸ch quan. Nh−ng ng«n ng÷
häc th× l¹i chØ cã ®−îc t− c¸ch cña mét
khoa häc kh¸ch quan b»ng c¸ch ®øng vÒ
phÝa chñ quan (hay ®óng h¬n n÷a lµ liªn
chñ quan) cña nh÷ng ng−êi nµo hiÓu thø
tiÕng ®ang xÐt nh− mét hÖ thèng dÊu
hiÖu cã ý nghÜa h¼n hoi, tøc nh− mét
ng«n ng÷. VËy ng«n ng÷ häc lµ mét khoa
häc kh¸ch quan vÒ mét hiÖn t−îng liªn
chñ quan (cf. Amacker 1975).
NÕu c¸i lÝ t−ëng mµ mét khoa häc tù
nhiªn nh»m tíi lµ ph¸t hiÖn c¸i sù thËt
kh¸ch quan ®· cã s½n vµ kh«ng lÖ thuéc
vµo c¸ch tri gi¸c cña con ng−êi, b»ng c¸ch
kh¾c phôc nh÷ng d÷ liÖu do gi¸c quan
cung cÊp vµ ®−îc lÝ gi¶i theo “l−¬ng thøc”
(nh− nh÷ng d÷ liÖu nãi víi ta r»ng mÆt
trêi quay xung quanh tr¸i ®Êt ch¼ng
h¹n), th× c¸i lÝ t−ëng mµ ng«n ng÷ häc
nh»m ®Õn l¹i lµ lµm sao kh¾c phôc nh÷ng
d÷ liÖu vËt lÝ kh¸ch quan, vèn kh«ng
thuéc lÜnh vùc cña m×nh, ®Ó thÊu ®Õn
c¸ch ng−êi b¶n ng÷ tri gi¸c vµ sö dông
c¸c d÷ liÖu Êy ®Ó phôc vô cho nh÷ng môc
®Ých giao tiÕp cña m×nh. §ã chÝnh lµ c¸i
nguyªn lÝ lµm c¬ së cho c¸ch tiÕp cËn chøc
n¨ng vµ cÊu tróc trong ng«n ng÷ häc.
ThÕ nh−ng nh÷ng g× mµ ng−êi b¶n
ng÷ tri gi¸c ®−îc vµ c¸ch ng−êi b¶n ng÷
tæ chøc l¹i chÊt liÖu vËt lÝ th× nhµ ng«n
ng÷ häc l¹i kh«ng trùc tiÕp quan s¸t ®−îc.
Muèn n¾m b¾t ®−îc c¸c thø ®ã, ng−êi
nghiªn cøu ph¶i nhê ®Õn nh÷ng thñ
thuËt ph©n tÝch, ph©n lo¹i, l−îc quy, kiÕn
lËp, tøc nh÷ng thñ ph¸p trõu xuÊt t−¬ng
tù nh− nh÷ng thñ ph¸p mµ ta thÊy sö
dông trong c¸c khoa häc tù nhiªn. Kh¸i
niÖm ‘©m vÞ’ ch¼ng h¹n, còng lµ s¶n phÈm
cña mét thao t¸c trõu xuÊt, kiÕn t¹o
ch¼ng kh¸c g× kh¸i niÖm ‘khèi l−îng’ hay
‘hÊp lùc’. Nh−ng nÕu nh÷ng kh¸i niÖm
®−îc vËn dông trong khoa häc tù nhiªn
®Òu trõu t−îng ngay tõ c¨n b¶n, th× c¸c
®¬n vÞ cÊu tróc ®−îc ph©n xuÊt sau khi
tiÕn hµnh ph©n tÝch ng«n ng÷ häc nh− ©m
41
vÞ hay h×nh vÞ chØ trõu t−îng ®èi víi nhµ
ng«n ng÷ häc mµ th«i, v× ®ã lµ nh÷ng kÕt
qu¶ mµ chÝnh anh ta thu ®−îc tõ nh÷ng
thñ thuËt trõu xuÊt cña chÝnh b¶n th©n.
Cßn ®èi víi ng«n ng÷, ®èi víi ng−êi nãi
thø ng«n ng÷ ®ang xÐt, ®ã l¹i lµ nh÷ng
thùc thÓ ®−îc tri gi¸c trùc tiÕp, ®−îc
chÝnh anh ta thÓ nghiÖm, cho nªn nã cô
thÓ tõ c¨n b¶n. C¸i ¶o gi¸c khiÕn cho
ng−êi ta t−ëng r»ng c¸c ®¬n vÞ ng«n ng÷
lµ nh÷ng sù trõu xuÊt, nh÷ng sù kiÕn t¹o,
thËm chÝ lµ nh÷ng “h− cÊu” (Twaddell
1935), ch¼ng qua lµ kÕt qu¶ cña mét sù
lÉn lén gi÷a hai b×nh diÖn ng«n ng÷ häc
vµ siªu ng«n ng÷ häc. C¸i Ên t−îng vÒ
t×nh tr¹ng lén xén vµ m©u thuÉn mµ c¸c
hµnh v¨n cña Saussure g©y nªn trong
ng−êi ®äc trong khi «ng dïng hai thuËt
ng÷ cô thÓ vµ trõu t−îng cã lÏ mét phÇn
lín còng do «ng kh«ng biÕt m×nh ®øng
trªn b×nh diÖn nµo mçi khi dïng hai
thuËt ng÷ Êy (cf. Godel 1957:120ss). C¸c
®¬n vÞ cÊu tróc cña ng«n ng÷ lµ trõu
t−îng ®èi víi nhµ ng«n ng÷ häc nh−ng lµ
cô thÓ ®èi víi ng−êi b¶n ng÷. Nã hiÖn h÷u
nh− nh÷ng sù vËt cã thËt trong c¸i thÕ
giíi riªng cña nã, thÕ giíi cña ng«n ng÷
víi tÝnh c¸ch lµ mét hÖ thèng ®−îc cÊu
tróc hãa mét c¸ch tÊt yÕu, mét thÕ giíi
mµ sù quan s¸t trùc tiÕp cña nhµ ng«n
ng÷ häc kh«ng thÓ víi tíi, nh−ng l¹i ®−îc
ng−êi b¶n ng÷ thÓ nghiÖm trùc tiÕp vµ
trùc tiÕp sèng trong ®ã, mét thÕ giíi mµ
muèn thÊu hiÓu kh«ng thÓ kh«ng c«ng
nhËn mét c¸ch hiÓn ng«n r»ng nã tån t¹i
thËt mét c¸ch ®éc lËp ®èi víi c¸i chÊt liÖu
mang nã.
VËy th¸i ®é duy danh luËn, mµ néi
dung lµ phñ nhËn sù tån t¹i kh¸ch quan
cña cÊu tróc vµ cña c¸c yÕu tè cña cÊu
tróc, mµ xÐt cho cïng lµ phñ nhËn c¶ sù
tån t¹i cña chÝnh ng«n ng÷, hay lµ g¹t
vÊn ®Ò nµy ra ngoµi, chØ lµ kÕt qu¶ cña
mét sù hiÓu lÇm. Th¸i ®é ®ã khã lßng cã
thÓ t−ëng t−îng næi ë mét nhµ ng«n ng÷
häc, v× chÊp nhËn nã rèt côc lµ kh«ng chÞu
42
thõa nhËn r»ng ng−êi cïng céng ®ång
ng«n ng÷ cã thÓ hiÓu nhau. Cho nªn viÖc
chän lËp tr−êng tri thøc luËn cã tÇm quan
yÕu rÊt cao ®èi víi nhµ ng«n ng÷ häc, v×
chØ cã th¸i ®é duy thùc míi cho phÐp anh
ta víi tay ®Õn tËn c¸i ®èi t−îng thËt cña
ngµnh khoa häc mµ m×nh ®ang theo ®uæi.
VËy ta cã thÓ nãi r»ng tri thøc luËn lµ
mét thµnh phÇn cña ng«n ng÷ häc; nã lµ
mét bé phËn néi t¹i vµ tÊt yÕu cña ng«n
ng÷ häc (cf. Godel 1957 vµ Amacker
1975).
VÒ ph−¬ng diÖn tri thøc luËn, ng«n
ng÷ häc ph¶i tiÕp cËn mét ®èi t−îng mµ
trong lÜnh vùc cña nã “vËt tù th©n” (das
Ding an sich) víi “vËt cho ta” (das Ding
fur uns) - tøc cho ng−êi b¶n ng÷ - chØ lµ
mét. V× xao l·ng tÝnh lo¹i biÖt cña ng«n
ng÷ häc, nhµ ng÷ ©m häc dïng khÝ cô dÔ
t−ëng lÇm nh÷ng t− liÖu m×nh ghi ®−îc lµ
nh÷ng sù kiÖn ng«n ng÷ trong ®ã chØ lµ
nh÷ng d÷ kiÖn vËt lÝ thuÇn tóy. Tõ ®ã
ph¸t sinh thãi sïng b¸i c¸c d÷ kiÖn “thùc
nghiÖm”(∗) mét c¸ch ng©y th¬ nh− con trÎ
cña nh÷ng nhµ ng÷ ©m häc chØ tin vµo
m¸y v× cho r»ng chØ cã tÝnh chÝnh x¸c cña
khÝ cô míi ph¶n ¸nh ®−îc hiÖn thùc
kh¸ch quan cña ng«n ng÷(∗∗), vµ mÆt
kh¸c, nhµ ©m vÞ häc dÔ cã ¶o gi¸c lµ
nh÷ng ®¬n vÞ mµ kh«ng ph¶i bao giê anh
ta còng hiÓu hÕt ý nghÜa ®Òu lµ nh÷ng
(∗)
Tõ l©u ®· cã rÊt nhiÒu nhµ ng÷ häc v¹ch râ sù
sai tr¸i cña thuËt ng÷ "ng÷ ©m häc thÝ nghiÖm" –
hay "thùc nghiÖm" – (phonÐtique expÐ rimetale)
dïng ®Ó gäi ngµnh ng÷ ©m häc dïng khÝ cô, mét
c¸ch dïng hßan toµn tr¸i víi tÊt c¶ c¸c khoa häc
kh¸c, v× ai ai còng biÕt r»ng, kh¸c víi quan s¸t,
thÝ nghiÖm lµ t¸c ®éng vµo ®èi t−îng ®Ó xem thö
nã ph¶n øng nh− thÕ nµo, cßn ®µng nµy chØ dïng
m¸y ®Ó quan s¸t ®èi t−îng chø kh«ng hÒ m¶y
may t¸c ®éng ®Õn nã. ThÕ nh−ng, kh«ng biÕt t¹i
sao, cho ®Õn nay c¸ch gäi ®ã vÉn thÞnh hµnh ë
nhiÒu n−íc.
Ch. F. Hockett (1955:212) "… ng÷ ©m häc
(∗∗)
thanh häc cã mét c«ng lao v« gi¸ lµ kh«ng
nh÷ng nã cho ta thÊy râ c¸ch nghe cña ng−êi
b¶n ng÷ chøa ®Çy ®Þnh kiÕn ®Õn møc nµo, mµ
cßn cho ta biÕt Ýt nhiÒu vÒ tÝnh ®Æc thï cña
nh÷ng ®Þnh kiÕn Êy".
Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2007
s¶n phÈm do trÝ tuÖ cña m×nh kiÕn t¹o
nªn, nhÊt lµ khi ®−îc biÕt r»ng trong sè
d¨m b¶y gi¶i ph¸p ©m vÞ häc kh¸c nhau
(®−îc coi lµ hîp lÖ nh− nhau) m×nh cã
quyÒn tù do chän lÊy gi¶i ph¸p nµo thuËn
tiÖn h¬n c¶ cho nh÷ng môc tiªu thùc
dông cña m×nh.
XÐt vÒ nguyªn lÝ, hÔ nhµ ng«n ng÷
häc chÊp nhËn th¸i ®é duy danh, anh ta
lËp tøc kh«ng cßn lµ ng«n ng÷ häc n÷a, v×
anh ta ®· hoµn toµn tõ bá ®èi t−îng cña
ngµnh m×nh ®Ó ®Çu qu©n vµo mét ngµnh
khoa häc kh¸c, ch¼ng biÕt lµ ngµnh g×,
nh−ng cã liªn quan nhiÒu h¬n ®Õn vËt lÝ
häc hay sinh lÝ häc.
Nh−ng nÕu qu¶ nh− vËy th× lµm sao
nh÷ng nhµ ng«n ng÷ häc c«ng khai tuyªn
bè lËp tr−êng duy danh luËn (hay vËt lÝ
luËn, thao t¸c luËn, hµnh vi luËn, trõu
xuÊt luËn,v.v...) l¹i cã thÓ ®¹t ®−îc nh÷ng
thµnh qu¶ tÝch cùc nh− vËy vµ ®ãng gãp
nhiÒu nh− vËy vµo sù tiÕn bé cña ng«n
ng÷ häc? Lµm sao trong thùc tiÔn ph©n
tÝch ng«n ng÷ häc c¸c nhµ ng÷ häc ®i theo
h−íng hocus pocus vµ c¸c nhµ ng÷ häc ®i
theo h−íng God’s truth(∗) l¹i cã thÓ nhiÒu
khi ®i ®Õn nh÷ng gi¶i ph¸p gÇn trïng hîp
víi nhau nh− vËy? §ã ch¼ng ph¶i lµ mét
b»ng chøng hiÓn nhiªn cho thÊy r»ng lËp
tr−êng tri thøc luËn cña nhµ ng÷ häc
kh«ng cã ¶nh h−ëng g× ®Õn ph−¬ng ph¸p
lµm viÖc vµ tÝnh h÷u hiÖu cña c¸ch tiÕp
cËn cña anh ta hay sao?
TuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i thÕ. Së dÜ c¸c
nhµ ng÷ häc duy danh sö dông nh÷ng
ph−¬ng ph¸p mµ xÐt vÒ nguyªn lÝ kh«ng
kh¸c bao nhiªu víi nh÷ng ph−¬ng ph¸p
(∗)
ThuËt ng÷ cã mµu s¾c trµo phóng cña F. H.
Householder, ®èi lËp víi God's truth
linguistics. Householder dïng thuËt ng÷ nµy
(nghÜa nguyªn v¨n lµ "ng÷ häc ch©n lý cña
Th−îng ®Õ") ®Ó chØ c¸c nhµ ng÷ häc Hocus-
pocus linguistics (nghÜa ®en lµ "ng÷ häc ¶o
thuËt") ®Ó chØ c¸c nhµ ng÷ häc duy danh (thao
t¸c luËn hay hµnh vi luËn) mµ ®¹i diÖn tiªu
biÓu lµ c¸c nhµ ng÷ häc miªu t¶ Mü.
¢m vÞ häc vµ tuyÕn tÝnh:…
b¾t nguån tõ mét quan ®iÓm duy thùc
vµ ®−a ®Õn nh÷ng kÕt qu¶ gÇn y hÖt
nh− thÕ, ch¼ng qua lµ v× c¸i duy danh
luËn cña hä thËt ra chØ cã tÝnh chÊt
tuyªn ng«n lµ chÝnh, vµ c¸c thñ ph¸p
cña hä, bªn d−íi líp hãa trang lµm b»ng
nh÷ng thuËt ng÷ vµ hiÓu thøc cè t×nh tá
ra duy danh, hoµn toµn chÞu sù chi phèi
cña nh÷ng sù kiÖn cÊu tróc cña ng«n
ng÷ ®óng nh− nã ®−îc ph¶n ¸nh trong
“t©m thøc ng«n ng÷” cña hä vµ quyÕt
®Þnh tõng ®−êng ®i n−íc b−íc cña hä mµ
kh«ng biÕt. TÊt c¶ c¸c nhµ ng÷ häc Êy,
dï muèn dï kh«ng, ®Òu nh»m chÝnh c¸i
môc ®Ých mµ c¸c ®ång nghiÖp duy thùc
cña hä nh»m tíi, nh−ng ®ång thêi cè t×m
ra nh÷ng lÝ do vËt lÝ luËn cã m¹ch l¹c
mét chót ®Ó biÖn minh cho c¸c thñ ph¸p
cña hä, dï cã ph¶i hi sinh tÝnh nghiªm
ngÆt h×nh thøc mµ hä vÉn lÊy lµm tù
hµo, thËm chÝ ph¶i bá qua nh÷ng thñ
tôc mµ lÏ ra hä ph¶i lµm nh−ng l¹i
kh«ng thÓ biÖn minh b»ng nh÷ng lÝ do
vËt lÝ luËn. Trong nh÷ng tr−êng hîp
nh− vËy, dÜ nhiªn nh©n tè quyÕt ®Þnh
mäi sù chÝnh lµ c¸i trùc c¶m ng«n ng÷
mµ hä ra søc phñ nhËn gi¸ trÞ. Cã thÓ
t×m thÊy rÊt nhiÒu sù kiÖn minh häa
cho t×nh h×nh nµy trong c¸c s¸ch vë cã
xu h−íng duy danh, vµ chóng t«i sÏ
quay trë l¹i chuyÖn nµy trong khi bµn
®Õn nh÷ng vÊn ®Ò kÜ thuËt cña m«n ©m
vÞ häc.
§Æc tr−ng cña c¸c nhµ ng÷ häc nµy
kh«ng h¼n lµ c¸i chñ nghÜa duy danh
cña hä, mµ lµ sù thiÕu nhÊt qu¸n trong
quan ®iÓm duy danh, mét hËu qu¶
kh«ng thÓ tr¸nh khái cña tÝnh chÊt v«
thøc cña chñ nghÜa duy thùc mµ hä
tu©n theo mét c¸ch Èn mÆc vµ b¸c bá
mét c¸ch hiÓn ng«n. H¬n n÷a, do th¸i ®é
lµm ng¬ b»ng bÊt cø gi¸ nµo tr−íc hiÖn
thùc ng«n ng÷, hä mét mùc kh«ng chÞu
nhËn thøc lµ thËt ra m×nh ®ang lµm g×.
Nh− vËy th¸i ®é duy danh gãp thªm
mét ch−íng ng¹i vËt n÷a trªn con ®−êng
43
ph¸t triÓn cña ng«n ng÷ häc, mµ nhiÖm
vô chÝnh lµ hiÓn ng«n hãa nh÷ng tri
thøc Èn mÆc cña ng−êi b¶n ng÷ vÒ tiÕng
mÑ ®Î. KÓ cho ®Õn nay, ng«n ng÷ häc ®·
thùc hiÖn ®−îc mét phÇn kh¸ lín c¸i
nhiÖm vô Êy. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i tÊt
c¶ nh÷ng quy t¾c chi phèi lêi ¨n tiÕng
nãi cña ng−êi b¶n ng÷ ®Òu ®· ®−îc ng«n
ng÷ häc nhËn thøc mét c¸ch hiÓn ng«n.
Cßn qu¸ nhiÒu nh÷ng ®Þnh ®Ò c¬ b¶n
cña lÝ thuyÕt vÒ ng«n ng÷ ®−îc chÊp
nhËn nh− mét c¸i g× dÜ nhiªn, kh«ng cÇn
ph¶i chøng minh n÷a, trong ®ã cã
nh÷ng ®Þnh ®Ò cßn l©u míi cã thÓ coi lµ
hiÓn nhiªn. Së dÜ kh«ng cã ai nghÜ ®Õn
viÖc chøng minh nh÷ng ®Þnh ®Ò Êy lµ v×
mét nguyªn nh©n rÊt dÔ hiÓu: ch−a cã ai
biÕt r»ng ng«n ng÷ häc chÊp nhËn vµ
lµm viÖc theo nh÷ng ®Þnh ®Ò ®ã, v× nã
ch−a bao giê ®−îc nãi ra thµnh lêi c¶.
Cho nªn lÝ thuyÕt ng«n ng÷ cßn häc cã
thªm mét nhiÖm vô n÷a lµ hiÓn ng«n
hãa nh÷ng nguyªn lÝ chi phèi ®−êng ®i
n−íc b−íc cña nhµ ng«n ng÷ häc, trong
®ã, nh− chóng t«i sÏ cã dÞp chøng minh,
cã nh÷ng nguyªn lÝ cho ®Õn nay ch−a hÒ
®−îc hiÓn ng«n hãa, mÆc dÇu ng«n ng÷
häc ®· cã ®−îc c−¬ng vÞ cña mét khoa
häc ch©n chÝnh (trong ®ã ©m vÞ häc ®−îc
coi lµ ngµnh tiªn phong) víi sù ra ®êi
cuéc cña quan ®iÓm cÊu tróc vµ chøc
n¨ng.
VÝ thö c¸c nhµ ng÷ häc duy danh
thËt nhÊt qu¸n trong lÝ thuyÕt cña hä vµ
c¸ch lµm viÖc cña hä thËt nghiªm ngÆt
nh− hä nghÜ, viÖc ph©n tÝch mµ hä ®Þnh
tiÕn hµnh sÏ kh«ng tiÕn lÊy ®−îc mét
b−íc nµo, v× khi g¹t ra ngoµi chøc n¨ng
biÓu ®¹t cña ng«n ng÷ vµ tÝnh quy t¾c
cña hµnh vi ng«n ng÷ cña ng−êi b¶n
ng÷, hä ®· tù t−íc bá c¸i ph−¬ng tiÖn
duy nhÊt ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc Êy.
Ch¼ng h¹n, viÖc ph©n tÝch ©m vÞ häc sÏ
kh«ng bao giê thùc hiÖn ®−îc thñ tôc
ph©n ®o¹n lêi nãi ra thµnh ©m tè hay
phones t−¬ng øng ®¹i kh¸i víi ©m vÞ, dï
44
cã nh−îng bé tr−íc “t©m lÝ luËn”
(mentalism) mµ dïng ®Õn “nghÜa khu
biÖt” (differential meaning) b»ng c¸ch
hái ng−êi b¶n ng÷. C«ng viÖc ph©n ®o¹n
Êy bao giê còng ®−îc thùc hiÖn b»ng
trùc gi¸c trong khi phiªn ©m ng«n ©m
häc mét c«ng viÖc ®−îc quan niÖm nh−
chØ lµ ghi l¹i mét c¸ch kh¸ch quan c¸c
d÷ liÖu vËt chÊt, nh−ng k× thùc chÝnh lµ
c¸i thao t¸c quan träng nhÊt, chiÕm ®Õn
90% tØ träng trong tiÕn tr×nh ph©n tÝch
©m vÞ häc.
ViÖc phª ph¸n t©m lÝ luËn lµ ®óng
vµ cÇn thiÕt. Baudouin de Courtenay,
nh÷ng m«n ®Ö vµ nh÷ng ng−êi cïng thêi
víi «ng qu¶ ®· ph¹m mét sai lÇm quan
träng khi ®ång nhÊt c¸c sù kiÖn ng«n
ng÷ häc víi nh÷ng hiÖn t−îng t©m lÝ.
Nh−ng xÐt cho cïng th× ®ã ch¼ng qua lµ
mét lçi vÒ biÓu thøc kh«ng cã hÖ qu¶ g×
®¸ng kÓ. Mét ©m vÞ qu¶ kh«ng ph¶i lµ
mét “biÓu t−îng ©m thanh” -
reprÐsentation phonique (Baudouin
1899:791) hay “®¬n vÞ t©m lÝ cã gi¸ trÞ
t−¬ng ®−¬ng víi mét ©m tè” -
l’Ðquivalent psychique d’un son (s®d:
787). Nh−ng c¸i mµ Baudouin gäi lµ ‘©m
vÞ’ cã c¬ may lµ h×nh ¶nh ph¶n chiÕu
t−¬ng øng mét ®èi mét víi c¸i ©m vÞ
®Ých thùc - ®¬n vÞ cÊu tróc cña ng«n ng÷
- mét h×nh ¶nh tuyÖt ®èi trung thùc, v×
tri thøc cña ng−êi b¶n ng÷ vÒ tiÕng mÑ
®Î còng lµ mét tri thøc tuyÖt ®èi trung
thùc, trong khi c¸i ‘chñng lo¹i ©m tè’
cña c¸c nhµ ng÷ häc vËt lÝ luËn khã lßng
cã thÓ coi lµ cã liªn quan g× víi ©m vÞ, v×
mét ®¬n vÞ ng«n ng÷ häc kh«ng thÓ lµ
mét tËp hîp gåm nh÷ng vËt thÓ gièng
nhau vÒ nh÷ng thuéc tÝnh phi ng«n ng÷
häc. Nh÷ng ng−êi ®i tiªn phong cña
ng«n ng÷ häc cÊu tróc ch¾c ch¾n lµ gÇn
sù thËt h¬n kh«ng biÕt bao nhiªu mµ kÓ
so víi nh÷ng ng−êi ®· ph¶n øng l¹i
b»ng c¸ch tù ®Æt m×nh vµo cùc ®èi lËp
víi hä. Dï sao ch¨ng n÷a, chÝnh c¸i
h−íng mµ hä chØ ra ®· ®−a ®Õn cuéc
Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2007
c¸ch m¹ng khiÕn cho ng«n ng÷ häc ®−îc
nh− ngµy nay.
Mçi giai ®o¹n cã tÝnh quyÕt ®Þnh
trong lÞch sö mét nÒn khoa häc ®Òu ®−îc
®¸nh dÊu b»ng mét sù thøc nhËn (prise
de conscience) c¸i ®èi t−îng ®Ých thùc
®−îc nhµ khoa häc nh»m tíi (TrÇn §øc
Th¶o 1952:165ss). Nh÷ng ngµy tr−íc
cuéc c¸ch m¹ng ®· ®−a ®Õn sù ra ®êi
cña ng«n ng÷ häc hiÖn ®¹i, Saussure ®·
thÊy tr−íc c¸i “khèi l−îng v« cïng lín
lao cña nh÷ng c«ng viÖc sÏ ph¶i lµm ®Ó
chØ râ cho nhµ ng÷ häc thÊy râ m×nh
®ang lµm g×” (Saussure 1964: 95). ThÕ
mµ cho ®Õn nay, c¸i nhiÖm vô Êy vÉn
cßn xa míi ®−îc hoµn tÊt, vµ phÇn lín
c¸c nhµ ng÷ häc hiÖn ®¹i vÉn ch−a thÊy
hÕt tÇm cì cña nh÷ng yªu cÇu tri thøc
luËn vµ ph−¬ng ph¸p luËn bao hµm
trong t− t−ëng cña Saussure.
Trong lÜnh vùc cña mÆt n¨ng biÓu,
c¸c nhµ ©m vÞ häc ®· c¸ch t©n m«n ng÷
©m häc khi hä ph¸t hiÖn ra ®èi t−îng
®Ých thùc cña m«n nµy víi t− c¸ch mét
ngµnh ng«n ng÷ häc. Nh−ng trªn thùc
tÕ b¶n th©n hä tuyÖt nhiªn kh«ng ý thøc
®−îc néi dung cña sù c¸ch t©n nµy lµ ë
chç nµo. Hä cã ¶o gi¸c lµ ®· s¸ng lËp ra
mét m«n häc míi, ®éc lËp ®èi víi ng÷
©m häc cò vµ ®èi lËp víi nã, trong khi
thËt ra hä chØ hiÓn ng«n hãa c¸i môc
tiªu mµ ng÷ ©m häc cò nh»m tíi mét
c¸ch v« thøc. ¢m vÞ häc kh«ng ph¶i lµ
mét m«n häc míi, nã chØ lµ m«n ng÷ ©m
häc ®· ®i ®Õn chç thøc nhËn ®−îc m×nh
®ang lµm c¸i g×. ThÕ nh−ng, kÓ tõ
Baudouin de Courtenay, ng−êi ta bao
giê còng d¹y r»ng, kh¸c víi ng÷ ©m häc
(hay ng«n ©m häc, hay nh©n ©m häc
(anthropo- phonique), hay sinh lÝ häc
ph¸t ©m, v.v...), vèn lµ mét m«n khoa
häc tù nhiªn chuyªn nghiªn cøu c¸c ©m
thanh cña ng«n ng÷ víi tÝnh c¸ch lµ
nh÷ng hiÖn t−îng ©m häc hay sinh lÝ,
¢m vÞ häc vµ tuyÕn tÝnh:…
©m vÞ häc lµ mét bé m«n ng«n ng÷ häc
chÝnh danh, mét khoa häc nh©n v¨n vµ
x· héi mµ ®èi t−îng lµ viÖc nghiªn cøu
c¸c ph−¬ng tiÖn ©m thanh cña ng«n ng÷
trªn quan ®iÓm chøc n¨ng vµ cÊu tróc.
Trong khi nãi tíi quan ®iÓm “ng÷ ©m
häc” mµ hä ®em ®èi lËp víi quan ®iÓm
“©m vÞ häc”, c¸c nhµ ng÷ häc Êy t−ëng
r»ng chÝnh c¸i quan ®iÓm “ng÷ ©m häc”
(tøc khoa häc tù nhiªn) Êy ®· tõng chi
phèi toµn bé c«ng viÖc cña c¸c nhµ ng÷
©m häc tr−íc kia. ThËt ra, “ng÷ ©m häc”
víi tÝnh c¸ch lµ mét khoa häc tù nhiªn
ch−a bao giê tån t¹i trªn ®êi nµy. Gi¸
nh− tr−íc ®©y ®· tõng cã mét m«n ng÷
©m häc nh− thÕ, th× m«n häc ®ã sÏ
kh«ng bao giê ph©n xuÊt vµ miªu t¶
®−îc c¸c “©m tè” ph©n lËp mµ ng÷ ©m
häc ®· tõng ph©n xuÊt vµ miªu t¶. C¸c
©m tè nµy së dÜ ph©n xuÊt ra khái c¸i
chuçi ©m thanh hoµn toµn liªn tôc cña
tiÕng nãi chÝnh lµ nhê nh÷ng tiªu chÝ
chøc n¨ng vµ cÊu tróc. Vµ së dÜ c¸c nhµ
ng÷ ©m häc ngµy tr−íc cã thÓ c¾t rêi c¸c
©m tè ra mµ kh«ng cÇn dïng ®Õn c¸c
tiªu chÝ nµy mét c¸ch hiÓn ng«n chÝnh
lµ v× hä cã s½n vÇn ch÷ La Tinh, kÕt qu¶
cña nh÷ng cuéc ph©n tÝch ©m vÞ häc tù
ph¸t vµ kh«ng hiÓn ng«n mµ c¶m thøc
©m vÞ häc cña hµng tr¨m thÕ hÖ tæ tiªn
cña hä ®· gãp phÇn thùc hiÖn.
Ng÷ ©m häc cò tuyÖt nhiªn kh«ng
ph¶i lµ mét ngµnh khoa häc tù nhiªn.
Nã chØ lµ mét thø ©m vÞ häc kh«ng tù
gi¸c, vµ v× kh«ng tù gi¸c cho nªn nã
kh«ng thÓ nhÊt qu¸n ®−îc. Kh«ng thÓ
chØ v× t×nh cê mµ nã miªu t¶ c¸c ©m tè
b»ng nh÷ng thuéc tÝnh gÇn trïng hîp
víi c¸c nÐt khu biÖt cña ©m vÞ häc ngµy
nay. C¸c nhµ ©m vÞ häc ngµy tr−íc,
trong khi lµm viÖc víi nh÷ng ®¬n vÞ
ng«n ng÷ häc (nh÷ng ©m ®o¹n) cã ®−îc
b»ng trùc gi¸c trong khi phiªn ©m, cø
45
yªn trÝ lµ m×nh ®ang xö lÝ nh÷ng ®¹i
l−îng vËt lÝ cho s½n trong tù nhiªn. Sù
ngé nhËn nµy ch−a bao giê ®−îc c¸c
s¸ch ©m vÞ häc v¹ch ra(∗).
Gi¸ lÝ thuyÕt ©m vÞ häc ®−îc x©y
dùng trªn c¬ së mét sù ph©n tÝch vµ phª
ph¸n thÊu ®¸o nh»m hiÓn ng«n hãa c¸i
néi dung ng÷ häc (vÒ tÝnh chÊt ©m vÞ
häc s©u xa) cña ng÷ ©m cæ ®iÓn, nh÷ng
c¬ së lÝ luËn cña nÒn ng÷ ©m häc nµy sÏ
®−îc s¸ng tá, vµ ©m vÞ häc ngµy nay sÏ
cã ®−îc trong tay mét hÖ thèng kh¸i
niÖm vµ ph−¬ng ph¸p luËn kh«ng cßn
chøa ®ùng nh÷ng ®Þnh ®Ò hµm Èn.
Nh−ng sù thÓ ®· diÔn ra kh¸c h¼n.
§¸ng lÏ ph¶i thøc nhËn nh÷ng c¬ së
ng«n ng÷ häc cña nh÷ng viÖc ng−êi ®i
tr−íc lµm mµ kh«ng biÕt m×nh ®ang lµm
g×, th× c¸c nhµ ©m vÞ häc l¹i thõa h−ëng
y nguyªn sù ngé nhËn cña hä khi hä
t−ëng ng÷ ©m häc cung cÊp nh÷ng t−
liÖu sèng, nh÷ng d÷ liÖu vËt lÝ trinh
nguyªn mµ hä lµ nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn
can thiÖp vµo(∗∗). KÕt qu¶ lµ phÇn lín c¸c
nguyªn lÝ mÆc Èn lµm c¬ së cho viÖc
ph©n tÝch ©m vÞ häc v« thøc cña c¸c nhµ
ng÷ ©m häc ngµy tr−íc vÉn ch−a ®−îc
hiÓn ng«n hãa.
ThÕ lµ rèt côc c¸c nhµ ©m vÞ häc vÉn
kh«ng thøc nhËn ®−îc trän vÑn tÝnh
chÊt cña c«ng viÖc hä lµm, vµ sù ®¨ng
quang cña ©m vÞ häc bµy ra tr−íc
m¾t chóng ta c¸i quang c¶nh ng−îc ®êi
cña mét cuéc thøc nhËn kh«ng hÒ tù
biÕt m×nh lµ mét cuéc thøc nhËn.
(∗)
Trõ mét vµi lêi nhËn xÐt vÒ tÝnh chÊt chñ
quan cña c¸ch phiªn ©m ng÷ ©m häc (ch¼ng
h¹n x.Bloomfield 1933:84 ss.)'; "tÝnh chñ quan"
ë ®©y kh«ng bao gåm viÖc ph©n ®o¹n ra tõng
©m tè. V¶ ch¨ng nh÷ng lêi nhËn xÐt nµy ch−a
bao giê cã ¶nh h−ëng g× ®Õn lý thuyÕt vµ thùc
hµnh ph©n tÝch ©m vÞ häc.
(∗∗)
Cf. Pike 1947:57: "Ng÷ ©m häc thu thËp
nguyªn liÖu sèng, ©m vÞ häc nÊu n−íng nã".
46
Cho nªn nhiÖm vô ®Ò ra cho c¸c nhµ
lÝ luËn ©m vÞ häc lµ thøc nhËn mét c¸ch
®Çy ®ñ c¸i ý nghÜa ®Ých thùc cña c«ng
viÖc nghiªn cøu ng÷ ©m häc tr−íc kia vµ
cña ©m vÞ häc ngµy nay, x¸c minh
nh÷ng nÒn t¶ng lÝ thuyÕt ®Ých thùc cña
c¸c thñ ph¸p ®−îc sö dông b»ng c¸ch
so¸t l¹i tõ ®Çu chÝ cuèi tÊt c¶ c¸c ®Þnh
®Ò vÉn cßn Èn mÆc ®ang chi phèi t− duy
©m vÞ häc hiÖn ®¹i, ®Æc biÖt lµ nh÷ng
®Þnh ®Ò mµ nã ®· thõa h−ëng cña ng÷
©m häc tr−íc ®©y.
V× ®iÒu hoµn toµn hiÓn nhiªn lµ ©m
vÞ häc hiÖn nay cßn xa míi ®¹t ®−îc tÝnh
chÊt cÊu tróc luËn, tÝnh chÊt chøc n¨ng
luËn, nãi cho cïng lµ tÝnh chÊt ©m vÞ
häc nh− nã vÉn h»ng cã tham väng, mÆc
dï ®· cã nh÷ng nç lùc kiªn tr× cña c¸c
tr−êng ph¸i, vµ nh÷ng kÕt qu¶ kh¸ tÝch
cùc mµ hä thu ®−îc.
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ©m vÞ häc
cã ®−îc lµ do mét cuéc ®Êu tranh liªn
tôc chèng l¹i ng«n ©m luËn
(phonÐticisme - ch÷ cña A. Martinet),
tøc chèng l¹i sù ®ét nhËp, nhiÒu khi kÝn
®¸o ®Õn nçi kh«ng ai nhËn thÊy, cña
nh÷ng luËn cø phi ng«n ng÷ häc, thuéc
lÜnh vùc thuÇn tóy vËt lÝ häc hay sinh lÝ
häc, len lái vµo c«ng viÖc ph©n tÝch ©m
vÞ häc, vµo bé m¸y ph−¬ng ph¸p vµ c¶
vµo lÝ thuyÕt ©m vÞ häc n÷a. Nh÷ng nhµ
ng÷ häc −u tó nhÊt cña thêi ®¹i ta ®·
gãp phÇn vµo cuéc ®Êu tranh nµy,
nh−ng hä vÉn cßn xa míi giµnh ®−îc
phÇn toµn th¾ng. Cã lÏ c¸i c«ng viÖc bµi
trõ ng«n ©m luËn nµy ph¶i thµnh c«ng
tõ l©u nÕu c¸i tÖ nµy lóc nµo còng hiÓn
ng«n nh− ë Trubetzkoy ch¼ng h¹n:
nh÷ng quy t¾c ph©n tÝch vµ gi¶i thuyÕt
©m vÞ häc cña t¸c gi¶ nµy, dùa vµo
nh÷ng tiªu chuÈn phi ng«n ng÷ häc, ®·
cã thÓ ®−îc nh÷ng t¸c gi¶ kh¸c nh−
Martinet (1942:23-33) ch¼ng h¹n phª
ph¸n ®Õn n¬i ®Õn chèn. TiÕc thay cã
nh÷ng nguyªn lÝ vµ tiªu chuÈn ®ang l−u
Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2007
hµnh trong ©m vÞ häc ®−¬ng ®¹i ®−îc
mäi ng−êi mÆc nhiªn c«ng nhËn mÆc
dÇu nã tuyÖt nhiªn kh«ng to¸t ra tõ
nh÷ng nguyªn lÝ tiªn nguyªn, nh÷ng
nguyªn lÝ ®Þnh nghÜa cña ng«n ng÷.
Nh−ng ®iÒu ®¸ng l−u ý h¬n c¶ lµ
ngay sù tån t¹i cña mét sè ®Þnh ®Ò ®−îc
mÆc nhiªn thõa nhËn vµ lµm thµnh nÒn
t¶ng cña lÝ thuyÕt vµ ph−¬ng ph¸p ©m
vÞ häc nh− thÕ còng kh«ng ®−îc mÊy ai
ngê tíi. Thµnh thö ®Õn khi ph¸t hiÖn ra
nh÷ng sù kiÖn thùc tÕ chøng minh sù
sai tr¸i hoµn toµn cña nh÷ng ®Þnh ®Ò
Êy, th× nh÷ng ph¸t hiÖn Êy còng kh«ng
g©y ®−îc mét sù tØnh ngé hay Ýt nhÊt lµ
mét sù chét d¹ vµ mét mèi hoµi nghi vÒ
tÝnh ch©n x¸c cña nã: kh«ng cã g× cã thÓ
b¸c bá ®−îc mét luËn ®Ò mµ ng−êi ta
kh«ng hÒ ngê lµ cã tån t¹i.
BÊt cø nhµ nghiªn cøu nµo ®−îc ®µo
t¹o qua nhµ tr−êng cña ng«n ng÷ häc
cÊu tróc hiÖn ®¹i, dï cã lµm lÝ thuyÕt
hay lµm c«ng viÖc thùc hµnh, lÏ tù
nhiªn lµ ®Òu ®em hÕt vèn tri thøc vµ
tÝnh nghiªm ngÆt tèi ®a cña nh÷ng
ph−¬ng ph¸p m×nh cã thÓ vËn dông
®−îc ®Ó lµm sao cho kÕt qu¶ m×nh thu
®−îc thËt kh¸ch quan vµ kh«ng cã t× vÕt
cña tÝnh tiªn nghiÖm. Nh−ng anh ta chØ
cã thÓ thùc hiÖn c¸i hoµi b·o nµy trong
chõng mùc anh ta ý thøc ®−îc c¸i g× lµ
tiªn nghiÖm. ThÕ mµ con ng−êi ta vèn
chØ cã thÓ ý thøc ®−îc nh÷ng g× kh«ng
thuéc c¸i khung tinh thÇn (le cadre
mental) cña cuéc sèng hµng ngµy mµ
th«i (Whorf 1956).
Nh÷ng quy luËt cña tù nhiªn chi
phèi cuéc sèng cña ng−êi v« häc vµ ®−îc
ng−êi Êy vËn dông kh«ng ngõng ®Ó tån
t¹i kh«ng thÓ nµo nh« lªn khái b×nh
diÖn v« thøc. Anh ta kh«ng thÓ ngê r»ng
trªn ®êi l¹i cã mét c¸i g× gäi lµ quy luËt
träng lùc hay lµ v¹n vËt hÊp dÉn. Kh«ng
ph¶i anh ta kh«ng hiÓu ®−îc t¹i sao
m×nh l¹i cø bÞ dÝ xuèng mÆt ®Êt. Cßn
h¬n thÕ nhiÒu: anh ta kh«ng thÓ t−ëng
¢m vÞ häc vµ tuyÕn tÝnh:…
t−îng lµ con ng−êi cã thÓ tù ®Æt cho
m×nh mét c©u hái nh− thÕ. Anh ta sÏ
kinh ng¹c v« cïng khi nghe ai ®Æt vÊn
®Ò Êy ra: mét con ng−êi mµ l¹i ®i hái
nh− thÕ kh«ng thÓ lµ ng−êi b×nh th−êng
®−îc. Nh−ng ng−êi cã häc cã thÓ kh¸ dÔ
dµng ý thøc ®−îc sù tån t¹i cña nh÷ng
quy luËt nh− thÕ sau khi ®· lµm quen
víi mét sè sù kiÖn ®ñ lín ®Ó cho anh ta
thÊy râ ph¹m vi t¸c dông vµ nhÊt lµ
nh÷ng giíi h¹n cña nã. ViÖc khã h¬n
nhiÒu lµ lµm sao cho c¸c quy luËt thuéc
thÕ giíi t©m linh v−ît lªn trªn b×nh diÖn
v« thøc. Muèn gi¶ng gi¶i cho ng−êi v«
häc hiÓu r»ng nh÷ng h×nh ¶nh mµ anh
ta tr«ng thÊy tr−íc mÆt c¸ch m×nh vµi
th−íc hay vµi c©y sè thËt ra ®Òu n»m
trªn vâng m¹c ë tËn ®¸y m¾t anh ta,
ph¶i dïng ®Õn nh÷ng thñ ®o¹n gi¸o häc
ph¸p tinh vi mµ kh«ng ch¾c g× ®¹t ®−îc
kÕt qu¶ mong muèn, v× ®èi víi ng−êi Êy
c¸i ngo¹i tÝnh cña nh÷ng h×nh ¶nh kia
(viÖc c¸c h×nh ¶nh Êy ë bªn ngoµi anh
ta) vµ c¸i kho¶ng c¸ch rµnh rµnh gi÷a
nã vµ anh ta ®−îc anh ta c¶m thÊy lµ
nh÷ng sù thËt hiÓn nhiªn vµ m−êi phÇn
ch¾c ch¾n, v× ®ã lµ nh÷ng ®iÒu th−êng
xuyªn g¾n liÒn víi mçi kho¶ng kh¾c
kinh nghiÖm cña ®êi anh ta. NÕu cø ®Ó
anh ta yªn, anh ta kh«ng thÓ tù m×nh
nghÜ ®Õn viÖc tù ®Æt ra cho m×nh c©u hái
t¹i sao mét c¸i g× ë trong ®¸y m¾t cña
m×nh l¹i ®−îc m×nh tri gi¸c nh− thÓ ë
tËn ®µng kia.
Trong lÜnh vùc ng«n ng÷, nh÷ng sù
kiÖn cã liªn quan ®Õn b×nh diÖn së biÓu
h×nh nh− dÔ ý thøc h¬n nh÷ng sù kiÖn
thuéc b×nh diÖn n¨ng biÓu. ThËt vËy, cã
lÏ chØ cÇn ®em ®èi chiÕu vµi ba tiÓu hÖ
thèng ®Þnh danh ch¼ng h¹n còng cã thÓ
lµm cho ng−êi v« häc nhËn ra tÝnh vâ
®o¸n cña kÝ hiÖu ng«n ng÷ vµ cho anh
ta hiÓu r»ng ©m tiÕt [ma] ch¼ng h¹n
kh«ng nhÊt thiÕt lµ tiÕng duy nhÊt cã
thÓ dïng ®Ó chØ con ma, l¹i cµng kh«ng
ph¶i lµ mét c¸i g× thuéc b¶n chÊt cè h÷u
47
cña con ma. Ngoµi ra, chØ cÇn ®em so
s¸nh mét b¶n dÞch víi nguyªn b¶n còng
®ñ cho thÊy r»ng mét ph¹m trï ng÷
ph¸p hay ng÷ nghÜa nµo ®ã cã tån t¹i
hay kh«ng tån t¹i trong thø tiÕng nµy
hay thø tiÕng kh¸c, r»ng tõ ng÷ trong
c¸c thø tiÕng kh«ng ph¶i lµ nh÷ng danh
b¹ dïng ®Ó ®Æt tªn cho nh÷ng sù vËt cã
s½n, mµ lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng c¸ch cÊu
tróc hãa kh¸c nhau, v× lµ vâ ®o¸n, cña
thÕ giíi hiÖn thùc, v.v…
Tr¸i l¹i, b×nh diÖn n¨ng biÓu, tøc
b×nh diÖn cña c¸ch tæ chøc vµ sö dông
chÊt liÖu ©m thanh vµo viÖc diÔn ®¹t ý
nghÜa, h×nh nh− kh«ng dÔ g× ®−a ra ®èi
chiÕu nh− vËy, v× chÊt liÖu ©m thanh
cña tÊt c¶ c¸c thø tiÕng hoµn toµn nh−
nhau. Ng−êi ta cã thÓ hoµi nghi tÝnh
®ång nhÊt cña chÊt liÖu së biÓu, thËm
chÝ (Ýt nhÊt lµ ®Õn mét giai ®o¹n nµo
®Êy cña viÖc ph©n tÝch néi dung) kh¼ng
®Þnh r»ng chÝnh c¸i néi dung ®−îc diÔn
®¹t trong tõng ng«n ng÷ còng kh¸c
nhau theo h×nh thøc. ThuyÕt t−¬ng ®èi
t©m lÝ - ng÷ häc cña Sapir vµ Whorf
kh«ng thÓ coi lµ hoµn toµn v« c¨n cø.
Nh−ng trªn b×nh diÖn n¨ng biÓu th×
kh«ng thÓ hå nghi mét sù thËt hoµn
toµn hiÓn nhiªn lµ tr−íc m¾t nhµ ng÷
häc bao giê còng chØ cã mét chÊt liÖu ©m
thanh chung cho mäi thø tiÕng, dï c¸c
ng«n ng÷ kh¸c nhau cã gß nã vµo nh÷ng
kiÓu cÊu tróc kh¸c nhau ®Õn ®©u ch¨ng
n÷a. ¢m thanh lµ mét chÊt liÖu cã thÓ tæ
chøc theo nh÷ng nguyªn lÝ bÊt k× trong
khu«n khæ cña nh÷ng th«ng sè ©m häc
nh− nhau, nh÷ng täa ®é cÊu ©m nh−
nhau. H×nh thøc tæ chøc lÖ thuéc kh¸
nhiÒu vµo chÊt liÖu trªn b×nh diÖn biÓu
®¹t, ë chç nã chØ sö dông ®−îc nh÷ng sù
khu biÖt cã thÓ ®−îc thÓ hiÖn trong
nh÷ng th«ng sè cña chÊt liÖu Êy mµ
th«i. Nh−ng mÆt kh¸c nã l¹i ®éc lËp ®èi
víi c¸i chÊt liÖu Êy v× nã ®−îc tù do lùa
chän nh÷ng chiÒu kÝch thÝch hîp víi nã
®Ó sö dông vµo môc ®Ých nµy hay môc
48
®Ých kh¸c. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy ®· trë
thµnh nh÷ng chuyÖn th−êng t×nh trong
ng«n ng÷ häc, vµ lµm thµnh c¸i nÒn
t¶ng cña lý luËn vÒ ng«n ng÷.
ChØ cßn ph¶i nhÊn m¹nh thªm r»ng
sù ®ång nhÊt, tÝnh bÊt biÕn nµy cña
chÊt liÖu ©m thanh, khiÕn cho nã cã thÓ
cã nhiÒu c¸ch cÊu tróc hãa vâ ®o¸n kh¸c
nhau, ®−a ®Õn mét t×nh huèng rÊt ®Æc
biÖt cã nhiÒu hËu qu¶ lÝ thuyÕt vµ thùc
hµnh quan träng ®èi víi ©m vÞ häc.
Trong lÜnh vùc h×nh thøc cña mÆt
biÓu ®¹t, tÝnh vâ ®o¸n cña c¸ch ph©n
tÝch lµ kh«ng thÓ l−êng tr−íc ®−îc vµ
hÇu nh− kh«ng thÓ ph¸t hiÖn ®−îc.
Kh«ng cã mét c¸ch ph©n tÝch ©m vÞ häc
nµo cã thÓ ®−îc chøng minh lµ sai tr¸i.
Mäi c¸ch miªu t¶ nhÊt qu¸n vÒ l«gÝc vµ
bao qu¸t hÕt ®−îc ng÷ liÖu ®Òu cã gi¸
trÞ. Ng−êi nghiªn cøu cã thÓ ¸p ®Æt lªn
c¸c sù kiÖn ng÷ ©m bÊt cø m« h×nh ®Þnh
s½n nµo. BÊt cø hÖ thèng ng÷ ©m nµo
còng cã thÓ ®−îc miªu t¶ b»ng thuËt
ng÷ cña bÊt cø hÖ thèng ng÷ ©m nµo
kh¸c: kÕt qu¶ bao giê còng ®ñ tháa
®¸ng. Vµ tõ nh÷ng b¶n miªu t¶ ®ã cã
thÓ quy n¹p ra c¶ mét danh s¸ch phæ
niÖm mµ xÐt thùc chÊt chØ lµ nh÷ng
trïng ng«n v« bæ.
Mét m« h×nh ©m vÞ häc ®−îc x©y
dùng trªn c¬ së kh¸i qu¸t hãa nh÷ng
®iÒu ®· quan s¸t ®−îc tõ mét lo¹i h×nh
ng«n ng÷ nhÊt ®Þnh bao giê còng cã vÎ
hoµn toµn thÝch hîp víi mét lo¹i h×nh
ng«n ng÷ hoµn toµn kh¸c. ViÖc c¸c tæ
hîp ©m thanh cña tÊt c¶ c¸c ng«n ng÷,
dï ng¾n dµi ra sao, còng ®Òu cã thÓ ghi
l¹i b»ng tù mÉu API còng ®ñ chøng tá
®iÒu ®ã. Vµ chÝnh tÝnh h÷u dông thùc
tiÔn cña nh÷ng c¸ch ghi nh− vËy, ®−îc
hiÓu nh− lµ tÝnh tháa ®¸ng cña nh÷ng
b¶n miªu t¶ ©m vÞ häc vµ thËm chÝ cßn
®−îc ®ång nhÊt víi nã, lµ nh©n tè duy
tr× vµ cñng cè c¸i ¶o gi¸c lµm cho ng−êi
ta yªn trÝ r»ng trªn b×nh diÖn h×nh thøc
cña n¨ng biÓu c¸c ng«n ng÷ ®Òu gièng
Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2007
nhau, nghÜa lµ cïng cã mét c¸ch tæ chøc
chÊt liÖu ©m thanh nh− nhau.
Nh−ng ®iÒu ®¸ng chó ý nhÊt lµ sù
t−¬ng ®ång bÒ ngoµi Êy th−êng ®−îc
hiÓu nh− lµ mét sù cÊu tróc hãa tù
nhiªn cã s½n trong b¶n chÊt cña chÊt
liÖu ©m thanh. C¸ch quan niÖm nµy
còng rÊt dÔ hiÓu, v× mét khi trªn b×nh
diÖn së biÓu ng−êi ta cã thÓ t−ëng r»ng
thÕ giíi ®· ®−îc cÊu tróc hãa s½n thµnh
nh÷ng ph¹m trï nhÊt ®Þnh mµ c¸c ng«n
ng÷ chØ cßn cã viÖc ®Æt tªn n÷a mµ th«i,
th× trªn b×nh diÖn n¨ng biÓu còng vËy,
ng−êi ta cã xu h−íng nghÜ r»ng chÊt liÖu
©m thanh còng ®−îc cÊu tróc ho¸ s½n
thµnh nh÷ng ®¹i l−îng nhÊt ®Þnh
(nh÷ng ©m tè, nh÷ng tõ ng÷ ©m, v.v...)
mµ c¸c ng«n ng÷ chØ cã viÖc ghÐp l¹i,
mçi ng«n ng÷ ghÐp theo mét kiÓu,
thµnh nh÷ng chuçi tuyÕn tÝnh ®Ó cã
®−îc nh÷ng tõ, nh÷ng c©u.
Trªn b×nh diÖn ®èi vÞ, nghÜa lµ khi
nãi ®Õn danh s¸ch c¸c ®¬n vÞ ©m vÞ häc
®èi lËp víi nhau thµnh mét hÖ thèng,
ngµnh ©m vÞ häc ®· ý thøc ®−îc c¸i ¶nh
h−ëng cña m« h×nh tiÕng mÑ ®Î ®èi víi
c¸c tri gi¸c c¸c ©m thanh cña ngo¹i ng÷,
vµ ng−êi ta ®· cã ®−îc nh÷ng biÖn ph¸p
kh¸ h÷u hiÖu ®Ó kh¾c phôc nã. Nãi nh−
thÕ kh«ng cã nghÜa lµ nh÷ng biÖn ph¸p
Êy ®· ®ñ ®Ó b¶o ®¶m mét c¸ch ph©n tÝch
tho¶ ®¸ng. Nh−ng ngay sù tån t¹i cña
c¸c biÖn ph¸p Êy còng ®· cã ý nghÜa lín
lao ®èi víi lý luËn ©m vÞ häc ë chç nã
cho thÊy mét sù thøc nhËn ®èi víi mét
trong nh÷ng ph−¬ng diÖn cña b¶n chÊt
©m vÞ häc chøa chÊt trong c¸ch phiªn
©m ®−îc gäi lµ ng÷ ©m häc.
Tr¸i l¹i, trªn b×nh diÖn kÕt hîp,
nghÜa lµ khi bµn ®Õn c¸ch cÊu tróc ho¸
c¸c ph¸t ng«n vµ c¸c ®¬n vÞ cã nghÜa,
nhµ ng÷ häc thêi nay kh«ng ®−îc trang
bÞ kü h¬n ng−êi v« häc lµ bao tr−íc
nh÷ng ¶o gi¸c vµ nh÷ng sù lÇm lÉn cã
thÓ n¶y sinh do ¶nh h−ëng cña tiÕng mÑ
®Î.
¢m vÞ häc vµ tuyÕn tÝnh:…
Ph−¬ng ph¸p cña ©m vÞ häc ®−¬ng
®¹i yªu cÇu ng−êi nghiªn cøu kiÓm tra
l¹i c¸ch phiªn ©m ng÷ ©m häc nh»m
gi¶m bít sè ®¬n vÞ ©m thanh, tøc sè ký
hiÖu phiªn ©m, b»ng c¸ch g¹t bá nh÷ng
sù kh¸c nhau kh«ng quan yÕu ®−îc
ng−êi ghi tÝnh ®Õn trong khi phiªn ©m.
Nh−ng nã kh«ng bao giê yªu cÇu ng−êi
nghiªn cøu kiÓm tra xem viÖc c¾t ng÷
l−u ra thµnh tõng khóc (®−îc gäi lµ ©m
tè, råi vÒ sau phÇn lín c¸c ©m tè Êy sÏ
®−îc gäi lµ ©m vÞ) nh− vËy cã t−¬ng øng
víi mét ranh giíi g× cã thËt trong ng«n
ng÷ ®ang xÐt hay kh«ng.
C¸ch ph©n chia ng÷ l−u ra thµnh
tõng ©m tè kÕ tiÕp nhau nh− vËy ®−îc
nhµ ng÷ ©m häc tiÕn hµnh mét c¸ch tù
ph¸t trong khi phiªn ©m, vµ ®−îc coi lµ
c¸ch ph©n chia duy nhÊt cã thÓ cã ®−îc,
v× ng−êi ta yªn trÝ r»ng nã ®−îc cho s½n
trong chÊt liÖu ©m thanh. ThÕ nh−ng
nh÷ng kÕt qu¶ mµ c¸c c«ng tr×nh nghiªn
cøu dïng khÝ cô vµ dïng thÝ nghiÖm
thÝnh gi¸c thu ®−îc trong h¬n nöa thÕ
kû nay ®Òu nhÊt trÝ cho thÊy r»ng ®ã chØ
lµ mét ¶o gi¸c. C¸ch ph©n ®o¹n nµy lµ
do nh÷ng nh©n tè ©m vÞ häc qui ®Þnh, vµ
tÝnh ph©n lËp mµ ng−êi b¶n ng÷ tri
gi¸c ë c¸c ©m tè lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng
nh©n tè cÊu tróc tÝnh ch−a bao giê ®−îc
hiÓn ng«n ho¸ trong lý thuyÕt ©m vÞ
häc.
V× nh÷ng sù kiÖn thuéc lÜnh vùc tri
gi¸c ch−a ®−îc hiÓn ng«n ho¸ th−êng
®−îc nhËn thøc nh− lµ nh÷ng sù thËt
kh¸ch quan tuyÖt ®èi, cho nªn sù l−îng
tö ho¸ dßng ch¶y liªn tôc cña tiÕng nãi
ra thµnh nh÷ng ®¹i l−îng ®o¹n tÝnh gäi
lµ ©m tè còng ®−îc nh÷ng ng−êi b¶n
ng÷ cña c¸c thø tiÕng biÕn h×nh ë ch©u
¢u nhËn thøc nh− mét sù thËt kh¸ch
quan tuyÖt ®èi. Vµ d−íi m¾t hä c¸ch
phiªn ©m ®−îc gäi lµ ng÷ ©m häc chÝnh
lµ c¸ch sao l¹i c¸i sù thËt kh¸ch quan
Êy mét c¸ch sao chÐp mµ hä s½n lßng
thõa nhËn lµ s¬ sµi, th« thiÓn n÷a lµ
49
kh¸c, nh−ng ch¾c ch¾n m−êi phÇn lµ
tuyÖt ®èi trung thµnh víi sù ph©n ®o¹n
tù nhiªn cña ng÷ l−u trªn trôc thêi
gian.
VËy lµ lý thuyÕt ©m vÞ bá l¹i trong
bãng tèi cña t×nh tr¹ng mÆc Èn c¸i thao
t¸c quan träng nhÊt trong toµn bé qu¸
tr×nh ph©n tÝch ©m vÞ häc: thao t¸c
l−îng tö ho¸ ng÷ l−u ra thµnh nh÷ng
®¬n vÞ häc c¬ b¶n cÊu t¹o nªn nã.
Trong khi ®ã th× phÇn lín nh÷ng cè
g¾ng c¶i tiÕn ngµnh ©m vÞ häc hiÖn ®¹i
kh«ng h−íng vÒ viÖc so¸t l¹i thËt kü bé
m¸y kh¸i niÖm vµ ph−¬ng ph¸p cña ©m
vÞ häc cæ ®iÓn nh»m hiÓn ng«n ho¸ triÖt
®Ó c¸c ®Þnh ®Ò c¬ b¶n cña nã vµ lËp thøc
l¹i nh÷ng ®Þnh ®Ò nµo ®· bÞ lËp thøc sai.
B»ng c¸ch Êy ng−êi ta sÏ kh¾c phôc
®−îc nh÷ng g× lµ tiªn nghiÖm vµ thiÕu
nhÊt qu¸n trong ©m vÞ häc ®−¬ng ®¹i vµ
sÏ thiÕt kÕ ®−îc mét bé m¸y kh¸i niÖm
vµ ph−¬ng ph¸p nghiªm ngÆt h¬n vµ
h÷u hiÖu h¬n. Nh−ng h−íng cè g¾ng cña
phÇn lín c¸c nhµ ng÷ häc l¹i h−íng vÒ
c¸i gäi lµ h×nh thøc ho¸, mµ néi dung
thËt ra lµ du nhËp nh÷ng siªu ng«n ng÷
míi th−êng m−în cña c¸c khoa häc
chÝnh x¸c ®Ó kho¸c mét d¸ng dÊp khoa
häc cho nh÷ng ý t−ëng nhiÒu khi rÊt
tÇm th−êng vµ th« thiÓn (cf. nh÷ng ý
kiÕn phª ph¸n cña Kiefer 1968:50;
Kortlandt 1972: 46ss).
Nh÷ng cè g¾ng “h×nh thøc ho¸” vµ
“m« h×nh ho¸” lý thuyÕt vµ kü thuËt ©m
vÞ häc thµnh c«ng nhÊt còng ch−a bao
giê soi s¸ng ®−îc mét chót g× trong c¸c
®Þnh ®Ò ch−a ®−îc hiÓn ng«n ho¸ trong
©m vÞ häc cæ ®iÓn. Ng−îc l¹i, ®Ó gß ©m vÞ
häc vµo cho võa víi khu«n khæ cña mét
lý thuyÕt khoa häc thêi th−îng nµo ®ã,
c¸c nhµ ng÷ häc th−êng cã xu h−íng
nghiªng vÒ phÝa c¸c hÖ thèng vËt lý
luËn, vèn cho phÐp hä ®¬n gi¶n ho¸ sù
thÓ, thay thÕ c¸c sù kiÖn cÊu tróc ®Ých
thùc thùc b»ng nh÷ng l−îc ®å th« thiÓn
mµ sÏ kh«ng cã ai chÊp nhËn ®−îc nÕu
50
nã ®−îc tr×nh bµy b»ng mét siªu ng«n
ng÷ ®óng ®¾n cña ng«n ng÷ häc.
TÝnh nghiªm ngÆt cña mét ngµnh
khoa häc kh«ng thÓ ®i m−în cña mét
ngµnh khoa häc kh¸c. C−¬ng vÞ khoa
häc ch©n chÝnh cña nã chØ cã thÓ cã ®−îc
nhê tÝnh ch©n x¸c cña c¸c kh¸i niÖm vµ
tÝnh nghiªm ngÆt cña c¸c ph−¬ng ph¸p
cña b¶n th©n nã. Mét hÖ thèng thuËt
ng÷ vµ thñ ph¸p ®i m−în cña nh÷ng
ngµnh kh¸c chØ cã thÓ nguþ trang vµ che
®Ëy nh÷ng chç kh«ng nhÊt qu¸n vµ
nh÷ng nhËn ®Þnh tiªn nghiÖm cña nã vµ
do ®ã mµ lµm cho nã mÊt hÕt c¬ may
tiÕn tíi h×nh thøc ho¸. §ã lµ bµi häc mµ
®· ®Õn lóc ph¶i rót ra tõ nh÷ng phen
m−u toan “h×nh thøc ho¸” ®−îc tiÕn
hµnh trong mÊy m−¬i n¨m gÇn ®©y.
Dï sao th× trong lóc nµy ©m vÞ häc
còng kh«ng cÇn ®Õn nh÷ng sù “h×nh
thøc ho¸” theo kiÓu Êy. ViÖc nã cÇn lµm
nhÊt lµ so¸t l¹i mét c¸ch cã hÖ thèng
toµn bé c¸c kh¸i niÖm vµ c¸c thñ ph¸p
®−îc nhµ ©m vÞ häc vËn dông. Vµ do
tÝnh lo¹i biÖt cña ngµnh häc nµy víi c¸i
®èi t−îng thuéc lÜnh vùc chñ quan hay
liªn chñ quan cña nã vµ c¸i vÞ thÕ ®Æc
thï cña nhµ ng÷ häc ®èi víi c¸i ®èi
t−îng Êy, c«ng viÖc so¸t l¹i nµy sÏ ph¶i
cã d¸ng dÊp cña mét cuéc ph©n t©m
ng«n ng÷ häc nh»m t×m cho ra vµ h÷u
thøc ho¸ tÊt c¶ nh÷ng g× cßn ch×m trong
bãng tèi cña v« thøc. ChØ trªn c¬ së mét
cuéc rµ so¸t nh− vËy míi cã thÓ lµm cho
©m vÞ häc trë thµnh mét ngµnh ng«n
ng÷ häc ch©n chÝnh vµ cã tÝnh h×nh thøc
®Ých thùc.
SÏ kh«ng ph¶i tiÕn hµnh mét cuéc
Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2007
c¸ch m¹ng nµo hÕt, v× cuéc c¸ch m¹ng
®· ®−îc c¸c nhµ ng÷ häc ®i tiªn phong
thùc hiÖn mét c¸ch triÖt ®Ó vµ døt kho¸t
khi hä kh¸m ph¸ ra ng«n ng÷ vµ c¸i
quan ®iÓm duy nhÊt cho phÐp ta tiÕp
cËn nã nh− lµ ®èi t−îng cña mét khoa
häc ®éc lËp. Nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n
cña nÒn khoa häc nµy ®· ®−îc hä lËp
thøc mét c¸ch ®ñ hiÓn ng«n vµ chÝnh
x¸c, nh÷ng sù thiÕu nhÊt qu¸n vµ
nh÷ng sai lÇm mµ ng−êi ta ®· ph¹m
ph¶i trong khi vËn dông c¸c nguyªn lý
Êy kh«ng thÓ lµm cho nã mÊt gi¸ trÞ. §èi
víi chóng ta, nh÷ng ng−êi kÕ nghiÖp
diÔm phóc cña c¸c bËc thÇy Êy, ch¼ng
qua lµ vËn dông mét c¸ch triÖt ®Ó h¬n
n÷a nh÷ng nguyªn lý mµ hä ®· x¸c lËp
®−îc, vµ diÔn dÞch tõ ®Êy ra tÊt c¶ nh÷ng
hÖ qu¶ cã thÓ cã vµ gi¶i tho¸t lý luËn
ng«n ng÷ häc ra khái tÊt c¶ nh÷ng g×
kh«ng trùc tiÕp to¸t ra tõ nh÷ng nguyªn
lý Êy. Trong khi lµm nh− vËy, kh«ng khái
cã lóc ta buéc lßng ph¶i b¶o vÖ nh÷ng
luËn ®Ò lµm thµnh phÇn tinh hoa trong
häc thuyÕt cña c¸c bËc thÇy chèng l¹i sù
thiÕu nhÊt qu¸n cña chÝnh hä.
¢m vÞ häc cã ®ñ trong tay nh÷ng
chñ bµi ®Ó tù c¶i thiÖn mét c¸ch triÖt ®Ó.
Nh÷ng chñ bµi ®ã ®· cã s½n trong b¶n
chÊt cña ©m vÞ häc, v× nã ®−îc chøa
®ùng trong nguyªn lý c¬ b¶n cña quan
®iÓm ©m vÞ häc, nguyªn lý cña tÝnh
quan yÕu ng«n ng÷ häc, mét nguyªn lý
mµ nh÷ng tr−êng hîp vi ph¹m x¶y ra
kh¸ nhiÒu vµ nhiÒu khi thµnh hÖ thèng
së dÜ cã ®−îc chØ lµ v× nã kh«ng cã tÝnh
tù gi¸c.