BAÜ Müh. – Mim. Fak. İnş. Müh. Böl. Dr. N.

Gedik

VII. BÖLÜM
İÇME SUYU ŞEBEKELERİ

İsale hattı ile haznelere getirilen suları sarfiyat yerlerine dağıtan boru sistemine içme
suyu şebekesi adı verilir. İçme suyu şebekesi her binada yeteri kadar basınçlı suyu
bulunduracak şekilde planlanır. Şebeke boruları devamlı su ile dolu ve basınç altında
bulunmalıdır. Aksi takdirde kirlenme ihtimali artar. Şebeke boruları ev ihtiyaçları ile birlikte
sanayi, yangın, bahçe sulaması ve diğer genel ihtiyaçları da temin edecek kapasite de
olmalıdır (Karpuzcu, 2005).
7.1. ŞEBEKE BÖLGE VE KADEMELERİ
Küçük yerleşim merkezlerinde genel olarak bir hazneden beslenen tek bir su şebekesi
ihtiyacı karşılar. Bununla birlikte büyük şehirlerde çeşitli menbalardan beslenen farklı
bölgeler mevcuttur. Buna en iyi örnek İstanbul’dur. İstanbul’da Üsküdar, Beyoğlu,
Zeytinburnu, Bakırköy vb. gibi tamamen ayrı şebekeler mevcuttur. Bazı hallerde şebeke
bölgeleri irtibatlı olabilir. Şebekenin bölgelere ayrılması şehir planındaki dağınıklıktan dolayı
yapılır.
Bazı durumlarda fazla büyük olmayan yerleşim merkezleri, arazinin topoğrafik
yapısından dolayı tek bir hazne ile beslenemezler. Değişik noktalarındaki kot farkları büyük
olan şehirlerin tek hazneden beslenmeleri halinde borular büyük basınçlara maruz kalabilir.
Halbuki şebekelerde maksimum statik basınç 80 m’yi geçmemelidir. Bundan dolayı şebeke
muhtelif katlara ayrılır.

200
H1
170

150
120 H2

100
H3
70

20

Şekil 7.1 Şebeke katları

Su Temini ve Çevre Sağlığı Ders Notları 64

BAÜ Müh. – Mim. Fak. İnş. Müh. Böl. Dr. N. Gedik

Kasabanın en yüksek noktasının 170 ve en çukur noktasının kotu 20 ise şekilde

görüldüğü gibi şebeke 3 kademeye ayrılır. 1. kademe 170-120, 2. kademe 120-70, 3. kademe
ise 70-20 kotları arasında kalan bölgedir. Su, cazibe ile 1 numaralı hazneye getirilebilirse H1
haznesi hem 1. kademeyi hem de 2. hazneyi besler; H2 haznesi hem 3 numaralı hazneyi hem
de 2. kademeyi besler. H3 haznesi ise sadece 3. kademeyi besler.

İsalenin terfili olması halinde durum oldukça farklıdır. Cazibeli durumda olduğu gibi
toplam ihtiyaç H1 haznesine basılır ve yukarıda açıklandığı şekilde oradan diğer hazneler ve
şebeke kademeleri beslenebilir. Ancak bu pahalı bir çözümdür. Bu şebeke kademelerin birkaç
şekilde beslenmesi mümkündür:
1. Birinci kademenin debisi Q1, ikinci kademenin debisi Q2, üçüncü kademenin debisi Q3
ile gösterilirse, H3 haznesine Q1 + Q2 + Q3 debileri basılır. H3 haznesinden Q1 + Q2
debisi H2 haznesine, H2 haznesinden Q1 debisi H1 haznesine iletilir. Genel olarak bu
şekil en ucuz çözüm tarzıdır. En uygun çözümün belirlenebilmesi için Q1, Q2 ve Q3
debilerinin değerleri bilinmelidir.
2. Şayet Q3 debisi Q1 ve Q2’ye nazaran çok küçük ise; Q1 + Q2 + Q3 debisi H2 haznesine
basılır. Q3 cazibe ile H3 haznesine gelir. Q1 debisi de H1 haznesine yükselir. Bu çözüm
tarzı bazen daha uygun ve ekonomik olabilir; zira bu durumda bir pompa
istasyonundan faydalanılır.
3. Şayet Q2 debisi Q1 ve Q3’e göre küçük ise; Q1 + Q2 + Q3 debisi önce H3’e basılır.
Sonra Q1+Q2, H1 haznesine basılır. Q2 debisi H2 haznesini cazibe ile besler.
4. Şayet boru boyları fazla uzun olmaz ise her bir hazne ana tulumba istasyonundan ayrı
ayrı beslenebilir. Yani Q1 debisi H1 haznesine, Q2 debisi H2 haznesine, Q3 debisi de H3
haznesine basılır.
5. Bazen de Q1 + Q2 + Q3 debisi H3 haznesine basılır. Q2 debisi H2 haznesine ve Q1
debisi de H1 haznesine ayrı ayrı basılabilir.

Bu durumlardan ve diğer mümkün çözüm tarzlarından hangisinin uygun olacağı

araştırılarak en ekonomik olanının tercih edilmesi tavsiye edilir. Şebekenin daha fazla katlara
ayrılması çözüm tarzlarının sayısını arttırır. Bu durumda bilgisayarlar yardımıyla uygun
çözüm kolayca bulunabilir (Karpuzcu, 2005).

Su Temini ve Çevre Sağlığı Ders Notları 65

BAÜ Müh. – Mim. Fak. İnş. Müh. Böl. Dr. N. Gedik

7.2 SU ŞEBEKESİ TEŞKİLİ ve ŞEBEKE TİPLERİ

7.2.1. Şebeke Tipleri

Şehrin 1 / 2000 ölçekli imar planı üzerinde şebeke planı çizilir. Yerleşim merkezinin
topoğrafik durumu maksimum ve minimum basınçlar, maksimum ve minimum debiler göz
önünde tutularak şebeke planına karar verilir. Şebeke planları:
1. Dal sistem,
2. Esas boruları dal sisteminden alan ağ sistem,
3. Esas boruları kapalı bir çevre teşkil eden ağ sistem,
olmak üzere üç çeşittir (Karpuzcu, 2005).

Hazne Hazne Hazne

Ana boru
Ana boru Ana boru

Esas boru Esas boru

Tali boru

Tali boru

a) Dal sistem b) Dal şeklinde ağ sistem c) Kapalı ağ sistem

Şekil 7.2 Şebeke tipleri
7.2.1.1 Dal Sistem

Bu sistemde borular bir ağacın dalları gibi birbirleriyle birleşmeden meskun bölge
içinde dağılmışlardır. Daha ziyade şehirlerin sahil kesimlerinde, yamaç ile deniz arasında
sıkışıp kalmış alanlarda veya kenar semtlerde, ana cadde ve sokakları takip eden şeritvari
iskan bölgelerinde söz konusu olur. Buralarda sokaklar birbirleriyle kesişmediğinden,
boruların birleşerek ağ teşkil etmesi mümkün olmamıştır. Bu sistemin faydaları şunlardır:

1. Şebeke hesapları basit ve kolaydır.

2. Boru çapları ve uzunlukları daha küçük olduğundan sistem daha
ekonomiktir(Muslu, 2005).

Su Temini ve Çevre Sağlığı Ders Notları 66

BAÜ Müh. – Mim. Fak. İnş. Müh. Böl. Dr. N. Gedik

Sistemin mahzurları ise şu şekilde sıralanabilir:

1. Boruların uç noktaları hem fiziki bakımdan, hem de hesap bakımından ölü noktalardır.
Yani buralara kadar su tamamen dağıtılmış olduğundan debi “sıfır” değerine
düşmüştür. Bu sebeple hızlar çok küçük olup yabancı maddeler sudan ayrılarak
çökelir. Aynı sebepten dolayı da suyun özelliği bozulabilir (su bayatlar).
2. Bir boru kırılması veya tamiri halinde bu borulardan su alan bütün bölgeler susuz
kalır.
3. Sistemde bir yönlü akım mevcuttur. Yeni bölgelerin ilavesi halinde basınçlar düşebilir
(Muslu, 2005).

7.2.1.2 Ağ Sistem

Bu sistemde bütün borular birbirleriyle birleşmiş olup hiçbir fiziki ölü nokta mevcut
değildir. Su herhangi bir noktaya birden fazla yönden ulaşabilir. Faydaları:

1. Su çeşitli yönlerden akma imkanına sahip olup ölü bölgeler ve yavaş akımlar oluşmaz.
2. Boru kırılmaları veya tamiri halinde bu borunun beslediği bölge başka bir taraftan su
alabilir.
3. Su sarfiyatında büyük değişmeler olmasının dal sistemine göre daha az tesiri olur.
Yani bu sistemin daha fazla işletme esnekliği mevcuttur (Muslu, 2005).

Mahzurları ise şu şekilde sıralanabilir:

1. Hidrolik hesabı daha karmaşıktır.

2. Daha fazla boru ve boru özel parçasına ihtiyaç vardır (Muslu, 2005).

7.2.2 Çap ve Hız

Şehir şebekelerinde 80 mm’den küçük boru kullanılmamalıdır. Üzerinde yangın

musluğu buluna borular ise en az 100 mm çapında seçilmelidir. Şebeke borularında bir büyük
çap kendinden küçük çapa nazaran 2 misli debi geçirmesine rağmen maliyeti ancak %20 daha
fazladır. Dolayısıyla büyük çapların tercihi yoluna gidilmelidir.

Su Temini ve Çevre Sağlığı Ders Notları 67

BAÜ Müh. – Mim. Fak. İnş. Müh. Böl. Dr. N. Gedik

Şebeke borularındaki su hızı 0,50 m/sn’den az olmamalıdır. En çok kullanılan değerler

1 m/sn civarındadır. 1,5 m/sn’lik hızların üzerine çıkılmaması tavsiye edilir. Hem minimum
çap hem de minimum hız şartı aynı anda gerçekleşemez. Bunun için bazı tali borularda hız
0,5 m/sn’nin altına düşer. Bu durumda uygun yerlere tahliye muslukları konarak meydana
gelebilecek çökeltiler temizlenmelidir (Karpuzcu, 2005).

7.3. ŞEBEKE DONATIMI

İşetme esnasında, şebekeden beklenen görevlerin tam olarak elde edilebilmesi için
şebeke boruları bir takım yardımcı teçhizatla donatılır. Aşağıda işletme organları adı verilen
bu yardımcı teçhizat kısaca ele alınmıştır.

7.3.1 Yangın Muslukları

Yangın musluklarının yerleri bölgedeki itfaiye teşkilatının gücüne göre seçilir.

Ülkemizde kullanılan yangın hortumunun uzunluğu 50 – 75 m arasında değiştiğinden yangın
muslukları arasındaki mesafe 100 – 150 m’den daha fazla seçilemez. Şebeke planında yangın
muslukları merkez olmak üzere 75 m yarıçaplı daireler çizilir. Bu dairelerin bütün binaları
içine alması gerekir. Yangın muslukları mümkün mertebe köşelere yerleştirilir. Müze ve tarihi
eserler gibi mühim binaların bulunduğu bölgelerde daha sık yangın muslukları teşkil edilir.

Yangın musluklarının minimum çapları 80 mm olarak verilmekte ise de 100 mm’nin

altına düşülmemesi tavsiye edilir. Yangın muslukları yaya kaldırımları altında gömülü olarak
veya kaldırımın üzerinde sütun şeklinde tesis edilebilir. Donma tehlikesinin bulunmadığı ılık
iklimlerde sütun şeklindeki yangın muslukları tercih edilir. Yangın muslukları senede en az
iki kere olmak üzere kontrol edilmelidir.

Gömülü yangın muslukları daha basit ve ucuzdur. Geçişleri engellenmez ve trafikten

zarar görmezler. Buna karşılık yangın esnasında yerleri zor bulunur. Kirlenme ihtimalleri
fazladır. Sütun şeklindeki yangın muslukları pahalıdır. Geçişi engeller ve trafikten zarar
görebilirler. Buna karşılık bulunmaları kolaydır. Yangın hortumlarının bağlanması vakit
almaz (Karpuzcu, 2005).

Su Temini ve Çevre Sağlığı Ders Notları 68

BAÜ Müh. – Mim. Fak. İnş. Müh. Böl. Dr. N. Gedik

7.3.2 Tevkif (kapatma) Vanaları

İçme suyu şebekelerinde tamir ve bakım için borularda zaman zaman suyun kesilmesi
gerekir. Bunun için boru üzerine kapatma vanaları konur. Nüfusu 10 000’den büyük olan
yerleşim merkezlerinde her boruyu şebekeden tecrit edecek şekilde vanalar teşkil edilir. Boru
boylarının uzun olması halinde her 300-500 m’de bir vana konur.

Şekil 7.3 Vanaların yerleştirilmesi

Nüfusu 10 000’den küçük olan şehirlerde her borunun tecrit edilmesi yerine bir
bölgenin tecrit edilmesi esasına göre vanalar yerleştirilir. Böylece vana sayısını azaltarak
maliyeti düşürmek mümkündür. Mühim ve büyük kavşaklardaki vanalara bir oda içinde teşkil
edilir (Karpuzcu, 2005).

Şekil 7.4 Küçük şehirlerde şebekenin vanalanması

Su Temini ve Çevre Sağlığı Ders Notları 69

BAÜ Müh. – Mim. Fak. İnş. Müh. Böl. Dr. N. Gedik

7.3.3 Tahliye Vanaları ve Çeşmeler

Şebekenin alçak kotlu noktalarına ve boru sonlarına zaman zaman biriken çökeltileri
temizlemek ve gerektiğinde boruları boşaltmak için tahliye vanaları konur. Binalardaki
musluklar şebeke için vantuz vazifesi gördüklerinden şebeke boruları üzerinde ayrıca vantuz
teşkili gerekmez. Ancak yüksek kotlu noktalara çeşmeler konabilir (Karpuzcu, 2005).

7.3.4 Sulama Muslukları

Sokakların temizlenmesi, park ve bahçelerin sulanması için uygun ve gerekli yerlere

sulama muslukları konur. Bu musluklar gömülü yangın musluklarına benzer. Yangın
muslukları sulama için kullanılabilirse de buna izin verilmemelidir. Zira arızalanarak
muhtemel bir yangın esnasında servise hazır olmayabilir (Karpuzcu, 2005).

7.4. DEĞİŞKEN DEBİLİ BORULARDA YÜK KAYIPLARI

Su şebekelerinin hesabında boruların birim boylarından abonelere sabit bir debinin

dağıtıldığı kabul edilir. Bu üniform dağılım sebebiyle, boru boyunca debi lineer olarak
değişir. Yani ya üçgen

Qb

Qb Qu = 0

ya da trapez

Qb
Qu

Qb Qu

şeklinde bir debi dağılımı ortaya çıkar. Gerçekte boru uzunluğu boyunca debinin değişmesi
son derece karışıktır. Fakat hesap kolaylığı bakımından böyle bir kabul yapılması gerekir.
Abone bağlantılarının esas akım üzerindeki etkileri de ihmal edilmektedir. Uç debisi sıfır olan

Su Temini ve Çevre Sağlığı Ders Notları 70

BAÜ Müh. – Mim. Fak. İnş. Müh. Böl. Dr. N. Gedik

noktalara “ölü nokta” adı verilmektedir. Uç debisi olduğuna ve olmadığına göre iki ayrı
durum incelenecektir (Muslu, 2005).
7.4.1 Uç Debisinin Sıfır Olması Hali Qu = 0

Borunun başlangıcında mevcut olan Qb baş debisinin, borunun L uzunluğu boyunca

üniform olarak dağıtılıp bitirildiği farzedilirse,
Uç debisi Qu = 0 ve Qb = Qs olur.
Qb
Qs = x Qb
L Q= (L − x )
Qb L

x L-x
L

Qb Qu = 0

Şekil 7.5 Uç debisinin mevcut olmaması halinde lineer debi dağılımı

Burada Qs sarf edilen, yani boru boyunca üniform olarak dağıtılan toplam su miktarını
gösteren semboldür. Buna göre borunun başlangıcından itibaren x uzunluğu boyunca dağıtılan
Qb
debi x ve bu noktadaki debi
L
Qb
Q= (L − x ) (7.1)
L
olur. Yük kayıpları Darcy-Weisbach formülünden bulunacaktır.

λ V2 Q π D2
J= ; V= ; A= (7.2)
D 2g A 4

λ Q2
J= 2
= kQ 2 (7.3)
D A 2g

λ
k= (7.4)
DA 2 2g

Burada k bir sabiti gösterir. Çünkü, λ, D, A ve g verilen bir boru için sabit değerlerdir. Bu
problemdeki tek değişken boru boyunca değişen Q debisidir. Bu sebeple borunun x
uzunluğunda meydana gelen yük kaybı bir integralle bulunur.
x
dh k
J= ; (h k ) x = ∫ Jdx (7.5)
dx 0

Su Temini ve Çevre Sağlığı Ders Notları 71

BAÜ Müh. – Mim. Fak. İnş. Müh. Böl. Dr. N. Gedik

x x 2
Q
(h k ) x = ∫ kQ dx = ∫ k b2 (L − x ) 2 dx
2
(7.6)
0 0 L
x
2⎡ x2 x3 ⎤
x
(L − x ) 2
∫0 L2
2
(h k ) x = kQ b dx = kQ b ⎢ x − + 2⎥ (7.7)
⎣ L 3L ⎦ 0

x = L konursa L uzunluğundaki boruda meydana gelen toplam yük kaybı

2
kQ b
hk = L (7.8)
3
olur. Eğer boru etrafına su dağıtmayıp sabit Qb debisini iletseydi yük kaybı
′ 2
h k = kQ b L (7.9)
bulunacaktı. Buna göre su dağıtan borunun yük kaybı baş debisini geçiren sabit debili
borunun yük kaybının üçte biri kadar olmaktadır. Uzunlukları boyunca su dağıtan borularda
yük kayıplarını eşdeğer bir hesap debisi yardımıyla, sabit debili bir borunun yük kaybı
cinsinden ifade edilir. Buna göre
C = Eşdeğer debi = Hesap debisi (7.10)
1 2
h k = k C 2 L = kQ b L (7.11)
3
1
C= Q b = 0,577 Q b = 0,577Q s (7.12)
3
Qs = Dağıtılan debi (7.13)
Olur (Muslu, 2005).

7.4.2 Uç Debisinin Mevcut Olması Hali (Qu ≠ 0)

Bu halde borunun sonunda bir Qu uç debisi mevcut olup

Qb = Qu + Qs (7.14)
yazılabilir.

Qs
Qb
Qu
x
L
Qb Qu

Şekil 7.6 Uç debisinin mevcut olması halinde lineer debi dağılımı

Su Temini ve Çevre Sağlığı Ders Notları 72

BAÜ Müh. – Mim. Fak. İnş. Müh. Böl. Dr. N. Gedik

Yine eşdeğer bir C hesap debisi yardımıyla yük kaybını ifade etmek mümkündür.
h k = k C2 L (7.15)
Benzer şekilde bir hesap sonucunda C değeri
C = 0,55Qs + Qu (7.16)
bağıntısı ile ifade edilir (Muslu, 2005).

7.5. SU DAĞITMA AĞININ ÖLÜ NOKTALAR METODU İLE ÇÖZÜMÜ

Önce suların en kısa yoldan dağıtılması prensibine göre ölü noktaların yeri tesbit
edilir. Ağ şebeke parçalanarak bir dal şebeke haline dönüştürülür. Daha sonra ölü noktalardan
başlanarak her borunun uç ve baş debileri hesaplanır. Dağıtılan debilerin tayininde
sokaklardaki binaların kat adetlerine ve çevrelerindeki nüfus sayılarına bağlı olarak
k= 1, 2 , 3 …. şeklindeki kesafet katsayıları (=yoğunluk katsayıları) göz önünde tutulur.

Ölü noktaların yeri uygun seçilmişse, kapalı çevreler boyunca yük kayıplarının
cebirsel toplamı sıfır olmalıdır. Genel olarak bunu sağlamak zor olduğundan İller Bankası
yönetmeliği bu hususta bir hata toleransı tanımıştır. Yönetmeliğe göre gelecekteki nüfusu
50 000’e kadar olan beldelerde 1,0 m’ye kadar olan kapanma hatasına müsaade edilmektedir.
Daha büyük beldelerde bu değerin 2m’ye çıkarılması mümkündür (Muslu, 2005).

Kaynaklar

1. Karpuzcu, M., Su Temini ve Çevre Sağlığı, Kubbealtı Neşriyatı, 2005

2. Muslu, M., Çözümlü Problemlerle Su Temini ve Çevre Sağlığı, Su Vakfı Yayınları, 2005.

Su Temini ve Çevre Sağlığı Ders Notları 73

BAÜ Müh. – Mim. Fak. İnş. Müh. Böl. Dr. N. Gedik

ÖRNEK UYGULAMA

H (75)

600 m

L = 250 m B (38)
A (40)
k = 1,5

L = 200 m k=1 L = 250 m k=2

L = 300 m
C (35) D (32)
k = 1,5

L = 250 m k=2
L = 200 m k=1

L = 400 m
E (30) k = 1,5 F (25)

Şekilde verilen şebeke parçasının 8640 kişilik bölgeye su verdiği ve maksimum günlük su
sarfiyatının qmakg = 200 lt/N-G olduğu kabul edilirse, ölü noktalar metoduna göre hesap
aşağıdaki sıraya göre yapılır:

1. Her kapalı göz için bir ölü nokta seçilir. Ölü noktanın yeri öyle seçilmelidir ki farklı
istikametlerde bu noktalara gidildiğinde yaklaşık aynı yol kat edilmiş olsun. Örnek de D
ve F noktaları ölü nokta olarak seçilmiştir. Ölü noktaya gelinceye kadar borudaki suyun
dağıtılıp bittiği kabul edilir. Ölü noktada uç debisi sıfırdır. Boru boyunca sarfiyatın lineer
olarak değiştiği kabul edilir. Hesaplara ölü noktadan başlandığı için şebeke borularına en
uçtaki ölü noktadan başlanarak numara vermek uygun olur.

2. Şebekede dağıtılan debi Qd = 8640*200*1,5/86400 = 30 L/sn olarak bulunur.

Su Temini ve Çevre Sağlığı Ders Notları 74

BAÜ Müh. – Mim. Fak. İnş. Müh. Böl. Dr. N. Gedik

3. Yaklaşık boru boyları hesaplanır. Bunu için iskan durumuna göre yukarıda anlatıldığı
şekilde yoğunluk katsayıları seçilir. Örnekte bu değerler şekil üzerinde gösterilmiştir.
Buna göre yaklaşık boru boylarının toplamı:

ΣLi = (250*1,5)+(250*2)+(300*1,5)+(200*1)+(200*1)+(400*1,5)+(250*2) = 2825

olarak bulunur. Hesaplar Tablo 7.1’de verilmiştir. 1. sütuna boru numaraları, 2. sütuna
hakiki boru boyları, 3. sütuna kesafet katsayısı, 4. sütuna itibari boru boyları yazılır.

4. Her boruda dağıtılan debiler hesaplanır. Bunun için birim boru boyunda dağıtılan debi
30
q= = 0,0106195 L / sn.m
2825
olarak bulunur. Her boruda dağıtılan debi birim boyda dağıtılan debi ile sözkonusu
borunun yaklaşık boyunu çarpmak suretiyle bulunur. Değerler Tablo 7.1’de verilmiştir
(EF borusu için 600*0,0106195 = 6,37 lt/sn)
5. Her borunun hesap debisi, Qh,
Qh = C + Qyangın
C = Qi + Quç; Qi = KQd
İfadelerinden hesaplanır. Burada Qd dağıtılan debiyi, Quç varsa kendinden sonraki borunun
baş debisini, Qyangın nüfusa bağlı olarak seçilecek yangın debisini K sabiti gösterir. Quç = 0
olması halinde K = 0,577, Q≠0 olması halinde ise K = 0,55 değerlerini alır. Baş debisi, Qb,
Qb = Quç + Qd
İfadesi ile bulunur. Ölü noktalarda Quç = 0 olduğundan uçtaki borunun baş debisi
kendisinde dağıtılan debiye eşit olur. Ayrıca her borunun baş debisi kendinden sonraki uç
debisine eşittir. Quç ≠ 0 ve Quç = 0 olması halinde borudaki debi dağılımları Şekil 7.7’de
gösterilmiştir.

Qd Qi
Qd Qi Quç = 0
Quç Quç Quç ≠ 0
L

Qi = 0,577 Qd Qi = 0,55 Qd
Önce, Qi yaklaşık debiler uç debisinin durumuna göre hesaplanıp duruma göre 6. veya 7.
sütuna yazılır. Uç debileri 8., baş debileri de 9 kolona yazılır. Sonra C=Quç+Qi eşitliğinden
hesap debisinin bulunmasında ess alınacak debi bulunur. Bu değer 10. kolona yazılır. 12.
kolon 10. ve 11. kolonların toplamıdır ve hesap debisini verir.

Su Temini ve Çevre Sağlığı Ders Notları 75

BAÜ Müh. – Mim. Fak. İnş. Müh. Böl. Dr. N. Gedik

6. Hız tavsiye edilen değerler arasında kalacak şekilde Hazen Williams veya Prandtle
Colebrook tablolarında boru çapı, hidrolik eğim ve hız okunarak sırayla 13., 14. ve 16.
kolonlara yazılır. 15. kolona 2. ve 14. kolonların çarpılması ile elde edilen yük kayıpları
yazılır.
7. Piyezometre kotları ve su basınçları hesaplanır. Bunun için şehrin topoğrafik haritasından
boru eksen kotları boru başında ve boru sonunda olmak üzere ayrı ayrı bulunur, 17. ve
18. kolonlara yazılır.
8. Piyezometre kotlarının hesaplanması için haznedeki su kotunun, şebeke ana borusunun
çapının ve uzunluğunun bilinmesi gerekir. Hazne su kotundan şebeke ana borusundaki
yük kayıpları çıkarılmak suretiyle ilk şebeke düğüm noktasındaki, (A), piyezometre kotu
bulunur. Sonra sırayla bu noktaya bağlı borulardaki yük kayıpları bu değerden çıkarılarak
müteakip noktalardaki piyezometre kotları bulunur. Bu değerler borunun başında ve
sonunda olmak üzere 19. ve 20. kolonlara yazılır.
9. Her noktadaki piyezometre kotundan o noktalardaki boru eksen kotları çıkarılmak
suretiyle su basınçları hesaplanır. Bulunan değerler 21. ve 22. kolonlara yazılır (21. ve
22. kolonlar 17. ile 19. ve 18. ile 20. kolonların farkıdır).
10. Kapalı gözlerde yük kaybı tahkikleri yapılarak hesaplar kontrol edilir. Bunun için ölü
noktalara farklı yönlerden gidildiğinde meydana gelen yük kayıpları arasındaki fark
hesaplanır. Bu farkın 1m’den az olması halinde hesaplar doğru kabul edilir. Aksi takdirde
bazı değişiklikler (ölü nokta yeri veya bazı boru çapları değiştirilir) yapılarak şebeke
dengelenir.
Örnekte bu dengeleme için;
⎜(ΔHAB + ΔHBD) – (ΔHAC + ΔHCD)⎜< 1 ⇒ ⎜(2,26+3,40) – (2,13+4,40)⎜= 0,87 < 1m
⎜(ΔHAB + ΔHBD+ΔHDF) – (ΔHAC + ΔHCE+ΔHEF)⎜< 1
⎜(2,26+3,40+3,94) – (2,13 + 0,95 + 7,32)⎜= 0,80 m < 1 m

Su Temini ve Çevre Sağlığı Ders Notları 76

BAÜ Müh. – Mim. Fak. İnş. Müh. Böl. Dr. N. Gedik

Tablo 7.1 Ölü nokta metodu ile şebeke hesabı

Boru eksen Su
Piyezometre

Qi = 0.577Qd, Quç=0

Hesap debisi C = Q + Qy
Q = 0.55Qd, Quç ≠ 0
İtibari Boy, Li = L*k
kotu basıncı

Dağıtılan debi, Qd
Kesafet katsayısı

Yangın Debisi Qy
Hakiki Boy, L kotu

Baş debisi Qb
Uç debisi Quç

Q = Quç + Qi
Boru no

J*L
D

V
J

Sonda

Sonda

Sonda
Başta

Başta

Başta
- m - m L/sn L/sn L/sn L/sn L/sn L/sn L/sn L/sn mm - m m/sn m m m m m m

1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

2 EF 400 1,5 600 6,37 - 3,68 0 6,37 3,68 5 8,68 100 0,0183 7,32 1,11 30 25 67,12 59,80 37,12 34,80

3 CE 200 1,0 200 2,12 1,166 - 6,37 8,49 7,536 5 12,54 150 0,00475 0,95 0,71 35 30 68,07 67,12 33,07 37,17

4 CD 300 1,5 450 4,78 - 2,758 0 4,78 2,758 5 7,76 100 0,01467 4,40 0,99 35 32 68,07 63,67 33,07 31,67

5 AC 200 1,0 200 2,12 1,166 - 13,27 15,39 14,436 5 19,44 150 0,01065 2,13 1,10 40 35 70,20 68,07 30,20 33,07

6 DF 250 2,0 500 5,31 - 3,06 0 5,31 3,06 5 8,06 100 0,01576 3,94 1,03 32 25 64,54 60,60 32,54 35,60

7 BD 250 2,0 500 5,31 2,92 - 5,31 10,62 8,23 5 13,23 125 0,0136 3,40 1,08 38 32 67,94 64,54 29,94 32,54

8 AB 250 1,5 375 3,98 2,19 - 10,62 14,60 12,81 5 17,81 150 0,00904 2,26 1,00 40 38 70,20 67,94 30,20 29,94

9 HA 600 - - - - - - - 30 5 35 200 0,008 4,80 1,12 - 40 75,00 70,20 30,20

Su Temini ve Çevre Sağlığı Ders Notları 77