Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Κ υ κ λ ά δ ε ς
ΠΕΤΡΕΣ
ΠΟΙΗΣΗ
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
ΜΕΡΟΣ Α
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στο έργο του του " Περί Λίθων" που γράφεται γύρω στο 300
π. Χ. ο Θεόφραστος δίνει πολλές πληροφορίες για τους λίθους.
Γράφει εκτός των άλλων για τη λυδία λίθο (Λυδή), για το μαγνητίτη
(Ηρακλεία λίθος), για τον γρανάτη (άνθραξ), για τις μυλόπετρες
(μυλίαι) , για τον πωρόλιθο (πόρος), για τον Πάριο λίθο
(μάρμαρο),για τη μίλτο και πολλά άλλα ορυκτά.
Μιλούν οι πέτρες
Μυρίζουν οι πέτρες
Όλοι θυμούνται και νοσταλγούν τη μυρωδιά του χώματος στα
πρωτοβρόχια. Οι πέτρες μυρίζουν, αλλά η όσφρησή μας όσο πάει
και εξασθενεί. Πολλά ορυκτά μυρίζουν και για παράδειγμα ας
αναφέρουμε το θείον, το κίτρινο θειάφι που βγήκε απ' τα
ηφαίστεια.
Οι πέτρες μυρίζουν, λάμπουν, απευθύνονται στην αφή και τη
γεύση, εντυπωσιάζουν με την ομορφιά τους, μαγεύουν με τις
κρυμένες μέσα τους δυνάμεις (λ.χ. μαγνητισμός).
Θα πούμε όμως περισσότερα γι' αυτά σε άλλα κεφάλαια.
Οι λίθοι κεκράξονται
Ο στίχος είναι απ' τον Κώστα Βάρναλη. Είπαμε πιο πάνω ότι
οι πέτρες μιλούν και οι ποιητές το ξέρουν. "Εδώ βρυχιούνται τα
βουνά και τα χοντρά κοτρόνια" γράφει ο Γιάννης Ρίτσος. " Η
κλαγγή δεσπόζει σαν αχάτης", αναφωνεί ο Εμπειρίκος. Αλλά μπορεί
και να σωπαίνουν. "Βράχοι σιγής πέφτουν αργά", λέει ο Εμπειρίκος
στην Ενδοχώρα.
Στον Ακάθιστο Ύμνο η πέτρα γίνεται Παναγία. " Χαίρε
πέτρα η ποτίσασα τους διψώντας την ζωήν". Στον Παπατσώνη η
πέτρα γίνεται τίτλος ποιήματος και σύμβολο:
Δίχως διάκριση εχτός, αχ, μιας, Θεέ μου. Της βαριάς
της οξείας εκείνης Πέτρας, που έταξες μερικών ανθρώπων
να τους βαραίνει το στήθος τις νύχτες τόσο πολύ και
ασφυκτικά,
τόσο απελπιστικά και ωραία.
Ο Βρεττάκος ευγνωμονεί τον Κύριο που του έδωσε την ποίηση
"Να πετάξουνε κλώνους οι πέτρες μου/ να γιομίσουν οι φούχτες μου
ήλιο."
Τον Εγγονόπουλο τον πετροβόλησαν με πέτρες που ήταν
δόντια.
Πάνω σ' αυτήν την κίτρινη αμμουδιά
είπαμε-με φαίνεται-
τα πιο έμορφά μας τραγούδια
κι όμως εκεί μας πετροβόλησαν
με πέτρες και βότσαλα χουφτιές
Και τα βότσαλα ήτανε
τα λευκά ερωτικά δόντια
των γυναικώνε
που αγαπήσαμε
(Εγγονόπουλος, Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής)
Πριν πάμε σε τρεις μεγάλους ποιητές το Σεφέρη, τον Ρίτσο
και τον Ελύτη, θα ρίξουμε μια σύντομη ματιά σε ορισμένα κείμενα
μεγάλης αξίας για μας.
Για να επανέλθουμε στην Αποκάλυψη, όταν σαλπίζει ο έκτος
άγγελος βλέπουμε να έρχονται άλογα που απ' τα στόματά τους
έβγαινε φωτιά, καπνός και θειάφι. Οι θώρακες αλόγων και
καβαλάρηδων ήταν κόκκινοι σαν τη φωτιά, γαλάζιοι σαν τον υάκινθο
και κίτρινοι σαν το θειάφι.
Τα θεμέλια του τείχους της πολιτείας της Ιερουσαλήμ ήταν
στολισμένα με ίασπη, ζαφείρι, χαλκηδόνιο, σμαράγδι, όνυχα,
σάρδιο, χρυσόλιθο, βήρυλλο, τοπάζι, χρυσόπρασο, υάκινθο και
αμέθυστο.
Οι πολύτιμοι και ημιπολύτιμοι λίθοι χρησιμοποιούνται συχνά
για να στολίσουν τις λέξεις των ποιημάτων, αλλά και για αυτονόητους
συμβολισμούς και περιγραφές.
"Κορώνα αχτίδων από σμάραγδα κι ασήμια" , γράφει ο Παλαμάς
(Ασάλευτη ζωή) και κάπου αναπολεί ο Καβάφης την ομορφιά δυο
ματιών, " Α ναι μαβιά, ένα σαπφείρινο μαβί".
Να ρίξουμε μια σύντομη ματιά στα δημοτικά τραγούδια, όπου
αφθονούν τα διάφορα πετράδια για να περιγράψουν τα όμορφα
κορίτσια και τις ομορφιές της ζωής.
Σειέται λυγιέται η λυγερή, γεμίζει η γης λουλούδια
Και πάλι μετασείστηκε , γεμίζει η γης ζαφείρια
Μια άλλη κόρη τρεις μέρες στολιζότανε
Την άμμο την αμέτρητη βάνει μαργαριτάρια
Τα κοχλαδάκια του γιαλού βάνει δαχτυλιδάκια
Αλλά κάποτε η γη που σηκώνει τις τρανόπετρες γίνεται στον
Παλαμά "μαύρη γης" και ο Βάρναλης είναι ώρες που γογγύζει. "Σ'
αυτή τη μαύρη γης και ζήση" και αλλού "στη γης αυτή που μας
μισεί".
Περάσαμε κάβους πολλούς
Κι ας ξανατραγουδήσουμε τ η "Ρωμιοσύνη":
Σφίγγει στον κόρφο του τα πυρωμένα του λιθάρια
Μαρμάρωσαν τα δέντρα, τα ποτάμια κ' οι φωνές / μες στον
ασβέστη του ήλιου
Η ρίζα σκοντάφτει στο μάρμαρο
Κ' έχουνε τον καημό βαθιά- βαθιά στα μάτια τους/ σαν ένα
αστέρι σε μια γούβα αλάτι
Και να που ροβολάει τα τρόχαλα το κρητικό φεγγάρι
Και με το δόντι τους πευκόρριζα στου Αιγαίου το/ βράχο και
το αλάτι
Μπήκαν στα σίδερα και στη φωτιά, κουβέντιασαν / με τα
λιθάρια
Μέσα στο χώμα η ρίζα του νεκρού ζητάει νερό/ για να τινάξει
ελάτι
Κάθε λιθάρι έχει ζωγραφισμένο έναν άγιο
Το χώμα τούτο που μοσκοβολούσε τα χαράματα,/ το χώμα που
ήτανε δικό τους και δικό μας
Κουπιά καρφωμένα στον άμμο, αλέτρι μπηγμένο στο χώμα,
μέσα στην εγκατάλειψη ο ποιητής αναζητά μια γλώσσα λιγότερη
πέτρινη. Αλλά ο ουρανός θα ξεπλύνει με λουλάκι τα λιθάρια και τα
μάτια μας και η πέτρα που καθήσαν τα παλληκάρια θα γίνει
ασβέστης στο καμίνι, ν' ασβεστώσουμε το πεζούλι της Αγίας
Σωτήρας.
Ολοένα ταξιδεύουμε
Τα ηφαίστεια
Τα ηφαίστεια τηςΑντιπάρου
Ιαματικές πηγές
ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ
Αστρική σκόνη
Πετρώματα γενικά
Πυριγενή πετρώματα
Περιδοτίτης
Σερπεντίνης (οφείτης)
Πορφυρίτης
Ιζηματογενή πετρώματα
Αργιλικά πετρώματα
Ηφαιστειακά ιζήματα
Μεταμορφωμένα πετρώματα
Σχιστόλιθος παντού
Μαρμαρυγιακός σχιστόλιθος
Εκτός από τον Αρπιστή και τον Αυλητή της Κέρου , αλλά και
τον Αρπιστή της Νάξου και εκτός από την Αφροδίτη της Μήλου και
τον Ερμή του Πραξιτέλη, από το Πάριο μάρμαρο καλλιτεχνή θηκαν
ονομαστά έργα της αρχαιότητας.
Ας δούμε μερικά από το θαυμάσιο βιβλίο του Νίκου Χρ.
Αλιπράντη "Το Πάριο μάρμαρο στην Ιστορία και την Τέχνη" που
αναφέρονται στις Κυκλάδες και δείχνουν τη σχέση που είχε η Πάρος
με όλα αυτά τα νησιά:
Αμοργός α) Ανθεμωτή στήλη (5ος π.Χ. αι.) β) Επίγραμμα
"Αντί γυναικός παρίου λίθου ενθάδε κείμαι" (5ος π. Χ. αι.) γ)Τμήμα
ανάγλυφης στήλης.
Άνδρος: α) Άγαλμα του Ερμή (5ος αι. π.Χ.) β) Επιτύμβια
στήλη γ) Αριστερό χέρι αγαλματόυ (5ος αι. π.Χ.) δ) Κεφαλή
γυναικείου αγαλματίου (5ο; π.Χ. αι.).
Δήλος: α) Το θέατρο (4ος π.Χ. αιώνας) β) Ο ναός του
Απόλλωνα (6ος π.Χ. αι.) γ) Ο παλαιοχριστιανικός ναός του Αγίου
Κηρύκου (6ος μ.Χ. αι.) δ)Κόρη του 6ου π.Χ. αιώνα και άλλα
αγάλματα.
Θήρα: α) Κούρος (6ος π.Χ. αι.) β)Κεφαλή γυναίκας.
Ίος: Τμήμα στήλης
Κέα: α) Λείψανα κωμοπόλεως κοντά στην αρχαία πόλη Ποιήεσ
σα, β)Κομμάτια αγαλμάτων.
Μήλος: Το αρχαίο θέατρο.
Μύκονος: Ηρακλής από τη Ρήνεια.
Σίφνος: α)Η αγορά και το Πρυτανείο. 5ος π.Χ. αι. β) Κεφαλή
Κούρου.
Τήνος: α)Στήλη ιματιοφόρου (5ος π.Χ. αι.), β) Τμήμα στήλης
ραβδοφόρου, γ)Πορτραίτο Αγριππίνας της Πρεσβυτέρας, Ρωμαι κής
Εποχής.
Έργα από Παριανό μάρμαρο θα βρούμε βεβαίως πολλά στην
ίδια την Πάρο, στους χώρους των αρχαιοτήτων, στα κτίσματα όπως
η Εκατονταπυλιανή και στο Αρχαιολογικό Μουσείο, όπου είναι
αισθητή η αφθονία του μαρμάρου.
Θα βρούμε επίσης σε αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας
(Δελφοί, Ολυμπία κ. ά.), σε μουσεία ελληνικά (Κορίνθου, Αίγινας,
Θεσσαλονίκης κ.ά.), αλλά και σε πολλά μουσεία του εξωτερικού
(Οξφόρδης, Λούβρου, Ρώμης κ. ά. )
Το Παριανό μάρμαρο ταξίδεψε παντού με τα πλοία της εποχής
κι έφτασε μέχρι την Παλαιστίνη για να στηρίξει το ναό του
Σολομώντα.
Αυτό δημιούργησε μια παράδοση λατόμων που έφτασε μέχρι
τις μέρες μας κι έτσι στα λατομεία του Διονύσου και της Πεντέλης
εργάζονταν δεκάδες Παριανοί λατόμοι. Ο μεγάλος γλύπτης Νίκος
Περαντινός από τη Μάρπησσα της Πάρου στην παράδοση αυτή
οφείλει το ταλέντο του. Ο γλύπτης άφησε τα έργα του να στεγαστούν
σε μουσείο στη γενέτειρά του με το όνομα "Μουσείο Περαντινού".
Ας ρίξουμε όμως μια ματιά και στο χώρο που φύτρωνε αυτό
το μάρμαρο.
Το Σπήλαιο των Νυμφών
Βιομηχανικά πετρώματα
ΤΑ ΟΡΥΚΤΑ
"Αυτόν τον κρύσταλλο τουρμαλίνη δεν ξέρω πια από πού τον
ανέσυρα. Από το ορυχείο της Πάρου με το μαγγάνιο, απ' το βυθό
της ψυχής σου ή απ' τα πετρώματα της καρδιάς μου.
Ήταν κατακόκκινος και θαυμάζοντάς τον ξεχάστηκα, έτσι που
νόμισα πως είχε στερεοποιηθεί το αίμα μου. Ήταν μια απολιθωμένη
φωνή ηφαιστείου σε ώρα απόγνωσης.
Με παράσυρες με τα δάκρυά σου σε στοές ανεξερεύνητες.
Χάθηκα αναζητώντας διέξοδο. Τί γύρευα μέσα σου ο δυστυχής , τί
ήθελα στον κρατήρα του φωτός και κατάκαψα τα φτερά μου; Ίκαρος
ασυλλόγιστος γκρεμίστηκα στο πέλαγος. Ένα κρύσταλλο τουρμαλίνη
με βρήκε ο καιρός να κρατώ στα τσακισμένα μου χέρια. Ανάβλεψα
από χαρά και πόνο μαζί.
Ε, χώματα που με ματώσατε, τι απονιά ήταν αυτή και δε μ'
αφήσατε να καρπίσω το άνθος μου, ε, μικρόψυχοι άνεμοι, στο πείσμα
σας άνθισα μόνος μου κρυφά ένα ορυκτό κατακόκκινο".
α) Αυτοφυή
Εδώ περιλαμβάνονται το θείον, ο χρυσός και ο άργυρος.Και τα
τρία σχετίζονται με την ιστορία των νησιών.
Γαληνίτης
Σφαλερίτης
γ) Οξείδια
Περιλαμβάνονται ο αιματίτης, ο λειμονίτης, ο μαγνητίτης, ο
πυρολουσίτης, ο χαλαζίας με τις πολλές παραλλαγές του, ο οπάλλιος,
η σμύριδα, ο βωξίτης.
Άλλαξε την ιστορία του κόσμου
γ)Ανθρακικά άλατα
Στα ανθρακικά άλατα περιλαμβάνονται ο πανταχού παρών
ασβεστίτης, ο δολομίτης και ο σμιθσονίτης.
Δολομίτης
δ)Θειικά άλατα
Στην κατηγορία αυτή περιαμβάνονται ο βαρύτης, ο ανυδρίτης
και ο γύψος.
Ανυδρίτης
Μοντμοριλλονίτης
Βιομηχανικά ορυκτά
Ο Ελύτης υμνεί τα νησιά του Αιγαίου που μέσα στις πέτρες και
τα χώματα φιλοξενούν κάποιο κεφαλάκι μαρμάρινο θεού ή κάποιο
άλλο μέλος ξεχασμένου αγάλματος.
Το μέρος αυτό της εργασίας θα παίξει ρόλο ανακεφαλαιωτικό,
καθώς θα περάσουμε από το κάθε Κυκλαδονήσι και θα ψάξουμε πάλι
για λίγο στα χώματα και τα βράχια του.
Για κάθε νησί θα αναφέρουμε τα σημαντικότερα ορυκτά χωρίς
το χημικό τους τύπο. Τον κατάλογο όλων των ορυκτών που
συναντούμε στις Κυκλάδες με το χημικό τους τύπο θα τα βρει ο
ανγνώστης στο τέλος στο παρατιθέμενο παράρτημα.
Τα κοινά ορυκτά το χαλαζία, το μαρμαρυγία (μοσχοβίτη και
βιοτίτη), τους άστριους δεν θα τους αναφέρουμε για κάθε νησί. Και
τα τρία βρίσκονται ενωμένα στο γρανίτη, το γνεύσιο, αλλά και άλλα
πετρώματα σε διάφορους συνδυασμούς σ' ολα τα νησιά των
Κυκλάδων. Δεν θα αναφέρουμε επίσης τον ασβεστίτη που βρίσκεται
στο μάρμαρο ή και σε ανεξάρτητους κρύσταλλους.
Αμοργός, η Χοζοβιώτισσα
Αντίπαρος με το Σπήλαιο
Δονούσα ή "Βιρίντεμ"
---------------------------------------
Ένιωσες τη χαρά της γέννησης
Πήδησες μες σ τον κόσμο πρώτη
Πορφυρογέννητη, αναδυομένη
Μ' αυτά τα λόγια χαιρετίζει τη Σαντορίνη ο Οδυσσέας Ελύτης
στην "Ωδή στη Σαντορίνη". "Πόθοι ετοιμάζουν τον κρατήρα τους κι
από το μόχθο της ελπίδας νέα γη ετοιμάζεται", λέει σε άλλα σημεία
τ ου ποιήματος. Ας προσεδαφιστούμε όμως.
Κύθνος ή Θερμιά
Σίκινος, σμύριδα
Σίφνος, η Χρυσοπηγή
Σύρος η γλαυκοφανής
Φολέγανδρος η Χρυσοσπηλιά
Μάκαρες με ασβεστόλιθο
Νεολιθική εποχή
Μυκηναϊκή εποχή
Πολλές μαρτυρίες δεν έχουμε για την εποχή αυτή στα νησιά
μας, καθώς τα ευρήματα είναι λίγα μέχρι σήμερα. Το μυκηναικό
ανάκτορο στις Κουκουναριές της Νάουσας δεν φαίνεται να φωτίζει
πολλά για την εποχή αυτή στις Κυκλάδες. Περισσότερα βρίσκουμε
στην πόλη της Φυλακωπής της Μήλου που αναπτύσσεται και κατά τα
Μυκηναικά χρόνια. Το ανάκτορο στις Κουκουναριές χτίζεται με
μεταμορφωμένο γρανίτη και σχιστόλιθο της περιοχής, γιατί ο λόφος
είναι δυσανάβατος και γίνεται δύσκολο να μεταφερθεί το μάρμαρο.
Μεταφέρονται όμως κροκάλες της παραλίας ψηλά, που για τον
καθηγητή Δημ. Σκιλάρντι θ' αποτελέσουν βλήματα πετροπολέμου για
την άμυνα του ανακτόρου. Τα αγγεία είναι ζωγραφισμένα και τώρα
πια έχει αναπτυχθεί πολύ καλύτερα η τέχνη του πηλού.
Λιθογραφία
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΜΕΡΟΣ Α: ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο σκοπός του βιβλίου.2
Η πέτρα θεμέλιο του πολιτισμού.3
Λυδία λίθος και Θεόφραστος.3
Οι άνθρωποι ανέβηκαν ψηλά.4
Όλα τέκνα του χώματος.5
Να μιλήσουμε για τις πέτρες.6
Να μιλήσουμε για τους λίθους.7
Μιλούν οι πέτρες.8
Μυρίζουν οι πέτρες.8
Πέτρες και χλωρίδα.9
Η Γαία ζωντανός πλανήτης.9
Πολιτισμοί της πέτρας.10
Έρημος στα βιβλία.10
Κολυμπήθρες και Σφίγγα.10
Πρωτοπορεί τ' Απεράθου.11
Οι πέτρες στα γραμματόσημα.12
Πετροκοπειά και μεταλλεία.12
Οι λίθοι κεκράξονται.14
Η γη εσείσθη και αι πέτραι εσχίσθησαν.15
Βογγά η πέτρα η αστραφτερή.18
Περάσαμε κάβους πολλούς.20
Αυτό το χώμα είναι δικό τους και δικό μας.21
Για συναίσθημα ένα κρύσταλλο.22
Δεν είναι όνειρο, αλλά χώμα.24
Ολοένα ταξιδεύουμε.26
Πλέουμε πάνω σε " μέλι".27
Γεωλογική ιστορία των Κυκλάδων.28
Γεωλογία και φαντασία.30
Οι αιώνες που δεν είναι αιώνες.30
Υποδιαιρέσεις των αιώνων.31
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς!.32
Τα ηφαίστεια.32
Τα ηφαίστεια της Σαντορίνης.33
Τα ηφαίστεια της Μήλου.35
Τα ηφαίστεια τηςΑντιπάρου.35
Ελέφαντες στη Νάξο!.36
Απολιθώματα, οι πατημασιέςτ ης ζωής.36
Ιαματικές πηγές.37
Γεωθερμία και υδρόθειο στη Μήλο.37
Περισσότερα στα επόμενα.37
ΜΕΡΟΣ Δ: ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ
Αστρική σκόνη.38
Τα νέα από τον Άρη.39
Παρατηρώντας ξερολιθιές και ερείπια.40
Πετρώματα γενικά.40
Πετρώματα της Ελλάδας.41
Πετρώματα των Κυκλάδων γενικά.41
Το πώς και πότε της μεταμόρφωσης.42
Πυριγενή πετρώματα.43
Γρανίτης.43
Γρανίτης και Κολυμπήθρες της Πάρου.44
Περιδοτίτης.44
Σερπεντίνης (οφείτης).45
Πορφυρίτης.45
Οψιδιανός.45
Απ' το ηφαίστειο στον ανεμόμυλο.46
ανδεσίτης, δακίτης, βασάλτης.47
Ελαφρόπετρα για την καθαριότητα.48
Υλικό για το τσιμέντο.48
Προσοχή στη ζαχαρόπετρα!.48
Ιζηματογενή πετρώματα.49
Αργιλικά πετρώματα.49
Η μάνα του κρίνου.51
Ψαμμίτες και πόρος των Κυκλάδων.51
Ασπριά για τη μουσταλευριά.52
Σκούνταυλοι για τα ρεβύθια.52
Ψωμί και δόξα.53
Ασβεστόλιθοι και πέτρες στα νεφρά.53
Ασβεστόλιθοι και καμίνια.55
Ηφαιστειακά ιζήματα.55
Τα σπήλαια και οι πρώτοι άνθρωποι.56
Μεταμορφωμένα πετρώματα.57
Ψαρόπετρες στα καλντερίμια .58
Σχιστόλιθος παντού.59
Μαρμαρυγιακός σχιστόλιθος.60
Φυλλίτες.60
Μέχρι το ναό του Σολομώντα.61
Το Σπήλαιο των Νυμφών.62
Μάρμαρο και Γιαννούλης Χαλεπάς.64
Μηνύματα νερού στο μάρμαρο.65
Βιομηχανικά πετρώματα.65
ΜΕΡΟΣ Ε: ΤΑ ΟΡΥΚΤΑ
ΜΕΡΟΣ Ζ: ΙΣΤΟΡΙΑ
ΚΑΙ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑΔΩΝ
Γεωλογία και αλιεία.98
Ηφαίστεια και ομορφιά.99
Όχι μόνο γεωργοί .99
Νησιά κέντρα εμπορίου .102
Νεολιθική εποχή.102
Κυκλαδικός Πολιτισμός-Εποχή του χαλκού.103
Μυκηναική εποχή.105
Αρχαικά χρόνια- Κλασσική εποχή.105
Χρόνια του Βυζαντίου.105
Χρόνια της Τουρκοκρατίας.106
Τα χρόνια μετά το 1821.106
Λιθογλυπτική (Ο Φειδίας στην Τήνο).108
Αρετή με τις τέσσερις ορθές γωνίες
Ανεμόμυλοι και νερόμυλοι
Λιθογραφία
Βαρύτης και σμυρίγλι μέχρι σήμερα.109
Βιβλιογραφία και πηγές.110
Παράρτημα
Κατάλογος των ορυκτών