XI.

Akademik Bilişim Konferansı, 11-13 Şubat 2009 Harran Üniversitesi, ŞANLIURFA

Sosyal Bulunuşluk Algısına İlişkin Uzaktan Eğitimde

Telebulunuşluk Çözümleri

Yasin ÖZARSLAN
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü, 26480 Meşelik, Eskişehir

Özet: Uzaktan eğitim yüz yüze eğitimle karşılaştırıldığında sosyal bulunuşluk (social presence) algısının
göreli olarak düşük düzeyde olması, uzaktan eğitim için bir sınırlılık olarak dile getirilmektedir. Bu
çalışmada uzaktan eğitimde telebulunuşluk (telepresence) çözümleri sosyal bulunuşluk algısına ilişkin
olarak irdelenmektedir. “Tele” kavramı “uzaklık” ifade eden birleştirmelerde ve özellikle uzaktan iletimle
ilgili olarak kullanılmaktadır [1]. Bu bağlamda “Telebulunuşluk” kavramı her ne kadar endüstride
uzaktan kontrol uygulamaları ve endüstriyel robotlar için kullanılmaya başlansa da, kişiye gerçekte
bulunmadığı bir ortada sanki ordaymış hissi verebilen teknolojiler kümesi olarak ifade edilmektedir.
Farklı telebulunuşluk çözümleri ile eşzamanlı uzaktan eğitim etkinliklerinde farklı mekânlardaki
bireylerin sanki aynı ortamdaymış gibi hissetmelerini sağlayarak sosyal bulunuşluk algı düzeyleri
artırılabilmektedir. Bu çalışma ile ulusal alan yazınına telebulunuşluk ve çözümleri hakkında katkı
sağlanmaya çalışılmıştır.

Giriş algılanış derecesi olarak tanımlayarak ortamın

özellikleriyle ilişkilendiren görüşlerde yer
Gün geçtikçe eğitim ve öğretimde bilgi ve
almaktadır [7]. Bu bağlamda göz teması, beden
iletişim teknolojilerinin kullanımı genişlemekle
duruşu, el hareketleri, mimikler gibi sözsüz
birlikte internetle baş döndüren bir boyuta
iletişim yoluyla bilgi aktarımı sosyal bulunuşluk
ulaşmıştır. Tarihsel olarak uzaktan eğitim,
derecesini arttırdığı ifade edilmektedir.
geleneksel eğitim sisteminin erişemediği
Samimiyet [8] ve yakınlık [9] olmak üzere
yerlerde ve/veya uzaklarda yaşayan yetişkin
sosyal bulunuşluk algısının düzeyini etkileyen
öğrencilerin öğretim sistemi içine girmesini
iki önemli kavram bulunmaktadır. Samimiyet
sağlamak için kullanılmış [2] olsa da,
göz teması, mimik ve jestlerle oluşturulan fiziki
günümüzde teknolojideki gelişmelere paralel
yakınlık, yapılan sohbetin konusu gibi etkenler
olarak yüz yüze örgün eğitimin yanında
[10], yakınlık ise bireyin kendisi ile iletişim
teknolojinin sunduğu imkânlarla eğitim-
kurduğu araç arasına koyduğu psikolojik mesafe
öğretime yeni yaklaşımlar sunmaktadır. Bu
olarak [11] belirtilmektedir.
bağlamda uzaktan eğitim, tanımında da yer alan
dört temel unsurdan biri olan iletişim
Sosyal bulunuşluk algısı yüz yüze yâda uzaktan
teknolojileri ile sağlanan kritik öneme sahip eş
eğitimde katılımcıların kendilerini rahat ifade
zamanlı (senkron) veya ayrı zamanlı (asenkron)
edebilmelerini sağlayacak ortamın oluşturulması
etkileşim olarak karşımıza çıkmaktadır [3].
açısından önemlidir [12]. Aksi durumda bireyler
Günümüzde bilgisayarlar, web, eposta, anlık
ortama uyum sağlayamamakta ve buda
yazışma araçları, konferans sistemleri gibi
paylaşılan bilgi miktarı azaltmaktadır [13].
teknolojilerle katılımcıların fiziksel olarak
Sosyal bulunuşluk algısı oluşturmanın ana
bulunmasına gerek olmadan eğitim ortamlarının
amacı, öğretici ya da diğer katılımcılar için
tasarlanması mümkün olmaktadır.
güdüleyici bir ortam oluşturarak insanların
kendilerini özgür ifade etmelerini sağlamaktır
Sosyal Bulunuşluk Algısı (Social Presence) [14]. Ortamdaki sosyal bulunuşluk algısının
derecesi ile öğrenenler üzerindeki olumlu etkisi
Sosyal bulunuşluk algısı başka insanlarla sosyal paralellik göstermektedir.
bir ortamda var olma duygusu [4], bireyin
sosyal anlamda kendini ortamda hissetmesi [5],
bireylerin ortamda kendilerini gösterme derecesi Telebulunuşluk (Telepresence)
[6] olarak tanımlanmaktadır.
“Telebulunuşluk” kavramı her ne kadar
endüstride uzaktan kontrol uygulamaları ve
Sosyal bulunuşluk algısını bireylerarası
endüstriyel robotlar için kullanılmaya başlansa
iletişimde bireyin kendisinin insan olarak
da [15], kişiye gerçekte bulunmadığı bir ortada
sanki ordaymış hissi verebilen [16] teknolojiler
kümesi olarak ifade edilmektedir.

Eğitim açısından ele alındığında telebulunuşluk

sadece “oradaymış” gibi olmanın ötesinde
katılımcıların fiziksel olarak bir arada
gözüktüğü fakat gerçekte kilometrelerce uzakta
yer alabileceği bir durum olarak karşımıza
çıkmaktadır. Telebulunuşluk aracılığıyla
bireylerin sanki aynı odadaymışçasına
işbirliğinde bulunabileceği, göz göze temas
halinde etkileşim içinde olabileceği ortamlar Şekil 3. Telebulunuşluk aracılığıyla eş zamanlı
oluşturmak mümkündür. Böylece katılımcıların farklı mekânlarda gerçekleştirilen bir uzaktan
mekânsal olarak ayrık olmasına karşın sosyal eğitim uygulaması.
olarak bir aradaymış gibi hissetmelerini
sağlayan sosyal bulunuşluk derecesi yüksek bir
ortamda bulunmaları sağlanmaktadır.

Telebulunuşluk, bire bir göz teması kurmamızı

sağlayan ve karşımızdakinin gerçek boyutlarının
görüntülendiği kalitesi ve boyutları gerçeğe
yakın resim; gerçek hayattaki gibi doğru yönden
algılanabilir kaliteli ses yapısı bileşenlerinden
oluşan özel tasarımlı, teknolojiyle donatılmış
mekânlardır.

Şekil 4. İlk resimde (Şekil 3) eğitmenin yer

aldığı yüz yüze eğitim yapılan sınıftan görünüm
ve ikincisinde (Şekil 4) diğer mekândan bir
görünüm. [18]

Bilimsel ve teknik boyutunun yanında

telebulunuşluk katılımcıların sosyal bulunuşluk
algısını yüksek düzeyde tutabilecek
olabildiğince gerçeğe yakın görsel iletişim
deneyimleri sağlayan sanatsal tasarımlara
ihtiyaç duymaktadır. Farklı ihtiyaç ve
Şekil 1. Örnek bir telebulunuşluk çözümü [17] kullanımlar için tasarlanmış telebulunuşluk
çözümleri yer almaktadır. Bunlar konferans
Web kamerası ve video konferanstan farklı sistemleri, toplantı odası, çok yönlü sistemler
olarak tasarlanan ortamda kameraların tasarım (Virtual Vectoring Concept), uzaktan eğitim
içine uygun açılarla gizlenmesi sayesinde sınıfları, masaüstü çözümleri, medikal
psikolojik olarak bir makineye karşı konuşmak (MedPresence) ve hologram çözümleridir.
yerine göz göze temas kurularak etkileşim
kurmamıza imkân vermektedir. Görüntü
kalitesinin yüksek olması ve boyutlarının
gerçeğe uygun olarak birebir ekranlara
verilmesiyle katılımcıların sanki birbirlerine
bakıyorlarmış gibi hissetmeleri
sağlanabilmektedir. Diğer taraftan yüz yüze
iletişimin en önemli faktörlerinden biri olan ses
ve sesin geliş yönüne bağlı olarak
yönelmelerimiz açısından akustik bir ortam
sağlanabilmektedir. Bu şekilde kısıtların ortadan
kaldırılmasıyla mimik ve jestler bire bir yüz
yüze iletişimde olduğu gibi aktarılabilmektedir.
Şekil 5. Medikal Telebulunuşluk çözümleri [19]
Sonuç dönüşüme neden olacağı öngörülmektedir. Bu
çeşit gerçeğe yakın bir etkileşim mekânsal
Telebulunuşluk çözümleri sağladığı samimi ve
ayrıcalığın ortaya koyduğu kısıtları ortadan
içten diyalog ortamı ile öğrenme deneyimini
kaldırmaktadır. Böylece farklı mekânlara
genişletmektedir. Tasarlanacak ortamların
eşzamanlı ulaşım sayesinde yolculuk sebebiyle
niteliğine bağlı olarak dağınık sanal sınıflarla
ortaya çıkan iş gücü, zaman, maliyet ve
neredeyse yüz yüze eğitim deneyimi sunarak
yorgunluk en aza indirilebilecektir.
ulaşılan katılımcı sayısında artış
sağlayabilecektir. Eğitim öğretimi bir sosyal ve
Sağladığı bu faydaların yanında ilk kurulum
işbirlikçi bir süreç olarak gören telebulunuşluk
maliyetlerinin yüksek görünmesi, özel mekân
çözümleri; göz teması, mimik ve jest aktarımı,
tasarımları ve teknoloji donanımları, geniş bant
ses kalitesi ve akustik, görüntü kalitesi ve
iletişim altyapısı ihtiyacı sebebiyle kısa vadede
gerçek boyutlandırma gibi yaklaşımlarla
yaygınlaşması öngörülmemektedir.
uzaktan eğitim için bir sınırlılık olarak görülen
sosyal bulunuşluk algı düzeyi neredeyse yüz
Sosyal bulunuşluk algısına ilişkin olarak eğitim
yüze eğitime yaklaşmaktadır.
öğretim anlayışımız “orada olmak” yada
“oradaymış gibi olmak” durumlarından
Uzaktan eğitimde eşzamanlı olarak bir
hangisinin bizler için neden önemli olduğuna
noktadaki eğitmenin farklı mekânlardaki
vereceğimiz samimi cevaba bağlı olarak
öğrenci gruplarına etkileşimli ve nitelikli olarak
değişiklik gösterecektir.
içerik sunmasına imkân vermesi yakın bir
gelecekte eğitim kurumlarında önemli bir

Referanslar
[1] Dictionary.com, "tele-," in The American Heritage® Dictionary of the English Language, Fourth
Edition. Source location: Houghton Mifflin Company, 2004. http://dictionary.reference.com/browse/tele-
Erişim Tarihi: 10 Ocak 2009.

[2] Hawkins, B. L. ‘Distributed learning and institutional restructuring’ Educom Review, no.34, 1999,
p.4.

[3] Simonson, M., Smaldino, S., Albright, M., & Zvacek, S. ‘Teaching an Learing at a Distance’ Ohio:
Columbus, 2003

[4] McLellan, H. “Online Education as Interactive Experience: Some Guiding Models.” Educational
Technology, 36–42. 1999.

[5] Leh, A. S. “Computer-Mediated Communication & Social Presence in a Distance Learning

Environment.” International Journal of Educational Telecommunications, 7(2), 109–128. 2001.

[6] Garrison, D. R., “Computer Conferencing & Distance Education: Cognitive & Social Presence
Issues.” The New Learning Environment: A Global Perspective. Proceedings of the International
Conference on Data Engineering World Conference, Pennsylvania State University, University Park,
1997.

[7] Short, J. E., Williams, E., & Christie, B. The Social Psychology of Telecommunications. New York:
Wiley, 1976.

[8] Argyle, M., & Dean, J., Eye Contact, Distance & Affiliation. Sociometry 28(3): 289-304. 1965.

[9] Wiener, M. & Mehrabian, A. Language within Language: Immediacy, A Channel in Verbal
Communication. New York: Appleton-Century-Crofts. 1968.

[10] Burgoon, J.K., Buller, D.B., Hale, J.L., & deTurck, M., Relational Messages Associated with
Nonverbal Behaviors, Human Communication Research, 10(3), 351-378.
1984.
[11] Gunawardena, C., & Zittle, F., Social presence as a predictor of satisfaction within a computer-
mediated conferencing environment. American Journal of Distance Education, 11(3), 8-26. 1997.

[12] Aragon, S. Creating social presence in online environments. New Directions for Adult and
Continuing Education, 100, 57‐68. 2003

[13] Leh, A. S. “Computer-Mediated Communication & Social Presence in a Distance Learning

Environment.” International Journal of Educational Telecommunications, 7(2), 109–128. 2001.

[14] Kip, B., & Aydın, C. H. Çevrimiçi Öğrenme Ortamlarında Sosyal Bulunuşluk Algısı. 8. Uluslararası
Eğitim Teknolojileri Konferansı. Anadolu Üniversitesi. Eskişehir, 2008

[15] Martin, J. Telematic society: A Challenge for Tomorrow. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. 1981

[16] McLellan, H. Virtual Realities. In Jonassen, D. H. (ed.) Handbook of Research for Educational
Communications and Technology. New York: Macmillan Library Reference, 457–487. 1996

[17] Polycom RPX Tele Presence HD Video Conferencing , http://www.videoconferencinglondon.co.uk/,

Erişim Tarihi: 10 Ocak 2009.

[18] Telebulunuşluk çözümü ile verilen ilk MBA programı, Eller College of Management at the
University of Arizona, 1999

[19] The Unveiling of the MedPresence Telepresence Surgical Education Solution at Barrow
Neurological Institute,
http://www.humanproductivitylab.com/archive_blogs/2006/01/23/telepresence_effective_visual.php
Erişim Tarihi: 10 Ocak 2009.