C s1c

Chemia produktów naturalnych
Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył

pod redakcją Marii Chrzanowskiej
Spis treści
strona
1. Izolacja aldehydu cynamonowego z kory cynamonowca 3
2. Izolacja kwasu cytrynowego z cytryny 6
3. Lipidy 8
3.1. Kwas oleinowy z oleju roślinnego 19
3.2. Izolacja trimirystyny z gałki muszkatołowej i określanie liczby estrowej 21
3.3. Kwas mirystynowy z trimirystyny 24
3.4. Mirystynian metylu z kwasu mirystynowego 26
3.5. Izolacja kwasów tłuszczowych z migdałów i oznaczanie liczby jodowej 27
4. Ergosterol z drożdży piekarskich 30
5. Węglowodany
5.1. Laktoza z mleka 31
5.2. D-Galaktoza z laktozy 32
6. Alkaloidy purynowe
6.1. Izolacja teobrominy z kakao 33
6.2. Metylowanie teobrominy do kofeiny 34
7. Terpeny
7.1. (S)-(+)-Karwon z nasion kminku 35
7.2. Mentol oraz (R)-(-)-karwon z mięty ogrodowej (pieprzowcowej) 37
8. Otrzymywanie olejku lawendowego z kwiatów lawendy 39
9. Flawonoidy
9.1. Synteza flawonu
9.1.1. o-Benzoiloksoacetofenon 41
9.1.2. o-Hydroksydibenzoilometan 42
9.1.3. Flawon 43
9.2. Izolacja flawonoidów i reakcje barwne 44
10. Antocyjany
10.1. Reakcje barwne antocyjanów izolowanych z owoców dzikiej róży i głogu,
kwiatów hibiskusa i malwy czarnej 46
10.2. Izolacja i badanie wpływu odczynu roztworu na barwę antocyjanów
zawartych w owocach dzikiej róży i głogu, kwiatach hibiskusa i malwy
czarnej 48
Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył 2

Izolacja aldehydu cynamonowego z kory cynamonowca
aldehyd cynamonowy
Odczynniki: Aparatura i szkło:

kora cynamonowca 30 g zestaw do destylacji z parą wodną
octan etylu lub CHCl3 do ekstrakcji 250mL rozdzielacz poj. 250 mL
KOH 28 g kolba okrągłodenna poj. 250 mL
chlorowodorek hydroksyloaminy 4g zlewka poj. 250 mL
bezw. MgSO4 biureta 50 mL
alkohol etylowy 580 mL chłodnica zwrotna
błękit bromofenolowy 0,4 g
NaOH 2g
0.5 M HCl
Zestaw do destylacji z parą wodną
Olejek cynamonowy – olejkodajne są liście, korzenie i kora drzewa. Olejek

cynamonowy pozyskiwany jest głównie z dwóch gatunków drzew: cynamonowca
cejlońskiego Cinnamomum zeylanicum Blume i cynamonowca wonnego Cinnamomum cassia
Blume (oba gatunki należą do rodziny wawrzynowatych Lauraceae). Zawartosć w korze 1-
1,5%, a w liściach 1,5-2%. W olejku cynamonowym najwięcej jest aldehydu cynamonowego
(75-90%) i eugenolu (5-10%) oraz w nieznacznych ilościach obecne są: aldehyd benzoesowy,
aldehyd dihydrocynamonowy, octan cynnamylu i kuminol. Olejek otrzymany z kory zawiera
zdecydowanie więcej aldehydu cynamonowego niż z liści. Natomiast w olejku z liści jest
znacznie większa zawartość eugenolu niż w olejku z kory.
Właściwy olejek uzyskuje się z kory. Destylacja z parą wodną nie jest łatwa,
bo aldehyd cynamonowy ulega szybkiemu utlenieniu do kwasu. Wyd. ok. 0,2%. O jakości
olejku cynamonoweg nie decyduje zawartość aldehydu cynamonowego, lecz składniki
niealdehydowe. Zapach olejku jest przyjemny cynamonowy, korzenny, słodki,

charakteryzujący się palącym smakiem. Ma duże znaczenie w przemyśle spożywczym do

aromatyzowania wyrobów cukierniczych, napojów orzeźwiających, sosów, w perfumerii
i kosmetyce natomiast ma ograniczone zastosowanie do wyrobu perfum typu orientalnego
i aromatyzowania środków do pielęgnacji jamy ustnej. Olejek analizuje się za pomocą
metody hydroksyloaminowej.
Celem ćwiczenia jest pozyskanie olejku, którego głównym składnikiem jest aldehyd
cynamonowy ze sproszkowanej kory cynamonowca oraz oznaczenie liczby karbonylowej w
otrzymanym olejku i wykonanie analizy TLC.
Zmontować zestaw do destylacji z parą wodną tak, jak jest to pokazane na powyższym
rysunku. W kolbie umieścić 30 g kory cynamonowca i dodać 100-150 mL wody
destylowanej. Destylację prowadzić do momentu uzyskania 300 mL destylatu. Proces
prowadzić pod sprawnie działającym wyciągiem. Destylat przenieść do rozdzielacza
i ekstrahować chloroformem lub octanem etylu (5 x 50 mL). Otrzymane ekstrakty połączyć
i suszyć nad bezwodnym siarczanem (VI) magnezu. Następnie zagęścić pod zmniejszonym
ciśnieniem. Obliczyć wydajność otrzymanego olejku. Aldehyd cynamonowy to żółta ciecz
o t.wrz. 248 ºC.
OZNACZANIE LICZBY KARBONYLOWEJ
Oznaczeniu podlegają grupy karbonylowe aldehydów i ketonów znajdujące się

w danym olejku. Liczba karbonylowa została wprowadzona do analizy olejków eterycznych
przez Stillmana i Reeda w 1934 roku.
Liczba karbonylowa jest to ilość miligramów wodorotlenku potasowego równoważna takiej
ilości hydroksyloaminy, która jest potrzebna do przeprowadzenia w oksymy aldehydów
i ketonów znajdujących się w 1 g olejku.
H2NOH∙HCl + KOH → H2NOH + KCl + H2O

RCHO + H2NOH → RCH=NOH + H2O reakcja aldehydu
RR1C=O + H2NOH → R R1C=NOH + H2O reakcja ketonu
Otrzymanie roztworu do wykonania oznaczenia liczby karbonylowej.

Najpierw przygotować roztwór indykatora (błękitu bromofenolowego), który
w kolejnym etapie zostanie dodany do roztworu chlorowodorku hydroksyloaminy.

Roztwór indykatora sporządzić rozcierając w moździerzu 0,4 g błękitu

bromofenolowego z 12 mL 0,05M wodorotlenku sodu. Mieszaninę rozcieńczyć wodą
do objętości 100 mL.
4 g Chlorowodorku hydroksyloaminy cz.d.a. rozpuścić w 8 mL wody i dodać 80 mL
alkoholu etylowego. Następnie mieszając wprowadzić 60 mL 0,5M alkoholowego roztworu
wodorotlenku potasu i 10 mL otrzymanego wcześniej roztworu błękitu bromofenolowego,
a potem ewentualnie szybko sączyć na zwykłym lejku w celu usunięcia nierozpuszczonych
składników. Tak przygotowany roztwór stosuje się do oznaczania liczby karbonylowej
w badanym olejku.
Na wykonanie oznaczenia 1 g badanego olejku potrzeba 74 mL końcowego roztworu,
więc podane ilości odczynników należy odpowiednio pomniejszyć.
WYKONANIE OZNACZENIA LICZBY KARBONYLOWEJ
Do 1 g olejku dodać 37 mL roztworu indykatora i hydroksyloaminy (wg procedury

podanej powyżej) i gotować na łaźni wodnej pod chłodnicą zwrotną przez 1 godzinę.
Następnie po oziębieniu odmiareczkować nadmiar wodorotlenku potasu (a raczej
hyrdoksyloaminy) 0,5M kwasem solnym (zmiana barwy z fioletowej na żółtą). Równocześnie
przeprowadzić oznaczenie kontrolne dla samego roztworu indykatora i hydroksyloaminy (37
mL).
Przy założeniu, że 1 cząsteczka wodorotlenku potasu odpowiada 1 cząsteczce
hydroksyloaminy, liczbę karbonylową oblicza się ze wzoru:
L.Karb.=
B  A  28 A – liczba mL 0,5M roztworu kwasu solnego zużytego do miareczkowania
S badanej próbki
B - liczba mL 0,5M roztworu kwasu solnego zużytego w próbie kontrolnej
S – ilość olejku w g
Chromatografia cienkowarstwowa (TLC)

Na płytkę TLC nanieść wzorce: kwas benzoesowy, aldehyd benzoesowy, kwas cynamonowy.
Eluent: chlorek metylenu. Po wysuszeniu płytki sprawdzić rezultat pod lampą UV i zakreślić
sygnały ołówkiem. Na podstawie analizy TLC określić, który ze składników (kwas
benzoesowy, aldehyd benzoesowy, kwas cynamonowy) jest obecny w badanym olejku.

Izolacja kwasu cytrynowego z cytryny
H2 C COOH
sok z cytryny HO COOH
H2 C COOH

sok z cytryny (3 cytryny - ok. 100 mL) mieszadło magnetyczne
chlorek wapnia 5g zlewka poj. 250 mL (3 szt.)
10% roztwór wodorotlenku sodu cylinder miarowy (2 szt.)
2M roztwór kwasu siarkowego zestaw do sączenia pod zmniejszonym ciśnieniem
2M roztwór HCl kolba poj. 100 mL
2M roztwór NaOH pipety (2 szt.)
pipetki Pasteura
zlewka poj. 50 mL
bagietka szklana
100 mL Soku z cytryny wlać do zlewki (poj. 250 mL) i postawić na mieszadle
magnetycznym. Do mieszanego roztworu ostrożnie dodawać 10% roztwór NaOH, aż odczyn
będzie lekko alkaliczny. Rozpoznanie tego momentu ułatwia zmiana zabarwienia roztworu z
żółtej na lekko pomarańczową (pH = 8).
Otrzymaną mieszaninę przesączyć na lejku Büchnera. (Uwaga! Pory sączka mogą się
zapychać, stąd konieczność wymiany sączka na nowy tyle razy, ilekroć będzie to konieczne.
(Jeśli nastąpi całkowite zapchanie układu ciśnienie może spowodować eksplozję kolby
ssawkowej!).
Otrzymany klarowny przesącz przelać do zlewki i dodać, cały czas mieszając na mieszadle
magnetycznym, 50 mL 10% roztworu CaCl2.
Roztwór ogrzać do wrzenia i na gorąco odsączyć osad cytrynianu wapnia (Ca3C12H10O14) na
lejku Büchnera. Osad przemyć niewielką ilością wrzącej wody.
Otrzymany surowy produkt rozpuścić na zimno w minimalnej ilości 2M HCl. Następnie do
roztworu dodać 2M NaOH do pH = 7.5 i całość ogrzać do wrzenia. Odsączyć wydzielony
osad na lejku Büchnera i wysuszyć na powietrzu.
Zważyć i obliczyć zawartość procentową cytrynianu wapnia w soku z cytryny.

Otrzymywanie kwasu cytrynowego z cytrynianu wapnia
OH
-
O O-
O O
-
O O H2C COOH
H2SO4
Ca++ Ca++ Ca++ 2 HO COOH
O O- H2C COOH
O O
-
O O-
OH
Ca3C12H10O14 + 3H2SO4 2C6H8O7 + 3CaSO4
W celu przekształcenia soli w kwas, należy do otrzymanego cytrynianu wapnia dodać

taką ilość kwasu siarkowego, jaka wynika ze stechiometrii reakcji z uwzględnieniem stężenia
roztworu kwasu siarkowego (2M roztwór H2SO4).
Dokładnie wymieszać szklaną bagietką i odstawić mieszaninę na kilka minut. Następnie
odsączyć wytrącony osad CaSO4 i zatężyć przesącz przez odparowanie wody w zlewce,
do małej objętości (ok. 10 mL). Zatężony gorący roztwór przesączyć raz jeszcze przez lejek
z watką i przesącz przenieść do małej zlewki. Ochłodzić. Pozostawić do krystalizacji.
Otrzymane kryształki kwasu cytrynowego odsączyć, wysuszyć na powietrzu i zważyć.

Przesącz pozostawić w celu otrzymania drugiego rzutu kryształów. Obliczyć zawartość kwasu
cytrynowego w soku z cytryny. Zmierzyć temperaturę topnienia (lit. t.t. 152-154 ºC).

Na płytkę TLC nanieść wzorzec kwasu cytrynowego, otrzymany produkt oraz kroplę
przesączu pozostawionego do krystalizacji. Eluent: metanol-amoniak (5:2).
Po wysuszeniu płytkę TLC wywołać termicznie poprzez lekkie podgrzanie na płytce
elektrycznej.

LIPIDY
Lipidy to związki stanowiące dużą i bardzo zróżnicowaną pod względem chemicznym

grupę substancji pochodzenia naturalnego, izolowane z komórek i tkanek przez ekstrakcję
niepolarnymi lub słabo polarnymi rozpuszczalnikami (eter, chloroform, toluen).
Klasyfikacja lipidów i substancji tłuszczopochodnych nie jest jednorodna. Najczęściej
przyjmuje się podział na: lipidy proste (właściwe = trójglicerydy), woski, estry cholesterolu,
estry witaminy A i estry witaminy D3 oraz lipidy złożone. Większość z tych związków
zawiera grupy estrowe i są nazywane tłuszczami zmydlającymi się. Tłuszcze nie zmydlające
się to cholesterol i inne steroidy, które nie mają wiązań estrowych i nie ulegają hydrolizie.
Lipidy występują we wszystkich grupach organizmów żywych. Zarówno błona komórkowa,
jak i błony organelli, mają strukturę umożliwiającą funkcje ograniczonej przepuszczalności
i regulowania transportu metabolitów. Badania mikroskopowe i chemiczne umożliwiły
przyjęcie pojęcia struktury błony elementarnej, która z zachowaniem różnic funkcjonalnych
odnosi się do wszystkich typów błon. Podstawowym ich składnikiem są lipidy właściwe
i fosfolipidy oraz białka i lipoproteiny. Za podstawowe kryterium przynależności do tej grupy
związków przyjmuje się zawartość długołańcuchowych kwasów tłuszczowych oraz obecność
co najmniej jednego wiązania estrowego. Lipidy są związkami obojętnymi w stosunku
do dipolowych cząsteczek wody, gdyż nie zawierają grup polarnych lub zjonizowanych, przez
co nie mają możliwości skupienia wokół swych cząsteczek płaszcza wodnego –
są hydrofobowe.
Lipidy właściwe są pod względem chemicznym estrami alkoholu trihydroksylowego –
glicerolu i kwasów organicznych; tłuszcze naturalne są z reguły mieszaniną triacylogliceroli z
niewielką domieszką diacylo- i monoacylogliceroli.
O
O H2C O C R1
R2 C O CH
H2C O C R3
O
Kwasy tłuszczowe należą prawie wyłącznie do monokarboksylowych kwasów

alifatycznych, nasyconych lub nienasyconych zbudowanych z parzystej liczby atomów węgla
(od 4 do 18 atomów węgla – co wynika z biosyntezy tłuszczów, procesu w którym

dobudowywane są jednostki octanowe) o nierozgałęzionych łańcuchach np. kapronowy

C5H11COOH, kaprylowy C7H15COOH, kaprynowy C9H19COOH, laurynowy C11H23COOH,
mirystynowy C13H27COOH, palmitynowy C15H31COOH, stearynowy C17H35COOH i
arachidowy C19H39COOH.
Woski są złożonymi mieszaninami estrów wyższych monohydroksylowych
jednonienasyconych alkoholi o 16 - 31 atomów węgla np. cetylowy n-C16H33OH
i monokarboksylowych kwasów tłuszczowych nasyconych i nienasyconych. Woski spełniają
funkcję m.in. ochronną i budulcową, występują zarówno w organizmach roślinnych jak
i zwierzęcych. Wosk chiński (owadzi) to wydzielina owada Coconus ceriferus hodowanego
na liściach i pędach jesionu chińskiego, którego głównym składnikiem jest cerotynian cerylu
C25H51COOC26H53. Natomiast wosk japoński wydzielany jest przez owoce drzewa Rhus
succedanea i Rhus vernicifera i jego głównym składnikiem są glicerydy jedno-
i dwuzasadowych kwasów karboksylowych. Karnauba - wosk izolowany z palmy kopernicji
woskodajnej (Copernicia cerifera) składa się głównie z cerotynianu mirycylu, laktydów
i żywic, stosowana np. przy produkcji słodyczy. W wosku pszczelim (plastry miodowe po
oddzieleniu miodu) głównym składnikiem jest palmitynian mirycylu C16H33COOC30H61.
Do lipidów złożonych należą: glikolipidy, sfingolipidy, fosfolipidy, glicerofosfolipidy,
glikoglicerolipidy, glikosfingolipidy i fosfosfingozydy oraz sulfolipidy. Oprócz
triacylopochodnych gliceryny znane są także innego rodzaju połączenia, takie jak
w przypadku fosfoglicerydów, zamiast jednej z trzech grup arylowych znajduje się grupa
fosforanowa. Związkiem macierzystym jest fosforan 2,3-diacyloksypropylu (kwas
fosfatydowy):
KWAS FOSFATYDOWY FOSFATYDYLOETANOLOAMINA FOSFATYDYLOCHOLINA

KEFALINA LECYTYNA
Cząsteczki fosfolipidów różnią się od tłuszczów tym, że mają charakter amfipatyczny

(posiadają fragment hydrofilowy i hydrofobowy), co upodabnia je do mydeł i detergentów.
W roztworze wodnym tworzą micele i mają tendencję do tworzenia warstw podwójnych.

Lipoproteiny są białkami sprzężonymi z lipidami. Występują one głównie w bogatych

w tłuszcz ziarnistościach oraz błonach komórkowych i cytoplazmatycznych, a także
w plazmie krwi, cytoplazmie komórek i żółtku jaja. Odpowiadają za transport
i rozprzestrzenianie lipidów, hormonów, witamin (np. witaminy A oraz karotenów),
cholesterolu, rozpuszczalnych w lipidach.
Tłuszcze tworzą się w reakcjach biosyntezy zarówno u roślin jak i zwierząt.
U zwierząt gromadzą się w tkance podskórnej, fałdach jamy brzusznej, w okolicy nerek
i oczodołach. W roślinach występują głównie w nasionach, a także liściach i korzeniach.
Największe ilości tłuszczów znajdują się w nasionach roślin oleistych: rzepaku, soi,
słonecznika i konopii. Tłuszcze w organizmach roślinnych i zwierzęcych pełnią istotne
funkcje:
- stanowią materiał odżywczy, budulcowy i energetyczny (w wyniku rozpadu
tłuszczów uzyskuje się dwukrotnie więcej energii niż z rozpadu glukozy),
- tworzą substancje zapasowe u roślin w nasionach, owocach i korzeniach,
- chronią narządy wewnętrzne zwierząt np. gałkę oczną i nerki przed czynnikami
mechanicznymi,
- stanowią warstwę termoizolacyjną chroniącą przed niskimi temperaturami
np. u ssaków wodnych (fok, morsów, wielorybów),
- są składnikiem wszystkich błon plazmatycznych,
- są materiałem zapasowym u zwierząt zapadających w sen zimowy – hibernację,
takich jak: niedźwiedź, suseł, borsuk,
- chronią rośliny przed utratą wody, a także czynnikami termicznymi i chemicznymi
(np. woski),
- są głównym składnikiem błon komórkowych,
- są izolatorami elektrycznymi pozwalającymi na szybkie rozprzestrzenianie się fal
depolaryzacyjnych wzdłuż włókien nerwowych,
- w roślinach plastydy (autonomiczne organelle o podwójnej błonie lipidowo-
białkowej, a dokładnie leukoplasty) posiadają zdolność do syntezy oraz
magazynowania tłuszczów, a także białek i cukrów.
Ściany komórkowe u roślin mogą być skorkowaciałe, gdy przesycone są suberyną
(tłuszczowa substancja organiczna) ochraniającą roślinę przed nadmiernym parowaniem oraz
działaniem niskich temperatur lub zwoskowaciałe, gdy na zewnątrz ścian komórkowych
skórki odkłada się wosk w postaci szarego nalotu np. skórka owoców (jabłka, winogrona,
śliwki).

W organizmach zwierzęcych enzymami odpowiedzialnymi za hydrolizę tłuszczów są

lipazy występujące w dużych stężeniach w soku żołądkowym, trzustce i jelicie cienkim.
U ssaków głównym miejscem przechowywania tłuszczów jest cytoplazma komórek
tłuszczowych.
Poza kwasami nasyconymi w tłuszczach występują także kwasy nienasycone, które
posiadają choć jedno wiązanie podwójne w swoich cząsteczkach. Konfiguracja wokół tych
wiązań jest zawsze cis pomimo, że konfiguracja trans jest trwalsza. Ma to szczególne
znaczenie w procesach biologicznych, powoduje obniżenie temperatury topnienia.
Tłuszcze właściwe (trójglicerydy) nie rozpuszczają się w wodzie, ich stan skupienia
i temperatura topnienia zależą od długości reszt kwasowych oraz liczby wiązań podwójnych.
Tłuszcze mogą być zbudowane z jednej, dwóch lub trzech reszt nienasyconych wyższych
kwasów karboksylowych. Lipidy zawierające głównie glicerydy nasyconych kwasów
karboksylowych (np. tłuszcze zwierzęce) występują w stanie stałym np. łój, woski roślinne,
woski zwierzęce: pszczeli, kaszalota tzw. olbrot, z wełny owczej tzw. lanolina (wyjątek
stanowi tran będący cieczą). Jest to wynikiem maksymalnego dopasowania łańcuchów
kwasów nasyconych, im większe wzajemne dopasowanie, tym większe siły
międzycząsteczkowe i tym wyższa temperatura topnienia.
Natomiast występowanie wiązań podwójnych węgiel-węgiel w cząsteczce tłuszczu

przyczynia się do obniżenia jego temperatury topnienia, wskutek czego tłuszcze nienasycone
występują w temperaturze pokojowej w stanie ciekłym – oleje np. pochodzenia zwierzęcego –
tran, pochodzenia roślinnego - oleje roślinne (np. lniany, słonecznikowy). Spośród tłuszczów
roślinnych najczęściej występujących jako ciecz wyjątkiem jest masło kakaowe i kokosowe.
Stan skupienia związany jest z ułożeniem przestrzennym długich łańcuchów hydrofobowych
reszt kwasów tłuszczowych w cząsteczkach tłuszczów. W przypadku reszt nienasyconych
kwasów karboksylowych następuje odkształcenie od liniowego ich ułożenia. Łańcuchy
kwasów trans – nienasyconych (powstających w procesie smażenia potraw w zbyt wysokiej

temperaturze z kwasów cis-nienasyconych) znacznie lepiej dopasowują się do konformacji

liniowej łańcuchów nasyconych.
Syntetyczne tłuszcze po raz pierwszy otrzymał Berthelot (1854) przez ogrzewanie

gliceryny z kwasami tłuszczowymi. Później syntezy tłuszczów przeprowadził także Würtz
(1859) ogrzewając 1,2,3-tribromopropan z solami srebra kwasów tłuszczowych (mydłami).
H 2C Br H 2C OCOC 17 H35
HC Br + 3 (C17H35COO)Ag HC OCOC 17 H35 + 3AgBr
H 2C Br H 2C OCOC 17 H35
W analogiczny sposób z monobromopropanu i dibromopropanu otrzymał mono- i di-

glicerydy.
Natomiast pod wpływem ogrzewania lipidów (glicerydów) z roztworami kwasów
bądź zasad następuje ich hydroliza. Pod wpływem kwasów glicerydy tworzą glicerol i wyższe
kwasy tłuszczowe, natomiast w środowisku zasadowym obok glicerolu powstaje też sól
sodowa bądź potasowa (mydło).
W wyniku uwodornienia niektórych wiązań podwójnych w tłuszczach takich jak olej
bawełniany, kukurydziany czy sojowy, ciecze te przekształcają się w ciała stałe
o konsystencji porównywalnej do konsystencji smalcu lub masła.
Katalityczny sposób uwodornienia tłuszczów opracował po raz pierwszy w 1906 roku
i przeprowadził w skali przemysłowej w 1909 roku uczony rosyjski Fokin. Utwardzanie
tłuszczów (olejów) jest istotną częścią ważnej gałęzi przemysłu produkującego różne tłuszcze
np. margarynę. Reakcja ta, na skalę przemysłową, prowadzona jest z zastosowaniem

katalizatora niklowego, w temperaturze 175-190oC i pod ciśnieniem 140-280 kPa. Po

uwodornieniu zmieniają się nie tylko właściwości fizyczne tłuszczów, ale także ich
właściwości chemiczne np. tłuszcz nasycony jełczeje trudniej niż nienasycony.
Wiele tłuszczów naturalnych przy dłuższym przechowywaniu nabiera pod wpływem
powietrza i światła nieprzyjemnego zapachu i smaku. Jełczenie jest skutkiem wytwarzania się
lotnych kwasów, ketonów i aldehydów o brzydkim zapachu z nienasyconych kwasów
tłuszczowych, bądź wynikiem rozpadu wiązań estrowych występujących w tłuszczach.
Związki te, przynajmniej częściowo powstają w wyniku ataku tlenu na reaktywne pozycje
allilowe w cząsteczkach tłuszczów.
CH3(CH2)7CH=CH(CH2)7COOH → CH3(CH2)7COOH + HOOC(CH2)7COOH

kwas oleinowy kwas pelargonowy kwas azelainowy
Olej lniany i chiński mają istotne znaczenie ze względu na znaczną zawartość

glicerydów – pochodnych kwasów zawierających w cząsteczce dwa lub trzy wiązania
podwójne. Znane są one jako oleje schnące i są ważnymi składnikami farb i lakierów. Proces
„schnięcia” farby nie ogranicza się wyłącznie do odparowania rozpuszczalnika, ale także
obejmuje reakcję chemiczną polegającą na wytworzeniu twardej warstewki substancji
organicznej. Farby oprócz barwienia malowanych powierzchni (pigmenty) chronią je poprzez
wytworzoną warstwę. Warstewka ta powstaje w wyniku procesu polimeryzacji
nienasyconych olejów pod wpływem tlenu z powietrza. Proces polimeryzacji i struktura
polimeru są bardzo złożone i niezbyt dobrze poznane.
Bogate w lipidy są oleje roślinne i frakcje lipofilne. Oleje roślinne otrzymywane są
przez wytłaczanie, odwirowanie w temperaturze pokojowej lub na ciepło, a frakcje lipofilne
przez ekstrakcję odpowiednimi rozpuszczalnikami z różnych części roślin. Oleje zawierające
w przewadze nienasycone kwasy tłuszczowe są ciekłe, a z dominującą ilością nasyconych
kwasów tłuszczowych np. laurynowym, mirystynowym, palmitynowym czy stearynowym są
ciałami stałymi. Oleje zawierające przewagę kwasów nasyconych to: kakaowy, kokosowy,
palmowy. Natomiast oleje, w których dominują mononienasycone kwasy tłuszczowe to: olej
arachidowy, oliwkowy, rzepakowy, rycynowy, a z przewagą wielonienasyconych kwasów
tłuszczowych olej migdałowy, z nasion bawełny, słonecznikowy, sojowy, lniany, z owoców
awokado, sezamowy, wiesiołkowy z bezpośredniego tłoczenia, z nasion ogórecznika i z
kiełków pszenicy. Oleje roślinne mogą być użytkowane jako rozpuszczalniki substancji
lipofilnych i do przygotowania maści, emulsji, zawiesin i mydeł. Olej kakaowy (masło

kakaowe) wykorzystywany jest jako podłoże do czopków, maści, kremów. Olej sojowy służy
do otrzymywania lecytyny sojowej, stosowanej w hipercholesterolemii oraz w profilaktyce
miażdżycy. Olej lniany działa osłaniająco na śluzówkę przewodu pokarmowego, obniża
poziom cholesterolu, a stosowany zewnętrznie działa regenerująco na skórę. Jest składnikiem
preparatów dermatologicznych, np. serii preparatów Linomag (maść, krem, płyn),
stosowanych w poparzeniach, pękaniu skóry, wysypkach alergicznych, odleżynach.
Niezmydlające się składniki oleju z owoców awokado i nasion soi wchodzą w skład kapsułek
Piascledine 300, stosowanych w zwyrodnieniowych uszkodzeniach chrząstki stawowej. Olej
z nasion wiesiołka jest stosowany w celu uzupełnienia niedoborów niezbędnych
nienasyconych kwasów tłuszczowych. Podobne zastosowanie ma olej z nasion ogórecznika.
Natomiast olej z zarodków pszenicy stosowany jest w niedoborach NNKT (niezbędne
nienasycone kwasy tłuszczowe) i witaminy E, w stanach wyczerpania, wspomagająco
w leczeniu miażdżycy, a zewnętrznie w odmrożeniach i oparzeniach. Niektóre oleje wykazują
aktywność biologiczną np. zawierają NNKT, uczestniczące w biosyntezie składników błon
komórkowych, eikozanoidów. NNKT muszą być dostarczane z pożywieniem ponieważ ich
niedobór powoduje miedzy innymi: nadmierne łuszczenie się naskórka, kruchość naczyń,
obniżenie odporności na infekcje i zwiększa ryzyko rozwoju miażdżycy.
Pokarm i napoje dostarczane organizmowi ludzkiemu są źródłem niezbędnej energii
składającej się na pracę układu oddechowego, krążenia i nerwowego, utrzymanie prawidłowej
temperatury ciała, budowę i odbudowę tkanek czyli tzw. podstawową przemianę materii,
energii potrzebnej na termoregulację oraz energii potrzebnej na aktywność fizyczną. Całość
dostarczonej energii powinna pochodzić w 25-30% z tłuszczy, 15-20% z białka i w 55%
z węglowodanów. Podstawą diety hipolipemicznej jest ograniczenie spożycia nasyconych
kwasów tłuszczowych (kwas laurynowy, kwas mirystynowy, kwas palmitynowy, kwas
stearynowy), które zwiększają stężenie cholesterolu LDL. Głównym ich źródłem są produkty
mleczne, mięso oraz olej kokosowy i palmowy i ich spożycie powinno być mniejsze niż 7%
ogółu energii dostarczanej do organizmu w postaci pokarmu.
Podobne niekorzystne działanie mają kwasy tłuszczowe typu trans, wytwarzane
w procesie utwardzania olejów roślinnych metodą uwodorniania. Głównym ich źródłem są
utwardzone tłuszcze roślinne oraz produkty z nich produkowane, takie jak twarde margaryny,
tłuszcze cukiernicze, ciastka, batoniki, produkty typu fast-food. Ich spożycie powinno być
mniejsze niż 1% ogółu energii dostarczanej organizmowi w postaci pokarmów.
Oprócz zastosowania tłuszczów do celów spożywczych znaczne ilości tłuszczów są
używane w przemyśle mydlarskim, w medycynie oraz do wyrobu środków kosmetycznych.

Przykładem są różnorodne oleje. Olej sojowy izolowany jest z pokruszonych nasion soi,
zawiera kwas linolowy (49%) oraz witaminę E i stosowany jest do natłuszczania skóry i
włosów, produkcji kremów, mleczek, olejków, kremów do masażu. Natomiast olej żmijowca
(pozyskiwany z nasion żmijowca zwyczajnego Echium vulgare), którego głównymi
składnikami są kwasy: linolenowy (37%), kwas gamma-linolenowy (11%) i stearydonowy
(14%), posiada właściwości łagodzące stany zapalne wywołane promieniami UV,
napromieniowaniem podczas radioterapii i stosowany jest w kosmetykach
przeciwzmarszczkowych, wygładzających cerę wrażliwą i suchą, nawilżających. Olej
z nasion bawełny (wytłaczany z nasion bawełny drzewiastej) zawiera 70 - 90%
nienasyconych kwasów tłuszczowych (oleinowy i linolowy), kwas palmitynowy, kwas
stearynowy oraz witaminę E i używany jest do produkcji mydeł. Olej czaulmugrowy
(pozykiwany z nasion drzewa czaulmugra Hydnocarpus kurzii, zwanego uśpianem
różnolistnym) zawiera kwas oleinowy (6%) oraz kwas palmitynowy (4%) i polecany jest do
skóry trądzikowej, zanieczyszczonej, ponieważ wykazuje działanie antyseptyczne
i ściągające, a w medycynie naturalnej stosowany do leczenia trądu. Olej z dziko rosnącej
róży muszkatułowej (Rosa mosqueta), zawiera kwas oleinowy (15-20%), linolowy (40-50%),
linolenowy (30-35%), karotenoidy, flawonoidy, witaminę C, kwas retinowy (wit. A),
witaminę E i stosowany jest do nawilżania skóry suchej, odwodnionej, powoduje
wygładzenie blizn pooperacyjnych, potrądzikowych, poparzeniowych, regenerację tkanek
i likwidację przebarwień. Ponadto stosowany jest w kosmetykach przeciwstarzeniowych, w
preparatach do cery suchej i cierpiącej na egzemę, w preparatach likwidujących zmiany
hiperpigmentacyjne.
Tłuszcze naturalne występują jako mieszaniny triacylogliceroli, których rodzaj
i bliższa charakterystyka napotykała do niedawna na znaczne trudności metodyczne. Badano
je i określano ich właściwości za pomocą umownych wskaźników chemicznych – tzw. liczb
tłuszczowych, określały one: średnią masę cząsteczkową kwasów tłuszczowych, ilość wiązań
nienasyconych, stopień hydrolizy tłuszczu, stopień utlenienia i zawartość lotnych kwasów
tłuszczowych. Obecnie analizę kwasów tłuszczowych w tłuszczach naturalnych prowadzi się
rutynowo za pomocą chromatografu gazowego.
Tłuszcze scharakteryzować można za pomocą klasycznych parametrów chemicznych:
liczby kwasowej, zasadowej i jodowej. Zasady określania wymienionych liczb oraz
przykładowe wartości podaje poniższa tabela.

LICZBA MIARA DEFINICJA PRZYKŁADOWE WARTOŚCI
Ilości wolnych kwasów Liczba mg KOH zużytych na Łój wołowy 0,4 - 1,0
KWASOWA
tłuszczowych, zwiększa się zobojętnienie 1g tłuszczu wobec Smalec wieprzowy 1-2
m.in. podczas jełczenie fenoloftaleiny w roztworze Olej lniany 1-3
hydrolitycznego tłuszczów eterowym Olej sojowy 2-7
Ilości estrów oraz wolnych Liczba mg KOH zużytych na Olej rzepakowy ok. 170
kwasów tłuszczowych. zobojętnienie i zmydlenie (na Olej lniany ok.190
ESTROWA
Liczba zmydlenia jest tym gorąco) estrów zawartych w 1g Masło ok. 226
ZASADOWA
mniejsza, im większa jest tłuszczu Tłuszcz kokosowy ok. 250
(ZMYDLENIA)
średnia długość łańcuchów
kwasów tłuszczowych
Masło ok. 30
Ilości kwasów Liczba gramów jodu Smalec 50-70
nienasyconych związanych przez tłuszcz Oliwa 80
Olej słonecznikowy 130
JODOWA Olej lniany 170-200
Olej z oliwek 79-90
Olej sojowy 127-138
Łój wołowy 30-48
Trimirystyna
Gałka muszkatołowa (Miristica fragrans) oznacza pestkę wraz z nasieniem, która

znajduje się wewnątrz owocu drzewa – muszkatołowca korzennego (Miristica). Ojczyzną
wiecznie zielonego drzewa muszkatołowca są wyspy Moluki, gdzie są od dawna uprawiane,
a obecnie uprawia się ją także w Indonezji i na Grenadzie. Muszkatołowiec wśród roślin
przyprawowych jest gatunkiem wyjątkowym, gdyż dostarcza aż dwóch przypraw: gałki
muszkatołowej i tak zwanego „kwiatu muszkatołowego”, który stanowi osnówka otaczająca
nasienie. Nasiona muszkatołowca znane są z przypisywanych im właściwości
halucynogennych i działania narkotycznego. Ponadto inni przedstawiciele roślin z rodziny
Myristicaceae wytwarzają także związki o działaniu narkotycznym.
Gałka muszkatołowa znalazła zastosowanie w medycynie Wschodu, gdzie jest
znacznie bardziej popularna niż na Zachodzie. Przypisuje się jej wszechstronne działanie,
między innymi łagodzenie zaburzeń oskrzelowych, stosuje się ją w stanach nadpobudliwości,
przy reumatyzmie i bezsenności, przy czym przy większych ilościach (około 30g) może
wywoływać senność, halucynacje lub euforię.

Poza działaniem leczniczym gałka muszkatołowa stosowana jest w przemyśle

spożywczym najczęściej do aromatyzowania ciast, puddingów, pikli, do wyrobu sztucznych
aromatów owocowych i aromatyzowania czekolady, ale także jest znakomitą przyprawą
do mięs (jagnięcina, wołowina, cielęcina i drób) oraz nadawania szczególnego smaku
napojom alkoholowym (likiery, wódki ziołowe).
W perfumerii wyizolowany z gałki olejek muszkatołowy stosowany jest jako składnik
kompozycji typu chypre, lawenda i goździk.
Olejek muszkatołowy - olejek znajduje się w jądrze nasiennym i osnówce
pokrywającej jądro. Olejki z obu tych części są praktycznie nie rozróżnialne, ponieważ są do
siebie podobne, tak pod względem zapachu, jak i smaku, i składu chemicznego. Gałka
muszkatołowa bywa bielona wapnem co ma dwojakie wytłumaczenie: warstwa wapna chroni
przed pasożytującymi owadami lub w ten sposób maskuje się wady w wyglądzie
zewnętrznym. Gałki rozdrabnia się i wytłoki destyluje z parą wodną. Wydajność procesu to
6-16% wagowych olejku. Wydestylowanie całej ilości olejku wymaga 12-godzinnego
procesu. Składniki chemiczne gałki muszkatołowej to: D- i L-pinen, kamfen, p-cymen,
borneol, geraniol, safrol, mirystycyna (jeden z najważniejszych składników olejku), a w około
40% lipid (masło lub balsam muszkatołowy) - trimirystyna. W zmydlającej się części olejku
stwierdzono obecność kwasów: mrówkowego, octowego, masłowego, mirystynowego
(występuje zarówno jako wolny kwas, jak i w postaci estru). Ponadto, gałka zawiera także
nieco skrobii, pektyn, cukrów oraz barwników.
Jednym ze składników gałki muszkatołowej jest mirystycyna (metoksysafrol)
wykazująca, w większych dawkach, działanie oszałamiające i halucynogenne (może
powodować stany euforii, a u innych osób odczucie lęku i zagrożenia), ponadto jest toksyczna
i ma działanie narkotyczne, w większych ilościach powoduje tłuszczową degenerację
wątroby. Wykazuje zdolność przenikania przez barierę krew-mózg. W ustroju człowieka
mirystycyna jest metabolizowana do metylenodioksyamfetaminy (MDA) lub 3-metoksy-4,5-
metylenodioksyamfetaminy (MMDA). Ponadto przejściowym związkiem powstającym
z mirystycyny w ustroju jest elemycyna, która jest także jednym ze składników gałki
muszkatołowej. Substancja ta jest następnie metabolizowana do 3,4,5 –trimetoksyamfetaminy
(TMA), natomiast safrol do 3,4-metylenodioksymetamfetaminy.
O
MIRYSTYCYNA
(METOKSY SAFROL)
OMe

Literatura:
1. Boyd R.N., Morrison R.T., Chemia organiczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, wyd. 4,
Warszawa 1996
2. Mizerski W., Tablice chemiczne, Wydawnictwo Adamantan, Warszawa 2003
3. Kączkowski J., Podstawy biochemii, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, wyd.14,
Warszawa 2004
4. Płytka-Gutkowska E., Vademecum z biologii, wyd. drugie, Wydawnictwo „Oświata”,
Warszawa 1993
5. Cziczbabin A.E., Podstawy chemii organicznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
Warszawa 1954
6. www.mediweb.pl
7. www.cosmetics.pl
8. McMurry J., Chemia organiczna, Wydawnictwa Naukowe PWN, Warszawa 2003
9. Białecka-Floriańczyk E., Włostowska J., Chemia organiczna, Wydawnictwa Naukowo-
Techniczne, Warszawa 2003
10. Klimek R., Olejki eteryczne, Wydawnictwo Przemysłu Lekkiego i Spożywczego,
Warszawa 1957
11. Kołodziejczyk A., Naturalne związki organiczne. Wydawnictwa Naukowe PWN,
Warszawa 206
12. http://www.gotowanie.v9.pl/przyprawy/gałka_muszkatołowa

Kwas oleinowy z oleju roślinnego
KOH
olej rzepakowy CH3(CH2)7CH=CH(CH2)7COOH
gliceryna
(propano-1,2,3-triol) kwas oleinowy
Odczynniki: Aparatura/szkło:
olej rzepakowy 15 g mieszadło magnetyczne, mieszadełko
gliceryna 30 mL kolba kulista poj. 250 mL
KOH 3,45 g łaźnia olejowa
eter dietylowy 90 mL cylinder miarowy
stęż. HCl 15 mL kolba kulista poj. 100 mL
NaCl lejek
bezw. Na2SO4 kolba stożkowa poj.250 mL
stały CO2 - aceton krystalizator
mocznik - metanol biureta
eter naftowy
Hydroliza oleju roślinnego
W kolbie okrągłodennej o poj. 250 mL umieścić 15 g oleju roślinnego, 3,45 g

wodorotlenku potasu i 30 mL gliceryny. Kolbę zanurzyć w łaźni olejowej i doprowadzić do
temperatury 160 oC. Zawartość kolby mieszać w tej temperaturze za pomocą mieszadła
magnetycznego przez 5 minut, po czym ochłodzić do temperatury pokojowej (mieszanina w
kolbie zaczyna przechodzić w stan stały). Do mieszaniny dodać 90 mL roztworu: 75 mL
wody i 15 mL stężonego HCl, doprowadzając do pH=1 (wypada w kolbie biały osad,
nierozpuszczalny w wodzie, który rozpuszcza się w eterze dietylowym). Całość przelać do
rozdzielacza. Kolbę dodatkowo przemyć eterem dietylowym.
Otrzymaną mieszaninę ekstrahować w rozdzielaczu eterem dietylowym 3 x 30 mL,
(mocno wytrząsać!). Połączone ekstrakty eterowe przemyć nasyconym roztworem NaCl
i suszyć nad bezw. siarczanem sodu. Środek suszący odsączyć na lejku szklanym z watką
w nóżce. Osad przemyć dodatkowo niewielką ilością eteru. Rozpuszczalnik usunąć pod
zmniejszonym ciśnieniem i zważyć uzyskany surowy kwas oleinowy zanieczyszczony
kwasami wielonienasyconymi m. in. linolowym i linolenowym.

Izolacja kwasów tłuszczowych

W celu uzyskania nasyconych kwasów tłuszczowych w postaci krystalicznej, surowy
kwas oleinowy należy rozpuścić w 112,5 mL acetonu i schłodzić do temperatury –75 ºC
w łaźni stały CO2 - aceton). Po pojawieniu się pierwszych kryształów mieszaninę chłodzić
jeszcze przez 10 minut, ciągle mieszając. Otrzymane kryształy odsączyć bardzo szybko na
zimno na lejku Büchnera (nawet przy niewielkim ogrzaniu mieszaniny, masa krystaliczna topi
się).
UWAGA! Mieszanina stały CO2 - aceton daje temp. minimalną –78 oC!!! Założyć rękawice
ochronne.
Otrzymuje się ok. 8 g frakcji (w postaci białych kryształów), zawierającej mieszaninę
kwasów tłuszczowych: oleinowego, palmitynowego i stearynowego oraz przesącz, w którym
jeszcze pozostała część kwasu oleinowego oraz inne kwasy tłuszczowe (nienasycone).
Wyodrębnienie czystego kwasu oleinowego
W celu wyodrębnienia z mieszaniny tłuszczy kwasu oleinowego, należy umieścić

otrzymane kryształy (ok. 8 g) w kolbie o poj 100 mL. Następnie dodać 16,5 g mocznika*
i całość rozpuścić w 75 mL metanolu. Całość ogrzać do rozpuszczenia oleju i przesączyć
(osad na lejku zawiera zanieczyszczenia oraz nieprzereagowany mocznik). Klarowny
przesącz pozostawić do krystalizacji. Otrzymane kryształy ok. 4 g kwasu oleinowego
w postaci kompleksu z mocznikiem odsączyć i wysuszyć na powietrzu. Zważyć i obliczyć
wydajność procesu. Zmierzyć temperaturę topnienia (lit. t.t. 130 - 134 oC).
W celu otrzymania czystego kwasu oleinowego (w postaci wolnej), należy rozpuścić

otrzymany kompleks w 35 mL wody i przenieść do rozdzielacza. Ekstrahować eterem
naftowym (3 x 20 mL). Surowy ekstrakt przemyć nasyconym roztworem NaCl i suszyć nad
bezwodnym MgSO4. Przesączyć przez lejek z watką do wytarowanej kolbki. Rozpuszczalnik
odparować pod zmniejszonym ciśnieniem. Otrzymuje się kwas oleinowy w postaci
gęstniejącego oleju o t.t. 16 ºC. Zważyć produkt i obliczyć wydajność procesu.
*Cząsteczki mocznika mają zdolność do wychwytywania związków posiadających długi łańcuch

alkilowy. Ta zdolność „trzymania” cząsteczek alkilowych wiąże się z powstawaniem kanalików
utworzonych przez wiązania wodorowe cząsteczek mocznika.

Izolacja trimirystyny z gałki muszkatołowej i określanie liczby estrowej
H2C OCO(CH2)12CH3
GAŁKA MUSZKATOŁOWA HC OCO(CH2)12CH3
H2C OCO(CH2)12CH3
TRIMIRYSTYNA
gałka muszkatołowa 40 g kolba okrągłodenna poj. 250 mL
eter dietylowy 100 mL chłodnica zwrotna
aceton 50 mL czasza grzejna na kolbę poj. 250 mL
fenoloftaleina (kilka kropli 1% roztworu biureta 50 mL
etanolowego, 0,5g i ok. 48 mL EtOH) kolba miarowa o poj. 500 mL
KOH 0,28 g kolba stożkowa 3 szt. x 250 mL
metanol (do mianowanego roztworu KOH) 0,5 L łopatka, bagietka
etanol 150 mL zestaw do sączenia pod zmniejszonym
ciśnieniem
zlewki poj. 200 mL i 400 mL
Olejek muszkatołowy - pozyskiwany jest z jądra nasiennego (gałki), drzewa

muszkatołowca (Myristica fragrans), i osnówki pokrywającej jądro nasienne. Olejki z obu
tych części są praktycznie nierozróżnialne, ponieważ są do siebie podobne tak pod względem
zapachu jak i smaku oraz składu chemicznego. Gałki rozdrabnia się i wytłoki destyluje z parą
wodną. Wydajność procesu to ok. 6-16% wagowych olejku. Wydestylowanie całej ilości
olejku wymaga 12-godzinnego procesu. Skład: D- i L-pinen, kamfen, p-cymen, borneol,
geraniol, safrol, mirystycyna (jeden z najważniejszych składników olejku). Mirystycyna jest
toksyczna i ma działanie narkotyczne, w większych ilościach powoduje tłuszczową
degenerację wątroby. W zmydlającej się części olejku stwierdzono obecność kwasów
karboksylowych: mrówkowego, octowego, masłowego, mirystynowego (występuje zarówno
jako wolny kwas jak i w postaci estru). Olejek muszkatołowy znalazł zastosowanie
w przemyśle spożywczym do aromatyzowania ciast, puddingów, pikli, do wyrobu likierów,
wódek ziołowych, sztucznych aromatów owocowych i aromatyzowania czekolady.
W perfumerii stosowany jest jako składnik kompozycji typu chypre, lawenda i goździk.
Celem ćwiczenia jest wyizolowanie lipidu – trimirystyny, zawartego w gałce
muszkatołowej. W celu scharakteryzowania otrzymanego lipidu należy także określić wartość

liczby estrowej trimirystyny za pomocą miareczkowania jej eterowego roztworu etanolowym

roztworem KOH wobec fenoloftaleiny.
W kolbie okrągłodennej o pojemności 250 mL umieścić zawiesinę 40 g zmielonej
gałki muszkatołowej w 100 mL eteru dietylowego i ogrzewać łagodnie do wrzenia pod
chłodnicą zwrotną przez 1 godzinę. Po tym czasie kolbę należy ochłodzić, a następnie
ekstrakt odsączyć od nierozpuszczalnych pozostałości, eter odparować pod zmniejszonym
ciśnieniem na wyparce obrotowej, a pozostałość krystalizować z 50 mL acetonu. Mieszaninę
oziębić do temperatury pokojowej i wstawić na 1 godzinę do lodówki. Czysty związek,
w postaci ciała stałego, o kremowej barwie odsączyć i suszyć na powietrzu. Zważyć
i obliczyć wydajność. Średnio otrzymuje się 6 - 8 g związku. Zmierzyć temperaturę topnienia
(lit. t.t. 59-60 ºC).
OZNACZANIE LICZBY ESTROWEJ I LICZBY ZMYDLENIA

Liczba estrowa (L.estr.) to liczba mg wodorotlenku potasu potrzebnego do
zmydlenia estrów znajdujących się w 1 g olejku.
Liczba ta ma szczególną wartość w badaniu olejków i jest ich cechą
charakterystyczną.
Liczbę estrową oznacza się gotując olejek pod chłodnicą zwrotną z mianowanym
roztworem 0,5 M alkoholowego roztworu wodorotlenku potasu lub sodu, aż do osiągnięcia
całkowitego zmydlenia i następnie odmiareczkowuje się nadmiar wodorotlenku mianowanym
roztworem kwasu.
Gdy olejek zawiera znaczną ilość aldehydów wówczas oznaczenie nie jest precyzyjne.
WYKONANIE OZNACZENIA
Do 1 g olejku (odważonego z dokładnością do 0,01g) umieszczonego w kolbie
o pojemności 100 mL dodać 5 mL zobojętnionego wobec fenoloftaleiny alkoholu, a następnie
5 kropli 1% alkoholowego roztworu fenoloftaleiny. Ewentualne obecne w olejku kwasy
zobojętnić kilkoma kroplami 0,1 M wodorotlenku potasu, aż do uzyskania różowego
zabarwienia. Następnie dodać 20 mL 0,5 M alkoholowego roztworu wodorotlenku potasu, aż
do różowego zabarwienia roztworu. W przypadku zastosowania do oznaczenia mniejszej
ilości olejku należy odpowiednio zmniejszyć ilości dodawanych składników (alkoholu
i alkoholowego roztworu wodorotlenku potasu). Roztwór ogrzewać pod chłodnicą zwrotną
przez 1 godzinę na łaźni wodnej. Po oziębieniu zawartości kolby do temperatury pokojowej
odmiareczkować nadmiar wodorotlenku 0,5 M roztworem kwasu solnego lub siarkowego.
Odczytać z biurety objętość zużytego do miareczkowania roztworu kwasu.

OBLICZENIA
1 g olejku reaguje z 20 mL 0,5 M alkoholowego roztworu wodorotlenku potasu lub
sodu w wyniku czego dochodzi do zmydlenia lipidu/estru i wytworzenia soli sodowej lub
potasowej (mydła). Miareczkowanie wykonuje się w celu przeprowadzenia w siarczan lub
chlorek nadmiaru (nieprzereagowanego z olejkiem) 0,5 M alkoholowego roztworu
wodorotlenku potasu lub sodu i na tej podstawie wyznacza się liczbę estrową.
Liczbę estrową oblicza się ze wzoru:
28  A
L.estr. = A - liczba mL 0,5 M alkoholowego roztworu wodorotlenku
S
28 – masa 0,5 mola wodorotlenku potasu
S - ilość użytego olejku w g
Jeżeli do oznaczenia stosuje się 0,5 M alkoholowy roztwor wodorotlenku sodu, to należy
podstawić do wzoru liczbę ”20” odpowiadającą masie 0,5 mola NaOH.
Jeżeli wzór chemiczny estru jest znany, to wynik oznaczenia można podać w % :
MA
L.estr. = % M – ciężar cząsteczkowy kwasu
20  S
A - liczba mL 0,5 M alkoholowego roztworu wodorotlenku
Liczbę estrową można przeliczyć na zawartość procentową estru w olejku i odwrotnie
M  l.estr . zaw.estru %  560
Zaw. Estru % = L.estr. =
560 M
W pracach naukowych dotyczących olejków podawana jest także liczba zmydlenia

będąca sumą liczby kwasowej (por. pkt. 3.3.) i liczby estrowej.

Kwas mirystynowy z trimirystyny
H2C OCO(CH2)12CH3 H2C OH

1. EtOH, NaOH
HC OCO(CH2)12CH3 3 CH3(CH2)12COOH +
2. HCl HC OH
H2C OCO(CH2)12CH3 H2C OH

trimirystyna 3,5 g kolba kulista poj. 250 mL
alkohol etylowy 75 mL chłodnica zwrotna
wodorotlenek sodu 0,5 g (8,34 mola) rurka na środek suszący (bezw. CaCl2)
stęż. kwas solny czasza grzejna na kolbę poj. 250 mL
KOH zlewki poj. 200 mL i 400 mL
fenoloftaleina (1% roztwór etanolowy) łopatka
etanol 0,5 L zestaw do sączenia pod zmniejszonym
0,5 M HCl ciśnieniem
bagietka
biureta 50 mL
W ćwiczeniu otrzymuje się w pierwszym etapie mydło – mirystynian sodu

z trimirystyny (wyizolowanej wcześniej ze zmielonej gałki muszkatołowej), a w kolejnym
etapie w wyniku hydrolizy mydła - kwas mirystynowy. W kolejnym etapie prowadzi się
oznaczenie liczby kwasowej trimirystyny.
Do roztworu 2 g mirystyny w 33 mL alkoholu etylowego umieszczonego w kolbie

kulistej o poj. 250 mL dodać 45 mL roztworu, zawierającego 0,5 g NaOH w mieszaninie
woda-etanol (9:1 v/v). Otrzymaną mieszaninę ogrzewać do wrzenia pod chłodnicą zwrotną
przez 2 godziny. Po ochłodzeniu uzyskane mydło przenieść łopatką do 110-150 mL
mieszaniny pokruszonego lodu z wodą, zawierającej kilka mililitrów stężonego kwasu
solnego.
Po wytrąceniu się osadu kwasu mirystynowego odsączyć produkt na lejku Büchnera i
suszyć. Zważyć i obliczyć wydajność procesu. Zmierzyć temperaturę topnienia (lit. t.t. 54 –
55 ºC, t.wrz. 199 - 202 ºC /16mm Hg, t.wrz. 174-176 º /4 mm Hg).
Liczbę kwasową (L.kw.) oznacza się miareczkując na zimno olejek/lipid

rozcieńczonym mianowanym roztworem wodorotlenku sodu lub potasu, co pozwala określić
zawartość wolnych kwasów tłuszczowych. Użycie stężonego roztworu nie jest wskazane,

ponieważ niektóre estry w takich warunkach ulegają zmydleniu np. mrówczany, przez co
dokładność oznaczenia jest mniejsza.
Należy odważyć 1,5 g trimirystyny (z dokładnością do 0,01 g), rozpuścić w 150 mL
etanolu w kolbie o pojemności 250 mL i dodać 5 kropli 1% alkoholowego roztworu
fenoloftaleiny i podzielić na trzy równe porcje. Sporządzić 0,1 M etanolowy roztwór KOH
i uzupełnić biuretę. Następnie miareczkować każdy z trzech etanolowych roztworów
trimirystyny wobec fenoloftaleiny. Mieszać przez cały czas miareczkowany roztwór, od
momentu pierwszego zauważalnego odbarwienia (różowe zabarwienie) roztworu
niezanikającego przez 10 sekund. Odczytać objętość zużytego roztworu KOH i uzupełnić
biuretę, czynność powtórzyć trzykrotnie. Określić, na podstawie odpowiednich obliczeń,
wartość liczby kwasowej– uśredniając wyniki z trzech pomiarów.
OBLICZENIA
Normalnie L.kw. oblicza się ze wzoru:

5,6  B
L.kw. = B - liczba mL 0,1M alkoholowego roztworu wodorotlenku
S
Wartość ‘5,6’ we wzorze odpowiada ilości 0,1 mola KOH
Gdy olejki zawierają znaczne ilości kwasów, np. ambretowy, irysowy, miareczkowanie
wykonuje się 0,5 M roztworem wodorotlenku:
28  A
L.kw. = A- liczba mL 0,5 M alkoholowego roztworu wodorotlenku
S
S- ilość użytego olejku w g
Wartość ‘28’ we wzorze odpowiada masie 0,5 mola KOH
Lub gdy wynik wyrażony ma być w % stosuje się wzór:
M  A  100 MA
L.kw. = = % M – ciężar cząsteczkowy kwasu
2000  S 20  S
A - liczba mL 0,5 M alkoholowego roztworu
wodorotlenku

Mirystynian metylu z kwasu mirystynowego
C13H27COOH + CH3OH → C13H27COOCH3 + H2O

kwas mirystynowy mirystynian metylu

kwas mirystynowy 1,8 g (7,8 mmol) kolba kulista poj. 50 mL
bezw. metanol 2,4 mL chłodnica zwrotna
eter dietylowy 30 mL rurka na środek suszący
stęż. kwas siarkowy(VI) 0,36 g (0,2 mL) rozdzielacz poj. 250 cm3
bezw. MgSO4 (do suszenia) kolba stożkowa poj. 100 mL
Na2CO3 (około 10g) zlewka poj. 200 mL
NaCl (około 5g)
W kolbie kulistej o poj. 50 mL, zaopatrzonej w chłodnicę zwrotną zabezpieczoną

rurką z bezw. CaCl2, umieścić 1,8 g kwasu mirystynowego, 2,4 mL metanolu bezwodnego
oraz 0,2 mL stężonego kwasu siarkowego (VI). Całość ogrzewać przez 4 godziny do wrzenia,
a następnie oddestylować nadmiar alkoholu metylowego. Pozostałość przenieść do
rozdzielacza zawierającego 10 mL wody destylowanej i ekstrahować 3 razy porcjami po
10 mL eteru dietylowego. Połączone ekstrakty eterowe przemywać 10 mL wodnego roztworu
węglanu sodu do uzyskania odczynu zasadowego, a następnie 10 mL wodnego roztworu
chlorku sodu. Suszyć bezwodnym siarczanem magnezu. Po odsączeniu środka suszącego eter
odparować pod zmniejszonym ciśnieniem na wyparce próżniowej. Otrzymuje się 1,5 g (80 %)
mirystynianu metylu o t.t. 17-19 ºC i o charakterystycznym zapachu.

Izolacja kwasów tłuszczowych z migdałów i oznaczanie liczby jodowej

migdały (2 porcje po 15g) zestaw do destylacji z parą wodną
eter, CHCl3 200 mL rozdzielacz poj. 250 mL
0,1 M Na2S2O3 kolby okrągłodenne 2 x 250 mL
bezw. MgSO4 zlewki 2 x 250 mL
MeOH chłodnica zwrotna
EtOH biureta 50 mL
jod
skrobia
octan etylu
Olejek migdałowy – z migdałów gorzkich (pierwotna nazwa olejek gorzkich migdałów),

kiedyś pozyskiwany z wytłoczyn migdałów gorzkich jest też składnikiem wielu owoców.
Obecnie olejek ten produkuje się prawie wyłącznie z nasion – pestek moreli (Armeniaca
vulgaris). Można go także produkować z pestek brzoskwiń, śliwek, wiśni. Nasiona
migdałowca zawierają 45-60% oleju, w skład którego wchodzą glicerydy kwasów
oleinowego (83%) i linolowego (16%), oprócz tego ok. 20% substancji białkowych, śluzy,
witamina B2 i sacharoza. Oprócz oleju nasiona zawierają również glikozyd - amygdalinę,
który należy do glikozydów cyjanohydrynowych, jest to -gencjobiozyd nitrylu kwasu
(-)-D-migdałowego. Kwasowa hydroliza amygdaliny prowadzi do uzyskania dwóch
cząsteczek D-glukozy, cyjanowodoru i aldehydu benzoesowego. Benzaldehyd jest lotny
z parą wodną i posiada charakterystyczny zapach gorzkich migdałów. W słodkich migdałach
cyjanowodór nie jest obecny.
OH CHO
CN
+ HCN
Aldehyd benzoesowy stosowany jest jako surowiec do produkcji barwników

(półprodukt do syntezy barwnika – zieleni malachitowej) i pochodnych aromatycznych, jako
środek zapachowy w przemyśle farmaceutycznym i spożywczym, jako rozpuszczalnik
olejów, żywic i niektórych estrów celulozy.
Pozyskanie olejku migdałowego można wykonać czterema metodami:
A. Maceracja eterem naftowym i destylacja tak spreparowanych wytłoczyn z parą wodną.
B. Wyłącznie destylacja rozdrobnionych migdałów z parą wodną.
C. Destylacja z parą wodną rozdrobnionych migdałów i następnie maceracja eterem
naftowym.
D. Wyłącznie maceracja eterem naftowym.

Destylacja z parą wodną

Zestaw do destylacji z parą wodną należy zmontować tak, jak na rysunku w pkt. 1.
Metoda A i D
Rozdrobnione owoce migdałowca 15 g, np. w postaci płatków, umieścić w kolbie

okrągłodennej o pojemności 250 mL zaopatrzonej w chłodnicę zwrotną i porcelanki.
Następnie wlać 100 mL eteru naftowego i tak otrzymany roztwór doprowadzić do wrzenia.
Proces prowadzić przez 0,5 – 1 godzinę. Po zakończeniu kolbę ochłodzić. Przesączyć, kolbę
przepłukać octanem etylu i/lub metanolem w celu wymycia wszystkich tłuszczowych
pozostałości ze ścianek naczynia i tak otrzymany roztwór zagęścić pod zmniejszonym
ciśnieniem, zważyć i obliczyć wydajność. Następnie wytłoczyny migdałów z pierwszego
etapu umieścić w kolbie i prowadzić destylację z parą wodną opisaną w poniższy sposób.
Metoda A, B i C
Zmontować zestaw do destylacji z parą wodną tak, jak jest to pokazane na rysunku
w pkt. 1. W kolbie umieścić 15 g rozdrobnionych migdałów i dodać 100-150 mL wody.
Proces prowadzić pod sprawnie działającym wyciągiem. Na początku należy uważać, gdyż
roztwór może się dość intensywnie pienić. Zbierany destylat ma mlecznobiałą barwę.
Destylację prowadzić do momentu uzyskania 150 - 200 mL destylatu, objętość zebranego
destylatu zanotować. Do odbieralnika można od razu wlać chloroform, co umożliwi lepsze
wydzielenie olejku z warstwy wodnej. Następnie destylat przenieść do rozdzielacza i
ekstrahować chloroformem (4 x 50 mL). Otrzymane ekstrakty połączyć i suszyć nad
bezwodnym siarczanem (VI) magnezu. Następnie zagęścić pod zmniejszonym ciśnieniem.
Obliczyć wydajność otrzymanego olejku.
Metoda C
Po przeprowadzeniu destylacji z parą wodną prowadzić macerację w sposób opisany

dla metody A.
Otrzymane olejki z zawartością wyższych nienasyconych kwasów tłuszczowych

poddać oznaczaniu liczby jodowej w sposób podany poniżej.

We wnioskach należy porównać wydajności z jakimi uzyskuje się olejki oraz czy
zastosowana metoda powoduje zmianę wartości liczby jodowej (zmienna ilość nienasyconych
kwasów tłuszczowych w próbkach olejków otrzymanych różnymi metodami).
OZNACZANIA LICZBY JODOWEJ (Lj) metodą Morgoschesa

Nienasycone kwasy tłuszczowe w wyniku reakcji addycji do wiązania podwójnego
mogą przyłączyć jod, fakt ten służy do ilościowego ich oznaczania w badanej próbce za
pomocą liczby jodowej. Im wyższa liczba jodowa, tym większa zawartość nienasyconych
kwasów tłuszczowych.
Nadmiar wolnego jodu usuwa się poprzez odmiareczkowanie roztworu tiosiarczanem sodu
wg równania:
I2 + 2 Na2S2O3 2 NaI + Na2S4O6
Przeprowadzić miareczkowanie próby kontrolnej i próby z badanym olejkiem. Próba

kontrolna: w kolbie umieścić 10 mL 0,2 M alkoholowego roztworu jodu i dodać 100 mL
H2O. Wymieszać i odstawić na 5 minut. Następnie nadmiar jodu odmiareczkować za pomocą
0,1 M Na2S2O3 wobec 2 mL nasyconego roztworu skrobi, którą należy dodać pod koniec
miareczkowania (gdy roztwór uzyska jasnożółtą barwę). Zakończyć miareczkowanie, gdy
roztwór uzyska mleczną barwę.
Próbkę badanego tłuszczu o znanej masie rozpuścić w 15 mL alkoholu metylowego i
umieścić w zlewce o pojemności 100 mL. Do roztworu dodać 10 mL 0,2 M alkoholowego
roztworu jodu. Dokładnie wymieszać roztwór, natychmiast dodać 100 mL wody destylowanej
i odstawić pod przykryciem na 4-5 min. (nie dłużej!). Po tym czasie nadmiar jodu
odmiareczkować 0,1 M Na2S2O3 wobec 2 mL skrobi, którą należy dodać pod koniec
miareczkowania (gdy roztwór uzyska jasnożółtą barwę). Koniec miareczkowania określa
mleczna barwa roztworu.
Liczbę jodową Lj oblicza się stosując niżej podany wzór - z uwzględnieniem wartości
gramorównoważnika jodu (126.92 g) w odniesieniu do 100 g tłuszczu:
a-b
Lj = 1,269
c
gdzie: a – liczba mL 0,1 M Na2S2O3 zużyta w próbie kontrolnej
b – liczba mL 0,1 M Na2S2O3 zużyta w oznaczeniu właściwym
c – ilość tłuszczu (w gramach) zawartego w badanej próbce.

Ergosterol z drożdży piekarskich
NaOH
Drożdże piekarskie 
Odczynniki: Aparatura/szkło
drożdże piekarskie 25 g kolba okrągłodenna poj. 250 mL
50% NaOH 6 mL chłodnica
toluen 60 mL cylinder miarowy poj. 50 mL
etanol 6 mL rozdzielacz poj. 0,5 L
bezw. MgSO4 kolba stożkowa poj. 100 mL
kolba stożkowa poj. 500 mL
szklany lejek
zlewka poj. 100 mL
zestaw do sączenia pod zmniejszonym
ciśnieniem
W kolbie okrągłodennej o poj. 250 mL umieścić 25 g świeżych drożdży piekarskich

i ogrzewać na łaźni wodnej w temperaturze 50-60 oC do utworzenia zawiesistej masy. Do tej
masy, ciągle mieszając, dodać 6 mL 50 % roztworu wodorotlenku sodu. Następnie
mieszaninę ogrzewać pod chłodnicą zwrotną przez 3 godz. Całość ochłodzić i pozostawić do
następnych ćwiczeń.
Ostudzoną mieszaninę przenieść do rozdzielacza o poj 500 mL i ekstrahować

toluenem (4 x 15 mL), a następnie CHCl3 (4 x 25 mL). Roztwory osuszyć nad bezw.
siarczanem magnezu, przesączyć przez lejek z watką w nóżce. Rozpuszczalniki odparować
pod zmniejszonym ciśnieniem (wyparka). Otrzymane surowe produkty rozpuścić w 5 mL
gorącego etanolu i po przesączeniu na gorąco pozostawić do krystalizacji.
Kryształy ergosterolu odsączyć i ponownie oczyścić przez krystalizację z mieszaniny 1 mL
etanolu i 1 mL toluenu.
Wydzielone kryształy suszyć na powietrzu. Zważyć i obliczyć wydajność procesu. Zmierzyć
temperaturę topnienia (lit. t.t. 160-162 ºC).

Eluent: toluen – octan etylu 5:1
Po wysuszeniu zanurzyć płytkę w 10% H2SO4 – podsuszyć za pomocą suszarki.
Następnie płytkę wywołuje się termicznie poprzez lekkie podgrzanie na płytce elektrycznej.

Laktoza z mleka
OH
CH2OH HOH2C
10% CH 3COOH O O
MLEKO O
HO OH
CaCO3
HO
OH OH
mleko w proszku 30 g mieszadło magnetyczne
10% kwas octowy 18 mL zlewka poj. 300 mL
węglan wapnia 2,4 g cylinder miarowy
etanol 150 mL zestaw do sączenia pod zmniejszonym
cisnieniem
kolba okrągłodenna poj. 250 mL
W zlewce przygotować zawiesinę 30 g odtłuszczonego mleka w proszku i 60 mL

ciepłej wody o temperaturze 40-50 oC.
Następnie do zawiesiny wlać ciągle mieszając ok. 18 mL 10% roztworu kwasu octowego.
Podczas mieszania zawiesiny następuje koagulacja kazeiny. Kazeinę odsączyć na lejku
Büchnera. Można użyć do tego celu tetry lub gazy.
W celu wyklarowania otrzymanego przesączu należy przelać go do zlewki i po ogrzaniu do
wrzenia, mieszać z 2.4 g węglanu wapnia przez 10 min. (Uwaga! Roztwór się pieni!). Do
gorącego roztworu dodać odrobinę węgla aktywnego, w celu usunięcia wydzielonych
albumin i pozostałości CaCO3. Przygotować zestaw do sączenia z lejkiem Büchnera. Do lejka
włożyć 3 sączki, a na nich warstwę dokładnie ubitej ziemi okrzemkowej (Celit), na którą
należy położyć jeszcze jeden sączek. Na tak przygotowany lejek wylać gorący roztwór
z węglem aktywnym. Otrzymany klarowny przesącz zatężyć na elektrycznej płytce grzejnej
do ok. 30 mL. UWAGA! Nie przegrzewać, aby produkt nie uległ karmelizacji!
Otrzymany, stężony roztwór przelać do małej zlewki dodać 10 mL etanolu
i pozostawić do krystalizacji. Laktozę odsączyć na lejku Büchnera i przemyć niewielką ilością
zimnego etanolu. Zważyć i obliczyć wydajność procesu. Temperatura topnienia monohydratu
-D-laktozy wynosi 219 ºC (z rozkładem).

Eluent: toluen-lodowaty kw. octowy-metanol (2:2:6). Po wysuszeniu płytkę wywołuje się
termicznie poprzez lekkie podgrzanie na płytce elektrycznej.
Próba Wohlkego: W czasie ogrzewania roztworu laktozy w obecności KOH powstaje żółte
zabarwienie, natomiast w obecności maltozy oraz zhydrolizowanej laktozy do glukozy
i galaktozy pojawia się czerwone zabarwienie.

D-Galaktoza z laktozy
OH CHO
OH
CH2OH HOH2C CH2OH H OH
O O O HO H
O H2SO4 OH
HO OH
HO HO H
HO
H OH
OH OH OH
CH2OH
Odczynniki: Apartatura/szkło:
laktoza 10 g (0,03 mola) kolba kulista poj. 100 mL
stężony kwas siarkowy 0,3 ml chłodnica zwrotna
wodorotlenek baru x 8H2O 1,5 g zestaw do sączenia pod zmniejszonym
lodowaty kwas octowy 12,5 mL ciśnieniem
metanol 3 mL zlewka poj. 50 mL
eter dietylowy 10 mL
Do kolby kulistej o poj. 1000 mL, zaopatrzonej w chłodnicę zwrotną, wlać roztwór
10 g laktozy w 25 mL wody z dodatkiem 0,3 mL kwasu siarkowego i ogrzewać do wrzenia
przez 2 godz. Nie przegrzewać! Może dojść do utworzenia karmelu z cukru!
Do gorącego jeszcze roztworu dodać wodorotlenku baru, tak aby uzyskać odczyn obojętny.
Po ochłodzeniu mieszaninę przesączyć przez lejek z watką w nóżce.
Otrzymany klarowny przesącz (lekko żółty) zatężyć do połowy objętości na wyparce
próżniowej. Przelać do małej zlewki i zakwasić ok. 0,3 mL lodowatego kwasu octowego.
Następnie, pozostawić do krystalizacji w łaźni woda - lód. Otrzymany produkt odsączyć na
lejku Büchnera, przemyć kwasem octowym, następnie metanolem i na końcu eterem
dietylowym. Zważyć i obliczyć wydajność procesu. Zmierzyć temperaturę topnienia (lit. t.t.
165 ºC, []D = +81.5 (c=1, H2O)

Eluent: propanol - kwas octowy - woda (4:1:5). Po wysuszeniu płytkę wywołuje się
termicznie poprzez lekkie podgrzanie na płytce elektrycznej.
Próba Wohlkego: W czasie ogrzewania roztworu zhydrolizowanej laktozy (galaktoza +

glukoza) w obecności KOH powstaje czerwone zabarwienie, natomiast w obecności laktozy
pojawia się zabarwienie żółte.
Próba Barfoeda:
Próba pozwala na odróżnienie jednocukrów od dwucukrów redukujących na podstawie
redukcji w środowisku lekko kwaśnym. Jednocukry łatwo wykazują właściwości redukujące,
natomiast dwucukry dopiero po dłuższym ogrzaniu, gdy dojdzie do rozerwania wiązania
glikozydowego.
Odczynnik Barfoeda – rozpuścić na gorąco 24 g Cu(CH3COO)2 w 450 mL wody i dodać 25 mL
8,5% kwasu mlekowego. Wstrząsnąć do rozpuszczenia osadu. Oziębić, uzupełnić wodą do 500
mL i przesączyć. Zapisać obserwacje.

Izolacja teobrominy z kakao
O CH3
N
HN
KAKAO
O N N
CH3
kakao 10 g kolba kulista poj. 250 mL
tlenek magnezu (MgO) 3g czasza grzejna
metanol 10 mL kolba stożkowa z korkiem
chlorek metylenu 350 mL cylinder miarowy
eter etylowy 65 mL kolba kulista poj. 100 mL
jod (I2) 1g chłodnica zwrotna
jodek potasu (KI) 2g łyżka metalowa
etanol 100 mL zestaw do sączenia pod zmniejszonym ciśnieniem
zlewka poj. 500 mL
szkiełko zegarkowe
W kolbie o poj. 250 mL zmieszać kakao (10 g) i tlenek magnezu (3g) w 20 mL wody
i 10 mL metanolu. Operacje należy przeprowadzać pod wyciągiem. Mieszaninę ogrzewać w
czaszy grzejnej i mieszać bagietką tak długo, aż masa stanie się sucha (ok. 1 godz). Do
otrzymanej suchej masy dodać 175 mL chlorku metylenu i ogrzewać do wrzenia pod
chłodnicą zwrotną przez 30 min. Następnie przesączyć na gorąco na lejku Büchnera.
Otrzymany osad rozkruszyć i przenieść ponownie do kolby okrągłodennej i ponownie zadać
175 mL chlorku metylenu. Mieszaninę ogrzewać do wrzenia przez 30 min i znów przesączyć
na lejku Büchnera. Połączone roztwory suszyć nad bezw. MgSO4 i przesączyć przez lejek
z watką w nóżce i zatężyć pod zmniejszonym ciśnieniem na wyparce obrotowej w kolbie na
100 mL. W kolbie musi pozostać ok. 10 mL roztworu, który przenosi się do zlewki o poj.
100 mL i chłodzi do temperatury pokojowej. Następnie dodaje się 45 mL eteru dietylowego
i pozostawia roztwór do krystalizacji. Otrzymany mikrokrystaliczny osad sączyć na lejku
Büchnera i przemywać pięciokrotnie porcjami po 10 mL eteru. Otrzymuje się ok. 0.15 g
teobrominy o t.t. 351 ºC.

Eluent: chloroform-metanol (9:1)
Płytkę spryskać przygotowanym odczynnikiem do wykrywania teobrominy (I2, KI, w EtOH).
Po wyschnięciu płytki ponownie spryskać ją mieszaniną 25% kwasu solnego i etanolu w
stosunku 1: 1 (v/v). Plamka pochodząca od teobrominy wybarwia się na kolor szaroniebieski.

Metylowanie teobrominy do kofeiny
O CH3 O CH3
N H3C N
HN (CH3)2SO4 N
NaOH
O N N O N N
CH3 CH3
teobromina kofeina
teobromina 0,2 g mieszadło magnetyczne, mieszadełko
10% NaOH 3,35 mL cylinder miarowy
siarczan dimetylu (silna trucizna!) 0,7 mL kolba dwuszyjna poj. 50 mL
chlorek metylenu 25 mL rozdzielacz o poj. 50 mL
siarczan sodu bezwodny kolba stożkowa poj. 50 mL
chłodnica zwrotna
rurka do odprowadzania gazów
W dwuszyjnej kolbie o poj. 50 mL, wyposażonej w chłodnicę zwrotną z rurką do

oprowadzania gazów, rozpuścić 0,2 g surowej teobrominy w 3,35 mL 10% roztworu
wodorotlenku sodu. Do tego roztworu dodać pipetą 0,7 mL siarczanu dimetylu (UWAGA!!!
Związek silnie trujący! Praca w rękawicach i pod wyciągiem!).
Mieszaninę mieszać przez 20 minut w temperaturze pokojowej. Następnie dodać 12,5
mL chlorku metylenu, mieszać ok. 10 min. i przelać do rozdzielacza. Produkt ekstrahować
dwoma porcjami chlorku metylenu (2 x 20 mL) i suszyć nad bezwodnym siarczanem sodu.
Osuszony roztwór przesączyć przez lejek z watką do kolby o poj. 50 mL. Roztwór zatężyć
pod zmniejszonym ciśnieniem na wyparce obrotowej.
Otrzymaną surową kofeinę suszyć na powietrzu. Zważyć i obliczyć wydajność
procesu. Zmierzyć temperaturę topnienia (lit. t.t. 225-228 ºC).

Eluent: chloroform - metanol (99:1).
Płytkę spryskać przygotowanym odczynnikiem do wykrywania teobrominy (I2, KI, w EtOH).
Po wyschnięciu płytki ponownie spryskać ją mieszaniną 25% kwasu solnego i etanolu w
stosunku 1: 1 (v/v). Plamka pochodząca od kofeiny wybarwia się na kolor ciemnobrunatny.

(S)-(+)-Karwon z nasion kminku
NASIONA KMINKU
Odczynniki Aparatura/szkło:
nasiona kminku 20 g zestaw do destylacji z parą wodną
chloroform 60 mL kolba okrągłodenna poj. 500 mL
bezw. siarczan magnezu wkraplacz ze szlifem poj.250 mL
walina rozdzielacz poj. 500 mL
kolba stożkowa poj. 250 mL
W kolbie o poj. 500 mL umieścić 20 g zmielonego kminku i dodać150 mL wody.

Następnie należy zmontować układ do destylacji z parą wodną i przeprowadzić destylację
olejku kminkowego. Destylat zawiera karwon, który należy wyekstrahować chloroformem
4 x 30 mL. Połączone ekstrakty przemyć 2 x 20 mL wody destylowanej, rozdzielić i frakcję
organiczną suszyć nad bezwodnym siarczanem magnezu. Osuszony roztwór przesączyć przez
lejek z watką w nóżce do kolby o poj. 250 mL i zatężyć na wyparce pod zmniejszonym
ciśnieniem do ok. 15 mL.
Uzyskany roztwór przenieść za pomocą pipetki do wytarowanej kolby o poj. 50 mL
i odparować rozpuszczalnik pod zmniejszonym ciśnieniem. Otrzymuje się surowy (S)-(+)-
karwon, []D = +61 (c=1, EtOH). Zważyć i obliczyć zawartość karwonu w materiale
roślinnym.
Chromatografia cienkowarstwowa (TLC).

Eluent: heksan - octan etylu (9:1).
Po wysuszeniu płytkę spryskać roztworem waliny (1 g waliny rozpuścić w 100 mL kwasu
siarkowego). Spryskane chromatogramy ogrzewać kilka minut w temp. 100 ºC. Plamka
pochodząca od karwonu wykazuje zabarwienie różowe.

(S)-(+)-Karwon z nasion kminku
NASIONA KMINKU
nasiona kminku 20 g kolba stożkowa poj. 500 mL
eter dietylowy 150 mL zestaw do sączenia pod zmniejszonym ciśnieniem
aceton kolba okrągłodenna poj. 250 mL
walina kolba okrągłodenna poj. 50 mL
Do kolby stożkowej o poj. 500 mL wsypać zmielone nasiona kminku i zalać całość
eterem. Wymieszać dokładnie tak, aby cały wsad był zanurzony w rozpuszczalniku. Odstawić
mieszaninę na 30 minut i od czasu do czasu wstrząsnąć i zamieszać zawartość.
Następnie przygotować zestaw do sączenia i przesączyć mieszaninę. Kolbę przemyć eterem
i wylać na osad na lejku przemywając go ponownie eterem.
Otrzymany klarowny przesącz przelać do kolby okrągłodennej i zatężyć pod zmniejszonym
ciśnieniem na wyparce. Następnie pipetką przenieść do wytarowanej kolby o poj. 50 mL
i całkowicie usunąć rozpuszczalnik.
Zważyć otrzymany olejek karwonu i obliczyć wydajność w stosunku do zmielonego kminku.
Chromatografia cienkowarstwowa (TLC).

Eluent: heksan - octan etylu (9:1).
siarkowego). Spryskane chromatogramy ogrzewać kilka minut w temp. 100 oC. Plamka
pochodząca od karwonu wykazuje zabarwienie różowe. Pozostałe sygnały żółte i brązowe
pochodzą od antocyjanów, limonenu oraz barwników – pigmentów, m. in. chlorofilu.

Mentol oraz (R)-(-)-karwon z mięty ogrodowej (pieprzowcowej)
MIĘTA +
OH
(-)-mentol (-)-karwon
mięta pieprzowcowa 20 g zestaw do destylacji z dwuszyjną kolbą poj. 500 mL
chloroform 60 mL wkraplacz na szlif poj. 250 mL
bezw. siarczan magnezu rozdzielacz poj. 500 mL
walina 1g kolba stożkowa poj. 250 mL
kwas fosforomolibdenowy 10 g kolba okrągłodenna poj. 250 mL
etanol 50 mL kolba okrągłodenna poj. 50 mL
W kolbie dwuszyjnej umieścić 20 g mięty i zalać 150 mL wody. Do zamontowanego

wkraplacza wlać 100 mL wody. Przeprowadzić destylację z parą wodną.
Destylat zawiera mentol i (-)-karwon, które należy wyekstrahować kilkoma porcjami chlorku
metylenu (5 x 30 mL). Połączone ekstrakty suszyć nad bezw. siarczanem magnezu. Osuszony
roztwór przesączyć przez lejek z watką w nóżce do kolby o poj. 250 mL i zatężyć pod
zmniejszonym ciśnieniem na wyparce do ok. 10 mL. Przenieść pipetką do mniejszej
wytarowanej fiolki i odparować rozpuszczalnik. Otrzymuje się ok. 0,2 g olejku zawierającego
surowy (R)-(-)-karwon, skręcalność właściwa []D = - 61 (c=1, EtOH) oraz mentol t.t. 34-36
ºC. Temperatura topnienia czystych kryształów mentolu wynosi 42-45 ºC.
Chromatografia cienkowarstwowa (TLC) – wykrywanie mentolu:

Eluent: heksan-metanol-chloroform (8:2:2).
Po wysuszeniu płytkę zanurzyć w roztworze kwasu fosforomolibdenowego (10 g kwasu
rozpuścić w 50 mL etanolu). Nasyconą tym roztworem płytkę ogrzewać kilka minut w temp.
ok. 100 oC. Plamka pochodząca od mentolu wykazuje niebieskie zabarwienie.
Chromatografia cienkowarstwowa (TLC) – wykrywanie karwonu:

Eluent: heksan-octan etylu (9:1).
Po wysuszeniu płytkę zanurzyć w roztworze waliny (1 g waliny rozpuścić w 100 mL kwasu
siarkowego). Nasyconą roztworem płytkę ogrzewać kilka minut w temp. 100 oC. Plamka

Mentol i (R)-(-)-karwon z mięty ogrodowej (pieprzowcowej)
MIĘTA +
OH
(-)-mentol (-)-karwon
mięta pieprzowcowa 20 g kolba stożkowa poj. 500 mL
chloroform 50 mL zestaw do sączenia pod zmniejszonym ciśnieniem
etanol 50 mL kolba okrągłodenna poj. 250 mL
aceton kolba okrągłodenna poj. 50 mL
walina
kwas fosforomolibdenowy 10 g
Do kolby stożkowej o poj. 500 mL włożyć pokruszoną miętę i zalać całość

chloroformem. Wymieszać dokładnie, tak aby cały wsad był zanurzony w rozpuszczalniku.
Odstawić mieszaninę na 30 minut i od czasu do czasu wstrząsnąć i zamieszać zawartość.
Następnie przygotować zestaw do sączenia i przesączyć mieszaninę. Przemyć kolbę
chloroformem i wlać na osad na lejku, przemywając go ponownie. Następnie osad przenieść
do zlewki i zalać chloroformem. Pozostawić na dodatkowe 30 min. Całą operację powtórzyć.
Otrzymane klarowne przesącze należy przelać do oddzielnych kolb i zagęścić na
wyparce pod zmniejszonym ciśnieniem, następnie pipetką przenieść do wytarowanych fiolek.
Po całkowitym odparowaniu rozpuszczalnika, zważyć otrzymane olejki i obliczyć zawartość
w stosunku do masy liści.
Przeprowadzić analizę porównawczą TLC.
Chromatografia cienkowarstwowa (TLC) – wykrywanie mentolu:

Eluent: heksan-metanol-chloroform (8:2:2).
Po wysuszeniu płytkę zanurzyć w roztworze kwasu fosforomolibdenowego (10 g kwasu
rozpuścić w 50 mL etanolu). Nasyconą tym roztworem płytkę ogrzewać kilka minut w temp.
ok. 100 ºC. Plamka pochodząca od mentolu wykazuje niebieskie zabarwienie.
Chromatografia cienkowarstwowa (TLC) – wykrywanie karwonu:

Eluent: heksan octan etylu (9:1).
siarkowego). Spryskane chromatogramy ogrzewać kilka minut w temp. 100 ºC. Plamka

Otrzymywanie olejku lawendowego z kwiatów lawendy

Część A kolbka okrągłodenna poj. 250 mL
kwiaty lawendy 15 g chłodnica zwrotna
chlorek metylenu 450 mL czasza grzejna
bezw. MgSO4 lejek
rozdzielacz poj. 250 mL
Część B zestaw do destylacji z parą wodną
kwiaty lawendy 15 g kolba stożkowa 250 mL (2 szt.)
chlorek metylenu 300 mL
bezw. MgSO4
Celem ćwiczenia jest wyizolowanie z kwiatów lawendy olejku z zastosowaniem

dwóch metod (część A i część B), a następnie porównanie wydajności tych procesów.
Głównym składnikiem nadającym charakterystyczny zapach lawendzie są dwa estry: octan
linalilu i maślan linalilu.
Część A
W kolbie umieścić 15 g kwiatów lawendy i 100 mL chlorku metylenu (pamiętać
o porcelankach!). Proces prowadzić przez godzinę w temperaturze wrzenia rozpuszczalnika.
Następnie usunąć czaszę i ochłodzić kolbę. Oddzielić kwiaty od roztworu poprzez odsączenie
na lejku z sączkiem z bibuły. Otrzymany zielonkawy roztwór zagęścić pod zmniejszonym
ciśnieniem i zważyć.
Zmontować zestaw do destylacji z parą wodną tak, jak jest to pokazane w pkt. 1.
Następnie rozpuścić uzyskaną substancję w około 100 mL wody i prowadzić destylację z parą
wodną aż do uzyskania 250 mL destylatu. Przeprowadzić ekstrakcję chlorkiem metylenu (6 x
50 mL). Ekstrakty połączyć i suszyć nad bezwodnym siarczanem (VI) magnezu. Następnie
zagęścić pod zmniejszonym ciśnieniem i zważyć. Obliczyć zawartość % otrzymanego
preparatu w pierwszym i drugim etapie.

Część B
Zmontować zestaw do destylacji z parą wodną tak, jak jest to pokazane w pkt. 1.
W kolbie umieścić 15 g kwiatów lawendy i 100 mL wody.
Destylację prowadzić do momentu uzyskania 250 mL destylatu. Destylat przenieść do
rozdzielacza i ekstrahować chlorkiem metylenu (6 x 50 mL). Otrzymane ekstrakty połączyć
i suszyć nad bezwodnym siarczanem(VI) magnezu. Następnie zagęścić pod zmniejszonym
ciśnieniem. Obliczyć wydajność otrzymanego olejku. Następnie porównać oba procesy
(z części A i B).

Synteza flawonu
Synteza flawonu przebiega w trzech etapach:

Etap 1 o-Benzoiloksoacetofenon
Etap 2 o-Hydroksydibenzoilometan
Etap 3 Flawon
ETAP 1 o-Benzoiloksoacetofenon
O
OH
Cl O
+
O
pirydyna
O
O
Odczyniki: Aparatura i szkło:

o-hydroksyacetofenon 3,4 g (0,025mol) kolba stożkowa ze szlifem poj. 50 mL
chlorek benzoilu 4 mL (0,035 mol) korek
bezw. pirydyna 5 mL zlewka poj. 250 mL
1M HCl 120 mL zestaw do sączenia pod zmniejszonym
metanol 15 mL ciśnieniem
Do 3,4 g (0,025mol) o-hydroksyacetofenonu umieszczonego w kolbie stożkowej

o pojemności 50 mL dodać 4,9 g (4 mL, 0,035 mol) chlorku benzoilu i 5 mL bezwodnej,
świeżo destylowanej pirydyny i zamknąć korkiem. Należy pracować pod sprawnie
działającym wyciągiem i w rękawicach ochronnych! Wytrząsać kolbę, aby jej zawartość
uległa wymieszaniu, przy czym należy zauważyć, że temperatura masy reagującej nieco
wzrasta. Po 20 minutach wylać zawartość kolby, mieszając, do zlewki z 120 mL 1M kwasu
solnego zawierającego 50 g pokruszonego lodu. Wydzielony produkt odsączyć pod
zmniejszonym ciśnieniem i przemyć najpierw 5 mL metanolu oziębionego w łaźni z lodem, a
następnie 5 mL wody destylowanej. Produkt krystalizować z metanolu (6-8 mL). Ochłodzić
otrzymaną mieszaninę w łaźni z lodem i sączyć pod zmniejszonym ciśnieniem. Otrzymuje się
4,8 g (80%) produktu - o-benzoiloksoacetofenonu o t.t. 87-88 ºC.

ETAP 2 o-Hydroksydibenzoilometan
O KOH OH
O
O O O

o-benzoiloksoacetofenon 4g kolba okrągłodenna poj. 50 mL
pirydyna 15 mL chłodnica zwrotna
wodorotlenek potasu 1,4 g łaźnia wodna
10% kwas octowy 21 mL mieszadło magnetyczne
metanol bagietka
ciśnieniem
Wszystkie czynności należy wykonywać pod wyciągiem! W kolbie o pojemności

50 mL zaopatrzonej w chłodnicę zwrotną, łaźnię wodną i mieszadło magnetyczne umieścić
4 g o-benzoiloksoacetofenonu w 15 mL pirydyny i mieszając ogrzewać do temperatury 50oC.
Dodać 1,4 g rozdrobnionego wodorotlenku potasu. Masę reagującą mieszać przez 15 minut,
jeżeli wydzielający się żółty osad soli potasowej uniemożliwi mieszanie, to należy mieszać
ręcznie przy pomocy bagietki. Następnie mieszaninę ochłodzić do temperatury pokojowej i
zakwasić, dodając, w trakcie mieszania, 21 mL 10% wodnego roztworu kwasu octowego.
Wydzielony jasnożółty osad odsączyć pod zmniejszonym ciśnieniem i suszyć w suszarce
w temperaturze 50oC. Wydajność o-hydroksydibenzoilometanu o t.t. 117-120 ºC wynosi ok.
3,2 g (80%), którego czystość jest wystarczająca, aby mógł być użyty w kolejnym etapie
syntezy. Po krystalizacji z metanolu otrzymuje się czysty związek o t.t. 121-122 ºC.

ETAP 3 Flawon
OH
H+ O
O O
O

o-hydroksydibenzoilometan 3 g kolba okrągłodenna poj. 50 mL
lodowaty kwas octowy 17 mL chłodnica zwrotna
stężony kwas siarkowy (VI) 0,7 mL łaźnia wodna
lód i woda destylowana zlewka o poj. 200 mL
ciśnieniem
Do roztworu 3 g o-hydroksydibenzoilometanu w 17 mL lodowatego kwasu octowego

przygotowanego w kolbie o pojemności 50 mL zaopatrzonej w chłodnicę zwrotną
i umieszczoną w łaźni wodnej, dodać wstrząsając, 0,7 mL stężonego kwasu siarkowego(VI).
Roztwór ogrzewać przez 1 godzinę, co jakiś czas wstrząsając delikatnie kolbą. Następnie
zawartość kolby wylać do zlewki o pojemności 200 mL z 80 g pokruszonego lodu
i pozostawić, aż lód ulegnie całkowitemu roztopieniu. Wydzielony flawon odsączyć
i przemyć wodą tak długo, aż przesącz wykaże odczyn obojętny (około 170 mL wody).
Suszyć w suszarce w temperaturze 50 oC. Po krystalizacji z dużej objętości eteru naftowego
otrzymuje się czysty flawon w postaci bezbarwnych igieł.
Zważyć otrzymany produkt i obliczyć wydajność ostatniego etapu oraz wydajność całego
procesu. Zmierzyć temperaturę topnienia (lit. t.t. 98 ºC).

Izolacja flawonoidów i reakcje barwne
Odczynniki: Aparatura i szkło

kora dębu, wierzby, brzozy lub łuski cebuli 10 g zlewka poj. 400mL
metanol 150 mL lejek zwykły
woda destylowana sączki z bibuły
sole nieorganiczne i organiczne probówki i statyw do probówek
Kora wierzby (Salicis cortex):

Stosuje się w postaci odwarów w objawowym leczeniu gorączki i bólu oraz łagodnych
bólach reumatycznych, gdyż dzięki obecności salicylanów posiada właściwości
przeciwgorączkowe i przeciwzapalne. Nie zaleca się stosowania u osób z nadwrażliwością na
salicylany lub leki z grupy niesterydowych przeciwzapalnych oraz astmie oskrzelowej.
Kora dębu (Quercus cortex):

Do stosowania zewnętrznego w postaci odwaru do okładów, przemywań, płukania
gardła i jamy ustnej, gdyż wykazuje działanie ściągające w łagodnych stanach zapalnych
skóry i błon śluzowych gardła i jamy ustnej.
Przeprowadzić macerację surowca (łuski cebuli lub kora dębu, wierzby, brzozy)
w zlewce o pojemności 400 mL zalewając na pół godziny metanolem. Co kilka minut należy
pomieszać bagietką. Uzyskany macerat należy przesączyć przez zwykły lejek i roztwór
zagęścić pod zmniejszonym ciśnieniem. Zważyć. Otrzymany olej z flawonoidami rozpuścić
w 100 mL metanolu lub wodzie destylowanej i określić odczyn tego roztworu za pomocą
papierka uniwersalnego. Przygotować wodne roztwory soli nieorganicznych poprzez
całkowite rozpuszczenie około 50 mg danej soli w najmniejszej możliwej ilości wody (około
5 mL) w oznaczonych probówkach (wg tabeli podanej poniżej). Przygotować roztwór, który
będzie wzorcem koloru poprzez dodanie 6-10 kropli wodnego roztworu flawonoidów do
probówki z wodą destylowaną. Dodawać za pomocą pipety Pasteura kroplami roztwór
flawonoidów do kolejnych roztworów soli obserwując zmianę barwy i zanotować w tabeli.
Pisząc odpowiednie równania reakcji hydrolizy (cząsteczkowo i jonowo) określić jaki odczyn

miały wyjściowe roztwory soli. Po około pół godziny sprawdzić czy barwy roztworów uległy
zmianie i obserwacje zanotować w tabeli.
Na podstawie wiadomości o flawonoidach i wodnych roztworach stosowanych
w ćwiczeniu soli sformułować zależność pomiędzy barwą roztworu, a składnikami
znajdującymi się w danej probówce:
- w zależności od odczynu roztworu,
- gdy w roztworze soli znajduje się ten sam kation, a inne aniony,
- określić wpływ jonów jednowartościowych i dwuwartościowych na zmianę barwy
analizowanych roztworów.
Nr Stosowana Odczyn wodnego Barwa roztworu Barwa roztworu po

próbki sól roztworu soli bezpośrednio po dodaniu 0,5 godz po dodaniu
odczynnika odczynnika
1 LiClO4
2 Li2CO3
3 cytrynian
litu
4 NaCl
5 cytrynian
sodu
6 NaNO2
7 Na2SO3
8 KBr
9 K2CO3
10 MgSO4
11 CaCl2
12 NH4Cl
13 FeCl3
14 Fe(ClO4)2
15 Al(NO3)3

Reakcje barwne antocyjanów izolowanych z owoców dzikiej róży i głogu,

kwiatów hibiskusa i malwy czarnej
R1 R1 R1
OH OH O
OH
HO O HO O R2 HO O R2
R2
OH OH OH
OH OH OH
ŚRODOWISKO KWAŚNE ŚRODOWISKO OBOJĘTNE ŚRODOWISKO ZASADOWE

BARWA CZERWONA BEZBARWNE BARWA NIEBIESKA

surowiec: owoc głogu 10 g zlewki poj. 400mL i 200mL
kwiat hibiskusa 5g probówki 30 sztuk
dzika róża 10 g lejek zwykły (średnica około 10 cm)
kwiat malwy czarnej 5g papierki wskaźnikowe (1-14 pH)
metanol pipety Pasteura
sole nieorganiczne (tabela)
Przeprowadzić macerację surowca (10 g owocu głogu, 5 g kwiatu hibiskusa , 10 g

dzikiej róży, 5 g kwiatów malwy czarnej) w zlewce o pojemności 400 mL zalewając na pół
godziny metanolem. Co kilka minut należy pomieszać bagietką. Uzyskany macerat należy
przesączyć przez zwykły lejek i roztwór zagęścić pod zmniejszonym ciśnieniem. Otrzymaną
mieszaninę antocyjanów zważyć i rozpuścić w wodzie destylowanej. Sporządzić wodne
roztwory soli nieorganicznych poprzez całkowite rozpuszczenie około 50 mg związku
w najmniejszej możliwej ilości wody (około 5 mL) w oznaczonych probówkach (wg tabeli
podanej poniżej). Przygotować roztwór, który będzie wzorcem koloru poprzez dodanie 6-10
kropli wodnego roztworu antocyjanów do probówki z wodą destylowaną. Dodawać kroplami
do poszczególnych probówek z wodnymi roztworami soli za pomocą pipety Pasteura roztwór
antocyjanów obserwując zmianę barwy i zanotować w tabeli. Określić, jaki odczyn miały
wyjściowe roztwory soli, pisząc odpowiednie równania reakcji hydrolizy (cząsteczkowo i

jonowo). Po około pół godziny sprawdzić czy barwy roztworów uległy zmianie i obserwacje
zanotować w tabeli.
Na podstawie wiadomości o antocyjanach i wodnych roztworach stosowanych
w ćwiczeniu soli sformułować zależność pomiędzy barwą roztworu, a składnikami
znajdującymi się w danej probówce:
- w zależności od odczynu roztworu,
- gdy w roztworze soli znajduje się ten sam kation, a inne aniony,
- określić wpływ jonów jednowartościowych i dwuwartościowych na zmianę barwy
analizowanych roztworów.
Barwa roztworu Barwa roztworu po

Numer Stosowana Odczyn wodnego
bezpośrednio po dodaniu 0,5 godz. po dodaniu
próbki sól roztworu soli
odczynnika odczynnika
1 LiClO4
2 Li2CO3
3 cytrynian
litu
4 NaCl
5 cytrynian
sodu
6 NaNO2
7 Na2SO3
8 KBr
9 K2CO3
10 MgSO4
11 CaCl2
12 NH4Cl
13 FeCl3
14 Fe(ClO4)2
15 Al(NO3)3

Izolacja i badanie wpływu odczynu roztworu na barwę antocyjanów

zawartych w owocach dzikiej róży i głogu, kwiatach hibiskusa i malwy
czarnej
R1 R1 R1
OH OH O
OH
HO O HO O R2 HO O R2
R2
OH OH OH
OH OH OH
ŚRODOWISKO KWAŚNE ŚRODOWISKO OBOJĘTNE ŚRODOWISKO ZASADOWE

BARWA CZERWONA BEZBARWNE BARWA NIEBIESKA

surowiec (dwa do wyboru): zlewki poj. 400 mL i 200 mL
owoc głogu 10 g kolba okrągłodenna poj. 250 mL
kwiat hibiskusa 5g lejek zwykły (średnica ok. 10 cm)
dzika róża 10 g papierki wskaźnikowe (1-14 pH)
kwiaty malwy czarnej 5g biureta 50 mL
metanol ok.300 mL bagietka
0,5 M HCl
0,5 M NaOH
Przeprowadzić macerację surowca (10 g owocu głogu, 5 g kwiatu hibiskusa, 10 g

dzikiej róży, 5 g kwiatów malwy czarnej) w zlewce o pojemności 400 mL zalewając na pół
godziny metanolem. Co kilka minut należy pomieszać bagietką. Uzyskany macerat należy
przesączyć przez zwykły lejek i roztwór zagęścić pod zmniejszonym ciśnieniem. Zważyć.
Otrzymany olej z antocyjanami (1 g) rozpuścić w 100 mL metanolu w kolbie stożkowej,
zbadać pH wyjściowego roztworu za pomocą papierka uniwersalnego i miareczkować 0,5 M
wodnym roztworem NaOH ciągle mieszając do momentu zauważalnej zmiany barwy
utrzymującej się przez 30 sekund, zbadać i zanotować barwę i wartość pH. Jeżeli zmiana
barwy nastąpi ponownie i będzie utrzymywać się przez 30 sekund, to zanotować barwę
roztworu i określić wartość pH za pomocą papierka uniwersalnego. Kontynuować
miareczkowanie do osiągnięcia przez roztwór miareczkowany wartości pH 14. Następnie
biuretę umyć i prowadzić miareczkowanie (tego samego roztworu) wodnym roztworem 0,5 M
HCl i zanotować zmiany barwy i wartości pH. Podać wnioski wynikające z przeprowadzonej
analizy.

C s1c

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

C s1c

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Chemia produktów naturalnych

Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył

Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył 2

Izolacja aldehydu cynamonowego z kory cynamonowca

Odczynniki: Aparatura i szkło:

Zestaw do destylacji z parą wodną

Olejek cynamonowy – olejkodajne są liście, korzenie i kora drzewa. Olejek

Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył 3

charakteryzujący się palącym smakiem. Ma duże znaczenie w przemyśle spożywczym do

OZNACZANIE LICZBY KARBONYLOWEJ

Oznaczeniu podlegają grupy karbonylowe aldehydów i ketonów znajdujące się

H2NOH∙HCl + KOH → H2NOH + KCl + H2O

Otrzymanie roztworu do wykonania oznaczenia liczby karbonylowej.

Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył 4

Roztwór indykatora sporządzić rozcierając w moździerzu 0,4 g błękitu

WYKONANIE OZNACZENIA LICZBY KARBONYLOWEJ

Do 1 g olejku dodać 37 mL roztworu indykatora i hydroksyloaminy (wg procedury

Chromatografia cienkowarstwowa (TLC)

Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył 5

Izolacja kwasu cytrynowego z cytryny

sok z cytryny HO COOH

Odczynniki: Aparatura i szkło:

Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył 6

Otrzymywanie kwasu cytrynowego z cytrynianu wapnia

Ca3C12H10O14 + 3H2SO4 2C6H8O7 + 3CaSO4

W celu przekształcenia soli w kwas, należy do otrzymanego cytrynianu wapnia dodać

Otrzymane kryształki kwasu cytrynowego odsączyć, wysuszyć na powietrzu i zważyć.

Chromatografia cienkowarstwowa (TLC)

Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył 7

Lipidy to związki stanowiące dużą i bardzo zróżnicowaną pod względem chemicznym

Kwasy tłuszczowe należą prawie wyłącznie do monokarboksylowych kwasów

Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył 8

dobudowywane są jednostki octanowe) o nierozgałęzionych łańcuchach np. kapronowy

KWAS FOSFATYDOWY FOSFATYDYLOETANOLOAMINA FOSFATYDYLOCHOLINA

Cząsteczki fosfolipidów różnią się od tłuszczów tym, że mają charakter amfipatyczny

Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył 9

Lipoproteiny są białkami sprzężonymi z lipidami. Występują one głównie w bogatych

Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył 10

W organizmach zwierzęcych enzymami odpowiedzialnymi za hydrolizę tłuszczów są

Natomiast występowanie wiązań podwójnych węgiel-węgiel w cząsteczce tłuszczu

Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył 11

temperaturze z kwasów cis-nienasyconych) znacznie lepiej dopasowują się do konformacji

Syntetyczne tłuszcze po raz pierwszy otrzymał Berthelot (1854) przez ogrzewanie

HC Br + 3 (C17H35COO)Ag HC OCOC 17 H35 + 3AgBr

W analogiczny sposób z monobromopropanu i dibromopropanu otrzymał mono- i di-

Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył 12

katalizatora niklowego, w temperaturze 175-190oC i pod ciśnieniem 140-280 kPa. Po

CH3(CH2)7CH=CH(CH2)7COOH → CH3(CH2)7COOH + HOOC(CH2)7COOH

Olej lniany i chiński mają istotne znaczenie ze względu na znaczną zawartość

Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył 13

Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył 14

Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył 15

LICZBA MIARA DEFINICJA PRZYKŁADOWE WARTOŚCI

Gałka muszkatołowa (Miristica fragrans) oznacza pestkę wraz z nasieniem, która

Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył 16

Poza działaniem leczniczym gałka muszkatołowa stosowana jest w przemyśle

Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył 17

Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył 18

Kwas oleinowy z oleju roślinnego

Hydroliza oleju roślinnego

W kolbie okrągłodennej o poj. 250 mL umieścić 15 g oleju roślinnego, 3,45 g

Opracowanie: Joanna Kurek i Anna K. Przybył 19

Izolacja kwasów tłuszczowych