Dinî-Tasavvufî Türk edebiyatý Ýslâmiyet'in ve Tasavvufun etkisiyle ortaya çýkmýþtýr.

Ýslâmi
masýnda büyük etkisi olan tasavvuf, zamanla edebî eserlerde de iþlenmiþ, din ve tasavvuf, e
ebiyat aracýlýðýyla yayýlmaya çalýþýlmýþtýr. Dinî-Tasavvufî Türk edebiyatýna Tekke edebiyat
Türk edebiyatýnda asýl olan sanat yapmak deðil, dinî-tasavvufi düþünceyi yaymaktýr. Tekke þ
n çoðu tarikatlarda yetiþmiþ þeyh ve derviþlerdir. Tekke þiiri, halk þiirinden de divan þii
de nazým þekilleri almýþtýr.

En belirgin özellikleri þunlardýr:

1) Kurucusu 12. yüzyýlda Doðu Türkistan'da yetiþen Hoca Ahmet Yesevi'dir.
2) Tekke Edbiyatý, Anadolu'da 13. y.y.'dan itibaren geliþmiþtir.
3) Bu edebiyat þairleri tarikat merkezi olan tekkelerde yetiþmiþtir.
4) Nazým birimi genellikle dörtlüktür.
5) Hem aruz hem hece vezni kullanýlmýþtýr.
6) Þiirlerin çoðu ezgilidir.
7) Allah, insan, felsefe, doðruluk, ibadet gibi konular iþlenmiþtir.
8) Ýlahi, nefes, nutuk, devriye, þathiye, deme gibi nazým þekilleri kullanýlmýþtýr.
9) Dili Aþýk Edebiyatý'na göre aðýr, Divan Edebiyatý'na göre sadedir.
10) Aþýk, maþuk, þarap, saki gibi mazmunlara yer verilmiþtir.

Yüzyýllara göre Tekke Edebiyatýný en önemli temsilcileri þunlardýr:

12.yy.: Hoca Ahmet Yesevi
13.yy.:Yunus Emre, Hacý Bektaþ-ý Veli
14.yy.:Kaygusuz Abdal
15.yy.: Hacý Bayram-ý Veli, Eþrefoðlu Rumi
16.yy.: Pir Sultan Abdal
17.yy.: Niyaz-ý Mýsrî, Sinân-ý Ümmî, Hüdâi
18.yy.: Sezai
19.yy.: Kuddusi, Turâbi
Þairlerin tamamý için ayrýca bakýnýz>>> Tasavvuf Edebiyatý Þairleri

TEKKE EDEBÝYATI NAZIM TÜRLERÝ/BÝÇÝMLERÝ

Tekke þiirinde görülen ve dinsel içerikli konularý iþleyen ilahi, nefes, deme, sathiye ...
ibi ürünler nazým biçimi deðil, birer nazým türüdür. Çünkü bunlar da koþma tipi nazým biçim
ikle 7, 8 ve 11'li kalýplanyla söylenir. Söz konusu türlerde dörtlük sayýsý genellikle 3-7
ahi, nefes ve demeler, bestelenerek söylenir.
Ýlahi
Herhangi bir tarikatýn izini taþýmaksýzýn Allah'ý öven þiirlere denir. Daima özel bir ezgi
nir.
Divan þiirindeki tevhit ve münacaatýn Halk edebiyatýndaki karþýlýðýdýr. En ünlü þairi Yunus
Deðiþik tarikatlara göre "deme, nefes, âyin" gibi adlar alýr. Þekil olarak Koþma biçiminded
ani dörtlüklerden oluþur. Son dörtlükte þairin adý veya mahlasý geçer. Genelde 7'li hece öl
zý ilahilerde aruz vezni kullanýlmýþtýr. Aruz vezninin kullanýldýðý ilahiler gazel þeklinde
Nefes
Bektaþî þairlerinin yazdýklarý tasavvufî þiirlerdir.
Nefeslerde genellikle tasavvuftaki vahdet-i vücut (varlýðý birliði) kavramý anlatýlýr. Bunu
sýra Hz. Muhammet ve Hz: Ali için övgüler de söylenir.
Nefeslerde kalenderane ve alaycý bir üslûp göze çarpar.
Edebiyatýmýzda Pir Sultan Abdal nefesleriyle ünlüdür.
Deme
Alevi-Bektaþi tarikatýndan tasavvuf þiirlerinin tarikatlarýný ve hareketleriyle ilgili tem
alarý iþleyen, sorunlarýný konu edinen þiirlerine "deme" adý verilir. Genellikle 8'li hece
yazýlan demeler saz eþliðinde kendine özgü bir makamla söylenir.
Nutuk
Tekke Edebiyatý'nda Pirlerin ve mürþitlerin, tarikata yeni giren müridleri bilgilendirme
k tarikat derecelerini ve tarikat adabýný öðretmek amacýyla söylenen didaktik þiirlerdir.

Devriye
Evrendeki canlý cansýz her þey Allah'tan gelmiþtir, yine Allah'a dönecektir. Bu felsefeyi
yansýtan þiirlere Tekke edebiyatýnda devriye denilmiþtir.

Þathiye
Dini ve tasavvufi halk þiirinde genel olarak mizahi manzumelere þathiye adý verilir. T
asavvufi konularý iþleyenleri þathiyat-ý sûfiyâne adýný alýrlar. Ýnançlardan alaylý bir dil
i yazýlan þiirlerdir. Görünüþte saçma sanýlan bu sözlerin, yorumlandýðýnda tasavvufla ilgil
a deðindiði anlaþýlýr. Bu tür þiirlere genellikle Bektaþi þairlerinde rastlanýr. Medrese ho
bu þathiyeler küfür sayýlýr. Bu türün en tanýnmýþ þairi Kaygusuz Abdal'dýr.