Ελένη Βελισσάρη Νικόλαος Βασιλάκος

«Η τροπικότητα στην Νέα Ελληνική»

Ανάλυση βάσει του Επικοινωνιακού Δοµολειτουργικού Προτύπου

Πώς τροποποιούµε το µήνυµα:

1. Έγκλιση (σελ. 1)
2. Άποψη - Ποιόν Ενεργείας (σελ. 7)
5 3. Άρνηση - Ερώτηση (σελ. 10)
4. Τροπικά (σελ. 13)
5. Επιτονισµός και τόνος (σελ. 13)

10 1. Έγκλιση: · Υποτακτική
· Απαρέµφατο
· Μετοχή

15 Οριστική (+/-)

Προστακτική (+/-)
20

25 Επιθυµητό

Πραγµατικό

30

Προσταγή

35
Χρόνος

Έγκλιση Άποψη

40 Ρήµα

Φωνή Γένος

45 Πτώση

1
 Ελένη Βελισσάρη Νικόλαος Βασιλάκος
«Η τροπικότητα στην Νέα Ελληνική»
Ανάλυση βάσει του Επικοινωνιακού Δοµολειτουργικού Προτύπου

1.1 Διάκριση κατά τον Μανώλη Τριανταφυλλίδη (σελ. 1)

1.2 Διάκριση κατά τον Αχιλλέα Τζάρτζανο (σελ. 2)
1.3 Διάκριση κατά τον André Mirambel (σελ. 2)
1.4 Διάκριση κατά τους Γ. Μπαµπινιώτη- Π. Κοντό (σελ. 2)
5 1.5 Διάκριση κατά τον Αγαπητό Τσοπανάκη (σελ. 2)
1.6 Το απαρέµφατο και η µετοχή (σελ. 3)
1.7 Σχηµατισµός της Υποτακτικής (σελ. 3)
1.8. Η προστακτική (σελ. 4)
1.9 Πώς εκφράζουµε την δέσµευση του οµιλητή (σελ. 5)
10

1.1 Διάκριση κατά τον Μανώλη Τριανταφυλλίδη

15 Εγκλίσεις

Προσωπικές Απρόσωπες Συντακτικές

· Οριστική · Μετοχή · Δυνητική ή

· Υποτακτική · Απαρέµφατο Απορηµατική
· Προστακτική · Πιθανολογική ή
Υποθετική
· Ευχετική ή Ευκτική

20 1.2 Διάκριση κατά τον Αχιλλέα Τζάρτζανο

Εγκλίσεις

Οριστική Υποτακτική Προστακτική

25
Η διάκριση γίνεται µε µορφολογικά κριτήρια και διαχωρίζεται σηµασιολογικά στην προσπάθεια
αντιµετωπίσεως των ρηµατικών τύπων πέρα από τις µορφολογικές συµβάσεις και τύπους:

1. Έγκλιση του δεδοµένου και του πραγµατικού. Þοριστική

30 2. Έγκλιση του πιθανού και του δυνατού. Þδυνητική οριστική
3. Έγκλιση της προσταγής. Þπροστακτική
4. Έγκλιση της ευχής. Þευκτική

Η διάκριση αυτή ευρίσκεται εγγύτερα στην επικοινωνιακή προσέγγιση της γλώσσας.

35
1.3 Διάκριση κατά τον André Mirambel

Εγκλίσεις

2
 Ελένη Βελισσάρη Νικόλαος Βασιλάκος
«Η τροπικότητα στην Νέα Ελληνική»
Ανάλυση βάσει του Επικοινωνιακού Δοµολειτουργικού Προτύπου

Ρηµατικές Παράγωγες

· Οριστική · Υποτακτική
· Προστακτική · Υποθετική
· Μετοχή · Ευκτική
· Απορηµατική

5 1.4 Διάκριση κατά τους Γ. Μπαµπινιώτη- Π. Κοντό

Εγκλίσεις

Κύριες (ή γραµµατικές) Δευτερεύουσες (ή συντακτικές)

Οριστική Δυνητική ή Υποθετική
Υποτακτική Πιθανολογική
Προστακτική Ευκτική (Ευχετική)
10

15
1.5 Διάκριση κατά τον Αγαπητό Τσοπανάκη

Εγκλίσεις
20
Οριστική Υποτακτική Δυνητική Προστακτική

1.6 Το απαρέµφατο και η µετοχή

25
Το απαρέµφατο είναι ρηµατικός άκλιτος τύπος / ρηµατικό ουσιαστικό ουδετέρου γένους, άκλιτο.
Δεν χρησιµοποιείται µόνο τους και χρησιµεύει γιά τον σχηµατισµό των συντελεσµένων ρηµατικών
χρόνων: έχει δέσει, έχει δεθεί.
Το ρήµα µπορεί να έχει δύο απαρέµφατα.
30 α. ενεργητικού αορίστου: -σει ή -ει
β. παθητικού αορίστου: -θεί ή -εί

Η µετοχή είναι ρηµατικός τύπος επιθετικός που φανερώνει διάθεση και χρόνο / ρηµατικό επίθετο
µε τρία γένη.
35 Είναι άκλιτη: ενεργητική µετοχή [: δένοντας, αγαπώντας], χρησιµοποιείται (τώρα) επιρρηµατικά.
ή κλιτή: παθητική µετοχή [: γραφόµενος (εξακολουθητικό) και γραµµένος (συντελικό)],
χρησιµοποιείται (τώρα) επιθετικά.

3
 Ελένη Βελισσάρη Νικόλαος Βασιλάκος
«Η τροπικότητα στην Νέα Ελληνική»
Ανάλυση βάσει του Επικοινωνιακού Δοµολειτουργικού Προτύπου

1.7 Σχηµατισµός της Υποτακτικής

Μόρια ή σύνδεσµοι + ρήµα

να Να ζεί κανείς ή να µη ζεί;
αν Αν προσπαθήσεις, θα τα καταφέρεις
θα θα προτιµηθεί η καλύτερη παρουσίαση.
ας Ας παίξουµε σκράµπλ.
γιά Γιά να δείς ότι κρατάω τον λόγο µου.
άµα Άµα παίρνω φόρα κι ο Θεός ο ίδιος δεν µε σταµατά.
αφού Αφού θες να φύγω, θα φύγω.
ίσως Ίσως έρθουν.
µόλις Μόλις γυρίσεις να µού τηλεφωνήσεις.
µήπως Μήπως να έπαιρνα το πρώτο πλοίο.
όποτε Όποτε φύγεις πάρε µαζί σου τον χαρτοφύλακα.
όποιος Όποιος φύγει τελευταίος να κλείσει τα φώτα.
όπου Άφησέ το όπως είναι.
ό,τι Ό,τι πεις θα είναι ψέµα.
πριν Πριν φύγει µε φίλησε.
προτού Πρό του (να) τρέξεις, δέσε τα κορδόνια σου.
ωσότου Ωσότου να αποφασίσεις, µείνε ουδέτερος.
ώσπου Ώσπου να γυρίσω να έχεις εξαφανιστεί.
σαν Φόρεσε το καπέλο σαν να ήταν στρατηγός.
(Æ) Έρθεις δεν έρθεις εγώ θα ξεκινήσω. Πηγάινουµε;
κ.ά.

5 Από συντακτική άποψη συντάσσονται µε οριστική τα µόρια που εισάγουν δευτερεύουσες

προτάσεις όταν πρόκειται για κάτι ορισµένο:

α. Υποθετικό αν +Οριστική Αν θέλεις τηλεφώνησέ µου.

β. Πλαγίου λόγου αν + Οριστική Τον ρώτησα αν επιµένει...
γ. Πιθανολογικό θα + Οριστική Ποιός κτυπά το κουδούνι; Θα πρέπει να είναι ο πατέρας.
δ. Παραχωρητικό ας + Οριστική Ας τρέχει.
ε. Διστακτικό να + Οριστική Λέω να έχει φτάσει.

Επικράτησε όµως όταν πρόκειται γιά κάτι το επιθυµητό ή προσδοκώµενο ή γιά αόριστη επανάληψη
10 χρονικά να γράφεται υποτακτική. Ακόµη και µετά τα να, ας, θα, γιά:

[να]
α. Βουλητικό: Να το δώσουµε.
β. Δεικτικό: Να που είχα δίκιο.
γ. Αφηγηµατικό: Άµα τ’ άκουσε η Μαρία να κλαίει, να φωνάζει...
δ. Μόριο υπόταξης: Μπορώ να τραγουδήσω. Πρέπει να φύγω.
ε. ύστερα από ρήµατα αντίληψης: Δεν τον είδαµε να περνά τον δρόµο.
στ. ύστερα από το ‘λες’ και το ‘λέτε: Λες να έρθει αύριο.

[ας]
α. Προτροπή ή συγκατάθεση: Ας παίξει και ας πηγαίνουµε.
4
 Ελένη Βελισσάρη Νικόλαος Βασιλάκος
«Η τροπικότητα στην Νέα Ελληνική»
Ανάλυση βάσει του Επικοινωνιακού Δοµολειτουργικού Προτύπου

β. Αποτροπή: Ας µην έρθουν.

γ. Παραχωρητικό: Έλα στο πάρτυ µας και ας έρθει και ο άνδρας σου.

[θα]
α. Μελλοντικό: Θα ξεκινήσω.
β. Δυνητικό ή Υποθετικό: Θα σου τα έστελνα αν τα είχα.
γ. Πιθανολογικό ή Πορισµατικό: Θα διαβάζει τώρα.

[για]
Προτρεπτικό (+προστακτική, ή να + υποτακτική) Γιά ελάτε.
Γιά να δείς.
5
Η υποτακτική λέγεται: ή µόνη της
ή µε τα µόρια που παίρνει η Υποτακτική ενεστώτα
ή µε τα ακόλουθα άκλιτα: άµα, αφού, ίσως, ανίσως
ή µε το απαγορευτικό ή διστακτικό µή, µήπως
ή µε τα µόλις, όποτε, πριν, προτού, σαν, ωσότου, ώσπου να, αν τύχει
και
ή µε τα αναφορικά που, όποιος, όπου, όπως, όσος, ό,τι, καθώς, ως

1.8 Η προστακτική

10 Προστακτική

Εξακολουθητικός τρόπος
Προσταγή ή Απαγόρευση (τώρα)
15 Γενική Απαγόρευση (άχρονη)
Συνοπτικό ή Εξακολουθητικό

Συγκεκριµενοποίηση Ευγένεια Μορφολογικές Απαιτήσεις

20
Παράγοντες που επηρεάζουν την προστακτική:

1.8.1 Συγκεκριµενοποίηση
25 Λέγε ¹ Πές ‘το

1.8.2 Ευγένεια
Εξακολουθητικό Συνοπτικό
Μίλα! Μίλησε! (ευγενική προτροπή)
Κοίτα! Άκου! Κοίταξε! Άκουσε!
Δός του κι έφερνε πέτρες Δίνε του πριν φωνάξω την αστυνοµία!

30 1.8.3 Μορφολογικές απαιτήσεις:

5
 Ελένη Βελισσάρη Νικόλαος Βασιλάκος
«Η τροπικότητα στην Νέα Ελληνική»
Ανάλυση βάσει του Επικοινωνιακού Δοµολειτουργικού Προτύπου

α. ΠερίφρασηÞ Μη + υποτακτική
Να + υποτακτική
β. Έρχοµαι: Έλα
γ. Μιλάτε παρακαλώ πιό σιγά (επιτονισµός, το ‘µιλάτε’ όχι προστακτική αλλά οριστική)
5
1.9 Πώς εκφράζουµε την δέσµευση του οµιλητή

10 1.9.1 Επιστηµική Δέσµευση:

α. Πώς εκφράζουµε ικανότητα:

· Μπορώ να τραγουδήσω σαν την Μαρία Κάλλας.
· Μπορούσα να αποφύγω τον κίνδυνο.
15 · Θα µπορούσες να περπατήσεις αντί να πάρεις ταξί.

β. Πώς εκφράζουµε δυνατότητα:

· Αν είχα την οικονοµική δυνατότητα θα ταξίδευα στο εξωτερικό.
· Θα άλλαζε η ζωή µου µε τον πρώτο αριθµό του λαχείου.
20
γ. Πώς εκφράζουµε συνήθεια:
· Συνηθίζω να πλένω τα δόντια µου µετά το γλυκό.

δ. Πώς εκφράζουµε βεβαιότητα:

25 · Δέν θα µε ξεχάσεις.
· Αποκλείεται να µε κάνεις ν’ αλλάξω γνώµη.
· Πρόκειται να ταξιδεύσω σύντοµα.

1.9.2 Δεοντική δέσµευση:

30
1. Πώς εκφράζουµε αβεβαιότητα:
Έχουµε αβεβαιότητα από την στιγµή που υπεισέρχεται ο προσωπικός παράγοντας που δεικνύει την
µείωση της αυτοψίας αυτού που θεωρείται βέβαιο ή σίγουρο.
1.1 Πιθανόν
35 · Μπορεί να πόνεσε πολύ και να γυρίσει.
· Είναι πιθανόν να φύγω.
· Μάλλον µε ξέχασες.
1.2 Απίθανο
· Δεν πρόκειται να πετάξεις µε σπασµένα φτερά.
40 · Αποκλείεται να µου τηλεφωνήσει.
1.3 Προσδοκία (+)
· Πρέπει να βρίσκοµαι στο σχολείο ώς τις δύο.
· Προσδοκώ να σε συναντήσω.
1.4 Αποτροπή (-)
45 · Δεν πρέπει να εύχεσαι το κακό τους.
· Δεν πρέπει να ακούς τί σου λέει.

2. Πώς εκφράζουµε ευχή:

· Εύχοµαι να λάβω γρήγορα γράµµα σου.
50 · Μακάρι να άλλαζες γνώµη.
6
 Ελένη Βελισσάρη Νικόλαος Βασιλάκος
«Η τροπικότητα στην Νέα Ελληνική»
Ανάλυση βάσει του Επικοινωνιακού Δοµολειτουργικού Προτύπου

· Περαστικά και να είσαι καλά.

3. Πώς εκφράζουµε παράκληση:

· Σε παρακαλώ άκουσέ µε.
5 · Να µ’ αγαπάς. (Ο επιτονισµός δίνει τον ανάλογο χρωµατισµό στον λόγο).

4. Πώς εκφράζουµε πρόσκληση:

· Έλα να µε δείς το συντοµότερο δυνατό.
· Κοπιάστε. Περάστε. (Ο επιτονισµός δίνει τον ανάλογο χρωµατισµό στον λόγο).
10
5. Πώς εκφράζουµε προσταγή:
· Κάψε τις νύχτες µου, σβήσε τις µέρες µου, κάνε τον χρόνο στιγµή.

6. Πώς προσφέρουµε βοήθεια:

15 · Θέλεις να σε βοηθήσω στην µεταφορά.
· Μπορώ να σε βοηθήσω αν θέλεις.
· Να σου δανείσω το λεξικό µου αν το χρειάζεσαι.

7. Πώς εκφράζουµε προτροπή:

20 · Ας φύγουµε όσο είναι ακόµη νωρίς.
· Δεν είναι προτιµώτερο να τον αφίσουµε µόνο του.

8. Πώς εκφράζουµε απαγόρευση:

· Μή τους ακούς στα βάθη που πετάς.
25 · Να µην αργήσεις.

· Τροπικές εκφράσεις:
συνδετικό ρήµα + επίθετο ή µετοχή
είµαι ικανός...
30 δεν είµαι ικανός...
είναι ζωτικής σηµασίας...
είµαι προετοιµασµένος...
είµαι πεπεισµένος...
είµαι συνηθισµένος...
35 κ. ά.

7
 Ελένη Βελισσάρη Νικόλαος Βασιλάκος
«Η τροπικότητα στο ρήµα της Νέας Ελληνικής»
Ανάλυση βάσει του Επικοινωνιακού Δοµολειτουργικού Προτύπου

2. Άποψη - Ποιόν ενεργείας:

ΟΡΙΣΤΙΚΗ:
5
Εξακολουθητικοί ενεστώτας παρατατικός εξακολουθητικός µέλλοντας
κοιµάµαι κοιµόµουν θα κοιµάµαι
γράφω έγραφα θά γράφω

Συνοπτικοί (ενεστώτας) αόριστος στιγµιαίος µέλλοντας

κοιµήθηκα θα κοιµηθώ
έγραψα θα γράψω

Συντελεσµένοι παρακείµενος υπερσυντέλικος συντελεσµένος µέλλοντας

έχω κοιµηθεί είχα κοιµηθεί θα έχω κοιµηθεί
έχω γράψει είχα γράψει θα έχω γράψει

ΜΗ-ΟΡΙΣΤΙΚΗ:
10
υποτακτική προστακτική

Εξακολουθητικοί ενεστώτας
να δένοµαι (δένου1) - δένετε
να παίζω παίζε - παίζετε
Συνοπτικοί αόριστος
να δεθώ δέσου - δεθήτε2
να παίξω παίξε - παίξ(ε)τε
Συντελεσµένοι παρακείµενος
να έχω δεθεί -
να έχω παίξει -

Ποιόν ενεργείας
Εξακολουθητικό Συνοπτικό Συντελεσµένο
Χρόνος
Μή παρωχηµένος αγαπώ αγαπήσω έχω αγαπήσει
Παρωχηµένος αγαπούσα αγάπησα είχα αγαπήσει

Εξακολουθητικό:

1
Όχι τόσο δόκιµος τύπος.
2
Τσοπανάκης σελίδα 342 παράγραφος 506. Σχετικά µε την ενοποίση της ορθογραφίας της λήγουσας και της
παραλήγουσας υποτακτικής και οριστικής που παρατηρήθηκε στην Νεοελληνική Γραµµατική. Η υποτακτική εξ αιτίας
της σηµασίας της είναι µία έγκλιση διαφορετική από την οριστική και ότι η σηµασία αυτή επιβάλλει την διατήρηση της
ιδιαίτερης φυσιογνωµία της. Το κέρδος από την ενοποίσηση της ορθογραφίας είναι µηδαµινό εν ω η άποψη ότι δήθεν η
υποτακτική δεν υπάρχει πιά αφ’ ού είναι ίδια µε την οριστική είναι επιστηµονικό λάθος.
8
 Ελένη Βελισσάρη Νικόλαος Βασιλάκος
«Η τροπικότητα στο ρήµα της Νέας Ελληνικής»
Ανάλυση βάσει του Επικοινωνιακού Δοµολειτουργικού Προτύπου

Εξακολουθητικός µή παρωχηµένος3 Ενεστώτας Οριστικής και Υποτακτικής

Εξακολουθητικός παρωχηµένος Παρατατικός
Εξακολουθητικός µή παρωχηµένος (µελλ.) Εξακολουθητικός Μέλλοντας Οριστικής
Συνοπτικό:
Συνοπτικός µή παρωχηµένος Αόριστος Υποτακτικής
Συνοπτικός παρωχηµένος Αόριστος Οριστικής
Συνοπτικός µή παρωχηµένος (µελλ.) Συνοπτικός Μέλλοντας Οριστικής
Συντελεσµένο:
Συντελεσµένος µή παρωχηµένος Παρακείµενος
Συντελεσµένος παρωχηµένος Υπερσυντέλικος
Συντελεσµένος µή παρωχηµένος Συντελεσµένος Μέλλοντας Οριστικής

Ενεστωτικό θέµα (1) Αοριστικό θέµα (1)

Εξακολουθητικό¹Μή εξακολουθητικό (3.α,β) Συντελεσµένο ¹ Μή συντελεσµένο (4)
Ατελές Τέλειο
· Εξακολουθητικό · Στιγµιαίο
· Ακαθόριστο · Καθορισµένο
· Επανάληψη · Μεµονωµένο
· Έµφαση · Απλή πράξη

5 1. Παίζω (Ενεστωτικό Θέµα) ¹ Παίξω (Αοριστικό Θέµα).

2.α Ιστορικός Αφηγηµατικός Ενεστώτας: π.χ. Γυρίζει και µού λέει...
2.β Ραδιοφωνική εκποµπή: π.χ. Ο Αλεξανδρής σουτάρει...
2.γ Εκφράσεις διαδικαστικού χαρακτήρα: Σάς στέλνω συστηµένο το έγγραφο...
3.α Τί δουλειά κάνεις; Γράφω. (I write, αχρονική ως προς τον χρόνο και διαρκής ή επαναληπτική).
10 3.β Τί δουλειά κάνεις; Γράφω. (I am writing, παροντική ως προς τον χρόνο και είναι διαρκής ως
προς το ποιόν ενεργείας).
3.γ Θα φέρνω ¹ θα φέρω, φέρνε ¹ φέρε, να φέρνω ¹ να φέρω, έφερνα ¹ έφερα, νοικιάζεται ¹
νοικιάστηκε, σχηµατιζόµενος ¹ σχηµατιζµένος.
4. πήγαινα ¹ πήγα.
15

20

3
Ο Εξακολουθητικός µή παρωχηµένος χρησιµοποιείται γιά µία τελειωµένη ενέργεια.
9