Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
C
MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI
MEGEP
(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)
TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE
İKLİMLENDİRME
ANKARA 2006
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı
Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim
programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik
geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).
• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye
rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış,
denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve
Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.
• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği
kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve
yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki
yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden
ulaşılabilirler.
• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak
dağıtılır.
• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında
satılamaz.
İÇİNDEKİLER
AÇIKLAMALAR...............................................................................................................iii
GİRİŞ ..................................................................................................................................1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 ................................................................................................3
1. BİNA BAĞLANTI HATTI BORULARI MONTAJI........................................................3
1.1.Gaz Borularının Döşenmesinde Dikkat Edilecek Hususlar..........................................3
1.1.1.Gaz Borularının Erişebilirliği ..............................................................................3
1.1.2. Sızdırmazlık.......................................................................................................3
1.1.3. Boruların Mekanik Darbelere Karşı Korunması..................................................4
1.1.4. Boruların Yapı Elemanlarına Tespiti ..................................................................4
1.1.5. Gaz Borularının Yangına Karşı Korunması ........................................................4
1.1.6. Boruların Korozyona Karşı Korunması ..............................................................4
1.1.7. Statik Elektrik Yüklerine ve Elektrik Kaçaklarına Karşı Önlem..........................5
1.1.8. Gaz Borularının Geçirilmemesi Gereken Bina Bölümleri ...................................5
1.1.9. Gaz Borularının Diğer Bina Tesisatlarına Göre Konumu ....................................5
1.1.10. Binanın Oturmasına Karşı Ve Diletasyon Derzlerinden Geçişlerde Alınacak
Önlemler .....................................................................................................................6
1.1.11. Gaz Boru Dağıtımının Düzenlenmesi ...............................................................6
1.2. Yetki ve Sorumluluklar .............................................................................................7
1.2.1. Gaz Dağıtım Şirketinin Yetki Ve Sorumlulukları................................................7
1.2.2. Proje Yapımcısının Yetki ve Sorumlulukları ......................................................7
1.2.3. Gaz Tesisatçısının Sorumlulukları......................................................................8
1.2.4. Gaz Abonesinin Sorumlulukları .........................................................................8
1.3. Servis Kutusu ve Regülâtörler ...................................................................................8
1.3.1. Servis Kutusu ve Regülâtör Tipleri.....................................................................8
1.3.2. S 200 Tip Servis Kutusu.....................................................................................9
1.3.3. S 300 Tip Servis Kutusu.....................................................................................9
1.3.4. CES 200 Tip Servis Kutusu..............................................................................10
1.3.5. Regülatörler .....................................................................................................11
1.4. Bina Bağlantı Hattının Döşenmesi...........................................................................11
1.4.1 Açıktan Döşeme ...............................................................................................14
1.4.2 Kanal ( Tranşe ) İçine Döşeme ..........................................................................15
UYGULAMA FAALİYETİ...........................................................................................18
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.................................................................................20
UYGULAMA FAALİYETİ...........................................................................................21
ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ..............................................................................................23
2. EK YERİ İZOLASYONU..............................................................................................23
2.1. Kaynak Bölgesinin Temizlenmesi ...........................................................................23
2.2. Sıcak PE Sargı ........................................................................................................24
2.3. Soğuk PE Sargı.......................................................................................................25
2.4. Kaynak Yeri İzole Bandı.........................................................................................25
UYGULAMA FAALİYETİ...........................................................................................27
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.................................................................................28
UYGULAMA FAALİYETİ...........................................................................................29
ÖĞRENME FAALİYETİ–3 ..............................................................................................31
3. KATODİK KORUMA...................................................................................................31
i
3.1 Galvanik Anot ve Çeşitleri .......................................................................................31
3.1.2. Katodik Koruma Yapılırken Dikkat Edilecek Hususlar.....................................32
3.2. Montaj Çeşitleri ......................................................................................................33
3.3. Dolgu Yapma..........................................................................................................34
3.4. Kablo Çeşitleri........................................................................................................35
3.5. Ölçüm Tekniği........................................................................................................35
UYGULAMA FAALİYETİ...........................................................................................37
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.................................................................................38
UYGULAMA FAALİYETİ...........................................................................................39
ÖĞRENME FAALİYETİ–4 ..............................................................................................41
4. TOPRAKLAMA HATTI MONTAJI .............................................................................41
4.1. Topraklama Elemanları...........................................................................................41
4.2 Altyapı.....................................................................................................................44
4.3. İş Güvenliği ............................................................................................................46
UYGULAMA FAALİYETİ...........................................................................................47
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.................................................................................48
UYGULAMA FAALİYETİ...........................................................................................49
MODÜL DEĞERLENDİRME...........................................................................................51
CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................53
KAYNAKÇA ....................................................................................................................54
ii
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 582YIM257
SÜRE 40/32
Amaçlar:
Ø Gerekli donanımı kullanarak tekniğe uygun bina
MODÜLÜN AMACI bağlantı hattı döşeyebileceksiniz.
Ø Gerekli donanımı kullanarak tekniğe uygun ek yerine
yalıtım yapabileceksiniz.
Ø Gerekli donanımı kullanarak tekniğine uygun galvanik
anotlu katodik koruma yapabileceksiniz.
Ø Gerekli donanımı kullanarak tekniğine uygun
topraklama yapabileceksiniz
Ortam:
Sınıf, atölye, laboratuar, internet ortamı, işletme, kütüphane
vb öğrencinin kendi kendine veya grupla çalışabileceği tüm
ortamlar
EĞİTİM ÖĞRETİM Donanım :
ORTAMLARI VE Ø Atölye: Oksi-gaz kaynak postası takım ve
DONANIMLARI avadanlıkları, elektrik ark kaynak makinesi takım ve
avadanlıkları, kurbağacık, iki ağızlı anahtar takımı,
boru anahtarı, metre, mengene, keten, pürmüz-şaloma,
primer boya, sıcak sargı, galvanik anot, mastik dolgu,
voltmetre-avometre, yüksek gerilim eldiveni, balyoz,
iii
örgülü bakır kablo, doğalgaz macunu, sarı kum, ikaz
bandı, kürek …
Ø Sınıf: Televizyon VCD, DVD, tepegöz, projeksiyon,
bilgisayar ve donanımları, kütüphane, öğretim
metaryalleri vb.
Modülün içerisinde yer alan her bir öğrenme faaliyetinden
sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi
değerlendireceksiniz. Bu değerlendirme sonunda kendi
başarınızı ölçebilecek ve eksiklerinizi görebileceksiniz.
ÖLÇME VE Anlamadığınız konuları tekrar ederek bilgilerinizi
DEĞERLENDİRME tazeleyiniz.
iv
GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
Ülkemizde son yıllarda gerek elektrik enerjisi üretiminde gerekse sanayi ve konutlarda
doğalgaz kullanımı yaygınlaşmış, buna bağlı olarak doğalgaz sektörü hızla gelişmiştir.
Doğalgazın konutlarda kullanımının yaygınlaşması ile birlikte doğalgaz sektöründe birçok
firma faaliyete geçmiş ve birçok kişi çalışmaya başlamıştır.
Ülkemizin fiziki yapısı (Deprem bölgesi, alt yapı zorlukları vb.) özelliklerinden dolayı
iç tesisatların bütün olumsuzluklar göz önüne alınarak sıkı kontrol edilmesi ve yetişmiş
elemanlarla yapılması gerekmektedir. Doğalgaz sektöründe dikkat edilecek en önemli unsur
emniyet kurallarıdır. Tekniğine uygun yapılan tesisatlar ile kullanıma sunulduğunda en
güvenli yakıttır. İmalat sırasında malzeme, işçilik ve teknik şartname dışı uygulama
hatalarının hem maliyetleri artırdığı hem de zaman kaybına yol açtığı bilinmektedir. Bu gibi
sorunlarla karşılaşmamak için kurallara maksimum dikkat gösterilerek yapılan her işin bir
sonraki iş için referans olacağı düşünülmelidir.
1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
AMAÇ
ARAŞTIRMA
Gaz boruları, tesisat kanal ve bacaları içinden geçirildiğinde bu kanal ve bacalar tabii
olarak havalanabilecek biçim ve boyutta olmalıdır.
1.1.2. Sızdırmazlık
3
1.1.3. Boruların Mekanik Darbelere Karşı Korunması
Doğal gaz boruları herhangi bir darbeye maruz kalmayacak şekilde montaj
yapılmalıdır.
Doğal gaz boruları duvara plastik ve çelik dübelli kelepçelerle tespit edilmelidir. İç
tesisat duvara paralel olmalı, düşey borular özel kelepçelerle sıkılmalı, yatay borularda
kelepçe veya askılarla taşınmalıdır. Askı ve kelepçeler yangına dayanıklı olmalıdır.
Kelepçeler mümkün olduğu kadar cihazlara ve dirseklere yakın yerleştirilmelidir.
Doğal gaz boruları yanıcı maddelere yakın monte edilmemelidir. Zaruri olarak monte
edilmesi gerekiyorsa boru ile yanıcı madde arası kolay tutuşmayan ve yanmayan bir
malzeme ile ayrılmalıdır.
Böyle bir etkiye maruz kalan boru tesisatı dış yüzeyleri, ancak nemin ve suyun uzak
tutulması ve uygun diğer önlemlerle korunabilir. Korozyona karşı doğal gaz boruları yağlı
boya ile boyanmalıdır. Bunun için borular pastan, alev alacak maddelerden, yağ, sıvı, kir ve
tüm nemlilik yapacak öge ve ortamdan arındırılarak boyamaya hazır hale getirilir. Sonra
koruyucu astar boya ve üzerine yağlı boya yapılmalıdır. Toprak altında kalan çelik borular
hazır PE (polietilen) kaplı veya sıcak sargılı PE ile kaplanmış olmalı ve mutlaka katodik
koruma yapılmalıdır. Toprak altında yapılan kaynaklı birleştirme sonrası ek yerlerinin sıcak
PE ile sargısı tekrar sarılmalıdır. Buna ek olarak toprak altında kalan çelik borular katodik
koruma işlemiyle korozyona karşı tam korunmuş olmalıdır.
4
1.1.7. Statik Elektrik Yüklerine ve Elektrik Kaçaklarına Karşı Önlem
Doğal gaz boruları, elektrik tesisatı için koruma ve topraklama amacıyla veya
paratoner sistem elemanı olarak kullanılamaz.
Bina bağlantı hattında bulunan izolasyon flanşının kolon hattında kalan kısmına (üst
tarafına) mutlaka bakır çubuklarla veya levhalarla topraklama yapılmalıdır.
Doğal gaz boruları gaz dağıtım işletmesi tarafından her zaman kolayca görülebilecek,
kontrol edilebilecek ve gerektiğinde kolayca müdahale edilebilecek yerlerden geçirilmelidir.
Doğal gaz tesisatı uygulamalarında sıva altı tesisat uygun görülmemektedir. Doğal gaz
borularının geçirilmemesi gereken bina bölümleri şunlardır:
Ø Kapıcı dairesi
Ø Bina ortak mahalli olmayan yerler,
Ø Sığınak
Ø Yakıt deposu bulunan yerler
Ø Bina aydınlıkları
Ø Asansör boşlukları
Ø Havalandırma
Ø Çatı arası
Ø Duman ve çöp bacaları
Ø Davlumbazın içinden
Ø Asma tavan içinden
Ø İçine girilmesi olanaksız yerlerden
Ø Yangın merdiveni içinden ve bitişiğinden geçirilmemelidir.
Doğal gaz boruları ile telefon, elektrik hatları ve sıcak, kızgın akışkan boruları
arasında en az 15 cm’lik bir mesafe olmalıdır. 380 V ve üzerindeki elektrik hatları için bu
mesafe en az 300cm olmalıdır. Doğal gaz boruları ne başka bir boru tesisatına
5
mesnetlenmeli, ne de kendisi başka bir tesisatın taşıyıcısı olmamalıdır. Doğal gaz boruları
paralel tesisatlarda başka borulardan sızabilecek ve damlayabilecek su ve yoğuşmayakarşı en
üste yerleştirilmelidir.
Çeşitli nedenlerle binalar zamanla oturur. Bunu önlemek mümkün değildir. Zeminin
özellikleri nedeniyle binanın dilatasyonla ayrılmış iki kısmı arasında veya bitişik iki ayrı
bina arasında farklı oturma olabileceğinden, buralardaki duvar geçişleri ve iç tesisat
borularının bu olaydan etkilenmemesi için iç tesisatlarda esnek bağlantı elemanı TS 10878’e
uygun olmalıdır.
6
1.1.11. Gaz Boru Dağıtımının Düzenlenmesi
Ø Doğal gaz şebekesinin döşenip, bina için servis kutusu monte edilmesi ve servis
kutusuna kadar gazın getirilmesi,
Ø Gelen projelerin kontrol ve onayı,
Ø Abonelik sözleşmesinin hazırlanması,
Ø Gerek gördüğü takdirde, montajın herhangi bir zamanında çalışmaların
denetlenmesi,
Ø Saptanacak gaz verme gününde, tesisatın, onaylı projeye uygunluğunun
kontrolu,
Ø Tesisatın sızdırmazlık testinin yapılması, (Kontroller sırasında herhangi bir hata
görüldüğünde gaz dağıtım şirketi gaz verme işlemini erteleyebilir veya
reddebilir.)
Ø Tesisata ve sayaca gaz verilmesi…
7
1.2.3. Gaz Tesisatçısının Sorumlulukları
Dağıtım hattı borusu ile servis kutusu arasındaki boru bağlantısı PE boru ile yapılır.
Bu hattın yapımından gaz dağıtım şirketi sorumludur. Yetkili tesisatçı bu boru ile ilgili hiçbir
işlem yapamaz. Bu borunun içindeki gazın basıncı 1 – 4 bar arasındadır. Servis kutusunun
içinde bulunan bina regülatörü veya regülatör bataryasında gazın basıncı 1 - 4 bar’dan
kullanım basıncına göre 21 mbar veya 300 mbar’a düşürülür.
8
1.3.2. S 200 Tip Servis Kutusu
S 200 tip kutular, dar tip kutulardır. Bina yada bahçe duvarına yaslanırlar. İçlerine
B25, tekli B50 yada BCH 30 olmak üzere 1 adet regülatör yerleştirilebilir. Regülatörler 1 - 4
bar olan gaz basıncını kullanım basıncı olan 21 mbar veya 300 mbar’ a düşürür.
S 300 tip kutular geniş kutulardır. İçlerine ikili, üçlü ve dörtlü regülatör bataryaları
yerleştirilebilir.
9
1.3.4. CES 200 Tip Servis Kutusu
CES 200 tip kutular gömülü tip kutulardır. İçlerine ancak B 25, tekli B 50 ya da
BCH30 olmak üzere 1 adet regülatör yerleştirilebilir.
Duvar tipi servis kutusunun bina bağlantı hattı ile bağlantısı esnek çelik spiral
hortumla yapılmalıdır. Esnek bağlantı yapılırken regülatör çıkış borusu ile bina bağlantı hattı
borusu aynı eksende olmalıdır.
10
1.3.5. Regülatörler
Servis kutularında bulunan regülatörler 1 - 4 bar olan gazın basıncını kullanım basıncı
olan 21 mbar veya 300 mbar’a düşürmektedir.
Dağıtım hattı borusu ile servis kutusu arasındaki boru bağlantısı PE boru ile yapılır.
Bu hattın yapımından gaz dağıtım şirketi sorumludur. Yetkili tesisatçı bu boru ile ilgili hiçbir
işlem yapamaz. Bu borunun içindeki gaz basıncı 1 – 4 bar’dır. Servis kutusunun içinde
11
bulunan bina regülatörü veya regülatör bataryasından gazın basıncı 1 – 4 bar’dan 300 veya
21 mbar’a düşürülür.
Aşağıdaki şekillerden 1.4 ve 1.5’de binaların konumuna göre bağlantı hattının servis
kutu ile bağlantısı ve Şekil 1.6’da Ankara’da uygulanan, servis kutusu olmadan bina bağlantı
hattının döşenmesi resimleri görülmektedir.
12
Servis Kutusu
Kelepçe
Esnek Bağlantı
Elemanı
Çelik Kılıf
Polietilen Boru
13
1.4.1 Açıktan Döşeme
Toprak üstü boru hatları tesise ait yapılara kelepçeler vasıtası ile mesnetlenmeli veya
taşıyıcı konsol sistemleri kullanılmalıdır. Borunun destek, konsol ve kelepçelerle temas
yüzeylerini koruyacak tedbirler alınmalıdır. Boru hatları kolon, kiriş vb. yapı taşıyıcı
elemanlarını delmek sureti ile tesis edilmemeli, güzergâhı boyunca herhangi bir yapı
elemanına temas etmemelidir. Çelik boru hatları yapılarda döşeme veya sıva altında
kalmamalıdır. Yapı içlerinde korozif ortam (yüksek rutubet, asidik ortam vb.) olması
durumunda boru hattı ve fittingler korozyona karşı önce antipas, sonra koruyucu yağlı
boyalarla (mümkünse sarı renkli) boyanmak sureti ile tam korunmuş olmalıdır (TS 5140).
Yer üstü boru hatlarının, diğer yer üstü borularıyla paralel gitmesi durumunda
minimum doğal gaz boru dış çapı kadar bir mesafeden geçmesi gerekmektedir.
Gaz borusu, tahrip edici (agresif) akışkan ve dış yüzeyi terleme yapan boruların
üstünden geçmelidir. Yer üstü boruları ve basınç düşürme ve ölçüm istasyonları kabinleri
için topraklama yapılmalıdır.
Doğal gaz borusunun binalara dış duvarlardan girmesi durumunda boru çelik veya et
kalınlığı fazla olan PE, PVC muhafaza içerisine alınmalı ve aradaki boşluk mastik dolgu ile
doldurulmalıdır.
TAŞIYICI ARALIKLARI
BORU ÇAPI
DİKEY TAŞIYICILAR YATAY TAŞIYICILAR
14
Mevsimsel ısı değişiklikleri ve ortama bağlı olarak oluşabilecek ısıl genleşmelere
karşı boruda oluşabilecek uzama ve büzülmeleri karşılamak amacı ile gerekli hallerde
genleşme bağlantısı yapılmalıdır (Kompansatör, TS 10880).
Boru tranşe içine indirilmeden önce 10 cm. sarı dağ kumu serilmelidir. Boru
yatırıldıktan sonra boru üst yüzeyinden sıkıstırılmış 20 cm.’ye kadar tekrar sarı kum
doldurulmalı ve üzerine ikaz bandı (20 veya 40cm. genişliğinde sarı renkli zemin üzerinde
kırmızı ile “187 Doğal gaz Acil” ibaresi bulunan plastik bant) çekilmelidir. İkaz bandı
üzerine 25 cm stabilize malzeme (toprak) doldurulmalıdır. Tranşede boru üst yüzeyi
minimum derinliği 60 cm. olmalıdır.
Borunun aşırı yüke maruz kaldığı (yol geçişi vb.) durumlarda tranşe derinliği
arttırılmalı ve boru üst seviyesinin tranşe üst seviyesine olan mesafesi 80 cm olmalıdır.
Zorunlu nedenlerle boru üst kodunun 80 cm.’den az olduğu yerlerde çelik kılıf içine alınması
uygundur. Kılıf borusunun iç çapı doğal gaz borusunun dış çapından en az 6 cm büyük
olmalıdır. Gaz borusunun kılıf borusu içinde kalan kısmı da hazır PE sargılı veya sıcak PE
sargılı olmalıdır.
Kılıf borusunun ve doğal gaz borusunun birbirine temasını önlemek için araya kauçuk,
plastik gibi ayırıcılar konmalıdır. İlaveten kılıf ve ana boru arasına su ve yabancı madde
girişini önlemek için uç kısımları kauçuk nevi bir malzeme ile kapatılmalıdır. Kılıf borusu da
hazır PE kaplı veya sıcak PE sargılı çelik boru olmalıdır.
15
Binalara paralel giden toprak altı gaz boruları ile binalar arasında en az 1 m mesafe
olmalıdır.
Doğal gaz borusunun yeraltından binaya girmesi halinde boru, çelik veya et kalınlığı
fazla olan PE, PVC muhafaza içerisine alınmalıdır. Boru ve kılıf eksenlenerek yerleştirilmeli
ve iki boru arasındaki boşluk mastik dolgu ile doldurulmalıdır.
Tranşe açıldıktan sonra tabana sıkıştırılmış kalınlığı 10 cm olan sarı kum serilmelidir.
Kangal veya parça halindeki PE boruların tranşeye yerleştirilmesi esnasında boru serme
makaraları kullanılmalıdır. Kangal halindeki borular sarım dolayısıyla gerilme altında
olduklarından açılırken çevredekilere zarar vermemesi için gerekli tedbirler alınmalıdır.
16
Şekil 1.8: Polietilen borularına ait tranşe detayı
Boru serilen tranşe bölümlerinde, borunun dış etkenlere maruz kalmaması için
kontrolden sonra beklenmeden derhal geri dolgu işlemine geçilmelidir. Boru üst kotundan
itibaren 30 cm kalınlığında sarı kum konulmalı ve üzerine tranşe genişliğince sarı renkte
plastik ikaz bandı yerleştirilmelidir. İkaz bandı üzerine 10 cm sarı kum, 30 cm stabilize
malzeme ve üst yüzey dolgusu içinde 10 cm kalınlığında kaplama dökülmelidir. Kaplama
malzemesi olarak beton veya mekanik stabilize malzeme kullanılmalıdır. Dolguda, mekanik
stabilize malzeme ve beton kalınlıkları sabit olup, kalınlığı değişen malzeme ikaz bandı
üzerine konulan sarı kum olmalıdır. Sıkıştırma işlemi her 20 cm’de bir titreşimli sıkıştırma
aleti (kompaktör) vasıtası ile yapılmalıdır. Boru serildikten sonra, kaynak işlemi yapılana
kadar yabancı maddelerin boru içerisine girmesini önlemek için boru ağzı kapalı
tutulmalıdır. PE boru güzergâhının asfalt veya beton olmayan bölümlerden geçmesi halinde,
geri dolgunun ikaz bandından sonraki üst kısmı toprak dolgu yapılabilir. Toprak dolgu
içerisinde bulunan taş, kaya gibi maddelerin çapı 5 cm’den büyük olmamalıdır.
17
UYGULAMAFAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
İşlem
Öneriler
Basamakları
Bina bağlantı Ø Gerekli boy ve çaptaki boruyu depodan çıkarınız.
hattı doğalgaz Ø Boru döşeyeceğiniz yeri tespit ediniz.
borularını Ø Servis kutusunu hazırlayınız
döşeyiniz. Ø Boru kanal içerisinden geceçekse kanalı açınız.
Ø Hangi kaynak metodunu ullanacaksanız gerekli takımları
takımhaneden alınız.
Kaynaklı
birleştirme Ø Borulara kaynak ağzı açınız (eğe ve
yapınız. spiral taşını kullanabilirsiniz).
18
Boru altına 10 Ø Gerekli miktarda kumu öğretmeninizden isteyerek tedarik ediniz.
cm kum Ø Boru altında boşluk kalmayacak şekilde yastıklama yapınız.
koyunuz. Ø Çakıl ve molozların kumun içinde olmamasına dikkat ediniz.
Çelik borulara
Ø Kaynak işleminden önce borulara
kaynaklı
kaynak ağzı açınız.
birleştirme
yapınız.
Boru üstüne 20
cm sarı kum Ø Boru üstüne yastıklanan kumun içersinde çakıl ve molozların
yastıklaması olmamasına özen gösteriniz.
yapınız.
19
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
2. Doğal gaz boruları tüm dişli ve kaynaklı bağlantılarda kesin ……………….. olmalıdır.
8. Gaz dağıtım şirketi tarafından montajı yapılan servis kutularında iki tür ………….
kullanılmaktadır.
10. Toprak dolgu içerisinde bulunan taş, kaya gibi maddelerin çapı ……….. büyük
olmamalıdır.
20
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
B- OBJEKTİF TESTLER (UYGULAMA SORUSU)
Araç ve gereçler
21
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
Açıklama: Sevgili Öğrenci, bitirdiğiniz faaliyet sonunda aşağıdaki performans testini
doldurunuz. “Hayır” olarak işaretlediğiniz konuları öğretmeniniz ile tekrar çalışınız.
KONTROL LİSTESİ
DEĞERLENDİRME
22
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
AMAÇ
ARAŞTIRMA
2. EK YERİ İZOLASYONU
23
Zımpara kağıdıyla temizleme Eğe ile temizleme
Böylece suya karşı çok iyi bir dayanım ve kimyasal maddelere karşı yüksek direnç
sağlanır. Sıcak sargı bandı darbelere, aşınma ve ultraviyole ışınlarına karşı dayanıma sahip
olup, katodik çözünme ve diğer elektrik kırılmalara karşı mükemmel direnç gösterir.
Boru yüzeyini yabancı madde ve nem kalmayacak şekilde fırça ile temizleyin, ısıtın ve
boru kaplamasının 25-50 mm üzerinden başlayacak şekilde bandı spiral olarak sarınız. % 50
bindirme yapacak şekilde sarmak için hafifçe gererek üst üste bindirin. Bu arada bandın
altındaki koruyucu naylonu sıyırmaya devam edin. Bandın nihai ucunu ısıtın ve ve sıkıca
bastırarak yapıştırın. Şaluma kullanarak sarılı bandın ucundan itibaren tüm bandı dairesel
hareketlerle hafifçe ısıtın. Bant yumuşak iken bir el silindiri veya eldiven ile kırışıklıları
düzeltin ve sıkışan havayı çıkarın.
24
Resim 2.1: Sıcak PE sargı bantları
Yeraltı gaz tesisatlarında çelik boru kullanılması durumunda çelik boru TS 5139’a
göre polietilen ile veya TS 4356’ya göre bitüm esaslı astar boya ile boyanmalı ve soğuk
sargılı kaplama yapılmalıdır. Sıcak yada soğuk kaplama toprak seviyesinden çıktığı yerden
en az 60 cm yukarıya kadar devam etmelidir. Yerüstü boruları ise astar boya üzerine sarı
renkli (krom sarısı) yağlı boya ile boyanmalıdır (TS 5140). Teknik olarak ihtiyaç duyulan
yerlere TS 5141’e göre katodik koruma yapılmalıdır.
Bu sargı bandının uygulanmasından sonra ayrıca kapak bandı olarak adlandırılan diğer
bir bant ile birleşim yerine kapama parçası monte edilir. Bu kapak bandı, çok yüksek bir
kesme dayanımında bir yapışkana sahiptir. Kapak bandı 10cm genişlik ve 15metre boyda
rulolar halinde satılmaktadır.
25
Uygulamada herhangi bir özel kabiliyet ve ekipman gerekmez. Sadece bir propan
şaloması ile birkaç dakika içinde monte edilir. Kaplanacak olan çıplak boru yüzeyi ön
ısıtmaya tabii tutulur. Bant boru üzerinden 1 tur atarak üst kısımda yaklaşık 10 cm civarında
üst üste bindirilir. Kapak bandı temiz bir yerde yapışkan kısmı ısıtılarak eritilir. Bu kapak
bandı kaynak yeri sıcak sargı bandının üst üste binen kısmı üzerine oturtulur. Ardından bant
orta kısmından itibaren ısıtılmaya başlanır. Ortadan çevresel olarak ısıtılırken şaloma alevi
bandın sol ve sağ kısımlarına doğru ilerletilir. İyi bir yapışma sağladıktan sonra bant
sıcakken içeride hapsolan hava kabarcıkları varsa eldivenli bir elle veya merdane benzeri bir
aletle çıkarılır. Kaynak yeri sıcak sargı bandı rulo halinde satıldığı için boru çapına göre
uygun uzunlukta sahada kesilir ve uygulanır. Böylece aynı rulo her çeşit boru çapı için
kullanılır. Aynı şekilde kapak bandı da rulo halinde satılmakta olduğundan sargı bandı
genişliğine göre sahada kesilir ve stok ekonomisi sağlanır. Beher boru çapı için tavsiye
edilen bant boyu ve diğer özellikler için üretici şirketlerden bilgi ve teknik destek
alabilirsiniz.
26
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
27
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
A) Eğe ile
B) Zımpara kağıdı ile
C) Boru raybası ile
D) Zımpara taşı ile
3. Yer altına döşenen çelik borulara soğuk sargı bandı % kaç bindirmeli yapılmalıdır?
A) % 20
B) % 50
C) % 90
D) % 100
4. Sıcak yada soğuk kaplama toprak seviyesine çıktığı yerden en az kaç cm yukarıya
doğru devam etmelidir?
A) 10cm
B) 25cm
C) 50cm
D) 60cm
28
UYGULAMA
UYGULAMA FAALİYETİ
FAALİYETİ
Aşağıda şeması verilen doğal gaz boru tesisatının sıcak ve soğuk sargıyla korozyona
karşı yalıtımını yapınız.
İzolasyon flanşı
Kaynaklı lama
MALZEME LİSTESİ
Ø Doğal gaz borusu
Ø Sıcak sargı bandı
Ø Soğuk sargı bandı
29
PERFORMANS
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
KONTROL LİSTESİ
DEĞERLENDİRME
30
ÖĞRENME FAALİYETİ–3
ÖĞRENME FAALİYETİ–3
AMAÇ
Gerekli donanımı kullanarak bina bağlantı hattına da tekniğine uygun olarak galvanik
anotlu katodik koruma yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
3. KATODİK KORUMA
3.1 Galvanik Anot ve Çeşitleri
Elektrot potansiyeli çelikten daha az olan magnezyum, çinko veya bunların
alaşımlarından yapılmış yeterli sayıda anotla oluşturulan pil vasıtasıyla, hattın katot haline
getirilip korozyondan korunması işlemidir. Galvanik anodlu katodik koruma sistemlerinde
tesisin ömrü boyunca kullanacağı akım başlangıçta toplu olarak yeraltına konulmaktadır.
Galvanik anotlu koruma sistemlerinde akımın belirli bir sürede kesiksiz olarak hatta
verilebilmesi için anodların çok iyi seçilmesi ve bağlantıların çok iyi izole edilmesi
gereklidir.
31
Resim 3.1: Anot çeşitleri
32
Şekil 3.1: Galvanik anodlu katodik koruma sistemi
33
3.3. Dolgu Yapma
Galvanik anotların çıplak kullanılması durumunda, anot yatağı malzemesinin 1/3’ü
anot çukuruna konulmalı daha sonra anot ortalanarak çevresine anot dolgu malzemesi
doldurulmalı ve sıkılaştırılmalıdır. Anot dolgu malzemesi olarak maksimum tane çapı 10
mm ve 100 No’lu elekten geçen kısım (toz) % 5’den az olacak şekilde granülometriye sahip,
anot yatağında direnci düşürmek amaçlı olarak elektrik özgül direnci (rezistivitesi) 50
Ohm.cm’den büyük olmayan kok kömürü tozu kullanılır.
34
3.4. Kablo Çeşitleri
Anotlar için kullanılan yeraltı kabloları TS 212’ye uygun NYY tipi olmalıdır. Kuru,
nemli, ıslak vb. yerlerde, depo, atölyelerde ve toprak altında kullanılır.
35
Uygulanan katodik koruma sistemi yukarıdaki şekilde olduğu gibi ölçülerek test edilir.
Referans elektrodun toprağa batırıldığı noktaya su dökülmesi hassas ölçüm için önemlidir.
Anotların yeterliliği ölçüm sonucunda üretici firma kataloğundan kontrol edilir.
Ampermetre
36
UYGULAMAFAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
Ø Bakır kablo ile montaj pabucunu barut Ø Kaynak alanının temiz olmasına dikkat
kaynağı ile birleştiriniz. ediniz.
Ø Ark kaynağı ile hazırlanan yere montaj Ø Kaynak yaparken sadece puntalama
pabucunu kaynatınız. tekniğini kullanınız.
37
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
1. Galvanik anot boru hattından en az kaç metre uzağa gömülmelidir?
A) 1 m
B) 1,2 m
C) 3 m
D) 5 m
38
UYGULAMAFAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
Servis
Kutusu
MALZEME LİSTESİ
1. Galvanik anod
2. Doğal gaz borusu
3. Kaynak takımları
4. Takım çantası
5. İzolasyon malzemesi
39
PERFORMANS
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
KONTROL LİSTESİ
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek
kendinizi değerlendiriniz. Eksikliklerinizi faaliyete dönerek, araştırarak ya da
öğretmeninizden yardım alarak tamamlayınız. Kendinizi başarılı buluyorsanız diğer faaliyete
geçiniz.
40
ÖĞRENME FAALİYETİ–4
ÖĞRENME FAALİYETİ–4
AMAÇ
ARAŞTIRMA
Gaz boru hatları, bina içi tesisat boruları, ısıtma boru şebekesi veya bina içi ısıtma
boruları ne koruma, ne topraklama amacı ile ne de iletken olarak kullanılabilir. Tam tersine
bu tesisattaki potansiyel elektrik Şekil 4.1’de görüldüğü gibi topraklanarak alınmalıdır.
41
Dıs cephe duvarı
İzolasyon mufu
5 cm
Topraklama
Servis
Kutusu
3-5 cm
Polietilen
sıcak sargı
Bakır
çubuk Magnezyum anot
Katodik Koruma
Gaz tesisatlarındaki topraklamanın dışında ayrıca her kazan için özel topraklama
tesisatı yapılmalıdır.
Topraklama tesisatı:
42
Resim 4.2: Bakır topraklama çubukları
Her üç halde de en az 16 mm² çok telli (örgülü) bakır iletken ve pabuç kullanılarak
lehim veya kaynak ile gaz tesisatına tutturulur. Levha türünde olanlar 1 m toprak altına
gömülerek toprak üzerinde kalan iletken boru muhafazası ile kazan dairesi ana elektrik
panosuna irtibatlandırılır. Bakır elektrotlar ise topraktan 20 cm derinliğe yerleştirilerek yine
aynı sistemde kazan dairesindeki ana panoya bağlanmak sureti ile ana topraklama
yapılmalıdır
43
Şekil 4.2: Topraklama tesisatı
4.2 Altyapı
Topraklama levhasının veya çubuklarının gömüleceği yerin tespitinde aşağıdaki
altyapı elemanlarına dikkat edilmelidir. Toprağın elektrik geçirgenliği ölçülmeli, geçirgenlik
düşükse özel iletken madde ile topraklama yeri doldurulmalıdır. Kayalık arazilerde plakalar,
yumuşak toprakla kaplı arazilerde çubuk topraklama elemanları kullanılmaktadır. Çubuk
topraklama elemanları arasında boylarının 1,5 katı aralık bırakılmalıdır.
44
Topraklama çubuğu ile uygulama montajı
3.
3) Gerekli miktardaki iletken maddeyi
deliğe dökün. İletken maddenin çubuğun 4) Geri kalan boşluğu toprakla
çevresini iyice doldurduğundan emin olunuz. doldurunuz.
45
Topraklama bakır levha uygulaması
Resim 4.4: Bakır levha ve özel iletken madde ile topraklama işlemi
4.3. İş Güvenliği
Gaz emniyet kurallarının gaz tesisatındaki bağlantı elemanları ile ilgili olanları
vanalar, ayar elemanları, gaz cihazları ve diğer bağlantı elemanları ile ilgilidir.
Gaz tesisleri ile ilgili emniyet kuralları, ilgili kurum ve kuruluşlardan yetki belgesi
olmayan kişilerin gaz tesislerinin yapım ve montajında çalışamayacaklarını belirtir. Gaz
tesislerinde çalışan ve çalıştırılan kişilerin bu konuda uzmanlaşmış olması gerekir.
46
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
47
ÖLÇMEVE
ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
D Y
( ) ( ) 2. Her kazan dairesi için özel topraklama tesisatı yapılmasına gerek yoktur.
48
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
MALZEME LİSTESİ
1. Bakır çubuk
2. Topraklama iletkeni
3. Takım çantası
4. Kazma
5. Kürek
49
PERFORMANS
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
KONTROL LİSTESİ
DEĞERLENDİRME
50
MODÜL DEĞERLENDİRME
MODÜL DEĞERLENDİRME
Aşağıda resmi verilen bina bağlantı hattında, gaz borusunu tekniğine uygun döşeyiniz.
5 cm
Topraklama
Servis
Kutusu
3-5 cm
Polietilen
sıcak sargı
Bakır
çubuk Magnezyum anot
Katodik Koruma
ARAÇ VE GEREÇLER
51
PERFORMANS
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
KONTROL LİSTESİ
Ölçme sonuçlarına göre sizin mödül ile ilgili durumunuz öğretmeniniz tarafından
değerlendirilecektir. Bu değerlendirme için öğretmeninize başvurunuz.
52
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENİM FAALİYETİ 1 CEVAP ANAHTARI
1. Taşıyıcı
2. Sızdırmaz
3. Cihazlara ve
dirseklere
4. 15 cm
5. 20 mm
6. Projeye
7. Şartnamelerine
8. Regülatör
9. 60 cm
10. 5 cm
53
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
Ø ISISAN, Doğal Gaz ve LPG Tesisatı, Bacalar, ISISAN Çalışmaları No: 345.
Ø İGDAŞ Binalarda Doğal Gaz Tesisatı Yönetmelik ve Teknik Şartnamesi,
İstanbul, 2000.
Ø EGO Binalarda Doğal Gaz Tesisatı Yönetmelik ve Teknik Şartnamesi
Ø İGDAŞ – UGETAM, İç Tesisat Uygulamaları Eğitimi Ders Notları ve
Sunumları
Ø MMO Şemalarla Bina İçi Doğal Gaz Tesisatı Mak.Müh.Odası, Yayın
No:145/4, İstanbul, 2004.
Ø GÜNDOĞMUŞ Hasan, Doğalgaz Tekniği, Kültür Bakanlığı, Yayın No: 276,
Ankara, 1993.
Ø KUMRAL Sabri, Tesisat Teknolojisi İş ve İşlem Yaprakları, II.Sınıf, Devlet
Kitapları Müdürlüğü, İstanbul, 2004.
Ø ISISAN, Sıhhi Tesisat, ISISAN Çalışmaları No: 147, İstanbul, 1997.
Ø KADIOĞLU Hüsnü, DEMİR Hüseyin, ERGİN Baykal, Yapıda Doğalgaz
Tesisatı, İstanbul.
54