05 - Statik Mukavemet Icin Tasarim

Bu notlar T.
C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin
eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik
iddias ve yayn nitelii yoktur. Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile
belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

1
BLM 5
STATK MUKAVEMET N TASARIM
(Design for Static Strength)

5.1 MUKAVEMET TEORLER (Failure Theories)
5.1.1 Maksimum Normal Gerilme Teorisi (Maximum Normal Stress Theory)
asal gerilmeden birisinin, malzemenin mukavemetini at durumda parann statik
mukavemetinin aldn belirtir. Bu bakmdan bir noktadaki asal gerilmeler bykten ke
doru sralanr.
3 2 1
> >

Teoriye gre snek malzemeler de
1 yt
S veya
3 yc
S olduu takdirde statik mukavemet snr almam olacaktr.
S
yt
ve S
yc
malzemenin ekme ve basma akmas deerleridir.

Teoriye gre gevrek malzemeler de
1 ut
S veya
3 uc
S olduu takdirde statik mukavemet snr almam olacaktr.
S
yt
ve S
yc
malzemenin ekme ve basma dayanmlardr

5.1.2 Maksimum Kayma Gerilmesi Kriteri
(Maximum Shear Stress Theory or Trescas Theory)
Herhangi bir noktada kayma gerilmelerinin, malzemenin maksimum kayma mukavemetine eit
yada byk olduu durumda parann ilevselliini yitirdiini (gmenin gerekletiini) belirtir.
3 2 1
> >
1 3
max
2

= ,
Basit ekme numunesi iin malzemenin akma dayanm,
( )
1 2 3
, 0
y
S = = =
2
y
sy
S
S =
Sonu olarak bu teori;

max
2
y
S
yada
1 3 y
S olduu durumlarda statik mukavemet snrnn almadn belirtir.
Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin

2
5.1.3 ekil Deitirme Enerjisi Teorisi (The Distortion-Energy Theory)
Bu teoriye gre gme, parann herhangi bir noktasndaki toplam birim zorlanma enerjisinin,
ayn hacimde akma mukavemetine kadar ekilmi bir ekme veya basma numunesindeki birim
zorlanma enerjisinden byk veya eit olduu durumda gerekletiini varsayar.
Daha nce ekme veya basma esnasnda birim hacimde oluan enerji miktar verilmiti. Eer
numune, akma snrna kadar gerilmi ise;
2
2
y
S
S
u
E
=
(4.5)
boyutlu bir gerilme durumunda, birim hacimdeki enerji;
( )
2 2 2 3 3 1 1 2 2
1 2 3 1 2 2 3 3 1
1
2
2 2 2 2
u
E

= + + = + + + +

(4.6)
Hidrostatik yklerin, para mukavemetini azaltmad bilinmektedir. Bu durumda zorlanma
enerjisinden, sadece hacimsel deformasyon oluturan gerilme bileenleri kartlabilir.
1 2 3
3
av

+ +
= (4.7)
Hidrostatik bileendir.

Sadece
av
dan dolay meydana gelen zorlanma enerjisi,
1 2 3 av
= = = (4.6) denkleminde
yerine yazarak,
( )
2
3
1 2
2
av
v
u
E
= (4.8)

eklinde bulunabilir. (4.7) denklemini (4.8) denkleminde yerine kayar isek;
( )
2 2 2
1 2 3 1 2 2 3 3 1
1 2
2
6
v
u
E
= + + + + +

(4.9)
olacaktr. Yukardaki denklemi (4.6) denkleminden kartrsak, deformasyona yol aan (gmeye
sebep olan) enerji miktar bulunabilir.
( ) ( ) ( )
2 2 2
1 2 2 3 3 1
1
3 2
d v
u u u
E

+ +
+
= =

(4.10)
Basit ekme deneyinde
1 y
S = ,
2 3
0 = = , ve
2
2
y
S
S
u
E
= olduu verilmiti. Ayn ekilde,
karlatrma yapabilmek iin bu enerji deerinden hidrostatik gerilmelerden dolay meydana
gelen enerji deeri kartlmaldr.

3
0 0
3 3
y y
av
S S
+ +
= = (4.11)
O halde gmeye sebep olan enerji (ekme deneyi iin)
2 2 2
1
3 2 3
2 2 3 3
y y y
d
u
E E
S S S
=
| |
| | | |
|
| |
|
\ \
\

2 2 2
1
2
2 2 3 3
y y y
d
S S S
u
E E

=

( )
2 2
1 2
2 6
y y
d
S S
u
E E
=
2
1
3
d y
u S
E
+
=
(4.12)
bulunur. Teoriye gre, gmenin olmamas iin,
( ) ( ) ( ) ( )
2 2 2 2
1 2 2 3 3 1
1 1
3 3 2
y
S
E E
+ + + +

(4.13)
olmaldr. Veya
( ) ( ) ( )
2 2 2
1 2 2 3 3 1
2
y
S
+ +

(4.14)
Maksimum Kayma gerilmesi Teorisi ile bir karlatrma yapabilmek iin bir parann sadece
burulmaya maruz brakldn dnelim. Bu durumda,
1 2 sy
S = = ve 0
3
= olacandan,
2 2 2
2
4
3
2
sy sy sy
y sy
S S S
S S
+ +
= =
2
2
3
y
sy
S
S =
0, 577
sy y
S S =
(4.15)
Bu teori ayn zamanda,
Kayma enerjisi teorisi (The Shear Energy Theory)
von Misses-Hencky teorisi (The von Misses-Hencky Theory)
Oktahedral kayma gerilmesi teorisi, (The Octahedral-Shear Stress Theory) olarak da
bilinmektedir.
5.1.4 Coulomb-Mohr Teorisi (Coulomb-Mohr Theory)
Farkl basma ve ekme mukavemeti olan malzemeler iin kullanlr.
3 2 1
> > 0
1
ve 0
3
olduu durumlarda,
3 1
1
ut uc
S S

statik mukavemet snrnn almadn belirtir.
Dzlem gerilme durumunda
1
3
ut
uc
S
S
=
=

1
3
0
0
)
maksimum normal gerilme teorisi ile ayn sonucu vermektedir.

4
5.1.5 Snek Malzemelerde Gme (Failure of Ductile Materials)
Yaplan deneysel almalar, snek malzemeler iin maksimum kayma gerilmesi teorisi veya
distorsiyon enerjisi teorisinin snek malzemeler iin doru sonular verdiini gstermitir.

Herhangi bir noktada asal gerilmeler,
3 2 1
> > eklinde sraladktan sonra, maksimum kayma gerilmesi teorisine gre (n emniyet
katsays olmak zere)
1 3
2
y sy
S S
n n
= = olmaldr.

Dzlem gerilme durumunda 0
3
= olacandan,
1
2
y sy
S S
n n
= = olacaktr.

Distorsiyon enerjisi teorisine gre,
( ) ( ) ( )
2 2 2
1 2 2 3 3 1
2
y
S
n
+ +
=

Her iki teoremi karlatrmak iin, kayma gerilmesinin maksimum olduu durumu gz nne
aldmzda;

0.5
0.577
y
sy
y
S
S
S

(4.16)


5
5.1.6 Gevrek Malzemelerde Gme (Failure of Brittle Materials)
Gevrek malzemelerde basma ve ekme dayanmlar farkldr (basma dayanmlar daha yksektir).
Ayrca bu tr malzemelerde akma fazlaca grlmez. Dayanm noktasn getiklerinde (genelde
maksimum ekme veya basma gerilmesi) aniden koparlar. Bu sebepten temel mukavemet
deerleri olarak bu deerler alnr.
Maksimum normal gerilme teorisi:
1
ut
S
n
= (ekme dayanmlar dk olduu iin)
Coulomb-Mohr teorisi:
3 1
1
ut uc
S S n

= (dzlem gerilmelerde
2 3
= )
Dzenleme yaplrsa daha kullanl bir denklem bulunabilir.
1
3 3
1
uc uc
ut
S S
S

= burada
3 3
S = ve
3
1
3
1
uc
uc
ut
S
S
S
S
=
| |
|
\
bulunur.
Burada S
3
deeri, verilen
3
1
oran iin
3
n alabilecei limit deerdir.
Yaplan almalar dzeltilmi Coulomb-Mohr teorisinin daha etkin olduunu gstermitir. Bu
teoriye gre;
3
1
3
1
uc
uc ut
ut
S
S
S S
S
=
| |
|
\

3
1
0
ut
S
Her iki teori iin emniyet faktr,

3
3
S
n = olacaktr.

NOT: 1 ve 3. blgede her teori edeerdir.

6
5.1.7 zet (Summary)

SNEK:
Distorsiyon enerjisi teorisi (tercih edilen)
0.577
sy y
S S =
Maksimum kayma gerilmesi teorisi
0.5
sy y
S S =
Emniyet gerilmesi
sy
all
S
n
=
n: emniyet katsays
n=1,5...2 sabit evre artlar
n=2...2,5 normal evre artlar
n=2,5...3 az denenmi krlgan malzemeler iin
n=3...4 belirsiz evre artlar
n5 burkulmaya zorlanan malzemeler iin (kolonlar.....)

GEVREK:
(a)
1
ut
S
n
= ve
3
uc
S
n
=

(b)
3
1
3
1
uc
uc
ut
S
S
S
S
=
| |
|
\
ve
n
S
3
3
=

(c)
( )
3
1
3
1
uc
uc ut
ut
S
S
S S
S
=
| |
|
\
ve
n
S
3
3
=


7
RNEK: 4.1
ekilde gsterilen para iin emniyet faktrn nedir? Bulunuz. Malzeme snek kabul edilecektir.
200
y
S MPa = T=350 Nm, M=200 Nm, F=1000 N.

5
4 4
2 10 22.5
2
22.4
45
64 64
eilme
d
M
Mc
MPa
d I

= = = =
5
4 4
3 10 22.5
2
19.6
45
32 32
burulma
d
T
Tc
MPa
d J

= = = =

2
1000
0.63
45
4
ekme
F
MPa
A
= = =
22.4 0.63 23.03
0
19.6
x eilme ekme
y
xy burulma
MPa
MPa

= + = + =
=
= =

2
2
2 2
1,3
1 3
1 2 3 max
23.03 0 23.03 0
19.6
2 2 2 2
34.2 0 11.6 22.73
2
x y x y
xy
MPa MPa MPa

+ | | | |
= + = +
| |
\
\
= = = = =

Maksimum Kayma Gerilmesi Teorisine:
max
max
200
4.4
2 2 2 22.73
y y
S S
n
n
= = = =

Distorsiyon Enerjisi Teorisi:
max
max
200
5.07
3 3 22.73 3
y y
S S
n
n
= = = =

ekme

eilme

burulma

burulma

ekme

eilme

8
RNEK: 4.2
6 mm apnda dkme demirden yaplm bir pim 3.5 kN eksenel basma kuvvetine ve 9.8 Nm
burulma momentine maruz olduuna gre emniyet faktrn bulunuz.
( 293
ut
S MPa = , 965
uc
S MPa = )

ZM:
3
2 2
3
3 3
4 4 3.5 10
124
6
16 16 9.8 10
231
6
x
xy
F F
MPa
A d
T
MPa
d

= = = =

= = =

Asal gerilmeler:
2
2
max,min
max min
2 2
177 , 301
x y x y
xy
MPa MPa

+ | |
= +
|
\
= =

Bu durumda,
3 2 1
> >
1 2 3
177 , 0, 301 MPa MPa = = =

(a) Maksimum normal gerilme teorisi;
1
ut
S
n
= veya
3
uc
S
n
= olmaldr. O halde,
293
177 1.66
965
301 3.21
MPa
MPa n
n
MPa
MPa n
n
= =
= =

O halde, 1.66 n =

(b) Coulomb-Mohr teorisi;
( )
3
1
3
965
328.6
965 177
1
1
293 301
uc
uc
ut
S MPa
S MPa
MPa MPa
S
MPa MPa
S
= = =
| |

|

\

3
3
328.6
1.092
301
S
n
= = =

(c) Dzeltilmi Coulomb-Mohr teorisi;
( )
( )
( )
3
1
3
965
410.87
965 293 177
1
1
293 301
uc
uc ut
ut
S MPa
S MPa
MPa MPa
S S
MPa MPa
S
= = =
| |
|
\
3
3
410.87
1.365
301
S
n
= = =


9

5.1.7 Statik Yklemeler iin Genel Tasarm Prosedr
(A General Design Procedure for Static Loadings)
1. Malzeme mukavemet snrlar;
a) Snek malzeme iin
y
S
b) Gevrek malzeme iin ,
ut uc
S S
2. zin verilen maksimum gerilmeler;
a) Snek malzemeler iin;
Maksimum kayma gerilmesi teorisi
Distorsiyon enerjisi teorisi
b) Gevrek malzemeler iin;
Maksimum normal gerilme teorisi
Coulomb-Mohr teorisi
Dzeltilmi Coulomb-Mohr teorisi

3. Gerilme Analizi; Elde ettiiniz malzeme mukavemet deerlerini, lleri verilmi bir
sistemde (para yada paralarda) uygulanabilecek maksimum yk bulmak yada lleri
verilmemi bir sistemde uygulanan yk emniyetli bir ekilde tayan para boyutlarn
belirlemek.


10

5.2 PARA MUKAVEMET SINIRLARINI ETKLEYEN FAKTRLER

5.2.1 Gerilme Konsantrasyonu (Stress Concentration)

entikli malzemede maksimum gerilme
entiksiz malzemede maksimum gerilme
f
K =
max
0
f
K

=

entik faktr, entiin geometrik ekline ve malzemenin entie kar hassasiyetine baldr.
entiin geometrik eklinin etkisi teorik entik faktr K
t
ile tanmlanr. Bu durumda
malzemenin entie kar hassasiyeti (q)
1
1
f
t
K
q
K

olarak tanmlanabilir. Malzemenin entie kar hassasiyeti genellikle 0 ile 1 arasnda bir saydr.
Bu durumda entik faktr,

( ) 1 1
f t
K q K = +

alnarak bulunabilir. elikler ve alminyum alamlar iin q, ekteki tablolardan bulunabilir.
Dkme demirler iin q=0.2 deeri kullanlabilir. K
t
ekteki grafikler kullanlarak farkl entik
geometrileri iin bulunabilir.

Statik yklemelerde malzemenin entik hassasiyetinin etkili olmad sylenebilir. Bu durumda
statik yklemelerde teorik entik faktr
t
K kullanlr.


11
RNEK: 4.3
Dkme demirden (gevrek) yaplm bir para ekilde gsterildii gibi
kuvvetler ile yklenmitir. Malzeme ASTM 40 ve malzemenin
ekme kopmas mukavemeti S
ut
=293 MPa ve basma kopmas
mukavemeti S
uc
=965 MPa dr. Emniyet faktrn Coulomb-Mohr ve
Dzeltilmi Coulomb-Mohr teorilerini kullanarak bulunuz.

ZM:

( )
500 cos 45 354
600 500 cos 45 954
500 cos 45 0.2 600 0.2 49.3
600 500 cos 45 0.2 500 sin 45 0.5 367.5
500 sin 45 0.2 70.7
x
z
x
y
F N
F N
M Nm
M Nm
T Nm
= =
= + =
= =
= + + =
= =

( ) ( )
2 2
2 2
1 1 0
43.3 367.5 370.8
43.3
tan tan 7.6
367.5
x y
x
y
M M M Nm
M
M

= + = + =
| |
| |
= = =
|
|
|
\
\

50
1.66
30
D
d
= = ve
6
0.2
30
r
d
= =
, , ,
1.7 1.28 1.48
t eksenel ts burulma t eilme
K K K = = =
5
, , 4 2
5
, , 4 2
5
0 , 4
370.8 10 15 954
1.48 1.7 204.1
30 30
64 4
370.8 10 15 954
1.48 1.7 209.9
30 30
64 4
70.7 10 15
1.28 1
30
32
z
A t eilme t eksenel
z
B t eilme t eksenel
ts burulma
F Mc
K K MPa
I A
F Mc
K K MPa
I A
Tc
K
j

= = =

= = =

= = =
7.07MPa


12

A noktas
2
2
1,3
204.1 0 204.1 0
17.07
2 2
| |
= +
|
\

1
2
3
205.96
0
1.85
MPa
MPa
=
=
=

B noktas
2
2
1,3
209.9 0 209.9 0
17.07
2 2
| |
= +
|
\

1
2
3
1.38
0
211.28
MPa
MPa
=
=
=

Coulomb-Mohr Teorisi:
1 1
1
ut uc
S S n

=
A noktas:
205.96 1.85 1
1.42
293 965
n
n
= = B noktas:
1.38 211.28 1
4.48
293 965
n
n
= =

Dzeltilmi Coulomb-Mohr Teorisi:
3
3
3
1
3
ve
1
uc
uc ut
ut
S S
S n
S S
S
= =
| |
|
\

A noktas:
3
965
3.76
965 293 205.96
1
293 1.85
3.76
2.03
1.85
S
n
= =
| |

|
= =

B noktas:
3
965
950.76
965 293 1.38
1
293 211.28
950.76
4.5
211.28
S
n
= =
| |

|
= =

2
2
1,3
2 2
x y x y
xy

| |
= +
|
\


13
RNEK: 4.4

ekilde, kopma ve akma mukavemetleri sras ile
S
ut
= 700 MPa ve S
y
= 530 MPa olan, souk
ekillendirilmi elikten yaplm levha
gsterilmektedir. Emniyet faktr n=3 iin levhann
tayabilecei maksimum F ykn ekil deitirme
hipotezi(Von Mises-Hencky) ve en byk kayma
gerilmesi hipotezine (Tresca) gre belirleyiniz.

zm:

Delikli kesit iin;

18
0.3
60
d
w
= = 2.35
t
K =
2
(60 18) 12 504 A mm = =
Tresca:
530
2.35 18.94
2 2 3 504
y
t
S
F F
K F kN
n A
= = =

Von Mises-Hencky
530
2.35 21.87
504 3 3 3
y
t
S
F F
K F kN
A n
= = =

yuvarlatlm kesit iin;

6
0.15
40
r
d
= = ve
60
1.5
40
D
d
= = teorik entik faktr 1.85
t
K =

2
40 12 480 A mm = =
Tresca:
530
1.85 22.91
2 2 3 480
y
t
S
F F
K F kN
n A
= = =

Von Mises-Hencky
530
1.85 26.46
480 3 3 3
y
t
S
F F
K F kN
A n
= = =


14
RNEK: 4.5
ekilde A ve D den yataklanm ve B ve C de
kasnaklar monte edilmi bir mil gsterilmektedir.
Kasnak yzeylerinde gsterilen kuvvetler kay
ekme kuvvetlerini simgelemektedir. Mil ASTM
25 snfnda dkme demirden (S
ut
=179 MPa,
S
uc
=669 MPa) n
d
=2.8 tasarm emniyet faktr iin
yaplmtr. Mil iin kullanlmas gereken ap ne
olmaldr?

( ) 1330 220 0.1 111
B
T Nm = = , ( ) 1600 120 0.075 111
c
T Nm = =
xy dzlemi xz dzlemi

986 0.2 197
B
M Nm = =
564 0.15 85
C
M Nm = =

469 0.2 94
B
M Nm = =
469 0.4 188
C
M Nm = =

2 2
197 94 218
B
M Nm = + = ,
2 2
85 188 206
C
M Nm = + =
B
M kritiktir.

B noktasndaki gerilme

3 3 3
16 16 111 565
xy
T
Pa
d d d
= = = ,
3 3 3
32 32 218 2220
B
x
M
Pa
d d d
= = =

2 2 2
2
1,3 3 3 3 3
2220 2220 565 1110 1246
2 2 2 2
x x
xy
d d d d

| | | | | |
= + = + =
| | |
\ \ \

1 3
2356
d
= ,
3 3
136
d
=
6
2 3 1
6 3 6 3 3
1 2356 136 1 13.36 10 1
3.3 10
179 10 669 10 2.8 2.8
ut uc
d m
S S n d d d

= = = =

yada 33 mm
tercih edilen l 35 d mm


15

Tam deiken eilme ve ekme ykleri altnda elikler ve alminyum iin entik hassasiyeti
(r=4mm den byk entikler iin r=4mm deki entik hassasiyeti kullanlr.)

Tam deiken burulma yk altnda elikler ve alminyum iin entik hassasiyeti
(r=4mm den byk entikler iin r=4mm deki entik hassasiyeti kullanlr.)


16


17

05 - Statik Mukavemet Icin Tasarim

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

05 - Statik Mukavemet Icin Tasarim

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Bu notlar T.

Her iki teori iin emniyet faktr,

Vous aimerez peut-être aussi