Untitled

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica
Spis treci 1. Wprowadzenie2 1./1 Podstawa prawna opracowania..3 1./2 Uwarunkowania formalno-prawne oraz podzia kompetencji w zakresie ochrony zabytkw (ze szczeglnym uwzgldnieniem Ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami).3 1./3 Zabytki i ich ochrona w dokumentach programowych gminy Kunica (z uwzgldnieniem Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Kunica oraz Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy Kunica)...6 1./4 Zabytki i ich ochrona w krajowych i wojewdzkich dokumentach o charakterze pomocniczym7 2. Cel programu opieki nad zabytkami gminy Kunica w wietle obowizujcej ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami.10 3. Oglna charakterystyka zasobu..10 3./1 Zabytki nieruchome.25 3./2 Zabytki ruchome..33 3./3 Zabytki archeologiczne35 4. Zadania39 4./1 Opieka nad zabytkami nieruchomymi.39 4./2 Opieka nad zabytkami ruchomymi..40 4./3 Opieka nad zabytkami archeologicznymi41 4./4 Ochrona wartoci niematerialnych..42 4./5 Praktyczne wykorzystanie zasobw dziedzictwa kulturowego...42 5. Instrumenty wdraania i ocena wynikw gminnego programu opieki nad zabytkami gminy Kunica .43 6. rda finansowania gminnego programu opieki nad zabytkami gminy Kunica..44
Program opieki nad zabytkami gminy Kunica 1. Wprowadzenie
Program opieki nad zabytkami jest dokumentem o charakterze uzupeniajcym w stosunku do innych aktw planowania gminnego (powinien posuy do aktualizacji obowizujcego Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy Kunica 1998/99 oraz Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Kunica na lata 2004-2006). Przedmiotem jest gmina Kunica jako region administracyjny oraz miejsce lokalizacji zabytkw objtych programem. Gwnym celem programu jest okrelenie zada, jakie powinny by realizowane w zakresie bdcym przedmiotem programu. Zadania te okrelone s dla wszystkich obiektw zabytkowych i caoci problematyki opieki nad zabytkami dla obszaru caej gminy. Program ma okreli pewien stan idealny, do ktrego naley dy w zakresie opieki nad zabytkami wskazywa zadania konieczne do wykonania, ale te sugerowa sposoby ich realizacji. Gwnym zaoeniem programu jest denie do osignicia odczuwalnej i akceptowanej spoecznie poprawy w zakresie stanu zachowania i utrzymania obiektw zabytkowych znajdujcych si na terenie gminy. Wane jest, aby poprawa ta dokonywaa si przy wspudziale lokalnej spoecznoci i jej zaangaowaniu. Nie ma tu znaczenia forma aktywnoci - praca zawodowa, dziaalno spoeczna, dziaania wynikajce z prawa wasnoci lub z uytkowania obiektw zabytkowych. Obowizkiem wadz publicznych w tym wzgldzie jest pobudzanie i wspieranie inicjatyw majcych tak opiek na uwadze, a take usprawnianie mechanizmw regulujcych te kwestie. Program opieki nad zabytkami wymaga cyklicznej aktualizacji, przy czym ten pierwszy (opracowany na pierwsze 4 lata) wydaje si kluczowy dla dalszych programw w tym zakresie. Opierajc si na szerokim rozpoznaniu zoonej problematyki konserwatorskiej wyznacza priorytetowe kierunki dziaa. Modyfikacja programu w przyszoci uwzgldnia bdzie nowe uwarunkowania prawne i administracyjne; zmieniajce si warunki gospodarcze, spoeczne i kulturowe; nowe kryteria oceny czy te aktualny stan zachowania zasobu oraz prowadzone okresowo oceny efektw wdraania obowizujcego programu.
Program opieki nad zabytkami gminy Kunica 1./1 Podstawa prawna opracowania Przy jego sporzdzaniu wzito pod uwag nastpujce akty prawne:
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. nr 162 z 17.09.2003 r., poz. 1568, z pniejszymi zm. i rozporzdzeniami); Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorzdzie gminnym (Dz. U. nr 16 poz. 950, tekst jednolity z 12.10.2001 r., Dz. U. nr 142 poz.1591); Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy Kunica 1998/99 oraz Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Kunica na lata 20042006). oraz pozycje o charakterze pomocniczym: Tezy do opracowania krajowego programu ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami zatwierdzone przez Ministra Kultury Waldemara Dbrowskiego, opracowane przez zesp Rady Ochrony Zabytkw przy Ministrze Kultury pod przewodnictwem prof. dr hab. Bogumiy Rouby; Strategia rozwoju kultury wojewdztwa podlaskiego do roku 2020.
1./2 Uwarunkowania formalno-prawne oraz podzia kompetencji w zakresie ochrony zabytkw (ze szczeglnym uwzgldnieniem Ustawy z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami) W wietle Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami opieka nad zabytkiem sprawowana jest przez jego waciciela lub posiadacza, polega w szczeglnoci na zapewnieniu warunkw: 1. naukowego badania i dokumentowania zabytku; 2. prowadzeniu prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budowlanych przy zabytku; 3. zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; 4. korzystania z zabytku w sposb zapewniajcy trwae zachowanie jego wartoci; 5. popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury (art.5).
Ponadto ustawa definiuje m.in. podstawowe pojcia z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami oraz przedmiot, zakres, formy i sposb ich ochrony. Bez wzgldu na stan zachowania ochronie i opiece podlegaj: 1. zabytki nieruchome bdce w szczeglnoci: a. krajobrazami kulturowymi, b. ukadami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespoami budowlanymi c. dzieami architektury i budownictwa, d. dzieami budownictwa obronnego, e. obiektami techniki, a zwaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakadami przemysowymi, f. cmentarzami, g. parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h. miejscami upamitniajcymi wydarzenia historyczne bd dziaalno wybitnych osobistoci lub instytucji; 2. zabytki ruchome bdce w szczeglnoci: a. dzieami sztuk plastycznych, rzemiosa artystycznego i sztuki uytkowej, b. kolekcjami stanowicymi zbiory przedmiotw zgromadzonych i uporzdkowanych wg koncepcji osb, ktre tworzyy te kolekcje, c. numizmatami oraz pamitkami historycznymi, a zwaszcza militariami, sztandarami, pieczciami, odznakami, medalami i orderami, d. wytworami techniki, a zwaszcza urzdzeniami, rodkami transportu oraz maszynami i narzdziami wiadczcymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentujcymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, e. materiaami bibliotecznymi, o ktrych mowa w art.5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. nr 85, poz. 539, z 1998 r. nr 106, poz. 668, z 2001 r. nr 129, poz. 1440 oraz z 2002 r. nr 113, poz. 984), f. instrumentami muzycznymi, g. wytworami sztuki ludowej i rkodziea oraz innymi obiektami etnograficznymi, h. przedmiotami upamitniajcymi wydarzenia historyczne bd dziaalno wybitnych osobistoci lub instytucji; 3. zabytki archeologiczne bdce w szczeglnoci: a. pozostaociami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, b. cmentarzyskami,
Program opieki nad zabytkami gminy Kunica c. kurhanami, d. reliktami dziaalnoci gospodarczej, religijnej i artystycznej (art. 6.1.).
Ponadto ochronie mog podlega nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej (art. 6.2.). Ustawa okrela take sposb i formy ochrony zabytkw. S nimi: 1. wpis do rejestru zabytkw; 2. uznanie za pomnik historii; 3. utworzenie parku kulturowego; 4. ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (art. 7). Ustawa definiuje obowizki oraz kompetencje samorzdu terytorialnego w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. Do obowizkw gminy naley w szczeglnoci: - prowadzenie gminnej ewidencji zabytkw w formie zbioru kart adresowych zabytkw nieruchomych z terenu gminy, objtych wojewdzk ewidencj zabytkw (art. 22 p.4); - sporzdzenie (na okres 4 lat) gminnego programu opieki nad zabytkami (art. 87); - uwzgldnienie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami przy sporzdzaniu i aktualizacji strategii rozwoju gmin, studiw uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego (art. 18, 19); - sporzdzanie gminnego planu ochrony zabytkw na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych opracowywanych zgodnie z Rozporzdzeniem Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. Szczegowo okrelone obowizki gminy w stosunku do obiektw zabytkowych objtych ochron, ktrych gmina jest wacicielem lub posiadaczem zawarte s w: art. 5, 25, 26, 28, 30, 31, 36, 71, 72. Do najistotniejszych kompetencji gminy w zakresie ochrony zabytkw naley moliwo utworzenia parku kulturowego, bdcego jedn z form ochrony zabytkw (art. 16, 17), na podstawie uchway rady gminy. Artyku 87 ustawy okrela obowizek gminy dotyczcy sporzdzania i uchwalania Gminnego programu opieki nad zabytkami: - program powinien by opracowany na okres 4 lat, - program suy celom okrelonym w ustawie (wymienionym w rozdziale 2. niniejszego opracowania), - program przyjmuje rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewdzkiego konserwatora zabytkw,
Program opieki nad zabytkami gminy Kunica - program ogaszany jest w wojewdzkim dzienniku urzdowym,
- z realizacji programu wjt, burmistrz, prezydent miasta sporzdza co dwa lata sprawozdanie, ktre przedstawia radzie gminy. Ustawa o samorzdzie gminnym okrela zadania wasne gminy. W tym take te, ktre wprost lub porednio odnosz si do ochrony zabytkw. Nale do nich zadania obejmujce m.in. nastpujce kwestie: - adu przestrzennego, gospodarki nieruchomociami, ochrony rodowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, - gminnych mostw, drg, ulic, placw oraz organizacji ruchu drogowego, - kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami, - kultury fizycznej i turystyki, - zieleni gminnej i zadrzewie, - cmentarzy gminnych, - utrzymania gminnych obiektw i urzdze uytecznoci publicznej oraz obiektw administracyjnych, - promocji gminy. 1./3 Zabytki i ich ochrona w dokumentach programowych gminy Kunica (z uwzgldnieniem Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania gminy Kunica) Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania gminy Kunica 1998/99 oraz Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Kunica na lata 2004-2006 okrelaj polityk przestrzenn gminy i stanowi dokumenty, w oparciu o ktre koordynowane s dziaania zwizane z zagospodarowaniem terenw na obszarze gminy. W czci II 2.11 Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Kunica rodowisko przyrodnicze i walory kulturowe/ Obiekty zabytkowe, obiekty o charakterze zabytkowym oraz o wartociach kulturowych wymienione zostay obiekty wpisane do rejestru zabytkw oraz obiekty o wartociach historyczno-kulturowych, w tym archeologiczne. Wykaz zabytkw powsta w oparciu o ustaw z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dbr kultury. Jest on niepeny, a wrd obiektw o wartociach historycznokulturowych 70 % z nich faktycznie nie istnieje. Tak wic zapisy Planu i Studium w tej kwestii wymagaj natychmiastowej aktualizacji. Automatycznie powinny ulec zmianie zapisy podrozdziale 4.3 Turystyka, gdzie wskazuje si zabytki polecane do zwiedzania. Studium stanowic podstawowy dokument przy tworzeniu planw miejscowych poza lakonicznymi
zapisami nie wskazuje ochrony m.in. lokalnego budownictwa drewnianego i murowanego. Wrd dziaa, ktre naley podj w przypadku obiektw zabytkowych lub o wartociach kulturowych i archeologicznych susznie wymienia si nastpujce: -cisa wsppraca z Wojewdzkim Urzdem Ochrony Zabytkw; -odpowiednie zapisy w planach miejscowych; -kontrola stanu technicznego obiektw zabytkowych; -dbao o waciw funkcj obiektw zabytkowych; Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Kunica na lata 2004-2006 koresponduje z ; -Polska 2025. Dugookresow strategi trwaego i zrwnowaonego rozwoju- dokument Rzdu RP; -Strategi Rozwoju Wojewdztwa Podlaskiego do roku 2010 (Priorytet 3- Rozwj kultury i ochrona dziedzictwa kulturowego); W analizie SWOT jako mocna stron realizacji Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Kunica na lata 2004-2006 wskazano w pkt. 4 bogat histori oraz wiele zabytkw. 1./4 Zabytki i ich ochrona w krajowych i wojewdzkich dokumentach o charakterze pomocniczym (ze szczeglnym uwzgldnieniem Tez do Krajowego Programu Ochrony Zabytkw i Opieki nad Zabytkami, Strategii rozwoju kultury wojewdztwa podlaskiego do roku 2020) Dokumentem pomocniczym o fundamentalnym znaczeniu dla kwestii ochrony zabytkw w Polsce s Tezy do Krajowego Programu Ochrony Zabytkw i Opieki nad Zabytkami, opracowane przez zesp Rady Ochrony Zabytkw przy Ministrze Kultury. W dokumencie tym czytamy m.in.: Ochrona i konserwacja zabytkw jest istotnym elementem polityki kulturalnej Pastwa, s one bowiem nie tylko ladem przeszoci, ale take cennym skadnikiem kultury wspczesnej, przyczyniajcym si do ksztatowania przyjaznego czowiekowi rodowiska jego ycia. () Ich zachowanie, ochrona i konserwacja jest dziaaniem w wanym interesie publicznym ze wzgldu na znaczenie zabytkw w procesie edukacji, humanizacji spoeczestwa, jego kulturowej identyfikacji, wreszcie take dla sfery ekonomii i gospodarki. Zadaniem gwnym polityki pastwa w dziedzinie ochrony zabytkw jest stworzenie w najbliszych latach mechanizmw porzdkujcych t sfer, dostosowujcych j do warunkw gospodarki rynkowej zarwno poprzez niezbdne uzupenienia i korekty legislacyjne, jak i poprzez zmiany organizacyjne obejmujce konieczne rozszerzenie dziaa istniejcych
instytucji, a po zmiany w strategii i organizacji ochrony. Te niezbdne, wprowadzone na drodze ewolucyjnej zmiany, powinny z jednej strony nie dopuci do utracenia dotychczasowego bezcennego dorobku Polski w dziedzinie ochrony, z drugiej umoliwi funkcjonowanie i rozwj tej dziedziny w Zjednoczonej Europie. Bardzo istotne jest przypomnienie podstawowych zasad konserwatorskich: 1. zasada Primum non nocere, 2. zasada maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartoci (materialnych i niematerialnych), 3. zasada minimalnej niezbdnej ingerencji; 4. zasada, zgodnie z ktr usuwa naley to (i tylko to), co na orygina dziaa niszczco, 5. zasada czytelnoci i odrnialnoci ingerencji, 6. zasada odwracalnoci metod i materiaw, 7. zasada wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepsz wiedz i na najwyszym poziomie. Zasady te dotycz zarwno konserwatorw, pracownikw urzdw, architektw, urbanistw, badaczy, wacicieli i uytkownikw, w tym duchownych - codziennych konserwatorw zabytkowych wity. Do opracowania Krajowego Programu Ochrony Zabytkw i Opieki nad Zabytkami przyjto nastpujce tezy: I. Uwarunkowania ochrony i opieki nad zabytkami: stan zabytkw nieruchomych, stan zabytkw ruchomych, stan zabytkw archeologicznych, stan zabytkw techniki, pomniki historii i obiekty wpisane na List wiatowego Dziedzictwa Kulturalnego UNESCO, stan sub konserwatorskich, stan opieki nad zabytkami, stan uregulowa prawnych. II. Dziaania o charakterze systemowym: powizanie ochrony zabytkw z polityk ekologiczn, ochrony przyrody, architektoniczn i przestrzenn, celn i polityk bezpieczestwa pastwa; wypracowanie strategii ochrony dziedzictwa i wprowadzenie jej do polityk sektorowych. III. System finansowania: stworzenie sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej. IV. Dokumentowanie, monitorowanie i standaryzacja metod dziaania - ujednolicenie metod dziaa profilaktycznych, konserwatorskich, restauratorskich i ochronnych. V. Ksztacenie i edukacja: ksztacenie profilaktyczne, podyplomowe i system uznawalnoci wyksztacenia, edukacja spoeczestwa, edukacja wacicieli i uytkownikw.
VI. Wsppraca midzynarodowa: wsppraca z instytucjami i organizacjami, wsppraca w obszarze Europy rodkowej. Strategia rozwoju wojewdztwa podlaskiego do roku 2020 zakada, e ochrona dziedzictwa kulturowego to cel strategiczny. Proponuje si nastpujce dziaania, ktre to maj odwrci negatywne tendencje w ochronie zabytkw: - ustanowienie sub ochrony zabytkw na rnych szczeblach samorzdu terytorialnego (nadzr nad zabytkami, wsppraca z PWKZ, koordynacja dziaa rnych sub w zakresie ochrony i zachowania lokalnego krajobrazu kulturowego); - prowadzenie ewidencji i bada wszystkich kategorii zabytkw przy wsppracy i czeniu rodkw finansowych administracji rzdowej, samorzdowej, wacicieli i uytkownikw w celu stworzenia warunkw do konserwacji, rewaloryzacji i zagospodarowania dbr kultury z poytkiem dla spoecznoci lokalnych i regionu; - ochrona zabytkowego budownictwa drewnianego jako podstawowego wyznacznika tosamoci kulturowej regionu. Wrd wielokierunkowych zada bardzo istotnym zdaje si by: -ochrona zabytkowych cmentarzy; -promowanie programw ochrony i zagospodarowania zespow i obszarw o wartociach kulturowo-przyrodniczych () jako denie do zachowania dziedzictwa kulturowego. W dziedzinie ochrony zabytkw istotne jest wzajemne powizanie zada z zakresu ochrony rodowiska przyrodniczego, rodowiska kulturowego oraz turystyki i promocji. Wraz z rozwojem samorzdnoci do naszego sownika wszed termin maa ojczyzna. Oznacza on najblisze terytorium, z kultur i histori ktrego utosamia si indywidualna osoba lub grupa ludzi. Maa ojczyzna mobilizuje do dziaalnoci (dokumentowanie dziejw i historii regionu, otaczanie opiek miejsc historycznych, dziaalno wydawnicza, popularyzatorska i edukacyjna oraz inne suce zachowaniu dziedzictwa kulturowego) przede wszystkim organizacje pozarzdowe, ktre w swoim rodowisku stanowi swoiste lobby kultury.
10
2. Cel programu opieki nad zabytkami gminy Kunica w wietle obowizujcej ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami okrela, e opracowanie programu opieki nad zabytkami ma na celu: 1. Wczenie problemw ochrony zabytkw do systemu zada strategicznych, wynikajcych z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2. Uwzgldnienie uwarunkowa ochrony zabytkw, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, cznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i rwnowagi ekologicznej; 3. Zahamowanie procesw degradacji zabytkw i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4. Wyeksponowanie poszczeglnych zabytkw oraz walorw krajobrazu kulturowego; 5. Podejmowanie dziaa zwikszajcych atrakcyjno zabytkw dla potrzeb spoecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjajcych wzrostowi rodkw finansowych na opiek nad zabytkami; 6. Okrelenie warunkw wsppracy z wacicielami, eliminujcych sytuacje konfliktowe zwizane z wykorzystywaniem tych zabytkw; 7. Podejmowanie przedsiwzi umoliwiajcych tworzenie miejsc pracy zwizanych z opiek nad zabytkami. 3. Oglna charakterystyka zasobu W dzisiejszej dobie nie wystarczy chroni samych pozostaoci materialnych naszego dziedzictwa. Naley do zabytkw podchodzi w sposb kompleksowy, tzn. bada i chroni od zapomnienia rodowisko kulturowe, ktre uwarunkowao i zadecydowao o powstaniu tych wartociowych obiektw. Przejawy twrczoci ludzkiej bowiem powstaj w okrelonych i nieraz bardzo zoonych warunkach historycznych i spoecznych. O wartociach zatem zabytku decyduje nie tylko jego materialna, zewntrzna forma ale cay kontekst, ktry doprowadzi do jego powstania. Zabytki Podlasia s czsto niezwykle wartociowe nie poprzez ich monumentalno, ale dlatego, e s wytworem bogactwa rnych kultur, religii i cywilizacji. Mona tu doda, e ochronie zgodnie z ustaw powinny podlega te miejsca i obiekty zwizane z dziaalnoci wybitnych, sawnych ludzi.
11
Pooenie ziem gminy Kunica przez wieki podlegajcych rnej administracji terytorialnej, pastwowej, kocielnej sprawio, e terytorium to jest nadzwyczaj niejednorodne pod wzgldem kulturowym. Na przykadzie tego terenu wida zmienne i pogmatwane dzieje pogranicznych ziem obecnego woj. podlaskiego, przechodzcych w toku procesu historycznego rnorodne koleje losu (zmiany przynalenoci politycznej), otwartych na bogactwo wpyww kulturowych, religijnych i skupiajcych jak w soczewce wielobarwno, wielokulturowo, i wielowyznaniowo dawnych kresowych ziem Rzeczypospolitej. Pozostaoci tych procesw historycznych jest wanie rodowisko kulturowe uzewntrzniajce si w zabytkach regionu. Do najwaniejszych zabytkw skadajcych si na to dziedzictwo nale witynie, cmentarze, ukady przestrzenne miast i wsi, zaoenia dworskie i parkowe oraz inne obiekty zabytkowe (ruchome i nieruchome). Zabytki te podlegaj ochronie prawnej jeeli s wpisane do rejestru zabytkw. Ziemie, na ktrych pooona jest Kunica miay burzliw histori. Wydaje si, e we wczesnym redniowieczu ziemie te naleay do ludw batyjskich, z ktrych wyonili si Litwini, Prusowie i Jawingowie. Ekspansja ksit ruskich w XI wieku zepchna plemiona batyjskie na pnoc. Wanie w XI wieku ksita ruscy wybudowali grd w Grodnie, ktremu podporzdkowano okoliczne tereny. W XI-XII wieku postpowaa zatem kolonizacja ruska tych obszarw. Pozostay tu jednak zapewne pozostaoci ludnoci litewskiej czy jawieskiej o czym wiadczyy nazwy miejscowe i osobowe. Rozwj osadnictwa ruskiego zosta zahamowany przez ekspansj pastwa litewskiego, ktre midzy 1240 a 1270 rokiem opanowao Grodno i pobliskie tereny. W 1325 roku wschodni granic wadania mazowieckiego okrelili ksita Siemowit i Trojden w licie do papiea, w ktrym pisali, i granica mazowiecka sigaa zaledwie dwie mile od Grodna. Litewski ksi Giedymin rozcign swe panowanie na pograniczne tereny w latach 1315-1324, przesuwajc granic swych posiadoci na zachd na lini rzek: Netty, Brzozwki, Czarnej (Sokodki), Suprali i Narwi. Akt graniczny midzy Litw, a Mazowszem, podpisany 13 sierpnia 1358 roku, przez ksicia mazowieckiego Siemowita i litewskiego ksicia Kiejstuta, wyznacza limes cignc si od Kamiennego Brodu do Rajgrodu, nastpnie rzek Nett do jej ujcia do Biebrzy, t rzek do Targowiska (Dolistowo Stare), dalej Biebrz do ujcia Wielkiej Strugi (Brzozwka), stamtd Wielk Strug do rzeki Czarnej, nastpnie Supral do Popielowego Siedliska (Zotoria) i Narwi do ujcia Niewotyca (Niewodnica). Tak wic przed 1795 rokiem tereny, na ktrych pooona jest Kunica naleay do Wielkiego Ksistwa Litewskiego, wojewdztwa trockiego, powiatu grodzieskiego.
12
Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 roku tereny gminy zostay wczone do Prus. Prusacy utworzyli na zabranych ziemiach departament biaostocki prowincji Prusy Nowowschodnie. Rzdy Prusakw nie trway dugo. W 1807 roku Napoleon z ziem drugiego i trzeciego zaboru utworzy Ksistwo Warszawskie a wschodni cz departamentu na mocy porozumienia miedzy Francj a Rosj w Tyly, jako obwd biaostocki, odda carowi. Obwd biaostocki obejmowa powiaty: biaostocki, bielski, soklski i drohiczyski. Pnocna i zachodnia granica obwodu biega wzdu Biebrzy, Narwi, Mieni i Nurca i staa si do 1915 roku granic midzy Cesarstwem Rosyjskim a Ksistwem Warszawskim a potem Krlestwem Polskim, utworzonym na mocy kongresu wiedeskiego w 1815 roku. W 1842 roku samodzielny obwd biaostocki zniesiono wcielajc te ziemie do guberni grodzieskiej. Po I wojnie wiatowej tereny gminy zostay wczone do pastwa polskiego, wojewdztwa biaostockiego, powiatu soklskiego. Po II wojnie wiatowej cz terenw gminy wesza w skad wojewdztwa biaostockiego a cz pozostaa poza granic wschodni. Obecnie gmina Kunica stanowi cz powiatu soklskiego, wojewdztwa podlaskiego. W XV wieku obszar ten pokrywaa olbrzymia Puszcza Grodzieska. W pod koniec tego wieku ruszyo osadnictwo na tereny tej puszczy, ktre zasiedlaa ludno nadniemeska. Skad etniczny osadnikw by rnorodny. Przewaaa ludno ruska lub zruszczona, lecz nie brakowao Litwinw wrd, ktrych byli potomkowie Jawingw. Istniejca pod Grodnem wie Zabocie zamieszkana przez Polakw (jeniecka?) moe wskazywa te na udzia ich w kolonizacji terenw puszczaskich. Mozaik etniczn uzupeniao osadnictwo Tatarw osadzonych w XV i XVI wieku nad rzek osona, ktre jednak nie odgrywao zasadniczej roli w caym procesie. W pierwszym okresie zasig osadnictwa wyznaczany by przez gwne szlaki drone, ktre uksztatoway si dla potrzeb zarzdzania zajtymi ziemiami i suyy dla utrzymania staej cznoci po unii polsko-litewskiej midzy Wilnem a Krakowem. Najwaniejsz drog by szlak prowadzcy z Grodna do Brzecia nad Bugiem, idcy przez Krynki, Biaowie i Kamieniec. Wzdu niego wzniesiono najstarsze dwory, ktre suyy wadcy: Krynki (jest ju w 1429 roku) Koodziea (1486) Biaowiea (1409). Wanie w tym czasie zaczto dzieli Puszcz Grodziesk na mniejsze kompleksy lene podporzdkowane odpowiednim dworom. Na poudnie od Biebrzy wydzielono pas Puszczy Nowodworskiej nazwanej tak od dworu ksicego Nowy Dwr Biay, zaoonego wedug Jerzego Winiewskiego okoo 1500 roku. Dwr ten powsta jednak wczeniej, jako e regest dokumentw dotyczcych Nowego Dworu opisywa dokument Stefana Batorego z 1578 roku, ktrym krl aprobowa nadania Kazimierza Jagielloczyka, Jana Olbrachta, Aleksandra,
13
Zygmunta I, i Zygmunta Augusta. Wynikaoby by z tego, e powstanie Nowego Dworu, naley przesun do czasw panowania Kazimierza IV. Pierwsza wzmianka o Kunicy pochodzi z 1508 roku kiedy to istniaa rudnia Kunica nad rzek oson. Wraz z osadnictwem w pocztkach XVI wieku powsta tu dwr hospodarski nadzorujcy osadnictwo i wydzielono podporzdkowan mu Puszcz Kunick. Zarzdcy i dzierawcy dworw kolonizowali podlegy im obszar osiedlajc ludno poddacz dla obsugi tych dworw, folwarkw oraz czynszownikw. Std te pod dworami abno Perstu, Kunica, Molawica, Sokoda powstaway nowe tereny zasiedlone, przesuwajce w pocztkach XVI w. zasig osadnictwa poza lini wytknit przez te dwory na pnocy poza rzek Sidr, w rodku do grnego jej biegu i do dziau midzy oson a Sokod. Ze wzgldu na wcicie si osadnictwa klinami linia ta bya nierwna-stwierdza Jerzy Winiewski. Midzy tymi klinami powstay fragmenty lasw przewanie rozdane panom litewskoruskim i bojarom, ktrzy otrzymywali te tu wchody sianotne i bartne. Opodal Kunicy i nad rzek oson ziemie od Kazimierza Jagielloczyka otrzyma Mieleszko Michajowicz dajc pocztek wsiom Mieleszkowce i Wojnowce. W 1503 roku nad oson dosta 2 wiorsty Wako Doroszkiewicz, od ktrego syna Bohufaa poszed rd Bouffaw. Powstay tu dwory osona i Wokusz. Przed 1507 rokiem otrzyma 12 wiorst kwadratowych nadania bojar Kunda, zaoyciel dworu Kundzin, ktry w 2. po. XVI wieku przeszed na wasno krlewsk. Nieopodal (dokadnie nie wiadomo kiedy) Tooczkowie dostali ziemi Molawica (dzi wie Tooczki). Powstay szlacheckie wsie Tocze, Szymki, Bilminy, Zubrzyca. Na pnocny zachd od Kunicy ziemie dosta Michajo Zahorowski, ktry ze swoim nastpc Wasylem Chreptowiczem namiestnikiem wodzimierskim i horiuhowski, leniczym grodzieskim zaoy tutaj dobra Kucin. Z 1505 r. pochodzi testament Wasyla, z ktrego wynika, e posiada dobra Naruszew, Jabonn, dwr Kucin, dwr Kiebasin oraz cz Bohuryna. Sprawowanie godnoci leniczego grodzieskiego uatwio mu wejcie w posiadanie dworw Kucina i Kiebasina w powiecie grodzieskim. Kolonizujc to nadanie, prawdopodobnie, sprowadza osadnikw ze swoich dbr woyskich, poniewa obok Kucina znajdowaa si wie Woyce. Wasyl umar w 1505 roku a dobra obj Andrzej Sanguszko Koszyrski onaty z jedyn crk Wasyla. To chyba o te ziemie, pooone niedaleko Kunicy procesowa si Andrzej Koszyrski w 1534 r. z Michaem i Olechnem Fedorowiczami, poniewa w trakcie procesu Koszyrski przedstawi przywilej Aleksandra dany jego teciowi, ktrym krl nadawa Wasylowi 5 ludzi z lasem, a ziemie te okrelane s jako ziemla na Kuznicy. W 1514 roku w grnym biegu rzeki Sidry, otrzymali nadanie puszczaskie bracia
14
Iwan i ukasz Woowiczowie z Bali, ktrzy podzielili si nim w 1536 roku. Na czci pnocnej powstay dobra Sidra z kilkoma wsiami a w czci poudniowej w wyniku dalszych podziaw w XVI i XVII wieku dobra Pawowicze, Andrzejewo, Bieniasze, ktre przejy nazwy od imion potomkw Iwana Woowicza. Kunica jako orodek o charakterze miejskim powstaa w czasach wielkiej reformy gospodarczej zwanej pomiar wczn, przeprowadzanej pod kierunkiem Bony. Miasto zakada od 1536 roku Jerzy Zielepucha, a Bona w 1546 roku nadaa miasteczku przywilej na targi i jarmarki. W dolinie rzeki osony, wzdu traktu krlewskiego biegncego z Litwy do Korony, wytyczono kwadratowy rynek, od ktrego odchodziy cztery ulice na pnoc i poudnie z czterech rogw rynku. Rozplanowanie miasteczka byo do typowe. Skadao si z kwadratowego Rynku wytyczonego w najniszym miejscu doliny i 4-5 odchodzcych od niego ulic. Rynek przecinaa niewielka rzeczka wegra zwana te Krynic. Rzeka osona i pooone za ni grunty majtku szlacheckiego Kunica ograniczay miasto od zachodu, od wschodu za - okalajce miasto wzgrza. Zadecydowao to o rozwoju sieci ulicznej oraz zabudowy gwnie w kierunkach pnocnym i poudniowym wzdu przebiegajcego dolin osony traktu z Grodna do Knyszyna i Gonidza. Z Rynku w kierunku pooonego na pnocny - zachd od miasta dworu krlewskiego, powstaego zapewne za czasw Bony, odchodzia ul. Dworna, zwana te w inwentarzach Nowodworsk. Zachowa si opis dworu kunickiego z l. 30-40 XVIII wieku. Budynek by wwczas zaniedbany. Wydaje si i, dwr kunicki wyglda nieco okazalej za czasw Tyzenhauza. W 1766 r. odnotowano, i zaczto budowa nowy dwr dla podstarociego kunickiego. W inwentarzu z 1786 r. ju go jednak nie odnajdziemy. Wzmiankuje si w nim poar, ktry strawi oficyn kluczow i zapewne nowy budynek dworski. Prawdopodobnie w pobliu dworu i ul. Dworskiej znajdowao si 12 placw ogrodnikw dworskich. Lokalizacja tych dziaek nie jest jednak bliej znana. Inwentarze ekonomii z 1650 r. i pniejsze wiadcz, i po likwidacji folwarku kunickiego, co nastpio midzy 1639 a 1650 r. place te byy wasnoci mieszczan. Z pn. - wsch. rogu Rynku w kierunku Sokki odchodzia ul. Grodzieska. Z pd. - wsch. rogu Rynku w kierunku Grodna wybiegaa ul. Knyszyska. We wschodniej pierzei tej ulicy w 1650 r. wymierzono krtk prostopad uliczk. Placa na uliczk odeszo czytamy w inwentarzu. Uliczka ta to zapewne ul. Szkolna prowadzca w kierunku bonicy ydowskiej. Z pd. - zach. rogu Rynku wybiegaa ul. ososieska. Dziaki w zachodniej pierzei tej ulicy byy nieco dusze dochodzc do rzeki osony. Ich koce, lece nad sama rzek, stanowiy ki. Ulic t
15
zniszczono w XIX w. podczas budowy kolej. Linia kolejowa wcinita midzy Rynkiem a rzek oson, zniszczya rozplanowanie i zabudow zachodniej czci miasta. Liczb dziaek przy Rynku i poszczeglnych ulicach Kunicy w czasach nowoytnych obrazuje tabela: Tabela1: Place miejskie w Kunicy w l. 1650-1786 Nazwy ulic Rynek ul. Grodzieska ul. Knyszyska ul.Dworna (Nowodworska) ul. ososieska place ogrodnicze Razem: 1650 12 22 59 20 14 12 139 1680 12 22 64 20 17 12 147 1708 12 22 64 20 17 12 147 1712 12 22 64 20 17 12 147 144 1786 10
154
Zmiany liczby dziaek w poszczeglnych ulicach miasteczka s trudne do interpretacji. Wiemy, i w 1680 r. podzielono zacianek znajdujcy si w tyle placw arendarskiech przy osonie na 3 place. Place te zostay uwzgldnione w inwentarzach pniejszych przy ul. ososieskiej. Fakt ten potwierdza sugestie nieodparcie nasuwajc si po analizie planw i map z epoki nowoytnej, e z Rynku w kierunku osony moga wybiega jeszcze jedna krtka ulica stanowic przeduenie poudniowej pierzei Rynku w kierunku osony i dalej cerkwi kunickiej pooonej za rzek na gruntach ziemskich. Uliczka taka i istniejca przy niej zabudowa wydaje si by wyranie zaznaczona na mapie Textora-Sotzmana z 1808 r.
16
Zmiana liczby placw przy ulicy Knyszyskiej wydaje si by efektem wymierzenia przed 1680 r. placw w tyle ulicy nalecych do miejscowego przykahaku. By moe dziaki te istniay zreszt ju w 1650 r., lecz nie uwzgldniono ich w inwentarzu. Domniemanie to potwierdzaoby wymierzenie wwczas, wspomnianej wyej ul. Szkolnej prowadzcej wanie do tyche placw i pooonej tam synagogi. Miasteczko w okresie nowoytnym byo niewielkie i nie przedstawiao si okazale. Jeden z cudzoziemcw przejedajc przez ekonomi grodziesk w 1793 roku zanotowa sw opini: Kunica jest nic nie znaczcym, nie wiem: miasteczkiem czy wiosk, gdy litewskiej miary w tym wzgldzie zrozumie nie mog. Wikszo mieszkacw miasteczka zajmowaa si rolnictwem. Przez cay okres nowoytny rzemielnikw byo niewielu. W inwentarzu z 1650 r. odnotowano 4 rzenikw, 3 krawcw, 2 kowali, 2 solennikw, 3 piekarki oraz szewca. 12 rzemielnikw ydowskich i 6 chrzecijaskich wspomniano w 1786 roku. 22 rzemielnikw wymieniono w 1799/1800 roku. Spora grupa ludnoci zajmowaa si wyszynkiem i propinacj. W 1650 r. odnotowano w miasteczku 11 karczem (7 piwnych, 3 gorzaczane, 1 miodowa). Cz z nich, naleaa do szlachty. W 1680 r. przy Rynku oprcz nalecej do ekonomii karczmy arendarskiej i domu szynkowego znajdowaa si karczma Micutw. Miejski szynk gorzaczany znajdowa si wwczas na placu Chreptowiczw. W 1712 r. komisarze krlewscy skaryli si, e nie tylko na gruncie ziemskim Ichm PP Micutw s karczmy i myn pod samym miasteczkiem, jako ich granica, ale, e i w samym miasteczku
17
niektrzy ichm poskupowawszy place, domy na nich i w nich szynki maj z ktrych... do skarbu nie pac. W 1680 r. ok. 15%. placw w Kunicy naleao do szlachty. Wiksz cz Rynku zajmowa koci z cmentarzem. Inwentarze miasta z lat 1650, 1679/80, 1708, 1712, 1786 r. stwierdzay, e do kocioa naleay 3 wki miejskie zwolnione od opat oraz p placu przy rynku. Grunta kocielne znajdoway si w pnocnej pierzei Rynku i schodziy pasem do koryta rzeki osony. Dzisiaj ukad przestrzenny miasta nie jest wyranie czytelny do czego przyczynia si budowa linii kolejowej w XIX wieku, wcinitej midzy rynkiem i rzek oson. Prace te zniszczyy rozplanowanie i zabudow zachodniej czci miasta, stwarzajc jednoczenie prg powstrzymujcy rozwj przestrzenny osady w tym kierunku. Ukad przestrzenny Kunicy nie posiada walorw zabytkowych i nie jest wpisany do rejestru zabytkw. Rnorodny skad etniczny i wyznaniowy doprowadzi do powstania odnonych wity i organizacji kocielnych. Wraz z osadnictwem litewskim i mazowieckim przysza struktura kocioa katolickiego wraz z ruskim struktura kocioa wschodniego. Kiedy wybudowano w Kunicy pierwsz wityni katolick trudno dociec. Istniej przypuszczenia, e koci istnia tu ju w 1518 roku. Kolejny koci wybudowany zosta prawdopodobnie w 1541 (lub 1545 r.). By on postawiony z drzewa modrzewiowego. Koci wraz z cmentarzem zajmowa znaczn cz rynku. Inwentarze miasta z lat 1650, 1679 i 1712 stwierdzay, e do kocioa naleay 3 wki miejskie oraz placu przy Rynku, ktre zwolnione byy od opat. Grunta kocielne znajdoway si w pnocnej pierzei Rynku i schodziy pasem do koryta rzeki osony. Pocztkowo koci w Kunicy stanowi fili parafii odelskiej. W 1601 roku przez krla Zygmunta III wraz z funduszem kocioa odelskiego i kryskiego oddany zosta do funduszu Katedralnych Wikariuszw Wileskich. W 1619 roku kapitua wileska polecia wypaca komendarzowi kocioa kunickiego, filli odelskiej na jego utrzymanie 12 kop groszy z probostwa odelskiego. Ju spis kociow na synodzie zwoanym przez bp. Aleksandra Sapieh w 1669 wymienia koci w Kunicy, przynaleny do dekanatu grodzieskiego, bez okrelenia go filialnym, co wskazuje, e w tym czasie Kunica bya ju samodzieln parafi. Podczas wojen poowy XVII wieku witynia musiaa mocno ucierpie, poniewa w 1669 roku kapitua wileska zobowizaa si wypaci ksidzu uchorskiemu zwrot kosztw poniesionych na odnowienie m. in. kocioa w Kunicy. Kolejne zniszczenia dotkny koci podczas wojny pnocnej, szczeglnie w latach 1700-1709. W 1714 roku kapitua dzikowaa ksidzu kanonikowi Zienkowiczowi za odnowienie i ozdobienie kociow w Odelsku, Krynkach i wanie w Kunicy. W 1760 roku
18
budynek kocioa by w tak zym stanie, e zawali si pod wpywem wiatru. Druga witynia rwnie drewniana ukoczona zostaa w 1770 roku. 23 lata pniej kapitua podja uchwa, e kary pacone przez czonkw za nieobecno podczas zgromadze bd suyy jako fundusz na reperacj kociow w Odelsku, Kunicy i Krynkach. Opis parafii kunickiej sporzdzony przez miejscowego plebana ksidza Mateusza Koca w 1784 roku wymienia wsie i osady do niej nalece: Biaobockie, Chreptowce, Ciepiele, Czuprynw, Dojlidy, Godowszczyzna, Iwanowce, Klinczany, Koczki, Kowale, Kruhlany, Kulowce, 5 dworw o nazwie osona, Mieszkienniki, Nowodziel, Podlipki, Radziewicze, Saczki, Sierpcyki, Strupka, dwa dwory i dwie wsie Tooczki, Todorkowce, Wokusz, Woyce, Wojnowce oraz Zaciankw trzy midzy dworkami jmpp Sopkw jako o tych wyej wzmianka bya. Na cmentarzu przed kocioem zbudowano odrbny budynek dzwonnicy. W 1793 roku dzwonnica bya nowa, kryta gontem, w ktrej znajdowa si dzwon wikszy, za w kopuach na kociele dwa dzwony mniejsze. Dzwon wikszy, miedziany z napisem Gloria Domini 1776 ofiarowany zosta przez Ignacego Chreptowicza podstolego powiatu grodzieskiego i way 5 pudw i 12 funtw. Dzwony mniejsze: jeden z napisem Gloria in Exensis Deo way 3 pudy i pochodzi z 1681 roku, drugi way 2 pudy. Przy kociele funkcjonowa te szpital, ktry mia fundusz poczyniony w 1646 roku przez Jana i Teodor Sopokw na 4 solanki yta, 3 solanki jczmienia, 1 solank gryki, 5 garncy soli, 16 sztuk serw, 6 kwart masa, i pienidzy w wysokoci jednej kopy gr litewskich. Po III rozbiorze Polski, kiedy w latach 1795-1807 ziemie te przynaleay do Prus, parafia w Kunicy wesza w skad nowo utworzonej w 1799 roku diecezji wigierskiej. Kiedy obwd biaostocki wczono w 1807 roku do Rosji, parafia kunicka znalaza si w utworzonym w 1808 roku archidiakonacie biaostockim, wchodzcym w skad diecezji mohylewskiej. W zwizku z brakiem funduszy stan wityni by tak zy, e w 1816 roku w czasie wichury run dach i ciana frontowa kocioa. Now wityni zbudowa przed 1820 rokiem administrator w Kunicy ksidz Andrzej Wrblewski swoiem kosztem i staraniem a przytem i czci kwesty. Od 1848 roku archidiakonat biaostocki wchodzi w skad diecezji wileskiej. Obecny murowany koci zosta zbudowany w latach 1860-1864 w oparciu o plany z czasw pruskich. Nadano mu wezwanie Opatrznoci Boej (wczeniejsza witynia bya p. w. Niepokalanego Poczcia NMP). Autor projektu jest nieznany. Budowniczym wityni by ksidz Adam Pisanko. Wywicenia dokona w grudniu 1864 roku dziekan grodzieski ksidz Aleksander Gintowski. Podczas duszpasterstwa ksidza A. Bilmina (1895-1899) dokoczono ogrodzenie cmentarza przy kociele, sprowadzono do otarza gwnego nowy obraz Matki
19
Boskiej Czstochowskiej, sprowadzono z Westfalii dwa dzwony (w 1896 r.). W latach 19001903 wykonano w kociele posadzki, zakupiono nowe obrazy. W 1911 roku zakupiono wykonane w Wilnie przez Wacawa Biernackiego organy. Prace budowlano-remontowe prowadzono te w latach 1913-1914. W 1915 roku dzwony kocielne zostay wywiezione przez Rosjan. W niepodlegej Polsce parafia kunicka wchodzia w skad diecezji wileskiej a jej terytorium w 1931 roku obejmowao nastpujce wsie i osiedla: Miasteczko Kunica. Wioski: Gniewieszczyzna, Niemiejsze, Bakuny, Kopaniki, Strupki, Dojlidki, Dziemiatkowo (Dziemiadkowo) Wielkie i Mae, Morawszczyzna, Dubnica, Kulowce, Sopokowce, Keczki, Todorkowce, Iwanowce, Rodziewicze, Miszkinniki, Klinczany, Podlipki, Nowodziel, Czuprynowo, Kruhlany, Biaobockie, Chreptowce, Wojnowce, Kucice, Woyce, Saczkowce Kowale. Kolonie: Zajzdra, Popawo, Uoczki, Miszkinniki, osona, Szelciny, Horodzisko, Awuls. Folwarki: Gniewiewszczyzna, Dziemiatkowo, Todorkowce, osona Maa, Sterpejki, Czuprynowo, Gadowszczyzna, osona I i II. witynia ulega zniszczeniu w trakcie II wojny wiatowej wskutek walk radzieckoniemieckich. Po wojnie w trakcie odbudowy i kolejnych remontw wystrj kocioa uleg zmianie, i niewiele zachowa pierwotnych elementw. Oprcz kocioa parafialnego w Kunicy funkcjonowaa cerkiew a potem koci i klasztor bazylianw. Ju w XVI wieku (wzmianki z lat 1556 i 1558) istniaa w Kunicy witynia grecka, ktra staa si po 1596 roku unick. Inwentarze miasta i klucza kunickiego z lat 1650, 1679, 1712 nic nie wspominaj ani u budowli tego typu, ani o uposaeniu w ziemie, poniewa cerkiew kunica istniaa na gruntach prywatnych, ktre rwnie zwano Kunic. W XV i XVI wieku dobra te naleay do rodu Mieleszkw. Horodniczy grodzieski Fedko Mieleszkowicz w 1505 roku otrzyma przywilej Aleksandra Jagielloczyka potwierdzajcy dawne i nowo kupione dobra rwnie w powiecie grodzieskim. W XVII wieku majtek nalea do Micutw monej na Grodzieszczyznie rodziny. W 1670 roku podstarosta grodzieski Olbrycht Micuta yczy sobie by pochowanym w sklepie cerkwi kunickiej. Dzieje bazylianw kunickich nie s dostatecznie rozpoznane. Fundatorem konwentu by Kazimierz Florian Micuta, podkomorzy grodzieski. Wiemy, e pod koniec XVII wieku Piotr Chreptowicz sdzia ziemski grodzieski (zm. 1687) sprzeda majtek Chreptowce Kazimierzowi Florianowi Micucie a on uposay nim bazylianw. W 1737 roku starosta sumiliski, pukownik Kazimierz Ludwik i jego ona Ludwika z Chrzanowskich Micutowie nadali te Wojnowce czyli Kunic w powiecie grodzieskim lece, ziemskim prawem w
20
miasteczku JKM Kunica (...) wraz z karczmami, stawami i pustym po mynie placem (...) z majtkiem poddanych osad jednej wioski i fundusz jaki do jednej wsi Wojnowcw czyli Kunicy naley. Fundusz nakazywa aby przy klasztorze mieszkao zawsze piciu zakonnikw. Micutowie nadali te fundusz w 1743 roku. W tym roku zapis na Wojnowcach czyli Kunicy uczyni bazylianom Jan Kazimierz Micuta. Bazylianie wznieli zabudowania klasztoru i kocioa, za rzek, na jednym ze wzgrz wsi Wojnowce prawdopodobnie w latach granicznych 1704-1743, by moe na miejscu istniejcej wczeniej cerkwi. W zwizku z cigymi procesami midzy bazylianami, Chreptowiczami, Usowiczami, Micutami o pograniczne ziemie nastpia zamiana funduszu. Anna Chreptowiczowa wypacia zakonnikom 3000 z w zamian za co ci ustpili Chreptowce. Jednak nie uspokoio to sytuacji prawno-majtkowej bo sprawy bazylianw z wymienionymi rodami trway nadal jak wynika z pniejszych dekretw. Jako, e kunickie zgromadzenie podporzdkowane byo klasztorowi supralskiemu, w dokumentach wystpowali przeoeni tego klasztoru. Przykadowo w 1758 roku pozew dotyczy jw. w Bogu najprzewielebniejszego jm. ksidza Jerzego Buhaka, biskupa piskiego, opata supralskiego, wielm. jm. ksidza Mikoaja Maukiewicza, wikarego supralskiego wielm. jm. ksidza Juliana Grotowskiego starszego i wszystkich ksiy bazylianw konwentu kunickiego. W 1762 roku sdzili si bazylianie z Jaszkanami o niewypacenie 220 czerwonych z. Taryfa dymw z 1791 roku wymieniaa 1 dym miejski nalecy do bazylianw kunickich, a wedug taryfy dymw z 1794 roku w posiadaniu bazylianw kunickich byo 9 dymw ziemskich. Do 1795 roku koci bazylianw kunickich p.w. Podwyszenia Krzya witego, nalea do dekanatu grodzieskiego w diecezji metropolitalnej. W XVIII wieku istniaa wsppraca midzy obu obrzdkami. Katolicy licznie gromadzili si na naboestwach bazyliaskich jak te chtnie grzebano zmarych na klasztornym cmentarzu. Na terenie parafii kunickiej istniaa te kaplica zlokalizowana w jednym z pomieszcze dworu nalecego do owczego litewskiego Franciszka Bouffaa. Naboestwa niedzielne dla dworu odprawiali tam rwnie bazylianie kuniccy. Po mierci Bouffaa w 1805 roku i objciu posiadoci przez jego zicia Ostromckiego, naboestwa byy ju odprawiane nieregularnie do czasu kasaty unii. Uni, na terenie zaboru rosyjskiego, skasoway wadze carskie ukazem w 1839 roku, natomiast klasztor kunicki uleg likwidacji wczeniej bo w 1832 roku. Zabudowania przeja Cerkiew prawosawna. Niewiadomo kiedy zniszczeniu uleg klasztor, budynek cerkwi za spon podczas II wojny wiatowej. W 1945 roku zbudowano obecny budynek cerkiewny.
21
Na terenie gminy funkcjonuje te parafia katolicka w Klimwce. Dobra te w XVII wieku naleay do Jaskodw. 6 padziernika 1686 roku Adam Bazyli Jaskod, skarbnik wokowyski wraz z bratem Janem, podczaszym witebskim sprowadzili do Klimwki dominikanw. Zbudowali zakonnikom drewniany koci p.w. Trjcy Przenajwitszej i w. Michaa. Jako uposaenie nadali dobra ziemskie: Klimwk, Ciecierwk, Dawidowszczyzn i Maachowszczyzn. W klasztorze miao stale przebywa 8 kapanw, 2 klerykw i 2 konwersw, ktrzy mieli si modli za zdrowie, a po mierci za wieczny odpoczynek fundatorw. Co tydzie oprcz 5 mszy mieli odprawia szst za tych, ktrym jeelimy kiedy w wojsku zostajc jakimkolwiek sposobem naprzykrzali si. Wkrtce dominikanie sprowadzili wizerunek Matki Boskiej z Dziecitkiem, ktry zasyn cudami a miejscowo zaczto nazywa wit Klimwk. Dominikanie przebywali w Klimwce do 1832 roku, gorliwie pracujc nad religijnoci i patriotyzmem tutejszego ludu. Wraz z dominikanami ranostockimi i krasnoborskimi stanowili silne ognisko kultury polskiej tych ziem. W 1832 klasztor zosta skasowany przez carat a koci zamieniono na cerkiew. W latach 1859-1860 waciciel dworu Tooczki Ignacy Imbra zbudowa kaplice z kamienia i wapna, ktra staa si fili parafii w Odelsku. W 1866 roku wadze carskie zamieniy j na cerkiew. Po odzyskaniu niepodlegoci w 1919 roku erygowano parafi katolick w Klimwce. W 1922 roku kaplic powikszono. Prace trway jeszcze pniej podczas ktrych witynia uzyskaa obecny ksztat. Kunic i okoliczne tereny zamieszkiwali te ydzi. Pierwsi ydzi w Kunicy pojawili si ju w XVI wieku. Od 1623 roku istniaa tu niewielka gmina ydowska. By to przykahaek podporzdkowany gminie okrgowej w Grodnie. Inwentarze z XVII wieku i pocz. XVIII wymieniaj place ydowskie i ich wacicieli, ktre gwnie byy zlokalizowane przy ulicy Knyszyskiej. Na przeomie XVII i XVIII wieku powstaa w Kunicy samodzielna gmina ydowska. rdo z 1700 roku mwio o kahale kunickim, ktry wyda zapis wyderkafowy na 300 z Zygmuntowi Bouffaowi. W 1765 roku w Kunicy i okolicy mieszkao 434 starozakonnych. W 1799 roku na 490 mieszkacw Kunicy 174 byo ydw. W 1847 roku kunicki okrg bniczy liczy 807 ydw. W niepodlegej Polsce pierwszy spis przeprowadzony w 1921 roku wykaza na 1057 mieszkacw 450 wyznawcw religii mojeszowej. Przed 17 wrzenia 1939 roku mieszkao w Kunicy okoo 1000 ydw. Podczas II wojny wiatowej hitlerowcy rozstrzelali 20 ydw a reszt wywieli do obozw. Ludno ta w Kunicy przestaa istnie. ydzi posiadali tu swoj synagog i domy modlitwy. Gwna bonica zostaa wybudowana na przeomie XVIII i XIX wieku z kamienia i cegy, otynkowana na kolor biay.
22
Dwukondygnacyjny budynek kryty by dachem amany pierwotnie pokrytym gontem a w latach 20 - tych XX wieku blach. Synagoga zostaa spalona przez Niemcw podczas II wojny wiatowej. W XIX wieku funkcjonoway tu te 2 domy modlitwy. Tatarzy w miecie i okolicy nie stanowili duej grupy etnicznej. Wielcy ksita litewscy osiedlili Tatarw w XV i XVI wieku nad oson koo Grodna. Jerzy Winiewski stwierdza e w 1. po. XVI wieku w okolicach tych mieszkao okoo 400 Tatarw. W 2. po tego stulecia siedziao 58 rodzin tatarskich nad t rzek. Nad oson wznieli oni meczet wzmiankowany w XVI wieku. W czasie osiedlania terenw dalej od Niemna, wzdu starej drogi na Krynki ziemie w Dziemiadkowie otrzyma Urus Uan, przodek kilku rodzin tatarskich. Nad oson i w Dziemiadkowie osiedlali si ksita tatarscy zobowizani do suby rycerskiej. Ziemi zatem posiadali na prawie rycerskim, a poddanymi ich bya ludno chrzecijaska. Brali w zastaw ziemi od szlachty ale nie dzierawili dbr krlewskich i nie otrzymywali ich w doywocie. Tatarzy nie stanowili jednorodnej grupy ani pod wzgldem prawnym ani spoeczno-gospodarczym. Najwyej stali Tatarzy wrd, ktrych byli potomkowie chanw, ksit, szlachty, begw, uanw, murzw. Tatarzy-kozacy pochodzcy z niszych warstw spoecznych byli mniej zamoni. W trakcie przemian spoecznych niektrzy Tatarzy przyjli spolszczone nazwiska, szlachecki styl ycia, a na wojn stawali z wasnym pocztem, posiadajc spore dobra. Inni wystawiali tylko jednego konia, a z czasem w wyniku rozrodzenia i rozdrobnienia dbr sami zacigali si do wojska za od mimo zakazw sejmowych. Po rnych dowiadczeniach wojen poowy XVII wieku (zdrady czy bunty chorgwi tatarskich w zwizku z nieopaconym odem) przystpiono do uregulowania spraw tatarskich. Jan Sobieski prowadzi poufne pertraktacje z Tatarami ju od 1673 roku, podstaw ktrych byo wypacenie zalegych sum lub ewentualne nadanie ziem w zamian za nieopacony od. W 1679 roku w Grodnie krl Jan III wyda uniwersa uchwalajcy zasugi tatarskie podczas wojen oraz potwierdzajcy ich wolnoci i nadajcy im dobra. Za zgod sejmu postanowiono nada im ziemie w krlewszczyznach. Pewne oddziay osadzono w ekonomii grodzieskiej, w pobliu starych osad tatarskich nad oson i w pobliu Dziemiadkowa. 12 III 1679 roku krl nada pukownikowi Samuelowi murzie Krzeczowskiemu i jego podkomendnym wsie Kruszyniany, uany i Nietup zwan Biaohorcami (dzi Biaogrce). Innym przywilejem teje daty monarcha nada oddziaom rotmistrza Bohdana Kieskiego i Gezy Sieleckiego wsie Bohoniki i Drahle. Osobno krl da cz gruntw duej (63 wki) wsi Podlipki pod Kunic obu rotmistrzom. Bohdan Kieski dosta 9, 7 wki z 6 poddanymi a Gaza Sielicki 10 wk rwnie z 6 poddanymi. Take we wsi Poniatowice (Poniatowicze) poczyniono nadania. Rewizorzy w 1679 roku stwierdzali, e
23
z 27 wk nalecych do tej wsi Tatarom odeszo wk 15. Inwentarz z 1712 roku mwi, e w Podlipkach 20 wk tatarskich perpetus jure odeszych a o wsiach Bohoniki i Drahle: Te wsi od lat trzydziestu kilku Tatarom oddane, na ktrych lokowali si, adnej powinnoci i czynszu na nich inwentarzami nie opisano i nie peni. W miasteczku w 1799 roku mieszkao 7 Tatarw. Tak wic w okolicy Kunicy osadnictwo tatarskie nie byo tak liczne jak w rejonie Sokki, Bohonik, Kruszynian, Krynek. Ludno tatarska szybko si asymilowaa i przejmowaa kultur oraz obyczaje polskie a czsto te religi katolick. Etnosy i religie pozostawiy rwnie swj lad w postaci cmentarzy. Jedynie brak jest cmentarza tatarskiego, co wiadczy te o liczebnoci osadnictwa i wynika z braku meczetu na tym obszarze. Na terenie gminy istniej zabytkowe cmentarze: 1. Klimwka - cmentarz przykocielny 2. Klimwka - cmentarz rzymskokatolicki 3. Kunica - cmentarz przykocielny 4. Kunica - cmentarz rzymskokatolicki 5. Kunica - cmentarz przycerkiewny 6. Kunica - cmentarz prawosawny 7. Kunica - cmentarz ydowski Wanym skadnikiem krajobrazu kulturowego Podlasia, obok mozaiki etnicznej i religijnej byo funkcjonowanie na tym terenie duej ilo dworw szlacheckich. Struktur wasnoci ziemskiej w czasach przedrozbiorowych na tych terenach znamy m. in. dziki rdom skarbowym. Niektre z tych rde zostay wydane. Inne znajduj si w rnorodnych zbiorach i pochodz z rnych lat. Stosunkowo dobrze i szczegowo sporzdzono taryf dymw w 1790 roku. rdo to wymienia dymy ziemskie nalece do szlachty. Na terenie parafii kunickiej w okolicy Poniatowicze mieszkali nastpujcy szlachcice: Onufry Sarosiek, Jan Rodkiewicz, Andrzej Horczak, Kazimierz Dymiski; w okolicy Jurgielewszczyzna: Maciej Sarosiek, Jan Biaokoz, Stanisaw Sarosiek, Stefan Sarosiek, Tomasz Sarosiek; w okolicy Biaobockie: Franciszek, Jzef, Symon, Tadeusz, Ignacy, Maciej, Jan, Jzef, Stanisaw Biaoboccy. Wszyscy mieszkacy okolic posiadali 1 dym ziemski. Spis wymienia te wiksze dwory i majtki szlacheckie. Byy to: Wokusz Jzefa Bouffaa czenika grodzieskiego (8 dymw); dwr Tooczki (1) oraz wie Parczowce (11) Teresy Micuty; dwr Tooczki (1) oraz wisie Czepiele (11), Klimwka (3), Bilminy (2), Wyszki (6), w ktrej cigy przyby - Olizarowicza sdziego Trybunau Gwnego WKL; Chreptowce (10), wie Kruhlany do osony (5), dwr osona (1) - Ignacego Chreptowicza,
24
pisarza ziemskiego powiatu grodzieskiego; osona (3) Michaa Baranowicza; dwr osona (1) oraz wsie Koczki (3) i Sopokowce (4) Katarzyny Sopokowej; Sopokowce (8) Kazimierza Sopoki; dwr osona (1) dwr Czuprynw (1) oraz wsie Czuprynw (6), Wokusz (17) - Franciszka Bouffaa owczego litewskiego; Czuprynw (5) Benedykta Bouffaa ex sdziego; Iwanowce (3) Niemczynowicza rotmistrza grodzieskiego; Miszkinniki (8) Symona Uranowicza tame jmp. Szlliterowej (2); Podlipki (7) Zofii Sieleckiej; Dziemiadkowo (3) ad fundum Iwanowcw JP Niemczynowicza; Godowszczyzna (1) Stanisawa, Jana, Feliksa Wsowiczw; osona (7) Franciszka Bylczyskiego. Przy niektrych wikszych dworach szlacheckich istniay kompozycje ogrodowe i parkowe. Przykadowo w gminie Kunica mona wymieni: Aula (Awuls), Bilminy, Chreptowce, Czuprynowo I, Czuprynowo II (dawniej osona Czuprynowo), Gadowszczyzna (dawniej Godowszczyzna), Klimwka, Kucin, Kucice (dawniej Kucinek), osona Maa, osona Wielka, owczyki, Pawowicze, Sterpejki, Szymaki, Tooczki Mae, Tooczki Wielkie, (niegdy Molawica), Zajzdra. Dzi ju niewiele zachowao si tych zaoe, ulegy one zniszczeniu po II wojnie wiatowej. Wanym elementem krajobrazu kulturowego tych ziem s ukady przestrzenne wsi, ktre powstay gwnie wskutek pomiary wcznej oraz charakterystyczna drewniana zabudowa tych osiedli. Rozmieszczone na tym obszarze osady wiejskie reprezentuj praktycznie jednolity typ rozplanowania, mianowicie s to wsie o typach: -ulicwka rzdowa (wg. klasyfikacji B. Zaborskiego zwana szeregwk), powstaa skutek pomiary wcznej z pasowym ukadem gruntw. -ulicwka nieregularna, tego co rzdowa pochodzenia, lecz rozluniona i nieregularnie zabudowana. Wymienione rodzaje ulicwki mog mie posta pen gdy oba szeregi skadaj si z jednakowej w przyblieniu iloci domw, niepen gdy jeden z szeregw jest znacznie liczniejszy od przeciwlegego lub jednoszeregow gdy ulica jest zabudowana z jednej strony. Powstanie takich ukadw przestrzennych wsi naley czy z porzdkowaniem wasnoci krlewskiej w ramach tzw. pomiary wcznej ok. po. XVI w. W latach 30 XVI wieku krlowa Bona wykupia dobra krlewskie na Podlasiu i Grodzieszczyznie. Rozpocza ona przeprowadzanie niezwykle wanej reformy gospodarczej zwanej pomiar wczn. Reforma gospodarcza zwizana z pomiar, a w tym przechodzenie na trjpolowy system gospodarowania gruntami rolnymi, przeprowadzana bya w dobrach krlewskich, a
25
poniewa przynosia znaczne korzyci ekonomiczne stopniowo wprowadzano j w dobrach prywatnych. Trjpolwka wymuszaa uporzdkowanie stosunkw przestrzennych i now organizacj zabudowy mieszkalnej i gospodarczej. Narzucia sztywn kompozycje przestrzenn, ktra sprawdzaa si jako najlepsze rozwizanie przestrzenne wsi przez ponad czterysta lat. Rne elementy etniczne, kulturowe, i religijne: Polacy, Litwini, Rusini, Muzumanie i ydzi wspyli ze sob na terenie gminy Kunica, przez wieki historii wzbogacajc si wzajemnie i tworzc nowe wartoci kulturowe. Pozostae do dzi w krajobrazie zabytki materialne: witynie, cmentarze, specyficzne budownictwo mieszkaniowe a take zabytki kultury niematerialnej: zwyczaje, obrzdy, historia, legenda itp. powstae wskutek funkcjonowania odrbnych kultur i tradycji stanowi o wartoci i kolorycie ziem tej gminy.
3./1 Zabytki nieruchome Na terenie Gminy Kunica znajduj si nastpujce zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytkw oraz ujte w wojewdzkiej/gminnej ewidencji zabytkw: Koci parafialny p.w. Opatrznoci Boej w Kunicy, wpisany do rejestru zabytkw pod nr A-777 decyzj z dnia 02.11.1993 r. Usytuowany zosta przy Placu Tysiclecia, otoczony kamiennym ogrodzeniem, ktre wyznacza granice cmentarza kocielnego. Na terenie cmentarza przykocielnego zachowao si kilka starych, XIXwiecznych nagrobkw. Na osi wejcia do kocioa znajduje si brama gwna z bocznymi furtkami zbudowana z ceglanych supw zdobionych ceglanymi gzymsami i pycinami, nakrytych daszkami. W zwieczeniu supw wewntrznych elazne, kute krzye. Koci zosta wzniesiony w latach 1860 1864 staraniem proboszcza ks. proboszcza Adama Pisanko, w 1913 r. gruntownie odremontowany wewntrz i zewntrz; wwczas te przeniesiono zakrysti ze strony pnocnej na poudniow. W latach 90-tych XX w. przeprowadzono szeroko zakrojone prace remontowe. Wwczas to wykonano sklepienia elbetowe zamiast dotychczasowego stropu drewnianego, osuszono teren, wymieniono posadzk, tynki zewntrzne i pokrycie dachowe. Jest to witynia murowana z cegy i czciowo z kamienia, otynkowana, zaoona na rzucie wyduonego prostokta, trjnawowa, czteroprzsowa, z wyodrbnionym prezbiterium zamknitym pkolicie i prostoktn krucht z dwiema wieami. Korpus nawowy pokryty dachem dwuspadowym, nieco nisze prezbiterium dachem trjpoaciowym, zakrystie dachami pulpitowymi. Fasada trjosiowa
26
z wydatnym szczytem zasaniajcym kalenic dachu na osi rodkowej i dwiema wieami zwieczonymi ostrosupowymi hemami po bokach. Szczyt zdobiony fryzem arkadkowym. Pyciny w fasadzie i otwory okienne maj wykrj ostroukowy. Trjnawowe, pseudobazylikowe wntrze jest oddzielone od prezbiterium cian tczow. Nawa gwna otwarta do naw bocznych pkolistymi arkadami. Take krucht z naw czy pkolista arkada. Koci parafialny p.w. witej Trjcy i w. Dominika w Klimwce wraz z cmentarzem przykocielnym, wpisany do rejestru zabytkw pod numerem A-801 decyzj z dnia 16.08. 1995 r. Pooony w zachodniej czci wsi, otoczony kamiennym ogrodzeniem, z kamienn bram umieszczon na osi wejcia do kocioa. Koci przebudowany i powikszony z istniejcej od poowy XIX w. kaplicy w latach 1922 1928 z inicjatywy ks. Autuchiewicza, ktry do mierci w 1926 r. nadzorowa budow. Jego nastpc zosta ks. Stanisaw Janczarek, ktry doprowadzi budow kocioa do koca. W latach 80-tych XX w. z inicjatywy ks. proboszcza Jana Okurowskiego przeprowadzono remont generalny, podczas ktrego m.in. wykonano kolebkowe sklepienie elbetowe w miejsce drewnianego sufitu i naprawiono dach. Jest to budynek murowany, tynkowany, w naroach oszkarpowany. Cok i szkarpy wyoone s drobnymi polnymi kamykami wtopionymi w zapraw. Zaoony na rzucie prostokta, z szersz czci prezbiterialn zamknit trjbocznie od wschodu i krucht na rzucie prostokta, z podcieniami po bokach od zachodu. Nieco nisze od nawy prezbiterium i zakrystie nakryte wsplnym dachem dwuspadowym, nad apsyd trjspadowym. Korpus nawowy nakryty dachem dwuspadowym, kruchta z wie wyniesion w czci rodkowej, po bokach nakryta dachami pulpitowymi. Porodku elewacji frontowej przystawiono wie w formie wysokiego prostopadocianu zwajcego si ku grze, z wydatnym, profilowanym gzymsem koronujcym, zwieczonego nisk nastaw z okrgymi sterczynami w naroach oraz namiotowym dachem. Po bokach wiey dodano niskie podcienia otwierajce si na zewntrz arkadami o koszowych zamkniciach, nakryte pulpitowymi daszkami zakrytymi szczytami o renesansowych spywach. Nawy dowietlaj okna o pkolistych zamkniciach. Trjnawowe, czteroarkadowe wntrze kocioa przekryte jest sklepieniem krzyowym. Nieco nisze prezbiterium sklepione jest kolebk z lunetami. Cmentarz przykocielny zaoony zosta w XVII w. Obecnie oprcz kocioa znajduje si na nim nagrobek z 1935 r., krzy oraz drzewa: lipy, brzozy i klony. Istotn grup zabytkw gminy Kunica stanowi obiekty bdce pozostaoci po dawnych zaoeniach dworsko ogrodowych w osonie Maej, Pawowiczach, Tooczkach Maych, Tooczkach Wielkich i Zajzdrze.
27
osona Maa - zesp dworsko-parkowy i folwarczny, pocztki zaoenia datuj si na XVI w., kiedy ziemie te z nadania Aleksandra Jagielloczyka otrzyma Wasyl Doroszkiewicz Boufa, zaoyciel pierwszego dworu. Na przestrzeni XVI XVIII w. dobra byy dzielone i wyprzedawane. W 1 po. XIX w. byy wasnoci Sierzputowskich; w 1869 r. po zesaniu waciciela za udzia w powstaniu styczniowym majtek zosta przymusowo sprzedany. Od koca XIX w. do 1939 r. i od lat 50-tych XX w. wasno rodziny Bilminw. Zesp skada si z dworu, parku i pozostaoci budynkw gospodarczych. Nie zachoway si domy robotnikw folwarcznych, oficyna, budynki gospodarcze, myn, sady i ogrody. Zaoenie ma ksztat wyduonego prostokta w kierunku pn. pd. Od wsch. graniczy z rzek oson i stawem wydzielonym grobl w kocu XIX w.; od pn. stawami i ogrodami (dzi pola uprawne); od pd. parkiem zaoonym w kocu XIX w. i czciowo zachowanym do dzi; od zach. ogrodami przedzielonymi szpalerami kasztanowcw (obecnie pola). Do dworu prowadzia droga dzielca zaoenie na cz wschodni ( tu usytuowane byy domy pracownikw folwarcznych, budynki gospodarcze, oficyna) i zachodni z dworem i budynkami gospodarczymi. Dwr - wpisany do rejestru zabytkw pod numerem 57 decyzj z dnia 11. 07. 1956 r. Wzniesiony w XVIII w., przebudowany ok. 1884 r. na dom letniskowy. Otrzyma wwczas omiokolumnowy ganek, a wntrze ozdobiono plafonami i ornamentalnymi malowidami. W 1926 r. powtrnie przebudowany, zlikwidowano wwczas cztery przednie kolumny ganku. Pooony w centralnej czci zaoenia, drewniany, oszalowany wzdunie uoonymi deskami z listwowaniem, posadowiony na wysokiej podmurwce, jednokondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym. Wzniesiony na rzucie prostokta z gankiem usytuowanym centralnie od wschodu poprzedzonym schodami. Szeciokwaterowe okna rozmieszczone symetrycznie po obu stronach przeszklonych drzwi wejciowych, nad ktrymi owalne nadwietle. Ganek z czterema supami podtrzymuje trjktny szczyt i dwuspadowy daszek. Pomidzy supami drewniana balustrada. W poaci dachu dwie mae lukarny. Wntrze posiada ukad trjtraktowy w czciach skrajnych i dwutraktowy w pozostaej czci, z centraln sieni porodku budynku. osona Wielka zaoenie dworsko-ogrodowe, w XVIII i pocz. XX wieku istniaa tu zaoenie dworsko ogrodowe. XVIII wieczny dwr otaczay regularne ogrody i zabudowania ssiadujce ze stawami wykopanymi nad rzek. W 1798 roku zbudowano nowy murowany myn a pewnie te i inne zabudowania, m. in. dwr oraz obor. Zabudowania wzniesiono z kamieni polnych. Do siedziby wjedao si po grobli miedzy dwoma stawami na osonie, ktr biega droga i gwna aleja dojazdowa. Na grobli umieszczono te osad mysk.
28
Istniaa tu rwnie gorzelnia i suca jej sadzawka. Dwr ustawiony by przy prostoktnym dziedzicu, frontem na pnoc, szczytem zwrcony by do drogi. W wieku XIX wzniesiono kamienne budynki stodoy i obor, rozbudowano te osad mysk. Urzdzono tam folusz i zakad produkujcy wat. Obecnie cae to urokliwe zaoenie jest mocno zniszczone. Pozostay tu lady dawnego ukadu: ruiny dworu, myn (z XVIII wieku z zachowanym dobrze wyposaeniem, ktry obecnie po adaptacji peni funkcj mieszkaln), staw myski, obora i dwie sadzawki. Zaoenie to nie jest wpisane do rejestru zabytkw i nie posiada dokumentacji w postaci kart ewidencyjnych. Pawowicze - zesp paacowo-ogrodowy, pocztki zaoenia dworskiego sigaj XVI w. i s zwizane z rodzin Woowiczw. W 1610 r. Pawe Woowicz podskarbi Wielkiego Ksistwa Litewskiego wznis tu istniejcy do dzi dwr. Na pocz. XVIII w. wacicielem majtku zosta Stanisaw apa, nastpnie przeszed on w rce rodziny Downarowiczw, (ktrzy w 4 w. XVIII w. przebudowali dwr na paac w stylu klasycystycznym,) Oldzkich, Aleksandra Wasilkowskiego, Juliana Oppermana, Pawa Baboszy, Elbiety Kuakowskiej (okres midzywojenny). W czasie II wojny wiatowej posiado zostaa zniszczona, po wojnie rozparcelowana, cz budynkw rozebrano, pozostae zdewastowano. W latach 1958-1966 przeprowadzono gruntowny remont paacu (budynek przeznaczono na szko) i poudniowej oficyny (mieszkania nauczycieli). Zaoenie ma ksztat zbliony do czworoboku. Dwr usytuowany by w centrum zaoenia, na skrzyowaniu dwch osi. Na pnoc od niego mieci si zwierzyniec (zamieniony pniej w sady) ssiadujcy z rzek. Na osi paacu przez dziedziniec wstpny i honorowy zasadzono alej lipow koczc si przy bramie w murze ogrodzeniowym. Na zachd od paacu mieci si park z gwn alej koczc si wzgrzem i altan. Budynki gospodarcze umieszczone byy we wschodniej czci zaoenia. Z dawnego zaoenia pozosta paac, oficyna poudniowa, ruiny oficyny pnocnej, stajnia, pozostaoci parku i aleja. Paac jest wpisany do rejestru zabytkw pod numerem 62 decyzj z dnia 18. 10. 1956 r. Murowany, kamiennoceglany, tynkowany. Wzniesiony na planie wyduonego prostokta, dwukondygnacjowy, nakryty wysokim dachem czterospadowym. Parter boniowany z wejciem na osi rodkowej i szeciokwaterowymi oknami rozmieszczonymi symetrycznie po obu stronach. Kondygnacje wydziela prosty gzyms kordonowy. Pitro reprezentacyjne, z duymi oknami i porte-fentre na osi rodkowej ujtym balkonem, powyej ktrego trjktny fronton obwiedziony gzymsem z akantowymi kroksztynami i pkolistym oknem w polu. Okna i drzwi w ozdobnych profilowanych obramieniach. Elewacje zwieczone fryzem z motywem rozet i tryglifw i
29
wydatnym, profilowanym gzymsem wspartym na kroksztynach. Ukad wntrza dwutraktowy, na osiach skrajnych trzytraktowy. Na elewacji frontowej wmurowana jest tablica fundacyjna z inskrypcj i herbem Woowiczw-Boryga z 1610 r. Po obu stronach paacu usytuowane byy dwie oficyny. Budynkiem nie wpisanym do rejestru zabytkw jest pochodzca z 4 w. XVIII w. oficyna poudniowa, generalnie odremontowana w latach 1959-1966. Jest to budynek murowany, tynkowany, jednokondygnacyjny, zaoony na rzucie prostokta. Prostopadocienna brya nakryta jest wysokim dachem czterospadowym. Elewacje dekorowane boniowaniem, zwieczone wydatnym, profilowanym gzymsem koronujcym. Okna umieszczone w pycinach zamknitych ukiem odcinkowym, okno na osi rodkowej zdobi wydatny, profilowany gzyms nadokienny. Wntrze 2 i traktowe, pierwotnie z sieni wewntrzn biegnc wzdu osi wzdunej. Z tego samego czasu pochodzi oficyna pnocna, znajdujca si obecnie w stanie ruiny. Tooczki Mae - zesp dworsko-folwarczny, pocztki zespou sigaj XVI w., kiedy majtek nalea do bojarskiej rodziny Tooczkw. W wyniku podziaw sukcesyjnych w XVIII w. powstay trzy siedziby. Jedna z nich noszca dzi nazw Tooczki Mae naleaa do rodziny Tooczkw. W XIX w. majtek zosta sprzedany Michaowi Kominowi, za okoo 1915 r. wacicielami majtku zostali Byczkowscy, w rkach ktrych majtek pozosta do 1944 r. W XVIII w. siedziba zoona bya z dworu, dziedzica otoczonego budynkami gospodarczymi, ogrodw i staww. W 2 po. XIX w. kompozycja zaoenia ulega przeksztaceniom. W 1876 r. w centralnej czci zaoenia wzniesiono dwr za w jego otoczeniu pobudowano budynki gospodarcze. W czci wschodniej i zachodniej znajdowa si sad i ogrd otoczony lipami i leszczynami. Podczas II wojny wiatowej zniszczeniu ulegy budynki i sady. Po wojnie nastpia parcelacja, cz budynkw rozebrano, cz staww osuszono, na miejscu ogrodw powstay pola uprawne. Z dawnego zaoenia do dzi zachoway si nastpujce obiekty: 1. dwr z 1876 r., drewniany, konstrukcji zrbowej na podmurwce kamiennej, parterowy, nakryty dachem dwuspadowym. Wspczenie przebudowany, z now przybudwk i tarasem wzdu caej elewacji frontowej; 2. budynki gospodarcze (obora, magazyn, lamus, stodoa). Do zespou prowadzi droga dojazdowa zaakcentowana alej kasztanow, wzdu ktrej zachoway si fragmenty muru ogrodzeniowego z kamieni i fragment alei lipowej. Zachowaa si niewielka ilo XIXwiecznych drzew. Tooczki Wielkie dwr, posiado naleaa w XVI w. do rodziny Tooczkw. W XVIII w. jako waciciel wzmiankowany jest Marcin von Nowinsky, nastpnie rodzina
30
Gsowskich, ktra w XIX w. przebudowaa posiado. Wzniesiono nowy drewniany dwr pooony na wzniesieniu, ktre od poudniowej strony dworu tarasowo obniao si w kierunku rzeki. U podna wzniesienia wykopano staw zasilany wodami rzeki. Wtedy te powstao zaoenie parkowo-ogrodowe z sieci drg i alei spacerowych. Po stronie zachodniej pobudowano pomieszczenia dla suby folwarcznej i zabudowania gospodarcze. Na przeomie XIX i XX w. wacicielka bya Maria Denk, ktra zaduony majtek stopniowo wyprzedawaa. W latach 30-tych XX w. wzniesiono nowy, zachowany do dzi dwr pooony jak poprzedni barokowy na wzniesieniu. Podczas II wojny wiatowej ogrd i dwr ulegy dewastacji. Po wojnie majtek rozparcelowano, budynki gospodarcze rozebrano a we dworze umieszczono szko podstawow. Brak naleytej, konserwatorskiej opieki nad dworem wpyn na jego dewastacj. Obecnie dwr jest gruntownie remontowany. Jest to budynek murowany z cegy, posadowiony na fundamencie z kamienia polnego i cegy, na cokole, na rzucie prostokta z dobudwk od zach. mieszczc ganek oraz tarasem przy elewacji pd. Jednokondygnacyjna brya nakryta jest wysokim dachem dwuspadowym z naczkami. W poaciach dachu umieszczono lukarny: w pn. jednoosiowa nakryta dachem dwuspadowym, za w pd. trzy lukarny dwuosiowe, kada nakryta dachem dwuspadowym. Ukad wntrza dwutraktowy. Zajzdra - zesp folwarczny, uksztatowany prawdopodobnie w poowie XIX w. Pierwotnie skada si z rzdcwki otoczonej sadem i czci gospodarczej. Rzdcwka ulega spaleniu przed I wojn wiatow i do dzi widoczne s lady kamiennych fundamentw. Cz gospodarcza usytuowana jest w poudniowej czci zaoenia i do dzi zachowao si cz zabudowa folwarcznych z polowy XIX w. - stodoa, stajnia (ob. stodoa) i budynek gospodarczy przebudowany na dom mieszkalny. Wokusze supowa kapliczka przydrona, wpisana do rejestru zabytkw pod numerem 61 decyzj z dnia 13. 07. 1956 r., barokowa, XVIII-wieczna. Wzniesiona na niewielkim wzniesieniu w pobliu drogi Sokka Kunica Wokusze. Zbudowana z cegy na rzucie kwadratowym, posadowiona na wysokim, czworobocznym cokole, ze ladami tynkowania. Zoona z wysokiej omiobocznej nastawy zakoczonej profilowanym gzymsem i okapem pokrytym dachwk, na ktrej czworoboczne zwieczenie zamknite profilowanym gzymsem koronujcym. W zwieczeniu umieszczona wnka. Kapliczka nakryta daszkiem czterospadowym pokrytym dachwk i zwieczona aurowym, kutym krzyem rwnoramiennym. Kapliczka od lat 50-tych XX w. znajduje si w bardzo zym stanie. Wiksza cz tynku odpada, pozostaa jest silnie spkana, skorodowana, zawilgocona.
31
Cega na caej powierzchni jest wykruszona, rozwarstwiona. Due ubytki sprawiaj, e brya kapliczki zaciera si, a dalsza degradacja materiau, z ktrego zostaa zbudowana grozi cakowit ruin. Zabudowa drewniana i murowana wsi w gminie Kunica. Budownictwo wiejskie na terenie gminy Kunica reprezentowane jest w przewaajcej czci przez drewniane domy mieszkalne i zabudowania gospodarcze budowane zarwno z drewna jak i murowane z kamienia. Podstawowym typem budownictwa ludowego jest parterowy drewniany dom nakryty dachem dwuspadowym, posadowiony na kamiennym fundamencie, szczytem zwrcony do ulicy. Wikszo budynkw mieszkalnych pochodzi z 1 w. XX w. aden z nich nie jest wpisany do rejestru zabytkw ani nie jest ujty w wojewdzkiej ewidencji zabytkw. Cz domw ulega przebudowom i remontom, ktre zatraciy pierwotny ich wygld i wartoci zabytkowe. Naleaoby podj dziaania zarwno ze strony gminy jak i wacicieli, aby budynki zabytkowe, ktre zachowuj pierwotn bry i zdobnictwo wczy do wojewdzkiej/gminnej ewidencji zabytkw. Szczeglnymi walorami wyrnia si szkoa w Popawcach, ktrej naley wykona kart ewidencyjn. Na terenie gminy Kunica wystpuj nastpujce cmentarze wyznaniowe: Kunica cmentarz przykocielny rzymskokatolicki, zaoony w XVI w. i zwizany z pierwszym, drewnianym kocioem, wpisany do rejestru zabytkw pod nr A-777 decyzj z dnia 02.11.1993 r.. Cmentarz by czynny do XIX w. i z tego wanie czasu zachoway si nagrobki. Najstarszy to eliwny, lany nagrobek Rozalii z Boufaw Karwowskiej starociny augustowskiej i jej wnuczki pochodzcy z 1842 r. Posadowiony na kamiennym, nieregularnie ociosanym kamieniu z reliefem krzya rwnoramiennego. eliwna, wysoka stela zwieczona jest wydatnym gzymsem i postumentem pod krzy, ktry zamany stoi u podstawy nagrobka. Nagrobek jest w zym stanie, skorodowany i pochylony. Inny nagrobek to kamienna stela na dwustopniowym postumencie zwieczona krzyem z 1844 r. Cmentarz wok kocioa parafialnego p.w. Opatrznoci Boej otoczony jest kamiennym ogrodzeniem nakrytym betonowym parapetem. Brama gwna usytuowana naprzeciwko wejcia do kocioa, zoona z czterech prostopadociennych supw nakrytych daszkami namiotowymi, dekorowanych pycinami i gzymsami, pomidzy ktrymi aurowe, elazne skrzyda. Kunica cmentarz parafialny rzymskokatolicki, zaoony na pocz. XIX w. w pd. -wsch. czci Kunicy. Pooony na wzgrzu, otoczony kamiennym murem, z
32
kamienn bram przeprut odcinkowo zwieczonym otworem bramnym i zwieczon trzema naczkami krytymi daszkami dwuspadowymi z krzyami w kalenicach. Na cmentarz wiod schody z porczami. Zachowaa si niewielka ilo starych XIXwiecznych nagrobkw, obecnie czsto zaniedbanych i zaronitych, a wymagajcych oczyszczenia i zabezpieczenia. Wrd najstarszych s nagrobki w formie kamiennej steli zwieczone eliwnym, czsto zamanym krzyem oraz kamienna, nieregularna w ksztacie stela z rytym krzyem, zwieczona kutym, elaznym krzyem o ciekawej formie. Spotykamy te eliwne, lane krzye z bogat ornamentyk, pochodzce prawdopodobnie z Huty Sztabiskiej, nagrobki z lat 30-tych XX w. w formie kamiennego konaru; nagrobki granitowe w formie steli zwieczonej kamiennym lub eliwnym krzyem z 2 po. XIX w. Niektre z nich posiadaj ju wspczesne tablice umieszczone w miejscu pierwotnych, inne s zniszczone mechanicznie, pozbawione krzyy. Nagrobkiem pozbawionym ju pierwotnej formy jest pochodzcy z 1850 r. nagrobek Tekli Grskiej. Zachowaa si eliwna tablica z inskrypcj umieszczona na ceglano-kamiennym, bardzo zniszczonym postumencie. Innym typem nagrobku jest granitowy, duy obelisk upamitniajcy Ann Tomaszewsk. Dobrym warsztatem wyrnia si nagrobek ks. Antoniego Bilmina zdobiony reliefem i otoczony elaznym ogrodzeniem. Opieki wymaga te ziele na cmentarzu. Naley usuwa samosiejki, ktre zarastaj najstarsze, pozbawione opieki nagrobki. Naley wykona dokumentacj starych nagrobkw. Wiele z nich wyrnia si pikn form i doskonaym warsztatem. Kunica cmentarz przycerkiewny, zaoony na pocztku XVIII w., na regularnym rzucie, otoczony kamiennym murem nakrytym betonowym parapetem, z bram w formie czterech ceglanych supw, z aurowymi skrzydami. Teren cmentarza poronity starymi drzewami liciastymi. Cerkiew parafialna p.w. Podwyszenia Krzya witego zostaa zbudowana w 1947 r. na miejscu drewnianej cerkwi z 1912 r. zniszczonej podczas wojny. W miejscu tym znajdowa si w XVIII w. klasztor bazylianw podlegy opactwu supraskiemu, ufundowany w 1704 r. przez Krzysztofa Micut. Kunica cmentarz parafialny prawosawny, zaoony w kocu XIX w., powikszony w 1921 r. Ujty ogrodzeniem z kamieni polnych z bram w formie dwch supw nakrytych czapami w ksztacie dachw namiotowych, ze skrzydami z metalowych prtw. Najstarsze nagrobki datuj si na koniec XIX w. Wrd nich najciekawszy jest kamienny nagrobek duchownego z 1897 r. w formie pulpitu z rozoon, otwart ksig, zwieczonego krzyem. Innym ciekawym nagrobkiem jest nagrobek w formie kamiennej kolumny ustawionej na czworobocznym postumencie, zwieczonej elaznym, prostym krzyem. Zasadniczym typem wrd starych nagrobkw jest eliwny lub elazny,
33
kuty lub odlewany krzy na kamiennym cokole oraz kamienny nagrobek w formie smukej steli zwieczonej krzyem. Dobrym warsztatem wyrnia si te nagrobek zdobiony na awersie kolumnami i arkadow blend, ozdobnie zwieczony profilowanym ukiem o ksztacie trjlicia. Cz starych nagrobkw jest zaronita, wchonita przez grunt, zaniedbana. Naley wykona dokumentacj starych nagrobkw pochodzcych z 2. po. XIX i 1. po. XX wieku oraz oczyci z samosieww miejsca wok starych nagrobkw. Kunica cmentarz ydowski, pooony przy drodze we wschodniej czci miejscowoci, po pnocnej stronie ulicy Podlipskiej, na wzgrzu. Podczas II wojny wiatowej zniszczony. Teren poronity trawami i krzewami. Cmentarz ogrodzony parkanem. Zachowana jest niewielka ilo kamiennych nagrobkw macew z widocznymi inskrypcjami zachowana do dzi oraz fragmenty grobowcw. Klimwka - cmentarz przykocielny rzymskokatolicki, zaoony w XVII w., otoczony kamiennym murem z kamienn bram zwieczon odcinkowo, wypenion kutymi, elaznymi skrzydami. Na terenie cmentarza znajduje si granitowy nagrobek w formie konaru drzewa ks. proboszcza Augustyna Autuchiewicza z 1926 r. Nagrobek otoczony jest elaznym, kutym ogrodzeniem. Oprcz nagrobka na terenie cmentarza umieszczony jest krzy na steli upamitniajcy Rok Jubileuszowy 1935 oraz pomnik z figur ojca Pio. Klimwka cmentarz parafialny rzymskokatolicki, zaoony i powiecony w 1919 r. Pooony na niewielkim wzniesieniu, ujty kamiennym ogrodzeniem z bram w formie kamiennych supw, z kutymi skrzydami. Na terenie cmentarza znajduje si grb onierzy z nagrobkiem w formie konaru drzewa z inskrypcj: BOHATEROM/ POLEGYM/ ZA OJCZYZN/ W 1920 R. Zasadniczym typem nagrobka na cmentarzu jest kamienna stela na podstawie zwieczona metalowym lub kamiennym krzyem. Wystpuj rwnie granitowe nagrobki w formie konarw drzew. Naley wykona dokumentacj starych nagrobkw pochodzcych z pocztku XX wieku. 3./2 Zabytki ruchome Zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytkw: Rejestr zabytkw ruchomych prowadzony jest (podobnie jak rejestr zabytkw nieruchomych) przez wojewdzkiego konserwatora zabytkw. Do rejestru wpisuje si zabytek ruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewdzkiego konserwatora zabytkw na wniosek waciciela tego zabytku. Wojewdzki konserwator zabytkw moe wyda z urzdu decyzj o wpisie zabytku ruchomego do rejestru w przypadku uzasadnionej
34
obawy zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywiezienia zabytku za granic. Do rejestru nie wpisuje si zabytku wpisanego do inwentarza muzeum lub wchodzcego w skad narodowego zasobu bibliotecznego. (Art. 10 i 11, Rozdz. 2 Ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami z 23.07. 2003 r.) Na terenie gminy Kunica znajduj si cztery obiekty ruchome wpisane do rejestru zabytkw na mocy dwch decyzji w sprawie wpisania dobra kultury do rejestru zabytkw. S to nastpujce decyzje: Decyzja nr B-37/1/1-3/ z dnia 27. 11. 1995 r. Decyzj t wpisano do rejestru zbytkw 3 kocioa parafialnego w Klimwce. Decyzja nr B-37/2/1/ z dnia 08.11. 1996 r. Decyzj t wpisano do rejestru zabytkw jeden obiekt z wyposaenia kocioa parafialnego w Klimwce. Na wystrj kocioa parafialnego p.w. witej Trjcy i w. Dominika wchodz obiekty z wyposaenia wntrz wczeniejszych wity i pniejsze, wykonane do obecnej wityni. Do rejestru zabytkw wpisane s dwa barokowe kielichy mszalne, obraz Ukrzyowanie z 1 po. XIX w. oraz obraz Matki Boej bdcy kopi obrazu Matki Boej Czstochowskiej namalowany przez Marcybel Koreck wojewodzin witebsk okoo 16301640 r. Cenne wyposaenie wntrza posiada koci parafialny p.w. Opatrznoci Boej w Kunicy. Cae wyposaenie wityni posiada opracowanie w postaci kart ewidencyjnych zabytkw ruchomych wykonanych w 2000 r. Zewidencjonowano bogaty zbir szat liturgicznych, wrd ktrych s ornaty i dalmatyka datowane na wiek XVIII; meble - awy, szafa armaria; feretrony; krucyfiksy pochodzce z XIX w.; naczynia liturgiczne, wrd ktrych wyrnia si kielich z czasz z XVII w. oraz gotycka misa chrzcielna datowana na XV/XVI w.; wieczniki korpusowe, lichtarze, krzy otarzowy; kamienne kropielnice; obrazy otarzowe oraz dwa nagrobki z poowy XIX w. z cmentarza przykocielnego. Obiekty z wyposaenia tego kocioa nie s wpisane do rejestru zabytkw. Naley wykona dokumentacj w postaci kart ewidencyjnych zabytkw ruchomych dla wyposaenia cerkwi w Kunicy. Jedynie trzy ikony posiadaj tak dokumentacj. obiekty zabytkowe bdce w wyposaeniu
Program opieki nad zabytkami gminy Kunica 3./3 Zabytki archeologiczne
35
Tereny gminy Kunica pod wzgldem geograficznym wchodz w skad mezoregionu o nazwie Wzgrza Soklskie, ktry to obszar stanowi cz makroregionu o nazwie Nizina Pnocnopodlaska. Wzgrza Soklskie zwane te Dbrowsko-Soklskimi rozpocieraj si wzdu wschodniej granicy Polski od Lipska na pnocy do Krynek na poudniu. Uksztatowane one zostay w najstarszym stadium ostatniego zlodowacenia. Jest to teren wyjtkowy pod wzgldem geologicznym bowiem w materiale narzutowym wystpuj tu skay ze wschodniej Finlandii i Karelii przyniesione przez lodowiec. Nachylenie zboczy na obszarze Wzgrz jest due i w niektrych miejscach przekracza 15 stopni. Na wschd od Sokki wystpuj wzniesienia o wysokoci 240 m n.p.m. Obszar ten przynaley do subborealnej strefy lenej Europy Wschodniej, dla ktrej charakterystycznym skadnikiem lasw jest wierk. Brak jest natomiast buku, dbu bezszypukowego, jaworu i innych gatunkw drzew rodkowoeuropejskich. Wzgrza Soklskie stanowi obszar chronionego krajobrazu. lady czowieka obszarze pnocno- wschodniej Polski sigaj okresu mezolitu (rodkowa epoka kamienia 8000-5000 p.n.e), za z neolitu (od 5000 p.n.e) pochodz lady rolnictwa motykowego. Ziemie te od najdawniejszych czasw stanowiy fragment pomostu na drodze z Batyku nad Morze Czarne. Poczynajc od neolitu przesuwaa si po nich granica miedzy rnymi kulturami. Nigdy jednak tylko jedna kultura nie obejmowaa caoci ziem midzy Bugiem a Niemnem, nie zasiedlaa ich zatem jednolita ludno. Ju w pocztkach naszej ery cz poudnia zajmowaa kultura przeworska, a inn cz poudnia kultura zarubieniecka. Od pnocy sigaa kultura ludw batyckich, zajmujcych cae dorzecze Niemna. Midzy II/III a V wiekiem nastpio zatarcie tej granicy, gdy wytworzya si nad grn Narwi i na Wyynie Soklskiej kultura tzw. kurhanw roztockich (odmiana kurhanw charakterystycznych dla kultury wielbarskiej) w ktrej dominoway elementy charakterystyczne dla typu wschodnio-pomorsko-mazowieckiego. W cigu VI i VII wieku nastpio znaczne osabienie osadnictwa, ktre ponownie zaczo si rozwija w VIII-IX w. Od X wieku napywaa tu z zachodu ludno mazowiecka, sigaa swymi wpywami a po Wokowysk i Nowogrdek. W wieku XI nasila si ekspansja ruska ze wschodu, ktra wraz z ekspansj mazowieck wypieraa na pnoc ludy batyjskie. Wyniki bada archeologicznych prowadzonych na grodzisku w Grodziszczanach (k. Ranegostoku) datowanego na XI-XIII wiek, stwierdzaj, e ceramika z grodziska jest typowa dla wytworw osadnictwa mazowieckiego oraz osadnictwa pogranicza polsko-ruskiego ulegajcego wpywom kulturowym Mazowsza.
36
Wykaz zabytkw archeologicznych (stanowisk archeologicznych) wpisanych do rejestru zabytkw wojewdztwa (Rejestr C): 1. osona Maa, st.1, grodzisko zw. Gra zamkowa lub Horodiszcze nr rej. C- 51, dec. nr 670-1/21/75 z dn. 14.05.1975 r. Na stanowisku archeologicznym w osonie Wielkiej znajduje si osada z okresu halsztackiego oraz grodzisko z wczesnego redniowiecza (IX- XIII w.). Obiekt, zwany Gr Zamkow lub Horodziszczem, znajduje si w pnocno- zachodniej czci wyniesienia terenowego, okoo 20 m na poudnie od drogi z osony w stron torw kolejowych; na prawym brzegu rzeki osona (dopyw Niemna), 10 km na pnocny wschd od Sokki i okoo 5 km na poudniowy zachd od Kunicy . Poudniowo- zachodnia cz grodziska jest zniszczona przez wybieranie piasku. 2. owczyki, cmentarzysko ze stellami nr rej. C-43, dec. nr KZA-535-1/20/95 z dn. 15.12.1995 r. i dec. nr KZA-535-1/21/95 z dn. 15.12.1995 r. Cmentarzysko ze stellami w owczykach pooone jest na kulminacji wzniesienia, okoo 25 m na wschd od drogi z Wokusze do owczyk, okoo 125 m od skrzyowania drg, w odlegoci okoo 600 m na wschd od zabudowa wsi owczyki. Wzgrze jest obecnie poronite modym lasem. Zachodnia cz wzniesienia zostaa zniszczona, wraz ze znajdujcymi si tutaj pochwkami, przez wybieranie wiru i ork. Wschodnia cz jest dobrze zachowana. Stelle wykonane s z duych, czciowo obrobionych gazw narzutowych, niektre maj wyryty znak krzya. Cz stelli jest przewrcona. W nielicznych przypadkach zachowaa si obudowa grobu, ktr tworz due kamienie. Cmentarzysko ze stellami naley do kompleksu cmentarzysk, ktre pojawiy si u schyku redniowiecza i istniay w okresie nowoytnym na terenie Biaostoczyzny. Wykaz zabytkw archeologicznych (stanowisk archeologicznych) nie wpisanych do rejestru zabytkw wojewdztwa : Lp . Miejscowo Nume r obsza Numer stanowiska w Numer na obszarze stanowiska
miejscowoci
Program opieki nad zabytkami gminy Kunica ru 1. 2. 3. 4. Achrymowce Auls Biaobockie Bilminy AZP 29-90 29-90 30-90 31-91 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10 1 1,2,3,4,5,6,7 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14 15,16,17 5. 6. 7. 8. Chreptowce Cimanie Czepiele Czuprynowo 29-91 29-90 30-91 30-91 1,2 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12 1,2,3,4 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15 , 9. 10. Klimwka Kowale 31-91 29-31 28-91 29-90 29-91 16,17,18,19,20,21,22 1 1 2,3,4 5,6,7,8,9 10,11,12,13,14,15,16,17,18,19,20, 21,22,23,24,25,26,27,28,29,30,31, 32,33,34,35,36,37,38 11. 12. 13. 14. Kruglany Kucin Kucice Kunica 29-91 29-90 28-90 29-91 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14 1,2,3 1,2,3,4 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15 , 15. 16. Litwinki osona Wielka 17. 18. 29-90 30-91 30-90 16,17,18,19,20,21,22,23,24,25 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14 3,4 5,7,8,9,10,11,12,13,14,15,16,17,18 1,2,3,4,5,6,7,8 1,2 3,4,5,6,7,8,9,10
37
10,39,40,41,42,43,44,45, 46,47 78 2,3,4,12,13,14,15 24,25,26,27,42,44,45,46, 48,49,51,52,56,57,58,59, 60 46,48 28,30,31,32,33,34,35,36, 37,38,79,80 52,53,54,55 5,6,7,8,9,11,12,13,14,17, 18,19,36,72,73,74,75,76, 77,78,79,80 50 50 12,13,14 73,74,75,76,77 2,3,4,6,9,10,11,12,13,14, 15,16,17,18,20,21,22,23, 24,25,26,27,28,29,30,31, 32,49,64 22,23,24,25,26,27,28,29, 30,31,32,33,34,35 70,71,72 9,10,11,12 5,7,8,19,33,34,35,36,37, 39,47,50,51,52,53,54,55, 56,57,58,59,60,61,62,63 2,3,5,6,7,8,9,11,12,13,14, 15,16,17 3,4 10,33,34,35,36,37,38,39, 40,41,42,43,44 48,49,50,51,52,53,54,68 4,55 56,57,60,61,62,63,64,65
Mieleszkowce 29-90 Pawowickie Mieleszkowce 29-90
Program opieki nad zabytkami gminy Kunica Zalesiaskie Milekowce Nowodziel
38
19. 20.
28-29 30-91
1,2,3,4,5,6 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15 , 16,17,18,19,20 1,2,3 1,2 2,3,4,5,6,7,8,9 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,16 11,12,13,14,15 1 2 1,2,3,4 1,2,3,4,5 1,2,3 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10 1,2,3,4,5,6 1,2,3,4,5,6,7 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15 , 16,17,18,19,20 1 2,3,4 1 1,2
21,22,23,24,26,28 45,46,47,48,49,50,51,59, 60,61,62,63,64,65,66,67, 68,69,70,71 53,54,55 15,16 5,6,7,9,10,11,16,17 2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,15 1,2,3,4,5 32 29 41,42,43,44 28,29,30,31,32 56,57,58 14,15,16,17,18,19,20,21, 22,23 20,21,37,38,39,40 38,40,41,42,43,44,45 45,46,47,48,49,50,51,52, 53,54,55,56,57,58,59,60, 61,62,63,64 1 6,7,8 69 13,14
21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 29. 30. 31. 32. 33.
Palestyna Parczowce Popawce Saczkowce Starowlany Szalciny Szymaki Tocze Tooczki Wielkie Ueczki Wojnowce Wokusze
31-91 30-91 30-90 28-91 28-90 30-90 29-90 30-91 31-91 30-91 31-91 30-91 29-91 30-90
34. 35. 36.
Woyce Wyzgi Zajzdra
28-91 28-90 29-90 28-90
4. Zadania Koordynacja form i metod ochrony dziedzictwa kulturowego jest warunkiem podstawowym i niezbdnym do realizacji zada wytyczonych w Programie opieki nad zabytkami. Mona to osign poprzez: - uwzgldnienie warunkw ochrony zabytkw (w tym krajobrazu kulturowego) i dziedzictwa archeologicznego cznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody, rwnowagi ekologicznej w planach rozwoju gminy; - wczenie problemw ochrony zabytkw do systemu zada priorytetowych wynikajcych z koncepcji zagospodarowania przestrzennego gminy;
39
- uwzgldnienie w Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy i planach zagospodarowania przestrzennego problematyki form tradycyjnej zabudowy wsi; - uwzgldnienie w Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy i planach zagospodarowania przestrzennego ochrony krajobrazu naturalnego zwizanego z zaoeniami ruralistycznymi; - wykorzystanie nowej formy prawnej ochrony zabytkw jak stanowi park kulturowy; - dziaania prawne - sporzdzenie i uchwalenie planw zagospodarowania przestrzennego gminy Kunica. 4./1 Opieka nad zabytkami nieruchomymi zabytkw podjcie dziaa majcych na celu ochron prawn poprzez wpis do rejestru obiektw zabytkowych o znaczcych dla regionu wartociach
historycznych, artystycznych i naukowych: dwr i zaoenie ogrodowe w Tooczkach Wielkich, myn i zaoenie dworsko-ogrodowe w osonie Wielkiej, oficyna w Pawowiczach, budynek szkoy w Popawcach; podjcie dziaa majcych na celu ochron prawn poprzez wytypowanie wsplnie z przedstawicielem WUOZ w Biaymstoku obiektw budownictwa wiejskiego (domy mieszkalne, budynki gospodarcze) o wartociach zabytkowych; prowadzenie prac remontowych przy obiektach zabytkowych: kapliczka wykonanie ewidencji kapliczek i krzyy przydronych; wspieranie dziaa zmierzajcych do powstrzymania procesu niszczenia supowa we wsi Wokusze, paac w Pawowiczach i oficyna pnocna;
tradycyjnej zabudowy drewnianej nie bdcej wasnoci gminy, nieuytkowanej, w zym stanie technicznym, dajcej moliwo adaptacji do nowej funkcji; sprzyjanie i propagowanie wystpujcych ju na terenie gminy pozytywnych przykadw adaptacji (wykonanych z poszanowaniem dla substancji zabytkowej i lokalnej tradycji) drewnianych domw na kwatery agroturystyczne; wspieranie rozwoju gospodarstw agroturystycznych organizowanych w zabytkowych budynkach jako jedna z moliwych form ratowania niedoinwestowanych, niszczejcych i gincych z krajobrazu obiektw drewnianych;
40
zapewnienie respektowania wymogw ochrony konserwatorskiej w stosunku aktualizacja Studium uwarunkowa kierunkw zagospodarowania
do obiektw i zespow zabytkowych wpisanych do rejestru zabytkw; przestrzennego gminy Kunica; reagowanie samorzdu na brak naleytej dbaoci wacicieli o biece na terenie cmentarzy naley wydzieli specjalny teren i urzdzi tam lapidaria, w utrzymanie zabytkw, prowadzce w konsekwencji do uszkodze i zniszcze; ktrych godne miejsce znalazyby pomniki usuwane z miejsc wtrnych pochwkw, a ktre ze wzgldw historycznych i artystycznych powinny by zachowane; grobach; prowadzenie gminnej ewidencji zabytkw (aktualizacja danych, monitoring dotyczcy prac remontowych i konserwatorskich). 4./2 Opieka nad zabytkami ruchomymi naley wykona dokumentacj starych nagrobkw, kamiennych, elaznych i eliwnych, pochodzcych z 2. po. XIX i 1. po. XX wieku. Wiele z nich wyrnia si pikn form i doskonaym warsztatem (Kunica, Klimwka); posiadaj; naley wykona karty ewidencyjne zabytkw ruchomych tym zabytkom z kocioa parafialnego w Klimwce i cerkwi w Kunicy, ktre takiego opracowania nie naley uporzdkowa ziele: wyci samosiewy i krzaki rosnce na starych
4./3 Opieka nad zabytkami archeologicznymi Dziedzictwo archeologiczne ma zasadnicze znaczenie dla wiedzy o historii ludzkoci. Skutki ostatnich wojen, industrializacja, nielegalne i nienaukowe wykopaliska sprawiy, e wrd europejskiej spoecznoci wzrosa wiadomo w tym zakresie. W styczniu 1992 r. w La Valetta przyjto Europejsk Konwencj o ochronie dziedzictwa archeologicznego, nakadajc na sygnatariuszy obowizek objcia przez pastwo ochron
41
reliktw przeszoci oraz waciwego ksztatowania prawa w celu tej ochrony. Polska jest sygnatariuszem tej konwencji. Dla waciwej i penej ochrony dziedzictwa i rodowiska kulturowego wane
jest rozpoznanie i zbadanie materiau archeologicznego. Podstawowym programem badawczym, realizowanym w Polsce od poowy lat siedemdziesitych, ktrego celem jest rejestracja stanowisk archeologicznych w oparciu o badania powierzchniowe jest Archeologiczne Zdjcie Polski (AZP). Na podstawie wynikw tworzony jest wykaz stanowisk archeologicznych w obrbie terenu, stanowicego fragment umownie podzielonego obszaru Polski (prostokt o powierzchni ok. 35 km2). Ilo stanowisk na poszczeglnych obszarach jest zrnicowana, zestawienie liczbowe jest cigle aktualizowane. Niewielki procent wszystkich stanowisk jest dogbnie przebadany. Stanowiska archeologiczne ze wzgldu na pooenie (w duej masie) na polach uprawnych s zagroone dewastacj i nieodwracaln utrat; grodzisko (wpisane do rejestru zabytkw wojewdztwa podlaskiego) chronione jest prawnie, jednak jego stan zachowania budzi wiele zastrzee. Wrd miejscowej ludnoci nie ma wiadomoci wieku owych zabytkw. Ochrona stanowisk archeologicznych czsto to tylko dobra wola uytkownika pola. Trudno wini miejscow ludno za nienaleyt dbao, ale brak aktualnej wiedzy prowadzi wanie w tym kierunku. Wpisem do rejestru zabytkw wojewdztwa podlaskiego (Rejestr C) objte sa 2 obiekty (grodzisko i cmentarzysko); pozostae stanowiska ujte s w wojewdzkiej/gminnej ewidencji zabytkw. Obszar gminy Kunica charakteryzuje si wystpowaniem interesujcych stanowisk archeologicznych. Cz z nich naleaoby obj badaniami wykopaliskowymi, ktre umoliwiyby ich peniejsz charakterystyk. Rozpoznanie naleaoby przeprowadzi na stanowiskach z wszystkich okresw; wydaje si, e wane byyby stanowiska, na ktrych stwierdzono wielofazowo zasiedlenia. wszelkie prace ziemne w obrbie zlokalizowanych stanowisk archeologicznych prowadzi w porozumieniu z wojewdzkim konserwatorem zabytkw. 4./4 Ochrona wartoci niematerialnych pielgnowanie (ochrona) tosamoci kulturowej regionu; utrwalanie w wiadomoci spoecznej tzw. tradycji miejsca;
42
utrzymanie i bieca konserwacja kapliczek, pomnikw, krzyy przydronych
poczone z kultywowaniem, dokumentowaniem i upowszechnianiem tradycji zwizanej z tymi obiektami, zwaszcza w odniesieniu do modego pokolenia; wspieranie lokalnych inicjatyw zmierzajcych do udokumentowania, zachowania i kultywowania wartoci niematerialnych (pieni, podania, legendy, tradycje, potrawy regionalne, nazwy miejscowe, strj czy obrzdy).
4./5 Praktyczne wykorzystanie zasobw dziedzictwa kulturowego Rozwj turystyki i dziaania promocyjne:
- kreowanie nowych szlakw edukacyjno-turystycznych po zasobach dziedzictwa kulturowego gminy - wspieranie rozwoju agroturystyki z wykorzystaniem obiektw tradycyjnej, regionalnej zabudowy; - w powizaniu z ochron rodowiska naturalnego wykorzystanie zasobw kulturowych w promocji gminy i intensyfikacji jej rozwoju, z inwestycjami w otoczeniu rolnictwa, ochron tradycyjnych form gospodarowania i zagospodarowania przestrzeni przydomowej; - wspieranie i kreowanie idei powoania muzeum regionalnego-skansenu; kulturowego; - organizacja i uczestnictwo w imprezach o charakterze popularyzujcym problematyk ochrony zabytkw (Europejskie Dni Dziedzictwa); - budowanie klimatu spoecznego zrozumienia i akceptacji dla idei ochrony i dawnoci zabytkw odczytywanych jako rdo tosamoci, wiedzy i dumy z przeszoci, tradycji, wiedzy o sposobie ycia i pracy przodkw; - wspieranie inicjatyw majcych na celu edukowanie spoeczestwa, zwaszcza dzieci i modziey na rzecz ochrony dziedzictwa archeologicznego; - wspieranie inicjatyw majcych na celu edukowanie spoeczestwa, zwaszcza dzieci i modziey, ze szczeglnym uwzgldnieniem tradycji lokalnych na rzecz budowania maej ojczyzny; Dziaania edukacyjne: - inicjowanie i wspieranie wydawnictw obejmujcych zagadnienia ochrony dziedzictwa
43
- popularyzacja opieki nad zabytkami poprzez wszelkiego rodzaju konkursy premiujce wiedz na temat lokalnych zasobw dziedzictwa kulturowego, historii i tradycji; - inicjowanie i wspieranie rozwoju szkolnych izb tradycji (gromadzcych dawne i wspczesne fotografie dokumentujce przestrze kulturow; przedmioty uytku codziennego przodkw itp.).
5. Instrumenty wdraania i ocena wynikw gminnego programu opieki nad zabytkami gminy Kunica W zaoeniu wytyczone w Programie opieki nad zabytkami gminy Kunica zadania bd realizowane w wyniku nastpujcych dziaa: cisa wsppraca wadz samorzdowych z Podlaskim Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw oraz wacicielami i uytkownikami obiektw zabytkowych, parafiami, organizacjami pozarzdowymi, stowarzyszeniami regionalnymi, orodkami naukowymi; - dziaania wasne wadz samorzdowych: prawne - uchwalenie miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego; wnioskowanie o wpis do rejestru wojewdztwa podlaskiego obiektw, ktre winny by objte ochron; powoywanie parkw kulturowych; finansowe - naleyte utrzymywanie, wykonywanie remontw i prac konserwatorskich przy obiektach bdcych wasnoci gminy oraz stosowanie systemu dotacji i ulg finansowych, nagrd czy innych zacht dla wacicieli i uytkownikw obiektw zabytkowych; programowe - realizacja projektw i programw regionalnych; dziaania promocyjne i edukacyjne;
- dziaania w ramach programw dofinansowywanych z funduszy Unii Europejskiej. Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami prezydent, burmistrz, wjt ma obowizek sporzdzania co 2 lata sprawozdania z realizacji programu, ktre przedstawia radzie gminy. Zaleca si, aby sprawozdania te przekazywane byy do wiadomoci Wojewdzkiego Urzdu Ochrony Zabytkw w Biaymstoku.
Program opieki nad zabytkami gminy Kunica 6. rda finansowania gminnego programu opieki nad zabytkami gminy Kunica Przygotowany program jest zbiorem celw dla gminy jako
44
terytorium
administracyjnego, a nie wadz samorzdowych, take rda finansowania nie odnosz si wycznie do rodkw, ktrymi dysponowa moe samorzd. Zakada si zatem, e rdem finansowania zada bd zarwno rodki, ktre pozostaj w dyspozycji lub zasigu wadz samorzdowych, jak rwnie inne rda (prywatne, rzdowe itp.) rodki wasne - budet gminy Kunica; dotacje podmiotowe dla instytucji kultury, ktrych organizatorem jest samorzd gminny; rodki z Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej; rodki znajdujce si w gestii wojewdzkiego konserwatora zabytkw; dotacje samorzdu wojewdztwa dla jednostek samorzdu terytorialnego innych szczebli na realizacj zada z zakresu kultury, sztuki i zachowania dziedzictwa kulturowego Podlaskiego); dotacje, granty, nagrody samorzdu wojewdztwa dla podmiotw nie zaliczanych do sektora finansw publicznych; rodki ministra kultury; zacigane przez gmin kredyty bankowe na realizacj okrelonych celw i inwestycji; dotacje i fundusze celowe programw pomocowych; skadki i zbirki publiczne ze rodkw ludnoci; fundusze pomocowe Unii Europejskiej. Obowizek dbania o obiekty zabytkowe spoczywa w myl ustawy na wacicielu i uytkowniku. Znaczcym wsparciem dla zada z zakresu ochrony zabytkw s take inne rda finansowania, wrd ktrych istotn rol peni rodki z budetu pastwa. S to zarwno rodki Generalnego Konserwatora Zabytkw, jak i Wojewody Podlaskiego (bdce w dyspozycji Podlaskiego Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw). W dyspozycji Ministra Kultury znajduj si take rodki specjalne pochodzce z dochodw pyncych z gier losowych, przeznaczone m.in. na promocj i wspieranie dziaa na rzecz ochrony polskiego dziedzictwa narodowego. (konkursy otwarte Urzdu Marszakowskiego Wojewdztwa
45
Na prace zwizane z remontami i prace konserwatorskie obiektw sakralnych asygnuj przewanie rodki wasne parafie, czasem rodki budetu pastwa. Dodatkow moliwo wsparcia prac przy zabytkach sakralnych daje Fundusz Kocielny (w ramach Ministerstwa Spraw Wewntrznych i Administracji). Jednym z celw funduszu jest dofinansowywanie remontw i konserwacji obiektw zabytkowych sakralnych w zakresie podstawowych prac zabezpieczajcych obiekt (w szczeglnoci remonty dachw, stropw, cian i elewacji; osuszanie i odgrzybianie; izolacja; remonty i wymian stolarki okiennej i drzwiowej, instalacji elektrycznej, odgromowej, przeciwwamaniowej). Fundusz nie finansuje konserwacji zabytkw ruchomych stanowicych wyposaenie obiektu. W zakresie projektowania, wyboru i montau instalacji przeciwpoarowej pomoc suy Orodek Ochrony Zbiorw Publicznych. Po akcesji Polski do Unii Europejskiej dziaania w sferze kultury mog by wspierane w polityce strukturalnej poprzez realizacj poszczeglnych zada m.in. w programie Kultura 2000; z tzw. Norweskiego Mechanizmu Finansowego; w Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego (ZPORR) i programach sektorowych, take poprzez znowelizowane Inicjatywy Wsplnotowe INTERREG. Najpowaniejszym rdem finansowania projektw kulturalnych jest ZPORR, skadajcy si z 3 priorytetowych kierunkw dziaa: - rozbudowa i modernizacja infrastruktury sucej wzmacnianiu konkurencyjnoci regionw (dziaania w regionalnej infrastrukturze spoecznej; rozwj turystyki i kultury; rozwj spoeczestwa informacyjnego); - rozwj zasobw ludzkich (rnicowanie dziaalnoci rolniczej i zblionej do rolnictwa w celu zapewnienia rnorodnoci dziaa lub alternatywnych rde dochodw); - rozwj lokalny (dziaania na obszarach wiejskich, na obszarach restrukturyzowanych; rewitalizacja zdegradowanych obszarw miejskich, powojskowych, poprzemysowych; odnowa wsi oraz zachowanie i odnowa dziedzictwa kulturowego). Beneficjentami terytorialnego. Beneficjentami tych wszystkich dziaa mog by jednostki samorzdu terytorialnego. Informacje o zasadach i kryteriach dotyczcych moliwoci pozyskiwania rodkw finansowych na zadania zwizane z ochron i opiek nad zabytkami znajduj si na podanych poniej stronach internetowych (stan na koniec sierpnia 2008 r.). Informacje dotyczce programu operacyjnego Promesa Ministra Kultury www.mkidn.gov.pl tych wszystkich dziaa mog by jednostki samorzdu
Program opieki nad zabytkami gminy Kunica Informacje dotyczce programu operacyjnego Dziedzictwo kulturowe www.mkidn.gov.pl Informacje dotyczce programu operacyjnego Fundusz wymiany kulturalnej www.mkidn.gov.pl Informacje dotyczce programu operacyjnego Kultura 20072013 www.mkidn.gov.pl Informacje dotyczce programu operacyjnego Innowacyjna gospodarka, projektu nr 6.4. Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym www.interreg.gov.pl
46
Informacje dotyczce programw operacyjnych Regionalne programy operacyjne www.interreg.gov.pl Informacje dotyczce programu operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwj obszarw wiejskich www.minrol.gov.pl Informacje dotyczce programu operacyjnego Kapita ludzki www.mrr.gov.pl Informacje dotyczce programu operacyjnego Infrastruktura i rodowisko www.mrr.gov.pl Informacje dotyczce programu operacyjnego Europejska wsppraca terytorialna www.mrr.gov.pl Informacje dotyczce programu operacyjnego Fundusz dla organizacji pozarzdowych www.funduszngo.pl Informacje dotyczce moliwoci finansowania przy wykorzystaniu ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym www.partnerstwopublicznoprywatne.info/ustawa_ppp.php Prognozy dotyczce finansowania zada Programu opieki nad zabytkami w latach 20102013 oraz zadania do realizacji w latach 2010-2013 Planowane dziaania zwizane z opiek nad zabytkami, ktrych wacicielem jest Gmina Kunica. Lp. Dziaanie 2010 Nakady finansowe w z 2011 2012 2013
Program opieki nad zabytkami gminy Kunica 1. 2. 3. 4. Remont kapliczek przydronych Wykonanie projektu Krzye kapliczki przydrone Wykonanie projektu Zabytki architektury drewnianej Remont kaplicy przydronej w Wokuszach 10000 5000 3000 20000
47
1. Rada Gminy corocznie w uchwale budetowej okreli wysoko rodkw przeznaczonych na dotacje na cele programu opieki nad zabytkami. 2. Realizacja programu poddana bdzie ocenie Rady Gminy Kunica po upywie dwch lat od jego uchwalenia.

Untitled

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Untitled

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica 1. Wprowadzenie

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica 3./3 Zabytki archeologiczne

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Mieleszkowce 29-90 Pawowickie Mieleszkowce 29-90

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica Zalesiaskie Milekowce Nowodziel

34. 35. 36.

Woyce Wyzgi Zajzdra

28-91 28-90 29-90 28-90

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

utrzymanie i bieca konserwacja kapliczek, pomnikw, krzyy przydronych

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Program opieki nad zabytkami gminy Kunica

Vous aimerez peut-être aussi