ESER

TAHLL

AFRKA'nm SYAS PARTLER Thomas HODGKIN : Af rican Political Parties, London, 1961, (Penguin Books, African Series WA 12, 217 s.). Dr. Tuner KARAMUSTAFAOLU Bir vakitler, Afrika denilen nl kara paras, smrgeci dev letler iin insan ve ham madde kayna idi. Smrgecilik siyaseti iz leyen devletlerin tm, bu emei ucuz ve kaynaklar bol Afrika l keleriyle ok yakndan ilgilenmilerdir. tedenberi, yeryznn bir ok yerlerinde Afrika denilince kiilerin aklna uygarlktan ve kl trden yoksun ilkel insanlar ve doa yasalarna braklm toprak lar gelirdi. Ama, Avrupa bir zamanlar bilgisiz, karanlk bir a iin de yaarken, Afrika'nn birok yerleri bilgi ve kltr bakmndan ilerde gitmekteydi. Gerekten, Afrika'nn nice tarihsel kavimleri, Avrupa uluslanyla boy lebilecek nitelikte eski bir gemie ve kltre sahip bulunmaktayd (Yoruba, Bakango, vb. uygarlklar gibi). Uzun yllar smrgeci uluslarn boyunduruu altnda yaayan bu kara parasnn insanlar, bugn yeni bir atlla, geleneksel yap nn temellerini zorlamakta ve ada uygarlk dzeninin ardndan komaktadrlar. Artk, Afrika'l aydm ve uyank milliyeti, bilgisiz liin, tutsakln ve yoksulluun zincirlerinden kurtulmakta karar l grnyor. Kendi topraklarnn, halknn ve kaynaklarnn tek efendisi ve yneticisi olmak istiyor. Ghana'mn eski Bakan Nkrumah, Afrika'nn drt bucanda beliren bu olgular Afrika'nn yeni kiilii olarak tanmlamaktadr. te, Thomas Hodgkin de yeni Afrika'nn siyas partilerini ken disine konu olarak semi, Fas'dan Kongo'ya ve Senegal'den Soma li'ye kadar btn bu lkeleri gezmi, partileri incelemi ve bu alan-

294

Dr. Tuner KARAMUSTAFAOLU

da ilk karlatrmal eseri yazmtr. Eser, 1960 ylnn ortalarnda

tamamlanmtr. Ancak, o tarihten bu yana, Afrika'da nemli siya sal gelimeler olmu, yeni ve bamsz devletler kurulmutur. Eser de genel olarak Afrika'nn siyas partileri hakknda baz temel so rular sorulmu ve bunlara geici cevaplar verilmitir: (1) Yeni Af rika toplumunda zellikle ne gibi gler partilerin gelimesini etki lemitir? (2) Partiler hangi koullar altnda ortaya kmtr? (3) eitli trdeki Afrika partileri arasnda nasl bir genel ayrma yaplabilir? (4) Partilerin rgt, yap ve nderlikleri hakknda ne ler renilebilir? (5) Partilerin etkinlikleri nelerdir ve hangi tek nikler kullanlmaktadr? (6) Partilerin izledikleri amalar nelerdir? (7) Partileri etkileyen balca dnce sistemleri nelerdir?. Kitap sekiz blmdr: (1) Giri; (2) Sorunun ortaya konul mas; (3) Partilerin menei; (4) Partilerin eitleri; (5) Parti r gt; (6) Parti etkinlikleri (faaliyetleri); (7) Parti amalar; (8) Son hipotezler. Kitapda, bu ana metin dnda baz nemli ekler yer almaktadr : 1945 - 1960 yllar arasnda Afrika'da faaliyet gsteren belli bal siyas partilerle ilgili ksa bilgiler ve notlar gibi. Hodgkin, partiyi kavram olarak tanmlamaktan kanmtr. Parti olgusu zerinde durmu ve fonksiyonel bir aklama yapmak istemitir. zellikle, partilerin etkinliklerine, davranlarna eil mitir. Bu partilerden de, nderleri, yeleri ve taraftarlar esas itiba riyle Afrikal olanlar incelemitir. Gney Afrika, Kenya ya da Ce zayir'deki Avrupa meneli partilerle ilgilenmemitir. Ayrca Hodg kin, Afrika'nn her yerindeki siyas partileri deil, belirli lkelerde ki (rnein Fas, Tunus, Fransz Bat Afrika's, Ekvator Afrika's, Togo, Kameron, Ghana, Nijerya, Sierra Leone ve Somali ile bir par a da Uganda, Kenya, Tanganika ve Belika Kongo'sundaki) parti leri ele almtr. Afrika partilerini, Bat Avrupa ve Kuzey Amerika siyas partileriyle karlatrmak ve bunlar o lkelerdeki parti dav ranlar ve lleri asndan deerlendirmek yerinde olmaz. By le bir yntem yanltc olabilir. Belki de, Afrika partilerinin sosyal muhtevasn kavramakta yanlgya dlr. O halde, onlar olduk lar gibi incelemek ve salt kendi gerekleri asndan deerlendir mek uygun olur. nk, abuk sosyal ve siyasal deimeler, ksa bir sre sonra ilk kalplar, kategorileri ve emalar bozabilir. Afrika'da anayasal yenilikler, seim sistemleri, benzeri kurum ve usullerin dzeltilmesi, yenilerinin kurulmas, siyas partilerin oluunda nemli etkenlerdir. Byle bir genellemenin zellikle u lkelerdeki deiimlere uygun dt grlmektedir: ngiliz Ba-

AFRKA'NIN SYAS PARTLER

295

ti Afrikas, Sudan, Somali; daha dar lde Uganda ve Tanganika'da. Buna karlk Fas'daki stikll ve Tunus'daki Yeni Dstr partilerinin her ikisi de, yar hukuk ve yar gizli bir ekilde ku rulup gelimilerdir. Yani bu partilerin kurulu ve rgtlenmele rinde acele yaplm anayasal feromlarn pek byk rol olmam tr. Nitekim, iktidarn fiilen kendilerine devrolunduu 1954-55 yl larnda, stikll kurulal on, Yeni Dstr kurulal ise, yirmi yl gemiti. te yandan, Sahra'nn gneyindeki Afrika lkelerinde, kinci Dnya Savandan sonra siyas partiler kurulmutur. Ana yasal reformlar, seim uslleri ve oy hakknn giderek genilemesi gibi olaylar, bu partilerin doumunu hazrlamtr. Seim sreci, partileri eitim ve propaganda eylemlerine itmitir. Partiler, se menlerin ktklere yazlp yazlmadklarn denetlemek; uzak ky blgelerinde oturan semenlerin sandk bana gitmelerini sala mak ve semenin oy verme iini kolaylatrmak gibi etkinliklere girimilerdir. Seimler, siyasal yarma ve iktidara gelebilme ihti malinin varl, partiler iin yeni semen ynlarna seslenmek hu susunda itici bir etken olmutur. yle ki, btn partiler (en ileri cisinden, en tutucusuna kadar) semen ynlarna yaknlamak, onlar etkilemek iin bu insanlarn ok hayat ve gerekli sorunla ryla (su, yol, okul, salk ve haberleme gibi) uramay bir dev saymlardr. Afrika partilerinin dou, kurulu ve dnce yaplarnda, aca ba birtakm d etkenlerin, yani Bat Avrupa lkelerinin, Amerika ve Sovyetlerin, Asya'nn etkileri olmu mudur? Hodgkin bu konu da ilgin gzlemlerde bulunmaktadr : kinci Dnya Savandan nceki dnemlerde, Afrika'da gelimekte olan siyasal akmlarla d lkeler arasndaki ilikiler olduka snrlyd. Bu snrlama da ha ok smrge rejimlerinin akmlar zerindeki basksndan ileri gelmekteydi. Bundan baka, ou lkelerde henz milliyeti fikir ler kk bir sekinler emberinin tesine nfuz edememiti. An cak, urada burada Fas, Senegal gibi lkelerde rgtlenme, uyan ma ve bamszla kavuma aba ve dileklerine rastgelinmekteydi. Afrika ile teki yabanc lkeler arasndaki iliki, kinci Dnya Sava srasnda balamtr. Bu srada, d dnya ile ilgilenme git tike artm, derinlik ve eitlilik kazanmtr. Yer yer sava alan larndan yurtlarna dnen eski Afrika'l ii ve rgatlar lkelerine dndklerinde isiz kalmlar ve kylerinde dk hayat seviyesiy le karlamlardr. Gerekten, kinci Dnya Savana Afrika'dan nemli sayda insan katlmt. rnein 100.000 stnde Nijerya'h, silhl kuvvetlerde grev almt. Bunlardan 30.000 den fazlas Orta Dou'da, Dou Afrika'da, Burma ve Hint'de dier milliyeti

296

Dr. Tuncr KARAMUSTAFAOLU

direnme akmlaryla temasa gelmilerdir. te yandan, 1945 yln dan sonra Avrupa ve Amerika niversitelerinde okuyan Afrikal rencilerin siyas faaliyetlerinde de gze arpar bir art grl mektedir. Bylece, bir yandan, cepheden dnen askerler, te yan dan uyank renciler yan yana gelerek, siyas partilerin nderli ini zerlerine alabilecek gte yeni bir sekinler topluluu kur mulardr. Savatan sonra, gerek komnist ve gerekse komnist olmayan lkelerle de ilikiler daha belirli bir hal almtr. Bu ge limenin bir sonucu da, Marksist dnce tarznn artan etkisi ol mutur. Bu dnce tarz, komnist metod ve rgtlerine kar il giyi oaltmtr. zellikle, gen kuaklar arasnda bu dnceler yaylmtr. Fransz Afrika'snda Afrika eliti ile komnist aydn lar ve politikaclar arasndaki yaknlama ve ilikiler pek skyd. Fransz komnistlerinin Karkoyma Akmmdaki (Resistance) rol leri, Afrikallarn gvenini kazanmt. Bu fikirler, 1943 yl sonun da Dakar, Abidyan, Konakri ve Bomako'da kurulan Groupes d'etudes Communistes yoluyla yaylmtr. Gerekten, Fransz Afrika' snn sava sonu kitle partilerinin nderleri, bu rgtlerin aracl yla ilk siyasal eitimlerini grmlerdir. Afrika delegelerinin sa vatan sonra katldklar uluslararas sendika, renci, genlik kongrelerinde de bu Afrika eliti Orta Dou'dan, Asya'dan, Gandicilikten ve islm reformlarndan gelen yeni bir etkiye maruz kalm tr. PARTLERN DOUU Afrika partilerinden bir ou parlmento dnda olumular dr. Yani, bunlar daha nce var olan koullarn yarattklar bir sos yal ortam iinde derneklerden, gruplardan kurulmulardr. Bunun la birlikte, bu ayrmn yani parlmento ii ve d douun Duverger'in de belirttii gibi sert ve kesin bir ayrm olmad bir gerek tir. Kimi Afrika partileri (zellikle daha nce pek az bir mill ak mn bulunduu blgelerde kurulan partiler, Kuzey Ghana'da UPP ya da Kuzey Nijerya'daki NPC) balangta birer kulp nitelii ta maktaydlar. Sonradan dallar (ubeler) kurmaya doru adm atmlarsa da, uygulamada seim komitelerinden teye geememi lerdir. Ancak, yine de u genel nokta geerlidir : Afrika'nn siyas partilerini anlyabilmek iin partilerin kuruluundan nceki, onla r douran rgtlerin biimlerini anlamak gerekir. Partilerin dou munu hazrlayan belli bal dernekler, benzeri topluluklar modern niteliktedir. u anlamda ki, bunlarn yelikleri ihtiyar, liderleri tu tucu olmalarna ramen, ounluu yeni elit evrelerden gelmitir. Baz lkelerde baka rgtlenmelerin de etkisi olmutur. rnein

t P I IHI M|*<" 'HMIHmR** l*|,|l, ..

AFRKA'NIN SYAS PARTLER

297

Gine'de sendikalarn etkisi gibi. Nitekim bu lkede 1954 ylnda bir grup gen sendikac Sekou Toure etrafnda birleen PDG - RDA'y etkili bir yn partisi klna sokmulardr. Ghana'da genlik r gtleri ile derneklerin de rol olmutur. Ksaca, Afrika'daki siyas partileri ana izgileriyle eitli llere ve dayanaklara gre bir ayrma tbi tutmak mmkn gzkmektedir. Ancak bu ayrm fazla ematik anlamamak gerekir. nk her partinin menei kar ktr. Hi bir parti tek bir tipe sokulamaz. Baz partilerin meneinde insan iki ya da daha ok tipler izleyebilir. nk, Afrika'da partilerden nce faaliyette bulunan bir takm rgtlerin birok yerlerde siyas partilere nclk ettikleri grlebilir. Bunlar daha ok kongreler, mill akmlar, cepheler eklinde belirmilerdir. r nein Nijerya'da 1949 da kurulan Kuzey Halk Kongresi, bu blge halknn etnik ve kltrel btnln temsil etmek amacyla ku rulmutur. 1951 seimlerinde de bu kurulu bir siyas parti olarak aklanmtr. Hodgkin, bu biim partilere etnik, dinsel ya da bl gesel rgtlerden kurulu siyas partiler demektedir. Siyas partilerin ncs gzyle baklan Cepheler de, Kongre ler gibi btn siyas rgtleri iine almak ve siyas ve sosyal dze ni seimlerle deil, fakat parlmento d yollarla toptan deitir me amacn gtmektedir. te yandan, Cephe bir siyas partiyi de andrmaktadr. zellikle bir kitle (yn) partisini. Yani, yaps ve disiplini sert, amalar belirli ve ubelerden ok hcrelere dayanan bir parti trne benzemektedir. Cezayir'deki Mill Kurtulu Cephe si, FLN gibi. Baz durumlarda byk ve nemli bir takm yeni partiler, bir ana rgtte meydana gelen blnme ve atlama sonucunda ortaya kmtr. rgt iindeki daha atlgan ve ilerici bir ekirdein daha tutucu ve geleneki nderlie kar kmas ve ondan ayrlmas ha linde olduu gibi. Fas'daki stikll Partisinin Mehdi Ben Barka ka nadnn parti nderliine kar durmas ve Alalal - Fasi ile birleme si, Halk Gleri Birliinin (UNFP) kurulmasna yol amtr. Ghana ve Senegal'de de benzeri rneklere rastlamak mmkndr. Partilerde kopma olayndan baka, birleme olay da grlmek tedir. Baz partiler g birliine itibar etmilerdir. ok gl bir ikti dar partisine kar daha kk ve gsz muhalefet gruplarnn birleme eiliminde olduklar gze arpmaktadr. rnein Ghana' da muhalefet, 1951 den bu yana rgtsel adan dank bir gr nmdeydi. Kongre partisi, 1952 de UGCC'nin kanadyla Mill De mokrat Parti ve bir grup dikkafal CCP yesinin birlemesiyle ku-

298

Dr. Tuner KARAMUSTAFAOGLU

rulmutur. Ne var ki Kongre partisi, hi bir vakit bir yn partisi

olmay baaramamtr. 1954 den sonra fiil birtakm nedenlerle Mill Kurtulu Akm tarafndan yutulmutur. PARTLERN ETLER

Kitabn drdnc blmne kadar yazar, Afrika'daki siyas partilerden genel olarak sz etmitir. Oysa, 4. blmde yazar, par tileri trlerine gre ayrmann glerini kabullenmekle birlikte, yi ne de bunlar arasnda baz genel blmlemeler yapmann mmkn olduunu belirtmitir. Yazar, bu ayrc nitelikleri u balk altn da toplamtr: (1) Partilerin dal (Partilerin faaliyette bulun duu coraf alann eitleri, etkinliklerinin genilii ya da darl); (2) Partilerin yaplarnn nicelii (Yn ve elit partileri arasndaki farklar; sert ve yumuak rgtl partiler; salt dernek niteliinde olanlarla, tarikat ya da mezhep niteliinde olanlar arasndaki fark lar); (3) Geerli partiler, geersiz partiler - yasaya uygun ya da ya sa d partiler - (gizli, yeralt partileriyle, siyas dzen iinde ge erli bir kurum olarak rgtlenip benimsenmi partiler arasndaki derece farklar). Partiler etkinlik alanlarna gre u biimde dalmlardr : (1) lkeleraras etkinlik (faaliyet) gsteren partiler; rnein RDA ge ni bir alanda almakta ve faaliyetlleri tek bir devletin snrlarn amaktadr. (2) lke partileri, bunlar belirli bir toprak paras ze rinde alan partilerdir. Tunus'da Yeni Dstr, Ghana'da CCP ve Tanganika'da TANU partileri gibi. (3) Blgesel ya da etnik parti ler; bazen bunlara kabile partileri dendii de olur. Somali'de Digil - Mirifleh partisi ile Nijerya'daki Kuzey Halk Kongresi, vb. Bu eit partilerin etki ve alma alanlar belirli bir blge ya da toplu luun evresini amaz. (4) Cce ya da bodur partiler; bunlar da be lirli bir yerde oturanlara zg partilerdir. Bandiagara ya da Saloum - Saloum gibi YIIN VE ELT PARTLER Hodgkin, Duverger'in Kadro Partileri deyimini kulland partilere, Elit Partileri adn vermektedir. Elit deyimini daha all m bulmaktadr. nk, kadro sz ingiliz okurlarna kom nist partisinin kadrolarn ya da militan gruplarn hatrlatabilir. Ancak, yazarn kendisi de elit kavramn yeterli bulmamaktadr. nk yn partilerinin de eliti vardr. Yn ve elit biimindeki bu ayrmn kapsam, parti hayatnn

AFRKA'NIN SYAS PARTLER

299

tmn, yani yelik, yap, disiplin, nderlik, mal yntemler, temel eylemler, teknikler ve ideolojileri iine alacak kadar genitir. Yn partilerinin balca zellii, nfsun byk bir ounlu unu kendi saflarna katmak, ye yapmak ya da en azndan halk ynlarnn desteini kazanmaktr. Buna karlk, elit partilerinin esasm mevcut sosyal dzen iindeki mevki ve nfuz sahibi kiiler tekil eder: Kabile bakanlar, din nderler, varlkl burjuvalar. Elit partileri daha ok elit ile halk arasndaki yerleik, geleneksel itaat ve ballk ilikileri zerine kuruludur. Bu iki nemli parti tr arasndaki fark daha yaln bir dille aklamak mmkndr: Elit partileri toplumu olduu gibi ya da allm yapsyla yanst makla yetindikleri halde, yn partileri yeni tipdeki kendi yap ve kurulularn topluma benimsetmee urarlar. Elit partileri, yn partileri gibi yelik peinde komazlar. Gerekte byle bir abaya gereksinme de duymazlar. nk, elit partilerine oy verenler partiye deil, blgelerindeki ballk duyduk lar sz ve gc geerli kiiye verirler. Oysa, yn partilerinde ye liin, partiye ballk ve tutkunluun nemi byktr. Elit partilerinde ngelirlik (hiyerari), o blgenin sz ve z saylr kiisinden teye uzanamaz. Bu etkili kimseler de daha ok kabile bakanlar, ky muhtarlar, tacirler ya da eitmenler olabi lir. Sz konusu kiiler, o yer ya da blgede partinin kendisidir. Baka deyile, parti demek, bu kimseler demektir. Elit partilerin de merkez yneticileri ile semen topluluu arasnda rgtl bir haberleme ebeke ya da kanal bulunmamaktadr. Gelgelelim yn partilerinde, ak ve seik bir ynetime katlma ve sorumluluk dizi si gze arpar. Gerekten ad geen partilerde, merkez yrtme or gan ve parti ii yneticilerden aaya doru, blgesel ve yresel parti kurulularna kadar uzanan belirgin bir otorite zinciri vardr. Bu adan, Tunus'un Yeni Dstr, UNFP; Fas'n stikll; Gine'nin PDG ve Ghana'nn CPP gibi yn partileri, belirgin yaplar, ilerle mi haberalma sistemleri ile ilkel elit partilerinden daha gelimi siyas varlklardr. Disiplin, yn partilerinde ok nemli bir sorundur. Byle par tiler disiplini salamak uruna, parti iinde nemli yerlerde oturan kiileri gerektiinde drmek ya da kartmaktan hi ekinmez ler. Ghana'da CPP, 1954 seimlerinde kendisine kar gelen 80 ba msz, partiden karmtr. RDA'nn Koordinasyon Komitesi, 1955 de yaplan Konakri Kongresinde partinin Senegal, Nijer ve Kameron kollarnn, bunlarn hl Partinin 1950'den nceki mili-

300

Dr. Tuner KARAMUSTAFAOLU

tan, komnist evreleriyle ballklarn srdrdkleri gerekesiyle

partiyle olan ilikilerini kesmitir. Oysa, elit partileri bu eit bir di siplini uygulayabilecek durumda deildir. Politika anlaylar, gev ek yaplar byle ilemler iin elverisizdir. Elit partisinde, parti nin yredeki temsilcisi genel merkezden kendisine gnderilen tali matlar uygun grmezse, yandalaryla birlikte partiden kp gi der. Parti fonlar bakmndan da her iki parti tr arasnda fark lar mevcuttur. Yn partileri, zelikle iktidardan uzaklatklar vakit, ye ve yandalarndan salayacaklar gelirlerle kendilerini ayakta tutabilirler. Ancak, bu mal usuln ekonomik amac yann da, Avrupa'nn Sosyalist ve Komnist partilerinde olduu gibi, bir de eitici amac vardr : Bu usl, kiisel ballk duygusunu glen dirir. Kiilerden gelen yardmlar deiik biimlerde olabilir. ok iyi rgtlenmi yn partilerinde bu yardmlar u kaynaklardan gel mektedir : Aylk aidatlar, partiye girerken denen giri aidatlar, balar, partice dzenlenen balo ve enliklerden elde olunan gelir ler. Yardmlar ayn de olabilir. rnein Fransz Bat Afrika'sndaki gibi, parti hizmetine otomobil ve kamyon vermek, parti ilerinde parasz almak, gsteri ve toplantlar iin krsler ve dekorlar hazrlamak, parti bayrak ve sembol iin kuma balamak, vb. Geleneksel bir toplum yaps iindeki elit partilerinin nderli ini, o toplumdaki etkili kiiler, yani kabile bakanlar ya da erkli (nfuzlu) aileler zerlerine alrlar. Daha yeni, modern yapdaki bir toplumda ise, bu partilerin nderlii i - g sahiplerinden, var lkl kiilerden kuruludur. Byle partilerde, partiye arlk kazand ran erkli kiilerdir. Ama, yn partilerinde nderleri youran par tinin kendisidir. nderler, parti iindeki yer ve erklerini her ey den nce partiye borludurlar. Bunlarn bal bulunduklar elit top luluk, hayatlar renci ve genlik rgtlerinde, sendikalar ve ben zeri kurulularda trl sosyal srtmeler, alkantlar iinde ge mi profesyonel politikaclardan kurulmu yeni bir elittir. Yn partilerinin izledikleri ideolojiler de, ok deiik bir g rnmde olabilir. Ama, ne var ki bunlarn bir anlamda ilerici ol malar gereklidir. Yani halktan yana olup, halka seslenmek, inmek ve halkn dilince konumak onlar iin bir zorunluluktur. Oysa, elit partileri daha ok lml, orta yolcu ve tutucu bir ideoloji izlemek eilimindedirler. Bu trden partiler dzen ve kararll nemser ler, gelenee sayg beslerler, yerleik karlar, doutan yneticilik haklar, en iyilerin hkmeti gibi konular zerinde dururlar. Dene bilir ki, bunlarn ilk ve hatt bazan tek grevi nderlerini merkez

AFRKA'NIN SYAS PARTLER

301

ya da mahall temsil organlarna setirmek ve onlarn bu organlar da yerlerini korumalarn salamaktan ibarettir. Bir de yn parti lerinin kendilerine konu edindikleri ilere baklrsa, bunlarn daha farkl nitelikte birtakm uralarnn olduu meydana kar : ocuk bakm evleri amak, jandarma birlikleri kurmak, vb. gibi. Hodgkin, Afrika'nn yn partileri ile Avrupa'nn solcu parti leri arasnda benzerlikler tesbit etmektedir. Hodgkin'e gre bu par tiler arasndaki benzerlikleri hakl gsterecek iki sebep vardr : Bi rincisi, bu partilerin amalarndaki benzerliktir. Avrupa'nn sosya list ya da komnist partileri kural olarak ii snflarnn siyasal eitimini ve bu snflardan hkmeti ve lkenin ynetimini eline alabilecek yetenek ve gte bir elit karmay kendilerine ama edinmilerdir. Afrika'nn yn partileri de, smrgelemi toplum dan bir ynetici elit karmay ama edinmitir. kincisi, (ki bizce bu daha seik bir benzerliktir) Afrika'da yn partileri, zellikle ilk bata kendi kurumlarnn temellerini atarlarken, Avrupa'nn sosyalist ya da komnist partilerini rnek tutmulardr. Ancak, Av rupa rnekleri aynen kopya edilmemi, tersine bunlarn badatrlmasna ve yapya uydurulmasna allmtr. Bununla birlikte, ge nellikle Fransz etkisi altnda kalm olan lkelerde Fas, Tunus, Ce zayir ve Kara Afrika'daki yn partileri, daha sert yapl ve kom nist ve hcre esasna dayanan rgtlerden etkilenmitir. te yan dan, ngiliz boyunduruu altnda kalm olan yerlerde ngiliz i Partisi tipinde yumuak ve ocak ya da bucak benzeri rgt basamak lar zerine kurulu parti tipi baskn gelmitir. Balangta geersiz ya da yasa d saylan partilerin, sonra dan geerli, yasaya uygun partiler haline dnmeleri de, eserin il gin bulduumuz konularndan biridir. Hodgkin, partilerin kanuna aykr, yasakl durumdan kanuna uygun, geerli bir duruma dnnceye dek geirdikleri dnemleri yle sralyor: (1) Kanunen ve fiilen yasaklanm olup da, ancak gizli ekilde varlklarn sr dren partiler : 1952 den 1955 kadar Fas'daki stikll partisi; 1955 den sonra Fransz Kameron'undaki UPC; Sudan Mill Kurtulu Ak m; Nijer'deki Sawaba, yasaklanm rgtlerdir. (2) eklen kanun d, ama uygulamada ibih kanun bir varla sahip olan partiler : Aa yukar, stikll partisinin 1952 de kapatlmasna kadar geen sre iinde durumu byle idi. (3) eklen kanun, ama ok sk bir polis gzlemi ve basks altnda tutulduklarndan, yer alt partile rinin rgt ve faaliyetlerini izlemek zorunda kalan partiler: 1949 1950 yllar arasnda Fildii Kysndaki RDA'nm faaliyetleri, bunun en gzel bir rneidir. (4) lkin yasa d, sonra yasaya uygun sa-

392

Dr. Tuner KARAMUSTAFAOLU

ylan partiler : 1955 den sonra stikll ve Yeni Dstr partileri gibi. (5) Durumlar yasaya uygun, ama varlklar gven altnda olmayan partiler : Tek partili devletlerdeki muhalefet partileri, rnein Ghana'daki Birlik Partisi gibi. Burada zerine eilmek gereken bir konuda udur : Partilerin bu geersiz ya da yasa d durumunun, parti yaps ve davranla r zerindeki etkileri. Hodgkin, bu konuda aratrma, inceleme g ln ve malzeme eksikliini belirterek, bu problemin daha fazla aydnla kavuturulamadn sylyor. Bununla birlikte yazar, nemli grd birka noktaya deinmekten geri durmamtr : (1) Bir kere yasa d saylan bir parti, temel nitesindeki yeleri nin saysn ok dar tutmak ve bunlar snrlamak zorunda kalmak tadr. Genellikle denebilir ki, partinin geersiz ya da yasa d du rumu arttka, birimlerindeki yeliklerin saylar da o oranda dara lr. rnein stikll partisi tmden yasakland vakit, partinin hc releri genellikle 3-5 yeden meydana gelmekteydi. (2) Yasa d durum, partinin merkeziyetilie ve sert disipline ynelme eilimle rini glendirir. Partinin temel birimleri, merkezden ya da blge komitelerinden gelen emirlere ve talimatlara uymak ve bunlar uy gulamak zorundadr. FLN (Cezayir Mill Kurtulu Cephesinin) i tz bu zellii yle belirtmitir : Hcre toplants aldn da... her militann zel kiilii son bulur; o kimse gayrahs ve ano nim bir varlk olur ve srf bir paras, ark sayld akm adna konuur... Bu aslnda faal bir birleimdir ve hcre yelerinin ken dilerini sava alannda sanmalar gerekir. (3) Yasa d durum, partiyi kapal ve tamamen kendi deneti altnda yrtlen bir ha berleme sistemi kurmaya iter. (4) Yasa d durum, parti iinde ballk ve tutkunluk duygularn koyulatnr. Byle durumlarda partide bir kardelik birlii, kendini dvaya adam kimselerin kenetlendii bir halka belirir. PART RGT Hodgkin bu konuyu hukuk formllere, yani parti rgtlerinin tzklerde beliren resm ilikilerine gre deil, pek yerinde bir tu tumla siyasal olgulara ve gereklere dayanarak incelemitir. Ba ka deyile yazar, parti rgtyle ilgili aratrmalarn parti hiyerar isi iindeki parti basamak ve gruplarnn gerek, eylem alannda ki iliki ve ileyilerine bakarak yapmtr. nk, parti tzkleri baka yerlerde olduu gibi, Afrika'da da siyasal olgular tanmlyamamaktadr. Bunlar daha ok birtakm demokratik lklerin (ide allerin) ifadesidir. O kadar ki, bir toplumun siyasal yapsn gerek

AFRKA'NIN SYAS PARTLER

303

yz ve derinliiyle tanmak dileinde olan bir siyasal bilimci ya da siyasal sosyoloji uzman, zellikle o toplumdaki siyasal, sosyal, vb., olgular ve eilimler ve bunlarn izledii ynler zerinde dur mak istiyecektir. Ancak Hodgkin ele ald konunun bu zelliini kavrad halde, yine de resm dzenlemelerdeki ifdelerin etkisin den kurtulamamtr. Bir bakma Hodgkin, iki yaklam arasnda bocalamtr. Ama bu bocalamay hakl bulmamak, yazara kar bir hakszlk olur. nk, byle aratrmalar ok kez kalabalk ku rullar ya da olanaklar bol kurumlar tarafndan yrtlmektedir. Oysa, Hodgkin bu ii tekbana ve zel abasyla yerine getirmek cesaretini gstermitir. Afrika'da yn partileri bizim ocak ve bucak adn verebilece imiz (branch'lara - ubelere -) dayanan partilerdir. Ghana'daki CCP'nin 1959 tarihli tz bran parti doktrinin esas olarak ka bul etmektedir: Bran, partinin temel rgtdr. Parti btn ka saba ve kylerde branlar kurar. Her bran bir ynetim kurulu ynetir. Ynetim kurulu brann yllk kongresi tarafndan seilir. Adlar ister sous - section, comite de village, cellule, ister cam'a (Arapada toplanma, bir araya gelme anlamnda kullanlr) parti ler, bran partileridir. Bran tipi bir rgt, gerekte Afrika yn partilerinin ana amalarna da uygun dmektedir : Ynlar r gtlendirmek, onlarn siyasal eitimini salamak, aralarndan elit leri bulup karmak ve seim mcadelelerinde partinin semenle rini harekete getirmek, rakiplerinin propaganda ve etkilerine kar lk vermek, vb. ilerde branlar yararl olmaktadr. Aa yukar, btn yn partilerinin tzklerinde bran ynetim kurullarnn en az bir bakan, bir sekreter ve bir de muhasipden kurulaca ya zldr. Bazan bran ynetiminde her biri belirli bir alanda (sosyal yardm, genlik ve propaganda ilerinde, vb.) grev alm sorumlu kiiler bulunur. yi rgtlenmi yn partilerinde, bu sorumlularn eitim ileriyle ykml olduklar grlr. stikll partisinde hc re bakannn bata gelen grevi Arapa dil kurslarn ynetmek, parti yelerine okuma ve yazma retmektir. Bu bakmdan nce kendisinin okur yazar bir kimse olmas gerekir. Buna benzer bir sistem, Yeni Dstr partisinde de uygulanmtr. Yn partilerinin bir ounda yelik koullar pek ar deil dir. yelik iin aranan nitelikler bir hayli yumuaktr. Bazan ye olabilmek iin bir giri aidat ve aylk kk bir aidat demek yet mektedir. yelie kabul iin baka usller de kullanlmtr. Fas, henz smrge ynetiminde iken istikll partisine yeni yeler yle bir

304

Dr. Tuner KARAMUSTAFAOLU

yemin treninden sonra alnrd: Kutsal Kur an nnde dinime, yurduma, kralma ve stikll partisine sdk kalacama, alman ka rarlar uygulamaya ve onlar gizli tutmaya Tanr adna yemin ede rim. Ancak bu yemin forml pek sert uygulanmazd. Tanr tan maz kiiler dine sadakat ibaresini isterlerse atlar, sylemezlerdi. Yemin bir eit tedbirdi. Partinin gizli alt dnemlerde, poli sin partiye szmasn engellemek iin konmutu. PART KONGRELER

Afrika'da da parti kongreleri, baka yerlerde olduu gibi b yk bir tren ve enlik havas iinde gemektedir. Parti nderleri nin sylevi, uzun grme ve tartmalar, kararlar, seimler, vg ler, ballk ve dostluk telgraflar, kongrelerin bilinen zelliklerindendir. Elit partilerinde kongrelerin bu trensel yan baskn gelir. Ama, yn partilerinde kongrelerin daha baka fonksiyonlar var dr. Bir kere kongre byle partilerde, parti nderlii ile militanlar arasnda bir haberleme aracdr. kincisi, parti nderliinin otori te, seim ve destek kaynadr. ncs de, partinin nemli siya set sorunlarna kar tutum deitirdii bir yerdir. Parti tzkleri, normal olarak kongrelerin dzenli aralklarla ve genellikle ylda bir kez yaplmasn ngrmtr. Ama, tzkle rin bu kuralna en iyi rgtlenmi partiler de bile pek uyulamamaktadr. Trl etken ve glkler kongreleri geciktirmektedir. rnein, ulatrma sorunlar, mal ve idar glkler, siyasal du rumdaki abuk deiikler, hizipler vb. Nitekim, Ghana'daki CPP 1954, 1956 ve 1957 yllarnda yllk kongrelerini yapmamtr. Bu nun gibi Yeni Dstr partisi de altnc kongresini kuruluundan ancak yirmibe yl sonra yapabilmitir. Parti kongrelerinde temsil, eklen olduka demokratik gzk mektedir. Kongreler, (ocak - bucak - hcre) gibi parti birimleri ta rafndan seilen delegelerle, her mahall parti rgt veya her lke brannn setii delegelerden kurulur. Ulusal kongreler, yn par tilerinde kararlarn hazrlanp, alnmasnda kesin bir rol oynamak tadr. Bir yazar CPP'nin yllk ulusal kongresini rnek gstererek u gr ileri srmektedir : CPP'nin yllk ulusal kongresi ne ki ilii olmayan salt bir onay organndan ve ne de CPP iindeki hi ziplerin birbiriyle ekitikleri bir arenadan ibarettir. Kongrelerde, candan ballk ve deimez genel bakana kar sayg gsterileri, (ngiliz) i Partisi kongresinin blok manevralarndaki zellikler den daha nemli bir rol oynar. (David APTER, The Gold Coast in Transtion, Princeton 1955, Blm 9-14). Bu gzlem CPP iin

AFRKA'NIN SYAS PARTLER

305

dorudur. Ama, btn yn partileri iin geerli deildir. nk, 1957 de RDA'nm Bomako Kongresinde, bloklar arasndaki manev ralar bu kongrenin en gze arpan bir zellii idi. PARTLER VE BALAIK RGTLER

Genellikle yn partilerinde belli bal zel kar topluluklar nn (sendikalar, iftiler ve kadnlarn) partilerin yksek basamak larnda temsil edilmelerine zen gsterilmitir. Dnyann teki yer lerinde olduu gibi, Afrika'da da sendikalar, iktidara gtren bir yol olmutur. Bunun rnekleri oktur : Yeni Dstr partisinde Fer hat Haed, Ahmet bin Salah; stikllde Mahcub bin Sddk; RDA'da Sekou Toure; KANU'da Tom Mboya gibi. 1958 de ise Fransz Bat Afrika'snn sekiz lkesinden yedisinin hkmetlerinde sendika n derlerinin bakanlk aldklar grlmtr. Sendikalarla, yn partileri arasndaki iliki, baz ynlerden bir zellik gstermektedir. rnein Tunus gibi parti ynetiminin sendikalarn gelimesine nayak olduu lkelerde bile, sendikalar belirli bir sosyal grubun (cretlilerle, kk kazan sahiplerinin) basklar sonucunda ortaya kmtr. Sendika, yn partisiyle ba lamay kabul etse bile, yine de gerek zerkliini korumaya al an bir rgt olarak belirir. Hatt, sendikalarla partiler arasnda sk sk anlamazlklar ve gerginlikler olur. Bunun en ak rneini Sudan'da grmek mmkndr. Nitekim, Sudan i Sendikas Fe derasyonu, her iki byk parti karsnda bamszln koruyabil mitir. Genellikle, eski Fransz smrgelerinde yeni model sendi kalar, Fas'da UMT, Tunus'da UGTT ve Fransz Bat Afrika'snda UGTAN mill bamszl abuklatrmak iin gsterilen siyasal faaliyeti desteklemek fikri evresinde rgtlendikleri halde, belli bal partilerle resm ilikiler kurmaktan sakmmlardr. Sendika lar dnda kalan teki ekonomik kar gruplarnn temsilcisi olan balak rgtlerin (iftiler, esnaflar) tutarlklar ve siyasal etki leri azdr. Bunlar daha ok iktidar partisinin uydular olarak faa liyet gstermek eilimindedir. Kadn ve genlik kurulular tamamen farkl bir durumdadr. Partiyle ilikileri daha skdr. zellikle kadn kurulularnn parti nin yapsna balandklar grlr. CPP'nin i tznde bu husus aka belirtilmitir : Her parti brannn kadnlarn zel karla ryla uramak zere bir Kadnlar Kolu bulunur. Kadnlar kolu parti brannn bir blm ve parasdr. Yn partilerindeki kadn kollarn srf piknikler ve danslar

306

Dr. Tuner KARAMUSTAFAOLU

dzenleyen kurulular olarak grmek byk yanlma olur. nk,

kadnlar siyas kampanyalarda, zellikle partilerin dorudan ya da somut bir eyleme bavurduklar srada, rnein smrge rejimine kar giriilen grev ve boykotlarda, kargaalarda ok faal bir rol oynamlardr. 1950 de Ghana'da ve Fildii Kysnda olduu gibi. Gelgelelim, kadnlar bunca etkinlik ve katglarma ramen lke y netiminde pek az oranda temsil edilegelmilerdir. Genlik kurulular da kadn kollar gibi, yapsal bakmdan ana partinin eitli basamaklarna yatay olarak bal rgtlerdir. u farkla ki, genlik kollar partinin organik bir paras saylmamak tadr. Bunlar kural olarak parti izgisinde bir eylem izledikleri hal de, bazen bunalm dnemlerinde smrge ynetimine kar kendi balarna bir atma siyaseti yrtrler. Okul boykutlar, gsteri ler dzenlerler. Bunun dnda bir dereceye kadar parti disiplinine tbi olduklar sylenebilir. Genlerin ilgilendikleri konular, genel likle tek bir rgt altnda toplanamayacak kadar eitlidir. Afrika' da Genlik kavram, okul ocuklarndan sakallarna kr dm kimselere kadar geni bir topluluu kapsamaktadr. renci rgt leri, zellikle UGEMA, FEANF ve ngiltere'deki Afrika rgtleri Komitesine bal olan dier birtakm renci birlikleri, belirli par tilerle ilikiler kurmaktan sakmmlardr. Bunlar ok kez kendi l kelerindeki hkim partilerin sol kanatlarnda grev almay uygun bulmulardr. Gen aydnlar, siyas partileri desteklemek gerektii zaman da eletirmek veya etkilemek suretiyle nemli bir bask gru bu eidini ifde etmektedirler. Gerekten genlik rgtleri de, sen dikalar gibi, bamsz eylem ve radikalizm konularnda olduka tu tarl bir eilim gstermilerdir. Balak rgtlerle partiler arasndaki ilikilerin, parti bak mndan baz nemli ynleri vardr. Smrge ynetimine kar savalrken, bu rgtlerin yaplar olduka gevek idi. Partilerin bu balak rgtleri kontrol konusunda her hangi bir endieleri mev cut deildi. nk, gerek parti ve gerekse balaklar ayn amaca ynelmilerdi. Ne var ki, bamszlktan sonra ya da yn partisi iktidar - hkmet partisi durumuna ykselince daha nce balak saylan rgtler parti iin nemli bir muhalefet ve kar koyma yu vas haline gelmeye balam ve bunlarn ileri srdkleri istekler hkmet siyasetine uygun dmedike parti yapsnda atma do urmutur. Bylelikle bu rgtler parti iin destek olmaktan ka rak birer tenkid organ haline gelmilerdir. Bu durumda partinin byle rgtleri kontrol altna almak istei daha ak bir ekilde ortaya kar. Sz konusu rgtlerin izledikleri stratejinin parti stra-

AFRKA'NIN SYAS PARTLER

307

tej isinin genel erevesine uygun olmasna dikkat edilir. Yeni Ds tr ve CPP rneklerinde olduu gibi. PART ETKNLKLER
(

Genellikle rgt ok gelimi partiler daha geni bir etkinlik (faaliyet) gsterirler. Buna karlk, daha ilkel ve biimlenememi partilerin etkinlikleri, uygulamada zellikle seim dnemlerine z gdr. Afrika partilerinin izledikleri etkinlikleri ana izgileriyle s nflandrmak mmkndr: (1) Anayasal etkinlikler ve zorlama yollar; (2) Propaganda ve siyasal eitim; (3) Sosyal hizmetler. Acaba anayasal etkinlikle zorlayc eylemlerden ne kast edil mektedir? Bu sorunun cevab pek kolay deildir. nk bu kav ramlarla ne kast edildii ak ve belli deildir. Nitekim belirli bir eylem, rnein bir genel grev smrge hkmetince anayasa d bir eylem sayld halde, milliyeti bir parti iin anayasal bir ey lemdir. Zorlama da byledir. O da gerek younluk ve gerekse nite lik bakmndan byk deiiklikler gstermektedir. Kk bir kor kutma, yldrma eyleminden, terre ve ulusal apta bir silhl ayak lanmaya kadar gidebilir. Genellikle Afrika partilerinin anayasal bir etkinlik gsterdikleri ileri srlebilir. Ama, bu demek deildir ki, Afrika partileri hibir vakit zorlayc eylemlere bavurmazlar ya da bunlarn kullanlmasn kabul etmezler. 1958 de Accra'da topla nan Tm Afrika Halklar Konferansnda, zorlama yollarndan tepyekn vazgeilip geilmiyecei ok ekimeli bir ekilde tartlm tr. Konferansda gerek bar yollarla ve gerekse zorlama yollary la mill bamszlk sava yapan btn Afrika halklarna tam des tek olunaca yolunda uzlatrc bir karar alnmtr. Parti propagandasnn balca amac, halkn byk bir ksm arasnda partiye ve nderlere kar ball glendirmek ve ilgi uyandrmaktr. Yn partileri, geleneki, etnik blge partilerinden daha deiik propaganda, metod ve teknikleri kullanmaktadrlar. , Genellikle yn partileri yeni bir nder ve yeni bir rgt evresine bsbtn yeni birtakm yandalar toplamak problemiyle kar karyadrlar. Yn partisi, geleneksel dayanmann yerine parti da yanmasn yerletirmek istemektedir. Propaganda ve eitim teknikleri, ksmen sosyal durumun ko ullarna bal bulunmaktadr. Afrika lkelerinin bir ounda hal kn okuma yazma oran dk olduu iin (ki bu oran bir ok l kede sratle artmaktadr), partiler daha ok mitingler, toplantlar dzenlemek; birtakm trenler ve enlikler yapmak ve zel sembol

308

Dr. Tuner KARAMUSTAFAOLU

ve iaretler (BDA Fil, CPP Krmz Horoz) kullanmak suretiyle pro pagandann halk arasnda yaylp, bellenmesine alrlar. Nkrumah, eylemin bir propaganda arac olarak nemini yle belirtmi tir: Siyasal, sosyal ve ekonomik noksanlarmz zerinde ok konu tuk ve bu eksikliklerden ok ektik... unu unutmamamz gerekir ki, smrge lkelerinin eitim alannda geri kalml yznden, bu l ke halklarnn ounluu okuma yazma bilmemektedir. Onlarn an layabilecekleri tek bir ey vardr, o da eylemdir. Parti kadrolarnn eitimine gittike artan bir nem verilmek tedir. Gene Nkrumah CPP'nin 10. yl dnmnde verdii bir sylev de bu konu hakknda yle demitir: Hepimiz gnlk yaantm zn dadaas iinde unutmu olduumuz eyleri yeniden renmek zere arasra parti okuluna gitmek zorundayz. Hafta sonu semi nerleri dncelerimizi amaya ve fikirlerimizi canlandrmaya ya rar. Hi birimiz bu sreli eitim kurslarndan yeni bir ey elde edemiyecek derecede siyas mcadelede ok yal saylmayz... Afrika partilerinin etkinliklerine bir de sosyal hizmetler ynn den bakmak gerekir. Bu adan Afrika partileri ve zellikle yn partileri Prof. Neumann'm sosyal btnlk partileri adn ver dii kmeye girmektedir. Bir baka deyile bu partiler kendi ye ve yandalarnn sosyal ihtiyalarn karlamaya alrlar. Yani, on larn beikten mezara dek sosyal gvenliini salamaya urarlar. Afrika partilerinin byle sosyal refah sorunlarn stlenmelerinin eitli nedenleri vardr. Bir kere, smrge - ncesi Afrika toplum larnda, dnyann dier kapitalizm - ncesi toplumlarnda olduu gibi, genellikle iyi gelimi bir karlkl yardm sistemi mevcuttu. Buna gre toplumun kaynaklar snrl da olsa, zellikle bunalm (kriz) dnemlerinde bu kaynaklar kiisel ya da toplu halde, o top lumun yelerine ak tutulmaktayd. rnein doum, evlenme, sal gn ve bulac hastalklar, alk, ktlk gibi olaylarda kiilere yar dm eli uzatlmaktayd. PART AMALARI Bu blmde zellikle iki kavram zerinde durulmutur : ( l ) Bamszlk; (2) Demokrasi. (1) Afrika partilerinin balca amac bamszlk olmutur. Gerekten Fransz Afrika'smdaki partiler genellikle smrgecilie kar savatan, siyasal kurtuludan ve hak eitliinden sz et milerdir. Bununla birlikte, bamszlk ya da kendi kendini ynet me gibi kavramlar hakknda partiler arasnda tam bir gr birli-

m.'.>|. !..,: 1.1 ,.'!.., .,;,,, ,

>>

,.. , , , ,,

AFRKA'NIN SYASI PARTLER

309

ine varlamamtr. Sz konusu kavramlar partiler tarafndan farkl anlamlara alnm ve deiik biimde yorumlanmtr. Nite kim, 1958 de RDA'nn blnmesine bu kavramlar sebebiyet vermi tir. Bundan baka, balangta bir topya gibi gzken Pan - Afrikanizm ideolojisi de giderek Afrika'daki iktidar partilerinin resm doktrini haline gelmitir. Ayrca, bu ideolojiyi gerekletirme ama cna ynelmi trl kurumlar kurulmutur : Bamsz Afrika Dev letleri Konferans, Afrika Devletleri Topluluu, vb. gibi. Btn bu kurumlarn ortak amac, Avrupa'l smrgeci hkmetlerin elinde ki iktidar en ksa zamanda bamsz Afrika hkmetlerinin eline devretmektir. Esasen Pan - Afrikanizm dncesinin amac da, ba msz Afrika Devletlerinin blgesel toplamalarn salamak ve bu birlikleri smrgeciliin yeniden uyanmasna engel olmak zere rgtlendirmektir. (2) Bamszlk gibi Demokrasi de Afrika partilerinin ilk amalarndan birisidir. Demokrasi Afrika'da daha deiik bir e kilde anlalmaktadr. Afrika'nn yn partisi asndan demokra si, hereyden nce, siyas iktidarn yabanc ynetici snftan (smr ge yneticileri ya da Avrupa'l aznlktan) Afrika halknn, yn nn, yani kyl, ii ve aydnlarn eline gemesi, eklinde anlal maktadr. Yn partisi, Avrupa'nn 19. yzyldaki demokratik akm larnn klsik amalarn gereekletirme imknlarn aratrmak tadr. Yani, halkn ynetimini salayacak siyasal kurumlar kurmak istemektedir : Temsile dayanan ve halk tarafndan seilmi bir par lmento, genel oy, zgr seimler, mill polis ve ordu gibi. Hodgkin eserini birtakm hipotezlerle bitirmektedir. Yazar, ki tabnn ilk blmlerinde de belirttii gibi, Afrika partileri konu sunda pein ve kesin yarglardan kanmtr. Genellemeler yapm, birtakm temel sorular sormu, ama bunlara geici cevaplar ara mtr. Bununla birlikte, Hodgkin'in bu eseri, gelecekteki alma lara k tutabilecek apta zengin ve nc bir grnm tamakta dr.

K I S A L T M A L A R

NPP NPC PDG RDA FLN UNFP CPP UMT UGTT UG^MA FEANF KANU

Kuzey Halk Partisi Kuzey Halk Kongresi Gine Demokrat Partisi Rassemblement Democratiqe Africain Cezayir Mill Kurtulu Cephesi Halk Gleri Birlii (Fas) Halk Partisi (Ghana) Union Marocaine du Travail (Fas) Union Generale des Travailleurs Tunisiens Union Generale des Etudiants du Maghreb Arabe Federation des Etudiants d'Afrique France Kenya Afrika's Ulusal Birlii Noire en