slmclk Kitab

Ali Bula 04.10.2004

letiim Yaynlarnn kartt Modern Trkiyede Siyasi Dnce serisinin 6. cildi slamclk zerine. Kitapta Ali Bula zerine bir yaz olduu gibi kendisinin de kitapta bir makalesi yer alyor. Bula, bu almay Aksiyon iin deerlendirdi.

Derin tarihsel kkleri bu lkede olmasna ramen bir iki eser dnda slamclk hakknda nemli almalarn yapldn sylemek g. Tarihsel derinlii, yaylma alan, toplumsallama potansiyeli ve halen sren fikri/siyasi etkisinin en ok kendini hissettirdii Trkiyede bu alanda yzlerce alma yaplmas beklenirdi. Szn ettiimiz bir-iki almann da slamclk hakknda ne kadar doru ve tatminkar bilgi aktard, konuyla ilgili ie yarar bir perspektif kazandrd tartma konusu. Tark Zafer Tunayann slamclk Akm (2. Bsm. 2003), yakn tarihin siyasi gelimelerine paralel kronolojik bir almadr. Mmtazer Trknenin slamcln Douu (1994), Yeni Osmanl Dncesi, Hilafet ve ttihad- slam asndan nemlidir. Ancak slamcln kklerini salt Yeni Osmanlclara indirgemek ne kadar doru, zerinde durulmaya deer bir konudur. smail Karann belli bir emein mahsul olan slamclarn Siyasi Grleri (1994) adl kitab, Merutiyetin fikri ve siyasi atmosferinde slamcln kendine yer arayn anlatr. Yine ayn mellifin Trkiyedeki slamclk Dncesi (1986) almas, seme okuma paralarn bir araya getirir; bunlarn iinde bir tr yaktrma yoluyla slamc kanada yerletirilmi isimler olduu gibi, sonralar Trkln ilan etmi isimler de vardr. letiim yaynlar arasnda kan ve Modern Trkiyede Siyasi Dnce dizisinin altncs arasnda yer alan slamclk kitab (stanbul, 2004) bir edisyondur. Benim de iki yazyla (slamclarn Nesli ve Medine Vesikas) katkda bulunduum kitap, eitli yazar ve aratrmaclarn konuyla ilgili yazlarn bir araya getirmi, son blm seme metinlere ayrlmtr. 1112 sahifeden oluan slamclk kitabnn editr Yasin Aktay. Bu tantm yazsnda iki nokta zerinde durmakla yetineceim: lki, slamclk kitab son tahlilde dardan bir okumadr. Modern tarihteki balangc 19. yzyln son eyreine kadar gtrlebilecek olan bu akm, mesela Ahmet idem tarafndan

siyasi bir ideoloji olarak grlmektedir (s. 27). Aslnda slamclkla ilgili cevabn ilk aramamz gerek sorulardan biri udur: slamcl formle edenler, bu akm belli bir tarihin rn olarak m ortaya kardlar, yoksa belli bir tarihin krlma noktasnda dardan gelen bir saldrya ve ierde yaanan bir travmaya cevap olarak m gelitirdiler? Bu hayati soruya cevap bulamyoruz. slamcln modernlie bir cevap olduu ksmen dorudur. Ama sadece bundan ibaret deildir. Mslman dnya iki yz senedir bir nefsi mdafaa hli yaamaktadr. Bir yandan varln mdafaa ederken, te yandan kendi kaynaklarndan hareketle yeni bir varolu mcadelesi de vermektedir. Bu ynyle slamclk kendi tarihinin slah ve toplumun slahat projesidir de. Bu adan yakn tarihte u veya bu dzeyde etkili olan dier siyasi akmlardan, szgelimi batclk, Trklk ve liberal dncelerden esasl bir farkllk arz eder. Son iki yz senede sadece siyasi irade ve onun kontrol ettii devlet aygt deil, toplumsal ahlak ve zihniyet alannda da bir knt hli yaand. Bir toplum kendi iinde tad deerler erevesinde tarihteki varln devam ettirir. Bu ya yeni bir g biriktirilmesini salar ya da g kaybna yol aar. Son iki yz senede Osmanl devleti ve genel olarak slam mmeti genel bir g kaybna urad. lk nesil slamclar (1856-1924) sorunu devletin kurtarlmasnda buldular, ama ok gemeden geni kapsaml bir toplumsal slahatn gerekli olduuna da kanaat getirdiler. Bu erevede eer mmetin iinden getii tarihi tecrbenin bir kritii yaplacaksa, bu kritii batc akmlar, sol, milliyeti veya liberal ideolojilerin perspektifinden yapmak mmkn deildir. Bunu ancak kendisi zne iken, vuku bulan derin krlma ile nesne durumuna den/drlen Mslmanlarn yapmas gerekecekti. Nitekim slamclar da bunu yapmaya altlar. kincisi, genel bir betimleme, slamc akmn iinde yer alan versiyonlarn bir tantm amacn tayan kitapta kullanlan yntemin sorunlu olduunu tespit ediyoruz. Yazarlarn kahir ekseriyeti, sosyal bilimlerin bilinen enstrmanlarna bavurmay ihmal etmiyor, slami akmlarn ve bu akmlar iinde yer alan gruplarn, ahsiyetlerin hangi tarihsel durum ve sosyal evre artlarnn etkisinde fikirlerini gelitirdiklerini aratrp bulmaya alyorlar. Mesela M. Hakan Yavuzun Neo-Nurcular: Glen Hareketi (s. 295) ve ayn yazarn Milli Gr Hareketi: Muhalif ve Modernist Gelenek (s. 591) yazlar bu ynteme en iyi rnek saylr. Yazar, bir slamologun bavuraca yntemi kullanarak, Trkiye rneinin en nemli iki hareketi, Siyasal slam ve Toplumsal slam akmlarn analiz etmeye almaktadr.

Tarihsel durum veya sosyal evre artlarnn belirleyici faktr kabul edildii bu yntem iinden bakldnda, Mslman aktrn varl, iradi karar ve eylemleri flulamakta, harici faktrler btn ne kmaktadr. Baka bir ifadeyle bu bak asndan aktr faktr belirlemektedir. Oysa dier sosyal olaylarda olduu gibi slamclk akmlarnn ortaya knda da, faktr sadece aktr etkilemekle snrl kalmaktadr, ama hibir ekilde

belirleyememektedir. Eer genel anlamda insann her tarihsel durumda evre faktrlerinin belirleyicilii altnda olduunu dnrsek, bu onun dnyadaki varlna ve tarihsel amacna aykr olurdu. Son tahlilde slamcl aklamay, belli bir tarihsel srece ve ereveye oturtmay hedefleyen bu yntem, bize aktr motive eden hakiki ve asli sebepler konusunda hibir ey sylemiyor. Acaba bir Mslman, kendi dininin temel varsaymlarndan, akaid, kelam ve fkh gibi olumu tarihsel erevelerden hareketle fikri, toplumsal ve siyasi bir yeniden uyan hareketine giriirken, onu tarih sahnesine karan ey nedir? inden getii tarihsel sre mi, yoksa dininin ana kaynaklarndan ald ilhamlar m? Szgelimi, eer Fethullah Hocay bu fiile srkleyen evresel faktrler ise, onun dininin kendi dnceleri ve eylemleri zerindeki etkisi nedir? Fethullah Hoca, evresel rzgarn nnde srklenen iradesiz bir yaprak m? imdi yaptklarnn dnda baka bir ey yapamaz myd? Bu yntem asndan bakldnda, Hoca, yapmas gerekeni yapt, zaten baka bir ey yapamazd. Bu bak asndan hareket ettiimizde nemli bir soru havada kalmaktadr: Fethullah Hoca, eer kresel bir projeyi kendisi tasarladysa, bu tasarmnn ilhamn, kaynan dinden, dini kaynaklarndan hareketle anladklarndan m ald, yoksa btn tasarm aamalarnda salt kendi zihni faklteleri mi belirleyici oldu? erif Mardinin Bedizzaman adl almasnda da ayn yntemin daha rafine ve ustalkla kullanldn ve benzer aklama modellerine bavurulduunu gryoruz. Mardine gre, Said Nursinin Van, Bitlis ve Doudaki faaliyetleri ile grd genel kabul bu yrenin evresel artlaryla uyum iindedir. Ama ayn Said Nursinin Isparta ve Barlada grd hsn kabuln maddi, aklanabilir bir zeminini bulmak son derecede g grnmektedir. slam, slamc akmlar, Mslman aktr ve slam dnyas zerinde alan sosyal bilimciler, oryantalistler ve slamologlar, almalarnda Mslman znenin dile getirdii fikirleri ve aa vurduu davranlarn temel alr, bir tr nesneletirerek aratrma konusu yapar.

Kukusuz belli sonulara ularlar. Ama daima eksik bir ey kalmaktadr ki, o da zneyi motive eden kaynan belirleyici roldr. Baka bir ifadeyle Mslman znenin bu ekilde dnmesini ve yapp etmesini mmkn klan temel kaynaklar (Kuran ve Snnet, tarihi tecrbe, mmetin rf) bilinmedike elde edilen bilgiler eksik gzlem, yanl yarg ve malul sonular olarak kalmaya mahkumdurlar. Bu yzden hangi st donanm ve imkanlarla yaplm olursa olsunlar, sz konusu almalar doru bilgiye varmaktan uzaktrlar, bu adan da nlem alc potansiyelleri zayftr. Btn eksikliine ramen slamclk Kitab dikkate deer bir almadr. Ama yer yer haksz sulamalara yer verebilecek kadar edisyon hatalar iermektedir. Mesela Cihan Tualn slamcln Dini oulluk Alanndaki Krizi: Alevilik Amaz Hakknda Baz Almlar (s. 493502) makalesinde benimle ilgili u haksz deerlendirme yaplmaktadr: Ali Bulan, bir arada yaamak iin Alevilerin Kurana ve Snnete dnmesini neredeyse koul olarak gstermesi, ayn yazarn Hristiyanlar, Yahudiler ve ateistlerle bir arada yaama konusundaki netliiyle karlatrldnda grlecektir ki, slamclar hl Osmanl mparatorluu gibi Alevileri gayr Mslimlerden daha tehlikeli bir grup olarak grme eilimindedirler. Eer Tula, benim hangi yazmda veya kitabmda bu iddiay ne srdm gsterseydi, bir aklamasn yapardm. Ama ben hibir yerde byle bir dnceyi savunmadm, byle bir eilim iinde olmadm. Redaksiyon ekibi en azndan bu konuda yazardan kaynak gstermesini isteyebilirdi.
http://www.aksiyon.com.tr/detay.php?id=16466