Algemene inleiding tot de Kunstgeschiedenis en de Archeologie

1. De kunst van de STEENTIJDEN

Stenen werktuigen Reeds 2,5 miljoen jaar geleden Steeds gevarieerder en verfijnder Gevarieerd ca 40000 vC

1.1 Kunst van het Jong-Paleolithicum (30000 vC)

Kleinsculptuur = Zogenaamde Venusbeeldjes = Overbenadrukking van de vrouwelijke vormen = Vruchtbaarheidscultus Grotkunst = Geometrische patronen en uitgespaarde handafdrukken = Veelheid aan dierenmotieven op moeilijk bereikbare plaatsen = Jachtmagie of sjamanisme = Af en toe mengfiguren

1.2 Kunst van het Neo-Lithicum (4000 vC)

Mensen kiezen meer en meer voor een sedentair leven = Ontstaan van de eerste megalithische monumenten o Bestaande uit grote steenblokken die in een bepaald patroon zijn opgesteld o Positie van de zon lijkt daarbij vaak richtinggevend te zijn geweest

1.3 De Bronstijd
Het eerst gebruikt ten oosten van de Middellandse zee (ca 3500 vC) Vele versierde bronzen voorwerpen werden als grafgiften meegegeven

2. Het NABIJE OOSTEN

2.1 Sumeri (3500 2800 vC)
Er ontstaat een bloeiende cultuur met vele nieuwe uitvinding o Wagenwiel, ploeg, bronsgieten, spijkerschrift, wetcode, literatuur o Belangrijkste stadsstaten Ur en Uruk Belangrijkste bouwwerk Ziggoerat = Tempelberg die de priesters dichter bij de goden moest brengen

2.2 Akkadische periode (2340 2180 vC)

Overheerste slechts kort Nog relatief weinig van teruggevonden Belangrijkste monument o Stle van Naramsin Koning als quasi goddelijke overwinnaar brengt ode aan de goden

2.3 Sumeri
Na de ondergang van het Akkadische rijk bloeit de Sumerische cultuur voort

2.4 Babylon (1792 1750 vC)

Hammurabi is vooral te onthouden als wetgever o Zijn wetten staan ingekerft op de Stle van Hammurabi Vorst die hulde brengt aan zonnegod Sjamasj o Onder zijn opvolgers brokkelt het rijk langzaam af

2.5 De Assyrirs (1000 612 vC)

De belangrijkste heersers bouwen zich telkens nieuwe hoofdsteden o Met indrukwekkende paleis- en tempelcomplexen Assurnasirpal II Sargon II Assurbanipal te Ninive Prachtige relifs in albast waarop koningen worden afgebeeld in gevecht met hun vijanden of jagend op wilde dieren

2.6 Neo-Babylonirs (612 529 vC)

Babylon wordt prachtig herbouwd o Ishtar-poort met blauwe geglazuurde baksteen

2.7 Perzi (559 331 vC)

Na de verovering door Alexander de Grote o Prachtige paleizen werden opgetrokken o Waaronder dat van Persepolis (onder Xerxes en Darius) Belangrijkste en best bewaarde Mooi gestileerde relifs van de volgelingen van de vorst

3. EGYPTE
3.1 Inleiding
Kunst blijft 3 millenia lang quasi ongewijzigt o Jeugdigheid en harmonie zijn de overheersende begrippen Vooral de vorst, later farao, is belangrijk aangezien hij als god op aarde goden moet helpen de harmonie van de wereld in stand te houden Vandaar dat zoeken naar permanentie o Idealisering van de menselijke figuur Komt tot uitdrukking in de keuze van een welbepaalde fysionomie en een vast, geometrisch verankerd systeem van proporties Enkel voor mindere mensen als slaven laat men dat systeem varen Narmer Opper- en Neder-Egypte verenigen zich tot 1 koninkrijk o Palet van Narmer (3150 3125) Het voortleven na de dood is het overheersende idee o Architectuur en kunst moesten daartoe bijdragen Faraos lieten zich begraven in reusachtige piramides met dodentempels in de buurt waar een levensecht beeld van de farao stond opgesteld en die moest dienen tot laatste rustplaats van zijn levensgeest Ook de sarcofagen en de vele gangen en kamers moesten een leefbare omgeving bieden voor zijn levensgeest Karnak en Luxor Aboe Simbel in het zuiden Met vier kolossale beelden van Ramses II ca 1250 vC

3.2 Achnaton en de Amarna-periode (1352 1335)

Slechts 17 jaar duurde een revolutionaire periode die het immobiele Egypte tijdelijk een ander karakter heeft gegeven o Amenhotep IV brak met de eredienst aan de god Amon en de andere Egyptische staatsgoden Hij poneerde de abstracte zonnegod Aton als enige god Hij nam de naam Achnaton aan Kunstenaars kregen de opdracht de harmonische conventies bij het uitbeelden van de farao te verlaten en een meer realistische, zelfs haast karikaturale weergave te bieden van zijn gestalte Meestal zien we Achnaton en echtgenote Nefertete met rituele gebaren levenschenkende stralen opvangen om ze door te geven aan hun onderdanen o Onder opvolger Toetanchamon werd de klok teruggedraaid Onder druk van de Amon-priesters

4. EGESCHE KUNST
4.1 De Cycladen (3000 1600 vC)
Uitgewerkte figuren in wit marmer (idolen) o Getuigen van een apart vormgevoel Het zijn menselijke gedaantes, vooral vrouwen die sterk vereenvoudigd zijn en herleid tot geometrische grondvormen Zonder volledig abstract aan te doen

4.2 Het Minosche Kreta

Goedgeorganiseerde paleiscultuur met tevens handelsfunctie Afbeeldingen van godinnen of priesteressen o Naakte borsten en slangen in beide handen Alomtegenwoordigheid van het motief van de stier o (rituuel?) stierspringen De vormen zijn heel vitaal o Stemming lijkt er een van levensvreugde en onbezorgdheid

4.3 Het Myceense vasteland

Sterk militaristisch gerichte maatschappij o Gekenmerkt door omwalde steden o Vooral op architectonische gebied verrast deze cultuur Men gebruikte grofgehouwen stenen om stevige muren te bouwen Bij doorbrekingen paste men een vorm van krachtafleiding toe o Leeuwenpoort van Mycene Nog indrukwekkender is de toepassing van het gewelf Graf van Atreus

5. De GRIEKS-ROMEINSE oudheid
5.1 Inleiding
Griekenland in de loop van de 5de eeuw vC o Bepalend voor een groot deel van het verdere verloop van de Europese kunst Het grootste deel van de Griekse kunst moet in een religieuze context worden gezien o Zeker de monumentale producten o Niet de vazen De Griekse cultuur heeft op vele terreinen haar eigen bijdrage geleverd o Literatuur, filosofie, wetenschap Haar belangrijkste wapenfeit in de kunst o De natuurgetrouwe weergave van het menselijke lichaam Zuiver naturalisme werd nooit beoogd De menselijke gestalte blijft veralgemeend tot een type dat beantwoordt aan een bepaald schoonheidsideaal Hun godsdienst had een godenwereld die sterk verwant was met de mens o Goden en mensen delen eenzelfde soort lichaam o Goden onderscheiden zich slechts door hun grotere schoonheid, kracht en onsterfelijkheid Dit impliceert een positieve opstelling tov het menselijke lichaam dat met aandacht bestudeerd mocht worden De typische Griekse lichaamscultus was vooral op de man gericht Het schoonvormelijke mannelijke naakt zou het hoofdonderwerp worden van de monumentale kunst Schoonheid en goedheid vallen grotendeels samen o Revolutionaire Griekse exploratie van de menselijke vorm! De Grieken ontsluiten langzaam aan de vitaliteit als grondkenmerk van het lichaam Dit gebeurt stap voor stap Zuiver naturalisme wordt vermeden

5.2 De Geometrische & Orintaliserende perioden (900 700 vC)

Beschilderde vazen met afbeeldingen van de menselijke figuur en vaak zelfs van verhalen o Figuurstijl is uiterst schematisch en maakt gebruik van driehoeken, vierkanten en staafvormige ledematen

5.3 De Archasche kunst (600 480 vC)

Tendens naar een natuurlijkere vorm o Laat zich gaandeweg volgen in de evolutie van de Kouros-figuren (jongemannen) Meeste van deze naakte mannenbeelden zijn wijgeschenken aan de goden In de hoop dat de goden deze mooie gestalten hen welgevallig zijn De vrouwelijke Kor-figuren zijn altijd gekleed o Aanvankelijk hebben deze beelden nog de stroefheid van bewegen eigen aan de Egyptische beeldhouwkunst Gaandeweg begint hij of zij te glimlachten (de Archasche glimlach) De bewegingen worden natuurlijker De figuur lijkt meer & meer te ontsnappen aan het steenblok

5.4 De Klassieke Griekse Kunst (500 vC)

De definitieve doorbraak van de organische conceptie is te situeren ca 500 vC o Systematische exploratie van dit organische, natuurgetrouwe beeld in zijn driedimensionale complexiteit en als potentieel bewegend organisme met een bezieling van binnenuit o Naast het natuur-imitatieve is in de Griekse kunst dus steeds sprake van idealisering Een veralgemeende schoonheidsvorm o Enkele belangrijke namen van beeldhouwers uit de 5de eeuw PHIDIAS :: Relifs van Parthenon MYRON :: Discuswerper POLYCLITUS :: Canon = Regelgeving waaraan de ledematen moesten beantwoorden 4de eeuw vC o Tendens wordt verdergezet o Er wordt een meer verfijnd effect nagestreefd o Voor het eerst ook uitbeelding van het vrouwelijke naakt Praxiteles, Aphrodite van Cnidus Architectuur die uitgaat van de zuil als dragend en decoratief principe o Kapiteel dat de zuil bekroont krijgt verschillende uitwerkingen Dorisch = Kussenvormig, simpel Ionisch = Met voluten, mooier, gecompliceerder Corinthisch = Acanthusmotief

5.5 Hellenistische en Romeinse kunst

Pergamon in Klein-Azi is een belangrijk centrum Er komt meer dynamiek in de kunst o Beweging der ledematen en in de gewaden o De emoties worden nadrukkelijk uitgebeeld Beroemd beeld van Laocon en zijn zonen o De verheven grootsheid van het essentile, de oervorm moet wijken Het kunstwerk wordt meer en meer een verzamelobject o Losgemaakt uit de meestal religieuze context waarvoor het oorspronkelijk was gemaakt Er ontstaat een nieuwe vorm van grafkunst o De Sarcofagen :: Vaak met verhalende taferelen In portretten soms een rauw realimse Hun grootste bijdragen hebben de Romeinen wellicht geleverd in de architectuur o Ingenieurskunst Aquaducten Colosseum Pantheon Griekse-Romeinse kunst heeft een zeer rijke erfenis opgebouwd o Ze had de menselijke figuur uitbeeldbaar gemaakt op een manier die ze tot leven wekte o Aanvankelijk inspireerden deze overblijfselen van het heidendom vrees Gaandeweg wekten ze de nieuwsgierigheid op

6. De VROEG CHRISTELIJKE en de BYZANTIJNSE kunst

6.1 Inleiding
Vele van haar opstellingen tov het leven, de maatschappij en de kunst komen rechtstreeks uit het Jodendom o Dit is lang bepalend gebleven voor de kunst Joden mochten geen godenbeelden maken Lang was enkel het geestelijke van tel o Terwijl rondom de christenen een van de machtigste beeldculturen ooit waren ontwikkeld :: de Grieks-Romeinse

6.2 Vroeg-Christelijk
Een nieuwe stijl werd niet onmiddellijk gezocht of gevonden o Men gebruikte de laat-antieke Romeinse stijl o Sommige dingen konden, andere dingen niet o De eerste stappen werden gezet in de 3de eeuw Het niveau is vrij provenciaal Het was eerder een symbooltaal dan een uitgebouwde beeldtaal Het cryptische was wellicht onderdeel van de strategie Een buitenstaander zou wellicht de christelijke lading niet hebben onderkend De kerk was nog steeds vervolgd Kunst der catacomben Het schilderij en het relif werden tot op zekere hoogte acceptabel geacht Niet de rondsculptuur :: herinnerde aan het heidense afgodsbeeld Keizer Constantijn 313 o Legaliseerde de christelijke godsdienst o Christendom kwam samen met de kunst bovengronds Indrukwekkende bedehuizen dienden te worden opgericht Men nam hiervoor de Romeinse verzamelruimte basilica als voorbeeld en vormden het om tot cultusruimten, hun basilieken Vooral de binnenzijde zou aandacht krijgen o Aanvankelijk muurschilderingen die de wanden bekleedden o Al snel de mozaeken met glastegeltjes Leek het beste in staat een onstoffelijke wereld op te roepen Vooral in Ravenna Overgang van vroeg-christelijk naar Byzantijns is vloeiend

6.3 Byzantijns
In Constantinopel had men een eigen stijl ontwikkeld o Was vanzelfsprekend schatplichtig aan de Grieks-Romeinse kunst van de voorafgaande eeuwen o Was wel verder gestileerd De vergeestelijking was verdergezet De organische conceptie van het menselijk lichaam in beweging bleef aanwezig Werd door de binding aan het vlak geneutraliseerd o De Byzantijnse kunst zou nooit radicaal breken met het Grieks-Romeinse erfgoed Zou het wel fundamenteel herformuleren & er de fysieke aspecten aan ontnemen

Het belangrijkste Byzantijnse bouwwerk is de Hagia Sofia (523 537) o In een recordtijd gebouwd! o Complexe, mysterieuze ruimte met een heel bijzondere licht-dynamiek Aanvankelijk nog groter door de oorspronkelijke mozaeken Een van de meest typerende producten van de Byzantijnse kunst o ICOON = Een afbeelding van het ware gelaat van Christus, Maria of een Heilige = Vanaf de 9de eeuw was rond de iconen een ware cultus ontstaan Zij werden beschouwd als sacrala objecten Als contactpunt tussen het materile en het spirituele De verering ervan nam extreme vormen aan wat een tegenreactie uitlokte HET ICONOCLASME (726 843) o De vijanden van het icoon riepen in dat men onmogelijk het goddelijke in een materile vorm kan weergeven o De vereerders beweerden dat met de menswording van Christus, God een zichtbaar beeld van zichzelf had geleverd dat verering verdiende o Vanaf 843 werd de iconencultus nog harder bedreven De iconografie van de icoon ligt strak vast Enkel de herhaling van de juiste, authentieke gelaatstrekken is verantwoord De Byzantijnse kunst was een zeer levenskrachtige kunst die regelmatig nieuwe invloeden uitstuurde naar het middeleeuwse westen

7. De kunst der VROEGE MIDDELEEUWEN in het WESTEN

Uniform duister was deze periode niet o Menig lichtpunt & zelfs schittering valt er te ontwaren o De Westerse cultuur was in volle bloei

7.1 Ierland (5de eeuw)

Er was hier een monnikencultuur ontwikkeld o Het Heilige Boek stond daar in hoog aanzien en diende rijkelijk versierd Zo kwam de kunst van de boekverluchting er tot bloei Het Keltisch-Germaans vlechtwerk sierde de evangeliaria Book of Kells, Echternach-evangeliarium Zelfs de menselijke figuur werd haast onherkenbaar tot een geometrisch patroon herleid dat in vlechtwerk werd gevat Blijkbaar was deze ascetische christelijke cultuur niet geneigd het natuurgetrouwe menselijke beeld krediet te geven

7.2 De Karolingische Renaissance

De politieke stabiliteit maakte een opbloei der kunsten mogelijk o Karel de Grotes culturele aspiraties waren nadrukkelijk op de Antieken gericht Vooral aan het hof en in geprivilegieerde centra kwam de plastische kunst tot bloei = Het was een typisch luxeproduct vervaardigd voor een elite :: Rijk gellustreerde boeken met ivoren relifs De theologen rond Karel hadden afstand genomen van de extreme Byzantijnse iconencultus :: Religieuze kunst had een didactische, illustrerende functie :: Moest geen aanleiding geven tot verering Vrij abrupt werd de Grieks-Romeinse stijl weer van onder het stof gehaald o Een groep handschriften is nadrukkelijk antiquiserend Zij doen dit zo virtuoos dat lokale kunstenaars hiervoor wel verantwoordelijk knnen geweest zijn Misschien waren het Grieken uit Byzantium? Of kunstenaars uit Itali? Een zeer eigen uitwerking krijgt dit antieke materiaal in de boekillustraties o Zij werden vervaardigd in Reims aan het hof van aartsbisschop Ebbo De figuren lijken van binnenuit bezield Extatische uitdrukkingen Bewegende drapering Alles met een haast expressionistische losheid getekend en geschilderd Vb. Ebbo-evangeliarium, Utrechts psalterium

7.3 De Ottoonse kunst (Duitsland, 10de 11de eeuw)

De kunst die in het Ottoonse Duitsland ontwikkeld wordt loopt in vele opzichten vooruit op wat later in geheel Europa typische kenmerken zullen zijn van de Romaanse kunst o Statigheid & monumentaliteit (grote proporties in de architectuur) o Visionair o Bewogen lijn & gebondenheid aan het vlak o Expressiviteit in fysionomie (vooral de starende blik) o Beweging (vooral de handen) Antieke formules in houding en drapering zijn herkenbaar o Deze kenmerken komen naar voren in de BOEKVERLUCHTING Bronzen deuren van Hildesheim (1015) o Deze deuren zijn in n stuk gegoten! o Iconografie van de deuren is goed uitgedacht Een tegenover elkaar stellen van scnes uit het Oude en het Nieuwe Testament Waarbij typologische parallellen worden gexploiteerd Dit wordt in de Romaanse kunst een vast gegeven in de iconografie De uitwerking is gebeurd met veel gevoel voor het menselijke drame Een verrassing is in deze periode de heropvoering van het VOLRONDE BEELD o Hoezeer het christendom ook een beeltenis-gebruikende cultuur was geworden bleef het volronde beeld eeuwenlang een taboe Het herinnerde te zeer aan de afgodsbeelden Eerste voorbeeld worden gevonden in Zuid-Frankrijk Reliekbeeld van Sainte Foy :: 9de -10de eeuw Ook Madonnabeelden worden vanaf de 10de eeuw vervaardigd Ook kruisbeelden

7.4 De mozarabische kunst in Spanje

Een ander voorbeeld van een monacale, ascetische kunst in een gesoleerd deeltje van Europa o Term mozarabisch verwijst naar christenen in Islamgebied Dit is hier strikt genomen niet het geval Deze kunst ontstond in een volledig christelijke gemeenschap en heeft niets Moors o Het is nogmaals een kunst van de boekverluchting Niet die van het Evangelie of de Psalmen gaven er aanleiding toe Het gaat om illustraties bij de Apocalyps Zoals van commentaar voorzien door een Spaanse monnik = Beatus van Libana Ze hebben een eigen karakter o Alles volledig in het vlak gehouden o De figuurstijl neigt naar het abstracte zonder zijn herkenbaarheid te verliezen o Gloedvolle, expressieve kleuren De oorsprong is nog een raadsel

8. De ROMAANSE kunst (ca 1000 1200)

Steden ontwikkelen een nieuwe dynamiek o Men stelt een religieus expansionisme vast o Overal worden kerken gebouwd :: mooier & groter dan voordien De kunst ten dienste van de kerk bloeide op zoals nooit tevoren Men duidt deze stijlfase aan met term Romaanse Kunst Per streek heeft de kunst een eigen karakter Contacten waren echter veelvuldig o Technische vernieuwingen & stijlkarakteristieken worden doorgegeven De Romaanse stijl heeft ca 1050 zijn eerste grote monumenten gerealiseerd o In Noord-Frankrijk wordt hij in 1140 verdrongen door de Gotiek o Elders houdt hij stand tot ca 1200 Verschillende manieren om de kerk te overwelven o Al naargelang de streek o Om de binnengeledingen te articuleren, de muurpanden te doorbreken of te verlevendigen enz. o Typisch Romaans zijn de zware muren en de geringe doorbreking Geringe lichtschepping Naast esthetische voorkeuren spelen technische beperkingen mee Meestal wordt de rondboog gebruikt o Er wordt duchtig gexperimenteerd met andere gewelfvormen Druk minder uniform op de gehele muur te laten neerkomen Kruisgraatgewelf : druk komt op 4 steunpunten o Twee tongewelven haaks op elkaar o Het muurvlak ertussen kan veilig doorbroken worden met vensters Kruisribgewelf o Maakt skeletbouw mogelijk Deze kerken moesten versierd worden :: o 2 redenen Een zo kunstig mogelijk product vervaardigen als een soort lofuiting aan God Met visuele middelen het (ongeletterde) volk te beleren o Vele kerken waren vanbinnen voorzien van muurschilderingen De mozaekkunst was teloorgegaan o Vooral de Romaanse sculptuur is indrukwekkend Voor het eerst worden ook de buitenzijden van beeldhouwwerk voorzien Vooral de kapitelen werden graag rijk uitgewerkt Naast het aan de Antieken ontleende kapiteel (met plantwerk) ontstond nu het gehistoriseerde kapiteel voorzien van allerlei figuren o Soms werd een strikt iconografisch programma uitgewerkt met scnes uit de Bijbel of een heiligenleven o Soms lijkt de volkse fantasie de vrije loop gelaten en zien wij wonderlijke wezens verward in vlechtwerk

Het belangrijkste domein voor de beeldhouwkunst was nochtans het Portaal o Vormde de overgang van de zondige wereld naar de sacrale ruimte binnen de kerk o De voorstellingen moesten de binnentredende gelovige doordringen van de glorie van de ongenaakbare god die hem zou oordelen op het einde der tijden Hem voor zijn verantwoordelijkheid plaatsen of hem voorbeelden aanreiken voor een deugdzaam leven Majestas Domini Het Laatste Oordeel Deugden & ondeugden o Naargelang de streek is de portaalversiering anders opgevat Provence :: Romeinse triomfbogen Moissac :: Nadruk op een rijk uitgewerkt timpaan waar in relif een ontzagwekkende, strenge Christus te zien is = De stijl zou navolging vinden in Bourgondi o Vzelay Thema timpaan :: Christus zendt zijn Apostelen uit o Autun Thema timpaan :: Het Laatste Oordel o Dit zijn de hoogtepunten van de Romaanse beeldhouwkunst Statig Een beeldtaal die niet zoekt te behagen of te verstrooien Een die grijpt naar het essentiele Zich situeert in een duidelijk spiritueel vlak Toch is de voorstelling niet zover in het abstracte gehouden dat menselijke emoties irrelevant zijn De menselijke verbeelding wordt aangesproken De inleving wordt mogelijk gemaakt Naargelang de streek is de Romaanse kunst anders georinteerd o Antieke monumenten nadrukkelijk aanwezig Zuid-Frankrijk Itali Belangrijk Romaans kunstenaar aldaar Einde 12de eeuw :: Benedetto ANTELLAMI o Belgi heden ten dage Doornik Mijlpaal in de Romaanse beeldhouwkunst o Bronzen doopvont van REINIER VAN HOEI o Doopsel van Christus o Biedt een vloeiend gebracht tafereel in antieke stijl met een klassieke vanzelfsprekendheid zoals niet tevoren gezien in de Westerse kunst

9. De GOTISCHE kunst (vanaf ca 1140)

Het is duidelijk dat de topwerken van deze stijl geen particularistische inkleuring nodig hebben o Zij behoren tot het beste wat door de mens is voortgebracht Romaanse kunst vormde eigenlijk geen echte eenheid o Veel gemeenschappelijke elementen o Vaak overheersende regionale verschillend o Geen programma & geen logische lijn Voor de gotiek ligt dat anders o Zeker in de architectuur Zij ontstond op een bepaalde plaats en zet een trend dmv het realiseren van enkele voorbeeldige realisaties Deze maken indruk en worden nagevolgd Ook hier geen uitgeschreven programma maar wel een voorbeeldfunctie Het begin van de Gotiek is te situeren ca 1140 in het Ile-De-France o Abt SUGER wil bepaalde delen van zijn kerk (St. Denis) herbouwen & herdecoreren We hebben hier wederom te maken met een persoon die zelf buiten de kunst staat maar die bepalend heeft ingegrepen op hoe de kunst zou evolueren Lichtvermeerdering in het koor Hij wilde een lichtgordijn, dit kon enkel gerealiseerd worden dmv een architectonisch-technisch hoogstandje o Zoveel mogelijk het krachtenspel door het skelet te laten vervullen & zo weinig mogelijk door de amorfe muurvlakken Zijn streven naar licht wordt gevormd door theologische ideen o God zou zich afstralen in zijn schepping, een gradueel proces van hoog naar laag, vertrekkend van sporen van de Goddelijke straling in het materile kon men trachten naar Hem op te klimmen o De hirarchie in omgekeerde richting doorkruisend o Eens deze lichtschepping een bewust programmapunt was kon men er systematisch aan werken Een van de constante bestrevingen van de gotische architectuur De muurvlakken worden stelselmatig gereduceerd De vensters worden stelselmatig groter o Het wordt glasschermen o Deze werden gevormd door gekleurd glas Het zuivere Goddelijke licht zelf was een onbereikbaar einddoel Andere elementen speelden mee in de ontwikkeling van de gotische architectuur o De functie van het gebouw bepaalde mee de vorm o Verticalisme en dieptezuiging Twee kenmerken van de gotische architectuur o Het ruimtegevoel is bijzonder moeilijk onder woorden te brengen Het blijft een van de meest essentile ingredinten van een beleving van de architectuur als kunst

De BUITENZIJDE o Duidelijker door de techniek beheerst :: Rationeler o Wat binnen gerealiseerd kon worden was enkel mogelijk dankzij de steunberen aan de buitenkant Het ontlasten van de druk van het gewelf gebeurde bijvoorbeeld bij middel van luchtbogen en steunberen Overduidelijk te zien in het gotische kerkgebouw Meer misschien dan enige andere kunst is de gotiek gedetermineerd door de architectuur De gotische kunst heeft het beelddecor INHOUDELIJK gerationaliseerd o Alles werd op alles betrokken o De grote sleutel bleef vanzelfsprekend de typologie Het tegenover elkaar stellen van scnes uit het Oud en het Nieuwe Testament o Een aantal oude themas bleven aanwezig Majestas Het Laatste Oordeel o Daarnaast werden themas uit de Mariologie gaandeweg populair Langzaamaan lijkt de godsdienst zo een meer toegankelijk gelaat te willen tonen De GLASSCHILDERKUNST o Kan enkel in samenhang met de architectuur naar waarde worden geschat o Ongewoon is de nadruk die wordt gelegd op het inhoudelijke Het iconografische programma van zijn glasraam De BEELDHOUWKUNST o Benvloed door de Romaanse kunst o De Gotische architectuur kan niet zonder sculptuur! Vrij stroeve beeldhouwkunst Beeldhouwwerk onderschikt zich op een meer organische manier aan de architectonische lijnen In CHARTRES zien we zuilbeelden o Lijken als dragende elementen te functioneren in de constructie van het geheel :: AMIENS en REIMS In de verdere evolutie van de gotische sculptuur Deze dienende rol wordt verlaten Het beeld verovert gaandeweg zijn onafhankelijkheid Het PORTAAL o Blijft de belangrijkste focus voor sculpturale decor o Zou gaandeweg ook meer nadruk krijgen Wordt naar voren uitgewerkt en vol beeldwerk worden geplaatst Het beelddecor kan niet meer in bedwang worden gehouden Beeld-explosie van de 13de eeuw o De Stroeve en dromerige figuren van CHARTRES Herinneren nog sterk aan Vzelay en Autun Verder in de evolutie worden zij lijfelijker De ontplooiing in de 3de dimensie wordt verder uitgewerkt o De sculpturale stijl is tegenover de vroegere fase sterk gevolueerd De figuren zijn natuurlijker geworden AMIENS (Le Beau Dieu, La Vierge Dore)

Het meest indrukwekkende ensemble van gotische beeldhouwkunst vindt men in REIMS o De beelden van het portaal werden in de 13de eeuw gerealiseerd door verschillende ateliers die naast elkaar aan het werk waren Geeft ons een goed idee van de veelzijdigheid van de gotische sculptuur o We zien er meesters aan de arbeid die zich richten op de antieke kunst naast kunstenaars die meer in de lijn blijven van de typische gotische kunst Scherpe plooien, een bepaald streven naar elegantie & vriendelijke expressie Deze machtige gotische kunst zou al snel internationaal doorbreken o Eerst in Germaanse culturele milieu Sculptuur aan de kathedraal van Straatsburg (1230) De gotische beeldtaal was duidelijk machtig & polyvalent o Verschillende generaties vonden er hun gading in o Konden er een brede waaier van emoties in kwijt

10.
-

Het ITALIAANSE TRECENTO (14de eeuw)

Itali zou vanaf nu een vooraanstaande rol spelen in de ontwikkeling van de Westerse kunst o Franse gotiek had er ingang gevonden o Kwam duidelijk tot uiting in het werk van beeldhouwer Nicola PISANO Kansels in het Baptisterium van Pisa & in de Dom van Siena Minstens zo belangrijk in de vorming van zijn sterk monumentale stijl waren de overblijfselen van de antieke kunst o Ook in het werk van zijn zoon Giovanni PISANO is de gotiek sterk aanwezig Er wordt echter gezocht naar meer expressie De Italiaanse SCHILDERKUNST o Bleef lang bepaald door de Byzantijnse stijl Rond 1300 een ommekeer met werkelijk revolutionaire gevolgen DUCCIO en GIOTTI Men mag spreken van een wedergeboorte van de picturale ruimte o Vanaf nu wordt systematisch gewerkt aan de doorbreking van het vlak o Oproepen van een illusionistische diepte waarbinnen de figuren in een nieuwe, meer direct-dramatische manier op elkaar kunnen inspelen o Een vorm van perspectief wordt ontwikkeld De driedimensionaliteit van de figuren wordt benadrukt door een consequent toegepaste belichtingswijze GIOTTO ontwikkelt een stijl van krachtig uitgetekende, monumentale vormen die op de scne een indringend drama uitbeelden met expressieve gebaren o Arenkapel te Padua In de 2de helft van de 15de eeuw wordt deze revolutionaire stijl wat teruggebogen o Pas in de 15de eeuw zal hij met de Renaissance definitief gevestigd worden

11.

De NOORDELIJKE BOEKVERLUCHTING en de kunst der VLAAMSE PRIMITIEVEN 14de 15de eeuw

Boekverluchting (14de 15de eeuw)

11.1
-

De stijl van Duccio en Giotto maakte indruk in het gotische noorden & benvloedde de boekverluchters die in Parijs actief waren o De Elitaire boekverluchting was de meest vooruitstrevende kunsttak o PUCELLE Eerste opstoot van dit Italianisme Construeert een perspectiefdoos Geeft zijn personages een continu model Neemt de expressieve composities over uit Itali o De trend naar overname van steeds verdergrijpende Italiaanse oplossingen wordt afgesloten met de drie Gebroeders van LIMBURG Ontlenen soms zelfs letterlijk figuren uit Italiaanse bronnen Voegen er meer noordelijk elementen aan toe Rondden het geheel af tot een elegante compositie Soort mengstijl die men internationale gotiek noemde

11.2
-

De pre-Eyckiaanse paneelschilderkunst & beeldhouwkunst

Ook de paneelschilderkunst kwam tot bloei in Parijs en in de Nederlanden o Internationale gotiek wordt ook hier aangetroffen Gotische lijnarabesken Hoofse elegantie Hier en daar een naturalistische noot o Meer monumentaal & italianiserend Jean MALOUEL o Meer realisme Melchior BROEDERLAM Beeldhouwer Claus SLUTER o Krachtige nieuwe stijl Gekenmerkt door een kordaat realisme & een monumentale opbouw

11.3
-

De zogenaamde Vlaamse Primitieven

De paneelschilderkunst met een hoge bloei in de 15de eeuw o Helemaal niet onaangekondigd o Zeker niet primitief o Ook niet uitsluitend Vlaams Term is gewoon doorgedreven ingeburgerd

In de 15de eeuw bloeit de kunst op in de Nederlanden o Bloei van de plaatselijke handelssteden o Nieuwe stijl kwam niet onaangekondigd maar bood toch een nieuw beeld Monumentaal Geloofwaardige ruimte Zintuiglijk Uiterst gedetailleerd Een geloofwaardig beeld op de werkelijkheid in al zijn facetten ! o De productie is grotendeels religieus Met een vernuftig systeem van verborgen symboliek Maximum aan belerende inhoud zonder dat dit afbreuk doet aan de natuurlijkheid Meester van FLEMALLE o Pionier van de nieuwe school van de Vroeg-Nederlandse paneelschilderkunst Toeschouwer wordt geconfronteerd met een tastbaar gegeven Monumentaal niettegenstaande het detailwerk In een diepere ruimte gesitueerd Mrode-triptiek Moordenaar aan het kruis Hubert & Jan VAN EYCK o Hubert was degene die het Lam Gods-altaarstuk begon o Jan werkte het na zijn dood verder af Over hun precieze aandeel wordt nog getwist o De hele wereld lijkt door zijn techniek beheerst te worden De vormen zijn monumentaal en rustig Psychologisch vrij afstandelijk Geplaatst in een natuurlijke ruimte Lijkt dankzij de speciale lichtbehandeling gevuld o De olieverftechniek is bij hem tot de hoogste verfijning gebracht Madonna met kanselier Madonna met kannunik Arnolfini en zijn vrouw Rogier VAN DER WEYDEN o Zijn uitbeelding van de fysieke wereld is schraler dan bij van Eyck Hij spitst zich toe op de spirituele dramatiek Emotionele geladenheid door fysionomische uitwerking Het expressieve gebaar Een gotische lijnenritmiek Kruisafneming Laatste Oordeel Andere topmeesters die elk een eigen aspect verder uitdiepen o Dirk BOUTS o Hugo VAN DER GOES o Hans MEMLING o GEERTGEN Ook in de 16de eeuw bleef de invloed van de stichters bepalend voor de Vlaamse school o Vooral wat de techniek betreft Andere invloeden speelden stilaan mee De Italiaanse Renaissancestijl was aan zijn opmars naar het noorden bezig

12.
-

De VROEG RENAISSANCE in ITALI (15de 16de eeuw)

Een van de meest besproken cultuurperioden uit de geschiedenis van de mensheid o Blijk van een welbepaalde historische visie o Men meende de wedergeboorte te beleven van de cultuur van de antieke Oudheid Na eeuwen van barbarij o Renaissance omvat niet enkel plastische kunsten Politieke denkbeelden, filosofien, ideen over de mens Een precieze afbakening van deze cultuurperiode is niet mogelijk o Was niet voor alle bereiken van de cultuur even doorslaggevend Kenmerken o Nadruk op een meer wereldse orintering o Groter aandeel voor het rationele o Grotere eerbied voor de waardigheid van de mens o Grondigere studie van de literaire en plastische overblijfselen uit de antieke cultuur met meer respect voor de eigenheid ervan Kenmerken komen aan bod in het wereldbeschouwelijke programma van de humanisten PETRARCA en BOCCACCIO o Brengen een dialoog tot stand tussen de intelligentsia en de in beweging zijnde maatschappij o Zij zullen interesse opbrengen voor de kunstenaars Uitnodiging om tot de intelligentsia toe te treden o De ongehoorde bloei der kunsten tijdens deze periode is onmogelijk te verklaren GIOTTO en DUCCIO o Hadden een nieuw kunstparadigma tot stand gebracht Picturale ruimte waarbinnen dramatische voorstellingen konden worden gerealiseerd o Schilders van de 15de eeuw namen die pictorale ruimte over Vulden dit complex aan met nieuwe lessen uit de Oude kunst en de antieke literaire cultuur o Van de Romeinse schilderkunst was toen zo goed als niets bekend Antieke beelden waren er wel

12.1
-

Beeldhouwkunst

Het jaar 1401 leek wel een beslissend moment o Er wordt een wedstrijd uitgeschreven voor de nieuwe deuren van het Baptisterium Lorenzo GHIBERTI wordt geselecteerd Zijn werk geeft blijk van een grondige studie van de antieke kunst Tevens houdt hij nog vast aan de elegante formulering van de internationale gotiek o OVERGANGSPRODUCT Hij maakt ook nog een 2de poort o De Paradijspoort o Volledige beheersing van het renaissance-idioom o Donatello had hem hierin de weg gewezen DONATELLO o Wellicht de grootste Italiaanse beeldhouwer voor Michelangelo o Maakte een enorm onvoorspelbare evolutie door o Bij zijn overname van elementen uit de kunst van zijn voorgangers is hij nooit slaafs Alles wordt van binnenuit herdacht o Vroege werk Optimisme van de Vroege Renaissance Jeugdige helden Soms doordrongen van de ernst van hun missie Soms speels-uitdagend Zowel ruimtelijkheid en perspectief worden verkend Complex dramatisch verhaal op een psychologisch overtuigende manier Monumentaal ruiterstandbeeld Gattamelata o Romeinse heroek o Uitbeelding van een rijpe man in volledige beheersing van zijn omgeving o Late werk Haast ondraagelijke psychologische spanning Dynamisch onevenwicht Morbiede karakterisering Alsof hij uiting wilde geven van een diepe persoonlijke crisis

12.2
-

Schilderkunst

MASSACIO o Eerste realisatie van de evenwichtige beheersing van de vroege Renaissance o Directe erfgenaam van Giotto Wat betreft de conceptie van het doordacht dramatisch tafereel o Menselijke vorm is meer op dat van de antieke kunst genspireerd Goed geproportioneerd Organisch opgevat o De ruimte is volledig plausibel Binnen zulk een natuurlijke ruimte konden de acteurs een goed gecordineerd dramatisch verhaal vertolken Elke frivoliteit wordt daarbij vermeden o Waardige ernst overheerst o Frescos in de Brancaci-kapel

12.3
-

Theorie

Leone Battista ALBERTI o Eerste uitgewerkte kunsttheorie Leerde mathematische perspectiefconstructie Acteurs analyseren & expressief weergeven Goed geproportioneerd Niets mocht ongepast zijn Niets overdreven of te beperkt versierd :: Verscheidenheid huldigen o Vele van de grondregels haalde hij bij kunstenaars uit zijn tijd of ging te rade bij antieke retorische traktaten o Van nu af aan was het bedrijven kunst duidelijk een ernstige, intellectuele bezigheid

12.4
-

Verdere ontwikkeling

Renaissance heeft in Itali vaste voet gekregen o Allerhande kunstenaars geven er hun eigen formulering van ANGELICO FRANCESCA MANTEGNA BOTTICELLI :: Geboorte van Venus, De Lente :: Mengeling van de Griekse mythologie en metaforen

13.
-

De HOOG-RENAISSANCE

Het uitlichten van zoiets als de hoogste ontwikkeling van de Renaissance impliceert eigenlijk een waardeoordeel o 1500 1520 Een periode die tot de weinige behoort in de geschiedenis van de mensheid waarvoor men de term klassiek mag bezigen o 1520 Vanaf hier slechts afsplinteringen van de grote synthese mogelijk Vastlegging van een nieuwe grens MANIRISME o Een periode waarin de Renaissance-stijl blijft heersen o Blijkbaar de term Renaissance onwaardig Drie grote meesters o Leonardo da Vinci o Michelangelo o Rafal Behoren zonder tegenspraak tot de groep van hypergetalenteerden die men bedenkt met de term genie Hebben deze nieuwe stijl los van elkaar vorm gegeven

13.1
-

Leonardo DA VINCI (Florence, 1452 1519)

Hij was een eigenzinnige autodidact in de filosofie & de wetenschappen o Hierin zou hij zijn tijd ver vooruit zijn o Hij schreef & tekende tegelijk in zijn talloze notaboeken Alle mogelijke onderwerpen kregen zijn aandacht o Hij viel terug op zijn eigen ervaring Nooit aangeleerde stellingen o Kunst was slechts 1 van zijn interesses Kunst was voor hem wel de ultieme wetenschap In navolging van ALBERTI bouwde hij (flarden van) een kunsttheorie op o Werd pas in de 17de eeuw gedeeltelijk gepubliceerd o Schilderkunst is voor hem een wetenschap Een studie van de natuur in heel haar omvang Als kunstenaar experimenteert hij o Met licht-donker dat de aandacht kreeg, wazige overgangen :: Sfumanto Roept een mysterieus effect op Manipuleert de toeschouwer in zijn beleving van het visuele feit o Met intens gebalde composities waarin de ene vorm uit de andere lijkt te groeien o In de expressie zoekt hij naar dat veralgemeende menselijke beeld Soms naar intense, vitalistische karakteresering Hij toonde mensengroepen in hun volle complexiteit o Tegelijk harmonisch verenigd en door de plastische uitwerking engagerend

13.2
-

RAFAL (Urbino, 1483 1520)

Meest gemakkelijke van de 3 genien o Vriendelijk en ongecompliceerd o Zijn vroegste werk is op het zoeterige af Gaandeweg beseft hij dat van de nieuwe kunst meer ernst verwacht wordt Hij inspireert zich op Leonardo van wie hij vooral de harmonische groepsstructuur overneemt Men is geneigd enkel nog de moeiteloosheid en quasi-natuurlijkheid van het geheel te zien Een meesterschap zoals de School Van Athene toont zijn meesterwerk o Weet haast moeiteloos een harmoniebeeld te scheppen o Een grote groep mensen lijkt een hoger, moreel statuut te krijgen binnen een ideaal op hen afgestemde ruimte Raak gevatte menselijke situatie in een complexe maar harmonische samenhang Het is dit gevoel van doorleefde harmonie dat uiteindelijk niet vol te houden bleek :: Manirisme

13.3
-

MICHELANGELO (1475 1654)

Michelangelo was in vele opzichten de tegenpool van Rafal o Een piekeraar, een onhandelbaar man die zelfs tegen de paus revolteerde Michelangelo was door-en-door door het neo-platonisme bepaald o Deze leer liet verschillende interpretaties toe We zien hem evolueren van optimisme naar pessimisme Optimisme o Aardse schoonheid Geeft ons via erotische weg doorgang naar het spirituele Beroemde naakte jongelingen van de Sixtijnse kapel zijn zo te interpreteren o Harmonie tussen de idealen van het christendom en de Oudheid o Zelden is in de kunst de menselijke figuur zozeer in zijn kracht en expansieve harmonie voorgesteld als door Michelangelo David, 1504 o Gaandeweg wordt de menselijke figuur meer geproblematiseerd Minder vanzelfsprekend Pessimisme o Het lichaam wordt gezien als een aards gevang o Erotische schoonheidservaring leidt niet meer probleemloos tot spiritualiteit Laatste Oordeel in de Sixtijnse kapel Menselijke fysiek weegt door naar beneden en lijkt machteloos in het oog van de verschrikkelijke Christus die weerkomt als wreker

13.4
-

De Renaissance in Veneti

Ook in deze commercile metropool bloeide de schilderkunst (Mantegna) o Florence Rationele opbouw werd gehuldigd Gegrondvest op de totaalorganisatie il disegno o Veneti Kleur en emotionele aspecten van het kunstwerk moest de basisstructuur leveren il colore Het onmiddellijk-betoverende van deze benadering o Doeltreffend uitgebuit door GIORGIONE Produceerde een nieuw type schilderij Een stemmingsstuk, zonder eigenlijk onderwerp o La Tempesta

13.5
-

TITIAAN (ca 1490 1576)

Zou deze nieuwe categorie verder uitbouwen o Het zijn wellicht zijn mythologien die het aantrekkelijke beeld van zijn productie vertegenwoordigen De naakten appelleren aan de zintuigen alsook zijn revolutionaire techniek Sfeervol georchestreerde kleurenharmonien o Kleur wordt gematerialiseerd in een rijke oppervlaktetextuur Een uiterst gevoelig uitgewerkte schriftuur van penseelstreken en toetsen

14.
-

Het MANIRISME

Crisis in de mentaliteit o Traumatisch moet de plundering van Rome geweest zijn in 1527 o Leidde niet bij iedereen tot hetzelfde gevoel van machteloosheid en ontreddering o Een laattijdig maar kordaat doorgevoerde contrareformatie moest zuiverend werken en tot een tegenoffensief leiden De ontreddering was in de 16de eeuw zeker niet algemeen o Wel lijkt het zeker dat bepaalde gebeurtenissen traumatisch waren Individuele kunstenaars kunnen daar meer of minder door ontredderd zijn geweest Dit gevoel hebben laten doorwerken in hun kunst Neurotische kunstenaars brachten sowieso al een onevenwichtige kunst Manirisme was niet zozeer het product van een intutieve kunstpraktijk o De concurrentiepositie vereiste dat men zich sterk profileerde Bijgevolg een agressieve virtuositeit tentoonspreidde Manirismen :: Artificieel, gekunsteld

14.1
-

Manirisme in Rome en Florence

Anti-klassieke opstellingen waren er voor 1527 o Sommige kunstenaars wensten iets anders te brengen dan harmonie Het pijnlijke, het smartelijke aanvoelen Gebeurde nu zeer nadrukkelijk Overgeleverde beeldtaal wordt omgebogen o PONTORMO :: Graflegging o ROSSO :: Kruisaflegging Naast de anti-klassieke en expressieve tendens o Een van virtuositeit Het etaleren van de moeilijkheid van de opdracht moeiteloos gebracht GIULIO :: De Val der Giganten o Ook de gezochte bevalligheid, gratie was een tendens PARMIGIANINO BRONZINO Tegen-reactie o Contra-manirisme Door verstrenging binnende kerk Men wenste een strengere kunst Niet erg begeesterd door zijn extreme strengheid

14.2
-

Manirisme in Veneti

De harmonie die Veneti propageerde mag dan misschien gemakkelijker zijn geweest o Juist daardoor kwam zij minder onder druk Paolo VERONESE o Navolger Titiaan Supervirtuoos Bood nergens een breuk tussen directe ervaring en diepere inhoud Jacopo TINTORETTO o Vertrok ook van Titiaan Wil al snel het Florentijnse disegno binnen halen Sterke vertekeningen & artificile perspectiefconstructies Dramatisch oogmerk Voornamelijk in zijn laat-religieuze werken o Primeren van de georchestreerde dramatiek op enige vorm van navelstaarderig manirisme

14.3
-

El GRECO (1541 1614)

Achtergrond van de Byzantijnse kunst o Komt in Veneti in contact met een polyvalente stijl Buigt hij om in een uiterst persoonlijke stijl Hij bewonderde het colore maar evenzeer het disegno o Vaste vorm bleef nauwelijks over door zijn omvormingen Kunst was voor hem een intellectuele, filosofische bezigheid o Het was niet via het zuiver intellect dat het ideaal in zicht kwam Schoonheid was een spirituele revelatie o Hij vestigde zich in 1577 in Toledo Wat hij hier voortbracht kan gerekend worden tot de meest geslaagde en expressieve werken binnen het manirisme

15.
-

De BAROK

In Itali wenste de kerk niet de kerken leeg te halen en het visuele gegeven te dissociren van de godsdienst o Kunst bleef de volle steun krijgen Een strenger toezicht was wel gewenst Kunst moest meeslepend zijn Een vorm van efficintie hebben Retoriek brengen Men had zich te houden aan een paar vuistregels o Concrete initiatief van enkele kunstenaars gaven hieraan een vastere vorm Realisme Dynamiek Klassieke typering o Verschillende kunstenaars droegen elk van hun kant iets bij tot deze nieuwe synthese Niet elk van hun zag de klassieke typering, verzoening met het verleden, als einddoel CARAVAGGIO (1571 1610) o Rebelse figuur tot het einde van zijn dagen Toch begaan met de ontwikkeling van een nieuwe religieuze kunst Direct realisme Dramatisch clair-obscur Dramatische enscenering o Zijn ongezouten directheid heeft meermaals geleid tot een breuk tussen opdrachtgever en kunstenaar De CARRACCI o Meer dan Caravaggio grepen zij terug naar de traditie Het manirisme werd uiteraard wederom verworpen Klassieken van het disegno en het colore dienden echter opnieuw te worden bestudeerd De natuurstudie stond centraal Realiteitsgevoel was aanwezig De coloristische verheving ervan was aanwezig De affectieve truuks uit de vorige tradities Nieuwe altaarstuk ??

15.1
-

P.P. Rubens (1577 1640)

Bij hem zouden realisme en idealisme steeds samengaan o Doorheen zijn evolutie blijft vervoeren zijn opdracht Meer en meer neemt hij Titiaan zijn affectieve technieken over Daarnaast is zijn beeldtaal rijker Ontelbaren hebben een bijdrage geleverd tot zijn expressief vocabularium o Antieken voorop :: Rafal, Mantegna, Romano Rubens wist deze invloeden van binnenuit te herdenken en bruikbaar te maken voor zichzelf Vlaanderen produceerde toen op internationaal vlak o In vergelijking met de uitzonderlijke artistieke persoonlijkheid van Rubens moeten de andere kunstenaars toch een pas terugzetten (Van Dyck, Jordaens, Teniers, Quellin)

15.2
-

Barok in Europa

Barok suggereert o Extraversie o Dynamiek in ruimtelijk zowel als psychologisch opzicht o Vermenging van het spirituele en het materile o Sensuele aanspreekbaarheid In hoeverre kan dit voor de gehele productie van de 17de eeuw veralgemeend worden ? Vanzelfsprekend zijn bepaalde stevig geprofileerde kunstmanifestaties echt barok o Kan men Hollandse kunst in zijn geheel barok noemen? o Kan men Vermeers werk barok noemen? o Voor Rembrandt hangt het af van de periode Frankrijk kent zijn eigen barokkunst o Meest typische Franse stijl van de 17de eeuw Op evenwicht gerichte classicisme van POUSSIN Spanje o VELAZQUEZ Barokke openheid wat de opbouw van het tafereel betreft Barokke aanspraak op de sensibiliteit Streven naar een evenwicht En een verhevenheid boven het direct-zintuiglijke Ook hier een heel specifieke invulling van wat barok kan zijn

15.3
-

Beeldhouwkunst

Barok sloot de beeldhouwkunst niet uit o Ondanks de pictoraliteit ervan wegens haar streven naar totaalimpressie o Zij moest wel nog meer dan voordien scnisch worden Een ruimtelijk geheel ontwerpen BERNINI :: Extase van de Heilige Theresia :: Apollo en Daphne Ook in vlaanderen was er een sterke school van baroksculptuur o Duquesnoy o Quellin o Faydherbe

16.
-

Kunst in de 18de eeuw

Twee stijlen kenmerken de 18de eeuw o Elkaar gedeeltelijk overlappend Rococo Neoclassicisme Het publiek van beide is zeer verschillend Benadering geeft aanleiding tot ideologische verschillen Itali speelt een belangrijke rol maar vooral Frankrijk zal het voortouw nemen In de 18de eeuw veralgemeent zich een trend in grote delen van Europa o Verbruikerscultuur Kunst wordt een gebruiksproduct voor meerdere maatschappelijke groepen De Vox Populi bepaalt ten dele de aard van het product o Niet alle kunstenaars leggen zich daarbij neer Kunst wordt meer en meer als een ernstige aangelegenheid beschouwd Moet een essentile bijdrage leveren aan de maatschappij Kunst wordt genstitutionaliseerd (academies, genootschappen ) Kunstenaar zelf eigent zich meer en meer het initiatief toe Veranderingen o Tentoonstellingen circuit speelt een rol o Meer en meer ook het kunstmuseum o Esthetica wordt een vast onderdeel van de filosofie o Kunstcritici mengen zich in het debat Nieuwe voorwaarden waarbinnen de kunst werkt Nieuwe sensibiliteiten waaraan zij moeten voldoen Nog geen radicale nieuwe stijlen

16.1
-

Rococo

Uitvloeisel van de late barokstijl o Geen fundamenteel nieuwe stijlkenmerken aan te wijzen Stemming & gebruikswijze zijn totaal verschillend Luchtigheid & virtuositeit overheersen

16.1.1 Itali - In Veneti bloeit uit de late barok een uiterst virtuoos-illusionistische schilderstijl op o Met als grootmeester TIEPOLO (1696 1770) Dynamische trompe-loeil-frescos waarin de grens tussen werkelijkheid en fictie weg lijkt te vallen Met het grootste gemak gebracht en erg decoratief - Er bloeide ook nog een andere specialiteit in Veneti o Het stadsgezicht :: veduta CANALETTO GUARDI

16.1.2 Frankrijk - Franse kunst van de 17de eeuw was erg classiserend o Klassieke rationaliteit en typering bepaalden het werk van POUSSIN o De heersende stijl in de 2de helft van de 17de eeuw was erg berekend Typisch academisch Welbepaalde regels en nadruk op het disciplineren van de vorm en het belang van de tekening o Dit was de school van de Poussinisten - Op het einde van de 17de eeuw had een andere tendens de hoofdrol o Deze van de rubnisten Gaf de hoofdrol aan kleur en natuurlijkheid Zintuiglijke speelde hierin een grote rol Binnen deze opstelling ontstond het Franse rococo o Men moest een gevormde smaak hebben om dit soort sensualistische inbreuken op de vaste esthetiek van de academies naar waarde te kunnen schatten - De vroegste vertegenwoordiger o WATTEAU Behoort tot een oudere generatie Zijn specialiteit zijn de scnes galantes Quasi-probleemloze mengeling van werkelijkheid en onwerkelijkheid gedrenkt in melancholie o Lichte ironie :: In hoeverre is men met iets ernstigs bezig? - Zinnenprikkelende wordt ten top gevoerd in werken van de volgende generaties o BOUCHER De schriftuur wordt alsmaar vrijer

16.2
-

Reactie

18de eeuw is de eeuw van de Verlichting o Voltaire, Diderot, Rousseau o Filosofie die vooral de rede voorstond Voor deze denkers was de frivole stijl van het rococo verwerpelijk o CHARDIN Gaf een nuchterder beeld van de werkelijkheid Erg concreet, elementen die appelleerden aan de moraal o Het illusionisme is zo compleet dat men geen menselijke factor meer lijkt te zien o Leidt tot meditatie over de zintuigen bij de filosofische toeschouwer Totaal andere invulling van het nieuwe programma o GREUZE Trachtte het natuurlijke sentiment dat Rousseau in de volksmens had ontwaard aan de orde te brengen Emotionele toestanden die uitnodigen tot medeleven Rond 1760 had hij hiermee ongelooflijk succes Een breder publiek dan voorheen voelde zich aangesproken Stilistisch blijft hij echter binnen de stijl van het rococo

16.3
-

Neo-Classicisme

DE stijl die verkozen zou worden om de nieuwe stijl vorm te geven o Staat in schril contrast met de sensualiteit van het rococo Ernstige weergave van de menselijke situatie Een weergave die de Antieken (alweer) tot voorbeeld neemt WINCKELMANN o Gaf een nieuwe benadering aan de Antieke Kunst Zag erin een expressie, een weergave van iets eronder Het typisch Griekse gevoel voor Vrijheid, het Goede-Mooie-Ware Hij vatte dit samen als edele eenvoud en stille grootsheid o Meer dan ooit was antiek synoniem met morele grootsheid Op deze was van kunst tevens een ethische aangelegenheid

16.3.1 J-L DAVID (1748 1825) - Ontwikkelt een stijl die streng Romeins lijkt o Komt tot uiting in een vroeg werk :: De Eed der Horatirs o Stijl is streng, stocijns, direct vereenvoudigd - De Dood van Marat o seculiere martelaar Een van de meest efficinte publieke politieke voorstellingen Een revolutionair icoon Een seculiere Piet De strenge logica van de Jacobijnen 16.3.2 Antonio CANOVA (1757 1822) - Typevoorbeeld van de neo-classicistische beeldhouwer o Ook hier :: Antiquiserende strengheid Met injecties van de sensibiliteit van zijn tijd

17.
17.1
-

De 19de eeuw
Inleiding

De Franse Revolutie zal de 19de eeuwse maatschappij grotendeels bepalen o Meer dan ooit is de burger de drager van de cultuur Tegenover de kerk en de aristocratie voordien Meervoudigheid van opvattingen en expressies komt nu in de plaats van het eenheidsbeeld o De kunst biedt een erg gefragmenteerd beeld Een opeenvolging of gelijktijdige aanwezigheid van bewegingen en tegenbewegingen o Meer dan ooit meent de kunstenaar dat ie met iets belangrijks bezig is Authenticiteit die bevochten moet worden, soms tegen de traditie in Meer nog dan voordien ziet de kunstenaar zich geplaatst in een marktsituatie o Naargelang zijn persoonlijkheid zal de kunstenaar er anders op reageren o Zijn kunst wordt door het publiek gezien Het tentoonstellingswezen bloeit zoals nooit voordien Naast de kunstcriticus zal gaandeweg de kunsthandelaar een belangrijke rol spelen Gaandeweg neemt het intrinsieke, het innerlijke, wezenlijke van de kunst de bovenhand o Een concentratie op het vormelijke die een vergaande autonomie van het kunstobject betekent Vertrekpunt voor de moderne kunst van 20ste eeuw

17.2
-

De Romantiek

In de 19de eeuw zal de kunst van de Oudheid duidelijk aanwezig blijven en vaak letterlijk worden nagevolgd o Meer en meer gebeurt dit in een geest van nostalgie o Of een hoogst individuele interpretatie Men heeft wel eens gesproken van een romantisch neo-classicisme Neo-classicisme en romantiek hoeven elkaar niet uit te sluiten o Het is wel duidelijk dat de klassieke richting meer nadruk legt op de zuivere vormen en lijn (de tekening) o De meer expressieve romantici leggen de nadruk op de dynamische toets en de kleur Oude confrontatie tussen het Florentijnse disegno en het Venetiaanse colore Aka :: Tussen de Poussinisten en de Rubnisten Romantiek kan dus niet vereenzelvigd worden met een welbepaalde stijl o Tal van stijlen konden het romantische invullen o Romantiek is dus eerder een opstelling, een attitude, of een reeks opties tegenover de wereld Belangrijk Emotionaliteit Intuitie Een bepaalde band met de natuur Het hoogstindividuele Wat niet meer geldt De vaste waarden van de universele Rede

17.2.1 FRANKRIJK 17.2.1.1 Goya (1746 1828) - Hij was een van de eerste om deze menselijke inlevings- en expressiemodaliteit te verwezenlijken o Onverbloemd realisme was hem dierbaar o Vermengd met een op directheid afgestemde retoriek Een combinatie die snel zou leiden tot een aangrijpende, expressieve stijl - Zijn sociale opstelling was ambigu o Hij begon als aanhanger van de kritische Verlichting o Was al gauw zeer pessimistisch ingesteld wat betreft de realisatie van een redelijk mensdom - Zijn scherpe tot rauwe realisme vindt men zelfs in zijn portretten van het Spaanse koninghuis o Vooral in zijn politieke historiestukken is zijn directheid emotioneel geladen o Zijn late werk wordt haast expressionistisch of surrealistisch in de exploratie van de mensheid in haar irrationele uitingen 17.2.1.2 Antoine-Jean GROS - Was een van de eerste om het realisme op te drijven en tegelijk barokke zin voor kleur en drama toe te passen o Napoleon was een van zijn onderwerpen o Realiteitsgebonden reportage wordt steeds vermengd met een nadruk op de ultieme betekenis op hoger vlak 17.2.1.3 Thodore GERICAULT - Was een volbloed-romanticus o Heroek van mensen die zich waarmaken in de dynamiek van de geschiedenis was hem dierbaar Vaak militair De vormgeving was navenant dynamisch Zijn beroemdste werk :: Het Vlot van de Mduse Moderne tragedie met een streven naar maximale authenticiteit 17.2.1.4 Eugne DELACROIX - Zoals Gericault wilde hij grote kunst brengen o In zekere zin is hij een van de laatste vertegenwoordigers van deze grote tradities o Een tafereel moest krachtig zijn en met een bepaalde relevantie kunnen pronken - Ook bij Delacroix gingen allegorie en realiteit vaak hand in hand o Vrijheid het Volk Leidende, revolutie van 1830 o De picturale taal wordt op een zeer gevoelige manier verder gexploreerd 17.2.1.5 J.D. INGRES - Verdediger van het neo-classicistische en een opponent van Delacroix o Rafal, de lijn, d Schoonheid, de Antieken o In zijn vertolking komt telkens weer zijn eigen gevoeligheid zo sterk naar voren dat men mag spreken van een romantische interpretatie 17.2.1.6 William BLAKE - Volgde het neo-classicisme in de zuiverheid van de vorm en de aanspraak op de universaliteit o Zijn instelling was fundamenteel anders Hij verwierp de Rede en koos resoluut voor de verbeelding en intutie Hij bouwde een hoogstpersoonlijke heterodoxe filosofie uit

17.2.2 Het Romantische landschap - Zou in de 2de helft van de 19de eeuw een van de belangrijkste themas worden o Ook in de romantiek speelde het reeds een belangrijke rol o De Engelsen waren de koplopers in de ontwikkeling van de romantische landschapsschilderkunst 17.2.2.1 John CONSTABLE - Laat reeds een ontroeringsfactor meespelen o Aandacht ging ook naar het wolkendrama in de lucht o De kosmische harmonie en vitaliteit wilde hij weergeven Zijn techniek was daarop toegespitst - Het meest direct zijn zijn olieverfschetsen o Hijzelf achtte zijn uitgewerkte grote composities hoger waarin hij de indrukken verenigde tot een grootser georchestreerd geheel De nadrukkelijke toets en het werk met hoogsels moesten de hartslag van de vitale natuur weergeven 17.2.2.2 J.M.W. TURNER - Zijn obsessie was het sublieme o Een esthetische categorie die sinds een publicatie van Burke in de jaren 1750 de geest geobsedeerde Deze moest grootsere want buiten elk puur menselijk gevoel gesitueerde emoties oproepen De hoogste gruwel, de ervaring die de adem afsnijdt behoren daartoe Licht en atmosfeer spelen daarbij een belangrijke rol Constable en Turner :: voorlopers van het impressionisme 17.2.2.3 C.D. FRIEDRICH - Een gelikte, meticuleus afgewerkte stijl o Maar hij beoogt een effect dat het mysterie in de natuur oproept Men heeft hier eens te meer te maken met een natuurcultus Met een sterk religieuze component 17.2.2.4 Camille COROT - Frankrijk zelf kwam relatief laat aan het romantische landschap toe o Van Corot zijn nu vooral zijn tudes geliefd :: Directe weergaven van de natuur Bij hem treft toch steeds de sterke formele structuur o Hij wilde wel altijd werken vanuit de herinnering aan de eerste ontroering Vooral in zijn later werk gaf dit aanleiding tot ontroeringslandschappen

17.3
-

Het Realisme

Na ca 1840 constateren we in Frankrijk een tendens om nauwer aan te sluiten bij de waarneembare werkelijkheid van alledag o Men doopte deze stroming met de naam realisme Realisme had het eigentijdse als een belangrijk programmapunt tre de son temps Realisme is aanwezig in vele stijlen het verleden Nieuw is nu het radicalisme van de opstelling o Ontleent zijn inspiratie aan het filosofisch materialisme en in de keuze van het onderwerp Het socialisme De traditie werd nog wel bestudeerd maar de herkenbaarheid werd doelbewust uit de weg gegaan o Men ging ervan uit dat zoiets bestond als zuivere observatie Een essentile voorwaarde voor de invulling van de eis van authenticiteit en oprechtheid

17.3.1 J-F MILLET - Hij zocht zijn inspiratie in het landelijke proletariaat o Zijn onderwerpskeuze kan dus realistisch genoemd worden Hij schildert de mens die voor altijd tot de arbeid gedoemd is Doet dit met een expressieve kracht die meer aan de romantiek herinnert dan aan het programmatische realisme - Honor DAUMIER o Nam ook vaak volksmensen tot onderwerp Hij was toch vooral actief als karikaturist 17.3.2 Gustave COURBET - Reageerde tegen de frivoliteit en het triviale in de kunst en stond wantrouwig tegen de valstrikken van de romantiek die aanleiding gaf tot escapisme o Nam graag mensen uit de laagste klasse tot onderwerp van monumentale doeken Maakte van het genre onderwerp een eigentijds historiestuk De Steenbrekers De uitbeelding moest treffen door Directheid Ongekunsteldheid Wars van pathetiek o Hij biedt als het ware een sociologisch overzicht van de maatschappij van zijn tijd Hij ziet het als opgave van de kunstenaar dit actief participerend maar naar waarheid vorm te geven

17.3.3 Eduard MANET - Ook hij nam oprechtheid als strijdkreet o Eerder de artistieke dan de sociale authenticiteit Djeuner sur lherbe o Door combinatie van een vrouwennaakt in een academische pose met motieven uit de alledaagse werkelijkheid wordt het vervalsende van het academisme aan de kaak gesteld Manet maakte een hele evolutie door Blijft steeds op een of andere manier refereren aan de traditie - Zijn ambitie was om in de rij der groten opgenomen te worden o Zijn Olympia verwijst naar de Venussen van Titiaan De realistische directheid ervan shockeerde De grote kleurvlakken roepen een spanning op tussen de driedimensionaliteit van de werkelijkheid en de tweedimensionaliteit van het schildervlak o Op vormelijk vlak betekende dit een grotere breuk met de traditie dan bij Courbet - In zijn latere werk (na 1870) zou Manet de impressionistische herformulering van de visuele beeldtaal overnemen

17.4
-

Het Impressionisme

Het impressionisme ontstond in een erg burgerlijke tijd o De stilistische vernieuwingen waren non-conformistisch Als onderwerp werd meestal het burgerlijke tijdverdrijf genomen Gaandeweg werd het impressionisme ook door het establishment aanvaard Naargelang het succes groeide zouden ook meer academische schilders wat van het impressionisme overnemen De kunst van Manet motiveerde jongere kunstenaars om een stap verder te gaan in de zoektocht naar een grotere autonomie van de schilderkunst o De impressionistische interpretatie hiervan zou leiden naar een grotere autonomie van de schilderkunst en een nieuwe concentratie op het tweedimensionale gegeven op het vlak Afwijzing van elke manipulerende retoriek Een naeve weergave van het beeld dat het netvlies bereikte Dit op basis van nieuwe wetenschappelijke theorien uit de waarnemingspsychologie Het retinale (mbt het netvlies) beeld werd gezien als een haast abstracte configuratie van kleurvlakken, kleurvlekjes o Dit moest de kunstenaar trachten te zien om het in pigment om te zetten Impressionisten vormden een los-vaste groep die samen exposeerde tussen 1874 en 1886 o Daarna desintegreerde deze beweging zonder geheel te verdwijnen

17.4.1 Claude MONET (1840 1926) - Voortgaande op Manets werk ontwikkelde Monet in 1860 de impressionistische benadering o Onderwerpen waren het landschap en de sociale bijeenkomsten in de lucht - Van alle impressionisten had hij het scherpste oog voor de kleureffecten en de meest gevarieerde, losse toets o Impression, soleil levant - Het ogenblikkelijke werkte hij later uit in zijn beroemde reeksen o Waarin nzelfde motief in wisselende belichtingstoestand verscheen

Het impressionisme kende veel aanhangers en een zeker succes op de kunstmarkt o Onafhankelijke kunstenaars die een eigen opstelling hadden tov de kunst sympathiseerden met de impressionisten Zij stelden samen met hen tentoon of namen elementen uit dit nieuwe vocabularium over Een van de meest getalenteerde onder hen is Edgar DEGAS (1834 1917) o Zeker geen typisch impressionist Hij beoefende nauwelijks het landschap Zijn stijl is gefocust op de beheerste lijn waarmee de kleur in dialoog treedt o De keuze van nieuwe onderwerpen uit de eigen tijd staat ervoor garant dat de traditie geen stempel op zijn stijl kan zetten Henri de TOULOUSE-LAUTREC (1864 1901) o Wordt soms in de nasleep van het impressionisme gesitueerd Vond het impressionisme echter te beperkt Te weinig vormsterk of expressief o Hij hield van vervormingen en nadrukkelijk-vernieuwende mise-en-pages Het zuiver optische beeld was voor hem zeker geen prioriteit

17.5
-

Post-Impressionistische stromingen

(1880)

We hebben hier niet te maken met een stroming, een beweging, een groep mensen die een nieuw kunstideaal nastreven o Het is de verklaring van de beperktheid van het impressionisme Van allerlei kanten binnen de avant-garde is er het gevoel dat een zuiver optische benadering zoals die van de impressionisten onbevredigend is Men betreurt vooral de vormeloosheid waartoe het optische beeld aanleiding geeft o Eensgezindheid wat betreft de te volgen weg ontbreekt totaal Dat zij vertrekken vanuit het impressionisme is het enige wat hen bindt

17.5.1 Neo-impressionisten Pointillisme, divisionisme - Waarnemingstheorien worden op de voet gevolgd o In de stellige overtuigen dat hiermee een meer efficinte esthetische taal kon worden ontwikkeld o Kleur kon worden geanalyseerd Volgens de wet van het simultaan contrast verhevigden complementaire kleuren elkaar o Ook de toon kon men zo manipuleren alsook lijn en vormen - Het visueel geboden product was dus uitgebouwd op basis van vaste wetmatigheden o Efficinter dan enig voordien geboden beeldtaal (dachten ze) 17.5.2 Paul CEZANNE (1839 1906) - Ontwikkelde een geheel eigen vormentaal o Hij zoekt meer nog dan de neo-impressionisten naar een eigen vormentaal Zonder de directe confrontatie met het natuurlijk gegeven op te offeren Zonder de dialoog met het platte vlak te verlaten o Kunst moest voor hem een harmonie zijn parallel met de natuur o Hij ontwikkelde een nieuwe, streng opgebouwde stijl Werkt met vlot aangebrachte kleurfacetten Die de natuurlijke vorm herleiden tot overzichtelijke gehelen Die diepte suggereren maar tegelijk dicht bij het oppervlak blijven

17.5.3 De ontwikkeling naar het SYMBOLISME - Kunstenaars ui de late 19de eeuw die evenmin vrede konden nemen met het zuiver impressionisme o Dit wegens de oppervlakkigheid en inhoudsloosheid die zuivere natuurobservatie biedt Kunst moest iets diep-menselijks willen weergeven Gevoelens en visies Uitdrukking geven aan wat in zijn innerlijke gemoed leefde 17.5.4 Vincent VAN GOGH (1853 1890) - Zijn vroegste werken zijn somber en expressief sociaal-realistisch o De Aardappeleters - In de drie laatste jaren van zijn leven zou hij onder de zon van de Provence de expressieve kracht van kleur en toets systematisch opdrijven o Uitdrukking geven aan de verschrikkelijke hartstochten van de mensen Visuele geweldexplosie tot gevolg 17.5.5 Paul GAUGIN (1848 1903) - Sluit zich aan bij de impressionisten maar neemt geen vrede met de zuivere observatienotering o Hij neemt de vrijheid het beeld te manipuleren Zowel wat de kleuren als de lijnen en vormen betreft Om zo tot een wedersamengesteld gegeven te komen dat nieuwe ideen tot uitdrukking brengt 17.5.6 James ENSOR (1860 1949) - Na een op observatie toegespitste periode neemt hij de vrijheid om een eigen wereld te ontwerpen o Gewone natuurwetten zijn niet meer van tel o Agressief sarcasme en droomfantasien o Heel eigenzinnig wordt omgesprongen met kleur, toets en perspectief Masker en doodskop verdringen de normale figuratie 17.5.7 Edvard MUNCH (1863 1944) - Broeierige introspectie en neurotische obsessie o Worden door een sterke vertekening van het motief en de verheving van de kleurwerking op de toeschouwer overgedragen De Schreeuw 17.5.8 Gustav KLIMT (1862 1918) - Hoogst geraffineerde variant van het symbolisme o Expressie van de menselijke driften worden ingeschakeld in een streng-decoratieve en aan het vlak gekluisterde vorm

17.6
-

Beeldhouwkunst

Was in de 19de eeuw minder vooruitstrevend dan de schilderkunst o Vaak grote, officile opdrachten waar aan academische gedicteerde verwachtingen moest worden voldaan o Het impressionisme leent zich nauwelijks tot omzetting in drie dimensies

17.6.1 Auguste RODIN (1840 1917) - Rodin ontwikkelde een nieuwe stijl die wel aan het impressionisme deed denken o Hij verheft het schematische tot esthetisch principe Hij herkneedt de menselijke vorm op een expressieve manier Waardoor de beeldhouwkunst afstand neemt van het zuiver imitatieve De Denker

18.
-

De Kunst van de 20ste EEUW

Nog minder dan voor de 19de eeuw kan voor de 20ste eeuw n grote lijn getrokken worden of een duidelijk overzicht geboden worden o De persoonlijkheid van de individuele commentator speelt wellicht een grotere rol in de selectie en het leggen van accenten In de 20ste eeuw volgen de stromingen elkaar nog sneller op o Zij lijken bovendien vaak meer uitgedacht dan organisch gegroeid o Veel van wat voordien vanzelfsprekende norm was wordt nu in vraag gesteld Zelfs begrippen als schoonheid, esthetische ervaring en kunst Maatschappelijke gebeurtenissen en situaties laten hun impact gelden o Traumatische ervaringen als de oorlog o De voortschrijdende mechanisering als gevolg van de industrile revolutie De relatie kunstenaar maatschappij is meer een meer geproblematiseerd o Kunstenaar heeft geen voor de hand liggende functie Buiten het voldoen aan de vraag van de markt En het optornen tegen het conservatisme van het establishment Vanaf nu wordt er systematisch tegen de traditie in gewerkt o Normen die vanaf de Renaissance algemeen geldig leken te zijn worden nu systematisch ondergraven Elke nieuwe invulling bleek slechts kortstondig op brede acceptatie te kunnen rekenen Meer en meer lijkt een grondig cynisme te hebben postgevat Emotionaliteit, affectiviteit en intutieve beleving van de afbeelding worden verregaand geroniseerd De vraag kan gesteld worden in hoeverre deze kunstbenadering nog te rijmen valt met deze van de vorige generaties o Kan pas beantwoord worden in de toekomst Meer dan ooit voordien zijn de musua met hun kunst uit vroegere periodes populair o Tentoonstellingen over kunst uit het verleden worden Block-busters o Boeken gewijd aan de kunst uit het verleden worden bestsellers

18.1
-

Kunst VOOR 1945

Frankrijk bleef aanvankelijk het voortouw nemen in de vernieuwing o Tentoonstellingen van het werk van Gauguin, Van Gogh en Czanne maakten het een en ander los

18.1.1 Nadruk op EXPRESSIE 18.1.1.1 Het FAUVISME - Enkele kunstenaars die de kunst wensten te vernieuwen werden fauves (=wilden) genoemd o Vrijer gebruik van lijn zowel als verheviging van de kleur stonden centraal MATISSE 18.1.1.2 Het EXPRESSIONISME - Het was de bedoeling zo direct mogelijk de toeschouwer naar de strot te grijpen met een agressieve kleur-vormentaal o De boodschap betrof meestal een pessimistische kijk op de condition humaine KIRCHNER, KOKOSCHKA o Deze figuratief-expressieve stroming bleef tot na WO I in zwang met zelfs belangrijke ontwikkelingen na WO II BACON - Andere expressionisten wensten op dezelfde hartstochtelijke manier het menselijke gevoel te bespelen zonder vast te houden aan figuratie o Voor hen was een abstracte beeldtaal essentiler, waarachtiger dan n die aan de herkenbaarheid van het natuurlijke milieu vasthield KANDINSKY Zag vorm en kleur als enige valabele elementen van de beeldtaal 18.1.2 VORM-ANALYSE - Meer en meer kunstenaars uit het begin van de 20ste eeuw concentreerden hun aandacht op het vormelijke aspect van de beeldopbouw 18.1.2.1 Pablo Picasso (1881 1973) en het KUBISME - De integriteit van het illusionistische oppervlak werd fundamenteel in vraag gesteld o Demoiselles dAvignon o Kubisme Vanaf nu golden nieuwe regels om vlak en weergegeven vorm in dialoog te laten gaan o Picasso was een te creatief kunstenaar om binnen n enkel programma te werken maar steeds kwam hij tot een persoonlijke vormgeving 18.1.2.2 Het ORPHISME - Kleur kreeg meer aandacht binnen een grofweg kubistische vormanalyse die echter vaak volledig abstract werd :: DELAUNAY 18.1.2.3 Het FUTURISME - Verheerlijking van de beweging en de machine :: BOCCIONI 18.1.2.4 Het CONSTRUCTIVISME - Onbeperkt geloof in de vooruitgang en het mechanisme in sociaal perspectief gesteld o TATLIN

18.1.2.5 Het SUPREMATISME - Om het maximum aan metafysische spanning te bereiken zou de beeldtaal zo minimaal mogelijk moeten worden gemaakt o MALEVITCH 18.1.2.6 De STIJL - Abstract-formalistische stroming in Nederland o Extreme vereenvoudiging van de beeldtaal Herleid tot horizontaal, verticaal en enkel de primaire kleuren Mystieke ambities o Piet MONDRIAAN 18.1.2.7 Het BAUHAUS - Radicaal-modernistische instelling o Nieuwe, zuiver-vormelijke analyse van de visuele taal KANDINSKY 18.1.3 Abstractie in de BEELDHOUWKUNST - Het Constructivisme had reeds de abstractie ingevoerd in de beeldhouwkunst o Picasso zou op een zeer subtiele manier illusie en abstractie in de beeldhouwkunst in dialoog brengen - Constantijn BRANCUSI o Een tasten naar de essentile grondvorm van de natuurlijke vormen Vb. het ei :: Vogel in de Ruimte - Henry MOORE o Zoekt naar een abstractie die de organische vorm tot zijn essentie herleid 18.1.4 Nadruk op VERBEELDING en destructieve/creatieve SPEELZUCHT - Deze tendens valt vaak samen met een van voorgenoemde o Kunstenaars vormen zeker geen homogene groep - DADA o Een anti-establishment beweging Afficheerde het failliet van de Westerse cultuur zowel literair als visueel Marcel DUCHAMP - SURREALISME o Vrije associatie, dieptepsychologische impulsen als inspiratie voor de kunsten DALI MAGRITTE MIRO

18.2
-

Kunst NA 1945

Vele van de tendensen uit de vorige periode lopen gewoon door Frankrijk speelt nog een occasioneel een rol maar toch ligt het creatieve centrum nu in de VS Noord-Europa o Een uitzonderlijk creatief moment rond 1950 CO-BR-A Nieuwe, creatieve en levendige kunst Genspireerd op een vrije interpretatie van het expressionisme De kunst der naeven en gestoorden

18.2.1 ACTION Painting - Abstract expressionisme - Grote oppervlakken worden op een quasi-ongecontroleerde manier omgevormd tot picturale ruimten met een eigen, autonome samenhang o Meestal zonder een figuratief bindend element POLLOCK :: dripping techniek 18.2.2 COLOR FIELD Painting - Veld wordt met verf tot een zinvol geheel gemaakt o Op minder persoonlijke manier - Geen persoonlijke toets of duidelijke neerslag van een actie o Maar een verglijdende en vervloeiende vorm ROTHKO LOUIS 18.2.3 HARD-EDGE Painting - Harde aflijning moeten deze indruk van subjectiviteit wegcijferen en de aandacht herleiden tot de beschouwing van de kleurvelden in hun geplande opeenvolging o NEWMAN o Leidt tot het afbreken van het compositorisch vlak aan de grens van de kleurpartij STELLA Shaped canvases 18.2.4 POP ART - De voorgaande stromingen bouwen alle voort op een zuiver vormelijke benadering van de kunst o Eind jaren 50 begin jaren 60 ontwikkelt zich een trend die het herkenbaar visuele beeld opneemt Niet uit de academische traditie Wel uit de massacultuur (fotografie, publiciteit) Houdt automatisch een wisselwerking in met het maatschappelijk gegeven dat vaak geroniseerd wordt Tegelijk wordt het illusionistisch-beeldend verschijnsel gerelativeerd o HAMILTON o WARHOL

18.2.5 HYPERREALISME - Bracht een verraderlijk-realistisch beeld o Toch werd alles in het werk gesteld om het spook van het traditionele academisch realisme te bezweren Er werd nadrukkelijk gekoketteerd met het mechanische van de weergave en zoveel mogelijk werd de persoonlijke schriftuur ontkend ESTES HANSON 18.2.6 CONCEPTUELE KUNST - Gaandeweg was naast het illusionisme van de traditionele kunst ook het waardegevoel gehecht aan technieken en materialen uitgehold o De meest vulgaire stoffen kunnen tot kunst-stof verheven worden Men heeft zelfs niet echt een materile drager meer nodig Het concept zelf wordt tot kunstwerk verheven o KOSUTH 18.2.7 PERFORMANCE - Ook de scheiding tussen kunstenaar-publiek wordt aangepakt o Het publiek wordt direct betrokken bij het kunstwerk dat geherformuleerd wordt Niet als een statisch gegeven maar als een dynamische act van de kunstenaar in aanwezigheid van het publiek BEUYS 18.2.8 LAND ART, EARTH ART - Creaties in volle natuur met natuurlijke materialen o SMITHSON - Creaties met artificile omvorming van het gegeven door het in te pakken o CHRISTO

Wat in de jaren 80 opviel was een nieuw expressionistisch offensief o Losse en agressieve schriftuur en primitivistische figuratie KIEFER Het uiterst-ironiserende van Jeff KOONS kan misschien voorlopig gelden als typisch voor de post-moderne trend o Met daarnaast de talloze toepassingen van installaties die meestal ook een guitig maar gratuit gedeconstrueerd beeld geven van de huidige massacultuur.