ΠΡΟΤΑΣΗ • αντωνυµία και ουσιαστικό : Κάποιος α) ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυµία ή
Είναι η οργανωµένη οµάδα λέξεων που άνθρωπος χτύπησε την πόρτα. µετοχή σε µια από τις πλάγιες πτώσεις (γε- εκφράζει µόνο ένα νόηµα µε σύντοµη συ- • περισσότερα ουσιαστικά µε τα άρθρα νική - αιτιατική) π.χ. : Οι τροχονόµοι ρυθ- νήθως διατύπωση. Οι λέξεις που απαρτί- τους: Ο Γιάννης και η Μαρία σπουδά- µίζουν την κυκλοφορία. ζουν την πρόταση παίζουν συγκεκριµένο ζουν Ελληνικό Πολιτισµό στο Ε.Α.Π. β) µια ολόκληρη πρόταση. π.χ. : Του φώ- λειτουργικό ρόλο. π.χ.: Ο κηπουρός 2. Ρηµατικό σύνολο αποτελείται από : ναξε να γυρίσει πίσω. (=ποιος έκανε την πράξη) κλάδεψε • µονολεκτικό ρήµα : Ο µαθητής διαβάζει. ∆. ΣΥΝ∆ΕΤΙΚΟ ΡΗΜΑ (=ενέργεια) τα δέντρα (=τι έκανε). • περιφραστικό ρήµα: Ο µαθητής θα Χρησιµεύει για να συνδέσει το υποκείµενο ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ διαβάσει. µε κάποια ιδιότητά του, π.χ. : Το φαγητό 1. Ονοµατικό Μέρος • περιφραστικό ρήµα και ουσιαστικό : Ο είναι νόστιµο. Είναι το µέρος της πρότασης όπου βασική µαθητής θα έχει διαβάσει τα µαθήµατά Τέτοια είναι: είµαι, γίνοµαι, αναγνωρίζο- λέξη είναι το όνοµα. του µέχρι να έρθει ο δάσκαλος. µαι, βρίσκοµαι, γεννιέµαι, υπηρετώ, πα- 2. Ρηµατικό Μέρος • µονολεκτικό ρήµα και ουσιαστικό : Ο ρουσιάζοµαι, λέγοµαι, θεωρούµαι, φαίνοµαι, Είναι το µέρος της πρότασης όπου βασική µαθητής διαβάζει τα µαθήµατα. ονοµάζοµαι κ.ά. λέξη είναι το ρήµα. • µονολεκτικό ρήµα και επίθετο : Ο µα- Ε. ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ ΜΟΡΦΕΣ ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΡΗ- θητής είναι έξυπνος. Είναι επίθετο, ουσιαστικό, µετοχή, αντωνυ- ΜΑΤΙΚΟΥ ΜΕΡΟΥΣ • ρήµα και αντωνυµία : Την είδα χθες το πρωί. µία, εµπρόθετος προσδιορισµός, ολόκληρη 1. Ονοµατικό Μέρος • ρήµα και επίρρηµα : Ο µαθητής ξύ- πρόταση που αναφέρεται στο υποκείµενο α) Απλή µορφή : αποτελείται από ένα απλό πνησε πολύ νωρίς. του ρήµατος και του δίνει µια ιδιότητα. ονοµατικό σύνολο : Η µητέρα γέλασε. • ρήµα και προθετικό σύνολο : Ο µαθη- π.χ. : Ο Ελληνικός Πολιτισµός είναι κοιτίδα β) Ανεπτυγµένη µορφή : αποτελείται από τής διαβάζει στην αυλή. του Ευρωπαϊκού Πολιτισµού. ένα απλό ονοµατικό σύνολο συµπληρωµένο Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΜΕ- ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΥ µε άλλες λέξεις : Ο γιατρός του χωριού, ο ΣΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΑΣΗ ΣΥΝΟΛΟΥ κ. ∆ηµητριάδης, επέστρεψε. Α. ΡΗΜΑ ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΜΟΙ 2. Ρηµατικό Μέρος ∆είχνει πράξη ή ενέργεια Έχει δύο φωνές : Είναι τα δευτερεύοντα συστατικά του ονο- α) Απλή µορφή : τρεις είναι οι απλές µορ- Ενεργητική και Παθητική. µατικού συνόλου, επίθετα, µετοχές, αντω- φές του Ρηµατικού Συνόλου, από τις οποίες Έχει τέσσερις διαθέσεις: ενεργητική, πα- νυµίες, αριθµητικά, επιρρηµατικά ή προ- η καθεµία ονοµάζεται Κατηγόρηµα θητική, µέση, ουδέτερη. θετικά σύνολα και ολόκληρες προτάσεις, 1) Αµετάβατο ρήµα: Η µητέρα έτρεξε. Είδη Ρήµατος τα οποία προσδιορίζουν τους κύριους ό- 2) Μεταβατικό Ρήµα + αντικείµενο : Ο Προσωπικό : δείχνει την ενέργεια που κάνει ρους της πρότασης. Κώστας χτύπησε την πόρτα. ένα πρόσωπο, π.χ. : Ο πατέρας έφυγε. 3) Συνδετικό Ρήµα + Κατηγορούµενο : ΕΙ∆Η ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΜΩΝ Απρόσωπο : βρίσκεται σε γ΄ ενικό πρό- Η Ελένη έγινε καθηγήτρια. 1. Ονοµατικοί Προσδιορισµοί σωπο, έχει ως υποκείµενο µια ολόκληρη β) Ανεπτυγµένη µορφή : Αποτελείται από Είναι ονόµατα ουσιαστικά, τα οποία χρη- πρόταση και όχι πρόσωπο ή πράγµα. Α- ένα απλό ρηµατικό σύνολο µαζί µε άλλες σιµοποιούνται ως οµοιόπτωτοι ή ετερό- πρόσωπα ρήµατα είναι τα : απαγορεύε- λέξεις : Η Μαρία παίζει κάθε απόγευµα πτωτοι προσδιορισµοί. ται, διαδίδεται, βρέχει, συµφέρει, ται- στην πλατεία. α) Οµοιόπτωτοι προσδιορισµοί ριάζει, χιονίζει, λέγεται, χρειάζεται, εί- Είναι οι προσδιορισµοί (ουσιαστικά – επί- ΛΕΚΤΙΚΑ ΣΥΝΟΛΑ ναι δίκαιο, είναι ανάγκη, είναι σωστό, θετα) που βρίσκονται στην ίδια πτώση µε Είναι οµάδες λέξεων που έχουν ως πυρήνα π.χ. : Ακούγεται ότι θα βρέξει. τη λέξη που προσδιορίζουν. µια λέξη που δίνει τη βασική τους σηµασία. Β. ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ • Παράθεση : είναι ένα ουσιαστικό που ΕΙ∆Η ΛΕΚΤΙΚΩΝ ΣΥΝΟΛΩΝ Συνδυάζεται µε ένα ή περισσότερα ρήµα- δείχνει µια γενική έννοια, η οποία αναλύε- 1. Ονοµατικό Σύνολο: Έχει ως πυρήνα τα. π.χ. : Τα πουλιά κελαηδούν. ται σε αναφορική πρόταση, π.χ. : Ο Κώ- ένα όνοµα : Ο αδερφός µου έφυγε. Ένα Η ∆ΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ στας, ο θερµαστής, µας επισκέφτηκε. πρωινό είδα ένα µεγάλο λαγό. ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ • Επεξήγηση : είναι ένα ουσιαστικό που 2. Ρηµατικό Σύνολο : Έχει ως πυρήνα ένα Α. ΡΗΜΑ δείχνει µια ειδική έννοια, η οποία εξηγεί ρήµα. : Ο παππούς καθόταν στο πεζούλι. Είναι βασικός όρος της πρότασης γύρω από τη λέξη που προσδιορίζει. π.χ. : Τα πρώτα 3. Επιρρηµατικό Σύνολο : Αποτελείται τον οποίο κινούνται όλοι οι άλλοι όροι της ποιήµατα του εθνικού µας ποιητή του ∆ιο- από ένα ή περισσότερα επιρρήµατα. : Ο πρότασης. π.χ. : Οι διακοπές τελείωσαν. νυσίου Σολωµού γράφτηκαν στα ιταλικά. Σταµάτης ήρθε αργά. Ο Πέτρος πήγε αρ- Β. ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ • Επιθετικός : είναι ένα επίθετο, το οποίο κετά καλά. Είναι ουσιαστικό, επίθετο ή αντωνυµία, το δίνει µια µόνιµη ιδιότητα στο ουσιαστικό 4. Προθετικό Σύνολο : Εισάγεται µε πρό- οποίο δείχνει εκείνον που κάνει την πράξη. που προσδιορίζει , π.χ. : Ο καλός καραβο- θεση. : Ο παππούς µου πέθανε σε βαθιά π.χ. : Ο µαθητής διαβάζει. κύρης στη φουρτούνα φαίνεται. γεράµατα. • Μπαίνει πάντα σε πτώση ονοµαστική. • Κατηγορηµατικός : είναι ένα επίθετο που ΜΟΡΦΕΣ ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΡΗ- • Συµφωνεί µε το ρήµα στον αριθµό και δίνει µια προσωρινή ιδιότητα στο ουσιαστι- ΜΑΤΙΚΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ στο πρόσωπο. π.χ. : Ο Νίκος πέρασε (γ΄ κό που προσδιορίζει. π.χ. : Κατάχλοµος ο 1. Ονοµατικό Σύνολο αποτελείται από: ενικό) στο Πανεπιστήµιο. Εσύ διαβάζεις παπάς κοίταζε το νερό. • άρθρο και ουσιαστικό : Ο ήλιος έδυσε (β΄ ενικό) πολύ. β) Ετερόπτωτοι Προσδιορισµοί • επίθετο και ουσιαστικό : Ο λαµπερός Γ. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ Είναι οι προσδιορισµοί (ουσιαστικά – επί- ήλιος έδυσε. Είναι η λέξη που συµπληρώνει το νόηµα του θετα) που βρίσκονται σε διαφορετική • µετοχή και ουσιαστικό : Ο ευτυχισµέ- ρήµατος και απαντά στην ερώτηση ποιον, τι. πτώση (σε γενική ή αιτιατική) από τη λέξη νος άνθρωπος φαίνεται. Συνήθως είναι: που προσδιορίζουν. • Σε πτώση γενική νοδεύει. Συνήθως συνοδεύουν ουσιαστικά, Σύνθετες προτάσεις Γενική Κτητική : Τα µάτια του µωρού επίθετα, αντωνυµίες, µετοχές, αριθµητικά, Όταν η πρόταση έχει δύο ή περισσότερα είναι ορθάνοιχτα. άκλιτες λέξεις, ακόµη και ολόκληρες δευ- υποκείµενα: Γενική του ∆ηµιουργού : Τα έργα του τερεύουσες προτάσεις. Οι λέξεις που συ- • το κατηγορούµενο µπαίνει πάντοτε σε Οµήρου είναι αριστουργήµατα. νοδεύονται από προθέσεις µπαίνουν σε πληθυντικό αριθµό. π.χ. : Ο Γιάννης και Γενική της Ιδιότητας : Είναι παιδί εννέα πτώση αιτιατική. Οι περισσότεροι εµπρό- ο Κώστας είναι ευγενικοί. ετών. θετοι προσδιορισµοί δηλώνουν: • αν τα υποκείµενα είναι πρόσωπα του Γενική του Περιεχοµένου : Βρήκα ένα Τόπο : Τα παιδιά παίζουν στην αυλή. ίδιου γένους, το κατηγορούµενο, που είναι καλάθι σταφυλιών. Χρόνο : Θα έρθουν τα Χριστούγεννα. επίθετο εκφέρεται στο κοινό γένος των Γενική ∆ιαιρετική : Έφαγα ένα κοµµάτι Τρόπο : Έφτασαν µε το αυτοκίνητο. υποκειµένων. π.χ. : Η Άννα και η Φρόσω τούρτας. Ποσό : Είναι µεγαλύτερος κατά δέκα είναι ζωηρές. Γενική Υποκειµενική : Ακούγεται το χρόνια. • αν τα υποκείµενα είναι πρόσωπα διαφορε- σφύριγµα του καραβιού. Αιτία : Έχει παγώσει από το κρύο. τικού γένους, το κατηγορούµενο συµφωνεί Γενική Αντικειµενική : Η µητέρα έχει τη ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΙΚΟΥ µε το πιο ισχυρό γένος (το αρσενικό είναι πιο φροντίδα της γιαγιάς. ΣΥΝΟΛΟΥ ισχυρό από το θηλυκό). π.χ. : Ο πατέρας Γενική της Αιτίας : Είναι υπεύθυνος φόνου. ΡΗΜΑ και η κόρη του είναι περιποιητικοί. Γενική του Σκοπού : Ο λόγος της επί- Αµετάβατο : δεν παίρνει αντικείµενο, π.χ. • αν ένα από τα έµψυχα υποκείµενα είναι σκεψης είναι οικονοµικός. : η µητέρα µου θα έρθει αύριο. στο ουδέτερο γένος, τότε θα υπολογίσουµε Γενική της Καταγωγής : Ο Θουκυδίδης ο Μεταβατικό : δέχεται αντικείµενο, π.χ. : το φυσικό γένος. π.χ. : Η κυρία και το γιος του Ολόρου έγραψε τον Πελοποννη- Τα παιδιά παίζουν ποδόσφαιρο. αγόρι είναι ευγενικοί. σιακό πόλεµο. α) Μονόπτωτα ρήµατα: συντάσσονται µε • αν τα υποκείµενα φανερώνουν πράγµατα Γενική της Προέλευσης : ∆οκίµασα σταφί- ένα αντικείµενο σε πτώση αιτιατική ή γενική, ή αφηρηµένες έννοιες, το επιθετικό κατη- δες Κορίνθου. π.χ. : Ο πατέρας αγόρασε φρούτα. (αιτιατ.) γορούµενο εκφέρεται στο ουδέτερο γένος Γενική του Τόπου : Έφτασαν στο λιµάνι Ο Χρίστος µοιάζει του πατέρα του. (γεν.) ανεξάρτητα από το γένος του υποκειµένου. του Πειραιά. β) ∆ίπτωτα ρήµατα : συντάσσονται µε π.χ. : Η ντροπή κι ο φόβος είναι έµφυτα. Γενική του Χρόνου : Θα πάµε στην Τήνο δυο αντικείµενα σε διαφορετική πτώση. Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΠΤΩΣΕΩΝ της Παναγίας. • σε αιτιατική (άµεσο) και σε γενική (έµ- Ονοµαστική : Είναι η πτώση του υποκει- Γενική της Ποσότητας : Αγόρασα µήλα µεσο), π.χ. : Τα παιδιά έφεραν λουλούδια µένου, του κατηγορουµένου και των ο- καλής ποιότητας. της δασκάλας. µοιόπτωτων προσδιορισµών. Γενική της Παροµοίωσης : Είναι ίδιος • σε δυο αιτιατικές : Ο δάσκαλος εξετάζει Γενική : Χρησιµεύει ως : αντικείµενο - ετε- του πατέρα. τον Παναγιώτη γεωγραφία. ρόπτωτος προσδιορισµός - επιρρηµατικός • Σε πτώση αιτιατική: • η µια αιτιατική κατηγορούµενο στην προσδιορισµός του χρόνου ή του τρόπου. Αιτιατική της αναφοράς : Αγόρασα ένα άλλη, π.χ. : Ο δάσκαλος όρισε τον Κώστα Αιτιατική : Χρησιµεύει ως: αντικείµενο - καλάθι σταφύλια. επιµελητή. οµοιόπτωτος προσδιορισµός του αντικειµένου Αιτιατική του ποσού ή του µέτρου : ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΟΡΩΝ - αιτιατική προσωπική σε απρόσωπη σύνταξη Περπάτησα ένα χιλιόµετρο δρόµο. ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ - επιρρηµατικός προσδιορισµός τόπου, χρό- 2. Επιρρηµατικοί Προσδιορισµοί ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ νου, ποσού, τρόπου - συνοδευτικό επιρρηµά- Είναι στοιχείο του ρηµατικού συνόλου. Αποτε- ΡΗΜΑΤΟΣ των και επιφωνηµατικών εκφράσεων. λείται από λέξεις που προσδιορίζουν ρήµατα, Το ρήµα συµφωνεί µε το υποκείµενό του Κλητική: Χρησιµοποιείται στις προσφω- επίθετα και επιρρήµατα. Αποτελούνται από στο πρόσωπο και στον αριθµό. νήσεις, στις αναφωνήσεις και στις επικλή- επιρρήµατα, επιρρηµατικές εκφράσεις, εµπρό- • Σχήµα κατά το νοούµενο: Όταν το υπο- σεις. Χωρίζεται µε κόµµατα και λέγεται θετους προσδιορισµούς και επιρρηµατικές κείµενο είναι όνοµα περιληπτικό, το ρήµα στο συντακτικό κλητική προσφώνηση. προτάσεις. ∆ηλώνουν επιρρηµατικές σχέσεις και φανερώνουν : τόπο – χρόνο – τρόπο – εκφέρεται σε πληθυντικό αριθµό, ενώ το ίδιο Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΑΣΗ ποσό – αιτία – σκοπό – αποτέλεσµα – προϋπό- το υποκείµενο βρίσκεται σε ενικό αριθµό, Λέξεις µε ορισµένη θέση θεση – βεβαίωση – άρνηση – δισταγµό. π.χ. : Ο κόσµος αγοράζουν πράγµατα. • Τα αρνητικά επιρρήµατα µη, δε µπαί- Είδη Προσδιορισµών • Όταν υπάρχουν περισσότερα από ένα υπο- νουν µπροστά από τα ρήµατα. π.χ. : Μήπως Μονολεκτικοί: κείµενα, το ρήµα µπαίνει κανονικά στον γνώριζες τι ήθελαν; ∆εν γνώριζα τίποτα. • Απλά επιρρήµατα : Τα παιδιά ήρθαν πληθυντικό αριθµό και στο επικρατέστερο • Οι εγκλιτικοί τύποι των αντωνυµιών σήµερα. πρόσωπο. Το πρώτο πρόσωπο είναι επικρα- µπαίνουν µετά το ρήµα, όταν αυτό είναι σε • Ουσιαστικά σε πλάγιες πτώσεις : Ώρες τέστερο από τα άλλα δυο και το δεύτερο από έγκλιση προστακτική ή µετοχή. π.χ. : Ά- καθόµουν στη θάλασσα. το τρίτο. π.χ. : Εγώ κι εσύ διαβάζουµε. – κουσέ µε. Ακούγοντάς τον απόρησα. • Επίθετα : Ο ένοχος περπατούσε σκυφτός. Εγώ και η µητέρα µου πήγαµε για ψώνια. • Όταν έχουµε δυο εγκλιτικούς αντωνυµι- • Μετοχές : Ο µικρός ήρθε τρέχοντας. • Όταν προηγείται το ρήµα τότε εκφέρε- κούς τύπους, προηγείται αυτός που είναι Περιφραστικοί: ται σε ενικό αριθµό και συµφωνεί µε το σε πτώση γενική. π.χ. : Σου το πήρα. πρώτο υποκείµενο. π.χ. : Ήρθε αυτός και • Επαναλαµβανόµενη λέξη : Περπατούσε ο πατέρας του. τοίχο – τοίχο • ∆ύο επιρρήµατα µαζί : Λίγο πολύ το ήξερε. ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ - • Επίρρηµα και λέξη : Ερχόταν κάθε µέρα. ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΕΑΠ Απλές προτάσεις • επίρρηµα και εµπρόθετος προσδιορι- ∆ΕΟ–ΕΛΠ–ΕΠΟ–ΠΛΗ–ΦΥΕ Κατηγορούµενο: σµός : Τον συνάντησα ύστερα από µέρες. z Φροντιστηριακά Μαθήµατα • αν είναι επίθετο, συµφωνεί µε το υπο- • Εµπρόθετος προσδιορισµός : Έφτασε κείµενο του ρήµατος στο γένος, στον α- z Εξ’ αποστάσεως στήριξη στις πέντε. ριθµό και στην πτώση. π.χ. : Ο Αριστεί- z Εκπαιδευτικό υλικό • ∆ευτερεύουσες επιρρηµατικές προτά- δης ήταν δίκαιος. σεις : Όπως έστρωσες θα κοιµηθείς. z Εκδόσεις βιβλίων • Αν είναι ουσιαστικό συµφωνεί στην 3. Εµπρόθετοι προσδιορισµοί Τηλ.: 210.38.22.157 – 210.38.22.495 πτώση και µπορεί να συµφωνεί και στο Είναι ένα σύνολο λέξεων που αποτελείται www.arnos.gr γένος και στον αριθµό. π.χ. : Τα πολλά από κάποια πρόθεση και τη λέξη που συ- λόγια είναι φτώχεια.