LASTK LEME TEKNOLOJS

Lastik ileme ve ekillendirme Otomobil lastiklerinin ve dier lastik rnlerin imalat rn tasarm kurallar

Lastik leme ve Biimlendirme

Lastik rnlerin imalat genelde iki aamada olur: 1. Lastik malzemenin retimi Doal lastik tarmsal bir rndr Sentetik (yapay) lastikler petrolden elde edilir 2. Lastikten para retiminin aamalar: (a) Katklar ekleme (b) Kartrma (c) Biimlendirme (d) Vulkanizasyon

Lastiklere zg mal Usulleri ve rnlere Genel Bak

Plastikler iin kullanlan birok yntem lastikler iin de kullanlr Ancak birok bakmdan farkllklar olduundan, lastik ve plastik sanayi ayr olarak dnlr En nemli lastik rn tat (otomobil, kamyon, bisiklet, uak..) lastikleridir
1

Lastik Sanayi
Doal Lastik eldesi tarmsal bir faaliyettir; hammadde olan LATEX tropik iklimlerdeki plantasyonlardan kazanlr Buna karn yapay lastik petrokimya sanayinin bir rndr Ve en sonunda bu hammaddeler, lastik sanayini oluturan fabrikalarda rne dntrlr

Doal Lastik retimi

Doal lastik (Hevea brasiliensis-latex) aalardan elde edilir. Bu aa plantasyonlar Gneydou Asya ve benzer iklimlerde bulunur Latex, polyisoprene polimeri olan kat paracklarnn su iinde kolloidal bir dalmdr Polyisoprene (C5H8)n lastiin ana bileenidir, ve emlsiyonda yaklak % 30 bulunur Deiik aalardan elde edilen latex byk tanklarda toplanarak harmanlanr

Lastiin Kazanlmas
Latex iine formik asit (HCOOH) gibi bir asit ilave edilerek 12 saatte topaklanma salanr Bu yumuak kat topaklar ieren malzeme merdaneler arasndan geirilir ve su uzaklatrlr. Elde edilen yass rn yaklak 3 mm kalnlndadr Bu tabakalar dumanda kurutulur. Koyu kahve renkteki bu yass rn balyalanarak sevk edilir. Kurutma scak havada da yaplabilir, daha ak renk olan bu rn daha iyi kalite olarak kabul edilir.

Katklar Sentetik (Yapay) Lastik

Dier polimerlere uygulanan polimerizasyon teknikleri ile elde edilirler Dier polimerlerin pellet veya sv olarak pazarlanmasna karn, lastikler doal lastie benzer biimlerde balyalarda sevkedilirler Lastik sanayinde uzun yllar doal lastik kullanmndan tr hammaddenin bu biimde kullanm geleneksel hale gelmitir. Lastik her zaman katklarla birlikte kullanlr Bu katklar arasnda ncelikle vulkanizasyon kimyasallar (kkrt gibi) bulunur Dier katklar lastiin dayanmn artrr (takviye dolgular) veya sadece maliyeti drmek amacyla katlr. Katklarn ilavesi ile lastik deiik uygulamalar iin gerekli zelliklere kavuur, bunun yannda maliyet ve ilenebilirlik de iyiletirilir.

Lastikte Karbon Karas

Lastikte en nemli katk karbon karasdr, Dayanm artrr, lastiin anma ve yrtlmaya kar dayanmn gelitirir Ultraviyole nlardan korur Bu katk nedeniyle lastik paralarn ou siyah renklidir
5 6

Dier Dolgu ve Katklar

Siyah renk uygun deil ise - sulu aluminyum silikatlar (Al2Si2O5(OH)4) kullanlr, ancak bunlarn dayanm artrma zellikleri o kadar iyi deildir. Dier polimerler, stiren, PVC ve fenolik gibi dolgu olarak katlabilir Geri kazanlm lastik hurdalar, ancak en ok %10 katlr Antioxidanlar; yorulma ve ozona kar koruyucular; boya pigmentleri, yumuatclar; kpk elde edilmesi iin katklar ve kalptan karlmay kolaylatran katklar da kullanlmaktadr

Kartrma
Katklarn ok iyi kartrlmas lazmdr. Olgunlamam lastiin vizkozitesi ok yksektir ve kartrma srasnda i srtnme nedeniyle scakl 150C e kadar kabilir Vulkanizasyon katklar karmda balangtan itibaren bulunursa, bu scaklklarda vulkanizasyon istenmeden balayabilir. Lastik reticilerinin en korktuu durum budur. Erken vulkanizasyonu nlemek iin kartrma genellikle iki aamal yaplr. Tm dier katklar kartrlp, karm soutulduktan sonra, ikinci aamada vulkanizasyon ajanlar katlr.
7 8

Lastik rnlerde Elyaf Takviye

Ram Huni Lastik Merdaneler ereve Muhafaza Soutma kanallar Rotor Boaltma kapa

Birok rnde takviyelerden yararlanlr: rnein: oto lastikleri, konveyor bantlarnda Kullanlan lifler selloz, naylon, poliyester Cam elyaf ve elik de kullanlr (rnein elik takviyeli lastikler) Srekli elyaf malzemeler lastie biimlendirme srasnda katlmaldr; dier katklar gibi kartrlmazlar

ekil 14.1- Lastik ilemede kullanlan kartrclar; (a) iki merdaneli deirmen ve (b) Banbury tipi i kartrc. Bu makinalar doal lastiin mastikasyonunda da kullanlabilir
9 10

Ekstrzyon Lastik Malzemeyi Biimlendirme

Lastik rnlerin biimlendirilmesi iin drt temel yntem mevcuttur: 1. Ekstrzyon 2. Kalenderleme (haddeleme) 3. Kaplama 4. Kalplama ve Dkm Tat lastikleri gibi baz rnler ayn rn iin birok temel yntemin uygulanmasn gerektirir, ayrca montaj aamas da vardr Lastik malzemeler iin genellikle vidal ekstrzyon makinalar kullanlr. Ekstrzyon silindiri termoplastiklere gre daha ksadr; bu ekilde apraz ban erken oluumu riski azaltlr Ekstzyon rnlerinde kalptan ktktan sonra nemli oranda ime grlr

Kalenderleme
Malzeme bir dizi merdane arasndan geirilerek kalnl drlr. Son merdane akl kan rnn kalnln belirler Malzeme besleme

ekil 13.17 Kalenderleme

11

Levha eldesi
12

Merdaneli Kalp Yntemi

Ekstrzyon ve kalenderlemenin birlikte kullanmdr. Elde edilen rn kalitesi daha yksektir
Merdaneler rn

Dokunmu kumalarn lastikle kaplanmas

Bu yntem otomobil lastiklerinde, konveyr bantlarnda, su geirmez brandalarda ve yamurluk gibi giysilerde kullanlr
Kalender merdaneleri Malzeme besleme

Silindir

Kuma Vida

Sarm makarasna Kaplanm kuma

ekil 14.2 - Merdaneli kalp yntemi - ekstrzyon ve ardndan haddeleme

13

ekil 14.3 - Bir kalenderleme ilemi kullanarak bir kuman lastik kaplanmas

14

Kalplanm Lastik rnler

Bu rnlere rnek olarak, ayakkab tabanlar, contalar ve tpalar gsterilebilir Bunlarn dnda birok kpk-lastik para da kalplama ile retilir Kalplamann oto lastii retiminde de nemi vardr Balca kalplama teknikleri: (1) basnl kalplama, (2) transfer kalplama, ve (3) enjeksiyon kalplama En yaygn kullanlan basnl kalplamadr ve oto lastii retiminde de kullanlr Bu yntemlerde vulkanizasyon kalp iinde gerekleir (ayr bir vulkanizasyon aamas yoktur)

Vulkanizasyon
Bu ilemde elastomer moleklleri arasnda apraz balar oluur, ve lastiin rijitlii ve dayanm artar Uzun molekller belirli noktalarda balanr ve malzemenin kalc biim deitirmesi engellenir Tipik bir yumuak lastikte 1000 birimde (mer) 1 veya 2 apraz ba bulunur apraz ba says artrlrsa, polimer rijitleir ve giderek termoplastik gibi davranmaya balar (sert lastik)

15

16

Vulkanizasyonun Tarihsel Geliimi

Uzun zincir lastik moleklleri apraz balar

ekil 14.4 - Lastik molekllerine vulkanizasyonun etkisi: (1) ham lastik ve (2) vulkanize (apraz bal) lastik. Deikenler (2) : (a) dk derecede apraz bal yumuak lastik; ve (b) yksek derecede apraz bal sert lastik

lk kez Goodyear tarafndan 1839 ylnda bulunmutur, o zamanlar doal lastie % 8 kkrt katlr ve 140 C scaklkta 5 saat tutulurdu Bu sreler ok uzun olduundan sadece slfrle yaplan vulkanizasyon gnmzde artk kullanlmamaktadr Daha az miktarda kkrtle birlikte birok dier kimyasaldan yararlanlr Sre 15-20 dakikaya iner Ayrca slfr iermeyen birok dier yntem gelitirilmitir.
17 18

Oto Lastikleri ve Dier Lastik rnleri

Oto lastikleri lastik sanayinin en nemli rndr, tonaj olarak tm lastik retiminin %75ini oluturulur Dier nemli rnler: Ayakkablar Contalar Darbe/titreim snmleme paralar Konveyor bantlar Hortumlar Kpk lastik paralar Spor gereleri

Oto Lastikleri
Pnmatik lastikler binek ve i aralar iin nemli komponentlerdir Bunlarn ilevleri: Tat, yolcu ve yklerin arln tar Aracn hzlanmas iin motorun gcn iletir Yoldan gelen titreimleri snmleyerek konforlu bir yolculuk salar Bu tr pnmatik lastikler: otomobiller, kamyonlar, otobsler, traktrler, i makinalar, askeri aralar, bisikletler, motorsikletler ve uaklarda kullanlr

19

20

Diler

Diler Diyagonal takviyeler (4) Kuaklar Diyagonal takviyeler (2) katmanlar katmanlar Yanak Topuk teli demeti Dolgular elik teller Topuk telleri

Oto Lastiinin Yaps

Oto lastikleri ok sayda parann yanyana getirilmesi ile oluturulur. Bir binek otosu lastiinde yaklak 50 bileen bulunur; bu say bir i makinas lastiinde 175e ykselir Yapda iinde lastik kapl dokumalardan oluan ok tabakal bir karkas bulunur Dokuma malzemesi, naylon, polyester, cam elyaf veya elik olabilir ve karkas iindeki lastik tabakalar takviye eder temel karkas tr vardr: (a) diyagonal takviyeli, (b) diyagonal kuakl ve (c) radyal takviyeli
Yanak Topuk teli demeti

Dolgular elik teller Topuk telleri

Diler Kuaklar Radyal takviyeler (2) Yanak katmanlar Dolgular Topuk teli demeti elik teller Topuk telleri

21

ekil 14.5- lastik konstrksiyonu: (a) diyagonal takviyeli, (b) diyagonal kuakl ve (c) radyal takviyeli

22

Lastik retiminin Aamalar

Genelde kademe vardr: 1. Yapdaki bileenler hazrlanr 2. Lastik tabakalar istiflenerek karkas oluturulur 3. Kalplama ve vulkanizasyonla lastik biimlendirilir Karkas oluturan malzemeler srekli retim yntemleri ile elde edilir ve istenilen boylarda kesilir Bu bileenler: Topuk teli, takviyeli tabakalar, i kaplama, kuaklar, d srt ve yanaklardr

Karkasn Oluturulmas
Karkas dner bir silindir zerine monte edilir
Srt katman Lastik Topuk telleri Datlabilir tambur (lastiin karlmas iin) Yanak Yanak mal tamburu Montaj yapmak iin alan tarafndan dndrlr

Tambur mesnedi

ekil 14.6 - mal tamburundan karlmadan hemen ancak kalplama ve sertletirmeden nceki lastik
23 24

Kalplama ve Sertletirme
Hazrlanan karkas iirilebilir bir diyafram zerinde kalba yerletirilir. Lastik kalplar genellikle iki paraldr ve lastiin srtn biimlendiren profile sahiptir
Lastik yar kalplar mal tamburundan gelen karkas Topuk teli Genleebilir diyafram imi diyafram Srt modeli (lastik kalbndan)

Lastik malatnda Ak Diyagram

Srt Yanak ksm

ekil 14.7 - Lastiin kalplanmas: (1) yumuak lastik genleebilir diyaframn zerine yerletirilir; (2) kalp kapanr ve diyafram, srt modellerini lastikte oluturmak zere, yumuak lastii kalp boluuna zorlayacak ekilde genleir; kalp ve diyafram lastii sertletirmek zere stlr

25

26

Dier Lastik rnleri

Konveyr Bantlar: Genellikle polyester veya naylon gibi elyafla takviye edilir. Dokumalar genellikle kalenderleme ile kaplanr ve gerekli sayda tabaka istiflenerek srekli bir stma ilemiyle vulkanize edilir Hortumlar: Deiik tipleri vardr: 1. Basit Hortum (takviyesiz), ekstrzyonla imal edilir 2. Takviyeli Hortumlarda u tabakalar bulunur: hortum ekstrzyonla imal edilir ve hortum iinden geecek akkana gre seilir Takviye Tabakas D tabaka ekstrzyonla imal edilir ve hortumun kullanlaca ortama gre seilir
27

Dier Lastik rnleri- Ayakkablar

Bir ayakkabda bulunan ve lastikten yaplan bileenler unlar olabilir: taban, topuk, lastik st ksm, dier st bileenler Paralar kalplanarak imal edilir: enjeksiyon kalplama, basnl kalplama veya ayakkab sanayi iin zel gelitirilmi dier kalplama yntemleri uygulanr Lastik malzeme dolu veya gzenekli (kpk) olabilir Az sayda elle retimler iin yass lastik hammaddesi kesilerek ayakkab imalatnda kullanlmaktadr

28

Termoplastik Elastomerler (TPE)

Lastik zelliklerine sahip termoplastik polimerlerdir. TPE malzemeler termoplastikler iin uygulanan yntemlerle biimlendirilirlerntemi olarak: enjeksiyon kalplama ve ekstrzyon kullanlabilir; bunlar lastik iin kullanlan yntemlere oranla daha ekonomik ve hzldr. Kalplama ile: Ayakkab tabanlar, spor ayakkablar ve otomotiv karoseri paralar retilebilir (TPE malzemeden pnmatik oto lastii retilmez!) Ekstrzyon ile: Elektrik kablo kaplamalar, tpta kullanlan hortumlar, konveyr bantlar, yass mamuller retilebilir.

Lastik Para retimi ve Tasarm

Basnl kalplamada retim miktar 1000 veya daha dk olabilir, nk kalplar dier yntemlere gre daha ucuzdur. Enjeksiyon kalplama dier plastiklerde olduu gibi kalp pahaldr ve retim saylar daha yksek olmaldr. Lastik paralar kalplardan kolaylkla karlabilirler ve bu nedenle para tasarmnda eimler kullanmak gerekmez, hatta kk kntlar dahi kalptan karmada sorun yaratmaz.

29

30