Antik Urfada Sin Klt

Krad DEMRC*
Atf/: Demirci, Krad, (2005). Antik Urfada Sin Klt, Milel ve Nihal, 2 (2), 111-123. zet: Sin klt antik Ortadou paganizminin en yaygn rneklerinden biridir. Natralistik inanlarn bir uzants olarak Sin klt, aya tapnmay ngrr. Sin, tapnlan yce varlk konumundadr. Her ne kadar btn Ortadouda yaygn bir klt olsa da zellikle Harran ve civar bu inancn temel merkezidir. O, her eyden nce adaletin tanrsdr. Nasl ay gecede her eyi aydnlatyorsa o da insanlarn yapt btn eylemleri grr ve aa kartr. Sin ayn zamanda kadnlarla, kehanetlerle, ahitlerle ve hatta bereketle ilikilidir. Anahtar Kelimeler: Sin, Harran, Urfa, Paganizm, Ay Klt.

Antik ve hatta daha nceki srelerden balayarak Ortaalara kadar uzanan geni bir dnemde, bata Anadolu olmak zere btn Yakndounun tarihi corafyasn ekillendiren pek ok nemli ehir arasnda Urfann1 zel bir yeri vardr. Urfann bu ayrcal temel nosyon zerine oturur. Bu nosyonlardan ilki, ehrin Ortadouyu Kuzey Suriye araclyla Anadoluya balayan ticari ve stratejik yolun gbeinde bulunuyor olmasyla ilgilidir. Geni an-

* 1

Yrd. Do. Dr., M.. lahiyat Fakltesi, Dinler Tarihi Anabilim Dal. Bu almada Urfa terimi, yalnzca Urfa ehir merkezini deil Harran da ierisine alan gnmz Urfa vilayetini kastetmektedir.
inan, kltr ve mitoloji aratrmalar dergisi yl 2 say 2 Haziran 2005

M LEL VE NHAL

Krad DEMRC

lamyla Urfa (antik dnemlerde daha ok Harran) Hindistan, Ortadou ve Akdeniz ticaret gzerghnn Gneydou Anadoludaki kesitii noktay temsil eder. Bylece Asya ve Ortadoudan gelen mallar, Akdeniz ve Anadoluya, Urfa zerinden almaktadr. Ticari ve bununla ilikili olarak jeopolitik neminin yannda, ikinci ve daha ok tannan bir yan ehrin dinler tarihi asndan oynam olduu roldr. monoteist dinin kurucusu olarak kabul edilen Hz. brahim ve Patriarklarn yar efsanevi maceralar bu topraklarda balar. Hem tarihsel hem corafi anlamda Yahudilik, Hristiyanlk ve slamn kaderi bu noktada kesiir. ehir bu yanyla, inananlar iin kutsal bir ehirdir. nc ve muhtemelen daha az bilinen fakat eski dnya iin nemli olan bir baka yan, ehrin -zellikle Harrann- klasik alarda gezegenlere ve zellikle ay tapnmna ynelik kltlerin merkezi olmu olmasdr. Urfa M 2000li yllardan itibaren Ortaalara kadar neredeyse Ortadou paganizminin (putperestliinin) hac merkezi olmutur. ehir, eski iviyazl metinlerde karmza kt zere Ortadoudaki ay tapnmnn yaygnl dolaysyla n yapmtr. Burada bizim ele alacamz Urfa, bata ay klt olmak zere gezegenlere dayal astrolojik inanlarn klt merkezi olan Urfa olacaktr. Bu makale erevesinde sorgulayacamz temel konu, Urfa blgesinin paganist inanlarnn ne olduudur. Eski alar boyunca Urfa blgesinin en nemli ehri, aslnda bugnk Urfann merkezi olmaktan ziyade Harrandr. iviyazl kaynaklardan Hristiyan ve Mslman yazarlara kadar uzanan geni bir literatr, ehir ve blge merkezi olarak Harran gsterir. Urfann nem kazanmas sonraki tarihlerde ortaya kan bir dizi olay sonucudur. Harran, yaklak M 300l yllarda Seleukos Nikator tarafndan Helenistik uygarln bir ehri olarak kurulan Urfadan neredeyse 1500 yl daha eskidir2. Hristiyanln blgeye

112

MLEL VE NHAL
inan kltrmitoloji

W. W. H. Harran, Encyclopedia Judaica VII. s. 1328; phesiz, geleneksel Urfa paganizminin, temsilcileri sadece Harran ya da Urfa deildir. Son yl-

Antik Urfada Sin Klt

giriine kadar (MS I. yzyl) kltrel anlamda Urfa ve Harran ayn ortam paylamaktadr. Harrana ait Asurca yazlm ilk iviyazl metinler Kuzey Suriyedeki Mari dokmanlarnda ortaya kar (M XVIII. yzyl). Fakat Hristiyanln bata ay olmak zere gezegen kltnn ok baskn olduu Harranda baarl olamamas, buna karlk Urfada kolayca tutunmas iki ehrin dinsel-kltrel anlamda farkllamasna yol amtr. Bu farkllamaya paralel olarak Hristiyanln g kazand Urfann tarihsel anlamda nemi gittike artarken Harrannki gerilemitir. Harran, Anadoluda Hristiyanlkla hemen hi tanmadan pagan kltrden slama giren tek ehirdir. Mool igalleri ile birlikte Harran tamamen tarihten silinmi ve Urfa gerek ticaret gerekse siyasal anlamda tamamen baskn ehir olmutur.3 Urfann eski dinleri sz konusu olduunda niin akla Harrann gelmesi gerektii bu sebeple anlalr hale gelir. Bugn Urfa ehri ierisinde pagan dnemlerden kalan grnr herhangi bir iz yoktur. Bununla birlikte Halilrrahman glndeki balklarla ilgili olan inanlar ksmen eski putperest geleneklerin bir yansmas olarak dnlebilir. zel kaynaklarda beslenen balklar paganist kltrlerde bereketle ilgili inanlarn uzantsdr; herhalde ehir Hristiyanlarken bu inan bir ekilde varln devam ettirmitir.4 te yanda kalenin evresindeki tepelerde bulunan yaztl kaya mezarlarnn paganist dnemlere kadar uzand tahmin edilmektedir. Bundan dolay Hristiyanlk ncesi Sin paganizmi iin Urfann nemi esizdir.

3 4

lardaki arkeolojik aratrmalarla ortaya kartlan Sumatar harabeleri de geleneksel paganizmin en mkemmel rneklerini sunar. Sumatarn dinsel ve arkeolojik anlamda yeni bir deerlendirilii iin bkz.: . Gndz, Arkeolojik Bulgular Inda kinci Yzyl Sumatar mar alahe Klt, Ondokuz Mays niversitesi, .F.Dergisi, VI, 149-159. T.A. Sinclair, Eastern Turkey. An Architectural and Archeological Survey, IV, s. 1. Urfa civarnda ay kltnn egemen olduu Mabbugda (Hierapolis) balklar kutsal olan bir havuz bulunuyordu. Bkz. B. Segal, Edessa, s. 54. Surulu Yakup, Harranda kutsal havuz ve balk kltne iaret eder.

113

M LEL VE NHAL
inankltrmitoloji

Krad DEMRC

Harran en azndan M 2OOOlerde kurulmu olmaldr. Ticaret yollarnn nem kazanmaya balamas ile birlikte ehrin nemi de artm, Harran merkez olmak zere etraftaki ehirler neredeyse MS XIII. yzyla kadar ay tapnmnn egemen olduu inan biimini srdrmtr. Mslman kaynaklarn Harranl Sabiler adn verdii ve bizim burada ele aldmz dini gelenek zamanla slam kltrne entegre olarak tarih sahnesinden silinmitir. Muhtemelen lokal bir takm antik gelenekler, slamda Hz. brahim ile ilgili rivayetlerin olumasna da katkda bulunmutur. Ayn etki, Yahudi Midrandaki Hz. brahim ile ilgili bir takm anlatmlarda da grlebilir. Prehistorik dnemlerden itibaren yerleilmeye balanm ve gezegenlere dayal inancn merkezi konumunda olmakla birlikte Harran, esas uygarlk biimini, M iki binli yllarda blgeye yerleen Bat Sami kabilelerinin kontrol altna girdikten sonra almtr. Muhtemelen bu tarihten itibaren Bat Samlerine has ve Sami kkenli olmayan Smerler de dahil btn Ortadouda yaygn olan gezegen klt blgede egemenlik kazanmaya balamtr. Ayn binyla ait Asurca belgelerde ehrin ticari nemine dair referanslar grlmeye balar. Bu tarihlerde Asur kral ami Adadn ehrin ticari gvenliini korumak zere blgede eitli nlemler aldn biliyoruz. Asur iin Harrann konumu, zellikle merkezi Kayseri Kltepede (antik adyla Kani Karum) bulunan ve neredeyse Bat blgelerine kadar uzanan Anadoludaki Asur ticaret kolonilerinin gvenlii asndan vazgeilmezdi. Harrann ticari adan stratejisi Eski Ahidin eitli kitaplarna girecek kadar nemli olmutur.5 Harrandaki dinsel kltler blgeye yerleen Bat Samleri veya Aramlerin genel inanlar ne ise onu yanstmaktadr. Bu inanlarn banda phesiz gkcisimlerinin ilahlatrlmasndan oluan paganist bir teoloji gelir. Fakat bu inan erevesinde Harrann ay-

114

MLEL VE NHAL
inan kltrmitoloji

Hezekiel: 27/23, II. Krallar: 19/12, Iaya: 37/12.

Antik Urfada Sin Klt

rcalkl yeri, Ortadouda ay tapnm ile ilgili kltn merkezini oluturmu olmasdr. rendiimiz kadaryla Harran civarnda ay kltnn geerli olduu dier ehirlerin banda m-mir-ina ve i-ri-na (bugnk Serin kasabas) gelir. Buradaki ahs isimlerinin ounda Sin (Ay Tanrs) adnn gemesi bunun en gzel delillerinden biridir.6 Tevratta Hz. brahimin dedesinin babas olarak karmza kan Serug da (bugnk Suru ilesinin adnda hl devam eder; Helenistik dnemde Anthemusia) ivi yazl kaynaklarda Sin tapnmnn egemen olduu bir ehir olarak karmza kar. Yine Hz. brahimin babas olan Terah, Til Turaghi adl Kuzey Suriyedeki antik ehir adnda hl yaar -ki burada ay klt egemendi. Hristiyanln giriinden sonra blgede ay tapnmnn egemen olduu bir baka ehir doar. Bir Hristiyan olan Antakyal shak, Diyarbakr yaknlarnda Beth Hur adn tayan bu ehrin btn halknn putperest olduundan bahseder.7 II. yzyla ait Dea Syria adl bir eserde, IV. yzyla ait anonim bir eser olan Addayn nanlarnda ve Suru piskoposu Yakubun (V. yzyl) Putlarn Ykl zerine Bir Vaaz adl eserinde blgede ay tapnmnn olduu bir baka ehir Mabbug adyla geer.8 te yandan Harrandan 60 km. tedeki Sumatarda bulunan mezar antnda ay tapnmn ieren kabartmalar ve yaztlar bulunmutur.9 Yakut gibi Mslman tarihiler Harran yaknlarnda ay tanrsna ait bir tapnan bulunduu Taruz ve Salamsin adl yerlemelerden bahseder.10

7 8 9 10

R. Zadok, Notes on the historic geography of Mezopotamia, Abr Nahrain, XXVII, s. 161. T. M. Green, The City of the Moon God, s. 55. Green, a.g.e., s. 57. Green, a.g.e., s. 66; . Gndz, a.g.m. Green, a.g.e., s. 147.

115

M LEL VE NHAL
inankltrmitoloji

Krad DEMRC

Eski Urfa paganizminin, bata ay tapnm olmak zere gezegenlerin ilahlna inanan ve Bat Samlerinin geleneksel dini olan bir inan sistemi zerine temellendiinden daha nce bahsedilmiti. Blge M 2000 civarnda Bat Samlerinden nce Hint-Avrupal kabilelerden olan Mitannilerin egemenliindeydi. Mitannilerin proto-Hindu inanlarna benzeyen dinlerinin Urfa paganizmine etki edip etmediini bilmiyoruz. Antik Urfa paganizmine ait temel kaynaklarmz drt ana gruba ayrabiliriz; a) iviyazl kaynaklar: M 1800lerden M 1. bine kadar Mari ve Nuzi gibi Kuzey Suriye ehirlerde ele geirilen Semitik dilde yazlm metinlerde Harrandaki inanlara ait referanslar vardr. Bu arada srailoullarnn bu iki ehirle yakn ilikisinin olduu hatrlanmaldr. b) Hristiyan kaynaklar: IV. yzyla ait anonim bir eser olan Addayn retileri ve Efremin iirleri, 5. yzyla ait Antakyal sak in Vaazlar, yine V. yzyl yazarlarndan Libanius ve VI. yzylda yaam Suru Piskoposu Yakubun Putlarn Devrilii zerine Vaazlar adl eseri bu konuda bize deerli bilgiler sunmaktadr. c) Mslman kaynaklar: etli sonraki dnem Mslman kaynaklar Kuranda ad geen Sabiler ile Harran inanlarn ilikilendirerek bu dini Sabilik ad altnda tanmlamlardr. Pek ok Mslman tarihi Harran dini hakknda bilgi vermekteyse de zellikle bn-i Nedim, Birun ve ehristannin eserleri dierlerinden daha nemlidir. Mslman kaynaklar kendi dnemlerine kadar gelen bu paganist inanlar bize genie aktarsa da bu bilgilerin ne kadarnn eski dnem inanlarndan kaldn saptamamz zordur. Bununla birlikte onlarn verdikleri bilgilerin ou phesiz binlerce yl nceki inanlarn atmosferini yanstr. d) Urfa ve civarnda bulunan arkeolojik belgeler: Urfada ve Sumatar gibi baz antik yerlemelerde eitli rlyefler, kitabeler ve

116

mezarlar gibi arkeolojik kalntlar ay kltne refere eden belgeler

MLEL VE NHAL
inan kltrmitoloji

Antik Urfada Sin Klt

sunmaktadr. 1980lerden sonra Nurettin Yardmc tarafndan Harranda yaplan kazlarda ay kltne iaret eden iviyazl tabletler bulunmutur. Eski alarda Urfa blgesinin temel dini inanc, bedevi gebe kltrne havi gk cisimlerinin tapnmn ieren astrolojiknatrizmdir. Bu inancn temelinde gkcisimlerinin tanr oluu vardr. Muhtemelen kozmik olaylarn (frtna, deprem, gne tutulmas vs) gkcisimlerinin hareketi ile irtibatlandrlmas ve natrel olaylarn sebep-sonu ilikilerinin bilimsel anlamda kavranamamas gkcisimlerinin evreni yneten ilahi varlklar olarak dnlmesine yol amtr. zellikle natralizmin sonuna kadar yaand l kltrlerine has bu tecrbe Urfada yaayan Bat Samlerinin temel inanlarn oluturmaktayd. Bu inan sistemi ierisinde Urfada baskn klt daha ok ay tapnm ile ilgiliydi. Astrolojik-natrizmde btn gezegenler tanr olarak kabul edilse bile ay tapnmnn daima daha ayrcalkl bir yeri- neredeyse Ay monoteizmi- olmutur. Bunun en temel sebebi gndelik hayatn dzenlenmesinde ayn insan dier gkcisimlerinden daha fazla etkilemi olmasdr. te yandan ay/gece periyodunun insann sezgisel gcnn younlama periyodu ile rtmesi, herhalde ay ve insan arasnda daha yakn bir ilikinin olumasna yol amtr. Son olarak ayn 30 gn boyunca srekli olarak ekil deitirmesi (dolunay ve hilal arasndaki deiimler), dnya ve ay arasndaki dnme ilikisinin bilinmedii bir dnemde, mitolojik bir sylemle onun ilahi ynne balanmt. Gkcisimleri iinde ayn dierlerinden daha fazla n plana kartlmasna katkda bulunan bir baka unsur da kadnlarn oynam olduu roldr. Muhtemelen kadnlarn regl dnemlerini ayn hareketlerine gre izliyor olmalar, ay kadnlar iin zel bir hale getirmitir. Baln bereketle ilgili bir klt yanstmas, bereketin retken dii gle birletirilmesi bu

117

M LEL VE NHAL
inankltrmitoloji

Krad DEMRC

ilikiyi aydnlatr. Urfa civarndaki Mabbugda bulunan yar kadn yar balk heykeller bu inanc yanstr.11 Urfa civarna kadar yaylm olan Bat Samleri arasnda Ay, Sin adyla bilinmektedir. iviyazl kaynaklarda Aya E HULHUL ad verilen tapnaklar yapld kaydedilmitir. Herhalde Ortadoudaki en byk Ay Tapna Harranda idi. Bilim adamlar en byk Sin tapnann ya Harran camisinin olduu yerde ya da bugn kalntlar bulunan kalenin eski yerinde olduunu dnmektedirler. Ay kltnn ikinci nemli yan ay tapnmnn ayn zamanda kehanetle ilgili olmu olmasyd. Ayn kehanetle ilikisi muhtemelen birtakm doa olaylarnn vuku buluunun ayn eklindeki deimelerle alakalandrlmas sonucu kefedilmiti. Buna gre deprem-Ay ilikisi ve mevsimsel bir takm deiimlerin, nceden Ayn hareketlerinde tespit edilii gibi ampirik baz gzlemler, Aya byle bir fonksiyon verilmesine yol am olmaldr. Bu gne kadar elde edilen kaynaklarn nda biz, eski Urfadaki paganistlerin en bata ay tanrs Sin olmak zere eme (gne), Baalemen, Bar Nemre, Bath Nikkal, Taratha, Gadlat ve Uzza adnda eitli tanrsal varlklara taptn biliyoruz. Sin dier tanrlarn zerinde bir pozisyona sahip grnmektedir. Yukarda sralanan ilahlardan Bath Nikkal, Taratha, Gadlat ve Uzzann tanra olduu konusunda btn uzmanlar hemfikirdir. Bath Nikkal tanra tarn bu blgedeki bir baka addr. Bath Nikkalm dier tanrlardan ayrcal Sinden sonraki en nemli tanr pozisyonunda bulunuyor olmasndan kaynaklanr. Uzza byk ihtimalle slam ncesi Arabistanda kuzey kabilelerinin tapt ve Kuranda zikredilen (53-19) tanra Uzzadr. Urfa civarndaki Beth Hur ehrinde tapnlsa bile, dier ehirlerde de inananlar vard. Baalemen gk tanrsyd. Dier tanrlarn zellikleri tam bilinememektedir. te yandan

11

118

MLEL VE NHAL
inan kltrmitoloji

B. Segal, a.g.e., s. 54. Havuzlarda yaatlan kutsal balk klt antik Suriyede olduka yaygnd. Bkz. F. W. Hasluck, Christianity and islam, I 7, s. 244-249.

Antik Urfada Sin Klt

kaynaklar Kpekli tanr adn verdikleri bir baka tanrdan daha bahsetmektedirler. Bu tanrnn Mezopotamyada Sinin kardei ve ller diyarnn yneticisi olan Nergalin yerel formu olduu dnlmektedir. Muhtemelen burada kpekler, Greklerde Cerberus gibi cehennemi bekleyen varlklar pozisyonundadr. Urfa ehrindeki sitadelin gneydou kapsnda bulunan kpek motifleri bu tanryla ilikiliydi.12 Ay tanrs Sin yalnzca Urfa blgesinin deil btn Sam kabilelerinin en nemli tanrsdr. Ortadou genelinde tanr Sin gerekte hermofradittir. Hilal eklindeyken erildi, dolunayken (herhalde gebelik ikinlii ile ilikilendirilmi olmaldr) diil zelliklerine brnrd. Hilal eklinde olduunda boa ile zdeletirilmitir.13 Herhalde boa boynuzu ve hilal arasndaki benzerlik ikisinin ilikilendirilmesine yol amtr. Eski Samlerde hilalin krallk sembol oluu ayn bu zelliinden kaynaklanr. Sin dolunayken veya diilken, Ningal ad ile ayn eril yannn kars pozisyonundadr.14 Sin diilken bereketin ve dourganln semboldr. Kozmostaki varoluu devam ettiren ayn bu yndr. Ayn bu zelliine insan kurban edildii bilinmektedir. (Burada gemiinde Ay paganizmi olan Hz. brahimin, olunu kurban edii motifi hatrlanmaldr). te yandan kutsal su ve balk klt ayn bu yn ile ilikilidir. Sinin bir baka fonksiyonu ahitlerin koruyucusu olmu olmasdr. Eski Samler arasnda herhangi bir ahit belli bir tanr adna yaplr, bylece ahdin bozulmas halinde o tanrnn lanetinin ahdi bozann zerine olaca varsaydrd. Eski Ortadou Samler arasnda, geceleyin her eyi gzleyen aydnl ile ayn btn ahitleri gzledii, yerine getirilmesini salad dnlrd. Sinin bu zellii, en nemli tapnm yeri olarak Harrana siyasi bir ayrcalk kazandryordu. Sam kabileleri ahitlerinde Harrandaki Sin zerine yemin ederler ve bylece Harrana esiz bir siyasal ncelik tannmasna
12 13 14

Green, a.g.e., s. 72. Green, a.g.e., s. 25. Green, a.g.e., s. 27.

119

M LEL VE NHAL
inankltrmitoloji

Krad DEMRC

katkda bulunurlard. ivi-yazl dokmanlarda ahitlerin Sin adna yapldna dair pek ok delil bulunmutur. Baa geen Krallar Sinin otoritesini deruhte etmek zere Harrana gelirlerdi. M VI. yzyla ait Harranda bulunan bir stelde Babilin son kral Nabonidusun annesi Addad-Guppi, oluna krall Sinin bahettiinden bahseder.15 Hammurabi kanunlarnda da ahdin koruyucu tanrs olarak Sin gsterilir.16 Biz, Sine, Urfa blgesinde ok sayda tapnakta tapldn biliyoruz. Rahip ve rahibelerin grev yapt bu tapnaklar E HULHUL adyla bilinirdi. En byk Sin tapna Harrandayd. Bugn Harrandaki tapnan tam nerede olduu bilinmemektedir. Genel kabul gren tez, -yukarda deindiimiz gibi- tapnan Harran camiinin yerinde bulunduunu ngrr. Harrandaki byk tapnan M IX. yzylda Salmanasar III, M VII. yzyl Asurbanipal ve M VI. yzylda Nabonidus tarafndan onarld bilinmektedir. Sin dnda dier gezegenlere de tapnak yaplmaktayd. Ge dnemlere ait olsa da bu konuda elimizdeki tek kaynak Mslman tarihilerin metinleridir. Bu verilere gre her gezegene ayr biimlerde ina edilen tapnaklarda tapndrd. Satrnn tapna altgen, Jpiterin gen, Marsn dikdrtgen, Gnein kare, Vensn drtgen iinde gen, Merkrn uzatlm drtgen iinde gen, Aynsa sekizgen biimindeydi. Gnmze kadar Sin tapnana ait herhangi bir arkeolojik kalnt bulunamamtr. Bununla birlikte Sumatarda bulunan harabeler geni bir alana yaylm geometrik biimlerden oluan eitli yaplar iermektedir. Yine ge gelenekleri yanstsa da Mslman kaynaklarn bize ilettii dier nemli bir bilgi, Harranl Sin tapnclarnn kutsal gn-

15

120

16

MLEL VE NHAL
inan kltrmitoloji

J. B. Pritchard, Ancient Near Eastern Texts Related to the Old Testament, s. 560, 562. J. B. Pritchard, a.g.e., s. 199.

Antik Urfada Sin Klt

leri ve kutlamalar hakkndadr. Buna gre yaplan kutlamalar u ekilde zetlenebilir: 1-3 Nisan - Vense yaplan kutlamalar ve hayvan kurban treni, 10 Nisan - Aya hayvan kurban, 20 Nisan - Harrandaki byk Sin tapnana hac, Satrn, Merih ve Sine hayvan kurban, 7 Haziran - Kadnlarn Tanr Ta-Uz iin alama bayram, 24 Ocak - Ayn doumu kutlamalar yaplrd. Araln 4nde Zhreye, kendi tapmanda bir adr yaparlar, iini meyve doldururlar, adrn nnde hayvan kurban verirler. ubatn 17sinde Surua gidilir ve elbiseleri yenileme gndr. Austosta tanrlara adanan bir ocuk kurban edilir. Eyllde Kuzeyin srr17 iin scak suda banyo yaparlar ve suya gzel kokular atarlar. Yedisi ilahlara, biri kuzeye olmak zere 8 kuzu kurban ederler. Toplu yemek yerler. Her biri 7 kap arap ier. Buraya kadar anlatlmaya alld zere eldeki kaynaklar, Urfadaki antik inanlarn blgeyi iskn eden Bat Samlerin inan sisteminden olutuunu gstermektedir. phesiz bu inan sistemi zamanla daha zellemi ve blgeye Hristiyanln giriinden sonra farkl inanlardan etkilenmitir. Muhtemelen kaynaklarn bahsettii Harranilerin inanlar, bu daha zellemi teolojik sistemi yanstmaktadr. Fakat her halkrda bu sistem antik sistemin ok fazla dnda olamaz. slamn blgeye egemen olmasndan sonra Harranilerin yava yava heterodoksal slam mezhepleri ierisine entegre olduunu grmek zor deildir. Bu entegrasyon sonrasndadr ki heterodoks slam ekollerinden biri olarak kabul edilen Nusay-

17

Eski Urfadaki bu inan sahipleri ibadetleri srasnda kuzeye ynelirlerdi. Kuzey blgesi iin kutlanan zel bayramlar vard.

121

M LEL VE NHAL
inankltrmitoloji

Krad DEMRC

rilik ortaya kmtr. Bilindii zere iiliin Batini yorumlarndan olan Nusayrilikde, gezegen ve yldzlarn ayrcalkl bir yeri vardr. Ayrca biraz abartl olmakla birlikte baz Kitab Mukaddes tenkidi uzmanlar, Yahudiliin balangcyla Sin klt arasnda bir iliki grrler. Buna gre ilk Patriarklar Sin kltnn- monoteistik Yahvenin deil- takipileri olarak grlr. Tevrattaki Patriarklarn isimlerinin Sin kltnde yaygn isimler olmas [mesela Terah (ay), Lavan (beyaz, ayn bir baka ad)], koer hayvanlarn Sin kltnde de nemli olmas (Toynakl hayvanlarn toyna, Ayn semboldr) veya Yakubun 12 olunun Harranilerdeki bur tasnifine uymas gibi gerekelerle Yahudiliin balangcn bu kltle ilikilendirmek isterler. Fakat bize gre bu grn delillendirilmesi u an iin imknsz bir temele dayanmaktadr ve bir hayli speklatiftir. Aksi takdirde Tevratn iinde Sin kltne getirilen eletirileri izah etmek mmkn olmaz. Bununla birlikte Sin kltnn Ortadouda tektanrl bir inanca kap aacak derecede birletirici yannn olduunu inkr etmemek gerekmektedir. Fakat bunun snrlarnn nereye kadar uzandn u an iin bilmemiz mmkn grnmyor.

Kaynaka
Tamara M. Green, The City of the Moon God, Leiden, 1992. Al-Nedim, Kitab el-fihrist, Leipzig, 1871. J. B. Pritchard, Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament, Princeton, 1969. T. A. Sinclair, Eastern Turkey; An Architectural and Archeological Survey W, London, 1990. C. H. Gardon, The Ancient Near East, New York, 1965. J. B. Segal, Edessa, Oxford, 1970. F. W. Hasluck, Christianity and islam Under the Sultans, I, New York, 1973.

122

MLEL VE NHAL
inan kltrmitoloji

Antik Urfada Sin Klt

N. Yardmc, 1985 Harran Kaz ve Restorasyon almalar, VIIL Kaz Sonulan Toplants I, Ankara, 1988. C. J. Gadd, The Harran Transcription of Nobonidus, Anatolian Studies, VIII, 1958. T. H. Gaster, Moon, Interpreters Dictionary of the Bible, Nashville, 1965. R. Zadok, Notes on the historic geography of Mesopotamia and Northern Syria Abr-Nahrain, XXVII, 1989. W. W. H. Harran, Encyclopedia Judaica, VII, Jerusalem, 1980. . Gndz, The Knowledge of Life; The Origins and Early History of the Mandeans and Their Relation to the Sabians of the Quran and to the Harranians, Oxford 1994. . Gndz, Arkeolojik Belgeler Inda kinci Yzyl Sumatar mar alahe Klt, Ondokuz Mays niversitesi, .F.Dergisi, VI, Samsun, 1992.

Sin Cult in Ancient Urfa

Citation/: Demirci, Krad, (2005). Sin Cult in Ancient Urfa, Milel ve Nihal, 2 (2), 111-123. Abstract: The cult of Sin is one of the well-known examples of paganism of the Middle East. The core of this cult is the worship of the moon. In the Middle East pantheon, Sin seems sovereign over all other deities. His chief center was Harran, although his cult was spread over all the Near East. He was regarded as the lord of the month maintaining justice at night. It was believed that he watched all things under the sky like the moon at night, then he made clear all things that human did. He also dealt with women, oracles, covenant and even fertility. Key Words: Sin, Harran, Urfa, Paganism, Cult of the moon.

123

M LEL VE NHAL
inankltrmitoloji