VIETNAM COMMITTEE ON HUMAN RIGHTS QU ME: ACTION FOR DEMOCRACY IN VIETNAM

Affiliated to the International Federation of Human Rights (F.I.D.H.) NGO accredited to the United Nat ions, Unesco and the Council of Europe

THNG CO BO CH LM T I PARIS NGY 10.11.2011

Na Uy k ni m 25 N m Gi i Nhn quy n Qu c t Rafto Bi tham lu n a ng V V n i t i H i ngh Chuyn v Nhn quy n Na Uy

PARIS, ngy 10.11.2011 (QU M ) - T ngy 4 n 6.11.2011, Sng h i Rafto t ch c H i ngh chuyn v Nh ng thch th c t ng lai cho Nhn quy n v l trao Gi i Nhn quy n Qu c t Rafto. i chu T do c bi t ng thu t pht v Vi t Nam trong ch ng trnh hm th hai 8.11 v a qua. Xin m i b n c theo di b n y t ng thu t y d i y :

Na Uy k ni m 25 N m Gi i Nhn quy n Qu c t Rafto

Lan, RFA, Bergen, Na Uy - 2011-11-07 ngy 4 n ngy 6 thng 11 ny, Sng h i Rafto t i V ng qu c Na Uy t ch c ni m 25 N m Gi i Nhn quy n Qu c t Rafto t i thnh ph Bergen. Kho ng 200 ng i v t ch c trong th gi i p l i m i v tham d cng v i 25 v Khi nguyn Gi i Rafto. Trong s ny thi u hai ng i v hon c nh chnh tr t i Mi n n v Vi t Nam, b Aung San Suu Kyi v i lo Ha th ng Thch Qu ng . Tuy nhin ng V V n i c i lo Ha th ng Thch Qu ng nh thay m t ngi n Bergen ph h i. V thng p thu m a hai v c pht ra t i h i ngh .

Nh ng thch th c t nhn quy n

th

ng lai cho

t n m nay, ngoi vi c trao gi i ng nin, Sng h i Rafto c sng ki n ch c hai ngy H i ngh Chuyn v Nh ng thch th c Nhn quy n trong cc th p nin t i trn ba l nh v c kinh t , nhn quy n trong qu kh , hi n t i v ng lai. ng V V n c m i tham lu n Nh ng thch th c t ng lai cho nhn quy n.
B Shirin Ebadi, Khi nguyn Gi i Rafto v Gi i Nobel Ha bnh. Source humanrighthouse

Nhn d p ny chng ti tm ph ng v n m t s v khi nguyn Gi i Rafto. Tr c h t l b Shirin Ebadi, Khi nguyn Gi i Rafto v Gi i Nobel Ha bnh. H i v tnh hnh Iran b cho bi t : Shirin Ebadi : Tnh hnh nhn quy n
-- 7
ADVISORY BOARD Marc Blondel, France Vladimir Boukovski,Russia Bill Bradley, USA Larry Diamond, USA Milovan Djilas, Ex-Yugoslavia Eugne Ionesco, France

Iran ngy m t t v x u h n. C r t nhi u t

David Kilgour, Canada Paul Goma, Rumania Charles D. Gray, USA Lane Kir kland, USA Douglas Pike, USA Orrin G. Hatch, USA Leonid Pliouchtch, Ukraine Chris Smith, (Honorary, USA) Stephen Nedzynski, Poland Jean-Franois Revel, France President Vo Van Ai Vice-President Penelope Faulkner Executive Secretary Vo Tr an Nhat

OTHER FOUNDING MEMBERS

2 nhn chnh tr , nhi u nh bo b b t giam, nhi u sinh vin b c m c . N n ngho i gia ng. Thng b y v a qua, H i ng Nhn quy n LHQ cng c m t Bo co vin c nhi m Nhn quy n n u tra Iran. ng c b n Phc trnh v tnh hnh vi ph m nhn quy n kh ng khi p t i n c ti ngy hm nay. Lan : B c thng p g g i ra th gi i khng th a b ? Shirin Ebadi : Xin ng ng a tay nh n th ti n b c d b n. Xin ng cho b n c ti ng tr trong t n c c a b n. V cc nh kinh doanh, th cng ty c a qu v hy xem xt cho th t k r ng n i x s qu v lm n c tn tr ng nhn quy n hay khng, hay qu v ch lm cng c c ng c cho chnh quy n c ti. Lan : B c l i g nh n g i Nam ? Shirin Ebadi : R i s t i lc nhn dn ch n n lng th i ch. t th ng l i. Ch c ch n ph i nh th , Xin B Souhayr Belhassen, Ch t ch i Nhn quy n Tunisia, ng th i l Ch t ch Lin on Qu c t Nhn quy n cho bi t v hi n tnh Tunisia : Souhayr Belhassen : Nh ng chi ang x y ra t i Tunisia, th t l k di u. a l m t h a h n phi th ng v c ti nh , ko theo s nh c a nh ng tn c ti khc trong vng, nh ch bi t y, tr ng h p c a Khaddafi, a Moubarak, v chng ti hy v ng s B Souhayr Belhassen, Ch t ch H i Nhn quy n Tunisia, ng i phin Baschar al-Assad. Nh ng cn th i l Ch t ch Lin on Qu c t Nhn quy n. t thnh cng th hai cho n n dn ch , RFA screen cap.France24 t qu l cu c b u c hm 23.10 v a qua t i Tunisia a ng H i gio vo chnh quy n - s ki n ny ni cho ng khng ph i l m i e d a, nh ng b t chng ti nh ng ng i tranh u b o v nhn quy n, hay tranh u cho n quy n nh ti ph i c nh gic. L ch t ch Lin on Qu c t Nhn quy n, chng ti cng v i b ng h u v cc t ch c trong th gi i ti p t c h u thu n s lin k t v i cc ng i u tranh o v nhn quy n t i Tunisia, cho cc quy n t do v a t c, nh t l cc quy n cho ph n c phng gi . C m t t i h i ngh , l b Rebiya Kadeer, nh lnh o dn ch Ughur. Khi i nh ng g b mu n o t t i h i ngh Rafto, b ni : Rebiya Kadeer : Ti yu c u c ng ng th gi i p l c Trung qu c m nh
B Rebiya Kadeer, nh lnh o dn ch Ughur. AFP

n cc nh

u-tranh b o v nhn quy n t i Vi t

3 n n a Trung qu c ng ng cc cu c n p nhn quy n i v i nhn dn Uyghur. Ti ng yu c u c ng ng th gi i p l c Trung qu c tr t do cho h ng nghn ng i Uyghurs ang ch t mn trong t ng c Trung qu c. Ti ku g i Trung qu c gi i thot cho t c ng i Uyghurs b c ng bc di dn vo l c a Trung qu c nh nh ng lao cng r ti n. Ti c ng ku g i chnh quy n Trung qu c ng ng ngay vi c th c dn Trung qu c cho ton th nhn dn trn vo ng Turkistan, v b o v sinh thi vng ny. Hy ng Turkistan c chung s ng hi ha v th ng nh t. Ti c ng ku g i chnh quy n em l i ha bnh v n nh trong vng. Trung qu c ch u ng i xu ng i tho i n ha Ti c ng ku g i thm r ng, Trung qu c hy ng ng xm l n vo lnh th Vi t Nam, ng ng vi ph m nhn quy n i v i nhn dn Vi t c ng nh tn tr ng m i quy n c a ng i dn Vi t.

l m t cu c chi n khng ng ng ngh

Nhn d p h i ngh v pht gi i Rafto, b Trude Devland, Th tr ng thnh ph , t ch c d y n t i n Hakonshallen, n i m t th k th XIII cc vua dng lm n i ti p tn. B c di n v n khai h i, nh c nh t i l t ng nhn quy n v g i tn t ng ng i t Gi i Rafto 25 n m qua n tham d , ho c ng i i di n c a cc v v ng m t. B dnh i l i ring bi t g i t i thnh gi i chu T do t i Vi t Nam nh sau : Trude Devland : Nhn danh Th x Bergen v Sng h i Rafto, ti mu n ni r ng chng ti khng bao gi qun cc b n. Chng ti khng bao gi qun cc quy n c b n m nhn dn Vi t Nam ph i c h ng trong t th con ng i b t c tnh hu ng no. V chng ti quy t u tranh cho cc b n v i t t c tri tim chng ti, v i t t c m i ph ng ti n khng ng ng ngh ! Bi tham lu n c a ng V V n i trnh by hi n tr ng n p nhn quy n t i Vi t Nam, thch th c m i c a Trung qu c trong cu c xm l ng trn lnh th v bi n, o Vi t Nam. ng xu t m t u m i, m ng cho bi t nh sau : V V n i : Ch tiu T ng s n ng qu c gia GDP th t b i trong vi c o l ng m c s ng th c c a ng i dn t i cc n c c ti nh Vi t Nam. V y ti ku g i Sng h i Rafto cng v i nhn dn cc n c B c u, tr c kia ng i u trong cu c v n ng cho Ha bnh v Ha gi i Vi t Nam th i chi n, th nay hy l b phng cho quan ni m T ng Gi Tr H nh phc Qu c dn, c GNH (Gross Nationnal Happiness) m m t qu c gia t i chu l Bhutan th c hi n thnh cng, v h i thng 7 v a r i qua.

i lo Ha th

ng Thch Qu ng

. RFA screen capture

ih i

ng LHQ b phi u thng i

Gi i Rafto n m nay c trao cho m t ng i Phi chu, ng Frank Mughisha, ng Uganda, lnh t phong tro b o v nh ng thi u s ng i i h i quy n t do luy n i.

Cu c l trao gi i c trang nghim t ch c t i H vi n thnh ph , v i nh ng di n n ng n g n, sc tch, v th nh c ha quy n xc ng th u tm can. Cu c l m uv i

4 y l i thu m trch t Thng ni : pc a i lo Ha th ng Thch Qu ng . Ha th ng

Thch Qu ng : Tr c tin ti g i l i cho m ng n ng nhi t n t t c qu v khi nguyn Gi i Nhn quy n Qu c t Rafto nhn l k ni m 25 n m t i thnh ph Bergen. Chng ta ch a h g p nhau, y th m chng ta nh cng m t nh. M t gia nh c bi t do m t con ng i c bi t l p nn - l Gio s Thorold Rafto, m th n tr ng th ph vo m t phong tro em l i bi t bao h ng c m cho nhn dn trong th gi i. D chng ta s ng trong nh ng th gi i cch bi t nhau, ni nhi u th ti ng khc nhau, ph c v cho nh ng m c tiu khc nhau, nh ng chng ta u g n b nhau trong cng tiu ch cho t do, u tranh cho cng l v nhn quy n. c g ti c th ha bay t i Na Uy tham d l k ni m 25 N m Gi i Nhn quy n Qu c t . y thnh chim l ni m hy v ng l n c a ti. pht gi i k t thc b ng cu c i b r c c c a cc khch m i qu c t , nhn s thnh ph do cc v Khi nguyn Gi i Rafto d n u. Nh m t dng sng nh sng ch y di cu n cu n trong m m m t trn ng ph ni Bergen. Lan, Phng vin i chu T do t i Bergen, Na Uy. i y l ton v n b n tham lu n c a ng V V n i t i H i ngh chuyn Rafto do Qu M d ch t b n Anh v n :

Nh ng thch th c cho Nhn quy n trong b i c nh Vi t Nam

Tham lu n c a ng V V n i t i H i ngh Chuyn v Nhn quy n nhn k ni m 25 N m Gi i Nhn quy n Qu c t Rafto 4-6.11.2011
Th a ng Ch t ch Cng qu v Khi nguyn Gi i Rafto, v cc B n Ti r t hn h nh hi n di n hm nay t i thnh ph Bergen tham d K ni m 25 N m Gi i Nhn quy n Qu c t Rafto. Ti i di n cho i lo Ha th ng Thch Qu ng , v Cao t ng Ph t gio c a Vi t Nam c trao gi i n m 2006. V lm tnh tr ng qu n ch , m Ha th ng khng th sang Na Uy nh n gi i. Hm nay, n m n m sau, hon c nh ngi v n y nh tr c. Ngi v n l ng i t ngay trong cha vi n c a ngi Saigon, b c m t do di chuy n v khng c t do ti p xc i m i ng i. B t y, l u x r i qu n ch su t ba m i n m qua ch v nh ng l i ku i n ha c a ngi cho t do v nhn quy n. i lo Ha th ng Thch Qu ng s vui thch bi t bao n u c n Na Uy hm nay. Ha th ng ni v i ti : c chi ti l chim, ti s cng o h u bay n Bergen. u Ha th ng c m t y, Ha th ng s trnh by cho qu li t v nghe v s n p v l m quy n m nhn dn Vi t Nam ph i ch u ng m i ngy t i Vi t Nam. Nh ng ti ngh r ng, s v ng m t c a Ha th ng mang ngh a m nh m nhi u h n m t l i tuyn . R ng Vi t Nam b t Ha th ng ph i im l ng v giam c m m t hi n nhn l ng h o khng cho ni ln nh ng g qu li t v mu n am t ng v ch C ng s n.

5 Nh ng vi ph m nhn quy n h u nh gi ng nhau kh p m i n i, v tnh hnh y Vi t Nam ch khc cc n i khc m t vi chi ti t so v i cc tham lu n vin n t Tn ng, M Ty C , Uganda, Belarus, Congo. Hm nay, ti mu n nhn xa h n nh ng v n nh n c n p v ch p nh ng t do chnh tr hay kinh t , h ng n ch m Sng h i Rafto ku g i chng ti tham lu n : Nh ng thch th c t ng lai i v i Quy n Con Ng i v nh ng ph ng th c tr li u m chng ta c th xu t b ov nhn quy n tr c nh ng hnh th c t kch m i. Vi t Nam r rng l chng ti ang i di n v i nh ng thch th c m i y lo ng i. T ngy Vi t Nam m c a i m i theo kinh t th tr ng d i s ki m sot ch t ch c a ng C ng s n, ng i ta ch ng ki n s bng n nh ng b t cng x h i, v i m t thi u s ng i cn b ch huy cao c p s ng trong xa hoa k qui, trong khi a s dn ngho quanh thnh th v thn qu s ng qua ngy trong thi u th n. D i chnh sch gi i a kinh t , nh ng d ch v c b n nh y t v gio d c u ph i tr ti n, v v y dn ngho khng th em con ci n b nh vi n ch a tr , c bi t cc chu gi ph i b h c. Kh ng ho ng ti chnh t i Vi t Nam r t tr m tr ng trong n m nay, a t i s l m pht phi m ln i 27% v gi c th c ph m, x ng d u, nh t ng v t. Cc cu c nh cng t i cng ng, thay v tm cch l ng d u nh ng n i b t bnh ho c t ng l ng, Vi t Nam l i ban hnh s c lu t m i b t nh ng cng nhn tr 3 thng l ng cho ch n u cu c nh cng b t p l . Ton c u ha bi n thnh x nghi p bc l t thn ph n ng i lao ng. Nhi u cng ty ngo i qu c d i cng x ng bn Trung qu c sang Vi t Nam v nhn cng Vi t Nam r h n l i ch ng c Cng on bnh v c cho quy n l i ng i cng nhn. n bun bn ph n v thi u n pht tri la c a Cng an v gi i ch c ng. Nhi u thi thi u n b v chnh sch m t con. B bn nh ng khng ti n c i v , l m khi tr thnh nh ng u ki n tn b o. n m t cch ho ng s , th ng v i s ng u n Vi t Nam a sang Trung qu c, n i gi m i dm hay sinh cho b n n cu c hnh l c cho c lng v s ng trong

nh h ng c a Trung qu c mang l i m t thch th c nhn quy n khc. S e d a a Trung qu c khng l chuy n m i m , v dn t c chng ti ch u hng nghn n m c thu c, v nhi u tr m n m ch ng ngo i xm b o v ch quy n. Nh ng hm nay y, chng ti ang ph i ch ng tr v i m t cu c chi n khc. Trung qu c khng xm l n chng ti b ng qun i, nh ng v i cu c di dn, n n kinh t tinh thng v xm nh p lnh th , lnh h i. lm vi c cho Ngy nay, hng nghn cng nhn Trung qu c ta vo Vi t Nam nh ng d n Trung qu c trng th u. M t s d n ny gy nhi u tranh ci, nh vi c khi thc B-xt trn Ty nguyn, khng nh ng tn ph sinh thi v mi tr ng cc dn t c t ng i, m cn l m i e d a n n an ninh Vi t Nam, nh ng lng ng i Trung qu c d ng ln n i a m chi n l c vng bin gi i ba n c Vi t Nam, Lo v Cam B t. i tiu chu n thng th ng, hng ha r m t c a Trung qu c trn ng p ch ba Vi t Nam, gy ra c nh m t cng n vi c lm. Ng i Trung qu c khng c n chi u khn nh p n i Vi t Nam. M t bin gi i Trung Vi t di 1300 cy s pha b c, bi n thnh vng bun l u cho th hng ha. Trung qu c i h i ch quy n trn hai qu n o Hong Sa v Tr ng Sa, n i dung ch a cc m d u v kh t, c ng nh xm nh p lnh h i Vi t Nam b t b , b n gi t ng dn Vi t, v xm ph m tr ng tr n cc bi n, o. H n ba thng qua, hng nghn ng i Vi t xu ng ng bi u tnh n ha t i H N i v Saigon ph n i s xm l n ny. Nh ng ng C ng s n, v i a s lnh o thn Trung qu c,

6 ch ng c ph n ng no c . Tri l i cn n p ng tay v i B c Kinh. Chng ti ph i gi i quy t sao y tr i bi u tnh, ng th i m r ng vng

c nh ng thch th c chy b ng ny ?

i lo Ha th ng Thch Qu ng ni r ng, v n n n Trung qu c ch c gi i ng dn ch , cho ton dn c ti ng ni nh h ng v n m nh h . quy t b ng con H N i th ni, m i v n do s t ng tr ng kinh t quy t nh. Nhn dn c n c m o, khng c n t do. Th c o c a ti n b l s t ng tr ng ng s n ph m qu c dn, c ch tiu GNP (Gross National Product) (1). Nh ng chnh sch ny hon ton th t b i t i Vi t Nam. Th c th , cc kinh t gia trong th gi i ngy nay u cng nh n cung cch theo i s t ng tr ng GNP, l th c o gi tr th tr ng hng ha cng nh ng s n ph m qu c dn, khng em l i h nh phc. Th c t , trong cu c th m d m i y qua 178 qu c gia, m t n c ngho chu c p h ng cao th m i trn thang h nh phc. Qu c gia ny l Bhutan, n i khng o s ti n b b ng T ng s n ph m qu c dn, GNP, m b ng GNH (Gross Nationnal Happiness), ng Gi tr H nh phc qu c dn. ni m GNH c nh vua lc b y gi , Jigme Wangchuk, pht ki n n m 1972. Nh vua tin r ng s pht tri n th c s cho x h i loi ng i khi s pht tri n v t ch t v tm linh i song hnh b sung v t ng c ng l n nhau. Sau khi m cu c th m d r ng l n trong qu n chng, nh vua nh n ra b n c t tr cho m t x h i h nh phc : 1. Duy tr s pht tri n kinh t ; 2. Th ng ti n cc gi tr v n ha v tm linh; 3. B o v sinh thi; v 4. Thi t l p s cai qu n thi n h o qu c dn (good governance). Cc u ny c o t qua 72 d u ch hnh thnh qua 9 l nh v c, t pht tri n kinh t n tm l h nh phc. Chnh ph cho thnh l p H i ng T ng Gi tr H nh phc qu c dn trnh cc bo co tr c ti p ln Th t ng. H i ng m nh ng cu c th m d trong qu n chng, nh gi cc nhu c u, v ki m tra m i chnh sch c a chnh ph b o m s t ng c ng GNH, T ng Gi tr H nh phc qu c dn. Trong m t n c ngho nh Bhutan, gi m ngho n nhin ph i l vi c u tin. Th nh ng cc chnh sch l i nh m th ng ti n h nh phc qua m i th th c, v i m t lo t hnh ng gio d c v quan m GNH t i h c ng. t trong nh ng th th c y l t a thi n. a thi n l m t b ph n tu h c c a Ph t gio, v H i ng quan st v nh n th y ng, d theo b t c tn gio no, t a thi n gip cho s an l c tinh th n, c bi t tr li u tm tr ng c ng th ng (stress) m con ng i i di n v i i s ng hi n i. T a thi n c a vo h c trnh cc tr ng. M c tiu, theo h ni, nh m cho thi u nhi c tr i nghi m t i (stillness) trong i s ng h ng ngy. V ni m t i c s c m nh lm tan bi n i b i r i trong cu c s ng. t i c ng mang l i s tr m t nh. Cung c p cho tr em m t n gio d c nh th gip chng tr thnh nh ng cng dn lanh l i v c trch nhi m khi n tu i. Tri t h c c a GNH lm cho th gi i ch tm. Thng 5 v a qua, t ch c Kinh t p tc v Pht tri n c tr s t i Paris (OEDC, Organization for Economic Cooperation and Development) ho t ng trong 34 qu c gia, l p m t danh m c g i l Danh m c i s ng h u h o c a B n (YourbetterLife Index) l ng gi s an ton c a ng i

7 dn, v tm cch m r ng danh m c ny n cc n n kinh t v a n i tr i nh Brazil. Do Bhutan x ng, thng 7 v a qua i h i ng LHQ thng qua Quy t ngh cng nh n m u c u h nh phc l m c tiu c b n c a nhn lo i, m c tiu khng tm th y trong trong GNP. Khng ph i ng u nhin m hm nay ti a ra ni m trn y trong cu c th o lu n i Bergen v nh ng thch th c cho nhn quy n. Na Uy khng h ni t i GNH, T ng Gi tr H nh phc qu c dn, th nh ng, Na Uy thi t l p v i m th c ring c a mnh v nh phc con ng i, m t x h i ch m nom lo cho ng i ngho, mi sinh, kinh t v chnh tr an ton cho m i cng dn. y chnh l ki u m u g i h ng chng ta trong cu c tm ki m cho nhn quy n. k t lu n, ti xin c t l i ku g i Sng h i Rafto v t t c cc b ng h u Na Uy c t hm nay. Trn cao c a cu c chi n tranh Vi t Nam v a qua, B c u l nh ng n c i u ku g i cho Ha bnh v Ha gi i cc phe phi. Hm nay, ti ku g i qu v c ng i u, lm b phng cho s th c t nh ton c u v quan m c o c a T ng Gi tr nh phc qu c dn, GNH, nh p n cho nh ng thch th c mang l i s tn tr ng, th ng ti n v hon mn Quy n Con Ng i trong th gi i. Xin a t s l ng nghe c a ch li t v .

V V n i

---------------------(1) t s bi vi t hay dng ch tiu GDP (Gross National Product - T ng s n ph m x h i) so snh v i GNH. Nh ng y chng ti dng ch tiu GNP (T ng s n l ng qu c dn) c t h u thu n kh u hi u do Vua Jigme Wangchuk tung ra th p nin 70 Gross National Hapiness is more important than Gross National Product (T ng Gi tr H nh phc qu c dn quan tr ng n T ng s n ph m qu c dn) c th y trn m t b c t ng Tr ng M ngh truy n th ng t i thnh ph Thimphu.