I UPRAVLJANJE FINANSIJAMA 1.

UPRAVLJANJE FINANSIJAMA-ULOGA, ZNACAJ I INSTRUMENTI Finansijski menadzment mozemo posmatrati kroz povezanost svih funkcija u preduzecu: nabavne, prodajne, proizvodne i finansijske funkcije. Upravljanje finansijama preduzeca ukljucuje sljedece funkcije: finansijsku politiku finansijsko planiranje finansijsku oragnizaciju finansijsku evidenciju, analizu i kontrolu finansijske informacije

Finansijski menadzment mora spojiti tri funkcije u svom strateskom djelovanju: 1. odrzavanje optimalne strukture imovine 2. kontrola procesa ulaganja 3. stalni trend povecanja ukupnih sredstava

Finansijski menadzer vodi racuna o ulaganjima, finansiranju i upravljanju sredstvima. Faktori koji uticu na promjenu uloge i znacaj fin. menadzmenta: procesi internacionalizacije i globalizacije deregulacija industrije fin.usluga konkurencija izmedju dobavljaca kapitala i davaoca fin.usluga naglasen rizik i neizvjesnost poslovanja promjena poreskih zakona

Fin. menadzment se definise kao proces kreiranja fin.uslova, izbor odgovarajucih instrumenata i odluka u svrhu ostvarivanja izabranih finansijskih ciljeva. Fin. menadzment je posebno povezan sa fin. inzinjeringom i fin.marketingom. Fin.marketing je aktivnost u prikupljanju, koncentraciji i distribuciji novcanih sredstava. Osnovni zadatak fin.marketinga je definisanje izvora finansiranja. Fin. inzinjering ima zadatak da osigura finansiranje preduzeca, predlozi nove procedure finansiranja,realizuje operaicje finansiranja, te aranzira finansiranje investicionog projekta. Posebni zadaci fin. inzinjeringa su : procjena vrijednosti preduzeca, privatizacija, spajanja i aktivizacije, finansijsko restrukturiranje, diverzifikacija fin.strukture.

2.

AKTIVNO UPRAVLJANJE FINANSIJAMA USLOV OPSTANKA I RAZVOJA

Upravljanje fin. funkcijom je disciplina od koje u velikoj mjeri zavisi uspjeh poslovanja. Prema tradicionalnom pristupu, fin.funkcija ima sljedece zadatke: planiranje potrebnih sredstava pribavljanje sredstava po najpovoljnijim uslovima disponiranje sredstava analiza upotrebe i koristenje sredstava evidencija i informisanje uprave preduzeca

Znacaj fin.aktivnosti uslovljen promjenama u svjetskoj ekonomiji, intenzivne u posljednje dvije decenije: kretanje kapitala postalo je veoma dinamican faktor svjetske ekonomije kretanje kapitala se sve vise odvaja od tokova realne ekonomije

kretanje deviznih kurseva glavnim medjunarodnih valuta, dinamika kamatnih stopaznacajno utice na konkurentsku poziciju preduzeca na svjetskom trzistu. Pojava finansijskih inovacija Razvoj informacione tehnologije

II FINANSIJSKO OKRUENJE

1. FIN. SISTEM - INDIKATOR STANJA EKONOMIJE I OKVIR UPRAVLJANJA FINANSIJAMA Finansijsko okruzenje je finansijski sistem kao indikator stanja ekonomije i okvir upravljanja finansijama. Da bi ekonomija mogla upravljati potreban je stabilan fin.sistem. Fin. sistem je kljucni preduslov za stabilan razvoj zemlje. Osnovni zadatak fin.sistema je da omogui nesmetan tok finansijskih sredstava kroz ekonomski sistem jedne zemlje. Tok finansijskih sredstava se desava izmedju dva subjekta: 1. onaj koji ima visak sredstava (suficitne jedinice) 2. onaj koji ima manjak sredstava (deficitne jedinice) Ovaj tok povezuje dvije makroek. Kategorije: stednju i investicije. Stednja se veze za suficitne jdinice (visak nova) iz kojeg treba da prevazidje investicije. Stabilan i snazan finansijski sistem je preduslov za: a) b) c) nesmetano odvijanje procesa reprodukcije nesmetanu cirkulaciju novca i optimalna likvidnost subjekta ostavrivanje ciljeva monetarne politike

d) e) f)

funkcionisanje komercijalnog bankarstva regulisanje ukupne ponude i potraznje, kao i cijene na fin.trz.(kamata) aktivno upravljanje finansijama

Finansijske sisteme dijelimo na dvije skupine: 1)fin.sistem orjentisan prema bankama (Njemacka, Japan) 2)fin.sistem orjentisan prema berzama ( London, New York)

Elementi fin.sistema: 1) 2) 3) fin. trzista fin. instrumenti fin. institucije i ucesnici

Finansijsko triste je sastavni element fin.sistema i predstavlja jedan od osnovnih postulata fnkcionisanja tr.ekonomije. Brojni faktori odredjuju razvoj fin.trzista, a najvazniji su: 1) 2) 3) 4) novac monetarna politika inflacija koncentracija kapitala

Osnovne funkcije fin.trzista: a) b) c) d) e) f) alokacija novca i kapitala obezbjedjivanje likvidnosti odredjivanje cijene mobilizacija finansijske stednje smanjenje transakcionih troskova alokacija rizika

Vrste fin. trista *sa aspekta lokacije gdje se fin. transakcija obavlja: lokalno nacionalno ( trz. Se odnosi na cijelu zemlju) internacionalno medj. Trziste *prema porijeklu uesnika u fin. transacijama: 1) domace (transakcije unutar zemlje) 2) medjunarodno ( transakcije u kojem je bar jedan ucesnik iz inostranstva) *sa aspekta roka izvrenja transakcije razlikujemo: 1) promptna (gdje su prava i obaveze po osnovu zakljucenja ugovora realizuju odmah. Nazivaju se jos i spot-fin.trzista) 2) terminska ili derivatna trzista (obaveze po sklopljenom ugovoru ostvaruju se u buducem periodu-dodjem ti J ) *prema karakteru trisnog materijala: - triste novca ( to je ono gdje se sve fin.transakcije obavljaju do 1 godine ) - triste kapitala ( rok dospijeca duzi od 1 godine) devizno trziste ( podrazumjeva kupovinu i prodaju deviza za domacu valutu) *na osnovu toga da li se fin.instrument nalazi u prometu prvi put ili ne: primarno fin.triste (promet fin.instrumenata izmeu orginalnog emitenta i prvog investitora) sekundarno fin. trziste ( obuhvata sve kasnije transakcije ve emitovanog fin. instrumenta) * sa aspekta prometa: 1) 2) berzanski promet (sve se transakcije obavljaju na tacno odredjenom mjestu) van berzanski promet ( transakcije se obavljaju i na drugim mjestima)

* sa aspekta organizacione strukture: 1) aukciona (trguje se po principima aukcije) 2) posrednika (trans. Se obavljaju preko dilera i brokera) 1) preko altera ( to su OTC-open trade counter)

Instrumenti finansijskog trista Finansijski instrumenti mogu imati formu vrijednosnih papira ili da proizilaze iz depozitno-kreditnih odnosa komercijalnih banaka. Mogu biti u obliku novca, vlasnickih i dugovnih instrumenata. Zato vrijedonosni papiri predstavljaju dug ili vlasnistvo tj pretrazivanje

Osnovna podjela vl. papira: a) b) dugovni vlsniki

Instrumenti trzista novca predstavljaju najlikvidnije vr. papire s rokom dospijeca do 1.godine. Smatraju se najblizim supstitutom novca. Imaju nizak prinos novca, malen rizik. Primjeri najvaznijih instrumenata trzista novca: bankarski akcepti blagajnicki zapisi komercijalni zapisi ugovori o otkupu tzv. repo ugovori depozitni certifikati

Instrumenti trzista kapitala su oni papiri koji imaju rok dospijeca duzi od 1 god. Obuhvataju sve dugorocne obveznice i dionice. Moguce je razlikovati sljedece instrumente duga: a) b) drzavne vr. papire vr. papire koje emituju preduzeca i drugi privredni subjekti

Prema roku dospijeca: -dugoroni -srednjoroni -kratkoroni vr.papiri

Prema karakteru kamata postoje: obveznice s fiksnom kamatnom stopom obveznice s varijabilnom kam. stopom

obevznice bez kamatne stope Prema porijeklu: - domae obveznice - inostrane obveznice - euroobveznice Prema nainu osiguranja: a) b) osigurane neosigurane

Prema sistemu amortizacije: a) b) c) obv.sa jednokratnim dospijeem obv.sa visetrukim dospijeem obv.sa kombinovanim dospijeem

Njaei tip je ova s fiksnom kam.stopom. Obveznice su instrument duga imaju rok dospijea. Dionice su vlasniki fin.instrument nemaju rok dospijea, kvalifikuju se u dvije grupe: - obine preferencijalne

Izvedeni vr.papiri su fin.derivati predstavljaju prava na druge oblike finansijske aktive. Finansijski derivati su izazvali krupne promjene na trzistu najrazvijenijih zemalja. Izvedeni vr.papire se smatraju katalizatorima razvoja fin.trzista. Cetiri osnovna izvedena vr. papira: forward futures option swap

Finansijske institucije i uesnici

Grupe fin. institucija:

1) 2)

centralne monetarno.finansijske institucije (Centralna Banka) depozitne institucije ( Komercijalna banka)

3) nedepozitne institucije (osiguravajua drutva, investicioni fondovi,penzioni fondovi, finansijske kompanije) 4) isto posrednicke institucije ( brokeri i dileri)

POGLAVLJE II :TEMELJNI KONCEPTI UPRAVLJANJA FINANSIJAMA

I VREMENSKA VRIJEDNOST NOVCA

1. UKAMAIVANJE -je izraunavanje budue vrijednosti novanih tokova, odnosno to je svoenje gotovinskih iznosa na neki budui datum. 1.1. Jednokratni iznosi 1.1.1. Godinje ukamaivanje FVn=PV + I , odnosno FVn=PV(1+i)n FVn - budua vrijednost na kraju n razdoblja, PV poetni iznos, i kamatna stopa, n broj razdoblja. Glavnica uveana za iznos kamate prethodne godine predstavlja osnovicu za raunanje kamate za narednu godinu, i tad se rauna kamata na kamatu, a to je sloeno ukamaivanje. Pored ove, postoji i jednostavna(prosta) kamata-kamata koja se plaa, odnosno obraunava samo na poetni iznos: SI= PV i n FV= PV + SI FV= PV[1+(in)] Pri obraunavanju prostih kamata, budua vrijednost je manja u odnosu na vrijednost obraunatu po sistemu sloenog ukamaivanja.

1.1.2. Ispodgodinje ukamaivanje Ovdje se obraun i plaanje kamate vri vie puta u toku jedne godine. U uslovima ovakvog ukamaivanja, kamatnu stopu treba podijeliti s brojem perioda za koji se vri ukamaivanje-m, a dobijeni izraz dii na potenciju m puta n: FVn= PV(1+i/m) gdje je m-broj obrauna godinje. 1.1.3. Efektivna kamatna stopa Razliite tipove investicija najee karakteriu razliiti periodi ukamaivanja. Ako elimo uporeivati investicije koje karakteriu razliiti periodi ukamaivanja, tad moramo razlikovati nominalnu, odnosno kotiranu kamatnu stopu i efektivnu kamatnu stopu. Efektivna kamatna stopa je stopa sa godinjim ukamaivanjem jednaka kamatnoj stopi sa ispodgodinjim ukamaivanjem. Ona osigurava iste godinje kamate kao i nom. kamatna stopa uz obraun kamata za m perioda godinje. Izraava se: kc=(1+i/m)m-1, gdje je i- nom.kamatna stopa, kc-efektivna kamatna stopa. Razlika efektivne i nominalne kamatne stope e biti vea to je ee ukamaivanje, odnosno to je m vee. 1.2. Viestruki nejednaki iznosi Novani tok se moe sastojati od jednog ili viestrukih iznosa, kada govorimo o seriji gotovinskih iznosa. Novani tokovi, za koje treba utvrditi buduu vrijednost, pojavljuju se u razliitim vremenskim periodima i mogu biti jednaki ili razliiti. 1.2.1. Novani tokovi na poetku perioda Ovdje izraunavamo budue vrijednosti viestrukih novanih tokova ije isplate ili primici poinju odmah. Zadaci u knjizi-59.str. 1.2.2. Novani tokovi na kraju perioda Zadaci u knjizi-60.str. 1.3. Jednaki iznosi periodina renta Niz jednakih isplata (primitaka) u jednakim vremenskim intervalima u odreenom vremenskom periodu predstavlja periodinu rentu. Kao i kod viestrukih (nejednakih) novanih tokova, budua vrijednost svih novanih iznosa predstavlja zbir buduih vrijednosti svakog pojedinanog iznosa. 1.3.1. Novani tokovi na kraju perioda Ukoliko su isplate ili primici na kraju godine, odnosno ako zadnji iznos nije ukamaen, budua vrijednost periodinih jednakih iznosa moe se izraunavati na sljedei nain:

Gdje je R periodino plaanje. Zadaci u knjizi-62.str.

1.3.2. Novani tokovi na poetku perioda Ukoliko isplate, odnosno pimici poinju odmah, budua vrijednost se izraunava po formuli:

2. DISKONTOVANJE Diskontovanjem se izraunava sadanja vrijednost buduih novanih tokova. Kamatna stopa koja se koristi za izraunavanje sadanje vrijednosti naziva se diskontna stopa. Kod diskontovanja budue novane tokove korigujemo (umanjujemo) za iznos diskonta. 2.1. Jednokratni iznosi 2.1.1. Godinje diskontovanje Sadanja vrijednost jednokratnog novanog iznosa se moe izraunati: PV=FVn / (1+i)n 2.1.2. Ispodgodinje diskontovanje Ako se kamata obraunava vie puta u toku godine, to je godinje diskontovanje. Posljedica eeg obraunavanja kamata je vei iznos diskonta, odnosno manja sadanja vrijednost buduih novanih tokova. Sadanja vrijednost budueg novanog iznosa, u uslovima eeg obrauna kamata se rauna: PV= FVn / (1+ i/m)mn Kontinuirano diskontovanje: PV= FVn / ein Odnosno PV= FVne-in 2.2. Viestruki nejednaki gotovinski tokovi 2.2.1. Novani tokovi na kraju godine Sadanja vrijednost viestrukih periodinih nejednakih novanih tokova se izraunava:

odnosno pomou tablica: Zadaci u knjizi-68 str. 2.2.2. Novani tokovi na poetku godine Zadaci u knjizi-69.str. 2.3. Jednaki gotovinski tokovi

2.3.1. Novani tokovi na kraju godine Kad imamo jednake periodine novane tokove, sadanja vrijednost se rauna:

Odnosno pomou tablica: PV = R(PVIFAi.n) Zadaci u knjizi-71.str. 2.3.2. Novani tokovi na poetku godine Zbog manjeg iznosa diskonta, sadanje vrijednosti su vee kod novanih tokova na poetku godine u odnosu na sadanju vrijednost kod novanih tokova na kraju godine.

Odnosno pomou tablica: PV = RIVin-1 + R Zadaci u knjizi-72.str. 2.4. Sadanja vrijednost beskonanog jednolikog novanog toka Beskonani jednoliki novani tok je niz isplata (primitaka) koji se javljaju u jednakim intervalima i nikad ne prestaju. Sadanja vrijednost beskonanog jednolikog novanog toka se izraunava:

I konano: PV = R 2.5. Sadanja vrijednost rastue vjene rente U uslovima rastue vjene rente, sadanja vrijednost se rauna:

Ako je diskontna stopa - i, via od stope rasta g, sadanja vrijednost vjene rente se moe izraunati pomou Gordonovg modela: PV = R1 / (1-g) Ovaj model se koristi i kod izraunavanja vrijednosti dionica ije dividende rastu.

2.6. Amortizacija zajma Zajam se amortizuje jednakim godinjim anuitetima, a iznosi jednakih godinjih anuiteta se izraunavaju: a = K / PVIFA(1,n) tj. a = K / IVin Zadaci u knjizi-74.str.

II RIZIK I NEIZVJESNOST

1. POJAM RIZIKA I NEIZVJESNOSTI Rizik je vezan za budue ishode posmatrane pojave, odnosno poslovnog poduhvata. Ako je mogu samo jedan ishod, to je situacija sigurnosti(izvjesnosti). Tad su poznati svi elementi rezultata poslovanja(npr.ulaganje u vrij.papire sadri visok stepen sigurnosti). Druga, znatno esa situacija je kada je mogue vie ishoda koji su poznati investitoru i za koje je mogue dati vjerovatnoe njihovog nastanka. Trea situacija je kad postoji vie ishoda koji mogu biti navedeni, ali ne i vjerovatnoa nastanka tih ishodato je situacija neizvjesnosti. etvrta situacija je kad investitor ne moe da navede ne samo vjerovatnoe moguih ishoda nego ni same ishode poduhvata. U ovom sluaju u pitanju je najdublja neizvjesnost, i ova situacija je najtea za donosioce odluka. 2. IZVORI (VRSTE) RIZIKA

Poslovni rizik se javlja kao posljedica varijabilnosti rezultata poslovanja. U velikoj mjeri zavisi od od odnosa fixnih trokova prema varijabilnim(operating leverage). Vee uee fixnih trokova u ukupniim vodi porastu poslovnog rzika. Finansijski rizik je odreen nivoom zaduenja, odnosno stepenom koritenja finansijske poluge(financial leverage). Svi rizici, manje-vie sadre i finansijski rizik istovremeno. Projektni rizik se ogleda u varijacijama novanih prinosa koji se oekuju u buduem vremenskom periodu, kao rezultat exploatacije projekta. Izvori projektnog rizika su:triste, tehnologija i faktor trokova. Portfolio rizik se ogleda u varijacijama prihoda na vrij. papire, odnosno druge komponente porfolija. U velikoj mjeri se moe reducirati paljivom selekcijom komponenti portfolija.

Rizik se javlja kao posljedica varijabilnosti moguih ishoda, a uzroci varijabilnosti se mogu podijeliti u 2 grupe: sistemske i nesistemske izvore rizika, a zajedno ine ukupan rizik varijabilnosti rezultata. Sistemski rizik je nedjeljiv i ne moe se izbjei, jer je posljedica kretanja u ekonomiji u cjelini. Faktori koji odreuju ovaj rizik su:privredno-sistemske, ekonomsko-politike, isto politike i isto socioloke promjene u okruenju. Sistemska varijabilnost rezultata, odnosno sistemski rizik, znai da se cijene roba i usluga kreu sistematski u skladu sa glavnim uticajnim faktorima. I ovdje je oekivanje premije za rizik sasvim relano. Ovo je vaan stav moderne portfolio teorije. Viem sistemskom riziku u svom poslovanju su izloene:infrastrukturne djelatnosti i bazna industrija, kao i one djelatnosti koje su po obiljeju cikline. Nesistemski rizik je karakteristian za odreeni ekonomski subjekt, granu ili grupaciju, zato se esto naziva i specifini rizik. S obzirom na to da je ove rizike moue uspjeno tretirati diverzifikacijom, a mogue ih je i izbjei, nerealno je oekivati nagradu(premiju za rizik). Najei faktori koji odreuju veliinu ovog rizika su: specifine promjene na tritu(pojava suspstituta i konkurencije), brze tehniko-tehnoloke inovacije,

pogrene poslovne i razvojne odluke, specifina zakonska regulativa i sl. Ovaj rizik se mora istraivati i analizirati posebno za svako preduzee, odnosno poslovnu grupaciju. Vei udio nesistemskog rizika, u ukupnom riziku, imaju one firme koje proizvode potrona dobra i koje najveim dijelom zavise od kretanja na tritu. Kao sistemski uzroci rizika najee se navode:

Promjene kamatne stope, Promjene kupovne moi, Trine fluktuacije, Politika previranja.

Od uzroka nesistemskog rizika treba istai:

Iskoritenost kapaciteta i tenoloke promjene, Konstrukcija finansiranja, Organizaciono-upravljaki fatori, Konjukturne i struktune promjene u privredi.

3. KVANTIFICIRANJE RIZIKA 3.1. Pravila (aksiomi) rauna vjerovatnoe Savremene tehnike za kvantificiranje rizika su zasnovane na teoriji vjerovatnoe.Vjerovatnoa se definie kao omjer izmeu broja dogaaja i broja pokuaja, kad broj pokuaja tei beskonanosti-vjerovatnoa a posteriori, odnosno statistika ili objektivna vjerovatnoa(dobije se posmatranjem odreenih dogaaja). Prema ovome, analiza rizika se ne bi mogla primijeniti npr. na ocjenu efiksnosti ulaganja, jer bi to znailo primjeniti vjerovatnocu na dogaaje koji se nisu nikad dogodili, a vjerovatno e se dogoditi samo jednom. Zbog toga se pri mjerenju rizika u sluaju ulaganja koristi Bayesova definicija vjerovatnoe, kao stepena subjektivnog uvjerenja da e se ostvariti neki dogaaj-subjektivna vjerovatnoa. Da bi vjerovatnoe moguih ishoda posmatrane pojave bile konzistentne, potrebno je da zadovolje osnovna pravila ili aksiome rauna vjerovatnoe: 1. Svakom od moguih ishoda moe se dodijeliti broj jednak ili vei od 0. Pomou ovih brojeva izraava se relativna vjerovatnoa ostvarenja pojedinanih ishoda odreenih odluka. 2. Vjerovatnoa ostvarenja bilo kog od dva meusobno iskljuiva ishoda moe izraziti kao:1- vjerovatnoa ostvarenja drugog ishoda. 3. Zbir vjerovatnoa svih meusobno iskljuivih ishoda mora da bude jednaka 1.Zajedno sa 1.aksiomom ovaj aksiom obezbjeuje da se vjerovatnoe svakog pojedinanog ishoda moraju mjeriti brojem koji je po vrijednosti izmeu 1 i 0. Samo ako su sva 3 aksioma zadovoljena, moze se smatrati da ovako odreeni brojevi izraavaju vjerovatnoe ostvarenja dogaaja. 3.2. Raspored vjerovatnoe Raspored vjerovatnoe predstavlja funkciju kojom se dodjeljuju vjerovatnoe ostvarenja neke sluajno promjenljive. Ako je:

Xi sluajno promjenljiva, a Pi vjerovatnoa, onda je raspored vjerovatnoce ostvarenja razliitih vrijednosti sluajno promjenljive: Pi Xi. Diskretan raspored vjerovatnoce je raspored promjenljive koja moe uzimati ogranien broj vrijednosti. Kontinuiran(neprekidan) raspored vjerovatnoe je primjereniji za opis rasporeda vjerovatnoe ukupnog prinosa na dionicu. U skladu sa pravilima rauna vjerovatnoe i kod diskretnog i kod kontinuiranog rasporeda vjerovatnoe, zbir svih vjerovatnoa je 1. Meutim, kod kontinuiranog rasporeda, vjerovatnoa dobijanja konkretne vrijednosti sluajno promjenljive jednaka je 0, te se moe samo govoriti o vjerovatnoama dobijanja vrijednosti sluajno promjenljive u pojedinim intervalima. Normalan raspored vjerovatnoe je simetrian oko svoje srednje vrijednosti, te su zbog toga, modus, medijana i srednja vrijednost uzorka meusobno jednaki. 3.2.1. Karakteristike rasporeda vjerovatnoce 3.2.1.1. Srednja vrijednost Najznaajnija karakteristika rasporeda vjerovatnoe je srednja vrijednost X, ili oekivana vrijednost [E(x)]. Prosjek se koristi kao mjera centralne tendencije ranije zabiljeenih stopa ukupnih prinosa na neki vrij. papir, a oekivana vrijednost predstavlja mjeru centralne tendencije rasporeda i povezana je sa konceptom prosjene vrijednosti sluajno promjenljive. X= E(xi)= Sxip(xi) SA X je oznaen tano odreen broj-srednja vrijednost rasporeda xi, a sa E(xi) oznaava se proces izraunavanja oekivane vrijednosti sluajno promjenljive xi . 3.2.1.2. Varijansa i standardna devijacija Centralni momenti su mjera disperzije, odnosno izraavaju odstupanje pojedinanih vrijednosti od oekivane: E(xi -x)j Drugi centralni momenat je varijansa: Var(xi)= E(xi)2 x2 = Sxi2p(xi) x2 = d2 Varijansa, odnosno standardna devijacija kao kvadratni korijen iz varijanse, mjeri disperziju varijabiliteta oko srednje vrijednosti i moe se smatrati mjerom njene pouzdanosti, pa time i mjerom rizika. Koeficijent varijacije je, dakle,relativna mjera disperzije, tj. mjera rizika po jedini povrata: v= d / X Trei centralni momenat predstavlja mjeru simetrije rasporeda i ukazuje na pravac asimetrije ako ona postoji. Ako je pozitivan, vea je vjerovatnoa da promjenljiva ima veu vrijednost od srednje vrijednosti i obrnuto. Ukoliko trei centralni momenat ima negativnu vrijednost, vea je vjerovatnoa da promjenljiva ima manju vrijednost od srednje vrijednosti. Kad je trei centralni momenat jednak 0, podjednaka je vjerovatnoa ostvarenja veih i manjih vrijednosti promjenljive u odnosu na njenu srednju vrijednost, i tad se radi o simetrinom rasporedu vjerovatnoe. 3.2.1.3. Kovarijansa(cov)

Kovarijansom se mjeri stepen slaganja varijacija promjenljivih. Kovarijansa dvije promjenljive xiyi , definie se kao: =E[xiyi] xy Kovarijansa moe biti pozitivna i negativna. Ako je pozitivna, onda se varijacije promjenljivih (stope prinosa vrij.papira, npr.) kreu u istom smjeru, a kod negativne se kreu u suprotnom smjeru. Kad je kovarijansa problino jednaka 0, moe se zakljuciti da nema pravilnosti izmeu kretanja varijacija promjenljivih (stopa prinosa vrij.papira). 3.2.1.4. Koeficijent korelacije -se koristi kao alternativna mjera odnosa izmeu dvije sluajno promjenljive, koji je jednak: Kxy= xiyi / dxdy gdje je Kxy koeficijent korelacije dxdy standardne devijacije : xiyi,respektivno. Maximalna vrijednost ovog koeficijenta, K=+1, izraava savrenu pozitivnu korelaciju dvije promjenljive. Pozitivna ili direktna korelacija oznaava promjenu varijabiliteta dvije promjenljive u istom smjeru. Kada je ovaj koeficijent jednak 0, dvije promjenljive su nezavisne, odnosno ne postoji veza izmeu njih. Negativna ili inverzna korelacija dvije promjenljive oznaava promjenu vrijednosti promjenljivih u supotnom smjeru. Extremni sluaj je kad je K=1, tad imamo savreno negativnu korelaciju. 3.3. Portfolio rizik Portfolio je kombinacija dvije ili vie vrijednosnih papira, valuta, nekretnina ili neke druge aktive u posjedu pojedinca, kompanije ili institucionalnih investitora. Cilj kreiranja portfolija je minimiziranje rizika kroz diverzifikaciju plasmana. Investitora zanima kolika e biti stopa prinosa na njegove plasmane. Ako pretpostavimo da se radi o investiranju u samo jednom vremenskom intervalu, i da se investira u samo jedan vrij.papir, stopu prinosa na ovaj plasman moemo prikazati: r = [(W1 W0) + D] / W0 gdje je W0 trina vrijednost papira na poetku godine W1 trina vrijednost papira na kraju godine D novana primanja od papira u toku godine. Uvoenjem drugog vrij.papira kreiramo portfolio. Stopa prinosa portfolija se izraunava kao ponderisani prosjek stopa prinosa individualnih vrij.papira od kojih se portfolio sastoji. Kao ponderi se koriste uea pojedinih vrij.papira u ukupnom raspoloivom investicionom kapitalu. Dakle: rp = (XArA) + (XBrB) gdje su rA,rB stopa prinosa individualnih vrij. papira XA, XB ponderi koji pokazuju koliko je procentualno investirano u svaki vrij.papir. Ponderi portfolija mogu biti pozitivni i negativni. Ako su pozitivni, radi se o kupovini vrijednosnog papira ili long poziciji, a ako su negativni, to je short pozicija. Znak pondera portfolija odreuje njegov brojnik. Tako ce za dionicu A ponder biti:

XA = trina vrijednost dionice A koja se kupuje(kratko prodaje) / raspoloiva suma investicionog kapitala Mjeru rizika portfolija izraavamo njegovom varijansom, odnosno standardnom devijacijom. Pozitivna vrijednost varijanse znai da postoji povezanost prinosa izmeu vrijednosnih papira, u tom smislu da ako jedan papir ima stopu prinosa iznad svoje oekivane vrijednosti, imat e je i drugi. Da je kovarijansa negativna, drugi papir bi imao stopu prinosa ispod svoje oekivane vrijednosti. Rizik portfolija nije jednostavno ponderisani prosjek pojedinanih vrij.papira. Rizik portfolija ne zavisi samo od rizinosti vrijednosnih papira koji ine portfolio nego i od veza koje postoje izmeu tih vrijednosnih papira. Ovaj rizik moe biti minimiziran divezifikacijom portfolija ili kombinacijom sredstava na odgovarajui nain. 3.4. Beta koeficijent Beta odreenog vrijednosnog papira je mjera reagibilnosti njegovih natprosjenih prinosa na natprosjene prinose trinog portfolija. Trini potrfolio je ponderisani portfolio koji sadri svu rizinu aktivu u me.ekonomiji. Ako je b=1, znai da se natprosjeni prinos od pojedinanog vrij.papira kree proporcionalno sa natprosjenim prinosom od trinog portfolija. Ako je b>1, natprosjeni prinos pojedinanog vrij.papira raste natproporcionalno s rastom prinosa trinog portfolija. Ako je b<1, hartija od vrijednosti ima manji sistemski rizik u odnosu na trite u cjelini. Beta predstavlja kovarijansu izmeu potencijalnih prinosa i-tog vrij.papira i prinosa trinog portfolija, podijeljenu varijansom oekivanih prinosa trinog portfolija. Izraava se: bi = Cov(rirm) / dm2

4. CAPITAL ASSET PRICING MODEL (CAPM) Model procjene kapitalnih sredstava-CAPM, odreuje odnos izmeu oekivanog prinosa od rizinog ulaganja i sistemskog rizika tog ulaganja u uslovima trine ravnoteze. U takvim uslovima oekuje se od investicije da obezbijedi prinos koji je proporcionalan veliini sistemskog rizika. Rizinost ulaganja determiniu 2 faktora: beta koeficijent kao mjera sistemskog rizika ulaganja u odnosu na diverzificirani portfoio predstavljen indexom posmatranog trita, dok je rizinost samog trita opisana premjom za rizik, koja je razliita za razliita trita.

POGLAVLJE 3.

1. FINANSIJSKA FUNKCIJA PREDUZEA-ULOGA I ZANAJ

Finansijska funkcija predstavlja dopunu osnovnih funkcija preduzea, nabavne, proizvodne, prodajne. Nabavka potie novane izdatke, dok su novani primici posljedica prodaje, dakle novani tokovi se javljaju kao posljedica kretanja roba i usluga. Na vremensku usklaenost primanja i izdavanja novca posebno utiu:

vrijeme uskladitenja zaliha materijala i gotovih proizvoda trajanja procesa proizvodnje struktura cijene kotanja uslovi nabavke i prodaje

Slika 3.1. str 136.

Uspjenost finansijske funkcije zavisi od dvije grupe faktora:

interni externi

Interni faktori (koji su pod kontrolom organa upravljanja i rukovoenja preduzea) su: precizno definisana finansijska politika preduzea, poduzetniki kvalitet menadmenta, te koordinacija finasijske funkcija sa drugim funkcijama. Externi faktori mogu biti nepovoljne trine promjene od koji su posebno znaajni krupni trini i monetarni poremeaji te dejstvo rizika. U uslovima nerazvijenih trinih ekonomija finansijska funkcija je osjetljivija na promjene, dok u razvijenim trinim ekonomijama, sa snanim i flexibilnim finansijskim sistemom , finasijska funkcija uspjeno djeluje.

1. ZADACI FINANSIJSKE FUNKCIJE

Prema tradicionalnom pristupu osnovni zadatak finansijske funkcije je pribavljanje potrebnih novanih sredstava s ciljem obezbjeenja nesmetanog toka reprodukcije. Finansijska funkcija moe dati znaajan doprinos u poveanju dobiti preduzea, odravanju poslovnog ugleda, planiranju likvidnosti i brigom o sposobnosti finansiranja, ovaj pristup je u okviru tradicionalnog, ali je dosta daleko od realnosti. Po, danas opeprihvaenom miljenju finansijska funkcija obuhvata sve aktivnosti koje proizilaze iz upravljanja tokovoma novca i kapitala.

G.A. Christy i P.F. Roden istiu da je temeljni zadatak finansijske funkcije:

anticipiranje potreba preduzea u finansijskim sredstvima blagovremeno osiguranje potrebnih sredstava alociranje tih sredstava na najracionalniji nain.

R. Tepi istie da su osnovne funkcije preduzea:

pribavljanje potrebnih novanih sredstava koritenje sredstava usklaivanje dinamike priliva novanih sredstava s rokovima odliva.

Prema J. Rodiu finansijska funkcija obuhvata poslove:

pribavljanje novca i kapitala (uslov za proces reprodukcije) ulaganje novca i kapitala (s ciljem realne procjene efikasnosti ulaganja potrebno je obezbijediti informacije o obliku tj, namjeni uloenih sredstava, o vremenu upotrebe i o oekivanom prinosu i moguem riziku) oblikovanje strukture kapitala (obezbijediti autonomiju i flexibilnost dunika, trokove finansiranja svesti na minimum, eliminisati inflatorne gubitke) usklaivanje rokova imobilozacije kapitala i rokova raspoloivosti izvora finansiranja (usklaivanje uloenih sredstava po obimu i roku vezanosti, sa raspoloivim izvorima finansiranja, po obimu i roku raspoloivosti) kreiranje finansijske politike i razvijanje strategije i taktike finansijskog upravljanja naplata potraivanja (kratkoronih i dugoronih) prodaja potraivanja i kupljenih dionica plaanje obaveza (usklaenost priliva i odliva sredstava s ciljem obezbjeenje likvidnosti) otkup dugova i prodatih dionica prodaja i kupovina deviza (po najviem, odnosno najniem kursu) disponiranje novca (plaanje obaveza, kupovina i prodaja deviza, podizanje (uplata) sredstava sa rauna u banci ili gotovine iz blagajne, kupovina (prodaja) vrijednosnih papira) praenje kretanja kamata, trine cijene vrijednosnih papira i kursa valuta ( s ciljem prilagoavanja finansijske funkcije trinim uslovima i postizanja maksimalnih finansijskih i poslovnih uspjeha) obraun linih dohodaka osiguranje imovine (od svih rizika uz najnie trokove) kontrola novanih dokumenata i nadzor racionalnosti koritenja sredstava (kontrola blagajnikih poslovanja, naplate potraivanja i rokova dospijea obaveza i njihovog izmirenja, kontrola primljenih i izdatih instrumenata obezbjeenja plaanja) voenje blagajne i portfelja vrijednosnih papira voenje operativne evidencije (stanje rauna, vrijednosnih papira i polisa osiguranja, stanje kredita kod banke, zajednika ulaganja sa ino-partnerima. finansijsko planiranje (predvidjeti: potreban obim sredstava, vrijeme upotrebe sredstava, potencijalne izvore sredstava, cijenu pribavljenih sredstava, prilive i odlive gotovine; planirati: namjenu, prinose koji se oekuju i mogue rizike) finansijska analiza (analiza bilansa stanja i uspjeha, finansijske efikasnosti uloenih sredstava, analizu izvora sredstava, analizu finansijskih plasmana i uslova rizika) izrada porograma sanacije finansijsko informisaje (o potrebama i izvorima sredstava, o novanim tokovima, o finansijskim plasmanima i stanju rauna, primljenim vrijednosnim papirima i sl.).

Pribavjljanjem novanih sredstava potrebno je voditi rauna o:

ukupno potrebnom obimu novanih sredstava momentu potrebe za sredstvima i vremena imobilizaciji sredstava potencijalnim izvorima finansiranja cijeni i drugim uslovima pribavljanja sredstava (kamata, rok vraanja, instrumenti obezbjeenja).

1. ODNOS FINANSIJSKE FUNKCIJE I DRUGIH FUNKCIJA

3.1.

Saradnja finansijske i raunovodstvene funkcije

Ove funkcije koriste iste novane podatke i dokumentaciju, a povezane su i zadacima kao to su finansijsko planiranje, analiza i kontrola, a raunovodstvena funkcija takoer ima kontrolu nad finansijskom u domenu raspolaganja i koritenja novca. Njihova saradnja je neophodna kod evidentiranja, praenja i kontrole robnih i novanih tokova i kod donoenja finansijskih planova, politika i analiza.

3.2.

Saradnja finansijske i nabavne funkcije

Njihova saradnja je potrebna kod planiranja novanih sredstava i odravanja likvidnosti. Saradnja je posebno naglaena kod:

definisaja uslova nabavke u pogledu rokova i uslova plaanja izbora prioritetnih isplata prema dobavljau utvrivanja optimalnih zaliha repromaterijala ulaganja novanih sredstava u stalna sredstva i trajnu likvidaciju imovine.

3.3.

Saradnja finansijske i prodajne funkcije

Posebno je izraena kod utvrivanja i realizacije prodajne politike i politike cijena kao i kod:

utvrivanja uslova prodaje planiranja izvora finansiranja ocjene boniteta i kreditne sposobnosti kupca utvrivanja koeficijenta obrta zaliha gotovih proizvoda i potraivanja od kupaca utuivanja kupaca zbog neplaenih potraivanja.

Nabavna funkcija mora vriti nabavke u skladu sa raspoloivim sredstvima, odnosno u skladu sa dinamikom naplate potraivanja (priliva), a prodaja mora imati na umu da je roba prodata tek kad je naplaena, kako bi se obezbjedila likvidnost, solventnost i profitabilnost preduzea.

3.4.

Saradnja finansijske i proizvodne funkcije

Njihova saradnja se realizuje preko nabavne funkcje i preko slube tehnike pripreme proizvodnje, a posebno je izreena kod:

planiraja razvoja proizvoda i uvoenja novih tehnologija i novih proizvoda planiranja veliine serije, kontrole zaliha nedovrene proizvodnje i gotovih proizvoda, utvrivanja optimalnih zaliha nedovrene proizvodnje i gotovih proizvoda planiranja obima imobolisanih novanih sredstava u zalihama utvrivanja koeficijenta obrta tekuih sredstava angaovanih u procesu proizvodnje finansiranja pojedinih potreba proizvodnje, ulaganja u postojee ili nove kapacitete.

3.5.

Saradnja finansijske i upravljake funkcije

Finansijska funkcija i uprava preduzea moraju saraivati i postii saglasnost u slijedeim funkcijama:

emisija nove serije dionica i otkup ranije prodatih dionica emisija nove serije obveznica i otkup obveznica prije roka dospijea za plaanje emisija kratkoronih vrijednosnih papira kupovina kratkoronih i dugoronih vrijednosnih papira i prodaja kupljenih dionica zakljuivanje ugovora o trajnim oroenim sredstvima zakljuivanje ugovora o uzimanju finansijskih i robnih dugoronih i kratkoronih kredita dugoroni i kratkoroni finansijski i robni plasmani

prodaja potraivanja i otkup dugova prodaja i kupovina dionica zakljuivanje lizing aranmana nabavka stalnih sedstava prijedlog sanacije i raspodjela neto dobiti

1. ORGANIZACIJA FINANSIJSKE FUNKCIJE

4.1.

Faktori organizovanja finansijske funkcije

Organizaciju ove funkcije determinie veliki broj internih i externih faktora. Interni faktori su:

veliina preduzea izabrana organizacijaska struktura djelatnost preduzea finansisjki zadaci koji stoje pred finansijskom funkcijaom i koje treba rijeiti znanje i poduzetnike sposobnosti kadrova, posebno menadmenta nivo tehnike opremljenosti raspoloivi izvori vlastitih sredstava i prisutnih tuih izvora finansiranja trokovi poslovanja ugovori o zajednikim ulaganjaima.

Externi faktori su:

opte stanje u ekonomiji (depresija, recesija, prosperitet) karakteristike finansijskih sistema, posebno finansijskih trita (ponuda, cijena sredstava, institucionalna razruenost, stabilnost i pouzdanost) dominirajui trendovi na tritu (teritorijalni i organizacijski aspekti) vaei zakonski propisi koji usmjeravaju aktivnosti finansijske funkcije, a time i njenu organizaciju.

4.2.

Mjesto finansijske funkcije u organizacionoj strukturi preduzea

Prema Hardinu organizacionom dijelu za finansiranje pripadaju slijedae funkcije:

priprema finansijskih izvjetaja voenje podataka o upotrebi gotovine, kapitalnim poslovnim izdacima, te priprema prorauna ( godinjih, mjesenih, sedminih) po organizacionim dijelovima analiza investicionih prijedloga kontrola kreditne sposobnosti i naplata potraivanja od kupaca razmatranja moguih srednjoronih i dugoronih izvora finansiranja voenje podataka o gotovinskim primicima i izdacima obraun plata kontrola trokova.

Predsjednik za finansije (CFO) je podreen predsjedniku preduzea, a nadreen finansijskom menaderu i efu raunovodstva (kontroloru). Odgovornosti finansijskog menadera obuhvataju:

isplativost ulaganja upravljanje gotovinom odnose s komercijalnim i investicionim bankama upravljanje kreditima izdatke za dividende finansijsku analizu i planiranje odnose s investitorima upravljanje imovinom upravljanje osiguranjem-rizikom.

Odgovornosti kontrolora obuhvataju:

raunovodstvo trokova upravljanje trokovima obradu podataka glavnu knjigu (plate, obaveze prema dobavljaima, potraivanja od kupaca) izvjetavanje za dravne organe internu kontrolu pripremu finansijskih izvjetaja pripremu prorauna pripremu planova.

Za uspjean rad u finansijskoj funkciji neophodni su: ljudi (kadrovi), oprema, novac (iz vlastitih ili tuih izvora), vrijeme.

PRAVILA FINANSIRANJA

-mogu se definisati kao principi za ozbor oblika fin. u cilju zadovoljenja potrebe za kapitalom. Ili -norme za prikupljanje kapitala.

Uloga pravila finansiranja: 1. orjentir preduzea pri formiranju strukture izvoza, tj. uspostavljanju relacija izmeu sredstava i izvora, jer sa aspekta fin. garantuje: samostalnost, sigurnost, rentabilnost i likvidnost. 2. Predstavljaju standard u fin. analizi 3. Imaju ulogu kriterija pri ocjeni kreditne sposobnosti potencijalnog dunika od strane povjerioca

Sva pravila fin. tangiraju fin. strukturu preduzea i to: 1. Vertikalna pravila fin.(struktura izvoza fin. prema vl. i roku raspoloivosti) 2. Horizontalna pravila fin.(relacije pojedinih dijelova sredstava prema roku imobilizacije i pojedinih dijelova izvora prema roku raspoloivosti)

Vertikalna pravila finansiranja

Odnos vl.i pozajmljenih izvora

-ova pravila javljaju se u formi vrsto postavljenih relacija izmeu vl. i tuih izvora finansiranja (koja podrazumjevaju odreeni nivo rizika pa se ova pravila ponekad nazivaju i PRAVILA ZA POKRIE RIZIKA). ZLATNO PRAVILO IZRAVNANJA RIZIKA- pravilo jednakosti vl. i tueg kapitala. Odnos vl. i tueg izvora fin. posmatramo kroz

Rentabilnost (poveanje stope prinosa na vl. sredstva sve dok su kamate na pozajmljena sredstva nie od stope bruto prinosa na ukupna sredstva) Likvidnost (trad.- vee uee vl. izvora vea likvidnost; meutim, likvidnost zavisi od novanih tokova-primitka i izdatka) Sigurnost (vl. kapital ima zatitnu funkciju za tui kapital) Odnos rezervi prema nominalnom kapitalu

-da bi zatitilo od gubitka osnovni dioniki kapital, ali i da bi od ostvarenog neto dobitka to vie ostalo u preduzeu, s ciljem lake supstitucije pozajmljenog kapitala i vee elastinosti, preduzee nastoji da pri raspodjeli to vie akumulira neto dobiti za rezerve.

Horizontalna pravila finansiranja

Zlatno bankarsko pravilo finansiranja

-u osnovi zahtjev za obezbjeenje likvidnosti insistirajui na paralitetu rokova aktivnih i pasivnih kreditnih poslova, tj. kratkorono dobijena fin. sredstva treba da budu uloena samo kratkorono, a dugoroni samo dugorono. Prema pravilu fin. za privredna drutva mora da postoji usaglaenost izmeu trajanja vezivanja imovinskih predmeta i trajanja u toku koga stoji na raspolaganju kapital koji je pribavljen za pokrie potreba. Pored paraliteta rokova, odravanje likvidnosti podrazumjeva i: 1. Da se iz tekuih prihoda vraa najmanje uloeni iznos fin. sredstava 2. Da se mogu nabaviti nova sredstva po izvrenom vraanju dospjelih obaveza

Zlatna bilansna pravila finansiranja

-osnov je zlatno bankarsko pravilo funkcionisanja (izvori po roku raspoloivosti i visini moraju odgovarati uloenim sredstvima) U zlatnim bilansnim pravilima posmatraju se samo dugorono uloena sredstva i izvori sredstava, dok kratkorono uloena sredstva predstavljaju tek rezidualne veliine. Ako su dugoroni izvori jednaki dug. angaovanim sredstvima sljedi da su i kratk. izvori jednaki kratk. uloenim sredstvima a) Zlatno bilansno pravilo u uem smislu

-pod dugorono uloenim sredstvima podrazumjeva samo stalna sredstva koja treba da budu pokrivena vl. i dugoronim (pozajmljenim) kapitalom, a tekua imovina kratk. kapitalom. Zasniva se na ideji povezivanja po rokovima, davanje prednosti vl. kapitalu u fin. stalne imovine i odreivanjem relacije vl. i tueg kapitala. b) Zlatno bilansno pravilo u irem smislu

-pod dugorono uloenim sredstvima pored stalnih sredstava podrazumjeva i trajna obrtna sredstva, tj. na dijelu tekue imovine koja je trajno vezana za preduzee.

Ostala pravila finansiranja

Pravilo finansirajna 1:1 (acid-test)

-zasnivan od strane amerike bankarske prakse, koja je na njima zasnivala svoje odluke o odobravanju, ili odbijanju kreditnih zahtjeva. -polazi od minimalnog zahtjeva jednakosti izmeu gotovine, kratkoronih VP, i kratkoronih potraivanja, a jedne, i kratkoronog kapitala s druge strane (u osovi pravilo likvidnosti), ali uz uslov da su ostale okolnosti, prije svega paralitet rokova i uslov pokria rashoda, zadovoljeni.

Pravilo finansiranja 2:1 (current-ratio ili bankers-ratio)

-polazi od zahtjeva da se odnos tekue imovine prema kratkoronim izvorima fin. bude najmanje 2:1 tj. da preduzee 1/2 obrtnih sredstava finansira iz dugoronih izvora a drugu 1/2 iz kratkoronih izvora finansiranja.

RACIONALNO I KONTINUIRANO FINANSIRANJE TEMELJNI CILJ FINANSIJSKE POLITIKE

Svi ciljevi finanasijske politike su podreeni cilju racionalnog i kontinuiranog fin. koje se odnosi na: 1. Osiguranje najpovoljnijih kombinacija internih i eksternih vl. i tuih izvora finansiranja 2. Ubrzanu cirkulaciju sredstava 3. Razumno koritenje privremeno slobodnih sredstava i sredstava rasporeenih iz fin. rezltata

Izbor izvora finansiranja, ipak, predstavlja najvaniji faktor pol. finansiranja gdje treba potovati sljedea pravila: 1. Sredstva treba stalno i racionalno koristiti 2. Odravati fin. ravnoteu i harmoniju 3. Odravanje ne smije biti vee od nivoa kreditne sposobnosti

Postupak odluivanja o nainu finansiranja se posmatra u dva dijela:

Prva faza-pripremanje odluke koja obuhvata def. potrebe (problema), njegovu analizu, utvrivanje ciljeva i formiraje moguih alternativa za pribavljanje sredstava Druga faza-utvrivanje odlike i ona obuhvata ocjenu posljedica donoenja neke odluke, kao i upute kako odluku realizovati.

Politiku finanasiranja sagledamo statiki (struktura pasive i usklaenost izvora sredstava sa ulaganjem) i dinamiki (interni i eksterni faktori koji djeluju na izvore sredstava), npr.:

Da li trite kapitala funkcionie na kojem preduzee planira plasirati komercijalne zapise Da li funkcionie trite kapitala na kojem preduzee moe plasirati svoje dionice ili obveznice pribavljajui trajni kapital Postoji li mogunost zaduivanja u inostranstvu i sl.

Kriterij stabilnosti treba sagledavati sa dva aspekta: 1. Ocjenjujui raspoloivost izvora fin. na tritu i mogunosti da se sredstva pribave u pravo vrijeme kada poslovanje preduzea to zahtjeva 2. Jesu li uslovi koritenja kredita predvidivi i stabilni, da li je rok vraanja odreen i da li postoji mogunost prolongiranja, kakva je otplata.

Kriterij rentabilnosti je 1 od presudnih pri donoeju odluke o visini i nainu pribavljanja potrebnih nonanih sredstava preduzea. 3. SPECIFINI IZVORI FINANSIRANJA

3.1. Faktoring -je kupovina potraivanja gdje na osnovu ugovora o faktoringu prodavac potraivanja nudi na otkup sva svoja potraivanja nastala isporukom roba i usluga, dok se kupac potraivanja obavezuje sva ta potraivanja otkupiti i u odreenom postotku odmah platiti. Ovdje se radi o prvoj kupovini kojom potraivanja postaju vlasnitvo faktor-preduzea na koje prelazi obaveza voenja svih knjigovodstvenih poslova i poslova naplate potraivanja. Na taj nain kupac proizvoda ili usluga postaje dunik faktor-preduzea, prema kojem izvrava odreene obaveze po osnovu otkupljenih potraivanja. Sutina faktoringa se sastoji u tome da prodavac potraivanja vrlo brzo moe dobiti i koristiti novana sredstva koja mu stavlja na raspolaganje faktoring-preduzee. Faktoring aranman esto sadri i klauzulu o obaveznoj rezervi, kada faktor-preduzee zadrava dio nominalne vrijednosti potraivanja. Ako gubici stvarno nastanu, faktor-preduzee e ih nadoknaditi iz rezervi, a ako potraivanje bude u cjelosti naplaeno, faktor e ukupan iznos zadrane rezerve uplatiti na raun preduzea.

Prednosti faktoringa: Krediti se koriste u granicama angaovanih novanih sredstava; Prodajom potraivanja rizik naplate potraivanja se prenosi na faktoring-preduzee; Faktoringom se postiu odreene utede na trokovima koje bi privredni subjekt morao snositi, ako bi sam preuzeo brigu o naplati svojih potraivanja ili uzimanja bankarskih kredita; Faktoring ubrzava prilive novanih sredstava, a time i odravanje likvidnosti; Faktoring poveava finansijsku sposobnost privrednog subjekta.

3.2. Forfeting - je otkup potraivanja poduzetnika od strane banke, odnosno finansijske institucije za koje se naplauje odreena provizija, u obliku diskontovane isplate samog potraivanja. Njaee ga obavljaju poduzetnici koji posluju s inostranstvom te ele naplatiti svoja potraivanja prije isteka datog otplatnog roka kako bi oslobodili novana sredstva za dalje poslovanje. Posao forfetinga ispunjava 2 funkcije: finansiranje i prenos rizika. Potraivanja i pogodnosti za posao forfetinga imaju rok dospijea izmu najmanje 6 mjeseci i najvie 6 godina. Osnovna slinost izmeu faktoringa i forfetinga je to kod oba posla prodavac dolazi do gotovine ne ekajui naplatu potraivanja i to dolazi do prenosa rizika. Faktoring se razlikuje od forfetinga u injenici da banka, odnosno finansijska institucija ne otkupljuje potraivanja na temelju prenosivih bankarskih instrumenata, ve prodavac robe nudi na prodaju svoja potraivanja iz ugovora o isporuci. Dakle, radi se o prodaji kratkorone neosigurane aktive, radi ostvarivanja prijevremene naplate ili umanjenja rizika nenaplate.

3.3. Lizing Lizing aranman je takva transakcija na osnove koje jedan privredni subjekt, umjesto da kupi investicionu opremu koja mu je potrebna, obraa se lizing preduzeu koje mu tu opremu daje u zakup na odreeni rok. Odnosno, to je ugovor po kojem vlasnik nekog sredstva dodjeljuje drugoj strani iskljuivo pravo koritenja imovinskog objekta ili sredstva, obino u toku ugovorenog razdoblja, u zamjenu za plaanje najamnine. Ekonomsko-finansijski smisao lizinga se zasniva na injenici da imovina donosi profit samo ako se kapitalizira, ako je kapital, ako je u spoju s radom da bi stvorila novu vrijednost, odnosno profit. Zavisno od toga na koje se vrijeme oprema uzima u zakup, postoje: v Operativni (poslovni) lizing se temelji na ugovor o zakupu. Tim ugovorom vlasnik nekretnine, maine ili opreme-davalac lizinga, prenosi drugoj strani-primaocu lizinga, pravo na upotrebu dotinog dobra, na odreeni rok, uz ugvorenu naknadu. Rok zakupa mu je raletivno kratak u odnosu na ivotni vijek dobra.

v Finansijski (kapitalni) lizing se takoe temelji na ugovor o zakupu, gdje je rok koritenja opreme, nekretnine ili dobra, prilino jednak procijenjenom ivotnom vijeku dotinog dobra. Primalac kapitalnog lizinga stie gotovo ista prava kao da je sam vlasnik tih dobara. Obaveze proizale iz ovog ugovora su dugorone finansijske obaveze.

Prednosti lizing aranmana: Preduzee je osloboeno viskog jednokratnog gotovinskog plaanja iz vlastitih izvora ili odobrenog kredita; Naknadu koju plaa korisnik lizinga, plaa iz prihoda ostvarenih koritenjem zakupljene imovine kao troak poslovanja; Lizing omoguava bre pribavljanje trajne imovine neophodne za realizaciju poduzetnike ideje, u odnosu na realizaciju investicione odluke; Lizing smanjuje rizik kupovine trajne imovine koja je zastarjela; Lizing omoguava veu trokovnu elastinost, elastinost u proizvodnom programu i asortimanu proizvoda, poveava konkurentsku sposobnost, smanjuje fixne trokove po jednici proizvoda i poveava efikasnost poslovanja; Lizing podstie tehniko-tehnoloki napredak, jer prisiljava davaoca lizinga da obraunava amortizaciju po kriteriju ekonomskog zastarijevanja koja mu treba omoguiti brzu zamjenu imovine date u lizing; U uslovima inflacije lizing omoguava sigurnije kalkulacije, jer se isplate utvrene ugovorom ne mijenjaju; Korisnik lizinga ima prednost kod kasnijih eventualnih kupovina imovine koju je dotad koristio i koju poznaje; Do potrebne imovine lake je doi lizingom nego kupovinom, s obzirom na finansijsku anemiju koja je trenutno prisutna u uslovima trine ekonomije.

Nedostaci lizing poslova:

Lizing aranamni su skuplji od kupovine imovine iz vlastitih sredstava. Zbir lizing isplata uvijek je vei od nabavne vijednosti imovine ak i kad se iskljue svi ostali trokovi; Ako doe do problema u prodaji proizvoda i naplati, a radi se o finansijskom lizingu, isplate davaocu lizinga se moraju realizovati, a imovina se ne moe vratiti, pa preduzee moe otii pod steaj; Lizing moe nepovoljno djelovati na tehniko-tehnoloki napredak, ako davalac lizinga sniava cijenu zakupa tokom vremena koritenja imovine i na taj nain navodi korisnika da se koristi zastarjelom opremom ili tehnologijom; Neplanirani prekidi lizing ugovora poslije isteka rokova zakupa mogu izazvati ekonomsku tetu; tete i gubici korisnika mogu nastati i ako ugovorm o lizingu nisu elastino definisaneodredbe o: roku, ratama, trokovima i povratu; Ako visina isplate nije pravilno utvrena s obzirom na najam, trokove, kamate, poduzetniku dobit, vremensku vrijednost novca, vrijeme plaanja, tete mogu nastati i kod davaoca i kod korisnika lizinga.

3.4. Franizing Iako su franizing aranmani prvenstveno trgovaki posao, mogu predstavljati i pogodan oblik za nagaovanje sredstava partnera iz inostranstva. Prema vrsti, franizing se moe klasifikovati kao:

Franizing u domenu distribucije, kojie se ugovara izmeu proizvoaa i trgovca, to ukljuuje exkluzivno pravo trgovine, exkluzivno pravo distribucije ili registrovanu trgovaku marku, zatim Poslovni franizing, koji ukljuuje ukupni poslovni koncept, prodaju poslovnog ili marketing sistema.

Prema subjektima koji su ukljueni u franizing aramane, postoji:

Domai i Meunarodni franizing.

Meunarodnim franizing aranmanima mogue je osigurati sredstva iz inostranstva, kako za davaoce franize, tako i za domaa lica.

Budua vrijednost koja se dobije godinjim ukamaivanjem je u odnosu na buduu vrijednost dobijenu ispodgodinjim ukamaivanjem za isti vremenski period: Choose one answer. a. ne mogu se porediti b. jednaka c. manja d. vea Ukoliko beta koeficijent ima vrijednost 5, tada se radi o: Choose one answer. a. nita od navedenog b. agresivnoj investiciji i vrijednosnom papiru koji ima vei sistemski rizik od trita c. defanzivnoj investiciji d. vrijednosnom papiru koji ima manji sistemski rizik od trita

Izraunavanje budue vrijednosti novanih tokova je: Choose one answer.

a. sve od navedenog b. diskontovanje c. ukamaivanje d. nita od navedenog Sa aspekta mjesta na kome se transakcije obavljaju i podruja na koje se odnose finansijska trita dijelimo na: Choose one answer. a. nacionalna i strana b. domaa c. lokalna i nacionalna d. internacionalna i domaa Ukoliko beta koeficijent ima vrijednost 0,7 tada se radi o: Choose at least one answer. a. agresivnoj investiciji b. defanzivnoj investiciji c. nita od navedenog d. vrijednosnom papiru koji ima manji sistemski rizik od trita U eksterne faktore koji utiu na organizaciju finansijske funkcije ubrajamo: Choose at least one answer. a. znanje i poduzetnike sposobnosti kadrova b. karakteristike finansijskih sistema c. vaei zakonski propisi d. trendovi na tritu Jednakost izmeu gotovine, kratkoronih vrijednosnih papira i kratkoronih potraivanja, s jedne strane, i kratkornog kapitala s druge strane zahtjeva: Odaberite jedan odgovor a. pravilo f *zlatno pravilo *pravilo financiranja *zlatno bankarsko pravilo

Kamatna stopa koja se koristi za izraunavanje sadanje vrijednosti naziva se: Odaberite jedan odgovor a. efikasna kamatna stopa b. nominalna kamatna stopa c. diskontna kamatna stopa d. efektivna kamatna stopa U uzroke nesistemskog rizika ubrajamo: Odaberite jedan odgovor a. organizaciono upravljaki faktori b. trine fluktuacije c. promjene kamatne stope d. promjene kupovne moi 1. Izraz PV=R1/(i-g) predstavlja: Odaberite jedan odgovor a. Nita od navedenog b. Grozdanov model c. Gordonov model d. Gordanin model

*Budua vrijednost koja se dobije godinjim ukamaivanjem je u odnosu na buduu vrijednost dobijenu ispodgodinjim ukamaivanjem za isti vremenski period: Odaberite jedan odgovor a. vea b. manja c. jednaka d. ne mogu se porediti U savremenim trinim ekonomijama u ukupnim transakcijama dominiraju:

Odaberite jedan odgovor a. tekue transakcije b. nita od navedenog c. realne transakcije d. finansijake transakcije Najvaniji faktori koji determiniu razvoj finansijskog trita su: Odaberite jedan odgovor a. zlato i monetarna politika b. novac i monetarna politika c. inflacija i fiskalna politika d. fiskalna politika Saradnja finansijske i nabavne funkcije u preduzeu se posebno ogleda u: Odaberite barem jedan odgovor a. definisanju uslova nabavke b. izboru prioritetnih isplata obaveza prema dobavljaima c. finansijske kontrole i analize d. donoenja finansijskih planova