Vous êtes sur la page 1sur 14

ESCOLA BSICA E SECUNDRIA DE ARTUR GONALVES, TORRES NOVAS

RELATRIO CIENTFICO

ACTIVIDADE LABORATORIAL 1.1
ATRITO ESTTICO E CINTICO

Por que ser mais fcil empurrar um caixote depois de ele entrar
em movimento do que quando est parado? Esta uma questo que
poder servir para introduzir o estudo experimental das foras de
atrito esttico e cintico.
No 10 ano de escolaridade os alunos j realizaram um trabalho
laboratorial onde determinaram a fora de atrito cintico. Pretende-
se, agora, que estudem mais aprofundadamente quer as foras de
atrito cintico quer esttico, determinando os factores de que
dependem e relacionando entre si os coeficientes de atrito esttico e
cintico.
ELABORADO POR:
DIOGO CHITA (4951); RUI OLIVEIRA (5364); TIAGO MATOS (5475), 12.B
PROFESSORA: M EDUARDA CASTRO
ANO LECTIVO: 2011/2012
Escola Bsica e Secundria de Artur Gonalves, Torres Novas
Pgina 2 de 14 Fsica . 12.Ano
INTRODUO TERICA




As foras de atrito tm uma grande importncia em todos os processos que ocorrem
na Natureza. Estas surgem entre as reas de contacto entre dois corpos. Assim, uma caixa
entra em repouso logo que paramos de empurra-la pois as foras de atrito formadas entre o
solo e a caixa travam-na. Por outro lado, temos que exercer uma fora para mov-la do lugar,
empurrando ou puxando. Esta a fora que se iguala, em intensidade, fora de atrito que
dificulta o movimento.

O atrito pode ser muito til no movimento como por exemplo, ao andar, se no
houvesse atrito entre a sola dos sapatos e o cho, era como andar numa pista de gelo.
O atrito que pode ser considerado intil o que causa desgastes em peas de
mquinas. Para o diminuir usam-se lubrificantes, como o leo.





Princpios do Atrito:

O atrito age paralelamente s superfcies em contacto e na direco oposta da fora
que produz.
O atrito depende da natureza dos materiais em contacto e do seu grau de polimento.
O atrito cintico menor que o atrito esttico.
O atrito no depende, praticamente, da rea de contacto.
O atrito directamente proporcional fora de uma superfcie contra a outra.


O atrito a componente da fora de reaco do plano sobre o bloco na direco do
movimento, mas de sentido contrrio. A outra componente a fora normal, perpendicular a
superfcie de contacto. As duas componentes esto relacionadas pela seguinte equao:
N a F .. =


Escola Bsica e Secundria de Artur Gonalves, Torres Novas
Pgina 3 de 14 Fsica . 12.Ano
A letra representa o coeficiente de atrito entre as superfcies que esto em contacto.
A equao acima mostra que h uma relao entre a fora normal e a fora de atrito, pois a
medida que se aumenta o valor a fora normal, o valor da fora de atrito cresce at um valor
mximo, chamado coeficiente de atrito esttico
e
. a partir desse instante, que o valor do
coeficiente de atrito decresce e permanece constante, chamado coeficiente de atrito cintico

c
, havendo movimento entre os corpos.



A fora de atrito cintico proporcional fora normal entre duas superfcies.
Representando a fora normal por N, a fora de atrito cintico relaciona-se com a fora
de contacto normal atravs de


onde
c
coeficiente de atrito cintico est relacionado com os materiais em contacto.

A fora de atrito esttico representada pela seguinte equao:

onde
e,mx
o coeficiente de atrito esttico. Como a fora de atrito esttico pode variar entre
zero e um valor mximo, ento:







Escola Bsica e Secundria de Artur Gonalves, Torres Novas
Pgina 4 de 14 Fsica . 12.Ano
A figura seguinte reapresenta um grfico relativo fora de atrito em funo do mdulo da
fora aplicada:



Relao entre os corpos do sistema e o:






Figura - 1

Coeficiente de atrito esttico,
e

Quando h atrito esttico o corpo est em repouso, logo 0 =
res
F


Como
A B B A
T T
, ,

=

e n R P
A

=
= = = = + N g m F P F P F P
e B Ae A Ae A Ae A
. . 0 0


Como g m P N
A A
. = =
= g m g m
A e B
. . . Logo
A
B
e
m
m
=




Rn
A
B
T
A,B

T
A,B

P
B

P
A

F
a

Escola Bsica e Secundria de Artur Gonalves, Torres Novas
Pgina 5 de 14 Fsica . 12.Ano
Coeficiente de atrito cintico,
c

Quando h atrito esttico o corpo est em movimento, logo 0 =
res
F


Como
A B B A
T T
, ,

=

e n R P
A

=
|
|
.
|

\
|
=

= =
= = = =
A
B
c
A
B A
c
A
B A
c B A A c
A A c B A c B A a B A res
m
m
g
a
g m
g m a m
g m
g m a m
g m a m g m
a m g m g m a m N g m a m F P a m F



.
. .
.
. .
. . . .
. . . . . . . . .

OBJECTIVOS DA ACTIVIDADE

Identificar as foras que actuam num corpo, quer quando ele solicitado a mover-se
mas continua em repouso, quer aps entrar em movimento.
Relacionar as foras de atrito esttico e cintico com:
a fora de compresso entre o corpo e a superfcie de apoio, para o mesmo
par de superfcies em contacto;
a rea (aparente) da superfcie de contacto, para o mesmo corpo e material da
superfcie de apoio;
os materiais das superfcies em contacto, para o mesmo corpo e rea das
superfcies de contacto.
Verificar, experimentalmente, que o coeficiente de atrito cintico inferior ao
esttico.


QUESTES PR-LABORATORIAIS

I. Que foras actuam no bloco A e no bloco B antes de deslizar?
Ver figura 1 da pgina 4
As foras que actuam no sistema so: n R

;
A
P

;
B
P

;

B A
T
,

;
A B
T
,

;

e


II. Como varia a intensidade da fora de atrito com a intensidade da fora, aplicada, at
ao instante em que o corpo entra em movimento?
A intensidade da fora de atrito (F
A
) aumenta proporcionalmente com o aumento da
fora aplicada (F).

Escola Bsica e Secundria de Artur Gonalves, Torres Novas
Pgina 6 de 14 Fsica . 12.Ano
III. A que igual o mdulo da fora de atrito, antes de o bloco estar prestes a deslizar?
A fora de atrito igual fora aplicada antes de o bloco estar prestes a deslizar, pois
atravs da anlise do grfico da pergunta anterior possvel observar que at o corpo
se encontrar em movimento, existe uma relao de proporcionalidade directa entre a
fora de atrito e a fora aplicada.

IV. Se for colocado outro bloco de madeira sobre o bloco A, a intensidade da fora de
atrito esttico mxima ser igual anterior? E a intensidade da fora de atrito
cintico?
No, pois a intensidade de atrito esttico depende das massas do sistema, e
consequentemente tambm ir influenciar a fora de atrito cintico.

V. Como se relaciona o coeficiente de atrito esttico,

e
, com as massas dos corpos A e
B?
Quando h atrito esttico o corpo est em repouso, logo 0 =
res
F


Como
A B B A
T T
, ,

=

e
n R P
A

=

= = = = + N g m F P F P F P
e B Ae A Ae A Ae A
. . 0 0


Como
g m P N
A A
. = =

= g m g m
A e B
. . .

Logo

A
B
e
m
m
=








Escola Bsica e Secundria de Artur Gonalves, Torres Novas
Pgina 7 de 14 Fsica . 12.Ano
PROCEDIMENTO EXPERIMENTAL

Materiais utilizados

Blocos paralelepipdicos com faces revestidas de materiais diferentes e com o mesmo
revestimento em faces de reas diferentes (materiais: alcatifa, lixa grossa)
Fita mtrica
Fio de massa desprezvel e inextensvel
Saco de plstico
Roldana
Balana digital
Pesos e plasticina

Modo de proceder

Realizmos a montagem experimental ligando o corpo de massa M, a um fio
inextensvel, passando por uma roldana. Na outra extremidade do fio prendemos um
saco de plstico, onde fomos adicionando pesos at que o corpo de massa M esteja na
iminncia de se mover.




Deixmos cair o sistema de corpos e cronometrando o tempo que o sistema demora a
cair de uma certa altura, medindo-a tambm. importante que a queda se faa sem
velocidade inicial;
Registmos a massa dos corpos que utilizmos;
Calculmos a acelerao e os coeficientes de atrito esttico e cintico atravs das
expresses deduzidas;




Escola Bsica e Secundria de Artur Gonalves, Torres Novas
Pgina 8 de 14 Fsica . 12.Ano
APRESENTAO E TRATAMENTO DOS
RESULTADOS

Material em contacto: Alcatifa
rea da superfcie apoiada: 10,70,05 cm x 40,05 cm = 42,8cm
2
(M
3
)
Sendo g=9,8

Com apenas um corpo (de madeira), M
3

Massa, M
3
= 57,480,01 g
Massa de m para que o sistema se mova = 31,810,01 g

d= 38cm = 0,380,05 m
tempo(s) tmdio(s)
2,160,01
1,960,01 1,930,01
1,800,01

Calcular a acelerao do sistema:
( )
2
2
2 2 2
/ 20 , 0
96 , 1
76 , 0
) 96 , 1 ( 76 , 0 ) 96 , 1 (
2
1
38 , 0
2
1
s m a a a a at x = = = = =

ATRITO ESTTICO

Como vimos na pgina 4 Introduo terica, o coeficiente de atrito esttico igual ao
quociente entre a massa de m e a massa de M
3

55 , 0
48 , 57
81 , 31
3
= = =
e e e
M
m


ou
Fora de atrito:

N F F mg F
a a a
74 , 311 8 , 9 81 , 31 = - = =
Reaco Normal:

N F F g M N
a a
30 , 563 8 , 9 48 , 57
3
= - = =
Coeficiente de atrito esttico: 55 , 0
30 , 563
74 , 311
= = =
N
F
A


ATRITO CINTICO

Como vimos na pgina 5 Introduo terica, o coeficiente de atrito cintico igual
|
|
.
|

\
|

A
B
m
m
g
a



53 , 0
48 , 57
81 , 31
8 , 9
20 , 0
3
= |
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|
=
c c c
M
m
g
a




Logo confirma-se, o
e
>
c


M
3

d
m
Escola Bsica e Secundria de Artur Gonalves, Torres Novas
Pgina 9 de 14 Fsica . 12.Ano
Material em contacto: Alcatifa
rea da superfcie apoiada: 10,70,05 cm x 40,05 cm = 42,8cm
2
(M
3+4
)
Sendo g=9,8


Com dois corpos (de madeira), M
3+4

Massa, M
3+4
= 106,060,01 g
Massa de m para que o sistema se mova = 57,820,01 g

d= 38cm = 0,380,05 m
tempo(s) tmdio(s)
2,290,01
2,310,01 1,250,01
1,380,01

Calcular a acelerao do sistema:
( )
2
2
2 2 2
/ 14 , 0
31 , 2
76 , 0
) 31 , 2 ( 76 , 0 ) 31 , 2 (
2
1
38 , 0
2
1
s m a a a a at x = = = = =

ATRITO ESTTICO

Como vimos na pgina 4 Introduo terica, o coeficiente de atrito esttico igual ao
quociente entre a massa de m e a massa de M
3+4

55 , 0
06 , 106
82 , 57
4 3
= = =
+
e e e
M
m



ATRITO CINTICO

Como vimos na pgina 5 Introduo terica, o coeficiente de atrito cintico igual
|
|
.
|

\
|

A
B
m
m
g
a



53 , 0
06 , 106
82 , 57
8 , 9
14 , 0
4 3
= |
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|
=
+
c c c
M
m
g
a




Logo confirma-se, o
e
>
c














M
3

d
m
M
4

Escola Bsica e Secundria de Artur Gonalves, Torres Novas
Pgina 10 de 14 Fsica . 12.Ano
Material em contacto: Lixa grossa
rea da superfcie apoiada: 10,70,05 cm x 40,05 cm = 42,8cm
2
(M
3
)
Sendo g=9,8



Com apenas um corpo (de madeira), M
3

Massa, M
3
= 57,480,01 g
Massa de m para que o sistema se mova = 39,860,01 g

d= 53cm = 0,530,05 m
Tempo(s) tmdio(s)
2,110,01
2,040,01 1,480,01
2,520,01

Calcular a acelerao do sistema:
( )
2
2
2 2 2
/ 06 , 0
04 , 2
265 , 0
) 04 , 2 ( 265 , 0 ) 96 , 1 (
2
1
53 , 0
2
1
s m a a a a at x = = = = =

ATRITO ESTTICO

Como vimos na pgina 4 Introduo terica, o coeficiente de atrito esttico igual ao
quociente entre a massa de m e a massa de M
3

69 , 0
48 , 57
86 , 39
3
= = =
e e e
M
m




ATRITO CINTICO

Como vimos na pgina 5 Introduo terica, o coeficiente de atrito cintico igual
|
|
.
|

\
|

A
B
m
m
g
a



37 , 0
48 , 57
86 , 39
8 , 9
06 , 0
3
= |
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|
=
c c c
M
m
g
a




Logo confirma-se, o
e
>
c












M
3

d
m
Escola Bsica e Secundria de Artur Gonalves, Torres Novas
Pgina 11 de 14 Fsica . 12.Ano
Material em contacto: Lixa grossa
rea da superfcie apoiada: 10,70,05 cm x 40,05 cm = 42,8cm
2
(M
3+4
)
Sendo g=9,8


Com dois corpos (de madeira), M
3+4

Massa, M
3+4
= 106,060,01 g
Massa de m para que o sistema se mova = 79,740,01 g

d= 53cm = 0, 530,05 m
tempo(s) tmdio(s)
1,120,01
1,030,01 0,990,01
0,990,01

Calcular a acelerao do sistema:
( )
2
2
2 2 2
/ 00 . 1
03 , 1
06 , 1
) 03 , 1 ( 06 , 1 ) 31 , 2 (
2
1
53 , 0
2
1
s m a a a a at x = = = = =

ATRITO ESTTICO

Como vimos na pgina 4 Introduo terica, o coeficiente de atrito esttico igual ao
quociente entre a massa de m e a massa de M
3+4

75 , 0
06 , 106
74 , 79
4 3
= = =
+
e e e
M
m



ATRITO CINTICO

Como vimos na pgina 5 Introduo terica, o coeficiente de atrito cintico igual
|
|
.
|

\
|

A
B
m
m
g
a



65 , 0
06 , 106
74 , 79
8 , 9
00 , 1
3
= |
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|
=
c c c
M
m
g
a




Logo confirma-se, o
e
>
c














M
3

d
m
M
4

Escola Bsica e Secundria de Artur Gonalves, Torres Novas
Pgina 12 de 14 Fsica . 12.Ano
Material em contacto: superfcie da mesa da sala de aula
rea da superfcie apoiada: 10,70,05 cm x 40,05 cm = 42,8cm
2
(M
3
)
Sendo g=9,8



Com apenas um corpo (de madeira), M
3

Massa, M
3
= 57,480,01 g
Massa de m para que o sistema se mova = 45,350,01 g

d= 60cm = 0, 600,05 m
Tempo(s) tmdio(s)
2,250,01
2,340,01 2,790,01
1,980,01

Calcular a acelerao do sistema:
( )
2
2
2 2 2
/ 22 , 0
34 , 2
2 , 1
) 34 , 2 ( 2 , 1 ) 34 , 2 (
2
1
60 , 0
2
1
s m a a a a at x = = = = =

ATRITO ESTTICO

Como vimos na pgina 4 Introduo terica, o coeficiente de atrito esttico igual ao
quociente entre a massa de m e a massa de M
3

79 , 0
48 , 57
35 , 45
3
= = =
e e e
M
m




ATRITO CINTICO

Como vimos na pgina 5 Introduo terica, o coeficiente de atrito cintico igual
|
|
.
|

\
|

A
B
m
m
g
a



77 , 0
48 , 57
35 , 45
8 , 9
22 , 0
3
= |
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|
=
c c c
M
m
g
a




Logo confirma-se, o
e
>
c












M
3

d
m
Escola Bsica e Secundria de Artur Gonalves, Torres Novas
Pgina 13 de 14 Fsica . 12.Ano
Material em contacto: superfcie da mesa da sala de aula
rea da superfcie apoiada: 10,70,05 cm x 40,05 cm = 42,8cm
2
(M
3+4
)
Sendo g=9,8


Com dois corpos (de madeira), M
3+4

Massa, M
3+4
= 106,060,01 g
Massa de m para que o sistema se mova = 73,910,01 g

d= 60cm = 0, 600,05 m
tempo(s) tmdio(s)
2,830,01
2,940,01 2,610,01
3,370,01

Calcular a acelerao do sistema:
( )
2
2
2 2 2
/ 41 , 0
94 , 2
20 , 1
) 94 , 2 ( 20 , 1 ) 94 , 2 (
2
1
60 , 0
2
1
s m a a a a at x = = = = =


ATRITO ESTTICO

Como vimos na pgina 4 Introduo terica, o coeficiente de atrito esttico igual ao
quociente entre a massa de m e a massa de M
3+4

67 , 0
06 , 106
91 , 73
4 3
= = =
+
e e e
M
m



ATRITO CINTICO

Como vimos na pgina 5 Introduo terica, o coeficiente de atrito cintico igual
|
|
.
|

\
|

A
B
m
m
g
a



66 , 0
06 , 106
91 , 73
8 , 9
41 , 0
3
= |
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|
=
c c c
M
m
g
a




Logo confirma-se, o
e
>
c













M
3

d
m
M
4

Escola Bsica e Secundria de Artur Gonalves, Torres Novas
Pgina 14 de 14 Fsica . 12.Ano
CONCLUSO E CRTICA

TABELA SINTESE
Material do corpo Material em contacto Corpo em contacto
e

c

Madeira
Alcatifa
M
3
0,55 0,53
M
3+4
0,55 0,53
Lixa grossa
M
3
0,69 0,37
M
3+4
0,75 0,65
Superfcie da mesa da
sala de aula
M
3
0,79 0,77
M
3+4
0,67 0,66

Atravs da anlise da tabela anteriormente apresentada podemos constatar que:
Os valores do coeficiente de atrito esttico,
e
, maior aos valores do
coeficiente do atrito cintico,

c
;
Para a mesma rea de contacto existe diferentes valores para os coeficientes
de atrito esttico e cintico, contudo na nossa actividade experimental em que
o material de contacto foi a alcatifa obtivemos o mesmo valor para os corpos
M
3
e

M
3+4
de diferentes massas;
Principais causas dos erros experimentais so: erros na medio do tempo (devido ao
tempo de reaco, os arredondamentos feitos pelo cronometro), arredondamentos
nos clculos, possveis desvios na trajectria de queda dos dois corpos e erros na
pesagem das massa.
Os erros das medies associados balana, ao cronmetro e fita mtrica so
respectivamente 0,01, 0,01 e 0,05.
Observmos que as vrias superfcies de apoio de todas as experincias era bastante
irregular, o que se via bem quando, no decorrer da experincia, o peso de m excedia
a fora de atrito no bloco M
3
ou M
3+4
e quando este deslizava, o seu movimento
no era uniformemente acelerado, andava antes com velocidade variada, o mesmo
efeito notou-se quando a massa de B estava prximo da fora de atrito em A, com a
mesma massa em B e as mesmas condies em m, o corpo M
3
ou M
3+4
por
vezes mexia-se e por vezes mantinha-se em repouso. Outra dificuldade sentida foi o
facto de ser difcil de determinar com exactido o peso de m necessrio para igualar
a fora de atrito em M
3
ou M
3+4
, pois quando este se moviam possivelmente que j
estaria com um peso maior em do qual seria necessrio, logo, o erro do resultado final
pode ter sofrido algumas alteraes.
Contudo, pensamos que conseguimos atingir o principal objectivo desta actividade:
calcular os coeficientes de atrito atravs deste mtodo experimental.

BIBLIOGRAFIA

Ventura, Graa; Fiolhais, Manuel; Fiolhais, Carlos; Paixo, Jos Antnio; 12 F, Texto Editores,
Lisboa, 2005, 1 edio
Ontem e Hoje - Fsica - 12. Ano Caderno de Laboratrio; Autores: Helena Caldeira,
Adelaide Bello, Joo Gomes; Editora: Porto Editora
http://profs.ccems.pt/PauloPortugal/Atrito_histria_cincia/Atrito_hist_cincia.html
http://www.notapositiva.com/trab_estudantes/trab_estudantes/fisico_quimica/fisico_quimi
ca_trabalhos/forcasdeatrito.htm
http://pt.wikipedia.org/wiki/Atrito

Vous aimerez peut-être aussi