[NOTATKI Z WICZE]

HISTORIA POLSKI

HISTORIA USTROJU I PRAWA W POLSCE

DR SAWOMIR GODEK
ZAPIS WICZE

I.

RDA PRAWA W POLSCE a. W znaczeniu materialnym: np. warunki spoeczne, polityczne, wola ustawodawcy. b. W znaczeniu formalnym: i. RDA POZNANIA PRAWA fontes iuris cognoscendi rda, z ktrych moemy dowiedzie si jak wygldao prawo w okrelonym czasie np. dokumenty sdowe. ii. RDA POWSTANIA PRAWA fontes iuris oriundi Formy wyraenia woli, dziki ktrym normy staj si prawem i otrzymuj przymus pastwowy (np. zwyczaje, ustawy, akty wydawane przez wadze publiczne, wcznie z samorzdowymi, zasady prawne z rozprawy sdowej.

II.

I OKRES od poowy X wieku do podziau dzielnicowego (1138) Monarchia wczesnofeudalna a. RDA POWSTANIA PRAWA: i. Krluje prawo zwyczajowe, ii. Pojawia si forma prawa stanowionego: STATUTY np. grocy sankcjami za niedotrzymanie postw, wieloestwo, raczej czas Bolesawa Krzywoustego raczej dotyczce kwestii militarnych i skarbowych. b. RDA POZNANIA PRAWA: i. Kroniki np. Galla Anonima, ii. Roczniki ruskie, iii. Opisy podry np. Ibrahima In Jakuba (podrnik, zostawi opis pastwa Mieszka), iv. ywoty witych np. w. Wojciecha, v. Roczniki kapitulne tj. kalendarze tworzone przez duchowiestwo naley je traktowa ostronie, gdy nie raz podaj informacje nieprawdziwe. II OKRES od rozbicia dzielnicowego do koronacji Wadysawa okietka i odrodzenia Krlestwa. Monarchia stanowa Brak jednego systemu prawnego, kady stan chce mie swj wasny, autonomiczny system prawny. a. Stan rycerski prawo polskie, szlacheckie, b. Stan mieszczaski prawo niemieckie, c. Stan duchowny prawo kanoniczne, d. ydzi prawo ydowskie. CHARAKTERYSTYKA RDE PRAWA

III.

IV.

PRAWO POLSKIE wasne dla stanu rycerskiego RDA POWSTANIA PRAWA: a. Wyrana dominacja prawa zwyczajowego, rnicuje si dzielnicowo, poniewa brak osdu monarszego, ktremu podlegali wszyscy. Monarcha trzyma si zwykle jednej linii orzecznictwa (cho monarcha nie jest zwizany swoim orzecznictwem). W okresie rozbicia dzielnicowego pastwo jest podzielone i kada dzielnica posiada swoj lini orzecznictwa. nastpuje dezintegracja prawa zwyczajowego

UKSW | WPiA | PRAWO I ROK

Strona 1 z 15

[NOTATKI Z WICZE]
b. Prawo stanowione przywileje wydawane przez monarchw. i. indywidualne do osoby, zakonu, ii. generalne dla caej dzielnicy, czynnik stabilizujcy prawo zwyczajowe.

HISTORIA POLSKI

RDA POZNANIA PRAWA: a. Ksiga Elblska Dugo przechowywany w bibliotece, inaczej znany jako prawo Polakw, jest to najstarszy zwd prawa polskiego, przyjmuje si, e powsta przed rokiem 1320, gdzie na przeomie XIII i XIV wieku. Brak znanego autora, przyjmuje si, e by nim urzdnik na potrzeby administracji krzyackiej. Byo to zgodne z zasad osobowoci prawa, bowiem czowiek danego narodu mia prawo do sdzenia wedug wasnego prawa, jest to odwrcenie dzisiejszej zasady terytorialnoci prawa. Tzw. confessio iuris do jakiego prawa naleysz. W Ksidze zawarto: Ustrj pastwa, Proces sdowy, procedur sdow, Prawo karne, Ksiga spisana w jzyku staroniemieckim, Brak odniesie do prawa rzymskiego, Jest dokumentem niedokoczonym, Odwzorowuje podzia na stany, Wystpuj w ksidze unikatowe opisy polskich instytucji prawnych, takich jak: Miry Ordalia = Sdy Boe Instytucja ladu Instytucja Pocztku b. Ksiga Henrykowska Pochodzi z Henrykowa na lsku, gdzie istnia zakon Cystersw. Ksiga jest ksig uposae, s w niej opisy sytuacji, w ktrych zakon otrzyma dobra, np. lokowanie wsi W Ksidze znajduj si wywody cile prawnicze, Ksiga spisana jest w jzyku aciskim, dostpna jest wersja polska, Powstaa w dwch etapach 1268-1273 oraz po roku 1310, Miaa kilku autorw, Pierwszym by opat Piotr, trzeci w hierarchii, By to zbir informacji dla samych zakonnikw w razie procesu sdowego, Widoczne jest nachylenie praktyczne ksigi, Zaoycielem zakonu by Mikoaj, rycerz ziemi krakowskiej, osiady na lsku, Argumentami za prawdziwoci ksigi jest samo zapewnienie jej twrcw oraz fakt, e pisanie nieprawdy nie byoby w interesie samego opactwa, W ksidze In extenso wpisano przywileje, W ksidze ogldnie, ale wspomina si najazd Mongow (1241) Ciepo wspomina si Henryka Pobonego i Henryka Brodatego Pono zapisano w ksidze pierwsze polskie zdanie, c. Dokumenty praktyki d. Kroniki, np. Wincentego Kadubka V. PRAWO NIEMIECKIE stan mieszczaski W zwizku z lokowaniem miast na prawie niemieckim

UKSW | WPiA | PRAWO I ROK

Strona 2 z 15

[NOTATKI Z WICZE]

HISTORIA POLSKI

RDA POWSTANIA PRAWA: a. Przywilej lokacyjny od monarchy Ksiga spisana jest w jzyku aciskim, dostpna jest wersja polska, monarcha zrzeka si wadzy na rzecz awy i Rady, Monarcha zrzeka si wiadcze podatkowych, W dokumencie lokacyjnym znajdziemy informacje o tym, kto lokowa, jakie s organy w miecie, ich kompetencje, jakie s sdy i inne instytucje, RODA POZNANIA PRAWA: b. Zwierciado Saskie i. Powstanie na przeomie roku 1215 i 1235, ii. Autorem Eike von Repkow iii. Jest to zbir saskiego prawa zwyczajowego z domieszk kanonicznego, w jzyku aciskim, potem przetumaczony przez autora na jzyk niemiecki, c. Weichbild Saski Bardzo wsika w grunt polski, d. Ortyle S to tzw. pouczenia prawne, Wikszo miast w Polsce powstaje na prawie magdeburskim Jeeli dana sprawa sdowa jest dla sdu w filii za trudna do rozstrzygnicia to kieruje si filia do Magdeburga o pomoc w rozwizaniu problemu, Np. jeeli filia zwraca si z pytaniem Czy wyleganiec moe by radnym?, a Magdeburg zwraca odpowiedzie Nie, nie moe to tak wanie si dzieje. PRAWO KANONICZNE Ecclesia vivat lege Romana Koci yje prawem rzymskim. W Polsce w efekcie chrztu Mieszka, Duchowni z Niemiec, Francji, Woch, Irlandii, s zbyt cenni, wic pracuj jako notariusze, sdziowie, dyplomaci, posugiwali si w swojej pracy prawem kanonicznym, Legaci w modym kociele polskim organizuj synody, zjazdy duchownych, przystosowywali prawo kanoniczne do polskich warunkw, Studenci wyjedajcy do Bolonii, Parya, by zdoby wiedz prawnicz. Gdy wracaj przenosz zasady prawa rzymskiego oraz kanonicznego, np. Kadubek, ktry by studentem paryskim i ktry nalea do elity ok. 10 osb w Europie, ale take np. Stefan Polak. PRAWO YDOWSKIE 1264 r Bolesaw Pobony wydaje przywilej dla ydw POLSKIE INSTYTUCJE PRAWNE VIII. MIR ~ Rka paska a. Typy mirw: i. Miejscowy drogi publicznej, drogi wiejskiej, targowiska, karczmy, ii. Osobowy ochrona kobiet, obcych handlarzy, ydw, iii. Mieszany o osobie arcybiskupa (chroniony jako osoba, jako kadoczesne msc. jego przebywania) b. Na podstawie Ksigi Elblskiej: Gdy zabije si na drodze publicznej paci si dwie kary: Kar publiczn za naruszenie miru, np. drogi publicznej 50 grzywien. Ksi jest bowiem zainteresowany spokojem na drodze, bowiem moe to prowadzi do utworzenia znanego szlaku handlowego, Kar prywatn krewnym zabitego, np. 50 grzywien

VI.

VII.

UKSW | WPiA | PRAWO I ROK

Strona 3 z 15

[NOTATKI Z WICZE]

HISTORIA POLSKI

W tabeli przykady kar: Przewinienie Rycerza na drodze publicznej Chopa na drodze publicznej Rycerza na drodze wiejskiej Chopa na drodze wiejskiej Mir Drogi publicznej Drogi publicznej Drogi wiejskiej Drogi wiejskiej Kara prywatna 50 grzywien 30 grzywien 6 grzywien Kara 300 Pacona w kruszcu (sl, potem minimalna, np. kurczak) Kara publiczna 50 grzywien 50 grzywien 6 grzywien 6 grzywien Oczyszczenie 9 osb 6 osb 6 osb 6 osb

Bjka

Karczmy

Pobicie komornika przed nieszporami Pobicie komornika po nieszporach Gwat na szlachciance Gwat na chopce Gwat na chopce, gdy oddalia si samowolnie

Karczmy

Osobowy Osobowy Osobowy Osobowy

Kara 300 Dla kogokolwiek, bowiem jak ksidz szlachcic brata si z chopem to sam powinien przewidzie skutki dziaania. 6 grzywien Prawdopodobnie przyszed w celach subowych. Kara 300 Pewnie przyszed pi. Ile karze sd 50 grzywien 6 grzywien (niewiadomo jakiej kary) Kara 300 Nie wyslano jej, wic sama sobie winna.

IX.

ORDALIA SDY BOE a. w drodze pojedynku: Odbywaj si, gdy brak wiadkw, Bg ma zdecydowa, kto ma racj. Chop vs Chop walcz na kije, Rycerz vs Chop walcz na miecze, (chop pozywa rycerza) Chop vs Rycerz walcz na kije (rycerz pozywa chopa) Rycerz vs Rycerz walcz na miecze Bij si do kapitulacji lub do momentu ostatku si strony. Przegrana oskaronego oznacza konieczno zapaty kary, Jeli kto pojedynkuje si jako zdrajca i przegra jest skazany na ukamienowanie, Moe si oczyci samodwunast (on + 11 wiadkw), jest to najwiksze wymaganie, Ksi moe zosta zastpiony osob wybran, rwnie rycerz w sporze z chopem, jeli uzna to za dyshonor, Choroba moe te doprowadzi do zastpstwa, Rwnie biskupi i opaci mog zosta zastpieni. b. w drodze prby elaza: Jeli strony nie mog walczy, Czowiek ma przej trzy kroki po rozarzonym elazie,

UKSW | WPiA | PRAWO I ROK

Strona 4 z 15

[NOTATKI Z WICZE]

HISTORIA POLSKI

X.

XI.

Przegrywa, jeli dezerteruje lub po 3 dniach troskliwej opieki po ogldniciu stopy biegli stwierdz, e wystpiy due obraenie oznacza to, e kto jest winny, przy niewielkich niewinny, Podczas prby elaza pocztkowo oskaronego prowadzio dwch ksiy, Mona te oburcz chwyci elazo i przej 3 kroki, sytuacja nastpnie analogiczna, c. w formie prby zimnej wody: Jeli sd chce skoczy rozpraw w cigu jednego dnia, a nie ma dowodw, wrzuca oskaronego do wody, naley przy tym oznaczy gow, by sprawdzi, czy czowiek tonie, Naley mu zwiza powrz, by wycign go z wody toncego, Sdzia zgadza si na to niechtnie, Niewinny jeli tonie, winny jeli dryfuje, bowiem wierzono, e woda winnego nie przyjmie, W Anglii istnieli ludzie, ktrzy aranowali tak spraw, by oskarone o czary kobiety nie tony, d. w formie prby igy Wierzono bowiem, e kobieta optana ma na ciele takie miejsce, ktre podczas nakucia nie boli, a krew nie leci, e. w formie prby wagi wierzono, e czarownice s lejsze od normalnych kobiet, Waenie nastpowao na wadze miejskiej, po czym kobiecie wydawano certyfikat, ktry do koca ycia gwarantowa jej bezpieczestwo, mwi, e nie jest wiedm, f. w formie prby ez kobieta powinna zaprzeczy, e jest wiedm, a nastpnie rozpaka si na zawoanie, g. w formie prby sera h. w formie losowania (najpierw 12 osb, nastpnie winnego) i. w formie prby mar obejcie trzy razy zmarego, pocaowanie zwok. Jeli ciao si zmienio winny. INSTYTUCJA LADU a. Jeli chop zapie sprawc to oddaje go sdziemu, b. Sprawc apie z krzykiem caa wie do skutku. Jeli ktra wie nie apie z krzykiem paci kar,\ c. Jeli we wsi zosta odnaleziony trup i nie ma sprawcy odpowiedzialno zbiorowa INSTYTUCJA POCZTKU a. Dzi obrona konieczna. b. Jest to kontratyp prawo nie pozwala zabija, ale instytucja pocztku tak c. Naleao udowodni jedynie fakt napadnicia, mona byo uy niewspmiernych rodkow, PRAWO W OKRESIE MONARCHII STANOWEJ

XII.

PRAWO ZIEMSKIE RDA POWSTANIA PRAWA a. Nadal jest to prawo zwyczajowe, b. Prawo zwyczajowe zaczyna by spisywane c. STATUTY KAZIMIERZA WIELKIEGO Dla Wielkopolski i Maopolski, Ch ujednolicenia pastwa i prawa Wstpem miao by spisanie prawa zwyczajowego, Dalej zbudowanie nowej systematyki prawa, kodyfikacji, (nie zdy przed mierci) Ogoszono w Piotrkowie dla Wielkopolski (34 art.) oraz w Wilicy dla Maopolski (59 art.) 4 dziedziny: prawo karne, ustrj pastwa, ustrj sdw, proces sdowy, W jzyku aciskim, Statuty byy uzupeniane przez extravacantes (chodzce poza) Petyle uzupeniane przez propozycje na przyszo, Prejudykaty wzorcowe wyniki sdowe (Idzik aluje na Falka, Idzik skary Falka), s to fikcyjne sytuacje wymylone przez notariuszy,

UKSW | WPiA | PRAWO I ROK

Strona 5 z 15

[NOTATKI Z WICZE]

HISTORIA POLSKI

XIII.

XIV.

XV. XVI.

XVII.

czon redakcj statutw (ok. 150 art.) w ZWODY, Tworzono te DIGESTA wycigajc i tumaczc normy, d. STATUTY WYDAWANE PRZEZ SEJMY WALNE: Zebrania szlachty polskiej Rezultaty zapisywano w formie statutw, Grupoway wiele rnych spraw w krtkim akcie, Np. 1423 statut Warcki, 1447 statut piotrkowski, e. Krl wydawa: Dekrety, Ordynacje, Edykty sprawy wojskowe i religijne, np. edykt wieluski o powrocie onierzy z Czech, by ci nie przesikali hustycyzmem, Przywileje, f. UCHWAY SEJMOWE SEJMIKW LOKALNYCH Uchway sejmikw, Conclusiones lauda - rna problematyka polityka, gospodarka, wojsko PRAWO ZIEMSKIE - RDA POZNANIA PRAWA a. Zbiory prawa zwyczajowego b. Kroniki Janka z Czarnkowa oraz Jana Dugosza, ktry mia dostp do Kancelarii, mia ogromn ilo rde, c. Ksigi sdowe roty sdowe, pozwy, rejestry wiadkw, czynnoci wiadkw przed sdem) d. Metryka koronna plus metryka litewska: Rejestr aktw wchodzcych i wychodzcych Druga poowa XIV wieku, Pierwsza metryka przepada w bitwie pod Warn, e. Dokumenty PRAWO NIEMIECKIE a. Ortyle i pouczenia nadal w uyciu b. Wilkierze ustawy miejskie Wydane przez organy miejskie (rad, aw) Czasami potwierdzone przez zwok, Mog by powicone tylko 1 sprawie, ale zwykle wiele spraw naraz Nawet przepisy na mikstury czy te zasady leczenia si z choroby zakanej c. Statuty cechowe Korporacja zawodowa, militarna, religijna (utrzymywano otarz lub koci), spoeczna (alimentacja czonkw, ktrzy popadli w dugi), PRAWO WIEJSKIE brak jednolitego systemu, system zaley od prawa, na jakim lokowano wsie, PRAWO KANONICZNE a. SYNODYK JAROSAWA: 1357. Synodyk Jarosawa, wczesnego bp gnienieskiego zbir prawa Podobnie jak spis prawa polskiego ten sam czas Statuty synodalne dla polskiego kocioa uoone chronologicznie b. ZBIR MIKOAJA TRBY, bp gnienieskiego, Rwnie statuty synodalne dla polskiej prowincji kocielnej, Rwnie siga prawa powszechnego, Korespondencja z soborem w Konstancji PRAWO YDOWSKIE Przywileje wydane przez Kazimierza Wielkiego i Jagielloczyka..

UKSW | WPiA | PRAWO I ROK

Strona 6 z 15

[NOTATKI Z WICZE]

HISTORIA POLSKI

RDA PRAWA W OKRESIE MONARCHI STANOWEJ XVIII. ZWD STATUTW KAZIMIERZA WIELKIEGO KODEKS DZIKOWSKI, 1501 Obejmuje 163 artykuy Odwouje si do rzymskich zasad, do tego, e czowiek ma by cny, sprawiedliwy i oddawa co komu naley, Prawo nie dziaa wstecz Nagana szlachecka trzeba mie 6 wiadkw, jest to kwestionowanie pochodzenia szlacheckiego, O karach za zabjstwo: o 60 grzywien zabicie szlachcica o 30 grzywien cikie zranienie o 15 grzywien lekka rana, Paci si za zabjstwo kobiety lekkich obyczajw, O ajaniu i sromoceniu: o Przykad recepcji prawa polskiego przez litewskie, o Norma ujmujca, o Przepis klasyczny, o Jeeli szlachcic oskary kogo, e jest skurwysynem to ma albo odwoa te sowa, albo moe udowodni oskarenie (wtedy niewinny), o Paci 60 grzywien jakby zabi (honor wart tyle, co ycie), o Szlachcic moe wej pod st, wypowiedzie formu i trzy razy zaszczeka hau, hau bo ga jak pies, Wystpuje sporo prejudykatw, Recepcja rnych instytucji np. rzymskich o braku odpowiedzialnoci majtkowej rodzicw za dugi syna niewydzielonego majtkowo, Za kradzie na dworze monarszym/rycerskim kara obcicia ucha, oszelmienie, ty szelmo! = ty zodzieju! (czowieku bez ucha) Denie do indywidualnej odpowiedzialnoci, chyba, e kto razem popeni jaki czyn, SENATUS CONSULTA Uchway senatorw rezydentw, Rezydenci maj wspiera krla, Kontrolowa krla z ramienia sejmu, Senatorw miao by 16, zawsze 4 przy krlu, na 2 letni kadencj 4 senatorw = biskup, wojewoda, 2 kasztelanw 1573 Artykuy Henrykowskie miao by spisane ustawodawstwo, 1607 instytucja wchodzi w ycie, Pierwotnie opinie senatorw nie wizay krla, Zaczy wiza dopiero w XVII wieku, ARTYKUY MARSZAKOWSKIE Marszaek Wielki by urzdnikiem, Mia funkcje dworskie i wewntrzne, Forma organizatora imprez, dworu, Dba o bezpieczestwo na polu elekcyjnym, Wydawa przepisy policyjne (wanie art. Henrykowskie), Ich znaczenie cigle roso, 1678 uchway miay nawet moc ustawy, bo potwierdzi je Sejm, ARTYKUY HETMASKIE Hetman wojskowym, Artykuy dotyczyy bezpieczestwa w obozie, kar za porzucenie taboru, nie wykonanie rozkazu, organizacji obozu, jurysdykcji nad onierzami, UCHWAY SEJMIKOWE (LAUDA) dot. wszelakich spraw lokalnych

XIX.

XX.

XXI.

XXII.

UKSW | WPiA | PRAWO I ROK

Strona 7 z 15

[NOTATKI Z WICZE]

HISTORIA POLSKI

XXIII. UCHWAY STAROCIASKIE wydawa starosta XXIV. UCHWAY WOJEWODZISKIE wydawa wojewoda, np. tabela z cenami niektrych produktw, wojewoda nie mia zbyt wielu kompetencji, XXV. STATUT ASKIEGO Zbir prawa, Autorem by Jan aski, Inicjatywa wysza od Sejmu, Statut posiada 2 czci: polsk oraz niemieck, W czci polskiej akty uoone chronologicznie By to pierwszy etap wstpny przed kodyfikacj, ktra nigdy nie nastpia, Zawiera ustawy sejmowe, teksty przywilejw stanowych, traktaty midzynarodowe, tre umw korony z Krzyakami, prawa zwyczajowe, Pozostawiono rwnie puste karty, by zapeni je prawami lokalnymi, W czci niemieckiej Zwierciado Saskie, Weichbild Magdeburski, Summa o prawie rzymskim, o prawie w miastach na prawie niemieckim, Obie czci uzyskay sankcj krla XXVI. FORMULA PROCESUS W jzyku aciskim, Stworzone przez komisj kodyfikacyjn utworzon na Sejmie w 1520 roku, Po 3 latach komisja wystpuje jedynie z czciowym projektem dotyczcym prawa osobowego i egzekucyjnego, 111 artykuw, podzielonych na 2 czci, normatywn i praktyczn (gotowe wzorce dokumentw sdowych) Rozwizania polskie, wedug polskiej myli prawniczej, Inne prby kodyfikacji nie powiody si NOWO! Wprowadza apelacj zamiast nagany sdziego, XXVII. CORRECTURA IURIUM Szefem komisji Paszczycki, Powsta w 9 miesicy, 5 ksig, 929 artykuw, Projekt bardzo dojrzay, Projekt odrzucony, poniewa zawiera 50% przepisw zmienionych lub nowych, by projektem nowatorskim, odrzucony przez szlacht Szlachta interpretowaa to jako zamach na ich przywileje, XXVIII. ZBIR PRAW SDOWYCH ANDRZEJA ZAMOYSKIEGO Inicjatywa krla Stanisawa Augusta Poniatowskiego, Projekt mia by gotowy w 1778 roku, Zosta przedstawiony na Sejmie w roku 1780, Duo wnosi do ustroju spoecznego oraz prawa prywatnego, W caoci odrzucony przez Sejm z dodatkow klauzul, e w projekt ju nigdy na Sejmie nie bdzie roztrzsany, Sejm odrzuci poniewa domaga si tego ambasador Rosji, przedstawiciel pastwa kocielnego, a szlachta uznaa, e jest to zamach na ich przywileje, dodatkowo zbir odsuwa szlacht goot od udziau w yciu spoecznym, Sprzeciwiaa si szlachta litewska, bo przywizana do swego ustawodawstwa, XXIX. KODEKS STANISAWA AUGUSTA PONIATOWSKIEGO Kodeks nigdy nie wszed w ycie, Prace trwaly na przeomie 1791-1792 i byy efektem Konstytucji 3 maja,

UKSW | WPiA | PRAWO I ROK

Strona 8 z 15

[NOTATKI Z WICZE]

HISTORIA POLSKI

Pracoway dwie komisje: koronna i litewska, Ogoszono konkurs dla prawnikw, ktrzy mieli przesya swoje propozycje, By to zbir praw regulujcych rne dziedziny ycia, W maju 1792 w wyniku wojny z Rosj Sejm zawiesza dziaalno, urywaj si prace nad kodeksem, Zdono tylko uchwali ustawy o sdzie Trybunalskim i Ziemiaskim, XXX. PRAWO MIEJSKIE Weichbild, Zwierciado Saskie, wilkierze, statuty cechowe nadal istniej, Brak oficjalnych kodyfikacji, Wielkie znaczenie prywatnych zbiorw, np. Bartomieja Groickiego (Obrona sierot i wdw), Ciesz si one rang ustawy i s uywane w sdach, Pawe Szczerbicz, Jan Cerwus Tuchalczyk inni autorzy, 1578 Zbir Stanisawa Karnkowskiego po soborze Trydenckim, chcia uaktualni polskie prawo kanoniczne po zmianach, Zbir Jana Wyka, XXXI. PRAWO WIEJSKIE Brak jednolitego prawa wiejskiego, Sd dominalny i jego orzecznictwo, Instrukcje, ordynacje wydaj duzi waciciele ziemscy do administracji majtkw, XXXII. PRAWO ORMIASKIE 1519, Statut Ormiaski, potwierdzony przez Zygmunta Starego, statut w jzyku aciskim, dot. poudniowo-wschodniej Polski, XXXIII. PRAWO RZYMSKIE Due opory w Polsce, Znano doktryn glosatorw, Tam, gdzie wystpowao prawo rzymskie, tam wadza cesarza, std opr polskiej szlachty, Uwaano rwnie, e jest to prawo niewolnicze, bo daje zbyt duo wadzy wadcy, Wystpowa rwnie strach przed nowym i skomplikowanym systemem, W polskim prawie prawo rzymskie stosowano poprzez: o Zapoyczanie terminw oglnych, o Jako prawo porwnawcze do polskiego, o Inspiruje do tworzenia prawa w Polsce, XXXIV. VOLUMINA LEGUM ustawodawstwo sejmowe, 10 rozdziaw, Rwnie inne akty jak przywileje krlewskie, edykt wieluski, przywilej koszycki, akt unii lubelskiej, Systematyka wg panowania, potem wg Sejmw, Indygenat: nadanie szlachectwa obcokrajowcowi, Konstytucja ksistwa litewskiego, Po mierci krla szlachta zawizuje captur, Pacta conventa dla Henryka Walezego, Uniwersay prymasa (interrex) PRAWO LITEWSKIE STATUTY LITEWSKIE W cigu 60 lat a 3 kodyfikacje w 1529, 1566 i 1588 roku, Przyczyny kodyfikacji: o Wielki boom ekonomiczny, o Przemiany w unii polsko-litewskiej, o Prba przezwycienia dezintegracji ksistwa, o Prba zaakcentowania odrbnoci od korony, o Szlachta litewska yczya sobie przeniesienia przywilejw koronnych do Litwy, o Wpyw odrodzenia,

UKSW | WPiA | PRAWO I ROK

Strona 9 z 15

[NOTATKI Z WICZE]

HISTORIA POLSKI

XXXV. I STATUT LITEWSKI 1529. Kodyfikacja ju dojrzaa, Obejmowaa ustrj, prawo prywatne, karne i sdowe, Autorem Olbracht Gasztod, W jzyku ruskim, staro biaoruskim, XXXVI. II STATUT LITEWSKI 1566 Nowa kodyfikacja zastpuje star, 14 ksig, 300 artykuw, Wysoki poziom techniczny, Nad statutem pracowaa komisja kodyfikacyjna, M.in. dwch specjalistw z zagranicy, ktrzy zdoali przemyci wiele rozwiza z prawa rzymskiego, XXXVII. III STATUT LITEWSKI 1588 14 rodziaw, 488 artykuw, Osobna komisja kodyfikacyjna, sejmiki oraz kanclerz, Wywar ogromny wpyw na ca Europ rodkow i Wschodni, W razie gdy istniaa dziura w prawie polskim sdzia stosowa III statut litewski, We fragmentach przetrwa a do roku 1917, W III statucie brak jakichkolwiek odniesie do tego, e istnieje unia polsko-litewska, Jest to nawet dokument sprzeczny z uni, PRZEPISY III STATUTU LITEWSKIEGO XXXVIII. Zasady prawa litewskiego: Zasada indywidualizacji odpowiedzialnoci za przestpstwo odpowiada jego sprawca, wyjtkiem tylko zdrada kraju lub majestatu krlewskiego, Zakaz wizienia szlachcica osiadego Zasada nietykalnoci osobistej znana w Polsce Jest to recepcja prawa polskiego na Litwie, Tolerancja religijna W statucie in extenso wpis polskiej konstytucji z 1573 o tolerancji religijnej Oskarenie o bycie bkartem Rozwizanie: odszczekanie, znw recepcja prawa polskiego, Jeeli nie odszczeka to idzie do wizienia, musi odszczeka i zapaci odszkodowanie, Bkartem bdzie osoba zrodzona z maestwa niezawartego w ramach prawa kanonicznego (maestwo via facti, nawet pniejsze zawarcie maestwa nie powoduje zmiany statusu dziecka, jest to wtedy dziecko lubne, ale nieprawe) Superbkartem jest kto zrodzony ze zwizku z cudzoonic. Nawet jeli aktualna ona umrze, mczyzna oeni si z cudzoonic to nastpne dzieci rwnie s bkartami! Wystpuje zasada ochrony dziecka nienarodzonego Kto doprowadzi umylnie lub nie do poronienia ponosi kar, gdy umiera dziecko to roku, nawizka, publiczna pokuta w 4 dni witeczne, gdy umiera matka i dziecko kara mierci i gwszczyzna za matk Ochrona dzieci Dot. matek gubicych dzieci Jeeli matka zabija pd kara mierci Przestpstwo cigane z urzdu! Zabicie rodzica przez dziecko Kara worka wrzucenie do wody z psem, kotk, wem, kogutem Recepcja prawa rzymskiego, ale nieudana

UKSW | WPiA | PRAWO I ROK

Strona 10 z 15

[NOTATKI Z WICZE]

HISTORIA POLSKI

Zabicie dziecka przez rodzica Rok i 6 tygodni w wizieniu, Pokuta publiczna, XXXIX. Inne kary: Poarcie przez dzikie zwierzta Rozerwanie ciaa przez konie np. Piekarskiego w 1620 za zamach na krla, co byo szokiem, Kary huncwockie (huncwot = nicpo), trzeba byo nosi psa na ramionach oraz nagi miecz Przykadano te szczeniaki do piersi matki (matka = suka) BARTOMIEJ GROICKI PRAWO MIEJSKIE Nie przepisuj, bo jedna grupa ju to miaa ;-) HISTORIA SEJMU XV. GENEZA SEJMU 1374 rok przywilej koszycki od Ludwika Wgierskiego, napisany po acinie, mia by koncepcj dla polskiej szlachty w zamian za usadowienie na tronie jednej z jego crek, Szlachta w zamian uzyskaa zwolnienie z podatkw z wyjtkiem 2 gr z ana, Jeeli krl potrzebowa pienidzy to musia prosi szlacht o zgod na nie, Polski sejm pochodzi od redniowiecznego wiecu teoria powstania Sejmu: wiec do XIII wieku by instrumentem sprawowania wadzy przez monarch, najwiksze znaczenie mia monarcha forum ogoszenia woli przez ksicia, o tym czy bdzie wojna, jakie bd podatki, sd ksicy in collokwium (odbywany na wsi), XIII wiek przynosi przeobraenia: Wiec staje si wydarzeniem cyklicznym, oglnopastwowym, urzdnicy danej ziemi staj si reprezentantami ogu szlachty. Przestaje by instrumentem sprawowania wadzy przez monarch, staje si orodkiem sprawowania wadzy wspdecyduje z ksiciem, Wiece preparentalne RODZAJE ZGROMADZE SZLACHTY SEJM WALNY chronologicznie pierwsza, jest to zjazd ogu rycerstwa, Orodek podejmowania decyzji rada krlewska, og rycerstwa by jeszcze bierny, Zwoywany prawie raz na rok, SEJM GENERALNY I PROWINCJONALNY Dla Maopolski i Wielkopolski SEJMIKI SZLACHECKIE Lokalne zgromadzenie szlachty, Raporty szpiegw krzyackich, II co do chronologii, WZOWE WYDARZENIA POLSKIEGO PARLAMENTARYZMU a. 1454 przywilej nieszawski, Wielka Karta Swobd polskiej szlachty, Nie ma pospolitego ruszenia bez zgody szlachty, Ciar wadzy w pastwie przenosi si w kierunku sejmikw ziemskich z sejmu walnego, Wywalczony przez szlacht w obozach pod Cerekwic, w obliczu wojny trzynastoletniej, sejm konny, poniewa szlachty, a nie jak w sejmie walnym dominacja rady krlewskiej, podobnie wydany statut warcki z 1423, Przywilej ten prbowa obej Kazimierza Jagielloczyka, eby zwrci si o podatki do sejmw generalnych (wbrew statutom nieszawskim) i zawieszenie, bo jeden sejm zwraca si do drugiego, b. Sejm w Piotrkowie 1493 Bliski i dogodny dojazd, Jego dokumenty zawieraj passus, termin COMMITATUS, efekt wpywu wgierskiego,

XVI.

XVII.

UKSW | WPiA | PRAWO I ROK

Strona 11 z 15

[NOTATKI Z WICZE]

HISTORIA POLSKI

Pose szlachecki wybrany z takiego okrgu reprezentant szlachty wybrany przez szlacht na tym sejmiku, Przyjcie w Polsce systemu reprezentacji, c. 1505 Radom, konstytucja NIHIL NOVI, Koniec ksztatowania si polskiego Sejmu, Nic o nas bez nas, Konstrukcja ta przetrwa do konstytucji 3 maja, d. 1569 Umowa Polsko Litewska unia lubelska Wsplna RP na jeden wsplny sejm, Konwokacja wileska zwoywana przez krla na Litwie, Litwini nie uznawali Unii, pogwacili uni, Dokoptowano posw litewskich do sejmu polskiego senatorw do senatu polskiego, Oderwano woj. ukraiskie w sejmie ma by wicej posw koronnych a nie litewskich, cisa gradacja w senacie - im bliej tronu tym waniejszy senator. e. Artykuy Henrykowskie 1573 Nie ma polityki zagranicznej bez senatu, Nie ma pospolitego ruszenia i wojny bez wspudziau obu izb, Kontrolna kompetencja w stosunku do krla, 1607 instytucja kasztelanw rezydentw, Sejm walny zwoywany nie rzadziej ni co 2 lata, Sejm nadzwyczajny, Nie ma maestwa krla bez zgody senatu, XVIII. PROCES LEGISLACYJNY Sejm Walny by zwoywany przez krla, przedtem sejmiki szlacheckie zwoywa legat pose krla i informowa w imieniu krla, gdzie odbdzie si sejm walny oraz rozkazywa problematyk sejmow, oddawa si z miejsca sejmikowi. Sejmik musia wyrobi sobie stanowisko, zgodzi si lub nie na stanowisko krla, Od sejmiku zaleao, jak wielka reprezentacj posw wystawi, Wojewdztwa odgrne, tj. poznaskie, kaliskie, krakowskie 6 posw, Przecitnie od 2 do 4 posw, Kancelaria krlewska wzywaa, aby wszyscy przybyli na Sejm i wysyaa mnstwo listw, krlowi zaleao, aby pose nie by ograniczony absencjami, Sejm walny zaczyna si od mszy w., odprawianej przez prymasa, ktry automatycznie wchodzi do Senatu, Wybr marszaka funkcja pozbawiona w zasadzie kompetencji, w izbie poselskiej informowa krla, Prawo do swobodnej wypowiedzi, Odbir marszaka odbywa si rnymi sposobami gosowanie wszystkich posw lub gosowano sejmikami bez wzgldu na liczb przybyych posw, Po wyborze marszaka nastpuje faza rug poselskich, tj. sprawdzanie wanoci mandatw poselskich, istotne, gdy na Sejm Walny przyjeday 2 komplety posw, wtedy albo wyrzucano poow, albo nawet nie uznawano adnego kompletu posw. Gronych przeciwnikw prbowano uwika w proces karny, gdy osoby zamieszane w jakikolwiek proces nie mogy by posami. Po sprawdzeniu wanoci mandatw nastpowao witanie krla. Pose lub Marszaek wygasza kurtuazyjn mow wobec krla, np. skadano kondolencje, gratulowano rzdzenia, Posowie caowali rk krla, krl wyciga rk na znak aski, rwnie senatorowie mieli zwyczaj caowania rki krla. Nastpnie powtrne ogoszenie spraw, dla ktrych si zebrano, wygaszano woty senatorskie uwaane za wielkie dziea oratorskie.

UKSW | WPiA | PRAWO I ROK

Strona 12 z 15

[NOTATKI Z WICZE]

HISTORIA POLSKI

Nastpnie izby si rozchodz. SENAT Odbywa si wotowanie, senatorowie przedstawiaj opini na temat poruszanych spraw. Im waniejszy senator tym wczeniej zabiera gos (waniejszym ten, kto siedzi najbliej krla, np. prymas) Pose pobiera diety, senator nie mia takiego prawa, Kasztelanie czsto nie przyjedali na Sejm, bo nie opacao si to im, Senat pochodzi z Rady Krlewskiej, wic brak gosowania, tam tylko wotowanie. Kanclerz zbiera woty w imieniu krla i podsumowuje dyskusj, Senat zwykle pro krlewski. Nieprawd jest, e krl nie mia wiele do powiedzenia IZBA POSELSKA Tu rodzi si projekt ustawy, Chodzi o zawarcie konsensusu, W epoce przedrozbiorowej regua jednomylnoci, Jest to wyraz liczenia si z mniejszoci, Zasada ta bya bardzo elastycznie stosowana, Do XVII wieku byo tak, e sprzeciw jednego posa czy grupy posw nie powodowa upadku ustawy, np. w 1590 roku 30 posw wyszo z posiedzenia, co nie przeszkodzio w uchwaleniu ustaw, Jeeli protestuje grupa posw II rzdu to w ogle nie zwracano na to uwagi, W 1650 Siciski stosuje Liberum veto, bo nie chce wyrazi zgody na przeduenie sejmowania ponad 42 dni, Poniewa konstytucje danego sejmu traktuje si jako cao, upadek 12 ustawy powoduje upadek take 11 poprzednich, Szlachta baa si zasady wikszoci, mimo, e realnie bya ona stosowana, W XVII wieku nikt te specjalnie nie chcia wzi odpowiedzialnoci za zerwane sejmy. Pojawiaj si nawet pomysy karania posw za zdrad ojczyzny, Sisto activitatem instytucja zawieszenia czynnoci do osignicia konsensusu, gdy spr by bardzo silny to rozwizywano go poza Sejmem, gorzej gdy pose, ktry zawiesi czynno od razu udawa si do domu, bowiem tylko on mg odwiesi czynno, Gdy w Sejmie pojawia si consensus wystpowao przejcie na gr, gdzie obradowa SENAT NASTPUJE POCZENIE OBRAD Nie jest tak, e izby kompletnie si nie zgadzaj, Po przygotowaniu ustawy senat moe wnie poprawki lub nawet obali ustaw (ma autorytet), Od 1505 take krl jest stanem sejmujcym i musi si zgodzi na ustaw, Zazwyczaj opinia krla i senatu bya zbiena, Gdy jest zgoda senatu to ustawa idzie do redakcji w kancelarii krlewskiej, gdzie bya bardzo czsto jeszcze przerabiana (zdarzao si, e wpisywano wtedy rzeczy, materiay, nad ktrymi nawet nie obradowano), W latach 80 XVI wieku komisj redagujc tekst konstytucji zastpia komisja sejmowa, Kanclerz odczytywa i pyta zgromadzonych, czy jest konsensus w sprawie konstytucji, Jeli tak to przybija piecz, Nastpnie konstytucje wysyano do starostw, po upowszechnieniu si drukw byy wszywane do ksig sdowych, gdzie kady szlachcic mg zajrze, Tajne byy tylko konstytucje wojskowe i zagraniczne, Do 1543 konstytucje byy wydawane w jzyku aciskim, potem coraz czciej po polsku, Na koniec znw kurtuazyjne poegnanie krla.

UKSW | WPiA | PRAWO I ROK

Strona 13 z 15

[NOTATKI Z WICZE]
KRL W PARLAMENCIE

HISTORIA POLSKI

Jeli chcia wej w problemy sejmowe mg wiele, Zwolennikami krla by zazwyczaj senator, Senator mia wpyw na wybr odpowiedniego posa na Sejm, Marszaek izby rwnie by zwykle stronnikiem krla, Marszaek mia wielki autorytet, mg pomaga krlowi, Cz posw to take stronnicy krla, Krl mia prawo konkluzji w Senacie, Od 1505 roku by trzecim stanem sejmujcym, Byo przekonanie, e nie ma Sejmu bez krla, Duy wpyw ingerencji miaa rwnie kancelaria, Za bardzo dobrze radzcych sobie z Sejmem uwaano Batorego czy Poniatowskiego, Przeciwnie wypowiadano si o Michale Korybucie Winiowieckim, SEJM KONWOKACYJNY

W 1572 roku zmar Zygmunt August, ostatni z Jagiellonw, nie mia potomkw z 3 on, jego ona, Barbara Radziwiwna przestraszya si spadajcego w komnacie sufitu, poronia i zmara, Po mierci krla rozwaano opcj wyboru krla przez og szlachty bd przez Sejm. Polska szlachta w tym okresie wykazaa si dojrzaoci, Prbowano zapewni bezpieczestwo, zawizano lokalne konfederacje, Prymas w 1573 roku zwoa konwokacj Sejm bez krla, Podjto tam najwaniejsza decyzje, Zalegalizowano sdy kapturowe, zwizki szlacheckie, Rozstrzygnito dylemat jak wybra krla poprzez og szlachty, Uchwalono konfederacj Warszawsk 1573 o tolerancji religijnej, Konwokacja zwoywana przez Prymasa, Zajmuje si wszystkim sprawami, co Sejm Walny, Nie moe jedynie nadawa urzdw i rozporzdza domen krlewsk, Szlachta zacza orientowa si, e Sejm jest drugim suwerenem, by moe waniejszym od krla, bowiem nawet jeli krla nie ma to jest Sejm, SEJM JAKO WADZA W PASTWIE Mieszanka zasady reprezentacji i idea sdu konnego powszechne uczestnictwo szlachty, SZOPA SENATORSKA we wsi Wola, pod Warszaw, drewniany budynek, w ktrym przyjmowano zagraniczne delegacje, przygotowywano listy kandydatur, Posowie otaczajcy budynek deliberowali nad rnymi sprawami, by to krg szlachecki, og przybyej szlachty, Kade wojewdztwo miao 1 gos, ale mogo by reprezentowane przez du ilo szlachty. Prymas pyta o wybr wojewdztwa trzykrotnie i w razie duej przewagi gosw ogasza zwycizc. Marszaek przekazywa wyniki wojewdztwom. WZROST KOMPETENCJI SEJMU Nie ma polityki zagranicznej bez senatu, Nie ma maestwa krla bez senatu, Nie ma wojny bez zgody izb, Od 1578 roku sejm ma prawo nadawania szlachectwa, Od 1641 roku prawo nadawania szlachectwa cudzoziemcom, z moc wsteczn od 1607, Od 1616 roku sejm ma prawo wypowiadania wojny,

UKSW | WPiA | PRAWO I ROK

Strona 14 z 15

[NOTATKI Z WICZE]
Ma prawo laski, amnestii, Wyznacza oglny kierunek prowadzenia polityki zagranicznej, Podskarbi musia uzyska sejmowe absolutorium, Prawo traktatw i przymierzy, RZDY SEJMIKOWE

HISTORIA POLSKI

Przejmowanie funkcji sejmu Walnego przez Sejmiki Szlacheckie I poowa XVIII wieku Rozwj znaczenia sejmikw lokalnych, np. poprzez instrukcje sejmikowe, Od II poowy XVII wieku przekonaniem byo, e sprawy finansowe nale do gestii sejmikw szlacheckich, np. ustalano podatki lokalne, W II poowie XVII wieku wadza centralna nie bya w stanie zapewni bezpieczestwa na ogromnych poaciach terenu, std wystpowanie armii lokalnej, I poowa XVIII wieku Decentralizacja pastwa.

Pozdrawiam, Bartek Radomski

UKSW | WPiA | PRAWO I ROK

Strona 15 z 15