MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTU

322[10]/SP/MENiS/2005.

PROGRAM NAUCZANIA TECHNIK FARMACEUTYCZNY 322[10]

Zatwierdzam Minister Edukacji Narodowej i Sportu

Warszawa 2005

Autorzy: mgr Aleksandra Kessler mgr Ewa o mgr Barbara Trzewik mgr Sylwia Woko

Recenzenci: dr n. farm. Przemysaw Doroyski dr n. farm. Anna Gumieniczek

Opracowanie redakcyjne: mgr Kazimiera Tarowska

Spis treci
I. Plany nauczania II. Programy nauczania przedmiotw zawodowych 1. Podstawy prawa i ekonomiki 2. Podstawy anatomii, fizjologii i patofizjologii 3. Psychologia 4. Zdrowie publiczne 5. Farmakognozja 6. Technologia postaci leku 7. Farmakologia z elementami chemii lekw 8. Analiza lekw 9. Zajcia praktyczne 10. Praktyka zawodowa 4 5 5 11 21 27 34 43 63 78 88 96

I. PLAN NAUCZANIA
PLAN NAUCZANIA
Szkoa policealna Zawd: technik farmaceutyczny 322[10] Podbudowa programowa: szkoa dajca wyksztacenie rednie
Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania 1,5 3 1,5 1,5 5 15 5,5 11 6 50

Lp.

Przedmioty nauczania

Semestry I - IV Liczba godzin tygodniowo w semestrze 2 1 3 2 2 3 7 2 6 25 3 1 1 3 8 3 6 25 2 7 3 5 6 25 2 8 3 5 6 25

1. Podstawy prawa i ekonomiki 2. Anatomia, fizjologia i patofizjologia 3. Psychologia 4. Zdrowie publiczne 5. Farmakognozja 6. Technologia postaci lekw 7. Farmakologia z elementami chemii lekw 8. Analiza lekw 9. Zajcia praktyczne Razem

Praktyka zawodowa w semestrze IV - 4 tygodnie

II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTW ZAWODOWYCH PODSTAWY PRAWA I EKONOMIKI

Szczegowe cele ksztacenia
W wyniku procesu ksztacenia ucze powinien umie: scharakteryzowa system organizacji ochrony zdrowia w Polsce, wskaza instytucje wpywajce na polityk zdrowotn pastwa, okreli rda i sposoby finansowania wiadcze zdrowotnych, wyjani zasady reglamentowania dostpu do niektrych usug i dbr, wskaza dostawcw i odbiorcw usug medycznych, wyjani proces przepywu rodkw finansujcych wiadczenia zdrowotne i rol pastwa w regulacji przepywu, wyjani istot i zasady funkcjonowania systemu ubezpiecze zdrowotnych w Polsce, wyjani specyfik rynku wiadcze zdrowotnych, wskaza czynniki wpywajce na popyt i poda wiadcze zdrowotnych, wyjani mechanizmy regulowanej konkurencji midzy producentami usug medycznych, wskaza rol pastwa i patnika na rynku usug medycznych, scharakteryzowa system zapewnienia jakoci w opiece zdrowotnej, uzasadni znaczenie profesjonalizmu i zaufania do personelu medycznego w wiadczeniu usug zdrowotnych, wskaza podmioty uprawnione do realizacji wiadcze zdrowotnych, wskaza regulacje prawne dotyczce personelu medycznego a w szczeglnoci technika farmaceutycznego, rozrni rodzaje kontraktw na usugi medyczne, okreli zasady zawierania kontraktw na wiadczone usugi medyczne, scharakteryzowa koszty wytworzenia wiadcze zdrowotnych, wskaza podstawy prawne funkcjonowania zakadw opieki zdrowotnej i patnika, zastosowa przepisy prawa dotyczce dziaalnoci gospodarczej, zastosowa przepisy prawa dotyczce dziaalnoci zawodowej technika farmaceutycznego.

Materia nauczania
1. Finansowanie wiadcze zdrowotnych Istota polityki zdrowotnej. Struktura systemu organizacyjnego opieki zdrowotnej w Polsce. Rodzaje instytucji wpywajcych na polityk zdrowotn i ich rola. rda i sposoby finansowania wiadcze zdrowotnych. Rodzaje dostawcw usug medycznych. Rodzaje odbiorcw usug medycznych. Istota patnika. Charakterystyka przepywu rodkw finansujcych wiadczenia zdrowotne. Rola pastwa w regulowaniu przepywu rodkw. 2. System ubezpiecze zdrowotnych w Polsce Istota ubezpieczenia zdrowotnego. Rodzaje ubezpiecze zdrowotnych. Funkcje powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Zasady powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Funkcje patnika w systemie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Zakres wiadcze w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Zasady korzystania ze wiadcze zdrowotnych z powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Reglamentacja dostpu do niektrych usug medycznych istota, przyczyny, sposoby reglamentacji. Znaczenie dobrowolnych ubezpiecze zdrowotnych. 3. Rynek wiadcze zdrowotnych Cechy rynku usug medycznych. Usuga medyczna jako dobro indywidualne, publiczne, konsumpcyjne, inwestycyjne i profesjonalne. Ograniczona suwerenno pacjenta jako konsumenta usug medycznych. Akceptacja patnika jako rda finansowania wiadcze zdrowotnych. Efekty zewntrzne usug medycznych. Czynniki wpywajce na poda wiadcze zdrowotnych. Czynniki ksztatujce popyt na wiadczenia zdrowotne. Skutki niekontrolowanej konkurencji na rynku wiadcze zdrowotnych. Rola pastwa i patnika na rynku usug medycznych. Zapewnienie jakoci w opiece zdrowotnej. Znaczenie profesjonalizmu i zaufania do personelu medycznego w wiadczeniu usug medycznych. 4. Podstawy prawne funkcjonowania zakadw opieki zdrowotnej i patnika Podstawowe obszary funkcjonowania zakadw opieki zdrowotnej. Regulacje prawne dotyczce funkcjonowania zakadw opieki zdrowotnej i patnika. Regulacje prawne dotyczce personelu medycznego w tym technika farmaceutycznego. Rodzaje kontraktw na usugi medyczne. Zasady zawierania kontraktw na usugi medyczne.
6

5. Koszty w zakadach opieki zdrowotnej Rodzaje kosztw. Skadniki kosztw wytworzenia wiadcze zdrowotnych. Koszty bezporednie i porednie. Regulacje prawne w zakresie nadzoru nad kosztami w zakadach opieki zdrowotnej. 6.Przepisy prawa dotyczce dziaalnoci zawodowej i gospodarczej Przedmiot i rda prawa w ochronie zdrowia. Rodzaje stosunkw pracy i umw o prac w ochronie zdrowia. Rozwizywanie umw o prac. Prawa i obowizki zakadu pracy i pracownika. Wynagrodzenie za prac i jego ochrona prawna. Czas pracy w ochronie zdrowia i urlopy pracownicze. wiadectwa pracy. Rozwizywanie umowy o prac. Rodzaje odpowiedzialnoci pracowniczej w ochronie zdrowia. Rodzaje umw cywilnoprawnych. Formy wasnoci zakadw opieki zdrowotnej. Formy organizacyjnoprawne zakadw opieki zdrowotnej. Moliwoci podejmowania dziaalnoci gospodarczej w ochronie zdrowia. Prawo farmaceutyczne. wiczenia: Identyfikowanie rde prawa. Interpretowanie przepisw prawa farmaceutycznego.

rodki dydaktyczne
Foliogramy. Aktualne ustawy i przepisy z zakresu opieki zdrowotnej, prawa farmaceutycznego, prawa cywilnego, prawa pracy oraz prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Prasa zawierajca informacje ekonomiczne i prawne. Baza informacji prawnej (pyty CD-ROM i Internet; System LEX, serwis prawo i zdrowie). Opisy przypadkw z prasy zawodowej lub Internetu.

Uwagi o realizacji
Program nauczania przedmiotu Podstawy prawa i ekonomiki obejmuje zintegrowane treci z zakresu ekonomii, ekonomiki, finansw i prawa. W czasie realizacji programu nauczyciel powinien nawizywa do wiedzy z zakresu przedsibiorczoci nabytej przez uczniw w szkole redniej. Program Podstawy prawa i ekonomiki skada si z szeciu dziaw tematycznych. Na jego realizacj przeznaczono 50 godzin w semestrze III i IV.

Proponuje si nastpujcy podzia poszczeglnych dziaw tematycznych:

godzin

na

realizacj

Lp. Dziay tematyczne 1. Finansowanie wiadcze zdrowotnych 2. System ubezpiecze zdrowotnych w Polsce 3. Rynek wiadcze zdrowotnych 4. Podstawy prawne funkcjonowania zakadw opieki zdrowotnej i patnika 5. Koszty w zakadach opieki zdrowotnej 6. Przepisy prawa dotyczce dziaalnoci zawodowej Razem

Liczba godzin 8 8 8 10 6 10 50

Podane w tabeli liczby godzin na realizacj poszczeglnych dziaw maj charakter orientacyjny. Nauczyciel moe wprowadzi pewne zmiany, majce na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoy. W celu uzyskania zadawalajcych wynikw ksztacenia zajcia powinny odbywa si w pracowni przedmiotowej wyposaonej w nowoczesne rodki dydaktyczne. Nauczyciel realizujcy program nauczania przedmiotu powinien mie do dyspozycji podrczn biblioteczk wyposaon w pozycje literatury z zakresu prawa i ekonomii, akty prawne, specjalistyczn pras. Proponuje si prowadzenie zaj w formie pracy zespoowej, grupowej i indywidualnej. wiczenia przedmiotowe umoliwiaj indywidualizacj procesu ksztacenia, efektywne wykorzystywanie pomocy dydaktycznych oraz zastosowanie nabytych umiejtnoci w nowych sytuacjach. Osignicie zaoonych celw ksztacenia umoliwia stosowanie efektywnych metod nauczania, takich jak: wykad informacyjny, problemowy, konwersatoryjny, pogadanka dydaktyczna, metoda przypadkw, metoda sytuacyjna, metoda projektw, wiczenia przedmiotowe. Poszczeglne dziay programowe zawieraj treci ksztacenia niezbdne do zrozumienia funkcjonowania ochrony zdrowia w wymiarze organizacyjnym i ekonomicznym. Dzia pierwszy dotyczy struktury systemu organizacyjnego ochrony zdrowia. Szczegln uwag naley zwrci na finansowanie wiadcze zdrowotnych. Powszechne ubezpieczenia zdrowotne, o ktrych mowa w dziale drugim stanowi w Polsce gwne rdo finansowania

wiadcze zdrowotnych. Wskazane jest usystematyzowanie wiedzy w tym zakresie. Po zrealizowaniu dziau trzeciego uczniowie powinni okreli specyficzne cechy rynku oraz mechanizmy ekonomiczne i kryteria zapewnienia jakoci usug medycznych. W dziale czwartym, pitym i szstym szczeglny nacisk naley pooy na regulacje prawne dotyczce funkcjonowania zakadw opieki zdrowotnej i patnika oraz dziaalnoci zawodowej technika farmaceutycznego.

Propozycje metod sprawdzania edukacyjnych ucznia

oceny

osigni

Sprawdzanie i ocenianie osigni uczniw naley przeprowadza systematycznie na podstawie kryteriw uwzgldniajcych zaplanowane cele ksztacenia, a w szczeglnoci: okrelanie rde i sposobw finansowania wiadcze zdrowotnych, okrelanie czynnikw wpywajcych na popyt i poda wiadcze zdrowotnych, charakteryzowanie roli pastwa i patnika na rynku usug medycznych, interpretowanie regulacji prawnych obowizujcych w zawodzie technik farmaceutyczny. Proces oceniania powinien obejmowa: diagnoz wiadomoci i umiejtnoci ucznia przed przystpieniem do realizacji programu, sprawdzenie postpw ucznia w toku realizacji programu oraz rozpoznawanie trudnoci w osiganiu celw ksztacenia, sprawdzenie wiadomoci i umiejtnoci po zrealizowaniu programu nauczania. Osignicia uczniw mona ocenia na podstawie: odpowiedzi ustnych, prac pisemnych, testw osigni szkolnych. W ocenie kocowej naley uwzgldni wyniki wszystkich metod sprawdzania osigni ucznia stosowanych przez nauczyciela.

Literatura
Baza informacji prawnej w Internecie system LEX, serwis prawo i zdrowie Boratyski J., Dudek B., Morkis G.: Obsuga klienta. Prawo pracy. Higiena pracy. WSiP, Warszawa 2003 Chwierut S., Kulis M., Wjcik D.: Elementy zarzdzania finansowego w ochronie zdrowia. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne Vesalius, Krakw 2000 Getzen T.: Ekonomika zdrowia. PWN, Warszawa 2000 Mierzejewska-Majcherek J.: Podstawy ekonomii. Centrum Doradztwa i Informacji Difin, Warszawa 2003 Rozporzdzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spoecznej z dnia 22 grudnia 1998 r. W sprawie szczeglnych zasad rachunku kosztw w publicznych zakadach opieki zdrowotnej (DZ. U. Nr. 164, poz. 1194) Sobiecki R., red.: Podstawy przedsibiorczoci w pytaniach i odpowiedziach. Centrum Doradztwa i Informacji Difin, Warszawa 2003 Trocki M., red.: Nowoczesne zarzdzanie w opiece zdrowotnej. Instytut Przedsibiorczoci i Samorzdnoci, Warszawa 2002 Ustawa z dnia 15 wrzenia 2000 r. Kodeks spek handlowych Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. ze zmianami Kodeks cywilny Ustawa z dnia 23 stycznia 2003 r. O powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (DZ. U. Nr. 45, poz. 391) Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. ze zmianami Kodeks pracy Ustawa z dnia 6 wrzenia 2001 ze zmianami Prawo farmaceutyczne (DZ. U. Nr. 126, poz 1381 z pniejszymi zmianami) Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. O zakadach opieki zdrowotnej Wykaz literatury naley aktualizowa w miar ukazywania si nowych pozycji wydawniczych.

10

PODSTAWY ANATOMII, FIZJOLOLOGII I PATOFIZJOLOGII

Szczegowe cele ksztacenia
W wyniku procesu ksztacenia ucze powinien umie: posuy si podstawowymi pojciami z zakresu anatomii, fizjologii, patofizjologii, scharakteryzowa budow i czynnoci yciowe komrek, scharakteryzowa rodzaje i funkcje tkanek, scharakteryzowa rozwj prenatalny czowieka, scharakteryzowa poszczeglne okresy ycia czowieka po urodzeniu, okreli rnice zwizane z wiekiem, pci oraz rnice konstytucjonalne, okreli pooenie poszczeglnych ukadw i narzdw, scharakteryzowa budow i czynnoci ukadu narzdw ruchu, scharakteryzowa budow i czynnoci ukadu nerwowego, scharakteryzowa budow i czynnoci ukadu krenia, przedstawi skad i rol krwi, przedstawi budow i rol ukadu chonnego, scharakteryzowa budow i czynnoci ukadu oddechowego, scharakteryzowa budow i czynnoci ukadu trawiennego, wyjani istot procesw metabolicznych zachodzcych w ustroju czowieka, scharakteryzowa budow i czynnoci ukadu moczowego, przedstawi budow i rol ukadu pciowego, scharakteryzowa budow i czynno wydzielnicz gruczow dokrewnych, przedstawi budow i znaczenie skry oraz narzdw zmysw, wyjani pojcia zdrowie, choroba, proces patologiczny, etiologia, patogeneza, przedstawi klasyfikacj chorb, scharakteryzowa przebieg i objawy choroby, okreli przyczyny i mechanizmy zaburze pojawiajcych si w chorobie, scharakteryzowa choroby poszczeglnych ukadw i narzdw, przedstawi oglne zasady leczenia chorb, udzieli pierwszej pomocy w stanach zagroenia ycia i zdrowia.

11

Materia nauczania
1. Wiadomoci wstpne Podstawowe pojcia. Miejsce anatomii i fizjologii wrd nauk przyrodniczych. Podzia anatomii. Budowa i czynno komrki. Podzia tkanek. Tkanka nabonkowa. Tkanki czne. Rozwj osobniczy czowieka. Posta czowieka jako cao. Plan budowy ciaa ludzkiego. Pojcie zdrowia i choroby. Czynniki chorobotwrcze. Klasyfikacja chorb. Przebieg i objawy chorb. Etiologia i patogeneza. 2. Ukad narzdw ruchu Funkcje szkieletu. Tkanka czna szkieletowa. Waciwoci fizyczne i skad chemiczny koci. Ksztat koci. Poczenia koci. Podzia koca. Koci krgosupa i klatki piersiowej. Koci czaszki. Koci koczyny grnej. Koci koczyny dolnej. Tkanka miniowa - rodzaje tkanki miniowej. Budowa makroskopowa i mikroskopowa mini szkieletowych. Mechanika mini. Grupy miniowe w poszczeglnych okolicach ciaa - minie gowy i szyi, minie grzbietu, minie klatki piersiowej, minie brzucha, minie koczyny grnej i dolnej. Czynno poszczeglnych grup miniowych. Choroby ukadu narzdw ruchu wrodzone i nabyte. wiczenia: Analizowanie budowy, pooenia i pocze koci na modelu szkieletu czowieka. Analizowanie pooenia poszczeglnych mini na modelu muskulatury czowieka. 3. Ukad nerwowy Rola ukadu nerwowego. Tkanka nerwowa. Podzia ukadu nerwowego. Podstawowe pojcia: orodek nerwowy, splot, zwj, wkno nerwowe, nerw. Synapsy - budowa, neuromediatory. Receptory. Odruchy - podzia, uk odruchowy. Centralny ukad nerwowy. Budowa i czynno mzgowia i rdzenia krgowego. Opony mzgowo rdzeniowe. Krenie pynu mzgowo - rdzeniowego. Budowa i czynno obwodowego ukadu nerwowego. Budowa i czynno ukadu nerwowego autonomicznego wspczulnego i przywspczulnego. Budowa i czynno ukadu nerwowego somatycznego. Zaburzenia czynnoci ruchowych. Zaburzenia czucia. Zaburzenia wyszych czynnoci nerwowych. Choroby naczyniowe mzgu. Choroby zwyrodnieniowe - choroba Parkinsona, choroba Alzheimera. Choroby demielinizacyjne stwardnienie rozsiane. Padaczka. Urazy mzgu. Nowotwory mzgu. Zaburzenia psychiczne.
12

wiczenia: Analizowanie budowy mzgowia i rdzenia krgowego z wykorzystaniem modelu, tablic i atlasw anatomicznych, programw komputerowych. Analizowanie budowy ukadu nerwowego obwodowego z wykorzystaniem modelu, tablic i atlasw anatomicznych. Analizowanie istoty i przebiegu chorb ukadu nerwowego na podstawie opisu przypadkw. 4. Ukad krenia Funkcje ukadu krenia. Narzdy tworzce ukad krenia, topografia. Budowa serca. Fizjologia pracy serca. Rodzaje naczy krwiononych. Budowa naczy krwiononych. Zadania krwioobiegu duego i maego. Przebieg naczy krwioobiegu duego i maego. Ukad yy wrotnej. Krenie podowe. Mechanizmy regulujce krenie krwi. Cinienie krwi. Ttno. Zaburzenia w kreniu - krwotok, przekrwienie, niedokrwienie, zawa, obrzki. Niewydolno krenia. Wstrzs. Choroba niedokrwienna i zawa minia sercowego. Zaburzenia rytmu. Wady serca. Miadyca. Nadcinienie ttnicze. Schorzenia naczy ylnych. wiczenia: Analizowanie budowy serca na modelu. Analizowanie przebiegu naczy krwiononych z wykorzystaniem tablic, atlasw anatomicznych, programw komputerowych. Dokonywanie pomiaru ttna. Dokonywanie pomiaru cinienia krwi. Analizowanie istoty i przebiegu chorb ukadu krenia na podstawie opisu przypadkw. 5. Krew Funkcje krwi. Narzdy krwiotwrcze. Skad krwi. Elementy morfotyczne krwi. Osocze krwi. Krzepnicie krwi. Grupy krwi i czynnik Rh. Mechanizmy obronne krwi. Skazy krwotoczne. Zakrzepica. Zator. Niedokrwistoci. Biaaczki. 6. Ukad chonny Funkcje ukadu chonnego. Narzdy tworzce ukad chonny. Budowa i przebieg naczy limfatycznych. Skad chonki. Krenie chonki. Budowa i funkcje wzw chonnych. Budowa i czynno ledziony. Odporno. Odczynowo ustroju. Choniaki zoliwe. Ziarnica zoliwa. AIDS.

13

7. Ukad oddechowy Rola ukadu oddechowego. Narzdy wchodzce w skad ukadu oddechowego, topografia. Budowa i czynno drg oddechowych. Budowa i czynno puc. Fizjologia oddychania. Mechanizmy regulujce oddychanie. Duszno. Zaburzenia rytmu oddechowego. Sinica. Kaszel. Niewydolno oddechowa. Dychawica oddechowa. Obrzk puc. Zapalenie puc. Nowotwory ukadu oddechowego. wiczenia: Analizowanie budowy ukadu oddechowego z wykorzystaniem modelu, tablic, atlasw anatomicznych, programw komputerowych. Analizowanie istoty i przebiegu chorb ukadu oddechowego na podstawie opisu przypadkw. 8. Ukad trawienny Funkcje ukadu trawiennego. Narzdy tworzce ukad trawienny, topografia. Budowa i czynno jamy ustnej, garda i przeyku. Budowa i czynno odka. Budowa i czynno dwunastnicy. Wtroba, trzustka, budowa, udzia w procesach trawiennych. Budowa i czynno jelita cienkiego i grubego. Procesy trawienne zachodzce w poszczeglnych odcinkach przewodu pokarmowego. Zaburzenia aknienia. Choroba wrzodowa. Nowotwory przewodu pokarmowego. Zaburzenia czynnoci jelit. Zapalenie wtroby. Marsko wtroby. Ostre zapalenie trzustki. wiczenia: Analizowanie budowy ukadu trawiennego z wykorzystaniem modelu, tablic, atlasw anatomicznych, programw komputerowych. Analizowanie istoty i przebiegu chorb ukadu trawiennego na podstawie opisu przypadkw. 9. Metabolizm Przemiana materii. Przemiana biaek. Przemiana wglowodanw. Przemiana tuszczw. Przemiana wody i soli mineralnych. Mikroelementy. Witaminy. Przemiana energii. Pomiary przemiany energii. Bilans cieplny. Regulacja temperatury ciaa. Zaburzenia przemiany biaek, wglowodanw, tuszczw. Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, mineralnej i kwasowo-zasadowej. Gd. Niedobory witaminowe. Cukrzyca. 10. Ukad moczowy Rola ukadu moczowego. Narzdy tworzce ukad moczowy, topografia. Budowa makroskopowa i mikroskopowa nerek. Powstawanie moczu. Skad moczu. Mechanizmy regulujce powstawanie moczu.
14

Czynno wydzielnicza nerek. Budowa i czynno drg moczowych. Oddawanie moczu. Zmiany ilociowe i jakociowe moczu. Niewydolno nerek. Mocznica. Stany zapalne ukadu moczowego. Kamica moczowa. wiczenia: Analizowanie budowy ukadu moczowego z wykorzystaniem modelu, tablic, atlasw anatomicznych, programw komputerowych. Analizowanie istoty i przebiegu chorb ukadu moczowego na podstawie opisu przypadkw. 11. Ukad pciowy Rola ukadu pciowego. Narzdy tworzce ukad pciowy eski, topografia, budowa. Cykl jajnikowy. Cykl miesiczkowy. Zapodnienie. Cia. Pord. Naderki i nowotwory szyjki macicy i jajnikw. Stany zapalne przydatkw. Zaburzenia hormonalne. Narzdy tworzce ukad pciowy mski, topografia, budowa, funkcje. Przerost i rak gruczou krokowego. wiczenia: Analizowanie budowy ukadu pciowego z wykorzystaniem modelu, tablic, atlasw anatomicznych, programw komputerowych. Analizowanie istoty i przebiegu chorb ukadu pciowego na podstawie opisu przypadkw. 12. Gruczoy dokrewne Funkcje hormonw. Rodzaje hormonw. Gruczoy dokrewne, budowa, topografia. Czynno wydzielnicza poszczeglnych gruczow dokrewnych. Wpyw hormonw na funkcjonowanie organizmu. Sprzenie zwrotne w regulacji wydzielania hormonw. Zaburzenia wydzielnicze przysadki mzgowej, tarczycy, gruczow przytarczycznych, trzustki, nadnerczy. 13. Ukad narzdw zmysw. Powoka wsplna. Rola narzdw zmysw. Budowa i czynno narzdw czucia powierzchownego, narzdu smaku, powonienia, suchu i rwnowagi, wzroku. Funkcje skry. Budowa skry. Gruczoy skry. Wosy. Paznokcie. Patologia sutka. Wybrane schorzenia skry, narzdu wzroku i suchu. 14. Ratownictwo Zadania medycyny ratunkowej. acuch ratunkowy. Ocena stanu poszkodowanego. Utrata przytomnoci. Rany. Krwotoki. Urazy narzdw ruchu. Urazy termiczne. Ciaa obce w oku, uchu, nosie, tchawicy.
15

Napady drgawek. Zatrucia. Poraenie prdem elektrycznym. Nage zatrzymanie krenia i oddychania. Apteczka pierwszej pomocy. wiczenia: Ocenianie stanu poszkodowanego. Nakadanie opatrunku na ran w obrbie gowy, koczyny grnej, koczyny dolnej. Tamowanie krwotokw z rany i z nosa. Unieruchamianie zama w obrbie koczyny grnej i koczyny dolnej. Udzielanie pierwszej pomocy w urazach krgosupa. Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku omdlenia. Ukadanie poszkodowanego w pozycji bezpiecznej. Udranianie drg oddechowych. Wykonywanie na fantomie sztucznego oddychania i poredniego masau serca u dorosego i u dziecka. Kompletowanie apteczki pierwszej pomocy.

rodki dydaktyczne
Fantom czowieka do wicze z zakresu anatomii i udzielania pierwszej pomocy. Modele i plansze anatomiczne. Foliogramy, programy komputerowe z zakresu anatomii. Atlasy anatomiczne, albumy. Filmy dydaktyczne. Materiay, sprzt do udzielania pierwszej pomocy.

Uwagi o realizacji
Program nauczania anatomii, fizjologii i fizjopatologii obejmuje treci z zakresu budowy i czynnoci organizmu czowieka oraz zaburze w ich funkcjonowaniu. Celem realizacji programu jest wyposaenie ucznia w wiedz niezbdn do rozumienia funkcjonowania organizmu czowieka, ukazanie wzajemnych powiza i zalenoci midzy poszczeglnymi ukadami i narzdami oraz przedstawienie zaburze w ich pracy. Nabyte przez ucznia umiejtnoci z zakresu budowy i funkcjonowania organizmu w zdrowiu i chorobie, pozwalaj dostrzega organizm jako jedno psychosomatyczn. Treci programu przedmiotu powinny by skorelowane z farmakologi i chemi lekw. Stanowi one podstaw teoretyczn do uczenia si zagadnie z zakresu farmakoterapii.

16

Ze wzgldu na charakter pracy technika farmaceutycznego, szczegln uwag naley zwrci na realizacj celw zwizanych z fizjologi i patofizjologi w aspekcie oddziaywania leku na organizm czowieka. Treci programu dotyczce anatomii proponuje si ograniczy do najwaniejszych zagadnie z zakresu topografii i oglnej budowy narzdw. W celu uzyskania zadowalajcych wynikw zajcia powinny odbywa si w pracowni przedmiotowej wyposaonej w nowoczesne rodki dydaktyczne. Zajcia edukacyjne powinny by prowadzone w formie pracy zespoowej, grupowej i indywidualnej. Zaproponowane w programie wiczenia uatwi uczniom zrozumienie realizowanych treci, indywidualizacj procesu ksztacenia i efektywniejsze wykorzystanie pomocy dydaktycznych. wiczenia powinny by prowadzone w grupach liczcych od 10 - 15 osb. Tematy najwaniejsze dla waciwego zrozumienia zaburze chorobowych i zasad farmakoterapii, a zarazem najtrudniejsze do opanowania przez ucznia dotycz zagadnie z zakresu budowy i czynnoci ukadu nerwowego, ukadu krenia, ukadu moczowego, trawienia, metabolizmu oraz ukadu endokrynologicznego. Na realizacj tej czci programu przewidziano cznie 49 godzin zaj edukacyjnych (zajcia teoretyczne i wiczenia). Czas ten pozwoli na usystematyzowanie wiedzy uczniw niezbdnej do zrozumienia procesw yciowych zachodzcych za porednictwem wymienionych ukadw. W trakcie realizacji programu, szczegln uwag naley zwrci na ksztatowanie umiejtnoci udzielania pierwszej pomocy. Niejednokrotnie od przypadkowych wiadkw zdarzenia zaley szansa na przetrwanie nagego zagroenia ycia lub zdrowia. Istnieje zatem konieczno ksztatowania umiejtnoci z zakresu udzielania pierwszej pomocy u coraz wikszej liczby ludzi, w tym szczeglnie pracownikw ochrony zdrowia. Szczegln uwag naley zwrci na ocen stanu poszkodowanego, prowadzenie sztucznego oddychania i poredniego masau serca oraz na przestrzeganie obowizujcych procedur przy wykonywaniu dziaa z zakresu udzielania pierwszej pomocy. W celu uzyskania zadawalajcych wynikw, zajcia powinny odbywa si w pracowni ratownictwa wyposaonej w nowoczesne rodki dydaktyczne. W trakcie realizacji programu naley ksztatowa u ucznia nastpujce postawy: odpowiedzialnoci za zdrowie i ycie czowieka, wraliwoci wobec ludzi potrzebujcych pomocy,
17

 systematycznoci

deniu

do

podnoszenia

kwalifikacji

i aktualizacji wiedzy. W celu umoliwienia uczniowi osignicia zaoonych celw ksztacenia, rozwijania zdolnoci poznawczych i wyzwalania aktywnoci proponuje si stosowanie nastpujcych metod nauczania: wykad informacyjny, problemowy, konwersatoryjny, dyskusja dydaktyczna, metoda przypadkw, metoda sytuacyjna, pokaz z objanieniem, wiczenia. Proponuje si nastpujcy podzia poszczeglnych dziaw tematycznych: Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 15. Dziay tematyczne Wiadomoci wstpne Ukad narzdw ruchu Ukad nerwowy Ukad krenia Krew Ukad chonny Ukad oddechowy Ukad trawienny Metabolizm Ukad moczowy Ukad pciowy Gruczoy dokrewne Ukad narzdw Powoka wsplna. Ratownictwo zmysw. Razem godzin na realizacj

Liczba godzin Zajcia wiczenia Ogem teoretyczne 10 10 4 4 6 6 2 3 4 3 2 4 6 6 2 62 4 10 6 3 6 2 2 13 46 8 14 12 6 2 6 10 3 4 6 6 6 15 108

18

Podane w tabeli liczby godzin na realizacj poszczeglnych dziaw maj charakter orientacyjny. Nauczyciel moe wprowadzi pewne zmiany, majce na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoy.

Propozycje metod sprawdzania edukacyjnych ucznia

oceny

osigni

Sprawdzanie i ocenianie osigni uczniw naley przeprowadza systematycznie przez cay czas realizacji programu nauczania przedmiotu, na podstawie kryteriw przedstawionych na pocztku zaj. Systematyczna ocena dostarczy nauczycielowi informacji o osigniciach uczniw, umoliwi skuteczne kierowanie przebiegiem uczenia si, dostarczy uczniowi informacji o wyniku uczenia si. Osignicia uczniw mona ocenia na podstawie: odpowiedzi ustnych, prac pisemnych, testw dydaktycznych, ukierunkowanej obserwacji czynnoci uczniw w czasie wicze. Dokonujc oceny nauczyciel powinien stosowa kryteria wynikajce z zaplanowanych celw ksztacenia, a w szczeglnoci: stosowanie podstawowych poj z zakresu anatomii, fizjologii i patofizjologii, charakteryzowanie budowy i czynnoci ukadw i narzdw, charakteryzowanie chorb poszczeglnych ukadw i narzdw, udzielanie pierwszej pomocy w stanach zagroenia zdrowia i ycia. W ocenie kocowej naley uwzgldni wyniki wszystkich metod sprawdzania osigni ucznia stosowanych przez nauczyciela.

19

Literatura
Aleksandrowicz R.: May atlas anatomiczny. PZWL, Warszawa 2004 Buchfelder M., Buchfelder A.: Podrcznik pierwszej pomocy. PZWL, Warszawa 2003 Gob B., Traczyk W.: Anatomia i fizjologia czowieka. PZWL, Warszawa 1997 Kamiski B., Dziak A.: Postpowanie w stanach zagroenia ycia. PZWL, Warszawa 1999 Kru S.: Patologia. Podrcznik dla licencjackich studiw medycznych. PZWL, Warszawa 2004 Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia czowieka. Podrcznik dla rednich szk medycznych. PZWL, Warszawa 1998 Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia czowieka. PZWL, Warszawa 2004 Pdich W., red.: Choroby wewntrzne. PZWL, Warszawa 1994 Sokoowska Pituchowa J.: Anatomia czowieka. PZWL, Warszawa 2000 Sylwanowicz W.: May atlas anatomiczny. PZWL, Warszawa 1990 Traczyk W.: Fizjologia czowieka w zarysie. PZWL, Warszawa 2004 Wrblewski T., Miechowiecka N.: Patologia. Podrcznik dla rednich szk medycznych. PZWL, Warszawa 1993 Wykaz literatury naley aktualizowa w miar ukazywania si nowych pozycji wydawniczych.

20

PSYCHOLOGIA
Szczegowe cele ksztacenia
W wyniku procesu ksztacenia ucze powinien umie: okreli zadania i kierunki psychologii, scharakteryzowa procesy poznawcze czowieka, scharakteryzowa procesy emocjonalne i motywacyjne czowieka, scharakteryzowa struktur osobowoci czowieka i czynniki majce wpyw na jej rozwj, scharakteryzowa rozwj psychiczny czowieka, scharakteryzowa sytuacje trudne oraz ich wpyw na stan psychiczny czowieka, nawiza i utrzyma kontakt z pacjentem (klientem) oraz wsppracownikami, wyjani wpyw stanu psychicznego (sfery psychicznej) na zdrowie czowieka, wyjani wpyw choroby na stan psychiczny czowieka, wskaza pozytywne postawy wobec zdrowia i choroby, upowszechni zachowania suce zdrowiu psychicznemu, rozwiza problemy zawodowe zgodnie z kompetencjami technika farmaceutycznego, postpi zgodnie z zasadami etyki zawodowej.

Materia nauczania
1. Wprowadzenie do przedmiotu Psychologia jako nauka - przedmiot psychologii, dziay psychologii, kierunki rozwoju. Umiejtnoci psychologiczne przydatne w zawodzie technika farmaceutycznego. 2. Charakterystyka procesw poznawczych Spostrzeganie. Pami. Uczenie si jako zapamitywanie zorganizowane. Mylenie i jego rodzaje. Inteligencja jako zoona sprawno umysowa. Uwaga jako ukierunkowanie czynnoci poznawczych. 3. Procesy emocjonalno-motywacyjne Cechy i rodzaje emocji. Fizjologiczne przejawy emocji. Motywacyjna funkcja emocji. Rodzaje potrzeb.

21

4. Osobowo Pojcie osobowoci. Koncepcje osobowoci. Osobowo jako centralny system integracji i regulacji czynnoci. Skadniki osobowoci temperament, pogldy, przekonania, postawy, potrzeby, charakter. Rozwj osobowoci. 5. Rozwj psychiczny Charakterystyka rozwoju psychicznego czowieka. Czynniki ksztatujce rozwj psychiczny czowieka. Okresy rozwoju psychicznego. 6. Sytuacje trudne oraz ich wpyw na stan psychiczny Pojcie sytuacji trudnej. Rodzaje sytuacji trudnych - konflikt, frustracja, kryzys. Stres psychologiczny. Bezporednie i odlege nastpstwa sytuacji trudnych. Mechanizmy obronne osobowoci. Choroba jako sytuacja trudna. Wpyw choroby na stan psychiczny pacjenta. Reakcje emocjonalne spowodowane chorob. Sposoby radzenia sobie z sytuacj w czasie choroby. Odporno psychiczna. wiczenia: Okrelanie wpywu choroby na stan psychiczny pacjenta na podstawie analizy opisu przypadkw. Wczuwanie si i rozpoznawanie stanw emocjonalnych innych osb. 7. Psychologiczne uwarunkowania kontaktu z pacjentem / klientem Struktura procesu komunikowania si. Komunikat jako podstawa skutecznego porozumiewania si. Warunki skutecznoci komunikowania si wiarygodno nadawcy, wysyanie zrozumiaych przekazw, zapewnienie dopywu informacji zwrotnych. Style komunikowania si. Komunikowanie si sowne i bezsowne. Problemy i bdy w komunikowaniu si. Bdy jatrogenne rodzaje, przyczyny, nastpstwa. Asertywno. Wspdziaanie w grupie. Rozwizywanie konfliktw, negocjacje. Kodeks Etyki Aptekarza RP. wiczenia: Pantomimiczne wyraanie uczu, takich jak: strach, gniew, wstyd, rado, smutek. Odczytywanie sygnaw niewerbalnych. Bezporednie wyraanie prb i oczekiwa. Przekazywanie i przyjmowanie informacji zwrotnych. Stosowanie komunikatw JA. Porozumiewanie si z innymi suchanie innych.

22

 Porozumiewanie si z innymi blokady komunikacji. Wypowiadanie zda w rnych intonacjach z radoci, ze zoci, z przeraeniem, z blem, smutkiem, z lekcewaeniem, ze zdziwieniem, rozpacz. Okazywanie zrozumienia i parafrazowanie. Rozwizywanie sytuacji konfliktowych.

rodki dydaktyczne
Foliogramy. Opisy przypadkw. Filmy dydaktyczne. Tamy z nagraniami.

Uwagi o realizacji
Podstawowym zadaniem nauczyciela przedmiotu psychologia jest zapoznanie ucznia z zagadnieniami dotyczcymi procesw psychicznych i struktury osobowoci czowieka. Uczniowie powinni pozna czynniki wpywajce na rozwj i ksztatowanie si osobowoci czowieka, uzyska informacje jak postpowa z czowiekiem, aby poprawi jego samopoczucie lub osabi napicie emocjonalne. Zdobyta wiedza i umiejtnoci z psychologii umoliwi technikowi farmaceutycznemu komunikowanie si z pacjentem/klientem, rozwizywanie problemw, rozwizywanie konfliktw, podejmowanie decyzji, asertywne zachowanie si. Bd take przydatne do oceny wasnych zachowa oraz do podejmowania dziaa w zakresie rozwoju wasnej osobowoci. Umiejtnoci psychologiczne musz by nabywane w atmosferze zaufania i akceptacji. Tylko wtedy maj szans by wykorzystane w przyszej pracy zawodowej absolwenta. Podczas wicze naley przestrzega zasady dobrowolnoci w odsanianiu przez uczniw swych przey i dozna osobistych. W uczeniu si psychologii naley wykorzysta wiedz z zakresu innych przedmiotw zwaszcza anatomii i fizjologii centralnego ukadu nerwowego oraz ratownictwa i patofizjologii. Realizacja treci programowych pozwoli ksztatowa u uczniw nastpujce postawy: odpowiedzialnoci za podejmowane decyzje, akceptacji zachowa pacjentw, odpowiedzialnoci za skutki wasnych zachowa wobec drugiego czowieka, gotowoci niesienia pomocy drugiemu czowiekowi, poszanowania godnoci drugiego czowieka.

23

Nauczyciel realizujcy program powinien rozwija zdolnoci poznawcze uczniw, zainteresowanie zawodem oraz wdraa do samodzielnego mylenia, samodyscypliny, samorozwoju. Podczas realizacji programu wskazane jest stosowanie pracy zespoowej, grupowej i indywidualnej. Szczegln form pracy jest praca w grupach sprzyjajca realizacji zaproponowanych wicze. Tematyka wicze jest propozycj dla nauczyciela i moe by rozszerzona w zalenoci od potrzeb edukacyjnych ucznia. Zajcia edukacyjne powinny by prowadzone w grupach 15 osobowych w pracowni wyposaonej w rodki dydaktyczne umoliwiajce realizacj zaplanowanych celw ksztacenia. Nauczyciel powinien dysponowa podrczn biblioteczk na uytek wasny i uczniw, zawierajc literatur naukow, popularnonaukow, czasopisma psychologiczne. W czasie zaj niezbdne jest wykorzystywanie pomocy dydaktycznych przygotowanych przez nauczyciela do poszczeglnych tematw (foliogramy, opisy przypadkw, instrukcje do wicze, multimedia). W procesie realizacji programu proponuje si stosowanie metod, ktre przygotuj ucznia do logicznego mylenia, aktywnego udziau w rozwizywaniu problemw, stosowania w praktyce nabytych umiejtnoci. Dominujcymi metodami nauczania - uczenia si powinny by: wykad problemowy, wykad konwersatoryjny, pogadanka, dyskusja dydaktyczna, inscenizacja, metoda przypadkw, wiczenia. Proponuje si nastpujcy podzia poszczeglnych dziaw tematycznych: Lp. Dziay tematyczne 1. 2. 3. 4. 5. 6. Wprowadzenie przedmiotu Charakterystyka procesw poznawczych Procesy emocjonalnomotywacyjne Osobowo Rozwj psychiczny Sytuacje trudne oraz ich wpyw na stan psychiczny Zajcia teoretyczne do 2 10 6 6 6 6 4 godzin na realizacj

Liczba godzin wiczenia -

Ogem 2 10 6 6 6 10

24

7.

Psychologiczne uwarunkowania kontaktu z pacjentem / klientem Razem

7 43

7 11

14 54

Podane w tabeli liczby godzin na realizacj poszczeglnych dziaw maj charakter orientacyjny. Nauczyciel moe wprowadzi pewne zmiany, majce na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoy. W pierwszym dziale tematycznym naley przybliy uczniowi podstawowe pojcia psychologii oglnej i kierunki rozwoju psychologii. Wskazane jest wyszczeglnienie umiejtnoci psychologicznych przydatnych w pracy zawodowej technika farmaceutycznego. Wany element programu stanowi dzia pity dotyczcy emocji i motywacji. Problematyka ta jest niezbdna dla zrozumienia procesw psychicznych i wyjanienia konkretnych zachowa. Realizujc treci z zakresu psychologii osobowoci ujte w dziale czwartym, szczegln uwag naley zwrci na koncepcj obrazu samego siebie, postawy, potrzeby, przekonania. Dzia szsty dotyczy trudnych sytuacji yciowych oraz stresu psychologicznego. Naley wykaza wpyw choroby na stan psychiczny pacjenta, okreli reakcje emocjonalne spowodowane chorob oraz indywidualne style radzenia sobie z chorob. Podczas realizacji programu szczegln uwag naley zwrci na zagadnienia dotyczce komunikacji i kontaktw interpersonalnych. Komunikowanie si jest wanym procesem w yciu kadego czowieka. Prawidowe komunikowanie si uatwia wzajemne zrozumienie, wyraanie swoich uczu, wywieranie wpywu, rozwizywanie problemw i prowadzenie negocjacji. W trakcie realizacji programu naley wskazywa na praktyczne zastosowanie nabytych umiejtnoci w zawodzie technika farmaceutycznego.

Propozycje metod sprawdzania edukacyjnych ucznia

oceny

osigni

Sprawdzanie i ocenianie osigni uczniw naley przeprowadza systematycznie przez cay czas realizacji programu nauczania przedmiotu, na podstawie kryteriw przedstawionych na pocztku zaj. Systematyczna ewaluacja dostarczy nauczycielowi informacji o wynikach swoich dziaa, upewni czy uczniowie uzyskali oczekiwane osignicia, umoliwi skuteczne kierowanie przebiegiem uczenia si przedmiotu przez uczniw, dostarczy uczniowi informacji o wyniku uczenia si.

25

Nauczyciel oceniajc ucznia powinien stworzy mu rnorodne moliwoci potwierdzenia zdobytych wiadomoci i uksztatowanych umiejtnoci. Osignicia uczniw mona ocenia na podstawie: odpowiedzi ustnych, prac pisemnych, testw dydaktycznych, obserwacji pracy i aktywnoci ucznia. Dokonujc oceny nauczyciel powinien stosowa nastpujce kryteria: posugiwanie si zdobyt wiedz i pojciami z zakresu psychologii, dostrzeganie zwizku midzy faktami, umiejtno interpretowania poj i faktw, wykonanie wicze zgodnie z przyjtymi procedurami. W ocenie kocowej naley uwzgldni wyniki wszystkich metod sprawdzania osigni ucznia stosowanych przez nauczyciela.

Literatura
Aronson E.: Czowiek istota spoeczna. PWN, Warszawa 2004 Formaski J.: Psychologia rodowiska. PZWL, Warszawa 2004 Formaski J.: Psychologia. PZWL, Warszawa 2003 Hamer H.: Rozwj przez wprowadzanie zmian. CEM, Warszawa 1998 Jarosz M.: Psychologia lekarska. PZWL, Warszawa 1988 Przetacznik Gierowska M., Makieo - Jara G.: Podstawy psychologii oglnej. WSiP, Warszawa 1997 Sk H., Cielak R., red.: Wsparcie spoeczne, stres i zdrowie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004 Strelau J.,red.: Psychologia t. I - III. GWP, Gdask 2002 Wodarski Z., Matczak A.: Wprowadzenie do psychologii. WSiP, Warszawa 1996 Wykaz literatury naley aktualizowa w miar ukazywania si nowych pozycji wydawniczych.

26

ZDROWIE PUBLICZNE
Szczegowe cele ksztacenia
W wyniku procesu ksztacenia ucze powinien umie: wyjani podstawowe pojcia i zakres zdrowia publicznego, scharakteryzowa czynniki wpywajce na stan zdrowia jednostki i zbiorowoci, okreli przyczyny powstawania i drogi szerzenia si chorb, scharakteryzowa drobnoustroje chorobotwrcze, zinterpretowa zjawiska zachodzce w rodowisku drobnoustrojw, scharakteryzowa mechanizmy odpornociowe i ich znaczenie dla zdrowia i ycia czowieka, okreli wpyw czynnikw rodowiskowych na zdrowie czowieka, zapobiec negatywnemu wpywowi czynnikw rodowiskowych na funkcjonowanie organizmu czowieka, upowszechni zasady zdrowego stylu ycia wrd pacjentw, klientw i wsppracownikw, scharakteryzowa cele, zadania i kierunki dziaa profilaktycznych, wdroy dziaania profilaktyczne eliminujce czynniki ryzyka choroby, upowszechni metody edukacji zdrowotnej, scharakteryzowa sytuacj zdrowotn ludnoci polskiej, scharakteryzowa cele i zadania polityki zdrowotnej pastwa.

Materia nauczania
1. Problematyka zdrowia publicznego Zakres i cel przedmiotu. Podstawowe pojcia: zdrowie, zdrowie jednostki i zbiorowoci, warunki zdrowotne, zachowania zdrowotne, zdrowy styl ycia, potrzeby zdrowotne, problemy zdrowotne, choroba, ochrona zdrowia, opieka zdrowotna, promocja zdrowia, kultura zdrowotna, opieka medyczna, medycyna zapobiegawcza, medycyna rodowiskowa, zdrowie publiczne. Czynniki wpywajce na ksztatowanie stanu zdrowia jednostki i zbiorowoci. rda powstawania i drogi szerzenia si chorb. 2. Drobnoustroje i pasoyty Podstawowe pojcia i okrelenia: chorobotwrczo, zakaenie, rezerwuar zarazkw, rdo i droga zakaenia, epidemia, endemia, pandemia, okres zaraliwoci, izolacja, kwarantanna, nosicielstwo, dochodzenie epidemiologiczne. Systematyka drobnoustrojw wywoujcych choroby zakane u ludzi. Waciwoci morfologiczne i fizjologiczne bakterii. Odywianie, oddychanie, rozmnaanie si bakterii. Oporno bakterii.
27

Immunologia. Nieswoiste czynniki i mechanizmy odpornociowe. Swoiste mechanizmy obronne organizmu odpowied immunologiczna humoralna i typu komrkowego. Niedobory immunologiczne. Nadwraliwo i jej rodzaje. Rodzaje odpornoci. Uodpornianie czynne szczepionki swoiste i nieswoiste. Uodpornianie bierne surowice odpornociowe. Ziarniaki. Paeczki jelitowe. Paeczki Gram ujemne, Gram dodatnie. Laseczki. Inne bakterie - krtek blady, prtek grulicy, leptospiry, promieniowce. Riketsje i chlamydie. Budowa fizyczna i chemiczna wirusw. Rozmnaanie wirusw. Podzia wirusw. Immunoprofilaktyka czynna i bierna. Charakterystyka wybranych wirusw. Grzyby chorobotwrcze dla czowieka. Podzia grzybw, budowa, rozmnaanie, diagnostyka laboratoryjna. Charakterystyka wybranych grzybw chorobotwrczych. Pasoyty. Podzia, budowa, rozmnaanie, chorobotwrczo, diagnostyka laboratoryjna. Zapobieganie zaraeniom. Charakterystyka wybranych pasoytw. Organizacja pracy laboratorium mikrobiologicznego. Bezpieczestwo i higiena pracy w laboratorium mikrobiologicznym. Badania mikrobiologiczne. Wpyw czynnikw fizykochemicznych na waciwoci biologiczne drobnoustrojw dezynfekcja, sterylizacja. Aseptyka, antyseptyka. wiczenia: Charakteryzowanie bakterii, wirusw, grzybw, pasoytw podstawie ogldanych zdj i preparatw mikroskopowych. na

3. rodowisko a zdrowie czowieka Podstawowe pojcia - rodowisko, zagroenia ekologiczne. Ekologiczne uwarunkowania zdrowia. Czowiek wobec zagroe ekologicznych programy ochrony rodowiska. rodowiskowe uwarunkowania zdrowia populacji. Wymagania sanitarno-epidemiologiczne dotyczce powietrza, wody, gleby. Najczstsze zanieczyszczenia rodowiska oraz zwizane z nimi zagroenia zdrowotne. Wpyw czynnikw klimatycznych i pogodowych na stan zdrowia. Zdrowe miasto. Zdrowy dom. Zdrowa szkoa. Praca a zdrowie. Higiena osobista a zdrowie. Zdrowe ywienie. wiczenia: Ocenianie stanu rodowiska lokalnego na podstawie Raportu Ochrony rodowiska.

28

 Ocenianie budynku szkolnego pod wzgldem wymaga sanitarno higienicznych. Analizowanie zagroe ekologicznych we wasnej miejscowoci. 4. Promocja zdrowia. Profilaktyka. Promocja zdrowia. Gwne kierunki dziaa w promocji zdrowia. Metody promocji zdrowia jednostki i spoeczestwa. Profilaktyka, podstawowe cele, zadania i kierunki dziaa profilaktycznych fazy profilaktyki. Wspczesne problemy zdrowotne i spoeczne promocja zdrowia. Wybrane zjawiska patologii spoecznej gwne kierunki profilaktyki. Edukacja zdrowotna. Suby sanitarno epidemiologiczne, ich cele i zadania. wiczenia: Planowanie dziaa potgujcych zdrowie ucznia na przykadzie wasnym. Rozpoznawanie nieprawidowoci w zakresie ywienia na przykadzie wasnym lub rodziny, planowanie dziaa naprawczych. Planowanie dziaa w zakresie profilaktyki chorb ukadu krenia. 5. Polityka zdrowotna pastwa Podstawy epidemiologii rola i zadania epidemiologii we wspczesnej medycynie. Mierniki charakteryzujce zjawiska zdrowotne i ich interpretacja. rda wiedzy o zdrowiu. Determinanty zdrowia. Stan zdrowia ludnoci polskiej aktualne problemy zdrowotne kraju, kierunki ich rozwizywania. Polityka zdrowotna pastwa. Programy zdrowotne Narodowy Program Zdrowia. Rola technika farmaceutycznego w realizacji programw zdrowotnych. Organizacja ochrony zdrowia w Polsce.

rodki dydaktyczne
Plansze, tablice. Foliogramy. Filmy dydaktyczne. Czasopisma. Programy ochrony zdrowia. Preparaty mikroskopowe, fotografie drobnoustrojw. Broszury, ulotki, foldery.

29

Uwagi o realizacji
Celem realizacji programu nauczania zdrowia publicznego jest przygotowanie uczniw do utrzymywania i potgowania zdrowia poprzez podejmowanie dziaa z zakresu promocji zdrowia, profilaktyki i edukacji zdrowotnej. Ucze powinien wspuczestniczy w tworzeniu przyjaznych czowiekowi warunkw rodowiskowych, wskazywa wpyw czynnikw biologicznych i rodowiskowych na zdrowie i ycie czowieka, identyfikowa i eliminowa czynniki szkodliwe. Wiedza na temat polityki zdrowotnej pastwa pozwoli uczniom wczy si aktywnie w realizacj zaoe ochrony zdrowia. Realizacja treci programowych umoliwia ksztatowanie nastpujcych postaw: otwartoci na problemy zdrowotne i spoeczne jednostki oraz spoeczestwa, odpowiedzialnoci za zdrowie jednostki i spoeczestwa, troski o utrzymanie i potgowanie wasnego zdrowia, dbaoci o przestrzeganie wymaga sanitarno-higienicznych w kadym rodowisku, zaangaowania w prowadzeniu edukacji zdrowotnej, systematycznoci w realizacji dziaa profilaktycznych, denia do doskonalenia swoich umiejtnoci w zakresie edukacji zdrowotnej, promocji zdrowia i profilaktyki. Zdrowie publiczne jest przedmiotem interdyscyplinarnym obejmujcym wiele dziedzin wiedzy. Wymaga korelacji wewntrzprzedmiotowej oraz korelacji z przedmiotami zawodowymi, takimi jak: anatomia, fizjologia, patofizjologia, farmakologia. Nauczyciel realizujcy program powinien systematycznie aktualizowa treci programowe zgodnie z kierunkami polityki zdrowotnej pastwa i reform systemu ochrony zdrowia. Moe take odwoywa si do wiedzy z zakresu edukacji ekologicznej nabytej przez uczniw w trakcie nauki w szkole redniej. Szczegln uwag naley zwrci na charakterystyk drobnoustrojw chorobotwrczych oraz innych czynnikw rodowiskowych negatywnie oddziaywujcych na zdrowie, np.: nieodpowiednie odywianie, zagroenia zwizane z prac zawodow. Naley objani metody zmniejszania i eliminowania tych czynnikw oraz zapobiegania chorobom. Nauczyciel powinien wyeksponowa promocj zdrowia jako zintegrowane dziaania wielu osb i instytucji.

30

Proponuje si nastpujcy podzia poszczeglnych dziaw tematycznych: Lp. Dziay tematyczne

godzin

na

realizacj

1. Problematyka zdrowia publicznego 2. Drobnoustroje i pasoyty chorobotwrcze 3. rodowisko a zdrowie czowieka 4. Promocja zdrowia. Profilaktyka 5. Polityka zdrowotna pastwa Razem

Liczba godzin Zajcia wiczenia Liczba teoretyczne godzin ogem 4 4 8 12 6 4 34 8 6 6 20 16 18 12 4 54

Podane w tabeli liczby godzin na realizacj poszczeglnych dziaw maj charakter orientacyjny. Nauczyciel moe wprowadzi pewne zmiany, majce na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoy. Zajcia edukacyjne powinny odbywa si w pracowni wyposaonej w nowoczesne rodki dydaktyczne. Nauczyciel do uytku swojego i uczniw powinien dysponowa podrczn biblioteczk zaopatrzon w literatur naukow, popularnonaukow, czasopisma. W realizacji dziau problematyka zdrowia publicznego naley okreli miejsce zdrowia publicznego w naukach medycznych, ochronie i promocji zdrowia jednostki i spoeczestwa. Ze wzgldu na du ilo definicji, nauczyciel powinien zachca uczniw do ich interpretowania i podawania przykadw. Umoliwi to lepsze zrozumienie pojcia zdrowia i choroby oraz celu dziaa promujcych zdrowie i profilaktycznych, a take rozbudzi motywacj do podejmowania tych dziaa. Problematyk z zakresu mikrobiologii wczono do zdrowia publicznego traktujc drobnoustroje jako czynnik rodowiskowy, wywierajcy bezporedni wpyw na ustrj czowieka. Zasadniczym celem jest wyposaenie ucznia w podstawowe wiadomoci z zakresu roli drobnoustrojw w powstawaniu chorb, zjawisk odpornociowych, nadwraliwoci, uodparnianiu czynnym i biernym. W trakcie realizacji wicze naley wykorzysta zdjcia, przerocza, preparaty mikroskopowe drobnoustrojw. wiczenia mog odbywa si w pracowni mikrobiologicznej lub w stacji sanitarno - epidemiologicznej. W dziale tematycznym rodowisko a zdrowie czowieka naley przedstawi wpyw czynnikw rodowiskowych na ycie i zdrowie czowieka. Wykaza naley ich pozytywn i negatywn rol oraz wzajemne oddziaywania zachodzce midzy czowiekiem
31

a rodowiskiem. Omawiajc wpyw czynnikw rodowiskowych na procesy yciowe czowieka, nauczyciel powinien wyjani zagadnienia zwizane z utrzymaniem zdrowego, bezpiecznego i przyjaznego czowiekowi rodowiska. Naley uwiadomi uczniom rol zachowa zdrowotnych w ochronie i promocji zdrowia. Poda konkretne przykady takich zachowa w sferze higieny osobistej, ywienia, miejsca zamieszkania, nauki i pracy. W dziale tematycznym promocja zdrowia konieczne jest wyjanienie, na czym polega promocja zdrowia, jaki jest udzia technika farmaceutycznego w utrzymaniu oraz potgowaniu zdrowia jednostki i zbiorowoci. Naley wyjani cele, zadania i kierunki dziaa profilaktycznych w odniesieniu do zagroe. Wyeksponowa edukacj zdrowotn jako jedn z form dziaania na rzecz zachowania zdrowia i przeciwdziaania zagroeniom zdrowia. Podczas realizacji dziau polityka zdrowotna pastwa uczniowie powinni pozna kierunki polityki pastwa w dziedzinie ochrony zdrowia, aktualne problemy zdrowotne spoeczestwa, sposoby ich rozwizywania oraz organizacj opieki zdrowotnej. Naley zapozna uczniw z programami zdrowotnymi realizowanymi w Polsce.

Propozycje metod sprawdzania edukacyjnych ucznia

oceny

osigni

Sprawdzanie i ocenianie osigni uczniw naley przeprowadza systematycznie na podstawie kryteriw przedstawionych na pocztku zaj. Systematyczna ewaluacja dostarczy nauczycielowi informacji o wynikach swoich dziaa, upewni czy uczniowie uzyskali oczekiwane osignicia, umoliwi skuteczne kierowanie przebiegiem uczenia si przedmiotu, dostarczy uczniowi informacji o wyniku uczenia si. Nauczyciel oceniajc ucznia powinien stworzy mu rnorodne moliwoci potwierdzenia zdobytych wiadomoci i uksztatowanych umiejtnoci. Osignicia uczniw mona ocenia na podstawie: odpowiedzi ustnych prac pisemnych, testw dydaktycznych, obserwacji pracy i aktywnoci ucznia. Dokonujc oceny nauczyciel powinien stosowa nastpujce kryteria: posugiwanie si zdobyt wiedz i pojciami z zakresu promocji zdrowia, profilaktyki, edukacji zdrowotnej, dostrzeganie zwizku midzy faktami, interpretowanie poj i faktw, wykonanie wicze zgodnie z przyjtymi procedurami.

32

W ocenie kocowej naley uwzgldni wyniki wszystkich metod sprawdzania osigni ucznia stosowanych przez nauczyciela.

Literatura
Anusz Z.: Mikrobiologia i parazytologia lekarska. PZWL, Warszawa 1990 Anusz. Z.: Podstawy epidemiologii i kliniki chorb zakanych. PZWL, Warszawa 1990 Jethon Z.: Medycyna zapobiegawcza i rodowiskowa. PZWL, Warszawa 1997 Karski J.,red.: Promocja zdrowia. Wydawnictwo IGNIS, Warszawa 1999 Kierst W.: Nauka o ywieniu zdrowego i chorego czowieka. PZWL, Warszawa 1994 Korczak C. W., red.: Higiena ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1994 Pike S., Forest D.: Promocja zdrowia dla wszystkich. Wydawnictwo CZELEJ, Lublin 1998 Szewczyski J., Skrodzka.: Higiena ywienia. PZWL, Warszawa 1994 Wykaz literatury naley aktualizowa w miar ukazywania si nowych pozycji wydawniczych.

33

FARMAKOGNOZJA
Szczegowe cele ksztacenia
W wyniku procesu ksztacenia ucze powinien umie: posuy si Farmakope, Urzdowym Wykazem Produktw Leczniczych Dopuszczonych do Obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, wykorzysta literatur zawodow i technologie informacyjne do pozyskiwania informacji o lekach rolinnych, scharakteryzowa funkcje wybranych programw komputerowych wspomagajcych prac apteki, skorzysta z komputerowej bazy danych o artykuach dopuszczonych do obrotu farmaceutycznego, posuy si polskimi i aciskimi nazwami surowcw rolinnych, posuy si handlowymi nazwami lekw rolinnych i suplementw diety, scharakteryzowa szczeglne cechy leku rolinnego, okreli jego zalety i wady, wyjani wpyw rnych czynnikw na zawarto substancji czynnych w surowcach rolinnych, rozrni rda pochodzenia surowcw rolinnych, przedstawi zasady pozyskiwania i przetwarzania surowcw rolinnych, okreli metody sporzdzania leku rolinnego, przechowa surowce i przetwory rolinne uwzgldniajc ich skad jakociowy i posta farmaceutyczn, scharakteryzowa waniejsze substancje czynne rolin pod wzgldem cech fizykochemicznych i waciwoci farmakologicznych, rozrni roliny najczciej stosowane w lecznictwie i surowce z nich otrzymywane, rozrni skadniki mieszanek zioowych, okreli zasady profilaktyki i leczenia wybranych chorb, wskaza leki rolinne zalecane w chorobach wewntrznych i dermatologicznych, sklasyfikowa leki rolinne pod wzgldem waciwoci terapeutycznych i chemicznych, wyjani dziaanie i wskazania do stosowania waniejszych lekw rolinnych, oceni wpyw lekw rolinnych na organizm czowieka w zalenoci od skadu jakociowego, ilociowego, drogi podawania i sposobu dawkowania, wskaza skutki uboczne i niepodane dziaania lekw rolinnych oraz przeciwwskazania do ich stosowania,
34

 wykona czynnoci zwizane z wydawaniem lekw pacjentom, poinformowa pacjenta o sposobie uycia i przechowywania leku, zastosowa przepisy prawa farmaceutycznego i zasady etyki

zawodowej, wykona podstawowe czynnoci laboratoryjne w czasie badania jakoci surowcw podchodzenia rolinnego, zastosowa metody makroskopowe, mikroskopowe i fitochemiczne do badania tosamoci i czystoci surowcw farmakognostycznych, okreli jako lekw zioowych na podstawie obowizujcych norm, zaplanowa i zorganizowa wasn prac i wsppracowa z zespoem, wykona prac zgodnie z przepisami bezpieczestwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoarowej oraz ochrony rodowiska.

Materia nauczania
1. Rynek lekw rolinnych w Polsce Rys historyczny zielarstwa. Zioolecznictwo tradycyjne i nowoczesne. Leki rolinne ich rodzaje i cechy szczeglne, zalety i wady. rodki specjalnego ywieniowego przeznaczenia. Znaczenie preparatw zioowych w lecznictwie i profilaktyce chorb. Wpyw czynnikw genetycznych, rozwojowych i rodowiskowych na zawarto w rolinie substancji farmakologicznie aktywnych. Pochodzenie surowcw roliny dziko rosnce, uprawy rolin leczniczych, uprawy kontraktowe kontrolowane, biotechnologia leku rolinnego. Zasady zbioru surowcw. Zmiany zachodzce po zbiorze, metody stabilizacji surowcw. Czynniki wpywajce na trwao surowcw i preparatw zioowych. Przemys fitofarmaceutyczny w Polsce nowoczesne systemy zapewnienia jakoci (GMP), Standaryzacja przetworw zielarskich. Programy komputerowe wspomagajce prac apteki. 2. Badanie jakoci surowcw rolinnych Budowa komrek, tkanek i organw rolinnych. Metody badania surowcw pochodzenia rolinnego wedug Farmakopei Polskiej. wiczenia: Obsugiwanie mikroskopu optycznego i sporzdzanie preparatw mikroskopowych. Identyfikowanie plazmatycznych i nieplazmatycznych skadnikw komrki rolinnej i objanianie ich budowy i funkcji.

35

 Rozpoznawanie krysztaw szczawianu wapnia w zioach sproszkowanych. Porwnywanie skrobii ziemniaczanej, pszennej i ryowej. Odrnianie woskw okrywajcych (surowce krojone i sproszkowane). Porwnywanie waty bawenianej i waty wiskozowej. Rozrniane woskw gruczoowych typu Labiatae i Compositae. Badanie zbiornikw olejkowych i hiperycynowych w zielu dziurawca zwyczajnego i przewodw olejkowych w owocach kopru woskiego. Poznawanie tkanek wzmacniajcych. Rozrnianie wizek przewodzcych. Porwnywanie budowy pierwotnej i wtrnej korzenia i odygi. Przedstawianie istotnych cech w budowie morfologicznej rolin (praca z zielnikiem i atlasem rolin). Posugiwanie si Farmakope Polsk w celu oceny jakoci surowcw rolinnych. Porwnywanie wygldu zewntrznego zapachu i surowca z opisem monografii szczegowej w Farmakopei Polskiej. Ocenianie stopnia czystoci surowcw rolinnych (cechy dopuszczalne w ograniczonej iloci, cechy niedopuszczalne). Oznaczanie domieszek i zanieczyszcze w surowcach rolinnych. 3. Zwizki farmakologicznie czynne rolinnych produktw leczniczych Substancje podstawowe i wtrne. Cechy fizykochemiczne, waciwoci lecznicze i rozpowszechnienie w przyrodzie substancji czynnych pochodzenia rolinnego: wglowodany, luzy, gumy rolinne, tuszcze proste, nienasycone kwasy tuszczowe (NNKT), woski, fosfolipidy, glikozydy flawonoidowe i antocyjanozydy, glikozydy fenolowe, garbniki, antranoidy, saponiny, irydoidy, glikozydy nasercowe, olejki eteryczne, ywice i balsamy, alkaloidy, witaminy i skadniki mineralne. wiczenia: Wykrywanie substancji naturalnych o znaczeniu farmakologicznym i okrelanie ich waciwoci fizycznych i chemicznych (reakcje mikrochemiczne i makrochemiczne). Rozpoznawanie waniejszych surowcw rolinnych. Okrelanie dziaania, wskaza do stosowania i dawkowania substancji rolinnych i przetworw rolinnych. Analizowanie farmakopealnych mieszanek zioowych (zioa dozowane, zioa niedozowane). Potwierdzanie tosamoci mieszanek zioowych (skad jakociowy).
36

 Oznaczanie zawartoci skadnikw mieszanek zioowych (skad ilociowy). Pozyskiwanie informacji o lekach rolinnych w Internecie (bazy lekw komercyjne i edukacyjne). Zorganizowanie wycieczki i zbieranie rolin leczniczych do zielnika. 4. Fitoterapia chorb wewntrznych i dermatologicznych Leki rolinne stosowane w zaburzeniach ukadu nerwowego: uspokajajce, przeciwdepresyjne, przeciwstresowe, tonizujce i psychopobudzajce. Leki rolinne stosowane w chorobach serca i ukadu krenia. Zastosowanie zi i preparatw zioowych w chorobach ukadu moczowego (rodki akwaretyczne, antyseptyczne, przeciwkamicowe, wpywajce na mikcj). Leki rolinne stosowane w leczeniu stanw zapalnych grnych drg oddechowych: przeciwkaszlowe i wykrztune, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwgorczkowe. Leki rolinne stosowane w chorobach ukadu pokarmowego: odka i jelit, wtroby i drg ciowych. rodki stosowane w leczeniu otyoci. Rolinne rodki przeciwcukrzycowe. Fitoterapia w dolegliwociach i chorobach kobiecych. Stosowanie fitopreparatw w chorobach reumatycznych. Leki rolinne stosowane w obrzkach pourazowych. Leki dermatologiczne pochodzenia rolinnego: przeciwzapalne, cigajce, przeciwbakteryjne. Naturalne leki o dziaaniu immunostymulacyjnym. Dziaania niepodane lekw pochodzenia rolinnego: interakcje, toksyczno leku a wiek podeszy. rodki specjalnego ywieniowego przeznaczenia (suplementy diety). Apiterapia. Fitoterapia a homeopatia.

rodki dydaktyczne
Foliogramy, fotogramy. Zdjcia i rysunki rolin leczniczych. Ryciny i opisy budowy rolin leczniczych i surowcw rolinnych. Surowce rolinne suszone (krojone, sproszkowane). Leki zioowe, atrapy lekw rolinnych. Leki tematyczne dotyczce leczenia wybranych schorze. Mikroskopy. Odczynniki chemiczne. Szkoo laboratoryjne.
37

Pimiennictwo zawodowe (poradniki, encyklopedie, atlasy, czasopisma). Programy komputerowe bazy lekw (edukacyjne, komercyjne).

Uwagi o realizacji
Realizacja programu nauczania przedmiotu Farmakognozja ma na celu przygotowanie absolwenta do wykonywania zada zawodowych w zakresie produkcji, dystrybucji i kontroli jakoci leku rolinnego. Podstawow form nauczania przedmiotu s zajcia teoretyczne i wiczenia, ktre powinny odbywa si w pracowni przedmiotowej wyposaonej w odpowiednie rodki dydaktyczne. W czasie zaj teoretycznych uczniowie powinni przyswoi wiedz dotyczc przetwrstwa zielarskiego, chemizmu rolin leczniczych oraz podstaw fitoterapii i fitoprofilaktyki. wiczenia powinny suy ksztatowaniu umiejtnoci niezbdnych do oceny jakoci i przydatnoci substancji rolinnych i preparatw zioowych. Proponuje si nastpujcy podzia poszczeglnych dziaw tematycznych. Lp. Dziay tematyczne 1. 2. 3. 4. Zajcia wiczenia Ogem teoretyczne Rynek lekw rolinnych w Polsce 10 10 Badanie jakoci surowcw 4 36 40 rolinnych Zwizki farmakologicznie czynne 20 36 56 produktw rolinnych Fitoterapia schorze 66 66 wewntrznych i dermatologicznych Razem 100 72 172 godzin na realizacj

Liczba godzin

Podane w tabeli liczby godzin na realizacj poszczeglnych dziaw maj charakter orientacyjny. Nauczyciel moe wprowadzi pewne zmiany, majce na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoy. Przedmiot Farmakognozja obejmuje szeroki zakres wiedzy, integruje treci z wielu dziedzin nauki przede wszystkim z botaniki, chemii organicznej, analizy chemicznej, technologii lekw, anatomii, fizjologii, patofizjologii i farmakologii.

38

Realizacja programu wymaga od nauczyciela przygotowania merytorycznego z wymienionych dyscyplin. W procesie nauczania naley cile wiza teori z praktyk zawodow, na bieco ledzi zmiany zachodzce w zawodzie i aktualizowa wiedz przedmiotow i rodki dydaktyczne. Osignicie zaplanowanych w programie celw wymaga stosowania podajcych i aktywizujcych metod nauczania, takich jak: wykad informacyjny, konwersatoryjny, dyskusja dydaktyczna, metoda sytuacyjna, metoda przewodniego tekstu i wiczenia praktyczne. wiczenia powinny odbywa si w pracowni przedmiotowej w grupach 8 -10 osobowych. Zadania praktyczne uczniowie powinni wykonywa indywidualnie. Powinni mie do dyspozycji konspekty, instrukcje do wicze, teksty przewodnie, katalogi, odpowiedni sprzt i materiay. Metody stosowane przez nauczyciela powinny suy, rozwijaniu umiejtnoci i ksztatowaniu postaw zgodnie z wymaganiami etyki zawodowej. W czasie zaj, nauczyciel powinien peni rol inspiratora czynnoci ucznia, organizowa prac, tworzy sytuacje sprzyjajce aktywnoci oraz rozstrzyga wtpliwoci. Rynek lekw rolinnych w Polsce - realizacja programu ma na celu usystematyzowanie wiadomoci uczniw na temat pozycji leku rolinnego we wspczesnej medycynie. Badanie jakoci surowcw rolinnych - podczas realizacji programu uczniowie powinni pozna normy jakociowe dla surowcw rolinnych podane w Farmakopei, metody mikroskopowe i makroskopowe suce ocenie surowcw oraz stosowan terminologi. Ocena mikroskopowa obejmuje porwnanie skrawka z odpowiednio przygotowanego surowca lub surowca sproszkowanego z opisem budowy anatomicznej w monografii szczegowej Farmakopea Polska. Ocena makroskopowa surowca obejmuje badanie zgodnoci wygldu zewntrznego z opisem podanym w monografii, okrelenie zapachu oraz wykrycie i oznaczenie ilociowe domieszek i zanieczyszcze. Realizacj tego dziau naley rozpocz od przypomnienia wiadomoci z botaniki, naley zwrci uwag na budow komrek i tkanek stanowicych podstaw oceny farmakognostycznej surowcw oraz budow komrek i tkanek stanowicych miejsce gromadzenia substancji czynnych. Zwizki farmakologicznie czynne produktw rolinnych - program nauczania obejmuje podstawowe zagadnienia dotyczce fitochemii, czyli
39

zwizkw chemicznych o znanej aktywnoci farmakologicznej wystpujcych w rolinach. Podziau substancji czynnych dokonano wedug budowy chemicznej lub niekiedy wedug mechanizmu ich dziaania. Na zajciach teoretycznych naley uwzgldni struktur chemiczn, waciwoci fizykochemiczne, metody izolacji, dziaanie i wskazania do stosowania waniejszych grup substancji farmakologicznie aktywnych i ich rozpowszechnianie wrd rolin. wiczenia powinny suy utrwaleniu wiadomoci oraz poznaniu wygldu zewntrznego, zapachu oraz smaku surowcw rolinnych. Obecno substancji czynnych i ich waciwoci naley potwierdzi przez wykonanie reakcji mikrochemicznych i makrochemicznych. Uczniowie powinni rozpoznawa surowce krojone pojedyncze i skadniki mieszanek zioowych. Powinni take stosowa nazwy polskie i aciskie surowcw i rolin macierzystych, okrela ich gwne substancje czynne oraz dziaanie lecznicze. Fitoterapia schorze wewntrznych i dermatologicznych - celem realizacji programu jest przekazanie uczniom podstawowych wiadomoci z zakresu zioolecznictwa. Stosowanie rolin leczniczych jako uzupenienie farmakoterapii w praktyce lekarskiej i samoleczeniu odgrywa obecnie znaczc rol. Pogbienie wiedzy o chemizmie i dziaaniu lekw rolinnych, ich standaryzacja, wprowadzenie nowoczesnych postaci farmaceutycznych powoduje zainteresowanie nimi lekarzy i pacjentw oraz znaczny wzrost asortymentu tych lekw w ostatnich latach. Uzyskanie pomylnych wynikw terapii lekami rolinnymi jest cile zwizane z racjonalnym ich zastosowaniem. Aby unikn bdw w stosowaniu lekw rolinnych naley uwzgldni ich dziaania niepodane i interakcje. Istnieje potrzeba poszerzenia wiedzy uczniw o waciwociach rolin ich dziaaniu i zastosowaniu w lecznictwie. Proponowany rozkad materiau uwzgldnia podzia fitofarmakologiczny surowcw. Nauczyciel powinien wykorzysta wiedz uczniw o budowie, fizjologii i patologii ukadw i narzdw, ktre mog by leczone rodkami naturalnymi. Powinien rwnie zapozna uczniw z czynnikami ryzyka chorb, poda zasady profilaktyki i niefarmakologiczne metody leczenia. Ucze powinien rozpoznawa surowce rolinne i leki gotowe z nich otrzymywane, oraz wskazywa w leczeniu, ktrych chorb mog by stosowane.

40

Propozycje metod sprawdzania edukacyjnych ucznia

oceny

osigni

Organizowanie i realizowanie procesu dydaktyczno - wychowawczego ma na celu doprowadzenie do trwaych, podanych zmian w postawach, wiadomociach i umiejtnociach uczniw w zakresie wyodrbnionych celw ksztacenia. Sprawdzanie i ocenianie osigni uczniw powinno odbywa si systematycznie na podstawie okrelonych kryteriw. Kryteria oceniania powinny uwzgldnia zaplanowane cele ksztacenia, a w szczeglnoci: rozrnianie rda pochodzenia surowcw rolinnych, okrelanie metod sporzdzania leku rolinnego, wyjanianie dziaania i wskazanie do stosowania lekw rolinnych, informowanie pacjenta o sposobie uycia leku i jego przechowywaniu, stosowanie przepisw prawa farmaceutycznego i zasad etyki zawodowej. Sprawdzanie osigni ucznia mona przeprowadzi za pomoc: sprawdzianw pisemnych, sprawdzianw ustnych testw dydaktycznych z zadaniami wielokrotnego wyboru, z luk, uzupenie i krtkiej odpowiedzi, ukierunkowanej obserwacji czynnoci ucznia podczas wykonywania zada praktycznych. W ocenie naley uwzgldni rwnie: aktywno uczniw na zajciach, dokumentowanie przebiegu wicze, wkad pracy i zaangaowanie w podejmowane dziaania oraz wytwory pracy. Podczas kontroli i oceny naley zwraca uwag na operowanie zdobyt wiedz merytoryczn, jako wypowiedzi, formuowanie poj, jako wykonania zadania, poprawno wnioskowania, stopie integracji wiedzy z ronych przedmiotw. Podczas sprawdzania i oceniania wytworw pracy proponuje si zwrci uwag na trafno przyjtej koncepcji, jako wykonania, wkad pracy. Po zakoczeniu realizacji poszczeglnych dziaw tematycznych w celu zbadania poziomu osigni ucznia proponuje si zastosowanie testu osigni szkolnych. W ocenie kocowej naley uwzgldni wyniki wszystkich metod sprawdzania osigni ucznia stosowanych przez nauczyciela.

41

Literatura
Borkowski B.: Roliny lecznicze w fitoterapii. Instytut Rolin i Przetworw Zielarskich, Pozna 1994 Broda B.: Zarys botaniki farmaceutycznej. PZWL, Warszawa 2002 Farmakopea Polska, wyd VI. PTF, Warszawa 2002 Janicki K., Rewersji W.: Medycyna naturalna. PZWL, Warszawa 2004 Kohlmnzer S.: Farmakognozja. PZWL, Warszawa 2003 Lutomski J., Hasik J.:Zioolecznictwo w chorobach wewntrznych. Borgis, Warszawa 2000 Oarowski A.: Zioolecznictwo poradnik dla lekarzy. PZWL, Warszawa 1983 Oarowski A.: Leksykon lekw naturalnych. Comes, Katowice 1993 Pastok P.: Kompedium lekw naturalnych. Medyk, Warszawa 2000 Podlewski J., Chwalibogowska-Podlewska A.: Leki wspczesnej terapii. PZWL, Warszawa 2003 Samochowicz L.: Kompendium fitoterapii. Volumed, Wrocaw 2002 Schaffner W.: Roliny lecznicze chemizm, dziaanie, zastosowanie. Multico 1991 Stahl E.: Chromatograficzna i mikroskopowa analiza surowcw rolinnych. PZWL Warszawa 1988 Strzelecka H. i wsp.: Chemiczne metody badania rolinnych surowcw leczniczych. PZWL Warszawa 1987 Strzelecka H. i wsp.: Encyklopedia zielarstwa i zioolecznictwa. PZWL Warszawa 2000 Wykaz literatury naley aktualizowa w miar ukazywania si nowych pozycji wydawniczych.

42

TECHNOLOGIA POSTACI LEKU

Szczegowe cele ksztacenia
W wyniku procesu ksztacenia ucze powinien umie: posuy si obowizujc Farmakope Polsk, Urzdowym Wykazem Produktw Leczniczych dopuszczonych do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz inn literatur zawodow, skorzysta z rnych rde informacji w celu doskonalenia umiejtnoci zawodowych (programy komputerowe, Internet), zorganizowa stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, zaplanowa wasn prac, wykona prac zgodnie z przepisami bezpieczestwa i higieny pracy, ochrony rodowiska oraz ochrony przeciwpoarowej, posuy si aciskim, polskim i midzynarodowym nazewnictwem lekw niezbdnym do wykonywania zada zawodowych, rozrni podstawowe grupy lekw w ukadzie farmakologicznym i postaci w jakich s wytwarzane, okreli drogi podania leku, skontrolowa dawki lekw recepturowych, scharakteryzowa postacie leku, oceni wpyw waciwoci fizykochemicznych substancji czynnych i pomocniczych na dobr metody sporzdzania postaci leku i jego efekt terapeutyczny, oceni poprawno zapisywania recepty, sporzdzi rne postacie lekw recepturowych, objani metody i proces sporzdzania leku rolinnego w zalenoci od zawartoci substancji czynnych, scharakteryzowa zakres dziaania farmakologicznego oraz wybrane interakcje lekw, scharakteryzowa zwizki chemiczne stosowane w technice farmaceutycznej, dokona analizy przepisu na lek recepturowy, sporzdzi preparaty galenowe i rozcieczenia wedug obowizujcej Farmakopei Polskiej, wykona prac zgodnie z zasadami aseptyki i antyseptyki, sporzdzi rne postacie lekw jaowych, rozwiza podstawowe niezgodnoci recepturowe, scharakteryzowa procesy technologiczne wytwarzania lekw, wykorzysta w pracy Zasady Dobrej Praktyki Aptecznej i Wytwarzania, dobra opakowania leku recepturowego do odpowiedniej postaci leku lub substancji czynnej,
43

 poinformowa pacjenta o sposobie dawkowania i przechowywania

wydawanego leku, okreli rodzaje, cechy, przeznaczenie materiaw medycznych i przedmiotw wykonywanych z tworzyw sztucznych, szka i gumy, przechowa produkty lecznicze i materiay medyczne zgodnie z zaleceniami wytwrcy, zadba o surowce, substancje lecznicze, urzdzenia i sprzt sucy do wykonywania zada zawodowych, scharakteryzowa pakiet podstawowy wybranego oprogramowania aptecznego, obsuy wybrany program komputerowy wspomagajcy prac apteki w zakresie tworzenia wykazu lekw o okrelonym terminie wanoci, wykorzysta program komputerowy do rejestracji przeprowadzanych operacji magazynowych oraz do ekspedycji lekw.

Materia nauczania
1. Wprowadzenie i oglna charakterystyka przedmiotu -Technologia postaci leku. Podzia, charakterystyka i rola przedmiotu w przygotowaniu zawodowym. Zakres treci nauczania i podstawowe cele ksztacenia. Farmakopea Polska IV, V, VI historia, ukad, zasady posugiwania si. Wykaz lekw, inna literatura: poradniki terapeutyczne informatory o lekach, czasopisma farmaceutyczne. Zasady tworzenia nazw rodkw farmaceutycznych. wiczenia: Zapoznanie si z regulaminem pracowni, obowizujcymi przepisami bezpieczestwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoarowej. Przygotowanie stanowiska pracy. Stosowanie terminologii farmaceutycznej, nazewnictwa zwizkw chemicznych, produktw leczniczych i materiaw medycznych. Rnicowanie opakowa postaci leku. Kwalifikowanie utensyliw z uwzgldnieniem ochrony rodowiska i obowizujcych przepisw. 2. Posta leku i zarys biofarmacji Definicje: postaci leku, preparatu i surowca farmaceutycznego, substancji leczniczej i pomocniczej. Rodzaje i wymagania stawiane substancjom pomocniczym. Klasyfikacja postaci leku. Sposoby zapisywania ste substancji leczniczej w postaci leku. Drogi wprowadzania leku.
44

Zarys biofarmacji: losy leku w ustroju LADME. Biofarmacja podstawowe pojcia, metody badania szybkoci uwalniania. Wpyw postaci lekw i drg ich podania na efekt terapeutyczny i dostpno biologiczn. 3. Preparatyka galenowa pynnych postaci leku Podstawowe procesy technologiczne Rozpuszczalniki stosowane w farmacji i ich charakterystyka. Monografia i wymagania wody oczyszczonej oraz wody do wstrzykiwa. Pojcia: demineralizacja, destylacja, odwrcona osmoza. Definicje: rozpuszczanie, rozpuszczalno, wsprozpuszczalno i szybko rozpuszczania. Czynniki wpywajce na szybko rozpuszczania oraz metody zwikszajce rozpuszczalno. Klarowanie, dekantacja, cedzenie i sczenie materiay uywane do tego celu. Roztwory galenowe Podzia roztworw ze wzgldu na rodzaj uytego rozpuszczalnika. rodki konserwujce. Metody przeliczania ste roztworw oraz sposoby ich zapisywania. Gsto i ciar waciwy roztworw. Rozcieczenia definicja, obliczanie, przykady roztworw wyjciowych oraz rozciecze sporzdzonych w aptece. wiczenia: Wykonywanie destylacji wody obsugiwanie aparatu destylacyjnego. Posugiwanie si rnymi rodzajami wag aptecznych z uwzgldnieniem zasad dokadnego, szybkiego i czystego waenia. Tarowanie wag, odwaanie substancji pynnych, staych i mazistych. Korzystanie z naczy miarowych, kroplomierzy (miara kropli, tabela Farmakopea V,VI). Mierzenie gstoci rnych cieczy za pomoc aerometru lub piknometru. Wykonywanie rozciecze z wykorzystaniem roztworw wyjciowych. Galenowe roztwory wodne Farmakopealne i lekospisowe roztwory wodne. Skad preparatw, sposb wykonania i przechowywania. Wody aromatyczne: definicja, zastosowanie i metody otrzymywania. Wody mineralne: przykady wd mineralnych naturalnych i sztucznych oraz ich zastosowanie.

45

wiczenia: Wykorzystanie Farmakopei Polskiej oraz innej literatury zawodowej do charakteryzowania i opisywania wodnych roztworw galenowych. Wykonywanie: wody wapiennej, roztworu zasadowego octanu glinu, roztworu wodnego jodu, wd aromatycznych. Roztwory spirytusowe, spirytusy lecznicze Definicje: roztwory spirytusowe, spirytusy lecznicze. Moc etanolu i jego rozcieczenia. Farmakopealne monografie etanolu. Ewidencjonowanie przychodu i rozchodu etanolu w aptece (dokumentacja), przechowywanie. wiczenia: Obliczanie rozciecze etanolu zadania na przeliczanie % objtociowych, % wagowych i % wagowo/objtociowych. Sporzdzanie etanolu o rnych steniach (45%, 70%, 86% i innych). Wykonywanie roztworw spirytusowych i spirytusw leczniczych: kropli anyowych, spirytusu kamforowego, spirytusu salicylowego, spirytusu mrwczanego, spirytusowego roztworu jodu. Roztwory olejowe Oleje - waciwoci fizykochemiczne i biologiczne. Metody otrzymywania, trwao i znaczenie. Oleje jako rozpuszczalniki. Oleje lecznicze. wiczenia: Wykorzystywanie literatury zawodowej do charakteryzowania preparatw na bazie oleju. Sporzdzanie roztworw olejowych: wykonywanie oleju kamforowego, interpretowanie rozpuszczalnoci substancji leczniczych w rnych olejach. Syropy Charakterystyka postaci leku. Metody sporzdzania, zastosowanie i przechowywanie syropw. Rola cukru w syropie. Preparaty farmakopealne i lekospisowe.
46

Miody charakterystyka, rodzaje i zastosowanie w lecznictwie. wiczenia: Wykorzystywanie literatury zawodowej do charakteryzowania syropw. Sporzdzanie syropw prostych i zoonych: syropu prostego, syropu z owocni pomaraczy gorzkiej, syropu prawolazowego, syropu tymiankowego. Mierzenie gstoci syropw i sposoby jej korygowania. 4. Preparaty galenowe otrzymywanie przez ekstrakcj surowcw rolinnych Surowce rolinne Procesy i metody sporzdzania leku rolinnego w zalenoci od zawartoci substancji leczniczej. Rozpuszczalniki stosowane do ekstrakcji surowcw rolinnych oraz czynniki wpywajce na proces ekstrakcji. Preparaty z rolin wieych i rolin suchych. Maceracja i jej modyfikacje. Perkolacja i jej modyfikacje. Nalewki Definicja, wymagania farmakopealne, metody sporzdzania, trwao i przechowywanie nalewek. wiczenia: Analizowanie wybranych nalewek. Sporzdzanie nalewek przez maceracj. Sporzdzanie nalewek przez perkolacj. Wycigi Definicja, podzia i monografia farmakopealna wycigw. Metody otrzymywania wycigw pynnych i suchych przykady. Przechowywanie i zastosowanie wycigw. wiczenia: Wykonywanie wycigu pynnego. Zioa Definicja, zasady sporzdzania mieszanek zioowych. Warunki przechowywania surowcw rolinnych i gotowych preparatw. Pakowanie i zastosowanie.
47

wiczenia: Charakteryzowanie dziaania mieszanek zioowych w zalenoci od skadu. Sporzdzanie wybranych mieszanek zioowych. Odwary, napary, maceracje Definicje, charakterystyka oraz wykonanie odwarw, naparw i maceracji. Trwao i zastosowanie. wiczenia: Sporzdzanie odwarw, naparw i maceracji z surowcw rolinnych. 5. Preparatyka galenowa staych postaci lekw Jednostkowe procesy technologiczne Rozdrabnianie cia staych - cel, metody, urzdzenia. Rozdzielanie cia staych o rnych stopniach rozdrobnienia - cel, metody, sprzt. Granulaty i proszki galenowe Definicja, podzia i zalety granulatw. Substancje pomocnicze stosowane w procesie granulowania. Granulaty musujce i zioowe przykady preparatw. Proszki podzia, proszki mianowane i rozcierki. wiczenia: Sporzdzanie granulatu (granulofosfat, granulat prosty). Wykonywanie galenowych proszkw farmakopealnych i lekospisowych. Tabletki, draetki, kapsuki, mikroformy Tabletki Definicja, podzia, charakterystyka postaci leku, wymagania farmakopealne. Metody otrzymywania, substancje pomocnicze stosowane do sporzdzania tabletek. Tabletki o przeduonym dziaaniu. Powlekanie tabletek metody, cel, rodzaje powoczek. Kapsuki mikrokapsuki, nanokapsuki, peletki, liposomy Definicja i charakterystyka postaci, zastosowanie.

48

6. Myda, plastry, aerozole Myda, plastry Definicja, podzia, metody otrzymywania, zastosowanie. Myda jako emulgatory. Myda farmakopealne i lecznicze myda niefarmakopealne. Definicja, podzia i zastosowanie plastrw. wiczenia: Wykonywanie myde: myda leczniczego, myda potasowego, spirytusu mydlanego. Sporzdzanie plastra nostrzykowego. Sporzdzanie pynu na odciski wedug Farmakopei Polskiej IV. Aerozole lecznicze Definicja, waciwoci i zastosowanie preparatw w lecznictwie. Gazy wytaczajce i opakowania aerozoli. aerozolowych

7. Leki parenteralne Definicja, podzia, wymagania farmakopealne, drogi podania lekw parenteralnych. Sporzdzanie lekw parenteralnych z uwzgldnieniem zasad Dobrej Praktyki Wytwarzania pomieszczenia, personel, metody wyjaawiania. Przykady lekw parenteralnych i ich skad. Waciwe oznakowanie, przechowywanie i dystrybucja, zgodna z obowizujcymi przepisami. Kontrola lekw parenteralnych (walidacja) 8. Organopreparaty Definicja, podzia, przykady preparatw preparaty krwi. Konserwacja i obrbka tkanki zwierzcej. Metoda liofilizacji. Moliwo zastosowania niektrych organopreparatw jako skadnikw lekw recepturowych. 9. Recepta, oglne przygotowania lekw recepturowych Definicja, ukad, rodzaje i znaczenie recepty. Zasady wystawiania i realizacji recept wedug obowizujcych przepisw. Nazwy, skrty aciskie, synonimy i nomenklatura farmaceutyczna stosowana w recepturze. Lek recepturowy i jego rola. Prawne i moralne aspekty wykonywania i wydawania lekw. Dawki rodzaje, zasady obliczania i kontroli dawek w lekach recepturowych. Dawki dla dzieci przeliczanie i kontrola.

49

Zasady obniania przekroczonych dawek maksymalnych jednorazowych i dobowych. Wykorzystanie programw komputerowych do pracy aptecznej. wiczenia: Stosowanie nazewnictwa farmaceutycznego, synonimw i skrtw podczas czytania i opisywania recept lekarskich. Obnianie przekroczonych dawek maksymalnych dla dzieci i dorosych w receptach. Odmierzanie pynw i substancji staych za pomoc miar domowych. Tworzenie wykazu lekw o okrelonym terminie wanoci. Wykorzystanie programw komputerowych do rejestrowania przychodw i rozchodw oraz do ekspedycji rodkw farmaceutycznych i materiaw medycznych. 10. Materiay opatrunkowe i tworzywa sztuczne Definicja, podzia, oglne wymagania oraz przeznaczenie. Wkiennicze wyroby opatrunkowe: wata, gaza, lignina, opaski elastyczne - rodzaje, wymagania farmakopealne, zastosowanie. Gips, opaski gipsowe i polimerowe - definicja i zastosowanie. Materiay higieniczne - rodzaje, oglna charakterystyka i zastosowanie. Nici chirurgiczne - podzia i zastosowanie. Plastry - definicja, rodzaje, oglna charakterystyka i zastosowanie. Szko jako opakowanie lekw - definicja, waciwoci, podzia, wymagania, zalety i wady. Tworzywa sztuczne i gumowe - definicja, podzia, oglna charakterystyka, zalety i wady. 11. Technologia pynnych postaci lekw recepturowych Biofarmaceutyczne aspekty sporzdzania i podawania lekw. Czynniki technologiczne warunkujce dostpno biologiczn. Niezgodnoci recepturowe w lekach pynnych. Roztwory lecznicze Definicja, podzia i charakterystyka postaci leku. Wymagania stawiane roztworom. Sposoby zapisywania i wykonywania roztworw. Trwao, opakowanie i przechowywanie. Roztwory zapasowe. wiczenia: Wykonywanie roztworw do uytku zewntrznego: etanolowych, olejowych, glicerynowych. Wykonywanie roztworw do uytku wewntrznego.
50

wodnych,

 Wykonywanie roztworw z przekroczon rozpuszczalnoci. Korzystanie z roztworw zapasowych (zasady przeliczania). Krople Krople do uytku wewntrznego i zewntrznego (z wyjtkiem kropli do oczu). Definicja, podzia i charakterystyka postaci leku. Sposb sporzdzania. Kontrola dawkowania w kroplach do uytku wewntrznego. wiczenia: Wykonywanie recept na krople do uytku wewntrznego i zewntrznego. Przeliczanie dawek jednorazowych i dobowych w kroplach. Posugiwanie si znormalizowanymi kroplomierzami. Mieszanki Definicja, charakterystyka i sposb wykonywania mieszanek. Trwao, dozowanie i przechowywanie. Problemy technologiczne i podstawowe niezgodnoci wystpujce w mieszankach. wiczenia: Interpretowanie i opisywanie recept na mieszanki. Wyszukiwanie i poprawianie podstawowych niezgodnoci. Wykonywanie mieszanek farmakopealnych i lekospisowych: z wykorzystaniem odwarw, naparw, maceracji, w ktrych skadzie nie zapisano wody, z podstawowymi niezgodnociami (przekroczenie rozpuszczalnoci, niezgodnoci pepsyny). Emulsje. Mazida Definicja, podzia i metody sporzdzania emulsji. Tenzydy emulgatory, podzia i zastosowanie, liczba HLB. Emulsje recepturowe typy, trwao, czynniki wpywajce na trwao emulsji. Warunki przechowywania i zastosowanie emulsji recepturowych. Mazida definicja, podzia, oglna charakterystyka i zastosowanie. wiczenia: Wykonywanie emulsji recepturowych do uytku wewntrznego i zewntrznego. Wykonywanie mazide.

51

Zawiesiny Definicja, podzia, charakterystyka postaci leku. Zawiesiny do uytku wewntrznego sporzdzanie i trwao. Kleiki sposoby wykonywania, stenia, wykorzystanie. Zawiesiny do uytku zewntrznego pudry pynne sporzdzanie i zastosowanie. wiczenia: Sporzdzanie kleikw. Wykonywanie zawiesin do uytku zewntrznego. Wykonywanie zawiesin do uytku wewntrznego. Niezgodnoci recepturowe w lekach pynnych Interakcje lekw w fazie farmaceutycznej definicja, charakterystyka, podzia, przyczyny, objawy. Zasady poprawiania niezgodnoci. wiczenia: Analizowanie recept. Rozpoznawanie i opisywanie niezgodnoci wystpujcych w lekach pynnych. Rozwizywanie problemw zwizanych z wystpowaniem niezgodnoci recepturowych. Wykonywanie niezbdnych oblicze farmaceutycznych. Sporzdzanie lekw z najczciej wystpujcymi niezgodnociami: wytrcanie sabych kwasw i zasad, tworzenie zwizkw kompleksowych, reakcje podwjnej wymiany. 12. Technologia staych i pstaych postaci lekw recepturowych Proszki Definicja, proszki proste i zoone, dzielone i niedzielone. Sposb zapisywania, zasady sporzdzania, opakowanie. Kontrola dawkowania, stopie rozdrobnienia. Niezgodnoci w proszkach. wiczenia: Sporzdzanie prostych i zoonych proszkw i niedzielonych. Analizowanie recept na proszki z niezgodnociami. Sporzdzanie proszkw z niezgodnociami. dzielonych

52

Piguki Definicja i charakterystyka postaci leku. Sposb zapisywania. Substancje pomocnicze stosowane w pigukach przykady mas pigukowych. Sporzdzanie piguek. Czopki Definicja i podzia czopkw. Technologicznie zmodyfikowane postacie lekw doodbytniczych i dopochwowych. Biofarmaceutyczne aspekty podawania substancji leczniczych w postaci czopkw. Sposb zapisywania czopkw, w tym z wykorzystaniem lekw gotowych i metody sporzdzania. Podoa czopkowe charakterystyka i zastosowanie, wzory na obliczanie iloci podoa. wiczenia: Wykonywanie czopkw trzema metodami: przez formowanie rczne, przez wylewanie do form, przez wytaczanie w prasie. Obliczanie wspczynnika wyparcia. Formowanie rczne gaek i prcikw. Maci, Pasty, Kremy Definicje i podzia maci. Wchanianie substancji leczniczych przez skr, budowa skry. Podoa maciowe podzia, charakterystyka i struktura wewntrzna. Metody sporzdzania maci homogenizacja, trwao, fasowanie i pakowanie maci. Pasty i kremy kosmetyczne charakterystyka, rola i zastosowanie. wiczenia: Wykonywanie maci farmakopealnych, i magistralnych. Sporzdzanie past i kremw. Rozpoznawanie niezgodnoci w lekach pstaych. lekospisowych

Systemy terapeutyczne Definicja i podzia na doustny, transdermalny, oczny, domaciczny, implantacyjny i infuzyjny system terapeutyczny. Charakterystyka i zastosowanie systemw terapeutycznych. 13. Receptura homeopatyczna Definicja i charakterystyka homeopatii. Zasady sporzdzania i postacie lekw homeopatycznych. Dawkowanie i zastosowanie.

53

wiczenia: Wykonywanie pynnych postaci leku homeopatycznego. Wykonywanie proszkw homeopatycznych. 14. Recepturowe leki jaowe Receptura aseptyczna Definicja aseptyki, antyseptyki, wyjaawiania. Metody sterylizacji. Klasy czystoci powietrza i pomieszcze wedug Zasad Dobrej Praktyki Aptecznej. Przygotowanie pomieszcze (boks, loa z nawiewem laminarnym) i pracownikw do pracy w warunkach aseptycznych. Przygotowanie substancji leczniczych, pomieszcze, rozpuszczalnikw, naczy i zamkni do lekw przygotowywanych aseptycznie. wiczenia: Zapoznawanie si z organizacj pracy wytwrni lekw jaowych. Receptura lekw do oczu Podzia postaci lekw do oczu. Leki pynne: wodne i olejowe krople do oczu, pyny do oczu, roztwory do soczewek kontaktowych, emulsje i zawiesiny do oczu, wstrzyknicia do oczu - charakterystyka, zastosowanie, wymagania. Leki stae i pstae: maci do oczu, tabletki i patki do oczu charakterystyka, zastosowanie, opakowania i warunki przechowywania lekw ocznych. Terminy wanoci lekw z antybiotykami. Metody sporzdzania kropli i maci do oczu. Rozpuszczalniki i podoa stosowane do lekw ocznych. wiczenia: Sporzdzanie roztworw: izotonicznych, buforujcych, konserwujcych, zwikszajcych lepko oraz podoy do maci. Wykonywanie kropli do oczu rnymi metodami. Wykonywanie maci do oczu. Wykonywanie pynw do oczu. Receptura antybiotykw i kortykosterydw Wymagania dotyczce postaci lekw z antybiotykami. Warunki przygotowywania lekw z antybiotykami w aptece. Receptura antybiotykw (tetracyklin, neomycyny, nystatyny). Receptura kortykosterydw. 15. Przechowywanie i trwao rodkw farmaceutycznych i materiaw medycznych Warunki przechowywania rodkw farmaceutycznych i materiaw medycznych. Wymagania stawiane pomieszczeniom magazynowym
54

(zabezpieczenie przeciwpoarowe). Kryteria trwaoci leku, pojcie: serii, terminu wanoci i okresu odpowiedzialnoci producenta. Rola technika farmaceutycznego w zabezpieczaniu i przechowywaniu lekw.

rodki dydaktyczne
Foliogramy i fazogramy. Zestaw wzorw i przykadw oblicze farmaceutycznych. Zestawy oryginalnych recept (rne postacie lekw recepturowych, niezgodnoci recepturowe). Filmy dydaktyczne. Sprzt i aparatura: naczynia do przechowywania substancji leczniczych, prasa rubowa, zestaw sit, sczki i zestaw do sczenia prniowego, jaowe zestawy filtracyjne, perkolator, infuzorka, ania wodna, szybkowar, pigulnica, formy do czopkw wylewanych, aparat do napeniania tub, unquator, rne ksztaty, wielkoci, oznakowania tabletek i tabletki o przeduonym dziaaniu oraz draetki, szafka z nawiewem laminarnym i jej wyposaenie, etykietki lekw ocznych, lanametr, homogenizator, waga Mohra, areometry, piknometr, prasa do czopkw, destylator. Opakowania lekw parenteralnych, organopreparatw, proszkw, czopkw, maci (tuby, pudeka winidurowe), lekw do oczu. Preparaty galenowe, wycigi pynne i suche. Programy komputerowe: bazy danych, dokumenty magazynowe.

Uwagi o realizacji
Realizacja programu nauczania ma na celu ksztatowanie umiejtnoci uczniw z zakresu towaroznawstwa oraz wykonywania, opakowywania, przechowywania i wydawania leku. Podczas realizacji programu nauczania naley ksztatowa nastpujce postawy uczniw: odpowiedzialnoci za wykonywany lub wydawany pacjentowi lek, odpowiedzialnoci za skutki wasnych zachowa w kontakcie z drugim czowiekiem, zaangaowania i operatywnoci w przeksztacaniu warunkw pracy, sumiennoci podczas wykonywania czynnoci. Przedmiot wymaga korelacji z farmakologi, farmakognozj, chemi lekw i analiz lekw. W programie przedmiotu zastosowano ukad liniowy, w ktrym kolejne zagadnienia wynikaj z poprzednich i s z nimi logicznie powizane, ale nie powtarzaj si. Poza tym zajcia teoretyczne powinny zawsze wyprzedza wiczenia, aby uczniowie mogli utrwali i zastosowa nabyte wiadomoci w sytuacjach problemowych.
55

Proponuje si nastpujcy podzia poszczeglnych dziaw tematycznych: Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

godzin

na

realizacj

10. 11. 12. 13. 14. 15.

Liczba godzin Dziay tematyczne Zajcia wiczenia Ogem teoretyczne Wprowadzenie i oglna 2 7 9 charakterystyka przedmiotu Technologii postaci leku. Posta leku i zarys biofarmacji 7 7 Preparatyka galenowa pynnych 17 55 72 postaci leku Preparaty galenowe otrzymywane 18 30 48 przez ekstrakcj surowcw rolinnych Preparatyka galenowa staych 13 13 26 postaci leku Myda, plastry, aerozole 6 21 27 Leki parenteralne 8 8 Organopreparaty 8 8 14 10 4 Recepta i oglne zasady przygotowania lekw recepturowych. Wykorzystanie programw 13 12 1 komputerowych do pracy aptecznej Materiay opatrunkowe 4 4 i tworzywa sztuczne Technologia pynnych postaci 37 106 143 lekw recepturowych Technologia staych i pstaych 20 80 100 postaci lekw recepturowych Receptura homeopatyczna 4 4 8 Recepturowe leki jaowe 7 10 17 Przechowywanie i trwao 4 4 rodkw farmaceutycznych i materiaw medycznych Razem 160 348 508

Podane w tabeli liczby godzin na realizacj poszczeglnych dziaw maj charakter orientacyjny. Nauczyciel moe wprowadzi pewne zmiany, majce na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoy.
56

Metody stosowane przez nauczyciela podczas realizacji programu nauczania powinny ksztatowa aktywny i wiadomy stosunek uczniw do nauki, rozwija ich zdolnoci poznawcze oraz wdraa do samodzielnego i logicznego mylenia. Preferowany jest wykad (informacyjny, problemowy, konwersatoryjny) oraz metody aktywizujce (dyskusja dydaktyczna, metoda przypadkw i sytuacyjna). W czasie zaj teoretycznych niezbdne jest wykorzystywanie pomocy dydaktycznych przygotowanych przez nauczyciela do poszczeglnych tematw (foliogramy, fazogramy, plansze, tablice, rodki multimedialne). Podczas wicze grupa powinna liczy 8 - 10 osb, a na wiczeniach z receptury najwyej 8 osb. Uczniowie powinni otrzyma plan realizacji tematw poszczeglnych wicze w semestrze i powinni by merytorycznie przygotowani do wicze. Przed przystpieniem do wicze nauczyciel powinien pokaza uczniom aparatur, preparaty galenowe, specyfiki. Kade wiczenie powinno by poprzedzane instruktaem wstpnym, a w trakcie wicze nauczyciel prowadzi instrukta biecy. Zadania z technologii galenowej mog by wykonywane w zespoach 3 - osobowych. Preparaty galenowe wykonane na wiczeniach powinny by uyte do wykonywania lekw recepturowych. Cz zaj z technologii galenowej mona przeprowadza w zakadzie przemysowym (tabletkowanie, leki parenteralne). Zadania z receptury uczniowie powinni wykonywa indywidualnie, na podstawie odpowiednio dobranych do realizowanego tematu zestaww recept. Kady zestaw (osobny dla kadego ucznia) skada si z 4 - 5 recept, z ktrych jedna cz suy do wykonania, a druga do opisu sposobu wykonania leku na ich podstawie. Podczas wicze naley okrela zagadnienia wiodce i do nich dobra zestawy recept dla kadego ucznia w grupie. Uczniowie powinni pracowa na oryginalnych receptach lekarskich otrzymanych z aptek szkolcych, po upywie terminu ich archiwizowania. W celu zachowania tajemnicy lekarskiej naley zakreli na nich nazwiska pacjentw. Kontakt ucznia z oryginaln recept ju na wiczeniach w szkole ma szczeglny walor dydaktyczny. Po wykonaniu preparatw galenowych i lekw recepturowych uczniowie powinni napisa sprawozdanie w zeszytach do wicze. Nauczyciel natomiast powinien wskazywa ewentualne bdy oraz informowa ucznia o uzyskanych wynikach. W przypadku przeznaczenia kilku wicze na realizacj jednego tematu naley wyodrbni i opracowa problemy techniczne wystpujce przy sporzdzaniu preparatw galenowych wedug zasady stopniowania trudnoci. wiczenia z technologii postaci leku powinny by prowadzone na podstawie konspektw opracowanych w ramach
57

pracy komisji przedmiotowej, aby wszyscy nauczyciele w sposb ujednolicony realizowali te same cele ksztacenia z poszczeglnymi grupami uczniw. Wprowadzenie i oglna charakterystyka przedmiotu - naley zapozna uczniw z zakresem programu nauczania, celami ksztacenia oraz organizacj pracy w pracowni (przygotowaniem miejsca pracy, przepisy bezpieczestwa i higieny pracy, ochrona przeciwpoarowa, regulamin pracowni). Szczeglnie wane jest podanie i omwienie obowizujcej literatury zawodowej oraz zasad tworzenia nazw rodkw farmaceutycznych. Znajomo literatury i umiejtno posugiwania si ni, ma zasadnicze znaczenie w pracy technika farmaceutycznego. Posta leku i zarys biofarmacji - w czasie realizacji celw ksztacenia nauczyciel powinien zapozna uczniw z definicj postaci leku, preparatu i surowca farmaceutycznego, substancji leczniczej i pomocniczej oraz wyjani wpyw postaci leku i drogi jego podania na efekt terapeutyczny i dostpno biologiczn. Preparatyka galenowa pynnych postaci leku - naley zwrci uwag na jednostkowe procesy technologiczne (rozpuszczanie i rozpuszczalniki, metody zwikszajce rozpuszczalno, cedzenie i sczenie, mikronizacja).Omawiajc rnego rodzaju roztwory i ich rozcieczenia naley uwzgldni obliczenia matematyczne i wzory. Nauczyciel powinien scharakteryzowa poszczeglne roztwory galenowe ze wzgldu na czste ich sporzdzanie w aptece. Preparaty galenowe otrzymywane przez ekstrakcj surowcw rolinnych - naley wykorzysta wiedz uczniw na temat surowcw rolinnych, ich zastosowania oraz przedstawi metody i procesy sporzdzania lekw rolinnych. Uczniowie samodzielnie powinni wykonywa rne postacie leku rolinnego. Preparatyka galenowa staych postaci leku naley scharakteryzowa proszki, granulaty, tabletki, draetki, kapsuki, pokaza rne techniki ich wykonania oraz uwzgldni jednostkowe procesy technologiczne takie jak: rozdrabnianie i rozdzielanie cia staych. Myda, plastry, aerozole - naley zapozna uczniw, z waciwociami i zastosowaniem myde, plastrw i aerozoli oraz metodami ich sporzdzania. Uczniowie powinni samodzielnie wykona wybrane myda i plastry.

58

Leki parenteralne - naley zapozna uczniw z przygotowywaniem lekw parenteralnych z uwzgldnieniem zasad Dobrej Praktyki Wytwarzania. Nauczyciel powinien przedstawi metody i warunki wyjaawiania pomieszcze, sprztu oraz przygotowanie personelu do pracy. Powinien rwnie poda przykady i wykorzystanie lekw parenteralnych oraz okreli sposoby oznakowania i warunki ich przechowywania. Organopreparaty - naley zwrci szczegln uwag na moliwo zastosowania niektrych organopreparatw jako skadnikw lekw recepturowych (pepsyna, pankreatyna, progesteron). Naley take uwzgldni preparaty krwi. Wykorzystanie programw komputerowych do pracy aptecznej naley zapozna uczniw z ukadem recepty i jej zastosowaniem oraz zasadami wystawiania i realizacji recept w aptece. Do realizacji tematu naley wykorzysta wybrane programy komputerowe stosowane w aptekach. Istotnym elementem jest czytanie i opisywanie recept oraz dokonywanie oblicze farmaceutycznych. Materiay opatrunkowe i tworzywa sztuczne - naley przedstawi najczciej stosowane materiay opatrunkowe i tworzywa sztuczne, uwzgldniajc ich rodzaje, wymagania i zastosowanie. Technologia pynnych postaci lekw recepturowych - realizacja programu ma na celu przygotowanie uczniw do wykonywania rnymi technikami pynnych lekw recepturowych. Uczniowie powinni umie scharakteryzowa i wykona kad posta leku pynnego, okreli jego trwao i zastosowanie. Nauczyciel powinien zwrci uwag na zasady i procedury zastosowane podczas sporzdzania poszczeglnych form lekw recepturowych. Naley przedstawi interakcje lekw w fazie farmaceutycznej, poda niezgodnoci najczciej pojawiajce si w receptach oraz zasady ich poprawiania. W przypadku mieszanek naley wyeksponowa problem zamiany nierozpuszczalnych postaci leku na rozpuszczalne z uwzgldnieniem masy czsteczkowej, problemy zwizane z obecnoci w recepcie odwarw, naparw czy maceracji, tworzenia zwizkw kompleksowych, wytrcania sabych kwasw i zasad. Naley rwnie pooy nacisk na samodzielno uczniw w rozwizywaniu problemw zwizanych z niezgodnociami poprzez bdne wykonanie recepty, obserwacj niezgodnoci oraz jej poprawienie. Niezgodnoci recepturowe naley rwnie sygnalizowa podczas analizowania poszczeglnych form leku.
59

Technologia staych i pstaych postaci lekw recepturowych naley zapozna uczniw z zasadami sporzdzania staych i pstaych postaci lekw recepturowych, uczniowie powinni rozwizywa problem podczas samodzielnego wykonywania recept. Nauczyciel powinien scharakteryzowa poszczeglne systemy terapeutyczne oraz wyjani uczniom zasadno ich stosowania. Receptura homeopatyczna - naley scharakteryzowa leki homeopatyczne, wyjani zasady dawkowania i stosowanie oraz wyrni stae i pynne postacie leku homeopatycznego. Ucze powinien samodzielnie wykona wybrane preparaty homeopatyczne. Recepturowe leki jaowe - naley przedstawi sposoby aseptycznego przyrzdzania lekw z uwzgldnieniem przygotowania pomieszcze, sprztu, substancji i personelu oraz zapozna uczniw z wymaganiami Dobrej Praktyki Wytwarzania podczas sporzdzania lekw jaowych. Wskazane jest zorganizowanie wycieczki dydaktycznej do zakadw farmaceutycznych lub apteki szpitalnej, gdzie ucze mgby zapozna si z prac prowadzon w warunkach aseptycznych, z ukadem pomieszcze oraz ich wyposaeniem. Szczegln uwag naley zwrci na leki oczne oraz receptur antybiotykw i kortykosterydw. Zajcia powinny by prowadzone w pracowni wyposaonej w boks i lo z nawiewem laminarnym. Przechowywanie i trwao rodkw farmaceutycznych i materiaw medycznych - naley zwrci uwag na oznaczenia rodkw farmaceutycznych i materiaw medycznych stosowane przez producenta, podkreli wymagania dotyczce trwaoci i sposobw przechowywania lekw oraz przedstawi rol technika farmaceutycznego w tych procesach.

Propozycje metod sprawdzania edukacyjnych ucznia

oceny

osigni

Bardzo wanym zadaniem w pracy nauczyciela jest ewaluacja osigni ucznia, obejmujca kontrol i ocen wynikw ksztacenia. Ocenianie powinno odbywa si systematycznie na podstawie kryteriw uwzgldniajcych szczegowe cele ksztacenia w szczeglnoci dotyczcych: interpretowania informacji odnoszcych si do sporzdzania lekw recepturowych, zawartych w Farmakopei Polskiej, Wykazie Lekw i literaturze zawodowej, oceniania recept oraz okrelanie waciwoci fizykochemicznych skadnikw na recepcie,
60

 okrelania zastosowania, sposobw podawania i dawkowania lekw, wykonywania leku recepturowego zgodnie z zasadami higieny

miejsca pracy, informowania pacjenta o waciwociach, sposobie dawkowania i prawidowym przechowywaniu leku, stosowania nazewnictwa aciskiego, polskiego oraz midzynarodowego lekw galenowych i lekw pochodzenia naturalnego, wykonywania leku galenowego zgodnie z norm, rozrniania podstawowych grup lekw naturalnych; dokonywania oceny (kontroli) rodkw farmaceutycznych i materiaw medycznych; oceniania wygldu leku recepturowego, specyfikw i materiaw opatrunkowych, interpretowania informacji dotyczcych serii, daty wanoci i okresu odpowiedzialnoci producenta. Sprawdzanie osigni ucznia mona przeprowadzi za pomoc: sprawdzianw ustnych, sprawdzianw pisemnych, testw dydaktycznych z zadaniami wielokrotnego wyboru, z luk, uzupenie i krtkiej odpowiedzi, ukierunkowanej obserwacji czynnoci uczniw podczas wykonywania zada formuowanych przez nauczyciela. Ponadto podstaw do zaliczenia wicze jest: przygotowanie merytoryczne, wykonanie i opisanie (z wykorzystaniem pimiennictwa) preparatw galenowych i lekw recepturowych. W ocenie kocowej naley uwzgldni wyniki wszystkich metod sprawdzania osigni ucznia stosowanych przez nauczyciela.

61

Literatura
Bukowski St.: Receptura. Zarys technologii lekarstw. PZWL. Warszawa 1963 Farmakopea IV. PZWL, Warszawa 1970 Farmakopea V. PTFarm, Warszawa 1995-1999 Farmakopea VI. PTFarm, Warszawa 2002 Gibson S., Gibson R.: Homeopatia dla wszystkich. PZWL. Warszawa 1992 Jachowicz R.: Receptura apteczna podrcznik dla stydentw farmacji. PZWL, Warszawa 2004 Janicki S. , Fiebig A., Sznitowska M.: Farmacja stosowana podrcznik dla studentw farmacji. PZWL Warszawa 2002 Janicki S., Szmitowska M., Zieliski W.: Dostpno farmaceutyczna i dostpno biologiczna lekw. Polfa OIN, 2001 Krwczyski L.: Rybacki E.: Interakcje w fazie farmaceutycznej. PZWL, Warszawa 1986 Krwczyski L.: wiczenia z receptury. PZWL. Warszawa 1996 Krwczyski L.: Technologia postaci leku. PZWL. Warszawa 1969 Krwczyski L.: Zarys technologii postaci leku. PZWL. Warszawa 1994 Leibold G.: Homeopatia: medycyna naturalna dla kadego. Videograf, Katowice 1993 Mller R. H., Hildebrand G. E. Red.: Technologia nowoczesnych postaci leku. PZWL, Warszawa 1998 Modrzejewski F.: Farmacja stosowana. PZWL. Warszawa 1977 Nerlo H.: Aseptyczne przyrzdzanie lekw. PZWL, Warszawa 1979 Stubler M.: Leki homeopatyczne: agodne sposoby leczenia chorb. PZWL, Warszawa 1991 Czasopisma: Gazeta farmaceutyczna, Wydawnictwo Kwadryga. Warszawa; Lek w Polsce Wydawnictwo Medyk, Warszawa Wykaz literatury naley aktualizowa w miar ukazywania si nowych pozycji wydawniczych.

62

FARMAKOLOGIA Z ELEMENTAMI CHEMII LEKW

Szczegowe cele ksztacenia
W wyniku procesu ksztacenia ucze powinien umie: rozrni podstawowe grupy lekw pod wzgldem dziaania farmakologicznego i postaci w jakich s wytwarzane, okreli waciwoci fizykochemiczne rodkw leczniczych i substancji stosowanych w technice farmaceutycznej, uzasadni zaleno midzy budow chemiczn substancji leczniczych a ich dziaaniem farmakologicznym i trwaoci, posuy si poprawn terminologi oraz nazewnictwem zwizkw chemicznych i preparatw farmaceutycznych, scharakteryzowa drogi podania oraz dawki leku, dokona analizy wybranych interakcji lekw, wyjani dziaania niepodane lekw oraz przeciwwskazania do ich stosowania, scharakteryzowa podstawowe procesy kinetyczne leku w ustroju, wyjani dziaanie lekw oraz uzasadni ich stosowanie w rnych przypadkach chorobowych, poinformowa pacjenta o sposobie dawkowania i przechowywania wydawanego leku, uytkowa programy komputerowe i Internet do pozyskiwania informacji o nowych lekach.

Materia nauczania
1. Farmakologia oglna z elementami chemii lekw Farmakologia i chemia lekw jako dyscyplina naukowa. Klasyfikacja i nazewnictwo lekw. Waniejsze zwizki chemiczne stosowane w technice farmaceutycznej. Budowa chemiczna a dziaanie lekw. Pojcie leku i trucizny, dziaanie niepodane i toksyczne rodkw leczniczych. Mechanizmy dziaania lekw ich losy w ustroju. Wpyw czynnikw fizykochemicznych na wchanianie, dystrybucj i wydalanie lekw. Dawka leku a efekt farmakologiczny. Interakcje lekw i zespoy chorobowe z nimi zwizane. wiczenia: Okrelanie tolerancji na leki. Polipragmazja, naduywanie rodkw leczniczych i lekozaleno (profilaktyka). Analizowanie wpywu lekw na sprawno psychofizyczn kierowcw, na ci i proces laktacji. Planowanie dziaa profilaktycznych z zakresu uzalenie od lekw.
63

 Analizowanie wpywu czynnikw fizykochemicznych i rodowiskowych na trwao rodkw leczniczych. 2. Preparaty stosowane w zakaeniach i chorobach inwazyjnych Oglne zasady chemioterapii i charakterystyka poszczeglnych grup chemioterapeutykw. Antybiotyki - pochodzenie, budowa chemiczna, podzia i mechanizm dziaania. Przykady antybiotykw w kadej grupie, preparaty zoone. Dziaanie niepodane. Czynniki wpywajce na trwao antybiotykw. Sulfonamidy - mechanizm i zakres dziaania, charakterystyka, podzia, zastosowanie i przeciwwskazania. Chemioterapeutyki stosowane w zakaeniach drg moczowych - zakres dziaania, zastosowanie, przykady preparatw. Tuberkulostatyki - oglna charakterystyka lekw przeciwgruliczych, przykady lekw i preparaty. Leki przeciwgrzybicze - podzia, charakterystyka i zastosowanie. Przykady lekw przeciwgrzybiczych i preparaty. Leki przeciwwirusowe - mechanizm dziaania, charakterystyka lekw i preparatw przeciwwirusowych. Leki przeciwpierwotniakowe budowa chemiczna, podzia i zastosowanie. Przykady zwizkw i ich preparaty. Leki przeciwrobacze - choroby pasoytnicze przewodu pokarmowego: podstawy terapii. Charakterystyka i przykady preparatw przeciwrobaczych. Leki dermatologiczne o dziaaniu miejscowym, preparaty przeciwwierzbowe i przeciwwszawicze. Podzia, charakterystyka i przykady lekw. rodki antyseptyczne i odkaajce stosowane w chorobach inwazyjnych - podzia, waciwoci i zastosowanie. 3. Leki dziaajce na orodkowy i obwodowy ukad nerwowy Podzia i podstawowe czynnoci ukadu nerwowego czowieka. Rola substancji neuroprzekanikowych. Leki psychotropowe charakterystyka chemiczna, mechanizm i kierunki dziaania: leki neuroleptyczne: pochodne fenotiazyny, butyrofenonu, tioksantenu, dibenzoazepiny i inne. leki przeciwdepresyjne: trjpiercieniowe leki przeciwdepresyjne, inhibitory oksydazy monoaminowej, inne leki i ich preparaty. leki anksjolityczne: pochodne benzodiazepiny, difenylometanu, propandiolu, rne anksjolityki i ich preparaty. Leki uspokajajce i nasenne - sen jako zjawisko fizjologiczne, rodzaje bezsennoci. Pochodne kwasu barbiturowego, niebarbiturowe leki
64

uspokajajce i nasenne, rolinne leki uspokajajce - preparaty i dawkowanie. Leki przeciwpadaczkowe - rodzaje drgawek, padaczka i jej rodzaje, farmakoterapia. Pochodne hydantoiny, karbamazepina, benzodiazepiny, kwas walproinowy, pochodne kwasu barbiturowego i inne - budowa chemiczna i preparaty. Leki stosowane w leczeniu zaburze ukadu pozapiramidowego choroba Parkinsona. Leki nasilajce neuroprzekanictwo dopaminowe, leki hamujce neuroprzekanictwo acetylocholinowe - charakterystyka chemiczna, preparaty. Narkotyczne leki przeciwblowe - patofizjologia blu, charakterystyka chemiczna rodkw przeciwblowych, mechanizm dziaania, efekty niepodane i uzalenienie. Przykady lekw i preparaty: morfina i jej pochodne, inne narkotyczne leki przeciwblowe, antagonici receptorw opioidowych. Nienarkotyczne leki przeciwblowe, przeciwzapalne, przeciwgorczkowe - podzia, charakterystyka chemiczna, mechanizm dziaania. Preparaty: pochodne kwasu salicylowego, pirazolonu, indolu i ich preparaty zoone, inne leki. rodki znieczulajce oglnie - podzia, charakterystyka chemiczna i przykady. Preparaty: wziewne - eter etylowy, podtlenek azotu, halotan, izofluran, metoksyfluran, sewofluran, desfluran i inne. Preparaty infuzyjne - pochodne kwasu barbiturowego: heksobarbital, tiopental, metoheksytal, zwizki niebarbiturowe -etomidat, ketamina, propofol. Neuroleptoanalgezja. Leki pobudzajce ukad nerwowy (analeptyki i psychoanaleptyki) mechanizm dziaania, przykady preparatw i zastosowanie. Alkaloidy- alkaloidy purynowe (teofilina, teobromina, kofeina), alkaloidy izocholiny i fenantrenu (papaweryna, morfina), alkaloidy tropanu (atropina, kokaina) - budowa chemiczna zwizkw, dziaanie zastosowanie. Leki oddziaywujce na obwodowy ukad nerwowy - podzia, charakterystyka chemiczna, preparaty i zastosowanie. rodki miejscowo znieczulajce: pochodne kwasu benzoesowego, p-aminobenzoesowego, p-hydroksybenzoesowego, choiny o budowie estrowej i amidowej, inne rodki miejscowo znieczulajce. rodki dranice zakoczenia czuciowe preparaty i zastosowanie.

65

wiczenia: Analizowanie przyczyn narkomanii i alkoholizmu. Analizowanie sposobw zapobiegania uzalenieniom. 4. Farmakologia ukadu autonomicznego Zarys fizjologii ukadu autonomicznego, mechanizm receptorowy. Leki dziaajce na ukad wspczulny - budowa chemiczna, dziaanie, zastosowanie i preparaty: leki pobudzajce receptory -adrenergiczne (fenylefryna, norepinefryna, metoksamina i inne), leki pobudzajce receptory -adrenergiczne (izoprenalina, orcyprenalina, dobutamina, salbutamol i inne), leki pobudzajce receptory - i -adrenergiczne (epinefryna, dopamina, efedryna), leki blokujce receptory -adrenergiczne (pochodne imidazoliny, piperazynochinazoliny, alkaloidy sporyszu i inne), leki blokujce receptory -adrenergiczne (propranolol, sotalol, tymolol, nadolol, pindolol, oksprenolol i inne), leki hamujce czynno presynaptycznych struktur w zakoczeniach nerww wspczulnych (klonidyna, guanetydyna, rezerpina, metylodopa), Leki dziaajce na ukad przywspczulny budowa chemiczna, dziaanie, zastosowanie i preparaty: leki pobudzajce bezporednio receptory cholinergiczne (estry choliny, pilokarpina, alkaloidy - muskaryna), inhibitory acetylocholinoesterazy (fizostygmina, neostygmina, pirydosygmina,i inne), leki hamujce ukad przywspczulny (pochodne tropiny, pochodne skopiny, estry aminoalkoholi, pirenzepina i inne). Leki dziaajce na zwoje ukadu autonomicznego (leki ganglioplegiczne oraz leki dziaajce dwufazowo - znaczenie toksykologiczne). Leki spazmolityczne muskulotropowe. 5. Autakoidy Rola histaminy w powstawaniu nadwraliwoci oraz dziaanie lekw przeciwhistaminowych. Leki blokujce receptory H1 i H2 charakterystyka chemiczna, zastosowanie, przykady lekw i ich preparaty. Leki blokujce uwalnianie endogennej histaminy oraz hamujce jej syntez. Serotonina - rola w ustroju, antagonici i agonici receptorw serotoninergicznych.

66

Autakoidy peptydowe - angiotensyna i antagonici angiotensyny II. Kininy. 6. Farmakologia lekw kardiotropowych Leki przeciwarytmiczne. Budowa i czynno ukadu bodcoprzewodzcego serca. Zaburzenia rytmu serca. Klasyfikacja lekw przeciwarytmicznych: leki przeciwarytmiczne blokujce kana sodowy - (prokainamid, chinidyna, lidokaina, fenytoina, propafenon, ajmalina, prajmalina i inne oraz ich preparaty), leki przeciwarytmiczne blokujce receptory adrenergiczne (propranolol, nadolol, prantolol i ich preparaty), leki przeciwarytmiczne blokujce kanay potasowe - (amiodaron, bretylium - preparaty), leki przeciwarytmiczne blokujce kanay wapniowe - (werapamil, diltiazem - preparaty). Leki zwikszajce kurczliwo minia sercowego - (glikozydy nasercowe, glukagon, dopamina, dobutamina). 7. Leki wpywajce na naczynia krwionone Leki rozszerzajce naczynia krwionone, dziaajce przez orodkowy i obwodowy ukad nerwowy - charakterystyka chemiczna, przykady preparatw. Leki rozszerzajce naczynia krwionone, dziaajce bezporednio na wkna miniowe naczy krwiononych - charakterystyka, preparaty. Leki rozszerzajce naczynia krwionone modyfikujce wewntrzustrojowe mechanizmy autoregulacyjne - charakterystyka chemiczna, przykady preparatw. Leki kurczce naczynia krwionone dziaajce orodkowo i obwodowo charakterystyka preparatw. Leki usprawniajce perfuzj narzdow stosowane w zaburzeniach ukrwienia orodkowego ukadu nerwowego. Leki stosowane w chorobach naczy ylnych - przykady podstawowych lekw. Leki przeciwmiadycowe - przykady stosowanych preparatw. Leki stosowane w chorobie wiecowej - leki poprawiajce przepyw wiecowy, leki obniajce metabolizm serca, preparaty. 8. Leki wpywajce na ukad krwiotwrczy i krzepnicia krwi Etiologia i podzia niedokrwistoci. Leki stosowane w niedokrwistoci z niedoboru elaza. Leki stosowane w niedokrwistociach megaloblastycznych (witamina B12, kwas foliowy).

67

Rekombinowane czynniki pobudzajce wzrost komrek ukadu krwiotwrczego (EPO i inne). Leki hamujce krzepliwo krwi: antytrombina III, heparyna i jej pochodne, heparyny drobnoczsteczkowe, antagonici witaminy K, leki trombolityczne, leki przeciwagregacyjne. Substancje hamujce krzepliwo krwi stosowane in vitro. Leki zwikszajce krzepliwo krwi: leki stosowane w pierwotnym i wtrnym niedoborze czynnikw krzepnicia krwi, leki hamujce fibrynoliz, inne leki zwikszajce krzepliwo krwi (etamsylat, trombina). 9. Leki regulujce zaburzenia gospodarki wodno - elektrolitowej Charakterystyka zaburze wodno-elektrolitowych. Podzia i rodzaje pynw infuzyjnych. Leki moczopdne: dziaajce na kanalik bliszy, ptlowe leki moczopdne, leki moczopdne dziaajce w obrbie cewki dalszej, leki moczopdne dziaajce na kanaliki zbiorcze, zwikszajce przesczanie w kbuszkach nerkowych, osmotyczne leki moczopdne, antagonici hormonu aldosteronu. 10. Leki ukadu oddechowego Leki stosowane w leczeniu dychawicy oskrzelowej. Leki rozszerzajce oskrzela: pobudzajce receptory -adrenergiczne, metyloksantyny, leki cholinolityczne. Leki przeciwzapalne i przeciwalergiczne stosowane w leczeniu dychawicy oskrzelowej: glikokortykosterydy, inhibitory rozpadu komrek tucznych, antagonici i inhibitory leukotrienw. Leki przeciwkaszlowe: opioidowe i nieopioidowe o dziaaniu orodkowym, dziaajce obwodowo. Leki wykrztune: o dranicym mechanizmie dziaania, solne rodki wykrztune, leki o dziaaniu mukolitycznym. wiczenia: Analizowanie oskrzelowej. przyczyn, objaww i sposobw leczenia astmy

11. Leki wpywajce na czynno ukadu pokarmowego Czynnoci wydzielnicze i motoryczne ukadu pokarmowego. Etiologia i etiopatogeneza powstawania wrzodw trawiennych. Leki stosowane w leczeniu choroby wrzodowej: zmniejszajce wytwarzanie kwasu solnego ( antagonici receptorw H2, leki cholinolityczne, inhibitory pompy protonowej, analogi prostaglandyn), rodki zobojtniajce, leki okrywajce powierzchni wrzodu trawiennego (koloidalne zwizki bizmutu, sukralfat), leki stosowane do eliminacji Helicobacter pylori. Leki zwikszajce wydzielanie soku odkowego lub jego kwano. Leki przeciwwymiotne: o dziaaniu antagonistycznym w stosunku do receptorw histaminowych, muskarynowych, serotoninergicznych 5-HT3,
68

dopaminergicznych D2 i inne. Leki wpywajce na motoryk przewodu pokarmowego: leki przeczyszczajce (pczniejce, osmotyczne, polizgowe, dranice), leki przeciwbiegunkowe. Leki stosowane w chorobach jelit (przewleke stany zapalne, jelito nadwraliwe, wzdcia). Leki ciotwrcze i ciopdne. Leki stosowane do rozpuszczania cholesterolowych kamieni ciowych. Leki stosowane w uszkodzeniu miszu wtroby. Leki stosowane w zaburzeniach funkcji zewntrzwydzielniczej trzustki. Leki dziaajce spazmolitycznie na przewd pokarmowy. wiczenia: Analizowanie przyczyn, objaww i sposobw leczenia choroby wrzodowej. 12. Leki wpywajce na czynno gruczow wydzielania wewntrznego Oglna charakterystyka ukadu hormonalnego. Hormony podwzgrza: hormony podwzgrza pobudzajce wydzielanie hormonw w przysadce (pobudzajcy wydzielanie ACTH, hormonw gonadotropowych, hormonu wzrostu, hormonu tyreotropowego), hormony podwzgrza hamujce wydzielanie hormonw w przysadce. Hormony przysadki: hormon tyreotropowy, adrenokortykotropowy, wzrostu, prolaktyna, oksytocyna, hormon antydiuretyczny. Hormony tarczycy : trijodotyronina i tyroksyna. Leki stosowane w niedoczynnoci tarczycy. Leki stosowane w leczeniu nadczynnoci tarczycy (inhibitory wychwytu jodu, pochodne tiouracylu, tioimidazolu). Preparaty jodu stosowane w chorobach tarczycy. Gonadotropiny, hormony pciowe eskie i mskie, leki hamujce dziaanie hormonw pciowych. Doustne rodki antykoncepcyjne. Hormonalna terapia zastpcza. Leki anaboliczne. Hormony kory nadnerczy: mineralokortykosteroidy, glikokortykosteroidy, nadnerczowe hormony pciowe, leki hamujce syntez i dziaanie hormonw kory nadnerczy. Hormony trzustki: insulina i preparaty insuliny. Doustne leki przeciwcukrzycowe: pochodne biguanidu, sulfonylomocznika I i II generacji, tiazolidynodiony i glinidy. 13. Leki przeciwzapalne, przeciwreumatyczne i przeciwgorczkowe Czynniki zapaleniotwrcze i fazy procesu zapalnego. Niesterydowe leki przeciwzapalne: pochodne kwasu salicylowego, kwasu fenylooctowego, kwasu fenylopropionowego, pochodne pirazolonu, oksykamy, pochodne chinazoliny, koksyby i inne. Leki stosowane w reumatoidalnym zapaleniu staww: leki przeciwreumatyczne drugiego rzutu (sulfasalazyna, sole zota.
69

penicylamina, lewamizol, metotreksat, pochodne 4-aminochinoliny), trzeciego rzutu ( glikokortykosteroidy). Mechanizmy regulacji temperatury ciaa i leki przeciwgorczkowe: kwas acetylosalicylowy, pochodne p-aminofenolu, pochodne pirazolonu. 14. Leki stosowane w leczeniu chorb nowotworowych Chemioterapia nowotworw: leki alkilujce (pochodne iperytu azotowego, pochodne nitrozomocznika, estry kwasu sulfonowego, inne), antymetabolity, antybiotyki przeciwnowotworowe, rolinne leki przeciwnowotworowe, inne. Hormonoterapia nowotworw. Immunoterapia nowotworw. Genowa terapia nowotworw. 15. Leki dziaajce na ukad immunologiczny Procesy immunologiczne. Leki immunosupresyjne : glikokortykosteroidy, cyklosporyna, zwizki makrolidowe o dziaaniu immunosupresyjnym, cytostatyki stosowane jako leki immunosupresyjne, inne. Immunoglobuliny. Skad immunoglobin we krwi. Immunoglobuliny klasy A, D, E, G, M, preparaty immunoglobulin (swoiste i nieswoiste). Surowice zawierajce zwierzce immunoglobuliny przeciwko okrelonym toksynom. Cytokiny: interleukiny, interferony. Szczepionki. rodki stosowane do immunomodulacji: otrzymywane syntetycznie, pochodzenia rolinnego. Hormony grasicy. 16. Leki wpywajce na przemian materii Witaminy. Preparaty wielowitaminowe. Leki wpywajce na przemian puryn: przerywajce napady dny, hamujce wytwarzanie kwasu moczowego, zwikszajce wydalanie kwasu moczowego z moczem. Leki wpywajce na przemian lipidw- leki o dziaaniu hipolipemicznym. 17. rodki cieniujce Leki do diagnostyki biernej. Leki do diagnostyki czynnej. Przeciwwskazania do stosowania rodkw zawierajcych jod. 18. Poradnictwo wiczenia: Udzielanie porad na temat stosowania rodkw antyseptycznych i dezynfekujcych do uytku zewntrznego. Klasyfikowanie lekw o dziaaniu przeciwblowym, przeciwgorczkowym i przeciwzapalnym dostpnych w sprzeday, w aspekcie biodostpnoci, dawki, postaci, bezpieczestwa stosowania.

70

 Doradzanie w zakresie farmakoterapii stanw przezibieniowych u dorosych i dzieci z wykorzystaniem lekw przeciwkaszlowych, wykrztunych dostpnych bez recepty. Analizowanie wpywu najczciej stosowanych lekw psychotropowych na sprawno psychomotoryczn oraz przeciwwskaza do stosowania lekw psychotropowych u kierowcw. Doradzanie w zakresie stosowania podstawowych lekw o dziaaniu doranym w przypadku skrnych odczynw alergicznych. Udzielanie doranej pomocy, zgodnie z kompetencjami technika farmaceutycznego, w zakresie: odczynw anafilaktycznych, napadu astmy, piczki cukrzycowej, omdle, zatrucia pokarmowego o ostrym przebiegu, zranie zewntrznych. Rozpoznawanie bdw przy stosowaniu glikokortykosteroidw w leczeniu dermatologicznym. Okrelanie objaww naduywania i skutkw niepodanego dziaania lekw anabolicznych. Rozpoznawanie faszerstwa recept na anaboliki. Okrelanie zasad racjonalnego stosowania witamin, w kadym okresie rozwojowym. Analizowanie skadu lekw wielowitaminowych.

rodki dydaktyczne
Tablice anatomiczne i fizjologiczne. Foliogramy i fazogramy. Filmy dydaktyczne. Prospekty o lekach, opakowania lekw. Katalogi firm farmaceutycznych.

Uwagi o realizacji
Farmakologia z elementami chemii lekw jest jednym z najwaniejszych przedmiotw w procesie ksztacenia technika farmaceutycznego. Wiedza o waciwociach chemicznych, farmakologicznych i farmakokinetycznych stanowi istot wyksztacenia technika farmaceutycznego. Bardzo intensywny rozwj nauk farmaceutycznych stawia przed technikiem farmaceutycznym nowe i bardzo trudne zadania. Podczas realizacji programu ucze powinien pozna synonimy, dawkowanie, mechanizm dziaania, niepodane efekty, interakcje a take czynniki wpywajce na wchanianie, metabolizm i wydalanie lekw. Realizacja programu przedmiotu wymaga korelacji z innymi przedmiotami nauczania, w szczeglnoci z analiz lekw, technologi postaci leku, farmakognozj.

71

Proponuje si nastpujcy podzia poszczeglnych dziaw tematycznych: Lp. 1. Dziay tematyczne Farmakologia oglna z elementami chemii lekw. Podstawowe wiadomoci o waciwociach i dziaaniu lekw. Waniejsze zwizki chemiczne stosowane w technice farmaceutycznej. Leki stosowane w chorobach inwazyjnych Leki dziaajce na orodkowy i obwodowy ukad nerwowy. Farmakologia ukadu nerwowego autonomicznego Autakoidy Farmakologia lekw kardiotropowych Leki wpywajce na naczynia krwionone. Leki wpywajce na ukad krwiotwrczy i ukad krzepnicia Leki regulujce zaburzenia gospodarki wodno elektrolitowej Farmakologia ukadu oddechowego leki przeciwdychawicze, przeciwkaszlowe i wykrztune Leki wpywajce na czynno ukadu pokarmowego Leki wpywajce na czynno gruczow wydzielania wewntrznego Leki przeciwzapalne, przeciwreumatyczne i przeciwgorczkowe Leki stosowane w leczeniu chorb nowotworowych
72

godzin

na

realizacje

Liczba godzin Zajcia wiczenia Ogem teoretyczne

2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

9 6 6 6 12 12 10 10 13

3 3 3 3

12 9 6 6 12 15 10 10 16

11. 12 13. 14.

12 6 10 7

3 -

15 6 10 7

15. Leki dziaajce na ukad immunologiczny 16. Leki wpywajce na przemian materii 17. rodki cieniujce 18. Poradnictwo Razem

4 3 3 3 138

30 48

4 3 3 33 186

Podane w tabeli liczby godzin na realizacje poszczeglnych dziaw maja charakter orientacyjny. Nauczyciel moe wprowadzi pewne zmiany, majce na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoy. Zagadnienia oglne takie jak farmakologia z elementami farmakokinetyki, budowa chemiczna, mechanizmy dziaania poszczeglnych grup lekw, dawkowanie czy objawy uboczne w poszczeglnych grupach lekw stanowi podstawowy zakres wiedzy farmakologicznej. Istotne jest, aby w trakcie realizacji programu nauczania uwzgldnia najnowsze osignicia naukowe oraz leki umieszczone w aktualnym Urzdowym Wykazie rodkw Farmaceutycznych i Materiaw Medycznych dopuszczonych do obrotu w Polsce. Metody nauczania stosowane przez nauczyciela powinny wyzwala aktywno, rozwija zdolnoci poznawcze oraz wdraa do samodzielnego i logicznego mylenia. Dobr metod nauczania ley w gestii nauczyciela. Preferowane s metody podajce i aktywizujce, takie jak: wykad informacyjny, dyskusja dydaktyczna, wykad problemowy, metoda przypadku, metoda sytuacyjna oraz wiczenia. Podczas zaj nauczyciel powinien wykorzystywa rne rodki dydaktyczne: (plansze, filmy, przezrocza, rodki multimedialne). Podczas realizacji programu nauczania naley ksztatowa nastpujce postawy uczniw: odpowiedzialnoci zawodowej i prawnej za wykonywan prac i podejmowane decyzje, denia do perfekcji w wykonywaniu pracy, dbaoci o presti zawodu, umiejtnoci wspdziaania z reprezentantami innych zawodw medycznych, cierpliwoci i okazywanie zainteresowania problemami ludzi chorych.

73

Farmakologia oglna z elementami chemii lekw - w czasie realizacji programu nauczyciel powinien przedstawi podstawowe definicje i mechanizmy dziaania lekw oraz wpyw dawki leku na efekt terapeutyczny. Ucze powinien pozna zasady klasyfikacji i nazewnictwa lekw, zwrci uwag na budow chemiczn zwizkw leczniczych oraz ich podstawowe interakcje. Naley zwrci szczegln uwag na zagroenia zwizane z farmakoterapi (naduywanie lekw czy lekozaleno) oraz popenianymi bdami (interakcje, przedawkowanie), a take wykaza wpyw lekw na ci, proces laktacji oraz sprawno psychofizyczn kierowcw. Leki stosowane w chorobach inwazyjnych - naley scharakteryzowa budow chemiczn oraz waciwoci poszczeglnych grup lekw stosowanych w chorobach inwazyjnych. Szczegln uwag naley zwrci na mechanizm dziaania i zastosowanie lekw oraz wykorzystanie rodkw antyseptycznych i odkaajcych. Leki dziaajce na orodkowy i obwodowy ukad nerwowy w procesie nauczania nauczyciel powinien nawiza do budowy, fizjologii i patofizjologii orodkowego, obwodowego i autonomicznego ukadu nerwowego, przedstawia mechanizm dziaania i zastosowanie lekw nalecych do poszczeglnych grup z uwzgldnieniem ich budowy chemicznej. Szczegln uwag naley zwrci na podwjne dziaanie, nasenne i uspokajajce lekw w zalenoci od ich dawkowania. Autakoidy - podczas procesu nauczania naley szczegowo przedstawi mechanizm dziaania i zastosowanie lekw przeciwhistaminowych i przeciwuczuleniowych, natomiast o pozostaych grupach rodkw leczniczych przekaza informacje oglne. Farmakologia lekw kardiotropowych - podczas realizacji programu naley zwraca uwag na mechanizmy dziaania ukadu bodcoprzewodzcego, okrelanie rodzajw zaburze rytmu serca oraz klasyfikowanie lekw przeciwarytmicznych, z uwzgldnieniem ich budowy chemicznej oraz dziaa ubocznych, a take charakteryzowanie lekw wpywajcych na naczynia krwionone oraz na profilaktyk chorb ukadu krenia, jako chorb cywilizacyjnych. Leki wpywajce na ukad krwiotwrczy i ukad krzepnicia podczas procesu nauczania naley zapozna uczniw z grupami lekw stosowanych w chorobach ukadu krwiotwrczego z wyeksponowaniem mechanizmu ich dziaania. Wskazane jest powizanie tematyki z wiedz
74

uczniw o hemostazie organizmu. Naley scharakteryzowa rodki krwiozastpcze, wyszczeglni rodzaje pynw do wleww stosowanych w zaburzeniach gospodarki wodno-elektrolitowej. Farmakologia ukadu oddechowego - leki przeciwdychawicze, przeciwkaszlowe i wykrztune, leki wpywajce na czynno ukadu pokarmowego - podczas realizacji programu, szczegln uwag naley zwrci na leki dziaajce na ukad oddechowy, pokarmowy i gruczoy wydzielania wewntrznego, przede wszystkim wyjani mechanizm ich dziaania, wskaza poszczeglne grupy oraz przykady lekw naturalnych majcych zastosowanie w leczeniu chorb wymienionych ukadw. Naley szerzej omwi farmakoterapi chorb cywilizacyjnych: astmy, choroby wrzodowej odka i dwunastnicy, cukrzycy. Leki stosowane w leczeniu chorb nowotworowych - naley podkreli moliwoci wystpienia licznych dziaa ubocznych u pacjentw leczonych sterydami, cytostatykami, izotopami radioaktywnymi czy antybiotykami cytostatycznymi. Wyeksponowa mechanizm dziaania tych lekw i dawkowanie. Zwrci uwag na niebezpieczestwo przedawkowania witamin i lekw anabolicznych. W czasie zaj naley nawiza do wiedzy uczniw z patologii i patofizjologii dotyczcej zmian nowotworowych oraz ochrony immunologicznej organizmu. Podczas procesu nauczania naley aktywizowa uczniw nawizujc do ich wiedzy z patologii i patofizjologii dotyczcej zapale, zmian nowotworowych oraz obrony immunologicznej organizmu. rodki cieniujce - naley zapozna uczniw z lekami wykorzystywanymi w diagnostyce czynnej i biernej. Dokona podziau rodkw kontrastowych w zalenoci od budowy chemicznej, okreli przeciwwskazania do stosowania preparatw zawierajcych jod. Wskaza na niebezpieczestwo zwizane ze stosowaniem lekw zawierajcych radioaktywne pierwiastki. Poradnictwo - zaproponowane wiczenia maj na celu utrwalenie wiadomoci, dotyczcych w szczeglnoci zasad udzielania pierwszej pomocy i porad udzielanych przez technika farmaceutycznego przy ekspediowaniu lekw ze sprzeday odrcznej oraz podziau lekw wedug klasyfikacji ATC i znajomoci lekw rwnowanych.

75

Propozycje metod sprawdzania edukacyjnych ucznia

oceny

osigni

Ocenianie powinno odbywa si systematycznie na podstawie kryteriw uwzgldniajcych nastpujce umiejtnoci: wykazywanie zwizku midzy pci, wiekiem a dziaaniem leku, wykazywanie zalenoci wystpowania efektw niepodanych od stanu narzdw wewntrznych, wyjanianie mechanizmu tolerancji i uzalenienia, rozrnianie podstawowych grup lekw w ukadzie farmakologiczno chemicznym i okrelenia postaci, w ktrych mog by wytwarzane, okrelanie moliwoci stosowania lekw w okresie ciy i karmienia, wyjanianie mechanizmu dziaania i interakcji lekw, wykazywanie zalenoci midzy waciwociami chemicznymi substancji leczniczej a postaci leku i drog podania, wyjanianie metod badania waciwoci farmakokinetycznych lekw, uywanie nazw midzynarodowych i handlowych lekw, ocenianie prawidowoci recepty, interpretowanie informacji o leku zawartych w rnych rdach, udzielenie informacji o wydawanym leku zgodnie z kompetencjami. Sprawdzanie osigni uczniw mona przeprowadzi za pomoc: sprawdzianw ustnych i pisemnych, testw dydaktycznych z zadaniami wielokrotnego wyboru, z luk, uzupenie i krtkiej odpowiedzi, ukierunkowanej obserwacji czynnoci ucznia podczas wykonywania zada okrelonych przez nauczyciela. Ocenie powinna podlega rwnie aktywno ucznia na zajciach oraz dokumentowanie przebiegu wicze, wkad pracy i zaangaowanie w wykonywaniu wicze. Podczas kontroli i oceny naley zwraca uwag na operowanie zdobyt wiedz merytoryczn, jako wypowiedzi, formuowanie poj, jako wykonania zada, poprawno wnioskowania, stopie integracji wiedzy z rnych przedmiotw. Warunkiem zaliczenia wicze jest wykonanie wszystkich przewidzianych w materiale nauczania zada i uzyskanie ocen pozytywnych z przeprowadzonych sprawdzianw po kadym etapie ksztacenia.

76

Literatura
Czasopisma farmaceutyczne: Farmacja Polska. PTFarm., Warszawa; Aptekarz. OIA Warszawa Danysz A.: Kompendium farmakologii i farmakoterapii dla lekarzy, farmaceutw i studentw. PZWL, Wrocaw 2002 Janiec W.: Kompendium farmakologii . PZWL, Warszawa 2001 Janiec W., Krupiska J.: farmakodynamika. PZWL, Warszawa 2002 Kostowski W.: Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2000 Podlewski J. Chwalibogowska Podlewska A.: Leki wspczesnej terapii. PZWL, Warszawa 2002 Zajc M., Paweczyk E.: Chemia lekw. Akademia Medyczna w Poznaniu, Pozna 2002 Zejc A., Gorczyca M., red.: Chemia lekw. PZWL, Warszawa 2002 Wykaz literatury naley aktualizowa w miar ukazywania si nowych pozycji wydawniczych.

77

ANALIZA LEKW
Szczegowe cele ksztacenia W wyniku procesu ksztacenia ucze powinien umie: sklasyfikowa zwizki chemiczne, zastosowa nazewnictwo polskie i aciskie zwizkw chemicznych preparatw farmaceutycznych, posuy si Farmakope Polsk, normami, przepisami, instrukcjami, scharakteryzowa podstawowe zwizki chemiczne stosowane w lecznictwie, okreli waciwoci fizykochemiczne rodkw leczniczych i substancji pomocniczych, wpywajcych na sporzdzanie i przechowywanie lekw, rozrni podstawowe grupy lekw w ukadzie farmakologicznochemicznym, wyjani zalenoci midzy budow chemiczn a dziaaniem farmakologicznym i trwaoci substancji leczniczych, zastosowa szko laboratoryjne, sprzt, aparatur i urzdzenia pomocnicze podczas wykonywania zada w laboratorium chemicznym, przechowywa zgodnie z wymaganiami substancje chemiczne (odczynniki i ich roztwory), przechowywa prbki analityczne zgodnie obowizujcymi zasadami, zway substancje lecznicze na wagach technicznych, elektronicznych i analitycznych, odmierzy pyny za pomoc rnych naczy miarowych, sporzdzi roztwory %, g/l, mol/l, oceni wygld substancji chemicznych, oceni waciwoci fizyczne - rozpuszczalno, pH, gsto, temperatur topnienia, temperatur wrzenia, temperatur krzepnicia substancji leczniczych, wykona reakcje barwne i osadowe przy badaniu tosamoci i czystoci substancji leczniczych, zastosowa metody wagowe, miareczkowe i instrumentalne do badania czystoci i zawartoci substancji leczniczych, zidentyfikowa substancje chemiczne, oceni czysto surowcw i produktw leczniczych, oznaczy zawarto procentow substancji leczniczej, dokona rozdziau lekw zoonych metod: destylacji, ekstrakcji, wytrcania osadw, sczenia, przemywania, wirowania, krystalizacji, oceni parametry technologiczne i wytrzymaociowe rnych postaci farmaceutycznych produktw leczniczych, okreli dostpno farmaceutyczn rnych postaci lekw,
78

zinterpretowa i opracowa wyniki przeprowadzonych bada, przechowywa prbki archiwalne, zorganizowa stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, oceni jako produktw leczniczych i surowcw rnego pochodzenia zgodnie zobowizujcymi normami, wspuczestniczy w prowadzeniu analiz w laboratoriach kontrolnych i badawczych, wykorzysta czas pracy, sprzt i odczynniki, zastosowa przepisy bezpieczestwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoarowej oraz ochrony rodowiska w pracy laboratoryjnej, udzieli pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy w laboratorium chemicznym.

Materia nauczania
1. Teoretyczne podstawy analizy chemicznej Analiza chemiczna cele i zadania, metody. Podstawowe pojcia i prawa chemiczne. Klasyfikacja substancji nieorganicznych. Roztwory wodne. Rwnowagi jonowe w wodnych roztworach elektrolitw. Roztwory buforowe. Rwnowagi jonowe w ukadach heterogennych. Osady w analizie chemicznej. Zwizki kompleksowe. Procesy oksydacyjno-redukcyjne. Kinetyka chemiczna. Oglne zagadnienia analizy jakociowej analiza kationw, anionw, substancji prostych i mieszanin. Analiza zwizkw organicznych. Wizania chemiczne, zjawisko izomerii. Alkany, cykloalkany, alkeny i alkiny. Wglowodory aromatyczne. Chlorowcopochodne zwizkw organicznych. Reakcje podstawiania i eliminacji. Alkohole, fenole, tiole. Aldehydy i ketony. Kwasy karboksylowe i ich pochodne. Aminy i azotowe zwizki pokrewne. Zwizki heterocykliczne. Wglowodany. Biaka. Tuszcze. Analiza jakociowa organicznych substancji leczniczych. Wykrywanie grup funkcyjnych i charakterystycznych ugrupowa atomw. Wykrywanie zanieczyszcze w substancjach leczniczych. Metody rozdziau mieszanin chemicznych strcanie, dekantacja, sczenie, wirowanie, krystalizacja, adsorpcja, destylacja, sublimacja, ekstrakcja. Metody chromatograficzne. Teoretyczne podstawy analizy wagowej.

79

wiczenia: Przestrzeganie regulaminu pracowni, przepisw bezpieczestwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoarowej. Udzielanie pierwszej pomocy w nagych wypadkach w pracowni. Posugiwanie si Farmakope Polsk w zakresie: zasad tworzenia nazw substancji leczniczych i odczynnikw, monografii szczegowych substancji chemicznych, odczynnikw i odczynnikw w postaci roztworw, roztworw mianowanych, roztworw buforowych. Wyraanie ste roztworw (g/l, mol/l, %). Waenie substancji leczniczych na wagach tarowych, elektronicznych, analitycznych. Okrelanie stopnia rozdrobnienia i wygldu substancji staych i cieczy. Oznaczanie temperatury topnienia i temperatury wrzenia. Odmierzanie cieczy za pomoc naczy miarowych. Mierzenie gstoci substancji za pomoc areometru. Okrelanie rozpuszczalnoci. Dokonywanie pomiaru pH roztworw za pomoc wskanikw. Sporzdzanie odczynnikw. Charakteryzowanie kationw I-V grupy i anionw I-VI grupy. Wykonywanie reakcji charakterystycznych. Ustalanie tosamoci kationw i anionw w badanych prbkach. Badanie tosamoci wybranych nieorganicznych substancji chemicznych wedug Farmakopei Polskiej. Odrnianie zwizkw organicznych od nieorganicznych. Wykonywanie bada wstpnych i elementarnej analizy pierwiastkowej. Wykrywanie grup funkcyjnych: -OH, -CHO, -C=O, -COOH, -NH2, - NO2. Wykrywanie zwizkw aromatycznych i nienasyconych. Potwierdzanie waciwoci fizycznych i chemicznych wglowodanw, biaek i tuszczowcw. Sczenie osadw. Ekstrahowanie substancji do fazy ciekej i do fazy staej. Zastosowanie metody destylacji do oznaczania etanolu w nalewkach. Zastosowanie chromatografii cienkowarstwowej do badania surowcw pochodzenia rolinnego. Oznaczanie straty masy po suszeniu. Oznaczanie popiou (substancji mineralnych).

80

2. Podzia substancji leczniczych wedug ukadu farmakologiczno chemicznego Charakterystyka budowy chemicznej, waciwoci fizykochemicznych i oddziaywania na organizm wybranych lekw. Chemioterapeutyki, leki dziaajce na orodkowy ukad nerwowy, wpywajce na obwodowy ukad nerwowy, leki wpywajce na ukad krenia, leki moczopdne, leki stosowane w chorobach ukadu oddechowego, leki stosowane w chorobach przewodu pokarmowego. Hormony, witaminy. Ustalanie tosamoci substancji leczniczych na podstawie danych fizykochemicznych i reakcji charakterystycznych. Badanie czystoci substancji leczniczych, rodzaje zanieczyszcze. wiczenia: Rozrnianie rodkw o dziaaniu dezynfekujcym i antyseptycznym. Oznaczanie tosamoci rodkw o dziaaniu bakteriostatycznym i bakteriobjczym: preparatw sulfonamidowych, antybiotykw -laktamowych. Badanie tosamoci wybranych lekw orodkowego ukadu nerwowego: pochodnych kwasu salicylowego, pochodnych aniliny, pochodnych pirazolonu, pochodnych kwasu barbiturowego (reakcje oglne i rnicujce), pochodnych ksantyny. Badanie tosamoci wybranych rodkw leczniczych dziaajcych na obwodowy ukad nerwowy (chlorowodorek efedryny, chlorowodorek papaweryny, chlorowodorek prokainy). Badanie czystoci substancji leczniczych wedug Farmakopei Polskiej. 3. Metody ilociowego oznaczania substancji chemicznych Wymagania jakociowe dla produktw leczniczych i metody bada. Bdy w analizie chemicznej. Opracowywanie wynikw i ich statystyczna ocena. Zasady Dobrej Praktyki Laboratoryjnej. Analiza miareczkowa. Podstawy teoretyczne analizy miareczkowej. Roztwory mianowane, wskaniki, krzywe miareczkowania. Zastosowanie metod miareczkowych w analizie substancji chemicznych i produktw leczniczych. Alkacymetria. Miareczkowe metody wytrceniowe. Redoksymetria (manganometria, jodometria, bromianometria). Kompleksometria. Miareczkowanie w rodowisku niewodnym. Analiza instrumentalna. Cele i zadania analizy instrumentalnej. Kryteria oceny metody analitycznej. Walidacja metody analitycznej. Metody optyczne refraktometria, polarymetria, nefelometria i turbitymetra. Metody spektroskopowe. Spektrometria molekularna - spektrofotometria UV-VIS, spektrofluorymetria. Spektrometria magnetycznego rezonansu
81

jdrowego (NMR). Spekrometria atomowa absorpcyjna spektrometria atomowa, emisyjna spektrometria atomowa. Spektrometria mas. Metody elektrochemiczne potencjometria, elektroliza, polarografia. Metody rozdzielcze chromatografia cienkowarstwowa, gazowa, cieczowa i elektroforeza. wiczenia: Stosowanie zasad pracy obowizujce w laboratorium analizy ilociowej. Wykonywanie oblicze stechiometrycznych opartych na rwnaniach reakcji chemicznych. Sporzdzanie roztworw mianowanych HCl, NaOH, AgNO3, NH4SCN, Na2S2O3 oraz wskanikw alkacymetrycznych, argentometrycznych i kompleksometrycznych. Nastawianie miana roztworw mianowanych. Sporzdzanie roztworw mianowanych z fiksanali (KMnO4, EDTA). Oznaczanie wybranych substancji chemicznych w prbkach oraz produktw leczniczych metodami miareczkowymi. Przygotowywanie roztworw odczynnikw. Sporzdzanie roztworw wzorcowych. Wykonywanie oznacze metoda refraktometryczn (pomiar wspczynnika refrakcji, oznaczanie stenia roztworw). Wykonywanie oznacze metoda polarymetryczn (wyznaczanie skrcalnoci waciwej, oznaczanie stenia roztworw na podstawie skrcalnoci waciwej i krzywej wzorcowej). Wykonywanie oznacze metod spektrometryczn oznaczanie kolorymetryczne jonw Fe+3 metod rodankow. Oznaczanie tosamoci i czystoci rodkw farmaceutycznych metod spektrofotometryczn w wietle UV. Mierzenie pH roztworw buforowych metod potencjometryczn i kontrola pH produktw leczniczych. Miareczkowanie potencjometryczne. Rozdzielanie mieszanin substancji leczniczych metod chromatografii cienkowarstwowej. 4. Wymagania jakociowe dla rnych postaci farmaceutycznych produktw leczniczych Jako produktw leczniczych, zasady Dobrej Praktyki Wytwarzania. Postacie farmaceutyczne produktw leczniczych i wymagania Farmakopei Polskiej. Dostpno farmaceutyczna substancji leczniczych z rnych postaci lekw.

82

wiczenia: Badanie jakoci roztworw leczniczych wedug Faramkopei Polskiej tosamo, czysto, zawarto substancji leczniczej, jednolito masy, jednolito dawki, pomiar lepkoci, pomiar osmolarnoci. Badanie jakoci tabletek wg. Farmakopei Polskiej - jednolito masy pojedynczej tabletki, odporno mechaniczna tabletek na cieranie, okrelanie czasu rozpadu, badanie uwalniania substancji leczniczej i oznaczenie zawrtoci substancji leczniczej. Badanie maci wedug Farmakopei Polskiej - oznaczenie tosamoci, zawartoci substancji leczniczej, oznaczenie typu emulsji, oznaczenie liczby wodnej. Badanie lekw recepturowych (mieszanki, proszki zoone dzielone).

rodki dydaktyczne
Tablice z ukadem okresowym. Plansze i schematy. Foliogramy, fazogramy. Modele. Odczynnki chemiczne. Szko laboratoryjne. Wagi tarowe, elektroniczne, analityczne. Aparaty do destylacji, wirowania, suszenia. Aparaty do oznaczania temperatury topnienia. Osmometr, piknometr, komory chromatograficzne. Aparatura do wykonywania z zakresu analizy instrumentalnej: refraktometr, polarymetr, pH-metr, spektrofotometr UV-VIS. Farmakopea.

Uwagi o realizacji
Program nauczania przedmiotu Analiza lekw obejmuje podstawowe metody analizy jakociowej i ilociowej, ich zastosowanie do analizy substancji leczniczych i rnych postaci farmaceutycznych produktw leczniczych. W doborze przykadw i technik badawczych uwzgldniono wymagania i zalecenia Farmakopei Polskiej. Ucze powinien pozna podstawowe czynnoci wykonywane w laboratorium chemicznym, rne metody badania substancji chemicznych i stosowa je w analizie lekw i innych rodkw chemicznych. Realizacja programu nauczania przedmiotu ma na celu przygotowanie ucznia do pracy w laboratorium chemicznym, laboratorium kontroli jakoci lekw, kosmetykw, ywnoci, w zakadzie

83

badawczym, stacji sanitarno - epidemiologicznej. Ucze powinien stosowa wymagania i zalecenia zawarte w odpowiednich monografiach, powinien przygotowa miejsce pracy, odczynniki i sprzt do wykonywania czynnoci analitycznych, przeprowadzi analiz, a nastpnie oceni i udokumentowa otrzymane wyniki wedug Zasad Dobrej Praktyki Laboratoryjnej. W realizacji programu naley stosowa zasad stopniowania trudnoci przy rozwizywaniu poszczeglnych problemw analitycznych. Program nauczania przedmiotu realizowany jest w cigu 2 lat nauki (semestr I-IV) w formie zaj teoretycznych i wicze. Na zajciach teoretycznych zalecane s metody podajce oraz aktywizujce. Zajcia powinny odbywa si w pracowni chemicznej wyposaonej w odpowiedni sprzt i aparatur. Zadania praktyczne powinny by wykonywane indywidualnie. Metody nauczania stosowane przez nauczyciela powinny: rozwija zdolnoci poznawcze, wdraa do samodzielnego i logicznego mylenia, ksztatowa prawidowe nawyki pracy laboratoryjnej. Podczas zaj nauczyciel powinien wykorzystywa rne rodki dydaktyczne. W realizacji trudniejszych zagadnieniach wskazane jest wykorzystanie rodkw multimedialnych. Proponuje si nastpujcy podzia poszczeglnych dziaw tematycznych: godzin na realizacj

Liczba godzin Lp. 1. 2. Dziay tematyczne Teoretyczne podstawy analizy chemicznej Podzia substancji leczniczych wedug ukadu farmakologicznochemicznego Metody ilociowego oznaczania substancji chemicznych Wymagania jakociowe dla rnych postaci farmaceutycznych produktw leczniczych Razem Zajcia wiczenia Ogem teoretyczne 38 38 28 6 110 112 40 104 32 288 150 78 132 38 398

3. 4.

84

Podane w tabeli liczby godzin na realizacj poszczeglnych dziaw maj charakter orientacyjny. Nauczyciel moe wprowadzi pewne zmiany majce na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoy. Teoretyczne podstawy analizy chemicznej - realizacja programu ma na celu wyposaenie uczniw w wiadomoci i umiejtnoci niezbdne do wykonywania badania tosamoci i czystoci substancji leczniczych prostych i mieszanin. Uczniowie powinni stosowa obowizujce nazewnictwo oraz pozna waciwoci fizyczne i chemiczne substancji nieorganicznych i organicznych, ktre stanowi podstaw do badania tosamoci tych zwizkw. Uczniowie powinni wykonywa w laboratorium chemicznym podstawowe czynnoci, takie jak: waenie, odmierzanie cieczy, sporzdzanie roztworw, wykonywanie reakcji barwnych i osadowych. Powinni okrela podstawowe parametry fizykochemiczne substancji staych, cieczy i roztworw oraz stosowa zasady rozdziau mieszanin chemicznych. Proponuje si rwnie zapoznanie uczniw z analiz wagow i jej zastosowaniem w analizie farmaceutycznej. Podzia substancji leczniczych wedug ukadu farmakologicznochemicznego - program nauczania obejmuje podzia substancji leczniczych w ukadzie farmakologiczno-chemicznym, krtk charakterystyk fizyko-chemiczn wybranych substancji leczniczych i ich oddziaywanie na organizm. Wybierajc przykady do wicze naley uwzgldni substancje lecznicze najczciej stosowane w terapii. Proponuje si ograniczy wybr do chemioterapeutykw i lekw stosowanych w zaburzeniach ukadu nerwowego, co zapewni korelacj midzyprzedmiotow z farmakologi. Znajomo nazewnictwa i waciwoci fizyko-chemicznych uatwi zastosowanie tych substancji do wytwarzania lekw recepturowych na zajciach z technologii postaci lekw i przyczyni si do zrozumienia niezgodnoci recepturowych. Metody ilociowego oznaczania substancji chemicznych - naley zapozna uczniw z metodami ilociowego oznaczania substancji leczniczych o charakterze chemicznym, fizycznym i fizyko-chemicznym. Naley rwnie uwzgldni podstawy teoretyczne stosowanych metod, definicje podstawowych poj, budow i zasad dziaania aparatw, procedury oznacze i zastosowanie metody ilociowego oznaczania substancji chemicznej w analizie produktw leczniczych.

85

Wskazane jest wykonywanie oznacze preparatw galenowych i lekw recepturowych wykonanych przez uczniw na wiczeniach z przedmiotu technologia postaci lekw. Wymagania jakociowe dla rnych postaci farmaceutycznych produktw leczniczych - w czasie wicze uczniowie powinni wykonywa pen analiz wybranych postaci farmaceutycznych produktw leczniczych i ocenia ich jako porwnujc z normami farmakopealnymi. Gwarancj bezpieczestwa dopuszczonych do obrotu produktw leczniczych jest zapewnienie waciwej ich jakoci. Poszczeglne etapy wytwarzania produktu leczniczego i jego jako ju po wprowadzeniu na rynek podlegaj ocenie i kontroli. Podstawowe wymagania jakociowe oraz metody bada produktw leczniczych i surowcw farmaceutycznych okrela Farmakopea Polska lub odpowiednie Farmakopee uznawane w pastwach czonkowskich Unii Europejskiej. Uczniowie powinni zastosowa nabyte wiadomoci i umiejtnoci do badania surowcw farmaceutycznych i produktw leczniczych.

Propozycje metod sprawdzania edukacyjnych uczniw

oceny

osigni

Ewaluacji osigni uczniw jest integraln czci procesu ksztacenia. Ewaluacja polega na okreleniu stopnia, w jakim cele ksztacenia zostay osignite przez uczniw. Nauczyciel powinien zaplanowa i zastosowa rne rodzaje ewaluacji osigni uczniw. Ewaluacja formatywna polega na biecym systematycznym monitorowaniu rozwoju uczniw. Celem oceniania formatywnego jest wspieranie rozwoju i podnoszenie poziomu motywacji do nauki. Ewaluacja formatywna zapewnia uczniom informacj o poziomie ich osigni na danym etapie ksztacenia, natomiast ewaluacja sumatywna stanowi podsumowanie caoksztatu osigni. Ocenianie powinno by przeprowadzane systematycznie wedug uprzednio sprecyzowanych kryteriw. Kryteria oceniania powinny uwzgldnia szczegowe cele ksztacenia. Ocenie powinna podlega rwnie aktywno ucznia na zajciach oraz dokumentowanie przebiegu wicze, wkad pracy i zaangaowanie w wykonywaniu wicze. Podczas kontroli i oceny naley zwraca uwag na operowanie zdobyt wiedz merytoryczn, jako wypowiedzi, formuowanie poj, jako wykonania zada, poprawno wnioskowania, stopie integracji wiedzy z rnych przedmiotw. Sprawdzanie osigni uczniw mona przeprowadza za pomoc: sprawdzianw ustnych i pisemnych,
86

 testw

dydaktycznych z zadaniami wielokrotnego wyboru, z luk, uzupenie, krtkiej odpowiedzi, ukierunkowanej obserwacji czynnoci uczniw podczas wykonywania zada formuowanych przez nauczyciela. Warunkiem zaliczenia wicze jest wykonanie wszystkich przewidzianych w materiale nauczania zada i uzyskanie ocen pozytywnych z przeprowadzonych sprawdzianw po kadym etapie ksztacenia.

Literatura
Foremska E, Tomkowiak J.: Repetytorium z chemii oglnej oraz wiczenia z chemii organicznej. Wyd. Akademii Rolniczej w Poznaniu, Pozna 2003 Goliski P. red.: wiczenia z chemii. Analiza jakociowa ( t.1 ) Analiza ilociowa z elementami chemii organicznej (t.2 ). Wyd. Akademii Rolniczej w Poznaniu, Pozna 2002 Kocjan R. i wsp.: Chemia analityczna t.1,2. Wyd. lekarskie PZWL, Warszawa 2001 Lipiec T., Szmal Z.: Chemia analityczna z elementami analizy instrumentalnej. PZWL, Warszawa 1996 Minczewski J., Marczenko Z.: Chemia analityczna t.1 i 2. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2001 Reizer A. red.: wiczenia z podstaw chemii i analizy jakociowej. Wyd. Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2000 Szczepaniak H.: Metody instrumentalne w analizie chemicznej. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2004 Zejc A., Gorczyca M.: Chemia lekw. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2002 Zejc A., Gorczyca M.: wiczenia z chemii lekw. Collegium Medium UJ, Krakw 1993 Wykaz literatury naley aktualizowa w miar ukazywania si nowych pozycji wydawniczych

87

ZAJCIA PRAKTYCZNE
Szczegowe cele ksztacenia
W wyniku procesu ksztacenia ucze powinien umie: uczestniczy w pracy placwek ochrony zdrowia lub innych zajmujcych si produkcj lub dystrybucj produktw leczniczych i materiaw medycznych, uytkowa urzdzenia placwek farmaceutycznych, zorganizowa stanowisko pracy, w tym take do pracy aseptycznej zgodnie z obowizujcymi przepisami bezpieczestwa i higieny pracy, zorganizowa stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, zaplanowa i zorganizowa wasn prac, posuy si nomenklatur polsk i acisk w zakresie niezbdnym do wykonywania zada zawodowych przechowa produkty lecznicze i materiay medyczne zgodnie z obowizujcymi przepisami i zaleceniami wytwrcy, skontrolowa jako wydawanych produktw leczniczych i materiaw medycznych, posuy si programami komputerowymi do ewidencjonowania przychodw i rozchodw produktw leczniczych oraz materiaw medycznych, utworzy listy brakw, zamwie, wycen lekw produkowanych w aptece (przerb laboratoryjny) wykorzystujc technologi komputerow, wykona przy stole ekspedycyjnym czynnoci zwizane z wydawaniem lekw gotowych i recepturowych, poinformowa pacjenta o sposobie uycia i przechowywania leku, uczestniczy w programach opieki farmaceutycznej, wykona czynnoci pomocnicze przy sporzdzaniu lekw, sporzdzi rne postacie leku, wdroy zasady Dobrej Praktyki Aptecznej, wypeni dokumentacj obowizujca w poszczeglnych placwkach, przeprowadzi kontrol terminw wanoci i rotacj lekw, skorzysta z literatury zawodowej oraz innych rde informacji o lekach, zastosowa zasady Kodeksu Etyki Aptekarza RP.

88

Materia nauczania
1. Apteka oglnodostpna Wykonywanie oraz opisywanie fasunkw. Wykonywanie rozciecze. Wykonywanie preparatw galenowych wedug obowizujcej Farmakopei oraz prowadzenie dokumentacji. Zapoznawanie si z zasadami wystawiania recept. Zapoznawanie si z zasadami realizacji recept ( mare, limity). Zapoznawanie si z zasadami obliczania kosztw leku recepturowego. Odczytywanie recept prostych i zoonych. Sprawdzanie recepty pod wzgldem wielkoci dawek, ewentualnych niezgodnoci. Opisywanie recepty. Wykonywanie wszystkich postaci leku recepturowego, w tym leku przygotowywanego w warunkach aseptycznych. Udzielanie informacji o sposobie dawkowania i przechowywania leku. Przestrzeganie przepisw dotyczcych przechowywania produktw leczniczych i materiaw medycznych. Zastosowanie zasad rotacji lekw. Zapoznawanie si z zasadami przygotowywania sprawozda finansowo - towarowych w tym zasad tworzenia zbiorczych zestawie recept podlegajcych refundacji. Wspuczestniczenie w zamawianiu i przyjmowaniu towaru. Wsppraca z zespoem pracownikw apteki. 2. Apteka szpitalna lub zakadowa Zapoznawanie si z receptariuszem szpitalnym oraz specyfik zaopatrywania oddziaw szpitalnych w leki i materiay medyczne. Wykonywanie fasunkw wszystkich postaci lekw bdcych w asortymencie apteki szpitalnej. Wykonywanie rozciecze. Wykonywanie preparatw galenowych zgodnie z obowizujcymi przepisami Farmakopei Polskiej. Prowadzenie rejestru lekw wykonywanych w aptece. Opisywanie lekw wydawanych w opakowaniach aptecznych. Odczytywanie recept prostych i zoonych. Sprawdzanie recept pod wzgldem wielkoci przepisanych dawek i ewentualnych niezgodnoci. Wspuczestniczenie w rozwizywaniu niezgodnoci recepturowych. Prawidowe opisywanie sygnaturek.
89

Wykonywanie wszystkich postaci lekw, w tym lekw przygotowywanych w warunkach aseptycznych. Wydawanie lekw na oddziay zgodnie z procedurami obowizujcymi w danym szpitalu. Kontrolowanie apteczek oddziaowych pod wzgldem zgodnoci z obowizujcymi przepisami dotyczcymi przechowywania lekw, (okrelanie wielkoci zapasw lekw na oddziaach). Korzystanie z programu komputerowego przy okrelaniu wielkoci zapasw lekw w aptece, przygotowywaniu zamwie, ksigowaniu przychodw i rozchodw, wycenie leku recepturowego. Przyjmowanie opakowa zwrotnych z oddziaw. Przechowywanie i rotacja lekw zgodnie z obowizujcymi zasadami. Wspuczestniczenie w pracach zwizanych z zamawianiem i przyjmowaniem towaru. Uczestniczenie w pracach pomocniczych przy wytwarzaniu lekw do leczenia dojelitowego i pozajelitowego zgodnie z uprawnieniami technika farmaceutycznego. Wsppraca z zespoem pracownikw apteki i szpitala. 3. Zakad przemysu farmaceutycznego Przestrzeganie przepisw bezpieczestwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoarowej oraz ochrony rodowiska obowizujcych w zakadzie produkujcym leki. Uczestniczenie we wszystkich etapach produkcji i konfekcjonowania produktw leczniczych. Uczestniczenie w kontroli jakoci surowcw i gotowych produktw. Przechowywanie surowcw do produkcji i gotowych produktw wytwarzanych w zakadzie. Wspuczestniczenie w badaniach dotyczcych jakoci lekw. Wsppraca z zespoem pracownikw uczestniczcych w produkcji. 4. Hurtownia farmaceutyczna Przestrzeganie przepisw bezpieczestwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoarowej oraz ochrony rodowiska obowizujcych w hurtowni. Wspuczestniczenie w pracy poszczeglnych dziaw hurtowni farmaceutycznej. Uczestniczenie w pracy poszczeglnych dziaw magazynowych hurtowni. Posugiwanie si programem komputerowym dotyczcym obiegu leku od zakupu do sprzeday hurtowej. Posugiwanie si programem komputerowym przy wystawianiu faktur sprzeday, korygowaniu faktur. Wsppraca z zespoem pracownikw hurtowni farmaceutycznej.
90

rodki dydaktyczne
Przepisy regulujce prac w poszczeglnych jednostkach (ustawy i rozporzdzenia). Przepisy bezpieczestwa i higieny pracy. Wewntrzne zarzdzenia i instrukcje. Surowce farmaceutyczne. rodki lecznicze i substancje pomocnicze. Leki gotowe. Plansze i schematy. Aparatura, sprzt i wyposaenie jednostek. Obowizujca literatura zawodowa. Informatory i prospekty lekw. Czasopisma farmaceutyczne i medyczne. Programy komputerowe.

Uwagi o realizacji
Realizacja programu zaj praktycznych ma na celu przygotowanie ucznia do wykonywania zada zawodowych w miejscach pracy typowych dla technika farmaceutycznego oraz wykorzystanie zdobytej w szkole wiedzy w naturalnych warunkach pracy. Jako miejsce realizacji programu nauczania zaj praktycznych przewiduje si aptek oglnodostpn, aptek szpitaln lub zakadow, zakady przemysu farmaceutycznego oraz hurtownie farmaceutyczne. Liczba godzin zaj zwizana jest z zakresem dziaalnoci placwek jak i moliwoci zatrudniania w nich technikw farmaceutycznych. Placwki przyjmujce uczniw powinny spenia nastpujce kryteria: zakresem dziaalnoci odpowiada oczekiwaniom programowym, posiada baz szkoleniow pozwalajc na realizacj programu, posiada przygotowany merytorycznie personel w odpowiedniej liczbie. Podczas realizacji programu nauczania naley ksztatowa nastpujce postawy uczniw: uczciwoci w pracy zawodowej, sumiennoci i zaangaowania, identyfikowania si z problemami rodowiska, cierpliwoci i okazywania zainteresowania ludziom chorym, odpowiedzialnoci za atmosfer w miejscu pracy.

91

Proponuje si nastpujcy podzia poszczeglnych dziaw tematycznych: Lp. 1. 2. 3. 4.

godzin

na

realizacj

Dziay tematyczne Apteka oglnodostpna Apteka szpitalna lub zakadowa Zakad przemysu farmaceutycznego Hurtownia farmaceutyczna Razem

Liczba godzin 96 60 18 18 192

Podane w tabeli liczby godzin na realizacj poszczeglnych dziaw maj charakter orientacyjny. Nauczyciel moe wprowadzi pewne zmiany majce na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoy. Podczas zaj praktycznych naley ksztatowa i stale rozwija nastpujce umiejtnoci: organizowania powierzonego stanowiska pracy, planowania pracy w celu efektywnego wykorzystania czasu pracy, samodzielnego rozwizywania problemw, komunikowania si z otoczeniem, oceny wasnych dziaa. Nauczyciel powinien dostosowywa metody pracy do poziomu wiadomoci i umiejtnoci uczniw. W kadym z miejsc realizacji zaj praktycznych naley przeprowadzi instrukta wstpny, przygotowa uczniw do pracy i nowych zada, omwi zasady bezpieczestwa i higieny pracy. Na bieco naley obserwowa prac i reagowa na wszystkie nieprawidowoci, a po jej zakoczeniu oceni i podsumowa wyniki. Dokumentacj ucznia stanowi dzienniczek zaj praktycznych prowadzony rzetelnie i systematycznie podczas caego szkolenia praktycznego i zawierajcy: harmonogram zaj, temat wicze, wykaz zada do realizacji w danym dniu, opis realizacji zada zleconych do wykonania wynikajcych z tematu wicze, opis zada wykonywanych przez ucznia, zleconych przez placwk szkoleniow niezwizanych z tematem wicze. Zajcia praktyczne powinny podlega nadzorowi pedagogicznemu zgodnie z obowizujcymi przepisami.

92

Harmonogram zaj w poszczeglnych placwkach naley tak opracowa, aby mona byo zrealizowa zaoony program, zachowujc zasad stopniowania trudnoci. 96 godzin przypadajcych na zajcia w aptece oglnodostpnej mona rozdzieli nastpujco: wykonywanie rozciecze i fasunkw - 6 godzin, praca w aptecznym laboratorium galenowym - 6 godzin, czynnoci administracyjne, pomoc w przygotowywaniu zamwie i przyjmowaniu towaru - 5 godzin, praca w recepturze - 36 godzin, przegld specyfikw pod wzgldem dziaania farmakologicznego - 12 godzin, praca przy stole ekspedycyjnym - 15 godzin; praca z programem komputerowym apteki - 12 godzin, 60 godzin przypadajcych na zajcia w aptece szpitalnej mona rozdzieli nastpujco: zapoznanie si z receptariuszem szpitalnym, praca w recepturze -25 godziny, wykonywanie lekw w warunkach aptecznych - 12 godzin, zapoznanie si z zasadami zaopatrywania w leki i materiay medyczne oddziaw szpitalnych - 18 godzin, zapoznanie si z programem komputerowym obsugujcym prac w aptece szpitalnej - 6 godzin; 18 godzin przypadajcych na zajcia w zakadzie farmaceutycznym mona podzieli nastpujco: zapoznanie si ze wszystkimi etapami produkcji leku - 12 godzin, zapoznanie si z procedurami stosowanymi przy kontroli jakoci leku 6 godzin; 18 godzin przypadajcych na zajcia w hurtowni farmaceutycznej mona rozdzieli nastpujco: zapoznanie si z poszczeglnymi dziaami hurtowni farmaceutycznej 9 godzin, zapoznanie si z programem komputerowym obsugujcym prac w hurtowni farmaceutycznej - 9 godzin. Stopie trudnoci zada powierzonych uczniowi powinien by dostosowany do jego moliwoci. Odpowiedzialno za wykonywane zadania ponosi prowadzcy zajcia praktyczne, dlatego te powinny by one wykonywane pod jego staym nadzorem ( powinien korygowa ewentualne nieprawidowoci i udziela rad) oraz by dla ucznia wzorem postaw zgodnych z zasadami deontologii zawodu farmaceutycznego. Na pocztku zaj naley ucznia zapozna z regulaminem zaj praktycznych opracowanym przez szko i prowadzcego zajcia,

93

omwi zaoenia dydaktyczno-wychowawcze programu, metody jego realizacji oraz okreli wymagania niezbdne do zaliczenia.

Propozycje metod sprawdzania edukacyjnych uczniw

oceny

osigni

Ocenianie powinno by przeprowadzane konsekwentnie wedug sprecyzowanych na pocztku i podanych uczniom do wiadomoci kryteriw. Do oceny poziomu opanowania praktycznych umiejtnoci naley przyj kryteria dotyczce: organizacji stanowiska pracy, samodzielnego rozwizywania problemw, waciwego doboru i korzystania z narzdzi i sprztu, waciwego doboru surowcw rodkw oraz poprawnoci wykonania postaci leku, precyzji, dokadnoci i estetyki wykonywanej pracy, przestrzegania przepisw bezpieczestwa i higieny pracy oraz ochrony rodowiska naturalnego, wsppracy z zespoem pracownikw, Sprawdzanie osigni uczniw mona przeprowadzi powierzajc zadania praktyczne w formie pisemnej lub ustnej za pomoc: obserwacji ucznia podczas wykonywania zadania, pyta problemowych, testw dydaktycznych (wielokrotnego wyboru, uzupenie, krtkiej odpowiedzi). Podstawow dokumentacj obrazujc prac nauczyciela, realizacj zaoonego programu oraz postpy ucznia jest dziennik zaj praktycznych nauczyciela zawierajcy: harmonogram zaj, tematy wicze do realizacji na dany dzie, ewidencj obecnoci ucznia, adnotacje o postawie i postpach uczniw. Ocena zaj praktycznych powinna uwzgldnia postaw ucznia, merytoryczne przygotowanie oraz sposb wykonywania zada.

94

Literatura
Urzdowy Wykaz rodkw Farmaceutycznych i Materiaw Medycznych dopuszczonych do obrotu w Polsce Czasopisma naukowe Farmakopea Polska IV. PZWL, Warszawa 1970 Farmakopea Polska V. PTF, Warszawa 1995-1999 Farmakopea Polska VI. PZWL, Warszawa 2002 Janicki S., Fiebig A., Sznitowska M.: Farmacja stosowana. PZWL, Warszawa 2003 Krwczyski . L. (red): wiczenia z receptury. PZWL, Warszawa1994 Krwczyski L. Rybacki E. red. Interakcje w fazie farmaceutycznej. PZWL, Warszawa 1986 Podlewski J., Chwalibogowska - Podlewska A.: Leki wspczesnej terapii PZWL, Warszawa 2003 Wykaz literatury naley aktualizowa w miar ukazywania si nowych pozycji wydawniczych.

95

PRAKTYKA ZAWODOWA
Szczegowe cele ksztacenia
W wyniku procesu ksztacenia ucze powinien umie: zastosowa w konkretnych warunkach pracy wiedz nabyt w szkole, przedstawi struktur organizacyjn zakadu pracy, zastosowa przepisy prawa dotyczce dziaalnoci zawodowej, zorganizowa stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, wykonywa prac zgodnie z przepisami bezpieczestwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoarowej oraz ochrony rodowiska, posuy si aparatur, sprztem i urzdzeniami znajdujcym si w wyposaeniu zakadu, zaplanowa i zorganizowa wasn prac wykona czynnoci na powierzonych stanowiskach, wyda leki gotowe, wykona leki recepturowe i apteczne, skontrolowa jako wydawanych produktw leczniczych i materiaw medycznych, przechowa produkty lecznicze i materiay medyczne, poinformowa pacjenta o sposobie uycia i przechowywania lekw, posuy si programami komputerowymi na wszystkich etapach pracy apteki, zaewidencjonowa przychody i rozchody produktw leczniczych i materiaw medycznych, uczestniczy w czynnociach zwizanych z zaopatrzeniem apteki w produkty lecznicze i materiay medyczne, poprowadzi dokumentacj obowizujc w poszczeglnych placwkach odbywania praktyki, skorzysta z literatury zawodowej oraz innych dostpnych rde informacji o leku, zastosowa zasady Kodeksu Etyki Aptekarza RP, upowszechni zdrowy styl ycia. 1. Apteka oglnodostpna Wykonywanie i opisywanie fasunkw, rozciencze i lekw aptecznych. Wykonywanie wszystkich lekw recepturowych. Rozwizywanie niezgodnoci recepturowych. Sprzedawanie odrczne produktw leczniczych i materiaw medycznych. Wykonywanie wszystkich czynnoci przy stole ekspedycyjnym zwizanych z realizacj recepty. Udzielanie informacji o leku.

96

Uczestniczenie w przygotowywaniu zamwie na produkty lecznicze i materiay medyczne. Uczestniczenie w przyjmowaniu towaru. Uczestniczenie we wszystkich dziaaniach personelu apteki, ktrych celem jest gospodarka lekiem. Wspuczestniczenie w czynnociach administracyjnych i sprawozdawczoci finansowej apteki. Prowadzenie dokumentacji aptecznej: rejestru lekw recepturowych i aptecznych, ksiki spirytusowej. Korzystanie z programw komputerowych na wszystkich stanowiskach pracy. Uczestniczenie w programach opieki farmaceutycznej. Wykonywanie prac zwizanych z programem praktyki zawodowej zleconych przez opiekuna. Przestrzeganie przepisw bezpieczestwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoarowej. 2. Apteka szpitalna Wykonywanie fasunkw, rozciecze i lekw aptecznych bdcych w asortymencie apteki szpitalnej. Opisywanie lekw wydawanych w opakowaniach wasnych apteki. Wykonywanie wszystkich postaci lekw recepturowych zgodnie z uprawnieniami. Rozwizywanie niezgodnoci recepturowych. Wydawanie lekw na oddziay zgodnie z obowizujcymi w szpitalu procedurami. Udzielanie fachowych informacji o lekach w tym rwnie o lekach rwnowanych. Kontrolowanie apteczek oddziaowych. Planowanie zakupw zgodnie z ustaw o Zamwieniach Publicznych. Udzia w przygotowywaniu zamwie i przyjmowaniu towaru. Przyjmowanie opakowa zwrotnych z oddziaw. Korzystanie z programw komputerowych na wszystkich etapach pracy apteki (ekspedycja, receptura, ksigowo). Uczestniczenie w pracach pomocniczych w badaniach klinicznych lekw. Wykonywanie innych prac zwizanych z programem praktyki zawodowej zleconych przez opiekuna.

97

Uwagi o realizacji
Po zakoczeniu zaj teoretycznych kady ucze odbywa praktyk zawodow w aptece oglnodostpnej lub szpitalnej. Praktyka zawodowa w aptece oglnodostpnej powinna by prowadzona indywidualnie, za w aptece szpitalnej w grupach do 4 osb. Praktyka zawodowa odbywajca si pod nadzorem opiekuna praktyki ma na celu przygotowanie przyszego technika farmaceutycznego do samodzielnego planowania i wykonywania zada zawodowych, zgodnie z obowizujcymi przepisami i uprawnieniami. Przebiega ona zgodnie z opracowanym na podstawie programu harmonogramem. Ucznia odbywajcego praktyk zawodow obowizuje 7 godzinny dzie pracy na pierwszej lub drugiej zmianie. Proponuje si nastpujcy podzia poszczeglnych dziaw tematycznych: Lp. Dziay tematyczne 1. Apteka oglnodostpna lub apteka szpitalna Razem godzin na realizacj

Liczba godzin 140 140

Podane w tabeli liczby godzin na realizacj poszczeglnych dziaw maj charakter orientacyjny. Nauczyciel moe wprowadzi pewne zmiany majce na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoy. Podczas realizacji programu nauczania naley ksztatowa nastpujce postawy uczniw: uczciwoci, sumiennoci i zaangaowania w pracy zawodowej, dokadnoci w wykonywaniu pracy, samodzielnoci w planowaniu i wykonywaniu zada, odpowiedzialnoci za wasn prac i podejmowane decyzje, dbaoci o presti zawodu, identyfikowania si z problemami rodowiska zawodowego, cierpliwoci i zainteresowania problemami ludzi chorych, operatywnoci w propagowaniu edukacji zdrowotnej, odpowiedzialnoci za atmosfer w miejscu pracy. Podczas praktyki zawodowej ucze zobligowany jest do prowadzenia dzienniczka praktyki zawodowej. Opisuje w nim czynnoci wykonywane w kadym dniu. Dokumentem rwnowanym jest karta indywidualna praktyki zawodowej, w ktrej wpisuje si przebieg szkolenia i stanowi ona zacznik do arkusza ocen.

98

Zadaniem opiekuna jest regulowanie tempa pracy w cigu dnia, tygodnia i podczas caej praktyki. Opiekun praktyki zawodowej bierze odpowiedzialno za prawidowe wykonywanie lekw i wszystkich powierzonych uczniowi prac. To on decyduje o liczbie i doborze wykonywanych recept. Opiekun powinien rozwija u ucznia umiejtno planowania pracy, efektywnego wykorzystania czasu pracy, rozwizywania problemw, komunikowania si z otoczeniem. Wskazane jest zapewnienie uczniowi jak najwikszej samodzielnoci podczas pracy.

Propozycje metod sprawdzania edukacyjnych uczniw

oceny

osigni

Na zakoczenie praktycznej nauki zawodu naley oceni poziom opanowania umiejtnoci praktycznych biorc pod uwag kryteria dotyczce: organizacji stanowiska pracy, organizacji czasu pracy, samodzielnoci w planowaniu pracy i rozwizywaniu problemw, waciwego doboru sprztu, surowcw, rodkw leczniczych i substancji pomocniczych do prawidowego wykonania leku, dokadnoci w pracy, estetyki, przestrzegania obowizujcych przepisw bezpieczestwa i higieny pracy i ochrony rodowiska, umiejtnoci wsppracy z personelem apteki, kultury osobistej w kontaktach ze wsppracownikami i pacjentami. O wspomnianych kryteriach oceny ucze powinien by poinformowany na pocztku praktyki zawodowej. Po zakoczeniu praktycznego szkolenia zawodowego opiekun potwierdza w dzienniczku praktyk odbycie praktyki, wystawia ocen i opini o uczniu.

99

100