Chng VIII Cm bin o p sut CHT lu 8.1. p sut v nguyn l o p sut 8.1.1.

p sut v n v o p sut l i lng c gi tr bng t s gia lc tc dng vung gc ln mt mt vi din tch ca n:

p= dF ds

(8.1)

i vi cc cht lng, kh hoc hi (gi chung l cht lu), p sut l mt thng s quan trng xc nh trng thi nhit ng hc ca chng. Trong cng nghip, vic o p sut cht lu c ngha rt ln trong vic m bo an ton cho thit b cng nh gip cho vic kim tra v iu khin hot ng ca my mc thit b c s dng cht lu. Trong h n v quc t (SI) n v p sut l pascal (Pa): 1 Pa l p sut to bi mt lc c ln bng 1N phn b ng u trn mt din tch 1m2 theo hng php tuyn. n v Pa tng i nh nn trong cng nghip ngi ta cn dng n v p sut l bar (1 bar = 105 Pa) v mt s n v khc. Bng 8.1 trnh by cc n v o p sut v h s chuyn i gia chng. Bng 8.1
n v p sut 1Pascal 1 bar 1 kg/cm2 1 atm 1mmH2O 1mmHg 1mbar pascal (Pa)
1 105 9,8.104 1,013.105 9,8 133,3 100

bar (b)
10-5 1 0,980 1,013 9,8.10-5 13,33.10-4 10-3

kg/cm2
1,02.10-5 1,02 1 1,033 10-3 1,36.10-3 1,02.10-3

atmotsphe (atm)
0,987.10-5 0,987 0,986 1 0,968.10-4 1,315.10-3 0,987.10-3

mmH2O
1,02.10-1 1,02.104 104 1,033.104 1 136 1,02

mmHg
0,75.10-2 750 735 760 0,0735 1 0,750

mbar
10-2 103 9,80.102 1,013.103 0,098 1,33 1

- 126 -

8.1.2. Nguyn l o p sut i vi cht lu khng chuyn ng, p sut cht lu l p sut tnh (pt):

p = pt

(8.2)

Do vy o p sut cht lu thc cht l xc nh lc tc dng ln mt din tch thnh bnh. i vi cht lu khng chuyn ng cha trong mt ng h t thng ng, p sut tnh ti mt im M cch b mt t do mt khong (h) xc nh theo cng thc sau:
p = p 0 + gh

(8.3)

Trong : p0 - p sut kh quyn.

- khi lng ring cht lu.

g- gia tc trng trng. o p sut tnh c th tin hnh bng cc phng php sau: - o p sut cht lu ly qua mt l c khoan trn thnh bnh nh cm bin thch hp. - o trc tip bin dng ca thnh bnh do p sut gy nn. Trong cch o th nht, phi s dng mt cm bin t st thnh bnh. Trong trng hp ny, p sut cn o c cn bng vi p sut thu tnh do ct cht lng mu to nn hoc tc ng ln mt vt trung gian c phn t nhy cm vi lc do p sut gy ra. Khi s dng vt trung gian o p sut, cm bin thng trang b thm b phn chuyn i in. sai s o nh, th tch cht ca knh dn v cm bin phi khng ng k so vi th tch tng cng ca cht lu cn o p sut. Trong cch o th hai, ngi ta gn ln thnh bnh cc cm bin o ng sut o bin dng ca thnh bnh. Bin dng ny l hm ca p sut. i vi cht lu chuyn ng, p sut cht lu (p) l tng p sut tnh (pt) v p sut ng (p) :
p = pt + pd

(8.4)

p sut tnh tng ng vi p sut gy nn khi cht lng khng chuyn ng, c

o bng mt trong cc phng php trnh by trn. p sut ng do cht lu chuyn ng gy nn v c gi tr t l vi bnh phng vn tc cht lu:
pd = v 2 2
- 127 -

(8.5)

Trong l khi lng ring cht lu. Khi dng chy va p vung gc vi mt mt phng, p sut ng chuyn thnh p sut tnh, p sut tc dng ln mt phng l p sut tng. Do vy, p sut ng c o thng qua o chnh lch gia p sut tng v p sut tnh. Thng thng vic o hiu (p - pt) thc hin nh hai cm bin ni vi hai u ra ca mt ng Pitot, trong cm bin (1) o p sut tng cn cm bin (2) o p sut tnh.

cm bin 2

cm bin 1

Hnh 8.1 o p sut ng bng ng Pitot

C th o p sut ng bng cch t p sut tng ln mt trc v p sut tnh ln mt sau ca mt mng o (hnh 8.2), nh vy tn hiu do cm bin cung cp chnh l chnh lch gia p sut tng v p sut tnh.
1 p 2 pt

Hnh 8.2 o p sut ng bng mng 1) Mng o 2) Phn t p in

8.2. p k vi sai da trn nguyn tc cn bng thu tnh

Nguyn l chung ca phng php da trn nguyn tc cn bng p sut cht lu vi p sut thu tnh ca cht lng lm vic trong p k.

8.2.1. p k vi sai kiu phao p k vi sai kiu phao gm hai bnh thng nhau, bnh ln c tit din F v
bnh nh c tit din f (hnh 8.3). Cht lng lm vic l thu ngn hay du bin p. Khi o, p sut ln (p1) c a vo bnh ln, p sut b (p2) c a vo bnh nh. trnh cht lng lm vic phun ra ngoi khi cho p sut tc ng v mt pha ngi ta m van (4) v khi p sut hai bn cn bng van (4) c kho li. Khi t s cn bng p sut, ta c:
p1 p 2 = g( m )(h1 + h 2 )
- 128 -

Trong : g - gia tc trng trng. m - trng lng ring ca cht lng lm vic. - trng lng ring ca cht lng hoc kh cn o. Mt khc t cn bng th tch ta c:
F.h1 = f .h 2
p1 5 p2 6 4

Suy ra:
h1 = 1 .(p p ) (8.6) (1 + F / f )( m )g 1 2

Khi mc cht lng trong bnh ln thay i (h1 thay i), phao ca p k dch chuyn v qua c cu lin kt lm quay kim ch th trn ng h o. Biu thc (8.6) l phng trnh c tnh tnh ca p k vi sai kiu phao.
3 2 1

h2 h1

Hnh 8.3. p k vi sai kiu phao

p k vi sai kiu phao dng o p sut tnh khng ln hn 25MPa. Khi thay
i t s F/f (bng cch thay ng nh) ta c th thay i c phm vi o. Cp chnh xc ca p sut k loi ny cao (1; 1,5) nhng cha cht lng c hi m khi p sut thay i t ngt c th nh hng n i tng o v mi trng.

8.2.2. p k vi sai kiu chung

Cu to ca p k vi sai kiu chung gm chung (1) nhng trong cht lng lm vic cha trong bnh (2).
3 3

p2 A B 2

1 dx dy p1

p2

dH p1

a)

b)

Hnh 8.4 p k vi sai kiu chung 1) Chung 2) Bnh cha 3) Ch th

- 129 -

Khi p sut trong bung (A) v (B) bng nhau th np chung (1) v tr cn bng (hnh8.4a), khi c bin thin chnh p d(p1-p2) >0 th chung c nng ln (hnh 8.4b). Khi t cn bng ta c: d(p1 p 2 ).F = (dH + dy )f .g( m ) Vi:
dh = dx + dy

(8.8)

d(p1 p 2 ) = dh( m )g
fdy = f .dH + ( F )dx

Trong : F - tit din ngoi ca chung. dH - di chuyn ca chung. dy - dch chuyn ca mc cht lng trong chung. dx - dch chuyn ca mc cht lng ngoi chung. f - din tch tit din thnh chung. - din tch tit din trong ca bnh ln. dh - chnh lch mc cht lng ngoi v trong chung. f - din tch tit din trong ca chung. Gii cc phng trnh trn ta c: dH = f d(p1 p 2 ) f .g( m )

Ly tch phn gii hn t 0 n (p1 - p2) nhn c phng trnh c tnh tnh ca p k vi sai kiu chung: H= f (p1 p 2 ) f .g( m ) (8.9)

p k vi sai c chnh xc cao c th o c p sut thp v p sut chn

khng.
8.3. Cm bin p sut da trn php o bin dng

Nguyn l chung ca cm bin p sut loi ny da trn c s s bin dng n hi ca phn t nhy cm vi tc dng ca p sut. Cc phn t bin dng thng dng l ng tr, l xo ng, xi phng v mng mng.

- 130 -

8.3.1. Phn t bin dng a) ng tr

S cu to ca phn t bin dng hnh ng tr trnh by trn hnh 8.5. ng c dng hnh tr, thnh mng, mt u bt kn, c ch to bng kim loi.
e

1
J1

J2 J4

J3

2
a)

r b)

Hnh 8.5 Phn t bin dng kiu ng hnh tr a) S cu to b) V tr gn cm bin

i vi ng di (L>>r), khi p sut cht lu tc ng ln thnh ng lm cho ng bin dng, bin dng ngang (1) v bin dng dc (2) ca ng xc nh bi biu thc:
p r 1 = 1 = k1p 2Y e 1 p r 1 = = k2p 2 Y e

Trong : p - p sut. Y - m un Young. - h s poisson. r - bn knh trong ca ng. e - chiu dy thnh ng. chuyn tn hiu c (bin dng) thnh tn hiu in ngi ta dng b chuyn i in (th d cm bin lc).

b) L xo ng
Cu to ca cc l xo ng dng trong cm bin p sut trnh by trn hnh 8.6. L xo l mt ng kim loi un cong, mt u gi c nh cn mt u t do. Khi a cht lu vo trong ng, p sut tc dng ln thnh ng lm cho ng b bin dng v u t do dch chuyn.

- 131 -

Trn hnh (8.6a) l s l xo ng mt vng, tit din ngang ca ng hnh tri xoan. Di tc dng ca p sut d trong ng, l xo s gin ra, cn di tc dng ca p sut thp n s co li.
N1 N A 2b 2a p p a) b) c)

Nr R A

Hnh 8.6 L xo ng

i vi cc l xo ng thnh mng bin thin gc tm () di tc dng ca p sut (p) xc nh bi cng thc:

= p 1 2 R2 . Y bh b2 1 a2 + x2

(8.10)

Trong : - h s poisson. Y - m un Young. R - bn knh cong. h - b dy thnh ng. a, b - cc bn trc ca tit din van. , - cc h s ph thuc vo hnh dng tit din ngang ca ng. x = Rh/a2 - tham s chnh ca ng. Lc thnh phn theo hng tip tuyn vi trc ng (ng thnh mng h/b = 0,6 - 0,7) u t do xc nh theo theo biu thc:
b 2 48s sin N t = pab1 2 a + x 2 . 3 4 sin + sin . cos = k 1 p

(8.11)

Lc hng knh:
b 2 48s cos N r = pab1 2 . 2 a + x sin . cos = k 2 p

(8.12)

Trong s v cc h s ph thuc vo t s b/a.

- 132 -

Gi tr ca k1, k2 l hng s i vi mi l xo ng nn ta c th vit c biu thc xc nh lc tng hp:

2 N = k 1 + k 2 .p = kp 2 2 Vi k = k 1 + k 2 = f(a, b, h, R, ) . 2

(8.13)

Bng cch thay i t s a/b v gi tr ca R, h, ta c th thay i c gi tr ca , N v nhy ca php o. L xo ng mt vng c gc quay nh, tng gc quay ngi ta dng l xo ng nhiu vng c cu to nh hnh (8.6b). i vi l xo ng dng vng thng phi s dng thm cc c cu truyn ng tng gc quay. to ra gc quay ln ngi ta dng l xo xon c tit din van hoc hnh rng kha nh hnh 8.6c, gc quay thng t 40 - 60o, do kim ch th c th gn trc tip trn u t do ca l xo. L xo ng ch to bng ng thau c th o p sut di 5 MPa, hp kim nh hoc thp di 1.000 MPa, cn trn 1.000 MPa phi dng thp gi.

c) Xiphng
Cu to ca xiphng trnh by trn hnh 8.7.

p
r

2Rb 2Rng

Hnh 8.7 S cu to ng xiphng

ng xiphng l mt ng hnh tr xp np c kh nng bin dng ng k di

tc dng ca p sut. Trong gii hn tuyn tnh, t s gia lc tc dng v bin dng ca xiphng l khng i v c gi l cng ca xiphng. tng cng thng ngi ta t thm vo trong ng mt l xo. Vt liu ch to l ng, thp cacbon, thp hp kim ... ng knh xiphng t 8 - 100mm, chiu dy thnh 0,1 0,3 mm. dch chuyn () ca y di tc dng ca lc chiu trc (N) xc nh theo cng thc:
- 133 -

 = N.

1 2 n 2 Yh 0 A 0 A 1 + A 2 + B 0 h / R 2 b

(8.14)

Trong : h0 - chiu dy thnh ng xiphng. n - s np lm vic. - gc bt kn. - h s poisson. A0, A1, B0 - cc h s ph thuc Rng/Rtr, r/R+r. Rng, Rtr - bn knh ngoi v bn knh trong ca xi phng. r - bn knh cong ca np un. Lc chiu trc tc dng ln y xc nh theo cng thc:
N= (R ng +R tr )2 p 5

(8.15)

d) Mng
Mng dng o p sut c chia ra mng n hi v mng do. Mng n hi c dng trn phng hoc c un np c ch to bng thp.
D D

p Hnh 8.8 S mng o p sut

Khi p sut tc dng ln hai mt ca mng khc nhau gy ra lc tc ng ln mng lm cho n bin dng. Bin dng ca mng l hm phi tuyn ca p sut v khc nhau tu thuc im kho st. Vi mng phng, phi tuyn kh ln khi vng ln, do thng ch s dng trong mt phm vi hp ca dch chuyn ca mng. vng ca tm mng phng di tc dng ca p sut tc dng ln mng xc nh theo cng thc sau:
= 3 pR 4 1 2 16 Yh 3

(8.16)

- 134 -

Mng un np c c tnh phi tuyn nh hn mng phng nn c th s dng vi vng ln hn mng phng. vng ca tm mng un np xc nh theo cng thc:
a= b 3 pR 4 + = h h3 Yh 4

(8.17)

Vi a, b l cc h s ph thuc hnh dng v b dy ca mng. Khi o p sut nh ngi ta dng mng do hnh trn phng hoc un np, ch to t vi cao su. Trong mt s trng hp ngi ta dng mng do c tm cng, khi tm mng c kp cng gia hai tm kim loi.

Hnh 8.9 S cu to mng do c tm cng

i vi mng do thng, lc di chuyn to nn tm mng xc nh bi biu thc:

D 2 N= .p 12 Vi D l ng knh mng. i vi mng do tm cng, lc di chuyn to nn tm mng xc nh bi biu thc:
N= D 2 + Dd + d 2 .p 12

(8.19)

(8.20)

Vi D l ng knh mng, d l dng knh a cng.

8.3.2. Cc b chuyn i in

Khi s dng cm bin o p sut bng phn t bin dng, chuyn i tn hiu c trung gian thnh tn hiu in ngi ta dng cc b chuyn i. Theo cch chuyn i ngi ta chia cc b chuyn i thnh hai loi: Bin i s dch chuyn ca phn t bin dng thnh tn hiu o. Cc chuyn i loi ny thng dng l: cun cm, bin p vi sai, in dung, in tr...
- 135 -

Bin i ng sut thnh tn hiu o. Cc b chuyn i l cc phn t p in

hoc p tr.

a) B bin i o p sut kiu in cm

Cu to ca b chuyn i kiu in cm biu din trn hnh 8.10. B chuyn i gm tm st t ng gn trn mng (1) v nam chm in c li st (2) v cun dy (3). Di tc dng ca p sut o, mng (1) dch chuyn lm thay i khe h t () gia tm st t v li t ca nam chm in, do thay i
t cm ca cun dy. Nu b qua in tr cun dy, t thng tn v tn hao trong li t th t cm ca b bin i xc nh bi cng thc sau:

p
1

2 3

Hnh 8.10 B chuyn i kiu cm ng 1) Tm st t 2) Li st t 3) Cun dy

W2 L= l tb / (S tb ) + / ( 0 S 0 ) Trong : W - s vng dy ca cun dy. ltb, Stb: chiu di v din tch trung bnh ca li t. , S0 - chiu di v tit din khe h khng kh . , 0 - t thm ca li t v khng kh.

(8.21)

Thng thng ltb/(Stb) << /(0S0), do c th tnh L theo cng thc gn ng:

L = W 2 . 0

S0

Vi = kp, ta c phng trnh c tnh tnh ca cm bin p sut dng b bin i cm ng:
L = W 2 . 0 S0 kp

(8.22)

o t cm L ngi ta dng cu o xoay chiu hoc mch cng hng LC.

- 136 -

b) B bin i kiu bin p vi sai

B bin i p sut kiu bin p vi sai (hnh 8.11) gm mt l xo vng (1) v phn t bin i (2). Phn t bin i gm mt khung cch in trn qun cun s cp (7). Cun th cp gm hai cun dy (4) v (5) qun ngc chiu nhau. Li thp di ng ni vi l xo (1). u ra ca cun th cp ni vi in tr R1, cho php iu chnh gii hn o trong phm vi 25%.
1 2 3

I1

R1

p
5 4

R2

Ur

Hnh 8.11 S cu to nguyn l ca b bin i kiu bin p vi sai 1) L xo vng 2) Phn t bin i 3&4) Cun th cp 5) Li thp 6) Cun s cp

Nguyn l lm vic: dng in I1 chy trong cun s cp sinh ra t thng bin thin trong hai na cun th cp, lm xut hin trong hai na cun dy ny cc sut in ng cm ng e1 v e2:
e1 = 2 f .I1M1 e 2 = 2 f .I1M 2

Trong M1 v M2 l h cm gia cun s cp v cc na cun th cp. Hai na cun dy u ngc chiu nhau, do sut in ng trong cun th cp:

E = e1 e 2 = 2fI1 (M1 M 2 ) = 2fI1M

i xc nh bi cng thc: Vra = 2 fI1M ra Gi tr h cm Mra ph thuc dch chuyn ca li thp: M ra = M max max

(8.23)

i vi phn t bin i chun c in tr ca ra R1 v R2 th in p ra ca b bin (8.24)

Trong Mmax l h cm ln nht ca cun s cp v cun th cp ng vi dch chuyn ln nht ca li thp.

- 137 -

T phng trnh (8.23) v (8.24), tm c in p ra ca b bin i:

Vra = 2fI1M max max

(8.25)

c) B bin i kiu in dung

S cm bin kiu in dung trnh by trn hnh 8.12

4 1

p1
3 1

p2
4

p a)

b)

Hnh 8.12 B chuyn i kiu in dung 1) Bn cc ng 2&3) Bn cc tnh 4) Cch din 4) Du silicon

Hnh 8.12a trnh by cu to mt b bin i kiu in dung gm bn cc ng l mng kim loi (1), v bn cc tnh (2) gn vi bng cch in thch anh (4). S ph thuc ca in dung C vo dch chuyn ca mng c dng: C= Trong : - hng s in mi ca cch in gia hai bn cc. 0 - khong cch gia cc in cc khi p sut bng 0. - dch chuyn ca mng. Hnh 8.12b l mt b bin i in dung kiu vi sai gm hai bn cc tnh (2) v (3) gn vi cht in mi cng (4), kt hp vi mng (1) nm gia hai bn cc to thnh hai t in C12 v C13. Khong trng gia cc bn cc v mng in y bi du silicon (5). Cc p sut p1 v p2 ca hai mi trng o tc ng ln mng, lm mng dch chuyn gia hai bn cc tnh v to ra tn hiu im (cung cp bi ngun nui) t l vi p sut gia hai mi trng:
i m = K1 C1 C 2 = K( p1 p 2 ) C1 + C 2

s + 0

(8.26)

(8.27)

- 138 -

 bin i bin thin in dung C thnh tn hiu o lng, thng dng mch cu xoay chiu hoc mch vng cng hng LC. B cm bin kiu in dung o c p sut n 120 MPa, sai s (0,2 - 5)%.
3.2.4. B bin i kiu p tr

Cu to ca phn t bin i p tr biu din trn hnh 8.13a. Cm bin p tr gm silic loi N (1) trn c khuch tn tp cht to thnh lp bn dn loi P (2) , mt trn c bc cch in v c hai tip xc kim loi ni dy dn (3).

3 R1 R3 R2 2 1 JT

R4 60o

a)

b)

Hnh 8.13. S nguyn l cm bin p tr a) S cu to b) V tr t trn mng 1) silic-N 2) Bn dn P 3) Dy dn

Trn hnh 8.13b l trng hp mng nh hng (100) c gn 4 cm bin p tr, trong c hai cm bin t tm theo hng (110) v hai cm bin t bin to thnh vi hng (100) mt gc 60o. Vi cch t nh vy, bin thin in tr ca hai cp cm bin khi c ng sut ni s bng nhau nhng tri du:
R1 = R 3 = R 2 = R 4 = R

o bin thin in tr ngi ta dng mch cu, khi hai u ng cho cu c nui bng dng mt chiu s l: Vm = I (R1 R 2 + R 3 R 4 ) = IR 4

S thay i tng i ca tr khng theo ng lc tnh xc nh theo biu thc: R = R0 Trong l h s p tr ca tinh th (~ 4.10-10 m2/N), khi biu thc in p c dng:
Vm = IR 0

(8.28)

- 139 -

B chuyn i kiu p tr lm vic trong di nhit t - 40oC n 125oC ph thuc vo pha tp. Ngi ta cng c th b tr nh hng ca nhit bng cch a thm vo b chuyn i mt b phn hiu chnh c iu khin qua u o nhit JT.
d) B chuyn i kiu p in

B chuyn i kiu p in, dng phn t bin i l phn t p in, cho php bin i trc tip ng lc di tc ng ca lc F do p sut gy nn thnh tn hiu in.
D d Trc in

p a)

Trc quang

b)

Hnh 8.14 Cm bin kiu p tr a) Phn t p in dng tm b) Phn t p in dng ng

p sut (p) gy nn lc F tc ng ln cc bn p in, lm xut hin trn hai

mt ca bn p in mtin tch Q t l vi lc tc dng:

Q = kF

Vi F = p.S, do :
Q = kpS

Trong : k - hng s p in, trong trng hp thch anh k = 2,22.10-12 C/N. S - din tch hu ch ca mng. tng in tch Q ngi ta ghp song song mt s bn cc vi nhau. i vi phn t p in dng ng, in tch trn cc bn cc xc nh theo cng thc:
Q = kF 4dh D d2
2

(8.29)

Trong : D, d - ng knh ngoi v ng knh trong ca phn t p in. h - chiu cao phn ph kim loi.

- 140 -

Gii hn trn ca cm bin p sut dng b bin i p in t 2,5 - 100 MPa, cp chnh xc 1,5;2. B bin i p in c hi p tn s rt tt nn thng dng o p sut thay i nhanh, tuy nhin chng c nhc im l nhy cm vi s thay i nhit .

- 141 -