AND egziston ne dy gjendje ne berthamen e qelizes 1 ne gjendje te shperdredhur ne trajten e fijeve te hollaqe quhet eukromatin 2.

ne gjendje te perdredhur ose te spiralizuar quhet heterokromatine Kromatina perfaqson nje kompleks ne perberje te se ciles ndodhet molekula e ADn. AND ka nje aftesi te thith ose absorboj ngjyrues te ndryshem nga kjo veti e ka marr emrin edhe kromatin (kromos ngjyre). Eukromatina eshte karakteristike e qelizes ne gjendje funksionale qe quhet qetesia qelizore. Heterokromatina eshte pergjegjse per ndarje. AND e spiralizuar ne bashkeveprim me proteinat histonike ose johistonike formon disa struktura te perkohshme te cilat shfaqen gjate ndarjes qelizore keto struktura quhen kromozome(kromo trup, somos-ngjyre).nje kromozom nga pikpamja morfologjike eshte i ndertuar nga dy krah te cilet jane te lidhur me nje struktur qe quhet centromer.centromeri perfaqson nje rajon te superspiralizuar ndryshe krahet njihen me emrin kromatide. Ne varesi te gjatesive te kraheve kromozomik dhe si pasoj te vendosjes se centromerit ne te nga pikepamja morfologjike kemi tre tipe baze kromozomesh 1. Kromozom metacentrik me krah te barabarte si pasoj centromeri vendoset ne mes te kromozomit 2. Kromozom submetacentrik njeri krah eshte me i gjate se tjetri

3. Telocentrik me centromer ne fund te kromozomit ne pergjithsi ky tip karakterizohet nga nje krah i kromozomit. 4. (Akrocentrik njeri krah eshte shum i madh ne krahasim me tjetrin.)

Ne perberje te kraheve kromozomik ndodhin edhe disa ndryshime morfologjike 1 ngushtime primare 2 ngushtime sekondare 3 satelitet kromozomik etj Sateliti perfaqson nje segment kromozomik qe ndodh ne skaj e kromozomit si rezultat i nje avansimi te theksuar te ngushtimit primar. Ne nje qelize kemi perberje te ndryshme kromozomike 1. 2. Qeliza qe permbajne dy komplete kromozimik qe quhen qeliza diploide Kemi qeliza qe permbajne nje komplet kromozomik qe quhen qeliza haploide.

Ne varesi se si eshte ndertuar trupi i nje organizmi kemi dy tipe organizmash :Organizma diploid dhe organizma haploid Ne nje organizem diploid ne perberje te tij ndodhen dy tipe qelizash 1.Qelizat diploide 2n qe quhen trupore ose somatike te cilat formojne trupin e organizmit 2 qeliza haploide te cilat perfaqsojn qelizat seksuale qe quhen gamete. Keto qeliza marrin pjes ne riprodhimin e organizmit. Ne boten bimore faza diploide njihet me emrin sporofit ndersa faza haploide me emrin gametofit.keshtu qe ne ciklin jetsor te tyre kemi alternim te fazes diploide qe eshte sporofiti me fazen haploide qe eshte gametofiti. Ne bimet me lule te zhvilluar qe jan bimet farvesh gametofiti ka te bej vetem me formimin e qeliza seksuale riprodhuese te cilat jan ovularr dhe kokrra e pjalmit (poleni). Ne nje qelize diploide kemi dy tipe kromozomesh 1. 2. Kromozome somatiike ose trupore qe quhen autozome Kromozome seksuale

Ne teresin e te gjithe kromozomeve vetem nje cift eshte i kromozomeve seksual, ciftet e tjere jan autozomik. Autozomet ne perberjen e nje cifti jane homolog dhe nuk ndryshojn midis sekseve jane te njejt si te meshkujt ashtu edhe te femrat ndesa cifti i kromozomeve seksual jo gjithmon eshte homolog dhe ndryshon midis sekseve ne pergjithsi tek femrat eshte homolog XX dhe te meshkujt eshte XY. Ne nje qelize haploide kemi nje kromozom seksual dhe te tjeret jan autozome. Periudha midis dy ndarjeve qelizore quhet cikel qelizor Cikli qelizor ndahet ne dy faza: 1. 2. Interfaza Faza M

Faza M ka te beje me ndarjen e berthames . periudha midis dy ndarjeve te berthames quhet interfas dhe eshte e ndar ne tri nenfaza G1, S , G2. Keshtu qe cikli qelizor kalon ne fazat si me poshte G1-S-G2-M-G1 Ne ciklin qelizor ne disa raste egziston edhe nje faze qe quhet faza G0 nese qeliza kalon ne kete stad ajo nuk mund te ndahet sic eshte rasti i qelizave nervore. Interfaza G1 quhet faza parasintetike. Ne kete faze AND ndodhet ne gjendjen e eukromatines, qeliza karakterizohet nga nje aktivitet i larte biosintetik si rezultat i te cilit

1. 2.

qeliza kryen funkksionin e saj pergjegjes dhe pregadit ndryshimet sasiore ne citoplazme.

Ne G1 ndodh dyfishimi i nje sere organeleve qelizor. Kohezgjatja e G1 ne nje far mase percakton edhe kohezgjatjen e ciklit qelizor nqs qeliza kalon fazen G1 ndarja qel ecen normalisht qe dmth G1 i paraprin te gjitha etapat e mevonshme te ciklit qelizor. \ Faza e dyte eshte faza S ne te ndodh dyfishimi i molekules se AND quhet faza sintetike. Faza G2- quhet faza postsintetike-si rezultat i spiralizimit te molekules se AND ne kete faze ndodhe reduktimi i aktivitetit biosintetik. Ne fund te G2 shfaqen kromozomet , ne kete faze ndodh dyfishimi i organeleve te cilet nuk jane dyfishuar ne G1 qe shenon dyfishimin e plote te organelve qelizore.

Ndarja e berthames- kemi dy tipe te ndarjes se berthames 1. 2. ndarje te barabart qe quhet mitoze dhe ndarje jo e barabart qe quhet mejoza

Nga menyra se si ndahet berthama qelizore emertohen edhe dy tipet e ndarjes se saj te cilat jan mitoza dhe mejoza. Mitoza- eshte nje ndarje qelizore e parapar. Qelizat qe i nenshtrohen ndarjes me mitoze jane qelizat trupore te organizmint nga nje qelize trupore me 2n me mitoze formohen dy qeliza identike diploide 2n. per kete arsye mitoza eshte ndarje qelizore qe sherben per zhvillimin e organizmit. Per te spjeguar kete proces do marrim ne analize nje qelize trupore 2n=2 ne te cilen analizohet nje cift i caktuar kromozomik. Kjo qelize i nenshtrohet mitozes e cila ka 4 faza 1. 2. 3. 4. Profaza Metafaza Anafaza Telofaza

Fenomenet qe ndodhin ne profaze jane:

1. 2.

Kromozomet shkurtohen dhe trashen si rez i spiralizmit maksimal Ndodh dyfishimi i kraheve te kromozomeve deri ne nivel te centromerit

3. Shfaqen centriolet dhe fijet e boshtit te ndarjes te cilat ndryshe quhet fije akromatike ose fijet e boshtit mitotik. 4. Dizintegrohet ose prishet membrana berthamore qe dmth ne fund te profazes humb identiteti i berthames dhe kromozomet perhapen ne menyre rastesore ne citoplazme. Metafaza- fijet e boshtit te ndarjes nga njera ane lidhen me centriolet qe ndodhen ne polin e qelizes nga ana tjeter lidhen me centromenrin e secilit kromozom, si pasoj e kesaj lidhje ndodh orientimi dhe vendosja e kromozomeve ne mesin e qelizes qe quhet pllaka ekuatoriale. Anafaza- dyfishimi i centromerit shenon fundin e metafazes dhe fillimin e anafazes si pasoj ne anafaze ndodh dyfishimi i plote i kromozomeve, si rezultat i tkurrjeve te fijeve te boshtit te ndarjes ndodh migrimi ose levizja rastesore e kromozomeve ne drejtim te poleve te qelizes prandaj quhet anafaze. Telofaze- ne kete faze ndodhin keto fenomene 1. 2. Kromozomet perqendrohen ne polin e qelizes Zhduken nga pamja centriolet dhe fijet e boshtit te ndarjes

3. Riformohet membrana berthamore si pasoje ne fund te telofazes kemi formimin e dy berthamave diploide 4. Me pas vje nje proces qe quhet citokineze nga ku formohen dy qeliza diploide identike me qelizen meme

Mejoza qelizat qe i nenshtrohen mejozes jane perseri qelizat trupore te organizmit. Nga nje qelize diploide me mejoze na formohen 4 qeliza haploide te cilat formojne gametet ose qelizt seksuale riprodhuese, si pasoje mejoza eshte ndarje qelizore qe merr pjes ne riprodhimin e organizmint. Arsyeja se gjate mejozes na formohen 4 qeliza haploide ka te beje me faktin se ne perberje te seaj ndodhin dy ndarje te njepasnjeshme 1. 2. Ndarja e pare mejotike Ndarja e dyte mejotike.

Qelizat trupore fillimisht i nenshtrohen ndarjes se pare mejotike nga ku formohen dy qeliza haploide qe quhen produktet e ndarjes se pare mejotike. Ndarja e pare ndryshe quhet ndarje e pa barabart ose ndarje reduksionale apo e reduktruar. Produktet e ndarjes se pare mejotike i nenshtrohen ndarjes se dyte ku secili prej tyre formon nga dy qeliza haploide. Ndarja e dyte ndryshe quhet ndarje e barabart ose ekuacionale dhe ne fund te fundit perfaqson nje mitoze te thjeshte. Per te spjeguar proccesin e mejozes marrim nje qelize dipliode 2n=2 ne te cilen analizohet nje cift i caktuar kromozomik. Levizja mejotike i nenshtrohet fazes se pare mejotike e cila ka 4 nenfaze 1. 2. 3. 4. Profaze e pare Metafaze e par Anafaze e pare Telofaze e pare

Ne profazen e pare ndodhin te gjitha fenomenet si ne prfazen e mitozes me perjashtim te nje cifti kromozomesh qendrojne prane njeri tjetrit duke formuar nje struktur tetravalente. Ne fund te profazes se pare kromozomet perhapen ne cifte ne menyre rastesore ne citoplazme. Ne kete moment mund te ndodh edhe nje proces i rendesishem qe quuhet kryqkembimi me te cilin kuptojm kembimin e kromatideve fqinje te kromozomeve homolog te nje cifti te caktuar. Vete profaza e pare mund te ndahet ne disa nenfaza 1. 2. 3. Pakiten Diploten Dikoten ejt

Metafaza e pare- kromozomet orientohen dhe vendosen ne cifte ne mesin e qelizes dhe nese ka ndodhe krosingoveri ne metafaze kemi kromozom te rinj qe quhen kromozom rikombinant Anafaza e pare- ne kete faze nuk ndodh dyfishimi i centromerit, kromozomet e nje cifti largohen ne menyre rastesore ne drejtim te poleve te qelizes kjo eshte faza me e rendesishme qe shenon reduktimin e kromozomeve ne qelizat pasaardhese. Telofaza e pare- kromozomet perqendrohen ne polin e qelizes, zhduken centriolet dhe fijet e boshtit te ndarjes, riformohet membrana berthamore dhe ne fund te saj kemi formimin e dy berthamave haploide te cilat permbajne nga nje kromozom per cdo cift te marr ne analiz, kromozomet ndodhen ne gjendje bivalente.

Me pas vje citokineza ku formohen dy qeliza haploide qe quhen produktet e ndarjes mejotike. Keto produkte i nenshtrohen ndarjen se dyt e cila ka 4 nenfaza. Profaze e dyte metafaze e dyte anafaze e dyte telofaze e dyte

Fenomenet qe ndodhin ne ndarjen e dyt jane identike si tek faza me perjashtim te faktit se ketu merren ne analize vetem nje kromozom Ndarja e dyte eshte nje shtim sasior dhe jo cilesor me perjashtim kur ndodh kryqezimi.