Li cho trong i sng vn ho ca ngi Vit

Th nm, 07 Thng 4 2011 07:39 ThS. Nguyn Th Diu Thu, Khoa SP X hi Nhn vn Ch : Khoa S phm X hi nhn vn Tin tc

Trong i sng vn ho ca ngi Vit, li cho c mt v tr ht sc quan trng. Li cho khng ch l mt nghi thc giao tip m cn biu hin i sng tm l ca cng ng. 1. Li cho th hin bn sc vn ho dn tc Vi ngi Vit, i sng sn xut nng nghip la nc to nn s kt ni bn vng trong cng ng. Li sng trng tnh nh hng su sc n cc hnh vi giao tip. Xu hng ci m, thn thin nhm ko gn cc mi quan h th hin r cc hnh vi giao tip trong c li cho. Cho ca ngi Vit i lin vi hi -mt cch cho rt c bit khng c trong vn ha giao tip ca mt cng ng no khc. Cho hi ca ngi Vit cng th hin r nhng truyn thng vn ha ca dn tc nh: tn trng ngi gi, knh trng thy c, coi trng cc mi quan h x hi. Vi ngi Vit, xt quan h giao tip theo tui tc th ngi tr cho ngi gi trc, theo a v x hi th ngi c a v thp cho ngi c a v cao trc, xt tnh cht quan h giao tip th ch cho khch trc Th lm mt php so snh gia li cho ca ting Anh v ting Vit ta s thy r s khc bit ny. Ngi Anh khi biu l s thn thin trong giao tip th cng vi li cho l cc c ch, iu b m thng dng nht vn l hnh ng m hn, bt tay.Ty vo thi gian, mi trng gp g m h chn nhng cch cho ph hp. Li cho trong ting Anh kh n gin v khun mu. l nhng li cho theo thi gian nh: Good (morning, afternoon, evening, night). Trong good c ngha l tt p. Cho nn, nhng li cho ca ting Anh khi gp nhau l th hin mun dnh cho nhau nhng iu tt lnh. Ngoi ra, trong vn ha giao tip ca ngi Anh cng c mt s li cho biu th s lch thip nh: -Hello, nice to meet you (rt vui c gp bn) -Long time no see (lu ri khng gp bn ) Trong ting Vit, tri li khng c li cho chung, li cho bao gi cng gn lin vi i tng c th, hon cnh c th, in m du n truyn thng vn ho. C th ni, biu hin ca li cho trong ting Vit ht sc phong ph, sinh ng. Cng nh cc hnh vi ngn ng, cho hi cng vn ng bin i theo hon cnh lch s c th, chu s chi phi ca khng gian v thi gian. Chng hn trc kia, cho ngi gi, ngui bc trn mnh v tui tc, a v x hi, th bc trong gia nh dng h, ngi Vit thng ci u ni: ly ng, ly b. i xa vua i vi b ti, b v i vi con r, ngi tn trng i vi k ti u u phi vi ly p lqun s tr xung u theo c l m p l k ti u, nu k ti u t chi th mi dng l tc bi p li. Nc ta xa kia chn cng ng c l cng kin, k h quan gp trng quan th vi bc (theo V trung ty bt ca Phm nh H. Tr 174). Ngy nay, ngi ln, tr em khi cho ch ni: chu cho ng, chu cho b. l nhng cch giao tip mi, c x hi chp nhn. Nhiu hnh vi giao tip i km vi li cho trong x hi phong kin cng dn mt i trong x hi hin i. Khi gp g ngi quen, cng vi li cho chng ta c th s dng nhng c ch i km thn thin nh: bt tay, mm ci, gt u v c m hn, nu hai bn c tnh cm gn b thn thit. Cch cho hi i km nhng c ch iu b thn mt nh hin nay t nhiu chu nh hng ca vn ha phng Ty . 2. Cu trc li cho ting Vit ht sc a dng Li cho ca ting Vit ht sc a dng v cu to. Ngi Vit khng ch s dng li cho trc tip m cn s dng c nhng cu trc gin tip

2.1 Li cho trc tip

a. Ch th +ng t cho + i tng cho + Yu t tnh thi

V d:

Em cho c !

Cu trc ny thng c s dng trong cc tnh hung giao tip c tnh nghi thc, x giao. Li cho vi cu trc y nh trn thng dng trong trng hp ngi t tui ni vi ngi ln tui, ngi c v th x hi thp hn ni vi ngi c v th x hi cao hn. Kiu cho ny th hin thi tn trng ca cc nhn vt giao tip. b. ng t cho + i tng cho + Yu t tnh thi V d: -Cho ch !

Li cho c dng thc ny thng ngn gn, c th lc b nhng phn do hon cnh i thoi trc tip m tr nn d tha (nh phn ch th), gi li t c trng (cho) v i tng c cho (anh, ch, bc, ng ...)

y l cu trc va , th hin lch s, tn trng ln nhau. T cu trc ny v t thc t c th pht trin thm nhng ph t tng thm tng thm sc thi: thn mt (xin), l , tn trng (xin, knh, ) , to thnh cc kiu:
- Cho bc ! - Xin cho bc ! - Cho bc ! -Cho em nh ! Li cho ca ngi Vit ht sc uyn chuyn, linh hot. Ni chung cc yu t no xut hin trong li cho cng xut pht t nhng hon cnh rt thc t - qua , n phn nh thi quan h gia hai pha. Ring lc chia tay cn c t nh (cho bc nh !), khng th dng khi cho gp mt. c. ng t cho +i tng cho V d: -Cho Hoa! -Cho anh! -Cho em! y l mu cho thng dng gia nhng ngi cng trang la,l cch cho ph bin gia bn b, ng nghip. Cch cho ny cho thy thc xc lp v s bnh ng gia cc nhn vt giao tip. Li cho ny cng c s dng trong trng hp ngi nhiu tui ni vi ngi t tui,ngi c v th x hi cao hn ni vi ngi c v th x hi thp hn. Cu trc cho trc tip tnh lc ch th c s dng trong cc tnh hung giao tip c tnh nghi thc hoc x giao nhng c phn gn gi hn cch cho y . Vi kiu li cho trc tip th ch th v i tng cho ht sc a dng. Cho mang tnh x giao th dng cc i t nhn xng, cn thn mt hn th dng tn ring h, p. d. i t nhn xng + Yu t tnh thi V d: - Bc ! -C !

Cu trc ny c s dng trong trng hp quan h gia cc nhn vt giao tip phi ht sc thn mt, gn gi. Cng c th do hon cnh gp g ht sc vi vng, gp gp m cc nhn vt giao tip phi rt ngn li cho. 2.2. Li cho gin tip
a. Cu hi thay cho li cho Vi ngi Vit, khi bit nhau, thn nhau, cho l x giao, hi mi chnh l biu th s quan tm v lm tng thm tnh thn mt, gn gi. Cch hi cng tht phong ph, i khi rt t m, c th, thng l nhng cu hi v sc kho, gia nh, cng vic... (V d: Cho anh ! Ch v cc chu do ny ra sao ?). iu kh l th l i khi hi thay cho cho, hi l mt li cho. Chng hn: - Anh i u v y ? y khng phi l nhng cu hi chnh danh, tc l cu hi cn cu p cung cp thng tin. Tuy nhin, nhng cu hi nh vy li khng th thiu trong cc cuc gp g c tnh cht thn tnh, gn gi. b. T h gi + cu hi Cch cho hi ny th hin s quan tm ti i tng giao tip. Nhng yu t nh thi gian, khng gian, tnh hung bn ngoi cng c cc nhn vt giao tip quan tm ly lm cn c a ra cu hi cho ph hp .

Chng hn:
-Nga , i hc sm nh? c. T h gi + c ch, iu b V d: -Nga ! y l cu trc ti gin ca li cho. Ngi Vit ch dng cu trc ny trong trung hp tht sung s, thn mt hay qu vi v, gp gp khi gp g. 2.3. Vai tr ca yu t ng iu v c ch iu b i vi hnh vi cho hi

a. Yu t ng iu
Trong ting Vit, ng iu cng gp phn rt c lc, hu hiu trong vic th hin thi giao tip v ngi trong cuc cm nhn rt r m thanh ng iu no qua li cho hi ny. Mt t trong Bc c th l thi rt tn trng, l , li c th l mt s ma mai, coi thng ... khi

thay i ng iu. Li cho nhm mc ch chm chc, ma mai thng c ng iu ko di, ngc li li cho chn tnh c ng iu dt khot, ging iu n cn. b. C ch iu b Bn cnh yu t ng iu, iu b, c ch cng l mt tn hiu giao tip cn thit. Trong nghi thc x giao, cng vi li cho hi, iu b, c ch thng din ra ng thi v ph ho cng vi ngn ng lm nn s hi ho trong tnh thn thin hoc tn trng. S hi ho v ph hp gia iu b c ch vi li cho th hin trong tng mc quan h. Thng thng c cc kiu: -Quan h bnh ng hoc x giao: cho + bt tay - Quan h thn mt: cho + (hi) + bt tay + ci -Quan h sung s, t do: Hi + ci + v vai.... S th hin ca iu b, c ch trong x giao cng sinh ng, phong ph nh chnh nhng li cho hi trong cuc sng. i khi n li mang nhiu ngha v c th thay cho li (kiu: im lng + bt tay + ci hoc: gp nhau, chia tay: khng ni + khng bt tay + ci ...). Cch thc dng c ch, iu b khi cho hi ca ngi Vit cng c nhng c trng ring. D thn mt n my ngi Vit cng ch dng mc bt tay khi gp nhau (gia bn b ng nghip i tc lm n..) hoc v nh ln vai (bn thn) hoc xoa u (ngi ln vi tr con). Trong khi ngi Anh c thi quen m hn nhau khi gp g th ngi Vit rt hn ch s va chm c th i vi ngi khc. 3. Cch thc s dng li cho ca ngi Vit Cng nh tt c cc hnh vi ngn ng, cho hi cng b chi phi bi cc nhn t giao tip. l cc nhn t: i tng giao tip, hon cnh giao tip, mc ch giao tip Li cho ca ngi Vit phn nh cc quan h gia c nhn vi c nhn, tu thuc vo hon cnh (thi gian, khng gian) v hnh thc giao tip (theo nghi thc, nghi l hoc t do), tu thuc vo i tng (gi, tr, ngang hng; cp trn, cp di...) v quan h (thn, s, bnh thng ...). Nhng nhn t ny chi phi s th hin thi v la chn li cho ph hp . V d: Cu cho : Ny i u y? khng th s dng vi i tng ln tui hn hoc c v th x hi cao hn mnh Khi khng tun th nhng quy nh ny hoc l do cc nhn vt giao tip khng c nhng hiu bit v cc nguyn tc giao tip, hoc l do s c tnh vi phm nhng nguyn tc giao tip nhm by t thi no . Cho hi l s chn thnh, t nguyn nhng n cng c nhng quy c khng thnh vn rt t nh, lm thnh nhng thi quen v nt tm l c sc, qua , th hin trnh nhn thc, vn vn ho ca mi ngi. L sn phm ca s gio dc, li cho hi l mt hnh vi giao tip thm nhun v p vn ho ca mt dn tc, bi vy, chng ta cn phi tip thu, gn gi. TI LIU THAM KHO 1. Hu Chu. T vng - ng ngha ting Vit NXBGD, H.20007. 2. Hu Chu i cng ngn ng hc- Tp II- Ng dng hc. NXBGD,2001 3. Nguyn c Dn.Ng dng hc - NXBGD,1998 4. Nguyn Thi Ho - Phong cch hc ting Vit NXBGD, 1995 5. inh Trng Lc - Phong cch hc ting Vit NXBG, 2000 6. inh Trng Lc - 99 phng tin v bin php tu t ting Vit NXBGD, 20006. 7. Th Kim Lin- Ng dng hc - NXBGD, 2005 8.Trn Ngc Thm-C s vn ha Vit Nam- NXBGD,1999