08-09.

qxd

3/2/11

9:49 AM

Page 1

y8

www.tayfuner.com

Astronom ve Corafyac
Dn olaslk, atom fizii Ve bizi biz eden amansz sevda Atp bir kyya bir zaman Yarnn ocuklar glleri iin Herbirinin ayva ty iin illeri iin Koymu postasn Grm restini He canm Sen getir stn...
(Ahmed Arif)
stelik bir de borcum var Ouzhan Mftoluna ki birincisi, kendi cmlelerimi kuramadan nce ta lise yllarnda okuduklarmdan yaptm alntlarn ounu o yazm meer yani bir telif borcu bu Leopold von Rankenin olamayacan bildii halde, keke anlamnda syledii, tarihte ne yaandn gerekten tam olarak bilebilmek iin kendi benini ortadan kaldrmak dncesi hibir zaman gerekleemez. Dne bugnden bakyoruz ve bir daha kuruyoruz, deerlendiriyoruz. Dn yapan insand, yapan-eyleyen insann dnda ve tesinde baka bir dn yok. Biz de tarihi bulunduumuz noktadan, deer yarglarmzla, snfmzla, kimliimizle, aidiyetimizle, cinsiyetimizle, kltrel ve zihinsel formasyonumuzla, hangi snfn yannda olduumuzla anlyor ve anlatmaya alyoruz. Olgular arptmak ise taraf olmak deil dpedz tahrifatlktr. Yaanm saysz olgu vardr, bu olgular yaanrken de yaandktan sonra da bir prizmadan geer gibi krlr ve bize ular. Hem yaayan hem de yazan asndan olgular bir semeye tabi tutulur. rnein, ben bir sosyalistim dolaysyla olgular, hayatmn amalarndan birisi olan ezilenlerin mcadelesine destek iin arptmadan/tahrif etmeden seerim. Erkek olmak gibi cinsel; orta snf aileden gelme gibi snfsal, Snni/Hanefi/Trk gibi kltrel; mhendislik eitimi gibi zihinsel formasyonlarm var. Yazarken de okurken de anlatmaya alrken de anlamaya alrken de bu kimliklerim, aidiyetlerim bilinli ya da bilinsiz devreye girer. Trkiye sol tarihinde de btn bir tarihte olduum gibi bir tarafm. Kitap, Ouzhan Mftolunun hem bir devrimci olarak hem de daha da az bilinen ynyle yani bir insan olarak uzun yolculuunu anlatyor. Devrimcilik hayatna dair olannda ncelikle 68 ve 78 kuaklar (ve bu dnemin ne kan insanlar arasndaki) diyalektik sreklilii yazmak benim amdan en aklayc saptama olacaktr. Diyalektik sreklilik diyorum nk iki kuak arasndaki ba, dz bir hatta ardln izlediinin ayns ve/veya tekrar demek deildir. Biim, zn kart deil olmazsa olmazdr. Biri var olmadan dieri olamaz elbette da z birincil, biim ise ikincildir. ki kuan devrimcileri arasndaki ba, sadece biime taklrsak gremeyiz. Kald ki biim olarak da tamamen farkl deildirler, velev ki tamamen farkl olsaydlar bile bu aralarndaki zn diyalektik srekliliini deitirmezdi. Yeni kuak devrimcilerin de bundan sonraki mcadelesi biim ne olursa olsunayn ekilde bir srekliliin ifadesi olarak ortaya kacaktr. Bu iki dnem arasnda Mftolu, hem bir balayc hem de zellikle ikinci dnemde belirleyici zelliiyle bir hareketin dnden bugne gelmesinde nemli bir isim. Kitabn asl eksenini oluturan bir devrimcinin uzun yolculuundaki tarihsel sreklilie dikkat ekmek, dolaysyla bu servene yabanc olanlar iin neden ve nasl sorularna bir nebze de olsa aklk getirmeye alaym. Bilim meramn simgelerle, sanat ise imgelerle anlatr. Sanat, imgelemle dnyay yorumlayarak hayat yeniden retir. Devrimci, bilim ve sanattan da yararlanarak dnyay ve hayat deitirir. En nemlisi de budur, yani deitirebilmek. Deitirmeye alanlarn yaptklarn anlamlandrrken sanatn dilini kullanmak bence estetik aklama olacaktr. Hollandal Ressam Johannes Vermeer pepee iki resim yapt: Astronom (1668) ve Corafyac (1669). Bu resimlerin okumasn -Durmu Akbulutun Resim Neyi Anlatr kitabndan da yararlanarak- yapmaya alaym. ki resme baktmz zaman pek ok benzerlikler grrz. Mekn muhtemelen ayndr, ayn kii ki muhtemelen Vermeerin kendisi, duvara dayal bir dolap, ayn pencereler, soldan gelen k vb. ki tabloda da masann stnde olduka kark, biraz da katlanm da rtler var. kisinde de var, hem renkleri, desenleri farkl hem de durular farkl. Zaten bu tarz bir kark durumu aynen iki kez yaratmak imknszdr. Evet, ayn mekn, ayn masa ama iki farkl zemin var. Adeta kukusuz benim okumama gre- ayn rmakta iki kez ykanlmaza benzer bir vurgu var. Aslnda bilindii gibi rmak da ayn rmak deildir; rtlerin desenlerine baktmzda ekiller farkldr, ama benzerdir. rtlerin zerinde simyaclkta ok kullanlan simgeler var. Kimya byk oranda simyann, astronomi benzer ekilde astrolojinin zerinde ykselmitir. Ksacas bilim, kendisiyle benzer alanlarda yer alan ama irrasyonel uralarn bir anlamda rasyonel devamdr. Astronom, eliyle yerkreyi durdurup sanki bir noktaya bakyor. nnde ak olan kitapta okuduuyla bakt Dnyann karlatrmasn yapar bir hali var. Btn yeryzn gze alyor, ama elini dnyann bir noktasna koymu, zellikle oraya younlam gibi. nsanlar gndelik hayatta karlarna kan zaman, mevsimler, yn tayin etme, tarm, corafya vb. pratik ihtiyalarn zmlemek iin astronomiye ihtiya duydular. htiya icadn anasyd ve pratik bilgilerle yetinirken bir yandan da tam zmleyemedikleri iin de gkyznde grdklerinden korktular ve onlara mistik anlamlar yklediler. Ta ki zaman gelince yani Kopernik, Galileo, Kepler ortaya knca astronomi yava yava metafizikten syrlmaya balad. Kukusuz bu ok uzun bir zaman srecine yayld ve metafizik ile bilim uzun sre ikili bir hayat srd insanlarn hayatnda. Corafya, szck anlamyla yeryznn tasviridir. Corafyac, yaad evreden balayarak yeryzn tanmaya, ynn bulmaya, anlamaya ve adlandrmaya alr. Corafya en azndan ortaya kt dnemde pek ok sorunun cevabn vermek iindi ama en

Corafyac ok da yola kmaya gze alanlara yolu tarif etmek iin gerekliydi. Hi kuku yok ki astronomi corafyay nceler. Corafyac, pek ok disiplinden yararlanr elbette ama yolunu en ok aan Astronomi olmutur. Astronomda masann stnde yer alan yerkre, Corafyac da dolabn stndedir. Corafyac sanki astronomiden rendiini artk elinde pergeliyle nndeki haritaya uygulamaktadr. Ama yer kreyi de atmamtr, gerektiinde bakmak iin onu her an ulaabilecei bir yerde tutmaktadr. Astronomun duvarnda yer alan tabloda Firavuna kar Hz. Musann denizden kurtulmas alegorisi resmedilmitir. Corafyacnn duvarnda yer alan harita ise Astronomun kresinin iki boyutlu izdmdr. ki resimde yer alan harita ve yer kre ortak figrlerdir. Neden mi? Vermeer, bir Rnesans ressamdr. Her sanat iinde bulunduu koullarn, an, durduu noktann sonularn yanstr. Rnesans, insan ortaya kard ve insanla, insan kazandrd. Gidilen corafyalar ki yerkre ve haritalar sayesindedir, oralarda grlenler nce fiziki snrlarn dolaysyla zihinsel snrlarn da almas, dnyann insanlar iin ok geni ve bir o kadar da yaanmas gzel bir yer olduunu gsterdi. nsan snrlar ayordu, aciz deildi ve cennet tasavvuru, ruhani dzeyden dnyevi bir kavrama indirgendi. Cennet bu dnyada da yaanabilecek bir eydi ve insan, mnzevi, btn hayat br dnyaya hazrlanmaktan ibaret olan, aciz, snrlar ok dar, miskin olmamalyd dedi. nsan birey olarak tanyan, ans veren, yaratclna gvenen, ona kiilik kazandran yani insan "yeniden douran" bir kavramdr Rnesans. Dantenin "lahi Komedi"sindeki kahramanlar gelenein kalplarn paralayan, yaratc, merakl, cokulu insanlardr. Dante dnemin en nemli edebi temsilcilerinden biri olmak dnda ayn zamanda bir siyasetiydi; yeni doan insan anlatyordu. nsan nceleri o kadar insana uzakt ki, o zamana kadar olan sanat yaptlarnda (heykel, resim, edebiyat) bir figrand. Barolde olan dinsel temalar, ykler, nasihatler vard ve iinde insan yoktu. Sadece insan deil, doa da yoktu ve bu sanat yaam sadece dinsel boyutuyla ele alyordu. Sanat, bir estetik kayg iin deil, dinsel bir ibadet olarak yaplyordu. Yaklak bin yldr, insana uzak olan insan, yeryzne ve kendine dnyordu ksacas nsan, srnn dnda bir varlk olarak, bir birey olarak yaama byk bir ivme kazandryor, yaratc olabiliyordu. Tarih baz dnemlerde hzl akar. 68 Avrupada ve bizde, 78 ise zellikle bizde direnen insan dolaysyla tarihin grl grl akt dnemlerdir. 68 Kua tpk Rnesans gibi bize

itab okuyunca (Bitmeyen YolculukOuzhan Mftolu Kitab Adnan Bostancolunun Syleisi, Ayrnt Yaynlar, 2011) anlatlanlarn bir ksmn dinlemek iin Ouzhan Mftoluyla birlikte yaptm bir yolculuu hatrladm. DPnin bir toplants sonrasnda benim evim Mftolunun yolunun zerinde olduu iin birlikte dnyorduk. Sohbet kitapta anlatlanlarn bir ksmna geldi. lgi ve merakla dinliyordum ki, maalesef ineceim yere geldim, ama kesilecek gibi deildi, dolaysyla sesimi karmadm. ki- kilometre falan getikten sonra sen nerede inecektin dedi. Neyse ki zmiri ok iyi bilmiyor ve hava da karanlk ben de zaten burada inecektim aabey dedim sanki yakalanmm gibi utanarak. O yolculukta sormutu sen benim ismimi duymamtn deil mi?. 12 Eyll ncesi zurnann son delii bir sempatizan olarak gerekten de Ouzhan Aabeyin ismini duymamtm. 1981in Mart ayyd sanrm, bir gazetede manet: Dev-Yolun lideri 37 yandaki bir avukat kt. Manet aynen byle miydi belleim beni yanltmyorsa byleydi, ya da en azndan mealen byleydi. Bilenlerin dnda kamuoyu bu anlamda Ouzhan Mftolu ismini byk oranda bu ekilde duydu. Ouzhan Aabey diyen azdr sanrm, genellikle Ouz Aabey denir. Kendisinin olmad ortamlarda da genellikle htiyar diye sz edilir. Mahirlerden bir-ka ya byk olduu iin yirmili yalarda bile biraz da kendisine taklmak amacyla htiyar deniyormu. Bir-iki senenin bile nemli olduu yalardadrlar. 15 yandayken savunduum eyler ile bugn savunduum fikirler arasnda diyalektik bir ba vardr ve her gn bir ey renmeme ramen znde ayndr. eyler dedim nk sistematik bir dnya grm yoktu ama biraz bilin oka da hissiyatm ve nsezimle bir tercihte bulunmutum. Bugn ise o gn doruyu seebildiim iin ok mutluyum; mutluyum nk hi sapmadan doruda durabilmenin ne kadar zor olduunu hayat retti bana. O gnn eyleri ile bugnn fikirleri hep Ouzhan Mftolunun fikirleriyle byk oranda akt. akmayanlar da yok muydu, elbette vard ve bugn de var. Fikirlerin benzerlii elbette nemli bir ortak paydadr ve bu yaznn asl nedenidir. Bir fikir ve eylem adam olmas dnda yani Ouzhan Mftolu kimlii dnda ben Ouzhan Aabeyi insan olarak da severim. Bu adan elbette bir tarafm ve btn bu satrlarn znel taraflar vardr. Zaten kim znel deil ki

Astronom

08-09.qxd

3/2/11

9:49 AM

Page 2

Tayfun Er
yeniden insan getirdi; direnen ve direnmesi gereken insan hatrlatt. 78, 68den de rendiiyle bu kez ok daha kitlesel olarak ve i sava koullarnda faistlerin saldrs altndayken bu dzenin bir kader olmadn haykrd. Her iki kuakta da insan yeniden bu topraklara getiren insanlar bunun bedelini ar dedi. 68, Astronomdur; 78 ise Corafyac Fatsa, Astronomlarn verdikleri koordinatlar sonucu hareket eden Corafyaclarn gittii yolun vard yerde aan bir gl idi nsanlar kendi tarihlerini kendileri yapar lar, ama kendi keyiflerine gre deil; kendi setikleri koullar iinde deil, dorudan kar karya kaldklar, belirlenmi olan ve gemiten gelen koullar iinde yaparlar. (Marx) Anamur, alt yanda yitirilen baba, Mersin, Ankara Hukuk, devrimci fikirlerle tanma, ksa ama ok hzl gnler, darbe, darbeye direni, Mahirlerin kayb, ikence, cezaevi, tahliye, Trkiye tarihine damgasn vurmu bir hareketin nnde yer alma, i sava, darbe, darbeye direni, ikence, cezaevi, cezaevinde yitirilen anne, tahliye, baka bir dnyada tahliye, tartmalar, siyasi parti almalar, vakf, gazete, devrimci mcadeleye devam, iftiralar, karalama kampanyalar Bitmeyen Yolculukun aklmda kalan kilometre almalar bunlar. Ouzhan Mftolu neden devrimci olmutur? Kukusuz Marxn dedii gibi kar karya kaldklarndan, verili koullardan, herkes gibi dneminin insan olmasndan m? Kukusuz evet, ama bu cevap yeterli deil. Bir insan neden devrimci olur? Gzel, onurlu bir ey olduu iin. Baka? Ezilenin yannda yer almak iin; evet ama baka? Sorununun ok sayda cevab var, ama btn cevaplarda hep bir eksik kalr. Ayn koullar yaayan insanlar, bu insana yaraan tutumu taknarak neden devrimci olmazlar, olamazlar sorusu cevabn bir trl bulmaz. Devrimcilik, bilin ve vicdan koordinasyonu sonucu iradi bir varolutur. Baka trl davranmak vicdann susturmak, bildiini bilmemezlikten gelmedir ve herkes bu ka gerekletir(e)mez. nsan, amal bir varlktr. Suyun kaynamas sonucu buhar olmas amal deil nedenseldir. nsan davranlarn nedensellie indirgenemez, nedensellik belli bir oranda vardr, ama sonuta insan kendi varoluunun amacn seer. Hayatn nceden belirlenmi bir amac yoktur; o amac biz ona ve kendimize ykleriz. Akln erdii her an gzlemlediklerimiz, olgular, edindiimiz bilgiler bizde bir bilin yaratr. Btn bu olgular vicdanla harmanlanr. Ampirik veriler, ussal yetilerle ilenir. Devrimcilik karar, tpk Marksist epistemolojinin bilginin edinimi/kayna/snrlar iin tarif ettii gibi i ie gemi ampirik ve zihinsel bir sretir. Devrimcilik, insann kendinde insan olmaktan, a priori bir durumdan, kendi iin insan olmaya, a posteriori duruma gemesidir. Btn hayat boyunca, kulana fsldanan bir isim gibi aklnda bu dzenin haksz ve yanl olduu, baka ve gzel bir dnyann da mmkn olduu dncesinin ortaya kard bilinli eylemle hayata mdahale etme, dntrme, deitirme istei Eyleme gc olmayan ocuklar dnda herkes, her eyden sorumludur. Sadece dorudan kendisini ilgilendiren eylerde deil hi tanmad, hi tanmayaca insanlar iin, kediler, kular, aalar, dereler iin de stelik sadece bugn iin de deil gelecek iin de kendisini sorumlu hissetmek Kendisi iin hibir ey talep etmeden hayata cann, zgrln vermek Kitapta Emin laann 12 Eyll gnlerinde Mamak iin yapt marifet ksaca anlatlm. laan iin Erguvanilerde unlar yazmtm: laan, 12 Eyll sonras cezaevlerine zel izinle girmiti. Cezaevlerinin ne kadar rahat, devrimcilerin de adeta tatil yapar gibi yattklarn yazd. O gnler geti, hi gemeyecek sanlyordu. Devrimci tutsaklarn insanlk d koullarda ne eziyetler yaadklar artk herkes tarafndan biliniyor. laan tipi gazetecilik, gazetecilik okullarnda rnek diye okutulmaldr. Ben de Emin laann yapt insanlk aybnn kuprn aktaraym ki o gnleri hatrlamayan kuaklar da bir kez daha grsn. O gnlerin dier kahramanlarndan birisi olarak Oktay Ekinin ismi de kitapta geiyor. Oktay Ekinin Fatsa iin derin kayglar aktarlm. Kukusuz O. Eki bir komodor olarak temsil ettii Hrriyet gibiydi. Hrriyetin Fatsa iin yapt psikolojik operasyon bir inceleme konusudur, ama ben burada Hrriyetin o gnlerdeki yaynlarndan ok (Milliyet, 06.12.1980) Buras yle bir lke ki, bir ikenceci dnn ki, en ar ikenceleri yapt kiiye ikence aras gelip sen avukatmsn, benim yle yle bir sorunum var, bana yardmc olur musun? diyor. Mftolu da u kiiye git, o benim arkadamdr avukat olarak sana yardmc olur deyince de korkup acaba bana bir ktlk yapacak birisine mi yolluyor diye endie ediyor. Bu trajikomik ve ikenceci asndan absrt anekdot aslnda ok ey anlatyor. Peki devrimcilerin hi mi hatas olmamtr; elbette oldu ve bundan sonra da olacaktr. Michelangelo, stte bahsedecim heykelleri e zamanl olarak yapmtr. 1. Heykel olarak adlandrdm heykeli, Uyuyan Kle, Klenin lm, len Kle gibi isimlerle biliniyor. (Michelangelonun kavramsal olarak tutsak diye adlandrd heykel isimleri, gnmzde kle olarak gemektedir). 1. Heykeldeki kle gsndeki balar hibir ekilde zmemeye almakta, aksine durumundan son derece honut, rahat ve huzurlu grnmektedir. yle ki sol bileindeki balar bile karp atacak durumdayken ona bile aldr etmemektedir. 1. Heykel, mermer kalitesi ve kompozisyon olarak mkemmeldir. 2. Heykel ise syankr Kle ismiyle bilinmektedir. Heykelin en dikkat ekici yan, sa akaktan balayp, sol omuza kadar inen mermerdeki damardr. Bir heykel iin olduka sorun olan bu damar yznden bu heykel bitirilmeden yarm kalmtr. Heykele tema olarak baktmzda, elleri arkasndan bal olan kle, bu balar koparmaya almakta ve vcudunu ileri atarak, gerilen kaslaryla frlamaya hazr bir itiraz, bir isyan halindedir. Heykellerde konu ayndr tutsak ya da kle ama tema farkldr. Tema, konunun ileni tarz ve bakan kiiye sunulu tarzdr. Konu dsaldr, tema ise isel. 1. Heykel, Michelangelo tarafndan kendisini koruyan Roberto Strozziye hediye edilmi, Strozzi de heykelleri Fransa Kralna vermi, Kral da Ordu Komutanna hediye etmitir. 1. Heykelin bu derece egemenler arasnda hediye unsuru olmas hi kukusuz damarsz bir heykel olmasndan deil, ilenen temann egemenlerin houna gitmesinden dolaydr. 2. Heykelin yarm kalm olmas, onun kusur saylan damarl yaps m nemlidir, yoksa klenin isyan etmi olarak gsterilmesi mi? ahsen ben ikinci heykeli seviyor ve eer kusursa da damarl olmasn da seviyorum. s1. Heykel

y9
yankr Klenin balarn zmek iin direnirken mermeri bile atlatm olarak grmeyi yeliyorum. Hareket, hayattr. 2. Heykel, bir heykel olarak hayat temsil etmektedir. Madurlarn ve ezilenlerin velev ki hatalar olsa bile, hata yapma haklar vardr. Biim bahane edilerek z de dlamak, haklnn haksz konuma drlmesi iin ok yaplan bir burjuva anlaydr. yapan, direnen, isyan eden hata da yapabilir. 2. Heykel

(Milliyet, 08.12.1980) ilgin olann, gnlk gecikmesini daha dorusu yanlmasn hatrlataym. Hrriyet, 9 Temmuz 1980de "Fatsa'da Nokta Operasyonu" diyor. Oysa daha operasyon yaplmam, operasyon 11 Temmuz'da yaplacak. Hrriyet ise 8 Temmuz'da yaplm gibi tam sayfa giriyor. Devletin gazetesi ne olacan biliyor, ama operasyon son anda ertelenince gazete yalanc durumuna dyor. 10 Temmuzda ise Hrriyet'in operasyon iin destek aya sryor. "Fatsa'ya Kanun Getirilecek tir" diye manet atyorlar. 11 Temmuz tari hinde ise "Babakan, Fatsa'da Operasyon Yaknda Dedi ve Belediye Bakan'na Sorutur ma Yaknda" denmi var. 12 Temmuzdaki manet "Fatsa'da 'Nokta Operasyonu' Tamamland" oluyor ve Hrriyet rahatlyor...

Klie bir deyim ama yine de sylemek gerekiyor: Kitap bir solukta okunuyor. Sosyalistlere kar yrtlen psikolojik harekta kar da tokat gibi bir cevap olmu. Bu adan Mftolu ve Bostancoluna teekkr ederim. Uzun sredir sosyalizme sosyalistlere kar yrtlen kirli savata vicdana ve bilince kar dezenformasyon ve karalama kampanyas var. Bu saldrlarn iki boyutu var: Vicdan boyutunda solun ne km isimlerini itibarszlatrma, bilin boyutunda ise sosyalizmle hibir ilgisi olmayan (ulusalclk ve darbecilik) ideolojilerle ilikilendirip mahkm etmek Bu kirli sava yapanlar, btn gemii tahrif etmeye alrken bir yandan da kendi kirli gemilerini de deitirmeye alyorlar. Bu tarz dezenformasyon, karalama, psikolojik sava Marxa kar bile -Johan Bangya dier ismiyle Miralay Mehmet Ali Bey ismindeki casus vastasyla- yaplmtr.

Sonu olarak kitaptan sana kalan ey ne oldu derseniz, kitabn son sayfasn da okuduktan sonra Nevzat stnn bir iirinin ilk dizelerini hatrladm: Yolumuz var Gzlerimin bebei Hrriyetin yeerdii yerlere

Gelin yryn siz de Aalar talar insanlar Yolumuz var