m nhc CROR - Sng to hay ng nhn?

Th nm, 28 thng 4 2011 11:15 Nguyn Bch

Sau khi c bi vit trn Tp ch m nhc Vit Nam s 12 va qua, chng ti ho hc i tm cun M NHC CROR tm hiu cn k hn v mt ci c mt s ngi (hay t nht cng do chnh ngi xng ra n) gi l s thay i ln lao trong nn tng m nhc xem n nh th no? Nu qa thc nh vy th tht l mt iu t ho ln cho nn m nhc Vit Nam. CROR l g? - Tc gi L Vn Tun cho bit mnh l ngi son nhc, v gii thch v cm t CROR do chnh ng a ra nh sau: CROR l vit tt ca cc t Classic, Romantic, Opira v Rock. ., cn Opira ngha l ca s ht bng tnh cm, bng tm hn ca mnh ch khng ch n thun l k thut v hi. (Din n, Tp Ch m nhc Vit Nam s 12). Trc khi c th gi mt hin tng l m nhc (hay nn m nhc) XYZ g , chng ta cn phi tm hiu v l thuyt ca ngi xng ra n v sau cn nghe c nhng sn phm c to ra t l thuyt y. Bn cnh , cn phi tm trong lch s pht trin xem m nhc XYZ c thc s l mt cch tn hay ch l s ti hin qa kh (hoc nguyn bn hoc c bin i). Vi cch t vn nh vy, chng ti ghi li nhng g mnh tm hiu c trong bi vit ny.

L THUYT V M NHC CROR CA TC GI L VN TUN [ghi li theo sch M NHC CROR do ng L vn Tun v Nxb m Nhc thc hin v bi ng trn TP CH M NHC VIT NAM s 12/2010 do ng V Tun Bo ghi li theo phng vn vi tc gi] 1/. B du ha (sau kha nhc) ng ngha vi vic b m ch, hp m ch m thay bng giai iu ch. y l lun l ch yu ca CROR. Theo L Vn Tun, du ha lm mt i cm hng t nhin, hn ch kh nng sng to. Thm ch ng cn i xa hn: ngha nhn vn ca vic b du ha l xa i s phn bit gia cc nt, a li s cng bng v bnh ng trong bn nhc. y l mt s thay i ln trong nn tng m nhc. (chng II, sch Git nc mt cho i dng v M NHC CROR, NXB Dihavina, 3/2010). 2/. Quan nim v th gii i ng trong m nhc CROR: s o t v nhng giai iu dn dp, s th hin tnh cm mnh m bc trc ca ngi phng Ty kt hp vi nhng giai iu mt m m n d su lng v t nh ca phng ng (chng III, sd). 3/. Thanh Nhc CROR gm nhng quan im khc thng, mi l nh: ging ngi l nhc c - n ngi v cn m(!); k thut thanh nhc CROR thin v t nhin, khng gng go, khng g p, d l trnh thanh nhc c no (i hc, Cao hc) cng cn phi c chnh tc gi g (!) mi din c CROR (trang 73, chng IV, sd) 4/. Nt nhc CROR: nt trn, nt khng trn, nt vung, nt mo, nt nhn v c ntthn kinh (!) (mc IV.4, chng IV, sd) 5/. Du lng CROR l loi du lng c cao (du lng ging l khi th hin s cam chu, u hng, bc nhc; du lng thng l ci lng tuy cm nn nhng trong lng khng khut phc, vn trn y hy vng,.) (chng V, sd). l nhng iu chng ti c kt c t hn 170 trang sch ca tc gi L Vn Tun gii thiu trong cun kinh thnh v loi m nhc ca ng (m nhc c c ntthn kinh!). Tht ra th cn nhiu im tng t nh nt thn kinh (!) na nhng chng ti thy kin thc v tnh cm ca mnh c gii hn, kh m tm hiu tip tc c. SNG TO hay NG NHN? 1/. iu c tc gi L Vn Tun coi l cch tn ln nht ca mnh to nn CROR l vic b du ha sau kha nhc (du ha trong b kha, DHTBK). Tc gi vn duy tr vic s dng du ha trong bn nhc (du ha bt thng, DHBT). Lc ban u trong k m ca m nhc chu u (ngi ta ch dng khung nhc c 4 dng k trong cc bi thnh ca Gregorian) th ch c nt Si c th thay i cao bng cch h thp xung. Ngi ta p dng cho nt Si c h thp ny k hiu l bin th ca ch b (trong ting Php c, B mol c ngha l ch B mm, do thut ng bmol c dng ch k hiu ). Sau cc k hiu v xut hin nhm mc ch quy nh li lc no cn lm mm nt Si lc no th ly li cao c ca n (trong ting Php c, B carre c ngha l ch B vung vc, t

nhin, do thut ng bcarre c dng ch k hiu ) . Trong lch s, sau nt Si ging th du thng u tin c p dng cho F, sau l s xut hin ca E ,C, G,v.vVo khong Tk. XVI, cc nt nhc B, E, A, D, G v F, C, G, D,Ami c s dng ngy cng rng ri hn. Li k m truyn thng da trn nt nhc t thang m trng/ La th t nhin (tc l nhng nt trng trn phm n piano). Nh vy, ch c 7 nt nhc: Do Re Mi Fa Sol La Si c v tr ring (trn khe hay dng k) trn khung nhc. Mun k m nhng nt cn li (tng ng vi phm en trn n piano) ngi ta phi dng n du thng hay ging ( u b kha hay bt thng). Trn nguyn tc, bt c nhc phm no cng c th vit bt k b kha no nu c s dng DHBT thch hp. Mc ch ca b kha ch l gim thiu s lng DHBT cn ghi trong nhc phm m thi. Trong mt tng ph c nhiu nhc c, ngi ta thng vit cc nhc c trn cng mt b kha. Nhng i vi cc trng hp sau y th ngi ta li vit trn cc b kha c DHTBK khc nhau hoc khng dng DHTBK: nhc c c vit l loi nhc c dch chuyn; nhc c c vit thuc b G khng nh m; Thng cc nh son nhc b b kha khi vit cho kn Cor v trumpet.

V d 1. Thang m Si Trng dng du ha b kha v khng cn du ha bt thng

V d 2. Thang m Si Trng khng dng du ha b kha m s dng du ha bt thng B kha (vi cc DHTBK) khc vi thang m (c m ch); b kha ch l cng c k m m thi. Trn nguyn tc, b kha tin li cho loi m nhc c m th hay m nhc diatonic. C mt s tc phm thay i iu thc (thang m) bng cch chen vo mt b kha mi ngay trn khung nhc, trong khi cng c nhng tc phm th thay i bng cch dng DHBT. Trong Toccata v Fugue ging R th, BWV 538, BACH khng dng b kha 1 du ging nt Si nh thng thng m dng du ging bt thng cho nt Si mi khi n xut hin. Nh vy vic khng s dng du ha b kha c t rt lu i ch khng phi i n ci gi l m nhc CROR ca L Vn Tun. ng ni: Ci mi, l khng phi lc no cng c mi ngi chp nhn, nhng theo chng ti, ci mi l y c l dnh cho chnh ng Tun ch khng phi cho mi ngi, li cng khng phi l s thay i ln lao trong nn tng m nhc nh nhc s ln tui t Lm no pht biu u chng II ca sch nu. V du ha ch l mt phng tin k m, ch chng khng to nn thang m (hay thang m ch), li cng khng sc ng cc vai tr quan trng nh L Vn Tun tng tng ra ( ngha nhn vn, v.v) Trong hn 3 th k va qua c hng trm h thng k m c a ra thay i li k m truyn thng ca m nhc phng Ty. Nhiu kiu k m mi ny tm cch ci thin li k m truyn thng bng cch s dng loi khung nhc na cung (chromatic) trong c 12 loi cao

 khc nhau v mi loi c mt v tr ring bit trn khung. V d c th k ra nh k m AillerBrennink, h thng Dodeka ca Jacques-Daniel Rochat, cch k m ng k song i (Twinline) ca Tom Reed, Khung nhc tc hnh (Express stave) ca John Keller, v K m m nhc trn 2 ng k ca Jos Sotorrio. Nhng h thng k m ny khng buc phi dng b kha (kha nhc vi cc du ha) thng thng, k c du ha bt thng.

V d 3. Thang m chromatic c vit trn khung nhc thng thng

V d 4. v trn khung nhc chromatic (b c kha nhc ln du ha) Trn loi khung nhc chromatic mi nt ca thang m c t trn mt ng k hay khe ring gip cho vic c hay din nt nhc d dng hn. Xem qua hnh trn y, chng ta c nhn xt: Trong loi khung nhc thng thng, v tr khe th nht, chng hn, c dnh cho hai nt nhc gi tn l Fa v Fa#; trong khi khung nhc chromatic, v tr khe th nht ch dnh cho mt nt c cao tng ng vi nt D# hay Eb ca li k m truyn thng, nhng by gi, chng ta c th t cho n mt tn no ty . Arnold Schnberg, nh son nhc ca m nhc kinh in phng Ty c tm nh hng nht ca Tk. XX, cng c xem l ngi pht minh ra h thng k m chromatic ni: "Dng nh ngy cng c nhu cu phi c mt li k m mi ci tin trit li c, v c nhiu b c khn ngoan tm cch gii quyt vn ny hn ngi ta ngh." Vng, m nhc th gii ang cn nhng b c khn ngoan cho vn k m ny ch khng phi ch n gin lp li vic b du ha u b kha c lm t nhiu trm nm trc m thay vo hng ch CROR (nh tc gi L Vn Tun k m trong cc bn nhc ca mnh) ri gi l s thay i ln lao trong nn tng m nhc. 2/. Vo cui Tk. XV, u Tk. XVI cc b ging trong cng mt tc phm thng c b kha khc nhau, hin tng ny gi l b kha tng phn hay b kha i khng. V d trong bn motet Absolon fili mi (Tk. XVI) ca Josquin Desprez c 2 b c vit vi b kha 2 du ging, mt b vi 3 du ging v mt b vi 4 du ging. C nhiu nh son nhc dng mt trung tm iu thc ph, bt thng. H chuyn th (hay chuyn iu) n mt m th (hay iu thc) th hai sau khi ri b m th gc. Xa nht c th k n tc phm Suite in B flat major, BWV 821, Courante ca J.S. Bach, chuyn ging t Si ging trng sang R th. Vic b iu tnh, ni cch khc, dng nhiu iu tnh trung tm tht ra c ngun gc t vic chuyn th (hay chuyn iu, modulation) nh vy.

Nhiu th k sau xut hin Trng phi Vienne th hai gm cc nh son nhc theo m nhc v m th (hay v iu tnh - atonal) ng u l Arnold Schnberg v hai hc tr ca ng: Alban Berg, v Anton Webern. m nhc v m th ca trng phi ny c xem l s khng hong ca m th vo cui Tk.XIX, u Tk.XX trong m nhc kinh in. Tht ra, loi m nhc khng c trung tm iu thc c sng tc t trc , v d tc phm Bagatelle khng m th (1885) ca Franz Liszt, t c tn gi atonality trong m nhc. m nhc v m th vn cn tn ti n gn cui Tk.XX v bt u c du hiu thoi tro t nhng nm 1960, nhng ch cho loi m nhc ngu nhin (aleatoric music), m nhc in t (electronic music) v nhng loi m nhc khc n t Phng ng. Chnh nh son nhc Anton Webern, mt trong nhng ngi tin phong ca m nhc atonal ni nhng lut l mi ny t cho thy nhng iu khng th trong vic biu hin tc phm so vi khi n c sng tc trong mt thang m ny hay thang m khc (Webern, 1963, trang 51). Vy m ngy nay trong ci gi l m nhc CROR, ngi by ra n li huyn b ha v coi vic sng tc khng da trn m ch (mt cch ni bnh dn ca v iu tnh) ca mnh nh mt kiu s v t tri! V khi nhng ngh s c mi n tham gia biu din, thu m nhng sng tc ca ng ku ca, ph bnh v nhng ci khng th th L vn Tun li cho rng ng s g c ht! (trang 73, chng IV, sd) 3/. Mt iu kh n o trong sch m Nhc CROR ca tc gi L vn Tun l th gii i ng trong cc sng tc ca ng. Vo cui Tk. XIX (thi k Hu Lng mn) nhiu nh son nhc phng Ty mun c s thay i, mi l (theo kiu exotic) nn bt u i tm n nhng gi tr vn ha, ngh thut (trong c m nhc) ca phng ng, chu M Latinh, v.v Chng ta c th k n Claude Debussy (1862-1918, ngi Php), Bla Bartk (1881-1945, ngi Hung), Igor Stravinsky (1882-1971, ngi Nga), hay nh Camille Saint-Sans (1835-1921, ngi Php, tng n ti Ph Quc sng tc). Khng th chi ci rng vic tm cch ha hp gia hai yu t phng ng v phng Ty trong m nhc c t lu ch khng phi i n th gii i ng CROR ca L vn Tun! 4/. Ton b Thanh nhc CROR ch c xy dng trn quan nim ging ngi l nhc c v ht phi c hn, phi ha thn vo tc phm. Chng ti xin min bn n yu t sau bi r rng khng ch c mnh ng L vn Tun mi bit l iu cn thit ca ngh thut biu din. Vo thi k m nhc Baroque, kh nhc dn dn c pht trin ngang hng vi thanh nhc. Cc nh son nhc, ni ting l Bach v Hndel coi ging ngi nh l mt nhc c (c th l nhc c dy) nn p dng nhng k thut vit cho nhc c vo nhng dng ca cho phn ging ngi. Chng ta khng kh tm ra nhng v d v iu ny. Nh vy, ci m ng Tun gi l n ngi c t nhiu th k trc v n nay ng mi nhn ra! Nhng t tng ln gp nhau sau nhiu trm nm? Khi c kim ch nam ca m nhc CROR, chng ti phi bt ci khi thy cch hiu ca ng Tun rng: trong m nhc, nhiu ci n ngi nh vy hp li thnh b cn bn ngoi m nhc th gi l nm (?!) (trang 88, sd) 5/. ROCK l thnh t th 4 to nn ci gi l CROR ROCK ca L vn Tun. Nh tc gi t nhn xt v mt sng tc nhp 3/4 ca mnh mang tn Nng Cng Cha: Tc phm kt hp v sng to vi mt CROR ROCK Rock 3/4 tht l v k diu.. Tnh k diu li cng tng ln khi ng Tun dn li pht biu ca Ca s Kic (ph on ca nhc tnh Lm ng): xem vo l mt iu Rock m ti cha gp bao gi. Thng th ngi ta lm Rock vi nhp 2/4 v 4/4.

Nhng y li l nhp 3/4. l Rock ca CROR gi l CROR ROCK (ni v bi Cht Nghing). c ti , chng ti cng lc cng nghi ng v kin thc m nhc cn bn ca tc gi CROR v ngi ph on ca nhc Lm ng . Ai cng bit Slow Rock, Valse Rock (nhp 3/4) l nhng tit iu c t lu trong m nhc. c tnh Rock c th hin qua vic nhn mnh nt u tin ca nhm ba nt (lin ba, mt yu t phi c trong tit iu Rock). Th nhng trong ton b bi Nng Cng Cha khng mt ln xut hin nhm nt y. C l tc gi L vn Tun ly tit iu Valse Rock sn c trong mt n in t no lm nn cho cc giai iu hon ton khng mang tnh Rock ca mnh? S nghi ng y cng gia tng khi chng ti c n cc quan nim v du lng, nt nhc vi cc nt: trn, vung, mo, hnh thoi, hnh bnh hnh v thm ch.nt thn kinh! n y chc chn c c gi s cho rng chng ti nhim ly ci nt thn kinh ca m nhc CROR nn mi b th gi ra vit bi ny. Th nhng khi c bit: cun sch v m nhc CROR ca L vn Tun c phn Ting Anh (ngha l v ang ph bin ra th gii), thm ch do nhng dch gi c uy tn trong ngh m nhim, c mt c quan chuyn v m nhc, Dihavina, xut bn; trong ni dung sch c nu ln s gp mt ca nhiu ging vin, sinh vin m nhc, cc nhc s, ngh s; thm ch trn mt s trang Web c c nhiu nh Vietnam News (bn ting Anh) cng c a tin nh: performed and recorded over more than a year by lecturers and students at HCM City Music Conservatory, promises to break new ground in the way it combines different musical genres. (c biu din v thu m trong hn mt nm qua bi cc ging vin v sinh vin ca Nhc vin Tp. HCM, ha hn to nn mt nn tng mi cho vic kt hp cc loi hnh m nhc khc nhau);th chng ti t ngh mnh cng cn phi mang ly ci nt thn kinh y hiu c CROR m ln ting bo ng. Nhng ngi hot ng m nhc quc t s ngh g khi c c cc l thuyt v CROR ca tc gi L vn Tun trn y vi nhng hng ng ca gii chuyn mn trong nc? L ra nu iu kin cn cho php, lm trn vic ph bnh, l lun, chng ti phi gii thiu n qy c gi bc tip theo: phn tch mt s nhc phm CROR. Tuy nhin khng phi l kh khn tip cn v nh gi cc nhc phm ny trong mng internet. Xin gii thiu mt ng link: http://www.youtube.com/watch?v=HrfkGDukZrk&feature=fvsr Nguyn Bch ANVN13 (2010)