Anadolu / Anatolia 35, 2009

F. Ik

ANADOLU-ON UYGARLII Kolonizasyon ve Dou Hellen Kavramlarna Eletirel Bir Bak

Cevat akir, Sabahattin Eyubolu ve Azra Erhata

Fahri IIK *
Anahtar Kelimeler: Ege Gleri Kolonizasyon Dou Hellen Anadolu-on Uygarl

zet: E. Akurgaln en son Bat Uygarlnn Doduu Yer. Ege kitabnn sonunda sralad Bat Uygarlnn mayasn oluturan onbe madde; Egenin dou yakasndaki Dou Hellenlerin bat yakadaki Hellas Hellenleri karsnda kltr ve sanatta stn baarlarnn bir zetidir. Bunda katlmadm tek fakat asl belirleyici olan nokta, onlar iin Dou Hellen deyiminin kullanlmasdr. Ancak bilinir ki on halknn Hellenlii tarihsel belgelere deil, Ege Glerinden 700 yl kadar sonra, M 5. yzylda, milliyeti duygularla Atinada yazlan mitoslara dayanr. Ve bilinir ki mitos, tarih deildir. Atinallarn oniay bir Hellen toprana dntrm olmalar yaygn gr de ayn mitoslarn rndr; acmasz Dor saldrlar ardndan Hellas halknn Atinallar nderliinde Orta Bat Anadolu kylarn ve nndeki adalar savala kazanarak smrgeletirmeleri masalnn rn. Bunlarn gerek olabilmesi iin gn ayrca kltr g olmas gerekir. Bat Uygarln yaratan on kltr ve sanatnn, dncesinin Hellastan gle tanm olmas beklenir ki arkeolojik tm bulgu ve veriler bunun tersini belgelemektedir. Heykel ve mimari yaptlarn ve hatta en nemli dayanak olarak ne srlen mlekleri bile Hellasa borlu deildir onlar; tanrlar, bilim ve yaz dahil, tm dnsel ve kltrel baarlarn da Anadoluya borludur onlar. oniallarn gle gelen Atinallar olmad, yerli olduklar da, Msrda okunan gten en az 200 yl nceki bir zamann Byk Ionia tanmyla belgelenmitir. Bu nedenle Anadolu uygarlklarnn Hellenlii tanmnn da bilimsel bulgu ve veriler nda sorgulanmas zaman da artk gelmi olmaldr.

ANATOLIAN-IONIAN CIVILIZATION A Critical Approach to the Terms Colonization and East Greek
to Cevat akir, Sabahattin Eyubolu, Azra Erhat
Keywords: Aegean Migration Colonization East Greek Anatolian-Ionian Civilization

Abstract: The fifteen achievements E. Akurgal gathers in his book titled The Aegean. Birth of Western Civilization under the section referring to The Importance of Eastern Hellenic Art and Culture in World History; in essence, is a summary of the artistic and cultural superiority of the Eastern Greeks over the Western Greeks. My only disagreement with this statement is the use of the terminologies Eastern Greek and/or Eastern Hellenic. The Hellenic character of the Ionians doesnt be based on the historical documents; instead it bases on the myths fabricated with the nationalist view in Athens, seven hundred years after the immigrations, in the 5th century. It is obvious that the myth is not the history. The perception of the Ionian land as a part of the Hellenic land is because of the same myth. It was a tale of colonisation of the Hellenic people won by war, on the mid-west Anatolian costs and the nearby islands by the leadership of the Athenians after the barbaric attacks of the Doric people. If it was a true story, Ionians who were the creator of the western civilization, had to bring with them from Hellas their culture and art as well; however all the archaeological evidences prove just the opposite of it. Although the pottery tradition was accepted as the most important standpoint, just like their sculpture and architecture, Ionians are not indebted to Hellas their pottery tradition as well. Ionians owe their Gods and Goddess, their script, their cultural and intellectual achievements to Anatolia. The archaeological evidence on about the identity of the Ionians has already been proved with a recent find in Egypt, by an inscription mentioning Great Ionia dated at least two hundred years before the migration. Therefore, it is the time questioning the definition of the Hellenic identity of the Anatolian civilizations with the scientific documents and evidences. * Prof. Dr. Fahri Ik, Akdeniz niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Blm retim yesi, TR07058 Antalya, e-mail: patara88@ gmail.com

53

Anadolu-on Uygarl: Kolonizasyon ve Dou Hellen Kavramlarna Eletirisel Bir Bak

Anadolu uygarlklarnn en nde gelen bilginlerinden Ord. Prof. Dr. Ekrem Akurgaln, Anadolu kltr ve sanat tarihini lkemizde her kesime tantma hizmeti balamnda Trke olarak ard ardna kard kitaplarndan 2000 ylnda sevgili zmirinde yaymlanan sonuncusunun, Ege. Bat Uygarlnn Doduu Yerin, son yapranda ve karton kapan arkasnda Bat uygarln yaratanlar zerine iki kez yinelenen saptamalar, sanki izlememiz iin izilen bir yol, bir bilimsel mirastr. nk orada Dou Hellen Sanat ve Kltrnn Dnya Tarihindeki nemi st bal altnda yarm yzyl akn uzunca bir srecin emeiyle oluan youn bilgi birikiminden szerek kard u gereklerin zellikle altn izer; ve der ki: Dnya edebiyat tarihinin bayaptlarndan olan Homerosun ve Hesiodosun eserleri Dou Hellen kltrnn yaratsdr. Bat Dnyasnda ilk lirik iiri, Dou Hellenler ortaya koymutur. Bat mziinde heptaton sisteminin douu Dou Hellenlerin eseridir. Dou Hellenler, Fenikelilerden sonra daha byk bir lde dnya deniz ticaretini gelitirdiler. Doa olaylarnn dinsel ve mitolojik inanlara balanmadan, aklc ve zgr dnce ile ele alnarak astronomi, fizik, geometri, matematik gibi msbet ilimlerin ortaya karlmas, Dou Hellenlerin baarsdr. Dou Hellenler anavatandaki Hellenleri de aarak silahla deil, en gzel, en temiz ve en ucuz rnlerle ticaret yaparak rekabet ortamn yaratmlardr. Ticaret alanndaki rekabet de kentlerde bilim ve dncenin gelimesine yardmc olmutur. nsan haklarnn douu ve korunmas. Doa filozofu Protagorasn insan her eyin lsdr ilkesine dayanarak insan haklarnn korunmasna nayak olmulardr. Demokrasinin douunda Lesboslu tiran Pittakosun byk etkisi olmutur. Parann
54

icad. Ticaretin kolaylkla yaplabilmesi iin para, Lydiann yardm ile Dou Hellenler tarafndan yaratlmtr. Aioller bata Smyrna olmak zere Fenikeden ve Kbrstan aldklar hurma aac biiminden esinlenerek yaratlan dikey voltl stun baln gelitirdiler. on mimarlk dzeni, Aiol balnn Hellence yorumudur. Dou Hellenler Aiol balndan yararlanarak ion stun baln ortaya karmalardr. on mimarlk dzeni, dier btn stun balklarnn zerinde, gzel ve albenili grnts ile btn dnyada beeni kazanmtr. Atina Akropolisinde on dzeni Dor dzeninin yerini almtr. Dnyada bugne dein antik dnemden gelen stun balklar iinde en beenilerek Avrupann hemen hemen btn kentlerinde ve Washingtondaki Beyaz Sarayda hala kullanlan bir yap dzenidir. Dou Hellen sanatnn Arkaik dnem vazo stili (.. 650-550) anavatandaki Korinth ve Attika ressamlarnn yksek nitelikle yaratlar dzeyinde olmamakla beraber, dekoratif grnm ile ok ekicidir. Dnya pazarlarndaki alclarn pek ou Attika vazolarnn kltrel stnln anlamaktan uzaktlar. Buna karn hayvan firizleriyle bezenmi bu ok albenili seramik, her dzeyden alcnn ilgisini ekmitir. Dnya heykel sanat Msrllardan sonra Attikal yontu ustalar tarafndan en yksek dzeyine ulatrld ve ideal gzellikte eserler ilenmeye baland. onlar ise ideal gzellik yerine doal gzellie nem verdiler. Bylece yapay bir sanat deil, doal heykelcilik dodu. Hellen gzellii sz gelimi yz ifadesinde, dnyann en gzel burunlu, en gzel gzl, en gzel kal kadnlardan setii rneklerle ideal bir gzellik yaratmtr. Ancak bu bir bakma yapay bir ifade yolu idi. on heykelcik ve heykelleri badem gzl, neeli yzl, glen ifadeli eserler olarak ortaya kmlardr. on sanat ve kltr Frig, Lydia, Karia, Lykia sanat ve kl-

Anadolu / Anatolia 35, 2009

F. Ik

trnn domasn salamtr. Dnyada bugn hala yaayan zgara biimli kent plan Dou Hellen icaddr. Btn Avrupa ve Amerikada birok kentte geometrik dokulu kent plan hala yaamaktadr. Bu onbe baarnn gz nne serdii zere Dou Helenler anavatan Hellenlerinin sahip olduu kltr ve sanatn zenginlemesine yardmc olduklar gibi, iinde yaadmz Bilgi ann da temellerini atmlardr. izdii bu yolla nmz aan Hocamdan farkl olarak yaptm tek i; Dou Hellen tanmn Anadolu-ona deitirerek yzeyden basit gibi gzken, ancak sonular itibariyle eskia bilimini temelden etkileyen bir zorlu yola girmek olmutur. Aka dendikte, bir szde Hellen kolonizasyonunun niceliini sorgulamak ve bu eylem balamnda Egenin dou yakasnda yurtlanan insanlarn tarihsel, sosyal ve kltrel kimlii iin yaktrlan Dou Hellen deyimini, sanatsal z gibi yre corafyasnn da bir doal gerei olarak, Anadolu-on tanmna dntrmektir bir eyrek yzyl iinde yaplmaya allan. Ve sonuta, Egenin dousunda Bat uygarln yaratan bu halk her ynyle bat yakadaki Anavatan Hellenlerinden ayrm olmaktr. Egenin her iki tarafnda yaanan kltr ve sanata ynelik ayrm Akurgal aratrmalarnn znde de vardr. Batdaki Hellas sakinlerinin bile kltr ve sanatnda Fenike ve Hitit etkisi %70 gibi yksek bir oranda seyredebilmise eer1; bu etkinin kayna olan bir topran sakini konumundaki bir on halk, kltrn ve sanatn Anayurt Hellasa borlu olamaz. Anadolu-on ta1

Akurgal 1998, 313: yle ki M.. 8. ve 7. yzyllardaki Hellen kltr ve sanat %70 orannda Fenikeli ve Hitit grnmnde idi.

nmnn k noktasnda da zaten, kltr ve sanat Hellen olmayan bir uygarlk nasl Hellen kimlii ile tanmlanr elikisinin yan sra; kendilerinin de kabullendikleri gibi (Res. 1a-b), Baty yaratan o st dzey uygarlk neden kendi memleket topranda deil de, denizar bir szde smrge topranda yaratlr terslii vardr. Akurgal, sanat ve kltrde oniay ayrcalkl klacak gte bir kktenci fark Batlya kabul ettirmekte zorluk ekmemitir, nk ona gre de Anadolu kylarn Ege Gleriyle smrgeletiren Atina soylu bir halktr onlar; Doudaki Hellenlerdir. Eskia biliminin bu dogmalam on tanmn yazd son yapraa dek sanki inanla dkm gzkse de, kar gre eletiri getirmeyerek nmz de kesmemitir bu byk bilgin; ve zor bir yolda, bu anlaml suskunluun salad destek ve besledii zgvenle mesafe alnmtr. Burada belirtmek gerekir ki arkeolojiye on Heykeltral konusuyla salam bir adm atan R. zgan ile birlikte, ortak hocalarmz E. Akurgaln ve N. Himmelmannn geleneksel on/Dou Hellen izgisini aamam; kadim arkadamn -on heykel sanatnda varolduu savlanan Hellen etkilerini yadsyarak onu Dou/Anadolu kkenine balama baarsna karn- metin iinde kulland, kendi doktora almamda ise tez balnn iinde okunan Dou on simge szcyle ona Hellen anlam ykleyerek onu Anadoludan koparmzdr2. Sorun, eskia biliminin ikiyz yl boyunca sanki dogmalatrd ite bu Dou Hellen tanmn deitirmekte dmlenmektedir.Atomu paralamaktan da zor olan
2

zgan 1978; Ik 1980.

55

Anadolu-on Uygarl: Kolonizasyon ve Dou Hellen Kavramlarna Eletirisel Bir Bak

nyarglar paralama sorunudur bu; zsen de dm, kabul ettirebilmenin ok zaman alaca bir sorundur. -IIada Bat, Anadolunun kltr ve uygarlk tarihindeki ayrcalkl yerini daha yenilerde, destansallyla dleen Troiann M. Osman Korfmann dnemi kaz ve aratrmalaryla grmtr. nk Romallar soy atalarn nasl orada bulmularsa, imparatorluun ykl ardndan Ortaa Avrupa halklarnn da kendi kklerini arad ok zel bir yeri vardr bu lias kentinin Bat tarihinde3. M.. 1700-1200 aras srete en parlak an yaand Troia VI ve VIIa kltrlerinin H. Schliemanndan balayarak yzyirmi yl gibi uzunca bir srete hep inandrld gibi Hellen 4 deil, yerli Anadolu zl olduu gerei; zellikle Minyas Grisi adyla Hellaslatrlan yaygn mlek trnn de aslnda Anadolu Grisi yerli retimler olduunun belirlenmesi (Res. 2)5 ve de blgenin Hitit metinlerinde geen Vilua olduunun (Res. 3)6 kantlanmas ile bilinmiti. Karclarn yadsyamad bu arkeolojik ve tarihsel sonular, Almanyada dzenlenen Troia. D ve Gerek adl muhteem sergiyle Avrupa halklarn da inandracak; bilimsel doruyu iine sindiremeyenlerin bilim d saldrlar Korfmann ok zecekti7. Avrupal Anadolu yaratcln yedi yl sonra bir
3 4

6 7

Borgolte 2001, 189-203. Akurgal 1961, 2: Die Einwohner der VI. troianischen Schicht waren vielleicht berhaupt Einwanderer aus dem Westen und Verwandte der Griechen; karlatr bu makale iinde dn. 5. Korfmann 2001, 399, 403 Res. 453. 454; Pavuk 2010, 50 vd, buna karn bkz. Akurgal 1998, 188: Troiada, Minyas keramiinin bulunuu da ancak yakn Hellas akrabal ile ilgili olsa gerekir. Starke 2001, 34 vdd; Latacz 2001. Bu makale iinde dn. 11.

Karlsruhe sergisinde, bu kez insanln en eski antlaryla tanyacak; Neolitik Devrimin Gbekli Tepe ve Nevali oride, gz kamatran antsal yaplarla ve Egenin ancak Arkaik a ile yakalanabilen gelimilik dzeyindeki heykel ve kabartmalarla, gnmzden 12 bin yl nceki zamanlarda nasl bir grkemde yaanm olabileceine inanmakta zorlanacakt (Res. 4)8. Nasl ki gnmz uygarlnn temel talar burada balam ve Anadolu insan -onu izleyen- Kalkolitik a ile ikinci byk devrimin yolunu amtr 9; Bat uygarlnn da Demir a ile birlikte ayn yaratc topraklarda, bu kez Ege kylarnda, binlerce yllk Anadolu alamnn retken znden domaya balamas artmayacaktr10. Hristiyan kltr de bu binbir tanrya inanla kutsanm topraklardan Tarsoslu Paulusun eliliinde srgn srer Batya ve Dou Romann bakentinde bir Hagia Sophia ile talanr. Avrupa Ortaa karanlktayken; Anadolu, Seluklu Trklerinin yerli halklarla birlikte eskinin birikimiyle mayalanan ve Divrii Ulu Caminin ta kaplaryla simgeleen bir st dzey sanat ve kltrle yeni altn an yaamaktadr. Roma gibi rksal ve kltrel farkllklar fark bilmedii iin, egemeni olduu halklarn kendi gelenekleri iinde zgr kalabildii bir dnya imparatorluunun ad olan, ok halkn, ok dinin ve ok kltrn, bir Mimar Koca Sinann Osmanls da bu bitek topran rnyd; hedefledii adalk yolunda dnyada benzersiz hzda ve kararllkta bir kkten8

9 10

Badisches Landesmuseum 2007; Arkaik kurosu anmsatan Nevali ori torsosu iin bkz. age. 289, Kat.Nr. 97. Bkz. bu makale iinde dn. 19-20. Akurgal 2000.

56

Anadolu / Anatolia 35, 2009

F. Ik

ci deiimi gerekletiren, bir Trk Tarih Kurumu ile Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi zerinden Anadolunun tarihsel ve kltrel gemiini gelecee tamay hedefleyen, milli varlmz ve medeniyetimizi bugn ve gelecek asrlarda dnyaya tantacak olan kymetli abidelerin tahribatna kar titiz bir itina ile korunulmasn yalnz kanuni bir vazife deil, milli bir bor olarak gren Mustafa Kemal Trkiyesi de Dou Yunana sahip kma gds ve bata din sebebiyle son bin yln AnadoluTrk gereine de nyargl yaklaan bir ksm Batlya gre ise bu ok zel toprak 1071den beri Asyadan at srtnda adr kltryle gelen gebe halklarn yurdudur; buna bir de Mslmanlk eklenince, aslnda Batya egemen kalplam duygulara drste tercman olan Sarkozynin, szde Doulu Trkiye resmi kar ortaya. On dnem baaryla yrtt Lykia aratrmalarndan tandmz Atina merkezci bir eskia bilimcisinin bile dost olduu Trklere bakn bu balamda zellikle grmek gerekir. Hedefindeki Korfmann zerinden da vuran ve bizleri de derinden yaralayan, ibretle dndren duygular nasldr, bunu Homer nasl mer Olur. Troia, Korfmann ve Trkiye: Ulusal Kimlik Aray ve Bilimin Buna Alet Edilmesi konulu Almanca yazsnn balndan okumak kolay olmaldr11. Konuya ilikin sylenecek tek gerek sz udur ki tarihsel ve doal mirasa sahiplik adna, kltr ve adalk adna Lykiann ok nemli bir antik kentinde sergilenen bir Batl Fransz resmi rnein, deimesi beklenmeyen nyarglara alnganlkla ve kar sulamalarla bizlere teselli
11

bulma hakkn vermez; bir komu yerleimde rnek olma sorumluluunu vermitir. nyargl bir yaklamla izilmi de olsa, resmin o deimezliinde biz Trklerin pay da yok saylamaz. Deimezlikte paymz ncelikle Eski Anadolu halklarn iimizden birileri gibi kendimize yakn gremediimiz, yabanclayarak dladmz iin vardr; bir Fatih Sultan Mehmetin ve bir Mustafa Kemal Atatrkn Hektora sahipliklerinden, Anadoluya btn gemiiyle sahiplik dersini karamadmz iin vardr12. Dahas, Osman Hamdi ile balayan ve Atatrk ile devletin kltr politikasna dnen asar kendi z mlk gibi koruma kltrn zmseyerek topluma yayamadmz iin; ada dnyann Batnn ilk yazardr diye ilkokuldan balayarak rettii bizden bir Homerosu tanmadmz, Batnn ilk kitab olarak ncilden sonra en ok okunan bu topran rn bir lias Destann bilmediimiz; Hellen din ve tanr dzenini yaratan Ege lkann bir ikinci en byk ozan Kymeli Hesiodosla onun Theogoniasn hi anmsamadmz iin13; zgr dncenin ve bilimin babas bir Thales ile, doa felsefesine akl kavramn getirmeleri nedeniyle mitoslara dayal tanrsal dzeni ykmakla ve dinsizlikle sulanarak -szde Batlnn gz12 13

F. Kolbn 1 Mart 2003 gnl Schwabisches Tagesblatt gazetesinde yaymlanan bu incitici sylemlerine verdiim yantla birlikte, makalenin Trkeye evirisi iin bkz. Ik 2003c, 5-15; Ik 2003d, 25-30.

Kreiser 2001, 282-289. ada dnya iin Batda yazl edebiyatn balad bu kitap Trkeye ilk kez Varlk Yaynlarnn Byk Eserler dizisi 5. kitab olarak Ahmet Cevat Emre tarafndan Homeros, liada. lias Destan balyla 1957 ylnda evrilmitir. Arka kapaktaki tantm yazsnda dile getirildii gibi: nsanlk kltrnn temel talarndan biri olan bu yaptn yirminci yzyln yarsn getikten sonra bile yeni evrilmesi utandrc bir olaydr. Bu konu iin bkz. Kreiser 2001, 286vd, Res. 296; Hesiodos iin bkz. Eybolu Erhat 1977.

57

Anadolu-on Uygarl: Kolonizasyon ve Dou Hellen Kavramlarna Eletirisel Bir Bak

bebei- Altn a Atinasnda eziyet gren ve srgn edilen Protagoras ve Anaksagoras gibi dnrleri, tm dnya yle biliyor diye, Yunan filozoflar (Res. 1a-b) olarak rettiimiz iin; o gelenekte sorgulayarak Anadolu gereini arayan ve Avrupann doum yeri ve Bat uygarlnn beii denilen bir topran mirasna sahiplenmeyi tleyen Cevat akir, Sabahattin Eyubolu ve Azra Erhat Anadolucular 14 olarak bilimde milliyetilik gibi utan verici bir dille suladmz15; bundan g alan bir Batlnn kendi banazln gzler nne seren o aklc bilge kiilere reva grd eletirisiz harabe romantikleri16 yaktrmasn iimize sindirebildiimiz iin; ve de milliyetilik kavramn, eskia bilimini ikiyz yl boyu vesayeti altnda ynlendiren Panhellenist saplantyla ilikilendirmeyi usumuzun ucundan bile geirmeme tersliini, hmanist dncenin ada gerei saydmz iin vardr. Bu balamda; grlerimi, tannm bir popler bilim dergisinde kan Bat Uygarl ve Anadolu konulu yazsnda bir bilim insan ciddiyetinden beklenen bilimsel gerekeler yerine, Eski Yunan (onu) salt Anadolu taklitisi gibi gsterme abas, olsa olsa, bir genin i alar toplam nedir sorusuna genine gre der! yantn veren molla fahr-l-lemal olabilir alayclyla eletirdiini sanan; ve bu yakksz tavrn Ge Neolitik an tannm bir Anadolu Anatanras resmini, 6 binyl sonrasnn tmyle bakalaan bir Phryg Kybelesi biemiyle zdeletirdii Phrygiann kp karnl, sarkk memeli, tekne kalal Anadolu Bacs Kubaba/Kybelesi zerinden srdren
14 15 16

bir yaztbilimcinin17 Anadolu gereine ciddi yaklam, kendi uzmanlk alannda yazlm bir bilimsel makalesinde yle okunur18 : Pamphylia Krfezinin dou kylarnda yer alan Magydos, Perge, Sillyon, Aspendos ve Side gibi kentler Yunan ncesi en eski yerli kentlerdir. Buna karlk krfezin bat kysndaki kentlerin tamam Yunan kkenine dayanmaktadr. Bunlar da srasyla Tenedos, Lyrnas, Thebe, Olbia ve Idyrosdur. u halde Krfezin dou kysndaki be adet ok eski yerli Anadolu kentine karlk, bat kysnda be adet yeni Yunan kolonisi kar karya durmaktayd. Yerli Anadolu kentleri tarihin her devrinde ekonomik ve kentsel adan deiim ve geliim gsteren bir izgi izlerken, kar sahildeki Yunan kolonileri byk bir kent kimliine hibir zaman ulaamamlar, hatta bu yzden bazlarnn tarihsel mevcudiyetinden dahi kukuya dlmtr. Hal byle olmakla birlikte .. yaklak 6. yzyldan itibaren varlklarna tank olduumuz bu be Yunan kenti, kar sahildeki gl yerli komularn kltrel bakmdan byk lde etkilemiler ve grne gre, etnik olarak, oralarn halkyla zamanla kaynap kaybolmulardr. Sonu olarak, yerli halklar kltrel kimliklerinden, Yunanllar ise etnik kimliklerinden taviz vererek yeni bir sosyokltrel oluuma zemin hazrlamlardr. Tarihsel varlklarndan bile kuku duyulabilen ve sonrasnda da zaten asimile olan, Olbia dnda ad san unu17

Kreiser 2001, 287. Aydn 2010, 132, 139. Bkz. bu makale iinde dn.11 (F. Kolb, s.7).

18

ahin 2005, 43; atalhyk Anatanrasnn resmi ve sanki bir Phryg Kybelesiymi gibi tanm iin bkz. age. 43, resim altyazs; Buna karn ayn yerde, gzellie bilgi aracl ile ulaan Yunan sanatna vgyle yaklalrken; o gzellie ulalan Atina Klasiinin yaratlmasnda nclk yapanlar ve zellikle de bilgiyi bilime dntrenler (age. 39, Harita; karlalatrma iin bkz. bu makalede, Res. 1a-b) neden Hellas/Atinals deil de Anadolu/onialsdr; yant, metnin ak iinde verilmeye allacaktr. ahin 2002, 31vd.

58

Anadolu / Anatolia 35, 2009

F. Ik

tulmu gerek anlamda be kyn; hem de kentsel adan tarihin her devrinde deiim ve geliim gsteren bir izgi izleyebilme baars yadsnmayan bir Perge, Aspendos ve de Sideyi kltr ve sanatta antik an bir dnya kenti grkemine tamalar mucizesi, ancak kylerin Yunanl nedeniyle mmkn olabilir(!). Deilse tarihin, zamann hibir diliminde ve hibir yerde bylesine topik bir sosyo-kltrel oluuma zemin hazrlamaya gc yetmemitir. yle kaznnca belleine, antik ren yerlerimiz de oraya ilk sahiplenmesi gereken ora halk iin gvurun yeri olmutur. ok din, ok dil ve ok soyun ortak kltrlerin alamnda btnleerek tek olduu bir zamansz gemite doan binlerce yl yandaki Anadolu yerlisi insan, ortak mirasna yabanclamtr. Dn ve bugn tm dnya ile birlikte biz de Panhellenizmin burkanda dogmalaan ada Baty Helenler yaratt dncesinin kemiklemi savunuculuunu srdrrken; Yunanlarn bundan nasl lsz bir itibar kazandklarn ve haksz politik karlar saladklarn gzard ederken ve Yunan milliyetiliini tm insanln belleine kazyanlara kar (Res.. 1a-b) sessiz kalmay yelerken; bilimin gerei olarak konuyu tartmaya ama cretini gsterebilen -be bilim insanna Anadolu milliyetisi yaftas giydirenlerin hmanistliini anlayabilmek de zorlar. nk din, dil ve rk kaygsndan arnmlkla zdeksel kaltlardan yola karak kltrlerin hangi koullarda nasl yaratldn aratrmak, sorgulamak ve sonuta onlar bilimsel anlamda kimlikletirmek arkeolojinin varlk nedenidir. Bu bilimsel ykmlln gerei olarak Anadolu insannn yazsz alarda kesintisizce srdrd kltr ve sanatta yaratc ve nc tabiat, uygarlkta devrimci nitelii gzler nne serilebilmektedir de; konu Hellenli alar oldu-

unda, bu vasflar hemen nemli deile indirgenebilmektedir. Bat uygarln yaratanlar Anadolu halklar ya da Hellenler olsun ve hangi toprakta yaratlrsa yaratlm olsun, nemli deildir; nk sanat evrenseldir, insanln ortak yarar iin vardr, kimin yaratt sorununa girmek milliyetilie gtrr denebilmektedir; resim 1a-bdeki haritalarn nasl bir dncenin rn olarak nereye gtrdn hi sorgulamadan Salt kendi yerli geleneinden yaratlan Erken Demir a Anadolusunun Ege ve Hellen Uygarl iin nc rol gndeme getirildiinde hemen akla gelebilen bu liberal ve barl tavr anlamakta neden zorluk ekmekteyim; benzer grlerini on kimliinin tartld bir panelden bildiim dnyaca tannm bir prehistoryacmzn ayn topran Erken Dnem uygarlklarna ilikin olarak yazd makalelerin konu balklaryla rneklemek isterim: Devrimlerin Atas Neolitik a. Tahllarn tarma alnmas, hayvanlarn evcilletirilmesi, ky yaants ve snflarn olumas Gnmz uygarlnn temel talar Anadolu ve Yakndouda balad ve tm dnyaya yayld19. Devletin Kkeni Kalkolitik a da ise, uygarlk tarihinin en byk devrimini Neolitik ada gerekletiren Anadolu insan, Kalkolitik ada da ikinci byk devrimin yolunu at. Kentten devlete ve imparatorluklara kadar uzanan bir yoldu bu20. Belli ki, en son bir antropologun yukarda deindiim Toprak Altndan Kimlik Devirmek balkl yazsnda21, yine Klasik Arkeolojinin bilimsel gerek19 20 21

zdoan 2002a, 64. zdoan 2002b, 109. Bu makale iinde bkz. dn. 15.

59

Anadolu-on Uygarl: Kolonizasyon ve Dou Hellen Kavramlarna Eletirisel Bir Bak

lerinden uzak bir genel fikir birikimiyle gndeme getirilen Anadoluculuk sulamas yalnzca Bat uygarln sanat ve dncesiyle, kltryle bu toprakta yaratanlar da yerli Anadolu halklar olmaldr grn tartmaya aan biz romantikler iin mstahaktr(!); yazsz zamanlarn kltrlerini zgrce aratran ve sonuta Anadolu yaratcl zerine onia benzeri bilimsel saptamalar yapan tarihncesi dnemlerin bilimcileri iin deil... Kendi kltr ve sanatnn yaratlnda salt Helleni grmeye odaklanan Batl; zn bin yl akn bir dnem hep Rhomaios/Romal diye tanmlayan bir halkn adn, eskia biliminin temellerinin atld 19. yzylda tm yazl gereklerin zerini rterek, Bizans diye deitirmeyi kendine hak grebilen22; bu misyonla kendi Hristiyan kltrnn de filizlendii Anadolu topraklarnn bu kez dousuyla ve batsyla, btnyle, Hellenliini Ge Antik aa ve Ortaaa genileten ve de bilim dnyasn bu tarihsel yanl kabullenmeye mecbur eden Batldr. Aada deinilecei gibi, imdilerde Konstantinopolisin Byzantion adyla bir Hellen kuruluu olmad artk bilinse de, bu saptrmacada hedefe nyargnn karanlnda tam ulalmtr ki; Seluklunun Ortodoks Anadolu halkn tanmlayan Rum szcn Romaldan uyarlad ve bunun, Bacyani Rum/Anadolu Baclar gibi bildik deyimlerde okunduu gibi, Anadolu anlamnda da kulland gerei23 bize unutturulmutur. Ve bugn bile Egenin te yakasndaki Yunan dan farkllatrarak Rum dediimiz halkn gerekte Bat uygarln yaratan put22

23

Niehoff 1997-1999, 879: Hatta Yeni Yunanlar bile kendilerini 19. yzyln ilerine dek Rhomeoi/Romallar olarak tanmlamlardr. Babinger 2001, 766; Akurgal, 1998, 357.

perest yerli Anadolu halklarnn Hristiyanla dnme torunlar olduu gerei Rum yurttalarmza bile unutturulmutur. Sanki onlar binyllar boyu Anadolunun her bir yannda soy soylayan, kkleri Hattilere, Luvilere, Hurrilere inen yerliler deildir de, Hellastan genlerdir! Sanki inandklar gksel din de Tarsoslu Aziz Paulus ile oralara yaylmam, Hellastan gelmitir Anadoluya! Tek bana bir tarihsel olgu, deniz tccar Hellenlerin hibir zaman yerleik olmadklar, Hatti, Hitit ve Phrygden soy sren yerli halklarn ata yurdu bir Kapadokiann katksz Rumluu olgusu, onlarn yerliliinin kantdr. Kimlii, insann duygular belirler; kendisini hangi halktan hissediyorsa odur denir de, zn 19. yzyl ilerine dek binbeyz yl akn bir sre Romaios/Romal olarak tanmlayan Rum halk Yunandan saylr. Dou Romalnn dili Hellencedir, nk tarihsel bir gerek olarak bilinir ki ncil, Hellence yazlmtr ve hatta Bat Romal bile kutsal kitabn kendi imparatorluk bakentinde M.S. 5. yzyl ilerine dek Hellenceden okumutur. Dini anlamak iin renme zorunluluu domu ve Anadoluda yerli dillerin Rumcaya dnm byle olmutur. Tek bana Hellence yazmak ve konumak da onlar Hellenletirmeye yetmemitir ki, amzn nl Yunan yazar Elias Petropoulosun ak yreklilikle anlatt gibi, mbadele ile Anadoludan gelenlere Yunanistanda kin ve nefretle yaklalm, onlara Turkospoli ve snmaclar denmitir 24. Bugn bile Rum yurttalarmz Yunanistanda kendilerinden saylmaz, kabul
24

M. G. Saulnier, Milliyet, 3 Ocak 1977.

60

Anadolu / Anatolia 35, 2009

F. Ik

grmezlerken ve yazlan ayn yazya, konuulan ayn dile karn Hellen halklarnn atayurdu Hellas topranda zlerini Anayurt hasretiyle yabanc hissederlerken; Anadolu halklarnn gemie dnk Hellenliinde hep ba kant olarak ne karlan yaz ve dili, hissedilen duygular bugnn yaanan gerei nda tartmaya amann da zaman gelmi olmaldr. Tm bu tarihsel gerekleri din, dil ve rk banazlndan ve nyarglardan arnm ada bir yaklamla, salam bilimsel temellere oturtarak aratrmak ve yaymlamak, tartarak geree varmak bu topra kltrleriyle birlikte miras alanlarn grevleri arasndadr. Batdan beklemek, ancak onlar Anadolu gereine inandrmann ardndan mmkn olabilir; belki olabilir Bu ynde zerimize deni yaptmz bilinir. Salt yurtd ve yurtiindeki bilimsel sunumlar ya da yaynlarla deil; dergi ve gazetelerde yazarak, yre halknn ayana giderek yaptmz da bilinir. Duvarn salt dibindeki agorann antik malzemesiyle rme nedenini cavrn malna balayan Toroslarn doruundaki Selge antik kentinin on-onbe haneli Zerk halkna ky kahvesinde, oralarn gemiiyle de kendisine miras deerli bir mlk olduunu saydamlarla anlatmaya altm gibi rnein; ya da Ksanthos antik tiyatrosunda Knk halkna anlattm gibi. Says iki yze varan yurtii konferanslarnda katlmclarn tavr ounlukla, Fazl Sayn dnya kabullenmeden Trkiye kabullenmez saptamasn hakl karan, kendi bilimcisine gvensiz bir yaklamla, Batllar ne diyor biiminde olmutur. Avrupada, zellikle ada arkeolojinin kurucusu olarak uygarln Hellen yaratclna balanmas yargsn eskia biliminin gndemine oturtan Almanyada ise bildirilerim genelde sanki suskunlukla almtr

onayn. Bu balamda bir Berlin konferansnn sonuna doru bir Yunan arkeologun salonu sessizce terk ediini; bir Marburg konferans ardndan, Ge Hitit ya da Phryg rn olarak kabul gren Elmal fildii yontucuklarnn (Res. 5) aslnda Klasiki hazrlayan on ii yaptlar olduklarn belgelediimde ve bu sonutan on sanatnn ada Anadolu sanatlaryla zdelii anlam ktnda; bunlar deiik bir kltrel adla tanmlayarak ondan ayralm gibi onu Dou Hellenden koparmamaya are aray iinde yaplan bir beklenmedik neriyi; ya da bir Kln konferans sonrasnda yneltilen peki imdi ne olacak? sorusunu; ve de zellikle bir Bonn konferans sonrasnda Hocamdan grdm takdiri, ierdikleri olumlu mesajlar nedeniyle nemserim. Bu farkl yaklam tarzndan da grnen o ki suskunluun arkasnda ikiyz yl boyunca sren Atina merkezci emein ne olaca vardr; ve de bu nedenle gerekleri kabul ettirmenin hi de kolay olmayaca gerei vardr. -IIIAncak bilimin geree yol gsteren izinde ylgnlk olmaz. nk 1986/87 yllarnda ilk makalenin Avusturya, ngiliz ve Trk dergilerinde arka arkaya yaynyla klan bu zorlu yolun daha balang saylabilecek yirmi yl iinde25 Troia (Res. 2) ve ardndan Orta Anadoluda Hattua Bykkaya (Res. 6), Gordion Yasshyk (Res. 7) ve Kaman Kalehyk ile Lykiada Ksanthos (Res. 8) ve Pamphyliada Perge (Res. 9) kazlar, bilimsel bulgu ve verilerin ynlendirdii
25

Bu konu ile ilgili zet bilgi ve en son literatr iin bkz. Ik 2007, 60-68.

61

Anadolu-on Uygarl: Kolonizasyon ve Dou Hellen Kavramlarna Eletirisel Bir Bak

Anadolu gereini deiik buluntularla onaylamaya balamtr26. Troia VI, ierdii Anadolu zl yaptlara karn bir yerleimin yzyl akn uzunca bir zaman nasl da Hellenletirilebileceini 27; Hitit ve Phryg bakentleri ile Kaman kazlar ise, Akurgaln arkeoloji dnyasnda r aan birbirleriyle balantl iki ok nemli savnn, M.. 1200-800 aras zamanda Orta Anadoluda bir Karanlk an yaand ve ardndan gelen Phrygler ile birlikte Anadolunun kltr ve sanatta yzn ilk kez Doudan evirerek Yunanistana dnd savlarnn, doru olmadn gstermitir28. Gordion kronolojisinin Yasshykte yz yl erkene ekilmesiyle29, imdilerde sanatn tesinde, belki yazda da (Res. 10)30, Phryglerin Hellenlere ncl konusu girmitir bilimin gndemine31. Mezarlarn anayurdu olarak bilinen Lykiada, bu grkemli antlarn mimari biimi yerel, kabartma biemi Hellen olarak nitelenirken, zgn bir uygarln kendisi de on/Dou Hellen eitliinden nasibini almtr32; nk kabartma bieminde, tapnak mimarisinde ve mleklerde yansyan ok ynl etkinin srarl Hellen tanmyla
26 27 28

29 30

31 32

Ik 2003, 197-199. Bu makale iinde dn. 4-6 ile ilkili metin. Seher 2000, 15-34; Omura 1992, 324; Ayrca bkz. Dnmez 2003, 4: Yasshyk/Gordion, Boazky/Bykkaya ve Kaman/Karahyk kazlar Karanlk an gerekte Erken Demir a (M. 1190-850) olduunu aka ortaya koymutur. Bu konu ile ilgili olarak bkz. Genz 2007, 127-140. Strobel 2008, 134-140. Brixe 2007, 153; R. Tekoluna gre: Phryg yazsnn bir Helen yaz modelinden tremi olabilecei gr doru deildir, nk o ada belirli standart bir Helen yaz modeli ne Anadoluda ne de Hellasta vardr., Tekolu 2006, 158. Phryg-on ilikisinin genel hatlar iin bkz. Ik 2003, 19-33; Ik 2008a, 275-282. Lykia sanatnda Hellen, Dou ve Yerel eler iin bkz. Akurgal 1941, 104-111; Hellen etkisinin ne kmas ise bu kitabn balnda okunur: VI. Yzyl Lykia Hellen Kabartmalar.

aslnda on denmek istenmitir, denmemitir ve de kltr bu yorumuyla Anadoluya yabanclatrlmtr33. oniada sanat Anadolu zl, ancak yaz Hellence diye kltrel kimlik Hellendir; Lykiada ise bu kez yaz yerli, sanat Hellen zldr denir, onlar da Hellenletirilir. Ve bu her durumda Hellenleme sanki zorunluluktur ki kltrel kimlii yaz m belirler yoksa sanatn kendisi mi, bilinememitir. imdilerde Lykiada yaz gibi sanatn da yerli Anadoluluu belgelenirken, sorun da kkten zlm olmaldr. nk Fransz ekibin son yllarda Ksanthos kazlaryla gnyzne kard orthostat kabartmalar nda hem Lykia yontu sanatnn balangc yzyl kadar ne ekilmi ve hem de Hellen saylan biemin yerli olduu grlmtr. Bu buluntular bizzat kazclar tarafndan M.. 650-625 arasna tarihlenir, kabartma biim ve biemi de Ge Hitit ve Frig etkili olarak deerlendirilir (Res. 8)34; orthostatn kendisi de Hitittir, o etkide Phryg bakenti Yasshykte de vardr. Bu ok nemli bulu 2005 yl kaz ve aratrma raporunun sonunda, sonu olarak bu yeni keif erevesinde, Ksanthos kentinin yerleim kronolojisi ve Demir a Lykiasndaki kltrel etkilerin yeniden ele alnmas gereini gndeme getirmitir biiminde deerlendirilirken; bu sonuun balangtan beri komu Patarann gndeminde olduunu35 ve orada yazlanlara herkes gibi kendilerinin de suskun kaldklarn bilmekteydiler.
33

34 35

Bu konu iin bkz. F. Ik, Das Leto-Heiligtum in Asarck. Zur sog. Akkulturation in Lykien bezglich seiner frhen Tempelbauten, IstMitt (baskda). Courtils 2005, 43vd; Courtils 2006a, 33-35; Courtils 2006b, 145-152. Ik 1994, 1-9.

62

Anadolu / Anatolia 35, 2009

F. Ik

Onlara gre Lykia kabartma resimleri hal M.. 6. yzyln ortasndan sonrann rnleriydi ve Hellen etkisinde yaplmlard. H. kana gre ise Tun a Lukkasndan kesintisiz srgn sren bu kltrde Ge Hitit etkisi, en erken Ksanthos buluntular ncesinde yaynlad kapsaml iki Almanca makalenin ana konusuydu36. Bilimin gerei olarak Batl meslektalarmzn, bu yeni kefin aslnda Patarada alan Trk arkeologlarn yllar ncesinde ortaya attklar grleri belgelediini yazmasn beklerdik; dipnotta bile yazlmam, bu kez de susulmutu. Pamphylia Blgesinde, Antalyann bu kez dzlnde, yine 19. yzyldan bu yana hep savlanann aksine, ne uygarln ve ne de kent kurucularn ve halkn Hellen olamayaca gereine son noktay da bu kez Almanlarn Perge Akropol almalar koymutur. nk 1994-1997 yllar arasnda yaplan kaz ve aratrmalarn bilimsel sonular, buluntularn M.. 4. binyl ilerine dek indiini ve yerleimin Ge Kalkolitik adan Dou Roma Dnemine dek kesintisizce srdn gstermitir37. Bu arkeolojik bulgularla ulalan sonu, daha nce, 1986 ylnda, Hattuada ele geen iviyazl tun tablette yreye ilikin olarak yazlandan kartlan sonula rtmtr; nk Byk Kral Tuthaliya ile Tarhuntaa Kral Kurunta arasnda M.. 1235 yl dolaylarnda yaplm bu antlamada TarhuntaaLukka snrn izen Ka-as-ta-ra-ia kenarnda Par-ha-a, Kestros kenarndaki Pergedir. Bunun anlam; Hellen mitoslarn tarihmi gibi deerlendiren eskia bilimine gre Pergeyi, Syllion ve Aspendos gibi, kazandklar Troia utkusu ardndan, M.. 1200 dolaylarnda, lkelerine dnmeyen ve
36 37

Mopsos, Kalkhas ve Amphilokhos adl kahinlerin peine derek yeni bir yurt aray iinde Anadolunun gneyine inen Akhal savalarn kurduu ynnde kalplam bir sannn rddr. Ve bu balamda, szde mitosla kuruluun 700 yl sonrasndaki bir zamanda Pergede hal Sidece benzeri yerli dilde bir yaz kullanldna gtren bir ipucu zellikle nemlidir (Res. 9)38. Ancak, Ksanthostaki Fransz gibi, Perge Akropoln kazan Alman meslektamz da ne yaztbilimci C. E. Boschun yre tarihine ilikin tannm yaynndan39 ve ne de benim, tarihsel veriler nda Bosch tarafndan ngrlen halkn yerliliine ilikin grleri arkeolojik bulgularla glendiren, iki makalemden40 sz etmez. Zaten kaz bakan H. Abbasolunun da katld, yerleimin bir Hellen kuruluu olmad gereini pekitiren, Parha/Perge aynlna degin yaygn gre41 mesafelidir de W. Martini; hem dilbilimsel olarak ve hem de savn arkeolojik ynden kantlanmay nedeniyle, sorunludur der. En erken Sidece belgeden de ikiyz yl gibi nceki bir zamandan, M.. 5. yzyldan, bir Attika mlei zerine kazl alt harfin, Perge halknn Sideceye benzer yerli bir dil konumu olabilecei konusunda ipular verdiine de tek rnek gerekesiyle inanmak istemez42. Ska karlatmz, grlerinize ynelik Batnn tepkisi nedir? sorusunun
38

39 40

kan 2004a, 379-417; kan 2004b, 151-175. Martini 2003, 179vd.

41 42

Ik 2008b, 571-585; Abbasolu 2003, 4. mlek tabannda kazl yaz iin bkz. Neumann 2003, 165vd, Res. 1. Bosch 1957, 15-17. Ik 1996, 23-44; Ik 1998a, 435-449. Abbasolu 2003, 4. Martini 2003, 179, 181.

63

Anadolu-on Uygarl: Kolonizasyon ve Dou Hellen Kavramlarna Eletirisel Bir Bak

ak yantn sanyorum ki Lykia ve Pamphyliada, daha nce Hattua ve Gordion aratrmalarna ilikin yaynlarda sergilenen tavr vermektedir. Bilimin ynlendirdii yolda doru yrdmzn yant; kendi elleriyle bulduklar arkeolojik malzemeyle belgelendiinde bile, bu sonucu daha nce aratrp bulanlar, bu gr ilk kez ortaya atanlar yokmu gibi, tercih ettikleri anlaml suskunlukta okunmaldr, demek isterim. Doruluu belgelensin ya da henz belgelenmi olmasn, tutum ve davranlarda bir fark olmay olgusunu, her iki durumda da yelenen sktu, herhalde artk ikrardan saymak gerekecektir. 25. Avrupa Parlamentosu Sergisi, Europa im Zeitalter des Odysseus adyla dzenlenmi ve ada Avrupa bu tercihle kendisini, Troiay aklyla fetheden bu ok bilmi Hellen kahramannn amzn byk keiflerine yol aan arayc, bulucu ve yaratc zekas ile simgelemek istemitir. Odysseus Avrupasn iyi okumal; Mustafa Kemalin hayatta en hakiki mrit ilimdir dnn peinde, zgvenle ve Bat ne der basksna aldrszca Atina merkezci dogmalar sorgulama eyleminden geri durmamaldr. Bu nedenle 1930lu yllarn zor ekonomik koullarnda zgrce dnmeyi, aratrmay, sorgulamay ve yazmay rensinler ve ulusun geleceini salam bilimsel temellere oturtsun, Batyla yar iinde olsunlar diye yurt dna gnderdii genlerin Sirkeci Garnda atklar zarftan kan imzal mektubunda, gitmekte kararsz bir Sadi Irmak derinden etkileyen, bir kvlcm olarak gnderiyorum, bir alev olarak geri dneceksin satrlar okunur. Yeni bulgular nda bilimsel olarak dorulanan grlerimizin bir dipnot da bile kayda dlmeyiine kar aldm tavr43
43

hibir eyi deitirmemi olsa da; bunun Anadoluda Ege ve Akdeniz uygarlklarnn yerli kkenine ilikin ngrlerin kaz ve aratrmalarla giderek glendii gereini deitirmeyecei, artk belli olmutur. Eer bugn J. Latacz gibi yaayan en nl bir Homeros uzman: Yunanlarn anatol szcyle gnein doduu yeri yani Douyu tanmladklarn bilen zellikle biz eskia bilimcileri, Avrupa kltrnn en gl kklerinin Anadoludan srd tmcesiyle dost olmalyz; nk gerekte, Avrupann anakenti Atina deil Milettir diye yazabiliyorsa Avrupann en saygn bir gazetesinde44, izini srdmz tarihsel bir gerein alt izilmi ve n aydnlk bir yola girilmitir. nk Latacz gibi Troia ekibinin bilimsel yesi olan ve aratrmalarn oniann kuzeyinde, Aiol Hellenlerinin yurdu saylan blgede younlatran C. B. Rose da daha yenilerde yaymlanan Aiol gleri konulu bir makalesinde zetle45, Anadolunun kuzeybat kylarnn M.. 1100 dolaylarnda Kuzey Hellastan gelen Aioller tarafndan (Res. 11) kolonize edilmi olamayacan; byle bir hedefe ynelik byk ve toplu bir gn M.. 5. yzyl Atinasnn propaganda amal mitoslarnn ii olduunu yazm ve bu grn, smrgecilie kant olarak gsterilen mleklerin tecimsel balantsyla belgelemitir. Bununla Rose, kazcs Akurgal tarafndan da Aiol grisi adyla Hellenletirilen Smyrna buluntusu tekrenkli mleklerin (Res. 12), artk Minyas deil Anadolu Grisi ad verilen yerli Tun a mallarnn (Res. 2) Demir adaki devam retimler oldu44

Ik 2003a, 197 d; Ik 2003b, 21; Ik 2007a, 61.

45

J. Latacz, Frankfurter Allgemeine Zeitung, 9 Ekim 2001. Rose 2008, 399-430.

64

Anadolu / Anatolia 35, 2009

F. Ik

u savmz da dolayl olarak dorulam olur46. Ve ayrca Amerikal bu tannm bilimcinin kolonizasyon balamnda Aiolia iin ngrdkleri, gney komusu onia iin yazdklarmzla da rtr47. nk mitoslara gre soy akrabas her iki halkn Hellastan Anadolu kylarna g nedeni ayndr. Fark anayurtlarnda ve gn zamanlamasndadr: Aioller ounlukla Kuzey Yunanistandan ve 50 yl kadar nce gelmi olan Thessalia halklarndandr48, onlar ise szde M.. 1000 yllar dolaylarnda savala ele geirdikleri Orta Bat Anadolu kylarna adlarn veren Atinallardr (Res. 11)49. Mitoslarn tarihsel gerekleri yanstmad, Egenin Altn anda Atina Klasiinin en ba hazrlaycs (Res. 5) ve Hellenlerin sanatta ncs50 saylan Anadolu-on halklarn Herodotos tanklnda (1, 147) Atina soylu olduklarna inandrmaya ynelik bir propaganda amac ierdii gr51, onia adnn daha yenilerde ok daha eskilere gittiinin bilinmesiyle de anlalmtr. Firavun III. Amenophisin Theben l Tapnandaki kolosal heykelinin altlklar zerinde betimlenen yabanc halklar arasnda onlar ilk kez, Iunia Aa/Byk onia olarak ve Luvi ile Mitanni arasnda betimlenmi olarak kar karmza (Res. 13)52. Ve adlar ayn tek blok zerinde okunan son iki halkn Anadoluluu gsterir ki ortada betimlenen ncs, Byk onia, da Anadoludadr; hem de M.. 14. yzyln
46 47 48 49 50 51 52

erken bir evresinde, Atinallar szde smrge amal olarak Anadoluya gelmeden 350 yl kadar nce. onia szcnn, on soylu Atinal Hellenler tarafndan gle tanarak Anadoludaki yeni yurda ad olduu konusunda kesin inanl olan eskia bilimi, 2005 ylnda gndemine byk sensasyon bal altnda den bu yazl belge karsnda anlaml bir suskunluk iindedir; belli ki zamansal olarak Byk onia tanm ile Atinallar ve g arasnda bir balant kurulamayacann, yer olarak da o toprak parasnn Hellas corafyasnda aranamayacann bilincindedir53. onlarn Anadolunun yerli ky halklarndan olduunu, Theben yaztndan nce eskia tarihisi P. Hgemann da ngrmtr54; onlarn Anadolu kkeni 155 yl nce E. Curtiusun da gr olmu55, kimseleri inandramamt. Anadoluyu kendi yerli halkndan koparan Bat kaynakl nyarglarn bizleri bile bilimsel gereklerden nasl kopardnn bir somut belgesi var ki burada deinmek istedim. stanbulun Konstantinopolis olmadan nce ilk kez Byzantion adyla M.. 658 ylnda Megarallar tarafndan kurulan bir Hellen yerleimi olduuna ilikindir bu nyarg; yukarda deindiim
53

Ik 2007b, 203vd; karlatrma iin bkz. bu makale iinde dn. 66. Ik 2007b, 206vd. Akurgal 1983, 15vd, 20vd; rem 2003, 1. Akurgal 1983, 16, 20; Lemos 2007, 713d. Hanfmann 1953, 23. Lemos 2007, 714. Sourouzian Stadelmann 2005, 82vd, Res. 6. Ayn blok zerinde tam okunamayan nc halk adnn Mitanni olabilecei ngrlr.

54 55

Sourouzian Stadelmann 2005, 83. Grek Mikenleri Peloponnes ve Girite sahip olduklar srada Bat Anadoluyu da ele geirmilerdi. onlar ge zamandaki gibi bu srete de Milet merkezli Gneybat Anadolu kylarna yerlemi olmallard. Akhalarn Milet odakl olarak Gneybat Anadoluya yerlemi olmadklar artk bilinmektedir, Greaves 2003, 97: Bykl ne olursa olsun, belli bir miktar Myken kltrel kalntsnn bulunduu tek yerleim hala Miletostur. Bu durumda, Akhalarn ticaret ss olarak Giritten miras aldklar Millavanda/Miletos ise tek bana resim yazsnda okunan Byk sfatyla rtmez. Hgemann 2005, 13; Hgemann 2001, 62: Ioniallar adnn kkeni bilinmez; Anadolu kkeni nceliklidir. Curtius 1855, 8vd.

65

Anadolu-on Uygarl: Kolonizasyon ve Dou Hellen Kavramlarna Eletirisel Bir Bak

gibi, Romal olan bir halk adnn Byzans olarak deitirilmesine gerekedir de. Yerli adlar, szde kent kurucu Hellen masal kahramanlarnn adna uyarlanarak yabanclatrlan daha nice bakalar gibi56, buna ilikin nyarglar da bilimin gereine dayanamam; antik yerleimin akropol olarak bilinen Sarayburnu zerindeki tepenin kuzeybat yamacnda 1968 ylnda balanan kazlar sonucunda paralanmtr. nk bu almalarla orada Hellen kuruluundan ok nceki bir tarihin rn olan ve yerleimin varln Ge Tun a sonlar ile Erken Demir a balar aras bir zamana eken buluntular kmtr gnyzne (Res. 14). Bu byk kefin malzemesi 1973 ylnda kongre bildirisi olarak bilim dnyasna sonularyla birlikte tantlm, az zaman sonra da yaynlanmtr57. N. Fratl, Hellen ncesi kaz buluntularyla belgeledii bilimsel gerein ayrca, orada Byzantionun ncl Lygos adl bir yerleimin bulunduu haberini veren Pilinius ile de dorulandn yazar58. O gnden bu zamana acaba bilimsel deerlendirmeler mi yanlt vehmine kaplacak denli suskun olan biz ve arkeoloji dnyas, stanbulun ok eskilere giden yerli bir kurulu olduunu sanki ilk kez 2007 ylnda, Fratldan 40 yl sonra, Yenikap kazlaryla biliriz. Grsel kitaplar basarz Gn Inda stanbulun 8000 Yl diye; yazl ve grsel medyada byk haberler yaparz, Yenikap kazlar stanbulun Yunan kuruluu olmadn ortaya koydu diye59. Ve de
56

dzmece bir tarihi, Yenikap gibi baka bir alanda deil, Byzantionun akropolnde deitiren ok daha belirleyici bilimsel sonulara gemite susarak, imdilerde de Yenikap ile hatrlamayarak ada ulusal mzeciliin de nclerinden ok deerli bir bilimcinin emeine yazk ederiz. -IVBat kltr ve sanatn yaratan, dncesini biimlendiren on Uygarln denizin te yakasndaki Atina merkezli Hellen Uygarl ile zdeletiren yaklam sorgulaym 1980li yllarn balarna dayanr. Prehistorya ve nasya Arkeolojisi derslerini yrten arkadalarmz Batya dnnce Erzurumdan ve erken Anadolu uygarlklarnn uzman olmadm konularn ieren derslerini stlenmek durumunda kalnca ve de renmek iin derinliine inince bu konularn; grdm ki, biz Yunan-Roma arkeologlarnn Ege Gleriyle (Res. 11) balatlan kltr ve sanata degin Batdaki her eye dnszce yaktrdmz Hellen kavramnda bir terslik vardr. Zaman iinde daha bir berraklkla, fakat inanmakta glk ekerek grlen oydu ki, nedeni ancak Dor stilas olabileceine gre, M.. 12. yzyl iinde balamas beklenen Ege Gleri ardndan Anadolunun bat kylarnda yaratlan sanat ne biimiyle ve ne de biemde Hellastan gelen deildir, Anadolu Ge Tun anda bilinenlerin devamdr; kendi z deerlerinin, yerli geleneinin rndr. Sorunun odanda
lk stanbul. Bu, stanbul zerine imdiye kadar bildiimiz btn tarihi deitiren yeni bir bilgi. stanbulun imdiye kadar 2600 yllk tarihi bilinirken, bu son kaz ile, stanbul tarihi 8000 yl geriye gidiyor ok baka bir adan Yunanistann stanbul iddiasn kknden rten bir bulgu. Bilinen tarihi tersini eviren bir miras.

57 58 59

Ik 1996, 26dd. Byzantionun kurucu kahraman Poseidon olu Byzas iin bkz. Erhat 19721, 77; Grimal1997, 126. Fratl 1978, 565-574. Fratl1978, 570. rnein Yaln Doan, Hrriyet, 27 Eyll 2008: Marmaray kazs srasnda, Yenikap-Yedikule hattnda kiliseler, gemiler, bir liman ve bir nehir bulunuyor: Bosfor nehri. Nehrin yannda neolitik adan kalan yerleim yerleri bulunuyor.

66

Anadolu / Anatolia 35, 2009

F. Ik

Akurgaln tm arkeoloji dnyasn tartmaszca inandrd iki sav vard ki yukarda ksaca deindiim60, onlar zlmeden Anadolu Egesinde kimlik sorununu zebilmek zordu: Hititlerin M.. 1200 dolaylarnda yklmasndan sonra Orta Anadoluda yaanan 400 yllk Karanlk a ile o topraklarn yeni sahibi Phryglerin bu karanln gemile balar koparmas sonucu, kltr ve sanatlarn Hellenlere borlu olduu savlaryd bunlar. Phryglerin her eylerini aslnda Anadoluya borlu olduklarn belgeleyen ve zellikle Yeni Hititlerin kltrel mirass olarak stlendikleri araclk rolyle on, kltr ve sanatnn yaratlndaki byk pay sahipliini ortaya koyan almalarm, zmn nn ama amal olarak ilk aamann rnleridir. Ve bugn arkeolojide ne bir Anadolu Karanlndan sz edilir ve ne de Phryglerin kltr ve sanatta Hellenliinden. Varlan bu sonula anlalmtr ki: Anadolu kltr ve sanatn Neolitik ayla gzlemlemeden; genel hatlaryla bir Kalkolitik ve Tun a resmi oluturmadan belleklerde; glerle balayan Egenin Demir a iin doru bilimsel sonulara varlamaz. Bir Urartu, Yeni Hitit ve Phrygi renmeden de onun Ege uygarlklar iindeki yeri salam temellere oturtulamaz, kltrel kimlii gereiyle tam belirlenemez; Dou Hellen sanlr. Klasik Arkeoloji rencileri iin Eski Anadolu Uygarlklar dersi koymamz bu uygulamann rndr; nk zaten Akurgal, kurduu krsye Klasik Arkeoloji ve ada Anadolu Arkeolojisi adn vermi; Erken Demir a Ege Arkeolojisinin baka trl yaplamayaca ynnde izlenecek yolu izmitir.

Ayn bilimsel nedenlerle o dersin bir devam olarak Ege Uygarlnn Douu da vardr; Minos, Myken, Dor ve on kltrlerini konu alr. nk Egenin her iki yakasn, yaratt uygarlklar btn iinde bilmeden, Anadolunun Ege kylarnda Bat uygarlnn temellerini atanlarn gerek kimliini saptamann yanla gtrd grlmtr. rnein, Erken Demir a pimi toprak on yontucuklarnn biim ve bieminde gzlemlenen ekilselliin (Res. 15), salt Olympia yaptlar rnekliinde Dor yontucuklar etkisiyle yorumlanamayaca; ancak Orta ve Ge Tun a iinde Troia ve Hitit rn pimi toprak yontucuklaryla Anadoluda benzer bir biemin hem de gelenek sren varl bilindiinde mmkn olabilir (Res. 16); kltrel kimlikte belirleyici olan bu gei dnemi insan ve hayvan betilerinin Anadolu kkeni ancak uzuvlarda yanslanan dokusal doallkla ayrt edilir61. nk onial yontucular yaptlarna Anadolu gelenei iinde vermeyi hedefledikleri doal biim ve biemleriyle farkldrlar. Dorlar izleyen deil, onlara nclk eden vasflarn bu yolla kazanmlar ve bu yolda ad Atina Klasii olan sanat devriminin gereklemesinde ba ekmilerdir62. nk o byk devrimi yaratan boyutluluk, hareketlilik ve doallk, Hellen ideal resminin deil; daha balangta, Nevali orinin Neolitik heykellerinde (Res. 4), sanki 7500 yl nce ondan domu bir Arkaik kuros doallyla da vuran Anadolu gerekiliinin gerei olabilir. ok sonrasnda, Ge Tun a sonlarnda, tek cephelilik bacaklarda krlm; Hattua Kral Kapsndaki tanr
61

60

Bu makalede bkz. dn. 28-31 ile balantl metin.

62

Ik 2007b, 204-206. Troia rnekleri iin bkz. Sazc 2001, 386, Res. 433. Ik 1998b, 16-25; bu makale iinde bkz. dn.50

67

Anadolu-on Uygarl: Kolonizasyon ve Dou Hellen Kavramlarna Eletirisel Bir Bak

resmi bununla ve yzn ayran doal dokusuyla dnemi iinde inanlmaz bir baka ilke ilk adm atmtr (Res. 17)63. Ve izleyen zamann Anadolulu yontucular bu kez; duygularn da yansd, kvrmn giysiden zld ve kabartma resimlerin zeminden kopmaya balad ve hatta yz yl kadar ileri bir tarihe verilebilecek denli zamann ald Yeni Hitit yaptlaryla Klasike nc, onial yontuculara rehber olacaklardr (Res. 18)64. oniann Hellasa yabanc olan ve ilk Smyrna kazlaryla gnyzne kan oval evleri (Res. 19), ayn topraklarda -ve hem de Erken Demir a rnekleriyle bir aradaTun ann Limantepe ve Phokaia yerleimlerinden srer srgn (Res. 20); ve Troia megaronu, Samos ve Ephesosda stunlarla evrelenerek bir Hellen Tapnana bu topraklarda dnr Geometrikin, ge evresinde65. Nasl ki Troiadan Smyrnaya uzanan topraklarn ok sevilen tekrenkli mlekleri Tun anda Minyas Grisi ad altnda Hellenletirilmitir (Res. 2), izleyen Erken Demir anda da Aiol Grisi tanmyla benzer yazgy paylam olmalar doald (Res. 12). Ancak imdi, Troia aratrmalarnn ardndan, onlarn da Tun a retimle63

64

65

Bittel 1976, Res. 267. Tek cepheliliin krlmas zellikle dizkapann farkl dokusunda hemen gze arpar; doallk hem bu yaptn ve hem de Hattua Yerkap Sifenksinin, Bittel 1976, Res. 265, yz uzuvlarnda da okunur. Yeni Hititin sanatta ilkleri ve on sanatna Phryg araclyla ncl iin bkz. Ik 1998b, 20-24, Res. 25-29, 38, 40; zellikle: Ik 2003e. erdii Erken Klasik gibi ge zellikler ve Pers etkisi nedeniyle M. 5. yzyl ilk yarsna tarihlenen Mara Steli iin bkz. Bruns-zgan 2005, 53-62, Res. 1-3: Der Bildhauer muss Stilprinzipien gekannt haben, die in der westlichen Reliefskunst der 1. Haelfte des 5. Jhs.v.Chr. entwickelt worden waren (age. 59). Buna karn, benim de katldm, Mara stellerinin kendi iinde kesintisizce izlenebilen geliim dizisi; iinde bir Yeni Hititin ge evre yaptolarak bkz. Tiryaki 2010. Ik 2005, 21-42.

rinin devam Anadolu Grisi olabilme olasl ilk usa gelendir; gelenek sren yerli biimlerin yannda Dor mlek biimlerinin varl da, yine rnein Ge Tun an Beiktepesinde saptand gibi, ticaretle gelen ve sevilen tekrenkli ve boyal Hellen kaplarnn yerli taklitleri olarak yorumlanabilir. Geometrik bezekli Dor boyal mlekleri ise saysal olarak gri mallara oranla ok azdr oniada ve bunlarn da byk ounluu ticaretle tannan Hellen retimlerine baklarak -yine tpk Ge Tun a Troiasnda belgelendii gibi- yerli mlekiler tarafndan beeniyle taklit edilmi olmaldr66. Geometrik Dnem sonrasnda da (Res. 21) zaten Atina ve Korintin kendi adlaryla anlan boyal zgn mallarndan kkten farkldr on retimleri; Bat Egenin aksine, geometrik bezeme geleneinin srd, Phryg biemiyle de (Res. 22) rten bir yol izlemilerdir. Aslnda bilim, W-.D. Niemeierin tanmlad doruya ynelmitir ve buna gre salt pots are people ynteminin, yani nerede Hellen mlei orada Hellen kolonisi kolayclnn ya da en azndan bulunduu yerde Hellenleme yaktrmasnn, arkeolojide geerliini artk yitirmi olduunun farkndadr; ge bile kalnmtr, nk J. Mellaartn, simple bead-rim bowls discovered at Old Smyrna (Bayrakl Tepe) were hailed as confirming Hittite culture up to the West Coast! On coastal sites every Mycenaean sherd was photographed as evidence for Mycenaean penetration, colonisation, presence or what have you, but the bulk of local Anatolian pottery was virtually ignored uyars zerinden tam bir nesillik uzunca bir zaman
66

Ik 2007b; Ik 2009, 16. Troia iin bkz. Latacz 2005, 61; Basedow 2001, 415-418.

68

Anadolu / Anatolia 35, 2009

F. Ik

gemitir67. Ge kalnm da olsa bu yol Erken Demir a Anadolusunda da izlenmeli; sonularyla geleneksel gr deitirmesi olas bilimsel sorgulamalar, szde bu kez on kolonizasyonuna kant olarak sunulan, Protogeometrik ve Geometrik mlekler iin de mutlaka yaplmaldr. Ve de bir smrge tanm iin bata yaam ve dnce biimi, din ve tapnm olmak zere anakent ile koloniler arasnda ortak kimlie ynelik baka balantlara da gerek olduu unutulmamaldr: Hellen kkenli sandmz tm byk tanralar, Hera, Demeter, Aphrodite, Athena, Artemis ve Leto (Res. 5), Anadolu Ana Tanrasndan tremilerdir68. Anadolu Gk Tanrs Tarhu ya da Teup salt ad deitirerek Zeusa dnr69. Yeni Hititlerde zm Bann Tarhunzas ve -Euripidese gre deLydiann Bakkhosu70 ile Troiallarn Appaluinas ve Lykiann yerli ad bilinmeyen batanrs71, buralardan Egenin bat yakasna gerek Dionysos ve Apollon adlaryla Hellen tanrlar olurlar72. Demokrasinin ilk admlar Aiol ve on kent devletciklerinde atlm; Ege Blgesi, demokrasinin gelimesinde anavatan Hellasa nclk etmitir73. ada bilimin ve zgr dncenin atalar, Hellen felsefesinin ku67

rucular da Anadoluda domulardr74. Bu gerek, gnmz Yunan yolcu gemilerine asl Anadolu haritalarnn stndeki sanat ve bilimin atalar Yunanlardr stbalyla arptlarak ve bununla Anadolunun sahibi benim gibi politik bir ama gdlerek Yunanca ve uluslararas bir dilde kendi halknn ve dnya insannn belleine ilenirken (Res. 1a-b); gze hemen arpan bir terslie, tm ada deerlerin atas Yunanlardr da, ata topra Yunanistan haritann neresindedir? sorusuna, inandrc bir yant bulabilmede zorlanacaklar bellidir. Miletoslu Thalesin babas Heksamyes ile Halikarnassoslu Herodotosun babas Lykses ve amcas Panyasis, adlaryla yerli Karial iseler75, yani Luvi soylu; oullar Hellenden saymak mmkn mdr? Smyrnada, hem de M.. 7. yzyl gibi kolonizasyondan 400 yl sonraki bir zamanda, mlekler zerine izitirilmi Karia dilinde graffitolar da vardr76. Assur Kral Nebukadnezar IInin M.. 6. yzyl ilk yars iinde onlar olarak tanmlad kii adlarnn Hellence deil Luvice olmas olgusu da77 tek bana, yaz Hellence, halk da Hellen yargsn tar74 75

68 69 70 71 72 73

Niemeier iin bkz. Cobet 2007, 743 (Diskussion).. J. Mellaartn grleri iin bkz. nal 1989, 36, dn. 63: Bu konuda J. Melaartn AfO Beiheft 19 (1982) 372vdd.ndaki hakl uyar, tenkit ve talamalar herkesin ibretle okumas ve kulana kpe yapmas gerekir. naln bu konudaki kendi gr iin ise bkz. nal 1989, 26: Ancak her Myken kab bulunan yerde bir Myken yerlemesi olabilirmi gibi ciddi bir yanlgya Hititlerle ilgili olarak ta dmemek iin, sz konusu seramik trnn, mevcut dier mallara olan orants da her halikarda belirtilmelidir. Bosch 1937, 6; Fleischer 1973; Ik 2008c, 33-68. Ik 2000, 117-134. Tiryaki 2001/2002, 59-71. Talklolu 1954; Korfmann 1998, 471-488. Ik 1998b, 25. Akurgal 1998, 318.

76 77

Akurgal 1998, 332vdd. Akurgal 1998, 332. 337. Miletos halknn bilinen Kariallna karn, Amasrann Sesamos adyla Miletoslu kolonistler tarafndan kuruluunu antik kaynaklarn Karia ile de ilikilendirmesi ve bunun Kaisareia Hadrianopolisten yeni bir yaztla belgelenmesi, Miletos halkn Karialdan saymayan eskia bilimcileri iin nasl da bir sorun oluturmakta ve bunun zm iin onlar nasl da deiik yorumlara zorlamaktadr, bu gereksiz abalar anlayabilmek zordur: Marek 1993, 16vd. Homeros tarafndan bildirilen barbar bir dil konuan Milet ve Mykale yresi halknn Karial olduu haberini Herodotosun da (1, 142) Milet, Myus ve Priene ile onaylad konusunda bkz. Bean 1985, 10d. Akurgal 1961, 229. Hgemann 2005, 13, dn. 73.

69

Anadolu-on Uygarl: Kolonizasyon ve Dou Hellen Kavramlarna Eletirisel Bir Bak

tmaya amak ve sorgulamak iin yeterli bir baka nemli nedeni oluturmaldr. En yakn benzeri saylan Phryg yazs bata olmak zere, ada tm Anadolu halklarnn yazlarn Hellenceye borlu olduklar sav da tartlmaya balanmtr, nk Gordionun yeni kronolojisi Phryg yazsn bilinen en erken Hellen yazsndan yz yl nceye ekmitir (Res. 10)78. Anadolu genelinde szde Hellence ile rten harfler, Fenike yazsn olduu gibi taklit eden Hellas alfabesi ile deil, deitirilen ve eklemelerle zenginletirilen on alfabesiyle ilikilidir (Res. 23)79. on sanat ve kltr Phryg, Lydia, Karia, Lykia sanat ve kltrnn domasn salam 80 ise eer, yaz bunun iindedir. M.. 402 ylnda Atinada tm Hellen halklar iin ortak yazya dnen ve bugn Hellence olarak bilinen harfler de zaten on alfabesinin kendisidir81. Yukarda yneltilen, yaz Hellence ise, bu, on halk da Hellendir ve salt o dili konuur anlamna mdr sorusu nemlidir, nk Hellenlerin denizcilii balamnda dilin bir ticaret dili olarak daha Akhalar zamannda Aiolia ve oniaya girmeye balama olasl vardr ve bu ngr, sekiz dilin konuulduu Ge Tun ann en byk ticaret ss Ugarit gereinde82 bulur kantn. Luvicenin youn biimde adlarda yansmas da, kendi yerli dilinin unutulmadn gste-

rir83. Bilinir ki Luvice zellikle Isauria ve evresinde Roma a ilerine kadar konuulur; M. 7. yzyldan sonra kendi resim yazs olmayan bu dilin, M.S. 6. yzyla dek inen 1300 yllk bir srete konuulmas, unutulmamas, konuma dilini yaz dilinden bamsz dnme gereine gtrr; ve ayrca Phryg yazsnn Byk skenderin geliiyle tamamen ortadan kaybolmasna karn, dilin M.S. 2. ve 4. yzyllarda olduka snrl bir ekilde yeniden domas, belirli bir yaz modeli olmakszn konuma dilinin drt yzyl akn bir sre devam edebileceini en iyi rneini verir84. Ayrca, salt yaz ve dil Hellence diye, kltr ve sanat da Hellen kimliiyle kimliklenemez. yle olsayd eer, Phrygia, Lydia, Karia, Lykia ve Pamphylia gibi yazs ayr dili ayr uygarlklara Hellen yaktrmas yaplamazd. Yaz ve dil kltr yaratsayd, Anadolu kentleri Roma anda eski dokusunu deitirmez, btnyle Romaya benzemezdi. Koloni kuruluu iin nemsenen takvim ve dinsel lenlerin ortakl balamnda da etkinin karlkl olabilecei gr artk dile getirilmeye balanm; ve hatta on Hellenlerinin en muhteem festivali olan Apaturiaya gre konulan bir ay adnn Attikada eksiklii, etki ynnn Egenin dou yakasndan batya doru olma olasln ne karmtr85.
83

78 79 80 81

82

Bu makale iinde bkz. dn. 29-30. Ik 2009, 13vd, Res. 22. Akurgal 2000, 113. Wachter 2001, 79, Res. 83. Anadoluda eitli yaz trlerinin, bu balamda Hellencenin Helenlerin akltrasyonu sonucu doduunun tartlmas gereklilii konusunda bkz. Tekolu 2006, 159; Anadolu dillerinin bu uzman ismine gre, bu sreci zellikle okur yazar Helen ve nasya dnyalarna kar yerel halklarn kendi kimliklerini ifade etme abas eklinde anlayabiliriz. Cornelius Niehr 2004, 24, 37; Ik 2009, 13.

84 85

Bu makale iinde bkz. dn. 75-77. Bu balamda Hipponaksn Ephesosta yoksul halk ve iilere, hayat kadnlarna ynelik yazd dizelerinde Luviceye akraba bir dil olan Lydenin arlkl oranda kullanlmas nemlidir, Bowie 1998, 606, nk M.. 6. yzyln ortalar gibi szde kolonizasyondan yzlerce yl sonrasnda bile halkn yerli dilini unutmadna tanklk eder. Luvice: Starke 1999, 528; Tekolu 2006, 157. Phrygce: Tekolu 2006, 158. Konunun uzman W. R. Connorn bu gr iin bkz. Cobet 2007, 738. Herodotosa gre (1, 147),

70

Anadolu / Anatolia 35, 2009

F. Ik

on kolonisi tanmn ilk ortaya atan ve onlarn Atinal Kodrosun oullar nderliinde Anadoluyu hedefleyerek Egeye aldklarn yazan Herodotostur (1, 142148); ancak onun Atina sevdasnn bysyle bu konuda da yanl davranma olasl vardr. nk kitabnda okunan ve Ksanthos halkn toplu intihara srkleyecek denli acmasz gsterilen bir LykiaAkhamenid ilikisi ile gerekte yaanan elimekte; yiit ve zgrlkte dnsz Ksanthos hanedan -szde hereyini yitirdii- Pers komutan Harpagosun adn tayabilirken, M.. 460l yllarda bir Kimon ve Peloponnes Sava balarnda bir Melasander olay tek bana, Lykiada yaca ilikilerin aslnda Atinallarla yaandn gstermektedir. Ege tarihinin Herodotosla, onun Atina tutkusu ve Pers dmanl amaznda, gereinden arptlm olabilecei yorumu, onlarn Atinall ve gn koloni amal olduu konusunda yazdklarnn bilinenden deiik yorumunda da dndrmeli, ynlendirici olmaldr. Bat uygarln Anadolunun batsnda yaratanlarn, gerek onlarn, Atina soyda Hellenler olduu sav, nemi nedeniyle yukarda da sklkla deinildi ki, tarihsel gereklere dayanmaz; nk M.. 1200-800 aras srete yaz yoktur. Bilinenler, Ege Glerinden 700 yl kadar sonra Atinada yazlan mitoslara ve o ortamda kaleme alnan Historiaya dayanr (Hrd. 1, 147). Sz konusu Atina olduunda Herodotos taraftr, mitos ise tarih deildir. nanlmas zor olsa da, Batl eskia bilimcileri, uygarlnn kkenini Hellenlere balama uruna masal tarih gerekliinde yorumlamakta bir saknca grmemi; bunu da, yukarda yerli mlekigerek onlar asl Atinal olanlar ve Apaturia bayramlarn kutlayanlardr.

lerin taklidi olarak yorumlanan, ok az saydaki Protogeometrik biim ve biemdeki kabn oniada M.. 11. yzyl sonlarnda balayan varlyla belgelemeye almlardr86. Mitoslardan karlan, byk gn acmasz bir savan ardndan geldiidir ve bu boyutta ykc bir savan da oniadaki en erken Attik mleinden en az yz yl kadar nce yaanddr (Res. 11)87. Dor Hellenlerinin M.. 12. yzylda gerekletirdii saldrlarn acmaszlnda cann kurtarabilen Akhalarn Hellen beyleri, Lataczn deyimiyle, adalardaki dostlarna snm, kendi haline braklan halk da kurtuluu Ege adalarna ve oradan Anadoluya kata bulmutur88. J. Boardmanna gre de sava maduru bu halk, mal mlk elinden alnm, her eyini yitirmi bir aresizliktedir89. izilen tm bu gereki g resmine karn, Atinal mitos yazarlar, belli ki Akha kent beylikleri arasnda sradan bir Atinann gcn ve konumunu M.. 5. yzyl eriilmezliinde hayal ederek, yitirilmi bir savan perianlnda Hellen halklarnn orada byk ve organize bir g olarak toplandn yazacak; onlar Ege adalarn tek tek ele geirdikten sonra, Anadolu kylarnda savalklar ile nl Kariallara kar kazandklar utkuyla iki Menderesin sulad bereketli topraklara ve kuzeyde zmir Krfezine genileyen korunakl limanlara sahiplenerek Samos, Ephesos ve hatta -Ge Tun a Akha yerleimine karn Homeros zamannda Karia dilinin konuulduu- Miletos
86

87 88 89

Akurgal 1983, 20: Die Funde der beiden Orte (Smyrna und Milet) vermitteln unseres Erachtens auch das Grndungsdatum der ionischen Kolonien an der Westkste Kleinasiens, das etwa 1000 v. Chr. anzusetzen ist. Mansel 1963, 89. Latacz 2005, 179. Boardman 1964, 45.

71

Anadolu-on Uygarl: Kolonizasyon ve Dou Hellen Kavramlarna Eletirisel Bir Bak

gibi gl Luvi kentlerinde Baty yaratan byk bir uygarln temellerini atacaklardr! Ayrca en son izilen ve eskia biliminde onay gren Ge Tun a Bat Anadolu haritasnda (Res. 3) Kariaya da yer yoktur; M.. 1200lerde Parha-Millavanda aras topraklar Lukka lkesinindir, kuzeye doru Mira, Seha-Irmak ve Vilua uydu krallklar sralanr; Apasas/Ephesos bakentliinde oniay elinde tutan Mira bir Byk Krallk sfatyla onlar arasnda en gl olandr90. Tarihte yaanan odur ki savatan yenilgiyle kanlar ve her eyini yitirenler, yeni bir yurda ancak snmac olarak gelebilirler; bereketli topraklara daha iyi bir yaam umarak klan g, ancak bir umut g olabilir. Neden bu g bir kltr g olamam, onlar bu yeni yurtta kltr ve sanatta, daha gl yabanclarn bile yaad gibi, Anadolulama yazgsn yaamak durumunda kalmlardr; geli koullarndan daha iyi anlalmaktadr. Demek isterim ki gle gelen, krallklar ykan ve byk devletler kurabilecek denli gl olan Hitit ve Phryg halklarnn kltr ve sanatn, dncesini biimlendirebilen bir Anadolunun, snmac Hellenlere de yurt olan oniada da kltr ve sanatn, dncenin ana kayna olmas beklenmelidir. nk tpk Hititler ve Phryglerde olduu gibi, yaz olmasa eer, gle geldiklerinin ayrmna bile varlamayacak, onlarn da kimlii bilinemeyecekti. O gte bir Anadolulamayd ki bu, sanki Anadoluya hi g olmam, Hint-Avrupal halklar Anadoluda domulard 91.
90

Eskia biliminin gnmzde sunabildii bulgu ve verilere dayandrmaya altmz yukardaki deerlendirmelerin, Bat uygarlnn doduu topraklar iin Anadolu-on tanmn ne karmasna karn92; Bat ve o etkide biz neden Dou Hellen ya da Dou Yunan deyiminde srar eder, yitirilen acmasz bir sava sonrasnn zor koullarndan doan bir snma ve umut gn mitoslarn gizeminde kolonizasyon sanp on uygarln Yunan uygarl ile zdeletiririz; sorgulamak arttr. Bilgiler zdeksel kltre dayal arkeolojik bir temele oturtulmadan ve de zellikle tarihin yazlmad ve mitosun ikiyz yl boyunca sanki tarihmi gibi yorumland bir konuda ok ynl tartlmadan, dorulara yaklalamaz. Fakat grnen odur ki sylenmesi gereken zaten sylenmitir de, tartmak gerekmez, nk sonu deimez! Byle de olsa unutulmamaldr ki zgr dnce ile birlikte bilim ilk bu topraklarda filizlenmi, Batya buradan kk salmtr; tartmadan olmaz

91

Starke 2001, 34-45, Res. 41 (harita). Tekolu 2006, 159: Kariallarn Tun a Anadolusundan kalan halklardan olduklar gr genel kabul grr. Adlar Hitit andaki Kargisa/Karkia ve Perse horoz ibii anlamna gelen Karka(/ya) kelimeleri ile ilikilendirilmektedir. Ik 2007c, 232.

92

Bu konu, yaym iin Asia Minor Studien dergisinde gnderilen, F. Ik M. Atc R. Tekolu, Die nachhethitische Knigsstele von Karakuyu beim Karabel-Pass. Zur kulturellen Kontinuitaet vom bronzezeitlichen Mira zum eisenzeitlichen Ionia balkl makalede kapsaml olarak irdelenmitir.

72

Anadolu / Anatolia 35, 2009

F. Ik

Resim Listesi: Resim 1a-b. Gytheia-Chania seferi yapan bir Yunan yolcu gemisinden, Nisan 2000 (H. kan). Resim 2. Troia, Ge Tun a Anadolu Grisi mlekler (Troia Kat. 2001, Res. 453). Resim 3. Ge Tun ada Bat Anadolu haritas (Troia Kat. 2001, Res. 41). Resim 4. Nevali ori, Neolitik a torsosu (zdoan Bagelen 1999, 45, Res. 11) Resim 5. Antalya Mzesi, Leto ve ocuklar (Ik 2003e, Lev. 3). Resim 6. Hattua, Erken Demir a mlek paras (Sivas Tfeki-Sivas 2007, 132 st). Resim 7. Gordion, Erken Demir a mlekleri (Sivas Tfeki-Sivas 2007, 192). Resim 8. Antalya Mzesi, M. 7. yzyl Ksanthos aslan heykel paras ( zdoru). Resim 9. Perge, M.. 5. yzyl yerel yaztl Attika mlei (Abbasolu W. Martini 2003, 166 Res. 1). Resim 10. Gordion, en erken Eski Phryge belgelerden biri (Sivas Tfeki-Sivas 2007, 151 st.) Resim 11. M.. 12. yzyl Ege Gleri haritas (www.minoaatlantis.com/pix/Aegean_Sea). Resim 12. Smyrna, Erken Demir a Anadolu Grisi mlekler (Akurgal 1983, Lev. 6) Resim 13. Theben, III. Amenophis l Tapna yaztl bloku (Sourouzian R. Stadelmann 2005, 82 Res. 6) Resim 14. Byzantion, Ge Tun-Erken Demir a mlek paralar (Fratl 1978, Lev. 163). Resim 15. Samos, on pimi toprak yontucuk paras (Jarosch 1994, Nr. 952). Resim 16. Aliar, Hitit pimi toprak yontucuk paras (Von der Osten 1937, Res. 234). Resim 17. Hattua, Hitit Kral Kaps (Bittel 1976, , Res. 267). Resim 18. Adana Mzesi, Yeni Hitit mezarta (G. Tiryaki).

Resim 19. Smyrna, Erken Demir andan oval ev (Akurgal 1983, Lev. 5). Resim 20. Limantepe, Ge Tun andan oval ev (Kaz Arivi). Resim 21. Smyrna, Ion mlek paralar (zgnel 2003, Lev. 20). Resim 22. Hattua, Phryg mlei (Seher 2000, 54, Res. 16). Resim 23. Fenike, Hellen ve on alfabeleri (Troia Kat. 2001, Res. 83).

Summary The fifteen achievements E. Akurgal gathers in his book titled The Aegean. Birth of Western Civilization under the section referring to The Importance of Eastern Hellenic Art and Culture in World History; in essence, is a summary of the artistic and cultural superiority of the Eastern Greeks over the Western Greeks. My only disagreement with this statement is the use of the terminologies Eastern Greek and Eastern Hellenic. In my view, these concepts have never actualized in lieu of history and archaeology, thus, the thesis proclaiming that Ionia was Hellenized with the Aegean migrations could not have been possible. Historically they cant be based on actual documents; instead, they stem from myths fabricated over centuries in Athens. Similarly and from an archaeological standpoint, Ionic art and culture was not imported with the migrations from Hellas, but instead has its roots in earlier Anatolian civilizations. Ionias post-immigration simple-styled terracotta figurines and apsidal houses for instance, were derived from the tradition of Anatolian Late Bronze Age. Considering the fact that the alienated definition of Trojan monochrome earthenware as Gray Minyan Ware is
73

Anadolu-on Uygarl: Kolonizasyon ve Dou Hellen Kavramlarna Eletirisel Bir Bak

now accepted as Anatolian Gray Ware; Aeolian Gray Ware, which is commonly used as evidence for the existence of migrated Hellens from the same area, should then also be the continuation of the earlier and native Anatolian Gray Ware. Painted Doric pottery in Western Anatolia, like the locally-made painted Mycenaean pottery found in Troy, is very scarce. These are mostly imitations produced by local potters in admiration of the imported earthenware brought in by mercantile trade. Following along the same lines, since an Achaean colonization never took place in Troy, discussing Aeolic or Ionic colonization during the proceeding times in Troy would then also be impossible. The term of Ionic colonization, first used by Herodotus seven hundred years after the immigrations in the 5th century BC, implies his great admiration for Athens and was said merely for Athenian propaganda reasons. The recent discovery of a script referring to Great Ionia found on an early 14th century BC Egyptian monument, now proves Herodotus sources proclaiming Ionia as an Athenian establishment obsolete. As the impossibility of the Aeolian colonization in Anatolia was proved with evidence in a recent article by B. Rose, the same fact which developed under similar conditions should then be accepted for Ionia as well. As J. Latacz and J. Boardman refer to the people who came to Anatolia following the 12th century BC Doric migrations as those who had lost everything due to war, these poor and tired people could be nothing more than refugees. Ionians owe their artistic, cultural, and intellectual achievements to their adherence to Eastern/Anatolian tradition, which also sets the foundation for the establishment of Western Civilization bestowed upon
74

Classic Athens. Like their art, neither are they indebted to Hellas for their scripture, belief or thought. The entire pantheon of Gods and great Goddesses were re-named and passed down to the Helladic homeland from Anatolia. The Anatolian origins of rational and liberal thought, basis of modern science, is recalled with a propagandist heading on a map of Anatolia found in modern day Greek cruise ships, proclaiming Greeks are the Fathers of all Arts and Sciences. At the end, culture or science cant be claimed unless nurtured by moral and visual values of a land that nourishes it, yet alone if it was nourished by another. As G. Hanfmann ascertained, if the Ionians are not followers but leaders; then that leading culture formed from the prosperous compound at a far away land cannot be synonymous with the follower culture beyond the Aegean, and thus they cant be called Eastern Hellens or Eastern Greeks. If so, one would ask why the West was unable to create its own civilization within its own homeland. On the other hand, just because the script and language are Hellenic it cant be assumed that culture and art should be characterized as Hellenic as well. If they were, civilizations with different script and language such as the Phrygians, Lydians, Lycians and Carians could not have been referred to as Hellenic. If script and language did actually create culture, then Roman-era Anatolian cities would not have wholly resembled Rome. Moreover, the Greek language in coastal Anatolia should be accepted as a trade language or secondary language, adopted due to Greek merchant marine superiority, much like todays English, also transformed from spoken to written with

Anadolu / Anatolia 35, 2009

F. Ik

increased global trade. In order for Christianity-converted native Anatolian peoples to be able to read and comprehend the Bible, it became essential for them to learn Greek. These people, who originally called themselves Romaios/Roman and were referred to by Turks as Rum within an Anatolian context, all of a sudden became Hellenic or Greek. The rule stating You Are What You Feel, despite their separate tongue and script, has not been effective on these Orthodox Anatolians who for 1500 years have called themselves Romaios/Roman. Although recent excavations done by foreign archaeologists have revealed concrete results supporting my published thesis regarding the Dark Ages of Central Anatolia following the fall of the Hittites in the Early Iron Age between the years 1200800 BC; this thesis has mostly been ignored, as if never said or written. This silence is certainly suspicious, but on the other hand, I feel it is a disgrace in the name of science. In my thesis, I never accept the theory stating Phrygians were the first to turn to the west in Anatolia and needs to be indebted to Greek Civilization for their welfare after breaking relations with the Hittites during this Dark Age. I always maintain the position that Lycian culture and art has its origins in Anatolia and not in Hellas; and that the founders of Pamphylian cities could not have been Achaian tribes migrating south following the Trojan War in accordance with myth, but that they were in fact established by native Anatolian peoples. What is forgotten is the truth that free thought first flourished in this land and then sprouted to the West.

Like modern Greece, most Western countries today are still unable to accept the fact that the origins of their modern civilizations, the so-called Eastern Greek Land, is in fact now a Muslim country. Along the teachings of its unique revolutionary leader Kemal Ataturk, despite efforts and intensions to inject full awareness and acceptance of all Anatolian cultures to its people, and despite its quest to take its place among the modern world as a foremost civilized nation, this country, in the eyes of the modern West is still Oriental Turkey. We, the Turkish ancient historians and archaeologists are at fault as well, since we stand distant to criticize this dogmatic perception created two hundred years ago. The establishment of native cities are still credited to mythic Hellenic heros. We alienate ourselves from our common heritage created by thousands of years of mingling of various religions, various languages and various races. Without any questioning, we still defend the misperception that puts Ancient Greeks as the creators of modern civilization, and we still keep on calling Anatolian Ionia East Greece and its people Eastern Hellenic. We forget the meaning of panhellenism but in the meantime, together with the West, accuse those scholars who question the two hundred-year-old dogma of Hellenic East and who aim bring out the concept of Anatolian Ionic (with support using scientific evidence) with Anatolianism under nationalist context.

75

Anadolu-on Uygarl: Kolonizasyon ve Dou Hellen Kavramlarna Eletirisel Bir Bak

KAYNAKA
Abbasolu Martini 2003 Abbasolu 2003 Akerstrm 1966 Akurgal 1941 Akurgal 1961 Akurgal 1983 Akurgal 1998 Akurgal 2000 Aydn 2010 Babinger 2001 Badisches Landesmuseum 2007 Basedow 2001 Bean 1985 Berndt 2002 Bittel 1976 Boardman 1964 Borgelte 2001 H. Abbasolu W. Martini (derl.), Die Akropolis von Perge I (2003). H. Abbasolu, Zur Geschichte der Ausgrabungen in Perge, iinde: H. Abbasolu W. Martini (derl.), Die Akropolis von Perge I (2003) 1-11. A. Akerstrm, Die architektonischen Terrakotten Kleinasiens (1966). E. Akurgal, Griechische Reliefs des VI. Jahrhunderts aus Lykien (1941). E. Akurgal, Die Kunst Anatoliens (1961). E. Akurgal, Alt-Smyrna I. Wohnschichten und Athenatempel (1983). E. Akurgal, Anadolu Kltr Tarihi (1998). E. Akurgal, Ege. Bat Uygarlnn Doduu Yer (2000). S. Aydn, Arkeoloji ve Milliyetilik. Toprak Altndan Kimlik Devirmek, Arkeo Atlas 7, 2010, 132-139. F. Babinger , Rum, slam Ansiklopedisi 9 (2001) 766. Badisches Landesmuseum Karlsruhe, Vor 12.000 Jahren in Anatolien. Die aeltesten Monumente der Menschheit. Ausstellungskat (2007). M. Basedow, Der sptbronzezeitliche Friedhof am Beiktepe, iinde: Troia Kat. 2001, 415-418. G. E. Bean, Kleinasien 3. Jenseits des Maender. Karien mit dem Vilayet Mula (1985). D. Berndt, Midasstadt in Phrygien. Eine sagenumwobenen Sttte im anatolischen Hochland (2002). K. Bittel, Die Hethiter (1976). J. Boardman, The Greek Overseas (1964). M. Borgolte, Europas Geschichten und Troia. Der Mythos im Mittelalter. ber die Zeit, als die Trken Verwandte der Lateiner und Griechen waren, iinde: Troia Kat. 2001, 190-203. Cl. Bosch, Das Anatolische in der Geschichte, II. Trkischer Geschichtskongress (1937). Cl. E. Bosch, Pamphylia Tarihine Dair Tetkikler (1957). E. Bowie, Hipponax, DNP 5 (1998) 606. C. Brixe, Frigler ve Frig Dili/The Phrygians and the Phrygian Language, iinde: H. Sivas T. Tfeki Sivas (derl.), Friglerin Gizemli Uygarl/The Mysterious Civilization of the Phrygians (2007). Ch. Bruns-zgan, Ein spthethitisches Relief persischer Zeit ? , iinde: M. ahin (derl.), Ramazan zgana Armaan (2005) 53-62. J. Cobet, Ionien in der Geschichtsschreibung, iinde: J. Cobet V. von Grave W-D. Niemeier K. Zimmermann (derl.), Frhes Ionien. Eine Bestandsaufnahme , Milesische Forschungen 7, 727-741. I. Cornelius H. Niehr, Gtter und Kulte in Ugarit (2004). J. des Courtils, Ksanthos-Letoon Kaz ve Aratrmalar 2004, ANMED 2005/3, 43d.

Bosch 1937 Bosch 1957 Bowie 1998 Brixe 2007

Bruns-zgan 2005 Cobet 2007

Cornelius Niehr 2004 Courtils 2005

76

Anadolu / Anatolia 35, 2009

F. Ik

Courtils 2006 Courtils 2006a Curtius 1855 Dnmez 2003 Erhat 19721 Eybolu Erhat 1977 Fratl 1978

J. des Courtils, Nouvelles dcouvertes a Xanthos, iinde: K. Drtlk ve di. (derl.), III. Uluslararas Likya Sempozyumu,Bildiriler I (2006) 145-152. J. des Courtils, Ksanthos Kaz ve Aratrmalar 2005, ANMED 2006/4, 33-35. E. Curtius, Die Ionier vor der ionischen Wanderung (1855). . Dnmez, Yeni Bulgular Inda Orta Karadeniz Blgesi Demira anak-mleine Bir Bak, Anadolu/Anatolia 24, 2003, 4. A. Erhat, Byzas, Mitoloji Szl (1972) 77. S. Eybolu A. Erhat (ev.), Hesiodos. Eseri ve Kaynaklar (1977). N. Fratl, New Discoveries Concerning the First Settlement of Ancient stanbul-Byzantion, The Proceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology I, 1978, 565-574. R. Fleischer, Artemis von Ephesos und verwandte Kultstatuen aus Anatolien und Syrien (1973). H. Genz, Kzlrmak Blgesinde Demir ag/The Iron Age in the Kzlrmak Region, iinde: H. Sivas T. Tfeki Sivas (derl.), Friglerin Gizemli Uygarl/The Mysterious Civilization of the Phrygians (2007) 127-140. A. M. Greaves, Miletos. Bir Tarih (2003). P. Grimal, Byzas, Mitoloji Szl. Yunan ve Roma (1997), 126. G. M. A. Hanfmann, Ionia, Leader or Follower?, Harward Studies in Classical Phylology 61, 1953, 23. P. Hgemann , Troias Untergang was dann ? , iinde: Troia Kat. 2001, 58-63. P. Hgemann, Homer und der Vordere Orient, AMS 54, 2005, 1-19. F. Ik, Das Leto-Heiligtum in Asarck. Zur sog. Akkulturation in Lykien bezglich seiner frhen Tempelbauten, IstMitt (baskda). F. Ik, Die Koroplastik von Theangela in Karien und ihre Beziehungen zu Ostionien zwischen 560 und 270 v. Chr, IstMitt Beih 21 (1980). F. Ik, Pttara, im Land vom hethitischen Lukka und homerischen Lykia, Lykia 1, 1994, 1-9. F. Ik, Pamfilya ve Anadolu Gerei, Adalya I, 1996, 23-24. F. Ik, Ein phrygisch-ionischer Torso der Muttergttin in Alanya, iinde: G.Arsebk M.J. Mellink W. Schirmer (derl.), Halet ambele Sunulan Yazlar (1998), 435-449. F. Ik, Yunan Mucizesi Var myd ? , Adalya III, 1998, 16-25. F. Ik, Der karische Bergherrscher und sein heiliger Stein in Kbide, iinde: C. Ik (derl.), Festschrift fr Baki n zum 75. Geburtstag (2000) 117-134. F. Ik, Die Vergttlichung der phrygischen Dynasten im Lichte ihrer Graeber, IstMitt 53, 2003, 197-199. F. Ik, Karanlk Dnemin Aydnl ve Frig Sanatnn Anadoluluu zerine, Anadolu/Anatolia 24, 2003, 19-33.
77

Fleischer 1973 Genz 2007

Greaves 2003 Grimal 1997 Hanfmann 1953 Hgemann 2001 Hgemann 2005 Ik (baskda) Ik 1980 Ik 1994 Ik 1996 Ik 1998a

Ik 1998b Ik 2000

Ik 2003a Ik 2003b

Anadolu-on Uygarl: Kolonizasyon ve Dou Hellen Kavramlarna Eletirisel Bir Bak

Ik 2003c Ik 2003d Ik 2003e Ik 2005 Ik 2007a

F. Ik, F. Kolbn Homer Nasl mer Olur Yazsna Yantlar, dol. Arkeoloji ve Arkeologlar Dernei Dergisi 16, 2003, 9-15. F. Ik, F. Kolbn Homer Nasl mer Olur Yazsna Yantlar, Bilim ve topya 112, 2003, 25-30. F. Ik, Die Statuetten vom Tumulus D bei Elmal. Ionisierung der neuhethitischphrygischen Bildformen in Anatolien, Lykia V (2003). F. Ik, Zu den Anfaengen ionischer Architektur, AMS 54, 2005, 21-42. F. Ik, Ex Oriente Lux. Gne Doudan Doar, iinde: B. Can M. Ikl (derl.), Atatrk niversitesi 50. Kurulu Yldnm Arkeoloji Blm Armaan. Doudan Ykselen Ik. Arkeoloji Yazlar (2007) 60-68. F. Ik, Protogeometrik Yontucuklar Inda Ege Glerinin Nicelii ve onia Kltr Kimlii zerine; iinde: E. ztepe M. Kadolu (derl.) Cokun zgnele 65. Ya Armaan (2007) 203vd. F. Ik, Lykiann Dip Tarihi ve Hint-Avrupallarn Anadolulamas zerine, iinde: G. Umurtak . Dnmez A. Yurtsever, Refik Duruya Armaan (2007) 229-236. F. Ik, Pimi Toprak Mimari Levhalarn Frig Kkenine Yeni Bir Kant, iinde: T. Tahran ve di. (derl.), Muhibbe Darga Armaan (2008) 275282. F. Ik, Mopsos Mitosu ve Bilimsel Gerekler: Perge ve Karatepenin Kuruluu zerine, iinde: . Delemen (derl), Prof. Dr. Haluk Abbasoluna 65. Ya Armaan (2008) 571-585. F. Ik, Die anatolisch-altphrygische Muttergottheit vom Neolithikum bis zur Klassik, AMS 61, 2008, 33-68. F. Ik, Eskiada Ticaret ve Malla Tanan Kltr, iinde: N. Ylmaz H. Yldz E. Er (derl.), III. Ulusal Ta Sempozyumu, Antalya 2009 (2009). K. rem, Aiolische orientalisierende Keramik (2003). H. kan, Zum Totenkult in Lykien II: Schlachtopfer an lykischen Graebern, T. Korkut (derl.), 60. Yanda Fahri Ika Armaan (2004) 379417. H. kan, Der Einfluss des spthethitischen Kulturraumes auf die Grabreliefs in Lykien, Akten der zweiten Forschungstagung des Graduiertenkollegs "Anatolien und seine Nachbarn" der Eberhard-Karls-Universitt Tbingen (20. bis 22. November 2003), (2004) 151-177. V. Jarosch, Samos, XVIII. Samische Tonfiguren des 10. bis 7. Jahrhunderts v. Chr. aus dem Heraion von Samos (1994). M. Korfmann, Stelen vor den Toren Troias: Appaliunas-Apollon in Truisa/Wilusa?, iinde: G. Arsebk M. J. Mellink W. Schirmer (derl.), Halet ambele Sunulan Yazlar (1998) 471-488. M. Korfmann, Die troianische Hochkultur (Troia VI und VIIa). Eine Kultur Anatoliens, iinde: Troia Kat. 2001, 395-406. K. Kreiser, Troia und die homerischen Epen. Von Mehmet II. bis smet nn, iinde: Troia Kat. 2001, 282-291. J. Latacz, Troia-Wilios-Wilusa Troia. (2001).

Ik 2007b

Ik 2007c

Ik 2008a

Ik 2008b

Ik 2008c Ik 2009 rem 2003 kan 2004a

kan 2004b

Jarosch 1994 Korfmann 1998

Korfmann 2001 Kreiser 2001 Latacz 2001

78

Anadolu / Anatolia 35, 2009

F. Ik

Latacz 2005 Lemos 2007

J. Latacz, Troia und Homer (2005). I. S. Lemos, The Migrations to the West Coast of Asia Minor: Tradition and Archaeology, iinde: J. Cobet V. von Grave W-D. Niemeier K. Zimmermann (derl.), Frhes Ionien. Eine Bestandsaufnahme, Milesische Forschungen 7, 713-727. A. M. Mansel, Ege ve Yunan Tarihi (1963). Ch. Marek, Stadt, Aera und Territorium in Pontus-Bithynia und Nord-Galatia, IstForsch 39 (1993). W. Martini, Historische Schlussfolgerungen, iinde: H. Abbasolu W. Martini (derl), Die Akropolis von Perge I (2003) 179vdd. G. Neumann, Eine epichorische Inschrift, iinde: H. Abbasolu W. Martini (derl.), Die Akropolis von Perge I (2003) 165vdd. J.Niehoff, Byzantion-Byzanz , iinde: DNP 2 (1997-1999) 871. S. Omura, 1990 Yl Kaman-Kalehyk Kazlar, KST 13.I, 1992, 324. M zdoan N. Bagelen (derl.), Neolithic in Turkey the cradle of civilization: new discoveries (1999). M. zdoan, Devrimlarin Atas, Neolitik a, Arkeo Atlas 1, 2002, 64. M. zdoan, Devletin Kkeni, Kalkolitik a, Arkeo Atlas 1, 2002, 109. R. zgan, Untersuchungen zur archaischen Plastik Ioniens (1978). C. zgnel, Geometrische Keramik von Alt-Smyrna aus der AkurgalGrabung, iinde: B. Ruckert F. Kolb (derl.), Probleme der Keramikchronologie des sdlichen und westlichen Kleinasiens in geometrischer und archaischer Zeit, Internationales Kolloquium, Tubingen (24.03-26.03 1998), Antiquitas 44, (2003). P. Pavuk, Kuzeybat Anadoluya zg mlekilik. Gri Kaplar, Arkeo Atlas 7 2010, 50vd. C. B. Rose, Separating Fact from Fiction in the Aiolian Migration, Hesperia 77.3, 2008, 399-430. G. Sazc, Das Megaron in Quadrat G6, iinde: Troia Kat. 2001, 384390. K. Schefold, Die Tonfriese von Pazarli, in: Deutsches Archologisches Institut. Abteilung Istanbul (Hrsg.), Martin Schede zu seinem sechzigsten Geburtstag am 20. Oktober 1943 im Manuskript berreicht. Kleinasien und Byzanz: Gesammelte Aufstze zur Altertumskunde und Kunstgeschichte, Istforsch 17 (1950) 137-148 J. Seher, Hattua/Boazkyn Yerleim Tarihine Yeni Katklar: Bykkaya Kazlarna Toplu Bir Bak, TBA-AR 3, 2000, 15-34. H. Sivas T. Tfeki-Sivas (derl.), Friglerin Gizemli Uygarl. The Mysterious Civilization of the Phrygians. Yap Kredi Sergi Katalou, stanbul 2007/2008 (2007). H. Sourouzian R. Stadelmann, Die ltesten Erwhnungen von Ioniern und Danaern, AW 36.6, 2005, 79-83.

Mansel 1963 Marek 1993 Martini 2003 Neumann 2003 Niehoff 1997-1999 Omura 1992 zdoan Bagelen 1999 zdoan 2002a zdoan 2002b zgan 1978 zgnel 2003

Pavuk 2010 Rose 2008 Sazc 2001 Schefold 1950

Seher 2000 Sivas Tfeki-Sivas 2007

Sourouzian R. Stadelmann 2005

79

Anadolu-on Uygarl: Kolonizasyon ve Dou Hellen Kavramlarna Eletirisel Bir Bak

Starke 1999 Starke 2001 ahin 2002 ahin 2005 Talklolu 1954 Tekolu 2006 Tiryaki 2001/2002 Tiryaki 2010 Troia Kat. 2001 nal 1989

F. Starke , Luwisch, DNP 7 (1999) 528. F. Starke, Die Geschichte des Landes Wilusa, iinde: Troia Kat. 2001, 34 -45. S. ahin, Pamfilya/Likya Snr Kentleri: Olbia ve Dierleri, Likya ncelemeleri 1, 2002, 31d. S. ahin, Bilim retmeyen Uygarlk Evrensel Deildir !.. Bat Uygarl ve Anadolu, Toplumsal Tarih 136, Nisan 2005, 43. Z. Talklolu, Tanr Apollon ve Anadolu ile Mnasebeti (1954). R. Tekolu, Anadolunun Dilleri, Arkeo Atlas 5, 2006, 158. S. G. Tiryaki, vriz Kabartmas Inda Anadoluda arap-Tanrs Anlay ve Bu Anlayn Geliimi zerine, Adalya 5, 2001/2002, 59-71. G. Tiryaki, Erken Demira Gurgum (=Kahramanmara) Kabartmal Mezar Talar (Baslmam doktora tezi, Antalya 2010). Troia-Wilios-Wilusa Troia. Traum und Wirklichkeit. Ausstellungskatalog, Stuttgart-Braunschweig-Bonn 2001/2002 (2001). A. nal, Orta ve Kuzey Anadolunun M.. 2. Binyl skn Tarihiyle lgili Sorunlar, iinde: C. Bayburtluolu (derl.) Akurgala Armaan, Anadolu/Anatolia XXII, 1981/1983 (1989) 17-37. H. H. von der Osten, The Aliar. Hyk Season of 1930-1932 Part II OIPXXIX (1937). R. Wachter, Die Troia-Geschichte wird schriftlich, iinde: Troia Kat. 2001, 77-80.

Von der Osten 1937 Wachter 2001

80

Anadolu / Anatolia 35, 2009

F. Ik

Resim 1a-b

Resim 2

81

Anadolu-on Uygarl: Kolonizasyon ve Dou Hellen Kavramlarna Eletirisel Bir Bak

Resim 3

Resim 6

Resim 4

82

Resim 5

Anadolu / Anatolia 35, 2009

F. Ik

Resim 7 Resim 8

Resim 9

83

Anadolu-on Uygarl: Kolonizasyon ve Dou Hellen Kavramlarna Eletirisel Bir Bak

Resim 10

Resim 11

Resim 12 Resim 13

84

Resim 14

Resim 15

Resim 16

Anadolu / Anatolia 35, 2009

F. Ik

Resim 18

Resim 17

Resim 19
85

Anadolu-on Uygarl: Kolonizasyon ve Dou Hellen Kavramlarna Eletirisel Bir Bak

Resim 20

Resim 21

Resim 22

Resim 23

86