VEDAT TOPALOLU Yldz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits retim Yksek Lisans Program

11.05.2011

STANBUL 2011

indekiler

Ama Giri Yar Kat ekillendirme

Yar Kat amur Hazrlama Yar Kat ekillendirme Yntemleri

Parametreler Avantaj ve Dezavantajlar Potansiyel Uygulamalar Sonular Teekkr

11.05.2011

STANBUL 2011

Ama

Yaplacak olan almada yar-kat olarak ekillendirilecek olan Al-Si alamlarnda gvenilir ve tekrarlanabilir fiziksel zelliklere sahip kaliteli rn eldesi iin yntemlerin ve parametrelerin belirlenmesi ve optimizasyonu amalanmaktadr. Bu sunumda ise yar kat ekillendirme yntemleri ve etkin proses parametrelerinin literatr almalar nda aktarlmas amalanmtr.

11.05.2011

STANBUL 2011

Giri

Hafif metallerin kullanmnn giderek nem kazand gnmzde, mevcut retim yntemlerinin eksiklerini gidermek, daha dk maliyetlerle daha kaliteli rn ortaya koyabilmek srekli aratrlan bir konu haline gelmitir. Otomotiv ve havaclk sektrndeki gelimeler, zellikle alminyum alamlarna gereksinimi arttrmtr. Ancak gereken koul pahal bir metal olan alminyumdan, nihai ekle yakn paralarn, yksek dayanml ve dk maliyetli olarak retebilmektir.

11.05.2011

STANBUL 2011

Giri

Avrupa, Japonya ve A.B.D.deki birok irket motor endstrisi iin yllk milyonlarda paray bu yntemle retmeye balamlardr. Dolaysyla lkemizde nemli bir yer kaplayan otomotiv sektr ve bu sektrn en nemli malzemesi konumunda bulunan alminyum metalinde retim ve ekillendirmeye ynelik yar-kat metal retimi gibi yeni teknolojilerin gelitirilmesi ve uygulanmas kanlmaz olmaktadr.

11.05.2011

STANBUL 2011

Yar-Kat ekillendirme

1971de MITde bulundu. Sn-15Pb alam zerinde modellendi. Faz diyagramnda kat sv aralna sahip alamlar iin uygundur. %40-50 kat fraksiyonuna sahip amurun ekillendirilmesine dayanr. En nemli admlarndan biri kresel tane yapsnn elde edilmesidir. Endstriyel yntemler : thixocasting ve rheocasting.
STANBUL 2011 6

11.05.2011

Yar Kat amur Hazrlama

Yar kat ekillendirme srasnda kullanlan spesifik amurun veya birincil kresel tanelere sahip biyetin hazrlanmas nemli rol oynar nk prosesin ekonomiklii ve stabilitesiyle yakndan ilikilidir. Hammadde olarak tiksotropik karakterde bir malzeme salamak iin non-dentritik ince taneli primer faz alt ergime noktasnn zerindeki bir scaklkta matris ierisinde niform olarak datlmaldr.

Bak ile kesilebilen tiksotropik yar kat amur (Mutfak ba testi )

11.05.2011

STANBUL 2011

Yar Kat amur Hazrlama Yntemler;

mekanik kartrma, elektromanyetik kartrma, SIMA (strain-induced melt activation), yeni rheocasting, tek burgu (single screw) ift burgu (twin screw) Erime scaklnn stnde zayf mekanik kartrma Sv kartrma vb.

Ticari olarak en ok kullanlanlar;

Mekanik kartrma MHD SIMA

11.05.2011

STANBUL 2011

Yar Kat amur HazrlamaKatlama srasnda uygulanan

kartrma srasndaki evrim;

(a) lk dentrit paras, (b) Dentritik byme, (c) rozet, (d) olgunlam rozet, (e) kresel

Bu yntem ok dk yatrm ve iletme maliyetleri (soutma maliyetleri) iermektedir. Temel olarak kartma hz ve scakl, kartrmann uygulan proses zerinde etkin parametrelerdir.

11.05.2011

STANBUL 2011

SIMA(Strain Induced Melt Activated) prosesidir. lem basamaklar; Dkm veya scak ekstrzyonla alam retimi Yksek deformasyon-tane uzamas Solidus-Likidus aras scakla karma (kresel yap eldesi) Yar kat ekillendirme
Yeterli

Yar Kat amur Hazrlama

deformasyon verilmi ve yarkat koullara stlm malzeme son derece ince, homojen, kresel mikroyapya dnr.

Bu prosesin mekanizmas tam olarak aklanamamakla birlikte, yeniden kristalleme olayna ok benzediinden, yeniden kristalleme mekanizmas ile aklanabilir.

11.05.2011

STANBUL 2011

10

Yar Kat Mikroyap

Klasik A356 alamnn(dentritik), (b) yar-kat A356 alamnn mikroyaplar(non-dentritik)

11.05.2011

STANBUL 2011

11

Yar Kat ekillendirme Yntemleri

11.05.2011

STANBUL 2011

12

Yar Kat ekillendirme Yntemleri sv alamn, katlamas esnasnda Rheocasting ynteminde

kartrlarak yar kat amur halde iken (dentritik balar krlm) direkt olarak kalba enjekte edilmesi sz konusudur.

Tek adml bir prosestir. Non-dentritik yap mekanik kartrma, uyarlm kat paracklarn ekirdeklenmesi (NRC), elektromanyetik kartrma, likidus alt dkm yntemleriyle gerekletirilebilir. Rheocasting bize u avantajlar sunar; Basit ileme Esnek alma boyutlar Farkl alamlar hazrlyabilme Kolay ve ucuz hammadde tedarii Geri dnm kolayl Proses olarak dk maliyet

11.05.2011

STANBUL 2011

13

Yar Kat ekillendirme Yntemleri

Rheometal prosesi, iki sistem arasndaki entalpi deiimini esas alr ve RSF (rapid slurry forming) ile amur retimini ierir. Prosesin admlar; Kat EEM sv alama daldrlr. Kartrma ile kresel forma gei 5-15 saniye bekleme Bu ilem sonrasnda ise yar-kat alam bir piston yardm ile kalba gnderilerilir.
STANBUL 2011 14

1. 2. 3.

11.05.2011

Yar Kat ekillendirme Yntemleri

11.05.2011

STANBUL 2011

15

Parametreler

Viskozite Metalurjik Parametreler

Kat fazn hacim

Malzeme Seimi Proses Parametreleri

Kesme Kuvveti ve

fraksiyonu Birincil fazn morfolojisi Partikl bykl ve dalm Alam bileimi ve dkm scakl

Sresi Scaklk Basn

11.05.2011

STANBUL 2011

16

Avantaj-Dezavantajlar
AVANTAJLAR DEZAVANTAJLAR

Az

ilem admyla kompleks para retimi Enerji tasarrufu Faz diyagramnda kat-sv aral olan hemen hemen her alama uygulanabilme Daha az ekme boluu, daha az kalp erozyonu, daha az porozite, daha az makro segregasyon Daha hafif konstrksiyon Otomasyona uygunluk Tane kltclerden yararlanlabilme Ekonomiklik ekillendirme maliyeti dktr. Farkl alamlar kolayca retilebilir. Dk scaklklarda allabilir.

Hammadde

maliyeti yksek ve tedariki says az olabilir.

Proses

bilgisi ve tecrbesi yeni bileenlere ve isteklere uygun olarak srekli yenilenmelidir. Bu da gelitirme maliyetlerini ortaya karr.
Geleneksel

srelere kyasla daha az ancak daha kalifiye personel gerektirir.

Kat/sv

oran ve viskozite, scakla baldr. Scaklk kontrol hassas olarak salanmaldr.

11.05.2011

STANBUL 2011

17

Potansiyel Uygulamalar

11.05.2011

STANBUL 2011

18

Endstriyel rnek

SSR

Zaman tasarrufu : %20 Kalp ya tasarrufu : %50 Hurda geri dnm oran : %50ye kadar.
IdraPrince firmasnn almasdr.
11.05.2011

DC

STANBUL 2011

19

Endstriyel rnek
IdraPrince firmasnn almasdr.

Bu deerler fikir verme amal olup yllk retim, hurda oran, ileme maliyetleri ve SSR ekipman maliyetleri gibi bir ok parametreye baldr.

11.05.2011

STANBUL 2011

20

Sonular

Otomobil jant retimi iin kullanlan yntemlerin karlatrlmasyla malzemeden yaplan tasarruf ve fiziksel zelliklerdeki iyileme grlmektedir.

11.05.2011

STANBUL 2011

21

Sonular

Dk scaklklarda yaplabilen almalar ile ~%35 enerji tasarrufu salanabilmektedir.(A357)

STANBUL 2011 22

11.05.2011

Sonular

Yar kat ekillendirme, kompleks alminyum paralaran kaliteli dkmn daha az ilem admyla gerekletirebilecek bir yntemdir. Geleneksel yntemlere nazaran %30 a varan malzeme tasarrufu ve yine %30-35 civarnda enerji tasarrufu salar. Ayrca kalp sv metal aras komplikasyonlar minimuma indirir. Kalp mrn %50ye kadar artrr, proses sresini %20-50 arasnda drr, yalayclardan %50 civarnda tasarruf salar. Rheocasting, thixocastinge gre hammadde tedarii asndan daha avantajldr. Kaliteli bir retim gerekletirebilmek iin ince, e eksenli, kresel mikroyapya ulamak yar kat ekillendirme prosesi iin mutlaka gereklidir. Yar kat amur, faz diyagramnda kat-sv aral olan her alama uygulanabilmekle beraber deiik alamlar iin deiik yar kat ekillendirme yntemleri seilebilmektedir.
STANBUL 2011 23

11.05.2011

Sonular

Prosese etki eden parametrelerin bilinmesi, gerek amur hazrlama gerekse ekillendirme srasnda uygulanacak stabil deerler elde edilmesi, tekrarlanabilir ve kaliteli retim yapabilmek iin mutlaka gereklidir. Aratrmaclarn yaptklar almalar sonucunda yksek mekanik deerlere ve kaliteli rnlere(segregasyonlarn ve i hatalarn en aza indirgendii) ulaabilmenin daha dk maliyetle, daha az ilem admyla gerekletirilebildii yar kat ekillendirme, havaclk, savunma sanayii, otomotiv sanayii gibi Al alamlarnn youn olarak kullanld sektrlerin ihtiyalarn karlayabilecek duruma geldii sylenebilmektedir. Gnmzde yar kat ekillendirme yntemleri, askeri uygulamalarda, uzay ve havaclk sektr, yakt tanklar, otomobil n ve arka akslar, motor paralar, fren diskleri, kilitlenmesiz fren sistemi,sspansiyon paralar, asi, jantlar birok uygulamada kullanlabilmektedir.

11.05.2011

STANBUL 2011

24

Yorum

Gnmzde kullanm giderek artan ve retim yntemleri srekli aratrlan hafif metaller, zellikle de alminyum alamlar, yar kat ekillendirme ile yksek mekanik zellikler ve geleneksel yntemlere dk maliyetlerle retilebilmektedir. Bunun yannda geleneksel yntemlerin svdan katya geiinde ortaya kan problemleri de byk lde bertaraf edebilmektedir. Enerji ve zaman, reticinin varln srdrebilmesi iin daima yksek verimle kullanmas gereken deerlerdir. Yar kat ekillendirme yntemleri, ksa srede daha az enerji kullanmyla retimi salayarak maliyeti drebilecek, verimi artrabilecek yntemlerdir. Ancak bunun yannda kaliteli hammadde tedarii ve/veya retimi, proseslerin stabilitesi ve tekrarlanabilirlii, homojen zelliklerin eldesi, toleranslarn belirlenmesi, aratrlmas ve gelitirilmesi gereken konulardr.

11.05.2011

STANBUL 2011

25

Beni dinlediiniz iin teekkr ederim.

11.05.2011

STANBUL 2011

26