Chng 1: Khi qut l thuyt h thng v h thng nng nghip

1.1. Khi qut v h thng Trong th gii t nhin cng nh trong x hi loi ngi mi hot ng u din ra bi cc yu t, ta gi l cc hp phn (components) c nhng mi lin h tng tc, hu c vi nhau, c gi l tnh h thng. V vy, mun nghin cu mt s vt, hin tng, hot ng no chng ta phi coi l thuyt h thng l c s ca phng php lun v tnh h thng l c trng v bn cht ca chng. 1.1.1. Nhng khi nim c bn ca h thng. 1.1.1.1 Hp phn (Component): Mi s vt, s vic mang tnh h thng c cu trc t cc hp phn h thng. Hp phn l b phn nh nht ca 1 h thng, c vai tr chc nng c lp, hon chnh nhng li c mi quan h tng tc vi nhau trong mt h thng nht nh. V d: Sn xut cy trng mang tnh h thng, bao gm nhng hp phn khc nhau c vai tr chc nng c lp nhng li c quan h nh hng tng tc nhau to ra nhng sn phm mi l cy trng. + Cc hp phn t nhin ca h thng sn xut cy trng: - Bc x -----> Quang hp - Nhit - m - phn + Cc hp phn hot ng sn xut: - Lm t - Gieo trng - Chm sc - Ti / Tiu nc - Bn phn ----> cung cp nc v dinh dng cho cy trng sinh trng v to sn lng + Cc hp phn kinh t-x hi: - u t: Vt t - Tin/ Tn dng - Lc lng lao ng - Tin b k thut - Th ch, php lut / chnh sch - Vn ho / Dn tr / Trnh kin thc Trong thc t pht trin t c mc tiu no ngi ta thng thng qua mt d n , c thit k gm c nhiu ni dung hat ng ngi ta c th gi l cc hp phn ngi ta cn c th gi l cc tiu hp phn trong mt d n. Cc hp phn ny nhm t c mc ch hay 1 iu kin sinh kh hu (thi v)

mc tiu pht trin no . V d: Hp phn nng cao nng lc cho cp thc thi d n, hp phn pht trin sn xut, hp phn h tng c s qui m nh v qun l d n. 1.1.1.2. H thng: L mt tp hp cc hp phn c quan h tng tc to nn mt chnh th thng nht v vn ng, t xut hin nhng thuc tnh mi hoc sn phm mi. Hot ng ca cc hp phn trong h thng khng phi l php tnh cng m iu quan trng nhn nhn mt h thng l cc hp phn c to nn mt thuc tnh mi hoc mt sn phm mi hay khng? H thng l mt tng th c trt t ca cc yu t khc nhau, c quan h v tc ng qua li vi nhau. Mt h thng c th xc nh nh mt tp hp cc i tng hoc cc thuc tnh c lin kt to thnh mt chnh th v nh c tnh mi gi l "tnh tri" (mergence) ca h thng. Theo o Th Tun, h thng l cc tp hp trt t bn trong (hay bn ngoi) ca cc yu t c lin quan vi nhau (hay tc ng ln nhau). Thnh phn ca h thng l yu t. Cc mi lin h v tc ng gia cc yu t bn trong mnh hn so vi yu t bn ngoi h thng v to nn trt t bn trong ca h thng. Mt h thng l mt nhm cc yu t tc ng ln nhau, hot ng chung cho mt mc ch chung. S hot ng ca h thng phi nhm t cc mc tiu nht nh. Thng mt h thng c nhiu mc tiu, trong c nhng mc tiu h tr nhau nhng cng c nhng mc tiu mu thun nhau. V vy khi nghin cu h thng, cn phi gii quyt ng n mi quan h gia cc mc tiu to iu kin cho h thng pht trin hi ho v thun li. Theo quy lut sinh thi, hot ng h thng cng a dng th tnh n nh ca h thng cng cao. Nh vy, a dng ho mc tiu h thng s lm tng tnh n nh v s pht huy c nhng mc tiu h tr nhau v gim i nhng mc tiu mu thun ca h thng. Ta c th a ra mt vi v d minh ho cho khi nim v quan nim v h thng rt quan trng ny: Sn xut nng nghip thc cht l mt h thng bao gm rt nhiu nhm hp phn v cc hp phn th hin cc hot ng sn xut v yu t sn xut khc nhau. Mc tiu h thng ny l t tc pht trin sn lng nng nghip cao v n nh. Trong hot ng h thng, hai mc tiu ny h tr nhau t c s hon thin ca h thng nng nghip, tuy nhin chng cng mu thun vi nhau. Nu tc pht trin sn lng qu cao th tnh n nh ca mu m t mt i, ko theo mt tnh n nh ca nng sut v sn lng. V vy trong nghin cu h thng nng nghip, cn ch trng iu hnh v thc hin cc hot ng ca cc hp phn mt cch thng nht v hi ho.
-

H sinh thi rng t nhin l mt h thng gm 3 nhm hp phn chnh: Sinh vt phn hu Sinh vt sn xut xut : sinh vt sn xut Nhm sn - Nm - Cy / c Nhm tiu th : sinh vt tiu th - Vi khun Nhm phn hu: sinh vt phn hu.

Sinh vt tiu th 2 - ng vt n thc vt - ng vt n tht cc ng vt trn

S 1: H thng hot ng ca h sinh thi rng - Thuc tnh mi ca h thng: 3 nhm hp phn ny phi tn ti v pht trin nh mi quan h tng tc nhau gia cung v cu, h tr nhau, cn bng sinh thi trong h thng. - Sinh vt sn xut to cy c cho ng vt n thc vt pht trin - ng vt n cy c ---> to sn phm cho ng vt n tht - ng vt + thc vt ---> to ngun tn tch hu c cho sinh vt phn hu l nm v vi sinh vt. - Vi sinh vt + nm thc hin cc qu trnh phn gii v tng hp cht hu c ca 2 nhm hp phn sn xut v tiu th mt mt cung cp li cht hu c cho cy/c, mt khc lm sch mi trng sng cho cc loi ng vt. - Nu mt trong cc hp phn ca h thng ny b ph hu hay ngng hot ng th h sinh thi vng ny cng b tn thng r rt: mt nhm sn xut ----> mt cy ci s khng cn nhm tiu th ----> mt qun th ng vt v thc vt s khng cn tn tch hu c cho s tn ti v hot ng ca nhm phn hu - vi sinh vt. 1.1.1.3. Mi trng ca h thng L tp hp cc hp phn khng nm trong h thng nhng li tc ng qua li cht ch, khng th thiu c vi h thng. Nhng hp phn ca mi trng gp phn quan trng cho s tn ti hoc pht trin ca mt h thng v n bao gm nhng yu t ng nht vi hot ng h thng. Ngoi nhng yu t bn trong, cc yu t bn ngoi h ca thng khng nm trong h thng nhng c tc ng tng tc vi h thng gi l yu t mi trng. Nhng yu t mi trng tc ng ln h thng l yu t "u vo", cn nhng yu t mi trng chu s tc ng tr li ca h thng l yu t "u ra". Trong hot ng h thng sn xut, mi trng thng c nhn nhn l cc hp phn u vo (input) v u ra (output). V d: Hot ng sn xut ca nng h l mt h thng th mi trng ca h thng ny s l cc iu kin t nhin, kinh t v x hi tc ng n v nh hng bi cc hot ng sn xut ca nng h . 3

Mi trng ca h thng bao gm: mi trng v t nhin, mi trng v kinh t, mi trng v vn ho x hi. u vo: Tc ng - T nhin - Kinh t: u t - X hi: Th ch Chnh sch Kin thc

Sn xut nng h

u ra:

- Sn phm tr li cho t nhin - Kinh t: sn phm tiu th - X hi: Pht trin cng ng Kh nng sn xut

S 2 : H thng nng h Mi trng v t nhin: bao gm kh hu, t ai, a hnh, ngun nc, thc vt, ... T hp cc yu t ny s to nn cc n v (vng) sinh thi nng nghip. Vng sinh thi nng nghip l vng c s ng nht cao v iu kin kh hu, t ai, a hnh, ngun nc v thch hp cho cc h thng nng nghip nht nh. Mi trng v kinh t: bao gm vn, tn dng, tim nng v th trng v gi c nng sn, chi ph v lao ng, chi ph v vt t (ging, phn bn, thuc nng nghip, cng c nng nghip, c im quyn s hu rung t...)

Mi trng v vn ho - x hi: bao gm tp tc sinh hot ca mt cng ng x hi ti mt a phng nh: tp qun canh tc, vn ho, tn gio, tiu dng, tch lu, tnh ngha lng xm..., cc t chc on th, x hi v cc ch trng chnh sch. V d mi trng bao quanh ca h thng nng tri.

MI TRNG
VT LY

- Kh hu

- t - a hnh tng MI TRNG VN HOA XA HI Cng ng Vn hoa, gia tr cua no Chnh sach, th ch

- Nc - Thc vt - C s ha MI TRNG KINH T

Vn, tn dung th trng

H THNG NNG TRAI

Vt t . Nghin cu. Dch vu

S 3: Mi trng bao quanh ca h thng. 4

1.1.1.4. Cu trc ca h thng: L s sp xp, cu to ca cc hp phn v mi quan h tng tc ca chng trong mt phm vi h thng. Cu trc h thng th hin tnh chc nng v tnh n nh ca h thng. Mt khi cch sp xp v mi tng tc ca cc hp phn thay i hay ni cch khc cu trc ca h thng thay i th h thng cng b thay i sang phng thc hot ng khc. V d: Cu trc ca h thng sn xut nng nghip ca nng h Ngun ti nguyn Vn K thut TC Chnh sch Mi trng - Cc sn phm cy trng - Cc sn phm chn nui Ngnh ngh ph

Nng h Hot ng trng trt Hot ng chn nui

S 4: H thng sn xut nng h - Ngun ti nguyn - Chnh sch / Th ch L hp phn mi trng ca h thng sn xut nng h Chc nng ca hp phn ti nguyn l tc ng mi trng. Nu hp phn t nhin: t hoc nc l hp phn yu t sn xut th cu trc h thng thay i, l h thng nng h: Ti nguyn t Lao ng Vn

Nng h Ngnh ngh ph

- Sn phm sn xut - Li nhun / Li Hot ng chn nui

Hot ng trng trt

S 5 : Cu trc h thng nng nghip cp nng h 1.1.2. Phn loi h thng Vic phn loi h thng kh phc tp v tu thuc vo quan im v mc ch nghin cu cc s vic, cc hot ng trn c s l thuyt h thng. Xin gii thiu mt s loi hnh phn loi h thng: 1.1.2.1. Phn loi theo cu trc h thng: n gin hay phc tp. V d: 5

+ H thng n gin Ch h Sn xut phi nng nghip

Sn xut nng nghip : t ai - chungtri

S 6a : H thng nng h - Mi quan h gia ch h v hot ng sn xut + H thng phc tp iu kin mi trng: TN, iu kin sn xut Chn nui Ch h t S 6b: H thng nng h Mi quan h gia ch h Hot ng sn xut v iu kin mi trng

Trng trt

Hoc: Bc x mt tri (quang hp) iu kin sn xut

Chn nui

Sn phm chn nui Sn phm cy trng

Trng trt Nc v dinh dng T

Cht thi

S 7 : H thng canh tc (on - farm) 6

1.1.2.2 Phn loi theo mi quan h vi mi trng xung quanh + H thng m: Cc hot ng ca h thng quan h vi cc yu t mi trng tc ng Mi trng sinh thi

H thng nng h Vn ho x hi Th ch / Chnh sch

S 8 : H thng nng h v mi trng bao quanh + H thng ng: Phn tch cc hot ng h thng khng lin quan quan h vi mi trng bao quanh Lao ng Trng trt Lng thc TRNG TRT Lng thc Phn bn, Sc ko, Vn chuyn S 9 : H thng hot ng sn xut ca nng h 1.1.2.3. Phn loi h thng theo phn cp NNG H Lao ng Chn nui Thc phm Vn chuyn CHN NUI

+ Phn cp hnh qut (m)

Sn xut nng nghip --------------------

Lm nghip

Sn xut Trng trt

Lng thc Thc phm

Nguyn vt liu Chn nui

Cht t

Cy lng thc

Cy thc phm

Cy cng nghip

Cy n qu

Gia cm

Gia sc n c

Gia sc khng n c

S 10 : H thng nng nghip cp quc gia

+ Phn cp kiu khp kn: S 11 Gii php

iu kin vn ho

iu kin kinh t-x hi

iu kin x hi

Nhin liu NNG H Tr chi

Vt liu xy dng Cc sn phm trng trt Cc sn phm chn nui Lao ng

u vo ca ngnh Trng trt

Nui dng

u vo ca ngnh Chn nui

Phn m

Ngnh trng trt

Phn chung

Ngnh chn nui

Sc ko gia sc Nc, dinh dng Nng lng Lp ph iu kin sinh thi 9 Nui dng Nc

1.1.2.4.. Phn loi h thng theo th loi v cp bc + H thng th + H thng nng thn Hoc: + H thng sn xut nng nghip + H thng th trng + H thng dch v nng nghip Hoc: Trong mt khu vc: + H thng vng + H thng khu vc + H thng thn bn + H thng gia nh + H thng canh tc + H thng sn xut + H thng cy trng + H thng t 1.1.2 5. Phn loi h thng theo h thng chnh, h thng ph V d: Trong h thng nng nghip + H thng chnh: H thng nng nghip + H ph: - H ph trng trt - H ph chn nui - H ph ch bin - H ph ngnh ngh ph - H ph th trng

10

H THNG NNG NHIP

Phn cp

Cp Quc Gia Sn xut nng nghip Th trng Dch v NN

Vng

Lng, x Thi gian

Trang tri Phn lp Sn xut H THNG NNG NGHIP, H THNG CANH TC V H THNG NNG THN S 12: Phn cp trong tip cn H thng Nng nghip

11

Cp quc gia H thng Nng nghip Phi Nng nghip

Cp vng

Lng x

H thng canh tc

H thng sinh sng lng x

H thng nng thn

Nng h

Cng ng nng nghip

Cng ng phi nng nghip

S 13: H thng phn cp cc loi h thng ca nng nghip

12

H THNG NNG NGHIP V NI DUNG PHN CP

Phn cp

T chc x hi

H tng c s

Cc ngun

Vn ho X hi

Vng

D n

Lng x

Thi gian

Trang tri/ nng h Trang tri Nng h Hot ng phi nng nghip Phn lp

S 14: H thng phn cp v ni dung phm vi phn cp

13

PHN CP CC H THNG CA VNG NNG THN

H thng vng

Khoa hc, x hi

H thng vng u ngun

H thng lng, x

H thng nng h

H thng trang tri H thng sn xut H thng cy trng H thng t Khoa hc t nhin

S 15: Phn cp cc h thng ca vng nng thn

14

1.1.3. Cc quan im v h thng 1.1.3.1. Quan im tip cn h thng

Theo o Th Tun (1988) quan im h thng l phng php nghin cu khoa hc, l s
khm ph c im ca h thng bng cch nghin cu h thng bn cht v c tnh ca cc mi tng tc qua li gia cc thnh t.

Tip cn h thng l qu trnh xem xt khch quan v ton hin bn cht cc mi quan h
ca cc thnh phn ca h thng trong qu trnh pht trin nhm gip iu khin h thng pht trin bn vng hn. Tip cn h thng c ngha: + Xem xt, phn tch hin tng/hot ng mt cch h thng, c ngha l coi cc hp phn ca cc hin tng/hot ng c nhng c th, chc nng, vai tr c lp song li c mi quan h cht ch, tng tc lm xut hin nhng thuc tnh mi (v d: h thng canh tc) + Phi t cc hin tng/hot ng h thng trong mi trng tc ng/ nh hng ca n, nhm xc nh r cc mc tiu, ni dung, phng thc hot ng ca mi h thng lun b rng buc trong mi quan h tng tc vi mi trng bao quanh n. (v d: h thng sn xut nng h) + Mi mt h thng bao gm cc cu trc hp phn khc nhau, v vy cn xc nh phn tch mi hot ng h thng theo cu trc cc hp phn, sau mi kt hp li Cn ch phn tch h thng l phn tch cc cu trc hp phn u vo v u ra ca h thng. u vo l cc hp phn to nn ni dung hot ng ca h thng v u ra l kt qu hot ng h thng nhm xut hin nhng thuc tnh mi ca h thng. Theo N. Jameison (1996), nu chng ta tch ring tng b phn v nghin cu tng b phn mt th d nghin cu t m n u, y cng cha phi l t duy h thng. Vn chnh l quan h m khng phi l b phn. Ton b h thng hn tng s cc b phn bi v h thng c t chc. Nh vy cc tc gi u thng nht rng vn chnh trong h thng l quan h ca cc thnh t. L thuyt v h thng nhn mnh n s cn thit ca cch nhn mi s vic v hin tng trong mt th thng nht, ch khng phi con s cng n thun ca cc hp phn ri rc, c s tc ng ln nhau gia cc thnh phn trong qu trnh vn ng t u vo n u ra v c s phn cp th bc. Nh vy c th thy mi h thng u l mt phn ca h thng ln hn v n lt mnh li gm nhiu h thng nh hp thnh. L thuyt h thng ngy cng c ng dng ph bin trong nhiu lnh vc khoa hc phn tch v gii thch cc mi quan h tng h. Trong thi gian gn y tip cn h thng c p dng v pht trin trong nghin cu nng nghip. 1.1.3.2. Quan im phn tch h thng v m v vi m + Quan im v m: Nhn nhn v phn tch 1 h thng trn phng din i th, tng qut v: Mc tiu, ni dung hot ng vi nhng mi quan h tng tc chnh v xut hin nhng thuc tnh / kt qu g t hot ng ca h thng .

15

Nh vy trong nghin cu / phn tch h thng cp v m chng ta cn tp trung vo cc vn sau: Loi h thng Mc tiu v chc nng hot ng ca h thng Mi trng tc ng / nh hng ca h thng u vo v u ra ca mi hot ng h thng

+ Quan im vi m: Phn tch cc chc nng, hot ng ca mi hp phn trong cu trc h thng v mi quan h tng tc ca chng to ra hot ng chung ca h thng. y chnh l ni dung c th trong phn tch h thng v l kt qu ca hot ng h thng. Chng ta cn tp trung vo cc vn sau: Cc hp phn to nn mt h thng: chc nng, vai tr v hot ng ca n. Cu trc hp phn ca h thng: n gin / phc tp, ng / m, mc phn cp. Mi quan h tng tc ca cc nhm hp phn hoc cc hp phn trong h thng Trong phn tch h thng, quan im v m v vi m b sung cho nhau: + i t ngoi / i th n trong / chi tit + i t khi qut n c th + i t c th n tng th + i t cc mi quan h n tnh h thng 1.1.3.4. Phng php t chc h thng Phng php ny rt quan trng nng cao cht lng iu tra/phn tch nghin cu h thng. Phn ln cc h thng ca hot ng sn xut nh sn xut nng lm nghip bao gm cu trc hp phn rt a dng v phc tp. Hot ng v quan h ca cc hp phn trong h thng khng ch l s ni tip tun t m nhiu khi mang tnh an xen, chng ghp hoc lp li. V vy phn tch h thng theo phng php t chc, ta cng chia ra ni dung t chc sau: + Phng php phn tch t chc h thng kiu tun t: Cc hot ng ca hp phn c t chc ghp ni nhau, cc hp phn ng trc thng l cc hot ng u vo v ng sau l u ra. + Phng php phn tch h thng kiu song song: Th hin s hot ng ng thi ca cc hp phn trong h thng.V d: H thng quy trnh nh gi t theo FAO: theo 2 bc tun t hoc tin hnh theo 2 bc song song. + Phng php phn tch t chc h thng an xen hoc lp li/phn hi. Cc ni dung hot ng ca cc hp phn trong h thng c phn tch trc hoc sau tu tng iu kin, tnh hnh hot ng ca h thng. Hay ni cch khc, trong nhiu trng hp hot ng ca 1 h thng th u ra ca hp phn ny li l u vo ca hp phn kia, v vy i hi chng ta phi phn tch cc hot ng theo kiu an xen vi nhau hoc lp li hon thnh qu trnh hot ng h thng. V d: Thc hin cc bc nghin cu pht trin trong h thng nng nghip theo s minh ho: 5 bc tun t, nhng trong iu tra phn tch th cc bc phi thc hin an xen, 16

lp li gia cc bc: iu tra ---> m t nhanh ---> iu tra chi tit ---> phn tch nhanh ---> iu tra ---> lp k hoch Phng php ny thng dng khi phn tch h thng thuc h thng nghin cu c bn v h thng qun l.

Phng php hai bc

Tham kho ban u Phng php song song

iu tra c bn

iu tra c bn

Bc Th nht

Phn hng thch nghi t nh tnh/ bn nh lng Phn tch kinh t v x hi

Phn hng thch nghi t theo nh lng v nh tnh

Phn tch kinh t v x hi

Bc th hai

Phn hng thch nghi t theo nh tnh Quyt nh quy hoch S 6: Quy trnh nh gi t theo FAO

1.1.3.5. Phng php cng tham gia trong nghin cu h thng Mt s vic, mt hot ng ca h thng bao gm nhiu hp phn vi nhng chc nng v hot ng c th/chi tit khc nhau. Nh vy trong nghin cu h thng cn phi tp hp cc nh 17

nghin cu/khoa hc vi cc lnh vc chuyn mn ng vi cc hp phn ca h thng. Phng php nghin cu nh vy gi l phng php cng tham gia. V d: Trong h thng canh tc vi h ph trng trt bao gm cc hp phn: - Mi trng tc ng: kh tng, th ch/chnh sch - Hot ng h thng: Ging cy, lm t, thu li, gieo trng, chm sc, bn phn, sau thu hoch phn tch, nghin cu h thng ny cn tp hp cc nh nghin cu, chuyn mn khc: khoa hc t nhin, kinh t, k thut: ging, nng ho, thy nng; c kh nng nghip, bo qun sn phm . 1.1.4. Cng c phn tch h thng bng m hnh ho y l phng php thng dng, d s dng nht trong vic xy dng mt h thng cng nh m t, phn tch h thng . Tu thuc ni dung v quy m h thng, cu trc h thng v kinh nghim/ k nng ca chuyn gia phn tch h thng m cc h thng c m hnh ha rt khc nhau, c v hnh tng v cch thc m hnh ho. u im ca phng php m hnh ho: + Khi qut c ton b ni dung v hot ng ca mt h thng mt cch d hiu nht, nhanh nht ---> n gin ho c tnh phc tp ca hot ng h thng. + Xc nh c cc hp phn, cu trc hp phn ca h thng v mi quan h tng tc ca chng trong h thng thng qua cc mi tn. + Th hin c tnh h thng v tnh logic ca 1 hin tng/hot ng sn xut ---> quan im tip cn h thng r rng. + C th d dng lng ho thng tin ca h thng qua cc m hnh + D ng dng cho ngi m t, phn tch h thng. Hin nay k thut tin hc gip to dng nn nhng m hnh cu trc h thng tng qut, phc tp, p, hin i. phn + Cu trc h thng phi c m hnh ha mt cch r rng nht, d hiu nht. + Cc hp phn, mi quan h ca chng trong m hnh h thng phi c k hiu r rt + M hnh ho mang tnh khoa hc v ngh thut cao s lm tng cht lng phn tch, m t h thng v hp dn ngi c/nghin cu. 1.2. KHI NIM V H THNG CANH TC, H THNG NNG NGHIP, H THNG TRNG TRT, H THNG CY TRNG. 1. 2.1 Cc khi nim v h thng canh tc, h thng nng ngip. 18 Nhng yu cu trong vic m hnh ho: + M hnh phi th hin c tt c ni dung v tnh h thng ca cc hot ng ca hp

H thng canh tc( HTCT) Theo FAO (1989) khi nim v h thng trang tri (Faming systemes) c t th k th 19 do nh nng hc ngi c Vonwalfen xut. Khi nim h thng nng nghip (Agricultural systems) u tin c cc nh a l s dng phn kiu nng nghip trn th gii v nghin cu s tin ha (Grigg, 1979). u nhng nm 80 c nhiu ti liu xc nh h thng nng tri, hay h thng kinh doanh nng nghip (Farming System) l khi nim/tip cn mi trong h thng nng nghip v c cng nhn rng ri trong nghin cu nng nghip hin nay. Ti cc nc ni ting Anh khi nim h thng nng nghip thc cht ng ngha vi khi nim v h thng nng tri, nhm ch cc mi lin h phc tp ca cc qu trnh sinh hc, sinh thi v x hi bn ngoi v bn trong ca hot ng nng tri. V h thng canh tc (HTCT), mt s nh khoa hc M cho rng HTCT (Farming systemes, H thng nng tri, H thng nng nghip) l s b tr mt cch thng nht v n nh cc ngnh ngh trong nng tri, c qun l bi h gia nh trong mi trng t nhin, kinh t x hi ph hp vi mc tiu, mong mun v ngun lc ca h (Shannor, Philipp v Sohomohl, 1984 dn theo Nguyn Duy Tnh). Mt s tc gi ca vin la quc t cho rng: HTCT l tp hp cc n v c chc nng ring bit l: hot ng trng trt, chn nui v tip th. Cc n v c mi quan h qua li vi nhau v cng dng chung nhng ngun lc nhn t mi trng. HTCT l hnh thc tp hp ca mt t hp c th cc ti nguyn trong nng tri mi mi trng nht nh, bng nhng cng ngh sn xut ra nhng sn phm nng nghip s cp. nh ngha ny khng bao gm hot ng ch bin, n vt qu hnh thc ph bin ca nng tri cho cc sn phm chn nui v trng trt ring bit, nhng n bao gm nhng ngun lc ca nng tri c s dng cho vic tip th nhng sn phm (IRRI, 1989 dn theo Nguyn Duy Tnh). Nh vy c im chung nht ca HTCT l bao gm nhiu h thng: trng trt, chn nui, ch bin, tip th, qun l kinh t c b tr mt cch c h thng, n nh ph hp vi mc tiu ca tng nng tri hay tng tiu vng nng nghip. Theo Vissac, Hentgen (1979): H thng nng nghip l tp hp trong khng gian ca s phi hp cc ngnh sn xut v k thut do mt x hi thc hin tho mn cc nhu cu ca mnh. N biu hin mt s tc ng qua li gia mt h thng sinh hc - sinh thi m mi trng t nhin l i din v mt h thng x hi - vn ho, qua cc hot ng xut pht t nhng thnh qu k thut. Theo Mozoyer (1986): H thng nng nghip l mt phng thc khai thc mi trng c hnh thnh v pht trin trong lch s, mt h thng sn xut thch ng vi cc iu kin sinh thi, kh hu ca mt khng gian nht nh, p ng vi cc iu kin v nhu cu ca thi im y. Touve (1988) cho rng: H thng nng nghip thch ng vi cc phng thc khai thc nng nghip ca khng gian nht nh do mt x hi tin hnh, l kt qu ca s phi hp ca cc nhn t t nhin, x hi - vn ho, kinh t v k thut. 19

Theo o Th Tun (1989), HTNN v thc cht l s thng nht ca hai h thng: 1) H sinh thi nng nghip (HSTNN) l mt b phn ca h sinh thi t nhin bao gm cc vt sng trao i nng lng, vt cht v thng tin vi ngoi cnh, to nn nng sut s cp (trng trt) v th cp (chn nui) ca h sinh thi. 2) H kinh t x hi, ch yu l hot ng ca con ngi trong sn xut to ra ca ci vt cho x hi.

S 7: H thng t nhin v HTNN Theo Mazoyer (1988), thnh phn ca h thng nng nghip bao gm 3 thnh t c bn: mi trung xung quanh, h thng k thut v h x hi. o Th Tun (1989) cho rng so vi h sinh thi nng nghip, h thng nng nghip khc ch ngoi yu t ngoi cnh v sinh hc cn c yu t kinh t - x hi. H thng trng trt (HTTT), Nguyn Duy Tnh (1995) cho rng: H thng trng trt l h thng con v l trung tm ca HTNN, cu trc ca n quyt nh s hot ng ca cc h ph khc nh: chn nui, ch bin, ngnh ngh...Vi khi nim v HTCT nh trn th h thng trng trt l b phn ch yu ca HTNN. H thng trng trt, theo Dufumier (1997), l thnh phn cc ging v loi cy c b tr trong khng gian v thi gian ca mt h sinh thi nng nghip nhm tn dng hp l cc ngun li t nhin, kinh t x hi.

20

H thng cy trng l hot ng sn xut cy trng ca nng tri bao gm tt c cc hp phn cn c sn xut mt t hp cc cy trng v mi quan h gia chng vi mi trng, cc hp phn ny bao gm tt c cc yu t vt l v sinh hc cng nh k thut, lao ng v qun l (Zandstra,1981) .

H thng nng nghip H thng chn nui H thng ch bin

H thng trng trt

H thng cy trng

Mi trng: iu kin t nhin, kinh t x hi

u vo

Cy trng

u ra

Cng thc lun canh

S 8: Mi quan h ca HTNN v h thng trng trt.

Nng sut, cht lng, gi c

Khi phn tch mi quan h gia h thng nng nghip v h thng trng trt cc tc gi u cho rng h thng trng trt l h trung tm, din bin v xu hng pht trin ca h thng trng trt c tnh cht quyt nh n xu hng pht trin ca h thng nng nghip. Do vy h thng nng nghip hay h thng canh tc khng th tch ri h thng trng trt v ngc li. 1.2.2 Mt s khi nim khc cn phn bit: H thng nng nghip bn vng. Pht trin bn vng: l vic qun l bo tn c s ti nguyn thin nhin, nh hng nhng thay i cng ngh v th ch theo mt phng thc sao cho t n s tho mn mt cch lin tc nhng nhu cu ca con ngi ca nhng th h hm nay v mai sau. H thng nng nghip bn vng: S pht trin bn vng trong lnh vc nng nghip (nng nghip, lm nghip, thy sn) chnh l s bo tn t, nc, cc ngun gen ng v thc vt, khng b suy thoi mi trng, k thut thch hp, li ch kinh t v chp nhn c v mt x hi. Nng nghip sinh hc, nng nghip hu c, sinh thi ( Biological, organic, ecological agricul ture ) l mt phng thc sn xut cm dng cc ha cht tng hp. Sn xut da trn vic s 21

dng li cc cc hp cht hu c v lun canh cy trng c mc tiu tn trng mi trng v bo v cc mi cn bng ca t v h sinh thi nng nghip. Nng nghip hp l ( NNHL): Raisonned agriculture) l nn nng nghip c sc cnh tranh, ch mt cch cn bng cc mc tiu kinh t ca ngi sn xut, mong i ca ngi tiu dng v s tn trng mi trng. NNHL chng minh rng c th ha gii vic c li ca nng tri, bo v mi trng t nhin, sn xut cht lng thng xuyn v gi c chp nhn c v ng gp ca nn nng nghip vo nn kinh t quc dn. Nng nghip tng th ( Integative agricul ture ) l h thng sn xut c cht lung cao, dng cc ngun li v c ch iu tit t nhin thay th tn tht do mi trng v m bo mt nn nng nghip c sc sng lu di. Nng nghip chnh xc ( Precision agriculture) dng cc cng ngh mi ang c pht trin iu chnh cc bin php canh tc gn vi cc nhu cu ca cy trng ty theo s khng ng u gia cc tnh. Theo cc nh ngha trn HTNN hin nay ca Vit Nam hi t y cc loi hnh h thng ni trn. 12.3 c im ca h thng nng nghip. - C mc tiu chung: cc thnh phn trong h thng c chung mc tiu, t chc nng hat ng ca tng thnh phn c xc nh r hn. - C ranh gii r rt: Ranh gii h thng cho bit qui m v ni dung h thng. N gip xc nh ci bn trong ( cc thnh phn ) v ci bn ngoi ca h thng. - Yu t u vo v yu t u ra ca h thng v mi quan h. M h thng bao gi cng c cc yu t u vo v u ra, cc thnh phn trong h thng c mi quan h vi nhau, h thng li c mi quan h vi mi trng. - Hiu qu ca c h thng ln hn cc h thng con trong . Lun b cc ri ro: h thng lun b tc ng bi cc yu t bn ngoi. C thuc tnh : Thuc tnh xc nh tnh cht ca h thng, phn bit gia cc h thng vi nhau. Mi thnh phn u mang thuc tnh chung v c tnh ring. C th bc ca h thng: Th bc c c l do ranh gii ca tng h thng. C cc h thng ph, gm nhiu n v cu thnh: Mi mt h thng c nhiu h thng ph bn thn h thng n cng l mt h thng con ca h thng ln hn. Thay i: H thng lun n nh tng i, n thay i theo thi gian v khng gian v b tc ng B chi phi bi nhiu yu t mi trng v x hiv c xu th thay i theo thi gian.

22

1.2.4

Cc c tnh ca h thng.

Theo Kepas (1983), Cao Lim v cc cng s (1998) HSTNN bao gm 6 c tnh c bn sau: Sc sn xut: Sc sn xut l kh nng sn xut ra gi tr sn phm trn mt n v ti nguyn (t, lao ng, nng lng, tin vn, ...) n v o lng c th l tn/ha, t/ha, ... sc sn xut ca h thng nng nghip tng, gim hay cn bng qua thi gian. Kh nng sinh li: kh nng sinh li l hiu qu kinh t ( cho ngi sn xut v x hi ) ca mt h thng nng nghip. Tnh n nh: Tnh n nh ca mt h thng nng nghip l kh nng duy tr sc n xut khi c ri ro khi thay i iu kin thi tit, iu kin kinh t th trng. Tnh n nh ny c o lng t h s bin ng ca sc sn xut. Tnh bn vng: l kh nng duy tr sc sn xut cu h thng trong thi gian di khi chu tc ng ca stress hoc s o ln. Mt HTNN bn vng c coi l bn vng khi b stress xy ra sc sn xut c th b gim nghim trng sau sc sn xut c phc hi v duy tr n nh. Tnh cng bng: c o lng bng s phn b ti nguyn n nhng ngi tham gia sn xut trong cng h thng. Tnh t ch: Tnh t ch ca h thng biu th bng kh nng t vn hnh sao cho c hiu qu m t l thuc vo mi trng.

Nh vy trong 6 c tnh ny th hin gm c c tnh v sinh hc v c tnh x hi ca h .

23

Sn lng

cao

Sn lng

A. SC SN XUT

Thp

Sn lng

Nhiu lan

Sn lng

B. TNH BN VNG

Thi gian

Thi gian

Nhiu lon

Sn lng

Sn lng

Thi gian Stress

Thi gian Stress

Sn lng

Thi gian

Sn lng

C.TNH N NH

Thi gian

T h i gian
D.TNH CNG BNG Thi gian Dn s Dn s

Thu nhp 24

Thu nhp

S 9: Cc c tnh ca h thng nng nghip 1.2.6 . Cc h thng ph ca h thng Nng nghip: H ph trng trt: Hay cn gi l h thng cy trng hoc c cu cy trng ch cc hot ng sn xut i vi cy trng v vic s dng cc ngun ti nguyn thin nhin trong h thng canh tc. l vic s dng cc iu kin v t ai, cc iu kin v nh sng, ngun nc thng qua cy trng.H thng trng trt l h thng trung tm ca h thng nng nghip, cu trc ca n quyt nh h thng ph khc. H thng trng trt bao gm cc hot ng sp xp cc h thng cy trng trong t nhin, iu kin lao ng v cc hnh thc qun l ph hp. Chnh v vy, trong qu trnh iu khin qun l cy trng chng ta phi xem xt nhiu mi quan h: quan h gia cy vi cy, cy vi t, cy vi cc yu t mi trng khc.Trong thi gian ti, chng ta c hai kh nng pht trin ngnh trng trt: Th nht: y mnh thm canh cc vng sinh thi kh khn da vo h thng ging thch ng vi iu kin ny. Th hai tng v nhng vng thun li, y mnh cc tin b k thut hng ti vng sn xut vi s lng ln m bo tiu chun cho xut khu. H ph chn nui. H thng chn nui l h thng c cc hot ng sn xut i vi vt nui m to ra sn phm. u vo ca h thng ny l cc sn phm ca h thng trng trt, cc sn phm to ra t h thng ny c cht lng cao v p ng mi nhu cu ca con ngi. Ngoi ra n cn to ra sn phm ph, c tc ng rt mnh n h thng trng trt trong mi vng. H ph ch bin, ngnh ngh. Ngnh ngh ch bin nng sn l mt vn quan trng hin nay ca nng nghip Vit Nam, ch bin ng vai tr quan trng gp phn nng cao gi tr hnh ha, tnh cnh tranh v gi tr nng sn m rng th trng tiu th. Vic pht trin ngnh ngh nng thn c tc dng i vi vic pht trin nng nghip v mt mt gii quyt vic lm tng thu nhp mt khc to vn cho cho pht trin nng nghip, v ngnh ngh thng c nng sut lao ng cao hn. H ph qun l lu thng - phn phi. H thng lu thng - phn phi l giai on nhm hng ti tn tay ngi tiu dng, pht trin rng n nhng vng xa xi ho lnh v cht lng, s lng thp cng nh nhng vng c nhu cu yu cu s lng v cht lng cao. Nhng vng xa xi h thng nng nghip pht trin mnh th cn thit phi pht trin song song vi mt h thng lu thng phn phi n m rng th trng tiu th sn phm ca h thng to ra.

25

cHNG II: VAI TR NNG NGHIP, LCH S PHT TRIN V CC LOI H THNG NNG NGHIP
2.1. VAI TR CA NNG NGHIP V S PHT TRIN X HI. 2.1.1 Cc khi nim khc nhau v nng nghip. - Nng nghip l sinh hc p dng cho vic trng trt v chn nui. L nhng tc ng c mc ch ca con ngi vo cc hon cnh dng canh tc nhm ly ra ngy mt nhiu hn cc sn phm nng nghip. - Nng nghip l nhng hot ng s dng t ai v coi nhng h thng trng trt v chn nui m khng s dng t l nhng hot ng phi nng nghip. - Nng nghip l s kim sot v iu khin cy trng vt nui trong hot ng hng ngy ca con ngi. Nu thiu vng s kim sot v s iu khin ny th tnh hnh s tng t nh tha hoang s ca s sn bn hi lm. - Theo Spedding 1979 nh ngha: Nng nghip l mt loi hot ng ca con ngi, c tin hnh trc ht l sn xut ra lng thc, si, ci t cng nh cc vt liu khc, bng s cn nhc k lng v s dng c iu khin cy trng v vt nui. Hot ng nng nghip ch l mt b phn ca cuc sng x hi, do vy n phi c gn lin vi nhiu ngnh khoa hc khc c khoa hc t nhin v x hi, nh khoa hc kinh t, qun l, khoa hc v nhn vn ....

Sinh hc

X hi

Nng nghip

Kinh t

S 10: S quan h ca nng nhip vi cc ngnh khoa hc khc. 2.1.2 Mc ch ca nng nghip. - Tho mn nhu cu cc nhu cu: c nhn v x hi v lng thc thc phm. - Cung cp nguyn nhin liu cho ch bin v xut khu. - Lm hn ch mi trng qua cht lng nc v khng kh. - To cnh quan cho du lch gii ch. 26

- Chung cp cc nguyn liu cho cng nghip dc.

Lm tho mn cc nhu cu

C nhn An ninh bo tn

Dn tc

Tn ti

em bn

Xut khu

Nhp khu

Lng thc

Lao ng

Nhin liu

Nguyn vt liu

Thc n cho gia sc

Lng thc

Thc n cho chn nui

Phng tin gii tr

Nguyn liu th

Ca ng vt

Ca thc vt

Cng vin

Nh ngh

v bi c

ng vt khng nhai li

ng vt nhai li

Ca ng vt

Ca thc vt

27

S 11; Nhng mc ch ca nng nghip. 2.2 . NHNG M HNH V NNG NGHIP 2.2. 1 Nhng khi nim v m hnh M hnh hay hnh mu theo ngha thng thng l mt ci mu, hay l m hnh ca mt vn tham kho hay lm theo. M hnh l s tru tng ho hay n gin ho h thng. Thc t h thng rt phc tp, m hnh n gin hn h thng nhng phi c cc chc nng quan trng ca h thng. M hnh l phng tin c tch ra t h thng hot ng khch quan no y, cc mi lin h, v quan h c qui lut, c trong thc t cn nghin cu.Trong m hnh khng cn phn nh tt c c im ca h thng m ch cn phn nh c cc mi quan h gia cc yu t ca h thng. 2. 2.2. M hnh nng nghip. M hnh nng nghip l nhng m hnh m t cc hot ng ca h thng nng nghip. Nh c chng m chng ta c th hiu cc hot ng ca h thng nng nghip tt hn, hon thin hn, chi tit hn v cng ng n r rng hn.

Sc sn xut ca cy trng

Bc x mt tri

Chm sc th y

Chung tra S P chn nui

Nc v dinh dng

K Thut trng trt

Vt nui

Hin nay cng cha c m hnh hon chnh no v h thng nng nghip c nu ra. Ch mi c m hnh v tng mt v d m hnh trao i vt cht hay m hnh trao i m v cc m hnh ny ch c tnh cht m t. a s cc m hnh nh vy ch gii quyt c mt phn ca nng nghip v c gng ca chng ta l khi qut ho nng nghip nh mt tng th. Lm vic ny phi 28

Nc ti

Phn bn

Cy trng

Cht thi

Sp TT

S 12: M hnh HTNN theo ( Spedding 1979)

xem xt vn c tnh lch s v vch ra con ng m nn nng nghip tri qua tho mn nhu cu ca con ngi. Trong h thng nng nghip c cc h thng sau y: h thng sinh hc trong cy trng vt nui hot ng theo qui lut sinh hc ( c s trao i nng lng v vt cht. H thng kinh t hot ng theo cc qui lut kinh t. Hai kiu hot ng ny an cho ln nhau bi l trong mi hot ng u bao gm hai kiu hot ng ny. H thng NN thc cht l s thng nht ca 2 h thng: h sinh thi NN l mt b phn ca HSTTN v h thng kinh t x hi. V vy h thng NN khc HST nng nghip ngoi yu t ngoi cnh v sinh hc cn c cc yu t KTXH. Dn s

Thu nhp Tch lu Tiu dng

t Trng trt Lao ng

Lng thc

Xut nhp

Cy cng nghip Sn phm chn nui

Th trng

Vn

Chn nui

Thnh th

Tin b k thut

Ch bin

Sn phm ch bin

Chnh sch

S 13: M hnh h thng nng nghip ca o Th Tun Trong thi gian qua c nhiu tc gi cng ni v cc m hnh nhng cha c ti m hnh no c a ra mt cch hon chnh. Chng ta cng cn hiu rng m hnh h thng nng nghip trong thc t l s k hp ca rt nhiu cc yu t nh sinh hc, qun l, th trng, chnh sch. 29

Mc du rt him c nhng m hnh hon chnh nhng cng c nhiu m hnh h thng nng nghip m chng ta phi bn n nh : Ti sao m hnh nng nghip ca Thi Lan li pht trin tr thnh mt nc nng nghip pht trin thnh cng trong khu vc? iu khin ta phi hc tp l g ? Hin nay ti sao Vit Nam t mt nc i ngho li tr thnh mt nc xut khu go ng th 2 th gii. Thng qua m hnh ha hat ng ca h thng. 2.2.3 Phn loi v m hnh. - M hnh Phn tch: M hnh phn tch l cc cng c ton hc chng m t cc qu trnh trong h thng bng cc phng trnh ton hc m ta bit hnh vi ton hc ca chng. m hnh phn tch c dng trong mt s vn sinh thi nh qu trnh to nng sut cy trng, s pht trin ca qun th. - M hnh m phng: l dng cc cng c ton n gin chng khng c gii chnh xc 2.3. Khi qut lch s pht trin nng nghip 2.3.1 Lch s nng nghip th gii. Trn th gii c nhiu quan im v kin v vn lch s pht trin nng nghip ca con ngi. nghin cu v pht trin h thng nng nghip c kt qu, trc ht cn phi hiu r lch s pht trin ca nn sn xut ny. Nn sn xut nng nghip pht trin ngy nay tri qua mt lch s lu di t mt nn xn xut th s, n gin n hin i v phc tp, gn lin vi s pht trin ca x hi loi ngi. Cc h thng sn xut xut hin v c nhiu nhng bin i Theo Mazoyer ( 1997) lch s nng nghip bt u t cc trung tm khi nguyn ln v t cc trung tm ny cng xut hin nhng trung tm th cp. Tc gi cho rng Vic khai khn nng nghip c cch y 10.000 -12.000nm, thi k ngi ta x nh c 6 trung tm khi nguyn: 1. Trung tm trung ng chng c sch nh vng S ry - Palestin v xung quanh vng chng c thi gian cch hin ti vo khong 10.000 - 9.000 nm. 2. Trung tm Trung M chng c xc nh vng pha Nam ca M -xi-c chng c thi gian cch chng ta hin nay vo khong 90000 - 4000 nm. 3. Trung tm khi nguyn Trung Quc chng c sch nh vng pha bc ca Trung Quc chng c lan ta ra pha ng Bc v pha ng Nam thi gian cch chng ta hin nay vo khong 8.000 - 6.000 nm. 4. Trung tm khi nguyn xut hin Min trung tm vo khong 10.000 nm. 5. Trung tm Nam M xut hin vo 6.000 nm 6. Trung tm Bc M xut hin vo khong t 4.000 -1.800 nm.

30

S 14: S bin i ca cc h thng nng nghip trn th gii ( M. Mazoyer)

Nm Tho nguyn lnh gi

-7000 (-9000)

-3000 (-5000)

0(J-C) -2000

1000 (-1000) H thng chn th du mc

2000 0 (Hin ti)

Rng tai ga Rng hn giao

Cuc CM Trung c

Cuc CM NN ln 1 HT b ha v CT gn sc ko nng HT c gii ha v Ha hc ha

Rng n iBi chn th

HT chn th u

HT b ha v canh tc vi sc ko nh

Rng a trung HT t nng hi lm ry Rng tha sanvan v rng cy bi Rng Nhit i

H thng sn xut c thy li H thng chn th H thng trng trt vng sa van. H thng canh tc la c ti ( ng Nam v ng bc Phi) H thng savan b ha H thng t nng lm ry Rng ngp nc khng CT 31

Rng s vt v rng ngp nc

Rng ngp nc

32

Mt s hc gi li cho rng lch s pht trin ca h thng nng nghip th gii gn lin vi h thng nng c. Markow (1972) cho rng yu t quyt nh s tin ho ca nn nng nghip l s ci tin v pht trin khng ngng cng c lao ng, quan trng nht l cng c lm t. V vy, ng chia thng 5 giai on ca lch s pht trin nng nghip:

+ Canh tc chc l, b ht: c trng cho quan h cy v t, tng t quan h ng c ca t nhin. + Canh tc bng cuc , ri n cuc ng, n cuc st: Xut hin quan h rung cy trng + Canh tc bng cy g: Quan h ng rung c xc lp + Canh tc bng cy st: Quan h ng rung in hnh + Canh tc bng cy my: Quan h ng rung hin i. Grigg ( 1977) li cho rng yu t quyt nh n cc kiu h thng nng nghip trong lch s l s thay i v kinh t, k thut v dn s tin ti cng nghip ho nng nghip nh lun canh, s dng phn ho hc, thuc tr su, chn ging cy con, c gii ho...V d c cc kiu nng nghip nh sau:

+ Lm nng ry + Trng la nc chu + Du mc + Sn xut kiu n in + Chn nui ly tht + Sn xut cy ly ht quy m ln ng Hng Dt (1980 ); Cao Lim, Trn c Vin (1990 ) v mt s tc gi khc chia lch s pht trin nng nghip thnh 3 giai on:

+ Giai on nng nghip th cng: Con ngi tc ng vo thin nhin l ch yu v ph bin l bng lao ng sng, lao ng c bp gin n, cn tr tu ch yu l kinh nghim, vt t k thut sn xut v cng c lao ng cng rt n gin nn sn phm nng nghip c to ra t , nng sut cy con thp. Tr tu

Con ngi

Vt t, cng c

Thin nhin

Lao ng sng

33

S 15: Phng thc chnh trong khai thc ti nguyn + Giai on nng nghip c gii ho: bt u t th k 18 n thp k 70 ca th k 20. Sn xut nng nghip giai on ny c nhng bc tin nhy vt nh c lao ng sng c h tr bi vt t v cng c sn xut c ci tin khng ngng v nh m sn phm to ra ngy thm nhiu, nng sut tng r rt. Con ngi thc hin "5 ho" trong sn xut nng nghip: c kh ho, thu li ho, ho hc ho, in kh ho v sinh hc ho. Tuy nhin y cng l giai on sn xut nng nghip s dng qu nhiu nng lng vt t, ch yu l nng lng ho thch nn lm tn thng n mi trng sng r rt nh ti nguyn thin nhin kit qu, suy thoi, nhim mi trng, thin tai....dn n nhng him ho kinh t x hi khc nh chin tranh, i ngho. Tr tu

Con ngi

Vt t, cng c

Thin nhin

Lao ng sng S 16: Phng thc chnh trong khai thc ti nguyn + Giai on pht trin nng nghip hin i trn c s khoa hc k thut tin tin: Nhng phn ng t nhin ca thin nhin buc con ngi phi cn nhc v c nhng bin php tch cc v thn trng hn trong sn xut nng nghip. Cc hot ng sn xut giai on ny c nh hng ph hp vi cc quy lut t nhin ca h sinh thi v da trn c s iu khin sn xut bn vng bng tr tu - l cc tri thc khoa hc v k thut hin i, tin tin. Tuy nhin, thc trng sn xut nng nghip trn th gii cho thy mi ch c mt s nc pht trin bc vo giai on th ba ny. Nhn chung nhiu nc giai on ny cha pht trin r, mi th hin l thuyt cu trc h thng v l thuyt sinh thi nng nghip, sinh thi mi trng.
Tr tu

Con ngi

Vt t, cng c

Thin nhin

Lao ng sng S 17: Phng thc chnh trong khai thc ti nguyn 34

Harrison (1964) v mt s tc gi khc nhn nhn lch s pht trin nng nghip do p lc gia tng dn s ca con ngi. Kt qu nghin cu cho thy s ngi c tr trn mt dm vung ca cc kiu canh tc khc nhau r rt: Kiu canh tc ----------------Hi lm Sn bn v cu c Trng trt n gin Chn th du mc Trng trt tin b S ngi c tr/Km2 -------------------------------2 ngi 2 ngi 2 - 50 ngi 10 - 100 ngi 10 - 100 ngi

Nh vy, tc pht trin nng nghip gn lin vi: + S tng dn s v qu trnh sn xut theo kiu di c v tin b. + S tng ln v kh nng kim sot cy trng v vt nui do s ngi sn xut tng ln nh kim sot v sinh sn, v phng tr dch hi, v cung cp dinh dng ( sn xut thm thc n, phn bn cho cy, con ) + S tng ln v kh nng s dng nng lng ti to nh sc gi, sc nc, s dng sc ko ng vt n ch to my ko, t, tm kim ra cc loi nguyn liu mi t thin nhin. + S thay i v kinh t x hi cng ng: t sn xut t cung t cp n c tha bn/ sn xut hng ho, t chuyn sn xut nng nghip n phi nng nghip, ngoi nng nghip. 2.3.2.Lch s nng nghip Vit Nam 2.3.2.1. T thi k nguyn thu n cui th k XIX Thi k nguyn thu - Ngi vn v ngi hin i: sn bt, hi lm - C dn vn ho Ho Bnh: trng rau c, sn bt, nh c (khong hn 1 vn nm trc y) C th coi cc c dn nng nghip s khai thuc nn vn ho Ho Bnh. Cng c thuc vn ho Ho Bnh c th dng ch tc cc cng c bng tre, g v dng trc tip trong sn bt. Nng nghip ny sinh trong lng nn vn ho Ho Bnh, ngi ta thy phn hoa cy b u Vit Nam, thy ht bu b v cc loi u Thi Lan. Trong mt s hang thuc vn ho Ho Bnh, Xm Tri (Ho Bnh) tm thy nhiu ht thc, v tru v ht go chy. T , ngi ta cho rng nng nghip ra i bt u bng giai on trng rau, c ri n giai on trng la. thi k ny, cc b lc vng ni ly sn bt lm chnh, cc b lc vng bin ly khai thc thu hi sn lm chnh. 35

- Thi i mi: cc b lc trngla Thi i mi, ngh sn bt trn cn v di nc vn pht trin. Vo cui thi k mi, khong 5000 - 6000 nm trc y, phn ln cc b lc nguyn thu trn t nc Vit Nam pht trin n giai on nng nghip trng la. Cc c dn nng nghip trng la lu vc sng Hng thuc cc b lc Phng Nguyn (Vnh Phc) m ngi ta cho l ci ngun ca nn vn minh sng Hng. Phng Nguyn, ngoi cc cng c bng , tre, g, bt u c ng thau. C mt di ch rt qu, l rung c b cao xung quanh, mt rung c san bng phng v cn c gi li cho n ngy nay. Nh c b rung gi c nc vic thay th hnh thc chc l b ht bng k thut cy la m bo cho la cy pht trin. Ngi Phng Nguyn bit chn nui, t ra nui ch, ln, tru, b, g. Thi k dng nc: cc vua Hng, nc Vn Lang (khong 4000 nm trc y) Thi k ny thuc nn vn ho ng Thau rc r, gi l vn ho ng Sn. Nc Vn Lang thi cc vua Hng vo s k thi i ng Thau n s k thi i st pht trin qua 4 giai on k tip: + Giai on Phng Nguyn (Vnh Ph): s k thi i ng Thau khong na u thin nin k II trc cng nguyn. giai on ny, ngh trng la nc, chn nui, ngh gm, ngh ch tc pht trin, nht l xut hin ngh luyn ng thau. + Giai on ng u (Vnh Ph): trung k thi i ng Thau khong na sau thin nin k II trc cng nguyn. giai on ny cc , gm, luyn kim ng thau pht trin, nhng th ny dng lm cng c sn xut cho nng nghip v nhiu cng dng khc. + Giai on G Mun (Vnh Ph): thi i ng Thau pht trin khong u thin nin k I trc cng nguyn. gm, ng thau pht trin mnh. + Giai on ng Sn (Thanh Ho): cch y 3000 - 2500 nm. Ngh luyn ng thau pht trin rc r, cng vi ngh trng la nc to nn nn vn minh Sng Hng. Ngi Vn Lang c t hu v nh ca, vt dng sinh hot, cng c lao ng, trang sc, nng phm thu hoch v gia sc nui c. Nhng cha c t hu v rung t. Dn s cha ti 1 triu ngi, rung t cha phi l qu him vi mi ngi. Ngi Vn Lang bit trng la, khoai, u , cy n qu, rau, da... Vi nhng sn phm y to nn nhng mn n m hng v dn tc v cn tn ti n ngy nay ( xi, lm bnh chng, bnh dy, nu ru, dng gia v, n cau tru...). Ngi ta dng tru b lm sc ko: ko cy, dm t rung... Ngi ta dng li cy ng thau vi sc ko sc vt trc khi li cy st ra i. Ngi ta bit trng ay, gai, trng du nui tm, trng bng dt vi. C mt vng t bi ven sng ung, vng Thun Thnh (H Bc) mang tn b lc Du. Ngay t thi k , ngnh chn nui pht trin gn lin vi trng trt. 36

Thi k u tranh lu di ginh c lp dn tc (t sau thi cc vua Hng n th k XX) Trong hn mi th k b phong kin phng Bc h, trn c s vn minh nng nghip v xm lng, nng nghip Vit Nam vn pht trin. Ngoi nhng din tch khai ph min ni, trung du, nhng din tch khai ph thm vng ng bng, ven bin ngy cng nhiu. An Dng Vng dng nc u Lc, di xung ng bng. Nhn dn ta tip thu mt s yu t vn ha v t liu sn xut t nc ngoi: ging cy trng mi (k, ng, cao lng, mt s loi u...), k thut nng nghip mi (bn phn bc, gung nc), k thut th cng (dt la gm, lm s, thuc da...) T u cng nguyn, vic dng li cy st ph bin., thi k ny cng tm thy ru, mai, cuc... bng st. Cng vi vic dng cng c bng st sc bn hn, t c cy ba tt hn, dit tr c di, khai hoang, lm thu li, lm rung bc thang, p sng, bin, o sng ngi... nng dn bit thm canh hn, dng nhiu loi phn (tro than, phn bc). La c gieo cy theo v, tng v. V lng thc v hoa mu, nng dn trng nhiu la go, khoai, u , c. Cy n qu c chui, cam, qut, vi, nhn, da... Trong vn cn c da, rau (c, hnh, gng, h, rau mung...). chng su b c thn v qu cam, ngi ta nui loi kin vng cho lm t trn cnh cam, bn cnh cam chit, bn lun c t kin vng trn cnh c b chiu. Nh th ngh lm vn bit chit, ghp... Ngi ta trng ma, p ma lm ng, mt. Ven sng trng du nui tm. Nng dn bit khai thc nhng loi g qu v lm sn (trm hng, tre, my), cy lm thuc (qu, xng b, d, sa nhn...) V chn nui, ngi Lc Vit nui tru, b, ln, g, d, ch, vt, ngng v voi. Ngh nui tm c m rng, c th c ao. Vic nh c, sn bt khng cn v tr c tn nh trc.

Thi k xy dng quc gia phong kin thng nht c lp (t th k X n th k XVII) Thi k ny c th chia thnh 2 giai on: - Giai on nh nc phong kin c lp: t th k X n th k XV. giai on ny nh nc phong kin tri qua cc triu i: Ng Quyn, inh Tin Hong, Tin L, L (th k XI, XII), Trn (th k XIII), Hu L (th k XV, XVI). + Theo lch s, vua L i Hnh l ngi u tin t chc l cy rung tch in. Nh Tin L ch cc cng trnh vt sng, o knh dng vo giao thng v thu li. + Nh L coi trng nng nghip v to iu kin cho nng nghip pht trin. lm c nhiu cng trnh khn hoang, thu li... v d C X (Sng Hng), knh ngi Thanh Ho. Ch s hu rung t ca nh nc chim u th. i b phn l rung t ca cng x. Cng x bo lu quyn t tr rng ri v nhiu mt. Rung t ca cng x no do cng x qun l v phn phi cho cc thnh vin cy cy, nhng di quyn ti cao ca nh vua (phi np t thu, phi i lao dch v i lnh). Nh vua c quyn phong cp, ngi c phong th c cp thc phong v thc p tnh theo s h nng dn trong , nng dn phi np t thu v i lao dch, i lnh cho ngi c phong. 37

Thi p ca qu tc, quan li: tr mt t l rung t khng nhiu cp vnh vin (thnh rung t t), phn ln rung vn thuc s hu nh nc phong kin. Ngi c phong ch c quyn chim gi v s dng khi cn sng. K tha thi p do vua quyt nh. Bn trong thi p, cng x vn tn ti, ch phi lao dch v np t cho thi p. Rung quc kh: l rung s hu ca nh nc phong kin, do nh nc trc tip qun l, t binh v ti nhn lm vic v b bc lt nh nng n. T rung quc kh nng hn t rung cng x v thi p. Theo hnh th i L thy c ch t hu rung t: s hu c nhn ca a ch v mt phn nng dn t canh. C nhng iu khon lut v mua bn, cm , tranh chp rung t. + Nh Trn: s kin ng ch nht trong i Trn l p phng lt hng nm trn quy m ln. Nh thu li v cc bin php khc, nng nghip c thm canh, tng v kh cao. Rung la mu, cc bi du tm, cc vn cy n qu c nhn xt l phn thnh. Chnh quyn khuyn khch t nhn v nh nc ng ra khn hoang m mang ng rung v thn xm. n cui i Trn, cc qu tc khng ngng chim ot thm rung t ca nng dn, ly hng lot rung t ca cng x phong cp, ch in trang, thi p m rng. Cui nm 1343, mt ma to, nn i d di, n t cc nh qu tc v nng dn ngho ni dy bo ng nhiu ni. i Trn suy vong, chnh quyn v tay H Qu Ly. i vi nng nghip h H c hai ci cch ln. Nm 1347 nh vua thc hin chnh sch hn in quy nh s lng rung t cho ngi c rung. Nm 1401, thc hin hn n, quy nh s n t c c. Nh H suy vong, tip theo l thi k nh Minh h. Thc go, tru b b cp bc. Nhiu th thu mi c t ra, lao dch nng n... + Nh Hu L: u th k XV n u th k XVI. y l thi k nng nghip Vit Nam phong kin thnh t nht. Sau 20 nm b nh Minh h, nh nc ch trng m rng khn hoang lp n in, m mang thu li. Ch s hu rung t ca nh nc c m rng thm, c my im ng ch : * Lc in: theo lut l ban hnh 1447 h hng nh vua v quan li t t phm tr ln c cp lc in, mt phn cp vnh vin, mt phn cp cho s dng, sau khi cht 3 nm hon tr li cho nh nc. * Qun in: 1429 quy nh cch phn phi v s dng rung t ca cng x. V nguyn tc, mi ngi u c chia rung, nhng mt vin quan tam phm c chia 11 phn th nng dn ngho ch c 3 phn ri. Thi gian qun cp 6 nm mt ln. Nng dn lm rung t cng, thc t l t in cho nh nc, nn phi np t thu, lao dch, i lnh.

38

* M rng ch t hu rung t: triu nh min thu rung t v ban hnh nhiu iu lut nhm hp php ho vic chim ot v tp trung rung t ca giai cp a ch. Khi triu L suy vong th nng nghip cng bt u suy thoi, iu b mc khng ai trng nom, cc cng trnh thu li b h hng. - Giai on nh nc phong kin suy yu: t cui th k XVI n cui th k XVII. Thi k vua L cha Trnh ng ngoi v cha Nguyn ng trong. Thi k vua L cha Trnh, Nam Bc phn tranh, cuc ni chin Nam Bc ko di hn hai trm nm l nguyn nhn chnh lm kinh t suy sp. + ng trong: trong chin tranh Nam Bc, vng Thanh Ho, Ngh An, H Tnh b tn ph nng n, rung t hoang ho, chnh quyn h Trnh phi min lao dch 3 nm cho dn lu tn, bi b cc khon thu thiu v gim nh cc khon thu. + ng ngoi: n cui th k XVI vng Thun Ho, Qung Nam rung t cn hoang ho nhiu. Chnh quyn h Nguyn thc hin chnh sch khn hoang lp lng. Rung t khai khn sung lm rung t cng ca lng p mi, quyn s hu ti cao v rung t thuc cha Nguyn. Nng dn tp hp theo t chc cng x, phi np t thu v lao dch, binh dch. T Thun Ho, rung t m rng dn theo nm thng n pha nam ng bng sng Cu Long. T Thun Ho n Bnh Thun, c nhng cng trnh p , o knh, lm rung bc thang. ng bng sng Cu Long, nng sut la ca loi rung c v rung dm t 100 n 300 ln (1 n v thc ging thu hoch 100-300 n v ht la). l nng sut rt cao vo thi k y. Thi k sp ca ch phong kin - Phong tro nng dn Ty Sn - Nng nghip Vit Nam trc khi thc dn Php xm lc (th k XVIII n th k XIX) Chnh sch rung t thi cui Hu L l mt yu t lm kinh t nng nghip nh n, nng dn b p bc bc lt thm t dn n phong tro Ty Sn, mt phong tro khi ngha ca nng dn. ng ngoi, rung t ngy cng tp trung vo quan li, a ch. Sn xut nng nghip nh n, dn i phi b lng. ng trong, rung t cng tng i nhiu, nng dn sng ch yu da vo rung qun cp nhng cng ho a ch ginh rung t tt, ln chim rung t cng. Do phn ln nng dn khng c rung, phi thu rung. Khi cuc khng chin chng ngoi xm kt thc, 1789 vua Quang Trung ra chiu khuyn nng nhm n nh dn phiu tn, khai khn rung t b hoang. Chnh sch qun in c sa i nhm lm cho nng dn c rung khu phn sinh sng. Rung t t ca bn phn ng, rung t b hoang qu thi hn, theo quy nh b tch thu giao cho lng x qun l, t thu gim nh hn. Sau 3 nm, rung t b hoang c thanh ton, sn xut nng nghip phc hi. Nh Nguyn Gia Long thit lp nn cai tr bng nhng hnh pht khc nghit, d man.

39

V chnh sch rung t, Gia Long ra lnh tch thu rung t ca nhng ngi theo Ty Sn, tr li cho ch c nhng rung t Ty Sn chia cho nng dn. Rung t cng ca lng x c chuyn thnh qun in. Thu rung t ca ng ngoi cao hn ng trong khong hai ln. T thu np bng sn phm, khi mt ma np thay bng tin. Phi tin cng cc sn phm qu, thm thu thn, thu i bun, thu ngh th cng, lao dch nng n. Triu Nguyn bt lc trong vic bo v iu. Thin tai xy ra lin tip. gii quyt nhng kh khn v kinh t, ti chnh nh Nguyn ch trng khn hoang. Cng vic khai hoang c kt qu, nhng thnh qu khai hoang trc ht lt vo tay giai cp a ch phong kin. Di triu Nguyn, rung cng khng cn c mt na tng s. C rung cng ln rung t u b a ch, cng ho lng on. 2.3.2.2 Thi k thc dn Php h (1884-1945) T khi lp nn h trn ton ci Vit Nam n chin tranh th gii th nht (1884-1918) Trong cng cuc khai thc thuc a ln th nht ca thc dn Php, chnh sch c bn l thuc a (ng Dng) phi c ginh ring cho th trng Php, cung cp nguyn liu cho Php v mua hng ho ca Php. Ngnh nng nghip l ngnh u t t vn m d dng thu c li nhun. Thc dn Php cp ot rung t ca nng dn Vit Nam. Lao ng phn ln chnh l nhng ngi nng dn b chng chim ot rung t tr thnh t in hay phu n in. Chng khai thc la ng bng sng Cu Long, sau khai thc cao su l chnh ng Nam B v Ty Nguyn. Ngoi ra chng cn khai thc c ph, ch. Phng thc khai thc la ng bng sng Cu Long l o nhiu knh mng bng my xng khai hoang v vn chuyn la, bn cc din tch c hng thu li vi gi cao hn (gn knh 4 t la/ha, xa knh 2 t la/ha) thu ngay c nhiu li nhun. Nng dn t in phi np t tc bng la vi gi r mt. Chng cn thu li trong vic c quyn xut khu la go. Nh c thu li m ng v khai hoang din tch trng la, dn s v la go ng bng sng Cu Long tng ln rt nhanh mc d din tch ny ch chim t l nh trong s 4 triu hecta t t nhin trong vng. Xut khu go tng nhanh, nh du mt thi k pht trin nng nghip mnh m. Bng1: Tnh hnh pht trin la ng bng sng Cu Long (1880-1930) Nm 1880 1900 Tng chiu di cc knh chnh (km) 132 164 Din tch trng la (nghn ha) 236 905 Dn s Nam B (triu ngi) 1,56 2,60 La go xut cng (nghn tn/nm) 300 775

40

1920 1930

1.139 1.790

1.659 2.125

3,58 4,30

975 1.300

Khng ch bn a ch thc dn cp t m c bn tay sai phong kin c cng gip thc dn Php nh chim Vit Nam, n p nhng cuc khi ngha ca nng dn, cng c phn thm rung t. Nn cp ot rung t din ra lin tip song song vi s bn cng ho nng dn. Su thu, phu phen, tp dch cng nh l, bo, hn hn u l nhng nguyn nhn lm nng dn mt rung. Ch rung cng cng b bn a ch cng ho lng on. Chng tranh phn rung tt, gian ln chia cng in cho con em hoc tay sai ca chng, gt nhng ngi cng inh khng c th lc ra ngoi. quc, phong kin cu kt cht ch vi nhau p bc, bc lt lm cho nng dn Vit Nam bn cng v ph sn ngy cng trm trng. Trong chin tranh th gii ln th nht (1914-1918), ng Dng phi cung cp lnh, chu nhiu th thu, cung cp hng vn tn qung kim loi v 336 nghn tn nng lm sn (go, ng, cao su, ng, g...) cho Php. Nng nghip t ch ch trng la l chnh c chuyn mt phn sang trng cc cy phc v chin tranh nh thu du, ay, lc, u... Sau chin tranh th gii ln th nht n cch mng thng 8/1945 Thc dn Php tng cng chim ot rung t, m thm n in, v vt nng sn xut khu. n 1930, tng s rung t m thc dn Php chim ot lp n in l 1,2 triu hcta, bng 1/4 tng din tch t canh tc ca c nc lc by gi. Theo ti liu ca y ban ci cch rung t Trung ng (sau 1945) giai cp a ch chim 3% s dn nhng chim ti 24,5% rung t, nu tnh c rung t cng m chng thao tng bng cch ny hay cch khc th giai cp a ch chi phi khong 50% din tch t rung min Bc. Nng dn lao ng m tng lp ng o nht l bn nng (gn 60% s dn) ch c 12% rung t, phn ln li l rung t xu. Ring c nng (20% s dn) ch c 1,2% tng s rung t. giai on ny nng nghip vn xoay quanh ngh trng la. Hu ht t ai v lao ng dnh cho vic trng la. Nhng do ch chim ot rung t ca thc dn Php v phong kin, d dn ta c nhiu kinh nghim phong ph v qu bu v trng la t my nghn nm, vn khng c iu kin v cng khng c quyn li g trong vic thm canh nn nng sut la rt thp (trung bnh 12 t/ha). Tuy nhin, do lin tc m rng din tch canh tc, do thu t ht sc nng n, v mt phn ng k do v vt thc go vi gi r trn th trng, s go m t bn Php xut khu vn khng ngng tng ln. thi k ny t bn Php ua nhau m cc n in cao su nhng vng t v t xm thuc min ng Nam B v min Nam Trung B. Vic trng cao su bt u t nm 1897 trm th

41

nghim ng Ym, Bn Ct, Sng B (Nam B), Sui Du (Trung B) v pht trin mnh t 1920 n 1945. Ngoi cao su, thc dn Php chim thm nhng vng t Trung B v Nam B m rng hoc lp mi nhng n in c ph, ma, ch, da, bng, h tiu... T bn bt u dng mt s my nng nghip v phn ho hc. Ch nhng ni t mu m, b t vn m kim c nhiu li chng mi khai thc. Nng nghip Vit Nam vn l nng nghip c canh la vi canh tc lc hu, nng sut thp. Tuy vy nng dn Vit Nam vn pht huy kinh nghim lu i v nng nghip nht l v ngh trng la, th hin trong nhng nguyn l nh nc, phn, cn, ging, nht th nh thc... bit vn dng nng lch gm 24 tit trong nm ca phng Bc vo iu kin Vit Nam, ly bo hoa du bn cho rung... Trong thi k ny c nhp mt s cy mi nh cy cao su (1897), c ph (1857), canh ki na (1930-1940), khoai ty, mt s ging mi: ma, cy n qu, rau n i, c chn nui... v mt s ging vt nui: b ngn, Sind, ln Ioocsai, Becsai, nga Rp, cu Vn Nam... phc v cho vic khai thc thuc a, ngi Php trong gn mt th k c nhiu kt qu nghin cu khoa hc v nhng iu kin v ti nguyn ca kinh t nng nghip Vit Nam. Nhng nghin cu ny t nn mng cho nn khoa hc nng nghip Vit Nam, n nay v sau ny vn cn gi tr khoa hc v l lun v thc tin. V d nghin cu v kh hu ca P. Carton, v t v a cht ca F.M Castagnol v J. Hoffet, v s dng t ca Ch. Robequin, v bo v thc vt ca R. Pasquier, v th y A. Yersin, v la go ca Y. Coyaud, v bng ca A. Angladetle... Ngi Php cng m trng o to cng chc chuyn mn v nng nghip trnh cao ng, trung cp, s cp. Ngi Php cng m mt s c quan nghin cu nh S Tc M ng Dng, Vin Pasteur Nha Trang (1895), Bnh vin th y H Ni (1897), Vin nghin cu nng nghip v k ngh Si Gn (1898)... 2.3.2.3 T cch mng thng 8/1945 n nay Thi k khng chin chng Php (1945-1954) Cch mng thng 8/1945 thnh cng sau nn i khng khip do pht xt Nht, Php gy ra, iu b v tng mng lm ngp 35 vn ha rung t thuc 9 tnh ng bng Bc B. Theo li ku gi ca Ch tch H Ch Minh dit gic i, dit gic dt, dit gic ngoi xm, tng gia sn xut, sn xut v tit kim, nhiu phong tro qun chng c pht ng v ton dn hng ng. Ch sau mt nm nhn dn Vit Nam chin thng c nn i. Nm 1946 thc dn Php pht ng cuc chin tranh xm lc hng chim Vit Nam ln th hai, chng chim ng cc vng rung t ph nhiu, ra sc ph hoi vng t do ca ta. Nhng nhn

42

dn ta vn y mnh sn xut nng nghip, p ng v c bn nhu cu n no, nh thng theo chin lc t lc cnh sinh, khng chin lu di. Phc v cc phong tro trn, nhn dn ta vn dng nhng kinh nghim lu i ca dn tc kt hp khoa hc k thut hin i a ra nhng phong tro: ton dn canh tc, phong tro thm canh, dng phn hu c, phn bc, nc gii, chn ging v ngm ging (ba si hai lnh), cy i, co c ci tin tng nng sut la, phng toi dch gia sc... ng thi bc u xy dng c s vt cht k thut, lp Vin kho cu nng nghip Tuyn Quang, trng trung cp nng nghip Bn Thu (Thanh Ho), trng trung cp nng lm Phc Sn (Qung Nam), o to i ng khoa hc k thut, tuyn truyn su rng cc bin php k thut mi cho qun chng. Sau hip nh Ginev n hon ton gii phng t nc (1954-1975) * Min Bc Ho bnh c lp li min Bc, cng vic u tin l hn gn nhng vt thng do chin tranh li: 14,5 vn ha rung hoang, nhiu cng trnh thu li ln b ph hu, iu h hng nng n, cng c sn xut b ph hoi, tru b cy ko b bn git. Qua cc cuc vn ng gim t, ci cch rung t (1953-1957) hn 810.000 ha rung t c chia cho nng dn v nhn dn lao ng. Nng dn cn c chia thm nng c, tru b, nh ca. Sau khi khi phc kinh t (1958), chnh quyn nhn dn ra nhim v ci to x hi ch ngha i vi cc thnh phn kinh t, xy dng thnh phn kinh t quc doanh. Ring vi nng nghip, ch trng vn ng hp tc ho kt hp vi ci tin k thut v pht trin sn xut. Bc i ca hp tc ho nng nghip l t t i cng ln hp tc x sn xut nng nghip bc thp, ri bc cao, ng thi pht trin hp tc x mua bn v tn dng. Trong k hoch 3 nm (1958-1960), sn lng la 1959 t 5.193.000 tn, nng sut bnh qun 22,84 t/ha/v. Nm 1959 l nm t mc nng sut v sn lng cao nht t trc n lc . T nm 1961, khi nhn dn ta bc vo thc hin k hoch 5 nm ln th nht th quc M bt u leo thang chin tranh ph hoi min Bc. Ta thc hin k hoch chuyn hng kinh t hai nm, va sn xut va chin u. Trong thi k ny, c nhng thnh tu r v xy dng c s vt cht k thut cho nng nghip, a tin b k thut vo sn xut v quan trng nht l lm cch mng c cu trong nng nghip, trc ht l c cu trng trt. Cc hp tc x nng nghip c tng cng v cng c, phong tro lm thu li v xy dng ng rung rng khp. Mt s vt t k thut mi (phn ho hc, thuc tr su) tr thnh quen thuc. C cc phong tro: phng tr bnh vng li, lm la xun, ging ng lai, pht trin bo du, in thanh, s dng ln lai th h 1, cc ging tm mi... Thi Bnh l tnh u tin t 5 tn thc/ha. Din tch la, mu, s u con trong n tru, b, ln lin tc tng.

43

V c cu trng trt, v la chim c thay th bng v la xun trn 60% din tch. Nm 1967, v ng hnh thnh v bt u pht trin. Do thay i c cu ma v cng vi vic cng c phong tro hp tc ho, ci tin k thut, cho n trc ngy thng nht t nc (1974) sn xut nng nghip min Bc t nng sut bnh qun 24,2 t/ha/v, ton min Bc t 5 tn thc/ha/nm trn din tch cy 2 v. Sn lng lng thc gp hai ln trc cch mng thng 8. C nhng tin b r nt trong sn xut hoa mu, cy cng nghip, gia cm, c. V mt khoa hc k thut c th ghi li mt s tin b: - Nhp ni, lai to v s dng nhiu ging la mi nng sut cao vi quy trnh thm canh thch hp: lm m, cy i, bn phn, cy nng tay thng hng, cy dy va phi, bo v thc vt, bo du, in thanh... - Thm canh nhiu loi hoa mu, rau qu, cy cng nghip. - a ln lai th h 1, cc ging g cng nghip vo sn xut vi tin b k thut v ging, thc n, th y. - Xy dng quy trnh k thut cho mt s cy trng, vt nui. - Ci tin qun l sn xut, t chc v nh mc lao ng trong hp tc x. - Ci tin cng c v my mc dng trong nng nghip. - iu tra c bn, lp bn th nhng min Bc, cc tnh huyn, nng lm trng v mt s hp tc x, iu tra v ging cy trng, gia sc, su bnh, dch bnh... - o to lc lng khoa hc k thut v qun l, m vin nghin cu... * Min Nam thi k ny nng nghip min Nam c nhng c im sau: - V quan h sn xut: c bn l sn xut c th, nhng ngi c nhiu rung t ch yu nm trong b my thng tr. Lao ng b tch khi t ai. Do chnh sch dn in ca M-Ngu, hng triu nng dn phi ra thnh ph, th trn tr thnh ngi tht nghip, trong khi t ai b b ho v thiu nhn lc. Do chnh sch ci cch in a hng triu nng dn thiu rung hoc tr thnh khng c rung. Sn xut ca nng dn l thuc vo vt t cng nghip nhp khu, b nh hng ca phng thc kinh doanh chy theo li nhun ti a, trong khi gi c th trng thng khng n nh. - V tnh hnh sn xut: phi nhp khu lng thc khong 800.000 tn/nm. V nguyn liu cho cng nghip, trc y min Nam c nhiu cao su, c ph, ch, thuc l, ma, ng, da... n nm 1975 ch cn rt t. Ring cao su trc c 143.000 ha (1963), nm 1975 cn 78.856 ha nhng c 80% gi ci. - V c s vt cht v k thut i vi nng nghip: 44

Cc cng trnh thu li trong 30 nm hu nh khng thm g. Cc cng trnh c b hu hoi, cc knh mng v bin khng c tu sa. Tri ging la min Nam ch c 20 ha phc v cho hn 3 triu ha gieo cy. nhp ni v pht trin cc ging la mi IR. Dng phn ho hc v ho cht phng tr su bnh. Rung ng trng cy quanh nm, xen k nhiu v lm su bnh c iu kin lan trn trin min. Gii quyt hn ch trng vo my bm v xng du. Nng thn tuy c nhiu loi c kh nh nhng t nhiu nc khc nhau, l thuc rt nhiu vo ph tng thay th. T thng nht t nc n nay Sau ngy gii phng (1975) nng nghip min Nam b chin tranh tn ph nng n. Hng triu nng dn sau chin tranh tr v lng c vi hai bn tay trng. Mi ngi phi da vo nhau, tng tr nhau khai hoang phc ho vi nhiu thng vong. Trong tnh hnh , v la ma 1975 l mt v ma vt d kin. n cui 1976 hn na triu hecta hoang ho c cy cy li. Nm 1978 li khai hoang thm 600.000 ha. Nh chnh sch phn cp li rung t cho nng dn ngay t sau khi gii phng, mt th h nng dn lao ng mi c hnh thnh. Tng lp trung nng l lc lng cch mng v lc lng sn xut ch yu nng thn. Thc hin hp tc ho sn xut nng nghip Nam B xy dng cc tp on sn xut v cc hp tc x nng nghip. Nng dn Nam B tip thu v vn dng nhanh cc tin b khoa hc k thut. Cc ging la mi c p dng rng ri v t hiu qu ngy cng cao cng vi vic s dng c kh, phn ho hc, cc bin php bo v thc vt. tng bc hnh thnh cc b ging cho cc vng khc nhau (ngt, phn, mn, l lt...) Cc chnh sch kinh t-x hi ca ng ngy cng i mi khuyn khch v y mnh phong tro thm canh tng v min Nam. ng bng sng Cu Long din tch la tng v ng xun v H thu 1974 mi c 200.000 ha, n nm 1993 ln n hn 2 triu ha v t nng sut bnh qun 8-10 tn/nm. Nhng nm gn y, nng nghip min Nam pht trin tng i ton din. Ngoi la, cc loi cy hoa mu, cy n qu, cy cng nghip ngn, di ngy... u c bc pht trin mi. Cc loi gia sc, cc loi thu sn u pht trin vi tc cao. Nhn chung c nc nng nghip c nhng thun li pht trin. C nhiu kt qu nghin cu khoa hc k thut v thm canh c a vo sn xut trn din rng. Cc ging mi lai to, cc ging nhp ni c thun ho cho nng sut cao, cc ging chng ry... cho php xc nh nhng b ging la thch hp cho mi vng v mi v. Tng hiu qu s dng phn v c, pht trin cc loi phn xanh, ci to t bc mu, phn... C cc tin b k thut v xc nh thi v tng v, chng rt, su bnh. Trong chn nui c cc kt qu v th tinh nhn to, thc n hn hp, th y... V ng tr thnh v sn xut chnh, cc phng thc nng lm kt hp c m 45

rng, c cc phng n phn vng quy hoch, cng tc iu tra c bn su v rng v cc iu kin v ti nguyn ca nng, lm, ng nghip. nghin cu su v pht trin nhng yu cu mi v: quy m hp tc x, phng thc qun l t ai, lao ng, phn phi thu nhp, lu thng thng mi, nht l cc thnh phn kinh t trong nng nghip nh quc doanh, tp th, gia nh. Qua nhng nghin cu ny thy r chnh nhng thiu st v qun l kinh t lm cho sn xut nng nghip pht trin chm li, i sng nng thn ny sinh nhiu vng mc, nng dn khng yn tm sn xut v sinh sng. T nhng nm 1980 nhng khuyt im trong vic qun l kinh t v ring qun l nng nghip bc l r. ng li trong tng giai on sn xut i vi sn xut nng nghip, nng thn v nng dn cha c c th, c ch qun l khng ph hp, qu tp trung bao cp, ca quyn ngn cn mi nng lc lao ng, sng to, cn c c t bao i ca ngi nng dn. Vic cng c v pht trin sn xut cc hp tc x v nng trng quc doanh b ch qun l nng tnh hnh chnh rng buc, cha vn dng ng n cc quy lut pht trin ca mt nn nng nghip t cp t tc tin n sn xut hng ho. K hoch ho nng nghip khng phn nh ng thc t sn xut v phn phi. K hoch c s khng c ngi lao ng tham gia. Kinh t gia nh b xem nh v c phn hn ch. Cc chnh sch thc y v khuyn khch pht trin nng nghip cha c ban hnh v b sung kp thi. Cha lm tt dch v vt t nng nghip, ch bin, lu thng v tiu th sn phm nng nghip, c trng hp lm nh n hoc trit tiu sn xut. Vic ch o sn xut v ch o khoa hc k thut nng nghip km hiu lc, nng tnh cht quan liu, giy t. Trc thc trng , Ban b th trung ng ra ch th 100 (1/1981) hng dn cc hp tc x thc hin vic khon sn phm n h v nhm ngi lao ng v cho php x vin c u t vn, sc lao ng trn rung t c khon v hng trn phn vt khon. Nhng do cn c nhng hn ch trong vic gii quyt ng b cc khu vng mc cc cp t c s n trung ng, nn n 1985, trong nng nghip li xut hin nhng kh khn mi. Nm 1988, Ngh quyt 10 ca B chnh tr trung ng ng kho VI v i mi qun l trong nng nghip nhm gii phng mnh m sc sn xut trong nng thn, trong tng h nng dn, khng nh h x vin l n v kinh t t ch nng thn. Nhng nhn t mi ny thc y vic i mi trong qun l v iu hnh sn xut nng nghip. T i hi ng ln th VI (1986) v ln th VII (1991), vi nhng ch trng v pht trin nm thnh phn kinh t, ba chng trnh kinh t ln, h gia nh l ch th ca sn xut, ban hnh nhng chnh sch giao t, lu thng t do gi c tho thun, tn dng nng thn... dch v k thut v dch v thng mi c ci tin, dn ch ho trong b my ch o sn xut v ch o khoa hc k thut a n nhng kt qu bc u: 46

- Sn xut nng nghip pht trin: tng sn lng lng thc quy thc bnh qun ngy cng tng, hng tiu dng ch bin t nng sn tng, nhiu sn phm c th trng nc ngoi chp nhn. - Vic xy dng c s vt cht k thut cho nng nghip c tng cng, kt hp vi khuyn khch pht trin mi thnh phn kinh t, nng cao trnh ca nng dn v a mt s tin b k thut vo sn xut... chng ta thc hin tng bc xo i gim ngho trong nng thn v nng dn. - Nng nghip c nhng bc pht trin mi trn con ng thm canh, m rng din tch, tng v. Xy dng nhng vng sn xut chuyn canh, c hiu qu a nn nng nghip nc ta tng bc tin ln con ng tr thnh nn nng nghip hng ho. - Nm 1993 Ngh nh 64 /CP ra i chia t lu di cho nng dn 20 nm l mt ng lc thc y cho nng nghip pht trin. Chin lc kinh t-x hi n nm 2000 c nhng nh hng c nhiu trin vng thc hin. Bn cnh nhng n lc trong nc, vic hp tc quc t v nng nghip c m rng. Nn nng nghip hng ho pht trin theo c ch th trng vi nh hng x hi ch ngha bt u xut hin trn t nc ta. Tuy nhin, trn bc ng pht trin, nng nghip nc ta cn gp mt s hn ch: t canh tc hp, dn s ng, c s h tng vt cht k thut yu, nht l vng trung du min ni trnh khoa hc v cng ngh cn thp km, vn u t ca nh nc v nhn dn vo pht trin nng nghip cn hn ch, t chc qun l nng nghip ang trn ng tm ti i mi v hon thin, sn phm nng lm ng nghip cha nhiu, cht lng cha cao. l hn ch cn khc phc pht huy mnh m tim nng cn rt to ln ca nn nng nghip Vit Nam. 2.4 . CC LOI H THNG NNG NGHIP. 2. 4.1. Nng nghip du canh nh ngha Nng nghip du canh l s thay i ni sn xut t vng ny sang vng khc, t khu vc ny sang khu vc t khc sau khi ph ca t ngho kit. Ni mt cch khc: H thng nng nghip c s lun phin v mt trng trt trong mt vi nm gia nhng ni c chn v nhng ni b trng mt thi gian di cho t ngh. Vic trng trt c tip tc trn nhng din tch c phc hi bi thm thc vt t nhin. Mc du canh thay i kh nhiu, mt tiu chun kh n gin v hp l v mc s dng t l mi quan h gia thi k trng trt v thi k b ha. c trng Nng nghip du canh ngi nng dn ch bit li dng cc iu kin t nhin sn c lm ra sn phm mnh mong mun. Khi iu kin thun li b khai thc ht h li i tm ch khc c iu kin tt hn v dinh dng ca t. 47

Vic thay i ni sn xut xy ra nhng mnh rung, nhng khu rng quanh ni h , khi tt c nhng khu quanh y u cn kit dinh dng th h li chuyn c nh ca n nh c mt ni mi. Ty theo kh nng phc hi dinh dng ca t nhanh hay chm m ngi ta c th quay v nhng ni c. Thng xy ra nhng ni t dc, rng ni c mt dn c tha tht. Nu mt dn c tha, chu k ca du canh di hn, ngc li th chu k s ngn hn. Do tnh trng du canh nh vy m ngi nng dn t quan tm n vic phc hi tr li dinh dng cho t v cng khng c bin php bo v t, nn thng lm t b thoi ha. Nn ph rng hin nay xy ra cc nc trn th gii cng nh nc ta chnh l hu qu ca nn nng nghip du canh. Cc kiu h thng du canh. - Trng trt du canh ch yu l vng kh hu m t, bn m t v nhng vng dn c tha tht. Tuy vy du canh c th thy mi loi kh hu v trong nhng iu kin kinh t rt khc nhau. y l mt h thng nng nghip u tin c s dng bi nhng ngi du mc nng nghip nhiu vng ni trn th gii. - Theo nghin cu ca Greenland 1960 th dua canh chim trn 30% t c kh nng khai thc ca ton th gii vi trn 200 triu ngi. Theo Ruthemberg 1978 chia vng nhit i thnh nhng h thng sau y: 1) H thng thm thc vt: chng ta c th phn bit mt cch c bn v thc vt gia trng trt du canh v rng, cy bi, ng c. Trng trt du canh v rng l kiu canh tc trng ch v nc tri khu vc m t c mt dn c thp. Lun canh vi vic b ha cy bi l hnh thc p dung khu vc m t, bn m t, c mt dn s cao (vng t thp pha ty chu M). vng chu Phi, M la tinh vng rng c thay th bng ng c (thng l c tranh). Vic lun canh gia trng trt v cy c t nhin thng thy nhng vng khu vc cao nhit i v vng kh hu bn kh hn. 2) H thng di c ngu nhin theo tuyn hoc thay i theo chu k: Trong hu ht cc h thng trng trt du canh s thay i cy trng l kt qu ca vic du canh. Nhng mnh t trng trt dn dn b trng tri, gia vn chuyn sn phm thu hoch tng ln, c bit l nhng ni trng cy ly c. Do khong cch ngy cng xa, h xy dng nhng lu mi cha sn phm. Mc v khong cch di chuyn ph thuc lng ma. vng bn m t chu Phi thng l di chuyn dn dn. Mt s vng Philippin cho bit trung bnh mt gia nh c 5 nm di chuyn mt ln v vi khong cch 5-10km. vng thp thung lng (Amazon, Brazin) nhng ngi trng trt du canh thc hin di c ti nhng canh rng nguyn sinh trng trt trong vng 2 nm trn mt mnh t v di chuyn cn lu ca h c 10 nm mt ln. l chu k di c.

48

3) H thng du canh quay vng: S du canh ny thng xy ra vng ni cao, m t, dn c tha tht chu k 30-25 nm h quay tr v canh tc trn t . Cy trng thay i v ph hp vi yu cu i sng ca h, nng sut cy trng c nng cao. 4) H thng pht quang: Vo thi k cc h thng trng trt bng t ry, lm nng. N xut hin ti vng tiu 7000 nm trc cng nguyn, Trung Hoa v Trung M l 3000 - 4000 nm sau . Hnh thc pht quang ny l c trng c bn nht ca h thng nng nghip du canh. N xut hin sm v ko di trong nhiu nm. Giai on ny con ngi ch mi bit da vo thin nhin lm ra cc sn phm cho mnh sinh sng. S u t v lao ng trong h thng nng nghip du canh: Phng thc trng trt hn hp ny l bc tin b ng k trong trng trt ca nn nng nghip du canh. N lm gim i tnh mn cm ca cy trng vi su bnh v s dng tt hn vi mi trng sng. - S u t trong cc h thng nng nghip du canh thng l rt thp, vic u t ch yu tp trung trong cc giai on u ca qu trnh sn xut nh mua con ging, cn u t cho chn sc hu nh khng c. Ring i vi chn nui u t c cao hn do tin vn mua con ging nhiu hn trng trt, chn nui theo kiu chn th, qung canh nn u t cho qu trnh chm sc cng c nhng rt thp. - Lao ng trong h thng nng nghip du canh thng l lao ng gin n, ch yu l lao ng chn tay vi cc cng c lao ng rt th s: lim, cuc, dao ... c dng cho vic pht nng t ry, lm c ...: vic u t lao ng rt thp. - Theo tng kt nhiu vng lao ng trn ng rung nng ry khng chim n 1/2 thi gian, thi gian cn li l lao ng cho chn nui, i ch, ly nc v cc hot ng khc rnh ri. S phn cng lao ng kh r rng. Thng thng n ng pht nng, t ry, chc l, n b gieo ht v chm sc lm c xi xo. Hin nay nc ta vn cn hin tng du canh, thng xy ra vng ni cao vi ng bo dn tc thiu s. S thay i trong h thng du canh Khi h thng nng nghip du canh tn ti s xen k vi cc h thng nng nghip hin i khc s c s nh hng ca chng nn c nhng thay i xy ra nht l thi k b ha, thi k phc hi dinh dng ca t cho qu trnh phc hi c nhanh ngi dn c th pht trin cy h u nh: lc, u tng, u xanh,... bov t c tt ngi ta c th pht rng theo cc vnh ai chn gi c li cho vic gieo trng cc loi cy trng. Trong qu trnh trng trt ngi ta c th kt hp trng cy lng thc, thc phm vi cy rng tn dng khng gian, ng thi bo v t. Bn cnh trong qu trnh chm sc c th h

49

 s dng mt lng phn bn nht nh. Vic nui dng gia sc c th c c nh trong chung tri v c u t thm canh hn. Sau mt nhim k du canh ngi ta li trng cy lu nm hoc rng ti sinh t nhin. 2.4.2. H thng du mc nh ngha Du mc l mt phng thc sn xut nng nghip ch yu gn lin vi cc h thng chn nui c di chuyn lin tc t vng ny sang vng khc. Trong thi k trng trt bng t ry cng c ca ngi dn lao ng thi ch c nhng cng c rt th s. H khng sc khai thc cc tho nguyn kh hn v bn kh hn, cng nh cc ng c n i, v vy cc tho nguyn c dnh cho h thng chn nui du mc. Nhng ngi du mc di chuyn lin tc, khng c nh ca c nh, h sng nhng tho nguyn kh hn v bn kh hn. Nng sut ng c rt thp v b thay i theo ma. Nhng ngi dn du mc vn sng vi n gia sc ca h v di chuyn t vng ny sang vng khc, n nhng ni c thc n cho n gia sc. Cc kiu du mc - Du mc hon ton: S di chuyn n gia sc ca h t vng ny sang vng khc quanh nm. H u khng c nh ca c nh v khng c s tin hnh bt c mt hot ng trng trt no. - Bn du mc: L nhng ngi dn ch nui v chn th n gia sc theo ma ca ng c t nhin. Ht ma h bn gia sc v tip tc cng vic khc. H kt hp mt phn nh vi cng vic trng trt v dn dn to thnh cc nng tri v c nh c nh ca h. Dn du mc ca ton th gii c khong 15 triu ngi (theo Grigg 1974) h sng trn mt din tch khong 10 triu dm vung gn gp 2 ln din tch trng trt ca ton th gii. ng vt chn th ch yu ca dn du mc l: lc , b, cu, d. Nhng ngi dn du mc da vo ng c t nhin v nhng cy rng lu nm cung cp, l lm thc n cho gia sc. H khng h d tr thc n hoc c cho gia sc, n khi ni ny ht c, thc n h li di chuyn i tm kim ni khc c thc n cho gia sc. H ch d tr c mui n. Dn du mc thng di c theo nhm 5 - 6 gia nh mt. Mi nhm c t 25 - 60 con d hoc cu, 10 - 15 con lc , nga. c tnh l ch li dng thc n sn c trong t nhin v b ph thuc nn nng sut trong h thng du mc rt thp, hng nm dn du mc c kh nng sn xut v bn khong 20% gia sc, cn dn bn du mc ch sn xut v bn c 6-10% cht lng li km hn. Trc kia trong ch x hi c, vic u t vo cc h thng du mc l thp v thng h ch c u t mt ln sau t gia sc pht trin, sinh n dn ra v quy m ca n tng. Lao ng cho h thng ch yu l: chn dt, sn ui, cng c lao ng hu nh khng c g. Lao ng ch yu bng sc lc tay chn vi nhng cng c lao ng th s.

50

Du mc hon ton thng din ra trn vng t m khng th chp nhn mt hnh thc sn xut no khc. C th y l bin php tt nht khai thc nhng vng tho nguyn kh cn, tn dng c ngun li sn c ca t nhin. Vit Nam thng c hnh thc bn du mc ch yu l ngi nng dn cng n vt hoc b tn ti t thi xa xa. 2. 4. 3. Nhng h thng nng nghip c nh Nhng h thng nng nghip c nh l cc hot ng sn xut nng nghip ca ngi dn c tin hnh trn nhng vng, khu vc hay trn cc mnh t c nh qua cc nm. N c hnh thnh khi chu k quay vng ca nng nghip du canh ngn li do nhu cu ca con ngi tng ln v p lc ca dn s tng dn. T chu k b ha 3-4 nm, n khi khng cn thi gian b ha na. Ngi dn canh tc lin tc trn mnh t m h c. T c im v iu kin t nhin, nhu cu ca x hi v mc tiu kinh t m c cc kiu h thng nng nghip khc nhau: 2.4.3.1. H thng nng nghip chuyn mn ho Khi nim H thng nng nghip chuyn mn ha l nhng h thng nng nghip chuyn sn xut mt hoc hai loi sn phm nht nh. T c im ca iu kin t nhin, v tr a l ca vng, hay tp qun x hi ca mt vng no , hay mt n v sn xut no . c phn cng ca x hi m ch chuyn sn xut hoc mt hai loi sn phm chnh. Tnh cht iu kin cho sn xut chuyn mn ha ln l: iu kin t ai, th trng chp nhn v phng tin khai thc m bo, p ng. V sn xut chuyn mn ha th ch c 1-2 loi sn phm nht nh vng nn ti ni sn xut s tha sn phm ny, phi c chuyn ch i phn phi hoc trao i cho vng khc. ng thi phi nhp cho cc sn phm cn thit cho cuc sng ti vng sn xut t ni khc. Khi sn xut chuyn mn ha s xy ra tnh trng cn kit mt loi dinh dng no m cy trng a thch, v vy phi s dng bin php b sung dinh dng thiu qua con ng sn xut cng nghip nn cng cn c cc bin php k thut thch ng. Khi sn xut chuyn mn ha cng xy ra hin tng mt cn bng sinh hc d gy ra cc dch su bnh hi rt nguy him v kh tiu dit. Gy ra tnh trng cng thng v lao ng khi thi v v nhn ri lc khng phi thi v, nn c hin tng lng ph lao ng. Nhng sn xut chuyn mn ha li c u im l d dng tp trung sn phm to iu kin tt cho vic thu mua nng sn phm v ch bin. y l ni thun li cho cc t chc nghin cu khoa hc nghin cu v th nghim cc k thut tin tin. Kiu chuyn mn ha ny ph hp cho nhng nc c nn kinh t pht trin mnh v k thut tin tin. i vi nc ta hnh thi sn xut chuyn mn ha c hnh thnh trong thi k 51

xy dng cc nng trng quc doanh. Hin nay n ang c hnh thnh v pht trin mnh di nhiu hnh thc khc nhau, ph hp vi kinh t th trng. 2.4.3.2. H thng nng nghip c nh hn hp Khi nim H thng nng nghip hn hp l mt h thng sn xut bao gm nhiu loi sn phm, c sn phm trng trt ln sn phm chn nui.N ra i trn c s s dng hp l nht cc ngun ti nguyn cng nh lc lng lao ng hin c. L th hin s kt hp cht ch gia trng trt vi chn nui. Hai h thng trng trt v chn nui c phi hp nhp nhng, cn i h tr nhau, to ra nhiu sn phm. Tnh cht Khi h thng nng nghip du canh b thu hp phm vi, ngi nng dn phi rt ngn chu k b ha cho vic ti to mu m ca t. n lc chu k b ha khng cn na ngi ta phi ngh n chuyn b sung cht dinh dng cho t, trong khi cng nghip phn bn cha pht trin p ng th chnh nhng sn phm ph ca chn nui s l ngun c bn b sung cho cht lng dinh dng m cy trng ly i. Chnh v vy m n c th thay th cho vic b xa nhiu nm phc hi dinh dng cho t mt cch t nhin. Chn nui c kt hp trong h thng cn l sc ko quan trng vn chuyn hng ha, sn phm, gim nh sc lao ang nn ngi dn c iu kin lun canh, quay vng tng v nhiu hn v a dng ha cy trng. C nh vy trng trt h tr cho chn nui, cung cp thc n cho chn nui, chn nui s tn dng nhng ph phm ca trng trt pht trin v cung cp tr li cho cy trng sc ko, phn bn, tng mu m cho cy trng pht trin. Thng din ra gn vng th trc v y thng do p lc dn s tng nhanh hn v cng l ni c iu kin d dng u t phn bn, my mc, v cc tin b khoa hc k thut khc. N khng ngng c pht trin v pht trin sm ngay t giai on u ca thi k Trung c. Qua mt thi k di v trn nhiu nc khc nhau cho thy gi tr kinh t ca nng nghip hn hp l rt cao. 4.3.2.3 Mt s h thng nng nghip pht trin c tnh in hnh Vit Nam. H thng VAC: ( vn- ao- chung), VACR : vn - ao - chung - rng ( rung)

L m hnh pht trin l tng theo kiu m hnh trang tri va c hiu qu cao va c tc rng bo v mi trng.

52

- Trn t vn (V): c th l cc loi rau, cy n qu, cy dc liu, cy cnh, cy hoa, cy ging cc loi - Trn din tch ao h (A): c th th c chp, tri, r phi, tr, m, ch.. - Gia sc trong chung tri( C): c th l tru, b ln, g vt, chim ct, trn,... Cy trn rung: la ng, khoai sn, rau mu, cy dc liu... Cy trn rng ( R): cy lm nghip keo, iu, tre ly mng, cy n qu.... H thng s dng t theo M hnh SALT (Sloping agricultural land technology). L kiu chuyn bit s dng t trn t dc theo hng Nng lm kt hp. C hai chc nng va cung cp sn phm cn thit va chng xi mn. - SALT-1: l h thng n gin d p dng t l gia cy nng nghip v cy lm nghip l 75: 25( 3/4 cy nng nghip, 1/4 cy lm nghip). - ALT-2: c s kt hp gia trng trt v chn nui, ci tin ca SALT-1, cc loai gia sc c th nui l b d cu cung cp thc phm, v phn bn. - SALT-3: canh tc nhng vngkh khn, l s kt hp gia SALT-1 v SALT-2, nng dn rnh mt phn t sn xut cc loi g c gi tr, nhng h c qui m ln hn hoc bng 2ha c th p dng m hnh ny. - SALT-4: L h thng kt hp gia SALT-3 v cy n qu ( lm vn), hng ti sn xut hng ha l rt cn thit.

Bng 2: T l s dng t cc h thng SALT H thng sn xut Cy trng chnh Sn phm chnh T l din tch trng - cy lng thc - cy lngthc/hng ha - cy lu nm - c - rng SALT-1 Cy lng thc Lng thc SALT-2 C Tht, sa, phn bn 20 20 40 20 SALT-3 Lm nghip Cht t, g SALT-4 Vn Qu v sn phm khc 40 60 -

75 25 -

20 20 60

4.3.2.4 Xu hng trong s phn loi ca cc h thng nng nghip nhit i: Cc h thng canh tc khc nhau l do s bng n dn s vi t l cao v hn th na l s thay i qu trnh cng ngh tr thnh hin thc v c tc dng ng dng vo thc t sn xut. 53

S ln mnh ca th, lc lng tiu th ca nng thn. S ch o ca nh nc v cc hnh thc xut khu ca nh nc lm thay i quan h, nhng s pht trin ny ko theo s thay i mi v chnh tr, vn ha v x hi. Ton b qu trnh thay i ny lun biu th tin ti mt xu hng l thm canh s dng c. Phn loi theo mc , cng s dng: Nhng c tnh c m t ca mi trang tri l ring ca tng n v. Trong mi trng hp h thng s chuyn dn vo thnh sn phm nng nghip v h thng ny chu s bin i theo thi gian qu trnh lm cho cng thc lun canh v cc bin php k thut canh tc ph hp vi cc iu kin th nghim, kinh t x hi mi mt a phng c th phn bit c cc h thng trang tri d nhiu hay t trong thc t khng c trang tri no l c t chc ging nh trang tri khc. Nhng nhng trang tri sn xut trong nhng iu kin t nhin kinh t v th ch x hi tng t nhau th c xu hng t chc gn ging nhau. Vi mc ch pht trin nng nghip v ra nhng chnh sch nng nghip thc s c ngha cn thit phi phn chia cc nhm trang tri c nhng c tnh cu trc tng t nhau thnh cc nhm. y l mt mc ch quan trng. Tiu chun ca vic phn loi c s dng khng phi c duy nht mt tiu chun. Trong phn loi theo mc thm canh l c ngha nht. Trong ngi ta chs n h s s dng rung t hay c cu 1v, 2v hay 3v. Phn loi h thng nng nghip theo mc tiu Khi xem xt, phn tch h thng trc ht phi nhn bit c mc tiu ca h thng cn t c l g v h thng ang hot ng t n mc tiu g. iu rt quan trng cho vic tc ng thc y h thng pht trin. Xt theo mc tiu ca h thng chng ta c cc h thng nng nghip sau y: - H thng nng nghip t cung t cp Nng nghip t cung, t cp l mt loi h thng sn xut vi mc tiu tha mn nhu cu sinh hot ca con ngi bao gm: n, , i li. Kiu h thng ny hnh thnh ngay t khi con ngi c hot ng sn xut nng nghip, h lm ra cc sn phm l cung cp cho cuc sng ca h. Cng c lc em sn phm ra trao i, ly ci cn hn, trao i gia ngi ny vi ngi khc, lng ny vi lng khc. Cha c t tng thng mi ha sn phm. Khi trong cng ng c xut hin t tng thng mi ha sn phm lm ra th cc h thng nng nghip t cung t cp cng c biu hin s mua bn sn phm hay vt liu sn xut, mua vt t dng c sn xut nhng vi t l rt nh. T khi con ngi c hot ng du c, du mc l xut hin h thng nng nghip, t cung t cp Theo ti liu ca o Th Tun v Phm Th Dng 1992; ng bng sng Hng hin nay c khong 70% cc h thng sn xut nng nghip t cp t cp. Loi h thng ny thng biu hin khi trnh k thut cn km, tim lc kinh t nh b v l ni xa thnh th, chc ba, ng s 54

giao thng kh khn, vic giao lu gia cc cng ng km. Hin nay trong nn kinh t th trng, h thng t cung t cp khng c hiu mt cch hon ton nh trn na, c ngha l trong sn xut c th h lm ra nhng ci khng phi ch cn cho h m h c th em bn mua nhng th khc cn thit nu h thy lm ra sn phm no hiu qu hn. - H thng nng nghip va t cung, t cp, va sn xut hng ha L h thng nng nghip p ng cho nhu cu tiu dng, ti sn xut v bt u c s tch ly sn phm. N biu hin thi kinh t mc cao hn so vi cc h thng t cung t cp. Biu hin tim lc kinh t vng vng hn. Ngi nng dn c quan tm nhiu hn n th trng v nh vy nng sut cy trng cao hn, hiu qu sn xut lao ng ln hn. - Cc h thng nng nghip sn xut hng ha: Vi mc tiu sn xut l tch ly lm giu. Hot ng lao ng sn xut ca h thng ny thng c kt qu l chi cho vic tiu dng t hn nhiu so vi phn tch ly. H thng sn xut ny thuc dng nng nghip hn hp. Nhng phn ln cc ngnh sn xut, c hiu qu kinh t cao chim t trng cao trong h thng v cng c th nhng vng c sn phm c sn cho li nhun kinh t cao. Trong h thng sn xut nng nghip hng ha c ngun lc sn xut rt ln, tim lc kinh t vng vng l mt h thng to ra nhiu sn phm cho x hi.

CHng 3: Tng quan nghin cu - pht trin h thng nng nghip 3.1. Hng nghin cu v pht trin h thng nng nghip:
3.1.1 Cc hng nghin cu truyn thng. Trong lch s hnh thnh v pht trin trong nghin cu pht trin nng nghip mi giai on p ng c vn t ra rt nh phc v pht trin nng nghip v thu c nhng thnh qu nht nh. Nhim v nghin cu thng tp trung vo cc Vin, Trng i hc, trung tm nghin cu. C nhiu ging mi ra i gii quyt c nhu cu v lng thc cho nhn loi. Tuy nhin trong qu trnh tip cn nghin cu chuyn giao cng bc l nhng bt cp nht nh. Trong pht trin, cch tip cn "t trn xung" trong lp k hoch v thc thi cc chng trnh, cc d n trn cc nng tri quy m nh, trn cc nng h thng khng mang li kt qu

55

nh mong mun. Nhng tng pht trin thng c bt u t cc nh lp k hoch, h sng xa v khc bit vi nhng iu kin sng v hon cnh sng c th ca ngi nng dn.

Nghin cu v pht trin sn xut nng nghip theo kiu "p Nhng chnh sch, chng trnh nghin cu a tin b k thut mi vo

t" sn xut nng nghip theo k hoch ca nh nc di xung cc lng x, nng h thng qua cc phng thc ph bin v qun l hnh chnh. Kiu p t ny thng t c hiu qu v hoc khng ph hp vi iu kin sn xut ca h, nht l i vi cc nng h nh hoc khng thch hp vi iu kin sinh thi ca ni p dng. Cc nh khoa hc thng ch dng li cc nghin cu ti cc trm tri, Vi kiu "p t" ny, ngi ta tng kt rng c n 80% cc chng trnh nghin cu mun a vo sn xut b tht bi, do vy tnh trng sn xut nng nghip cc nc c nng h nh chim a s vn lc hu v nng sut nng nghip vn thp. Nghin cu theo kiu ch tc ng vo mt yu t k thut Trong nhiu chng trnh u t pht trin sn xut nng nghip, cc nh khoa hc thng ch ch trng n mt yu t k thut no nh ci tin ging cy trng, vt nui, m rng mng li ti tiu, u t phn bn, thuc tr su. H quen khng ch n iu kin sn xut ca nng h, mun a k thut mi vo sn xut cn phi b sung cc hot ng h tr khc C quan nghin nh tuyn truyn, tp hun ky thut, vn u t, tn dng, th trng). V c r vy, nhiu tin b k thut miu t c gi tr song khng m rng c vo sn xut theo h thng (Vin, T.Tm, trng) k thut i khi khng ph hp vi nng h. Cc tin b c im vn ha, tn gio ca cng ng p dng. xa ri thc tin sn xut ca nng dn nn khng c ng h v chp nhn.

Thit k mc tiu v ni dung nghin cu

Ti n hnh di, nh Quanst, theocc th nghi n gi v la chm kt qu tt nht

Gii thiu n c quan khuyn nng

Sn xut 56 ca nng dn

Gii thiu n c quan ch o sn xut ca a phng

Di s kim sot ca cn b nghin cu

S 18: Tip cn nghin cu - pht trin thng thng 3.1..2 Hng nghin cu mi trong HTNN: nghin cu c s tham gia. Thut ng "tham d" hay "tham gia" c th hiu l "tham gia mt qu trnh ca qun chng cng tham gia cc hot ng c mc ch cng ng" (Katzenellenbogen J.M. ; Pick W.M. ; Hofman M. ; Weir G., 1998). M.C. Call phn bit 3 mc tham gia nh sau: - Tham gia l mt phng tin to ra cc iu kin d dng cho vic thc hin cc can thip t bn ngoi vo. - Tham gia l phng tin dung ho trong qu trnh ra quyt nh v to lp chnh sch cho cc can thip t bn ngoi. - Tham gia l mt mc ch t thn, trao quyn cho cc nhm x hi tip cn v kim sot ngun lc v ra quyt nh. mc sau cng, tham gia t n l mc ch ch khng phi l phng tin, n hm s chp nhn m qun chng t xc nh thay i cc gii php cho cc nhu cu ca h trong mt phm vi rng (M.C. Call., 1987). iu ny mun ni rng cc nh nghin cu v pht trin cn gip nhn dn a phng h nng cao nng lc kim sot nhng bin i trong mi trng ca h. V hnh thc tham gia ca nng dn, tc gi Ashby (1984) chia thnh 4 dng sau: - Hnh thc hp ng (Contract): Nh nghin cu hp ng vi nng dn cung cp cc dch v. - Hnh thc t vn (Consultative): Nh nghin cu hi kin nng dn v cc vn ca h v sau trin khai cc gii php. - Hnh thc hp tc (Collaborative): Cc nh nghin cu v nng dn hp tc vi nhau nh l mt thnh vin cng tham gia vo qu trnh nghin cu.

57

- Hnh thc hip hi (Collegiate): Cc nh khoa hc tng cng nghin cu khng chnh thc c lp v cng c h thng pht trin ang tn ti cc vng nng thn. hnh thc hp ng nghin cu: Cc thnh vin ca cng ng c i x nh nhng i tng th ng. Trong hnh thc ny ch c mt s t ngi tham gia vo phm vi lm ch d n hoc thu nhn kt qu. hnh thc hp tc nghin cu: Mt s qun chng hoc hip hi tham gia tch cc vi nh nghin cu trong sut qu trnh nghin cu t vic phc tho cng ban u n vic trnh by kt qu cui cng v tho lun cc vn c lin quan n hot ng ca h. Thc t l khng c mt nguyn tc nghim ngt cho phng php lun tham gia v cn nhiu kin khc nhau v mt phng php lun ng. Cc phng php tip cn tham gia ang c ng dng hin nay nc ta nh phng php nh gi nng thn nhanh (Rapid Rural Appraisal - RRA), nh gi nng thn c s tham gia ca ngi dn (Participatory Rural Appraisal - PRA) l do cng lao cng hin t nn mng ban u ca cc nh khoa hc nh Robert Chamber; Peter Hilderbrand; Robert Rhoades; Michael Collinson, cng vi cc phong tro nghin cu h thng canh tc (Farming Systems Reseach - FSR), hoc phn tch h thng nng - sinh thi (Agro Ecosystem analysis - AEA). Gn y l phng php nng dn tham gia nghin cu (Farmers Participatory Reseach - FPR). S khc bit quan trng nht gia nghin cu truyn thng (hay nghin cu thng thng) v nghin cu c s tham gia l cc cu hi nghin cu v u tin c da trn c s cc nhu cu ca cng ng v c hnh thnh bi chnh cng ng. Chnh v s pht trin nng nghip trn th gii thp k 60 bc l nhng hn ch ca phng php tip cn nghin cu truyn thng. l vic to ra nhiu loi ng cc nng sut cao dn n mt s tin b to ln trong sn xut lng thc mt s nc v nn nng nghip th gii t c nhng thnh qu ng k nh p dng cc thnh tu ca cuc "cch mng xanh". Song thc t cc k thut mi ny ni chung ch pht huy kt qu nhng mi trng thun li nh thm canh cao, ti nc, phng tr su bnh hi. Cn li cc ging cy trng mi li khng pht trin rng ri c nhng vng rng ln Chu , Chu Phi. Mt s trng hp chng li c tc dng tiu cc. Nhiu nng dn khng chp nhn k thut mi, h vn tip tc trng trt cc ging a phng tt ca h. Nguyn nhn ca vn ny c tm hiu k lng l do: S khc nhau v mi trng, ni tin hnh nghin cu xut cc k thut mi v mi trng nng tri, ni p dng cc kt qu ca nghin cu. Mc qun l v chm sc, u t mi trng th nghim thng cht ch v tt hn rung nng dn v do iu kin kinh t - x hi nng dn khng tun theo ng cc mc u t, chm sc nh trm tri nghin cu. Nhng khuyn co chung thng da trn c s a l ca mt vng rng ln c s khc bit r rt v iu kin kh tng, nng hc v kinh t - x hi ca nng dn trong nhng vng tng i nh hp. 58

Nhn chung cc nh khoa hc cho rng ci m h bit l tt nht nng dn noi theo. Cc khuyn co ca h thng n ngnh hoc trn tng loi cy trng. H khng thy c nhng kh khn tr ngi ca nng dn khng phi ch l tng cy trng, tng yu t ring bit. V nhng l do trn m nhiu tin b k thut mi v ging ci tin, k thut tin b mi khi p dng cc vng rng ln ca Chu , Chu Phi khng c kh nng thu li, t c vn , kh hu tht thng v.v... khng em li kt qu nh d on trong khi phi ng u vi nhng thch thc mi l: - Cc h thng canh tc phc tp: S phc tp ny ny sinh t cc tc ng qua li ca qu trnh kinh t - x hi v sinh thi. Do , s nghin cu v pht trin c hiu qu phi da vo cc k nng phi hp v nm vng cc ngnh khc nhau, c s lin kt gia khoa hc t nhin v x hi. c im ca hng nghin cu mi : Nghin cu c s tham gia. 1. Ly nng h l i tng nghin cu, tip cn v phc v. 2. Nhn nhn nng h (NH) l n v sn xut c bn ca h hng, bao gm cc hot ng sn xut ca NH di s qun l ca ch h trong sn xut nng nghip l ch yu. Cc hot ng sn xut phi nng nghip, ngoi nng nghip (ngnh ngh ph, dch v, bun bn, th trng, tn dng) l cc h thng ph c lin quan mt thit v tc ng n sn xut ca NH. Nh vy sn xut nng h l mt h thng nng nghip. Vit Nam, do nng h c quy m sn xut b nn HTNN cn c xc nh cho mt nhm cc nng h trong mt khu vc sn xut nht nh (HTX, thn, lng) 3. Tp trung iu tra, phn tch, pht hin cc iu kin sn xut (nhng hn ch v tim nng) ca nng h trong mi quan h tng tc vi cc iu kin t nhin, kinh t, x hi ca khu vc. 4. Hng nghin cu v pht trin HTNN tp hp cc chuyn gia v cn b nhiu ngnh ngh (sinh thi, trng trt, chn nui, kinh t, thu li, x hi hc) to thnh nhm nghin cu HTNN. S phi hp ny gii quyt c ng thi ni dung ca chng trnh nghin cu v pht trin HTNN, tp trung c tr tu, kinh nghim ca cc chuyn gia cng tin hnh cc bc ni dung nghin cu c hiu qu. 3.2 C IM, NGHA, NGUYN TC V PHNG PHP TRONG NGHIN CU H THNG NNG NGHIP: 3.2.1 c im trong tip cn nghin cu h thng: Vic nghin cu h thng nng nghip thng bt u t tip cn h thng. Tip cn h thng nng nghip c th c kt c nhng c im sau: 59

- Ap dng phng php tip cn t "di ln". y l phng php tip cn h thng mi. Phng php ny xut pht t quyn li ca nng h, coi nng h l mt h thng sn xut trn c s xem xt cc yu t trong h thng v mi quan h gia cc thnh phn trong h thng ra sao, yu t no l yu t ang hn ch gii quyt, tho g nhm lm tng hiu qu sn xut. Coi trng mi quan h x hi nh nhng nhn t ca h thng bao gm: con ngi, trnh nhn thc, phong tc tp qun, cc ch trng chnh sch..., tp trung phn tch cc mi quan h qua li gia h ph sinh hc v h ph kinh t x hi trong mt tng th ca h thng nng nghip. Trong qu trnh nghin cu v pht trin nng thn, c th cc hn ch kinh t x hi s gy kh khn trong vic tip thu cc k thut mi ca h nng dn. Nu cc hn ch v kinh t x hi c tho g s to iu kin cho nng dn p dng rt d dng cc k thut mi. Trong thc t nng dn khng p dng c cc k thut mi l do gp phi cc cn tr v kinh t x hi. Nu khng gii quyt c nhn t ny th khng gii quyt c vn . - Coi trng phn tch ng thi ca s pht trin. Mi s vt hin tng tn ti trong t nhin u dng h thng m. V vy n c xu hng t iu chnh t n s cn bng. Thc t trong s pht trin ca nng nghip trn th gii cho thy qu trnh thay i c bn nht ca h thng nng nghip l s tin ho ca h nng dn t hnh thc sn xut t cung t cp sang sn xut hng ho. S pht trin din ra khng ng u gia cc vng, gia cc lng, gia cc h... V vy khng th c gii php ng nht cho cc h thm ch ca mt h thng. Vic nghin cu lch s pht trin h thng nng nghip l cn thit nhm xc nh c phng hng pht trin ca h thng trong tng lai v gii quyt c cc cn tr ph hp vi xu hng pht trin y. 3.2.2 ngha: Nghin cu h thng xem xt nng nghip l mt h thng c mi quan h bn trong v bn ngoi. Ap dng phng php ny chng ta xc nh c h thng cn nghin cu, cn ci tin, m t c h thng, trn c s tm ra c nhng gii php gii quyt hn ch ca h thng. Phng php nghin cu h thng trang b cho chng ta, cho nhng nh nghin cu nng nghip cch tip cn vn cn nghin cu, ci tin v pht trin ph hp vi quan im ca php duy vt bin chng l xem xt h thng trong mi quan h ph bin, vn ng v pht trin. Phng php nghin cu h thng trang b cho cn b k thut trong lnh vc nng nghip v pht trin nng thn phn bit c h thng cn nghin cu, cn pht trin vi cc h thng khc. Cung cp nhng k nng gip chng ta xc nh c ranh gii, cng nh m t h thng mt cch chnh xc v y . 3.2.3 Nguyn tc trong nghin cu h thng: Phi c quan im tng th v i tng cn nghin cu. V d nghin cu tnh hnh sn xut la nc ng bng Sng Cu Long, chng ta khng ch nghin cu cc yu t tc ng trc tip 60

n cy la nh: kh hu, t ai, ngun nc, phn bn, cc bin php k thut... m cn phi nghin cu n cc yu t tc ng gin tip nh: chnh sch pht trin nng nghip ca nh nc, chnh sch xut khu,.... Coi trng thnh phn kinh t nng h: H gia nh l trung tm ca cc hot ng sn xut nng nghip. Do ci tin, pht trin sn xut nng nghip th phi bt u t nng h. - Ch n tnh tri ca h thng. Phi c quan im cu trc, ng thi, phn cp ca h thng. V cu trc: xem xt vai tr ca tng thnh phn trong h thng ra sao? V ng thi: xem xt s bin i v bn cht ca cc thnh phn trong t nhin nh th no? V phn cp: xem h thng th bc no, cao hay thp, c nhiu thnh phn hay t thnh phn. H thng c nhiu thnh phn, c tnh cht th bc v c s tng tc, iu dn hiu qu ca h thng s xy ra nhiu chiu hng khc nhau. Phn cp h thng gip chng ta c cch nhn tng th v chnh xc hn 3.2.4. Mc tiu lu di v trc mt ca nghin cu v pht trin HTNN Mc tiu lu di Nhm pht trin c h thng nng h v cng ng thn x trn c s n nh sn xut v lu di. Mc tiu trc mt: - Ci thin, tng nng sut trong sn xut nng nghip - Tng thu nhp cho nng h nng cao mc sng, phc li, p ng nhng nhu cu c bn ca nng h. t c cc mc tiu trn ca chng trnh, i hi phi hiu bit k v ni dung nghin cu v pht trin HTNN, thng qua cc hot ng chnh ca n. 3.2.5. Ni dung nghin cu v pht trin HTNN - iu tra, phn tch cc iu kin sn xut v cc iu kin mi trng tc ng n h thng sn xut (t nhin, kinh t, x hi, vn ho, chnh sch) ca nng h v lng x (cng ng). - Pht hin cc vn tn ti, hn ch n pht trin sn xut NH, pht hin cc ngun tim nng sn c, cc kinh nghim sn xut, tp qun sn xut ca nng h v lng x lm c s cho d n sn xut mi. - Nghin cu c c im, cu trc ca nhm h v s vn hnh ca cc nhm h trong nn kinh t th trng. - Nghin cu cc hp phn k thut:s vn hnh h thng trng trt, h thng chn nui v s vn hnh ca h thng.Xy dng cc thc nghim ng rung, cc m hnh sn xut pht trin ngnh ngh mi, cc hot ng ngoi nng nghip, phn tch kim tra hiu qu ca cc d n pht trin sn xut mi. 61

- Trin khai cc thc nghim, m hnh sn xut c kt qu pht trin sn xut cho c khu vc theo hng HTNN. Nghin cu h thng ch bin v ngnh hng ca cc thnh phn trong h thng. Nghin cu chnh sch nh hng n h thng nng nghip.

3.2.6 . Phng php lun trong nghin cu h thng nng nghip Trong nghin cu h thng thng thng bao gi ngi ta cng p dng 2 phng php: - Phng php ci tin (hon thin, thay i): dng phng php phn tch h thng tm ra im "tht li" ca h thng, l nhng ch c nh hng khng tt (gy hn ch) n hot ng ca h thng, n cn c sa cha, khai thng (tc ng vo) cho h thng hon thin hn, c hiu qu hn. y l phng php thng dng, d thc hin v vic thc hin d c hiu qu. - Phng php xy dng (thit k) mt h thng sn xut mi. Vi cch lm ny cn c s tnh ton, cn i k cng, t chc sp t sao cho cc b phn trong h thng d kin nm ng v tr trong mi quan h tng ng ca cc phn t, c th t u tin t c mc tiu ca h thng tt nht. y l phng php i hi chi ph ln, thi gian di, tnh kh thi thp, tnh ri ro cao. Tuy nhin y cng l phng php cn thit cho mi vng sn xut, n mang tnh chin lc v t ph lm thay i iu kin sn xut cho mi vng. 3.2.6.1 Cc bc tin hnh trong nghin cu v pht trin HTNN th hin r y l hng nghin cu c mc tiu, ni dung phng php ton din: - Chn im - iu tra, m t, pht hin vn - t gi thuyt v cc la chn ci tin. - Xy dng m hnh th nghim - Trnh din kt qu - Trin khai, m rng sn xut

62

Chn vng nghin cu v im nghin c u

Thu thp thng tin v vng & nhn bit kh khn

HP TC VI CC TRM TRI, C QUAN NGHIN CU

HP TC VI NNG DN V KHUYN NNG

t gi thuyt v cc la chn ci tin

Th nghim cc hp phn k thut

Trnh din kt qu/ SX th v nh gi

Khuyn nng/tip nhn

S 19: Cc bc tin hnh nghin cu h thng nng nghip trn ng rung nng dn

63

La chn khu vc/vng im nghin cu 1

2 iu tra

S b Chi tit Thc a Nng h

M t h thng Pht hin vn /tim nng Tm gii php/ t gi thuyt

Lp n nghin cu
Ch N .C Nng h/cng ng Vng/im nghin cu

Thc hin m hnh th nghim

- ng rung - Chung tri - Xng sn xut/ch bin

Trin khai/m rng sn xut

- Xy dng m hnh trnh din - Khuyn co + Tham quan + Tp hun + Hi tho/hi ngh + Ti liu tuyn truyn

64

S 20: Bc nghin cu h thng nng nghip v pht trin ( lng ghp)

Chng 4: La chn khu vc v im nghin cu h thng nng nghip

La chn ng khu vc v im nghin cu trin khai l mt trong nhng tiu chun quan trng v l bc u tin ca hot ng ca nghin cu v pht trin h thng nng nghip. Thc t cho thy vic la chn khu vc nghin cu ty theo qui m, chng trnh v c im nhim v chc nng v phn b khng gian. 4.1. Nguyn tc la chn khu vc/vng/im nghin cu 1/ Cc mc tiu v ni dung ln ca chng trnh nghin cu v pht trin HTNN l do c quan nh nc hoc cc t chc khoa hc c cc chng trnh pht trin nng nghip quc gia quyt nh nn vic la chn cc khu vc/vng nghin cu phi do cc nh lnh o v cc chuyn gia ca chng trnh hoch nh. Vic la chn ny thng mang tnh cht chin lc v ngha chnh tr ca quc gia. V d: thc hin chng trnh nghin cu v pht trin HTNN gip ng bo dn tc pht trin sn xut nng lm kt hp, vng/ im nghin cu c la chn phi l cc tnh ca min i ni ch khng th chn cc tnh vng ng bng. 2/ Cc chuyn gia, c vn cho s la chn ny phi c trnh chuyn mn cao, hiu bit v nghin cu v pht trin HTNN, c kh nng v kinh nghim bao qut tnh hnh cc vng sn xut nng nghip ca quc gia (sinh thi nng nghip, sn xut nng lm nghip, kinh t x hi) 3/ Cc ch tiu ca s la chn khu vc/vng Ph hp vi chin lc pht trin nng nghip quc gia p ng c cc mc tiu ca tng chng trnh nghin cu v pht trin HTNN. Ly cc ch tiu phn vng sinh thi nng nghip lm c s cho vic la chn (kh hu, a hnh, a mo, c im t ai, ngun nc, thc vt) Cn c cc bn v sinh thi nng nghip v khu vc . 4/ La chn im nghin cu c th trong khu vc/vng phc v cho vic thc hin cc mc ch v ni dung ca nghin cu v pht trin HTNN, bc la chn ny l do cc chuyn gia v cn b ca nhm nghin cu quyt nh. y l mt cng vic kh phc tp i hi cc thnh vin ca nhm c trnh , nghip v cao v am hiu cc ni dung chn im khc nhau: - Da vo mc ch v ni dung ca tng d n m chia vng la chn thnh cc khu vc ph v im nghin cu. T cc im nghin cu, chn cc nng h iu tra, phng vn v xy dng m hnh - Sau khi iu tra, pht hin vn v lp gii php ci tin, chn cc im nng h nhn m hnh, nh gi hiu qu cc tin b k thut mi - Nu cc kt qu ca im nhn m hnh tt, nhm nghin cu cng c quan ch o sn xut ca nh nc chn khu vc lm vng sn xut mu nh gi hiu qu mi khu vc rng Tip tc trin khai kt qu ra cc khu vc ph ca vng sn xut (sn xut th) 65

- Cui cng l trin khai tin b k thut mi ra cc vng xung quanh c tnh cht tng t vng/ khu vc chn nghin cu. 4.2. Cc ch tiu ca s la chn khu vc ph v im nghin cu Ph hp vi mc ch v ni dung ca tng d n nghin cu Da vo cc ch tiu phn vng sinh thi nng nghip v mi quan h ca n vi nng h v cng ng Da vo cc ch tiu h thng nng h + Ngun sn xut c bn: quy m v s phn b rung t, quyn s hu rung t, nhn lc, vn, tin, trnh , k nng, kin thc + Ngun sn xut s dng: Cc loi cy trng, h thng cy trng, thc tin canh tc, sc ko, cng lao ng, vn lu ng, u ra, gi c, chn nui, cc hot ng phi nng nghip, ngoi nng nghip - Vai tr ca ch nng h: + Qun l lao ng gia nh, lao ng thu + Gii quyt cc mc tiu v nhu cu ca nng h nh hot ng sn xut, lng thc, tin nong, th trng quan h vi cng ng Ch tiu ny rt quan trng bc chn nng h iu tra v xy dng m hnh. Cn phi ch phn nhm nng h thnh cc nhm theo ni dung ca chng trnh nghin cu. + iu tra tnh hnh sn xut nng h: chn nng h theo ngnh ngh sn xut + iu tra kinh t h gia nh: phn nhm nng h theo mc giu, ngho, trung bnh v quy m sn xut, thu nhp, i sng vt cht v vn ho + iu tra v sn xut ngnh ngh gia nh: vn u t, lao ng d tha, trnh vn ho, ngh truyn thng gia nh, gi c, th trng - Vai tr ca cng ng thn x i din v phong tc, tp qun, t chc x hi, cc chnh sch, cc mi lin h thn x

66

Vng chin lc

Tiu vng sinh thi

Vng ( im nghin cu)

im th nghim v nng dn hp tc

im "Th nhgim nhiu im"

Trnh din

Sn xut trong vng chin lc v vng nhn rng tng t S 21: La chn im trong nghin cu pht trin HTNN 4.3. Nhng thng tin cn thit khi la chn vng v im nghin cu Phn ln cc thng tin ny c thu thp t cc s liu iu tra v thng k c sn ca cc c quan, vin, a phng. V d chng trnh "pht trin sn xut cho cc h nng dn nh" cn cc thng tin chn vng v im nghin cu l ni no c nhiu nng h nh, kh nng sn xut ca h, tnh hnh sn xut hin ti v mc thu nhp ca h Nh vy cc thng tin c sn ny da vo cc iu kin chnh sau: Cc ch tiu v mi trng t nhin v iu kin kinh t x hi ca khu vc c im ca nng h v cc h nng dn (hot ng sn xut v cc hot ng kinh t x hi khc)

Vn tn ti chnh khi thu thp thng tin c sn chn vng v im l: 67

- Nhiu s liu thiu tin cy do qu c, iu tra khng ng b, ghi chp cu th thiu chnh xc - C ni s liu sinh thi nng nghip ch l s tp hp li t cc thi im iu tra khc nhau nn khng i din cho khu vc la chn nghin cu - Cc s liu v iu tra x hi thng t sai lch nhng li d b li thi hoc i hi thi gian iu tra di Tm li: La chn khu vc/vng v im nghin cu l hot ng u tin ca nhm nghin cu v pht trin HTNN. Chn vng/khu vc l do cc c quan v t chc khoa hc c ti tr quyt nh. Nhm nghin cu ca tng vng s chn khu vc ph v cc im nghin cu. Vic la chn phi da vo cc thng tin c sn v cc mi trng, iu kin t nhin, kinh t x hi v cc c im ca nng h. 4.4 Tin trnh chn im nghin cu. 4.4.1 Chn vng chin lc. Da vo c im iu kin t nhin kinh t x hi v c s ha tng , Vit Nam c phn ra lm 7 vng chin lc l 7 vng kinh t sinh thi nng nghip khc nhau. Mi vng c nhng c im, thun li v kh khn khc nhau c nghin cu v pht trin theo chin lc vng. L do c bn phn chia vng chin luc l: - Pht huy u th mi trung t nhin pht trin sn xutmt cch thun li v hiu qu nht. - C chnh sch v bin php nghin cu pht trin thch hp, v - a dng ha v s dng tim nng mt cch hp l. Bc u tin cc nh hoch nh chin lc da vo ngun lc sn c chn vng chin cn a vo chng trnh nghin cu, nhm p ng nhu cu pht trin ca t nc. 4.4.2. Chn vng nghin cu: Da trn vng chin lc nh, nhm nghin cu cn phn vng v chia vng ra thnh cc tiu vng sinh thi khc nhau da trn nh gi t ai, iu kin kh hu v mc tiu nghin cu ca HTNN. Vic phn chia ny to ra nhng n v sinh thi. 4.4.3 Chn im nghin cu: Sau khi tin hnh phn chia vng thnh cc tiu vng Nhm nghin cu cng vi cn b a phng chn ra vng im nghin cu ( im c tnh in hnh cho h thng sn xut khu vc ) 4.4.4 Chn nng dn hp tc: Nghin cu h thng nng nghip trn ng rung ca ngui nng dn da trn iu kin ca h nghin cu do hp tc cht ch vi nng dn l yu t quan trng t c thnh cng trong nghin cu HTNN. Sau khi t gi thuyt v a ra cc gii php ci tin th nghim ( da trn nhng thng tin m t im v xc inh kh khn tr ngi) nhm nghin cu s chn nhng nng dn i din trong khu vc kt hp nghin cu.cc hp phn k thut ngay trn mnh t ca h. Chn nng dn hp tc ng v a din th cc thng tin phn hi s cng chnh

68

xc, qua nhm nghin cu s a ra k hoch nghin cu, v k hohc nghin cu s d c cc nng dn khc chp nhn. 4.4.5 Chn im th nghim: Bc tip theo l nhm nghin cu cn kt hp vi cn b am hiu tnh hnh a phng, nht l cn b khuyn nng, xc nh nhng im ln cn trong vng nghin cu th nghim li mt cch rng ri ( th nghim nhiu im, th nghim khu vc ha). Th nghim nhiu im din rng l nh gi li kt qu c trin vng trn mt vng rng ln trc khi kt lun a vo sn xut th. 4.4.6 Chn im trnh din: Khi kt qu th nghim khu vc ha c tha mn, nhm nghien cu chn nhiu im lm im trh din ( sn xut th)nhm nh gi s thch nghi gii php k thut trn phm vi rng ln hn. Chng trnh ny cn gip cc a phng khng nm trong im nghin cu nhng c iu kin sinh thi tng t c iu kin nh gi v s dng kt qu nghin cu mt cch nhanh chng v c hiu qu ti a phng ca h. 4.4.7 Chn im nhn rng ra sn xut i tr. Sau khi nh gi kt qu tng hp t chng trnh im trnh din, cc c quan khuyn nng v lnh o a phng c nhim v ph bin gii php k thut mi ny mt cch rng ri cho nhiu nng dn trong vng nghin cu ng dng vo sn xut. Nhng vng c iu kin sinh thi tung t vi vng nghin cu cng cn chn gii thiu cc gii php ny n nng dn.

69

Chng 5: Chn on vng v M t h thng nng nghip

Chn on v m t h thng nng nghip l bc th hai ca hot ng nghin cu v pht trin HTNN v l ni dung ch yu ca hng nghin cu ny. Thng qua phn tch v m t HTNN bng cc cuc iu tra, phng vn, tho lun, x l s liu v tnh hung, chng ta c th hiu r tnh trng sn xut hin ti ca nng h v cng ng, pht hin nhng vn tn ti cn tr sn xut v cuc sng ca h ng thi tm c cc gii php thch hp c kh nng ci tin hot ng sn xut nng h v nng cao thu nhp, mc sng ca h ngay c khi khng cn s h tr ca chng trnh. 5.1. Ni dung m t h thng nng nghip ( HTNN ) - Cc iu kin v mi trng ca vng v cc im tc ng n hot ng sn xut nng h v cng ng - Cc mi quan h ca nng h vi cng ng thn x - Cc ngun lc tim nng sn c ca nng h v s u t thm ca h - Nhng hot ng sn xut hin ti ca nng h (sn xut nng nghip, phi nng nghip, ngoi nng nghip ) Kinh t nng h (thu nhp, u t, mc sng) Nhng vn chnh ca nng h Nhng vn tn ti ca sn xut nng h Nhng nguyn nhn gy nn cc vn nh hng n sn xut v i sng nng h

- Nhng gii php, c hi, kh nng ph hp vi iu kin tng nng h ci tin cc HTNN c hiu qu, thc s gp ch cho nng h v cng ng ca vng/im nghin cu. 5.2. Phng php m t HTNN. Vic chn on v m t vng ca HTNN hin nay c s dng rt nhiu phng php khc nhau v ng vi mi giai on khc nhau. Cc phng php chn on vng v m vi s tr gip ca cc phn mn v cc cng c khc gip ta thu thp c cc thng tin chnh xc v c tnh ng thi. C th chn on vng nh vi bng nhng phong php tip cn trc tip, n gin nh cc cng c ca RRA v PRA. - Thu thp thng tin c sn t cc ngun ti liu cng b, s dng v lu tr ti a phng - Tin hnh iu tra quan thm d (iu tra nhanh ban u) - Tin hnh iu tra chi tit (xc minh) theo cc b cu hi lm c s lp hnh thnh pht trin - T chc cc hot ng ca nhm nghin cu: + Tip xc, tho lun, phng vn thu thp v xc minh cc thng tin + i iu tra thc a kim tra li thng tin v kt qu phng vn + X l cc thng tin v vit bo co m t 5.2.1. Thu thp v tp hp thng tin c sn

70

Cc thng tin c sn v tnh hnh t nhin, kinh t, x hi, hot ng sn xut ca a phng, gm s liu iu tra, bn , bn thng k, s Cc cn b nhm nghin cu thu thp, sp xp, tng hp li theo yu cu v ni dung ca d n tin hnh phn tch cc kt qu thng tin. 5.2.1.1 . ngha ca vic thu thp s liu c sn - Gip nhm nghin cu tip cn nhanh v thun li vi a phng - Khi qut c tnh hnh c bn ca HTNN, hiu bit s b tnh trng sn xut nng h ca tng khu vc v im. - Tuy nhin s liu ny cng c nhng hn ch ( trnh by phn trn) v ch c th cho s nh gi nhn nhn khi qut tnh hnh vng/khu vc v im nghin cu. 5.2.1.2 Phng php thu thp s liu c sn - Hp v nghe bo co ca lnh o a phng. - Sao chp li cc bo co, bn , s liu thng k. - Sp xp, tng hp li thng tin theo ni dung ca chng trnh. - Tho lun nhm, x l s liu, nh gi kt qu ng thi nht tr b sung cc phng php iu tra khc. 5.3 . iu tra s b - bc thu thp thng tin cp nht iu tra s b cn gi l iu tra thm d, iu tra nhanh nng thn, iu tra tng qut 5.3..1. Mc ch ca iu tra s b/thm d - thu thp v xc nh thm cc thng tin chi tit hn v cc iu kin sn xut hin ti ca nng h v cng ng trong khu vc nghin cu, a ra cc gi thuyt mi pht trin h thng nng nghip. - L c s c hiu qu cho vic iu tra chi tit v chnh thc cc bc hot ng sau. - Xc nh cc vn cn nghin cu u tin tip tc nghin cu nhu cu pht trin . - nh gi kh nng thc hin (lnh vc kinh t v x hi) ca d n pht trin h thng nng nghip. - Xc nh cc im cn u tin trong cc hot ng sn xut. 5.3 .2. c im ca iu tra s b/thm d - Tnh lp li: cc mc ch iu tra khng c nh m c sa i, b sung, xc nh li mt cch lin tc. - Tnh i mi: khng tiu chun ha cc phng php iu tra m cc k thut c thay i v to ra tu tng trng hp v tu k nng, kin thc ca ngi iu tra. - Tnh nh hng qua li: Cc thnh vin ca nhm kt hp vi nhau cht ch to s hiu bit su sc gia cc chuyn ngnh trong h thng. - Tnh khng chnh thc: iu tra thm d ch trng n nhng cuc gp g, tho lun ngu nhin, khng chnh thc c th din ra ngay trn ng rung, trn ng i hoc ti nh, ni lm vic 71

- Tnh cng ng: t chc tho lun, tp hun ngay trn rung, trong cc cuc hp ngn. Cc nguyn vng ca nng dn gp phn xc nh nhng hn ch hoc nhng ci tin mi trong thc nghim v sn xut 5.3.3. K thut iu tra thm d Yu cu: t c ni dung iu tra, linh hot, c hiu qu kinh t cao. - Quan st v nh gi trc tip - Phng vn nhanh (khng chnh thc) + Vi nhng ngi c trch nhim cp thng tin chnh + Vi nhm nng dn + Vi tng nng dn to iu kin phn tch v bo co kt qu sau khi iu tra thm d, cn s dng cc k thut: lp bng biu, bn , lt ct, biu , m hi tho. 5.3.3.1. Quan st trc tip L mt trong nhng phng php hu hiu nht lm quen vi tnh hnh hin ti ca tng vng. Nhng kt qu quan st c th cung cp cc thng tin gi tr pht hin cc vn hn ch cng nh cc tim nng pht trin ca HTNN. Vi nhng kh nng v kinh nghim quan st trc tip, cc cn b iu tra c th nh gi nhanh cc thng tin quan st v mt HTNN hoc HTNN cc kha cnh. - iu kin kh hu ti thi im iu tra. - Tnh cht t ai nh a hnh, a mo, h thng xy dng ng rung (b vng b tha). - Hin trng s dng t, h thng cy trng. - Thc t canh tc - Mt s h tng c s: ng x, giao thng, my mc, dng c sn xut, sc ko, phn bn - Tnh hnh chn nui - Cc c s phc li ca cng ng - Cc iu kin sinh hot, sn xut ca nng h - Cc hot ng ngnh ngh ti gia - Vn tn gio, tp qun x hi Tuy nhin, iu tra thm d bng phng php quan st trc tip cng c hn ch nht nh: - Khng o m c th, chnh xc c nhng thng tin cn c s liu c th (din tch cc tha rung, sn lng cy trng, vt nui, cng lao ng, thu nhp) gy kh khn cho vic nh gi HTNN bng phng php thng k. - V cc ch tiu vn ho x hi : khng nh gi c nhng ngh ca con ngi, khng phn cp c cc mc v trnh vn ho, nhn thc x hi 5.3.3.2. Phng vn 72

 b sung cho cc khim khuyt ca quan st trc tip, trong iu tra thm d cn tin hnh cc loi phng vn vi i din ca cng ng (nhng ngi c trch nhim cho thng tin chnh), vi cc nhm nng dn v cc c nhn nng dn theo tng ch iu tra (thm d trc tip cc i tng ca HTNN). Phng php ny rt c hiu qu song cng rt kh khn v phc tp v hon ton da vo mi quan h ngi vi ngi v kh nng tip cn cng nh thi gia nhng ngi giao tip vi nhau. V vy trc khi tin hnh phng vn cn c s chun b ban u tt: phng vn ai, mt hay nhiu ngi mt lc, phng php tip xc, k thut phng vn, ni dung b cu hi, phng vn mt hay nhiu ln, theo mt vn hay nhiu vn mt lc, phng vn vo lc no l tt nht nh vy cc kha cnh phng vn c th c nhm li: - Cch phng vn: c nhn hay nhm - Vn phng vn: tng th hay chuyn - Cu trc phng vn: hi t do, tng phn hay chi tit - Cch tip cn: thm c nhn tng ngi hay thm d nhiu thnh phn mt lc a/ Phng vn t do: c t chc thnh nhng cuc thm hi khng chnh thc cc c nhn hoc mt s ngi trong qu trnh i thm ng hoc thm gia nh, tho lun trao i nhm. y l phng php ph bin nht thng qua cc cuc tip xc thn mt c d nh trc, vi mt s cu hi c chun b trc theo ch , nhng cu hi tip theo s xut hin trong khi phng vn, tu theo tip din tr li ca nhng ngi c phng vn. i tng phng vn y l cc nng dn ca nng h v nhng ngi c trch nhim cung cp thng tin chnh nh lnh o a phng, gio vin thn x, cn b khuyn nng.. - Phng vn nhng ngi cung cp thng tin chnh: Phn ln y l nhng ngi ca cng ng c lin quan n hot ng sn xut nng nghip. Phng vn thng thng qua cc cuc hp, tho lun ti tr s thn x nhm + Thu thp c cc thng tin c bit v cc t chc sn xut nng nghip ca thn x, cc c quan nh nc c trong khu vc (y t, gio dc), cc c quan h tr tn dng, cc i l t nhn lm vic trong vng, cc nh bun bn l, thng gia trong th trng trao i hng ho. + Thu c nhng gi c ch v s la chn cc nng h v nng dn c trng tiu biu cho phng vn. - Phng vn tng nng dn: + Chun b ni dung phng vn. + Chn nng dn phng vn. + Trong trng hp i thm ng rung c th phng vn bt k nng dn no gp trn ng rung (chn ngu nhin). + Cn ch phng vn ph n nng dn v h thng gi vai tr quan trng trong mi hot ng sn xut ca nng h. Cn chn n cn b vo cc nhm nghin cu phng vn n nng dn thun li v c hiu qu.

73

+ Khi tip xc ban u cn trnh s hiu lm ca nng dn v mc ch, ni dung ca bui phng vn theo 2 cch: th nht l h lo ngi hoc nghi ng mc ch nn khng mun tr li s tht tnh hnh sn xut v i sng ca h (s tng thu, b pht, thay i chnh sch, chnh quyn lng xm bit mnh kho lm n); th hai l h li hy vng mt s ti tr gip hoc c li ring cho mnh, h d sa vo k l, i hi ku ca cc kh khn b/ Phng vn bn chi tit: L phng php phng vn theo bng k lm sn cho mt vn c th, rt thun tin cho c c nhn v nhm. Cu hi chung cho qu trnh phng vn ny l: Ai, khi no, ci g, u, ti sao, nh th no ? - Mc ch: nhm khai thc v phn tch mt ch , tp trung vo nhng vn ca mi nhm cng nh tho lun nhng vn gia cc nhm. - Phng php: theo cc nhm cng ng (y t, gio dc, th trng) hoc nhm c nhn c chuyn mn nh cc nh trng trt, chn nui, ch bin, cc nhm c mc sng v iu kin sn xut khc nhau (h giu, ngho) hoc cc nhm theo tui tc v kh nng lao ng khc nhau. - t c kt qu phng vn cn ch : + M u phng vn phi c thi tn trng, thn mt, ci m, trnh by mc ch v ni dung r rng. + Dng su loi cu hi (nh trn) nhm n gin ho v d hiu khi hi. + To khng kh t nh, vui v, thoi mi trong qu trnh phng vn. + Cc cn b cn tip thu cu tr li, khng gi kin ring ca mnh, khng c gi v li cu tr li theo ring ca mnh. + Nh ghi chp cu tr li theo th t v thi gian. + Cn thu ht v khai thc kin ca tt c cc ngi tham gia phng vn, trnh khng mt vi ngi ni ht ca ngi khc, khng cc cn b tr li thay ngi c phng vn. 5.3.4. Thnh phn cn b tham gia iu tra thm d y l mt trong nhng bc hot ng quan trng v phc tp ca chng trnh nghin cu nn thnh phn nhm cn b phi a nghnh, phong ph: Cc chuyn gia, cn b chuyn mn phi bao gm nhiu ngnh ngh phi hp vi nhau, tt nht l qua kho hc tp hun v nghin cu v pht trin HTNN lm nhm nng ct. Cc cn b a phng ti vng/khu vc v im nghin cu c chn v phi hp vi nhm nng ct trong thi gian iu tra ti a phng: l nhng ngi c chc trch, nhim v, kinh nghim lin quan n ni dung iu tra v cc nng dn i din cho tnh hnh sn xut ca nng h v cng ng/lng x ni nghin cu. 5.3.4. Ni dung ca iu tra thm d - Kim tra xem xt li cc s liu c sn, pht hin nhng thiu, trng ca thng tin ny theo cc ch (Lp bng thng k) - Phng vn thu thp nhng thng tin chnh 74

- M phng m hnh v quan st trc tip trn ng rung 5.3.5. iu tra s b bng i thm ng rung i thc a Phng php ny cng l ni dung chnh trong iu tra s b/thm d, ng thi ta c th s dng trong sut c cc bc hot ng ca chng trnh/d n nghin cu v pht trin HTNN. C su hot ng cn thit cho bc iu tra ny. - Chun b thng tin i thc a: Chun b i thm ng rung/i thc a nng tri, Tin hnh i thc a, nh gi kt qu i thc a, Phn tch kt qu ,Tho lun tng th. 5.3.6. Kt qu ca iu tra s b/thm d - Bao qut tnh hnh cc hot ng sn xut ca nng h v mi quan h ca nng h vi cng ng thn x v vi nhng thay i v iu kin t nhin, kinh t-x hi bao quanh nng h v cng ng. - Tm ra nhng yu t quyt nh, nhng vn hn ch tnh hnh sn xut v kinh t ca nng h v cng ng, pht hin nhng kh nng thay i (c hi) ca HTNN ti vng/khu vc sn xut. - Kt qu iu tra thm d l c s bc chun b quan trng cho iu tra chi tit tip theo ca chng trnh. 5.4. iu tra chnh thc (xc minh) iu tra chnh thc l mt hot ng kim tra li cc thng tin, gi thuyt v kt lun ca vic thu thp cc thng tin c sn ca bc iu tra s b/thm d. Trong bc nghin cu ny, chng ta dng phng php phng vn chi tit theo b cu hi chun b sn. V vy cn gi bc ny l iu tra chi tit. 5.4.1.Mc ch, yu cu ca iu tra chnh thc/xc minh 5.4 .1.1. Mc ch: Nhm kim tra li cc thng tin, gi thuyt v kt lun ca iu tra s liu c sn v iu tra s b/thm d. Nhm b sung vn hn ch ca cc t iu tra trn l khng lng thng tin c th, s liu chi tit thiu tnh nh lng chnh xc p ng vic quy hoch d n v sn xut cng nh phn tch cc chnh sch trong h thng nng nghip. Thng tin qua iu tra chi tit rt quan trng v l c s cho cng tc quy hoch d n v sn xut cng nh phn tch cc chnh sch ca HTNN. Thng tin qua iu tra chi tit rt thun li cho vic phn loi nng h phn tch, pht hin vn tn ti hoc kh khn trong sn xut nng h khi xy dng m hnh sn xut ca h thng. Lm sng t thm mt s nguyn nhn ca cc vn hn ch trong sn xut nng h, lm c s tm ra cc gii php ci tin thch hp.

4.4.1.2. Yu cu: Kt qu iu tra chnh thc theo s liu iu tra chi tit v nh tnh v nh lng lm c s thun li cho vic phn tch cc ch khc nhau nh: 75

Phn tch v m t chi tit HTNH hin ti (c minh ha bng s , bng v biu ). Xc nh v m t cc hn ch v kh nng ci tin, pht trin ca nng h (bng s , biu ).

5.4.2. Ni dung khi qut ca iu tra chnh thc/chi tit. 5.4.2.1. Xy dng cc b cu hi theo cc ch cn kim tra xc minh li: Khng coi iu tra chi tit l mt tin trnh cng nhc theo mt mu cu hi ca l thuyt. Ni dung cc b cu hi phi c son tho theo kt qu ca thng tin c sn, iu tra thm d, gi thuyt, kin nhn xt ca c nhm nghin cu. 5.4.2.2. Chn nng h phng vn: Theo ch b cu hi, c s phi hp ca cn b nhm v lnh o cng ng cng nh nhng ngi cung cp thng tin chnh ca a phng. Thng thng cn gii hn s nng h chn mt im nghin cu (x, HTX) l 30 h v t 30 h ny chia thnh cc nhm nng h (6 nng h) theo cc ch : Cc phng php canh tc tin b. S dng sc ko v lao ng nng nghip. S dng cc u t. Cc nng dn tham gia chng trnh (xy dng m hnh v trnh din kt qu th nghim).

5.4.2.3. Phn chia cc nhm cn b i phng vn chi tit: Theo cc b cu hi ch khc nhau, thnh phn nhm, cn b i phng vn c chia theo chuyn mn ca h. Cc cn b phi c tp hun trc, c kh nng thu thp s liu (lp bng cu hi, kim tra li s liu v lp bng thng k s liu). Trng nhm chu trch nhim v tin hot ng ca nhm, tho lun nhm, tp hp kt qu iu tra v vit bo co nhm. 4.5.2.4. Tp hp, ghi chp cc s liu iu tra: Cc cn b ca nhm thc hin iu tra theo phiu iu tra in sn, ghi chp thng tin phng vn y , ng, tp hp, nhp d liu sau mi t iu tra v x l s b (s dng my vi tnh). 5.4 .2.5. Phn tch, nh gi cc s liu iu tra, c x l qua cc bui tho lun nhm cng tc. Phng thc tho lun nhm ging nh bc iu tra s b. 5.4.3. Phng php iu tra chnh thc/chi tit - Chun b y ti liu, phng tin (tin, vn phng phm, dng c n gin dng trong iu tra nh thc o, dy o, dng c nh v GPS, my nh, my ghi m...). - Chn thi im iu tra phng vn thch hp (vo lc nng nhn, sau thu hoch c ma, bn c sn phm...) ch nng h c iu kin v nhit tnh, hng th tr li khi phng vn. - Phng vn theo b cu hi l phng php thu thp s liu nhanh v d phn tch, x l s liu. Tuy vy c mt s liu chnh xc, cn b phng vn phi c phng php tip xc ban u, gi khai thc i tng kho lo, bnh tnh, mang tnh thuyt phc, phi kin nhn lng nghe, ghi chp s liu chnh xc, cn thn. 76

Phi tn trng thi gian ca ch h, nu ni dung yu cu phng vn nhiu, cn thng bo trc hoc c qu tng (ch, thuc, ko) hoc c tin bi dng nht nh v nng dn hiu khch xong rt qu tic thi gian lao ng. Cn kt hp iu tra phng vn nng h vi iu tra thc a ng rung b sung m bo chnh xc s liu phng vn v ph hp vi thc tin hot ng sn xut ca nng h v cng ng ti im nghin cu. 5.4.4. Cc bc tin hnh trong iu tra xc minh. Bc 1 : Chn cc ch tiu iu tra Bc 2 : Chn phng php x l s liu Bc 3 : Chn mc phn chia hoc gp s liu. Bc 4 : Lp b cu hi Bc 5 : Th nghim b cu hi 4.5.5. K thut trong iu tra chi tit Chng ta tp trung vo 3 ni dung chnh ca iu tra chi tit cp n cc k thut iu tra, l phng vn (t chc gp mt, phng vn nng dn ti a phng), x l s liu iu tra v phn tch cc s liu, thng tin.

77

Chng 6: Pht hin vn hn ch v khai thc tim nng

6.1. Pht hin cc hn ch v tim nng trong HTNH 6.1.1. C s ca s pht hin v phn tch cc hn ch v tim nng. S pht hin cc hn ch (vn ) v cc tim nng ca HTNN l phn ct li ca chng trnh nghin cu v pht trin HTNN. Bc ny s dng cc thng tin c sn, thng tin ca iu tra s b v iu tra chi tit/xc minh. Trong nhng nm trc y theo hng nghin cu nng nghip c th nhng vn tn ti v cc khai thc tim nng ca cc nng h hu nh t c quan tm n, nht l cc chnh sch i vi h. iu ny cn tr s hiu bit v tip thu cc tin b k thut mi ca nng dn. Hng pht trin ca nng nghip theo HTNN l phc v cho cc h thng nng nghip nh nn chng trnh nghin cu cn thit phi tm hiu v phn tch k nhng hn ch/kh khn v cc tim nng ca h lm c s cho vic tm cc gii php ng v ph hp cho cc m hnh sn xut mi. i khi cc nng dn khng nhn bit c cc hn ch ca h v c nhng c hi/tim nng gii quyt nhng hn ch . Tuy nhin cc c hi cn phi c thm s gip v vt cht v tin b k thut mi ca cc chng trnh nghin cu v pht trin HTNN mi c th gii quyt nhanh v c hiu qu cc hn ch cho nng dn. Nh vy, trong nghin cu v pht trin HTNN, cc hn ch do cc yu t tc ng bn ngoi v nh hng ca n n cc nng h khng ch c xc nhn m cn c m phng ho cc gii php k thut khc phc cc hn ch . C s ca s pht hin vn hn ch v khai thc tim nng. Da vo nhng nhu cu c bn ca nng h. Nhng mc tiu ca nng h. Nhng c im ca pht trin sn xut hng ho trong nng nghip . Nhng c im ca HTNN pht trin trong vng/khu vc.

6.1.2. Hng nghin cu chung pht hin cc vn hn ch v khai thc tim nng Phn tch cc HTNN hin c v tm hiu chng v mi trng bao quanh. Phn tch cc vn hn ch v thi c ci tin h thng v mi trng hoc c hai. t ra nhng c hi/kh nng cho nghin cu v thc hin ci tin 6.1.3. Ni dung ca bc pht hin vn hn ch v tim nng/c hi . Xc nh cc nhu cu c bn ca nng h: Pht hin vn v tim nng thng qua m t h thng nng h Xc nh cc ngun tim nng ca nng h Cc n v hot ng sn xut ca nng h 6.1.4. Phng php v k thut m t HTNH cho pht hin vn v tim nng. Trn c s

78

V d: Mt nhm nghin cu tin hnh m t mt n v sn xut ca mt trang tri 1 vng nghin cu, phng php m t c th l: C nhm nghe a phng hoc nng h bo co tnh hnh chn nui cc vt nui , ging chnh trn cc loi ng c, ngun thc n . . . Thng k li h thng nng nghip ca khu vc, t l cc nng h c cng mt HTNN. Vi cc thng tin trn, nhm s c t liu tt tm kim v pht hin cc vn hn ch cn gii quyt v cc tim nng khai thc.

K thut vit bo co m t HTNH.

Ghi chp cc nhu cu lao ng cho mi thi v khc nhau ca 1 nm (c lao ng gia nh v lao ng thu, gi thu lao ng). Xc nh nhng giai on kh c tin, cc ngun v tr gi tn dng. Tm tt kh nng sc ko v my mc trong cc khu sn xut theo phng thc nng h t c hoc phi thu. Tm hiu v tp hp cc kin thc, kinh nghim k thut ca vng/khu vc (cn tp trung cc k thut hoc kinh nghim i din cho tng vng). Tnh nhu cu v lao ng v tin cho nng h. 6.2. Phn tch cc hn ch Cc hn ch c th lin quan n ton b nng h vi u vo v u ra ca tng n v sn xut v vi cc iu kin mi trng bao quanh HTNH. 6.2.1. Phn tch hn ch lin quan n u ra (sn phm thu hoch) Nhng phn tch ny c thc hin cho mt hot ng ca NH. l nhng hn ch (do u ra thp hoc thu nhp thp) hoc l nhng nguyn nhn ca hn ch. C th dng cc ch tiu sau y phn tch. Phn tch s d thu nhp (gross margin) Nng sut, gi c Chi ph sn xut Nhu cu lao ng Tr li cho: lao ng v gia nh, doanh thu t sn xut, hon tin mt. Phn tch cc k thut sn xut . Phn tch tnh hnh su bnh. Phn tch dng tin mt

- Phn tch u ra: Sn phm thu hoch: Cht lng, tiu th gia nh, th trng, ging, nhng hao ht . . . Mi hn ch c m t v c lin quan n: Sn xut chn nui: Cc mc tiu v mc ch sn xut , nhng ngun tim nng c bn, nhng ngun s dng . 79

Cc iu kin v c im mi trng : T nhin, sinh thi, vn ho x hi , chnh sch/t chc.

6.2.2. V d v m t nng h tm v pht hin hn ch . M t nng h ngho/km pht trin M t nng h kh hn Pht hin vn hn ch ca nng h Nguyn nhn ca cc hn ch: 6.2.3. Phn tch cc hn ch lin quan n u vo (u t sn xut) Nhng u t ca nng h Nhng ngun tim nng v u t ca Nng h c m t v s lng v cht lng trong nhng phn trc kh r. Phn ny chng c nhn nhn v nh gi n kh nng v sn xut v nhng hn ch c th xy ra. Ngun t: din tch t sn xut, din tch cc khonh rung, c im t (loi t, dc . . .) quyn s hu t ai, hoa li rung t, ngun nc trong t. S u gia sc, loi ging, ngun thc n, chm sc Ch nc: Nc ma, nc ti, loi nc ti.

Lao ng: S ngi c th tham gia cng vic sn xut ca nng h, trnh k thut hin c, k nng v kin thc ca nng dn, tnh hnh sc kho, vn ho, tn gio, dn tc, kh nng thu mn, i cng v khon lao ng . Vn sn xut: Dng c v cng c sn xut nh, nh ca, kho tng, my mc, h thng ti tiu ng rung, cc phng tin sn xut khc c th duy tr c, cc kh nng sn xut ca a phng. Ti chnh c nh: Tin mt, tn dng. u t vt t sn xut: Phn bn, thuc tr su, nhng sn phm trung gian (phn hu c: phn chung, phn xanh, rm r . . .). Nhng phn tch hn ch ca u vo ca sn xut l mt phng cch nhn nhn hot ng h thng nng h. Vic nh gi ngun tim nng c gii hn v s lng v cht lng s c tin hnh phn tch hn ch lin quan vi u ra. Bng k v ngun tim nng v u t ch ra rng mt s u t sn xut mc d v nguyn tc l do NH qun l nhng khng phi lc no cng c NH ci tin hoc qun l . Mt s cc hn ch c th xy ra lin quan n ngun tim nng t ai nh : Din tch t sn xut nh do mt dn s khu vc tng cao. S phn b rung t qu manh mn, i hi nhiu cng lao ng trong lng t. t dc bc thang gy xi mn, ra tri dn n t ngho dinh dng u t thp trong ci to t. Mc hn ch trn y thng c m t bng phng php nh tnh v lin quan n cc mc tiu v mc ch ca NH. Phn tch cc hn ch lin quan ti cc iu kin t nhin, kinh 80

t, x hi trong thc t cn c tin hnh qua cc iu tra phng vn trc tip cc thnh vin ca NH. Phn tch cc nguyn nhn ca nhng hn ch ca u vo c bit quan trng v n to iu kin cho s pht hin nhng ci tin thun li v c hiu qu . 6.2.4. Phn tch cc hn ch lin quan n mi trng Qua phn tch cc hn ch lin quan n u vo v u ra, phn ln cc hn ch ca nng h c pht hin. Tuy nhin vic tm kim thm cc hn ch do iu kin mi trng bao quanh nng h cng rt quan trng. Thng th cc iu kin mi trng vt xa s qun l ca nng h. Tuy nhin chng cn c ch n v n tc ng thng xuyn n sn xut ca nng h v khng ch lin quan n mt HTNH m l ca HTNN trong c vng/khu vc nghin cu nn cn phi c phn tch y . Nhm nghin cu c trch nhim cung cp thng bo cc hn ch ny cho tng HTNH. Nu th trng c pht hin l mt vn hn ch th nhm nghin cu s m t chi tit nguyn nhn v hiu qu, ng thi s gii thiu cc quan im v cc ci tin tnh hnh th trng. Nh vy, nhng hiu qu ca mt gii php hn ch ca mt HTNH s c gii thiu. iu ny rt quan trng quy hoch v gii hn iu kin th trng ca HTNN. Tuy nhin, c th l hn ch vt xa kh nng ca chng trnh nghin cu v pht trin HTNN ca vng nghin cu, nh gi ca th trng th gii, h tng c s, mc xut khu. . . Trong tnh hnh nh vy nhng nghin cu th trng c bit c xut pht hin v nghin cu thm nhng vn phc tp. Vi cc kha cnh khc nh tn dng, chnh sch gi c, hp tc kinh doanh . . . cng c hng nghin cu cc vn /hn ch tng t. 6.2.5. Xy dng "cy hn ch" Nhng hn ch c pht hin c cc chuyn gia ca chng trnh nghin cu v pht trin HTNN tp hp li trong mt cu trc l gc v kt gn vi nhau gi l phng php xy dng "cy hn ch". Phng php ny c th xy dng cho cc hot ng sn xut nng nghip , cho tng n v/hot ng sn xut hoc cho c HTNN. "Cy hn ch" l kt qu tng hp l gc cc phn tch u ra, u vo v mi trng ca hot ng sn xut. Khng phi tt c cc hn ch ca mt "cy hn ch u di s qun l ca nng h. V d, cc hn ch do c tnh di truyn ca ging cy trng /vt nui s khng d dng c gii quyt ch bi cc gii php do nng h quyt nh v hn ch ny vt xa kh nng ca nng h. V d v s m t v mt "cy hn ch "ca HTNH Nu mt HTNH c nhng tim nng sn xut nhng khng c nh bng no mun cho vay tin u t sn xut v khng c chng t s hu dng lm th chp th kinh ph sn xut vo dng tin cn c phn tch cn thn, tn dng s c hng m rng tn dng cho nng dn khng c cc chng t s hu. Ngc li tn dng cng quyt nh nhng hn ch khc nh tr tin cho gia sc cy ko v thay i mt s u t, "cy hn ch" s thay i. Phng php phn tch cc tr ngi v la chn k thut ci tin. - Bc 1: Lit k tt c cc tr ngi. - Buc 2: Xp xp tm quan trng ca cc tr ngi. - Bc 3: Xc nh nguyn nhn ca tr ngi. 81

- Bc 4: Xc nh mi quan h ca cc tr ngi ( cy vn ) - Bc 5: Xc nh cc gii php ca tr ngi. - Bc 6: La chn cc gii php theo th t u tin

Lit k cc tr ngi

Xp hng tr ngi

Xc nh cc nguyn nhn v mi quan h

Lit k cc gii php

nh gi gii php Xc nh cc nhn t th nghim H tr qua cc d n pht trin Hot ng chn on khc

Nghin cu di hn

S 22: Tinh trnh nh gi cc tr ngi 6.3. nh gi cc tim nng ca HTNN

82

Sau khi cc hn ch ca HTNN c pht hin v phn tch, nhng khai thc tim nng (KTTN) s c pht hin, xc nh v nh gi. Chng s lm nh bt hoc lm thay i cc hn ch hin c v c th b sung thm nhng tin b KT mi vo sn xut nng h. S ci tin ny c lin quan n cc hot ng sn xut ca tng n v sn xut nng nghip ca nng h hoc ca c sn xut phi nng nghip ca Nng h. Nhm nghin cu HTNN c th nh gi kh nng gii quyt cc vn hn ch m nng dn c th chp nhn thc hin d dng theo cc tiu chun sau: Ngun tim nng sn c Tim nng sinh hc iu kin kinh t v ti chnh S chp nhn v vn ho v x hi 6.3.1. Ngun tim nng sn c: t ai, nc ti, cy trng, ng c, ngun thc n. Chng ta phi xt n cc kha cnh: Nhng ngun tim nng sn c/c iu kin p ng nhu cu khng? Nhng kh nng gii php c lm gim vic s dng ca ngun ti nguyn c hn khng? Liu vic s dng ca cc ngun ti nguyn cha c tn dng c tng ln khng? Liu nng dn c th p dng tin b k thut mi khng? 6.3.2. Tim nng sinh hc: Cn tp trung gii quyt cc cu hi: - Liu cc iu kin t nhin v sinh hc trong khu vc nghin cu c gp phn to cc c hi gii quyt vn khng? - Nhng thng tin g ca gii php tim nng c th thu c t cc trm th nghim, t nng dn v t iu tra khu vc? Liu nhng k thut v sinh hc c xut c thch hp vi cc HTNN hin ti khng? Nhng li nhun ca HTNN mt NH c ng vin, khuyn kch cc thnh vin gia nh ca NH khng? Nhng kh nng gii php c tng hoc gim s n ng ca sn xut v thu nhp tin ca gia nh khng? Cc nng dn c iu kin hoc tn dng tr cho bt k khon chi no khng? Liu ch n c phn bit nam hay n khi cho vay khng? Cc gii php c lm thay i nhn thc ca nng dn v ri ro khng khi h phi thay i c s n nh sn xut cng nh phi nhn tn dng? 6.3.4. S chp nhn ca vn ho v x hi X hi cng ng v gi tr vn ho, phong tc tp qun c gip hoc cn tr s tip nhn cc gii php c ngh cho nng dn khng?. 5.3.3. iu kin kinh t v ti chnh

83

Nhng nhn thc, nim tin, kin thc v thi ca nng dn c to iu kin hoc gy kh khn thm cho vic xut cc gii php mi khng?. Cc thnh vin ca nhm nghin cu c tp tc vn ho x hi no c cn tr hoc gy nh hng n cng vic ca h vi cc nhm v nng dn khc khng?. 6.3.5. Nhng ci tin tim nng ca n v sn xut (h thng cy/con) Sn xut ph thuc vo loi hnh v s lng u vo (u t cho sn xut). Mi quan h gia u vo v u ra c th c th hin bng nhng chc nng ca sn xut m chng ta s cung cp thng tin v s lng u ra sau mt chu trnh sn xut. iu rt quan trng l cn phi bit c nhng u t no v mc no c th c phi hp trong mt khu sn xut ca mt n v sn xut/HTNH nhn c mt mc nht nh ca u ra. V d lm c c th c lm bng tay hoc bng thuc tr c. Ph thuc vo gi ca lao ng v thuc tr c cho mt din tch rung m ta la chn phng php r hn. Nh vy, c th nhn thy s phi hp khc nhau ca u vo s dn n u ra tng t i vi mt hot ng ca n v sn xut. V d nh : S cung cp ca cc u vo c th khng u n, cht lng c th khc nhau. Gi c b thay i tht thng.

- S trao i ngoi thng thiu ht c th hn ch vic nhp khu cc u t (phn bn, thuc tr su, my mc) cho nng nghip. Cc vn h tng c s c th l nguyn nhn lm cho chi ph vn chuyn cao. Nhng thay i chnh sch ti chnh c th gy nn nhng thay i t ngt v gi c.

c th n nh v pht trin sn xut nng h trong nhng iu kin trn, cn pht hin v khai thc nhng tim nng sn c v xut nhng ci tin cc tim nng . (hc sinh c th t tm cc v d trong im nghin cu c th ca mnh - bi tp). 6.3.6. Nhng tim nng ca ton nng tri (h thng trng trt/chn nui) Trong thc t nhiu n v sn xut c lin quan tng h vi nhau v k thut v kinh t: nhng cy h u c nh m v cung cp m cho cc cy trng mc sau chng. Nng sut la cao hn c th lm tng rm r v t lm tng thc n cho gia sc. Nh vy cc hot ng sn xut ca ton nng tri c mi quan h mt thit vi cc ngun tim nng sn c ca HTNH, cn phi pht hin ng cc tim nng lm c s cho nhng ci tin trong khai thc tim nng: iu kin t ai ca nng h (din tch trng trt v din tch chung tri) ra sao? - Cc loi cy trng trong h thng cy trng c p ng c c thc n gia sc cho chn nui khng? Nng h c lao ng, vn u t cho c trng trt v chn nui khng? Th trng khu vc/xut khu c thun li cho vic tiu th sn phm ca nng tri khng?

- Nhng ci tin tim nng (v k thut hoc chnh sch) c ph hp vi hot ng sn xut v trnh ca nng h khng?

84

Chng 7: Nghin cu - th nghim ng rung

7.1. Lp k hoch nghin cu - th nghim nng tri Sau khi xc nhn dc nhng vn hn ch v cc kh nng ci tin tim nng ca cc nng h trong khu vc nghin cu, nhm nghin cu tin hnh lp k hoch nghin cu-th nghim nng tri theo hng khc phc cc hn ch v khai thc tim nng ca HTNH. (T ng rung y bao gm c th nghim trn rung trng trt, ti chung tri, ti c s sn xut phi nng nghip/ngoi nng nghip ca nng h hoc ca cng ng thuc im nghin cu ca chng trnh nghin cu v pht trin HTNN). 7.1.1. C s lp k hoch nghin cu-th nghim S dng cc iu kin sn c ca nng h: iu kin mi trng, c s vt cht, tim nng lao ng, trnh v kh nng p dng tin b k thut... Cc iu kin ci tin phi ph hp vi mc tiu nghin cu Cc phng php nghin cu phi da trn s h tr, gip ca cc trm tri nghin cu ca nh nc v cc t chc ti tr cng nh theo c im ca nhm nghin cu. 7.1.2. Nhng hot ng lp k hoch chnh B tr c s cho nghin cu - th nghim ng rung Tin hnh phn tch s b cc th nghim ng rung (TNR)

Xem xt , quyt nh cc phng php v hot ng nghin cu thch hp cho th nghim ng rung. Cc lnh o ca chng trnh nghin cu v pht trin HTNN cn t chc cc t tip cn chng trnh nghin cu cng vi cc thnh vin nhm nghin cu nht tr v cc mc tiu, k hoch v ni dung ca chng trnh. Thnh phn d hi tho gm cc cn b cc i biu ca cc t chc ti tr, cc lnh o a phng c lin quan n chng trnh nghin cu. 7.1.3. Cc bc tin hnh lp k hoch Xem xt li nhng vn hn ch v c hi c kh nng thay i/khc phc. nh gi cc kinh nghim t chc sn xut v ngun tim nng ca HTNN nh gi cc iu kin kinh t hin ti ca sn xut nng h B tr, sp xp cc cng vic sn xut theo cc iu kin mi nht Phn loi v sp xp cc u tin nghin cu Pht trin/xc tin cc gi thuyt cho th nghim ng rung B tr, n nh s cng tc gia cc cn b nhm nghin cu - th nghim ng rung 7.2. Phn tch s b cc th nghim ng rung 7.2.1. Cc gii php c la chn

85

Trc khi quyt nh cc hng nghin cu lp k hoch, cn la chn cc ch tiu gii php: - Tng u ra t nhng ngun u vo nh cc tin b k thut mi (ging mi, phng php qun l, bo v qun l t, nc ti...). Tng cc ngun tim nng (thm t trng, tn dng, lao ng ...). Gim nhng ri ro cho nng dn qua vic thm u t thc t, to nhiu u ra, to gi c nng sn n nh hn. Gim chi ph u vo m vn tng c sn phm cho u ra. Tng cng nhng iu kin thun li cho nng dn nh tng sc kho thng qua s ci thin dinh dng hoc iu kin lm vic m bo v tng sc sn xut. 7.2.2.Cc iu kin ca nng dn Kh nng chp nhn thay i k thut trong sn xut ca NH i hi nhng ci tin (vt qu iu kin hin ti ca h) phi l nhng thay i cha c gii thiu hoc ph bin. Trong thc t th phn ln cc iu kin sn xut ca nng dn l bn vng mang tnh truyn thng nn mun thay i phi nghin cu k cc thc ti ca h nh . Mc tiu sn xut ca NH Mi trng v kh nng sn xut tt nht ca NH (ngun tim nng, cc hot ng sn xut v kh nng qun l sn xut). c th ci tin mt vn th cc nh nghin cu phi cn ti thiu khong 30 % s nng dn trong khu vc chp nhn cc ci tin . 7.2.3. Trin vng ca cc ci tin c thay i Nhm nghin cu cn phi hiu trin vng ca cc ci tin v cc l do sau: Nng dn c th tip thu hoc t chi cc ngh thay i trong mi n v sn xut ca h. S lng v t l cc nng h tip thu hoc t chi cc ci tin nh hng quan trng n kt qu xy dng HTNN mi cho vng/khu vc/im nghin cu. Cn nm chc kt qu s thay i ci tin s c ch trc mt hay trong tng lai cho nng h v cng ng, hoc ch c ch trc mt song gy hu ho v lu di. V d dng thuc tr su bnh c th lm tng nng sut cy trng, c nng dn chp nhn, nhng nh hng v lu di ca thuc n mi trng ca c khu vc sn xut l c hi, do vy ci tin ny cn phi c cn nhc.

7.3. D kin cc ch tiu k thut cho ci tin Trong vic lp k hoch nghin cu, nhm nghin cu cn ch n vic lp cc ch s k thut v chng c th chng minh c th cc ci tin lm tng li nhun ca nng dn, tho mn cc bn khon khi p dng tin b k thut mi. c c cc ch tiu k thut ng, phi nhn nhn bao qut cc iu kin ca HTNH nh: Kinh nghim sn xut ca nng h. iu kin v mi trng ca nng dn 86

+ Mi trng t nhin: t ai, a hnh, nc, kh hu + iu kin sinh hc: c cu cy trng, chn nui, ging v cc yu t tc ng n s thay i ging. + iu kin kinh t: thay i yu cu v kinh t v lao ng, nhu cu dch v cc sn phm nng nghip do NH sn xut. + iu kin ti chnh: so snh nhu cu tin ci tin vi ngun tin ca nng dn, gip NH trong quyt nh v tn dng, cho vay ng thi gian ca s qun l kinh doanh sn xut. + iu kin vn ho x hi: da vo c im nng dn theo cc yu t VHXH ca tng vng, to iu kin thun li cho vic gii thiu, tuyn truyn p dng tin b KT n tn nng dn. 7.4. Ni dung ca hot ng nghin cu v cc phng php TNR Phn quan trng ca qu trnh lp k hoch nghin cu TNR l xc nhn cc hot ng nghin cu v cc phng php TNR c m bo v tip nhn bi nng dn ca khu vc nghin cu. Nhng hot ng v phng php nghin cu- th nghim ng rung cc cp bc khc nhau gm: Cc TNR do cn b qun l c thc hin trong iu kin ca nng dn pht trin cc KT mi vo sn xut. Cc TNR do nng dn qun l, p dng trong iu kin ng rung sn xut ca nng dn. Cc th nghim b sung thm. Cc ni dung v t iu tra v h s ghi chp thng tin nghin cu cc hot ng ca nng h. Gim st, theo di cc TNR. S gip ca cc trm tri nghin cu trong cng vng/im nghin cu.

7.4.1. Ni dung cc hot ng nghin cu V d v lnh vc chn nui, cc hot ng nghin cu bao gm: - Vic a tin b k thut vo sn xut - S chp nhn ca nng dn thng qua cc kin phn hi ca h v cc thng tin tuyn truyn KT mi, v cc nhn xt i vi cc TNR v phn ng ca h trc kt qu th nghim. - Qun l HTNH thng qua cc thng tin, kt qu iu tra nm c nhng hn ch v cc kinh nghim sn xut ca NH - Qun l tim nng c bn v yu cu ca TNR: do s qun l ny thng vt xa kh nng ca tng NH nn nhm nghin cu phi tm kim s gip ca cc t chc khc h tr nng dn. 7.4.2. Cc phng php nghin cu TNR l cc phng php TNR do cn b nghin cu hoc do nng dn qun l. l cc phng php iu tra, thu thp thng tin, s liu th nghim, gim st th nghim. Chng trnh 87

nghin cu cn tn dng cc h tr ca trm, tri nghin cu ca Nh nc v vic s dng cc phng php nghin cu - th nghim mi nht, c hiu qu. Trong phn ny cn tp trung vo mt s vn sau: Nghin cu cc ci tin cn a vo th nghim + S so snh trong khu vc nghin cu. + S so snh ngoi khu vc nghin cu. + S dng cc ngun tim nng ca nng dn. + Tiu chun ca nng sut nng sn. t ra tiu chun lp cc th nghim + Nhm t c cc kt qu theo mun + Trnh nhng chi tit trong th nghim qu chi tit, khng cn thit + Nhm thu c s lng th nghim ng lot trong khu vc nghin cu trong sut thi v + Chn cc nng dn kh nng tham gia lm thc nghim: iu kin sn xut ca NH, thi v s mong mun hp tc, c nhn thc v trnh tham gia hp tc. + V tr t th nghim: phi ch n hai mt ca yu cu lm th nghim l va m bo tnh khoa hc v kt qu th nghim va ph hp vi iu kin sn xut ca nng dn c chn th nghim. S th nghim cn thc hin: ph thuc vo khu vc nghin cu, vo s lng nhm nghin cu, kinh nghim ca cn b nghin cu, quy m chng trnh nghin cu. Mi cn b c th qun l 15 th nghim th h s c thi gian cng nng dn c rung th nghim theo di v tnh ton tt kt qu th nghim .

D kin c nhng phc tp, rc ri ca cc th nghim. 7.4.3. c im ca vic lp k hoch cho cc loi th nghim Cc th nghim do cn b nhm nghin cu qun l thng theo hng th nghim sinh hc, cn th nghim nh, nhiu cng thc v nhiu ln nhc li. ni dung v yu cu th nghim cng ph tp hn. i vi cc th nghim do nng dn qun l bao gm c mc tiu sinh hc v kinh t x hi, do th nghim rng hn, c s cng thc v ln nhc li t hn, ni dung th nghim cng n gin hn. Nhng thc nghim b sung/thm d thm th mang c im trung gian.

7. 4.4. Cc phng php phn tch kt qu nghin cu Qua bc lp k hoch ny, cn nht tr v phn tch cc kt qu nghin cu, th nghim. iu ny s nh hng n vic thu thp cc loi thng tin, thc thi cc TNR, hng xem xt cc k thut c p dng. 7. 4.4.1. Mt s cu hi c th c t ra xem xt kt qu TNR

88

Nhng phng php thng k no cn c s dng trong phn tch kt qu ca cc TNR sinh hc? C cn phn tch hch ton ton b nng tri khng hay ch s dng phn tch hch ton tng phn? Nhng thay i v tng nng sut ti thiu no do ri ro m nng dn phi chp nhn? T l v loi li sut no m s c c nng dn v cng ng chp nhn? H s v bin s no c xem xt l thun li cho cc loi th nghim khc nhau ? Phn ny bao gm cc thng tin sau: iu kin t nhin, mi trng, kinh t x hi. iu kin t nhin sinh hc gm cc yu t cn thit so snh nng sut ca cc th nghim cc v tr khc nhau. + t ai: s thot nc, dc, sau, chua, mu m, thnh phn c gii t, chng lin quan n dinh dng cy trng. + Kh hu: lng ma, phn b ma theo ma, m, di ngy chiu sng. .. Chng lin quan n thi v gieo trng, chm sc, ch nc ca cy trng. + Cy trng: cc thi k sinh trng, nhu cu dinh dng, kh nng chng chu vi chua, mn, ng, hn... Cc iu kin kinh t x hi gip cho vic hiu thm cc quan im KTXH ca nng dn trong vic quyt nh cng vic sn xut, nhng suy ngh ca h trc nhng ci tin thay i ( v d: qua kin tho lun, nng dn s hiu, v tin rng h tn thnh vic thay i ging la ngn ngy tng c hai v trong nm). C khi h khng mun chp nhn thay i KT mi cho sn xut, vy cn tm hiu nguyn nhn g m h c phn ng? V d h khng dng phn ho hc v cho rng phn s lm hng t. Vy cn phi c th nghim ti ch gip nng dn t nhn nhn thy phn ho hc c lm hng t khng (lm th nghim b sung). Kt qu th nghim chc chn s lm thay i quan im, nng cao hiu bit cho nng dn v cng c nim tin vo kh nng ci tin sn xut ca chng trnh nghin cu.
Cc

7. 4.4.2. Thu thp cc s liu b sung cho TNR

7.4.5. T chc hi ngh lp k hoch TNR khu vc/im nghin cu Chun b cho hi ngh: kin thc cho cn b, thng tin v cc hng chuyn giao tin b k thut cho nng dn, cc bo co cho lp k hoch nghin cu. Cc nhm nghin cu cn tho lun k cc mc tiu, hng, phng php nghin cu TNR v ra cc ni dung v phng php TNR c th, hp l cho khu vc/im nghin cu. Cc nhm trnh by cc k hoch nghin cu TNR + M t cc hot ng v d kin kt qu + Chng trnh hnh ng ca c nhn v nhm + Thi gian biu ca cc hot ng nghin cu 89 Mc tiu cc nghin cu ci tin

- Vit bo co + Gii thiu v cc k thut mi thun li cho cc th nghim s c nhn rng a phng. + Ch ra cc vn v c hi c pht trin hoc c hiu bit thm + xut k hoch nghin cu TNR cho v sau Kt qu t hi ngh lp k hoch nghin cu TNR s c p dng cho cc nghin cu ng rung tip theo, c phn tch, x l hoc ly kin phn hi ca nng dn pht hin vn v tip tc nghin cu th nghim c s. 7.5. Th nghim ng rung 7.5.1. Mc tiu Mc tiu ca th nghim ng rung l bit chc (xc nh chc) rng cc ci tin k thut l C ting vang k thut, n nh v c chp nhn Hp dn ti chnh v c kh nng thc hin Thch hp vi cc iu kin vn ho x hi ca khu vc Th nghim ng rung l giai on cui cng ca vic khai thc cc ci tin tim nng trc khi chng c th c cng b trin khai rng ri cho ton vng/khu vc. Cc kha cnh k thut ca cc th nghim ny tp trung vo s n nh cc ci tin (p dng k thut mi) trong iu kin nng h khc nhau. 7.5.1.1. Nhng ci tin c ting vang k thut, n nh v c chp nhn Nhng ci tin phi m bo tng c u ra (c li do nng sut sn phm tng hoc gim chi ph u t ban u). Khng nh c cc u im ca cc tin b k thut, gii quyt c cc vn tn ti/ cn tr sn xut nng h. Cc ci tin phi xut pht t cc iu kin thc t c th thc hin hiu qu c, v d nh mun thay i c cu cy trng, a cy trng mi vo th phi c ging mi tt hn. S gii thiu cc my mc sn xut nng nghip mi phi c tin hnh vng nng dn c hiu bit hoc tip xc nht nh vi my mc th mi c hiu qu. Cc th nghim ng rung cn phi giao cho nhng nng h giu kinh nghim sn xut v thc s mong mun i mi theo s gip ca nhm nghin cu. 7.5.1.2. S hp dn v ti chnh v cc ci tin c kh nng thc hin Cc th nghim ng rung cn phi thng qua phn tch tt c lng tin ca u vo v u ra. Cn bao nhiu tin v ci g l s tr li? Liu tin c kp thi cho vic tr cc u t v vt t hay cng lao ng khng? i vi cc cng thc th nghim cn thm tin u t th s hp dn ti chnh ch c th c khi u ra c th c em bn mt phn thu c tin vi gi c li. Nu TNR i hi trng vn/vn ln th cn c hng phn tch u t khc (H tr ca Nh nc, t chc Quc t hoc tn dng).

90

Ton b nng tri phi c phn tch kim tra kh nng ti chnh v mi s lch lc ca dng tin s c nh hng n ci tin k thut, nh hng n ton b c cu dng tin ca nng h. Mt s ci tin lin quan n mt s mt sn xut v hot ng sn xut khng c tin h tr. C th cc ci tin ch cn nhng iu kin sn xut sn c ca nng dn hoc thay i quy trnh sn xut ca TNR. Nu chng i hi kinh ph th cn phi phn tch k kh nng v s t nguyn ng gp ti chnh ca nng dn. 7.5.1.3. Thch hp vi cc iu kin vn ho x hi ca a phng Cc ci tin cng cn phi c lm tho mn/hi lng mi ngi khc nhau trong cng ng v nhiu ci tin k thut s lm thay i a v hoc v tr ca mt s nng dn. H c th b nhiu ngi trong cng ng cha hiu bit ch ci, thm ch cn b phn i hay cm on do tp qun, tn gio ca mi vng/a phng. Nhiu ci tin k thut c th gp phn thay i nhn thc x hi, tp qun lc hu ca ch c, nng cao trnh sn xut ca nng h v thc y pht trin cng ng. Mt s cc ci tin khc cn lm gim s lao ng vt v, tn km thi gian to iu kin cho nng dn gii tr, hc tp vn ho, k thut. (cc hc vin t a ra cc v d minh ho) 7.5.2. Cc loi th nghim ng rung 7.5.2.1. Th nghim ng rung do cn b nghin cu qun l y l cc th nghim do cc nh nghin cu qun l ngay trn rung ca nng dn pht trin cc k thut mi ph hp cho tng nhm nng h. Th nghim ny gip nhm nghin cu ca chng trnh: Cung cp cc kt qu v ngha thc t ca cc tin b k thut mi ph hp v thun li cho cc nng h khc nhau. C th dng cho tng khu vc nghin cu theo cc c im t nhin m trong thc t sn xut bnh thng khng th nhn bit c bng mt (quan st) nh thay i m t t ngun ti n rung hoc do lng ma gy ra. Nhn bit d dng nhng ch trng gia nng sut thc ti v nng sut tim nng ca th nghim. To thi c cho cc cn b nghin cu ca nhm lm vic v hc hi thc t sn xut ca nng dn. To thi gian cho nhm xc nhn mt s kh khn v cc ri ro trong qu trnh thc nghim, rt kinh nghim cho cc thc nghim tip theo nh th nghim do nng dn qun l. tin hnh TNR, nhm nghin cu thng dng cc phng php v k thut tng t nh cc trm, tri th nghim. Tuy nhin c khc l tin hnh ngay trn rung ca nng dn v h c gng a cc kt qu th nghim tng t nh iu kin sn xut ca nng dn. Khi lm th nghim, cn b nghin cu phi tr tin cng lao ng, tin s dng t th nghim nng dn khng b thit thi nu kt qu th nghim xu hoc km hn thu hoch thc t ca h.

91

Loi hnh th nghim ny thng l cc nghin cu v c cu cy trng, cc tin b k thut tt hn trong qun l, thay i c cu cy trng/vt nui, bo v thc vt, phn bn, mu m ca t ai, phn ng ca cy trng/vt nui vi cc iu kin bt thun. Cc bc tin hnh trong th nghim do cn b nghin cu qun l: . 1/ Chn rung thc nghim 2/ D kin th nghim 3/ Tin hnh th nghim v thu thp s liu 4/ Qu trnh gim st/theo di th nghim 5/ Phn tch v vit kt qu th nghim (TN)
7.5.2.2. Cc th nghim do nng dn qun l

Cc th nghim ny c bit quan trng v chng tp hp c cc nng dn tham gia trc tip cc th nghim a tin b KT mi vo sn xut, qua cc nh nghin cu c th pht hin cc phn hi ca nng dn v cc KT mi ng thi tho lun trc tip c vi h trong qu trnh lm th nghim. y cng l mt th hin nghin cu mi ca chng nghin cu & pht trin HTNN v cc nghin cu trc y thng b qua bc th nghim/kho nghim ngay trn ng rung ca NH v do chnh NH qun l, theo di, ng gp kin. c c kt qu tt nht cho cc TNR ny, cn ch : nghim ng rung Cc nng dn cn phi hiu v nht tr vi cc mc tiu ca cc th

Cc nng dn phi c hng dn/tp hun ni dung v phng php qun l cc TN trn rung ca mnh Din tch cc mnh th nghim cn rng va m bo chnh xc ca TN va m bo s dng hp l lao ng gia nh. Cc th nghim phi c tin hnh v qun l trong iu kin sn xut bnh thng ca NH. Trong qu trnh lm TN cn ch n s t thay i mt s khu TN ca nng dn (do nguyn nhn g, ng hay sai, c nh hng n mc ch v kt qu thc nghim khng? ) Cc cn b nghin cu cn quan st thng xuyn s tip nhn cc tin b KT ca nng dn trong sut TN, quan st nhng kinh nghim sn xut ca h, tin hnh tho lun, cng nh gi kt qu v tnh ton hiu qu TN vi nng dn. Cc bc tin hnh TNR do nng dn qun l gm: 1/ Chn nng dn tham gia qun l th nghim 2/ Gip trong hp tc vi nng h 3/ S ng , nht tr vi nng dn 4/ S cng tc gia cn b NC v NH 5/ Chn rung th nghim 92

6/ D kin thc hin thc nghim 7/ Qu trnh theo di th nghim 8/ Vn cn o nng sut ca TN 9/ Phn tch tnh hnh th nghim v bo co kt qu. Mt s ni dung lu v cc bc quan trng khi tin hnh th nghim do nng dn qun l v iu hnh: - La chn nng dn tham gia th nghim Do ngi nng dn ng vai tr chnh trong qun l v iu hnh th nghim, v vy vic la chn cc h nng dn cn phi mang tnh i din cho nhm mc tiu, bao gm c nhng vn lin quan nh s t nguyn tham gia, tui, sc kho, gii tnh v cc iu kin sn xut cn thit m bo cho vic thc hin th nghim. Do cc th nghim ny khng ging nhau v quy m, ni dung, kt qu v li nhun, nn cn phi tho lun h nhn thc r vai tr tham gia ca h trc cng ng to ra s hng th v s nng ng sng to ca tng thnh vin trong nhm h tham gia. - La chn rung th nghim Tiu chun chn t v rung th nghim l s ng u v iu kin ph, mt bng ca rung th nghim v v tr ca rung th nghim, khong cch t ni n rung th nghim. Chng ta khng la chn cc rung lm th nghim b che cm thiu nh sng, nc chy trn, mt rung khng bng phng, ph khng ng u, rung qu xa ni t c iu kin i li xem xt hoc qu gn ng giao thng... Tu thuc vo tng loi hnh th nghim c cc tiu chun la chn rung th nghim cho ph hp. Song loi hnh th nghim ny khng cn phi la chn cc tha rung c bit khc vi thc t sn xut ca nng dn h c th p dng cc cng c v k thut canh tc bnh thng vo th nghim. - Thit k th nghim i vi loi th nghim ny, vic thit k th nghim ti a l 6 /h, tt nht l t 3-4 th nghim v mt i chng. Tu thuc vo tng giai on th nghim m s h tham gia (mi h nng dn tham gia coi l mt ln nhc li) khc nhau. Khng b tr nhc li trn mt rung th nghim, bi v vic b tr nhc li mt rung s lm cho ngi nng dn gp kh khn trong vic theo di, ghi chp v qun l ni chung. Cc th nghim (cc cng thc th nghim) c ranh gii r rng v d dng phn bit c vi nhau trnh s nhm ln. - Tin hnh th nghim Cc th nghim c p dng theo quy trnh sn xut bnh thng ca h nng dn, tuyt i khng c bt k s iu chnh no trong tin trnh thc hin sau khi thng nht. Trong trng hp ngoi l cn c ghi chp y v trao i kp thi vi cn b nghin cu. - Gim st, theo di th nghim 93

Vn quan trng nht trong qu trnh gim st, theo di th nghim l ghi chp y lch trnh thc hin cc khu cng vic nh thi gian bt u n kt thc mt lot cng vic, cc chi ph u vo, cc din bin v nhng s kin c bit xy ra (su bnh hi, thi tit bt thng...) - Thu hoch v tnh ton kt qu th nghim Vic c tnh nng sut c th p dng nh sau: i vi th nghim c din tch nh: Thu hoch ring tng v tnh nng sut/ v quy ra mt hecta. i vi th nghim c din tch ln: Dng phng php ly mu thu hoch v tnh nng sut. V vy m bo c sai s thp nht cn phi thm ng v cng nhau xc nh v tr ly mu mang tnh cht i din cho th nghim. Tnh ton kt qu th nghim: Cng vic tnh ton kt qu nng sut c th tnh cho cc loi n v o lng ph hp vi tp qun ca a phng v quy i ra trn mt hecta. - Phn tch kt qu v vit bo co th nghim: T nhng thng tin ghi chp c trong tin trnh th nghim ca tng h nng dn tham gia. Nhm nghin cu cng vi cc h phn tch v nhng nguyn nhn dn n kt qu nng sut cao, thp ca tng h v phn tch hiu qu kinh t t c tng cng thc th nghim v so snh chnh lch vi cng thc i chng. Trn c s cc phn tch trn c cc la chn cho bc pht trin hoc m rng th nghim giai on sau. - Vit bo co kt qu th nghim y l phn vic ca cn b nghin cu. Bo co cn th hin c nhng phn tch, nh gi, la chn ca nhm h nng dn tham gia th nghim. Cc kin khch quan s l c s cho nhng khuyn co cn thit. Bo co cn trnh by bng nhng t ng thng dng, d hiu v so snh cn th hin di dng biu nng dn d dng nhn bit v c lng c s sai khc gia cc cng thc th nghim. Hoc nhng so snh theo n v tnh phn trm (%) so vi cng thc i chng c v chi ph u vo v li nhun u ra. 7.5.2.3. Cc th nghim b sung thm L cc th nghim gip kim tra thm hoc khng nh thm cc k thut mi ca cc th nghim va trnh by trn (khi cn thit). Nhng th nghim ny c th l cc th nghim ca cc yu t n nh th nghim v phn bn, su bnh, TN thng t tn km, d tin hnh theo cc bc: 1/ Chn rung Th nghim b sung thm c chn trn cc rung mang tnh cht i din cho mc ch cn nghin cu, c ngha l c chn theo nhng thun li cho vic th nghim thm cc kt qu ca cc th nghim do cn b nghin cu hay do nng h qun l. u im ca th nghim ny l gim c sai s sinh ra do s khc nhau trong qun l nng h. 2/ D kin th nghim

94

Nu khng rung, c th b tr cc cng thc th nghim b sung theo ngu nhin trn tng . Nu rung hp, c th b tr 2 hoc 3 cng thc cho mt nng h. Cc cng thc c th c lp li cc rung c cng iu kin ca nng h khc. Din tch cc th nghim tu thuc vo tng loi th nghim v vo khu rung ca nng dn cho th nghim. 3/ Mt s th nghim b sung thng dng Th nghim nh gi hiu qu cc kinh nghim sn xut ca nng dn trn cc loi t, c th l nh hng ca phn ho hc cc loi t c thnh phn c gii khc nhau trong khu vc nghin cu. Cc th nghim nh gi hiu qu s dng tin b k thut mi nh hiu qu tng lng phn bn, bo v thc vt, tr c, phun phn vi lng. Cc th nghim b sung thm rt cn thit cho nghin cu phn ng sinh hc vi tin b k thut mi c bit vi cc nghin cu v bo v thc vt, bo v gia sc trong sut thi v gieo trng hoc chn nui. Cc th nghim ny rt tt cho vic nh gi nhng bin php k thut mi, tuy n gin nhng cha quen thuc vi nng dn.

Nh nhng th nghim ny m cc nh nghin cu c th thu nhn c cc phn ng ca nng dn v s thay i, ci tin t phng/trm, tri th nghim ra thc tin p dng trong sn xut. Chng cn gip trong vic la chn thi gian v din tch th nghim thch hp, c hiu qu. Qua th nghim b sung ny cc cn b nghin cu c th tho lun kt qu vi nng dn c bit l cng tm ra cc phng php thun li a k thut mi vo cc th nghim do nng dn qun l v thc t sn xut. 7.5.3. Theo di v nh gi cc th nghim ng rung Theo di/gim st l gi ng quy cch hot ng TNR v cc u ra theo h thng v c t chc. Tc ng ca theo di th nghim c hiu qu trc tip n s tham gia ng gp cc mc tiu sn xut v hot ng sn xut ca nng h. nh gi cc th nghim thng l so snh tnh hnh i mi vi hin ti sn xut ca nng h. Ph bin l dng cc phng php thng k. nh gi cc kt qu tt, cn phi c s phn tch cc vn r rng, c s tho lun thng xuyn vi nng dn, c bit ghi nhn nhng phn hi c ngha thc t ca h. Cc cn b nghin cu tham gia th nghim ng rung phi c o to v c kinh nghim v th nghim ng rung v c kh nng tip cn vi nng dn. Mun vy, chng trnh nghin cu cn thng xuyn c cc lp tp hun cho cn b tham gia th nghim ng rung v khuyn nng. 7.5.4. Kt qu ca cc th nghim ng rung Nu cc th nghim ng rung c kt qu nht nh v mt vi cng thc th nghim th cn tp hp cc m hnh li. i vi cc th nghim c s chp nhn t l thp th cn c xem xt, tnh ton li hoc phi xy dng li nhng th nghim mi. Trong thc t cc th nghim ng rung c kt qu ln li l nhng th nghim vt xa s qun l ca nng dn v phi c s gip qun l trc tip ca nhm nghin cu. V vy, nhim v ca nhm nghin cu rt quan 95

trng, phi da vo cc ci tin k thut thnh cng qua cc TN c nhng kin ngh v k hoch xc ng vi cc c quan cp trn nhm h tr gip trin khai kt qu vo thc t sn xut ca h thng nng nghip mi. Vic trin khai kt qu ca cc th nghim ng rung chnh l bc chuyn giao tin b k thut mi cho cc nng h ca chng trnh nghin cu v pht trin h thng nng nghip. 7.6. Phn tch v nh gi kt qu th nghim 7.6.1. Phng php tng hp Sau khi cc th nghim ng rung kt thc, kt qu th nghim s l c s phn tch v nh gi xem nhng thay i k thut c th lm thay i cc yu t sinh hc, hay ni cch khc l c th lm thay i sn lng v nng sut sn phm khng? C c nng dn cng nhn v p dng vo sn xut khng? Hoc c lm tng u ra c li khng? Nhm nghin cu cng cn bit rng kt qu th nghim c thc s gip nng dn pht trin sn xut hay ch l iu kin nht thi/c hi c bit. lm sng t nhng vn , cn phi phn tch v nh gi tng hp cc kt qu th nghim thu c (thng qua cc yu t v ch tiu nghin cu, theo di th nghim). Khi kt qu th nghim l ng v mt sinh hc, cn xem xt n vn liu nng dn c hng ng, chp nhn cc tin b k thut mi ca th nghim khng v liu h c tim nng v kh nng p dng vo sn xut khng. nh gi s ng tnh ca nng dn i vi mi thay i trong sn xut, phi nh gi cc thc tin sn xut v k thut bng tin t. Sau cc gi tr v tin c th c so snh vi nhu cu ca nng dn trong mi lin quan vi cc yu t khc. S dng tin lm c s so snh cc phng n khng c ngha l ch quan tm n tin lin quan n cc sn phm em bn hoc cc vt t cn phi mua bng tin m cn lin quan n cc ngun tim nng khc ca nng h v cc sn phm c tiu dng trong nng h. Khi phn tch cc kt qu th nghim, cn ch phn tch c cc th nghim c ngha chnh xc sinh hc mc khc nhau t 0,1; 0,001 n 0,05. L do l cc nh nghin cu sinh hc thng mun rng nhng tin b k thut mi ca th nghim m h ngh phi c sai s nh (0,01-0,05) trong khi th ngi nng dn i hi s gip cp bch ca k thut mi, nhiu khi h c th sn lng v mong mi nhng k thut mi ngay c khi cc nh nghin cu cn cha kp lm xong cc th nghim b sung hoc cha tht tin vo cc kt qu th nghim, thm ch c vi cc th nghim b tht bi m khng phi tr gi t, c bit vi nhng thay i k thut lm tng hiu qu kinh t r rng. Sau khi phn tch cc kt qa v sinh hc v kinh t, phi tin hnh kim tra s thun li v ti chnh ca cc th nghim p dng tin b k thut mi. Mt k thut mi c cho l thun li v ti chnh khi nng dn m bo c tim nng p dng v khi h c th tr c tin vay theo thi hn tho thun. Cui cng cn phi quan st nng dn phn ng nh th no i vi nhng th nghim m cc nh nghin cu cho l c th chp nhn c v mt sinh hc, kinh t v ti chnh. Cc phn ng ca nng dn c th c thu thp t: - Th nghim do nng dn qun l 96

- Xc nh t l chp nhn cc k thut mi t th nghim ng rung ca nng dn. - Cc qu trnh tho lun, trao i trc tip vi nng dn. Nu c trng hp khi tt c cc ch s cho thy rng tin b k thut mi hp dn nng dn m h khng chp nhn th nhm nghin cu cn nghin cu thm tnh hnh thc trng nng h v kim tra li cc tnh ton trong phn tch nh gi kt qu. C trng hp phi xem xt thm vn vn ho x hi ca nng h v cng ng vi s gip tch cc ca cc nh nghin cu khoa hc x hi. 7.6.2 Phng php phng on hay chp nhn y l hai hng phn tch v nh gi s ph hp ca tin b k thut mi vo sn xut. Hng th nht l phng on xem nng dn s phn ng nh th no khi mt tin b k thut mi c p dng. Hng th hai l chp nhn ca nng dn p dng k thut mi v quan st xem h phn ng th no trong qu trnh p dng. 7.6.2.1. Hng phng on Nu thc hin tt th y l hng phn tch v nh gi rt c gi tr, nhn nhn mt cch h thng v logic cc tin b k thut mi i vi tng iu kin nng h, t c th phng on xem phn ng ca nng dn v s ph hp ca cc k thut mi. y l phng php duy nht dng lp k hoch ca cc th nghim ng rung, v ph hp cho vic phn tch kt qu th nghim do cc nh nghin cu qun l vi nhiu cng thc th nghim. Ngay c khi thu c cc kt qu nghin cu sinh hc ca cc th nghim th cng ch dng cho cc phn tch v nh gi phng on v thng l cc th nghim trn din nh v thng qua cc quan st phn ng ca nng dn ngay trn ng rung. 7.6.2.2. Hng chp nhn Hng ny dng kim tra cc tin b k thut mi c nng dn chp nhn thng qua cc th nghim ng rung do nng dn qun l. Thng qua o m, quan st th nghim v tho lun vi nng dn, nh nghin cu c th nh gi k thut mi c gi tr nh th no. Mt khc, trong cc th nghim ng rung do nng dn qun l, h thng rt linh hot trong qu trnh tin hnh th nghim v chnh v vy nh nghin cu c th thu thp c cc s liu gi tr v thc tin sn xut ca nng dn (t ai, lao ng, cy trng, vn u t sn xut, nng sut thc thu). Thng qua , c th d dng tnh nng sut ca cc phng n k thut cng nh pht hin ra cc du hiu v mc chp nhn k thut mi ca nng dn. Tuy nhin, hng ny cng c hn ch l ch nhn c nhng thng tin trong tng iu kin t nhin c th. Khi cc iu kin t nhin thay i do trin khai rng, nhiu vn xy ra khin cc nh nghin cu khng gii thch v thuyt phc c nng dn chp nhn. Lc ny th phng php phng on li cn thit hn. 7.6.3. Phng php phn tch bng hch ton tng phn v hch ton ton nng h phn tch v nh gi nhng thay i trong hot ng sn xut khi p dng cc tin b k thut mi cc giai on v thi gian khc nhau th dng phng php phn tch hch ton tng phn v hch ton ton nng h. 7.6.3.1. Hch ton tng phn 97

L phng php n gin phn tch s chp nhn i vi nhng thay i nh ca tng hot ng sn xut nng h trong h thng nng nghip. S phn tch y ch tp trung vo nhng thay i ca tng hot ng trong h thng ch khng phi ca ton h thng. V vy c th gim nh cng vic phn tch ca nh nghin cu, ch tp trung s ch vo mt s yu t, iu kin nht nh, tit kim thi gian v tng cht lng phn tch. Nhng thay i trong hch ton tng phn l s khc bit ca mt h thng nng nghip trc v sau khi p dng tin b k thut mi. - Hch ton ti chnh b phn (Partial budgiting): Dng hch ton cc yu t k thut (ch mt khu, mt gii php k thut). lm c vic ny phi xc nh r rng cng vic hay hay khu k thut thay i,nhng khon chi thu thay i v cui cng lp bng phn tch c/ mt (lost/ benefit). - Xc nh cc ch tiu sau y: Thu nhp sau khi tr chi ph bin ng RVAC (Return Above Variable Cost): RAVC = GR - TVC. Trong : RG l tng thu (Gross return) TVC l tng chi ph bin ng (Total Variable Cost). RAVCn (gii php k thut mi) thng phi ln hn RAVCf (gii php k thut ca nng dn) khong 30% mi c chp nhn. T l thu nhp trn yu t gii hn (return to a limited factor). RRA = GR - TVC (Khng tnh chi ph yu t A) Chi ph yu t A

- T s so vi thu nhp so vi chi ph bin (marginal benefit cost ratio) GRn - GRf MBCR = TVCn - TVCf Trong : GRn: l tng thu nhp ca gii php k thut mi (new technology gross return). GRf :l tng thu nhp ca gii php k thut c (gross return of farmer). TVCn: l tng chi ph bin ng ca gii php k thut mi. TVCf l tng chi ph bin ng ca gii php k thut c ca nng dn hay k thut c. Khi xem xt 2 h thng cn phi kt hp c MBCR v RACV. V c khi MBCR < 0 vn cho hiu qu v c khi MBCR >2 vn khng c hiu qu. - Xc nh im ho vn (break even Budgiting) ti RACV = 0. - Xc nh im trn ho vn (break even Plus): Khi RAVCn = 1,3 RAVCf - Phn tch u th (Perform deminant analysis) Lp bng hay th theo 2 ch tiu:

98

Chi ph bin ng v li nhun thun. T sut li nhun bin. MNB MRR = X 100 MC Trong : MNB l li nhun tng thm. MC l chi ph tng thm. Ch tiu ny gip chng ta trong qu trnh nghin cu bit c khi tng thm mt dng u t vo chi ph bin ng th li nhun thay i nh th no? bao nhiu phn trm? 7.6.3.2. Hch ton ton nng h Khi mt tin b k thut mi c gii thiu lm nng dn phi thay i hoc t chc li ton b hot ng sn xut nng h ca mnh trong mt thi gian th cn phi phn tch bng hch ton ton nng h. Phng php ny c th c tin hnh mt cch m rng ch tiu phn tch thng qua s quan st, ghi chp v c tnh tt c cc hot ng sn xut ca nng h bao gm c ngh ph.

Chng 8: Chuyn giao kt qu chng trnh nghin cu v pht trin h thng nng nghip
8.1. Lp k hoch chuyn giao trong nghin cu v pht trin HTNN 8.1.1. C s ca vic lp k hoch chuyn giao 8.1.1.1. Xem xt mc tiu pht trin ngnh v vng. Qui hoch tng th ca ngnh v khu vc vng sinh thi. Mc tiu pht trin kinh t x hi, i tng c th. Tim nng ca vng v pht trin cc sn phm Tha nhn cc kt qu iu tra, pht hin cc vn hn ch, cc kh nng ci tin trong h thng nng nghip Da vo cc kt qu th nghim ng rung v phn tch hiu qu ca cc tin b k thut mi lp k hoch chuyn giao vo sn xut Da vo cc iu kin thc t (v mi trng t nhin, kinh t x hi) ca tng khu vc ra k hoch v ni dung chuyn giao ph hp v c nng dn chp nhn. Tranh th s h tr v ti chnh, k thut ca cc t chc, c quan Nh nc v Quc t. Tuy nhin cn trnh t tng li, trng ch, tht vng ca nng dn v cc nh chc trch vo cc h tr ny. K hoch chuyn giao phi c hiu qu nht nh, thng qua s phn tch u vo, u ra, li nhun v s chp thun p dng tin b k thut mi ca nng dn. 8.1.1.3. V nhn s thc hin s chuyn giao - Chin lc v tm nhn ca vng trong mt khong thi gian nht nh.

8.1.1.2. C s lp k hoch chuyn giao tin b k thut theo hng HTNN

99

Cn c i ng cn b chuyn giao k thut c o to thng qua cc lp chuyn mn hoc cc lp tp hun, c kinh nghim thc t v sn xut ng rung, c kh nng thm nhp, tip cn vi nng dn c hiu bit nht nh v tnh hnh v iu kin t nhin, kinh t x hi ca khu vc c chuyn giao. i ng cn b chuyn giao tin b k thut bao gm: Cc cn b k thut ca Nh nc c cc chuyn mn khc nhau theo tng yu cu ca chng trnh chuyn giao k thut ( Vin, trng ...) Cc cn b k thut ca a phng c c vo chng trnh nghin cu HTNN, trc tip ch o cng tc chuyn giao ti c s ( mng li chuyn giao ). Cc nng dn tin tin tham gia trc tip cc th nghim ca cc ci tin thuc chng trnh nghin cu, tha nhn cc kt qu th nghim ng rung v tnh nguyn tuyn truyn, hng dn cc k thut mi cho cc nng dn khc trong cng khu vc, lng x. 8.1.2. Ni dung ca vic lp k hoch chuyn giao trong nghin cu v pht trin HTNN 8.1.2.1. Lp k hoch chin lc Ni dung tm tt cc chng trnh hot ng ca chuyn giao: + Mc tiu, mc ch v trch nhim ca nhn s trong cng tc chuyn giao + K hoch t chc v qun l trong chuyn giao + K hoch ti chnh cho tng hot ng chuyn giao + Ni dung thc thi trong chuyn giao + Theo di, gim st, nh gi kt qu chuyn giao Thnh vin ca lp k hoch chin lc + Nh nc v cc c quan Nh nc + Cc lnh o a phng, cc c vn + Cc cn b kinh t c chuyn mn v kinh nghim chuyn giao k thut + Cc hng t nhn: ca hng dch v nng nghip, cc thng gia mi gii, nhng ngi cho vay tin + Cc n v cung cp u vo + Cc cng ty xut nhp khu + Cc cng ty giao thng vn ti Ni chung mi thnh vin ca cc c quan dch v chuyn giao k thut (CGKT) c mc tiu v hot ng ring ca mnh (c th mu thun nhau hoc i khi cnh tranh nhau). V d cc c quan nh nc c th cung cp vt t v k thut cho chuyn giao vi gi r song nhiu khi khng thc t v ph hp vi yu cu ca nng dn tng vng, trong khi cc hng t nhn cung cp nhanh chng v ph hp yu cu hn song li t hn. V tn dng cng vy, nh nc th c li sut thp nhng b hn ch cn t nhn th phc v nhanh chng song li li cao. Th trng nh nc nhiu khi khng c hiu qu hoc vic tr tin rt chm tr. V vy cn c k hoch hp tc tng phn gia nh nc v t nhn trong chuyn giao k thut. V d v s phi hp sau: 100

Nh nc cn tp trung vo cc hot ng + Quyt nh cc chnh sch (thu, gi c, tin t, xut nhp khu), lut php, cc quy tc iu l chung v u t, ngoi thng + Nghin cu u t d n, quan tm n h tng c s ca x hi nh ng x, cu cng, ng xe la, hi cng, bo him, thng tin, ti chnh + Cc dch v x hi nh y t, gio dc, ngn hng, tp hun k thut Trong khi t nhn cn m nhn ch yu k hoch hot ng dch v (hng ho, thng tin) Chng trnh nghin cu HTNN khng trc tip tin hnh nghin cu cng ngh k thut c bn hay cc ng dng nhng n c kh nng gip , h tr nhng kh nng ci tin cn xc nhn hoc nghin cu tip cc trm tri hoc th nghim trn ng rung. Cc ci tin k thut ph hp mun duy tr cn phi c s gip ca cc c quan nghin cu thng qua s tip cn ca chng trnh vi cc c quan ny. Thnh phn nghin cu chng trnh chuyn giao k thut gm:

8.1.2.2. Lp k hoch nghin cu -

+ Cc c quan v c nhn tnh nguyn tham gia chng trnh chuyn giao di hn hay ngn hn (B, trm tri, v, vin, trng i hc, cc dch v trin khai, cc chuyn gia k thut, cc cn b trin khai, nng dn.). + Ly kin ng gp ca nng dn sau khi th nghim ng rung, c bit trong nh gi kt qu quyt nh cc ti chuyn giao thch hp. + S dng ti a kh nng, kin thc khoa hc k thut v thc t sn xut ca cc c quan nghin cu khoa hc, o to, dch v, hnh chnh v ca nng dn lp k hoch chuyn giao c kt qu. + Cc cn b chuyn giao to thnh nhm gm nhiu ngnh ngh thch hp m bo nhn c y cc kha cnh t nhin, kinh t, x hi, t chc ca h thng nng nghip mi. 8.1.2.3. Lp k hoch cung cp vt t Trong hu ht cc trng hp ci tin i hi nhng u t mi hoc b sung thm mt s u t nh ht ging, phn bn, thuc tr su v c th c cc my mc, cng c, dng c sn xut mi. tin hnh cc ci tin tim nng, trc ht cn phi pht trin cc ngun tim nng c sn ca nng dn ri sau mi quyt nh nhng u t mi hoc b sung thm t bn ngoi. Trong tnh hnh kinh t th trng hin nay, vic cung cp u t thng c phi hp c u t nh nc v u t t nhn (Nh nc v nhn dn cng lm). T kt qu iu tra s b v chi tit phn trn, t s phn tch cc hn ch/tim nng v kt qu th nghim ng rung, cc cng ty u t ca nh nc v t nhn cn phi tho lun k tm ra cc kh nng thc t trong vic gii quyt cc nhu cu cung cp u t thm. Tuy nhin cng cn c nhiu nguyn nhn ca cc vn u t l thuc iu kin kinh t v m v rt kh gii quyt v n i hi mt lot cc vn cn thay i (cc chnh sch, vn u t). Nhng u t phi nhp hoc phi tr bng ngoi t th nn hn ch v nhng gii php ny thng khng n nh. Tt nht v hiu qu hn l tm gii php v c k hoch cung cp u t 101

cho cc ci tin c th nghim thnh cng bc nghin cu trc. Nu cc cung cp u t khng th tr li c do cc nng h thiu tin th cn phi xem xt n chng trnh tn dng. lp k hoch cung cp u t cn chun b cc ti liu chi tit sau: Loi hnh yu cu, s lng v cht lng ca u t Loi chng trnh nghin cu, kh nng u t

Phn tch ti chnh, ngun chi ph, phn phi chi ph bao gm vn chuyn, bun bn, bo qun v d tnh li thng d, kt qu trong d tnh gi c ngoi ng. Phn tch cc cung cp tim nng (kh nng cung cp) bao gm vic xc nh cc kh nng khuyn khch c iu kin thu nhn v phn phi t Phn tch cc hn ch v cc kh nng gii php trong phm vi cc chnh sch u

Nhng ti liu ny cn rt ra t s hp tc vi cc nh cung cp ngun tim nng v phi c tho lun vi nhng c quan chnh ph thch hp. Cc u t c th do a phng to ra, nhng i hi phi c phn tch chi tit v c s gip v ti chnh v k thut trin khai. Vic nh gi kh nng u t a phng gm: Vic t chc nhn ging hoc lai to ging theo quy m quc gia hoc vng S dng cht thi ph liu ca cc sn phm nng nghip lm phn bn

Pht trin lao ng th cng hoc cng nghip nh to ra u t, gii quyt cc phn d tha. Cc dch v trin khai ti a phng thng gp mt lot cc vn chung. Mt s v d in hnh sau: Thiu cn b trin khai - Thiu cn b c trnh c o to hon chnh - Kinh ph thp - Cc iu kin nh ca, m hnh trnh din khng y - Thiu cc phng tin vn chuyn - Thiu kh nng t chc v qun l - Vn tuyn truyn v tip thu tin b k thut mi (khuyn nng) - Thiu tp hun y v kin thc chuyn giao tin b k thut mi cho cc cn b khuyn nng tng a phng. Thiu cc iu kin cn thit trin khai kt qu nghin cu. Cc nhm nghin cu c th ng gp kin v cc phng php k thut gii quyt cc vn ny. 8.1.2.4. Lp k hoch cho cc dch v t c cc mc tiu ca chng trnh nghin cu HTNN cn phi c cc ci tin mi cho th trng, tn dng v mt s dch v khc nh: kim nh ging, dch v bo v thc vt, thu my lm t, tr c, cc cng vic khon, bo dng my, th y, bo qun ti liu sch k 102

thutNu c iu kin cn khuyn khch vic u t ca t nhn hoc cc nhm, cc HTX dch v, s c hiu qu hn l thnh lp cc cng ty, x nghip hoc t chc dch v mi. 8.1.2.5. Lp k hoch dch v th trng Theo hng pht trin HTNN th cc nng dn l i tng cho ci tin th trng v chuyn giao k thut. Nhiu ci tin trong sn xut nng nghip s c kt qu tt khi c dch v th trng tt. Th trng bao gm tt c cc qu trnh ca lai ging, kho tng, ch bin ng gi, vn chuyn, bun bn, phn phi ngha l tt c cc gii php c tp trung vo vic chuyn sn phm ca nng nghip t nng tri n ni tiu th cui cng. Dch v ny gip cho cc nng h u bn c cc sn phm tha thu c tin mt nhm phc v cho cc nhu cu khc ca gia nh v ti sn xut. Trong vic lp k hoch dch v th trng, cc kha cnh phn tch qu trnh th trng sau y l quan trng: - S lng v loi thnh vin tham gia vo cung cp u t v i hi u t trong dch v th trng Loi, ging v s lng sn phm em bn so vi tng sn phm ca loi nng sn ny nh gi ca nng dn i vi ngi mua Kh nng thng tin gi thc t nh hng ca Nh nc v s chuyn giao trong qu trnh th trng, quy m th trng

Ch khng ch l khu vc ngi bn v ngi mua gp nhau m n cn gm ton b cc qu trnh quyt nh gi c hng ho v cc dch v th trng. Nghin cu HTNN cn tp trung vo cc nng h, coi h l nhng ngi va sn xut ra cc sn phm nng nghip, va l mt b phn (l nhng ngi cung cp) ca qu trnh th trng khi h c dp em sn phm em bn. Trong phn tch h thng nng nghip, thng xut hin cc hn ch th trng khi nng h em bn cc sn phm tha. Mt s v d in hnh ca vn th trng trong sn xut nng nghip nh sau: + Nhiu nng h cung cp mt s lng nh hng ho thuc cc sn phm khc nhau + Sn phm nng nghip em bn c trng theo ma v (gy nn s cnh tranh, s tp trung trong qa trnh th trng) + S bin ng mnh v cht lng sn phm cc nng h khc nhau + Thiu s phn loi, sp xp v ng gi thch ng. + Kin thc, trnh tip cn th trng nht l th trng quc t b hn ch (v nhu cu hng ho v gi c thi c, thng tin th trng). + Cn i sc mua km, i khi khng c ngi mua/tiu th hng ho hoc ngc li tranh nhau mt mt hng gy nn s p gi, mt gi v cnh tranh nhau, thit thi ch yu cho cc nng h. + Ph thuc vo sc mua ca ngi tiu th, nhiu khi lin quan n vn tn dng.

103

+ Thiu cc h tng c s thch hp cho dch v th trng (ch bin nng sn, bo qun hng ho, vn chuyn cc mt hng t ni t ni sn xut n ch), thiu phng tin thng tin th trng. + Vn lut php/ chnh sch hp php trong qu trnh th trng, c bit vi th trng t do. + Thiu mi quan h v nh hng ca th trng th gii, khng ph hp vi gi c th trng quc t. Trong vic lp k hoch th trng ca HTNN cn kim tra s b tr th trng hin c ca khu vc v pht hin nhng hn ch ca th trng . T , thit k cc bin php gip nng h, ci tin cc hot ng th trng ca h (s lng, cht lng sn phm, phng thc bo qun, ng gi, vn chuyn, phng thc bun bn ). Nh vy, sn xut nng nghip t bn thn n khng phi l b phn th trng nhng nhng thay i, ci tin sn xut nng h c th thay i qu trnh th trng. V d v cht lng hng ho ca sn phm khng ch l vn phn loi, ng gi m cn l vn thay i cht lng ging nng sn. m bo tt nc ti s nh hng n ma v cy trng ng thi tng r rt sn lng v cht lng hng ho. Bin php tng nng sut ng lot cho cc nng h to iu kin tt hn t chc cc HTX mua bn sn phm.

8.2. Chuyn giao kt qu nghin cu trong HTNN 8.2.1. S kt hp cc hot ng ca chuyn giao kt qu nghin cu Nhng b phn hot ng khc nhau l cc nh quyt nh chnh sch quc gia, cc nh c chng trnh sn xut, cc h nng dn v cc t chc i din cng ng ti im nghin cu. Hu ht cc kha cnh hot ng chuyn giao c tp trung vo cc hot ng trin khai ca chng trnh HTNN. S chuyn giao thng qua th nghim nhn rng ti a phng chim khong 60% v ch yu do cn b nghin cu chu trch nhim. Trong chng trnh sn xut mu, nhiu cc b phn khc tr nn quan trng chim khong 25%. Nh vy s chuyn giao k thut s l cc th nghim nhn ti a phng gi l mu sn xut th (pilot). Sau nhng k thut thch hp s c truyn b cc vng ln cn v c th trn phm vi quc gia. Qua s tuyn truyn ny, vic trin khai s c gi l chng trnh khuyn nng trong nghin cu v pht trin HTNN. 8.2.2. T chc v nhn s ca qu trnh trin khai 8.2.2.1. Cc chuyn gia trin khai trong h thng nng nghip V tr ch cht ca cn b nghin cu ca chng trnh l cc chuyn gia trin khai trong h thng nng nghip. H l cu ni gia s khi qut chung ca cc nh nghin cu HTNN v cc hot ng c th ca vic tuyn truyn, ph bin cc tin b k thut trong qu trnh trin khai. Trch nhim ca cc chuyn gia ny bao gm: Lin kt cht ch chng trnh trin khai vi cc nh nghin cu h thng nng nghip.

104

m bo mi quan h mt thit gia cc nh nghin cu vi im nghin cu, ni dung v kh nng trin khai cc kt qu nghin cu. Gio dc v o to cc cn b trin khai/ chuyn giao k thut trong chng trnh HTNN (v tm l v phng php). o to cn b trin khai v cc kin thc p dng tin b k thut mi trong chuyn giao. Ph trch cc hot ng gia nghin cu v trin khai, c bit qua cc th nghim nhn rng v mu sn xut th (pilot). 8.2.2.2. Phng thc t chc trin khai: 3 mc sau Mc ng rung: c quan trin khai thng ng ngay cc thn x. Cc cn b trin khai c iu kin theo di v gip trc tip cc hot ng sn xut mi di s ch o cht ch ca c quan. Tu thuc vo tng iu kin hc vn v s lng, cht lng o to ca mi nc m cn b trin khai v chuyn giao c th l cc k s hoc cn b k thut. H lun lun c mi lin h cht ch v lm vic trc tip vi cc nng dn hoc cc lnh o a phng Mc trin khai vng: C quan trin khai ng ti cc khu vc/im nghin cu (tnh, huyn, x). Nhim v chung l c vn v o to cc i l trin khai, h l nhng chuyn gia nng nghip - nh nng, hi v t chc c bit trong bc chuyn giao tin b k thut mi. Ni cch khc nu khng c s thay i v lnh vc ny th vic thc hin cc ci tin khng th thnh cng. Chin lc chng trnh nghin cu v pht trin HTNN phi bao gm cc k hoch v cc ngh thay i cc chnh sch kinh t nh: - Chnh sch gi c - Chnh sch v lut l trao i quc t - T l li sut trong tn dng - Lut s dng rung t - Lut thu - Cc lut khc v php lut Chng trnh HTNN phi nhn thc c trin vng v gi tr ca cc thay i ny trong vic lp k hoch chuyn giao k thut nh v bo v thc vt, chn nui, qun l ng rung, qun l nc Mc c quan quc gia: l gim c c quan trin khai v gim c cc b mn pht trin chnh sch, quyt nh vai tr trin khai ca chng trnh HTNN. Khi cc d n ca chng trnh c thc thi mt s khu vc, th cc ngi lnh o ny phi lnh trch nhim o to, gip v theo di cng vic trin khai. 8.2.3. Cc vn cn ch trong bc trin khai/ chuyn giao 8.2.3.1. Mi quan h rng buc gia trin khai v nghin cu Cc hot ng nghin cu v trin khai trong nghin cu v pht trin HTNN t quc gia n a phng ni chung u do hng dn ca cc hi ng khoa hc ca chng trnh nghin cu. i vi cc th nghim ng rung l do cc chuyn gia trin khai ca h thng nng nghip iu khin. 8.2.3.2. Cng tc o to/tp hun 105

Cn c s phi hp cng tc o to, tp hun v trin khai/chuyn giao k thut t l thuyt ra n thc t ng rung, thng qua cc chng trnh nghin cu tin b k thut, th nghim ng rung v mu sn xut th. 8.2.3.3. Hng trin khai/ chuyn giao Cc c quan trin khai nhiu nc pht trin thng thnh lp cc vn phng, i l trin khai theo mt hng: sn xut cy trng v chn nui l chnh. H khng c o to theo hng nhn nhn nng h/nng tri l mt h thng phi hp nhiu ngnh ngh sn xut. V vy h thng ch pht hin c mt vi vn k thut mi cho hng sn xut ca nng h m khng c kh nng lin kt nhng thay i v k thut mi cho ton b h thng nng nghip. Trong khi th hng nghin cu v cc hot ng trin khai ca HTNN nhn nhn ton nng h/ nng tri nn s phi gii quyt vn ny theo hng h thng. 8.2.3.4. Cch thc t chc trin khai/ chuyn giao Nhiu t chc, c quan trin khai ca cc nc vn mang tnh cht bao cp v tp trung cao nn cc quyt nh bc ny thng l p t vi mt s u t rt thp (c v vt cht ln kin thc) cho cn b trin khai/chuyn giao k thut ng rung. Cc c quan trin khai ny cng ch lm nhng vic h c lnh thi hnh, c ngha l h thng b qua nhng kin phn hi v yu cu ca nng dn, nng h v cc kt qu th nghim ng rung. Trong chng trnh nghin cu v pht trin HTNN cc cn b ng rung c quyn hot ng nng ng, t do theo ch dn ca k hoch d n cho tng im nghin cu. Cc c quan trin khai ca chng trnh phi thc s ng vai tr trong vic la chn nng dn lm th nghim ng rung v qun l cc h s ghi chp kt qu th nghim, pht hin cc vn , cc kinh nghim trong vic p dng tin b k thut mi ca nng dn. 8.2.3.5. Vn kinh ph ca bc trin khai Nhiu c quan trin khai hin nay ang thiu kinh ph hot ng, hn ch cc kt qu trin khai/chuyn giao k thut v m rng cc tin b k thut mi vo sn xut. S tham gia trin khai ca ca chng trnh HTNN cn thay i tnh hnh ny bng cch cc nh nghin cu ca chng trnh cn phi da trn cc thng tin, ti liu v kt qu iu tra, nghin cu th nghim ca khu vc h thng nng nghip trnh by, thuyt phc cc c quan nh nc cng nh cc t chc, cc nh quyt nh chnh sch quan tm thc s ti chng trnh v cp kinh ph ti tr thch ng. 8.3. Thc hin chng trnh chuyn giao k thut ca HTNN pht trin

Nu cc nh lnh o quc gia nht tr rng hng nghin cu v pht trin HTNN l hng pht trin sn xut nng nghip c hiu qu nht cho cc vng nng thn hin nay th h phi c cc quyt nh mi trong hng nghin cu tnh hnh sn xut hin ti, trong c cu t chc sn xut, trong vic o to cn b cho cc hot ng chuyn giao k thut v mt lot cc quyt nh khc nhm hon thnh giai on cui cng v cng l mc ch c bn ca chng trnh, l a tin b k thut mi vo sn xut ca nng dn c hiu qu v c li cho nng h. 106

8.3.1. Quyt nh hng nghin cu Hng d n Hng chng trnh S h tr ca Nh nc/Chnh ph 8.3.2. C cu t chc trong chuyn giao k thut thc hin chng trnh HTNN theo hng d n hay chng trnh, c cu t chc u phi bao gm cc thnh phn cn b l cc nhm chuyn gia ca nhiu ngnh ngh phi hp do nh nc qun l. C cu t chc chuyn giao k thut ca chng trnh nghin cu: Cc nh quyt nh chng trnh nghin cu v pht trin HTNN ca quc gia Nhm u ngnh chng trnh ca quc gia Nhm lnh o ca vng/khu vc/im nghin cu Nhm cn b ng rung ti cc im c chng trnh nghin cu 8.3.3. C cu cn b 8.3.3.1.. Cc cn b ng rung: Gm nhiu ngnh ngh ca cc hot ng nh k thut sn xut nng nghip. kinh t nng nghip, trc tip tham gia cc th nghim ng rung ti khu vc nghin cu. 8.3.3.2. Cc chuyn gia nghin cu: H gip v c vn v k thut v kinh nghim nghin cu, theo di qu trnh thc hin cc th nghim ng rung ca cn b ng rung, phn ln l nhng cn b cn tr v t kinh nghim thc t. 8.3.3.3. Cc cn b trin khai tin b k thut mi: Gm hai dng cn b trin khai Cn b dch v ca cc c quan dch v thc thi cc hot ng trin khai trong vng. Cn b ca nhm nghin cu thc hin trin khai cc tin b k thut mi: + H c lin quan mt thit v trc tip n cc qu trnh nghin cu. + H thuc cc c quan trin khai, h tr cc th nghim ng rung. + H ng vai tr ch cht trong cc th nghim ng rung v cc chng trnh mu sn xut th ca cc tin b k thut mi. 8.3.3.4. Nhm lnh o chuyn giao k thut Cc cn b ca nhm nghin cu ny rt quan trng v h chu trch nhim c v ni dung chng trnh trin khai/chuyn giao nghin cu v pht trin HTNN ln lnh o c nhm thc thi chng trnh (hng nghin cu, tm kim cc phng php, pht trin v thc hin cc chng trnh tp hun v cc hot ng pht trin h thng nng nghip) 8.3.4. Vai tr ca nhm ng rung

107

Trong bc pht trin v chuyn giao k thut ca chng trnh HTNN, nhm cn b ng rung chim v tr c bit quan trng v cn thit. Nhim v ca nhm ny l pht trin cc k thut c thay i hoc ci tin cht lng thun li cho iu kin sn xut ca nng h. Nhm cn b thc hin nhim v ny thng qua qu trnh lm vic trc tip vi nng dn trn rung th nghim ca nng dn v v vy tr nn quen thuc vi cc iu kin v mi trng ca h. Trong qu trnh nng h tin hnh cc hot ng trin khai v chuyn giao ti cc im nghin cu, nhm cn b ng rung c cc mi quan h hp tc cht ch vi cc i tng khc nhau trong vng lin quan n chng trnh nghin cu. 8.3.4.1. Nhm cn b ng rung vi nng dn y l mi quan h quan trng nht quyt nh s thnh cng hay tht bi ca chng trnh trin khai/chuyn giao k thut trong h thng nng nghip. Cc cn b ng rung ny cn gip cho cc nng dn tham gia chng trnh tip cn d dng vi cc c quan nh nc hoc cc t chc gip /h tr chng trnh. 8. 3.4.2. Nhm cn b ng rung vi cc chuyn gia nghin cu Mi quan h ny gip cho cn b ng rung thng xuyn c cc chuyn gia nhiu ngnh ngh trc tip gip , ch dn trong cc th nghim ng rung v kinh nghim trin khai/chuyn giao tin b k thut mi ti tng a phng. 8.3.4.3. Nhm cn b ng rung vi cc dch v trin khai Nh c mi quan h ny m cng vic dch v cho nng dn trong chng trnh pht trin h thng nng nghip va kp thi c hiu qu cao, gy tn km v tin u t, v sn phm b tn ng hoc mt nhiu thi gian, chm tr khi thi v cp bch. c bit l mi quan h v dch v ging, phn bn, thuc bo v thc vt v nc ti. 7.3.4.4. Thnh phn v t chc ca nhm cn b ng rung Quy m nhm: tu thuc vo cc yu t nh ni dung v ti chnh ca d n, phm vi hot ng trin khai/chuyn giao, lc lng cn b hin c ca c s Cc cn b ng rung gm nhiu ngnh ngh phi hp, trong c: + Nhm cn b nng ct gm cn b trc tip thc hin cc chng trnh trin khai v chuyn giao k thut + Nhm cn b lnh o + Cc cn b gin tip h tr cho vic thc hin chng trnh, thng l cc cn b k thut 8.4. Khuyn nng - Mt ni dung quan trng ca bc chuyn giao k thut 8.4.1. Tm quan trng ca hot ng khuyn nng Khuyn nng (KN) ngy nay l mt vn ph bin cc nc ang pht trin v l mt hot ng c bn khng th thiu c trong chng trnh v d n pht trin nng nghip lm giu cho nng thn. Cc t chc KN c coi l mt b phn quan trng cu thnh c cu t chc h tng nng thn, tip cn cht ch vi nng dn v qu trnh sn xut ca h. Nh cc hot ng KN m:

108

Cc thng tin mi v khoa hc k thut v kinh t x hi ca sn xut nng nghip n c vi ngi nng dn thng xuyn v kp thi. Nng cao s hiu bit c th v cc tin b kinh t v cc chnh sch/t chc sn xut nng nghip ca nng dn, cng c nim tin v s phn khi vo cc chnh sch sn xut nng nghip ca nh nc. Cc tin b k thut mi thc s c p dng vo thc t sn xut bng s tha nhn v tnh nguyn ca nng dn. Cc nng h trong mt cng ng thn x c t chc li thc hin cc chng trnh pht trin nng nghip. Vic chuyn giao kt qu th nghim v tin b k thut mi vo sn xut c hiu qu, lm tng nng sut cc loi cy trng v vt nui r rt, t tng mc sng ca nng dn. Thc t nng thn ta cho thy, trong nhiu khu sn xut nhm pht trin nng nghip, nng dn khng th tip nhn mt tin b k thut mi c kt qu tt p nu nh h khng bit g v n v khng hiu cch a n vo h thng nng nghip ca mnh. 8.4.2. Cc c trng ca mt h thng khuyn nng Theo B.E.Swanson v J.B. Clear, cc c trng l: C nhng mi lin kt, quan h hu hiu vi cc t chc nghin cu nng nghip khc. C nhim v v c s php l r rng. C ngun cung cp ti chnh bn vng, thng xuyn. C chng trnh bi dng v hun luyn cn b khuyn nng c cht lng v lin tc. C mng li khuyn nng hon chnh (h thng giao thng, lin lc v cc c s a phng). Ni dung khuyn nng theo hng p ng yu cu ca nng h v phc v trc tip cc nng h. Cc cn b khuyn nng (CBKN) khng gnh vc nhim v hot ng chnh quyn nng thn hoc cung cp vt t cho nng h. C ngun thng tin lin t t cc nng dn (cc kin phn hi) xp xp cc nhim v u tin trong chng trnh khuyn nng. C ch tin lng thch hp, tho ng cho cc CBKN nhm ng vin, duy tr trch nhim v nhit tnh ca h. C ban lin lc, h thng thng tin hu hiu t cc c quan lnh o, ch o chng trnh n cc im khuyn nng ti a phng. 8.4.3. Cc chnh sch quyt nh n hot ng khuyn nng Cng theo B.E.Swanson v J.B. Clear Cc chnh sch ca Nh nc/Chnh ph quan tm n nhim v khuyn nng trong sn xut nng nghip. B khung chnh sch, t chc v ti chnh cho khuyn nng thch hp v ng tin cy. 109

H tr cc vn nghin cu sn xut nng nghip v khuyn nng. Chnh sch s hu rung t/khon rung t cho cc nng h. Chnh sch gim gi hoc hng dn gi c trong sn xut nng nghip v tiu th sn phm nng nghip. Chnh sch xut nhp khu vt t v sn phm nng nghip. Chnh sch xy dng c s h tng cho cng tc khuyn nng nh: ng x giao thng, trung tm thu mua v phn phi vt t cng nh sn phm nng nghip. Chnh sch h tr h thng ch bin v phn phi sn phm nng nghip. Chnh sch h tr hot ng phc v trc tip cc nng h, nht l cc nng h do ph n lnh o. Chnh sch h tr s pht trin cc c s phc v nghin cu nng nghip: h thng tn dng, cc trng i hc, cc trung tm nghin cu

8.4.4. Ngi cn b khuyn nng 8.4.4.1. Vai tr ca cn b khuyn nng (CBKN) CBKN l nhn t ch yu trong tt c cc hot ng khuyn nng. Trong thc t ca chng trnh nghin cu & pht trin HTNN, CBKN phi tip xc, lm vic vi nhng i tng rt a dng, phn ln li l cc nng dn, nhng ngi c cc iu kin, hon cnh khc bit vi bn thn h. V vy, CBKN phi xc nh mt mi quan h lm vic, tip xc, c x kho lo, tho vt v ng mc. Trong thc t, khng c cc kiu mu no c nh v vai tr ca mt cn b khuyn nng p dng chung cho mi trng hp, hon cnh. Trn th gii c nhiu cch nhn nhn v nh gi khc nhau v vai tr CBKN trong vic em li s i mi trong mt h thng nng nghip, c th hn l cho mt HTNH. Tuy nhin, da vo nhim v chnh ca CBKN l dng cc kin thc ngh nghp ca mnh c o to, tp hun tham gia vo cc chng trnh nghin cu thay i HTNN/HTNH ca mt vng no , chng ta c th thy r vai tr ca h nh sau: a/ CBKN cung cp kin thc/thng tin/ci cch Cn b khuyn nng c trch nhim cung cp cc kin thc thng tin lm cho nng dn c th hiu v i n nhng quyt nh v s thay i, ci tin no trong sn xut ca mnh. T , nhng kin thc mi/thng tin mi ny li s c dn n nng dn khc. Vi vai tr ny, CBKN c coi nh l ngi thy hng dn nng dn kin thc mi ny. m nhim c vai tr , CBKN phi thng xuyn bi dng o to qua cc lp tp hun nhm trang b v b sung cc kin thc, thng tin mi nht cng nh cc phng php truyn t n ngi nng dn c hiu qu. Ni dung KN ca h cng thng xuyn phi c xy dng trn c s cc ch trng chnh sch hin c ca nh nc v nht l ca cc chng trnh HTNN v chng trnh pht trin nng thn nc ta. b/ CBKH l Nh gio dc ngi xc tc/ngi c ti kho lo Vi vai tr th hai ny, CBKN c lin h cht ch v quan tm n s pht trin tnh cm, t duy c nhn ca mi nng dn (i tng khuyn nng) trc nhng thay i trong sn xut 110

nng nghip. H ch gip nng dn c nim tin, c thc tp hp li vi nhau v c bit l h gy c s ho hng ca nng dn, thng xuyn li cun h vo cc hot ng khuyn nng. Vai tr ca h c m t bng s nhng danh t chnh sau: Ngi thy - Ngi nghe - Ngi t chc - Ngi trng ti Nh gio dc - Ngi c ti kho lo - Ngi qun l - Trng s Ngi lnh o - Ngi mi gii - Ngi hot ng - Ngi xc tin Ngi thng tin - Nh c vn - Ngi cung cp - Ngi bn Ngi vn ng - Ngi trung gian - Ngi h tr - Ngi c v xng ng vi nhng danh hiu trn, CBKN lun phi hiu rng h phi nghin cu k hon cnh, iu kin sn xut thc ti ca nng dn, phn tch cc vn ca nng h, chn ra cc gii php thch hp, vn dng cc phng php chuyn giao k thut ng nhm gy nim tin vi nng dn v thuyt phc h thay i, ci tin iu kin sn xut c sang sn xut mi c hiu qu hn. 8.4.4.2. Yu cu vi CBKN: kin thc v k xo c mt CBKN lm vic c hiu qu, cn phi trang b cho h mt kin thc nng nghip ton din (k thut, tm l, x hi, chnh sch/t chc) v rn luyn cho h c k xo c nhn (phng php lm vic, kinh nghim t chc, kh nng lnh o, s dng thng tin, phn tch vn , vn ng qun chng, phm cht c nhn). Trn thc t, hai yu cu ny thay i tu theo ni dung khuyn nng, hon cnh v iu kin ca tng a phng m cn b khuyn nng thc thi nhim v. a/ V kin thc Cn ch trng n 4 lnh vc kin thc sau: K thut: CBKN phi c hun luyn y v cc kin thc c lin quan n chng trnh khuyn nng, ng thi phi c hiu bit tt v h thng nng nghip v chng trnh nghin cu ti khu vc h c giao cng vic khuyn nng. X hi: CBKN phi c hiu bit tt v i sng nng dn ti khu vc cng tc, bao gm cc nghin cu v nhn chng, x hi hc, phong tc tp qun a phng, trnh vn ho, cc gi tr tinh thn, vt cht ca cng ng thn x v khu vc. Chnh sch: CBKN cn nm vng cc chnh sch, lut php ca nh nc c nh hng n sn xut v i sng ca khu vc khuyn nng vn dng thch hp vo cng vic c th ca mnh. H cng cn c hiu bit nht nh v cc t chc dch v, qun l hnh chnh ti a phng. Phng php gio dc ngi ln: V khuyn nng l mt phng thc gio dc cho cc nng dn, phn ln l nhng ngi ln tui, c nhng thc, c tnh c nh hnh, nhiu khi mang nng tnh bo th nn CBKN phi c phng php gio dc c bit: tn trng, khim nhng, ng vin khuyn kch nng dn t nguyn tham gia vo cc hot ng khuyn nng. b/ V k nng c nhn 111

y l vn phc tp, ph thuc vo trnh , c tnh, kh nng ca tng cn b khuyn nng. Chng ti ch xin gi 5 nhm k xo c nhn trong cng tc khuyn nng. T chc lp k hoch: Cn b khuyn nng phi c kh nng xy dng c mt k hoch thc thi cho chng trnh khuyn nng ca mnh ti a phng. Tip l c kh nng qun l iu hnh c hiu qu chng trnh (t cc khu vn phng n thc a). Thng tin: y l k xo c bn, l nn tng ca hot ng khuyn nng v khuyn nng l hnh thc tuyn truyn, ph bin tin b k thut mi cho ngi nng dn. V vy cn b khuyn nng phi l nh thng tin, tuyn truyn (bng li hoc bng cc phng tin thng tin khc) c gng thuyt phc c ng o nng dn. Phn tch v chun on vn : Cn b khuyn nng phi c nng lc iu tra, kho st tnh hnh thc t nhn bit v hiu thu cc vn tn ti ca h thng nng nghip c, ng thi t ra phng sch hnh ng (nhng gii php) cho mt h thng nng nghip mi. Lnh o: Cn b khuyn nng cn tm kim v tin tng vo nhng nng dn m h ang tip thu chng trnh khuyn nng thng qua vic ch o lnh o, hng dn, lnh o h trong cc hot ng thc tin. Sng kin: V cng tc khuyn nng rt a dng, cn b khuyn nng li thng phi hot ng c lp, cch bit vi c quan, ng nghip nn h lun phi nng ng, t ch v bit pht huy sng kin t m ng cng vic ca mnh. Cc sng kin ny sinh chnh l k xo c hiu qu ca cng tc khuyn nng. c/ Phm cht c nhn ca CBKN y l tiu chun quan trng v cn thit i vi cn b khuyn nng, quyt nh phn ln cht lng cng vic. V vy, khi chn cn b khuyn nng cn phi lu n vn ny, gm cc im sau: Tnh nguyn tham gia cng tc khuyn nng v thc s c nhit tnh trch nhim vi cng vic, ngay c khi phi cng tc cc vng xa xi, ho lnh hoc c nhiu kh khn v vt cht v tinh thn. Tnh trung thc, ng tin cy trong vic thc hin cc vn , cc khu k thut ca chng trnh cng nh trong mi quan h vi nng dn. Khim tn, gin d, ho nhp c vo cuc sng ca nng dn m bo uy tn, trch nhim v cht lng khuyn nng. vic. Lun tin tng vo kh nng, nng lc ca mnh v c quyt tm hon thnh cng

8.4.4.3. Phng php truyn t/ni chuyn trc cng chng Ni dung chnh ca cng tc khuyn nng l ph bin/truyn b cc tin b k thut mi cho nng dn nn cn b khuyn nng bt buc phi tp luyn v thnh tho k xo ni chuyn/truyn t trc cng chng. y l mt hnh thc khuyn nng rt hu ch v c hiu qu ngi nghe hiu v nhn thc c y ni dung v ngha ca hot ng khuyn nng. Cng vic ny c hiu qu cao hay khng thng ph thuc vo nhiu yu t ch quan v khch quan nh:

112

Trnh k thut ca CBKN: Mun truyn t c cho cng chng hiu v tip nhn, cn b khuyn nng trc ht phi nm vng c cc k thut m h nht nh truyn t, t h c th trnh by r rng, t ch v r hiu hn. Ngh thut, phng php ni chuyn: Mi cn b khuyn nng c th c kh nng ni chuyn/truyn t vn khc nhau hp dn ngi nghe. Tuy nhin nu cn b khuyn nng thng xuyn chu kh luyn tp, mnh dn tham d cc cuc ni chuyn/trao i vi nng dn th kh nng ny s pht trin tt. Ni dung ni chuyn: Rt cn thit cho ngi nghe v h ch ch v mong ch nhng vn thit thc vi cng vic sn xut v cc kh khn tn ti ca h cng nh cc thng tin k thut mi c ch cho h. Trnh ca cng chng: a phn nhng ngi tham gia khuyn nng u l nng dn c trnh vn ho thp v t c thng xuyn tip thu c thng tin k thut. V vy cc bi ni chuyn v phng php trnh by truyn t ca cn b khuyn nng cn phi c chun b ngn ngn d hiu ph hp vi nn tng vn ho a phng. iu kin/ni chuyn/truyn t: Tu vo yu cu ca hot ng khuyn nng m c th ni chuyn vi nng dn ngay ti ng rung vi thc tin sn xut hoc trong phng hp vi cc phng tin thng tin truyn t nh: bng biu, tranh v, biu , phim nh, videoCn b khuyn nng phi p dng cc iu kin ni chuyn trn gy c n tng v lng tin ca nng dn.

8.4.4.4. Vit bo co y l nhim v cn thit ca cn b khuyn nng. Bo co c vit theo yu cu ca cp trn, m bo tnh trung thc, khoa hc, thc tin nn i hi cn b khuyn nng phi c s liu v t liu tt, c kh nng tng hp x l thng tin v tinh thn trch nhim cao vi cng vic. Khi vit bo co cn trch vic phng i hoc suy din mt chiu. 8.4.4.5 S dng s ng h/h tr ca lnh o a phng S thnh cng ca cn b khuyn nng ti a phng ph thuc nhiu vo s cng tc ca lnh o a phng . y l nhng ngi c uy tn am hiu thc t c trch nhim trc tip vi cng ng v nng h trong chng trnh khuyn nng. Cn b khuyn nng phi c gng tm ra cc phng thc cng tc v tranh th s h tr ca lnh o ia phng th mi c th m nhn trch nhim truyn b thuyt phc hng ngn nng h. Cc phng thc h tr ca a phng. Lnh o a phng gip cn b khuyn nng t chc cc nhm khuyn nng ti ch. Lnh o a phng gip trc tip trong vic truyn b nhng tng v thc nghim mi bng cch hng dn nng dn ngay trn ng rung, c khi cn b khuyn nng vng mt. Lnh o a phng c coi l im tip xc gia cn b khuyn nng vi nng dn: gip cn b khuyn nng gn gi vi nng dn, thc y lng tin ca nng dn vi dch v khuyn nng.

113

Lnh o a phng c kinh nghim t chc ng vin khuyn kch nng dn t nguyn v tch cc tham gia cc hot ng ca khuyn nng.

8.4.5. Cc mc ca vic nh gi 8.4.5.1. Mc bao qut nh gi nh hng/hiu qu ca khuyn nng n pht trin sn xut nng nghip, n thu nhp v thay i mc sng ca nng dn. nh gi mc ny cn phi ch n vic o lng sn xut, tnh ton li tc canh tc/din tch t hoc theo nng h. So snh cc s liu ny vi cc s liu khi cha c tc ng cu khuyn nng. Cng cn lu cc thay i v s liu ca sn xut khng phi ch do cng tc khuyn nng quyt nh m cn do mt s yu t khc nh chnh sch gi c, bin ng th trng 8.4.5.2. Mc trung gian nh gi hot ng khuyn nng theo 2 cu hi quan trng
Cc hot ng khuyn nng thc hin theo kt qu k hoch t ra khng Cc

hot ng ny dn n cc kt qu mong mun khng?

8.4.5.3. Mc nh gi tng hot ng khuyn nng c thc hin qua cc cuc trnh din m hnh trn ng rung hoc thng qua hi tho, to m vi lnh o a phng v nng dn. C nhiu cch thu thp thng tin ng gi mc ny: - Bo co ca cn b khuyn nng - Bo co ca ngi gim st cc hot ng khuyn nng - Cc kin phn nh nhn xt ca nng dn - Cc cu hi theo danh mc chun b sn thu thp kin qua cc hot ng khuyn nng - Quan st cc thay i thc t trn ng rung - o to tp hun v chng trnh nghin cu v pht trin HTNN 8.5. T chc kho o to nghin cu v chuyn giao pht trin h thng nng nghip 8.5.1. Yu cu ca vic t chc tp hun o to - S dng cc ti liu tp hun nh th no? - Thi gian kho o to - Gio vin tp hun - Chun b cho tp hun - Chn hc vin tham d - Cc phng tin cn cho tp hun - Cc phng php tp hun - Cc bi tp 114

- Thm nng tri - Pht huy sng to - Khuyn khch/thc y hc vin - Ti liu hng dn v s tay tp hun - My chiu - Cc tr chi tp hun - Cc dng c v ti liu phc v tp hun - Khai mc lp tp hun - Kt thc - b mc lp tp hun 8.5.2. S dng ti liu tp hun Nhng ti liu tp hun l c s cho cc hc vin nghin cu tham kho hiu chng trnh nghin cu v pht trin HTNN - Cc cn b tp hun cn da vo mc ch, yu cu, ni dung v trnh hc vin ca mi kho o to m son cc ti liu tp hun cho ph hp v c kt qu cao. Ngoi ra cn b tp hun cn cn kt hp ni dung ti liu tp hun vi tnh hnh thc tca khu vc trin khai chng trnh FSR&D t kt qu cao, thit thc cho kho hc. - Cc ti liu trao tay cn c chun b cho cc hc vin sau mi bi ging, sau kho hc, cc hc vin c th tp hp chng li ng thnh sch s dng tip theo. 8.5.3. Thi gian kho hc Mi kho hc cn c k hoch thi gian t chc kho khong t 10 - 15 ngy v thi gian biu cho chng trnh ton kho. K hoch v thi gian biu ny cn gi trc thng bo cho hc vin bit h t xc nh kh nng iu kin tham gia ca mnh 8.5.4. Cn b tp hun Cc kho tp hun nghin cu v pht trin HTNN cn c cc cn b o to c trnh chuyn mn, phng php s phm v giu kinh nghim thc t. c bit h phi c mi lin h tt vi a phng ni s t chc cc lp tp hun. * Cc cn b tp hun - C trnh chuyn mn, c bit v trng trt, chn nui, kinh t nng nghip. - C k nng, k xo giao tip vi hc sinh v nng dn v nghin cu v pht trin HTNN l hng nghin cu giao tip, cng tc gia cc nh khoa hc v nng dn sn xut. - C kinh nghim v cc iu kin sn xut khc nhau ca cc vng sinh thi ---> ni dung tp hun ph hp vi chng trnh ca tng vng. Cc cn b tp hun cn cn ch n cc vn hnh chnh ca kho hc (t chc, ti chnh, i li, n , lin h vi da phng, khch mi, khai ging, b ging lp) 8.5.5. Chun b cho kho hc Mi kho hc cn c s chun b sau: - T chc sp xp cc ni dung hot ng ca kho (nhn s, sinh hot, hc tp v ti chnh) - Lin h vi cc c quan v nhn s a phng ni m tp hun 115

- Chun b cc ti liu, chng trnh tp hun - Chn hc vin ph hp vi ni dung cho kho hc - B tr, sp xp chng trnh i thc tp. Cc cn b phi i lin h trc, chn a im, nng h v lm vic vi lnh o, cng ng a phng. - Gi thng bo (th mi chng trnh kho hc) cho cc hc vin h bit c ni hc, thi gian, ni dung v iu kin hc. - Thng bo cho cc ging vin chun b bi ging, ti liu hng dn, cng 8.5.6. Chn hc vin - Cc hc vin tham gia kho hc phi m bo cc tiu chun ca mi kho hc nh: - Hc vin c nhu cu v quan tm thc s n ni dung kho hc phc v cho chng trnh nghin cu v pht trin HTNN ca mnh. - Hc vin tham gia vo chng trnh HTNN ca a phng, c quan ca mnh, c kh nng tip cn v lm vic vi nng dn. - i tng tham gia cc kho hc c th kh rng ri gm cc lnh vc KHKT, kinh t, x hi, c trnh hiu bit v nng h, tin b k thut mi, th trng, phn phi, t nhin, kinh t x hi v mong mun tip cn vi thc t h thng nng nghip. - Lp tp hun thc s c ch cho nhng ngi mong mun tham gia chng trnh FSR&D trong thc t sn xut. 8.5.7. Cc phng tin tp hun Mi kho hc gm ni dung: nghe ging,tho lun, i iu tra thc t, tho lun, tnh ton kt qu V vy phng tin tp hun cng kh phong ph: - Phng hc: m bo khng kh hc v tho lun nghim tc, thn mt, thoi mi (sch, p, hin i v in, dng c bi ging, bn gh). Cch sp xp bn gh khi nghe ging (hng v gio vin) khi tho lun th xp hnh ch U hay vng trn, tho lun nhm th tng bn ring - Cc dng c ging dy v bo co: bng en, bng ba ( dn giy), bng giy, n chiu, n chiu bi ging video, casset, microcc loi bt, giy, ko, dao, h dn phc v cho bo co v tho lun. - Cc ti liu trao tay cho hc vin, nh vy cn c my photocoppy, my nh - Giy bt thc k, cp ng ti liu cho hc vin trong sut kho hc, m, , giy i thc a nu cn 8.6. Cc phng php xy dng v gim st nh gi m hnh. 8.6.1 M hnh trnh din . 8.6.1.1 nh ngha. Xy dng m hnh trnh din l mt phng php khuyn nng theo nhm c cc c quan nghin cu v khuyn nng p dng rt nhiu trong chuyn giao k thut. Cc c quan ny xy dng m hnh vi s tham gia ca

116

nng dn nhm chng minh li ch v tnh kh thi ca mt tin b k thut, ng thi trnh by cc bc p dng k thut . Ban u k thut mi c cc vin, trng nghin cu pht hin, nghin cu v th nghim. Sau mt vi nng dn a phng no trin khai vi s gip ca cn b khuyn nng hoc cc nh nghin cu vi mc ch th nghim v thuyt phc mt b phn dn chng ln hn trc khi em ra ph bin trn din rng. L ni trnh din nhng ging cy, con mi thuyt phc nng dn lm theo v nhn rng ra i tr. L ni c th t chc cc cuc hi tho u b hay lp hc cho nng dn chng kin s thnh cng hay cha thnh cng ca mt k thut. Kt qu mong i cho mt m hnh trnh din l phng php v quy trnh k thut c th nghim ti mi trng nng dn v nng dn chp nhn cc tin b ca m hnh c gii thiu. V vy khi mt k thut c nhiu ngi trong vng p dng th khng nn t chc m hnh trnh din. 8.6.1.2 Tc dng v u im. Nhng nng dn tham gia trnh din c tham gia vo mi cng vic, nh vy h c th hiu tng tn phng php tin hnh. T nng lc sng to ca h s c pht huy. Trnh din l bng chng sinh ng thuyt phc nhng ngi cn chn ch, hoi nghi v li ch ca tin b k thut, ng thi l s hng dn k thut cho nhng ngi cha nm vng. y l ngun cung cp thng tin v a bn tt cho hi tho u b, cho cc chng trnh pht thanh v truyn hnh. N cng l ngun thng tin cho cn b khuyn nng v c quan nghin cu. Qua trc tip lm vic vi dn, cn b khuyn nng c c hi hc hi cc thc hnh hay nhm ci thin quy trnh trin khai th nghim. 8.6.1.2 Hn ch Nguy c gp ri ro trong trng hp thi tit xu v su bnh hi. Ngi t chc phi bi thng cho nng dn tham gia trnh din trong trng hp ri ro. Nu trnh din khng thnh cng, hu qu c th rt tai hi.

8.6.1.3. Nn trnh din khi no? Cc k thut mi cho kt qu c th v c sc thuyt phc ti a phng. Khi dn cn tin b k thut. 8.6.2 .Xy dng m hnh trnh din nh th no? 117

Bc 1: Xc nh nhu cu v ngun kinh ph

Bc 2: Xc nh mc tiu trnh din

Trnh din lm g? Sau khi xem trnh din, nng dn c th lm c nhng g? Nhng ai c th tham gia tt vo vic trin khai tin b k thut ny? a im no l ph hp nht cho trnh din, m bo t kt qu cao, ng thi thu ht nhiu ngi xem nht? Ch trnh din l g? Thi gian trnh din? Quy m trnh din? Ngun vt t? Cc bc thc hin? Nhng gii php thao g nhng vn cn tn ti? R sot li k hoch vi nhng ngi tham gia trnh din, hc tp t m hnh, tp hun hng dn k thut cho ngi tham, lp s ghi chp, theo di, nh gi, nhn xt tin cng vic v kt qu thu c.

Bc 3: La chn a im v ngi tham gia rnh din.

Bc 4: Lp k hoch thc hin m hnh.

Quy trnh k thut c c tun th trit 8.6.2.1 Cc bc tin hnh. S 24: cc bc trong xy dngtrihnh th no? C khng? M hnh pht m n nh gp tr ngi nh hng n k thut a phng ang cn nhng k thut mi no? Cc k khng? C cn a ra gii php mi Bc 6: Kim tra thut c ph hp vi iu kin t nhin, kinh t, x khng? theo di gim st, hi, phong tc tp qun y khng? Ngun kinh ph gp M hnh c p gp c m d n h tr v dn ng ng bao nhiu? c tiu ra khng? Kt qu t c? Li ch ca m hnh? Nhng hn ch? Tnh kh thi? Tnh d lm? Kh nng p dng? Tnh bn vng? Bc 7: nh gi nh hng? v.v. kt qu, vit bo co Ai c nhu cu tham quan nhn rng? Ai c kh nng p dng? Ai s hng dn nhng ngi p dng trong qu trnh Bc 8: T chc 118 tham quan? Ai cn tp hun? Tp hun tham quan hc tp ni dung g? Tp hun nh th no? v chuyn giao.

Bc 5: Trin khai trnh din

8.6.2. 2 Thc thi m hnh trnh din. 8.6.3.1 .Cn c lp k hoch thc hin : Sau khi m hnh c ph duyt th cc n ch u t cp x cn hp ng vi cc n v h tr v cc h gia nh thc hin m hnh. Cc n v h tr cn xy dng k hoch hnh ng c th v thng nht vi cc bn, k hohc cn ch r ni dung tng cng vic, khung thi gian, thi v, a im, vt t, thit b, ti chnh, quy m, ai tham gia, ai gim st... Cn c vo mc tiu ca d n, mc tiu ca hat ng Cn c vo s lng, loi hnh, qui m, s h tham gia. Cn c vo i tng m hnh: cy trng, vt nui. Cn c iu kin hat ng khc a phng v cc hat ng khc. Yu cu ca lp k hoch thc hin m hnh:

119

Yu cu quan trng l bng k hoch hnh ng cn nu r cc hot ng v kt qu mong i ca tng hot ng, thi gian cho cc hat ng, cc chi ph cn thit cho cc hat ng. y l ch cn i ti ca cc hot ng cng nh kt qu ca d n cn t ti; v y l c s qun l v gim st cc kt qu d n. Cc loi k hoch: - K hoch thi gian cho cc hat ng: lp k hoch 6 thng cho vic thc hin cc hat ng km theo bng k hoch ngn sch v c cc ch u t thng qua. V d Tn m hnh: Ngi chu trch nhim h tr K hoch thi gian cho cc hat ng ca m hnh. stt Hat Thng 1 2 3 4 5 6 7 8 ng A B C D - Lp k ngn sch cho tng m hnh v cc m hnh hat ng. - Tng hp nhu cu u vo v phn loi u vo cc m hnh - Xc nh cc chi ph c th cho tng hot ng cc giai on. - Xc nh cc n v cung cp u vo theo ng cht lng. - Son tho cc hp ng cung cp u vo - K hoch ngn sch chung (chi ph cho m hnh). 9 10 11 12

Stt I. 1 II

Hng mc chi ( hat ng) Vt t cho m hnh Cung cp ging Phn bn Chi o to Tp hun t 1 Tp hun t 2 ...........

S lng 5000

n gi ( 1000) 2000

Thnh tin( 1000) 100000

Ngi chu trch nhim

TT khuyn nng

120

8.6.2.2 Huy ng cc ngun lc v tin hnh cc cng vic gim st, nh gi - Giao nhn u vo v thc hin m hnh:Thc hin cc giao nhn u vo thng qua cc hp ng k kt vi cc n v cung cp dch v u vo v ging, vt t phn bn. - Thc y cc h thc hin cc nhim v ca m hnh theo ng yu cu hng dn ca cc n v h tr. - o to tp hun nhng ngi thc hin m hnh, nhng ngi hc tp m hnh. - Tin hnh cc ni dung qui trnh theo k hoch thng nht. - Gim st cc hat ng hay m hnh. 8.6.3 Gim st v nh gi m hnh . 8.6.3.1 Khi nim v gim st v nh gi. Khi nim v gim st. Gim st: l qu trnh theo di thng xuyn v lin tc ton b qu trnh thc hin cc hat ng thuc cc m hnh sn xut nhm gip cho ban qun l d n a ra nhng iu chnh kp thi nhm t c mc tiu, hat ng v mc tiu d n.

HAY Gim st d n l qu trnh kim tra, nh gi v so snh kt qu thc t t c vi k hoch xc nh tnh trng chi ph, tin cng vic v mc t c v mc tiu v ra k hoch iu chnh cho hp vi tnh hnh. Gim st c s tham gia: l mt tin trnh c tnh h thng c thc hin trong giai on thc thi chng trnh hoc d n vi mc ch cung cp thng tin cho qu trnh:

T vn ra quyt nh, c bit l trong tng giai on nh; n gip cho vic nng cao hiu qu ca cc d n; Bo m vic gii trnh cho tt c cc bn cc cp ca d n t cng ng a phng cho n nh ti tr - c bit l trong cc vn ti chnh; nh gi, nhn xt v vai tr c nhn hoc ca t chc thc thi d n. Gim st c s tham gia c tnh h thng l s tip tc thu thp v phn tch thng tin v qu trnh cng vic xc nh cc im mnh, yu nhm cung cp cho nhng ngi c trch nhim cc thng tin thch ng ra quyt nh kp thi nhm ci tin cht lng u ra ca d n.

Mc ch ca gim st v nh gi c s tham gia. - Gn b quyn li ca cng ng, cc h gia nh i vi cc hat ng ca d n ( m hnh c giao). - Gp phn gip cho vic thc thi cc m hnh, hay hat ng d n c hiu qu hn. Nhng li ch ca gim st d n c s tham gia: C ba li ch chnh ca gim st : 121

- h tr cho vic ra quyt nh iu chnh v lp k hoch hnh ng. - Gii trnh nhng vn ny sinh v l do v nhng hat ng t c v nhng hat ng khng t c - nng cao nng lc ca cng ng a phng trong ghi nhn v phn tch cc thay i v ci tin cc khi xng da vo cng ng. Khi nim v nh gi d n ( m hnh). nh gi d n l qu trnh xem xt mt cch khch quan khoa hc, ton din nhng hat ng v ton b d n nhm a ra nhng quyt nh kp thi t c mc tiu d n. Mt s khc bit gia gim st v nh gi: L tnh thng xuyn trong vic theo di d n qua cc d liu c thu thp vi cc phng php lun c quan h vi nhau. Gim st c tnh cht nh k ch khng phi ch lm duy nht mt ln, nhm thm nh cc ch s c la chn xc nh hiu qu ca cc can thip nht nh v chnh sch hoc cc thay i. Gim st v nh gi u l hot ng qun l hay ni cch khc chng u l cng c qun l d n. Nhng gim st c tnh cht thng xuyn cung cp thng tin v tin trnh, trong khi nh gi c thc hin trong nhng thi im nht nh v thng nhn mnh n kt qu v cc tc ng c tnh cht tng hp ca ca d n.

Gim st m hnh

nh gi m hnh

Thu thp thng tin

122

Thng tin t gim st

Thng tin t cc ngun khc

Phn tch

Phn tch

Lu tr Bo co thng tin Bnh lun kin ngh

iu chnh hat ng cp thc hin

Quyt nh thay i mc tiu, ngun lc

S 25: mi quan h gia gim st v nh gi

Gim st v nh gi c s tham gia ca ngi dn u c cng mc tiu: - l nhng cng c cc bn c kh nng ci thin hiu qu v hiu sut ca h. - cng l mt qu trnh o to m trong qu trnh nhng ngi tham gia tng kh nng hiu bit v nhn thc ca h v tnh a dng ca cc yu t v tc ng nh hng ca chng. - Qu trnh cng tng kh nng kim sot ca h i vi qu trnh pht trin, ng thi nh gi s tin b ca h, nh gi hc tp t nhng thiu st qua. 8.6.3.2 Nhng vn c bn ca gim st: D n ang u nu so vi mc tiu, tin , chi ph v cht lng cn t? Hat ng ( m hnh) ang u nu so vi mc tiu, tin , chi ph v cht lng cn t? iu g ng ang din ra? iu g sai ang din ra? Vn kh khn g xut hin? C nhng c hi no xut hin? Nu c tip tc, liu d n ( hat ng ) t c mc tiu ra? C vic g l ra cn lm nhng thc t li khng c lm? Liu hat ng d n ang c qun l trong bi cnh ng b hay cc b ? Liu d n pht huy ti a s tham gia ca ngi dn? Bng 3: Tin thc hin hat ng thi im nh gi.

123

Hat ng

Ni dung thc hin thi im gim st

K hoch ca hat ng thi k bo co

Nhng vn ny sinh

Khuyn ngh

A B C D E Bng 4: Tnh hnh chi tiu ca m hnh thi k bo co. Hat ng Hng mc chi ph thi im gim st K hoch ti chnh cho hat ng Nhng vn ny sinh Khuyn ngh

A B C D E Ai l ngi gim st? - Ban gim st cp tnh - Ban gim st cp huyn - Cc n v,c nhn h tr: Trm khuyn nng, Hi lm vn, chi cc ni trng thy sn.... cc c nhn H tr cng ng, Khuyn nng vin cp x. - Nhm gim st thn, x.. Tin trnh v t chc h thng gim st v nh gi c s tham gia 8.6.3.3 Cc bc chnh ca gim st c s tham gia : A. T chc h thng gim st 1. Ra cc quyt nh bt u tin trnh gim st c s tham gia - Xc inh h thng gim st cc cp: Ban gim st c thnh lp nh th no?Ai chu trch nhim gim st . - Xc nh chc danh ca cc bn tham gia vo gim st. - Cn thnh lp Ban gim st cp x, gm my ngi 2. Xc nh cc thnh vin c kh nng trong h thng. - Ai l ngi c trin vng hoc kin thc, nng lc g l cn thit cho gim st cn c nng cao bo m cho vic gim st c hiu qu? B. Lp k hoch phn cng nhim v cho cc thnh bin gim st. 124

3. Lm r cc hat ng v mc tiu ca cc cng vic gim st y l mt bc quan trng gii php gim st trng tm vo cc mc tiu ca cc hot ng ang lm. Mt cch chun xc, cc mc tiu d n cn c nh dng trong tng giai on v cn c lm r v cung cp cho mi thnh vin gim st. 4. Xc nh v la chn cc tiu ch/ch bo cho gim st cc hat ng. y c th l mt trong nhng bc kh khn nht, mi mc tiu c th c nhng ch tiu gim st khc nhau. y l bc quan trng nht trong tin trnh gim st, tiu ch gim st phn nh tnh tin trnh thc hin ca hat ng. Yu cu v tiu ch/ v ch bo:

- Cc tiu ch gim st cn c: C th, o lng c, Kh thi, C tnh thc tin, C tnh thi gian. - Phi phn nh tin trnh ca k hoch v s lng v cht lng. - Phi phn nh thc trng thc hin d n cc giai on khc nhau. V d v xy dng tiu ch ch bo trong gim st m hnh trnh din cng ng: M hnh v cc tiu ch gim st M hnh vn cy n qu 1. Vn h c la chon ch bo ( thc hin/ k hoch)

II.

III.

1.1. S vn chn c/ tng s vn theo thit k. 1.2 S vn m bo cht lng/ tng s vn. 2. Qui hoch vn vn tp: 1.1 s vn qui hoch / tng s vn theo k hoch. 3. Ging cy trng dng trong 1.1. S ging cy tiu chun / tng s cy. m hnh 1.2. S cy c ko ch/ tng s cy. ......... M hnh v bo tru b 1. S tru b chn thc hin m 1.1.S tru c chn la/ tng s m hnh k hoach hnh . 1.2 S tru b ng tiu chun b gy/ tng s m hnh k hoch. 2. Hng dn k thut cho m 1.1 S h thc hin tham gia/ tng s h k hoch. hnh. 1.2 S h tham gia hc tp/ tng s h. 1.3 s ngy hng dn/ ngy k hoch 1.4 s ch hng dn/ ch ng k ............. M thy sn 1. Cc ao chn lc trong m 1.1 S h c ao tiu chun/ tng s m hnh. hnh. 1.2 S h c ao tiu chun din tch/ m hnh qui 125

nh. 2. X l ao theo qui trnh 1.1 S h c ao x l/ tng s m hnh. 1.2 S h c ao tiu chun/ tng s m hnh. 3. C ging s dng trong m ..... hnh ........

6. La chn cc phng php Vic la chn phng php ph thuc vo yu t thi gian, k nng, k thut/cng ngh v ngun lc cho php. Tt nht l tm mt phng php c kh nng s dng thm nh mt vi tiu ch. Nh yu cu ca gim st, cn xc nh phng php thu thp, ghi chp, phn tch v chia s thng tin tt nht ng vi mi tiu ch. Phng php ch yu c dng l phng vn, tho lun, quan st, ghi chp, chp nh. 7. Quyt nh tn sut v thi gian gim st Mi tiu ch nht nh cn gim st c thm nh v thu thp thng tin tt nht mt thi im nht nh trong nm. Ta c th gim st theo lch thi gian nht nh v d mt ngy cui thng hoc theo ni dung ca qui trnh. C. Thc hin gim gim st 8. Thc hin mt cch h thng lch gim st a ra. Rt quan trng trong vic h thng ho cc d liu thu thp c c th hiu c cc thay i, v chng u, khi no? 9. i chiu d liu, thng tin v k hoch d n. Sau khu thu thp thng tin, d liu; cn i chiu, phn tch v chia s vi cc thnh vin v nhm lin quan. Rt quan trng trong vic cn nhc cc phng php phn tch thng tin v ai s l ngi phn tch? Tt nht l ngi tham gia thu thp thng tin cng l ngi phn tch trnh s hiu sai cc d liu tm thy. D. Vit bo co gim st 10. Ti liu ho cc pht hin Cc ni dung pht hin c cn c ti liu ho h thng, p ng nhu cu ca ngi qun l d n v cc n v thc thi. E. Quyt nh iu chnh. 11. S dng thng tin- Quyt nh diu chnh Cui cng, cc d liu c cung cp cho cc nhm lin quan ra cc quyt nh nhm gii quyt vn hoc lp k hoch cho tng lai. V d cc pht hin ca gim st c th c s dng thay i thi ca ngi s dng t, t chc da vo cng ng hoc phi chnh ph/chnh ph, nh ti tr, nh nghin cu,

126

nh lp chnh sch; nhm ci tin vic thc hin cc mc tiu hoc gii hn cc tc ng tiu cc ca n. 8.6.3.4 Mt s cng c s dng trong phng php thu thp thng tin. S nht k t gim st ca cc h. Khi nim: S nht k l mt cng c dng trong gim st v nh gi, l ti liu c tnh h thng gip cho cc h thc hin m hnh theo di li ton b qu trnh thc hin hat ng, nhng pht sinh v khuyn ngh nhm c nhng bin php gii quyt kp thi p ng mc tiu d n. - L c s cc bn gim st, thc thi trao i chia s vi cc h v qu trnh thc hin m hnh. Mc ch: - gip cho qu trnh thu thp thng tin c tnh h thng. - gip cho ngi dn t tham gia vo qu trnh gim st. Yu cu: s nht k ghi chp phi phn nh ton b tin trnh din ra ca d n v phi thng bo kp thi cho cc bn tham gia gim st nh gi d n. - Ni dung ca s nht k: - Ch h - loi m hnh - Qui m - Ni dung ca m hnh - Qu trnh din bin hat ng: Lm t, nhn phn, nhn ging, ngy s, ngy bn phn, yu t thi tit. - Tham gia qu trnh o to. - Nhng im pht sinh . Phiu theo di/ nht k gim st v nh gi Phiu ny dng cho cn b gim st nh k gim st cc hat ng c phn cng. Yu cu: cc thng tin phi c thi k trong phiu theo di ton b tin trnh d n cc giai on. - Thng tin v chun b thc hin hot ng. - Thng tin v o to tp hun. - Thng tin v thc hin cc hat ng u vo. - Nhng thng tin v kt qu ca - Nhng vn ny sinh v nhng khuyn ngh. 8.6.3.4 nh gi d n ( m hnh trnh din) Cc loi nh gi - nh gi kh thi ca d n (m hnh): giai on thm nh cc m hnh . - nh gi gia k ca m hnh. - nh gi khi d n (m hnh) kt thc Ni dung trong nh gi khi kt thc m hnh 127

- nh gi hiu qu ca m hnh. - nh gi tc ng x hi ca m hnh - nh gi tc ng mi trng ca m hnh.

128