Proces legisakcyjny -najstarszy proces prywatny -postpowanie toczyo si wycznie na podstawie ustawy (legis actio) std nazwa, mona

a byo nim dochodzi tylko takich spraw ktre przewidywaa ustawa wski zakres zastosowania -w obu fazach postpowanie toczyo si ustnie -w fazie in iure strony musiay wygasza cile okrelone formuy pomyka prowadzia do przegrania procesu skrajny formalizm -znano 5 sposobw postpowania tzw. modi lege agendi 3 suyy do przeprowadzenia postpowania sdowego a 2 egzekucji -legis actio sacramento posugiwano si ni w rozstrzyganiu sporw, charakter oglny, suya dochodzeniu praw zwizanych z wadztwem powoda (legis actio sacramento in rem) jak i roszcze o charakterze zobowizaniowym (legis actio sacramento in personam) -obie strony wzyway si do ustanowienia sacramentum pewnej kwoty pieninej 50 asw, gdy warto poniej 1000 asw; 500 asw, gdy warto powyej 1000 asw), kwota ta bya deponowana w wityni i wtedy spr wkracza w drug faz apud iudiciem, w ktrej sdzia rozstrzyga, ktre sacramentum jest suszne, strona przegrywajca tracia swoje sacramentum na rzecz wityni a jeli by to pozwany to musia on dodatkowo zaspokoi powoda pod rygorem egzekucji (legis actio per manus iniectionem) Proces formukowy Geneza: -pretor dla peregrynw udziela instrukcji (formuki) przy przekazywaniu spraw rekuperatorom -opiera si na wadzy pretorskiej a nie na ustawie iudicium imperio continens -lex Aebutia wszyscy mog korzysta -pretor mg udzieli ochrony prawnej we wszystkich susznych (wg jego uznania) sprawach Faza in iure: -prywatne wezwanie pozwanego przez powoda do stawienia si przed pretorem (jeeli si nie stawi mona go byo doprowadzi si; take osoba trzecia windeks moga da gwarancj e pozwany stawi si w terminie pniejszym; albo i sam pozwany przyrzeka powodowi zapat gdyby si nie stawi) -wzywajc do sadu powd powinien poinformowa go o rodzaju pretensji (editio actionis pozasdowa) i powtrzy przed pretorem (sdowa editio actionis) -postulatio actionis wniesienie przez powoda proby do pretora o udzielenie mu actio (gwny warunek przeprowadzenia procesu)=> datio actionis gdy dawa; denegatio actionis gdy odmawia, w tym przypadku powd mg si odwoa (intercessio) do innego pretora lub konsula, bd mg prbowa po zmianie na stanowisku pretora -pretor przyznawa skarg na podstawie ustawy (iudicium legitimum), albo na podstawie przysugujcego imperium (iudicium imperio continens) -confessio in iure gdy pozwany uznawa roszczenia powoda, koniec sprawy, zastpowaa ona wyrok i stanowia tytu egzekucyjny -ujemne konsekwencje pociga te brak jakiejkolwiek obrony ze strony obecnego pozwanego (indefensio) -iusiurandum in iure przysiga kadca kres postpowaniu, pozwany przysiga, e roszczenie nie istnieje, powd e istnieje; przysiga ta bya rwnoznaczna z wyrokiem, a za krzywoprzysistwo wyjtkowo surowe kary -ustalon formuk wrcza powd pozwanemu a ten j przyjmowa koniec fazy in iure Litis contestatio: -konsumpcja skargi w tej samej sprawie te same strony mog si procesowa tylko raz -nastpowaa ipso iure jeli: *iudicium legitimum *skarga jest in ius concepta *skierowana in personam -gdy jeden nie by speniony (iudicium imperio continens, skarga oparta na fakcie lub skarga miaa charakter rzeczowy) konsumpcja nastpowaa gdy pozwany ponownie podnis o to samo roszczenie zarzut przeciw powodowi e w sporze ju raz miaa miejsce litis contestatio, albo e spr zakoczy si wyrokiem

Formuka procesowa: -formuka program dziaania w fazie apud iudicem okrelajcy w sposb maksymalnie zwizy warunki pod jakimi mia on zasdzi lub uwolni pozwanego -4 czci zwyczajne skadowe: *intentio tu powd zawiera tre dania (albo cile okrelone, albo bliej nieokrelone tu mg przegra cay proces gdy za duo da albo przedwczenie albo nie tam gdzie powinien albo z innej podstawy prawnej, za przegrana bya efektem nadmiernego dania) *demonstratio otwieraa formuki, w ktrych roszczenie opierao si na fakcie i miay blisze okrelenie podstawy prawnej dania *condemnatio alternatywne upowanienie sdziego do zasdzenia albo uwolnienia pozwanego, opiewaa zawsze na kwot pienin nawet gdy proces toczy si o rzecz, skarga arbitralna do pretora o umieszczenie klauzuli arbitralnej na mocy ktrej sdzia wzywa pozwanego do dobrowolnego zwrcenia rzeczy powodowi *adiudicatio w powdztwach dziaowych, zawieraa upowanienie sdziego do zniesienia wspwasnoci przez podzia rzeczy wsplnej -2 czci nadzwyczajne: *exceptio cz skadowa formuki umieszczana w interesie pozwanego ju w trakcie fazy in iure (w bonae fidei sam sdzia z urzdu), zarzut procesowy, pozwany nie zaprzecza temu co powd zawar w intentio ale przeciwstawia temu inne okolicznoci faktyczne lub odmienn podstaw prawn prawdziwo udowadnia pozwany; jeli okolicznoci paralioway roszczenie powoda exceptiones peremptoriae, ale jeli tylko oddalay w czasie to dilatoriae, exceptio in rem jeli przeciwko jakiemukolwiek powodowi, exceptio in personam skuteczna tylko wobec okrelonej osobie; exceptio doli zarzut podstpu, pozwany gdy powd uzyska swe roszczenie podstpnie, powd odpowiada przez replicatio *praescriptio umieszczana za danie powoda domagajcego si od pozwanego nie caoci ale tylko czci wiadczenia Obrona pozwanego: -proces mg si toczy gdy pozwany zaprzeczy twierdzeniom powoda (negacja) -negacja pozwanego nakada na powoda obowizek przeprowadzenia dowodu (onus probandi) ponosi ujemne konsekwencje nieudanego dowodu -exceptio - cz skadowa formuki umieszczana w interesie pozwanego ju w trakcie fazy in iure (w banae fidei sam sdzia z urzdu), zarzut procesowy, pozwany nie zaprzecza temu co powd zawar w intentio ale przeciwstawia temu inne okolicznoci faktyczne lub odmienn podstaw prawn prawdziwo udowadnia pozwany; jeli okolicznoci paralioway roszczenie powoda exceptiones peremptoriae, ale jeli tylko oddalay w czasie to dilatoriae, exceptio in rem jeli przeciwko jakiemukolwiek powodowi, exceptio in personam skuteczna tylko wobec okreslonej osobie; exceptio doli zarzut podstpu, pozwany gdy powd uzyska swe roszczenie podstpnie, powd odpowiada przez replicatio Rodzaje actiones: -kade prawo podmiotowe chronione odrbnym powdztwem (actio) -actiones civiles oparte na ius civile *actiones in rem powdztwa rzeczowe, chronice praw podmiotowych bezwzgldnych (praw rzeczowych), skuteczne wobec wszystkich naruszajcych cudze prawo do rzeczy, w intentio tylko e sporna rzecz naley do powoda, konsumpcja nie nastpowaa ipso iure w momencie litis contestatio, okrelano je take jako vindicationes *actiones in personam powdztwa osobowe, wnoszone tylko wobec konkretnej osobie, zazwyczaj dunik bdcy w stosunku obligacyjnym, niewykonania bd nienaleytego wykonania zobowizania itp., wymieniano z nazwiska i imienia obie strony a konsumpcja z mocy prawa po litis contestatio -actiones honorariae oparte na prawie pretorskim: *actiones in faktum conceptae oparte na fakcie, pretor udziela ochrony procesowej po stwierdzeniu przez sdziego opisanego w formuce faktu *actiones ficticiae oparte na fikcji, pretor fikcyjnie przyjmowa jaki element w rzeczywistoci nie istniejcy a potrzebny

*powdztwa z przestawionymi podmiotami gdy kto inny by podmiotem prawa lub obowizku a kto inny robi lub przeciw komu robiono a actio uytek -actio utilis zmodyfikowane ju istniejce powdztwo prawa cywilnego lub pretorskiego -actio directa nie zmienione -actiones poenales do dochodzenia pewnej kwoty tytuem kary prywatnej -actiones rei persecutoriae do dochodzenia wyrwnania szkody wyrzdzonej deliktem -actiones mixtae w celu dochodzenia odszkodowania jak i ukarania sprawcy -actiones perpetaue powdztwa, ktre nie ulegay przedawnieniom -actiones temporales czasowe, mogy by wnoszone tylko w cigu pewnego czasu (gwnie prawa pretorskiego) -actiones stricti iuris powdztwa cisego prawa, sdzia musia si cile trzyma polece zawartych w formuce (z kontraktw jednostronnie zobowizujcych literalne, werbalne i poyczka, a take z deliktw) -actiones bonae fidei powdztwa oparte na dobrej wierze, nie okrelano kwoty w formukach, sdzia mg si opiera take na zasadach susznoci i dobrej wiary (poza ustawami), (kontrakty konsensualne i realne ale nie poyczka !!! -actiones arbitrariae skargi arbitralne z dodatkowymi upowaznieniami dla sdziego -konkurencja powdztw gdy do ochrony jakiego uprawnienia prawo przewidywao kilka powdztw wtedy powd mia prawo wyboru jednego z nich ale tylko do momentu litis contestatio -kumulacja powdztw cel powdztw rny z deliktw kradzie zwrot rzeczy + podwjna warto Egzekucja -tytu egzekucyjny dawa podstaw do wdroenia egzekucji, jeli w cigu 30 dni pozwany nie zaspokoi powoda -w procesie legisakcyjnym legis actio per manus iniectionem powd w obecnoci pretora kad rk na pozwanym po czym wizi go przez 60 dni w prywatnym wizieniu i wyprowadza w dni targowe, jeli nikt go nie kupi mg z nim zrobi co chcia; lex poetelia zniosa moliwo sprzeday w niewol nieprzyjacielsk lub zabicia odtd dunik jako osoba pwolna odpracowywaa swj dug, pozwany nie ma adnego rodka ochrony, jedynie osoba trzecia vindex mg si przeciwstawi naoeniu rki, nastpowao uwolnienie dunika i rozpoczynao si nowe postpowanie przeciwko vindeksowi i jeli nastpio zasdzenie dunika to wyrok opiewa na podwjna warto, w okresie pniejszym sam dunik mg wystpi w roli vindeksa, ale reszta pozostaa taka sama -w procesie formukowym egzekucj osobist zastpia egzekucja majtkowa, ale uniwersalna bo skierowana na cay majtek dunika, wdraano j na podstawie odrbnego powdztwa actio iudicati aby unikn zasdzenia na podwjn warto po zakwestionowaniu przez pozwanego zasadnoci egzekucji, uznawano roszczenie a to powodowao podstaw do wprowadzenia powoda w cay majtek dunika -przy wikszej liczbie wierzycieli wybierali oni magistra bonorum sprzedawa majtek w drodze licytacji kupowa go bonorum emptor wpaca wierzycielom odpowiednie kwoty i wchodzi w caoksztat stosunkw prawno majtkowych po duniku, z ograniczeniem odpowiedzialnoci za jego dugi -do egzekucji majtkowej uniwersalnej dopuszcza tylko taki dunik, ktrego dugi przewyszay warto majtku (gdy inaczej sam sprzedawa cz i regulowa nalenoci) -od czasw Augusta gdy sta si niewypacalny nie z wasnej winy mg dobrowolnie odda majtek wierzycielom (cessio bonorum) w tym wypadku pozostawiano mu rodki do ycia i nie ulega infamii !!! i nie mona go byo podda egzekucji osobistej -stan senatorski, osoby niedojrzae i chore umysowo egzekucja na czci majtku egzekucja majtkowa syngularna -dziaanie in fraudem creditorum dziaanie dunika ju w trakcie egzekucji, majcego wiadomo swej niewypacalnoci, ktry w drodze czynnoci prawnych lub faktycznych zmniejsza swj majtek ze szkod dla wierzycieli; interdykt fraudatorium ma na celu wydobycie od osb trzecich uzyskanych od dunika przysporze majtkowych => restitutio in integrum -actio Pauliana (tutaj czynnoci fraudacyjne miay nastpujce cechy: dunik by niewypacalny i mia tego wiadomo, kierowano skarg przeciwko osobie trzeciej a ona wiedziaa e dunik

wyzbywa si majtku ze szkod dla wierzycieli, osoba ta dziaajca w dobrej wierze odpowiadaa tylko jeli z majtku dostaa co nieodpatnie -pretorzy byli temu zjawisku przeciwni delikt prawa pretorskiego actiones skuteczne tylko w przecigu roku Ochrona pozaprocesowa -Restitutio in integrum (przywrcenie do stanu pierwotnego): *pozaprocesowy rodek ochrony, *udzielany przez pretora po zapoznaniu si z istot sprawy, * typowe przyczyny: przymus, podstp, bd, niedojrzao kontrahenta, capitis deminutio, umotywowana nieobecno, (a wic sytuacje w ktrych prawo czyo niekorzystne dla kogo skutki prawne) -Interdicta (interdykt): *pozaprocesowy rodek ochrony wydawany przez pretora lub namiestnika prowincji *zawiera nakaz jednej strony pod adresem drugiej strony aby co uczynia albo zaniechaa *cel natychmiastowe dziaanie przeciw stanowi rzeczy, ktra narusza porzdek prawny *pretor nie bada zasadnoci interdyktu *postpowanie koczyo si po osigniciu celu, inaczej stanowio podstaw do postpowania sdowego majacego ustanowi jego zasadno *wtedy pod przymusem pretorskim adresat w formie sponsio przyrzeka zapaci okrelon sum gdyby si okazao e bezprawnie odmwi wykonania interdyktu (to samo w drug stron jeli interdykt by wydany bezzasadnie) *obydwa byy zaskaralne przez actio ex stipulatu powd da wydania formuki na podstawie ktrej sdzia mia zbada czy adresat interdyktu podporzdkowa si jego treci, jeeli nie to zapata wartoci rzeczy *3 cele: zmuszenie do zwrotu czego, okazanie czego lub kogo, zaniechanie czego *interdictum simplicium skierowany pod adresem jednej strony *interdictum duplictium skierowany pod adresem obu stron *interdictum privatum mg by wnoszony przez okrelon osob *interdictum populare z nim mg wystpi ktokolwiek -Missio in possessionem (wprowadzenie osoby w e wadanie caym majtkiem dunika albo jego czci) : *przejcie majtku nastpowao z upowanienia pretora udzielanego na podstawie przysugujcego mu imperium *pozaprocesowy rodek przymusu stosowany wobec waciciela zajtego majtku aby skoni go do okrelonego zachowania *wprowadzenie wierzycieli w cay majtek dunika nastpowao w toku egzekucji majtkowej uniwersalnej (venditio bonorum) -Stypulacje pretorskie: *sowne i w okrelonej formie przyrzeczenia, ktrych tre okrela pretor *cel - zabezpieczenie umoliwiajce realizacj roszczenia na wypadek ewentualnej szkody w toku procesu jak i poza nim *do zawarcia stypulacji pretor mg zmusi kad ze stron Stosowane w 5 przypadkach: *zbyt mody wiekiem *przez nieobecno (np. wana funkcja pastwowa) *groba lub bd podniesione w procesie *gdy pluris petitio cofniecie skutkw *restitutio in integrum cofniecie niesusznego wyroku (pierwsze 3 dziaaj poza procesem, pozostae dwa s zwizane z procesem) Wyrok: -po ocenie dowodw wedug kryteriw narzuconych przez konstytucje cesarskie sdzia wydawa wyrok, formuowany na pimie, odczytany publicznie, mg opiewa rwnie na czciowe zasdzenie pozwanego a nawet zasdzi powoda i nie musi by to kwota pienina -moliwo postpowania zaocznego !!! sd czyni starania, aby doprowadzi stron do sdu (trzykrotnie szukanie w domu) a gdy to si nie udao normalne postpowanie sdowe

-prawo justyniaskie obowizek zasadzenia od strony przegrywajcej na rzecz przeciwnika procesowego wydatkw, jakie ponis on zwizku z procesem (byy one szczeglnie wysokie podczas apelacji) -cesarz Zenon zasdzenie strony przegrywajcej na rzecz fiskusa pewnej kwoty pieninej tytuem kary Apelacja: -poniewa strony nie miay kontroli nad wyborem sdziego strona przegrywajca miaa moliwo kontroli zgodnoci orzeczenia z obowizujcym prawem =>apelacja -supplicatio zwrcenie si do cesarza z odwoaniem od decyzji urzdnika -cel ugodzenie w niesprawiedliwo wyroku jako rezultatu niewaciwego zastosowania prawa, braku kwalifikacji sdziego wyrokujcego w niszej instancji -strona przegrana moga si domaga ponownego rozpatrzenia sprawy w przepisowym terminie ustnie albo pisemnie libellus appelationis -libellus refutatorius w nim strona wygrana zbijaa zawarte w apelacji argumenty -moliwo apelacji powodowaa zawieszenie wykonania wyroku do czasu przeminicia terminu zoenia apelacji, a po jej wniesieniu do wydania wyroku wyszej instancji -do Justyniana obowizek stawienia si stron przed sdem apelacyjnym -nie byo apelacji od procesu zaocznego !!! -sd apelacyjny orzeka ponownie, co do istoty sprawy, postpowanie dowodowe i mg doj do odmiennych wnioskw -sd dawa nowy wyrok zastpujcy poprzedni natomiast oddalajc apelacj czyni pierwszy wyrok prawomocnym i wykonalnym z chwil ogoszenia (ex tunc) -czterokrotno kosztw sdowych paci przegrany wygrywajcemu, Konstantyn Wielki utrata poowy majtku, praca w kopalni lub wygnanie (obie na 2 lata), Justynian znosi te rygory zwyke koszty postpowania -prawomocny wyrok powodowa definitywne skonsumowanie skargi materialna strona prawomocnoci i by przeszkod do wniesienia apelacji formalna strona prawomocnoci -jeeli by to wyrok zasdzajcy to stanowi on tytu egzekucyjny Egzekucja: -zanika venditio bonorum a w jej miejsce distractio bonorum sprzeda pojedynczych przedmiotw dunika (cay majtek tylko w przypadku niewypacalnoci) -znika cakowicie egzekucja osobista (wizienie za dugi tylko jako rodek pomocniczy do egzekucji majtkowej) -wygrany moe by z pomoc egzekutora wprowadzony w posiadania zasdzonej rzeczy (egzekutor mg dokonywa sekwestracji przedmiotw majtkowych w zastaw jeeli nie spaci zastawione rzeczy sprzedane w drodze licytacji) Episcopalis audientia: -wymiar sprawiedliwoci sprawowany przez biskupw -moliwo porzucenia przez strony sdu pastwowego by przed trybunaem biskupim podda si jego wyrokom -nie ma moliwoci apelacji -strony dobrowolnie poddaway si temu orzecznictwu -wystarczya wola jednej ze stron dopiero pniej obu stron -potem rozstrzyga kompromis a wykonanie wyroku pozostawiono wadzy wieckiej -forma ochrony interesw ubogich warstw spoecznych Proces reskryptowy: -sdzia (take inne osoby prywatne) majcy trudnoci w rozwikaniu problemu zwraca si do cesarza z prob o rozstrzygnicie jakiego sporu, czyni to sam cesarz albo inny jego urzdnik z zastrzeeniem, e taki stan faktyczny odpowiada prawdzie -sdzia by zwizany opini prawn zawart w reskrypcie