Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

AVRUPA ANAYASASININ GENEL EREVES VE SOSYAL POLTKALARA LKN TEMEL DZENLEMELER*

Yrd.Do.Dr.Banu UKAN** ABSTRACT The European Union has entered to a new phase with signing of the European Constitution by the heads of states and governments of the 25 Member States on 29 October 2004. The European Constitution must be ratified by all the Member States in order to be implemented. However the ratification process came to a halt after the results of referendums held in France and the Netherlands and hence the possibility of implementation of the European Constitution as such has been ceased. Nevertheless the ratification process of the European Constitution and efforts to cope with the crisis within the European Union has been going on. There has no deviation from the European Unions current neo-liberal economic perspectives within the European Constitution but important progress has been made as regards the democratic and social rights. The Charter of Fundamental Rights has been directly transferred to the Second Part of the European Constitution and the implementation of the qualified majority voting system in the social policy area has been enlarged. In this paper; the general framework of the European Constitution will be given in advance and then the new regulations of the European Constitution concerning the social policy will be evaluated. Key words: European Union, European Constitution, social policy

Makale, 06.07.2005 tarihinde kaleme alnmtr. Makalede bu tarihten sonraki gelimelere yer verilmemitir. ** Anadolu niversitesi, BF retim yesi
alma ve Toplum, 2005/3

107

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

GR
Souk savan bitmesini ve Dou Blounun yklmasn takip eden yllarda AB, tarihinin en byk genileme srecine girmi ve ABnin gelecekteki durumu konusunda tartmalar yaanmaya balamtr. zellikle dnemin Almanya Dileri Bakan olan Joschka Fischer tarafndan 12 Ocak 1999 tarihinde Strazburgda toplanan Avrupa Parlamentosunda yaplan konuma ve 12 Mays 2000 tarihinde Berlin Humboldt niversitesinde yaplan Quo Vadis Europe? konulu konuma ile Avrupa Anayasas ile ilgili tartmalar alevlenerek gndeme oturmutur1. Bu tartmalar, 2000 ylnda toplanan Nice Zirvesi ile birlikte resmiyet kazanm ve 2001 ylnn Aralk aynda Belika Laekende toplanan AB Konseyi, ABnin Geleceine likin Konvansiyon (Avrupa Konvansiyonu) kurma kararn almtr. Bylece Laeken Zirvesi sonunda, ABnin geleceinin ekillenecei yeni bir dneme girilmitir. 28 ubat 2002 tarihinde, ye ve aday lke temsilcilerinin yer ald yaklak yz kiiden oluan Konvansiyon, bir Avrupa Anayasas hazrlamak iin almalara balam ve 13 Haziran 2003 tarihinde ortak bir metin zerinde anlamaya varmtr. Anayasa antlamasnn tasla, 18 Temmuz 2003 tarihinde Romada AB Konseyi Bakanna sunulmu ve 2003 ylnn Ekim aynda da Hkmetleraras Konferans (HAK-Intergovernmental Conferences-IGC), taslak zerinde almaya balamtr. Bu almalar, HAKn 18 Haziran 2004 tarihinde Avrupa Anayasas ile ilgili ortak bir taslak metin zerinde anlamaya varmas ve 29 Ekim 2004 tarihinde de Romada Birlie ye 25 lkenin devlet veya hkmet bakanlar tarafndan Avrupa in Bir Anayasa Oluturan Antlamann2 imzalanmas ile sonulanmtr. Bylece 1957 ylnda Birliin temellerini atan Roma Antlamasnn zerinden yaklak 50 yl getikten sonra, Roma Antlamasnn da imzaland Campodiglio Salonunda Anayasa metni imzalanarak Birliin tarihinde yeni bir dnemece girilmitir. Ancak Avrupa Anayasasnn yrrle girebilmesi iin, 1 Mays 2004 tarihinde Slovakya, Polonya, ek Cumhuriyeti, Macaristan, Slovenya, Letonya, Estonya, Litvanya, Malta ve Kbrs Rum Kesiminin katlm ile, says yirmi bee kan ye devlet tarafndan oybirlii ile kabul edilmesi gerekmektedir. Bir baka ifade ile Anayasa, Birlie ye yirmi be lkenin onay salanmadan yrrle giremeyecektir. Her ye lke, Anayasay kendi yntemlerine gre (parlamenter
Joschka Fischerin 12 Mays 2000 tarihinde gerekletirdii Quo Vadis Europe? konulu konumasnn tam metni iin bkz: http://www.rewi.huberlin.de/WHI/english/fce/fcespez2/fischerengl.htm (15.04.2005). Joschka Fischerin 12 Ocak 1999 tarihinde Avrupa Parlamentosunda yapt konumann tam metni iin bkz: http://www.lex.unict.it/cde/documenti/vari/98_99/europres.htm (15.04.2005). 2 Bu almada Avrupa in Anayasa Oluturan Antlama yerine, ksaca Avrupa Anayasas ifadesi kullanlacaktr.
1

108

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

sreten geirerek ve/veya referanduma giderek) onaylayacaktr. Avrupa Anayasas ilk olarak 2004 ylnn Kasm aynda Litvanyada, Aralk aynda Macaristanda ve 2005 ylnn Ocak aynda talyada, ubat aynda Slovenyada, Nisan aynda Yunanistanda, Mays aynda Almanya, Avusturya, Slovakya ve Belikada, Haziran aynda da Letonyada parlamento tarafndan kabul edilmitir. Avrupa Anayasas ile ilgili ilk referandum ise, 20 ubat 2005 tarihinde spanyada yaplm ve halkn %78.5i tarafndan kabul edilmitir. Ancak 29 Mays 2005 tarihinde Fransada yaplan referandum sonucunda Anayasaya %54,87 orannda hayr oyunun kmas, Fransay olduu kadar AByi de derinden sarsmtr. Franszlar Anayasay reddederek, kurucusu olduklar ABye ve bir Fransz olan Giscard d'Estaing bakanlnda ekillenen Avrupa Anayasasnn onay srecine byk bir darbe indirmilerdir. Fransann Anayasay reddi ile birlikte, Anayasann bu ekli ile yrrle girmesi imknsz hale gelmi ve referandum yapacak dier ye lkeler iin bu oylamann bir domino ta etkisi yaratacandan endie duyulmaya balanmtr. Nitekim 1 Haziran 2005 tarihinde Hollandada yaplan referandumda da Anayasaya %61,6 orannda hayr oyu kmtr. Anayasann, tm ye lkeler tarafndan onaylanmas halinde, 1 Kasm 2006 tarihinde veya bu tarihte gereklememesi durumunda, en son imza atan lkenin onay belgesinin verildii tarihi izleyen ikinci ayn ilk gnnde yrrle girecei dzenlenmitir (md. IV/447(2)). Ancak Fransa ve Hollandada Anayasann reddedilmesi ve referanduma gidecek dier lkelerdeki belirsizlikler nedeniyle, Anayasann kabul ve onay srecinin ne ekilde sonulanacan nceden tahmin etmek olduka g grnmektedir. Anayasann bu haliyle yrrle girmesi mmkn olmamakla birlikte, Anayasann onay sreci devam edecektir. Anayasann imzalanmasndan iki yl getikten sonra (29 Ekim 2006 tarihinden sonra) ise, ye lkelerin yalnzca 4/5inin Anayasay onaylamas halinde, Avrupa Konseyi durumu tekrar gzden geirecektir. Bu nedenle ileriki gnlerde yaplacak referandumlarn sonularna gre, ABnin genileme sreci ve gelecekteki siyasi kimlii konusunda byk tartmalarn yaanacan sylemek mmkndr. zellikle yazl bir ulusal anayasas bulunmayan ngilterenin3 yan sra, Polonya ve Danimarkann da Avrupa Anayasasna ok scak bakmamas nedeniyle, bu lkelerdeki referandum sonular merakla beklenmektedir. Anayasann 25 ye lke tarafndan kabul edilmesi durumunda, Birliin kurucu antlamalarnn yerini tek bir anayasa metni alacakken; Fransann referandumda hayr demesiyle birlikte, Anayasann yrrle girme ihtimali
Yazl bir anayasas olmayan ngilterenin, AB iin yazl bir anayasa oluturacak Konvansiyonda yer almasnn bir paradoks oluturup oluturmad konusunda bkz: Birkinshaw, P. (March 2004). A Constitution for the European Union?- A Letter from Home. European Public Law. Vol:10, Is:1, ss. 61-64.
3

109

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

ortadan kalkmtr. Bu durumda, ortaya farkl zm nerileri atlmaya balamtr. Bu nerilerden biri, Nice Antlamasna ilikin rlandadaki referandumun tekrarlanmasnda olduu gibi, hayr oyu kan lkelerde referandumun yinelenmesidir. Ancak Anayasay reddeden lkelerde, kamuoyunun fikrinin ksa zamanda deiebileceini sylemek g grnmektedir. kinci bir neri, Anayasa metninin gerekli deiiklikler yapldktan sonra tekrar, ye lkelerin onayna sunulmasdr. Ancak 25 ye lkenin zerinde anlama salayaca ikinci bir Anayasa metnini hazrlamak zor olaca gibi; referandumda hayr oyu veren lkelerin kararlarn deitirmeleri iin yaplacak dzenlemeler de dier lkelerin tepkisine yol aabilecektir. Getirilen dier bir neri ise, Anayasada genel kabul gren hkmlerin Nice Antlamasna ilave edilmesidir. Nice (+) forml olarak da adlandrlan bu nerinin, uygulanabilecek en etkili yntem olaca ynndeki grler giderek arlk kazanmaktadr. Bu almada Avrupa Anayasasnn ortaya k sreci, arkasnda yatan nedenlerle birlikte ele alnacak ve Avrupa Anayasasnda yenilik tayan hukuki dzenlemeler ana hatlar ile deerlendirilecektir. Avrupa Anayasasnn genel erevesi izildikten sonra, Anayasada yer alan sosyal politikalarla ilgili yeni dzenlemeler incelenecektir. Dolaysyla almada, AB Anayasasna sosyal politika perspektifi ile yaklalacak; Anayasa Hukuku ve Uluslararas Hukuk alannda yaanan tartmalar ile Avrupa Anayasasnn geleceiyle ilgili deerlendirmelere yer verilmeyecektir. Ayrca Anayasada istihdam politikalar ile ilgili yeni herhangi bir dzenleme bulunmad iin, istihdam politikalar zerinde de durulmayacaktr.

I. ABNN GELECENE LKN KONVANSYON

7-9 Aralk 2000 tarihlerinde gerekleen Nice Zirvesi, ABnin genileme perspektifi, kurumsal reforma ilikin hkmetleraras konferans, Temel Haklar art gibi nemli konularn tartld bir platform oluturmu ve 26 ubat 2001 tarihinde de Nice Antlamas imzalanmtr. Nice Antlamas, ABnin geleceinin yaplandrlmasnda nemli bir adm oluturmutur. Nice Antlamasnn ekinde yer alan 23 nolu Avrupa Birliinin Gelecei Bildirisinde, AB ve ye devletler arasndaki yetki paylam, AB Temel Haklar artnn hukuki stats, AB kurucu antlamalarnn sadeletirilmesi ve ulusal parlamentolarn AB yaplanmasndaki rol gibi ABnin ele almas gereken temel sorun alanlar tespit edilmitir (md. 5). Bu sorunlarn giderilmesi ve kurucu antlamalarn Avrupa Anayasasna dntrlmesi amacyla, Nice Zirvesinden bir yl sonra, 15 Aralk 2001 tarihinde Belika Laekende ABye ye 15 lkenin devlet veya hkmet bakanlar bir Avrupa Konvansiyonu4 oluturmaya karar vermilerdir. Anayasa araynn
Avrupa Konvansiyonunun resmi web convention.eu.int/bienvenue.asp?lang=EN (02.05.2005).
4

sitesi:

http://european-

110

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

arkasnda Birliin daha demokratik, daha effaf ve daha etkin bir yapya dntrlme ihtiyac yatmaktayd. Bu nedenle Anayasa tasla hazrlanrken, o tarihe kadar Antlamalar revize edilecei zaman izlenen yntemden daha farkl ve effaf bir yntem izlenmitir. Btn Avrupa vatandalarn ilgilendiren Avrupa entegrasyonu ve Avrupann gelecei ile ilgili olarak kapal kaplar arkasnda, yalnzca ye devletlerin hkmet liderlerinden oluan HAK yerine, Avrupa Konseyi konuyla ilgili temel taraflar bir araya getiren bir Konvansiyonun toplanmasna karar vermitir. Konvansiyon ynteminin benimsenmesinin arkasnda, bu tarihte Birliin ye saysnn on bee kmas ve ibirlii alanlarnn ok genilemi bulunmas nedeniyle, hkmetler aras gizli pazarlklara dayanan geleneksel alma ynteminin tkanmaya balamas yer almtr. Ayrca katlmclk ve effafln arlk kazand Konvansiyon ynteminin benimsenmesinde, var olan ye saysn yaklak olarak ikiye katlayacak olan sayda aday lkenin Birliin kapsnda beklemesi ve bu lkelerin Birlie katlmasndan sonra eski karar alma ynteminin daha da ilemez duruma geleceinin grlmesi de etkili olmutur. Bu yntemin belirlenmesinde, 2000 ylnn Aralk aynda kabul edilen AB Temel Haklar artn hazrlayan Konvansiyondan nemli lde esinlenilmitir. Bir baka ifadeyle Konvansiyon yntemi, ilk kez Laeken Zirvesinde ngrlmemitir. 2000 ylnda AB Bakanlar Konseyi, Avrupa Komisyonu ve Avrupa Parlamentosu tarafndan onaylanarak iln edilen AB Temel Haklar artnn hazrl da benzer bir yntemle yrtlmtr. Ancak Avrupann Gelecei ile lgili Konvansiyon, tad zellikler nedeniyle bir nceki Konvansiyondan farkllklar gstermektedir5. Konvansiyona her bir ye ve aday lkeden devlet veya hkmet bakanlar dzeyinde birer temsilci, ye ve aday lkelerin ulusal parlamentolarnn her birinden ikier temsilci, Avrupa Parlamentosundan on alt ye, Avrupa Komisyonundan iki temsilci olmak zere toplam 105 temsilci katlmtr. Ancak aday lkeler, zerinde ye devletlerce uzlama salanarak sonu bildirisine girecek kararlarla ilgili uzlamay bozucu bir oy hakkna sahip olamamlardr. Ekonomik ve Sosyal Komiteden , Blgeler Komitesinden alt, sosyal taraflardan er temsilci ve Avrupa Ombdusman da, Konvansiyon almalarnda gzlemci statsnde bulunmutur. Ayrca Konvansiyon almalarnn daha etkin bir biimde yrtlebilmesi iin Bakanlk Divan tarafndan eitli konularda 14 tane alma grubu oluturulmutur. Sosyal Avrupaya ilikin 11. alma grubu ise, 2002 ylnn Aralk aynda oluturularak faaliyete balamtr. Konvansiyonun
AB Temel Haklar artnn hazrlanma sreci ve getirdii yenilikler konusunda ayrntl bilgi iin bkz: Arsava, F. (Gz 2003). Avrupa Birlii Temel Haklar art. Ankara Avrupa almalar Dergisi. C:3, No:1, ss.1-17.; Avrupann Geleceiyle lgili Konvansiyonun AB Temel Haklar artn hazrlayan Konvansiyondan ayrlan ynleri iin bkz: Kumrulu, G. (Bahar 2003). Avrupann Geleceine likin Konvansiyon. Ankara Avrupa almalar Dergisi. C:2, S:4, ss.171-174.
5

111

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

almalarna tm vatandalara ve sivil toplum kurulularna (sosyal taraflar, ekonomik evreler, sivil toplum kurulular, akademik evreler vs.) ak olan bir forumun katkda bulunmas da6, Konvansiyonun bir baka ve belki de en nemli zelliini oluturmutur (Tezcan, 2003). Bylelikle Anayasa Taslann ortaya kma ve olgunlama srecine sivil toplumun aktif katlm ve katks salanmtr. Konvansiyon, Giscard dEstang bakanlnda 13 kiiden (bir bakan, iki bakan yardmcs, Konvansiyon sresince Konsey bakanln yrtecek olan ye devletin hkmet temsilcileri, ulusal parlamentolarn iki temsilcisi, Avrupa Parlamentosundan iki temsilci ve Komisyondan iki temsilci ve toplantda yer almas iin davet edilen Slovenya Parlamentosundan bir temsilci) oluan bir Praesidium (Bakanlk Divan) oluturmutur. 2004 ylnda yaplan HAKn almalarnn zeminini hazrlayan Konvansiyon, Nice Antlamasna ek bildiride yer alan sorunlar ele almak ve Birlik Anayasasn ekillendirmek amacyla ilk toplantsn 28 ubat 2002 tarihinde Brkselde yapmtr7. 28 Ekim 2002 tarihinde ise, iskelet antlama olarak da bilinen, Avrupa Anayasas Taslann ieriini belirleyen, 18 sayfadan oluan ilk ereve metin Konvansiyon Genel Kuruluna sunulmutur. Taslak, Avrupa in Bir Anayasa Oluturan Antlama Tasla ad ile 13 Haziran ve 10 Temmuz 2003 tarihlerinde Konvansiyon tarafndan oydama (consensus)8 ile kabul edilmi ve 18 Temmuz 2003 tarihinde9 Romada Avrupa Konseyi Bakanna sunulmutur10. Taslak, hukuksal adan bir neri nitelii tamaktadr. Bu nerinin deerlendirilmesi ve benimsenmesi, HAKa braklmtr. Bu nedenle Konvansiyon, HAK ortadan kaldran bir model olmamtr. Bu model, ABnin
ETUCun (Avrupa Sendikalar Konfederasyonu) Avrupa Konvansiyonuna katklar konusunda ayrntl bilgi iin bkz: Clauwaert, S ve Lrcher K. (2004). The European Trade Union Confederation (ETUC) and the Draft EU Constitutional Treaty, European Trade Union Yearbook 2003/2004. Brussels: ETUI, ss.157-175. 7 Konvansiyon, almalarn dinleme, alma ve tartma (teklif verme) olmak zere aamada yrtmtr. Konvansiyonun Anayasa Taslan hazrlayarak Avrupa Konseyi Bakanna sunmasna kadar geen srede yapt almalar konusunda ayrntl bilgi iin bkz: Craig, P. (December 2004). Constitutional Process and Reform in the EU: Nice, Laeken, the Convention and the IGC. European Public Law. Vol:10, Is:4, ss.653-675. 8 Oydama, oybirliinden ayrlmaktadr. Oybirliinde, en kk bir kartlk bile karar alnmasn engellemektedir. Oydamada ise, bir konuda ortak bir grte bileildiinde, ayrntlardaki gr farkllklarna veya ok az saydaki kar klara baklmakszn, o gr karar olarak benimsenmektedir. Bkz: Eroul, C. (2004). Avrupa Birliine Bir Anayasa. Mlkiye. C.XXVIII, S.245, s.9. 9 Avrupa in Bir Anayasa Oluturan Antlama Taslann Birinci ve kinci Blmleri, 20 Haziran 2003 tarihinde Selanikte Avrupa Konseyine sunulmutur. 10 AB Anayasa Taslann yapm sreci ile ilgili ayrntl bilgi iin bkz: Oder, B.E. (2004). Avrupa Birliinde Anayasa ve Anayasaclk. stanbul:Anahtar Kitaplar Yaynevi, ss.234-242.
6

112

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

geleceini etkileyecek farkl gruplarn katlmyla oluan bir kurulun hazrlayaca taslan, daha katlmc, daha effaf ve daha demokratik olaca inancna dayanmtr (Oder, 2004, ss.235-236). Bir baka ifadeyle nihai anayasa tasla, Konvansiyon tarafndan deil, 29 Ekim 2004 tarihinde Romada toplanan HAK tarafndan kabul edilmitir. Bu nedenle Konvansiyonu gerek anlamda bir kurucu meclis olarak nitelendirmek mmkn deildir (Arsava, 2003(a), s.20). Konvansiyon tarafndan tasar haline getirilen Avrupa Anayasas, 29 Ekim 2004 tarihinde toplanan HAKda ye lkelerin hkmet ve devlet bakanlar tarafndan imzalanmakla birlikte, henz yrrle girmemitir. Avrupa Anayasasnn yrrle girebilmesi iin, tm ye lkeler tarafndan kendi yntemlerine gre onaylanmas gerekmektedir. Anayasann ye lkelerin byk bir blmnde referanduma sunulacak olmas nedeniyle bu sre, AB Referandumu olarak da adlandrlmaktadr (elik, 2005, s.23).

II. AVRUPA ANAYASASININ GENEL EREVES

Tm ye lkeler tarafndan kabul edilmesi durumunda mevcut antlamalarn yerine, bir emsiye antlama olarak yrrle girecek olan Avrupa Anayasas, toplam drt blm ve 448 maddeden olumaktadr. Anayasann I. Blmnde, ABnin deerleri, amalar, yetkileri, karar alma sreleri ve kurumlar tanmlanmaktadr. Bu blmde ayrca ABnin sembolleri (bayra, mar, slogan, para birimi, 9 Mays Avrupa gn), vatandal, demokratik hayat ve mali durumu tanmlanmaktadr. II. Blmde, 2000 ylnda hazrlanan, ancak henz yasal bir balaycl olmayan AB Temel Haklar art yer almaktadr. Bylelikle Avrupa Anayasasna dahil edilen AB Temel Haklar art yasal bir statye kavumaktadr. III. Blmde de ABnin politikalar, isel ve dsal faaliyetleri ile ileyiine ilikin hkmler yer almaktadr. IV. Blmde ise, Anayasann kabul ve deitirilme prosedrn ieren genel ve son hkmler dzenlenmektedir. Anayasa imdiye kadar yaplan btn antlamalar tek bir metinde birletirdii iin, biimsel olarak byk bir yenilik getirmekle birlikte, ierik bakmndan ok kapsaml deiikler getirmemektedir. Bir baka ifadeyle Anayasa, mevcut antlamalar, baz ufak deiiklerle birlikte, birletirerek yeniden ele almaktadr. Anayasann ierik bakmndan getirdii en byk deiiklikleri u ekilde sralamak mmkndr: Yukarda da deinildii zere, AB Temel Haklar art, Anayasaya dahil edilmitir. Anayasann yrrle girmesi halinde, artn hukuki stats konusunda yaanan tartmalar sona erecek ve temel hak ihllleri dava konusu olabilecektir.

113

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

ABnin ikincil hukuk kaynaklarnda11 deiiklie gidilmitir. Anayasada yer alan ikincil hukuk kaynaklar srasyla unlardr (md. I-33): Avrupa yasalar (European laws), Avrupa ereve yasalar (European framework laws), Avrupa tzkleri (European regulations), Avrupa kararlar (European decisions), tavsiyeleri (recommendations) ve grleri (opinions). Avrupa yasas, genel uygulamas olan bir yasama tasarrufudur; tm unsurlaryla balaycdr ve tm ye devletlerde dorudan uygulanr. Avrupa ereve yasas, ulalacak sonular asndan ye lkeler zerinde balayc olan, ancak ulusal makamlar sz konusu sonulara ulama biimi ve aralarn seme konusunda tamamen serbest brakan bir yasama faaliyetidir. Avrupa tzkleri, yasalarn ve Anayasann baz zel hkmlerinin gerekletirilmesi iin uygulanan yasama d faaliyetleridir. Tzkler, balayc olmakla birlikte; hangi biim ve yntemlerle uygulanacaklar ye lkelere braklmtr. Avrupa kararlar, herkes iin veya yalnzca kararda belirtilenler iin balayc olabilen yasama d faaliyetlerdir. Kurumlar tarafndan kabul edilen tavsiyelerin ve grlerin ise, hibir balayc gc yoktur. Anayasann yrrle girmesi durumunda, Avrupa yasalar, Topluluk tzklerinin yerini alrken; Avrupa ereve yasalar da ynergelerin yerini alacaktr. Avrupa tz ise, kurucu antlamalarda yer almayan yeni bir dzenleme olarak karmza kmaktadr. Avrupa Topluluu Antlamasnn 251. maddesinde dzenlenen ortak karar alma yntemi (co-decision procedure), Anayasada olaan yasama yntemi (ordinary legislative procedure) olarak dzenlenmitir. Bu ynteme gre, yasalar ve ereve yasalar Komisyon tarafndan nerilir ve Avrupa Parlamentosu ile Bakanlar Konseyi tarafndan ortaklaa kabul edilir. ki kurum bir tasar hakknda anlamaya varamazsa, tasar kabul edilmez. Olaan yasama ynteminin ileyii, md. III/396da dzenlenmektedir. Anayasann ngrd baz durumlarda da, zel yasama ynteminin (special legislative procedure) kullanlarak, yasalarn ve ereve yasalarn, ya Bakanlar Konseyinin katlmyla Avrupa Parlamentosu tarafndan, yada Avrupa Parlamentosunun katlmyla Bakanlar Konseyi tarafndan kabul edilecei dzenlenmektedir. Ancak zel yasama ynteminin nasl ileyecei, olaan yasama ynteminde olduu gibi aklanmamaktadr. ABnin karar alma sisteminde nitelikli oy okluu genelletirilirken; oybirlii vergi, sosyal gvenlik ve sosyal koruma alanlarda uyumlatrma, Birliin finansman, Birlie yelik, ortak gvenlik ve savunma politikas gibi baz

Organ hukuku veya organlarca oluturulan hukuk olarak da adlandrlan ikincil hukuk, AB organlar tarafndan konulan hukuku ifade etmektedir. kincil hukuk, organlarn grevlerini yerine getirebilmeleri ve konulan hedeflere ulaabilmeleri iin, antlamalarn kendilerine verdii yetkiler dahilinde koyduklar eitli yetkiyi haizkurallardr. Tekinalp, G. vd. (1997). Avrupa Birlii Hukuku. stanbul: Beta Kitabevi, s.54.
11

114

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

alanlarla snrlandrlmaktadr. Bylelikle 1986 ylnda imzalanan Avrupa Tek Senedinden bu yana her kurucu antlama ile biraz daha yaygnlatrlan nitelikli oy okluu, Anayasa ile birlikte ABnin temel karar alma yntemi haline gelmektedir. Anayasada nitelikli ounluk tanmnda deiiklie gidilmekte ve karar alma sisteminde, ifte ounluk uygulamasna geilmektedir. Buna gre Bakanlar Konseyinde herhangi bir AB kararnn kabul edilmesi iin, Birlie ye lkelerin en az %55inin uzlamas gerekmektedir. Ancak %55lik orann, en az 15 ye lkeyi ve Birlik nfusunun en az %65ini iermesi gerekmektedir. Karar almay engelleyecek aznln ise, Konseyin en az drt yesinden olumas ngrlmektedir (md. I/25). Anayasada temel kurumlar (Avrupa Parlamentosu, Avrupa Konseyi, Bakanlar Konseyi, Avrupa Komisyonu ve Avrupa Birlii Adalet Divan) korunmakla birlikte; kurumsal yapda nemli iki deiiklie yer verilmektedir. Avrupa Konseyine ilikin olarak Anayasann getirdii en nemli yenilik, Avrupa Konseyi Bakanlnn ngrlmesidir (md. I/22). Avrupa Konseyi, kendi bakann iki buuk yllk bir dnem iin ve sresi bir kez uzatlabilecek bir ekilde, nitelikli oy okluu ile seecektir. Avrupa Konseyi Bakan, Avrupa Konseyine bakanlk edecek; Komisyon Bakanyla ibirlii halinde Avrupa Konseyinin hazrlanmasn ve srekliliini salayacak; Avrupa Konseyi iindeki uyumu salayacak; her toplantdan sonra Avrupa Parlamentosuna bir rapor sunacak ve d dnyada ortak d politikalar ve gvenlik politikalarn ilgilendiren konularda, Birlik Dileri Bakannn yetkilerini ihll etmeden, Birlii temsil edecektir. Bir baka ifadeyle Avrupa Konseyi Bakan, Birliin dnyadaki yz olacaktr. Anayasada getirilen dier bir yenilik ise, Avrupa Konseyinin nitelikli oy okluu ile karara vararak ve Komisyon Bakan ile anlama iinde Birlik Dileri Bakann atamasdr (md. I/28). Birlik Dileri Bakan, Birliin ortak d politikasn ve gvenlik politikasn yrtecektir. Ortak karar alma ynteminin olaan yasama yntemi haline gelmesiyle birlikte, Avrupa Parlamentosunun yetkileri artmtr. Ayrca Avrupa Parlamentosunun koltuk says 750 ile snrlandrlm; bir ye lkenin en fazla 96, en az 6 sandalyeye sahip olaca dzenlenmitir (md. I/20(2)). Bunun yan sra 2014 ylndan itibaren Avrupa Komisyonu ye saysnn, ye devletlerin toplam saysnn 2/3ne drleceine ilikin yeni bir dzenlemeye yer verilmitir (md. I/26(6)). Anayasada Birliin yetki alanlar aka belirlenmi ve snflandrlmtr (md. I/11-I/18). Birliin yetkileri, mnhasr yetkiler, paylalan yetki alanlar, iktisadi politikalarla istihdam politikalarnn koordinasyonu, ortak d politika ve gvenlik politikas ve destekleyici, koordine edici veya tamamlayc faaliyet alanlar eklinde snflandrlmaktadr. Buna gre sosyal politikalar, nemli
115

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

lde Birliin paylalan yetki alanlar iine girmektedir. stihdam politikalar iinse Birlik, ynlendirici ana hatlar benimseyerek, bu politikalarn koordinasyonunu salamak iin nlemler alacaktr. Anayasa ye lkelerin ulusal parlamentolarna, Komisyonun yasama nerilerinin subsidiarite ilkesine12 uygunluu konusunda gerekeli gr verme hakkn salamaktadr. Birliin amalar arasnda Nice Antlamasnda ak piyasa ekonomisi ve yksek istihdam yer alrken; Anayasada sosyal piyasa ekonomisi ve tam istihdam yer almaktadr (md. I/3(3)). Ancak sosyal politika asndan bu amalarda birtakm elikiler yer almakta ve bu elikiler de beraberinde kuku uyandrmaktadr. Zira Birlik, tam istihdam ve toplumsal ilerleme hedefine sahip rekabet gc yksek bir sosyal piyasa ekonomisi, dengeli ekonomik bymeye dayanan, srdrlebilir ekilde Avrupann kalknmasn amalamaktadr. Ayrca Anayasada yer alan birok dzenlemede de bu amaca atfta bulunulmaktadr. Buradaki temel eliki, yksek rekabet gc ile sosyal piyasa ekonomisi arasnda ortaya kmaktadr. Rekabet gc yksek bir ekonomi hedefine ularken, sosyal politikalarn ne derece etkin kullanlaca temel tartma konularndan birisini oluturmaktadr. Anayasann I. Blmnn VI. Balnda ilk kez Birliin demokratik temelleri tanmlanmakta ve Birlik kurumlarna sivil topluma danma, effaflk, belgelere ulama ve kiisel bilgilere sayg gibi yeni sorumluluklar yklenmektedir. Anayasa, Birlik vatandalarna ilk kez Komisyona yasal bir dzenlemeyi nerme imkan tanmaktadr. Halk giriimi olarak da adlandrlabilecek bu dzenlemeye gre, yeterli sayda lkeden en az bir milyon vatanda, Anayasann uygulanmas iin gerekli grdkleri yeni bir yasal dzenlemeyi Komisyona nerebilecektir. Ancak bu yntemin nasl ileyecei, yeterli lke saysnn ne olaca, Anayasa yrrle girdikten sonra karlacak bir Avrupa yasas ile belirlenecektir (md. I/47(4)). Anayasa, ilk kez ye lkelerin Birlikten gnll olarak ekilebilmelerini salayan dzenlemelere yer vermektedir (md. I/60). Herhangi bir ye lke, kendi anayasal gerekliliklerine uygun olarak Birlikten ekilme karar alabilecektir. Bu durumda sz konusu lke ile Birliin gelecekteki ilikisi dikkate alnarak, ekilme iin gerekli dzenlemelerin belirlenecei bir antlama yaplacaktr.

Subsidiarite ilkesi, yaknlk ilkesi (Eroul, 2004, s.16) veya ikincillik ilkesi (Tekinalp, vd, 1997, s.80) olarak da adlandrlmaktadr. Bu ilkeye gre, Birlik yalnzca kendisine tannan yetki snrlar iinde tasarrufta bulunabilmekte; ancak ye lkeler tarafndan gerektii ekilde ve etkili bir ekilde kullanlamayan yetkiler de Birlik tarafndan kullanlabilmektedir.
12

116

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

III. AVRUPA ANAYASASINA LKN TARTIMALAR

Avrupa Anayasasnn imzalanmas ile birlikte, ABde bir Anayasaya ihtiya olup olmad, mevcut kurucu antlamalarn da anayasal zellikler tayp tamad ve Avrupa Anayasasnn gerekten bir anayasa m, yoksa uluslararas bir antlama m olduu konusunda tartmalar yaanmaya balamtr. Ancak ABde kurucu antlamalarn anayasal zellikler tad konusundaki tartmalar, yeni gndeme gelen bir konu deildir. Avrupa Topluluklarnn ortaya kt dnemde de tartlan bu konu, siyasi birlik armna neden olmamas iin, o dnemde gndemden drlmtr. Ama Avrupa Topluluklarnn ekonomik birlikten siyasi birlie doru gelimesiyle birlikte, konu yeniden gndeme gelmitir. Roma Antlamasndan Nice Antlamasna kadar uzanan srece bakldnda, kurucu antlamalarn nemli lde anayasal zellikler gsterdii gze arpmaktadr. Bu antlamalar, klasik devletler hukuku antlamalarn amakta ve ulusal anayasalarla karlatrldnda baz paralellikler ortaya kmaktadr. Kurucu antlamalarn temel anayasal zelliklerini u ekilde sralamak mmkndr (Arsava, 2002 (a), ss.3-5): Kurucu antlamalar, AB iin ortak bir kurumsal yap oluturmakta; Birliin yasama, yrtme ve yarg organlarnn oluumunu, grevlerini ve yetkilerini dzenlemektedir. Bu nitelii ile yasama, yrtme ve yargnn ayrl ilkesiyle (Montesquieunun gler ayrl ilkesi) tam olarak rtmemekle birlikte, dier uluslararas kurulularn yapsna da benzememektedir (Karluk, 2003, s.147). Kurucu antlamalar, Birliin hukuk dzeni iinde hiyerarik bir stnle sahiptir ve geerlilik denetimine tbi deildir. Kurucu antlamalarn, ye devletlerin anayasalarn ve mevzuatn deitirici etkisi bulunmaktadr. Kurucu antlamalar, tm ye devletlerde ayn lde balaycdr ve ye devletlerin ulusal mevzuat tarafndan da deitirilememektedir. Maastricht Antlamasnda AB vatandal statsnn kabul edilmesi ile birlikte, Birlik vatandalar ile Birlik arasnda bir aidiyet bann kurulmas ynnde nemli bir adm atlmtr. Kurucu antlamalarda, Birliin dayand temel ilkeler ve deerler belirlenmektedir. Ksacas kurucu antlamalar, bir devletin kurumsal yapsn ekillendiren ve hkmetin gc ile gcnn snrlarnn dayand temel prensipleri belirleyen yasal metin olarak ok genel bir ekilde tanmlanabilecek anayasa kavramnn asgari unsurlarn tamaktadr (Lenaerts ve Gerard, 2004, s.292)13. Kurucu
Anayasa, yalnzca bir devlet iin karlmamakta; devlet d oluumlar veya rgtler iin de karlabilmektedir. Bu konuda genellikle, 1919 ylnda karlan ILO Anayasas rnek olarak verilmektedir. ILO Anayasas, kurucu bir antlamadr; hibir ekilde devlet olma iddias ile yaplmamtr. Dolaysyla uluslar tesi devletin yeni bir tr olarak deerlendirilen AB ve Anayasas da bu adan deerlendirilmelidir. Bkz: Albi, A.,
13

117

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

antlamalar, zellikle maddi (konusal) anayasa kavramnn14 tipik zelliklerine sahiptir (Oder, 2004, ss.145-146). Ancak Birliin mutlak egemenliinden (kompetenz-kompetenz) sz edilemeyecei gibi; bir devletin sahip olduu btn ara ve aksiyon imkanlarna sahip olduunu sylemek de mmkn deildir (Arsava, 2002 (b), ss.14-17). Kurucu antlamalarn anayasal zellikler gstermesine, hatta Avrupa Adalet Divannn 1986 ylnda verdii bir kararda kurucu antlamalar anayasa belgesi olarak nitelendirmesine (Albi ve Elsuwege, 2004, s.749) ramen, Birliin niin bir Anayasaya ihtiya duyduu ise, bir baka tartma konusunu oluturmaktadr. 1990l yllardan itibaren, ABnin iine girdii yeni ve byk genileme dalgasnn, ABnin btnleme dinamiini olumsuz ynde etkileyecei konusunda tartmalar yaanmaya balamtr. Bu dnemde genileme gndemi kapsamnda bulunan Orta ve Dou Avrupa lkelerinin, Birliin genel yapsndan farkl ekonomik ve siyasi yapya sahip olmalar, sz konusu tartmalar glendirmitir15. Ayrca Birliin genileme srecine girmesinin yan sra, zellikle Maastricht Antlamas ile derinleme ynnde nemli admlarn atlmas da Birliin i yaps ve ileyii konusunda tartmalarn balamasna neden olmutur. Dolaysyla 25 lkenin ye olduu ve yaklak 450 milyon kiinin (ileriki yllarda aralarnda Romanya, Bulgaristan ve Trkiyenin de bulunduu aday lkelerin tam ye olmas durumunda bu say daha da artacaktr) yaad Birliin gelecei konusunda yaanan bu tartmalar, Avrupa Anayasasnn oluturulmasnda nemli bir rol oynamtr. Ayrca AB, yaklak 200 yllk gemii olan ulusal devlet anlay karsnda yalnzca ekonomik birlik kimlii ile duramayacaktr. Gnmzde AB, ekonomik birliin tesinde, ortak deerler topluluu oluturan, toplumsal bir yaam modeli
Elsuwege, V. (December 2004). The EU Constitution, National Constitutions and Sovereignty: An Assessment of A European Constitutional Order . European Law Review. Vol:29, No:6, s.748. Uluslararas rgtlerin kurucu antlamalar ve anayasa kavram arasndaki iliki konusunda ayrntl bilgi iin bkz: Oder, B.E. (2004). Avrupa Birliinde Anayasa ve Anayasaclk. stanbul:Anahtar Kitaplar Yaynevi, ss.111-117. 14 Anayasa kavram, maddi konusal- (constitution in material sense) ve biimsel ekli(constitution in formal sense) olarak iki farkl ekilde tanmlanabilmektedir. Maddi anayasa, belirli bir devletin siyasi yaps,iktidarn kullanl ve yetkileri ile ilgili kurallarn tmn ifade etmektedir. ekli anayasa ise, bakaca hukuki ilemlerden, rnein kanunlardan daha farkl usullere uyularak yaplan ve deitirilen ilemdir. Bu kez anayasa, ierii ile deil, biimi ile deerlendirilmektedir. Maddi ve ekli anayasa ile ayrntl bilgi iin bkz: Tezi, E. (2004). Anayasa Hukuku. stanbul:Beta Yaynevi, ss.143-146. 15 Orta ve Dou Avrupa lkelerinin ABye tam yeliklerinin genileme ve btnleme srecine etkileri konusunda ayrntl bilgi iin bkz: Dademir, E. (1998). Orta ve Dou Avrupa lkeleri ile Trkiyenin Avrupa Birliine Tam yeliklerinin Avrupa Birliinin Btnleme ve Genileme Dinamikleri Ynyle Deerlendirilmesi. stanbul:KV Yaynlar No:150. 118

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

ve siyasi kltr birikimi sunan bir birlie dnmektedir. Bu nedenle Avrupa egemenliinin meruiyet dayanan, Birliin kollektif kimliinin ve Avrupa kamuoyunun oluturmas gerekmektedir. Bir baka ifadeyle, ulusal egemenlik, ulusal iradeye istinat ettii gibi; Avrupa egemenlii de Avrupa halklarnn iradesine istinat ettii oranda meruiyet kazanacaktr. Dolaysyla devletlerin iradesi sonucu ortaya kan kurucu antlamalar yerine, Avrupa halklarnn iradesine dayanan bir Avrupa Anayasas ile Avrupa egemenliine meruiyet kazandrlmas gerektii dncesi de, Anayasa oluturma srecinde etkili olmutur (Arsava, 2002(a), s.5). Avrupa Anayasasnn temel anayasal deiiklikler ve zellikler tayan bir Anayasa metni mi, yoksa yalnzca bir revizyon antlamas m olduu konusunda da eitli tartmalar yaanmaktadr. Bu konuda alan baz akademisyenler, Konvansiyonun faaliyetlerini, gerek bir anayasa yaratmaya ynelik bir faaliyetten ziyade, kurucu antlamalar iin yalnzca bir rasyonalizasyon ve basitletirme sreci olarak nitelendirmektedir. rnein Kokott ve Rthn bu sreci, bir anayasalatrma uygulamas olarak deil; yapsal yeniden yazma ve ekillendirme olarak nitelendirmektedir. Bunun sonucunda ortaya kan yeni metin bu gr savunan akademisyenler tarafndan, anayasal antlama, anayasal zellikler tayan antlama veya yalnzca antlama olarak adlandrlmaktadr. Avrupa Anayasasnn gerek bir Anayasa olarak nitelendirilmemesinin arkasnda, kabul edilme yntemi yatmaktadr. Antlamalarn Efendisi (Masters of the Treaties) olarak adlandrlan ye lkeler, anayasal metni uluslararas bir antlama eklinde kabul etmek ve onaylamak durumundadrlar. Ancak bu eletirilere cevap olarak, Avrupa Birlii Antlamasnn 48. maddesi uyarnca kurucu antlamalarda deiiklik yapabilmek iin baka bir yntemin sz konusu olmad ve Anayasann yalnzca bir antlama ile dzenlenmesinin, onun anayasal niteliini etkilemeyecei de ileri srlmektedir (Lenaerts ve Gerard, 2004, s.298). Ayrca anayasal metnin, gerek bir anayasa iin ok uzun ve detayl bulunmasna cevap olarak da, birok lke anayasasnn benzer ekilde uzun olduu, rnein Hindistan Anayasasnn 395 maddeden, Portekiz Anayasasnn 299 maddeden ve Brezilya Anayasasnn 246 maddeden olutuu ileri srlmektedir (Albi ve Elsuwegw, 2004, ss.747-748). Avrupa btnleme sreci iindeki anayasa tartmas beraberinde, ye devletlerin devlet niteliinin silinmesi ve ABnin sper bir Avrupa devletine dnmesi yolunun almas ynnde kayglar da getirmektedir. Bu kayglara karlk, Anayasann Avrupa kamusalln destekleyecei, zgrlk, meruluk, effaflk ve AB organlarnn snrlanm iktidar anlamnda daha anayasal bir dzen yarataca da ileri srlmektedir. Anayasann temel amac, genileyen ve genilemeden kaynaklanan sorunlarla kar karya kalan AByi, ileyen bir kurumsal yapya kavuturmak (akliletirmek), Birlik organlarnn hak ve zgrlklerle snrlanmln ak bir ekilde gstermek ve meruluk sorununa yeni
119

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

hukuksal aralarla zm bulmaktr. Ksacas Avrupa Anayasas, btnlemenin devamlln gvence altna almaya alan temel bir norm niteliindedir. Dolaysyla Avrupa Anayasas, sper bir Avrupa devleti kurmad gibi, ye devletlerin devlet niteliklerini de ortadan kaldrmamaktadr (Oder, 2004, ss.509-510).

IV. AVRUPA ANAYASASINDAK SOSYAL POLTKALARA LKN DZENLEMELER

Amsterdam Antlamasndan bu yana olduu gibi, Avrupa Anayasasnda da istihdam ve sosyal politikayla ilgili konular, ayr balklar altnda dzenlenmektedir. Ancak Avrupa Anayasasnda istihdamla ilgili, kurucu antlamalardan farkl, herhangi bir yeni dzenleme yer almazken (md. III/203III/208); sosyal politikalara ilikin yeni bir takm dzenlemeler dikkati ekmektedir. Ayrca Anayasann II. Blmne aynen nakledilen AB Temel Haklar art, yeni bir metin olmamakla birlikte; Anayasann yrrle girmesi halinde balayclk kazanaca iin nem tamaktadr. Bu nedenle aada, ncelikle AB Temel Haklar artnda yer alan sosyal politikaya ilikin dzenlemeler ele alndktan sonra, Anayasann III. Blmnde dzenlenen sosyal politikaya ilikin hkmler incelenecektir. Ancak bu deerlendirme srasnda, Anayasadaki geni anlamdaki deil, yalnzca dar anlamdaki sosyal politika dzenlemeleri dikkate alnacaktr. Bu nedenle Anayasada yer alan evre, salk, vatandalk, tketicinin korunmas alanlarndaki dzenlemelere deinilmeyecektir.

1. AB Temel Haklar artndaki Sosyal Politikalara likin Dzenlemeler

2000 ylnda Nice Zirvesinde iln edilen AB Temel Haklar art, Nice Antlamasnda yer almamtr. Almanya ve Fransa, artn kurucu antlamalara ithal edilmesi gerektiini savunurken; ngiltere artn yalnzca siyasi bir deklarasyon olarak kalmas gerektiini ifade etmitir (Arsava, 2003(b), s.15). Ancak art, hibir deiiklie gidilmeden, Avrupa Anayasasnn II. Blmne olduu gibi aktarlmtr16. Bylelikle Anayasann yrrle girmesi halinde art, Birlik mevzuat asndan balayc bir zellik kazanacak ve Adalet Divan tarafndan yaplan yarglamalarda esas alnacaktr. Bir baka ifadeyle Anayasann yrrle girmesi durumunda Birlik, nsan Haklar ve Temel zgrlklerin Korunmasna likin Avrupa Konvansiyonu17 ile ilerin Temel Sosyal Haklar Topluluk
AB Temel Haklar artnn Anayasann II. Blmne aynen aktarlmas sonucu ortaya kan biimsel tutarszlk ve uyumsuzluk konusunda bkz: Oder, B.E. (2004). Avrupa Birliinde Anayasa ve Anayasaclk. stanbul:Anahtar Kitaplar Yaynevi, ss.319-321. 17 nsan Haklar ve Temel zgrlklerin Korunmasna likin Avrupa Konvansiyonu, 4 Kasm 1950 tarihinde imzalanm ve Birlie ye tm lkeler tarafndan onaylanmtr.
16

120

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

artnda18 yer alan zgrlklerden ok daha kapsaml ve balaycl olan bir temel haklar katalouna sahip olacaktr. Bylelikle AB Temel Haklar art, Birliin yumuak (yol gsterici, programlayc) hukuki dzenlemeleri (softprogrammaticlaw) arasnda deil; kat (yarglanabilir) hukuki dzenlemeleri (hard -justiciablelaw) arasnda yer alacaktr. Dolaysyla AB ve ye lkeler arta uygun hareket etmek durumunda kalacak; artn ihll edilmesi halinde ise, Adalet Divan artn uygulanmas konusunda nemli bir rol oynayacaktr. AB Antlamasnda gvence altna alnan mallarn, hizmetlerin, sermayenin ve igcnn serbest dolam gibi dier temel haklarn ihllinde, uyumazlklar zen Adalet Divan, Anayasann yrrle girmesi halinde dier sosyal haklarla da ilgili balayc kararlar alarak, Avrupa entegrasyonun salanmasnda kritik bir grevi yerine getirecektir. Ayrca Adalet Divan, zellikle sosyal taraflarn dorudan mracaatlar zerine, verecei kararlarla AB dzeyinde bir endstri ilikileri sisteminin ekillenmesinde de nemli bir rol oynayacaktr (Bercusson, 2003, ss.216-217). artta onur, zgrlkler, eitlik, dayanma, vatandalk haklar ve adalet balklar altnda klsik insan haklarnn yan sra siyasal ve sosyal haklar da gvence altna alnmaktadr. zgrlkler adn tayan artn II. Balnda sosyal politikaya ilikin olarak toplant dzenleme ve rgtlenme zgrl ile meslek seme zgrl ve bir ite alma hakkna yer verilmektedir. Buna gre, herkes alma ve zgrce seilmi veya kabul edilmi bir meslei ifa etme hakkna sahiptir. Birliin her vatanda, herhangi bir ye devlette i arama, alma, yerleme hakkn kullanabilir. Ayrca ye devletlerin topraklarnda alma izni verilmi nc lkelerin vatandalar, Birlik vatandalar ile eit koullarda alma hakkna sahiptir (md. II/75). Bunun yan sra herkes huzur iinde toplant yapma zgrlne ve zellikle politika, sendika ve yurttalk konular da dahil olmak zere her dzeyde rgtlenme zgrlne sahiptir. Dolaysyla herkes kendi karlarn korumak iin sendika kurma ve sendikaya ye olma hakkn kullanabilir (md. II/72(1)). Bylelikle Anayasada bireysel alma zgrlnn yan sra, rgtlenme zgrl de gvence altna alnmaktadr. Eitlik adn tayan artn III. Balnda da, sosyal politikaya ilikin olarak kadn-erkek eitlii ve zrllerin topluma kazandrlmas ile ilgili dzenlemeler yer almaktadr. Buna gre istihdam, alma ve cret dahil olmak zere her alanda, kadnlar ve erkekler arasnda eitlik salanmaldr. Ancak eitlik ilkesi, yeterli ekilde temsil edilmeyen cinsin lehine baz avantajlar salayc nlemlerin

ilerin Temel Sosyal Haklar Topluluk art, Avrupa Konseyinin 8-9 Aralk 1989 tarihinde Strasbourgda yapt toplantda ngilterenin kar oyuna ramen 11 oyla kabul edilmitir. art, hukuki balaycl olmayan siyasi bir deklarasyon niteliindedir. AB dzeyinde iilerin sosyal haklarn ilk kez dzenleyen belge olmas asndan nem tamaktadr.
18

121

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

(olumlu ayrmclk affirmative action-)19 srdrlmesine ve benimsenmesine engel olamayacaktr (md. II/83). zrl kiilerin topluma kazandrlabilmesi iinse Birlik, bu kiilerin toplumsal ve mesleki btnlemelerini ve toplumsal yaama katlmlarn salayacak gereken nlemleri alacaktr (md. II/86). Dayanma adn tayan artn IV. Balnda ise, sosyal politikaya ilikin nemli dzenlemeler yer almaktadr. Bu dzenlemelerin banda, rgtlenme zgrlnn en nemli tamamlaycs olarak toplu pazarlk ve eylem hakkna ilikin dzenleme gelmektedir. Birlik yasalar ile ulusal yasalar gereince, iiler ve iverenler veya bunlar temsil eden rgtler, uygun dzeylerde toplu i szlemelerini grme, sonuca balama ve karlarn atmas durumunda kendi karlarn korumak amacyla grev de dahil olmak zere, toplu olarak harekete geme haklarna sahiptir (md. II/88). Ksacas AB Temel Haklar artnn Anayasaya dahil edilmesiyle birlikte, kurumsallam endstri ilikilerinin ayan oluturan ve imdiye kadar kurucu antlamalarda ak bir ekilde ifade edilmeyen rgtlenme, toplu pazarlk ve grev hakk gvence altna alnmaktadr. Bunun yan sra artta Birlik mevzuat ve ulusal yasalarda ngrlen durumlar ve koullarda iiler ve temsilcilerine, uygun dzeylerde zamannda bilgi verilmesi ve danmalarda bulunulmas dzenlenerek, iilerin iletme iinde bilgi alma ve danma haklar da gvence altna alnmaktadr (md. II/87). artta ie yerletirme hizmetlerinden cretsiz olarak yararlanma hakk dzenlendii gibi (md. II/89), tm iilerin haksz iten karmalara kar korunma hakkna sahip olduu belirtilerek (md. II/90), ilk kez anayasal bir metinde i gvencesine yer verilmektedir. Her iinin adil ve hakkaniyete uygun alma koullarndan yararlanma, azami alma saatlerinin snrlandrlmas, gnlk ve haftalk dinlenme sreleri ile yllk cretli izin hakkna sahip olduunun belirtildii (md. II/91) artta, ocuk ii altrlmasnn yasaklanmas ve alan genlerin korunmasna ilikin dzenlemeler de yer almaktadr (md. II/92). Buna gre ocuk ii altrlmas yasakland gibi, istihdam edilmek iin asgari ya snrnn, zorunlu eitimin tamamlanmas iin belirlenen asgari yatan daha dk olamayaca dzenlenmektedir. Ayrca ie alnan genlerin, yalarna uygun alma koullarnda altrlmalar ve ekonomik smrye ve emniyetlerine, salklarna veya fiziksel, ruhsal, ahlki veya sosyal gelimelerine zarar verebilecek veya eitimlerini engelleyebilecek her trl ie kar korunmalar gerektii hkme balanmaktadr. Ailevi ve mesleki yaamn korunmas ile ilgili dzenlemelerin de yer ald artta, herkesin doumla ilgili bir nedenle iten karmaya kar korunma hakkna ve bir ocuun doumu veya evlat edinilmesinden sonra cretli doum ve ebeveynlik izni alma hakkna sahip olduu ifade edilmektedir (md. II/93). Ayrca artta sosyal gvenlik ve sosyal yardm hakk da gvence altna alnmaktadr (md.
Olumlu ayrmclk konusunda ayrntl bilgi iin bkz: Altan, .Z. (2003). Sosyal Politika. Eskiehir:Akretim Fakltesi Yayn No:790, ss.231-232.
19

122

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

II/94). Buna gre Birlik iinde yasal olarak ikmet eden ve hareket eden herkese, doum, hastalk, i kazalar, bakma muhta olma, yallk ve isizlik durumunda koruma salayan sosyal gvenlik yardmlar ve sosyal hizmetlerden yararlanma hakk tannmaktadr. Ayrca Birlik, sosyal dlanma ve yoksullukla mcadele iin yeterli imknlara sahip olmayan herkes iin uygun bir yaam salamak amacyla sosyal yardm ve konut yardm hakkn kabul etmektedir. Yukarda deinilen temel sosyal haklara Avrupa Anayasasnda yer verilmesi, zellikle AB sosyal sistemini fazla kat bulanlar ve esnekletirilmesini savunanlar tarafndan iddetle eletirilmektedir. gvencesi bata olmak zere Anayasada yer verilen sosyal haklarn, rekabetilikten ve esneklikten geriye doru atlan bir adm temsil ettii ve iverenler ile devlete ar ykler getirdii iddia edilmektedir. Halbuki Avrupa Anayasas, sosyal haklar standart insan haklar olarak saygn bir yere kavuturduu gibi, uluslarst (supranational) dzeyde demokrasiyi de gerekletirmektedir (elik, 2005, s.27). Dolaysyla Avrupa Anayasasna hayr demek, bir bakma sosyal haklarn ve temel haklarn gvence altna alnmasyla sosyal boyutu glenen ABye hayr demek olacaktr. Ancak artta zellikle sosyal politikaya ilikin haklarn, Birliin snrl yetkileri karsnda tam anlamyla uygulanp uygulanamayaca bir baka nemli tartma konusunu oluturmaktadr. artta yer alan haklarn kullanlabilmesi ve AB dzeyinde bir endstri ilikileri sistemi oluturulabilmesi ile yetki dalm arasnda byk bir iliki mevcuttur. nk Birliin artta gvence altna alnan temel haklar konusunda yetkisinin olmamas durumunda, bu haklarn Birlik tarafndan korunmas da mmkn olamayacaktr. ilerin rgtlenme ve grev haklar, bu konuda incelenmeye deer bir rnek oluturmaktadr. Anayasada iilerin rgtlenme hakk md. II/72(1)de, toplu eylem (grev) hakk ise md. II/88de dzenlenmektedir. Ancak Anayasada sosyal politikaya ilikin dzenlemelerin ve Birliin yetki alannn tanmland md. III/210(6)da Bu madde, cret, rgtlenme hakk, grev ve lokavt hakkna uygulanmaz hkm yer almaktadr20. Bir baka ifadeyle cret, rgtlenme, grev ve lokavt hakk, Birlik yetkisinin dnda kalmaktadr. Dolaysyla Anayasa md. II/72(1) ve md. II/88 ile md. III/210(6) arasnda bir eliki varm gibi grnmektedir. Ancak Anayasa md. II/111e bakldnda ortada bir elikinin olmadn sylemek mmkndr. Md. II/111(1)e gre, Bu antlamann (AB Temel Haklar artnn) hkmleri, subsidiarite ilkesi gz nne alnarak Birliin kurumlarn ve organlarn ve yalnzca Birlik yasasn uyguladklar durumlarda ye devletleri ilgilendirir. Halbuki rgtlenme ve grev hakk, Birlik yetkisinin dnda kald iin ve Anayasa md. II/111(2)ye gre, bu antlama Birlik yasasnn uygulama kapsamn Birlik yetkileri dnda geniletemeyecei veya Birlik iin yeni bir yetki yada grev oluturamayaca iin, bu konuda herhangi bir Birlik yasas da mevcut deildir. art
20

Bu hkm, Nice Antlamas md. 137-6da da aynen yer almaktadr. 123

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

ise, yalnzca Birlik yasasnn uyguland durumlarda ye devletleri ilgilendirecei iin sz konusu maddeler arasnda bir eliki yoktur (Bercusson, 2003, ss.222-223). Ancak bu noktada artn ve Anayasann rgtlenme ve grev hakkn gvence altna almad sonucuna ulamak ok doru olmayacaktr. Zira Anayasann yalnzca III/210. maddesi, cret, rgtlenme, grev ve lokavt hakkna uygulanmayacaktr; dolaysyla dier maddeler bu haklara uygulanabilecektir. Eit cret ve eit muamele konusunda AT Antlamasnn 308. maddesine dayanlarak karlm AB direktifleri, bu konuda rnek olarak verilebilir. Ayrca Anayasann yrrle girmesi durumunda, subsidiarite ilkesi gereince, rgtlenme ve toplu eylem haklarnn ye devletlerde etkin bir ekilde yerine getirilmemesi halinde, Birlik sz konusu haklar gerekletirmek iin harekete geebilecektir. Ancak yaanan tereddtlerin ortadan kaldrlmas ve Anayasa md. III/210nun rgtlenme ve grev hakkna uygulanabilmesi iin iki farkl neride bulunulabilir: (i). md. III/210(6)ya Birlik, Anayasann II/72(1) ve II/88. (AB Temel Haklar artnn 12. ve 18.) maddelerinde gvence altna alnm olan haklar korumak iin gereken nlemleri alr hkm ilave edilebilir. (ii). AT Antlamasnn 308. (eski 235.) maddesi model alnarak, eer Birliin Temel Haklar artnda gvence altna alnan haklarla ilgili eylemde bulunmas gerekirken, bunu salayacak gerekli gc yoksa, Birliin kurumlar uygun nlemleri alr hkmnn yer ald yeni bir madde ilave edilebilir (Bercusson, 2003, ss.223-224).

2. Anayasann III. Blmndeki Sosyal Politikalara likin Dzenlemeler

Anayasann Birliin Politikalar ve leyii adn tayan III. Blmnn III. Balnda Politikalar ve Faaliyetler ile ilgili dzenlemeler yer almaktadr. Bu baln Dier Baz Alanlardaki Politikalar adn tayan III. Ksmn II. Alt Balnda ise, Sosyal Politikaya ilikin hkmler (md. III/209-III/219) dzenlenmektedir. Anayasada yasama sreci dnda, sosyal politikaya ilikin herhangi bir yeni dzenleme yer almamaktadr. Bu nedenle aada ncelikle Anayasada sosyal politikayla ilgili yer alan yeni yasama sreci ele alnacak; daha sonra ise, herhangi bir deiiklik olmamakla birlikte sosyal politikaya ilikin dier dzenlemelere ksaca deinilecektir. Nice Antlamas ile Birliin ye devletlerin eylemlerini destekleyecei ve tamamlayaca sosyal politika alanlar genileyerek, bu alanlarn says beten on bire kmtr21. Anayasada da Nice Antlamasndaki bu dzenleme aynen
Nice Antlamas ile Birliin ye devletlerin eylemlerini destekleyecei ve tamamlayaca yeni sosyal politika alanlar unlardr: alanlarn sosyal gvenlii ve sosyal koruma, alanlarn i szlemelerinin sona ermesi durumunda korunmas, ortak karar alma da dahil olmak zere, alanlarn ve iverenlerin temsil edilmesi ve karlarnn topluca savunulmas, Birlik topraklarnda yasal olarak ikamet eden nc lkelerin vatandalar iin istihdam koullar, toplumsal dlanmayla mcadele ve sosyal koruma sistemlerinin adalatrlmas.
21

124

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

korunmutur. Buna gre Birlik, md. II/209da belirtilen hedeflere22 ulama dncesi iinde aadaki alanlarda ye devletlerin faaliyetlerini destekleyecek ve tamamlayacaktr (md. III/210(1)): a) alanlarn salnn ve gvenliinin korunmas iin alma ortamnn iyiletirilmesi, b) alma koullar, c) alanlarn sosyal gvenlii ve sosyal koruma, d) alanlarn i szlemelerinin sona ermesi durumunda korunmas, e) alanlara bilgi ve danma salanmas, f) Ortak karar alma da dahil olmak zere, alanlarn ve iverenlerin temsil edilmesi ve karlarnn topluca savunulmas (cret, rgtlenme, grev ve lokavt hakk ilgili konular kapsam dndadr), g) Birlik topraklarnda yasal olarak ikamet eden nc lkelerin vatandalar iin istihdam koullar, h) piyasasnn dnda braklm kiilerin geri kazanlmas, i) piyasas frsatlar ve ite karlatklar muamele asndan kadn-erkek eitlii, j) Toplumsal dlanmayla mcadele, k) (c) maddesini ihll etmeyecek ekilde, sosyal koruma sistemlerinin adalatrlmas. ye devletlerin her birinde geerli olan koullara ve teknik kurallara dikkat ederek, (a) il (i) arasndaki alt paragraflarda belirtilen alanlarda, Avrupa ereve yasalar ile asgari gereklilikler belirlenebilecektir. Ancak sz konusu Avrupa ereve yasalar kk ve orta lekli giriimlerin olumasn ve gelimesini durduracak bir ekilde idari, mali ve yasal snrlamalar getirmekten kanacaktr. Bunun yan sra Avrupa yasalar veya ereve yasalar, Blgeler Komitesi ile Ekonomik ve Sosyal Komiteye danldktan sonra kabul edilecektir (md. III/210(2)). alanlarn sosyal gvenlii ve sosyal koruma, alanlarn i szlemesinin sona ermesi durumunda korunmas, ortak karar alma da dahil olmak zere, alanlarn ve iverenlerin temsil edilmesi ve karlarnn topluca savunulmas ile Birlik topraklarnda yasal olarak ikamet eden nc lke vatandalar iin istihdam koullar dndaki alanlarda, Avrupa yasalar veya ereve yasalar, md. I/34(1) ve md. III/396 uyarnca, olaan yasama yntemine uygun bir ekilde nitelikli oyokluu ile kabul edilecektir. Buna gre yukarda belirtilen alanlar dnda Avrupa yasalar ve Avrupa ereve yasalar, Komisyonun nerileri temel alnarak, md.
Md.III/209da belirtilen hedefler unlardr: lerleme srdrlrken uyumlulatrmay mmkn klmak iin istihdamn tevik edilmesi, gelimi yaam ve alma koullar, uygun sosyal koruma, sosyal ortaklar arasndaki diyalog, srekli yksek istihdam ve iten karmalarla mcadele gr dorultusunda insan kaynaklarnn gelitirilmesi.
22

125

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

III/396da belirtilen olaan yasama yntemi kapsamnda, Avrupa Parlamentosu ve Konsey tarafndan ortaklaa kabul edilecektir. ki kurum, bir tasar hakknda anlamaya varamadklar takdirde, tasar kabul edilmeyecektir. Ksacas md. III/210(1)de belirtilen sosyal politika ile ilgili alanlarn birounda, yasama faaliyetleri srasnda oyokluu esas alnacaktr. Dolaysyla sosyal politika alannda, yasama sreci daha kolaylaacak ve etkinleecektir. Olaan yasama ynteminin uygulanmayaca (c,d,f ve g alt paragraflarnda belirtilen) alanlarda ise, zel yasama yntemi uygulanacaktr. Bir baka ifadeyle, alanlarn sosyal gvenlii ve sosyal koruma (c), alanlarn i szlemesinin sona ermesi durumunda korunmas (d), ortak karar alma da dahil olmak zere, alanlarn ve iverenlerin temsil edilmesi ve karlarnn topluca savunulmas (f) ile Birlik topraklarnda yasal olarak ikamet eden nc lke vatandalar iin istihdam koullar (g) konularnda Avrupa yasas veya Avrupa ereve yasas karacak olan Konsey, Avrupa Parlamentosu, Blgeler Komitesi ile Ekonomik ve Sosyal Komiteye danarak oybirlii ile hareket edecektir (md. III/210(3)). Ancak Konsey, Komisyonun teklifi zerine yukarda belirtilen zel yasama ynteminin uygulanaca alanlarda, olaan yasama yntemini geerli klacak bir Avrupa kararn kabul edebilecektir. Bu alanlarda Avrupa kararnn alnabilmesi iin, Konseyin Avrupa Parlamentosuna danarak oybirlii ile hareket etmesi gerekmektedir (md. III/210(3)). Bir Avrupa karar ile belirli alanlarda oybirliinin yerini nitelikli oy okluuna brakmasna imkan tanyan dzenlemeye, gei hkm (bridging clause) veya gei mekanizmas (passerelle mechanism)23 ad verilmektedir. Kurucu antlamalarda yer almayan gei mekanizmas, ilk kez Avrupa Anayasasnda dzenlenmitir. Buna gre, III. Blmde yer alan ve Konseyin oybirlii ile hareket etmesi gereken alan veya durumlarda, Avrupa Konseyi sz konusu alan veya durum ile ilgili olarak Konseye nitelikli ounlukla hareket etme yetkisi veren bir Avrupa kararn kabul edebilecektir (md. IV/444(I)). Bir baka ifadeyle III. Blmde Konseyin Avrupa yasalarnn veya ereve yasalarnn ancak zel yasama yntemi ile kabul edilmesini ngrd durumlarda Avrupa Konseyi, sz konusu Avrupa yasalarnn ve Avrupa ereve yasalarnn olaan yasama yntemine gre kabulne izin veren bir Avrupa kararn kabul edebilecektir (md. IV/444(II)). Ancak gei hkm konusunda Avrupa Konseyi tarafndan yaplan her trl giriimden ulusal parlamentolar haberdar edilecektir. Bu bildirim tarihinden itibaren alt ay iinde herhangi bir ulusal parlamento itirazda bulunursa, geii salayacak olan Avrupa karar kabul edilmeyecek; itiraz gelmedii takdirde ise, Avrupa Konseyi karar oybirlii ile kabul edecektir (md. IV/444(3), (4)). Ksacas gei hkm, nitelikli oy okluu ile karar alma yolunu genileten Avrupa Anayasasnn getirdii nemli yeniliklerden biridir.
23

http://hussonet.free.fr/unicetce.pdf (18.05.2005).

126

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

Grld zere alanlarn i szlemesinin sona ermesi durumunda korunmas, alanlarn ve iverenlerin temsil edilmesi ve karlarnn topluca savunulmas ve Birlik topraklarnda yasal olarak ikamet eden nc lkelerin vatandalar iin istihdam koullar ile ilgili konularda, gei hkm vastasyla, oybirlii yerine nitelikli oy okluu ile karar alnabilecek; (c) alt paragrafnda belirtilen alanlarn sosyal gvenlii ve sosyal koruma alannda ise, gei hkm uygulanmayaca iin, mutlak olarak oybirlii ile karar alnacaktr. Ancak yalnzca gmen iilerin sosyal gvenlik sistemlerinin koordinasyonu konusunda, nitelikli oy okluuna dayanan olaan yasama yntemi uygulanacaktr. Bununla birlikte gmen iilerin sosyal gvenlii ile ilgili bir Avrupa yasas veya ereve yasas tasars, sosyal gvenlik sisteminin kapsam, maliyet veya mali yapsn ieren temel ynlerini etkileyebilecekse yada bu sistemin mali dengesini etkileyecekse, bir Konsey yesi bu meselenin Avrupa Konseyine havale edilmesi talebinde bulunabilecektir. Bu durumda ise, md. III/396da belirtilen olaan yasama yntemi askya alnacaktr. Avrupa Konseyi askya alma ile ilgili olarak drt ay iinde, ya Konseyden sz konusu tasla geri ekmesini, yada Komisyondan yeni bir tasar hazrlamasn isteyecektir ki, bu durumda daha nceden hazrlanm olan tasarnn kabul edilmemi olduu varsaylacaktr (md. III/136). Bu ynteme imdat freni olan nitelikli oy okluu (qualified majority with emergency brake)24 ad verilmektedir. Ksacas bu ynteme gre, gmen iilerin sosyal gvenlii konusundaki olaan yasama sreci, bir Konsey yesinin talebi zerine durdurulabilecektir. Bu yntem, gmen iilerin sosyal gvenlii alannn dnda, cezai konularda adli ibirlii (md. III/270) ile cezai sularn tanmlarnn uyumlatrlmas (md. III/271) alanlarnda da uygulanabilecektir. Yukarda deinilen yasama sreci dnda, Anayasada sosyal politikalara ilikin yeni herhangi bir dzenleme yer almamakta; Nice Antlamasndaki hkmlere aynen yer verilmektedir. Aada Nice Antlamasndan Anayasaya aktarlan hkmler, ayrntya girilmeden, ksaca ele alnacaktr. Yukarda bahsedilen yasama srecinden geerek kabul edilen Avrupa ereve yasalarnn gerekletirilmesini ye lkeler, ortak talepleri zerine, sosyal taraflara brakabileceklerdir (md. III/210(4)). Ancak Avrupa yasalar ve ereve yasalar, ye lkelerin sosyal gvelik sistemlerinin mali dengesini nemli lde etkilememeli ve ye lkelerin Anayasaya uygun daha sk koruyucu tedbirler srdrmesini ve uygulamasn engellememelidir (md. III/210(5)). Bunun yan sra cret, rgtlenme hakk, grev hakk ve lokavt hakk konusunda Birlik yasal bir dzenlemeye gidemeyecektir (md. III/210(6)). nk bu alanlar, Birliin yetkisi dnda braklmaktadr. E deyile bu alanlarda Birlik, gerek nitelikli ounlukla, gerekse oybirlii ile herhangi bir yasal dzenleme yapamayacak; yalnzca ye devletler bu alanlarda gerekli yasal dzenlemeleri yapabilecektir. Ksacas cret,
24

http://europa.eu.int/scadplus/constitution/majority_en.htm#EMERGENCY (18.05.2005). 127

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

rgtlenme hakk, grev hakk ve lokavt hakk, yalnzca ye devletlerin yetki alanna braklmaktadr. Nice Antlamasnda da aynen yer alan bu dzenleme (md. 137/5) ile, sosyal taraflar arasndaki sosyal diyalog erevesinde kurulabilecek szlemesel ilikiler (toplu pazarlk) dnda, kurumsallam endstri ilikileri sistemlerinin dier nemli ayaklar Birliin tamamen yetkisi dnda braklmaktadr (Glmez, 2003, ss.39-40). 1997 ylnda Amsterdam Antlamas ile birlikte kurucu antlamalara dahil edilen Sosyal Politikaya likin Protokolde yer alan sosyal diyaloga ilikin dzenlemeler, Anayasada da aynen yer almaktadr. Buna gre Komisyona AB dzeyinde sosyal taraflar arasnda diyalogun gelitirilmesi iin grev verilmekte ve sosyal taraflara AB dzeyinde szleme yapma imkn salanmaktadr. Komisyon, sosyal politika konusunda taslak hazrlamadan nce taraflarn grlerini alacak; mevzuatn tavsiye edilebilir olduu kansna varrsa, hazrlanmakta olan mevzuat teklifinin tm ierii hakknda taraflarn tekrar grlerini ve gerektii takdirde tavsiyelerini alacaktr (md. III/211). E deyile sosyal taraflar, hem Komisyonun belirli bir konuda teklif getirip getirmeyeceine, hem de teklifin ieriine ilikin olarak sz hakkna sahip olacaklardr. Ancak sosyal taraflar anlatklar takdirde, konuyu kendi aralarnda dzenlemek zere sosyal diyalog srecini balatabileceklerdir. Bu giriimler, Komisyonun faaliyetlerini en fazla 9 ay kesintiye uratacaktr. 9 aylk sre iinde taraflar, bir szleme imzalayarak sreci tamamlayabileceklerdir. mzalanan szleme, sosyal taraflarca ye lkelerdeki usullere gre yrrle girebilecei gibi, sosyal taraflarn ortak talepleri zerine, Bakanlar Konseyi karar ile Avrupa tz veya kararlar eklinde de yrrle girebilecektir. ABne ye lkelerin dorudan seilen temsilcilerinden oluan Avrupa Parlamentosu ise, bu srecin dnda braklmaktadr. Kurucu antlamalarda sosyal taraflar arasnda imzalanan szlemelerin Bakanlar Konseyi tarafndan hangi tr yasama aracyla yrrle konulaca konusunda bir dzenleme yer almazken; Anayasada bu szlemelerin Bakanlar Konseyi karar ile Avrupa tz veya kararlar eklinde yrrle girecei dzenlenmektedir. Sosyal taraflarn ABnin yasama srecine katlma imkn, 1995 ylndan bu yana, imzalanan ereve antlamalarla uygulamaya gemi bulunmaktadr. Sosyal taraflar (ETUC, UNICE -Avrupa verenler Konfederasyonu- ve CEEP -Avrupa Kamu Teebbsleri Merkezi-);1995 ylnda ebeveyn izni ailevi sebeplerle izin- (parental leave), 1997 ylnda ksmi alma (part-time work), 1999 ylnda belirli sreli alma (fixed-term work) ve 2002 ylnda tele alma (tele-work)25 konularnda ereve antlamalar (framework
Tele alma ereve Antlamasnda ETUC, UNICE ve CEEPnn yan sra Avrupa Zanaat, Kk ve Orta lekli letmeler Birlii (UEAPME), Avrupa Profesyonel ve Ynetici alanlar Konseyi (EUROCADRES) ve Avrupa Ynetici alanlar Konfederasyonu (CEC) de sosyal taraf olarak yer almtr.
25

128

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

agreements) imzalamlar ve taraflarn talebi zerine ebeveyn izni, ksmi alma ve belirli sreli alma ile ilgili antlamalar, Bakanlar Konseyi tarafndan direktif olarak kabul edilerek balayc bir nitelie kavumutur26. Tele alma ile ilgili antlama ise, direktif olarak uygulamaya gememi; ye lkelerin mevzuatna gre uygulamaya gemitir (Ukan, 2005). Ancak Anayasann yrrle girmesi halinde, imzalanan ereve antlamalar, taraflarn talebi zerine, direktiflerin muadili olan Avrupa ereve yasalar ile deil; ancak Avrupa tz veya kararlar ile yrrle girebilecektir. Anayasada Komisyonun istihdam, i yasas ve alma koullar, temel ve ileri meslek eitim, sosyal gvenlik, i kazalar ve meslek hastalklarnn nlenmesi, iyeri hijyeni, rgtlenme hakk ve iverenlerle alanlar arasndaki toplu i szlemeleri alanlarnda ye devletlerin faaliyetlerini kolaylatrma ve koordine etme grevi devam etmektedir (md. III/213). Kurucu antlamalarda yer alan kadn ve erkekler arasnda eit ie eit cret ilkesinin uygulanmas, kadn ve erkeklerin istihdam konularnda eit frsatlara sahip olmalar ve eit muamele grmeleri konusundaki dzenlemeler (md. III/214) ile cretli izinlerle ilgili dzenlemelere de (md. III/215) ayn ekilde Anayasada yer verilmektedir. Komisyon, Birliin demografik durumu da dahil olmak zere, md. III/209da belirtilen hedeflere ulalmas konusundaki ilerlemeler hakknda her yl bir rapor hazrlayarak, Avrupa Parlamentosu, Konsey ile Ekonomik ve Sosyal Komiteye iletecektir (md. III/216). Komisyon, hazrlad bu yllk raporuna, ayrca Birlik iindeki sosyal gelimelere ilikin bir blm de ekleyecektir (md. III/218). Nice Antlamas ile kurucu antlamalara eklenen, ye devletlerle Komisyon arasndaki sosyal koruma politikalar konusundaki ibirliini tevik etmek amacyla Sosyal Koruma Komitesinin kurulmasn ngren dzenleme de Anayasada ayn ekilde yer almaktadr (md. III/217). Son olarak, kurucu antlamalarda yer alan Avrupa Sosyal Fonu ile ilgili dzenlemelere Anayasada da yer verilmektedir (md. III/219). Ancak Fon ile ilgili uygulama tedbirlerinin kurucu antlamalarda hangi yasama arac ile kanunlaaca konusunda bir dzenleme yer almazken; Anayasada bu tedbirlerin bir Avrupa yasas ile kanunlaaca dzenlenmektedir (md. III/219(3)). Kiilerin ve hizmetlerin serbest dolam ise, Anayasann III. Blmnn II. Alt Blmnde (md. III/133-md. III/150) dzenlenmektedir. Anayasada alanlarn serbest dolam ile ilgili herhangi yeni bir dzenleme yer almamaktadr. Ancak Anayasay reddeden lkelerde hayr oyunun yksek
Ebeveyn izni ile ilgili direktif 1996 ylnda (1996/34/EC) kartlm; ancak ngilterenin istisnadan yararlanma hakkn sona erdirme kararndan sonra ngiltereyi de kapsayacak ekilde 1997 ylnda yeni bir direktif (1997/75/EC) kartlmtr. 1997 ylnda kartlan ksmi alma ile ilgili direktif (1997/81/EC) de, ngiltereyi kapsayacak ekilde 1998 ylnda kartlan bir direktif ile (1998/23/EC) geniletilmitir. Belirli sreli almaya ilikin direktif (1999/70/EC) ise, 1999 ylnda kartlmtr.
26

129

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

kmasnda, zellikle Birlie yeni ye olan ve olacak lkelerdeki ucuz igcnn serbest dolamndan duyulan endie nemli bir rol oynamaktadr. ABde igcnn serbest dolam, iki yzl bir madalyona benzetilmektedir. yle ki serbest dolamn bir yandan AB igc piyasasnda yol aaca isizlik ve cretler zerinde yarataca baskdan korkulmakta, dier yandan AB lkelerinde yalanan nfus sonucu yallk sigortas demelerinin artan yk nedeniyle Orta ve Dou Avrupa lkelerinden gelecek gen nfusun, AB igc piyasasna dinamizm getirerek sosyal gvenlik sistemini canlandraca dnlmektedir. Bunun yan sra sermayenin de Birlie yeni katlan ve katlacak olan Orta ve Dou Avrupa lkelerine ynelmesinden endie edilmektedir. Byle bir durumda ise, eski AB yelerinde yatrmlarn azalaca; buna karlk isizlik, alma koullarnda esneklik ve kuralszlatrmann hzla artaca ngrlmektedir. Bu ngr karsnda da Birliin genilemesi, hem Avrupann sosyal btnlemesi asndan, hem de genel olarak Avrupa modelinin srdrlmesi asndan bir tehdit olarak grlmeye balamaktadr (Koray, 2002, ss.310-311). Nitekim Anayasann reddedildii Fransada, mavi yakal iilerin ezici bir ounluunun hayr oyu kullanmasn da, Birlik iinde yaanan eliki ve huzursuzluklarn bir gstergesi olarak deerlendirmek mmkndr.

3. Anayasadaki Sosyal Politika Dzenlemelerine likin Tartmalar

Avrupa Anayasas, birok alanda olduu gibi sosyal politika alannda da eitli tartmalara neden olmakta; farkl kanatlarda yer alanlar tarafndan, farkl nedenlerle eletirilmektedir. Milliyeti kanatta yer alanlar, ulus-devlet kavramnn ortadan kalkaca ve egemenliin yitirilecei gibi ulusalc kayglar ile ABne ve Avrupa Anayasasna kar karken; komnist kanatta yer alanlar, ABnin kapitalist bir yaplanma olduu ve Avrupa Anayasasnn da kapitalizmi tahkim amac tad ve serbest piyasaya mutlak ncelik tand gerekesi ile Anayasay iddetle reddetmektedir. Liberal kanatta yer alanlar ise, Anayasada yer alan sosyal hkmlerin serbest piyasa ekonomisi ile kreselleme iin byk bir tehdit ve engel oluturduu; Anayasada yer alan i gvencesi gibi sosyal haklarn iverenlere ve devlete yeni ykler getirerek rekabet gcn engelleyecei iddias ile Avrupa Anayasasna kar kmaktadr. (elik, 2005, s.23; Akkaya, 2005). Ksacas Avrupa Anayasas, farkl gerekelerle de olsa, birok kesim tarafndan tepki ile karlanmaktadr. ABnin sosyal taraflarn oluturan ETUC ve UNICE ise, Avrupa Anayasasn desteklemektedir. Anayasa, ETUCun tm taleplerini karlamamaktadr. Hatta ETUC, kabul edilen Anayasann, taslana gre baz snrlamalar getirdiini ve ngilterenin krmz izgileri dorultusunda27 HAKn geri adm attn ileri
27

http://www.etuc.org/a/427 (05.07.2005).

130

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

srmektedir. Bununla birlikte ETUC, Birlik dzeyinde sosyal diyaloga vurgu yaplmasn, cinsiyetler arasnda eitliin ve aznlk haklarnn Birliin paylalan deerleri arasnda yer almasn, sosyal taraflara nem verilmesini, AB Temel Haklar artnn Anayasann II. Blmne entegre edilmesini ve tam istihdamn Birliin amalar arasnda yer almasn memnuniyetle karlamaktadr28. Bu nedenle ETUC, Anayasann Nice Antlamasna gre daha ileri hkmler tadn ve Anayasay desteklemenin sendikalar iin tek pragmatik ve gereki yaklam olduunu dnmektedir. nk ETUC kreselleme, ok uluslu sermayenin gc ve neo-liberalizmle mcadele iin sendikalarn ve sivil toplumun gl sosyal deerlerle gelien bir Avrupa Birliine ihtiya duyduunu ileri srmektedir. ETUC, Anayasann baz alanlarda yetersiz olduunu kabul etmekle birlikte; imzalanan Anayasann uzun bir srecin sonu deil, bilakis balang noktas olduunu dnmektedir29. Fransada yaplan referandumda Anayasann reddedilmesini ise ETUC, Sosyal Avrupann sesine kulak verilmemesinin ve iiler ile sendikalarn hassasiyetlerinin yeterince dikkate alnmamasnn bir sonucu olarak deerlendirmektedir30. UNICE ise, zellikle iki temel talebinin Anayasada yer almasndan dolay memnuniyetini ifade etmektedir. Bu taleplerden ilki, ABnin amalar arasnda yksek rekabet gcne ulalmasnn yer almasdr. Gnmzde yrrlkte olan AB Antlamasnda rekabet gc dikkate alnmazken; Anayasann I. Blmnde yksek rekabet gcne sahip bir AB, Birliin amalar arasnda yer almaktadr (md. I/3(3)). Birliin politikalarnn dzenlendii Anayasann III. Blmnde ise, Birliin amalarna atfta bulunulmakta; bunun yan sra md. III/209da olduu gibi, birok baka maddede de rekabet gcne dorudan vurgu yaplmaktadr. kinci olarak UNICE, Anayasann I. Blmnde sosyal taraflarla ilgili yeni bir maddenin (md. I/48) bulunmasn da memnuniyetle karlamaktadr31. Sz konusu maddede, ABnin ulusal sistemlerdeki farkllklar gz nnde bulundurarak, sosyal taraflarn roln Birlik dzeyinde tanyaca ve tevik edecei; zerkliklerine sayg gstererek sosyal taraflar arasndaki diyalogu kolaylatraca ifade edilmektedir. Avrupa Anayasas, liberal dzenlemeler iermektedir. Ancak bu dzenlemelerin byk bir ounluu, kurucu antlamalardan aktarlmtr. Dolaysyla AB, ilk kez Anayasa ile birlikte liberal dzenlemelere vurgu yapm deildir. Roma Antlamasndan gnmze kadar gelen tm kurucu antlamalar, liberal bir temele dayanmaktadr. Birliin sosyal boyutu ise, zellikle ngilterenin engellemeleri nedeniyle geliememitir. Bu noktada Avrupa Anayasas, imdiye
http://www.etuc.org/a/415 (05.07.2005). http://www.etuc.org/a/141 (31.05.2005). 30 http://www.etuc.org/a/1328 (05.07.2005). 31 http://hussonet.free.fr/unicetce.pdf (01.06.2005).
28 29

131

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

kadar nemli bir gelime gsteremeyen Birliin sosyal boyutunun, yetersiz de olsa, glendirilebilmesi asndan nem tamaktadr. Bir baka ifadeyle Avrupa Anayasasnda, neo-liberal iktisat politikalarnda herhangi bir deiiklik yer almazken; sosyal politika asndan ileri baz dzenlemeler gze arpmaktadr. Her eyden nce AB Temel Haklar art, Birliin birincil hukuku haline gelmekte; parlamentonun rolnn artmas ve oybirlii yerine oyokluu mekanizmasnn nem kazanmas ile yasama sreci daha demokratik hale gelmekte ve sosyal politikaya ilikin pek ok alanda nitelikli oyokluunun aranmas, sosyal haklarla ilgili dzenlemelerin daha kolay yasalamasn salamaktadr. Anayasada yer alan bu dzenlemelerin Birlik dzeyinde sosyal btnlemeyi salamakta yetersiz kalaca aikrdr; bununla birlikte Birliin liberal anlay iinde sosyal politika alann, az da olsa, genilettiini sylemek mmkndr. Bu nedenle Anayasaya liberal dzenlemeler nedeniyle kar olanlarn ve hayr oyu verenlerin itiraz gerekeleri hakl bir temele dayanmakla birlikte, Anayasann ye devletlerce kabul edilmemesi ve yrrle girmemesi halinde, Birliin kuruluundan bu yana izledii liberal politikalardan herhangi bir sapma grlmeyecek; ancak yetersiz olmakla birlikte, sosyal haklar konusunda getirilecek ileri dzenlemelerin de nne geilmi olunacaktr. Ekonomik ve sosyal btnleme arasnda ortaya kan dengesizlik, AB iin bir meruiyet boluu yaratmaktadr. Bu boluk, Birlik dzeyinde uygulanacak etkin sosyal politikalarla doldurulmad srece, ye devletlerin uyguladklar sosyal politikalar arasnda nemli farkllklar meydana gelecek ve Birlik iinde sosyal alanda olumsuz btnleme (negative integration) gibi tehlikeli sonular ortaya kacaktr (Koray, 2002, s.269; s.359). Bu balamda sosyal politikalarn ye devletler dzeyinde srdrlmesini mmkn grmeyen birok aydn, sosyal politikalarn Birlik dzeyinde ele alnmasn istemekte ve bu nedenle Anayasa dncesine scak bakmaktadr. Ancak imdiye kadar ne kresellemeye uyumdan, ne de sosyal refah anlayndan vazgeen AB, gnmzde daha net cevaplar vermek zorunda olduu ciddi meydan okumalarla kar karyadr. Avrupa Anayasasnda da bir yandan rekabet gc ve ekonomik byme, dier yandan tam istihdam ve sosyal piyasa ekonomisinin amaland gz nne alndnda32, Birliin henz bu konuda net bir tavrnn olduunu sylemek mmkn grlmemektedir (Koray, 2005, s.11). Ayrca Anayasada istihdam politikalar, rekabet gc yksek sosyal piyasa ekonomisinin de yer ald Birlik hedeflerine uygun bir ekilde ekillenecekken (md. III/203); sosyal politikalar da Birlik ekonomisinin rekabeti yeteneinin korunmas gerei gz
Anayasada Birliin amalar arasnda yer alan rekabet gc yksek bir sosyal piyasa ekonomisi ifadesinin eletirisi iin bkz: Akkaya, Y. (22.01.2005). AB Anayasas ve Kapitalizmi Tahkim Etmek. http://www.sendika.org (http://www.sendika.org/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=1617 -(07.06.2006).
32

132

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

nnde bulundurularak biimlenecektir (md. III/209(2)). Dolaysyla ABde istihdam politikalarnn ve sosyal politikalarn, yalnzca ekonomik etkinlik ve rekabet edilebilirlik hedeflerine ulamak iin kullanlaca eklinde bir yoruma ulamamz mmkn olmaktadr. E deyile, kurucu antlamalarda olduu gibi Anayasada da ekonomik hedefler, sosyal kayglarn nne gemekte ve sosyal politika, ekonomik nceliklerin glgesinde kalmaktadr. Bu balamda kresellemeye uyumdan ve neo-liberal iktisat politikalarndan vazgemeyen ABnin, sosyal piyasa ekonomisini gerekletirme amac ve hatta Avrupa Toplum Modelini Birliin Toplum Modeline dntrme iddias, ok da inandrc gelmemektedir.

SONU
1957 ylnda alt Avrupa lkesinin Roma Antlamasn imzalamasyla balayan AB srecinde, aradan yaklak elli yl getikten sonra, hazrlanan Avrupa Anayasas ile yeni bir dnemece hatta bir kavak noktasna gelinmitir. Gelinen bu kavak noktasnda verilecek kararlar dorultusunda ekonomik bir dev, siyasi bir cce olarak nitelendirilen AB, (Koray, 2005, s.11) ya ekonomik bir birlik olarak kalacaktr, yada siyasi birlik olma yolunda nemli bir adm atacaktr. Avrupa Anayasasnn yrrle girebilmesi iin, istinasz her ye lke tarafndan onaylanmas gerekmektedir. Ancak Fransada ve hemen arkasndan Hollandada yaplan referandumlarda hayr oyunun arlk kazanmas sonucunda, Anayasann bu haliyle yrrle girmesi imknsz hale gelmitir. Kurucu iki ye lke olan Fransa ve Hollandada Anayasann reddedilmesi olduka dndrcdr. Bu lkelerde yaplan referandumlarda halk, aslnda yalnzca Anayasay deil, ayn zamanda Birliin politikalarn da deerlendirmitir. Bir baka deyile referandum sonular, gerek Orta ve Dou Avrupaya doru yaplan genileme, gerekse derinleme ynnde atlan admlarla, nitelii ve hedefleri farkllaan ABnin gelecekteki varl konusundaki tereddtleri ortaya koymas asndan nem tamaktadr. AB, referandumlar sonucu ortaya kan bu tablo karsnda kendisine bir B plan izme gayreti iine girmitir. Bu balamda Birliin takip edecei bu yeni yol haritas, ABnin gelecei iin kritik bir nem tamaktadr. ABnin ekonomik birlii gerekletirirken, sosyal birlii salamakta yetersiz kalmas ve Avrupa Toplum Modelini tehdit eden neo-liberal ekonomi politikalar izlemesi, belki de Avrupa Anayasasna duyulan tepkilerin en nemli nedenleri arasnda gsterilebilir. Birliin sosyal politika alannda yetkileri snrldr. Sosyal politika alan, ye devletlerin ibirlii yapaca bir alan olarak grld iin Birlik, ye devletlerin alma hayatna ilikin ulusal mevzuatlarn birletirmeyi deil, yaknlatrmay amalamaktadr. Dolaysyla AB ekonomik alanda salad birlii, sosyal alanda salamakta yetersiz kalm; sosyal politika alan, Birliin en zayf btnleme halkasn oluturmutur. Bir baka deyile, AB kendisine bir
133

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

sosyal model oluturamamtr. Hatta Avrupa lkelerinde ii hareketinin sendikal ve siyasal mcadelesi ile oluturulan Avrupa toplum modelinin, ABnin bu yetersiz sosyal politikalarndan olumsuz ynde etkilendiini sylemek de mmkndr. Dolaysyla Orta ve Dou Avrupaya doru genileyen ABnin kendi iinde sosyal farkllklar gidermedii ve sosyal taraflar arasnda uzlama salayacak bir denge oluturmad srece, siyasal birlik alannda baarya ulaabilmesi pek mmkn grnmemektedir. 29 Ekim 2004 tarihinde 25 ye devlet tarafndan imzalanan, ancak 29 Mays 2005 tarihinde Fransada yaplan referandum sonucunda yrrle girmesi imknsz hale gelen Avrupa Anayasasnda, mevcut neo-liberal ekonomi anlayndan herhangi bir sapma grlmezken; demokratik ve sosyal haklar asndan mevcut kurucu antlamalarn bir adm tesine geildii sylemek mmkndr. Her eyden nce Anayasann II. Blmne aynen aktarlan AB Temel Haklar art, Birliin balaycl olan bir temel haklar katalouna kavumas ve ilk kez kurumsal endstri ilikileri sisteminin nemli ayan oluturan rgtlenme, toplu pazarlk ve grev hakkna temel haklar arasnda yer verilmesi asndan nem tamaktadr. Sosyal politika alannda nitelikli oy okluunun uygulama alannn genilemesi ise, bir baka olumlu gelime olarak deerlendirilebilir. Bununla birlikte Avrupa Anayasasnda yer alan sosyal politikalara ilikin dzenlemeler, Birlik dzeyinde bir sosyal model oluturma konusunda ok yetersiz kalmaktadr. Kald ki gn getike kendi iinde de krlarak zayflayan Avrupa sosyal modelinin, hzl bir genileme srecinden geen Birlik dzeyinde gerekletirilmesi, hayli g grnmektedir.

134

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

KAYNAKLAR
Akkaya, Y. (22.01.2005). AB Anayasas ve Kapitalizmi Tahkim Etmek. http://www.sendika.org(http://www.sendika.org/modules.php?op=modload&name =News&file=article&sid=1617-(07.06.2006). Albi, A., Elsuwege, V. (December 2004). The EU Constitution, National Constitutions and Sovereignty: An Assessment of A European Constitutional Order . European Law Review. Vol:29, No:6, ss.741-765. Altan, .Z. (2003). Sosyal Politika. Eskiehir:Akretim Fakltesi Yayn No:790. Arsava, F. (Bahar 2002). Kurucu Antlamalarn Avrupa Birlii Anayasasna Dnmesi, ATAUM Blteni, Yl:2, Say:2, ss.2-8. (2002(a)). Arsava, F. (Nisan 2002). ABnin Anayasaya htiyac Var m?, Mercek, ss.12-26. (2002 (b)). Arsava, F. (2003). ABnin Karar Mekanizmasnda Ulusal Parlamentolarn Yeri, Nice Anlamas Sonrasnda Avrupa Birliinin Gelecei. Ankara: ATAUM Aratrma Dizisi No:18, ss.15-24. (2003(a)). Arsava, F. (Gz 2003). Avrupa Birlii Temel Haklar art. Ankara Avrupa almalar Dergisi. C:3, No:1, ss.1-17. (2003(b)). Bercusson, B. (Summer 2003). The Role of the EU Charter of Fundamental Rights in Building a System of Industrial Relations at EU Level. Transfer. Vol:9, No:2, ss.209-228. Birkinshaw, P. (March 2004). A Constitution for the European Union?- A Letter from Home. European Public Law. Vol:10, Is:1, ss.57-84. Clauwaert, S ve Lrcher K. (2004). The European Trade Union Confederation (ETUC) and the Draft EU Constitutional Treaty, European Trade Union Yearbook 2003/2004. Brussels: ETUI, ss.157-175. Craig, P. (December 2004). Constitutional Process and Reform in the EU: Nice, Laeken, the Convention and the IGC.European Public Law. Vol:10, Is:4, ss. 653-675. elik, A. (ubat 2005). AB Anayasas in Bir Okuma nerisi, Birikim, ss.23-29. Dademir, E. (1998). Orta ve Dou Avrupa lkeleri ile Trkiyenin Avrupa Birliine Tam yeliklerinin Avrupa Birliinin Btnleme ve Genileme Dinamikleri Ynyle Deerlendirilmesi. stanbul:KV Yaynlar No:150. Eroul, C. (2004). Avrupa Birliine Bir Anayasa. Mlkiye. C.XXVIII, S.245, ss.7-22. Glmez, M. (2003). Avrupa Birliinde Sosyal Politika. Ankara: Trkiye-AB Sendikal Koordinasyon Komisyonu. Karluk, R. (2003). Avrupa Birlii ve Trkiye. stanbul: Beta Kitabevi. Koray, M. (02.06.2005). Yal Ktada Fetret Devri. Radikal Gazetesi, s.11. Koray, M. (2002). Avrupa Toplum Modeli (Nereden Nereye). stanbul:Tses Yaynlar. Kumrulu, G. (Bahar 2003). Avrupann Geleceine likin Konvansiyon. Ankara Avrupa almalar Dergisi. C:2, S:4, ss.163-191. Lenaerts, K. ve Gerard, G. (June 2004). The Structure of the Union According to the Constitution for Europe: The Emperor is Getting Dressed. European Law Review, Vol:29, No:3, ss.289-322. 135

Avrupa Anayasasnn Genel erevesi ve Sosyal Politikalar

Oder, B.E. (2004). Avrupa Birliinde Anayasa ve Anayasaclk. stanbul: Anahtar Kitaplar Yaynevi. Tekinalp, G. vd. (1997). Avrupa Birlii Hukuku. stanbul: Beta Kitabevi. Tezcan, E. (Eyll 2003). Avrupa Birlii Anayasa Tasla ve ngrd Yenilikler. Stradigma.com. Aylk Strateji ve Analiz E-Dergisi. Say:8. (http://www.stradigma.com/index.php?sayfa=makale&no=29 (18.05.2005))33. Tezi, E. (2004). Anayasa Hukuku. stanbul:Beta Yaynevi. Ukan, B. (2005). Avrupa Birliinde Sosyal Diyalog: Danma Komitelerinden ereve Antlamalara, Prof.Dr.Toker Dereliye Armaan34. http://www.rewi.hu-berlin.de/WHI/english/fce/fcespez2/fischerengl.htm (15.04.2005). http://www.lex.unict.it/cde/documenti/vari/98_99/europres.htm (15.04.2005). http://europa.eu.int/scadplus/constitution/majority_en.htm#EMERGENCY (18.05.2005). http://hussonet.free.fr/unicetce.pdf (18.05.2005). http://www.etuc.org/a/141 (31.05.2005). http://hussonet.free.fr/unicetce.pdf (01.06.2005). http://www.etuc.org/a/427 (05.07.2005). http://www.etuc.org/a/415 (05.07.2005). http://www.etuc.org/a/1328 (05.07.2005).

33 34

Makaleye internetten ulald iin sayfa numaras verilememitir. Makale henz yaymlanmad iin sayfa numaras verilememitir.

136