1 Aaolu Ahmetin Liberal Muhalif Gazetesi: Akn (1933) Hakk Uyar* Aaolu Ahmet, kinci Merutiyetten Cumhuriyete kadar

geen srete dnsel dzeyde baz farkllklar gsterse de, genel olarak liberalizm ile milliyetilik/Trklk izgisini korudu1. Aaolunun 1930lu yllardaki belli bal etkinlikleri arasnda Serbest Cumhuriyet Frkas (SCF) iinde yer almas, Birinci Trk Tarih Kongresine katlmas, niversite hocal ve bu grevden ayrl, Akn gazetesini2 kar ve yine ayn yllarda Kadrocularla giritii ideolojik polemik saylabilir. SCFnin dnsel anlamda nderi olan Aaolu, partinin program ve tznn hazrlanmasnda nemli katklar yapt. etin Yetkinin SCFnin ideologu olarak tanmlad Aaolu, liberal grleri savunan, tek parti rejiminin denetimsizliini ve CHP ynetimini eletiren bir kiidir3. Parti kapandktan sonra da dier SCFlilerin aksine CHPye girmedi, liberal grlerini yazlaryla savunmaya devam etti. Aaolu, Kadrocularla giritii polemikte, genel olarak demokrasi, devletilik ve (onlarn) elikileri zerinde durdu. Kadrocularn demokrasi ile ilgili grlerine kar kt. Demokrasinin yerine otoriter ve totaliter grlerin arlk kazand 1930larn dnyasnda Aaolu, Kadrocularn demokrasinin kne ilikin yazlarna itiraz etti ve demokrasiyi savundu4. Tek parti ynetiminin gittike pekitii bir ortamda Aaolu, CHPye muhalif ve liberal sylemiyle dikkat eken Akn gazetesini kard. 1930larn otoriter, devleti ortamnda liberal dnceyi savunan Akn, ortamn da elverisizlii nedeniyle uzun mrl olamad. Aknn Yayn Politikas lk says 29 Mays 1933 Pazartesi gn yaynlanan Akn gazetesi, toplam 119 say yaynland. Yayn hayat, 24 Eyll 1933 tarihli 119. says ile sona erdi. stanbulda yaynlanan ve bayazar Aaolu Ahmet olan gazetenin alt bal u: Yevmi-Siyasi-timaiMstakil Trk Gazetesi 5. Gazetenin ilk says 8 sayfa ve fiyat 5 kuru. Sonraki saylarda gazetenin sayfa says 4e fiyat 3 kurua dyor.

Yrd. Do. Dr., DE Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blm. Taha Akyol, Liberalizm ve Milliyetilik, Modern Trkiyede Siyasi Dnce Cilt 4, Milliyetilik, letiim yay., stanbul, 2002, ss. 731-750. Aaolunn fikir dnyas iin bkz. Ufuk zcan, Ahmet Aaolu ve Rol Deiiklii, Yzyl Dnmnde Batc Bir Aydn, Donkiot yay., stanbul, 2002; Franois Georgeon, Ahmet Aaolu: Aydnlanma ve Devrim Hayran Bir Trk Aydn, Toplumsal Tarih, say 36, Aralk 1996, ss. 28-35. 2 Akn gazetesi hakknda bkz. Hakk Uyar, 1930larda Trkiye Basnnda Liberal Muhalefet: Aaolu Ahmetin Akn Gazetesi, Toplumsal Tarih, say 41, Mays 1997, ss. 43-50. 3 etin Yetkin, Atatrkn Baarsz Demokrasi Devrimi: Serbest Cumhuriyet Frkas, Toplumsal Dnm yay., stanbul, 1997. 4 Temuin Faik Ertan, Kadrocular ve Kadro Hareketi, Kltr Bakanl yay., Ankara, 1994, ss. 170-172. Aaolunun Kadrocularla olan polemikleri ayrntl olarak u kitabnda yer almaktadr: Aaolu Ahmet, Devlet ve Fert, stanbul, 1933. 5 Gazetenin bayazar Aaolu Ahmetti. Gazetenin sahibi ve umumi neriyat idare eden yaz ileri mdr ise Hac Aa Olu Yusuf Ziya Beydi. Yusuf Ziya Bey, gazetenin kndan kapand tarihe kadar ayn grevi gryor. Aaolu Ahmetin 10 Austos 1933 tarihinden itibaren bayazlarna rastlanmyor. Bu tarihten sonraki bayazlar imzasz olarak kyor. Gazetenin 24 Austos 1933 tarihli 88. saysna kadar, gazetenin knyesinde Aaolu Ahmet bayazar olarak grlmekte. 25 Austos 1933 tarihli 89. saydan itibaren Aaolu Ahmetin
1

2 Aaolu, ilk saydaki bayazsnda Hkmlerimizde ahsi ihtiraslardan kanma ve Trkn yksek menfaatlerini kendimiz iin tek klavuz tanma bir bor sayacaz demektedir ve Ona gre, gazetenin yryecei yol, gidecei lk ve taknaca tarz budur. Aaolu gazeteyi cumhuriyeti, halk, laik ve inklap olarak tanmlamaktadr6. Gazetenin bu zellikleri Aaolu tarafndan tanmlanrken, sz konusu zelliklerin CHPnin alt okunun bir blm olduu dikkat ekmektedir. Aaolu, drt ilkeye aka gnderme yaparken, milliyetilikten dolayl olarak sz etmektedir. Bu ilkeden dolayl olarak sz etmesi, Onun Kemalist milliyetilikten farkl bir milliyetilik anlayna sahip olduunun belirtisi olarak alnabilir. Bu arada hi sz edilmeyen ve dolaysyla kabul edilmeyen ilke, devletiliktir. Devletilik ilkesinin reddi, SCFnin de temel zelliklerinden biriydi. Gazete yaynland ksa dnem ierisinde bir ok kii, gazete ve kurulula polemie girdi. Babli basnna ok sert eletiriler yneltti. Bunlardan biri yledir7: Bablide iki ahbap avular vardr ki senelerden beri drt yaprakla darack stunlar zerinde Viyana hokkabazlarna ta kartan bir maharetle orta oyunu oynar, aklabanlk ederler. Merepleri, mezhepleri, siyasi akideleri kbti iman gibi karanlk, belirsizdir. (...) lim ve ahlak koridoru bu zavalllar iin zindan dehlizi kadar karanlk ve can skcdr. (...) Memleket ak, inklap lks bu biarelerin ceplerinde esen havaya tabidir. Yllardan beri her tokman davulunu vurmular, her sezilen menfaate fak kurmulardr. (...) Yal kuyruk arkasnda koarken kuru bir kemik parasna ferma ederler. ... bu kaldrm serserileri her serbes dne muhalefet manas verirler. (...) Bu terbiyesizlere kim cesaret veriyor? Hi kimse... Bu cesaret frn delen a kpein kendi hezeyandr. Midesi kuruyan, cebi boalan her serserinin yapt ie pek benzeyen bu kuduzluu biz pek tabii gryoruz ve hayret etmiyoruz. Yunus Nadinin 3 Austos 1933 tarihli Cumhuriyet gazetesinde kendisine ynelik eletirilerine Aaolu, Siz iinize bakn ve zebunklk gibi namerdane hareketleri nefsinize reva grmeyiniz! diye yant veriyordu8. Akn gazetesini anlayamadn ve nereye gittiini soran Haber gazetesine, Akndaki bir haber gazetenin Hakka, halka, drstle, gazetecilik namusuna doru gittii belirtiyor ve yle devam ediyordu9: Demokrasinin, zgrln, grevin sorumluluklarn hatrlatmak isteyen Akn, iyiye iyi, ktye kt demekten ekinmeyen arslanca bir vatanseverlie doru gidiyor. Aknn nereye gittiini sormak mankafallk ve vurdumduymazlktr. Akn ile onlarn gittii yol ayrdr. Akn onlarn gitmedii bir yolu kendine kbe yapmtr. Akn kendi karn dnmyor; insanl, gazetecilik erefini ve basn onurunu amalyor. Dier gazeteler, dn emniyet mdrnden ikayet ederler, yarn ikayet ettiklerini yalanlarlar. nk, ekinip korkarlar. Seciyesizdirler. Ertesi gn, zabtadan ikayet
ismine knyede rastlanmyor. Aaolunun bayazar olarak grnd dnemde, gazetede Aaolu Ahmetin Mtareke ve Malta Hatralar (67 tefrika, 29 Mays-19 Austos 1933 tarihleri arasnda) da yaynland. Aaolunun Akn gazetesi ile ilikisini kesmesi konusunda sadece Abidin Nesiminin anlarnda bilgiye rastlayabildik: Abidin Nesimi, Yllarn inden, Gzlem yay., stanbul, 1977, s. 130. 6 Aaolu Ahmet, Gazetemizin Yolu, Dilei ve Tarz, Akn, 29.05.1933, s. 1. 7 Siz Ne Dersiniz? ki Ahbap Cavular, Akn, 28.7.1933, s. 3. 8 Aaolu Ahmet, Mecburi Bir zah, Akn, 3.8.1933, s. 1. 9 Ak Grler: Bu Akn!! Hedefe Kouyor!, Akn, 13.9.1933, s. 1. Kadn haklarnn gndemde olduu bu tarihlerde, kadnlara ynelik olumsuz bir dil kullanlmas dikkat ekicidir.

3 etmediklerini, arzuhal ettiklerini sylerler. Bu kadar dlek olan bu gazetelerden Akn ayran Aknn tkrdklerini yalamamasdr. Akn, fikir hrriyetini, kalem hrriyetini, vatan hrriyetini temsil ediyor. Halbuki haber ve arkadalar sade kazanmak, hatalar saklamak, her eyi alklamakla gnlerini gn etmek istiyorlar. Biz, bu kadar kadn ruhlu, maskara matbuatla bir olamayz. Akn; erkektir. Dalkavuk deildir. Hakk syler ve hakka hrmet eder. Vazifesi; iyiye iyi, fenaya fena demek, dmen banda bulunanlar uyank bulundurmaktr. Dilimizin altndaki bakla budur. Bu vazifeyi Haber ve arkadalar yapabilirse her yerde hrmet grebilirler. Yapamazlarsa iskeleden merasimden koulmak onlarn nasibidir. Tahamml etsinler. te o kadar. Gazeteye gelen bir okuyucu mektubu, Aaolunun Akn ile Hseyin Cahit Yalnn Tanin gazetesini karlatryor. Mektupta, Gazeteniz eski Tanini andryor. Fakat sizde o ruh ve cret yok... deniliyor. Buna gazetenin verdii ise yle10: Maazallah neden Tanine benziyelim. (...) Vaka biz de eski Tanin matbaasnda alyoruz. Orada yazyoruz orada iziyoruz. Ancak bir farkla, Tanin yz krkta idi. Akn dokuz yz otuz te. (...) Eski denizler yatt, frtnalar dindi. Artk ilim devri, fen devri, kanun ve skun devrindeyiz. Durup dururken ne diye Tanine benziyelim de rahatmz bozalm a gzel kari! Akn gazetesi son saysndan (119) birka say nce (115) fiyatn ve sayfa saysn azaltt. Sayfa says 4e, fiyat 3 kurua indi. Bugn Akn Kim in ve Ne in 3 Kurua kyor? Akn neden 3 Kurua? bal ile kan haberde u grler yer alyordu11: (...) Akn drt sahife kmakla hviyetinden bir ey feda etmiyor. Artk masal, martaval, kadn ve moda, ocuk ve sinema gibi bugn iin bo ve yersiz olan mevzular kucandan atyor. Onlara bir satr bile yer vermiyor. Akn bugnden itibaren az ve zl bir sima ile demokrat Trk aleminin demokrat gazetesi olarak ortaya atlyor. Asil vatanda! Ona verecein kurula mideleri, zevkleri ve ehvetleri deil memleket davasnn nnde menfaat iin eilmeyen saygl bir tenkit gazetesini, fikir hrriyetini besleyeceksin. Akn bu yepyeni mtevazi ehresile Cumhuriyetin erefli manas Trk halknn byk ve mukaddes sevdas nnde hrmetle eilerek hakk ve hakikatlar bir kere daha selamlyor. Milletten mzaharat istiyor Akn gazetesi kendini mstakil, halk, demokrat bir tenkit gazetesi olarak tanmlarken, dier gazetelerle arasndaki fark temelde iktidarla ilikilerindeki mesafeye balyor. ktidarn savunusu yapan gazeteleri eletiriyor ve zellikle de CHPnin resmi yayn organ olan Hakimiyeti Milliye bu eletiriden nasibini alyor. Aknn son saysnda Hakimiyeti Milliyeye ynelik u grler dile getiriliyor:

Ak Grler: Tanin Baka Akn Baka, Akn, 18.9.1933, s. 1. 1920ler Trkiye basn ile 1930lar Trkiye basn arasnda dnce zgrl bakmndan Tanin ve Akn gazetelerinin karlatrlmalar gerekten anlamldr. Bu erevede Takriri Skun Kanunu ncesi ve sonras olarak basn deerlendirmek ve bu arada 1931 tarihli Matbuat Kanununu da gz nnde bulundurmak gerekir. in bir baka ilgin yan ise, CHPye muhalefetiyle rnek gsterilen Taninin bayazar Hseyin Cahit Yalnn ok partili yaama getikten sonra CHPnin yayn organ Ulusun bayazar olmasdr. 11 Akn, 20.9.1933, s. 1. Kendini halk, demokrat ve tenkit gazetesi olarak tanmlayan Aknn bu alanda younlama karar almasndan birka say sonra kapanmak zorunda kalmas dikkat ekicidir.

10

4 Ankarada gndelik bir gazete vardr. Ad Hakimiyeti Milliyedir. Bu gazete hkmetin maldr. Gdasn ya dorudan doruya veya bilvasta onun yardmndan alr. Vazifesi; i bandaki devlet adamlarnn gtt siyaseti mdafaadr. (...) Sekreteri memur, muharriri memur, bamuharriri hem memur, hem mebustur. (...) Kelimeleri kendi seer, fikirlerde papaandr. Kafalarna prensibin prangalar vurulmu, hrriyetleri siyasi bir kafes ardna gizlenmitir. Baknz Zeki Mesut beyi dinleyelim: Bir zmrenin dier bir zmreyi istismar etmesine mani oluyoruz. ahsi zmre menfaatlerinin umumi menfaati ezecek derecede ahlanmasna meydan vermiyoruz. Devlet; kulland otoriteyi milletten alyor diyorlar. Acaba doru mu? diyoruz. Etrafa bakyoruz, muhiti kolluyoruz, bundan eser yok! yle zmreler gryoruz ki neredeyse yznden kan fkracak! Beri tarafta yle bir zmre var ki bir deri bir kemik kalm. ahsi menfaatler o derece ahlanm ki gemi azya alm, dizginlerini koparm drt nala gidiyor! Akna gre, Hakimiyeti Milliye nazari iktisat dersleri vereceine, halkn dertlerini, ikayetlerini dinlemeli ve bunlara yer vermelidir12. Hakimiyeti Milliyeye ynelik bu eletirilerin kt 119. say, Aknn son says oldu. CHPnin resmi yayn organ olan Hakimiyeti Milliyeye ynelik bu eletiriler Aknn kapanmasnn/kapatlmasnn nedenlerinden biri olsa gerektir. Aslnda gazetenin kmasn takip eden gnlerde, bir bayaz nedeniyle savclk tarafndan bayazar Aaolu Ahmet ve imtiyaz sahibi ve sorumlu yaz ileri mdr Yusuf Ziya Bey hakknda soruturma almas, gazetenin uzun sre yaayamayacann ipularn vermekteydi. Sz konusu soruturma Matbuat Kanununun 30. maddesine dayanlarak almt13. eker htikr Gazetede lkede yaanan eitli sorunlar ele alnyordu. Bunlardan biri de 1930lar Trkiyesinde nemli bir yer tekil eden eker ihtikrdr. eker htikrn Kim Yapyor? balkl bir yazda ekonomik buhrann yaand, parann kt olduu bir dnemde eker fiyatlarnda yaplan ihtikra halkn tahamml edecek durumu olmad belirtilmektedir. Normal koullarda stanbul halk, stanbula 8 kurua mal olarak gelen ekeri en fazla 15 kurua, Anadolu halk da 20 kurua alabilir. 28 kuru tutan gmrk ve inhisar vergileri eklendiinde, stanbulda eker fiyatnn 43 kuru olmas gerekir. Halk zor durumda olan devlet btesi iin byk bir fedakrlk yaparken, 43 kuru olmas gereken eker fiyat, stanbulda 60-64 kurutur. Anadoluda ise kimbilir ka kurutur? 43 kuru ile 60-65 kuru arasnda 20 kuru fark vardr. Bu fark nereye gitmektedir? Bu paray birilerinin almasna nasl izin veriliyor? Belediye bu ihtikra kar harekete gemeli ve halk korumaldr14.
Ak Grler: Hakimiyeti Milliye, Akn, 24.9.1933, s. 1. Burada ad geen Zeki Mesut Beyin soyad Alsandr. 1927-1943 yllar arasnda Edirne ve Diyarbakr milletvekillii yapt. 13 Gazetemiz Aleyhine Bir Dava Ald, Akn, 12.6.1933, s. 1. 1931 tarihli Matbuat Kanununun 30. maddesi yleydi: Trk Ceza Kanununun 156. maddesinin akl dnda kendilerine verilen grevin yaplmasndan tr BMM yesinden, Bakanlar Kurulundan ve resmi kurullarla devlet memurlarndan biri ya da birka hakknda isim ve madde gsterilmeyerek belirsiz ve kt san douracak nitelikte saldrgan yaz ve resimlerle BMMnin ve Bakanlar Kurulunun ve resmi kurullarla devlet memurlarnn tmnn ya da bir blmnn eref ve haysiyeti ihlal olunursa aydan alt aya kadar hapis ve yz liradan eksik olmamak zere ar para cezas hkmolunur. Bkz. Alpay Kabacal, Balangcndan Gnmze Trkiyede Basn Sansr, Gazeteciler Cemiyeti yay., stanbul, 1990, ss. 128-129. Kabacalya gre bu madde, iktidarn Ceza Kanununda ngrlen llerde bile eletirilmesini engelleyen bir sansr hkmdr (s. 129, dipnot 10). 14 A., eker htikrn Kim Yapyor?, Akn, 13.7.1933, s. 1.
12

5 Bira Tekeli Gazetede yer alan bir baka ihtikr haberi de biraya ilikin: Bomonti Bira Fabrikas, baka iki bira fabrikas ile birleerek ve aralarna baz sorumsuz fakat nfuzlu kiileri alarak bir trst oluturmulardr. Arpa 17 kuru iken, bira 35 kurua satlyordu. Bugn arpa 100 paraya (2.5 kuru), 3 kurua dm olmasna ramen bira fiyatlar dmyor. Bir ie birann maliyeti 4 kuru (8 kuru olduunu syleyenler de var). Bira irketlerinin devlete dedikleri vergi ok az. Bira trstnn kr en az mislidir. Halk raknn litresini 400 kurua iiyor; ama, verdii parann devlet hazinesine gittiini biliyor. Birada ise, para unun bunun cebine gidiyor. Bugn devlet inhisarlarna kar iddetli eletiriler getirilirken, birka akgzn bira alannda fiili inhisar oluturmalarna gz yumulmamaldr. Her zararl kurum tarihe karrken, Bomontinin oluturduu inhisar da tarihe karmaldr. Bu inhisar, zel kurulularn tekelinde olmamaldr15. Hkmetin Ekonomi Politikalar Gazete, 24 Eyll tarihli son saysnda ktisat Vekili Celal Beyden (Bayar) amele facias ile ilgilenmesini istemektedir. Haberde, kmr iilerinin sorunlarndan sz edilmeden nce, dnemin koullar gerei u aklama yaplyor: Celal Beyefendi: Evvela syleyelim. Akn ne kapitalist, ne komnist, hatta ne de sosyalisttir. Milliyeti, cumhuriyeti bir gazetedir. Arkadalarmzla farkmz udur: Onlar, parti organdr. Biz, serbest grl, hakka abit hakszla asiyiz. Kmr amelesinin haklarndan bahsederken ne bir zmrenin, ne de bir snfn ifadesi deiliz. Amelenin ecelsiz lmnden ikayet ederken sermayeye bir gayzimiz yok. Belki hislerimize, insanla hrmet eden, haysiyetimizi tanyan ecnebi yardmna teekkr bor biliriz. Onu dost ve muhterem tanrz. Kmr madenleri blgesindeki irketler milyonlar kazanmaktadr. Bu irketler ii saln gz nnde bulundurmak zorundadr. i sal iin alnmas gereken nlemleri almayan irketleri hkmet neden kontrol etmiyor? Hkmetin yetkili memurlar bunlara niin gz yumuyor? Neden uyuukluk mu, menfaat mi? Celal Bey ktisat Vekili olarak buradaki sorunlarn iyzne inmelidir. Hkmet, kmr havzasndaki Trk iisinin hayatn nankr irketlere kar korumaldr16. Hkmetin takas usuln kaldrmasna ve onun yerine kliring usuln getirmesini eletiren bir haberde, bu deiikliin ikayetlere ve baz kargaalklara yol at belirtilmektedir. Yurtdnda bulunan ktisat Vekili Celal Bey bu gelimeler zerine acele olarak lkeye dnd ve hkmetin bu deiiklii vakitsiz yaptn syledi. Takasn bu ekilde kaldrlmasn hata olarak niteleyen Celal Bey, Bankasnda ve Smerbankta incelemelerde bulundu. zellikle zmir tccarlarnn ikayetleri zerine, tccarlarn skntlarn gidermek iin Merkez Bankasna emir verdi. Aknn ve zmir gazetelerinin tccarlarn zor durumda kalmasna ilikin yaynlarndan etkilenen Celal Bey, ktisat
Bu yazda yer alan bir baka bilgi de, stanbulun semtlerine gre eker fiyatlarnn deitiidir. rnein Beiktata 58, Tevikiyede 60-64 kurutu. 15 Hkmetten craat Bekleniyor. Bomonti Feshedilmelidir, Akn, 31.7.1933, s. 1, 2. Bomonti Bira Fabrikasnn hisselerini satn alan Ahmet hsan Tokgz, dare Meclisi Reisi olmu ve smet Paann enitesi Kudsl Abdrrezzak dare Meclisi yeliine almt. Ankaradaki bira fabrikasnn geniletilmemesi iin smet Paay etkileri altna alyorlard (Bkz. Falih Rfk Atay, ankaya, stanbul, 1984, s. 404). Bu sorun, Atatrk ile smet Paann arasnn almasnn nedenlerinden biri olacaktr. Akn gazetesinde inhisarlar idaresi hakknda kan bir baka yazda, inhisarlarda slahata ihtiya olduu, buralarda tam bir verimlilik alnamad ve inhisarlarn tccar kafas ile altrlmas gerektii, buralardaki memurlarn kabiliyetsiz olduu ileri srlmektedir. Bkz. nhisarlarda Islahat, Akn, 9.9.1933, s. 1, 2. 16 ktisat Vekili Celal Beyefendiye, Gene Kmr irketi in, Akn, 24.9.1933, s. 1, 2.

6 Vekaletinden istifa etmek istedi17. Celal Beyin istifa edebileceine ilikin haberlerin dier gazetelerce yalanlanmas zerine Aknda yaynlanan bir bayazda, Celal Beyin kendisi Avrupada iken alnan iktisadi kararlardan malumat olmadn sylemesi, bu konudaki kararnameye muhalefetini diplomata anlatmak istemesi olarak deerlendirilmektedir. lkenin iinde bulunduu buhranl bir dnemde ktisat Vekaleti gibi ar sorumluluu olan bir grevi kabul eden Celal Beyin kendi selahiyetine taalluk eden ilerde kendi noktai nazarna uymayan tedbirlere taraftar olamayacan dile getirmektedir. Yazara gre Celal Bey, o gne kadar bu bakanla gelip gidenler arasnda en kuvvetlisidir 18. Bankasndaki baarl almalar sonucu, ykselen burjuvazinin temsilcisi olarak ktisat Vekili olan Celal Bey ile smet Paa arasndaki anlamazln bu ekilde basna yansd grlmektedir. 1930lu yllarn Trkiyesinde ncelik, lkenin kalknmas, sanayilemesiydi. Bu nedenle sz konusu anlamazlk, Celal Beyi smet Paann yerine babakanla tad. Akn gazetesinde ele alnan konulardan biri de ziraat ve sanayi idi. Aaolu Ahmet, Ziraat mi Sanayi mi? balkl yazsnda lke ekonomisine ilikin deerlendirmeler yapmakta; bu iki alandan birinin dierine tercihin yanl olacan, her ikisinin de birlikte gelimesi gerektiini ortaya koymaktadr19. Aaolu bir baka yazsnda, Trkiyenin ziraat memleketi olduunu, devletin, hkmetin, memurlarn, ticaretin sanayinin ifti sayesinde yaadn belirtmektedir. Aaoluna gre, sanayi, ticaret ve madencilik yetersizdir. Kylnn % 90 kooperatif, uzman, makine ve modern tarmdan habersizdir. Tarm rnlerinin fiyatlar gn getike dmektedir. Bu ortamda kyly korumak ve glendirmek gerekmektedir20. Bunun yolu da vergilerin azaltlmas, ucuz ve kolay kredi, yurtdna ve youn nfus olan blgelere rnlerin kolayca gnderilmesinden gemektedir21. CHPnin Radikal Demokratlar Kongresine Katlmas Gazetede yer alan dikkat ekici bir haber de, CHPnin 12-15 Austos 1933 tarihlerinde Sofyada toplanan 9. Radikal Demokratlar Kongresine katlmas hakkndadr22. Daha nceki yllarda yaplan radikal demokratlarn bir kongresine (1927) CHP Genel Sekreteri Saffet Bey (Arkan) mahit olarak katlmt23. CHPnin 1927 tarihli Byk Kongresinde, radikal partilerin oluturduu birlie dorudan katlma fikri reddedilmiti. Ancak, 1933 tarihinde yaplan kongreye katlmalarndan da anlalaca zere, CHF bu kongrelere mahit olarak katlmaya devam etmi olmaldr. Sofyada toplanan kongrede; isizlik, ii cretleri ve gmrk duvarlar konular ele alnd. Gmrk duvarlarnn kaldrlmas, Avrupa gmrk birlii ve tek paral uluslar aras bir bankann kurulmas Avrupa Federasyonu iin aamalar olarak nerildi24. Kongrede alnan siyasal kararlar ise; Demokrat
Dn Gelen ktisat Vekili Takasn Vakitsiz Kaldrldn Syledi, Akn, 8.9.1933, s. 1,2; Kabinede Sarsnt htimali, Akn, 8.9.1933, s. 1, 2. Gazetede Celal Beyin istifas halinde smet Paa kabinesinin onun yerini dolduramayaca belirtilmektedir. 18 Celal Bey Niin stifa Edebilir?, Akn, 10.9.1933, s. 1,, 2. 19 Akn, 3.6.1933, s. 1. 20 Aaolu Ahmet, Ziraatimiz, Akn, 20.6.1933, s. 1. 21 A., Fazla Ucuzluk Ekincilerimizi Eziyor. Fazla Ucuzluk yi Bir Alamet Midir?, Akn, 12.6.1933, s. 1. 22 Sofyada Radikaller Kongresi Dn Ald, Akn, 13.8.1933, s. 1, 2: Radikaller Kongresi: sizlik ve Gmrk leri Konuuldu, Akn, 15.8.1933, s. 6. Abidin Nesiminin anlarnda belirttiine gre, bu kongreye CHPden Necip Ali Kka katlmt. Nesimi, kongrenin tarihini yanl (1937) vermektedir. Nesimi, age., s. 179. CHPnin sz konusu kongreye katlm iin bkz. Hakk Uyar, Tek Parti Dnemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, Boyut Kitaplar, stanbul, 1999, ss. 375-376. 23 Mete Tunay, Radikal ve Mmasili Frkalarn Beynelmilel tilaf ve CHF, Mustafa Kemali Anlamak, Oluum yay., Ankara, 1981, ss. 16-25; Tark Z. Tunaya, Trkiyede Siyasi Partiler, 1859-1952, stanbul, 1952, s. 569. 24 Akn, 15.8.1933, s. 6.
17

7 bir hkmet usulnn memleketlerin itimai tekilatnda manevi ve fikri teriki mesaiyi mmkn klaca, nk ancak byle bir usuln btn vatandalarn kanun nnde beraberliini, mahkemelerin istiklalini ve sz ve matbuat hrriyetini temin eyliyecei belirtilmektedir25. Demokrasi ve Parlamentarizm Aaolu, dnyann iinde bulunduu buhrandan k yolunun komnizm, faizm, Hitlerizm ve ahsi hkmetler (diktatrlkler) olmadn belirtiyor, zellikle buhrann sorumlusu olarak parlamentarizmi grmeyi yanl buluyor ve keyfi idareyi parlamenter idareye tercihi delilik olarak tanmlyor26. TBMMdeki grmelerin eskisi kadar geni bir ekilde Anadolu Ajans aracl ile duyurulmadndan, Meclis tutanaklarnn eski ayrntl halini yitirdiinden ve gazetelere gnderilmediinden ikayet ediyor27. Aaoluna gre, CHPnin mstakil mebuslar seme karar almas ve Ali Fuat Paann (Cebesoy) mstakil mebuslua aday gsterilmesi, parlamentarizm asndan nemli bir admdr. nk bu admla CHP, parti dnda murakabenin gereini kabul etmektedir28. Sonu Serbest Cumhuriyet Frkas (SCF) muhalefetinin sona erdirildii ve 1931 tarihinde karlan Matbuat Kanunu ile muhalif basnn susturulduu bir dnemde Aaolunun Akn gazetesi aracl ile kamuoyu nnde belediyeleri, yolsuzluklar, inhisarlar idaresini, ekonomik sistemi ve tek parti ynetiminin uygulamalarn eletirmesi son derece dikkat ekicidir. Dnemin boucu koullar ierisinde ksa mrl bir sreli yayn olan Akn gazetesinde Aaolu, parlamenter demokrasiyi savundu ve o yllarn ykselen otoriter ve totaliter ideolojilerini (faizm, komnizm, Hitlerizm ...) eletirdi. Devletilik dnda Kemalist ilkeleri benimsedi; Cumhuriyet rejiminin demokratik bir ortamda geliebileceini belirterek, dnemin bir ok yazaryla polemie girdi. Aaolunun liberal grlerini Akn gazetesi aracl ile SCF kapandktan sonra da kararl bir ekilde srdrmesi, onun samimiyetinin bir gstergesidir. Ayn dnemde kapanan SCFnin pek ok yesi CHPye geri dnd. Aaolu, bunun istisnasdr. Akn, 1930lar Trkiyesinde Serbes Cumhuriyet gazetesi ile birlikte ender nitelikteki liberal gazetelerden biridir. Dnemin otoriter ortamnda sesi boulup gitse de ve ksa mrl olsa da, Trkiye liberalizminin tarihindeki nemli ke talarndan biridir.

25 26

Akn, 16.8.1933, s. 6. Aaolu Ahmet, Parlamentarizm ve ahsi Hkmet, Akn, 19.7.1933, s. 1, 2. 27 Aaolu Ahmet, Byk Millet Meclisi, Akn, 13.6.1933, s. 1. 28 Aaolu Ahmet, Mstakil Mebusluklar, Akn, 15.6.1933, s. 1. Ali Fuat Paann mstakil mebuslua aday gsterilmesi iin bkz. Ali Fuat Paann Mstakil Namzetlii Konya Mntehiplerine Bildirildi, Akn, 7.6.1933, s. 2.