Vous êtes sur la page 1sur 10

Lapoezi kontanporen seselwa

Lalang ek dimansyon pliriyel1 KROLY SNDOR PALLAI


(HONGRIE)

Kroly Sndor Pallai Lapoezi kontanporen seselwa


1

Lansanm bann spesifisite kiltirel en pep kreol, i ganny defini konman kreolite. En tel konsep i souvan ganny evoke par bann poet ek filozof. Zot travay literer i revandik en kiltir kreol, ris dan tou son metisaz ek lapse pour aboutir anver en kiltir ek laform literer inik. Souvan se atraver lalang kreol ki en tel larises ek lidantite kiltirel i ganny manifeste, akoz en lalang maternel i annan pouvwar penetrasyon ek striktirasyon profon en lidantite ek en konsepsyon lemonn kreol. Annou nou pran larsipel Sesel konman legzanp, sa larsipel i en matris pour siperpozisyon, e enterenfliyans kiltirel, filozofik, poetik e mantal. Tou akt poetik dan lalang Kreol seselwa i reafirm en langazman kiltirel e sak poenm i vin en sours pour valoriz bann laform lavwa kreasyon ek lapartenans kolektif. Lalang Kreol Seselwa i alor en veritab prizm difraksyon, en prizm diferansyel ki fer briye mil kouler, ki reini e rasanble anmenmtan. Pour nasyon seselwa, pli spesifikman pour serten poet, lalang Kreol seselwa i en eleman kle anver laresers lidantite ek devlopman en lemonn imaziner. Se sa lalang ki kristaliz en tel konpleksite imaziner sa larsipel tropikal. Poet Marie Flora BenDavid-Nourrice, Daniel Ally ek Marie-Neige Philo, trwa poet seselwa kin atas gran lenportans a lalang Kreol. Zot poezi i fer resorti fonksyon

Mon remersiman i al pou Magie Faure-Vidot ek Marie-Flora BenDavid-Nourrice pour zot koreksyon ek propozisyon lo teks kreol. Sa travay resers ti ganny realize avek led bours resers TMOP-4.2.2/B10/1-2010-0030/1.4 (Tandans sanzman lidantite langazye e kiltirel)

KOMANSMAN

233

233

potiques du monde

| Revue Vents Alizs

fondamantal lalang ek langaz kan zot pe reafirm zot lekor, dan konstitisyon lidantite, kan zot pe demontre pliralite ek metisaz ki karakteriz tou imaziner ki siperpoz bann nivo idantite imaziner. Sesel i en repiblik trileng ki, par son natir arsipelik e miltip, i porter realite filozofik konpleks e ki ensit pour renouvelman poetik, pour depasan tou kadre nosyonel rizid. Lalang franse e kreol ti bann lalang premye okipasyon imen lo Sesel 2. Prezans anglez in kontribye dan larises leritaz lengwistik ek mantal ki i reflekte dan lapoezi MarieFlora BenDavid-Nourrice. Sa konpleksite filozofik, sa larisises lengwistik zot azout avek lalang Kreol seselwa, en pwen for ek lavantaz anplis lo lezot (sitiasyon sosyolengwistik) dan Losean Endyen3. Orewar mon zil, me pa en adye 4 i temwany lanmour Marie Flora BenDavid Nourrice pour son zil natal. Bann zimaz mantal lo depar, telki dan lagoni , dan vant sa gro zwazo , tristeman ver lenkoni , en deryen regar lo ou rivaz , avan refiz ofon mon latristes . Sa i osi akonpannyen par enimerasyon bann larises kiltirel ek natirel sa larsipel, parey delo lo fey sonz, mon glise, glise , efiz ou labote dan en teyer nostalzi , vals valse , larises zil Sesel se aksan loter, son lam, son zistwar , tou sa i ilistre sa larises kiltirel. Son laspe natirel i demontre par zwazo , reyon selest , rivaz , kolin , lans e kouler reyonan . Tousala zot

kontribye ver nesans ek konstitisyon en zimaz akeyan e agreab ki transfigir dan bann eleman peizaz insiler, lorizon ek later e form bann debri poetik , bann enstans ki materyaliz en realite poetik. Poezi i transfigirasyon imateryel dan bann antite manifestan, sezisab, tanzib, abstre dan limedyat5. Dan sa lekar e transgresyon lafors i manifeste e transform lapoezi.

JOUBERT, Jean-Louis, Littratures de locan Indien, Paris, Vanves : AUF, EDICEF, 1991, p. 271-274.

BARTHELEMY, Fabrice, Situation linguistique seychelloise : entre trilinguisme constitutionnel et usages individuels , Synergies Algrie, n 8, 2009 p. 159-168. 4 NOURRICE, Marie-Flora BenDavid, Orewar mon zil, me pa en adye , Sipay, n5, oktob 2010, p. 13. 5 RICHIR, Marc, Le problme de la logique pure. De Husserl une nouvelle position phnomnologique , Revue Philosophique de Louvain, n56, 1984. p. 507.
3

n zro, juin 2012

234

234

Lapoezi BenDavid-Nourrice i penn sa kote kalitatif. Separasyon pa zanmen kapab definitif : i rapor avek zil, organik, entarisab e endisolib.
Dan mon sonmlanbil Tablo ou labote I ranpli mon lespri Leko lim mon pei I rezonnen dan mon zorey E noy mwan dan ou melodi

Kroly Sndor Pallai Lapoezi kontanporen seselwa

Bann mouvman ek sansasyon trwa premye paragraf i konplete par dimansyon sonorite ki aksentye lapartenans ek konpleksite rapor, karakter vivan larmoni ek linite. Kad konseptyel i redimansyonnen, leko lim e melodi i melanz e fizyonn avek parfen maternel ek dou souvenir . Sa en resers metafizik, epistemolozik dan ki lenterpretasyon tanporalite i ganny re-enterprete an term pliralite : sa i en lermenetik milti-referansyel insilarite, arsipelik, en lermenetik dan rezo6. Bann veki zot entegre referansyalite ontolozik. Zil i dinamizm santral, inifyan, en referans ki anvlop loter, ki bers li, ki anbras li koman en zanfan.
Isi mon vant ou Tre o, tre kler e tre for Mon rev zis zour Ki mon lipye pou Anbras ou later ankor

Sa poenm i sers liberasyon delimitasyon par leksperyans literer, par lestraksyon konteni esansyel zil, par leklatman sans7. Zil i senbol lafirmasyon reel, materyalizasyon pliralite, lalterite. Reel e imaziner i reini par lyen langaz ek ekpresyon poetik ki transform bann antite mantal dan lekor tekstyel. Lekritir i manifeste eksplisitman dan Sendronm atol ek larsipel 8.
I rod son pei Sesel in enskrir, Son lekritir pli gro ki son pei

6 7

UHL, Magali, Subjectivit et sciences humaines : Essai de mtasociologie, Pari, Beauchesne, 2005, p. 12-25. CLMENS, ric, Phnomnologie et fiction , Littrature, n132, 2003, p. 48-54. NOURRICE, Marie-Flora BenDavid, Sendronm atol ek larsipel , Sipay, n7, zyen 2011, p. 10.

KOMANSMAN

235

235

potiques du monde

| Revue Vents Alizs

Laspe verbal akonpli in enskrir , linite denot karakter realize, fermen e klotire, me detrwa pwen , envizib , flote dan en losean ek frontyer ... i san limit mark en potansyel non efektif, evantyalite san reel aktyel9. Sa poezi lirik i souliny linite ki i enplike dan balizaz an depouyan son limit ek son frontyer . Sa karakter san limit i senboliz konpleksite larsipel ek zil koman sours limaziner : bann zimaz i pa inikman naratif ou mimetik. Zot valorizasyon eksplisit larises miltiplisite zeografik e lenposibilite teorik ki rezid dan linisyativ inifyan, kin ganny miz an form: tradiksyon bann realite siperpoze enteryerman entern an prozeksyon ekstern, tekstyelman materyaliz10 i ganny fer difisilman. Lapoezi, koman form lenkarnasyon, lenskripsyon ek reprezantasyon realite konseptyel e imateryel11 i prodwi apartir bann eleman liniver lenspirasyon, apartir bann zimaz ki fer opere transfer ant sfer lemonn fizik avek bann konpozan poetik. Dan paragraf swivan, loter i donn nou kritik paradigm oksidantal atraver bann alizyon ekonomik lo lapes endistriel , leksplwatasyon losean , potansyel idrokarbir e prezans petrol . Louvertir ek fermetir lanmer i relev kestyonman ki rod bann kontour ek definisyon psiko-filozofik spesifisite, linisite : se kestyonman lo sinifikasyon linsilarite, son lenplikasyon, plenitid e lapartenans12.
Louvertir ek fermetir lanmer Bato ek avyon Avyon i redwir e efas spesifisite En zil pou ganny plis letan

Sa latitid oto-refleksiv ek kritik i revel langazman entelektyel e spirityel pour zil ek larsipel san eksklir problematizasyon ek refleksyon analitik. Lobze santral tou ekritik

CLMENS, ric, op. cit., p. 52.

CONTE, Rafael, Despues de la victoria , Literatura hispanoamericana actual : creacin y crtica, ECHENIQUE, Alfredo Bryce et al. (d.), Santander, Fundacio n Marcelino Botin, 1993, p. 59-79.
10 11

GUILLN, Jorge, El argumento de la obra, Barselon, Llibres de Sinera, 1969, p. 11-18. RICHIR, Marc, op. cit., p. 501-503.

12

n zro, juin 2012

236

236

e limaziner miltip i zil : se dimansyon eksteryer ki redefini e remet an kestyon an term lendividyalite, kontinite entern i miz an relasyon13 avek son plas defini apartir pwendvi bann milyarder / Menm bann people , anfermen dan paradigm sendronm Atol pli ekzotik . Sa lapros i met an diskontinite, an per opozisyonel14 avek limaziner ilwa dan ki lensistans i lo lalit pour lendepandans i fizyonn bann zil . Striktir profon diskour poetik i fokaliz lo larises, pliralite,

Kroly Sndor Pallai Lapoezi kontanporen seselwa

karakter miltiform, milti-kolor e siperpoz limaziner insiler ek arsipelik.


bann zil zot bann metafor ki revel lemonn en lye sakre o sans literal i alimant limaziner an ofran en paz vyerz tou lekritir sosyal

Zil i figir dan poenm koman eleman zenerik ki asim fonksyon striktirater responsab larsitektir ineran limaziner konpleks an rezo lenter-konektivite bann lemonn arsipelik. Zil i en lespas, en sem ki asir sirfas pour prosesis fenomenalizasyon, lenskripsyon, transfer antite sembolik apartir liniver konseptyel dan liniver tanzib, aparet fenomenal15. Zil, dan son nwayo, i konport limenm koman lenstriman diferansyasyon, koman en konpleks esansyel, konteni santral tou deplwayman, an ofran en lasenn pour lafirmasyon e formasyon sans miltip. Zil i en landrwa realizasyon potansyel e posib, endeterminan ek kontenzan16 ki i pe konsevwar dan mouvman zenez kontini. Repetisyon, fil kontini formil analozik e paralel entrodwi dan travay e soutan levr Daniel Ally : Nou pa pou 17.

13

Ibid., p. 506-507.

GUEUNIER, Nicole, LImpossible de Georges Bataille : essai de description structurale , Essais de smiotique potique, GREIMAS, A. J. (d.), Pari, Larousse, 1972, p. 107- 124.
14 15

CLMENS, ric, op. cit., p. 48-49.

PELLETIER, Philippe, Lle, un bon objet gographique , Les dynamiques contemporaines des petites espaces insulaires : De lle-relais aux rseaux insulaires, BERNARDIE, Nathalie et TAGLIONI, Franois (dir.), Pari, Karthala, 2005
16 17

ALLY, Daniel, Koze , Sipay, n6, fevriye 2011, p. 12.

KOMANSMAN

237

237

potiques du monde

| Revue Vents Alizs

Nou pa pou desann avek lanmes Nou pa pou misouk dan touf lapay Nou pa pou ganny gidigidi avek laper Nou pa pou arete san ki noun vid nou leker

Gidigidi denot klerman laspe dinamik e mouvmante poenm ek levennman ki ganny met an evidans dan sa teks. Bezwen vid nou leker marke dan komansman prezans ek lenportans partaz, miz an komen, karakter reflesi e mityel kontak ek kominikasyon. Konseptyalizasyon leritaz ek fitir i enfliyanse par en tel lapros, par leksperyans lapartaz lekspresyon sibzektif leritaz, par libridite bann veki kiltirel, istorik, par louvertir ek relasyonnalite bann sistenm lapanse18. Koze i sinifye osi negosyasyon bann striktir kiltirel, egzistansyel, idantiter, bann dimansyon ek vizyon alternativ, koegzistan e koreferan ki antre dan en relasyon enter-enfliyans. Soley kouse ek lalin nouvo i dan en relasyon depandans e lanrisisman avek tit : lesanz i depas bann kad zour e marke pasaz dan lannwit, dan spasyo-tamporalite dinamik ladans ek lanmizik. Soley kouse pe met an paralel avek laparisyon lalin nouvo , avek renouvelman, renesans ek komansman, avek sanzman paradigm e rantre dan tamporalite ibrid miltiplisite epistemolozik19. Latitid prezante par loter i oriyante ver fitir :
Nou pa pou pler later nou zanset Nou pou plito dekor miray nou fitir

Ladans ek lanmizik zot de eleman leritaz kiltirel entanzib e kontourn lenportans loralite ki i en fakter inifyan primordyal koegzistan avek lazwa ek larmoni sa lasenn veki e transkrir an kreol. Paragraf ki komans par formil repete Sa ki annan met an relyef kote kolektif zimaz dekri par Daniel Ally. Diferan parti lekor in mansyonnen pour souliny laspe olistik teks. Napa parol ki pa koule i deziny lesanz lengwistik, laparol ki i

BOSWELL, Rosabelle, Challenges to Identifying and Managing Intangible Cultural Heritage in Mauritius, Zanzibar and Seychelles, Dakar, Codesria, 2008, p. 11-13.
18 19

Ibid., p. 13.

n zro, juin 2012

238

238

transfigire an relasyon avek transandans ki depas kad anferman endividyalite, dan ki koze i sinifye fransir, ki i sitye dan en relasyon ko-prezans dan optik lalterite20. Se osi en transgresyon silans, en traverse mityel e partaze dan lekspresyon oral. Tou sa ki ti refoule i aksed lib kour lekspresyon, pran realite sonor dan lanmizik ek lesanz.

Kroly Sndor Pallai Lapoezi kontanporen seselwa

Konny sa lapo pli for pti frer Li osi i oule kas baro mon silans Ou, ou a rann tou sa ki dan ou gozye Koze !

Sa lapel dan dernyen laliny i ensit pour depasman delimitasyon par rekontekstyalizasyon partikilye, lokal, endividyel e personel dan liniversel, lalterite e komen. Se en moman dyalektik, (re)aparisyon partikilarite, siperpozisyon bann sengilyarite, veki e antite mantal21. Dan Mirwar poezi 22, Marie-Neige Philo i anvizaz leksperyans, kreasyon e lakt poetik koman en mannyer pour fer rankontre bann sistenm kiltirel, ban sezisman larealite, koman en mwayen pour siblim konfli diferan rezis lavaler dan en perspektif trans-istorik (depi laz biblik). Lenterpretasyon ki i donnen par loter konsevwar lapoezi koman latitid aktif e kreatif enterpretan lavi ki i osi en lafors transformasyon konstan : bann lenpilsyon i reenterprete e entegre dan konsyans transformativ tou an konservan konteni irediktib23. Lekritir i kapab entegre tou leksperyans-limit ( fer dimal , fer soufer , fer bokou swiside ) e opozisyon ( sato lerwa - lekiri ). Bann enterpretasyon endividyel ek leksperyans sengilye i diferansye apartir konpleks noematik

20

UHL, Magali, op. cit., 20-26. Ibid., p. 29-37. PHILO, Marie-Neige, Mirwar poezi , Sipay, n6, fevriye 2011, p. 16.

21

22

COOLS, Arthur, Langage et subjectivit : Vers une approche du diffrend entre Maurice Blanchot et Emmanuel Lvinas, Leuven, Peeters, 2007, p. 36-45.
23

KOMANSMAN

239

239

potiques du monde

| Revue Vents Alizs

konsepsyon santral tou form poetik ek lekritir ki fonksyonn koman en sibstra an servan baz pour determin bann pwen nodal diferan lektir personnel24.
Kantite in ganny enspire par bann kin deza ganny ekri Me sak mo, sak poezi i toultan annan son lesplikasyon

Lapoezi, dan son realite tanzib osi byen ki dan tou son sans imateryel, i en antite e sours poli-referansyel, en lesanz ontolzik ki i lorizin formasyon sans miltip, eleman fizik ek mantal, en rezervwar fenomenolozik (filozofik an zeneral). Apartir sa santye fokal i oper e pran laform : santye sinifikasyon leksistans i enterprete dan dimansyon antant, miz an relasyon, kontak reflesi e tranzitivite. Sa poenm i ilistre en leta psisik konpreansyon ek louvertir atraver prizm lekritir oubyen konesans enkonplet e deplway limenm dan lapoezi ki vin konsep distribyan pour tou realizasyon lenterpretasyon lo sengilyarite konstityan size poetik e filozofik, lo lobzektivite, lobzektite ek lobzektivasyon, lo bann konsepsyon konesans e lekzistans (metafizik, ontolozik e lot)25. Size filozofik, konseptyalize dan Mirwar poezi i angloban e depas sisyon antre sibzektif e lobzektif e i enplik refleksyon lo sirzisman koman size. Lapoezi i asir proksimite avek lemonn, artikil leksperyans lekritir koman lespas enter-sibzektif, koman pran konsyans bann kondisyon eksistansyel, deziny tou spektr konsyans ek limaziner redimansyonnen e dinamiz par pratik lekritir. De dernyen laliny i formil zimaz en poezi ki i prezan koman kondisyon konstan referans, inifikater bann son ek lavwa polifonik ki re-artikil bann mod e modalite lenterpretasyon leksistans :
Menm labib i fer konpran ki dan nou lavi san lapoezi nou en nwa en lemonn perdi Lank pou kontinyen ekrir Pour lemonn kapab riye e menm plere avek lapoezi

24

BERNARDIE, Nathalie et TAGLIONI, Franois, op. cit., p. 17-26. UHL, Magali, op. cit., 65-77.

25

n zro, juin 2012

240

240

Sa poezi in reekri aksyon larsitektonik, sitye limenm dan liniver lenterkominikasyon enteryorizasyon e eksteryorizasyon, konfigirasyon bann mwayen formasyon sans26. Dan lanaliz pasaz ek poenm etidye, noun pe konstate ki lapoezi ekri dan lalang Kreol seselwa i prezant divers striktir ek lentonasyon lidantite ek konstriksyon idantiter, bann naratif kontekstyalizan, ankadran leksistans levennmansyel e ideik.

Kroly Sndor Pallai Lapoezi kontanporen seselwa


26

Lapoezi ek lekritir servi sans akt ek aksyon eksteryorize lenkarnasyon : bann ankadreman spasyo-tanporel e ontolozik antre dan relasyon dinamizasyon e reenterpretasyon. Lalang Kreol seselwa i kapab fer vwar prezans swa en lot an asiman rol transgredyan, fer resorti miltiplisite posibilite stati sibzektivite, transandans swa dan rapor avek lot tou an pa sesan fonksyonn koman akt estetik. Bann formasyon sans i desantralize ; tandans transgresiv e pozisyon koman trwazyenm lespas ideik e lengwistiko-ontolozik lalang kreol permet renouvelman konpozisyonalite e listwar sibzektivite ek lalterite.

Kroly Sndor Pallai (2012)

Pour les notes bio-bibliographiques cf. p. 6.

KOVCS, rpd, Metafizika vagy metalingvisztika ? Bahtyin s Lukcs regnyelmletrl , Filolgiai Kzlny, 2011/4, p. 338-355.

KOMANSMAN

241

241

potiques du monde

| Revue Vents Alizs

BIBLIOGRAFI
ALLY, Daniel, Koze , Sipay, n6, fevriye 2011, p. 12. BARTHELEMY, Fabrice, Situation linguistique seychelloise : entre constitutionnel et usages individuels , Synergies Algrie, n 8, 2009 p. 159-168. trilinguisme

BOSWELL, Rosabelle, Challenges to Identifying and Managing Intangible Cultural Heritage in Mauritius, Zanzibar and Seychelles, Dakar, Codesria, 2008, p. 11-13. CLMENS, ric, Phnomnologie et fiction , Littrature, n132, 2003, p. 48-54. CONTE, Rafael, Despues de la victoria , Literatura hispanoamericana actual : creacin y crtica, ECHENIQUE, Alfredo Bryce et al. (d.), Santander, Fundacion Marcelino Botin, 1993, p. 59-79. COOLS, Arthur, Langage et subjectivit : Vers une approche du diffrend entre Maurice Blanchot et Emmanuel Lvinas, Leuven, Peeters, 2007, p. 36-45. GUEUNIER, Nicole, LImpossible de Georges Bataille : essai de description structurale , Essais de smiotique potique, GREIMAS, A. J. (d.), Pari, Larousse, 1972, p. 107- 124. GUILLN, Jorge, El argumento de la obra, Barselon, Llibres de Sinera, 1969, p. 11-18. JOUBERT, Jean-Louis, Littratures de locan Indien, Paris, Vanves : AUF, EDICEF, 1991, p. 271-274. KOVCS, rpd, Metafizika vagy metalingvisztika ? Bahtyin s Lukcs regnyelmletrl , Filolgiai Kzlny, 2011/4, p. 338-355. NOURRICE, Marie-Flora BenDavid, Orewar mon zil, me pa en adye , Sipay, n5, oktob 2010, p. 13. NOURRICE, Marie-Flora BenDavid, Sendronm atol ek larsipel , Sipay, n7, zyen 2011, p. 10. PELLETIER, Philippe, Lle, un bon objet gographique , Les dynamiques contemporaines des petites espaces insulaires : De lle-relais aux rseaux insulaires, BERNARDIE, Nathalie et TAGLIONI, Franois (dir.), Pari, Karthala, 2005 PHILO, Marie-Neige, Mirwar poezi , Sipay, n6, fevriye 2011, p. 16. RICHIR, Marc, Le problme de la logique pure. De Husserl une nouvelle position phnomnologique , Revue Philosophique de Louvain, n56, 1984. p. 507. UHL, Magali, Subjectivit et sciences humaines : Essai de mtasociologie, Pari, Beauchesne, 2005, p. 12-25.

n zro, juin 2012

242

242

Vous aimerez peut-être aussi