in sonunu, hakkatini grmek, sende bir gr nru bulunduunun belirtisidir.

ehvete dmen, nefsin isteklerine uyman ise, senin mnev lmn, mezarndr.506
506 Nefsin isteklerine boyun een kimse, adeta mezar gibi gaflet ukuruna dmtr. Bu gaflet ukurundan kurtulmann aresi aziz Peygamber efendimizin u hadislerinde bildirilmitir: "Gurur evi olan u yalanc ve aldatc dnyadan kurtulmak ve sevin yeri olan mnev ve uhrev aleme ynelmek ve lm gelmeden lme hazrlanmaktr."

Benim madd varlm da, u grnen eklini alncaya kadar eitli merhalelerden geti. Ben de cansz varlktan ldm, boy atp gelien nebat oldum. Nebat iken ldm, hayvan ekli ile ba gsterdim.397
397 Bu beyitlerde Hz. Mevln madd varlmzn, bedenimizin; cansz sandmz varlklar, bitkiler ve hayvanlar lemlerinde seyrini hikye ediyor.

Hayvanlktan da ldm, insan oldum. Artk lp azalmaktan, noksan dmekten ne diye korkaym?398 nsann yaratl mayas topraktr. Yni cansz sandmz lemdir. Oradan, yni topraktan bitkiler
398

yetiir, onu hayvan yer. nsan hem bitkilerle, hem hayvan etleri ve rnleri ile beslenir. Yni insan yedii gdalarla canszlar ve bitkiler ve hayvanlar leminde bulunduktan sonra insanlk lemine gelir. nce bulunduu lemlerden ekilmekle bir ey kaybetmi olmaz. Belki ykselir, terakk eder. Bu yzdendir ki lm de, dnya leminden hiret lemine gemek ve bylece yeni bir terakkye ykselmeye imkn bulmaktr. u halde lmden korkmak yerine lme sevinmemiz gerektir. Hallac- Mansur da; Muhakkak ki benim lmmde hayat vardr. dedi.

Bir daha hamle edeyim de, insan iken leyim, bylece de melekler alemine dahil olaym. Melek olduktan sonra da, benim iin meleklik leminden de gemek, kurtulmak, telere gitmek gerekiyor. nk Allhtan baka herey yok olup gitmektedir.399
399 nsan iken leyim de melek olaym. szn yanl yorumlamayalm, insanda bulunan hayvanlk huylarndan, hasetten, kinden, ehvetten kurtularak melek gibi lekesiz tertemiz olalm. Melekleelim, kt huylarmzdan arnp zaten bizde bulunan meleklik sfatna sahip knca, tertemiz olarak aslmza dnmek, onu bulmak, onda yok olmak gerekir.

Dnyada sadece bedenleri ile yaayanlar, yni rhan hayattan nasibi olmayanlar, rhan hayat yaayanlarn din ve mn kalelerine saldrdlar! Bu saldranlarn maksad; rhanlerin bulunduu lemden, mn aleminden yeni bir er gelmesin diye, gayb leminin kapsn, gizlilik geidini tutmaktr, orasn ele geirmektir! Mn gazileri, rhan erler, savata gevek davranrlarsa, imanszlar, Allh inkr edenler saldrya geer! Hz. Muhammed (s.a.v.) kendi mnev nrunu bu fan cihanda, bu saffet leminde bulunca; bir an iinde, bir iaretle ay ikiye ayrd. Hz. Ebu Bekir, Peygamber efendimizde o ilah nru bulunca, yle bir Padiahn, peygamberlik padiahnn ok sadk ayrlmaz bir dostu (=sddk) oldu. Hz. mer btn nrlarn kayna olan o alacak nrun, o esiz sevgilinin, candan k olunca; gnl gibi oldu da, hak ile batl ayrt etti, Faruk" oldu. Hz. Osman tertemiz bir gnlle o apak grn ta kendisi oldu da, ok feyzli bir nr elde etti. ki nr sahibi oldu. Bu sebeple kendisine "Zinnureyn" dendi. Hz. Ali o ilah nr yznden inciler sat da, can vadisinde, mn aleminde Allah'n arslan oldu.

Sen, grnte toprak altnda uyumadasn, ama aslnda dorular alemine, hakkat lemine gitmisindir.

 nsan da, nce yiyip imeye, yatp uyumaya baldr, fakat sonunda meleklerden stn bir varlk olur! te douta ok gsz ve zayf olan kvlcm, pamuk ve kkrdn yan yiyip imenin ve yatp uyumann yardm ile geliir, glenir de mnev nru, Sha yldzn bile geer! Sonra mnen geliir, kmil insan vasfn kazanr da, karanlk tabiat alemini aydnlatr; rha nisbetle demir tomruk gibi olan beden kaydn ine ile yava yava, usanmadan uraarak koparr atar!

Ney'in ayrlktan ikyeti1

Ney, nefsn arzulardan kurtulmu, nefsini yok etni, ilh sevgi ile dolmu kmil insann semboldr. Ney, kamlktan ayr dt iin inlemektedir. nsan da, ezel leminden, rh leminden dnyaya srgn edilmitir. Hakk'tan ayr dt iin muzdariptir. Dnyada yaad mddete, aclar, hastalklar, bellar iinde rpndka insan, rh lemindeki mutluluunun zlemini duyacak, yabanc olduu ve srgn gibi yaad dnyadan kurtulu yollarn arayacaktr.
1

Velleri yoldan karan, onlara tuzak olan o hayaller ise, Allah bahelerindeki gzellerin, ay yzllerin akisleridir.19
19 Misl leminin yni u madd lemin hayalleri, bir bakma Allah'n isimlerinin ve sfatlarnn tecellsidir. Byle olduklar iin, bu hayller, velleri kendilerine eker. Kendi gzellik ve yceliklerine kul, kle ederler. Erenler byle bir gzele kul, kle olmann mnev zevki iinde, ilh hakkate doru yol alrlar. Halkn grd hayl, yeryz gzelleri ve gzellikleridir. Vellerin grdkleri hayl ise, Allah'n gzellikleridir. Gzelliklerin t kendisidir.

Her ne kadar, bizim lemimizde grnen gne tek ise de, onun benzerini dnmek, tasavvur etmek mmkndr.20
20 Gklerin akl almaz sonsuzluklarnda, onbe milyar k yl telerde, bir ok gnelerin varln isbt eden ilim Mevlnnn tasavvurunu gerekletirmitir.

Fakat bu lemin hricinde, telerde bulunan Can Gnei ise esizdir, ne zihinde, ne de madde leminde onun benzeri yoktur.21
21 Can Gnei'ni rihler eitli ynlerden aklamlardr. Bazlar Can Gnei'nden maksad hakkat gneidir; Hakk yolunda yryen tlibin, glgeye benzeyen varln yok eden gnetir, demitir. Bazlar da Can Gnei'nden murad, Hz. Hakk ve Feyyaz- Mutlak'tr. Yahut tecellyt- zt- ehadiyye ve srr- hakkat- Muhammediyye'dir demilerdir. Bir ksm da, Can Gnei denilen ak esasen Allah'n sfatlarndandr. Sfat ise, bir itibara gre ayn- zttr. Bundan dolay onun tasavvuru imknszdr. Zihinde ve harite onun benzerinin bulunmas imknszdr, demilerdir. Bir rih de Can Gnei, Allah'tr, O'nun tecellsidir. Hakkat- Muhammediyye denilen sr odur, diye yukarda geen baka bir rih gibi dnmtr. Attar hazretleri bir iirinde unlar yazm: "Ey gnl, sen daima Can Gnei'ni ara. Onun nru senin nrunla dosttur. Can Gnei'ni bulunca ondan ayrlma, ayr durma. Her ne kadar, o senin gnlnn derinliklerinde, perde arkasnda ise de senden beklenen onu arayp bulmandr. Aslnda o da seni aramaktadr. Sen onu, ancak onun nru ile grebilirsin. Onun nrundan onun ztn grmen gerek."

Bu szlerin her biri dierine ters den, zt den bir szdr. ekerle zehir bir olabilir mi?33
33

Bu beyitte ztlar lemine iret olduu gibi, Cenb- Hakk'n Cell ve Ceml sfatlarnn tecellsi de hatra gelebilir.

 Sen, uyank kaldka, uyanklk dedikodusu ile uratka, uykuda gizlenen rylardan, rylardaki konumalardan nasl mn kokusu alabilirsin? Grnen lemin srlarndan nasl haberdar olabilirsin?" Tek renkli denizlerin aksine, her ne kadar karalarda kesret leminde binlerce renk varsa da, vahdet denizinin balklar, kurulukla ve eitli renklerle savatadr.40
40

Vahdet denizinin balklar, Hakk k riflerdir. Onlar vahdet deryasna dalmlardr. Renklerden, ekil ve sret leminden okluk leminin kuruluundan kurtulmular, Allah akndan bakasn bilmezler.

Varlk lemindeki yzbinlerce deniz, yz binlerce balk, o kerem ve ltuf sahibinin huzurunda secdeye kapanr. Yaslara brnm, etrafn gremeyen kr varlk, bu hayal leminde hi buz gibi donup kalr m idi?44
44 Cneyd-i Badd Hazretleri; "Yaradlm, yaradana yaklanca eseri kalmaz." demitir. Denize den bir damla suyun eseri kalr m?

Bu lemde grlen blnmeler, tefrkalar, imtiyazlar o lemde yoktu. Biz o lemde Ehdiyyet Mertebesi'nde, gne gibi her tarafa nr saan bir cevher idik. Su gibi berrak ve saf bir halde bulunuyorduk.48
Cenb- Hakk'n, Gayb- Mutlak'n meydana kmayan, belirmeyen ilk zuhur mertebesine rifler, Ehadiyyet Mertebesi demilerdir. Bu mertebeye gayb'l-gayb (=bilinmeyenin bilinmeyeni), kenz-i mahfi (=gizli hazine) de denir. Allah fikrinin kalbde zuhur ve tecellsi olan feyz de feyz-i akdes ve feyz-i mukaddes diye ikiye ayrlr. Allah'n Ehadiyyet sfatnn tecellsi olan feyz-i akdes, Allah'n kendi kendine tecell etmesi ve a'yan- sbiteyi var klmasdr. Feyz-i mukaddes ise varlklarn vcuda gelmesine sebep olan Allah'n isimlerinin tecellsidir.
48

Temizlenmi ve arnm olan nefeslerimiz, ho szlerimiz, ycelir, ycelir, bizden armaan olarak lmszlk, sonsuzluk lemine varr. Bedenimiz topraktan yaratld iin, bedene it duygularmz topra, sret lemini grd. Can s's ise ayan mn derysna bast. Sret lemine ve topraa mensup olan u kuru beden karada gezebilir. Cann seyri ise mn denizinin ortasna ayak basmaktr. mr, bazen dalara trmanarak, bazen denizleri geerek, bazen de ovalar aarak bu toprak leminde geti, gitti. Bylece kymetli mrn geim derdi uruna, u madde leminde harcayp dururken, mn leminin b- hayatn nerede bulacaksn? Msiv derysnn dalgalarn yarp da ilh leme nasl geeceksin? u dnya hayatnda karmza kan, bize ok nemli gibi grnen eitli vak'alar, haller, zorluklar, engeller, toprak leminin dalgalar olup bunlar bizim vehmimizden, anlaymzn ktlndan, dncelerimizin noksanlndan meydana gelmektedir.

 Halkn hiss uykusuna, tabi uykuya dalarak, hi deilse uyuduu zaman bu leme gzn kapasn da dnya hrsndan kurtulsun diye, Allah riflerin halinden misaller vermi, rnekler gstermitir. Halkn canlar, nedeni, niini olmayan bir sahraya, "Rhlar lemine" gider. Rhlar rhlar leminde, bedenleri de yattklar yerde istirahat eder.

Sabahn yaratcs olan Allah, srafil gibi btn rhlar alr o lkeden, rhlar leminden u grnen leme, sret lemine getirir. Balar ki gndz olunca o mn lemi ayrlndan geri gelsinler, tekrar kulluk yk altna girsinler. Cenb- Hakk'n gerek kulu, Hakk'n mnev glgesidir. O, bu leme it btn irde ve isteklerini terk etmi, bu lemde lm, fakat mn leminde dirilmitir. Frsat karmadan ve tereddde dmeden, bu lemden lm, kendini tamamiyle Hakk'a teslim etmi olan kmil insann eteini tut ki, hir zamann, u bozulmu dnyann fitnelerinden kurtulasn. Allah, senin gzne, kendi gr nrunu verirse, gznde bu lem gibi yzlerce lem peydahlanr. inde bulunduunuz bu cihan snrldr, mahduddur; halbuki teki hudutsuzdur, sonsuzdur. Bu cihanda grlen naklar, ekiller, sretler, mn leminin nnde perdedir, engeldir. Onlar, telerde, meknszlk leminde parldarlar, oradan ten lemine derler, can gnei gkyzne smaz ki.67
67

eyh Glib Hazretleri: Bir lesi var ki em-i cnn Fnusuna smaz sumann" dedii zaman acaba Mevlna'nn bu beytinden mi ilhm ald?

Su gibi grnen, fakat aslnda yakc bir ate lemi olan u dnyadan k da, atee benzeyen, ate gibi grnen suya dal. Bu atein iinde yle bir lem grdm ki, her zerresinde s nefesi var, her zerresi bir l diriltebilir. Ne zaman ki rhlar leminden beden lemine "ininiz" emrini aldlar, fkeye, hrsa, kanaata balanp kaldlar. Hz. mer'in ad, nceleri putperestti. Fakat Elest lemi'nde ismi mmindi. Bizim "meni" adn verdiimiz "erlik suyu" Hakk'n nazarnda, u varlk ve benlikle kendini gsteren eklimiz, sretimiz idi.

 Bu meni, yokluk leminde bir ekle brnecekti. O, o ana rahmine dmeden nce, ind-i ilhde, bir sret idi, hem de fazla ve eksik olmakszn tamamyla mevcut ve mlum bir sret Akln yapsnda ne lemler vardr. u akl denizi ne de genitir.

Akl denizi gizlidir, grnmez grnen lem, sret lemidir. Bizim u d grnmz, akl denizinin bir dalgas, yahut bir slakldr. Rhun can lemindeki her bir uuu ufuklar ayordu. Tan yerlerinden de telerde idi. zlem duyanlarn mitlerinden de ileri idi, korkularndan da...

Her ne kadar onun madd varl, cismi yeryznde ise de, rhu meknszlk leminde, hem de Hakk yolcularnn vehimlerine bile gelmeyen bir meknszlk leminde usun. Oras, senin anlyacan, bir meknszlk lemi deildir ki, sana her an oradan bir hayal dosun. Cennetteki drt rmak, nasl cennetin emrinde, cennetin hkmnde ise, mekn lemi de, meknszlk lemi de, o mekndan mnezzeh olann emrindedir. Aman ya Rabb! Her an yokluk leminden, varlk lemine katar katar yzbinlerce kervanlar gelir durur.

Madem ki sen, hayret lemine daldn da kendinden getin, kendini Hakk'a verenlerden oldun; ben de senin olurum, hadisinin srrna erdin. Bu bir gerektir ki: Varl Hakk'a verene, Hakk, kendi ltfunu, keremini ihsn eder."168
168 Bu beyitte Kurb- nevfil hadisine iret var: Bir kulun farz namazlar kldktan sonra nafile namazlarna devam ederse, Cenb- Hakk'a mnen yaklaaca kuds bir hadisle mjdelenmitir. Bu hadiste Cenb- Hakk'n; nafilelere devam eden kulunun grr gz, iitir kula, tutar eli olaca haber verilmitir. Baka bir hadiste de, bir mmin, Allah'n olursa, yni Allah'n emirlerine, yasaklarna tamamiyle uyarsa, Allah'n da onun olaca beyan buyrulmutur. Bu iki hadse de bu beyitlerde iret var.

nsanlarda ayptan baka hi bir ey grmiyene, ayplar olsun. Gayb leminden gelen temiz rh, ayn yerden gelen kardelerde, nasl olur da ayp grr?

Gayb leminin ahvali, yalnz Hakk'n hs kullarna ma`lumdur. Onlardan bakalar: "lmden sonra, diriliinden phe ederler."

 Ey mnlar leminin gnei, sen de canlar sa, u khne dnyaya yenilik ver, yenilik gster. nsann vcuduna da akl ve can, gayb leminden akar sular gibi gelip duruyor. Her zaman gayb leminden insann bedenine yeni yeni hayat ve ilh feyizler gelir. Bu feyizlerle insana, ten leminden dar k, kendinden kurtul, iyilik et, bakalarna hizmette bulun emri verilir. Renksizlik lemi, renge esir olunca, vahdet kesrete brnnce, hakkatleri ayn olan Mslar, birbirlerine zt drler de, kavgaya balarlar.

Her peygamber, dnyaya, tek olarak vazife yapmaya gnderilmitir. Peygamber tekdir ama, gnlnde yzlerce lem vardr.

Sanki lem-i Kbra (=En byk lem) kudretinden bir by yapt da, kendini kck bir varlk suretine soktu.189
189

Hz. Ali Efendimiz: "Sen kendini kk bir varlk sanyorsun; halbuki sende byk bir varlk gizlenmitir." diye

buyurmutur.

Rhlar lemi pek geni, usuz bucaksz, sonsuz bir lemdir. Bu hayaller, bu varlklar hep oradan mnev gda alrlar, feyz alrlar. Hayal lemi, rhlar lemine nisbetle pek dardr. Bu yzdendir ki, hayallere dalmak, gam ve kederlere sebep olur. u varlk lemi, hayal leminden de dardr. Bu yzdendir ki aylar, bu lemde hilal (yeni ay) gibi grlr. Bu duygu ve renk leminin, bu dnyann varl, dar bir zindandan daha dardr. Bu duygu ve renk leminin pek dar oluunun sebebi; cz'lerden, unsurlardan bir araya gelii, sayya giriidir. Duygularmz terkip ynne gitmekte, bizi meydana getiren unsurlara taklp kalmakta ve dnyay bize zindan etmektedir. Sen eer birlii, o birlik lemini istiyorsan, o duygular iyi kullan da kesret leminden kurtul, vahdet lemi (=birlik lemi) ynne gel. Hz. Nuh'da Cenab- Hakk'n kudret eli bulunmasayd, irk lemini bir tufan ile nasl karma kark ve alt st edebilirdi?

Mzran ucu kalkan nasl deler geerse, ben de gndzlerden gecelerden yle getim, onlara ve onlarda geen hadiselere balanp kalmadm. Bu yzden gecesi, gndz olmayan yle bir leme (ehdiyyet lemine) ulatm ki, orada btn eriatler, btn dinler birdir. Bir saat ile yzbinlerce yllar birdir. O ehadiyyet leminde, ezel ile ebed birlemitir. Fakat, anlayszl yznden akl oraya yol bulamaz."

 mit ve korku perdesini yrttn zaman, grnmeyen lem btn gsterisiyle meydana kar." Ahiret lemine g etmi rhlar, yeryznde bir kii ld zaman; "Bakalm u beden rahminden doacak rh, sevinerek mi? Korkarak m doacak? Bizim lemimize gelecek rh nasldr? Gzel midir? irkin midir?" diye bekleirler. Yzlerden sret lemine, bu dnyaya mahsus olan renk maskesi der; artk beyaz yzl ile kara yzl arasndaki ayrlk, aykrlk kalmaz. Rh, sireti (i yz) ile grnr. Artk iyilik, ktlk gizlenmez olur. 52 Ey duygularn derleyip toplayarak gayb lemine gtren kii! Sen de Hz. Ms gibi dnce elini gnlnn cebinden kar da, etrafa hakkat nru sa.279

Sen ekilden, suretten kurtulmadka, Allah'a "ekle sar, yahut ekle smaz." demen yersizdir, botur.286
286 Hakk'n saysz tecelllerinden beine, sfler, "Hazerat- Hams" adn vermilerdir. Bunlar, bir eit mertebelerin aklanmasdr. Bu mertebelerin birincisine "Hazret-i Ehadiyyet" demilerdir. Bu mertebe, Cenab- Hakk'n zat lemidir. Bu leme "la ta'ayyn, gayb'1-gayb", "kenz mahf", "a'ma-y mutlak" adlar da verilir. Bu lemde Allah'n isimleri, sfatlar bile tecell etmemitir, ilk ta'ayyn, ilk tecellyi gsteren ehadiyet mertebesine "Hakkat-i Muhammediye" mertebesi diyenler de vardr. Bu mertebede Allah'n zat dnlemez. Bir hadis-i erifte "Allah'n nimetlerini dnn, fakat zat- ilahyeyi dnmeye kalkmayn." diye buyurulmutur. ikinci mertebe, "Hazret-i Vahidiyyef'tir. Bu mertebede Allah'n isimleri ve sfatlar ak ve seik hale gelmitir. Bu mertebeye "Hakkat-i insaniyye" mertebesi de denir. Birinci mertebede Allah, zat ile tasavvur olunamaz. Yani insann hatrna her ne gelirse, Allah, onun dndadr. Tasavvur ettiin ey gibi de deildir. Hakk, bu mertebede Mevlna'nn bu beytinde buyurduu gibi, "namutasavver"(=ekle, tasavvura smaz) bir haldedir. Bu ikinci mertebede yani "Vahidiyyet Mertebesi"nde ise, sfat ile ak hale gelmitir. Mesela, Allah, sem'(=iitici)dir, basr'(=grc)dir. Yani Allah, iitir, grr. Hakk'n yaratt mahluklar arasnda da iitenler ve grenler olduu gibi, onlara kyas ederek Allah'n iitme, grme sfatlarna dair fikir peyda edilebilir. Bu sebeple Cenab- Hakk, "Musavver" (=ekle, tarife sar), "Mutasavvere" (=tasavvur edilebilir), demek mmkndr. Hz. Mevlna bu grlere iaret ettikten sonra; "Sret leminden kurtulmam, maddede taklp kalm bir kiinin, Allah'n tasavvur edilebilmesi, ekle smas, yahut tasavvur edilemez, ekle smaz diye konumas batldr, yersizdir." diye buyurmaktadr.

Pr ve mrid o kiilerdir ki, daha bu lem yok iken onlarn rhlar Hakk'n cmertlik denizinde bulunuyordu.

Ey insan! Sen bir mekan lemindesin. Asln ise mekanszlk lemindedir. Sen bu dnya dkkann kapa da, br dkkan, mn dkkann a.

Bu dnya cihetsizlik leminden meydana gelmitir. Bu dnyaya "lmekn" (=yersizlik) leminden muvakkat bir yer verilmitir.334
334 Bir hadis-i erfte; "Allah vard, onunla beraber hi bir ey yoktu." diye buyrulmutur. Gerekten de, ezelde yani, balangc olmayan zamanlarda Allah var idi. Fakat yer, gk, zaman, mekan, hulasa hi bir ey yaratlmamt. Yalnz varlklarn "a'yan- sbite"si, yani ne ekilde yaratlaca, tasla, plan Allah'n indinde vard. Sonra, zaman, mekan ve sair eya yaratld. Zamanszlktan zaman, mekanszlktan mekan meydana geldi. Bundan anlalyor ki, her eyin k yeri "l-mekn" (yersizlik)dr. Bu sebeple: Ey Hakk k! Sen de derdine derman l-mekndan, yani zamandan ve mekandan mnezzeh olan Allah'tan bekle. Sebeplere teebbs et. al, ura fakat, muradnn, isteinin elde edilmesini "Msebbib'l-Esbb"dan, sebepleri halk edenden mid et, ondan iste.

 Byk ve esiz yaratc i yerinde gizlenmitir. Sen git de, onu i yerinde, a'yan- sabite mertebesinde tefekkr et.347
347 Beyitte geen "i yeri", ezeldeki a'yan- sabite lemidir. O lemi ancak ilah srlara aina olabilen irfan sahipleri dnebilirler. Fakat, Hakk'n i yeri, yalnz ezelde a'yan- sabite leminde midir? Rahman Sresi'nin 29. ayeti gereince Cenab- Hakk, her an ite deil midir? Bu konuya Hz. Mevlna Mesnev'nin I. cildinin (3071-3075) numaral beytlerinde temas etmiti. Tabi ezel lemi dncenin, saysz varlklarn yaratllarnn tasarsn tefekkr etmenin ayr bir hayranlk douraca muhakkaktr.

Hz. Muhammed (s.a.v.) kendi mnev nrunu bu fan cihanda, bu saffet leminde bulunca; bir an iinde, bir iaretle ay ikiye ayrd.

Halkn dereceleri iretidir. Emir leminin dereceleri ise, o lemin znde, yaratlnda vardr.383
383

Allah'tan baka her ev anlamna gelen lem'i, "Emir lemi", "Halk lemi" diye ikiye ayrrlar. "Emir lemi": Rh, gayb, latf, lht, melekt, mnev ve nran lemdir. "Halk lemi" ise: Madd, zlumt, kesf, cism ehadet lemi, u iinde bulunduumuz lemdir.

Elest leminde Rabbi'ni grp mest olan kiinin rhu, bugn de onun eserlerini, onun yaratt gzellikleri grr de, Rabbi'ni grm gibi kendinden geer.467
467 Elest lemi (Ezel lemi): Cenab- Hakk Hz. dem'den bulunduumuz zamana kadar gelmi, yaam, lp gitmi btn insanlarn rhlarna ve kyamet kopuncaya kadar dnyaya gelecek rhlar da dahil olmak zere, hepsine "Elest bi-Rabbikm" (=Ben sizin Rabbiniz deil miyim?) diye hitap etmiti. te o lem "Elest lemi, Ezel lemi "ydi.

'Lhut' bizim 'Nsut'umuza mahrem oldu. Senin eline ve koluna ak olsun.479

479 "Nsut lemi"; u zerinde yaadmz okluk lemi, madde lemi, mlk ve ehadet lemi de denilen bu lemi duygularmzla grr ve biliriz. "Lhut lemi" ise; vahdet lemi, ulhiyyet lemidir. Sflere gre nsut lemi, lhut leminin zuhurudur. Ayr bir varl yoktur. Yani madd bir lem, bir glge lem olan nsut lemi bir grntden ibaret olup mn leminin, lhut leminin zuhurundan, grnnden baka bir ey deildir.

Duygulardan biri, duyulamayan eyleri duydu, grlemeyecek eyleri grd ise; btn duygulara gayb leminin pencereleri alr. Ayan olan, apak meydana kan neblerin ve vellerin grd bir hakkat var ki; o hakkat hi yoruma gelmez.619
619 Kur'n- Kerm'de her eyin Allah' zikrettii ve baz kayalarn Allah korkuu ile yuvarlanp dt bildirilmi, bunlar baz bilginlerce mecaz saylp byle yorumlanmtr. Halbuki bunlar sflerce ayn hakikattirler, yoruma gelmez. Zaten sfler, Kur'an' olduu gibi kabul etmek, anlalmayan mteabih ayetleri Allah'n bilgisine havale etmek cihetini seerler. Sflere gre mutlak varlk olan "Allah", zat iktizas ilmdir. Btn eyann hakkatleri, ilminde sabit olmu ve bu sabit olu kinat meydana getirmitir. u halde kinat Allah'n ilminde sabit olan hakkatlerin tecellsinden ibarettir. Bu ilimde sabit olan hakikatlere; "a'yan" (=apak meydanda olan) ve a'yan- sabite, bu leme de; "a'yan lemi" derler.

 Bu sret lemi, yni stnde yaadmz bu dnya ile bu dnyada bulunan btn varlklar dalp durmadadr. Mn lemi olan o dnya ile, o dnyadakiler ebed olarak kalacaklar. Bu dnyann da sonu gelecektir, bu dnyaya k olanlarn da... O lemdekiler ise, lmszdr; onlara ayrlk yoktur. Hepsi de bir arada bulunmaktadr. Oklar uuup durmada, onlar atan yay da, gayb leminde gizlidir. Genlere, ihtiyarlatc yzlerce ok saplanmaktadr.61
61 rih Ankarav hazretleri, bu beyti erh ederken, Yunan filozofu Efltunun u szn alm: Felekler birer yaydr. Vaka, hadiseler de birer ok. nsan nin alnan bir hedeftir. Allh da, o oklar atan oku.

Zavall insan! Kendini gerei gibi bilemedi, tanyamad. ok telerden, ycelerden, ezel leminden geldi; bu noksanlar lemine, bu kirli dnyaya dt.84
84 Zavall insan; kendinin ne olduunu anlayamad! Ahsen-i takvm olduunu, yni dier btn varlklara olan stnln bilemedi. O yzden mrn fni lezzetler, beden zevkler urunda harcad durdu.

Azz dost! Sen, tek bir kii deilsin; sen, bir lemsin! Sen derin ve ok byk bir denizsin!109
109 Hz. Ali; Ey insan; sen kendini ufak, deersiz bir varlk m sanyorsun? Sen, kk bir varlk deilsin; sen, byk bir lemsin! buyurmutur. Gerekten de bugn ilim isbat etmitir ki insan, madd ynnden bile vcudundaki hcreler say ile dnya nfusundan fazla bir lem, mnev btne gelince kinatn z. eyh Galib hazretleri; Hoa bak ztna kim zbde-i lemsin sen! demiti. Btn kinat bir lem-i ekber, insan lem-i asgar ve kinatn fihristi... nsanda her ey var...

Ey dostlar, ekilden, sretten geer, mn lemine girerseniz, orasnn cennet ve gl bahesinin iinde gl bahesi olduunu grrsnz.

Siz madde lemim braknz, canllar lemine gidiniz de, lemin czlerinin tesbihlerini ve grltlerini iitiniz! nsan hissinden kurtulmadka, yni duygusundan kmadka, onlara grnmez lem yabancdr. O, dnyay aklna getirmez; o, dnyaya ait hereyden habersizdir. Allh; nebleri ve velleri lemlere rahmet olarak dnyaya getirmitir. Vel, halk Hakkn zel derghna arr; Allha da; Y Rabbi, bunlar kurtar! diye du eder.

Btn lem, her ey Allh tesbh eder. Fakat irde ve ihtiyar olmadndan creti, sevb ettii tesbihten baka bir ey deildir.

Gzmz boyanyor, aldanyoruz da, dnyay pek geni gryoruz. Halbuki hiret lemine gre, dnya ok dardr. Glmesi alamaktan ibret, vnmesi ar ve ayptan baka bir ey deildir.

 Bilal diyordu ki: Ben de ana rahmindeki ocuk gibi bu dnyada iki bklm olmuum. Dokuz aylk oldum, artk buradan gmem gerek.371
lmek aslnda yeni ve mnev bir hayata domaktr. Onun iin Hz. s; iki defa domayan, melekt lemine giremez. diye buyurmutur. Doumun biri dnyada, ikincisi de hirettedir. kinci doum; ya lmle, yhut lmeden evvel, riyzetlerle, nefisle mcadelelerle, nefsi ldrmekle olur. hiret leminin geniliine nisbetle dnyann darl ana rahmi gibi kalr. Dnyadakiler de ana rahmindeki ocuklara benzer. Onun iin Hz. Bilal kendini dokuz aylk, mn lemine domas gereken bir cenine benzetiyor.
371

Varlk leminde, Hakkn srrn bilmek, ztn grmekten de daha te bir ey var m? Eer i leminde nefs-i emmre senin yolunu vurmasayd, yol kesiciler, yni eytanlar sana nasl el uzatabilirlerdi? Bir mddet yeryznde cotum, kaynadm; bir zaman da, beden tenceresine girdim, orada pistim, kprdm, tatm. Yni minerallerden, bitkilerden ve eitli hayvan gdalardan yararlanarak, eitli hallerden getikten sonra insana geldim.452 452 Hz. Mevln bu beyitlerde bizim madd varlmzn, bedenimizin geirdii safhalar, merhaleleri anlatyor. Daha nce de bu konuya temas etmiti. (3901-3906 numaral beyitleri lutfen tekrar okuyunuz) Tasavvuf terimlerinde devriye denilen hu madd ekilden ekile giriler, bizi tenash (=rh g) inancna gtrmemelidir. Rhumuz, Budistlerin inandklar gibi bir bedenden baka bedene gemez. Bu inan slam deildir. Hz. dem topraktan yaratld gibi, biz de btn insanlar da toprak tan yaratldk ve yaratlmaktayz. nk anamzn babamzn yeryz nimetlerinden aldklar gdalar sonucu, onlarn tohumlarndan yaratldk. Yni topraktan geldik. Ana rahminde drt aylk iken bize rh leminden birer rh verildi, canlandk, minicik kalbimiz arpmaya balad. Zaman gelince anamzdan doduk, bymee baladk. Hakkn takdir buyurduu seneleri harcadktan sonra, lnce bizde bulunan her ey aslna dnecek. Yni topraktan gelen madd ynmz, bedenimiz topraa verilecek, rh da teki dnyada Berzah lemine gidecek. Mezara terk edilen madd varlrnz, yine seyrine devam edecek. yle ki: Etlerimiz kk kurtlara yiyecek olacak, mezarmzda otlar bitecek, onlar hayvanlar yiyecek ve tenimizdeki mineraller topraa, gazlar havaya, hitkilere geecek. Yine devir amadan devam edip gidecek. Fakat kymet gelince, sur frld zaman ryen, dalp giden eitli merhalelerde seyr eden czlerimiz Allhn emriyle bir araya gelecek. Ve rhumuzun terk ettii eski beden, ona geri dnecektir. Mevln baka bir Mesnevi beytinde der ki:
Rh kymet gn kendi bedenini tanr, defne gibi, kendinin olan, kendine mahsus olan o ykk yere gider. (Mesnevi c. V, 1774) Bu hadiseye akl ermez, zaten akl neye erer ki!. 6,5 yl nce Galileo uzay mekii havaya frlatld. Kurun hz ile giden ara milyar yediyz milyon kilometreyi arkasnda brakt, Jpiterin yrngesine girdi. Oradan fotoraflar ekerek dnyaya gnderecek. 5 milyar k yl uzaktaki yldzlar kefedilirken, aklmz bu sonsuzluu idrak edebiliyor mu? Ana rahminde bir yavrunun yaratlmasna akl ermeyince, insann dalm czlerinin tekrar yaratlmasna nasl akl erer? Behet Keml merhum bir yeti manzum tercme etmiti: Bytenin bir damla phty insan diye; Gc yetmez olur mu ly diriltmeye?

Periler gizlidir. Ortada grnmezler. Fakat insan, mns yznden perlerden de daha gizlidir. Akll kiiye gre insan, gizli olan perilerden yz kat daha gizlidir.
Akllya nazaran insan bu kadar gizli olursa, gizlilik leminde bulunan ve ii masivadan arnm olan kmil insann ne kadar gizli olacan sen dn.

Rh da bedenin czlerine der ki: Ey benim topraktan gelen, topraa mensup olan czlerim! ektiim gurbet a daha byktr, nk ben rh leminden gelmiim, ara mensubum.479
479 Mevlnnn mridi Burhaneddin Tirmiz hazretlerinin u meldeki bir ktas ok dndrcdr: Rh gurbettedir. Beden ise kendi vatannda, yni yeryznde yaamaktadr. Allhm, garb ve vatandan ayr dm olan rha ac, merhamet et.

Akll adamn biri, Hz. sya; Varlk leminde her eyden daha g, daha zor ne vardr? diye sordu. Hz. s buyurdu ki: Ey can, her eyden g, Allhn gazabdr. nk o gazaptan cehennem bile su gibi titrer durur. Adam; Peki! dedi, Allhn gazabndan nasl eman bulmal? deyince, Hz. s; Kzdn zaman kzgnln yenmekle. cevbn verdi.520
Bir kuds hadste buyrulmutur ki: Ey ademolu, hiddete kapldn zaman beni hatrla, ben de gazaba geldiim vakit seni hatrlayaym.
520

Ey insan, sen grnte madd varlnla kk bir lemsin. Fakat mnen, gerek varlnla, byk bir lemsin.562
562 Hakm: Hikmetle uraan, akl yolu ile hakkati bulmaya alan bilgin, islm filozofu da diyebiliriz. Onlar insann sadece madd varln grerek, insanda kinat oluturan btn maddelerin varln mahede ederek, insana Kinatn fihristi. det kk bir lem demilerdir. Halbuki hakki mn yolu ile, gnl yolu ile arayan Allh hakmleri insann mnev varlnn bykln sezmilerdir. O sebeple insana byk lem demilerdir. Hz. Ali; Ey insan, sen kendini ufak, kk bir varlk sanyorsun, halbuki sende btn kinat gizlenmitir. diye buyurdu. eyh Galip hazretleri de insana; Hoa bak ztna ki, zbde-i lemsin sen. (=Kendine iyi bak, kendini tan. Sen btn lemin, hulsas, zsn.) dedii zaman bu gr dile getirmitir.

Yollarn uzunluu, ksal bedene gredir, lah lemde uzunluun ksaln yeri olur mu? Rhlar yokluktan nasl koup geldilerse, sen de yle, elsiz, ayaksz, evveline evvel olmayan leme kadar yr, git. Kmil insan olmak iin Saba meliki bile olsa, ondan, o dnya mlknden vazgein. Balktan kurulmu u lemin dnda nice mlkler var. Btn lem, can Kaf dana varan kutan, yni vellik mertebesine eren kmil insandan bahseder durur.

 Attn vakit sen atmadn, ancak Allh att. yetini okumusun ama sen, bedensin, ayrlk leminde, madde leminde kalmsn; rha inememisin.584
584

Bu beyitte Enfal Sresinin 17. yetine iaret var.

. Kfirler kalp ake gibidirler. Temiz ve pak olan erler ise altn gibi olmulardr. Bu iki grup da ehvet lemi olan dnya potasnn iindedirler. Kalp olan potaya girince hemen kararr, simsiyah olur. Fakat altn potaya girince onun altnl meydana kar. Altn potada, ho bir halde elini sallar, ayan basar, ate iinde gler, durur. Bedenimiz, bu dnyada bize yz rt olmutur. Bizim, gerek varlmz ise deniz gibidir. Biz, stmzdeki bu erpn, bu saman ynnn altnda gizliyiz.593
593

Hz. Mevln Dvan- Kebrinde buyurur ki: Bu grnen eklimiz, bir yz rtdr. Btn secdelerin kblesi, biziz. Dvan- Kebr, c. III, 576.

Ey dirilmeye inanmayan kii, sen toprak ve tohum lemlerinde iken gnln de yoktu, ban da yoktu. O yzden dnceyi de inkr ediyordun, inkr edii de.

O denizde, o lde, o dalarda vehimler ve hayaller bile yol alamaz. Yni misal leminde de bu dnyada olduu gibi denizler, ovalar ve dalar vardr.613
613

Ztn mnev olarak sretler ve ekiller halinde harite grnd leme misal lemi derler. Bu ismin verilmesinin sebebi, rhlar leminde bulunan her ferdin, cisimler leminde brnecei mmessili bu lemde zahir olmasndan trdr. lem-i misale; lem-i berzah da derler. Bu mertebe, gayb ve ehadet lemleri arasnda bir fasladr, bn Abbas hazretleri; Misal leminde de dnyada olduu gibi bir Kbe mevcut olduu gibi, benim gibi de bir bn Abbas vardr. diye buyurmulardr.

Bu dnya yznde grlen bu l, bu ova, misal leminin llerinde, ovalarnda deniz stndeki kla benzer. Misal leminde yle durgun sular vardr ki aklar gizlidir. O sular, akan sulardan daha taze, daha hotur. Onlar can gibi, rh gibi iten ie akarlar, aklar da gizlidir, yol alan ayaklar da. Eer bu dnyada grdn, balar, baheler, gnl lemindeki nee selvisinin aksi olmasayd, Cenb- Hakk bu hayal lemine aldanma yurdu demezdi.642
642

Bu beyitte Al-i mran Sresinin u meldeki 185. yetine iaret var: Herkes lm tadar. Yaptklarnzn karl muhakkak kymet gnnde tastamam verilecektir. O vakit kim o ateten uzaklatrlp cennete sokulursa, artk o muhakkak muradna ermi olur. Bu dnya hayat aldanma metandan baka bir ey deildir.

Hani kymet nerede? diye soran dertli insan; bir bak da gr: Bu kymet yznden yzlerce lem meydana gelmede, lemlere lemler katlmada!653
653Sfilere

gre kymet trldr: Birincisi tab lmdr, ikincisi ihtiyar lmdr, yni lmeden evvel lmek, kalbin ebed olarak diri kalmas iin yeni bir yaama. nc kymet fena fillah mertebesine erdikten sonra beka billah mertebesinde hakik bir hayata kavumaktr.

Bir hadste bildirilmitir ki: Allh, lemdeki varlklar eit olarak yaratt. Yarattklarndan bir ksmna akl verdi, bilgi verdi, cmertlik verdi. Bunlar meleklerdir; bunlar, Allha secde etmekten baka bir ey bilmezler!

 Mayalarnda hrs yoktur; hev ve heves yoktur! Bunlar, batan baa nrdur; Allh ak ile diridirler, Allh ak ile yaarlar! 1500 Yarattklarndan dier bir ksm bilgisizdir, hayvan gibi; ot yer, otla semirir! Onlar, ahrdan ve ottan baka bir ey grmezler; ktlklerden, aalklardan, iyiliklerden, yceliklerden haberleri yoktur! Allhn yarattklarndan nc ksm ise insanlardr, ademoullardr! Bunlar; yar yaratllar bakmndan melektirler, yar yaratllar bakmndan da eektirler! nsan; yaratl gerei, eek olan yars ile aalklara, belden aa duygulara meyleder. Melek olan br yars ile de ba gklere ynelir, ycelikler arar, akla uygun eylere kendini verir.656
656

Hz. Mevln buyuruyor ki: Bazan melekler, bizim mn stnlmz, rh temizliimizi kskanrlar; bazan da beer zaafmzdan, ktlmzden eytan bile kaar!

Cenb- Hakkn, lemi yaratmakla ne yarat oald, ne gc kuvveti artt; zaten evvelden olmayan, imdi de yoktur!678
678

Allh, kinat yaratmakla bir fazlalk kazanmad. Nitekim onlar yaratmasayd da bir eksiklik olmayacakt. Hz. Cneydin meclisinde; Allh vard; Onunla beraber hi bir ey yoktu! hadsini okumular. Hz. Cneyd; Hala da yle olduu gibi. demi ve btn varlklarn Hakktan ibret olduunu, yni Onun yaratt vcd- mmkinden ibret olduunu iaret etmitir. Evvelden olmayan, imdi de yoktur!a gelince, btn mmkinat ezelde ilh lemde tasavvur- ilhde mevcut idi. lmiyyet halinden ayniyyet haline geldi. Fakat, Allhn malumu olmayan hi bir ey yoktur! Bu sebeple ezelde olmayan, bugn de mevcut deildir. eyh Marib de; Nasl olur da insan Senden bakasn grebilir; nk Senden baka bir ey yoktur! demitir.

Evet; susmak denizdir, sz sylemekse rmaa benzer, seni deniz yni mn lemi aryor. Sen ne diye dereyi aramadasn, yni dnya ilerine ait dedikodular peine doru komadasn? Velnin gz, bu fn lemden ve bu leme ait eylerden vazgetii iin gayb lemini grr de, o yzden herkes tarafndan plr durur! mmetlerin hidyet nru olan Hz. Muhammed (s.a.v.) Efendimiz dnya ve hiret iin Bu dnya ile, o dnya birbirini zarara sokan iki ortaktr. diye buyurmad m?811
811

Bu beyitte u hadse iaret var: Dnya ve hiret iki ortak gibidir. Birini ne kadar honut edersen, brn o kadar kzdrrsn.

O halde dnyay sevmek, ona kavumak, hiret leminden kopmak, ondan ayrlmaktr. Bu bedenin daima sa ve esen oluu da rhun hastal demektir. Aslnda btn lem akl- kll (=Allhn ilk yaratt, akl- evvel) mertebesinden sonra ortaya kan akl mertebesinin sreti, grndr. O Kul (=de) buyruuna uyanlarn, btn insanlarn hepsinin de babasdr.815
815

Akl- kll, Allhn ilk yaratt akl- evvelden sonra gelen bir ube olan akl- kll =tm akl= Allhn bilgisidir. Btn varlklar bu bilgi ile var olmutur. Her var olan, var olaca vakit, var olaca kadar zaman ve mekn dahilinde meydana getirir. Btn varlklar Hakkn bilgisinde mevcuttur ve onun kudret, hikmet ve lutfunun, onun yaratclnn delilleridir. Zt ile her eyden mnezzeh olan Allh, hikmetini, kudretini, yaratma gcn, sanatn, lutfunu, kahrn, adletini bu varlklarla aa vurur. Bu bakmdan gnl gz ak olan kii, her yerde, her eyde Onun kudretini mahede eder. Beyitte de, Syle! diye evrilen arapa Kul olarak geen bir emirdir. Kurnda bir ok yetlerde geen Kul (=de) buyruuna uyanlar btn varlklardr. Kimisi szle, kimisi sesle, kimisi de varlklar ile Hakkn kudretini, bykln, yaratma gcn syleyip duruyorlar.

Madde lemi olan, halk lemi cihetlidir. Mn lemi yni emir lemi ise bil ki cihetsizdir, ynszdr, yanszdr.869
869

Bu beyitlerde Hz. Mevln, akln insan bedenine, madd olarak ulap ayrlmadn, rhun da bedende neliksiz, niteliksiz olarak tasarrufta bulunduunu, yni hakim olduunu izah etmektedir. Cenb- Hakkn lemle ve insanla olan beraberlii de bundan daha stn bir tarzda, neliksiz, niteliksiz olduu anlatlmaktadr.

 Akl emir leminden bulunduu iin cihetsiz olunca, elbette her eyi iyice bilen Allh akldan da stn akl, candan da stn candr.

Sen o kt huylardan kurtulunca, lem senin yznden can yurdu kesilir. Yani ok stn bir hal kazanr. O zaman bir atl yzlerce orduya destek olur. Zt olan, zt olan eyle tannr, insan yaray grnce, onu iyiletirmek iin aresini arar. Hasl Elest lkesinin kadrini hilesin diye, dnya hayat ne srlmtr.
Buradan kurtulup oraya varnca, lmszln tatl leminde, Allha teekkr eder, durursun.

Orada, dersin ki, Meer dnyada toprak elemi, faydasz eylerle uram da, bu tertemiz lemden kap durmuum.

Ey iyilik isteyen Hakk k! Kendinden geip Hakkta fan olmak, bulutsuz bir hale gelmektir. Kendinden gei leminde, sen ayn n drd gibi olursun.

u leme, gnl gz ile bakan grr ki, burada her an yeniden yeniye bozulup dzelen eyler var.

Gr de bil ki, yoklukta gneler var. Burada sret ehlinin yannda gne gibi parlak olanlar; orada, hiret leminde Sh Yldz gibi snk ve deersiz kalrlar.

Sen benlikten kurtulur, varln krar i olursan, i leminin destann duyarsn!

Nefsin hurma arab ile, eitli mezelerle sarho olmu ise, unu iyi bil ki, ruhun gayb leminin, mn leminin salkmn grmemitir. nk o nru grenlerin alametleri vardr. Onlar, bir gurur, bir gsteri evi olan bu dnyadan, bu aldan evinden uzaklarlar.274
274 Bu beyitte, Zmer Sresinin u 23. yeti mnasebetiyle sylenmi olan aadaki hadse iaret var: Allhn islm nru ile kalbine genilik verdii kimse kalbi mhrl, nrsuz kii gibi midir? Elbette o, Rabbinden bir hidyet zeredir! O halde, yazklar olsun onlara; Allhn zikrini terk eden kalpleri katlara! Onlar, apak bir sapklk iindedirler! Rivyete gre Peygamber Efendimiz bu yeti okuduktan sonra u hadsi buyurmutur: Nr kalbe girince kalp alr, geniler! Bunun zerine orada bulunan ashab; Ey Allhn Resul; bunun alameti, belirtisi nedir? diye sorduklar zaman Peygamber Efendimiz buyurmulardr ki: u aldanma ve gurur evinden uzaklamak, zevk ve nee yurduna ynelmek, lm gelip atmadan lme hazrlanmaktr!

 Sen bu dnyann madd aklarna, fan klarna bakma. Sen gayb leminin klarna k ol. Be gnlk klara pek aldr etme.

arap gayb lemindendir. Testi de bu cihandandr. Testi meydanda grnyor. Fakat sunulan arap pek gizlidir. Her gze grnmyor. Bu arap gzellere gzel gzle bakmayanlarn, kalpleri fesatlarla, ehvetlerle dolu olanlarn ve bu manev araba mahrem olmayanlarn gzlerinden pek gizli kalm. Fakat mahrem olanlara apak grnmektedir.363
363 Gayb leminden sunulan bu mn arab, bizim bildiimiz araplardan deildir. Mevlana bir rubasinde yle buyurur: Bu bizim sarholuumuz krmz araptan deildir. Bizim arabmz ak kadehinden baka bir yerde bulunmaz. Sen benim arabm dkmek iin geldin, fakat ben grnmez bir arabn mestiyim. Bu sebeple benim arabm grp dkemezsin. Tebrizli Saib merhum da bir beytinde aynen yle syler: Seni zm arabnn verdii sarholuktan kurtaracak bir mn arabna karlk, iki cihan verseler ucuza gelir.

Ey kendini gizleyen Allhm, o leme de doldun, bu leme de. ark nrunun stne de yceldin, garb nrunun stne de.

Yolcu bir an nce geldii yere dnmeli, madenine (ezel lemine), varncaya kadar bir yerde elenmek, avunmak, dilenmek bile yolcunun yolunu keser.

Allhm, elde edilen her ey sendendir. Her ey senin ltfun ve ihsanndr. Btn dnyada herkesin yaptklar iyilikler, ihsanlar aslnda senin iyiliklerin, senin ihsanlarndr. Affetmeler, balamalar da senindir, sendendir. Bylece btn lemin af ve ihsan senin af ve ihsanndan birer zerredir.

Tek bir kii olduu halde bin kiiye bedel olan kimdir? O, Hakk velsi ermi kiidir. Hatta Allhn o yce kulu, yalnz bin kiiye deil, yzlerce asrn yetitirdii btn insanlara bedeldir.272
272 Mesnevi rihi Ankarav hazretleri, bu beyiti aklarken diyor ki: Vel kimdir? Bazlar velyi yle tarif etmilerdir: Vel Hakkta fan olmu, fakat Hakkla bak kalmtr. Bu fikrin daha iyi anlalmas iin, hulul ve ittihat bataklna derek inancmz zedelemeden, Hakk tenzih ederek diyebiliriz ki; Damla denize dm, yok olmutur. Fakat deniz ile sonsuzlua kavumutur. Allhn dostu olan vel tam manasyla gnln Allha vermi, kendini isyandan btn gnahlardan temizlemitir, kemal mertebesinde btn insanlar geride brakmtr, insan kmil olmu, deeri her bakmdan dier insanlardan stn olmutur. Byle bir gerek vel, Muhammed hakkate erimitir de, zaman ve mekan balarndan kurtulmutur. O, madd bakmdan fanidir. Fakat mana bakmndan, ruh bakmndan bakdir. Sanki btn asrlarn, btn lemin kudret ve kuvveti velde toplanmtr.

Bir zerre yukarya kmada, br aaya dmekte; durur gibi grnrler ama, onlarn savan, bu durgunluk leminde gr.

 Ruh leminde bazen ekilden, sretten kaarak, bazen de srete, ekle brnerek her de bekler dururlar. Yani mkevvenat, btn varlklar; insan, hayvan, bitki ve cansz sandmz varlklar, hepsi Hakkn kudretli elinde olup, her ey onun emri ile mana leminden suret lemine ve suret leminden mana lemine dner, giderler.

u halde; Halk da onundur, emir de onundur. ayetinin manasn anla! Halk, surettir, ekildir. Can yani ruh da emirdir. Can emre binmitir.286
286

Bu beyitte Araf Sresinin u mealdeki 54. ayetinden iktibas var: Rabbiniz, gkleri ve yeri alt gnde yaratan ve sonra ara hkmeden, gndz durmadan kovalayan gece ile bryen; gnei, ay, yldzlar, hepsini buyruuna ba edirerek var eden Allhtr. Bilin ki yaratma da emir de Onun hakkdr. lemlerin Rabbi olan Allh Ycedir. Gzle grlen madde lemine sufler halk lemi diyorlar. Buna ehadet lemi de denir. Bir de bu be duygumuzla idrak edemediimiz bir lem vardr ki, buna da emir lemi derler. Bu emir leminin bir ad da gayb lemidir. Bu beyitte Hz. Mevlana halk suret ve ekil olarak, ruhu da emir olarak alm ve bu gre uymu.

80 Suyun testiye dolmas istenince, padiah can ordusuna Binin! emrini verir. Yani Allhn emrinde olan ruhlarn, bulunduklar o ulv lemden, bu sfl leme (dnyaya) gelmeleri istenince, Cenab- Hakk, ruh ordusuna; Atlarnza binin! emrini verir. Onun koyduu kanun gereince, erkeklerle kadnlar birleirler, ocuklar doar, bylece ruhlar ten atlarna binerler. Sonra, Cenab- Hakk, ruhlar ycelere ekmek diledi mi Atlarnzdan inin! emri gelir. Yani ten atlarna binmi olan canlar, sfl lemden (dnyadan) ulv leme (ruh lemine) davet iin Allh tarafndan bu ie memur olanlar; Atlarnzdan inin! emrini verirler. Bu emir gereince ruhlar ister istemez, beden atlarndan inerler. Hakkn emri ile yine ruhlar lemine varrlar, orada kalrlar.

Btn lem, kendi varlndan, kendi ihtiyarndan (dileinden) kurtulmak iin kendini sarholua vermekte, sarholuk lemine kamaktadr.

Can da, canana kavumak isterse, eyasn, pln prtsn sonsuzluk lemine tar. Bylece insan bedeni eitli mertebelerden geip, ruha (ilah emanete) kavuunca, o bedene yerleen ruh, canann, asln aramazsa hsrana der. Gerisin geriye gider, insan mertebesinden hayvan mertebesine tenzil eder. Oradan da daha aalara, hayvandan da daha aa mertebeye der.

 Tvbe at acayip bir attr. Bu at, insan u sfl lemden, u alak dnyadan alr, gn en yksek mertebesine karr. Ahmed, bu dnyaya ikinci dou mertebesinde olarak gelmi, onda yz kyamet zahir olmutur.337
337 Peygamber Efendimiz lmden evvel lmn en yksek mertebesine varrken, yzlerce kyamet geirmitir. Ve her an bir kemal halinden, daha yksek bir kemale gemek suretiyle, insan kemaliyetinin ve bizim idrakimizin ulaamayaca en yksek mertebesine ulamtr. Onun iin o, her an bir kyamet ve bir base, her an bir idrakten daha ykseine geiyordu. Dnyaya ikinci doula gelmek nedir? Suflere gre iki dou vardr: l) Ana rahminden dnyaya geli 2) Tabiat leminden hakkat lemine doutur. Bu dou mecaz ve madd hayatn sfatlarn, arzularn ldrerek Hakkn sfatn elde etmektir, ite Peygamber Efendimiz, bu leme daha ana rahminden inerken, Allhn ltfu ile bu manev vasflara sahiptir.

Eer gnln iyi insanlarn teki lemde kavuacaklar devlet ve saadeti gryorsa, neden o tarafa yiite yrmyor? Niin Hakka itimat ve tevekkl klmyor? Niin kendini ona vermiyor? Neden kalbini manen zenginletirerek hrs ve tamadan kanmyor?

Ey en gzel yardmc olan Allh! Var gibi grnen, fakat aslnda yok olan u fan leme taklm kalm olan gzlerimi, grnmeyen gerek lemi grr bir hale getirmeye senin gcn yeter.374
374 Bir arif; Dnya var gibi grnen bir yokluk, Allh yok gibi grnen bir varlktr. demitir. Gerekten de insanlarn gzleri, aslnda yok olan, fan olan bu hayal lemini var gibi grmekte, gzmze grnmeyen hakkat lemini de yok sanmaktadr. Hz. Mevlana bu yanl grten Hakka snyor ve ondan yardm niyaz ediyor.

Sessizlik lemi gelir atar, susmaya balar. O lemle uzlamayann, lmden korkann vay haline!

Bu kadar birbirine zt, bin ekilde grnen vahdeti (=birlii) kim grmtr? Daima bir kararda olan bir varlktan, nasl oluyor da, yz binlerce cnb, hareket meydana geliyor? Yani kinatn ztlarla dolu bir vahdet lemi oluu artc deil midir?

Balktan yaratlm, ok fena huylu, ok hars, ok a gzl bir varlk olan bedenimiz ile, gklerden, ruh leminden gelen tertemiz, ilah bir varlk olan ruhumuz, ezel takdir gerei arkada olmular, muvakkat bir zaman iin u dnyada beraber yaamaktadrlar. Asl ruhumuzun bu baya, kt huylu, ahlaksz birisi ile arkada olmas, onun yapt btn huysuzluklara, ktlklere ses karmamas, onu sabretmeye altrd iin iyidir. nk sabr insann iini aar, gnln ferahlandrr. Nitekim azz Peygamberimiz Efendimiz de; Sabr, ferahln anahtardr. diye buyurmulardr.

 lemin terzisi olan bu felek, hayat yolunda yryen binlerce kiinin ten elbiselerini, akn, aklsz ocuklar gibi hem yrtar, hem diker.471
471 Arif airlerden birisi hayat hakknda u ktay sylemi: Gam yemekle, can ekitirmek demektir bu hayat. Neelenmek, zevk mit etmek dahi beyhudedir. Nevbeti mr savan eslafa gpta eylerim, Domayanlarsa, doanlardan daha asudedir.

u anda dnyada yaayan insanlar, yz renklidir. Yz gnlldr. Byle bir dnyada, bir renkli lem nasl bulunabilir?

Herkes derdine bir derman, yarasna bir merhem arar. Bu yzden de, lem ayakta durur, iler yrr, gider. Hakk korkuyu bu leme direk yapmtr. Herkes korku yznden bir ie sarlmtr.

lemlere rahmet olan byk bir Peygamber iken, ok yce, esiz bir varlk iken, herkesi ileri gemiken bile, o Hakkn cmertliinden gzya diledi.

Akll kiiler, ebed olarak lmszle ermilerdir. Bu sebeple onlarn varl ile bu lem de mana bakmndan lmszdr.560
Hz. Mevlana bir baka Mesnevi beytinde buyurur ki: Btn hayvanlar insan iin ldr. Fakat btn insanlar da bir akll kii iin ldr.

Bu dnyada, sfl ve ulv leme mensup kiiler birbirlerine kartrlm, hep birlikte yaamaktadrlar. Fakat Hakkn gayreti, sevgisi, ortaya bir perde germitir de, ulv leme mensup olanlar gizlemitir.

O lemden bu leme bir ana cadde var; oradan buraya geliyorlar, buradan oraya gidiyorlar!

Sen, dnceleri gkyznn yldzlar gibi bil; onlar, baka gn etrafnda dner dururlar!592
592 Bu beyitlerde Hz. Mevlana u lemin her an grnmez lemden (=gayb leminden) bu grnen leme geldiini, sonra bu grnen lemden tekrar gayb lemine gittiini, sonra tekrar bu leme dndn ifade buyurmaktadr. Bylece lemin her an yeniden yeniye yaratldn anlatmaktadr. 50. Kaf Sresinin u 15. ayetine de iaret etmektedir: lk yaratma ile yorulup ciz mi kaldk ki

yeniden yaratmayalm? Dorusu, onlar, yeni bir yaratmadan phe iindedirler! Gnl lemimizin de byle olduu, yeni yeni dncelerin, yeni yeni hayallerin belirdiini adeta oturduumuz halde her an yeni bir leme gittiimizi bu gidilerden haberimiz olmadn ifade buyurmaktadr. Milyarlarca insann yaad u dnya zerinde her an yzbinlerce ocuun doduunun, her an yzbinlerce kiinin ldnn de bu beyitlerde ifadesi vardr. Allh, her an yaratmakta, her an ldrmekte; Muhy ve Mmt isimlerinin tecellisi devam edip gitmektedir.

Allhm; Sen hangi duyguya gayb leminin yolunu aarsan, o duygu artk eskimez, ypranmaz, lmez!

Ruha, gayb leminde ikenceler vardr! Ama sen, srayp dnyev isteklerden kurtulmadka bunlar gremezsin; bunlar gizli kalr!

nsanlarn ilerinde ise, sonsuz bir lem vardr. Bir kara adr gibi olan bedeninin iine, gnlne bu kadar ok geni dnyalar sdrlmtr!666
666 Bu ilah binann en alacak taraf da, insann ii ile ruhan leme mensup olmasdr! u kara adr gibi olan bedenimizin iine, bir ok lemler sdrlmtr. Fikir lemi, hayal lemi, kalb lemi, akl ve ruh lemi gibi.

Kalenin be kaps, duygularmz gibi d leme, madde lemine, renk ve koku lemine almt. Be kaps da, i duygularmz (mfekkire,, muhayyile) gibi mana lemine alm; gizli eyleri, ilah srlar aryordu..

Ak; mekanszlk leminde yanarda gibi ate madenidir! Yedi cehennem, onun kvlcmlar yannda bir duman gibi kalr; yani, cehennemin yakan, kavuran korkun alevleri ilah ak ateinin yannda bir duman, bir glge gibidir!

Bu suret leminin en az ayb, kusuru udur: Devaml olarak onu grrsen, sana mell gelir; ondan usanrsn, bkarsn!

Mana leminde seyretmeden, dnp dolamadan onun benimle beraber bulunmasnn srlarn, hikmetlerini nasl gnlmn kulana duyurabilirim; ona bu hakkatleri nasl anlatabilirim? Yani; Nerede olursanz olunuz, Allh sizinle beraberdir! nk, size hayat veren ruhunuz, Ona baldr! ayetini ona nasl duyurabilirim?

Gnl gz ak olan kii, daha bu lemde iken teki lemi grmtr; o ztla bu ztt anlamtr; o ruhan lemi aka mahede etmitir!

 Hayran oluu, ciz kal kendisine manev gda edinen kii ne mutlu kiidir! Bu hale gelen kii, iki lemde de dostun himayesinde, glgesinde uyumaktadr!

Can; toprakla, slaklkla, balkla diri olursa, deniz leminde ne hale gelir, nasl olur; sen seyret!

Topran her cz, insan toprak lemine gtrr, fakat; can denizinin dalgas, adam alr, sevgiliye gtrr!