BR C D YA HARB DE TEKLAT-I MAHSUSA ve HAYBER'de TRK CE G

Cemal Kutay

ERCA Matbaas, stanbul, 1962.

KTABI DEK EREVEL, MSTAKL BAHSLER: Elinizdeki kitab tamamladnz zaman, mevzu ile yakndan alkal, fakat bu hacim iine sdrmaya imkn olmayan bahisler hatrlatlmadan, aydnlk fikre varabilmenin imknszln takdir edeceksiniz. Bu sebeple, kitabn iinde ve asl mevzu devam ederken araya konulmu ereveli fkralar greceksiniz. Bunlar ltfen metinden ayr okuyunuz. Trkiye stikll ve Hrriyet Mcadeleleri Tarihi'mizin muhterem okurlar iin bu tarzmz malmdur. Bu cildleri okumam olan muhterem okurlarm iin, ereveli fkralara dair bu izah zarur addettim. TARH KONUUYOR serisinin, iki ay sonra alacanz ikinci ve mteakip olanlarnda da ayn tarza devam edeceiz. Bylelikle, eserin ana fikri ve ana hdiseler zerinde daha aydnlk neticeler iin, sizleri yormam ve mevzu ile yakndan ilgili olup da, mazinin nisyan perdesine brnm hdiselerin hatrlanmasnda da hizmet etmi olacam sanyorum. Sayg ile arz ederim. C. Kutay.

Elinizdeki Kitab Elinizdeki kitabn ksaca tad isim (Birinci Dnya Harbinde Tekilt- Mahsusa ve Hayber'de Trk Cengidir. Bu ismin, ilk nda kitabn mevzuu zerinde ak ve aydnlk fikir veremediini itiraf edeyim. ok dndm, fakat, u mtevaz hacmin ancak 320 sahifesine sdrlmya abalanm o koskoca konu ve azametli hdiseler iin daha tatmin edici, ad bulamadm. nk mevzuumuz, mparatorluumuzun son asr iinde, hdiselere dorudan doruya veya dolayl olarak tesir etmi (gizli) bir tekiltn ve ona azamet vermi ahsiyetlerin, en etin sahalar zerindeki didinmelerini ortaya koymaya almaktadr. Bilhassa, 1912 ile 1918 arasndaki alt yl, biz Bat Trklerinin kurduu en yce devlet olan Osmanl mparatorluunun son kritik yllar olarak, bin bir hdiseyi, bir tek gn ve hatt saate sdracak kadar ykldr. Acaba Osmanl Devleti, sadece bu son alt, hatta; kinci Merutiyetin iln tarihi olan 1908 esas olarak alnrsa on yl iinde mi kp gitmitir? Hayr!,. Bir ksm politikaclarn, kendi ahs ve zmre grleri adna yaptklar srarlara

ramen asla!... Bu byk devlet, ne bir siyas, ne bir asker hezimetler ve gerilemeler neticesinde kmemitir: Bunlar, grnr de olan sebeblerdir: Bizim mparatorluumuzun asl felketi, temsil ettiimiz yaama sisteminin ve safnda olduumuz medeniyet nizamnn k idi. Ksaca Buhar Devri dediimiz yeniala, O'nun fikri dzenine ve hrriyetler sistemine ayak uyduramadk, ar merkeziyetilik iinde, imtiyazl zmre ve snflarn boumasn, halk adna yaplm hareketler sandk, devirlerin tercme kanunlarla temsil edileceine inandk... Ayn ller iinde 1962 Cumhuriyet Trkiyesinin aclarn, ayn mihenk tana vurunuz: Siz, sanrmsnz ki, bizim bugnk dertlerimiz sadece rejim buhran ad verilen politika kavgalardr?... Asla!... Biz, tarihimizin ve corafyamzn, bize emrettii yeri alamam, ona eriememi olmann strab iindeyiz: Nasl ki, matbaay Bat'dan 217 yl sonra nimet sayabilmisek, bugn, televizyon'un Arab Yarmadasnda l'e kt u gnlerde, bizim asl acmz, Atom devrine, dedelerimizin Buhar Devrine uzak olduklar kadar uzak olmamz ve an artlar karsnda iki bklm kaldmz mahrumiyet ukurumuzdur. Biz, bizi bu ukurdan kurtaracak cesur vatanseverlik hamlelerini ihanet saymann ksa vde hastal feveranlar iinde bocalayp duruyoruz: nc Selim'in tek tbirle Nizam- Cedid dedii YEN DEVR e kar ayaklanan Kse Musa'nn Yenieri kafas, Fetva verecek yeni Topal Ataullh'lar bulma er verasetine tesahb ettike, ne Amerikan unundan ekmek yuurmann hicab, ne de hayl hak ve hrriyetler iin Belediye Hudutlarna ekilme irticai son bulacaktr. Ve torunlara kalacak bu kt mirs'n zaman zaman hortlay ile dnya yeni devirlere erimiken, onlar vatan iin de dnenleri, Tevfik Fikret'in hayl ettii: Zahmetin, himmetin ve fazln iin Koyar elbet vatan, bu hasta nine Bir scak buse, terli nsiyene kadirinasl yerine, yal kemendler, inkrlar, veya tahrif edilmi hdiselerle tarihin hkmn artma gayretleri bekliyecektir. Elinizdeki kitab takdim satrlarnda bu yrekler acs kadere neter vurmaya ne lzum vard demeyiniz: nk elinizdeki kitabn mevzuu da, tahamml edilememi byk lklerin, hznle kapanm sahifelerinden birisinin ibretli hikyesidir... Tekilt- Mahsusa'nn neden ve hangi duygularla doduunu, devrini kapatal yarm asra yakn olmasna ramen bilmiyoruz... Peygamberimizden 1285 sene sonra, yine o tarih

Hayber'de, Krk Trk ocuunun -masal deil!.. - yirmi bin dman, hem de ou dini bir dman karsnda nasl bir ehamet yarattn da bilmiyoruz. Bunlarn ikisi de, kendi saha ve mevzularnda, devre k olma hareketi deil midir? nk bir milletin hayatnda, rnek tutulma sevivesi sadece bir tek mevzuda olmaz: Madd manev kudretler birbirlerini tamamlar ve ortaya imrenilecek varlklar kar. Gerileme, korkakln altnc hissi'dir: Bu his, her trl kahramanlklarn nne kar: Byk Kafa'ya tahamml edemez. Cesur Yree dman olur, kendi kk ve kifayetsiz bedbahtlnn stne kan her trl normal-st himmetin affetmez dmandr: Anlatlmam, unutturulmaya allm, inkr edilmi, mehullere srkletilmi btn gerek hdiselere yaplan kasdda, fasik-i mahrum'un bu aalk duygusunun ufuneti tter. Gerek tarihin ve gerek tarihinin vazifesi ise, hakikatlerin zerindeki al' kaldrabilme cehdidir: En merakl romanlara mevzu olacak vak'alarn, bir hayl deil, gizlenmi, bilmediimiz z tarihimizin bakir safhasndan bir tutamn nmze iten mevzu!... Kendi sahasnda, byle bir mehuln zerindeki rty, elinizdeki sahifeler iinde beraberce kaldrmaya abalyacaz. Tanr yardmcmz olsun... Cemal KUTAY Eyll, 1962 Moda, stanbul.

TEKLAT-I MAHSUSA VE HAYBER'DE TRK CE G

stanbul'un souk ve puslu gnlerinden biriydi: Tarih, 23 ubat 1914... Vakit akam... Bir ka zamandr, bugnk stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi o tarih Bab- Seraskeri binasna yerlemi olan Harbiye Nezaretinin st kat cepheye bakan geni nazr odasnda, ge saatlere kadar klar snmemektedir: O gnlerden tarih sahnesinden ekilinciye kadar, mparatorluumuzun kaderine hkim isimlerin banda gelen gen Harbiye Nazr Mirliva Enver Paa alyor, durmadan alyor... nk memleket, gerekten byk dertler ve

meselelerle kar karyadr. Balkan Harbinin o feci neticeleriyle, btn Rumeli elimizden kmtr. Edirne'nin hudutlarmz iinde kalabilmesi de, ferd cesaret ve fedakrlklarla, tali ve kaderin pek mstesna ltuflarndan olmutur. Yoksa Kmil Paa hkmeti, ngiliz Kabinesinin srarl telkinleri ve Rus basksnn zoruyla, Osmanl devletinin ikinci payitahtn da Bulgarlara terk eden protokol imzalamtr bile... Nihayet, Balkanl mttefikler arasnda kan anlamazlk, Srp ve Yunan ordularnn Bulgaristana taarruzu ile ortaya kan frsattan faydalanmasn bilen bir avu midini kaybetmemi gen kadronun ileri frlay ile Edirne, hemen hemen, Bab- linin rzas dnda ele geirilmitir. Hatt daha da ileri gidilmi, Garb Trakya'da dnya yzndeki ilk TRK CUMHURYET de kurulmutur (1).
(1) Balkan Harbinin bozgun facialarn takib eden ve Edirnenin kurtulmasn temin ettikten sonra, dnya yznde ilk. Trk Cumhuriyeti olarak kurulan Garb Trakya Hkmeti yakn tarihimizin en dikkate deer hadisesidir ve eitli siyas sebeblerle, kurulu ve kne ait gerekler bugne kadar ifa edilmemitir. Tekilt- Mahsusa'nn eseri olan bu bakir ve ibretli hdise, TARH KO UUYOR serimizin drdnc kitab olarak aralk 1962 de nallah huzurunuzda olacaktr.

Kmil Paann sukutu, Mahmut evket Paann iktidara gelii, Mebusan Meclisinde iddetli ve tehlikeli politika kavgalarnn sonundaki asker idare, nihayet Mahmut evket Paann ehadeti, Said Halim Paann sadrzaml, Enver Bey'in bir emrivaki ile Harbiye Nezaretine gelii, ttihad ve Terakki Frkasnn vatann kaderine kaytsz artsz hkim oluu... te, 1913 sonunda, vatann iinde bulunduu artlarn bir ka cmle ile hlsas budur. Enver Paa, Ordu'nun politikann dnda ve hatt stnde kalmas fikrindedir. Bu kanaat ve inancn, Balkan Harbi srasnda siyasetin her sahasna el atarak vatann o gzelim kelerini elden kartm ve tarihimize misli grlmemi ac malbiyetlerin kara sahifelerini getirmi olan hdiselerin tekrarn tamamen nlemek kararndadr. Askerlik meslei, tekniin dnya yzne getirdii icablarla bambaka ra girmitir: Sultan Hamid'in idare-i maslahat politikas ile, kadrolara doldurulmu olan alavl, yni neferlikten yetime zabitlerin tasfiyesine balanlmtr. Yalar ok ilerlemi ve sava bilgilerine ait devirler kapanm olan eski kumandanlar yerine, gene kurmaylarn getirilmesine hzla devam edilmektedir. Balkan Harbi iinde uranlan malzeme ve silh kayblarnn telfisine allyor. Bte acktr. D istikrazlar ok glemitir. Hkmet, haric borlarn kendisini deil faizini bile deyemiyor. Maalar, ancak Dyun-u Umumiye

idaresinden ksa vdelerle alnan borlarla denebilmektedir. te yandan, asl byk tehlike olarak, mparatorluu terkib eden ekalliyetler arasnda ba gstermi bulunan ayrlk hareketleridir: ngiliz - Fransz - Rus hatt talyan ve Alman politikasnn tahrik ettii bu iftirak hareketleri, Avrupa karandaki topraklarmzn elden kmasna ramen, hl, dnyann en geni lkeli devleti olan imparatorluumuzu, uzak, ok uzak hudutlarda byk kuvvetler bulundurmaya mecbur ediyor. Din inanlar ne olursa olsun, Trk olmayan rklar ve milletlerin srarla takib ettikleri mstakilleme hareketi, Bb- li'yi, muhtelif ve bnye itibariyle birbirinden ok farkl siyaset takibine mecbur etmektedir: Btn Dnya Mslmanlarn bir araya getirerek, stanbuldaki makam- hilfetin evresine toplamak idealini gden ttihad- slm hareketi... Trk Ana-Vatanna ynelmi olan PanTrkizm (Turanclk) cereyan... Din ve milliyeti ne olursa olsun, o nda mparatorluk hudutlar iinde yayan btn unsurlarn birliinden doan ttihad- Anasr siyaseti... Btn bu eitli ve birbirlerinin temamen zdd olan siyas cereyanlarn mihrak ise, yine ORDU'-dur: nk, Hiristiyanlar hari olarak, Osmanl mparatorluunun btn dier unsurlar, Ordu'nun tabii kadrosunu tekil ediyor. Tatbikatta bu gerek byle midir? Elbette deildir. nk yllardr, daha nce Balkanlarda ve Arnavudlukda olduu gibi, imdi de Arab Yarm Adasnn hemen hemen her kesinde Trk Kan dklyor: Bu atrdyan, temeli rm, madd manev balar kopmu usuz bucaksz topraklar zerinde nazar bayran dalgaland vatanda, mlk hkimiyetin bedeli, oluk gibi dklen Trk Kan'dr.

SO BR TECRBE YAPALIM

23 ubat 1914 akam, Harbiye Nezaretindeki geni makam odasnda, karsndaki iri yapl, devrin modas Enver bykl, ve Harbiye Nazrnn karsnda bir mir - memur vaziyetinde deil de, iki sammi dost gibi rahata oturmu., onu dinliyen gen adama, Enver Paa, yukardaki ac tablonun son safhalarn anlatmaktadr. Btn anlatlanlar, muhatabnda hi bir hayret ve hatt znt intiba yaratmyor: nk, Harbiye Nazrnn misafiri, btn bu hdiselerin iindedir ve anlatlanlardan bir oklarn, Harbiye Nazrndan daha yakndan bilmektedir. nk O, Enver Paaya, gizli istihbarat servisleri tarafndan verilen bilgilerin iinde yaamaktadr. Vatann umum manzaras zerindeki izahlarn tamamlayan Harbiye Nazr, muhatabna kararn bildiriyor:

 imdi Eref Bey... Siz, Tekilt- Mahsusanzla, bu muhataral haleti mmkn olduu kadar tabilie irca iin cesaretli bir ka tecrbe daha yapacaksnz. Hkmetin arz ettii ekl insicama ramen, Nazrlarn ahs mizalar ve hatt siyas kanaatleri dolaysiyle cezr tedbirlerin ok g olduunu takdir edersiniz. Dnyann, byk ve haricinde hi bir devlet ve lkeyi brakaca pheli bir umum harbin arifesinde olduu muhakkaktr. Bizi kat'iyyen rahat brakmayacaklardr: ngilizler ve Franszlarn Rusyaya yardm iin Boazlarn serbestisini istiyecekleri muhakkaktr. stanbula bir kere Rus askeri girdi mi, onlar payitahtmzdan bir daha karabilmenin gayri mmkn olduu da muhakkaktr. Byle bir felket, maazallah, devletin ebed izmihlalidir. Hariciyemizin, ngilizler ve Franszlarla msav artlar iinde yapmak istedii ittifak teebbsleri, maalesef akm kalmaktadr. Almanyann banda olduu merkez devletler grubu ile bir ittifak akdetmek ihtimlimiz iinde de, devleti ve vatan mdafaa iin, btn slm lemi ve Trk lemi ile yakndan mnasebetler tesis etmiye, aradaki ihtilflar bertaraf etmiye ve onlar fikren ve bedenen kendi safmza davet ve temsil etmiye mecburuz. te Sizden talebim, hi vakit kaybetmeden, idareniz altndaki Tekilt- Mahsusa kadrosunu bu mhim memleket hizmetini baaracak seviye ve kudrete karmaktr. Bunun iin ben Harbiye Nazr olarak elimden gelen hereyi yapmya amadeyim. Bugne kadar olduu gibi, bundan sonra da, yine ahsen benimle temas edeceksiniz. Harbiye Nezaretine verilmi olan Tahsisat- Mesture'den istediiniz gibi istifade edebilirsiniz. Ben kaniimki, Sizin bilhassa ahsen ok iyi bildiiniz, vaktiyle Hrriyet mcadelesine oradan baladnz Arabistan'la, Cezair, Fas, Tunus, Trablus-Garb, Msr, Hindistan, Cava, ran, Afganistan, Byk Asya Trkistannda giriilecek tekiltl ve uurlu bir propaganda ve onu takiben de gizli

tekilt ile, mukadder olan Cihan Harbinin nne daha hazrlkl kabiliriz. Dmanlarmzn bize taarruz yolunda duyacaklar endienin apn, bizim bu hazrlmzn ciddiyeti ve muvaffakiyeti tekil edecektir. Meselenin ehemmiyetini izah edebildim zannediyorum. Harbiye Nazrnn, mutad dnda olarak konutuka ve tasavvurlarn aa vurduka heyecanlandn gren ve kendisini mutlak sknetle dinliyen Tekilt- Mahsusa Reisi mtalasn bir ka cmleye sktrd: Paam... inde bulunduumuz vaziyet malm... Siz, bugn eklen bizim vatandalarmz ve tebeamz olanlardan balyarak, aramzda kan, tarih, dil, din, anane mnasebetleri olan ve dnyann bin bir ksesine dalm yz milyonlarca insanla

aramzdaki hudut ayrlklarna, muhtelif glklere ramen, mukadderat birliinin tecrbesini yapmak istiyorsunuz. Bunu da, devletin bekas ve yaklam olan umum harb iinden zaferle kabilmenin esas artlarndan kabul ediyorsunuz. Ben de tamamen ayn fikirdeyim. Msaade buyurunuz: En ksa zamanda ihzari plnlarm ikml edeyim, tasvibinize arz edeyim. Allah utandrmasn.

HAZIRLA A BYK PL

Tekilt- Mahsusa Reisi, Harbiye Nazryla beraber km ve Enver Paann yeni tand Kurueme sahilhanesine beraber gitmilerdi. kisi arasnda, en etin imtihanlar geirmi olan yaknlk ve itimad, Harbiye Nazrnn tasavvur ettii re yi bulabilecek ahsiyetin, karsndaki adamn ferd cesaret ve tecrbesinde toplandnn sz gtrmez delili idi. Eref Bey diyor ki: Enver Paann Ordu mevzular dndaki hdiselerle alkadar olduuna, ttihad ve Terakki iindeki iktidar kavgalarna kartna ve kendisi iin, husus klik iler tekil ettiine dair daha ok dmanca duygularla atlan fikirler tamamen yanl ve hakszdr. Enver Paa, rahata iddia edebilirim ki, Sadrzamlardan ve Hariciye Nazrlarndan daha byk basiretle, dnyann byk bir harbe srklendiini grm ve Osmanl devletinin bu harbin dnda kalabilmesinin kendi irade ve arzusunun stnde ve haricinde, adet bir emrivaki olduunu kavramt. Bu sebeble, devlete felket getirecek oldu bittilerden mmkn olduu kadar kurtulmak, bilhassa orduyu hazrlamak istiyordu. Hkmetin haric istihbarat hemen hemen yok gibi idi. Hariciyenin birok ve en ehemmiyetli servislerinde, yine Trk olmayan unsurlar alyordu. Daha sonraki hdisat, bunlar arasnda nice nice hainler ve satlmlar olduunu ortaya koymutu.

BR DOSTLUU TEMEL Tekilt- Mahsusa, dorudan doruya Bakumandanla bal gizli alan bir devlet messesesi idi. ylece ki, O'nun varl, bir ok nazrlarca da mehuld. itekim

harbden sonra, Said Halim ve Talt Paa kabinelerini divan- li (yce divan) a sevk etmek iin kurulan Meclis Tahkikat Komisyonu nnde bu iki kabineye mensup

birok nazrlar (yni bugnk tbiri ile vekiller) Tekilt- Mahsusay bilmediklerini, sadece, Harbiye azr Enver Paann ahsna bal ve devlete mutlak itimat edilen baz

ahsiyetler in mahrem asker faaliyetlerinden haberdar olduklarn sylemilerdir. Hakikat de gerekten bu idi... Tekilt- Mahsusa, Sultan Hamid istibdadn ykan Jn-Trk hareketinin, Kuuba Oullar'nn idare ettii Hicaz ayaklanmasn, ferd ve ahs hareket olmaktan kartarak, btn mnevver ve vatansever Ordu kadrosuna mal etmek dirayetini ve tavsiyesini gsteren rahmetli veteriner albay Rasim Beyin delaletiyle, Erkn Harb Kadrosu iine yaylp benimsenmesinden doan ihtill hareketi idi. Enver Paa, Harbiye azr ve Bakumandan olarak, Osmanl mparatorluunun mdafaasnda ba

rol ve mevkii alnca, kendisinin de vaktiyle iinde bulunduu bu hareketi ihya etmek kadirinasln gsterdi: Devlet, ayn devletti.. Vaka rejim'in ismi deimiti amma, bu devletin, ierde de, darda da, dostlar ve dmanlar ayn idi. Bu sebeble, Tekilt- Mahsusa, vatan grnr grnmez dertlere kar, birbirine inanm insanlarn tekil edecekleri mdafaa hatt olarak tekiltland, zamana uygun hviyet ald, vazife grd. Enver Paay, Balkan Harbinin felketlerini takip eden gnler iinde ve cihann yeni bir savaa hazrland devrenin arifesinde Harbiye azrl makamna getiren hdiseler

normal saylamazd: Enver Paa, iki rtbe birden terfi etmi, kaymakamlk (yarbaylk) dan Mirliva (Tmgeneral) olmu, ve otuz be yanda iken mparatorluun bu en byk asker makamn elde etmiti. Enver Beyi, bir vatan endiesi duygusunun telkin ettii hizmet olarak, hatt arzusu dnda, bu makama sevkeden eski dostlarn banda da Eref Bey vard... Kendilerine, slm tarihinin ilk devresinde, Peygamberimizin etrafnda toplandklar iin, cennet vadedilen on idealist mcadeleciye izafetle aere-i mbeere denilen on arkadadan ikisi, Eref Bey ve rahmetli Dr. kendisi iin verilen Harbiye azm, Enver Beye

azrl karar n bildirmiye gittikleri zaman, bir

apandisit ameliyatn yeni geirmi ve Beiktadaki evinde istirahat halinde olan ikinci merutiyetin gen ihtillcisi, arkadalarn dinlemi, mucip sebepleri tasvib etmi, fakat, u art ileri srmt: Ben Harbiye azr olduktan sonra, bu makamn icablarn tereddtsz yerine

getirirken, benden, hi bir istisna muamele istemiyeceinize sz vereceksiniz. Ordunun disiplin ruhu ne halde gryorsunuz. En iddetli tedbirleri alrken belki muhatablarm

sizler olabilirsiniz. O takdirde beni vefaszlkla ittiham etmiyeceksiniz. Tam bir itaat ruhu, tam bir feragat, tam bir nizm hayat... ttihad ve Terakki Frkasn olduu gibi, siz eski arkadalarm da, hi bir suretle ilerime mdahale ettiremem. Asla iltimas ve tviz veremem. Dn ve bugn yaplm olan hizmetler, birer vazife olarak ifa edilmitir, bunlar ak bono deildir. Bunu bilmelisiniz ve bana sz vermelisiniz. Bu sz verilmi ve Enver Paa, bylece Harbiye azr ve Bakumandan olmutu.

Sadece, Padiahn Bakumandanl, bir unvan meselesi olduundan vekil tbirini kullanmt. Enver Paa, Harbiye azrl devresi iinde, arkadalarndan bu ald sz'n dikkatle

ve istisnasz tatbikini istedi, fakat, ne samimiyetinden, ne de tevazuundan hi bir ey kaybetmedi. Tekilt- Mahsusa'nn ikinci tekiltlanma devresinde Eref Bey yaral idi. Enver Paa, bu eski dostundan, Tekilt- Mahsusay yeni ekilde tanzim ve bana gemesini istedikten sonra, Ege blgesine tefti ve tensik seyahatine kmt. Btn kolordularn bana gen erkn harbler getiriliyor. Balkan Harbinin madd mnevi felketinden ordu kurtarlmya allyordu. zmir'den Eref Beye kliesi aada olan mektubu gnderdi: Bu mektubu beraber okuyalm: Eref Kdn aldm. Yaralarnzn getiine memnun oldum. Bsbtn geer de yine gelirsin, grrz. iyaziden ne haber? Bana kalrsa ii abukltrsanz fena olmaz.

Dediin mushaf almadm. Kardeinin ve senin gzlerinden perim. E VER, Bu samimiyet bylece devam etti... Fakat gen Harbiye azr ve Bakumandan,

samimiyetini nfuz gsterisi ve iltimas tecellisi halinde kullanmak istiyenlere de asla msamaha etmedi. Bu mevzuda u misal, cidden ibret vericidir: Devrin Adliye azr brahim Bey, olu

Adnan Beyin askerlik hizmeti iinde stanbul'da braklmasn rica eden bir mektubunu Enver Paaya gnderiyor. Enver Paa, mektubu okuduktan sonra altna el yazsyla aynen u cmleleri yazyor:

 Vatann her kesinin mdafaas ayn derecede mukaddestir. Askerlik hizmetleri nazarnda btn evld- vatan, ehzadegn dahil, msavidir. Bir Adliye azrnn bu

hakikati mdrik olmamas, ayan teessftr. Ben bu makamda iken, hi bir istisna muamele olmyacaktr. Ve, dahas var: Bu mektub, altndaki meruhat ile birlikte, yirmi drt saat, Harbiye ezaretinin iln tahtasnda asl kalyor... brahim Beyin, Talt Paaya tezallm ve: Rezil oldum... Enver'in cevab u oluyor: Kanun rezil olacana bizler rezil olmamya alalm!.. demesi zerine,

Bu seneler iinde Tekilt- Mahsusann, mnhasran gizili istihbarat ile deil, harite ve hatt Osmanl devletinin hudutlar iinde kalan, fakat merkeze ballk ve sadakatleri daima phe uyandrm bulunan ve Trklerden gayr rk ve milletlerin ekseriyeti tekil ettikleri yerlerde ald tedbirlerle, hkmetin grnrdeki kuvvetlerinin ve asayi tekiltnn kat'iyyen baaramyaca hizmetleri grm olduu muhakkaktr. Bunlar, cidden gizli tutulduu iin, kabine azasnn bile mehul idiler. Hatt ok iyi hatrlarm. Bir gn Talt Paa, yar aka, yar cidd: Eref Beyefendi... Sizin hkmet tekiltndan bize anlatabileceiniz haberler yok mu? demiti. Bunu da, dierlerinin duymamas iin yavaa kulama sylemiti. O tarihte Dahiliye Nazr ve iktidarda olan siyas Frkann tabi reisi saylan bir zatn dahi, bylecesine sitem mevzuu yapacak kadar mahrem addedilen almalar nelerdi? imdi, tarih nnde bu sualin cevabn vereyim: Byk bir pln hazrlamtk.. Bu pln, Osmanl devletinin asrlarn yk ve miras olarak omuzlarnda tad mazi miraslarnn zararm asgar hadde indirecek tedbirleri ihtiva ediyordu. Bugn dndm zaman, benim de ar cesaretli bulduum bu pln neydi? imdi tarih huzurunda, hazrlklarmz, ou nazariyede kalmyarak urunda kan dklm, emek verilmi ve tatbikat safhasna girerek, baka menbalara ve kaynaklara balanlm olan mcadele ve didinmelerimizi, mehullerden karmadan evvel, TEKLT-I MAHSUSA ne idi, onu anlatmak icab eder.

SULTA HAMD'in E KUVVETL ZAMA I DA YAPILMI BR BA KALDIRMA I A ILMAZ ETCELER:

Eref Bey Tekilt- Mahsusa yi yle anlatr; Sultan Hamid'in son seneleri, bir vehim ve vesvese tufandr. Babam Kucuba Mustafa Nuri Bey byle bir vehim uruna Hicaza srld zaman, ben ve kardeim Selim Sami de, babamzla birlikte Hicaz'a yollandk. Srgn yerimizin evvel Yemen olmas, Padiahn gazabnn azametini anlatyordu. Hicazda srgn iken, Mekke'den firar; ederek Hindistana geerken yakalanmtm. Cihad kalesinde parangaya vuruldum. Vali Ahmet Ratip Paa tarafndan istintak edildim. Aramzda ar bir mnakaa cereyan etti: Zulm payidar olmaz. keceksiniz.. dedim. Taif'te Hrriyet Babas Mithat Paann ehid edildii kale odasnn karsna tkldm. Yedi ay burada ikence grdm. Gentim, mtehammildim. Buradan Medineye kal'abend olarak nakledildim. Bab-l-Arab ailesinden eyh ehab'yi, milletimi tahkir ettii iin yaraladm. Muhafz akir Paa tarafndan i kalede, Orta-a'dan kalma bir ikence ekli olan tomrua akldm. Gya, Tanzimat Fermanyla lvedilmi olan bu feci tazyikler, bende u inanc yaratt: Abdlhamid idaresi, ekl olan kuvvet ve satvetine ramen, ancak bu ferd zulmlerle payidar olacak kadar khnelemitir. Onlarn bu tazyikleri, yklmakta olan saltanat bnydlarna olan gvensizliklerinin almetidir. Firar edeceim ve mcadeleye girieceim. Harbiyedeki arkadalarm arasnda, vatanperver olanlarn hapsi, artk vatann bu ahs ve keyf istibdad sisteminden kurtulmas iin canlarn vermiye amadedir. Bir n hareket bekleniyor. Ve, hemehrim olan muhafzlktaki mlzm Tahir Bey vastasyla, kardeim Selim Sami ile irtibat temin ederek kamya muvaffak oldum. Ubeyt Of ve Ferec bn-i Msr'lerle ilk ete harblerine baladk. Bizim mcadelemiz, btn memlekette derin akisler yapt. O zamana kadar kar konulmaz bir varlk saylan Sultan Hamid idaresinin rkl ortaya kyordu. Sami'nin, zmir ve stanbulda gizli tekilt kurmas iin am'da olan kolaas Mustafa Kemal Bey (Atatrk) sahte bir nfus kd temin etti. Ben, Hicaz'da mcadeleme devam ettim: Muhafz akir Paann olu, yvern- hazret-i ehrivriden Mustafa Vasf Beyi, tabur arasndan daa kaldrdm. Mehur Lavrens. bu hdise iin hatratnn fikrin yedi kolonu ksmnda syle der: Bu mthi haydut, muhafz

paann olunu tabur askerin arasndan, bir kartal hmyla aln, atnn terkesine atarak karmtr. Padiahn, Mekke erifine, hilfet makamnn hediyesi olarak gnderdii srre-i hmyunu vurarak, asayiin nasl pamuk ipliine bal olduunu, ve artk km bir nizamn hi bir madd manev varlna itimadn akl ve iz'an icab olamyacam isbat ettim. mparatorluumuzun her tarafndaki, gen erkn harb zabit arkadalarmla muhabere halinde idim. Tekilt- Mahsusa'nn ilk temeli, bir Hrriyet Kadrosu halinde bu suretle hazrlanmtr. Yoksa bu isim, bir diman, masa banda tercih ettii lfz varlk deildir. bni Reit ve Emir Abdlziz gibi, Necid'in amknda, mahall otoritelerin de zerinde derin tesirler yapan mcadelemizin, artk vatann dier ksmlarna da temili gn geldiinden, Kbrs'a, oradan Paris'e geerek Jn Trklerle temas ettim., Bu srada kardeim Selim Sami, zmir ve havalisindeki ttihad ve Terkki tekiltn kurmutu. Ben, Paris'ten, Karadaa gelerek Makedonyaya gemi, buradaki faaliyetin genilemesine alyordum. Yllar ve g inanlr hdise ve maceralar ihtiva eden bu mcadele devresi, u kanaati ortaya koymutu: Sultan Hamid'in ferd ve zmrev istibdadnn tarih devresi tamamlanmtr. Bu idare, uurlu ve kuvvetli bir bask ile yklabilir. Nitekim byle de oldu ve tarihlerimizin KNC MERUTYET adn verdikleri bu neticede, 1904 de balam olan mcadelemizin ve bu mcadelenin daha sonra sembollemi ad olarak benimsediimiz Tekilt- Mahsusa'nn hissesi cidden byktr.>

K C SAFHA: TRABLUS-GARB MDAFAASI ve TEKLTI MAHSUSA

Bizim memleketimizin garib bir kaderi vardr: Msbet ve iyi olan varlklarn, daha sonra, lbal ve gayr lyk hdiselerin reva ve itibar iin insafszca kullanlmas... Nitekim, kinci Merutiyetin elde ediliinde, birbirine inanm bir avu insann mterek emei olarak adlandrlan Tekilt Mahsusa, ikinci vatanseverlik rneini de Trablus-Garb mdafaasnda verdikten sonra byle bir istismar safhas geirdi: Merutiyetin iln ile beraber, hazrlanm ve tekiltlanm olan dmanlklarn mucizev tedbirlerle yerlerini hakkmzda hayrl ve msbet neticelere brakacan sananlar ok abuk hayal krklna uradlar: Yunanistan Girid'i ilhak etti, Avusturya-Macaris-tan Bosna-Hersek'i ilhak etti,

talya da Osmanl mparatorluunun mirasndan gecikmi olmann hrs ile Trablus-Garb'e saldrd... Trablus-Garb mdafaas. Devletin karar ve eseri deildi: kinci Merutiyeti ilnda asl himmeti gstermi olanlarn, bir vatan parasn savasz ve hacalet iinde terk etmemek haysiyet ahlanmalar idi. Tekilt- Mahsusa kadrosu, Trablus-Garb savanda, Gerillclkda (muntazam ve tatminkr kuvvetlerin mahrumiyeti halinde ete ve cephe n ve arkas harelerinde) ne mkemmel neticeler alnabileceini isbat etti. Ben, daha 1904 de, ancak be on arkadamla Ahmet Ratib ve akir Paalar, Padiaha her n telgraf basnda mdad!.. feryadna mruz brakan mcadelemi yaparken, Sadk El-Mevvet Paann karargh kumandan olan arkadam Rasim Bey (zmir suikasd srasnda Maarif nazr kr Beyle beraber aslan Miralay Rasim Bey bu zattr.) gizlice yanma gelmi: Eref... Crmlerin en by olan huruc-u ales-Sultan ile ittiham ediliyorsun. Bu yolda da muvaffakiyetle yryorsun. Bu mcadeleni ahs bir hareket olmaktan kar. Hkmetin idaresinin zulm ve facialara sebeb olan istibdadnn seyyiat olarak iln et. Hatt, imdilik Padiahn ahsn da muhterem tut.. yle bir hava yarat ki, senin bu uramalarnn, sadece ve mnhasran, fena idarecilere kar ayaklanma olduu kanaati uyansn. Kendini de tek bana gsterme. Bir Tekilta bal olduun zehabn yarat. nk bizim memleketin haleti ruhiyesi bunu icab ettirir. Bak, Buraya her sene Hac dolayisiyle slm leminin her bucandan on binlerce insan geliyor, Bunlarn gittikleri yerde, duyacaklarn ve kendilerine telkin edilenleri anlatacaklarn dn. Dnyada propaganda kadar kuvvetli bir silh yoktur. nsanlarn ruhu, tahakkukuna hasret duyduklar hdiselere balanmya mtemayildir. demiti. Filhakika bu telkin, muhitimden evvel benim maneviyatm zerinde derin tesir yapm, yaptm iin ferd olmadna btn samimiyetimle inanmtm. Trablus Garb'de de, byle dnen bir avu insandk Bizi birbirimize balyan yle kuvvetli ruh sebebler vard ki, bunlar, resm bir tekiltn ve hatt nizamn snrlar iine sdrmak asla mmkn deildi. Aramza yeni katlanlar, ok ksa zamanda, ayn manev havann tesiri iine giriyorlard.

C SAFHA: BALKA HARB BOZGU U ve TEKLTI MAHSUSA I STSMARI

Biz, Trablus-Garb'de, Enver, Mustafa Kemal, Ali Fethi, Nuri (rahmetli Conker), brahim Sreyya (rahmetli Kocaeli mebusu brahim Sreyya Yiit), Ali (Rahmetli Nafia Vekili Ali etinkaya), Fuad (Fuad Bulca. Zannedersem o gnlerden hayatta sadece ikimiz kaldk.), Mmtaz (Daha sonra Enver Paann yaveri), Sleyman Asker ve bugn himmetleri tarihin vefasna tevdi edilmi bir avu mcahitle bu vatan kesini talyanlara kar mdafaa ederken, Balkan Harbi patlad. yle dndk: Dman bizim kalbimize saldryor. Buras, bedenimizden bir paradr. Evvel kalbimizi korumalyz. Btn Rumelinin kayb ve stanbul'un elden giderek, maazallah, devletin sukutu tehlikesi vardr. Akim ve vatanperverliin yolu, evvel kalbimizi tehlikeden kurtarmya almaktr. Hemen unu syliyeyim: Biz bu karara vardmz nda, talyanlar, Trablus Garb'i ele geirebilme yolunda hi de mitli vaziyette deildiler: Onlar, sahillere mevzi aldrdklar donanmalarnn himayesinde, ne kadar ilerlemek mmknse o kadar ilerliyebiliyorlard. erlerde hi bir muvaffakiyet elde edemiyorlard. Bizim Tekilt- Mahsusa ruhu, ylesine inkiaf kaydetmiye balamt ki, Fas'dan, Cezair'den, Tunus'dan, ngilizlerin tazyiklerine ramen Msr'dan, Franszlarn iddetli mdahalelerine ramen btn bizim o tarih Garb Ocaklar'ndan yardmlar alyorduk. Emin olunuz, Hindistan ve Cava Mslmanlar arasnda bile kaynama balamt. Evet, belki bunlar, mnferid hdiselerdi. Fakat, bir hals yolu arayan milyonlarca kalbin ve diman hasretle bekledii kurtuluun gibi benimsenerek, durmadan inkiaf ediyordu. Btn bu olup bitenler, daha sonra, Birinci Cihan Harbi iinde asl faaliyetini gsterecek olan ve bugn de, Trkiye Cumhuriyetinin haric siyasetini idare edenlerin dikkat ve hassasiyetlerinden kamamas art olan Tekilt- Mahsusa tecrbesinin istinad ettii temelin kuvvet ve kudretine inandrc ahit olarak nmzde kalacaktr. Evvel Enver gitti... Bu geliler ve gidilerin ne zor artlar iinde olduunu, bugnk nesle anlatabilmek de zordur: Klk kyafet, ad unvan deitirerek, bazen kaak gemi tayfalar, bazen l ortalarnda Bedevilerin vicdanna dehalet etmi aresizler olarak yollara dyorduk. Vatanperverliin, diplomatik pasaportlara balanmad o buhran gnlerinin istirablarn bugnk nesle anlatmak ok g, hatt imknszdr: Ortada, misl olacak ahsiyet ve hdiseler kalmad iin... Ne ise... nk bu hizmetlerin hi birisini, ne hret, ne mevki, ne servet, ne ikbal ve iktidar iin deil varlna inandmz aziz ve mbarek bir vatan iin yapyorduk. Enver,

stanbula geldii zaman, felket kapmz almt: Dman, stanbul nlerine kadar dayanmt. O, ne beklenilmiyen bozgundu Yarab-b... Ecdadn, oluk gibi kan dkerek, sehametler ve zaferler sonunda mill hudutlara katt vatan diyarlarn, khnemi bir eski evin harabesini terkedercesine ftursuz ve kolay elden karmtk. Ordu, senedir vatan yiyip bitiren politika kavgalarnn iine dmt. Balkan Harbi faciasnn iyz henz yazlmamtr: Eer bu himmet, bugn de esirgenmemi olsa. Trk Ordusunun kalbinde vatan muhabbeti olan hi bir muhterem mensubu, siyaset ad altnda binbir rezaletin irtikb edildii o ufunetin iine girmez ve kendisini ondan mnezzeh tutar: ttihad ve Terkki sempatizan olan zabitler, Hrriyet ve tilf taraftar olan zabitlerin kalpaklarnn ekli bile baka idi. ekle kadar inen bu ayrlk, ruhta ve mefkurede nasl derin ukurlar amazd.. te Rumeli, bu ukurlarn iinde, yok yere kaynayp gitmitir. Enver'den Btn kadro ile, en ser vasta ile hemen dnnz.. haberi geldii zaman, Edirne dmt, ve Bulgar kuvvetleri atalca nlerinde idi. stanbul'a harab ve bitkin eritiimiz zaman, btn bu dertlerin stnde, bizim Tekilt- Mahsusa adnn feci istismarna da ahit olduk: Hapisanelerdeki mahkmlar, katiller, sabkallar, erirler salverilmi ve Tahtakale Hanlarndaki Trk tebeas olmyan, askerlikten hi anlamyanlar da, zorla katlarak, bunlardan tahminen be bin kiilik bir kuvvet, Halil Beyle (daha sonra Paa ve Enver'in amcas), Yakub Cemil'in kumandasnda Kalikratya-Silivri evresinde ve atalca hattnn sol cenahn tekil eden mahallere sevk edilmilerdi. stanbul halk bata olarak, btn vatan Mdafaa- Milliyye Cemiyeti adyla bir de ekle balanan bu babozuklar iin, yz binlerce altun hibe etmi, ve bir mill ordu'nun kuruluu midine drlmt. stanbula geliimizle beraber, o tarihte Onuncu Kolordu Erkn Harbiye Reisi olan Enver, Bakumandanl adet mnavebe ile alan Nzm ve zzet Paalarn arasnda, gen Erknharblerin urad zorluklar yenmek iin urayor ve daim ric'at halinde olan Ordunun boluunu doldurmak midiyle derlenmi olan milis lerin tam bir disiplin altna alnmazsa, fayda yerine byk zararlar getireceini mdrik kumandan olarak, Ordu kararghn ikaz etmi bulunuyordu, stanbula geldiim zaman, Nzm Paann beni arattn haber verdiler. Paa, o unutulmaz ve mehur babacanln kaybetmi, derin bir melal iinde ve memleketin urad felketler karssnda km bir ruh ezginlikte idi. Trablus-Garb'deki mcadeleye ait ksa grmeden sonra derhal mevzua girdi ve Payitaht

mdafaa mid ve maksadyla toplanlm olan milis lerden ac ac ikyet etti. ok dertli idim: Paam... Evvel bunlara Tekilt- Mahsusa kt'alar denilmekle byk ve tarihin kolaylkla affetmiyecei hata ilenilmitir. Hi bir mill his, tanzim edilmedike ondan msbet netice beklenemez. Sizin tecrbeniz ve dirayetiniz, bu hakikati teslime kifayet eder. Halkn, ekmeinden ve diinden trnandan keserek mdafaa- milliye cemiyeti iin verdii yz binlerce altn, bu babo ve serseri gruhuna, bir de Tekilt- Mahsusann erefli ve vatanperver ismini vererek mahvetmiye kimsenin hakk yoktur. Evet., Vatan muhatarada iken, her tip insandan istifade dnlebilir. Fakat ne yaplmak istenmesi malm olmak kayd art ile... imdi bu gruh, karmzdaki Bulgar ordusu kadar memleket iin tehlikelidir, ve bu tehlikeden vatan bir n nce kurtarmak icab eder. Nzm Paa, ba iaretleriyle beni devaml olarak tasdik ediyordu: Baknz Eref Bey, kardeim. Rum kylerine saldrmlar, birok rezalet karmlar. Burada sefirler, stanbul'u donanmalarna igal ettirmezlerse bir katlimn kaca tehdidi ile bizi, Edirneyi de feda ederek mtarekeye zorlarken, onlara koz veren bu tecavze ne demeli? Rica ederim, ayann tozu ile u derdden vatan kurtar. Kardein Sami Bey ve Sen, bu etecilii temsil eden insanlarsnz. Siz iyisini yaptnz, biz burada ktsn tecrbe ettik. Fakat Makedonya dalarndan nce, Arab llerinden bu i, sizlerin eliyle Osmanl ordusuna intikal etti. Biraz da tarih mes'uliyet omuzlarnzda... Btn selhiyeti olduu gibi devrediyorum. Enver Bey de bana, bu rezaleti ancak sizlerin tasfiye edebileceinizi kat'iyyetle ifade ederek kanaatimi takviye etti. u dakikadan itibaren bu vebal, madd manev mes'uliyetleriyle zerinizdedir. Benim iin hdisenin manev cephesi, messisi olmakla daima eref duyacam Tekilt- Mahsusa'nn adn, bu ayak hareketinden kurtarmakt. O gnlerde Selim Sami zmir'de, hkmetin masum insanlara kar slh etmek istemedii bir hakszln uyandrd ksknlk ile hdiselerin uzanda ve adet ferd isyan halinde idi. Enver'in rica ve delleti ile stanbula geldi, hemen atalcaya hareket ederek, buraya serpitirilmi olan ve Osmanl mparatorluunun rk, din, fikir, karakter, gaye, ahlk, hatt renk ve ehre bakmndan tam bir halita sn tekil eden ve saylar bizim ii ele aldmz nda be bini aan kalabal, derhal tensike baladk, sabkallar ve slh edilemiyecek olanlar amele taburlar halinde asker yollarn inasna memur ettik, balarna eli kaml avular koyduk,

ilerinde tertemiz hislerle vatan mdafaasna komu olan merd delikanllar ayrdk, bunlar, kendi z ve hlis kuvvetlerimizle takviye ettik, bu arada bir ok hdiseler, hatt ayaklanmalar oldu. Zamannda, iddetin, mlyemetten daha ok hayrl olduu tecrbemizle, muhatablarmzn vasflarna uygun tedbirler alarak, ok ksa zamanda, vaziyeti normale irca ettik: Mcahidler Frkas adn verdiimiz bu tekilt, Umum eteler Kumandanl gibi, onlar manen tatmin edecek bir unvana baladk. Ki, Tekilt- Mahsusa'ya lyk bir hviyet alan bu kadro ile hem Edirneyi kurtardk, hem Garb Trakya Trk Cumhuriyeti'ni kurduk. Bylelikle, Mdafaa- Milliyye Cemiyeti de, memleketin iddetle muhta olduu deniz kuvvetlerini halkn hamiyyeti ile temin etmek gayesiyle Osmanl Donanma Cemiyeti ve harbde cidden hayrl hizmetlerin sahibi olan Hill-i Ahmer (bugnk ismiyle Kzlay) a devredildi. Bylelikle, Balkan Harbi'nin ac gnlerinde denenmek istenmi olan milis kuvvetlerinin iyi tanzim edilememesinden doan ve Tekilt- Mahsusa'nn manev ahsiyetine mal edilmek istenen bir hareket de, vatann hayrna istikamet alarak vazifesini baarm oldu. Bu, Tekilt- Mahsusa'nn hayatnda NC SAFHA'dr.

DRD C SAFHA: K C TEKLTI MAHSUSA ve MPARATORLUU KADER ZER DEK BYK ROL

Balkan Harbinin bitimi ve btn Rumelinin elimizden k ile Birinci Dnya Harbine giriimiz arasndaki iki sene, mparatorluumuzun en buhranl yllardr... Mahmut evket Paann ehadeti, Said Halim Paann sadrazaml, Enver Beyin, Osmanl Ordusunun kurtulu midi olarak, Tekilt- Mahsusa'nn kadrosuna dahil gen erkn harblerin tazyiki ve cesur hareketleriyle Harbiye Nazr oluu, Enver'in bu makama geii ile giritii kkden slhat hareketi ve artk bir emrivaki olduu anlalan harbe hazrlan, bu iki yln ykl bilnosudur. Bu hdiseler iinde Tekilt- Mahsusa'ya yepyeni bir ehre vermek icab ediyordu. Bu ehre'nin, devletin iinde bulunduu bnye zorluklarna kar mill mevcudiyeti muhafaza yolunda dayanaklardan birisi olmas artt. Bu idrkin erefinin ehid Enver Paaya ait

olduunu burada ifadeyi vecibe addederim. imdi bu mehul safhay, ahs sr olmaktan kararak, tarihin sinesine tevdi ediyorum. yle ki: Tafsilt, daha sonraki mstakil bir kitabda grlecei zere, Bulgarlar Edirneden atm, ilerlemi, Garb Trakya Hkmet-i Muvakkatesi'ni kurmutuk. Bir gaflet ve korku uruna maalesef harcanm olan bu devletin terki hsran iinde stanbula dndmz zaman, beraberimizde, Bulgarlardan aldmz muazzam saylacak ganimetler vard. Bunlar, aynen ve ksmen de nakde tahvil edilerek devlet hazinesine intikal etti. B irade-i seniyye ve hkmetin karar ile bana ve kardeim rahmetli Selim Sami'ye verilenleri, olduu gibi, Tekilt- Mahsusa emrine hasretmiye kararl idik. Enver Paa da, Harbiye Nezareti mestur tahsisatndan elli bin altun ayrmt. Bu miktar, bugnk rayile be milyon liray buluyordu. lk nve bu oldu. Balkan sulhu imzalanm, ac artlar iinde de olsa memlekete nisb skn gelmiti zmir'e giderek bir mddet dinlenmek ihtiyacnda idim. Arabistanda, Makedonyada, Trablus-Garb'de, Edirne ve Garb Trakya muharebelerinde aldm yaralarla vcdum bitkindi. Selim Sami, Edirne savalarnda yaralanm, Haydarpaa Hastahanesinde sath bir tedaviden sonra kuvvetlerinin basma dnmiye mecbur kalmt. Garb Trakya harblerinin en esasl zafer unsuru olduu bir tarih hakikati olan merhum ile birlikte, veda iin ziyaretine gittiimiz Harbiye Nazrn, Tekilt- Mahsusa'nn yeni vehesi zerinde hazrlkl bulduk. Bu, ylecesine bir hazrlk idi ki, hi bir ahs sebeble geciktirilmesi imkn olmyan devletin istikbaline ve varlna ait temel hazrlklar arasna girebilecek kymette idi. Bu sebeble huzur-u kalble diyorumki, Tekilt- Mahsusann asl vazifesini ifa ettii bu safhann fikr inas erefi, Enver Paaya aittir.

HAYLLER HUDUDU Tekilt- Mahsusa, bir taraftan en sert hakikatler iin de iken, te yandan da, o gnlerin edeb cereyan olan fecr-i ti hayl leminin enginliklerini hatrlatacak engin ufuklar iinde yzyordu!. eler dnlmemiti: stidadl buralarda Trk genleri, her Bat Medeniyet sahibi merkezlerine olacaklar ve

gnderilecek,

okuyacaklar,

sahada

bilgi

imparatorluun o usuz bucaksz geni lkelerine yaylacaklar, hem Trklk cereyannn bayraktarln yapacaklar, hem de o lkeleri Bat Medeniyetinin seviyesine ykselteceklerdi. Bunun iin de, Tekilt- Mahsusa kurucular, devletten yardm

beklemiyorlard: Devrin en ak fikirli, mnevver, slm dininin ilme ve zamana intibak kabiliyet ve kudretini kavram olan muhterem bilgini eyhlislm ve Evkaf azr

Hayri Efendi, Ebl'il Kmil, Ali Vasfi Efendilere tekil ettirdii bir komisyon-u mahsus marifetiyle, evkaf- mlhakadan, ilim ve irfan tedrisine merut vakflar ayrtm, bunlarn mukaatalann bteden tefrik ettirerek Ecnebi memleketlere tahsile gidecek olanlar adyla bir faslda toplamt. Bu fasl iin, teberru da kabul edilecekti. Tekilt- Mahsusann kurucular, memleket zenginlerine bu yolda misal olabilme midiyle, kendi ahs imknlarm da vakfetmiler, bu arada, Garb Trakya Hkmetinin kuruluu ve Edirne'nin kurtuluu yolundaki hizmetleri dolaysiyle, Eref ve Selim Sami Beylere, ganimet mallarndan Hkmet kararyla verilmi olan nakd ve ayn mevcudlar da, iki karde bu uurda tamamen tahsis etmilerdi. Seilen memleketler ngiltere, Fransa, svire, Almanya, talya, Belika idi... Her bakmdan ileri bir diyar olan Belika, Osmanl devleti zerinde miras dva ve iddiasnda olmyan bir kk memleket olarak tercih edilmiti, ilk kafile Belika'ya gnderilmiti. Eref Bey de, genlerin buraya gnderilmesinden ksa zaman sonra, onlara haber vermeden ve svire'de Zrihte gizli bir toplant yapan Hind stikll Komitesinin itimalarnda bulunduktan sonra, Liyej'e gelmi, talebelerin durumunu tetkik etmiti. Bu mevzuda, kardei Selim Sami'ye yazd mektubu, dudaklarmzda masum bir tebessmle okuyabiliriz: Eref Bey mektubunda yle diyor: Sami Liyej'e geldim. brahim, Medih, e'et, Faik, Sadi Beyleri grdm. Halid Bey

Aet'tedir. Aet, buraya drt saattir. Onu gremedim. Yarn Londra'ya geiyorum. ocuklar burada perian haldedirler. Ben tahkik eyledim. Baka talebelere sordum. Burada insan okumak artiyle 150 frankla geinemez. Ayda seksen frank pansiyon, 45 frank oturulabilir bir oda, 8 frank amar, 50 frank hoca paras. Yalnz masarifat- mecburiye budur. Halbuki sene nihayetinde her imtihana girdike yirmi frank ders paras... Bu paray veremiyen imtihana giremez. Bunlar ttn ier, tra olur, u ve bu gnderdiiniz para yetimez. Her halde iki yz frank gnderiniz. ocuklar derse alabilsinler. Ders okurken borlu kapya dayanacak diyerek rkmesinler. Her halde iki yz frank gnderiniz.

Ve, tabi iki yzer frank gnderilmiye balanlyor.. ocuklar, harbin ilnna kadar rahata okuyorlar, dndkten sonra da, hepsinden, memleket gerei gibi istifade ediyor. Bugn hayatta olan ikisi, iki messesenin bandadr... Ah idealizm buhran!.. e geldiyse, senin yokluundan bamza geldi... Bol bol,

ruhlarmz doldurduun zaman da, tecrbesizlik ve bilgisizlik, o en byk hastalmz olan ksa vde iptils, gnlk neticeler uruna basit tedbirlerle hdiseleri pamuk ipliine balama itiyatlarmz, senden gerei gibi faydalanmamz nledi... Tekilt- Mahsusa'nn kurucular, insan yetitirme iin, kendi z kaynaklarn seferber edecek kadar Garb'n ilmine ve irfanna, tekniine ve metoduna sahip kalifiye vatanda hasreti iinde idiler. Onlar bu ihtiyac, koskoca bir imparatorluu ayakta tutabilmek iin duydular. zerlerine aldklar dvay baarabilmek iin de, cesaretle atldlar, ne nakidlerini, ne vakidlerini, hatt icab ettirdii zaman canlarn esirgemediler... Bu arada, masum hayllere kaplmadlar da deil!.. atrdamakta olan, temeli sarsntlar geiren bir devleti ayakta tutabilmek iin, teferruat gibi grnen mevzularla da uratlar. Fakat ne yaparsnz ki, her sahada kapy alan ihtiyalarn tazyiki, onlarda, bir tasnif yapabilme kudreti bile brakmamt. Manev miraslar da meydanda... Hl ders alacamz nice nice bakir himmetler var!..

Harbiye Nazr, ayn zamanda, Ordularmzn fiilen Bakumandan idi. Kanunu Esasiye gre bu vazife, Devletin cisman ve din reisi olan Padiaha aitti. Padiah da, bu vazife ve selhiyetini, lyk grd bir zatn vekletine tevdi edebilirdi. Naciye Sultanla evlenerek, Damad'lar arasna girmi olan Enver Paann, fiilen ordunun Bakumandan olmas, bir irade-i seniyyeye lzum kalmadan tatbikatta tahakkuk etmi fiil hdise idi. Nitekim, seferberlik iln ile beraber, Padiah Beinci Sultan Mehmet Red'n bu husustaki iradesi de iln edilmiti. Bylelikle, harbden ok evvel, Bakumandanlk selhiyet ve vazifelerini, Harbiye Nazrl ile telif etmi olan Enver Paa, ttihad ve Terakki'nin Frka Diktatoryas devri'nin Mebusan ve Ayan Meclislerine getirdii skn iinde, o koskoca imparatorluun hemen hemen hakik hkimi olmutu. Sivil hayatta Talt Paa, asker sahada Cemal Paa daima O'nun arkasndan geliyorlard. Bu neticede, Enver'in ahsiyetini ve hayatn, tam bir

feragat ve vazifeperverlik iinde iine vermi olmasnn da byk tesiri olduu muhakkaktr. Konumalarmzn bir ka gn srdn hatrlarm: Neticede yle bir hakikatle kar karya idik: Tekilt- Mahsusa, vermeyi kararlatrdmz yeni ehre ile, Osmanl Devletinin i ve d emniyetinin temel messesesi oluyor ve daha ok gen Harbiye Nazrnn kafasnda yayan emellerin bir tatbikat kadrosu haline geliyordu. Bu emeller neydi? Enver Paa, Osmanl devletinin bekas ve kurtuluu iin, o gnk imparatorluu terkib eden ve Trkden gayr unsurlarn da, bir ve tek gaye urunda toplanmalarnn ifadesi olan ttihad Anasr (devletin hudutlar iinde yayan muhtelif unsurlarn birlii) ni tahakkuk ettirmiye alan Haric ve Dahil siyasete mzahir olmakla beraber, smrgeleri zerinde byk slm topluluklarnn yaad ngiltere ve Fransa'y, Osmanl devletine kar dmanca hareketlerden ve bilhassa Rusya ile ittifakdan alkoymak iin, ayn zamanda Mslmanlarn en byk din ve manev makam olan Hilfet'in nfuzundan da istifade ederek ttihad- slm hareketini gerekletirmek, fakat bu arada asl byk gaye ve temel mefkuresi olan Rus arlnn yklarak, istikll ve hrriyetlerine kavuacak OrtaAsya, yni Ana-Vatan Trkl ile madd manev balar birer devlet hakikati haline getirilmi Pan-Trkizm (yni Turan'm coraf snrlar iindeki btn dnya Trklnn birlii) ni hakikatletirmek gibi, ilk bakta birbirinden tamamen ayr gzken, fakat aslnda nc ve asl emel iin vasta ve kpr olan ilk ikisini de benimsemi intiban veren siyaseti tercih ediyor, bu emelinin tahakkuku iin de, ahsen makamna bal gizli bir TEKLT kuruyordu. te, Tekilt- Mahsusa'nn ikinci ve asl bnyesi budur. Tekilt- Mahsusa bu hviyeti ile devletin btn istihbarat menbalarn ele alyor, memleketin iinde ve dnda tekilt kuruyor, gayenin tahakkukuna engel olacak ahs ve messeselerle, hatt yabanc devletlerin asl siyasetlerine girmi varlklarla mcadele ediyor, dman memleketlerde isyanlar ve ihtilller hazrlyor, ok geni bir propaganda faaliyetine giriiyor, bunun iin de husus kadrosu, hatt kyafeti, kasas, ifresi olan devlet iinde bu devletin bekas iin normal st vazifeleri zerine alm hkm ahsiyet oluyordu. ngiliz ntellicens Servis'inin, devlet iinde malm hviyeti dnda, hatt baz nazrlarn bile asl faaliyetini bilemiyecekleri kadar husus alan bu tekilt, Birinci Dnya Harbi'nin devam ettii mddet iinde, ttihad- Anasr, ttihad- slm, Pan Trkizm gibi, devletin dahil ve haric siyasetlerinin tatbikat safhasnda en mhim ve ayn zamanda tehlikeli ileri baard. Sadece haber alma ve mukabil ihtilller, propaganda faaliyeti

tanzim etmekle kalmad: Gerill savalarnda hizmetler grd, Msr'i ele geirmek iin giriilen Kanal Seferi'nin en tehlikeli safhalarn, Osmanl devletinin yaamas iin ba koymu ve ekseriyeti ok gen yata olan idealist vatan evltlaryla baarmya alt. Birinci Dnya Harbinden sonra, galib devletlerin kurmu olduklar ve ksaca adna (Versay Nizam) denilen sulh artlar iinde ebed mstemleke haline getirilmi slm lkelerinin mill kurtulu hareketlerini idare edenlerin banda, Tekilt- Mahsusa'nn yetitirdii ahsiyetler vard: Fas, Tunus, Hindistan, Pakistan ve hatt Cezair'de, vatanlarn yabanc esaretinden kurtarmak iin ba kaldrm olanlarn ailelerinin byk ksm, bir nesil evvel, Tekilt- Mahsusa kadrosunda hizmet etmi olanlarn ocuklar veya kendileri idiler.

EKL KURTARMAK :

Tekilt- Mahsusa'nn bu ikinci devre faaliyeti srasnda, ifa ettii hizmetlerin mahremiyetine ve gizliliine ramen, Tekilta meruiyyet verecek tedbirler de ihml edilmedi: Tekilt'n mill gaye ve mefkureleri ve devlet bnyesinde fikir, vahdet ve insicamn teminle vazifeli olarak kurulduuna dair... rade-i seniyye kt. Kasden mulk bir ifade ile yazlan bu irade'nin mevcudiyeti bilinmesine ramen, mterakede, Said Halim ve Talt Paa kabinelerinin harb sulusu olarak divan- liye sevkleri tahkikatn yapan Mebusan Meclisi Tahkikat Encmeninde, mes'ul vazife ifa etmi nazrlara, mstakil bir sual olarak soruldu ve bir oklar da: Bilmiyoruz.. cevabn verdiler. Sadece, sadrazam Said Halim Paa byk bir kat'iyyet ve cesaretle: rade-i Seniyye muktezas kurulmu resm teekkldr. Kendisine mevdu ve devletin hayat mevcudiyeti ile alkal vezaifi ifa etmitir. cevabn vermitir. Fakat bu irade-i seniyye, yni kurulua ait Padiahn ferman, mnhasran ekli kurtarmak iin alnm tedbirdi. Asl faaliyet, daima mahrem kalmtr. Tekilt- Mahsusa'nn gayelerini ylece hlsa edeceim: Siyas, Asker, Mill, Din, stikll ve Hrriyet, Beer, Meden, Birlik, tima ve iktisad yardmlama. Siyas gaye, mstemlekecilie kar madur ve mazlum dnyann bir manev bayrak ve mefkure altnda mterek bereket uuruna sahih olmas idi. Bu madur ve madara milletlerin ekseriyetini de, dnya yzndeki 400 milyon Mslman tekil ediyordu. Bu

rakam hakikati sebebiyle, Tekilt- Mahsusann siyasi gayesi, mensub olduumuz manevi cephenin safnda toplanm olan yz milyonlarca insana, erefli ve izzeti nefislerine sahih olarak yaamann temel siyasi fikirlerini alamakt. Askeri gaye'ye gelince: Balkan Harbinin ar ve ac kayblarna ramen, Osmanl devleti, yine de dnyann en geni topraklarna sahih bir imparatorluktu. Bu imparatorluk zerinde, muhtemel harb hlinde mdafaa artlarnn en elverili sistemini tesbit edecek kadromuz da vard. Bunlar, Bakumandanlk makamna bal idiler. Enver Paa, bilhassa bu noktada da hassasiyet gstermitir: Ordu'da, Alayl - Mektepli ayrlmas henz yeni bitmiti, fakat alayllk ve gen erkn harblere kar olan garib ekimserlik devam ediyordu. Bilhassa uak yerlerde, mteassb ve an muhafazakr muhitlerde, sakal beyazlamam olan binbalara bile tecrbesiz ocuklar nazariyle baklyordu. Kolordularn Erknharb riyasetlerinin gen Erknharblere verilmesinin, Saray iinde bile ne kadar dedikodulara ve kar koymalara sebeb olduunu iimizde hl hatrlyanlar vardr zannederim... Bu sebeble, Tekilt- Mahsusa'ya mensub gen erkn-harbler, yaklamakta olduunu anlamak iin dah olmya lzum olmyan harbin stratejisi zerinde tetkikler yapyorlar ve bilhassa mahall halkn psikolojisini, temayllerini, asker kabiliyet ve kudretini tesbit ederek Harbiye Nazrna bildiriyorlard. Mill gaye'miz ise, Trklk mefkuresine bal olarak, her mahallin kendi adat ve artlarna uygun idare tarzn, mcadelelere imkn brakmadan tesbit edebilmekti. Meclis-i Mebusan mzakerelerini takib eden Enver'in, daha biz Trablus-Garb harbinde iken sohbetlerimiz srasnda, yle dediini hatrlarm: Bu Meclis'in manzarasna bakp da, vahdet-i milliyyenin menba olmas lzm gelen bu zevatn fikir ve kanaatlerinde intibak aramak mmkn m? Biz burada su ksa zaman iinde samim ve feragatkr hareketimizle, dilleri bile bizden olmyan bu halkn ne kadar muhabbetini kazandk, gryorsunuz. Halk, sammiyet ve fedakrlk ister. Halkn nazariyelerle alakas yoktur. Bizim idarecilerimizin en byk hatas siyasetten ve devlet, varlndan uzak tutulmu halkn, hi bir seyin farknda olmadkn zannetmeleridir. Halk, o kadar ok ifal edilmitir ki bir vaadin samimiyetine inanmak iin, onu ileri srenlerin iin banda, kendisine her itibarla numune olmasn grmek ister. Biz bugn, u adrlarda, bu basit ve g hayat art iinde olmasak, Berka urbann istikll mefkuresine nasl inandrabiliriz? Fakat onlar, gryorlar ki n safta bizzat silh kullanyoruz, atein iindeyiz. Her sahada bu byle... Halk, Merutiyeti, asla ifa edilmemi ahs ihtiraslarn feveran olarak grrse, mebusunun tuttuu bu yolda o da

gider ve Meclisi Mebusan ve Ayn'daki ihtilflar, kendi kasaba ve mahallesinde de tatbik etmiye kalkar. Asl mesele, bir mill mefkure verebilmektir. Tekilt- Mahsusa, beyanname ve propaganda faaliyetinde, kadrosunda toplad ilim ve fikir adamlarnn konuma ve telkinlerinde bu noktaya ok dikkat etmitir. Din Gaye'ye gelince: ttihad ve Terakki ktidarlar, Trk halknn dindarl ve muhafazakrl nisbetinde, idaresi altndaki muhtelif millet ve rklarn din ekseriyetinin Mslmanlkta topland hakikatini elbet unutamazlard. Bu hakikati grmemek, byk hata olurdu. mparatorluun snrlar iinde yayan halkn yzde seksenini aan miktar, Mslman'd. Vakia bu mslmanlar arasnda mezhep mcadeleleri bazen bir baka dinin ayrlndan daha vahim haller dourmuyor delildi... te tekilt- mahsusa'nn manev birlii temin iin faaliyet gstermesi sebeblerinden birisi de bu idi. Biz, risalelerimizde, devrin en tannm ve fikirlerine itimad edilen ilim adamlarna ve din byklerine yaptrdmz musahabe ve vaazlerde mslmanln vahdeti zerinde duruyor, btn dnya Mslmanlarnn karde olduklarn, esas vahdaniyet imnna sahib btn slm camiasnn mterek bir kuvvet tekil ettiini anlatmya gayret ediyorduk. Bunun, ne kadar ehemmiyetli ve hatt hayat bir siyas zaruret olduunu, komu Arab devletlerinin radyolarn bir n, dinlerseniz, bugn de tasdik edersiniz. Bilhassa, Arablarda ve dier Mslman devletlerinde istikll hareketi nam altnda, ecneb tahriktyla ve hatt din esaslar ele alnarak aleyhimize yaplm olan iftiralar, elbette mukabelesiz brakamazdk. Tekilt- Mahsusa'nn kendileriyle mcadele ederek, bir oklarn tasfiye ettii, aslnda Hristiyan ve bilhassa ngiliz olan Misyonerlerin sahte eyhlik kisvesi altndaki faaliyeti, akllara hayret verir. Zannediyorum ki, Afrika'nn cra muhitlerinde bu faaliyet, hl devam etmektedir. stikll ve Hrriyet Gaye'mizi, din ve siyas vahdetin etrafnda, mahall muhtariyetler halinde telkin ediyorduk. Bu, daha ok Enver Paann ahs fikri idi. ttihad ve Terakki erkn arasnda, mfrit merkeziyetiliin taraftarlar ok olmakla beraber, rahmetli Enver Paa, daha ok msamahakr dnrd. ok zaman yle derdi: Asker ve fikr birlik kfidir. u Yemen'in fecaatine baknz. Oluk gibi kan dklyor. Mesele, hudutlarn muhafazas olduuna ve birok imtiyazlarla oradakilere asl Trk halkndan fazla imtiyazlar tanndna gre, neden onlar da devletin vahdetini muhafaza mkellefiyetine itirak ettirmemelidir?.

Byle bir fikrin imparatorluumuz dahilindeki kavimler iin ne kadar lzumlu olduunu, onlarn bugnk manzaras isbat etmez mi? Beer, Meden ve ktisad vahdet gayesi'ne gelince .. Diyebilirim ki bu sonuncu fikir ve prensibler, Tekilt- Mahsusa'nn kadrosu iindeki ilim ve fikir adamlarmzn, uzun tetkikler sonunda ve o zamana kadar devam ede gelmi muhtelif grlerin mezcinden meydana km yollard. Tekilt- Mahsusa'nn vatann muhtelif yerlerine tertip ettirdii ve kymetli ilim ve fikir adamlarnn bulunduu ird heyetleri nin yaymak istedikleri fikirler, emin olalm ki, siyas olmaktan ok insan ve meden idi. kinci merutiyeti yapan insanlar, rejimin isminin deimi olmasyla hi bir neticenin msbete dnemiyeceini ok abuk anlamlard. mparatorlukta kat'-iyyen vahdet yoktu. ftirak mikroblar bnyeyi sarmt. Memleketin iktisad hayat temamen Gayri-Trk unsurlarn elinde idi. Vakia bugnk nesillere bu hakikatleri anlatmann gln bilmiyor deilim. Fakat Mebusan Meclisine dahi sokulmasna tehlike olan milli meselelerimiz vard. Mesel yle Rum mebuslar vard ki, Meclis krssnden: Benim babam Osmanl vatan ise, Anam Yunan vatandr. diyordu. Atina niversitesinde Kadm Yunan Tarihi profesrl yapan bir Osmanl yn zas (senatr) vard ki, telif ettii eserde, btn Ege havalisini, Yunanistann hayat sahas olarak gsteriyordu. Byle bir kemeke iinde, hakik mill gayeleri, baz nazrlardan bile sakl tutacak mill bir tekiltn mevcudiyetinin ne kadar hayat olduunu izah iin baka misale lzum var mdr?

BR IRK, D ve MEFKURE HALTASI:

imdi sizlere, Harbiye Nazr ve Bakumandan bylece en yakn, en emin, en sadk ve fedakr ellerde, neden gizli bir tekilt kurulmas gerektiine inandran sebebler zerinde duracam... Bu sebebleri bir tek cmleye strmak mmkndr: Osmanl Devleti, rk, din, mefkure kstaslar bakmndan bir halita idi!... Fetihlerle geen an ve eref asrlarn bozgunlar takib ettike, bu halitay birbirine kemendlemi gzken balarn ne kadar zayf ve rk olduu anlalmt. Adi ve rk ayn olan milletlerde bile, birlik ve beraberlik yoktu. Arab Yarm Adasn, kar kar gezmi, buralarda savam, eitli cereyanlarn iine kalm, bizim Orta Asya Trk lehesiyle Anadolu lehesinden ok, pek ok farkl olan eitli telffuzlarn renmi ve Tekilt- Mahsusa ferdiyetinin

byk ksmn, imparatorluumuzun bu kaynyan mstakasnda geirmi bir insan olarak diyeceim ki, bugn, Arabistandaki ihtilflar ve gizli-ak devam eden rekabetleri aka ortaya koyabilme frsat ve imkn olsa, ortada, Arab Kavmi kalmaz! Hazret-i Peygamber zamannda, hatt daha evvelki gnlerde bile Arab vahdeti olmamtr. Ancak mevzi emaretler olabilmitir. Emev, Abbas devletlerini bile Arablardan gayri unsurlar kurmutur. Abbas saltanat, byk kuvveti ile Trk unsurunun tesis ve hayatn temin ettii saltanatt. Bugn Yemende hkim olan Zeydlik, kendisini Mslmanln mam tanr ve kendisinden daha stn manev kuvvet bilmez... Bunun yan banda Suud hkmeti vardr. Bunlar, Zeydliin tam rakibi ve dmandrlar. Zeydler, Alevidirler. Suudiler ise Hazret-i Ali'yi deil, Hazret-i Muhammed'i bile nbvvetini devam halinde Peygamber olarak telkki etmezler. Vehablik adn alm olan bu hareketin, Hicaz' elinde tuttuu mddete; Haccn dahi farz olmad nc Sultan Selim ve kinci Sultan Mahmut devri ulemas tarafndan ileri srlm, zerlerine asker sevkedilmi, Msr'daki Kavalal Mehmet Ali slalesinin yardm ile Vehabiler tepelenmi, ileri gelenleri stanbulla muhakeme edilerek eriatn fetvas ile balar kesilmitir. Bugnk ibn- Suud'lar, ite bu slaledir. Tekilt- Mahsusa namna, bn-i Suud ile temasta olan bizzat bendim. Kendisi daha o zaman, El-imam unvann kullanyordu. Vehabiik, merkadleri ve mezar ziyaretlerini bile men'etmiti. Mekkeyi bir deia istil ederek tahrib edenler de bunlard. Ulemas, Hazret-i Muhammed iin: Resuldr... Gelmi, vazifesini grm, gitmitir. Abdh-u ve Resulehu ifadesi ile de kendisi dahi bu hakikati teyit etmektedir. Kur'ann ana hkmlerinden gerisi btldr. Onun da sahih olanlarn kabul ederiz. diyorlard. Vehabler, kendilerinden gayrlarn Mrik telkki ederler ve bunlarn katlini cevaz grrler. ok mteassbtrlar. Suud Hanedan elinde bu mezheb, Yemen ve dier Arab beldelerinin elde edilmesi iin bir silh olarak kullanlr. Suud'lerin yan banda rdn var... Milyonlarca kilometre topraklar ve bilhassa zengin petrol servetini Suudi'lere kaptrm olan bu kk hkmetik, Haim aile irtibat ve Peygamberimize olan kur-Myyet iddias ile ngilterenin himayesinde yaamaktadr. Memlekete asl hkim olan Trkmen ve erke airetleridir.

Filistinliler, sadece dillerinin Arabca olduu iddiasndadrlar: Onlar, kadm Finikelilerin manev vrisi ve Finike medeniyetinin mirasn temsil ettikleri kanaatindedirler. Bu inan onlara, daha Sultan kinci Mahmut zamannda yaylmya balam olan ve Katolik - Ltin misyonerliinin nc kltr messeseleri bulunan Cizvit mekteplerinin telkinleri sonunda doan mfrit milliyetilik duygulardr. ok iyi hatrlarm: liyye Divan- Harbi tarafndan ihanet suuyla lme mahkm edilen Refik Rzzk Sellm adl gen Lbnanl air, mdafaas srasnda, 1869 da Pariste baslm olan ve aralarnda. Finike mitolojisinde kullanlan kelimeleri de ihtiva eden bir Yarnki Lbnan iirini, o gnk dile evirmi olmakla iktifa ettiini sylemiti. te, bizim Devlet-i ebed mddet dediimiz Osmanl mparatorluumuzun lkeleri zerinde, bylecesine, mazisi pek de yeni olmyan eidli ihtiraslarn kaynat yerler vard. Lbnanllar bugn de eski Finike'nin ihys yolundadrlar: Biz, Mesih, yni Hristiyan bir milletiz. Dilimizin Araba olmas, bir coraf zaruret tezahrdr. Bu, mazimizin ihysna mni deildir. ideali,

mnevverlerinin kafasndadr. EMB adn alan mukaddes Ba Kahinleri, yakn zamanlarda Vatikan'a davet edilerek Papa tarafndan kabul edildi. Bugn Lbnan'da, Finikecilik siyas cereyan devam etmektedir. Geen sene idam edilen Torna adl gen de, bu cereyann iinde olmay hayatiyle demiti. Lbnanda bir de Drziler ve Sultan-ElAtra meselesi vardr ki, taa Sultan Mecid zamanndanberi Mesele-i Cebeliyye ad altnda devleti megul etmitir.

KARIDAKLER KA AAT... Tekilt- Mahsusa, daha ilk gnlerdeki faaliyetiyle, Bilhassa ngiliz siyasetilerini yakndan megul etti, ve Osmanl lkesinin drt bucana yaylm olan ngiliz istihbarat tekilt, Osmanl devletini alkadar eden hayat mevzular, devletin bnyesine girmi gayr- Trk unsurlarn tazyik ve tesirinden kurtararak mill bir siyaset takib etmek istiyen bu messesenin faaliyet ve ahsiyetlerini adm adm takibe balad... Bu tarihte drt byk devlet, Osmanl lkeleri zerinde, ark Meselesini kendi lehlerine halletmek dvasnda ve derdinde idiler: ngiltere, Almanya, Fransa ve Rusya... Orta - ark'da en byk atma, ngiltere, Fransa ve Almanya arasnda idi: Cezair, Tunus, Fas, Suriye ve Lbnan'da, Fransz kltr daha hkim vaziyette bulunuyordu. Msr ve Hicazda ise, ngiliz siyaset ve iktisad kudreti stn grnyordu. ngilizler,

Franszlar; kendi sahalarndan tamamen srb atmak iin, Fas sarayna, kliesini yan tarafta grdmz ve kendisine Kaid Betin ad verilen Kurmay Binba Henri Belton'u gnderdiler. Bu tarihlerde, Fransz idaresi altndaki Fas'da, saray kavgalar devam ediyordu. Kaid Betin, Fas tahtnda oturan Mevlay Abdlzizin rakibi olan Mevlay Hafid'in maiyetine girdi, ksa zamanda onun kuvvetlerini eline ald, bir hkmet darbesi ile Abdlziz'i hal'ederek, yerine Mevlay Hafid'in kmasn temin etti. Fas'da, bylelikle ngilizler, Franszlar rkten ve kendileriyle, bilhassa Hicaz ve Msr evresi, Sudan ve Habeistan zerinde serbesti imkn veren bir anlamaya girmiye zorladlar, bunda da muvaffak oldular... Fakat bu srada, bizim Tekilt Mahsusa da, Fas, Tunus, Cezair ile alkadar olmya balam, bizim eski Garb Ocaklar adm verdiimiz dnk lkelerimize, ou erkn harb olan zabitlerle, asker doktor ve veterinerler gndermiti. Bazlar, eklen, belirli zaman iin angaje edilen, ou mkemmel ihdas edilmi ailev sebepler le giden bu genler, yerli halkn en samim ve scak alkas ile karlanmt. Bu alka ve netice, Franszlarla beraber ngilizleri de kukulandrm ve Bb- li'yi tazyik ederek, bu Trk zabitlerinin geri ekilmesi taleb edilmi, hatt bir mddet iin, istisnasz btn Osmanl tebeasnn Tunus, Fas ve Cezair'e gitmesinin vize edilmemesi iin Osmanl lkesindeki Fransz konsoloshanelerine tebligat yaplmt. Gidenler arasnda, daha sonra tb lemimizde ismi tekrim ve kranla anlan Sleyman uman Paa da vard. Harb iinde, ehbal'de kan bir htrasnda, yle diyordu: zerindeki ecneb tazyiklere ve kendisinin Bakumandan olan Kaid Betin'in tesirlerine ramen, gerek Emr, ve gerek bilhassa maiyetindekiler, bize kar ok iltifatkr ve tevecehkr idiler. Halkn muhabbet ve alkasna ise hudud yoktu. Biz de vazifemizi evkle yapyorduk. Fakat etrafmz ecneb amaline hizmet ettii aikr olan casuslar sarmlard. Ksa zaman sonra vazifelerimizi yapamaz hale getirilmitik. ihayet bir

gn, memleketi derhal terketmemiz bildirildi. Bu tebliden sonra, mahall mstemleke idarecilerinden baka kimseyi gremedik ve bir zamanlar zerinde bayramzn dalgaland bu karde topraklardan hsran ve nevmid ile ayrldk. Bugn, Fas da, Tunus da, Cezair de hr ve mstakil birer lkedir...

imdi kendi kendimize soralm: mparatorluumuzun o buhranl gnlerinde ve buralar birer mstemleke iken gsterdiimiz alkay, bugn, mstakil devletlerine sahip, eski topraklarmza kar gsteriyor muyuz? Bu suale vicdan huzuru iinde EVET... cevabn verebilir miyiz?

Gelelim Suriyeye... gn vahdet iinde yayamad. Bize btn istihbarat, birbirine dman ve rakib olan ailelerden geliyordu. hbarlar, ok zaman, kendi aralarnda idi. Bu neden byledir? Biz Trkler, en dkn zamanlarmzda bile ve siyaset ayrlklar, parti kavgalar vicdanlarmz zorlamad mddete, politikann ukuruna hi bir zaman inmiye tenezzl etmemi l ve byk kalbli bir milletizdir. Fetih ettiimiz yerlerdeki insanlarn ne ferd, ne cem' tikad ve ananelerine dokunmamzdr. Zulmettiimize ait iddiala eni birer iftiradr. Bizim, Afrikann ortasnda, zencilere tandmz, Yemen llerinde Bedevilere mubah grdmz haklar, bugnk Amerika, kendi z varl iinde her sahada ahsiyet karm olan siyah derililere daha tanmamtr... Biz, kptilere, yni halk arasnda ingene adn verdiimiz cemaate bile, kendi husus yaay ve inanlarnn btn serbestliklerini hi bir telkin ve mdahalede bulunmadan bahsetmitedir: Buna mukabil, Boer'lerle siyahlerin, Melezler'le iki nesil ncesi Avrupal olanlarn, her sahada devrin medeniyet eserlerine kavumu Cenub Afrika Birliindeki kanl kavgalar ve rk taassubu meydandadr. Bugn dnya, biz Bat Trklerinin kurduu en byk devletlerden birisi olan Osmanl mparatorluunun, Arab Yarm Adasnda, Balkanlarda, Sudan kadar Afrika topraklarnda nasl bir sulh ve emniyet unsuru olduunu anlad amma, bunu ne itiraf ederler, ne de mesel bugn cihan dertlendiren Rus belsmn sncak Trk gc ile durabilmi asrlarn htrasn tziyeye yanarlar. Biz bu bakmdan cidden talihsiz bir milletizdir. Ne ise... Mevzua dnelim: Tekilt- Mahsusa, Suriyede de, Osmanl vahdetini temin edecek fikr ve siyas tedbirleri alrken, vaziyet, bugnknn, ayn idi. Haleb, o tarihte daha ok TRKt... Zaten Lozan sulh muahedesinde, Irak'da braklan Kerkk Trklerinin, Halebdeki Trk ekseriyetinin nasl ihml edildii ve gzden rak tutulduu, benim niz idrkimin almad bir gaflettir. Ki, bugn acsn ekiyoruz. Irak' hatrlayalm: Bir Trk zabiti olan ve Tekilt- Mahsusa'nm ihanetinden dolay idama mahkm ettii, sonra bize yapt gizli hizmetler dolaysiyle hayatn baladmz

merhum Nuri Said'in, erif Hseyin oullarndan daha akll karak, vaktiyle bizim Harbiye'den yetimi ve ilerinde Trk kan tayan zabitlerle hayatn bir mddet devam ettirdii Badad hkmetinin drtte , bugn Arabdan baka kavimlerle evrilidir. Musul ve bilhassa Kerkk Trk'tr. Krd Barzanler, bugn Irak' hl megul eden bir ban badr. (Not: Burada bu KRT tbiri zerinde durmak isterim. Tekilt- Mahsusamz, bu mevzuu ele alm, ve ind iddia olarak deil, ilm ve etnik hakikat olarak, KRT ad verilen bu topluluun, Fars hkimiyeti devresinde dilini kaybetmi asl Trk halk olduuna dair deerli vesikalar ve deliller bulunmutu. Van havalisi, Urartu Trklerinin medeniyet merkezi idi. Orada tetkikler yapan bir Alman msterikinin byk deer verilen vesika ve fotoraflarnn Mnih'te tabedilmek zere Trk Ocaklarndan mtehasss bir heyetin Almanya'ya gnderildiini hatrlarm. Bunlar, istikblimiz iin mhim meselelerdir. Gnlk siyaset kavgalarndan bamz kaldrp da, yarnmz iin de hayatiyetini muhafaza eden bu bakir mevzular ele alsak ne iyi olur.) Basra krfezi ile Maskat imareti, iki ayr din mezheb ve grn mcadelesine sahnedir: bn-i Trkler Haric ve Ali dmandrlar... iler de aksine... Buras, gebe halkn cevelnghdr. ehirleri ticaret merkezi halindedir. Engin bir l olan Hdr- Mut'a gelelim: Sadece dilleri Arabca'dr. Hindlilerle Arablar arasnda, ikiye blnm manev hayatn slikleridir. Trkiye'mizin bir kaza veya kasabas kadar ehemmiyeti olmayan Kuveyt'in o yllarda ad bile gemiyordu. Bugn kendisini, dnyann en zengin beldelerinden birisi haline getiren petrol serveti henz mehuld. Nfusu ancak 200 bin civarnda idi ve aile rekabeti halinde olan eyh'ler, imaret iin Trk makamlarndan istiane ederlerdi.

MCADELE, BZM MRASIMIZI ZER EYD...

Birinci Dnya Harbinin asl hedefinin, geldii, artk sylenebilir...

Osmanl mparatorluunun miras zerinde vukua

ngilizlerin Hind yolunu emniyet altnda tutmak iin, gn getike kuvvetlenen ve dnyann en muazzam ve mkemmel kara ordusuna sahih olan Almanya ile Rusyay birbirine ezdirerek, Osmanl lkeleri iinde ark'a doru = Drach nach Osten siyaseti

takib eden, ve Anadolu - Badad demiryolunu da bu gaye ile diyen Almanyay durdurmak iin, Rusya'ya, stanbul'u ve Boazlar verdiine ait otantik, inandrc, mnakaa kabul etmiyen vesikalar, artk, btn dnya hariciyelerinin arivindedir. ngiltere, petrol devrinin balamas hakikati karsnda, Arab Yarm Adasnn fiil hkimi olmak dvasnda idi. Kanada'y kaybeden Franszlar ise, Suriye ve Lbnan', kltr hkimiyetleri altna alm olarak, burada yerlemek kararnda idiler. talyanlar, TrablusGarble iktifa etmiyorlar, Anadolu'nun Akdeniz kylarn nfuz sahas olarak taleb ediyorlard. Muhtevas, ancak mill mcadelemizin sonunda aiklanan Sen-Jan-O-Morven andlamas, bu hakikati aka ortaya koyar: ngiliz - Fransz - Rus diplomasisi, talya'y, Almanya'nn mttefikliinden ancak, Trk Akdeniz sahillerini talyanlara peke ekerek ayrabilmiti. Yunan Megalo-dea's ve Avasofya'y salib'e iade etmek mefkuresi malmdu. (Not : Bu ideal olduu gibi yerinde durmaktadr!). Ruslar ise, Deli Petro'nun vasiyetini tahakkuk ettirmek dvasndan bir n uzak deillerdi (Not : Bugn de ayn mefkure iin Trkiyeyi ierden vurmya almaktadrlar. Komnizm tahriklerine dikkat, ok dikkat.) Almanya ise, Osmanl lkeleri zerinde iktisad hegemonya'nm, sna ihracat iin tek mesned olacan biliyor ve kendisine tbi bir Osmanl devletinin devamn menfaatlerine daha uygun buluyordu. Birinci Dnya Harbinin, bu d tesirlerinin nasl bizim zerimizde toplandn u ksa ve basit izah bile ortaya koymaya yeter... Hakikat byle olunca, Osmanl devletinin harbin dnda kalabilecei iddiasnn ne bo hayl ve harbe giriimizin ark'n Napolyon'u olmak sevdasnda olan Enver Pasanm bir ihtiras kasrgas sonu olduu yolundaki grn de iftira olmasa bile gafletin bizzat kendisi olduu tezahr eder.. Kald ki, devletimizin ngiltere ve Fransa ile bir ittifak nasl srarla aradn da ve Ruslara kar verilmi Boazlar ve stanbul taahhd karsnda nasl red veya kuru vaade balanmak istendiim de, ileride anlatacam.

YZ BUG DE MEHUL OLA BYK HAZIRLIK:

Enver Paa ile konumamzdan sonra, Tekilt- Mahsusa'nn faaliyetini, esas zerinde taksife karar verdik: 1) Harb kar ve biz de harbe mdahale edersek, Halife'in, btn dnya Mslmanlarnn manev lideri olmasndan istifadeye alarak, dmanlarmza kar din

cihad iln edecektik. Ben, Arab Yarm Adasn ok iyi bilen insan olarak, burada deil, fakat Cezair, Fas, Tunus, Trablus, Afrika ileri, Hindistan, Orta-Asya'da bu hareketin msbet tesirleri olacana kani idim. Nitekim bu sahalarda yapabildiimiz nisbette msbet neticeler aldk. 2) Orta-Asya, yni Trk Ana-Vatan zerinde, Rus arln zedeliyecek hareketlere giriecektik. Bunda ne lde muvaffak olduumuzu, BE TRKLER maceras kfi surette isbat eder... O kadar ki, Osmanl mparatorluu harbten malb olarak kt zaman, Enver Paa kendisine bir cidal sahas arad nda, macera olarak deil, hayatn verdii ve ehid olacak kadar ruhuna ve benliine hkim mefkurenin Yeni Turan olmas, mid balanlan dvann asalet ve ulviyetinin kanla tarsn edilmi bidesi deil midir? 3) Osmanl mparatorluunu tekil eden Gayri Trk ve Gayr-i Mslim unsurlar, iki ayr grupta mtala ederek, bunlarn, iftirak hareketlerine mni olmak, mill vahdet ve bilhassa mdafaa stratejisi namna tedbirler almak. Ki, daha sonra maalesef, bu meru hareketimizi, bir zulm ve tedib ekli olarak gstermek istiyen politikaclar km, tehcir ve imha tedbirlerine bavurulduu iddia edilmi, hakikatler tahrif edilmi, hatt bu yzden, Mtareke iinde Nemrud Mustafa divan- harbi, Boazlyan Kaymakam Kemal ve Nusret Beyleri, birer cinayet tezahr haiinde haksz yere idam etmi, aleyhimize bilhassa Amerika ve ngilterede iftira ve bhtan dolu neriyata sebebiyet verilmiti. Aslnda ise hdise, hain, nankr, asrlarca ekmeini saadet ve huzurla yedii, mreffeh yaad, hi bir din ve rk sebeblerle baskya uramyan, tam bir mezheb ve imn serbestliine sahib, hatt bir ferdin vatanna kar en mukaddes borcu olan askerlik hizmetinden, dolaysiyle kan vergisinden muaf tutulmu milyonlarca Gayri Mslim ve Trk'n, o buhran ve lm kalm gnlerinde bizi arkamzdan hanerlemek denaet ve alaklna kar, devletin en meru mdafaa tedbiri olarak bunlar, vatann i taraflarna sevketmek, amele taburlar tekil etmek tedbirinden ibaretti. Bu arada, baz fevr hdiselerin olduu muhakkaktr ve hakikattir. Fakat, bunlarn asl msebbibi kimlerdi? Size, burada bir hakikati ifa edeyim: Btn Ege mntakasndaki demiryol istasyonlarnn binalar altndaki Rum bakkallarn hepsinin Yunan casusu olduunu tesbit etmitik. Merkezi Sisam - Sakz - Midilli olan Yunan kolordusunun btn efradn, bizim topraklarmzda yayan Rumlar tekil edivordu. Bunlar, on sekiz yana geldikleri zaman, Adalara gidiyorlar, talim gryorlar, kt'alar tesbit ediliyor, sonra yine topraklarmza dnyorlar ve bir harb halinde, ordumuzu ierden vurmak iin hazrlanm bulunuyorlard. Btn Rum ve Ermeni kiliseleri birer

silh deposu halinde idi. Btn papazlar, birer ekiya etesi reisi idiler. O tarihte bizim mbarek hocalarmz da, bugn olduu gibi, cennet - cehennem mnakaalar ile Trk halknn kafasn, dnya ve vatan hakikatlerinin fersah fersah, devir devir gerisinde tutmak iin, i-d dmanlarn bilir bilmez yardmclar idiler!... Eer Tekilt- Mahsusa'nn pln ve hazrlklar neticesinde, Ege mntakasnda ve bilhassa sahillerde yuvalanm ve kmelenmi olan 1.150.000 Rum - Ermeni nfus, daha harbin balamasndan ksa zaman evvel ve harbin ilk aylarnda, ieri alnmam olsa idi, anakkale mdafaasnn bile mmkn olamyaca, gn gibi aikr idi. 1919 on be maysnda zmir'in Yunanllar tarafndan igalinin nasl beklenilmez ve umulmaz menfi neticelerle tezahr ettii dnlrse, btn bu facialarn i yznn aratrlmas art olur, ve, 1914 banda aldmz tedbirlerin vatann selmet ve emniyeti bakmndan nasl kanlmaz vazife olduu da meydana kar. Bunlar, Trkiyemizin yarnki emniyetinin de temel meseleleridir. te, balca u esas noktada topladmz plnmzn tatbiki iin hemen faaliyete gemitik. Karlatmz dertler sonsuzdu: Bunlarn banda, Hariciye Nezaretinde, hl en mhim mevkileri igal eden Trk olmyan unsurlar vard. Hatt, bizzat Hariciye Nazrlarnn Trk olmas da, ancak 1913 senesi sonunda mmkn olabilmiti!

GR RDE VE GR MEZDE OLA TEKLT-I MAHSUSA:

Bylecesine ve hkmetin ancak bir, nihayet iki nazrndan gayrsndan mehul olan, Mebusan ve Ayan Meclisleri zalarnn malmat dnda, byk bir hayat dvay zerine alan Tekilt- Mahsusa'y, omuzlarna ykledii vazifenin selmetle yryebilmesi iin i revizyon a tbi tutmak gerekiyordu: rade-i seniyye ile, yni, resmen kurulmu olan messesenin bana, Sleyman Asker merhum'u getirdik. Ben ve kardeim Selim Sami, plnn iki ana kolu zerinde alacaktk: Ben, Arab Yarm Adasn zerime alyordum, Selim Sami Be Trkler'in banda Ana-Vatana gidiyordu. Ege havalisindeki temizleme iini de, Ordu olarak Pertev Paann (sayn Pertev Demirhan) kumandasnda olan Drdnc Kolordunun Erkn Harbiye Reisi Cafer Tayyar Bey (rahmetli general Cafer Tayyar Eilmez), mlk mir olarak zmir Valisi Rahmi Bey (merhum), ttihad ve Terakki Frkas namna da mes'ul murahhas Mahmut Cell Bey (sabk Reisicumhur Cell Bayar)

ifa edeceklerdi. Devletin btn kuvvetleri, bu plnn tatbiki iin Harbiye Nezaretinin ve Bakumandanln verdii emirlere gre hareket edeceklerdi. Tekilt Mahsusa'nn bu ikinci kadrosu, yni, asl byk ve mull vazifesi olan ksm, vazifesini misal olmaya deer sratle baarma yoluna girdi: Msr' fiilen idaresine alm olan ngilizlere kar, bu stratejik mntakada ykc ve ypratc bir tekilt kurduk, bunun bana ismini daima kranla andm Abdlziz vi gibi, btn slm leminin hrmet ettii bir ahsiyeti getirdik. Bu tekilt, Msr'da Hizbi Vatan ad ile daha sonra ngilizlere kar istikll mcadelesi yapan ve Sadi Zall Paann liderlii ile siyaset sahnesine kan mill hareketin temeli oldu. Hindistandaki gizli tekiltmz, daha byk muvaffakiyetler kaydetti: Din fark olmakszn, Mslman - Budist - Brahman topluluklarn Mstakil Hindistan ideali etrafna toplayan teebbsmze, Mahatma Gandhi, Mevlana Mehmet Ali, Said Han, Mevlana Mahmut Hseyin,-Ali evket, Muhammed Ali Cinnah, air kbal, Nehru gibi mcahitler topland. Bu tekiltn kuvvet ve kudreti, ngilizlerin o kadar sk takiplerine ramen Selim Sami ve arkadalarnn Himalayalar aarak Pamir yaylasndan Trkeline, ancak bu tekiltn gayret ve fedakrl ile gemesiyle de kendisini gsterdi. Trablus-Garb'de, zaten mcadelemizin taptaze havas vard: Orada kalm olan eski arkadalarmzn himmeti ile, hi bir zaman salamca tutunamam olan talyan idaresine kar ayaklanmalar, umum harbin ilnndan nce balad. unu da kaydedeyim: TrablusGarb'de, yle muvaffakiyetli neticeler aldk ki, harb iinde buraya gnderilen Sultan Beinci Murad'n torunu ve Selhattin Efendinin olu ehzade Osman Fuad Efendinin hkmdarl ile, bir Trk Devletinin kurulmas bile gn meselesi olmutu. Mustafa Kemal Paa (muhterem Atatrk) daha ok sonra ve mill mcadelemizin balarnda, bir gn nkarada bu meseleyi bahis mevzuu etmi ve bunun pekl mmkn olduunu, Vahidddin'in ngilizlerin tazyiki ile Osman Fuad Efendiyi getirtmemi olsa idi, oradaki mahall mstakil hkmeti, bugnk Libya Cumhuriyetine benzer ekilde ve harbin hitamnda revata olan Vilson Prensibleri icab olarak kurulabileceini sylemiti. Ben de tamamen ayn fikirdeyim. Cczair, Fas, Tunus ubelerimiz de, Fransz mstemleke idaresinin iddet tedbirlerine ramen umduumuzdan ksa kaman iinde inkiaf etti. Bugnk Trk neslinin u hakikati bilmesini isterim: Tunus, Fas, Cezair, Trablus-Garb bugn mstakil birer devlettirler. Emin

olalm ki, onlara bu istikll fikrinin ilk kadrosunu, Teklt- Mahsusa hediye etmitir: Biz, zamanlardr uyumu ve smrge olmay bir emrivaki olarak benimsemi olan ruhlara hrriyet ve mcadele akn telkin ettik. Mcadelenin yollarn gsterdik, hatt Gerilla'larn nasl yaplacan, sabotajlar, obstrksiyonlarn icrasn, yer alt faaliyetinin rneklerini gsterdik. Bu ruh, Anadolunun baard Mill Mcadele ile, bir byk beratn daha kazand zaman, dnya zerinde mill kurtulular devri ald. Onun iindir ki, mesel bugn Atatrk'n dvas ve ad, 1918 Versay dikta nizamn krm olan gen devletlerin kalbinde, Trkiyenin kalbinde olduu kadar mukaddestir, byle olmas lzmdr.' slm vahdeti fikrini, mill ve mahall hrriyetler ve msavat artlar ile tayan mstakil devletler fikri ile muvaffakiyetle mezcetmemiz dolaysiyle, eyh Salih El-erif Tunus, Ali Bahampa gibi ahsiyetler, Tekilt- Mahsusa'nn kendi memleketlerinde mmessilliini aldlar. Cihad- Mukaddes beyannameleri, binbir vasta ve imkn ile Afrikann en cra kelerine kadar datld. Almanyada her lehe ve dilde milyonlarca baslan bu beyannameler, husus tayyarelerle dnyann her tarafna datld, hatt denizaltlardan bir ksm, taa Fildii, Zanzibar, Tanganika, Altn sahillerine kadar bu beyannameleri gtrdler. Sudan'da ngilizlere kar isyanlar, Hartum ihtilli, bir fikir ve dva yolunda vaktiyle cihazlanlmam olmasna, Mekke erifi Hseyin'in habaset ve ihanetine ngiliz ntellicens Servisinin ve Fransann N. M. S. M. (dnya zerinde mill ve asker mdafaa servisi) nin datt milyonlarca altnn cazibesine kaplanlarn kasdlarna ramen, btn slm alemindeki kprdanlar, dmanlarmzn byk kuvvetlerini buralarda toplad, ve mesel, Enver Paann daha sonra ahsen ele ald Trk Ana-Vatan mcadelesi, Bolevik - Menevik kavgasnn bir daha ele gemez frsat iinde ngilterenin o gnk kin ve kuku siyasetine kurban edilmemi, Trk milli kuvvetleri Hindistan ve Afganistan yolundan sadece malzeme yardm grebilmi olsalard, emin olalm ki, bugnk Kzl arlk, belki o zaman yklm olacak ve Rusya, kendi hudutlar iinde mstakil yayan, fakat dnya sulh ve huzurunu daima tehdid eden bir esaret ve zulm sisteminin mmessili olabilme haline gelmiyecekti.

BR C D YA HARB ASIL BALADI, HARBE ASIL GRDK?

Tekilt- Mahsusa'nn nasl ve neden kurulduunu, onun hakik kurucusunun hatratndan renmi bulunuyoruz. imdi, yine bu safha kadar mehul dier bir hdise zerinde duracaz ve Yavuz Sultan Selimden 399 sene sonra Nil kylarna ikinci defa akan Trk kuvvetlerinin macerasn, Hazret-i Peygamber'den 1285 sene sonra da, Hayber nlerinde, yirmi be bin dmann karsnda, krk kii, evet, krk kii olarak eriyen Trk ehametinin destanlam macerasnn bakir taraflarn huzurunuza karmadan nce, Birinci Dnya Harbinin balamas ve mparatorluumuzun bu harbe giriine ait inanlmya deer bir izah dinliyeceiz... yle ki: Harb bitmi, 1918 de ordularmz silhlarn brakm, Mondros mtarekesi imzalanmtr... ttihad ve Terakki dalm, yerine, ou eski ttihadlardan mrekkeb Teceddd frkas kurulmutur. Mir zzet Paa sadrzamdr: Mebusan Meclisi, 5 terinisani (kasm) 1918 den 21 knunuevvel (aralk) 1918 tarihine, yni, Padiah Altnc Mehmed Vahidddin'in iradesiyle feshine kadar, Harb mes'ullerini aratrm, memleket dna km olan Enver, Talt, Cemal Paalarla, dinlenilmesine lzum grlmiyen eyhlislm Hayri ve Musa Kzm Efendilerden gayri, Said Halim ve Talt Paa kabinelerinde nazrlk yapm olan btn devlet byklerinin ifadesi alnmtr. Bunun iin Mebusan Meclisinde, kur'a ile ve Beinci ube adyla bir encmen tekil edilmitir. Bu encmen aadaki mebuslardan kurulmutu: Reis; Ktahya mebusu Abdullah Azmi Efendi (Birinci Byk Millet Meclisinde Eskiehir mebusu ve er'iyye Vekili), Ktib Erturul Bilecik mebusu, emsettin Bey (merhum Bavekil emsettin Gnaltay), Azalar: Karesi Balkesir mebusu Hseyin Kadri Bey, Hudeyde mebusu Hasan Rza Paa, Saruhan Manisa mebusu Mustafa Fevzi Efendi (Birinci Byk Millet Meclisinde er'iyye Vekili), Saruhan Manisa mebusu Mustafa brahim Bey, Basra mebusu Hilmi Bey, Divaniye mebusu Halid Bey, Bursa mebusu Rza Bey, Kuds mebusu Ragb Niaibi Bey, Ktahya mebusu Sadk Bey, Asr mebusu Seyyit Ali Haydar Bey, Ankara mebusu eyh Tayyb Efendi, Karahisar mebusu Kmil Efendi, Mu mebusu lyas Sami Efendi, Bolu mebusu Necati Bey, Mara mebusu Agob Hrlakyan Efendi, stanbul mebusu Viktor Bey, Afyonkarahisar mebusu Salim Bey, Erzurum mebusu Hseyin Tosun Bey, Tekfurda Tekirda mebusu Harun Hilmi Efendilerden ibaretti.

Said Halim ve Talt Paa kabinelerinin. Divan- li (yce divan) a verilmeleri hakkndaki takriri, Divaniye mebusu Fuad Bey vermiti. ON maddeden ibaret olan takririn hlsas uydu: 1 Sebebsiz ve vakitsiz harbe girmek, 2 Harbin hakik sebepleri hakknda Meclise doru olmyan beyanlarda bulunmak, 3 Seferberlikten sonra ve harbin ilnndan evvel, tilf devletleri tarafndan yaplm olan erefli ve faydal teklifleri reddetmek ve Almanyadan hi bir taahhd alnmadan harbe srklenmi olmak, 4 Harbi dirayetsiz ve bilgisiz ellere tevdi ederek mecnune hareketlerle milletin hayat varlklarn mahvetmek, 5 nsanlk haklarna ve Kanun-u esasiye aykr kararnamelerle memleketi bir facia sahnesine evirmi olmak, 6 Harbin seyrinden ve kayplardan milleti vaktiyle haberdar etmemek, 7 Bilhassa Rusyann knden sonra mn-ferid sulh tekliflerini reddederek bugnk elm vaziyetin domasna sebeb olmak, 8 Harbin zorluklar karsnda halkn ihtiyalarn karlama tedbirleri yerine ahs servetlere ve haksz iktisablara sebeb olmak, ihtikr ve suiistimallerle memleketin iktisadiyatn batrmak, 9 Hi bir lzum ve kanuna dayanmadan asker ve siyas sansrler ihdasiyle matbuat hrriyetini ihll etmek, yurda yabanc basn sokmamak, 10 Memleket iinde idar hercmer yaratarak, hrriyet, can, mal ve rza musallat bir takm etelere mzaheret ederek yaplan facialara itirak etmek. Harbin balamasndan nceden, harbin sonuna kadar iktidarda kalan Said Halim ve Talt Paa kabineleri iin ar ittihamlar ihtiva eden bu divan- li'ye sevk takririne ait ifadeler, birok gerekleri ortaya koyuyordu. En uzun ifade, harbin ilnndan sonra Maliye Vekletinden istifa eden, sonra yine bu vazifeye srarla getirilen Selanik mebusu Cavid Bey (stikll Mahkemesi kararyla idam edilen) tarafndan verilmiti. Cavid Bey, harbin aleyhinde idi... O gnk ifadelerinden senelerce sonra, TANN gazetesinde kan htralarnda ise, yeni eline gemi ve mevcudiyetinden haberdar olduu Rus arlna ait

resm vesikalarn altnda kanaatini deitirdiini ve harbin Osmanl devleti iin bir emrivaki olduunu syledi.

RAHAT KALABLMEK DD MELER:

Tahkikat Encmeni, eski maliye nazr Cavid Beye, ilk olarak sebebsiz ve vakitsiz niin harbe girildiini sordu. Cavit Bey, bu suale dorudan doruya cevab vermeden evvel, daha ehid Mahmut evket Paann Sadrzaml zamannda, Avrupa devletleriyle aradaki anlamazlklar hallederek rahat kalabilmek iin nasl didinildiini uzun uzun anlatt: Eski sadrzam brahim Hakk Paann Londra'ya, kendisinin Paris'e giderek, iki byk Bat Demokrasisi ile bir buuk seneyi bulan grmeler yaptklarn, kendisinin Fransa ile btn meseleleri neticelendirdiini, Hakk Paann da bir ka ufak mevzu dnda, ngiltere ile anlatn, talyanlarla Ui anlamasnn imzalandn, fakat Rusyann daima mkilt kardn, Bulgarlarn ittifak muahedesini reddettiklerini, bu redde Rusya'nn tesiri olduunu, Yunanllarla bir ittifak iin Almanyann dellet ettiini, fakat bunun da harbin ilnna kadar gerekleemediini izah ettikten sonra, demiti ki: te Avrupada umum harb balad vakit, devletimizin vaziyeti bu merkezdeydi ve o zaman mevkii iktidardaki hkmet zas arasnda u Yunan ittifakndan maada ittifak namna hi bir ey mevzuu-bahs olmamt. Hatt byle bir mesele o vakit mevzuu bahsolma-d gibi Avusturya veliahtnn katli zerine Avusturya - Macaristan hkmetinin Srbistan hkmetine nota verdii 10 Temmuz 1330 (1914) tarihinden bizim Almanya ile ittifak muahedenamemizin imza gn olan 20 Temmuz 1914 tarihine kadar kabinede ne resm, ne de gayri resm olarak Almanya ile ittifak akdedileceine dair hi bir mzakere cereyan etmemi, hi bir kelime teati olunmamtr. Avusturya hkmetinin 10 Temmuzda Srbistan hkmetine verdii notaya Srbistan hkmeti malm olan cevab 12 Temmuzda vermi ve ayni gnde Avusturya - Macaristan sefiri Belgrad'dan ayrlmt. Bundan sonra ahval yekdierini takip etti, muhtelif memleketlerde seferberlikler iln edildi. Bilhassa u noktaya nazar dikkatinizi celbederim ki, 1914 Temmuzunun on dokuzuncu gn akam saat yediyi on geerek, Almanya sefiri

(Petersburg) ta Rusya hkmetine tebli ettii notada, Almanyann kendisini Rusya ile harp halinde addettiini bildirmiti. te bizimle Almanya hkmeti arasnda akdolu-nan ittifak muahedenamesi de bugnn ferdasnda yani Temmuzun yirminci gn, Almanya Rusya ile harp nalinde olduunu iln ettikten sonra akit ve imza olunmutu. Ben Temmuzun on dokuzuncu cumartesi gn maliye nezaretinde fevkalde megul bulunuyordum: nk o gn bir ok mal messeseler direktrleri ve tacirler maliye nezaretine mracaatla (moratoryom) iln arzusunu izhar etmilerdi. Hatnnzdadr ki o zaman piyasadaki korku ve endie dolaysiyle byle bir tedbiri hemen almaya lzum vard. Eer iyi hatrlyorsam (moratoryom) iln hakkndaki kanun lyihasn imza ettirmek iin Sait Halim Paann Yenikydeki sahilhanesine gitmitim. Orada masann banda yaz yazan Sait Halim Paay bir odada ve Almanya sefarethanesi tercman Msy (Veber) i de dier bir odada grdm ve ben de bu iki oda arasndaki salonda oturdum. Bir mddet sonra yanma Talt Bey geldi. Msy Veber'in orada bulunmas nazar dikkatimi celbettiinden Talt Beye Ne var? dedim... Talt Bey de cevaben: Bir ey yok! dedi.. Fakat ben sualimi tekrar ettim ve: bana bir ey var gibi geliyor; sakn Almanya ile ittifak akdetmiyesiniz! dedim. Talt Bey: Bir ey syliyemem, dedi. Evvelden hi bir hissim olmad halde Msy Veber'in orada olduunu ve Sait Halim Paann yaz yazmakla megul bulunduunu ve Enver Paa ile Talt ve Halil Beylerin de yalda bulunduklarn grnce, bende an bir endie uyanmt. Bundan sonra Enver Paa ile Halil Hey de ieriye girdiler... Bir mddet sonra Sait Halim Paa yazdn bir zarfa koyarak Msy Veber'e verdi, gnderdi. Tercman gittikten sonra biz de Sadrzam Paann yanma girdik ve Sait Halim Paann okuduu eyleri dinledik. Buna arkadalarm itiraz etmediler, benden bu husustaki fikrimi sordular. Ben de okunan eyin bende byk bir hayret tevlit ettiini ve byle mhim bir mesele hakknda derhal cevap vermek ve revimi bildirmek mevkiinde olmadm, yaplan eyden hi memnun olmadm ima eder bir lisanla syledim... Bu esnada arkadalarmzdan biri bana hitap ederek: Eer harpten evvel byle bir ittifak teklif edilseydi kabul etmekte tereddt eder miydin? Ve mademki o zaman tereddt etmivecektin o halde imdi bunu kabul etmekte beis yoktur. dedi. Ben de buna cevaben, harpten evvelki zamanla sonraki zaman arasnda pek ziyade fark olduunu ve Harbi Umumden evvel dahi byle bir teklif olmu olsa biri

yalnz Almanya hkmetine rantedecek bir muahedeyi ok dnmeksizin kabul etmiyeceimi syledim ve okunan eyin kat'iyyen imzalanm bir muahede olduunu zannetmiyordum olsa olsa mzakere edilecek bir lyihadr, diyordum; baka suretle farzetmee de imkn voktu. Maatteessf bunun muhteviyatndan size simdi

bahsedemiyeceim: nk hkmetin bu anlamay heyetinize verip vermiyeceini bilmiyorum. Eer hkmet, muahedenameyi verecek olursa rica ederim, beni o zaman tekrar arnz ki ben de muahedename okunduu vakit bende hsl olan hissi izah edeyim. Ayn gnde meclisin tatiline dair teklif olunan padiahn fermannda, Avusturya ve Srbistan arasnda kan harbin bir ekli umum alm olmas tatil sebepleri arasnda gsteriliyordu... O akam Talt Bey geldi. Birlikte Enver Paaya ve sonra Sait Halim Paaya gitmeyi teklif etti. Ben o vakit Caalolunda oturuyordum; teklifi kabul ettim. Ve otomobille o vakitler Ferit Paa konanda oturan Enver Paaya gittik.

ETCELERDE SO RA VCDA LARI HKM... Eref Bey anlatyor: Malta adasndaki esaret hayatmzn gnlerimi, eski dostlar, hemen hemen tamamen benim salonumda geirirdik: Buradaki SALO tbirine hayret etmeyiniz:

Buras, klann en geni odalarndan birisi idi. ngiliz kymet llerinin bir tecellisi olarak, husus msaade ile tefri ettirebilmitim. Harb iinde igal ettiimiz mevkilerle mtenasip esaret muamelesi teaml olarak da, itiyat ve husus yaama tarznm icablarm yerine getirebilme hakkna sahihtim. Bu sebeple, btn kadm dostlar, benim salon da toplanr, dertleirdik. Daim misafirlerim arasnda sadrzam Sait Halim Paa bata gelirdi. Husus mevkii vard. ok konumaz, dinlerdi. Fevkalde nzik, halk, terbiyeli, malmatl, lim, mn, edb, dnya gr olan bir insand. Bu mfik ve karncay incitmekten ekinen insann. Ermeni tehciriyle alkadar ve mcrim olarak ehid edilmesi, misilsiz bir cinayet ve hakszlktr. Hadiselerin i yznde vazife alm bir insan olarak, bu iftiray iddetle reddederim. Bir gn, Said Halim Paa ile ok ender tesadflerden olarak.:. babaa kalmtk. Paann elinde, franszca bir kitab vard: Fransz Hariciyesinin, Rusyadaki Bolevik ihtilli dolaysiyle neredilmi siyas vesikalara cevabn tekil eden mehur mavi kitabd

bu... Paa, baz satrlarn altn kurun kalemle izmi, yine Franszca haiyeler yazmt. Hariciye azr ve Sadrzam iken, devletlere verilecek notalarn metnini dorudan

doruya Franszca hazrlyacak kadar bu lisana hkimdi. Kitaba gz gezdirirken, zaman zaman ban sallyordu. Birden sze balad: Eref Beyefendi... Bir siyas hatam tashih etmeden lrsem vicdan azab ekeceim: u elimdeki kitabda benim, Enver Paann Alman Harb Gemilerini Karadenize karmasna muvafakat etmek suretiyle harbi, Rus tecavz ile emrivaki haline getirmesinden sonra istifa ettiimi ve harbe asla taraftar olmadm kaydediyor. Dorudur.. Fakat, imdi samimiyetle itiraf ediyorum ki ben yanl grm, yanl dnmm: imdi, neredilen u Rus vesikalarndan serahatle anlalyor ki, ngiltere ve Fransa, Boazlar ve stanbul'u Rusyaya terketmeyi taahht etmilerdir ve eer Enver Paa, Alman ittifakn bir n evvel tahakkuk ettirerek Boaz tahkimatn ve daha akas her cephede harbi mmkn klacak esliha, para ve malzemeyi temin edememi olsa imi, aniden istilmz kat' ve kararl imi. Yine yklacakmz.. Fakat, hem tarihe leke olacak feci bir basiretsizlik ve gaflet numunesi vererek, hem de, istikll iin mcadele ruhunu tamamen kaybetmi olarak... Kabine iinde oumuz, ben dahil, bu tehlikeyi grmemiiz. Enver Paa'nn da bunu, muayyen bir yerden haber alarak rendii kanaatinde deilim. Fakat insanlarn, ahs ilerinde olduu gibi memleket meselelerinde de kendilerine mahsus sistem ve telkkileri vardr. Karar mevkiinde olan insanlar, memleketleri iin bir neticeye varrken, emin olunuz, daha ok ahs insiyak ve itiyatlaryla hareket ediyorlar. Bilhassa, riyazi mesnedlerden mahrum olduklar mevzularda... te Enver Paa da, devletimiz iin harbin bir emrivaki olduunu ancak byle bir hisle kavryarak, onun icablarma, kymeti namtenahi olan bizim tereddd gnlerimizde balam olabilir. Zannediyorum ki tarih istikbalde byle yazacaktr. Enver Paa, benim, Alman harb gemileri Goben ve Brelav'n Karadenize karak Rus limanlarm bombardman etmeleri ve Ruslarn bunu vesile addederek harb iln etmeleri zerine, hayatmda bir daha tekerrr etmemi tehevvr ve asabiyetle istifaya kat' kararm Talt Paa'dan renerek hemen yalma gelmiti. ezaketsizlik olmasa,

kendisiyle grmiyecek kadar hiddetli ve mnkesir idim. Bana, doru yolda olduuna inanm insanlarn huzur ve samimiyeti iinde vaziyeti izah etti, istifamda srarn,

memleket dahilinde ve haricin yarataca derin aksl'amelleri anlatt. yle dediini hatrlarm: Eer bir gn Osmanl devletinin sebebsiz ve srf bir macera aramak evki ve ahs hrslar dolaysiyle bu harbe girdii anlalrsa, bunun btn madd manev mes'uliyetini ahsen omuzlarma almya amadeyim. Fakat, bunun kanlmaz netice olduu ve en hafif ve bdiresiz atlatlmasnn da, bize silh, malzeme ve para verecek bir mttefiki, yklmadan ve ezilmeden temin etmemizle mmkn olabileceini takdir etmiyor musunuz? Ordumuz silhszdr, biliyorsunuz.. Hazinemiz tamtakrdr biliyorsunuz... Memur maalarn bile, Dyun-u Umumiyeden aldmz ksa vdeii borlarla verebiliyoruz biliyorsunuz, ingiltere ve Fransa ile ittifak iin az m gayret sarfedildi? Bizzat zat- devletiniz de bu teebbslerden duyduunuz inkisar defalarca tekrar ettiniz. Ben, bir asker ve erknharb olarak, devletimizin an bir tecavz halinde, Balkan Harbi faciasna rahmet okutacak faciaya mruz kalacan bilmenin endiesi iinde, ehven-i erri tervite nefsimi mecbur ve memleketim namna mahkm addettim. Byle artlar iinde makam- sadareti terke irfannz, vicdannz, vatanperverliiniz msaade edemez Paa Hazretleri... Benim istifamn, senelerden sonra hangi artlar altnda vukua geldiini hatrlarsnz. Bu ekilmenin ilki ile alkas da yoktur. imdi, artk herey nmzdedir. Mehmet Akif'in, kurtla merkeb hikyesini bilirsiniz. Hakm air Sadi'den o mkemmel kafiye stadl ile dilimize aktard ibret tablosu, eer Enver Paann cezri karar ve hareketi olmasa idi bamza gelecekti, ve Trkler, Balkan Harbinin sukutu ve izmihlali ruhlarnda iken, byle bir ikincisine mruz kalsa idiler, emin olunuz, hr ve mstakil olmann uurunu kaybederler, maazallah, tarih devamnca da byle bir hisse sahib olamaz idiler. Milletlerin hayatnda asl facia, birbirini takip eden malbiyet zilletlerinin manev inhidamlardr. Bundan korunmak lzmdr. Umum Harb, en menf erait iinde dahi, Trk Milletinin hayatiyetini, kahramanlm, civanmertliini, fedakrlk ve izzetinefis sahibliini dnya muvacehesinde isbat etti. Evet, ok kurban verdik, toprak kaybettik.. Fakat bunlar, stelik hacalet iinde kaybmz mukaddermis. Bunu, ite imdi elimizde olan ecnebi vesikalar isbat ediyor. Ben, fazileti, hatalarn itiraf meziyetinde ariyan bir insanm. Bu sebeple de, vaktiyle itiraz ettiim bir hdisede haksz dnm olduumu bugn syliyememenin isdirab iindeyim.

te, Enver Paa iin yaplan en byk ittiham, en selhiyetli makam sahibi tarafndan neticeler alndktan sonra izah... Evet, neticeler alndktan sonra!.. Rusyada, Bolevik ihtilli olub, arla ait vesikalarn nerinden sonra meydana kan hakikat bu idi: Biz, harbe girmemi olsaydk, Rusya, stanbul'a da, Boazlara da hkim olacak ve bir mill mcadele imkn bile bulamyacaktk. Anlalyor mu?.. Anlalamyor muhterem Eref Beyefendi... Anlalamyor!.. nk, ahs hrslar ve isnadlar, ehidlerin kam ile yuurulmu hakikatler zerine bile iftira atmya kararl olduktan sonra, Said Halim Paann, yni, hdisenin asl sahibinin ehadeti bile isnadlarn nnde erir, gider...

BELRE TEHLKELER:

Otomobilde giderken Talt Beye birok ey syledim ve yapmak zere olduklar iin memleket iin vahim olduundan ve memleketin tisinden korkmakta olduumdan ve Rusya bize hcum ettii takdirde mahv ve harap olacamzdan, Almanyann galebesini kat'iyyen muhakkak grmediimden ve Ruslar galip geldikleri takdirde bizim iin dnya haritasndan silinmekten baka bir ey olmayacandan ve bitaraf kaldmz takdirde Almanlar galip gelseler bile bize bir fenalk yapamyacaklarndan ve byle ar, mes'uliyetli bir vazifeyi yklenemiyeceimden bahsettim. Talt Bey, Enver Paann konana gelinceye kadar szlerimi dinledi ve hi bir ey sylemedi, yalnz otomobilden ineceimiz dakikada: Mukadderat... dedi. Ben bunun zerine: Muahede imza edildi mi?.. dedim. Talt Bey de: Evet! dedi ve bundan sonra anladm ki Sait Halim Paann bize okuduu kt imza etmi olduu muahedenme imi!... Halbuki ben onu arzettiim gibi zihnimde, nihayet bir proje olarak telkki ediyor ve kat' bir muahede olacan hatrma getirmiyordum. Enver Paann konanda da ayni szler konuuldu ve sonra hep beraber Sait Halim Paann yalsna gittik... Orada ben ok sz sylemedim. Fakat Talt Bey, itirazatmn hepsini tekrarlad ve Sait Halim Paa da: Muahedede mevcut olmyan eyleri ben ilve ettiririm, onlar bana braknz... dedi.

ki gn sonra, yani temmuzun yirmi ikinci sal gn tekrar sadrzam paann nezdinde itima olundu ve bu itimada bilhassa bir noktai nazar tekarrr etti ki buna bilhassa nazar dikkatinizi celbederim: Bulgaristan hareket etmezden ve Romanya btarafl temin olunmazdan evvel Trkiye kat'iyyen harbe girmiyecektir. Bu itimada Enver Paa da hazrd ve bu karara kimse itiraz etmedi. Sonra muahedename tadiltna ait baz cihetler grld. Bu mzakere esnasnda grdm ki muahedenameyi imza edenler devleti harbe girmee mecbur addetmiyorlard. Aradan bir iki gn geti. Bu esnada biz bir Alman gemisinin (stanbula) gelmekte olduuna dair hi bir haber almamtk. Halbuki Ruslarn Trkiye ile muharebeye tekaddm eden vekayie dair nerettikleri kitabdan 11 numaral ve Sazanof imzal telgraf okuyorum: (Goben) ve (Breslav) m Mataban burnunu geip anakkaleye doru tevecch ettikleri bildiriliyor. Bu gemierin anakkaleden gemelerine msaade etmekle kendisine terettp edecek mes'uliyet hakknda Fransa ve ngiliz sefirleriyle birlikte Babli nezdinde gayet cidd teebbsatta bulununuz ve bu msaadatn inkta mnasebet ile neticelenmemesi iin gemilerin ya anakkaleyi terketmesi veya silhlarnn alnmas hususunda srar ediniz. Ben temmuzun 28 inci pazartesi akam geceleyin Sait Halim Paann Yenikydeki sahilhanesine gitmitim; (Goben ve Breslav) n anakkale boazndan gemi olduklarn ilk defa olarak orada haber aldm; bu haber bende byk bir hayret tevlit etti; nk hi bir ecnebi gemisinin anakkaleden mukavemete uramakszn gemesine imkn yoktu, binaenaleyh mademki orada bulunan kumandanlar bu gemilerin gemesine msaade etmilerdi; o halde kendilerinin de bu hususta bir emir ve msaade alm olduklar iktiza ederdi. Tabidir ki, Sait Halim Paa Rusya sefirine verdii sze muhalif olarak boazlara gemilerin mruru iin emir verdirmemiti. O gece sabahn saat ne kadar Sait Halim Paann yalsnda kaldk. Ve Gemilerin ya silhlar teslim etmesi veyahut hemen kp gitmesi lzmdr dedik. Bunun zerine sadrzam paa Almanya sefiri baron Vangenhaym i davet etti ve baron davete icabet ettii cihetle Sait Halim Paayla ayr bir odada grt. Sait Halim Paann bilhare bize naklettiine gre sefir fevkalde tehevvr etmi ve Alman zrhllarnn teslimi silh etmiyeceklerini ve nk gemiler bizim talebimiz zerine gelmi

olduklarn sylemi. Sait Halim Paann -kendi hatrnda mdr, deil midir, bilmem- bize aynen baron Vangenhaym'dan naklen syledii szler bundan ibaretti. Sefir o szleri syledikten sonra daha ileri giderek tehdit etmi ve hatt byle hareket edecek olursak Ruslarla birleip Trkiyenin taksimine gideceklerini de ilve eylemi... Sait Halim Paa sefirle vukubulan mlakatta meseleyi halle muvaffak olamaynca Talt ve Halil Beyler dier odada bulunan sefiri grniye gittiler ve ondan evvel biz de byle mkl bir mevkiden kurtulmak zere gemilerin satn alnmasn dndmz iin sefire byle bir teklif dermeyan ettiler. Baron Vangenhaym meseleyi imparatora yazmakszn gemilerin satlamyacan syledii cihetle biz de meselenin daha fazla uzatlmya tahamml olmadn dikkate alarak imparatorun cevabn beklemeksizin mezkr gemilerin satn alndn gazetelerle iln etmiye karar verdik ve gazetelere tebligat yaptk; bu suretle ertesi gn mesele gazetelerde iln edildi. Bundan maksat da Almanlar emrivaki karsnda bulundurmak ve onlarn gemiler zerindeki hakk mlkiyetlerini almakt. Bu husustaki mzakere Almanlarla gn devam etti ve neticede Almanlar gemilerin Osmanl bayra ekmelerine muvafakat eylediler ve fakat mrettebat meselesinin halline yanamadlar, bununla beraber, bizim tarafmzdan gazetelerle vki olan ilna da itiraz etmediler.

HARB BYK SEBEB: GOBE (YAVUZ)

Bizim bu harbe girmemizin en byk sebeb ve mili, bu gemilerin buraya gelmesidir, ve bundan kat'iyyen phem yoktur. Eer bu zrhllar gelmemi olsayd bizde hibir esasa istinat etmiyen o lzumsuz celdet ve ecaat olmyacak ve harbe girmemize sebeb olan daha birok ahvale meydan verilmiyecekti. Eir ay kadar mtemadiyen bu gemi mrettebat meselesi alkaland durdu, itilf sefirleri daima mracaat ediyorlard. Bizim tarafmzdan da bir ey yaplmyordu. Eylln 7 inci gn gene Sait Halim Paann yalsnda bir itima vukubuldu ve bu itim ada gelen garb gemilerinin Alman amirali osonun vaziyeti tetkik edildi. nk amiral yalnz Alman karargh umumsinin emrini dinliyordu ve bizim zrbhlar zerindeki bavramz ssten baka bir sey deildi; idare, emir ve kumanda Almanlarn elindevdi.

Byle bir vaziyetteyken Enver Paa donanmann Karadenize kmasn teklif etti. Bunun zerine biz baka bir devlet zabitan ve efrad tarafndan idare edilen donanmann Karadenize kmas btarafl bozucu bir hareket olacan ve ayet her nasl olursa olsun amiralden bir hareket gelirse onun mes'uyeti-ne bizim tahamml etmekliimiz lzm geleceini syledik; Enver Paa da amiralin Rus donanmasna tesadf etse dahi tecavz etmiyeceine dair namusu askersi zerine sz verdiini syledi, ben de Enver Paaya kar Ayni amiralin askerlie girdii zaman imparatorun ve imparatorluunun menafiini ihll etmiyeceine yemin ettiini syledim ve bu yeminle taarruz edince amiralin imparatora verdii yeminin Enver Paaya ettii yeminden mcerrah olacan ilve ettim, hatt daha ileriye giderek Enver Paaya aynen u szleri syledim: Amiral Soon, donanma ile Karadenize kar ve Rus donanmasn ve sefaini tica-riyesini veyahut Rus limanlarndan birini topa tutarsa bunun mes'uliyetini biz kat'iyyen deruhte edemeyiz. Almanyann maksad bizi bir an evvel harbe srklemektir. Buna kar kendimizi muhafaza hakkmz ve vazifemizdir; Enver Paa da ayet amiral gemilerini alp karsa biz ne yapabiliriz? dedi. Gemilerin Karadenize kmamas heyeti vekilece karara alnd halde eylln sekizinci gn o zaman burada bulunan ve veda etmek zere nezdime gelen Bulgar ricali siyasiyesinden M. Genadiyef ile sefir M. Toefden Goben ve Breslav'n Karadenize ktklar haberini aldm ve bunun zerine hemen istifanamemi yazdm; sonra donanmaya mteallik bir i iin beni grmek istemi olan bahriye nazr Cemal Paann yanna girdiim vakit, bizim donanmamz da Karadenize beraberce kmya davet eden amiral oon'un enirine kar gemilerin kmamas iin telefonla emir verdiini grdm. Biraz sonra Goben'in tekrar avdet ettii haberi geldi. Bunun zerine ben de istifanamemi vermedim. Eylln on drdnc gn Enver Paa, Rus donanmasnn Karadenizde dolatn syledi. Ve Bizim donanmann Karadenize kmas lzmdr diye ikinci bir teklifte bulundu; biz bu teklifi de reddettik ve Talt Bey dahi dahil olduu halde hepimiz: Amiral osonun vaziyeti taayyn etmeden donanmann Karadenize kmasna kat'iyyen muvafakat edilemez, dedik. Bundan gn evvel de amiral Soon'un dorudan doruya Alman karargh umumsi emrine tbi olduunu Cemal Paaya sylediini, Cemal Paa bize nakletmiti.

A AKKALE BOAZI ASIL KAPA DI?

Artk tarafszlmz bozacak hdiseler birbirini takib ediyordu. Bunlarn ou Harbiye Nezaretinin emriyle yaplyordu. Ben bunlarn hepsini o zaman sk sk ziyaretime gelen Fransz sefirinden haber alyordum. Eylln on drdnc gn mhim bir hdise oldu: anakkale boazndan kan bir torpitomuza ngiliz kumandan, boazdan kacak Osmanl sancan hmil her gemiye ate edeceklerini tebli eylemi!. Esasen bize defaatle tebligatta bulunmular ve: Alman zabitan ve efrad donanmanzda bulunduu mddete donanmanz bitaraf donanma telkki etmiyeceiz. demilerdi. ngiliz kumandannn torpitomuz kumandanna vki olan bu tebliine Boaz kumandan muttali olunca o kumandan Osmanl m, Alman m, bilmiyorum, torpilleri dkerek Boaz kapad Bilhare iittiimize nazaran, Boaz kumandan, Boazlar ahvali fevkalde zuhurunda kapamak hususunda kendisine bahedilen salhiyete istinaden bunu yapmt. tilf sefirleri, Boazn kapanndan dolay ikyet ettiler; fakat bunu da bir mesele haline koymadlar. Hatt ngilizlerin nerettikleri mavi kitapta 23 eyll tarihli ve 108 numaral telgrafnamede yazl olduu zere, ngiltere sefiri Sir Malen, hariciye nzr Sir Edvar Greye, anakkale'nin kapal kalmasnn kendileri iin pek ehemmiyetli olmadndan bahsediyor ve bunun mes'uliyetini de Almanlarda buluyor. Bundan sonra Rusya hududuna heyetler gnderildi ve Msr hududunda tahidatta bulunuldu. Bunlarn hepsi iin gerek Rusya, gerek ngiltere sefiri mracaat ettiler; fakat bu mracaatlarn hibiri netice vermedi. ngiltere sefiri 16 eyll tarihinde Msr hududunda yaplan hazrlk hakknda muhtelif mahallerden ald raporlara istinaden sadrazam [paann dikkatini ekti. Ve buna dair verdii notann bir suretini ayrca bana gnderdi. Bittabi dosyalarda da greceksiniz ki daha muhtelif tarihlerde btarafl muhil her hareketimizi ya ifahen veya tahriren hkmete ihtar ettiler; fakat bunlarn hibirini vesiletin harp addedecek kadar ileri gtrmediler. imdi yirmi temmuz tarihinden itibaren Bulgaristan, Romanya ve Yunanistan'la olan mnasebatmz arzedeceim: O zaman burada bulunan Bulgar sefiri Msy Toef, harbin iddetle aleyhtaryd. Gerek Trkiye, gerek Bulgaristann harbe girmeleri, her ikisi iin vahim neticeler tevlit edeceini sylyordu. Sonra austosun birinci gn Talt ve Halil Beylerle Enver Paa, Alman sefirini grdler ve Bulgarlar yrmez ve Romenler hakknda

emniyet hsl olmazsa bizim iin harbe girmek mmkn olmadn sylediler. nk Almanlar her vakit Harbe giriniz diye teklif ediyorlard. Esasen Almanlar hibir zaman u veya bu suretle tazyikten hli kalmyorlard. Ayni gnn akam sadrazam Sait Halim Paann yalsnda itima ettik. Arkadalardan bazs Bulgar sefirinin, hkmetinin efkrna tamamen tercman olmadn sylediler. Bunun zerine Bulgar hkmetinin baka suretle dnmekte olduunu zannettiklerinden Talt ve Halil Beylerin Sofya'ya gitmelerine karar verildi. Ayni gnlerde de Atina'daki sefirimizden bir telgraf gelmiti. Bu telgrafda, Yunanllarla aramzdaki meselelerin halli iin bir murahhas gnderilecek olursa Msy Politis'in -ki o zaman umuru siyasiye mdr idi, imdi Yunan hariciye nazrdr- Bkre'e gidecei ve hatt Talt Bey bizzat gidecek olursa Msy strayt'n da belki gelebilecei bildiriliyor ve adalarn idaresine dair baz teklifler ileri srlyordu. te bu teklif dairesinde, mmkn olduu takdirde Yunanistan hkmeti ile anlamak iin her halde Bkre'e gidilmesi ve Bulgaristandja da Romenlerin btarafl sureti kafiyede temin edilmek artiyle bir an evvel hareketlerine gayret olunmas ve bu esasat dairesinde bir muahede yaplmas kararlat. Bundan sonra Talt ve Halil Beyler, verilen karar mucibince, Sofya'ya gittiler ve Bulgarlarla hibir taahhd muhtevi olmyan bir itilfnme yaptlar. Romenlerin kat'iyyen tahrir bir ey vermiye yanamadklarn austosun on birinci gn aksam haber aldk. Hatt o zaman sadrzam Sait Halim Paa da bizim iin harbin fenalna tamamen kani olduunu ve Romenlerle anlamak istemediini ve Rusyaya kar sureti kat'yede ilnharp etmiyeceini syledi.

BRAHM HAKKI PAA I RAPORU Kliesini arka sahifede grdmz brahim Hakk Paa, kinci Merutiyet devrimizin en bedbaht ve talihsiz sadnzamlarndand: Kendisi Hukuk Fakltesinde ve Mlkiyede Profesrd. Politikaya, ilim krssnden gelmiti. Roma'da sefirimiz iken talya, Trablus - Garb' istilya hazrlanm, Hakk Paa bu hazrl tesbit edememi, sadnzamlk gibi memleketin en byk icra makamna, yni, bugnk mukabili ile Babakanla gelince patlyan Trablus-Garb harbi, muhalefeti sadrzamn ahs aleyhine ayaklandrm, Hakk Paa istifa ederek yerine Said Paa sadrazam olmu,

kendisi de Londra'ya sefir tyin edilmiti. Hakk Paa bu vazifede, Birinci Dnya Harbinin ilnna kadar kald... brahim Hakk Paann, belki muvaffak bir Bavekil olmyan ahsiyeti yannda, kymetli bir ilim adam hviyeti, ngilterenin Osmanl devleti zerindeki siyasetine ait raporlarnda gze arpar.. Hakk Paa, Tekilt- Mahsusa'nn kuruluundan haberdar deildi. Tekilt- Mahsusa'nn ngiltere'nin smrge imparatorluunda yayan yz milyonlarca Mslman zerinde giritii Ittihad- islm propagandasnn tesiri, ksa zamanda ngiltere Hariciyesini cidd ekilde megul eden balca d mesele olmutu. Garib bir ruh haleti iinde idik: Bylecesine devletin temel politikalarndan birisini tekil edegelen faaliyet zerinde, bir yl nce sadrazam olan Londra sefirinin haberi yoktu! Fakat brahim Hakk Paann Tekilt- Mahsusa'nn faaliyeti zerinde, Hariciyeye gnderdii resm rapor un dnda, o tarihte Dahiliye azr olan Talt Paaya yazd husus bir mektub vardr ki, dikkate deer... Talt Paa, bu mektubu Eref Beye okumu, kendisini tanyanlar balyan o babacan tavryla demiti ki: Sizin bu ileri baz nazrlar bilmez, sefirler bilmez, devlet tekilt bilmez, hatt frkann merkez-i umumsi bilmez. Amma ngilizler bilhassa Hindistan'da giritiiniz faaliyetten fena halde kukulanmlar. u srada ittifak mzakereleri, istikraz konumalar oluyor. Biraz gevek tutsanz da u ileri iyi kt bir neticelendirsek... Eref Bey aksi kanaatte olduunu sylemiti: Bu istikraz iinin de, ittifak iinin de istediimiz gibi neticelenmesi iin, ngilterenin icabnda huzurunu karacamza inanmas lzm... Bir vehim bile olsa, eer Londradaki patronlar, dnyann drt bucana yaylm milyonlarca kle'lerinin bizim, drtmelerimizle kendilerine ba kaldracaklarm bilseler, bizim de kolaylkla

sabileceimiz koltuklarnn bir ucuna ilimemize gz yumarlar.. Ah, keke onlara byle bir korku alyabilsek!.. Sonra, dnyann drt tarafnda, giriilen propaganda faaliyeti ve hazrlklar zerinde Talt Paaya izahat vermiti. Paa bunlar dikkatle dinledikten sonra iini ekmi:

 Bizim kurtuluumuz zaten mucizeye kald. Sen de bir mucize peindesin.

diyeyim, Allah ya seninkilerden, ya bizimkilerden birisini ihsan buyursun, min... demiti. Dorusu da bu idi: mparatorluumuzun kurtuluu, gerekten bir MUCZE bekliyordu. Bu MUCZE, ancak Trk Mill Mcadelesiyle tahakkuk edecek, fakat ne yazk ve ne kadar yazk ki, bu tarih ahlan da ite bugnk hlimiz meydanda... yarm ve aksak kalacakt... Austosun yirminci gn Talt Bey Bkre'ten avdet etti ve Romenlerin harbe yrmee kat'iyyen niyetleri olmadn ve Bulgarlarn talep edilen btarafl teminatn vermediklerini ve bir ittifak yapmak bittabi gayri mmkn olduunu beyan etti. Yunanllar da Srplarla mttefik olduklarndan Bulgarlar Srbistan aleyhine yryecek olursa, kendilerinin de Bulgarlara kar harekete mecbur olacaklarn sylemilerdi. Bu suretle takip olunan Balkan siyaseti ifls etmiti ve bir iki gn sonra da Bkre'te kalm olan Halil Beye avdet emri verildi. Almanlar gene her eye ramen harekete gelmemiz iin srar ediyorlard. Ve ben buna kar kendi hesabma btn kuvvetimle mukabil tazyiki yapyordum.

AZIRLAR HARB L I I ASIL RE DLER?

Mebusan Meclisi Tahkikat heyeti nnde, eski maliye nazr Cavid Bey, kabinede, harb aleyhtar nazrlarn olduunu, fakat buna mukabil bilhassa baz asker eflerin Almanya ile birlikte derhal harbe girmezsek, sulh masasnda kayplara uryacamza inandklarn, stanbul'un Rusyaya terkedilmesinin, btn vatanseverleri heyecan ve asabiyete srklediini ve Alman ittifak esasnn bu hakikate dayandn, fakat bu arada ngiltere ve Fransa ile mzakerelerin devam ettiini, kapitlsyonlarn artsz ilgasnn ancak Almanya tarafndan benimsendiini, ngilterenin Osmanl lkesinin tamamiyetini teahhd eden teklifinin Rusya tarafndan tahriren tekrarlanmasna muvafakat edilmemesinin, harbi isteyenlere byk bir koz ve imkn verdiini izah etti. Harbin ilnn nasl rendiklerini de yle anlatt:

 Terinievvelin ekimin on altnc perembe gn de maliye maviri ngiliz Sir Kravfort nezarette sabahleyin beni grd ve tarafmzdan Msr hududuna tecavz edilmekte olduu cihetle ngiltere sefirinin btn ingiliz tebaasna hazr olmalar iin emir vermi olduunu syledi. Tabi byle bir eyden hi haberim yoktu. Bu hususta malmat almak iin sadrazam paay ve Talt Beyi aradm, fakat bulamadm. Nihayet adliye nezaretinde brahim Beyi buldum. brahim Bey de, vki olan sualime kar, kendisinin bundan haberdar olmadn ve fakat daha mhim bir mesele iin sadrazam paay grmekliimin lzm olduunu syledi. Esasen ayni zamanda sadrazam paa da beni davet etti. Bunun zerine Bb- liye gittim, sadrazam paann nezdinde Enver Paa, brahim Bey vard. Sait Halim Paa, Rus donanmasnn bizim donanmamzn manevralarn ihll ettiine ve donanmamza tecavz eylediine ve bu sebeble harb balam olduu la dair bir telgrafname okudu ve fikrimi sordu, ben de bu iin byle olacan evvelce sylediimden bu hususta ilve edecek bir fikrim olmadn beyan ettim; biraz sonra Cemal Paayla Talt Bey de geldiler; fakat onlar benden evvel, Enver Paa vastasiyle, vak'adan telefonla haberdar olmulard zannndaym. Sonra Odesa'nm bombardman edildiine dair gayri resm bir telgraf okundu; fakat bunun iin asl yoktur; dediler. Sadrazam Paa cereyan eden ahvalden kendisinin haberdar edilmediini syliyerek bu vak'ann nceden hazrlanm olduu zehabnda bulunduunu anlatmak istedi veyahut bana yle geldi. nk Ahvalden ben haberdar edilmiyorum dedii iin Bunlar biliniyordu da bana sylenmedi mnas karlabilir. Kendisinin imdiye kadar srklenmi olduundan ve fakat tefrika husule getirmemek iin her eyi kabul ettiinden, maamafih, badema, byle yapmyacandan, arzu ederlerse harp taraftarlarnn memleketin mukadderatn ellerine almalarndan ve kendisinin

harbetmiyeceinden bahseyledi. Bunun zerine Enver Paa da meseleden haberdar olmadn ve imdiye kadar kendiliinden bir ey yapmam olduunu syledi. Gece evime gelir gelmez, Fransa sefiri ya kendisinin gelmesi veyahut benim sefarethaneye gitmekliim iin telefon etti. Bunun zerine Fransa sefarethanesine gittim. Sefir, Odesa'daki ngiliz konsolosundan gelen bir telgrafnameyle Odesa'nn topa tutulduundan haberdar olduklarn ve henz Rusya sefirine bu bapta talimat gelmemi ise de bu talimatn artk pasaportlarn talep etmekten ibaret olacan syledi ve kendilerinin harbetmemek iin her eyi yaptklarn ve fakat Almanlarn tevikiyle bu akibeti aram olduumuzu ilve etti; ben de kendisine: Sulhu korumaya alyoruz diye gene teminat verdim.

Ertesi gn gene bayramd, elbette tahattur edersiniz; saray- hmayunda muayede resmi vard. Fakat Sait Halim Paa ibirarndan dolay muayede resmine gelmemiti. O gn sarayda Nafia Nazr Mahmut Paann talebi zerine, sadrazam Sait Halim Paann yalsnda leden sonra itimaa karar verildii cihetle, Sait Halim Paann yalsna gittim ve o itimada Maarif Nazr kr Beyden maada hepimiz hazr bulunuyorduk. Gerek Mahmut Paa, gerek Sleyman Elbstan ve skan Efendiler, gerek ben harbin kat'iyyen aleyhinde olduumuzu ve bu harbe itirak etmek istemediimizi syledik. Fakat vki olan tecavzn Ruslar tarafndan yapldna ve bizim harp istemediimize dair bir nota yazlmasna karar verdiler. Bunun zerine ben kendilerine, bu yapacamz eyin kfi olmadn syledim. Ve: Eer sulh istiyorsanz bunun Radikal olma art vard. Ya o, veya harp... dedim. Biz, sadrazam paann yalsnda iken Rusya sefiri pasaportlarn istemiye gelmiti. Benim artm, burada bulunan Alman kara ve deniz slh heyetlerinin ve Alman mrettebat ve zabitlerinin gitmesiydi. Sait Halim Paann yalsnda Rusya sefiri ile birka dakika grtm. Sefir, neticeden pek meyus idi ve harbi artk kanlmaz grdn syledi; ben de kendisine imdiye kadar altm gibi tekrar btaraflkta devam iin alacam ve son kuvvetim bitince istifa edeceimi syledim. Gene pasaportlarn almak zere gelmi olan ngiliz sefiri de mteessir grnyordu. ngiliz sefiri ekimin on altnc gn, yani vak'ann daha duyulmad gnde, sadrazam paay grmiye gelmi ve sadrazam paann hal ve mevkie hkim olmadn ve kabinede ihtilf mevcut bulunduu herkese malm olduunu ve eer harbiye nazr Msr aleyhine sevkiyat yapmya kalkacak olursa kendisine bunu men'e muktedir olamyacam sylemi. Sadrazam Paa da buna cevaben: Asker frka, hkmetin muvafakati olmadan bir ey yapamaz! demi. Bunun zerine ngiliz sefiri szlerine devam etmi ve o halde Alman asker heyetinin gnderilerek hkmetin kuvvetini gstermesi icap ettiini, yoksa mutlaka zuhur edecek bir hdise zerine pasaportlarn istemiye mecbur olacan sylemi. Ben o gn, sadrazam paann yalsnda aktedilen resm itimadan sonra Sait Halim Paa ile grtm ve kendisine evvel ve hr sylemi olduum vehile harbe taraftar olmadmdan dolay kendileri sadarette kalacak olsalar bile kabineden ekileceimi tekrar ettim. Bu esnada orada hazr bulunan brahim Bey dahi kendisinin de harp aleyhtar olduunu sylemekten geri durmad.

O akam tekrar sadrazam paann yalsnda itima edileceini Talt Bey bana haber verdi. Ben de kendisine artk bu itimalardan hibir fayda beklemediimi ve beni kendi fikirlerine getirmek ne kadar gayri mmknse onlarn da benim fikrimi kabulleri o kadar imknsz olduunu ve tecavzn Ruslar tarafndan vki olduu bence bir yalandan baka bir ey olmadn syledim. Maamafih srar zerine tekrar o gece sadrazam paann yalsna gittim. Bu itimada eyhlislm efendiyle nafia, posta ve telgraf, ticaret ve ziraat nazrlar hazr deildi. Sadrazam Paa itimain mukaddemesinde gayet iyi tarzda konutu, kendisinin harp taraftar olmadn ve bunu tedenberi sylediini, devletin siyasetini istedii gibi idare edemediini, gemilerin Karadenize kmasna iddetle muhalifken amiralin namusu zerine ve Alman sefirinin de, eer amiral, Karadenize kmasna iddetle muhalifken amiralin stanbulda iki gn bile kalmyacana dair verdii sz zerine, buna muvafakat ettiini ve nihayet bu vak'a karsnda kaldmz ve fakat ne Msrda, ne de Kafkasyada gz olmadn ve esasen bizim bunlar idareye ehil olmadmz syledi ve hatt muahedeyi bu maksatla aktetmemi olduundan ve Almanlarn bile bizim bu kadar yakn bir zamanda harbe gireceimizi beklemediklerinden bahsetti. Ben de muahedenamenin imza ve aktinden beri yaptklar teebbsatn aleyhinde olduumu ve daima hkmette kalmakla yalnz bama men edemiyeceime emin olduum harbi hi olmazsa tehir etmek maksat ve siyasetini takip eylediimi ve hatt buna da ksmen muvaffak olduum kanaatinde bulunduumu bugn harbi menetmek iin Almanya ie aktedilen muahedeyi yrtmak lzm geliyorsa bunda zerre kadar tereddt etmiyeceimi ve memleketin menfaatini yalnz bunda grdm, bunun aksine karar verirlerse istifa edip ekileceimi tekrar ettim ve mttefiklerine muahedelerle bal olan Almanya ve talyann hl harbe girmemi olduklarn ve evvelce elimizdeki muahedenamenin bizi harbe srkliyeceini ben sylerken bazlarmzn bu muahedeyle harbe girmiye mecbur olmadmz fikrini dermeyan etmi olduklarn ve imdi ise bunun aksi bir fikri kabul etmelerine hayret ettiimi uzun uzadya syledim. Bundan sonra ekimin yirminci gn Bblide meclis topland. Ben o gn rahatszlm vesile ederek meclisi vkelya gitmedim; ite o gn Mahmut Paayla Oskan ve Sleyman Elbstan Efendiler istifalarn verdiler. O akam baz arkadalarm evime gelerek istifa etmekten sarfnazar etmekliimi rica ettiler. Ben de kendilerine cevaben aydanberi yaplan eylerin hi birinde itirakim olmadn ve itihadmn mdafaa edilecei byle

bir vak'a bir kabinenin deil, bir milletin hayatnda, krk - elli senede bir kere tesadf edilebileceini ve binaenaleyh benden itihadm feda etmek gibi bir fedakrlk talep edilemiyeceini ve bu teebbs kim vcuda getirmi ve krklemise onlarn islere devam etmelerini syledim ve her trl menafii harpsiz temin ve tedarik etmek imkn mevcutken bunun yok edildiini ve binaenaleyh malp olursak perian, galip gelirsek Almanyann esiri olacamz ve ben byle bir kanaatte bulunuyorke artk benden kabine dahilinde mzaheret istemenin byk bir hakszlk olduunu ilveten beyan eyledim. Bunun zerine arkadalar sadrazam paann da benim fikrimde olduu halde kendini ikna etmi olduklarndan bahsettikleri cihetle ben de: O da sadrazam paann bilecei itir dedim. ki gn zarfnda birok mracaatlar vukubuldu, hepsini reddettim. En nihayet Talt Bey tarafndan vukubulan bir mracaat zerine de benim iin kat'iyyen baka bir ey yapmak imkn mevcut olmad cihetle istifamn ila edilmesini rica ettim. te harbin sureti zuhuru ve tarz cereyan hakknda benim bildiklerim bunlardan ibarettir. Ben av zarfnda memleketi haroten kurtarmak, vahut harbi tehir eylemek iin vicdanm ne emretti ise onu yaptm; fakat nihavet bir gn geldi ki benim iin artk bir ey yapmak imkn yoktu. Kabineden ekilmekten baka...

K SE E SO RA DEE KA AAT:

Cavit Beyin, Harb Mes'ullerini divan- liye sevk etmek iin tahkikat yapan Meclis-i Mebusan Encmeni nndeki bu izahlarndan iki sene sonra hazrlad ve 1947de, TANN gazetesinde neredilen htralar arasnda byk tezad vardr: 1918 de, harbe sebebsiz ve vakitsiz girdiimizi syliyen Cavid Bey, 1920 de, Boleviklerin ar devrine ait nerettikleri resm vesikalarn ortaya koyduu kesin geree dayanarak der ki: Harbin dnda kalmann irademiz dnda ve stnde bir hdise olduunu o zaman bilmemize imkn yoktu. Harbin, Osmanl devleti iin gayri kaabili itinab mukadderat tezahr olmasndan sonra hatra gelebilecek tek ey, muharebeye ne zaman balanlm olmas keyfiyetidir. Bunun da geecek zamann lehimize olduunu isbat edecek yeni bir

vesikaya sahib deiliz. Ksacas diyeceim u ki, milletlerin de ferdlerin hayatnda olduu gibi, mantk ve tedbir ile deimiyecek kaderleri vardr. Nitekim Cavid Bey, 1920 de kaydettii bu hakikati, drt sene sonra, Ankara stikll Mahkemesinin kararyla, idam sehpasna gtrlrken, ahs hayatnda da hazin ve son isbat olarak teyit etti... O gn bugn, neredilen btn milletler aras vesikalar ve resm metinler, Osmanl mparatorluunun harbin dnda kalabilmesi iradesinin kudreti dnda olduunu gsteriyor. Ayn kaynaklar, zayf ve hazrlksz, bilhassa miras zerinde byk hrslarn ayakland bu devletin aranlan ve zlenilen bir mttefik olmadn da isbat etmektedir. Jn-Trkler, ilk gnlerde ngiltere ve Fransann ittifakn aramlardr. Eref Bey hatratnda, Hicaz isyanna tekaddm eden gnlerden birinde, Cemal Paann kendisine unlar sylediini kaydeder: Fransz donanmasnn manevralarnda bulunmak zere 1914 banda yaptm seyahatin asl gayesi, Fransa ve dolaysiyle ngiltere ile bir ittifakn imknlarn aratrmakt. Bu maksatla her reye bavurdum. Paris makamlar, evvel ok ekingen davrandlar. Daha sonra artlarmz renmek istediler. Bu artlar, asla kabul pdilemiyecek gibi deildi. mitle ve sabrla bekledim. Paris muhiti beni, samim bir Fransz dostu addediyordu. Hakikaten de yle idim. Fakat, Rusyann Boazlar ve stanbul zerinde srar etmesi, Almanya'ya kar da Rusyann ngiltere ve Fransa iin ihml edilmez mttefik olmas, bizi kendi hlimize brakt. Harbe hazrlksz ve dahil ve haric vaziyetimizin slaha muhta olduunu biliyorlard. Biz tilf Devletleri iin ar bir yktk. Belki hakikat de yle idi amma, emrivakiler karsnda memleketimizi mdafaa yolunda dertlerimize az ok aresz olacak bir mttefik arayp bulacaktk. Nitekim yle oldu.

TEKLTI MAHSUSA I GZL - AIK MCADELELER:

Harb iine -sebeblerin tahlili ayr bir mevzu...- srklenmemizden sonra Tekilt- Mahsusa, muharebenin zaferle bitmesi iin gizli - ak byk bir mcadeleye giriyor. Tekilt, yine Bakumandann ahsna bal olarak almaktadr. Memleketin tannm fikir adamlar da artk, Tekiltn safndadrlar: Bu safa, yurt dnda kalm fakat hrriyet ve istiklllerini Osmanl devletinin zaferine balam lkelerin

ahsiyetleri de iltihak ediyorlar. Alman Hariciyesinin zerinde srarla durduu ttihad- slm hareketini, Tekilt- Mahsusa idare etmektedir. nl Mslman ahsiyeti eyh Salih erif Tunus ile stikll Mar airi Mehmet Akif, Almanyaya gitmiler, ngiliz ve Fransz ordusunda dven Mslman askerleri uyarmya almlard. Alman uaklarnn dman safna attklar ihtill beyannameleri, bu askerler iinde ttihad- slm hareketine katlm olanlar vastasiyle yaplan propagandalar, hatt ilk defa bu mnasebetle mevzi tutmu ordular arasnda kudretli megafonlarla okunan beyannameler, Almanya ve mttefiklerinin eline geen Afrika ve Akdeniz kys Mslman lkelerinde hi de kmsenmiyecek tesirler yaratmt. Mehur Lavrens hatratnda bu propagandann ehemmiyetini ve ruh tesirlerini Alman makamlar kadar Osmanl makamlarnn kavram olmalar halinde, Hicaz ve Necid'de Hilfet makamna kar isyanlarn ve Osmanl Ordusunu arkadan vuran ihanet hareketlerinin asla mmkn olamyacan kaydeder. Bu arada, ngiliz - Fransz gizli istihbarat tekilt da elbet de bo durmuyordu. Bilhassa, Arab Yarm Adasna altun akyordu. Fransa ve ngiltere, Arabistan tam bir vuzuh ile, iki ayr nfuz mmtakasna ayrmlard: ngilizler, Mekke erifi Hseyin Paa ile senelerdir gizli temas halinde idiler. Sultan Ha-mid'in, yirmi sene yn zal vererek byk bir dirayetle stanbulda tuttuu ve aralarndaki aile ihtilflarndan meharetle istifade ederek birlemelerine mni olduu Haimler, kinci Merutiyetin getirdii ekl haklardan faydalanarak, ayrl emellerini gerekletirecek cidd hazrlklara balamlard. Suriye ve Lbnan eraf ve mnevverleri, Fransz kltr messeselerinin tesirinde olarak, Parise mid balam durumda idiler. Hazrlklar, Birinci Dnya Harbinin arifesinde, hkmet iin de mehul deildi. Eref Bey hatratnda diyor ki: Arablarn gizli emelleriyle mcadele edebilmek, Osmanl mparatorluu iindeki bir baka gayri mslim rkn vahdeti bozucu faaliyetiyle mcadeleye hic benzemezdi. Mebusan ve van Meclisinde, Arab iftirak hareketine taraftar olduu bizce malm olan ve nezaretlerde de en mhim mevkileri igal eden sahsivetler mevcuttu. Ordunun iinde de vaziyet avn idi. Bu sebeple, bir ihanet hareketinin mevcudiyetini sarahatle isbat edecek kat' ve her trl pheyi reddedecek vesikalara ihtiya vard. in en hazin taraf da, Drdnc Ordu Kumandan ve Suriye Umum Valisi olan Cemal Paann, Mekke erifi Hseyin Paa ile oullarndan ald sadakat teminat ve yeminini kfi grmesi idi. Halbuki, bilhassa am Fransz konsolosluunda hazrlanmakta olan ihaneti aka ortaya koyacak vesikalarn mevcut olduunu daha harbin balamasndan evvel biliyorduk. Fransa ile

mnasebetlerimizin kesilmesinden ve bu vesikalarn milletleraras hukuk kaidelerine gre, emniyet ve huzur iinde memleketimizden gtrlmesinden nce, cretkrne bir hareketle elde edilmesi ve devlet arivine intikal etmesi gerekiyordu. Nitekim, tafsiltn ve rol oynam ahslarn bugn de ifada fayda grmediim bir plnla, fakat mutlak muvaffakiyetle tatbik edilen bir plnla, btn bu ihanet vesikalarn ele geirdik. Ki, bunlar, devletin varlna kar fiil isyan balad zaman emniyet ve adalet makamlarnn dayand mesnedler oldu.

EREF BEY S A YARIMADASI DA:

Tekilt- Mahsusa reisi Eref Bey, 1914 senesi hazirannda, Trk Ana Vatan OrtaAsya'da Ruslar aleyhine ihtill karmak ve Trk Birlii iin tekilt yapmak gayesiyle, kardei Selim Sami'nin reisliindeki mehur BE TURKLER'i Hindistana kadar ilettikten sonra ngilizlerin devaml ve srarl takiplerinden, evvel Maskat mam bn-i Trk'nin yanna giderek bir mddet saklanyor ve daha sonra, Mekke erifi Hseyin'in tertib ettirdii bir ok suikasdlardan kurtularak Cidde'den Rb'ya geliyor. Orann eyhlmeyih'i Hseyin ibn-i Beyrk, Eref Beyin 1903 -1907 yllarnda Abdlhamid idaresine kar isyannda, kendisiyle dostluk yapt kadm ahbabdr. eyhl-Meyih'in himmeti ile yolunu evirmi erif Hseyin'in kuvvetlerinden syrlarak Medineye geliyor. Enver Paann, Be Trkler hareketinin fikriyats olarak akibetlerini ne kadar merakla takib ettiini bildiinden, neticeleri Bakumandana anlatyor. Bu tarihte Osmanl devleti harbin iindedir ve en byk mcadelelerin Arab Yarm Adasnda cereyan edeceinde de, asker mahitler mttefiktirler. Bakumandan Enver Paa, btn Arab diyarn ok yakndan bilen ve 1908 kinci Merutiyetini temin eden ayaklanmalar burada temsil etmi olan Tekilt- Mahsusa reisinden, son vaziyeti tetkik ederek stanbula gelmesini ve ok mhim ve hayat kararlarn arifesinde olduumuzu... bildiriyor. Devletimiz, fiilen silhl btarafln iln etmi olmasna ramen, resmen harbin iinde deildir ve Istanbulda kesif bir siyas faaliyet vardr. Artk, vatann mukadderatn elinde tutan gnlerin yaklatn grebilenler, ellerinden gelen hazrl yapmann memleket endiesi iindedirler.

MHRC RZEL HASA HLM EFE D!

Tekilt- Mahsusa'nn her sahada kendi adam lar vard. Bunlardan birisi de, kliesini kar sahifede grdmz Rizeli Hasan Hilmi Efendi idi. Bu zat mhrc idi. Ressam ve sanatkrd. Mkemmel hat-tat't. Dkm ilerinde de mahirdi. Tekilt- Mahsusa, muhtelif slm ve Ecnebi lisanlarndaki mhr, afi, beyanname, risalelerini bu zata yazdrr, ayn zamanda Litografya mtehasss olan Hasan Hilmi Efendi bunlar LTO yni ta basmas makineleri iin hazrlar, Asker matbaa tarafndan Tekilt- Mahsusa emrine tahsis edilen lito makinelerinde baslrd. Tekilt- Mahsusa'nn, ttihad- slm ve Pan-Trkizm (yni bugnk yanl ve haksz ifadesi ile Turanclk) hareketleri iin hazrlatt propaganda, telkin, afi ve brorlerinin bir ksm da Almanya'da baslmt. Hasan Hilmi Efendi, yann ileriligine ramen, Almanya'ya gitmi, Stutgard'da baslmasna nezaret etmiti. Hasan Hilmi Efendinin hazrlad hamas tablolar Feld Mareal Hindenburg'un dikkatini ekmi, bunlar hazrlyamn Almanya'da olduunu renince kendisini grmek istemiti. Almanyann nl Mareali, Hasan Hilmi Efendiye ok iltifat etmi, kendisinden bir arzusu olup olmadn sormutu. Hasan Hilmi Efendinin babas 1827 1828 Trk -Rus harbinde, aabeyisi de 1876 -1877 Trk - Rus harbinde ehid olmulard. Mareal Hindenburg da, sanatkrn Kafkasya iin hazrlad ve temsil bir resmin altndaki: Kafkasya dalarnda iekler aar, Altn gm olmu srmalar saar. Bozulmu Moskoflar yel gibi kaar, Kader byle imi heybetli ana, Canm feda olsun ksz vatana... msralarn kudretle tanzir eden izgileri dikkatini ektii iin kendisiyle tanmak arzusunu izhar etmiti. Alman Bakumandannn bir arzusu olup olmad sualine, Hasan Hilmi Efendi: Moskof esareti altndaki rkda ve dindalarmn elbirliiyle kurtarlmasn isterim. Dnyada baka bir emelim yoktur... cevabn vermiti. Mareal Hindenburg, daha sonra, Mazorya bataklklarnda ve Tanenberg'de milyonluk Rus ordularn imha ve esir ederek, Hasan Hilmi Efendinin bu arzusunu kendi adna gerekletirmiti amma, ne yazk ki, kader bize glmemiti. Hasan Hilmi Efendi, daha sonra, Maveray- Kafkas ordumuzun ran' aarak AnaVatana girmek istiyen ktalarnda bulunmu, Tekilt- Mahsusa da, Afgan hkmetinin talebi zerine kendisini Kabil'e gndermi, Hasan Hilmi Efendi Habib-ullah Han'n emirliinde, Afganistan pullaryla gm paralarn iml etmi, Kabil'de damga

matbaasn ve darphaneyi kurmu, sonra vatana dnmt. Kliede Hasan Hilmi Efendi'yi Afganistan iin yapt pullar, altn ve gm paralarn fotoraflar arasnda gryoruz. Tekilt- Mahsusa, her sahada Trkl takdim ve temsil edebilecek btn kuvvetleri ve ahsiyetleri ats altna toplama bahsinde gerekten deerli bir mill ocakt..

imdi Eref Beyi dinliyelim: Btn Hicaz ve Suriye kaynayordu. kinci Merutiyetin ilnndan ok evvel balam olan Arab iftirak hareketi, kinci Merutiyetle beraber eklen giren hrriyet ve siyas haklarn menfi gayeler iin kullanlmasndan doan muzr ve nankr teviklerle, mevcudiyeti zaten sarsnt geiren devletimiz iin felket olabilme ihtimalini karmza karmt. Fransz ve ngiliz, hatt Rus propagandasnn alp yrd, talyanlarn bile Trablus-Garb' ellerine geirmelerinden sonra Msr'a nfus teksif ederek istikble ait projelerin gereklemesi peinde olduu bu karmakark diyarda, en zayf ve aresiz vaziyettel olan da, bu topraklarn gya hkimi olan bizlerdik. Daha o gnden erif Hseyin ve evltlarnn isyana hazrlandklarna kani idim. Bu maksadn muhatabndan saklamakta mahir, hars, menfaat ve paradan, hret ve ikblden baka hi bir ey dnmiyen ikiyzl insan, birok hdiselerde gizli maksadnn farknda olmamn ahsma kar onda yaratt kin ve hn ile beni adm adm takib ettiriyordu. erafet Fermanlarnn ve kendisine tevcih edilmi imtiyazlarn hakk olarak, dilediklerini tevkif ettirmek ve l kanunlarna gre ortadan yokettirmek, onun iin basit syi vak'alar idi. ngiliz altnlar su gibi akyordu. Mekke evresine erif tarafndan sular affedilmi azl katiller dolmutu. Niyetim, Akabeye ve oradan Sina Yarm Adasna

gemekti. Esasl ngiliz hazrl bu havalide idi. El Bili ve nn-i Rifde'lerle Akabe havalisinde temasa getim. Bu eski ve sdk arkadalarmn yardm ile tamamen tenha ve g alr bir yoldan Sina Yarm Adasna girdim. Sina'da daha ok Msrl olan kuvvetler, ngiliz zabitlerinin emr kumandasnda hazrlk yapmakta idiler. Kanal-havalisinde ngiliz kuvvetleri stratejik mevkileri tutmulard. Sudan'dan devaml olarak yeni kuvvetler geliyordu. ntellicens Servis'in mkemmel Araba bilen, slm adl sahte eyhleri, Bedeviler arasna yaylmlar, bkp usanmadan propaganda yapyorlard. Msr'n kaderi, imal Suriyeye yakndan bal idi. Msr'n fethi zerine giriilecek bir Trk-Alman

hareketinin cereyan sahas zerinde, ngilizler devaml ekilde ihtiyat tedbirleri alyorlard. Eski dostlarn vefakr alkalariyle Sina mntakasnda sekiz gn tetkikler yaptm ve yine bir Arab eyhi kyafetinde evvel Beyrut'a, oradan da bir talyan vapuru ile Mersin'e geldim ve derhal stanbula hareket ettim.

MTTEFKSZ KALMITIK:

stanbula geldiim nda, Enver Paay Haydarpaa sevkiyat amirliinden telefonla aradm. Bakumandan hemen, Kuruemedeki sahilhanesine gelmemi syledi. BE TRKLER'le olan maceral seyahati alka ile dinledi ve bana, balarnda kardeim Selim Sami'nin bulunduu mcahitlerin shhatte olarak Dou Trkeli'nin merkezi Kgar'da

bulunduklarn, Almanyann Pekin sefaretinden Berlin'e gelen bir haberden anlaldna gre de, faaliyete getiklerinin renildiini mjdeledi. Ben de kendisine Arab Yarm Adasndaki vaziyet zerinde uzun izahlarda bulundum. Enver Paa, nndeki bloknota not alyor, bilhassa Msr'n fethini temin edecek hareket zerinde alka ile duruyordu. Dedi ki: Eref... Fransz ve ngilizlerle ittifak iin yaptmz btn teebbsler maalesef msbet netice vermedi. Ruslara Boazlarn ve stanbul'un ngiltere ve Fransa tarafndan terkedildii artk bizce malm. nmzde bir tek mttefik kalyor: Almanya. Birok arkadalar, Almanya ile ittifak akdetmemize mmanaat ediyorlar. Evet... ngilterenin

denizlere hkim olduunu ve bizim gibi yarmada olan bir memleketin de denizlere hkim bir devlete kar gayrimsait donanma ile mcadelesinin ne kadar zor olduunu bilmiyor deilim. Fakat bilinmiyen bir ey var ki, o da Rusyann Karadenizden, ngiltere ve Fransann da anakkaleden an olarak baskn eklinde yapacaklar taarruzun bizi tam gafil avlyarak stanbul ve Boazlarn kaybna sebep olacadr. Elimizde ne silh, ne mhimmat, hazinede ne de para var. Silhl btaraflmzn ok sreceini

zannetmiyorum. Bizi kat'iyyen rahat ve kendi halimize brakmyacaklar. Hangi ekilde olursa olsun harbe mdahale edersek Msr zerine yapacamz muvaffakiyetli bir hareket, bizi kendi safna almas iin ngiltere zerinde en kuvvetli tazyik olabilecei gibi, bizzarur, Almanya ile mttefik olarak harbe girersek bu sahada gstereceimiz muvaffakiyet de, mttefikimiz nezdinde itibarmz artrr ve harbin neticesine messir olur. Bunun iin de imdiden hazrlk yapmalyz. Fakat bunu, nasl Balkan Harbini takib

eden o felket gnleri iinde gayr-i mes'ul olarak, yni hkmetin resm emirleri dnda yaptysak yine yle yapacaz. Hatrlarsn ki bizim o hareketimiz ve mcadelemiz, hem Edirneyi kazandrm, hem de Garb Trakya hkmetini kurmamz mmkn klmt. Ben, zaman kazanmak iin yaverim Mmtaz Beyle Sapancal Hakk ve Hsrev Sami Beyleri seni beklemek zere am'a gnderdim. Yanlarnda mhim miktarda para da var. Urban, Bedeviler, Drziler ve birbi rine hasm kabail arasnda yapacan ve hepsini gayemize bal kuvvet haline getirecein plnn istediin gibi tatbik et. Sadece ve mnhasran benimle muhabere edeceksin. Bakumandanln ifresini kullanrsn. Bu hazrlk ve faaliyetimiz, tamamen mahrem kalacak. Sleyman Asker'ye stanbulda yaplacak ilerini havale ederek sratle, himmetini bekliyen bu etin hizmetin bana dnebilirmisin?

BR C D YA HARB LK OSMA LI SLHI I BZ PATLATTIK:

Enver Paa'dan ahsen dinlediklerim, daha sonra ortaya atlan ve zerinde hl srar edilen baz ayialarn ne kadar mesnedsiz olduunu da isbat eder: Bakumandann, srf ahs sebepler ve tercih dolaysiyle Almanlarla ittifak emrivaki haline getirdii doru deildir. ngiltere ve Fransa ile ittifak akdetmek, yni, onlar Ruslara tviz vermekten alkoyarak mstakil kalabilmek mmkn olamamtr. ngiltere ve Fransa, Alman kara kuvvetlerinin kudretini bildiklerinden, drt milyonluk kara ordusunu rahata karabilecek Rusyay kendi saflarnda grebilmek iin Boazlar ve stanbul'u, Rus arna feda kat' kararnda idiler. Bylelikle, bizim kendi mttefikleri olmamz ihtimali ortadan kalkt gibi, silhl tarafszlmz da gayrimmkn oluyordu: nk, Rusyaya malzeme ve erzak evki iin, en ksa ve emin yol, Boazlardan geiyordu. Boazlar da, Alman malzemesi olmadan mdafaa etmemiz nasl mmknd? Hazinemiz bombotu. ngiltere, milletin paras ile kurulmu Donanma Cemiyetinin, halkn ba ile biriken altunlarn pein ald Fatih, Sultan Osman, Readiye dritnotlarna haksz yere el koymutu. Bu pheli tavr, ngilterenin bizi mttefiki olarak gremiyeceinin tipik delili idi. Ben fiilen Arabistanda, ngilterenin srf bize kar ve bizden bakasna mantkan imkn olmyan hazrln grdkten sonra Londrann bu mevzuda ok kararl olduunu anlamtm. Nitekim, ahsen bana kar emsalsiz bir nezaket gsteren ngilizler de, Malta'da esaretim srasnda sohbetlerde bu kanaatimi takviye etmilerdi.

Ertesi gn, yine mtenekkiren hareket ederek am'a geldim. Yollar, kanlmaz bir seferberliin, havas iinde idi. Askeriyye umum hayata el koymutu. Bilhassa Suriye ve Fistinde gergin bir hava vard. Aleyhimize cereyanlar alm yrmt. Msr' merkez yapan Arab htill Hareketi, ak kap halindeki lden, ngiliz altunlanyla baslm milyonlarca eitli propaganda risalelerini, Suriye ve Filetinin en cra kelerine kadar sokuyorlar, fikirleri zehirliyorlard. ok eski ve samim bir arkadam olan Bakumandanlk yaveri Mmtaz Beyi, El'ari hududu zerinde, derliyebildii 1500 kiilik bir Bedevi kuvvetiyle beni bekler buldum. Hsrev Sami ve Sapancal Hakk Beyler, Beyrut'ta ve am'da, Tekilt- Mahsusa'nn kadrolarna alnabilecek kimseleri tesbit ile megul idiler. Bu ihzari almalar sratlendirecek tedbirleri aldktan sonra El ari'e hareket ettiim gn, bir kaza neticesinde bamdan arca yaralandm. Fakat, harb fiilen patlamadan evvel, gayr-i mes'ul kuvvetler olarak baaracamz hizmetler olduu iin zaman kaybetmeden ie giritik: Kanala doru, iki bini bulan kuvvetle yaptmz taarruzda ok midli neticeler aldk, bir ok esir ele geirdik. Bunlardan aldmz haberler, ngilizlerin henz Hindistan ve Sudan'dan takviye kuvvetlerini kfi derecede kylarla yerletiremedikleri merkezinde idi. Hareketimiz, ngilizleri tela drd. Henz Harb iln edilmedii, daha ak tbirle harbe biz fiilen mdahale etmediimiz iin stanbuldan ayrlmam olan ngiliz sefiri, Bab' liye iddetli bir ltimatom vermiti. Hariciyemiz Balkan Harbindeki taktiini kulland: Bunun gayr-i mes'ul ve hkmeti ilzam etmesine maddeten imkn olmvan as ahslar tarafndan iki taraf beynindeki dostluu ve meveddeti ihll, iin yapldn.. bildirdi. Mmtaz Beyin kuvvetlerini Msr'n El'ari kasabas istikametinde braktm ve sekin etecilerimden tekil ettiim grublarla Sina Yarmadasnn Kal'atl -Nahl, Svey-Ayn- Musa ve daha sonra da Tur-u Sina (mehur Sina da) eteklerine kadar varan aknlarma baladm. imdi bir hakikati itiraf edeyim... Napolyon Harbde zaferin drtte , bir cesur kararn ard sra gelir. demitir: Eer biz de, o keif taarruzlar gnlerimizde, daha sonra taarruz ve mdafaa harblerine itirak ettirdiimiz kuvvetlerin yzde yirmisini bile bulmyacak mtevaz kadro ile an taarruza gemi olsaydk, emin olunuz, Msr fethedilir, harbin kaderi olmasa bile imparatorluumuzun mukadderat deiir, ngilizler bize kar daha bambaka bir siyaset takib eder, ve belki Msr'n hkmranl zerindeki politika mzakere ile harb iinde Rus taleblerine sed ekerler ve silhl tarafszlmz mmkn olabilirdi. Fakat, Msr'n fethi harb plnmzn temel meselelerinden sayld gnlerde

ngilizlerin Nil kylarnda ekilmesi ve almas zor kuvvetleri birikmi, her trl tahkimat yaplmt. Nitekim, Filistin'in elden kmasna ve btn Arab Yarm Adasnn kaybna sebeb olan Allenbi taarruzlarnn esas nvesini, bu hazrlklara zaman ve imkn bulmalar tekil etti. Aknlarmzda, ilk Osmanl silhn biz patlatmtk... Alman Harb gemileri Goben (ki, mehur Yavuz) ve Breslav (Midilli) nin limanlarmza snmasyla bir emrivaki olarak harbe girmemizden iki ay kadar nce, Birinci Dnya Harbi iinde ilk patlyan Osmanl silh bizzat kendi hkmetimizin iln ile, gayr- mes'-ul ehasn keyf hareketi olarak tarihe geti!...

ABBAS HLM PAA - CEMAL PAA MCADELES:

imdi, hi bir yerde resm ve husus olarak tarihe intikl ettirilmemi ve i sebebi hl da mehul olan bir hdiseyi burada aklyacam. Bu hdise ayn zamanda, o buhran gnlerinde ahsiyetler arasndaki ekimeler ve makam kavgalarnn da tipik tezahrlerinden birisidir. Hdise yle olmutur: El'ari'e geldiim zaman Eline vsl olmasna kadar takib edecektir. Bir dakika tehiri mucib-i mes'uliyettir. kaydn tayan Bakumandanln bir telgrafn alyorum. Telgrafn meali udur: Msr Hidivi Abbas Hilmi Paa, bugnden itibaren Msr fevkalde kumandan olarak vazife almtr. Harektnzn Msr ve civar ile alkal mevzularnda ve yine mmasil siyas faaliyetinizde marnileyh ile temasta bulunmanz ehemmiyetle bildirilir. Bakumandanln bu emrini takib eden bir ka saat iinde de Msr Fevkalde Kumandan Abbas Hilmi imzasn tayan ikinci bir telgraf geliyor: El'ari'te size iltihak etmek zere mutemedlerimden yzba Fehmi ile Hafz Osman Efendi, kararghlk kadrosundan bir ksm ile yoldadrlar. nallah yaknda sizlerle elele vererek aziz vatanmz Msr kt'asnn istihlsnda beraber bulunacaz. ahsiyetiniz, bu mes'ut neticenin tahakkuku iin en kuvvetli teminattr. Bu erefli gnn tahassr iinde btn mcahid arkadalarnza selm ve muvaffakiyet temennilerimi delletinizle ibka ederim, efendim.

MISIR Fevkalde Kumandan Abbas Hilmi

Bu telgraf aldmdan gn sonra yzba Fehmi Beyle Hafz Osman Efendi ve maiyeti geldiler. Hidive ait byk ve ok ssl, tezyinat gz kamatran bir adr getirdiler. l'n basitlii ve derbederlii ile bu muhteem adr ne garib bir tezad tekil ediyordu!... Hidiv'den bir de husus kaydiyle mektub aldm: Msrl doktorlarn, mhendislerin, Avrupann muhtelif merkezlerinde ve stanbulda okuyan Msrl genlerin karargha yaknda iltihak edecekleri bildiriliyordu. Nitekim iki gn sonra, Msr kararghn tekil edecek kadrodan ilk ahsiyetler gelmiye balad. Ben, bu tedbiri ok tabi telkki edip, Tekilt- Mahsusann asl kendi faaliyeti ile megulken, Adana'dan, Cemal Paadan u mealde bir telgraf gelmez mi? Bahriye Nazrl vazifeme ilveten, Drdnc Ordu ve Msr cephesi fevkalde kumandanl vazifesini de deruhte ederek geliyorum. Siyas faaliyetinizin haricinde, mmtakam dahilindeki asker almalarma yardmc olacak malmat ve kymetli muavenetinizi rica ederim. Btn mcahid arkadalarnzla gzlerinizden per, muvaffakiyet temennilerimi ve muhabbetlerimi teyit ederim. , cidden arap sana dnmt: stanbulda bir eyler cerevan ettiine hi phe yoktu. Simdi, Msr cephesi fevkalde kumandan kimdi? Hidiv Abbas Hilmi Paa m, yoksa Cemal Paa m? Faaliyetimizin sekte vermeden devam iin mhim olan bu sualin en doru cevabn verecek olan Bakumandand. Enver Paaya, husus ifremizle bir telgraf ektim ve vaziyetin izahn rica ettim. Svle bir cevap geldi: Baz fevkalde ahval dolaysiyle Hidiv Abbas Hilmi Paa yerine Bahriye Nazr Cemal Paa Drdnc Ordu Kumandanlna tayin edilmitir. Marnileyhim mntkas dahilinde Filistin - Sina cephesi de vardr. Siyas faaliyetiniz haricinde, asker ihtiya ve mesainizi marnileyhle mtereken tesbit ve idadeniz rica olunur. Hidiv Abbas Hilmi Paann on be gn kadar sren (nazar) Msr cephesi kumandanlnn asl sebebinin siyas olduunu daha sonra rendim. Fakat, o tarihte Sadrzam olan yine Msrl Prens Said Halim Paann, Abbas Hilmi Paa ile olan ve Msr Hanedan zas arasnda gizli ak ilk gnden beri devam eden rekabet ve ekememezlikler dolaysiyle bir

hdise kmamas iin bu tyin, mnasib ekilde iptal edilmiti. Cemal Paa -ki, iki Cemal Paa vardr: Birincisi Byk Cemal Paa olan Bahriye Nzr ve Drdnc Ordu Kumandan Ahmed Cemal Paa, dieri Kk veya Mersinli lkab ile anlan Cemal Paadr, marur, ekilperest, biraz da hain ve ar sert bir kumandand. Siyas ve manev sahada hatalar olduu sylenebilir. Mfrit merkeziyeti idi. Osmanl devletinin o karmakark unsurlar iinde, vahdetin muhafaza edileceine samimiyetle kani idi. am'a gelmesini takib eden gnler iinde, bir ok defa kendisine, Suriye, Hicaz, Necid, Filistin, Lbnan, Yemen ve ksacas btn Arab lkelerinin kaynamakta olduunu, Svey zerine yaplacak bir hareketin artk Baskn dan ileri gidemiyeceini, nk Msr'n hemen hemen her tarafna yerletirilmi mutemed ajanlarmzdan gelen haberlerin. Svey kylarna Yeni Zelanda, Hindistan, Avustralya ve hatt bizzat ngiltereden taze ve mhim kuvvetler sevkedildiini, ar cantaki ngiliz harb gemilerinin Kartal'a yerletirildiklerini ve Msr'da, bilhassa genlik arasnda ne kadar tesirli propaganda yapm olsak da, Msr'n tam manasyla diktatr haline gelmi olan Sr Con Maksvel'in bir i ayaklanma ihtimaline kar btn tedbirleri alm bulunduunu izah ettim.

YOKSULLUKLAR DE SVEY'E TAARRUZ:

Eref Bey hatratna yle devam eder: Cemal Paa ile aramzda daha ilk gnde esasl fikir ayrlklar belirmiti. Paa, l'e hemen hemen ilk defa geliyordu. ok ksa srm olan Badad valiliinde tandn zannettii iklimin buras ile alkas yoktu. Kum deryas iinde yaplacak bir seferin baarszl halinde, slm lemi iinde yarataca nevmdiyi kendisine anlattm, Tekilt- Mahsusann Msr ve evresinde telkin ettii manev fikirlerin ve kurtulu hareketlerinin uzun vadeli olduunu, bir Trk bozgununun tevlid edecei zararn madd olmaktan fazla, kudsliine inandrlm fikirlerin ifls olabileceini syledim. Cemal Paa, btn bu noktalarda benimle ayn dndn teyit etti, fakat Svey zerine bir iniin art olduunu, hatt kendisinin bunun iin geldii cevabn verdi. Bu cevabn tarih huzurundaki deerini ve nasl bir mazeret olacan mnakaa edecek deilim. Syliyeceim udur ki, Cemal Paa, vazife grd mddet iinde devlet otoritesinin devamn zaferlerde arad, bu zaferlerin de ancak tam bir disiplin hayat iinde temin edileceine samimiyetine kani idi. Arab ayrl hareketlerini bu, inanc dolysiyledir

ki, iddetle bastrma yolunu tuttu. Msamaha tanmad. Halbuki btn bu hava ve mesnedlerin yaratl ve olusu, bizden ok eski idi. Cizvit messeseleri, ngiliz propagandas ve altnlar, menfaatini her duygunun zerinde tutmya alm bu diyarda, yapacan zaten yapmt. Geriye, daha iyi htralarla ayrlmak kalyordu. Maalesef onu da yapamadk.

BR MEKTUP VE BR HAKKAT Msr'n kinci Fethi adn alan Kanal Seferi kimin eseri idi? Harbden sonraki vesikalar ve tetkikler, iki ayr mes'ul gstermektedir: Tekilt- Mahsusa ve ahsen Eref Bey... Mareal Falkenhayn ve ahsen Cemal Paa... Kliesi kar sahifede olan ve Kuds'teki ordu kararghnn bulunduu Grand ew

Hotel'den Cemal Paann Eref Beye gnderdii bir mektub, bu sualin cevabn,, tarihin huzuruna en sarih ekilde ortaya koymaktadr. Cemal Paann el yazs ile gndermi olduu bu mektubu okuyalm: Benim kahraman Erefim; Raif Hsn Beyle (1) gnderdiin mektubu aldm. oksanlarmzn ikmali iin vaktiyle

am'a yetiemediime mteessif oktum. Duar olduunuzu beyan ettiiniz baz naho muamelt canm skt ise de her halde byle eylere aldr etmemenizi ve elde edeceimiz azm muvaffakiyetin vadettii hazz- n mtenahi-i vicdan karsnda her trl muameltn ho grlmesi lzm gelecegini unutmamanz suret-i mahsusada rica ederim. Maiyetinizde bulunan ve mavzer ve martini ile msellh yz elli neferlik kuvvetle kanal'a gayr melhuz ve zayf noktalarndan tecavz etmek hakkndaki fikrinizi tasvib ederim. Fakat bu babdaki umum tecavz emrini bilhare vereceim. eet Bey

kumandasnda teekkl etmi olan yz elli neferlik Trablus-Garb'li gnll mfrezesinin kumandanz altna gnderilmesini emrettim. Bunlar da iltihak edince her halde kendinizi... (1) Raif Hsn Bey, Tekilt- Mahsusa'mn Hukuk Maviri idi. Eref Beyin ok itimad ettii bir zatt. Eref Bey, hatratnda bu deerli hukukudan sitayile bahseder. Cemal Paanm bu el yazl mektubu u cmlelerle devam ediyor:

 ... Kanal' gemek zere taarruz-u cidd icrasna tevessl ettikten sonra maiyetinizde bulunanlarn kffe-siyle beraber ya kamilen lmek veyahut kanaln te tarafna mutlaka gemek mecburiyetinde olduunuzu maiyetinizdekilere gzelce anlatnz. Sngleriniz bir kerre ingiliz barna tevecch etti mi, mutlaka geri ekilmemeli ve kanal mutlaka geilmelidir. Kanal' getikten sonra artk baka bir eyle megul olmyarak doruca Zekayik istikametinde yryeceksiniz. Btn Msr dahilinde dehet samak, Msrllar cebren ngilizler aleyhine ayaklandrmak vazifeniz icabmdandr. Zekayik nndeki byk kpry tahrib ettik mi yolumuz alr. Suret-i mahsusada gzlerini perim kahraman Erefim. 28 Knunuevvel 330 (914) Kudsten: Drdnc Ordu Kumandan ve Bahriye azr Ahmet Cemal

eticeler malm... Eref Bey, Tekilt- Mahsusa'nn gnll kt'alanyla, daha ngilizler smailiye ve Kanal'n tekmil evresinde hazrlk yapmadan an basknla netice almak, teebbs baarszla urarsa neticeyi gayr- mes'ul kuvvetlerin; ferd hareketi olarak hkmetin benimsememesi fikrinde idi. Hdiseler de isbat etti ve bilhassa, Kolonel Didi ve Sr Con Maksvel'in vesikalarndan da anlalaca zere, Eref Beyin plnn hazrlad zaman, Svey zerinde ngiltere'nin hibir hazrl yoktu. Msr'da ise, Hukuk Fakltesinin banda olduu Cami-l Ezher talebelerinin isyanlar balam, halkn honudsuzluu en ar devreye erimi, Msr stikll Partisi Lideri Saad Zlul Paann verdii teminatla bilhassa aa Msr'da halkn mill bir ihtille itiraki midleri son mertebeye ykseltilmiti. ttihad- slm fikrinin manev mrevvileri, Msr efkr zerinde kesif propagandaya da girimilerdi. ngiliz makamlarnn Kanal macerasndan sonra toplad silhlar, henz halkn elinde idi. Bu frsatlarn hibirinden faydalanamad ve ngilizler, yeknu tam teekkll drt tmeni bulan takviye kuvvetlerini Kanal evresine yerletirdikten sonra Cemal Paann kifayetsiz kuvvetlerle taarruzu balad. Eref Bey hatratnda yle der:

 Btn felketimiz, L denen ve kendisine mahsus hayat nizam iinde olan lemin hususiyetlerini dikkate almyarak, masa banda kararlar zerinde srardan vukua gelmitir. Hatt erif Hseyin ve oullarnn isyannn da bizi gafil avlamasnn hakik sebebi budur. L, nizam ve plna ait birok hususlar, kendi engin bnyesinde eriten apayr bir varlktr. ngilizlerin muvaffakiyetinin asl sebebi de, bu lemin iine girebilme azmini ve basiretini yarm asr evvelinden gstererek MSYO ER veya MSTERK ad altnda, eklen ou ismini ve dinini deitirmi ajanlarla l' fiilen igal etmi olmalardr. e yazk ki, bu topraklarda bizler, asrlarca hkmran

devlet olarak bulunmamza ramen, gremediimiz gereklerin kurban olduk...

skenderun krfezi, dman donanmasnn devaml tazyiki ve atei altnda idi. Bize malzeme getirecek yegne yol da buradan geiyordu. Badad yolunun baz blmleri, henz tamamlanmamt. skenderun sahil yolunun dman donanmas tarafndan tahrib edilmesi, memleket iinden yaplan sevkiyatn geli mahallerine gre ordu taksimatnn yaplmasna sebep oldu. Tekilt- Mahsusa kuvvetlerinin iaesini de sekizinci kolorduya baladk. Erzakmz deve srtnda on be konak ileride olan Mandan geliyor. Her deveye ancak 250 kilo yk ykletiliyor. On be gnlk mesafe iinde getiren bunun kilosunu kendisi yiyor. Dn iin de o kadar lzm... Kaputsuzluktan askerler gndzleri krkn stnde, geceleri sfrn; altnda olan hararet farknn, Bahr-i hmer (Kzldeniz) in rutubetli ve berbat havasnn tesiriyle geceleri nemli lde titreirler, gndzleri ter dkerler... Su yok, sebze yok, iskorpit balam, kumlarn azdan ister istemez mideye dolmasndan sanclar alm yrm... Gelen uvallar kelerden kol yeri ve ortasndan kafa geecek yerler aarak kaput yerine askere giydirmiye baladm. Yoksulluk memleketin iinde olduundan daha feci artlar altnda cephelerde idi. Tarihlerimizin ksaca Msr'n ikinci fethi teebbs diye adlandrdklar hareket, ite bu menfi artlar iinde balad.

GLZ KAY AKLARI I A LATTIKLARI:

Eref Beyin notlarnda byle menfi artlar altnda balad kaydedilen Svey'e ini veya Msr'n ikinci fethi Trk hareketi iin, ngiliz kaynaklar, Birinci Dnya Harbinin bitimi

ile neredilen HARBN NGLZ KAYNAKLARINA GRE ZAHI VE RESM VESKALAR adl eserin Msr Seferleri blmnde, o tarihte Osmanl lkesinde iddetle yrrlkte olan sansr dolaysiyle neredilmemi ve bizim iin ok ac olan hakikatler vardr. ngilizler, Svey zerine yaplacak bir asker hareket iin Tekilt- Mahsusa'nn yaptrd hazrl kat'iyyen farkedemediklerini itiraf ederek yle demektedirler:

BAZI SAYFALAR EKSK

MEHMED AKF, EYH SALH ERF TU USLERLE HCAZ ve ECD LLER DE:

Benim verdiim izahatn ortaya koyduu ac gerekleri, Bakumandan Enver Paa kabul etmiyor deil... Fakat, ah bu kr olas iktidarlarn izzet ve makam rekabetleri var ya, ite Cemal Paa ile aralarnda ilk gnden beri devam eden bu duygu ile, bana hak vermekle beraber, Cemal Paa, gaflet ve safdillik yolunda yine de serbest kalyor... Enver Paaya son olarak u teklifi yapyorum: Benim ahs kanaatim, hereyin daha kaybolmad merkezindedir. erif Hseyin Paa, oullaryla beraber yaknda isyan edecektir. Frsat kollamaktadr. Bu ayaklanmann tarihini de, ngiliz makamlar tesbit edeceklerdir. nk kendisi, ngilterenin balyaca asker harektn bir faslnn muvaffakiyetle neticelenmesi vazifesiyle kar karyadr. Tekilt- Mahsusann dosyalarnda, oullarnn harbin balamasndan ok evvel, Msr'daki ngiliz selhiyettar ahsiyetleriyle yaptklar anlamalara dair inanlacak izahat vardr. Benim iin dva, Mekke Emri-nin isyan srasnda, onun tesir ve nfuzu dnda kalabilecek mntakalarn imdilik btarafln temin etmektir. Msaade ederseniz, telkin ve irad bahsinde selhiyet ve kymetlerine btn slm leminin itimad ettii ahsiyetlerden mtevaz bir heyet tekil ederek Necid ve Hicaz mntakalarna gitmek arzusundaym. Onlar, telkinleriyle ve iradlaryla megul olurlarken, ben de, asl vazifemin nasl baarlabileceini tetkik etmi olacam. nk Paam, emin olunuz, bir gn gelecek siz

de bana hak vereceksiniz ve bugnden tavsiye ettiim tedbirleri alacaksnz, hatt bunu yine benden istiyeceksiniz amma, korkarm ki i iten geecektir. Bakumandan, kendisine hs olan skn ve itidal iinde szlerimi nihayete kadar dinledi. Esas tavsiyem u idi: Arabistana, byk apta, muntazam kuvvetler sevketmek byk hat oluyordu. Trk yavrular, gndz cehennem sca, gece rutubet ve souk nem tufan altnda, krk derece shunet fark gsteren bu alamadklar, alamyacaklar iklimde bo yere lyorlard. Netice de mill haysiyeti krc oluyordu. Halbuki, L'n ananesi, ETE HARPLER idi... Urban ve kabileler, zaten asrlardr Gazve dedikleri atmalar iinde idiler. Yol yok, erzak, yok, mhimmat yok... Usuz bucaksz sahalarda, sadik hecinsvr alaylar, tanklarn ve tayyarelerin bile baaramadklarn muvaffakiyetle yapabilirlerdi. Benim, daha 1915 de srarla teklif ettiim bu tarz, u atom devrinde bile, L savann temel anahtardr, Bakumandana, bir muamma olan Arab inanlarn, kabile kavgalarn, eyhler ve Eraf arasndaki rekabet kavgalarn ksaca izah ettim. Meharetle idare edilen, basit menfaatlerin tatmini ile devam ettirilebilen bir idare tarznn, bu engin kumluklarda skn ve asayiin temeli olabileceini anlattm. Gryordum ki, Enver Paa, Cemal Paann mes'uliyeti ahsen omuzlarna alarak yrtt siyasetin tam tersine olan benim yolumu -kalben benimsemi olduunu serahatle grmeme ramen aka tatbik edecek mevkide de deildir. Nitekim, benim bu izahlarmdan sonra, hi de daha evvelinden kararl ve hatt arzulu olmad halde, kalkt Drdnc Ordu mntkasna, yni Arabistana gitti, cepheyi dolat ve hdiseleri yerinde grd. Cemal Paa ile bu tarihten sonraki karlamalarimzdaki vaziyetinden anladm ki, Bakumandan beni hakl bulmutur ve Drdnc Ordu kumandann ikaz etmitir. Ne yazk ki, hdiselerin seyri esasl deiiklik gstermedi. Ben, stikll Mar airi Mehmet Akif ve slm dnyasnn en muhterem simalarndan eyh Salih erif Tunus, Bakumandanlk yaveri kaymakam Mmtaz Beylerle, Tekilt Mahsusa kadrosundan setiim gzide yirmi be kiilik zabit ve efraddan mteekkil kck bir heyetle stanbuldan ayrldm zaman, anakkale muharebeleri en iddetli safhas iinde idi. Kalblerimizde Ana Yurdun istikbli endiesi ile am'a vardmzda, mutemed adamlarmzdan, Mekke erifinin mel'anetini icra iin durmadan hazrlandn ve zehirli havann btn Arab lkesini kaplamakta olduunu grdm. Kararm, evvel Hicaz- dolamak, oradan bn-i Ret ve bn-i Suud'a,

Arabistann bu en kudretli iki reisine, Hedayay- Seniyye ve selm- se-lmet enem-

hne ve mahzuziyet-i Hilfetpenhi (Padiah ve Halifenin hediyeleriyle selmlarn) takdim etmekti. Cemal Paa ile grmemizde, kendisinin bana krgn olduunu derhal anladm. Bir vatan dvasnn telkki tarz zerinde ayrlklarn ahs ibirarla vesile olamyaca kanaatiyle, son aldm malmat arzettim. Bir mddet dnd, sonra dedi ki: Ben bunlardan, Kur'an, namus, eref sz aldm. Ortada, bu ahidlerini ihll edecek bir halleri de gzkmyor. Hakikat bu iken u nzik vaziyette, kendilerini dilgr ve tedirgin edemem. Fakat btn ihtiyat tedbirleri de alnmtr. Buna da emin olunuz... Paann emriyle kafilemiz, tahsis edilen husus vagonlarla Medineye gelmi,

konakladmz Drs-srr'un iki yz metre ilerisinde Mekke erifi Hseyin Paa'nn oullarnn ikametghlarna yaklamamak emnivet tedbirlerini almamza ramen. erif Zadeler, etraftan topladklar Bedevilerle aleyhimize tezahrata kalkmlard.

Hazrlklarnn asl gayesini bilmemin ve hkmeti, bilhassa Bakumandan devaml ikaz etmemin bir hiddet ve kin tezahr olan bu basite komployu hemen durdurmu ve yanmdaki tecrbeli, cesur, yiit arkadalarmla lyk gibi mukabelede bulunmutum.

FT E, BR GECE DE S EBLRD:

Heyetimizin Hicazdan bir n evvel ayrlp Necid'e kendi mntkas dna kmasn isteven Cemal Paa, benden. erifin okullarna nezaket ziyareti yapmam srarla rica etmiti. Medine muhafz Basri Paa da bu arzn teyit etti. Bu merd ve vatanperver kumandanla hdiseleri babaa grtk. O da, Mekke erifi Hseyin Paann isyana hazrland kanaatinde idi. Medinede Grdklerim ve Mekkedeki emin adamlarmzdan aldm haberleri, ben orada iken, mutemed bir sa vastasiyle Msr'daki Tekiltmza mensub ki, bu zat daha sonra Msr'da Bavekillik makamna kadar ykselmi, tannm bir ahsiyettir ..- bir istikllciden aldmz haber, ngilizlerin erif zerindeki tazyiklerini ve tahriklerini arttrdn, Kahirede cereyan eden mzakerelerin tam bir anlama ile neticelendiini bildiriyordu.

Msr'dan aldmz bu mevsuk haberler zerine, Bakumandanln zat ifresi ile Enver Paaya ve arkadalarmdan Necid yolunda bir n ayrlp Cemal Paaya ahsen son mracaatm yaptm. Bir de teklifde bulundum, dedim ki: Paam... Bu adam bizim en nzik zamanmzda isyan edecek, ordumuzu kahbece arkadan vuracaktr. On sekiz senedir, hayatmn byk ksm bu llerde geti. Hdiseleri ve hakikatleri bilebildiimi iddia edebilirim. stelik, senelerdir ifa ettiim vazifenin verdii bilgiler ve neticeleri mmkn mertebe doru istihraca yaryan melekem var. u son seyahatimde kanaatlerim bsbtn kuvvet buldu. Msaade ediniz: Elimdeki kk kuvvet, basknlarda ve ete harbi erinde yle bir tecrbe ve kudrete ahittir ki. Mekke erifinin iki olu Faysal ve Ali'yi, olduklar verde kstrrm, hi bir hdiseye meydan vermeden hazr tutulan kanal bir vagona yerletirerek mesel Adana'ya aldrtrm. Tensib edilecek yerde huzur ve rahat iinde, harbin neticesine kadar mecbur ikamete tbi tutulurlar. erif Hseyin de. Padiahmzn iradesiyle azledilir, yerine mutemed ve devlete hain olmyan bir zat getirilir. Emin olunuz, fitne bir nda bertaraf edilmi olur. Bu cesaretli hamle, daima kuvvete boyun eme ananesine ahin olan urban ve bedevler ierisinde istediimiz itaat havasn yaratr. Simdi, durmadan Medinedeki kuvvetlerimizi takviye ediyoruz. Buna ihtiya da kalmaz. Ben de, ingilizlerle arasnn almas her zaman mmkn olan bn- Suud'un, bn-i Reitle olan ihtilfn halletmeyi, zerime alrm. O zaman, Suriyenin takn ve mfrit infiradclar kalr ki, bunlar da, Arabistandaki bu vahdeti asla bozamazlar. Fakat asl bann ba, cesaretli bir k ve tedbirle ezilmelidir. Mes'uliyeti ahsen zerime alrm. Muvaffak olamazsam, gayri mes'ul ve ferd bir hdise hviyeti vermek iin emin olunuz, hemen intihar ederim. Bunu rahata yapabileceimi zannederim bilirsiniz. Bilivorum ki, bu mevzu zerinde sizinle ilk ndan beri ihtilf halindeyiz. ahsnza olan hrmetimi bilmem tevide lzum var m? Fakat, kanaatlerime de hayatm pahasna riayetkar olduum malmunuzdur. Emin olunuz, bu mevzuu zat-linizle bir daha grsmiyeceim ve muvafakat etmezseniz yarn buradan ayrlp beni bekliyen arkadalarma mlki olarak bn-i Resid ve bn-i Suud'un yanna gideceim, hediye ve selm- hnevi ibla ederek, hi olmazsa onlarn isyan ve ihanetine mni olmaya alacam. Oradan da stanbula geeceim. ahs kanaatlerim ve mes'uliyet duygum artk benim olup biteceklerini gn gibi grdm bu mevzu ile daha fazla megul olmaya msaid deildir. Simdi sizden kat' kararnz beklivorum. Bu karar da, ltfen Basri Paa vastasiyle tebli buyurursunuz.

ERF AL HEYETMZ DAVET EDYOR:

Bu grmeden sonra, beni Dars-Srr'da bekliyen arkadalarma iltihak ettim. Ayn gn, Medine muhafz Basri Paa ziyaretime geldi. Cemal Paann kararn bildirdi: Bu karar menfi idi... ylece ki, Hicazda bir isyan karsa, buna ancak benim faaliyetim ve hareketim sebeb olabilirdi! Cemal Paa, ahsmdan ve dncelerimden endiede olan Mekke erifinin fevr bir hareketine sebebiyet vermemenin, memleketin iinde bulunduu mkil artlarn icab olduunu da ilve ediyordu. Artk, vaziyet aydnlanmt: Tarih, kimin mes'ul alacam tyin edecekti. O gn, yeis ve keder iinde dahi, hadisatm beni tekzib etmesine dua ettiimi ok iyi hatrlarm. Kki, ben yanlm olsaydm ve Anadolu yavrular, hrsla gz dnm bir hainin ifal ettii din kardelerinin arkalarndan hanerlemelerine hedef olmasa idiler... Ayn akam, erifin iki olu Faysal ve Ali tarafndan heyetimiz yemee davet edildi. Gitmemezlik edemezdik... Sahte bir iltifatn ve tumturakl szlerin yumuatmak istedii bir ka saat iinde, hi bir cidd mevzua dokunmamya gayret ettim. Yemein sonuna doru, erifin en ok sevdii ve bu ilerde eleba rol oynyan olu Ali (Son Kral) benden hediye olacak bir silh istedi. Garb Trakya Hkmetini kurduumuz zaman, ganimetlerden Meclis-i Mebusan ve yan karar ile bize ihd edilen Bulgar maniherlermden bir tane verdim. Gnderdii teekkr mektubunun asl bu htralarn iindedir. Serf Zadelere, biz davet etmelerinin, Basr Paa delaletiyle Cemal Paa tarafndan telkin edilmi olduu anlalyordu. Artk, burada yaplacak hi bir memleket hizmeti kalmamt. Ertesi sabah Necid'in kzgn llerine dalarak, bn-i Resid ve bn-i Suud'u byle bir ihanet hareketinden elimizden geldii kadar alkoymann vazifeline koacaktk. Hem de muvaffak olacaktk... stelik, heyetimizde olan air Mehmet Akif, Trk edebiyatna Safahat n en gzel safhalarndan birisini kazandracakt. Kendisine veda ettiim srada, bugn htrasn minnetle andm kahraman asker ve dirayetli kumandan Basri Paaya dedim ki: Paam... Emin olunuz bu mel'un yaknda isyan edecektir. fallerine devam ederek Cemal Paadan silh ve malzeme alabilir. Buna, elinizden geldii kadar mni olmya

alnz. nk bu silhlarmz, en buhranl gnlerde bizlerin gsne kar kullanlacaktr. Cemal Paa hatratnda, Faysal'n benim hareketimden sonra srarla istedii 1500 mavzerle lzumlu malzeme ve paray, son nda vki bir hdise dolaysyle vermekten vazgetiini kaydetmektedir. Bu ksr koyma Basri Paadan gelmitir. Basri Paa eer Faysala istedii silh ve malzeme verilecek olursa, istifa edeceini ve bunun avakibinin manev mesuliyetini alamyacan cesaretle sylemi, Medine mdafii Fahri Paa da kendisini teyit etmi ve Faysal, bu silh, malzeme ve cephaneyi alamaynca. ngiltereden ald muazzam yeknlar tutan altnlara ilveten istedii silh ve malzemevi de temin ederek ayaklanmtr. Zaten ngilizler iin mhim olan kendilerinden bu silhlarn Hicaz silerine intikal etmemesi deildi: Bizim aslnda pek mtevaz ve yetersiz olan silhlarmzdan bir ksmnn bylelikle elimizden kmas id. Hain, bu son ihanet safhasnda muvaffak olamad.

ACI HAKKAT: HCAZ ERF SYA I BALIYOR!

Ibn-i Reit ve bn-i Suud nezidlerindeki sefaret ve irad vazifemizi, 108 gnde tamamlyarak, yanmda memleketin iki mbarek din ve edebiyat hreti, eyh Salih erif Tunus ve air Mehmet Akif, heyetimizle stanbula dndmz gn, hdisat, ne yazk ki evet, hl ne yazk ki diyorum...- bana hak verdi: Hicaz'da isyan balamt. Zamanlardr gizli ve sinsi hazrlanan Mekke erifi Hseyin, oullaryla birlikte asrlarca nimetini yedii, hrmet ve riayet grd vatanna-ki, o vatan Osmanl Trk saltanat idi...- en nzik ve buhranl gnnde ba kaldrm, ordumuzu arkadan vurmya balamt. Sina ve Filistin cephelerinde ingiliz taarruzu ihanetin glgesinde geliiyordu.

L'DE, MEVLEV G LL ALAYI Yukardaki klieye ltfen dikkat ediniz: Bu pek net olmyan resim, Birinci Dnya Harbinde, Tekilt- Mahsusa'nm mnevi varlklardan faydalanmak iin nasl rpndnn tipik htralarndan birisidir: Resimdekiler, Mevlevi Tarikatine mensub

dedelerdir: nlerinde neyleri, kudumlar ile, Trk musikisinin o en mutena ve ruhu vecde getiren nameleri iinde yine mi gidiyorlar? Hayr!.. Kzgn llerde harbe!.. Hem de, bu l'lerin sakinleri olan din kardelerimizi, devletimizin aleyhine bir isyan nlemenin telkinlerini yapmya... O zamanki tabiriyle Mcahidin-i Mevleviye alay veya Mcahidin-i Kadiriyye Taburu veya Mcahid-i akiyye Kt'alar nn tekili ile, on drt cephede savaan

ordunun maneviyatn yksek tutmak, kendi tarikatlerinin lem ve iaretleri iinde cephenin n saflarndan, cra ky kelerine kadar dalan bu din kadrosu nun harbin kudsiyeti ve Halife'nin iln ettii Cihad- Mukad des'in mnasn izah hareketi, Tekilt- Mahsusa'nn ttihad- slm = Dnya Mslmanlarnn bir lkde

birlemesi hareketinin fiil tezahr idi: Padiah Beinci Sultan Mehmet Read, ahsen Mevlevi idi. Hatt, Sultan Hamid taraftarlar, kendisinin dnya ileriyle alkadar olmadn ve Enver Paann nfuzu altnda olduunu mizah yoluyla ifade iin, Padiahn anakkale zaferi dolaysiyle yazd: Savlet etmiti anakkalaya bahr- berden Ehl-i slmm iki hasm- kavsi birden iirini, u kt'a ile tahmis etmilerdi: Haberim yoktu olub bitmi olan ilerden, Mesneviler okuyordum oturup ezberden Bir de baktm ki haber geldi bizim Enverden Savlet etmiti anakkalaya bahr- berden Ehl-i slmm iki hasm- kavsi birden... Sultan Read'a, bata Mevleviler olarak tarikat ehillerinin harbe, kendilerine mahsus kisvelerle itirak edecekleri haber verildii zaman o kadar memnun olmutu ki, Enver Paay huzuruna kabul etmi, izahat almt. Daha sonra, Mcahidin-i Mevleviye alay'nn kumandan olan Veled elebi Efendiyi ve Muavini Yenikapr Mevlevihanesi eyhi Abdlbak Efendiyi davet etmi, kendisi de Mevlevi tarikatnn sadk ve bu mevzu zerinde bilgili hadimi olarak, ceb-i hmyundan ihsanda bulunmu, sknt

ekmemeleri iin Bakumandan sfatiyle, vekili olan Enver Paaya husus irade-i ahanesini tebli ettirmiti. Ltfi Simav Bey merhum, bu hdiseyi yle anlatr: evketmeb bana, Tarikat mensuplarnn harbe husus niformalar ile ve mstakil alaylar halinde itirakleri hakknda ne dndm sordular. Daha evvelden, bu mevzu zerindeki hazrlklar biliyordum. Bakumandanln ahs ve makamna bal, ve adet devlet iinde devlet olan Tekilt- Mahsusa'nn byle bir tedbire tevessl ettiini duymutum. Bence bu tedbir, fiil olmaktan fazla manev tesir yapabilirdi. Bizzat evketmeb Efendimiz de, Mevlevi tarikatnn sadk ve fedakr bir hdimi idiler. Veled elebi Efendiyi, Abdlhalim elebi Efendiyi bir ka defa, husus davetlerle erefmsle lyk grmlerdi. Suallerine cevab olarak: Efendimiz... Ehl-i tslm, umumiyetle tasavvuf ve ibadet-i er-i erif zere izah ve itmam eden tarikat mensublardr. Onlarn, lem-i slmn Halifesi olan zat- akdeslerinin iln buyurduklar cihad- mukaddes fetvasna tebaiyyet etmeleri tabidir. Bizim tekil edeceimiz Tarikat alaylarnn btn slm dnyas zerinde mnevi tesirleri olacana kaniim. Cevabm mahzuziyet-i ahanelerini mucib oldu. Samimiyetle: naallah.. dedi. Cemal Paa da hatratnda, kendisini kararghnda ziyaret etmi olan Mevlev Gnll alay kumandan Veled elebi Efendinin, harbin nihayetine kadar, maiyetindeki tarikat ehli ile ve bir ok zahmetlere katlanarak, Arap Halkn tenvir ve irat ettiini ve mukabil propagandaya kar muvaffakiyetli bir cephe kurduklarn kranla kaydeder. eyimiz var, neyimiz yoksa ortaya koymutuk... Fakat bu mevcudlar, artk devrini tamamlam byk bir imparatorluu ayakta tutacak kudrette deildi. Kar tarafta birlemi olanlar, bu zaafmz iyi biliyorlard: Hindistan'da yayan yz milyona yakn Mslmann en aa drtte biri Mevlev idi.. Fakat bunlar arasnda, anakkale'de, ngilizlerle birlikte Mehmetie kar dvenler vard.. O Mehmetik ki, ad ve sanyla, mukarr- hilfet-i uzm ve fahr- devlet-i dn olan stanbul'u mdafaa ediyordu. L'n kzgn kumlarnda, hakikati anlatabilmek iin senelerini harcyanlar, elbette bu ac neticeyi nlemek iin himmet ettiler ve tarihin ar hkm, onlar iin deil, asrlarca nimetini grdkleri, en rahat ve huzurlu hayat yaadklar Trkle, en buhranl gnnde arkadan saldranlar iindir...

Enver Paa ok mteessirdi. Ona da sitemde hakl idim. Bu ahlk ve vicdan vazifemi, ahsna ok hrmet ettiim ve faziletlerine inandm Bakumandann nnde de tam bir rahatlk ve cesaretle yerine getirdiime tarihi ihad ederim. Beni, mutlak bir sknla dinledi. Bana Basri Paa'dan ahsna mahsus olarak ald yakn tarihli bir mektubu okudu. Bu mektubunda Basri Paa, kendisine tanttm Ben Oof kabilesinin meayihinden iki zatn isyan hareketine dair verdii haberleri bildiriyor ve benimle olan son konumasn ve ikazlarm hlsa ediyordu. Gelen haberler ok feci idi: erif Hseyin Paann oullarnn ka ekli, Cemal Paa iin bir izzeti nefis yaras olmya deerdi... ki erif Zade, Kanal zerine diye Medineden ayrlmlar, seksen kilometre ilerideki Cdeyde Boaznda babalarnn ngiliz altn ile derleyip toparlad Bedevilere ve Mekkeli kuvvetlere iltihak edivermilerdi. erifin nerettii beyanname ise, Cemal Paann ahsna ar hcumlarla dolu idi... Aliyye divan- harbinin idama mahkm ettii Suriyeli ayrl hareketleri ileri gelenlerinin akibetinden Cemal Paa ahsen mes'ul gsteriliyordu. erif Hseyin, ayaklanmann ne hilfet makamna, ne devlet-i Osmaniyeye kar olmadn tasrih ediyor, sadece ve mnhasran ttihad ve Terakki (komitesi) ne kar meru mdafaada olduunu bildiriyor ve bu komite nin erknnn ahidlerini nakzettiini ileri sryordu. Beyannamede, Cemal Paann bana defalarca: Kur'ana, dinlerine, ereflerine yemin ettiler. Hnis olurlarsa dnyann en den insanlar olarak ilnlarn istediler. Bunu vesikalarla tevsik ettiler... vaadlerinden hi

bahsetmiyordu! syan, Msr'dan Tekilt- Mahsusaya gelen haberlerin bildirdii gnde ve Avf kabilesi meyihinin bizzat bana syledii mahalde ve tarihte balamt, Basri Paaya da ayn haberler teyit edilmiti. Bunun neresi srprizdi? Evet... Galibiyet de, malbiyet de harbin cilvelerindendi. Elbette bir taraf yenilecek, bir taraf yenecekti. Fakat, bylecesine gaflete kaplp aldanmak ok ard: Arab llerinin acsn deil, orada, bakmszlktan, iskorpitten dileri dklerek, kzgn llerde binbir meakkat ve istirab iinde lme srklenmi on binlerce Trk'n acsn ve hicrann duymamak mmkn m idi? Cemal Paa hatratnda, Anadolunun mill vahdetinin memleketi kurtaracandan midle bahseder... Berlin'de, mtarekenin ilk ylnda baslan bu htralar phesiz ki bir mdafaadr. Fakat bu htralarda gnl isterdi ki, btn Trk Ordusu ricalinin bir l

emrine -ne kadar bed ahlk sahibi, ikiyzl, yalanc, menfaatperest, nankr ve bu yolda meharet sahibi olursa olsun...-btn Trk makamlarnn bir l adamna aklanm olmasnn mukadder akibet olmadna dair serahat olsun... Beer hisler, selhiyet sahiplerini kendilerini tarihin hkmnde, ar mes'uliyetlerin ve gafletlerin sahibi olarak grmesine mni ise de, bu gafleti btn bir kadronun mterek vebali saylmasna yol amak, kimsenin hakk da deildir.

SUKUTLAR BRBR TAKB EDYORDU:

Medine, sadece bir avu piyadenin mdafaasnda, idi. Basri Paaya yardmc kuvvetle gnderilen Fahri Paa, kiyasetti bir kararla ehrin mukaddes mahallerini evresine alan bir mdafaa hatt kurdu. Peygamberimizin, zerlerine gelen Mriklere -ki, bu gelenler de, intisab iddialarna ramen slmiyet dvasna ve ttihad- slm hareketine o zamann mrikleri kadar fenalk yapmlardr..;- kar mukaddes beldeyi nasl hendeklerle evirerek mdafaa etmise, Fahri Paa da, elindeki asker kuvveti ehri epeevre savunan seyyar ordugh hline koydu. Fakat, ok erefli bir mdafaadan sonra, maalesef teslim olmaya mahkmdu. nk, sabit ordular ve kuvvetlerin l'de amel hi bir devaml zaferi olamazd. zerine bastnz topran bile yerinde kalmad lkelerde, mevz harblerinin ancak, iaesi ve ihtiya tekmilleri kendi iinden temin edilebilecek aptaki nite lerde deer tard. Arab lkesinde ise byle ehirler neredeydi? Mekke'de sukut daha an oldu: Mekke'de, ehir ii saylan ve etraf tepeciklerle evrili, mdafaaya hi elverili olmayan klamz, bir gn evvele kadar -hi bir eyden habersiz, berdevam sarlyor ve Dervi Bey (Rahmetli Dervi Paa) ksa bir mdafaadan sonra teslim olmya mecbur kalyor. Uruna asrlardr oluk gibi kan dktmz Mslmanln manev merkezinde, bir ihanetin Trkle reva grd muamele de ok ac oluyor. Fakat ne kadar ibret vericidir ki, bu ihaneti yapanlarn hi birisini Allah af-fetmemitir: Ya hasis ve hrsla yuurulmu emellerine kavuamadan bitkin ve midsiz ldler, yahut kendi z rklarnn ayaklanmasiyle kl darbeleri altnda can verip paralandlar, yahut beklenilmedik kaza lara kurban oldular... erifin as sllesi iinde, izzet ve ikbl ile, hrmet grerek ve arkasndan gz ya dklerek hi biri yatanda rahat lmedi.

Cidde'de Hseyin Hsn Bey (Rahmetli General Hseyin Hsn Klk) ngiliz toplarna ve slerin tazyikine elinden gelen mukavemeti gsterdikten sonra Galib Paa iin de (rahmetli General Galib Yener) ayni akibet gelip atyor... Bylelikle sukutlar, teslimler birbirini kovalyor ve bu teslim olan din kardelerine, erifin nankr idaresi, insanlkla asla alkas olmyan fena muamelelerde bulunuyor. yle ki, baz yerlerde ngilizler mdahaleye mecbur kalyorlar.

BAKUMA DA A VERLE TTHAM RAPORU:

Btn bu hazin hdiseleri rendike, hakl bir asabiyetin ve krgnlk duygusunun iinde, Bakumandan Enver Paann ahsna bir rapor vermeyi, devam etmekte olan gafleti mmkn olduu kadar ahsiyat yapmadan tenkid etmeyi ve asla kaderi byle olmamas gereken vatanmn ac gnlerine tahamml edememenin istirab ile -samim arzediyorum...- cra bir Afrika kesine ekilmeyi tasarlamtm. nk bu olup bitenlerin ou, Trk milleti iin mukadder deildi. Bamza gelenlerin byk ksm, gafletlerimizin, hatalarmzn ve bu hatalarda srarlarn, ahs rekabetlerin meyvesi idi. Ne oluyorsa da bahtsz vatana ve masum millete oluyordu. Evvel iimdeki hicran, vatanperverlik ve mertlik duygularna adm kadar inandm Bakumandan Enver Paaya husus bir mektub-rapor halinde bildirmeye karar verdim. Hi bir zaman, ehl-i kalem olmak iddiasnda da deildim ve deilim. Hayat, on altsndan itibaren eitli maceralar iinde gemi, daha Harbiyede talebe iken hrriyet ve hak hareketlerine katlm, srlm, kovalanm, ortaa zulm olan tomruklara vurulmu, zindanlara atlm, yaamas douca lutf-u rabbani olan ve tad rtbe ve unvanlar, hizmetlerinin karlnda husus karar ve kanunlarla alm bir mcadeleciden edbne beklemiye kimsenin hakk da yoktur zannederim. Benim Enver Paaya gnderdiim mektub, rahmetli hakknda yanl bir kanaatin da belki tashihine medar olacaktr: Evet... Enver, tam bir prensib adam idi. Asla laubali deildi. Husus hayat ok muntazamd. Vazife srasmda ar cidd ve vakurdu. Fakat bazlarnn iddias gibi, kendi fikirlerine aykr grlere kar da msamahasz ve mstebit de deildi. Bir suretini aaya aldm mektubum -ki, Hayber'de Trk engine imkn veren hdise de

bu mektubdur...- sanrm ki, bilhassa bir lm-kalm iinde her Bakumandana gnderilemez: Enver Paa Hazretlerine Muhterem Paam, Burada arzedeceim hakikatleri, hi bir ahs hisse balamyacanza olan itimad ve hatt imn derecesindeki itikadmn verdii cesaretle huzurunuza karyorum. ifas bulunamyacama kani olacak kadar bedbin ve mkedderim. Gerek ifahen, gerek tahriren takdim ettiim raporlar ve verdiim izahat dikkate alnmad iin, bugn Hicaz ve Suriye, kemeke iindedir. Bu felketli hlin, ksa zamanda Arabistann dier mntakalarna da sirayet edeceine asla phem yoktur. nk ilk ndanberi Arabistanda, ne hkimiyetimizi, ne de muhabbetimizi devam ettirecek bir siyaset takib edilememitir. Bu meydanda asker byk hatlar ilenmitir. Hatalar, ahs olduu zaman, bunun vebalinin hat eshabna icabnda canyla tediyesi suretiyle tazmini mmkn olabilir. Fakat bu hatalar, mlk- milleti muzmahil ve perian ettii, n hak yere evld- vatann kann dktrd ve lkeler kaybettirdii zaman, vebalinin ahs mikyaslar iinde izah mmkn olamaz. Arabistanm llerinde can veren Trk yavrularnn kannda byle bir ukubetin hat ve gaflet pay vardr. Tekilt- Mahsusa, makamnza bal olarak vazifesini bu hat ve gafletlerden Hkmet ve Orduyu masun tutacak nisbet ve kudrette ifa etmitir: Bendeniz, Hicaz'da devleti ok mkl vaziyete sokacak bir isyann hazrlandn hdisenin patlak vermesinden asgar bir sene evvel srarla haber verdim. Makam- lilerine takdim edilmi ve anahtar Bakumandanlk makamnda olan ifrelerle raporlar dosyalarda mevcuttur. Bunlardan bir ksmnn Drdnc Ordu Kumandanlna intikal ettirildiini bizzat Cemal Paa Hazretleri bana ifade buyurmulardr. Bu suretle tatbik edilmesi ayan tavsiye olan plnn mes'ul zevat ve makamat indinde mehul kalm olmas ihtimali varit deildir. Bu pln basitti, fakat bize asgar klfetle azam menfaat ve huzur temin ediyordu. Muhterem Paam... Zat- linizin fiil Bakumandanln yapt Trablus-Garb harbinde bizim kuvvetlerimiz kimlerdi? Bunlar nasl temin etmitik? Cok uzak mazi deildir: Ka kere sizinle, yevmiye iki kuru gm akaya, ayda gm Mecidiye yni gnmzn paras ile bir Banknot kt liraya, yemesi, imesi, yatmas bu parann iinde olan mcahitlerin toplanabilmi olmasn hayretle, fakat gzlerimiz yaararak grm, bu basit ve mtevazi tediyelerin

temin ettii kuvvetlerin, cretli askerler gibi deil, tam birer nizam kuvvet mensubu gibi evkle muharebe etmelerinin madd ve ruh sebeplerini aratrmtk. Trablus-Garb'detalyanlar, gemilerinin at sahas dna kmamaya mecbur ve mahkm eden muvaffakiyetlerimizin asl sebebi, bu Arab mcahitlerinin safmzda beden ve kalb rabta ile bize iltihak deil mi idi? llerde, muntazam ve muazzam, tehizat kolaylkla nakledilmez ar hareketli kuvvetlerin netice almasnn ok g olduunu, talyanlarn her eye sahib kuvvetleri karsnda bizim seyyar mfrezeciklerimiz isbat etmemi mi idi ve eer Balkan Harbi kmam, biz, vatann asl felketinin imdadna komam olsaydk, istirham ederim, syleyiniz efendim, talyanlar Trablus-Garb'i igal edebilirler mi idi? Msbet tecrbelerden istifade, akim ve mantn icabdr: Hicaz'n, Suriyenin, Necid'in, teferruatta kalan farklarla, Trablus-Garb'den hi fark yoktu: Hicaz erifine ve o evredeki Bedevilere hi bal olmyan ve bilkis anane ve Metlerce birbirinin zdd bulunan Huteym ve erarat ve emsali Bedevilerden 3- 5 bin kii aras, Hecinlere sahib, sekin bir seyyar kuvvet, balarna geecek kudretli zabitlerin kumandasnda mitralyz takmlar ve deve zerinde nakledilecek kk da toplaryla takviye edildi mi, btn Hicaz ve Necid llerine hkimsiniz demektir... Bugnn tekilt, bunu mirdir. Yoksa, iklimine alk olmad, bulsa dahi sularn itii zaman hastalanmas mukadder, zerinde arlk tamya mecbur, muhitin asrlarn tecrbesi ile teesss etmi hayat artlarna yabanc Trk piyadesinin Arab ibih-cezresinde zafer kazanacan umm|ak ve beklemek, stanbulun masa ba erknharb kararlarnn icab idi. Hecinsvr, yni, at yerine seilmi Hecin develerine binen, elbise, adr, yatak istemiyen, din ve ananevi rabta ile her halde ngilizlerden pek ok bize bal olmalar akl ve mantk icab olan bu Bedevilerden, bizim yerimize, yabanc bir din ve rkn sliki olan ngilizler, aynen bu ekilde istifade etmiler, aleyhimize ayaklandrmlardr. Biz ise, Trablus-Garb'deki yakn misle ramen, akln ve hikmetin yolu yerine tors bir sistem ve tarz takib ederek onbinlerce yavrumuzun kann akttk ve stelik kendimizden bir para olduu hayline kapldmz o topraklar da dahil ihanetler ve haric ihtiraslar yznden kaybettik.

ESK BR HTIRA:

Bu Bedevilerin her biner kiilik grubuna, ete harblerinde mahir ve husus surette yetitirilmi zabitler ve efraddan mrekkeb birer blk miktarnda Trk askerinin verilmesi ve emr kumandann bunlarda olmas tedbiri kfi idi. Bir Bedev hecin svari, onbe gnlk yiyeceini devesinin heybelerinde tayabilir. Harb ilminin ancak iklim artlarna, tabiata, ora halknn yaama icablarna gre tanzimi icap edecei hakikatini hatrlatmaktan teeddb ederim. Fakat bu mnasebetle eski bir htram arzedeyim: Devrinin en muktedir kumandanlarndan olduu malm olan Mahmut Muhtar Paa zmir valisi iken, Almanya ve Fransada ikml-i ihtisas etmi olan Erkn- Harb Miralay Selhattin Beyi makamna davet ediyor. akrcah'nn dalar tuttuu ve muhit iin bir beliyye olduu gnlerdeyiz. stanbul akinin derdesti iin Mahmut Muhtar Paay durmadan tazyik ediyor. Vali Paa, Erkn- Harb Miralay Selhattin Beye diyor ki: Beyefendi... Jandarmalarmz bu ii tek balarna baaramayacaklar anlalyor. Nizam kuvvetlerimizden tefrik edilmi mfrezelerin bu habisi derdest etmeleri iin nasl bir tarz hareketi tercih etmeleri fikrindesiniz? timad buyurunuz Paa Hazretleri.. Bu hususta hi bir fikrim yoktur. Zt- Devletlerine faydal bir pln arzedebilme imknna maalesef sahib deilim. Vali Mahmut Muhtar Paa, Miralay Selhattin Beyin bu cevabna hayret ediyor: Neden efendim? Siz kymetli bir erkn- harb miralaysnz. Bu da bir tenkil hareketidir. Nasl fikriniz bulunmaz? Efendim... Ben ne mekteb-i harbiyede, ne de erkn- harb devresinde ve Avrupadaki ihtisas mesaim srasnda ekiya takibine ait bir metod ve sistem zerinde megul olmadm. Bendeniz, karmdaki dmanla cephe harbi yaparm. Plnm muvaffak olursa zafer kazanrm. Olmazsa, mmkn olduu kadar az zayiatla ve muntazam ekilde ric'ate alrm. Bu hususu da tesadflere brakmam. Taarruzumun muvaffakiyeti halinde de nerelerde tutunabileceimi bilirim. Fakat dalarda akal av iin nasl bir pln tatbiki de, ete harbi de, ayri ihtisas mevzuudur. Bu mevzuu selhiyetle bilenler ve askerlik hayatnda bu sahay ihtisas haline getirenler, hem hedefine vsl olur, hem de yollarda ekiyahk yapmaz, kylye br olmaz, muntazam bir asker kuvvetin takib ve ilha kolu halinde hareket eder. Harektn yapld sahada halk da kendilerine zahr olur, devletin erefi de pyiml olmaz. Zat devletlerine bu sahada bilgi ve ihtisas sahibi bir zabit arkadam takdime msaade ediniz. Kendisi hlen baka bir yerde vazifelidir, emrederseniz gelsin,

takdim edeyim... demi ve akrcal'nm takibine memur edilmitim. Neticeyi de biliyorsunuz... imdi aziz paam... Bu hakikatlere ramen, neden hatada srar edilmitir? Bunun vebalini bu masum memleketin ve l scanda iki saat harb edemiyen, kumlar zerine baygn den, o iklimi hayatnda grmemi, bnyesi asla mtehammil olmyan, fakat kendi artlar iinde anakkale harikalar yaratan yavrularmzn, muntazam ordu nizam karsnda imilercesine feda edilmesinin muhasebesini bir gn tarih elbette yapacaktr. Bu elemli hakikat, yreimi yakmaktadr.

HA ET RZGRLARI Tekilt- Mahsusa'nn vazifelerinden birisi de, Osmanl mparatorluunu tekil eden eidli rk ve din mensubu cemaatlerin ihanet'ini nlemekti.. nk, bu ihanet hazrlklarnn belirtileri, kinci Merutiyetten ok evvelinden balamt: Rum, Ermeni, Musev gibi din ayrlklar iindeki topluluklardan, din birliinin ekl mevcudiyetine ramen, Trk'den gayr olanlar, Trk'e kar ayaklanma hazrl iinde idiler. Tekilt Mahsusa'nn, imparatorluun iinde ve dndaki tekilt, bu hazrln vehametini gsteren otantik vesikalarla doluydu. CHA SAVAI DA TRK HARB adl cildlik mkemmel ve gzel eserin sahibi

olan Fransz tarihisi Larer, Osmanl devletini en g duruma sokan sebeblerin banda, bu i unsurlar n ihanetini gsterir. Birbirinden nisbeten farkl olmakla beraber, Trk milletinin bu hususta en talihsiz memleket olduunu kaydederek der ki: Mttefikimiz ngiltere Cenub Afrikasmda cereyan etmi o kanl Boer harbine ve iki kavmin arasnda yerlemi olan kine ramen, A ZAK (Avustralya - Yeni Zelanda kt'alar) na iltihak etmi Cenub Afrika gnlllerinden bile yardm grmtr. Bizim, yabanc Lejyonlarmzda, saysz Afrikal Mslman vard. Hind slmlar, ngiliz saflarnda sadkane altlar. Fakat Trkler, istisnasz btn tebealarmdan, hatt en sessiz ve iddiasz gzken Musevlerden bile vefaszlk grdler. Kar sahifede grdmz klie, Filistin'de kurulmas iin Beynelmilel Yahudilik hareketinin, On Dokuzuncu Yz yln bandan beri alan Enternasyonal Siyonist

Komitesinin nerettii Ben srail ve Arz- Mev'ut adl propaganda albmnden bir sahifedir: Davud, Ester'e, milletinin kurtuluu sinirini tayan efsanev asay veriyor!.. Bu, kimin nereden kurtuluu iindir? Osmanl idaresinde Yahudiler, en geni rk ve din hrriyetlerine sahip idiler. kinci Sultan Bayazt zamannda, ispanya'da, Engizisyon devrinin en feci ve ar zulmlerine mruz kalarak ve dnyann hibir lkesi kendilerini kabul etmezken, Osmanl Trklerinin licenab ve msamahakr ltuflaryla, hatt spanya'ya gnderilen gemilerimize binerek topraklarmza iltica hakk ve anane, din, rk, dil hrriyetleri iinde mutlak emniyetle yaama imkn tannm olan tsrail evltlar, ksa zamanda imparatorluun iktisad kaynaklarn ele geirmiler, stelik askerlik hizmeti grmiyerek, yni, kan vergisi de vermiyerek oalmlar, o geni lkelerin her tarafnda yaama ve yerleme haklarn rklarna hs basiret ve zek ile kullanarak bellibal ticaret merkezlerinde kmelenmiler, imparatorluun k ve mal buhran zamanlarnda, devlete yksek faizlerle para vermiler, Yenieri ve Sipahi isyanlarnn balca sebebleri arasna girmiler, Saray'a Valde Sultanla kadar ykselen Yahudi gzelleri sokmular, hatt Sadrzamhk makamna erimi ve eklen Mslman olmu mensublarn devlet iine yerletirmilerdi. Btn bu imknlara mazhariyet iinde olmalarna ramen. Birinci Dnya Harbinde menfi hareketlere bavuran i unsurlar arasnda, Tekilt- Mahsusa Yahudi ayrlma hareketleriyle de mcadele etmiye mecbur kalmt: Aliyye Divan- Harbinde mahkm olanlar arasnda Yahudiler de vard. Rahmetli general Hseyin Hsn Emir Erkilet, Filistin cephesinin macerasn anlatan ve harbin ikinci senesinde, Msr'n fethi, ngilizlerin Sina cephesinde atlmas ve Filistin'in elde tutulmas vazifesiyle kurulan YILDIRIM ORDULAR GRUBU na ait mcadele ve hdiseleri derliyen eserinde, Yahudilerin faaliyeti iin yle der: Ordu kararghmz Kuds'te iken bize en hararetli ekilde dostluk ve merbutiyet tezahrleri gsteren Museviler, ric'atmz balama emareleri grlnce sabotajlara giritiler. Elde ettiimiz ve Ordu Merkezine kadar getirilmi mukabil haber alma tekiltmzn tesbit ettii vesaik, bu bahiste bizi ac hayal sukutlarna uratt. Alman Mareali Falkenhayn bile bu vefaszlk ve ihanet karsnda hayretini saklamad. Yahudiliin mfekkiresine asrlarca hkim olmu Ben srail Devletini yeniden ihya iin en msaid zamann, Osmanl ordularnn ric'at zamanna rastlamas elbette tesadf deildi...

Elbette tesadf deildi... Hangi irtidad, hangi kitle vefaszl veya arkadan hanerleme tesadftr? Hepsinin zamanlara hkmetmi, nesilleri kucaklam fikriyat vardr: A, kafalardan bedenlere iner, insaf ve iz'an kanunlarn ykarak boy atar. Yeter ki ihanet rzgrlar frtna halinde esmiye grsn!..

Byk frsatlar karlmtr. Bunlarn yerine geleceine kani deilim Zt- Devletlerinin ahsna ne kadar derin hrmet ve muhabbetle bal olduumu bilirsiniz. En etin tecrbelerden gemi olan bu me-veddet duygusu dahi, yarn, Tarih nnde beni haksz bir mahkmiyete sevketmemelidir. Bu sebeble, zaten yorgun ve bitkin olduumdan, yaral vcudumu dinlendirmek ve artk bugne kadar if ettiim vatan hizmetlerinin bergzr htratyla mrmn mtebaki ksmn imrar etmek zere ailemle terk-i diyar edecek kadar mustaribim. Cenab- Hak bu aziz vatan korusun...

E VER PAA LE KARI KARIYA:

Bu ac mektubun gitmesinden bir gn sonra, Beikta Karakol kumandan Giritli Mithat Bey beni, zmir'e hareket hazrlklar yapmak zere olduum akraba evinde buluyor ve derhal Bakumandann Kuruemedeki yalsna ertesi sabah ok erken saatlerde gtrme emrini aldn bildiriyor. Enver Paa, muntazaman sabah namaz klardk Harbin en buhranl ve kendisinin cephelerde olduu gnlerde bile bu manev vazifesini terketmemitir, tiyadn bildiim iin sabah erkenden Kuruemeye gittim. Yaverler odasnda bir kanapenin zerinde, zerinde resm Ba Yaver niformas Kzm Bey (Sayn Orgeneral Kzm Orbay) yar uyukluyordu. nnde, cephelerden gelmi bir sr zlm ifreler, onlarn zerinde notlar vard. Kucaklatk: Sabaha kadar altk. Kendisi namazda... Sizi Krmz kkde bekliyor... dedi. Bir Harem Aas'nn delaletiyle, yalnn Boaza bakan srtndaki kk kk'e gittim.

Manzara suydu Hatrlarm: Ortada, iki kiilik kahvalt hazrlanmt. Masann Paann oturaca yerin yan tarafnda da benim mektubum, baz satrlarn alt krmz kalemle izilmi olarak duruyordu. O, koskoca imparatorluun kaderine hkim Bakumandan, ben, O'na bal Tekilt- Mahsusann reisi olarak deil, birbirine inanm ve birbiri iin can ve makam verebilir iki kadm dost olarak kucaklatk. Yanm, habelemi derime, bamn hl gememi yara izine, yzmn yorgun hatlarna dikkat ve muhabbetle bakt. Gzleri nemlendi: Eref... ok yoruldun... ok emek verdin... dedi... Boazmda, hayatmda pek ender olarak bir dm, bir ac ehkas topland: Neye yarad, ite vatann bir ksm elden gidiyor. Yarnmz ne olacak?.. diyemedim. Fakat iimden geeni anlad zannederim. ok hassas, ili, duygulu bir insand. Kahvalt srasnda afak mevzulardan bahsettik. Gzleri zaman zaman mektuba kayyordu. Birden sordu: Eref... Btn midler snd m? Arabistan erif isyanndan kurtarmak iin senin u mektubda tekrarladn ve doruluuna tamamen inandm fikirlerini tatbik iin herey kayboldu mu? Hi mid yok mu? Bir ocuk kadar masum ve vereceim cevapta saadet veya keder bulacak gibi heyecanla yzme bakyordu. O nda, btn krgnlklarm unuttum. Bu vatan, ne onundu, ne benim... Her karn oluk gibi ecdad kan sulamt. Bir n durdum, btn Arabistan o engin lleri, vahalar, ehirleri, kableleri, sekenesi ile gzlerimin nnden geit resmi yapt... ve evet, Yemen'de karar kld: Oradan, ie yeniden balama tecrbesi yapabilirdik.

YILLAR SO RASI I HAKKAT:

O ndan, gecenin ge saatlerine kadar, Bakumandanla, dier ilerini geri braktran ve harita zerinde muayyen hareket mihraklar n tesbite kadar teferruata girmi Son mid Pln nn tafsilt ile zamannz almak istemem. Netice ksaca uydu: 1) Yollar kapal... Fakat yanmda sekin bir kk kuvvetle Yemen'e gideceim.

2) mam Yahya'ya Hicaz zerinde baz vaidlerde bulunarak ve hkmet namna tviz vererek Bedevilerden gnll kt'alar tekil edeceim. mam Yahya, devletimizle yapt muahedeye sadk kald. Ahmet zzet Paa bu cephede kendisini mkemmel idare etmektedir. Ali Said Paann Aden cephesini de mam Yahya kendi kuvvetleriyle takviye ediyor. Ona emniyetim vardr. Bedevilerinin aylkla, askerlik bilgilerini arttrmasna mmanaat etmez. Be bin kiilik bir kuvvetle Vdi-i Necran zerinden Mekkeye akn yapacam. 3) As erif Hseyin Paann emrindeki kuvvetler, tamamen gebedir. Bu kuvvetler, kendi sahalarndan uzaklamlardr. Bedevi, tehlikeyi grd zaman, derhal kendi muhitine dnmek ister. erif Hseyin'in nfuz sahas, Cidde ve Yanbu gibi sahil ehirlerde, ngiliz donanmasnn ate sahas iindeki yerlerdir. Ki, ngiliz siyaseti malmdur: erifin kuvvetlerinin daldn grnce, yardm derhal keser. 4) bn-i Suud'la bn-i Reid arasndaki ihtilf, delletimizle ve kendilerine istikble muzf olarak yaplacak vaadlerle muvakkaten de olsa durdurulabilir. Yemenden temin edilen kuvvetler, bu havaliden de iltihaklarn teahhd edebileceim kuvvetlerle birlikte ve Hicaz'n engin varlna tesahb hrsnda olan Suudilerin mzaheretiyle erifin zaten derme atma olan kuvvetlerini datr. Bu neticede, kendilerinin menfaatlerinin bulunduunun mam Yahya ve bn-i Suud tarafndan anlalmas lzmdr. Bunun iin hkmet kendilerine mahrem teminat verecektir. 5) Yemene gidebilme iin, siyas bir vazife ile Bahr-i Ahmer (Kzl Deniz) i gemiye gayret edecektim. Bunu mmkn grmezsem, Medine'den Yemene kadar l'den, bazen s erifin emrinde, bazen bn-i Suud'un idaresindeki Bedeviler, bazen de hem bn-i Reit ve hem bn-i Suud'a s kabileler arasndan geerek, dverek, ok zaman gece

yryleri yaparak, mmkn olan sratle Yemen'e erieceim, mam Yahya ile mutabk kalacam, Ahmet zzet ve Ali Said Paalarla temas edeceim ve derhal fiil harekete balyacam. 6) nk, aradan geen bir yl iinde, Hicazda vaziyet her gn aleyhimize dnmektedir: Medineyi kahramanca mdafaa eden Fahri Paann her tarafla muvasalas kesilmitir. Hecinsvarlarla s erif Hseyin'in Cdeyde ve Rbi'deki fesad ocaklarna taarruz ederek datacam, Yanb'dan kartarak asl maksadlar olan Akabe zerine vararak, Maan'da

am demiryolunu kesmelerine mni olacam ve Medinedeki muhasara altndaki kuvvetlerimizi kurtaracam. 7) Yemen'in Sade ve Vadi-i Necran Arablarnn Yemen hududunda toplanmalarna mam Yahya'y raz edeceim. erif Hseyin tarafndan devletimize olan sadakatlerinden dolay zincirlere vurularak hapsedilen El-Be'lilerle takviye edilecek bu kuvvetlere, bize daima yakn olan Ben Huteym Bedevilerini de katarak netice almya alacam. 8) Hecinsvr alaylarmz imdilik beer yz kii olacaktr. Hepsine birer cebel bataryas verilecektir. Birer blk mitralyz ve bombac Trk kuvveti ilve edilecektir. Hecinsvr alaylarna, Dastanl Atf Bey ve emsali gibi, bu sahada yetimi zabitler kumanda edecektir. 9) Trablus-Garbde tecrbe ettiimiz zere, ganimetlerin kendilerine ait olacan iln ederek, menfaata dayanan bir isyan, ayn yoldan tenkili tecrbe edeceiz.

SO TECRBE ZER DE MDLER:

Bu zor ve etin bir teebbst, Bakumandana dedim ki: Paam... Cemal Paa tehlike iindedir, ingilizlerin umum taarruzu pek yakndr kanaatindeyim. Sina cephesinde gnde iki kilometre demiryolu yapyorlar. Biz, Hecinsvrlar bir n evvel tekil ve netice almya mecbur ve mahkmuz. Bu kuvvetlerin erzaklarn Samdaki asker birliklerimiz gibi, Maan, Tebk, Medayin Salih, Hatt- Hediyye gibi merkezlerimizden temin ederiz. Bu Bedeviler, onbe gnlk erzaklarn develerine ykliyebilirler. Kavrulmu un ve biraz hurma gdalardr. Bu kuvvetleri, erifin ngiliz almlaryla doyurduu kabilelerin ailelerinin bulunduu sahaya yrttmz zaman, oluk ocuklarn hasm kabilelerden kurtarmak iin yerlerini terkedeceklerdir. Bu, ge kalm bir tabi hizmetin, imdi en etin artlar altnda tekrardr. Biz bu tedbiri vaktiyle, daha ok evvel, bu hainler ayaklanmadan nce yapacaktk. Size bir htram arzedeyim: air Mehmet Akif ve eyh Salih erif Tunus ile son Necid seyahatimizde bn-i Meylih gibi Urbann bykleri yanma geldiler. Arkadalarmn yannda bana dediler ki: Ya Eref!... Sen bizim kadm dostumuzsun. Bana vaktiyle silhsz iken mavzer verdin. Beni ama kadar gtrp Cemal Paa ile tantrdn. O da bana elli altunla hil'at ve kl

verdi. Nankrlk edemem... Fakat mmeten vukua gelecek bir Arab isyannda b taraf da kalamam. erif Hseyin ve taraftarlar bizi, hkmete kar hazrlamaktadrlar. Altn yadryorlar. Deniz ellerinde... Erzakmz ancak deniz yolundan gelmede... Siz, tek demiryolu ile deil bizi, kendi askerinizi bile beslemekten cizsiniz. Neden Bir Dervilerde, Gar boazlarnda ileri karakollar kurarak siperlerde yatyorsunuz? Sen, ya Eref!... Sen bilmez misin ki, bu topraklarda ehir harbi, siper harbi olmaz... Burada her ey hecinlerin zerindedir. Kimin ki hecin devesi zerine meharetle binen ve bir orada, bir burada, l'n her istenilen yerinde bulunabilecek svarileri varsa zafer onundur. Yoksa, ehirlerin iindeki klarlarda mdafaaya ekilmi olanlarn deil!... Yalnz sana vecih verdim, dostumsun. te geldim, hakikati sylyorum. Byle giderseniz erifin isyan sizi devirir. Vakit gemeden onu, bizim hecinsvrlarla tenkil ediniz, tepeleyiniz. Bir Arab isyan hazrlanyor ki, buna katlnyann bu toprakta yaamya yz olmyacak... Siz de uyuyun bakalm!... Ben Paam, btn bunlar Cemal Paaya anlattm, o bana, erif Zadelerin namus yemininden bahsetti, vehmime verdi. imdi ok ge kaldk. Bu sebeble ki, o gnlerde Hicazda yapacaklarmz, imdi taa Yemenlerde yapmya alacaz. Bu da son tecrbedir. Daha sonra, bu iin mal portresini izmiye altk: On bin kiilik bir hecinsvr kuvvetiyle ie balyacaktk. Ayda altar altun (o vakitler iki kt lira bir altnd) hesabiyle altm bin altn lzmd. Paa, elindeki kalemle basit bir hesab yapt: Medinedeki frkann yar masraf... Mutabkz Eref Bey... Silh nerede bulacaksnz? Yemenden... Orada depolarda eski Hanri martini, Yemenli s kuvvetlerden vaktiyle msadere edilmi binlerce Gra tfei, ngiliz martinleri doludur. Yalnz sizden ricam, bni Suud'a teminat verilmesidir. Bunu da hkmet dikkatle ve bn-i Reidi kukulandrmadan yapsn. bn-i Suud'a vezaret rtbesi verildi. ifremiz de elinde... ngilizlerle aras ak. Ondan istifade etmesini Siz hepimizden iyi bilirsiniz. Size, imdilik 300.000 altn verelim. smail Hakk Paadan alnz. Hunun 150.000 lirasn Yemen ordusuna braknz. Mtebakisiyle de iinizi yrtmiye alnz. Size, Hudeyde'de bitaraf bir devlete mensub iki isim vereceim. Bunlar, Sizden baka istisnasz kimse bilmiyecektir. Onlarn vastasiyle, svire kanaliyle

sizden haber alrz. Allah muvaffak etsin, Eref Bey... nallah emeklerin ve himmetin, bir gr hatsna kurban edilen frsatlar telfi etmi olur. Ayrlrken beni kucaklad... kimiz de, bu karlamann son olduunu kalbimizin sesiyle hissediyor, gibi idik. Enver Paay hi bir zaman bu kadar heyecanl grmemitim. Ondaki bu his, bana da sirayet, etmiti. Sarldk ve ptk. Gzlerinin nemli olduunu, izah imknsz bir elemle grdm. Benim de gzlerim yaarmt. Ne kadar hazindir ki, bu yiit, kahraman, vatanperver, Balkan Harbi bozgununda manen ve maddeten sarsntlar iinde politikaya karmak felketine dm ordudan, yl iinde, dokuz cephede ceddine hs ve tarihine yakr harikalar yaratm disiplin ve nizam ordusunu kurma yolunda herkesten ok emei olan, kusurlar iinde ahsi ukurlar asla bulunmyan temiz insan, dnya gzyle bir daha gremiyeceimi o nda nereden bilebilirdim? Kuruemedeki yaldan ayrlrken, eitli hislerin tesiri altnda idim: Yeni bir macera daha balyordu... Bir hatnn ve gaflet dolu grn kaybettirdii bir daha dnmez frsatlarn arkasndan koacaktm. Yorgundum... Trablus-Garb harbinden beri, yni, alt yldr bir ay bile ailemin yannda kalmam, dinlenmemitim. BE TRKLER'i Hindistan'a ileten heyecanl yolculuu neler takib etmemiti? Ka kere yaralanm, lmle yz yze gelmitim. Asl yorgunluum, kararmya balyan harbin kaderinde idi. Memleket mustaribdi. Bakalarna grdrlecek hizmetleri, daima, Anadolu yavrularna yklyor, onlarn aln terini ve kann istiyorduk. stanbulda, harbin felketleri iinde refah bulabilmi tredi bir snf, halkn sealetiyle alay ediyor gibiydi. eitli adlarla, Uncular, Bulgurcular, Fasulyaclar, Vagon simsarlar, her devirde olduu gibi iktidarlarn haysiyet ve varln emen muhtekirler tremiti. Halbuki vatan, byk badirelerin ta eiinde idi. imdi yine Yemen'e kadar uzanacaktm: Bu, Hicaz kt'asnn Yavuz Sultan Selim'in Msr seferiyle bize kazandrd mukaddes lkelerin mukadderat zerinde son bir mit olarak beliriyordu. Bakumandan Enver Paa ile verdiimiz kararn iae ve para mevzularn konumak zere iae nzn smail Hakk Paann makamna giderken, bu yolculuun Trk tarifine yeni bir ehamet destan ekliyeceini ve bir avu Trk yavrusunun, Peygamberimizden 1285 sene sonra, Hayber'de, s ve nankr bir tebaa ile, mstevli dmana kar inand dva uruna eriyeceini nasl dnebilirdim?

PEYGAMBERMZDE 1285 SE E SO RA

HAYBER'DE TRK CE G.

zerime aldm vazife, cidden etindi: Yemen yolu denizde kapal idi. ngiliz donanmas ku uurtmuyordu. Yine, Medine zerinden ve as erif Hseyin kuvvetlerini yararak gidecektim. yz bin altn almak ve iae meselelerini grmek zere ziyaretine gittiim ae Nazr smail Hakk Paa pek meguld. Topal smail Hakk olarak anlan bu eski dostumun ahsiyeti zerinde biraz durmak isterim: Ne kadar zamandr bilemem, fakat bizim, bilhassa hkmet ve siyaset hayatmzda teekkl etmi, oradan da vatandalarm hafzasna intikal eden umum bir illetimiz var: stirablarn hakik sebeblerini aramak ihtiyacn duymadan, menfi hdiseleri ahslarn omuzuna ykletmek ve bir mcrim bulabilmenin rahatl iinde avunmak!.. Birinci Dnya Harbinin de umum efkra yanl ve hatt haksz intikal ettirilmi sebebler ve llerle, biz, geim ve iae skntsndan tek sulu olarak smail Hakk Paay karmzda gryorduk. Sprge tohumunun, avdar ve bakla ununun, eker ve petrol darlnn biricik mes'ul olarak ileri srlen bu zat, aslnda, dnyann hayat-memat, yni lm-kalm savana tututuu devrede, memleketinin yetersiz imknlarn elinden geldii kadar muvazeneli tutmya ahdetmi kederli ve aresiz bir insan hviyetinde idi. Ne yapabilirdi? Elbette Ordunun ihtiyacn nde tutmak zorundayd. Kim derseki ttihad ve Terakki devrinde nfuz suiistimali olmamtr, asla inanmaynz.. Bu memlekette, her devirde, her zaman, imtiyazllar, korunanlar, himaye grenler oldu ve oluyor. Bu gidile olacaktr da... Bir iktidar kanun ve msavat st nimetler nasibesi telkki edildike, o iktidarn evresine toplanm olanlardan sd bozuklarn, muhtekirlerin, suiistimallerin en kts olan nfuz karaborsaclarnn halkm meru haklarn kemirdiklerine hid olmakda devam edeceiz... ttihad ve Terakkide de, uncu, bulgurcu, makarnac, mercimeki, nohutu gibi unvanlarla anllanlar, yeni kan PALAS lfn bu zarur maddelerin arkasna ekliyenler, o zamann tek nakil vastas olan demiryolunun gzergh zerinde birer nimet haline gelen vagon ticaretini elinde tutanlar, elbette vard...

KAYSER VLHELM' MERAKI Alman mparatoru kinci Vilhelm ile Enver Paa arasnda ahs ve pek yakn bir dostluk olduu muhakkakt. Kayser Vilhelm, Almanya harbden malb karak t ve tahtn

terkederek, Hoianda Kraliesi Vhelmina'nm devaml misafiri sfatiyle Dom atosunda, 1946 ya kadar yaad yllar iinde, kendisini ziyarete gelen tarihi ve gazetecilere htralarn anlatrken, Enver Paa iin takdirkr, iyi hisler dolu duygularn anlatt. Drang nah Osten = ark'a Doru politikas, Almanya'daki en hareketli devresini, kinci Vilhelm zamannda bulmutu. Alman mparatoru, Dnya politikasnda hkim rol oynamak hrs ve karar ile Osmanl devletine kar zaman zaman samim ve koruyucu, zaman zaman kar ve sert politika takib etmi, kinci Sultan Hamid zamannda da stanbul'a gelmi, Kuds' ziyaret hdisesi de, siyas ihtilflara sebep olmu, bilhassa Anadolu -Badad demiryolunun Almanya tarafndan inas, Osmanl lkeleri zerinde ngiliz - Rus rekabetini bir birleme haline sokmu ve ark Meselesi bambaka bir safhaya girmiti. Eref Bey, Hayber'de Trk Cengine yol aan son Yemen seyahatine ait mevzular, Enver Paa ile grrken, imparatorluumuzun son Bakumandan, sz bir vesile ile Arabistan hdiselerine getirmi ve Eref Beye unlar sylemiti: Alman imparatoru Vilhelm son ziyaretinde, benden, Arabistan ilerini ve bilhassa, Arabistan'da yayan muhtelif kabile ve kavimleri yakndan bilen, bunlarn det ve hissiyatna vkf, husus yaaylarn, sevgilerini, kinlerini, madd mnevi

hususiyetlerini izah edebilecek bir TRK AHSYET istedi. Bu talebinin de aramzda kalmasn ilve etti. Kanaatna gre, Alman Hariciyesinde bu mevzuda yetitirilmi birok ahsiyet olmakla beraber, hi birisi kendisini tatmin etmiyormu. mparator, bu arzusunu suitefsir etmemeni iin de izahat verdi, dedi ki: Harbin neticesinde dnyada teekkl edecek hkim kuvvetin Arabistanla ok yakndan alkas olaca muhakkaktr. Makam- Hilfetin Mslmanlar zerinde byk bir mnevi nfuz ve tesiri olabilir. ngiliz siyaseti, uzun zamandr bu tesiri azaltmak iin gayret sarfetmi ve itiraf etmelidir k, muvaffak da olmutur. Grlyor ki harbin neticesi Avrupa topraklarnda olduu kadar ark'da alnacaktr. Ben bu mevzu ile ahsen daha yakndan megul olmak ve bana bu hususta yardmc olacak, Arab kavimlerinij yaayn, detlerini selhiyetle anlatacak, vereceim kararlar tatbik edebilecek bir ahsiyet aryorum. Kuds seyahatimde de tesbit ettiim zere, Arab Milleti diye tarif ve tasnif edilebilecek bir topluluk yoktur. ok merakl ve beeriyet namna ibretli olan, muhakkak ki gemi zamanlarda kaybolmu medeniyetlere sahne olmann

irsi hususiyetleri iin tetkik ve teteb-bua deer htrat ve asara sahib bu topraklar ve zerinde yayan insanlar renmek iin de ahsen byk bir arzu duyuyorum. Bana byle bir ahsiyet tavsiye ve temin etmezmisiniz? Ben de kendisine sizden bahsettim, ve meguliyetiniz bittii nda, Berlin'e seyahatiniz iin ricada bulunacam syledim. Biliyorsunuz ki, Almanya ile kader itiraki halindeyiz. Sizin Kayser Vilhelm'in bu kadar mhim bir mevzu ve saha zerinde ahs maviri olmanzdan memleket iin byk istifadeler temin edilebilir. Eref Bey, hatratnda, Arab Yarm Adasnda msterik, misyoner, eski eserler mtehasss, muhtelif ilim ubelerinde mdekkik olarak dolaan ve aa yukar her millete ait ahsiyetlerin, aslnda, memleketleri hesabna bu bilinmemi ve altnda petrol hazineleri sakl yerlerde birer ajan olduunu kaydeder ve der ki: Bu netice sadece siyas hdiselerin ve tedbirlerin icab deildir. Arabistan, hakikaten tetkike deer, her ksm ayr hususiyetler ihtiva eden, zerinde yaatt insanlarn madd manev hibir itiraki almad halde ayn millet ismiyle ydedilen, baz ksmlarnda sadakatin, vefann, szn, erefin ki, bu ksmlarda daha ok Bedeviler meskndur ve l'n enginliine gmlm vahalardr.. hkim olduu, baz ksmlarnda ise bu deerlerin hibir mna ifade etmedii, baz mntakalarmda da, mnhasran ananelerin hkmran bulunduu garabetler, tezadlar, hususiyetler beldesidir. Biz asrlarca buralara eklen sahib olmuuz, fakat derinlemesine bir tetkik yapmak ve ona gre idare etmek hatrmzdan gememi... Bilhassa Sultan Hamid'in uyuturucu, idare-i maslahat siyaseti ile de kendilerine, o tarihe kadar akllarna gelmemi meziyetler, unvanlar, erafetler in'am ve ihsan etmiiz. Bizim masa ba idaremiz de, L'n hi bir hususiyetine vkf olmak arzu ve zaruretini duymad iin, nizam hkmler iinde hayalta dalp o engin beldeleri Trk kanyla yok yere sulayarak, yine yok yere terketmiiz. e kadar acdr ki, idare edenlerimiz arasnda hi kimse, u Alman

imparatorunun duyduu meraka bile sahib olamam... Ve aradan zamanlar, devirler geti: Bugn, hudutlarmzn iki kara, bir deniz blgesi Arab lkeleriyle evrili... Bunca hdiseden sonra, acaba bugn de Tekllt- Mahsusa Reisinin bu gerekler dolu tenkidine rahata cevap verecek durumdamyz? air ne gzel sylemi: Havay- ak eser serde e gezer!...

Efendim nerde ben nerd'e!..

Bunlar iinde, bugnk partilerin genel idare kurulu anlamna gelen, fakat hepsinden ok devlete itirak etmi olan Merkez-i Umumdeki kodamanlarn yaknlar, ahbablar, dostlar mevcuttu. Bu, Enver veya Talt Paalarn, ahsen ne kadar namuslu olduklarna halel getiremiyecek bir vakia ise, onlarn iktidarnda da, bu memlekette hrszlk olmad iddiasn ileri srmiye asla hak kazandramaz. Btn bu hakikatlerin mevzuumuzla alkas olmad da sanlmamaldr. Bir adama, resm makam ve vazifesi ne olursa olsun, 300,000 altn verip -Bu gnn paras ile krk milyon lira... Evet, krk milyon lira!...- onu ln enginliklerinde bir temel dvann halline gnderen zihniyetin, krk milyon nfusu ve iki milyon kare kilometre genilii aan o koskoca imparatorlukta imknlar tam bir adalet ve hak ls iinde taksim edebilme iddiasnda olmas elbette hatra gelemezdi. smail Hakk Paa, memleketi terkettikten sonra Almanya'da, dostu olan bir Alman'n yardmyla orta halliden daha ok aa seviyede yayabildi. Kendisine yardm eden de, Birinci Dnya Harbinde Erkn Harbiye-i Umumiye Reisimiz olan Alman Bronzar Paa (Obergeneral Bronzart Von iliffin) idi. 1922 de Berlinde bulutuumuz zaman, zerindeki elbisenin kollar yamalyd. Nerede memleket dna kard sylenen milyonlar?... Vatana dndkten sonra da, bekr ve kimsesiz olduu iin, lsnn kadirbilir bir Musev vatanda tarafndan kaldrldn duydum. Ah u bizim gerek mes'ulleri arama zahmetine katlanmadan hemen hkm verme peinliimiz ah... Bu yzden, birok hizmet arzular kuruyor, sahneye kmaya cesaret bulamyor. Ne ise... Biz, mevzuumuza dnelim: smail Hakk Paa, Bakumandann emrini almt. Akam evine davet etti. Gittim. Bu ahab evin mefruat, eski bir koltuk takm ile hem yemek yenen, hem zerinde alt bir masa ve bir kendisine, bir de pek sk olan samim dostlarna ait, gcrdyan teker karyolal odadan ibaretti. Tahta bacan karp koltuk denekleriyle ke minderindeki babacan hli hl gzlerimin nndedir. Evvel uzun uzun Arap Yarm Adasnn iae zorluklarndan ve memleketin yetmiyen mahsulnn yaratt alk tehlikesinden bahsetti. Suiistimal ve ihtikrdan ac ac ikyet etti. Krk bacaklarm iaret etti: Hangi fni evkime?... Eref Bey, emin olunuz u nda bu memlekette benim kadar istirab eken bir insan yoktur. Allaha kar vicdanm rahattr. Biliyorum ki, bu dertli ie gizli ak bir sr tlib var. Kimseyi ittiham etmek istemem. Fakat diyebilirim ki

birounun bu makamn glkleri arasnda nimet hesaplar da vardr. Bu sebeple, srf milletimi ve memleketimi dndm iin brakamyorum. Sylenenleri de duymuyor deilim. Ziyan yok... Allah byktr. Tarih bir gn hakikati yazacaktr.

ERF MZEYGR'L HAREKET KADROSU:

Yemekten sonra, seferin hareket pln zerinde uzun uzun konutuk. smail Hakk Paa, daha evvel Yemende vazife grmt. Bana Yemende tand mahall liderler hakknda izahat verdi. stanbula o tarihte, Yemen mam Yahya'nn mmessili olan erif Mzeygr' buldurdu. San'al Ahmed Mcahid isimli Kabile eyhini de artt. Yemenin Hacce ve Hucur mimtakalarnn eyhlerinden olan El Mzeygr, Sultan Hamid zamannda bize kar isyan etmi, zerine gnderilen bir taburu bozmu, daha sonra bir frkamzn devaml takibi sonunda ele gemi, Rodos kalesine hapsedilmi, sonra affa mazhar olmu, Bursada emlk verilmi, evlenmi, stanbulda kalmt. Ciddi, sadk, fedakr bir insand. San'al Ahmed Mcahid de ayn meziyetlere sahipti. kisi ile de grtm. Benimle beraber sefere itiraki memnuniyetle kabul ettiler. Onlar da, Yemen'den temin edilecek kuvvetlerle, as erif Hseyin ve oullarnn Hicaz kuvvetlerinin vurulabilecei kanaatinde idiler. Plnlarn teferruatn yolda hazrlamay kararlatrdk. Enver Paa, bir gn nce hareketimizi istiyordu. Vakit geirmemek icab ediyordu. Hicaz isyan, btn Arab Yarm Adasn sarmt. smail Hakk Paa ile sevkiyat'a giderek, Hseyin Hki Beyi ziyaret ettik. smi unutulmamas icab eden bu mkemmel tekilt ve idareci arkadamzn himmetiyle, istediim mitralyz bln hemen tekil ettim. Kararm u idi: yz bin altn, tekil ettiim makineli tfek takmnn himayesinde Halebe doru yola kartacak, ben de, asl kuvvetimi tekil etmek zere, zmir'e gidecek, orada, vaktiyle Garb Trakya harektna itirak etmi, Balkan Harbinin dier safhjalarnda bulunmu, Trablus Garb harbinde Gerilla savalarnda tecrbe sahibi eski ete efradndan gzidelerini toplyarak, Salihli'deki iftliimde bir mddet talim ve terbiyeden sonra hemen hareket edecektim. Ertesi gn, Harbiye Nezareti Hazinesinden yz ksur bin altn terazilerle tartarak aldk. Cephane sandklarna ve destere talar arasna torbalar iine yerletirdik. zerine de: Dikkat!... infilk edici maddedir. etiketlerini her tarafna yaptrdk. smail Hakk Paa,

bu muazzam servetin emniyetle gitmesi hususundaki hassasiyetimi grnce, bana, en emin ve mutemed adam olan ve ordunun ileri saflarna milyonlar gtrmiye memur Yusuf isimli gen ve bedenen de, ahlaken olduu kadar kuvvetli mlzm- evveli (st temeni) verdi. Makineli tfek zabit ve efradm ok sekin askerlerdi. Beraberce iki gn kaldk. Onlara takib edecekleri yolu en ince teferruatna kadar izah ettim. Hazineyi de beraberlerine alarak Afyonkarahisarna trenle hareket edecekler, vereceim talimata orada intizar edeceklerdi. Afyona hareket eden n kadro yleydi: Afyonlu mlzm Ethem Efendi (Makineli tfek kumandan), Bursal Hsn avu (kumandan muavini), stanbul Kadkynden eteci amur zzet (nianc onbas), Sinoblu Mustafa, Akehirli Ltif olu smail, Vizeli Kortez Mustafa da efrad tekil ediyordu. Hazineyi Yusuf E fendi, Pozantya kadar bu mfrezenin himayesinde gtrecekti.

KADRO TAMAMLA IYOR:

Yanma erif Mzeygr ve San'al Ahmed Mcahid'i alarak zmir'e, oradan Salihli'ye iftliime geldim. Kararm, l'de ete harbi yapabilecek tecrbeye sahib sekin mcadelecileri bir araya toplamakt. Tekilt- Mahsusann bu mevzuda sknt ektirmiyecek elemanlar vard. Giritli Necati Beyi, stanbula gndererek eski zmir Liman Reisi Hseyin Beyde bulunan ok sratli ve frtnalara mukavemetli ngiliz deniz muunu satn alarak arkamdan Medineye yetitirmekle vazifelendirdim. Niyetim, vaziyeti msaid bulursam Kzl Deniz (Bahr-i Ahmer) den elde edeceim bir Arab zanbo'una (yelkenlisine) koyarak, evvelce de Hudeyde'ye kadar denizden yaptmz gizli seferi tekrarlamakt. Kadrom, ksa zamanda tamamlanmt: eyh erif Mzeygr ve San'al Ahmed Meahid, Kozluklu yzba Mehmet Asumha, Tekilt- Mahsusadan yzba Giritli smail Bey, Mlzm Behet Efendi, all Hseyin Bey, Cihangirli Arab Abidin, skdarl brahim avu, Giritli Hseyin Hulki Bey, nl etecilerden Mamaka Mustafa, Arnavud Cell, Rfat avudan mrekkebdi. Bunlar, Tekilt- Mahsusanm en g vazifelerini cesaret ve erefle baarm kahraman arkadalar, kanlarn vatan iin aktmaktan zerrece ftur getirmiyen tecrbeli mcadelecilerdi.

Deniz yolculuu icab ettii zaman, kullanlmak zere hazrlanmasn istediim motoru, Beiktal Lala Mehmet Beyzade Kemal Bey, Bahriyenin mehur motorcu arkbas Yzba Ali Efendiye sktrerek ambalajn yaptrmt. Enver Paaya, motoru arkamzdan mutemed bir zatla gndermesini ifre ile rica ettim. Kolaas Mudanyal sim Beyin memur edildii cevab geldi, ben de, kadromla birlikte zmir'den Afyona hareket ettim.

HALEB STASYO U DA CEMAL PAA ve BR HDSE:

Beraberimdeki arkadalar, Hazine ile beraber Afyondan Pozantya gnderdim. Kendim stanbuldan yola karlaca bildirilen motr beklemeyi tercih ettim. Gayem, en yakn yol olan denizden Kzl Denizi aarak mam Yahya ile bulumakt. Fakat, motorun gelmesi gecikince, Pozantda beni bekleyen arkadalarma iltihak ettim ve emrimize tahsis edilen otolarla, Tarsus - Osmaniye - Katma'dan geerek Halebe geldik. Kendimi, girieceim byk teebbsde, tamamen serbest ve sanki, bir mddet alen vazife grmekte olduum intiban vermek istediimden, Baron Oteline indim, arkadalarm da, dikkati ekmemeleri iin ehrin muhtelif yerlerindeki asker misafirhanelere yerletirdim. Vali, Cemal Paann ertesi gn Haleb'e geleceini syledi. Hazinemiz, tehlikesizce ve salimen am'a erimiti. Suriyeyi ok kark ve umum efkr galeyan halinde bulmutum. Neden byle idi? Neden iinde olduumuz badirenin icab olarak daha msamahal ve geni dnceli deildik? Bu iddet politikasnn tamamen aleyhinde idim. Enver Paa da ayni fikirde idi. Fakat, Cemal Paaya kar bu fikirlerini, bir hkmet karar halinde tebli ve telkin etmekten de ekiniyordu. ttihad ve Terakki'nia ekanim-i selse si denilen Enver, Talt, Cemal Paalarn arasnda derin fikir ayrlklar olduunda phe yoktu. Harbin ikinci senesinde, PAA arasnda, bir eid, nfuz ve kudret taksimi yaplm gibi idi. Suriye, tamamen Cemal Paann nfuzu altndayd. Paa, Drdnc Ordu Kumandanl, Suriye Umum Valilii ile beraber, Bahriye Nazrln da muhafaza ediyordu. Zaten, donanmamzn ak deniz deeri kalmam gibi idi. Kylarmz Alman denizaltlar koruyordu, Yavuz ve Midilli gibi, harbe girmemize ekl sebeb olan iki gemiden Midilli batm, Yavuz iki defa yaralanmt. Onu da, gzmz gibi saklyorduk. Bahriyemizin vazifesi, o cefake irket-i Hayriyenin emektar kk gemileriyle ksa seferler yapmak, i denizlerimizde asker ve mhimmat tamya hasredilmi idi. Seyrisefain ve irket-i Hayriyenin bu mtevaz

imknlar iinde, elimizdeki bir ka eskimi harb gemisi ve tonajlar, karmzdakilerin dev dritnot ve kruvazrleri yannda hazin olan hcumbotlar ve torpitolar ile mayinlenmi anakkaleden dar kamyorduk. Cemal Paa, lfz bir makam olarak kalan Bahriye Nazrln muhafaza etmekle beraber, btn dikkat ve vaktim, Suriye ve Hicaz'a toplamt. Oradaki debdebeli hayat ise, tenkidlere yol ayordu. Sabahn erken saatlerinde Haleb istasyonu, asker ve sivil erkn, eraf, halk, mekteplilerle dolmutu. Kimse, trenin gelecei saati bilmiyordu. Hava ok scakt. Vali Bekir Sami Bey, Kumandan erkn harb Yakub evki Paa ile beraber istasyon binasnda idik. Saatler geiyor, tren gzkmyordu. Valiye dedim ki: Bekir Sami Bey... u gnein altnda, askerleri, hele u masum yavrucuklar saatlerce bekletmek doru mudur? Paa, bir iki istasyon yaklanca haber verilse daha iyi olmaz m? Bylelikle istikble gelenler bezmemi olurlar. Vali, benim bu dosta ikazma biraz hayret eder gibi tavr taknd. evki Paa ise, skut ediyor, nne bakyordu. Bekir Sami Bey, bir mddet tereddd ettikten sonra u cevab verdi: Vallahi efendim, Paann geli gidi saatlerinin gizli tutulmas deti takib ediliyor. Ancak gelecei gn biliyoruz. Saat kasden, belki emniyet tedbiri olarak mektum tutuluyor. Biz de, mecbur olarak, tazim vazifemizi ifa iin gnn ilk saatlerinde istasyona toplanm oluyoruz. Bu cevab beni tatmin etmemiti. Bilhassa mektep ocuklarnn hali periand. lerinden birisi o srada baygnlk geirmez mi? Bulunduumuz gneten mahfuz binann penceresinden manzaray grnce dayanamadm: Canm Bekir Sami Bey... Maarif erknna emir veriniz de, bu masum ocuklar hi olmazsa glgeye eksinler. Sra ile dklecekler. Bizim Suriyemizin Sultannn terif saatleri malm deilse bunun cezasn evltlarmza m ektirelim? Mehul muadeleler halli ile megulz... dedim. Bu szlerden de, hi bir kasdm yoktu. Vali, derhal emir verdi, ocuklar glgelie gtrldler, bir saat kadar sonra da, tren gzkt. leri gzcler flamalarla iaret verdiler. Cemal Paa, byk bir nezaketle istikble gelenlerin ellerini skyordu. Vali ile evki Paann arasnda idim. Geldiimden haberdar edilmi hli vard. Sarlarak msafaha ettik:

 kindi ayna karargha beklerim. dedi. Karargh da, benim kaldm Baron otelinde idi. le yemeini, evki Paa ile beraber yedik. kindi saatlerinde, Ordu Karargh haline konulmu olan alt kattaki yaver odasnda, beni karlayan Bahriyeli yaver Nusret Bey: Sizi bekliyor... dedi ve kapy at. Cemal Paa, ayakta ve pencerenin yanndayd. Yine sarltk. Fakat hlinde, sabahkinden farkl bir garabet ve ekingenlik vard. strabn bir glmsemeye sarma gayreti ile: Nasl Eref iim... Suriye Sultanl bana yakmyor mu? dedi. Evvel, bu cmleden bir ey anlamadm... Fakat bir nda, istasyonda, mektep ocuklarn saatlerce gne altnda bekletmenin verdii znt ile kullandm cmlelerin, Cemal Paaya nasl bir kt maksadla ve jurnaclk ruhu ile iletildiini kavradm. Benim, Enver Paa ile olan rabtam malmdu. Onun yanndaki mevkiim de... Enverle Cemal arasndaki hdiseler de malmdu. Abbas Hilmi Paann, vaktiyle, Drdnc Ordu Kumandanln bilen tek insan da bendim. Onun bu makama gelmeden ayrlmasnn sebeplerini de... ok mteessir oldum. Vatan elden gidiyordu ve biz, ne kk ve basit ahs dertler, meseleler, kaprisler ve rekabet duygular iinde idik... Sknetle dedim ki: Size olan sevgimi bilirsiniz. Bu szleri, istasyonda bilhassa mektep yavrucuklarnn saatlerce gne altnda bekletilmelerinin znts ile sylemitim. Mal bulmu marib gibi yetitirmiler... Syliyen kim? Ben, yni sizin bylecesine yakn dostunuz olan Eref... Sylenen kim? Siz... Yni, Drdnc Ordu Kumandan ve Bahriye Nazr Cemal Paa... Vali de, evki Paa da yanmda idiler. imdi baknz Paa Hazretleri... Bizler, her eyi bu jurnalcla bavuranlar tepelediimiz, onlara iltifat ettiimiz iin kaybediyoruz. Ben, bu saltanatl gidi ve gelilerin hikmetini kavramyan bir mcadele ve hareket adamym. imdi benim bu szlerimden bylecesine mn karanlar, en kk ikazlar sizlere nasl aksettiriyorlar, onu dnyorum... Cemal Paa, beni sknetle dinledi. Elimden tutarak, bir kanapeye ilitik. Dedi ki: Erefiim... Benim Sultanvr geli gidilerim, halkn indinde hkmet itibar ve azametini temsil edebilmeyi ekle balamak istediimdendir. Halkn hkm gzndedir. Halk, hkmetin satvetini gzlerinin ibresinde takib eder. Yoksa ben saltanat budalas deilim...

BR GZL HTLL OCAI I TARH DE SAFHALAR

Tekilt- Mahsusa, kuruluundan dalna kadar gizli bir messese olarak alt: Kurucusu Eref Beyin kafasnda, Sultan Hamid istibdadna kar ferd mcadele balarken, yrd yolun sonunda imparatorluun kaderine istikamet verebilmi bir ihtill hatt inklb messesesini kurabilmenin hayli dahi yoktu. Kendisi, byk bir samimiyetle bu hakikati itiraf eder: Ben, der, ecid ve Hicaz llerine, gen bir

zabit olarak srldm. Memleketin iinde alkand hakszlklar, istibdad tecellileri, bilhassa jurnalciliin aile harmine kadar girmesi, devletin varlna musallat olan i ve d dmanlar, gen ruhumda, hakszlklarla mcadele akn uyandrd. Siz, hi kabahatiniz olmadan, ortaa ikence vastalarnn en fecii olan, hatt Engizisyon devrinde bile rastlanmyan tomrua aklma zulmne uradnz rn? Ben, zindanlarda aylarca inletildim. Kabahatim neydi, bilmiyorum... Bildiim tek ey, memleketi saran hakszlklarn infiali ve isyan duygusu idi... Taif'de, o muhterem Hrriyet Babas Mithat Paa'nm ehid edildii odann karsna, ibret olsun diye kapatldm, Taif zindanlarnda zulme uradm. Gentim, mukavimdim, ylmadm, frsat yarattm, katm, benim gibi madur olanlar topladm, mcadeleye baladm, eklen ne kadar kuvvetli gzkrse gzksn, her istibdad mekanizmas gibi. Sultan Hamid'in idaresi de rmt. Bana bu sldde olan zulmn yklabilmesi iin bir Tekilt kurmak fikri, Veteriner Miralay Dr. Rasim merhumdan geldi: Sen, nasl byk bir iin iindesin, farknda deilsin: Ordu'nun bilhassa Erknharb snflarnda kaynama var. Herkes dertli ve mustarib... Ferd i olmaz. Tekilt yap. Mcadelene btn vatanperverleri davet et. Tarih nnde. Dnyann her mtemeddin yerinde, ihtillleri ve inklblar mnevver snflar yapar, halkn uuruna mal eder. Bak, am'da, Haleb'de, Beyrut'ta, zmir'de, Selanik'te, Manastr'da, Kosova'da mrettep kolordulara dalm saysz gen zabit, vilyet ve sancak merkezlerinde birok mnevver gen memur var, doktor var, hukuku var... Hepsi, bir rnek, arkasndan gidilecek numune bekliyorlar. Sen, etrafna topladm bir avu insanla, Hicaz'da Sultan Hamid idaresiyle oynayp duruyorsun. Bu, btn memlekete malm olursa, her tarafta mmasil hdiseler balar ve vatann muhtelif yerlerinde balya parltlar, gnn birinde istibdad ykan k! olur, bunu ne sen, ne ben kestirebiliriz.. vakfetmektir... Fakat insanlarn asl vazifesi, ellerinde olan memleketlerine

eticeler, o memleketin umum varl, vatanperverlii, feragat ve fazilet

duygularyla alkadardr. nce noktalar, teferruat dnld m mitsizlikler balar, hesablik, byk neticeleri elmeler... Haydi bakalm.. Sahneye k!.. Tekilt- Mahsusa, Hicaz ve Suriye'de, Sultan Hamid idaresinin dayand temellerin rkln, Kucuba Oullarnn ferd mcadelesiyle ve zabta vak'as hudutlarn ap bir mill ayaklanma mahiyetini alan hviyete brnnce, vatann her tarafndaki mnevver kadro mitlerini bu mcadeleye balad: Bu srada, Avrupa'da olanlar, muhtelif telkin vastalar ile halk uyarmaya alyorlard. Memleket iinde byk merkezde bu gizli tekilt sratle geliti: am, zmir ve Selanik... O gnlerde, am'a srlm olan kolaas Mustafa Kemal, Eref Beyin kardei Selim Sami'ye sahte bir nfus kd temin ediyor ve btn demiryolu ve kara yollarn tarassuda alan, seyahat iin mrur tezkeresi yni seyahat edebilme vesikas istiyen ve vatann en cra kelerine kadar yaylm Hafiye tekiltndan kurtulabilmek iin, bir de sahte vesika temin ediyordu... Tekilt- Mahsusa'mn ilk gnlerde bile, gzden rak olabilmek ve tannmamak gayretini gryoruz: zmir ve stanbul gizli seyahatleri, ibretli maceralara mevzu olan Selim Sami'nin bu yolculuu hangi kyafetle yaptn da, kar sahifedeki kliede gryoruz. Tekilt- Mahsusa, Eref Beyin Avrupa'ya kamasndan ve Paris'te toplanm olan ttihad ve Terakki'nin ilk kurucular ile temasa geerek, tekilt Rumelinde geniletme ve kurma hareketine girimesinden sonra, Karbonari ihtill hviyetine, bir de siyas ehre verdi. Merutiyetin iln ile Tekilt- Mahsusa'y, o patrd ve kemeke iinde, vazifesini bitirmi olmann unutkanl ile gryoruz! Fakat talyanlarn Trablus-Garb'e yaptklar ihra ile sona eren tatl ryalar devrinden sonra, Tekilt- Mahsusa, kendi kadrosu iindeki Ordu mensuplar ile, Trablus-Garb mdafaasn baaran fiil aksiyon hareketidir: Balkan Harbi faciasndan sonra ise, o baarl mcadele gnlerini stanbul'u dolduran mekansz muhacirler, Hali sandalclar, Galata hammallarndan derlenmi babozuk topluluu ile ihya hareketi, elbette, msbet netice vermiyor: atalca hattna sevkedilmi olan bu kuvvetler, Kumburgaz, Yalos, ahtros kylerinde, yerli gayr-Trk ve gayr-mslim tebeaya saldryor. Bunun zerine Enver Paa (daha o zaman kaymakam Enver Bey) azm

Paay ikaz ederek, bu kuvvetlerin tensikine Eref Beyi memur ettiriyor, Kee Bekir Stk

isyann bastran Eref Bey, bu derme atma kuvvetleri, nizam altna alyor: Selim Sami, Sleyman Asker ve ordudan seilmi, daha sonra kolordu ve ordu kumandanlklarna kadar ykselmi deerli gen zabitlerin himmetiyle, nizam altna alnan bu kuvvetlerle, Edirne'nin kurtuluunda byk ve asl hizmetler yapyor, ve Balkan Harbi facias iinde tek gnl ac hdise olan Garb Trakya, Bulgarlardan kurtarlarak burada bir Trk Hkmeti kuruluyor: Hem de, Tekilt ve hviyet bakmndan tam bir CUMHURYET olan hkmet!.. Bu baar ile Tekilt- Mahsusa'nn, imparatorluun o karmakark hviyeti iinde, ittihad- anasr fikrini kadrosunda temsil eden fiil varlk olmas fikri hatra geliyor... Bu fikrin temeli de, Enver Paann, Harbiye azr olmasdr.. Paa, resm ve husus

hayatnn en yakn arkadalar olan Eref ve Selim Sami kardelere, bu fikrini bir vatan vazifesi halinde telkin ediyor: Artk Tekilt- Mahsusa'nn hem kadrosu, hem gayesi vardr... O kadar ki, Balkan Harbini takib edsn devre iinde Ordu resmen terhis edilmise de, Tekilt- Mahsusa'nn kadrosunda vazifeli olanlar, memleket menfaatleri icabettirdii nda derhal harekete geebilecek hazrlk iindedirler.. Birok temel meseleler ve fikirler, bu kadro tarafndan ele alnyor: Trk Ana-Vatanmda Moskoflara kar bir ayaklanma hazrln BE TRKLERe verme hdisesi, slm leminin her tarafnda gizli ihtill ve mill kurtulu hareketleri tekilt kuruluyor. Tekilt- Mahsusa bu devresinde, devletin bnyesinde gizli bir messesedir. Fakat, irade-i seniyye ile kurulmu resm, nizam, kanun bir varlktr. Eref Bey, BE TRKLER Hindistan yoluyla Ana-Vatana iletmek iin yola knca, yerini, Sleyman Asker'ye brakyor. Onlar yolda iken Birinci Dnya Harbi patlam ve devletimiz de harbe girmitir: Eref Bey, Enver Paadan ald husus talimat zerine Hicaz'a geiyor, orada tekilta balyor. Sleyman Asker de Badad cephesinde Osmanck taburunun (ki, bu kuvvetler de, Tekilt- Mahsusa'ya tbi idi) bana geiyor, Tekilt- Mahsusa'y bizzat Enver Paa idare ediyor, irtibat miri olarak da, Krkayak Hsamettin Bey vazifeleniyor. Badad'a asker vali ve kumandan olan Sleyman Asker, u-ayyibe muharebesinde yaralanyor ve intihar ediyor. Eref Beyin Birinci Dnya Harbi iindeki hayatnn bir ksm, ve kendisini yaral esir olarak Malta'ya srkliyen Tekilt- Mahsusa, tarih gereklerin dourduu mill bir messese idi: Daha sonra istiklline kavuan Mslman memleketlerine (Msr, Tunus, Fas, Cezair, Pakistan gibi) Hrriyet fikri ve bu fikrin hayl olmakdan kurtulmas yollar, Tekilt- Mahsusa'nn

himmeti olarak meydana geldi: Bu lkelerde, daha sonra msbet neticeyi alanlar veya onlarn bir nesil nndekilerin byk ounluu, Tekilt- Mahsusa'nn kadrosunda vazifeli idiler. Acaba bizim, bugn iin, sulh, insaniyete; hrriyeti ve mill istikllci inanlar ve gayeler bakmndan dnyaya anlatacamz hakikatler yok mudur? Bir zamanlar, dnyaya hkmetmi en byk bir imparatorluun manev vrisi ve cihan iinde mstakil son Trk devleti oiarak, dnya yzndeki seksen milyonu aan rkdamza ve drt yz milyona ykselmi dindamza, fikr, hars, itima hibir balantmz kalmam mdr? Ve, bu balantlar iin lyk bir messesenin faaliyeti, dnya muvazenesindeki kuvvetimiz iin art deil midir? te bir sr sual ki, cevap verebilmek iin, evvel, Parti kavgalar ile birbirimizin yakasndaki ellerimizi ekip, akamza koymak ve dnmemizle mmkn... Fakat nerede o mes'ut gn?...

Kendisine hakknda byle bir fikir beslemediimi temin ettim. Fakat, Cemal Paann ruh haleti, memleketin iinde bulunduu artlar ve onu idare edenlerin buluttan nem kapma psikolojilerini ok gzel gsteriyordu. Halbuki memleketin artlar, onu idare edenlerin evvel kendi hareket ve niyetlerinin Mlisiyetine, sonra da birbirlerine tam bir gven hissiyle balanmalarn ieab ettiriyordu. Gerek stanbulda, gerek byk merkezlerde bu temel duygunun zayfladn hznle mahede ediyordum. Cemal Pasa, mevzuu deitirdi. stanbul havadisleri sordu. Duyduklarm ve bildiklerim, ne'e ve mid verici deildi. Bilhassa, mam Yahya'nn nezdindeki yeni teebbsm, kendisinin o gne kadar takib ettii siyasetle tam bir irtibat ve intibak da yoktu. Buna ramen,

Bakumandanlktan, hareket ve faaliyetim iin ifre ile talimat alm olduunu bildiimden, teferruata girmeden dncelerimi anlattm. Arabistan siyaseti zerinde, o gne kadar, aramzdaki gr ayrlklarnda ben hakl kmtm. Hi itiraz etmedi. Muvaffakiyetim iin elinden gelen btn yardmlar yapmya hazr olduunu syledi. Cidden samim idi. Teekkr ettim. Cemal Paada da, hdiselerin beklenildiinden baka tarzda inkiafndan ve tecellisinden doan dertlilik ve asabiyet vard. Bu srada yaver, Lbnandan beklenen bir heyetin geldiini haber verdi. Frsattan istifade ederek msaade

istedim ve Cemal Paadan ayrldm... O nda nereden bilirdim ki kendisiyle, yakn ve uzak mazide, iki fn arasnda teesss edilecek en yakn dostluk ve ideal mnasebetler kurmu olduumuz Ahmet Cemal Paa ile vatan dvalarn bir daha bylecesine

gremiyecektim...

MED EDE FAHR PAA I KARARGHI DA:

Yanmdaki arkadalarla beraber Haleb'de daha fazla kalmyarak am'a hareket ettik. Yollar, fevkalde zamanlarn hercmerci iinde idi. am'da, eski kararghm olan Damaskos Palas'a yerletim. Artk kararm vermitim: Yemen'e karadan gidecektim... Deniz yolu, benim iin daha ksa olmakla beraber, Kzl Deniz'e kabilmenin imknn bulamyordum. am, ngiliz ve erif Hseyin'in casuslar ile dolu idi. Burada, iten ie devam eden bir de ngiliz - Fransz rekabeti vard. Damaskos Palas'ta, bir Fransz casusu olduu pek de belli olmyan ve svire gibi tarafsz bir memleketin pasaportuna tayan gzel ve zengin bir kadnla, yine ayn vasfta iki akraba yien hareketlerimi eitli vesileler bularak adm adm takib ediyorlard. Mevzu msaid olsa, bir ajan'n, adna alt devlet iin bir eyler renebilme bahasna ne relere bavurduunu anlatmam, hayal polisiye ve casusluk romanlarnn iinde bulunabileceklerden pek, pek ok merakllarnn, o gnlerde mparatorluumuzun drt bucan sardn anlatmya yeter... Der'a'da bulunan baz Drz kabilelerin isyan ile karakollarmza taarruz etmeleri am'da gnn meselesi halinde idi. Vali Tahsin Bey (daha sonra Cumhuriyet devrinde nc Umum mfetti olan merhum Tahsin Uzer) bu silerin tenkili iin benden yardm taleb etti. zmir'den hareketim srasnda, Yemen'deki teebbslerim muvaffak olursa, cephe gerisi savalar iin adreslerini tesbit ettiim Tekilt- Mahsusa'nn, Ordunun drt bir ktasna yaylm olan tecrbeli etecilerinden bir ksmnn mes'ul kumandanlarna mracaat ederek hemen am'a gnderilmelerini taleb ettim. Bu arada, Garb Trakya Hkmet-i muvakkatesinin kuruluunda byk fedakrlklar olan ve hlen am'n Kunaytra kazasnda bulunan Eyyub Berzenc'i sratle gelen efradn bana geirttim. Bizzat Valinin de itirak ettii tenkil harekt ksa zamanda en msbet neticelerini verdi. Tahsin Beyi isyann bastrlmasnda, Tekilt- Mahsusa kuvvetlerinin hizmetini, hem Drdnc Ordu Kumandanlna, hem de Sadrzam ve Bakumandanla bildirmi. Bana

da, ayrca teekkr ederek, efradn nakd mkfatla taltifinin mmkn olup olmadn sordu. Mni oldum.,. Btn endiem, yaplan vatan mcadelesinin bir menfaat havas almas facias idi. Fakat kendilerine, birer nian verilmesi ve knyelerine terfileri iin mesned olmasna muvafakat ettim. Bu gnlerde, deta bir meydan okuma mnas tayan ayan dikkat bir hdise vukua geldi: 12 lik Zays drbinim, klfndan alnd ve iine tehdid mektuplar konuldu!... Bu basit ve garib hrszlk ve tehdid, faaliyetimin dmanlar tarafndan takib edilmekte olduu phesini bende kanaat haline getirdi. htiyatl olabilmem de ne yazk ki mmkn deildi: Gya kendi memleketimizde, vatanmzn bir parasnda idik! Artk Medine'ye doru hareket etmek ve oradan da ok iyi bildiim Byk l' aarak Yemen'e erimek kararnda idim... Fakat hareket plnm istisnasz kimse bilmiyordu. eklen Medineye, aziz ve muhterem dostum Fahri Paaya nezaket ziyareti yapacaktm. Yanmda, mitralyz takmm ve hazinem olduu halde yola ktm. Odunla iliyen tren bizi ancak alt gnde Medineye eritirebildi. Hareketimizden evvel hastalanan San'al Ahmed Mcahid'i Der'a Hastahanesine yatrmtk. Bu talihsiz adamcaz, iyilemesinden sonra bize iltihak iin yolda iken bileti olmamas bahanesiyle tevkif etmiler! Elinde, her trl yardm grmesi iin Harbiye Nzr mstear Mahmut Kmil Paann bir de tavsiye mektubu bulunmasna ramen, bana gelenler, nasl bir hava iinde mcadele ettiimizi anlatan ibretli bir hdisedir. Kendisinin kurtarl ancak benim vak'adan haberdar olarak yaptm iddetli bir tazyikten sonra mmkn olabildi! Medineye geliimizle beraber beni istasyonda, Fahri Paa namna yaveri karlad. Paa Matman. Gazal boaznda mdafaa hazrlklar ile megul idi. Beni beklediini bildiriyordu. ok sevdiim ve saydm bu eski dostun ziyaretine gittim. Yanmda erif Mzeygr de vard. Bir gece misafiri oldum. Fahri Paann mevkii ve vaziyeti gn getike gleiyordu. Msbet ve tatminkr bir siyaset de takib edilmiyordu. Ahamede kabilesinden Hudeyka oullarn, Paann yannda kalmakta olan Fkra'llardan renmek istedim. Hepsinin Cdeyde boaznda mevzi tutmu olan as erif Hseyin'in olu Faysal'n yanna gittiklerini sylediler. Fahri Paaya, Arab Bedevilerinin mizalar ve ananeleri zerinde izahat verdim, baz tavsiyelerde bulundum. Bu tavsiye ettiim tedbirleri bizzat almak ve tatbik etmek zere Paa ile tam mutabakat halinde idik ki, Toros menzil

kumandanlndan, beklediim deniz motrne ait on ikinci kolordu ifresiyle u telgraf geldi: Sual buyurulan mhimmat ve vastalar 10 eyll 1332 (1916) tarihinde, Necati Bey'in emanetinde olarak am'a sevkolunmutur. Arzolunur. Yrabbi... Bu ne ihmldi!... Ortada, Bakumandann ahsen, btn menzillere verdii kat' emirler vard. Buna ramen, beklediim vastalar, krk sekiz gndr yollarda idi. Nihayet 27 eyll 1332 (1916) da mcahid smail ve Kemal Beylerden u telgraf geldi: Bugn, Kemal Beyle btn beklediklerimiz geldi. Benzin ve gazlar akyor. Tenekeler yolda delindi. Emrinize muntazrz... Ben, Medinedeyim; delmen tenekeler am'da!... Ne emir verebilirdim? Fahri Paa ile iinde bulunduumuz vaziyetin fecaatini iimiz yanarak konutuk. Krtasiyecilik, bizi sulhte de, harbde de mahvediyordu: Yemen'e, Kzl Denizi aarak gitmek kararnda idim. Sahilde, zanbu (Arab yelkenlisi) bile hazrlatmtm. Fakat gelmesine bunca mid baladm motor ve vastalar, ite bir buuk aydr yollarda srkleniyordu. Derhal hareketlerini emrettim. Fakat mfreze kumandan Rfat Beyden aldm telgraf, beni hiddet ve istirabdan deli etti: Eyann sevki iin ancak bir vagon alabildim. Bir buuk vagon daha lzmdr. Hat komiserlii ve merkez kumandanlna mracaatm zerine ancak drt gn sonra bir vagon daha verebileceklerini sylediler. Eyann mtebakisini burada emin bir makama brakarak efrad ile hareketim veya vagonlar beklemem hususunda emirlerinize muntazrm.

MD DE SAHL YOLU:

ahs imzamla ve BR DAKKA TEHR MUCB- DAMDIR kayd ile ve bata hat komiserlii, am merkez kumandanl olarak ektiim ok iddetli telgraf zerine gayet mstaceldir kaydiyle nihayet aylardr beklediim neticeye dair mjde gelebildi: Benzin, motor, gaz, cephane, tfek, erzaklar ve bilhassa beklediiniz emanet ve saire mkemmeldir. Vagonlarla am'dan 4 terinievvel 1332 (1916) hareket ettim. Mfreze ile Eb Naam'de kalmak zere emrinizi aldm. Motor ve levazmat da beraber mi kalacak,

yoksa Medineye mi gelecek? Deve semerlerini emirle am'da terkettim. Ester ve develeri te-hizatyla beraber Medine-i Mnevvereden almak zere zata mahsus telgrafla Bahriye Nazr Paa Hazretlerinden emir aldm. Herhalde ben yalnz olarak Medineye kadar geleceim. Bu bapta emirlerinize, Eb Nam'da muntazrm. stirabm cidden bykt: zmir sabk liman reisinden ahs paramla satn aldm bu fevkalde sratli ngiliz motr ile, Kzl Denizi rahata aabilecek idim. nk on be gn evveline kadar, Kzl Denizin bir ok ksmlar, s erif Kuvvetlerinin eline gememiti. Benim buralarda ok yakn dostlarm, gvendiim insanlar vard Fakat biz, krtas muameleler yznden bu altndan deerli gnleri kaybetmitik... imdi, motor hazrd, zanbu (arab yelkenlisi) Kzl Deniz aklarnda beni bekliyordu... Fakat, fakat ne yazk, artk Bizim diyebileceimiz sahil yoktu: nk, Bahr-i Ahmer (Kzl Deniz) in btn kylar, hain ve s erif Hseyin'in, daha dorusu ngilizlerin kontrol altnda idi. O gzelim frsat da karmtk: Hem de, bamza bir ok dertlerin gelmesinin balca sebebi olan lubalilikler, krtasiyecilikler, gafletler uruna...

L AMAK KARARI DA DM:

Benim iin yapacak bir tek ey vard: l' amak!.. Vakia l, geilebilecek olan btn kesimlerde s erif Hseyin ve oullarnn kuvvetlerinin tam bir kontrol altnda idi. Fakat ben gryordum ki, Hicaz isyann durdurabilmek ve bastrmak iin tek are. Yemen mam Yahya ile bu evredeki Bedev kabilelerini slerin zerine sevketmek ve onlara, bizzat kendi silh ve usulleriyle mukabele etmektir. ln coraf, tabi, ananevi icab bu idi: l hayat, nizam ve disiplini reddeden ve ancak kendi husus artlarna intibak edildii zaman, cevab verebilen bambaka lemdi... Bu gerein anlalmam veya anlalmak istenmemi olmasdr ki, asrlardr, oluk gibi Trk kannn bouna harcand bu riya, menfaat, hodbinlik dolu diyarda, hakik bir Trk hkimiyetinin kurulmasna mni olmutu. te, o gnlerden zamanmza kadar geen vak'alar hep ayn hakikati isbat etmiyor mu? erif Hseyin'in ve oullarnn akibeti ne oldu? Bu aile uruna ve onun gsterdii yolda, asrlarca ekmeini yedikleri, nimetini grdkleri, ihtiram ve saygnn en stn seviyesine kartldklar halde, Trk milletine ve devletine kar isyan etmi olan bu halk, sras geldi, erif ailesinin ferdlerini suikasdlar, isyanlar, ihtilller ile paralamad m?

imdi onlara mensub olarak, sadece bir rdn'de yapmack bir devlet var... Onun da akibeti belli deil. O da, evresindeki erke lejiyonunun kudretiyle ayakta durabiliyor... ngiltere, Arab Yarm Adasna bu hakikatleri bilmenin saadet ve kolayl ile girdii iindir ki, bizim gafletimizi gstermedi, istenmediini hissettii zaman, iktisad menfaatlerini salama balyarak elini ekti, gitti: Harcad parann, dkt kann binlerce misli petrol servetini garantiye baladktan sonra... Biz ise, topran altndaki nimetin gafili olarak, toprak stndeki kum'un ve bu kum kadar seyyal ve akc hayltn arkasndan kotuk: z vatan braktk, oralarda didindik durduk... Ben una kani idim: Hicaz isyannn alevlendii u sralarda, eer bu isyan bastrlmyacak veya hi olmazsa, belirli ve mahdud bir sahaya sktrlmycak olursa, ngiliz taarruzu erge balyacakt. ngilizler, Filistin cephesinde ve Sina blmnde, bu neticeye intizar ediyorlard: Patlattklar i ihanetin kendi hesablarma msbet neticelerinin elde edilmesine.... Bunu da nliyecek tek tedbir, l halkn birbiri zerinde hesaplamaya sevketmekti... l ylecesine menfaat kavgalarnn devam ettii bir yer idi ki, bu kavgalarn istikametini tyin edebilmi olanlar iin, kendilerinin husus emek harcamalarna lzum yoktu. Ne yazk ki, asrlardr bu mehuller beldelerinin anahtarlar elinde olan bizler iin malmlar, mehullerin yannda pek zavall bir tutamak deersiz bilgi idi. l' amak... Bu, sylenildii kadar basit ve kolay deildi: Medine, imalden ve garbden muhasara altnda idi. Fahri Paa, mhirne bir manevra ile, dmann muhasara hattn ehrin yaknndan Bir'ul dervi, Gair ve Mceyz'e kadar atmya muvaffak olmutu. Fakat zaman getike urban, Hanelik zerinden ehre yanamya muvaffak oluyor ve vaziyet her n daha da fenalayordu. Kumandan Paann ellindeki kuvvet ise, hi bir mukabil harekete imkan vermiyordu. Demiryolundan kfi derecede istifade edilemiyordu. Lokomotifleri iletecek kmr ve odun da, erzak ktl balamt. Hkmet, halk arasnda honutsuzluu nlemek gayesiyle, amdan kurua ald buday Medinede bir kurua sattryor, askerin erzakndan keserek yerli halk tatmin yoluna gidiyorsa da bedeviler, gelen kervanlar soymak iin hi bir frsat karmyorlard.

Kuvvetlerime, ehir civarnda devaml talimler yaptryordum... Bylelikle, benim de ehrin mdafaasna itirak ettiim zannm uyandrmaya alrken, bu manevralar, ehri kuatm olan s kuvvetlerin de maneviyatn kryordu.

K KAFLE HAL DE HAREKET:

Mevcut kuvvetlerimi iki kafile halinde hareket ettirmeyi muvafk grdm: Tecrbelerim, o engin llerde, bir msademe olduu zaman yardmc kuvvetler arasnda kolaylkla girebilecek Bedevilerin, bizi birbirimizden ayrarak zayf drmelerine mni olmak idi. Birinci kafilemi, Yemenli eyh Mzeygr'n kumandasna vermitim. San'al Ahmet Mcahid Efendi ve yzba Rfat Bey, birinci mfrezede vazifeli idiler. Hazinemizi, smail Hakk Paann mutemedi olarak bana tavsiye ettii mlzm Yusuf Efendi ile, emirberim zenci Musa'nn kumandasndaki muhafzlar tayacaklard. Hac Ali Mrb isimli, sadk ve fedakr Yemenli mcahidi de, hazine bir tehlikeye maruz kalrsa, ok iyi tand bu havaliye gmmesi iin onlarn emrine braktm. Bu arada, garib bir hdise vukua geldi: Hareketimden bir ka gn evvel, mavzerlerimizin miktarn, yolda bize iltihak mmkn ve muhtemel olanlar da derpi ederek, artrmak istemitim. Medineden bana birok iltihaklar da olmutu. Mavzer saymz artrmak iin mracaat ettiim Ordu Kumandan Cemal Paa namna, menzil mfettiliinden, mavzer tahsis edilemiyecegine, dier ihtiyalarmz temin iin emir alndna dair garib bir haber geldi. Bunun zerine, eski dostluklara istinad ederek civardan silh ihtiyacn tamamiyle karladm. Yanmda olmasn ok istediim ve vaktiyle bn-i Reid'i ziyarete giderken bize yol gstermi olan Huteym kabilesinden Abud bn-i sa da gelince, Allahn ltuf ve inayetine snarak yola ktk. kinci ve asl kafileye ahsen kumanda ediyordum: Mitralyz mfrezesi, hecinsvarlar, Tekilt- Mahsusann kahramanlar bu kafilenin iinde idi... Miktar itibariyle ok azdk. Birinci kafilemiz otuz be, ikinci kafilemiz yetmi alt kii idik. Bunlarn byk ksm, elbetteki muharib de deildi. Fiilen savaa girecek olan kadromuz artk krk kii idik. Belki tarihin garib bir intibaki veya tekerrr, Selim Sami de, Garbi Trakyay bize kazandran Habibe savan krk feda ile yapmt. Ben de, Trablus Garb'de talyanlarn ilk esir alaynn sancan, yine krk mcahid ile almtm. Bir silhl atma olursa, asl

kuvvetimi krk rakam zerinde bulunca, ferahlk ve teselli duydum. nsan ruhu, bazen ve bilhassa g nlarda, en masam hdiselerden mid aramaya ne kadar muhtatr. Kafilemizin bir de imam vard?: Medineli Hasan Efendi Zeytuni... Bir lm-kalm yoluna kyorduk. Bu temiz yrekli, hakik Mslman limi, mukaddes ve erefli bir vazife yolunda olduumuzu anlam olmann inanc ile bize iltihak etmiti. Ne are ki kader, l'n ortasnda bizi ancak drt yaral ile kalarak erittii zaman, Allaha son nefeslerimi verirken dini telkinlerimizi, kendi vicdanmzla yapmamz mukadder klmt. Fakat, onun da adn burada minnetle anarm. Hazineyi birinci kafile ile gndermemin sebebi, bu kafileye riyaset eden eyh erif, Mehmet Muzeygr'n aslen Yemenin tannm bir ahsiyeti ve yanndakilerin hepsinin Yemenli olmas dolaysiyle, Urban tarafndan evirilirlerse, memleketlerine giden yolcular olarak telkki edilecei idi. Yzba Rfat Bey de, erif Muzeygr'n kaynbiraderi olacakt. Yusuf Bey ise, Yemende olan akrabalarn grmiye giden bir yolcu idi. Nitekim birinci kafilemiz, ilk gnlerde, hi sknt ekmeden yol ald ve Yemen'deki kuvvetlerimiz iin hayat deeri olan hazineyi, inanlmaz sadakat duygusiyle yerine eritirebildi. Onlar iin dndm msbet ve hayrl ihtimalin tahakkuk etmi olduunu, aradan ok zaman getikten sonra rendiim an derin bir haz duydum ve kendi bamza gelenlerin acsnn tesellisini bu muvaffakiyette aradm, Fahri ve Basri Paalar, daha sonra da bizzat Cemal Paa, s erif kuvvetlerinin byk kafileler halinde ve ilerinde ngiliz, Msr, Tunuslu zabitler otorak yola ktklarn ve bu sebeble, btn Medine'nin etrafnn (kuatlmakta olduunu, bylece on binlerce dmann evreledii bir muhasara hattn yarmann imknszln dnerek yola kmamay, Hazineyi birinci kafile ile gndermi olmam kfi bir muvaffakiyet sayarak geri dnmemi bildiriyorlard.? Bir-i Osman mevkiinde kararghm kurdum. Vaziyeti, iki gn ve gece, sadece kendi mantk ve vicdanmla muhakeme ettim: lk kafilem, muvaffakiyetle yoluna devam ediyordu. Eer ben de ayn saadete ve talihin ltfuna mazhar olabilseydim, Hicaz isyann beklemedii bir nda bastrmak gibi, memleketime emsalsiz bir hizmete imkn bulacaktm. Bu gaye, urunda lmeye deecek kadar mukaddesti. Birinci kafileyi yola kardktan sonra geri dnmek, izzet-i nefsime ar geliyordu. Karar verdim: Btn arlklarmz, Menzil mfettiliine teslim ettik... En ksa yoldan, fakat en tehlikeli

yoldan mmkn olan sratle giderek Yemen'e ulamak iin ahdettik. Arkadalarma vaziyeti aka anlattm: stiyen geri dnebilir. Emin olunuz, asla mteessir olmam. Sa salim dnebilmemiz ancak Cenab- Hakkn ltfu ilhisi ile mmkndr. Buraya kadar en zor artlar altnda vazife grdnz. Sizlere teekkr ederim. Benim ahs kararm sizi bana itirake mecbur edemez. Baknz, ite, Bakumandanlktan da, Ordu Kumandanlndan da, geri dnmemizi tavsiye eden tebliler var. Gelen btn haberler, etrafmzn gittike daralan bir enberle kuatldn gsteriyor. Sizi, kendi vicdannzla babaa brakmadan, lmn iine srklemenin manev mes'uliyetini omuzlarma alamam. Hepinizi evlerinizde bekleyen sevdikleriniz vardr. Dnnz, kararnz bana yarn sabah veriniz. Tekrar ediyorum ki, kararnz dnmek de olsa, kalbimde en ufak krgnlk olmyacaktr. Buna emin olunuz... dedim.

TARH HAYBER SIRTLARI DA GARB RYALAR:

Ertesi sabah, btn arkadalarm namna yanma gelen kii, sonuna kadar devama kararl olduklarn bildirdiler: O anda da Fahri Paadan gelen husus bir haber, erif Hseyin Paann olu Emr Abdullah'n asgar yirmi bin kiilik bir kuvvetle yolumuz zerine doru sarkmakta olduunu bildiriyor, Hazineyi tayan birinci kafilenin mukadderatna terkedilerek geri dnmenin kr- akl ve basiret icab olduu tekrarlanyordu. Yanma gelen kiilik heyete, daha kararlarn bana bildirmelerinden nce dedim ki: Vaziyet deiti... Baknz, Emir Abdullah, yirmi bin kiilik bir kuvvetle zerimize doru gelmektedir. Bu gruh arasndan biz krk kiinin kp enberi yarabilmesi, ancak mucizedir. Sizin kararnzn ne olduunu bilmiyorum. Fakat bu gelen haberi de, btn silh arkadalarmza tebli ediniz, vaziyeti yeniden mavere ediniz ve ltfen sonra bana geliniz. Gelenler arasnda bulunan mlzm Behet Bey u cevab verdi: Beyefendi... Bouna vakit geiriyoruz. Biz sizi ok iyi tanrz. Sizin de bizi tandnz zannederiz. Ben, emirleriniz zerine btn arkadalar toplayp Fahri Paa Hazretlerinin

gnderdii haberi kendilerine yksek sesle okuyacam. Fakat verilmi olan namus szmzn hayat endiesiyle deieceini asla zannetmiyorum. Bize yarm saat msaade ediniz. Evet... Yarm saat bile dolmadan dnen ayn heyet bana, btn arkadalarnn SONUNA KADAR YOLA DEVAM kararn bildirdiler. Gzlerim yaarmt... Yarabbi!.. Bu ne kahraman, ne ulu bir milletti. O nda, aziz arkadam, Necid llerinde yoldam, bu kzgn kumlar arasnda, gafillere doruyu ve hakk telkin iin bir riyazet ehli skn ve sabr iinde aylarca yol alm olan o emsalsiz edib ve air Mehmet Akif'in Allaha sesleniini duyar gibi oldum Yrab, bu uursuz gecenin yok mu sabah, Maherde mi barelerin yoksa felah? Nur istiyoruz... Sen bize yangn veriyorsun,

Evet... O, be on sersem ne yazk ki, bu asl ve byk vediann eklen muhafzlar olmas lzm gelenlerdi: hanet, Trkln drt yann sarmt... erif Abdullahn, bir ka gn sonra, yaralar ve istirablar iinde yjzne haykrdm gibi, bu adamlar erif deil, en idiler: Hain, nankr, hars idiler... En buhranl ve nzik zamanmzda bizi arkadan vurmulard ve bu darbe, mesel hrriyet ve istikll gibi azm ve mukaddes gayeler iin de deildi: Menfaat iindi... Fn hrslar ve saadetler iindi. imdi kol nizamnda yolda idik. Eb Nme'den bizi uurlryan A Nasr Efendi, erif Hseyin kuvvetlerinin olunun kumandasnda olarak arkdan imale doru aktn, bu yolun da bizi ister istemez kendi kua iine alacan, nk gelenlerin en aa yirmi bin kii olduklarn ve son sistem ngiliz silhlarna sahih bilhassa hecinsvr alaylarnn mkemmel olduunu syledi. Son defa kucaklarken gzleri nemli idi: Eer gcmn yeteceini bilsem, seni yolundan evirirdim. Vallahil azm lme gidiyorsun. Peygamberimiz harb hud'adr demiti. Gel sen de bir gn ileri atlmak zere geri dn... u cevab verdim: Y Ali Nasr... zerimize gelenler bizi neden vurmak istiyorlar? ngilizler namna deil mi? Vaktiyle, bin iki yz seksen be sene evvel, Peygamberimiz Efendimiz burada,

ily- kelimetullh iin nasl dvt ise, biz de, onun mukaddes emanetini, sahte ve riyakr mddeilerinin elinden kurtarmak iin burada kanlarmz dkeceiz. Emir Abdullah yirmi bin ile geliyormu. Kki seksen bin hecinsvar ile gelse... Ben bu nankrlere, Trkln ehameti yolunda bir ders vereceim. Arkadalarmn hepsine, ayr ayr geri dnmelerini rica ettim. Emin ol, ben iki arkadamla, bu emberi daha kolay yararm. ki, nihayet kiinin muhasaray yarmas bakadr, krk kiinin baka... Fakat ne yapaym ki, onlarn izzet-i nefsi de asgar benimkisi kadar mukaddes... Ne yapabilirim? Bir kere ok yaydan kt: Duan eksik etme! HAYBER'e doru vadiler arasnda ilerlemiye baladk. O gn akama kadar yrdk. Mzra namndaki vadiden develerin gemesi iin msaid yol yoktu. Bir gn burada kalarak, kendimize bir yol atk. Efrad eyalarn srtnda tayor ve develeri iplerle balyarak bir taraftan ekiyor, bir taraftan arkalarndan itiyorduk. Arabistanda, pek ndir rastlanan bu sarp mmtakanm almasndan sonra, Hayber dzl balyordu. ok yorgunduk. Hayber'in ardndaki srtlar bize panorama gibi seyrettiren bu vadinin mrtef yerinde karargh kurdurarak geceleme emrini verdim. Nbetiler ikier saat fasla ile nbet tutarlarken, dierleri yorgunluktan btab uyuyorlard. Ortaln aarmasna tahminen iki saat kala fena bir rya grdm... Rya adam deilsem de, zamann ve mevkiin icab bana tesir eden bu ac bir daha uyutmad. Ses karmamya alarak nbetilerden en yakn olannn yanna gittim ve nbeti bana brakp uyumasn syledim. Benim uyandm gren nbetilerden erkes Rfat avula, azald klelerimden Mbarek yanma yaklatlar: Beyim... Size bir ay piirelim mi? Suyumuz ok azd. O gn askere, konserve verecektik. Makinelileri de temizliyecek ve geceleyin, belki bir daha durmamak zere yola kacaktk. Gn aarmt. Makinelilerin temizlenmesine nezaret etmek zere tepeye doru karken Hecinsvar kumandan Giritli smail Efendi, mell bir tavrla yanma yaklat: Beyefendi... Bir ey syliyeceim amma, darlmaynz: Ben bu gece, bir rya grdm. Bilirsiniz ki benim babam ehiddir. Bana, kendisine kavuacam syledi. Vasiyetin varsa yap, dedi. ocuklarm evvel Allah sonra sana emanet... Kendisini teselli ettim, akalatm: Yemende benim tandm bir tbirci vardr. Sabret... Ryalarn orada tbir ettiririz, dedim. Ya o da beni saatlerdir tesiri altnda bulunduran ryam bilse idi?

GALB'LE MALUB'U DL KAVGASI Yaral Eref Bey, Emr Abdullah'n kararghna getirildii zaman, bu geni adr, Uan eyh adn verdikleri Tekilt- Mahsusa Reisini grmek istiyen merakllarla dolu idi. Eref Beyin krk cengverinden yaral olarak ele geen Mamaka Mustafa'y sorguya eken Tunuslu Fransz Binbas Sidi Raho, Emr Abdullah'n huzurunda Mustafa'dan Eref Beyin ller arasnda bulunmadn, kap kamadn sormu, Mustafa da: Kamaz.. Kamamtr. Eer ller arasnda deilse sadr, aranrsa bulunur. demiti. Bunun zerine Emir Abdullah, sava yerinin batan sonuna kadar taranmasn, her tarafa hecinsvarlar gnderilmesini ve Eref Bey hayatta ise, klna dokunulmyarak kendisine getirilmesini emretmiti. imdi Eref Beyi dinliyelim: Geceyi, ehidler arasnda geirmitik. Sabah klar arasnda, balarnda Msrl binba Abdlhamid ve Tunuslu Mslman Fransz Binbas Sidi Raho olan tahminen yirmi kiilik kadar bir grubun, ismimi yksek sesle haykrarak beni aradklarm duydum. Onlar bana yaklatka, harbin acs ve gya din kardei olan bu insanlarn kahraman arkadalarma reva grdkleri zulmle hiddet kesilmitim. Yaralarmn dayanlmaz acsn unutmu gibiydim. Asabi bir buhran iinde tabancama sarldm. Ancak iki dizimin zerine kalkabiliyordum. Benim bu vaziyetimi gren Msrl binba Abdlhamid elindeki tabancay da zerime evirme ihtiyatn brakmadan olduu yerden haykrd. Cit- zlim ve tirc salim (yni zlim geldin salim dneceksin..) Bu, Arablarn harb ve kavgalarda, fenalk yapmama vaadi mnasna gelen bir atasz idi. e mnasebet?.. Biz, asla zlim gelmemitik, ve onlarn bizi salim brakacaklarna

da asla itimadm yoktu. Elimdeki tabancam hl brakmadm gren Msrl Binba beni temin etmiye devam etti: Allah amnllah ve ahde Resul min tarafillh Cellettin Melik = Emir size, Allah ve Resul namna mn veriyor. Hayatnza ahdimiz var, dokunmyacaz. u cevab verdim:

 Bunca fecaatten sonra bu ahde ne lzum vard? Etrafmzdaki manzaraya baknz... Eer, Emir'in yanna kadar bana bir tek sual sorar ve izzetinefsimi rencide edecek bir tek sz sylerseniz, emin olunuz, iki taraftan birisi lr. Beraberimde nianc onbas yaral izzet olduu halde ve sadece onun koluna dayanarak Emir Abdullah'n karargh olan muhteem adra girdik. Abdullah, beni nezaketle karlad. Ayakta idi, yaralarmla alkadar oldu. Bu sun' nvzi, bana, o ndaki ruh haletim iinde ok dokundu. Belki kabalk yaptm, fakat nefsime hkim olamadm: Allah hakk iin sizler, erif deilsiniz. eni adamlarsnz, bu memlekete hiyanet ettiniz... dedim. Abdullah bir n sarsld, fakat derhal nefsine hkim oldu: Ve l teslev lisnekm, ya Hazret-il Bey... = Lisannz kirletmeyiniz Beyefendi... cevabn verdi. Ve adr terk etti... Fakat as erif Hseyin Paann olu Emir Abdullah, Eref Beyin bu kn unutmamtr. Ertesi gn, ziyaretine geliyor, hatrn soruyor ve bir srasn getirerek diyor ki: Ya Eref Bey!.. Buras Arab diyardr, buradan ne istiyorsunuz? Burada ne aryorsunuz? Tekilt- Mahsusa Reisi, ta gediine koymak frsatn bulmutur. Araba ve yksek sesle cevap veriyor... yle ki, adr dolduran ref ve eyhler, hayretle irkiliyorlar: Emir Hazretleri... Siz, stanbul'da, Boazii'nde, lalanzla Yeniky kylarnda izmarit bal avlarken, ben, Arab Diyar dediiniz bu yerleri, muhtemel bir dmandan muhafaza iin yine deve stnde idim. Sizin de mevcudiyeti ile iftihar ettiiniz devletimizin bekas iin buralarda at oynatyordum. te, etrafnzdaki meayihi de ahit olarak gsteririm. Benim devletimin bu topraklarda hakk daha kadmdir. Siz, sonradan ktnz. Fkh, bilirsiniz ki, slmiyetin mantk kaidelerini izah eder ve bu fkh kaidelerine gre de, kadm, yni daha eski olann hakk, yeni olann hakkndan stndr. O halde sizin sorduunuz suali benim size sormam icab eder, ey Melik!.. Abdullah, bu cevab zerine mevzuu deitirmiye mecbur kalyor, asabna hkim oluyor ve diyor ki:

 Evet... Dedikleriniz dorudur. Hatt o kadar ki, yannzdaki bir avu insanla, bu l ap gitmiye kalkmanz da, buralarn her kesini bizlerden iyi bildiinize delildir... Yan sahifede, o mehur ve unutulmaz HAYBER CE G'nin cereyan ettii sahann kliesini gryoruz... Bu klienin orijinali, ngilizlerin hazrlad bir filmden alnm fotoraftr... ngilizler, Hayber'le ylesine alkadar oldular ki, savan cereyan ettii yeri filme aldlar. nk netice bylecesine harikulade idi... Ve yle sanyoruz ki, ngilizlerin bu hassasiyeti olmasa idi, biz bugn sizlere elinizdeki kitapkta, HAYBER'DE TRK CE G'nin cereyan ettii Cembele mevkiinin kliesini vermek hazzndan ve imknndan mahrum kalacaktk.. e hazin ve ne ibret verici netice! Biraz ilerlemitim ki, cidden bir kahraman olan Kunaytral erkez Eyub Berzen, iri ve arslan yapl heybetiyle nme kt, her zamanki deti gibi elimi pt, benimle beraber tepeye doru yrrken yava bir sesle dedi ki: Beyim... Ben bu gece bir rya grdm. u n gibi... Byk bir harbe gireceiz. Ben, ehid olacam. Sen yayacaksm. nk son nefesimi verirken iki olumun da ellerinden tutub sna teslim ettiimi grdm. Sen onlar aldn ve benden uzaklatrdn. Beni de, nur yzl bir insan kucaklad, ty gibi hafiftim. Gkyzne doru ykseldim. Benim ryalarm tecrbelidir. Ben ehid olacam. Evltlarm sana emanet... dedi. Bu, binbir tehlikeden gz ylmadan km, Tekilt- Mahsusa'nn en gvendii Gerillacsnn ryas da ne oluyordu? Kendisi ile akalatm... Fakat o da, bendeki teessr hissetmi ve bu duyguya hrmet etmek istermiesine yanmdan ayrld. Evet... Hem smail, hem Eyub Berzen, ikisi de ertesi gnk HAYBERDEK TRK CENGnin mbarek ehidleri arasnda yer alacaklard... Arkalarnda; eref ve yiitlikten rl bir destan brakarak... Krk kiinin yirmi bin kii ile be buuk saat dvmesi ve kendisinden sekiz misli fazlasn yere serdikten sonra erimesinin destann l'n barna yazarak... nc garabet, makinelileri temizlemeye nezaret ettikten sonra tepeden aa inerken vukua geldi: Klavuzlarmzdan Guneyzeli Bedevi nisbeten glgelik bir yere melmi, kumlar zerinde bir eyler iziyordu:

 Orada ne yapyorsun? diye sordum. Kafasn kaldrd, bana dikkatle ve dalgn bakt: Efendin'... Ya Hazret-i Bey... Ben buradan tallah bir adn ileri gitmem. dedi. Hayretle sordum: Neden gitmezsin? Hasta msn? nndeki kum yn zerindeki iaretleri gsterdi. Damarlar frlam, ar esmer eli titriyordu: Etraf lm dolu... Azrail yollar kesmi. Benim remil atmam amaz. Tehlikenin zerine gitmek olmaz. Onlar zerimize geliyorlar. Ya Hazret-i Bey... Rica ederim, geri dnelim. Asabm gerilmiti... Bu konuulanlar duyulursa, kuvve-i mneviye namna bir ey kalmyacakt. Klavuzu tersledim: Seni imdi zaten geri eviriyorum. Yrei bozulmu insann bizim aramzda ii yok. Allann dedii olur. Ben byle remil ile harb edenlerden deilim. Yallah... Hi arkana bakmadan ve kimse ile konumadan imdi, derhal geri dn... Kimse ile konutuunu duyarsam seni kuruna dizerim. Bedevi acr gibi bana bakt, ban sallad, hi bir sev demedi. Hecinine atlad ve benim kendisini gzlerimle takib ettiime de dikkat ederek, tepenin tenh olan sa kanadna doru hecinini srd, ardnda kum izlerinden beyaz bir yol brakarak kayboldu. Benim ryam, Giritli smail Efendinin, Eyub Berzen'in ryalar... Guneyzeli Bedevi'nin Arablar arasnda doruluuna inanlan kum'u konuturmas... Hepsi, byk bir tehlikenin

zerimize doru geldiini anlatmak istiyordu. Fakat neden amal idik? Biz, tehlikeyi biliyor ve onun zerine gidiyorduk: Kader byle emrediyordu, eref ve haysiyet duygularmz, izzet-i nefsimiz, vatan muhabbeti bunu emrediyordu...

D YA SA KESLM ZERMZE GELYOR!...

Yola ktk. nde giden all Hseyin Beyin pitarlarna yetitim. Bulunduumuz yer, Huteym ve Guneyze kabilelerinin daim vurutuklar arzal saha idi. lerimizde dar bir boaz vard. Buray atktan sonra nisbeten selmete kacaktk. ki tarafa, itimat ettiim

gzcler koymutum. En arkada, yzba erke Mehmet Bey vard. Atm istettim. Cins hayvan dinlenmi, yaklaan kyametin altnc hissi ile dizginleri serbest brakmam iin asl ban asab hareketlerle mtemadiyen oynatyordu. Kafile, tam hareket nizam iinde idi. Dar boaz amak ve son tmsei kmak zere iken en nde giden bedevi Abd, birdenbire durdu, eliyle ufku seyretti, anlyamadm ulumaya benzer sesler kararak, Hecinin ban bana evirerek koturmaya balad. Yanma yaklat zaman nefes nefese idi: Ya Hazret-i Bey... Btn dnya insan kesilmi, zerimize geliyor... Ben imdiye kadar byle kafile grmedim. Soukkanllm muhafaza ederek sert bir sesle sordum: Ka kii varlar? Nedir teln? Zlcerrat... Ya Bey... Zlcerrat (ekirge srs gibi... ekirge srs gibi...) Hemen geriye haber gndererek, makineli tfek mfrezesi ile beraber btn hecinsvrlarn mmkn olan sratle bana iltihak etmelerini bildirdim. Derhal, Abd'un kafileyi grd tmsee doru hayvanm drtnala srdm: Grdm manzara uydu: Arkas gzkmiyecek kadar uzun bir Urban kolu, bizim yrymze amud olarak cenubdan imale doru gidiyorlard. Lakayt ve serbest hallerinden, karlarnda, kendileriyle arpabilecek bir kuvvete rastlamak ihtimalini hatrlarna getirmedikleri anlalyordu. Aramzdaki mesafe tahminen bir buuk kilometre kadard. Kimlerdi? Serahatle tyin etmiyor, daha dorusu edemiyordum: Eer, erif kuvvetlerinin Medineye yaklamakta olduunu duyan, bu sebeble de yerlerini terk edip daha emin mahallere ekilen bedeviler ise, mesele yoktu. Fakat eer bunlar, Fahri Paann haber verdii erif Abdullahn kuvvetleri ise, vaziyetimiz cidden etindi. Bu srada, btn kuvvetlerim evreme toplanmt: Yanak nizamn brakp, kuvvetlerimi bir mdafaa iin arazinin verdii azam imkn iinde taksim ettim: 1) Eyub Berzen kuvveti: 10 nefer. Sa yan ilerimizdeki 800 metre mesafedeki tepeye, 2) all Ali Bey zade Hseyin Bey kuvveti: 10 nefer. Sol gerimizdeki 400 metre mesafedeki tepeye. 3) Makineli tfek. Tepede atee hazr vaziyette.

4) Kafile. (Develer ve saire) Tarassud mevkii gerisindeki 150 metre mesafedeki toprak yn arkasnda. Bu rakamlar, sizlere elbette inanlmaz gzkr... Evet... Biz, hepsi hepsi krk kii idik. Sava kabiliyet ve kudreti olan krk kii... Geri kalan otuz ksur insan, deveciler, nakliyeciler ve bize yol gsteren keaflard. Ki, onlara zaten, kendi hemcinsleriyle yapacamz bir mcadelede ne lde itimad edebilirdik? Kuvvetlerime, asla ate etmemelerini kat'iyyetle emrettim. Bulunduumuz vaziyet, karmzdakilerin yry istikametlerine muvazi idi. Onlar, zerimize ekecek bir hdise olmazsa, geceyi bulabilirdik. Karmzda, kumun ortasnda bir ylan gibi kvrla kvrla cenuba doru akan insan srsnn ortasnda, byk, krmz renkli bir sancak grnce, hakikati bir nda kavradm: Karmzdakiler, devletine isyan etmi s erif Hseyin Paann askerleri idi... Bunlar, s Mekke Emrinin olu Abdullah'n kumandasnda Medineyi kuatmya gelen svariler ve hecinsvarlarla takviye edilmi Hicaz ordusu idi. Arab Yarm Adasnn bu ksmnda, bayrak sahibi reis vard: bn-i Reid, bn-i Suud ve Mekke erifi Hseyin Paa... bn-i Reid kuvvetlerinin hareket halinde olmadklarn ok iyi biliyordum ve bizimle dosttu. bn-i Suud kuvvetleri ise bu mntkaya o artlar iinde gelemezdi. O halde bunlar, muhakkak erif Hseyin Paann olunun kumandasnda Fahri Paay kuatmak zere gnderdii kuvvetlerdi. Ki, miktarnn asgar yirmi bin kii olduunu, Mekkedeki istihbaratmz srarla bildirmiti. Onlar bizi grmler miydi? ok nzik ve buhranl vaziyetimizi istikametlendirecek olan bu sualin cevabn, uzun yry kolundan ayrlan ve miktarlarn asgar iki bin olarak tahmin ettiim hecinsvar grubunun zerimize yrmiye balamasiyle hdiseler vermi oldu. Onlar takiben de, bir blk kadar Arab atls, all Hseyin Beyin muhafaza ettii cenhe zerine drt nala akna balad... O nda, safmzdaki baz bedevilerin kaybolduklarn grdm ve kendilerine savan sonuna kadar rastlyamadm. Bu, l'de beklenilmiven ve benim yabancs olduum bir hdise de deildi.

HAYBERDE TRK CE G: (Tarih 30 Knunuevvel 1332, 12 Ocak 1917, sabah saat 9 dan saat 17 ye kadar olan kanl safha)

Hecinsvarlarn, yedi yz metre kadar yanmza sokulmalarna imkn braktrdm. Bu mddet iinde all Hseyin Bey de, on neferlik mtevaz kuvvetine mevzi aldrmt. Umum bir emirle, bir taraftan makineli tfeimiz, dier taraftan mevzideki efrad isabetli atele ilerliyen bedeviler arasnda panik yaratmt. Makas tarz ateimiz, onlara, karlarnda byk bir kuvvet bulunduu intiban verdi. all Hseyin Beyin efrad arasndaki Giritli Hseyin Hulki isimli cesur gen, tepenin kenarna kadar sokulmu svarilerin zerine emsiyeli bir el bombas frlatt. Piyade atei ile birlikte byk bir grlt ile patlyan bu bomba. Bedevilere, karlarndakilerde top bulunduu zehabn vermiti. Halbuki, erifin ordusunda cebel toplar vard... Fakat yle bir ruh haleti iinde idiler ki, bu dar boazda, bin iki yz seksen be sene evvel, Hazret-i Alilerin irke ve kfre kar savat bu tarih topraklarda, karlarna kan kuvvetin neyi temsil ettiini bilememeleri, maneviyatlar zerinde derin tesir yapmt. Bu cahil, fakat mmlii iinde rkna hs zek ve basireti olan halk, hcum ettii insanlarn kendi din ve haysiyetini asrlarca be kt'ada erefle mdafaa etmi ve yine asrlarca kendilerine Beylik, Efendilik yapm ulu bir milletin ferdleri olduunu ruhen ve manen hissediyordu. Ne kadar garibtir ki ben, Trk'e kar mcadele eden dmanlar arasnda, byle bir mazi hesab olanlarn hemen hepsinde, bu tip hicab duygusuna rastladm... imdi, nmzdeki dman -ki bu din kardelerimize dman demek bana burada da ar geliyor... Fakat ne yapalm ki bizim iin o srada en byk dman onlard ve bu neticeyi kendileri srarla istiyorlard...- bozgun halinde ric'at ediyordu. Muharebe sahas Arab lleriyle doluydu. Hakikaten gafil avlanmlard apraz ateimiz onlara, ok ksa zamanda ar kayblar verdirmiti. Bizim ise, bu birinci safhada kaybmz ok hafifti. Bedevilerin muharebe tarzn bildiim iin, imdi, bizim gayrkf ve yetersiz kuvvetimizi, onlarn, geni bir ihata ile kuatacaklarn anlyordum. Nitekim svarilerine ve hecinsvarlarna geni bir ark yaptrmya baladlar. Bedevilerin kard baykua benziyen sesler, gnein ykselmekte ve scakln artrmakta olduu u saatlerde lde derin akisler yapyordu. ok, pek ok ileride Hayber'in srtlarn gryorduk. Eer boazdan kurtulabilmi olsaydk, bu engin saha iinde iyi bir setirle bizi grmeleri belki mmkn olamyacakt. Bu ksa fasladan istifade ederek mtevaz mfrezeme, yeni bir mdafaa hatt bulmak zorunda idim.

Evvel, arlk kolunu merak ediyordum". Onlar geride ve birinci grubla Yemene gnderdiim hazinenin bakiyyesi de onlarla beraber idi. Paray, boazn mnasib bir yerine gmlmesi emrini verdim. Ayn zamanda yaverim olan arlk kolu kumandan yzba Mehmet Bey, bu ihtiyat tedbirini ksa zamanda yerine getirdi ve paray boazn sonradan bulunmas iin iaretlenmi bir yerine gmdrd. Bu srada, kardan piyade atei de balamt. Arlklarmz Bedevilerden ihtimamla saklamak lzmd. nk bu adamlar, harb ganimetleri ve hatt llerin zerlerindeki elbiseler bile soyana ait olduu iin, yarallar da ldrrler, zerlerindeki amarlar bile utanmadan alrlard. Arlk kafilesini, dar boazn son ksmna tattm ve develeri de yere ktrdm. Etrafnda da, daima kar tarafa gemesi beklenebilen Bedev muhafzlarmz vard. Mehmet Beye dedim ki: Ben atein n hattna gidiyorum. Belki geri dnmem. Siz, geceyi bekler ve bir resini bulup ric'at etmiye alrsnz. Yaverim, kederle ban sallad: mkn yok efendim, nk boazn bu ksm sarp kayalktr. Tek bana bir insann bile amas mmkn deildir. Hele arlklar asla nakledilemez. Biz de sizinle gelelim ve mterek kadere itirak edelim. Bu yiit arkadam kucakladm ve yerinden ayrlmamasn, Allann inayetinden mid kesilmiyeceini syliyerek, makineli tfei yeni mevzie sokturdum. Bu srada, svarileriyle kfi bir ihata yaptna kani olan erifin kuvvetleri, hecinsvr ve svarileri ile olduu kadar piyadesi ile yanmza sokulmutu. Mevziimizi terk etmekte olduumuzu grdklerinden, ellerindeki bol ngiliz malzemesini cmerte harcyorlard. Yeni mdafaa hatlarmza ekilmemiz srasnda makineli tfee cephane tayan Medineli Mebrk ile dier iki arkada ehid dm ve tfek kumandan muavini Hsn avula Sinoplu Mustafa ve Tatar Ltif yaralanmlard. all Hseyin Beyle, Eyub Berzenin mevzilerine de dman iyice yanamt. Bizimkiler; ilerinde verdikleri ehid ve yarallara ramen bir adm gerilemiyorlard. Bedevilerin, yaral arkadalarnn elbiselerini soymak iin insafszca ldreceklerini bildiklerinden, dman atei altnda, yaral arkadalarn omuzlarna alarak yeni mevzilerimize doru kouyorlard. Bu srada isabet alp denler de vardi.

EHZADELER VE SAVA CEPHELER

Osmanl ehzadelerinin sava cephesinde vazife almalar fikri, Tekilt- Mahsusa'dan gelmiti. Eref Bey hatratnda diyor ki: Osmanl Hanedan, devletin ilk kurulu asrlarnda, Padiahlarn vs Sancak Beyi ehzadelerinin ordularn balarnda gsterdikleri kahramanlklara, mahir birer kumandan olarak yarattklar zaferlere imkn vermiti. Kafes arkasna tklma devri daha sonra balam, Tanzimattan sonra da, ehzadeler, ok zaman tamamlanamam tahsillerle, sefahat hayatna dalmlar, avarelie vurmulard. Balkan Harbinde, Yunan, Bulgar, Srp Prenslerinin harbin n safnda nasl vurutuklarn gzlerimle grmtm. Trablus-Garb'de de, karmza kan talyan ordusunun banda, Savua Hanedanna mensup kimseler vard. Bizimkilerin halk indindeki itibar da gn getike dyordu. Bazlarnn kt huylar, ou aslnda meziyetlere sahip olan Osmanl Hanedannn milletin nazarndaki kymetini zedelemekte idi. stelik bir de ortada, Cihad- Mukaddes Ferman vard: Btn slm leminin en byk din ahsiyeti olan Halife Beinci Sultan Mehmet Reat, Cihad- Mukaddes Beyannamesi ile btn, dnya

Mslmanlann, tilf devletlerine kar savaa davet etmiti. Bu, elbetteki, daha ok manev bir tesir yolu idi. Fakat, samimiyetle itiraf edeyim ki, cihad'n lykiyle izah edilebildii her yerde, muvaffakiyetli neticeler alnd. Hatt Franszlarn, Almanlarn karsna getirdikleri Afrikal Lejiyon Etranjeler, kendi dilleriyle tekrarlanan bu beyannamelerin sesine bal kalarak ilticalara balamlar, bu snma hareketi umumileince de, Fransz Bakumandanl Mslman askerleri geri hizmetlerine almt. Osmanl ehzadeleri, izaf rtbelerle orduya alnmlar, hemen hemen her cepheye gitmilerdi. Basiretli kumandanlar, bunlardan askerin ve halkn maneviyatn

kuvvetlendirmek iin istifade de etmilerdi. lerinde, mesel Osman Fuad Efendi gibi Trablus-Garb taht da teklif edilecek kadar liyakat gsterenler vard. Sultan Beinci Murad'n torunu olan bu mnevver ve meziyet, cesaret, ahlk sahibi ehzade, bulunduu muhitte cidden sevilmi, Beinci Sultan Read'n halefi Altnc Mehmet Vahidd'din'in ngilizlerin tazyiki ile kendisini Trablus cephesinden geri artacak kadar endie uyandrm, ve Snns erkn brakmak istememilerdi. Fakat btn bu hareketler, elbetteki ok ge kalm tedbirlerdi.

Ferdlerin de cemiyet iinde, devrini tamamladklar devreler vardr. Btn dva, bu devreyi bilebilmektedir. Eref Beyin de hatratnda iaret ettii gibi, Osmanl Hanedan, banda bulunduklar lkenin dnyann deien temel artlarna ayak uydurmasna gz kapamlard. Bu gaflet, banda bulunduklar o koskoca imparatorluun, kendileriyle beraber knn asl sebebidir. Ve bu hakikat, sadece Hanedanlar iin deildir. Rejimler iin de ayndr. Son elli senemiz, bu gerein en tipik misallerine sahip deil midir?

Dmann svarisi, makineli tfek ateimizin durmasndan istifade ederek, all Hseyin Beyle bizim aramza girmiye muvaffak olmutu. Bu, ok tehlikeli idi... Bunu sezen Hseyin Beyle, onun mtekabil hattn tutan Eyub Berzen'in, yanndaki bir avu kahraman sng hcumuna kaldrdklarn heyecanla grdm... Snglerin, gnein nda parldadn gren bizim merkezdeki grubumuz da, bu yiit arkadalarna evkle katlnca, arlklar bekliyen Mehmet Yzbann yanndaki drt mcahidden gayrisi, sng ve hanerlerle: Allah... Allah... kkremeleri iinde, mstevli bir dmana uaklk mertebesine dm olan bu gya din kardelerimiz zerine saldrdlar... Bu Allah... Allah.. seslerinden, onlarn yzne vurulmu manev bir amar olduuna phe mi vard? te, krk kii ile sadece iki bin hecinsvr ve bini aan svari ile bir okadar piyadesini n safa sokmu, ardnda da on binden fazla ihtiyat kuvvetini bekleten erif Hseyin Paann s kuvvetleri arasndaki Hayber enginin en kanl, en sert safhas burada balad.;; Kendilerinin de aka itirf ettikleri zere, Trk sngs nnde bu sr, il yavrusu gibi bir anda dalverdi... Ve, nmz boalyordu mma bizde de, insan takatinin oktan stne km olan mcdele kudreti her n tkeniyordu... Kollar yrulmu, yedi saattir devm eden kanl ve etin bir didime ile susuzluktan dudaklarmz kurumu, kanmz damarlarmzda ekilmiye balamt... Emr Abdullah, gerileyen, len, yaralanan her bir kii yerine on kiiyi ileri sryordu. Patlayan binlerce serseri mermi, iinde dvtmz dar boaza, teksif edildiinden, hain ve bedbaht isabetlerle kahraman arkadalarmz bir bir dryordu. Bir n geldi ki, Eyub Berzen ile all Hseyin Beylerin tuttuklar iki cenahmzdan ate ok yavalad, sonra kesilir gibi oldu... Bu srada, tylerim rpererek, Bedevi naralar duyuyordum. Bunlar, bana mehul deildi. Bunlar, karsndakini ldrenin att sayha

idi... ki cenahmzn sukutu zerine dman merkezi tekil eden ve hepsi hepsi sekize inen, bizim grub zerine saldrmya balad. Artk, tuttuumuz saf diye bir ey kalmamt: Teker teker savayorduk. Bir n geldi ki, evremde ancak drt kiinin kaldn grdm. ki yara almm, farknda deildim. Yanmda bir ses: Efendim... Yaralanmsnz, Bacaklarnzdan kan akyor... dedi. Bu, zzetti. Elimle, kar srt iaret ettim: Sa kalanlarnz oraya seslen... dedim. zzetin gr sesi, sahay nlatt. Bu sese tek tk, fakat bitkin cevaplar gelmiye balad... Arkadalarmn seslerini duymak, birbirimize evk ve gayret vermiti. Bu srada, btn hayatmda unutamyacam bir hdise oldu: aret ettiim srta doru, canmz diimize takp ilerlerken, Yzba smail ile karlatm: Elinde haneri, etrafn saran Bedevi gruhuna saldryordu. Beni grnce, dehetli bir nra frlatt. Bu ses, elindeki hanerden ok evresini saranlar rktt. Bir srayta yanma geldi. Neden tek koluyla savatn o zaman anladm: Bir eliyle dklmekte olan barsaklarn toplamt... Midesinden derin bir yara almt. Emin olunuz glyordu: Vazifemi yaptm m? Syle kumandanm... smail kendisinden beklediini gsterdi mi? ocuklarm evvel Allah sana emanet... Allahasmarladk.. Hakknz hell edin!... ve, bir am yarmas gibi devrildi. Topra bol olsun...

ALTI A HCUM ve U UTULA HARP:

Bu gz yaartc hailenin deheti iinde iken, zzet'in feryadn duydum: Hazineyi buldular, yama ediyorlar... zzet'in hazine dedii, Yzba Mehmet Beyin iinde bulunduumuz boazn dar yerine gmd altnlard. Bir nda etrafmz saran kudurmu kalabalk, boazn bu dar yerine doru kayd... Bedevilerin mizacn iyi bilen insan olarak, altnlar bitinceye kadar ve en kuvvetlilerin, zayflar ldrerek elde ettii altn ilk ele geirenden alncaya kadar rahat braklacamz biliyordum. Nitekim yle oldu... Ulumaya benziyen haykrlar iinde, yzler, binlerce Bedevinin topra eelediklerini grdm... Daha sonra rendim ki, parann yerini, bizim Mekkeli muhafzlardan birisi haber vermiti. Hayatta kalanlarmz, bu yamaclar zerine iddetli bir ate atk. Aldran kimdi?... Altna hcum, gzlerini dndrmt, ller st ste ylyor, onlar itiyorlar, kama, haner, trnaklarla topra eeliyorlar, avularn

dolduran kamya abalyor, daha kuvvetlisi onu yere ykyor, mukavemet grrse hanerliyor, bousuyor, bir tek hedef gdyordu: Atln elde etmek!... Bedevi, harbi de, insanl da unutmutu. Bir destan da. skdarl brahim'in elinden llere vazld: Bu yiit ve kahraman gen, zerine saldranlardan ldrdklerini, sun' bir siper haline koymutu... Biz, son bir mevzi bulabilme midiyle, hazineyi yama edenlerin bu nndan istifade ederek hedef addettiimiz tepeye doru srnrken, bu manzaraya rastladk: brahim. itimad ediniz, en aa yirmi dman lsn bir sun' kale haline getirerek ieri girmi, drt tarafn saranlara buradan ate ediyordu Nihayet, ylan gibi yanna sokulmva muvaffak olan bir habisin cenbiyye darbesi ile ba vcudnden ayrld... Sa yandaki Eyb Berzenc takm tamamen erimiti. Rengi Bedevilere benzedii iin farkedilmiyerek ldrlmiyen azadl klelerimden Muharib isimli sadk Arab, yanma kadar gelmeyi baarm, bitkin bir sesle: Ya Bey... Bizimkilerden kimse kalmad. Hepsi ehid... Ben de onlarn aralarna kararak kurtuldum. dedi. Yanmda, mlzm Ethem Bey. Yzba Mehmet Bey, zzet ve yaral drt kahramanm daha vard. Son bir teebbs yapmak ve hi olmazsa arkamz ileride, iki saate yakn zamandr en iddetli safhasn geiren harb esnasnda hedef addettiim tepeye dayyarak, son nefesimizi orada vermek azminde idim. Bunu, arkadalarma syledim. Hep beraber oraya doru atldk... Ethem Beyin elinde, makineli tfek, de vard. Birden sradk... Koar admlarla tepeye doru gitmiye baladk ki, bir kurun, Ethem Beyi yere ykt... Kahraman ocuk, derinden bir Allah... diyebildi. Tfei elinden kaptm. Ne greyim? Sehpas olmad gibi, cephaneleri de yoktu. Son mdafaa midi de kayboluyordu. Hazinenin paylalmas bittiinden, bu azgnlar topluluu, imdi, hayatta olanlar ldrerek soymak, lleri de rlplak brakmak derdinde idi. Gzlerim kararmt. Boazn bitim noktasna kadar srklenmitik. Dman, ancak mnferid grd askerlerimize saldrabiliyordu. Bir anda husyelerimde derin bir ac duydum. Bir kurun yaras aldm anlalyordu. "Istrab ile yere yuvarlandm. Bbreklerimden gelen "feci bir sanc beni kvrandryordu. Bir mddet baygn yerde yatmm. Son bir irad kuvvetle kendimi

toparlamak istedim ve kalamdan gelen arnn, kurunun burada kalmasndan ileri geldiini anladm. Srklenerek tepeye doru trmanmya baladm. Btn arzum, o nda vuruarak lmekti. Bunca mcadeleden sonra, ehid olmak mertebesine erimeyi, bir hak,

bir gaye olarak gryordum. Akam gneinin grubuna ancak yarm saat kadar bir zaman kalmt. l, bu nn hameti altnda yine muhteemdi, fakat gece yldzlar, Peygamberimizden beri bu topraklarn ahid olmadklar bir ehamet ve kahramanlk tablosunun kanl, fakat izzeti nefis ve haysiyet sahibi bir milletin ocuklarnn yaratabilecei eref tablosunun zerine doacakt. kabildiim tepenin arkasnda, hi bir hareket yoktu. Oraya kendimi koyuverdim. Bu, elbetteki normal ini deil, yuvarlant.. ektiim istirabdan baylmamak iin, insan st takat sarfettiimi hissediyordum. Birden, nerden kt kendisi de pek farknda olmadn, sylemiti, nianc onbas zzetin, elinde tabanca olduu halde bana doru koarak geldiini grdm. Ah, byle nlarda gvenilir bir dost yz grebilmek!.. O, ne baha biilmez saadetti: zzet, dedim, yaralym. Fakat ziyan yok. u kar srt tutabilirsek, gece karanlnda kurtuluun aresini ararz. Olmazsa, orada vuruarak lrz. Gayret!.. Bu srada, yksek sesle, ismimin haykrldn duyuyordum.. Bu haykrmalar bana, karmza kan kuvvetlerin tesadf olmadn, beni aradklarn ve belki de, hareketimin gayesini bildiklerini, beni takib ettiklerini bir nda anlatverdi.. Ya Eraf.. Ya Eraf... Teslim ol.. Senin zerine ahid ve mn vardr (Aleyke ahd-ullah ve amanullah..)

BR ISIRAB GECES VE LK ESARET G :

zzet ile kendimizi, tabi bir siper tekil eden kum yn arkasna atabilmitik. Gece bastrmadan hayatta kalan son birka kiiyi de ele geirme azminde olan dmann atei durmadan devam ediyordu. Tahminen iki yz metre ilerimizde, iki taraf mahfuz olan bir ukur vard. Kendimizi orada daha emniyette hissedecektik. Bu duygu ve karar da bizim iin ayr uursuzluk oldu: Oraya doru bir ka adm atmtk ki, daha sonra, Mekke'nin Vadi-i Limmn eyhlerinden erif Fevzan ve arkadalar olduunu rendiim kimselerin attklar kurunlardan birisi kasmn altndan girerek beni yere ykt. Son dakikalarmn geldiini hissettim: zzet, olum.. Beni dinle. Ben bu gece lrsem, sen, srnerek gndz bulunduumuz; karargh bulmya gayret edersin. Ebu Naim istikametinden ayrlma. Doruca Cemal Paaya gider, hdiseyi anlatrsn. Bu, Eref Beyin ifah raporudur, dersin.

Aileme, son bir ka veda cmlesi yazmak istiyordum. Cebimde Jurnal ve Emir defterim vard, fakat kalemim dmt. zzet'te de yoktu. lde hemen her tarafta olan sullem adl dikenlerden zzet'e toplattm. Onun klar arasnda, phtlam olan kanmla bir ka cmlecik yazarak zzet'e teslim ettim: Bunu Medine Kumandan Fahri Paaya verirsin. O, aileme gnderir. dedim. Yorgunluk, istirabm bile unutturmutu: Krk kii ile daha sonra ngiliz kaynaklarnn yirmi bin kendilerinin utanarak on be bin dedikleri, fakat resm raporlarda yirmi be bini mtecaviz olarak kaydedilen Hicaz ordusunun sava, on bir buuk saat srmt. Bu inanlmaz mcadelenin safhalar ile bitkin gzlerime uyku girmiyordu. Gecenin zulmeti arasnda, arkadalarmn, benim yiit ve kahraman mcahitlerime ait olduu Trke kelimelerden anlalan iniltiler ve istimdadlar, yreimi paralyordu. Bir para su yok mu? niyaz, damarlarmda phtlamya haladn hissettiim kanm itirandan kurutuyordu. Yaras nisbeten hafif olan zzet iniltiye benzer bir sesle mrldand: Efendim... Demin atladmz talk dibinde arln su tulumu olduunu grmtm. Ah bir kap olsa da biraz getirebilsem... im kavruluyordu. Zaruretler, insan mfekkiresini nasl yaratc yapar?.. Mrldandm: Ayamdaki bal ngiliz botunu ek kar, onunla getir. Fakaf ok sarsma, nk akan kan hl durmad.,., Bir mddet sonra zzel'in, arlk iinde talandan kurtulmu deve derisi tulumdan, yarsndan ou szarak getirdii suya dudaklarm dokundurmadan, itirazna pek de imkn brakmadm ekilde emrettim: Yarallar dola.. Hayatta olanlara su ver. Su ve kuvvetin kalrsa son olarak bana getir. zzet, bana su getirebildi mi, hatrlamyorum: Baylmm... Gzlerimi, birisinin omuzumdan, sarsmasyla atm. Sabah oluyordu. ln gndz yanan scakl, yerini, gecenin serinliine terketmi ve bu Hayber cenginden yaral kabilmi drt Trk' kurtarmt. Gzlerimi atm. zerime eilen Bedevi balar, dikkatle beni szyordu. Tanmlard... Can ve bilhassa hasyiyet havliyle, o bitab vcudmze ramen mdafaaya kalktmz grnce bartlar:

 Aleyk-i emaaullah ve ahd-i erif-i yesellm-ke aleyki Emir Abdullah ciet- zlim ve tere- salim = Allahn zerine ve erif namna sana ahit veriyoruz ve Emir Abdullah tarafndan sana selm getiriyoruz. Sen bu memlekete zlim geldin, salim gideceksin... Kendilerine, Emr Abdullahn yanna gidinceye kadar, en ufak hakarette

bulunmyacaklarna sz vermelerini istedim: F vehin = Yzmzdesin... cevabn verdiler. Bu tbirler, Arnavudlar'n BESA's gibi, inanlr teahhd idi. eyh Fevzan'm kardei yanma yaklat.. Arab detinee tazim ve selm verdi, mukabele ettim. zzet de yanmda idi. eyh Feyzan'n ve adamlarnn yardmn reddettim. Onunla birbirimize dayanarak ayaa kalktk. Tepenin zerine geldiimiz zaman, Emr Abdullah'n gnderdii kle, bir krba su getirmiti. Bir gece evvel Su... Allah rzas iin bir yudum su... diye inliyen kahramanlarm hatrlyarak gzlerim yaard. eyh Feyzan'n biraderine dndm: Allah ve Peygamber sevgisi, insanlk erefi iin, u mbarek yarallar iinde hayatta olanlar varsa, onlara bu suyu veriniz, kurtarmya alnz... Onlar, hizmetleriyle insana eref verirler... dedim. Beni temin etti: Sizi aramak iin her taraf dolatk. Emin olunuz, yaral iki kii bulduk, onlar tedavi ettik. Dierleri ehid.,. Demek ki, bu mrekeden ancak, drt yaral ile kabilmitik: Benim kahraman arkadalarm, yarattklar destan kanlaryla ebedletirmiler di. Gelen sudan bir miktar itik, mtebakisi ile kanl yzmz ykadk, biraz ferahlamtm. Dadan iniyorduk. Yolda, zerleri rl plak soyulmu ehidlerimize rastlyorduk. lk grdm, Yzba Giritli smail Beyin mbarek naa idi. Soyguncular, bu yiiti anadan doma brakmlard. zzete emrettim: Bandaki kefiyyeyi kar, avret mahalline rt...

EMR ABDULLAH LE KARI KARIYA:

Biraz ilerleyince, arkalarnda bo be, alt hecin olan bir mekkre koluna rastladk. Bunlar, binmemiz ve kararghna hecinsvr gelmemiz iin Emir Abdullah gndermiti. Gelenler, Emir'in selmlarn ve beni beklemekte olduunu tebli ettiler. Yaralarm, deveye binmemde ok zorluk ve ac veriyordu. Biraz daha ilerlediimiz zaman, ilk sava

verdiimiz hkim tepeye gelmitik. Burada, bir n durdum ve evreyi seyrettim. eyh Fevzan'n biraderi yaklat: Bir ey mi emrediyorsunuz? Arkadalarma son vazifemi yapacam dedim, ve gzlerimden yalar boanarak, onlarn da duyacaklar yksek sesle hitab ettim: Sizler, Trkle hs kahramanlkla dvtnz. Bire binle mcadele ettiniz. Kahramanlk ve ecaat dersi verdiniz. Destannz mbarek olsun... Allahn rahmeti de, milletin minneti de sizin zerinizedir... Garibi u idi ki, ben ehld arkadalarma fatiha okurken bu faciann msebbibi ve mes'l olan Bedeviler de ellerini ap duaya itirak ediyorlard. lerinden bir ihtiyar devemin nne geti: Y Paa... Mstahak-n elf ftih al cemaatin = Ya Paa... Senn cemaatin bin fatihaya lyktr. eyh Fevzan'n biraderi ihtiyar Bedeviyi tasdik etti: Hakkullh kllhm sebb = Allah hakk iin hepsi arsland. Evet... Benim yiit arkadalarm birer arsland. Fakat onlara bylecesine, bire kar binle karak kyanlar neydi? Bir mddet sonra, Emir Abdullah'n kararghna gelmitik. adr'n n maher gibi idi. O bitkin hlimle biroklarn tandm hatrlyorum. Bunlar, yolumu kesiyorlar, kendilerinin veya babalarnn bana verdikleri isimle hatrm soruvorlar: Ehlen y Seyh-it Tvr Safa geldin kularn eyhi... diyorlard. Kollarma girerek glkle deveden indirdiler ve Emir Abdullah'n karargh olarak kulland muhteem adra soktular. Gzlerim yorgunluk ve kan kaybndan kararyordu. evremi ok ivi farkedemiyordum. Emir Abdullah'n etrafnda, ngiliz, Fransz, Msr zabitleri vard. Emir Abdullah, byk bir tevazu ile ayaa kalkt, bana doru ilerledi, elimi tuttu: Safa geldiniz... dedi. Kendisine teekkr ettim Ayakta duramyacam

hissediyordum. Emir de bitik vaziyetimi grmt:

 stirahat ediniz, oturunuz, hatta uzannz.. dedi. Kendisine yine teekkr ettim, ve Rica ederim, yaral arkadalarmn aratrlmas iin emir veriniz. ehidleri de mcadele ve ahsiyetlerine lyk ekilde gmdrnz.. dedim. Beni temin etti: Emin olunuz, btn harb sahasn aratrdm. Alt saat byle harbeden insanlarn miktarnn hi olmazsa birka bin olacan tahmin etmitim. Demek ki, dier kuvvetleriniz, muhasara sahasn yardlar. dedi. Kendisine sadece krk muharib olduumuz cevabn verdiim zaman, yksek sesle: Vallahil azm bunu syliyen Eref Bey olmasa inanmakta mazurum, dedi. Bu, ne bir iltifatt ne bir teselli... Hakikati itiraf dan ekinmiyen bir dmana sylettirilmi gerekti. Fakat garib bir ruh haleti ile u tarizden de kendisini alamad: Demek Arab lkesinin bu kadar harmine kadar da giriyorsunuz. Buralarda ne aryorsunuz, Ya Eref Bey? Yattm yerden u cevab verdim: Muhasarada olan dinda ve rkdalarma yardm gtryordum. Bir fitneyi de bastrmak ve devletimi onun muhatara ve errinden masun bulundurmak azminde idim. Hkmetimden de byle emir almtm. Sizi buralara ttihad ve Terakki gnderiyor. Siz onun resas arasndasnz. ttihad ve Terakki, milletin reyi ile i bana gelmi siyas bir frkadr. Benim siyasetle bir alkam yoktur. Ben, resm ve meru hkmete mensub ve emrindeyim. Vicdan ve akmn gsterdii yolda cesaretle yrrm. u etrafnzdaki yal ref ve meayih, benim yirmi sene evvel de, buralarda hak ve hrriyet iin at koturduumu bilirler.

HAYBER' KAHRAMA LARI DMA LAR VE D YA... Hayber'de, Krk Trk'n, Hicaz, Tunus, Msr, Suriyeden firari Arablarla, ngiliz, Fransz ve Trkiye'den kaak zabitler kumandasndaki YRM B AKI kuvvetle

dvt ve eridii CEMBELE mevkiinin Eref Beyin bizzat izdii krokisi, aadadr. Eref Bey, bu krokinin zerine u cmleleri kaydetmitir: Medine-i Mnevvere civarnda Hayber'in Cembele mevkiinde, erifin ark ordusuyla arptmz arazinin krokisidir.

Eref Bey, krokisinde, iki tarafn kuvvetini yle tesbit ediyor: TRK KUVVETLER: 1 kumandan, 4 zabit, 1 mitralyz kumandam, 20 Hecinsvar kafile muhafz, 15 bombac piyade, 3 emir atls, 5 makineli tfek efradi, 20 Silhsz deveci, 2 silhsz adrc, 2 silhsz a. - DMA KUVVETLER: Kumandan erif zade Emir Abdullah, 3 top, 4 mitralyz,

2009 hecinsvar, 8000 piyade ve develi, 2000 yk ve Zahire devesi, 2 blk svari, 3000 Muteyir, 2500 Uteybe, 3000 Ben Harb Ofi, 1500 Beh Harb Salimi, 4000 muhtelif bedeviler, Msrllar ve saire... Cem'ari yirmi be bin kii olduu Hicaz'n resm tebliinden anlalmtr. Top ve mitralyzleri Msrl zabit ve efrad kullanmakta idiler. *** As Hicaz'n bu savata ark Ordusu na kumanda eden ve daha sonra rdn Kral olarak memleketimize sk sk gelip, bir tebeas tarafndan ldrlen Emir Abdullah, 1945 senesinde Kuds'te Arabca baslan ve ngilizceye evrilen Mzakerat- Abdullah bn-i Hseyin isimli hatratnda, HAYBER'den ve Eref Beyden iki sahifelik blm halinde bahseder. Der ki: stihbaratmz, mam Yahya nezdinde nfuz ve dostluu kadm olan Eref (Paa) nn Yemen'e giderek buradan temin edecei kuvvetler ve yine kendisinin ahs dostu olan Bedev mera ve refsn da yanna alarak kuvvetlerimizi ve mlkmz arkadan vurmak hazrlnda olduu idi. Mttefikimiz ngilizler bu haber zerine, Bahr-i Ahmer'in btn sahillerini abluka ettiler. Fakat Erefin Medine'nin pek yaknndaki l mntkasn aarak Yemen'e gideceini kat'iyyen mid etmiyorduk. nk bu hareket, byk tehlikeyi dorudan doruya gze almakt. Trk kumandam, baka re kalmaynca bu tehlikeli maceraya atlmakta tereddd gstermedi. Bizim kendisiyle karlamamz, dorudan doruya onlar iin aksi bir tesadf olmutur: Yanlarndaki Bedevilerden birisi haber vermiti. Gelen habere itimad etmedim. Arazinin hkim bir mevkiinde olan Trkler, teslim teklifimizi reddederek ilk atei atlar. Bulunduklar yer, kuvvetlerimizi grmiye msaid olduu iin bu asm kuvvete kar, nihayet elli kii ile mcadeleye gireceklerini tahmin etmediimizden, kuvvetlerinin arkas var zannederek, geni bir ihata yaplmasn, Tunuslu Sidi Raho ve Msrl Abdlhamid Binbalara emrettim. Trk kuvvetleri, zerlerine ilk gelen svarilerimizle hecinsvarlarmz geri atmya ve ar telefat verdirmiye muvaffak oldular. Muharebe, be buuk saat faslasz

ve sabaha kadar da faslal olarak srd. Bu kk Trk mfrezesinden Sdece drt kii, ar yaral olarak esir edildi. Dierleri tamamen ehid oldular. Eref Beyle babamn ve biraderlerimin kadm muarefesi vard. Kendisinin ele gemesi halinde teslimini, mttefikimiz ngiliz makamlar da taleb ediyorlard. Pederim erif Hseyin Paa da, Eref Bey esir edilirse, kendisine gnderilmesini istiyordu. Kararghmda kabul ve tedavi ettirdim. Konumamz srasnda bana, Eer imam Yahya nezdine gidebilmi olsayd, kuvvetlerimizi arkadan tenkil ederek faaliyetimizi bertaraf edeceini mid ettiini syledi. *** ngiliz - Fransz teblileri ise, Yemen'e para ve malzeme gtren ve mam Yahya ile mtereken yeni bir hareket hazrlnda olan bir Trk kuvvetinin Hayber civarnda, mttefikleri Hicaz kuvvetleriyle yapt iddetli bir msademeden sonra imha edildiini bildirmiti. ngiliz resm organ TAYMS'in, Msr'daki harb muhabiri ise, u dikkate deer malmat veriyordu: Balarnda, Trk ntellices Servis'inin Reisi bulunan ve Arabistan'da eyh-it-tyr = Uan eyh olarak anlan Kolonel Erefin bulunduu bir Trk kuvveti, Aden'deki mahsur Trk kuvvetlerine para ve malzeme gtrmek ve Yemen mam Yahya ile mutabk kalarak Hicaz kuvvetlerimizi arkadan vurmak hazrl yapmak zere, cr'etkr bir syrlla l' amak hazrlnda iken, Hayber'in Cembele mevkiinde, mttefikimiz Hicaz'n Emir Abdullah kumandasndaki Hicaz ark Ordusuyla karlamtr. Teslim teklifini reddeden Trkler ilk atei amlar ve bir de mukabil hcuma geerek akama kadar harb etmilerdir. Trklerin kuvveti ok cz' olduundan boalttklar yerler, mttefiklerimiz Hicaz kuvvetleri tarafndan igal edilmi ve Trk mfrezesi, aralarnda kumandanlar da olarak drd ar yaral esir, dierleri imha edilmilerdir. zerlerinde birka kurun ve haner yaras olmyan Trk lsne rastlanmamtr. Kolonel Erefin ele gemesi, Arabistanda Trk propaganda ve gizli faaliyetinin nihayeti olarak tavsif edilmektedir. Mehur ngiliz Casus'u Lavrens ise hatratnda. Eref Beye ayrd uzun blmde, Hayber'den de bahseder, ve bu teebbsn: ... Vaktiyle, Hicaz Valisi ve Abdlhamid'in en sevgili Paas'nn olunu, iki tabur arasndan tutup daa kaldran bu haydut'un en cretkr hareketi, Hicaz kuvvetlerinin iinden syrlarak l' en

muhataral yerinden aarak Yemen'e gitmek teebbs idi. Eref, kendisi iin aksi bir tesadfle ve ihbar zerine erif Abdullah kuvvetleriyle arpmtr. Trkler, teslimi detleri zerine reddetmiler ve eker erir gibi erimilerdir. Erefin pln, Hicaz'da, Filistin zaferimize imkn veren isyan bastracak son Osmanl tedbir teebbs idi. Filhakika imam Yahya kendisinin dostu idi ve bn-i Reidde yakn mnasebeti vard. O srada bn-i Suud da bize kar hasmne vaziyet taknm olduundan ve Mekke ile Medine'yi ele geirmek istediinden Trk plnnn muvaffakiyet ihtimali kuvvetli idi. e yazk ki, muvaffakiyet ihtimalleri ok zaman karmzdakiler tarafndan tasdik edilen bu plnlar peimizi brakmyan insafsz bir kaderin elinde en bahtsz neticeler oldu...

Emir Abdullah, cevabmdaki ar mnay elbette kavramt: Biz Osmanl devlet-i meruasna deil, ttihad ve Terakkiye kar iln harbettik.. dedikten sonra, mevzuu deitirdi: ark urbanndan kimleri tanrsnz? Baz isimler saydm. Glerek u cevab verdi: Emin olunuz, ben bu kadarn tanmyorum.. Bu srada, doktor sa Efendi gelmi, yaralarm saryor, temizliyordu. Emir, ya ve bal getirilmesini emretti. zerimdeki elbise para para idi. Btn eyamz talan edilmiti. Tunuslu binba Sidi Raho, bana bir bornoz ikram etti. Maiyetime Msrl yzba Fuad ve dman ordusunun mitralyz mlzmlarndan yine Msrl Mahmut Besim Efendi tyin edildi. Uteybe kabilesinden elli kadar hecinsvrn muhafzm idiler. Kafileye, bizzat Emir Abdullah kumanda ediyordu. Nereye gidiyorduk? Bilmiyordum. Yaralarm feci idi. Bacam ktk gibi imiti. Doktor sa Efendinin elinde, sadece iki matara tendrdiyot vard. O kadar!.. Bu halde, gnlerce yrmek icab ettiini renince, hayatmdan mid kestim. stirabm, tahamml edilemiyecek katlar feci idi. Btn vcudumun, yarann ufunetinden doan donma iinde hareketten sakt kaldn hissediyordum. Emir Abdullah, yolda bir ka defa yanma geldi, hatrm sordu, ve yola devama mecbur olduklarn mazeret makamnda syledi. Gece yryleri ylecesine dayanlmaz hl almt ki, haysiyetim msaade etmi olsayd, ka defa kendirdi ba aa atarak lm dndm. Emir Abdullah ziyaretlerinden birisinde: Eref Bey yanmda misafirdir. Hayattadr. cmlelerini, demiryolu zerindeki direklerden bir kana ivilendiini, bunun Fahri Paaya iletileceini ve ailemin de

haberdar edileceini sylemesi zerine, Medine Muhafz Fahri Paaya bir tezkere ile vaziyetimi bildirmeme msaade etmelerini istedim ve u ksa mesaj gnderdim: Medine'de Fahri Paa Hazretlerine Krk nefer ve alt kk zabitten mrekkeb msellh kuvvetimle otuz bir knunuevvelde, Hayber'in Cembele mevkiinde Emir Abdullah'n kuvvetleriyle ettiim msademede kuvvetim tamamen ehid dt. Ben, drt arkadamla mecruhen hasm eline getim. yi muamele grmekteyiz. Vaziyeti resm makamlara ve mnasib surette zmirdeki aileme bildirmenizi rica ederim. 3 Knunusni 1332 (17 Ocak 1917)

Yolda Emir Abdullah ile zaman zaman sohbet ediyorduk. Kendisinde, meru gsterilmesine allan, fakat vicdan azab ve mantk huzursuzluunu gideremedii bir mahcubiyet vard. Dedi ki: Eref Beyefendi... Bizim kuvvetlerimizin okluunu biliyordunuz. Bu, tehizatt tam kuvvete kar krk neferle harbi kabul etmenizin ve ilk atei amann mnas var myd? Buna neden lzum grdnz? Ben, dedim, muayyen bir vazife ile mkelleftim. Bunu ifa borcumdu. Arkadalarm da zerlerine aldklar vazifenin ehemmiyet ve kudsiyetini mdrik idiler. Biz sizinle msademeyi kabul etmeseydik, netice yine vazifemizi yapmamlk olacakt, fakat hacaletle ve mcadeleyi kabul etmemi olmann madd manev mes'uliyetini de omuzlarmza alm olarak... imdi ben de size msaadenizle bir sual soraym: Biz sizden yolumuza devam iin msaade istemi olsaydk verecek miydiniz? Elbette hayr!,. Biz, devletimizin bize verdii bir resm vazifeyi ifaya sa idik. Eh. Harbde malbiyetler de, galibiyetler de vardr, ve zat- asilneleri de bilirsiniz ki, erefli galibiyetler kadar erefli malbiyetler de vardr. Kuvvetler arasndaki msavatszlktan dolay kader size tevecch etti. Geride kalen, bu dvn sebebidir. Onu da, tarih halletsin ve hkmn mcrimin aleyhine versin... Emir Abdullah bu szlerim zerine sustu ve bana, bir baka faslda izah ettiim zere, Ordularnn Bakumandanlm teklif etti: Ceddim namna yemin ediyorum. Biz, slmiyetin mcadelesini yapyoruz. Siz de Mslmansnz. dedi. Kendisine, benim

devletimin, Mslmanln eref ve haysiyetini il etmek iin, evltlarnn aziz kann asrlardr cmerte harcyan ve dnya yznde en byk slm mparatorluklar kurmu, Medeniyetler tesis etmi millet olduunu syliyerek, lmn eiinde olmamn byle bir teklifi kabul etmem iin asla mesned olamyacan hatrlattm. Gzlerim teessrmden yaarmt. Emir Abdullah, ald cevablardan sanrm ki, mevcud hicabm duyarak, sratle yanmdan uzaklat. Bir daha da bu ihanet teklifi ortaya kmad.

EHTLER ME KIBELER:

Kendim de -dahil olarak drt yaral arkadam tedavi ve bilhassa gerekli ameliyat ve cerrah mdahalenin yaplmas iin selhiyettar bir operatre ihtiya vard. Fahri Paaya haber gndererek Ordu Ba Operatr Rasih Beyin gnderilmesine msaade edilmesini istedim. Emir Abdullah bir mddet dnm, yaknda shh tesisat tam bir beldeye vasl olacamzdan buna lzum olmadn sylemiti, ve bir Bedevi Hekimi gndermi. Elindeki nesci gayri malm illar kullanmak istemedim. Benim ve arkadalarmn yaralar, esasl bir tedavi grmedii iin kangren olma istidadn gsteriyordu. Bu aralk, Emir Abdullah ordusunun svari kumandan olan Taif Emiri erif akir geldi. Genlik devresini yakndan tandm bu Kabile Reisi, samim olduuna inandm teessr ve hrmet iinde u teklifte bulundu: Ya Hazreti Bey... Size yapacam tedavi iyi netice vermezse, babamla olan uhuvvetiniz mteessir olsun... Bu, bedevilerin mcerreb tedavi usuldr. Msaade ediniz de tatbik edelim: Zemine bir ukur kazacaz, bunun civarnda da yaklacak bir atete, iri ta paralarn iyice kzdracaz. Yarann az ukura gelmek zere size vaziyet vereceiz. stnze de battaniye rteceiz. Bir Arab meah ile de, hava ile olan irtibatn keseceiz. Battaniyenin altndan girecek bir el bu kzgn talarn zerine su dkecek. Kzgn taa dklen bu suyun yapaca iddetli ve kesif buharla, yara evvel yumuayacak, sonra patlyarak cerahati akacak ve siz rahatlyacaksnz. Bylelikle de zehirlenmeye mni olacaz. lde geen hayat devrem iinde, asrlarn tecrbesi olan birok tedavi ve ifa usullerinin deerini renmi bulunuyordum. Kabul ettim. lk zamanlarda ok g ve strab verici olan bu tedavi ile, bir mddet sonra rahatladm ve erif akir'in syledii gibi, kan ve

cerahat dolu olan ufunet, iddetli buharn tesiriyle pien ve patlyan mecralardan akmya balad. Bir mddet sonra kendimden geerek, rahat bir uykuya dalmm. Hayatmda, bu derece derin ve ifa veren bir uyku hatrlamyorum. Ayn tedavi, arkadalarma da tatbik edildi, onlar da ayn ifaya kavutular. Vadi-i slih'de alt gn kaldk. Akamlar, yattm adrda, Uteybe, Ben Harfe ve Nvmese kabilelerinin eyhleri ve reisleri toplanmlar, yaptmz harbin tahlilini yapyorlard. Benim tecesssmn gn getike artmasna sebep olan hdiseleri, bizzat kendilerinden dinledim: Kuvvetimiz, karsndakilerin kendilerinden yzlerce nisbetini dahi aacak kadar okluk olmalarna ramen, nasl olmutu da, ya topluca teslim olmam, tek veya ferd halinde hi bir iltica vukua gelmemiti? Ben mer'in eyh'i u menkibeyi anlatt: Arkadalarnzdan sar bykl, uzun boylu bir gen, benim balarnda bulunduum tahminen elli kii tarafndan kuatlmt. Drt taraftan saldrmz neticesinde , drt cenbiyye (hanerle kl aras bir Arab silh) yedi. Barsaklar dar frlamt. Bir eliyle kan barsaklarn tutuyor, dier eliyle tabancasn byk bir isabetle saa sola ate ediyordu. Sarn olan bu delikanly Alman zannettik. Kendi aramzda: Vay mel'un kfir.. Ne de cesur bir dem. dedik. O, can havliyle, belindeki bombay da ekip yine meharetle zerimize frlatt. Artk takati kalmamt. Arkasndan kopan yaylm atele yere yklnca, gr bir sesle kelime-i ahadet getirdi ve bize fasih bir Araba ile Hainler... Devlet sileri... diye haykrarak son nefesini verdi. te o zaman kendisinin bir Mslman olduunu anladk. Tariflerine gre bu, sa kanadmz emrindeki on nefercikle mdafaa eden kahraman Eyyub Berzen idi. Utebey'den bir Reis, mataras zerinde Cell adnn yazl olduu bir Trk', yedi kiiyi tepeledikten sonra yaral yere dt zaman nasl hanerlediini iftiharla anlatnca dayanamadm: Yere den bir din kardeinizi, byle kahraman bir insan nasl hanerlediniz? O, rk, kan, milliyeti, dini her eyi sizden baka birisi dahi olsa, daima bahsettiiniz Bedevi ananaleri ve mertlii, byle bir taarruzu size men'ettirmesi icab etmez mi idi? Ben sizi, sizin kadar bilirim: Bir deve iin en yakn arkadanzn kanna girersiniz. Ne imi? Bu Harfe imi, bu emm imi, bu Huteym imi, bu Muteyr imi... Rica ederim, krk kiinin

yirmi bin kiiye kar yaratt bu kahramanlk destann, sizlerin hi bir izah ve tefsiri kymetten sukut ettiremez, ancak ona daha mutena bir mahiyet verir. Bu cevabm Emir Abdullah'a da anlatm olacaklar ki, ertesi gn bana, Bedevilerin mbala ve iftihar iptillarn hatrlatarak: Yni Eref Beyefendi... Trklerin ellerinde hasmlar nisbetinde malzeme olduu ve balarnda da liyakatli kumandanlar bulunduu zaman, onlarla hi bir milletin mcadele edemiyeceini Ben de Sizin kadar bilmez miyim? Fakat biz, bir itihad mcadelesi yapyoruz. Rica ederim, bizi yanl anlamaynz... dedi. Mnakaann ne faidesi vard? Yollar, ylecesine birbirinden ayrlmt ki, bu ayrl, belki tarihin seyrini deitirecekti. kimiz de sustuk...

MISIR YOLLARI DA OLMA I KISA SRE HAYAL:

Yaralarmzn, devaml ve ihtimaml bir alka ve shh mdahale olmazsa, geemiyecei anlalmt. Vakia on iki gn ncesi gibi deildik. Fakat kibetimizi tyin iin, shh durumumuzun elverili hale gelmesinin beklenildii de anlalyordu. Bence bugne kadar hakik sebebi mehul olan karar, bana bizzat Emir Abdullah bildirdi: Eref Bey.. Sizi Msr'a gndereceiz. Galib Paa'ya olduu gibi (Mekkede erif Hseyin'e esir olan rahmetli korgenal Galib Yener) Size de, Hilvan'da bir kk tahsis edilecektir. Harbin nihayetine kadar orada kalrsnz. Haysiyet ve mevkiine lyk bir muamele greceinize emin olunuz. Bu kararn, ngilizlerin muvafakati olmadan verilmesine imkn olamyacan da biliyordum Daha o tarihte de, erif Hseyin ve ailesinin btn hareketi, mukadderatlarnda olduu gibi, ngilizlere smsk bal idi. Yanmdaki Be bin altn, tamamen yama edilmiti. On paramz yoktu. Bana, Mekke'den bekledii parann henz gelmediini ide mazeret makamnda tasrih ederek, vekilharc ile be yz altn gnderdi. Param, bu adamlar almlard. aresiz, fakat ancak bilhare iade edilmek zere kabul ettim. Btn ekl nezakete ramen, kamamam iin de, ok cidd tedbirler alnmt. Ne kadar garibtir ki, ben, bana gsterilmi olan itimad ktye kullanp asla firar dnmezken, ok eskiden halefim (ahret kardeim) olan eyh.. in,

yakndaki hiymeghna gelmem iin tertibat aldrdn bildirdiler. Teekkrle reddettim. Emir Abdullah, hareketimden nce bana u tavsiye mektubunu da verdi: ngiltere hkmeti muazzamasnn byk memurlarndan her kim ki, bu vesikay Eref Beyin yedinde grdkte kendisine yaplacak ihtiramn fevkaldelii bizi memnun edecei malm olmaldr. Msr'a vasl oldukta, eref ve haysiyetine lyk bir kkde misafir ettirilecek ve Hilvan'daki ikametinin btn masarifat Cellet-l Mlk-l Hicaz'a ait olacaktr. Bu husus, Wilson Paaya da yazlmtr. Her hususta riayetkar olunmas bilhassa rica olunur. Emir Abdullah

Hecinlere binerken ikindi olmutu. Uurlama merasimimizde, sanki birer esir deil, ayn dvann ve gayenin mterek insanlar idik... Yola karken, bu topraklarda hkim ve hkmran millet ferdi olarak son yolculuumu yaptm hissediyordum. Acaba daha msbet ve ferahlatc neticeler almak mmkn deil mi idi? lkeler fethetmek, mcerred kald zaman bir man ifade etmiyordu: te, bizi yzyllar boyunca alklam, yceltmi olan bu insanlar, en buhranl zamanmzda: Bu topraklarda iiniz ne? diyorlard. kindi olmutu. Mevsim L'n en mutedil zaman olan Knunusni (Ocak) idi. kindiden sonra serinlik balard. Yaral arkadalarm, yk develeri zerine yatrlm variyette idiler. L'e ve yaraya mtehammil ve alkn olan vcudum, onlara gre daha ksa zamanda kendisini toplamt. 15 Knunusani 1332 (28 Ocak 1917) sabah Yanbu'a vardk. Halk, yollara dklmt. Hayberdeki destan buralara kadar yaylmt. Yanbu'da kaymakamlk yapan erifin mutemedi Abdlkadir Efendi bizi nezaketle karlad. Bir ev hazrlatmt. Yollarda halk, kimisi mteessir ve hrmetkar, kimisi mtecaviz ve hain nazarlarla bizi szyordu. lerinden bir grub srarla bizi takib etti: Ehlen ve ehlen ya kularn eyhi!.. Kanadlarm kim krd? nakaratn eve gireceimiz na kadar haykrdlar. eyh Mansur, Msrl yzba Fuad Bey ve Kaymakam bunlar datmak istedi. Mni oldum Fuad Bey dayanamad: Allah bu milletin belsn versin.. dedi. Kendisine yavaa: Ettiinizi ekiyor, ektiinizi biiyorsunuz.. dedim.

KMDR BU EREF? Eref Bey, btn bu maceralarn zerinden seneler ve devirler gemi olmasna ramen l'le olan alkasn kesemedi... Bu ilgi, mr boyunca devam etti... Kardaki sahifede kendisini, 1945 senesinde, Semlut'ta, Asvan'dan imale doru bir buuk aylk deve yolculuunda gryoruz... Hecininin ad Seyyar yni gezgin idi... Tpk sahibi gibi!.. Eref Beyin Hayber'de yaral olarak esir edilmesi, btn Arabistanda derin akisler yapmt. Mekke'nin Crule klasna nasl getirilmi olduu elinizdeki kitabn iindedir. erif Hseyin'in, kendisine kar nasl bir kin besledii de, yine Mekke'ye getirilinceye kadar gsterilen hiddet ve zulm tecellilerinde kfi vuzuhla grlyor... Mekke'deki Crle klasna hapsedildiinin ertesi gn, Mekke erifinin resm gazetesi olan El Kble'nin bamuharriri olan Muhittin El Hatib isimli bir zat gelip Eref Beyi ziyaret etti. Bu ziyaretinin neden geldiini ilk nda kavryamyan Tekilt- Mahsusa Reisi, karsnda mnevver bir kalem sahibi grmenin manev rahatl iinde, muhatabna, sitem etti: - Biz harbettk... Ben, krk kii idim. Sizlerinki yirmi be bin... Bu rakam, resm tebliinizin kaydettii miktardr. Arkadalarm, Trkle hs mertlikle dvtler. lerinde yara almyan yoktu. ldrdklerinizden asgar on misli ehid verdiniz. Din kardelii gibi bizim kymet verdiimiz rabtann kimin tarafndan ve nasl maksadlarla ihll edildiini tarih yazacaktr. Bu ayr bir bahis... Fakat, Seyyidin Melik'e ltfen syleyiniz: Bize hibir vehile hakaret edemez, ettiremez. ldrtmek elindedir, ikence yaptrmak da elindedir, fakat hakaret etmek ve ettirmek elinde deildir. Eref Beyin muhatab Muhittin El Hatib ki, hlen hayattadr ve Kahre'de oturmaktadr... bu hakl tehevvr karsnda ban emi, hak vermi, muhatabn teselli etmiti. Bu teselliye ne lzum vard? nk sevgi ve muhabbet teminatm bizzat erif Hseyin vermemi miydi? Eref Bey hatratnda der ki: Hayatmda erif Hseyin kadar ikiyzl bir insan az grmmdr. Cezayir meayihinden ve Tunuslu Mslman merasndan bulunan bir heyet huzurunda beni oullarndan asla ayrmadn anlatmak iin:

 Ali, Abdullah, Faysal, Zeyd nasl birer evldm iseler sen de bunlar gibi mensubiyet iddia ettii ehli abay kastederek z evldmsn demiti. Fakat, ertesi gn, kasden elime tututurulan ahs gazetesi El Kble'de Muhittin El Hatib imzasyla aleyhime lanetler yadrlyordu. Kliesini yan tarafta grdmz bu yaznn bir ksmnda, Eref Bey iin Lavrens-i Trk = Trk Lavren-si tbiri kullanlyor, Msr'n ikinci fethinin O'nun kafasndan kt. Urban arasnda kendisine eyh-it-tyr = Uan eyh denildii, Arabistann drt tarafnda isminin ve faaliyetinin bilindii kaydedildikten sonra: Enver

Paann sa, Cemal Paann sol kolu olan ve kolonel izaf rtbesine ramen, Trklerin btn esas siyaset meselelerinde sz sahibi olan bu adam, Arab topraklarnn ba belasdr. Arabl mteessir eden btn hdiselerde onun parma vardr. Onun elimize gemi olmas, bundan sonra Arab topraklarnn daha rahat gnler greceinin en emin delillerinden birisidir. Yanndakileri mahvederek bu mthi adam zararsz hale getiren ark ordumuza minnetimiz ebed ve n mtenhidir. deniliyordu. Fakat El Kble gazetesinin Eref Bey hakkndaki hkm doru kmad: El Kble'nin sahibi olan erif Hseyin, drt olu, nesebi, soyu, sopu bu mukaddes topraklar terke mecbur kaldlar: Aile ferdlerinden bazlar orada hacaletle ldrld, yerlerde srtld. Fakat Eref Beyin at oynatt bu topraklarda hl itibar var: Trkln itibar...

Yanbu'a geldiimizin ikinci gn, Medine muharebelerinde pusuya drlerek esir edilen zzet Bey isimli bir yzbamz ile, on be neferimizi yaral, sefil ve adet rl plak vaziyette Yanbu'a getirttiler. Bu bedbaht millettalarmz bir bodruma atmlard. Hemen mdahale ettim, evimize getirttim. Onlardan Medine savalarnn cereyan tarzn rendim. Tahmin ettiim gibi, kahraman Fahri Paann mukavemeti, gn getike azalyordu. Fakat en byk srpriz bizi burada bekliyordu: Emir Abdullah bana, Msr'a gnderildiimizi sylemi, verdii mektubda da bunu teyit etmiti. Daha sonra ne oldu bilmiyorum: Yanbu kaymakam Abdlkadir'e gelen bir telsiz emrinde, ngiliz Krovazr Nors Burgeyfin beni almak zere yolda olduu, buradan Cidde'ye, oradan da Mekke'ye gnderilmemin kararlatrld tebli edilmiti. Daha sonra, Msrl Yzba Fuad Beyin bana anlattna gre, kaymakama gelen ikinci ahs ve mahrem emir, bizzat erif

Hseyin Paann imzasn tayor: Mttefikimiz ngiltere devlet-i fahmesinin srarla takib ettii Eref Beyin kendilerine teslimi mukarrer olduundan, vaktiyle Medine Taif kalesinde yapt gibi firarna mni olmak iin tedabir-i ciddiye alnmas, muhitte dostlar ve kadm halifleri olduundan daim tarassud ve murakabe altnda bulundurulmas emrediliyordu... Beklenilen ngiliz muavin kruvazr o akam geldi ve biz, 20 Ocak 1917 de hareket ederek ertesi sabah Rabu limanna geldik.

ESR DOSTLAR ARASI DA:

Rabu'da erif Hseyin'in asker karargh vard Osmanl devletine sadakat yemini etmi, bizim Kuleli ve Harbiyede okumu, aralarnda Erknharb snfna da gemi takat sonra ihaneti tercih etmi nice eski dostlar burada idi: Bugn de, Msr'da en nafiz ahsiyet olan ok eski arkadam, Trablus-Garb harbinde bizimle beraber ayn safta arpan Aziz Ali Bey (Bugnk unvan ile Azz Ali Al-Msr), PAA nvanyla, umum kumandan ve Hicaz Harbiye Nazr idi. Erkn Harbiye Riyasetini de, daha sonraki feci kibeti hatrlarda olan Irak krallnn son Bavekili olan Nuri Said ifa ediyordu. Karargh, asl Arab olan ve Osmanl devletinin bu buhranl gnlerinde, ekmeini yedikleri, kltr ve ilimlerini sayesinde elde ettikleri, muhakkak ki, bu vatann asl sahibi Trklerden daha ok iltifat ve itibar gren, buna ramen ihaneti Mstakil Arabistan ekl gayesinin klfna saran zabitlerle dolu idi. ou ile ahsen muarefemiz vard. Kararghn ngiliz irtibat kumandanln bir Kurmay Albay idare ediyordu. Beni ilk karlyan, Aziz Ali oldu: O da, ben de, bugn karlkl iki dman olmann tezadn unutmutuk. Aziz Ali'nin hayatnda ahsen mhim bir dostluk vazifesi ifa etmi, bizim divan- harb onu idama mahkm ettii zaman, Enver Paa zerinde btn nfuzumu kullanarak, aff- ahaneye mazhar olmasnda temel messir olmutum. Beni, bylecesine maddeten ve manen yaral grnce gzyalarn zapt edemedi. ngiliz Miralaynn beni hayretle kark nazarlarla uzun uzun tetkik eden tecesssnden kurtulduktan sonra babaa kaldmz zaman dedi ki:

 Eref Bey. . Aziz kardeim... Felek bizi ne hle getirdi, gryor musun? Fakat emin ol, kalbim yine Trk muhabbeti, Trk sevgisi ve Trk saadet ryalaryla dolu. Ben Rumelinde, Dernede ne isem, imdi de ayn insanm. Size, gnn birinde Trk tarihine intikal etmesi iin bir ok hakikatleri anlatmak isterim. Vicdanm ancak bylelikle rahat bulacak. Mekke'ye gitmeden bir ka gn bende misafir olursunuz. Kararghn resm muu ile sahile ktk. Ben burada bir esir mi idim? Hdiseler, ne muazzam tezadlarla birbirini kovalyordu. Cihan yklyor ve onun yerine yepyeni bir nizam douyordu. Biz, bu badirenin iinden nasl kabilecektik? O geceyi, Aziz Beyle beraber geirdik. Ondan dinlediklerimi, u nda dahi ifa etmek selhiyetini kendimde grmyorum... Duyduuma gre hatralarn hazrlamakta imi. Cenab- Hakdan dilerim ki, ben hayatta iken bu Hatrat neredilsin, ve ben, kendisinden dinlediklerimle yazdklarn mukayese imknn bulabileyim.

ERF HSEY PAA I TKAMI;

Ben Rabu'da imdi Hicaz kuvvetleri Bakumandan ve Harbiye Nazr olan Aziz Ali Beyin bir ka gn misafiri olmay beklerken, gece sabaha kar bizzat erif Hseyin'den gelen bir telsiz telgrafla Eref Beyin Rabu'da braklmyarak, derhal Mekkeye sevk edilmek zere ayn vapurla Ciddeye hareketi... emrediliyordu. Aziz Ali'nin bu emirle, kalbinde kolay kolay ifa bulamyacak bir haysiyet yarasnn aldna kaniim. Nitekim ksa zaman sonra, Hicaz'daki ihtiras politikalar, btn Arabln ve hatta Mslmanln bana dertler getirmi olan erif Hseyin'den en nzik zamannda ayrlarak intikamn alm oldu. Sessiz sedasz bir ayrldan yedi saat sonra Cidde nlerine geldik. Yolda, ngiliz kaptan ve mrettebatndan nazikne muamele grmtk. Cidde limannda ve gmrk nnde, halk yn ynd. Burada da Yanbu'da olduu gibi: Ey kularn eyhi... Senin kanadn kimler krd? nakarat ykseliyordu. una dikkat etmitim ki, bu feryd edenler, sadece bir tarafa toplanmlard. Karlarndakiler ise, sessiz ve vakur, hatt teessrleri yzlerinin hatlarndan anlalacak kadar cidd ve sakin idiler. kacamz rhtmn kenarnda, garta adn verdikleri yeni jandarmalar merasim duruu yapmlard. Rhtma ktk. Bana, bir

hayvan tahsis etmilerdi. Yaral olan yzba zzet ve Mlzm Ethem Efendilerle, hepsi de yaral olan drt neferim beni takib ediyorlard. ary getik. Ahdi, atlaryla, katrlanyla ve yaya olarak bizi takib ediyorlard. Doruca Cidde'de Naib-il Mlk'n vazifesini gren erif Muhsin'in evine geldik. st katta bir oda ayrld. plak olan arkadalarma, bir Musev hazr elbiseciden giyecek aldrdm. Ben, erifin hediye ettii malahla, bir Arab eyhi klnda idim. erif Muhsin, bizi daha sonra makamnda kabul etmi ve konumya balamt ki, telefon ald. erif Muhsin: Naant ya SeyyidinL hitabyla konumya balayp: - Al re'si = Bam stne tekrm cmlesiyle kapaynca karsndakinin erif Hseyin, yni, Hicazn as emri olduunu anladm. Telefon muhaberesi bittii zaman. erif Muhsin'in hareketinde tell ve endieli haller sezinledim Nihayet, Mekke Emr'inin kararn bana tebli etti Bu karar, bir esir olan benim iin elbette emir saylyordu: Seyyidin Hazretleri size selm ve hatrnz istifsar ediyorlar. Aldm emre gre hemen hareket edeceksiniz, sabahleyin Mekke'ye varm olacaksnz. Ne diyebilirdim? erif Muhsin, bir n evvel yola kmamz iin tel iinde idi!.. nsanlarn uful eden kudretler karsnda gsterdikleri bu vefaszlk duygusunun tipik ve yeni bir tecellisi iinde idim. Ruhumda derin bir ezginlik vard. Cidde ehrinin arkndan ve Bab-l Mekke'den yola ktk. Yarm saat, ilerdeki Merkeb Dura ndan ok sratli giden merkeblere bindirilerek sabaha kadar yol aldk, Peygamberimizn slmiyet iin yapt byk ve erefli mcadeleyi evvel reddeden, daha sonra Hakkn gelerek, Batl' ykt bu mukaddes ehrin kaplarnda, bizi teslim almya gelen Hicaz'n resm kuvvetleriyle karlatk ve ikinci hayal krklna da burada uradm: Karmda, Harbiye'den snf arkadam Badadl Rauf vard!.. erifin Ba Yaveri imi!.. Hicabn, sahte bir samimiyetle rtmiye alyordu: Safa geldiniz Beyefendi... Yaveri olduum Cellet-l Melk'in selmlarn tefhimle mbahiyim. Size bir ester tahsis buyurdular... Hayret etmitim: Riyakrl, zulm, vaheti bence malm olan bu as'nin ahsma ve faaliyetime ne kadar dman olduunu biliyordum. Bu gsteri muhabbeti nereden geliyordu? Hazrlanan tablonun i yz hemen anlalverdi: Hicaz'n bu tredi kt'alar,

sng takp evremi sardlar. Yaral arkadalarm benden ayrmak istedikleri zaman, onlar, kahramanca kar koydular: ldrnz, fakat yaral kumandanmz yalnz brakmayz.. dediler. Ben de iddetle mdahale ettim. Nihayet hep beraber, Mekke'nin, Muall cihetinden Mecrre'den Kasaphaneler arasna doru yrmiye baladk: Derhal anladm: As erif, malublarn tehir etmek istiyordu.. Kendi hyanetinin gzler nnde belirtilmi tablosu olarak!.. Daha sonra dinledim: Bizden bir hafta evvel esir olan ordumuzun telsiz telgraf mtehasss, erknharb kaymakam Zeki Beyle, Taif muhasarasnda grlmemi bir kahramanlk gstermi olan binba Sleyman Beyi, yine buradan geirtmiler ve halka tahkir ettirmilerdi. ocuklar: Y nasran! ., yni GVUR diye bartarak, ta attrarak haysiyetlerini, gya pyimal ettirmilerdi. erifin yaveri olma zilletine den bizim devletimizin yeminli zabiti Rauf, ortadan kaybolmutu. Yine, eskiden tandm bir bakas, kstah tavryla yanma yaklat. (Not: Bu adamn kim olduunu burada kaydetmiyeceim.. Yalnz, u kadarn syliyeyim ki, bizim o mehur haric politikamzn icab, izzet ve ikbal iinde daha sonra Ankara'ya davet edilmi ve ankaya ve Dolmabahe'ye girerken, kendisiyle ayn srada okuduu arkadalarna, bu haine, resm-i tazim ifa ettirilmitir. Fakat, Allahn adaleti bu gafleti ho grmemi, Trk'e ihanet eden bu denlerin hepsi, bizzat kendi tebealar ve rkdalar tarafndan, hakaretle paralanmlar, zilletle lmlerdir...) Bana hitapla dedi ki: Seyyidinnm emirleridir: Abanz vereceksiniz... Bu, bana Tunuslu binba Sidi Raho'nun verdii aba (melah) di. Kapl, yrtk, et ve kemik ezintileriyle phtlam elbisemi kapatyordu. Ya,. Demek beni bu sefil kyafetle de tehir etmek istiyorlard. Sknla ve hi itiraz etmeden abam kardm, uzattm: Seyyidinya (yni as erife..) selm syleyiniz: Beni kanl kyafetimle tehir etmesi kendisine eref vermez. Fakat, vatanm ve devletim uruna dktm kan, benim erefimdir. Gzlerim yaarmt. imdi fok tiyatro sahnesi karsnda idik: Henz diziye girmiye almam olan bu acemi l ocuklar, tebessm telkin eden bir aknlk iinde, sng takmlar, Msr'dan kiralanm mzkann ald garip havadan sonra, dne kadar Osmanl tcidrnn erefine baran: Padiahm ok yaa.. yerine, Fal'i-i y Melik Yaa ya melik avzeleri arasnda bizi seyre balamlard. Bize, Ali ve Sleyman Beylere

yaptklar hakareti yapmamlar, daha dorusu yapamamlard. nk, daha sonra rendim ki, hdiseyi haber alan ngilizler, erife tebligat yaparak, asker esirlere asla hakaret edilmemesini bildirmilerdi. nk onlarn, bata anakkale ve Kut-l-Emmre'de esir edilen kuvvetleri, Osmanl lkesinde hrmet ve insanlk gryorlard. imdi, Mekke'nin ok iyi tandm Crle klasna gelmitik. Burada da kendisini, stanbul, Fatihli bildiimiz yzba Amir isimli eski ehreye rastladm: O da ihanet ukuru iinde idi: Sen de Arab dvasnn adamsn? Haydi onlar birer sebep "Buldular, Sen, stanbul ocuu, sen ihanetine ne kuyruk takabildin? diye sordum. Srtarak eliyle para iareti verdi: Ayda elli altn.. dedi,. Byle bir hayszlk deryas iinde idik.

HCAZ KRALI OLA AS ERF'LE KARI KARSIYA:

Akama doru, mabut Yaver Bey yine geldi,. Halinde bir deiiklik vard: Seyyidin selmlarn teyit ediyor. Sizin abanzn altnda muharebede harab olmu elbiseleriniz olduu tahmin edilmiyordu. Resm niformanz olduu zannediliyor ve halkmza sizin Eref Bey olduunuzu isbat etmek istiyorduk. ahsiyetiniz ve burada ki hretiniz bizi byle bir tedbir almya sevkettiinden dolay mazur greceiniz mit edilmektedir. stediiniz gibi giyinebilirsiniz. Arzu ettiiniz libas, Seyyidin namna size temin edilecektir. Daha sonra benden ayr bulunan esir arkadalarm yanma gnderdiler ve aslen Gelibolu musevlerinden olub, on alt yanda slmiyeti kabul etmi ve eczaclk tahsil ederek mlzm rtbesiyle ordumuza iltihak etmi, Taif'de esir dtkten sonra, yeni kurulan bu devletin hudutlar iinde ve onlarn emrinde kalmay, kazan bakmndan mkemmel bulduundan kendisine teklif edilen vazifeyi kabul eden Hidayet Efendi isimli eczac, elinde il kutular olduu halde yanmza geldi ve stanbul Trkesiyle macerasn anlattktan sonra, yaralarmza bakt. Giderken de, Klann kumandanln ifa eden eyh Mahmut isimli kimseyi eliyle iaret ederek: Eref Beyefendi.. u adam gryor musunuz, bu, erif Hazretlerinin buradaki Fehim Paasdr. Casusun bydr. Aman beni sizinle grrken grmesin. Btn duvarlarn arkasndan konutuklarnz dinlenmektedir. Dikkat ediniz.. dedi.

A LAMAZLII GEREK SEBEPLER... Eref Bey, ilk gnden beri, L'de, ne nizam kuvvetlerin arpmasn istiyordu, ne de Arabistan'da zarur asker mlhazalar dnda byk imr hareketlerini... Bu fikrini, Cemal Paa Badad Valisi iken giritii imr hareketleri dolaysiyle de aklamt. Cemal Paann hatratnda, gerek Badad Valisi iken, gerek Suriye ve Lbnan, hatt btn Arab Yarm Adasnn kaderi elinde iken, bu topraklan, en aa stanbul kadar vatan iin mukaddes ve ayrlmaz btn saymasnn bir oklarnca ho

karlanmadn kaydetmesi de, faaliyetinin meruiyyetini isbata alan bir mdafaa duygusu olsa gerekti. Cemal Paa bu faaliyetini bilhassa Arab lkelerine yaymay, msbet telkinlerin temeli sayyordu. Arka sahifedeki Badad demiryolunun, Badad ksmnda ilk kazmay vururken alnm resmi, btn Arab gazetelerinde kmt. Eref Bey ise, bu topraklarn bizim kalabilmesi iin tedbirlerin daha baka olmas fikrinde idi. Hatratnda der ki: Arabistan', bu yerlerin ve halknn hususiyetlerini maalesef renmeden ve renmek istemeden idare etmiiz. yle ki, gafletimiz, oralar terk ederken de devam ediyordu, onlarla mnasebetlerimizin ekli ve mahiyeti bakmndan bugn de devam ediyor... Arablar, bizim bildiimiz mnada bir tek millet deildir: Onlarn bir ksmn mes'ut eden tedbirler, dier bir ksmna felket getirir: ehirli Arabla Bedevi Arab arasnda, ayn millet ferdlerinin varlna samyan derin farklar vardr. Biz, Trkler, ancak, ok kuvvetli olduka bu geni topraklarda yayan muhtelif rk ve milletler zerinde nzm vazifesi grebiliriz ve ancak bu yolda sevilir, saylrz... Cemal Paa, btn midler ifls etmi, bozgunlar ve ykntlar arasnda stanbul'a dnerken, vagonunun pencereleri smsk kapal idi... Dklen milyonlar, Trk ocuklarnn kan, bouna harcanan himmetler, hepsi, tam bir inkr ve isyan halindeki L'de kalmt. Cemal Paa da bu hakikati anlad... Fakat ok ge!... Hatratnn 1922 de baslan ilk tab'nn 212 inci sahife-sinde yle der: nallah Trkler, Mustafa Kemal Paann idaresi altnda tevessl ettikleri son hareket-i milliyeleri sayesinde kendi memleketlerini,

azametli stanbullar ve gzel zmirleriyle beraber kurtaracaklar ve bu hudud-u tabiyye dahilinde milletlerinin refahm, memleketlerinin alacaklardr. Fakat bu temenniyi insann, kendi kudreti iinde olduu zaman neden yapmam olduunu sormak da Tarih'in hakkdr. Hem de en tabi ve zarur hakk... mranm temin eden tedbirleri

Geceyi, sivrisinek ve eitli haerelere kar mdafaasz olarak sabaha kadar perian vaziyette geirdik. Yzmz gzmz i iinde idi. Sabah namazndan sonra, Hicaz hkmetinin resm gazetesi olan El Kble'nin Bamuharriri mehur Muhittin El-Hatib (1) ziyaretime geldi ve benimle uzun bir grme yapt, teselli etti, islm Birlii dvasnn kudsiyetinden bahsetti, Ne kadar garip, hatt hazin ki, ertesi gn elime sktrlan El Kble gazetesinde, ayn zat, aleyhime ate pskryor: Arabl, Trklk emrinde bir esaret zinciri haline getirmiye alan gizli Tekiltn Lideri ve l'de Uan Kularn eyhi adyla hret yapm olan Erefin ele gemesi, bizim dvamzn zaferi iin alm byk bir merhaledir.. diyordu. Anlalan ziyareti de, yazd da kendisine evvelden verilmi direktifin mahsul idi. Fakat ben, bu zihniyete ve halka, ylecesine intibak etmitim ki, artk hibir hdise, zerimde hayl krkl yaratmyordu.
(1) Bu zat, hlen hayattadr ve Msr'da, mehur Ei Ehram gazetesinin de bamuharriri idi. Trk - Arab mnasebetlerinin son elli senesi mevzuunu, bir tetkik eseri olarak ele alan dostum Amerikal mverrih ve msterik Mr. Philip H. Stoddard, elinizdeki kitabn yazld austos 1962 de, kendisini Kahire'de ziyaret etmi ve hatratn almtr. Muhittin El-Hatib, Eref Beyden, Amerikal tarihiye: Arab dvas ve lemi zerinde en geni bilgi ve tecrbeye sahib Trk ahsiyeti... olarak bahsetmi ve Tekilt- Mahsusa ile ttihad- slm hareketi zerinde geni bilgi vermitir. Bu anlatlanlar da. Eref Beyin hatratna aynen intibak etmekte ve yaplm olan mcadelenin etinliini ortaya koymaktadr. Grlyor ki, kapanm bir mazi telkki edilmekle beraber, Trk - Arap mnasebetlerinin esas mihverini yine ayn temel hdiseler tekil ve bundan sonraki istikametleri de, ayn unsurlar tesbit etmektedir. Msr, Hicaz, Suriye, Lbnan arivleri de, Teki!t- Mahsusann giritii ttihad- slm hareketine dair bakir vesikalarla doludur. C, K,

Gn getike, bize yaplan muamele dzeliyordu. Hindu bir terzi, kendi lleri ve zevki iinde bize yeni elbiseler dikmiti. Kendisine ta tatlm ve eitli hakaretlere mruz braklm olan Kaymakam Ali Beyi de srarla davet ve taleb ederek yanmza getirtmitim. Esaret hayatmzn Mekke'de geen ilk perensi, yni haftas idi ki, kla kumandan Gaysn Efendi odama geld:

 Cenab- Melk'in selm- selmet encamn tebli ederim: Yarnki cuma gn Beytullh- mbarekedeki mahfil-i melknede kaymakam Ali Beyle zat- lilerini kabul buyuracaklardr. Ertesi sabah, Hindli terzinin bize diktii elbiselerle garib bir klk iinde, binlerce halkn mtecessis nazrlar arasnda, Beytullahn Hamidiye klasna bakan ktphaneye girdik. Bir mddet burada istirahat ettik. Namaz vakti geldi. Nihayet, kendisine Hicaz Kral unvan verilen bizim dnk Mekke erifi Hseyin Paann tebli edilen iradesiyle huzuruna kabul edildik. Bize iltifat etti. Ali Bey, elini pt. Bana, cesaret edemedii iin olacak, elini uzatmad. Ben de byle bir arzuyu ne ruhen, ne eklen hissetmedim... Yeni Hicaz Kral, ba seccadenin sa nnde idi. Yannda eyhlislm vard. Onlar, vezirleri takip ediyordu. Bana, kimbilir yaptklarna nedamet duygusu mu, yoksa ngilizlerin ikaz m, sa yannda yer ayrlmt. Namaz bu saf zerinde klnd. Hutbeye kan imamn duada, Padiahmzn ismini anp anmyacam merak ediyordum: Hem

Beinci Sultan Mehmet Readn, hem de kendisinin ismi zikredildi. Namaz bitmiti... Anlalan aldklar emirle, vezirleri ve dier maiyet erkn, Kral yalnz brakmlard. Kendi makam, bir taht andracak kadar heybetli ve ykseke idi. Karsnda iki koltuk vard. Bana ve Ali Beye yer gsterdi. Ali Beye yaptklar ez ve cefnn ayia olduu intiban vermek istedikleri anlalyordu. ok iyi tandn ve bana Cezair ulem ve meayihinin, Hind slm byklerinin huzurunda: Nasl ki Ali, Zeyd, Faysal, Abdullah benim evltlarm iseler, sen de Aba'mn altndasn ve z evltlarmdan farkn yoktur. Muhabbetim senin zerinedir... diyecek kadar uhuvvet ve sevgi gstermi olan bu zat, imdi yzme bakmyor, daha dorusu bakamyordu!., O, mehur szn hatrlam olmal ki, iltifat cmlesinin iine yine onu sktrd: Siz benim evltlarmsnz. Biz, sebep olanlarla harb ediyoruz. Hak ve hakikati anlamak ve tefrik etmek, bugn iin mmkn olamyacaktr. Ancak bu mes'eleyi mahkeme-i kbr halledecektir. Dayanamadm: Tarih de bir mahkeme-i kbrdr. Cenab- Hakkn insanlara bahettii ltf-u ilhisi olan akln ve mantn terazisidir. Allah, slm milletleri arasna giren nifak ve ayrln msebbib ve mcrimlerini tel'inden hals etmesin.. dedim. Yeni Kral, sknetle: Dorudur efendim.. dedi, Araba:

 Tavaf etmek ister misiniz? sualini sordu. Ben, bu vazife-i mukaddeseyi birok defalar ifa etmi olmakla beraber, yine byk bir zevk-i manev duyacam, arkadalarmn da minnettar kalacan Araba olarak bildirdim. Bunun zerine, bir n dnd: Yalnz, dedi, tavaf esnasnda baz mnasebetsizlikler ve size kar hrmetsizlikler olabilir. Ben ise bunu istemem. Bu sebeple, inallah bir akam ezanndan sonra bu farizay ifa ederseniz daha iyi olur. Hayr. Yeni Kral, doru sylemiyordu: Para ve makam hrsls bir avu adamla, aldatlm ve ifal edilmi olanlar dndaki byk kalabalk, asrlarca kendilerini her trl tehlikelerden korumu, mukaddes lkelerin sakinleri olarak onlara itibar ve hrmet gstermi olan Trklerin muhibbi, hrmetkar, mttefiki idiler.

MEKKE'DE MISIR YOLLARI A:

Gnler getike, Mekke'deki hayatmz normalleiyor ve ilk gnlerde

gsterilen

dmanlk tecellilerinden kurtuluyorduk. Nihayet, Msr'a hareket edeceimiz tebli edildi. Okumamza msaade edilen El Kble ve dier gazeteler, ngilizlerin, Arab Yarm Adasnn eidli yerlerinde ele gemi esirlerden istediklerini, himayeleri altnda bulundurduklar Hicaz devletinden taleb ettiini ve bunlarn Msr'da bir kamp veya klada toplattrlacam haber veriyordu. Hareket gnmz olarak da, 31 Knunusani 1332 (13 ubat 1917) cuma tesbit edilmiti. Bu tarihten iki gn nce, Mahmut Gaysm Efendi gelerek, yeni Kral'n bize hediye ettii 120 altn getirdi. Bu paraya esirlerin maa denilmesi, hakkmzdaki muamelenin artk tamamen tyin ve tesbit edildiini anlatyordu. Mekke'den ayrlmamz, oraya gelmemiz kadar halkn tecesss ve merak tezahrleri arasnda oldu: Eski erif, yeni Kral Hseyin Paa, yaver ve mabeyncilerini bizi teyie gndermiti. Cidde'ye kadar esasl bir vak'a olmadan geldik. Yolda, bir Bedevi taarruzuna uradk. Fakat bunun tertipli olduu, bizim muhafzlarn barmalaryla atein kesilmesinin birbirini hemen takib etmesiyle anlalverdi!.. Kamamza mni olmak iin tertip edildii anlalan bu acemice oyunu, tebessmle karladk. Cidde'de, yine, erif Muhsin'in evine misafir edildik. Burada, kendisine Vilson Paa denilen ve Msr'la Arab Yarm Adas zerinde ngiliz asker kumandanln temsil eden

General Wilson'un mmessili, kolonel (miralay) Vatson'la aramzda sert bir hadise cereyan etti: Bana, Medine'yi mdafaa eden askerimizin miktarn sormak gibi, g inanlr bir lubalilik gsteren bu adama: Ben yaral bir esirim, ldrlebilirim. Fakat casusluk yapabileceim intiban size hangi hdise ilham etti? Aybtr.. dedim. Adam, bu cevaba kadar beni ayakta tutmu, kendisi oturduu mkellef maroken masann banda ayaklarn havaya kaldrm, aznda pipo ile bir azamet heykeli manzaras almt. Dayanamadm, devam ettim: Bizim tarihimizde sizin asla kendinizin olmyn bu zaferlerden daha pek ok ereflilerinin destanlar, boyunuzu aar. Fakat bizim tarihimizde galib kumandanlar, vazifelerini kanlar bahasna ifa etmiye alm erefli malblara byle muamele eden kumandanlar kaydetmez. nk bu haller bir zaferin btn erefini sfra indirir, yok eder. Siz, bana sorduunuz suali, bu topraklarda altn karl Satn aldnz vicdanlara sorunuz!.. Kumandann arkasnda duran Msrl yzba Fuad Efendi, bu cevabm karsnda dayanamad: << Ebyaz aleykm ya Eref Bey (yzn ak olsun ya Eref Bey) dedi. ingiliz ordusunda pek ndir grldn kaydetmeyi bir hakikat tecellisi saydm bu garib adam, bu cevabm karsnda sustu ve ksaca: Yanl anladnz. Sizin bildiklerinizi renmem vazifemdir. dedi. 18 ubat 1917 de, Cidde nlerinde demirliyen Hardin adl ngiliz muavin kruvazrne getirildik. Klonel Vatson'dn direktif ald anlalan gemi kaptan, bizi, ayr ayr kamaralara kapatarak adet gemi mahbesine soktu. Dar kamarann kaps ancak, fotorafmz ekmek iin alyordu. Bir gece iin Rabu'a geldik. Burada, Lama adl yolcu gemisine aktarma edildik. te burada, faaliyet ve ahsiyetlerini yakndan bildiim, Mslman adl, fesli, Arabann her lehesini kendi z insanlar gibi konuan ngiliz ntellicens Servis'inin nmdar ahsiyetlerinden birisiyle resm ve meru ismi bizzat ngilterenin Hametli mparatoru tarafndan dahi mehul ekl unvan eyh Matem olan ve riv'de kendisine ksaca Mr. L; W. denilen ahsiyet tarafndan karlandm. Bana, Bedev Urbanlarnn mbalal tavr ve ivesi ile iltifat etti: kt-u Billh ya eyh t hvfetek f dnya (Sus.. Ya eyh.. Billahi dnyay korkuttun...)

Ve, hemen ciddileti: Kendisinin, Msr Ordusunda alan Sivil bir ngiliz olduunu sylemek faziletini (!) gsterdi. Sohbete baladk... Gemideki hayatmz, sk bir kontrol altnda idi. ntellieens Servis'in Ajan, yar aka, yar cidd: Valinin olunu daa kaldrdktan sonra, bn-i Reid ile Gazvelerin sonundaki Hind okyanusundaki drt millik deniz firarlii bizim arivde yoktur. Bu rekora sahib olan Sizi nasl yalnz brakabiliriz? Belki yeniden tecrbe edersiniz!.. diyordu. te, bu hava iinde Svey'e geldik. Bizi, bir ngiliz Yzbas teslim ald. Kaplar kapanm, pencereleri darsnn grlmemesi iin perdeleri dikkatle ekilmi vagonlarn iinde ve hangi istasyondan binerek, nereye gnderildiimizi bilmeden bir tren seyahati balad. Sngl nbetiler, oturtulduumuz tahta sralarn ylece yaknnda idiler ki, gidiyorduk. Byle bir mehuldr! Trenimiz ksa bir mddet sonra durdu. Uzun katardan, ilk bakta kmr ameleleri zannettiim bir kalabalk indi. Meer bunlar, bizimle beraber ayn vapurda, fakat makine dairesinin altndaki kmrlklere hapsedilen Medine kahramanlarndan esir den talihsiz Mehmetiklermi... Aralarnda zabitlerimiz de vard. Beni tandlar. evrelerindeki sngl ngiliz ve Msr muhafzlarn yararak yanma kadar sokuldular. Gzleri yal idi. Kendilerini teselli ettim: Sizler, nsl harb meydanlarnda Trkln ehamet ve faziletini isbat etti iseniz imdi de, asla lyk olmadnz muamelelere kar vekar ve sknunuzu muhafaza ederek ayn yolda olduunuzu gstereceksiniz. Bu da, muharebe meydanndaki kadar erefli vazifedir. Trkln hasleti budur. dedim. Hepsi, gnlden tasdik ettiler. Epeyce yrdk... Kumsal bir araziyi geip, tahminen yz metre genilik ve elli metre uzunlukta, etraf tel rgl ak hava hapishanesine konulduk. Sadece benim iin bir adr yapmlard. Arkadalarm akta idi. Hi kimseye danmadan, bu adr kendi elimle skmiye baladm grnce, bir ngiliz Binbas ilerideki binadan karak sratli admlarla yaklat ve fasih araba ile bana ne yaptm sordu. Kendisine: Arkadalarmla ayn artlara ulayorum... ngiltere devlet-i muazzamasnn insaniyet ve serya muamele tarz hakknda aramzda fikir ayrl olmasn istemem.. dedim. Cmlenin arln hissetti mi, bilmiyorum, fakat ksa zaman sonra, birbirimizle konumamak zere hepimize adrlar verildi. Burada, hl ifa bulmam yaralarmza ok adet diz dize

muhafaza ya neden lzum hissediyorlard, benim iin hal

iyi bakldn kaydetmekle, kadirinaslk vazifemi yerine getirmek isterim. Bir ngiliz operatr, benim yaralarm dikkatle tetkik ettikten sonra: Nasl kangren olub lmediniz? diye sormutu. Kendisine: Sizi hayrette brakabilmek iin.... cevabn verdiim zaman, rkna hs o mthi soukluuna ramen tebessm etti. Yedi gn burada, kzgn l gnei altnda kaldk. htiyalarmz, kendi lleri iinde temin ediyorlard. Para ile her ey hallediliyordu: Nbetiler, altnlar grdkleri zaman, ngiliz ordusuna ait husus pazardan btn istediklerimizi temin ediyorlard. Sekizinci gn Svey'den Kahireye doru hareket ettik. Trende, her birimizin rtbe ve mevkiine uygun yerler ayrlmt. Trenimizin son vagonlarnda, koyun gibi st ste ylm Msrl'lar vard. Bunlar, istikll mcadelesi hareketine katlm olan aydn genlerdi. ngilizlerin Msr'n stikll hareketine kar gsterdikleri iddet, bu vatansever genlerin varl zerinde menfi tesir ve neticelerini gstermiti. Kahire'de bizi Kasr-l Nil klasna gtrmlerdi. Yolda toplanan kesif bir kalabalk bizi dikkat ve tecesssle seyrediyorlard. Kimisinin baklarnda derin bir ac, pek mahdud olanlarnda da kayna izah edilmez sevin vard. lerinden bir ihtiyar, dayanamad: Fere-llh-l karb.. diye haykrd. Gzlerim yaard. Kasr-l Nl klasnn ikinci katnda bize oda ayrmlard: Ortadaki byk oda benimdi. Samda kaymakam Ali Beyle smail ve Ethem Beyler, solumda da, dier zabitler vard. Odalarmza en basit ihtiyalar bile karlyacak eya konulmamt. Byk kap demirini kfi grmedii iin bir n ayrlmyan sngl muhafzlarn nbet bekledii bu yer, dorudan doruya asker bir hapishane idi. Yirminci yz ylda, dnyay idare iddiasnda olan bir memleketin, devletinin ve milletinin kendisine emniyet ettii vazifeyi kan bahasna if etmekten gayr suu olmyan ve gyabnda en byk takdirleri esirgemedikleri insanlara kar han muamelelerinin sebebi neydi? Tuvalete bile, drt sngl arasnda kyorduk. Burada kaydetmek garib olacaktr amma, zerimizdeki kontroln arln belirtmek iin syliyeyim ki, tuvaletde kapnn ak olmasn srarla istediler. Ne grgmzn, ne de ananelerimizin byle bir sekle asla msaid olmadm, nbetilerin zerine kapy kilitliyerek isbat ve kla kumandan Kolonel Nikolay'a tahriren iktten sonra tuvalet kapsn kapamak msaadesini alabildik!

BR TEKLF VE GZYAI...

"Tarihe seslenebilme imknna sahib insanlarn en bahtiyarlar, sylediklerinin muhasebesi hayatlarnda yaplabilmi olanlardr: Son senelerdeki dinlenme ann bir kliesini kar tarafta grdmz muhterem Eref Sencer Kucuba, bu bahtiyar ahsiyetlerden birisidir: Btn sylediklerine Hayr... Byle deildi... diyebilecek olanlara cevab verebilme kudret ve imkn elinde olduu iin!.. Ve kendisinin Tarihe Benden Haberler adn verdii hatrat arasnda, gzya tbiri pek ender geer. Bunlardan birisi, kendisine, bir bakumandanlk karl ihanet teklif edildii gn olmutur. Dinliyelim: Hayber'de ar yaral olarak esir edildikten sonra erif Abdullah'n kuvvetleri beni ngilizlere teslim etmek zere Yanbu limanna doru gtryorlard. ereye gittiimizi

bilmiyordum. Yaralarmn strab devam ediyordu. Hibir ciddi tedavi yaptrmamak gibi, basit ve insaf ile badamaz zulm tarz ile ileli yolculuum srasnda ve kyya yaklarken, Emir Abdullah yanma geldi. Daha evvelinden emir vermi olmal ki, yalnz braklmtk. Hlinden kendisi iin mhim bir ey sylemek kararnda olduunu anlatan heyecanl tavr vard. Kafilenin istirahat zaman idi. Yanma oturdu. Duyulmasndan endie ettii anlalan yava bir sesle dedi ki: Cell-l Melik Hazretlerinden (yni babas Mekke erifi Hseyin Paadan) bir telgraf l silk (yni telsiz telgraf) aldm. Bunda, aramzda daha evvelinden mutabk kaldmz bir hususun size teklif ve tebli edilmesi emrediliyor. Ya Hazret-i Bey... Siz, bu topraklarn iyi tand insansnz. Bizden birisi olunuz. Sizin, banda bulunduunuz Tekilt- Mahsusa, bir slm tekiltdr. Enver Paa da bu tekiltn

messislerindendir. Bizim, asl bnyesi ttihad- slm olan bu tekilta muhalif vaziyet almamz mmkn mdr? Bizim mcadelemiz er'i erif tanmaz, nizam bilmez ttihad ve Terakki Resas iledir. Makam- Hilfete de hrmetkarz. Size, Cell-l Melik Hazretlerini temsilen ve kendi nmlarna unu teklif ediyorum: Gryorsunuz ki, btn Arabistan birleiyor, ittihad ediyor, bunun bana liyakatli bir Bakumandan lzm. Size, kayd-i hayat artyla Bakumandanlk teklif ediyoruz. Trkiye'deki emlk ve akarnz da, fazlasyla telfi edeceiz ve istediiniz kadar tahsisat vereceiz. Bu teklifime msbet cevap verdiiniz takdirde, Cell-l Melik Hazretlerinin yol istikametimizi de tebdili irade edeceklerini mid ederim.

Yol istikametinin tebdili... Yni, Eref Bey ngilizlere teslim edilmiyecek, veya, bizzat onlarn tasvibi ile bu makama gelecek... Ki, 1945 de Kuds'te Arabca baslan ve ingilizce tercmesi yaplm olan Abdullah'n hatratna gre ikinci ihtimalin hakikat olduu anlalyor: Yni, Eref Beye yaplan ihanet teklifi, iki tarafn da bilgisi iindedir... Eref Bey diyor ki: Emir Abdullah'n ihanet teklifini, sonuna kadar, nefsime g hkim olarak dinliyebildim. Krk kahraman ile yirmi be bin kiilik kuvvetiyle savatmz, memleketimin en nzik ve buhranl devrinde bizi arkadan vuran, ehid ve yarallarmza asla insan hislerle muamele etmiyen, efkat ve mrvvet gstermiyen ve Trk millet ve devletinin nimetiyle perverde olmu bu insanlar, artk ihaneti bir ltuf sayacak kadar kaderimizin menf ve yarnmzn karanlk olduuna, bizlerin de madd manev sukut iinde yzdmze inanyorlard. Yaralarmn verdii g dayanlr straba ramen doruldum: Yazklar olsun Abdullah Bey, yazklar olsun, dedim. Ben size, hangi hareketimle bana byle bir ihaneti teklif etme cesaretini verdim? Siz beni Cafer Asker veya uri

Said mi zannettiniz? Bir ka soysuzun ihaneti, size btn Trklerin ayn redaet ve alaklk yolunda gidecekleri midini mi verdi? Bir namuslu kz batan karmakla, namuslu bir askere vatanna ihanet teklif etmek arasnda, ikincisinin daha fec olduunu bilmiyecek kadar ocuk ve cahil deilsiniz. Anma hainlerle sadklarn encamn, Allah ve Tarih tyin eder. Sizleri bu iki byk kudrete havale ediyorum... Emir Abdullah kpkrmz oldu, hibir ey sylemedi, hemen yanmdan uzaklat, kafileyi orada terk etti ve Malta'ya srlnceye kadar bir daha kendisini grmedim. Fakat onun yanmdan ayrld ndan itibaren gz-yalarm da tutamadm. Demek artk aramzda, bir ihaneti aka teklif edilecek kadar sukut etmiler vard. imdi Eref Beyin Allaha ve Tarihe havale ettii bu ihanet kadrosunun kibetini hatrlamakta elbette fayda vardr: bret dolu bir fayda... uri Said'in kaynbiraderi olan Cafer Asker, son Irak ihtillinde uaa binip, vatanndan kaarken yakaland, paraland... Bizzat uri Said ise, ayn fec dramn

ikinci hallev ahs oldu... Ve, Abdullah ise, kendi tebeasnn kurunu altnda can verdi...

O akam, adn o yllarda Msr'n eitli esir kamplarndaki binlerce esirin unutamyaca marur ve hain sera umum kumandan Kaymakam Mr. Simsim'le teerrf ettik. Bana ilk olarak, ne hakla grdm muameleden dolay umum kumandana ikyet ettiimi sordu. Aramzda, ok sert bir mnakaa cereyan etti. Kendisine, Taif ve Mekke zindanlarn tandm, ayama prangalar vurulduunu, tomrua akldm, ve hi birisinin bana hak mefhumunu kaybettirmediini, ne ahsmdan, ne de ngiltere devletinden bir ltuf beklemediimi, taleblerimin ancak, hkimiyetini teminle mftehir olduklar beer kanunlarn icablar olduunu, nitekim kendi esirlerinin bizim memleketimizde, bu insan kanun ve tedbirlerden bol bol faydalandklarn anlattm. Bu marur adam, sknetle u mukabelede bulundu: Osmanl devletindeki ngiliz ve Dominyonlar esirlerine ne yaplyorsa, size de o yaplyor. Hayr Mr. Simsim.. Bizim ikram edecek Viskimiz yoktur, fakat sizin esirlerinize kyl kadnlarmz, bugnk harb artlar iinde g bulduklar ayranlarn seve seve ikram ettiler. Biz, her eyimizi kaybedebiliriz, fakat misafirperverliimizi ve erefimizi asla!.. Asabm ok bozulmutu. Bunu anlyan muhatabm, mevzuu deitirdi: Sizin gibi, bizim arivlerimizde de bir insan takatna sabilecek her trl tehlikeli maceray yaratt kaydedilen bir mcadele ahsiyetinin, byle basit hdiselerle mteessir olmasn dorusu kavrayamadm. Mamafih rahatnz temin etmeleri iin alkallar ikaz edeceim. Bu zc ziyaretler, birbirini takib ediyordu: Ertesi gn, sivil bir zat geldi. Arkasnda, iki tercmanla, dier iki kii vard. Mevzu, bn-i Reit, bn-i Suud ve Msr'daki Tekilt- Mahsusa faaliyeti idi. Bir ara, Ermeni tehciri, Enver Paann yaveri Mmtaz Beyin Msr'da bir hemiresi olub olmad, Kuds'teki Siyonist Tekiltnn almalarnn tarafmzdan nasl telakki edildii zerinde durdular. Kendilerine, sarih cevablar verdim. Bu arada. Ermeni tehciri zeninde verdiim izahat alka ile dinlediler ve Osmanl lkesinde Trk, Gayri Trk, Mslim, Gayri Mslim btn tebaann msavat ve hrriyet haklar, bilhassa kan vergisi vermiyen, yni asker olmyan, iktisad ve sna btn faaliyetleri uhdelerinde toplam olan bu insanlarn refah ve emniyetinin dnyann hi bir tarafnda emsali olmadn, buna mukabil, vefaszlk, nankrlk ve ihanet hareketlerinin

nasl ve nereden baladn, devletin gsterdii msamahaya ramen nasl feci ve menfi neticeler verdiini misalleriyle anlattm. Sanrm ki, biraz fazla heyecanlanmtm.

MEHUR DDS VE DEE HADSELER:

Sorgu sualin ard arkas gelmiyordu: Bir oklar, ellerinde muayyen suallerle geliyorlar, bunlarn cevaplarn aldktan sonra, vazifelerini tamamlam insanlarn ed ve huzuruyla kp gidiyorlard. Aradan bir ka gn gemiti ki, aralarnda Kolonel Siniim de bulunan alt kiilik bir heyet pek fakirane denmi odama geldi. zerindeki niformasndan, erknharb binbas olduu anlalmasna ramen, Simsim'm nnde yryen ve heyetin dier azasnn kendisine fevkalde hrmet ettii gen bir zat, ok gzel bir Trke ile ve az ngiliz'de grlen samim tebessmle hitab etti: Merhaba Eref Beyefendi... Ho geldiniz. Burada yle eyler grmtm ve ngilterenin kurma ve yrtme dvasnda olduu cihan imparatorluu iin yle hazrlklarn biliyordum ki, bu gen adamn, tam bir stanbul Trkesi ile bana hitab etmesini asla yadrgamadm. Ayn samimiyetle cevab verdim. Aramzda senelerce dostluk varmcasna bir muhavere balad. Benim hayat safhalarmdan yle hdiselerden - yine glerek.. Ki, ou glnecek gibi eyler deildi... - bahsediyordu ki, ahsiyeti ve kimlii zerinde gerekten tereddde, fakat daha ok meraka dmtm. Nihayet, stanbulda, kinci Merutiyetin banda Jandarma tensikatnda ngiliz mtehasss olarak bulunduunu syleyince, skunetle elimi uzattm... Bilmeceyi halletmitim: Teerrf ettim, Mr. Didi... Evet!.. Bu, ngilterenin Orta-ark'daki en benm ahsiyeti olan, bazen Nazr selhiyetinde, bazen general kudretinde, bazen basit bir memur veya i adam hviyetinde gzken, fakat, bilhassa Msr mevzularnda ve umumiyetle Arab meselelerinde Byk Britanyann temel direi olan politika ahsiyeti idi. Kendisiyle, ksa zamanda anlaabilecek bir kimsenin karsnda idim. Nitekim de yle oldu. Hatralarmz arasnda, Sultan Hamid idaresine kar yaptmz Hrriyet mcadelesinde, Ege'deki bir msadememizden de bahsetti:

 Fakat, dedi, o tarihte ben sizin Jandarma kuvvetlerinizin slhna memur bir Osmanl zabiti idim, imdi ise, hdiseler bizi iki dman olarak kar karya getirdi. Mr. Didis'den btn merak ettiim mevzular renmitim: Bana, samimiyetle ve ekinmeden cevab veriyordu... Evvel, daha hafta kadar burada, yni Kasr-l Nl klasnda kalacaktm, sonra da, dier arkadalarm gibi Seyyid Ber esir kararghna Sevkedilmiyecektim: Londra, benim Arab Yrm Adsnn hi bir tarafnda

bulundurulmam istemiyordu; Beni, Malta Adasna gndereceklerdi. Harbin nihayetine kadar orada kalacaktm. O ndan itibaren de, ben dertlendiren takyitlerden ve ar muhafaza tedbirlerinden kurtuluyordum. Mr. Didi, b tedbirlerin benim mazideki hayatmn kar tarafa telkin ettii vazife olduunu kaydederek dedi ki: Sizi, bizden habersiz ve teyie imkn vermiyecek bir seyahatin skntlarna maruz brakmak istemiyoruz!.. Bu nazikne cmlelerin asl mnas, kamama kar tedbirler alndn bildirmekti. Hl kanyan ve istirab veren yaralarm gsterdim: Bunlar bana artk yerinde otur diyorlar... Ben de, onlarn szn dinlemiye mecburum... Mr. Didi gld; Taif'den kendi arzunuzla ve devletinizin kanunlarna sormadan ayrldnz zaman yaralarnzn daha ar olduunu her halde unuttunuz!.. yi ve mkemmel bir ngiliz dost bulduuma kani idim. Bu kanaatimi hal muhafaza ediyorum: ngilizlerin, bir nefret veya muhabbet iin hislerini deil, akllarn kullandklar zaman, netice msbet olursa, bu dostluu devam iin ellerinden geleni yapacaklar sylenebilir. Nitekim, Trkiyedeki ahs ve fikr dostluklar veya nefretleri de, bu lye baldr. Nitekim, Mr. Didis'in ayrlmasndan yarm saat sonra odaya giren kla kumandan Kolonel Nikolay, iki muhafza verdii ve ou Trke ve Araba olan birok kitab ve mecmualardan baka, bir de katalok getirmiti ki, geni bir odann tefriine ait resimleri ihtiva eden b ktlokdan, istediklerimi seebilecektim!.. Bu da, bir ngiliz garabeti idi... Artk evremdeki kontrol da, hemen, hemen kalkmt. Baheye de inebiliyor, dost ehrelerle grebiliyor, hatta yeni dostluklar kuruyordum. Aileme, istediim mektublar

yazmama msaade edilmiti. Kolonel Nikolay, bunlarn zarfn kapatabileceimi de syledi. Teekkr ettim ve bence Vatanma iletilmesinde mahzur gremediim baz hakikatlerin, kendilerince mahrem tutulmas icab edebileceini, bu sebeble bir kere gzden geirmelerinin muvafk olaca cevabn verdim. Bu tipik ngiliz, dudaklarnda ilk defa mahede ettiim tebessm ile tehisini koydu: : Mr. Ddis'in Siz Trkler zerinde byk bilgisi ve kanaat isabeti var... dedi.

KASR-L L KILASI DA SO G LER:

Ben, Mr. Didis'in haberi zerine, Malta Adasna naklimi beklediim gnler iinde Kasr-l Nl klasnda bir srpriz oldu: Neden tevkif edildiini, benimle beraber Maltaya sevk edildii gne kadar bilmiyen ve aslen Diyarbekirli olub, Hidiv ailesine mensub bir Prensesle evlenerek Msr'a yerleen, Ata Hsn Bey'i, odama misafir mahbus olarak getirdiler: Bu, cidden malmatl, nzik, faziletli cefa arkada ile ok abuk kaynatk. Benim, yaral olarak ele gemi olmamdan btn Msr gazeteleri uzun uzadya bahsettikleri iin gyab dost idik!.. Msr hdiseleri zerinde kendisinden merak ettiim btn hususlar rendim: Tekilt- Mahsusa'nn Msr stikll Hareketini, benim dahi tahminimden daha byk baar ile hazrlam olduunu, Ata Hsn Beyin yzme zaman zaman hayret dolu nazarlarla bakb: Acaba Eref Beyefendi, btn bu hdisatn harite bir muharrik, mevvik ve mrettibi var mdr? Sualleri aka gsteriyordu: Bilhassa, Msr'n mnevver genlii zerindeki

almalarmz, mkemmel neticeler vermiti. Kolonel Nikolay da artk Maltya sevkedileceimizi saklamyor ve istediimiz hazrlklar yapmamza msaade ediyordu. Bu hususta, Ata Hsn Beyin vekilharc Kayser Kerem Efendiden ok istifade ettik. Tek zntm, ne kadar da mtevazi olsa, bilhassa sahamda memleketime faydal olacam bu buhran gnlerinde esaret devresinin balamas idi. Biz, Kasr-l Nl'den Maltaya sevk edilirken, Malta'dan da Kasr-l Nl'e siyas mahbuslar geliyordu. Bunlar arasnda, Malta Adasnn ngiliz hkimiyetinden kurtarlarak mstakil olmasna alan hrriyetiler de vard. Ki, bunlarn arasnda Ada'nn en tannm fikir

adam ve gazetecisi olduunu daha sonra Malta'da rendiim Dumek de bulunuyordu. ngilizlerin bu zata fena kzm olduklarn, kendisini en basit ihtiyalardan bile mahrum brakmalarndan anlamtm. Hindli bir Mslman nbeti vastasyla, kendisine sigara, amar, yiyecek, hatta para gnderdim. Hediyelerin benim tarafmdan olduunu renince alm, ve: Biz Trkleri ngilizlerden iyi tanrz... Aldm, kabul ettim. demi. ngilizler, Arab Yarm Adasnn dnda da ele geirdikleri ve ahsiyetlerine deer verdikleri esirleri, Msr'da Kasr-l Nl'de neden topluyorlard? Msr istikllcilerine kar hkimiyetlerinin ve kendi arzu ve gayelerine aykr yol takib edenlerin akibetini gstermek iin mi, yoksa btn gayr memnun lar bir araya toplyarak, keder ve nefreti sadece bir kla duvarlarnn arasna sktrmak iin mi, hl bilmiyorum...

MALTA YOLU DA:

Buraya, yni Kasr-l Nl klasna geliimin 49 uncu gn idi ki, ertesi sabah Malta'ya hareket edeceim tebli edildi Ata Hsn Bey de benimle beraber geliyordu. Hidiv ailesinin bu kibar damadna, konana giderek hazrlanmas iin dahi msaade edilmiti. Kahire'den bu seferki ayrlm, geliim gibi klfetli deildi: Fakat, Malta'ya gnderileceimizin haber alnmas zerine istasyon- yine dolmutu. Uurlamya gelenler arasnda, bilhassa genler dikkati ekiyordu. Sngller arasndan geerek, yanmzda refakatimize memur ngiliz yzbas Mr. Oglinle birinci mevki kompartmana girerken, gen ve hayat dolu bir hanerenin sert sesi, istasyonu inletti: Yaasn Trkiye!.. Yanmdaki ngilizler bu dilei duymam gibi, sessiz ve sakin idiler, daha dorusu byle grnmiye gayret ediyorlard. Fakat, her smrge idaresinde, smrgeciden daha zlim uaklar vardr: Nitekim, zerlerinde Msr polisi niformas olan birka kiinin, sesin geldii tarafa doru kotuu, orada itiler kaklar baladn grdm: Bu srada da, kompartman pencerelerinin perdeleri smsk kapatlmt. skenderiye'ye kadar hdisesiz geldik. Limanda, Hidivyal Layn irketinin mehur Abbasiye vapuru bizi bekliyordu. Evvel, ikinci kata ve Ata Hsn Beyle karlkl iki kamaraya misafir edildik. Umandan

kncya kadar, gverteye kmamaklmz tembih edildi. Vapur, ar bir tempo ile liman terketti.. Bir mddet sonra salona davet edildik. - Burada, bir ngiliz miralayn riyasetinde Msr'dan Malta'ya giden ngiliz asker heyeti vard. Bizi, nezaketle karladlar.

BZ VE O LAR Hayber'de, TRK CE G'nin destann, ancak birka izgisi ve hdisesi ile renmi bulunuyoruz... Resm Harb Teblilerimiz, bu Trk Mucizesinden ne ekilde bahsetmilerdir? Hdise ancak, ngiliz ve Hicaz Teblilerinden grenilebilmiti... ngilizler, asi erifin kuvvetlerine, artk, mttefiklerimiz diyorlard!.. ngiliz resm teblii de u idi: Mttefikimiz Hicaz kuvvetleri, Medine civarnda ve Hayber'in Cembele mevkiinde, Yemen'deki Trk kuvvetlerine para gtren ve oradaki kuvvetleri, Hicaz harl sahasna sokmakla vazifeli, kolonel Eref Mustafa kumandasndaki bir Trk mfrezesiyle karlamlardr. Arazinin hkim mevkiinde mevzi tutan Trkler, teslim teklifini reddetmiler ve krk Trkle yirmi be bini bulan Hicaz kuvvetleri arasnda, be buuk saat devam eden bir arpma olmutur. lk atei Trkler am ve mcadelenin bir safhasnda Trkler mukabil hcuma da gemilerdir. Drt taraftan sarlan Trk mfrezesi, tamamen erimi ve ilerinde kumandanlar da bulunan drd ar yaral olanndan gayrisi imha edilmitir. ttihad'- slm hareketinin de banda bulunan Eref Mustafa'nn, Yemen'e, mam Yahya nezdine Padiahn husus tavsiyelerini de gtrd ve kendisinin daha evvel ayn yoldan sevk ettii birinci kafilesinin Yemen'e muvasalat ettii de renilmitir. ngilizler, Hayber'in filmini almlard... Arkadaki sahife, bu filmden bir sahnedir... Daha sonra, Hayber'dekl Trk Cengi zerinde, ngiliz ve Arab kaynaklar, savan safhalarn az ok sadakatle belirten yazlar nerettiler. Bu devre iinde, hdisata ad ve ahsiyeti karm olanlar da, htralarnda Trk kadirinasln esirgemediler. Enver Paa, Msr Amerikan Konsolosluunun delaletiyle hdiseyi ve Eref Beyin ar yaral olarak ngilizlere teslim edildiini haber alnca, ahsen harekete geldi ve bu destann hayatta kalabilmi drt yaralsna, gsterdikleri kahramanlkla mtenasip Mucizesinin zerinde durmak

muamele yaplmasn istedi. Eref Beyin Malta'ya gnderilmesinden sonra da alkas devam etti. Fakat, samimiyetle itiraf etmek lzmdr ki, ngiliz makamlar, bizim z hkmetimizden fazla hassasiyet gsterdiler. nk onlar, ortaya konulmu neticenin sadece bir milletin deil, insanlk camiasna bal bir millet ferdlerinin, gsterebilecei yiitlik llerinin icabnda kendileri iin de ders ve intibah olduunu biliyorlard. Ve, gnmzde HAYBER'DE TRK CE G iin bildiklerimizi, ite bu alka ve hassasiyete borluyuz...

Vapurumuzun etrafnda, iki ngiliz torpidosu nbet tutuyor, gemiyi Alman Denizaltlarnn muhtemel taarruzuna kar siyanete alyordu. ngiliz miralay bir aralk: Alman denizaltlarnn bir hcumu ya beklenir, ya beklenmez: nk Sizin bu gemide olduunuzu dmanlarmzn renmi olmas mmkndr. Eer, Sizin firar arzunuzu bilmi olsalar belki gemiyi batrrlar, nk Sizin bir defa bylece katnz arivinizde kaytldr. Ltfen u maceranz anlatr msnz? dedi. Ben de; ii latifeye dkerek: O zaman balklarla yar ederdim. imdi bu yorgun ve yaral vcudla kendi rekoruma hiyanet etmek istemem... dedim. Fakat, iin cidd taraf olarak, torpitolar gemimizin etrafnda zikzak yapyorlard. 18 Nisan 1917 gn, gemimiz Malta limanna girdi. le yemeini gemide yedik, ngiliz asker heyeti bize veda ederek ayrlmasndan ksa zaman sonra, Malta esir kamplarnn irtibat zabiti Binba Solter gelerek bizi ald, Salifo-i Ahmer - Kzl Ha'a ait bir kapal otomobille, Vardal Barraks klasna getirdi. Hayatmda yeni bir devir balyordu: Ksaca Malta Esareti olarak adlandrdm bu devre, yl, ay yedi gn srecekti. Kederli mi idim? Evet!. Fakat aradan krk be yl getikten sonra da, yine ayn samimiyetle syliyeceim ki, kederim, ahsm iin deildi: Vatanm iindi... Buhran iinde, bir lm-kalm mcadelesi yapan bu aziz vatann, Garb Trklerinin kurduu son muhteem imparatorluun bu didinmelerinde, ne kadar mtevaz ve iddiasz da olsa, hizmetlerimin yarda kalmas kederimin kayna idi. Beni, kla kumandanna teslim iin, Malta valyelerinden kalp, evresinde ecdadn kanl fetih cenkleri yapt tarih atonun geni bekleme salonuna sokan Mr. Oglin'den gz pnarlarmda biriken ya damlalarn grmemesi iin bam ne edim.

Fakat iimde, bu hale dmemek iin elinden geleni yapm insanlarn huzuru vard. Hepsi, o gn de, bugn de, bu mbarek vatana ana sd kadar helldi... SO